               ՀԱՅԱ�?�?ԱՆԻ ՀԱՆ�?ԱՊԵ�?ՈՒԹՅՈՒՆ

         ՆՈԹԵ�? Ջ�?ԱՄԱ�?ԱԿԱ�?ՄԱՆ ՈԼՈ�?�?Ի ՄԱ�?ԻՆ

                                            Հաշվետվություն No. 61317-AM




Մայիս 2011թ.

Կայուն զարգա�?ման վարչություն
Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջան




ՀԱՄԱՇԽԱ�?ՀԱՅԻՆ ԲԱՆԿ
�?ույն զեկույ�?ը կազմել է Վերակառու�?ման և զարգա�?ման միջազգային բանկի/
Համաշխարհային բանկի աշխատակազմը: �?ույն հատորում ներկայա�?ված
արդյունքները, մեկնաբանությունները և եզրակա�?ությունները պարտադիր չէ, որ
արտա�?ոլեն Համաշխարհային բանկի գործադիր տնօրենների կամ նրան�?
ներկայա�?րած կառավարությունների տեսակետը:

Համաշխարհային բանկը չի երաշխավորում սույն աշխատանքում ներառված
տվյալների ճշտությունը: �?ույն աշխատանքի �?անկա�?ած քարտեզում �?ու�?ադրված
սահմանները, գույները, անվանումները և այլ տեղեկությունները չեն ենթադրում որևէ
տարածքի իրավական կարգավիճակի վերաբերյալ Համաշխարհային բանկի կողմի�?
որևէ դատողություն կամ նման սահմանների հաստատում կամ ընդունում:


                                     2
                        Ա�?ԺՈՒՅԹԻ ՀԱՄԱ�?ԺԵՔՆԵ�?Ը
                (Փոխարժեքը 2011 թ. մարտի 23-ի դրությամբ)

                        Արժույթի           ՀԴ
                         միավոր
                    1,00 ԱՄՆ դոլար         360
                       1,00 դրամ         0,0028


                          ԿՇԻՌՆԵ�? և ՉԱՓԵ�?
                         Մետրային համակարգ

                            ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵ�?

ADB/ԱԶԲ                 Ասիական զարգա�?ման բանկ
AMD/ՀԴ                  Հայկական դրամ (արժույթ)
AWSC/�?Հայջրմուղկոյուղի�? Հայաստանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
                        ընկերություն
Capex/Կապծախս           Կապիտալ ծախսերի ծրագիր
CJSC/ՓԲԸ                Փակ բաժնետիրական ընկերություն. ընկերության
                        հայկական ձև
EBRD/ՎԶԵԲ               Վերակառու�?ման և զարգա�?ման եվրոպական բանկ
GOA/ՀՀԿ                 Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն
IFI/ՄՖՀ                 Միջազգային ֆինանսական հաստատություններ
IMF/ԱՄՀ                 Արժույթի միջազգային հիմնադրամ
KfW                     Kreditanstalt fur Wiederaufbau բանկ
Lease/Վարձակալություն ՊՄԳ Վարձակալության պայմանագիր
                        ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայություններ
                        մատու�?ելու համար
MC/ԿՊ                   Կառավարման պայմանագիր
MWWP2/ՀՋՋԾ2             Համայնքային ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
                        ծրագիր 2
MWSSSP/ՀՋ�?ՈԾ            ԱԶԲ Համայնքային ջրամատակարարման և
                        ջրահեռա�?ման ոլորտի ծրագիր
MVV                     Մասնավոր օպերատոր ջրամատակարարման երեք
                        տարածքային ջրմուղկոյուղիների կառավարման
                        պայմանագրի շրջանակներում
NRW/ՉՀՋ                 Չհաշվառված ջուր
O&M/ՇևՊ                 Շահագործում և պահպանում
Opex/Գործախս            Գործառնական ծախսեր


                                     3
PMU/ԾԿԳ            Ծրագրի կառավարման գրասենյակ
PPIC/ԿՎԽՓ          Կատարողականի վճարման խրախուսավճարի
                   փոխհատու�?ման �?ու�?անիշներ կառավարման
                   պայմանագրի շրջանակներում
PPP/ՊՄԳ            Պետական-մասնավոր գործընկերություն
PSP/ՄՀՄ            Մասնավոր հատվածի մասնակ�?ություն
PSRC/ՀԾԿՀ          Հանրային ծառայությունների կարգավորման
                   հանձնաժողով
SAUR/�?ԱՈՒ�?         Մասնավոր օպերատոր, որը կառավարում է
                   “Հայջրմուղկոյուղին�? կառավարման պայմանագրի
                   շրջանակներում
SCWS/Ջրտնտպետկոմ   Ջրային տնտեսության պետական կոմիտե
USAID              ԱՄՆ Միջազգային զարգա�?ման գործակալություն
Veolia/�?Վեոլիա�?    Միջազգային մասնավոր օպերատոր, “Երևան ջուր�?
                   ընկերության սեփականատեր
YWSC/ԵՋՋԸ          Երևանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
                   ընկերություն
YWWP/ԵՋՋԾ          Երևանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծրագիր
“Երևան ջուր�?/ԵՋ    Մասնավոր օպերատորի ընկերություն, որը կառավարում
                   է Երևանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
                   ծառայությունները վարձակալության համաձայնագրի
                   շրջանակներում




                               4
            Փոխնախագահ`         Ֆիլիպ Հ. Լե Հուրու
    �?արածաշրջանի տնօրեն`        Ասադ Ալամ
           Ոլորտի տնօրեն`       ՓիÃեր Թոմսոն
       Ոլորտի կառավարիչ`        Վաել Զակութ
Առաջադրանքի թիմի ղեկավար`       Ահմեդ Ա. Ռ. Էյվեյդա
        Առաջադրանքի թիմի        Զարուհի Թոխմախյան,
        համաղեկավարներ`         Քլեդան Մանրի-Պերո


                            5
                   ՀԱՅԱ�?�?ԱՆԻ ՀԱՆ�?ԱՊԵ�?ՈՒԹՅՈՒՆ
               ՆՈԹԵ�? Ջ�?ԱՄԱ�?ԱԿԱ�?Ա�?ՄԱՆ ՈԼՈ�?�?Ի ՄԱ�?ԻՆ
                             (P121249)

                            Բովանդակություն


ԳՈ�?ԾԱԴԻ�? ԱՄՓՈՓՈՒՄ                                                11
1     ՆԵ�?ԱԾՈՒԹՅՈՒՆ                                               29
2     Ի�?ԱՎԻՃԱԿԸ Ջ�?ԱՅԻՆ ՈԼՈ�?�?ՈՒՄ                                  33
      Աշխարհագրություն և տնտեսություն                            33
      Ջրային պաշարներ                                            34
      Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների             38
      տրամադրում
3      ՈԼՈ�?�?Ի ԶԱ�?ԳԱՑՄԱՆ Վ�?Ա ԱԶԴՈՂ ՀԻՄՆԱԿԱՆ                       58
       ՄԱ�?�?ԱՀ�?ԱՎԵ�?ՆԵ�?Ը
3.1   �?եխնիկական հար�?եր                                          58
3.2   Առևտրային խնդիրներ և ֆինանսական կայունություն              65
3.3   Իրավական, ինստիտու�?իոնալ և կանոնակարգման հար�?եր            74
3.4   ՊՄԳ-ն ոլորտում և հետագա զարգա�?ումը                         75
3.5   ՊՄԳ-ի ինստիտու�?իոնալ հար�?եր Հայաստանում                    83
4     ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ �?Ա�?ԲԵ�?ԱԿՆԵ�? ԵՎ                             85
      ԱՌԱՋԱ�?ԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵ�?
4.1   Ոլորտի հար�?եր                                              85
4.2   �?ակագների տարբերակներ                                      87
4.3   ՊՄԳ տարբերակներ                                            96
4.4   ՀՋԿ ՓԲԸ: Խնդիրներ և որոշակի անմիջական գործողություններ     99
4.5   Գյուղերի ջրամատակարարում                                   104
5     ԵԶ�?ԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ                                             106
Հավելված 1. �?ակագնի սիմուլյա�?իաներ                               110
Հավելված 2. ՀՋԿ ՓԲԸ +3 մարզային ջրմուղկոյուղիների (Նոր Ակունք,   115
Լոռի և Շիրակ) համակ�?մամբ ս�?ենարի համար միջին սակագնային
տարբերակի վերլուծություն


                                     6
Հավելված 3. Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կատարողականի վրա            121
հիմնված պայմանագրեր
Հավելված 4. �?ԱՈւ�?-ի ջրաչափերի ուսումնասիրություն. ի՞նչ ենք       132
փաստա�?ի չափում
Հավելված 5. Երևանի (“Վեոլիա�?) և “Հայջրմուղկոյուղի�? ընկերության   135
(�?ԱՈՒ�?) �?ու�?անիշներ և ֆինանսական մանրամասներ
Հավելված 6. Գործարքների գծով խորհրդական. աշխատանքների            142
շրջանակ
Հավելված 7. Առաջարկվող կապիտալ ներդրման ծրագիր (100 մլն ԱՄՆ      148
դոլար) ՀՋԿ ՓԲԸ սպասարկման տարածքի համար
Հավելված 8. Ջ�?ՊԿ-ի տեսակետները. ջրամատակարարման և                153
ջրահեռա�?ման ընկերությունների կողմի�? չսպասարկվող 560
համայնքներ
Հավելված 9. Գդանսկի օրինակի ուսումնասիրություն: Կառավարման և     155
վարձակալության/աֆերմաժի պայմանագրերի ազդե�?ությունը
Հավելված 10. ՀՋԿ ՓԲԸ. Հանրային իրազեկմանն ուղղված                162
նախաձեռնություն
Հավելված 11. Հայաստանի Հանրապետության քարտեզ                     164



Աղյուսակներ, գծապատկերներ և ներդիրներ

Աղյուսակներ.
Աղյուսակ 1-1     Հիմնական խնդիրներ                               30
Աղյուսակ 2-1     Կատարողական չափանիշները. “Երևան ջուր�?           41
                 ընկերության վարձակալության պայմանագիր
Աղյուսակ 2-2     Կատարողականի չափանիշները.                       43
                 “Հայջրմուկոյուղու�? կառավարման պայմանագիրը
Աղյուսակ 2-3     Կատարողական չափանիշներ 3 տարածքային             45
                 ջրմուղկոյուղիների կառավարման պայմանագրով
Աղյուսակ 2-4     Կորուստների ենթադրյալ տեղերի                    49
                 գնահատականներ
Աղյուսակ 2-5     Ներկայումս ոլորտին հանձնարարված կապիտալ         52
                 ներդրումների ծրագրերը
Աղյուսակ 3-1     ԵՋ. երկարաժամկետ ներդրումային կարիքների         72
                 գնահատում
Աղյուսակ 3-2     ԵՋ. կարճժամկետ “հրատապ�? ներդրումային            73
                 կարիքներ
Աղյուսակ 3-3     ԵՋ. կատարողականների պլանային բարելավում`        73


                                    7
                74-79 մլն ԱՄՆ դոլարի “հրատապ�? ներդրումների�?
Աղյուսակ 3-4    Լիզինգային պայմանագրեր. հիմնական տարրեր         79

Գծապատկերներ

Գծապատկեր 1-1   Հիմնական քաղաքական առաջարկությունները`          21
                ըստ առաջնայնության
Գծապատկեր 1-2   Առաջնահերթությունների առաջարկված                21
                հերթականությունը

Գծապատկեր 2-1   Եռանկյունի հարաբերություններ ծառայությունների   38
                մատու�?ման դաշտում
Գծապատկեր 2-2   Գործող կառավարման մոդելներ. Հայաստանի           40
                ջրամատակարարման ոլորտ
Գծապատկեր 2-3   “Երևան ջուր�? ընկ. ջամատակարարման                43
                տևողությունը, 2010 թ.

Գծապատկեր 2-4   ԵՋ ընկերության պայմանագրային կառու�?վածքը        55

Գծապատկեր 2-5   “Հայջրմուղկոյուղու�? պայմանագրային կառու�?վածքը   56

Գծապատկեր 3-1   Հիմնական միջո�?ների կառավարում                   64

Գծապատկեր 3-2   Ֆինանսական կայունությանն առնչվող մի քանի        65
                հիմնական հար�?եր
Գծապատկեր 3-3   Ֆինանսական կայունություն. ծառայությունների      66
                չափորոշիչների մատչելիության գնահատում,
                սակագներ և սուբսիդիաներ
Գծապատկեր 3-4   Ֆինանսական կայունություն. սակագների,            67
                սուբսիդիաների և ծախսերի հավասարակշռում
Գծապատկեր 3-5   Ներկայումս Հայաստանում սակագներն ավելի �?ածր     68
                են, քան տարածաշրջանում
Գծապատկեր 3-6   Ֆինանսական կարիքներ և պահպանման                 70
                կատեգորիաներ
Գծապատկեր 3-7   Ապագա հնարավոր ներդրումային կարիքները           71
Գծապատկեր 3-8   �?արբեր ՊՄԳ պայմանագրերի հիմնական տարրերը        77
Գծապատկեր 4-1   �?ակագնի կայունություն                           90
Գծապատկեր 4-2   Բազիասային ս�?ենար                               93
Գծապատկեր 4-3   Դրամական միջո�?ների դրական հոսքի ս�?ենար          94


                                  8
Գծապատկեր 4-4   Կուտակային դրամական միջո�?ների դրական հոսքի      95
                ս�?ենար
Գծապատկեր 4-5   Բազային ս�?ենար կառավարման պայմանագրի�?           96
                լիզինգային համաձայնագրին ուշ ան�?նելու դեպքում
Գծապատկեր 4-6   Հայաստանի ջրային ոլորտում ՊՄԳ մեխանիզմների      100
                ժամկետներ

Ներդիրներ

Ներդիր 3-1      �?արբերությունը լիզինգի և աֆերմաժի պայմանագրի    76
                միջև. սա սոսկ բառախաղ չէ
Ներդիր 3-2      Հիբրիդային պայմանագրեր                          82
Ներդիր 3-3      Հիբրիդ մեխանիզմների օրինակներ:                  83
Ներդիր 4-1      Ջրաչափերի նորա�?ման առաջարկ - Երևանի համար       86
Ներդիր 4-2      Ջրի սակագնի փոփոխությունները մի քանի ՊՄԳ-       88
                ներում
Ներդիր 5-1      Ծառայության կայունություն                       109




                                  9
                          Երախտիքի խոսք



      �?ույն նոթերը պատրաստել են Ահմեդ Էյվեյդան (»րկրում տվյալ ոլորտում
իրականա�?վող       ծրագրերի    համակարգող),     Քլեդան      Մանդրի-Պերոն
(ենթակառու�?վածքի       ավագ     մասնագետ),     Զարուհի      Թոխմախյանը
(ծրագրերիպատասխանատու), Դեվիդ �?թիգգերսը (ջրային ոլորտի խորհրդատու),
Վիքրամ Կութարին (ենթակառու�?վածքի ավագ տնտեսագետ), Լարս Ռասմուսոնը
(×արտարագետ-հիդրոտեխնիկ), �?եուտա Կա�?անիկուն (խորհրդատու), Միլեյն դե
�?եսուս Ռեյեսը, Գայանե Դավթյանը և Չալիդա Չարարնսուկը (ծրագրի օգնականներ):
Էյն Մենզիսը (ենթակառու�?վածքի ավագ մասնագետ) պատրաստել է չհաշվառված
ջրի մասին հավելվածը: Ջութի Բիսբեյը (վերլուծաբան) օգնել է խմբագրելու սույն
փաստաթուղթը:
      Թիմը երախտապարտ է Հայաստանի իշխանություններին և ոլորտի
շահագրգիռ կողմերին �?ու�?աբերած օժանդակության համար: Նաև հատուկ
երախտագիտություն       է     հայտնում     կառավարության    բարձրաստիճան
պաշտոնյաներին, Հանրային ծառայությունների կարգավորման հանձնաժողովի
անդամներին, դոնորների գործակալություններին և մասնավոր օպերատորներին,
ովքեր    պատրաստակամությամբ         ժամանակ,    փաստաթղթեր,     տվյալներ,
փորձագիտական կարծիքներ տրամադրե�?ին և ուղղություն �?ույ�? տվե�?ին այս նոթերի
պատրաստման       ընթա�?քում:    Թիմը,    մասնավորապես,   երախտապարտ      է
փոխվարչապետ և տարածքային կառավարման նախարար պրն Արմեն Գևորգյանին,
Ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի նախագահ պրն Անդրանիկ
Անդրեասյանին, Ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի նախագահի տեղակալ
պրն Գագիկ Խաչատրյանին, Հայաստանի կենտրոնական բանկի կառավարչի
տեղակալ պրն Ներսես Երի�?յանին, ֆինանսների փոխնախարար պրն Վարդան
Արամյանին,     Հանրային    ծառայությունների կարգավորման     հանձնաժողովի
նախագահ պրն Ռոբերտ Նազարյանին և ՀՀ նախագահի խորհրդական պրն Արամ
Ղարիբյանին նրան�? դիտողությունների, քննարկումների և աջակ�?ության համար:
Ուզում ենք շնորհակալություն հայտնել նաև “Երևան ջուր�? ընկերության և
“Հայջրմուղկոյուղի�? ընկերության ղեկավարությանը` տվյալ նոթերի պատրաստման
ընթա�?քում �?ույ�? տված անգնահատելի օժանդակության համար:
      �?ույն ուսումնասիրությանը չափազան�? կարևոր նպաստ բերե�? 2010 թ.
հունիսի 16-ին վարչապետ պրն �?իգրան �?արգսյանի և Հարավային Կովկասի
տարածաշրջանի      տնօրեն    պրն  Ասադ   Ալամի  համանախագահությամբ
կազմակերպված սեմինարը` ուղղված քաղաքականությունը որոշելուն:    Այս
գիտական սեմինարին հավաքվե�?ին հիմնական քաղաքական գործիչները,
կարգավորման հանձնաժողովը, Հայաստանի ջրային ոլորտում աշխատող


                                   10
մասնավոր օպերատորները, ակտիվ դոնորները և պետական-մասնավոր
գործընկերության ոլորտի ականավոր միջազգային փորձագետները:
      Քաղականության նոթերը գրվել են Մանուէլ Մարինոյի (ոլորտի ջրային
ծրագրերի թիմի ղեկավար) տեխնիկական խորհրդի և ECSSD ղեկավարության, այդ
թվում Վաել Զակութի (ոլորտի կառավարիչ, քաղաքի և ջրի հար�?երով) և Փիթեր
Թոմսոնի (ոլորտի տնօրեն) ուղղորդմամբ:




                                 11
                          ԳՈ�?ԾԱԴԻ�? ԱՄՓՈՓՈՒՄ


1.     Ներածություն

     1. Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը (ՀՀԿ) վարում է
        առաջընթա�? քաղաքականություն` երկրի       3,1 մլն կազմող բնակչությանը
        մատու�?վող ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների
        զարգա�?մանն օժանդակելու ուղղությամբ: Հայաստանը կանգնել էր հարաճուն
        պահանջարկի,     քայքայվող    հիմնական     միջո�?ների   և    կիսաքանդ
        ենթակառու�?վածքի առջև, ինչի հետևանքով մատու�?վող ծառայությունների
        մակարդակը սկսե�? հետզհետե նվազել, իսկ գինը` բարձրանալ: Խորհրդային
        Միության տարիներին     կատարվել են հսկայական ներդրումներ` բոլոր
        կեն�?աղային և մասնագիտական, քաղաքային և գյուղական օգտագործողներին
        ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ժամանակակի�? ծառայություններ
        մատու�?ելու նպատակով: �?ակայն այն պայմաններում, երբ էլեկտրաէներգիան
        գրեթե անվճար էր, իսկ ջրային պաշարները համարվում էին անսպառ,
        հիդրոտեխնիկական գործընթա�?ի որևէ փուլում ջրի հոսքերն ու ծավալները
        չէին չափվում, իսկ սարքերն ու ենթակառու�?վածքները նախագծվել էին`
        հաշվի առնելով կեն�?աղային մեծ սպառման չափորոշիչները: �?պառողները
        ստանում էին գրեթե ամբողջական ծառայություններ: �?արբերությունն իրական
        կարիքների և հաշվարկային կարողությունների միջև, ինչպես նաև երկար
        տարիների     ընթա�?քում    նորոգման,   նորա�?ման      և   պահպանման
        աշխատանքների պակասը հանգե�?րին ջրի հոսակորստի և սխալ
       օգտագործման թե՛ պետական �?ան�?երում, թե՛ տնային տնտեսություններում:
     2. Խորհրդային տնտեսության փլուզումի�? հետո երկար տարիներ Հայաստանի
        ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման համակարգերի մեծ մասը բավական
        վատ վիճակում էր: Չնայած երկրում ջրի առատությանը, գրեթե ամբողջ
        բնակչությունը ջրի�? օգտվում էր օրական ընդամենը մի քանի ժամ: Ան�?ած
        տասնամյակի ընթա�?քում Հայաստանի կառավարությունը պետական-
        մասնավոր գործընկերության մոդելի ավելի ինտենսիվ կիրառման միջո�?ով
        ջանքեր գործադրե�? խմելու ջրի և ջրամատակարարման համակարգի
        մատչելիությունը, հուսալիությունը և որակը բարձրա�?նելու ուղղությամբ, ինչը
        փոխե�? ոլորտի կառավարման ձևը             և բարեփոխե�? բաժանորդներին
        մատու�?վող ծառայություններն ու դրան�? որակը:




                                       12
3. Մեր օրերում Հայաստանի բնակչության մեծ մասը սպասարկվում է
   ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման երեք ջրմուղկոյուղիներով, որոնք
   գործում են պետական-մասնավոր գործընկերության մոդելի շրջանակներում:
•   “Երևան ջուր�?. սպասարկում է 1 մլն կազմող բնակչությանը “Վեոլիայի�? հետ
    վարձակալության պայմանագրի շրջանակներում:
•   Հայաստանի      ջրամատակարարման     և    ջրահեռա�?ման   ընկերություն
    (“Հայջրմուղկոյուղի�?). սպասարկում է 0,62 մլն մարդու` �?ԱՈՒ�?-ի հետ
    կառավարման պայմանագրի շրջանակներում;
•   Երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիներ (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ).
    սպասարկում են 0,32 մլն մարդու MVV-ի հետ կառավարման պայմանագրի
    շրջանակներում:




•   Բա�?ի դրանի�?, այս ջրմուղկոյուղիների սպասարկման տարածքի�? դուրս 560
    գյուղ կա, որոնք սպասարկվում են տարբեր մոդելներով:


4. Ջրային ոլորտը բարեփոխվել է, սակայն անելիքները դեռ շատ են: �?ասնյակ
   տարիներ    ջուր   չունենալու�?  հետո     ջրամատակարարման       ժամերի
   տևողությունն այժմ զգալիորեն երկարել է: “Հայջրմուղկոյուղու�? տարածքում,
   օրինակ, օրական ջրամատակարարման 4,2 ժամ տևողությունն ավելա�?ել

                                 13
  միջինը 4 և ավելի ժամով: Ծառայությունների այս բարելավմանը հնարավոր
  եղավ հասնել պետության և ՄՖՀ-ների ֆինանսավորմամբ մասնավոր
  հատվածի օպերատորների կողմի�? ներդրումային ծրագրերի արդյունավետ
  իրականա�?ման շնորհիվ, որոն�? նպատակն էր բարձրա�?նել աշխատանքի
  արդյունավետությունը     և    ավելի   նպատակահարմար      օգտագործել
  սահմանափակ միջո�?ները: Չնայած, սկսած 1980-ական թթ, ջրային
  պաշարների հաշվեկշիռը երկրի շատ տարածքներում լավա�?ել է, և
  ջրամատակարարման բարելավման առաջընթա�? կա այն տար ած ք ն ե ր ո ւ մ ,
  որտեղ ներգրավված է մասնավոր հատվածը, այսուհանդերձ Հայաստանի
  տարածքի մեծ մասում կայուն ջրամատակարարման ծառայություններ
  մատու�?ելու համար անհրաժեշտ ինստիտու�?իոնալ շրջանակը դեռ թույլ է:
  “Հայջրմուղկոյուղու�? կառավարման պայմանագիրն (ԿՊ) ավարտվում է 2013 թ.
  վերջին: “Հայջրմուղկոյուղու�? համար կարևոր են ՊՄԳ հետագա մոդելները`
  իրեն�? բազմազան տարբերակներով, այդ թվում` գործող կառավարման
  պայմանագրի�? միջազգային մասնավոր օպերատորի հետ վարձակալության
  պայմանագրին ան�?նելը:
5. Միայն ՊՄԳ պայմանագիրը չի կարող հաղթահարել ոլորտի բոլոր
   մարտահրավերները: Ենթակառու�?վածքի և հիմնական միջո�?ների վիճակը դեռ
   շատ վատ է, համակարգը ողջամիտ վիճակի բերելու և ծառայություններն
   ընդլայնելու համար անհրաժեշտ են լուրջ ներդրումներ: �?ակագինը`
   եկամուտների հիմնական աղբյուրը, այժմ բավարար չէ նույնիսկ ընթա�?իկ
   շահագործման և պահպանման ծախսերը ծածկելու համար: Չհաշվառված ջրի
   բարձր տոկոս ունե�?ող համակարգի կառավարման անհրաժեշտությունը (երբ
   85% կազմող ընդհանուր կորուստների�? 40-45%-ը տեխնիկական կորուստներն
   են) հեռա�?նում է սակավ միջո�?ները համակարգի բարեկարգման
   աշխատանքների�?, մինչդեռ ջրի կորուստների բարձր մակարդակն իր
   գործառնական և ֆինանսական արժեքն ունի: �?պառողներին մատու�?վող
   ծառայությունները կիսատ-պռատ են, ինչը բարդա�?նում է սակագների
   բարձրա�?ման հիմնավորումը: Դեռ անհրաժեշտ են էական ներդրումներ`
   կրճատելու չհաշվառված ջրի բարձր տոկոսը, վերականգնելու վատ վիճակում
   գտնվող ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման համակարգը և շարունակելու
   ինստիտու�?իոնալ    և   ֆինանսական     կարողությունների  զարգա�?ումը:
   Անհամաչափությունն ավելի սուր է քաղաքային և գյուղական տարածքների
   միջև: Համակարգի թերությունները կարելի է      վերա�?նել միայն ջրային
   համակարգերի վերականգնման միջո�?ով, ինչպես նաև սահմանված
   առաջնահերթությունների    և   կարգավորման       ու   ինստիտու�?իոնալ
   փոփոխությունների ընդունմամբ:
6. Հայաստանի կառավարությունը խնդրել է Համաշխարհային բանկին
   իրականա�?նել Հայաստանի    ջրամատակարարման  ծառայությունների


                                14
       մատու�?ման      վերլուծությունը`   ոլորտի  հրատապ    բարեփոխումային
       միջո�?առումները և “Հայջրմուղկոյուղու�? համար         ՊՄԳ-ի լավագույն
       կառու�?վածքի տարբերակը որոշելու նպատակով: Քանի որ կառավարության
       որոշումն առաջիկա քայլերի վերաբերյալ կախված է ոչ միայն
       “Հայջրմուղկոյուղու�? կառու�?վածքի�?, այլև ջրամատակարարման նկատմամբ
       ընդհանուր ռազմավարական մոտե�?ումի�?, սույն “Քաղաքականության մասին
       նոթերում�? (նոթեր) ուսումնասիրվում է Հայաստանում գոյություն ունե�?ող
       իրավիճակը ինտեգրված ջրի կառավարման տեսանկյունի�?` նպատակ
       ունենալով ա) ուղղորդել` ինչպես բարձրա�?նել մատու�?վող ծառայությունների
       մակարդակը, բ) ապահովել ոլորտի երկարաժամկետ կայունությունը և գ)
       ապահովել ծառայությունների մատչելիությունն օգտագործողների համար`
       ջանալով հասնել աշխատանքների ծախսածածկման: Նոթերում կատարվում է
       ոլորտի աշխատանքի և ջրամատակարարման ծառայությունների գործնական
       մատակարարման           մեջ      առկա     խնդիրների     վերլուծություն:
       Առաջարկությունների       շեշտը     դրված   է   ոլորտին    ներհատուկ
       քաղաքականության այնպիսի տարբերակների տրամադրման վրա, որոնք
       ուղղված են ջրամատակարարման ծառայությունների արդյունավետ
       կառավարմանը` նպատակ ունենալով հասնել Հայաստանի Հանրապետության
       կառավարության զարգա�?ման նպատակներին:
     7. �?ույն նոթերը չեն անդրադառնում ջրային ոլորտի այլ կողմերին, ինչպես,
        օրինակ`    վճարելու  հնարավորության  կամ    պատրաստակամության
        վերլուծությանը,  երկարաժամկետ    սակագնային   քաղաքականությանը,
        ինստիտու�?իոնալ բարեփոխումներին, կոյուղաջրերի և կեղտաջրերի
        մանրամասն վերլուծությանը` շրջակա միջավայրի վրա ազդե�?ությունը
        ներառյալ, ջրային պաշարների և ոռոգման մանրամասն վերլուծությանը:
        Ավելին, “Ջրմուղկոյուղու�? տարածքի�? դուրս գտնվող 560 գյուղի
        ջրամատակարարման հար�?ը լիարժեք ուսումնասիրված չէ տվյալ նոթերում:

2.     Ոլորտի ամփոփ և հիմնական մարտահրավերներ

     8. Հայաստանն ունի համեմատաբար առատ ջրային պաշարներ, եթե հաշվի
        առնենք, որ խմելու ջրի նպատակների համար պահանջվող ծավալները
        սահմանափակ են: Ընդհանուր ջրային պաշարների տարեկան միջին ծավալը
        կազմում է 10,2 մլրդ խմ, որի�? 2,4 մլրդ խմ օգտագործվում է խմելու նպատակով:
        Անկախություն ձեռք բերելու�? հետո արդյունաբերական և գյուղատնտեսական
        գործունեության կտրուկ կրճատման պայմաններում ջրային պաշարները մեր
        օրերում վտանգված չեն:
     9. Վերջին տասը տարվա ընթա�?քում Հայաստանում արձանագրվել են
        նշանակալի օրենսդրական և ինստիտու�?իոնալ ձեռքբերումներ ջրային


                                       15
    պաշարների կառավարման և պահպանության գծով, որոնք հիմնականում
    ուղղված էն եղել երկրում ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարման
    (ՋՊԻԿ) սկզբունքների ներդրմանն ու կիրառմանը: Համագործակ�?ելով
    միջազգային կազմակերպությունների հետ, այդ թվում` Համաշխարհային
    բանկի, իրականա�?վել են մի շարք նախաձեռնություններ` որպես
    օժանդակություն այդ ջանքերին:
10. Ներկայիս դրությամբ ջրային ոլորտի բարեփոխումների նպատակն է
    ապակենտրոնա�?նել ջրային պաշարների կառավարման գործառույթները:
    Խնդիրն է ավելի արդյունավետ և ինտեգրված կառավարել ջրային պաշարները
    ջրավազանի մակարդակում հօգուտ անհատական ջրօգտագործողների,
    ինչպես նաև ապահովել պաշարների լավագույն օգտագործումն ազգային և
    տարածաշրջանային մակարդակում:
11. Ջրային պաշարները` ինչպես խմելու, այնպես էլ ոռոգման նպատակներով,
    ընդհանուր առմամբ առատ են և հիմնականում բաղկա�?ած են գրունտային և
    աղբյուրների ջրերի�?: 120 ջրամատակարարման համակարգերի�? շուրջ 107-ը
    սնվում են աղբյուրների ջրերի�?, իսկ մնա�?ած 13-ը` գետակների�?: Ջրային
    պաշարները բավական լավ են պաշտպանված, և աղտոտումը կամ
    մանրէաբանական        վարակը    հազվադեպ    են:   Միայն    երաշտի
    ժամանակահատվածում են ջրի լուրջ պակասի դեպքեր եղել:
12. Ջրի արտադրության պահանջարկի պատճառը համարվում է չհաշվառված ջրի
    բարձր մակարդակը: Չհաշվառված ջրի, այսինքն` տեխնիկական և առևտրային
    կորուստների      տոկոսը,      համաշխարհայինի      համեմատությամբ,
    ամենաբարձրների�? է (մինչև 85%): ՉՀՋ-ի տոկոսի նվազե�?ումը, գու�?ե ջրային
    պաշարների առկայության պատճառով, գործող ՊՄԳ պայմանագրերում չի
    ընդունվել որպես կատարողականի չափանիշ: Չնայած Հայաստանն ամենայն
    հավանականությամբ կարճաժամկետ հատվածում պաշարների սակավության
    հետ կապված խնդիր չի ունենա, սակայն, եթե հաշվի առնենք կլիմայի
    փոփոխության ազդե�?ությունը, երկարաժամկետ արդյունավետության և
    հարատևության առումով նման գործելակերպը դրական չի համարվում: ՉՀՋ-
    ին առնչվող խնդիրները հետևյալն են.
•   Ճշգրիտ ջրաչափման բա�?ակայությունը ինչպես կեն�?աղային, այնպես էլ
    համակարգի մակարդակում նշանակում է, որ ՉՀՋ փաստա�?ի ծավալն
    անհայտ է, հայտնի է միայն մեծության կարգը:
•   ՉՀՋ-ի մոտ 40%-ը համարվում է “առևտրային կորուստ�?, ներառյալ` ջրի
    գողությունը, ապօրինի միա�?ումները կամ ոչ ճշգրիտ հասույթները, սակայն
    ամեն դեպքում առան�? պատշաճ ջրաչափման հնարավոր չէ արդյունավետ
    լուծել այդ խնդիրը:



                                 16
    •   Շուրջ 40-45%-ը համարվում է “տեխնիկական կորուստ�?, ինչպես, օրինակ`
        հոսակորուստները առկա ենթակառու�?վածքի �?ան�?ի վատ վիճակի
        պատճառով:
    13. �?ակագները շատ �?ածր են, հետևաբար հիմնական միջո�?ների վերականգնման
        համար ֆինանսական միջո�?ները բավարար չեն: Գաղափարն այն է, որ
        սակագները պետք է ապահովեն շահագործման և պահպանման
        ծախսածածկումը` ունենալով փոփոխվող տնտեսական պայմաններին
        հարմարվելու մեխանիզմներ: �?ակագնի մակարդակը Հայաստանում` մոտ
        200/խմ դրամ (0,55/խմ ԱՄՆ դոլար ), թերևս �?ածր է տարածաշրջանային կամ
        միջազգային նորմերի համեմատությամբ (որտեղ սակագինը հիմնականում
        մոտ 400/խմ դրամ է), սակայն ներկայումս մեկ ընտանիքի ամսական միջին
        ծախսերը մատչելիության շեմի ընդունված նորմի�? ավելի �?ածր են (օրինակ`
        ըստ    Արդյունքների    վրա    հիմնված    օգնության    համաշխարհային
        գործընկերության (ԱՀՕՀԳ/ԳՊՕԲԱ) մատչելիության չափի` սակագինը պետք
        է սահմանվի ընտանիքի միջին եկամտի շուրջ 4%-ի չափով): Ավելին, չնայած
        սակագնի    որոշ     ավելա�?ումներ   թույլատրվել   են    Կանոնակարգող
        հանձնաժողովի կողմի�?, սակայն դրանք հաճախ հետաձգվում են, իսկ
        հաստատման գործընթա�?ը �?ավագին է: Նույնիսկ, երբ գործող սակագնային
        սահմանափակումները սկսում են ազդել պահպանման աշխատանքների
        մակարդակի       և   շահագործող     ձեռնարկությունների    “տնտեսական
        հավասարակշռության�?      վրա,   ծախսածածկումը      սակագնի    հետագա
        բարձրա�?ման հաշվին ապահովելու առնչությամբ դժկամություն է
        �?ու�?աբերվում:
    14. �?ակագնային      քաղաքականությունը     պետք     է     ապահովի    ոլորտի
        երկարաժամկետ       կայունությունը:  �?ակագնային        քաղաքականության
        քանակական վերլուծությունն ընդգծում է հիմնական խնդիրների անհապաղ
        լուծման անհրաժեշտությունը: Մասնավորապես, պահպանելով նույն
        սակագինը երեք տարվա ընթա�?քում, ոլորտի երկարաժամկետ կայունությանը
        2022 թ. հասնելու համար 1 անհրաժեշտ կլինի 2014 թ. 2 սակագինը բարձրա�?նել
        33%-ով: Նույնիսկ անվանական արժեքներն օգտագործելու դեպքում

1
  Ֆինանսական կայունությունը սահմանվում է որպես ջրմուղկոյուղու ընկերության կարողություն`
հոգալու իր ծախսերը, մարելու պարտքը և փոխարինելու մաշված հիմնական միջո�?ները: 2022 թ.
ընտրվել է այն ենթադրությամբ, որ այդ տարին լինելու է Միջազգաին ֆինանսական
կորպորա�?իաների կողմի�? 8-10 տարի արտոնյալ ժամկետով տրամադրված փոխառություններով 100
մլն ԱՄՆ դոլար կազմող ներդրումային փաթեթի պարքտի սպասարկման առաջին տարին (որը, ըստ
հետագա վերլուծության, համարվում է անհապաղի�?-կարճաժամկետ ներդրումների կարիքների
գումար): �?ակագինը պետք է բարձրանա մշտական տեմպով, եթե որոշակի քայլ չձեռնարկվի
(օրինակ` պահպանել սակագինը նույն մակարդակի վրա մի քանի տարվա ընթա�?քում կամ
վերաբաշխել զուտ եկամուտը սակագնի սուբսիդավորմանը):
  Անվանական արժեքը
2




                                          17
   հարկավոր է հաշվի առնել այն փաստը, որ սակագները գնաճին
   համապատասխան       չեն   բարձրա�?վել:   Բա�?ի  դրանի�?,    Հայաստանի
   կառավարությունը   2011-2013   թթ.    պետական   բյուջեի�?   պետք    է
   սուբսիդավորման զգալի գումարներ հատկա�?նի (ավելի քան 2 մլրդ դրամ 2012
   թ.)` գոյություն ունե�?ող պարտքը մարելու, հիմնական միջո�?ները
   փոխարինելու և սակագներով չծածկվող ծախսերը փակելու համար:
15. Մասնավորապես, “Հայջրմուղկոյուղին�? ստիպված եղավ շուրջ 50%-ով
    կրճատել իր կանոնավոր պահպանման ծախսերը` բարելավելու համար իր
    ֆինանսական �?ու�?անիշները, քանի որ գործող սակագնով ամբողջ
    ծախսածածկումը հնարավոր չէ ապահովել: Օրինակ` ամեն տարի
    անհրաժեշտ     է   փոխել     մոտ    200   ջրաչափ,      բայ�?   եկամուտների
    անբավարարության պատճառով “Հայջրմուղկոյուղին�? 2010 թ. ոչ մի ջրաչափ չի
    կարողա�?ել փոխել: Նույնը կարելի է ասել քլորա�?ման սարքավորման և
    ջրամբարների շենքերի մասին, քանի որ դրան�? պահպանմանն ուղղված
    աշխատանքներ չեն կատարվել: “Հայրջմուղկոյուղին�? ստիպված էր
    էլեկտրական համակարգերի և պոմպերի ծախսերի համար պահանջվող 120
    մլն դրամը կրճատել մինչև 95 մլն դրամ: Նմանապես, խողովակների և ձևավոր
    մասերի փոխարինման և պահպանման աշխատանքներն անհրաժեշտ 120 մլն
    դրամի�? նվազել են մինչև 70 մլն դրամ: Հարկ է նշել, որ վերը նշված ծրագրերում
    պարտքի սպասարկումը գործառնական ծախսերի մաս չի կազմել:
16. Ջրամատակարարման տևողության երկարա�?ումը կարող է տեղի ունենալ
    միայն ենթակառու�?վածքի համար տրամադրվող ներդրումների ավելա�?ման
    պարագայում: Գործող կառավարման և վարձակալության պայմանագրերում
    գլխավոր կատարողական �?ու�?անիշը, որն օգտագործվում է ծառայությունների
    մակարդակի բարելավումները գնահատելու համար, ջրամատակարարման
    տևողությունն է: Վարձակալության ծրագրով նախատեսված ծառայության
    թիրախներին հասնելու և աշխատելու հնարավորություն ունենալու համար
    վարձակալը պետք է իմանա կատարվելիք ներդրումների առկա միջո�?ները և
    նման ներդրումների գնահատված շրջանակը: �?կզբնական հաշվարկների
    համաձայն` կարճաժամկետի�? միջնաժամկետ ներդրումային կարիքները
    (2011-2015 թթ.) կարող են կազմել շուրջ 179 մլն ԱՄՆ դոլարին համարժեք
    գումար (79 մլն ԱՄՆ դոլար Երևանում և 100 մլն ԱՄՆ դոլար`
    “Հայջրմուղկոյուղու�? սպասարկման տարածքում):
17. Փորձառու օպերատորի ունակությունները կապահովեն, որ գործող
    համակարգը       բերվի    հնարավոր     առավելագույն     գործառնական
    արդյունավետության, բայ�? այն չի կարող առան�? պատշաճ ներդրումային
    ծրագրի լուծել վերը նշված խնդիրները: ՊՄԳ ոչ մի մոդել չի կարող հասնել
    աշխատանքի �?ու�?անիշների բարձրա�?ման առան�? ներդրումների, որոնք
    անհրաժեշտ են համակարգի պատշաճ վերականգնման, արդիականա�?ման և


                                   18
       ընդլայնման համար:       �?ա ի լրումն նյութերի, սարքավորումների,
       կառավարման և աշխատուժի ֆինանսավորման, ինչն անհրաժեշտ է գոյություն
       ունե�?ող ենթակառու�?վածքի և շահագործմանն ու պահպանմանն ուղղված
       աշխատանքներն իրականա�?նելու համար: Լավ սահմանված ներդրումային
       ծրագիր մշակելու կարիք կա` օժանդակելու համար ՊՄԳ օպերատորի
       գործունեությանը, եթե մասնավոր հատվածը մտադրություն ունի հասնելու
       աշխատանքի �?ու�?անիշների առաջարկված բարելավմանը:

3.     ՊՄԳ կառու�?վածքը ջրամատակարարման ոլորտում

     18. ՊՄԳ մոդելի օգտագործումը Հայաստանի ջրամատակարարման և
         ջրահեռա�?ման ոլորտի աստիճանական զարգա�?ման լավ օրինակ է եղել:
         Հայաստանի      կառավարությունը     հետզհետե    մասնավոր    հատվածի
         մասնակ�?ությունն ավելի ու ավելի է դիտում որպես ոլորտի բարեփոխումների
         ռազմավարության գլխավոր տարր: Պետական-մասնավոր գործընկերության
         մոդելները, որոնք հաջողությամբ իրականա�?վել են երկրի մի քանի
         ջրմուղկոյուղիներում, հանգե�?րել են ոլորտի զարգա�?ման շատ լավ
         արդյունքների, և Հայաստանը դարձել է տարածաշրջանի այն սակավաթիվ
         երկրների�? մեկը, որտեղ ՊՄԳ փորձն այսքան հաջողված է: ՊՄԳ առաջին
         մոդելը ներդրվել է Երևանի ջրմուղկոյուղում կառավարման պայմանագրի
         տեսքով: Այդ մոդելն ընտրվել է սկզբնական ներդրումներ անելու և գործող
         ջրմուղկոյուղու չափանիշների և աշխատանքի �?ու�?անիշների մասին
         բավականաչափ մանրամասն տեղեկատվություն կուտակելու նպատակով:
         Հիմնական տվյալներն իմանալու�? հետո հնարավոր կլիներ մասնավոր
         հատվածին ավելի բարձր աստիճանի ռիսկ վերապահել` պահանջելով
         նրան�?ի�? կրել որոշակի առևտրային ռիսկ (հասույթների հավաքագրման
         ռիսկը) և ներդնել որոշ միջո�?ներ` աշխատանքային կապի տալ ի տեսքով:
         Այսպիսով, մշակվե�? վարձակալության տիպի պայմանագրի կառու�?վածքը:
         Հետագա վարձակալության պայմանագրի շրջանակներում օպերատորը
         (�?Վեոլիա�?) ստանձնե�? հավաքագրումներն ավելա�?նելու հետ կապված ռիսկը`
         նաև տրամադրելով կառավարման իր փորձը, իրականա�?նելով շահագործման
         և պահպանման աշխատանքները, ինչպես նաև կառավարելով կապիտալ
         աշխատանքների ծրագիրը:
     19. Հետևելով Երևանի ՊՄԳ ծրագրի հաջողությանը և կիրառելով քաղած դասերը`
         կնքվե�?ին կառավարման        պայմանագրեր “Հայջմուղկոյուղու�? համար
         (�?ԱՈՒ�?), իսկ ավելի ուշ` երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների համար:
         “Հայջրմուղկոյուղին�? լավ է աշխատում,     և աշխատելով կառավարման
         պայմանագրի շրջանակներում, ձեռք է բերել ծառայությունների և ծախսերի
         խնդիրների ավելի լավ ընկալում: “Հայջրմուղկոյուղու�? պայմանագիրն այժմ
         մոտենում է ավարտին:

                                      19
4.     Առաջարկություններ ՊՄԳ կառու�?ման վերաբերյալ և հիմնական
       գործողություններ

     20. �?ույն նոթերում առաջարկվում է, որ “Հայջրմուղկոյուղին�? գործող
         կառավարման       պայմանագրի�?   ան�?նի      “ուժեղա�?ված    կառավարման
         պայմանագրի�? մոդելին (2011-2013 թթ.), որն այնուհետև կտանի դեպի
         վարձակալության պայմանագիր: “Ջրմուղկոյուղու�? գործող պայմանագիրը
         կերկարա�?վի ևս երկու տարով` մինչև 2013 թ. վերջը: Երեք տարածքային
         ջրմուղկոյուղիների կառավարման պայմանագիրն ավարտվում է 2012 թ., որը
         նույնպես կարող է երկարա�?վել մինչև 2013 թ. վերջը: Մտադրություն կա,
         հետևելով Երևանի ՊՄԳ-ի զարգա�?մանը, մինչև 2013 թ. վերջն այդ
         կառավարման պայմանագրերը վերափոխել վարձակալության պայմանագրի:
         Երևանի փորձը վկայում է, որ վարձակալության պայմանագիրը ապա�?ու�?ված
         արդյունավետ քայլ է կառավարման պայմանագրի�? հետո: Վարձակալության
         մոդելի օգտագործումը “Հայջրմուղկոյուղու�?, գու�?եև երեք տարածքային
         ջրմուղկոյուղիների հետ միասին, տրամաբանական հաջորդ փուլը կլինի:
         “Հայջրմուղկոյուղու�?    կառավարման       պայմանագրի        առաջարկվող
         երկարա�?ումն ամրապնդելու համար կարելի է ձեռնարկել որոշ
         միջո�?առումներ, որոնք մանրամասն ներկայա�?վում են ստորև: ՊՄԳ այլ ձևերը,
         ինչպես, օրինակ` ամբողջական կոն�?եսիան, կենսունակ չեն թվում, քանի որ
         օպերատորի�? կպահանջվի ֆինանսավորել իր ներդրումները միայն սակագնի
         եկամուտների�?, որոնք, ինչպես արդեն նշվել է, բավարար չեն: Հաշվի առնելով
         հսկայական ներդրումների կուտակված կարիքները և ամբողջական
         ծախսածածկումն ապահովող սակագների բա�?ակայությունը` տվյալ
         տարբերակը նկատի չի առնվել:


     21. “Հայջրմուղկոյուղու�?      փոխակերպումը     կախված      կլինի    ոլորտի
         բարեփոխումների տեմպի�?: Նման ան�?ումային ժամանակահատվածի համար
         ուսումնասիրվել է երկու տարբերակ` մեկը մինչև 2013 թ. վերջը, իսկ մյուսը`
         մինչև 2015 թ.: Այս ան�?ումը հետաձգելու առաջին հետևանքը սուբսիդավորման
         գումարն է, որը կպահանջվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ սակագները չեն
         հասնի ծախսածածկում ապահովող մակարդակի: Երկրորդ տարբերակը հեն�?
         սակագնի բարձրա�?ումն է: Վերլուծությունը �?ույ�? տվե�?, որ վարձակալության
       պայմանագրին      ավելի   շուտ    ան�?նելու   դեպքում    թե՛   պահանջվող
       սուբսիդավորման ծավալը և թե՛ սակագնի բարձրա�?ումն ավելի փոքր է: Այս
       դեպքում տարեկան միջին սուբսիդավորման գումարը կազմում է մոտ 1 739 մլն
       դրամ (հմմտ. տարեկան 1 851 մլն դրամի հետ ան�?ումն ավելի ուշ




                                       20
      իրականա�?նելու դեպքում) 3: Վարձակալության պայմանագրին ավելի շուտ
      ան�?նելու պարագայում ֆինանսական կայունա�?մանը 10 տարվա ընթա�?քում
      հասնելու համար սակագինը պետք է բարձրանա 34%-ով, մինչդեռ ավելի ուշ
      ան�?նելու պարագայում սակագնի պահանջվող բարձրա�?ումը կազմում է 40%:
      Այս տարբերությունները պայմանավորված են այն հանգամանքով, որ
      վարձակալության պայմանագիրը հանգե�?նում է արդյունավետության
      բարձրա�?ման 4, և ինչքան շուտ ապահովվի եկամուտների աճը, այնքան ավելի
      հարթ կլինի ան�?ումը ծախսածածկում ապահովող սակագների:
    22. Հիմնական     քաղաքական    առաջարկությունները    և    առաջնահերթ
        միջո�?առումների առաջարկվող հերթականությունը ներկայա�?ված են
        գծապատկեր 1-ում և ստորև բերված աղյուսակում: Դրանք ներկայա�?ված են
        չորս մասով.
      a. Իրավական   և   քաղաքական     գործողություններ   ջրային           ոլորտը
         միջնաժամկետ հատվածում (2-5 տարի) բարելավելու համար.
      b. Միջո�?առումներ`   ուղղված           “Հայջրմուղկոյուղու�?    կառավարման
         պայմանագրի երկարա�?մանը.
      c. Լրա�?ու�?իչ աշխատանքային խնդիրներ, որոնք պետք է ներառվեն
         “Հայջրմուղկոյուղու�? “ուժեղա�?ված կառավարման  պայմանագրի�?
         երկարա�?ման մեջ.
      d. Գործողություններ` ուղղված ոլորտի ամբողջական կայունա�?մանը,
         հատկապես այն գործողությունները, որոնք կապված են առաջարկված
         վարձակալության պայմանագրին (“Հայջրմուղկոյուղու�?) ան�?նելու հետ:




3
   Ներդրումների մակարդակներն ընդամենը կողմնորոշիչ են և հիմնված են մի քանի
ենթադրությունների վրա (հաշվի առնելով նաև մաշված հիմնական միջո�?ները փոխարինելու
կարիքը):
  Հարկ է հիշել, որ վարձակալության պայմանագրի դեպքում օպերատորի վարձատրությունը
4

կախված է նրա` բաժանորդների�? եկամուտներ հավաքելու կարողությունի�?:     Մոդելավորման
նպատակով ենթադրել ենք, որ օպերատորի վարձատրությունը կկազմի բաժանորդների�? հավաքված
եկամուտների 10%-ը:

                                       21
Գծապատկեր 1-1. Հիմնական քաղաքական առաջարկությունները` ըստ
առաջնայնության


     •    Առևտրային                                                  • �?եխնիկական կորուստների
          կորուստների շտապ                                              աստիճանական կրճատում
          կրճատում 15-20%                            �?պասարկման         տարեկան 2%
                             Ջրաչափություն
                                                     մակարդակ
                              Ունիվերսալ ջրա-       Հավասարակշռում է
                              չափեր և խ�?եր          սպասարկման ժամերը և
                              �?եփականության         ՉՀՋ-ի կրճատման թիրախները
                              փոխան�?ում
                              օերատորին

                             ՊՄԳ-ի                     �?ակագնային քա-
                             հաջողություն              ղաքականություն
                                                       Կայուն սակագին մինչև
                              Կատարելագործված
                                                        2013 թ. սակայն
                              ԿՊ Հայջրմուղկոյւղու
                                                       սուբսիդիաների
 •       Կատարողական          համար                                         •    Ֆինանսական
                              Ներդրումների պլան        33% ավելա�?ումով
         �?ու�?անիշների                                                            կայունություն
                              ԼՊ 2014 թ.               2014 թ.
         բարելավում                                                         •    Վերաներդրումներ
 •       Կայունություն                                                      •    ոլորտում



Գծապատկեր 1-2. Առաջնահերթությունների առաջարկված հերթականությունը


            2011

      Անհապաղ            Մինչև                      Մինչև                Մինչև                     Մինչև
                         հոկտեմբեր                  հունվար              դեկտեմբեր                 հունվար
                         2011                       2012                 2012                      2013

                                                                              �?կսել
          Իրագործել          Երկարա�?նել               Որոշել ՀՋԿ
                                                                           վարձակալա-               �?ահմանել
          ջրաչափու-           ԿՊ մինչև                սպասարկ-
                                                                               կան                 ծառայության
         թյան ծրագիր            2014                     ման
                                                                           պայմանագրի              մակարդակը
                                                      տարածքը
                                                                             մր�?ույթը




          Մինչև               Մինչև                   Մինչև
                                                                                Մինչև                Մինչև
          հունվար             հունվար                 2013-2014                                      2013-2014
                                                                                2013-2014
          2014                2014

        �?կսել                                        �?ահմանել                                      �?ահմանել
     վարձակալա-            Որոշել                                          Մշակել
                                                     արդյունա-                                      ինստի-
                         օպերատոր-                                         ներդրու-
         կան                                           վետ                                         տու�?իոնալ
      պայմանա-            ների թիվը                                         մային
                                                    սակագնային                                     հստակու-
        գիրը                                                               ծրագիր
                                                     համակարգ                                        թյուն



              2014




                                                       22
Ուշադրության թիրախը              Առաջարկություն/գործողություն
   Իրավական և քաղաքական գործողություններ ջրային ոլորտը միջնաժամկետ
               հատվածում բարելավելու համար (2-3 տարի)
Ջրաչափում             Կայուն ծրագրի անհապաղ իրականա�?ումը` ուղղված
                      ջրմուղկոյուղու սպասարկման տարածքում ջրաչափման
                      բարելավմանը, պետք է ներառի հետևյալը.
                           •   Ջրաչափերի և խ�?իկների սեփականության և
                               կառավարման     իրավունքի  փոխան�?ում
                               օպերատորներին:
                           •   Օպերատորները պետք է իրավունք ունենան
                               փակելու և հսկելու ջրաչափերի խ�?իկները:
Ծառայությունների      Ամբողջ երկրում. Ջրամատակարարման տևողության
մակարդակը             թիրախը պետք է լինի աստիճանական ավելա�?ումը`
                      նպատակ ունենալով 2022 թ. հասնել 24-ժամյա
                      ջրամատակարարման ամբողջ երկրում, ապահովելով
                      երաշխավորված  նվազագույն որակի   և ճնշման
                      թիրախները:

                      “Հայջրմուղկոյուղու�? համար հարկավոր է սահմանել
                      միջին օրական 16-18-ժամյա թիրախ (կախված որոշակի
                      քաղաքի�? կամ գյուղական վայրի�?)` ապահովելով որոշ
                      տարածքներում նվազագույն 8-ժամյա և կանոնավոր
                      ջրամատակարարում:
�?ակագին               Ազգային     սակագները          տարածաշրջանայինի
                      համեմատությամբ: Չնայած       առաջարկվում է վարել
                      միասնական ազգային քաղաքականություն սակագների
                      սահմանման համար, այնուամենայնիվ չի առաջարկվում
                      այս պահին ունենալ միասնական ազգային սակագին:
                      Եթե լինի միասնական ազգային սակագին, անհրաժեշտ
                      կլինի ունենալ նաև խաչասուբսիդավորում տարբեր
                      տարածքների միջև, ինչը կարող է առաջա�?նել
                      գործնական և քաղաքական դժվարություններ: Թեև որոշ
                      մեծ և փոքր քաղաքներում միջին սակագինն ավելի �?ածր է
                      լինելու (օրինակ` Երևանում), սակագներն անհրաժեշտ է
                      բարձրա�?նել     անկախ     այն    հանգամանքի�?,   որ
                      գործառնական ծախսերն ավելի �?ածր են:

                      Առաջարկվում է շրջաններում թողնել նույն սակագները:
                      Նպատակահարմար       կլինի   մտածել     նմանատիպ

                                  23
Ուշադրության թիրախը              Առաջարկություն/գործողություն
                      տարածքների շահագործումը համախմբելու մասին
                      (օրինակ` “Հայջրմուղկոյուղին�? և երեք տարածքային
                      ջրմուղկոյուղիները`   հասնելու   արդյունավետության
                      ծավալների     ավելա�?ումի�?   բխող   շահավետության
                      միջո�?ով, ակնկալելով կառավարման և գործառնական
                      ծախսերի կրճատում: �?ակայն դրան կարելի է հասնել
                      առան�? միասնական սակագնի միավորված տարածքի
                      վրա, քանի որ ընդունվելու տեսանկյունի�? այն կարող է
                      խնդիրներ ստեղծել այն քաղաքներում, որտեղ սակագինն
                      այժմ ավելի �?ածր է:

                      Վարձակալության      պայմանագրի       շրջանակներում
                      հարկավոր է սահմանել արդյունավետ սակագնային
                      մեխանիզմ, որը, 2014 թ. սկսած, կապահովի պատշաճ և
                      ըստ միջո�?ների եկամուտների հոսք, ինչը`
                         •   կսահմանի և նկատի կառնի սուբսիդավորման
                             բոլոր ծրագրերը,
                         •   հնարավորություն     կտա       ունենալու
                             ծախսածածկման սահմանված մակարդակ,
                         •   հաշվի կառնի պարտքի սպասարկումը (քանի որ
                             գոյություն ունե�?ող   պարտքերի      արտոնյալ
                             ժամկետը      մոտենում      է       ավարտին,
                             մասնավորապես` “Հայջրմուղկոյուղու�? դեպքում),
                         •   կլինի աստիճանաբար նվազող` սո�?իալական
                             ընդունելիության  և  հնարավորությունների
                             չափանիշներին համապատասխանելու համար և
                         •   հնարավորության կտա արդյունավետ և բավարար
                             ուղղումներ անելու ապագայում` ֆինանսական
                             կայունությունն ապահովելու նպատակով:

Ներդրումային ծրագիր   Կարճաժամկետի�? միջնաժամկետ ներդրումային ծրագրի
                      անհապաղ մշակում (100 մլն ԱՄՆ դոլար)` կատարելու
                      ենթակառու�?վածքի     անհրաժեշտ      բարելավումներ`
                      ուղղված ծառայությունների որակի բարձրա�?մանը և
                      աշխատանքային արդյունավետության ապահովմանը:
                      Շեշտը կդրվի հոսքի չափման և ՉՀՋ կրճատման միջո�?ով
                      (առաջարկվում    է   տարեկան    2%)    աշխատանքի
                      բարելավման, ինչպես նաև առնչվող ենթակառու�?վածքի


                                   24
Ուշադրության թիրախը                  Առաջարկություն/գործողություն
                        վերականգնման և ընդլայնման վրա:
       “Հայջրմուղկոյուղու�? կառավարման պայմանագրի երկարա�?ման հետ կապված
                                 գործողություններ
“Հայջրմուղկոյուղու�?        Երկարա�?նել գործող պայմանագիրը մինչև 2013 թ.
կառավարման                 վերջը:
պայմանագրի
ժամկետները
Օպերատորների թիվը          �?նտեսական մենաշնորհի�? խուսափելու համար
                           առաջարկվում է երկրում ունենալ մեկի�? ավելի
                           օպերատոր/վարձակալ: �?ա հնարավորություն կտա
                           նաև կատարելու համեմատական գնահատում և
                           բարձրա�?նելու ուղղակի մր�?ակ�?ությունը շուկայում:
Վարձակալության             Հաշվի     առնել    սույն   նոթերում     տրված
պայմանագրի մշակում         առաջարկությունները     և   սկսել   միջազգային
                           սակարկություններ մինչև 2012 թ. վերջը, որպեսզի
                           վարձակալության պայմանագիրը սկսվի 2014 թ.
                           հունվարի�?:
Վարձակալության             “Հայջրմուղկոյուղու�?              վարձակալության
պայմանագրի                 պայմանագրում նրա աշխարհագրական տարածքում
շրջանակներում              գտնվող երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների
“Հայջրմուղկոյուղու�?        հնարավոր        ապագա         ներառումը     մեծ
սպասարկման տարածքի         առավելություններ կտա ծավալների ընդլայնումի�?
ընդլայնում                 բխող շահավետության աճի, ֆինանսական հոսքերի
                           ընդհանուր մակարդակի բարձրա�?ման և ընդհանուր
                           կառավարման       ու գործառնական      պաշարների
                           օգտագործման շնորհիվ: Պայմանագրում հարկավոր է
                           նախատեսել դրույթ, որը թույլ կտա ապագայում
                           օգտվել այս հնարավորությունի�?:
    Լրա�?ու�?իչ առաջադրանքներ, որոնք պետք է ներառվեն “Հայջրմուղկոյուղու�?
       “ուժեղա�?ված կառավարման (ԿՊ) պայմանագրի�? երկարա�?ման մեջ
   •    Մանրամասն ներդրումային ծրագրի պատրաստում, որը կներառի երկրի
        բոլոր գյուղերը և կսահմանի հիմքեր առաջնահերթ ներդրումների համար:
   •    Աշխատանքային ծրագրի (Business Plan) և աշխատանքային ծրագրի տարեկան
        համատեղ ստուգման գործընթա�?ի մշակում:
   •    Կատարողականի     լրա�?ու�?իչ    կարևոր    �?ու�?անիշների   նախատեսում


                                      25
Ուշադրության թիրախը               Առաջարկություն/գործողություն
       պայմանագրի երկարա�?ման ժամանակահատվածի համար:
   •   Հիմնական միջո�?ների կառավարման և պահպանման ծրագրի ստեղծում, որը
       կներառի հատուկ պահանջներ շրջանային ջրաչափման տարածքի ստեղծման,
       �?ան�?ի համապատասխան գոտիավորման, ինչպես նաև պահպանման
       պլանավորման և իրականա�?ման համար:
   •   Պետության կամ միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների կողմի�?
       ֆինանսավորվող մոտ 100 մլն ԱՄՆ դոլարի կապիտալ ներդրումների
       իրականա�?ում:
  Ոլորտի ընդհանուր կայունությունը, հատկապես` կապված “Հայջրմուղկոյուղու�?
                    վարձակալության պայմանագրի հետ
ՊՄԳ             մոդելի Վարձակալության պայմանագիրն ապա�?ու�?ված և
ընտրություն            արդյունավետ քայլ է ջրմուղկոյուղու զարգա�?ման համար,
                       երբ կառավարման պայմանագրով արդեն հաջողությամբ
                       ստեղծված է տեխնիկական, գործառնական և առևտրային
                       տվյալների շտեմարանը: ՊՄԳ-ի այլ ձևերը, ինչպես,
                       օրինակ`   լիակատար      կոն�?եսիայի    պայմանագիրը,
                       կենսունակ չեն համարվել ոլորտի առկա վիճակի
                       պատճառով:
Ներդրումային ծրագիր    Ներդրումային ծրագիրը պետք է լինի այնպիսին, որ
                       ապահովի         օպերատորների    ծառայությունների
                       պահանջված      բարեփոխումների     իրականա�?ումը:
                       Ներդրումային ծրագիրը պետք է հավասարակշռություն
                       ապահովի       աշխատանքի      արդյունավետությունը
                       բարձրա�?նող աշխատանքների (օրինակ` հոսքի չափման
                       բարելավում, գոտիավորում) և գոյություն ունե�?ող
                       ենթակառու�?վածքի ընդլայնմանը և վերականգնմանն
                       ուղղված     կապիտալ     աշխատանքների        միջև:
                       Ներդրումային ծրագրի պատրաստումը կարող է հիմնվել
                       գործող ՊՄԳ կառավարման պայմանագրի օպերատորի
                       առաջարկների վրա, որը բնական է` ավելի լավ կարող է
                       գնահատել ներդրումային կարիքները և պլանավորել
                       իրականա�?ումը: Խորհուրդ է տրվում, որ այդ ծրագիրն
                       ուսումնասիրվի և ամփոփվի կառավարության անկախ
                       խորհրդականի կողմի�?` գործող օպերատորի հետ
                       �?անկա�?ած հնարավոր շահերի բախումի�? խուսափելու
                       նպատակով:
Աշխատանքային           Վարձակալը պետք է ներդնի աշխատանքային կապիտալ:

                                   26
Ուշադրության թիրախը              Առաջարկություն/գործողություն
կապիտալ               Վարձակալության պայմանագիրը պետք է ապահովի, որ
                      այդ կապիտալի վերադարձը հնարավոր լինի ողջամիտ
                      ժամանակահատվածում: �?ակագնի և եկամտի հոսքերը
                      պետք   է   արտա�?ոլեն   դա,  հակառակ    դեպքում
                      պայմանագրի տնտեսական կենսունակությունը կարող է
                      լարվածության առարկա դառնալ:
�?պասարկման տարածք     Վարձակալության պայմանագիրը պետք է ապագայում
                      հնարավորություն  տա ընդլայնելու  սպասարկման
                      տարածքը`       նախատեսելով    ծառայությունների
                      տրամադրումն այն գյուղերում, որոնք այժմ տվյալ
                      սպասարկման տարածքում չեն:
Ջրաչափեր              Ապահովել այնպիսի իրավիճակ, որ ջրաչափերի
                      սեփականության և պատասխանատվության իրավունքը
                      պատկանի օպերատորին (լավագույն գործելակերպ),
                      ինչպես    նաև     համակարգերի    պահպանման
                      հնարավորությունը`  սեփականության սահմանների
                      ներսում:
Հաշվապահական          Պահանջվում    է  հաշվապահական      հաշվառման
հաշվառում             չափորոշիչների հստակություն, օրինակ` հիմնական
                      միջո�?ների ամորտիզա�?իայի և հարկերի հար�?երում,
                      հատկապես ՊՄԳ պայմանագրերի առնչությամբ.
                        •   �?ա ազդե�?ություն ունի ԱԱՀ-ի վճարումների վրա,
                            որը գանձվում է չվճարված հաշիվների�? և
                            օպերատորի կողմի�? կատարված ներդրումների�?,
                            որոնք ավարտելվուն պես փոխան�?վում են
                            կառավարությանը: Հայաստանը վերջերս օրենք է
                            ընդունել, համաձայն որի` 100 մլն դրամը (մոտ
                            250000 ԱՄՆ դոլար) գերազան�?ող շրջանառություն
                            ունե�?ող ընկերությունները, սկսած 2011 թ., պետք է
                            կիրառեն     ֆինանսական     հաշվետվությունների
                            միջազգային չափորոշիչներ (ՖՀՄՉ/IFRS): “Երևան
                            ջուրն�? ան�?նում է ֆինանսական կառավարման այս
                            նոր       համակարգին:       “Հայջրմուղկոյուղու�?
                            յուրաքանչյուր       նոր       վարձակալության
                            պայմանագրի        շրջանակներում        նույնպես
                            անհրաժեշտ է ընդունել այդ չափորոշիչները (IFRS):
Ինստիտու�?իոնալ        Անհրաժեշտ է դերերի և պարտականությունների ավելի

                                   27
Ուշադրության թիրախը                 Առաջարկություն/գործողություն
                         հստակ    սահմանում   ջրի  ավելի   արդյունավետ
                         կառավարման համար, հատկապես` ազգային և
                         համայնքային մակարդակի սահմանագծում, ապահովելու
                         համար հստակ և արդյունավետ մոտե�?ում, որը
                         հնարավորություն կտա ՊՄԳ օպերատորներին առավել
                         արդյունավետ կատարելու իրեն�? պայմանագրային
                         պարտավորությունները:      Այլ       անհրաժեշտ
                         միջո�?առումների�? են.
                            •   Կարգավորող մարմնի հզորա�?ում` սակագնի
                                մակարդակները հստակե�?նելու, սուբսիդիաները
                                սահմանելու և կառավարելու համար:
                            •   Անկախ     տեխնիկական     և    ֆինանսական
                                աուդիտների օգտագործում: �?ա կարևոր երաշխիք
                                է    գործող   ինստիտու�?իոնալ     մոդելների
                                շրջանակներում և, որպես այդպիսին, պետք է
                                պահպանվի:
                           •    Մոնիթորինգի հստակ գործընթա�?ի պահպանում:


5.       Հաջորդ քայլեր

     23. Ոլորտի բարեփոխումների չորս մասերի շրջանակներում առաջարկվող
         գործողություններն իրականա�?նելու համար սույն նոթերն առաջարկում են
         հետևյալ հաջորդ քայլերը, որոնք գործընկեր դոնորների օժանդակությամբ
         պետք է դիտարկվեն կառավարության կողմի�?.
     •   Նշանակել մասնագետ խորհրդական, որն առավել արդյունավետ կօժանդակի
         Հայաստանի     կառավարությանը   “ուժեղա�?ված    կառավարման�?    և
         վարձակալության պայմանագրերի նախագծման և բանակ�?ությունների
         գործընթա�?ներում: PPIAF-ի�? խնդրած դրամաշնորհի�? հնարավոր կլինի
         ֆինանսավորել նման խորհրդատվական ծառայություն:
     •   Ապահովել, որ Երևանի վարձակալության պայմանագրի�? քաղած բոլոր
         դասերը ներառվեն վարձակալության պայմանագրի նոր նախագծի մեջ` ի
         թիվս այլո�? անդրադառնալով մր�?ութային գործընթա�?ին, պայմանագրի
         կառավարմանը, վարձակալության վճարին, կատարողական հիմնական
         �?ու�?անիշներին և այլն:
     •   Առավելագույնի հաս�?նել գործող կառավարման պայմանագրի օպերատորի
         փորձի և տվյալների օգտագործումը ծրագրի մշակման նպատակների համար:


                                      28
•   �?տեղծել հիմնավոր ֆինանսական մոդել. ինչպես       հարկն   է   ստուգել
    “Հայջրմուղկոյուղու�? կողմի�? առաջարկված մոդելը:
•   �?ահմանել     ընդունման   ենթակա      ծառայությունների  գործնական
    մակարդակները, այսինքն` ստեղծել հավասարակշռություն ծառայության
    տևողության, ապահովված ճնշման, հոսքի չափման և ՉՀՋ կրճատման միջև:
•   Մշակել կապիտալ աշխատանքների պատշաճ ծրագիր` ոլորտի տեղական
    կարողությունների շրջանակներում և ֆինանսավորման սահմանված
    մոտե�?մամբ:
•   Մշակել սահմանված մոտե�?ում սակագնի նշանակման, սուբսիդավորման
    կառավարման, արժենվազե�?ման, ծախսածածկման և պարտքի մարման
    նկատմամբ: Վերանայել սակագնի սահմանման գործող ինստիտու�?իոնալ
    մեխանիզմները և ապահովել երկարաժամկետ կենսունակություն:
•   Պատրաստել     և    համաձայնե�?նել  վարձակալության   պամանագիրը`
    օգտագործելով վերը նշված առաջարկությունները:




                                29
1           ՆԵ�?ԱԾՈՒԹՅՈՒՆ


1    Հայաստանի       կառավարությունը  (ՀԿ)   վարում     է   առաջընթա�?
քաղաքականություն` երկրի 3,1 մլն կազմող բնակչությանը մատու�?վող
ջրամատակարարման        և  ջրահեռա�?ման    ծառայությունների  զարգա�?մանն
օժանդակելու ուղղությամբ: �?կզբում Հայաստանը կանգնած էր հարաճուն
պահանջարկի, քայքայվող հիմնական միջո�?ների և կիսաքանդ ենթակառու�?վածքի
առջև, ինչի հետևանքով մատու�?վող ծառայությունների մակարդակը սկսե�?
աստիճանաբար նվազել, իսկ գինը` բարձրանալ: Ան�?ած տասնամյակի ընթա�?քում
Հայաստանի կառավարությունը, պետական-մասնավոր գործընկերության (ՊՄԳ)
ավելի ակտիվ օգտագործման միջո�?ով փոփոխություններ կատարե�? ոլորտի
կառավարման մեջ` համատեղելով դրանք ներդրումային ծրագրի հետ, ինչի շնորհիվ
ծառայությունների որոշ նախատեսված բարեփոխումներ իրականա�?ան:
2   Ներկայումս Հայաստանի բնակչության մեծ մասին սպասարկում է
    ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման երեք ջրմուղկոյուղի, որոնք գործում են
    պետական- մասնավոր գործընկերության մոդելի շրջանակներում:
    •   “Երևան ջուր�?` սպասարկում է 1 մլն կազմող բնակչություն` “Վեոլիայի�? հետ
        վարձակալության պայմանագրի շրջանակներում:
    •   Հայաստանի      ջրամատակարարման     և   ջրահեռա�?ման   ընկերություն
        (“Հայջրմուղկոյուղի�?)` սպասարկում է 0,62 մլն մարդու �?ԱՈՒ�?-ի հետ
        կառավարման պայմանագրի շրջանակներում:
    •   Երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիներ (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ)`
        սպասարկում են 0,32 մլն մարդու MVV-ի հետ կառավարման պայմանագրի
        շրջանակներում:
    •   Դրանի�? բա�?ի, այս ջրմուղկոյուղիների սպասարկման տարածքի�? դուրս 560
        գյուղ կա, որոնք սպասարկվում են տարբեր մոդելներով:



Նվաճումներ

3    ՊՄԳ մոդելն ապա�?ու�?ել է, որ հաջողված է: “Հայջրմուղկոյուղու�?
տարածքներում, օրինակ, տասնյակ տարիներ ջուր չունենալու պարագայում
ջրամատակարարման տևողությունը զգալիորեն լավա�?ել է` օրական 4,2 ժամի�?
հասնելով մինչև միջինը 14 և ավելի ժամի: Ծառայությունների նման բարելավումները
հնարավոր դարձան        ՊՄԳ օպերատորի կողմի�? ներդրումային ծրագրերի և
աշխատանքների արդյունավետ համակարգման շնորհիվ` նպատակ ունենալով


                                     30
բարձրա�?նել աշխատանքի արդյունավետությունը և ավելի նպատակահարմար
օգտագործել սահմանափակ միջո�?ները:

Մարտահրավերներ

4    Ներկա իրավիճակն այնպիսին է, որ կառավարման պայմանագիրը
տարածքային ջրմուղկոյուղու` “Հայրջմուղկոյուղու�? հետ, որի շրջանակներում
մատու�?վում են ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունները,
մոտենում է ավարտին, և անհրաժեշտ է իրազեկ որոշում կայա�?նել առաջիկա քայլերի
վերաբերյալ: Քայքայվող հիմնական միջո�?ները հետագա ներդրումների կարիք ունեն:
�?ակագինը` եկամուտների ենթադրյալ աղբյուրը, համապատասխան մակարդակի չէ,
այն բավարար չէ նույնիսկ ընթա�?իկ շահագործման և պահպանման ծախսերը
հոգալու համար:
5      Ենթակառու�?վածքի և հիմնական միջո�?ների վիճակը դեռ շատ վատ է,
անհրաժեշտ են խոշոր ներդրումներ` համակարգը ողջամիտ վիճակի հաս�?նելու և
ծառայություններն ընդլայնելու համար: Հիմնական միջո�?ների վատ վիճակը և
գոյություն ունե�?ող հին խողովակաշարերի և ենթակառու�?վածքի օգտագործման
ավելա�?ումն իրեն�? հերթին ավելի մեծ ճնշման տակ դրե�?ին համակարգը, և հրատապ
լուծում պահանջող դեպքերի թիվը սկսե�? աճել:         Հոսակորուստներ ունե�?ող
համակարգի կառավարման անհրաժեշտությունը (երբ 85% կազմող ընդհանուր
կորուստների�? շուրջ 45%-ը տեխնիկական կորուստներն են) հեռա�?նում է սակավ
միջո�?ները    համակարգի    բարեկարգման     աշխատանքների�?,    մինչդեռ  ջրի
կորուստների բարձր մակարդակն իր գործառնական և ֆինանսական արժեքն ունի:
Ֆինանսական միջո�?ների սակավության պատճառով պահպանման աշխատանքների
սահմանափակ       իրականա�?ումը    հանգե�?րե�?   խողովակների    համակարգերի
շարունակական վատթարա�?ման: Համակարգերում գրեթե բա�?ակայում է ջրի հոսքի
ճշգրիտ ջրաչափումը, և անհրաժեշտ են խոշոր ներդրումներ ջրաչափերի և ճնշման
լոգերների համար, ինչն ահրաժեշտ է բաժանորդների փաստա�?ի սպառումը որոշելու
և համակարգն ավելի լավ կառավարելու համար:


Աղյուսակ 1-1 Հիմնական խնդիրներ

Խնդիր                   Իրավիճակ

                        Միա�?ումների համեմատաբար բարձր մակարդակ:
                        Ջրահեռա�?ում. առկա է միայն մի քանի քաղաքներում,
Ծածկույթ
                        միայն հիմնական մեխանիկական մաքրմամբ: Ամբողջ
                        երկրում երկրորդային մակարդակի մաքրում չկա:
                        Հակահիգիենիկ պայմաններ գյուղական վայրերում:


                                   31
                      �?արբեր է, բայ�? հիմնականում ավելա�?ել է ՊՄԳ
                      շրջանակներում:
Ջրամատակարարման       Երևանում օրական 17,4 ժամի�? հասել է 21,5 ժամի:
տևողություն           “Հայջրմուղկոյուղու�? տարածքում օրական միջին 6
                      ժամի�?` 14-16 ժամի:
                      Հետագա բարելավման ներուժ` ըստ պլանավորվածի:

Աղբյուր               Հիմնականում առատ: Որոշ տարածքներում ամբողջ
                      երկրով մեկ սահմանափակումներ:
                      ՊՄԳ մոդելի շրջանակներում գանձումների տոկոսը
Ֆինանսական            շատ բարձր է, այսինքն` մինչև 96% (միջազգային
                      համեմատություն)
Հիմնական              Չափազան�? �?ածր, վերականգնման, նորա�?ման և
միջո�?ների/կապիտալ     ընդլայնման աշխատանքների ուղղությամբ
ներդրումների վիճակ    ներդրումների զգալի պակաս:

                      70% - 85%` չափազան�? բարձր` ըստ բոլոր միջազգային
Ջրի կորուստներ        չափորոշիչների:
(չհաշվառված ջուր)
                      [Ծանոթություն. ՉՀՋ կրճատումը ՊՄԳ պայմանագրերի
                      հատուկ մաս չի կազմել]
                      �?ովորաբար ծախսածածկումի�? �?ածր
                      (“Հայջրմուղկոյուղու�? սուբսիդավորում` տարեկան 811
                      մլն դրամ)
                      Ջրահեռա�?ում. ինքնարժեքի փոքր մասն է կազմում:

Ջրի սակագին           Գործող սակագինը բավարար չէ շահագործման և
                      պահպանման ծախսերը հոգալու համար և շատ ավելի
                      պակաս է ներդրումային ծախս ե ր ը փակելու համար:


                      �?ակագները բավականին �?ածր են տարածաշրջանի
                      համադրելի միջազգային գների համեմատությամբ:
Կառավարման            Քաղաքներ. ՊՄԳ-ն բարեփոխումներ է իրական�?նում:
արդյունավետություն    Գյուղեր. ռազմավարության անհրաժեշտություն:


6     Ոլորտի գլխավոր մարտահրավերների շարքը, կապված, մասնավորապես,
“Հայջրմուղկոյուղու�? հետ, ներառում է հետևյալը.


                                 32
   •   Գոյություն ունի 811 մլն ԱՄՆ դրամ տարեկան սուբսիդիա, որը, ըստ ՄԺԾԾ-ի,
       Հայաստանի կառավարությունը մտադրություն ունի, 2011 թ. սկսած,
       աստիճանաբար դադարե�?նել:
   •   Գոյություն ունե�?ող պարտքերի արտոնյալ ժամկետներն ավարտվում են 2011-
       2013 թթ., և “Հայրջմուղկոյուղու�? համար այդ պարտքերի սպասարկման հար�?ը
       խնդիր է դառնալու:
   •   Համակարգը հետագա կապիտալ ներդրումների խիստ կարիք ունի, եթե
       նույնիսկ որոշում կայա�?վի ուղղակի պահպանել գործող համակարգը կամ
       ընդլայնել այն սահմանափակ չափով:
7     Հայաստանի կառավարության խնդրանքով Համաշխարհային բանկի
քաղաքականության մասին սույն նոթերում (նոթերը) ուսումնասիրվում է
Հայաստանի ջրամատակարարման կառավարման ընթա�?իկ իրավիճակը` նպատակ
ունենալով   ուղղություն  �?ույ�?  տալ`   ինչպես   բարձրա�?նել  մատու�?վող
ծառայությունների մակարդակը, ապահովել ոլորտի երկարաժամկետ կայունությունը
և պահպանել ծառայությունների մատչելիությունն օգտագործողների համար:
Փաստաթղթում ուսումնասիրվում են ոլորտի աշխատանքը, ջրային ոլորտի
գործնական     ռազմավարության մեջ ներառված խնդիրները: Ուշադրության
կենտրոնում ոլորտի քաղաքականության տարբերակների ներկայա�?ումն է`
ջրամատակարարման        և  ջրահեռա�?ման    ծառայությունների  արդյունավետ
զարգա�?ման և Հայաստանի կառավարության զարգա�?ման նպատակներին հասնելու
նպատակադրումով:
8     Նոթերում շեշտը դրված է հիմնական ջրմուղկոյուղիների միջո�?ով
քաղաքներին և գյուղերին ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների
մատու�?ման վրա: Ջրային ոլորտի մյուս կողմերը, ինչպես, օրինակ` ջրային
պաշարները և ոռոգումը, դիտվում են միայն այնքանով, որքանով առնչություն ունեն
տվյալ տարածքի հետ: Նման պահանջարկ լինելու դեպքում նկատի է առնված, որ այդ
հար�?երին կհատկա�?վի առանձին ուշադրություն: Նմանապես հիմնական
ջրմուղկոյուղիների տարածքի�? դուրս մնա�?ած 560 գյուղի ջրամատակարարման
հար�?ը բարդ է, ուստի կարծիք կա, որ այն առանձին ուսումնասիրության առարկա է:
9     “Հայջրմուղկոյուղու�? դեպքում ՊՄԳ մոդելն այս պահին հասել է վճռական
կետին, և զանազան տարբերակներ կան, այդ թվում` միջազգային մասնավոր
օպերատորի հետ կառավարման պայմանագրի�? վարձակալության պայմանագրին
ան�?նելը: Փաստաթղթում գնահատվում են դրանի�? բխող որոշ հիմնական խնդիրներ,
քայլեր, որոնք կարող են իրականա�?վել միջնաժամկետ հատվածում, ինչպես նաև`
երկարա�?ված կառավարման պայմանագրի համապատասխան լրա�?ումները:




                                    33
2     Ի�?ԱՎԻՃԱԿԸ Ջ�?ԱՅԻՆ ՈԼՈ�?�?ՈՒՄ


2.1   Աշխարհագրություն և տնտեսություն


10    Հայաստանը լեռնային երկիր է Հարավային Կովկասի տարածքում և
սահմանակի�? է Թուրքիային, Վրաստանին, Ադրբեջանին և Պարսկաստանին:
Հայաստանի բնակչությունը կազմում է մոտ 3,1 մլն մարդ, որի 38.0%-ը բնակվում է
գյուղական վայրերում, իսկ 62.0%-ը` քաղաքներում:
11    Հայաստանում անընդհատ տնտեսական բարեփոխումներ են իրականա�?վել,
որոնք վերջին մեկուկես տասնամյակի ընթա�?քում զգալիորեն բարելավել են
բնակչության    եկամուտների   մակարդակը:    2001թ.  մինչև    2008թ.   ընկած
ժամանակահատվածում միջին աճը կազմել է 12%` պայմանավորված դրամական
փոխան�?ումների և արտերկրյա ներդրումների մուտքերի աճով, ապրանքի բարձր
գներով, ան�?ման ժամանակաշրջանի հետընթա�?ով և հզոր բարեփոխումային
ջանքերով: Այս հանգամանքի և սո�?իալական ծառայությունների մատու�?ման
բարեփոխումների շնորհիվ աղքատության �?ու�?անիշները կտրուկ նվազել են. 1999 թ.
բնակչության կեսի�? ավելին գտնվում էր աղքատության շեմին, իսկ 2008 թ. այդ թիվը
կրճատվե�? մինչև 23,5%: Իրականա�?ված զանազան բարեփոխումների�? հիմնականը
հետևյալն են. հողի սեփականաշնորհումը 1990-ական թթ. սկզբին, բանկային
համակարգի կարգավորման        հիմնավոր շրջանակի ստեղծումը և մասնավոր
կապիտալի ներգրավումը ենթակառու�?վածքային մի շարք ոլորտներում, ներառյալ`
ջուրն ու էներգետիկան:
12     Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը, չնայած կառավարության արագ
արձագանքին, խիստ հարվածե�? Հայաստանին: 2009 թ. փաստա�?ի արդյունքները
�?ույ�? են տալիս, որ տնտեսությունը կրճատվել է 14,2%-ով, աղքատության �?ու�?անիշը
բարձրա�?ել է մոտ 5%-ով, իսկ ֆիսկալ ճեղքվածքը հասել է մինչև ՀՆԱ-ի 8%-ի`
վատթարա�?նելով պարտքի պատկերը մինչև ՀՆԱ-ի 34%: �?նտեսական անկումը
հիմնականում պայմանավորված էր դրամական փոխան�?ումների կրճատմամբ (մոտ
35%-ով), արտահանման անկումով (շուրջ 33%-ով) և ապրանքային գների կտրուկ
աճով: Շինարարության ոլորտը` աճի հիմնական շարժիչն ան�?ած մի քանի տարվա
ընթա�?քում, զգալի անկում ապրե�? (54%-ով), ինչի         հետևանքով կրճատվե�?ին
բազմաթիվ աշխատատեղեր: Կառավարությունն արձագանքե�? խթանման լուրջ
փաթեթով (ֆինանսական ճեղքվածքն ավելա�?ավ ՀՆԱ-ի մոտ 5%-ով), որի շեշտը
դրված էր հիմնական սո�?իալական ծրագրերի պահպանման վրա` ավելա�?նելով
պետական ներդրումները, նպատակ ունենալով ստեղծել կարճաժամկետ
աշխատատեղեր և մասնավոր ձեռնարկություններին տրամադրել վարկեր ու
երաշխիքային մեխանիզմներ:

                                    34
2.2   Ջրային պաշարներ


Ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարում

13    Վերջին տասը տարիների ընթա�?քում Հայաստանի Հանրապետությունը հասել
է զգալի օրենսդրական և ինստիտու�?իոնալ նվաճումների ջրային պաշարների
կառավարման և պահպանության գծով, որոնք հիմնականում ուղղված էին երկրում
ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարման ներդրմանն ու կիրառմանը: Այս
նպատակի իրականա�?մանն օժանդակել են մի շարք նախաձեռնություններ`
միջազգային հաստատությունների 5, այդ թվում Համաշխարհային բանկի
համագործակ�?ությամբ 6:
14    Այժմ ջրային ոլորտի բարեփոխումները ջրային պաշարների կառավարման
գործառույթների ապակենտրոնա�?ման փուլում են` 7 նպատակ ունենալով ապահովել
ջրային պաշարների ավելի արդյունավետ ինտեգրված կառավարումը ջրավազանի
մակարդակում` հօգուտ անհատ ջրօգտագործողների, ինչպես նաև ընդհանուր
առմամբ ազգային և տարածաշրջանային մակարդակում պաշարների լավագույն
օգտագործման ապահոումը:

Իրավական բարեփոխումներ

15    2002 թ. հունիսի 4-ին Հայաստանի ջրային օրենսգրքի ընդունումը ջրային
ոլորտի բարեփոխումների կարևոր քայլ էր: Օրենսգիրքը պարունակում է
գետավազանի ինտեգրված պլանավորման գաղափար, խթանում է ջրային
պաշարների հատկա�?ումն ավելապես առաջարկի, քան պահանջարկի հիման վրա,
հիմք է ստեղծում պետական ջրային կադաստրի համար, պահանջում է տրամադրել
ջրի օգտագործման թույլտվություն փաստա�?ի տեղեկատվության հիման վրա և
նախատեսում է տնտեսական մոտե�?ում ջրային պաշարների կառավարման հար�?ում:
Որպես օժանդակություն ջրային օրենսգրքին` մշակվե�?ին բազմաթիվ կարգեր և
կանոնադրություններ:
16   Ոլորտի բարեփոխմանն ուղղված վերջին օրենքների�? է 2005 թ. օրենքը ջրային
ոլորտի   ազգային  քաղաքականության      հիմնադրույթների      մասին,    որը

5
  Այդ թվում` Համաշխարհային բանկը (ՀԲ/WB), Միա�?յալ Նահանգների միջազգային զարգա�?ման
գործակալությունը (ՄԱՄԶԳ/USAID), Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգա�?ման ծրագիրը
(ՄԱԶԾ/UNDP), Շրջակա միջավայրի համաշխարհային հիմնադրամը (ՇՄՀՀ/GEF), Եվրոպական
Միության (ԵՄ) տեխնիկական աջակ�?ությունն ԱՊՀ երկրներին (�?ԱԱՊՀ/TACIS), ԵՄ Ջրային
նախաձեռնությունը (ԵՄՋՆ/EUWI), Միավորված ազգերի կազմակերպության տնտեսական
հանձնաժողովը Եվրոպայի երկրների համար (ՄԱ�?ՀԵ/UNECE):
 "Ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարում�?, 1999-2000 թթ. ծրագիր:
6

  Հայաստանի քաղաքականության ակնարկ ջրային պաշարների ոլորտի բարեփոխումների մասին.
7

UNECE Ազգային ջրային քաղաքականության երկխոսություն:

                                       35
երկարաժամկետ զարգա�?ման հայե�?ակարգ ունի ջրային պաշարների և ջրային
համակարգերի ռազմավարական օգտագործման համար, ինչը հանգե�?նում է
գետավազանի կառավարման կիրառմանը Հայաստանում:
17    2006 թ. օրենքը ջրային ոլորտի ազգային ծրագրի մասին նպատակ ունի
մշակելու միջո�?առումներ` ուղղված բնակչության և շրջակա միջավայրի
կայունության և ռազմավարական ու ազգային ջրային պաշարների ձևավորման,
օգտագործման և պահպանության կարիքների բավարարմանը:

Ընթա�?իկ բարեփոխումներ և ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարման (ՋՊԻԿ)
հզորա�?ում

18    2006 թ. Ջրային ոլորտի ազգային ծրագիրը սկզբնավորե�? Հայաստանի ջրային
ոլորտի համապարփակ իրավական և ինստիտու�?իոնալ բարեփոխումներ, այդ
թվում` ջրային պաշարների ինտեգրված կառավարման սկզբունքներին առնչվող:
19     Հայաստանի կառավարությունը ոլորտի զարգա�?ման շարունակական ծրագիր
ունի 8: Մասնավորապես, ջրային ոլորտի ինտեգրված պաշարներին վերաբերող

ծրագիրը ներառում է հետևյալը. բարելավել կապն ու համապատասխանությունը
օրենքների, կարգերի, կառավարության և ջրային ոլորտի գործակալությունների
կողմի�? ընդունված կանոնադրությունների և որոշումների միջև և մշակել օրենքներ
ջրային պաշարների ոլորտում, ապահովել ջրային պաշարների կառավարման մեջ
ներառված հաստատությունների և գործակալությունների տեխնիկական և
ինստիտու�?իոնալ հզորա�?ումը, ինչպես նաև ամրապնդել համակարգումն ու
համագործակ�?ությունը գործակալությունների միջև, մասնավորպես` տվյալների
հավաքման և տարածման գծով, շարունակել մշակել գետավազանի կառավարման
սկզբունքները, զարգա�?նել ինստիտուտներն ու գործելակերպը:

Ջրային պաշարներ ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման համար

20   �?ույն նոթերի հիմնական շեշտը դրված է քաղաքներին և գյուղերին մատու�?վող
ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների ապահովման վրա:
Այստեղ մենք չենք անդրադառնում ջրային պաշարների օգտագործմանն այնպիսի
նպատակների համար, ինչպիսիք են, օրինակ, ոռոգումը կամ տարածաշրջանային
միջավազանային տեղափոխումները:
21    Ջրային պաշարները մեծ խնդիր չեն Հայաստանի ջրամատակարարման և
ջրահեռա�?ման ոլորտում: Ընդհանուր առմամբ պաշարները բավարար են ամբողջ
երկրում, միայն մի քանի տարածքներում կան որոշ սահմանափակումներ:


8
 Հայաստանի քաղաքականության ակնարկ ջրային պաշարների ոլորտի բարեփոխումների մասին.
UNECE Ազգային ջրային քաղաքականության երկխոսություն:



                                       36
Հաշվարկները �?ույ�? են տալիս, որ ենթադրյալ ջրային պաշարների միջին ծավալը
կազմում է տարեկան 10,2 մլրդ խմ, որի�? 2,4 մլրդ խմ օգտագործվում է խմելու
նպատակով:
22    Հայաստանն առատ ջրային պաշարներ ունի, և մատակարարվող ամբողջ
ծավալի 98%-ը գրունտային ջրերն են կամ աղբյուրները, մնա�?ածը սնվում են
վերգետնյա ջրերի�?, հիմնականում` գետակների�?: Գրունտային ջրերի և աղբյուրների
ջրի որակը բավարար է խմելու նպատակով օգտագործելու համար, իսկ մաքրման
նպատակներով սովորաբար օգտագործվում է միայն քլորա�?ումը/ախտահանումը:
Ինչպես քաղաքների, այնպես էլ գյուղերի համար ջրի աղբյուրներն ընդհանուր
առմամբ բավարար են ներկա և ապագա միջինի�? երկարաժամկետ պահանջարկը
բավարարելու համար:
23   Ուսումնասիրություններ են իրականա�?վել պարզելու համար կլիմայի
փոփոխության երկարաժամկետ ազդե�?ությունը ջրային պաշարների վրա, բայ�?
ակնկալվող   արդյունքներն    ընդհանուր     առմամբ    վերաբերում են այն
ժամանակահատվածին, որը տվյալ փաստաթղթի շրջանակների�? դուրս է (ջրային
պաշարների խո�?ելիությունը 2030 թ. հետո գնահատելու համար) 9:
24    Ջրային պաշարները խմելու և ոռոգման նպատակների համար ընդհանուր
առմամբ առատ են և հիմնականում բաղկա�?ած են գրունտային ջրերի�? և
աղբյուրների�?: 120 ջրամատակարարման համակարգերի�? շուրջ 107-ը սնվում են
աղբյուրների�?, իսկ մնա�?ած 13-ը` գետակների�?: Այդ 13 ջրամատակարարման
համակարգերի համար կան ավանդական մաքրման կայաններ, իսկ մնա�?ած
ջրամատակարարման համակարգերի համար պահանջվում է միայն ախտահանում,
հիմնականում` քլորա�?ման մեթոդով: Ջրային պաշարները բավականին լավ են
պաշտպանված, և աղտոտման կամ մանրէներով վարակման փաստերը հազվադեպ
են: Բա�?ի այդ, միայն երաշտի ժամանակ են ջրի խիստ պակասի դեպքեր եղել: Ներկա
իրավիճակում ջրի արտադրության պահանջարկը բարձր է համարվում չհաշվառված
ջրի բարձր տոկոսի պատճառով, ինչը կնկարագրվի ստորև: Աշխատանքի
արդյունավետության ծրագրված բարձրա�?մանը զուգահեռ առկա ջրային պաշարների
պահանջարկն ապագայում կնվազի: Եզրահանգելով նշենք, որ ջրամատակարարման
բարելավմանն ուղղված քայլերը դրական ազդե�?ություն կունենան առկա ջրային
պաշարների վրա, ուստի ջրի սակավությունը կամ ընդհանրապես բա�?ակայությունը
խնդիր չի լինելի ապագայում:
25  Ինչ վերաբերում է արդյունավետությանը, օպերատորները սովորաբար նախ
առավելագույնի են հաս�?նում ամենախնայողական աղբյուրների օգտագործումը,



9
 UNDP/GEF "Հնարավորությունների ստեղծում ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության մասին շրջանակային
կոնվեն�?իային ուղղված Հայաստանի երկրորդ ազգային զեկույ�?ի նախապատրաստման (UNFCCC)"
ծրագրի վերլուծական աշխատանքը կատարվել է 2008-2009 թթ.:

                                        37
օրինակ` ինքնահոս համակարգերի   կամ   պոմպի   նվազագույն   օգտագործում
պահանջող աղբյուրների:




                               38
    2.3   Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների մատու�?ում


    26    Ծառայությունների      մատու�?ման       համար     պահանջվում      է
    հաշվետվողականության      հզոր   կապ     ծառայության մատու�?ման    շղթայի
    մասնակի�?ների միջև: Պետական ծառայությունների մատու�?ումը ենթադրում է
    առնվազն երկու հաշվետու կապի առկայություն: Առաջին` քաղաքականություն
    վարողները կամ քաղաքական գործիչները պետք է հաշվետու լինեն բաժանորդների և
    քաղաքա�?իների առջև` պաշարներն այդ ծառայություններին հատկա�?նելու համար:
    Երկրորդ` ծառայություն մատու�?ողներն էլ պետք է հաշվետու լինեն քաղաքական
    գործիչների առջև ծառայությունը մատու�?ելու համար:



    Գծապատկեր 2-1 Եռանկյունի հարաբերություններ ծառայությունների մատու�?ման
    դաշտում
          �?ահմանել, մոնիթորինգի ենթարկել և կիրարկել քաղաքականության շրջանակը և կանոնները` ծառայության
                                  չափորոշիչների, որակի և սակագների վերաբերյալ

                                           Քաղաքական
                                            գործիչները


                    Ապահովել հանրային                      Ծառայության մատու�?ման
                    ծառայություններ                        պայմանագիր




                           �?այն




          Բաժանորդներ         Հետադարձ կապ         Ծառայության որակը               Ծառայություն մատու�?ող




Օգտագործողներ, ուղղակի                                                       Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
                                                                             ծառայությունների մատու�?ում. բաժանորդի
շահառուներ
                                                                             ծառայություն




                                                      39
27   Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ոլորտում ակնհայտ է աշխատանքի
աստիճանական առաջընթա�?ը: 3,1 մլն կազմող բնակչության մեծ մասին
սպասարկում են ջրմուղկոյուղու երեք խոշոր ընկերություններ, յուրաքանչյուրը`
մասնավոր հատվածի մասնակ�?ության իր ձևով:
   •   “Երևան ջուր�?. սպասարկում է 1 մլն մարդու` “Վեոլիա�? ընկերության հետ
       վարձակալության պայմանագրի շրջանակերում:
   •   “Հայջրմուղկոյուղի�? (Հայաստանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
       ընկերություն). սպասարկում է 0,62 մլն մարդու`   �?ԱՈՒ�?-ի հետ
       կառավարման պայմանագրի շրջանակներում:
   •   Երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիներ (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ)`
       սպասարկում է 0,32 մլն մարդու` MVV-ի հետ կառավարման պայմանագրի
       շրջանակներում:
   •   Այդ ջրմուղկոյուղիների սպասարկման տարածքների�? դուրս 560 գյուղ կա,
       որոնք սպասարկվում են տարբեր մոդելներով:
28   Այս ջրմուղկոյուղիները սպասարկում են իրեն�? սպասարկման տարածքում
գտնվող քաղաքներն ու գյուղերը:




                                   40
Գծապատկեր   2-2.    Գործող     կառավարման      մոդելներ.   Հայաստանի
ջրամատակարարման ոլորտ




29    Բա�?ի երեք գլխավոր ջրմուղկոյուղիների�?, 560 գյուղ կա, որոնք այդ
մեխանիզմների շրջանակի�? դուրս են, և ծառայությունների մատու�?ումն այս
գյուղերին իրականա�?վում է համայնքային կամ անհատական տարբեր
մեխանիզմներով: Այս փաստաթուղթը հիմնականում վերաբերում է երեք գլխավոր
ջրմուղկոյուղիներին, բայ�? արտահայտվում են նաև որոշ մտքեր այդ գյուղերին
ծառայություններ մատու�?ելու վերաբերյալ:
30    Չնայած   նոթերում    երեք    հիմնական   ջրմուղկոյուղիների  հար�?ն
ուսումնասիրվում է խորությամբ, ներկա իրավիճակը կարող է ամփոփվել հետևյալ
կերպ.




                                  41
Աղյուսակ 2-1. Կատարողական չափանիշները. “Երևան ջուր�? ընկերության
վարձակալության պայմանագիր


                                     Մեկ տարի
                                                 Կառավարմա    Վարձակալությա
                                       մինչև
                                                      ն       ն պայմանագրի
                                     մասնավոր
   Կատարողականի                                  պայմանագրի    արդյունքները
                          Միավոր     հատվածի
    չափանիշներ                                    ավարտին      (Veolia/Երևան
                                     ներառումը
                                                                   ջուր)
                                          ,
                                                   /2005/          /2009/
                                       /2000/
                            Ժամ
Ջրամատակարարման
                           (միջին         4-6       18.4           20.4
տևողություն
                          օրական)
Համապատասխանությու
ն ջրի որակի                  %            94.5      97.2           97.8
պահանջներին
Էլեկտրաէներգիայի            Մլն
                                       240.3        124.2          109.6
սպառում                   կվտ./ժամ
Հավաքագրումների
                             %            21         86            97.6
արդյունավետություն
                         �?պառողներ
�?եղադրված ջրաչափեր                        0.8        87             96
                            ի%
Չհաշվառված ջուր              %            72         79            81.1
Ճնշում չափող լոգերների
                            հատ            -         33             76
թիվը
Բաժանորդներ              թվաքանակ                                 332,750
Աշխատակազմ               թվաքանակ                                  1,450



31   Ըստ կատարողական գլխավոր �?ու�?անիշների` �?Վեոլիայի�? կողմի�?
շահագործվող Երևանի ջրամատակարարման համակարգի աշխատանքը, որն
ընդգրկում է Երևանն ու 33 մոտակա գյուղերը, կարող է ամփոփվել հետևյալ կերպ
(առաջին թվերը կամ ելակետային մեծությունները վերաբերում են 2006 թ. սկզբի
իրավիճակին).
   •   Ջրի արտադրությունը և ջրի սպառումը (ըստ ջրաչափ ունե�?ող միա�?ումների
       տվյալների) փոխվել է, համապատասխանաբար, 885 լիտրի�? 929-ի (օրական
       մեկ շնչի հաշվով) և 151-ի�? 140-ի: �?ա նշանակում է, որ չհաշվառված ջուրը
       83%-ի�? բարձրա�?ել է 85%-ի:




                                     42
•   Ջրամատակարարման տևողոթյունը միջին 17,4 ժամի�? բարձրա�?ել է մինչև
    21,5 ժամ:
•   Ջրաչափ ունե�?ող միա�?ումները 88%-ի�? հասել են 97,3%-ի:
•   Ջրի որակի համապատասխանությունը պահանջներին 94,5%-ի�? բարձրա�?ել է
    մինչև 97,8%:




                                  43
Գծապատկեր 2-3. “Երևան ջուր�? ընկ. ջամատակարարման տևողությունը, 2010 թ.




Աղյուսակ 2-2. Կատարողականի չափանիշները. “Հայջրմուկոյուղու�? կառավարման
պայմանագիրը

                                                      2004
   Կատարողականի չափանիշ             Միավոր      Ելակետային          2010
                                                   տարի
                              Ժամ
Ջրամատակարարման տևողություն                    4-6           13.0
                              (միջին օրական)
Համապատասխանություն ջրի
                              %                93.8          99.1
որակի պահանջներին
Էլեկտրաէներգիայի սպառում      Մլն կվտ./ժամ     64.4          46.6
Հավաքագրումների
                              %                48            88
արդյունավետություն
�?եղադրված ջրաչափեր            �?պառողների %     40            75.4




                                    44
                                                         2004
   Կատարողականի չափանիշ             Միավոր         Ելակետային           2010
                                                      տարի

Չհաշվառված ջուր                 %                 74            83.6
                                1,000 միա�?ման
Աշխատակազմի համալրում                             9.45          6.7
                                հաշվին
Աշխատակազմ                      թվաքանակ                        1,700
                                (ընդամենը)
                                                                (264,000)
                                Ամսական
Բաժանորդներ
                                աշխատավարձ
                                                                170,000
                                ստա�?ող


32    Ըստ կատարողական գլխավոր �?ու�?անիշների` �?ԱՈՒ�?-ի կողմի�?
շահագործվող “Հայջրմուղկոյուղու�? սպասարկման տարածքում (37 քաղաք և 268
գյուղ) գտնվող ջրամատակարարման համակարգերի աշխատանքը կարող է
ամփոփվել հետևյալ կերպ (առաջին թվերը կամ ելակետային մեծությունները
վերաբերում են 2004 թ. իրավիճակին).
   •   Ջրի արտադրությունը և ջրի սպառումը (ըստ ջրաչափ ունե�?ող միա�?ումների
       տվյալների) փոխվել է, համապատասխանաբար, 668 լիտրի�? 810-ի (օրական
       մեկ շնչի հաշվով) և 71-ի�? 81-ի: �?ա նշանակում է, որ չհաշվառված ջրի
       քանակը մնա�?ել է նույն մակարդակում` 89%:
   •   Ջրամատակարարման տևողոթյունը միջին 6.0-ի�? բարձրա�?ել է մինչև 13,0
       ժամ:
   •   Ջրաչափ ունե�?ող միա�?ումները 40,2%-ի�? ավելա�?ել են մինչև 75,4%:
   •   Ջրի որակի համապատասխանությունը պահանջներին բարձրա�?ել է 93,8-ի�?
       մինչև 99,1%:




                                     45
Աղյուսակ 2-3. Կատարողական չափանիշներ 3 տարածքային ջրմուղկոյուղիների
կառավարման պայմանագրով

                       Ջրմուղկոյու
                                            Շիրակ                 Լոռի              Նոր Ակունք
                           ղի

                                     Նախքան
                                      մասն.
       Ցու�?անիշներ                                         Նախ-                     Նախ-
                                      Հատ-
                                                            քան                      քան
                           Միավոր     վածի          2009                 2009              2009
                                                           ՄՀՆ                      ՄՀՆ
                                      ներա-
                                      ռումը                    2005                 2003
                                           2005

Ջրամատակարարման
                       Ժամ           4.7            10.2   4          9.5       4          22.3
տևողությունը
Համապատասխանությո
ւն ջրի որակի           %             98.1           99.6   88         92        100        100
պահանջներին
Էլեկտրաէներգիայի       Մլն
                                     0.9            1.2    0.96       0.92      7.2        4.0
սպառում                կվտ/ժամ
Հավաքագրումների
                       %             49             78     58         80        47         97
արդյունավետություն
                       Բաժանորդ-
�?եղադրված ջրաչափեր                   12             50     67         85        20         93
                       ների %

Չհաշվառված ջուր        %             85             77     77         71        87         70

33    Ըստ կատարողական գլխավոր �?ու�?անիշների (միջին արժեքները)` երեք
ջրմուղկոյուղիների աշխատանքը, որոնք սպասարկում են Արմավիրը` մոտակա 9
գյուղով, Գյումրին` մոտակա 36 գյուղով և Վանաձորը` 16 գյուղով, կարելի է ամփոփել
հետևյալ կերպ (համեմատությունն արվում է 2005 թ. ելակետային թվերի նկատմամբ).
   •    Չհաշվառված ջուրը 83%-ի�? նվազել է մինչև 75%:
   •    Ջրամատակարարման տևողոթյունը բարձրա�?ել է միջին 4,2-ի�? 14.0 ժամի:
   •    Ջրաչափ ունե�?ող միա�?ումներն ավելա�?ել են 32%-ի�? մինչև 86%:
   •    Ջրի որակի համապատասխանությունը պահանջներին 95,4%-ի�? բարձրա�?ել է
        մինչև 97,2%:




                                           46
Գյուղեր

34    Ինչ վերաբերում է գյուղերին, ապա ջրամատակարարմանն առնչվող
տվյալները, որոնք արտա�?ոլում են ծառայության չափորոշիչներն ու մակարդակները,
տարաբաժանված են. գյուղեր, որոնք միա�?ված են քաղաքի ջրամատակարարման
համակարգին կամ կառավարվում են “Հայջրմուղկոյուղու�? օպերատորի կողմի�?, և
գյուղեր, որոնք ունեն իրեն�? անկախ համակարգերը: Քաղաքի ջրամատակարարման
համակարգին       միա�?ված    կամ   “Հայջրմուղկոյուղու�? օպերատորի    կողմի�?
շահագործվող գյուղերի դեպքում կարելի է ենթադրել, որ նույն պայմաններն են
կիրառվում և՛ քաղաքային, և՛ գյուղական վայրի բնակչության նկատմամբ: Անկախ
ջրակատակարարման համակարգ ունե�?ող գյուղերի առնչությամբ կարելի է
եզրակա�?նել.
   •   Ջրամատակարարման աղբյուրները տարբեր են, բայ�? մեծ մասի հիմքում
       ընկած են գրունտային ջրեր և աղբյուրներ, և միայն փոքր մասի համար է ջուրը
       �?իստեռններով բերվում:
   •   Ջրի բաշխման համակարգերը նախատեսում են սպասարկվող միա�?ումների և
       բակային �?այտաղբյուրների խառնուրդ, որոնք ընդհանուր առմամբ գրեթե
       ստանդարտ պայմաններում կլինեն:
   •   Շահագործման և պահպանման, ինչպես նաև վճարների հավաքագրման
       գործառույթներն    իրականա�?վում       են     տեղական     գյուղական
       կազմակերպությունների ուժերով, առան�? դրսի էական օժանդակության:
   •   Անորոշ է` արդյոք գյուղի ջրամատակարարման համակարգերի աշխատանքը
       համապատասխանո՞ւմ է ընդունելի չափորոշիչներին, թե ոչ, դա շատ կարևոր
       է, որովհետև հիմնականում ախտահանում չկա: Բայ�? և այնպես,
       մանրէաբանական վարակի փաստերը հազվադեպ են:
35   Գյուղերի ջրամատակարարման մասին տվյալները քիչ են, ինչը նշանակում է,
որ անհրաժեշտ է հետագա ուսումնասիրություններ կատարել, մինչև որ հնարավոր
լինի մանրամասն եզրակա�?ություններ անել գյուղերի ջրամատակարարման
համակարգերի առկա վիճակի մասին:

Ծառայության մակարդակները

36    Ծառայության մակարդակների գլխավոր չափման միավոր է համարվում
ջրամատակարարման տևողությունը, որն արտահայտվում է ջրմուղկոյուղու
տրամադրած ծառայության ժամերի միջին թվով: Երևանի դեպքում այն գրեթե հասել
է պայմանագրային թիրախին` օրական 21 ժամի: “Հայջրմուղկոյուղու�? արդյունքները
նույնպես բարելավվում են: Այժմ ջրամատակարարման միջին օրական տևողությունը
կազմում է 13,2 ժամ պայմանագրային 16 ժամ կազմող թիրախի դիմա�?: Երեք


                                     47
տարածքային ջրմուղկոյուղիների (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ) կառավարման
պայմանագիրը վաղու�? չէ, որ կնքվել է, բայ�? բարելավումներ սպասվում են:
37    ՊՄԳ օպերատորները կանոնավոր կերպով գրան�?ում են նաև աշխատանքի
այլ �?ու�?անիշներ: “Հայջրմուղկոյուղու�? դեպքում կան կառավարման 22 գնահատված
�?ու�?անիշներ, որոնք տատանվում են` սկսած ջրաչափով վճարող անհատական
բաժանորդների տոկոսի�? (բարելավում ելակետային տարվա 40%-ի�? մինչև 2010 թ.
75,4%-ը) մինչև հավաքագրումների տոկոսը (բարելավում 47,09%-ի�? մինչև 88.0%) և
հոսանքի գինը` որպես համապատասխան համակարգերում հավաքագրված
եկամուտների տոկոս (կրճատում 72,6%-ի�? մինչև 32,2%): Բարեփոխումների նման
մակարդակներ նկատվում են բոլոր գրան�?ված �?ու�?անիշների գծով: Չհաշվառված
ջրի տարբեր տարրերի ճշգրիտ բա�?վածքը դժվար է ստանալ ճշգրիտ ջրաչափման
բա�?ակայության պատճառով, բայ�? դրանք ընդհանուր առմամբ գնահատվում են 70-
80%-ի սահմաններում, իսկ Երևանում վերջին հաշվարկները �?ույ�? են տալիս, որ
առևտրային կորուստները կազմում են մոտ 17%, մինչդեռ տեխնիկական
կորուստները` մոտ 68%:

Ջրահեռա�?ում

38    Միա�?ումներ ջրահեռա�?ման համակարգին` շատ սահմանափակ առաջնային
մաքրմամբ, գոյություն ունեն միայն հիմնական քաղաքային տիպի կենտրոններում,
երկրորդային մաքրում ընդհանրապես չի արվում: �?տորև նկարագրվում են
կոյուղաջրերի հավաքման/հեռա�?ման ծառայությունների բնութագրերը և քաղաքային
տարածքների ծածկույթը.
   •   Միայն Երևանում գոյություն ունի ջրահեռա�?ման բավական տարածված
       համակարգ, միա�?ումները մոտ 96% են կազմում: Կոյուղաջրերը 8 ջրթող
       կետերի�? թափվում են Հրազդան գետը նախնական մաքրմանը ենթարկվելու�?
       հետո կամ առհասարակ առան�? մաքրման: Նախկինում կառու�?ված
       առաջնային և երկրորդային մաքրման կառու�?վածքները չեն գործում, բայ�?
       ներկայումս առաջարկվում է առաջին փուլում վերականգնել այդ մաքրման
       կառու�?վածքները` հաս�?նելով առաջնային մաքրման մակարդակի:
   •   Մյուս քաղաքներում ջրահեռա�?ման համակարգը ծածկում է տարածքի մոտ
       70-80%-ը: Չորս քաղաքային տարածքներում 12 հին մաքրման կայան կա,
       որոն�?ի�? ոչ մեկը չի գործում: Այս պահի դրությամբ պլանավորվում է կառու�?ել
       ընդամենը 3 մաքրման կայան, իսկ երկու քաղաքում (�?ևանա լճի շուրջը)
       կվերականգնվեն կան կընդլայնվեն կոլլեկտորային համակարգերը:
   •   Կոյուղաջրերը, հիմնականում առան�? մաքրման, թափվում են վերգետնյա
       ջրան�?քները, այնտեղի�? էլ ջրթողներով` լճեր:
   •   Այն քաղաքների և գյուղերի բնակչությունը, որոնք միա�?ված չեն
       ջրահեռա�?ման համակարգին, սովորաբար օգտվում է տեղում գտնվող

                                     48
      սարքերի�?, որոնք բաղկա�?ած են սեպտիկ ավազանների�? և տեղական այլ
      լուծումների�? կամ հարմարությունների�?, ինչպես, օրինակ` հողափոր
      արտաքնո�?ները, որոնք մինչ օրս լայն տարածում ունեն գյուղական վայրերում:


39    �?անիտարական և շրջակա միջավայրի պայմանները, որոնք առաջանում են
տեղում ստեղծված հարմարությունների և ջրի ուղիների մեջ թափվող չմաքրված
կոյուղաջրերի ազդե�?ության տակ, տվյալների բա�?ակայության պատճառով չեն
կարող գնահատվել:

Չհաշվառված ջուր (ՉՀՋ)

40    Չհաշվառված ջրի մակարդակը, այսինքն` տեխնիկական և առևտրային
կորուստների      գումարային    տոկոսը,      համաշխարհային     մակարդակում
ամենաբարձրների�? է (մինչև 85%): Այդ բարձր տոկոսը մասամբ հին և մաշված
խողովակաշարերի և հիմնական միջո�?ների հետևանք է, իսկ մնա�?ածը առևտրային
կորուստներն են, որոն�? թվում են վճարումների�? խուսափելը, թերի վճարումները և
ջրի գողությունը: Իրավիճակը սրվում է նրանով, որ չնայած գործադրված ջանքերին`
ուղղված ջրաղբյուրներում ավելի լավ ջրաչափման ապահովմանը, գործող
կառու�?վածքով և ջրաչափման ձևերով հնարավոր չէ համակարգում ջրի հոսքի և
անհատ բաժանորդի սպառման ճշգրիտ ջրաչափում իրականա�?նել: Վեր�?նենք 2009-
10-թթ. չհաշվառված ջրի ազդե�?ության օրինակների�? մեկը. ջրի բալանսային
հաշվարկը �?ույ�? է տալիս, որ Երևանում արտադրվել է 355 մլն խմ չմշակված ջուր,
բայ�? հաջողվել է գանձել ընդամենը 55 մլն խմ-ի դիմա�?:
41    Ընդհանուր առմամբ, չհաշվառվող ջրերի մակարդակի վրա ազդող գործոնների
մանրամասն վերլուծություն չկա: ՊՄԳ օպերատորները, իրեն�? կառավարման
նպատակներով, չհաշվառված ջրերի հնարավոր պատճառների սեփական
գնահատականներն ունեն, բայ�? հասկանալի է, որ դրանք պետք է հաստատվեն
հետագա     մանրամասն     ուսումնասիրությամբ: Օրինակ`     ստորև   բերված
աղյուսակում 10
               �?ու�?ադրված են “Հայջրմուղկոյուղու�? կողմի�? գնահատված
տեխնիկական և առևտրային կորուստների մեծության կարգերը իր սպասարկման
տարածքում: Այս գնահատականներով ոչ միայն փորձ է արվում չհաշվառված ջրերը
բաժանել տեխնիկական և առևտրային կորոստների, այլև հաշվի է առնվում
կորուստների ֆիզիկական դաշտը, այսինքն` արտադրությունն ու փոխադրումը,
քաղաքային և գյուղական վայրերը, բազմաբնակարան շենքերն ու սեփական տները:




 Ծանոթություն: Այս գնահատականները պատրաստվել են ներքին կառավարման նպատակներով և
10

տրված են որպես ՉՀՋ հիմնական խնդիրների մեծության հնարավոր օրինակներ:

                                      49
Աղյուսակ 2-4. Կորուստների ենթադրյալ տեղերի գնահատականներ

ԿՈ�?ՈՒ�?�?ՆԵ�?Ի
                       �?ԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ԿՈ�?ՈՒ�?�?ՆԵ�?              ԱՌԵՎ�?�?ԱՅԻՆ ԿՈ�?ՈՒ�?�?ՆԵ�?
   �?ԵՂԸ
                                              Կորուստ                            Կորուստ
                       Կորստի պատճառը                     Կորստի պատճառը
                                                  %                                 %
Ա�?�?ԱԴ�?ՈՒԹՅՈՒՆ
                                                        Ապօրինի միա�?ումներ
                     Կորուստներ գլխավոր
                                                        գլխավոր                    10%
                     խողովակաշարում
                                                  5%    խողովակաշարի�?
                     Արտահոսում
                     ջրամբարի�?
ԲՆԱԿԱՎԱՅ�? (քաղաք կամ գյուղ)
                     Կորուստներ �?ան�?ում 11        20%
ՇԵՆՔ
                     Մշտական հոսք                       Շրջան�?ող մագնիս            10%
                     Կորուստներ
                     սարքավորումների�?
                                                  10%   2-րդ, 3-րդ սյունակ
                     Ջրաչափի տվյալներ                                               5%
                                                        (առան�? ջրաչափի)
                     Ջրաչափի
                     ճշգրտություն
�?ԵՓԱԿԱՆ �?ՈՒՆ
                     Մշտական հոսք                       Շրջան�?ող մագնիս            10%
                     Կորուստներ
                     սարքավորումների�?
                                                  10%   Ապօրինի միա�?ումներ
                     Ջրաչափի տվյալներ                                              20%
                                                        պարտեզներում
                     Ջրաչափի
                     ճշգրտությունը
                           ԸՆԴԱՄԵՆԸ               45%         ԸՆԴԱՄԵՆԸ             55%


42   Այս վերլուծության մեջ առանձնապես ուշադրություն է գրավում այն
եզրակա�?ությունը, որ ՉՀՋ-ի 65%-ը կապված է շենքերի և մասնավոր տների հետ:

11
     Այստեղ տարբերություն չի դրված տեխնիկական կորուստների և ապօրինի միա�?ումների միջև:

                                             50
Ներկայա�?ված է ջրաչափի տվյալները կեղծելու (սովորաբար մագնիսների
օգտագործմամբ) հետևանքով ջրի կորստի ծավալը: Դրանի�? բա�?ի, կան մշակույթի,
սովորությունների հետ կապված խնդիրներ (թողնել ջուրը հոսի բնակարաններում) և
կառու�?վածքային խնդիրներ (խողովակների բարդ ներքին �?ան�?` հաճախ առան�?
ջրաչափի 2-րդ և 3-րդ ներթողման խողովակներով շենքի ներսում): Համեմատության
կարգով “Վեոլիան�? 12 գնահատել է տեխնիկական կորուստների մոտավոր չափը նույն
կարգի մեծության շենքերում, որը կազմել է ընդհանուր կորուստների մոտ 15%-ը:
43    ՊՄԳ կառավարիչները սահմանել են գոտիավորման տարածքներ 13
խողովակային �?ան�?երում, որտեղ ջրաչափումն ու անհրաժեշտ բարելավումները
կատարվում են սպասարկման տարածքի որոշակի հատվածներում: Փորձը ձեռք է
բերվել Համաշխարհային բանկի կողմի�? ֆինանսավորվող երկու ծրագրի
շրջանակներում` Երևանի և Համայնքային ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
ծրագրերում (ԵՋՋԾ և ՀՋՋԾ2), երբ ոչ միայն հերթականությամբ պլանավորված
համակարգային բարեփոխումներ են կատարվել        որոշ տարածքներում, այև
բարձրա�?ել է համակարգի պայմանների և աշխատանքի ընկալման աստիճանը: Այս
խնդիրը պահանջում է կառավարման և աշխատանքի լուրջ ջանքեր գործադրել,
որոնք իրեն�? հերթին սահմանափակ են եկամուտների և կապիտալ ներդրումների
առկա մակարդակի պատճառով: Խնդիրների�? մեկն այն է, որ միայն վթարային
նորոգումները կամ պահպանման սահմանափակ աշխատանքները մեծ ազդե�?ություն
չեն ունենա չհաշվառված ջրի ծավալի վրա: Բա�?ի այդ, ջրի հոսքի (և ճնշման)
ավելա�?ումը համակարգի որոշ հատվածներում հանգե�?նում է նաև հոսակորստի
ավելա�?ման, ուստի ծառայությունների մակարդակի դրական փոփոխությունները
բա�?ասաբար են ազդում համակարգի կորուստների վրա: Ամեն դեպքում
չհաշվառված ջրի կորուստների կրճատմանն ուղղված �?անկա�?ած արդյունավետ
ծրագրի իրականա�?ման համար կպահանջվեն ոչ միայն համապատասխան
ներդրումներ, այլև հոսքի արդյունավետ ջրաչափում ամբողջ համակարգում, որն
այժմ բա�?ակայում է:

Ջրաչափում

44   Երևանում կուտակված ջրաչափերի պաշարների (բա�?ի վերականգնման
հատուկ տեղամասերի�?) տեխնիկական ծառայության ժամկետն արդեն սպառվել է,
չնայած ջրաչափումը կատարվում է միա�?ումների ավելի քան 95%-ում: Ջրաչափերը
ճշգրիտ չեն և ըստ ամենայնի հուսալի չեն արժանահավատ արդյունքներ ստանալու
համար: Ջրաչափերը հաճախ վատ որակի են, ինչը խարդախության ու գողության


12
  “Վեոլիայի�? կիսամյակային հաշվետվություն, 2009 թ. դեկտեմբեր:
  Փորձը ձեռք է բերվել ՀԲ-ի կողմի�? ֆինանսավորվող երկու ծրագրի` Երևանի ջրամատակարարման
13

ու ջրահեռա�?ման և Համայնքային ջրամատակարարման ու ջրահեռա�?ման ծրագրերի շրջանակներում
(ԵՋՋԾ և ՀՋՋԾ 2):

                                        51
հնարավորություն է ստեղծում: Ջրաչափերը հաճախ այնպիսին են, որ մագնիսի
օգտագործմամբ կարելի է կեղծել տվյալները:
45    Օպերատորները ջրաչափերի տեղադրման և հնարավոր արդյունավետ
օգտագործման փորձ ունեն իրեն�? իսկ աշխատանքային բարելավումների և
ֆինանսավորվող ծրագրերի շնորհիվ, ինչպես, օրինակ` Համաշխարհային բանկի
ծրագիրը 14 “Հայջրմուղկոյուղու�? համար, որի շրջանակներում գոտիավորման և
ջրաչափերի տեղադրման բարեփոխումային աշխատանքները �?ույ�? տվե�?ին զգալի
բարելավումներ աշխատանքային և ֆինանսական պարամետրերի գծով: Այդ փորձի�?
քաղած դասերը �?ույ�? են տալիս, որ ջրաչափերի տվյալներն էապես թերի են,
ուսումնասիրված ջրաչափերը միջին հաշվով գրան�?ել են ստուգվող հոսքի ընդամենը
20%-ը: Դրանի�? բա�?ի, հետագա միջո�?առումների, օրինակ` կեն�?աղային ջրաչափերի
սեփականության և կառավարման իրավունքը օպերատորին փոխան�?ելու, այսինքն`
ջրաչափերը բնակարանների�? դուրս հանելու, բազմաբնակարան շենքերի
անհատական ջրաչափերը տեղափոխելու և            ռա�?իոնալա�?նելու ու ապահով
խ�?իկների մեջ տեղադրելու շնորհիվ պարզվել է, որ գողության և առևտրային
կորուստների տոկոսը կարելի է կտրուկ իջե�?նել: Օրինակ` փորձը �?ույ�? է տվել, որ
ջրաչափերը պատշտպանված խ�?իկներում տեղադրելու�? հետո հոսքի չափման
ճշգրտությունն ավելա�?ել է 20%-ով:
46    Չնայած ջրաչափերը ընկերության սահմանափակ միջո�?ների հաշվին փոխելու
շարունակական ջանքերին` ակնհայտ է լրա�?ու�?իչ ֆինանսավորման կարիքը`
ջրային համակարգերում ջրի հոսքի և ճնշման բարելավված ջրաչափման ծրագրի
համար: Ճշգրիտ ջրաչափման օգուտները շատ են, դրանք հնարավորություն են
տալիս կենտրոնանալու գործառնական բարելավումների վրա` բաժանորդների
ներկայա�?վող հաշիվները դարձնելով ավելի իմաստալի�? և հնարավորություն տալով
պլանավորելու եկամուտներն ավելի ռա�?իոնալ հիմքով:


Աշխատակազմի արդյունավետությունը

47   Աշխատուժի ռա�?իոնալա�?ման և արդյունավետ օգտագործման շնորհիվ ՊՄԳ
միջո�?առումների շրջանակներում նվազել է աշխատակազմի թվաքանակը թե՛
Երևանում, թե՛ “Հայջրմուղկոյուղում�?: Օրինակ` “Հայջրմուղկոյուղում�? 2004 թ. 1000
բաժանորդին ընկնում էր 9.45 աշխատող, ներկայումս` մոտ 6.7 (նման �?ածր
մակարդակը պահպանվել է վերջին չորս տարիների ընթա�?քում): Երևանում 1000
բաժանորդի հաշվով աշխատողների թիվն ավելի փոքր է, սակայն սա սպասելի էր
սպասարկման տարածքի ավելի կենտրոնա�?ված բնույթի պատճառով:
48  Չնայած աշխատակազմի թվաքանակը փոփոխվում է`                          կախված, օրինակ,
առանձին      ջրմուղկոյուղու  աշխարհագրական                              սփռվածությունի�?,

14
     Չարեն�?ավան քաղաք, 2008 թ. (ավելի մանրամասն ներկայա�?ված է նոթերի հավելված 4-ում):

                                              52
ենթակառու�?վածքների     տարիքի�?    և  ավտոմատա�?ման       մակարդակի�?,
աշխատակազմի արդյունավետության այս մակարդակը սպասելի է նման բնույթի
ջրմուղկոյուղիների համար, ուստի աշխատակազմի ավել�?ուկը լուրջ խնդիր չի
ներկայա�?նում:
Ֆինանսական արդյունքներ և ծախսումների փոխհատու�?ում
49    Վերջին մի քանի տարիների ընթա�?քում բոլոր ջրմուղկոյուղիները կարողա�?ան
բարելավել իրեն�? ֆինանսական արդյունքները: �?ա կարելի է տեսնել`
ուսումնասիրելով      ընթա�?իկ     լիկվիդայնության      փոփոխությունները,     որը
“Հայջրմուղկոյուղու�? դեպքում 2004 թ. 200%-ի�? 2010 թ. կրճատվել է մինչև 100%-ի�? մի
փոքր ավելի: Երևանի դեպքում ընթա�?իկ լիկվիդայնությունը բարելավվել է 2004 թ.
100%-ի�? մինչև 96% 2009 թ.: Առևտրային տեսանկյունի�? ընկերությունների
գործունեության արդյունքները ողջամտորեն լավ են. հաշիվների դուրսգրման և
գանձման գործակի�?ները գոհա�?ու�?իչ մակարդակում են` 90%-ի սահմաններում:
50   Արդյունքների բարելավմանն օժանդակել է կապիտալ աշխատանքների
ներդրումային ծրագիրը, որը, ընդհանուր առմամբ, նպատակ ուներ վերականգնել և
վերանորոգել   գոյություն   ունե�?ող  ենթակառու�?վածքների   տարրերը:     Այն
իրականա�?վել է մի շարք ՄՖՀ-ների օժանդակությամբ (օրինակ` ԱԶԲ, KfW, ԵԶՎԲ),
ներառյալ` Համաշխարհային բանկի երեք ծրագրերը: 2-5 աղյուսակում բերված է այս
աջակ�?ության ընդհանուր պատկերը


Աղյուսակ 2-5. Ներկայումս ոլորտին հանձնարարված կապիտալ ներդրումների
ծրագրերը

             ՀԲ        ՀԲ        ՀԲ          ԱԶԲ     KfW       KfW      ԵԶՎԲ
Մեկնար-     2004      1998      2005         2008    2001      2005      2008
կային
տարի


Գումար     23+20 $     30 $      20 $        36 $    12.8    15. եվրո   7 եվրո
(մլն)                                                եվրո    7.8 եվրո   7 եվրո


Հիմնա-      2015-     2008-     2015-        2016-   2010-    2015-     2010-
կան         2044      2032      2044         2039    2041     2044      2022
գումարի
վճարում



                                        53
Ծրագիր    Համայն-   Համայն-   Երևանի       Երևանի     Համայն-    Համայն-     �?ևանա
            քային     քային   ջրամա-       ջրամա-       քային      քային    լճի բնա-
          ջրամա-    ջրամա-    տակար        տակար       ենթա-      ենթա-     պահպա
          տակար     տակար     արման        արման      կառու�?-    կառու�?-     նական
           արման     արման       և            և         վածք-      վածք-     ծրագիր
              և         և     ջրահե-       ջրահե-        ների       ների
           ջրահե-    ջրահե-   ռա�?ման       ռա�?ման     ծրագիր     ծրագիր
          ռա�?ման    ռա�?ման    ծրագիր       ծրագիր      1 – ՀՋՋ    1 – ՀՋՋ
          ծրագիր    ծրագիր    - ԵՋՋԾ       - ԵՋՋԾ      Արմա-      Շիրա-
                                                       վիրում     կում և
                                                                 Լոռիում
         “Հայջըր-   Երևան     Երևան        “Հայջըր-   3 քաղաք 3 քաղաք “Հայջըր-
          մուղկո-                          մուղկո-                    մուղկո-
           յուղի�?                           յուղի�?                     յուղի�?


51     �?ակայն, ֆինանսական արդյունքները բարելավելու համար ընկերությունները
պետք է մոտ 50%-ով կրճատեն պահպանման պարբերական ծախսերը, քանի որ
գոյություն ունե�?ող սակագների մակարդակը թույլ չի տալիս լրիվ փոխհատու�?ելու
ծախսերը: Օրինակ` ամեն տարի պետք է փոխարինվի ջրի արտադրության
վերահսկման մոտ 200 ջրաչափ, սակայն հասույթների անբավարարության
պատճառով 2010 թ. ջրմուղկոյուղիներն ի վիճակի չեղան փոխարինելու դրան�?ի�? և ոչ
մեկը: Նույնն է տեղի ունե�?ել նաև քլորա�?ման սարքավորումների և ջրավազանների
կառու�?վածքների դեպքում, որոնք չէին պահպանվում: Ընկերությունները ստիպված
էին էլեկտրական համակարգերի և պոմպերի ծախսերը պահանջվող 120 մլն դրամի�?
կրճատել մինչև 95 մլն դրամ, իսկ խողովակների և խողովակային ամրանների
փոխարինումը և պահպանումը կրճատվե�? պահանջվող 120 մլն դրամի�? մինչև 70 մլն
դրամ: Կարևոր է նշել, որ վերը հիշատակված ծրագրերի պարտքի սպասարկումը
շահագործման ծախսերի մաս չէր կազմում:
52    Երևանի լիզինգային պայմանագիրն աշխատում է ներկայիս սակագների
շրջանակներում,     այսինքն` առան�?     ուղղակի    սուբսիդիաների, մինչդեռ
“Հայջրմուղկոյուղու�? կառավարման պայմանագիրը տարեկան 811 մլն դրամի
սուբսիդիա ունի, իսկ կառավարման վարձը վճարվում է առանձին:

Ինստիտու�?իոնալ կառու�?վածք/հիմք

53   Ջրային պաշարների, ինչպես նաև ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
ծառայությունների   հետ  առնչվող  հիմնական   միջո�?ները և   ընդհանուր
լիազորությունները ՀՀ կառավարության ենթակայության տակ են, իսկ ոլորտի
կառավարման և շահագործման ընդհանուր վերահսկումն իրականա�?նում է Ջրային

                                      54
տնտեսության      պետական     կոմիտեն     (Ջրտնտպետկոմ):  Ջրտնտպետկոմը
պատասխանատու է ՊՄԳ-ի տարբեր մեխանիզմների ստեղծման համար և
իրականա�?նում է այդ բոլոր ծրագրերի շարունակական կառավարման
գործառույթները, ինչպես նաև մշակում նոր երկարաժամկետ մեխանիզմներ:
54    Եթե մյուս պետական հաստատությունները պատասխանատու են
բնապահպանական և այլ հար�?երի կանոնակարգման համապատասխանությունն
ապահովելու    համար,   ապա    Հանրային  ծառայությունները կարգավորող
հանձնաժողովը (ՀԾԿՀ) պատասխանատու է տնտեսական կանոնակարգման և
ջրային ոլորտում սակագների սահմանման համապատասխանության համար:
55   Բոլոր երեք հիմնական ջրմուղկոյուղիները կառավարվում են ՊՄԳ
մեխանիզմների միջո�?ով: Բոլորն էլ ունեն ընդհանուր ինստիտու�?իոնալ տարրեր:
Հիմնական միջո�?ները պետության սեփականությունն են, իսկ Ջրտնտպետկոմը
տարբեր չափով մասնակ�?ում է դրան�? կառավարմանը: Ի լրումն ՀԾԿՀ-ի կողմի�?
իրականա�?վող տնտեսական կարգավորման` Ջրտնտպետկոմի կողմի�? ստեղծված
ծրագրի ղեկավարման գրասենյակներն իրականա�?նում են պայմանագրի
համապատասխանության մշտադիտարկում (մոնիթորինգ)` կանոնավոր կերպով
իրականա�?վող անկախ տեխնիկական և ֆինանսական աուդիտներով հանդերձ:
56       ՊՄԳ երկու մոդելները հետևյալն են.
     •   Լիզինգ – ԵՋ.
     •   Կառավարման պայմանագրեր – “Հայջրմուղկոյուղի�? և երեք տարածքային
         ջրմուղկոյուղիներ (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ):
57   ՊՄԳ հիմնական հար�?երը քննարկվում են հետագա բաժիններում, իսկ այստեղ
ներկայա�?վում է այդ մեխանիզմների հիմնական ինստիտու�?իոնալ բնութագրերի
ուրվագիրը:

“Երևան ջուր�?

58       Հիմնվել է որպես 10-ամյա լիզինգային պայմանագիր, կապալառուն` “Վեոլիա�?:
59   Այս   մեխանիզմում    ՀՀ   կառավարությունը/Ջրտնտպետկոմը սկզբում
հանդիսանում էր վարձակալության տվող կողմ: Այժմ կառավարման առօրյա
վերահսկումը փոխան�?վել է Երևանի քաղաքապետարանին, և պայմանագիրը
փոփոխված է այնպես, որ վարձակալության տվողը քաղաքապետարանն է:
Հիմնական միջո�?ների և ոլորտի զարգա�?ման ընդհանուր պատասխանատվությունը
մնում է Ջրտնտպետկոմին, իսկ ծրագրի մշտադիտարկումն իրականա�?վում է
քաղաքապետարանի Ծրագրի մոնիթորինգի գրասենյակի միջո�?ով:
60   ՊՄԳ կապալառուն` “Վեոլիան�?, հիմնել է տեղական ընկերություն` ԵՋ, որը
կառավարում և շահագործում է հիմնական միջո�?ները լիզինգային պայմանագրի
շրջանակներում, այդ թվում` վարձերի գանձման ռիսկերի պատասխանատվությունը:

                                        55
Այն նաև կառավարում է ներդրումային ծրագրերի շինարարությունը` որպես
լիզինգային պայմանագրով իր պարտավորությունների մաս:


        Գծապատկեր 2-4. ԵՋ ընկերության պայմանագրային կառու�?վածքը

                                                             Պայմանագրային
                                Մասնավոր օպերատոր
                                     “Վեոլիա�?
                                “Մր�?ույթի մասնակի�?�?



                                                Վճարումներ
                     Կառ ավ ար ո ւ մ և
                       պաշ ար ն ե ր                                                  “Հայջրմուղկոյուղի�?
                                                         Կառույ�?ների
                                      Մասնավոր                                     Երևանի
                                                         օգտագործում
                                   ծառայությունների                            քաղաքապետարան
                                     տրամադրող                                 “Վարձակալության
                                   “Երևան ջուր�? ՓԲԸ                                 տվող�?
                                     “Վարձակալ�?            Լի զ ի ն գ ի
                                                        պե տակ ան վճ ար


   Կանոնակարգող          �?ակագներ                Ծառայություններ
       ՀԾԿԽ


                                                                    Անկախ
                                                                   աուդիտներ
                                     Հաճախորդներ




61   Անհրաժեշտ   կապիտալ  ներդրումային       ծրագրերի   մշակման                                     և
ֆինանսավորման պատասխանատվությունը մնում է ՀՀ կառավարությանը:

“Հայջրմուղկոյուղի�?

62   “Հայջրմուղկոյուղին�? պետական   ջրային ընկերություն   է`  գործող
կառավարման     համակարգով,  աշխատողներով  և    կառույ�?ներով: Դրանք
ղեկավարվում են մասնավոր ՊՄԳ օպերատորի` �?ԱՈՒ�?-ի կողմի�? կառավարման
պայմանագրի մեխանիզմների շրջանակներում, վարձավճարի հիմունքով: ՊՄԳ
օպերատորը նաև կառավարում է ներդրումային ծրագրերի շինարարությունը`
որպես կառավարման պայմանագրով իր պարտականությունների մաս:
63   Հիմնական    միջո�?ների    և    ոլորտի    զարգա�?ման       ընդհանուր
պատասխանատվությունը     մնում   է    Ջրտնտպետկոմին,     իսկ     ծրագրի
մշտադիտարկումն իրականա�?վում է Ծրագրի մոնիթորինգի գրասենյակի կողմի�?:




                                           56
        Գծապատկեր 2-5. “Հայջրմուղկոյուղու�? պայմանագրային կառու�?վածքը


                                                          Պայմանագրային
                           Մասնավոր օպերատոր
                                “Վեոլիա�?
                           “Մր�?ույթի մասնակի�?�?



                                            Վճարումներ

                   Կառավարում և
                    պաշարներ                                                    “Հայջրմուղկոյուղի�?
                                                      Կառույ�?ների
                                Մասնավոր                                      Երևանի
                                                      օգտագործում
                             ծառայությունների                             քաղաքապետարան
                               տրամադրող                                  “Վարձակալության
                             “Երևան ջուր�? ՓԲԸ                                  տվող�?
                               “Վարձակալ�?
                                                     Լիզինգի պետական
                                                           վճար

Կանոնակարգող         �?ակագներ               Ծառայություններ
    ՀԾԿԽ


                                                               Անկախ
                                                              աուդիտներ
                                  Հաճախորդներ




64   Անհրաժեշտ   կապիտալ  ներդրումային       ծրագրերի   մշակման                                      և
ֆինանսավորման պատասխանատվությունը մնում է ՀՀ կառավարությանը:
65   �?կզբնապես սա 5-ամյա պայմանագիր էր, որը պետք է երկարա�?վեր, մինչև
հաջողվեր համաձայնե�?նել երկարաժամկետ մեխանիզմների (օրինակ` լիզինգ)
մշակումը: Առաջարկվում է ներկա մեխանիզմը երկարա�?նել մինչև 2011 թ.
դեկտեմբեր` նկատի առնելով մինչև 2014 թ. դրա հետագա երկարա�?ման
հնարավորությունը:

Երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիներ

66    Ջրամատակարարման         և     ջրահեռա�?ման      երեք    տարածքային
ջրմուղկոյուղիները (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ), որոնք նախկինում գործում էին
որպես երեք քաղաքապետարանային կազմակերպություններ, վերահիմնադրվե�?ին և
սկսե�?ին շահագործվել ՊՄԳ օպերատոր MVV ընկերության կողմի�?` մեկ
կառավարման պայմանագրի շրջանակներում




                                                57
67   Ինստիտու�?իոնալ մեխանիզմները շատ բանով նման են “Հայջրմուղկոյուղուն�?,
սակայն խորհրդի և ընդհանուր կառավարման մակարդակի վրա մասնակ�?ում են
նաև քաղաքապետարանները Ջրտնտպետկոմի հետ միասին: Հիմնական միջո�?ների և
ոլորտի   զարգա�?ման      ընդհանուր  պատասխանատվությունը       մնում    է
Ջրտնտպետկոմին, իսկ ծրագրի մշտադիտարկումն իրականա�?վում է Ծրագրի
մոնիթորինգի գրասենյակի կողմի�?:
68   Անհրաժեշտ    կապիտալ     ներդրումային   ծրագրերի     մշակման և
ֆինանսավորման պատասխանատվությունը մնում է ՀՀ կառավարությանը:
Ներկայիս կապիտալ աշխատանքների ֆինանսավորումն իրականա�?վում է KfW-ի`
գերմանական երկկողմ զարգա�?ման գործակալության աջակ�?ությամբ:
69    �?ա 5-ամյա պայմանագիր է, որը ներկայումս ծրագրվում է ավարտել 2012 թ.,
եթե, իհարկե, չերկարա�?վի:




                                   58
3     ՈԼՈ�?�?Ի ԶԱ�?ԳԱՑՄԱՆ Վ�?Ա ԱԶԴՈՂ ՀԻՄՆԱԿԱՆ
      ՄԱ�?�?ԱՀ�?ԱՎԵ�?ՆԵ�?Ը


Ոլորտում կան մի քանի խնդիրներ: Դրանք կարող են բաժանվել չորս հիմնական
մասերի. ա) տեխնիկական, բ) առևտրային և ֆինանսական, գ) կանոնակարգման և
ինստիտու�?իոնալ և գ) ՊՄԳ-ի հետ առնչվող խնդիրներ:

3.1   �?եխնիկական հար�?եր

Ջրային պաշարներ

70     Ջրային պաշարների մատչելի ծավալները կարճաժամկետ հեռանկարում
սահմանափակող գործոն չեն: Ներկայումս ջրի օպերատորների կողմի�? քայլեր են
ձեռնարկվում    ջրային    համակարգերի    արդյունավետությունն    ավելա�?նելու
ուղղությամբ, ինչը, իր հերթին, հանգե�?նում է ջրաղբյուրների�? ջրառի հնարավոր
կրճատման: Օրինակ` ԵՋ-ն ունի ջրառն օպտիմալա�?նելու և էներգիայի առումով
ամենի�? արդյունավետ պաշարների օգտագործման առաջադեմ ծրագիր: Պարզ է, որ
այս միտումը պետք է շարունակվի ոլորտի համար պլանավորված գործունեության
բարելավման միջո�?առումների շնորհիվ, ինչպես քննարկվում է ստորև, ինչը դրական
ազդե�?ություն կունենա մատչելի ջրային պաշարների վրա: Այնպես որ կանխատեսելի
ապագայում ջրի սակավությունը կամ ոչ մատչելի լինելը ընդհանուր առմամբ խնդիր
չեն լինի:
71    Գործառնական արդյունավետության և էներգիայի ծախսերի կրճատման
ուղիներ որոնելիս օպերատորները սովորաբար առաջին հերթին առավելագույնի են
հաս�?նում     ամենի�?    արդյունավետ    աղբյուրը,   օրինակ`    ինքնահոս
ջրամատակարարումը կամ այնպիսի աղբյուրները, որոնք պահանջում են քիչ կամ
նվազագույն մեխանիկական ջրամատակարարում:

Ծառայությունների ընդլայնում

72    Կոմունալ-կեն�?աղային խմելու ջրի ծածկույթն արդեն բարձր է, և
ծառայությունների ընդլայնման հիմնական միջո�?առումներն ուղղված են գոյություն
ունե�?ող   բաժանորդների    ջրամատակարարման      տևողության   ավելա�?մանը:
Շարունակական երկխոսություն է ընթանում հիմնական ջրմուղկոյուղիների և
ներկայումս չսպասարկվող կամ ջրմուղկոյուղու տարածքին մոտ գտնվող գյուղերի
միջև, և հնարավորության դեպքում առաջարկվում են բազմապիսի ծառայություններ



                                    59
(սկսած տեխնիկական աջակ�?ությունի�? մինչև մեծածախ ջրի մատակարարումը կամ
ամբողջական սպասարկումը):
73    Որպես ծառայությունների ընդլայնման հնարավոր օրինակ` կարելի բերել
�?ԱՈՒ�?-ի` “Հայջրմուղկոյուղու�? օպերատորի օրինակը: Նա պարզե�?, որ ամառային
ամիսներին փոքր հողակտորներ ունե�?ող շատ ֆերմերներ համակարգի�? ջուր են
վեր�?նում ապօրինի միա�?ումների միջո�?ով: “Հայջրմուղկոյուղին�? այս կարիքը
բավարարե�? այդ փոքր հողակտորների ֆերմերներին մեծ �?իստեռններով ջուր
վաճառելու միջո�?ով:

�?պասարկման մակարդակը

74   Կառավարման և լիզինգի ներկայիս պայմանագրերով սպասարկման
մակարդակի չափման հիմնական կատարողական �?ու�?անիշը ջրամատակարարման
տևողությունն է: Այն չափվում է լրիվ ջրամատակարարման միջին օրական ժամերով
(համեմատելով շուրջօրյա 24-ժամյա մատակարարման հետ): �?կզբնական
երկարաժամկետ նպատակն էր բոլոր տարածքներում վերջապես հասնել 24-ժամյա
ջրամատակարարման, սակայն ունենալով միջանկյալ ավելի փոքր նպատակներ
առանձին ՊՄԳ պայմանագրերի տևողության ընթա�?քում:
Օրինակ.
   •   ԵՋ-ի թիրախը 95% տևողությունն էր ներկայիս պայմանագրի 10-րդ տարում.
       ներկայումս նվաճված է 83%-ը (այսինքն` 19 ժամ պայմանագրի 4-րդ տարում):
   •   “Հայջրմուղկոյուղու�? թիրախը 16 ժամն է 2011 թ.: Ներկայիս մակարդակը` 13.2
       ժամ:
75   �?ակայն ջրամատակարարման տևողության ավելա�?մանը կարելի է հասնել
միայն գոյություն ունե�?ող ենթակառու�?վածքներում ներդրումների ավելա�?մամբ:
Ինչպես կքննարկվի ստորև, ներկայումս խելամիտ չի լինի ներդրումներն առաջ
տանել սոսկ այս մեկ միջո�?առման համար, քանի որ սահմանափակ միջո�?ների
պայմաններում պետք է հաշվի առնել նաև այլ պահանջները` համակարգի
երկարաժամկետ արդյունավետությունը և ենթակառու�?վածքների կայունությունը
ապահովելու համար:
76   Ուստի այս տեսանկյունի�? պետք է նկատի ունենալ ջրամատակարարման
տևողության ավելա�?ման կրճատված միջին թիրախ, քանի որ 24-ժամյա
մատակարարումը ողջ տարածքով կարող է մատչելի չլինել:
77    Բա�?ի դրանի�?, չնայած սկզբնական թիրախները հիմնված են եղել ողջ
ջրմուղկոյուղու միջին �?ու�?անիշների վրա, ավելի իրատեսական կլինի պլանավորել
շարունակական բարելավումներ ողջ տարածքում, սակայն կարճաժամկետ
թիրախներով` առանձին տիպի քաղաքների կամ համայնքների համար: Այնպիսի
ընկերություն,   ինչպիսին   “Հայջրմուղկոյուղին�?  է, ջրամատակարարում     է

                                     60
իրականա�?նում լայնորեն սփռված քաղաքներում և գյուղերում, որտեղ
ենթակառու�?վածքների վիճակը տարբեր է` սկսված վերականգնվածի�? մինչև
վատթար: Համապատասխանաբար, տարբեր է նաև գոյություն ունե�?ող
ջրամատակարարման     տևողությունը: Լուրջ հիմքեր կան   սահմանելու
ջրամատակարարման տարբեր թիրախներ` կախված առանձին քաղաքի�? կամ
տարածքի�?, ինչը հնարավորություն կտա համապատասխան կերպով ուղղել
ներդրումները:
78   Ջրի որակի մասով սպասարկման թիրախները սահմանված և նվաճված են:
Քանի որ �?ան�?երի վերականգնման առաջընթա�?ին զուգահեռ կրճատվում է այն
ժամանակը, որի ընթա�?քում խողովակները գտնվում են �?ածր ճնշման տակ (այսինքն`
նվազում է հնարավոր ֆիլտրա�?իայի ազդե�?ությունը), որակի թիրախների
կառավարումը կբարելավվի:

Ջրահեռա�?ում

79    Ներկա սխեմաները սահմանափակ ծրագրեր ունեն կոյուղու համակարգի
ընդլայնման համար: Կեղտաջրերի մաքրման և հեռա�?ման բարձր ներդրումային
ծախսերը նշանակում են, որ զարգա�?ման այս մասին կանդրադառնան միայն այն
ժամանակ, երբ ջրային համակարգերում կիրականա�?վեն խոշոր ներդրումներ: Այս
հար�?ը ներկայիս կամ առաջարկվող ծրագրերում որպես խոշոր խնդիր հստակ չի
դիտարկվում:
80   Կարելի է դիտարկել գյուղերի կեղտաջրերի մաքրումը և հեռա�?ումը, քանի որ
համայնքները կա՛մ տնային միա�?ում ունեն կեղտաջրերի հավաքման ինչ-որ
համակարգի հետ, կա՛մ էլ հույսը դնում են տեղում կեղտաջրերի հեռա�?ման վրա
(զուգարանների կամ սեպտիկ �?իստեռնների միջո�?ով): Ավելի արդյունավետ
ծառայությունների տրամադրման համար հնարավոր է եղած կամ փոքր գյուղական
հեռա�?ման համակարգերը միա�?նել գոյություն ունե�?ող կոմունալ ծառայությանը:
Բա�?ի դրանի�?, տեղական համակարգերի արդյունավետությունը կարելի է
բարելավել` ապահովելով սեպտիկ տարողությունների կանոնավոր դատարկման
ծառայություն դրան�? բավարար աշխատանքի համար:

Չհաշվառված ջուր (ՉՀՋ)

81   ՊՄԳ-ի պայմանագրերով ՉՀՋ-ի մակարդակի կրճատումը չի համարվել
հիմնական կատարողական �?ու�?անիշ` միգու�?ե հաշվի առնելով ջրային պաշարների
մատչելիությունը: �?ակայն, ինչպես արդեն նշվել է, ՉՀՋ-ն բա�?առիկ բարձր
մակարդակ ունի. այն միջազգային պրակտիկայում ամենաբարձրների�? է:
82    Չնայած ներկայումս հնարավոր է գործ ունենալ այնպիսի բարձր մակարդակ
ունե�?ող երևույթի հետ, որը բա�?ահայտ անվանում են նաև “Հասույթ չբերող ջուր�?,


                                   61
սակայն դա ընդունելի չէ ջրմուղկոյուղու երկարաժամկետ արդյունավետության և
կայունության տեսանկյունի�?: Պետք է քննարկել հետևյալ խնդիրները.
     •   Ճշգրիտ չափումների բա�?ակայությունը նշանակում է, որ ամեն դեպքում ՉՀՋ-
         ի փաստա�?ի մակարդակը միայն կարգի ճշտություն ունի:
     •   Մոտ 50%-ը գնահատվում է 15 որպես “առևտրային կորուստ�?, այդ թվում
         գողություն, ապօրինի միա�?ում, սխալ հաշիվների դուրսգրում, չնայած առան�?
         ճշգրիտ չափումների հնարավոր չէ արդյունավետորեն կառավարել այս
         հար�?ը:
     •   Մոտ 50%-ը գնահատվում է որպես “տեխնիկական կորուստ�?, ինչպես,
         օրինակ` արտահոսք, անարդյունավետ չափում հիմնականում գոյություն
         ունե�?ող ենթակառու�?վածքների վատթար վիճակի պատճառով:
83       ՉՀՋ-ն կարող է ներառել նաև չչափված, բայ�? օգտագործված ջուր բակային
ծորակներում, շատրվաններում և հիդրանտներում, որի համար ո՛չ սպառողներն են
վճարում, ո՛չ էլ համայնքները:

84    ՉՀՋ-ի պլանավորված կառավարումը բարդանում է նաև նրանով, որ
ջրաչափման բարելավումը հաճախ ազդում է ՉՀՋ-ի մակարդակի վրա կամ
ավելա�?նում այն, քանի որ փաստա�?ի սպառման մակարդակները ստա�?վում են
ավելի փոքր, քան ենթադրվում էր չչափված սպառման դեպքում (ջրի նորմատիվային
սպառման հիման վրա):
85    Ըստ նախնական գնահատումների (օրինակ` Համաշխարհային բանկի ԵՋՋԾ-ն
և ՀՋՋԾ-2-ը, ՊՄԳ մասնավոր օպերատորների սեփական գնահատումներ 16), չնայած
ՉՀՋ-ի բարձր մակարդակի հիմնական պատճառը ենթակառու�?վածքների վատթար
վիճակն է, շենքերի և մասնավոր տների ներսի սխեմաների հետ առնչվող
կորուստները կարող են կազմել ընդհանուր կորուստների 50-65%-ը: �?րան�? մեծ
մասը ջրմուղկոյուղին չի կարող վերահսկել` հաշվի առնելով մասնավոր
սեփականության      սահմաններում   գոյություն   ունե�?ող ջրաչափման     և
ջրամատակարարման կառու�?վածքային սխեմաները: Մասնավոր սեփականության
սահմաններում այս հսկայական կորուստների արդյունավետ կառավարումը կարող է
իրականա�?վել մասնավոր սեփականության սահմաններում գտնվող սխեմաների
շահագործման և պահպանման պատասխանատվությունը ՊՄԳ օպերատորներին
փոխան�?ելու միջո�?ով: �?ակայն դա, իր հերթին, կպահանջի ֆինանսավորման և
կապիտալ      ներդրումների  ավելի   բարձր     մակարդակ`  իրավաբանական
լիազորությունների համապատասխան փոփոխություններով հանդերձ, որպեսզի
օպերատորներն ի վիճակի լինեն կատարելու այս պարտականությունները:

15
   Ինչպես ԵՋ-ն, այնպես էլ “Հայջրմուղկոյուղին�? փորձում են գնահատել դա, սակայն համապարփակ
չափումների բա�?ակայությունը խոչընդոտել է ամբողջական մանրամասն գնահատումը:
16
   Ինչպես “Հայջրմուկոյուղու�? կորուստների գնահատումը 1-ին բաժնում:

                                          62
86   Վերականգնման      և  գոտիավորման      միջո�?ով  հիմնական      ջրային
համակարգերում ՉՀՋ-ի կրճատմանը տրվում է մեծ առաջնայնություն, սակայն �?ույ�? է
տրված, որ լրիվ արդյունավետ լինելու համար այն պետք է ուղեկ�?վի ջրաչափերի
տեղափոխումով և ջրաչափական հորերի տեղադրումով մասնավոր սեփականության
սահմաններին: Բա�?ի դրանի�?, անհրաժեշտ է մշակել համակարգված մոտե�?ում (և
դրա հետ առնչվող ներդրումներ) խողովակային համակարգերում ճնշումը
կարգավորելու համար, ինչը կօգնի հասնելու կորուստների կրճատման և
ջրամատակարարման ժամերի ավելա�?ման նպատակին: Ներկայումս իրականա�?վող
գոտիավորման ծրագրերի շրջանակներում մատչելի միջո�?ները կարող են ծածկել
միայն հրատապ կարիքները, և անհրաժեշտ կլինեն շարունակական ներդրումներ
բաշխման համակարգի վերականգնման և փոխարինման օգուտները լրիվ քաղելու
համար:
87   Կարելի է տեսնել, որ սպասարկման մակարդակի բարձրա�?ումը, փաստորեն,
կարող է բա�?ասական ազդե�?ություն ունենալ ջրի կորուստները վրա, երբ ՉՀՋ-ն
ավելանում է սպասարկման ժամերի ավելա�?ման և ավելի բարձր ճնշման հետ այն
բաշխիչ համակարգերում, որոնք դեռ պետք է վերականգնվեն: �?րա օրինակ կարող է
ծառայել Արմավիրը, որտեղ փոխարինվել է բաշխիչ համակարգի մոտ 70%-ը, իսկ
ջրամատակարարման տևողությունը հասել է 22.3 ժամի, սակայն ՉՀՋ-ն նվազել է
ընդամենը 87%-ի�? 70%: �?ա մասամբ տեղի է ունե�?ել ջրամատակարարման ժամերի
ավելա�?ման և ճնշման կարգավորման բա�?ակայության պատճառով, սակայն նաև
մատնանշում է մնա�?որդային առևտրային կորուստների բարձր մակարդակը:
88    Ընդհանուր առմամբ, չհաշվառված ջուրը ջրմուղկոյուղու համար ծախս է
ինչպես արտադրության, այնպես էլ շահագործման գծով և �?ույ�? է տալիս համակարգի
ամենի�? արդյունավետ կառավարման հետ կապված կամ բաժանորդներին նրան�?
վճարումների դիմա�? ծառայությունների ապահովման դժվարությունները: Եղել են
այնպիսի զավեշտալի դեպքեր, երբ որոշ բաժանորդներ վճարել են չստա�?ած
ծառայությունների դիմա�?` համակարգին միա�?ված մնալու համար, մինչդեռ
մյուսներն ակնհայտորեն չեն վճարում ապօրինի միա�?ումների կամ ավելի քիչ
վճարելու միջո�?ով, ինչն ավելա�?նում է վճարողների ծախսերը:

Ջրաչափում

89   Երևանի ներկայիս ջրաչափերը (բա�?առությամբ որոշ վերականգնման
տարածքների�?) արդեն սպառել են իրեն�? նորմատիվային շահագործման ժամկետը:
Ջրաչափերը ճշգրիտ չեն, և ամեն դեպքում դրան�? վրա չի կարելի հույս դնել
ռա�?իոնալ արդյունքներ ստանալու համար: Ջրաչափերը հաճախ �?ածրորակ են, և
դրան�?ով հեշտ է կեղծումներ և գողություններ անել: Հաճախ դրանք կարող են կեղծվել
մագնիսով:
90   Օպերատորները հարուստ փորձ ունեն ջրաչափերի տեղադրման և հնարավոր
արդյունավետ օգտագործման հար�?ում, որը նրանք ձեռք են բերել իրեն�?

                                     63
գործառնական բարելավումների և ֆինանսավորման ծրագրերի միջո�?ով, ինչպես,
օրինակ` Համաշխարհային բանկի ծրագիրը “Հայջրմուղկոյուղու�? համար 17.
գոտիավորման և ջրաչափերի տեղադրման շնորհիվ զգալիորեն բարելավվե�?ին
գործառնական և ֆինանսական �?ու�?անիշները: Այս փորձի�? քաղված դասերը �?ույ�? են
տալիս, որ ջրաչափերի �?ու�?մունքներն իրականի�? շատ �?ածր են, և ուսումնասիրված
ջրաչափերը միջին հաշվով գրան�?ում են փաստա�?ի փորձնական հոսքի միայն 20%-ը:
Բա�?ի դրանի�?, լրա�?ու�?իչ միջո�?առումների շնորհիվ, ինչպես, օրինակ` տնային
ջրաչափերի սեփականության և կառավարման փոխան�?ումը օպերատորին,
շենքերի�? ջրաչափերի դուրս բերումը, բազմաբնակարան շենքերի անհատական
ջրաչափերի տեղափոխումև և ռա�?իոլանա�?ումը, ջրաչափերի տեղադրումը ապահով
արկղերի մեջ, հնարավորություն կտա կտրուկ նվազե�?նել առևտրային կորուստները:
Օրինակ` �?ույ�? է տրվել, որ ջրաչափերի տեղադրումը կեղծումների�? պաշտպանված
կողպած արկղերի մեջ 20%-ով ավելա�?նում է հոսքի չափման ճշտությունը:
91   Չնայած շարունակաբար ջանքեր են գործադրվում ջրմուղկոյուղու
սահմանափակ միջո�?ների�? ջրաչափերի փոխարինման ուղղությամբ, ակնհայտորեն
անհրաժեշտ են լրա�?ու�?իչ միջո�?ներ ողջ ջրային համակարգում ջրի և ճնշման
չափումների բարելավման ծրագրի համար: Ճշգրիտ ջրաչափման օգուտները մեծ են,
ինչը հնարավորություն կտա ուշադրությունը կենտրոնա�?նելու գործառնական
բարելավումների վրա` բաժանորդների հաշիվների դուրսգրումը դարձնելով ավելի
իմաստալի�?    և   հնարավորություն    տալով  հասույթների   պլանավորումն
իրականա�?նելու ավելի ռա�?իոնալ հիմքերի վրա:

Հիմնական միջո�?ների կառավարում

92     Ներկայիս պայմանագրերն օժանդակվում են ներդրումային ծրագրերով, որոնք
համաձայնե�?ված են ըստ համակարգի հիմնական նպատակների, և դրան�?ի�?
կարևորագույնը ջրամատակարարման տևողության ավելա�?ումն է: �?ակայն եղած
հիմնական միջո�?ները վատ վիճակում են, ինչն ապա�?ու�?վում է արտահոսքերի
բարձր մակարդակով և հաճախակի վթարներով, ուստի կառավարման շատ
ժամանակ և գործառնական պաշարներ են պահանջվում վթարային խնդիրները
լուծելու և հնամաշ համակարգն աշխատանքային վիճակում պահելու համար:




17
     Չարեն�?ավան, 2008

                                   64
             Գծապատկեր 3-1. Հիմնական միջո�?ների կառավարում


                                   �?վյալ պահին Հայսատանում իրականա�?վում է
                                   միայն սահմանափակ պահպանում: Քանի որ
                                   սակագինը �?ածր է, պահպանումը կրճատվում է:
                       Ըստ պահանջի.
     Հրատապ            Իրականա�?վում է միայն
     պահպանում         խողովակների “պայթելու
                        ե   մ


                                     Քսայուղ, յուղի արտադրողի
                 Առօրյա
                                     ծառայություններ, կարերի
                 պահպանում           վերականգնում և այլն



                                                    Պահպանման և փոխարինման
                              Կանխարգելող
                                                    սիստեմատիկ ծրագիր
                              պահպանում


                                                                    Կապիտալ ծախսերի գույքի խոշոր
                                                Վերականգնում        վերազինման կամ վերականգնման
                                                և վերազիննում       համար


    Հայսատանում ներկայումս սրան�?ի�? և                                               Կապիտալ ծախսեր
    ոչ մեկը չի ծածկվում սակագնով                                Համակարգի          Ծառայությունների
                                                                ընդլայնում         ընդլայնման համար




93    Հիմնական   միջո�?ների    լրիվ  կառավարման     մոտե�?ման    մշակումը
սահմանափակվում է �?ածր հասույթ բերող սակագնի պատճառով: Արդյունքում,
ինչպես �?ույ�? է տրված վերևի գծապատկերում, գոյություն ունե�?ող սակագնով
ստա�?ված հասույթների պայմաններում հնարավոր է իրականա�?նել հիմնական
միջո�?ների կառավարման միայն առաջին երկու քայլերը` վթարային պահպանում և
ամենօրյա պահպանման 50%: Իրական կանխարգելող պահպանում իրականա�?նելու
միջո�?ներ չկան, մինչդեռ վերականգնման ու փոխարինման աշխատանքներն
իրականա�?վում են միայն որպես որոշված կապիտալ ներդրումների ծրագիր:
94   �?պասարկման մակարդակը (օրինակ` ջրամատակարարման տևողություն),
կարող է պահպանվել ներկայիս ջանքերի միջո�?ով, սակայն միայն այնքան ժամանակ,
քանի դեռ հիմնական միջո�?ների վիճակն էլ ավելի չի վատթարա�?ել: �?ակայն, հաշվի
առնելով սակագնային սահմանափակումները, ամեն տարի ավելի քիչ փող է
ներդրվում պահպանման համար, ուստի հիմնական միջո�?ների վիճակը հետզհետե


                                           65
կվատթարանա հոսակորուստների, ճանապարհների վթարների, հնարավոր
աղտոտման պատճառով և ավելի շատ վթարային աշխատանքներ իրականա�?նելու
անհրաժեշտությամբ: �?արքավորումների և հատկապես ջրաչափերի մեծ մասի
պիտանիության ժամկետն արդեն ան�?ել է:

3.2     Առևտրային խնդիրներ և ֆինանսական կայունություն

      Գծապատկեր 3-2. Ֆինանսական կայունությանն առնչվող մի քանի հիմնական
                                 հար�?եր

               Ֆինանսական կայունությանն առնչվող հիմնական �?ու�?անիշներ
              Հասույթ           Հիմնական միջո�?ներ            ՇևՊ ծախսեր
        �?ակագին                Ֆիզիկական վիճակ                  Աշխատուժ
        Բաժանորդների թիվ       Արտահոսք                         Ազդե�?ություն
                                                                շահագործման վրա
        Գնային մատչելիություն Վերականգնում/ փոխարինում          Նյութեր, օրինակ`
                                                                քիմիկատներ,
                                                                խողովակներ
        Հ ավաքագրման           Ընդլայնում/Ընդգրկում             Ջրային պաշարի արժեք
        արդյունավետություն
        Կորուստներ             Որակի հար�?եր, օրինակ`            Ծառայություններ
                               ջրահեռա�?ում
                               Հիմնական միջո�?ների               Էներգիա
                               փոխարինում / կանխարգելիչ
                               պահպանում


                           Բոլոր կետերը, որոնք ուղղակիորեն ազդում են
                             կապիտալ ծախսերի պլանավորման վրա

95   Գծապատկեր 3-2-ում �?ույ�? են տրված ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
ոլորտի ֆինանսական կայունության վրա ազդող հիմնական �?ու�?անիշները: Երեք
հիմնական բաղադրիչներ` հասույթ, հիմնական միջո�?ներ և շահագործման ծախսեր,
փոխկապակ�?ված են և, իրեն�? հերթին, ազդում են կապիտալ ներդրումների
կարիքների վրա: Այդ փոխհարաբերությունն ավելի մանրամասն ներկայա�?վում է
հաջորդ բաժնում, սակայն այդ փոխկապակ�?վածության բնույթը �?ույ�? տալու համար
գծապատկերում բերված է երկու օրինակ.




                                           66
   •   Ֆիզիկական վիճակը և պահպանման ծրագիրը, ինչպես և ծառայությունների
       պահանջվող մակարդակն ուղղակիորեն ազդում են շահագործման ծախսերի
       վրա:
   •   Հիմնական միջո�?ների վիճակը, ինչպես նաև այլ խնդիրները, օրինակ`
       մատչելիությունը  և     առաջարկվող   ծառայությունների  մակարդակն
       ուղղակիորեն ազդում են կապիտալ ներդրումների պլանավորման վրա:


Գծապատկեր 3-3. Ֆինանսական կայունություն. ծառայությունների չափորոշիչների
մատչելիության գնահատում, սակագներ և սուբսիդիաներ

  Անհրաժեշտ է շարունակական գործընթա�?` հետևյալ հար�?ին
  պատասխանելու համար. “Ինչպե՞ս ի վիճակի կլինենք ավելի լավ
  ծառայություններ մատու�?ելու բնակչությանը�?:

                                                                   Հայաստան.
                                                                սրան�? ավելի խոր
                      Մեկնարկ
                                       Որոշել                   ըմբռնում ՊՄԳ-ի
                                   ծառայությունները              շրջանակներում


       Իրականա�?ում
   • Նախագծում          ՈՉ
                                                         Գնահատել
   • Ֆինանսավորում
                                                          արժեքը



                       Արդյոք
              ԱՅՈ
                      մատչելի՞ է

                                     �?ահմանել սակագինը
                                      և սուբսիդիաները




96    �?եսականորեն     սակագները   նպատակ    ունեն   փոխհատու�?ել     ՇևՊ
ծախսումները` տարբեր տնտեսական պայմաններին հարմարվելու մեխանիզմներով
հանդերձ: Յուրաքանչյուր ջրմուղկոյուղի ունի սակագնի տարբեր կառու�?վածք`
կախված ընկերության ծախսերի�?, և երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների�?
յուրաքանչյուրն ունի սեփական սակագինը: Օրինակ, ինչպես և կարելի էր սպասել,
Երևանը` իր կենտրոնա�?ված քաղաքային բաշխումով, ավելի �?ածր շահագործման

                                       67
ծախս ունի, քան “Հայջրմուղկոյուղին�?` իր բազմապիսի և ընդարձակ սպասարկման
տարածքով: Դա կապված է նաև ջրաղբյուրի տեսակի�?: Օրինակ` Նոր Ակունքը` իր
ինքնահոս ջրամատակարարմամբ, ավելի փոքր սակագին ունի, քան մյուս երկուսը,
որտեղ ջրամատակարարումն իրականա�?վում է մեխանիկական եղանակով:
97   ՊՄԳ-ի ձևավորման ընթա�?քում ավելի լավ է ըմբռնվում ծառայության տարբեր
մակարդակների տրամադրման հետևանքները համապատասխան ծախսերի վրա, և
այժմ ջրմուղկոյուղիներն ավելի լավ են կարողանում կանխատեսել առաջարկվող
ներդրումների ազդե�?ությունը ծախսերի և ծառայությունների մակարդակի վրա:


  Գծապատկեր 3-4. Ֆինանսական կայունություն. սակագների, սուբսիդիաների և
                      ծախսերի հավասարակշռում

“Կայունության համար. �?ակագին + �?ուբսիդիաներ = �?պասարկման ընդհանուր
ծախսեր�?




98    Բա�?ի ծառայությունների�?, ծածկումի�? և որակի գծով ծախսերի�?, սակագինը
պետք է ծածկի ջրմուղկոյուղու տարեկան դրամական հոսքերի կարիքները,
կապիտալի գծով ծախսերը և վարկատուների կողմի�? պահանջվող ֆինանսական
գործակի�?ները (օրինակ` պարտքի մարման գործակի�?), մաշվածության և հետագա
նորա�?ման հատկա�?ումների ծախսերը, ինչպես նաև այն բնապահպանական և
սո�?իալական ծախսերը, որոնք, կառավարության որոշմամբ, պետք է ծածկվեն
ջրմուղկոյուղու կողմի�?: Եթե հասույթները չհավասարակշռեն լրիվ ծախսերը, ապա
անհրաժեշտ կլինի սուբսիդիաներ կիրառել կամ ծառայությունների` ֆինանսապես
ավելի մատչելի մակարդակ ապահովել:
99   Կառավարման պայմանագրում կառավարման ծախսերը չեն ներառված
ներկայիս սակագնի մեջ: Երբ կառավարման պայմանագրի ժամկետն ավարտվի, այն
անհրաժեշտ կլինի ծածկել նոր լիզինգային պայմանագրերի շրջանակներում
սակագնի ավելա�?մամբ:

                                  68
  Գծապատկեր 3-5. Ներկայումս Հայաստանում սակագներն ավելի �?ածր են, քան
                           տարածաշրջանում



                �?արածաշրջանային սակագին ԱՄՆ դոլար մ/3

     3


   2.5
                                                            Վարշավա

     2                                                      Բւդապեշտ
                                                            Ռիգա
                                                            Թբիլիսի
   1.5
                                                            Անկարա
                                                            Մոսկվա
     1
                                                            Բուխարես
                                                            Երևան
   0.5


     0




100    Առկա 200 դրամ/խմ չափի սակագները �?ածր են տարածաշրջանային կամ
միջազգային նորմերի համեմատությամբ (որտեղ դրանք սովորաբար կազմում են մոտ
200 դրամ/խմ), չնայած տնային տնտեսությունների ներկայիս միջին ծախսն ավելի
�?ածր է տիպիկ ֆինանսապես թույլատրելի
շեմի�? (օրինակ` 4% թույլատրելիություն` ըստ  “Հայջրմուղկայուղու�?
GPOBA-ի`     Արդյունքների   հիման     վրա  տարածքում ընտանիքի մեկ
                                           ամսվա ջրի ծախսերը
օգնության տրամադրման համաշխարհային
                                           սովորաբար համարժեք են 3
գործընկերության): Ավելին, չնայած ՀԾԿՀ-ն
                                           տուփ ծխախոտի արժեքին:
թույլ է տվել “ան�?կա�?նել�? որոշ սակագներ,
դրանք հաճախ ուշա�?ած են եղել, իսկ հաստատումը` շատ անբարյա�?ակամ:
Համապատասխանաբար, սակագնի ներկայիս սահմանափակումները սկսել են
ազդել պահպանման մակարդակի և շահագործող ընկերությունների “տնտեսական
հավասարակշռության�? վրա: Այնուամենայնիվ, ծախսերի փոխհատու�?ումը
սակագների հետագա բարձրա�?ման միջո�?ով ավելա�?նելու �?անկություն չկա:

                                  69
101 Վերջապես, ջրային ոլորտի ներկայիս որոշ վարկերի արտոնյալ ժամկետն
ավարտվելու է 2014 թ., և պետք է միջո�?ներ ձեռնարկել դրան�? մարման համար: �?ա
կարող է ծանր սակագնային հետևանքներ ունենալ, և ներկայումս ոչինչ չի
նախատեսվում     սակագների      աստիճանական     բարձրա�?ման    ուղղությամբ`
սակագնային շոկի�? խուսափելու համար: Ավելին, չնայած ԵՋ-ի սակագները
թույլատրվե�?ին, քաղաքական միջամտության շնորհիվ դրա մի մասը վճարվում է
քաղաքապետարանի կողմի�?, ինչն էլ ավելի է խորա�?նում ոլորտի, բաժանորդների
իրազեկվության և սպառման պատասխանատվության խնդիրները:

Հասույթների գանձում

102 Հասույթների գանձման տոկոսն անչափ բարձր է` համեմատած
տարածաշրջանային և միջազգային փորձի հետ, ինչը մատնանշում է ջրմուղկոյուղու
բարձր արդյունավետությունը: �?ակայն սովորաբար հաշիվները դուրս են գրվում ջրի
ծավալների հիման վրա, իսկ ինչպես նշվե�? վերը, ներկայումս համարյա անհնար է
իրականա�?նել սպառման ճշգրիտ չափում ջրաչափերի վատ վիճակի պատճառով:
Հետևաբար չի երևում` իրո՞ք բաժանորդները վճարում են փաստա�?ի ստա�?ված ջրի
ծավալների դիմա�?: Նման պայմաններում շատ դժվար է ռա�?իոնալ ջրաչափում
ապահովել, որը հասույթների հնարավոր գանձումը կկապի փաստա�?ի սպառման
հետ, ինչը չի իրականա�?վի, քանի դեռ չի լինի արդյունավետ ջրաչափման համակարգ:

Բյուջետային սահմանափակումներ

103 Ներկայիս տնտեսական պայմանները, ԱՄՀ-ի պահանջները և խորա�?ող
բյուջետային դժվարությունները զգալիորեն սահմանափակել են ՀՀ կառավարության
կողմի�? փոխառումներ անելու հնարավորությունը: Ջրային ոլորտն իր խոշոր
կապիտալ ներդրումների ծրագրի հար�?ում մեծապես կախված է պետական ոլորտի
ֆինանսավորումի�?,      ինչպես  նաև`   միջազգային    հանրության   և   ԱՄՀ-ի
փոխառությունների�?: �?ա կարող է հանգե�?նել, ըստ էության, նոր փոխառությունների
հնարավոր ընդհատմանը, ինչը մեծապես կազդի ոլորտի համար առաջարկվող
ներդրումների, մասնավորապես` առաջիկա մի քանի տարիների ընթա�?քում
“Հայջրմուղկոյուղու�? և երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների համար առաջարկվող
բարելավման ծրագրերի վրա: Կարևոր է նշել, որ հաջորդ տարվա պետական
բյուջեում որևէ առանձին տող չի նախատեսվում ոլորտի համար: �?պասարկման
պլանավորված բարելավումները և ընդլայնումը ստիպված պետք է հետաձգվեն:

Ոլորտի ներդրումների կարիքները

104 Առաջարկվող ներդրումային ծրագրերը կապվում են, մասնավորապես, ոլորտի
արդյունավետության բարձրա�?ման հետ: Աշխատելու հնարավորություն ունենալու և
լիզինգի կատարողական պլանում ներառված սպասարկման թիրախները


                                    70
երաշխավորելու համար վարձակալողը պետք է իմանա, թե ինչ միջո�?ներ մատչելի
կլինեն ներդրումների համար, ինչպես նաև` այդ ներդրումների գնահատված
ծավալները: �?կզբնական գնահատումները �?ույ�? են տալիս, որ կարճաժամկետ և
միջնաժամկետ ապագայում ներդրումային կարիքները կարող են կազմել մոտ 179 մլն
ԱՄՆ դոլարին համարժեք գումար առաջիկա 5 տարիների ընթա�?քում (Երևանի
ներդրումային կարիքները կկազմեն շուրջ 79 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ
“Հայջրմուղկոյուղունը�?` 100 մլն ԱՄՆ դոլար): Ներկայումս պլանավորված բոլոր
ներդրումների�? միայն Լոռիում և Շիրակում է նախատեսվում հիմնական միջո�?ների
լրիվ փոխարինում` KfW-ի առաջարկվող փոխառության միջո�?ով (տարածքային երեք
ջրմուղկոյուղիների�?):


   Գծապատկեր 3-6. Ֆինանսական կարիքներ և պահպանման կատեգորիաներ


     Կանխարգելող պահպանումը և անհրաժեշտ ներդրումները ներկայումս չեն
                          ֆինանսավորվում

                           Ֆինանսակա               Ֆինանսավորման
                           ն կարիքներ                աղբյուրներ

                           Համակարգի
                            ընդլայնում
                                                      Ֆինանսա-
                          Վերականգնում                 կան բա�?
          Հայաստանի        և վերազինում
          օպերատորը
        համարում է, որ
          ներկայումս
                           Փոխարինում
       ֆինանսավորվում է
       պահպանման միայն    Կանխարգելող
             50%-ը                                      ՄՖՀ
                           պահպանում
                                                       պարտք
                            Առօրյա
                           պահպանում

                            Վթարային
                           պահպանում                 �?ակագներ

                           Շահագործում



105 �?ա լուրջ խնդիր է: Փորձված օպերատորի միջո�?ով ներմուծված
կարողությունները կապահովեն գոյություն ունե�?ող համակարգի առավելագույն


                                         71
գործառնական արդյունավետությունը, սակայն, առան�? համապատասխան
ներդրումային ծրագրի, այն չի կարող լինել ավելին, քան թույլ են տալիս համակարգի
ներկայիս սահմանափակումները: Ոչ մի ՊՄԳ չի կարող հասնել գործունեության
բարելավման` առան�? նյութերի, սարքավորումների, կառավարման և աշխատուժի
պատշաճ      ֆինանսավորման,     որպեսզի     ապահովվի        գոյություն ունե�?ող
ենթակառու�?վածքների, շահագործման և պահպանման բարելավումը: Դա լինելու է ի
լրումն վերականգնման, վերազինման և ընդլայնման ներդրումային կարիքների:
Անհրաժեշտ է ունենալ լավ որոշված ներդրումային ծրագիր` ՊՄԳ օպերատորի բոլոր
գործողություններին նպաստելու համար, եթե նա պետք է հասնի առաջարկվող
արդյունքների բարելավմանը:


         Գծապատկեր 3-7. Ապագա հնարավոր ներդրումային կարիքները

                   ԱՊԱԳԱ ՆԵ�?Դ�?ՈՒՄԱՅԻՆ ԿԱ�?ԻՔՆԵ�?Ը

                        Երևան = 600 մլն ԱՄՆ դոլար
                  (Անհապաղ ներդրումներ. 79 մլն ԱՄՆ դոլար
                      հաջորդ 5 տարիների ընթա�?քում):

                  “Հայջրմուղկոյուղի�? = 1 միլիարդ ԱՄՆ դոլար
                (Անհապաղ ներդրումներ. 75-100 մլն ԱՄՆ դոլար
                       հաջորդ 5 տարիների ընթա�?քում):

                        580 գյուղ = 100 մլն ԱՄՆ դոլար


�?տորև բերված աղյուսակը �?ույ�? է տալիս ջրային համակարգերի բարելավման
համար անհրաժեշտ ապագա երկարաժամկետ ներդրումների գնահատականը:
Դրանք այն երկարաժամկետ ներդրումներն են, որոնք համակարգը կհաս�?նեն
առաջարկվող      սպասարկման    չափորոշիչին     և,  համապատասխանաբար,
ենթակառու�?վածքների վիճակի բարելավմանը: Այս ներդրումային կարիքները
հիմնված են ներկա և ապագա պահանջների մանրամասն ուսումնասիրության վրա:
Հաջորդ աղյուսակում որպես օրինակ բերված են երկարատև ներդրումների տարրերը
ԵՋ-ի լիզինգի համար:




                                     72
Աղյուսակ 3-1. ԵՋ. երկարաժամկետ ներդրումային կարիքների գնահատում


        ԸՆՀԱՆՈՒ�? ներդրումային կարիքները (2011-2020 թթ.). 600 մլն ԱՄՆ դոլար
       (Ծանոթություն. ներառում է 74-79 մլն ԱՄՆ դոլարի “հրատապ�? ներդրումներ,
                     որոն�? մանրամասները տրվում են առանձին)

  -    ջրաչափեր. 20 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    մագիստրալային խողովակաշարերի վերականգնում. (Արզական, Արզնի 2-րդ
       հերթ, Ապարան). 60 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    սանիտարական գոտիների վերականգնում և պաշտպանություն. 20 մլն ԱՄՆ
       դոլար,
  -    խմելու ջրի բաշխիչ �?ան�?երի վերականգնում. 105 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    ներքին �?ան�?ի վերականգնում. 20 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    կոյուղա�?ան�?ի վերականգնում. 80 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    գոյություն ունե�?ող �?ան�?ի ընդլայնում. 20 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    կոյուղա�?ան�?ի և անձրևաջրերի հավաքման �?ան�?ի ընդլայնում. 30 մլն ԱՄՆ
       դոլար,
  -    “Աէրա�?իա�? մաքրման կայանի 2 փուլ. 55 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    ջրավազանների վերականգնում. 35 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    նոր ջրավազանների կառու�?ում 20 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    գյուղերի կոյուղու համակարգ. 40 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    ջրի համակարգի ընդհանուր վերահսկողության կենտրոն. 7 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    ջրաչափական լաբորատորիա. 3 մլն ԱՄՆ դոլար,
  -    քլորա�?ման կայանի արդիականա�?ում. 11 մլն ԱՄՆ դոլար:


106 Հաջորդ  5     տարիների     գործնական            ներդրումային    կարիքները
սահմանափակված են հետևյալ գործոններով.
   •    ֆինանսավորման       սահմանափակումներ            (օրինակ`    միջո�?ների
        մատչելիություն ԱՄՀ-ի�?),
   •    ոլորտի կարողություններ և
   •    մատչելիություն:
107 Այս սահմանափակող գործոնների�? ամենի�? խոչընդոտողը թերևս ոլորտի
ներդրումներ անելու կարողությունն է: Օրինակ` “Հայջրմուղկոյուղու�? առաջարկվող
պայմանագրում համարվում է, որ ոլորտի` աշխատանքների իրականա�?ման


                                       73
կարողությունը տարեկան 15-20 մլն ԱՄՆ դոլարով սահմանափակում է պլանային
բարելավումները: Հաջորդ աղյուսակներում բերված է նման “հրատապ�?
կարճաժամկետ ներդրումային կարիքների օրինակ ԵՋ ընկերության համար`
պլանավորված բարելավումների հետ միասին:
      Աղյուսակ 3-2. ԵՋ. կարճաժամկետ “հրատապ�? ներդրումային կարիքներ

“Հրատապ ներդրումային կարիքներ�?. 74-79 մլն ԱՄՆ դոլար

  -   ջրամատակարարման բաշխիչ �?ան�?եր. 7 մլն,
  -   կոյուղու �?ան�?եր գյուղի տարածքում (շրջակա միջավայրի աղտոտում). 6,5 մլն,
  -   Երևանի կոյուղա�?ան�? (շրջակա միջավայրի աղտոտում). 4 մլն,
  -   Արզնիի մագիստրալային խողովակաշարի վերականգնում.12 մլն,
  -   շենքերի ներքին �?ան�?եր. 5 մլն,
  -   Նորքի �?ան�?եր. 6 մլն,
  -   հիդրանտային համակարգի տեղադրում. 2 մլն,
  -   անհատական տների միա�?ումների վերականգնում և տեղադրում. 6 մլն,
  -   քլորա�?ման համակարգի արդիականա�?ում. 1 մլն,
  -   խմելու ջուր գյուղում. 0,5 մլն,
  -   200 մղիչ պոմպերի վերականգնում. 1,5 մլն,
  -   Արարատյան պոմպի փոխարինում. 1,5 մլն,
  -   սանիտարական գոտիներ ջրաղբյուրների մոտ. 6 մլն,
  -   ջրամբարների վերականգնում. 10 մլն,
  -   Չարեն�?ավան-Երևան կոլեկտորի վերականգնում. 5 մլն:


Աղյուսակ 3-3. ԵՋ. կատարողականների պլանային բարելավում` 74-79 մլն ԱՄՆ
դոլարի “հրատապ�? ներդրումների�?

             “Հրատապ�? ներդրումներին առնչվող կատարողական թիրախներ
                               (74-79 մլն ԱՄՆ դոլար)
      -   ջրամատակարարման կայունություն` 97%,
      -   կորուստներ` 70%,
      -   էլեկտրականության խնայում` տարեկան 45 մլն կվտ/ժամ (50%
          տնտեսում),
      -   �?ան�?երի հուսալիություն,
      -   շրջակա միջավայրի պահպանության բարելավում (կեղտաջրերի
          հավաքում),
      -   ջրի որակի ապահովում,
      -   հաճախորդների սպասարկման բարելավում (ծառայությունների որակ):
                                      74
3.3       Իրավական, ինստիտու�?իոնալ և կանոնակարգման հար�?եր

Իրավական հար�?եր

108 Գոյություն ունե�?ող ջրային օրենսգիրքն ապահովում է ՊՄԳ մեխանիզմներին
օժանդակող հենքը ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ոլորտներում` հաշվի
առնելով`
      •   ՊՄԳ տարբերակները      և   սահմանելով   ջրի   կառավարման   հիմնական
          սկզբունքները,
      •   սակագնի սուբսիդիաները և սուբսիդիաների աստիճանական վերա�?ումը,
      •   պայմանագրերը բաժանորդների հետ և
      •   թույլատրելով կեղտաջրերի հեռա�?ումը:
109 �?ակայն, ՊՄԳ մեխանիզմների փորձը �?ույ�? է տալիս, որ կան այնպիսի
ոլորտներ, որտեղ համակարգը կարող է օգուտ քաղել օրենսգրքի կամ այլ
օրենսդրական մեխանիզմների ուժեղա�?ումի�?, ինչպես, օրինակ`
      •   անհրաժեշտ է դրույթ մտ�?նել կոնկրետ “ծախսերի փոխհատու�?ման�?
          սկզբունքն ապահովելու համար, այսինքն` բավարար չէ ունենալ դրույթներ,
          որոնք սոսկ թույլ են տալիս բա�?ը ծածկել սուբսիդիաների միջո�?ով,
      •   սուբսիդիաների օգտագործումը պետք է հստակե�?վի ՊՄԳ մեխանիզմների
          ենթատեքստում,
      •   որոշակի պետք է նախատեսել մաշվածության պահուստ (ամորտիզա�?իա) և
      •   դրույթ, որով թույլ տրվի օպերատորին փոխան�?ել տարածքի ներսում եղած
          հաշվիչների և խողովակների սեփականությունը և դրան�? վերահսկման
          պատասխանատվությունը:
110 Բա�?ի դրանի�?, պետք է հետազոտվի ջրմուղկոյուղու զարգա�?ման համար ջրի
կորզման վարձի հնարավոր օգտագործումը, օրինակ` կապը “Ազգային ջրային
քաղաքականության հիմնարար սկզբունքների մասին�? օրենքի հետ (2005 թ.):

Ինստիտու�?իոնալ հար�?եր

111 ՊՄԳ կիրառումը հաջող ստա�?վե�?`զարգանալով կառավարման պայմանագրի�?
մինչև   լիզինգ`  ոլորտի    առաջընթա�?ային  բարելավումներով   հանդերձ:
Ջրտնտպետկոմն արդյունավետ եղավ ոլորտի քաղաքականության մշակման և
ոլորտի ղեկավարի դերը կատարելու հար�?ում: Վերջերս Երևանի լիզինգային
պայմանագրով վարձակալության տվողի դերը փոխան�?վե�? Երևան քաղաքին` որոշ
լրա�?ու�?իչ բարդություններով, քանի որ պայմանագիրը դեռ կնքված է
Ջրտնտպետկոմի    հետ:    Ազգային   և  քաղաքապետարանի      մակարդակով

                                       75
պարտականությունների մասնակի համընկնումը պետք է ավելի լավ սահմանվի,
ներառյալ` որոշ մեխանիզմներ` ազգային քաղաքականության նպատակների
իրականա�?ումն ապահովելու համար: 560 գյուղերի համար կառավարման և
կանոնակարգման որոշ դժվարություններ կան մատչելի տեղեկատվության
սահմանափակության, ինչպես նաև ինստիտու�?իոնալ հարաբերությունների հար�?ում
հստակության բա�?ակայության պատճառով:

Կանոնակարգման հար�?եր

112 Ազգային կանոնակարգողը` ՀԾԿԽ-ն, առանձնապես պատասխանատու է
ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծառայությունների համար (ինչպես
քաղաքներում, այնպես էլ գյուղերում)` տանելով սակագների իրականա�?ման
վարչարարության հիմնական դերը: Կանոնակարգման երկու հնարավոր թույլ կողմ
կա. այս մեխանիզմով ստա�?վում է միայն սահմանափակ արդյունք, քանի որ
ներկայումս ՀԾԿԽ-ն կարգավորում է միայն ծախսերը (պայմանագրով սահմանված
բանաձևի մոնիթորինգ և կիրառում) և չի իրականա�?նում լրիվ “տնտեսական�?
կարգավորում, ոչ էլ ստանձնում է բաժանորդի պաշտպանի դերը: Բա�?ի դրանի�?,
ՀԾԿԽ-ն լրիվ անկախ չէ, և չնայած սակագները սահմանվում են նրա կողմի�?, դրանք
ենթակա են քաղաքական միջամտության: Հստակ սահմանված չէ կանոնակարգողի
դերն արտաքին սուբսիդիաների կիրառման հար�?ում (օրինակ` քաղաքապետարանի
այն սուբսիդիաները, որոնք առաջարկվել են Երևան քաղաքի կողմի�?):

3.4   ՊՄԳ-ն ոլորտում և հետագա զարգա�?ումը

113 ՊՄԳ-ի կիրառումը Հայաստանի ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման
ոլորտում եղել է ոլորտի հաջող առաջընթա�? զարգա�?ման օրինակ: �?կզբնապես
Երևանի ջրմուղկոյուղու զարգա�?ումն իրականա�?վե�? կառավարման պայմանագրի
ձևով: Այն օգտագործվե�? որոշ սկզբնական ներդրումներ անելու և ջրմուղկոյուղու
առկա պարամետրերի և արդյունքների մասին բավականաչափ մանրամասն
տեղեկություններ ստանալու համար, որոնք հնարավորություն կտային մշակելու
խոշոր ներդրումային ծրագիր և բավարար ձևակերպումներ` լիզինգային
պայմանագրի մր�?ույթի հաջող իրականա�?ման համար: Լիզինգային պայմանագրում
օպերատորը (“Վեոլիա�?) ստանձնե�? գանձման աճող ռիսկերը, կառավարման
փորձագիտության ապահովումը, շահագործումը և պահպանումը, ինչպես նաև
կապիտալ աշխատանքների ծրագրի իրականա�?ումը: Պայմանագիրը հաջողությամբ
առաջ է գնում` կատարելով ծրագիրը և նվաճելով թիրախները:
114 Հետևելով Երևանի ՊՄԳ ծրագրի հաջողությանը և կիրառելով դրանի�? քաղած
դասերը, որոշվե�? կառավարման պայմանագրեր իրականա�?նել “Հայջրմուղկոյուղու�?
(�?ԱՈՒ�?) և, բոլորովին վերջերս, երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների հետ (Նոր
Ակունք, Լոռի և Շիրակ) (MVV ընկերություն): “Հայջրմուղկոյուղին�? հաջող է

                                   76
աշխատում, և կառավարման պայմանագրի մեխանիզմների շրջանակներում
իրականա�?վող կառավարման միջո�?ով ավելի լավ են ըմբռնվում ծառայությունների և
ծախսերի հար�?երը: Ներկայումս պայմանագրային ժամկետն ավարտվում է, ինչպես
արդեն նշվե�?, հնարավոր երկարա�?ումով: Ելնելով ներկա փորձի�? և հաշվի առնելով
ջրմուղկոյուղու գործունեության բարելավումը` ՊՄԳ օպերատորն առաջարկներ է
մշակել հետագա զարգա�?ումների, սպասարկման մակարդակի, կապիտալ
աշխատանքների և ներդրումային ծրագրերի համար, մասնավորապես` մշակել
սակագների համապատասխան կառու�?վածք` ֆինանսական կենսունակությանը
հասնելու համար: Համարվում է, որ այդ ամենը կարող է հաջողությամբ կիրառվել
ՊՄ-ի զարգա�?ման հաջորդ փուլում (կառավարման պայմանագիր կամ լիզինգ):

�?արբեր ՊՄԳ պայմանագրերի հիմնական տարրերը

115 Այստեղ հակիրճ ուսումնասիրվում են ՊՄԳ ձևերի�? կառավարման
պայմանագրի և լիզինգի միջև եղած հիմնական տարբերությունները, որպեսզի
քննարկվեն կառավարման պայմանագիրը մինչև լիզինգ զարգա�?նելու կարևոր
հար�?երը:
Ներդիր 3-1. �?արբերությունը լիզինգի և աֆերմաժի պայմանագրի միջև. սա սոսկ
բառախաղ չէ


Աֆերմաժ-լիզինգի դեպքում գոյություն ունե�?ող հիմնական միջո�?ների շահագործման
և    պահպանման       պատասխանատվությունը,        գումարած     կառավարման
պատասխանատվությունը, ան�?նում է օպերատորին: Պայմանագիր կնքող լիազոր
մարմինը պահպանում է ներդրումների պարտականությունը: Պայմանագիր կնքող
լիազոր մարմնի�? օպերատորին փոխան�?վող ռիսկը սովորաբար մեծ է, սակայն
կախված է պայմանագրի մանրամասների�? և, մասնավորապես, այն հանգամանքի�?,
թե ինչպես է որոշվել օպերատորի վարձատրությունը: Աֆերմաժի դեպքում ամենի�?
կարևորը սակագնի ճշգրտման այն կանոններն են, որոնք կիրառվում են օպերատորի
սակագնի (կամ աֆերմաժային վճարի) նկատմամբ: Լիզինգի դեպքում օպերատորը
ստանում է բաժանորդի վարձը` հանած լիզինգի վճարը, այնպես որ ամենի�? կարևորը
սակագնի ճշգրտման այն կանոններն են, որոնք կիրառվում են բաժանորդի սակագնի
նկատմամբ:


Լիզինգային   պայմանագրում  մասնավոր օպերատորը վարձը գանձում է
բաժանորդների�?, վճարում ֆիքսված լիզինգի վճար վարձակալության տված
պետական լիազոր մարմնին` կապիտալ ծախսումների ծրագրին մասնակ�?ելու և
պարտքի սպասարկման համար և իրեն է պահում տարբերությունը` սեփական
ծախսերը ծածկելու համար: Աֆերմաժային պայմանագրում մասնավոր օպերատորը
սովորաբար իրեն է պահում է գանձած գումարի համաձայնե�?ված տոկոսը, իսկ

                                   77
տարբերությունը վճարում է պայմանագրի պետական սեփականատիրոջը: Երկու
դեպքում էլ մասնավոր օպերատորն ընդունում է պահանջարկին համապատասխան
ջրի մատակարարման, վաճառված ջրի դիմա�? հաշիվների դուրսգրման և
գումարների գանձման, ենթակառու�?վածքները լավ աշխատանքային վիճակում
պահելու համար անհրաժեշտ շահագործման և պահպանման ծախսերը բավարար
մակարդակի վրա պահելու նշանակալի ռիսկերը: Երկու դեպքում էլ մասնավոր
օպերատորին վճարում են օգտագործման վարձի�?, ինչի կատարումը օպերատորի�?
պահանջում է զգալիորեն ավելի մեծ լարվածություն:



Գծապատկեր 3-8. �?արբեր ՊՄԳ պայմանագրերի հիմնական տարրերը

      Պայմանագրային ռիսկի ոլորտներ յուրաքանչյուր
            հիմնական ՊՄԳ մոդելի համար



                            Կոն�?եսիա
                       (Հայաստան. ոչ այժմ)


                  Լիզինգ
                  (Երևան)                            ՀՀ կառավարությունը
                                                   պահպանում է հիմնական
                                                   միջո�?ների և ներդրումների
     Կառավարման                                    պատասխանատվությունը
     պայմանագիր
   (Հայջրմուկոյուղի,
      3 քաղաքներ)


   Շահագործում և          Առևտրային.             Ներդրում և         Ակտիվ
    պահպանում           հասույթ և շահույթ         ֆինանս        Պարտավորություն



                            Ավելանում են մշակողի ռիսկերը




116   ՊՄԳ երկու ձևի մեխանիզմների միջև հիմնական տարբերությունը
յուրաքանչյուր օպերատորի կողմի�? ստանձնած ռիսկի մակարդակն է:
117 Կառավարման պայմանագրով (օրինակ` “Հայջրմուղկոյուղի�? և երեք
տարածքային ջրմուղկոյուղիներ) ՊՄԳ օպերատորը ստանձնում է կառավարման և

                                            78
գործառնությունների ռիսկերը: Նրան վարձ են վճարում, և Հայաստանի դեպքում
վարձը ֆիքսվում է պայմանագրային պահանջներով: Բա�?ի դրանի�?, խրախուսավճար
կա, որը վճարվում է միայն լրա�?ու�?իչ չափորոշիչների կատարման դիմա�?: Բա�?ի
դրանի�?, ՊՄԳ օպերատորը մատու�?ում է շինարարական ծրագրերի կառավարման
ծառայություններ, ինչն իմաստ ունի, քանի որ հնարավորություն է տալիս որոշ
չափով վերահսկելու այն աշխատանքները, որոնք ուղղակիորեն կազդեն
օպերատորի` պլանավորված կատարողական բարելավումներն իրականա�?նելու
կարողության վրա:
118  Լիզինգային պայմանագրով ՊՄԳ օպերատորը ստանձնում է կառավարման
կապալառուի բոլոր պարտականությունները և բա�?ի դրանի�?, լրա�?ու�?իչ առևտրային
ռիսկեր: Այս դեպքում նա ստանձնում է վարձի պատշաճ գանձման և հասույթների
ստա�?ման ռիսկերը: Նա պետք է ոչ միայն ապահովի, որ իր կողմի�? ստա�?ված
հասույթները բավարար լինեն ջրմուղկոյուղու շահագործման և պահպանման և այլ
ֆինանսական ծախսերը (օրինակ` պարտքի սպասարկում, մաշվածություն և այլն)
ծածկելու համար, այլև պետք է բավարար եկամուտ ստանա` ապահովելու սեփական
ծախսերի ծածկումը և շահույթի ստա�?ումը:
119   Պարզ է, որ մինչ ՊՄԳ օպերատորը կսատնձնի լիզինգային պայմանագրին
առնչվող ռիսկերը, ջրմուղկոյուղին պետք է ձևավորված լինի և լավ իրավիճակում,
ներառյալ      կազմակերպության     մասին     համապատասխան         մատչելի
տեղեկատվությունը: Բա�?ի դրանի�?, հստակ տվյալներ պետք է լինեն համակարգի
պլանային բարելավումների և համապատասխան սակագների կիրառման
հնարավորությունների, առաջա�?ող պահանջարկի մակարդակի, հասույթների
հնարավոր գանձման մասին: Արդեն հաջողված կառավարման պայմանագրի
գոյությունը, որը հավաքել է պահանջվող տեղեկատվություն և ձեռք բերել
անհրաժեշտ փորձ, կարևոր հիմք է, որ ՊՄԳ օպերատորը պատրաստ լինի
ստանձնելու լիզինգային պայմանագրում ներառված լրա�?ու�?իչ ռիսկերը:
120  Անհրաժեշտ է նշել, որ ինչպես կառավարման, այնպես է լիզինգային
պայմանագրերով հիմնական միջո�?ների սեփականությունը և զարգա�?ման ու
համապատասխան      կապիտալ     աշխատանքների     ծրագրի  մշակման     և
ֆինանսավորման պատասխանատվությունը մնում են ՀՀ կառավարությանը: �?ա այդ
երկու մեխանիզմների հաջողության կարևոր տարրն է: Առան�? պատշաճ և
ժամանակին ֆինանսավորող պլանի, որն աջակ�?ում է անհրաժեշտ կապիտալ
աշխատանքների ծրագրին, ՊՄԳ օպերատորն ի վիճակի չի լինի կատարելու իր
պայմանագրային պարտավորությունները` սպասարկման մակարդակի, ինչպես նաև
առնչվող կառավարման և գործառնական բարելավումների մասով:

121   Հաջորդ աղյուսակն ավելի մանրամասն է թվարկում թե՛ կառավարության, թե՛
ՊՄԳ օպերատորի պարտականությունները լիզինգային պայմանագրով: Չնայած
բոլոր պարտականություններն էլ կարևոր են, մի քանիսն առանձնահատուկ


                                   79
ազդե�?ություն ունեն ջրմուղկոյուղու արդյունավետության վրա, ուստի դրանք
վեր�?ված են կարմիր շրջանակի մեջ:


         Աղյուսակ 3-4. Լիզինգային պայմանագրեր. հիմնական տարրեր

          Օպերատոր                             Պետական ոլորտ

Ծառայությունների տրամադրման
համար հիմնական միջո�?ների         Ապահովում է հիմնական միջո�?ները
օգտագործում

Հավաքված եկամտի (կամ դրա մի      Թույլ է տալիս օպերատորին օգտագործել
մասի) օգտագործում                եկամուտը

Համակարգի կառավարում և           Ապահովում է պայմանագրին նպաստող
շահագործում                      սակագնային կառու�?վածք

Վճարում է վարձ` համակարգի        Վարձի օգտագործում, որը որոշվում է պետական
օգտագործման համար:               ոլորտի կողմի�?:

Պահպանում` հիմնական
միջո�?ների կառավարման պլանի
հիման վրա:

                                 �?ահմանում է իրավական և ինստիտու�?իոնալ
Հաշիվների դուրսգրում և գանձում
                                 հիմքերը (օրինակ, սակագնի սահմանում,
(պետական ոլորտի անունի�?):
                                 անջատման քաղաքականություն, ջրաչափում)

Շինարարական ծրագրի               Ապահովում է կապիտալ պլանի
կառավարում:                      ֆինանսավորում:

�?պասարկման մակարդակի             �?ահմանում է ծառայության մակարդակը և
նվաճում                          իրականա�?նում դրա մոնիթորինգ:

Արդյունավետության ավելա�?ում      �?ահմանում և իրականա�?նում է մոնիթորինգ:



Լիզինգային կառու�?վածքի հաջող զարգա�?ում

122  Լիզինգային կառու�?վածքը ապա�?ու�?ված արդյունավետ քայլ է ջրմուղկոյուղու
զարգա�?ման համար այն պահի�?, երբ կառավարման պայմանագիրը հաջողությամբ


                                     80
ստեղծում է կենսունակ ջրմուղկոյուղի ընկերություն: Հիմք ընդունելով Երևանի
լիզինգի, ինչպես նաև այլուր ձեռք բերված փորձը, կարելի է ուսումնասիրել նոր
արդյունավետ լիզինգային պայմանագրի մշակման վրա ազդող մի քանի հիմնական
հար�?եր:

�?ակագին

123   �?ակագինը պետք է լինի բավարար` երկարաժամկետ ապագայում
ծառայությունները կատարելու համար, ինչպես նաև ունենա հուսալի, հստակ և
որոշված մեթոդ հետագա փոփոխությունների համար: Լավագույն դեպքում
սուբսիդիաները պետք է ունենան ժամանակավոր բնույթ: �?ակագնի սահմանման և
ճշգրտման ժամանակ պետք է հաշվի առնել ՊՄԳ օպերատորի պայմանագրային
կարիքները, օրինակ` շրջանառու միջո�?ների հար�?ը: �?ակագինը պետք է հստակ
սահմանվի, ներառյալ` ծախսերի փոխհատու�?ման պլանավորված մակարդակը, և
նշի, թե ինչպես են լուծվելու պահպանման և մաշվածության հար�?երը
երկարաժամկետ կայունությունն ապահովելու նպատակով:

Ներդրումային պլան

124   Այն պետք է լինի բավարար, որպեսզի ՊՄԳ օպերատորը կարողանա
իրականա�?նել ծառայությունների պահանջվող բարելավումը: Պլանը պետք է հստակ
որոշված լինի (շրջանակների, ժամկետների և միջո�?ների առումով) մինչև
պայմանագրի կնքումը: Ներդրումային ծրագիրը պետք է հավասարակշռի այն
աշխատանքները, որոնք կբարելավեն գործառնական արդյունավետությունը
(ջրաչափում, գոտիավորում), ինչպես նաև գոյություն ունե�?ող ենթակառու�?վածքների
ընդլայնման և վերականգնմանն ուղղված կապիտալ աշխատանքները:
   •   Աշխատանքները կատարելու և լիզինգի պայմանագրի կատարողական
       պլանում ներառված սպասարկման թիրախները երաշխավորելու համար
       վարձակալը պետք է իմանա, թե ինչ միջո�?ներ մատչելի կլինեն ներդրումների
       համար, ինչպես նաև` այդ ներդրումների մոտավոր շրջանակները:
       Կառավարությունը պետք է հաշվի առնի նման ներդրումների իրականա�?ումը
       (և դրան�? ֆինանսավորման երաշխիքը) ներդրումային պլանում, որը պետք է
       լիզինգային պայմանագրի մաս կազմի:
   •   Ներդրումային պլանի պատրաստումը կարող է հիմնվել ներկայիս ՊՄԳ
       կառավարման օպերատորի առաջարկների վրա, որը, բնականաբար, ավելի
       լավ վիճակում է ներդրումային կարիքները գնահատելու և դրան�?
       իրականա�?ումը պլանավորելու համար: Լավ կլիներ, որ այդ պլանը ստուգեր և
       վերջնական տեսքի բերեր կառավարության անկախ խորհրդականը`
       ներկայիս օպերատորի հետ շահերի հնարավոր բախումի�? խուսափելու
       համար:


                                    81
Շրջանառու միջո�?ներ

125   Վարձակալության տվողին անհրաժեշտ կլինի տրամադրել շրջանառու
միջո�?ներ: Պայմանագիրը պետք է ապահովի այս միջո�?ների փոխհատու�?ումը
ողջամիտ ժամանակահատվածում: �?ակագինը և հասույթի հոսքերը պետք է
արտա�?ոլեն սա, այլապես պայմանագրի տնտեսական կենսունակությունը կարող է
վտանգվել:

�?պասարկման տարածք

126  Պայմանագրով պետք է թույլատրվի սպասարկման տարածքի ընդլայնում`
հնարավորություն տալով ծառայություններ մատու�?ելու ներկայումս սպասարկման
տարածքի�? դուրս գտնվող համայնքներին:

Ջրաչափեր

127  Ջրաչափերը պետք է լինեն օպերատորի սեփականությունը, և նա
պատասխանատու պետք է լինի դրան�? համար, ինչպես նաև մասնավոր
սեփականության սահմաններում համակարգերը վերահսկելու և պահպանելու
հնարավորություն ունենա:

Հաշվապահական հաշվառում

128  Անհրաժեշտ է հստակե�?նել հաշվապահական հաշվառման չափորոշիչների
հար�?ը, օրինակ` մաշվածություն, հարկեր, մասնավորապես` ՊՄԳ պայմանագրերի
առնչությամբ:
   •   �?ա կարևոր է չվճարված, բայ�? դուրս գրված հաշիվների, ինչպես նաև
       օպերատորի կողմի�? վճարված և ավարտի�? հետո կառավարությանը
       փոխան�?ված ներդրումների դիմա�? ԱԱՀ վճարելուն: Հայաստանը վերջերս
       օրենք ընդունե�?, որով պահանջվում է 100 մլն-ի�? բարձր շրջանառություն
       ունե�?ող    ընկերություններին       2011-ի�?      կիրառել     ֆինանսական
       հաշվետվությունների միջազգային չափորոշիչներ (ՖՀՄՉ): ԵՋ-ն ան�?նում է
       ֆինանսական կառավարման այս նոր համակարգին (գործընթա�?ն
       ավարտվելու է 2010 թ.), և “Հայջրմուղկոյուղու�? յուրաքանչյուր նոր լիզինգային
       պայմանագիր նույնպես պետք է ընդունի ՖՀՄՉ-ները:




                                       82
Ներդիր 3-2 Հիբրիդային պայմանագրեր

Հնարավոր են ռիսկի բաշխման տարբեր ձևով մշակված մեխանիզմներ: Դրանք
կարող են ներառել.


“Կառավարման պայմանագիր պլյուս�? մեխանիզմ, որով գործունեության
արդյունքներին առնչվող տարրը նույնքան էական է, ինչքան իրական ռիսկի
փոխան�?ման դեպքում: Օրինակ` կառավարման պայմանագրով կարող են
նախատեսվել էական պարգևատրումներ, որոնք, սակայն, կվճարվեն միայն այն
դեպքում, եթե օպերատորին հաջողվի ավելա�?նել ջրմուղկոյուղու գործառնական
գործունեությունի�? ստա�?ված դրամական հոսքերը` պարգևատրումի�? ավելի
չափով: Եթե պարգևատրումները լինեն բարձր, օպերատորները կարող են ռիսկի
դիմել` տրամադրելով լրա�?ու�?իչ միջո�?ներ` ի լրումն նրան�?, որոնք վճարվում են
հաստատագրված վճարի�?, եթե դա անհրաժեշտ լինի պարգևատրումը
երաշխավորելու նպատակով ջրմուղկոյուղու արդյունքները բավարար չափով
բարելավելու համար:
“Աֆերմաժ-լիզինգ պլյուս�? մեխանիզմ: �?տանդարտ աֆերմաժ-լիզինգի դեպքում
պայմանագիր կնքող լիազոր մարմինը պահպանում է նոր ներդրումներ կատարելու
և ֆինանսավորելու ողջ պատասխանատվությունը: �?ակայն կարող է գերադասելի
լինել ներդրումների մասով որոշ պատասխանատվություն փոխան�?ել օպերատորին:
Օրինակ` սովորաբար օպերատորն ավելի լավ կարող է կառավարել նոր հիմնական
միջո�?ների շինարարությունը: Պայմանագիր կնքող լիազոր մարմինը կարող է նաև
�?անկանալ օպերատորի հետ կիսել ներդրումներին առնչվող այլ ռիսկեր և
պարտավորություններ,      հատկապես   նրանք,     որոնք   վերաբերում   են
ֆինանսավորմանը: Նոր ներդրումների մասով պատասխանատվություն կիսելու
մեխանիզմները կարող են ներառել.
  •   �?ահմանափակ ներդրումային թիրախներ օպերատորի համար: Օրինակ`
      օպերատորին կարող են տալ սպասարկման տարածքն ընդլայնելու
      պարտականությունը` աղքատ շրջաններ կամ քաղաքամերձ արվարձաններ
      ներառելու համար, մինչդեռ պայմանագիր կնքող լիազոր մարմինը
      պահպանում է պատասխանատվությունն այլ ներդրումների մասով:
  •   Համաֆինանսավորում:         Համաֆինանսավորման         համաձայնագրեր
      օպերատորի և պայմանագիր կնքող լիազոր մարմնի կամ զարգա�?ման
      գործակալության միջև, որով կկիսվեն ներդրումները, ֆինանսական ծախսերը
      և ռիսկերը:
  •   Կողմերի միջև ներդրումային պատասխանատվության բաժանում: Աֆերմաժ-
      լիզինգային պայմանագիրը կարող է ներառել որոշ ներդրումներ անելու
      պարտականություն (օրինակ` �?ան�?երի ընդլայնում):




                                    83
Ներդիր 3-3. Հիբրիդ մեխանիզմների օրինակներ

Ամման, Հորդանան. Ռիսկի բաժանում արդյունքների դիմա�? վճարումների միջո�?ով:
Ջրամատակարարման և կեղտաջրերի հավաքման ծառայություններն Ամմանում
(Հորդանան) իրականա�?վում են կառավարման պայմանագրով: Պայմանագրի
շրջանակներում օպերատորը (LEMA) ստանում է հաստատագրված վճար`
գումարած կատարողականի�? կախված պարգևատրումը: �?րա գումարը կախված է
տարվա ընթա�?քում գործառնական եկամուտների�? և շահագործման ու պահպանման
ծախսերի փոփոխությունի�?: LEMA-ն օգուտ է ստանում կատարողականի
բարելավումի�?, սակայն կարող է տուգանվել, եթե չկարողանա հասնել
բարելավումների: �?ա օպերատորի հետ որոշ ռիսկեր կիսելու ազդե�?ություն ունի:
Լինելով մաքուր կառավարման պայմանագիր` այն մի քանի անգամ ընդլայնվել է, և
ամեն ընդլայնումի�? հետո ավելի ու ավելի շատ ռիսկեր են փոխան�?վում
օպերատորին, ինչն ավելի նման է հիբրիդի:
Կարտախենա, Կոլումբիա. Ներդրումների պատասխանատվության բաժանում: 1995
թ. Կոլումբիայի կառավարությունը աֆերմաժ-լիզինգային պայմանագիր կնքե�?
Կարտախենայի ջրմուղկոյուղի ծառայությունների համար: Օպերատորը` ACUACAR-
ը, սկզբում պատասխանատու էր համակարգի շահագործման և պահպանման,
հիմնական միջո�?ների վերականգնման, ինչպես նաև արդյունքների վրա հիմնված
կատարողական երկու թիրախների (վարձի գանձման տոկոսի ավելա�?ում և
չհաշվառված ջրի կրճատում) կատարման համար անհրաժեշտ ներդրումների
համար: Պայմանագիրը ստորագրելու�? կարճ ժամանակ ան�? ակնհայտ դարձավ, որ
կատարողական թիրախների կատարման համար պահանջվող ներդրումները
ծածկելու համար միջո�?ներ չկան:     Ուստի ACUACAR-ը վարկեր ապահովե�?
Համաշխարհային բանկի�? և Միջամերիկյան զարգա�?ման բանկի�?` ներդրումային
պլան իրականա�?նելու համար: Այս պլանը ներառե�? նաև երկու նոր ներդրում
ACUACAR-ի     սկզբնական       պարտավորության     շրջանակների�?   դուրս,
մասնավորապես` նա կենտրոնա�?ավ ծածկույթն ընդլայնելու վրա` ներառելով
քաղաքի աղքատ շրջանները: Նոր վարկային համաձայնագրի պայմանագրերը
ACUACAR-ի, քաղաքապետարանի և ֆինանսավորող կազմակերպությունների միջև
ընդլայնե�?ին ACUACAR-ի պարտականությունները` ներառելով ներդրումը և
մտ�?րե�?ին արդյունքների ու մուտքային միջո�?ների վրա հիմնված կատարողական
թիրախների ավելի լայն շրջանակ:

3.5   ՊՄԳ-ի ինստիտու�?իոնալ հար�?եր Հայաստանում

129  2.3 Բաժնում մենք անդրադարձանք ՊՄԳ-ի ներկայիս ինստիտու�?իոնալ
շրջանակներին: Ներկա փորձի�? երևում է, որ որոշ առան�?քային հար�?եր կարող են
ամենի�? շատ ազդել ՊՄԳ մեխանիզմի աշխատանքի վրա: Չնայած առանձին հար�?եր
քննարկվում են այլ հատվախներում, նշենք դրանք:

                                   84
   •   Ծրագրի ավելի արդյունավետ կառավարման համար անհրաժեշտ է դերերի և
       պատասխանատվության ավելի հստակ սահմանում, հատկապես ազգային և
       քաղաքապետարանի մակարդակների սահմանագծում, որպեսզի հստակ և
       արդյունավետ մոտե�?ում ապահովվի և հնարավորություն տրվի օպերատորին
       առավել    արդյունավետ     իրականա�?նելու    իր     պայմանագրային
       պարտականությունները:
   •   �?ակագնի սահմանում և սուբսիդիայի կառավարում:
   •   Անկախ աուդիտի օգտագործում: �?ա ներկայիս ինստիտու�?իոնալ
       մեխանիզմների հիմնական ապահովումն է, և այն պետք է պահպանվի որպես
       այդպիսին:
   •   Անհրաժեշտ է պահպանել ծրագրի մշտադիտարկման հստակ գործընթա�?:


130   Երկարաժամկետ սպասարկման պայմանագրերի տևողության ընթա�?քում,
ինչպիսիք են ՊՄԳ լիզինգային պայմանագրերը, իրավիճակը փոփոխվում է: Ոչ բոլոր
փոփոխություններն է հնարավոր կանխատեսել պայմանագրի մշակման պահին:
Անհրաժեշտ է, որ այս ինստիտու�?իոնալ մեխանիզմներն ունենան որոշ ճկունություն,
որպեսզի հարմարվեն նման փոփոխություններին դրան�? առաջանալուն պես: Պետք է
նաև պահպանել համագործակ�?ային մոտե�?ում ՊՄԳ օպերատորի հետ ոչ միայն
ծրագրի միջավայրի փոփոխության հետ ծագող դժվարություններին լուծում տալու,
այլև այն հնարավոր շահավետ մեխանիզմների�? օգտվելու համար, որոնք կարող են
մշակվել օպերատորի համագործակ�?ությամբ:




                                    85
4     ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ �?Ա�?ԲԵ�?ԱԿՆԵ�? ԵՎ
      ԱՌԱՋԱ�?ԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵ�?


4.1   Ոլորտի հար�?եր

�?պասարկման մակարդակը

131  Ներկայումս     սպասարկման     մակարդակի      հիմնական    չափանիշը
ջրամատակարարման տևողությունն է: �?ակայն, ինչպես քննարկվում է հաջորդ
բաժիններում, ներդրումների օգտագործումը սպասարկման պլանային մակարդակի
նվաճման հար�?ում պետք է հավասարակշռվի ֆինանսական մատչելիությամբ,
ինչպես նաև մյուս ոլորտներում ներդրումների հետ` առաջարկելով ավելի բարձր
գործառնական     և   ֆինանսական    արդյունավետություն, ինչպես,   օրինակ`
չհաշվառված ջրի ծավալների կրճատումը:
132  Առաջարկվում է ավելի ուժեղ և հավասարակշռված շեշտադրում անել
չհաշվառված ջրի կրճատմանն ուղղված ներդրումներին: Գործողություններն արդեն
որոշված են և որոշ հաջողությամբ ընթանում են: Դրանք են.
        ա) Բաշխիչ համակարգի գոտիավորում, ինչը հնարավորություն կտա մեծ
        արտահոսք           ունե�?ող        տարածքներում/մագիստրալային
        խողովակաշարերում ճնշման կարգավորման միջո�?ով �?ածր ճնշում
        պահպանել խողովակաշարային �?ան�?երում: Դրա շնորհիվ հնարավոր
        կլինի  նաև     ավելա�?նել    ջրամատակարարման      տևողությունը:
        Գոտիավորման արդյունքում անհրաժեշտ կլինի սահմանել բաշխիչ
        մագիստրալային       ջրան�?քների      վերականգնման/փոխարինման
        առաջնահերթությունը կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ապագայում:
        բ) Հանել ջրաչափերը շենքերի ներսի�? և դրանք տեղադրել ապահով
        խ�?երում, որոնք տեղավորված կլինեն սեփականության տարածքի
        սահմանի�? դուրս: �?ա չի վերա�?նի ապօրինի միա�?ումները, սակայն
        օգտագործվող ջուրը կգրան�?վի, և դրա դիմա�? վարձ կգանձվի:
        գ) Ջրաչափերի և դրան�? առնչվող սարքավորումների որոշում,
        մատակարարում, շահագործում և պահպանում, որոնք պետք է լինեն ՊՄԳ
        օպերատորի հսկողության տակ:
        դ) Բազմաբնակարան շենքերի ներսի խողովակաշարային համակարգերի
        վերականգնում (ինչի արդարա�?ի լինելն ապա�?ու�?ված է) և ջրաչափերի



                                  86
              հնարավոր տեղափոխում և մեկտեղում մուտք ում` պաշտպանելով
              ջրաչափերը կեղծումի�?:
              ե) Գտնել և օրինականա�?նել ապօրինի միա�?ումները:
133  ՊՄԳ օպերատորներն իրեն�? առաջարկություններն արել են այս ուղղությամբ:
ԵՋ-ն մշակել է մի ծրագիր 18, որով առաջարկվում է փոխարինել իրեն�? ջրմուղի
սպասարկման տարածքի ջրաչափերը: �?տորև բերվում է դրա ամփոփումը` առնչվող
հար�?երը �?ույ�? տալու համար:


Ներդիր 4-1. Ջրաչափերի նորա�?ման առաջարկ. Երևան

•     Ջրաչափերի սեփականությունը պետք է փոխան�?վի ջրային ոլորտին (պետք է
      ներառվի հիմնական միջո�?ների մեջ):
•     Նոր ջրաչափերի տեսակը պետք է որոշվի ԵՋ-ի կողմի�?:
•     Անհրաժեշտ է ներդրումներ ստանալ ջրաչափերը փոխարինելու համար, երբ
      դրանք սպառեն պիտանիության ժամկետը (մատակարարման և տեղադրման
      ներդրումներ):
         o Մատակարարում` մոտ 10 մլն ԱՄՆ դոլար:
         o �?եղադրում` մոտ 11 մլն ԱՄՆ դոլար (այդ թվում չսառչող դիտահորեր,
            որոնք պետք է տեղադրվեն մասնավոր տան տարածքի սահմանում):
•     Ջրաչափերի պահպանումը պետք է իրականա�?վի ԵՋ-ի կողմի�?:
         o Ծախսը` 24 դրամ/խմ վճարման դուրս գրած ջրի չափով (ենթադրվում է
            ջրաչափի փոխարինման հնարավորություն, երբ այն սպառած լինի
            պիտանիության ժամկետը):
•     Պահպանման և ներդրումների գծով ծախսը կարող է ծածկվել բաժանորդների
      կողմի�? սակագնի միջո�?ով (ծախսի բաշխում ժամանակի ընթա�?քում):

Աղբյուրը` ԵՋ, 2010 թ., հունիսի միջանկյալ հաշվետվություն:


134   Այս   միջո�?առումներին     օժանդակելու    համար      անհրաժեշտ      են
փոփոխություններ գոյություն ունե�?ող օրենսդրությունում, որոնք ջրմուղկոյուղուն
կօժտեն շենքերի սահմաններում խողովակաշարերի և ջրաչափերի շահագործման և
պահպանման պատասխանատվության ավելի բարձր մակարդակով, ինչպես նաև
թույլ կտան ՊՄԳ օպերատորին ապահովել համապատասխան չափորոշիչների
կիրառում այս ջրաչափերի և նյութերի նկատմամբ:




18
     ԵՋ, միջանկյալ հաշվետվություն, 2010 թ. հունիս:

                                                 87
Ներդրումներ

135  Ոլորտի հիմնական նպատակը բնակչության սպասարկման ընդունելի
մակարդակի ապահովումն է: �?ակայն հիշելով, որ սպասարկման յուրաքանչյուր
մակարդակ ունի իր արժեքը, անհրաժեշտ է որոշել, թե որն է սպասարկման մատչելի
մակարդակը: Ներկայիս հիմնական չափումը ջրամատակարարման տևողության
երկարա�?ումն է: Պլանավորված ներդրումային ծրագիրը պետք է կարճաժամկետի�?
միջնաժամկետ ապագայում շարունակի աջակ�?ել սրան, սակայն երկարաժամկետ
ապագայում անհրաժեշտ է որոշել, թե արդյոք 24-ժամյա սպասարկման նպատակը
չափի�? ավելի թանկ չէ՞, և ավելի լավ չէ՞ ներդրումներն օգտագործել այլ ոլորտներում,
ինչպես, օրինակ` ջրաչափում, հիմնական միջո�?ների կառավարում և փոխարինում:
136   Ոլորտի երկարաժամկետ ներդրումային կարիքներն ընդհանուր առմամբ
բարձր են: Մեր գնահատումն առաջարկում է ստեղծել հրատապ ներդրումային պլան
(ասենք` 100 մլն ԱՄՆ դոլար հինգ տարվա ընթա�?քում), մասնավորապես`
“Հայջրմուղկոյուղու�? առաջարկվող լիզինգային պայմանագրին աջակ�?ելու և
համակարգային բարելավումներ իրականա�?նելու համար, ինչը, սակայն, նպատակ
կունենա առավելագույնի հաս�?նել անմիջական ազդե�?ությունը գործունեության
արդյունքների և արդյունավետության բարելավման վրա: Չնայած �?անկալի կլիներ
ունենալ ներդրումների ավելի բարձր գումար (ասենք` 400 մլն ԱՄՆ դոլար հինգ
տարվա ընթա�?քում), փաստա�?ի առաջարկվող գումարը որոշվել է` հաշվի առնելով
ոլորտի կարողությունները:

ՄՖՀ-ների համագործակ�?ությունը

137  Ընդունելով որոշված ներդրումային կարիքները` Համաշխարհային բանկը
պատրաստվում է առաջարկել այս հրատապ ներդրման որոշակի տարրի
ֆինանսավորումը “Հայջրմուղկոյուղու�? առաջարկվող լիզինգային պայմանագրի
համար և նպաստել այլ ՄՖՀ-ների և երկկողմ ֆինանսավորող գործակալությունների
համակարգմանը` ոլորտի համար միջո�?ների օգտագործումն օպտիմալա�?նելու
նպատակով:

4.2   �?ակագների տարբերակներ

Ընդհանուր ակնարկ

Արդյոք պե՞տք է լինի մեկ ազգային սակագին: Ինչպե՞ս բարելավել սակագնի
կառու�?վածքը/մոտե�?ումները

138  Չնայած առաջարկվում է ունենալ սակագնի սահմանման ազգային
քաղաքականություն, ներկայումս չի առաջարկվում ունենալ երկրում մեկ ազգային
սակագին: Մեկ ազգային սակագնի դեպքում կարիք կլինի փոխադարձ սուբսիդիաներ

                                     88
անել տարածքների միջև, ինչը գործնական և հնարավոր քաղաքական
դժվարություններ կառաջա�?նի: Չնայած միջին սակագինն ավելի �?ածր կլինի, որոշ
քաղաքներում (օրինակ` Երևանում) սակագինն անհրաժեշտ կլինի բարձրա�?նել`
չնայած ավելի �?ածր շահագործման ծախսերին: Առաջարկվում է սակագինը թողնել
տարածքային մակարդակի վրա, ինչպես որ հիմա է: Գործնականում կարելի է
նկատի առնել համանման տարածքների (օրինակ` “Հայջրմուղկոյուղի�? և երեք
տարածքային ջրմուղկոյուղիներ) գործառնությունների խմբավորումը մասշտաբի
ազդե�?ության միջո�?ով ավելի բարձր արդյունավետության հասնելու համար`
կառավարման և գործառնական ծախսերի ակնկալվող կրճատմամբ: �?ակայն սրան
կարելի է հասնել առան�? միավորված տարածքում մեկ տարածքային սակագնի
կիրառմամբ, ինչը կարող է դժվարությամբ ընդունվել այն քաղաքներում, որոնք
ներկայումս ավելի �?ածր սակագին ունեն:
Ներդիր 4-2. Ջրի սակագնի փոփոխությունները մի քանի ՊՄԳ-ներում

�?ենեգալի աֆերմաժային պայմանագիրը (սպասարկում է 4.7 մլն մարդ) մեկնարկել է
1996 թ. և ներառում է որոշակի պայմանագրային թիրախներ և տույժեր` օպերատորի
արդյունավետ գործունեությունը խթանելու համար: Պետական հիմնական
միջո�?ներին տիրապետող ընկերությունն ապա�?ու�?ե�? իր արդյունավետությունը
համակարգի վերականգնման և ընդլայնման ներդրումային ծրագրի իրականա�?ման
գործում և տասնամյակի ընթա�?քում խողովակային ջրի մատչելիությունը քաղաքային
շրջաններում 81%-ի�? թռիչքաձև հասավ գրեթե լրիվ ծածկմանը: Բնակիչ-
բաժանորդների թիվը 217000-ի�? հասավ 375000-ի: Միա�?ումներն ավելա�?ան 58%-ի�?
մինչև 76%, և ներկայումս այն ամենաբարձրն է Արևմտյան Աֆրիկայում:
Նիգերում աֆերմաժային պայմանագիրը (սպասարկում է 1.8 մլն մարդ) մեկնարկե�?
2000 թ., և դրա արդյունքները մատչելիության բարելավման հար�?ում բավականին
լավն են: Ներդրումային ծրագիրը ՊՄԳ-ի առաջին տարիներին ավելի շատ ուղղված
էր գոյություն ունե�?ող հիմնական միջո�?ների վերականգնմանը, քան մատչելիության
ընդլայնմանը: Մոտ 450000 հոգու համար խողովակային ջուրը դարձավ մատչելի,
սակայն ծածկույթն աննշան ավելա�?ավ: Մատչելիությունը և միա�?ման տոկոսն
ավելա�?ան, համապատասխանաբար, 65%-ի�? 68% և 31%-ի�? 40%:
�?ենեգալում միջին սակագինն իրական արտահայտությամբ նվազե�? մինչև 2006 թ.
սակագնի ճշգրտումը, երբ այն ավելա�?վե�? 15%-ով` հետ բերելով մինչ ՊՄԳ
մակարդակը: �?ակայն �?ենեգալի սո�?իալական սակագինը մնա�? անփոփոխ: 2007 թ.
աղքատ տնային տնտեսությունները, որոն�? համար միա�?ումները բարեփոխումների
շնորհիվ դարձան մատչելի, և որոն�? սպառումը գտնվում էր սո�?իալական
կենսամակարդակի շեմի` 6 խմ-ի սահմաններում, նախկինի պես վճարում էին միջին
սակագին, որն ավելի �?ածր էր, քան մինչ ՊՄԳ մակարդակը: Նիգերում միջին
սակագինն ավելա�?ավ, թեպետ չափավոր կերպով: �?ակագինը բարձրա�?վե�?
պայմանագրի չորրորդ տարում` հիմնական միջո�?ները տնօրինող պետական
ընկերության հասույթների հոսքն ավելա�?նելու և ոլորտի ինքնածախսածածկումն


                                   89
ապահովելու նպատակով: Մասնավոր օպերատորի վարձատրությունը չփոխվե�?:
Ինչպես և �?ենեգալում, այս ավելա�?ումը չազդե�? սո�?իալական տրանշի վրա, այնպես
որ աղքատ տնային տնտեսությունների կողմի�? վճարվող սակագինը մնա�? մինչ ՊՄԳ
մակարդակի�? �?ածր:
Աղբյուր` ՊՄԳ քաղաքային ջրմուղկոյուղիների համար: Զարգա�?ող երկրների փորձի
դիտարկում, Philippe Marin 2009:


139    �?ակագնի ձևը և կառու�?վածքը դեռ պետք է մանրամասն որոշվեն ազգային ջրի
քաղաքականության շրջանակներում: Ոլորտի լրիվ կայունության համար
անհրաժեշտ է, որ երկարաժամկետ պլանում լինի այնպիսի սակագին, որն ապահովի
ծախսերի էական փոխհատու�?ում, սակայն այն նախ պետք է ապահովի առնվազն
շահագործման և պահպանման ծախսերի փոխհատու�?ումը, և հետո միայն
փոխարինման և ներդրումային ծախսերի փոխհատու�?ումը: �?րան հասնելու համար
առաջարկվում է ունենալ տարեկան աճողական ավելա�?ման պլան (օրինակ` 10-15%),
ոչ թե միանգամի�? ավելա�?նել սակագինը երկար ընդմիջումի�? հետո:
140   100% ջրամատակարարման նպատակը հնարավոր չէ իրականա�?նել կամ
�?անկալի չէ կարճաժամկետ ապագայում, քանի որ գործնականում հնարավոր չի լինի
անել այն խոշոր և թանկ ներդրումները, որոնք անհրաժեշտ են նման
ժամանակահատվածում այս նվաճմանը հասնելու համար: Հար�?ը սոսկ այն
հնարավոր ազդե�?ության մասին չէ, որ կլինի բաժանորդների գների վրա
կարճաժամկետ ապագայում: Փաստա�?ի ներդրումները սահմանափակվում են
ոլորտի` ներդրումների օգտագործման կարողություններով: Բա�?ի դրանի�?,
ներկայումս իրականա�?ված այլ հնարավոր ներդրումային գործողությունները
(օրինակ` ջրաչափման ավելա�?ում, պահպանման և նորա�?ման ներդրումներ,
չհաշվառված ջրի կրճատում) հիմքեր կարող են ստեղծել ոլորտի երկարաժամկետ
գործառնական, ֆինանսական և ֆիզիկական կայունության համար: Այս առումով,
չնայած 24-ժամյա/100% ջրամատակարարման հեռանկարային նպատակը կարող է
պահպանվել “Հայջրմուղկոյուղու�? առաջարկվող լիզինգային պայմանագրի ողջ
տևողության ընթա�?քում, պետք է նկատի առնել միջանկյալ ժամկետային
նպատակներ, որոնք կարող են փոփոխվել` պայմանավորված առանձին
բնակավայրերով և տեղական պայմաններով:
141  Կարճաժամկետ ապագայում ջրաչափման բարելավումը կօգնի ապահովելու
սակագնի արդարա�?ի և օբյեկտիվ կիրառումը: Երկարաժամկետ ապագայում
առաջարկվում է ուսումնասիրել բլոկային սակագնի կառու�?վածքին ան�?նելու ձևերը:
Առաջարկվում է �?ածր հավասար սակագինը փոխարինել դրանով` սահմանելով
բազիսային հաստատագրված գումար հնարավորինս �?ածր մակարդակով, որը
կերաշխավորի մատչելի կենսական ջրամատակարարում` ավելի բարձր սպառման
համար աճողական դրույքով: Այն տարբերություն չի դնի խոշոր և բնակիչ
բաժանորդների միջև և կզսպի ավելորդ պահանջարկը:

                                   90
                 Գծապատկեր 4-1. �?ակագնի կայունություն




Հիմնական խնդիրները քննարկելու համար սույն նոթերում ներկայա�?վում են
սակագնի տարբեր ս�?ենարներ` հետևյալ ենթադրությունների հիման վրա.
  •   ներառված է պահուստ մաշվածության գծով (2010 թ. գործառնական ծախսերի
      մոտ 2%-ը),
  •   կառավարման ծախսեր (մոտավոր)` տարեկան 500 մլն դրամ,
  •   “Հայջրմուղկոյուղու�? առկա 88 մլն ԱՄՆ դոլար փոխառությունները (ՀԲ-ի�?,
      ԱԶԲ-ի�? և ԵԶՎԲ-ի�?) կսկսվեն սպասարկվել 2010 թ.,
  •   նոր 100 մլն ԱՄՆ դոլար ներդրման պարտքի սպասարկումը բաժանվում է
      տարեկան 20 մլն ԱՄՆ դոլարի հաջորդ 5 տարիների ընթա�?քում` 8 տարվա
      արտոնյալ ժամկետով և տոկոսադրույքի վճարումով` սկսած 2012 թ.
      (հիմնական գումարի մարումը միայն 2020 թ-ի�?),
  •   ս�?ենարում հաշվի է առնվում սղաճը (նոմինալ գին): Մոդելը որոշում է
      պահանջվող սակագինը` ծախսերի կառու�?վածքի հիման վրա (սղաճի
      ճշգրտումով):




                                   91
�?ակագնային և ներդրումային ս�?ենարների մոդելավորում

142  Մշակվե�? ֆինանսական մոդել` երկարաժամկետ կայունությունը ապահովող
սակագնի վրա մի քանի ներդրումային ս�?ենարների ազդե�?ությունը ստուգելու
համար: Արված ենթադրությունները հիմնված են “Հայջրմուղկոյուղու�? ներկայիս
ֆինանսական վիճակի և մի քանի ներդրումային ս�?ենարների ֆինանսական և
գործառնական ազդե�?ության վրա: �?ույն վերլուծությունն արվում է միայն �?ույ�?
տալու նպատակներով 19:
143       Հիմնական ենթադրությունները հետևյալն են.
      •   �?ակագնի ավելա�?ումը հաշվարկված է այնպես, որ 2020 թ. ծածկի բոլոր
          ծախսերը    (գործառնական,    պարտքի  սպասարկում,     նվազագույն
          մաշվածություն, կառավարման ծախսեր):
      •   2020-նն ընտրված է որպես նոր ներդրումների հիմնական գումարի պարտքի
          սպասարկման տարի:
      •   �?կզբնական սակագինը 180 դրամ է (այսինքն` 2010 թ. մակարդակը), և այն
          պահպանվում է այդ մակարդակով մինչև 2014 թ:
      •   Արդյունավետության ձեռքբերումները.
            o ենթադրվում է ջրի կորուստների 2%-ի կրճատում` սկսած 2012 թ.,
            o ենթադրվում է հաշիվների դուրսգրման և գանձման 15%-ի ավելա�?ում,
            o ենթադրվում է ՇևՊ ծախսերի 2%-ի կրճատում 2013-2017թթ.:
      •   Ջրի կորուստները/չհաշվառված ջուրը ենթադրվում են 87%: Մոդելում
          օգտագործվում է կորստի մեկ թիվ, որը ներառում է ինչպես տեխնիկական,
          այնպես էլ ոչ տեխնիկական կորուստները:
      •   Հաշիվների դուրսգրման և վարձերի հավաքագրման արդյունավետություն.
          “Հայջրմուղկոյուղու�? գանձումների մակարդակը ենթադրվում է 68%: Մոդելը
          ենթադրում է նաև վարձերի հավաքագրման 15%-ի բարելավում` ջրաչափերի
          ավելի մեծ ճշգրտության և բարելավման շնորհիվ:
      •   Մաշվածությունը ենթադրվում է հավաքված հասույթի 9%-ի չափով:



19
  Խնդրում ենք ուշադրություն դարձնել, որ ս�?ենարները մոդելավորվում են միայն �?ու�?ադրման
նպատակով: Այստեղ ներկայա�?ված թվերը հիմնված են մի քանի ենթադրությունների վրա, որոնք
կարող են հաստատվել միայն ավելի մանրակրկիտ վերլուծության միջո�?ով: �?ակայն վերլուծությունը
բավականաչափ ճշգրիտ է, որպեսզի հնարավորություն տա ՀՀ կառավարությանն ընդունելու բարձր
մակարդակի      քաղաքական     որոշումներ    սակագնային քաղաքականության      վերաբերյալ:
Վերլուծությունով չի առաջարկվում որևէ որոշակի սակագին:


                                          92
   •   �?ղաճ. ծախսերը ճշգրտված են 4%-ի սղաճը հաշվի առնելու համար, ինչը, ըստ
       ԱՄՀ-ի, կազմում է վերջին 10 տարիների միջինը:
   •   Նոր պարտք. 100 մլն ԱՄՆ դոլարի նոր փոխառություն` 20 տարվա մարման
       ժամկետով, 10 տարվա արտոնյալ ժամկետով, 0.75% տոկոսադրույքով, 0.50%
       պարտավորավճարով: Ինչպես տոկոսի, այնպես էլ մայր գումարի մարումը
       սկսվում է 2022 թ.:
   •   Օպերատորի վարձ. մոդելում ենթադրվում է ինչպես կառավարման վարձի,
       այնպես էլ լիզինգի վարձի վճարում: Մինչև 2012 թ. օգտագործվում է 500 մլն
       դրամի կառավարման վարձ, իսկ դրանի�? հետո նոր [լիզինգային
       համաձայնագրի] վարձ, որը նախատեսվում է կապել օպերատորի կողմի�?
       վարձավճարների գանձման հետ. օրինակ` 2012-ի�? հավաքված հասույթի 10%-
       ը:
144   Մոդելավորված ս�?ենարներով փորձ է արվում �?ույ�? տալ քաղաքական տարբեր
որոշումների ազդե�?ությունը սակագնի վրա: �?րանք նպատակ չունեն այս փուլում
տալ սակագնի ճիշտ գումարը, ուստի պետք է դիտարկվեն միայն �?ու�?ադրման
նպատակներով: Համապատասխան քաղաքական որոշումների ընդունումի�? և
ներդրումային պլանների հստակե�?ումի�? հետո անհրաժեշտ կլինեն սակագնի
մանրամասն մոդելներ: Բա�?ի դրանի�?, անհրաժեշտ է պարզաբանել, որ սակագները
մշակվել են նվազագույն ներդրումների ս�?ենարների համար:
145  Բանկի թիմն իրականա�?րել է սակագնի վերլուծության համապարփակ
դիտարկում` ելնելով երկու մոտե�?ումի�?. (ա) ենթադրելով սակագնի աստիճանական
ավելա�?ում և (բ) սակագնի հետաձգված ավելա�?ում: Այս մոդելները, ի լրումն ստորև
ներկայա�?ված ս�?ենարների, ընդգրկված են հավելված 1-ում: Բա�?ի դրանի�?, 2
հավելվածում ներկայա�?ված է միջին սակագնի տարբերակը “Հայջրմուղկոյուղի�?+3
տարածքային ջրմուղկոյուղիների համար (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ):

�?�?ենար 1.

146   Բազային ս�?ենարի նպատակն է գտնել սակագնի այն մակարդակը, որը
կնպաստի     միավորված    ջրմուղկոյուղու   երկարաժամկետ       ֆինանսական
կայունությանը` հնարավորություն տալով նրան ծածկելու իր բոլոր գործառնական
ծախսերը և պարտքի սպասարկումը` զուտ եկամուտը հաս�?նելով 0-ի:
147   �?տորև բերված գծապատկերը �?ույ�? է տալիս “Հայջրմուղկոյուղու�? սակագինը:
Ինչպես երևում է գրաֆիկի�?, առաջին երեք տարիների ընթա�?քում սակագինն
ավելանում է (համապատասխանաբար` 34%, 1% և 0.8%), ապա սկսում է նվազել`
արդյունավետության ավելա�?ման շնորհիվ (վարձերի ավելի բարձր գանձման տոկոս,
հաշիվների ավելի ճիշտ դուրսգրում և այլն): �?ակագնի թռիչքաձև աճը 2022 թ. տեղի է
ունենում այն պատճառով, որ սկսվում է նոր պարտքի սպասարկումը: Ինչպես նշվե�?


                                     93
ենթադրություններում, այդ տարի սկսվում է ինչպես տոկոսների, այնպես էլ
հիմնական գումարի մարումը:


                    Գծապատկեր 4-2. Բազիասային ս�?ենար




148   Ինչպես կարելի է տեսնել այս ս�?ենարի�?, 2017 թ. սակագնի պահանջվող
գումարը սկսում է նվազել: Մենք խորհուրդ չենք տալիս կառավարությանը նկատի
առնել այս կրճատումը, քանի որ նպատակահարմար է ավելի շուտ հասնել ոչ
վնասաբեր գործունեության կետին և սկսել ստեղծել ազատ դրամական հոսքեր
ջրմուղկոյուղու համար: �?ա մոդելավորվել է 2-րդ ս�?ենարում:

�?�?ենար 2.

149  Այս ս�?ենարով վերլուծության ժամանակ դիտարկվում է ազատ դրամական
հոսքերի փոփոխությունն այն դեպքում, երբ սակագինը պահվում է անփոփոխ առան�?
վնասի գործունեության կետին հասնելու�? հետո և ավելա�?վում միայն 2022 թ.: 2022 թ.
սակագինը փոխվում է 30%-ով, ինչն ավելի քիչ է, քան բազային դեպքի ս�?ենարում:




                                     94
        Գծապատկեր 4-3. Դրամական միջո�?ների դրական հոսքի ս�?ենար




150   Արժե նշել, որ այս տարբերակում ազատ դրամական հոսքերը սկսվում են
գոյանալ 2017-ի�?: �?ակայն, 2010-ի�? սակագնի �?ածր մակարդակի պատճառով
ջրմուկոյուղիները ստիպված էին էապես կրճատել իրեն�? կանոնավոր շահագործման
և պահպանման ծախսերը, ինչպես, օրինակ` սարքավորումների պահպանումը և
փոխարինումը, աշխատողների թիվը, աշխատավարձի գծով ծախսերը և այլն:
�?ակագնի այս �?ածր մակարդակը, փաստորեն, հանգե�?րե�? ՇևՊ ծախսերի
պակասուրդի, որը պետք է ծածկվեր 2017 թ. ստեղծված լրա�?ու�?իչ ազատ դրամական
հոսքերով:




                                  95
  Գծապատկեր 4-4. Կուտակային դրամական միջո�?ների դրական հոսքի ս�?ենար




�?�?ենար 3.

151  Բա�?ի դրանի�?, իրականա�?վե�? այս երկու ս�?ենարների մեկ այլ վերլուծություն
այն ենթադրությամբ, որ ան�?ումը կառավարման պայմանագրի�? լիզինգային
համաձայնագրի կհետաձգվի մինչև 2015 թ.: Այս վերլուծությունով ենթադրվում է, որ
հետաձգվում են նաև լիզինգային համաձայնագրի միջո�?ով ստա�?վող օգուտները,
ինչպես օրինակ`
   •   ենթադրվում է, որ 2012-ի�? կսկսվի հաշիվների դուրսգրման և գանձման
       բարելավումը 10%-ով, և այն կհասնի 15%-ի բարելավման միայն 2015 թ.,
   •   ՇևՊ ծախսերի 2%-ի կրճատումը        կհետաձգվի`   սկսվելով   2015-ի�?   և
       շարունակվելով մինչև 2019 թ.:
Վերլուծությունը �?ույ�? տվե�? ան�?ումն ուշա�?նելու երկու հիմնական հետևանքները
(տե՛ս գծապատկեր 4-5): Առաջինն անհրաժեշտ սուբսիդիաների գումարն է այն
ժամանակահատվածում, երբ սակագինն աստիճանաբար կհաս�?վի ծախսերի
փոխհատու�?ման մակարդակի, իսկ երկրորդը` հեն�? սակագնի ավելա�?ումն է:


                                    96
Լիզինգային պայմանագրին ավելի շուտ ան�?նելու դեպքում ինչպես պահանջվող
սուբսիդիաները, այնպես էլ սակագինն ավելի �?ածր են: Այս դեպքում սուբսիդիաների
միջին գումարը կազմում է տարեկան շուրջ 1739 մլն ԱՄՆ դոլար` ի տարբերություն
տարեկան 1851 մլն դրամի ավելի ուշ ան�?ման դեպքում 20: Ֆինանսական
կայունության հասնելու համար շուտ ան�?նելու դեպքում սակագինը 10 տարում
պետք է ավելանա 34%-ով, իսկ ավելի ուշ ան�?ման դեպքում` 40%-ով (251 դրամ):
Այսպիսի տարբերություններ են ստա�?վում, քանի որ լիզինգային պայմանագրի
դեպքում արդյունավետությունն ավելի բարձր է, և որքան շուտ դա տեղի ունենա,
այնքան սահուն կլինի ան�?ումը ծախսերը փոխհատու�?ող սակագնին 21:


      Գծապատկեր 4-5. Բազային ս�?ենար կառավարման պայմանագրի�? լիզինգային
                      համաձայնագրին ուշ ան�?նելու դեպքում




4.3     ՊՄԳ տարբերակներ

Արդյոք լիզինգային պայմանագիրն ամենաճի՞շտ ՊՄԳ մոդելն է

152 Երևան քաղաքի ջրմուղկոյուղու զարգա�?ումը սկզբնապես ընթա�?ավ
կառավարման պայմանագրի ձևով: Այս մեխանիզմն ընտրվե�? որոշ սկզբնական

20
  Ներդրումների գումարները զուտ պայմանական են և հիմնված են մի քանի ենթադրությունների վրա
(այդ թվում` մաշված հիմնական միջո�?ների փոխարինումը հաշվի առնելու անհրաժեշտությունը):

21
  Պետք է հիշել, որ լիզինգային պայմանգրով օպերատորի վարձը ստա�?վում է նրա` բաժանորդների�?
վարձը գանձելու կարողությունի�?: Մոդելավորման նպատակների համար ենթադրել ենք, որ
օպերատորի վարձատրությունը կկազմի բաժանորդների�? գանձված գումարի 10%-ը:

                                          97
ներդրումներ անելու և առկա ջրմուղկոյուղու պարամետրերի ու գործունեության
մասին բավարար չափով մանրամասն տվյալներ հավաքելու համար: Հեն�? որ հայտնի
դարձան հիմնական տվյալները, ռիսկի ավելի մեծ մաս հնարավոր եղավ փոխան�?ել
մասնավոր սեկտորին` պահանջելով նրանի�? ստանձնել առևտրային ռիսկը (դուրս
գրված հաշիվների գանձման ռիսկ) և որոշ սահմանափակ ներդրումներ` շրջանառու
միջո�?ների տեսքով: Այսպիսով, մշակվե�? լիզինգային տիպի պայմանագրի
կառու�?վածքը: Հետագա լիզինգային պայմանագրում օպերատորը (“Վեոլիա�?)
ստանձնե�? գանձումների ավելի բարձր ռիսկ, ինչպես նաև ապահովե�?
մասնագիտական փորձ` իրականա�?նելով շահագործման և պահպանման ու
շրջանառու միջո�?ների կառավարման ծրագիրը: Պայմանագիրը հաջողությամբ
ընթանում է. ծրագիրը կատարվում է, և թիրախները նվաճվում են:
153  Երևանի փորձը �?ույ�? է տալիս, որ լիզինգային կառու�?վածքը կառավարման
պայմանագրի�? հետո ապա�?ու�?ված արդյունավետ քայլ է, և լիզինգային պայմանագրի
օգտագործումը թե՛ “Հայջրմուղկոյուղու�?, թե՛ երեք տարածքային ջրմուղկոյուղիների
(Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ) զարգա�?ման հաջորդ տրամաբանական քայլը կլինի, երբ
ավարտվեն ներկայիս կառավարման պայմանագրերը: ՊՄԳ-ի այլ ձևերը, ինչպես,
օրինակ` լրիվ կոն�?եսիոն պայմանագիրը, դժվար թե կենսունակ լինի, քանի որ
օպերատորի�? կպահանջվի իր ներդրումները ֆինանսավորել միմիայն այն
հասույթի�?, որը կգոյանա վարձերի�?: Նկատի առնելով չիրականա�?ված ներդրումների
հսկայական ծավալը, ինչպես նաև ներկայիս և ծախսերի փոխհատու�?ման համար
անհրաժեշտ սակագնի տարբերությունը, այս տարբերակն այլևս չի քննարկվում:
154   Պետք է հնարավորություն տալ հաշվի առնելու նախաորակավորման և
մր�?ութային գործընթա�?ի ամրապնդման հար�?ը` քաղած դասերի հիման վրա
պայմանագրային և հաշվապահական հաշվառման հար�?երի որոշ ամրապնդումով:
Ինչպես �?ույ�? է տալիս ան�?ած փորձը, պետք է հստակե�?նել ներդրումային ծրագրի
շեշտադրման և համապատասխանության հար�?ը` ելնելով փոփոխված կարիքների�?
և պատասխանատվությունի�?` ապահովելու պլանավորված գործառնական և
սպասարկման թիրախների նվաճման հնարավորությունը: Անհրաժեշտ է ուժեղա�?նել
վարձակալի դերը ջրի խոշոր կորուստների կրճատման և հիմնական միջո�?ների
կառավարման հար�?երում` ի լրումն ջրամատակարարման տևողությանն ուղղված
միջո�?առումների 22:




22
     5-րդ հավելվածում որպես օրինակ բերված են գործարքի հար�?երով խորհրդատու մասնագետի
առաջադրանքի պայմանները` �?ույ�? տալու աջակ�?ության հնարավոր ոլորտը, որը կարող է
առաջարկվել “Հայջրմուղկոյուղու�? ՊՄԳ մեխանիզմի մշակմանն օգնելու համար:



                                          98
Արդյոք պե՞տք է ունենալ մեկ ՊՄԳ օպերատոր ողջ երկրի համար

155   Չնայած սա հնարավոր է, մեկ օպերատոր ունենալու բարդությունները
հավանաբար ավելի շատ լինեն, քան մասշտաբի ազդե�?ությունի�? ստա�?ված
հնարավոր օգուտները: Երկու կամ ավել օպերատորների առկայությունը դրական
մր�?ակ�?ություն է ստեղծում` ի տարբերություն մեկ օպերատորի մենաշնորհի:
Գոյություն ունի նաև գործնական հար�?` կապված առկա Երևանի լիզինգային
պայմանագրի վաղ դադարե�?ման դժվարությունների հետ, որը դեռ պետք է
շարունակվի 5 տարի (մինչև 2016 թ.): Պետք է հաշվի առնել պաշտոնական անձան�?
դիրքորոշումը այս հար�?ի վերաբերյալ. դա իրականա�?նել բանակ�?ությունների՞, թե՞
բա�? մր�?ույթի միջո�?ով, և ինչպե՞ս իրականա�?նել ան�?ումը` առան�? ոլորտի
աշխատանքն ընդհատելու:

Բյուջետային նկատառումներ

156   Հաշվի առնելով ներկա ֆինանսական դժվարությունները և ներդրումային
միջո�?ների հնարավոր սահմանափակումները, աջակ�?ությունը ջրային ոլորտին
պետք է թողնել ՀՀ կառավարության առաջնայնություններում: Քանի դեռ ծախսերի
փոխհատու�?ումը սակագնի�? տնտեսապես կենսունակ չի դառնա, անհրաժեշտ կլինի
ոլորտի սուբսիդիաների հստակ և որոշակի կառավարում:

Հիմնական միջո�?ների կառավարման նկատառումներ

157   Չնայած ոլորտի ճկունությանը, հիմնական միջո�?ների ծայրաստիճան վատ
վիճակը, ինչպես նաև ներդրումների և պահպանման բա�?ակայությունը մոտ
ապագայում լուրջ գործառնական և ֆինանսական խնդիրներ կառաջա�?նեն, եթե
միջո�?ներ չձեռնարկվեն: Դրան պետք է անդրադառնալ պրոակտիվ և առաջան�?իկ
կերպով` չհաշվառված ջրի կրճատման (ինչպես տեխնիկական, այնպես էլ
վարչարարական) շարունակական ծրագրով իրականա�?վող ներդրումների միջո�?ով:
Օրինակ` առաջընթա�?ային քաղաքականություն, որը նպատակ ունենա կրճատել
չհաշվառված ջուրը տարեկան, ասենք, 2%-ով: �?ա պետք է կապել ներդրումների
հետ` հիմնական միջո�?ների պահպանման, վերականգնման և ընդլայնման
պլանավորված     շարունակական    երկարաժամկետ    ծրագրի   միջո�?ով: Այս
առաջընթա�?ային և աճողական մոտե�?ման միջո�?ով հնարավոր կլինի խուսափել
թանկ նստող ուշա�?ումների�? և հավանական սակագնային շոկի�?:




                                   99
4.4   ՀՋԿ ՓԲԸ: Խնդիրներ և որոշակի անմիջական գործողություններ


ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության նոր պայմանագրի սահմանման ժամկետ

158   ՀՋԿ ՓԲԸ կառավարման գործող պայմանագիրը երկարաձգվել է ևս մեկ
տարով` մինչև 2011 թ. վերջը: Մարզային երեք (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ)
ջրմուղկոյուղիների կառավարման պայմանագիրն ավարտվում է դրանի�? կարճ
ժամանակ     ան�?    (2012   թ.): Հետևելով  Երևանում    պետական-մասնավոր
գործընկերության զարգա�?ման օրինակին` մտադրությունը բա�? մր�?ույթի
ան�?կա�?ման միջո�?ով այն վարձակալության պայմանագրի ձևափոխելն է: �?ա նաև
մարզային երեք ջրմուղկոյուղիները մեկ ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության շրջանակում
համախմբելու հնարավորություն է ստեղծում: Դա մի քանի առումներով
առավելություն ունի, որոն�?ի�? հիմնականն ընդհանուր ՀՋԿ ՓԲԸ տարածքում գտվելն
է. ինտեգրման շնորհիվ կստա�?վի մասշտաբի արդյունք, ինչպես նաև կբարելավվի
ֆինանսական հոսքերի ընդհանուր մակարդակը, և կօգտագործվեն ընդհանուր
կառավարումը և գործառնական պաշարները: Ամեն դեպքում, թեև այն
կհամապատասխանե�?վի ՀՋԿ ՓԲԸ փորձին, վարձակալության պայմանագրի
կառու�?վածքի և մշակման համար օգտակար կլինի Երևանի վարձակալության
պայմանագրի փորձը:
159   Դեռևս պետք է որոշումներ կայա�?վեն մի շարք առան�?քային հար�?երի, այդ
թվում` պայմանագրի ձևի, մարզային երեք ջրմուղկոյուղների ներառման և հարակի�?
(և մատչելի) ներդրումային ծրագրի վերաբերյալ:
160    Հաշվի առնելով իրավիճակի բարդությունը` վարձակալության �?անկա�?ած
ապագա պայմանագրում գյուղերի ներառումի�? առաջ անհրաժեշտ է սպասել, մինչև
հնարավոր լինի առավել լավ սահմանել ոլորտի մանրամասները: �?ակայն
անհրաժեշտ է վարձակալության պայմանագրի բավական ճկուն կառու�?վածք,
որպեսզի գյուղերը ներառելու հնարավորություն լինի, եթե ապագա պայմանները դա
թույլ տան:




                                   100
 Գծապատկեր 4-6. Հայաստանի ջրային ոլորտում ՊՄԳ մեխանիզմների ժամկետներ




Անմիջական գործողություններ

161   Առաջարկվում են մի շարք անմիջական գործողություններ:
      •   �?պասարկման տարածք: Շարունակել ՀՋԿ ՓԲԸ առկա տարածքի համար
          վարձակալության պայմանագրի մշակումը: Պայմանագրի պայմաններում
          անհրաժեշտ է նախատեսել դրույթ, որը հետագայում` կառավարման
          պայմանագրի ավարտի�? հետո, հնարավորություն կտա վարձակալության
          պայմանագրի տարածքն ընդլայնելու երեք մարզային ջրմուղկոյուղիների
          ներառման համար (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ):
      •   Պայմանագրի մանրամասներ: Վարձակալության պայմագիրը պետք է
          մշակվի`   դասեր     քաղելով Երևանի  գործող   վարձակալության
          պայմանագրի�?, համապատասխանե�?ված հատկապես կառավարման
          պայմանագրի շրջանակում ձեռք բերված փորձին: Դիտարկվող տարբեր
          հար�?երի թվում կլինեն.
          o գործող օրենքին և հաշվապահական հաշվառման գործելակերպին
            վերաբերող որոշակի փոփոխություններ,
          o օպերատորի ներդրման (գործառնական կապիտալի մակարդակ)         և
            վերադարձի սահմանում,
          o գործարար ծրագրի պահանջ (օրինակ` գործարար մոտե�?ման
            ուրվագծում`    ինչպես իրականա�?նել ակտիվների ծրագրումը,
            ներդրումները և այլն),



                                   101
    o ակտիվների լիարժեք կառավարման ծրագրի պահանջ, որպես կանոն, 3-
      5 տարի հետո (վիճակի ուսումնասիրում և ներդրումների կառավարում),
    o դադարե�?ման ժամանակ ակտիվների (հիմնական               և   շարժական
      միջո�?ներ) փոխան�?ման ընթա�?ակարգի հստակե�?ում,
    o վարձակալության   պայմանագրերի    համար      հաշվապահական
      հաշվառման միջազգային ընթա�?ակարգերի ընդունում,
    o ներկայա�?ված հաշիվներով չվճարված գումարների գծով ԱԱՀ-ի և
      օպերատորի կողմի�? կատարված ներդրումների հարկման հար�?ի
      կարգավորում:
•   Լրա�?ու�?իչ    ծառայություններ:Հատուկ դրույթի սահմանում, որը
    վարձակալության օպերատորին հնարավորություն կտա զբաղվելու
    բաժանորդների և համայնքի համար լրա�?ու�?իչ ծառայությունների
    մատու�?մամբ (դի�?ուք` միավոր գների սահմանման միջո�?ով): Օրինակ` սա
    կարող է ներառել ներտնային ջրմուղագործական աշխատանքների
    իրականա�?ումը կամ ջրահեռա�?ման համակարգերի կամ խողովակային
    աշխատանքները: Նախատեսվում է, որ դա չի ներառվի ջրի և
    ջրահեռա�?ման սակագնի մեջ, սակայն օպերատորին վարձատրելու համար
    այլ մեթոդների կիրառման հնարավորություն կտա:
•   Գյուղերի    մատակարարման        խնդրի   կարգավորում:   Պայմանագրում
    ճկունության պահպանում` հնարավորության դեպքում ծառայությունների
    մատու�?ումը ներկայիս ծառայությանը չմիա�?ված           աշխարհագրական
    տար ած ք ո ւ մ գտնվող գյուղերում ընդլայնելու համար: Ինչպես ներկայում
    է, շարունակել բանակ�?ային սկզբունքով առաջարկել տեխնիկական
    օժանդակությունի�? մինչև հիմնական ջրամատակարարում կամ լիարժեք
    ջրային ծառայություններ:
    Կատարողականի �?ու�?անիշներ: Մր�?ույթներում և պայմանագրերում շեշտը
    պետք է դրվի ծառայության մակարդակի բարձրա�?ման վրա: �?ակայն պետք
    է հաշվի առնել, որ ներկայումս կատարողականի հիմնական �?ու�?անիշին`
    ջրամատակարարման շարունակականությանը պետք է հետամուտ լինել
    միայն մինչև մատչելի սահմանը (այսինքն` օրական 24 ժամի�? պակաս
    որոշակի պատշաճ մակարդակը): Բա�?ի այդ, անհրաժեշտ է ներառել երկու
    այլ առան�?քային �?ու�?անիշներ.
    o Համակարգի վիճակի և հոսքերի որոշման բարելավում: �?ա
      պահանջվում    է   համակարգի    ճշգրիտ   հոսքերի  վերաբերյալ
      տեղեկությունների պակասը լրա�?նելու համար, որը խոչընդոտում է
      առևտրային և գործառնական արդյունավետ վերլուծությունը, և լուրջ
      որոշումները ստիպված կայա�?վում են ոչ բավարար տեղեկությունների
      հիման վրա:

                                102
         o Չհաշվառվող ջրի նվազում: �?ա անհրաժեշտ է, քանի որ համակարգի
           ակտիվների ներկայիս ծայրահեղ վատ վիճակը, դրա հետ կապված
           հսկայական կորուստների հետ մեկտեղ, համակարգի համար մեծ
           �?ն�?ում, իսկ համակարգի կառավարման և շահագործման ու
           պահպանման տեսանկյունի�? լուրջ դժվարություններ են առաջա�?նում:
     •   Մր�?ույթի ան�?կա�?ում/կապալառուի ընտրություն: ՀՀ կառավարության
         ներկայիս մր�?ութային թիմն անհրաժեշտ է համալրել գործարքների փորձ
         ունե�?ող մեկ ՊՄԳ մասնագետով, որը կօգնի վարձակալության
         ձեռքբերմանը բանակ�?ությունների կամ մր�?ույթի միջո�?ով: Առաջարկել, որ
         այս մասնագետի օժանդակության համար ձեռք բերվի լրա�?ու�?իչ
         ֆինանսավորում:

Որոշակի անմիջական գործողություններ

162  Հետևյալ անմիջական գործողությունները, ինչպես նաև ՀՋԿ ՓԲԸ-ի համար
առաջարկված գործողություններն առաջարկվում է իրականա�?նել ամբողջ ջրային
ոլորտում` որպես դրական և անմիջական ազդե�?ություն ունե�?ող.
     •   Ծառայության   մակարդակ:  Մատակարարման շարունակականության
         նպատակային �?ու�?անիշը պետք է աստիճանաբար աճի` նպատակ
         ունենալով ամբողջ    երկրում 2022  թ. ապահովել   24   ժամյա
         ջրամատակարարում` երաշխավորված նվազագույն որակի և ճնշման
         հարակի�?    նպատակային �?ու�?անիշներով: ՀՋԿ ՓԲԸ պայմանագրի
         ժամկետում իրատեսական և աստիճանաբար աճող նպատակային
         �?ու�?անիշներ պետք է սահմանվեն օրական միջինը 16-18 ժամյա
         ջրամատակարարման համար (որոնք տարբեր են տարբեր քաղաքային և
         գյուղական    վայրերում)`    առանձին   վայրերում    8-ժամյա
         շարունակականության նվազագույն մակարդակի և մատակարարման
         կանոնավոր գրաֆիկի պահպանմամբ:
     •   Ներդրումային ծրագիր: Ներդրումային կարճաժամկետ ծրագրի (օրինակ`
         100   մլն  ԱՄՆ   դոլար)   հրատապ     մշակում,  որը   կապահովի
         ենթակառու�?վածքի անհրաժեշտ բարելավումները, որոնք շաղկապված են
         սպասարկման և շահագործման արդյունավետվության բարելավման հետ:
         Ծրագրի առան�?քում կլինի հոսքի չափման բարելավումը, չհաշվառվող ջրի
         �?ու�?անիշի նվազման (առաջարկվում է տարեկան 2%-ով)               և
         ենթակառու�?վածքի վերականգնման ու ընդլայնման հարակի�? տարրի
         միջո�?ով կատարողականի բարձրա�?ումը:
     •   �?ակագին: Արդյունավետ սակագնային մեխանիզմի սահմանում, որը
         կապահովի եկամտի բավարար և մատչելի հոսք, որն էլ`
         o կսահմանի և հաշվի կառնի սուբսիդիաների �?անկա�?ած ծրագիր,

                                   103
         o կապահովի ծախսերի վերականգնման սահմանված մակարդակ,
         o կներառի պարտքի սպասարկումը (հաշվի առնելով գործող արտոնյալ
           ժամկետների ավարտը),
         o «աստիճաբար նվազող» կլինի, որպեսզի բավարարի մատչելիության և
           սո�?իալական առումով ընդունելիության չափանիշները,
         o հետագայում արդյունավետ և բավարար ճշգրտման հնարավորություն
           կտա` ֆինանսական կայունության ապահովման համար:
163  Բա�?ի այդ, անհրաժեշտ է գործունեություն ծավալել օժանդակող հիմնական
հար�?երի ուղղությամբ, այդ թվում`
     •   Ջրաչափում: Կայուն ծրագրի շուտափույթ իրականա�?ում` ջրմուղկոյուղու
         սպասարկման տարածքում ջրաչափումը բարելավելու նպատակով: �?ա
         կներառի ջրաչափման և հարակի�? սարքերի մատակարարման և
         փոխարինման,     ենթակառու�?վածքի     շտկման    և   ջրաչափերի
         անվտանգության    ծրագրի համար ֆինանսավորումը: Ջրաչափերի և
         ջրաչափման սարքերի արկղիկների սեփականությունը և կառավարումը
         փոխան�?ել կամ      գոնե օպերատորներին արկղիկները կողպելու և
         վերահսկելու օրինական իրավունք տալ: Անմիջապես գործողության
         կատարումը հնարավոր է, և դրա համար օրենսդրական փոփոխություններ
         կպահանջվեն:
     •   Օպերատորների թիվը: Խորհուրդ է տրվում երկրում ունենալ մեկի�? ավելի
         օպերատոր: Դա հնարավորություն կտա համեմատության համար
         հենանիշներ սահմանել և շուկայում ավելա�?նել ուղղակի մր�?ակ�?ությունը:
         ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության պայմանագրին հնարավոր երեք մարզային
         ջրմուղկոյուղիների միա�?ումը (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ), որոնք գտնվում
         են իր աշխարհագրական տարածքում, լուրջ առավելություններ կտա`
         կապված մասշտաբի արդյունքի հետ, և նման ապագա հնարավորությունը
         պետք է պայմանագրով նախատեսվի:

ՀՋԿ ՓԲԸ համար վարձակալության պայմանագրի սահմանման մոտե�?ում

164  Ամփոփելով նշենք, որ ՀՋԿ ՓԲԸ հետ վարձակալության պայմանագրի
մշակման համար առաջարկվում է համապարփակ և սևեռուն մոտե�?ում, որը
խորհուրդ է տրվում, որ նվազագույնը ներառի հետևյալ առան�?քային հար�?երը.




                                     104
      •   Նշանակել գործարքների գծով մասնագետ խորհրդատու 23` մշակման
          գործընթա�?ում ՀՀ կառավարությանը և տեղա�?ի խորհրդատուներին
          առավել արդյունավետ օժանդակելու նպատակով:
      •   Ապահովել, որ Երևանի վարձակալության պայմանագրի�? քաղված մի
          ամբողջ խումբ դասերը տարբեր տեսանկյունների�? համալրեն նոր
          պայմանագրի կառու�?վածքը` այլ հար�?երի թվում ներառելով նաև
          մր�?ութային գործընթա�?ը, պայմանագրի կառավարումը, վարձակալության
          վճարը, կատարողականի հիմնական �?ու�?անիշները և այլն:
      •   Առավելագույնի հաս�?նել կառավարման պայմանագրի համաձայն գործող
          օպերատորի�? ստա�?ված տեղեկությունների, փորձի և տվյալների
          օգտագործումը: Նրանք մանրամասնությամբ տիրապետում են հար�?ի
          էությանը, ինչի�? պետք է օգտվել:
      •   �?տեղծել ֆինանսական կայուն մոդել. ըստ նպատակահարմարության
          ուսումնասիրել և համապատասխանե�?նել ՀՋԿ ՓԲԸ առաջարկվող մոդելը:
      •   �?ահմանել ծառայության մակարդակներ, որոնք պետք է ընդունվեն
          (օրինակ` սահմանել շարունակականության հաշվեկշիռ, հոսքի չափում և
          չհաշվառվող ջրի կրճատում):
      •   Մշակել կապիտալ աշխատանքների պատշաճ ծրագիր, որը ոլորտի
          տեղական կարողությունների սահմաններում է և ունի ֆինանսավորման
          սահմանված մոտե�?ում:
      •   �?ահմանել սակագների սահմանման, սուբսիդիայի կառավարման,
          ամորտիզա�?իայի և ծախսերի վերականգնման և պարտքի մարման
          սահմանված մոտե�?ում: Վերանայել սակագների սահմանման գործող
          ինստիտու�?իոնալ    մեխանիզմները`  երկարաժամկետ  ապագայում
          կենսունակության ապահովման համար:
      •   Բանակ�?ել կամ հաստատել վարձակալության պայմանագիր` օգտվելով
          վերոնշյալ առաջարկությունների�?:

4.5   Գյուղերի ջրամատակարարում


165  560 անկախ գյուղերի ջրամատակարարումը սույն աշխատության հիմնական
թեման չէ: �?ակայն Հայաստանի տարածքում շուրջ 1.1 մլն ընդհանուր բնակչությամբ
փոքր համայնքները սպասարկվում են էապես տարբեր որակի և տեսակի
ինստիտու�?իոնալ, գործառնական և տեխնիկական մեխանիզմներով. սա ոլորտի
անտեսված մասն է, որին կնպաստի զարգա�?ման համակարգված մոտե�?ումը:

 Հավելված 6-ում ներկայա�?վում է գործարքների գծով խորհրդատուի հնարավոր խնդիրների ու
23

պարտականությունների օրինակ:

                                         105
166  Որոշակի տվյալները սակավ են, չնայած մի շարք ուսումնասիրություններ և
փորձնական ծրագրեր են իրականա�?վել: Հավելված 7-ում Ջ�?ՊԿ-ի կողմի�?
ներկայա�?վում է 560 գյուղերում առկա իրավիճակի և կարիքների ամփոփ
նկարագիրը:
167   Ոլորտի նշված հատվածի արդյունավետ զարգա�?ման հիմք ստեղծելու համար
կպահանջվի ներկա իրավիճակի և կարիքների լիարժեք ուսումնասիրություն`
համակարգելով առկա աշխատանքը և ուսումնասիրությունները և դրանք լրա�?նելով
տեղերում հետազոտությունների կատարմամբ, որպեսզի ստա�?վի ներկա
իրավիճակի ամբողջական պատկերը: Նշված աշխատանքը կներառի ընթա�?իկ
ինստիտու�?իոնալ և գործառնական մեխանիզմների գնահատումը, առկա ակտիվների
կարգավիճակը և ներդրումային կարիքները: Այս աշխատանքի արդյունքում
կմշակվեն մի շարք ներդրումային ռազմավարություններ` մի շարք ինստիտու�?իոնալ
և ֆինանսավորման մոդելների առաջարկությամբ, որոնք կարող են հարմարե�?վել
առանձին համայնքների կողմի�?:         Գյուղերի ջրամատակարարման նշված
ուսումնասիրությամբ պետք է դիտարկել նաև ազգային հաստատությունների համար
անհրաժեշտ օժանդակությունը, որոն�? խնդիրը ոլորտի զարգա�?ման այս հատվածի
խթանումն է:
168  Կարճաժամկետ ապագայում գործող հինգ ջրմուղկոյուղիներին պետք է
խրախուսել,     որպեսզի      ընդլայնեն    իրեն�?     տարածքում      գյուղերի
ջարամատակարարման ընթա�?իկ չնախատեսված բարելավումները: Ներկայումս դա
իրականա�?վում է առանձին դեպքերում` ըստ պայմանավորվածությունների
ծառայություններ մատու�?ելով շահագրգիռ գյուղերին ջրային ծառայությունների
մատու�?ման տարբեր եղանակներով: Դրանք ներառում են իրեն�? ընկերության
սպասարկման     տարածքում     ընգրկելու�?  մինչև   գյուղերում  տեխնիկական
օժանդակության կամ հիմնական մակարարարումների ապահովումը: Թեև դա չի
փոխարինում        գյուղական        ջրամատակարարման          համապարփակ
քաղաքականության,     հնարավոր    բարելավում    է   ապահովում    մի    շարք
համայնքներում, սակայն սահմանափակված է ծառայություններ մատու�?ող
ընկերության     հետ     գործող     մեխանիզմների      հնարավորություններով:




                                   106
5    ԵԶ�?ԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ



169   Ոլորտում ընդհանուր արդյունավետության ապահովման համար առան�?քային
նշանակություն ունի ակտիվների արդյունավետ կառավարումը: Ակտիվների
շարունակվող վատթարա�?ումը կավելա�?նի ապագայում ծառայությունների
մատու�?ման ծախսերը, եթե ակտիվների կառավարման մոտե�?ման ուղղվածությունը
չօգտագործվի    ծառայության    մակարդակի,   ներդրումային  կարիքների  և
համապատասխան         սակագնի      առումով    ոլորտում   երկարաժամկետ
արդյունավետությունն առաջ մղելու նպատակով:
170  Մասնավոր հատվածի մասնակ�?ությունը ոլորտում արդյունավետության
բարձրա�?ման ապա�?ու�?ված մոտե�?ում է, սակայն չի փոխի շահագործման և
կառավարման,     ամորտիզա�?իոն   և    ֆինանսական     ծախսերը     հոգալու
անհրաժեշտությունը: Ոլորտի զարգա�?ումը ֆինանսավորելու աղբյուրը, ի վերջո,
կախված է հարկ վճարողների�? և բաժանորդների�? ստա�?վող ֆինանսավորումի�?:
Կարելի է դիտարկել մասնավոր ներդրումը, սակայն այն ավելի թանկ է, քան
միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններինը կամ այլ պետական
փոխառությունների ստա�?ումը:
171  Թեև ներկայումս դիտարկվում են ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության պայմանագրի
ան�?ում կատարելու հստակ ժամկետների տարբերակներ (օրինակ` գործող
կառավարման պայմանագրի հնարավոր հետագա երկարաձգումը 2011-2014 թթ.),
խորհուրդ է տրվում շարունակել որոշումների և գործողությունների պատշաճ
ծրագրված ընթա�?քն սկսելն ու իրականա�?նելը` ապահովելով, որ ան�?ումը լինի
սահուն և արդյունավետ: Վարձակալության փաստա�?ի ան�?ման ուշա�?ումը չպետք է
նշանակի ոլորտի զարգա�?ման համար առաջարկվող առան�?քային տարրերի
սահմանման ուշա�?ում, քանի որ դրանք կպահանջվեն �?անկա�?ած ՊՄԳ ռեժիմի
դեպքում:
172 �?ույն վերլուծականում ներկայա�?վող քաղաքականության հար�?երի և
առաջարկությունների շրջանակում մի շարք գործողություններ պետք է առաջնահերթ
համարվեն: Այսպես.
     •   Ան�?ում վարձակալության պայմանագրի: ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության
         պայմանագրին ան�?ում կատարելու համար ծրագրի համաձայնե�?ում և
         մշակում:
     •   Ծառայության   մակարդակ:Մատակարարման շարունակականության
         նպատակային �?ու�?անիշը պետք է աստիճանաբար աճի` նպատակ
         ունենալով ամբողջ  երկրում 2022 թ.  ապահովել  24 ժամյա

                                   107
        ջրամատակարարում` երաշխավորված նվազագույն որակի և ճնշման
        հարակի�?    նպատակային �?ու�?անիշներով: ՀՋԿ ՓԲԸ պայմանագրի
        ժամկետում իրատեսական և աստիճանաբար աճող նպատակային
        �?ու�?անիշներ պետք է սահմանվեն օրական միջինը 16-18-ժամյա
        ջրամատակարարման համար (որոնք տարբերվում են որոշակի
        քաղաքային և գյուղական վայրերում)` առանձին վայրերում 8-ժամյա
        շարունակականության նվազագույն մակարդակի և մատակարարման
        կանոնավոր գրաֆիկի պահպանմամբ:
    •   Ներդրումային ծրագիր: Ներդրումային կարճաժամկետ ծրագրի (օրինակ`
        100   մլն  ԱՄՆ   դոլար)   հրատապ     մշակում,  որը   կապահովի
        ենթակառու�?վածքի անհրաժեշտ բարելավումները, որոնք կապված են
        սպասարկման և շահագործման արդյունավետության բարելավման հետ:
        Ծրագրի առան�?քում կլինի հոսքի չափման բարելավումը, չհաշվառվող ջրի
        �?ու�?անիշի նվազման (առաջարկվում է տարեկան 2%-ով)               և
        ենթակառու�?վածքի վերականգնման ու ընդլայնման հարակի�? տարրի
        միջո�?ով կատարողականի բարելավումը:
    •   �?ակագին: Արդյունավետ սակագնային մեխանիզմի սահմանում, որը
        կապահովի եկամտի բավարար և մատչելի հոսք, որն էլ`
        o կսահմանի և հաշվի կառնի սուբսիդիաների յուրաքանչյուր ծրագիր,
        o կապահովի ծախսերի վերականգնման սահմանված մակարդակ,
        o կներառի պարտքի սպասարկումը (հաշվի առնելով գործող արտոնյալ
          ժամկետների ավարտը),
        o «աստիճաբար նվազող» կլինի, որպեսզի բավարարի մատչելիության և
          սո�?իալական առումով ընդունելիության չափանիշները,
        o հետագայում արդյունավետ և բավարար ճշգրտման հնարավորություն
          կտա` ֆինանսական կայունության ապահովման համար:


173  Բա�?ի այդ, անհրաժեշտ է գործողություն        իրականա�?նել   հիմնական
օժանդակող հար�?երի ուղղությամբ, այդ թվում`
    •   Ջրաչափում. Կայուն ծրագրի շուտափույթ իրականա�?ում` ջրմուղկոյուղու
        սպասարկման տարածքում ջրաչափումը բարելավելու նպատակով: �?ա
        կներառի ջրաչափման և հարակի�? սարքերի մատակարարման և
        փոխարինման,     ենթակառու�?վածքի      շտկման   և    ջրաչափերի
        անվտանգության ծրագրի ֆինանսավորումը: Ջրաչափերի և ջրաչափման
        սարքերի արկղիկների սեփականությունը և կառավարումը փոխան�?ել կամ
        առնվազն օպերատորներին արկղիկները կողպելու և վերահսկելու


                                  108
         օրինական իրավունք տալ: Անմիջապես գործողության կատարումը
         հնարավոր է, և դրա համար օրենսդրական փոփոխություններ
         կպահանջվեն
     •   Վարձակալության    պայմանագրի     մշակում` հաշվի     առնելով   սույն
         վերլուծականում ներկայա�?վող առաջարկությունները:
     •   Օպերատորների թվի վերաբերյալ մոտե�?ման ձևավորում: Խորհուրդ է
         տրվում երկրում մեկի�? ավելի օպերատոր ունենալ: Դա հնարավորություն
         կտա համեմատության համար հենանիշեր սահմանել և շուկայում
         ավելա�?նել ուղղակի մր�?ակ�?ությունը: ՀՋԿ ՓԲԸ վարձակալության
         պայմանագրում երեք մարզային ջրմուղկոյուղիների հնարավոր ներառումը
         (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ), որոնք գտնվում են նրա աշխարհագրական
         տարածքում, լուրջ առավելություններ կտա` կապված մասշտաբի
         արդյունքի հետ:


174   Նշված    աշխատանքին         պետք     է  օժանդակի      համապատասխան
ուսումնասիրությունների և տեխնիկական աջակ�?ության ծրագիրը, ներառյալ`
գործարքների խորհրդատու          մասնագետի առաջարկվող օժանդակությունը,
սակագների     նախագծման       և     սահմանման   ուղղությամբ   աջակ�?ությունը,
համաձայնե�?ված ֆինանսական մոդելի մշակումը, ծառայության առաջարկվող
մակարդակների ուսումնասիրությունը և ներդրումային կարիքների գնահատումն ու
ներդրումային ծրագրի մ շակ ո ւ մ ը :
175   Թեև 560 գյուղերի վիճակն ուսումնասիրության հիմնական թեման չէ,
այնուամենայնիվ դա կարգավորելու անհրաժեշտություն կա, ինչը պահանջում է
ծառայությունների մատու�?ման խնդրի լուծման ամենարդյունավետ ուղու հետագա
մանրամասն ուսումնասիրություն: Միջանկյալ ժամանակահատվածում գյուղերի
աստիճանական ներառումը երեք հիմնական ջրմուղկոյուղիների սպասարկման
տարածքում կամ այլ եղանակով ծառայությունների մատու�?ման միջո�?ով պետք է
շարունակվի` ըստ նպատակահարմարության և ողջամիտ ժամկետի:

Կայունություն

176    Առաջակվող վարձակալության մեխանիզմների միջո�?ով ջրային ոլորտում
ճիշտ բարելավումների դեպքում ենթակառու�?վածքի և ոլորտի կառավարման
բարեփոխումների շնորհիվ կստեղծվի կայուն և կենսունակ ոլորտ` բնակչության
համար բավարար մակարդակի ծառայություններով, և ապագայում մասնավոր
հատվածին կառաջարկվի առավել մեծ պարտավորության փոխան�?ման հնարավոր
ուղի, օրինակ` ապագա կոն�?եսիայի միջո�?ով:




                                    109
Ներդիր 5-1. Ծառայության կայունություն

Համաշխարհային բանկի ուսումնասիրության մեջ ծառայության կայունությունը
գնահատվել է երկու ֆինանսական �?ու�?անիշներով` հավաքագրման գործակ�?ով և
ֆինանսական աշխատանքային գործակ�?ով, այսինքն` կանխիկ գործառնական
ծախսերի և հավաքվող կանխիկի հարաբերակ�?ությամբ: Հարկ է նկատել, որ
աշխատանքային      գործակի�?ը  նվազում   է    սակագների  բարձրա�?ման,
հավաքագրման բարելավման և գործառնական ծախսերի վերահսկման
համակ�?ման արդյունքում:

•   Հավաքագրման գործակի�?: Հավաքագրման գործակի�?ը բարձրա�?ել է բոլոր ութ
    գրան�?ված դեպքերում, իսկ երեք դեպքում (Աման, Գդանսկ և �?ենեգալ) հասել է
    գրեթե 100%-ի (և անգամ դրանի�? էլ բարձր, եթե ապառքները հավաքվեն):
•   Աշխատանքային գործակի�?: Աշխատանքային գործակի�?ն էապես նվազել է
    արձանագրված ութ դեպքերի�? վե�?ում: Գդանսկում եկամուտների մասին
    տրամադրված տվյալները վերաբերում են ոչ թե ընդհանուր եկամտին, այլ
    սակագնի մասնաբաժնին, որն օպերատորը պահել է, այդ թվում` պայմանագրի
    սեփականատիրոջը փոխան�?ված մասնաբաժինը, ուստի հնարավոր չէր
    հաշվարկել իմաստալի�? աշխատանքային գործակի�?: Գազայի տվյալները
    մատչելի չեն: Երեք դեպքերում (Աման, Կարթագեն և Զամբիա) բաժանորդների
    համար սակագինն ըստ էության նվազել է մասնավոր օպերատորի
    մոբիլիզա�?ումի�? հետո, իսկ հակադարձ աշխատանքային գործակի�?ն աճել է
    հավաքագրումների բարելավման և գործառնական ծախսերի նվազման
    արդյունքում: Մյուս երեք դեպքերում բաժանորդների համար սակագինը
    բարձրա�?ել է, սակայն հակադարձ աշխատանքային գործակի�?ն ավելի արագ է
    աճել` կրկին վկայելով արդյունավետության աճի մասին:




                                   110
Հավելված 1. �?ակագնի սիմուլյա�?իաներ

�?արբեր մոդելների վերլուծության ժամանակ, մոդելավորվել է չորս ս�?ենար`
           1. Ելակետային ս�?ենար` ներդրման բա�?ակայություն.
           2. Ներդրումներ միայն սակագնի զգալի բարձրա�?ումի�?.
           3. 100 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրում` սակագնի միանգամյա բարձրա�?ումը
              հետաձգելով մինչև 2014 թ.
           4.   100 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրում` աստիճանաբար սակագնի
                բարձրա�?մամբ:


�?�?ենար 1: «Անկայուն» ելակետային ս�?ենար
(Պարտքի սպասարկում ` գումարած նվազագույն ամորտիզա�?իա)


                                         Գծապատկեր Ա - 1

                  AWSC Net Income (mln AMD) and Tariff Requirement
                                      (AMD)

           2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
    -                                                                                                200

  (500)         180   180    180      180     180        180    180      180      180        180   180180

 (1,000)                                                                                             160
                                                                                                     140
 (1,500)
                                                                                                     120
 (2,000)
                                                                                                     100
 (2,500)
                                                                                                     80
 (3,000)
                                                                                                     60
 (3,500)                                                                                             40
 (4,000)                                                                                             20
 (4,500)                                                                                             -
                      Net Income w/o tariff adjustment         Tariff required to fund gap




                                                    111
�?ակագին չբարձրա�?նելը հանգե�?նում է խոշոր պակասուրդի և համակարգերի ու
ենթակառու�?վածքի շարունակական վատթարա�?ման:




                                112
�?�?ենար 2. «�?ակագնի�? ֆինանսավորում»


                                              Գծապատկեր Ա-2

                  AWSC Net Income (mln AMD) and Tariff Requirement
                                       (AMD)

    -                                                                                                   600
           2010   2011     2012    2013     2014    2015      2016     2017     2018     2019     2020
                                                                                                     516 500
  (500)
                                                                                                465
                                                                                     418
                                                                                                        400
 (1,000)                                                                    376
                                                                   339
                                                            305                                         300
                                                274
 (1,500)                                247
                                222
                     200                                                                                200
              180
 (2,000)
                                                                                                        100


 (2,500)                                                                                                -
                         Net Income w/o tariff adjustment         Tariff required to fund gap




�?ակագնի տարեկան 11%-ի աճը մատչելիության սահմանափակումներ ունի:
Հետագա 10 տարիների ընթա�?քում անհրաժեշտ են պետական շարունակական
ներդրումներ:




                                                        113
�?�?ենար 3. «Հետաձգված գործողություն. սակագնային հնարավոր �?ն�?ում»


      Գծապատկեր Ա-3. �?ակագնի մեկ ուշա�?ած աճ` ծառայության որակին
                   համապատասխանող ներդրումով




                                   114
�?�?ենար 4. «Աստիճանական աճ` սակագնային �?ն�?ումի�? խուսափում»
180 ՀՀ դրամի�? հաստատուն աճ` ներդրումով




           Գծապատկեր Ա-4. �?ակագնային �?ն�?ումների�? խուսափում




�?ույն մոդելը հաշվարկում է տարեկան 3%-ի աստիճանական աճը: �?�?ենարը
քաղաքական առումով ընդունելի չէ: Այն ենթադրում է կառավարության
սուբսիդիայի աստիճանական դադարե�?ում:




                                  115
Հավելված 2. ՀՋԿ ՓԲԸ +3 մարզային ջրմուղկոյուղիների (Նոր Ակունք,
         Լոռի և Շիրակ) համակ�?մամբ ս�?ենարի համար միջին
         սակագնային տարբերակի վերլուծություն


Որպեսզի ավելի լավ պատկերա�?ում կազմենք այն օգուտների մասին, որ կբերի այս
միավորումը, իրականա�?վել է սակագների հետևանքների վերլուծություն:
Վերլուծությունը կատարվել է այն հիմքով, որ փորձ արվի ապահովել` միասնական
ջրմուղկոյուղին (ՀՋԿ ՓԲԸ և 3 մարզային ջրմուղկոյուղները) հնարավորինս շուտ
հասնի ծախսածածկման կետին: Ծախսածածկման կետը սահմանվում է որպես այն
պահը, երբ պարտքի սպասարկումի�? և այլ ծախսերի�? հետո ազատ դրամական
հոսքը (շահույթը) զրո է: Վերլուծել ենք երեք ս�?ենար, որոնք են`
     1) Ելակետային (բազիսային) ս�?ենար, որը �?ույ�? է տալիս բոլոր ծախսերը և
        պարտքն ընդգրկելու համար անհրաժեշտ նվազագույն սակագին:
     2) �?ակագնի մակարդակը հաստատուն է պահվում ծախսածածկման կետի�?
        հետո (այսինքն`2015-ի�?):
Ծանոթություն. Թեև վերլուծությունը կենտրոնանում է միջին սակագնի մակարդակի
վրա, պետք է նկատել, որ միջին սակագինը (այսինքն` միասնական ՀՋԿ ՓԲԸ և 3
մարզային ջրմուղկոյուղիներ) օգտագործվում է միայն կողմնորոշիչ նպատակով:
Միանշանակ է, որ միջին սակագինը, որը համակ�?ում է ՀՋԿ ՓԲԸ և 3 մարզային
ջրմուղկոյուղիները, �?անկալի չէ, քանի որ այն սակագինը 3 մարզային
ջրմուղկոյուղիների համար կբարձրա�?նի մինչև անմատչելի մակարդակ:
Որոշումների կայա�?ումը պետք է իրականա�?վի ՀՋԿ ՓԲԸ և 3 մարզային
ջրմուղկոյուղիների սակագների առանձին մակարդակի հիման վրա:
Ավելին, պետք է նշել, որ մոդելավորված ս�?ենարները ներառում են մի շարք
ենթադրություններ (մանրամասնվում են ստորև), սակայն դրանք նախատեսված են
արտոնյալ ֆինանսավորումը ներառելու համար, որին կառավարությունը հետամուտ
է հիմնականում ՎԶՄԲ վարկի միջո�?ով: �?ակայն մոտավորապես 2015-2016 թթ.
ծախսածածկման դիրքի հասնելու փաստի�? հետևում է, որ միավորված
ընկերությունը կարող է ըստ էության դիտարկել որոշ կեսական նշանակության
ներդրումային միջո�?առումների ձեռնարկումը:

Ենթադրություններ

Վերլուծությամբ ենթադրվում է, որ ՀՋԿ ՓԲԸ և 3 մարզային ջրմուղկոյուղիների
միավորումը իրականա�?վում է 2013 թ.: Վերլուծության համար արված մյուս
ենթադրությունները հետևյալն են:

                                  116
�?ակագին
Օգտագործված սկզբնական սակագինը 167 ՀՀ դրամն է, որը 3 մարզային
ջրմուղկոյուղիների և ՀՋԿ ՓԲԸ 2010 թ. գործող սակագների միջինն է,
համապատասխանաբար` 127 և 180 ՀՀ դրամ:
Արդյունավետության բարձրա�?ում
     •   Ենթադրվում է ջրային կորուստների 2%-ով կրճատում`սկսած 2012-ի�?
         ՀՋԿ ՓԲԸ համար և 2013-ի�?`մարզային 3 ջրմուղկոյուղիների համար
         (այսինքն` միավորումի�? հետո) մինչև 2020 թ.:
     •   Ենթադրվում է, որ հաշիվների ներկայա�?ումը և հավաքագրումը 15%-ով
         կբարելավվի` սկսած 2012 թ. վերջի�? ՀՋԿ ՓԲԸ և 2013-ի�?` 3 մարզային
         ջրմուղկուղիների համար:
     •   Ենթադրվում է գործառնական ծախսերի 3%-ով նվազում` սկսած 2013-ի�?
         մինչև 2017 թ.:
Ջրի կորսուստներ/չհաշվառված ջուր
Մոդելում կորուստը ենթադրվում է մեկ թվով, որը ներառում է ինչպես տեխնիկական,
այնպես էլ ոչ տեխնիկական կորուստները: Ենթադրվում է, որ ՀՋԿ ՓԲԸ կորուստները
կազմում են 87%: Իսկ 3 մարզային ջրմուղկոյուղիների համար մոդելում
օգտագործվում է կորուստների միջին 76% �?ու�?անիշը (օգտագործելով 2010 թ.
արտադրված և մատակարարված ջրի հաշվարկված գումարը):
Հաշիվների ներկայա�?ման և հավաքագրման արդյունավետություն
ՀՋԿ ՓԲԸ համար 2010 թ. հավաքագրման �?ու�?անիշը ենթադրվում է 88%, իսկ 3
մարզային ջրմուղկոյուղիների համար (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ) մոդելը կիրառում
է միջինը` 66%: [3 մարզային ջրմուղկոյուղի ընկերությունների հավաքագրման
տոկոսային �?ու�?անիշը ստա�?վում է` օգտագործելով մատակարարված ջրի գումարը
և այն ջրի գումարը, որի համար եկամուտ է հավաքվել (այսինքն` եկամուտ/գործող
սակագին)]: Մոդելում ենթադրվում է ներկայա�?ված հաշիվների հավաքագրման 15%-
ով բարելավում` ջրաչափերի ճշգրտության ավելա�?ման և կատարելագործման
միջո�?ով: Բարելավումները ՀՋԿ ՓԲԸ դեպքում կսկսեն 2012-ի�?, իսկ 3 մարզային
ջրմուղկույուղների համար` 2013-ի�?:
Ամորտիզա�?իա: Մոդելում ենթադրվում է հավաքված եկամուտների 9%-ի
ամորտիզա�?իա ՀՋԿ ՓԲԸ-ի և 2%-ի ամորտիզա�?իա 3 մարզային ջրմուղկոյուղիների
համար:
Գնաճ: Ծախսերը ճշգրտվում են գնաճի չափով` կիրառելով 4%-ի �?ու�?անիշ, ինչն ըստ
ԱՄՀ-ի` վերջին 10 տարիների միջին �?ու�?անիշն է:




                                    117
Նոր պարտք. 100 մլն ԱՄՆ դոլար գումարով նոր վարկ`20 տարի ժամկետով, 10
տարվա արտոնյալ ժամկետով, 0.75% տոկոսադրույքով և 0.50% պարտավորության
վճարով: Թե՛ տոկոսագումարի և թե՛ մայր գումարի մարումները սկսվում են 2022 թ.:

Օպերատորի վճար: Մոդելում ենթադրվում է թե՛ կառավարման վարձավճարի և թե՛
վարձակալման վճարում: Կառավարման 500 մլն ՀՀ դրամ վճարը մինչև 2013
թվականն է (այսինքն` միավորման տարին), իսկ դրանի�? հետո նախատեսվում է
վարձակալման վճարում, որը կապված է օպերատորի հավաքագրման
արդյունավետության հետ: Այսինքն` 2013-ի�? սկսած` հավաքված եկամտի 10%-ը:

Վերլուծություն

�?�?ենար 1. Ելակետային ս�?ենարի նպատակն է գտնել սակագնի այնպիսի
մակարդակ,     որը   կխթանի   միավորված     ջրմուղկոյուղու երկարաժամկետ
ֆինանսական կայությունը` ջրմուղկոյուղու ընկերությանը հնարավորություն տալով
հոգալու իր բոլոր գործառնական ծախսերը, ինչպես նաև իրականա�?նելու պարտքի
սպասարկումը` միաժամանակ զուտ եկամուտը դարձնելով զրո:
�?տորև ներկայա�?վող գծապատկերը �?ույ�? է տալիս ՀՋԿ ՓԲԸ, 3 մարզային
ջրմուղկոյուղիների սակագնի մակարդակը և միջին սակագինը: Առաջին երեք
տարիներին զուտ եկամուտը ներկայա�?նում է միայն ՀՋԿ ՓԲԸ, իսկ սկսած 2013-ի�? և
դրանի�? հետո` ՀՋԿ ՓԲԸ և 3 մարզային ջրմուղկոյուղիների միավորման տարբերակը:
Ինչպես �?ույ�? է տրվում ստորև բերվող գծապատկերում, միավորումի�? հետո առաջին
երկու տարվա ընթա�?քում սակագինն աճում է (համապատասխանաբար` 31% և 5%),
այնուհետև սկսում է նվազել արդյունավետության բարձրա�?ման շնորհիվ
(հավաքագրումների բարելավում, առավել ճշգրիտ հաշիվների ներկայա�?ում և այլն):
2022 թ. սակագնի թռիչքը 41%-ով պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ պետք է
սկսվի   պարտքի     մարումը:   Ինչպես    նշվել   է   ենթադրություններում,   թե՛
տոկոսագումարի և թե՛ մայր գումարի մարումները սկսվում են այդ տարին:




                                     118
             Գծապատկեր Բ-1. Ելակետային (բազիսային) ս�?ենար




Այս ս�?ենարում կարելի է նկատել, որ 2017-ի�? սկսած` ըստ ամենայնի նվազում է
սակագնի պահանջը: Մենք խորհուրդ չենք տալիս, որ կառավարությունը դիտարկի
նշված նվազումը, քանի որ գերադասելի է ավելի շուտ հասնել ծախսածածկման
կետին և սկսել ջրմուղկոյուղու համար ազատ դրամական հոսքերի ձևավորումը: �?ա
մոդելավորվում է 2-րդ ս�?ենարում:




                                  119
�?�?ենար 2. Այս ս�?ենարի վերլուծությամբ դիտարկվում են ազատ կանխիկ հոսքերի
փոփոխությունները, եթե սակագնի մակարդակը հաստատուն է պահպանվում
ծախսածածկման կետի�? հետո (այսինքն` 2015-ի�?) և բարձրանում է միայն 2022 թ.:
�?ակագնի բարձրա�?ումը 2022 թ. 24% է, որը շատ ավելի �?ածր է ելակետային
ս�?ենարի համեմատ:




         Գծապատկեր Բ-2.Դրական ազատ դրամական հոսքերի ս�?ենար




Ինչպես �?ույ�? է տրվում ստորև` գծապատկեր B-3-ում, այս տարբերակը
հնարավորություն է տալիս ազատ դրամական հոսքեր գոյա�?նելու, որոնք էլ կարող են
օգտագործվել հետագա ներդրումների և բարելավումների համար:




                                   120
Գծապատկեր Բ-3. Աճողական ազատ դրամական հոսքեր ս�?ենար 2-ի համար




                             121
Հավելված 3. Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կատարողականի վրա
             հիմնված պայմանագրեր


Ի՞նչ է չհաշվառվող ջուրը

Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը սովորաբար սահմանվում է որպես համակարգերի
մուտքային ծավալի և հաշիվ ներկայա�?ված, թույլատրված սպառման տարբերություն
(IWA` Միջազգային ջրային ասո�?իա�?իա): Ջրմուղկոյուղու համար իր չհաշվառվող
ջրի վիճակը քանակական տեսքի բերելու, հասկանալու և կառավարելու մեկնակետը
իր ջրային հաշվեկշռի գնահատումն է 24, 25 (տե՛ս ստորև բերված աղյուսակը):

 Աղյուսակ Գ-1. Միջազգային ջրային ասո�?իա�?իայի «լավագույն փորձի» ստանդարտ
                             ջրային հաշվեկշիռ



                                                       Հաշիվ ներկայա�?ված,
                                  Հաշիվ                ջրաչափված սպառում
                                  ներկայա�?ված          (այդ թվում                        Հաշվառված
                                  թույլատրված          արտահանվող ջուր)                  ջուր
                                  սպառում              Հաշիվ ներկայա�?ված
                                                       չհաշվառված սպառում
                                                       Հաշիվ չներկայա�?ված
                Թույլատրվ
Համակար-                                               ջրաչափված սպառում`
                ած
գի                                                     անվճար
                սպառում           Հաշիվ
մուտքային                                              վարչությունների և
                                  չներակայա�?-
ծավալ                                                  սպառողների համար
                                  ված
                                                       Հաշիվ չներկայա�?ված                Չհաշվառված
                                  թույլատրված
                                                       չջրաչափված                        ջուր (NRW)
                                  սպառում
                                                       սպառում`
                                                       �?այտաղբյուրներ, հրշեջ
                                                       հիդրանտներ և այլն
                Ջրի               «Ակնհայտ»            Չթույլատրված
                կորուստ-          կամ                  սպառում`ապօրինի

24
   «Չհաշվառվող ջրի և դրա բաղադրիչների գնահատումը. գործնական մոտե�?ում», Ջուր, 21 օգոստոսի,
2003 թ. էջ 50-51 (Assessing non-revenue water and its components: a practical approach, Water 21 August 2003,
pp. 50-51).
25
   «Չհաշվառվող ջրի կառավարումը Հարավային Ասիայում. խնդիրներ և մարտահրավերներ», WSP
2009 (Nonrevenue Water Management in South Asia: Issues and challenges, WSP 2009).

                                                    122
           ներ        «առևտրային»     միա�?ումներ,
                      կորուստներ      սպառողների և ջուր
                                      վաճառողների կողմի�?
                                      գողություն
                                      Բաժանորդների
                                      ջրաչափումների
                                      անճշտություններ` ոչ
                                      ճիշտ ջրաչափեր,
                                      տվյալների մշակման
                                      սխալներ
                                      Ջրատար և կամ
                                      բաշխիչ մայր
                                      ջրագծերի�?
                      «Իրական»,       հոսակորուստ
                      «ֆիզիկական»     Հոսակորուստ ջրի
                      կամ             պահեստավորման
                      «տեխնիկա-       տարաների�?
                      կան»            Բաժանորդի
                      կորուստներ      միա�?ումների�?
                                      հոսակորուստ մինչև
                                      բաժանորդի
                                      ջրաչափման կետը




�?ույն աղյուսակն   ընդգծում   է   չհաշվառվող     ջրի   մի    շարք   կարևոր
առանձահատկություններ.
     •   Թույլատրված սպառումը բաղկա�?ած է երկու մասի�?. մաս, որի համար
         բաժանորդներին հաշիվ է ներկայա�?վում (ջրաչափմամբ կամ առան�?
         ջրաչափման) և մաս, որի համար հաշիվ չի ներկայա�?վում, քանի որ
         մատակարարվում է անվճար (օրինակ` քաղաքային վարչությունների և
         բաժանորդների որոշակի խմբերի համար, և քանի որ մատակարարվում է
         �?այտաղբյուրների, հրշեջ հիդրանտների, հասարակական շատրվանների
         համար և այլ նպատակներով):
     •   Հանդիպում է ջրի կորստի երկու ձև` «ակնհայտ» կամ «առևտրային»
         կորուստներ և «իրական» կամ «ֆիզիկական» կորուստներ: Ֆիզիկապես
         չկորած, այլ միայն ջրի ակնհայտ կորուստը ներառում է ապօրինի
         միա�?ումների միջո�?ով մատակարարվող ջուրը, վերավաճառքի համար
         գողա�?ված ջուրը, ջրաչափերի անճշտության պատճառով ջրի թերի


                                    123
հաշվարկված սպառումը և ջրի իրա�?ումը, որի համար հնարավոր չէ հաշիվ
դուրս գրել, քանի որ հնարավոր չէ ճշտությամբ կապ ստեղծել ջրաչափի
�?ու�?մունքի և բաժանորդների անունների և հաս�?եների միջև: Ֆիզիկական
կորուստների թվում են քայքայված համակարգերի�? հոսակորուստները
(հատկապես բաժանորդների միա�?ումների�?), ջրատար կամ բաշխիչ մայր
ջրագծերի�? և ջրամբարների�? հոսակորուստները: Նման հոսակորուստները,
որպես կանոն, առաջանում են վատ հմտությունների, վատ նյութերի
օգտագործման և պահպանման բա�?ակայության հետևանքով:




                          124
Ներդիր Գ-1: Ծառայության արդյունավետություն
Ծառայության արդյունավետությունը չափվում է չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշով, աշխատող ջրաչափեր
ունե�?ող միա�?ումների մասնաբաժնով և աշխատակի�?ների թվով` ջրի յուրաքանչյուր հազար
միա�?ումների հաշվով: Ուսումնասիրված ութ դեպքի�? հինգում բարելավվել են արդյունավետության
բոլոր երեք �?ու�?անիշները, իսկ մյուս երեքում` երեք �?ու�?անիշի�? երկուսն է բարելավվել: Ծառայության
արդյունավետությունն ընդհանուր առմամբ բարելավվել է, թեև բարելավման աստիճանը տարբեր է:
•    Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը, որը հաճախ մասնավորի կողմի�? ջրամատակարարման ծառայության
     շահագործումը հիմնավորելու համար օգտագործվող փաստարկն է, բոլոր ութ դեպքերում էլ նվազել
     է` մեծածախ և անհատական ջրափումը բարելավելու և կամ մասնավոր օպերատորների կողմի�?
     հոսակորուստների հայտնաբերման արդյունքում: �?ակայն անհրաժեշտ է սպասումները`
     չհաշվառվող ջրի արագ բարելավման առնչությամբ, զգուշորեն կառավարել. ակնհայտ է, որ
     չհաշվառվող ջուրը չի կարող բա�?առապես մասնավոր օպերատորի մոբիլիզա�?մամբ մի գիշերվա
     ընթա�?քում նվազել: Կառավարման և վարձակալության/աֆերմաժ փաստագրված պայմանագրերի
     դեպքում չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը առավել կտրուկ է նվազել այն դեպքերում, երբ նախքան դա
     մասնավոր օպերատորին հանձնելը կա՛մ շատ բարձր մակարդակ է ունե�?ել (Բարանկիլիա,
     Կարթագեն և Զամբիա), կա՛մ չհաշվառվող ջրի նվազե�?ման համար հատկապես մեծ խթաններ են
     առկա եղել (Բարանկիլիա և Կարթագեն): Չհաշվառվող ջրի զգալի նվազում կարելի է ակնկալել նաև,
     երբ կառավարման կամ վարձակալության/աֆերմաժի պայմանագիրն իրականա�?վում է բաշխման
     �?ան�?երի վերականգնման ծրագրերին և անհատական միա�?ումների փոխարինմանը զուգահեռ,
     որտեղ, որպես կանոն, կարելիէ հայտնաբերել ֆիզիկական հոսակորուստների 70%-ը: Չհաշվառվող
     ջրի արդեն համեմատաբար �?ածր մակարդակի հետ կապված գործողությունների դեպքում (Գդանսկ
     և �?ենեգալ) շատ ավելի դժվար էր ապահովել լրա�?ու�?իչ նվազում` պայմանավորված ներդրումների
     հաշվին    վնասված     ջրագծերի   հայտնաբերման      և    վերանորոգման     ավելի   �?ածր
     ծախսարդյունավետությամբ:     Հնարավոր է, որ չհաշվառվող ջրի ավելի կտրուկ նվազման
     նախնական սպասումները չարդարանալը հանգե�?րե�? նրան, որ որոշ պայմանագրեր չնորա�?վե�?ին.
     ըստ երևույթին, այդպես եղավ Ամմանի և Զամբիայի հանքարդյունահանման շրջաններում, որտեղ
     չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը, այնուամենայնիվ, գրեթե հինգ տարվա ընթա�?քում նվազե�? 25
     տոկոսային կետով:
•    Ջրաչափման �?ու�?անիշ: Բա�?ի Բարանկիլիայի և Զամբիայի դեպքերի�?, որտեղ սիստեմատիկաբար
     հաշիվները չեն ներկայա�?վում ջրաչափված սպառման հիման վրա, ջրաչափման �?ու�?անիշը զգալի
     բարձրա�?ել է: Կարելի է ակնկալել, որ ջրաչափերը կպահպանվեն լավ վիճակում, և ջրաչափումները
     կլինեն   առավել     ճշգրիտ,     երբ   օպերատորն   առևտրային     ռիսկ     կրի,  ինչպես
     վարձակալության/աֆերմաժի պայմանագրերի դեպքում է (Անթալիա և �?ենեգալ):

•     Կադրային �?ու�?անիշ:      Կադրային ապահովման �?ու�?անիշը նվազել է բոլոր դեպքերում,
      բա�?առությամբ Գազայի և Զամբիայի, սակայն բա�?ի Բարանկիլիայի օրինակի�? (որտեղ օպերատորը
      քաղաքապետարանի և մասնավոր ներդրողի/օպերատորի համատեղ սեփականությունը
      հանդիսա�?ող ընկերություն է), աշխատակի�?ների ընդհանուր թիվը նվազել է հիմնականում
    No proper NRW reduction strategy can be planned without the quantification of the water
      բնականոն կրճատման միջո�?ով:        Անհրաժեշտ է իրականա�?նել առավել հանգամանալի�?
    balance components - physical and commercial losses in particular. բնութագրի էվոլյու�?իան:
      ուսումնասիրություններ` փաստագրելու օպերատորների աշխատակազմի




                                              125
Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի պատշաճ ռազմավարություն չի կարող ծրագրվել
առան�? ջրային հաշվեկշռի բաղադրիչների, մասնավորապես` ֆիզիկական և
առևտրային կորուստների քանական տեսքի բերման:

Հայաստանում չհաշվառվող ջրի հիմնախնդրի հենանշում

Ինչպես նշվել է սույն զեկույ�?ի այլ հատվածներում, Հայաստանում չհաշվառվող ջրի
�?ու�?անիշը կազմում է 70-85%: �?ա չափազան�? բարձր է �?անկա�?ած միջազգայինի
համեմատությամբ: Իրոք, Համաշխարհային բանկի վերջին աշխատությունների�?
մեկում հաշվարկվել է, որ աշխարհի զարգա�?ող երկրներում չհաշվառվող ջրի
մակարդակի ընդհանուր միջին �?ու�?անիշը տատանվում է արտադրված ջրի 40-50%-ի
սահմաններում: Ընդ որում` IBNET տվյալների շտեմարանի 900 ջրմուղկոյուղիների
15%-ի�? քիչ ավելի մասի չհաշվառվող �?ու�?անիշն է գերազան�?ում 50%-ը:

Ինչո՞ւ նվազե�?նել չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը

Ամբողջ աշխարհում ջրմուղկոյուղիների առջև ծառա�?ած լուրջ մարտահրավերների�?
է չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի բարձր մակարդակը, որը լուրջ բա�?ասական
ազդե�?ություն է ունենում նրան�? ֆինանսական կայունության վրա` եկամուտների
կորստի և ծախսերի մեծա�?ման միջո�?ով (գործառնական ծախսեր և կապիտալ
ներդրումներ): Չհաշվառվող ջրի նվազե�?ումը, սակայն, ոչ միայն բարելավում է
ֆինանսական կենսունակությունը, այլև կարևոր ազե�?ություն է թողնում շահագրգիռ
կողմերի մի շարք շահերի վրա:
Ավելա�?նում է եկամուտները: Չհաշվառվող ջրի առևտրային վնասների բաղադրիչի
նվազե�?ումը    կավելա�?նի    եկամուտները`     նվ ազ ագ ո ւ յ ն ի հաս�?նելով
բաժանորդներին մատակարարված ջրի այն ծավալները, որոն�? դիմա�? չի վճարվում, և
այդպիսով առավելագույնի կհաս�?նի եկամուտները:
Նվազե�?նում է գործառնական ծախսերը: Ֆիզիկական կորուստների նվազե�?ումը
կկրճատի ջրի ծավալը, որն անհրաժեշտ է արդյունահանել, մաքրել և բաշխել`
միաժամանակ բավարարելով բաժանորդի պահանջարկի նույն մակարդակը: Դա
կնվազե�?նի զգալի տատանողական գործառնական ծախսերը, ինչպիսիք են`
քիմիական նյութերը և էլեկտրաէներգիան (պոմպով քաշելը):
Կրճատում է ներդրումը պաշարների և մաքրման կարողությունների ուղղությամբ:
Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կրճատումը պահանջարկի հետագա աճի համար ավելի
շատ ջուր մատչելի կդարձնի` այդպիսով կրճատելով նոր պաշարների և մաքրման
կարողությունների ուղղությամբ խոշոր ներդրումների անհրաժեշտությունը:




                                    126
     Գծապատկեր Գ-1. Չհաշվառվող ջրի կրճատումը ջրի խնայողությունի�? ավելի է 26



            �?նտեսական օգուտներ.
                                                             Առողջական օգուտներ.
               Արժեքի նվազում
                                                    Հնամաշ խողովակների�? կամ վթարների�?
              Եկամտի ավելա�?ում                        թունավորման ռիսկերի նվազե�?ում
     Ցան�?ի կյանքի տևողության երկարա�?ում              Շարունակական ջրամատակարարում
        Այլ աղբյուրներում ներդրումների               �?արան�?իկ իրավիճակների նվազե�?ում
                  հետաձգում



                                        Չհաշվառվող ջրի
                                          կրճատում



         Շրջակա միջավայրի օգուտներ.                         Օգուտներ համայնքներին.
       Էլեկտրաէներգիայի խնայողություն                    Շարունակական և բարելավված
     Քիմիկատների օգտագործման նվազե�?ում                       ջրամատակարարում

     Նոր ենթակառու�?վածքների կառու�?ման                      Աշխատատեղերի ստեղծում
      անհրաժեշտության բա�?ակայություն                        Կոռուպ�?իայի նվազե�?ում




Երկարաձգում է �?ան�?ի ակտիվների ծառայության ժամկետը: Ցան�?ի աշխատանքի
օպտիմալա�?ումը կկրճատի վթարները և հոսակորուստները` այդպիսով
ավելա�?նելով պոմպերի և խողովակների օգտակար ծառայության ժամկետը: Խոշոր
վթարների և �?ան�?ի խափանման ռիսկերը էապես նվազում են:
Բաժանորդներին մատու�?վող ծառայության մակարդակի բարելավում:
Կբարելավվեն ծառայության շարունակականությունը և ջրի որակը:
Արդարա�?իությունը կխրախուսվի հաճախորդների կամ բաժանորդների շրջանում`
գործելով ընդդեմ ապօրինի միա�?ումների և նրան�?, ովքեր զբաղվում են ջրաչափման
կոռումպա�?ված գործունեությամբ, այսինքն` ջրաչափերի կեղծմամբ, ջրաչափերի
�?ու�?մունքի աղավաղմամբ:
�?նտեսական աճ:   Ավելի մեծ տնտեսական աճ, այսինքն` չհաշվառվող ջրի
նվազե�?ման աշխատանքների համար կստեղծվեն նոր բիզնես հնարավորություններ,

26
   Հիմնված է Թամի Գաոնի-Ֆելդմանի զեկու�?ման վրա` «Չհաշվառվող ջուր. մասնավոր հատվածի
դերը» (NRW – the Role of the Private Sector by Tami Gaoni-Feldman): Ջրի համաշխարհային շաբաթ, 2009
թ. օգոստոս:

                                              127
ընդ որում կստեղծվեն շատ աշխատատեղեր`           օժանդակելով   հոսակորստի
կրճատման աշխատատար աշխատանքներին:
Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կառավարման մարտահրավեր
Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կառավարման համար պահանջվում են նաև մի շարք
հմուտ աշխատակի�?ներ (կառավարիչներ, մասնագետ ինժեներներ, դրսում
սպասարկող անձնակազմ, տեխնիկներ), որոնք հաճախ ամեն տեղ չէ, որ առկա են:
Այդ հար�?ի լուծման համար կպահանջվի նշված մարտահրավերների և դրան�?
հետևանքների ընդունում. նման կարողությունների ստեղծման համար լուրջ
նախաձեռնություն է անհրաժեշտ: Նաև անհրաժեշտ է, որ որևէ չհաշվառվող ջրի
ծրագրի նախագծող ուշիուշով ուսումնասիրի ծրագրի ղեկավարների և
աշխատակի�?ների, ինչպես նաև ներգրավված բոլոր մյուս կողմերի խթանները:
Ցանկա�?ած ծրագիր պետք է ապահովի, որ խթանները պատշաճ ձևով
համապատասխանե�?վեն արդյունավետ և օպերատիվ ջրմուղկոյուղու ստեղծման
նպատակին, ինչն էլ համապատասխանում է իր բաժանորդների կարիքներին:

Արտաքին     ընկերությունների սպասարկմանը   որոշակի    ծառայությունների
հանձնումը. Կատարողականի հիման վրա չհաշվառվող ջրի/ հոսակորստի նվազման
համար պայմանագրերի կնքում

Չհաշվառվող ջրի նվազե�?ման դասական ծրագրերը, որոնք կառավարվում են
հանրային ջրմուղկոյուղիների կողմի�?, որպես կանոն, ապավինել են առաձին
խորհրդատուների`          իրագործելիության       ուսումնասիրությունների
նախապատրաստման և նյութերի, վերականգնման աշխատանքների գնումների,
տեխնիկական աջակ�?ության համար նախագծման/մր�?ութային փաստաթղթերի
կազմման համար, իսկ ջրմուղկոյուղիները պատասխանատու են եղել իրականա�?ման
համար: Նման ծրագրերը արդյունքների և արդյունավետության տեսանկյունի�?
հաճախ հիասթափե�?րել են, քանի որ`
     •   շատ խորհրդատուներ/կապալառուներ մասնագիտա�?ված փորձ չունեն,
     •   ջրմուղկոյուղների կողմի�? ծառայությունների մատու�?ումը հաճախ թերի է
         ապահովվում     պաշարներով     (իրականա�?ման     և    համակարգման
         կարողությունների պակաս),
     •   ոչ ոք պատասխանատու չէ («մաս-մաս» մոտե�?ում):
Հետևանքն այն է, որ չհաշվառվող ջրի կրճատման ուղղությամբ աշխատանքների
իրականա�?ումը կատարողականի վրա հիմված ինտեգրված պայմանագրերի միջո�?ով
արտաքին ընկերություններին հանձնելու կողմնակի�?ների թիվն աստիճանաբար
մեծա�?նում է: Թեպետ հոսակորուստների կրճատման և կառավարման նպատակով
կատարողականի վրա հիմնված պայմանագրերի կնքումը համեմատաբար նոր
հասկա�?ություն է, որը նախատեսված է ջրի բաշխման �?ան�?երի և հարակի�?


                                   128
գործառնությունների արդյունավետությունն ու օպերատիվությունը բարձրա�?նելու
համար, նման պայմանագրերի օգտագործման մի շարք տպավորիչ օրինակներ կան`
�?ելանգոր նահանգ (Մալազիա), Հո Չի Մին քաղաք (Վիետնամ), Բանգալոր
(Հնդկաստան), �?ան Պաուլո (Բրազիլիա), Դուբլին (Իռլանդիա) և Բանկոկ (Թաիլանդ):
Գաղափարը պայմանագրային հիմունքներով մասնավոր ընկերության ներգրավումն
է` չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը կրճատելու ծրագիր իրականա�?նելու համար, ընդ
որում, ընկերության վճարումը կկատարվի պայմանագրի միջո�?ով կիրարկվող
գործառնական կատարողական միջո�?առումների դիմա�? (ի լրումն ծառայության
մատու�?ման): Չհաշվառվող ջրի նվազե�?ման կատարողականի ռիսկերը ստանձնելու
դիմա�? կապալառուին բավարար ճկունություն և պաշարներ են ընձեռվում
աշխատանքն ըստ իր լավագույն դատողությունների և փորձի իրականա�?նելու
համար:
Ջրային հաշվեկշիռը համակողմանիորեն քանակական տեսքի բերելու�? հետո
ջրմուղկոյուղին վարձակալության կհանձնի ջրի չհաշվառվող �?ու�?անիշի նվազե�?ման
կատարողականի վրա հիմնված պայմանագիր, որը, որպես կանոն, հետևյալ
տարրերը կունենա.
     •   î³ñ³�?ùÇ çñ³ã³÷Ù³�? աշխատանքներ (այդ թվում` նախագծում, սահմանային և
         ճնշումը կարգավորող փականների տեղադրում և ճնշման/հոսքի
         �?ու�?մունքների գրան�?ում):
     •   Հոսակորստի կրճատման և կառավարման ծառայություններ (այդ թվում`
         վնասված   ջրագծերի   հայտնաբերում    և   վերանորոգում, ճնշման
         կառավարում, ներհոսքի/արտահոսքի չափում (ելակետային չափման և
         հոսակորստի մոդելի ստուգաչափում), ջրաչափերի ստուգում և ապօրինի
         միա�?ումների հայտնաբերում/դրան�? մասին զեկու�?ում:
     •   Անհետաձգելի աշխատանքներ:
     •   Պահպանման       ժամանակահատվածում      տեխնոլոգիայի   փոխան�?ում
         (ջրմուղկոյուղու աշխատակազմի ուսու�?ում, տեխնոլոգիայի փոխան�?ում):
Կատարողականի վրա հիմնած չհաշվառված ջրի համար պայմանագրերի կնքման
մասին իր զեկույ�?ում (տե՛ս հղում 3) Համաշխարհային բանկն ուսումնասիրել է
նմանատիպ մի շարք պայմանագրերի կառու�?վածքն ու կատարումը (Բանգոկ,
�?ելանգոր, Դուբլին և �?ան Պաուլո) և ամփոփել մի շարք կարևոր հիմնական դասեր,
որոնք պետք է ջրմուղկոյուղիների կողմի�? հաշվի առնվեն նախքան նման
մեխանիզմների սահմանումը:
     •   Փաստա�?ի ծախսի և փոխհատու�?ման ժամանակահատվածը չհաշվառվող
         ջրի նվազե�?ման աշխատանքների համար: Առևտրային կորուստների
         նվազե�?մանն առնչվող աշխատանքների մեծ մասն (օրինակ` ջրաչափերի
         փոխարինում, բաժանորդների տվյալների շտեմարանի թարմա�?ում) արագ

                                   129
    փոխհատու�?ում են ապահովում, քանի որ պահանջում են սահմանափակ
    ներդրում և արագ լրա�?ու�?իչ եկամուտների են վերածվում: �?ակայն
    իրավիճակը շատ ավելի բարդ է ֆիզիկական հոսակորուստների դեպքում,
    որոն�? ժամանակ առավել մեծ ներդրում է պահանջվում (օրինակ`
    խողովակային աշխատանքներ` վերականգնում կամ փոխարինում):
    Չհաշվառվող ջրի նվազման մեկ խորանարդ ջրի հաշվով օրական շուրջ 250-
    300 ԱՄՆ դոլար գումարի �?ու�?անիշը կարող է օգտագործվել չհաշվառվող
    ջրի կառավարման ծրագրի համար պահանջվող բյուջեի նախահաշիվը
    կազմելու և �?ան�?ի համար տնտեսապես ու ֆինանսապես օպտիմալ
    հոսակորստի մակարդակը գնահատելու համար (որտեղ մեկ լրա�?ու�?իչ
    խորանարդ մետրի տնտեսման գինը հավասար է ջրի փաստա�?ի արժեքին):
•   Չհաշվառվող ջրի` կատարողականի վրա հիմնված պայմանագրերի
    արդյունավետություն: Բանկի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ չնայած
    պայմանագրային որոշ թերություններին, նման մեխանիզմների միջով
    կարելի է ապահովել աշխատանքի կատարումը` պաշարների և խթանների
    ներդրման դեպքում, և եթե տեղում մասնավոր կապալառուն ունենա
    բավարար ճկունություն: Կորստի նվազե�?ման բոլոր աշխատանքների և
    պատասխանատվության փոխան�?ումը կապալառուին բարձրա�?րել է
    հաշվետվողականությունը և տարբեր բաղադրիչների ավելի լավ
    ինտեգրումն ու օպտիմալա�?ումը դարձրել դյուրին:
•   Ռիսկի փոխան�?ում: Մինչ օրս պայմանագրերի մեծ մասը եղել են
    «նպատակային» պայմանագրեր (այսինքն` որոշակի կատարողականի շեմի
    հասնելու համար վճարում), ոչ թե իրապես կատարողականի
    պայմանագրեր, որոնք բաղկա�?ած լինեին ֆիքսված վճարների և
    կատարողականի դիմա�? վճարումների համակ�?ումի�?: �?ակայն դրանք
    արագ են նախապատրաստվել և ապահովել են զգալի բարելավումներ`
    պայմանական, անարդյունավետ մոտե�?ումների համեմատ:
•   Հոսակորստի ճիշտ �?ու�?անիշի ընտրություն: Շատ պայմանագրեր հիմնված
    են եղել արտադրված ջրի նկատմամբ հոսակորստի տոկոսային նվազման
    չափման վրա: Ապա�?ու�?վել է, որ դա, հղի է ջրի արտադրության և
    սպառման տատանումներով պայմանավորված խնդիրներով (այդ թվում`
    սեզոնային տատանումներով): Ուստի խորհուրդ է տրվում պայմանագրերի
    կատարողականի        �?ու�?անիշները       հաշվարկել      ծավալային
    արտահայտությամբ` օգտագործելով պարզ և օբյեկտիվ բանաձև:
•   Թիրախների սահմանում. խթաններ և իրատեսության կարիք: Պետք է
    սահմանվեն թիրախներ, որոն�? իրագործումն իրատեսական է, բայ�? ոչ
    չափազան�? դյուրին, որպեսզի ստեղծվի խթանների արդյունավետ
    համակարգ:


                              130
     •   Փոխհատու�?վող     ծախսեր`    աշխատանքների    կատարման    թանկ
         ճանապարհ:     Թույլատրելով,   որ   կապալառուն   շինարարական
         աշխատանքների համար ծախսագրում կատարի փոխհատու�?ման
         սկզբունքով (օրինակ` ինքնարժեք`գումարած ծախս), չի խրախուսվում
         քանակները նվազե�?նել և աշխատանքն անել ամենածախսարդյունավետ
         եղանակով: Առավել լավ մոտե�?ումները, որոնք կարելի է դիտարկել,
         կապալառուի վճարի մեջ կներառեն հոսակորուստների հայտնաբերումը
         կամ պայմանագրերում դրույքաչափերի դասական �?անկի ներառումը
         վնասված ջրագծերի վերանորոգման և այլ խողովակաշարերի տեղադրման
         աշխատանքների համար:
     •   Կայունություն:  Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի կայուն կրճատումն
         ապահովելու համար համապատասխան փորձառության ձեռքբերումը
         պետք է պայմանագրի նախագծի անբաժան տարրը լինի` պայմանագրի
         ավարտի�? հետո աշխատակազմի համար ապահովելով հոսակորստի
         �?ու�?անիշի պահպանման խթաններ, ինչպես նաև ղեկավարության
         հանձնառություն:
     •   Ընդմիջվող       մատակարարումների           խնդիրը:      Ընդմիջվող
         մատակարարումների պայմաններում չհաշվառվող ջրի քանակական
         �?ու�?անիշի սահմանումը խնդրահարույ�? է: Ջրամատակարարման ժամերի
         կրճատումը կարող է հանգե�?նել հոսակորստի համամասնական նվազման,
         սակայն դա չի նշանակում, որ կապալառուին պետք է թույլ տրվի նման բան
         անել:    Մյուս   կողմի�?`    ջրմուղկոյուղին   միգու�?ե    կարողանա
         ջրամատակարարման           շարունակականությունը        երկարաձգել`
         ավելա�?նելով համակարգ մտնող ջուրը, սակայն դա էլ կհանգե�?նի ավելի
         բարձր ճնշման և հոսակորուստների ավելա�?ման` հավանաբար պատժելով
         կապալառուին և ավելա�?նելով ջրմուղկոյուղու գործառնական ծախսերը:
         Ընդմիջվող մատակարարման հար�?ի լուծման ընդունելի տարբերակ
         գտնելու համար կպահանջվի իրավիճակի մանրակրկիտ գնահատում:

�?արբերակներ Հայաստանի համար

Հայաստանում չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը �?անկա�?ած չափանիշի համեմատ շատ
բարձր է, որի հետևանքով գործառնական ծախսերը, կորսված եկամուտները, ջրի
որակի հետ կապված ռիսկերը, ջրամատակարարման ընդհատումները և, ի վերջո,
�?ան�?ի լուրջ խափանման վտանգն աստիճանաբար մեծանում են: Խորհուրդ է տրվում,
որ առաջնահերթության կարգով ՀՀ կառավարությունը դիտարկի իր ջրային �?ան�?ի
հաշվեկշիռների գնահատումը և քանակական տեսքի բերումը` չհաշվառվող ջրի
յուրաքանչյուր բաղադրիչի աղբյուրներն ու քանակներն ավելի լավ պատկերա�?նելու
համար: Դա կհեշտա�?նի յուրաքանչյուր �?ան�?ի/ջրմուղկոյուղու չհաշվառվող ջրի



                                   131
տնտեսապես օպտիմալ մակարդակի գնահատումը և չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի
նվազե�?ման ռազմավարության մշակումը:
Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշի նվազե�?ման կատարողականի վրա հիմնված
պայմանագրերի      շնորհիվ    զգալի   բարելավումներ    են    արձանագրվել
ջրմուղկոյուղիների գործառնական աշխատանքում, և դրանք օգտագործվել են այն
դեպքերում, երբ մասնավոր-պետական գործընկերության ավելի խորը ձևերը
(օրինակ` կոն�?եսիա, վարձակալության կամ կառավարման պայմանագիր) չեն
համարվել կենսունակ քաղաքական տարբերակ: Հայաստանը, սակայն, ընդունել է
մասնավոր-պետական գործընկերության մեխանիզմը ջրային ոլորտում և մի շարք
վարձակալության/ կառավարման պայմանագրեր կնքել: Ուստի մարտահրավերն այն
է, թե այս ՊՄԳ մեխանիզմներում ինչպես լավագույնս սահմանել չհաշվառվող ջրի
�?ու�?անիշի նվազումը (մինչև տնտեսապես օպտիմալ մակարդակ): Մեկ ակնհայտ
տարբերակ կարող է լինել` գործող մեխանիզմների փոփոխությունը`չհաշվառվող ջրի
�?ու�?անիշի նվազե�?ման թիրախների և խթանների ներառմամբ:
Դրա համար կպահանջվի լավ պայմանագրի կազմում և ելակետի սահմանում:
Բանկը կարող է շատ օգտակար ձևով առաջարկել տեխնիկական աջակ�?ության
ֆինանսավորում այս աշխատանքը ձեռնարկելու համար, այդ թվում` ջրի հաշվեկշռի
ստուգաչափում       և   տնտեսապես       օպտիմալ      չհաշվառվող         ջրի
մակարդակների/նպատակային     �?ու�?անիշների   գնահատում:      Այ ն ո ւ հ ե տև
կհաշվարկվի չհաշվառվող ջրի աշխատանքային ծրագրերի արժեքը, այդ թվում`
հնարավոր շինարարական աշխատանքները և ջրաչափերի փոփոխության
ծրագրերը: Աշխատանք կարող է իրականա�?վել նաև խնայված ջրի տնտեսական
արժեքը     գնահատելու    համար,     այդ    թվում`     ջրմուղկոյուղիների
ծախսերի/եկամուտների կառու�?վածքում ջրային պաշաների կառավարման
ծախսերի և սուբսիդիաների արտա�?ոլման համար ջրառի վճարների գաղափարի
ուսումնասիրությունը:




                                   132
      Հավելված 4. �?ԱՈւ�?-ի ջրաչափերի ուսումնասիրություն. ի՞նչ ենք
               փաստա�?ի չափում


      Չարեն�?ավան քաղաքում իրականա�?ված փորձնական ծրագրի վերլուծություն (2008
      թ. օգոստոս)

      Բնակիչ բաժանորդների ջրաչափերի փորձարկման փորձնական ծրագիր է
      իրականա�?վում ընկերության Չարեն�?ավանի հատվածում: Առանձնա�?վել են շուրջ
      1000 բնակիչ բաժանորդներ, որոն�? միջին ամսական սպառումը կազմում է 1-2 խմ:
      «Չարեն�?ավան» հատվածում ջրաչափեր ունե�?ող բնակիչ բաժանորդների միջին
      ամսական սպառման գրաֆիկական պատկերը ներկայա�?վում է ստորև:
        Գծապատկեր Դ-1. Չարեն�?ավան քաղաքում իրականա�?ված փորձնական ծրագրի
                                  վերլուծություն
        2500                                                                      35%
                                            33%
Բաժանոր
րդների                                       2121
                                                                                  30%   Ընդհանուր
թիվ    2000
                                                            28%
                                                                                        բաժանորդ-
                                                        1787
                                                                         24%      25%
                                                                                        ների
               1663
                                                                                        նկատմամբ
               20%                                                   1530
        1500                                                                            %
                                                                                  20%
                          16%

                          1054                                                    15%
        1000


                                                                                  10%

         500
                                                                                  5%



           0                                                                      0%
               0մ3        0-3 մ3           3 -6 մ3      6-10 մ3   10 մ3 և ավելի
                                   Մատակարարում` մետր
                                   խորանարդ/ամիս/բաժանորդ




      Ընտրված բոլոր բաժանորդները տեղեկա�?վել են ծրագրի մասին (հուշաթերթերի և
      տեղական ԶԼՄ-ների միջո�?ով): Նշված բոլոր բաժանորդների ջրաչափերը (որոնք
      տեղադրվել էին նախկինում և ընդհանուր առմամբ �?ածր որակի էին) ընկերության
      կողմի�? կփոխարինվեն նոր բարձրորակ ջրաչափերով (գնվել են ՀԲ-ի միջո�?ներով):



                                                  133
Հին ջրաչափերն ուղարկվում են ընկերության «Էջմիածին» փորձարկման կենտրոնի
լաբորատորիա:
Շուրջ 350 ջրաչափ (ընդհանուր թվով 1054-ի�?) արդեն փոխարինվել և փորձարկվել է`
չնայած առկա տեղադրումների փոխարինման հետ կապված զգալի տեխնիկական
դժվարություններին: Աղյուսակի միջո�?ով ներկայա�?վում են 136 ջրաչափերի
փորձարկման սկզբնական արդյունքները:




Փորձարկված    Համապատաս-       Անհամապա-    Չաշխատող     Թերի         Մեկ
ջրաչափերի     խանությունը      տասխանու-                 հաշվառված    ջրաչափի
թիվը          չափորոշիչներին   թյունը                    ջրի միջին    հաշվով թերի
                               չափորոշիչ-                ամսական      հաշվառված
                               ներին                     ծավալ (խմ)   ջրի   միջին
                                                                      ամսական
                                                                      ծավալ(խմ)

    136              6             109           21        -802,6       7,4 խմ



Աղյուսակում տեսնում ենք, որ ջրաչափերի անճշտությունների հետևանքով
յուրաքանչյուր բաժանորդի հաշվով ամսական ծավալի և դրամական գումարի միջև
տարբերությունը կարող է կազմել մինչև 7.4 խմ ծավալ, և 1 խմ-ի համար 140 ՀՀ դրամ
(սակագին) կիրառելու դեպքում` 1036 ՀՀ դրամի արժեքի տարբերություն:
Եթե հաշվի առնենք, որ այս ջրաչափերով գրան�?ված միջին ամսական սպառումը
կազմել է մոտավորապես 1.5 խմ, ապա ճիշտ ծավալը կլիներ շուրջ 9.0 խմ: Ավելին,
վերոնշյալ ջրաչափերը հակամագնիսային չեն և փոխարինվել են հակամագնիսային
ջրաչափերով, որոնք ավելի քիչ են ենթակա սխալ գործածության:
Ուստի 1000 բնակիչ բաժանորդերի համար ակնկալվող թերի չափումը կկազմի շուրջ
6.0-7.0 հազար խմ կամ 850.0-1000.0 հազար ՀՀ դրամ (այսինքն` 6.0 հազար խմ x 140 ՀՀ
դրամ): Հետևաբար բնակիչ բաժանորդների խախտված ջրաչափերի հետևանքով,
որոն�? միջին ամսական սպառումը մեկ բաժանորդի հաշվով մոտավորապես 1-2խմ է,
«Չարեն�?ավան» հատվածում թերի է հաշվարկվում             6.0-7.0 հազար խմ ջուր:
Արտարկման (էքստրապոլյա�?իա) միջո�?ով հավանական է, որ 1-2խմ միջին
ամսական սպառում ունե�?ող բոլոր բնակիչ բաժանորդները նույնպես նույնքան
սպառման      թերի   հաշվարկում       ունենան:   «Չարենա�?ավան»      հատվածում
մոտավորապես 1-2խմ միջին ամսական սպառում ունե�?ող 1,000 բնակիչ բաժանորդ
կա, իսկ ամբողջ ընկերությունն ունի 16,500 այդպիսի բնակիչ սպառող: Ընդհանուր
16,500 բաժանորդի�? ուսումնասիրությունն ընդգրկել է ամսական 1-2խմ ստա�?ող
միայն 1,000 բաժանորդի: Միանշանակ այս թերի չափումը լուրջ խնդիր է, և եթե նման

                                      134
խնդիրներ ի հայտ գան (ինչը հավանական է) բոլոր 100,000 ակտիվ բնակիչ
բաժանորդների դեպքում, ապա դա լուրջ հետևանքներ կունենա ընկերության
եկամտի համար:



ԵԶ�?ԱԿԱՑՈւԹՅՈւՆ

Վատ և սխալ աշխատող ջրաչափերի հետևանքով լուրջ առևտրային խնդիր է
առաջանում ընկերության առողջ տնտեսական գործունեության համար: Մեծ
ուշադրություն պետք է դարձվի ջրաչափերի ավելի լայնամասշտաբ փոխարինմանը,
ընդ որում` ՀՋԿ ՓԲԸ-ն լինի ջրաչափերի մատակարարն ու սեփականատերը, որը
պատասխանատու է երկարաժամկետ հսկողության և պահպանման համար:


Կոմեր�?իոն տնօրեն


Վ. Մանանդյան




                                 135
Հավելված 5. Երևանի (“Վեոլիա�?) և “Հայջրմուղկոյուղի�? ընկերության
             (�?ԱՈՒ�?) �?ու�?անիշներ և ֆինանսական մանրամասներ

Աղյուսակ Ե-1. Երևան Ջուր ընկերության սպասարկման տարածքի
             �?ու�?անիշները



òáõó³�?Çß�?»ñÇ Ù³�?³ñ¹³�?                  òáõó³�?ÇßÇ ³�?í³�?áõÙ                    îíÛ³É�?»ñÇ ï»ë³�?�?   ²Ùë³ÃÇí�?     Ø»�?áõÃÛáõ�?�?
Ìñ³·ñÇ ½³ñ·³óÙ³�?
�?å³ï³�?Ç óáõó³�?Çß�?»ñ     ÊÙ»Éáõ çñÇ Ù³ï³�?³ñ³ñÙ³�? �?³é³ÛáõÃÛ³�? ÙÇçÇ�? �?ßéí³�?
(Ì¼Ü)                   ûñ³�?³�? Å³Ù»ñÇ ³í»É³óáõÙ                              ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           6/1/2006       19.6 Å³Ù
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó            6/1/2011      21.25 Å³Ù
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ          12/31/2011        21 Å³Ù



                        Ø³�?ñ¿³µ³�?³�?³�? ³�?íï³�?·áõÃÛ³�? å³Ñ³�?ç�?»ñÇ�?
                        Ñ³Ù³å³ï³ëË³�?áÕ çñÇ �?Ùáõß�?»ñÇ ïá�?áëÇ ³×               ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           3/1/2006        93.05 %
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó            6/1/2011        99.47 %
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ          12/31/2011          98 %


                        ºñ¨³�?Ç ù³Õ³ù³å»ï³ñ³�?Ç�? »�?Ã³�?³ Ù³ùñÙ³�?
                        �?³Û³�?�?»ñÇó í»ñ¨ ·ï�?íáÕ ·»ï³�?�?»ñÇ Ù»ç Ã³÷íáÕ
                        �?áÛáõÕ³çñ»ñÇ ¹»åù»ñÇ Ãí³ù³�?³�?Ç �?í³½áõÙ               ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           6/1/2006         17 Ñ³ï
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó            6/1/2011          9 Ñ³ï
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ          12/31/2011          8 Ñ³ï



ØÇç³�?�?Û³É »Éù³ÛÇ�?       æñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³�? �?í³½áõÙ (ÉÇïñ/Ù»�?
óáõó³�?Çß(�?»ñ)           ß�?ãÇ�?/ûñ³�?³�?)                                        ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           3/1/2006           885
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó            6/1/2011           853
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ          12/31/2011           840




                        æñÇ ëå³éÙ³�? ³í»É³óáõÙ (ÉÇïñ/Ù»�? ß�?ãÇ�?/ûñ³�?³�?)        ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           6/1/2006           151
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó            6/1/2011           149
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ          12/31/2011           140
                        âÑ³ßí³éí³�? çñÇ �?³í³É�?»ñÇ �?ñ×³ïáõÙ (çñÇ �?áñáõëï�?»ñÇ   ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?           6/1/2006         86.3 %


                                                            136
                         ïá�?áë�?)


                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó          6/1/2011     82.52 %
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ        12/31/2011       82 %



                         Ø»Ë³�?Ç�?³�?³�? ¨ Ç�?ù�?³Ñáë Ù³ï³�?³ñ³ñÙ³�? ÙÇçáóáí çñÇ
                         ³ñï³¹ñáõÃÛ³�? �?í³½áõÙ (Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõ�?)               ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?         6/1/2006   45% / 55%
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó          6/1/2011   31% / 69%
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ        12/31/2011   35% / 65%




                         Î»�?ó³Õ³ÛÇ�? çñ³ã³÷áõÃÛ³�? ³× (áñå»ë çñ³ã³÷»ñ
                         áõ�?»óáÕ �?»�?ó³Õ³ÛÇ�? µ³Å³�?áñ¹�?»ñÇ ïá�?áë)              ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?         6/1/2006      89.6%
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó          6/1/2011      96.8%
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ        12/31/2011        96%




                         æñ³ã³÷áõÃÛ³Ùµ µ³½Ù³µ�?³�?³ñ³�? ß»�?ù»ñÇ ïá�?áëÇ ³×
                         (áñå»ë µÉá�?³ÛÇ�? çñ³ã³÷»ñáí ³å³Ñáíí³�? ºñ¨³�?Ç µáÉáñ
                         µ³½Ù³µ�?³�?³ñ³�? ß»�?ù»ñÇ ïá�?áë)                        ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?         6/1/2006
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó          6/1/2011        95%
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ        12/31/2011        96%



                         ¾É»�?ïñ³¿�?»ñ·Ç³ÛÇ ëå³éÙ³�? �?í³½áõÙ
                         (¿�?»ñ·³Ë�?³ÛáÕáõÃÛ³�? ³×) (Ù»·³í³ïï/Å³Ù – Ù·íï/Å³Ù)   ºÉ³�?»ï³ÛÇ�?         6/1/2006       119*
                                                                             À�?Ã³óÇ�?
                                                                             ³é³ç�?�?Ã³ó          6/1/2011       73.3*
                                                                             ÂÇñ³Ë�? Ìñ³·Çñ�?
                                                                             ³í³ñï»Éáõ å³ÑÇ
                                                                             ¹ñáõÃÛ³Ùµ        12/31/2011        94*
* Ø»�? ï³ñí³ �?áõï³�?³ÛÇ�?




                                                            137
    Աղյուսակ Ե-2. ՀՋԿ ՓԲԸ կատարողականի �?ու�?անիշներ` հունվար-մարտ 2011 թ.

                                                                         ³ Ç�?
                                                                     ´³ ½ Û     2005Ã.      2006Ã.   2007Ã.   2008Ã.   2009Ã.   2010Ã.     2011Ã.
                     ³         ó³
          Î ³ ï ³ ñáÕ �? ³ �? óáõ �?Çß�?»ñ                 ØÇ³ í áñ
                                                                      ï ³ ñÇ    ÙÇçÇ�?�?      ÙÇçÇ�?�?   ÙÇçÇ�?�?   ÙÇçÇ�?�?   ÙÇçÇ�?�?   ÙÇçÇ�?�?          ³
                                                                                                                                         »é³ ÙëÛ �?

                                       áõ áõ
æñ³ Ù³ ï ³ �? ³ ñ³ ñÙ³ �? ÙÇçÇ�? ï ¨ áÕ ÃÛ �?�?
                                                       Å³ Ù/ûñ        6.04          7.39     9.62    10.98    12.10     13.0     14.0     14.13
ûñí ³ �?�?Ã³ óùáõ   Ù
æñ³ ã³ ÷ áõ  �?»óáÕµ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ ï á�? áë�?                %           40.2          53.6     57.3     62.5     64.6     73.9     77.2      77.6
                                    ÃÛ �?�?
æñÇ áñ³ �? Ç Ñ³ Ù³ å ³ ï ³ ëË ³ �?áõ áõ
                                                          %           93.8          93.8     93.9     96.2     96.6     98.6     98.2      98.8
ÑÇ· Ç»�?Ç�? ëï ³ �?¹ ³ ñï �?»ñÇ�?
          ÃÛ
À�?�? »ñáõ ³ �? ³ ßË ³ ï ³ �?ùÇ
                                                          %           194.9         176.4   138.8    133.8    133.7    106.6    102.4     113.3
      áõ          ÃÛ �?�?
³ ñ¹ Û �?³ í »ï áõ áõ
        ³    Û
Üí ³ ½ · áõ �? çñ³ Ù³ ï ³ �? ³ ñ³ ñÙ³ �? Å³ Ù»ñáí
                                                          %           68.1          74.1     80.1     83.9     85.6     80.7     90.1      90.1
ëå ³ ë³ ñ�? í áÕµ�?³ �? ³ í ³ Û ñ»ñÇ ï á�? áë�?
                                ñ
² �?Ñ³ ï ³ �? ³ �? �? ³ Ù �?�?¹ Ñ³ �?áõ çñ³ ã³ ÷ áõ �?»óáÕ
                                                          %           38.6          56.3     61.6     67.5     70.6     76.8     79.9      80.4
     Ù³
µ³ ½ µ�?³ �? ³ ñ³ �? ß»�?ù»ñÇ ï á�? áë�?
          ÃÛ              Ù³
À�?�? »ñáõ ³ �? Ñ»ï å ³ Û �?³ · Çñ áõ      �?»óáÕ
                                                          %
     Ù³
µ³ ½ µ�?³ �? ³ ñ³ �? ß»�?ù»ñÇ ï á�? áë�?
´ �?³ �? Çã µ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇó ³ Ùë³ �? ³ �?
                                                    ¹ ñ³ Ù/³ ÙÇë       166          181      242      250      286      396      446       428
               Ù�?
Ñ³ í ³ ù³ · ñáõ �?ëï · ñ³ �?óí ³ �? µ�?³ �? ãÇ
                        áõ          ÃÛ
�?³ í ³ ù³ · ñÙ³ �? ³ ñ¹ Û �?³ í »ï áõ ³ �? ï á�? áë�?
            ÃÛ       áõ
(µ³ ó³ éáõ ³ Ùµ µÛ ç»ï ³ Û     Ç�?                         %           47.9          36.2     62.6     72.3     75.9     83.5     89.7      92.7
     Ù³         ÃÛ �?�?»ñÇ)
�? ³ ½ �? »ñå áõ áõ
      Ç,
² í »É ù³ �? 4 ³ Ùëí ³ å ³ ñï ù áõ  �?»óáÕ
                                                          %           79.5          75.1     76.7     77.8     79.5     78.1     48.9      32.5
µ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ ï á�? áë�?
                 Ù�?
ØÇçÇ�? ëå ³ éáõ ß�?ãÇ Ñ³ ßí áí ` çñ³ ã³ ÷ áõ    �?»óáÕ
                                                    Çï
                                                    É ñ/³ �?Ó  /ûñ      81            71      75       78       87       87       91         88
µ�?³ �? Çã-µ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ Ñ³ Ù³ ñ
ê ³ �? ³ · Ç�?�? çñ³ ã³ ÷ áõ �?»óáÕµ�?³ �? Çã-
                                                      ¹ ñ³ Ù/Ù3      100.41     126.80      140.00   140.00   140.00   159.50   179.98    179.78
µ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ Ñ³ Ù³ ñ
           ñ                                ÃÛ
À�?¹ Ñ³ �?áõ Ñ³ í ³ ù³ · ñÙ³ �? ³ ×�? (µ³ ó³ éáõ ³ Ùµ
  áõ       Ç�?      Ù³
µÛ ç»ï ³ Û �? ³ ½ �? »ñå áõ áõÃÛ �?�?»ñÇ) µ³ ½ Û³ Ç�?           %         114,568        16.2     46.9     54.8     72.6    119.5    146.2     132.1
ï ³ ñí ³ Ñ³ Ù»Ù³ ï
æñ³ ã³ ÷ áõ   �?»óáÕµ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ�? ï ñí áÕ
çñ³ ù³ �?³ �? Ç ï á�? áë�? µ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ�? ï ñí ³ �?           %          25.0          26.0     47.3     56.2     59.1     64.5     77.8      83.4
           ñ
�?�?¹ Ñ³ �?áõ çñ³ ù³ �?³ �? Ç �?�? ³ ï Ù³ Ùµ
ú ñ³ �? ³ �? ³ ñï ³ ¹ ñí ³ �? ÙÇçÇ�? çñ³ ù³ �?³ �? �? Ù»�?
                                                      Çï
                                                      É ñ/³ �?Ó/ûñ      668          759      754      790      827      792      742       670
ß�?ãÇ Ñ³ ßí áí
             �?ù³ Ç�?
Ü»ñÑ³ Ù³ Û Û ó³ �?ó»ñÇ�? ï ñí áÕûñ³ �? ³ �?
                                                      Çï
                                                      É ñ/³ �?Ó/ûñ
ÙÇçÇ�? çñ³ ù³ �?³ �? �? Ù»�? ß�?ãÇ Ñ³ ßí áí
æñ³ ã³ ÷ áõ   �?»óáÕµ³ Å³ �?áñ¹ �?»ñÇ �? áÕ   ÙÇó
                         Ç
ëå ³ éí ³ �? çñÇ �? ³ í ³ É ï á�? áë�?` ³ ñï ³ ¹ ñí ³ �?        %           6.8           6.4     7.8      8.1      8.5      9.4      11.6      13.0
                ñ         Ç
çñÇ �?�?¹ Ñ³ �?áõ �? ³ í ³ É Ñ³ Ù»Ù³ ï
Æ �?ù�?³ Ñáë Ñ³ Ù³ �? ³ ñ· áõ�?»óáÕÙ³ ë�?³ ×Û Õ áõ »ñÇ
                                                           %          89.7          121.0    97.5     94.5     85.2     65.9     58.0      62.7
                    áõ          ÃÛ
³ ßË ³ ï ³ �?ùÇ ³ ñ¹ Û �?³ í »ï áõ ³ �? ï á�? áë�?
              ³                             ³
ä áÙå ³ �? ³ Û �?�?»ñáí �? ³ Ù Ù³ ùñÙ³ �? �? ³ Û �?�?»ñáí
                      áõ »ñÇ
³ ßË ³ ï áÕÙ³ ë�?³ ×Û Õ ³ ßË ³ ï ³ �?ùÇ                       %         223.3         196.8   155.2    148.9    147.2    115.5    105.0     114.4
      áõ           ÃÛ
³ ñ¹ Û �?³ í »ï áõ ³ �? ï á�? áë�?
              ³                        ³
ä áÙå ³ �? ³ Û �?�?»ñÇ ¨ Ù³ ùñÙ³ �? �? ³ Û �?�?»ñÇ
             »�?                Ç
�? ³ Ë ë³ �? ¿É ï ñ³ ¿�?»ñ· Ç³ Û ³ ñÅ»ùÇ ï á�? áë�?
                                                            %         72.6          63.1     42.6     39.7     39.2     30.8     25.7      27.8
          ÃÛ              ñ
À�?�? »ñáõ ³ �? �?�?¹ Ñ³ �?áõ Ñ³ í ³ ù³ · ñÙ³ �?
�?�? ³ ï Ù³ Ùµ
                              áñÇ      áõ
î ³ ñí ³ Ù»ç �?ëï µ�?³ �? ãÇ ùÉ ³ ñ¹ Û �?³ í »ï
                                                              /ï
                                                    · ñ./³ �?Ó ³ ñÇ
û· ï ³ · áñ�? áõ Ù�?
1 000 µ³ Å³ �?áñ¹ Ç�? µ³ ÅÇ�? �?�?�? �?áÕ                         ³ �?Ó       9.45          8.34     7.15     6.87     6.85     6.9      6.3        6.4
² ßË�?³ ³ ½ ñÇ ³ �?³ �?
             �?
³ �?Ó³ �? áÕ ÙÇ å ù³ Ñå ³ �? �?Ù³ �? �?�?¹ Ñ³ �?áõ �? ³ Ë ëÇ
                                          ñ
                                                           %          70.2          68.9     61.9     61.4     62.2     51.1     49.4      55.5
ï á�? áë�? Ñ³ í ³ ù³ · ñÙ³ �? �?�? ³ ï Ù³ Ùµ
                                                               3
  É                  Ç
¾ »�? ï ñ³ ¿�?»ñ· Ç³ Û ï »ë³ �? ³ ñ³ ñ ëå ³ éáõÙ�?          �? í ï /Ù      0.43          0.38     0.31     0.30     0.29     0.25     0.23      0.25
                           áñÇ    áõ
î ³ ñí ³ Ù»ç �?ëï µ�?³ �? ãÇ ùÉ ³ ñ¹ Û �?³ í »ï
                                                           %          60.9          67.8     80.0     90.3     91.2     82.6     78.8      69.7
û· ï ³ · áñ�? áõÙ�?




                                                                              138
ԱՂՅՈւ�?ԱԿ Ե-3. “Երևան ջուր�? (“Վեոլիա�?) ընկերության ֆինանսական հաշվետվություն, 2010 թ. հունիս
Երևան Ջուր
Ֆինանսական հաշվետվություն



Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվություն                          2006            2007            2008            2009           2010              2011           2012           2013           2014           2015           2016
Եամուտներ                                      Հազ. ՀՀ դրամ       4 353 585       7 604 763       7 954 316       7 881 283          8 343 826        9 730 659     10 939 992     11 578 317     12 027 039     12 320 378      5 187 478


    Գործառնական ծախսեր                             Հազ. ՀՀ դրամ      -4 545 295      -7 139 962      -8 314 816      -7 531 476     -8 193 900       -10 137 766    -10 022 880     -9 882 454     -9 674 253     -9 120 571     - 3 885 599
    Էլեկտրաէներգիա                                 Հազ. ՀՀ դրամ       1 035 230       1 774 191      -1 905 937      -2 012 588     -2 027 640        -1 903 400     -1 723 801     -1 497 472     -1 261 859      -993 803       -299 598
    Անձնակազմի ծախսեր                              Հազ. ՀՀ դրամ      -1 427 139      -2 599 805      -2 410 224      -2 953 876     -2 934 083        -2 943 110     -2 942 789     -2 937 702     -2 877 202     -2 780 937     - 1 430 822

    Վարձակալության վճար                            Հազ. ՀՀ դրամ        -216 213        -148 493        -475 205        - 476 257      -477 309         -475 751       -473 322       -470 893       -468 465       -316 859                  0
    Այլ գործառնական ծախսեր և տուգանքներ            Հազ. ՀՀ դրամ      -3 210 309      -5 351 286      -3 002 600      -2 074 273     -2 485 529        -2 430 709     -2 543 354     -2 579 911     -2 617 111     -2 529 095     - 1 114 650
    Անհուսալի պարտքեր                              Հազ. ՀՀ դրամ        -726 864        -814 570        -520 850         - 14 482      -269 339         -344 796       -258 814       -274 059       -284 752       -291 714       -102 060
    Նոր ծառայությունների ծախսեր 1                  Հազ. ՀՀ դրամ                                                                                 0     -1 632 000     -1 664 640     -1 697 933     -1 731 891     -1 766 529      -750 775
    Նոր ծառայությունների ծախսեր 2                  Հազ. ՀՀ դրամ                                                                                 0      -204 000       -208 080       -212 242       -216 486       -220 816         -93 847
    Նոր ծառայությունների ծախսեր 3                  Հազ. ՀՀ դրամ                                                                                 0      -204 000       -208 080       -212 242       -216 486       -220 816         -93 847

                                                                                                                     349 807        149 926          -407 107        917 112      1 695 863      2 352 786      3 199 808      1 301 879
    EBITDA                                         Հազ. ՀՀ դրամ        -191 710        464 801         -360 500

 Ամորտիզա�?իա                                     Հազ. ՀՀ դրամ        -131 413        -208 743        -304 692        -370 642       -379 498         -809 885      -1 046 037     -1 316 227     -1 676 480     -1 805 603     -2 010 119


 EBIT                                           Հազ. ՀՀ դրամ         -323 123        256 058         -665 192         -20 835       -229 572        -1 216 992      -128 925        379 636        676 306      1 394 205       -708 240


 Ֆինանսական արդյունք                             Հազ. ՀՀ դրամ         91 840         178 529           47 832        -235 179       131 989           -43 251        -63 181         -64 715       -52 837         -27 985         6 263


 Շահույթ մինչև հարկումը                         Հազ. ՀՀ դրամ         -231 283        434 587         -617 360        -256 014        -97 583        -1 260 243      -192 106        314 921        623 469      1 366 220       -701 977


 Եկամտահարկ                                      Հազ. ՀՀ դրամ                 0       -34 394          17 757          75 472        -21 838                  0              0          -48       -195 644       -343 587                0
 Զուտ շահույթ                                   Հազ. ՀՀ դրամ         -231 283        400 193         -599 603        -180 542       -119 421        -1 260 243      -192 106        314 873        427 825      1 022 633       -701 977


   check                                                                  ok              ok              ok              ok             ok                ok             ok             ok             ok             ok             ok


 Դրամական հոսքերի հաշվետվություն                                        2006            2007            2008            2009           2010              2011           2012           2013           2014           2015           2016


 Cash BOP                                       Հազ. ՀՀ դրամ                  0      215 692         105 700         213 100        281 653                   0              0              0              0              0              0


 Գործառնական դրամական հոսքեր                    Հազ. ՀՀ դրամ       -1 595 643        532 740         324 542         -410 004       735 956          -525 525        665 091      1 553 834      2 045 044      2 736 068      1 530 644
  - Կապիտալ ծախսեր                               Հազ. ՀՀ դրամ      -1 113 649      -1 665 444        -744 233        -716 003       -784 033        -1 066 820     -1 180 760
                                                                                                                                                                                  -1 080 760     -1 080 760      -858 260       -417 880
  - Բաժնետիրոջ վարկի մարում                      Հազ. ՀՀ դրամ                 0      -486 223                 0      -103 265      -203 217                   0              0     -408 359       -911 448      -1 849 823      -629 832
  +/- Այլ   (Պարտք և ֆինանսավորում               Հազ. ՀՀ դրամ       2 924 984       1 508 935        527 091        1 297 825        -30 359        1 592 345        515 669        -64 715        -52 837        -27 985         -5 668
 Cash EOP                                       Հազ. ՀՀ դրամ         215 692         105 700         213 100         281 653                0                 0              0              0              0              0      477 263
   check                                                                  ok              ok              ok              ok             ok                ok             ok             ok             ok             ok             ok


 Վեոլիային չմարված պարտք                         Հազ. ՀՀ դրամ        864 883         422 582         567 969        1 788 233      1 585 016        3 220 612      3 799 462      3 391 103      2 479 655        629 832                0




                                                                                                                  139
ՀՋԿ ՓԲԸ. Քաղվածքներ ՀՋԿ ՓԲԸ ֆինանսական հաշվետվությունների�?
Հետևյալ աղյուսակները կազմվել են ՀՋԿ ՓԲԸ-ի�? անկախ աուդիտորի ստա�?ած հաշիվների հիման վրա, 2010 թ. Հուլիս


       Աղյուսակ Ե-4. Քաղվածքներ ՀՋԿ ՓԲԸ եկամուտների�? և ծախսերի�?, 2009 թ.
Եկամուտներ, ծախսեր                                                             �?արի` 2009 թ.
Հաշվի համար                 Նկարագրություն                                     Գումար, 1 000 ՀՀ դրամ
6                           Եկամուտներ                                         5,287,038

61                          Գործառնական եկամուտներ                             4,956,403
62                          Ոչ գործառնական եկամուտներ                          299,642
64                          Նախորդ տարվա եկամուտներ                            30,993

                            Գործառնական եկամուտներ,
611                         ծառայություններ                                    3,361,814
613                         �?տա�?ված սուբսիդիաներ                               863,360
614                         Այլ գործառնական եկամուտներ                         731,229

7                           Ծախսեր                                             13,991,312

71                          Գործառնական ծասխեր                                 10,406,607
72                          Ոչ գործառնական ծախսեր                              2,557,128
74                          Նախորդ տարվա ծախսեր                                963,278
75                          Շահութահարկ                                        64,299

711                         Իրա�?ման գծով գործառնական ծախսեր                    3,429,398
712                         Առևտրային ծախսեր                                   541,446
713                         ì³րչար³րություն                                    2,140,474
714                         Այլ գործառնական ծախսեր                             4,295,289

7111                        Ջրի արտադրություն և տեղափոխում                     1,961,258
7112                        Ջրի բաշխում                                        877,293
7113                        Կեղտաջրերի հավաքում                                542,604
7114                        Կեղտաջրերի մաքրում                                 48,242

7 հանած 6                   Եկամուտները գերազան�?ող ծախսեր                      8,704,274
Աղբյուր` ՀՋԿ ՓԲԸ:



                                                    140
                     Աղյուսակ Ե-5: ՀՋԿ ՓԲԸ ակտիվներ, 2008 և 2009 թթ.

                                                                     Գումար, 1,000 ՀՀ
    No.             Նկարագրություն          Գումար, 1,000 ՀՀ դրամ        դրամ
          Ակտիվներ                                    2008 թ. վերջ         2009 թ. վերջ
I         Ոչ ընթա�?իկ ակտիվներ


010       Հիմնական միջո�?ներ                             13,902,910            11,474,036


020       Հիմնական միջո�?ներ, անավարտ                     1,607,705             5,873,430


030       Ոչ նյութական ակտիվներ                            52,852                37,731
040       Ներդրումներ, համատեղ
050       Ոչ ընթա�?իկ ֆինանսական ակտիվներ


060       Հետաձգված հարկային ակտիվներ                            -              464,856


070       Այլ ոչ ընթա�?իկ ակտիվներ                         562,956              1,034,696


080       Ընդամենը ոչ ընթա�?իկ ակտիվներ                  16,126,423           18,884,749
II        Ընթա�?իկ ակտիվներ


090       Նյութեր                                         913,139               845,345
100       Կենդանիներ
          Ծառայության կարճ ժամկետով
110       ակտիվներ                                         23,897                19,415
120       Անավարտ աշխատանք
130       Արտադրանք


140       Ապրանքներ                                       191,678               118,858


150       Կանխավճարներ                                    136,989               559,654


160       Դեբիտորներ                                     6,388,710             2,888,395



                                           141
      Դեբիտորներ (բյուջետային
170   հիմնարկներ)                                                           595


180   Այլ դեբիտորներ                              211,334                119,660
190   Ընթա�?իկ ֆինանսական ակտիվներ


200   Մոնետար ակտիվներ                            403,743                513,684


210   Այլ ընթա�?իկ ակտիվներ                         22,968                 24,895


220   Ընդամենը ընթա�?իկ ակտիվներ      8,292,458              5,090,501




230   Ընդամենը ակտիվներ              24,418,880             23,975,250

Աղբյուր`ՀՋԿ ՓԲԸ




                                    142
Հավելված 6. Գործարքների գծով խորհրդական. աշխատանքների
          շրջանակ


�?եխնիկական առաջադրանքի հետևյալ օրինակով �?ույ�? են տրվում օժանդակության
այն հնարավոր ուղղությունները, որոն�?ով գործարքների մասնագետ խորհրդականը
կարող է օգնել ՀՋԿ ՓԲԸ-ի առաջարկվող ՊՄԳ մեխանիզմի մշակման հար�?ում:

(1)   Մասնավոր հատվածի մասնակ�?ության իրավիճակի ուսումնասիրություն

Պատվիրատուի, գործող կառավարման պայմանագրի կապալառուի (�?ԱՈւ�?) և մյուս
հիմնական շահագրգիռ կողմերի հետ նախնական խորհրդակ�?ությունի�? հետո
խորհրդատուն կպատրաստի իրավիճակի ուսումնասիրություն` ուրվագծելով ՊՄԳ
վարձակալության համար առաջարկվող մեխանիզմների արդյունավետ մշակմանը
վերաբերող հիմնական խնդիրները: Ուսումնասիրության ժամանակ կդիտարկվեն
առաջարկությունների ընթա�?իկ վիճակը և ՀՋԿ ՓԲԸ համար առաջարկված
վարձակալության պայմանագրի նախկին ուսումնասիրությունները, ինչպես նաև
իրականա�?ման առաջարկությունները.
      •   Ներկա իրավիճակի համառոտ ըմբռնում.
      •   Իրականա�?վող    հիմնական    խնդիրների    վերաբերյալ    պահանջվող
          առան�?քային որոշումների գնահատում, այդ թվում`
          o ծրագիր,
          o ռիսկի բաշխում պետական/մասնավոր հատվածների միջև,
          o ծառայության  մակարդակներ,      ծախսեր    և   ներդրումային    ու
            ֆինանսական կենսունակություն,
          o սակագնային, եկամտային և սուբսիդավորման քաղաքականություն,
          o հաջողության ապահովման այլ հիմնական հար�?եր,
          o գնման եղանակ, օրինակ` բանակ�?ություն կամ մր�?ույթ:
      •   Առաջարկություններ  վարձակալության      մեխանիզմի     մշակման   և
          ամբողջա�?ման մոտե�?ման մասին:
      •   Մարզային 3 ջրմուղկոյուղիների (Նոր Ակունք, Լոռի և Շիրակ) ներառման
          թեր և դեմ կողմերը, և եթե նպատակահարմար է, առաջարկվող
          վարձակալության պայմանագրում դրան�? ինտեգրման կողմնորոշիչ
          ժամանակա�?ույ�?ը:



                                    143
Հաշվի կառնվի ՀՋԿ ՓԲԸ կառավարման ընթա�?իկ պայմանագրի շրջանակում ձեռք
բերված առաջընթա�?ը, ինչպես նաև` հնարավոր առան�?քային խնդիրները, որոնք ի
հայտ են գալիս արդյունավետ վարձակալության պայմանագրի մշակման ընթա�?քում:
Ակնկալվում է, որ խորհրդատուն այս ուսումնասիրությունը կներկայա�?նի զեկու�?ման
ձևով, հստակ առաջարկություններով, որպեսզի պատվիրատուն որոշումներ
կայա�?նի: Ըստ նպատակահարմարության` այդ զեկու�?ումը պետք է ներկայա�?վի
Համաշխարհային բանկին և մյուս շահագրգիռ կողմերին:
Խորհրդատուն կկազմակերպի սեմինար ՀՀ կառավարության ղեկավարների և այլ
որոշում կայա�?նողների համար, որի ընթա�?քում կներկայա�?վի և կքննարկվի
իրավիճակի     ուսումնասիրությունը:  Խորհրդատուն      առաջարկություններ
կներկայա�?նի առաջարկվող ՊՄԳ տարբերակի վերաբերյալ: Հաշվի առնելով
սեմինարի    արդյունքում     մշակված    ճշգրտումները`    պատվիրատուն
հանձնարարական կտա, թե վարձակալության մեխանիզմի մշակման համար ինչ
մոտե�?ում պետք է կիրառվի:



(2)   Վարձակալության մշակման ծրագիր

Հիմնական հար�?երի և կայա�?վելիք որոշումների համաձայնե�?ումի�? հետո
խորհրդատուն կպատրաստի վարձակալության մշակման ծրագիրը: Այն
կսահմանափակվի ժամանակա�?ույ�?ով և կներառի հիմնական որոշումների
վերաբերյալ ուղենիշներ և խնդիրներ` ըստ պատվիրատուի և այլ շահագրգիռ
կողմերի: Ծրագրին կի�? պետք է ներկայա�?վի նաև աջակ�?ության այն ուղղությունների
մանրամասն գնահատումը, որոնք պետք է տրամադրի խորհրդատուն, և
պատվիրատուի�? ու նրա խորհրդականների�? պահանջվող մասնակ�?ությունը:

(3)   Ընտրված ՊՄԳ վարձակալության մեխանզիմի մշակում

Ընտրված    ՊՄԳ    մեխանիզմի    համար    խորհրդատուն,  Երևանի   համար
վարձակալության պայմանագրի հիման վրա, կկազմի պայմանագրի նախագիծ`
վարձակալության     նոր    համաձայնագիր     մշակելու  նպատակով,    որը
կհամապատասխանի Համաշխարհային բանկի գնումների մոտե�?մանը` հաշվի
առնելով Երևանում ձեռք բերված փորձը: Մասնավորապես` դրա համար կպահանջի
Երևանի պայմանագրի, դրա թերությունների ուշադիր և մանրակրիտ գնահատում և
հետագա բարելավման ու ներառման ուղղությամբ միջազգային լավագույն փորձի�?
բխող առաջարկությունների ներակայա�?ում` ըստ նպատակահարմարության:
Թեև խորհրդատուի բա�?առիկ իրավունքն է որոշել պայմանագրի մշակման
ամենահարմար մոտե�?ումը, խստորեն խորհուրդ է տրվում, որ խորհրդատուն
հիմնական պայմանագրային սկզբունքների մշակման և համաձայնե�?ման համար
կիրառի ժամկետային թերթիկի մոտե�?ումը: Այդ ժամկետային թերթիկները

                                   144
կներկայա�?վեն պատվիրատուին և ուսումնասիրությունի�? ու համաձայնե�?ումի�?
հետո պետք է որպես հիմք օգտագործվեն ամբողջական մանրամասներով
պայմանագրի ձևի մշակման համար:
Վարձակալության պայմանագրի մանրամասն մշակմանն օգնելու համար
խորհրդատուն     կիրականա�?նի    այն   առան�?քային     հար�?երի  մանրամասն
ուսումնասիրություն, որոնք անհարաժեշտ է որոշել առաջարկվող մեխանիզմի
հետագա մշակման համար: Դրանք կօգտագործվեն պատվիրատուին պատկերա�?ում
տալու և համաձայնություն ձեռք բերելու համար և որպես հիմք կծառայեն
հետագայում պայմանագրի գնման համար: Ճշգրիտ բովանդակությունը կորոշի
խորհրդատուն, սակայն այն կարող է ներառել (բայ�? չսահմանափակվել)`
      ա. ՊՄԳ ծրագրի ընդհանուր ձևը, կառու�?վածքը, նախագիծը, մանրամասները
          և պայմանագրի ժամկետը,
      բ. շահագործման և պահպանման չափանիշները,
      գ. սարքավորումների կամ մեթոդների տեխնիկական չափանիշները կամ
          մոտե�?ումները օպերատորի կողմի�? ներդրման համար,
      դ. շահագործման ու պահպանման և սարքավորումների ուղղությամբ
          հնարավոր ներդրումների ու ծախսերի պահանջների համառոտագիրը,
      ե. ռիսկի բաժանումը և պետական ու մասնավոր հատվածների
          պատասխանատվությունը,
      զ. վարձակալության մեխանիզմի ֆինանսական գնահատումը պայմանագրի
          ժամկետի ընթա�?քում
      է. կատարողականի և վճարման �?ու�?անիշները և կիրառման մեթոդը
      ը. պայմանագրային մոտե�?ումը, այդ թվում` պայմանագրի հնարավոր
           ճշգրտումը` ծրագրի միջավայրի կամ ծրագրի մշակման երկարաժամկետ
           փոփոխությունների     համապատասխանե�?ման      համար   (օրինակ`
           հարմարե�?ում շինարարության հետագա փուլայնությանը): Մասնավոր
           հատվածի     մասնակ�?ությամբ    գնումների  իրավական    հար�?երի
           ուսումնասիրության ներառումը,
      թ. մշտադիտարկման և կարգավորման մեթոդը:
�?եխնիկական    առաջադրանքի       սույն     բաժինը    կօգտագործվի    ծրագրի
նախապատրաստման        ընթա�?քում    քննարկման     և    հիմնական    հար�?երի
համաձայնե�?ման համար: Այն նախատեսված է որպես գործնական աշխատանքային
փաստաթուղթ` հղումների և մշակման նպատակով: Այն կներկայա�?վի ընդհանուր
ծրագրի մոտե�?ման զեկույ�?ում` թղթային և էլեկտրոնային տարբերակներով:

(4)   Վարձակալության պայմանագրի նախնական նախագիծ

Խորհրդատուն կկազմի վարձակալության պայմանագրի մանրամասն նախագիծ: Այն
կհամապատասխանի ՀՀ օրենսդրությանը, կներառի գնումների կանոնակարգերը և
կհամապատասխանի      միջազգային    լավագույն  փորձին:   Պատվիրատուի

                                   145
իրավախորհրդատուների հետ ձեռք կբերվի մանրամասն համաձայնություն
իրավական հար�?երի շուրջ: Պայմանագրի նախագծի կազմման և փաստաթղթերի
կազմման     ուղղությամբ   հանգամանալի�?   աշխատանքը       կիրականա�?վի
պատվիրատուի տեղա�?ի խորհրդատուների կողմի�?` խորհրդատուի �?ու�?ումներով:
Նշված վարձակալության պայմանագրի նախագիծը և հարակի�? փաստաթղթերը
պատվիրատուի      կողմի�?  կօգտագործվեն  որպես   գնումների    մր�?ութային
փաստաթղթերի մաս, որոնք կան�?կա�?վեն բանակ�?ությունների կամ մր�?ակա�?ային
հայտերի ներկայա�?ման միջո�?ով:
Պատվիրատուն վերջնական համաձայնություն կտա պայմանագրի ձևի վերաբերյալ:
Մասնավոր հատվածի մասնակ�?ությամբ պայմանագրի նախագիծը կներկայա�?վի
թղթային և էլեկտրոնային ձևով:

(5)   Մասնավոր հատվածի հետ խորհրդակ�?ություն

Մասնավոր հատվածի մասնակ�?ությամբ �?անկա�?ած պայմանագրի մշակման համար
առաջարկվող մոտե�?ման առան�?քային տարրը կլինի մասնավոր հատվածի հետ
խորհրդակ�?ությունը    (ներառյալ`  կառավարման      գործող  պայմանագրի
օպերատորի`�?ԱՈւ�? ընկերության)` մեկնաբանությունների և բարելավման
առաջարկությունների միջո�?ով ապահովելու մասնավոր հատվածի մասնակ�?ության
մեխանիզմի մշակման ամենաարդյունավետ և իրատեսական տարբերակը:
Փորձ կարվի կարծիք ստանալ ծրագրի հնարավոր օպտիմալա�?մանն առնչվող
ուղղությունների վերաբերյալ, հատկապես` կապված այն խնդիրների հետ, որոնք
կազդեն երկարաժամկետ շահագործման և պահպանման վրա և այլ հար�?երի թվում
կներառեն կարծիք և մեկնաբանություններ հետևյալի վերաբերյալ.
        ա) իրականա�?ումի�? առաջ ընդհանուր ծրագրի նախագիծ,
        բ) վարձակալության ձևի ուսումնասիրում,
        գ) ռիսկի ընդունելի մակարդակ,
        դ) ծառայության մակարդակ,
        ե) ներդրման կամ ֆինանսավորման մակարդակ,
        զ) եկամուտ, սակագին, սուբսիդիա և ֆինանսական կայունություն,
        է) գործառնական և տեխնիկական հար�?եր,
        ը) մեկնաբանություններ պայմանագրային մոտե�?ման վերաբերյալ,
        թ) մեկնաբանություն ծրագրի երկարաժամկետ արդյունավետության և
        կենսունակության վրա ազդող հար�?երի վերաբերյալ,
        ժ) առաջարկվող նախագծում մասնավոր հատվածի հետաքրքրվածության
        հնարավոր մակարդակը և գրավչության վրա ազդող �?անկա�?ած հար�?եր,


                                   146
      ժա) հաջողության վրա ազդող այլ հար�?եր:


Թեև այս խորհրդակ�?ությունը կնախորդի պայմանագրի պաշտոնական գնման
գործընթա�?ին, խորհրդակ�?ության ընթա�?քում պարտադիր է ամենաբարձր
մակարդակի թափան�?իկության և անկողմնակալության ապահովումը:
Անկախ այն հանգամանքի�?` գործընթա�?ը բա�? մր�?ակ�?ային եղանակով մր�?ույթ է, թե
բանակ�?ային գործընթա�?, խորհրդատուն պետք է գրառումներ պահի մասնավոր
հատվածի հետ այս հար�?երի շուրջ բոլոր շփումների մասին` վարձակալության
մշակման համար մեկնաբանություններով և առաջարկություններով:

(6)     Օժանդակություն օպերատորի ընտրությանն ու նշանակմանը

Խորհրդատուն օժանդակ ծառայություններ կմատու�?ի` գնումների փուլում
պատվիրատուին օգնելով հավանական օպերատորների և օպերատորի ընտրության
հար�?ում: Եթե մր�?ակ�?ային հայտերի միջո�?ով գնման մասին պատվիրատուն որոշում
է կայա�?նում իրավիճակի ուսումնասիրությունի�? հետո, ապա պետք է սահմանվեն
լրա�?ու�?իչ ծառայությունները և հիմք դառնան ընթա�?իկ առաջադրանքի լրա�?ման
համար, որի պայմանները և դրույթները ենթակա են փոխադարձ համաձայնե�?ման:
Պահանջվում է, որ խորհրդատուն, որպես իր տեխնիկական և ֆինանսական
առաջարկի մաս, հստակ նշի, թե այն ինչ լրա�?ու�?իչ ծախսեր է ենթադրում (եթե
այդպիսիք կան): Օժանդակության որոշ ուղղություններ, որոնք կարող են լինել այս
հնարավոր լրա�?ու�?իչ ծառայությունների առարկան, կարող են ներառել
օժանդակություն`
        a) մր�?ութային մոտե�?ման մշակման հար�?ում, որը կներառի մր�?ութային
           ընտրված մոտե�?ման մշակման վերաբերյալ խորհրդատվություն,
        b) նախաորակավորման հար�?ում, որը, ըստ նպատակահարմարության,
           կներառի    գնահատման    սխեմայի    նախապատրաստումը       ՊՄԳ
           կապալառուների կարճ �?ու�?ակի կազմման համար, որը պետք է
           համաձայնե�?վի պավիրատուի հետ: Նախաորակավորման հրավերի
           վերաբերյալ խորհրդատվության տրամադրում և ձևի մշակում, որպեսզի
           հրապարակվի պատվիրատուի կողմի�?, և նախաորակավորման համար
           ներկայա�?ված առաջարկների ուսումնասիրություն ու գնահատում`
           պատվիրատուի կողմի�? կարճ �?ու�?ակի կազմման մասին որոշման համար,
        c) տվյալների սենյակի ստեղծում և առաջարկություններ հավանական
           հայտատուներին ներկայա�?վող տեղեկությունների վերաբերյալ:

(7)     Հայտերի գնահատում և բանակ�?ության օժանդակում



                                       147
Խորհրդատուն   կուսումնասիրի  ստա�?ված   հայտերի    գնահատումը`    ըստ
համաձայնե�?ված գնահատման ծրագրի, որը կուսումնասիրվի, և որի մասին
վերջնական որոշում կկայա�?վի պատվիրատուի կողմի�?: Խորհրդատուն պետք է
պատվիրատուին աջակ�?ի հաղթող հայտատուի հետ մր�?ութային բանակ�?ությունների
ընթա�?քում:
Թեև գնումների մոտե�?մանը պատվիրատուն մանրամասն հաստատում չի տա մինչև
ծրագրի ուսումնասիրության հաստատումը, խորհրդատուի կողմի�? նախատեսվում
են օժանդակության հետևյալ ուղղությունները գործող �?ԱՈւ�? օպերատորի հետ
բանակ�?ային մոտե�?ում վարելու դեպքում.
     •   օժանդակություն ՀՀ կառավարությանն օպերատորի հետ քննարկումների և
         բանակ�?ությունների ընթա�?քում,
     •   Կապալառուի առաջարկների ուսումնասիրություն և գնահատում` ՀՀ
         կառավարության համար առաջարկությամբ,
     •   վարձակալության համաձայնագրի փոփոխություն և վերջնական նախագծի
         կազմում:




                                  148
Հավելված 7. Առաջարկվող կապիտալ ներդրման ծրագիր (100 մլն ԱՄՆ դոլար) “Հայջրմուղկոյուղի�?
ՓԲԸ սպասարկման տարածքի համար և ակնկալվող արդյունքներ



ԱԶԲ-ի ֆինանսավորմամբ նախատեսվող 2-րդ «Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման սեկտորի ծրագրի» նախնական (70-80% ճշտությամբ)
ներդրումային պլան`
Վարկը 40 մլն. ԱՄՆ դոլար, ՀՀ կառավարության համաֆինանսավորում 10 մլն. ԱՄՆ դոլար, այսպիսով ընդամենը 50 մլն. ԱՄՆ դոլար


A. Կապիտալ ներդրում` ՋՋ շինարարական աշխատանքներ:      46 մլն. ԱՄՆ դոլար

                                                                                                            Ներդրումային
No.   Ենթածրագրերի �?անկը                 Քաղաք            Հարակի�? գյուղեր                                   գումարները`
                                                                                                            USD
      Արագածոտնի մարզի բնակավայրերի
                                                          Արուճ, Պարտիզակ, Նոր Ամանոս, Արեգ, Բարոժ,
1     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման      Թալին                                                               3,100,000
                                                          Գյալթո, Հակկո, �?որիկ, Քարաբերդ
      համակարգերի բարելավում
      Արարատի մարզի բնակավայրերի                          Արարատ, Այգեզարդ, Վերին Արտաշատ, Մրգանուշ,
                                         Վեդի,
2     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման                       Շահումյան, Ազատավան, Բաղրամյան, Բյուրավան,         7,100,000
                                         Արարատ
      համակարգերի բարելավում                              Բուրաստան, Դալար, Դիմիտրով, Նշավան, Ոսկետափ
      Արմավիրի մարզի բնակավայրերի
                                                          Ամբերդ, Այգեշատ, Դաշտ, Դողս, Լեռնամերձ, Հայթաղ,
3     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման      Էջմիածին**                                                          6,200,000
                                                          Մուսալեռ, Շահումյան
      համակարգերի բարելավում
      Գեղարքունիքի մարզի բնակավայրերի
                                         Գավառ**,         Նորատուս, Գանձակ, �?արուխան, Կարմիր գյուղ,
4     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման                                                                          7,400,000
                                         Մարտունի**       Լճաշեն, Չկալովկա, Նորաշեն
      համակարգերի բարելավում
      �?ավուշի մարզի բնակավայրերի
                                         Նոյեմբերյան,
5     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման                       -                                                  3,200,000
                                         Բերդ
      համակարգերի բարելավում
      Լոռու մարզի բնակավայրերի           Ալավերդի,
6     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման      �?աշիր**,         Արևածագ, �?յունաշող, Միխայլովկա, Դաշտադեմ, Շնող     6,400,000
      համակարգերի բարելավում             �?տեփանավան


                                                          149
      Կոտայքի մարզի բնակավայրերի
                                             Հրազդան,
7     ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման                        Ակունք, Արտավազ, Հա�?ավան, Գեղադիր                     4,500,000
                                             Ծաղկաձոր
      համակարգերի բարելավում
      Շիրակի մարզի բնակավայրերի
                                                           Անուշավան, Գետափ, Հովտաշեն, Մեղրաշեն, Նոր
 8    ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման          Արթիկ**                                                             3,600,000
                                                           Կյանք, Վարդաքար, Փանիկ
      համակարգերի բարելավում
      �?յունիքի մարզի բնակավայրերի
                                             Կապան**,      Խոտ, Հալիձոր, Շինուհայր, Իշխանասար,
 9    ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման                                                                              3,700,000
                                             Մեղրի         �?պանդարյան, Խալաջ, �?յունիք
      համակարգերի բարելավում
      Վայո�? �?որի մարզի բնակավայրերի
10 ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման             Վայք, Ջերմուկ                                                        800,000
      համակարգերի բարելավում /-/-
      Խորհրդատվական Կավմակերպություն`
      ինժեներական Նախագծման,
      Շինարարության Վերահսկման և
      Հասարակության Իրազեկման
11                                                                                                                   0
      Ծառայությունների մատու�?ման համար,
      որոնք ներառված են յուրաքանչյուր
      ենթածրագրի մեջ որպես կապիտալ
      ներդրում (մոտ 5%-ի չափով)
          Ընդամենը ենթածրագրերով                   17                             60                            46,000,000
B. Կառավարման, ինստիտու�?իոնալ բարեփոխումների և սարքավորումների գնման մասի նեևդրում: 4 մլն. ԱՄՆ դոլար
      Գրասենյակի աշխատակի�?ների
      Աշխատավարձ, այլ ապրանքներ,
 1    Գրասենյակի աշխատակի�?ների թրեյնինգ,                                                                         4,000,000
      անհատ խորհրդատվական
      ծառայություններ և.ա.
          Ընդամենը ենթածրագրերով                                                                                 4,000,000
                           Ընդհանուր գումարը                                                                    50,000,000
ՀԲ-ի ֆինանսավորմամբ նախատեսվող 3-րդ «Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծրագրի» նախնական (70-80% ճշտությամբ)
ներդրումային պլան`
Վարկը 15 մլն. ԱՄՆ դոլար, ՀՀ կառավարության համաֆինանսավորում 3 մլն. ԱՄՆ դոլար, այսպիսով ընդամենը 18 մլն. ԱՄՆ դոլար
A. Կապիտալ ներդրում` ՋՋ և այլ շինարարական աշխատանքներ: 9.8 մլն. ԱՄՆ դոլար
                                                                                                              Ներդրումային
No. Ենթածրագրերի �?անկը                       Քաղաք*        Հարակի�? գյուղեր                                    գումարները`
                                                                                                              USD

                                                          150
       Մասիս քաղաքի և Այնթափ գյուղի ՋևՋ
1                                         Մասիս          Այնթափ                                            2,700,000
       համակարգերի բարելավում
       Էջմիածին քաղաքի ՋևՋ համակարգերի
2                                         Էջմիածին**                                                       2,700,000
       բարելավում
       Աշտարակ քաղաքի և հարակի�? գյուղերի
3                                         Աշտարակ        Կարին, Կարբի, �?ասունիկ, Օհանավան                  2,700,000
       ՋևՋ համակարգերի բարելավում
       �?իպային կառույ�?ներ (տեղամասերի
4                                                                                                          1,500,000
       շենքեր և ՕԿՋ-եր)
5      Գրասենյակային վերանորոգում                                                                          200,000
       Խորհրդատվական Կավմակերպություն`
       ինժեներական Նախագծման,
       Շինարարության Վերահսկման և
       Հասարակության Իրազեկման
6                                                                                                             0
       Ծառայությունների մատու�?ման համար,
       որոնք ներառված են յուրաքանչյուր
       ենթածրագրի մեջ որպես կապիտալ
       ներդրում (մոտ 5%-ի չափով)
           Ընդամենը ենթածրագրերով                3                              5+                         9,800,000
B.   Կառավարման, ինստիտու�?իոնալ բարեփոխումների և սարքավորումների գնման մասի նեևդրում: 8.2 մլն. ԱՄՆ դոլար
 1     Ջրի հաշվառման համակարգ                                                                              700,000
       Մեքենա-մեխանիզմներ, սարքավորումներ
2                                                                                                          1,600,000
       և համակարգչային վերազինում
       Պոմպակայանների և ՕԿՋ-երի
3                                                                                                          500,000
       ավտոմատա�?ում
4      Բաժանորդների բազայի ճշտում (50%)                                                                    500,000
5      Գույքագրում (50%)                                                                                   500,000
       Վարձակալման պայմանագրի
6                                                                                                          300,000
       պատրաստում
       Կառավարչի 2 տարվա կառավարման
7                                                                                                          3,000,000
       հաստատագրված և այլ վճարներ
       ԾԻԳ-ի կամ ՀՋԿ-ի ներսում
8      մասնագետների խմբի պահպանման                                                                         300,000
       ծախսեր
       Լոգերներ, ջրաչափեր, կոագուլյանտ,
9                                                                                                          800,000
       կվար�?, քլոր և այլն
           Ընդամենը ենթածրագրերով                                                                          8,200,000
                                                          151
                         Ընդհանուր գումար                                                                           18,000,000
ՎԶԵԲ-ի ֆինանսավորմամբ նախատեսվող 2-րդ «Ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ծրագրի» նախնական (70-80% ճշտությամբ)
ներդրումային պլան`
Վարկը մոտ 30 մլն. ԱՄՆ դոլար (21.1 մլն. Եվրո), ՀՀ կառավարության համաֆինանսավորում մոտ 6 մլն. ԱՄՆ դոլար (4.2 մլն. Եվրո), այսպիսով
ընդամենը 35 մլն. ԱՄՆ դոլար
A. Կապիտալ ներդրում` ՋՋ շինարարական աշխատանքներ: մոտ 34.1 մլն. ԱՄՆ դոլար (20 մլն. Եվրո)
                                                                                                                  Ներդրումային
No. Ենթածրագրերի �?անկը                          Քաղաք*        Հարակի�? գյուղեր                                     գումարները`
                                                                                                                  USD
 1   Իջևան ՋևՋ համակարգերի բարելավում           Իջևան                                                                4,000,000
     �?զատամուտ ՋևՋ համակարգերի
 2                                                            �?զատամուտ                                               800,000
     բարելավում
 3   Դիլիջան ՋևՋ համակարգերի բարելավում         Դիլիջան                                                              5,200,000
 4   Ախթալա ՋևՋ համակարգերի բարելավում Ախթալա                                                                        1,000,000
 5   �?պիտակ ՋևՋ համակարգերի բարելավում �?պիտակ                                                                        1,800,000
 6   Ջրաշեն ՋևՋ համակարգերի բարելավում                        Ջրաշեն                                                  500,000
 7   �?աշիր ՋևՋ համակարգերի բարելավում           �?աշիր**                                                              2,100,000
 8   Արթիկ ՋևՋ համակարգերի բարելավում           Արթիկ**                                                              2,100,000
 9   �?ևան ՋևՋ համակարգերի բարելավում            �?ևան                                                                 2,000,000
     Ճամբարակ ՋևՋ համակարգերի
10                                              Ճամբարակ                                                             1,200,000
     բարելավում
11 Գավառ                                        Գավառ**                                                              1,600,000
     �?արուխան ՋևՋ համակարգերի
12                                                            �?արուխան                                                800,000
     բարելավում
     Մարտունի ՋևՋ համակարգերի
13                                               Մարտունի**                                                          1,600,000
     բարելավում
     Բյուրեղավան ՋևՋ համակարգերի
14                                               Բյուրեղավան                                                          800,000
     բարելավում
15 Աբովյան ՋևՋ համակարգերի բարելավում Աբովյան                                                                        1,000,000
16 Կապան ՋևՋ համակարգերի բարելավում              Կապան**                                                             3,800,000
17 Ջերմուկ ՋևՋ համակարգերի բարելավում            Ջերմուկ                                                             3,800,000
         Ընդամենը ենթածրագրերով                       14                              3+                            34,100,000
B. Կառավարման և ինստիտու�?իոնալ բարեփոխումների մասի նեևդրում:         մոտ 1.9 մլն. ԱՄՆ դոլար (1.1 մլն. Եվրո)




                                                            152
    Միջազգային Խորհրդատվական
    Կավմակերպության` Կառավարման,
    Ինժեներական Նախագծման,
1                                                1,900,000
    Շինարարության Վերահսկման և
    Հասարակության Իրազեկման
    Ծառայությունների մատու�?ման համար
        Ընդամենը ենթածրագրերով                    1,900,000
                       Ընդհանուր գումար          36,000,000
                       ԸՆԴԱՄԵՆԸ`                104,000,000




                                          153
Հավելված 8. Ջ�?ՊԿ-ի տեսակետները. ջրամատակարարման և
ջրահեռա�?ման ընկերությունների կողմի�? չսպասարկվող 560 համայնք

Ներկա իրավիճակ

Ներկայումս 560 խո�?ելի համայնքներ, ավելի քան 800 հազար բնակչությամբ
(հանրապետության     բնակչության    գրեթե   25%-ը)    չեն    սպասարկվում
ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման ընկերությունների կողմի�?: Ֆինանսական
պաշարների, պահանջվող տեխնիկական միջո�?ների և                  պահպանման
բա�?ակայության պատճառով ջրամատակարարման համակարգերը ծայրահեղ
վիճակում են կամ անգամ գոյություն չունեն: Որոշ գյուղերում ջուրը վեր�?վում է
ընդհանուր ծորակների�? կամ մատակարարվում է 3-4 օրը մեկ անգամ: Ավելին,
այս գյուղերի�? շատերում ջուրը մատակարարվում է առան�? ախտահանման: Այս
համայնքների միայն 5%-ն է միա�?ած կոյուղաջրերի հեռա�?ման կենտրոնա�?ված
համակարգերին: Մյուս խնդիրն այն է, որ ներկայումս խմելու և ոռոգման ջրերի
համակարգերն առանձնա�?ված չեն:
2000-ի�?   սկսած`    միջազգային     ֆինանսական    հաստատությունների
օժանդակության հիմնական միջո�?ներն ուղղված էին ջրամատակարարման և
ջրահեռա�?ման    ընկերությունների   կողմի�?  սպասարկվող    համայնքների
զարգա�?մանը: �?արբեր պատճառներով վերոնշյալ 560 համայնքներն այդ
ծրագրերում ընդգրկված չեն եղել: Փաստորեն անհամաչափություն է առաջա�?ել
ջրամատակարարման ընկերությունների սպասարկման տարածքի�? ներս և դուրս
գտնվող համայնքների միջև: Նշված իրավիճակն ավելի է վատանում և խնդիրն
ավելի հրատապ է դառնում ժամանակի ընթա�?քում և այն բարեփոխումներին
զուգընթա�?, որոնք իրականա�?վում են ջրային ընկերությունների կողմի�?
սպասարկվող համայնքներում:

Իրավական և ինստիտու�?իոնալ դաշտ

ՀՀ ջրային ոլորտը կարգավորվում է ՀՀ ջրային օրենսգրքով, ՀՀ կառավարության
2004 թ. հունվարի 22-ի թիվ 130-Ն որոշմամբ և այլ իրավական ակտերով: �?ակայն
գործող իրավական դաշտը լիարժեք չի կարգավորում ոլորտը, օրինակ`
սակագների սահմանումը,         կանոնակարգման      ընթա�?ակարգերը,   ջրային
համակարգերի օգտագործումը և այլն: Ինչ վերաբերում է ինստիտու�?իոնալ
դաշտին,     շահագործման և պահպանման մարմինների պակաս կա կամ
առհասարակ բա�?ակայում են : Հաշվի առնելով վերոգրյալը` ՀՀ կառավարության
2011 թ. առաջնահերթ ուղղությունների թվում ներառված է ջրամատակարարման
և ջրահեռա�?ման համակարգերի վերականգնման խնդիրը:




                                    154
Ուշադրություն պահանջող հիմնական հար�?եր

Նշված համայնքների հետ կապված հրատապ կարգավորման առան�?քային
հար�?երը հետևյալն են.
       •   Իրավական դաշտի հետազոտում և անհրաժեշտ փոփոխությունների
           կատարում, որը ներառում է ջրամատակարարման իրական
           պահանջների սահմանումը և իրականա�?ման մեխանիզմների
           ամրապնդումը: Այն նաև ներառում է կառավարության, տեղական
           համայնքների և այլ շահառուների մասնակ�?ության մեխանիզմների
           մշակումը և սուբսիդավորման մոտե�?ումների սահմանումը և այլն:
       •   Ինստիտու�?իոնալ  մոտե�?ումների    մշակում,   այդ     թվում`
           համապատասխան ինստիտուտների ձևավորում ու մշակում,
           աշխատակազմի ուսու�?ում, տեխնիկական օժանդակություն և այլն:
       •   Ներդրումային կարիքների գնահատում և առաջնահերթությունների
           սահմանում:
       •   Կոյուղաջրերի հեռա�?ման և մաքրման տեղական համակարգի
           ստեղծում` օգտագործելով այլ երկրների լավագույն փորձը:




                                  155
Հավելված     9.       Գդանսկի       օրինակի     ուսումնասիրություն:
         Կառավարման            և         վարձակալության/աֆերմաժի
         պայմանագրերի ազդե�?ությունը


Ընդհանուր նախապատմություն

Գդանսկը Լեհաստանի մերձբալթյան ափում գտվող պատմական քաղաք է և
Մերձբալթյան քաղաքների միության նստավայրը. ունի շուրջ 500,000
բնակչություն: Լեհաստանում մեկ շնչի հաշվով համախառն ազգային
եկամուտը 2004 թ. հասավ 6,050 ԱՄՆ դոլարի, սակայն սպասվում է, որ 2004 թ.
Եվրամիությանն անդամակ�?ելու�? հետո այն ավելի արագ կաճի, քան միջին
եվրոպական      �?ու�?անիշը:    Լեհաստանում    ջրամատակարարման          և
ջրահեռա�?ման       աշխատանքների      պատասխանատուն        քաղաքային
իշխանություններն են: Լեհաստանի քաղաքները ենթակա են Եվրամիության
քաղաքականությանը, որ ը,        ի թիվս այլո�?, նախատեսում        է, որ
բաժանորդավճարները պետք է ամբողջովին ծածկեն ջրամատակարարման և
ջրահեռա�?ման ծառայությունների ծախսերը: Լեհաստանը ստորագրել է
Բալթիկ ծովի շրջակա միջավայրի ծրագիրը, որի խնդիրն է վերականգնել
Բալթիկ ծովի էկոլոգիական հավասարակշռությունը:

Շահագրգռում մասնավոր հատվածի մասնակ�?ության համար

Մասնավոր օպերատորի ներգրավելու շարժիչ ուժը Լեհաստանի նկատմամբ
հարաճուն ճնշում էր` կապված խմելու ջրի որակի և կեղտաջրերի հեռա�?ման
ավելի խիստ        չափանիշների համապատասխանելու հետ: Քաղաքի
ղեկավարները, հեռանկարում տեսնելով անդամակ�?ությունը Եվրամիությանը,
նկատե�?ին առաջընթա�?ն իրեն�? հարևան երկրներում, օրինակ` Գերմանիայում
և Շվեդիայում, և ժամանակակի�? մասնավոր օպերատորի հետ պայմանագիր
կնքելու կարիք զգա�?ին: Այդ նպատակով նրանք 1991 թ. բանակ�?ություններ
սկսե�?ին ֆրանսիական �?ԱՈւ�? օպերատորի հետ: Գդանսկը Լեհաստանում
առաջին քաղաքն էր, որը նման պայմանագիր կնքե�?. ընդ որում, այդ
ժամանակահատվածում մասնավոր օպերատորի համար ռիսկերն էական էին:
Մի կողմի�?` Գդանսկում ջրային ծառայությունները թվագրվում էին 1860-
ականներով, և �?ան�?ի հատվածները 100 տարու�? հին էին: Անորոշ էր, թե
փոխարինման կարիքներն ինչպիսին կլինեն և ինչպես կֆինանսավորվեն:
Բա�?ի այդ, Գդանսկ քաղաքը մի քանի որոշակի նպատակ ուներ.



                                   156
     •   Կանոններն ու կանոնակարգերը պետք է վերանայվեին ըստ
         Եվրամիության չափանիշների:
     •   Քաղաքը �?անկանում էր ան�?կա�?նել բաժանորդների հար�?ում և
         պարզեր, թե արդյոք մատու�?վող ծառայությունները բնակչության
         տնտեսական միջո�?ների սահմաններում են:
     •   Նորա�?ված ծառայությունների դիմա�? վճարելու համար որոշվե�?, որ
         սակագնային եկամուտը պետք է բարձրա�?վի, որպեսզի ծածկի
         ծախսերի առնվազն 100%-ը: Պարզ չէ, թե արդյոք քաղաքային
         ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման վարչությունը, հաշվի
         առնելով քաղաքական ճնշումը, ի վիճակի կլինի՞ դիմակայելու այս
         մարտահրավերին:

Պայմանագրի կնքման ընթա�?ակարգեր

�?ԱՈւ�? ընկերության հետ բանակ�?ությունները տևե�?ին ամբողջ երկու տարի և
ավարտվե�?ին 1993 թ., երբ Գդանսկ քաղաքը համատեղ ձեռնարկության
պայմանագիր կնքե�? �?ԱՈւ�? ընկերության հետ: �?տեղծվե�? հատուկ
ընկերություն` «�?ԱՈւ�? Նեպտուն», որի բաժնեմասերի 51%-ը պատկանում էր
�?ԱՈւ�? ընկերությանը, իսկ 49%-ը` Գդանսկ քաղաքին:              Քաղաքի
ջրամատակարարման և ջրահեռա�?ման վարչության աշխատակազմը
փոխան�?վե�? նոր ընկերությանը: «�?ԱՈւ�? Նեպտուն» ընկերության յոթ
անդամի�? բաղկա�?ած խորհուրդը որոշումներ պետք է ընդուներ ձայների
մեծամասնությամբ` նվազագույնը 75%-ով: Ենթակառու�?վածքի ակտիվների և
վերականգնման ու ընդլայնման ուղղությամբ ներդրումների ֆինանսավորման
պատասխանատուն մնա�? Գդանսկ քաղաքը` գործելով «�?ԱՈւ�? Նեպտուն»
ընկերության առաջարկությունների համաձայն: �?ԱՈւ�? ընկերությունը, իր
հերթին,    հանձն   առավ     ջրամատակարարման       և   ջրահեռա�?ման
ենթակառու�?վածքի շահագործումն ու պահպանումը, վերահսկե�? ողջ նոր
ներդրումը և ժամանակակի�? կոմեր�?իոն համակարգ ներդրե�?, այդ թվում`
հաշիվների ներկայա�?ման և հավաքագրման ծառայություններ: «�?ԱՈւ�?
Նեպտուն» ընկերությունը վճարվելու էր հավաքագրումների հաշվին և պետք է
շահութաբեր լիներ պայմանագրի ողջ ընթա�?քում:
Ըստ      համատեղ     ձեռնարկության   պայմանագրի        ստանձնած
պարտավորությունների` «�?ԱՈւ�? Նեպտուն»    ընկերությունը ենթակա էր
քաղաքի 1996 թ. քաղաքային օրենքներին, որոնք սահմանում էին
ջրմուղկոյուղիների ծառայությունների  պահանջները     և    համատեղ
ձեռնարկության առևտրային և ոչ առևտրային իրավունքները: Բա�?ի այդ,
պարտավորել էր նաև կատարել Լեհաստանի բնակարանային տնտեսության
նախարարության ջրի որակի և շրջակա միջավայրի պահպանության մասին
պահանջը: Երկրի ջրային օրենքները    պահանջում են     լի�?ենզիաների
                                157
առկայություն ստորերկրյա ջրերի արդյունահանման համար, որոնք
ապահովում են Գդանսկի ջրի 70%-ը, ինչպես նաև մաքրված կեղտաջրերի
արտահոսքի համար, որոնք ի վերջո լ�?վում են Բալթիկ ծովը և, հետևաբար,
պետք     է   համապատասխանեն        միջազգային    համապատասխան
կոնվեն�?իաներին:
«�?ԱՈւ�? Նեպտուն» ընկերությունը ստիպված էր պայքարել մի շարք
թերությունների դեմ, որոնք բանակ�?ությունների ժամանակ անմիջապես
նկատելի չէին: Ընկերությունը հանձնելու պահին ջրի որակը �?ածր էր, իսկ
գործող ենթակառու�?վածքի խափանման տոկոսային �?ու�?անիշները բարձր
շահագործման և պահպանման վատ չափանիշների պատճառով: Ջրի ճնշումը
երբեմն այնքան �?ածր էր, որ քաղաքի որոշ հատվածներում տների երկրորդ
հարկի�? վերև չէր հասնում: Հավասարապես լուրջ էր կոյուղաջրերի թերի
մաքրումը, և դա նշանակում էր, որ այդպես շարունակվելու դեպքում Գդանսկը
կխախտեր Բալթիկ ծովի շրջակա միջավայրի ծրագրի շրջանակում
Լեհաստանի ստանձնած միջազգային պարտավորությունները:

Մասնավոր կառավարման օպերատորի կատարողականի գնահատում

Աշխատանքային կատարողականը �?ույ�? է տրվում 1-10-րդ գծապատկերներում
և ամփոփվում ստորև:
     •   Պահպանվե�? ջրամատակարարման 100% ծածկույթը:
     •   Ջրահեռա�?ման դեպքում ևս պահպանվե�? 100% ծածկույթը, սակայն
         սահմանվե�?ին մաքրված կոյուղաջրերի ավելի բարձր չափանիշներ`
         եվրոպական չափանիշներին համապատասխանելու համար:
     •   Մեկ շնչի հաշվով մատակարարումը նվազե�? օրական 295-ի�? մինչև
         140 լիտր ջուր, իսկ մեկ շնչի հաշվով սպառումը` օրական 230-ի�? 115
         լիտր ջուր: Նվազումը ֆինանսական ճնշում առաջա�?րե�?
         ջրմուղկոյուղու համար և սակագները մղե�? վեր` ծախսերը հոգալու
         համար անհրաժեշտ եկամուտ գոյա�?նելու համար: Մեկ շնչի հաշվով
         սպառման կտրուկ նվազման երևույթը նկատվել է նաև Մերձբալթյան
         երկրներում և սպասվում է բոլոր նախկին վարչահրամայական
         տնտեսություններում, որոնք ավելի բարձր արդյունավետությամբ են
         հարմարվել շուկայական տնտեսություններին:
     •   Պահպանվել       է       ջրամատակարարման             շուրջօրյա
         շարունակականությունը, իսկ ջրի ճնշումը բարելավվել է:
     •   Մաքրման կայանում վեր�?ված նմուշներում ախտածին մանրէների
         առկայության      հետազոտության բա�?ասական արդյունքներով
         նմուշների կշիռն աճել է` 96.0%-ի�? մինչև 98.5 և 100%:


                                  158
       •   Չհաշվառվող ջրի �?ու�?անիշը նվազել է 22%-ի�? մինչև 19%: Փոքր
           նվազումը կարող է բա�?ատրվել մեկ շնչի հաշվով սպառման և
           մատակարարման միաժամանակ կտրուկ նվազմամբ: Միշտ կմնա
           հոսակորստի որոշակի մակարդակ և սպառման մակարդակի
           նվազմանը զուգընթա�?` արտադրվող ջրում ավելի մեծ մաս կկազմի:
       •   Շահագործվող ջրաչափերով ջրամատակարարման հաշիվների
           տեսակարար կշիռը 2000 թ. 68%-ի�? 2005 թ. կազմել է 78%:
       •   Աշխատակազմի      արտադրողականությունը   բարձրա�?ել     է`
           ջրամատակարարման յուրաքանչյուր հազար հաշվի համար շուրջ 23
           աշխատակ�?ի�? 2005 թ. կազմելով նվազ քան 20 աշխատակի�?:
           Կադրային ապահովման գործակ�?ի կրճատումը հնարավոր եղավ
           աշխատակազմի բնականոն կրճատման միջո�?ով` աշխատակի�?ների
           կենաթոշակի ան�?նելուն զուգահեռ:
       •   Հավաքագրումների գործակի�?ը բարձրա�?ել է` 2005 թ. հասնելով
           շուրջ 100%-ի: Վարկային պարտքերը նվազել են` 1993 թ. հաշիվների
           ներկայա�?ումի�? հետո 93 օրվա ընթա�?քում վճարվելու փոխարեն 2000
           թ. վճարվելով 36 օրվա ընթա�?քում:       Հաշիվները ենթակա են
           վճարման դրան�? դուրս գրումի�? հետո 14 օրվա ընթա�?քում:
       •   Ֆինանսական    աշխատանքային     գործակի�?ը     (գործառնական
           ծախսեր/կանխիկի հավաքագրումներ) պահպանվել է 94%-ի
           մակարդակում: �?ակայն այս �?ու�?անիշը հիմնված է ոչ թե
           բաժանորդների կողմի�? վճարված սակագնի, այլ օպերատորի կողմի�?
           պահվող սակագնի մասնաբաժնի վրա:
Ամփոփելով նշենք, որ տասը կատարողական հարբերակ�?ությունի�? տասի
դեպքում օպերատորը բարելավում է ապահովել:

Քաղված դասեր

Գդանսկի օրինակի�? երեք դաս է առաջարկվում.
 (i)   Կառավարման և վարձակալության/աֆերմաժի           պայմանագրերի
       հաջողության համար կենսական նշանակություն ունի ժամանակին
       ներդրումային ծրագրի ֆինանսավորումը: էական է նաև, որ
       օպերատորը կարևոր դեր կատարի այն հար�?ը որոշելիս, թե որ
       ներդրումները պետք է կատարվեն ծառայությունը բարելավելու համար:
       Ավելին, շահեկան է լիարժեք օգտվել մասնավոր օպերատորի
       արդյունավետության        առավելությունի�?`        արագա�?նելու
       աշխատանքների և ապրանքների գնումները, որոնք ֆինանսավորվում
       են ակտիվի տիրոջ կողմի�?: Գդանսկի դեպքում քաղաքը ստանձնե�?
       բավարար ֆինանսավորման երաշխավորումը: Դա հեշտա�?ավ այն

                                   159
       հանգամանքի շնորհիվ, որ պայմանագրի սկզբում սպասարկման
       ծածկույթն արդեն 100% էր թե՛ ջրամատակարարման և թե՛
       ջրահեռա�?ման համար: Բա�?ի այդ, Եվրամիությանը Լեհաստանի
       անդամակ�?ելու�? հետո Գդանսկ քաղաքին տրվե�? արտոնյալ
       ֆինանսավորումի�? օգտվելու իրավունք` իր կեղտաջրերի մաքրման
       կարողությունները զարգա�?նելու համար:
(ii)   Գդանսկում դիտարկված մեկ շնչի հաշվով սպառման նվազումը կարող է
       կիրառելի     լինել  ոչ  միայն    նախկին    վարչահրամայական
       տնտեսությունների դեպքում, որոնք հարմարվում են շուկայական
       տնտեսության պայմաններին, այլև զարգա�?ող երկրների չափազան�?
       անարդյունավետ ջրմուղկոյուղիների համար: Նվազումը հանգե�?նում է
       սակագների բարձրա�?ման` պայմանավորված իրա�?ման ավելի փոքր
       ծավալներով: Մյուս կողմի�?` մատակարարման ծավալի նվազումը
       ողջունելի է, քանի որ այն ավելի քիչ ճնշում է ստեղծում շրջակա
       միջավայրի      և   կեղտաջրերի   մաքրման     անհրաժեշտության
       տեսանկյունի�?:
(iii) Մասնավոր հատվածը կարող է լավագույնս ընդգրկվել փոխշահավետ
       համակարգի կառու�?վածքում, որտեղ թե՛ մասնավոր և թե՛ պետական
       գործընկերները շահում են, և ծառայության որակին ու կայունության
       բարելավմանը      համապատասխան     խթաններ   են    սահմանվում
       համապատասխան գործընկերոջ համար: Գդանսկը, իհարկե, այս
       փաստի օրինակ է. Գդանսկ քաղաքը պայմանագիր կնքե�?
       ժամանակակի�? օպերատորի հետ, որն էլ իր հերթին իր երկրի հագե�?ած
       շուկայի�? դուրս նոր շուկա գտավ:




                                 160
                   1. Գդանսկ

                 Ջրամատակարարման միա�?ման �?ու�?անիշ

 100%
                                                                                                    4. Գդանսկ
  99%
  98%
  97%                                                                                        Ծառայության օրական ժամերի քանակ
  96%
                                                                            24
  95%
  94%                                                                      23.5

  93%                                                                       23
  92%
                                                                           22.5
  91%                                                                 Hours

  90%                                                                       22
          1992                 2000                    2005
                                                                           21.5
                               �?արեթիվ
                                                                            21

                                                                           20.5

                                                                            20
                                                                                         1992                2000                   2005
                                                                                                             �?արեթիվ

                   2. Գդանսկ

                  Ջրահեռա�?ման միա�?ման �?ու�?անիշ

 100%
                                                                                                   5. Գդանսկ
  99%
  98%
  97%                                                                             Ախտածին մանրէների առկայության որոշման համար ջրի
  96%                                                                             նմուշների հետազոտման բա�?ասական արդյունքներ
                                                                    100%
  95%
  94%
  93%                                                               99%
  92%
  91%                                                               98%
  90%
          1992                 2000                    2005
                                                                    97%
                               �?արեթիվ

                                                                    96%


                                                                    95%
                                                                                     1992                 2000                 2005
                                                                                                          �?արեթիվ
                  3. Գդանսկ

           Մեկ շնչի հաշվով օրական սպառումը լիտրերով


    290
                                                                                                   6. Գդանսկ
    270

    250
                                                                                                  Չհաշվառվող ջուր
                                                                                                     -
Լիտր230
                                                                     25%
    210

    190
                                                                     20%
    170

    150
                                                                     15%
    130
          1992                 2000                   2005
                                                                     10%
                               �?արեթիվ

                                                                     5%


                                                                     0%
                                                                                      1992                 2000                   2005
                                                                                                           �?արեթիվ




                                                              161
                                 7. Գդանսկ

                                  Ջրաչափման գործակի�?
 100%

  95%

  90%

  85%

  80%

  75%

  70%

  65%

  60%
                          2000                                 2005
                                               �?արեթիվ




                                 8. Գդանսկ

               Աշխատակի�?ների թվի էվոլյու�?իաև ջրամատակարարման հազ.
                                  հաշվի թվով աշխատակի�?ներ

       1,200                                                                 90
                                                                                  Հազ.հաշվի թվով
                                                                             80
       1,000                                                                      աշխատակի�?ներ
                                                                             70
         800                                                                 60
 Staff
                                                                             50
         600
                                                                             40
         400                                                                 30
                                                                             20
         200
                                                                             10
          0                                                                  0
                      1992                  2000               2005
                                            �?արեթիվ

                  Աշխատակ. թիվ (ուղղակ. ջրմուղկոյուղու) Հազ. հաշվի թվով աշխատակի�?.




                             9. Գդանսկ

                              Հավաքւման գործակի�?

120%


100%


80%


60%


40%


20%


 0%
                                     2005
                                     �?արեթիվ




                                                                                        162
       Հավելված 10.


                          ՀԱՅՋ�?ՄՈՒՂԿՈՅՈՒՂԻ ՓԲԸ


          Հանրային իրազեկմանն ուղղված նախաձեռնություն

      Վերջին տարիների ընթա�?քում «Հայջրմուղկոյուղին» իրականա�?րել է
հասարակության հետ կապերի զարգա�?մանն ուղղված հաս�?եական ծրագրեր,
քարոզարշավներ և փորձնական ծրագրեր: Այդ ծրագրերի նպատակն էր բարելավել
բաժանորդների հետ կապերը և բարձրա�?նել տրամադրվող ծառայության որակը:
Բոլոր իրականա�?ված ծրագրերն ու արշավները հաջողված են, ինչի վկայությունն է
յուրաքանչյուր տարվա վերջին գրան�?ված տեսանելի արդյունքները: Իրականա�?րած
ծրագրերի մեծամասնությունը կատարվել է «Հայջրմուղկոյուղու» ստորաբաժինների
հետ համատեղ (առևտրային/ կոմեր�?իոն, շահագործման և այլն):
      Առևտրային/կոմեր�?իոն ստորաբաժանման հետ իրականա�?րած փորձնական
ծրագրերի/նախաձեռնությունների մի մասն ունե�?ել է զգալի ազդե�?ություն
«Հայջրմուղկոյուղու» եկամուտների վրա: Այդ ծրագրերը տարբերվում էին մեկը
մյուսի�? իրեն�? մեծությամբ և ձևով և բաղկա�?ած էին հրատարակված և հեռարձակվող
ծրագրերի�?:


      Ամենահաջողված           նմանատիպ
նախաձեռնությունը շարունակում է մնալ
կարգապահ բաժանորդների համար կազմա-
կերպվող    վիճակախաղը:        Կարգապահ
վճարող-ներին    մր�?անակներ      շնորհելու
նախաձեռնու-թյամբ 2008թ. հանդես է եկել
SAUR-ը` «Հայջրմուղկոյուղու» կառավարման
պայմանագրի        օպերատորը,         ինչը
շարունակվում է մինչև հիմա:

       �?կսած 2008թ. հոկտեմբերի�? չորս
                                            Վիճակախաղի հեռարձակում հայկական
ամիսը        մեկ      «Հայջրմուղկոյուղին»    հեռուստատեսության երկրորդ ալիքով
կազմակերպում է վիճակախաղ և 300.000
դրամ (շուրջ 1000 ԱՄՆ դոլար) շնորհում չորս
բաժանորդին, ովքեր տեղադրել են ջրաչափեր
և կատարել վճարումներ վերջին չորս ամսվա
ընթա�?քում:

                                    163
                                            �?ակայն,     երբ    2009թ.   այս
                                      նախաձեռնությունը նշե�? իր առաջին
                                      տարեդարձը,        SAUR-ը`       որպես
                                      կառավարման               պայմանագրի
                                      օպերատոր,     ավելա�?րե�? ևս երկու
                                      մր�?անակ, որոն�? ընդհանուր թիվը
                                      կազմե�?            6          մր�?անակ
                                      («Հայջրմուղկոյուղու»     տարածքային
                                      մասնաճյուղերի�?        յուրաքանչյուրին
                                      երկուական մր�?անակ):

                                            Այս    հաջողված      նախաձեռ-
«Հայջրմուղկոյուղու» գլխավոր տնօրենը   նությունն անզուգական է իր ձևով, քանի
       շնորհում է մր�?անակներ          որ այն խրախուսում է բաժանորդներին
մր�?անակաբաշխության արարողության       կանոնավոր        կատարել       իրեն�?
             ժամանակ                  մուծումները, և` ինչն ավելի կարևոր է,
                                      տարածում լավ բաժանորդ լինելու
                                      անհրաժեշտության գաղափարը:


     Արդյունքները նույնպես տեսանելի են. 2010թ. վերջի դրությամբ կանոնավոր
վճարող բաժանորդների թիվն ավելա�?ել է, 38.000-ի�? հասնելով 110.000 բաժանորդի:

      2011թ. նույնպես «Հայջրմուղկոյուղին» կշարունակի ի կատար ածել այդ
նախաձեռնությունը: Ավելին, բաժանորդների համար այն ավելի գրավիչ դարձնելու
համար, սկսած այս տարվանի�? կլինի 10 մր�?անակ, որոնք «Հայջրմուղկոյուղին»
կշնորհի Հայաստանի մարզերին�? յուրաքանչյուրի�? մեկական բաժանորդին:




                                   164
Հավելված 11. Հայաստանի Հանրապետության քարտեզ




                      165