Dünya Bankası Tarafından Türkiye’de Finanse Edilen Yenilenebilir Enerji Entegrasyon (YEE) Projesi Ek Finansman için Çevresel ve Sosyal Yönetim Çerçeve Dokümanı 1 İçindekiler 1. GİRİŞ ............................................................................................................................... 4 1.1 Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu Ek Finansman Projesinin Amaçları ........................... 4 1.2 ÇSYÇ Dokümanının Amaç ve Kapsamı ......................................................................... 11 2. ÇEVRESEL VE SOSYAL DEĞERLENDİRME ......................................................... 13 2.1 Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği ........................................................................................ 13 2.2. Sosyal Etkilere ilişkin Ulusal Mevzuat .......................................................................... 14 2.3. Proje için Geçerli Dünya Bankası Politikaları ................................................................ 15 2.3.1 Çevresel Değerlendirme Politikası OP. 4.01 ............................................................ 15 2.3.2 Dünya Bankası’nın Fiziksel Kültürel Kaynaklar ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.11 .................................................................................................................................... 20 2.3.3 Dünya Bankası’nın Doğal Yaşam Alanları ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.04 ........................................................................................................................................... 20 2.3.4 Dünya Bankası’nın Uluslararası Su Yolları ile ilgili Operasyonel Politikası OP 7.50 ........................................................................................................................................... 21 2.3.5 Gönülsüz Yeniden Yerleşim ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.12 .................... 24 3. PROJENİN OLASI ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ETKİ AZALTMA ÖNLEMLERİ ........................................................................................................................ 25 3.1 Sosyal ve Çevresel Etkiler ............................................................................................... 25 3.2 Paydaş Katılımı ve Bilgilendirilmesi ............................................................................... 36 3.3 Şikayet Mekanizması ....................................................................................................... 39 4. Çevresel ve Sosyal Yönetim için Kurumsal Düzenlemeler........................................... 41 2 Kısaltmalar Listesi ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇD Çerçeve Doküman ÇSYP Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı DAK Deniz Altı Kablosu DB Dünya Bankası GIS TM-Gaz İzoleli Sistem Trafo Merkezi ÇSED Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi YEEP-EF Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu-Ek Finansman TM Trafo Merkezi TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim A.Ş. YAK Yer Altı Kablosu 3 1. GİRİŞ YEE Projesinin kapasitesini arttırarak iletim sistemini güçlendirmesi ve kontrol otomasyonunu genişletmesi, yönetimi ve yüksek gerilim şebeke istikrarını korumak ve büyük bozulmaların yayılmasına karşı koymak için koruma sistemleri beklenmektedir. Proje kapsamında, yenilenebilir enerji üretim tesislerinin ulusal ağa bağlanması ve elektrik enerjisi sisteminin güvenliği ve güvenilirliğini güçlendirmek için iki denizaltı kablosunun, Gaz İzoleli Trafo Merkezlerinin (GİS) ve ilgili yer altı kablolarının inşası yer almaktadır. YEE projeler dizisi şeklinde bir operasyon olarak tasarlanmış ve bu Çevresel ve Sosyal Yönetim Çerçeve (ÇSYÇ) Dokümanı, YEE Projesinin ek finansmanı için hazırlanmıştır. 1.1 Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu Ek Finansman Projesinin Amaçları Elektrik sisteminin yenilenmesi, performansının iyileştirilmesi, enterkonnekte sistemde üretim ve tüketim bölgeleri arasında iletim kapasitelerinin artırılarak elektrik siteminin güvenli ve güvenirliliğini sağlamak amacıyla TEİAŞ tarafından, ana görevleri arasında yer alan ülkemizin enterkonnekte sisteminin planlanması, projelendirilmesi, tesisi, işletimi ve bakımını sağlamak amacıyla trafo merkezleri, enerji iletim hatları, yeraltı kabloları, denizaltı kabloları ile malzeme ve teçhizat donanımları yatırımlarının büyük bir kısmı tamamlanmış, bir kısmının ise tesis faaliyetleri devam etmektedir. TEİAŞ tarafından tesis faaliyetleri tamamlanan ve sistem entegrasyonu yapılan 1. ve 2. Lapseki - Sütlüce Denizaltı Kablo Projelerinin tamamı Dünya Bankası kredisiyle finanse edilmiştir. Trakya Bölgesinin arz güvenliğine büyük katkı sağlayan bu projeler sırası ile 2016 ve 2017 yılında devreye alınmıştır. Aynı şekilde 2018 yılı Yatırım Programında bulunan 380 kV’luk Lapseki 3 – Sütlüce 3 Denizaltı Kablosu ve İzmit Körfez Geçişi Denizaltı Kablosu projelerinin tesisi ile letim sistemi işletmesinde kısıtlar ortadan kaldırılarak, Güney Marmara ve Batı Anadolu bölgelerinde tesis edilmiş, tesis faaliyetleri devam eden ve tesis edilecek yenilenebilir enerji tesislerinde üretilecek elektrik enerjisinin bir kısmının iletilmesi ile üretim 4 santrali bakımından çok zayıf olan Trakya Bölgesi ve İstanbul Anadolu Yakasına güç aktarımı sağlanması planlanmaktadır. Projeler dizisindeki ilk proje olan YEE ek Finansmanı aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır. Bileşen 1: RES’lerin hızlı gelişmesini kolaylaştırmak için iletim altyapısının gelişimi Türkiye'nin en yüksek rüzgar enerjisi potansiyeline sahip, Ege ve Marmara bölgeleri kapsamında, İzmir (877 MW), Çanakkale (407 MW) ve Kırklareli (382 MW) illerinde artan elektrik enerjisi ihtiyaçlarının karşılanması için ileriye yönelik iletim altyapısının uygunluğu ile rüzgar enerjisi projelerinin daha hızlı uygulanması amaçlanmaktadır. 2012 verilerine göre, bu illerdeki yatırımlar, Türkiye’nin kapasitesinin toplam %70’ini oluşturmaktadır. Buradaki yksek rüzgar enerjisi potansiteli nedeni ile, rüzgar enerji santrali yatırımlarının daha da artması beklenmektedir. Halihazırda iletim altyapısının bulunması, srüzgar enerjisi projelerinin daha hızlı gerçekleştirilebilmesi için rüzgar enerjisi santrallerinin artan ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle, İzmir ili, Çankakale ili Çan ilçesi, ve Kırklareli il Vize ilçesinde rüzgar enerjisi tahliyesi için ilgili şebeke bağlantı yapıları ile yüksek derece dijitalleşen üç trafo merkezinin (380 kV ve 500 MVA) geliştirilmesini kapsamaktadır. Önerilen yapılar yüksek gerilim (YG) trafo merkezleri, YG şebeke arabirim ekipmanları, akıllı ölçüm sistemleri, besleyiciler (yeraltı kabloları), tele-ölçülü sevk sistemleri, dijital koruma sistemleri, denetim sistemleri ve otomatik gerilim kontrol sistemleri içermektedir. Bileşen-2: Yüksek rüzgar enerjisi üretimi karşısında şebeke operasyon ve yönetimini güçlendirmek için akıllı şebeke yatırımları Bu yatırımlar ile, TEİAŞ’ın gerçek zamanlı şebeke durumunun izlemesine olanak sağlayarak tüm şebekenin çalışması amaçlanmıştır. Bu bileşenin alt bileşenleri şu şekilde özetlenebilir: 5 (i) Ulusal kontrol merkezlerinin ve 9 bölgesel kontrol merkezlerinin hardware ve softwareleri ile SCADA sisteminin iyileştirilmesi ve artan RES’i hızla yönetmek için SCADA sistemi üzerinde Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK) Operatör Masası eklenmesi. (ii) Sevk merkezlerinden onları izlemek ve kontrol etmek için trafo ve elektrik santralleri için Remote Terminal Unit (RTU) kurulumu. (iii) Şebeke arıza ve kesintisi alanını en aza indirmek için daha hızlı arıza giderecek Dijital Koruma Rölesi kurulumu. (iv) Ağda uygun system voltajını sağlamak için toplu iletim ağına şant reaktör kurulumu. Bileşen-3: Rüzgar enerjisinden elektrik üretiminin yapıldığı yerlerin Türkiye’nin diğer bölgeleri ile daha iyi enterkonneksiyonunun sağlanmasına yönelik 380 kV Lapseki - Sütlüce Deniz Altı Kablo Hattı Çanakkale Boğazından geçen 4,35 km uzunluğundaki ikinci çift devre deniz altı kablo güzergahı olarak, 2 GW kapasiteye sahip bu kablo hattı Anadolu yakası ile Trakya’nın birbirine bağlanması sağlanmıştır. Daha önce DB kredisi ile gerçekleştirilen APL-6 kapsamındaki ilk deniz altı kablo hattı ile birlikte, Çanakkale Boğazındaki deniz altı kablo hatlarının toplam kapasitesi 4 GW olarak Çan, İzmir ve İstanbul’daki rüzgar enerjisi trafo merkezleri bağlanmıştır. Bu alt bileşen ile, İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden İstanbul’a uzanan 380kV’luk iletim şebekesi Marmara Denizi etrafında güvenli ve güçlü bir döngü şebekesi oluşturulmuştur. Bileşen-4: Türkiye’de artan elektrik arz ve talebine cevap vermek için İletim Şebekelerinin Güçlendirilmesi Bu bileşen, hızla artan arz ve talebe cevap vermek için 380 kV toplu iletim ve 180 kV alt iletim şebeke genişletmelerine yönelik yatırım ihtiyaçlarını karşılamak üzere planlanmıştır. Bu bileşen 380 kV Yeni Ambarlı – Yeni Bosna tek devre yeraltı kablo hattı (güzergah uzunluğu 16,7 km), 4 adet trafo merkezi ve dört adet 154 kV tek devre yeraltı kablo hattından (topla m güzergah uzunluğu 31,2 km) oluşmaktadır. Acil ihtiyaç sebebiyle 380 kV Yeni Ambarlı – Yeni 6 Bosna yeraltı kablo hattı işi APL-6 kapsamında başlatılmakla birlikte, yatırımın büyük kısmı bu YEE Projesi kapsamında finanse edilmiştir. Bileşen – 5: Akıllı şebeke teknolojilerinin uygulamaya konulmasına ve rüzgar enerjisi piyasasının ve düzenlemenin güçlendirilmesine destek Yukarıda belirtilen dört bileşene ek olarak, aşağıdaki faaliyetler için de desteğe ihtiyaç duyulmuştur: (i) akıllı şebeke teknolojilerinin tasarımı, uygulanması ve kapasite oluşturulması, (ii) rüzgar enerjisi (ve diğer yenilenebilir enerji) projeleri için lisansların tahsis edilmesine ilişkin piyasa ve düzenleme süreçlerinin sadeleştirilmesi, (iii) rüzgar enerjisi piyasalarının güçlendirilmesi ve (iv) rüzgar enerjisi projelerinde çevresel ve sosyal koruma önlemlerinin özellikle kümülatif etki değerlendirme bakımından güçlendirilmesi. Söz konusu YEE ek finansman projesi, Türkiye’de hızla artan enerji talebinin karşılanabilmesi için enerji güvenliğinin önceliklerinden biri olarak belirlemesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasına yönelik projelerin artması ile TEİAŞ’ın enerji iletim ağını güçlendirmesi gerekliliği ve yenilenebilir enerji kaynaklarını daha fazla entegre edebilmesi ihtiyacı ile ortaya çıkmıştır. Ek finansman projesi ile Marmara Bölgesi’nde yer alan yüksek kapasiteli rüzgar enerjisinin güvenli ve etkin bir şekilde ulusal ağa aktarımı ile hem ülkenin iletim ağının güçlendirilmesini sağlayarak büyük kesintilerin önüne geçilecek hem de sistemin sürekliliği ve güvenliği sağlanacaktır. Bu kapsamda, ek finansman projesinde aşağıdaki bileşenler öngörülmüştür: Bileşen – 1: RES’lerin gelişimini hızlandırmak için, iletim altyapısının güçlendirilmesi. Bu bileşen, 380 kV’luk Çiftlikköy GIS merkezinin yapılması ile güney Marmara Bölgesi’nde yer alan RES’lerde üretilen elektriğin Bursa, İstanbul ve Kocaeli’ndeki tüketicilere ulaştırılması sağlanacaktır. Bu alt bileşen aynı zamanda İzmit Körfez Geçişi alt -bileşeninin de bir parçası olacaktır. Tesis, üç transformatör ve bir reaktörden oluşacaktır. Bu trafo merkezi, trafo otomasyon sistemi ve dijital koruma sistemleri ile donatılarak tam dijitalleştirilmiş bir trafo merkezi olacaktır. RTU aracılığı ile ulusal kontrol merkezi ve SCADA sistemi ile izlenecektir. 7 Bileşen – 2: Denizaltı kabloları ile RES’lerde üretilen elektrik enerjisinin Türkiye’nin diğer bölgelerine iletilmesi. i. Lapseki 3-Sütlüce 3 380 kV Denizaltı Kablosu: Çanakkale Boğazı’ndan geçen 4,5 km uzunluğundaki 380 kV’lık üçüncü çift devre deniz altı kablo hattı ile Anadolu yakası ile Trakya’nın birbirine bağlanmasını sağlayacaktır. Birinci ve ikinci denizaltı kablosu ile birlikte, Çanakkale Boğazı’ndaki iletim kapasitesi artırılarak güney Marmara ve Batı Anadolu Bölgeleri’nde yer alan RES’lerde üretilen elektrik enerjisi Trakya Bölgesi’ne daha kısa bir rota üzerinden iletilecektir. Söz konusu alt bileşenin gerçekleştirilmesi ile Marmara Denizi çevresinde güvenli ve güçlü bir ağ oluşturulması sağlanacaktır. ii. İzmit Körfez Geçişi: Bu alt-bileşen ile 380 kV kapasitesinde 7 yeni elektrik iletim hattı yapılacaktır. Güney Marmara ve Batı Anadolu Bölgeleri’nde yer alan yüksek RES potansiyeli ile yakın zamanda Çanakkale, Balıkesir, İzmir ve Manisa illerinde toplam yaklaşık 2,850 MW gücündeki santraller işletmeye geçecektir. İzmit Körfezi Geçişi alt-bileşeni 380 kV kapsiteli çift devre deniz altı kablosu ve bağlı iletim yapıları ile elektrik enerjisinin Kocaeli ve İstanbul Anadolu yakasındaki kullanıcılara en kısa yoldan iletilmesi sağlanacaktır. Bu alt bileşen aşağıdaki yapılardan oluşacaktır: a. Hersek - Dilovası denizaltı kablosu, 380 kV, 2x1600 mm², 3,5 km b. Deri OSB GIS – Tepeören trafo merkezi kablosu, 380 kV, 2000 mm², 11,3 km c. Gebze GIS – Kroman Çelik GIS kablosu, 380 kV, 2000 mm ², 12 km d. Kroman Çelik GIS – Deri OSB GIS kablosu, 380 kV, 2000 mm², 11 km e. Gebze GIS – Dilovası kablosu, 380 kV, 2000 mm ², 9,65 km f. Diliskelesi GIS – Dilovası kablosu, 380 kV, 2000 mm², 4,5 km g. İzmit Körfez geçişi arayüz noktası– Hersek kablosu, 380 kV, 2x2000 mm², 2,4 km Bileşen – 3: Artan talebin karşılanması amacı ile iletim ağının güçlendirilmesi. Söz konusu bileşen ile iletim ağının genişletilmesi ile ortaya çıkacak altyapı gereksinimleri sağlanacaktır. Bu kapsamda 380 kV kapasitesinde iki GIS trafo merkezi - Deri OSB trafo 8 merkezi (4 transformatör ve bir reaktör) ve Gebze GIS (2 transformatör ve bir reaktör) inşa edilecektir. Gebze GIS, İzmit Körfez geçişi bileşeninin Marmara ve İstanbul Anadolu yakasındaki bağlanma noktalarından biri olacaktır. Bu trafo merkezleri de, trafo otomasyon sistemi ve dijital koruma sistemleri ile donatılarak tam dijitalleştirilmiş trafo merkezleri olacaktır. RTU aracılığı ile ulusal kontrol merkezi ve SCADA sistemi ile izlenecektir. Söz konusu yatırımlar kesin olmamakla birlikte benzer kablo, trafo merkezi, transformatör ve reaktif güç dengeleme sistemleri ile arazi uygunluğu, geliştirme program kapsamında yük şartlarının değişmesine bağlı olarak değiştirilebilecektir. Yukarıda açıklanan Banka tarafından finanse edilen bileşenler, özellikle İzmit Körfez Geçişi ve Lapseki 3-Sütlüce 3 denizaltı kablosu, TEIAŞ’ın kendi finansman kaynakları ile havai hatlar ile ulusal şebekeye bağlanacaktır. Bu tesisler sistemin güvenliğini artırmak için inşa edilmektedir. Bir iletim şebekesi, çoğunlukla, yüksek voltajlı şebekeyi daha örgülenmiş hale getirmek için bu güvenlik odaklı yatırımlara ihtiyaç duyar, böylece alternatif yollar elde edilir. Bağlantı hatlarının kurulması için çeşitli alternatif yollar vardır. Bağlantı hatlarının yalnızca Banka tarafından finanse edilen bileşenleri ulusal şebekeye (diğer alternatif yollarla uygulanabilir) bağlamak için değil, aynı zamanda tüm sistemin güvenliğini sağlamak için yapıldığına da dikkat edilmelidir. Bu nedenle, seçilen alternatif yollar yukarıda açıklanan iki hedefe dayanmaktadır. Bağıl tesislerin Dünya Bankası politikalarına göre açıklaması göz önüne alındığında, bu tesisler REIP ek finansmanı kapsamında bağıl projeler olarak değerlendirilmemektedir. YEE Ek Finansman kapsamında gerçekleştirilecek yatırımlar Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal mevzuatı ve Dünya Bankası’nın Koruma Önlemi Politikalarına uygun olarak gerçekleştirilecektir. TEİAŞ projenin uygulayıcı kuruluşu olacaktır. TEİAŞ, bu sıfatı ile, Türkiye’deki gerekliliklere ek olarak, Dünya Bankası’nın çevre ve sosyal konular ile ilgili politikalarının bu çerçevede açıklandığı şekilde takip edilmesini sağlayacaktır. YEE Ek Finansman kapsamında yer alan projeler Tablo-1’de sunulmuştur. 9 Genel bir politika olarak, bir projenin finansman kaynağı dikkate alınmaksızın, TEİAŞ sadece Türkiye’deki Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği gerekliliklerini karşılayan proje önerilerini dikkate alacaktır. Bir başka deyişle, tüm potansiyel alt projelerin TEİAŞ tarafından değerlendirmeye alınmadan önce Türkiye’deki Mevzuat uyarınca bir ÇED tarama sürecinden geçmiş olması ve ÇED Olumlu, ÇED Gerekli Değildir ve ÇED ‘Kapsam Dışı’ kararı almış olması gerekmektedir. Ayrıca, Türkiye’nin ve Dünya Bankası’nın çevresel ve sosyal koruma önlemi politikası/ mevzuat gereklilikleri başarılı bir şekilde tamamlanıncaya kadar hiçbir alt proje kredisi onaylanmayacaktır. Tablo 1. YEE Projesi Ek Finansman için Öngörülen Projeler Sıra Proje No Proje Adı Proje Karakteristiği No Lapseki-3 - Sütlüce-3 Denizaltı 1 17D000330 380 kV, 2x1600 mm² Kablo, 4,75 km Kablosu (Fiber Optikli) Hersek Ek Çukuru - Dilovası Ek 2* 17D000343 Çukuru Denizaltı Kablosu 380 kV, 2x1600 mm² Kablo, 4,2 km (Fiber Optikli) Deri OSB - Tepeören Kablosu 3* 18D000990 380 kV, 2000 mm² Kablo, 11,3 km (Fiber Optikli) Gebze GIS – Kroman Çelik GIS 4* 17D000340 380 kV, 2000 mm ² Kablo, 12,25 km Kablosu (Fiber Optikli) Kroman Çelik GIS – Deri OSB 5* 18D001250 380 kV, 2000 mm² Kablo, 11 km GIS Kablosu (Fiber Optikli) Gebze GIS - Dilovası Ek 6* 17D000341 380 kV, 2000 mm ² Kablo, 9,65 km Çukuru Kablosu (Fiber Optikli) Diliskelesi GIS - Dilovası Ek 7* 17D001320 380 kV, 2000 mm² Kablo, 4,5 km Çukuru Kablosu (Fiber Optikli) İzmit Körfez Geçişi Interface 8* 17D001330 Noktası - Hersek Ek Çukuru 380kV, 2x2000 mm² Kablo, 2,4 km Kablosu (Fiber Optikli) 380/154 kV, 2x250 MVA + 420 kV, 160-250 MVAr 9 17D000980 Deri OSB GIS Ayarlanabilir Reaktör + 380/33 kV, 2x125 MVA + 154/33 kV, 1. ve 2. Trafo Fideri 380/154 kV, 2x250 MVA + 420 kV, 160-250 MVAr 10 18D000490 Çiftlikköy GIS Ayarlanabilir Reaktör + 154/33 kV, 50 MVA + 2. Trafo Fideri 380/33 kV, 2x125 MVA + 3. Trafo Fideri + 420 kV, 160-250 11 17D000860 Gebze GIS MVAr Ayarlanabilir Reaktör *İşaretli projeler İzmit Körfez Geçişi projesi adı altında tanımlanmaktadır. 10 TEIAŞ’ın etüt aşamalarında alternatifleri değerlendirmesi; Güç kablosu projesine ilişkin güzergah seçimlerinde TEİAŞ’ın 1. önceliği bağlantı yapılacak TM ler arasındaki kamu ortak alanlarından geçecek en kısa ve en ekonomik, güzergahın kullanılabilinmesidir. Kamu ortak alanlarının seçilmesinden dolayı kamulaştırma vb. işlemler olmamakta böylece sosyal etkiler minimize edilmektedir. Tespit edilen güzergaha ilişkin ilgili altyapı kuruluşları ile irtibata geçilerek güzergah ile ilgili görüşleri alınmaktadır. İlgili kurumlardan gelen görüş ve talepler doğrultsunda güzergahta kısmi değişiklik yapılarak son hali verilmektedir. Dolayısı ile öncelikle TEİAŞ tarafından elektriksel olarak en uygun güzergah tespit edilmekte, tespit edilen güzergahla ilgili kamu ortak kullanım alanından sorumlu kurum/kuruluştan görüş alınmakta ve gelen görüşler doğrultusunda güzergaha son şekli verilmektedir. 1.2 ÇSYÇ Dokümanının Amaç ve Kapsamı Dünya Bankası’nın çevresel ve sosyal koruma önlemi politikaları, borçlanıcı ülkenin YEE Projesi ek finansman için ÇED Yönetmeliği (25 Kasım 2014 tarihli ve 29186 sayılı resmi Gazete’de yayınlanan) ve Dünya Bankası’nın Çevresel Değerlendirme Operasyonel Politikaları ile entegre bir şekilde ÇSYÇ dokümanı hazırlamasını gerektirmektedir. YEE Projesi ek finansman kapsamındaki bazı alt projelerin tam yerleri, tasarımları ve teknik detayları değerlendirme aşamasında henüz bilinmediği için, ÇSYÇ uygulama başlamadan önce paydaşlar ile paylaşılacak kilit bir dokümandır. Bunun yanında, mevcut durumda tasarım ve fizibilite çalışmaları tamamlanmış alt-projelerin ilgili çevresel ve sosyal değerlendirme çalışmaları sürdürülmekte olup, proje değerlendirme aşamasına kadar bu çalışmaların sonuçları ilgili çevresel ve sosyal değerlendirme dokümanlarında (ÇSED, ÇSYP gibi) sunulacaktır. ÇYSÇ, YEE Projesi ek finansmanın potansiyel çevresel ve sosyal etkilerinin tespit edilebilmesi için benimsenen kapsamlı çevresel ve sosyal yönetim yaklaşımının bir çerçevesini oluşturmakla birlikte, sonradan eklenebilecek olan alt projelerin çevresel ve sosyal etkilerinin hangi prensiplere göre tespit edileceği ve tespit edilecek olan etkilerin ne şekilde önleneceği ya da bertaraf edileceğine dair de kılavuzluk etmektedir. ÇSYÇ, proje ile ilgili Türk mevzuatının 11 tüm gerekli politika ve düzenleme araçlarının ve Dünya Bankası koruma önlemi politikalarının bir araya getirilmelerinin ve anlaşılmalarının sağlanmasını amaçlamaktadır. Projeye bağlı gerçekleştirilmesi planlanan bazı alt projelerin bazı teknik detayları, kesin yerleri ve tasarımları henüz belli olmadığından, alt projelerin olası sosyal ve çevresel etkilerinin ayrıntılı bir değerlendirmesi ancak projeler ve tasarım detayları netleştikten sonra gerçekleştirilebilecektir. ÇSYÇ aynı zamanda YEE Projesi Ek Finansmanı kapsamında halihazırda proje listesinde bulunmayan ve sonradan eklenebilecek alt projeleri de kapsayacaktır. Bununla birlikte, ÇYSÇ daha önceki YEE Projesinin ilgili çevresel çerçevesinin tamamını kapsamakta ve yeni finansman seçeneklerinin etkilerini de içermektedir. Etkileri belli olan alt projeler içinse, bu ÇSYÇ’de tanımlı prensiplere uygun birer Çevresel Sosyal Yönetim Planı (ÇSYP) hazırlanacak ve proje onayından önce ilgili paydaşlarla paylaşılarak, nihai dokümanlar web sayfalarında (TEİAŞ ve Dünya Bankası) yayınlanacaktır. ÇYSÇ, çevresel ve sosyal hususların alt proje düzeyinde sistematik bir şekilde ele alınmasını sağlamak için genel proje süresine entegre edilecek politika, prosedür ve hükümleri içeren genel ve sistematik bir kılavuz işlevi görmektedir. Ayrıca, YEE Ek Finansman Projesine çevresel ve sosyal yönetim perspektifinden teknik girdiler ve kılavuzluk sunmaktadır. Dolayısıyla, ÇSYÇ’nin uygulanması, olumsuz çevresel ve sosyal etkilerin, proje döngüsünün erken aşamalarında tespit edilmesi, önlenmesi ve/veya en aza indirilmesi yoluyla alt projelerin planlanması, tasarımı, yürütülmesi, işletilmesi ve bakımı ile ilgili tüm aşamaların karar verme sürecine çevresel ve sosyal hususların entegrasyonuna kılavuzluk edecektir. Bu Çerçeve Doküman’da belirtilen prosedürler, Türk Çevre Mevzuatı ve Usulleri ve Dünya Bankası Operasyonel Politikaları (proje planlaması sırasında çevresel politikaları başlatan 3 ilke olan, Dünya Bankası İlke OP/BP/GP 4.01 (Çevresel Değerlendirme), OP/BP 4.04 (Doğal Habitatlar), OP/BP 4.11 (Fiziksel Kültürel Kaynaklar), OP 4.12 (Gönülsüz Yeniden Yerleşim) faaliyetlerini detaylandırmaktadır. Bu doküman Türkiye’deki gereklilikler ile Dünya Bankası’nın gereklilikleri arasındaki temel farklılıkları belirlemekte ve bu boşlukları dolduracak adımları tanımlamaktadır. 12 2. ÇEVRESEL VE SOSYAL DEĞERLENDİRME 2.1 Türkiye’nin ÇED Yönetmeliği TEİAŞ, yeraltı kablolarının güzergahını ve trafo merkezlerinin konumunu belirler. Planlama evresinde, TEİAŞ, tüm ilgili resmi kurumlarla (Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı vs.) geçiş hakkının konumu ve güzergahına ilişkin irtibata geçer. Resmi yazışmalara göre, TEİAŞ, herhangi bir korunan alandan, arkeolojik bölgeden vs. kaçınmaya çalışır. TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Türk ÇED Yönetmeliği gereği olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan ilgili ÇED görüşünü de almayı da içeren tüm çevresel değerlendirme ihtiyaçlarını yürütür. Türk ÇED Yönetmeliği’ne (Yönetmelikteki Ek 1 Projeleri) göre, 15 km.’den fazla uzunluğa sahip 154 kV ve üstündeki enerji nakil hattı projeleri için tam bir ÇED raporu ve süreci gerekir. Türk ÇED Yönetmeliği Ek 2, ÇŞB tarafından bu projelerin taranması ve tam ÇED’in gerekli olup olmadığının belirlenmesi için Proje Tanıtım Dosyası (Proje Tanıtım Dosyası, Çevresel Değerlendirme Raporu’nun projenin ana özelliklerini, proje konumunu ve belirlenen önleme tedbirlerinin özetlendiği daha basit bir formudur.) gerektiren projeleri listeler. Bu Ek, 5 km.’den uzun ve 15 km.’den kısa 154 kV ve daha fazla voltaja sahip enerji nakil hatlarını içerir. Alt projelerin Çevresel ve Sosyal Değerlendirme çalışmaları ÇŞB’den alınmış ÇED Yeterlik Belgesine sahip TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülür. Çevresel değerlendirme ihtiyaçlarına paralel olarak ulusal ÇED Yönetmeliği doğrultusunda, TEİAŞ’ın aynı birimi DB ile müzakere halinde, OP 4.01’e göre projenin çevresel kategorisini belirlemekten sorumludur. Daha önce belirtildiği gibi, bu YEE Projesi Ek Finansman Kategori B olarak sınıflandırılır ve uygulama sırasında herhangi bir alt-projenin daha önemli sorunlarının olduğu görünür ve A olarak sınıflandırılsa, TEİAŞ bu projeyi DB 13 finansmanından düşürecek veya YEE Projesi Ek Finansman yeniden yapılandırma gerektirecektir. Ayrıca, ÇSD/ÇSYPlerde projenin bağıl projelerinin karakteristik ve ÇED durumlarına ilişkin bilgiler de yer alacaktır. 2.2. Sosyal Etkilere ilişkin Ulusal Mevzuat Türkiye’deki ÇED Yönetmeliği sosyal etkiler bakımından uluslararası standartları tam olarak karşılamamasına rağmen, çeşitli sosyal etkilerin yönetilmesine yönelik bazı yasal düzenlemeler mevcuttur. Bu bakımdan, aşağıda bu projenin sosyal etkilerine ilişkin yasal çerçevenin kısa bir listesi sunulmaktadır.  25134 sayılı 10 Haziran 2003 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 4857 sayılı İş Kanunu  28339 sayılı 30 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazete’ de yayınlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu  27010 sayılı ve 27 Eylül 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Yükleniciler ve Alt Yükleniciler hakkında Yönetmelik Gönülsüz yeniden yerleşim bakımından Türkiye’deki ilgili yasal düzenlemeler ise şöyle özetlenebilir:  18215 sayılı ve 8 Kasım 1983 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Kamulaştırma Kanunu  24393 sayılı 5 Mayıs 2011 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan, Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 14 2.3. Proje için Geçerli Dünya Bankası Politikaları 2.3.1 Çevresel Değerlendirme Politikası OP. 4.01 Proje Kategorileri ve Tarama: Dünya Bankası’nın Çevresel Değerlendirme sistemi (OP. 4.01) içerisindeki projeler, tahmini potansiyel riske bağlı olarak Kategori A, Kategori B veya Kategori C olarak sınıflandırılır. Kategori A projeleri, insanlar, ormanlar ve diğer doğal yaşam alanları gibi çevresel ve sosyal açıdan önemli bölgeler üzerinde önemli olumsuz etkiler oluşturabilen projelerdir. Bu etkiler genellikle büyük ölçeklidir, geri döndürülemezdir, hassastır, çeşitlilik gösterir, kümülatiftir, emsal teşkil eder ve proje kapsamında finanse edilen yer ve tesislerden daha geniş bir alana etki ediyor olabilir. Örneğin, Kategori A projeleri aşağıdaki özelliklerden bir veya birkaçına sahiptir: doğal yaşam alanlarının büyük ölçekli dönüşümü veya tahribi; önemli miktarlarda orman, maden ve diğer doğal kaynakların çıkarılması, tüketimi veya dönüştürülmesi; kirleticilerin doğrudan deşarjı ve bunun sonucunda hava, su veya toprak kalitesinde bozulma; tehlikeli maddelerin veya atıkların üretimi, depolanması, kullanımı veya bertarafı gibi. Kategori B projelerinin, Kategori A projelerinden daha az olumsuz potansiyel çevresel ve sosyal etkileri vardır. Bu etkiler bölgeye özeldir, oluşabilecek olan etkiler yapı olarak geri döndürülebilir özelliktedir ve azaltma tedbirleri Kategori A projelerde olduğundan daha kolay öngörülebilir ve planlanabilir. Kategori B, geniş bir yelpazede farklı potansiyel çevresel ve sosyal sorunları olan projeleri içerebilir. Aslında, Kategori B, tam, kapsamlı (geniş potansiyel sonuçları gösteren ve güncel çevresel ve sosyal dayanak verilerini ve detaylı alternatif analizleri içeren) ÇED gerektirmeyecek kadar karmaşık ve riskli olmayan her projeyi içerir ancak yine de uygun önleme tedbirlerini ve izleme göstergelerini belirleyebilmek için potansiyel çevresel ve sosyal etkilerin analizlerine ihtiyaç duyulur. OP’de belirtilmemesine rağmen, uygulamada Kategori B projeleri kendi içlerinde Düşük B ve Yüksek B olarak ikiye ayrılabilir. Yüksek B 15 kategorisindeki projeler Düşük B kategorisindeki projelere göre nispeten daha fazla etkiye sahiptirler ve daha fazla etki azaltma önlemi içerirler, ancak bu etkiler ve etki azaltma önlemleri Kategori A olarak sınıflandırılacak kadar önemli değildir. Kategori B projelerinin sınırlı etkilerinin önemine göre çevresel ve sosyal değerlendirme belgelerinin farklı türleri gerekli olabilir. Çok basit projelerin inşaatı / rehabilitasyonu için temel bir ÇSYP veya ÇSYP kontrol listesi yeterli olabilir ancak sınırlı ama önemli etkileri olan projelerde bir çevresel ve sosyal değerlendirme dokümanı (detaylı ÇSYPye benzeyen) gerekli olabilir. Kategori C projeleri de çevreyi olumsuz etkileyecek hiçbir faaliyeti içermez . Bu kategorideki projelerde iyi uygulamalar ile potansiyel etkiler neredeyse sıfıra indirgenir. Çevresel seçme-eleme kriterleri Dünya Bankası ile ulusal mevzuat arasında farklılıklar gösterir. Örneğin, ulusal sitemde Ek I’in Dünya Bankası Kategori A ile veya Ek II’nin Kategori B ile eşit olduğu varsayılamaz. İki sistem arasındaki farklılıklar çıkabilir ve bazı Ek I projelerinin Kategori B’de veya tam tersine bazı Ek II projelerinin duyarlı alanlarda yapılması planlanıyorsa Kategori A’da yer alması mümkündür. Yine Türk mevzuatında kapsam dışı olarak işlem görebilen projeler sınırlı ve kısa dönemli etkilere sebep oluyor ise Kategori B olarak sınıflandırılabilir. Çevresel ve Sosyal Değerlendirmenin Kapsamı: Çevresel ve Sosyal Değerlendirmenin (ÇSD) kapsamı ve türü Kategori A ve Kategori B projeleri arasında farklılık gösterir. Kategori A’da yer alan alt projeler için, alt projenin potansiyel olumsuz ve olumlu çevresel etkileri ile sosyal etkilerini inceleyen, bunların uygulanabilir alternatiflerin etkileri ile karşılaştıran (projesiz durum da dahil olmak üzere) ve olumsuz etkileri önlemek, en aza indirgemek, azaltmak veya telafi etmek ve çevresel ve sosyal performansı yükseltmek için gereken önlemleri tavsiye eden bir ÇSED hazırlanması gerekir. Bir ÇSED’in özellikle önemli özelliklerinden birisi alternatiflerin analizidir. ÇSED aynı zamanda, olumsuz çevresel ve sosyal etkileri ortadan kaldırmak, azaltmak veya dengelemek için (alt) projenin uygulanması ve 16 işletilmesi sırasında alınması gereken önlemleri, bu önlemleri uygulamak için atılması gereken adımları ve izleme göstergelerini, eylemlerini ve sorumluluklarını ayrıntılı olarak açıklayan bir Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı (ÇSYP) da içerir (bir ÇSYP’nın formatı için, bakınız Ek A&B). Örnek tablolar alt projelerde karşılaşılabilecek olası çevresel ve sosyal etkilerin bir listesini sunmakta ve sunulan etkilerin her biri için azaltma önlemlerini belirlemektedir. Bir alt proje bu tabloda belirtilen etki kategorilerinin tümü ile sınırlı olmayabilir veya bunlara tabi olmayabilir; dolayısıyla her alt projenin etkileri ile ilgili özel bir ÇSYP hazırlaması gerekecektir. Bir Kategori B alt projesinin çevresel değerlendirme dokümanının kapsamı alt projeden alt projeye farklılık gösterebilir, ancak Kategori A için gereken ÇSED’in kapsamından daha dardır. Kategori A için gereken ÇSED’de olduğu gibi, alt projenin potansiyel olumsuz ve olumlu çevresel ve sosyal etkilerini inceler ve olumsuz etkileri önlemek, en aza indirgemek, azaltmak veya telafi etmek ve çevresel ve sosyal performansı yükseltmek için gereken önlemleri tavsiye eder. Proje kategorisinin B olarak belirlenmesi durumunda, ÇSYP’ye ilave olarak sahaya özgü değerlendirmeyi gerektiren sahaya özgü sorunların bulunmadığı hallerde, bu bilgilere ÇSYP’de yer verilebilir. Örnek olarak, normal olarak saha ile ilgili bir çevresel durumun olmadığı bilindiği takdirde sadece bir ÇSYP gerektirecek olan, kentsel bir alandaki orta ölçekli bir bina inşaatı gösterilebilir. Bu inşaatın bir yeşil alanda yapılması halinde, herhangi bir özel çevresel veya sosyal sorunun olup olmadığını açıklığa kavuşturmak için bir ÇSD gerekecektir. Ç SD sonucunda doğal yaşam alanları üzerinde ciddi bir hasar olasılığının ortaya çıkması halinde proje kategorisi Kategori A’ya çevrilebilir. Öte yandan, proje kategorisinin Yüksek B olarak belirlenmesi halinde, beklenen gerekliliklerin karşılanabilmesi için ÇSED hazırlanması gerekir. Söz konusu proje kapsamında, Kategori A olarak belirlenen herhangi bir alt proje finansal olarak değerlendirilmeyecektir. Proje bileşenlerinin Kategori B ya da daha düşük risk sınıfında olması gerekmektedir. Dolayısı ile, çevresel ve sosyal etki değerlendirme araçları olarak bu ÇSYÇ’ye ek olarak saha özelinde ÇSYP’ler (daha çok TM’ler ve yeraltı kabloları için) ve ÇSED (denizaltı kabloları için) çalışmaları yapılması öngörülmektedir. 17 Halkın Katılımı ve Bilgilendirilmesi: Dünya Bankası politikaları gereği, Banka finansmanı için önerilen tüm Kategori A ve B alt projeleri için, Çevresel ve Sosyal Değerlendirme sürecinde, TEİAŞ alt projenin çevresel ve sosyal yönleri ile ilgili olarak alt projeden etkilenen gruplar ve sivil toplum kuruluşları ile istişare yapar ve görüşlerini dikkate alır. Kategori B alt projeleri için, etkilenen gruplar ve yerel STK’lar ile en az bir istişare yapılır taslak ÇSED raporu tamamlandığında (ÇSYP ile birlikte). Ek olarak, TEİAŞ bu grupları etkileyen ÇSD ile ilgili hususları ele almak için gerektiğinde proje uygulaması sırasında da bu gruplarla istişare yapar. Dünya Bankası finansmanı için önerilen Kategori B ve Kategori B alt projeleri ile ilgili olarak projeden etkilenen gruplar ve yerel sivil toplum kuruluşlarında anlamlı istişarelerin yapılabilmesi için, TEİAŞ ilgili materyalleri (Türkçe) istişareden önce zamanında sunar. Bu materyaller istişare edilen gruplar tarafından anlaşılabilir dilde ve şekilde olmalıdır. Aynı zamanda TEİAŞ, alt-projeyi tanıtıcı afiş, poster ve el broşürleri hazırlayacak ve toplantı öncesinde halka dağıtacak olup, toplantı sırasında projenin içeriği, muhtemel çevresel ve sosyal etkiler ile bu etkiler için öngörülen etki azaltıcı önlemler, bu önlemlerin izlenmesi ve projeye yönelik şikayet ve istekler için hazırlanacak olan Şikayet Mekanizmasını içeren bir sunum gerçekleştirecektir. TEİAŞ, nihai ÇSD dokümanlarının ve uygulanabilir olduğu durumlarda Sadeleştirilmiş Arazi Edinim Planlarının (SAEP) birer basılı kopyasının (Türkçe olarak), halkın katılımı toplantısı öncesinde halkın erişebileceği bir yerde erişilebilir olmasını sağlayacaktır. İstişarelerden sonra, TEİAŞ nihai taslak dokümanları istişarelerde dile getirilen geri bildirimleri / görüşleri yansıtacak şekilde revize edecektir. TEİAŞ nihai ÇSD dokümanlarının ve diğer çevresel ve sosyal dokümanların hem İngilizce hem de Türkçe versiyonlarını onay için Dünya Bankası’na sunacaktır. 18 Proje değerlendirmesi öncesinde, ÇSD ve SAEP’lerin nihai versiyonları TEİAŞ tarafından hem İngilizce hem de Türkçe olarak ülke içerisinde yayınlanacaktır. ÇSD’lerin ve SAEP’lerin İngilizce versiyonları DB’nin harici web sitesinde yayınlanacaktır. Çevresel ve Sosyal Değerlendirme Dokümanlarının Hazırlanması, İncelenmesi ve Onaylanması: TEİAŞ, inşaat faaliyetleri başlamadan önce DB Koruma Önlem Politikaları ile ilgili tüm sosyal ve çevresel dokümanları hazırlayacaktır. Tüm koruma önlem politikaları ile ilgili hazırlanan dokümanlar Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Dünya Bankası tarafından onaylanacak ve Banka’nın harici web sitesinde ve TEİAŞ’ın resmi sitesinde paydaşların anlayabileceği şekilde Türkçe olarak yayınlanacaktır. Finansman desteği, ÇSED ya da ÇSYP’nin uygulanmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda ilgili ÇSD dokümanları, ihale dokümanlarına dahil edilecek ve alt-projeyi yürütmek için seçilmiş olan yüklenicinin sözleşmesinin bir parçası olacaktır. İzleme: TEİAŞ, ÇSD dokümanlarının uygun şekilde uygulanmasını sağlamak üzere alt projeleri inşaat ve işletme aşamalarında düzenli olarak denetleyecektir. TEİAŞ, Ç SD dokümanlarının uygulanması ile ilgili herhangi bir sorun tespit ettiğinde, bu sorunları gidermek için atılması gereken adımları belirleyecektir. Spesifik olarak, herhangi önemli bir çevresel veya sosyal olay için (örneğin ölüm, iş günü kaybına yol açan olaylar, çevreye zararlı madde dökülmesi, vs.) yükleniciler TEİAŞ’ı 3 iş günü içerisinde bu konuda bilgilendirecek ve TEİAŞ da bu bilgiyi alır almaz Banka’yı bilgilendirecektir. Kök sebep analizi, alınan tedbirler ve tazminat önlemlerinin de yer aldığı detaylı kaza raporu 30 iş günü içerisinde TEİAŞ’a sunulacak ve TEİAŞ bu olay raporunu Banka’ya iletecektir. TEİAŞ, bulgularını altı aylık proje ilerleme raporlarında veya gerektiğinde sorunları Dünya Bankası’nın dikkatine sunmak için daha sık aralıklarla bildirecektir. Dünya Bankası proje ekibi belirli aralıklarla ve gerektiğinde proje denetleme faaliyetleri kapsamında proje sahalarını ziyaret edecektir. 19 2.3.2 Dünya Bankası’nın Fiziksel Kültürel Kaynaklar ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.11 Kültürel kaynaklar, ekonomik ve sosyal gelişme için önemli varlıklar olduğundan tüm proje uygulamalarında göz önüne alınmalıdırlar. Potansiyel etkiler, çevresel değerlendirme sürecinin tamamlayıcı parçası olarak gösterilir. Birçok fiziksel kültürel miras belgelenmediği veya yasayla korunmadığı için, projeden etkilenen gruplar, ilgili kurum yetkilileri ve sivil toplum örgütleri ile müzakereler, bu tür kaynakları, potansiyel etkileri ve önleme tedbirlerini belirlemede kullanılır. Çevresel değerlendirme sürecinin tamamlayıcı bir parçası olarak çevresel değerlendirme dokümanının içinde kültürel kaynaklar üzerindeki olumsuz etkileri önleme, izleme ve kurumsal kapasiteyi güçlendirmeye yönelik bir kültürel kaynak yönetim planı geliştirilmelidir. Buradaki temel husus iki boyutludur: (i) inşaat sırasında “rastlantı ile bulunan eserlerin” tespiti, ve (ii) projenin bilinen kültürel değerler üzerindeki potansiyel etkisi. Türkiye’deki kanunlar özellikle 2863 sayılı ve 21/07/1983 tarihli Kültürel ve Doğal Varlıkların Korunması Hakkında Kanun (27/07/2004 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklik ile birlikte)- ve uygulamalar Dünya Bankası’nın gerekliliklerini karşılamaktadır. TEİAŞ söz konusu mevzuatın uygulanmasından ve finanse edilen projelerin fiziksel veya kültürel kaynaklar üzerindeki etkilerini önlemekle veya azaltmaktan sorumludur. Dolayısıyla, TEİAŞ, Türkiye’deki mevzuatın tüm gereklilikleri yerine getirilinceye kadar alt proje finansmanına devam etmeyecektir. Ayrıca, alınacak tedbirler, yapılacak takip ilgili ÇSD dokümanlarında yer alan önlemler ve izlemeler planında yer almalıdır. 2.3.3 Dünya Bankası’nın Doğal Yaşam Alanları ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.04 Proje kapsamındaki inşaat çalışmalarının kritik veya kritik olmayan doğal yaşam alanlarını (Dünya Bankası’nın OP 4.04’te yer alan tanımına göre) etkileme olasılığı bulunmaktadır. Kabul edilen bir kritik doğal yaşam alanı veya eko sistem üzerinde önemli bir 20 etkisi olan alt projeler OP 4.01 kapsamında finanse edilemez olarak değerlendirilecektir ve ÇSED çalışmasında ele alınacak temel husus alt projenin yer ve kapsam bakımından alternatiflerinin tespiti olacaktır. 2.3.4 Dünya Bankası’nın Uluslararası Su Yolları ile ilgili Operasyonel Politikası OP 7.50 Marmara Denizi bir iç deniz olarak Dünya Bankası’nın Uluslararsı Su Yolları polıtıkası ile ilişkilidir ancak bu proje kapsamında yer alan denızaltı geçişi alt projelerinin su alıcı ortamına sıfıra yakın bir etkisi olduğundan Dünya Bankası OP 7.50’ye göre aşağıdaki hususların uygulanacağına kanaat getirmiştir. 380 kV Lapseki 3-Sütlüce 3 Denizaltı Kablosu Güzergahı, Azerbaycan Şah Deniz 2 sahası da dahil olmak üzere farklı gaz üretim sahalarına üretilen doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupaya taşınmasına yönelik olarak tasarlanmış olan SPP (Denizaltı Kablo Projesi) Projesine yakın konumlandırılmıştır. Bu nedenle, SPP Sediman Dağılım Modelleme Raporu TEİAŞ Projesinin sediman etkisinin izlenebilmesine yönelik bir model de teşkil etmektedir. Marmara Denizi geçişli SPP açık deniz boruhattı güzergah uzunluğu yaklaşık 17.6 km olup azami derinlik 70 m dolayındadır. 380 kV Lapseki 3-Sütlüce 3 Denizaltı Kablosu yaklaşık uzunluğu 4.75 km olarak tasarlanmış olup deniz tabanının 1 m altına serilecektir. Denizaltı kablonun iki kıyı yaklaşımında yapılması öngörülen hendek kazı işlerinden sonra eklenen askıda ve çökelecek sediman dağılımının belirlenebilmesine yönelik olarak bir sayısal dağılım modellemesi gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında, proje sahası yakınlarından elde edilerek kaydedilmiş mevcut verilere ilaveten (hindcast) küresel tahmin veri kümeleri de kullanılmak suretiyle dağılım modellemeleri açısından belirleyici çevresel, meteorolojik ve oşinografik koşullara ilişkin bir hidrodinamik model oluşturulmuştur. Deniz tabanı sediman verileri, sahada gerçekleştirilen jeofizik ve jeoteknik etütlerden elde edilen jeoteknik verilerden çıkartılmıştır. 21 Modellemede temsili yaz ve kış senaryoları ile mutedil (dalgasız) ve dalgalı habitat koşulları esas alınmıştır. Dağılım modellemesinden elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibidir: 1. Her bir kara yaklaşımı için gözden geçirilmiş olan farklı senaryolarda etkilenen alanlar dikkate alındığında yaz ve kış dönemlerinde ve dalgalı/dalgasız koşullarda hendek kazısından kaynaklanacak bulut oluşum miktarları arasında toplam askıda katı madde (TAKM) ve benzer miktarlar açısından kayda değer bir farklılık gözlenmemiştir. 2. Hendek kazı ve dolgu senaryoları açısından kayda değer bir farklılık yoktur. 3. Kimi dalgalı durum senaryolarında, her hendek kazısının tamamlanması sonrasında dalgasız koşul senaryolarında gözlemlenmeyen kayda değer olmayan kimi yeniden askılanma durumları gözlemlenmiştir. Ancak, bunlar bir kaç saat gibi kısa süreli oluşumlar olduğundan kayda değer olarak değerlendirilmemektedir. 4. Anadolu yakasındaki kıyı yaklaşımında çökelti bulutları kıyı boyunca ve açıkta kıyıya yanal bir dağılım göstermektedir. 5. Avrupa yakası kıyı yaklaşımında hendek hafriyat güzergahının doğusundan belli bir karışım da dahil olmak üzere baskın dalga çökelti bulutlarını batı yönünde sürmektedir. 6. Anadolu yakası kıyı yaklaşımında yer alan sahalarda Toplam Askıda Katı Madde (TAKM) 1 mg/L olarak tespit edilmiş olup %50 kontur hatlarının tüm senaryolarda 150 ha ila 212 ha arasında değişiklik gösterdiği görülmüştür. %95 düzeyinde bu düzey 231 ha ila 369 ha aralığındadır. 7. Avrupa yakası kıyı yaklaşımında yer alan sahalarda Toplam Askıda Katı Madde (TAKM) 1 mg/L olarak tespit edilmiş olup %50 kontur hatlarının tüm senaryolarda 510 ha ila 713 ha arasında değişiklik gösterdiği görülmüştür. %95 düzeyinde bu düzey 1133 ha ila 1280 ha aralığındadır. 8. Hendek kazı ve dolgu işleri sırasında, Anadolu yakası kıyı yaklaşımında askıda sediman konsantrasyon pik düzeyleri hendek güzergahına 100 m mesafede yaklaşık 250 mg/L seviyesine ulaşmaktadır. 9. Hendek kazı ve dolgu işleri sırasında, Avrupa yakası kıyı yaklaşımında askıda sediman konsantrasyon pik düzeyleri batıda 100 ve 200 metrelerde genel olarak 250 mg/L düzeyine ulaşmakla beraber, dalgalı/dalgasız senaryolar dahil olmak üzere kış ve yaz koşullarında, 1000 mg/L üzerine çıkan kısa süreli, ani artışlar da göstermektedir. 22 10. Anadolu yakası kıyı yaklaşımında askıda sediman konsantrasyon düzeyinin 1 mg/L üzerine çıktığı gün sayısı 5 günden fazla olmamakla beraber, dalgalı yaz dönemi hendek kapama senaryosunda bu düzeyin aşıldığı yaklaşık 13 ha saha buna dahil edilmemiştir. Yaz dönemi hendek açma ve kapama senaryolarında (yaklaşık 30 ha bir alanda) 5 mg/L düzeyinin aşıldığı gün sayısı hendek hafriyat güzergahında 3 gündür. 11. 1 mg/L ve 5 mg/L askıda sediman konsantrasyonunun 10 günün üzerinde olduğu dönemler, Avrupa yakası kıyı yaklaşımı için tüm senaryolarda 1 mg/L için 478 ha ila 574 ha ve 5 mg/L için 262 ha aralığındadır. 10 günlük sürenin aşıldığı alanlar yaz senaryolarına (10 ila 33 ha arası) kıyasla kış senaryolarında daha yüksektir. (200 ha üzerinde). Anadolu yakası kıyı yaklaşımında 1mm kalınlıkta sediman çökelme bölgesi batıda hendek hafriyat güzergahından yanal olarak burun istikametinde ve yaklaşık 500 m doğu ve 30 m üzeri derinlikte de açık deniz yönelimlidir. 13. Anadolu yakası kıyı yaklaşımı için tüm model senaryolarda1 mm kalınlıkta materyal kaplanan alanlar 114 ha ila 138 ha arasında değişim göstermektedir. 14. Anadolu yakası kıyı yaklaşımında tüm modelleme senaryolarında, yaklaşık 3.3. ha bir alan 100 mm kalınlıkta materyalle kaplanmıştır. 15. Avrupa yakası kıyı yaklaşımında 1 mm kalınlıkta sediman çökelme sahası kıyı boyunca yaklaşık 2 km batı ve 1 km doğu ile derinliğin 30 m civarında olduğu yerlerde aynı zamanda açık deniz yönelimlidir. 16. Avrupa yakası kıyı yaklaşımında 1 mm kalınlıkta materyalle kaplanan alan tüm modelleme senaryolarında 440 ila 600 ha genişliğindedir. 17. Avrupa yakası kıyı yaklaşımında 100 mm kalınlıkta materyalle kaplı alanlar, tüm modelleme senaryolarında, 14.5 ila 17.5 ha arasındadır. SPP Sediman Dağılım Modelleme Raporu kapsamında elde edilen veriler doğrultusunda 380 kV Lapseki 3-Sütlüce 3 Denizaltı Kablo Projesinden kaynaklanacak askıda ve çökelmiş sedimanların Türkiye sınırlarında kalacağı ve fazla bir yayılım göstermeyeceği değerlendirilmektedir. 23 Yaklaşık 4.2 km uzunluğunda planlanan 380 kV İzmit Körfez Geçişi, Marmara Denizi'nin doğu ucunda yer alacak, dolayısıyla, proje yapım işlerinden kaynaklanacak sedimentasyon etkisi mesafeden ötürü Çanakkale Boğazı'nda herhangi bir çevresel soruna neden olmayacaktır. 2.3.5 Gönülsüz Yeniden Yerleşim ile ilgili Operasyonel Politikası OP 4.12 Bazı alt projelerin arazi edinimine dayalı etkileri henüz belli olmadığından ve proje uygulama süresince alt proje değişiklikleri olma olasılığından ötürü, TEİAŞ arazi edinimi durumlarında uygulanacak olan, Dünya Bankası’nın OP 4.12 gerekliliklerine uygun bir Arazi Edinimi Politika Çerçevesi (AEPÇ) hazırlamıştır. Bu AEPÇ’nın amacı, Ek Finansman Projesi’nin kapsamındaki alt projelerin arazi edinimine konu olası etkilerini tanımlamak ve tanımlanmış olan etkilerin hangi etki grupları için ne şekilde önleneceği ya da önlenemiyorsa ne şekilde azaltılacağı yönünde kullanılacak yöntem ve araçları tanımlamaktır. Hazırlanmış olan AEPÇ’de detayları verildiği gibi; arazi etkileri belli olan ancak arazi edinimi çalışmaları henüz başlamış olan alt projeler için Sadeleştirilmiş Arazi Edinim Planları (SAEP), ve hali hazırda arazi edinimi çalışmaları başlatılmış olan alt projelerde ise yapılan çalışmaların değerlendirilmesine yönelik bir sosyal denetim raporu (Ex Post Social Audit) raporu hazırlanacaktır. Alt projeler her ne kadar arazi ediniminden kaçınacak olsa bile, bazıları inşaat işleri için ilave arazi edinimini gerektirebilir. Bu gibi durumlarda, TEİAŞ kamuya ait olan ve proje için tahsis edilebilecek alternatif arazileri değerlendirecektir. Alt projelerin genel olarak havai hatlar için irtifak hakkı tesis edecek olması ve sabit tesislerin çok alan gerektirmemesi sebebiyle önemli bir arazi edinim ihtiyacına sebep vermemesi öngörülmüştür. Arazi ediniminin kaçınılmaz olduğu durumlarda, proje tasarımı arazi edinimi asgari düzeyde tutulacak şekilde gerçekleştirilecektir. İlave arazi edinimine ihtiyaç duyulan durumlarda, TEİAŞ hazırlanmış olan AEPÇ’ye uygun olarak bir SAEP hazırlayacaktır. İnşaat işlerine başlamadan önce söz konusu SAEP, Dünya Bankası tarafından onaylanacaktır. TEİAŞ benzer şekilde arazi edinim çalışmaları başlamış ya da tamamlanmış alt projeler için hazırladığı sosyal denetim raporlarını da Dünya Bankası’na onaylattıracaktır. 24 3. PROJENİN OLASI ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ETKİ AZALTMA ÖNLEMLERİ 3.1 Sosyal ve Çevresel Etkiler Bu YEE Projesi Ek Finasman ile ilişkili potansiyel etkiler trafo merkezlerinden, deniz altı kabloları ve yeraltı kablolarından kaynaklanabilecektir. Söz konusu proje faaliyetleri benzer etkilere ve etki azaltma ve izleme önlemlerine sahip olacaktır. Bu etkiler inşaat faaliyetleri sırasında toz, gürültü, katı atık ve atık su oluşumu; habitat kaybı, deniz altı kablolar için hidroloji ve flora/fauna (Ek-E), deniz tabanı jeolojisi ve denizsuyu kalitesi vs. ile ilgilidir. İnşaat aşaması sırasında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile trafik ve toplum sağlığı ve güvenliğinin yönetilmesi de önemli hususlardır. Bu kapsamda TEİAŞ, Dünya Bankası’nın çevresel ve sosyal politikaları gereği, cinsiyet konuları hakkında hem kendi çalışanlarına hem de alt proje yüklenicileri için birtakım kılavuz olabilecek iyi uygulamaları teşvik edecektir. İşletme aşamasındaki etkiler çoğunlukla SF6 gazı yönetimi, trafo merkezlerinin bakım çalışmalarında ortaya çıkacak atık yağların bertarafı, vs. ile ilgilidir. Projede karşılaşılması muhtemel çevresel ve sosyal etkiler alt başlıklarda tartışılmıştır. Hava kalitesi: Projenin inşaat ve saha hazırlama çalışmaları kapsamında üst toprağın sıyrılması ve diğer kazı işleri sebebiyle toz oluşumu beklenmektedir. Bunun yanında, kullanılması muhtemel kum-çakıl ve kalker gibi malzemlerin yüklenmesi ve nakliyesi sırasında toz ortaya çıkacaktır. Nakliye sırasında araçların üstü kapatılacak yükleme ve boşaltma sırasında ise savurmadan yükleme ve boşaltma yapmamaya dikkat edilecektir. Ayrıca, inşaat makine ve ekipmanlarından kaynaklanacak egzoz emisyonlarının oluşması beklenmektedir. Toz ve egzoz gazı oluşumuna karşı gerekli önlemler alınacaktır. Bu kapsamda, inşaat makine ve ekipmanlarının ve araçların periyodik kontrol ve bakımı yapılacaktır. Bu bağlamda, etkilerin düşük seviye olması beklenmektedir. Ancak, hassas alıcıların ve yakın çevredeki toplulukların emisyon seviyelerinden olumsuz etkilenmesi durumunda, gerekli ek önlemler alınacaktır. Gürültü: İnşaat ekipman ve araçlarından kaynaklanacak olan gürültünün proje yakın çevresindeki hassas alıcılar üzerinde olumsuz etki oluşturması beklenmektedir. Etkiyi en aza indirmek amacı ile, inşaat çalışmaları gündüz saatlerinde (07:00 – 19:00) gerçekleştirilecektir. 25 Bunun yanında gürültü seviyeleri hassas alıcı ortamlarında düzenli olarak izlenecek ve gerekli olması durumunda ek önlemler alınacaktır. Su ve atıksu: Su ihtiyacı çoğunlukla çalışanların kamp sahasında ve şantiye alanında günlük kullanma suyu ihtiyaçlarından kaynaklanacaktır. Tesis çalışmaları sırasında hazır beton kullanılacak olup, kullanılan su betonun bünyesinde kaldığından atık su oluşmayacaktır. Bunun yanında, tozlanmaya karşı malzeme ve yolların sulanmasına yönelik su kullanımı olacaktır. TEİAŞ ve alt yüklenici, gerekli su ihtiyacını yeraltı ve yüzey suları üzerinde olumsuz bir etki yaratmadan sağlamakta yükümlüdür. İhtiyaç duyulan suyun (kullanma suyu ve gerekli olması durumunda beton için kullanılacak olan su) kalitesi periyodik olarak izlenecektir. Atıksular ise genelde evsel nitelikli olacak ve kamp sahaları ile şantiye alanlarından kaynaklanacaktır. Oluşacak olan atıksular, ulusal mevzuat ve DB kriterleri ile uyumlu olarak öncelikle mevcut kanalizasyon sistemine verilecek eğer bu sistem mevcut değilse seyyar WC’ler veya geçirimsiz fosseptikte depolanacak, lisanslı firmalar aracılığı ile düzenli olarak toplanacak ve arıtılmak üzerer en yakın kanalizasyon sistemine verilecektir. Proje sahasında toz oluşumunu önlemek amacıyla yapılacak spreyleme çalışmalarında kullanılacak suyun atıksu olarak geri dönüşümü söz konusu değildir. İşletme aşamasında ise evsel nitelikli atıksular Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile İçme-Kullanma Suyu Havzalarının Korunmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyularak bertaraf edilecektir. Halk sağlığı ve güvenliği: Saha hazırlama ve inşaat faaliyetleri süresince, TEİAŞ halkın inşaat planı ve yerlerinden zamanında haberdar olması, inşaat sahalarının belirlenmesi için uygun uyarı tabela ve işaretlerinin kullanılması, kuru mevsimlerde sulama yapılması gibi sağlık ve güvenlik önlemlerinin alt yükleniciler tarafından alındığına emin olacaktır. Ek olarak, inşaat çalışmaları kapsamında şantiye sahasına araç giriş-çıkışı olacağından trafikte yoğunlaşma beklenmektedir. Şantiye sahalarının tam olarak çevrelenmemesi ve gerekli uyarı işaretlerinin yerleştirilmemesi sonucunda halk sağlık ve güvenliğini tehdit edecek kazalar oluşabilir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği (İSG): İnşaat çalışmaları gerekli önlemler alınmazsa çalışanların sağlık ve güvenliğini tehdit edecek kazalara sebep olabilir. Bu bağlamda, TEİAŞ ve alt yüklenici şirketler çalışanlara güvenli ve sağlıklı çalışma ortamı sağlamakla yükümlüdür. Çalışanlar, iş tanımları, sorumlulukları ve yapılan işle ilgili sağlık ve güvenliği tehdit edecek 26 riskler hakkında bilgi sahibi olacaktır. Çalışanlara gerekli kişisel koruyucu ekipmanlar sağlanacak ve düzenli eğitimlerle iş ve iş güvenliği ile ilgili bilgi verilecektir. Kamp sahaları da çalışanların tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde gerekli tesislerle donatılacaktır. Proje kapsamında 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanununa göre çalışmalar yürütülecektir. İlgili kanun kapsamında yapılacak tüm çalışmalarda risk değerlendirmesi yapılacak ve TEİAŞ tarafından uygulaması denetlenecektir. Ayrıca proje kapsamında yürütülen faaliyetler TEİAŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ve Yönetmeliğin eki olan İSG politika ve prosedürlerine göre gerçekleştirilecektir. Çalışanların mesleki ve İSG eğitimleri, Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) ve İSG malzemeleri, saha çalışmaları, kimyasallarla çalışma, yüksekte çalışma, İSG denetimleri, periyodik sağlık muayeneleri, iş kazaları ve ramak kala olay bildirimleri gibi konularda hazırlanmış prosedürleri bulunmaktadır. TEİAŞ’ın faaliyet alanı çok tehlikeli işler sınıfında olup, çalışmalarında İSG önceliklerindendir. TEİAŞ’ın temel amaçlarından biri iş kazalarını bilimsel olarak kabul edilebilir sınırların altına çekerek çalışanlarını oluşabilecek tüm risklerden korumaktır. TEİAŞ, İSG Politikası’na göre, çalışanları, alt yüklenicileri, ziyaretçilerin ve iş yer dışında çalışan TEİAŞ personelinin yürürlükte olan İSG mevzuatına uygun olarak her türlü tedbiri almayı, araç gereç ve kişisel koruyucu ekipmanları bulundurmayı ve kullanılmasını sağlamayı taahhüt eder. Çalışmalara başlamadan önce risk değerlendirmesi yapılarak iş kazası ve meslek hastalığı doğurabilecek durumları tespit etmeyi ve ortadan kaldırmayı ve TEİAŞ sorumluluğundaki sahalarda alınan İSG tedbirlerinin uygulanmasını izlemeyi ve böylelikle kurulmuş İSG Yönetim sisteminin sürekliliğini sağlamayı hedeflemektedir. TEİAŞ sorumluluğu altında bulunan Dünya Bankası finansmanlı proje sahaları ile ilgili İSG performansı TEİAŞ ilgili Bölge Müdürlükleri tarafından izlenecek ve TEİAŞ’a ve Dünya Bankası’na raporlanacaktır. Bu raporlarda KKE kullanımı, uyarıcı levhalar hakkındaki saha gözlemleri, İSG eğitim kayıtları, tatbikat kayıtları, risk değerlendşrme uygulamaları, acil durum eylem planı güncellemeleri, ve kayıp zamanlı iş kazaları istatistikleri (LTIFR) gibi bilgiler yer alacaktır. Raporlamalar üçer aylık periyotlarda yapılacaktır. 27 Tehlikeli maddeler: Mevcut durumda, yakıt doldurma ve araç bakımı işlerinin inşaat sahasında gerçekleştirilmesi planlanmamaktadır. Ancak, inşaat sahalarında ağır vasıta kullanılması durumunda böyle bir ihtiyaç söz konusu olabilir. TEİAŞ ve alt yükleniciler bu faaliyetler kapsamında kullanılacak olan tehlikeli maddelerin depolanması ve kullanımı ile ilgili gerekli önlemleri alacaktır. Ayrıca, acil durum yönetim planları kapsamında olası senaryolara kimyasal dökülmesi ve diğer olası tehlikeli madde kazaları da eklenerek gerekli ekipman sahada her zaman hazır bulundurulacak ve ilgili tatbikat çalışmaları yapılacaktır. Atık yönetimi: İnşaat sırasında atık duruma geçen malzemelerin ulusal mevzuat ve DB kriterleri ile uygun olarak depolanması ve nihai bertarafının sağlanması gerekmektedir. Üst toprak tabakası inşaat aşaması sonrasında rehabilitasyon çalışmaları kapsamında kullanılacağı için, buradan kaynaklı bir hafriyat atığı beklenmemektedir. Ancak kazı malzemesinin ihtiyaçtan fazla olması durumunda ilgili kurumlarla iletişime geçilerek ihtiyaç fazlası hafriyatın uygun şekilde bertarafı sağlanacaktır. Hafriyat atıklarının yanında, evsel ve tehlikeli katı atıkların da oluşması beklenmektedir. Söz konusu atıklar, ulusal mevzuat ile uyumlu olarak inşaat ve kamp sahalarında ayrı ayrı depolanacak ve lisanslı tesislere taşınması ve bertarafı sağlanacaktır. TEİAŞ ve alt işveren, lisanslı tesislerle irtibatın ve tüm atıkların ulusal mevzuat ve DB kriterleri çerçevesinde geri kazanımı/bertarafının sağlanmasından sorumludur. Doğal Yaşam Alanları ve Flora&Fauna: Alt-projelerin yerleri ve ayakizleri doğal yaşam alanları da göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir. Bu kapsamda ilgili çevresel ve sosyal değerlendirme çalışmalarında, proje sahalarından etkilenebilecek ulusal ve uluslararası koruma statüsüne sahip doğal yaşam alanları değerlendirilecek, proje ayakizinin bu alanlara olabilecek potansitel etkileri araştırılacak ve olumsuz etkilerin önlenmesi/minimize edilmesi için gerekli önlemler belirlenecektir. Ayrıca, bu önlemlerin izleme çalışmaları da söz konusu dokümanlarda listelenecektir. Proje kapsamında herhangi bir kritik habitata olumsuz etkisi olabilecek alt-projelerin finanse edilmesi söz konusu değildir. Benzer şekilde, proje faaliyet alanlarında bulunan flora ve fauna türleri belirlenecek, olumsuz etkilenebilecek türler üzerinde inşaat ve işletme faaliyetlerinden kaynaklanan etkilere ve etkilerin 28 önlenmesi/minimize edilmesi için alınması gereken önlemler ve izleme çalışmalarına ilişkin bilgilere ilgili çevresel ve sosyal etki değerlendirme çalışmalarında yer verilecektir. Altyapı: İnşaat çalışmaları kapsamında mevcut yollar kullanılacaktır. Ağır makinelerin yol açtığı trafik sebebiyle yol yüzeylerinde olası hasarlar inşaat yüklenicisi tarafından rehabilite edilecektir. İnşaat faaliyetlerine bağlı, özel araziler üzerindeki altyapı elemanlarına herhangi bir hasarın söz konusu olması durumunda, etki azaltma önlemleri yüklenici tarafından uygulamaya konulacaktır. İnşaat çalışmaları kapsamında kurulacak olan kamp sahalarının altyapı gereksinimleri mevcut kamu altyapılarına etki etmeden ayrı olarak giderilecektir. Bu nedenle, yerel altyapı tesislerine projenin etkisi önemsiz olarak düşünülmektedir. Arazi edinimi: Projenin gerçekleştirilmesi için herhangi bir fiziksel yeniden yerleşim öngörülmemektedir. Arazi ediniminden ise mümkün mertebe kaçınılması hedeflenmektedir. Ancak, kaçınılmaz olarak arazi gerektiren kimi alt-projelerdeyse TEİAŞ, WB OP 4.12 uyarınca hazırlanmış olan AEPÇ'ne uyugun olarak gerekli önlemleri alacaktır. Proje için öngörülen ekonomik yeniden yerleştirme kapsamında kamu arazilerinin asgari düzeyde de olsa fiziksel olarak yer değiştirmesi söz konusu olacaktır. İnşaat çalışmalarına bağlı olarak geçici ya da kalıcı olarak bazı proje bileşenleri için arazi alımı ihtiyacı doğar ise bu durumlarda, küçük de olsa geçim kaynakları kaybı söz konusu olabilir. Proje prensipleri kapsamında, özel mülkiyetler ve tarım arazileri mümkün olduğunca göz ardı edilerek devlet arazileri kullanılmaya çalışılacaktır. Özel mülkiyetlerin kamulaştırılmasından kaçınılamadığı hallerde kamulaştırma ihtiyacı doğacak olursa, TEİAŞ tarafından hazırlanacak olan SAEP çerçevesinde işlemler yürütülecektir. Taşınmazlar ve geçim kaynakları: Proje için seçilen alanlar kişi yaşam alanı olmamakla birlikte bazı alanlarda geçmiş kamulaştırmadan ötürü asgari düzeyde de olda hem ekonomik geçim kaybı etkisi hem de fiziksel olarak yer değiştirmeyi öngörmektedir; bu da binalar veya diğer yapılar üzerinde kayıplara yol açmıştır. Bu aşamada öngörülmemekle birlikte, ihtiyaç hâsıl olması durumunda, arazi edinimine bağlı çok küçük de olsa tarım alanlarının kaybı söz konusu olabilir. Proje tasarımı mevcut yolların takip edilmesini ve erişim yolu olarak mevcut yolların kullanılmasını öngörmektedir. Proje için gerekli olan arazinin durumu ve arazi kullanımına bağlı olarak, ekonomik değeri olan mevcut ürün ve ağaçların kaybı söz konusu 29 olabilir. Bazı alt projelerin inşaat alanının tarımsal amaçlı kullanımından dolayı proje faaliyetlerinin araziye dayalı geçim kaynaklarını da etkilemesi muhtemeldir. Yerel istihdam ve satın alma: İnşaat çalışmaları süresince gerekli olan işgücü mümkün olduğunca projeden etkilenen halktan sağlanmaya çalışılacaktır. Ancak, projenin teknik yapısı ve bölgede ki halkın beceri ve eğitimlerinin bu yapıya uygun olmayabileceği göz önünde bulundurularak, uygun işgücü bölgesel ya da ulusal olarak da tedarik edilebilecektir. İnşaat faaliyetleri, aynı zamanda geçici olarak yerel ürünlerin ve hizmetlerin alımına sebep olacağından, olumlu bir ekonomik etkisinin de olması beklenmektedir. İnşaat makine ve ekipmanlarının, inşaat malzemelerinin alımı ile ulaşım, yemek hizmeti, çamaşır, gıda sağlama, güvenlik gibi hizmetler mümkün olan her koşulda yerel tedarikçilerden sağlanacaktır. Çiftçiler, bölge halkı ve hassas grupları da içeren diğer paydaşlar: Proje inşaat faaliyetlerinin tarım amaçlı kullanılan kırsal alanlara denk gelmesi durumunda, tarım işçileri (yani mevsimlik ve gündelikçi işçiler) ve tarımsal faaliyetlerde yer alan kadınlar da projeden etkilenebilecektir; çünkü proje sulama, ekim ve hasat için işgücü talebini sınırlı bir süre ile bile olsa sınırlayabilir. Mevsimlik işçiler, aileleri ile birlikte hareket etmekte ve tarımsal faaliyetlere aileleri de katılmaktadır. Mevsimlik işçilere ihtiyaç duyulan söz konusu proje alanında, çocuklar ücretli olarak çalışmamakta, sadece ailelerine yardım etmektedir. Bu tür bir çalışma şekli, zorla çalıştırma olarak değerlendirilmemektedir. Nitekim, ulusal mevzuat çocuk işçiliğinin en kötü şekillerini yasaklamaktadır. Bu sebeple zorla ve çocuk işçi çalıştırılması durumları öngörülmemektedir. Denizaltı kablosu ve interfacelerin inşaat faaliyetleri sırasında, yerel balıkçılık faaliyetleri kısa bir süreliğine projeden olumsuz etkilenebilecektir. Söz konusu potansiyel etkiler inşaat çalışmalarından önce başlamak üzere proje süresi boyunca değerlendirilecek ve bu değerlendirmenin sonucuna göre gerekmesi durumunda gerekli etki azaltıcı önlemler alınacaktır. Proje sırasında hassas grupların tespit edilmesi durumunda, bu grupları da içeren tüm proje paydaşları ile proje etkileri, inşaat programı ve projeden etkilenen kişilerin projeye bağlı arazi ya da geçim kaynağı kaybından dolayı hak kazanacakları tazminatlar ile ilgili bilgilendirmek için istişareler yapılacaktır. Cinsiyet etkisi: Kadınlara, arazi sahipliği ya da kiracı olarak herhangi bir yasal sınırlama yoktur. Özellikle kırsal alanda yürütülecek faaliyetlerde tarımda aktif rol alan kadın hak 30 sahiplerinin de proje için yapılacak olan her türlü istişarede yer alabilmeleri ve eşit şartlarda bilgilendirilmeleri için TEİAŞ ve yüklenici firmalar gerekli önlemleri alacaktır. TEİAŞ, alt projelerde projeden etkilenen kadın hak sahiplerini, izleme raporlarında temin edeceği çeşitli verilerde ayrıştırarak izleyecektir (ör. Projeden etkilenen kadın sayısı, iştişare toplantılarına katılan kadın sayısı, kadınlardan gelen şikeyetler vs.) Çalışma koşulları, işçi akını ve çocuk işçiliği: Alt projeler için bir kamp sahası kurulacaktır. Kamp sahasının mümkün olduğu kadar az alanda, yerleşim yerlerinden uzak, etkileşimi en aza indirecek şekilde yerleştirilmesi sağlanacaktır. Kamp sahaları su, elektrik, kanalizasyon ve haberleşme ağı gibi altyapı tesisleri ile donatılacaktır. Bu sektörde kamp sahalarında genellikle erkekler bulunmakta olup, kadın işçiler ya ziyaretçi veya sözleşmeli olarak gelip gitmektedir. Ancak, yükleniciler kamp imkanlarının gerekli hijyen ve güvenlik önlemleriyle birlikte kadınlar için de erişilebilir olmasını sağlayacaktır. Kamp sahaları yol ağı ile ulaşılabilir olacak ve mümkün olduğunca mevcut yollar kullanılacaktır. Konaklamanın proje sahalarında sağlanması durumunda, TEİAŞ yüklenicilerin davranış kurallarını oluşturmasını ve vatandaşla iletişim kurulması ile ilgili işçilerin çalışmaya başlamadan önce eğitim almasını sağlayacaktır. Proje sahalarında kullanılacak olan tesislerin (sağlık tesisleri ve kantin gibi) DB standartları ile uyumlu olacaktır. Proje, uluslararası çalışan standartları ile ILO standartlarına taraf olarak uyumlu olan Türk İş Kanunu ile tam uyumlu olacaktır. Böylece, çocuk işçiliği, zorla çalıştırma ve ırk ve cinsiyet ayrımcılığına müsamaha gösterilmeyecektir. SF6: Yüksek dielektrik dayanım ve termal kararlılığa sahip, toksik olmayan, atıl, yalıtkan, soğutucu, renksiz, kokusuz ve yanıcı olmayan bir gazdır. Moleküler ağırlığı havadan 5 kat ağır olan SF6 gazı bilinen ağır gazlardan birisidir. 50 Hz ve 1 barda dielektrik dayanımı hava ve azota göre 2,5 / 3 kat daha yüksektir. Basıncın artmasıyla bu değer de artar ve 3 barda trafo izolasyon yağının dielektrik dayanımını aşmaktadır. SF6 gazı elektronegativitesi sayesinde mükemmel ark söndürme yeteneğine sahiptir. Kesme işlemi sırasında oluşan ark sonucu ortam ısındığı için SF6 gazı ayrışır ve ortaya kükürt ve flor atomları çıkar. Yüksek elektronegatif özellikteki flor atomları ortamdaki serbest elektronları yakalar ve ark akımı sıfıra yaklaşır. SF6 gazı, kesme işlemi sonrasında ısınıp (2000 31 °C) soğuduktan sonra dahi flor ve kükürt iyonları SF6 gazına dönüşmek üzere tekrar birleşir. Böylece dielektrik ortam tekrar eski haline gelir. Kimyasal olarak son derece kararlı olan SF6 gazı kesici ayırıcı gibi teçhizatlarda kullanıldığı gibi GIS Trafo Merkezlerinde tesis edilen GIS teçhizatında da kullanılmaktadır. Saf halde zehirli olmayan ve güvenilir bir çalışma ortamı sebebiyle SF6 gazı tercih edilmektedir. SF6 gazı havadan 5 kat ağır olduğundan atmosfere salındığında çukur yerlere dolma eğilimindedir. %20 oksijen ve %80 SF6 karışımının olumsuz bir etki yaratmadan solunabilmesi mümkündür. SF6 gazı kaçağı olduğu durumda zeminde biriken SF6 gazından korunulmalıdır. Kapalı alanlarda yüksek miktarda SF6 gazı kaçakları oksijen yetersizliği sebebiyle personel için boğulma tehlikesi yaratabilir. Bu durumda kirlenmiş alanın havalandırılması ve kirlenmiş bölgenin terk edilerek tekrar girilmeden önce kişisel koruyucu donanımın kullanılması gerekmektedir. Oluşan ark sonucu ortama yayılan bozulmuş ve çürümüş SF6 gazı zehirleyici etki gösterebilir. Bu durumda SF6 gazlı çalışmalarda iş güvenliği kurallarına uyulmalıdır. Ayrıca, atmosfere salınan 1kg SF6 normal orta sınıf benzinli bir araba ile 120.000 km (km başına yaklaşık 185 g CO2 emisyonu) gibi doğal olmayan sera etkisini etkiler. SF6 emisyonlarından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Belirli işlevleri yerine getirmek için gereken SF6 miktarları en aza indirilmelidir. Kültürel varlıklar: Proje alanında ve yakınlarında tescil edilmiş Doğal ve Arkeolojik Sitler tespit edilecek, bu alanlarda ilgili Kanun ve yönetmelikler çerçevesinde çalışma yapılacaktır. Proje kapsamında, belirlenen ya da belirlenecek olan koruma alanlarında kesinlikle çalışma yapılmayacaktır. Bu amaçla, söz konusu alanlar şeritler ile çevrelenecek, uyarı levhaları yerleştirilecek ve çalışanların bu kısımlara erişimi engellenecektir. Projede söz konusu önlemlerin alınması durumunda kültür ve tabiat varlıklarına önemli bir etki öngörülmemektedir. 32 İnşaat safhasında rastlantısal bulgular için Türk mevzuatına uygun rastlantısal bulgular prosedürü oluşturularak, söz konusu durum halinde ilgili makamlarla iletişime geçilecek ve mevzuatın uygulanması sağlanacaktır. Denizaltı kabloları ve interfaceler: Denizaltı kabloları ve interface çalışmaları ile ilgili öngörülen etkiler atık oluşumu, hidroloji, flora&fauna, habitat, koruma alanları, hava kalitesi, gürültü ve titreşim, trafik, peyzaj, deniz tabanı jeolojisi ve denizsuyu kalitesi üzerine olan etkiler olarak sıralanabilir. Söz konusu etkilerin çoğunluğu klasik inşaat işleri ile ilintili olmakla birlikte, uygun etki azaltma yöntemleri ile minimize edilebilir etkilerdir. Bunun yanında, denizaltı kablolarının serilmesi sırasında deniz tabanı morfolojisinde sadece denizlatı kablosu güzergahında fiziksel hasarlar görülebilecektir. Bunun yanında, deniztabanında düşük seviyede de olsa gürültü ve titreşim etkisi görülebilir. Denizel flora ve fauna türleri üzerinde güzergah çalışmalarından kaynaklanan gürültü, titreşim ve bulanıklık gibi etkiler görülebilecektir. Sediman ve denizdibi canlıları da, denizlatı kablo güzergahı inşaat çalışmaları sırasında olumsuz etkilenebilecektir. Yine denizaltı kablo inşaat çalışmaları sırasında, deniz trafiği aksayabilecektir. İnşaat çalışmaları kaynaklı sediman oluşumu gözlenebilir ve bulanıklık artabilecektir. Ancak, deniz suyundaki bulanıklık seviyelerinin inşaat çalışmalarından kısa süre sonra eski haline dönmesi beklenmektedir. Bunun yanında, deniz trafiği ve diğer potansiyel kazalardan kaynaklanabilecek petrol, yağ, kimyasal dökülmesi gibi deniz suyu kalitesini etkileyecek olumsuz faktörler olabilecektir. Söz konusu etkilerin tümü göz önünde bulundurulmuş olup, uygun etki azaltma yöntemleri ile etkilerin minimize edilebileceği öngörülmüştür. Önerilen proje faaliyetlerine ilişkin etkiler, etki azaltma önemleri ve izleme gereklilikleri, Ek-B’de “Örnek Etki Azaltma ve İzleme Tablosu” olarak ayrıntılı bir şekilde sunulmaktadır. Bu örnek tablo yol göstericisi olarak kullanılmalı ve alt proje ÇSYP’leri sahaya özgü olmalıdır – ilave/daha az etki azaltma ve izleme gereklilikleri içerebilir. Gönülsüz Yeniden Yerleşim’e ilişkin politikaya (OP 4.12) konu etkiler önceden belitildiği üzere ayrıca proje için hazırlanmış olan AEPÇ’de tartışılmıştır. 33 Alt projeler için hazırlanan çevresel ve sosyal değerlendirme dokümanları, anahatları ve Fiziksel-Kültürel Kaynaklar (OP 4.11) ve Doğal Habitatlar (OP 4.04) ile ilgili etki değerlendirmesini içermelidir. Bu, projenin irtifak hakkında veya projenin etki alanı içinde kültürel mirası bulunması durumunda, Türk kanun ve yönetmeliklerine göre bir gereklilik olmamasına rağmen, ÇSD’nin varlığın hassasiyetine, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile TEİAŞ arasındaki yazışmalara, olası etkilere, belirlenen önleme tedbirlerine ve izleme düzenlemelerine değinmesini gerektirir. Chance-find (buluntu) prosedürleri için, DB politikaları ile uyumlu olduğundan ulusal mevzuat kullanılabilir. Kısaca, kazı sırasında tarihsel, kültürel veya arkeolojik varlık ile karşılaşılırsa, alandaki çalışma durdurulmalı ve İl/Belediye Kültür Müdürlükleri hemen bilgilendirilmelidir. Hiç kimse parçaları yerinden oynatmaya veya alanı bozmaya izinli değildir: bu tür faaliyetler, kovma veya sözleşme iptaline neden olur. İnşaat çalışmaları teftişten ve yetkililer tarafından yazılı onay verilmesinden sonra yeniden başlatılacaktır. Tarihi alanda olup olmamalarına bakılmaksızın tüm alt projeler için tüm alt proje ÇSED/ÇSYP/Önleme Planı/Kontrol Listesi kültürel ürünlerin kazara keşif veya şansla bulunmasının yönetimi için prosedürleri ve sorumlulukları içerecektir. 380 kV Lapseki - Sütlüce Denizaltı Kablo Projesi toplantılarının ilanı 17 Temmuz 2011 tarihinde ulusal Star Gazetesi, 11 Temmuz 2011 tarihinde yerel Lapseki Gazetesi (Lapseki ilçesi) ve 16 Temmuz 2011 tarihinde yerel Ay Yıldız Gazetesi’nde ( Gelibolu ilçesi) yayımlanmıştır. 380 kV Lapseki - Sütlüce Denizaltı Kablo Projesi için halkın katılımı toplantısı, 27.07.2011 tarihinde Lapseki ilçesi’nde saat 10.30’da Lapseki Belediyesi Toplantı Salonunda ve Gelibolu ilçesinde saat 18.00’da Sütlüce Köyü Kıraathanesinde gerçekleştirilmiştir. Bu sebeple, 380 kV Lapseki 2- Sütlüce 2 Denizaltı Kablo Projesi için halkın katılımı toplantısı aynı yörede ve yaklaşık 1 km mesafede olması ve yakın yerleşimlerin aynı olması sebebiyle gerekli görülmemiştir. 380 kV'luk Lapseki 3 - Sütlüce 3 Denizaltı Kablosu ve İzmit Körfez Geçişi Denizaltı Kablosu için TEİAŞ tarafından deniz tabanı jeolojisi, deniz habitatı (flora, fauna) ve deniz suyu 34 kalitesi üzerine etkileri araştırmak için denizaltı araştırması yaptırılacaktır. Çalışmada bentik faunanın yanısıra aquatik flora ve fauna verileri de yer alacaktır. Doğal yaşam alanları ile ilgili hususlar hazırlanacak olan ÇSED ve ÇSYP’lerde ayrıntılandırılacaktır. TEİAŞ, alt projeler için Türk veya (daha katı olan) Dünya Bankası standartlarını kullanacaktır. Bu standartlar aşağıdaki noktalarla temelde ilişkilidir ancak bunlarla sınırlı değildir:  Çevresel ve sosyal etki değerlendirme  Katı ve tehlikeli atık yönetimi  Gürültü seviyeleri (inşaat sırasında)  Taban seviyesinde (iletim/dağıtım) veya çit çizgisinde (trafo merkezleri) elektrik ve manyetik alan yoğunlukları  Poliklorobifenillerin (PCB) herhangi bir ekipman (örneğin trafolarda, kondansatörlerde) veya yedek parça alımında kullanılması yasaktır. PCB ve PCT kullanımı söz konusu değildir.  Geçiş hakkı seçimi  Çevresel denetleme  Sağlık ve güvenlik  Alan temizliği  Kültürel miras  Doğal habitatlar Yukarıda belirtilen konularla ilgili kriter ve standartlar ve diğer ilgili konular Türk Mevzuatında, Dünya Bankası Kirlilik Önleme ve Azaltma Elkitabında ve Dünya Bankası Grubu Çevresel Sağlık ve Güvenlik Rehberinde (DBG ÇSG Rehberi) bulunabilir. Bu konularla ilgili Türk Mevzuatı gerekliliklerine tamamen uyulmalıdır. Eğer Türk Mevzuatında hiçbir st andart veya gereklilik yoksa veya Dünya Bankası’nın standartları daha katı ise, inşaat ve işletimde DB standartları kullanılır. Bu konularla alakalı ana Dünya Bankası belgeleri, Dünya Bankası’nın websitesinden ulaşılabilecek olan Banka Güvenlik Politikaları, ÇD Kaynak Kitabı ve 35 Güncellemeleri ve yukarıda bahsedilmiş olan Kirlilik Önleme ve Azaltma Elkitabında ve Çevresel Sağlık ve Güvenlik Rehberidir. 3.2 Paydaş Katılımı ve Bilgilendirilmesi TEİAŞ’ın paydaş katılımını sağlamadaki amacı, potansiyel olarak projelerden etkilenecek taraflar veya proje ile bir şekilde ilgisi bulunan taraflar (paydaşlar) arasında sürekli bir karşılıklı etkileşim sürecinin oluşturulmasını desteklemektir. Bu süreç, tüm proje ömrü boyunca (tasarım, inşaat öncesi, inşaat, işletme, işletmeden çıkarma) çeşitli faaliyetlerin ve araçların kullanılması yoluyla tüm proje paydaşlarının aktif katılımını arttırmaya yönelik sağlam bir katılım sürecinin oluşturulmasını sağlamaktadır. Bu sayede, projeden etkilenen kişiler ve diğer paydaşlar arasında zamanlı bir şekilde sürekli diyalog sağlanır ve bu grupların görüş ve endişelerini dile getirmek için eşit ve yeterli fırsata sahip olmaları sağlanır. Bu projede TEİAŞ paydaş katılımında şu hususları dikkate alacaktır:  Projenin tüm ilgili paydaşlar ile yapıcı bir ilişki kuracak ve sürdürecek bir paydaş iletişimi gerçekleştirmek  Projeye yönelik paydaş ilgisinin ve desteğinin seviyesini değerlendirmek ve proje tasarımında ve çevresel ve sosyal performansın değerlendirilmesinde proje paydaşlarının görüşlerinin dikkate alınmasını sağlamak  Proje ömrü boyunca projeden etkilenen taraflar ile potansiyel olarak etki yaratabilecek konularda etkili ve kapsayıcı bir katılım sürecini desteklemek ve bunun için gerekli araçları sağlamak  Çevresel ve sosyal riskler ve etkiler hakkındaki teknik ve kültürel açıdan anlamlı proje bilgilerinin zamanlı bir şekilde, anlaşılabilir ve erişilebilir bir formatta açıklanmasını sağlamak  Projeden etkilenen taraflara sorunlarını ve şikayetlerini iletebilmeleri için erişilebilir ve kapsayıcı bir geribildirim mekanizması sunmak 36 Etkili paydaş katılımı, proje faaliyetleri gerçekleştirebilmek için bir “sosyal ruhsat” sunar, TEİAŞ ile paydaşlar arasında karşılıklı güven, saygı ve şeffaf iletişim temeline dayanır. İyi oluşturulmuş bir paydaş katılım süreci karar verme sürecini iyileştirmenin yanı sıra maliyet ve riskler yöneterek proje performansını yükseltir, çatışmaları önler ve kurumsal politikayı iyileştirir, yönetişime proje uygulaması ve etkileri hakkında sürekli geri bildirim sağlar ve paydaş etkileşimlerinin yönetilmesini sağlar. TEİAŞ bu projede, ilgili paydaşları şu şekilde tanımlamıştır: İlgili Kamu kurumları, Valilik, Belediyeler, ile projeden etkilenen halk. ÇSYP veya ÇSED gerektiren Kategori B projeleri ile ilgili halkın bilgilendirilmesinin belirli zaman dilimiyle sınırlandırılmaması amacıyla, bugüne kadar olduğu gibi TEİAŞ Grup Müdürlükleri ile koordineli çalışılarak planlanan projeyi anlatan broşürler dağıtılmalı, muhtarlıklara iletişim bilgileri bırakılarak, en az 15 gün süreyle halkın görüş ve önerilerinin toplanması sağlanmalı, olması halinde görüş ve önerilerle beraber tüm bu hususlar ÇSYP’de yer almalıdır. Projeye ilişkin bilgiler broşür veya gazete ilanları ile halka duyurularak, ilgili muhtarlıklarda görüş ve önerilerin iletilebileceği bilgisi paylaşılmalıdır. Böylelikle görüş ve öneri bildirilmesine ilişkin zaman sınırlaması ortadan kalkarak daha geniş bir zaman içerisinde halkla iletişim kolaylaştırılmalıdır. Gerektiği durumlarda halkın bilgilendirilmesi için detaylı toplantılar da planlanmalıdır. Alt projelerin taslak ÇSYP (veya ÇSED) dokümanları hazırlandıktan sonra, projeyi anlatan broşürler ile birlikte ilgili muhtarlıklara bırakılacaktır. Aynı zamanda TEİAŞ’ın web sayfasında şu şekilde bir metin yayınlanacaktır: ‘TEİAŞ X projesi ile ilgili broşür ve/veya taslak ÇSYP dokümanını X muhtarlığında görüşe açılmıştır, yorumlarınızı, fikirlerinizi direk sahada muhtarlığa, ilgili TEİAŞ İletim ve Tesis İşletme Grup Müdürlüğüne veya TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığına iletebilirsiniz. Dokümanı bu web sayfasından da indirebilirsiniz’. 37 Ayrıca, dokümanların web sayfasında yayımlandığına dair TEİAŞ kurumsal sosyal medya hesaplarında duyuru yapılacaktır. Bu sayede proje hakkında görüşü olan paydaşlar (kamu kurum ve kuruluşları, STKlar, yore halkı, üniversiteler, vb.) kolayca TEİAŞ’a ulaşabilecek ve proje veya ÇSYP ile ilgili daha detaylı bilgi almak ve/veya toplantı talep etmek isterlerse bu taleplerini gerçekleştirebileceklerdir. Paydaş istişare toplantısı TEİAŞ tarafından 25 Ekim 2019 tarhinde Ankara'da gerçekleştirilmiştir. KGM ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlükleri görevlileri de toplantılara katılmışlardır. Toplantıda, REIP-AF kredi paketi kapsamında hazırlanmış olan çerçeve belgeler ile planlanan projelerin çevresel ve kamulaştırma süreçleri ve çevresel ve sosyal belgeler sunulmuştur. Paydaş katılım toplantı tutanakları, katılımcı listeleri ve fotoğraflar Ek-D'de yer almaktadır. Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığınca toplantıya katılanlara YEEP-EF projesi için hazırlanan çerçeve doküman ve TEİAŞ projelerinin dahil olduğu DB politikaları hakkında sunum yapıldı. Toplantıda;  YEEP-EF paketine dahil olan projeler ve projeler için hazırlanacak ÇSYP ve ÇSED raporlarından  İzmit’te halkın katılımı toplantısı düzenleneceğinden  DAK projeleri için deniz altı flora fauna çalışması yaptırıldığından  Ulusal mevzuat kapsamındaki projeler için ÇED Yönetmeliği gereğince “ÇED Gerekli Değildir” kararlarının alındığından  Projelerin inşaat ve işletme aşamalarında her türlü güvenlik, çevresel ve sosyal tedbirin alınacağından,  Projelerin inşaat süreleri boyunca her 3 ayda bir yüklenici tarafından uygulama raporları hazırlanacağından ve TEİAŞ Bölge Müdürlüklerince yerinde kontrolünün sağlanmasının ardından Genel Müdürlükçe tetkik edileceğinden, 38  Projelerle ilgili her türlü öneri ve şikayet için TEİAŞ iletişim yollarının sahada halkın erişimine sunulacağından,  Çerçeve dokümanın nihai halinin TEİAŞ ve DB web sitelerinde yayımlanacağından toplantıya katılan paydaşlara bahsedildi. Planlanan projelerin uydu görüntüleri paydaşlar ile paylaşıldı. 3.3 Şikayet Mekanizması Şikâyetlerin bildirilmesi için kullanılan ulusal şikayet sistemine (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) ek olarak TEİAŞ’ın halihazırda bir şikayet sistemi (Çevre Sosyal Yönetim Planı Uygulama esnasında kullanılan şikayet kutuları) bulunmaktadır. Mevcut projede TEİAŞ bugüne kadar hem yazılı hem telefonla bölge müdürlüklerine gelen şikayetleri kayıt altına almış ve Dünya Bankası’na bildirmiştir. Benzer şekilde, TEİAŞ proje uygulaması sırasında alt projelerle ilgili şikayetlerin toplanmasına, ele alınmasına ve çözülmesine yönelik düzenlemeler yapacaktır. Projeden etkilenen insanların projenin hem çevresel hem de sosyal etkileri ile ilgili olarak ileteceği endişeler, talepler ve şikayetler, şikayet mekanizması yoluyla ele alınacaktır. Arazi edinimi gibi inşaat öncesi çalışmalar (arazi toplulaştırma, arazi edinimi, vs.), inşaat programı ve projenin şikayet mekanizmasına nasıl ulaşılabileceği ile ilgili bilgiler istişareler ve diğer katılım etkinlikleri, TEİAŞ’ın resmi web sitesi, ilgili bölge müdürlükleri, ve etkilenen topluluklara açıklanacaktır. Herhangi bir zorunluluk söz konusu olmadığı halde, kolaylık sağlama amacıyla Ek C’de bir Şikayet Formu hazırlanmıştır. Şikayet mekanizması vasıtası ile alınan tüm şikâyet ve endişe ve öneriler önceden tanımlanmış bir zaman diliminde arşivlenecek ve çözüme kavuşturulacaktır. Şikayetlerin istatistikleri düzenli olarak DB’ye bildirilecektir. Bu ÇSYÇ paydaş katılımı toplantısı öncesinde inceleyip görüş bildirebilmesi için TEİAŞ tarafından 23.10.2019 tarihinde yayınlanmıştır. Daha sonra, paydaşlardan alınan görüşler ÇSYÇ’ye yansıtılarak ve üzerinde anlaşmaya varılan versiyon yukarıda belirtilen mecralarda kamuoyuna açıklanacaktır. ÇSYÇ’ye benzer şekilde, alt projelere özel çevresel ve sosyal 39 değerlendirme dokümanlarında da halkın bilgilendirilmesi ve ilgili paydaşların halkın katılımı toplantıları öncesinde inceleyip görüş bildirebilmesi için hem İngilizce hem de Türkçe olarak hazırlanacak ve zamanlı bir şekilde yayınlanacaktır. Haktan alınan görüşler doğrultusunda sahaya özel ÇSD dokümanları revize edildikten sonra, nihai versiyonları da kamuoyunun incelemesine açılacaktır. Projenin inşaatı süresince herhangi bir durumda TEİAŞ’a ulaşılabileceği gibi sahada da bulundurulacak şikayet/öneri kutularına talepler yazılı olarak bırakılabilecektir. Örnek şikayet formları bu ÇSYÇ’nin Ek’inde sunulmuştur. TEİAŞ, kredi anlaşması öncesi planladığı halkın katılımı toplantıları ve tahmini zamanlamaları: 1) Sütlüce Halkın katılım toplantısı 2) İzmit Halkın katılımı toplantısı Bunların dışında proje süresince TEİAŞ, düzenli olarak halk ve paydaşlarla istişarelerde bulunacak ve gerektiğinde fiziki toplantı düzenleyebilecektir. Müteahhitin inşaat süresince performansının izlenmesi, izleme planında belirtilen sorumlu taraflar tarafından yürütülür. TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi müteahhitin ihale belgelerinde ve ÇSYP ile ilgili şartname performansında nihai kontrolünü yapmada yetkilidir. ÇED raporu durumunda (Türkiye’deki ÇED Yönetmeliğine göre), TEİAŞ, ÇSYP ile uyumluluktan emin olmak için birincil sorumluluğa sahiptir. Ancak, ÇŞB, denetleme ve Türkçe ÇED’in şartlarla uyuşmasını sağlama konusunda nihai sorumlu kurumdur. Dolayısıyla, DB için hazırlanan ÇSD dokümanının ÇŞB için hazırlanan ÇED dokümanından farklı olması halinde, Türkiye’deki mevzuata göre hazırlanan ÇED dokümanında yer alan koşullara uyumun denetlenmesi ve sağlanması hususunda nihai sorumluluk ÇŞB’de olacaktır; TEİAŞ da çalışmaların hem Türkiye’deki mevzuata göre hazırlanan ÇD dokümanına hem de DB ÇSYP/ ÇSED dokümanına göre izlenmesinden sorumlu olacaktır. 40 4. Çevresel ve Sosyal Yönetim için Kurumsal Düzenlemeler Yukarıda açıklandığı üzere, DB Koruma Önlem Politikaları uyarınca inşaat alanına özel değerlendirme yapılacak ve saha özelinde ÇSD’ler hazırlanacaktır ve bunların hazırlanması esas olarak TEİAŞ’ın sorumluluğunda olacaktır. Bu doküman inşaat ihalelerinin dosyalarında ek olarak yer almalıdır. İnşaat aşamasında, TEİAŞ Çeve ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Bölge Müdürlükleri ile işbirliği halinde, yapılan işlerin ÇSD’de belirtilmiş olan gereklilikleri yansıtıp yansıtmadığından emin olmak için yüklenicinin performansını kontrol edecek ve herhangi bir uygunsuzlukta ana sorumlu olan TEİAŞ’ın bu konuda düzeltme yapması beklenecektir. Bu açıdan, inşaat yüklenicileri ve alanda yapılan kontrollerin üç aylık raporları gerekli görülmektedir. İşletme sırasında, TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı, işletme bölümüne yardımcı olur ve ÇSD’de projenin işletim evresi için belirtilen gereklilikler açısından performansı inceler. TEİAŞ Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı yetkilileri ilgili proje ile ilgili TEİAŞ Bölge Müdürlüklerinin çevresel ve sosyal yönetim performansını inceleyecektir. TEİAŞ, tüm Kategori B alt projeleri için (onaylanan ÇSD’ye uygun olarak) hazırlanan İzleme Raporlarını incelenmek üzere her üç ayda bir Dünya Bankası’na sunacaktır. 41 Tablo 1. Roller ve Sorumluluklar Sorumlu Taraf Görev/Sorumluluklar Dünya Bankası  ÇSED ve ÇSYP’lerin, AEPÇ ve SAEP’lerin gözden geçirilmesi  Proje’nin DB OP’leri ile örtüştüğünden emin olmak için destek misyonlarının gerçekleştirilmesi  ÇSYÇ’nin ve AEPÇ’nin DB’nin resmi internet sitesinde halka açık hale getirilmesi Yükleniciler  Sahada ÇSED ve ÇSYP’lerin uygulanması, gerektiğinde TEİAŞ ile birlikte ÇSYP’nin güncellenmesi  DB ile müzakere halinde TEİAŞ tarafından tanımlanan ve ihale dokümanlarında kapsanan ilgili kanun ve düzenlemelerin kabul edilmesi ve uygulanması  İnşaat çalışmalarının başlatılmasından önce ÇSYP’lerin paylaşılması  Gerekli durumlarda ‘Rastlantısal Bulgu Prosedürü’nün geliştirilmesi  İnşaat sürecine dair tüm endişe ve şikâyetlerin toplanması ve çözüme kavuşturulması  Şikayet Mekanizması’nın sürekliliğinin sağlanması  ÇSED ve ÇSYP’lerde tanımlanan saha faaliyetlerinin düzenli aralıklarla (günlük, haftalık, aylık, vs.) izlenmesi  TEİAŞ tarafından incelenecek olan ÇSYP uygulama raporlarının (ÇYPUR) hazırlanması TEİAŞ  ÇSYÇ’nin, ÇSED ve ÇSYPlerin, AEPÇ ve SAEP’lerin hem Türkçe hem de İngilizce versiyonların hazırlanması ve paylaşılması ve etkin uygulanması  Proje uygulaması ve fonların yönetilmesi  Fonların kredi sözleşmesinde belirtilmiş olan politika ve prosedürlere uygun olarak uygun harcamalar için kullanılmasının sağlanması  Sonuç göstergeleri için İzleme ve Değerlendirme birimi aracılığıyla (gerektiğinde dış kaynak kullanarak) sahadan veri toplanması, toplanan verinin kalitesini kontrol edilmesi ve sonuçların değerlendirilmesi  Projenin ilerleyişinin takip edilmesi ve ilgili devlet kurumları ile DB yönetimine uygulama ilerleyişi, sonuçlar, olası sorunlar ve çözümler konusunda raporlama yapılması  Devlet kurumları ile yapılması ve takip edilmesi gereken yazışmaların yapılması  DB’ye sunulacak olan raporlarda yer alan verilerin gözden geçirilerek onaylanması ve sonuçların değerlendirilmesi  Nakit fon akışlarını takip edebilmek adına ayrı bir muhasebe sisteminin oluşturulması  Paydaşların talep edeceği düzenli raporların hazırlanması için gerekli verilerin hazırlanması  İşe alım faaliyetlerinin PUB üzerinden gerçekleştirilmesi  DB danışmanlığında Proje Operasyonel Kılavuzu’nun hazırlanması  Şikayet Mekanizmasının oluşturulması ve hem il hem de ulusal düzeyde şikâyet ve endişelerin çözüme kavuşturulması  İnşaat yüklenicilerinin belirlenmesi  DB’ye proje kapsamında doğrudan uygulanan güvenlik tedbirlerine uygunluk konusunda raporlama yapılması 42 EK A: ÖRNEK ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM PLANI FORMATI (ÇSYP) Sorumlu Taraf ÇSYP’yi hazırlayan kişi veya kurumun adı, ünvanı ve ÇSYP’nin hazırlanış tarihi belirtilmelidir. Projenin Tanımı Projenin kısa bir tanımı sunulmalıdır. Bu tanım yatırımın içeriğini, yerini ve proje sahasına özel Ek.A’da listelenen önemli özelliklerini (örneğin; yakınında bulunan koruma alanı, tarihi, kültürel veya dini öneme sahip herhangi bir alan vb.) içermelidir. Bunun yanında, kısaca genel arazi kullanım özellikleri (tarım, endüstri vb.) ve en yakın yerleşim merkezleri anlatılmalıdır. Mümkünse, proje alanı harita üzerinde gösterilmelidir. Proje sahasına özgü sosyal ve çevresel veriler kullanılacak ve projeye ilişkin etkiler değerlendirilecektir. REIP-AF kredi paketi kapsamında yer alan projelerden GIS TM’ler için proje özelinde ÇSYP ve YAK ile DAK’lar için ÇSED hazırlanacaktır. Söz konusu dokümanlarda proje yeri, çervesel ve sosyal etkileri, yakın yerleşim vb. bilgiler detaylı olarak verilecektir. Arazi edinimi gereken projeler için de ayrıca OP 4.12 uyarınca, arazi edinim planı ve sadeleştirilmiş arazi edinim planı hazırlanacaktır. 1. ÖNLEMLER PLANI Aşama Konu* Alınacak Önlemler Sorumlu Kurum/Kuruluş** İnşaat      43 İşletme      * İnşaat müteahhitinin sorumluluğunda olan hususlar ihale dokümanlarında belirtilecektir . ** konu ve önlemler projeye özel olacaktır. (projenin yerinin veya güzergahının değerlendirmesi esas alınarak) 44 2. İZLEME PLANI Parametreler Parametreler Maliyet Sorumlu Parametreler Ne Zaman Neden Kurum/Kuruluş İzlenecek Parametreler Nasıl izlenecek- İzlenecek? Aşama parametreler Nerelerde izlenecek/ izleme ölçümlerin Nedir? izlenecek? ekipmanlarının sıklığı / sürekli çeşitleri? ölçüm? İnşaat İşletme NOT: Önlemler planında yer alan her husus için izleme planında ilgili bir madde olacaktır. Örneğin, gürültü önlemler planında belirtilen bir husus ise, gürültü izleme planında yer alan konulardan biri olmalıdır. 45 3. PROGRAM Aşağıdaki faaliyetler için başlangıç ve bitiş zamanları (tercihen grafiksel olarak) belirtilmelidir:  Alınacak önlemler  İzleme 4. KURUMSAL DÜZENLEMELER Konu ile ilgili bölüm aşağıdaki hususların detaylarını içermeli ve organizasyon şemaları ile desteklenmelidir:  Alınacak önlemler ve izleme ile ilgili kurumsal sorumluluk ve prosedürler, bunların çevre yönetimi ile bağlantıları  Çevresel bilgi akışı (raporlandırma-kimden kime ve ne sıklıkta raporların sunulacağı)  Çevre yönetimi ile ilgili karar verme hiyerarşisi (yaptırımlar, cezalara karar verilmesi, kapatma kararı vb.) Kısaca, makul bir çevresel ve sosyal performans sağlanması için izleme verilerinin nasıl kullanılacağı – verilerin kimin tarafından toplandığı, kimin tarafından analiz edildiği, raporları kimin hazırladığı, raporların kime ve ne sıklıkta gönderildiği, o kişinin kendine gelen raporları kime gönderdiği veya bu bilgilerle ne yaptığı – tesisin kapatılması, işletmede değişiklik yapılması ve harcamalarla ilgili kimin sorumlu olduğu tanımlanmalıdır. 5. PROJEDEN ETKİLENECEK GRUPLAR VE YEREL GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR İLE YAPILAN GÖRÜŞMELER ÇED sürecinde yer alan Halkın Katılımı Toplantıları bu kapsamda değerlendirilecektir. Ancak PTD hazırlanacak projeler için aşağıdaki süreç uygulanacaktır. Aşağıdaki hususlarla ilgili kayıtlar sağlanmalıdır:  Görüşmelerin yapıldığı tarihler  Görüşmelerin yapıldığı yerler  Görüşme(ler)ye kimlerin davet edildiği  İsim, Kurum veya meslek, Telefon/Faks/e-posta numaralı/adres (ev ve/veya iş)  Görüşme(ler)ye kimlerin katıldığı 46  İsim, Kurum veya meslek, Telefon/Faks/e-posta numaralı/adres (ev ve/veya iş)  Görüşme/ Gerekmesi halinde Toplantı Programı/Takvimi  Neyin sunulacağı ve kim tarafından sunulacağı  Özet görüşme/ gerekmesi halinde Toplantı Tutanağı (Görüşler, Sorular ve Sunum Yapanların Cevapları). Tutanak toplantıya katılan TEİAŞ personelinin isimlerini de içerecektir  Üzerinde anlaşılan herhangi bir faaliyet veya gerek görülen izleme faaliyeti ile bununla ilgili program 47 EK B. YER ALTI KABLOLARI, DENİZ ALTI KABLOLARI VE TRAFO MERKEZLERİ İÇİN ÖRNEK ETKİ ÖNLEM TABLOLARI ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde inşaat durdurulacak ve ilgili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları’na haber verilecektir. Tesis İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının Kültürel ve tarihi değerler alanına ait koruma kurulundan cevap beklenecektir. Bu sırada herhangi bir Ek maliyet yok Yüklenici başlaması tamamlanması TESİS ÖNCESİ inşaat çalışmasında bulunulmayacaktır. VE TESİS  Alınacak olumlu cevabın ardından inşaat çalışmalarına başlanacaktır.  Tüm gereksiz ekipman ve atıklar ayrı olarak toplanacak ve mümkün olanların Mevcut TM sökümü lisanslı bir geri dönüşüm firması tarafından bertarafı sağlanacaktır. Sözleşme Söküm işlerinin Söküm işlerinin Yüklenici (sadece TMler için)  Asbest içeren materyaller tehlikeli atık bertaraf lisansına sahip firmalar ile dahilinde başlaması tamamlanması bertaraf edilecektir. 48 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Toz ve partikül madde emisyonunda “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’’nin (SKHKKY) Tablo 2.1 belirtilen baca dışındaki yerlerden yayılan emisyonlar için 1,0 kg/saat sınır değeri aşılmayacaktır. Kuru dönemde sulama yapılacaktır.  Savurma yapılmadan doldurma ve boşaltma yapılacaktır. Savurma olmasını engellemek için doldurma ve boşaltma işlemleri bu iş için ayrılmış belli bir alanda yapılacaktır. İşlem sırasında tozumayı engellemek amaçlı su serpme işlemi uygulanacaktır. Ayrıca, çalışanlar, doldurma ve boşaltma sırasında Toz - partikül madde Sözleşme Yüklenici Hafriyat başlangıcı Hafriyat sonu dikkatli davranmaları konusunda uyarılacaktır. Tozuma yapan malzemelerin dahilinde limit bir yükseklikten doldurulup boşaltılması sağlanacaktır. Yükleme ve boşaltma yaparken rüzgar yönü ve şiddeti dikkate alınacaktır.  Kamyonların üstü örtülecek ve hız sınırı getirilecektir. Proje sahasında hız sınırı 30 km/h iken şehir içinde 50 km/h olacaktır.  Kullanılacak tüm araçların egzoz emisyon izinleri olacaktır.  Şantiye alanında çalışan kamyonların lastikleri, alan dışına (cadde) çıkmadan önce yıkanacaktır. 49 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Çalışmalar gündüz 07:00 ve akşam 19:00 saatleri arasında gerçekleştirilecektir. Eğer bu saatler dışında çalışma olacaksa ilgili kamu kurumları ve vatandaşlar daha önceden bilgilendirilecektir.  Yakın yerleşimlerde oturanlar inşaat süresi boyunca bilgilendirilecektir.  Sürekli şantiye gürültüsü (gündüz) 70 dBA (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği) sınır değerine uyulacaktır. İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının Gürültü Ek maliyet yok Yüklenici Bunun sağlanması için Trafo Merkezi etrafı beton koruyucu duvar ve fens ile başlaması tamamlanması çevrilecektir.  Ayrıca, gürültü seviyesinin artması durumunda iş makinelerinin aynı anda çalıştırılmaması, araçların eskimesi ile neden oldukları gürültü seviyesi de artacağından inşaat çalışmalarında mümkün olduğunca yeni araç kullanılması gibi önlemler alınacaktır. Toz ve partikül madde emisyon değeri olan 3 mg/Nm3 (Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği) aşılmayacaktır. Bunu sağlamak için;  Kuru mevsimlerde sulama yapılacaktır.  Savurma yapılmadan doldurma ve boşaltma yapılacaktır. Savurma olmasını engellemek için doldurma ve boşaltma işlemleri bu iş için İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının TESİS Hava Kalitesi ayrılmış belli bir alanda yapılacaktır. İşlem sırasında tozumayı engellemek Ek maliyet yok Yüklenici başlaması tamamlanması amaçlı su serpme işlemi uygulanacaktır. Ayrıca, çalışanlar, doldurma ve boşaltma sırasında dikkatli davranmaları konusunda uyarılacaktır. Yükleme ve boşaltma yaparken rüzgar yönü ve şiddeti dikkate alınacaktır.  Kamyonların üstü örtülecek ve hız sınırı getirilecektir. Proje sahasında hız sınırı 30 km/h iken şehir içinde 50 km/h’tir.  Kullanılacak tüm araçların egzoz emisyon izinleri olacaktır.  Şantiyeden kaynaklanacak atık sular kanalizasyon sistemine bağlantı Şantiyeden İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının sağlanarak verilecek, kanalizasyon olmadığı yerlerde sızdırmaz fosseptikte Yüksek değil Yüklenici kaynaklanacak atık sular başlaması tamamlanması biriktirilip vidanjörle taşınacaktır.. 50 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Hafriyat atıkları izin alınmış en yakın hafriyat döküm sahasına dökülecektir. Belediye ve/veya  Katı atıklar (metal, ahşap gibi inşaat malzemesi kullanımından kaynaklanacak) lisanslı bir geri ve ambalaj atıkları (cam, kağıt, plastik vb.) ayrı ayrı toplanacak Belediye veya Şantiyeden kazanım tesisine lisanslı bir geri kazanım firması tarafından alınmaları sağlanacaktır. İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının kaynaklanacak hafriyat, bağlı olarak Yüklenici  Evsel nitelikte olan organik atıkların ilgili Belediye tarafından alınması başlaması tamamlanması katı ve tehlikeli atıklar değişmekle sağlanacak ve ilgili Düzenli Katı Atık Depolama Sahasına gönderilecektir. birlikte yüksek  Yağ, boya vb. gibi atıklar sızdırmasız, metal ve etiketli konteynırlarda ayrı olarak değil toplanıp lisanslı bir geri kazanım firması tarafından alınmaları sağlanacaktır.  Mümkün olduğunca, araçların bakımları inşaat sahasında yapılmayacaktır.  İnşaat makine ve araçlarından kaynaklanacak atık yağlar, gresler vb. paslanmaz varillerde biriktirilerek yüklenici tarafından lisanslı firmalara verilmesi sağlanarak bertaraf edilecektir.  Varillerin geçirimsiz bir zeminde yağmur ve güneşten korunması için üstü Araç Parkından İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının kapalı bir alanda depolanması ve burada yangına karşı gerekli tedbirlerin Yüksek Değil Yüklenici Kaynaklanacak Atıklar başlaması tamamlanması alınması sağlanacaktır. Varillerin yerleştirildiği alan uyarı şeritleri ile çevrilecektir. Yangın söndürme seti (kova, balta, kürek, kazma ve çapa) alanda bulundurulacaktır.  Makine ve araçların işletmesinden kaynaklanacak akü, lastik ve benzeri malzemeler lisanslı firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır.  Alt projeler gönülsüz arazi edinimi en aza indirilecek şekilde tasarlanmalıdır.  Arazi edinimi gerektiren her bir alt proje için Sadeleştirilmiş Arazi Edinim Planı hazırlanmalıdır Gönülsüz Arazi Edinimi /  Arazi ediniminden kaynaklanan zararlar yasal mevzuat ve DB politikaları İnşaat Geçim kaynakları Arazi edinim süreci gereğince tazmin edilmelidir maliyetlerine TEIAŞ İnşaattan önce üzerindeki etkiler  İnşaat çalışmalarından olumsuz etkilenebilecek özel ihtiyaçları olan kişiler tamamlandığında (yaşlılar, kadınlar, çocuklar, vs.) veya engelliler var ise, erişilebilirliğin dahil sürdürülmesine yönelik geçici önlemler uygulanmalıdır)  İnşaat çalışmalarının, balıkçılık faaliyetleri üzerindeki etkileri değerlendirilecektir. 51 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Çalışanlara tüm gerekli koruyucu ekipman (baret, emniyet kemeri, iş güvenliği elbisesi, gözlük, eldiven, önü zırhlı ayakkabı vb.) sağlanacaktır.  Çevre halkının güvenliğini sağlamak amacıyla “Dikkat”, “Girmek Yasaktır” vb. gibi uygun levhalar konulacaktır.  Çalışanlara, “İş Sağlığı ve İşçi Güvenliği” eğitimi verilecektir. İnşaat çalışmaları başlamadan önce, tüm çalışanlara inşaat çalışmaları süresince şantiye alanında uyulması zorunlu güvenlik konuları, riskler ve ilgili yönetmelikler hakkında bilgi verilecektir.  Toprak kayması ya da çökmesine karşı gerekli önlemler (örn. Aluminyum, çelik ya da ahşap paneller ile destekleme) alınacaktır. Gerekli önlemler alınana İş Sağlığı ve İşçi Proje bütçesi İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının kadar hiçbir çalışanın kazılmış alanlara girilmesine izin verilmeyecektir. Yüklenici Güvenliği kapsamında başlaması tamamlanması  Yüklenici, iş sağlığını korumak ve yükseltmek, özellikle çalışma startlarını düzenlemek için ilgili yönetmeliklere uygun önlemleri alacaktır.  Yüklenici, adil muamele ile ayrımcılık yapmayacak ve her çalışan için eşit şartları yaratacaktır.  Proje alanında herhangi bir çevresel ya da iş sağlığı güvenliği, toplum sağlığı güvenliği ile ilgili bir kaza olması durumunda, yüklenici TEİAŞ’ı kaza ile ilgili derhal bilgilendirecek, TEİAŞ da Dünya Bankası’nı 3 gün içinde bilgilendirecektir. Kaza ile ilgili (kök-neden analizi, kaza sonrası alınan önlemler ve tazmin ile ilgili bilgilerin yer aldığı) detaylı rapor 30 gün içinde TEİAŞ ve Dünya Bankası’na ulaştırılacaktır.  Şantiye alanı eski haline getirilecektir. Proje bütçesi İnşaat çalışmalarının TM’nin işletmeye Peyzaj Yüklenici  Alan içinde tehlikeli, katı, sıvı, inşaat vb. atık bırakılmayacaktır. kapsamında tamamlanması alınması 52 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Çalışma sahasının yakınındaki kabul edilmiş tüm doğal yaşam alanları, sulak alanlar ve koruma altındaki alanlar korunacak ve kötü niyetli olarak kullanılmayacaktır. Personelin avlanması, yiyecek araması, ağaç kesmesi veya başka türlü zarar verici faaliyetlerde bulunması kesinlikle yasaklanacaktır. Proje bütçesi İnşaat çalışmalarının TM’nin işletmeye Habitat (flora/fauna)  Saman balyaları ve silt çitleri gibi yöntemlerle uygun erozyon ve çökelti kontrol Yüklenici kapsamında başlaması alınması önlemleri alınarak, yakındaki sulak alanlar ve dereler inşaat sahasından gelecek akıntılardan korunacaktır.  Özellikle koruma altındaki alanlar olmak üzere, yakın çevrede ruhsatsız malzeme TESİS ocağı, taş ocağı veya atık sahaları açılmayacaktır.  ÇSYP, halkın rahatlıkla erişip görüşünü bildirebilmesi için halkın görüşüne açılacaktır.  İnşaat programını da içeren projeye yönelik bilgi materyalleri hazırlanacaktır. Halkın Katılımı ve (Poster, afiş, el ilanı vb.). Yüklenici İnşaat çalışmalarının İnşaat çalışmalarının Ek maliyet yok Bilgiye Erişimi  Şikayet Mekanizması hazırlanacak ve halka tanıtılacaktır. TEİAŞ başlaması tamamlanması  Bölge halkı ile proje bileşenleri ve proje aktiviteleri ile ilgili olarak istişare toplantıları yapılacaktır.  Trafik düzenlemeleri ile ilgili olarak halk bilgilendirilecektir. 53 ETKİ – ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Yüklenici, ulusal mevzuata uygun olarak, inşaat sahasının uygun şekilde güvenliğini sağlamaktan ve inşaat ile ilişkili trafiğin düzenlenmesinden sorumlu olacaktır. Önlemler, bunlarla sınırlı olmamak üzere aşağıdakileri içerecektir:  Trafik tabelaları, uyarı işaretleri, bariyerler ve servis yolları: saha açık bir şekilde görülebilir olacaktır ve halk potansiyel tehlikeler konusunda uyarılacaktır.  Özellikle sahaya erişim ve saha yakınındaki yoğun trafik için olmak üzere personelin eğitimi sağlanacak ve trafik yönetim sistemi oluşturulacaktır. İnşaat trafiğinin müdahalesinin olduğu yerlerde yayalar için güvenli geçitler ve yaya Proje bütçesi İnşaat çalışmalarının TM’nin işletmeye Trafik ve Yaya Güvenliği Yüklenici geçitleri sağlanacaktır. kapsamında başlaması alınması  Çalışma saatleri bölge trafik düzenine göre ayarlanacaktır; örneğin işe gidiş ve işten dönüş saatlerinde veya hayvan sürülerinin hareket saatlerinde büyük nakliye işlerinden kaçınılacaktır.  Halkın güvenli ve uygun geçişinin sağlanması için gerekli olması halinde, sahada eğitimli ve görünür personel tarafından aktif trafik yönetimi sağlanacaktır.  Yenileme çalışmaları sırasında binaların halka açık kalmaya devam etmesi halinde, ofis tesislerine, mağazalara ve konutlara sürekli ve güvenli erişim sağlanacaktır. 54 Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne bağlı kalınarak yönetmelikte tanımlanan Lgündüz:65 dBA, Lgece:55 dBA sınır değerler aşılmayacaktır. İşletme bütçesi TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik Gürültü  Trafo merkezini oluşturan teçhizat, International Electric Commission TEİAŞ kapsamında alınması ömrünü tamamlaması (IEC) 60076-10 Standartlarına ve diğer uluslar arası standartlara uygun (≤70 dBA) olarak temin edilecektir.  TM etrafı, koruyucu duvar ile çevrilecektir.  International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection İŞLETME (ICNIRP)’de tanımlanan (elektrik alan için 5 kV/m (halk için), manyetik alan için 1000 mG (24 saat/gün); elektrik alan için 10 kV/m (çalışanlar için), manyetik alan için 5000 mG (8 saat/gün)) limit değerlere uyulacaktır. Bunu sağlamak amacıyla;  TM’ye ait bütün teçhizat (trafo, kesici, ayırıcı, parafudur, akım gerilim trafosu vb.) IEC’ye veya diğer uluslar arası standartlara göre alınacaktır. Bu Elektrik ve Manyetik İşletme bütçesi TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik bazda kontroller ve yenileme ile güçlendirme yapılacaktır. TEİAŞ Alanlar (EMA) kapsamında alınması ömrünü tamamlaması  TM etrafına duvar yapılarak bu alana giriş, yaklaşım, ve yerleşim önlenmiş olacaktır.  TM binası, teçhizat, duvar ve fens topraklanacaktır. Herhangi bir belirti durumunda (cihazların hatalı çalışması, temas akımlarının artması, elektriksel ark, lokal ısınma vb.) bu topraklama direnci ölçülerek uygun olmayanların toprağı, lokal yenileme, bağlantıların kesintisizliğinin sağlanması vb. ile güçlendirilecektir.  TM’nin işletme, bakım ve onarımını yapacak ekipler, elektrik güvenliği, Yüksek değil yangınla mücadele, yüksekte çalışma ve ilk yardım gibi konularda eğitim TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik Sağlık ve güvenlik (İşletme bütçesi TEİAŞ almış kişilerden oluşacaktır. alınması ömrünü tamamlaması kapsamında)  TM civarında uyarı levhaları ve tırmanma engelleri olacaktır. 55 Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi  Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nde belirlenen yangın güvenliği esaslarına göre tesis edilecek TM, düzenli olarak kontrolden geçirilerek, tüm teçhizatının kontrol, test, bakım, onarım ve yenileme Yüksek değil TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik Yangın riski çalışmaları yapılacaktır (bushing, SF6, izolasyon yağı, kablo başlıkları ve (İşletme bütçesi TEİAŞ alınması ömrünü tamamlaması gaz kaçakları gibi). kapsamında)  Tüm teçhizat ark ve kıvılcımlara karşı ulusal ve uluslararası standartlara göre test edilmektedir.  SF6 gazı ısıya dayanıklı basınç cihazlarıyla sürekli izlenecek ve gaz kaçakları kontrol edilecektir. Gaz kaçaklarının olması durumunda (SF6 gaz Yüksek değil TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik SF6 Gazı yoğunluğunun kritik seviyenin altına düşmesi öncesinde) sistem otomatik (İşletme bütçesi TEİAŞ İŞLETME alınması ömrünü tamamlaması açılacak ve blok kapama olacaktır. kapsamında)  Çalışanlar, güvenli kullanım konusunda bilgilendirilecektir.  Yağların düzenli olarak fiziksel ve kimyasal analizleri yapılacak, yağın Yüksek değil yaşlanması durumunda yağ yenisi ile değiştirilecektir. TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik Trafo Yağı (İşletme bütçesi TEİAŞ  Atık yağ, kategorisinin belirlenmesi için testlere tabi tutularak test sonucun a alınması ömrünü tamamlaması kapsamında) göre uygun şekilde bertarafı sağlanacaktır.  Katı atıklar, hurda malzeme ve inşaat atıkları ayrı ayrı toplanacak ilgili Belediye ve veya Belediye veya lisanslı bir geri kazanım tesisi tarafından alınmaları lisanslı bir geri sağlanacaktır. Katı, Sıvı ve Tehlikeli kazanım tesisine TM’nin işletmeye TM’nin ekonomik  Evsel nitelikli organik atıkların, ilgili Belediye tarafından alınması TEİAŞ Atıklar sağlanacak ve Düzenli Katı Atık Depolama Sahasına gönderilecektir. bağlı olarak alınması ömrünü tamamlaması  Yağ, boya vb. gibi atıklar sızdırmasız, metal ve etiketli konteynırlarda ayrı değişmekle birlikte olarak toplanıp lisanslı bir geri kazanım tesisi tarafından alınmaları yüksek değil sağlanacaktır. ** Söz konusu işlerin herhangi bir “Yüklenici”ye (Taşerona) devredilmesi durumunda geçerlidir. Aksi halde “Yüklenici” olarak tanımlanan sorumluluklar “TEİAŞ”a ait olacaktır. *** Söz konusu önlemler alınırken ilgili tüm Yönetmeliklere (Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, İş Sağlığı ve 56 Güvenliği Yönetmeliği, Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği, Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, vb.) uyulacaktır. Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler Katı Atık  Proje alanı içerisine yeterli sayıda atık alım Hafriyat Toprağı, İnşaat ve servisi yapılacaktır. Yıkıntı Atıklarının  Interface noktalarının tesisi sürecinde çıkacak Yönetmeliği olan hafriyat atıkları ruhsatlı hafriyat Katı Atıkların Kontrol Hafriyat Hafriyat sahalarına dökülecektir. Yönetmeliği Proje Bütçesi çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici  Ambalaj atıklarından geri dönüştürülebilenler, Ambalaj Atıklarının kapsamında başlangıcı bitişi geri dönüştürülmek üzere lisans almış Projenin tesis edilme Kontrolü Yönetmeliği firmalara; geri dönüştürülemeyenler ise aşamasında oluşacak Tehlikeli Atıkların Kontrol Tesis (İnşaat) Aşaması Lapseki ve ilgili Belediyelerinden lisans almış hafriyat, katı ve tehlikeli Yönetmeliği döküm sahasına dökülerek bertarafı atıkların yönetmeliklere Atıklar yapılacaktır. uygun bir biçimde Atık Yağ/Yakıt bertarafının sağlanması ve  Araçlar veya ekipmanlardan kaynaklı oluşabilecek çevresel kullanılmış olan yağlar geçici olarak variller etkilerin minimuma içinde depolanacaktır. indirgenmesidir.  Variller geçirimsiz bir zeminde yağmur ve Hafriyat Hafriyat Atık Yağların Kontrolü Proje Bütçesi güneşten korunması için üstü kapalı bir alanda çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Yönetmeliği kapsamında depolanması ve yangına karşı gerekli başlangıcı bitişi tedbirlerin alınması sağlanacaktır. Varillerin depolandığı alan uyarı levhaları ile çevrilecektir ve yangın söndürme seti alanda mutlaka bulunacaktır 57 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler  Acil durumlar dışında, araç bakımları inşaat sahasında yapılmayacaktır.  Atık yağlar geri kazanılmak veya kullanılmak üzere PETDER’e verilerek bertarafı sağlanacaktır. Çalışanlardan kaynaklanacak atık/ sıvı atık Projenin tesis edilme  Evsel nitelikli atıklar ilgili belediyelerden lisans aşamasında oluşacak almış döküm sahalarına dökülecektir. hafriyat, katı ve tehlikeli  Şantiyelerden kaynaklanacak atık sular bağlantı atıkların yönetmeliklere Katı atıkların Kontrol Hafriyat Hafriyat Proje Bütçesi Atıklar yapılarak (mümkün olan yerlerde mevcut uygun bir biçimde Yönetmeliği çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici kapsamında tuvaletler, mümkün olmayan durumlarda ise bertarafının sağlanması ve Su Kirliliği Yönetmeliği başlangıcı bitişi şantiyede kurulacak olan portatif tuvaletler yolu oluşabilecek çevresel ile), ilgili belediyenin kanalizasyon sistemine etkilerin minimuma Tesis (İnşaat) Aşaması verilecektir. indirgenmesidir. Proje alanı içerisinde  Toz ve partikül madde emisyon değeri olan 3 hafriyat çalışmalarından mg/Nm3 aşılmayacaktır. kaynaklanacak toz  Kuru mevsimlerde sulama yapılacaktır. emisyonu azaltmak ve  Savurma yapılmadan doldurma ve boşaltma yönetmelikte verilen yapılacaktır. Savurma olmasını engellemek için Sanayi Kaynaklı Hava Hafriyat Hafriyat Hava değerlerin aşılmamasını Proje Bütçesi doldurma ve boşaltma işlemleri bu iş için Kirliliğinin Kontrolü çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Kirliliği sağlamaktır. Buna ek kapsamında ayrılmış belli bir alanda yapılacaktır. İşlem Yönetmeliği başlangıcı bitişi olarak, araçların ve sırasında tozumayı engellemek amaçlı su ekipmanların emisyon serpme işlemi uygulanacaktır. Ayrıca, ölçümlerinin yapılması da çalışanlar, doldurma ve boşaltma sırasında egzoz emisyonu içerisinde dikkatli davranmaları konusunda uyarılacaktır. yer alan CO2 ve diğer 58 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler Yükleme ve boşaltma yaparken rüzgar yönü ve maddelerin atmosfere şiddeti dikkate alınacaktır. salınımını azaltarak  Kamyonların üstü örtülecek ve hız sınırı çevredeki hava kalitesinin getirilecektir. Proje sahası ve çevresinde hız değişimini minimuma sınırı 30 km/sa iken şehir içinde 50 km/sa’tir. indirgemektir.  Kullanılacak tüm araçların egzoz emisyon izinleri olacaktır.  Proje kapsamında yapılacak kazılar sırasında Tarihi, kültürel veya arkeolojik olarak değer barındıran Kültürel varlıkların Hafriyat Hafriyat Kültürel ve bir varlığa rastlanıldığında çalışmalar Ek Maliyet korunması ― çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Arkeolojik durdurularak, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na Yok amaçlanmaktadır. başlangıcı bitişi Varlıklar haber verilecek olup, inşaat aktiviteleri alınan izinden sonra başlatılacaktır.  Çalışmalar gündüz 07:00 ve akşam 19:00 saatleri arasında gerçekleştirilecektir. Çalışmalar esnasında Belirlenen saatler dışında çalışma olacaksa gürültü ve vibrasyon ilgili kamu kurumları ve vatandaşlar daha kirliliğinin yönetmelikte Tesis (İnşaat) Aşaması önceden bilgilendirilecektir. verilen değeri Gürültü ve Çevresel Gürültünün Hafriyat Hafriyat  Proje sahasına yakın mevkide oturanlar inşaat aşmamasının Ek Maliyet Vibrasyon Değerlendirilmesi ve çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici süresi boyunca bilgilendirilecektir. sağlanmasıyla, proje Yok Kirliliği Yönetimi Yönetmeliği başlangıcı bitişi  Interface noktalarının tesisi, denizaltı alanına yakın mevkide kablosunun serilmesi ve hafriyat çalışmaları olan vatandaşların sırasında oluşacak gürültü kirliliğinin gündüz etkilenmemesini saatleri içerisinde 70 dBA değerini sağlamaktır. aşmamasına dikkat edilecektir. 59 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler  Belirtilen gürültü değerinin aşılmaması için iş makinelerin ve araçlarının düzenli olarak periyodik bakımları yapılacak ve mümkün olduğunca yeni iş makineleri kullanılacaktır.  Risk değerlendirmesi çalışmaları yapılacaktır. Çalışanlara tüm gerekli koruyucu ekipman (baret, emniyet kemeri, iş güvenliği elbisesi, gözlük, eldiven, önü zırhlı ayakkabı vb.) sağlanacaktır. Tesis aşamasında kablonun  Personele iş sağlığı ve güvenliği konularında serilme ve bağlanma Halk ve eğitim verilecektir. Tüm çalışanlar, inşaat çalışmaları esnasında Hafriyat Hafriyat Çalışanların çalışmaları süresince şantiye alanında İş Sağlığı ve Güvenliği Proje Bütçesi oluşabilecek iş kazalarının çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Sağlığı ve uyulması gerekli güvenlik kuralları, riskler ve Yönetmeliği kapsamında önlenmesi, halkın ve başlangıcı bitişi Güvenliği ilgili yönetmelikler hakkında çalışanların güvenliğinin bilgilendirilecektir. sağlanmaktır.  Halkın güvenliğini sağlamak amacıyla kazı güzergahı boyunca uyarı levhaları yerleştirilecek ve şantiye alanına giriş, plastik şeritler, bariyerler, fosforlu uyarı ışıkları ile engellenecektir.  Projenin yapım çalışmaları sırasında, proje sahası içerisinde kullanılması planlanan Proje alanı ve çevresinde Hafriyat Hafriyat Trafik malzemelerin proje alanına taşınması o oluşabilecek trafik Proje Bütçesi ― çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Güvenliği bölgedeki trafiği etkileyebilir. kazalarını önlenmesi kapsamında başlangıcı bitişi  Proje sahası ve çevresinde hız sınırı 30 km/sa amaçlanmaktadır. iken şehir içinde 50 km/sa’tir. 60 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler İyonlaştırıcı Olmayan  Elektrik ve manyetik alanın, kablonun imalatı Elektro- Elektromanyetik alanların Radyasyonun Etkilerinden kablonun yapısında kullanılan malzemeler Kablonun Manyetik çevresel etkisinin Çevre ve Halkın İşletme Kablonun uluslar arası limit değerlerin (Halk için ekonomik Alanlar belirlenen uluslar arası Sağlığının Korunmasına Bütçesi işletmeye TEİAŞ elektrik alan 5 kV/m, manyetik alan 1000 mG; ömrünün (EMA) değerlerinin aşılmamasının Yönelik Alınması kapsamında alınması çalışanlar için elektrik alan 10 kV/m, manyetik tamamlanması Şiddetleri* sağlanması Gereken Tedbirlere İlişkin alan 5000 mG) altında kalması sağlanacaktır. Yönetmelik  Denizaltı kablosu, interface noktaları ve İşletme aşamasında bağlantı hatlarının bakımını, kontrolünü, kablonun bakım/onarım ve İşletme Aşaması Halk ve tamiratını ve işletmesini yapacak ekipler, Yüksek Değil Kablonun işletme esnasında Kablonun Çalışanların elektrik güvenliği, yangınla mücadele ve ilk İş Sağlığı ve Güvenliği (İşletme ekonomik oluşabilecek iş kazalarının işletmeye TEİAŞ Sağlığı ve yardım gibi konularda eğitim almış kişilerden Yönetmeliği Bütçesi ömrünün önlenmesi, halkın ve alınması Güvenliği oluşacaktır. Kapsamında) tamamlanması çalışanların güvenliğinin  Kablo güzergahı boyunca ikaz levhaları sağlanmaktır. yerleştirilecektir. Katı atıkların Kontrol Atıkların çevreye ve Yönetmeliği çalışanlara zarar vermesini Kablonun Katı, Sıvı ve  Kablonun bakımı sırasında çıkabilecek katı Ambalaj Atıklarının Kablonun önlemek ve atıkların Proje Bütçesi ekonomik Tehlikeli atıklar ayrı toplanarak ilgili belediyesi Kontrolü Yönetmeliği işletmeye TEİAŞ yönetmeliklere uygun kapsamında ömrünün Atıklar tarafından alınmaları sağlanacaktır. Tehlikeli Atıkların alınması olarak bertarafının tamamlanması Kontrol Yönetmeliği yapılması Su Kirliliği Yönetmeliği Denizaltı Kablosunun Serilmesi için Önlemler Planı ÖNLEMLER Maliyet Tarihler Sorumlu Kurum 61 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler Proje Çevresel Uygulanacak Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Aşaması Etki / Konu Yönetmelikler Güç motorları, jeneratör ve denizaltı kablosunun serilmesi esnasında  Denizaltı Kablosunun serilmesi sırasında kullanılacak olan Sanayi Kaynaklı Hava Hava kullanılacak olan araçların, ekipmanların ve ekipmanlardan çıkacak Kirliliğinin Kontrolü Kirliliği & Hafriyat Hafriyat motorların düzenli olarak bakımı olan egzoz/duman Yönetmeliği Proje Bütçesi Gürültü ve çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici yaptırılacaktır. salınımını ve gürültü Çevresel Gürültünün kapsamında Vibrasyon başlangıcı bitişi  Mümkün olduğunca yeni ekipman ve araç kirliliğini, belirlenen Değerlendirilmesi ve Kirliliği kullanılacaktır. periyotlarda ekipman ve Yönetimi Yönetmeliği araçların bakımlarını Tesis ( İnşaat) Aşaması yaptırarak azaltılması hedeflenmektedir. Deniz tabanın fiziksel ve Deniz  Proje güzergah etüt çalışmasından elde edilen biyolojik açıdan korunması Hafriyat Hafriyat Tabanı verilere dayanılarak, jeolojik açıdan hassas Ek Maliyet ve tesis aşaması boyunca ― çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Jeolojisine olan bölgelerden mümkün olduğunca Yok zarar görmesinin başlangıcı bitişi Olan Etkisi kaçınılacaktır. minimuma indirilmesidir.  Denizaltı kablosunun yer altına kablosuna Deniz bağlantı ve kablo serilme aşamasında Deniz ortamına kalıcı zarar Ortamı, uygulanacak çalışmaların dikkatli şekilde Hafriyat Hafriyat verilmemesi ve deniz Ek Maliyet Flora ve yapılması ve bu bölgelerdeki çalışmaların Bern Sözleşmesi çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici ekosisteminin Yok Fauna’ya bitiminde kıyı ve kıyıya yakın bölgelerin zarar başlangıcı bitişi bozulmamasıdır. Etkisi** görmesi sonucunda rehabilitasyon çalışmaları başlatılacaktır. 62 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler  Denizaltı kablosunun serilmesi sürecinde oluşabilecek kazalara (örneğin araçlardan kaynaklanacak yağ/yakıt sızıntılarının denize dökülmesi) meydan vermemek açısından kabloyu serecek aracı taşıyacak gemide bariyer, yağ emen torbalar gibi acil durum ekipmanı bulundurulacaktır.  Belirlenen denizaltı kablosu güzergahı ulaşım ağına (erişim noktaları, feribotlar, sürat tekneleri vb.) yakın olmayan bölgeler seçilmiştir. Deniz trafiğinin Hafriyat Hafriyat Deniz  Ulaştırma Bakanlığı, ilgili Valilikler ve İl Ek Maliyet aksamaması ve deniz trafik ― çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici Trafiği Deniz Müsteşarlıkları kablo güzergahı ve Yok kazalarının önlenmesidir. başlangıcı bitişi çalışmalar konusunda bilgilendirilecektir.  Çalışmalar sırasında etki alanı içerisinde bulunan ilgili paydaşlar (halk, balıkçı barınakları vb.) bilgilendirilecektir. Yerel balıkçılık  Balıkçı kooperatifleri üzerine olan etkiler Balıkçılık faaliyetleri İnşaat Ek maliyet İşletme TEİAŞ faaliyetleri değerlendirilerek, gerekmesi durumunda üzerine olabilecek olumsuz - çalışmaları yok aşaması Yüklenici üzerine uygun etki azaltıcı önlemler alınacaktır. etkilerin önlenmesi öncesi etkiler  Hafriyat çalışmaları sonucunda deniz Deniz suyunun kalitesinde Hafriyat Hafriyat Deniz suyu Su kirliliği Kontrol Ek Maliyet tabanında oluşacak bulanıklık doğal yollar ile ani değişimlerin çalışmalarının çalışmalarının Yüklenici kalitesi Yönetmeliği Yok birkaç gün içinde temizlenecektir. önlenmesidir. başlangıcı bitişi 63 Deniz Altı Kablosu için Önlemler Planı ÖNLEMLER Tarihler Proje Çevresel Uygulanacak Maliyet Sorumlu Kurum Aşaması Etki / Konu Alınacak Önlemler Önlemlerin Amacı Başlangıç Bitiş Yönetmelikler  Gereksiz yere kazı çalışması yapılmayacaktır böylece deniz suyu kalitesinin bulanıklık değerindeki değişim fazla olmayacaktır. İyonlaştırıcı Olmayan  Elektromanyetik alanın, kablonun imalatı Elektro Elektromanyetik alanların Radyasyonun Etkilerinden kablonun yapısında kullanılan malzemeler Kablonun Manyetik çevresel etkisinin Çevre ve Halkın İşletme Kablonun uluslar arası limit değerlerin (Halk için elektrik ekonomik Alanlar belirlenen uluslar arası Sağlığının Korunmasına Bütçesi işletmeye TEİAŞ alan 5 kV/m, manyetik alan 1000 mG; çalışanlar ömrünün (EMA) değerlerinin aşılmamasının Yönelik Alınması Gereken kapsamında alınması için elektrik alan 10 kV/m, manyetik alan 5000 tamamlanması Şiddetleri*** sağlanmasıdır. Tedbirlere İlişkin mG) altında kalması sağlanacaktır. İşletme Yönetmelik Aşaması  Denizaltı kablosunun bakımını, kontrolünü, İşletme aşamasında Halk ve tamiratını ve işletmesini yapacak ekipler; kablonun bakım/onarım Yüksek Değil Kablonun Çalışanların elektrik güvenliği, yangınla mücadele ve ilk çalışmaları esnasında Kablonun İş Sağlığı ve Güvenliği (İşletme ekonomik Sağlığı ve yardım gibi konularda eğitim almış kişilerden oluşabilecek iş kazalarının işletmeye TEİAŞ Yönetmeliği Bütçesi ömrünün Güvenliği** oluşacaktır. önlenmesi, halkın ve alınması Kapsamında) tamamlanması **  Kablo güzergahı boyunca ikaz levhaları çalışanların güvenliğinin yerleştirilecektir. sağlanması 64 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Kültür varlığına rastlanılması Herhangi bir durumunda Kültür Proje alanında Kültür ve Tabiat kültür varlığına İl Kültür ve ve Tabiat İnşaat İnşaat Kültürel ve rastlanabilecek Varlıklarını Koruma zarar Turizm TESİS İnşaat alanında Görsel izlemeler Varlıklarını çalışmalarının çalışmalarının tarihi değerler yeni kültür Kanunu’na uyumun verilmemesi Müdürlüğü Koruma Kurulu başlaması tamamlanması varlıkları sağlanması durumunda Yetkilileri yüksek değil tarafından izlenecektir. 65 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? TM bileşenleri ve tesisatı TEİAŞ Ek maliyet yok İnşaat İnşaat Mevcut TM Söküm işlemi İlgili Çevre Kanunu ve İnşaat alanında Görsel izlemeler (proje bütçesi çalışmalarının çalışmalarının sökümü süresince Yönetmelikleri Bölge kapsamında) başlaması tamamlanması Gereksiz ekipman Müdürlüğü ve atıklar Hafriyat ve inşaat Görsel izlemeler makinelerinin Hafriyat sırasında TEİAŞ hareketinden ve /inşaatın yoğun Yakın Sanayi Kaynaklı Hava Ek maliyet yok İnşaat İnşaat Toz - partikül egzozundan olduğu İnşaat alanında yerleşimlerde Kirliliğinin Kontrolü (Proje bütçesi Bölge çalışmalarının çalışmalarının madde kaynaklanacak toz zamanlarda, yapılacak Yönetmeliği kapsamında) Müdürlüğü başlaması tamamlanması (mg/Nm3) haftalık/şikayet görüşmeler üzerine Halkın şikayetleri Gürültü ölçer (ses düzeyi ölçer) ile Haftalık görsel TEİAŞ Gürültü seviyesi gürültü seviyesi izlemeler Çevresel Gürültünün İnşaat İnşaat ölçümü TESİS Gürültü Inşaat alanında Değerlendirilmesi ve Yüksek değil Bölge çalışmalarının çalışmalarının Halkın şikayeti Yönetimi Yönetmeliği Müdürlüğü başlaması tamamlanması Halkın şikayetleri Yakın yerleşimlerde üzerine yapılacak görüşmeler 66 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Görsel (Atıksuların izin verilmeyen Kanalizasyon alanlara deşarj edilip TEİAŞ Su Kirliliği Kontrolü ve sistemine bağlantı edilmediğinin, Kanalizasyon Toprak Kirliliğinin Şantiyelerden atıksuyun Ek maliyet yok Bölge İnşaat İnşaat sistemi bağlantısı Haftalık (ani Kontrolü ve Noktasal TESİS kaynaklanacak TM alanında su ve kanalizasyon (Proje bütçesi Müdürlüğü çalışmalarının çalışmalarının ve TM alanında kontroller) Kaynaklı Kirlenmiş atıksu toprakta oluşacak sistemine kapsamında) başlaması tamamlanması Sahalara Dair Yönetmeliğe kirlilik, bulanıklık, bağlanarak deşarj uyumun sağlanması koku edilip edilmediğinin Belediye belgelerle, görsel olarak izlenmesi) 67 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Toprak TEİAŞ Kirliliğinin Kontrolü Kontrolü ve Noktasal Bölge İnşaat Kaynaklı Kirlenmiş Müdürlüğü alanlarından ve Sahalara Dair Yönetmelik, İnşaat ve şantiye Ek maliyet yok İnşaat İnşaat şantiyeden Koku, Depolama ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü TESİS alanlarında ve Görsel (Proje bütçesi Yüklenici çalışmalarının çalışmalarının kaynaklanacak bertaraf koşulları Haftalık (ani Yönetmeliği, hafriya döküm sahasında kapsamında) başlaması tamamlanması hafriyat, katı ve kontroller) toprağı, inşaat ve yıkıntı tehlikeli atıklar atıklarının kontrolü Belediye yönetmeliği ve Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’ne uyumun sağlanması 68 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü, Ömrünü Tamamlamış Araç Parkından İnşaat İnşaat Lastiklerin Kontrolü TESİS kaynaklanacak Araç parkında Yüklenici çalışmalarının çalışmalarının Atık yağlar, aküler, Yönetmeliklerine uygun Lisanslı bir geri atıklar başlaması tamamlanması ömrünü Araç muayene Arıza veya olarak atıkların bertarafının kazanım tesisine tamamlamış belgelerinin periyodik bakım sağlanması bağlı olarak lastikler ve hurda incelenmesi ve sırasında değişmekle elektronik araç kontrolü birlikte yüksek malzemesi değil 69 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Sağlık ve güvenlik eğitimine ait Her iş aşaması belgeler başında Eğitim katılım TEİAŞ belgeleri İş Sağlığı ve Güvenliği Ek maliyet yok İnşaat İnşaat Sağlık ve İnşaat alanlarında Görsel Yönetmeliği’ne uyumun (Proje bütçesi çalışmalarının çalışmalarının Güvenlik Bölge İnşaat alanında sağlanması kapsamında) başlaması tamamlanması Müdürlüğü kullanılan güvenlik ekipmanları (baret, Günlük eldiven, ayakkabı, güvenlik kemeri, vb.) 70 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Arazi edinim TEİAŞ İnşaat Arazi edinimi ve Gönülsüz Arazi raporları, dava ekonomik olarak Ek maliyet yok İnşaat çalışmalarının Edinimi / Geçim Tesis yerinde ve dosyası kayıtları, Yasal mevzuat ve OP 4.12 yerinden edilen kaynakları çevresinde geçim kaynakları ile Sürekli (Proje bütçesi Bölge çalışmalarından tamamlanması ve insanlar (etkilenen gereği üzerindeki etkiler ilgili alınan geçim kaynakları) kapsamında) Müdürlüğü önce gerekirse işletme şikâyetler döneminde Atıklar (hafriyat, TEİAŞ katı, sıvı, tehlikeli Şantiyenin Çevre kanunu ve Ek maliyet yok İnşaat vb.) TM’nin işletmeye Peyzaj TM alanında Görsel kapatılması yönetmeliklere uyumu (Proje bütçesi Bölge çalışmalarının alınması sırasında sağlamak kapsamında) Müdürlüğü tamamlanması TESİS Kazılan (İNŞAAT) yollar/alanlar TEİAŞ Proje sahasındaki Çevre kanununa, Ek maliyet yok İnşaat İnşaat flora ve fauna Habitat Proje sahası Görsel Sürekli yönetmeliklere ve ÇSYP’ye (Proje bütçesi Bölge çalışmalarının çalışmalarının üzerindeki olumsuz uyumu sağlamak kapsamında) Müdürlüğü başlaması tamamlanması etkiler 71 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? TEİAŞ İşaretlerin Çevre kanununa, Ek maliyet yok İnşaat İnşaat Trafik yerleştirilmesi, Proje sahası Görsel Sürekli yönetmeliklere ve ÇSYP’ye (Proje bütçesi Bölge çalışmalarının çalışmalarının araçların hızı, vs. uyumu sağlamak kapsamında) Müdürlüğü başlaması tamamlanması 72 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Trafo merkezi TEİAŞ Gürültü seviyesi sınırında Yakın yerleşimlerde Şikayet olması Yönetmelikte tanımlanan TM’nin ekonomik TM’nin işletmeye Gürültü oturanlarla yapılan durumunda değerlerin sağlanıp Yüksek değil Bölge ömrünü alınması Yakın yerleşim görüşmeler (gerektiğinde) sağlanmadığının kontrolü Müdürlüğü tamamlaması Halkın şikayeti yerlerinde İyonlaştırıcı Olmayan TM’nin duvar/fens Görsel izlemeler Radyasyonun Olumsuz uzaklıkları TM işletmeye Etkilerinden Çevre ve TEİAŞ Yakın yerleşimlerde alınmadan önce Halkın Sağlığının TM’nin ekonomik TM teçhizat alım TM içi ve alanında TM’nin işletmeye İŞLETME EMA oturanlarla yapılan Korunmasına Yönelik Yüksek değil Bölge ömrünü belgeleri alınması görüşmeler Topraklamada Alınması Gereken Müdürlüğü tamamlaması sorun olduğunda Tedbirlere İlişkin Topraklama direnci Topraklama ölçümü Yönetmeliğe uyumun (ohm) sağlanması 73 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Teknik Eğitim (İşletme ve Bakım) TEİAŞ Koruyucu ekipman İşletme süresince İş Sağlığı ve Güvenliği ile Ek maliyet yok TM’nin ekonomik Sağlık ve TM’nin işletmeye ve giysiler TM alanında Görsel (uygun ilgili tüm yönetmeliklere (İşletme bütçesi Bölge ömrünü güvenlik alınması (Çalışanlar periyotlarda) uyumun sağlanması kapsamında) Müdürlüğü tamamlaması tarafından kullanılıp kullanılmadığı) Yangın riski nedeniyle SF6 gaz basıncı, IŞLETME kablo başlıkları, Altı ayda bir/arıza- TEİAŞ Kontrol ekipleri hata olması, Elektrik Kuvvetli Akım Ek maliyet yok TM’nin ekonomik izolatörler, tarafından yapılan TM’nin işletmeye Yangın riski TM alanında elektrik sisteminin Tesisleri Yön.’nde (İşletme bütçesi Bölge ömrünü teknik testler ve alınması gerekliliği belirlenen yangın güvenliği kapsamında) Müdürlüğü tamamlaması kablo bağlantı standart bakım durumlarında esaslarına uyulması, noktaları çalışmaları ile bozulan, yıpranan bölümlerin onarımı, kaza Primer ve sekonder riskini azaltmak ve kontroller kesintileri önleyebilmek için 74 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? Çevre Kanunu ve yönetmelikleri ile TEİAŞ uyumu sağlamak TM’nin ekonomik İşletme süresince İlgili yönetmeliklere TM’nin işletmeye SF6 Gazı SF6 gaz basıncı Tüm Bölümlerde Basınç ölçer ile Bölge ömrünü (sürekli) uyumun sağlanması alınması İşletme Müdürlüğü tamamlaması gerekliliği nedeniyle 75 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? TEİAŞ Yağın karakteristik İletim Tesis ve özellikleri 2 yılda bir/oluşan İşletme Grup Ek maliyet yok TM’nin ekonomik (yoğunluk, asitlik, bir arıza nedeniyle Müdürlüğü TM’nin işletmeye Trafo Yağları Transformatör-lerde Test Yöntemi Yağ kalitesinin kontrolü (İşletme bütçesi ömrünü akışkanlık, parlama günlük, haftalık alınması kapsamında) tamamlaması noktası, aşındırıcı aylık İletim Şebekeleri sülfür, PCB, renk) İşletme Bakım Dairesi Başkanlığı 76 İZLEME TABLOSU Parametreler Parametreler Nasıl İzlenecek Parametreler Ne Zaman izlenecek/ izleme Parametreler Neden Kontrol eden Aşama Konu parametreler Nerelerde izlenecek- Maliyet Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi ekipmanlarının izlenecek? Kurum Nedir? İzlenecek? ölçümlerin sıklığı çeşitleri? / sürekli ölçüm? TM alanı içerisinde Toprak Kirliliğinin oluşan kirlilik İşletme süresince Kontrolü Kontrolü ve (atıklar, koku vb.) Belediye ve veya Noktasal Kaynaklı lisanslı bir geri Kirlenmiş Sahalara Dair kazanım tesisine Yönetmelik, Tehlikeli Görsel Teçhizat bağlı olarak Atıkların Kontrolü TEİAŞ İşletme Arızalı teçhizat arızalandığında, değişmekle Yönetmeliği ve Atık aşamasında atıkları bozulduğunda, birlikte yüksek Yağların Kontrolü İletim Tesis ve TM’nin ekonomik kaynaklana-cak TM Alanında ekonomik ömrünü değil TM’nin işletmeye İŞLETME Yönetmeliği’ne uyumun İşletme Grup ömrünü katı ve tehlikeli tamamladığında alınması sağlanması Müdürlüğü tamamlaması atıklar (akü, atık yağ) Atık trafo yağlarında kirleticiler (Arsenik, Trafo yağları Ölçüm yapacak Atık Yağların Kontrolü Kadmiyum, Test yöntemi ekonomik ömrünü firmaya bağlı Yönetmeliği’ne uyumu Kurşun, Toplam tamamladığında olmakla birlikte sağlamak Halojenler, PCB, yüksek değil parlama noktası) 77 Deniz Altı Kablo İzleme Planı Tarihler Projeni Parametreler Ne n Çevresel Parametreler Parametrele Zaman Kontrol Eden İzlenecek Maliyet Aşamas Etki/Konu Neden r Nerede Parametreler Nasıl İzlenecek? İzlenecek? Başlangıç Bitiş Kurum Parametreler ı İzlenecek? İzlenecek? (ölçümlerin sıklığı) Kültür varlığına rastlanılması Herhangi bir Kültür ve Tabiat durumunda kültür Varlıklarını Hafriyat İl Kültür ve Kültürel ve Proje alanında Kablo Kültür ve Tabiat varlığına Hafriyat Koruma çalışmaların Turizm Tarihi rastlanılabilecek yeni güzergahı Görsel izlemeler Varlıklarını zarar çalışmaları Kanunu’na ın Müdürlüğü Değerler kültür varlıkları boyunca Koruma verilmemesi nın bitişi uyumun başlangıcı Yetkilileri durumunda sağlanması tarafından yüksek değil izlenecektir Tesis ( İnşaat) Aşaması Hafriyat ve inşaat Hafriyat makinelerinin Ek maliyet Sanayi Kaynaklı sırasında TEİAŞ hareketinden ve Görsel izlemeler yok Hafriyat Hava Kirliliğinin Kablo İnşaatın yoğun Hafriyat egzozundan (Proje çalışmaların Toz Emisyonu Kontrolü güzergahı olduğu çalışmaları 2. İletim Tesis ve kaynaklanacak toz Yakın yerleşimlerde yapılacak bütçesi ın Yönetmeliği’nin boyunca zamanlarda nın bitişi İşletme Grup (mg/Nm3) görüşmeler kapsamında başlangıcı uygulanması haftalık/ şikayet Müdürlüğü ) üzerine Halkın şikâyetleri Çevresel Yakın yerleşimlerde yapılacak Hava Kalitesi Haftalık görsel TEİAŞ Gürültünün görüşmeler Hafriyat & Halkın şikâyetleri Kablo izlemeler Proje Hafriyat Değerlendirilmes çalışmaların Gürültü ve güzergahı Bütçesi çalışmaları 2. İletim Tesis ve i ve Yönetimi Gürültü ölçer (ses düzey ölçer ın Vibrasyon Gürültü seviyesi (dBA) boyunca Halkın şikayetleri kapsamında nın bitişi İşletme Grup Yönetmeliği’nin cihazı) ile gürültü seviyesi başlangıcı Kirliliği üzerine Müdürlüğü uygulanması ölçümü 78 Sağlık ve güvenlik eğitimine ait belgeler Ek maliyet İş Sağlığı ve İnşaat TEİAŞ Halk ve Her iş aşaması yok Hafriyat İnşaat alanında işçiler Güvenliği alanlarında Hafriyat Çalışanların başında (Proje çalışmaların tarafından kullanılan Yönetmeliği’ne (kablo Görsel İzlemeler çalışmaları 2. İletim Tesis ve Sağlığı ve bütçesi ın güvenlik ekipmanları uyumun güzergahı nın bitişi İşletme Grup Güvenliği Günlük kapsamında başlangıcı (baret, eldiven, sağlanması boyunca) Müdürlüğü ) ayakkabı, güvenlik kemeri, vb.) Çevre kanunu ve TEİAŞ Trafik Plastik şeritler, yönetmeliklere Hafriyat Güvenliği bariyerler, fosforlu uyumu sağlamak Kablo Hafriyat 2. İletim Tesis ve İnşaat aşaması Ek maliyet çalışmaların & uyarı ışıklar güzergahı Görsel İzlemeler çalışmaları İşletme Grup süresince yok ın Deniz Halkın boyunca nın bitişi Müdürlüğü başlangıcı Trafiği* Trafik yükü güvenliğinin sağlanması Belediye Yerel balıkçıların Değerlendirme sonucu projeden Denizaltı İnşaat Geçim alınması gereken Balıkçılık kooperatifleri ile Proje süresi Ek maliyet TEİAŞ olumsuz kablo çalışmaları İşletme kaynakları önlemlerin görüşmeler boyunca yok Yüklenici etkilenmesinin bölgelerinde öncesi gerçekleştirilmesi önlenmesi Katı Atıkların Kontrolü TEİAŞ Yönetmeliği, Tesis (İnşaat) Aşaması Katı Atık ve Tehlikeli Toprak 2. İletim Tesis ve Kablo Hafriyat Atıklar Kirliliğinin Proje Hafriyat İşletme Grup Katı, Sıvı ve güzergahı Haftalık (ani çalışmaların Kontrolü ve Görsel ve dosya kontrolleri ile bütçesi çalışmaların Müdürlüğü Tehlikeli Atık (inşaat kontroller) ın Depolama ve bertaraf Noktasal dahilinde ın bitişi alanında) başlangıcı koşulları Kaynaklı Yüklenici Kirlenmiş Sahalara Dair Belediye Yönetmeliği, 79 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Hafriyat İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliklerine uyulması TEİAŞ Kanalizasyon Su Kirliliği sistemine Ek maliyet Hafriyat Görsel ve kanalizasyon bağlantı Hafriyat 2. İletim Tesis ve Kontrolü verilmesi Haftalık (ani yok (Proje çalışmaların Sıvı Atık (Atık su) izni ya da vidanjör fişleri çalışmaların İşletme Grup Yönetmeliği’ne kontroller bütçesi ın kontrolü ın bitişi Müdürlüğü uyulması Kablo kapsamında başlangıcı güzergahı Belediye Atık Yağların Kontrolü, Atık Pil ve Akümülatörlerin Araç Muayene belgelerinin Atık yağlar, aküler, Hafriyat kontrolü, incelenmesi ve kontrolü Arıza durumunda Proje Hafriyat ömrünü tamamlamış Araç çalışmaların Ömrünü / periyodik bakım Bütçesi çalışmaların Yüklenici lastikler ve hurda araç parkında ın Tamamlamış Tehlikeli atık yönetimine ilişkin sırasında kapsamında ın bitişi malzemesi başlangıcı lastiklerin doküman kontrolü kontrolü yönetmeliklerine uygun atıkların 80 bertaraftının sağlanması Ulusal ve Elektro- Halkın şikayeti uluslararası Kablonun TEİAŞ Manyetik referans Yakın yerleşim yerlerinde Proje Kablonun ekonomik Kablo Şikayet olması Alanlar Elektrik (Volt/m) ve değerlerinin oturanlarla yapılacak Bütçesi işletmeye ömrünü 2. İletim Tesis ve güzergahında durumunda (EMA) manyetik (Amper/m) sağlanıp görüşmeler kapsamında alınması tamamlamas İşletme Grup Şiddetleri** alan şiddetleri sağlanamadığının ı Müdürlüğü kontrolü İşletme öncesi Teknik eğitim (İşletme İşletme Aşaması ve bakım) İş Sağlığı ve Bakım-onarım Ek maliyet Kablonun TEİAŞ Halk ve Güvenliği ile Kablo sırasında yok Koruyucu ekipman ve Kablonun ekonomik Çalışanların ilgili tüm güzergahı/ba Görsel ve doküman kontrolleri (uygun (İşletme giysiler (çalışanlar işletmeye ömrünü 2. İletim Tesis ve Sağlığı ve yönetmeliklere ğlantı ile periyotlarda) bütçesi tarafından kullanılıp alınması tamamlamas İşletme Grup Güvenliği*** uyumun noktaları kapsamında kullanılmadığı) ı Müdürlüğü sağlanması İşletmeye ) alınmadan önce 1 İkaz direkleri/levhaları kere Katı Atıkların Kablonun bakımı Proje Kablonun Kablonun Katı, Sıvı ve Arızalı ekipman atıkları Kablo Görsel ve atık yönetimine ait TEİAŞ Kontrolü sırasında Bütçesi işletmeye ekonomik Tehlikeli Atık Güzergahı belgeleri kontrolü Yönetmeliği, kapsamında alınması ömrünü 81 Kullanılmış kablo Toprak Arıza durumunda tamamlamas 2. İletim Tesis ve atıkları Kirliliğinin ı İşletme Grup Yönetmeliği, Müdürlüğü Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Belediyeler Sahalara Dair Yönetmeliği, Su Kirliliği Yönetmeliği, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliklerine uyumun sağlanması 82 EK C - ÖRNEK ŞİKAYET FORMU VE ŞİKAYET KAPANIŞ FORMU Şikayet Formu Referans No Adı – Soyadı İsim ve adres vermek zorunlu olmamakla birlikte, şikayet ile ilgili geri bildirim sürecinde bilgi eksikliği sebebiyle bazı sorunların yaşanabileceği unutulmamalıdır Lütfen sizinle nasıl iletişime Tercih ettiğiniz iletişim yolunun geçilmesini istediğinizi ayrıntılarını belirtiniz. belirtiniz E-posta Telefon Posta Diğer İl/İlçe/Köy-Mahalle Tarih Şikayet Kategorisi 1. Terk (hastane, lojman) 2. Projeden etkilenen varlıklar/mülkler 3. Altyapı 4. Gelir kaynaklarının azalması veya tamamen kaybolması 5. Çevresel sorunlar (örn. kirlilik) 6. İstihdam 7. Trafik, ulaşım ve diğer riskler 9- Diğer (lütfen belirtiniz): Şikayetin Açıklaması Ne oldu? Ne zaman oldu? Nerede oldu? Sorunun sonuçları neler? Sorunun çözülmesi için ne yapılmasını istersiniz? İmza: Tarih: 83 Şikayet Kapanış Formu Şikayet Kapanış Numarası: Acil olarak gerçekleştirilmesi gereken eylem: Uzun vadede gerçekleştirilmesi gereken eylem (gerekli ise): Tazminat gerekiyor mu? [ ] EVET [ ] HAYIR TELAFİ EDİCİ EYLEMİN VE KARARIN KONTROLÜ Telafi Edici Eylemin Aşamaları Son Tarih ve Sorumlu Kurumlar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. TAZMİNAT VE NİHAİ AŞAMALAR Bu bölüm, şikayet sahibi tarafından tazminat ödemesini aldıktan ve şikayet konusu giderildikten sonra doldurulacak ve imzalanacaktır. Notlar: Şikayet Sahibinin Sorumlu Kurumun/Şirketin Temsilcisinin Adı-Soyadı ve İmzası Unvanı-Adı-Soyadı ve İmzası Tarih…./…../….. 84 EK D. PAYDAŞ KATILIM TOPLANTISI TUTANAĞI VE KATILIMCI LİSTESİ 85 86 87 88 89 EK E. FLORA& FAUNA ÇALIŞMALARI METODOLOJİSİ Flora-Fauna çalışmalarının ön hazırlık aşamasında Enerji İletim Tesisinin “kml uzantılı uydu verisi” dosyası dikkate alınarak Google Earth üzerinden etki alanı ve inceleme alanı belirlenir. Enerji İletim Tesisi (YAK, EİH, TM) alanı ile ilgili görüş bildiren kurumların görüşleri incelenir. Arazi çalışmalarına başlanılmadan önce arazi yapısı, bölgenin iklimi, mevcut hava koşulları gibi doğal koşullar hakkında bilgi edinilir ve arazi hazırlığı bu koşullara göre belirlenir. Çalışma yapılacak bölgenin Flora ve Faunası hakkında literatür çalışmaları yapılarak karşılaşma olasılığı yüksek bitki ve hayvan türleri hakkında bilgi sahibi olunur. Flora (Damarlı Bitkiler ) Çalışmaları Metodolojisi Türkiye Florası literatür çalışmalarında kaynak olarak Türkiye Flora Araştırmaları Derneğinin 2012 tarihinde basmış olduğu Güner ve ark. (2012) editörlüğünde hazırlanan “Türkiye Bitkileri Listesi-Damarlı Bitkiler” adlı eserden, https://www.tubives.com internet adresinden ve Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Davis 1965-85; Davis vd, 1988; Güner vd, 2000) adlı eserden yararlanılır. Bitki taksonlarının belirlenmesi amacıyla yapılan arazi çalışmalarında otsu ve odunsu bitkilerin tür tanımı için gerekli olan kök, gövde, yaprak, çiçek gibi organları; toprak altı gövdelere sahip olan taksonların da yumru, soğan gibi kısımları değerlendirmeye alınır. Arazi çalışmalarında tespit edilen türler daha sonra literatür çalışmalarında kullanılmak üzere fotoğraflanır. Arazi çalışmalarında toplanması gerekli görülen bitki örnekleri için yetiştiği mevki, habitatı, yükselti, toplama tarihi gibi bilgiler arazi defterine kaydedilir. Herbaryum tekniğine uygun olarak arazi ortamında preslenen örnekler kurutulur. Özellikle IUCN kategorilerine göre tehlikede olan türlerin veya endemik olan türlerin tespit edilebilmesi amacıyla inceleme alanı dikkatle taranır. Arazi çalışması ve literatür taraması sonucu hazırlanan inceleme alnına ait flora bilgisi tablo halinde Çevresel Etki Değerlendirmesi için hazırlanan raporda sunulur. 90 Fauna Çalışmaları Metodolojisi Faaliyet alanında memeli türlerinin belirlenebilmesi için incelenen arazide görülen memeli dışkıları, ayak izleri, besin artıkları gibi veriler değerlendirilir. Çalışma alanı içerisinde yapılan anketler ile yörede bulunan memeli hayvanlar konusunda bilgi toplanır. Ayrıca http://www.tramem.org/ internet adresinden inceleme alanında görülmesi olası memeli türleri hakkında bilgi edinilir. Arazi çalışması sırasında gözlenen iz ve işaretlerin sayılarına bakılarak memeli türlerinin populasyonları hakkında bilgi edinilir. Alanda yaşayan kuş türlerinin envanterinin ortaya konması için Enerji İletim Tesisi inceleme alanı sınırları dahilinde gün doğumu ile birlikte kuş gözlemine başlanıp gün batımına kadar gözlem yapılır. Ayrıca sahada daha önce yapılmış bilimsel çalışmalar taranır. Kuşlar için genelde hâkim noktadan ve/veya hat boyu gözlemler yapılır. Sürüngen ve Çiftyaşar türlerinin belirlenmesine yönelik arazi çalışmalarında öncelikle Enerji İletim Tesisi inceleme güzergâhında hedef türlerin bulunabileceği uygun habitatlar belirlenir ve incelemeler yoğun olarak bu habitatlarda yapılır. Arazi çalışmalarının öncesinde www.turkherptil.org internet adresinden inceleme alanında görülmesi olası sürüngen ve çiftyaşar türleri hakkında bilgi edinilir. Arazi çalışmalarında yaralanma tehlikesi bulunduğundan kalın eldiven giyilir ve yılan sopası temin edilir. Özellikle IUCN kategorilerine göre tehlikede olan türlerin veya endemik olan türlerin tespit edilebilmesi amacıyla inceleme alanı dikkatle taranır. Arazi çalışması ve literatür taraması sonucu hazırlanan inceleme alnına ait fauna bilgisi tablo halinde Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi için hazırlanan raporda sunulur. 91 EK F. ÇSED FORMATI 1. YÖNETMELİKLER, KANUNLAR VE YASAL ÇERÇEVELER 2. PROJENİN TANIMI 2.1 Projenin Genel Tanımı ve Amacı 2.2.Proje Sahaları Hakkında Temel Bilgiler 2.2.1 Projelerin Güzergahları 2.2.2.Projelerin Alanı 2.2.3. Denizaltı Kablosunun Karakteristik Özelliği 2.2.4. Projelere Ait Teknik Bilgiler 2.2.5.Interface Noktalarının Yapıldığı Alanların Özellikleri 2.2.6.Deniz Çalışmaları 2.2.7 Projelerin Aşamaları 3.PROJENİN ÇEVREYE OLAN ETKİSİ 3.1 Etkilerin Önemine Göre Sınıflandırılması 3.2 İnşaat Periyodunda Oluşabilecek Potansiyel Çevresel Etkiler 3.3 İşletme Periyodunda Oluşabilecek Potansiyel Çevresel Etkiler 3.3.1 Interface Noktaları: 3.3.2 Denizaltı Kablosu: 3.3.3 Yeraltı Kablosu: 3.4 Onarım/İşletme Dışı Bırakma Periyodunda Oluşabilecek Potansiyel Çevresel Etkiler 4 ÖNLEMLER PLANI 4.1 Proje Alanına İlişkin Deprem Durumu ve Alınacak Önlemler 5 İZLEME PLANLARI 6 KURUMSAL DÜZENLEMELER 6.1 Alınacak Önlemler ve İzleme İle İlgili Kurumsal Sorumluluk ve Prosedürler, Bunların Çevre Yönetimi İle Bağlantıları 6.2 Çevresel Bilgi Akışı (Raporlandırma, Raporların kimden kime ve ne sıklıkta sunulacağı vb.) 6.3 Çevresel Bilgi Akışı 7 HALKI BİLGİLENDİRME SÜRECİ EKLER RAPORU HAZIRLAYANLAR 92