‫‪100507‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 1394‬لړم ‪ /‬اکتوبر ‪2015‬‬ ‫د مسؤولیت سلب‪:‬‬ ‫دغه ټولګه د نړیوال بانک اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک د کارکوونکو د هڅو محصول بلل کیږي‪ .‬ټولې ترسره‬ ‫شوي څیړنې‪ ،‬تحلیلونه‪ ،‬تفسیرونه او اړونده پایلې په دغه کتاب کې لزوما َ د نړیوال بانک د اجرایوي مشرتابه او د اړوند دولتونو‬ ‫د نظرونو ښکارندویي نکوي‪ .‬نړیوال بانک په دغه راپور کې د خپاره شویو معلوماتو له کره والي څخه ضمانت نکوي‪ .‬په دغه‬ ‫راپور کښې مرزونه‪ /‬پولې‪ ،‬رنګونه‪ ،‬سرلیکونه او نور معلومات په هرې نقشه کښې دا مانا نلري چې ګواکې نړیوال بانک د‬ ‫هرې سیمې حقوقي موضوع ګانې او یا دغه څیر مرزونه تایید او یا مني‪.‬‬ ‫د چاپ او خپریدنې حق‪:‬‬ ‫د دغه راپور د چاپ او او خپرېدنې حق محفوظ دی‪ .‬د دغې ګڼې د مطالبو د انتقال یوه برخه او یا ټوله محتوا پرته له اجازه څخه‬ ‫د اړوند قانون د نقض المل ګرځي‪ .‬د نړیوال بانک اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک پالوی د دغه راپور د مطالبو‬ ‫د خپراوي څخه هر کلی کوي او په فوري توګه د خپل د کار د ځینو برخو د تکثیر په هکله خپرونکو ټولنو او ادارو ته اجازه‬ ‫ورکوي‪.‬‬ ‫د دغه راپور د کاپی کولو او یا د هر کوم ځای د بیا چاپ کولو لپاره هیله کوو چې خپل غوښتنلیک له بشپړو معلوماتو سره د‬ ‫کاپی رایت مرکز ته د الندې آدرس په ذریعه ولیږی ‪ ،222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA:‬تلیفون‬ ‫‪ ،978-750-8400‬فکس ‪./http://www.copyright.com ،978-750-4470‬‬ ‫د خپرندوی او چاپ اړوند ټول حقوقي اجازه لیکونه په ځانګړې بڼه د طبع حقوق‪ ،‬د راپور خپرندوی یا نړیوال بانک ته په‬ ‫الندې پستې پته ولیږی‪ ،1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA :‬فکس ‪ ،202-522-2422‬بریښنالیک‪:‬‬ ‫‪.pubrights@worldbank.org‬‬ ‫د انځورونو امتیاز‪:‬‬ ‫د راپور لومړی مخ پانه‪ © :‬نړیوال بانک‪2015‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 1394‬لړم ‪ /‬اکتوبر ‪2015‬‬ ‫سریزه‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور په هر کال کې دوه ځله خپریږي چې په ترڅ کې یی وروستي اقتصادي بدلونونه او په افغانستان پورې اړوند‬ ‫منځ مهاله لیدلوری تر خپل پوښښ الندې راولي‪ .‬که څه هم کره معلوماتو او شمیرو ته نه الس رسی د دې المل کیږي چې د دغه هیواد د‬ ‫اړوندو چارو هر اړخیز تحلیل له ستونزو سره مخامخ کړي‪ ،‬خو هڅه شوې چې د ډاډ وړ شمیرو او معلوماتو څخه د دغه راپور په‬ ‫جوړولو کې کار واخیستل شي‪ .‬د افغانستان اقتصادي راپور یو شمیر ځانګړو مخاطبینو ته په پام کې نیول شوی‪ ،‬په تیره بیا هغو چارواکو‬ ‫ته چې د اصالحاتو په موخه د تصمیم نیونې چارې پرغاړه لري‪ ،‬مرسته کوونکي هیوادونه‪ ،‬خصوصي سکتور او د افغانستان په اقتصاد‬ ‫کې د اړوند متخصصینو او صاحب نظرانو ټولنې‪.‬‬ ‫دغه راپور د محمد عمر جویا‪ ،‬کلودیا نصیف‪ ،‬امان فراهي (د لوی اقتصاد او مالي مدیریت ‪ GMFDR‬د برخې ټول غړي) او د سیلویا‬ ‫ردانلي (د بی وځلی اقتصاد د برخې غړې ‪ )GPVDR‬په ګډ زیار او هڅو بشپړ شوی‪ .‬همدا راز یو شمیر ګټور نظرونه د دیپاک میشرا‬ ‫او د افغانستان له دفتر څخه د بهر همکارانو لخوا ترالسه او له هغو څخه د راپور په منځپانګه کې ګټه اخیستل شوې‪ .‬دغه راپور د شوبهام‬ ‫چودهري (د لوی اقتصاد او مالي مدیریت ‪ )GMFDR‬او د رابرت سائوم (په افغانستان کې د نړیوال بانک د دفتر مشر) تر هراړخیزه‬ ‫الرښونې الندې خپریدلو ته چمتو شوی‪ .‬لیکواالن همدا راز د افغان چارواکو او د پیسو د نړیوال وجهي صندوق څخه د یو شمیر ارزښتمنو‬ ‫وړاندیزونو د ترالسه کولو له امله خپل ژور رضایت او مننه څرګندوي‪.‬‬ ‫د مطالب و لړلیک‬ ‫سریزه ‪4 ........... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫د مطالبو لړلیک ‪5 ................................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫اجراییوی خالصه ‪I ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫الف‪ .‬وروستۍ اقتصادي پرمختیا ‪1 .............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫شاه لید ‪1 ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫د حقیقي سکتور فعالیتونه ‪1 .............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫مالي پرمختګونه ‪6 ........................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫بهرنۍ سکتور ‪8 .......................... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫د وجهي او بانکدارۍ سکتور بدلونونه ‪11............................... ................................ ................................‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫ب‪ .‬لرلید او منځ مهاله لیدلورۍ ‪13 ............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ج‪ .‬د تمرکز برخه‪ :‬فقر ‪18 ....................... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫له نیمګړتیاو څخه ترالسه شوي درسونه ‪20..................................... ................................ ................................‬‬ ‫ضمیمه‪ :‬په افغانستان کې د نړیوال بانک ګروپ برنامه ‪22 ................... ................................ ................................‬‬ ‫د اف غا ن س تان اق ت ص اد ي را پ و ر‬ ‫اجراییوی خالصه‬ ‫په افغانستان کې د ‪ 2014‬او ‪ 2015‬کلونو په لومړۍ نیمایي کې د ناامنیو او تاوتریخوالي د پیښو زیاتوالۍ‪ ،‬د ټاکنو کرکیچ‪ ،‬د کابینه ځنډنۍ‬ ‫جوړښت او ناڅرګند سیاسي ثبات د دې المل شو چې د پانګوالو اوسوداګرو باور د کاروبار په چاپیریال باندې تر خپل اغیزې الندې‬ ‫راوړي‪ .‬د ناخالصو کورني تولیداتو وده په ‪ 2014‬کال کې ‪ 1.3‬سلنه راټیټه شوې‪ ،‬په داسې حال کې چې تیر کال ‪ 3.7‬سلنه وه‪ .‬د نورو‬ ‫کلونو په خالف‪ ،‬په ‪ 2014‬کال کې د کرهنې سکتور په اقتصادي وده کې ونډه نه درلودله‪ .‬د کرهنیزو تولیداتو کچه د دریو متوالي کلونو‬ ‫په ترڅ کې لوړه وه‪ ،‬خو د ‪ 2013‬کال له اندازې څخه پورته نشوه‪ .‬وده په ټولیز توګه د خدماتو د برخې له پراختیا او د صنایعو سکتور‬ ‫د لږې ودې له امله رامنځ ته شوې ده‪ ،‬چې په هغو کې هم د ساختماني‪ /‬ودانیزو چارو سکتور د تولیدي صنایعو په پرتله مخکښ وو‪ .‬د‬ ‫خصوصي پانګونې فعالیتونه په ‪ 2014‬کال کې د رکود حالت وښود چې د دغې ادعا مصداق د ‪ 2012‬کال په پرتله د نوي شرکتونو د‬ ‫ثبت د شمیرو‪ 50 ،‬سلنه کموالۍ و‪.‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال اقتصادي وده ‪ 1.9‬سلنه وړاندوینه شوې ده‪ ،‬خو په اغلب ګمان سره د امنیتي کرکیچ او تاوتریخوالو له امله د روان میالدي‬ ‫کال په لومړیو دریو ربعو کې دغه وده پڅه پاتی کیږي‪ .‬د کال په لومړیو شپږومیاشتو کې د تازه ثبت شویو شرکتونو شمیر چې په حقیقت‬ ‫کې د پانګوالو د باور د کچې ښکارندویي کوي‪ ،‬د هماغه ‪ 2014‬کال د لومړۍ نیمایي په بڼه پاتې کیږي‪.‬‬ ‫د عوایدو د را ټولولو پروسه په ‪ 2015‬کال کې له یو شمیر پرمختګونو او بدلونونو سره مل وه‪ .‬په ګمرکونو او مالیاتي ادارو کې د مدیریت‬ ‫د ښه والي له امله د ‪ 2015‬کال په لومړیو ‪ 8‬میاشتو کې د عوایدو اندازه زیاتوالی موندلۍ دی‪ .‬په سپتامبر میاشت کې د عوایدو په برخه‬ ‫کې تازه تطبیق شوي اقدامونه کیدای شي چې د حکومت د عوایدو د را ټولولو پروسه د روان میالدي کال په پاتې میاشتو کۍ ګړندۍ کړي‪.‬‬ ‫تر ټولو تازه وړاندوینې دا په ډاګه کوي چې د افغانستان کورني عواید به د ‪ 2015‬کال تر پایه پورې به ‪ 14.2‬میلیارد افغانۍ ( ‪ 9.8‬سلنه‬ ‫د ناخالص کورني تولید په تناسب) وي‪ ،‬چې خورا لږ له لومړنۍ هدف تاکنې څخه چې ‪ 120‬میلیارد افغانۍ دي‪ ،‬بلل کیږي‪.‬‬ ‫په ورته مهال‪ ،‬داسې اټکل کیږي چې د امنیتي ناخوالو له امله په ‪ 2015‬کال کې نه یوازې چې امنیتی لګښتونو به زیات شي بلکه د عادي‬ ‫مصارفو کچه هم زیاتوالۍ ومومي‪ .‬هغه اختیاري مالي مرستې چې د امریکې د متحده ایالتونو د پراختیایی همکاریو د اداره او د افغانستان‬ ‫د بیارغونې صندوق د هڅونې برنامې (‪ )ARTF‬له لوري ژمنه شوي‪ ،‬په اغلب ګمان سره د حکومت د بودجه په متوازن کیدنه کې‬ ‫اغیزناکه ونده لوبولۍ شي‪ .‬خو پر دې سربیره که چیرې حکومت ونشي کولۍ چې د دغې برنامه د پریکړلیک په اساس د مرستو د ترالسه‬ ‫کولو لپاره ترسره شویو ژمنو باندې عمل وکړي‪ ،‬نو کیدلۍ شي له بودیجوی کسر سره مخامخ شي‪ .‬همدا راز‪ ،‬د کال په پیل کې د نقدینه‬ ‫زیرمې کمزورۍ حالت ټوله بودجه له سترو مالي ګواښونو سره مخامخ کوي‪.‬‬ ‫د نړی په کچه د خوراکي او سوند توکو د بیو تنزیل او د کورني اړتیاو تضعیف دا وړاندوینه رامنځ ته کوي چې تر ‪ 1.7‬سلنه (په منځ‬ ‫مهاله توګه) پورې د پیسو پړسوب‪/‬تورم ظهور وکړي‪ ،‬چۍ دا په خپله د بیو ټیټ والۍ یا د پیسو انقباض ښکاروي‪ .‬د کال په لومړیو اتو‬ ‫میاشتو کې د امریکایي ډالرو په وړاندې د افغانیو د ارزښت ‪ 8‬سلنه کموالۍ‪ ،‬تر یوه بریده د خوراکي او غیر خوراکي توکو د بیو د ټیټوالي‬ ‫له امله د رامنځ ته شوي ارزي‪/‬پیسو انقباض جبران کړی‪ .‬د وارداتو کچه ‪ 40‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب رانغاړي او په دې‬ ‫توګه د رامنځ ته شوي تورم‪/‬پړسوب له لیارې په کورني بیو خورا اغیزمنتیا لري‪.‬‬ ‫وروسته له امنیتي انتقال څخه‪ ،‬منځ مهاله لرلید دا څرګندوي چې په چارو کې پڅ ښه والۍ رامنځ ته شوی‪ .‬وړاندوینه کیږيچې په ‪2016‬‬ ‫او ‪ 2017‬کلونو کې د ناخالص کورني تولید حقیقي وده کې په ترتیب سره ‪ 3.1‬او ‪ 3.9‬سلنه زیاتوالۍ رامنځ ته شي‪ ،‬مشروط په دې چې‬ ‫امنیتي اوضاع ښه والۍ ومومي او د اصالحاتو لړی په هر اړخیزه بڼه پلي شي ترڅو د هیواد په اقتصاد باندې د متشبثینو او وګړو بیا باور‬ ‫رامنځ ته شي او د مجهول حالت لمن را ټوله شي‪ .‬په ورته مهال په افغانستان کې د نفوس د ‪ 2.5‬سلنه ودې په وړاندې د تیارۍ او په هر‬ ‫کال کې د ‪ 000،400‬کسانو تازه کاري ځواک اضافه کیدنه دا اړتیا رامنځ ته کوي چې دغه هیواد په لوړه کچه اقتصادي وده ولري‪ .‬د‬ ‫کرهنې سکتور اغیزناکه تګالره او د خوراکي توکو د قیمت ټیټوالۍ او د سرانه ( سړي سر) عاید د تنزیل له امله په ‪ 2014‬او ‪2015‬‬ ‫کلونو کې د رامنځ ته شوې بې وځلۍ‪ /‬فقر د لمنې له پراخوالي څخه‪ ،‬مخنیوۍ کولۍ شي‪ .‬په ورته مهال دا اټکل هم کیږي چې د فقر کچه‬ ‫د لیږد یا انتقال دورې په پرتله هم لوړوالۍ ومومي او دوام پیدا کړي‪ ،‬ځکه چې په ښارونو کې د بشري ځواک لپاره د اړتیا یا تقاضا اندازه‬ ‫لږوالۍ موندلۍ او د امنیتي حالت د تاوتریخوالیو له امله د خدماتو وړاندې کولو بهیر په ټول هیواد کې محدود شوی‪.‬‬ ‫د ملي یوالي حکومت خپل کاري تګالره کې په لیوالتیا سره د یو لړ اصالحاتو د رامنځ ته کولو له پاره هوډ څرګند کړی ترڅو اقتصاد‬ ‫احیا‪ ،‬کړي‪ ،‬فساد سره مبارزه وکړي او د پانګونې لپاره مساعد چاپیریال رامنځ ته کړي‪ .‬د اصالحاتو اغیزمنتیا زیات وخت ته اړتیا لري او‬ ‫دا ال څرګنده نده چې تر کومه بریده به د امنیتي تاوتریخوالي له امله ګواښمن چاپیریال د دغه بهیر د پڅوالي المل وګرځي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1394‬لړم ‪ /‬اکتوبر ‪2015‬‬ ‫‪I‬‬ ‫د اف غا ن س تان اق ت ص اد ي را پ و ر‬ ‫د امنیتي لګښتونو مخ په ودې بهیر او د تقاعد او د تنخوا ‪/‬معاشونو د حقوقو لړی په مینځ مهال کې یوې بیړنۍ پاملرنې ته اړتیا لري‪.‬‬ ‫افغانستان د ملکي او پوځي لګښټونو لپاره د هر اړخیزه مالي سرچینو له کمښت سره مخامخ دی‪ .‬له همدې کبله دا حیاتي ارزښت لري‬ ‫ترڅو په خورا لوړه کچه د بسپنه مالي مرستو لړۍ په راتلونکو کلونو کې د دغه هیواد د مالي ثبات لپاره دوام ومومي‪ .‬نازک امنیتي‬ ‫چاپیریال‪ ،‬د مالي تمویل ستونزې او د حکومتولۍ کمزورې وړتیاوې په افغانستان کې د خدماتو د وړاندې کولو په وړاندې جدي ستونزې‬ ‫را والړې کولۍ شي‪ .‬د اصالحاتو د تطبیق په وړاندې هر ډول پڅوالۍ د دې المل ګرځي ترڅو بشري پانګه له افغانستان څخه بهر والړه‬ ‫شي او په راتلونکې کې د اقتصادي ودې او بې وځلۍ د کموالي لرلید خنډنۍ کړي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1394‬لړم ‪ /‬اکتوبر ‪2015‬‬ ‫‪II‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫الف‪ .‬وروستۍ اقتصادي پرمختیا‬ ‫شاه لید‬ ‫‪.1‬‬ ‫افغانستان د امنیتي انقتال‪ /‬لیږد د مسوولیت پروسه چې نښه یی د ناټو سازمان تر رهبري الندې د نړیوالو‬ ‫په افغانستان کې ټولنیزاو‬ ‫ځواګونو (‪ )ISAF‬وتنه وه‪ ،‬په بریالیتوب سره پای ته ورسوله‪ .‬د امنیتي عملیاتونو مسوولیت په بشپړ توګه‬ ‫او‬ ‫سیاسي‬ ‫اقتصادي پراختیا په‬ ‫افغان امنیتي ځواګونو ته وسپارل شو‪ .‬د جمهوري ریاست ټاکنې ترسره شوې او د جګړه د مهال راپدیخوا د‬ ‫تاوتریخوالي‬ ‫امنیتي برخو کې د‬ ‫له امله تر اغیز الندې راغلی‪.‬‬ ‫لومړي ځل لپاره په دغه هیواد کې هغه کاندید چې د حکومت واګي یی په واک کې درلوده په ټاکنو کې برخه‬ ‫وانخیستله او په سولیزه توګه یی واک خپل سیال ته وسپاره‪ .‬خو په ورته مهال‪ ،‬د ټاکنود پایلو په سر د‬ ‫اختالفونو لړۍ او د ملي یوالي دولت جوړښت د دې المل شو چې د واک لیږد په ځنډ ترسره شي‪ .‬په هرحال‪،‬‬ ‫د ملي یوالي حکومت په لیوالتیا سره یو شمیر پراخ اصالحات پیل کړي چې محور یی په جدي توګه د فساد‬ ‫په وړاندې مبارزه باندې څرخیږي‪ .‬د ملي یوالي دولت همدا راز پیاوړي اقدامونه په باندني او کورني سیاسي‬ ‫جوړښتونو کې د سولې د تامینولو لپاره په پام کې نیولي دي‪ .‬دغه بهیر د طالبانو په مشرتابه کې د بدلون له‬ ‫امله او د داعش جنګیالیو د رامنځته کیدلو د راپورونو له وجې‪ ،‬له ستونزو سره مخامخ شوۍ‪.‬‬ ‫ناامنۍ همدا راز یو حیاتي ګواښ د خلکو د خوندیتوب‪ ،‬د عامه خدماتو وړاندې کولو لپاره او د خصوصي‬ ‫پانګونې د کړنو په وړاندې بلل کیږي‪ .‬د تاوتریخوالو او جګړو لمن پراخه شوې او دغه حالت په ‪ 2014‬کال‬ ‫کې د څه باندې ‪ 700.3‬تنو ملکي وګړو د مرګ ژوبلې المل ګرځیدلې چې په وروستیو کلونو کې بې سارې‬ ‫بلل کیږي‪ .‬د ‪ 2015‬کال د جنورۍ او جون میاشتو په مینځ کې د ملکي تلفاتو کچه د تیرکال د ورته میاشتو‬ ‫په پرتله څه ناڅه لږ وه ‪ ،‬خو د اوړي فصل په درشل کې د وسلوالو مخالفینو له خوا د بریدونو له امله یو‬ ‫زیات شمیر ملکي وګړو ته مرګ ژوبله اوښتې ده‪.‬‬ ‫‪ 1‬شکل‪ :‬د امنیتي تاوتریخوالو زیاتوالي د پانګونې د وده په وړاندې ګواښونه رامنځ ته کوي‬ ‫ب‪ :‬جګړې پورې اړوند‪ ،‬د ملکي خلکو د مرګ‬ ‫الف‪ :‬د ملکي تلفاتو شمیر‪ ،‬جګړه پورې اړوند او د کال‬ ‫ژوبلې شمیر‬ ‫نیمایي پرتله‬ ‫‪4000‬‬ ‫جنوری تا جون‬ ‫جوالی تا دسمبر‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪1,500‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2009 2010 2011 2012 2013 2014‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫سرچینه‪ :‬افغانستان کې د ملګرو ملتونو سازمان ماموریت (‪.)UNAMA‬‬ ‫د حقیقي سکتور فعالیتونه‬ ‫‪.2‬‬ ‫په ‪ 2014‬کال کې د ناخالص کورني تولید حقیقي وده ‪ 1.3‬سلنه ټیټوالی موندلۍ دی‪ .‬په داسې حال کې‬ ‫وروسته د انتقال له دورې‬ ‫چې تیر کال ‪ 3.7‬سلنه وه‪ .‬د تاوتریخوالي د پیښو زیاتوالې او د لیږد له بهیر څخه وروسته د مجهول‬ ‫له‬ ‫بهیر‬ ‫څخه‪ ،‬د اقتصادي ودې‬ ‫سیاسي چاپیریال رامنځ ته کیدل په خصوصي متشبثینو او مستهلکینو باندې منفی اغیز کړۍ دی‪ .‬د تیرو‬ ‫وړاندوینه‬ ‫هغه څه چې پخوا یی‬ ‫کلونو پرخالف‪ ،‬په ‪ 2014‬کال کې د کرهنې سکتور په اقتصادي وده کې د پام وړ ونډه نه درلوده‪ .‬د‬ ‫مخ‬ ‫سره‬ ‫شوې وه‪ ،‬له پڅوالي‬ ‫ده‬ ‫کرهنیزو محصوالتو کچه د دریم پرله پسې کال لپاره لوړه وه‪ ،‬خو اندازه یی د ‪ 2013‬کال په پرتله‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫زیاتوالۍ و نه موند‪ .‬دوه الملونه د ودې المل وګرځیدل‪ :‬لومړۍ عامل‪ ،‬د صنایعو لږه وده ( ‪ 2،4‬سلنه) وه‬ ‫چې په هغو کې د ساختماني‪ /‬ودانیز سکتور (‪ 7‬سلنه) د تولیدي صنایعو د ودې کموالي (‪ 2،5‬سلنه) جبران‬ ‫کړ‪ .‬دویم عامل‪ ،‬په ‪ 2014‬کال کې د خدماتو د سکتور وده (‪ 2.2‬سلنه) وه چې په ټولیز توګه د دولتي‬ ‫خدماتو او مخابراتو سکتور د خدماتو له امله رامنځ ته شوه‪.‬‬ ‫‪ 2‬شکل‪ :‬د ناخالص کورني تولید وده په ‪ 201۴‬کال کې پڅه وه‪ ،‬او په دې توګه وده په ټولو سکتورنو کې له ټاکل شوې هدف څخه‪ ،‬لږه‬ ‫شوه‬ ‫ب‪ .‬په اقتصادي وده کې د سکتورونو ونډه‬ ‫الف‪ .‬په اقتصادي سکتورونو کې د ناخالص کورني تولید‬ ‫حقیقي وده‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫فیصد‬ ‫فیصد‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.7 1.3 1.9‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪-15.0‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫رشد حقیقی ‪GDP‬‬ ‫رشد زراعت‬ ‫زراعت‬ ‫صنایع‬ ‫خدمات‬ ‫رشد خدمات‬ ‫رشد صنایع‬ ‫سرچینه‪:‬د مرکزي احصاییه اداره او د بانک وړاندوینه‬ ‫په ‪ 2014‬کال کې د کرهیزو محصوالتو ‪ 3‬شکل‪ :‬د غله جاتو تولید په دریو کلونو کې خپل بې‬ ‫د کرهنې سکتور محصوالت‬ ‫اندازه زیاته شوې‪ ،‬خو د ‪ 2013‬کال په ساري حالت ته رسیدلې دی‬ ‫زیات شوی دی‬ ‫‪7,000‬‬ ‫پرتله بیا هم لږه وه‪ .‬په ‪ 2014‬کال کې د غله‬ ‫جاتو لکه‪ :‬غنم‪ ،‬وریجو‪ ،‬جوارو او‬ ‫‪6,000‬‬ ‫اوربشوکښت او تولید په بې سارې توګه‬ ‫‪ 6.7‬میلیون ټنو ته ورسید چې د ‪ 2013‬کال‬ ‫به هزار تن‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‪4,000‬‬ ‫په پرتله ‪ 3.7‬سلنه لوړ وو‪ .‬له بلې خوا د‬ ‫میوه جاتو تولید هم د پخوا په پرتله ‪18.5‬‬ ‫‪3,000‬‬ ‫زیاتوالۍ وموند‪ .‬خو په ورته مهال د نورو‬ ‫‪2,000‬‬ ‫کرهنیزو محصوالتو تولید کې کموالۍ‬ ‫رامنځ ته شوۍ چې په ټولیز توګه دغه‬ ‫سایر غله جات گندم‬ ‫کموالۍ په کرهنې سکتور کې ټولټال ‪0.1‬‬ ‫سلنه بلل کیږي‪.‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د کرهنې‪ ،‬اوبو لګونې او مالدارۍ وزارت‬ ‫په ټولیز توګه د صنایعو سکتور په ‪ 2014‬کال کې ‪ 2.4‬سلنه وده کړې ده‪ .‬خو په ورته مهال‪ ،‬د کانونو د‬ ‫د ساختماني سکتور د‬ ‫کیندنې او تولیدي صنایعو سکتورونو په عمومي وده کې په ترتیب سره ‪ 2.5‬سلنه او ‪ 2.2‬سلنه کموالۍ‬ ‫فعالیتونو پراخوالۍ د‬ ‫راغلۍ‪.‬خو دغه وضعیت بیرته د ساختماني سکتور د ‪ 7‬سلنه ودې په پایله کې جبران شو‪ .‬دغه بهیر پرته له‬ ‫تولیدي صنایعو سکتور د‬ ‫کوم شک څخه چې د کورني اړتیاو د کمښت او د خصوصي متشبثینو او مستهلکینو د ناباورۍ په پایله کې‬ ‫ودې کمرنګوالي‪ ،‬جبران کړ‬ ‫رامینځ ته شوۍ دې‪ .‬په مشخصه توګه تولیدي صنایعو ته خورا زیات زیان رسیدلۍ دې‪ .‬پرته له غالیو څخه‬ ‫چې اوس هم صادریږي‪ ،‬نور ټول تولیدي محصوالت کورني بازارونو ته عرضه کیږي‪ .‬له بلې خوا ساختماني‬ ‫سکتور د نورو په پرتله په لږه اندازه د لنډ مهاله ګواښونو تر اغیز الندې دې‪ ،‬ځکه چې ساختماني پروژې‬ ‫څو کاله دوام مومي او د ودانیزو چارو لپاره تقاضا او اړتیاوې تر ډیره بریده په دولت کې ریښه لري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫په افغانستان کې د خدماتي سکتور وده په تیره لسیزه کې په منځ مهاله توګه ‪ 12‬سلنه وو‪ ،‬خو په ‪2014‬‬ ‫د خدماتو سکتور وده‪ ،‬په‬ ‫کې دغه وده ‪ 2.2‬سلنه ته راکښته شوه‪ .‬له دې سره سره‪ ،‬له هغه ځایه چې خدماتي سکتور د ناخالص‬ ‫هر اړخیزه توګه پڅه شوې‬ ‫کورني تولید یوه لویه برخه جوړوي‪ ،‬نو له همدې کبله اوس هم د اقتصادي پراختیا یو ستر محرک بلل‬ ‫کیږي‪ .‬د یو شمیر نورو خدماتي کړنو وده‪ ،‬لکه عمده‪ /‬پرچون سوداګرۍ او حمل او نقل چې د ناخالص‬ ‫کورني تولید یو‪/‬څلورمه برخه جوړوي په وار سره ‪ 2.9‬سلنه او ‪ 1.7‬سلنه‪ ،‬کموالۍ موندلۍ دې‪ .‬د ودې د‬ ‫دغه کمښت د جبران لپاره له نیکه مرغه د دولتي خدماتو سکتور (‪ 8‬سلنه) او د مخابراتو سکتور (‪7.8‬‬ ‫سلنه) وده درلودله چې په دې توګه د نورو خدماتي کړنو کمزورې وده ېې جبران کړه‪ .‬په افغانستان کې د‬ ‫مخابراتو سکتور یو له هغو برخو څخه دې چې تر ټولو نورو خصوصي پانګونو په تیره لسیزه کې‪،‬‬ ‫پیاوړې او چټکه وده یې ترالسه‬ ‫کړې او د ‪ 2003‬او ‪ 2013‬کلونو ‪ 4‬شکل‪ :‬د انترنت له خدماتو څخه ګټه پورته کونه کې زیاتوالۍ‬ ‫راغلۍ‪ ،‬په داسې حال کې چې د خدماتو قیمت را ټیټ شوۍ دې‬ ‫په بهیر کې دغه سکتور ‪ 50‬سلنه‬ ‫وده ترالسه کړې ده‪ .‬د انترنت څخه‬ ‫‪$1,500‬‬ ‫‪$1,500‬‬ ‫‪15‬‬ ‫د ګټه اخیستونکو شمیر په ‪2011‬‬ ‫کې له ‪ 1‬میلیون کسانو نه په ‪2014‬‬ ‫‪$900‬‬ ‫‪10‬‬ ‫کال کې‪ 3 ،‬میلیونو تنو وګړو ته‬ ‫‪$1,000‬‬ ‫لوړه شوې‪ .‬دا موضوع مستقیمه‬ ‫اړیکه ټولو مخابراتي شرکتونو ته د‬ ‫‪$500‬‬ ‫‪$300‬‬ ‫‪5‬‬ ‫انترنت د دریم نسل (‪ )3G‬جواز‬ ‫‪$97‬‬ ‫صادرولو ‪ ،‬نورو والیتونو ته د‬ ‫‪$35‬‬ ‫‪$0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫نوري فایبر د شبکې پراختیا او په‬ ‫‪2010 2011 2012 2013 2014‬‬ ‫بازار کې د انترنتي خدماتو د‬ ‫وړاندې کوونککو شرکتونو‬ ‫حجم استفاده انترنت (به واحد گیگابایت)‬ ‫زیاتوالۍ سره لري‪ .‬په ورته مهال‪،‬‬ ‫قیمت ‪ 1‬میگابایت انترنت در ماه‬ ‫د ‪ 1‬میګابایت منځني باند انترنت بیه‬ ‫په میاشت کې له ‪ 900‬امریکایي‬ ‫سرچینه‪ :‬د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت‬ ‫ډالرو څخه اوس مهال‪ 35 ،‬ډالرو ته‬ ‫کموالۍ موندلۍ‪.‬‬ ‫په افغانستان کې د پان ګه اچونې په اړه احصاییوی معلوماتو ته الس رسۍ ستونزمن دې‪ .‬خو هغه اړوند‬ ‫د خصوصي پانګونې له امله شاخصونه لکه د نوی شرکتونو د ثبت شمیر دا څرګندوي چې د امنیتي تاوتریخوالیو په زیاتوالي او په سیاسي‬ ‫اوضاع باندې ناباورۍ‪ ،‬د دې المل شوۍ چې پانګوال د فعالیت لپاره ژمن پاتې نشي‪ .‬د ‪ 2015‬کال په لومړۍ‬ ‫فعالیتونه‪ ،‬پڅ شوي دي‬ ‫نیمایي کې د تازه شرکتونو د ثبت لړۍ هماغه د ‪ 2014‬کال په شان پاتې ده خو د ‪ 2012‬په پرتله تقریبا ّ‬ ‫نیمایي شوې دې‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 5‬شکل‪ :‬د پانګوالو باور را لږ شوۍ دې‪ ،‬دا د نویو شرکتونو د ثبت له شمیر څخه څرګندیدلۍ شي‬ ‫ب‪ .‬په کلنۍتوګه د نویو شرکتونو د ثبت شمیر‬ ‫الف‪ .‬په میاشتنۍ توګه د نویو شرکتونو د ثبت شمیر‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪700‬‬ ‫تعداد ثبت شرکتها در سال‬ ‫‪5,000‬‬ ‫تعداد ثبت شرکتها در ماه‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪3,000‬‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Jun-11‬‬ ‫‪Apr-12‬‬ ‫‪Dec-13‬‬ ‫‪Nov-11‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪Jan-11‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Feb-13‬‬ ‫‪Mar-15‬‬ ‫‪Oct-14‬‬ ‫تولید‬ ‫ساختمانی‬ ‫خدمات‬ ‫زراعت‬ ‫سرچینه‪ :‬د پانګه اچونې څخه د مالتړ اداره ( آیسا)‬ ‫د ملګرو ملتونو د مخدره توکو او جرایمو په چارو کې دفتر(‪ )UNODC‬لخوا داسې یوه سروې ترسره‬ ‫د تریاکو تولید په ‪2015‬‬ ‫شوې چې له سپوږمکۍ څخه د کوکنارو د کښت الندې ځمکو‪ /‬کروندو څخه د انځورونو نمونې اخیستل‬ ‫کال کې راکمه شوۍ دې‬ ‫شوې او د دغې سروې لومړني نتایج دا تخمین کوي چې په ‪ 2015‬کال کې ‪ 3،300‬ټنه کوکنار په‬ ‫‪ 183،000‬هکټاره ځمکو کې‬ ‫‪ 6‬شکل‪ :‬د تریاکو په تولید او د خشخاشو د کښت الندې سیمو کې‪،‬‬ ‫کښت شوي دي‪ .‬په داسې حال‬ ‫کموالۍ راغلۍ‬ ‫(ښی محور‪ :‬میتریک ټنه‪ ،‬کیڼ محور‪ :‬زر هکټاره)‬ ‫کې چې د‪ 2015‬کال لپاره د‬ ‫دغې سروې پایلې د سروې د‬ ‫‪300‬‬ ‫نمونه اخیستنې د میتود د بدلون‬ ‫‪8,000‬‬ ‫له امله د ‪ 2014‬کال له شمیرو‬ ‫سره اصالّ د پرتله کولو ندي او د‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪200‬‬ ‫کمښت اندازه یی نشي کیدلې په‬ ‫کره توګه محاسبه شي‪ .‬خو‬ ‫‪4,000‬‬ ‫سربیره په دې‪ ،‬داسې اټکل کیږي‬ ‫‪100‬‬ ‫چې په ‪ 2015‬کال کې په دواړو‬ ‫‪2,000‬‬ ‫شاخصونو کې ښکاره بدلون‬ ‫راغلی دې‪ .‬هم د کوکنارو د‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کښت ساحه او هم د خشخاشو د‬ ‫تولید کچه د کرکیلي د سیمو د له‬ ‫منځه وړلو په عملیاتو کې شونې‬ ‫تولید تریاک‬ ‫ساحه تحت زرع خشخاش‬ ‫ده چې راکمه شوي وي‪.‬‬ ‫سرچینه‪UNODC :‬‬ ‫د فقر شیوع په افغانستان کې د ‪ 2012/2011‬کلونو په ترڅ کې د ټول نفوس په حساب ‪ 35.5‬سلنه وو‪ ،‬چې‬ ‫د فقر‪ /‬بې وځلۍ کچه په‬ ‫د ‪ 2008/ 2007‬کلونو په پرتله (‪ 36.3‬سلنه) دا بیان کوي چې سربیره پر هغه چې په دغه هیواد کې چټک‬ ‫افغانستان کې لوړه ده‪،‬‬ ‫اقتصادي وده ‪ ،‬د ټولنیزو چارو سمون او د خدماتو بدلون رامنځ ته شو‪ ،‬خو کوم ځانګړۍ او مهم بدلون د‬ ‫اوپکښې کوم ځانګړۍ‬ ‫بې وځلۍ یا فقر د پراخې لمنې په را ټولولو کې ندۍ رامنځ ته شوۍ‪ .‬د دغې موضوع د ال روښانتیا لپاره یو‬ ‫بدلون ندۍ رامنځ ته شوۍ‬ ‫شمیر عواملو ته اشاره کیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 7‬شکل‪ :‬د فقر کچه ثابت پاتې ده‪ ،‬په داسې حال کې چې‬ ‫لومړۍ‪ ،‬په شمال ختیځ زون کې د‬ ‫نابرابروالۍ د ‪ 2008 /2007‬او ‪ 2012 /2011‬کلونو په ترڅ‬ ‫بې وځلۍ لمن په چټکۍ سره خوره‬ ‫کې‪ ،‬زیات شوۍ دی‬ ‫شوې‪ .‬په استثنا ّ د شمال ختیځ‬ ‫(د نفوس د شمیر پر بنسټ)‬ ‫زون‪ ،‬د هیواد په پاتې سیمو کې د‬ ‫‪2007/08‬‬ ‫‪2011/12‬‬ ‫فقر یا بې وځلي کچه په ‪2007‬‬ ‫‪ 2008/‬کلونو کې له ‪ 36.3‬سلنه‬ ‫‪36.3 35.8‬‬ ‫څخه په ‪ 2012 / 2011‬کلونو کې‬ ‫‪29.7‬‬ ‫‪31.6‬‬ ‫لړ‬ ‫‪ 33.4‬را ټیته شوې وه‪ .‬دویم‪ ،‬یو‬ ‫اقلیمي‪ /‬چاپیریالي بدلونونوهم د‬ ‫هیواد په حاالتو اغیز واچوله او‬ ‫باعث شول چې د کرهنې سکتور د‬ ‫‪ 2012 /2011‬کلونو څخه وړاندې‬ ‫‪7.9 8.4‬‬ ‫موده کې منفي وده ولري ( ګواکې‬ ‫اقلیمی ټکانونه په شمال ختیځ سیمو‬ ‫باندې زیاته اغیز درلوده)‬ ‫)‪Poverty rate (%) Poverty gap (%‬‬ ‫)‪Gini index (%‬‬ ‫دریم‪ ،‬په دغه پړاو کې نابرابروالۍ‬ ‫منبع‪ :‬د خطر د ارزونې او د زیان موندنې د ملي ټول پوښتنې‪ /‬سروې‬ ‫په ټول هیواد کې زیات شوۍ‪ .‬د‬ ‫(‪ )AVRN‬پر بنسټ‪ ،‬د فقر کچه د نفوس د سلنې یوه برخه ده چې د فقر د‬ ‫هیواد د نفوس د یو‪ /‬پنځمه بډایه‬ ‫وګړي د سرانه مصرف ( في سړي ملي خط‪ /‬لیکې الندې ژوند کوي‪ .‬د فقر تشه‪ ،‬دا بیان کوي چې په منځنۍ‬ ‫توګه بې وځله خلک تر کومه اندازه د فقر د خط الندې ژوند لري‪.‬‬ ‫سرمصرف) د ودې کچه د ټول‬ ‫نفوس د یو‪/‬پنځمه ټیټې طبقې په‬ ‫پرتله‪ ،‬خورا زیات دی‪ ،‬چې په حقیقت کې دویمه منفی اغیزمنتیا بلل کیږي‪ .‬وروستۍ خبره دا چې‪،‬‬ ‫افغانستان د نفوس له اړخه یو ستر ګواښ سره مخامخ دی‪ ،‬او هر کال ‪ 000.400‬تازه بشري ځواک د‬ ‫کاربازار ته ننوځي په داسې حال کې چې د وځګارې لمن هم پراخه پاتې ده‪.‬‬ ‫د نړی په کچه د سوداګریزه توکو د قیمت تنزیل‪ ،‬او همدا راز د کورني تقاضا کموالۍ‪ ،‬د بیو د ټیټوالي المل‬ ‫د پیسو پړسوب‪ /‬تورم منفي‬ ‫شوۍ او په دې توګه د تورم یا د پیسو د پړسوب ضد کړنو په وړاندې خنډ ګرځي‪ .‬د مصرفي توکو د بیو‬ ‫لور ته روان دې‬ ‫تورم د ‪ 1394‬کال د چنګاښ میاشتې چې د ‪ 2015‬کال د جوالی سره سمون لري‪ ،‬کموالۍ موندلۍ وو‪ ،‬او‬ ‫‪ 4.8‬سلنه ته ورسید چې د ‪ 2014‬کال د دسمبر په پرتله ‪ 1.4‬سلنه لږ وو‪ .‬په هیواد کې دننه د بیو دغه نزولي‬ ‫تګ د نړۍ په کچه د سوداګریزو توکو د بیو د تنزیل په پرتله خورا متوازن دی‪ .‬د ساري په توګه د غله جاتو‬ ‫او انرژی نړیوال قیمت‪ ،‬د ‪ 40‬سلنه او ‪ 21‬سلنه په اندازه ( د ‪ 12‬میاشتنۍ تناسب له مخې د ‪ 2015‬کال د‬ ‫اپریل) ټیټ شوۍ دی‪ .‬د نړیوالو بیو نزول تر یوه بریده د افغانیو د ارزښت د ټیټوالي له امله جبران شوې ده‪.‬‬ ‫د وارداتو اندازه ‪ 40‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب بلل کیږي او په دې توګه د کورني بیو په‬ ‫څرنګوالي د رامنځ ته شوي تورم له لیارې خورا زیاته اغیزلري‪.‬‬ ‫د ‪ 1394‬کال د چنګاښ په میاشت کې د خوراکي او غیرخوراکي توکو د مصرف کوونکو قیمت په وار‬ ‫د تورم په وړاندې تګالره د‬ ‫سره ‪ 5.9‬سلنه او ‪ 3.5‬سلنه‪ ،‬سقوط وکړ‪ .‬په مشخصه توګه‪ ،‬د غله جاتو او ډوډی قیمت چې د یو مصرف‬ ‫خوراکي توکو د بیو او هم د‬ ‫کوونکي د دستخوان ‪ 18‬سلنه جوړوي په ‪ 6.6‬سلنه اندازه ( د کال په کال تناسب له مخې) کموالۍ موندلۍ‬ ‫غیر خوراکي توکو د بیو په‬ ‫دی‪ .‬د سبزیجاتو قیمت چې دویم خوراکي توکۍ بلل کیږي ‪ 21‬سلنه کموالۍ موندلۍ‪ .‬د غیر خوراکي توکو په‬ ‫ذریعه‪ ،‬رامنځ ته کیږي‬ ‫مینځ کې‪ :‬د استوګنځایونو‪ ،‬ترانسپورت او مخابراتي خدمات د مصروف کوونکي د ژوندانه د اړتیاو‬ ‫یو‪/‬څلورمه برخه جوړوي‪ ،‬چې لګښتونه په دغو برخو کې هم د سقوط په حال کې دي‪ .‬د جایدادونو قیمت‬ ‫له دې امله چې د پانګونې په چاپیریال د پانګوالو باور کم شوۍ‪ ،‬را ټیټ شوي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 8‬شکل‪ :‬د نړی په کچه د سوداګریزو توکو د بیو په تناسب د کورني مصروف کوونکو بیې‪ ،‬نزولي حالت غوره کړۍ دی‬ ‫( د ‪ 12‬میاشتني بدلون سلنه )‬ ‫د سوداګریزو توکو نړیواله بیه‬ ‫د خوراکي توکو د بیو تورم‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-40.0‬‬ ‫‪-2.0‬‬ ‫‪-4.0‬‬ ‫‪-60.0‬‬ ‫‪-6.0‬‬ ‫‪Jun-12‬‬ ‫‪Dec-12‬‬ ‫‪Jun-13‬‬ ‫‪Dec-13‬‬ ‫‪Jun-14‬‬ ‫‪Dec-14‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪Mar-13‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Mar-15‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Oct-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Oct-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Apr-13‬‬ ‫‪Apr-14‬‬ ‫‪Apr-15‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫غله جات‬ ‫انرژی‬ ‫کل‬ ‫مواد خوراکی‬ ‫غیرخوراکی‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصاییه اداره او د نړیوال بانک اقتصادي څارن (‪.)GEM‬‬ ‫تمه کیږي چۍ د اوسني تورم د خوزښت مسیر لنډ مهالۍ وي‪ .‬وړاندوینه کیږي چې په راتلونکې کال کې‬ ‫منفي تورم د بې وځلو وګړو‬ ‫قیمتونه بیرته خپل لومړني حالت ته راشي‪ ،‬ځکه چې د پیسو د ارزښت کموالۍ د کورني بیو په لوړالي فشار‬ ‫په ګته تمامیدلۍ شي‬ ‫راوستلۍ شي‪ .‬منفی تورم یا د پیسو انقباض کله چې د اوږد مهال لپاره دوام و نه مومي‪ ،‬د ټولنې د بې وځلو‬ ‫وګړو په ګټه تمامیږي‪ ،‬ځکه چې د ژوندانه د دوام لپاره د خوراکي او غیر خوراکي توکو د بیو د ټیټوالي‬ ‫المل ګرځي‪ .‬په ورته مهال د بیو اوږد مهاله کموالۍ کولۍ شي چې اقتصادي وده را کمه کړي‪ ،‬ځکه چې‬ ‫هره کورنۍ خپل معمولي لګښتونه په دې تمه چې قیمتونه به په راتلونکې کې نور هم را لږ شي‪ ،‬معطل‬ ‫کوي‪ .‬د یادونې وړ ده چې د ‪ 2015‬کال لپاره په منځنۍ کچه د تورم اندازه ‪ 1.7‬سلنه وړاندوینه شوې ده‪.‬‬ ‫مالي پرمختګونه‬ ‫‪.3‬‬ ‫د تیر کال په بهیر کې د عوایدو د عوایدو په څانګه کې وروسته له یوې لسیزې هر اړخیزه کړنو‪ ،‬اوس مهال دا جوت شوي چې د ‪2011‬‬ ‫کچه ښه شوې‪ ،‬خو له لومړني کال کې د عوایدو را ټولولو بې سارې ‪ 11.6‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب اندازه‪ ،‬په ‪ 201۴‬کال‬ ‫کې په‪ 8.7‬سلنه اندازه‪ ،‬راټیټه شوې‪ .‬په ‪ 2015‬کال کې کورني عوایدو زیاتوالۍ وښود‪ ،‬او د اګیست میاشتې‬ ‫ټاکل شوې موخې لږ دي‬ ‫تر پایه ‪ 70.7‬میلیاردو ډالرو ته ورسیده (د ‪ 2014‬کال په پرتله ‪ 62‬میلیارد افغانۍ)‪ ،‬خو ‪ 11‬سلنه لږه له‬ ‫هغې لومړنۍ موخې څخه وو چې د کورني عوایدو لپاره په دغې میاشت کې ټاکل شوې وه‪ .‬په ورته مهال‪،‬‬ ‫ټولې عایداتي سرچینې لکه مالیات‪ ،‬ګمرکونه او غیر مالیاتي عواید د ‪ 2014‬کال په پرتله زیات شوي دي‪.‬‬ ‫په عاید باندې مالیه او په پلورلو باندې مالیه‪ ،‬چې د مالیاتی عوایدو تر ټولو سترې سرچینې بلل کیږي د‬ ‫‪ 2015‬کال په لومړیو اتو میاشتو کې ‪ 7‬سلنه او ‪ 8.7‬سلنه د تیر کال د ورته مهال په پرتله وده کړې ده‪ .‬له‬ ‫بلې خوا ثابت مالیاتي عواید‪ 7 ،‬سلنه کموالۍ موندلۍ‪ .‬ګمرکي عواید هم د تیر کال د ورته زمان په پرتله‪23 ،‬‬ ‫سلنه زیات شوي دي‪.‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کې د عوایدو کچه بالغ پر ‪ 52.4‬میلیارد افغانۍ وه‪ .‬یو شمیر انګیرنې شته‬ ‫د عوایدو راټولول د یو شمیر‬ ‫چې د ‪ 2015‬کال په دویمه نیمایي کې دغه بهیر ګړندۍ کیږي او د کال تر پایه پورې ‪ 114.2‬میلیارد‬ ‫مالیاتياقدامونو له امله ښه‬ ‫افغانیو ته رسیږي‪ .‬په عوایدو کې دغه زیاتوالۍ د ‪ 2015‬کال په لومړې‪ ،‬دویمې او دریمې ربعو کې د یو‬ ‫شوي دي‬ ‫شمیر نویو مالیاتو اقدامونو د اجرا له امله دې‪ .‬دغه مالیاتي اقدامونه یو شمیر کړنې لکه‪ :‬په انتفاعي معاملو‬ ‫باندې له ‪ 2‬سلنه څخه ‪ 4‬سلنه پورې د مالیې لوړل‪ ،‬په مخابراتي اړیکو باندې ‪ 10‬سلنه مالیه وضع کول‪ ،‬په‬ ‫فيلیتر تیلو باندې له ‪ 1‬افغانۍ څخه تر ‪ 2‬پورې د محصول زیاتول او د افغانستان له هوایي حریم څخه د‬ ‫ګټه پورته کونې د محصول لوړل‪ ،‬په خپل ځان کې رانغاړي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 9‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬کال عواید د تیر کال د ورته مهال په پرتله زیات و‪ ،‬خو له لومړنې ټاکل شوې موخې څخه لږ وو‬ ‫ب‪ .‬د ‪2014‬او ‪ 2015‬اته میاشتني عواید‬ ‫الف‪ .‬راټول شوي عواید‪ ،‬د ‪ 2015‬کال لپاره لومړنۍ هدف‬ ‫ټاکنه‪ ،‬د ‪ 2014‬کال میاشتني حقیقي عواید‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪16.4‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪60‬‬ ‫میلیارد افغانی‬ ‫میلیارد افغانی‬ ‫‪50.0‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪16.0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪32.8‬‬ ‫‪34.7‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪M3‬‬ ‫‪M4‬‬ ‫‪M5‬‬ ‫‪M6‬‬ ‫‪M7‬‬ ‫‪M8‬‬ ‫‪2014-M8‬‬ ‫‪2015-M8‬‬ ‫واقعی ‪2014‬‬ ‫هدف گذاری ‪2015‬‬ ‫عواید مالیاتی‬ ‫عواید گمرکی‬ ‫عواید غیرمالیاتی‬ ‫واقعی ‪2015‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیه وزارت د افغانستان د مالي مدیریت د معلوماتو سیستم ‪ ،AFMIS‬د معلوماتو د ترالسه کولو نیټه د ‪ 2015‬د سپتمبر‪16‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کښې د لګښتونو اندازه د تیر کال له ورته مهال سره ورته والۍ لري‪.‬د کال په لومړیو‬ ‫د لګښتونو‪ /‬مصارفو کچه د‬ ‫شپږو میاشتو کې ټولټال لګښتونه ‪ 128‬میلیارد افغانۍ ( معادل د ‪ 2.2‬میلیارد ډالر) شوي‪ ،‬چې بالمقابل د ‪ 2014‬کال په‬ ‫‪ 2014‬کال په څیر دې‬ ‫ورته میاشتو کې‪ 131 ،‬میلیارد افغانیو ته رسیدلي وو‪ .‬جاري لګښتونه ‪ 94.5‬میلیارد افغانیو (‪ 1.6‬میلیارد امریکایي‬ ‫ډالرو) پورې شوي‪ ،‬چې له دې څخه ‪ 54‬میلیارد افغانۍ (‪ 930‬میلیارد امریکایي ډالر) مختص په امنیتي لګښتونو پورې‬ ‫ټراو لري‪.‬‬ ‫‪ 1‬چوکاټ‪ :‬د ‪ 2014‬و ‪ 2015‬کلونو د لومړیو شپږ میاشتو لګښتونه‬ ‫(شمیر په میلیون افغانی)‬ ‫لومړۍ‬ ‫لومړۍ نیمایي‬ ‫لګښت‪ /‬مصارف‬ ‫نیمایي‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪94،537‬‬ ‫‪96،251‬‬ ‫د جاري لګښټونو مجموعي ارزښت‬ ‫‪54،339‬‬ ‫‪56،038‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪40،198‬‬ ‫‪40،213‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪24،055‬‬ ‫‪23،647‬‬ ‫اجورې او تنخوا‬ ‫‪7،204‬‬ ‫‪6،060‬‬ ‫عملیات او د ساتنې اومراقبت‬ ‫چارې‬ ‫‪678‬‬ ‫‪1،287‬‬ ‫د پانګونې لګښتونه‬ ‫‪7،658‬‬ ‫‪8،942‬‬ ‫د ټولنیزو حقوقو لښګتونه‬ ‫‪602‬‬ ‫بهرنیو پورونو ته د سود تادیه ‪278‬‬ ‫‪8،324‬‬ ‫‪6،586‬‬ ‫اختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪102،861‬‬ ‫جاري ‪ +‬اختیاري پرمختیایي لګښتونه ‪102،837‬‬ ‫‪25،419‬‬ ‫‪28،366‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪128،280‬‬ ‫‪131،203‬‬ ‫د لګښټونو مجموعي ارزښت‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیه وزارت (‪.)AFMIS‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 10‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کښې د لګښټونو او د هغوی تمویلي‬ ‫سرچینې (میلیارد افغاني)‬ ‫‪140.0‬‬ ‫‪120.0‬‬ ‫‪25.4‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪40.2‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪52.4‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪54.3‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪38.7‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مخارج‬ ‫تمویل‬ ‫جاری ‪ -‬امنیتی‬ ‫جاری ‪ -‬ملکی‬ ‫انکشافی اختیاری‬ ‫انکشافی غیراختیاری‬ ‫کمکهای نظامی‬ ‫عواید داخلی‬ ‫کمکهای اختیاری ملکی‬ ‫کمکهای غیراختیاری‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیې وزارت (‪.)AFMIS‬‬ ‫د ملکي لګښټونو لپاره بودجه په ‪ 1394‬کال کې د ‪ 1393‬کال په پرتله لږ په پام کې نیول شوې او د اختیاري‬ ‫په ماليسیاست کې د سخت‬ ‫ّ‬ ‫بودجه لګښټونه یی تقریبا نیمایي ته راکښته کړي دي‪ .‬دغه سخت دریځه مالي تګالره په ‪ 2014‬کال کې د‬ ‫چې‬ ‫شي‬ ‫دریځ غوره کول کیدلۍ‬ ‫عوایدو د لږوالي‪ ،‬د نه سپارل شویو پورونو او په دغه کال کې د نقدي زیرمو د لږوالي له امله یو معقول‬ ‫د‬ ‫سره‬ ‫له اقتصادي دوران‬ ‫پیوستون لپاره یو ګواښ وي‬ ‫سیاست ګڼل کیده‪ .‬خو په ورته مهال‪ ،‬د لګښټونو د کچې زیات کمښت په راتلونکې کې کیدای شي چې کورنۍ‬ ‫اړتیاوې تضعیف کړي او پر اقتصادي ودې او د خدماتو په عرضه باندې منفي اغیز وکړي‪ ،‬چې دا په خپل‬ ‫وار سره کیدای شي چې په هیواد کې د خورا نازک او ټکني حالت زمینه برابره کړي‪ .‬د بهرنیو بسپنه مرستو‬ ‫په ذریعه د زیات عوایدو را ټولول او مالي سرچینو ته ډیره الس رسۍ کیدلۍ شي چې د دې المل وګرځي‬ ‫ترڅو په راتلونکې کې له اقتصادي دوران سره د مالي سیاست ورته والي څځه مخینوی وشي‪.‬‬ ‫بهرنۍ سکتور‬ ‫‪.4‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کې د رسمي صادراتو کچه د تیر کال د ورته مهال په پرتله ‪ 15‬سلنه لږ وه‪.‬‬ ‫د رسمي صادراتو کچه را ټیته‬ ‫دا په داسې حال کې ده چې په دغه کال کې د افغانیو ارزښت ټیټ وو خو د کرهنیزو محصوالتو اندازه زیاته‬ ‫شوې ده‬ ‫وه‪ .‬په حقیقت کې له هغه ځایه چې د افغانستان د صادارتو یوه لویه پیمانه‪ ،‬کرهنیزه محصوالت او تولیدات‬ ‫جوړوي نو له همدغه کبله په هغو کلنو کې چې د کرهنیزو محصوالتو کچه زیاته وي‪ ،‬نو د صادراتو اندازه‬ ‫هم لوړه وي‪ .‬د افغانستان مهم صادراتي اقالم ‪ :‬غالی‪ ،‬طبي بوټي او وچه میوې دي‪ .‬په صادراتو باندې د‬ ‫اسعارو د بیو لږه اغیز مستقیمه رابطه په صادراتي سکتورنو کې د متوقعه سیالۍ د وړتیاو په نشتوالي او په‬ ‫بازارونو کې د عرضه په برخه کې د ستونزو په شتون لري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 11‬شکل‪ :‬په داسې حال کې چې د صادراتو کچه په تیرو کلونو کې زیاتوالۍ موندلۍ وو‪ ،‬خو د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي‬ ‫کې نزولي حالت په ډاګه کوي‬ ‫(امریکایي میلیون ډالر)‬ ‫ب‪ .‬د توګو په تفکیک رسمي صادرات‬ ‫الف‪ .‬ربعواره رسمي صادرات‬ ‫دیگر‬ ‫‪300‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫قالین‬ ‫‪197.71‬‬ ‫‪230.0‬‬ ‫‪250‬‬ ‫میوهجات خشک‬ ‫‪200.0‬‬ ‫‪153.19‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪154.0‬‬ ‫‪200‬‬ ‫میوهجات تازه‬ ‫‪170.0‬‬ ‫‪125.3‬‬ ‫گیاه های طبی‬ ‫‪119.5‬‬ ‫‪115.51‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪114.46‬‬ ‫‪113.2‬‬ ‫‪140.0‬‬ ‫‪101.56‬‬ ‫دانههای روغنی‬ ‫‪100‬‬ ‫‪110.0‬‬ ‫پوست قره قل‬ ‫‪50‬‬ ‫‪80.0‬‬ ‫محصوالت حیوانی‬ ‫(بجز قره قل)‬ ‫‪50.0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫پنبه‬ ‫نیمه اول ‪2014‬‬ ‫نیمه اول ‪2015‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q2‬‬ ‫‪Q3‬‬ ‫‪Q4‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان د مرکزي احصاییه اداره‬ ‫‪ 12‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کې د رسمي وارداتو کچه لوړه شوې‪ ،‬چې په اغلب ګمان د ثبت په رسمي بهیر کې د‬ ‫اصالحاتو له وجې شونې ده‬ ‫ب‪ .‬د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کې د توکو واردات‬ ‫الف‪ .‬د ‪ 2014‬او ‪ 2015‬کلونو په لومړیو دوه ربعو‬ ‫وسایط‪ ،‬ماشینآالت و‬ ‫تجهیزات‬ ‫کې د وارداتو کچه‬ ‫تیل و مواد سوخت‬ ‫ربع اول‬ ‫ربع دوم‬ ‫‪212‬‬ ‫محصوالت فلزی‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪696‬‬ ‫محصوالت کیمیاوی‬ ‫‪3,500‬‬ ‫‪3,000‬‬ ‫‪1,849‬‬ ‫سمنت‬ ‫‪1,916‬‬ ‫‪2,500‬‬ ‫‪1,877‬‬ ‫‪244‬‬ ‫گندم و آرد گندم‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪1,500‬‬ ‫روغن نباتی‬ ‫‪240‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪1,828‬‬ ‫‪1,579‬‬ ‫‪199‬‬ ‫منسوجات و پوشاک‬ ‫‪500‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪-‬‬ ‫دیگر‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصاییه اداره‬ ‫د ‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي کې د رسمي وارداتو کچه د ارزښت له اړخه د تیر کال د ورته مهال په پرتله‬ ‫د ‪ 2015‬کال په لومړۍ‬ ‫‪ 8‬سلنه زیاته شوې ده‪ .‬د رسمي وارداتو زیاتوالۍ په اغلب ګمان سره په ګمرکونو کې د یو لړ هر اخیزه‬ ‫نیمایي کې د وارداتو کچه‬ ‫اصالحاتو په پلې کونې سره ترالسه شوې دی‪ .‬په ورته مهال‪ ،‬تخمیني څیړنې دا ښي چې په افغانستان کې‬ ‫زیاته شوه‪ ،‬چې په اغلب‬ ‫‪ 20-15‬سلنه سوداګرۍ نه ثبت کیږي او په دې توګه قاچاق بلل کیږي‪ .‬سربیره‪ ،‬د ټولو سوداګریزو کړنو په‬ ‫ګمان سره د ثبت په پروسه‬ ‫هکله رسمي شمیرنو ته الس رسۍ ستونزمن دی‪ .‬د وارداتو او صادراتو ترمنځ د انډول نشتون او سوداګریز‬ ‫کې د اصالحاتو له امله دی‬ ‫کسر په هر کال کې ‪ 40‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب تر منفی اغیز الندې رواستۍ‪ .‬وړاندوینه‬ ‫کیږي چې په ‪ 2015‬کال کې دغه کسر د ‪ 42‬سلنه ( د ‪ 7.9‬میلیارد امریکایي ډالرو) په اندازه زیات شي‪ .‬د‬ ‫پخوانیو کلونو په څیر‪ ،‬منفي سوداګریز کسر تقریباّ په بشپړه توګه د بهرنیو مرستو په ذریعه تامینیږي او په‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫پایله کې جاري حساب ډیر لږ ‪ 13‬شکل‪:‬وړاندوینه کیږي چې د ‪ 2015‬کال لپاره سوداګریز‬ ‫زیاتیږي ( چې په ‪ 2015‬کال کې ‪ 4.4‬کسرد بهرنیو مرستو په ذریعه جبران کیږي‬ ‫د کال په لومړیواته میاشتو‬ ‫سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب (سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب)‬ ‫کې د افغانیو ارزښت‪ ،‬نږدې‬ ‫وړاندوینه شوې)‪.‬‬ ‫‪ 8‬سلنه را ټیټ شوۍ‬ ‫‪4.3‬‬ ‫د ‪ 2014‬کال د دسامبر او د ‪2015‬‬ ‫صادرات‬ ‫کال د اګست میاشتو په لړ کې د‬ ‫‪-46.2‬‬ ‫واردات‬ ‫امریکایي ډالرو په وړاندې د افغانیو‬ ‫‪-42.0‬‬ ‫څه‬ ‫ارزښت ‪ 8‬سلنه کموالۍ وموند‪ .‬که‬ ‫بیالنس تجارتی‬ ‫هم د مبادله بیه د کال په لومړۍ ربع‬ ‫‪0.7‬‬ ‫درآمد خالص‬ ‫کې ثبات درلود‪ .‬د ‪ 2015‬کال په‬ ‫دویمې او دریمې ربعو کې د افغانیو‬ ‫انتقاالت جاری‪ ،‬خالص ‪45.7‬‬ ‫ارزښت د امریکایي ډالرو په وړاندې‬ ‫‪4.4‬‬ ‫بیالنس حساب جاری‬ ‫خورا زیات راټیټ شو‪ .‬که څه هم تمه‬ ‫کیدله چې د پیسو ارزښت د انتقال‬ ‫‪-100 -50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪50 100‬‬ ‫پروسې په ترڅ او وروسته پړاو کې د‬ ‫بهرنیو مرستو د کمښت له امله‪ ،‬تنزیل‬ ‫سرچینه‪ :‬د نړیوال وجهي صندوق او د بانک د کارکوونکو تخمین‬ ‫وکړي‪ ،‬خو داسې انګیرل کیږي چې‬ ‫د افغانیو د ارزښت بیړنې نزول د‬ ‫سږکال په بهیر کې د سترو پانګو په وتون باندې مرتبط وګڼو‪ .‬وروستي راپورونه دا په ډاګه کوي چې په‬ ‫لویه کچه نقدي پانګې له هیواد څخه بهر وځی او یو المل یی د افغانانو مهاجرت بلل کیدلۍ شي‪.‬‬ ‫‪ 14‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬کال په لومړېو اته میاشتو کې د افغانیو ارزښت غورځیدلۍ دی‪ ،‬پرته له هغه چې دغه حالت د ارزي‬ ‫زیرمو د پړسوب المل وګرځي‬ ‫ب‪ .‬ارزي زیرمې » په میلیون ډالر»‬ ‫ب‪ .‬د ډالرو او یورو په وړاندې د افغانیو د مبادلې‬ ‫ارزښټ‬ ‫‪7,600‬‬ ‫مقابل دالر امریکایی (محور چپ)‬ ‫‪7,400‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫مقابل یورو (محور راست)‬ ‫‪7,200‬‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪7,000‬‬ ‫‪62.5‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪75.0‬‬ ‫‪6,800‬‬ ‫‪57.5‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪6,600‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪6,400‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪52.5‬‬ ‫‪6,200‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪50.0‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪Jan-12‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪May-12‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪May-12‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪Jan-12‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‪.‬‬ ‫داسې تمه نشته چې د افغانیو د ارزښت اوسنۍ کموالۍ به په نږدی راتلونکې کې د بهرنیو مرستو تعادل ته‬ ‫د تادیاتو د بیالنس خطرونه په‬ ‫زیان ورسوي‪ .‬اوس مهال د وارداتو لوړه کچه د بهرنیو مرستو د دوام په ذریعه تمویلیږي‪ .‬په افغانستان کې‬ ‫نږدې راتلونکې کې لږ دي‬ ‫د مبادالتو د بیو انعطاف لرونکۍ نظام د بهرني حسابونو ثبات هم ساتي‪ ،‬ځکه چې د انتقال زمینه په کورنیو‬ ‫بیو باندې د نړیوالو بیو د بدلون اغیز پرته له هغه چې د ارزي زیرمو په حجم باندې ناسم اغیز ولري‪ ،‬شونې‬ ‫کوي‪ .‬خو په ورته مهال د پیسو د ارزښت ټیټوالۍ کیدلۍ شي چې په کورني بیو د پړسوب‪ /‬تورمي فشار‬ ‫راوستلو المل وشي‪ ،‬چې له نیکه مرغه دغه اغیز په وروستیو میاشتو کې د نړیوالو سوداګریزو توکو د بیو‬ ‫د ټیټوالي له امله جبران شوې ده‪ .‬له بلې خوا‪ ،‬په افغانستان کې د کورني تولید او صادراتو محدود ظرفیت‬ ‫او وړتیاوې د ارزي مبادله د مثبت کمښت اغیز د دغه هیواد د صادراتو د ودې لپاره محدود کړی دی‪ .‬دغه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫موضوع د لوی اقتصاد د ثبات لپاره د یو جدي ګواښ په توګه بلل کیږي‪ .‬د بهرنیو مرستو د کموالي په‬ ‫صورت کې د تادیاتو د بیالنس خطرونه ممکن لوړ والړ شي‪ ،‬مګر دا چې بهرنیو اسعارو ته د الس رسي‬ ‫نورې الرې چارې ولټول شي‪ .‬د ساري په توګه‪ :‬د صادراتو له اړخه د عوایدو په ترالسه کولو او یا د‬ ‫مستقیمه بهرنیو پانګونو جلب او منل‪ .‬په دې توګه په راتلونکو نږدې کلونو کې د کانونو په تیره بیا د‬ ‫استخراجی صنایعو او همدا راز د کرهنیزو محصوالتو د صادراتو په سکتورونو کې د پانګه اچونې د‬ ‫فرصتونو رامنځ ته کول‪ ،‬د افغانستان د اقتصادي پراختیا لپاره حیاتي ارزښت لري‪.‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال په جوالۍ میاشت کې د نړیوالې ارزي زیرمې ناخالص ټولګه ‪ 7.3‬میلیارد ډلره وه‪ .‬که څه هم‬ ‫ارزي زیرمې ‪ 7.3‬میلیارد‬ ‫امریکایي ډالره پاتې دي‪ ،‬چې د ارزي زیرمو د ‪ 2013‬کال تر لومړیو پورې زیاته اندازه وده درلودله‪ ،‬خو له هماغه وخت وروسته نږدې‬ ‫اته میاشتو وارداتو معادل دی ‪ 7‬میلیارد ډالره پاتی دي‪ .‬د نړیوالو ځواګونو وتنه چې په ورته مهال د پوځي او غیر پوځی مرستو د کموالۍ‬ ‫المل وګرځید ( د ساري په توګه د والیتونو د بیارغونې پروژې)‪ ،‬د بهرني ارز پړسوب یی کم کړ‪ .‬په اوس‬ ‫مهال کې ناخالص زیرمې په یوه ښه حالت کې چې د وارداتو د اته میاشتو معادل کیږي‪ ،‬ځای لري‪ .‬خو‬ ‫همدغه اندازه کولۍ شي چې د افغانستان د تادیاتو د بیالنس لپاره د خطرونو بحران ( منجمله د بهرنیو مرستو‬ ‫په بهیر کې بدلون) په معقوله توګه تر مدیریت الندې راولي‪.‬‬ ‫د وجهي او بانکدارۍ سکتور بدلونونه‬ ‫‪.5‬‬ ‫پیسې د (‪ )M2‬مفهوم په ړنا کې په سوداګریزو بانکونو کې د سپارل شویو نقدینو او همدا راز په دوران‬ ‫پیسو لپاره د تقاضا کچه د‬ ‫کې د پیسو په شتون داللت کوي‪ .‬د پیسو دغه دواړه شکله استعمال په ‪ 2015‬کال کې ‪ 4.7‬سلنه ( د کال‬ ‫‪ 2015‬کال په لومړۍ نیمایي‬ ‫په کال تناسب له مخې) وده وکړه‪ ،‬په داسې حال کې چې په ‪ 2014‬کال کې د ‪ 8.3‬سلنه په اندازه وده کړې‬ ‫کې کمزورې وه‬ ‫وه‪ .‬په دوران کې د پیسو وده د ‪ 2014‬کال په دسمبر کې له ‪ 16.7‬څخه ‪ 4.4‬سلنه ته د ‪ 2015‬کال د‬ ‫جوالی په میاشت کې ( د کال په کال تناسب له مخې) را ټیټه شوې ده‪ ،‬چې دا د پیسو لپاره د تقاضا د کچې‬ ‫کمزورتیا او د اقتصادي فعالیتونو پڅوالۍ په ګوته کوي‪ .‬سوداګریزو بانکونو کې سپارل شوي مبالغ چې د‬ ‫کال په اوږدو کې له کموالي سره مخامخ و‪ ،‬د ‪ 2015‬کال د جوالی تر میاشتې پورې ‪ 6.1‬سلنه مثبت کلنې‬ ‫وده ترالسه کړې‪ ،‬خو د تیرو کلونو په پرتله بیا هم دا وده لږه ده‪.‬‬ ‫د کال په لومړۍ نیمایي کې د خصوصي سکتور متشثینو ته د سوداګریزو بانکونو لخوا د پورونو سپارل‪،‬‬ ‫د بانکونو لخوا د پورونو‪/‬‬ ‫نزولي حالت درلود‪ .‬د تیر کال له دویمې نیمایي څخه را پدیخوا خصوصي سکتور ته د پورونو د سپارلو‬ ‫بسپنه ورکولو بهیر اوس هم‬ ‫بهیر را لږ شوۍ او د ‪ 2015‬کال د جوالی په میاشت کې ‪ 3.3‬سلنه ( د کال په کال تناسب له مخې) را‬ ‫کمزورې پاتې ده‬ ‫ټیت شوۍ‪ .‬د ‪ 2015‬جوالی میاشتې پورې د بانکي پورونو کچه ‪ 740‬میلیونه ډالره وه‪ ،‬په داسې حال کې‬ ‫چجې دولس میاشتې وړاندې‪ 818 ،‬میلیونه ډالره وه‪ .‬د بانکونو لخوا د پورونو د سپارلو د کموالۍ بهیر‬ ‫باندې کیدلۍ شي یو شمیر فکتورونه لکه ‪ :‬د اقتصادي ودې کموالۍ‪ ،‬د خصوصي بانکونو لخوا د پورونو‬ ‫د سپارلو لپاره د لیوالتیا کموالۍ او د ارزي پورونو په برخه کې د سختو مقرراتو وضع کول‪ ،‬مهم اغیز‬ ‫ولري‪ .‬منځ مهالي شاخصونه دا څرګندوي چې په اقتصاد باندې ناباورۍ د دې المل شوی چې خصوصي‬ ‫پانګونې معطلې شي او په پایله کې له بانکونو څخه د پور اخیستلو لړۍ هم نزولي بهیر ځان ته غوره‬ ‫کړي‪ .‬سربیره‪ ،‬په ‪ 2011‬کال کې وروسته له هغه چې په کابل بانک بحران راغۍ‪ ،‬بانکي سکتور نور له‬ ‫خطر منلو څخه په تیښته دی‪ .‬د بانکونو لخوا د پورونو د سپارلو لږوالۍ د مالي منځګړیتوب کمزورتیا په‬ ‫ډاګه کوی‪ ،‬چې دا تر ټولو یوه ستره ستونزه د د دغو خدماتو د اغیزمنتیا او پرمختیا لپاره بلل کیږي‪ .‬سربیره‬ ‫پر دې‪ ،‬د شتمنیو کیفیت هم د پخوا په پرتله خراب شوۍ دی‪ .‬په ‪ 2014‬کال کې د غیر انتفاعي پورونو‬ ‫اندازه له ‪ 6.3‬سلنه څخه ‪ 13.8‬سلنه ته د ‪ 2015‬کال تر جون پورې لوړه شوې‪ ،‬چې په دې توګه د ‪2015‬‬ ‫په لومړیو اوه میاشتو کې د ‪ 14‬میلیون ډالره په ارزښت له السه تللي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 15‬شکل‪ :‬د سوداګریزو بانکونو لخوا خصوصي سکتور ته پورونو ورکړه نزولي بهیر غوره کړی او د اقتصادي فعالیتونو کموالي د‬ ‫پیسو لپاره د تقاضا په کچې منفي اغیز لرلۍ‬ ‫ب‪ .‬خصوصي سکتور ته د پورونو وده ‪ ،‬د ‪ 12‬میاشتني‬ ‫الف‪ .‬د پولي شاخصونو وده ‪ ،‬د ‪ 12‬میاشتني بدلون‬ ‫بدلون سلنه‬ ‫سلنه‬ ‫سپردهها‬ ‫قرضه‬ ‫پول در مفهوم وسیع (‪)M2‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫پول ذخیره‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫پول در گردش‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫‪-15.0‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Oct-12‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Oct-14‬‬ ‫‪Apr-13‬‬ ‫‪Apr-14‬‬ ‫‪Apr-15‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Oct-12‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Oct-14‬‬ ‫‪Apr-13‬‬ ‫‪Apr-14‬‬ ‫‪Apr-15‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‪.‬‬ ‫مرکزي بانک د سپارښتنو لپاره هغه د چټک شپنۍ سیستم آسانتیاوې چې په ‪ 2014‬کال کې د سوداګریزو بانکونو لپاره د پورونو د ورکولو‬ ‫د تشویق په هدف د مرکزي بانک لخوا‪ ،‬په ټپه دریدلۍ وو‪ ،‬بیرته د ‪ 2015‬کال د می په ‪ 30‬مه فعال شو‪.‬‬ ‫د چټک شپنۍ آسانتیاوې‬ ‫د چټک شپنۍ سیستم د آسانیاو بیه ‪ 1‬سلنه لږ د ‪ 28‬ورځنیو پانګیزه ارزښت لرونکو پاڼو د انقطاع د بیه په‬ ‫سیستم بیا فعال کړ‬ ‫پرتله تنظیم شوې ده‪ .‬د ‪ 1394‬کال د وږي په لسمه چې د ‪ 2015‬کال د سپتمبرله لومړۍ سره سمون‬ ‫خوري‪ ،‬د ‪ 28‬ورځنیو پانګیزه ارزښت لرونکو پاڼو انقطاع ‪ 3.55‬سلنه وله‪ .‬پانګیزه ارزښت لرونکې پاڼې‬ ‫یو شمیر لنډ مهالي ارزښت لرونکې پاڼې دي چې مرکزي بانک لخوا خصوصي بانکونو او مجوز لرونکو‬ ‫صرافانو ته ویشل کیږي چې د بیالبیلو مهال ویشونو له مخې ( ‪ 7‬ورځنۍ‪ 28 ،‬ورځني‪ 182 ،‬ورځني او‬ ‫‪ 364‬ورځنیو) صادریږي او د پولي سیاست د یوې وسیلې په توګه ورڅخه ګټه اخیستل کیږي‪ .‬د ‪1394‬‬ ‫کال د وږي تر لسمه پورې د ‪ 39‬میلیارد افغانیو ( د ‪ 650‬میلیون امریکایی ډالره) په ارزښت‪ ،‬پانګیزه‬ ‫ارزښت لرونکو پاڼې شتون درلود‪ .‬همدا راز مرکزي بانک هره اونۍ خپل اونیزه ارز د نقدینو د مدیریت‬ ‫په موخه بازار کې ویشي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫ب‪ .‬لرلید او منځ مهاله لیدلورۍ‬ ‫د زیاتیدونکي امنیتی تاوتریخوالي له امله د ‪ 2015‬کال په لومړیو درې ربعو کې اقتصادي وده ‪ 1.9‬سلنه‬ ‫د ‪ 2015‬کال لپاره وړاندوینه‬ ‫وړاندوینه شوې او تمه ده چې همدارنګه پڅه پاتې شي‪ .‬د ‪ 2015‬کال په ترڅ کې د غیرکرهنیزه سکتورونو‬ ‫شوې اقتصادي وده پڅه بلل‬ ‫په برخه کې د پانګوالو او مستهلکینو لخوا هیڅ راز مثبت بدلون ندې لیدل شوۍ‪ .‬د نړۍ په کچه د خوراکي‬ ‫کیږي‬ ‫او سوند توکو د بیو د نزول او د افغانستان په کورني بازار کې د تقاضا د ټیټې کچې له امله‪ ،‬په ‪2015‬‬ ‫کال کې د پړسوب‪ /‬تورم کچه ‪ 1.7‬سلنه ( په منځ مهاله کچه) وړاندوینه شوې ده‪ .‬که څه هم د پیسو د‬ ‫ارزښت ټیټوالۍ د نړی د سوداګریزو توکو د ټیټو بیو یو شمیر اغیزې تر یوه بریده جبران کولۍ شي‪ ،‬خو‬ ‫غیر خوراکي توکو ته د کمزورې کورني اړتیا کچه د تورم ضد تدابیرو او د توکو د بیو په ړنا کې دوام‬ ‫مومي او په دې توګه مالي سکتور ته د زیان اوښتو شونتیا لوړه پاتې کیږي‪ .‬د عوایدو کچه د کال په لومړۍ‬ ‫نیمایي کې مثبت لور ته روانه شوه‪ ،‬خو شونې ده چې له ټاکل شوي هدف ‪ 120‬میلیارد افغانیو څخه شاته‬ ‫پاتې شي‪ .‬د عوایدو د ټولولو د اوسنۍ تګالرې په ړنا کې د ‪ 2015‬کال لپاره عایداتي موخه باندې تجدید د‬ ‫نظر شوۍ او ‪ 114.2‬میلیارد ډالره (‪ 9.8‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب) ټاکل شوې ده‪ .‬وړاندوینه‬ ‫کیږي چې به ‪ 2015‬کال کې د امنیتي لګښټونو د زیاتوالي له امله به جاري لګښټونه هم پورته والړ شي‪.‬‬ ‫سږکال شونې ده چې د بودجه کسر ‪ 100‬تر ‪ 150‬میلیون ډالرو پورې ورسیږي‪ .‬خو په ورته مهال که‬ ‫چیرې هغه اختیاريمالي مرستې چې د امریکې د پرمختیایي همکاریو او د افغانستان د بیارغونې د وجهي‬ ‫صندوق (‪ ) ARTF‬د نوي تفاهم لیک له مخې ترالسه شي‪ ،‬نو دولت کولۍ شي چې بودجه متعادله کړي‬ ‫او تشې نقدي زیرمې جبران کړي‪.‬‬ ‫وړاندوینه کیږي چې حقیقي ناخالص کورني تولید په ‪ 2016‬او ‪ 2017‬کلونو کې په وار سره ‪ 3.1‬او ‪3.9‬‬ ‫تمه کیږي چې اقتصادي وده د‬ ‫سلنه زیاتوالۍ ومومي‪ ،‬مشروط په دې چې امنیتي چاپیریال ښه والۍ ومومي او د اصالحاتو د راوستلو‬ ‫انتقال له دورې څخه وروسته‬ ‫لپاره پیاوړۍ او جدي هوډ موجود اوسي‪ ،‬ترڅو د اقتصاد د ودې لپاره باور او اعتماد رامنځ ته شي‪.‬‬ ‫پڅه اوسي‬ ‫سربیره پر دې‪ ،‬په هر کال کې د نفوس د ‪ 2.5‬سلنې ودې په وړاندې د مقابلې لپاره او همدا راز د کار‬ ‫بازار ته د کلني ‪ 000،400‬تنو تازه بشري ځواک لپاره‪ ،‬د خورا لوړه اندازه اقتصادي ودې لپاره اړتیا‬ ‫لیدل کیږي‪ .‬د في سر سړي عاید د منفي ودې د اغیزو مخنیوي لپاره په ‪ 2014‬او ‪ 2015‬کلونو کې د‬ ‫کرهنې سکتور ښه عمل او د خوراکي توکو د بیو ټیټوالۍ کولۍ شي‪ ،‬د فقر دروند پیټۍ څه نا څه سپک‬ ‫کړي‪ .‬له دې سربیره‪ ،‬داسې اټکل کیږي چې د فقر او بې وځلۍ کچه د امنیتي انتقال څخه د وړاندې وخت‬ ‫په پرتله‪ ،‬په مداوم شکل لوړه پاتې شي‪ ،‬ځکه چې په ښارونو کې د کاري ځواک لپاره اړتیا ټیټه ده او‬ ‫امنیتي تاوتریخوالي د دې المل شوي ترڅو خدمات په متوقعه بڼه وړاندې نشي‪.‬‬ ‫شونې ده چې کرهنه او خدمات د اقتصادي ودې د اصلي محرکونو په توګه وګڼل شي‪ .‬د کرهنې سکتور‬ ‫د اقتصادي ودې لرلید مشروط‬ ‫په یو با ثبات سیاسي او امنیتي د ناخالص کورني تولید یو‪/‬څلورمه برخه جوړوي او د اقتصاد له نورو سکتورونو سره لکه‪ :‬د خوراکی‬ ‫توکو تولید‪ ،‬نوشابه جات ( چې تقریبا ّ ټول تولیدیصنایع رانغاړي)‪ ،‬د حمل او نقل سکتور او پرچون‬ ‫چاپیریال پورې دې‬ ‫سوداګرۍ سره مرتبط دی‪ .‬افغانستان دا بالقوه وړتیا لري ترڅو د معاصر تاریخ د پخوانیو تجربو په ړنا‬ ‫کې یوځل بیا د میوه جاتو‪ ،‬سبزیجاتو او نورو محصوالتو د ستر صادر کوونکي ځای بیرته خپل کاندي او‬ ‫د اقتصاد بنسټ پیاوړې کړي‪ .‬تمه دا ده ترڅو د تولیدي ظرفیت د ارتقاء لپاره د کرهنی د خدماتو ترویج‬ ‫او اوبو لګونې برخو کې آسانتیاوې زیاتې شي او همدا راز د کرهنیزو محصوالتو لپاره د صنایعو تشبثاتو‬ ‫ته تشویقي الرې چارې برابرې شي‪ .‬له بلې خوا حکومت کولۍ شي د استخراجي صنایعو په برخه کې له‬ ‫شته بالقوه فرصتونو څخه په هیواد کې ګته پورته کړي چې اوس مهال دغه سکتور د ناخالص کورني‬ ‫تولید په جوړښت کې خورا لږه ونډه لري‪ .‬د دغو بالقوه ظرفیتونو د پراختیا او ودې لپاره الزمه دې چې‬ ‫پیاوړې قانوني چوکاټ او همدا راز د یو لړ اړینو بنسټونو د رامنځ ته کولو لپاره مالي سرچینو ته الس‬ ‫رسۍ زیات شي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫‪ 1‬چوکاټ‪ :‬د ‪ 2018-2015‬کلونو لپاره د لوی اقتصاد منځ مهاله کاری چوکات‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫د بانک د کارکوونکو ارزونې‬ ‫حقیقي وړاندوینې‬ ‫د ناخالص کورني تولید حقیقي وده‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫(سلنه)‬ ‫رسمي ناخالص کورني تولید (د میلیارد‬ ‫‪23.8‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫امریکایي ډالرو په حساب)‬ ‫د مصرفي توکو د بیو تورم (منځ مهاله‪،‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫سلنه)‬ ‫سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب‬ ‫مالي سکتور‬ ‫‪32.6‬‬ ‫‪3 0.9‬‬ ‫‪29.3‬‬ ‫‪29.2‬‬ ‫‪24.4‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪23.2‬‬ ‫عواید او مالي مرستې‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪9.8‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪19.4‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫بهرنۍ مرستې‬ ‫‪33.8‬‬ ‫‪31.9‬‬ ‫‪30.1‬‬ ‫‪29.9‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫د اصلي لګښټونو مجموعه‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪21.9‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫جاري لګښټونه‬ ‫‪8.8‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-1.8‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس (د مالي مرستو په ګډون)‬ ‫‪-22.2‬‬ ‫‪-21.4‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-20.2‬‬ ‫‪-17.5 -14.9‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس (پرته له مالي مرستو)‬ ‫بهرنی سکتور‬ ‫‪-38.7‬‬ ‫‪-43.5‬‬ ‫‪-41.7‬‬ ‫‪-42.0‬‬ ‫‪-40.6‬‬ ‫‪-41.6‬‬ ‫‪-45.8‬‬ ‫سوداګریز انډول‪ /‬بیالنس‬ ‫د جاري حساب انډول (د بهرني مرستو‬ ‫‪-3.7‬‬ ‫‪-2.4‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫په ګډون)‬ ‫سرچینه ‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو تخمینونه او انګیرنې ( موقتي او مشروط د نظر په تجدید )‬ ‫د منځ مهاله ودې لرلید له نازک سیاسي او امنیتي چاپیریال د پانګونې او د خصوصي سکتور د ودې لپاره زیات شمیر خنډونه رامنځ‬ ‫جديګواښ سره مخامخ ده ته کړي‪ .‬د تاوتریخوالو دوام ‪ ،‬اقتصادي جرایم او پراخ اداريفساد هم په خپل وار سره په افغانستان کې د‬ ‫او خورا پیاوړيمدیریت ته حکومتولۍ په وړاندې سترې ستونزې را والړې کړي دي‪ .‬له همدې امله‪ ،‬حیاتي مسله دا ده چې څرنګه د‬ ‫افغانستان دولت کولۍ شي د سولې راوستلو او ملي پخالینې په برخو کې السته راوړنې ولري‪ .‬یو شمیر‬ ‫اړتیا لري‬ ‫عوامل باعث شوي چې زیات شمیر بې وځله کورنۍ له بیالبیلو ګواښونو سره مخامخ شي‪ .‬لومړۍ د ‪2013‬‬ ‫او ‪ 2015‬کلونو په ترڅ کې اقتصادي وده خورا ټیټه شوه او په پایله کې یې منفي اغیز د وځګارې په‬ ‫زیاتوالي او د ژوندانه د لګښتونو په لږوالي پریښود‪ .‬دویم‪ ،‬که څه هم په ‪ 2012‬کال کې د کرهنې سکتور‬ ‫‪ 18.2‬سنله وده درلودله‪ ،‬خو د دغه سکتور وده بیا په ‪ 2013‬او ‪ 2014‬کلونو کې چندان بدلون ونکړ او‬ ‫په ‪ 2015‬کال د ناسم اقلیمي حالت له اړخه‪ ،‬د ټول سکتور وده را لږه شوه‪ .‬په دې توګه وړاندوینه کیږي‬ ‫چې د فقر‪ /‬بې وځلي کچه په ‪ 2015‬کال کی د ‪ 39‬سلنه معادل وي‪ .‬په مینځ مهال کې به افغانستان د بهرنیو‬ ‫مرستو د لږوالي او د ځوان نفوس د زیاتوالي له فشارونو سره الس او ګریوان وي‪ .‬په دغه حالت کې د بې‬ ‫وځلۍ د پراخیدلو د مخنیوي لپاره اړینه دې چې یو شمیر الملونو ته ځانګړې پاملرنه وشي‪ ،‬به تیره بیا د‬ ‫ټولیزه ودې زیاتوالۍ‪ ،‬د کرهنې سکتور اوږد مهاله وده‪ ،‬د شغلي فرصتونو رامنځ ته کونه‪ ،‬د موسمي‬ ‫ټکانونو له زیان څخه د مخنیوي تدابیر او د اقتصادي شاخصونو له اړخه د سیمه ایزو نابرابروالي لپاره د‬ ‫حل د الرو چارو لټون‪.‬‬ ‫د مالي ثبات بیا ترالسه کونه د ‪ 2015‬کال په دویمې نیمایي کې د عوایدو د ټولولو‪ ،‬د نویو مالیاتي اقدامانو او همدا راز په ګمرکونو او‬ ‫یوازې هغه مهال شونې ده مالیاتيادارو کې د اصالحاتو لپاره ژمنتیا زیاته شوې ده‪ .‬خو په ‪ 2014‬کال کې مالي بحران د دې المل‬ ‫شوې چې دولت یو شمیرسترو مالي خطرونو سره مخامخ شي‪ .‬د ‪ 2015‬کال په پیل کې کمزورې نقدي‬ ‫چې‪ :‬د عوایدو د ټولولو‬ ‫پروسه کې اصالحات ګړندي وضعیت او د نه سپارل شویو پورونو لوړه اندازه په دا مانا دې چې یو شمیر زیات تعدیالت باید په مالينظام‬ ‫تطبیق شي‪ ،‬اضافي اختیاري کې رامنځ ته شي‪ .‬که چیرې یو لړ وړاندوینه شوي اصالحات د عوایدو په مدیریتی برخه او د ټولولو په‬ ‫برخه کې په بریالیتوب سره پلي شي‪ ،‬نو اټکل کیږيچې په ‪ 2014‬کال کې عواید له ‪ 8.7‬سلنه څخه ‪11.6‬‬ ‫مرستو ته د حکومت الس‬ ‫سلنې ته ( د ناخالص کورني تولید په تناسب) په ‪ 2018‬کال کې اوچت شي‪ .‬که څه هم دغه وده یوازې‬ ‫رسۍ زیات شي او د‬ ‫وړاندوینه ده‪ ،‬خو که چیرې هغه ترالسه هم شي بیا هم افغانستان په ‪ 2015‬او ‪ 2018‬کلونو کې به له ‪1‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪14‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫لومړیتوب له مخې لګښتونه تر ‪ 2‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب‪ ،‬له نا تمویل شوي بودیجوی کسر سره مخامخ شي‪ .‬وړاندوینه‬ ‫شوې چې مالي کسر به ( پرته د بسپنه مالي مرستو پام کې نیونې څخه) تر ‪ 2018‬کال پورې د ناخالص‬ ‫وشي‬ ‫کورني تولید په تناسب ‪ 22.2‬سلنه پورې ورسیږي‪ .‬که چیرې په راتلونکې کې د دغو تشو‪/‬خالو د پوښښ‬ ‫لپاره زیاتې مرستې ترالسه نشي‪ ،‬نو هرومرو د لګښټونو د ادغام لپاره جدي هڅو ته اړتیا پیدا کیږي چې‬ ‫دا بیا په خپل وار سره د اقتصادي پراختیا لرلید او د هغه اړوند ټولنیزه برخې له خطر سره مخامخ کوي‪.‬‬ ‫‪ 16‬شکل‪ :‬وړاندوینه کیږي چې د بودجه کسر په منځ مهال کې زیاتوالۍ ومومي‬ ‫( سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب)‬ ‫مصارف جاری‬ ‫انکشافی اختیاری‬ ‫انکشافی غیراختیاری‬ ‫عواید داخلی‬ ‫کسری مالی بدون کمکها‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫قیصدی تولید ناخالص داخلی‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪2012/13‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015p‬‬ ‫‪2016p‬‬ ‫‪2017p‬‬ ‫‪2018p‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫‪-14.9‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-21.4‬‬ ‫‪-22.2‬‬ ‫‪-30.0‬‬ ‫د سرچینه‪ :‬د نړیوال بانک د کارکوونکو لنډ مهاله وړاندوینې‬ ‫وروستۍ تحلیل داسې څرګندوي چې د مالیاتو څخه د تیښتې د مخنیوي په برخه کې د زیاتو هڅو له کبله‬ ‫د مالي عوایدو زیاتوالۍ‪ ،‬یو‬ ‫او همدا راز د مالیاتي نظام د مدیریتي چارو ښه والۍ‪ ،‬کولۍ شي چې د کورنيعوایدو اندازه تر ‪ 16‬سلنه‬ ‫لړ هر اړخیزو اصالحاتو او د‬ ‫پورې د ناخالص کورني تولید په تناسب زیات کړي‪ .‬دغه شمیره د افغانستان د اړتیاو د اوسني لګښتونو د‬ ‫اقتصادي ودې لپاره د نویو‬ ‫تمویل لپاره چې د ‪ 30‬سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب جوړوي‪ ،‬بسنه نکوي‪ ،‬که څه هم په دغه‬ ‫سرچینو تروج ته اړتیا لري‬ ‫شمیره‪ /‬عددي رقم کې هغه شمیر لګښټونه او پورونه چې اوس مهال له بودجه څخه بهر تامین کیږي په‬ ‫تیره بیا په امنیتي سکتور کښې‪ ،‬په بشپړه توګه شامل ندي‪ .‬سربیره په دې‪ ،‬په راتلونکې کې د عوایدو په‬ ‫اوسنۍ کچه کې زیاتوالۍ دا اړتیا پیدا کوي چې د اقتصاد د ودې لپاره نوې سرچینې وپلټل شي‪ .‬د طبیعی‬ ‫سرچینو سکتور یو له مهمو برخو څخه دې چې په منځ مهال او اوږد مهال کې د عوایدو د لوړلو لپاره‬ ‫بالقوه وړتیاوې لري‪ .‬خو د اندیښنه وړ دا دی چې د استخراجي صنایعو په برخه کې د تازه بدلونونو‬ ‫مهالیزه‪ /‬زماني چوکاټ په ستراتیژیکو سیاسي تصمیمونو که د تګالرو د بدلون او د اصالحاتو د پڅ بهیر‬ ‫له امله له تیر کال راپدیخوا؛ ډیر مبهم دی‪.‬‬ ‫وړاندوینه کیږي چې د بودجه ټولیز لګښت په ‪ 2014‬کال کې له ‪ 26‬سلنه ځخه د ناخالص کورني تولید په‬ ‫وړاندوینه کیږي د امنیتي او‬ ‫تناسب ‪ 30‬سلنه ته په ‪ 2016‬کال کې لوړیږي‪ .‬د دغه زیاتوالي المل تر ډیره بریده د امنیتي لګښتونو‬ ‫ټولنیز حقوقو د لګښتونو له‬ ‫ډیروالۍ دې چې بودجه ته منتقل کیږي‪ ،‬په داسې حال کې چې پخوا دغه بودجه په مستقیمه توګه د نړیوالو‬ ‫امله د بودجه ټولیز لګښت‪،‬‬ ‫مرسته کوونکو لخوا تامین کیده‪ .‬همدا راز د عامه چارو لکه د خدماتو وړاندې کونه‪ ،‬د اړینو زیربناو‬ ‫زیاتوالۍ ومومي‬ ‫رامنځ ته کونه ‪ ،‬خوندیتوب او ساتنو په برخو کې افغانستان یو لړ هراړخیزو لګښتونو ته اړتیا لري‪ .‬د‬ ‫ساري په توګه‪ ،‬د معارف څانګې د موخو د ترالسه کولو لپاره اړتیا لیدل کیږي چې زیات شمیر ښوونکي‬ ‫استخدام شي‪ .‬د ودې د نویو سرچینو د انکشاف او پرمختګ لپاره اړتیا لیدل کیږي چې غوره زیربناوې‬ ‫شتون ولري‪ .‬د اقتصادي پراختیا لپاره حیاتي ده چې د لګښتونو دغه لومړیتوبونه د دولت د محدود سرچینو‬ ‫په پام کی نیولو سره یو معقول انډول ولري‪ .‬دې ته په پام سره چې د شهیدانو او معلولینو د ټولنیز حقوقو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫لګښتونه په ‪ 2014‬کال کې په بې سارې توګه زیاتوالی وموند‪ ،‬نو پکار دې چې دولت په راتلونکې کې د‬ ‫تقاعد او ټولنیزه حقوقو په برخه کې اړین اصالحات پلي کړی‪ .‬که څه هم د عامه لګښتونو لپاره ژور تحلیل‬ ‫ته اړتیا شته‪ ،‬خو داسې څرګندیږي چې ګواکې د د لګښتونو ادغام په محدود توګه شونې ده‪.‬‬ ‫د ‪ 2014‬کال په دسامبر کې کله چې د لندن کنفرانس د افغانستان لپاره پرانیستل شو‪ ،‬نو نړیوالې ټولنې د‬ ‫نړیوالو تمویل کوونکو خپل د‬ ‫هغو ‪ 16‬میلیارد ډالرو د سپارلو په دوام بیا ټینګار وکړ کوم چې د افغانستان اقتصادي پراختیا لپاره د‬ ‫مرستو دوام په افغانستان کې‬ ‫‪ 2012‬او ‪ 2015‬کلونو په ترڅ کې د توکیو په نړیوال کنفرانس کې ېې ژمنه شوې وه‪ .‬همدا راز په دغه‬ ‫مشروط په دې بولي چې د‬ ‫کنفرانس کې کې له مرسته کوونکو هیوادونو څخه دا هم وغوښتل شول ترڅو د تیرې لسیزې په شان تر‬ ‫اصالحاتو په راوستلو کې د‬ ‫‪ 2017‬کاله پورې د مرستو اندازه هماغسې جاري وساتي او د تحول‪ /‬بدلون په لسیزه کې هم دغو مرستو‬ ‫رضایت وړ کړنی ترسره شي‬ ‫ته دوام ورکړي‪ ،‬خو وروسته بیا په تدریجي توګه راکم کړۍ شي‪ .‬د دغو مالي سرچینو برابرول‪ ،‬مشروط‬ ‫پر دې وو ترڅو اصالحات په بریالیتوب سره د افغانستان د حکومت لخوا د توکیو د متقابل ځواب ورکونې‬ ‫په کاري چوکاټ (‪ )TMAF‬کې پلي شي ترڅو دغه هیواد مالي ثبات ته الس رسۍ پیدا کړي او خپل‬ ‫پراختیایي او زیربنایي موخو ته ورسیږي‪ .‬دغه ژمنې د پخوانیو پوځي مرستو سره ټولټال په هر کال کې‬ ‫‪ 8‬میلیاردو ډالرو ته رسیږي چې تقریبا ّ په انډولیزه توګه په غیرپوځي او امنیتي مرستو ویشل کیږي‪.‬‬ ‫وروستي مالي بحران ته په کتلو سره‪ ،‬په افغانستان کې مالي ثبات ته بیا رسیدل یوازې هغه مهال شونې ده‬ ‫چې د اصالحاتو لړۍ په ګړندیتوب سره دوام وکړي او د بودجه د تامین لپاره ډیرې مرستې ترالسه شي‪.‬‬ ‫یو لړ اصالحات په لیوالتیا سره وروسته له هغه چې د ملي یوالي حکومت په رسمي توګه پرانیستل شوۍ په یو شمیر د ستایلو وړ اقدامونو‬ ‫یی الس پورې کړۍ‪ .‬حکومت د ځان بساینې له استراتیژۍ سره په همغږې توګه چې د لندن د ‪ 2014‬کال‬ ‫د تطبیق په درشل کې دي‬ ‫په کنفرانس کې پرې هوکړه شوې وه‪ ،‬یو ځل بیایی هم د نړیوالو لوړ پوړو چارواکو(سام) په ناسته کې‬ ‫چې د ‪ 2015‬کال په سپتامبر کې په کابل کې جوړه شوه‪ ،‬د اړینو اصالحاتو د تطبیق لپاره یوه هراړخیزه‬ ‫برنامه وړاندې کړه‪ .‬سام نومې ناستې ته د ملي یوالي حکومت دغه برنامه ریښه په یو لړ اصالحات کې‬ ‫لکه‪ :‬د افغانستان د بیا رغونې صندوق د هڅونې په برنامه کې‪ ،‬د نړیوال وجهي صندوق د کارکوونکو د‬ ‫څارنې په برنامه او د توکیو کنفرانس د تفاهم له مخې‪ ،‬نړیوالو مرسته کوونکو ته د “متقابل ځواب ورکونې”‬ ‫کاري چوکاټ په جوړښت کې لري‪( .‬الندې ‪ 1‬بکس ته رجوع وشي)‬ ‫د تازه اصالحاتو له تطبیق څخه اغیزې وخت ته اړتیا لري ‪ ،‬هماغه ډول چې د سولې او ثبات لپاره هڅې‬ ‫په لنډ مهال او منځ مهال کې د‬ ‫وخت ته اړتیا لري‪ .‬بلخوا‪ ،‬اوسني اقتصادي لرلید ته په کتنې سره د فقر ‪ ،‬وځګارۍ او د حاالتو نازک‬ ‫دولت له لوري د اصالحاتي‬ ‫وضعیت به نور هم ترینګلۍ شي‪ .‬درې اقدامونه کولۍ شي د دولت له لوري د اصالحاتو د لړۍ اغیزې‬ ‫برنامې‪ ،‬درې بشپړ کوونکي‬ ‫پیاوړې کړي‪:‬‬ ‫اقدامونه‬ ‫‪ ‬د خصوصي سکتور تشویق او مالتړ د پانګونې لپاره‪ :‬د تدارکاتو او مالیاتو د پالیسۍ وروستۍ‬ ‫اصالحات کیدلۍ شي د پانګوالو او سوداګرو به منځ کې لنډ مهاله ناباورۍ زیاته کړی‪ .‬له‬ ‫خصوصي سکتور سره مشوره او تفاهم د اصالحاتو په برخه کې خورا مهمه تګالره بلل کیږي‪.‬‬ ‫د دولت په مالتړ په اقتصادی سیاستونو کې د ړونتیا رامنځ ته کونه کیدلۍ شي چې پانګونه د‬ ‫وړاندوینې وړ ورځوي‪.‬‬ ‫‪ ‬د عامه لګښټونو اغیز په بې وځلۍ‪ /‬فقر باندې‪ :‬مالي برخه خورا ټکنې او کمزورې ده او پرته‬ ‫له مالي تامین څخه‪ ،‬که چیرې په لنډ مهال کې فقر مهار کیدونکۍ وي نو شونې ده ترڅو یو لړ‬ ‫اوسنۍ پرمختیایي برنامې بیا طرح او پلي کړۍ شي‪ .‬غوره به دا وي چې په دې برخه کې وګړو‬ ‫ته د پیسو د مستقیم لیږد بهیر‪ ،‬د بیمه برنامې او د لویانو لپاره د سواد د زدکړې خپرونې د یو لړ‬ ‫ضمیموي خدماتو ترڅنګ جوګه شي‪ .‬اړوند تجارب دا څرګندوي چې دغه شان اقدامونه کیدلۍ‬ ‫شي چې د کار د مقتضیانو تحرک او مولدیت په مثبت توګه اغیزمن کړي او د اقتصادي ودې‬ ‫په بهیر کې د بې وځلو وګړو ونده زیاته کړی‪.‬‬ ‫‪ ‬د امنیت او د اقتصاد د پراختیا لپاره اړتیاو او مرستو باندې بیا ټینګار‪ :‬د افغانستان امنیتي تګالره‬ ‫او د مرسته کوونکو ژمنې په دې برخه کې د وروستیو تاوتریخوالیو او ناامنۍ په ړنا کې ورته‬ ‫باید بیا کتنه وشي‪ .‬ځان بساینې ته الس رسۍ په دې تړاو لري چې د هیواد امنیت په اوږد مهال‬ ‫کې څومره په رښتینې توګه تامینیدونکۍ دې او څومره له دغه بهیر سره ثبات ملګرۍ دې‪ .‬د‬ ‫انکشافي مالي مرستو لپاره ژمنې ګواکې باید په اوسنۍ کچه پاتې شي ترڅو د افغانستان‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫هراړخیزه پرمختیایي اړتیاوې پوره کړي‪ .‬د ملي اقتصادي پراختیا لپاره تازه کړنالره کولۍ شي‬ ‫د نړۍ مرسته کوونکي هیوادونو ته د افغانستان د اړتیاو نسبتا ّ یو روښانه پرمختیایي لرلید د‬ ‫پیژندنې المل وګرځي‪.‬‬ ‫‪ 1‬بکس ‪ :‬د ملي یوالي حکومت په لیوالتیا سره یو لړ اصالحات پیل کړي دي‬ ‫د ملي یوالي حکومت د یو شمیر هغو اصالحاتو لړۍ پیل کړې چې له نړیوالو کاري شریکانو سره یی پرې ژمنه کړې ده‪ .‬په بریالیتوب سره د‬ ‫اصالحاتو په وخت تطبیق او څارنه کولۍ شي چې افغانستان د ځان بساینې لور ته بوزي‪ .‬الندې چوکاټ یو شیمر هغه ټاکل شوې اصالحاتي برنامې‬ ‫په ډاګه کوي چې د هیواد د لوی اقتصاد په مالتړ او پرمختیا باندې ټینګار کوی‪.‬‬ ‫د بشري ځواک مدیریت‪ ،‬د مقرراتو او قوانینو اجرا او د ګمرکونو او مالیاتي ادارو په برخه کې د‬ ‫‪‬‬ ‫د افغانستان د بیارغونې‬ ‫مدیریت او سوداګری چارو آسانتیا‬ ‫صندوق‪ ،‬تشویقي برنامه‬ ‫د مالیاتي سیاستونو او مالیاتي قوانینو همغږي‬ ‫‪‬‬ ‫د تقاعد او ټولنیز حقوقو د سیستم جوړونه او وړاندې کول‬ ‫‪‬‬ ‫‪2017 - 2015‬‬ ‫د ځمکو مدیریت‬ ‫‪‬‬ ‫د تشبثاتو د ثبت او جواز صادر کول‬ ‫‪‬‬ ‫د والیتي بودیجو ویش او د مالي تمرکز د کمولو تدابیر‬ ‫‪‬‬ ‫د څارنو سره ته رسونه‪ ،‬د مدني ټولنې لپاره د حساب ورکونې وسایل او د څارنو د پایلو لپاره د تعقیب‬ ‫‪‬‬ ‫تګالرې‬ ‫د ‪ 2015‬کال لپاره د مالیاتي سیاست نوي اقدامونه‬ ‫‪‬‬ ‫د پیسو د نړیوال صندوق د‬ ‫د بانکدارۍ سکتور څارنه او مقررات‬ ‫‪‬‬ ‫کارکوونکو د څارنې برنامه‪،‬‬ ‫د بانکدارۍ نوۍ قانون‬ ‫‪‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫د پیسو وینځلو ضد او ترهګرۍ د تمویل ضد قوانینو لپاره د یو تنفیذي چوکاټ پیاوړي کول‬ ‫‪‬‬ ‫د مالي بازار پرمختیا‪ :‬د صکوکو قانون او د موجوده مالي وسایلو ثانوي مبادله‬ ‫‪‬‬ ‫د نويکابل بانک خصوصي کول‬ ‫‪‬‬ ‫مالیاتي مدیریت‬ ‫‪‬‬ ‫د طبیعی سرچینو لپاره مالي نظام‬ ‫‪‬‬ ‫د عامه مالي مدیریت اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫د فساد په وړاندې د مبارزه د هڅو دوام‬ ‫‪‬‬ ‫د تدارکاتو ملکي سیستمونه او د امنیتي سکتور په وزارتونو کې مالي ړونتیا او حساب ورکونه‬ ‫‪‬‬ ‫د توکیو کنفرانس څخه د‬ ‫ټاکنیز اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫متقابل حساب ورکونې د‬ ‫د فساد په وړاندې اقدامونه او د ملکي خدماتو اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫چوکاټ له مخې ځان بساینه‪،‬‬ ‫د والیتی بودجه ټاکنې لپاره سیاست‬ ‫‪‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫مالیاتی مدیریت‬ ‫‪‬‬ ‫په ګمرکونو کې د بریښنایي‪/‬الکترونیکي راکړه ورکړه سیستم‬ ‫‪‬‬ ‫د عامه مالي مدیریت لپاره د اصالحاتو تګالره (‪)PFM Roadmap II‬‬ ‫‪‬‬ ‫د څوکلنې بودیجه ټاکنې لپاره کاري چوکاټ‬ ‫‪‬‬ ‫د پانګونې د چاپیریال د اصالحاتو او د دولت او خصوصي سکتور د مشارکت د څارنې چوکاټ‬ ‫‪‬‬ ‫بانکي سکتور ته د ثبات تامین او د عوایدو زیاتوالۍ‬ ‫‪‬‬ ‫د پرمختیا د نوي مشارکت‬ ‫د پانګونې او سوداګرۍ د چاپیریال اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫چوکاټ‬ ‫تدارکاتي اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫د ملکي خدماتو اصالحات‬ ‫‪‬‬ ‫د وګړو لپاره د ښاري منشورعمليکول‬ ‫‪‬‬ ‫والیتي بودجه ټاکنه‬ ‫‪‬‬ ‫د ځمکې د تصرف حق‬ ‫‪‬‬ ‫د ښځو د پیاوړي کولو تګالره‬ ‫‪‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪17‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫ج‪ .‬د تمرکز برخه‪ :‬فقر‬ ‫د امنیتي لیږد‪ /‬انتقال څخه وړاندې کلونو کې‪ ،‬د یوې پیاوړې اقتصادي ودې له امله د فقر کچه نده راټیټه‬ ‫د فقر له کمښت څخه پرته‪،‬‬ ‫شوې‪ .‬په افغانستان کې د سړي سر عاید د ‪ )2008 ,-2007( 1386‬کلونو او ‪)2012 ,2011( 1390‬‬ ‫اقتصادي وده‬ ‫کلونو په ترڅ کې په منځنۍ توګه په کال کې ‪ 6.9‬سلنه‪ ،‬زیاتوالۍ وموند‪ .‬د افغانستان وګړي په ‪ 1386‬کال‬ ‫کې ‪ 36‬سلنه بې وځلي ول‪ ،‬په دې تعبیر چې د هر درې تنو افغانانو څخه یوازې یو تن د ژوندانه لپاره د‬ ‫اړینو خوراکي او غیر خوراکي توکو د را نیولو توان نه درلود‪ .‬په ورته بڼه‪ ،‬څلور کاله وروسته‪ ،‬په ‪1390‬‬ ‫کال کې بیا هم ‪ 36‬سلنه وګړي په افغانستان کې بې وځلي وو‪.‬‬ ‫اقتصادي وده که څه هم اړینه ده‪ ،‬خو په یوازې توب سره د بې وځلي او فقر د لمنې د را ټولولو لپاره بسنه‬ ‫نکوي‪ .‬ستونزه د ودې له امله د ګټو په متوازن ویش کې ده‪ .‬د ودې ځینې برخې د پراخ نابرابروالي په‬ ‫خورلو کې مرسته کړې ده‪ .‬د سړيسر عاید منځنۍ اندازه وده د ‪ 1386‬او ‪ 1390‬کلونو په لړ کې ‪1.2‬‬ ‫سلنه وه‪ ،‬بلخوا د لګښتونو وده د ټولنې په بیالبیلو قشرونو کې یوه اندازه نه وه‪ ،‬په نتیجه کې نابرابروالي‬ ‫زیاتوالی وموند‪ .‬په داسې حال کې چې د نفوس ‪ 20‬سنله خورا بی وځلي وګړي د سړي سر عاید د ‪ 2‬سلنه‬ ‫د کموالي شاهدان وو‪ ،‬بلخوا د نفوس خورا بډایه وګړو د سړي سرعاید‪ 9 ،‬سلنه وده یی تجربه کړه‪ .‬دغه د‬ ‫نابرابرۍ انډول د جینی شاخص په زیاتوالي کې منعکس شوې ده؛ چې په ‪ 1386‬کال کې له ‪ 29.7‬سلنه‬ ‫څخه ‪ 31.6‬سلنه ته په ‪ 1390‬کال کې زیاتوالۍ وموند‪.‬‬ ‫د معلوماتو له مخې داسې ښکاریږي چې د بې وځلو وګړو خواص کې کوم بدلون ندۍ رامنځ ته شوۍ (‪17‬‬ ‫د افغانستان د بې وځلو وګړو‬ ‫شکل)‪ .‬فقر په افغانستان کې په بې سارې توګه له جغرافیایي اړخ یا د خلکو د ژوندانه له سیمو سره تړاو‬ ‫خواص‪ :‬کلیوال‪ ،‬کروندګر‪ ،‬کم‬ ‫لري‪ .‬څلور کسان په هر هغو پینځو تنو کې چې په کلیو کې ژوند کوي‪ ،‬بې وځلي دي‪ .‬بلخوا‪ ،‬د ختیځ سیمو‬ ‫کاره شاغل او په شدت سره‬ ‫غرنۍ سیمې‪ ،‬شمال ختیځ او د لودیز مرکزي سیمې تقریبا ّ نیمایي وګړي د بې وځلۍ شپې ورځې سباه‬ ‫زیانمنیدونکي‬ ‫کوي‪ .‬د وګړو دغه نفوس تر ټولو د لږ سړي سر عاید کچه او د فقر او بې وځلۍ سره د مخامخ کیدلو تر‬ ‫ټولو زیاته شونتیا لري‪.‬‬ ‫‪ 117‬شکل‪ :‬د بې وځلو وګړو شمیر او د استوګنې د سیمو له مخې د هر سړي سر منځنۍ لګښټ‬ ‫‪ .b‬د سیمې له مخې د د بې وځلو وګړو شمیر‬ ‫‪ .a‬د بې وځلو وګړو شمیر او په منځنۍ کچه د هر سړي سر لګښټ‬ ‫‪60‬‬ ‫مناطق ‪55‬‬ ‫شمال شرق‬ ‫عقبمانده‬ ‫‪50‬‬ ‫غربی‪-‬مرکز‬ ‫‪45‬‬ ‫میزان فقر (‪)%‬‬ ‫‪40‬‬ ‫شرق‬ ‫جنوبی‬ ‫‪35‬‬ ‫روستایی‬ ‫شمال‬ ‫‪30‬‬ ‫غرب‬ ‫مرکزی‬ ‫‪25‬‬ ‫جنوب غرب‬ ‫شهری‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1700‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪2700‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪3700‬‬ ‫‪4200‬‬ ‫مصرف سرانه (اوسط)‬ ‫یادداشت‪ :‬مساحت نماد متناسب با اندازه جمعیت فقیر است‬ ‫سرچینه‪ :‬خطرونو او زیان موندنې ملي سروې له شمیرنو څخه په کار اخیستنې د نړیوال بانک د کارکوونکو ارزونه ( ‪ 2011‬او‪)2012‬‬ ‫روښانه ده چې یو لړ الملونه لکه تحصیل‪ ،‬د شغل څرنګوالۍ او اساسي خدماتو ته الس رسۍ په افغانستان‬ ‫کې د فقر او بې وځلۍ ټغر ټولولۍ سي‪ .‬بې وځلي وګړي معموالّ نالوستي دي (‪ 75.6‬سلنه)‪ ،‬او ډیرۍ‬ ‫وګړي د خپلو بچیانو د ښونې او روزنې لپاره ځانګړو فرصتونو ته له بده مرغه الس رسۍ نلري‪ .‬بې‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪18‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫وځلي خلک په لوړه کچه یا د وځګارۍ له خطر سره مخامخ کیږي ‪ 8( 1‬سنله)‪ ،‬یا هم د اړتیا وړ کاري‬ ‫مهارتونه نلري (‪ 41‬سلنه)‪ .‬په هغه صورت کې چې بې وځلي وګړي کاري فرصت هم ولري‪ ،‬ډیره شونې‬ ‫ده چې لومړۍ هغه غیر رسمي وي (‪ 84.3‬سلنه) او دویم زیان موندنې یې د وړاندوینې وړ وي‪ .‬همدا راز‬ ‫ډیرۍ وګړي د کرهنې په سکتور کې بوخت دي (‪ 43.6‬سلنه)‪ .‬اساسي خدماتو لکه د بریښنا انرژۍ ته د‬ ‫بې وځلو خلکو الس رسۍ (‪ 63.8‬سلنه)‪ ،‬صحي اوبو ته (‪ 40.3‬سلنه) او روغتیا ته خورا لږ (‪ 2.8‬سلنه)‬ ‫دې‪.‬‬ ‫فقر یا بې وځلي په افغانستان کې له طبیعي او بشري خطرونو سره نږدې اړیکه لري‪ .‬څه نا څه ‪ 84‬سلنه‬ ‫خلکو د ‪ 2011‬او ‪ 2012‬کلونو په ترڅ کې لږ ترلږه یو اقتصادي ټکان سره مخامخ شوي او ‪ 53‬سلنه‬ ‫وګړي تر درې او حتی زیات ټکانونو سره مخامخ شوي دی‪ .‬دې ته په پام سره چې افغانستان یو غرنۍ‬ ‫هیواد دې ‪ ،‬له کلیو څخه ښارونو ته د الرو او واټونو د تړاو وړتیاوې ټکنې دي ‪ ،‬وګړي یی د للمیو کروندو‬ ‫څخه د خپل ژوندانه د اړتیاو لپاره ګټې پورته کوي‪ .‬دغه حقایقو ته په پام سره دا خالصه کیږي چې د هیواد‬ ‫ختیځ ‪ ،‬شمال او لودیزه سیمې خورا بې وځلې بلل کیږي‪ ،‬له طبیعي خطرونو سره د مقابله توان نلري‪ ،‬او‬ ‫له همدې امله له جدي اقتصادي او ټولنیزو ګواښونو سره تل مخامخ کیدلۍ شي‪ .‬پرته له کوم شکه چې بې‬ ‫وځلې کورنۍ په خورا زیامنیدونکې الرو چارو د فقر او بې وځلۍ له خطرونو سره مخامخ کیږي چې‬ ‫شونې ده د لنډ مهال لپاره خوندي پاتې شي‪ ،‬خو په اوږد مهال کې لوړو لګښتونو ته اړتیا لیدل کیږي ترڅو‬ ‫‪2‬‬ ‫د بې وځلې او فقر دروند پیټۍ په خپلو اوږو وساتي‪..‬‬ ‫له نړیوالو مرستو څخه په انډولیزه توګه د شغلي برخو په وده‪ ،‬د سیمو په بیا رغونه او د افغانستان ټولو‬ ‫د اقتصادي ودې لپاره‬ ‫خلکو د ژوندانه په سمون کې ګټه پورته نشوه‪ .‬د پوځې او غیر پوځی نړیوالو مرستو له امله د افغانستان‬ ‫نړیوالې مرستې موثرې‬ ‫اقتصادي ودې ښه والۍ وموند‪ ،‬خو دغې اقتصادي ودې بې وځلو ته کومه ګټه ونه کړه‪ .‬نړیوالې مرستې‬ ‫تمامیږي‪ ،‬خو ګټې په‬ ‫د خدماتو په برخه کې د شغلي فرصتونو د زیاتوالي المل شوې‪ .‬په عین حال کې‪ ،‬که څه هم د خدماتو‬ ‫انډولیزه توګه ندي ویشل‬ ‫سکتور د ودې له امله په روغتیا‪ ،‬معارف او عامه خدماتي ادارو کې له کیفیتي اړخه مثبت بدلونونه راوستل‬ ‫شوي‬ ‫شول‪ ،‬خو ‪ 80‬سلنه تازه شغلي فرصتونه په روزمره او غیررسمي توګه جوړ شوي دي‪ .‬بې وځلی وګړي‬ ‫د اړتیا وړ لیک لوست مهارتونو د نشتوالي له امله نشي کولۍ ترڅو دغو دندو کې سیالۍ وکړي او په دوام‬ ‫داره توګه د کرهنې سکتور له زیان منیدونکو شغلونو څخه د خدماتو سکتور زیان منیدونکو کاري شغلونو‬ ‫ته لیږدول کیږي‪ .‬له بلې خوا‪ ،‬د کرهنې د مولدیت کچې د معیاري کولو لپاره ترسره شوې مرستې چې په‬ ‫هغه کې اکثره بې وځلي وګړي په کار بوخت دی‪ ،‬موثریت ندی لرلۍ‪ .‬که څه هم‪ ،‬د کرهنې سکتور د‬ ‫ناخالصو کورني تولیداتو په جوړښت کې خپل لومړنۍ ځای له السه وکړۍ‪ ،‬خو د افغانستان په اقتصاد کې‬ ‫د کرهنې ونډه او د دغه سکتور اغیز پر اقتصادې ودې باعث شوي ترڅو دغه وده یو لړ نوسانات ولري‬ ‫ځکه چې دغه سکتور تر ډیره بریده د للمي تولیداتو په مټ فعال دۍ او له موسمي ټکانونو څخه زیان‬ ‫موندلۍ شي‪.‬‬ ‫هغه شمیر نړیوالې مرستې چې پوځی عملیاتونو ته ځانګړې شوې وې‪ ،‬د جګړه د تاوتریخوالي الندې‬ ‫سیمو ته یی ګټه رسولې‪ ،‬او لودیزې سیمې‪ ،‬مرکز‪ ،‬شمال او ختیځ یی نا لیدلې وبللې‪ .‬سربیره‪ ،‬د هیواد په‬ ‫نورو سیمو کې د خدماتو سکتور وتوانید ترڅو یو شمیر لږ زیان منیدونکي تازه شغلي فرصتونه رامنځ ته‬ ‫کړي‪" ،‬شاته پاتې" سیمې د کرهنې په زیان موندونکي سکتور کې په کار بوختې پاتې دي‪ .‬د طبیعی‬ ‫خطرونو د رامنځ ته کیدنې شونتیا او د خلکو د زیان موندنې زیاتوالۍ د دې المل شوۍ چې د بې وځلو‬ ‫سیمو او نورو سیمو ترمینځ له نابرابروالي سره مرسته کړې ده‪.‬‬ ‫که څه هم په افغانستان کې د لګښت پر بنسټ فقر‪ /‬بې وځلي بدلون ندې کړۍ‪ ،‬خو د بشري پرمختیا پایلو‬ ‫د ستایلو وړ پرمختګونو‬ ‫مثبت لور ته خوزښت پیل کړۍ‪ .‬د نړیوالو مرستو په مالتړ عامه پانګونې د ‪ 1386‬او ‪ 1390‬کلونو ترمنځ‬ ‫سربیره‪ ،‬د ښونې او روزنې‬ ‫د ستاینې وړ وده ترالسه کړې‪ .‬د ساري په توګه‪ :‬د ‪ 15‬کلن او له هغه څخه د لوړ سن لرونکو وګړو د‬ ‫او اساسي خدماتو په برخه‬ ‫سواد موندنې کچه ‪ 5‬سلنه‪ ،‬د تنکیو ځوانانو سواد موندنه په ‪ 8‬سلنه اندازه او په ابتداییه ښونځیو کې د نوم‬ ‫کې تشه زیاته شوې ده‬ ‫لیکنې بهیر ‪ 6‬سلنه کلنې وده کړې ده‪ .‬د بریښنا انرژۍ ته الس رسۍ ‪ ،‬د څښلو صحي اوبو ته الس رسۍ‬ ‫‪ 1‬په افغانستان کې د وځلو کورنیو لپاره‪ ،‬کارد نورو مخ په ودې هیوادونو په څیر یوه ستره شتمنۍ بلل کیږی‪ .‬د هغو کسانو لپاره چې په بې وځلو کورنیو کې کې ژوند‬ ‫کوي‪ ،‬د عایداتي فعالیت څرنګوالۍ یوه اړتیا محسوب کیږي‪ ،‬چ باید ترالسه شي‪ .‬فقر او خورا زیاتو د ټیټ کیفیت لرونکو او غیر رسمي دندو ته الس رسۍ‪ ،‬د دې المل‬ ‫شوۍ چې په افغانستان کې د ښکاره وځګارۍ کچه جوته نشي‪ .‬د ښکاره وځګارۍ نسبتاّ ټیټه کچه د ناقص کاري شغلونو د زیات کموالي په ذریعه خنثی کیږي‪.‬‬ ‫‪ 2‬بې وځله کورنۍ له خطرونو سره د مقابله د وسایلو او الرو چارو د نشتون له امله کله چې له ټکانونو سره مخامخ شي‪ ،‬نو زیات زیانونه وینی او کیدلۍ شي چې د‬ ‫خورا زیامنیدونکو ال رو منلو ته اړ کړۍ شي‪ .‬دغه کړنې یو شمیر اقدامونه لکه‪ :‬د څارویو او د شتمنیو خرڅالو په بر کې نیسی چې په راتلونکې کې د ژوندانه د دوام‬ ‫لپاره دغه کورنې له ستونزو سره مخامخ کوی‪ .‬له ماشومانو څخه د کار لپاره ګټه اخیستنه حتی کیدای شي د نسلونو د بې وځلي المل ګرځیدلۍ شي‪ .‬همدا راز د لګښټونو‬ ‫کمښت او د لوږې له امله ناروغی‪ ،‬خورا منفي اغیز په بشري ځواک او د راتلونکې لپاره د کاري ځواک په مولدیت لرلۍ شي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪19‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫او د روغتیا خدماتو ته الس رسۍ ښه والۍ موندلۍ او ‪ 14‬سلنه کلنۍ وده یی تجربه کړې ده‪ .‬په داسې حال‬ ‫کې چې دغه السته راوړنې د ستاینې وړ دي‪ ،‬خو باید دا په یاد ولرو چې که افغانستان د امنیتي لیږد څخه‬ ‫د وړاندې مهال په چټکتیا هم پرمختګونه ولري‪ ،‬بیا هم ‪ 20‬تر ‪ 25‬کلونو وخت ته اړتیا لیدل کیږي ترڅو‬ ‫دغه هیواد د نورو شاته پاتې یا د جګړې په حال کې هیوادونو د لویانو د سواد کچه ترالسه کړي‪ .‬سربیره‪،‬‬ ‫‪ 11‬تر ‪ 15‬کلونو وخت ته اړتیا لیدل کیږي ترڅو چې افغانستان د نورو ورته هیوادونو د ځوانانو د سواد‬ ‫اندازه ته الس رسۍ پیدا کړي‪ ،‬او ‪ 12‬تر ‪ 23‬کلونو مودې ته اړتیا شته ترڅو چې په افغانستان کې د ابتدایه‬ ‫ښونځیو د ثبت‪ /‬نوم لیکنې بهیر نورو د نورو هیوادونو له شمیرو سره پرتله شی‪.‬‬ ‫افغانستان د بډایه او بې وځلو وګړو ترمینځ د تشې د کمونې او له مینځه وړنې لپاره اوس هم یو اوږد واټن‬ ‫په وړاندې لري‪ .‬د ‪ 1386‬او ‪ 1390‬کلونو په ترڅ کې ښونې او روزنې ته د الس رسي په سر د بې وځلو‬ ‫او بډایه خلکو ترمنځ واټن زیات شوې دې‪ .‬په ښونځیو کې د بې وځلو کورنیو د ماشومانو د نوم لیکنې‬ ‫بهیر د بډایه کورنیو د ماشومانو په پرتله خورا را کم شوۍ دی‪ .‬په داسې حال کې چې په غیر کلیوالي سیمو‬ ‫او ښار ونو کې د ښونځیو د نوم لیکنې بهیر ښه والۍ موندلۍ‪ ،‬خو په کلیو او خورا شاته پاتې سیمو کې د‬ ‫لیک لوست بهیر له رکود سره مخامخ دی چې عمده المل یی امنیتي ناخوالي او د انجونو د نوم لیکنې په‬ ‫سر د تاوتریخوالیو زیاتوالۍ بلل کیږي‪.‬‬ ‫اساسي خدماتو ته د الس رسي تشه هم د بې وځلو او بډایه وګړو ترمنځ مخ په زیاتوالي ده‪ ،‬مګر یوازې د‬ ‫بریښنا انرژۍ ته د الس رسۍ تشه هغه هم له نوري سرچینو او بطریو څخه د ګټه پورته کونې له امله‪،‬‬ ‫لږه ده‪ .‬کلیو او بانډو ته د خدماتو د رسونې تامین د دې المل شوۍ ترڅو ښاري خدماتو ته د نه الس رسۍ‬ ‫واټن را لږ شي‪ ،‬خو د بې وځلو او بډایه سیمو توپیر په ختیځ‪ ،‬شمال ختیځ‪ ،‬مرکز‪ ،‬لودیز او نورو سیمو‬ ‫کې زیات شوۍ چې المل یی د نړیوالو مرستو د تخصیص توپیرونه دغو سیمو ته بلل کیدلۍ سي‪.‬‬ ‫‪ 18‬شکل‪ :‬د بشري پرمختیا د ځینو پایلو په ړنا کې د حرکت الرې‬ ‫‪80‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪2007-08‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪Annual growth rate‬‬ ‫میزان رشد ساالنه‬ ‫‪50‬‬ ‫‪10‬‬ ‫فیصدی‬ ‫‪40‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Adult Literacy‬‬ ‫‪Youth‬‬ ‫‪Net‬‬ ‫‪Electricity‬‬ ‫‪Improved‬‬ ‫‪Safe drinking‬‬ ‫‪Rate, age 15+ Literacy Rate, Enrollment‬‬ ‫‪Sanitation‬‬ ‫‪water‬‬ ‫‪age 15-24‬‬ ‫‪Primary‬‬ ‫سرچینه ‪ :‬د‪ NRVA‬په اساس د نړیوال بانک د کارکوونکو ارزونې د ‪ 2008/2007‬او‬ ‫‪ 2012/2011‬کلونو لپاره‪.‬‬ ‫له نیمګړتیاو څخه ترالسه شوي درسونه‬ ‫په داسې حال کې چې د اقتصادي ودې لپاره د فقر‪ /‬بې وځلۍ کمښت اړین دی‪ ،‬بې وځله وګړي باید د ودې‬ ‫له اړخه ګټې ترالسه کړي‪ .‬د ودې د هرې اندازه لپاره‪ ،‬د فقر لږوالۍ د بې وځلو وګړو لپاره په یو لړ‬ ‫الملونو لکه‪ :‬د عاید د ویش توان‪ ،‬شتمنیو‪ ،‬او فرصتونو ته په انډولیزه توګه الس رسي باندې تړاو لري‪ .‬د‬ ‫افغانستان لپاره‪ ،‬زمونږ د ارزونو پایلې په الندې شرح دي‪:‬‬ ‫د کرهنې مالتړ او هڅونه د افغانستان لپاره یو لومړیتوب بلل کیږي ترڅو د نړیوالو مرستو له لږوالي‬ ‫‪‬‬ ‫سره جوخت‪ ،‬وده وساتل شي او د فقر د کموالي چټګ خوزښت زیات شي‪ .‬له هغه ځایه چې له ‪15‬‬ ‫کلونو څخه د زیات عمر بې وځلو وګړو ‪ 75.6‬سلنه نالوستي دي‪ ،‬نو ځکه نشي کولۍ چې شغلي‬ ‫فرصتونو ته چې د لوړو مهارتونو د لرلو اړتیاوې پکښې شرط دي‪ ،‬الس رسۍ پیدا کړي‪ .‬له دې‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫کبله‪ ،‬د فقر د کموالي لپاره اړینه ده ترڅو چې د کرهنې سکتور پراخه وده او پرمختګ ترالسه کړي‪،‬‬ ‫دا ځکه چې د نفوس ډیرۍ بې وځلي وګړي په همدغه سکتور کې په کاروبار بوخت دي‪.‬‬ ‫له اقتصادي ودې څخه د مالتړ لپاره ‪ ،‬د فقر او بې وځلي د کموالي او په دغو برخو کې د افغانستان‬ ‫‪‬‬ ‫او د سیمې د نورو هیوادونو ترمنځ د تش واټن د ډکولو لپاره ‪ ،‬اړینه ده ترڅو افغانستان په بشري‬ ‫پرمختیا باندې اوږد مهاله پانګونه وکړي‪ .‬د زده کړو ‪ ،‬روغتیا او اساسي خدماتو ته د الس رسي د‬ ‫زمینو د پراختیا ترڅنګ‪ ،‬دغه هیواد باید ځانګړې پاملرنه هغو سیمو ته وکړي چې په سنتي توګه یی‬ ‫انجونې او بې وځلي وګړي محروم پاتې دي‪.‬‬ ‫د افغانستان بې وځلې کورنۍ د خطرونو او ګواښونو د مدیریت لپاره مرستو ته اړتیا لري‪ .‬جغرافیه‬ ‫‪‬‬ ‫( چې د طبیعی خطرونو سره د مخامخ کیدلو په زیاتوالي باندې اغیز لري)‪ ،‬اقتصادي جوړښت او‬ ‫فقر ( چې له ټکانونو سره د کورنیو د مقابله توان محدود کوی) یو لړ همغږو مرستو ته اړتیا لري‬ ‫ترڅو د خطرونو د مخنیوي او له خلکو سره د ټکانونو د مقابله لپاره وشي‪ .‬په ځانګړې بڼه باید د بې‬ ‫وځلی او ټولنیز خوندیتوب لپاره په یو لړ اغیزمنو تګالرو او د هغوی د عملي میکانیزم په پرمختیا‬ ‫باندې باید زیاته پاملرنه وشي‪ .‬همدا راز د بشري پرمختیا او د کرهنې سکتور د معیارې ودې لپاره‬ ‫په اغیزمنه توګه اوږد مهاله پانګه اچونه ترسره شی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪21‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫ضمیمه‪ :‬په افغانستان کې د نړیوال بانک ګروپ برنامه‬ ‫د ‪ 2012‬او ‪ 2014‬مالي کلونو لپاره د نړیوال بانک ګروپ برنامه په افغانستان کې د ګډ « موقت ستراتیژیک سند »‬ ‫‪.1‬‬ ‫(‪ )Interim Strategy Note‬په ړنا کې اداره کیږي‪ ،‬چې دغه برنامه په دریو موضوع ګانو متمرکز ده ‪ .1:‬په اړوندو‬ ‫ادارو کې د وړتیاو او مشروعیت د ارزښتونو رامنځ ته کول‪ .2 .‬په عادالنه توګه د خدماتو تامین‪ .3 .‬هر اړخیزه وده او‬ ‫کاري فرصتونه‪ .‬د افغانستان لپاره د بلې ستراتیژۍ جوړښټ باندې چې « د هیواد د کاري مشارکت چوکاټ» ( ‪Country‬‬ ‫‪ )Partnership Framework‬په نوم یادیږي‪ ،‬هڅې پیل شوي او همدا راز د هیواد د سیستماتیکې پیژندنې لپاره‬ ‫(‪ )Systematic Country Diagnostic‬هم کار دوام لري‪.‬‬ ‫له ‪ 2012‬کاله راپدیخوا‪ ،‬د افغانستان لپاره د نړیوال پرمختیایي سازمان (‪ )IDA‬لخوا ‪ 3.12‬میلیارد امریکایي ډالره بسپنه‬ ‫‪.2‬‬ ‫مرستې (‪ 86‬سلنه) او پاتې (‪ 14‬سلنه) د پور‪ /‬قرضو په بڼه ژمنه شوي دي‪ .‬د ‪ 2015‬کال د اګیست میاشتې پورې اوه‬ ‫دیرش پراختیایي او د اضطراري بیا رغونې ‪ ،‬او همدا راز څلور د بودیجوي مالتړ عملیاتي پروژو ژمنه شوي‪ .‬سربیره‬ ‫پر دې‪ ،‬د افغانستان د بیا رغونې صندوق (‪ )ARTF‬په منځګړیتوب د افغانستان د دولت د پانګه اچونې برنامو کې د ‪33‬‬ ‫تمویل کوونکو هیوادونو لخوا د ‪ 7.99‬میلیارد امریکایي ډالرو ژمنه ترالسه کړې‪ .‬د ‪ 2015‬کال د اګیست په وروستیو کې‬ ‫د ‪ IDA‬د فعالو برنامو ارزښټ ‪ 725.98‬میلیون ډالره وې او د افغانستان د بیا رغونې صندوق د فعالو برنامو ارزښټ‬ ‫‪ 2.5‬میلیارد ډالره وه ‪.‬‬ ‫دغه بانک همدا راز د افغانستان د بیا رغونې صندوق(‪ )ARTF‬د مدیریت چارې هم پر غاړه لري چې د تر ټولو ستر‬ ‫‪.3‬‬ ‫مالتړیز صندویق د یو هیواد لپاره په نړیوال بانک کې بلل کیږي‪ .‬د افغانستان د بیا رغونې صندوق د مالي تامین د یوې‬ ‫درې کلنې ستراتیژۍ له مخې د افغانستان څخه ماليمالتړ کوي‪ .‬نړیوال پرمختیایي سازمان او د افغانستان د بیا رغونې‬ ‫صندوق په هر کال کې په ټولیزه توګه نږدې ‪ 1‬میلیارد ډالره بسپنه سپارلو ته چمتو کوي ( د ‪ 150‬میلیونو ډالرو په ارزښت‬ ‫د نړیوال پرمختیایي سازمان لخوا او همدا راز ‪ 800‬تر ‪ 900‬میلیونه ډالره د افغانستان د بیا رغونې صندوق له لوري)‪.‬‬ ‫د افغانستان د بودجه لپاره د ړنو او د وړاندوینې وړ تمویلي سرچینو لپاره د افغانستان د بیا رغونې صندوق خورا مهمه‬ ‫ونډه لري او دغه صندوق د افغانستان د دولت او نړیوالو تمویل کوونکو ترمنځ د خبرو اترو یو له مهمو مینځګړو څخه‬ ‫بلل کیږي‪.‬‬ ‫په ‪ 2015‬مالي کال کې‪ ،‬د سوداګرۍ د آسانتیاو او ګمرکونو د اصالحاتو دویم پړاو لپاره د نړیوال بانک د مدیره پالوي‬ ‫‪.4‬‬ ‫لخوا ‪ 21.5‬میلیون ډالره تصویب شوې‪ .‬د سیاسي مسوولیت د لیږد په مرحله کې د کومې تازه پروژې تمویل د افغانستان‬ ‫د بیا رغونې صندویق لخوا‪ ،‬ندی تصویب شوۍ‪ .‬خو یو لړ جاري پروژو ته مالي مرستې شوي چې مجموعي کچه ېی‬ ‫‪ 450‬میلیون امریکایي ډالره کیږي‪ ،‬په دغو کې ‪ 50‬میلیون ډالره د بڼولۍ او مالدارۍ‪ 100 ،‬میلیون ډالره د ملي پیوستون‬ ‫دریم پړاو ته‪ 100 ،‬میلیون ډالره د کلیو د الس رسۍ برنامې ته او د روغتیا او معالجې د ښه والي دریم پړاو ته ‪200‬‬ ‫میلیون ډالره ځانګړي شوي دي‪ .‬په ‪ 2015‬کال کې د ‪ 419.56‬میلیون ډالرو په ارزښت د « د جاری لګښټونو کړکۍ »‬ ‫تر نامه الندې مالي مرستې وویشل شوې‪ ،‬چې په هغې کې د اساسي مالي تامین لپاره (‪ 125‬میلیون ډالره)‪ ،‬تشویقي برنامې‬ ‫ته (‪ 132.5‬میلیون ډالره چې ‪ 65‬میلیون ډالره یی د « د ساتنې او مراقبت او عملیاتي » له الرې وې)‪ ،‬او د انفرادي‬ ‫میکانیزمونو لپاره د مرسته کوونکو لخوا د ‪ 146.9‬میلیون ډالرو اضافي مرستې‪ ،‬شاملې دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک همدا راز اقدام په یو لړ هر اړخیزه تحلیلي چارو کړۍ چې د هغه پر بنسټ زیات ټینګارپر پالیسۍ باندې‬ ‫‪.5‬‬ ‫ډیالوګ دی‪ .‬د نړیوال بانک دغه شمیر غیر بسپنه ورکونې کړنې د دغه بانک د پروژو او برنامو څځه د مالتړ په موخه‬ ‫ترسره کیږي او د افغانستان دولت او نړیوالو شریکانو ترمینځ د ستراتیژیکو الرو چارو او خبرو اترو په برخه کې د‬ ‫اړینو معلوماتو په خپرواي کې خورا اغیزمنه بلل کیږي‪ .‬په تیرو کلونو کې څلور د ستاینې وړ تحلیلي کړنې ترسره شوي‬ ‫دي‪ :‬د لیږد بهیر د اقتصادي پایالمې مطالعه ‪ ،‬د طبیعي سرچینو دهلیزونه‪ ،‬د فقر تحلیل او د کرهنې سکتور څیړنه‪ .‬بانک‬ ‫همدا راز په مهمو اقتصادي سکتورنو کې « د پالیسي الرښودونه» چمتو کړي ترڅو له نوي دولت سره د پرمختیایي او‬ ‫اقتصادي ډیالوګ په الره اچونه کې الرښونه وکړي‪ .‬سربیره‪ ،‬د دغه بانک لخوا یو لړ هر اخیزه څیړنې او مطالعات د‬ ‫کورني عوایدو په هکله شوې دي‪.‬‬ ‫د افغانستان د نړیوال مالي شرکت (‪ )IFC‬فعالیتونه د ‪ 2008‬مالي کال څخه را پدیخوا‪ ،‬دوه برابره زیات شوي او اوس‬ ‫‪.6‬‬ ‫مهال له ‪ 8‬ملیونو څخه ‪ 135‬میلیونو ډالرو ته رسیدلې دي‪ IFC .‬په ورته وخت کې هم د پانګه اچونې او هم د مشورتي‬ ‫تګالرو څخه خپلې مرستې کوي‪ .‬د دغه شرکت تمرکز د پانګونې د چاپیریال په اصالحاتو‪ ،‬ظرفیت جوړونې او په هغه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪22‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫شمیر سکتورونو باندې معطوف ده چې خلکو ته زیات شغلي فرصتونه برابروي او پرمختیایي پایالمې یی د اندازه نیونې‬ ‫وړ وي‪ .‬اوس مهال د ‪ IFC‬د فعالیت محور په دوه برخو چې لومړۍ د مخابراتو سکتور او دویم مالي بازارونه دي‪ ،‬تمرکز‬ ‫لري‪ IFC .‬په راتلونکې کې پالن لري ترڅو په یو لړ سکتورنو کې لکه ‪ :‬مالي چارې‪ ،‬زیربنا‪ ،‬صنایع ‪ ،‬کرهنیز محصوالت‬ ‫او د خدماتو سکتور کې هم پانګونه ترسره کړی‪.‬‬ ‫د څو اړخیزو پانګونو د تضمین سازمان (‪ )MIGA‬په افغانستان کې د کرهنیزو صنایعو او مخابراتو په سکتور کې په‬ ‫‪.7‬‬ ‫ناخالص توګه د ‪ 154‬میلیون ډالرو په ارزښت پانګونه له دغو پروژو څخه یی د مالتړ په هدف کړې دی‪ MIGA .‬په‬ ‫‪ 2013‬کال کې « د جګړه ځپلو اوله سیاسي اړخه د ټکنیو هیوادونو برنامه » تنظیم کړه چې په پایله کې یی د دغه سازمان‬ ‫له پانګونې څخه په افغانستان کې مالتړ ترسره شو‪ .‬اوس مهال په افغانستان کې ‪ MIGA‬له درې پروژو څخه مالتړ کوی‪،‬‬ ‫چې له دغو درېو څخه یو یی له ‪ IFC‬سره د مخابراتو په سکتور کې ( د ‪ MTN‬مخابراتي شرکت له عملیاتو څخه مالتړ)‬ ‫دی‪ .‬د ‪ MIGA‬دوه نور کړنې په افغانستان کې د لبني او کشمیره له محصوالتو څخه د پروژو مالتړ دی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪23‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫لومړۍ ضمیموي جدول‪ :‬ټاکل شوي اقتصادي شاخصونه‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪ ------------‬وړاندوینه ‪-------------‬‬ ‫د مليعاید کچه‬ ‫‪1532‬‬ ‫‪1408‬‬ ‫‪1269‬‬ ‫‪1171‬‬ ‫‪1151‬‬ ‫‪1133‬‬ ‫‪1061‬‬ ‫ظاهري ناخالص کورني تولید (میلیارد افغاني)‪1/‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫ظاهري ناخالص کورني تولید (میلیارد ډالر)‪1/‬‬ ‫‪693‬‬ ‫‪641‬‬ ‫‪613‬‬ ‫‪593‬‬ ‫‪640‬‬ ‫‪670‬‬ ‫‪689‬‬ ‫د سړي سر عاید ( امریکایي ډالر)‬ ‫‪34.3‬‬ ‫‪33.6‬‬ ‫‪32.8‬‬ ‫‪32.0‬‬ ‫‪31.3‬‬ ‫‪30.6‬‬ ‫‪29.8‬‬ ‫نفوس (میلیون)‬ ‫حقیقي عاید او بیې (وده په سلنه)‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫د ناخالص کورني تولید حقیقي وده ‪1 /‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪18.2‬‬ ‫کرهنه‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪9.6‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو د شاخص تورم (منځ مهال)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫اصلي تورم (د تیلو او غله جاتو په استثنا‪ ،‬منځ مهال)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫د مصرفی توکو د بیو د تورم شاخص (د پای دوره)‬ ‫د ناخالص کورني تولید ترکیب ( سلنه د ناخالص کورنيتولید په تناسب)‬ ‫‪20.3‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪22.4‬‬ ‫‪23.1‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪24.1‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫کرهنه‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪21.2‬‬ ‫‪21.8‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪57.4‬‬ ‫‪56.3‬‬ ‫‪55.4‬‬ ‫‪54.7‬‬ ‫‪54.2‬‬ ‫‪54.7‬‬ ‫‪53.5‬‬ ‫خدمات‬ ‫بهرنۍ سکتور ( سلنه د ناخالص کورني تولید په تناسب‪ ،‬مګر دا چې کوم بل‬ ‫څه اعالن شوي وي‬ ‫‪2،001‬‬ ‫‪1،131‬‬ ‫‪937‬‬ ‫‪810‬‬ ‫‪775‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪640‬‬ ‫د توکو صادارت (په امریکایي میلیون ډالرو) ‪2/‬‬ ‫‪11،196‬‬ ‫‪10،492‬‬ ‫‪9،328‬‬ ‫‪8،790‬‬ ‫‪8،917‬‬ ‫‪9،244 10،054‬‬ ‫د توکو واردات (په امریکایي میلیون ډالرو) ‪3/‬‬ ‫‪-38.7‬‬ ‫‪-43.5‬‬ ‫‪-41.7‬‬ ‫‪-42.0‬‬ ‫‪-40.6‬‬ ‫‪-41.6‬‬ ‫‪-45.8‬‬ ‫سوداګریز بیالنس‬ ‫‪37.6‬‬ ‫‪42.1‬‬ ‫‪42.6‬‬ ‫‪45.7‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫‪41.7‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫خالص جاري انتقاالت‬ ‫‪-3.7‬‬ ‫‪-2.4‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫د جاري حساب بیالنس‬ ‫‪7،700‬‬ ‫‪7،650‬‬ ‫‪7،500‬‬ ‫‪7،410‬‬ ‫‪7،360‬‬ ‫‪7،447 6،771‬‬ ‫ناخالص ارزي زیرمې (په امریکایي میلیون ډالرو)‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫ناخالص ارزي زیرمې ( د وارداتو میاشتې)‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫بهرني پورونه ‪4/‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪60.9‬‬ ‫‪57.4‬‬ ‫‪55.4‬‬ ‫‪51.7‬‬ ‫د مبادله بیه (افغانۍ‪ /‬امریکایي ډالر‪ ،‬منځ مهال)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪63.9‬‬ ‫‪58.1‬‬ ‫‪56.6‬‬ ‫‪52.1‬‬ ‫د مبادله بیه (افغاني‪ /‬امریکایي ډالر‪ ،‬د پای دوره)‬ ‫د حقیقي مبادله بیه (کموالۍ= د پیسو د ارزښت‬ ‫‪114.0‬‬ ‫‪115.3‬‬ ‫‪116.5‬‬ ‫‪116.2‬‬ ‫‪121.1‬‬ ‫‪125.5 127.0‬‬ ‫استهالک)‬ ‫مالي او پولي شاخصونه (سلنه ناخالص کورنۍ تولید په تناسب)‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪37.6‬‬ ‫‪36.7‬‬ ‫‪35.8‬‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪33.0‬‬ ‫‪32.0‬‬ ‫پیسې د پراخ مفهوم له اړخه (‪)M2‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪18.9‬‬ ‫‪18.1‬‬ ‫‪17.7‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫د امانتونو مجموعه‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪65.4‬‬ ‫‪66.0‬‬ ‫‪68.0‬‬ ‫‪70.2‬‬ ‫د ډالري امانتونو ونډه (‪)%‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫خصوصي سکتور ته پور‪ ،‬سوداګریز بانکونه‬ ‫‪37.8‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪21.7‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪23.7‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫د پور نسبت په امانت (‪)%‬‬ ‫یادښتونه‪:‬‬ ‫‪ /1‬د ملي محسابو له شیمرنو څخه د تریاکو د ارزښت د زیاتونې څانګه حذف ده‬ ‫‪ /2‬په هیواد کې غیر استوګنو وګړو ته د توکو د خرڅالو څخه پرته‪ /3 .‬غیر رسمي سوداګرۍ یا د توکو د قاچاق تخمین باندې تړاو لري‬ ‫‪ /4‬د پورونو د معافیت لپاره په شاملو ژمنو ټینګار کوی‪ ،‬که څه هم عملي جنبه یی ځان ته نوي نیولي‪ ،‬په استنثنا‪ ،‬د روسیه فدراتیف پورونه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪24‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫سرچینې‪ :‬د مرکزي احصاییه اداره‪ ،‬د افغانستان بانک‪ ،‬د پراختیا نړیوال شاخصونه‪ ،‬د نړیوال وجهي صندوق د کارکوونکو ارزونی او د نړیوال بانک‬ ‫د کارکوونکو وړاندوینې‬ ‫دویم ضمیموي جدول‪ :‬ټاکل شويمالي شاخصونه (میلیارد افغنی)‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪ ------------‬پیشبینی ‪-------------‬‬ ‫‪177.8 147.9 128.2 114.2 100.1 109.4 108.9‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪84.3‬‬ ‫‪71.8‬‬ ‫‪60.9‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫‪52.4‬‬ ‫‪51.7‬‬ ‫مالیاتي عواید‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪39.4‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪31.2‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫ګمرکي عواید‬ ‫‪46.0‬‬ ‫‪36.6‬‬ ‫‪34.3‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫غیر مالیاتي عواید‬ ‫‪321.3 287.3 243.7 227.3 180.7 163.0 137.8‬‬ ‫بسپنه مالي مرستې‬ ‫‪219.1 188.7 163.7 159.0 119.1 105.2‬‬ ‫‪85.9‬‬ ‫اختیاري مالي مرستې‬ ‫‪102.1‬‬ ‫‪91.1‬‬ ‫‪79.6‬‬ ‫‪68.3‬‬ ‫‪61.6‬‬ ‫‪57.8‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫غیراختیاري مالې مرستې‬ ‫‪518.0 449.3 382.1 350.5 301.0 278.3 252.5‬‬ ‫د لګښتونو مجموعي ارزښت‬ ‫‪383.1 329.6‬‬ ‫‪278‬‬ ‫‪260.8 228.3 198.0 181.1‬‬ ‫جاري مصارف‬ ‫‪252.8 222.5 180.2 170.1 137.4 119.8 106.6‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪130.3 107.0‬‬ ‫‪97.7‬‬ ‫‪90.7‬‬ ‫‪91.0‬‬ ‫‪78.3‬‬ ‫‪74.5‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪73.7‬‬ ‫‪61.4‬‬ ‫‪57.1‬‬ ‫‪53.1‬‬ ‫‪52.7‬‬ ‫‪47.9‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫تنخوا او اجورې‬ ‫‪26.8‬‬ ‫‪19.9‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫عملیات‪ ،‬ساتنه او مراقبت‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫پانګیزه لګښتونه‬ ‫‪28‬‬ ‫‪24.2‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫‪20.3‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪9.8‬‬ ‫حقوقي او ټولنیز انتقاالت‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫بهرني پورونو ته د سود ورکول‬ ‫‪30.6‬‬ ‫‪26.8‬‬ ‫‪22.8‬‬ ‫‪21.4‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫اختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪104.2‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪81.2‬‬ ‫‪68.3‬‬ ‫‪62.8‬‬ ‫‪61.3‬‬ ‫‪51.4‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪-16.9‬‬ ‫‪-19.7‬‬ ‫‪-8.9‬‬ ‫‪-8.9‬‬ ‫‪-19.1‬‬ ‫‪-2.4‬‬ ‫‪-6.3‬‬ ‫اختیاري بیالنس (جاری ‪ +‬اختیاري پرمختیایی)‬ ‫‪-18.9‬‬ ‫‪-21.6‬‬ ‫‪-10.5‬‬ ‫‪-8.9‬‬ ‫‪-20.2‬‬ ‫‪-6.0‬‬ ‫‪-5.8‬‬ ‫ټولیز بیالنس‬ ‫‪-340.2 -301.4 -253.9 -236.3 -200.9 -169.0 -143.6‬‬ ‫پرته له مالي مرستو ټولیز بیالنس‬ ‫‪46.4‬‬ ‫‪44.9‬‬ ‫‪46.1‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.2‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫د عوایدو نسبت په جاري لګښتونو (‪)%‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیه وزارت (‪ )AFMIS‬او د نړیوال بانک وړاندوینه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫د ا فغا ن س ت ان اق تص اد ي را پ و ر‬ ‫دریم ضمیموي جدول ‪ :3‬ټاکل شوي مالي شاخصونه ( د ناخالص کورني تولید په تناسب)‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015 2014 2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪------------‬وړاندوینه‪-------------‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪9.8‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫مالیاتي عواید‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫ګمرکي عواید‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫غیرمالیاتي عواید‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪19.9‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪19.4‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫بالعوض مالي مرستې‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫اختیاري ماليمرستې‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫غیراختیاري مالي مرستې‬ ‫‪33.8‬‬ ‫‪31.9‬‬ ‫‪30.1‬‬ ‫‪29.9‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫د لګښتونو مجموعه‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪21.9‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫جاري لګښټونه‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫امنیتي‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪6.9‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫ملکي‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫تنخواې او اجورې‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫عملیات‪ ،‬ساتنه او مراقبت‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫پانګیزه لګښتونه‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫د ټولنیز حقوقو انتقاالت‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫بهرني پورونو ته د سود ورکول‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫اختیاري پرمختیاي لګښټونه‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫غیراختیاري پرمختیایي لګښتونه‬ ‫‪-1.1‬‬ ‫‪-1.4‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫‪-0.6‬‬ ‫اختیاري بیالنس (جاری ‪ +‬اختیاری پرمختیایي)‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-1.8‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس‬ ‫‪-22.2‬‬ ‫‪-21.4‬‬ ‫‪-20.0‬‬ ‫‪-20.2‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-14.9‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫پرته له مالي مرستو‪ ،‬ټولیز بیالنس‬ ‫‪46.4‬‬ ‫‪44.9‬‬ ‫‪46.1‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.2‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫د عوایدو نسبت په جاري لګښتونو (‪)%‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیه وزارت (‪ )AFMIS‬او د نړیوال بانک وړاندوینه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1 3 9 4‬لړ م ‪ /‬ا ک ت و بر ‪2 0 1 5‬‬ ‫‪26‬‬ 27