Korniza e Menaxhimit Mjedisor dhe Social (KMMS) (Draft) PROJEKTI PËR FUQIZIMIN E SEKTORIT FINANCIAR TË KOSOVËS Shkurt 2019 Përmbajtja 1 HYRJE .................................................................................................................................... 5 2 PËRSHKRIMI I PROJEKTIT PËR MBËSHTETJEN E INVESTIMEVE ................... 6 3 LinJAT E MBËSHTETJES FINANCIARE ....................................................................... 7 3.1 Linja e mbështetjes financiare për investime ................................................................... 7 3.2 Linja e përkrahjes financiare për ngritjen e kapaciteteve ................................................. 8 4 POLITIKAT E BB TË CILAT ZBATOHEN PËR PROJEKTIN.................................... 9 5 HISEDARËT........................................................................................................................ 11 6 PASQYRA E LEGJISLACIONIT KOMBËTAR ............................................................ 12 7 INVESTIMET QË KUALIFIKOHEN DHE QË NUK KUALIFIKOHEN .................. 14 7.1 Aktivitetet që janë përjashtuar nga KCGF ..................................................................... 14 7.2 Përjashtimet nga politikat e BB ...................................................................................... 14 7.3 Llojet e tjera të projekteve që nuk kualifikohen ............................................................. 15 8 VLERËSIMI MJEDISOR DHE KATEGORITË E SHQYRTIMIT ............................. 15 8.1 Kërkesat e rregullores për VNM të Kosovës ................................................................. 15 8.2 Kategoritë e shqyrtimit të përmbushjes së kritereve mjedisore të BB ........................... 16 8.3 Dokumentet për kujdesin e duhur mjedisor ................................................................... 20 8.4 Auditimi mjedisor (Raporti) ........................................................................................... 20 9 PROCEDURAT E SHQYRTIMIT TË PËRMBUSHJES SË KRITEREVE ................ 20 9.1 Vlerësimi Social ............................................................................................................. 21 9.2 Mekanizmi i Zgjidhjes së Ankesave .............................................................................. 21 10 DOKUMENTET E KUJDESIT TË DUHUR, KONSULTIMIT PUBLIK DHE pubLikimit ................................................................................................................................... 22 11 PROCESI I SHQYRTIMIT MJEDISOR (RFI-të, FKGK DHE BB) ............................ 23 11.1 Monitorimi dhe raportimi ........................................................................................... 24 SHTOJCA 1 – PËRGJEGJËSITË KRYESORE TË PJESËMARRËSVE KRYESORË .. 25 SHTOJCA 2 – LISTA KONTROLLUESE E PLANIT TË MENAXHIMIT MJEDISOR . 26 SHTOJCA 3 – SHABLLONI I PLANIT TË MENAXHIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL 34 SHTOJCA 4 – PROCESVERBALI I TAKIMEVE KONSULTATIVE PËR KMSM ........ 37 2 SHTOJCA 5 – ProjeKTET E LISTUARA NË SHTOJCËN I TË LIGJIT PËR VNM PËR TË CILAT KËRKOHET VNM ................................................................................................. 38 SHTOJCA 7 – ListA E AKTIVITETEVE QË I NËNSHTROHEN LEJES MJEDISORE KOMUNALE............................................................................................................................... 46 SHTOJCA 8 – SISTEMET EKZISTUESE TË SHQYRTIMIT TË PËRMBUSHJES SË KRITEREVE MJEDISORE DHE TË MENAXHIMIT TË BANKAVE KOMERCIALE (RFIS) ........................................................................................................................................... 48 Procedurat e menaxhimit mjedisor dhe social të ProCredit Bank ........... Error! Bookmark not defined. Procedurat e menaxhimit mjedisor dhe social të Raiffeisen Bank Kosovë .... Error! Bookmark not defined. Procedurat e menaxhimit mjedisor dhe social të bankës TEB Kosova ... Error! Bookmark not defined. 3 Shkurtesat VM - Vlerësimi Mjedisor KMSM- Korniza e Menaxhimit Social dhe Mjedisor PMMS - Plani i Menaxhimit Mjedisor dhe Social SMMS – Sistemi i Menaxhimit Mjedisor dhe Social IF – Institucion Financiar IFR – IF i Regjistruar FKGK - Fondi Kosovar për Garanci Kreditore SH&S - Shëndeti dhe Siguria SHSP - Shëndeti dhe Siguria Profesionale MZHE – Ministria e Zhvillimit Ekonomik MMPH – Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor LMK – Leja Mjedisore Komunale NMVM - Ndërmarrjet Mikro, të Vogla dhe të Mesme UA – Udhëzim Administrativ VËREJTJE Ky është një përkthim jozyrtar, jonormativ i këtij draft dokumenti, i cili nuk përcakton versionin final zyrtar. Nëse ndonjë pjesë e përkthyer në këtë dokument nuk është në përputhje me versionin në gjuhën Angleze, versioni në gjuhën Angleze mbizotëron. FKGK nuk merr përgjegjësi për ndonjë pasaktësi në përmbajtje të këtij draft dokumenti. 4 1 HYRJE Me popullsi prej rreth 1.8 milion, Kosova është një nga vendet më të varfëra të Evropës, me pothuajse një të tretën e popullsisë që jeton nën vijën e varfërisë kombëtare. Në të njëjtën kohë, me shtetësinë e re dhe me moshën mesatare të popullsisë së saj (26 vjet) Kosova është vendi më i ri në kontinent, me mundësi dhe sfida të reja. Normat e papunësisë janë gjithashtu shumë të larta - në vitin 2015 gati një e treta e fuqisë punëtore ishin të papunë; në mesin e të rinjve shkalla e papunësisë ishte më shumë se 57 përqind. Ndërmarrjet mikro, të vogla dhe të mesme (NMVM) luajnë rol kritik në krijimin e vendeve të punës. Sipas Raportit të Bankës Botërore për Diagnozën e Vendeve të Punës (2017), Kosova dallohet në krahasimet ndërkombëtare sa i përket kontributit më të madh të mikro-firmave në punësim. NMVM-të përbëjnë 65 për qind të punësimit, ndërsa vetëm ndërmarrjet mikro sigurojnë 36 për qind të punësimit të përgjithshëm. Një nga kufizimet kryesore për rritje të NMVM-ve është qasja në Financa sepse huadhënësit (institucionet financiare) janë konservatore dhe normat e interesit dhe kërkesat për kolateral mbeten të larta. Qeveria e Kosovës ka paraqitur një kërkesë në Bankën Botërore për të forcuar ndërmjetësimin e sektorit financiar përmes rritjes së kapitalit të Fondit Kosovar për Garanci Kreditore (FKGK). NMVM-të në Kosovë ballafaqohen me kufizime të qasjes në financim për shkak të informalitetit të lartë, të drejtave pronësore të paqarta dhe sistemit të dobët gjyqësor, i cili gjithashtu ka shkaktuar praktika konservatore të huadhënies dhe mosrespektim të riskut nga bankat. Të njëjtat arsye i kanë dekurajuar edhe investitorët për të krijuar një skemë private të garancive siç është rasti në shumicën e vendeve në zhvillim. Kjo situatë ka kërkuar ndërhyrje nga sektori publik dhe FKGK u krijua në vitin 2016 si institucion ligjor i pavarur. Objektivi i projektit është përmirësimi i qasjes në financa për NMVM-të, të cilat në të njëjtën kohë janë përfituesit kryesorë së bashku me huadhënësit. Për shkak të fushëveprimit të projektit, politika e vetme mbrojtëse e aktivizuar është OP 4.01 Vlerësimi Mjedisor dhe kategoria e përgjithshme e Projektit sipas Politikave Mbrojtëse të BB është B. Kjo nënkupton se asnjë aktivitet me rrezik të lartë, nën-projekte të kategorisë A ose të tilla që aktivizojnë politika të masave tjera mbrojtëse të BB nuk do të kualifikohen për mbështetje në kuadër të Projektit. Meqenëse investimet specifike për të cilat do të lëshohen garancitë, sipas Projektit, nuk do të identifikohen deri në implementimin e projektit, është përgatitur kjo Kornizë e Menaxhimit Mjedisor dhe Social (KMMS). Vlerësimet mjedisore do të kryhen në përputhje me rregulloren mjedisore kombëtare të zbatuar kryesisht nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor dhe Politikat Mbrojtëse të BB-së, siç përcaktohet në këtë KMMS. Procesi i vlerësimit mjedisor kryhet për të përcaktuar ndikimet e mundshme pozitive ose negative të nën- projekteve të propozuara; për të vlerësuar masat paraprake që duhet të ndërmerren për të shmangur, parandaluar, zbutur ose minimizuar ndikimet negative të cilat mund të dëmtojnë mjedisin (për shembull, nëpërmjet masave të ndërtimit dhe zbutjes); dhe për mbikëqyrjen dhe inspektimin e zbatimit të nën- projektit. Nën-projektet duhet t'i nënshtrohen një procesi të rishikimit mjedisor dhe social nga IFR-të dhe FKGK duke përfshirë procedurat e përshkruara në kapitullin 13. Megjithatë, FKGK do të jetë përgjegjës për zbatimin e suksesshëm të projektit, duke përfshirë pajtueshmërinë e përgjithshme mjedisore. IFR-të do të jenë përgjegjëse për kategorizimin (shqyrtimin) mjedisor të Aplikantëve/nënprojekteve dhe për të siguruar që 5 secili nënprojekt i garantuar (dhe propozim i nën-projektit) të përfshijë një vlerësim të ndikimit të tij mjedisor të përshtatshëm për kategorinë, masat zbutëse të përshtatshme për rezultatet e vlerësimit dhe dokumentet e pëlqimeve nga autoritetet lokale dhe se nën-projekti është në përputhje me rregullat kombëtare mjedisore dhe politikat mbrojtëse të BB-së. Qëllimi i KMSM-së është të sigurojë që nën-projektet të cilat mund të zbatohen identifikojnë dhe adresojnë masat për të shmangur dhe minimizuar ndikimet mjedisore dhe sociale në përputhje me legjislacionin përkatës mjedisor dhe social të Kosovës dhe politikat mbrojtëse të Bankës Botërore. KMSM përcakton se si do të merren parasysh dhe aplikohen masat mbrojtëse për të gjitha aktivitetet e projektit që mund të kenë kërkesa për masa mbrojtëse. Ky KMSM është një dokument i FKGK-së që zbatohet për të gjitha aktivitetet e Projektit të Fuqizimit të Sektorit Financiar të Kosovës dhe do të jetë pjesë e domosdoshme e manualit operacional të projektit dhe në marrëveshjen e huasë midis FKGK-së dhe IFR- ve. 2 PËRSHKRIMI I PROJEKTIT PËR MBËSHTETJEN E INVESTIMEVE Objektivi i projektit është përmirësimi i qasjes në IFnanca për NMVM-të dhe përbëhet nga dy komponentë: Komponenti 1: Avancimi i Kornizës për Garanci Kreditore (19 milion Euro). Nën këtë komponentë, Projekti do të rrisë bazën e kapitalit të FKGK, duke zgjeruar gamën e produkteve të ofruara. Prandaj, komponenti përbëhet nga dy nënkomponentë: Nënkomponenti 1: Rritja e bazës së kapitalit të FKGK. Nën këtë nënkomponent, BB do t'i japë hua Republikës së Kosovës 16 milionë dollarë për të zgjeruar bazën e kapitalit të FKGK. MF ka konfirmuar se ata do të jenë pala huamarrëse në emër të FKGK dhe fondet do të kanalizohen si një grant për FKGK-në. Kapitali shtesë do të mundësojë një rritje në përdorimin e Fondit dhe do të lejojë FKGK-në të adresojë një pjesë më të madhe të hendekut të financimit për NVM-të. Vlerësimet e hendekut të financimit dhe konsultimet në ekip me institucionet financiare dhe donatorët e tjerë treguan se ka mjaft hapësirë në sektorin financiar për të absorbuar zgjerimin. Rishikimi i planifikuar nga BQK-ja i koeficientëve të rrezikut për portofolin e garantuar në muajt e ardhshëm pritet të ketë një ndikim pozitiv në kërkesën për garanci. Nënkomponenti 2: Krijimi i një sporteli për segmente të dobëta dhe strategjike. Sipas këtij nënkomponenti, Banka Botërore do t'i huazojë Republikës së Kosovës 3 deri në 3.5 milion euro për t'u përdorur për kapitalizim të FKGK-së për të siguruar garanci kreditore të pjesshme dhe nëse është e nevojshme edhe produkte tjera financiare për tema/segmente/sektorë specifikë që kanë rëndësi strategjike për mbështetjen e rritjes së qëndrueshme të ekonomisë. Këto pritet të përfshijnë sipërmarrësit e rinj, gratë pronare të bizneseve, energjinë e ripërtërishme, menaxhimin e mbeturinave, bujqësinë dhe kolateralin e luajtshëm. Rritja e mbulimit të garancisë është shumë e rëndësishme për zbatimin e suksesshëm të këtij komponenti pasi që do t'i japë fleksibilitet FKGK-së për të zhvilluar produkte të përshtatura. Komponenti 2: Zbatimi i projektit dhe forcimi institucional i FKGK (1 milion USD). Nën këtë komponent përafërsisht 500.000 deri në 1.000.000 USD do t'i ofrohen FKGK-së për zbatimin e projektit dhe fuqizimin institucional të cilat do të jenë thelbësore për të përdorur në mënyrë efikase kapitalin shtesë të propozuar. 6 3 LINJAT E MBËSHTETJES FINANCIARE 3.1 Linja e mbështetjes financiare për investime Fondi Kosovar për Garanci Kreditore me kapital të dhuruar në vlerë prej 20 milionë dollarë amerikanë do të: • Rrisë bazën e kapitalit të KCGF (në shumën e 16 milion dollarë amerikan), • Zgjerojë gamën e produkteve/sporteleve për segmente/sektorë specifik (në shumën e 3 deri 3.5 milion dollarë amerikan), dhe • Zbatimi i projektit dhe fuqizimi institucional i KCGF (në shumën e 500.000 deri 1.000.000 dollarë amerikanë). Fondi Kosovar për Garanci Kreditore (KCGF) është një mundësi lokale, e pavarur, e qëndrueshme për garanci kreditore që lëshon garanci të portofolit të kredisë për institucionet financiare për të mbuluar deri në 50% të rrezikut kreditor për ndërmarrjet mikro, të vogla dhe të mesme (NMVM). Që një NMVM të kualifikohet për një Garanci Kredie, duhet të plotësohen kushtet minimale në vijim: - Ndërmarrja, mikro, ndërmarrje e vogël dhe e mesme (NMVM) në pronësi private siç përcaktohet në LKCGF, duhet të jetë e regjistruar në Agjencinë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës (ARBK), të ketë numrin fiskal, të ketë më pak se dyqind e pesëdhjetë (250) të punësuar, - Veprimtaritë e saj afariste nuk duhet të jenë të ndaluara nga legjislacioni në fuqi, dispozitat rregullatore ose traktatet ndërkombëtare në të cilat Kosova është palë, - Një NMVM kualifikuese duhet të jetë njëqind për qind (100%) në pronësi të qytetarëve privatë ose banorëve të përhershëm të Kosovës, pa pronësi të Qeverisë gjatë periudhës së mbulimit të kredisë nga garancia, - Një Huamarrës Kualifikues përfshin çdo Palë të Lidhur të atij huamarrësi. Palët e Ndërlidhura duhet të interpretohen në përputhje me Rregulloren e BQK-së për Ekspozimet e Mëdha1, përkatësisht Nenin 1 paragrafi g) të kësaj Rregulloreje. Që një Kredi të kualifikohet për Garanci Kreditore, duhet të plotësohen kushtet minimale në vijim: - Garancitë do të jenë deri në 50% të kryegjësë të kredive për NMVM-të (huadhënësi mund të marrë garanci për një përqindje më të ulët). - Kredia nuk mund të tejkalojë vlerën maksimale kryesore të përcaktuar në Marrëveshjen e Garancisë. Madhësia maksimale e një ekspozimi garancie që fondi mund të ketë për një huamarrës ose grup huamarrësish të lidhur do të jetë 250.000 euro. Me fjalë të tjera, ekspozimi maksimal i kredisë që një huadhënës mund të ketë për një huamarrës ose grup huamarrësish të lidhur kur merr pjesë në skemën e garancisë do të jetë 1.000.000 euro. - Garancitë do të lëshohen vetëm për kryegjënë. Ato nuk do të mbulojnë interesin ose shumat e tjera që janë borxh ose kostot e tjera të shkaktuara nga huadhënësi. - Maturimi maksimal i kredive që garantohen do të jetë 84 muaj. - Huadhënësi mund të marrë kolateral nga Huamarrësi, por pritet që shuma e kolateralit do të jetë më e ulët se sa për kreditë pa garanci. Procesi i pranimit të garancisë Çdo IFR do të iniciojë, analizojë, zbatojë kujdesin e duhur, do të strukturojë, shpërndajë, menaxhojë dhe zbatojë të gjitha Lehtësimet e Kredive që Kualifikohen në të njëjtën mënyrë siç bën me kreditë e pagarantuara në përputhje të plotë me të gjitha ligjet, rregulloret dhe politikat në fuqi, duke përfshirë ato të BQK-së. 1 Rregullorja për Ekspozimet e Mëdha e miratuar nga Bordi i Bankës Qendrore të Republikës së Kosovës më 26 prill 2013 7 RFI-të do të vendosin se cilat kredi do t’i dorëzojnë në FKGK për t’u mbuluar me garanci deri në një mbulim maksimal prej 50%. IFR-të do të kryejnë nënshkrimin e kredisë, do të përcaktojnë termat dhe kushtet e kredive, dhe do të dorëzojnë në FKGK huatë që plotësojnë kriteret në Marrëveshjen e Garancisë. Procesi i dorëzimit RFI-ja vendosë kreditë e reja nën garanci brenda pesë (5) ditëve të punës nga disbursimi fillestar i huasë, me informacione të tilla si: Institucioni financiar, Detajet e Huasë, Informata për Biznesin e Konsumatorit, Informatat Demografike të Konsumatorit, Informatat për Kolateralin, Informatat për Garantuesin, Informatat për Palën e Lidhur, Informatat për Mjedisin etj. Grupi i plotë i të dhënave që duhet të sigurohen nga IFR-të jepet në Manualin Operativ të MIS të FKGK. Procesi i aprovimit/pranimit Sapo një përdorues IFR dorëzon detajet për kreditë që do të mbulohen nga garancioni, këto kredi paraqiten në MIS si të dorëzuara. Stafi i emëruar i FKGK-së duhet të sigurojë që informacioni i përpunuar nga përdoruesi IFR është i shëndoshë. Në rast të gabimeve teknike, stafi i emëruar i FKGK-së duhet të kontaktojë IFR-në përkatëse në mënyrë që të korrigjojë gabimet teknike. Sapo stafi i emëruar i FKGK të konsiderojë se informacioni i dhënë është i besueshëm, rasti pranohet në MIS, dhe huaja mbulohet nga FKGK. Procedurat e shqyrtimit të duhur mjedisor dhe social të përshkruara në Kapitullin 13 plotësojnë procesin e garantimit në baza të barabarta. 3.2 Linja e përkrahjes financiare për ngritjen e kapaciteteve Nën Komponentin 2 të projektit, FKGK-së do t'i sigurohen fonde për zbatim të projekteve dhe fuqizim institucional të cilat do të jenë thelbësore për të përdorur në mënyrë efikase kapitalin shtesë të propozuar. Nën këtë nënkomponent FKGK do të punësojë ekspertë për (i) të kryer aktivitete të prokurimit dhe menaxhimit financiar për zbatimin e projekteve, (ii) të rishikuar dhe reformuar kornizën legjislative, (ii) përmirësuar teknologjinë e informacionit, (iii) të avancuar vlerësimit e rrezikut, (iv) të përmirësuar kornizën e monitorimit dhe vlerësimit, (v) të dizajnuar dhe zhvilluar produkte të reja të përshtatura për segmentet e nënshërbyera dhe strategjike, (vi) të avancuar kapacitetin e menaxhimit dhe mbikëqyrjes mjedisore, dhe (vii) të mbështetur fushatën e marketingut dhe ndërgjegjësimit të publikut. Ngritja e kapaciteteve për menaxhim mjedisor RFI-të e përfshira kanë kapacitete të ndryshme. Tre banka ndërkombëtare: TEB, Raiffeisen dhe Procredit Bank kanë elaboruar sistemet e menaxhimit mjedisor dhe social – SMMS-të (të paraqitura në Shtojcën 8) dhe/ose mekanizmat për shqyrtimin e huave dhe/ose Aplikuesve për hua dhe sigurimin e pajtueshmërisë me rregulloren kombëtare mjedisore (dhe të tjerat relevante) ndërsa të tjerat, kryesisht vendore, nuk kanë asnjë. Tre bankat e lartpërmendura me SMMS funksionale do të përdorin sistemet e tyre përveç kësaj KMSM-je për shqyrtimin e projekteve dhe menaxhim. Bankat e tjera të cilat nuk kanë SMMS mund të fillojnë pas fillimit të trajnimit duke mbështetur projektet e kapacitetit C, por do të asistohen nga FKGK dhe BB për të ngritur dhe përmirësuar sistemet gjatë zbatimit të projektit dhe eventualisht më shumë për të mbështetur projekte me më shumë rrezik ndaj mjedisit. Me qëllim që të sigurohet se procedurat e Vlerësimit Mjedisor (VM), Projekti dhe zbatimi i nën-projekteve janë plotësisht në përputhje me politikat mbrojtëse të BB, është me rëndësi të veçantë që FKGK dhe IFR të kenë kapacitetet dhe burimet e nevojshme për të zbatuar si duhet këto politika. Në këtë kuptim, FKGK do të kontraktojë Ekspert Mjedisor (si kusht i efektivitetit të projektit), një anëtar të Ekipit të Zbatimit të Projektit (UZP), me orar të pjesshëm ose të plotë për të siguruar zbatimin e KMSM dhe respektimin e rregulloreve kombëtare të mjedisit dhe politikave mbrojtëse të BB-së nga Projekti. Ekspert Mjedisor do të 8 ketë përvojë në menaxhimin e mjedisit, vlerësimin e mjedisit dhe të rrezikut dhe do të trajnohet më tej në lidhur me politikat dhe procedurat mbrojtëse të BB-së (nga Specialisti i Mjedisit i BB-së). Nga UA/ajo do të pritet të ofrojë trajnime (të mbështetura nga BB në rastet kur është e nevojshme) për IFR-të, dhe të mbikëqyr performancën e tyre mjedisore gjatë zbatimit. Të gjitha mangësitë e identifikuara nga IFR-të do të adresohen dhe do të tejkalohen përmes (i) sesioneve trajnuese, përmbajtja e të cilave do të përgatitet nga Eksperti Mjedisor i FKGK dhe aprovohet nga Specialisti i Mjedisit i BB, (ii) udhëzimet, (iii) EMS i ndërtimit, dhe vi) masat tjera korrigjuese. Programi i trajnimit do të optimizohet bazuar në kapacitetin ekzistues të IFR-ve, reagimet nga IFR-të në fazat e mëvonshme, dhe do të prezantohet nga eksperti mjedisor i angazhuar nga FKGK, i mbështetur nga specialisti i masave mbrojtëse i BB-së, sipas nevojës. Eksperti Mjedisor do t’i raportojë rregullisht BB-së për kapacitetin dhe performancën e IFR-ve në raportet e rregullta të progresit. 4 POLITIKAT E BB TË CILAT ZBATOHEN PËR PROJEKTIN Politikat mjedisore dhe masat mbrojtëse sociale të BB-së janë të domosdoshme për qëllimet e dyfishta të BB-së për të luftuar varfërinë ekstreme dhe për të rritur prosperitetin e përbashkët. Objektivi i këtyre politikave është parandalimi dhe zbutja e dëmeve të panevojshme të shkaktuara gjatë procesit të zhvillimit për popullsinë, jetesën e tyre dhe habitatin. Këto politika ofrojnë mbrojtje sociale dhe mjedisore dhe kërkesa e udhëzime të përputhshmërisë për BB-në dhe Huamarrësit/Klientët në identifikimin, përgatitjen dhe zbatimin e programeve dhe projekteve. Gjatë shqyrtimit dhe vlerësimit mjedisor të Projektit, është aktivizuar vetëm një politikë mbrojtëse e Bankës Botërore, si më poshtë : (i) OP/BP 4.01 (Vlerësimi mjedisor) është aktivizuar. Kjo politikë aktivizohet për aktivitetet e kualifikuara që mund të mbështeten në kuadër të Komponentit 1, i cili, ndër të tjera, mund të përfshijë sektorë potencialisht ndotës si energjia e rinovueshme, menaxhimi i mbeturinave dhe bujqësia. Aspektet mjedisore përfshijnë ujërat e zeza, prodhimin e mbetjeve, emisionet, punimet në tokë, shëndetin dhe sigurinë në punë, shëndetin e komunitetit dhe më shumë. Pasi që tiparet specifike të projekteve dhe vendndodhja nuk njihen paraprakisht, FKGK ka përgatitur këtë KMSM për të siguruar menaxhim të duhur dhe efikas të mjedisit. Dokumenti KMSM do të ofrojë udhëzime dhe procedura për kujdesin e duhur mjedisor të të gjitha aktiviteteve të projektit të zbatuara nga FKGK, IFR-të dhe përdoruesit përfundimtarë të huave të garantuara. KMSM gjithashtu diferencon dhe përcakton aktivitetet e kualifikuara dhe pakualifikuara/nënprojektet e garantuara në kuadër të Projektit përmes FKGK dhe rrezikut të përjashtimit të përgjithshëm të BB-së (Kapitulli 7) si dhe përjashton nënprojektet e kategorisë A dhe ato aktivitete i nënshtrohen politikave mbrojtëse specifike. (ii) Nënprojektet e mbështetura deri më tani nga FKGK-ja kryesisht i përkasin sektorëve si tregtia me shumicë dhe pakicë, shërbimet, produktet e prodhimit, bujqësia, pylltaria, peshkimi dhe ndërtimi. FKGK do të vazhdojë me këto linja dhe të mos paraqet asnjë kufizim për sektorët e mbështetur, megjithatë, pasi nuk janë aktivizuar politika mbrojtëse specifike ligjore, sociale dhe mjedisore, duke përfshirë: OP 4.04 (Habitatet Natyrore), OP/ BP 4.36 (Pyjet), OP/ BP 4.09 (Menaxhimi i Dëmtuesve), OP/BP 4.11 (Burimet Kulturore Fizike), OP/BP 4.37 Siguria e Digave, OP/BP 7.50 Projekte në Rrjetet Ndërkombëtare të Ujërave, Masat Mbrojtëse Sociale që do të thotë se nënprojektet me aktivitete që kërkojnë zbatimin e këtyre politikave nuk do të mbështeten/garantohen në kuadër të këtij Projekti (më shumë detaje në Kapitullin 9 Procedurat e Shqyrtimit). 9 OP/BP 4.04 (Habitatet natyrore) - Kjo politikë kufizon rreptësishtë rrethanat në të cilat cilido projekt i mbështetur nga Banka mund të ndikojë ose ndryshojë habitatet natyrore (tokat dhe ujërat ku shumica e llojeve bimore dhe shtazore janë ende të pranishme) si dhe parqet , zonat natyrore, ose zona të tjera të deklaruara të mbrojtura. Politika nuk aktivizohet që do të thotë se aktivitetet dhe nën-projektet që ndodhin ose mund të ndikojnë në habitatet natyrore, zonat e mbrojtura ose të ndjeshme, ose burimet pyjore ose menaxhimi i tyre nuk kualifikohen për financim. OP/BP 4.36 (Pyjet) - Politika nuk aktivizohet, prandaj, nënprojektet që përfshijnë menaxhimin e pyjeve, prerjet ose korrjen nuk do të kualifikoheshin për financim. OP 4.09 (Menaxhimi i dëmtuesve) - Kjo politikë nuk aktivizohet. Projekti nuk do të mbështesë (i) asnjë prokurim të pesticideve ose pajisjeve për aplikimin e pesticideve (përdorimi bujqësor, kontrolli i vektorëve, kontrolli i farërave të këqija, etj.), qoftë drejtpërdrejt nga projekti, ose tërthorazi nëpërmjet huadhënies, bashkëfinancimit ose financimit të qeverisë homologe; (ii) projekte që pritet të prezantojnë praktika të reja të menaxhimit të dëmtuesve, ose të zgjerojnë ose ndryshojnë praktikat ekzistuese të menaxhimit të dëmtuesve; (iii) çfarëdo projekti ose programi tjetër që mund të çojë në rritjen e konsiderueshme të përdorimit të pesticideve dhe rreziqeve pasuese mjedisore dhe shëndetësore. OP/BP 4.11(Burimet kulturore fizike) - Kjo politikë nuk aktivizohet. Çdo punë ose veprimtari të tjera që mund të ndikojnë në burimet kulturore (objekte të luajtshme ose të paluajtshme, lokacione, struktura, grupe të strukturave, dhe karakteristika natyrore dhe peizazhe që kanë rëndësi arkeologjike, paleontologjike, historike, arkitektonike, fetare, estetike ose të tjera kulturore) nuk mund të financohet sipas projektit. Për projektet me veprimtari të lëvizjes së dheut (gërmimi, hapja e kanaleve, shkallëzimi, etj.) kërkohet një procedurë e gjetjes së rastësishme duke përfshirë ndaljen e punimeve dhe njoftimin e autoriteteve kompetente (Ministria e Kulturës) etj. Klauzola e gjetjes së rastësishme në Vlerësimet Mjedisore do të ndjekë procedurat kombëtare. OP/BP 4.37 (Siguria e digave) - Politika nuk aktivizohet. Natyra dhe kapaciteti i projektit nuk lejon zbatimin e projekteve që përfshijnë diga. OP/BP 7.50 Projektet për rrugët ujore ndërkombëtare - Politika nuk aktivizohet. Ajo zbatohet për llojet e mëposhtme të projekteve: (a) Projekte hidroelektrike, të ujitjes, të kontrollit të përmbytjeve, të lundrimit, kullimit, ujësjellësit dhe kanalizimit, industriale dhe të ngjashme që përfshijnë përdorimin ose ndotjen e mundshme të rrugëve ujore ndërkombëtare. (b) Projektim të hollësishëm dhe studime inxhinierike të projekteve. Të gjithë lumenjtë kryesorë të Kosovës (prandaj edhe degët e tyre) janë ndërkufitare, por duke pasur parasysh natyrën e nënprojekteve potenciale, nuk pritet që kjo politikë të zbatohet. Shqyrtimi do të përjashtojë çdo projekt që potencialisht mund të aktivizojë këtë politikë. OP/BP 4.12 (Risistemimi i pavullnetshëm) -Përvetësimi i pavullnetshëm i tokës dhe/ose risistemimi nuk do të jenë të pranueshme sipas projektit të propozuar. Gjatë procedurave të shqyrtimit, nëse të gjeturat tregojnë se nënprojekti përfshin marrjen e pavullnetshme të tokës dhe/ose risistemimin e pavullnetshëm, duke përfshirë heqjen e pavullnetshme të personave të cilët nuk kanë të drejtë ligjore ose pretendime të njohura për tokën/pronën e prekur, nënprojekti i propozuar nuk do të kualifikohet për financim në kuadër të projektit. Shitja vullnetare 10 (transaksionet ku ka blerës të vullnetshëm e shitës të vullnetshëm) të tokës dhe pronave të kërkuara për të realizuar planet e NMVM nuk bien në marrjen e pavullnetshme të tokës. (iii) Vetëm aktivitetet e kategorisë B dhe C do të mbështeten (garantohen) në kuadër të Projektit. 5 HISEDARËT Në kontekstin e zbatimit të këtij projekti ekzistojnë tre hisedarë: (i) FKGK që zbaton projektin duke përdorur këto fonde; (ii) IFR-të - Bankat ndërkombëtare dhe lokale, përfituesit e garancive të FKGK-së, (iii) përdoruesit përfundimtarë (NMVM-të/Aplikuesit) si përfitues të drejtpërdrejtë. Fondi Kosovar për Garanci Kreditore (KCGF) është themeluar në janar 2016 për të ofruar garanci për bizneset e ligjshme rezidente në Kosovë. FKGK është krijuar për të ndihmuar në plotësimin e nevojës për qasje më të madhe në financa për NMVM-të në Kosovë, me qëllim të krijimit të vendeve të punës, rritjes së prodhimeve vendore dhe shërbimeve me vlerë të shtuar, përmirësimit të bilancit tregtar dhe rritjes së mundësive të financimit për NMVM-të. FKGK u lëshon garanci institucioneve financiare për të mbuluar rrezikun për huatë e NMVM-ve. Pra, FKGK ndihmon institucionet financiare t'u japin hua NMVM-ve që janë të qëndrueshme, por nuk kanë kolateral të mjaftueshëm dhe/ose histori kreditimi; NMVM-të që kanë nevojë për financim afatgjatë; NMVM-të që mund të rrisin prodhimin lokal dhe të ulin importet dhe/ose të rrisin eksportet; NMVM-të në pronësi të grave; dhe NMVM-të që do të krijojnë vende të reja pune. FKGK ka 5 punonjës dhe asnjë me përvojë ose trajnim për çështjet mjedisore, prandaj kapaciteti i FKGK për menaxhim mjedisor vlerësohet i kufizuar. Hisedarët mjedisor Dy institucionet kryesore hartojnë, zbatojnë dhe mbikëqyrin zbatimin e legjislaturës dhe rregulloreve mjedisore në Kosovë: Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) dhe Agjencia Kosovare për Mbrojtjen e Mjedisit (AKMM). MMPH është organ qendror ekzekutiv i ngarkuar me krijimin dhe zbatimin e legjislacionit të përgjithshëm të menaxhimit në fushën e mjedisit, ujërave, planifikimit hapësinor të banimit dhe ndërtimit. AKMM është institucion qeveritar që përmes monitorimit të integruar mjedisor, sistemit efikas të informacionit mjedisor dhe raportimit të vazhdueshëm mbi situatën mjedisore, angazhohet në ruajtjen e cilësisë së ajrit, ujit, tokës dhe biodiversitetit, promovon përdorimin e burimeve të ripërtëritshme të energjisë dhe përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore2. MMPH lëshon leje për menaxhimin e mbeturinave, leje për eksport, import dhe transit të mbeturinave dhe menaxhon mbeturinat e rrezikshme. Sa i përket licencave për administrimin e deponive të mbeturinave, një ose më shumë komuna, me marrëveshje, mund të përcaktojnë dhe përdorin lokacionin në territorin e tyre për ndërtimin e objekteve dhe pajisjeve për menaxhimin e mbeturinave. Nëse komunat nuk mund të arrijnë marrëveshje për caktimin e një vendi të përbashkët për menaxhimin e mbeturinave, vendimi do të merret nga MMPH në bazë të kushteve të përmbushura, sipas këtij ligji. Qeverisjet vendore (komunat) janë përgjegjëse për lëshimin e planeve lokale për menaxhimin e mbetjeve, përcaktimin e lokacioneve për nevojat e menaxhimit të mbeturinave komunale, etj., sipas planit hapësinor dhe përcaktimin e taksave për grumbullimin dhe asgjësimin e mbeturinave komunale. Sipas Ligjit, ato janë gjithashtu përgjegjëse për përzgjedhjen e personave të licencuar (përmes zbatimit të procedurave të prokurimit) për grumbullimin, mbledhjen, ruajtjen dhe transportimin e mbeturinave të ngurta, 2 http://www.ammk-rks.net/?page=2,46 11 mbeturinave komunale, voluminoze, nga ndërtimi dhe prishja e ndërtesave dhe ndërtesave komerciale brenda territorit të tyre. Kompania për Menaxhimin e Deponive të Kosovës (KLMC) menaxhon deponitë sanitare të mbeturinave komunale. 6 PASQYRA E LEGJISLACIONIT KOMBËTAR Ligji për Mbrojtjen Mjedisore 03/L-025 është pjesë qendrore e kornizës ligjore dhe rregullatore për mjedisin në Kosovë. Qëllimi themelor i këtij ligji është krijimi i një kornize ligjore bazë që do të promovojë një mjedis gjithnjë e më të shëndetshëm për popullin e Kosovës përmes përfshirjes graduale të Standardeve Mjedisore të Bashkimit Evropian. Ligji adreson parandalimin dhe uljen e ndotjes, monitorimin e mjedisit dhe nxjerr në pah, ndër të tjera, parimet e përdorimit racional të burimeve natyrore. Ky ligj përcakton se vlerësimi i ndikimit në mjedis do të bëhet për projektet e planifikuara dhe të realizuara në vend, duke përfshirë ndryshimet në teknologji, rindërtimin dhe shtrirjen e objekteve ose ndërprerjen e veprimeve, të cilat mund të rezultojnë me ndotje të madhe mjedisore ose që përbëjnë rrezikun për shëndetin e njerëzve. Ligji Nr.03/L-214 për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis rregullon procedurat për identifikimin, vlerësimin, raportimin dhe administrimin e ndikimeve mjedisore të një projekti të propozuar, me qëllim që gjatë procesit të vendimmarrjes nga MMPH për lëshimin e Pëlqimit Mjedisor, të ofrohen të gjitha informatat relevante në lidhje me mjedisin. Aktivitetet e detyrueshme të VNM-së janë të listuara në Shtojcën I të Ligjit ndërsa Shtojca II liston aktivitetet për të cilat MMPH vendos sipas kërkesave të VNM-së. Asnjë projekt i tillë, që kërkon VNM sipas legjislacionit kombëtar, nuk do të mbështetet me këtë Projekt. Zonat e mbrojtura natyrore qeverisen nga drejtoritë, sipas Ligjit për Mbrojtjen e Natyrës (2010/03-L-233). Drejtoritë për menaxhimin e parqeve kombëtare, parqeve natyrore, monumenteve natyrore me rëndësi të veçantë themelohen nga MMPH, ndërsa kategoritë e tjera të zonave të mbrojtura drejtohen nga autoritetet e themeluara nga komuna. Autorizimi për ndërhyrje dhe veprimtari në zona rreptësishtë të mbrojtura, zona të veçanta, parqe kombëtare, parqe natyrore, monumente të natyrës, lëshohet nga Ministria. Autorizimi për punime dhe ndërhyrjet në peizazh dhe monumente të mbrojtura të arkitekturës së parqeve, lëshohet nga autoriteti administrativ ose autoriteti kompetent komunal. Autorizimi lëshohet me vendim. Ankesat ndaj vendimit të organit administrativ ose të autoritetit kompetent komunal mund të dorëzohen në Ministri.. Ligji për Inspektoratin e Mjedisit, Ujërave, Natyrës, Planifikimit Hapësinor dhe Ndërtimit rregullon parimet, organizimin dhe mbikëqyrjen inspektuese, koordinimin e inspektimit mbikëqyrës, të drejtat, detyrat, kompetencat e inspektorëve, të drejtat, obligimet dhe subjektet mbikëqyrëse, procedurën për kryerjen e inspektimit dhe çështje të tjera të rëndësishme që kanë të bëjnë me mbikëqyrjen inspektuese. Fushëveprimi i këtij ligji merret me detyrat dhe kompetencat e inspektorëve sipas mbikëqyrjes së fushave mjedisore, ujit, natyrës, planifikimit urban dhe ndërtimit brenda organeve të nivelit lokal dhe qendror duke përfshirë Inspektoratin Komunal për Ndërtim dhe Inspektoratin Komunal për Mbrojtjen e Mjedisit. Ligji për Ndërtim Nr. 2004/2015 përcakton kërkesat kryesore për projektimin, ndërtimin dhe përdorimin e materialeve ndërtimore, mbikëqyrjen profesionale, si dhe procedurat për lejet e ndërtimit, lejet e përdorimit dhe inspektimin e ndërtimit. Dispozitat e këtij ligji rregullojnë kushtet e projektimit dhe ndërtimit në lidhje me sigurinë publike dhe mbrojtjen e mjedisit në Kosovë dhe ato janë gjithashtu të 12 zbatueshme për objekte të tjera ndërtimore, përveç nëse parashihet ndryshe me këtë ligj ose me udhëzim administrativ3. Ligji nr. 04/l-161 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, Qëllimi i këtij ligji është vendosja e masave për përmirësimin e nivelit të sigurisë dhe shëndetit të të punësuarve në punë. UA rregullon kushtet e punës në një vend pune, të drejtat e punonjësve dhe detyrimet e punëdhënësit, në përgjithësi. Sipas këtij ligji, punëdhënësi që punëson deri në pesëdhjetë (50) punonjës, nëse është kompetent, mund të marrë personalisht përgjegjësinë për zbatimin e masave të përcaktuara me këtë ligj; Punëdhënësi që punëson mbi pesëdhjetë (50) punonjës dhe më pak se dyqind e pesëdhjetë (250) punonjës, është i detyruar të emërojë një ekspert për kryerjen e detyrave që lidhen me sigurinë dhe shëndetin në punë; Punëdhënësi që punëson mbi dyqind e pesëdhjetë (250) punonjës duhet të angazhojë një (1) ose më shumë ekspertë për të kryer aktivitete që lidhen me sigurinë dhe shëndetin në punë. Sipas këtij ligji, të gjithë NMVM-të që punësojnë më shumë se 50 dhe më pak se 200 punonjës janë të detyruara të emërojnë një ekspert për shëndetin dhe sigurinë. Ligji për Mbeturinat (2012), Strategjia Kombëtare për Menaxhimin e Mbeturinave dhe Plani Pesëvjeçar për Menaxhimin e Mbeturinave (2013-2017) me veprimet e bazuara në Strategji përbëjnë thelbin e legjislaturës së Menaxhimit të Mbeturinave të Ngurta(MMN). Sipas këtij legjislacioni, Kosova ka krijuar një sistem rajonal të grumbullimit dhe deponimit të mbeturinave. Kohët e fundit, ka filluar ndryshimet në sistemin e faturimit dhe grumbullimit që synojnë të përmirësojnë performancën financiare të sektorit4. Mbeturinat e rrezikshme menaxhohen sipas dispozitave të Ligjit për Mbeturinat dhe UA-ve përkatëse (si: UA nr.22/2015 për menaxhimin e mbeturinave që përmbajnë asbest, UA Nr.10/2015 për trajtimin e mbeturinave të produkteve mjekësore, UA Nr.15/2015 për menaxhimin e mbeturinave të tubave fluoreshentë që përmbajnë merkur, UA nr. 07/2014 për kompetencat e mbajtësit të mbeturinave, prodhuesit dhe importuesit e produkteve, etj.), respektivisht MMPH ka mandatin për menaxhimin e mbeturinave të rrezikshme, në bashkëpunim me Ministrinë përkatëse. Masat që duhet të ndërmerren për mbeturinat e rrezikshme janë elaboruar nga Strategjisë Kombëtare 5 vjeçare për Menaxhimin e Mbeturinave. Qëllimi i Ligjit për Mbrojtjen nga Zhurma Nr. 02/L-102 është të shmangë, parandalojë ose zvogëlojë në bazë të prioriteteve, efektet e dëmshme, duke përfshirë shqetësimin, për shkak të ekspozimit ndaj zhurmës, në mjedis. Sipas Ligjit për Trashëgiminë Kulturore dhe asaj që ka të bëjë me Projektin, çdo ndërhyrje që mund të ndikojë në integritetin ose vlerat e trashëgimisë kulturore kërkon leje me shkrim nga Institucioni kompetent. Institucioni kompetent do të urdhërojë ndalimin e menjëhershëm për një periudhë të papërcaktuar kohore të çdo lloj pune të paautorizuar në Trashëgiminë Kulturore. Nëse gjatë punëve ndërtimore bëhet ndonjë zbulim arkeologjik, zbuluesi ose investitori informon menjëherë Institucionin kompetent, por jo më vonë se një ditë pas nga momenti i zbulimit. Institucioni kompetent ka të drejtë të ndërpresë menjëherë punimet zhvillimore të nisura dhe do të ndërmarrë një studim vlerësues dhe të shpëtojë arkeologjinë në vend për një periudhë të kufizuar kohore që do të përcaktohet me një akt nënligjor në bazë të këtij ligji. Punët zhvillimore mund të rifillojnë vetëm pas lejes së shprehur me shkrim nga Institucioni kompetent. 33 http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/02english/E2004regs/RE2004_37_ALE2004_15.pdf 4 http://documents.worldbank.org/curated/en/282091494340650708/pdf/Kosovo-SCD-FINAL-May-5-C-05052017.pdf 13 7 INVESTIMET QË KUALIFIKOHEN DHE QË NUK KUALIFIKOHEN 7.1 Aktivitetet që janë përjashtuar nga KCGF Politikat e brendshme të FKGK-së për Garancinë e rrezikut Kreditor përkufizojnë sektorët e ndaluar dhe qëllimet e huave të cilat nuk mund të përkrahen në kuadër të Projektit: • Puna e detyruar5 ose puna nga fëmijët6. • Aktivitetet ose materialet që konsiderohen të paligjshme sipas ligjeve ose rregulloreve të vendit pritës ose konventave dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, ose atyre që janë subjekt i largimit në faza ose ndalimeve ndërkombëtare, si: - Substancat që zvogëlojnë ozonin, PCB-të (Bifenilet e poliklorinuara) dhe produktet tjera specifike, të rrezikshme, pesticidet/herbicidet ose kimikatet; - Kafshët e egra ose produkte e rregulluara sipas Konventës mbi tregtinë ndërkombëtare të llojeve të rrezikuara ose faunës dhe florës së egër (CITES); ose - Metodat e paqëndrueshme të peshkimit (p.sh., peshkimi me shpërthim dhe peshkimi me rrjeta të mëdha në mjedisin detar duke përdorur rrjeta që tejkalojnë 2.5 km gjatësi). - Tregtia ndërkufitare e mbeturinave dhe produkteve të mbetjeve, përveç nëse është në përputhje me Konventën e Bazelit dhe me rregullat themelore. - Shkatërrimi i zonave me vlera të larta konservimi7 - Materialet radioaktive8 dhe fibrat e asbestit të palidhur. - Pornografia dhe/ose prostitucioni. 10. mediat raciste dhe/ose anti-demokratike. - Në rast se ndonjë nga produktet e mëposhtme përbën një pjesë thelbësore të aktiviteteve primare të biznesit të projektit9: • Pijet alkoolike (përveç birrës dhe verës); • Duhani; • Armët dhe municionet; ose • Bixhozi, kazinotë dhe ndërmarrjet ekuivalente 7.2 Përjashtimet nga politikat e BB Nga kredia e BB-së nuk është e mundur të financohen projekte të kategorisë A dhe me rrezik të lartë, projekte që aktivizojnë politika specifike mbrojtëse të BB-së, si dhe aktivitetet e mëposhtme, siç përcaktohet në listën e përjashtimeve të përgjithshme të BB-së: • Tregtimi i kafshëve të egra dhe produkteve të kafshëve të egra të ndaluara sipas konventës CITES, • Lirimi i organizmave të ndryshuar gjenetikisht në mjedisin natyror, 5 Punë e detyruar nënkupton të gjitha punët ose shërbimet që nuk kryhen vullnetarisht, të marra nga një individ nën kërcënimin e forcës ose dënimit siç përcaktohet nga konventat e ONP 6 Personat mund të punësohen vetëm nëse janë të paktën 14 vjeç, siç përcaktohet në Konventat Themelore të të Drejtave të Njeriut të ONP (Konventa për moshën minimale C138, Neni 2), përveç nëse legjislacioni vendor shprehimisht përcakton vijimin e detyrueshëm të shkollës ose moshën minimale të punës. Në ato raste aplikohet kufiri i sipërm. 7 Shkatërrimi nënkupton (1) eliminimin ose zvogëlimin e ndjeshëm të integritetit të një zone të shkaktuar nga një ndryshim i madh afatgjatë në shfrytëzimin e tokës ose ujit ose (2) modifikimin e habitatit në mënyrë të tillë që aftësia e zonës për të ruajtur rolin e saj është humbur. Vlerat e Larta të Konservimit (HCV) përcaktohen si habitate natyrore ku këto vlera konsiderohen të jenë me rëndësi të madhe ose me rëndësi kritike (shih http://www.hcvnetwork.org). 8 Kjo nuk vlen për blerjen e pajisjeve mjekësore, pajisjeve të kontrollit të cilësisë (matjes) ose ndonjë pajisje tjetër ku burimi radioaktiv kuptohet të jetë i parëndësishëm dhe/ose i mbrojtur në mënyrë adekuate 9 Për kompanitë, "e konsiderueshme" do të thotë më shumë se 10% e bilancit të tyre të konsoliduar ose të ardhurave. Për institucionet financiare dhe fondet e investimeve, "e konsiderueshme" do të thotë më shumë se 10% e vëllimeve të tyre të portofolit. 14 • Prodhimi, shpërndarja dhe shitja e pesticideve dhe herbicideve të ndaluara, • Peshkimi me rrjeta të mëdha në mjedisin detar, • Prodhimi, trajtimi dhe asgjësimi i produkteve radioaktive, • Magazinimi, trajtimi dhe asgjësimi i mbeturinave të rrezikshme, • Prodhimi i pajisjeve dhe aparateve që përmbajnë CFC, halon dhe substanca të tjera të rregulluara sipas Protokollit të Montrealit, • Prodhimi i pajisjeve elektrike që përmbajnë bifenile të poliklorinuara (PCB) që tejkalojnë 0,005% të peshës, • Prodhimi i produkteve që përmbajnë asbest, • Reaktorët bërthamorë dhe pjesët e tyre, • Duhani, i fabrikuar dhe i pafabrikuar, • Makineritë e përpunimit të duhanit, dhe • Prodhimi i armëve të zjarrit. 7.3 Llojet e tjera të projekteve që nuk kualifikohen • Përveç nga BB-ja, politika OP/BB 4.01 Vlerësimi i Mjedisit mund të aktivizohet edhe nga nën- projekti. Në rast se aktivizohet ndonjë politikë tjetër mbrojtëse e BB-së, do të përjashtohet nga financimi. Në terma praktikë kjo nënkupton se të gjitha nënprojektet me ndikim të mundshëm në: pyjet, trashëgiminë kulturore, përdorimin e pesticideve, ujërat dhe sigurinë e digave do të refuzohen në kuadër të Projektit. • Projektet me rrezik të lartë të kategorizuar nga IFR-të që kërkojnë çfarëdo lloj ndërtimi ose zgjerim të kapacitetit • Të gjitha aktivitetet e renditura në Shtojcën 1 të Ligjit Nr. 03/L-214 për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis për të cilat VNM është i detyrueshëm sipas rregullores kombëtare. • Të gjitha aktivitetet e renditura në Shtojcën 2 të Ligjit Nr. 03/L-214 për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis për të cilat kërkohet VNM nga autoriteti kompetent. 8 VLERËSIMI MJEDISOR DHE KATEGORITË E SHQYRTIMIT 8.1 Kërkesat e rregullores për VNM të Kosovës Sipas Ligjit për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis (Ligji Nr. 03/L-214), Pëlqimi Mjedisor kërkohet për çdo projekt publik ose privat të renditur në Shtojcën I ose Shtojcën II të këtij Ligji (shih Shtojcën 6 dhe Shtojcën 7 të KMSM), që ka të ngjarë të ketë efekte të rëndësishme në mjedis nëpërmjet virtytit, inter alia, të natyrës, madhësisë ose vendndodhjes së tij. Të gjitha projektet e listuara në Shtojcën I duhet t’i nënshtrohen VNM-së, ndërsa Projektet e renditura në Shtojcën II shqyrtohen rast pas rasti dhe në përputhje me kriteret e përcaktuara në Shtojcën III të ligjit për VNM, me qëllim të përcaktimit nëse kërkohet që ato t'i nënshtrohen VNM-së. Sipas këtij Ligji, procedura e VNM përfshin fazat e mëposhtme: (1) përzgjedhja; (2) caktimi i fushëveprimit; (3) shqyrtimi i Raportit të VNM-së. Mund të garantohen vetëm nënprojektet që nuk kërkojnë VNM sipas këtij legjislacioni. Përzgjedhja (shqyrtimi i përmbushjes së kritereve) Bazuar në informatat e marra (pyetësori i plotësuar, i përcaktuar nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH), që mbulon përshkrimin e projektit të propozuar, përshkrimin e vendndodhjes dhe përshkrimin e ndikimeve të mundshme mjedisore të projektit të propozuar) , të paraqitura së bashku me kërkesën dhe në bazë të kritereve të paraqitura në Shtojcën III, MMPH përcakton nëse projekti i propozuar ka të ngjarë të ketë efekte domethënëse në mjedis dhe brenda dhjetë (10) ditëve nga dita e pranimit të aplikacionit , njofton me shkrim aplikuesin për vendimin e saj nëse kërkohet apo jo Raporti i VNM-së. Nëse 15 nuk kërkohet raport i VNM-së, komuna përkatëse vlerëson projektin sipas kërkesave të lejes komunale dhe mund të fillojë procedurën për lëshimin e Lejes Mjedisore Komunale. Leja Mjedisore Komunale Projektet dhe aktivitetet që i nënshtrohen Lejeve Mjedisore Komunale (LMK) janë të listuara në Shtojcën e Udhëzimit Administrativ Nr. 01/2017 (shih Shtojcën 7 të KMSM) si dhe projektet dhe aktivitetet që kanë kaluar fazën e përzgjedhjes në MMPH dhe vlerësohen se i nënshtrohen Lejes Mjedisore Komunale dhe jo të VNM-së. Për marrjen e lejes mjedisore komunale, që është kusht për marrjen e lejes së ndërtimit dhe zhvillimin e aktiviteteve specifike, aplikanti duhet të paraqesë një kërkesë në komunë në të cilën është bashkangjitur raporti mbi LMK-në. LMK-ja lëshohet pas shqyrtimit dhe miratimit të Raportit. Raporti për LMK-në përmban: - Përshkrimin e projektit; - Përshkrimin e procesit teknologjik, pajisjeve të përditësuara; - Identifikimin dhe përshkrimin e ndikimeve mjedisore; - Përshkrimin e masave për zvogëlimin e ndikimeve negative në mjedis; - Vlerat e investimeve të projektit; - Masat për rehabilitimin e sipërfaqes pas përfundimit të aktivitetit Raporti mund të hartohet nga një person fizik ose juridik, i cili së bashku me aplikuesin për Raport të LMK- së është përgjegjës për saktësinë e të dhënave që përmban Raporti. Udhëzimi Administrativ për dhënien e LMK është në fuqi që nga viti 2017, kështu që subjektet ekzistuese, që nuk kanë LMK, janë të obliguara të pajisen me LMK. Autorizimi Mjedisor Autoriteti kompetent për zbatimin e procedurave për lëshimin e këtij autorizimi është MMPH. Autorizimi mjedisor kërkohet për: - Aktivitete dhe projekte të përkohshme të propozuara, të cilat mund të shkaktojnë ndikime në mjedis. - Projekte të përkohshme të propozuara për të cilat nuk kërkohet Pëlqim Mjedisor dhe Pëlqim Mjedisor Komunal (p.sh., transportimi i materialeve të rrezikshme). Për të marrë një Autorizim Mjedisor, aplikanti duhet të dorëzojë Aplikacionin në MMPH duke ia bashkangjitur një Raport Mjedisor. Ky raport, i cili duhet të hartohet nga aplikanti, përmban: - Përshkrimin e projektit ose aktivitetit, - Përshkrimin e pajisjeve dhe procesit të projektit ose aktiviteteve, - Identifikimin dhe përshkrimin e ndikimeve mjedisore. 8.2 Kategoritë e shqyrtimit të përmbushjes së kritereve mjedisore të BB Varësisht prej llojit, vendndodhjes, ndjeshmërisë dhe shkallës së projektit dhe natyrës e madhësisë së ndikimeve të mundshme mjedisore, nën-projekti mund të klasifikohet në një nga katër kategoritë: 16 Kategoria A Aktivitetet e Kategorisë A nuk do të financohen përmes skemës së nën-huave Një nënprojekt i propozuar klasifikohet në këtë kategori, nëse ka të ngjarë të ketë ndikime me rëndësi të madhe, të ndryshme dhe/ose të pafavorshme në afat të gjatë në shëndetin e njeriut dhe në mjedisin natyror, madhësia e të cilave është vështirë të përcaktohet në fazën e identifikimit të nën-projektit. Këto ndikime mund të prekin gjithashtu një zonë më të gjerë se sa lokacioni i nën-projektit. Masat për zbutjen e rreziqeve të tilla mjedisore mund të jenë komplekse dhe të kushtueshme. Për këtë arsye kërkohet një Vlerësim i Ndikimit në Mjedis (VNM) për të identifikuar dhe vlerësuar ndikimet e ardhshme mjedisore që lidhen me projektin e propozuar, për të identifikuar mundësitë e mundshme të përmirësimit të mjedisit dhe për të rekomanduar çfarëdo mase të nevojshme për të parandaluar, minimizuar dhe zbutur ndikimet e padëshiruara. Aplikuesi është përgjegjës për përgatitjen e një raporti, normalisht një VNM. Aplikuesi paralelisht duhet të sigurojë studimin e fizibilitetit ekonomik te nënprojektit. Kostot e masave zbutëse do të përfshihen në VNM dhe përfshihen në studimin e fizibilitetit. Për projektet e kategorisë A, studimi i ndikimit në mjedis është përcaktuar nga ligji i VNM i Republikës së Kosovës. Ligji i VNM-së identifikon projektet për të cilat, sipas rregullores së Kosovës, është e detyrueshme VNM-ja (Shtojca I e Ligjit të VNM-së). Projektet e Kategorisë A (Shtojca I e Ligjit të VNM-së) dhe projektet me rrezik të lartë (nënprojektet nga Shtojca II e Ligjit të VNM-së nga të cilat MMPH kërkon VNM) nuk do të mbështeten (financohen apo garantohen) në kuadër të këtij Projekti. Kategoria B Një projekt i propozuar klasifikohet si Kategoria B nëse ndikimet e tij të pafavorshme mjedisore në njerëz ose në mjedis janë më pak të dëmshme se ato të projekteve të Kategorisë A. Këto ndikime janë specifike për nga vendi; pak prej tyre, nëse ka të tillë, janë të pakthyeshëm; dhe në shumicën e rasteve masat zbutëse mund të dizajnohen më lehtë se sa për projektet e Kategorisë A. Shtrirja e VM për një projekt të kategorisë B mund të ndryshojë nga nënprojekti në nënprojekt. Ashtu si VM për Kategorinë A, shqyrton ndikimet e mundshme negative dhe pozitive mjedisore të projektit dhe rekomandon çfarëdo mase të nevojshme për të parandaluar, minimizuar, zvogëluar ose kompensuar ndikimet negative dhe për të përmirësuar performancën mjedisore. Vlerësimet mjedisore për këto projekte kryhen nga Aplikuesit dhe shqyrtohen dhe miratohen nga IFR-të, ex-ante. Asnjë punim dhe aktivitet projektues që mund të shkaktojë efekte negative mjedisore nuk lejohet para se të finalizohet raporti i Vlerësimit Mjedisor (që përmban planin e menaxhimit dhe monitorimit). Për qëllime të këtij projekti, duke marrë parasysh specifikat e tij, dallohen dy nën-kategori B: Kategoria B- Kategoria B- përfshin nën-projekte që përfshijnë përmirësime të thjeshta, punime të vogla civile, ndërtime të vogla (p.sh. anekset e vogla të ndërtesave ekzistuese dhe objekte të vogla mbështetëse, ndërtime të thjeshta, por jo projekte të reja të mëdha “greenfield�), si dhe rindërtim, rehabilitim ose përshtatje të ndërtesave ekzistuese. Për projekte të tilla, është përgatitur dhe konsultuar publikisht një listë kontrolluese e PMMS për kategorinë B- (shih Shtojcën 2) si pjesë e kësaj KMSM. Lista kontrolluese e PMMS për kategorinë B- do të shpërndahet nga IFR-të te Aplikuesit/Kontraktorët për nënprojektet e kategorizuara si B1 dhe do të aplikohet gjatë implementimit. Aplikuesi është përgjegjës për implementimin e listës kontrolluese të PMMS dhe respektimin e rregulloreve kombëtare. Lista 17 kontrolluese e PMMS-së do të jetë pjesë e ofertave dhe dokumenteve kontraktuese me kontraktuesit e punëve nëse është e aplikueshme. Aplikuesi dhe/ose Kontraktori i Aplikuesit janë përgjegjës për zbatimin e Listës kontrolluese të PMMS. Këto do të kontrollohet sipas rastit nga IFR, FKGK dhe ndoshta BB. Në kushte të jashtëzakonshme projekte të tjera mund të bien në Kategorinë B+. Kategoria B+ Kategoria B + përfshin nën-projektet që janë të listuara në Shtojcën II të Ligjit për VNM të Kosovës për të cilat nuk kërkohet VNM e plotë sipas opinionit të MMPH. Për këto nënprojekte, do të përgatitet Raporti i Shqyrtimi i përmbushjes së kritereve i cili përfshin PMMS (shtojca 3) bazuar në opinionin/vendimin e shkruar të MMPH-së se VNM-ja nuk është e nevojshme. Për këtë lloj të punëve PMMS-ja do të publikohet dhe konsultohet publikisht në faqen e internetit të Ministrisë ose Komunës, ose në faqen e internetit dhe në tabelën informuese të aplikuesit. Nëse kërkohet, Leja Mjedisore Komunale do të publikohet gjithashtu. Në kushte të jashtëzakonshme projekte të tjera mund të bien në kategorinë A. Kategoria C Një projekt i propozuar klasifikohet në Kategorinë C nëse: (i) ka të ngjarë të ketë ndikime minimale ose të mos ketë fare ndikime të dëmshme mjedisore dhe prandaj nuk kërkohet as Vlerësim Mjedisor; (ii) Të gjitha nën-projektet e tjera. Në këto raste, sistemi mjedisor i Bankave (RFI) do të përdoret për të menaxhuar rreziqet mjedisore dhe SHSP-të. Këto projekte mund të përfshijnë nevojën për autorizim mjedisor. Përtej shqyrtimit të përmbushjes së kritereve, nuk kërkohet asnjë veprim i mëtejshëm i VM për një projekt të kategorisë C. 18 Figura 1 Kualifikueshmëria dhe kujdesi i duhur10 10 (1) Tregtimi i kafshëve të egra dhe produkteve të kafshëve të egra të ndaluara sipas konventës CITES; b)Lirimi i organizmave të ndryshuar gjenetikisht në mjedisin natyror; c)Prodhimi, shpërndarja dhe shitja e pesticideve dhe herbicideve të ndaluara; d)Peshkimi me rrjeta të mëdha në mjedisin detar; e)Prodhimi, trajtimi dhe asgjësimi i produkteve radioaktive; f)Magazinimi, trajtimi dhe asgjësimi i mbeturinave të rrezikshme; g)Prodhimi i pajisjeve dhe aparateve që përmbajnë CFC, halon dhe substanca të tjera të rregulluara sipas Protokollit të Montrealit; h)Prodhimi i pajisjeve elektrike që përmbajnë bifenile të poliklorinuara (PCB) që tejkalojnë 0,005% të peshës; i) Prodhimi i produkteve që përmbajnë asbest; j)Reaktorët bërthamorë dhe pjesët e tyre; k) Duhani, i fabrikuar dhe i pafabrikuar; l)makineritë e përpunimit të duhanit, dhe m)Prodhimi i armëve të zjarrit . Përveç kësaj, nuk lejohet blerje e pesticideve; nuk lejohen punime në vendet e trashëgimisë kulturore dhe projektet me rrezik të lartë të klasifikuar nga RFI-të (ndërtimi dhe zgjerimi i kapacitetit) (2) ESMP – Plani i menaxhimit mjedisor dhe social është pjesë e dokumentit të shqyrtimit të përmbushjes së kritereve i përgatitur për opinion mbi nevojën për VNM (3) Shpalosja ndaj publikut dhe konsultimi do të bëhen në bazë të dokumentit të shqyrtimit të përmbushjes së kriterevet /ESMP sipas legjislacionit kombëtar, nëse dështon, do të bëhet nga investitori (4) Lista kontrolluese e ESMP-së është një listë e përgjithshme e ESMF-së për punimet e vogla ndërtimore e përgatitur si pjesë e ESMF të projektit (5) Lista kontrolluese e ESMP-së shpaloset dhe konsultohet si pjesë e dokumentit të ESMF-së. Nëse është kompani më e madhe, ata mund ta shpalosin në faqen e tyre të internetit ose tabelën e informatave (6) Projekti i Kategorisë C përfshin: a) Veturat; b) Automjetet komerciale; c) Pajisje të tjera; d) Pajisje prodhimi ose bujqësore; e) kapital qarkullues; f) Renovimi (brenda objektit); g) blerjen e tokës dhe ndërtesave. Mund të kërkohet autorizimi mjedisor 19 Shembuj të kategorizimeve të sakta bazuar në nënprojektet më të zakonshme të NMVM-ve që aplikojnë për kredi në tre IFR-të e përzgjedhura janë paraqitur në tabelë: Destinimi i kredisë Kategoria Automobila C Vetura komerciale C Pajisje tjera C Pajisje prodhimi ose bujqësie C Kapital punues C Ndërtim ose renovim C ose B - Blerje e tokës dhe ndërtesave C Tjera C, B- ose B+ Totali 8.3 Dokumentet për kujdesin e duhur mjedisor RFI-të duhet të përfshijnë pakot e mëposhtme të dokumenteve të garancionit mjedisor (Tabela 1): Tabela 1: Dokumentet mjedisore Kategoria mjedisore Dokumentet mjedisore për tu përfshirë në pakon e aplikimit për nën-hua Kategoria C Pyetësori mjedisor Kategoria B- Pyetësori mjedisor Cilido aprovim/leje zyrtare (nëse zbatohet) Lista kontrolluese e PMMS për kategorinë B- Kategoria B+ Formulari shqyrtimit të përmbushjes së kritereve mjedisore dhe pyetësori mjedisor Vendimi i MMPH për VNM Cilido aprovim/leje zyrtare (nëse zbatohet) PMMS për kategorinë B+ 8.4 Auditimi mjedisor (Raporti) Auditimi mjedisor do të kryhet si pjesë e procedurave të rregullta të auditimit të FKGK-së në rastin kur aktivizohet një garanci. Auditimi do të kryhet kundrejt rregullores kombëtare mjedisore, politikave mbrojtëse të BB-së dhe dokumenteve të kujdesit të duhur mjedisor për nën-projektin (KMSM dhe VM të përshtatshme për kategorinë e nën-projektit). Rezultatet do të komunikohen në Raportin e Detajuar të Auditimit Mjedisor. Për të gjitha nën-projektet e kategorisë B, përcaktimi i mospërputhshmërisë domethënëse gjatë auditimit mund të çojë në anulimin e garancisë, sipas ekspertit mjedisor IFR (në marrëveshje me ekspertin e FKGK). 9 PROCEDURAT E SHQYRTIMIT TË PËRMBUSHJES SË KRITEREVE Vlerësimet mjedisore do të kryhen në përputhje me Rregulloren për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis të Kosovës dhe (OP 4.01) e BB për Vlerësimin Mjedisor. Si hap i parë i shqyrtimit të përmbushjes së kritereve, IFR-të duhet të identifikojnë dhe refuzojnë llojet e mëposhtme të propozimeve për nën-projekte, si të pakualifikuara për financim në kuadër të këtij projekti: 20 (a) në qoftë se është një projekt i Kategorisë A, sipas Kategorizimit të BB (OP 4.01) dhe Shtojcës I ose aktivitet i listuar në Shtojcën II për të cilin MMPH kërkon VNM sipas Ligjit të Kosovës për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis; (b) nëse nënprojekti është në listën e përjashtimeve të BB ose FKGK (shih kapitullin 7 të këtij KMSM); (c) nëse nënprojekti aktivizon politikën e BB për Habitatet Natyrore (OP/BP 4.04, gjegjësisht vendndodhja e projektit është në një vend të mbrojtur natyror, ose aktivitetet e projektit do të rezultojnë me ndikime në habitatet natyrore (habitate kritike dhe jo kritike); (d) nëse nënprojekti aktivizon politikën e BB për menaxhimin e dëmtuesve (OP 4.09); nëse shkakton ndonjë ndryshim në menaxhimin e dëmtuesve, p.sh. zgjerim i prodhimit bujqësor, ndryshim i kulturave bujqësore ose teknikave bujqësore, përfshirje të kontrolleve të reja të dëmtuesve, në disa raste ndërtimi apo zgjerimi i prodhimit apo magazinimit të ushqimit (që kërkon menaxhim të dëmtuesve, p.sh. gruri); (e) nëse nënprojektet aktivizojnë politikën e BB për Burimet Fizike Kulturore (OP 4.11) duke shkaktuar ndikim në monumente, vende arkeologjike, ndërtesa të mbrojtura dhe burime tjera fizike kulturore; (f) nëse nënprojekti aktivizon politikën e BB për Projektet në Ujërat Ndërkombëtare (OP/PB 7.50) gjegjësisht, investimi mund të përfshijë përdorimin ose ndotjen ose në ndonjë mënyrë tjetër të ndikojë në cilësinë ose sasinë e një rruge ujore ndërkombëtare siç përcaktohet në OP/PB 7.50. Shumica e lumenjve dhe liqeneve të Kosovës, së paku ato më të mëdha dhe degët e tyre, mund të klasifikohen si ujëra ndërkombëtare; (g) nëse nënprojekti mbështet ndonjë blerje jo vullnetare të tokës ose zhvendosje jo vullnetare që do të aktivizonte politikën e BB-së për Zhvendosje Jo të Vullnetare OP/PB 4.12; (h) OP/BP 4.36 (Pyjet) nëse aktivitetet përfshijnë prerjet, zgjerimin e pyjeve, ripyllëzimin, mbjelljen komerciale ose mund të ndikojnë në shëndetin e një pylli; (i) OP/BP 4.37 Siguria e Digave, nëse përfshin ndërtimin, rehabilitimin, mirëmbajtjen dhe aktivitete të tjera që lidhen me digat; (j) Projektet që bien në listën e përjashtimeve të IFR. Pas konstatimit se janë përmbushur të gjitha kërkesat e Kosovës dhe janë marrë aprovimet, IFR-të duhet të ekzaminojnë projektin sipas kategorizimit të BB (Kategoria A, B, B+ ose C) bazuar në Pyetësorin Mjedisor dhe dokumentet tjera, dhe sipas OP 4.01 si, dhe kushtet e kualifikueshmërisë të përcaktuara në këtë KMSM. Pas këtij shqyrtimi të përmbushjes së kritereve, nëse nënprojekti kategorizohet si i kategorisë A ose me rrezik të lartë sipas kritereve të BB dhe KMSM, atëherë duhet t’i deklarohet nën-përfituesit se kualifikohet për financim. Vetëm projektet që i përkasin kategorisë B ose kategorisë C mund të konsiderohen për financim në kuadër të këtij projekti. 9.1 Vlerësimi Social Duke marrë parasysh natyrën e nënprojekteve potenciale, deri tani ato dominohen nga tregtia me shumicë dhe pakicë dhe sektori i shërbimeve, ndikimet e mundshme negative sociale pritet të jenë shumë të kufizuara. Çdo ndikim negativ potencial mbi shëndetin dhe sigurinë e komunitetit, si dhe në pronën dhe pasurinë private do të përjashtohet me anë të procesit të shqyrtimit të përmbushjes së kritereve të shpjeguara në këtë kornizë. Çdo rrezik tjetër shoqëror do të adresohet në kuadër të dokumenteve të nevojshme për marrjen e lejes mjedisore sipas kërkesave ligjore të Kosovës, siç është prezantuar më sipër. 9.2 Mekanizmi i Zgjidhjes së Ankesave Projekti do të krijojë një Mekanizëm për Zgjidhje të Ankesave (MZA) brenda 6 muajve nga hyrja në fuqi e Projektit për të adresuar çdo shqetësim që lidhet me projektin që dikush mund të sjellë, përfshirë NMVM- të përfituese dhe komunitetet e tyre pritëse. Projekti do të përdorë faqen ekzistuese të internetit të FKGK- 21 së për të ofruar informacione relevante për projektin, siç janë raportet e progresit, raportet e mbrojtjes, ngjarjet, aktivitetet etj. Faqja e internetit e FKGK-së do të ketë informata kontakti për paraqitjen e ankesave nëpërmjet kanaleve të shumta (faqe interneti, e-mail, telefon, postë), si dhe një përshkrim mbi procedurat e MZA. Mundësia për të paraqitur ankesë nëpërmjet faqes së internetit do të komunikohet edhe përmes sesioneve informuese të Projektit, konsultimeve publike dhe punëtorive dhe materialeve të shtypura të prodhuara në kuadër të Projektit. Një anëtar i stafit të FKGK do të caktohet për të pranuar dhe për t'iu përgjigjur ankesave/reagimeve. Është parashikuar që ankesat do të marrin përgjigje, për sa kohë që janë plotësuar dy kriteret e mëposhtme: (i) kanë të bëjnë me ndonjë nga aktivitetet e Projektit; (ii) përmbajnë një sasi të mjaftueshme të detajeve për të treguar se një veprim malinj ka ndodhur ose ka gjasa të ndodhë, duke ndikuar në mirëqenien individuale ose kolektive ose duke paraqitur rrezik për mjedisin. Nëse ankesa mund të adresohet, anëtari i stafit i FKGK-së i emëruar do të vazhdojë me veprimet që duhen ndërmarrë për të adresuar ankesën. Në rast se kriteri i dytë nuk është plotësuar plotësisht, anëtari përkatës i stafit të FKGK-së prapë se prapë do të bëjë hetime të mëtejshme (me ose pa kontaktuar ankuesin), si dhe do të ndërmarrë masa korrigjuese dhe do t’i përgjigjet ankuesit. Në rast se ankesa është anonime, reagimet do të jepen në faqen e internetit të Projektit. 10 DOKUMENTET E KUJDESIT TË DUHUR, KONSULTIMIT PUBLIK DHE PUBLIKIMIT KMSM me listat kontrollues të mirë-elaboruara të PMMS-së për nënprojektet B- (ndërtim i vogël) do të publikohen për të paktën 14 ditë, në faqen e internetit të FKGK-së në gjuhën angleze, shqipe dhe serbe. Kopja e dokumentit duhet të jetë në dispozicion të publikut në recepsion. Në të njëjtën kohë, do të lëshohet një thirrje për konsultime përmes faqes së internetit të FKGK-së dhe do t caktohet data dhe vendi për takimin konsultativ. FKGK gjithashtu do të lansojë një thirrje për paraqitjen e komenteve dhe do të sigurojë adresën postare dhe elektronike për dërgimin e komenteve dhe sugjerimeve. Të gjitha komentet relevante dhe pyetjet e ngritura në/gjatë konsultimeve publike do të adresohen, pastaj do të përmblidhen dhe do t'i bashkëngjiten KMSM-së si Shtojca 4. Vetëm kur procesverbali i konsultimeve të përfshihet në KMSM dhe të shpaloset përsëri, do të konsiderohet përfundimtar. KMSM përfundimtare do të ripublikohet. RFI-të do të publikojnë KMSM-në në faqen e tyre të internetit për t’ vënë në dispozicion të aplikuesve dhe publikut KMSM-në dhe Listat kontrolluese të PMMS për nënkategoritë B- vetëm pas nënshkrimit të marrëveshjes për pjesëmarrje në projekt. VM-të (PMMS) të përgatitura për nën-projektet individuale B + do të duhet të publikohen në gjuhën shqipe dhe serbe dhe nëse është e nevojshme, në gjuhën angleze dhe të ketë konsultime publike (të publikohen për të paktën 14 ditë) nga aplikuesi, Ministria përkatëse ose faqja e internetit e komunës me një thirrje për komente. Kopja fizike e dokumentit duhet të jetë në dispozicion edhe për publikun. Komentet do të kërkohen për dokumentet e publikuara (thirrja do të ofrojë edhe adresën postare dhe e- mailin për dërgimin e komenteve dhe sugjerimeve). Reklamat në gazetat lokale mund të përdoren si mjet për të ftuar publikun të komentojë për të njëjtat dokumente. Të gjitha komentet relevante dhe pyetjet e ngritura në/gjatë konsultimeve publike do të adresohen, pastaj do të përmblidhen dhe do të bashkëngjiten në VM. Vetëm kur procesverbali i konsultimeve të përfshihet në dokument, do të konsiderohet përfundimtar. Pasi që konsultohen në kuadër të konsultimeve publike të KMSM-së, Lista kontrolluese e PMMS për nënprojektet individuale B- nuk ka nevojë që sërish të merret pëlqimi i publikut/të ripublikohet (pasi që është publikuar si pjesë e KMSM), por rekomandohet që kjo të bëhet si një shenjë e praktikës së mirë. 22 11 PROCESI I SHQYRTIMIT MJEDISOR (RFI-TË, FKGK DHE BB) Të gjithë aplikuesit (përdoruesit përfundimtarë të fondeve)/nën-projektet, FKGK dhe IFR-të do të ndjekin procesin e shqyrtimit mjedisor të paraqitur më poshtë: HAPI 1: Aplikuesi përgatit një koncept fillestar të nënprojektit. Pas diskutimit jozyrtar me IFR, në të cilin IFR paralajmëron aplikantin për kërkesat e vlerësimit mjedisor, IFR shpërndan formularin e Pyetësorit për Mbrojtjen e Mjedisit (që duhet të dakordohet me IFR-në para nënshkrimit të marrëveshjes). Për më tepër, formulari i Pyetësorit për Mbrojtjen e Mjedisit do të ndërtohet mbi formularët ekzistues mjedisor të IFR duke shtuar informatat tjera të kërkuara nga politikat mbrojtëse të BB-së. Aplikuesi ofron informacionin e kërkuar dhe dorëzon pyetësorin e plotësuar për Mbrojtjen e Mjedisit dhe dokumentacionin e kërkuar te IFR. Është përgjegjësi e aplikuesit të iniciojë diskutime me MMPH ose Komunën përkatëse në mënyrë që të përmbushë çdo kërkesë lokale apo kombëtare për shqyrtim mjedisor (të tilla si opinioni për procedurën e VNM dhe/ose lejet/aprovimet tjera zyrtare). Do të jetë përgjegjësi e Aplikuesit që të marrë lejet dhe licencat e duhura siç kërkohet nga legjislacioni kombëtar me qëllim që të lehtësojë procesin e aprovimit nga MMPH ose Komuna përkatëse. Në kohën kur Aplikuesi kontakton IFR-në, të gjitha lejet dhe opinionet/pëlqimet/miratimet duhet të jenë marrë. Këto kërkesa konsiderohen të ndara, por paralele, me ato që paraqiten këtu dhe përmbushja e tyre është përgjegjësi e aplikuesit. Aplikuesi është përgjegjës për vlefshmërinë dhe vërtetësinë e informatave të dhëna në Pyetësorin e Mbrojtjes së Mjedisit dhe dokumentet tjera. HAPI 2: Në bazë të pyetësorit të dorëzuar të Mbrojtjes së Mjedisit, IFR kategorizon nën-projektin (si A ose i pa-kualifikuar ndryshe, B-, B+, C). 2.1: Për nën-projektet e kategorisë C, nuk kërkohet asnjë veprim i mëtejshëm përveç procedurave të brendshme të menaxhimit mjedisor të IFR-ve. 2.2: Për nën-projektet e kategorisë B+ IFR-të hartojnë Raportin e Shqyrtimit të përmbushjes së kritereve Mjedisore dhe e dorëzojnë atë (të shoqëruar me Pyetësori për Mjedisin dhe përshkrimin e projektit) te FKGK (Eksperti Mjedisor) për shqyrtim. FKGK konfirmon ose korrigjon rezultatin e shqyrtimit të përmbushjes së kritereve. IFR informon Aplikuesin për (i) kategorinë, (ii) procesin e VM dhe raportet e kërkuara 2.3: Për nën-projektet e kategorisë B, IFR shpërndan Listën kontrolluese të PMMS-së (Shtojca 211) te aplikuesi, i cili e bën atë pjesë të dokumenteve të ofertimit dhe kontraktimit. Kontraktuesi dhe Aplikuesi janë përgjegjës për zbatimin e saj. HAPI 3: Nëse nënprojekti është i kategorisë B+, IFR i dërgon Aplikuesit formularin e PMMS-së në rast se PMMS nuk është pjesë e raportit të shqyrtimit të përmbushjes së kritereve (Shtojca 3). Aplikuesi përgatit PMMS-në dhe ia dërgon atë IFR-së (dhe FKGK-së dhe BB-së nëse kërkohet) për shqyrtim dhe aprovim ose komente. Në këtë fazë, Aplikuesi tashmë ka marrë lejen mjedisore komunale ose autorizimin mjedisor dhe lejet e tjera nëse kërkohet nga legjislacioni kombëtar. Kur IFR të jetë i kënaqur me dokumentet mjedisore, e miraton atë dhe e disburson huanë dhe kërkon garanci. PMMS-ja e aprovuar për kategorinë B+ është pjesë e (a) pakos së aplikimit për hua, (b) pakos së kërkesës për garanci, (c) dokumenteve të ofertimit dhe kontraktimit për Kontraktorët (nëse është e aplikueshme). Aplikuesi (dhe Kontraktorët) zbaton masat për zbutjen dhe monitorimin e PMMS. IFR kryen mbikëqyrjen dhe propozon veprime korrigjuese nëse është e nevojshme. Të paktën 3 PMMS-të e para të secilit IFR do t’i nënshtrohen shqyrtimit dhe miratimit nga FKGK. 5 PMMS-të e para do t’i miratimit nga BB. 11 Listat kontrolluese të EMP janë të përgjithshme për ndërtimet e vogla, por lejojnë adresimin e veçorive shtesë të projektit 23 HAPI 4: IFR raporton pajtueshmërinë mjedisore te FKGK-ja në raportet e rregullta të progresit, minimumi një herë në gjashtë muaj. FKGK kryen mbikëqyrjen e nën-projekteve B+ të përzgjedhura. HAPI 5: FKGK do të kryejë Auditimin Mjedisor për secilin nënprojekt të kategorisë B për të cilin aktivizohet garancia. Auditimi do të kryhet kundrejt rregullores kombëtare mjedisore, Politikave Mbrojtëse të BB-së dhe dokumenteve të kujdesit të duhur mjedisor për nën-projektin (KMSM dhe VM të përshtatshme për kategorinë e nënprojektit - PMMS për B+ dhe Lista kontrolluese e PMMS për nënprojektet e kategorisë B- ). Për të gjitha nënprojektet e kategorisë B, përcaktimi i mospërputhshmërisë domethënëse gjatë auditimit mund të çojë në anulimin e garancisë, sipas ekspertit mjedisor të IFR. Rezultatet do të raportohen në Raportin e Auditimit Mjedisor. IFR duhet të mbajë shënime të VM-ve (listat kontrolluese të PMMS për B- dhe PMMS për kategori B+) dhe dokumentet shoqëruese relevante (p.sh. manifestet dhe të dhënat e mbeturinave, ankesat, gjetjet e inspektimit dhe të ngjashme). Përveç mbikëqyrjes, Auditimet Mjedisore në rast se aktivizohet garancia do të vlerësohen kundrejt këtyre dokumenteve. 11.1 Monitorimi dhe raportimi Procedurat e shqyrtimit të përmbushjes së kritereve, vlerësimit dhe aprovimit mjedisor të përshkruara më sipër janë pjesë e procedurave për përzgjedhjen dhe aprovimin e aplikacioneve për nënkredi. Pas nënshkrimit të një marrëveshje kredie dhe garancie dhe nënprojektet hyjnë në fazën e zbatimit, edhe punët mjedisore kalojnë në një fazë të re. Gjatë zbatimit të një nënprojekti, aplikuesit janë përgjegjës për kryerjen e aktiviteteve të tyre të përditshme dhe aplikimin e masave zbutëse në përputhje me kërkesat e Raporteve të Vlerësimit Mjedisor (PMMS dhe Listat kontrolluese të PMMS). IFR-të pritet të monitorojnë pajtueshmërinë e nënhuamarrësit me VM-të (PMMS-të) dhe të raportojnë në FKGK mbi performancën mjedisore të klientëve të tyre si pjesë integrale e raportimit të tyre të rregullt mbi statusin e portofolit (të paktën në baza gjashtëmujore). Performanca mjedisore e IFR-ve do t’i nënshtrohet vlerësimit nga KFGF dhe misionet mbikëqyrëse të BB. FKGK kryen mbikëqyrjen e nënprojekteve të përzgjedhura të kategorisë B. BB do të bëjë shqyrtimin paraprak të pesë nën-projekteve të para B+ dhe do t'i miratojë ato para se të merret vendimi për garancinë e tyre. FKGK gjithashtu do të kontrollojë një mostër të pakove të nënkredive të kategorive B- dhe B+, si dhe nënprojektet e kategorisë C për të siguruar që IFR-të kanë kryer në mënyrë korrekte shqyrtimin e përmbushjes së kritereve dhe kategorizimin e nënprojekteve; që vlerësimet mjedisore për nënprojektet e kategorisë B janë kryer në mënyrë adekuate dhe PMMS-të e prodhuara janë të kualitetit të pranueshëm. Vlerësimet e mbikëqyrjes do të sigurojnë që: puna ishte e një cilësie të kënaqshme, që kur ka qenë e përshtatshme ka pasur pjesëmarrje të komunitetit, që janë bërë rekomandimet e duhura, që të gjitha dokumentet janë vendosur në dosje dhe regjistruar si duhet dhe që janë përmbushur kushtet e aprovimit nga MMPH ose Komuna përkatëse. KCGF do ta informojë BB-në për kujdesin e duhur mjedisor të aplikuar nga IFR përmes raportimit të përgjithshëm mbi progresin e projektit. BB do të përcjellë performancën mjedisore të FKGK dhe IFR-ve duke shqyrtuar rregullisht raportet e tyre, si dhe duke mbikëqyrur procesin e përgjithshëm të shqyrtimit dhe zbatimit të rekomandimeve mjedisore për nënprojektet e përzgjedhura, duke përfshirë vizitat e rastësishme në vendet e nënprojekteve dhe shqyrtimet e (raporteve) nga zyra. Praktika e tillë e mbikëqyrjes ka për qëllim të sigurojë që: puna ishte e një cilësie të kënaqshme, ka ndodhur pjesëmarrja e komunitetit kur ka qenë e përshtatshme, janë bërë rekomandimet e duhura, i gjithë dokumentacioni është vendosur në dosje dhe është regjistruar si duhet dhe se janë përmbushur kushtet e miratimit nga organet e autorizuara. Prandaj, IFR-të do t’i mbajnë në mënyrë të duhur të gjithë dokumentet e nënprojektit në dosje dhe do t’i vënë në dispozicion të FKGK dhe BB sipas nevojës, si dhe do të sigurojnë qasje në dosjet e nënprojekteve B+ dhe do të mundësojnë vizita në terren. 24 SHTOJCA 1 – PËRGJEGJËSITË KRYESORE TË PJESËMARRËSVE KRYESORË Pjesëmarrësi Aktiviteti Dokumentet mbështetëse KCGF • Shpërndarja e manualit operacional te IFR-të • Raportet e progresit • Asistimi i IFR-ve rreth kërkesave mjedisore • Raportimi i Performancës mjedisore të IFR • Auditimi Mjedisor në rast aktivizimi • Mbikëqyrja e kategorisë B+ • Së bashku me BB organizon trajnim të IFR-ve RFI • Finalizimi i formularit të shqyrtimit të • Përfshirja e informatave përmbushjes së kritereve mjedisore mjedisore me aplikacionin për • Shqyrtimi i pakos së aplikimit për nënhua për nënhua dokumentet e kërkuara mjedisore dhe • Përfshirja e informatave të licencat/lejet nga autoritetet shtetërore monitorimit mjedisor në • Propozimi i kategorisë mjedisore raportimin e rregullt të portofolit • Shpërndarja e Listës kontrolluese të PMMS në FKGK dhe PMMS-së • Përfshirja e dokumenteve • Mbajtja e dosjeve të plota të dokumenteve mjedisore në të dhënat normale mjedisore për shqyrtim nga FKGK dhe BB të IFR. • Kontrollimi i pajtueshmërisë me planet e zbutjes (kategoria B+) • Përmirësimi i vazhdueshëm SMMS Përfituesit • Plotësimi i pyetësorit mjedisor • Kopjet e lejeve • Dorëzimi i konceptit të nënprojektit te IFR • Deklarata e aprovimeve Nënhuamarrësit • Aranzhimi dhe financimi i PMMS, nëse • Vendimi nga MMPH se a aplikohet nevojitet VNM • Marrja e aprovimit nga MMPH/Autoriteti • Raporti i Shqyrtimit të Komunal nëse kërkohet përmbushjes së kritereve • Marrja e lejeve/licencave të kërkuara Mjedisore (nëse është • Implementimi i PMMS relevant) • Raportimi • PMMS (nëse është relevante Shih shtojcën 3) • Organizim i trajnimit për stafin e IFR dhe FKGK • Dokumentimi i gjendjes të lidhur me procedurat e shqyrtimit mjedisor zbatimit të projektit në Raportet BB (IBRD) dhe avancimit të SMMS për gjendjen e zbatimit dhe • Kryerja e shqyrtimit të mëpasshëm (për rezultateve dhe shënimet projektet e para të kategorisë B+) ndihmëse të misionit • Identifikimi i problemeve/çështjeve dhe propozimi i zgjidhjes • Projektet që kërkojnë politikat mbrojtëse të BB të ndryshme nga kërkesat e OP 4.01 do të shqyrtohen nga eksperti mjedisor i Bankës Botërore. 25 SHTOJCA 2 – LISTA KONTROLLUESE E PLANIT TË MENAXHIMIT MJEDISOR Hyrje Qëllimi i projektit të KSFF është përmirësimi i qasjes në financa për NMVM-të. Komponenti 1 i projektit Avancimi i Kornizës të Garancisë Kreditore ka për qëllim rritjen e bazës së kapitalit të FKGK, zgjerimin e gamës së produkteve të ofruara. Rezultatet e pritura do të jenë përmirësimi i qasjes në financa për NMVM-të dhe avancimi i infrastrukturës së pagesave. Në nivelin e PDO, këto rezultate do të maten nga shuma e financimit të lëvruara përmes FKGK dhe raporti i pagesave pa para në dorë për kokë banori. Projekti përfshin dy komponentët vijuese përveç përkrahjes për koordinimin dhe zbatimin e projektit: • Avancimi i kornizës të garancisë kreditore: rezultatet e pritura për këtë komponent janë rritja e qëndrueshme e vëllimit të garancive të pjesshme kreditore, përmirësimi i kapacitetit institucional dhe zgjerimi i gamës së produkteve. • Krijimi i “switch� kartelës për pagesa: Rezultatet e pritura për këtë komponent janë funksionalizimi i “switch� qendrës me ndërveprim të përmirësuar dhe kosto më të ulëta të transaksioneve. Kategoria mjedisore Në përputhje me OP-të e BB-së, dizajni i projektit kërkon kategorinë IF. FKGK, Agjencia implementuese për Komponentin 1, është themeluar me qëllimin e vetëm për të dhënë garanci për bizneset e targetuara - NVM-të dhe nuk vepron në asnjë fushë tjetër. Si e tillë, dhe me kredi të kufizuar në 500.000 euro, aktivitetet e projektit nuk pritet të prodhojnë ndikime të konsiderueshme dhe afatgjata mjedisore. Projekti do të ofrojë injektim të përgjithshëm kapital për FKGK në kuadër të nënkomponentit 1.1, megjithatë, lëshimi i garancisë do të lëshohet në bazë të huasë për hua. Sektorët e targetuar të nënkomponentit 1.2 përfshijnë disa që potencialisht shkaktojnë ndotje, të tillë si, por pa u kufizuar në: bujqësia, efikasiteti energjetik dhe menaxhimi i mbeturinave. Garancitë mund të lëshohen për huatë infrastrukturore dhe për prodhim, por jo në mënyrë retroaktive. Korniza e Menaxhimit Mjedisor dhe Social (KMSM) u zhvillua si udhërrëfyes për krijimin e procedurave të shqyrtimit të përmbushjes së kritereve, VM-së dhe shqyrtimit mjedisor për të gjitha nënprojektet e mbështetura nga kreditë e garantuara gjatë implementimit të projektit, si dhe ato të mbështetura nga pilot skemat e reja. 26 KMSM përjashton të gjitha aktivitetet me rrezik të lartë dhe të kategorisë A. Gjithashtu, përcakton kërkesat për ndërtimin e kapaciteteve dhe mekanizmat e zgjidhjes së ankesave si pjesë e procedurave të kujdesit të duhur mjedisor dhe social. Projekti do të mbështesë nënprojektet e kategorisë B. Këto janë projektet të diellit me ndikime të mundshme negative mjedisore tek njerëzit dhe mjedisi, janë më pak të dëmshme sesa ato të projekteve të Kategorisë A. Këto ndikime janë për vende specifike; edhe nëse ka pak prej tyre janë të pakthyeshme; dhe në shumicën e rasteve mund të projektohen masa zbutëse më lehtë se sa për projektet e Kategorisë A. Shtrirja e VM për një projekt të kategorisë B mund të ndryshojë nga nënprojekti në nënprojekt. Për qëllimet e këtij projekti, duke marrë parasysh specifikat e sa, kategoria B është ndarë në dy nën- kategori: a) Kategoria B- për të cilën zbatohet kjo listë kontrolli e PMMS. Kategoria B- përfshin nënprojekte që përfshijnë përmirësime të thjeshta, punime të vogla civile, ndërtime të vogla (p.sh. anekset e vogla në ndërtesa ekzistuese dhe objekte të vogla mbështetëse, ndërtime të thjeshta, por jo projekte të reja të mëdha ndërtimi), si dhe rindërtime, rehabilitime ose përshtatje të ndërtesave ekzistuese. Për projekte të tilla është përgatitur kjo listë kontrolluese e PMMS dhe është konsultuar publikisht si pjesë e kësaj KMSM. Lista kontrolluese e PMMS-së do të shpërndahet nga IFR-të për aplikuesit/kontraktuesit e nënprojekteve të kategorizuara si B1 dhe do të aplikohen gjatë implementimit. Aplikuesi është përgjegjës për implementimin e listës kontrolluese të PMMS dhe respektimin e rregullores kombëtare. Lista kontrolluese e PMMS do të jetë pjesë e ofertave dhe dokumenteve kontraktuese me kontraktuesit e punëve nëse është e aplikueshme. Aplikuesi dhe/ose kontraktori i aplikuesit janë përgjegjës për zbatimin e listës kontrolluese të PMMS. Këto do të kontrollohen në baza të rastësishme nga IFR-të, FKGK-ja dhe ndoshta BB. Në kushte të jashtëzakonshme projektet e tjera mund të bien në kategorinë B+. b) Kategoria B+ për të cilën nuk zbatohet kjo listë kontrolluese e EMP. Kategoria B+ përfshin nënprojektet që janë të listuara në Shtojcën II të Ligjit të VNM të Kosovës për të cilat nuk kërkohet VNM e plotë sipas opinionit të MMPH. Për këto nënprojekte, një Raport i Shqyrtimit të përmbushjes së kritereve i cili përfshin PMMS do të përgatitet në bazë të opinionit me shkrim të MMPH-së se VNM-ja nuk është e nevojshme. Për këtë lloj të punëve PMMS do të publikohet dhe konsultohet me publikun në faqen e internetit të Ministrisë ose komunës ose në faqen e internetit dhe në tabelën informuese të aplikuesit. Nëse kërkohet, do të publikohet edhe Leja Komunale Mjedisore. Në raste të jashtëzakonshme projektet e tjera mund të bien në kategorinë A. Ndikimet e mundshme mjedisore Ndikimet mjedisore të projektit pritet të jenë me ndikim të menaxhueshëm, të përkohshëm dhe lokal, pasi ato lidhen me aktivitete të përgjithshme të ndërtimit në lokacione të njohura dhe të përdorura më parë. Këto ndikime më së shpeshti përfshijnë: a) pluhur dhe zhurmë për shkak të gërmimit, rrënimit dhe ndërtimit; b) menaxhim të mbeturinave të rrënimit të ndërtimeve dhe derdhjen aksidentale të vajit të makinës, lubrifikantëve, etj.; c) shkelje të një prone private; d) dëmtim të pronës historike ose kulturore ose vendndodhjeve arkeologjike të panjohura; e) shqetësim të trafikut; f) ujë sipërfaqësor ose nëntokësor; dhe g) ndotje të tokës ose erozion. 27 LISTA KONTROLLUESE E PMMS PJESA 1: INSTITUCIONALE & ADMINISTRATIVE Shteti Kosova Titulli i projektit FUQIZIMI I SEKTORIT FINANCIAR NË KOSOVË Aktiviteti i projektit Menaxhimi i projektit Aranzhimet institucionale Kush është përgjegjës për projektin (Emri dhe Cila bankë e garanton (personi kontaktues) kontaktet) LEGJISLACIONI DHE LEJET Identifikimi i o Pëlqimi/Leja mjedisore - kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) legjislacionit të o Leja mjedisore komunale - kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) zbatueshëm o Autorizimi mjedisor- kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) o Leja për shfrytëzim të ujit- kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) kombëtar dhe o Leja për shkarkimin e ujërave të zeza- kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) lokal dhe i lejeve o Leja ndërtimore - kërkohet ( ); lëshohet ( ); n/a ( ) që zbatohen për o Licencat ose Leja për shfrytëzim të burimeve natyrore/minerale- kërkohet (); aktivitet lëshohet ( ); n/a ( ) o Tjetër: ________________________________________________________ KONSULTIMI PUBLIK Identifikimi se Informatat për vendin dhe datën e publikimit do të vendosen në: ku/kur ka ndodh procesi i o Faqja e internetit e kompanisë o Tabelën informuese të kompanisë konsultimit o Tjetër: __________________________ publik Data: 28 PJESA 2: SHQYRTIMI I PËRMBUSHJES SË KRITEREVEI MJEDISOR/SOCIAL A do të përfshijë Aktiviteti Statusi Referenca shtesë ndonjë nga këto në fillim aktiviteti A. Rehabilitim i ndërtesës [ ] Po [] Jo Shih pjesën B më poshtë në lokacion: B. Ndërtim i ri [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën B më poshtë C. Sistem individual i trajtimit të ujërave të zeza [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën C më poshtë D. Ndërtesa dhe çarqe historike [ ] Po [ ] Jo [ ] e mundur Shih pjesën D më poshtë E. Marrje të tokës12 [ ] Po [] Jo Shih pjesën E më poshtë F. Materiale të rrezikshme ose helmuese13 [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën F më poshtë G. Ndikime në pyje dhe/ose zona të mbrojtura [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën G më poshtë H. Trajtimi/menaxhimi i mbetjeve mjekësore [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën H më poshtë I. Siguria në trafik dhe e këmbësorëve [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën I më poshtë J. Të tjera që aplikohen [ ] Po [ ] Jo Shih pjesën J më poshtë AKTIVITETI PARAMETRI LISTA KONTROLLUESE E MASAVE ZBUTËSE A. Kushtet e Njoftimi dhe siguria e (a) përgjithshme punëtorëve (b) Të gjitha lejet që kërkohen ligjërisht janë marrë për ndërtimin dhe/ose rehabilitimin (c) Publiku është njoftuar për punimet përmes njoftimeve të duhura në medie dhe/ose në vende të qasshme nga publiku (përfshirë vendin e punimeve) 12 Marrja e tokës përfshin marrjen e pavullnetshme të tokës (shpronësim) që rezulton në zhvendosjen e njerëzve, humbjen e pasurisë ose qasjes në asete dhe humbjen e burimeve të të ardhurave ose mjeteve të jetesës siç përcaktohet në OP/BP 4.12 të Bankës Botërore. Kjo përfshin tokën e blerë/dorëzuar dhe ndikimin në personat që nuk kanë të drejtë ligjore të njohur ose pretendim ndaj tokës, por jetojnë dhe/ose në mënyrë të paligjshme ekzistojnë dhe/ose kryejnë veprimtari afariste (kabinat) në tokën tashmë të blerë. 13 Materiali helmues/i rrezikshëm përfshin dhe nuk kufizohet në asbest, ngjyra toksike, heqje të ngjyrosjes së plumbit, etj. 29 AKTIVITETI PARAMETRI LISTA KONTROLLUESE E MASAVE ZBUTËSE (d) (e) Të gjitha punët do të kryhen në një mënyrë të sigurt dhe të disiplinuar, të dizajnuara për të minimizuar ndikimet ndaj banorëve fqinjë dhe mjedisit. (f) PPE e punëtorëve do të jetë në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare (gjithmonë helmetat, si dhe maskat e nevojshme dhe syzet e sigurisë, pajimet, dhe çizmet e sigurisë) (g) Shënjimi i duhur i vendeve do t’i informojë punonjësit për rregullat dhe rregulloret kryesore që duhet të ndjekin. B. Aktivitete të Cilësia e ajrit (a) Përdorimi i kanaleve të jashtme për hedhjen e mbetjeve gjatë rrënimeve të brendshme mbi katet e përgjithshme para. rehabilitimi (b) Gjatë rrënimit mbetjet të mbahen në zona të kontrolluara dhe të spërkaten me ujë për të reduktuar pluhurin nga mbetjet dhe/ose ndërtimi (c) Zhdukja e pluhurit gjatë shpimit pneumatik/shkatërrimit të murit përmes spërkatjes së vazhdueshme me ujë dhe/ose instalimit të bllokuesve të pluhurit në vendpunishte (d) Ruajtja e mjedisit rrethues (trotuareve, rrugëve) nga mbetjet për të minimizuar pluhurin (e) Nuk do të ketë djegie të hapur të mbetjeve ndërtimore/materialeve në vendpunishte (f) Nuk do të ketë vërshime të tepruara të makinave të ndërtimit në vendpunishte Zhurma (a) Zhurma e ndërtimit do të kufizohet në kohë të kufizuara sipas ligjit për zhurmën (b) Gjatë operimit, mbulesat e motorëve të gjeneratorëve, kompresorëve të ajrit dhe pajisjeve të tjera mekanike duhet të jenë të mbyllura dhe pajisjet të vendosura sa më larg nga zonat e banuara të jetë e mundur Cilësia e ujit (a) Vendpunishtja do të krijojë masat e përshtatshme të kontrollit të erozionit dhe sedimenteve, të tilla si p.sh. dengje sane dhe/ose gardhe nga balta për të parandaluar që sedimentet të lëvizin jashtë vendpunishtes dhe të shkaktojnë turbullim të tepruar në rrjedhat dhe lumenjtë aty pranë. Menaxhimi i mbeturinave (a) Do të identifikohen rrugët dhe vendet e grumbullimit dhe hedhjes së mbeturinave për të gjitha llojet kryesore të mbetjeve që priten nga aktivitetet e prishjes dhe të ndërtimit. (b) Mbeturinat minerale të ndërtimit dhe rrënimit do të ndahen nga mbeturinat e përgjithshme, mbeturinat organike, të lëngshme dhe kimikatet përmes klasifikimit në vendpunishte dhe do të ruhen në kontejnerë të përshtatshëm. (c) Mbeturinat ndërtimore do të grumbullohen dhe deponohen siç duhet nga grumbulluesit e licencuar (d) Të dhënat e deponimit të mbeturinave do të mbahen si dëshmi për menaxhimin e duhur sipas dizajnit. (e) Kurdo që është e mundur, kontraktuesi do të ripërdorë dhe riciklojë materialet e përshtatshme dhe të qëndrueshme (përveç azbestit)) C. Sistem Cilësia e ujit (a) Qasja ndaj trajtimit të mbetjeve sanitare dhe ujërave të zeza nga vendet e ndërtimit (instalimi ose individual i rindërtimi) duhet të aprovohet nga autoritetet lokale 30 AKTIVITETI PARAMETRI LISTA KONTROLLUESE E MASAVE ZBUTËSE trajtimit të (b) Para se të shkarkohen në ujërat pritëse, ujërat e shkarkuara nga sistemet individuale të ujërave të ujërave të zeza zeza duhet të trajtohen në mënyrë që të plotësojnë kriteret minimale të cilësisë të përcaktuara në udhëzimet kombëtare për cilësinë e shkarkimeve dhe trajtimin e ujërave të zeza (c) Do të kryhet monitorimi (përpara/pas) i sistemeve të reja të ujërave të zeza D. Ndërtesat Trashëgimia kulturore (a) Nëse ndërtesa është një strukturë historike e përcaktuar, shumë afër një strukture të tillë, ose historike ndodhet në një zonë historike të caktuar, njoftohen dhe merren aprovimet/lejet nga autoritetet kompetente (Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit) dhe adresohen të gjitha aktivitetet ndërtimore në përputhje me legjislacionin lokal dhe kombëtar (b) Sigurohet që ka dispozita që nëse zbulohen artefakte ose gjetje të tjera të mundshme të gjetura gjatë gërmimeve ose ndërtimit do të shënohen, të kontaktohen zyrtarët dhe të shtyhen punimet ose të modifikohen për të marrë në konsideratë gjetjet e tilla. E. Marrja e tokës Plani/Korniza e marrjes së tokës (a) Nëse shpronësimi i tokës nuk është pritur dhe tani kërkohet ose nëse nuk pritej humbja e qasjes në të ardhura të shfrytëzuesve ligjor ose joligjor të tokës por mund të ndodhë, nënprojekti i propozuar nuk do të kualifikohet për financim. F. Materialet Menaxhimi i asbestit (a) Nëse gjendet azbest në vendin e projektit të shënohet qartë si material i rrezikshëm helmuese (b) Kur është e mundshme azbesti futen në kontejnerë si duhet dhe plombohet për të minimizuar ekspozimin (c) Para largimit (nëse largimi është i domosdoshëm) azbesti do të trajtohet me agjent lagës për të minimizuar pluhurin e azbestit (d) Azbesti do të trajtohet dhe asgjësohet nga profesionistët me përvojë (e) Nëse materiali i azbestit do të ruhet përkohësisht, mbetjet duhet të mbyllen në mënyrë të sigurtë në kontejnerë të mbyllur dhe të shënjohen si duhet (f) Azbesti i larguar nuk do të përdoret përsëri Menaxhimi i mbeturinave • Ruajtja e përkohshme në vendpunishte e të gjitha lëndëve të rrezikshme ose helmuese do të bëhet helmuese/të rrezikshme në kontejnerë të sigurt të etiketuar me detaje të përbërjes, përmbajtësve dhe informata për trajtimin • Kontejnerët e substancave të rrezikshme duhet të vendosen në një enë të mbrojtur nga rrjedhjet për të parandaluar rrjedhjen dhe kullimin • Mbeturinat transportohen nga transportuesit e licencuar posaçërisht dhe vendosen në një objekt të licencuar. • Nuk do të përdoren ngjyra me përbërës helmues ose tretës ose me ngjyra të bazuara në plumb G. Ka ndikim në Mbrojtje (a) Të gjitha habitatet e njohura natyrore dhe zonat e mbrojtura në afërsi të aktivitetit nuk do të pyje dhe/ose dëmtohen ose shfrytëzohen, të gjithë personelit do t’i ndalohet rreptësishtë nga gjuetia, ushqimi, zona të mbrojtura prerjet ose aktivitete të tjera dëmtuese. (b) Drurët e mëdhenj në afërsi të aktivitetit, të shënjohen dhe rrethohen me gardh të madh dhe të mbrohet sistemi rrënjor dhe të shmanget çfarëdo dëmtimi i drunjve 31 AKTIVITETI PARAMETRI LISTA KONTROLLUESE E MASAVE ZBUTËSE (c) Ligatinat dhe rrjedhat e afërta do të mbrohen nga rrjedhjet prej vend ndërtimit, me tipare të përshtatshme të kontrollit të erozionit dhe sedimentit duke përfshirë por duke mos u kufizuar në dengjet sane, gardhe të baltës (d) Nuk do të ketë gropa, gurore apo deponi të mbetjeve të palicencuara në zonat ngjitur, veçanërisht jo në zonat e mbrojtura. H. Asgjësimi i Infrastruktura për menaxhimin e (a) Në përputhje me rregulloret kombëtare, kontraktuesi do të sigurojë që objektet e kujdesit mbetjeve mbetjeve mjekësore shëndetësor të ndërtuara rishtazi dhe/ose rehabilituara përfshijnë infrastrukturë të mjaftueshme mjekësore (nuk për trajtimin dhe deponimin e mbetjeve mjekësore; kjo përfshin dhe nuk kufizohet vetëm në: ▪ Pajisjet speciale për mbeturinat e ndara të kujdesit shëndetësor (duke përfshirë instrumentet e aplikohet) ndotura "të mprehta", dhe indet ose lëngjet e njeriut) nga mbeturinat e tjera për hedhje; dhe ▪ Ekzistojnë hapësira të përshtatshme magazinimi për mbetjet mjekësore; dhe ▪ Nëse aktiviteti përfshin trajtim të bazuar në objekt, ekzistojnë opsione të duhura të hedhjes dhe janë funksionale I Trafiku dhe Rreziqet e drejtpërdrejta dhe të (a) Në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare, kontraktuesi do të sigurojë që vendi i siguria e tërthorta për trafikun publik dhe ndërtimit të jetë i siguruar siç duhet dhe trafiku i lidhur me ndërtimin të jetë i rregulluar. Kjo këmbësorëve këmbësorët nga aktivitetet përfshin, por nuk kufizohet vetëm në ▪ Vendosja e shenjave, shenjat paralajmëruese, pengesat dhe devijimet e trafikut: vendi do të ndërtimore jetë i dukshëm dhe publiku i paralajmëruar për të gjitha rreziqet e mundshme ▪ Sistemi i menaxhimit të trafikut dhe trajnimi i stafit, sidomos për qasjen në vendpunishte dhe trafikun e rënduar pranë vendpunishtes. Sigurimi i kalimeve dhe kapërcimeve të sigurta për këmbësorët, aty ku ndërhyn trafiku i ndërtimit. ▪ Rregullimi i orarit të punës për modelet e trafikut lokal, p.sh. duke shmangur aktivitetet e mëdha të transportit gjatë orëve të pikut ose kohës së lëvizjes së kafshëve ▪ Menaxhimi aktiv i trafikut nga stafi i trajnuar dhe i dukshëm në vend, nëse kërkohet për kalim të sigurt dhe të përshtatshëm për publikun. ▪ Sigurimi i qasjes së sigurt dhe të vazhdueshme në objektet e zyrave, dyqanet dhe rezidencat gjatë aktiviteteve të rinovimit, nëse ndërtesat qëndrojnë të hapura për publikun. J Tjera Ndikimet shtesë Masat zbutëse shtesë___________________ _________________ 32 PJESA 3: PLANI I MONITORIMIT RFI dhe FKGK do të monitorojnë implementimin e masave zbutëse gjatë vizitës së tyre në vendpunishte. 33 SHTOJCA 3 – SHABLLONI I PLANIT TË MENAXHIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL Plani i Menaxhimit Mjedisor dhe Social (PMMS) i një projekti përbëhet nga një sërë masash zbutëse, monitoruese dhe institucionale që duhet të ndërmerren gjatë implementimit dhe operimit për të eliminuar ndikimet e dëmshme mjedisore dhe sociale, kompensimin e tyre ose zvogëlimin e tyre në nivele të pranueshme. Plani përfshin gjithashtu veprimet e nevojshme për zbatimin e këtyre masave. 1. Planet e menaxhimit janë elemente thelbësore të raporteve të VM për projektet e Kategorisë A; për shumë projekte të Kategorisë B VM-të mund të rezultojnë vetëm në planin e menaxhimit. Për të përgatitur planin e menaxhimit, pranuesi dhe ekipi i tij i projektimit të VM (a) identifikojnë grupin e përgjigjeve ndaj ndikimeve potencialisht të dëmshme; (b) përcaktojnë kërkesat për të siguruar që këto reagime bëhen në mënyrë efektive dhe në kohën e duhur; dhe (c) përshkruajnë mjetet për përmbushjen e këtyre kërkesave. Në mënyrë më specifike, PMMS përfshin komponentët e mëposhtëm: Zbutja 2. PMMS identifikon masat e mundshme dhe me kosto efektive që mund të zvogëlojnë ndikimet potencialisht të konsiderueshme të dëmshme mjedisore në nivele të pranueshme. Plani përfshin masat kompensuese nëse masat zbutëse nuk janë të realizueshme, me kosto efektive ose të mjaftueshme. Në mënyrë të veçantë PMMS; (a) Identifikon dhe përmbledh të gjitha ndikimet e rëndësishme të dëmshme mjedisore të parashikuara (duke përfshirë ato që përfshijnë njerëzit vendës ose rivendosjen e pavullnetshme); (b) Përshkruan me detaje teknike çdo masë zbutëse, duke përfshirë llojin e ndikimit me të cilin lidhet dhe kushtet në të cilat kërkohet (p.sh. vazhdimisht ose në raste të jashtëzakonshme), së bashku me dizajnet, përshkrimet e pajisjeve dhe procedurat operative, sipas rastit; (c) parasheh cilindo ndikim të mundshëm mjedisor të këtyre masave; dhe (d) Siguron lidhje me planet e tjera zbutëse (p.sh., popujt autoktonë ose pronën kulturore) që kërkohen për projektin. Monitorimi 3. Monitorimi i mjedisit gjatë zbatimit të projektit siguron informata për aspektet kryesore mjedisore të projektit, veçanërisht ndikimet mjedisore të projektit dhe efektivitetin e masave zbutëse. Një informacion i tillë i mundëson marrësit dhe Bankës që të vlerësojë suksesin e zbutjes si pjesë e mbikëqyrjes së projektit dhe lejon ndërmarrjen e veprimeve korrigjuese kur është e nevojshme. Prandaj, PMMS identifikon objektivat e monitorimit dhe specifikon llojin e monitorimit, me lidhjet me ndikimet e vlerësuara në raportin e VM dhe masat zbutëse të përshkruara në PMMS. Në mënyrë të veçantë, seksioni i monitorimit i PMMS siguron (a) një përshkrim specifik dhe detaje teknike të masave monitoruese, duke përfshirë parametrat që duhen matur, metodat që do të përdoren, vendet e marrjes së mostrave, frekuencën e matjeve, kufijtë e zbulimit (aty ku është e përshtatshme) 34 dhe përkufizimin e pragjeve që do të sinjalizojnë nevojën për veprime korrigjuese; dhe (b) monitorimin dhe procedurat e raportimit për (i) sigurimin e zbulimit të hershëm të kushteve që kërkojnë masa të posaçme zbutëse, dhe (ii) japin informata mbi progresin dhe rezultatet e zbutjes. Orari i implementimit dhe vlerësimi i kostos 4. Për të tre aspektet (zbutja, monitorimi dhe zhvillimi i kapaciteteve), PMMS siguron (a) një orar implementimi për masat që duhet të kryhen si pjesë e projektit, duke treguar fazën dhe koordinimin me planet e përgjithshme të implementimit të projektit; dhe (b) vlerësimet e kostos kapitale dhe korrente dhe burimet e fondeve për implementimin e PMMS. Këto shifra gjithashtu integrohen në tabelat e përgjithshme të kostos së projektit. 35 Plani i zbutjes Faza e ndërtimit Përgjegjësia Kostoja e lidhur Periudha e Ndikimi i Masa e për me implementimit Aktiviteti pritur propozuar implementimi implementimin të masës mjedisor për zbutje n e masës e masës zbutëse zbutëse zbutëse 1. 2. … Faza operative 1. 2. … Plani i monitorimit Faza e ndërtimit Çfarë Ku Si Kur Nga kush Sa Parametri do Është Do të Do të Do të Është kosto e të parametri monitorohe monitorohet monitorohet lidhur me monitorohet që do të t parametri parametri parametri– implementimin ? monitoroh (çka duhet (koha dhe (përgjegjësia)? e monitorimit et? të matet shpeshtësia)? dhe si)? 1. 2. … Faza operative 36 SHTOJCA 4 – PROCESVERBALI I TAKIMEVE KONSULTATIVE PËR KMSM 37 SHTOJCA 5 – PROJEKTET E LISTUARA NË SHTOJCËN I TË LIGJIT PËR VNM PËR TË CILAT KËRKOHET VNM 1. Prodhimi dhe përpunimi i metaleve 1. Instalimet e pjekjes ose sinterizimit të mineraleve metalike (duke përfshirë edhe mineralet e sulfurit). 2. Fabrikat për hedhjen e hekurit dhe çelikut (fuzioni primar ose sekondar), duke përfshirë hedhjen e vazhdueshme. 3. Fabrikat/shkritoret për përpunimin e metaleve me ngjyra: 3.1. Punuesit e çekanëve me output të energjisë që tejkalon pesëdhjetë (50) KJ për çekiç, ndërsa inputi i energjisë tejkalon njëzet (20) KW;; 3.2. aplikimi i veshjeve metalike të përziera mbrojtëse të mbrojtura me input që tejkalon një (1) ton/orë çeliku bruto; 3.3. shkritore për prodhimin e metaleve me ngjyra me kapacitet më të madh se njëqind (100) ton/ditë. 4. Fabrikat/shkritoret për: 4.1. prodhimin e metaleve me ngjyra dhe prodhimin e metaleve pa ngjyra të papërpunuara nga xehet; koncentratet ose lëndët e para sekondare me procese metalurgjike, kimike ose elektrolitike; 4.2. Shkrirjen, përfshirë prodhimin e aliazheve, duke përfshirë produktet e rigjeneruara (rafinimi, hedhja në shkritore, etj.) me prodhim që kalon një (1) ton/ditë për plumbin dhe kadmiumin ose dhjetë (10) ton/ditë për metalet e tjera. 5. Fabrikat për trajtimin sipërfaqësor të metaleve dhe materialeve plastike, duke përdorur procese elektrolitike ose kimike ku vëllimi i buteve të trajtimit tejkalon dhjetë (10) m3. 6. Instalimet për trajtimin sipërfaqësor të substancave ose produkteve që përdorin tretës organikë, veçanërisht për shtresimin, pikturimin, zhdukjen, mbrojtjen nga uji dhe infiltrimi me ngjyra, pastrimi ose shtypja kur shuma e tretësve të përdorur tejkalon njëqind (100) ton/vit. 7. Prodhimi dhe përpunimi i aliazheve nga metalet e hekurit që përmbajnë arsenik, merkur dhe plumb, me kapacitet më të madh se njëmijë (1.000) ton/vit. 2. Industria minerale 8. Fabrikat e çimentos që përmbajnë furrë rrotulluese (pjekje dhe tharje) me kapacitet prodhimi më të lartë se treqind (300) ton/ditë ose fabrika që prodhojnë gëlqere me rrëshqitje me kapacitet prodhimi prej tridhjetë (30) ton/ditë ose më shumë, llojet e furrave me kapacitet prodhimi prej tridhjetë (30) ton/ditë ose më shumë. 9. Fabrikat për prodhimin e materialeve duke përdorur procese të tilla si kalcifikimi dhe pjekja e mineraleve që përmbajnë elementë toksikë si, merkuri, arseniku dhe kadmiumi. 10. Fabrika për prodhimin e qelqit, duke përfshirë prodhimin e fibrave të qelqit, me kapacitet prodhues prej dhjetë (10) ton/ditë ose më shumë. 11. Shkritore për shkrirjen e substancave minerale, duke përfshirë prodhimin e fibrave minerale, me një kapacitet prodhues prej dhjetë (10) ton/ditë ose më shumë. 12. Fabrikat për prodhimin e produkteve të qeramikës, përmes ndezjes, sidomos prodhimin e tullave, pllakave, tullave refraktare, gurit dhe porcelanit, me kapacitet prodhues prej tridhjetë (30) ton/ditë ose më shumë. 38 13. Instalime për nxjerrjen e azbestit dhe për përpunimin dhe transformimin e asbestit dhe produkteve të tjera që përmbajnë asbest, si: produkte asbest-çimento, me prodhim vjetor prej më shumë se pesë mijë (5.000) ton të produkteve të gatshme; për material fërkimi, me prodhim vjetor prej më shumë se pesëdhjetë (50) ton të produkteve të gatshme; dhe për përdorime të tjera të asbestit, shfrytëzimi i më shumë se dyqind (200) ton/vit. 14. Fabrikat për pjekjen dhe sinterizimin e mineraleve jo metalike me kapacitet prodhues prej tridhjetë (30) ton/ditë ose më shumë. 3. Industria nxjerrëse 15. Gurëthyesit dhe nxjerrja e argjilës me mihje sipërfaqësore, ku sipërfaqja e lokacionit kalon pesë (5) ha, ose nxjerrja e torfës, ku sipërfaqja e lokacionit tejkalon dhjetë (10) ha ose përfshin nxjerrjen e pesëmbëdhjetë mijë tonëve (15.000) ose më shumë/vit. 16. Nxjerrja dhe përpunimi (përveç lëngëzimit dhe gazifikimit) të qymyrit, linjitit dhe mineraleve bituminoze me kapacitet prodhimi prej pesëdhjetë mijë (50.000) ton/vit ose më shumë 4. Industria kimike 17. Aktivitete të integruara për prodhim industrial, nëpërmjet proceseve kimike, të substancave të vetme ose grupeve të substancave, të renditura në nënparagrafët 17.1 deri 17.7: 17.1. Prodhimi i kimikateve bazë organike, si: 17.1.1. hidrokarbure të thjeshta (lineare ose ciklike, të ngopura ose jo të ngopura, alifatike ose aromatike); 17.1.2. hidrokarburet që përmbajnë oksigjen të tilla si: alkoolet, acidet karboksilike, eterët, acetonët, peroksidet, rrëshira epoksi; 17.1.3. hidrokarburet e sulfatit; 17.1.4. hidrokarburet e azotit, siç janë aminat, amidet, komponimet e azotit, komponimet e nitrateve, nitritet, cianidet, izocianidet; 17.1.5. hidrokarburet me përmbajtje fosfori; 17.1.6. hidrokarburet halogjenë; 17.1.7. komponente organometalike; 17.1.8. materialet bazë plastike (polimere me fibra sintetike dhe fibra me bazë celuloze); 17.1.9. gomë sintetike; 17.1.10. ngjyra dhe pigmente; 17.1.11. agjentë sipërfaqësorë aktivë. 17.2. Prodhimi i kimikateve bazë joorganike, të tilla si: 17.2.1. gazra, si amoniaku, klori, ose klorid hidrogjeni, fluori ose hidrogjeni, dioksidi i karbonit, komponimet e squfurit, hidrogjeni, dioksidi i squfurit, fluoridi karbonil; 17.2.2. acide, të tilla si: acid kromik, acid fluoridik, acid fosforik, acid nitrik, acid klorhidrik, acid sulfurik, acid sulfurik; 17.2.3. bazat, të tilla si hidroksid amoniak, hidroksid kaliumi, hidroksid natriumi; 17.2.4. kripërat, të tilla si karbonati i kaliumit, karbonati i natriumit, zbardhuesit e bazuar në borat natriumi ose kaliumi, nitrat argjendi; 17.2.5. jo metalet, oksidet metalike dhe kombinime të tjera joorganike, të tilla si: karabit kalciumi, silici, karabit silikoni; 17.3. Prodhimi i plehrave kimike me bazë fosfati, azoti, ose kaliumi (plehra të thjeshta ose komplekse); 17.4. Prodhimi i produkteve bazë të shëndetit të bimëve dhe biocideve; 17.5. Prodhimi i produkteve bazë farmaceutike, ngjyrave dhe pesticideve, duke përdorur një proces kimik ose biologjik; 39 17.6. Prodhimi i substancave shpërthyese; 17.7. Prodhimi i aditivëve të proteinave, fermenteve dhe substancave të tjera proteinike duke përdorur procese kimike dhe biologjike. 5. Industria e Energjisë 18. Stacionet e termoelektrike dhe instalimet e tjera me djegie, me prodhim të nxehtësisë prej pesëdhjetë (50) MW ose më shumë. 19. Centralet e Energjisë Bërthamore. 20. Instalimi i linjave elektrike të tensionit të lartë me një minimum prej dyqind njëzet (220) kV dhe me gjatësi më të gjatë se dhjetë (10) km. 21. Rafineritë e naftës së papërpunuar dhe instalimet për gazifikimin dhe lëngëzimin e qymyrit dhe shistës bituminoze dhe instalimet për bonifikimin e vajrave të përdorura që përfshijnë shuma prej njëqind mijë (100.000) ton/vit ose më shumë. 22. Instalimet për ruajtjen e naftës, produkteve petrokimike ose kimike me një kapacitet prej njëqind mijë (100.000) ton ose më shumë. 23. Instalimet për ruajtjen e materialeve radioaktive. 6. Infrastruktura e transportit 24. Ndërtimi i linjave për trafikun hekurudhor të distancave të gjata dhe të aeroporteve me një gjatësi bazë të pistës prej dy mijë e njëqind (2100) m ose më shumë. 25. Ndërtimi i një rruge të re me dy ose më shumë korsi, ose rikonstruksioni dhe/ose zgjerimi i një rruge ekzistuese për të siguruar dy ose më shumë korsi, ku rruga e tillë e re, ose rikonstruksioni dhe / ose pjesa e zgjeruar do të jetë pesë (5) km ose më shumë në gjatësi të vazhdueshme. 26. Tubacionet me diametër prej pesëqind (500) mm ose më shumë dhe gjatësi prej dhjetë (10) km ose më shumë për transportin e: 26.1. gazit natyror, naftës ose kimikateve, dhe 26.2. rrymat e dioksidit të karbonit (CO2) për qëllime të magazinimit gjeologjik, duke përfshirë stacionet ndihmëse të lidhura. 27. Tubacionet me diametër tetëqind (800) mm ose më shumë dhe një gjatësi prej dyzet (40) km për transportin e rrymave të dioksidit të karbonit (CO2) për qëllime të magazinimit gjeologjik, duke përfshirë stacionet ndihmëse të lidhura. 7. Industria ushqimore 28. Prodhimi dhe përpunimi i produkteve ushqimore nga: 28.1. materialet e papërpunuara me origjinë shtazore (me përjashtim të qumështit) ku kapaciteti prodhues i produktit përfundimtar tejkalon tridhjetë (30) ton/ditë; 28.2. materialet e papërpunuara me origjinë bimore ku kapaciteti prodhues i produktit përfundimtar kalon dyqind e pesëdhjetë (250) ton/ditë (mesatarja e bazuar në vlerën tremujore); 28.3. produktet e qumështit, ku sasia e qumështit të trajtuar tejkalon njëqind (100) ton/ditë (mesatarja e bazuar në shumën vjetore); 8. Trajtimi dhe Asgjësimi i Mbeturinave dhe Ujërave të Zeza 29. Instalime për djegie, rikuperim, trajtim kimik ose mbushje toke të mbeturinave të rrezikshme. 30. Objektet për djegien e mbeturinave komunale, me input prej 1 ton/orë ose më shumë. 31. Deponitë për mbetjet jo të rrezikshme, me input prej tridhjetë (30) ton/ditë ose më shumë. 32. Impiantet për trajtimin e ujërave të zeza komunale me një kapacitet që tejkalon ekuivalentin e popullsisë prej njëqind mijë (100.000). 33. Impiantet për trajtimin e ujërave të zeza industriale. 40 9. Projektet e magazinimit, transferimit dhe furnizimit me ujë 34. Nxjerrja e ujërave nëntokësore ose skemat e rimbushjes artificiale të ujërave nëntokësore ku vëllimi vjetor i ujit të nxjerrë ose rimbushur është i barabartë ose i tejkalon pesë (5) milion metra kub. 35. 1. Punimet për transferimin e burimeve ujore ndërmjet pellgjeve lumore, ku transferimi ka për qëllim parandalimin e mungesës së mundshme të ujit dhe ku sasia e ujit të transferuar tejkalon tridhjetë (30) milion m3/vit. 35. 2. Në të gjitha rastet e tjera, punimet për transferimin e burimeve ujore ndërmjet pellgjeve lumore, ku rrjedha mesatare shumëvjeçare e pellgut nga ku bëhet abstragimi tejkalon gjashtëqind (600) milion m3/vit dhe ku shuma e transferuar tejkalon 5% të kësaj rrjedhe. Në të dyja rastet përjashtohen transferet e ujit të pijshëm të tubuar. 36. Digat dhe instalimet tjera të projektuara për mbajtjen mbrapa ose ruajtjen e përhershme të ujit, ku një sasi e re ose shtesë e ujit të mbajtur ose e magazinuar tejkalon pesë (5) milion m3. 10. Industritë e Letrës, Drurit, Tekstilit dhe Lëkurës 37. Instalimet për prodhimin e letrës dhe kartonit që tejkalojnë njëqind mijë (100.000) m2/vit. 38. Impiantet industriale për: 38.1. Prodhimin e pulpës nga lëndë drusore ose materiale të ngjashme fibroze; 38.2. Prodhimin e letrës dhe kartonave me një kapacitet prodhues më të madh se pesëdhjetë (50) ton/ditë. 39. Prodhimi i mobileve me input druri ose materiali tjetër bazë më të madh se dhjetë mijë (10.000) m3/vit. 40. Impiantet për para-trajtim (operacione të tilla si larja, zbardhja, mercerizimi) ose ngjyrosje të tekstileve fibresore. 41. Fabrikat për rrezitje të lëkurës. 11. Bujqësia intensive 42. Instalimet për rritjen intensive të shpendëve, derrave apo bagëtisë me më shumë se: 42.1. dhjetë mijë (10.000) shpezë; 42.2. pesëqind (500) derra; 42.3. njëqind (100) krerë kafshë; dhe 42.4. një mijë (1000) bagëti të vogla; 12. Projekte të tjera 43. Instalimet për dhënien ose asgjësimin e kafshëve të ngordhura. 44. Hapësirat për ruajtjen gjeologjike të dioksidit të karbonit. 45. Instalimet për kapjen e rrymave të CO2 për qëllime të ruajtjes gjeologjike nga instalimet e mbuluara nga kjo Shtojcë ose ku kapja totale vjetore e CO2 është 1,5 megaton ose më shumë. 46. Çdo ndryshim ose zgjerim i projekteve të listuara në këtë Shtojcë, kur një ndryshim apo zgjerim i tillë në vetvete plotëson pragjet, nëse ka, të përcaktuara në këtë Shtojcë. 41 SHTOJCA 6- PROJEKTET E LISTUARA NË SHTOJCËN II TË LIGJIT KOMBËTAR PËR VNM 1. Bujqësia, pylltaria dhe peshkimi: 1.1. Projektet për shfrytëzimin e tokës së pakultivuar ose të zonave gjysmë-natyrore për qëllime bujqësore intensive; 1.2. Projektet e menaxhimit të ujit për bujqësinë, duke përfshirë ujitjen dhe projekte të kullimit të tokës; 1.3. Pyllëzimi fillestar dhe shpyllëzimi, për qëllime të konvertimit në një lloj tjetër të shfrytëzimit të tokës; 1.4. Kultivimi intensiv i peshkut. 2. Industria nxjerrëse 2.1. Guroret, gurëthyesit, nxjerrja e mineraleve në të hapur dhe nxjerrja e torfës duke përfshirë vendet që identifikohen për miniera zejtare të menaxhuara nga komuna (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 2.2. Miniera nëntokësore; 2.3. Nxjerrja, shkatërrimi dhe mineralet e tjera përmes pastrimit të shtretërve të lumenjve; 2.4. Shpime të thella, në veçanti: 2.4.1. Shpime gjeotermale; dhe 2.4.2. Shpimi për furnizim me ujë, me përjashtim të shpimeve për hetimin e stabilitetit të tokës; 2.5. Instalimet sipërfaqësore për nxjerrjen e qymyrit, linjitit dhe mineraleve bituminoze (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 3. Industria e Energjisë 3.1. Instalimet industriale për prodhimin e energjisë elektrike, avullit dhe ujit të nxehtë (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 3.2. Instalimet industriale për transportin e gazit, avullit dhe ujit të nxehtë; transmetimin e energjisë elektrike nga kabllot e larta (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 3.3. Magazinimi sipërfaqësor i gazit natyror; 3.4. Magazinimi nëntokësor i gazeve të djegshme; 3.5. Magazinimi sipërfaqësor dhe nëntokësor i materialeve të lëngshme djegëse (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1) dhe magazinimi në sipërfaqen e tokës të karburanteve fosile; 3.6. Briketimi industrial i qymyrit dhe linjitit; 3.7 instalimet për përpunimin dhe ruajtjen e mbetjeve radioaktive (përveç nëse përfshihen në Shtojcën I); 3.8. Instalimet për prodhimin e energjisë hidroelektrike (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 3.9. Instalime për shfrytëzimin e energjisë së erës për prodhimin e energjisë; Burimet e vazhdueshme të rrezatimit (jonizues dhe jo-jonizues). 3.10. Instalimet për kapjen e rrymave të CO2 për qëllime të ruajtjes gjeologjike (instalimet që nuk mbulohen nga Shtojca I); 4. Prodhimi dhe përpunimi i metaleve 4.1. Instalime për prodhimin e hekurit ose çelikut me hedhje të vazhdueshme; 4.2. Instalime për përpunimin e metaleve me ngjyra (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 4.3. Shkritore të metaleve të ngjyrosura (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 4.4. Instalimet për shkrirjen, duke përfshirë aliazhin, e metaleve pa ngjyra, përfshirë produktet e rigjeneruara (rafinimi, hedhja në shkritore etj.), (Projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 42 4.5. Instalime për trajtimin sipërfaqësor të metaleve dhe materialeve plastike (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 4.6. Prodhimi dhe montimi i automjeteve motorike dhe prodhimi i motorëve të automjeteve motorike; 4.7. Instalime për pjekjen dhe sinterizimin e xeheve metalike; 4.8. Instalime për ndërtimin dhe riparimin e avionëve; 4.9. Prodhimi i pajisjeve hekurudhore; 4.10. Shkatërrimi me eksploziv 5. Industria minerale 5.1. Furrat e koksit (distilimi i qymyrit të thatë); 5.2. Instalime për prodhimin e çimentos (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 5.3. Instalime për prodhimin e asbestit dhe prodhimin e produkteve të asbestit (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 5.4. Instalimet për prodhimin e qelqit duke përfshirë fibrat qelqi (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 5.5. Instalimi për shkrirjen e substancave minerale duke përfshirë prodhimin e fibrave minerale (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 5.6. Prodhimi i produkteve qeramike me ndezje, në veçanti pllaka mbulimi, tulla, tulla refraktare, pllaka, gresi ose porcelani (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 5.7. Fabrikat për prodhimin e asfaltit; 5.8. Fabrikat për prodhimin e betonit. 6. Industria kimike 6.1. Trajtimi i produkteve të ndërmjetme dhe prodhimi i kimikateve; 6.2. Prodhimi i pesticideve dhe produkteve farmaceutike, ngjyrave dhe bojërave, elastomereve dhe peroksideve (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 6.3. Objektet e magazinimit për naftën, produktet petrokimike dhe kimike. 7. Industria ushqimore 7.1. Prodhimi i vajrave dhe yndyrave vegjetale dhe shtazore (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 7.2. Paketimi dhe konservimi i produkteve të kafshëve dhe perimeve; 7.3. Prodhimi i produkteve të qumështit (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 7.4. Mbushja e birrës (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 7.5. Prodhimi i ëmbëlsirave dhe i shurupit (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 7.6. Instalimet për therjen e kafshëve; 7.7. Instalimet industriale për prodhimin e farines; 7.8. Fabrikat e sheqerit (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1). 8. Industria e tekstilit, lëkurës, drurit dhe letrës 8.1. Fabrikat për prodhimin e letrës dhe kartonit (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 8.2. Impiantet për para-trajtim (larje, zbardhues, mercerizim) ose ngjyrosja e fibrave ose tekstileve (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 8.3. Impiantet për rrezitje të lëkurës. 8.4. Instalimet për përpunimin dhe prodhimin e celulozës. 43 9. Industria e gomës 9.1. Prodhimi dhe trajtimi i produkteve me bazë elastomeri. 10. Projektet e infrastrukturës 10.1. projekte të zhvillimit të pasurive industriale; 10.2. projektet e zhvillimit urban, duke përfshirë ndërtimin e qendrave tregtare dhe parkingjet e makinave; 10.3. ndërtimi i hekurudhave dhe objekteve të transportit intermodal dhe të terminaleve intermodale (projekte që nuk përfshihen në Aneksin 1); 10.4. ndërtimet për aeroportet dhe fushat ajrore (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën1); 10.5. ndërtimi i rrugëve (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 10.6. ndërtimi ose modifikimi i rrugëve ujore në brendësi; 10.7. projektet për parandalimin e përmbytjeve duke përfshirë modifikimet në kanalet e lumenjve (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 10.8. digat apo instalimet të tjera të projektuara për mbajtjen e ujit ose për ruajtjen e tyre në baza afatgjata (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 10.9. Ndërtimi ose modifikimi i tramvajeve, hekurudhave të ngritura ose nëntokësore, linjave të ngritura ose linjave të ngjashme të një lloji të veçantë, që përdoren ekskluzivisht ose kryesisht për transportin e udhëtarëve; 10.10. Instalimet e tubacioneve të naftës dhe gazit dhe tubacionet për transportin e rrymave të CO2 për qëllime të ruajtjes gjeologjike (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën I). 10.11. Abstraksionet e ujërave nëntokësore dhe skemat artificiale të rimbushjes së ujërave nëntokësore (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 10.12. Punimet për transferimin e burimeve ujore ndërmjet pellgjeve të lumenjve (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1). 11. Turizmi dhe koha e lirë 11.1. Pista skijimi, ski-lifte dhe teleferikë dhe aktivitetet e lidhura; 11.2. Fshatrat dhe komplekset e hoteleve jashtë zonave urbane dhe zhvillimet shoqëruese; 11.3. Vendet e përhershme të kampimit dhe karvaneve; 11.4. Parqet tematike; 11.5. Instalimet e infrastrukturës në zonat e mbrojtura, që nuk përfshihen në planet hapësinore. 12. Projekte të tjera 12.1. Shtigje të përhershme të garave dhe testimeve për automjete të motorizuara; 12.2. Instalimet për asgjësimin e mbeturinave (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 12.3. Impiante të trajtimit të ujërave të zeza (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 12.4. Vendet e depozitimit të llumrave (projektet që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 12.5. Magazinimi i hekurit dhe materialeve tjera për skrap, përfshirë automjetet për skrap; 12.6. Instalimet për prodhimin e fibrave minerale artificiale (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 12.7. Instalime për rikuperimin ose shkatërrimin e substancave shpërthyese; 12.8. Vende për asgjësimin e mbeturinave industriale jo të rrezikshme; 12.9. Vende për ruajtjen dhe përpunimin e kafshëve të ngordhura dhe të padëshiruara (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1); 12.10. Industritë ushqimore (projekte që nuk përfshihen në Shtojcën 1 ose në seksionin 7 më sipër). 44 12.11. Çdo ndryshim ose zgjerim i projekteve të dhëna në Shtojcën I ose Shtojcën II tashmë të autorizuara, ekzekutuara ose në proces të ekzekutimit, të cilat mund të kenë efekte të konsiderueshme negative në mjedis (ndryshim ose zgjerim që nuk përfshihen në Shtojcën I); 12.12. Projektet në Shtojcën I, të ndërmarra ekskluzivisht ose kryesisht për zhvillimin dhe testimin e metodave ose produkteve të reja dhe që nuk përdoren për më shumë se dy (2) vjet. 45 SHTOJCA 7 – LISTA E AKTIVITETEVE QË I NËNSHTROHEN LEJES MJEDISORE KOMUNALE LISTA E AKTIVITETEVE QË I NËNSHTROHEN LEJES MJEDISORE KOMUNALE 1. Auto-serviset, 2. Autolarjet, 3. Auto serviset me automjete jashtë përdorimit deri në 20 pjesë, 4. Pikat e gazit (LNG) deri në 5m3; 5. Pikat e karburantit me kapacitet deri në 50m3; 6. Sharrë për materiale druri 7. Fabrika për përpunimin e drurit, mobilieri, etj., deri në 1000m3/vit. 8. Furre për prodhimin e bukës dhe produkteve të tjera të miellit; 9. Rrjete kanalizimi të ujërave të zeza dhe rehabilitimi i tyre me gjatësi deri në 5 km 10. Ndërtimi dhe rehabilitimi i ujësjellësit, në gjatësi deri në 5 km 11. Rindërtimi i rrugëve ekzistuese dhe ndërtimi i akseve të reja rrugore (gjatësia deri në 5 km); 12. Thertoret; 13. Prodhimi i gëlqeres 14. Prodhimi i elementeve të betonit dhe parafabrikuara, pllakave, etj., kapaciteti i projektuar deri 2m3 beton/orë 15. Ruajtja e mbeturinave të ndërtimit dhe rrënimit për komunat që kanë më pak se 60.000 banorë 16. Rritja e peshkut në pellgje artificiale, sipërfaqe deri në 300m2 17. Pishinat, pa objektet hoteliere dhe ndërtesat ndihmëse 18. Punëtori për përpunimin e mermerit 19. Ndërtimi i ndërtesave të banimit kolektiv (hotelieri, tregti, komercializëm, biznes, etj.) me sipërfaqe të bazuar në 450m2 ose sipërfaqe të përgjithshme të ndërtesës mbi 1500m2 20. Aktivitete kompostimi, me shumën totale, deri në 100m3 ose 40 ton/vit 21. Magazina për plehra dhe pesticide 22. Objektet e shërbimit të ushqimit (qebaptore, ëmbëltore, kuzhinë popullore, restorante, etj.) 23. Vende ose qendra për grumbullimin dhe akumulimin e mbeturinave, në të cilat ruhen mbeturina të ngurta (plastike, letre dhe xhami), në sasi deri në 30t 24. Instalime për rritjen intensive të shpendëve, derrave, bagëtive dhe kopeve të mëdha që kanë më pak se: 5000 shpendë; 250 derra; 50 kafshë; 500 bagëti të vogla. 25. Instalime për shfrytëzimin e energjisë së erës për prodhimin e energjisë deri në 100kW/h. 26. Sistemet e energjisë diellore dhe sistemet fotovoltaike të prodhimit të energjisë/avullit, deri në 100kW/h/ 27. Stacionet për telefon celular. 28. Vendet për bagëtinë, të hapura dhe të mbyllura. 29. Pikat e magazinimit dhe tregtimit të materialeve të ndërtimit. 46 30. Qendrat e artizanatit 31. Shërbimet (servisimi i pajisjeve teknike dhe elektronike) 32. Studiot fotografike 33. Prodhimi i dyerve dhe dritareve plastike. 47 SHTOJCA 8 – SISTEMET EKZISTUESE TË SHQYRTIMIT TË PËRMBUSHJES SË KRITEREVE MJEDISORE DHE TË MENAXHIMIT TË BANKAVE KOMERCIALE (RFIS) (të vendoset) 48