SFG1130 V2 REV Environmental and Social Mitigation and Monitoring Plan for Ege Wind Farm in zmir, Turkey Final Meltem Enerji Elektrik Üretim A.S. stanbul, Turkey TR-R-843-01-03 AECOM Report Environment Prepared for: Meltem Enerji Elektirk Üretim A.S. stanbul, Turkey Environmental and Social Mitigation and Monitoring Plan for Ege Wind Farm in zmir, Turkey Final Ba ak entürk, Biologist, BS rem Bozo lu, Environmental Engineer, BS Evren Ar , Chemist, BS Zeynep Buyan Kop, Sociologist, BSc _________________________________ Prepared By Arzu Ertu rul, Chemist, MS _________________________________ Reviewed By AECOM Mustafa Kemal Mah., Dumlup nar Bulvar No: 266, Tepe Prime Merkezi, B Blok, Suite: 51, Çankaya 06800 Ankara, Türkiye T: +90-312-442-9863 F: +90-312-442-9864 www.aecom.com Document No.: AECOM- TR-R843-01-03 June 2015 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Contents 1.0 INTRODUCTION......................................................................................................................... 1-1 1.1 Background to the Project ................................................................................................... 1-1 1.2 Purpose and Scope of the Study ......................................................................................... 1-7 1.3 Implementation of Mitigation and Monitoring Plan ............................................................... 1-8 2.0 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MITIGATION MONITORING PLAN .................................... 2-1 3.0 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MONITORING PLAN .......................................................... 3-1 Appendix A Official Letter from Kemalpa a Forest Sub-District of General Directorate of Forestry Appendix B Ege WF Ornitological and Ecological Assessment Report Appendix C Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Appendix D Emergency Response Procedure Appendix E Project Site Photos AECOM-TR-R843-01-03 i June 2015 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment List of Acronyms CITES Convention on the International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna EIA Environmental Impact Assessment EMRA Energy Market Regulatory Authority ETL Energy Transmission Line IFC International Finance Corporation IUCN International Union for Conservation of Nature Meltem Enerji Meltem Enerji Elektrik Üretim Anonim irketi PDoEU Provincial Directorate of Environment and Urbanization PDR Project Description Report Polat Enerji Polat Enerji Sanayi ve Ticaret A. . WB World Bank WF Wind Farm AECOM-TR-R843-01-03 ii June 2015 INTRODUCTION AECOM-TR-R654-01-00 1-1 01 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment 1.0 INTRODUCTION 1.1 Background to the Project Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . (Meltem Enerji) plans to develop and operate Ege Wind Farm (WF) in Kemalpa a District of zmir Province in Turkey. The project is planned to be located in 11 km southeast of Kemalpa a District and at a distance of 30 km from zmir Province. The closest settlement to the Project site is in Çambel Village in north with a distance of 1600 m.AECOM was informed that the closest licensed wind farm is Sibel WF which belongs to Boydak Enerji at a distance of 11 km in the north east of Ege WF. According to the information received from Meltem Enerji, permitting process for Sibel WF is continuing and the project is at the zoning plan phase. Due to the distance between two wind farms, cumulative impact is not expected. Ege WF Project was subject to the former Environmental Impact Assessment (EIA) Regulation that had been published in Official Gazette No. 26939 dated July 17, 2008. According to the former EIA Regulation, the wind farm projects with a capacity of 10 MW and more are included in Annex II. Since WF Project’s installed capacity was 20 MWe in the application phase (10 turbines each having an output of 2 MW), a Project Description Report (PDR) was prepared in 2009 and submitted to zmir Provincial Directorate of Environment and Urbanization (PDoEU) for development consent. zmir PDoEU evaluated and reviewed the PDR and “EIA is Not Required” decision was issued for the proposed Project on January 21, 2009 with document No: 573. Since the number of the turbines has been decreased from 10 to 3, PDoEU was notified about the revisions and without preparation of a new PDR, an approval was obtained on September 13, 2011 with document No: 214/6673 for 7 MWe installed capacity (2 turbines with 2 MW capacity and 1 turbine with 3 MW capacity). According to the company statement after detailed wind measurements, the turbine number and layout has been optimized again and it was decided to use 4 turbines with 2 MW capacity and the installed power of the WF was revised to 7 MWe/8MWm.The total electrical installed capacity of Ege WF will generate about 25 GWh electrical energy annually with 4 turbines. Enercon E 70 wind turbines with 64 m hub height and 70 m rotor diameter will be used in the Project. The company stated that a revised EIA report is being prepared for 8 turbines and for a total 21.2 MW taking into account further capacity increases. The company also organized a Stakeholder Consultation Meeting on 29.03.2012 at Pazaryeri Tea House, near Çambel Village, Kemalpa a District, zmir Province at 13:30 in the scope of Gold Standard Certificate. 18 external stakeholders (ministries, provincial directorates, NGOs and chambers) were invited to the meeting as well as villagers. The meeting was also announced at Yeni Asir Gazetesi local newspaper on 15.03.2012. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-1 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment The participation to the meeting was high with over 40 participants. However the female participation was under the expectations and therefore the project representatives conducted one on one interviews with the females of the village, who are willing to provide input. In total 40 people filled the participation list with 31 male and 9 females. The majority of the participation is locals from Çambel Village. The actual participation was observed to be higher since some of the participants were reluctant to fill the participation list. The feedbacks provided by the stakeholders could be summarized as follows: - The stakeholders are in favour of the project activity mostly due to the fact that it is a renewable energy source and would not lead to any emissions. - The project activity includes the installation of three wind turbines. Actually the number of turbines were considered to be low in quantity by the locals since it has been the common belief that the area provides a greater potential to even support higher capacities. - The locals are expecting the project activity will create an employment opportunity to the village. - The locals are expecting also investments to be done directly to the village. Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report is provided in Appendix C. The company has prepared an Emergency Response Procedure for the construction phase of the Project including Emergency Response Plans and Emergency Response Teams Job Descriptions which is provided as Appendix D. AECOM was informed by the company that the generated energy will be connected from Ege WF Distribution Center, which will be constructed by the project company to the existing Kemalpa a Armutlu Distribution Center through 34,5 kV overhead ETL with a length of approximately 6km.The planning of the overhead ETL has been completed and the projects have been approved by TEDAS (Turkish Electricity Distribution Company) .A “49-year electric power generation license” (License No. EÜ/3553-12/2178, dated December 20, 2011) has been obtained from the Energy Market Regulatory Authority (EMRA) by Meltem Enerji Elektrik Üretim Anonim irketi (Meltem Enerji) for the Project. Meltem Enerji is a subsidiary of Polat Holding. Ege WF is planned to be located within forest area land owned by the Treasury. Meltem Enerji has secured an official letter numbered 87147206-255.99/1050828 and dated May 20, 2015 from Kemalpa a Forest Sub-District of General Directorate of Forestry that the forest land within Kemalpa a Forest Sub-District boundaries is a planted and managed forest, and not a natural forest (Appendix A). There is no privately-owned land situated on the Project site. Photos from the project site is provided in Appendix E. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-2 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment An ornithological and ecological survey has been conducted for the project by Akdeniz University Biology Department (Appendix B). According to the survey, 8 bat species are determined to occur in the project area. While 2 of the bat species (Rhinolophus mehelyi and Myotis capaccinii) are listed as VU (Vulnerable) and 2 of the bat species (Rhinolophus euryale and Miniopterus schreibersi) are listed as NT (Near Threatened), the rest of the 4 species ( Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus hipposideros, Pipistrellus pipistrellus and Eptesicus serotinus) are listed as LC (Least Concern) according to the IUCN Red List. According to the ornithological and ecological survey, the project area is not located on a main migration route. 57 bird species in total are determined to occur in the project area. No plant species included in BERN, CITES and IUCN lists are determined in the project area. The project area is located relatively far from the habitats for feeding and sheltering purposes of many mammal species. There are no archeological and historical resources within the proposed Project site. Ege Wind Farm Ornithological and Ecological Assessment Report, was prepared according to results of field survey conducted between March and April 2012 by Prof. Dr. Ali Erdo an (avifauna) and his colleagues Assoc. Prof. . Gökhan Deniz (flora), Assoc. Prof. Mustafa Yavuz (amphibians, reptiles, mammals) and Forest Engineer, MSc. Süleyman Kaçar (landscape, wildlife). Prof. Erdo an (et. al. 2012) revealed that 24 amphibians and reptile species, 22 mammal species and 57 bird species are present in the project area. Birds and bats are sensitive to wind farms. The following 8 bat species are identified in the project area; Lesser Horseshoe Bat (Rhinolophus hipposideros) (LC), Mediterranean Horseshoe Bat (Rhinolophus Euryale) (LC), Mehely's Horseshoe Bat (Rhinolophus mehelyi) (VU), Long-fingered Bat (Myotis capaccinii) (VU), Schreiber's Bent-winged Bat (Miniopterus schreibersii) (NT), Common Pipistrelle (Pipistrellus pipistrellus) (LC) and Serotine (Eptesicus serotinus) (LC). Prof. Erdo an (et.al. 2012) claimed that bats mostly shelter in roofs of houses in Village Çambel and their vicinities that bats sometimes use the project area without stopover. Occasionally, bats with low number and densities due to harsh windy conditions may reach up to turbine locations with low altitude flights and mostly around settlements when wind speed drops at night time. Finally, Prof. Erdo an stated that there is no negative expectation and possibilities for bats when all factors are taken into consideration. According to Prof. Erdo an, the project area is not close to main migration routes and consequently there is no intense soaring bird migration over the project area; however, a few number of migratory bird species use the area during migration and breeding. Ege Windfarm provides suitable habitat (forest and valley with river) for Eurasian Hobby (Falco Subbuteo) and many passerine species for feeding and breeding. Krueper's Nuthatch (Sitta krueperi) (NT) which is only endangered breeding species in the area, might be affected from wind turbines. Prof. Erdo an suggested that it is June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-3 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment necessary to collect more data about this species for final decision. There are no endemic bird species in the area according to national and international criteria as well. This monitoring and mitigation plan is prepared in accordance with Turkish legislation given below and IFC/WB Guidelines. Turkish Environmental Legislation The Environmental Law (No. 2872), which was published in Turkish Official Gazette No. 18132 dated August 11, 1983 and revised in Turkish Official Gazette dated May 29, 2013 (Law No. 6486) provides the legislative framework for the regulation of industries and their potential impact on the environment. Industrial projects are subject to varying levels of review that begin while projects are in the development and pre-operation phases. Additional regulations apply to facilities once they are in operation. The Environmental Law authorized the promulgation of a number of regulations. Those that pertain to development and operation of the wind farm projects include the following: Industrial Air Pollution Control Regulation, Official Gazette No. 27277 dated July 3, 2009 and lastly revised in Official Gazette No. 28463 dated November 10, 2012; Packaging Waste Control Regulation, Official Gazette No. 28035 dated August 24, 2011; Environmental Permit and Licenses Regulation, Official Gazette No. 27214 dated April 29, 2009 and lastly revised in Official Gazette No. 28411 dated September 14, 2012; Regulation Related to Workplace Opening and Operation Permits, Official Gazette No. 25902 dated August 10, 2005 and lastly revised in Official Gazette No. 28489 dated December 6, 2012. This regulation supersedes the former “Non-Hygienic Establishments Regulation”; Environmental Impact Assessment Regulation, Official Gazette No. 29186 dated November 25, 2014; Regulation on Assessment and Management of Environmental Noise, Official Gazette No. 27601 dated June 4, 2010 and revised in Official Gazette No.27917 dated April 27, 2011; Surface Water Quality Management Regulat on, Official Gazette No. 28483 dated November 30, 2012; Water Pollution Control Regulation, Official Gazette No. 25687 dated December 31, 2004 and lastly revised in Official Gazette No. 28483 dated November 30, 2012; Waste Management Regulation, Official Gazette No. 29314 dated April 2, 2015; June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-4 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Waste Oil Control Regulation, Official Gazette No. 26952 dated July 30, 2008 and revised in Official Gazette No. 28812 dated November 5, 2013; Regulation on Protection of Wetlands, Official Gazette No. 28962 dated April 4, 2014; Regulation on Soil Pollution Control and Contaminated Sites by Point Source, Official Gazette No. 27605 dated June 8, 2010 and revised in Official Gazette No. 28704 dated June 7, 2013; Hazardous Wastes Control Regulation, Official Gazette No. 25755 dated March 14, 2005 and lastly revised in Official Gazette No. 28812 dated November 5, 2013; Vegetable Waste Oil Control Regulation, Official Gazette No. 25791 dated April 19, 2005 and lastly revised in Official Gazette No. 28812 dated November 5, 2013; Medical Waste Control Regulation, Official Gazette No. 25883 dated July 22, 2005 and lastly revised in Official Gazette No. 28948 dated March 21, 2014; Waste Batteries and Accumulators Control Regulation, Official Gazette No. 25569 dated August 31, 2004 and lastly revised in Official Gazette No. 28812 dated November 5, 2013; Excavation, Construction and Demolition Waste Control Regulation, Official Gazette No. 25406 dated March 18, 2004 and revised in Official Gazette No.27533 dated March 26, 2010; Landfill Regulation, Official Gazette No.27533 dated March 26, 2010. Air Pollution Control Regulation For Heating Sources, Official Gazette No. 25699 dated January 13, 2005 and lastly revised in Official Gazette No. 27475 dated January 27, 2010; Air Quality Assessment and Management Regulation, Official Gazette No. 26898 dated June 6, 2008 and revised in Official Gazette No. 27219 and dated May 5, 2009; Exhaust Gases Emission Control and Gasoline and Diesel Oil Quality Regulation, Official Gazette No. 28837 dated November 30, 2013; Regulation on the Septic Tanks to be installed where a Sewer System is not Available, Official Gazette No. 13783 dated March 19, 1971; Regulation on Inventory and Control of Chemicals, Official Gazette No. 27092 dated December 26, 2008 and revised in Official Gazette No. 27589 and dated May 23, 2010; Communiqué on Recovery of Some Non-Hazardous Wastes, Official Gazette No. 27967 dated June 17, 2011 and revised in Official Gazette No. 28782 dated October 1, 2013 ; and June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-5 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Waste Tires Control Regulation, Official Gazette No. 26357 dated November 25, 2006 and lastly revised in Official Gazette No. 28817 and dated November 10, 2013; In addition to the Environmental Law and its associated regulations, there are several other laws that directly or indirectly include environmental review, and thus, are applicable to the Project. The Project will comply with the 6331 numbered Law on Occupational Health and Safety, Official Gazzette No.28339, dated June 30, 2012 and its regulations stated below: Health and Safety Regulation for Construction Works, Official Gazette No. 28786 dated October 05, 2013; and Other regulations that the Project will comply with are listed as follows: 5346 numbered Law on Utilization of Renewable Energy Resources for the Purpose of Generating Electrical Energy; 2863 numbered Law on Protection of Cultural and Natural Heritage 6831 numbered Forestry Law; Regulation on Buildings located on the Disaster Areas, Official Gazette No. 26582 dated July 14, 2007; Regulation on the Buildings to be Constructed in Earthquake Zones, Official Gazette No. 26454 and dated March 6, 2007; and 167 numbered Groundwater Law. IFC/World Bank Group Environmental, Health, and Safety Guidelines Monitoring and mitigation plan is prepared in accordance with the IFC guidelines, performance standards and their related guidance notes, and manuals related to environmental, social, health and safety issues. Guidelines: IFC/WB Environmental, Health, and Safety General Guidelines (2007), IFC/WB Environmental, Health, and Safety Guidelines for Wind Energy (2007); and IFC/WB Environmental, Health, and Safety Guidelines for Electric Power Transmission and Distribution (2007). IFC/WB Adressing the Social Impacts of Wind Power Development (2012) June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-6 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment IFC/WB Standards of Environment and Social Sustainability Performance (2012). The IFC/WB EHS Guidelines for wind energy defines the environmental issues specific to the operation of wind energy projects and facilities as visual impacts, noise, species mortality or injury and disturbance, light and illumination issues, habitat alteration and water quality. The Guidelines state that wind energy facilities do not normally generate process emissions and effluents during their operation and it also emphasizes that guideline values for process emissions and effluents in this sector are indicative of good international industry practice as reflected in relevant standards of countries with recognized regulatory frameworks. The IFC/WB EHS Guidelines for electric power transmission and distribution explain the environmental issues specific to the construction phase as terrestrial habitat alteration, aquatic habitat alteration, electric and magnetic fields, hazardous materials. Air emissions, wastewater discharges, and solid wastes related to construction and decommissioning activities for the project are evaluated in accordance with the EHS General Guidelines. The Guidelines also addresses the occupational and community health and safety hazards during the construction, operation, and decommissioning of wind energy conversion projects which are generally similar to those of most large industrial facilities and infrastructure projects. The occupational health and safety hazards may include physical hazards such as working at heights, working in confined spaces, working with rotating machinery, and falling objects. According to the guidelines occupational health and safety hazard specific to onshore wind energy facilities is working at heights. Whereas the major community health and safety hazards are aircraft safety, blade and ice throw, electromagnetic interference and radiation and public access. 1.2 Purpose and Scope of the Study Polat Enerji plans to apply to the World Bank for potential financing of the Project and has contracted with AECOM to prepare this Environmental and Social Mitigation and Monitoring Plan according to the IFC/World Bank requirements. The aim of this study is to determine the implementation program of mitigation measures, actions and monitoring activities associated with the potential environmental and social impacts, both adverse and beneficial, of the Project. In order to ensure this, all stages of the Project including construction and operation phases are considered. This study sets out the environmental and social impacts of the Project and associate measures to avoid, or where avoidance is not possible, mitigate the adverse impacts on environment and communities. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-7 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment 1.3 Implementation of Mitigation and Monitoring Plan Organizational Capacity The Operator (Project Owner) will establish and maintain an organizational structure and strengthen its capability (i.e. budget or professional staff) in order to implement mitigation measures and monitoring activities effectively. This will include the followings: Specific personnel on site or at the administrative level will be designated. Their responsibilities will be well defined. Sufficient human and financial resources will be provided to achieve effective and continuous social and environmental performance. The Operator will assess the capability of the designated personnel and ensure they are adequately qualified. If necessary the personnel will be trained so that they have the knowledge and skills necessary to perform their work. For the construction phase of the Project, the personnel to implement the requirements will be appointed by the Operator. The Operator will be responsible for following up the requirements during the operation phase. Therefore, there will be designated personnel in the organizational structure of the Operator who will be responsible for implementing requirements. The contractor management, which will be needed for the construction phase, is presented below. Managing Contractors Although it is the Operator’s responsibility to implement this environmental and social mitigation and monitoring plan, many contractors and subcontractors will be working on site during the construction phase. Therefore, the Operator will ensure that all contractors are fully aware of this plan’s requirements and meet the requirements set out in this plan. For this reason, followings will be carried out for an effective contractor management: Environmental and social risks associated with contracts will be assessed. Tender documents will include environmental and social mitigation and monitoring plan requirements and capable contractors will be hired to meet the requirements. Contractors will be ensured to have knowledge and skills to perform their tasks in accordance with the environmental and social mitigation and monitoring plan requirements. Contractors will be monitored for the compliance with the requirements. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-8 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Subcontractors of the contractors will be required to have similar arrangements. Performance Monitoring The Contractor/Operator will establish procedures to monitor the implementation of this environmental and social mitigation and monitoring plan. The Contractor/Operator will be required to hire qualified and experienced specialists to perform periodic monitoring throughout the life of the Project. Monitoring results will be documented and based on these results. The Contractor/Operator will carry out necessary corrective and preventive actions. It may be necessary to revise the original environmental and social mitigation and monitoring plan. The Contractor will monitor the requirements of the environmental and social mitigation and monitoring plan during the construction of the project. The Consultant will present the monitoring results and mitigation measures for the findings/non-compliance issues observed on the site to the Contractor. The Contractor will keep a copy of the environmental monitoring reports. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 1-9 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MITIGATION PLAN AECOM-TR-R654-01-00 1-1 02 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment 2.0 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MITIGATION MONITORING PLAN Phase Issue Mitigating Measure Responsibility Any wastewater discharge to the environment will be prohibited. Construction management of excavations will avoid the generation of drainage pathways to underlying aquifers. All chemical storage containers, including diesel fuel, and hazardous liquid waste drums/containers will be placed in concrete areas with proper secondary containments during construction. When necessary, absorbent pads or materials will be provided near the storage areas. Groundwater, Surface water and Domestic waste water from the workers camp will be stored in sealed or impervious Construction Contractor Soil Contamination septic tanks. The septic tanks will be leak proof and the level will be checked periodically. Domestic wastewater generated during the construction phase will be disposed periodically by the Municipality Siting and bunding of temporary fuel and oil storage will take into account proximity to water resources. Any spill from construction activities will be monitored and controlled. Construction activities will be carried out in accordance with EMP. Construction activities will be scheduled to avoid heavy rainfall periods to the extent practical. Construction Erosion Slopes will be contoured. Contractor Re-vegetation will be applied promptly at the stripped areas. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-1 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility All construction vehicles will be maintained regularly so that their noise emissions Contractor do not cause nuisance to workers or local people. Exhaust mufflers will be employed on engine-powered construction equipment and Contractor vehicles. The use of vehicles during construction will be optimized as much as possible to Contractor reduce number of vehicles and thus reduce the potential for traffic noise. Construction Noise All vehicles will be driven responsibly and below 30 km/h within the construction Contractor site. The site personnel will be provided with proper personal protective equipments in Contractor order not to expose to high noise levels that can be generated at the site. Site personnel will be trained in the proper use and maintenance of tools and equipment, and the positioning of machinery on site to reduce noise emissions to Operator neighboring communities. All debris and wastes will be collected, stored, and transported in an orderly manner to prevent any adverse visual impact on the surrounding area. Construction camp site will be compact, kept clean and well maintained. Building material at the camp will be well maintained and newly painted to match with the local environment. Construction Visual Management Contractor Project equipment storage area will be maintained properly to prevent adverse visual impact. Construction camp site and equipment lay down area will be reinstated to original after the construction. Construction Air Quality/Dust Where possible, the contractor will select the equipment design to minimize the Contractor June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-2 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility dust emissions Activities that produce significant dust emissions will be monitored during periods of high winds and dust control measures implemented as appropriate. Stockpiles of soil and similar materials will be carefully managed to minimize the risk of windblown dust, e.g. water spray dampening soils and spoil and during delivery and dumping of sand and gravel during periods of dry weather. Loading and unloading of material that could generate dust will be done without throwing into the air. Where possible, drop heights for material transfer activities, e.g. unloading of friable materials, will be minimized and carefully managed. On-site and access roads will be well maintained through mechanical means (sweeping or vacuuming) or spraying with water. Vehicle speeds on un-surfaced roads will be limited to 30 km/h. Lorries used for the transportation of friable construction materials and spoil off-site will be covered/sheeted. Best control technology will be adopted to reduce emissions from fuel storage, combustion emissions from engines and any other temporary equipment. Engines will not be left running unnecessarily. Engines will be switched off when Construction Air Quality/Gaseous Pollutants not in use. Contractor Regular maintenance of vehicles will be undertaken to ensure that vehicles are safe and that emissions are minimized. All vehicles will be maintained so that their exhaust emissions do not cause June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-3 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility nuisance to workers or local people. Hazardous wastes will be segregated from non-hazardous wastes and its management will focus on the prevention of harm to health, safety, and the environment. The hazardous waste containers will be checked routinely in order to determine whether they are damaged. Hazardous wastes will be stored in containers that are non-damaged, leak-proof, Construction Hazardous Waste Management Contractor safe and appropriate for the international standards, on concrete place within the land of the facility. The hazardous liquid wastes will be collected in metal or plastic drums and stored in an area with a concrete surface and a proper secondary containment to prevent potential spills and leakages reaching to soil or groundwater. Transportation of the wastes will be done by the persons and entities that are licensed for this work and by the vehicles appropriate for the properties of the transported waste. The hazardous wastes will be sent to a licensed disposal facility. The wastes will be characterized according to composition, source, types of wastes Contractor produced, generation rates, or according to local regulatory requirements. Feasible waste prevention, reduction, reuse, recovery and recycling measures will be taken, waste materials will be treated and disposed of and all measures will be Contractor taken to avoid potential impacts to human health and the environment. Non-Hazardous Waste Construction Solid wastes that could be recycled, like cement bags, metal scraps, packing boxes Management and wooden crates, etc. will be separated and stored temporarily on site for Contractor eventual recycling process. The paper, plastic and glass content in the wastes will be separated for recycling. Operator The non-recyclable solid wastes will be sorted and accumulated inside Operator appropriate, leak proof, non-contaminating drums for eventual disposal. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-4 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility Solid wastes that are non-recyclable and non-hazardous will be collected in special Operator trash bins onsite and properly disposed at Çambel Village waste disposal area. The excavation, construction and demolition wastes will be reused where possible. In case they cannot be used they will be disposed to the places approved by the Contractor Municipality or relevant authorities according to the Excavation, Construction and Demolition Waste Control Regulation. Construction Flora Topsoil will be removed and stored on site for future landscaping purposes. Contractor Hunting of animals and collecting ground nests for resident birds will be prohibited. All solid and liquid wastes during construction will be collected and disposed in the nearest disposal sites to decrease the impact on fauna. Turbines will be made in a tubular structure, which will deter birds from landing or perching on them. Visual controls will be carried out before land stripping and the fauna elements will be removed from these areas. Construction Fauna Contractor Before the stripped material is removed from the area, a visual control will be made for the possibility that vertebrates such as tortoises, hedgehogs, lizards and snakes may enter these stripped materials. If any fauna element is found, it will be put into a cloth bag and transferred to a nearby habitat and released carefully. Adjacent habitats will be protected from disturbance by the construction workforce, e.g. by fencing off of unused areas, warning signs and training of workers. Spring and autumn bird migration surveys will be conducted for two years period at the project area. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-5 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility Breeding surveys will be conducted at the project area. Detailed bat survey will be conducted for the project area. Kap z Stream, Üçoluk Stream, Mersinli and Ta boynu Streams located in the close vicinity of the Project area will not be used for construction activities. Fire extinguishers will be placed at every turbine and auxiliary buildings in the project area and necessary precautions will be taken against fire. Construction works will be monitored for archaeological remains. Cultural and Archeological Construction If any archeological remains are discovered, as the national law requires, the Contractor Resources project will cease excavation at this location and the local Department of Culture and Tourism will be informed immediately. Construction Permit Forest permit will be obtained for the forest areas to be used within the Project in Operator accordance with the Turkish Forestry Law No. 6831 Information boards about public safety hazards and emergency contact information will be available in the wind farm. Construction The transport of equipment, turbines and materials will be undertaken in an Community Health and Safety Contractor & Operation appropriate manner. Project vehicles and equipment will be well maintained and project related traffic will be requested to travel no faster than the speed limit. An external formal grievance mechanism for the public will be developed which Construction Information Disclosure and includes written procedures describing the process on how to handle a complaint, Contractor/Operator & Operation Stakeholder Engagement designated personnel for this purpose and related forms. The availability of the grievance system will be disclosed to stakeholders including June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-6 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility the public. This will include disclosing contact details for the company and how to go about making a complaint. Construction Job Opportunities Transparency of recruitment / hiring procedure will be provided. Contractor Regular information on the progress of the project and works will be provided. Any disputes between the Contractors and local residents will be managed. Local people and customs will be respected. Tension/dispute between local Construction An alcohol and drug policy will be implemented. Contractor/Operator resident and workers Construction personnel will have zero tolerance against illegal activities. Cultural awareness training will be held. The complaints will be recorded with its source, location and date/time of event. Information about the traffic flow will be provided for local residents. Temporary increases in traffic Construction Contractor/Operator flows Traffic Management Plan will be developed. Communities should be informed of intended the project activities Construction Increased risk of accidents Contractor/Operator Implement safety measures and emergency plans. Safety and traffic signs will be clearly placed near and around the project site on the road to the project site. Construction Traffic Management Contractor Scheduling of traffic will be undertaken to avoid the peak hours on the local road network wherever practicable. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-7 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility Special loads will adhere to prescribed routes to be agreed with the appropriate authorities - these will be scheduled to avoid peak hours on local roads and published well in advance to minimize possible disruption Road safety training and adherence to speed limits will be stressed to all drivers. Prescribed routes for construction traffic will be agreed with the appropriate authorities, particularly with respect to tanker and truck traffic and special loads. Entrance to the site will be clear and properly designed. To protect the roads, trucks which will be used for transporting activities should have a gross weight within the axial permissible load All chemical storage tanks and drums, including those containing fuel and oil as well as waste oil drums and containers will be placed on concrete areas with proper secondary containments. If necessary, absorbent materials will be purchased and placed near the chemical storage tanks. Any leakage oil will be collected in the bottom part of the nacelle enclosure. The wind turbine generator system will also be equipped with a series of smaller oil collection systems for individual system components. Groundwater and Soil Operation Operator Contamination Any residues and leftover oil following maintenance work will be collected in leak- proof containers and removed to a recycling facility by licensed transporters. Regular maintenance of the turbines will minimize the potential for fluid leaks. Transformers will be provided with pits to retain 110% of the coolant capacity of the transformers. The cooling oil for the transformers will not contain PCBs or any other carcinogenic June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-8 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility type oils. Waste oils will be temporarily stored, handled and disposed in separate tanks/containers according to the categories referred in the Waste Oil Control Regulation. Waste oils will be collected inside the tanks/containers placed on an impermeable surface. Different tanks/containers will be used for waste oils of different categories. Waste oil temporary storage tanks/containers will be red and bear “Waste Oil” sign. Emergency Response Plan and Oil Spill Contingency Plan will be prepared and implemented. Waste oils will be transported by licensed transporters to the licensed processing and disposal facilities and National Transportation Form will be filled in the case of Operation Waste Oil Disposal Operator transporting the waste oil out of the facility and waste oil declaration form will be submitted to relevant authorities annually. Wastewater generated during the operation phase will be collected in septic tank Operation Wastewater Disposal Operator and disposed by the Municipality. Noise mitigation measures will be incorporated into the design of the turbines, including: Operation Noise Operator The turbines with reduced noise operation system will be chosen in order to minimize noise emissions The turbines are properly positioned in terms of possible noise emissions. Contractor Operation Visual Management Anti-collision lighting and marking systems will be used on the blades in order to Operator provide aviation safety. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-9 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility Proper landscaping will be provided around the control and operations area. Operator Lettering, company insignia, advertising, or graphics on the turbines will be Operator avoided. Waste oils resulting from yearly maintenance works will be collected. These wastes Operator will be removed from the project site. Waste battery and accumulators will be collected separately from domestic wastes and will be delivered to the collection points to be established by companies Operator engaged in the distribution and sales of battery products, or by municipalities within six months after they are generated. Operation Hazardous Waste Management "Hazardous waste" label will be placed on to the containers and this label will indicate the amount of stored waste as well as the storage time of the hazardous Operator waste. Hazardous solid wastes generated during construction will be collected and stored in a concrete area with proper labeling. Any hazardous waste will be collected in leak-proof containers and transported to a licensed disposal facility by licensed transporters. The hazardous wastes will be handled, stored, transported and disposed of according to the Turkish Hazardous Operator Wastes Control Regulation, Waste Oils Control Regulation and Waste Batteries and Accumulators Control Regulation. The wastes will be characterized according to composition, source, types of wastes produced, generation rates, or according to local regulatory requirements. Feasible waste prevention, reduction, reuse, recovery and recycling measures will be taken, waste materials will be treated and disposed of and all measures will be Non-Hazardous Waste Operation taken to avoid potential impacts to human health and the environment. Operator Management Solid wastes that could be recycled, like cement bags, metal scraps, packing boxes and wooden crates, etc. will be separated and stored temporarily on site for eventual recycling process. The paper, plastic and glass content in the wastes will be separated for recycling. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-10 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility The non-recyclable solid wastes will be sorted and accumulated inside appropriate, leak proof, non-contaminating drums for eventual disposal. Solid wastes that are non-recyclable and non-hazardous will be collected in special trash bins onsite and properly disposed at Çambel Village waste disposal area. The excavation, construction and demolition wastes will be reused where possible. In case they cannot be used they will be disposed to the places approved by the Municipality or relevant authorities according to the Excavation, Construction and Demolition Waste Control Regulation. Vehicle movement will be restricted to the existing roads that connect the proposed project site with the surrounding areas. Off road driving will be avoided. After construction, precautions will be taken against erosion, re vegetation will be Operation Flora Operator applied with the plants suitable for local vegetation type, if necessary. Any deformations at habitat will be restored as ecological restoration with the supervision of the Provincial Directorate, if required. Hunting will be prohibited at and around project site by the workers. Kap z Stream, Üçoluk Stream, Mersinli and Ta boynu Streams located in the close vicinity of the Project area will not be used for operation activities. The birds will be monitored in the vicinity of project site. Operation Fauna Operator Breeding surveys will be conducted at the project area. Detailed bat survey will be conducted for operation period. Appropriate storm water management measures will be implemented to avoid creating small ponds which can attract birds and bats for feeding or nesting near June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-11 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase Issue Mitigating Measure Responsibility the wind farm. Low intense and blinking lights will be preferred in order to minimize the risk of avian collision. In order to provide noticeability of the blades for the birds, the blades will be painted as attractive orange-red colors. Road safety training and adherence to speed limits will be stressed to all drivers Safety and traffic signs will be clearly placed near and around the project site on the way to project site. Operation Traffic Management Operator To protect the roads, trucks should have a gross weight within the axial permissible load Noses of the turbines will be equipped with periodically blinking red signal lights in order to provide their visibility by planes if any. Awareness of safety issues for settlements will be provided. Locals will be informed verbally about the safety issues and precautions taken by the Company. Written Operation Inspection and maintenance Operator and visual tools are also going to be hanged in proper places to take attention like activities road sides and WF area. June 2015 AECOM-TR-R843-01-03 2-12 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MONITORING PLAN AECOM-TR-R654-01-00 2-1 03 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment 3.0 ENVIRONMENTAL AND SOCIAL MONITORING PLAN Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Construction Groundwater, There are secondary Project site location Site observation Periodically Contractor Surface water containments for chemical and Soil storage containers including Contamination diesel fuel, and hazardous liquid waste drums/containers? Diesel fuel and hazardous Project site location Site observation Periodically Contractor liquid waste drums/containers are stored in concrete areas? Domestic wastewater is Project site location, Site observation - Contractor collected in septic tank off-site locations Keeping the disposal frequently removed by vacuum Workers camp site records on the site trucks of the Municipality? Septic tanks are sealed and Project site and Site observation Periodically Contractor leak-proof? workers camp site The levels of the septic tanks Project site and Site observation Periodically Contractor are checked? workers camp site Construction machineries are Project site Site observation Periodically Contractor checked regularly in order to prevent any spill/leakage of oil? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-1 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility All maintenance activities are Project site Site observation During the activity Contractor performed on suitable impermeable ground cover? Erosion Construction activities are Project site Site observation During the activity Contractor scheduled to avoid heavy rainfall periods to the extent practical? Slopes are contoured? During the activity Re-vegetation applied promptly During the activity at the stripped areas? Before construction Noise Personal protective equipment Project site Site observation During the activity Contractor is provided to the site personnel exposing to high noise levels during construction? Maintenance of the Project site Vehicle maintenance Periodically Contractor vehicles/machines is carried records out regularly? Visual Any debris and wastes is Project site Site observation Periodically Contractor Management collected, stored, and transported in an orderly manner? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-2 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Project equipment storage area Project site Site observation Periodically Contractor is maintained properly? Construction site, camp site Project site Site observation After construction phase Contractor and equipment lay down area are reinstated to original after the construction? Air Quality Loading and unloading of Project site Site observation During the activity Contractor material that could generate dust are done without throwing into the air? Vehicle speeds on un-surfaced Project site Site observation During the activity Contractor roads are limited to 30 km/h? Loads on the hauling vehicles Project site Site observation During the activity Contractor are covered during transportation? All vehicles are regularly Project site Vehicle maintenance Periodically Contractor checked and maintained? records Hazardous Hazardous wastes are Project site Site observation During the activity Contractor Waste segregated from non- Management hazardous wastes? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-3 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Hazardous wastes generated Project site Site observation During the activity Contractor from the maintenance of the construction vehicles are collected in safe leak-proof containers, stored in an area with a concrete surface and a proper secondary containment? The hazardous waste Project site Site observation Periodically Contractor containers are checked routinely in order to determine whether they are damaged? All hazardous wastes are Project site Waste Records Periodically Contractor removed to a licensed disposal facility by licensed transporters? Non-Hazardous Recyclable wastes like cement Project site Site observation During the activity Contractor Waste bags, metal scraps, packing boxes and wooden crates, etc. are segregated from other wastes at source? The non-hazardous recyclable Project site Site observation Periodically Contractor wastes are collected by a licensed waste collection and separation facility? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-4 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility The non-recyclable solid Project site Site observation During the activity Contractor wastes will be sorted and accumulated inside appropriate, leak proof, non- contaminating drums Domestic solid wastes are Project site Waste Records Periodically Contractor properly disposed in a waste disposal site at Çambel Village? The paper, plastic and glass Project site Site observation During the activity Contractor content in the wastes are separated for recycling? In case excavation, Project site Site observation Periodically Contractor construction and demolition wastes are not used they are disposed to the places approved by the Municipality or relevant authorities? Flora&Fauna Before land stripping visual Project site Site observation Before construction Contractor controls are made and the fauna elements are removed? The birds are monitored in the Project site Site observation Spring and autumn migration Operator vicinity of project site? period and breeding period AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-5 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility The bats are monitored in the Project site Site observation Spring and autumn migration Operator vicinity of project site? period Appropriate painting of the Project site Site observation Prior to construction, after Contractor wind turbines is applied to draw preliminary design the attention of the birds during both migrating and daily flights? Vehicle movement is restricted Project site Site observation During activity Contractor to the existing roads that connect the proposed project site with the surrounding areas? Hunting is prohibited at and Project site Site observation Continuously Contractor around project site by the workers? Cultural and Construction works are Project site Site observation During activity Contractor Archeological monitored for archaeological Resources remains? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-6 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Public Health Information boards about Project site Site observation Continuously Contractor and Safety public safety hazards and emergency contact information are available in the wind farm? The transport of equipment, Project site Site observation During activity Contractor turbines and materials is undertaken in an appropriate manner? Project vehicles and equipment Project site Site observation Periodically Contractor are well maintained and project related traffic will be requested to travel no faster than the speed limit? Local and national recruitment Project site Site observation During activity Contractor policy is applied? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-7 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Traffic Management Plan is Project site Site observation Before construction Contractor developed? Operation Groundwater Chemical storage tanks and Project site Site observation Periodically Operator and Soil drums are placed on concrete Contamination areas with proper secondary containments? (including those containing fuel and oil as well as waste oil drums and containers) Any residues and leftover oil Project site Site observation Periodically Operator from maintenance work is collected in leak-proof containers and removed to a recycling facility by licensed AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-8 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility transporters? Waste oils are collected inside Project site Site observation Periodically Operator the tanks/containers placed on an impermeable surface? Different tanks/containers are Project site Site observation Periodically Operator used for waste oils of different categories? Waste oil temporary storage Project site Site observation Periodically Operator tanks/containers are red and bear “Waste Oil” sign? Emergency Response Plan Project site Records Before construction Operator and Oil Spill Contingency Plan are prepared and implemented? Waste oils are transported by Project site Waste Records During activity Operator licensed transporters to the licensed processing and disposal facilities National Transportation Forms Project site Waste Records During activity Operator are filled in the case of transporting the waste oil out of AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-9 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility the facility) Waste oil declaration form is Project site Waste Records Annually Operator submitted to relevant authorities? Wastewater generated during Project site Waste Records Periodically Operator the operation phase is transported and disposed to Municipality? Noise Noise level is measured? Project site Records If complaints received from Operator locals Visual Proper landscaping is provided Project site Site observation Periodically Operator Management around the control and operations area? Lettering, company insignia, Project site Site observation Periodically Operator advertising, or graphics on the turbines are avoided? Turbines are painted a uniform Project site Site observation Prior to construction, after Operator color, typically matching the preliminary design sky (white, light gray or pale blue). AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-10 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Hazardous Waste oils generated from Project site Records Periodically Operator Waste maintenance works are removed from the project site in accordance with the Waste Oil Control Regulation? Waste battery and Project site Records Periodically Operator accumulators are collected separately from household wastes and will be delivered to the collection points to be established by authorized or by municipalities within six months after they are generated? "Hazardous waste" label Project site Site observation Periodically Operator indicating the amount of stored waste as well as the storage time of the hazardous waste is placed on to the containers? Any hazardous waste is Project site Site observation Periodically Operator collected in leak-proof containers and removed to a licensed disposal facility by licensed transporters? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-11 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Non-hazardous The wastes are characterized Project site Site observation Periodically Operator waste according to composition, management source, types of wastes produced, generation rates, or according to local regulatory requirements. Solid wastes that could be Project site Site observation Periodically Operator recycled, like cement bags, metal scraps, packing boxes and wooden crates, etc. are separated and stored temporarily on site? Solid wastes that are non- Project site Site observation Periodically Operator recyclable and non-hazardous are collected and properly disposed in a waste disposal site to Municipality? The paper, plastic and glass Project site Site observation Periodically Operator content in the wastes are separated for recycling? The non-recyclable solid Project site Site observation Periodically Operator wastes are sorted and accumulated inside appropriate, leak proof, non- contaminating drums for eventual disposal at the site AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-12 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility designated by the local Municipality? The domestic waste is Project site Site observation Periodically Operator collected in special trash bins onsite and made available for the local municipality collection trucks? In case excavation, Project site Site observation, Periodically Operator construction and demolition Records wastes are not used they are disposed to the places approved by the Municipality or relevant authorities? Flora&Fauna Vehicle movement is restricted Project site Site observation During activity Operator to the existing roads that connect the proposed project site with the surrounding areas? Hunting is prohibited at and Project site Site observation Continuously Operator around project site by the workers? The birds are monitored in the Project site Site observation Spring and autumn migration Operator vicinity of project site? period and breeding period AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-13 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility The bats are monitored in the Project site Site observation Spring and autumn migration Operator vicinity of project site? period Appropriate storm water Project site Site observation Periodically Operator management measures are implemented to avoid creating small ponds which can attract birds and bats for feeding or nesting near the wind farm? Low intense and blinking lights Project site Site observation Periodically Operator are used in order to minimize the risk of avian collision? Traffic Road safety training and Project site Site observation Periodically Operator Management adherence to speed limits are stressed to all drivers? Safety and traffic signs are Project site Site observation Continuously Operator clearly placed near and around the project site on the way to project site? To protect the roads, trucks are Project site Site observation During activity Operator a gross weight within the axial permissible load? Information Grievance mechanism for the Project site assuring Records of any Prior to construction Contractor/ Disclosure and public developed? public availability grievance from public Stakeholder AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-14 Ege Wind Farm Project ESMP AECOM Environment Phase/Issue What? Where? How? When? Responsibility Engagement (i.e.grievance forms) Operator Public Health Information boards about Project site Site observation Continuously Operator and Safety public safety hazards and emergency contact information are available in the wind farm? The transport of equipment, Project site Site observation During activity Operator turbines and materials is undertaken in an appropriate manner? Project vehicles and equipment Project site Site observation Periodically Operator are well maintained and project related traffic will be requested to travel no faster than the speed limit? Local and national recruitment Project site Site observation During activity Contractor Social policy is applied? AECOM-TR-R843-01-03 June 2015 3-15 APPENDIX A OFFICIAL LETTER APPENDIX B EGE WF ORNITOLOGICAL AND ECOLOGICAL ASSESSMENT REPORT AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ FEN FAKÜLTESİ BİYOLOJİ BÖLÜMÜ ANTALYA SANAYİ TEKNOLOJİLERİ YAZILIMI AR-GE DANIŞMANLIK ÇEVRE VE ENERJİ, SANAYİ VE TİCARET A.Ş. EGE RÜZGAR ENERJİ SANTRALİ ORNİTOLOJİK-EKOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Ali ERDOĞAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ (Ornitolog) (Zoolog) Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Biyoloji Bölümü Dalı Başkanı Yrd. Doç. Dr. İ.Gökhan DENİZ M. Süleyman KAÇAR Akdeniz Üniveristesi (Peyzaj ve Yaban Hayatı Uzmanı) Eğitim Fakültesi Orman Yüksek Mühendisi (Bu çalışma MELTEM ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.tarafından yaptırılmıştır) NİSAN 2012 GİRİŞ MELTEM ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİMİ A.Ş adına ARI-ES ENERJİ ile Antalya Sanayi Teknolojileri Yazılımı Ar-Ge Danışmanlık Çevre ve Enerji, Sanayi ve Ticaret A.Ş. arasında 09.03.2012 tarihinde yapılan protokol çerçevesinde; “İzmir İli Kemalpaşa İlçesi sınırları içinde kurulması planlanan rüzgar enerji santrali faaliyetlerinin değerlendirilmesi iç in Prof. Dr. Ali ERDOĞAN’dan “Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu” talep edilmiştir. Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Dalı Başkanı Ornitolog Prof. Dr. Ali ERDOĞAN başkanlığında; alanın floristik yapısı ile ilgili olarak Eğitim Fakültesi Öğr. Üyesi Yrd. Doç. Dr. İ. Gökhan DENİZ, faunistik yapısı (Amfibi, sürüngen, memeli-yarasa) ile ilgili Zooloji Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Zoolog Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ, peyzaj, orman ve yaban hayatı ile ilgili olarak Orman Yük. Mü h. M. Süleyman KAÇAR’dan oluşan proje ekibi tarafından (Şekil 1 ), EGE Rüzgar Enerji Santrali’nin çevreye ve yaban hayatına olası etkilerini incelemek üzere, Mart-Nisan 2012 tarihinde yapılan arazi çalışmaları sonucunda genel bir ekolojik değerlendirme yapılarak bu rapor hazırlanmıştır. Şekil 1. Proje ekibi; soldan sağa Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ, Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR, Prof. Dr. Ali ERDOĞAN ve Yrd. Doç. Dr. İ.Gökhan DENİZ 1. RES Sahasının Tanımlaması 1.1. Sahanın Coğrafi Konumu Kurulması planlanan EGE Rüzgar Enerji Santrali, İzmir İlinin 30 km, Kemalpaşa ilçe merkezinin ise 11 km güneydoğusunda yer almakta olup İzmir L19-a1 ve paftası üzerinde bulunmaktadır. RES sahası, kuzeyde Taşlıtarla Sırtı, batıda Çıralık Tepe, doğuda Çakal Tepe ve güneyde Kocatepe Sırtı arasında yaklaşık 500 hektar büyüklüğünde bir alanı kapsamaktadır (Şekil. 3). PROJE SAHASI Şekil 2. Ege Rüzgar Enerji Santrali’nin Türkiye’deki yeri ve kurulacağı saha EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 3 RES sahasına en yakın yerleşim yeri, alanın 1,6 km güneyinde yer alan Çambel Köyü’dür (Şekil. 5). Şekil 3. EGE RES Sahasının sınırlarını ve türbinlerin yerini gösterir topografya haritası EGE RES’in kurulacağı alan, deniz seviyesinden 202-905 metre yükseltiler arasında yayılış göstermektedir. Sahanın tamamı orman arazisi olup mülkiyeti T.C. Hazinesine aittir. RES sahası ve yakın çevresinin topografik yapısı, uydu görünümü ve genel görünümü Şekil 4’te verilmiştir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 4 Şekil 4. Ege RES sahasının uydu görüntüsü Şekil 5. RES Sahasının 1,6 km güneyinde yer alan Çambel Köyü’nün sahadan görünümü 1.2. Sahanın Jeolojisi ve Jeomorfolojik Yapısı RES sahasının içinde yer aldığı Ege Bölgesi'nde doğu-batı doğrultulu ve geniş tabanlı ovaları ile onları birbirinden ayıran aynı doğrultudaki dağ sıraları bulunmaktadır. İzmir İlinin yüzey şekilleri oldukça parçalı ve çeşitli topografik yapı özellikleri göstermektedir. Gediz Ovası İl sınırlarına girmeden önce Spil (Manisa) Dağı engeliyle karşılaşarak ikiye ayrılmaktadır. Bir kol körfezi andırır biçimde Spil Dağı’nın güneyine gidip Nif (Kemalpaşa) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 5 Ovası’nı oluşturur. Bu ova 260 m yüksekliğindeki Belkahve Eşiği ile İzmir Körfezi kıyısında yer alan ovadan ayr ılır. Ovanın öteki kolu ise Spil Dağı'nın kuzey yamacını izleyerek İl topraklarına girer ve Dumanlıdağ ile güneyindeki Yamanlar Dağı arasında sıkışarak Menemen Boğazı’nı oluşturur. Bu boğazın batısında da geniş bir kıyı ovası olan Menemen Ovası yer alır. Topoğrafik özelliği düzensiz duyarlı olmayan bir çanakla çökelmiştir. Formasyonun bol metamorfik kırıntılı kum taşları, metamorfik kaynak alanını belirler. Bunların içinde az da olsa kömürleşmiş bitki kalıntılarının beslenmesinin karadan olduğunu belirler. Çizgisel sınırla şeylerin üzerine gelen çakıl taşlarının oygu -dolgu yapıları kuvvetli akıntılarının olduğunu göstermektedir. Filiş istifi içinde türbidit sıralanımları oldukça yaygındır. Bunlar alt seviyelerde bol biyoherm döküntülü kireç taşı mercekleri, daha üstte farominifer kalıntıları kapsamaktadır. Nif Dağı-Spil Dağı diliminde orta kesim oluşturan yerleşim bölgesinin çevresel jeolojik durumu temelde filiş ve moloz çökelleridir. İzmir Filişi adı ile bu temel temel kayalar Kretase yaşlıdır. Ayrıntılı jeolojik etüdlerde Belkahve Formasyonu adı ile simgelenir. Belirgin filiş karakterleri taşıyan kireç taşlı bloklu kırıntılı kayalar Belkahve Formasyonu adı altında ayırt edilmiştir. RES sahasının topografik yapısı 202-905 m yükseltiler arasında değişen dağlık bir yapı özelliği göstermektedir. Proje sahası doğu-batı yönünde uzanım gösteren bir dağ silsilesi üzerinde yer almaktadır. Proje kapsamında kurulacak türbinler bu dağın üzerinde Kabalık Tepe ile Kıtlık ve Çıralık Tepe arasındaki sırt üzerinde planlanmaktadır. Sırtın güney ve kuzey bakısında, yağış sularının oluşturduğu dereler tarafından küçük dere yataklar ı oluşturulmuştur. Sahanın güneybatısından Çambel Köyü’ne doğru akışı olan Kapız Deresi karstik yapı içerisinde küçük bir vadi-kanyon oluşumu yaratmıştır (Şekil. 6-7). EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 6 Şekil 6. RES sahasının genel jeomorfolojik yapısının uydu görünümü Şekil 7. RES sahası içinde Kapız Deresi’nin oluşturduğu küçük dar bir boğaz 1.3. İklim ve Hidrolojik Özellikler Kemalpaşa ilçesi sınırları içinde yer alan EGE RES sahası ve çevresinde tipik Akdeniz iklimi etkisini göstermektedir. İklim, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık ve yağışlıdır. Dağların denize dik olarak uzanması ve dağlar arasında uzanan Küçük Mender es alüvyal ovasının iç kesimlere doğru sokulması sonucunda, deniz etkisinin iç kesimlere kadar yayılmasına imkan verir. En soğuk ay ocak, en sıcak ay ağustos ayıdır. Sıcaklık yaz aylarında EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 7 ortalama 32,3oC, kış aylarında ise 11 oC’dir. Yıllık ortalama sıcaklık 17oC'dir (Çizelge 1). Kar yağışı yüksek yerlerde nadiren görülür. Kemalpaşa’da hakim rüzgar yönü kuzeydir. Çizelge 1. İzmir İli uzun yıllar ortalama meteorolojik verileri (Meteoroloji Genel Müdürlüğü’den alınmıştır) IZMIR Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1975 - 2011) Ortalama Sıcaklık 8.9 9.4 11.8 15.9 20.9 25.8 28.1 27.6 23.7 18.8 13.7 10.3 (°C) Ortalama En Yüksek Sıcaklık 12.6 13.4 16.5 20.9 26.1 31.0 33.3 32.8 29.1 24.0 18.2 13.9 (°C) Ortalama En Düşük 5.9 6.2 8.0 11.5 15.6 20.2 22.9 22.7 18.9 14.8 10.4 7.5 Sıcaklık (°C) Ortalama Güneşlenme Süresi 4.3 5.0 6.3 7.3 9.5 11.4 12.1 11.4 10.0 7.3 5.3 4.0 (saat) Ortalama Yağışlı 10.5 10.5 8.6 8.2 5.0 1.8 0.5 0.5 2.1 5.6 8.5 12.0 Gün Sayısı Aylık Toplam Yağış Miktarı 114.4 104.7 77.9 46.7 25.8 8.2 2.3 1.9 17.5 50.9 103.3 131.0 Ortalaması (kg/m2) Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1975 - 2011)* En Yüksek Sıcaklık 22.4 23.8 30.5 32.2 37.5 41.3 42.6 43.0 40.1 36.0 29.0 25.2 (°C) En Düşük Sıcaklık -4.0 -5.0 -3.1 0.6 7.0 10.0 16.1 15.6 10.0 5.3 0.0 -2.7 (°C) Hidrolojik Kaynaklar: RES sahasının içinde yer aldığı Kemalpaşa İlçesinin en önemli akarsuyu Nif Çayı'dır. Bornova Çiçekli Köyü'nden doğan Nif Çayı, Kemalpaşa Ovasını geçerek Manisa İl sınırları içerisinde Gediz'e dökülür. Nif Çayı, Spil ve Nif Dağları eteklerinden akan, yazın kuru birçok derecik tarafından beslenir. RES’nin kurulacağı sahanın kuzeyinde ve güneyinde mevsimlik akışı olan dereler bulunmaktadır. Bunlar kuzeyde Üçoluk ve Taşboynu Deresi ile güneyde Kapız ve Mersinli Dereleridir. Ancak bu derelerin tamamı kışın yağmur suları ile akışı olan kuru derelerdir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 8 1.4. Sahanın Peyzaj Özellikleri Ege RES’nin kurulacağı saha dağlık bir arazi yapısında olup 202-905 m yükseltiler arasında güneydoğudan kuzeye doğru uzanım göstermektedir. Sahanın peyzaj dokusu nu oluşturan doğal kaynak değerleri başta alanın dağlık yapısı olmak üzere doğal kızılçam ormanları ile bozuk ardıç meşcereleri ve yapraklı türlerin oluşturduğu makilik alanlardır. Ayrıca sahanın doğal peyzaj kaynakları arasında, alanın batısında yer alan Kapız Deresi’nin oluşturduğu 500 m uzunluğunda ve yer yer 150-200 m derinliğinde bir kanyon da yer almaktadır. Proje sahasının peyzaj değeri taşıyan kültürel kaynakları ise yok denecek kadar azdır. Proje sahasının güneyinde Çambel Köyü’ne ait küçük tarım arazileri ve yollar en önemli kültürel peyzaj kaynaklarıdır (Şekil. 8). Şekil 8. RES sahasının peyzajını oluşturan doğal ve kültürel kaynakları EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 9 2. Ekolojik ve Biyolojik Kaynaklar 2.1. Bitki Örtüsü 2.1.1. Flora EGE Rüzgar Enerji Santrali proje alanı ve yakın çevresinde yayılış gösteren bitki türlerinin saptanması amacıyla 2012 yılı vejetasyon dönemi içerisinde arazi çalışmaları yapılmıştır. Bu bağlamda, öncelikle alandaki vejetasyon tiplerini belirlemek için notlar alınmış ve baskın olan türler tespit edilerek fotoğraflanmıştır. Proje alanında yayılış gösteren bitki türlerinin net bir biçimde ortaya konulması amacıyla, arazi çalışmaları esnasında bitki örnekleri her familya için sistematik önemi olan toprakaltı ve topraküstü organları, çiçek durumu, meyve gibi kısımları dikkate alınarak toplanmıştır. Toplanan bitki örnekl eri morfolojik görünümleri bozulmayacak şekilde arazi çalışmaları sırasında preslenmiştir. Çalışmalar sırasında, örnekler toplanırken teşhislerinde kolaylık sağlaması bakımından toplanan bitki örneğine ait numarası, familyası, biliniyorsa cinsi, çiçeğinin rengi, kaç yıllık olduğu, stameninin rengi ve tüylülük durumu gibi özel bilgiler arazi defterine not edilmiştir. Herbaryum kurallarına uygun olarak kurutulan bitki örnekleri önce familya düzeyinde tasnif edilmiş, daha sonra ayrılan her familyanın cins ve tür düzeyinde sınıflandırılmasına geçilmiştir. Örneklerin bilimsel olarak teşhis edilmesinde öncelikle Türkiye Florası’ndan (Flora of Turkey and The East Aegean Islands) (Davis 1965-1985, Davis vd. 1988, Güner vd. 2000) yararlanılmıştır. RES alanı, Türkiye florasındaki kareleme sistemine göre B1 karesinde yer almaktadır. Yapılan arazi çalışması döneminde sahadan toplanan bitki örneklerinin teşhis edilmesiyle 37 familya’ya ait 100 cins ve 117 tür tespit edilmiştir. RES alanında bulunan 117 türün, 33 tanesi Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi elementi, 3 tanesi Avrupa -Sibirya Fitocoğrafik Bölgesi elementi ve 81 tanesi ise çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi bilinmeyen kategorisinde yer almaktadır. Alanda en çok Akdeniz elementlerine rastlanılmıştır. İkinci sırada is e Avrupa- Sibirya elementlerine rastlanılmıştır. Çalışma alanında tür sayısı açısından en zengin ilk 5 familya ve tür sayıları şu şekildedir; Asteraceae 20 tür, Fabaceae 10 tür, Lamiaceae 9 tür, Apiaceae ve Ranunculaceae 6’şar tür. Arazi çalışmaları yapılan dönemde RES alanında teşhis edilen türler içerisinde endemik tür yer almamaktadır. Sahada tespit edilen 117 türün 105 tanesi otsu, 4 tanesi çalı, 4 tanesi ağaççık ve 4 tanesi ise ağaç formundadır. Türlerden bazılarına ait fotoğraflar Şekil 9-14’te verilmiştir. RES alanında BERN, CITES ve IUCN listelerinde yer alan bitki türü tespit edilmemiştir (Çizelge. 2). EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 10 Şekil 9. Asphodelus aestivus Brot. (Zehirli Çiriş) (Ülkemizin Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde ülkemiz dışında ise Akdeniz Ülkelerinde yayılış göstermektedir. Bu bitkiye inşaatların yapılacağı alanda rastlanılmamıştır). Şekil 10. Origanum onites L. (İzmir Kekiği) (Ülkemizin Batı ve Güney bölgelerinde yayılış gösteren tür, 1500 m’ye kadar olan ormanlık, makilik ve yol kenarı alanları tercih etmektedir. Türe, türbinlerin inşa edileceği sahada rastlanılmıştır.) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 11 Şekil 11. Papaver hybridum L. (Gelincik) (Ülkemizin Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde ülkemiz dışında ise Avrupa ve Güneybatı Asya’da yayılış gösteren tür, Mart-Nisanaylarında çiçeklenmektedir. Bu bitkiye inşaatların yapılacağı alanda rastlanılmamıştır). Şekil 12. Centaurea triumfettii All. (Peygamber çiçeği) (Ülkemizin hemen her bölge sinde yayılış gösteren tür, Mayıs-Ağustos döneminde çiçeklenmektedir. Türe inşaatların planlandığı alanda rastlanılmamıştır). EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 12 Şekil 13. Ajuga chamaepitys (L.) Schreber subsp. chia var. chia (Ülkemizin her bölgesinde yaygın olarak bulunan bitki, Nisan-Temmuz döneminde çiçeklenmektedir. Bitkiye planlanan inşaat sahasında rastlanılmamıştır.) Şekil 14. Crupina crupinastrum (Moris) Vis. (Ülkemizin her bölgesinde geniş yayılış gösteren bu tür, 1400 m’ye kadar olan Kızılçam orman altı ve açıklıklarını, step bölgeleri ve hareketli taşlık yamaçları tercih etmektedir. Türbin ayaklarının kurulacağı alanda rastlanılmamıştır) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 13 Çizelge 2. EGE Rüzgar Enerji Santral Sahasında Tespit Edilen Bitki Türleri (Kısaltmalar: Ir.- Tur.El.: İran-Turan Elementi, Akd. El.: Akdeniz Elementi, Avr-Sib. El.: Avrupa-Sibirya Elementi, Öksin El.: Öksin Elementi, ÇBFCB: Çok Bölgeli veya Fitocoğrafik Bölgesi B Bölgesi Bilinmeyen, E: Endemik, TIB: Tıbbi, TIC: Ticari, VU: Vulnerable (Zarar görebilir), NT: Near Threatened (Tehdit altına girebilir), LC: Least Concern (En az endişe verici). IUCN Bern (B) – Fitocoğrafik Familya/Bitkiler Tükçe Adı Endemizm Kategorisi Cites (C) Bölge ANACARDIACEAE Pistacia terebinthus L. subsp. Çitlembik Akd. El. terebinthus APIACEAE Artedia squamata L. ÇBFCB Eryngium campestre L. var. Boğa Dikeni ÇBFCB campastre Pimpinella peregrina L. Yabani Anason ÇBFCB Scandix iberica Bieb. ÇBFCB Tordylium apulum L. Akd. El. Torilis leptophylla (L.) Reichb. ÇBFCB ASTERACEAE Anthemis chia L. Papatya Akd. El. Anthemis tinctoria L.var. Papatya ÇBFCB tinctoria Bellis perennis L. Koyungözü Avr-Sib. El. Carduus nutans L. subsp. ÇBFCB nutans Carthamus dentatus Vahl ÇBFCB Centaurea solstitialis L. subsp. Peygamber ÇBFCB solstitialis çiçeği Centaurea triumfettii All. Peygamber ÇBFCB çiçeği Cichorium intybus L. Hindiba ÇBFCB Crepis foetida subsp. Tüylü Kanak ÇBFCB rhoeadifolia Crupina crupinastrum (Moris) ÇBFCB Vis. Echinops ritro L. ÇBFCB Filago vulgaris Lam. ÇBFCB Inula heterolepis Boiss. Akd. El. Lactuca serriola L. Avr-Sib. El. Picnomon acarna (L.) Cass. Akd. El. Ptilostemon chamaepeuce (L.) Akd. El. Less Scolymus hispanicus L. Şevketibostan Akd. El. Senecio vernalis Waldst et Kit Kanaryaotu ÇBFCB Senecio vulgaris L. Kanaryaotu ÇBFCB Taraxacum hellenicum Dahlst. ÇBFCB Xanthium strumarium L. subsp. Pıtrak ÇBFCB strumarium BORAGINACEAE Anchusa azurea L. var. azurea Sığırdili ÇBFCB Anchusa undulata L. subsp. Sığırdili Akd. El. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 14 IUCN Bern (B) – Fitocoğrafik Familya/Bitkiler Tükçe Adı Endemizm Kategorisi Cites (C) Bölge hybrida (Ten.) Coutinho Anchusa undulata Echium italicum L. Engerekotu ÇBFCB Heliotropium hirsutissimum Siğil otu Akd. El. Grauer BRASSICACEAE Alyssum murale Waldts. & Kit . ÇBFCB var. murale Capsella bursa-pastoris (L.) Çoban çantası ÇBFCB Medik. Cardaria draba (L.) Desf. ÇBFCB subsp. draba Fibigia eriocarpa (DC.) Boiss. ÇBFCB Thlaspi perfoliatum L. ÇBFCB CAMPANULACEAE Legousia speculum-veneris (L.) ÇBFCB Chaix CARYOPHYLLACEAE Cerastium glomeratum Thuill. ÇBFCB Silene vulgaris var. vulgaris Gıvışkan otu ÇBFCB Silene dichotoma Ehrh. subsp. Nakıl ÇBFCB dichotoma Stellaria media (L.) Vill subsp. ÇBFCB media CHENOPODIACEAE Atriplex lasiantha Boiss. Unluca ÇBFCB CISTACEAE Cistus creticus L. Girit ladeni Akd. El. CONVOLVULACEAE Convolvulus arvensis L. Tarla sarmaşığı ÇBFCB CRASSULACEAE Sedum caespitosum (Cav.) DC. ÇBFCB CUPRESSACEAE Juniperus excelsa Bieb. Ardıç ÇBFCB EPHEDRACEAE Ephedra major Host Denizüzümü ÇBFCB ERICACEAE Arbutus andrachne L. Sandal ÇBFCB DIPSACACEAE Pterocephalus plumosus (L.) ÇBFCB Coulter Scabiosa rotata Bieb. Uyuz otu ÇBFCB EUPHORBIACEAE Mercurialis annua L. Yer fesleğeni ÇBFCB FABACEAE Calicotome villosa (Poiret) Link Akd. El. Hymenocarpus circinnatus (L.) Akd. El. Savi Lathyrus setifolius L. Mürdümük Akd. El. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 15 IUCN Bern (B) – Fitocoğrafik Familya/Bitkiler Tükçe Adı Endemizm Kategorisi Cites (C) Bölge Medicago orbicularis (L.) Yonca ÇBFCB Bartal Onobrychis caput-galli (L.) Korunga Akd. El. Lam. Spartium junceum L. Katırtırnağı Akd. El. Trifolium campestre Scherb. Üçgül ÇBFCB Trifolium stellatumL. Var. Üçgül ÇBFCB stellatum Vicia hybrida L. Burçak Akd. El. Vicia villosa Roth subsp. Burçak ÇBFCB villosa FAGACEAE Quercus cerris L. var. cerris Saçlı meşe ÇBFCB Quercus coccifera L. Kermes meşesi Akd. El. GERANIACEAE Erodium cicutarium (L.) L’Herit Dönbaba ÇBFCB subsp. cicutarium Erodium ciconium (L.) L'Hérit. Dönbaba ÇBFCB Geranium lucidum L. Turna gagası ÇBFCB Geranium rotundifolium L. Turnagagası ÇBFCB HYPERICACEAE Hypericum perforatum L. Binbirdelik ÇBFCB Otu LAMIACEAE Acinos rotundifolius Pers. ÇBFCB Ajuga chamaepitys (L.) ÇBFCB Schreber subsp. chia var chia Ballota acetobulosa (L.) Boz ot Akd. El. Bentham Lamium amplexicaule L. Ballıbaba Avr-Sib. El. Micromeria myrtifolia Boiss. ex Akd. El. Heldr. Origanum onites L. İzmir Kekiği Akd. El. Salvia verbenaca L. Adaçayı Akd. El. Salvia viridis L. Adaçayı Akd. El. Teucrium polium L. Mayasıl otu ÇBFCB LILIACEAE Asparagus acutifolius L. Kuşkonmaz Akd. El. Asphodelus aestivus Brot. Zehirli çiriş Akd. El. Gagea peduncularis (J. & C. Akd. El. Presl) Pascher Muscari neglectum Guss. Arap sümbülü ÇBFCB Ruscus aculeatus L. var. Tavşan ÇBFCB angustifolius Boiss. memesi MALVACEAE Malva sylvestris L. Ebegümeci ÇBFCB OLEACEAE Olea europaea L. var. sylvestris Zeytin, Delice Akd. El. (Miller) Lehr. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 16 IUCN Bern (B) – Fitocoğrafik Familya/Bitkiler Tükçe Adı Endemizm Kategorisi Cites (C) Bölge Phillyrea latifolia L. Akçakesme Akd. El. OROBANCHACEAE Orobanche mutelii F. Schultz Canavarotu ÇBFCB PAPAVERACEAE Fumaria parviflora Lam. Şahtere ÇBFCB Hypecoum imberbe Sibth. & ÇBFCB Sm. Papaver hybridum L. Gelincik ÇBFCB Papaver rhoeas L. Gelincik ÇBFCB PINACEAE Pinus brutia Ten. Kızılçam Akd. El. PLANTAGINACEAE Plantago holosteum Scop. Sinirotu ÇBFCB POACEAE Avena barbata Pott ex Link Yabani yulaf Akd. El. subsp. barbata Dactylis glomerata L. subsp. ÇBFCB hispanica (Roth.) Nyman Lagurus ovatus L. Akd. El. POLYGONACEAE Rumex tuberosus L. subsp. ÇBFCB tuberosus RHAMNACEAE Paliurus spina-christi Miller Karaçalı ÇBFCB PRIMULACEAE Anagallis arvensis L. var. Fare kulağı ÇBFCB arvensis RANUNCULACEAE Adonis flammea Jacq. Kan damlası ÇBFCB Consolida orientalis (Gay) ÇBFCB Schröd Nigella elata Boiss. ÇBFCB Ranunculus ficaria L. subsp. Düğün çiçeği ÇBFCB ficariiformis Rouy & Fouc Ranunculus muricatus Poiret Düğün çiçeği ÇBFCB Ranunculus velutinus Ten. Düğün çiçeği ÇBFCB ROSACEAE Crateagus monogyna Jacq. Alıç ÇBFCB subsp. monogyna Potentilla recta L. ÇBFCB Sarcopoterium spinosum (L.) Abdestbozan Akd. El. Spach çalısı Sanguisorba minor Scop. subsp. Çayır düğmesi ÇBFCB magnolii (Spach) Briq. RUBIACEAE Crucianella latifolia L. ÇBFCB Galium aparine L. ÇBFCB SCROPHULARIACEAE Bellardia trixago (L.) All. ÇBFCB EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 17 IUCN Bern (B) – Fitocoğrafik Familya/Bitkiler Tükçe Adı Endemizm Kategorisi Cites (C) Bölge Verbascum lasianthum Boiss. ex Sığırkuyruğu ÇBFCB Bentham Verbascum mucronatum Lam. Sığırkuyruğu Akd. El. Veronica cymbalaria Bodard. Akd. El. ZYGOPHYLLACEAE Tribulus terrestris L. Demir dikeni ÇBFCB 2.1.2. Vejetasyon Vejetasyon, bir coğrafik bölgenin bir kesiminin üzerinde, yaşama şartları birbirine benzeyen bitkilerin bir arada toplanma şeklidir. Bu bitkilerin birbirleriyle ve çevreleriyle etkileşimleri sonucunda belirli vejetasyon zonları oluşmaktadır. Proje alanında yayılış gösteren bitki türlerinin net bir biçimde ortaya konulması amacıyla yapılan arazi çalışmalarında öncelikle alandaki vejetasyon tipini belirlemek için notlar alınmış ve baskın olan türler tespit edilerek fotoğraflanmıştır. Bu bağlamda proje alanında genel olarak yer yer seyrek Kızılçam (Pinus brutia) ve Ardıç (Juniperus excelsa) formasyonlarının karışık orman oluşturduğu orman vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmüştür. Proje sahasının farklı bölgelerindeki genel vejetasyo n yapısı görseller eşliğinde Şekil 16’de sunulmuştur. Bu bağlamda arazi çalışmaları sırasında çekilen resimler topoğrafik harita üzerinde numaralanarak gösterilmiştir. Topoğrafik harita üzerinde yer alan okların yönleri ve numaraları, yanlarında gösterilen vejetasyon fotoğraflarının çekilme yerleri ve yönlerini simgelemektedir. Vejetasyon yapısı görselleri Şekil 15’te sunulmuştur. Araştırma alanının vejetasyonu Braun-Blanquet metoduna göre incelenmiştir (Braun- Blanquet 1964, Akman ve Ketenoğlu 1987). Buna göre örtü bolluk skalası şöyledir; + : Bolluk ve örtü derecesi çok zayıf (örtüş %1’den az) 1 : Tür bol, fakat örtü derecesi zayıf (örtüş %5’e kadar) 2 : Tür bol veya örtü derecesi %6-%25 arası 3 : Türün örtü derecesi %26-%50 arası 4 : Türün örtü derecesi %51-%75 arası 5 : Türün örtü derecesi %76-%100 arası. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 18 Ayrıca örnek parseller alınırken her bir taksonun sosyabilite skalaları da kullanılmıştır. Buna göre; 1: Habitatlarında çoğunlukla tek birey halinde bulunanlar 2: Küçük grup veya demet halinde bulunanlar 3: Küçük yumak, yama, parça, yastık şeklinde büyüyenler 4: Büyük yumak, yama, parça, geniş yastıklar ve küçük koloniler oluşturanlar 5: Devamlı populasyonlar, çok kalabalık ve geniş koloniler teşkil edenler. Şekil 15. EGE Rüzgar Enerji Santral sahası topografik yapısı ve vejetasyon görsellerine ait lokasyonlar. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 19 Şekil 16. EGE Rüzgar Enerji Santral sahası vejetasyon yapısı görselleri. Bitki kommunitelerini temsil edebilecek mümkün olduğunca homojen alanlardan alınan 4 örnek parsel değerlendirilmiştir. Örnek alan büyüklüğü “en küçük alan (minimal area) metoduna” göre 400 m2 olarak belirlenmiştir. Çalışmada, bitki kommunitesi / veri sınıflama için Braun-Blanquet ve bazı diğer araştırıcılar tarafından belirlenen geleneksel metodoloji kullanılmıştır (Braun-Blanquet, 1964; Mueller-Dombois and Ellenberg, 1974; Dierschke, 1994; Mucina et al., 2000). Her bir taksonun her örnek parselde ilk önce örtü - bolluk skalası, sonra da sosyabilite skalası belirtilmiştir. Birbirine benzer örnek parsellerin birleştirilmesi ile kommuniteler oluşturulmuştur. Daha sonra ilgili literatürler taranarak sintaksonların tanımı ve sınıflandırılması yapılmıştır (Akman ve Ketenoğlu 1986; Akman ve Ekim 1988; Akman 1995; Akman vd 1998; Ayaşlıgil 1987; Karakaya 1997; Ketenoğlu vd 2010; Seçmen vd 1986; Uslu 1985; Vural vd 1995; Weber vd 2000). Çizelge 3’te, her örnek EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 20 parselin lokalitesi, örnek alan numarası, tarih, yükseklik, bakı, eğim, anakaya, bitki tabakası örtüşü, örnek alan büyüklüğü ve takson sayısı verilmiştir. Sosyolojik Birimler Metoduna Göre Alanda Bulunan Vejetasyon Tipleri EGE Rüzgar Enerji Santral sahası genel olarak değerlendirildiğinde, proje alanında genel olarak yer yer seyrek Kızılçam ( Pinus brutia) ve Ardıç (Juniperus excelsa) formasyonlarının karışık orman oluşturduğu orman vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmüştür (Şekil 15, Şekil 16: 1-6). Bir ve iki numaralı türbinlerin kurulacağı Kıtlık Tepesinin batısında yer alan stabilize yolun yakın çevresinde ise ülkemizin hemen her kesiminde bihassa yol ve tarla kenarlarında görülen ruderal ve kozmopolit bir vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmektedir (Şekil 15, Şekil 16: 1-4). Birinci türbinden dördüncü türbinin kurulacağı bölgeye doğru ağaç yoğunluğu azalmakta ve Kıtlık Tepesinin doğusuna doğru hareketli taşlık yamaçların habitat karakteri olarak baskın olduğu bölgeler bulunmaktadır (Şekil 15, Şekil 16: 7-9). Birinci türbinin kurulacağı sahada Kızılçam ( Pinus brutia) daha baskın olmakla birlikte alanın doğusuna doğru Ardıç (Juniperus excelsa) yoğunluğu artmaktadır. Bu bölgelerin hemen hepsinde orman oluşturan ağaçların açıklık bölgelerinin en baskın türleri de yine ülkemiz genelinde hemen her bölgede görülen Quercus coccifera, Olea europaea var. sylvestris, Asparagus acutifolius, Spartium junceum, ve Calicatome villosa vb. gibi türlerdir. Bölgede bilhassa yol kenarlarında ise Thlaspi perfoliatum, Papaver hybridum, Atriplex lasiantha, Convolvulus arvensis ve Cistus creticus gibi türlerin baskın olduğu görülmektedir. RES sahasında sosyolojik birimler metoduna göre tespit edilmiş vejetasyon tablosu Çizelge 2’de verilmiştir. Alanın hakim vejetasyon yapısı şu şekilde sınıflandırılmıştır; 1. Sınıf : Quercetea ilicis Br.-Bl. 1942 1. Ordo : Quercetalia ilicis Br.-Bl. em. R.M. 1974 1. Alyans : Oleo-Ceratonion Br.-Bl. 1936 em. R.M. 1975 1. Birlik : Pinetum brutiae Çalışma alanında, Pinus brutia (Kızılçam) topluluğuna rastlanmaktadır. Bu topluluğun başlıca bitkileri Pinus brutia, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Crataegus monogyna’dır. Diğer başlıca taksonlar Olea europaea var. sylvestris, Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, Asparagus acutifolius ve Cistus creticus’dur. Akman ve Ketenoğlu (1986)’na göre Akdeniz ve Ege Bölgeleri’ndeki Pinus brutia formasyonları, Quercetea ilicis sınıfındaki Ptosimopappo -Quercion, Gonocytiso-Pinion, Olea- EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 21 Ceratonion, Quercion calliprini ve Quercion ilicis alyansları gibi çeşitli alyanslarda yer alabilir. Akman vd (1998), Pinus brutia topluluklarını, Olea-Ceratonion alyansına dahil etmiştir. Akman ve Ekim (1988), Pinus brutia’nın baskınlığında olan Pino -Brachypodietum pinnatii birliğini tanımlamışlar ve yine Olea-Ceratonion alyansına dahil etmişlerdir. Olea-Ceratonion alyansına ait bitki toplulukları ülkemizde özellikle Ege ile bütü n Akdeniz Bölgesi’nde iyi bir gelişme gösterir (Akman 1995). Çalışma alanımızda da bulunan Pinus brutia topluluğu da Olea-Ceratonion alyansına bağlanmıştır. Çizelge 3. Pinus brutia birliği T1 T2 T3 T4 Lokalite yakını yakını yakını yakını 35S 544416 35S 544545 35S 544853 35S 545078 Koordinat 4259537 4259545 4259340 4259296 Örnek Parsel No 1 2 3 4 Yükseklik (m) 721 722 726 710 Bulunma Bakı K B G D Eğim 20 20 15 25 Anakaya Marn Marn Marn Marn Örtüş 95 99 98 99 Tarih 20.05.2012 20.05.2012 20.05.2012 20.05.2012 Örnek Alan Büyüklüğü 400 400 400 400 Tür Sayısı 17 18 13 13 Türler Birliğin karakteristikleri Pinus brutia 55 55 45 35 4 Juniperus excelsa 25 35 45 55 4 Dactylis glomerata subsp. hispanica - +2 +2 - 2 Crataegus monogyna 12 - 12 - 2 Oleo-Ceratonion karakteristikleri - - - - Olea europaea var. sylvestris - - - 12 1 Quercetea (etalia) ilicis karakteristikleri - - - - Quercus coccifera 13 23 23 13 4 Phillyrea latifolia - 13 13 13 3 Arbutus andrachne 23 23 - - 2 Asparagus acutifolius 11 - +1 - 2 Cisto-Micromerietea (etalia) karakteristikleri - - - - Cistus creticus 23 13 13 +3 6 EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 22 Diğer Türler - - - - Echinops ritro +1 +2 +2 - 3 Calicotome villosa - 23 - - 1 Thlaspi perfoliatum +2 - - +2 2 Silene vulgaris +2 - +2 - 2 Convolvulus arvensis +2 - +2 - 2 Geranium lucidum - +2 - +2 2 Micromeria myrtifolia +2 - - - 1 Carthamus dentatus - +1 - - 1 Anthemis tinctoria - - +2 - 1 Cynosurus echinatus - +2 - +2 2 Picnomon acarna - - - +2 1 Lagurus ovatus - - - +2 1 Avena barbata - - - +1 1 Cardamine hirsuta +2 - - - 1 Consolida orientalis 12 - - - 1 Nigella elata +2 - - - 1 Filago vulgaris +1 - - - 1 Erodium cicutarium subsp. cicutarium +1 - - - 1 Crucianella latifolia - - +2 - 1 Inula heterolepis - +2 - - 1 Stellaria media - +2 - - 1 Crepis foetida - +2 - - 1 Verbascum mucronatum - +2 - - 1 Bellardia trixago - +1 - - 1 Spartium junceum - 22 - - 1 Potentilla recta - - - +2 1 2.2. Faunal Yapı Bilindiği üzere; kararlı bir ekosistemin besin ve ilişkiler piramitinde en üst sıralarda omurgalı hayvanlar yer alır. İki yaşamlısından, sürüngenine, kuş ve memeli türlerini içine alan bir zincir ekositemin devamlılığında rol oynar. Bir bölgenin floral ve faunal yapısı çevresel faktörlerin etkisi altında şekillenir, sürekli ve düzenli olarak değişir. Bu durum akıcı bir dinamiği ve bunun en önemli parçası olan vahşi yaşamı sürdürmeyi zorunlu kılar. Doğal habitat ve ekosistemlerde bu dinamik v e süreklilik söz konusuyken, çeşitli faktörlerin etkisi altında bu süreç bozulabilir. Bu bozulmanın engellenmesi, rejenerasyonu ve/veya en azından yavaşlatılabilmesi için yapılması gerekenler muhakkak vardır. Bu da bu dinamiği anlamakla mümkündür. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 23 Proje alanı ve yakın çevresinde yapılan arazi çalışmalarında saptanan omurgalıların tür tespitleri yapılmış; bu türlerin familya ve bilimsel isimleri, Türkçe adları, biyotop (habitat), varsa tehlike kategorisi, tehlike sınıfı açısından değerlendirmesi, statüleri ile ilgili veriler değerlendirilmiştir. Bu amaçla IUCN; Bern Sözleşmesi kriterleri ve koruma listelerinin en son güncellenmiş halleri; CITES (Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme); Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu ( MAK) tarafından 2012-2013 dönemi Kararları’ndan da yararlanılmıştır. Diğer taraftan yörenin faunası havza bazında ele alınmış, tablolarda RES sahasında bulunabilecek türlere yer verilmiştir. Ancak bunlardan proje inşaat - tesis sahalarında bulunan türler tablolarda ayrıca işaretlenmiştir. Bunlara ek olarak yörede kaydedilen yabanıl formlar arasında endemik türler bulunup bulunmadığı da değerlendirilmiştir. Yapılan çalışmada öncelikle gözlem ve fotoğraflamaya dayalı fauna kayıtları ile habitat verileri toplanmış, örnek alınmamıştır. Böylece toplanan tüm veriler birlikte değerlendirilerek proje alanının omurgalı fauna elemanlarının tespiti yapılmıştır. Diğer taraftan, işletmenin faunal karakterlere yol açması muhtemel etkileri ve bunlara karşı anılacak önlemlerin neler olacağı üzerinde durulacaktır. Eğer olumsuzluklar söz konusu olacaksa bunların engellenmesinin hangi koşullarda olması gerektiği vurgulanacaktır. 2.2.1. Amfibi ve Sürüngenler Türkiye’de yayılış gösteren yaklaşık 165 kurbağa ve sürüngen türünün 24’ünün Ege RES’in kurulacağı saha ve yakın çevresinde de yaşadığı tespit edilmiştir. Bu türlerden 5’i kurbağa, 1’i kaplumbağa, 9’u kertenkele, 9’u da yılanlara aittir. Bunlardan Tosbağa (Testudo graeca) VU “zarar görebilir” kategorisinde yer almaktadır. Diğer taraftan kurbağaların (anurlar) tamamı ise IUCN nin LC“düşük risk” kategorisinde yer almaktadır. Yörenin herpetofaunası dikkate alındığında; 8 türün IUCN statüsü belli değilken, 16 tür LC kategorisindedir. BERN sözleşmesi Kesin Koruma Altında Olan Türler (EK II) kategorisinde 14 tür, Koruma Altında Olan Türler kategorisinde (EK III) ise 7 tür yer almaktadır. Bu türler geniş yayılımlı olup, bölgeye özgü endemik ve lokal endemik bulunmamaktadır. Bu türler ve statüleri Çizelge 4’te, ova kurbağası ve tarla kertenkelesine ait fotoğraflar Şekil 17-18’de verilmiştir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 24 Çizelge 4. Ege RES sahası ve yakın çevresinde bulunan kurbağa ve sürüngen türleri ile statüleri Tehlike Durumu İnşaat- RES Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri BERN HABİTAT Tesis IUCN CITES Sahasında EK2 EK3 Sahasında KURBAĞALAR Toprak Kurbağası Pelobates syriacus LC X - - M, S + + Çevik Kurbağa Rana dalmatina LC X - - S + + Kara Kurbağası Bufo bufo LC - X - T,M + + Gece Kurbağası Pseudepidalea viridis LC X - - Ç,T,M + + Ağaç Kurbağası Hyla arborea LC X - - Ç,M + + SÜRÜNGENLER Tosbağa Testudo graeca VU X - X O,Ç,T,M + İnce Parmaklı Keler Cyrtopodion kotschyi LC - X - O, T, M + + Yarım Parmaklı Hemidactylus turcicus LC - X - O, T, M + + Keler Dikenli Keler Laudakia stellio - X - - K + + Oluklu Kertenkele Ophisaurus apodus - - - - O, T, M İri Yeşil Kertenkele Lacerta trilineata LC X - - O, T, M, Ç + + Tıknaz Kertenkele Trachylepis aurata LC X - - O, T, M Kör Kertenkele Blanus strauchi LC - - - O, T, M İnce Kertenkele Ablepharus kitaibelii - X - - T, M + + Tarla Kertenkelesi Ophisops elegans - X - - B, T, M + + Kör Yılan Typhlops vermicularis - X - - O, Ç,M + + Hazer Yılanı Dolichophis caspius LC - X - Ç, M,T + + Kara Yılan Dolichophis jugularis LC - X - Ç, M,T + + İnce Yılan Platyceps najadum LC X - - O, T, M, Ç + + Uysal Yılan Eirenis modestus LC - X - O, Ç,M,T + + Ev Yılanı Zamenis situla LC X - O,Ç,M,T + Sarı Yılan Elaphe quatuorlineata - - X - Ç, M + + Kedigözlü Yılan Telescopus fallax LC X - - O, Ç + + Sikkeli Yılan Hemorrhois nummifer - - - - O, Ç, M + + KISALTMALAR: Ç: Çalılık, O: Orman, T: Tarım arazileri, M: Mera, S: Su ve suya yakın yerler, K: Kayalık Alanlar EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 25 Şekil 17. Ege RES sahası ve yakın çevresinde, nemli yerlerde özellikle geceleri aktif olarak görülebilen gece kurbağası (Pseudepidalea viridis) Şekil 18. Ege RES sahası ve yakın çevresinde görülebilen geniş yayılışlı türlerden olan tarla kertenkelesi (Ophisops elegans) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 26 2.2.2. Memeliler Bilindiği gibi; ülkemizde 170 civarında memeli türü yaşamakta olup, bunlardan 22 tanesi Ege RES sahası ve yakın çevresinde yayılış göstermektedir. Sahanın çevresinde memelilerden tilki (Vulpes vulpes), porsuk (Meles meles), yaban domuzu (Sus scrofa) tavşan (Lepus europaeus), orman yediuyuru (Dryomys nitedula) en dikkat çeken türlerdendir (Çizelge 5). Bunların dışında yapılan arazi çalışmaları esnasında kirpi, körfare, ağaç sansarı ve gelinciğin yaşadığı da tespit edilmiştir. Saha ve yakın çevresinde memeli türlerin yaşadığı iz, dışkı ve bizzat gözlemlerin yanında çevre halkı ile yapılan görüşmelerden de anlaşılmıştır. RES sahasında ve yakın çevresinde yaşayan geniş yayılışlı türlerden olan domuz tarafından besin arama davranışı sırasında kazılmış ve eşelenmiş ormanaltı zonunu gösteren fotoğraf Şekil 19’da verilmiştir. Çizelge 5. Ege RES sahası içerisinde ve yakın çevrede tespit edilen memeli hayvan (Mammalia) türleri ve koruma statüleri Tehlike Durumu H B A E C B İnşaat- I RES R I İ Tesis Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri U Sahasında N T T Sahasında C E A N EK EK S II III T MEMELİLER Kirpi Erinaceus concolor LC X - - O, Ç + + Rhinolophus Büyük Nalburunlu Yarasa LC X - - O, M + - ferrumequinum Küçük Nalburunlu Yarasa Rhinolophus hipposideros LC X - - O, M + - Akdeniz Nalburunlu Yarasası Rhinolophus euryale NT X - - O, M + - Nalburunlu Yarasa Rhinolophus mehelyi VU X O, M + - Uzun Ayaklı Yarasa Myotis capaccinii VU X O, M + - Uzun Kanatlı Yarasa Miniopterus schreibersi NT X O, M + - Cüce Yarasa Pipistrellus pipistrellus LC X - - O,M + - Geniş Kanatlı Yarasa Eptesicus serotinus LC X - - O,M + - Yabani Tavşan Lepus europaeus LC - X - B, Ç + + Kayalık Faresi Apodemus mystacinus LC K + + Ev Faresi Mus musculus LC - - - KH + + Ev Sıçanı Rattus rattus LC - - - KH + + Göçmen Sıçan Rattus norvegicus LC - - - KH + + Körfare Spalax nehringi DD - - - Ç,T + + Sincap Sciurus anomalus LC X - - O + + Orman Yediuyuru Dryomys nitedula LC - X - O + + Kızıl Tilki Vulpes vulpes LC - X X O,K + + Gelincik Mustela nivalis LC - X - O,K + + Ağaç Sansarı Martes martes LC - X - O + + Porsuk Meles meles LC - X - O,T,Ç + + Yaban Domuzu Sus scrofa LC - X - O,T,Ç + + KISALTMALAR: O: Yakınlardaki Ormanlar, T: Tarım arazileri, Ç: Çayır -Mera, K: Kayalık, M: Yakınlardaki Ağıllar, Oyuk ve Mağaralar, S: Su ve suya yakın yerler KH: Karasal Habitatların Tamamı EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 27 Şekil 19. Ege RES sahasında ve yakın çevresinde yaşayan geniş yayılışlı türlerden olan domuz tarafından eşelenmiş ve kazılmış orman altı zonu EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 28 Sahada ve yakın çevresindeki memeli türlerinden nesli tükenmekte olan tilki Türkiye'nin de taraf olduğu CITES = Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticareti'ne ilişkin sözleşmeye göre avlanmaları, öldürülmeleri, iç ve dış ticareti kesinlikle yasaktır. Bu durum cezai müeyyidelerle güvence altına alınmıştır. Yine sahanın yakın çevresinde bulunabilen memelilerden olan Akdeniz Nalburunlu Yarasası, Uzun Kanatlı Yarasa, (NT): yakın zamanda tehdit altına girebilir kategorisinde, nalburunlu yarasa ve uzun ayaklı yarasa (VU): Hassas- zarar görebilir nadir türler statüsünde yer alırken, körfare ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır (DD). Ayrıca, IUCN Kırmızı Listesi’ne göre bu bölgede yaşayan memelilerden; 17’si (LC): Asgari endişe altındaki türler kategorilerinde yer alırken, 1 türün durumu belli değildir (DD) (Çizelge 5). Diğer taraftan, bu türlerden 10 tanesi BERN Sözleşmesi listelerinde Ek II (kesin olarak koruma altına alınan türler)’de, 7 tanesi de Ek III (Korunan türler)’de yer almaktadır. Merkez Av Komisyonu (MAK) Kararlarına göre; Kirpi, yabani tavşan Ek -I (Çevre ve Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları)’de, gelincik EK-II (Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları)’de, Kızıl tilki, ağaç sansarı ve yaban domuzu EK-III (Merkez Av Komisyonunca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları) kapsamında bulunmaktadır. Türbinlerin kurulacağı alanlar, aktif memelilerin çoğunluğunun beslenme ve barınma habitatlarından çok uzakta yer almaktadır. Ancak, sahadaki büyük memelilerden olan domuz oldukça yoğun bir populasyon oluşturmuş gözükmektedir. Zira sahada çok geniş alanlarda domuz tarafından yiyecek arama sırasında yapılan tahribat göze çarpmaktadır. Oldukça geniş alanlarda yapılan bu arama eylemi neticesinde kazılmış, eşelenmiş orman altı zonu oldukça çok dikkat çekmektedir (Şekil 19). Bu alanlarda en yaygın küçük memeli türleri olarak göze çarpan fareler ise yarı toprak temaslı ve körfareler tam toprak temaslı toprak altında yaşayan türler olup, kurulacak olan tesislerin kule ve rotor alanlarından olumsuz etkilenmeleri söz konusu değildir. Bu türler ekolojik toleransı ve üreme potansiyeli yüksek, buna bağlı olarak da populasyon yoğunlukları fazla olan türlerdir. İnşaat aşamasında bu türlerin az da olsa etkilenme olasılığı bulunmasına rağmen bu etkinin çok kolaylıkla tolere edilebileceği düşünülmektedir. Yine orman yediuyuru ve küçük karnivorlar sık orman içlerinde ve nispeten daha düşük rakımlarda yayılış göstermektedirler. Türbinler bu tip alanlardan oldukça uzakta yer alacağından bu türlerin kurulacak tesislerden etkilenmeleri pek mümkün gözükmemektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 29 2.2.3. Kuşlar Türkiye, Batı Palearktiğin en önemli göç yollarının geçtiği kara parçalarından birisi olması nedeniyle, sonbahar ve ilkbahar göçlerinde birçok kuş türü ülkemizi geçit bölgesi, beslenme alanı, kışlama veya üreme alanı olarak kullanmaktadır. Göçmen kuşlar, zorunlu olarak gerçekleştirdikleri göçler ile üreme bölgelerine ulaşırlar ve soylarının devamını sağlarlar. Bu süreçte kuş türlerinin farklı göç yollarını izlediği bilinen bir gerçekliktir. Bu durum ülkemizden geçişlerde de söz konusu olmakta ve farklı göç yolları takip edilerek gidilecek bölgelere geçişler gerçekleşmektedir (Şekil 20). Bu yollar ana ve tali göç yolu ile cephe göçleri şeklinde gruplandırılmaktadır. Büyük sürüler oluşturan ve çok sayıda kuş türü tarafından kullanılan güzergahlar “ana göç yolu”, kısmen az sayıda tür ve birey tarafından çok düzenli olmasa da belli bir sıklıkta kullanılan rotalar ise “tali göç yolları” olarak nitelenmektedir. Afrika ve Avrupa kıtalarının birbirine bağlayan ana kuş göç yolları Türkiye’de İstanbul Boğazı, Artvin/Hopa ve Hatay gibi “üçayak” meydana getiren başlıca bölgeler üzerinden geçerken, “tali” olarak adlandırılan kuş göç yolları ise çok daha geniş bir coğrafya üzerine yayılmış durumdadır. Ayrıca, Türkiye üzerinden gerçekleşen, özellikle ötücü kuşlar ve Bıldırcınlar (Coturnix coturnix) gibi küçük kanatlı göçmen formlar tarafından sergilenen “Cephe Göçleri ” de gerçekleşmektedir. Bilinen göç dönemlerinden az da olsa farklı tarihlerde gerçekleşen hareketleri tanımlayan “göç kayması”, ülkemizde de zaman zaman görülen bir durumdur. Yukarıda verilen bilgiler, Anadolunun kuşlar açısından önemini ve göç yollarının korunmasına yönelik çalışmaların önemini ortaya koymaktadır. Cephe göçü Tali göç yolları Ana göç yolu Şekil 20. Türkiye üzerinden geçen ana, tali ve cephe kuş göç yolları EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 30 Rüzgar enerjisi santrallerinin çevreye, özellikle kuşlara, olan etkileri üzerine pek çok ülkede araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalar sonucunda, rüzg ar türbinlerinin kuşlar ve yaşam alanları üzerinde olası bazı etkileri ortaya konulmuştur. Bu etkiler, kuşların türbinlere veya direklere çarpma durumu, türbinlerin tesis edilmesi aşamasında kısa süreli habitat kayıpları, işletme ve yönetim şekli nedeniyle uzun süreli habitat kayıpları, göç rotaları üzerinde bariyer oluşturma ve ekolojik birliklerin kesintiye uğratılarak habitatın parçalanmasıdır. Türkiye gibi göçün rotalarının geçtiği ve yaban hayatının zengin olduğu bir ülkede, RES’lerin yer seçimi son derece önemlidir. Rüzgar enerji santrallerinin önemli kuş göç yollarının yanı sıra önemli sulak alanların yakınlarında da kurulmaması gerekmektedir. Türkiye sulak alanlar açısından zengin bir ülke olması nedeniyle bu konu son derece önemlidir (Şekil 21). RES’lerin kurulduğu birçok ülkede habitat kayıpları meydana gelmiş ve yarasalar ile göçmen kuş türlerinin (özellikle yırtıcı kuşların) olumsuz etkilendiğini gösteren çok sayıda kayıt tutulmuştur. (Crockford 1992, Benner vd.1993, Acha 1997, Johnson vd.2000, Lekuona 2001, Ahlén 2002, Everaert 2003, Reichenbach 2003, Langston ve Pullan 2003, Dürr ve Bach 2004, Telleria 2009). Avrupa ülkelerinin birçoğunda büyük rüzgar türbinlerinin, yarattığı çevre sorunları nedeniyle milli park ve yakın çevresinde kurulmasına izin verilmemektedir (Özyurt ve Dönmez 2005, Varınca ve Varan 2005). Şekil 21. Türkiye’de sulak alanların bölgesel dağılımları Rüzgar enerji santrali ve türbinlerin kurulacağı sahanın habitat yapısı ağırlıklı olarak Kızılçam (Pinus brutia) olmak üzere tamamı ormanlık, kayalık alanlar ve mevsimsel derelerden oluşmaktadır. Mevsimsel dereler sahanın güneyinde Kapız ile Mersinli, kuzeyinde EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 31 ise Üçoluk ve Taşburnu olarak gözükmektedir. RES sahasının konumu, bitki örtüsü ve ekolojik parametreler dikkate alındığında daha çok yerli ve yaz ziyaretçisi olan kuş türleri alanda tespit edilmiştir. Yerli türlerden Şa hin (Buteo buteo), Kerkenez (Falco tininculus), Kukumav (Athene noctua), Akkuyruksallayan (Motacilla alba), Leş Kargası (Corvus corone), Alakarga (Garrulus glandarius), Ağaç İncirkuşu (Anthus trivialis) ve Florya (Carduelis chloris) en sık görülenlerdir. Yılan kartalı ( Circaetus gallicus), Karaçaylak (Milvus migrans), Üveyik (Streptopelia turtur), Kır kırlangıcı (Hirundo rustica), Kuyrukkakan (Oenanthe oenanthe) ve Karabaşlı kirazkuşu (Emberiza melanocephala) gibi türler alandan transit göçmekte ya da yaz aylarında alanı ve yakın çevresini kullanmaktadır (Bakınız Çizelge 6). Çalışma alanındaki kuşların çoğu görsel yolla, gözle görülemeyen az bir bölümü de ötüşlerinden teşhis eilmiştir. Bu anlamda kuş türlerinin tespiti için bölge, havza bazında değerlendirilmiş, dürbün, teleobjektifli fotoğraf makinesi ve video kamera kullanılarak kuş türleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca yöre halkı, avcılar ve çobanlar ile görüşmeler yapılarak alanı kullanan kuş türleri ve göç hareketleri ile ilgili bilgi alışverişi yapılmıştır (Şekil 22 ve 23). Bu tespitlerin yanı sıra literatür taranarak bölgede daha önce gözlenmiş kuş türleri de derlenmiştir. Şekil 22. RES sahası yakın çevresinde kuş göç hareketleri hakkında köy halkından çobanlarla ile yapılan görüşme EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 32 Şekil 23. RES sahası yakın çevresinde kuş göç hareketleri hakkında Çambel Köyü sakinleriyle köy kahvesinde yapılan görüşmeler Kuş Türleri ve Statüleri: Bu çalışmalarda Ege RES sahası ve yakın çevresinde 2012 Mart-Nisanayları boyunca yapılan arazi gözlemlerimiz ile geçmiş dönemlerde farklı nedenlerle yürütülen gözlem ve araştırmalarda elde edilen bulgularda kullanılmıştır. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaşayan yöre sakinleri ile yüz yüze görüşmeler yapılmış (Şekil 22 ve 23) ve kapsamlı literatür taramaları da gerçekleştirilmiştir. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına göre, araştırma alanı ve yakın çevresinde 9 takım ve 25 familyaya ait 57 kuş türü saptanmıştır. Bu türlerden 23’ü yerli (Y), 13’ü yaz ziyaretçisi (YZ), 12’si kış ziyaretçisi (KZ) ve sadece 9’u da transit göçer (T)’dir (Çizelge 6). Arazinin ormanlık ve kayalık tepelerden oluşması sebebiyle birçok yerli yırtıcı lar ve diğer kuş türlerine yuva alanı olmaktadır. Özellikle Delice Doğan ( Falco subbuteo) başta olmak üzere Baştankaralar (Parus spp.), bazı Ötleğenler (Sylv idae) ve Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi) vb, türler bölgedeki ağaç tepelerinde uçmakta ve bölgeyi yuvalama ile kuluçkalama faaliyetlerinde kullanmaktadırlar. RES sahası ve yakın çevresinde 2012 yılı Mart-Nisanayları içerisinde yapılan gözlemlerde görülen türlere ait fotoğraflar Şekil 24-26’te verilmiştir. RES Sahası ve yakın EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 33 çevresindeki kuş türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri, ulusal ve uluslararası koruma statüleri ile sahadaki biyolojik statüleri (Yerli, göçmen vb) değerlendirilmiş ve sonuçları Çizelge 6’da verilmiştir. Şekil 24. RES sahasının yakın çevresinde üreyen Kirazkuşu (Emberiza hortulana) (Foto: Prof. Dr. Ali ERDOĞAN) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 34 Şekil 25. Alanda ve yakın çevresinde gözlenen türlerinden Delice Doğan (Falco subbuteo) ve Tarla kirazkuşu (Miliaria calandra) (Foto: Prof. Dr. Ali ERDOĞAN) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 35 Şekil 26. Alanda ve yakın çevresinde gözlenen ötücü kuş türlerinden Saka (Carduelis carduelis ) (Foto: Prof. Dr. Ali ERDOĞAN) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 36 Çizelge 6. EGE RES sahasında rastlanan kuş türleri ile göç ve koruma statülerinin ayrıntılı listesi Türün Bilimsel Adı Türün Türkçe Adı Proje İnş. Yakın Çevre RDB IUCN BIE BERN MAK CITES Bölge statüsü Kayıt Falconiformes Accipitridae Milvus migrans Kara çaylak + + A.3 LC III Ek II Ek liste I Ek-II T G Circaetus gallicus Yılan kartalı + + A.4 LC III Ek II Ek liste I Ek-II YZ G Accipiter nisus Atmaca + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I Ek-II KZ G Buteo buteo Şahin + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I Ek-II Y G Buteo rufinus Kızıl şahin + + A.3 LC III Ek II Ek liste I Ek-II KZ G,L Falconidae Falco naumanni Küçük kerkenez + + A.2 VU I Ek II Ek liste I Ek-II T G Falco tinnunculus Kerkenez + + A.2 LC III Ek II Ek liste I Ek-II Y G Falco subbuteo Delice doğan + + A.3.1 LC IV Ek II Ek liste I Ek-II YZ G Galliformes Phasianidae Alectoris chukar Kınalı keklik + + A.2 LC III Ek III Ek liste III -- Y G Charadriiformes Scolopacidae Scolopax rusticola Çulluk + + B.3 LC III Ek III Ek liste III -- KZ G,L Columbiformes Columbidae Columba livia Kaya güvercini + + A.5 LC IV Ek III Ek liste III -- Y G Columba palumbus Tahtalı güvercin + + A.4 LC IV Ek III Ek liste III -- KZ G,L Streptopelia turtur Üveyik + + A.3.1 LC III Ek III Ek liste III -- YZ G Strigiformes Strigidae Athene noctua Kukumav + + A.2 LC III Ek II Ek liste I -- Y G Türün Bilimsel Adı Türün Türkçe Adı Proje İnş. Yakın Çevre RDB IUCN BIE BERN MAK CITES Bölge statüsü Kayıt Apodiformes Apodidae Apus apus Ebabil + + A.3.1 LC IV Ek III Ek liste I -- T G Coraciiformes Meropidae Merops apiaster Arıkuşu + + A.3.1 LC III Ek II Ek liste I -- T G Upupidae Upupa epops İbibik + + A.2 LC III Ek II Ek liste I -- YZ G Piciformes Picidae Dendrocopos syriacus Alaca ağaçkakan + + A.2 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Passeriformes Hirundinidae Hirundo rupestris Kaya kırlangıcı + + A.5 LC IV Ek II Ek liste I -- YZ G Hirundo rustica Kır kırlangıcı + + A.5 LC III Ek II Ek liste I -- YZ G Motacillidae Anthus trivialis Ağaç incirkuşu + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- T G Muscicapidae Muscicapa striata Benekli sinekkapan + + A.3 LC III Ek II Ek liste I -- T G Erithacus rubecula Kızılgerdan + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- KZ G,L Phoenicurus ochruros Kara kızılkuyruk + + A.2 LC IV Ek II Ek liste I -- KZ G,L Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk + + A.3 LC II Ek II Ek liste I -- T G Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan + + A.3 LC III Ek II Ek liste I -- YZ G Oenanthe hispanica Karakulaklı kuyrukkakan + + A.2 LC II Ek II Ek liste I -- YZ G Monticola solitarius Gökardıç + + A.1.2 LC III Ek II Ek liste I -- Y G Turdidae Turdus merula Karatavuk + + A.3 LC IV Ek III Ek liste III -- Y G EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 38 Türün Bilimsel Adı Türün Türkçe Adı Proje İnş. Yakın Çevre RDB IUCN BIE BERN MAK CITES Bölge statüsü Kayıt Turdus philomelos Öter Ardıç + + A.2 LC IV Ek III Ek liste II -- KZ G,L Turdus iliacus Kızılardıç + + B.2 LC IV Ek III Ek liste II -- KZ G,L Turdus viscivorus Ökseotu ardıcı + + A.2 LC IV Ek III Ek liste II -- KZ G,L Sylviidae Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Sylvia curruca Küçük Akgerdanlı Ötleğen + + A.2 LC IV Ek II Ek liste I -- YZ G Phylloscupus collybita Çıvgın + + A.3.1 LC IV Ek II Ek liste I -- KZ G,L Phylloscopus trochilus Söğüt bülbülü + + A.3.1 LC IV Ek II Ek liste I -- T G Aegithalidae Aegithalos caudatus Uzun kuyruklu baştankara + + A.2 LC IV Ek III Ek liste II -- KZ G,L Paridae Parus ater Çam baştankarası + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Parus major Büyük baştankara + + A.3.1 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Sittidae Sitta krueperi Anadolu sıvacısı + + A.2 NT II Ek II Ek liste I -- Y G Oriolidae Oriolus oriolus Sarı asma + + A.2 LC IV Ek III Ek liste I -- T G Laniidae Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcek kuşu + + A.3 LC III Ek II Ek liste I -- YZ G Lanius nubicus Maskeli örümcek kuşu + + A.2 LC II Ek II Ek liste I -- YZ G Corvidae Pica pica Saksağan + + A.5 LC IV Ek III Ek liste III -- Y G Garrulus glandarius Ala karga + + A.3.1 LC IV Ek III Ek liste III -- Y G Corvus corone Leş kargası + + A.5 LC IV Ek III Ek liste III -- Y G Corvus corax Kuzgun + + A.5 LC IV Ek III Ek liste II -- Y G Sturnidae Sturnus vulgaris Sığırcık + + A.5 LC III Ek III Ek liste II -- KZ G,L EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 39 Türün Bilimsel Adı Türün Türkçe Adı Proje İnş. Yakın Çevre RDB IUCN BIE BERN MAK CITES Bölge statüsü Kayıt Passeridae Passer domesticus Ev serçesi + + A.5 LC III Ek III Ek liste III -- Y G Fringillidae Fringilla coelebs İspinoz + + A.4 LC IV Ek III Ek liste II -- Y G Serinus serinus Küçük İskete + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Carduelis chloris Florya + + A.3 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Carduelis carduelis Saka + + A.3.1 LC IV Ek II Ek liste I -- Y G Carduelis cannabina Keten kuşu + + A.3 LC II Ek II Ek liste I -- Y G Emberizidae Emberiza hortulana Kirazkuşu + + A.3 LC II Ek III Ek liste II -- YZ G Emberiza melanocephala Karabaşlı Kirazkuşu + + A.4 LC -- Ek II Ek liste I -- YZ G Miliaria calandra Tarla kirazkuşu + + A.4 LC -- Ek III Ek liste II -- Y G EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 40 TABLODA KULLANILAN KISALTMALARIN AÇIKLAMASI ve DEĞERLENDİRME RDB:Red Data Book ( Kırmızı Bülten) A.1.2/B1.2: Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup izlendikleri bölgelerde 1-10 çift ile temsil edilmektedir. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında olduğu için mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gereken türlerdir. Proje alanı ve yakın çevresinde yaşayan kuşlardan 1 tür (Monticola solitaries- Gökardıç) bu kategoriye girmektedir. A.2/B.2: Bu türlerin sayıları gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift arasında değişmektedir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır ve tükenme baskısı günümüzdeki gibi sürerse mutlaka tükenmeyle karşı karşıya kalacak olan türlerdir. Proje alanı ve yakın çevresinde bu gruplara giren 16 tür tespit edilmiştir. A.3/B.3: Bu türlerin de Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift arasında değişmektedir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahşi yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. Bu tehlike statüsüne 18 tür girmektedir. A.3.1: Burada yer alan türlerin populasyonlarında gözlendikleri bölgelerde azalma vardır. Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift arasında değişmekte olup gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan türleri içermektedir. Bu tehlike statüsüne 9 tür girmektedir. A.4: Bu türlerin populasyon yoğunlukları gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte populasyonlarında lokal bir azalma görülmekte ve zamanla tükenme tehdidi altına girmeye aday olarak nitelenmektedirler. Bu statüye 5 tür dahildir. A.5/B.5: Bu türlerin gözlenen populasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. Bu statüye 8 tür girmektedir. IUCN:Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği EN (endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler. Alandaki hiçbir tür bu grupta yer almamaktadır. VU (vulnerable) (Hassas, zarar görebilir): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler. Proje sahasında ve yakın çevresinde 1 tür (Falco naumanni- Küçük kerkenez) bu grupta yer almaktadır. NT (near threatened): Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler. Proje sahasında ve yakın çevresinde 1 tür ( Sitta krueperi- Anadolu sıvacısı) bu grupta yer almaktadır. LC (Least Concern) (En düşük derecede tehdit altında):Yaygın bulunan türlerdir, pro je sahası ve yakın çevresinde 55 tür dahildir. BIE:Birdlife International=Birds in Europa. SPEC (Avrupa Ölçeğinde Koruma Önceliğine Sahip Türler) Global koruma altında (SPEC 1 = I) : 1 tür Tüm Avrupa’da yüksek korumada (SPEC 2 = II) : 6 tür Avrupa dışında yüksek korumada(SPEC 3 = III) : 17 tür Avrupa’da korumada (SPEC 4 = IV) : 31 tür. Avrupa’da korumada değil (Non SPEC = V) : Hiçbir tür yoktur. BERN: Bern sözleşmesine göre: Ek II: Mutlak koruma altında olan türlerdir ve buna 36 tür dahildir. EK III: koruma altında olan türlerdir ve bu gruba 21 tür girmektedir. CITES Ek II : 8 tür Bölgede statüsü Y (Yerli): 23 tür YZ (Yaz ziyaretçisi): 13 tür KZ (Kış ziyaretçisi): 12 tür T (Transit göçer): 9 tür MAK: Merkez Av Komisyonu Kararı (2011-2012 Av Dönemi) Ek liste I: Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanlar: 38 tür Ek liste II: Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları: 9 tür Ek Liste III: Merkez Av Komisyonunca Avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları: 10 tür EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 42 3. RES Sahasında Kurulacak Tesisler ve İşletim Faaliyetleri Kurulması planlanan rüzgar enerji santrali, her biri 1.75 kW gücünde olan ve toplamda 7 MW Kurulu güç ile yıllık tahmini 51.300.000 kWh/yıl elektrik üretimi sağlayan 4 adet rüzgar türbininden oluşmaktadır. Bu bağlamda yaklaşık 500 hektar büyüklüğündeki proje sahasındaki faaliyetler;  Her birinde 1.75 kW Kurulu güç olmak üzere 4 adet türbin inşası ve işletimi  En yakın enterkonnekte ulusal iletim şebekesi birimine bağlantı için havai iletim hattı inşası ve işletimi,  Şantiye ve türbinler arası bağlantı yolları  İdare binası ve sosyal tesislerin inşası olarak gerçekleşecektir. 3.1. Kurulacak Türbinlerin Özellikleri ve Arazide Yerleşimi RES sahasında santralinin kurulacağı alanın büyüklüğü, rüzgar parametreleri, minimum çevre etkisi vb. gibi özellikler göz önüne alınarak 4 adet türbin yapılması planlanmıştır (Proje Tanıtım Dosyası 2009). Bu tercihin, türbin veya kredi temini aşamalarından herhangi birinde değiştirilebileceği de ifade edilmektedir. Her türbin için boyutları 20x20 m (400 m²) olan toplam 1600 m² (0,16 ha) alan kullanılması planlanmaktadır. Türbinlerin inşa edileceği yerler orman arazidir. Sahada kurulacak türbinlerin yerlerinin koordinatları ve yerleşim noktaları, ormanın yapısı, arazide konumu, türbinler arası mesafe Çizelge 7’de detaylı olarak verilmiştir. Ancak türbin koordinatlarında, kurulum aşamasında topografya, açı, rüzgar durumu vb. sebeplerden dolayı izin sahası içinde kaymalar olabileceği belirtilmektedir. RES sahası kapsamında inşa edilecek 4 adet türbinin, arazide genel olarak kuzeybatı- doğu yönünde tek sıra halinde konumlanan yaklaşık 1500 m uzunluğundaki sırt üzerinde kurulması planlanmaktadır (Şekil 27 ve 28). Proje kapsamında tesis edilecek türbinlerin roto r yarıçapının 35 m, kule yüksekliğinin ise min imum 64 m olması öngörülmektedir (Çizelge 8). Şekil 27. RES sınırları ve inşa edilecek türbinlerin sahada dağılımları Şekil 28. RES kapsamında türbinleri kurulacağı sırt Çizelge 7. Türbin sahalarının koordinatları, yapısı, konumu ve denizden yükseltisi Türbin Denizden No ED-50-UTM Koordinatlar Yükseltisi T1 544447.00 4259707.00 721 T2 544668.00 4259672.00 725 T3 544883.00 4259487.00 737 T4 545080.00 4259457.00 703 EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeni z.edu.tr 44 Çizelge 8. Kurulması planlanan türbinlerin özellikleri (Proje tanıtım dosyasından) TÜRBİNLER Model Enercon E70 Kapasite 1,75 kW Kanat çapı 70 m Kule yüksekliği 64 m Dönüş yönü Saat yönünde Kanat sayısı 3 Kanat malzemesi Epoksi reçine ile güçlendirilmiş kompozite malzeme 3.2. Enerji Bağlantı Hatları ve Şalt Sahası Bilindiği üzere; rüzgar türbinleri diğer türbinler gibi lineer olarak hareket eden akışkanın (hava) hareketini rotasyonel (tekrarlanan döngü) harekete dönüştürürler. Yani rüzgarın kinetik enerjisini rotasyonel mekanik enerjiye çevirirler. Elde edilen bu mekanik enerji türbin içindeki alternatör vasıtası ile elektrik enerjisine çevrilir. Kurulu gücü toplam 7 MW olacak Ege Rüzgar Enerji Santrali'nde 4 adet türbin kullanılması sonucu elde edilecek elektrik enerjisi, AC (alternatif akım) elektrik olarak trofalara (0,69/34,5 kV) aktarılır. Her bir türbin için bir adet trafo bulunmakta olup tek tek trafolarda toplana n elektrik türbinler arasında ve yeraltında döşenecek yaklaşık 1,0 km uzunluğundaki iletim kanalı ile toplandıktan sonra 154 kV’lık enerji iletim hattı ile Nazilli TM enerji iletim hattına bağlanması planlanmaktadır. Proje kapsamında şalt merkezi kurulması planmamaktadır. 3.3. Şantiye ve Türbinler Arası Bağlantı Yolları RES sahası, İzmir-Uşak karayolu’nun 3,5 kuzeyinde yer almakta olup proje alanına ulaşım Çambel Köyü üzerinden yapılabilmektedir . Proje kapsamında kurulacak iki türbin ve idari binaya ulaşım Çambel Köyü’nden TV vericisine kadar devam eden mevcut orman yollarından yapılacaktır (Şekil. 29). T3 ve T4 nolu türbinlere ulaşım yeni açılacak yollar vasıtasıyla sağlanacaktır. Bu kapsamda yaklaşık 0,5 km uzunluğunda ve 5 m genişliğinde yeni yol inşa edilmesi gerekmektedir. Şekil 29. Türbinler arası bağlantıyı sağlayacak mevcut orman yolu ile açılması gereken yeni yol güzergahı EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 46 4. DEĞERLENDİRME İzmir İli Kemalpaşa İlçesi sınırları içinde, kuzeyde Taşlıtarla Sırtı, batıda Çıralık Tepe, doğuda Çakal Tepe ve güneyde Kocatepe Sırtı arasında yaklaşık 500 hektar büyüklüğünde bir alanı kaplayan EGE RES sahası ve yakın çevresinin flora, fauna, peyzaj, jeomorfolojik ve hidrolojik kaynak değerleri arazi gözlemleri ve incelemeleri ile literatür verileri doğrultusunda ortaya konmuştur. RES sahasında tesis edilmek istenen türbinler, yer altı ve yerüstü enerji nakil hatları ile yol bakım-onarım çalışmalarının alansal dağılımları da dikkate alınarak doğal kaynak değerleri üzerine olası etkileri irdelenmiştir (Çizelge 10). Çizelge 9. RES sahası kapsamında yapılacak tesisler ve alansal kullanımı Tesis edilecek üniteler Açıklama Alan (m²) Her biri 40X25 m (1000 m²) çıplak platform Türbinler (4 adet) 4.000 üzerinde tesis edilecektir. Yaklaşık 1,0 km uzunluğunda ve 0,5 m Yeraltı iletim kablosu eninde 500 (1.000 mx 0,5 m) yer altından geçecektir. İdari ve sosyal binalar Yaklaşık 50 m² bir alanı kaplayacaktır 50 Yeni inşa edilecek 0,5 kmX5.00 m 250 yollar TOPLAM 4800 4.1. Floristik Açıdan Değerlendirme: EGE Rüzgar Enerji Santrali proje alanı ve yakın çevresinde yayılış gösteren bitki türleri CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), IUCN (International Union for Conservation of Nature, 2006) tarafından hazırlanan, tehlike altındaki türlerin kırmızı listesinde ve BERN Sözleşmesi Ek I (Strictly protected flora species-Kesinlikle korunan bitki türleri listesi) listesinde taranmıştır ve türlerin hiçbiri koruma önlemi gerektiren türlerin işaret edildiği bu listelerde yer almamaktadır. Alanda floristik açıdan endemik veya çok dar yayılışa sahip olan türlere rastlanılmamıştır. Bu nedenle alanda yapılması planlanan faaliyet sonucu meydana gelebilecek tahribatın, yayılış bakımından toleransı çok yüksek veya kozmopolit olan türlerin varlığını tehdit edecek nitelikte olmayacağı düşünülmektedir. Proje alanı vejetasyon yönünden bir bütün olarak değerlendirildiğinde özel bir bitki birlikteliğine (vejetasyon tipine) rastlanmamıştır. Proje alanında genel olarak yer yer seyrek Kızılçam ( Pinus brutia) ve Ardıç (Juniperus excelsa) formasyonlarının karışık orman oluşturduğu orman vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmüştür. Bir ve iki numaralı EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 47 türbinlerin kurulacağı Kıtlık Tepesinin batısında yer alan stabilize yolun yakın çevresinde ise ülkemizin hemen her kesiminde bihassa yol ve tarla kenarlarında görülen ruderal ve kozmopolit bir vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmektedir. Alanın büyük çoğunluğunda doğal vejetasyon yapısı seyrek kızılçam (Pinus brutia) ormanı ile bu ormanın alt ve açıklıklarında yayılış gösteren odunsu, çalımsı veya yarı çalımsı türlerin bulunduğu vejetasyon yapısıdır. Ülkemizin bilhassa Akdeniz ve Ege Bölgelerinde sıkça görülen bu vejetasyon yapısı, geniş bir yayılış alanına sahiptir ve koruma önceliği bulunan bir vejetasyon değildir. Bu nedenle alanda hayata geçirilmesi düşünülen projenin gerçekleşmesi durumunda genel vejetasyon yapısına zarar vermeyeceği saptanmıştır. Alandaki Ekosistem çeşitliliği ve özellikleri: Alandaki ekosistemler: Karasal (orman, ruderal) ekosistemler. Ekosistemlerin Hassaslık ve Nadirlik durumu: Ekosistemler geniş yayılışlıdır ve hassaslık veya nadirlik durumları yoktur. Koruma önceliği: Vejetasyon ve alanda yayılış gösteren bitki türleri bakımından herhangi bir koruma önceliği bulunmamaktadır. 4.2. Fauna Açısından Amfibiler genel olarak sahada Kapız Deresi, Üçoluk Deresi, Mersinli Deresi ve Taşboynu Deresi yakınlarındaki nemli alanlar ile sık orman içinde yer alan, nemli orman altı zonunda yayılış göstermektedir. Ancak bu dereler mevsimlik akışı olan kuru derelerdir. Dahası sahanın 5,0 km yakın çevresinde devamlı akışı olan akarsu bulunmamaktadır. Su kaynakları bakımından düşünüldüğünde amfibileri besin olarak tüketen bazı sürüng enlerinde (özellikle yılanlar) bu alanlarda bulunması gayet doğaldır. Türbinlerin kurulacağı alanlar incelendiğinde, çoğunlukla yoğun ve etkin yüksek Rüzgar faaliyetinin etkisi altındadır. Bu durum canlı vücudundan hızlı su buharlaşmasını, dolayısıyla hızlı su kaybını beraberinde getirecektir. Bu nedenle yaşamı doğrudan veya dolaylı olarak suya bağımlı türler tarafından bu alanların pek tercih edilmemesi beklenen bir durumdur. Bu alanların benzer nedenlerden dolayı biyolojik çeşitlilik bakımından fakir olduğu da düşünüldüğünde, projenin özellikle inşaat ve işletme aşamasında su kaynaklarının korunması durumunda amfibi ve sürüngenler açısından herhangi bir olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. Ege RES sahası ve yakın çevresindeki amfibilerin geniş yayılışlı türler olması ve özellikle türbinlerin kule ayaklarının yer alacağı sahada sadece gece kurbağası ve kara kurbağasının bulunma olasılığının olması EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 48 nedeniyle bu geniş yayılışlı ve endemik olmayan türlerin olumsuz etkilenmeyeceği düşünülmektedir. Türbinlerin kurulacağı alanlar değerlendirildiğinde; aktif memelilerin çoğunluğunun beslenme ve barınma habitatlarından uzakta yer almaktadır. Bu alanlarda en yaygın memeli türlerinden fareler ve körfareler tam toprak temaslı subterran türler olup, kurulacak olan tesislerin kule ve rotor alanlarından olumsuz etkilenmeleri söz konusu değildir. Bu türler ve havzadaki küçük memeliler ekolojik toleransı ve üreme potansiyeli yüksek, buna bağlı olarak da populasyon yoğunlukları fazla olan türlerdir. İnşaat aşamasında bu türlerin az da olsa etkilenme olasılığı bulunmasına rağmen bu etkinin çok kolaylıkla tolere edilebileceği düşünülmektedir. RES Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Yarasalar ve Olası Tehlikeler Bilindiği üzere; RES sahalarında en fazla etkilenen memeli türleri yarasalardır. Zira yurt içi ve yurt dışında kurulmuş olan RES türbinleri rotor alanı yakınlarında barotravma nedeniyle ölümlerin gerçekleştiği bilinmektedir. Ancak Ege RES türbinlerinin kurulacağı saha ve yakın çevrelerinde yarasaların barınabileceği uygun ortamlar (nemli, derin mağara ve oyuklar) bulunmamaktadır. Zira saha ve yakın çevresinde Türkiye’de yaşayan yaklaşık otuz yarasa türünden sadece 8 tür yarasaya rastlanması da bölgedeki yarasa çeşitliliğinin ne derece zayıf olduğunu da göstermektedir. Bu yarasaların sahada daha çok Çambel Köyü ve yakınlarında bulunan ağıl ve çatı altlarında barındıkları bilinmektedir (Şekil 30). Dolayısıyla, yarasalar civardaki yerleşim alanlarında barınmakta olup, sahayı zaman zaman beslenme aktiviteleri sırasında kullanmakta ve çoğunlukla konaklamadan uzaklaşmaktadırlar. Nadiren de olsa özellikle türbinlerin konumlandırılacağı alanlara gelebilen, populasyon yoğunluğu az olan yarasaların sürekli ve sert esen Rüzgarlar nedeniyle çok yoğun gruplar oluşturmadıkları, yükseklerden uçmadıkları ve özellikle rüzgar hızının azaldığı akşam saatlerinde nadiren de olsa özellikle yerleşim alanları yakınlarında uçtukları bilinmektedir. Tüm bu faktörler dikkate alındığında sahada yarasalar açısından herhangi bir olumsuz durum yaşanması olası gözükmemektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 49 Şekil 30. Yarasalar saha içerisinde doğrudan bulunmamakla birlikte, Çambel Köyü gibi yerleşim alanlarındaki çatı altları ve uygun alanlarda barınmaktadırlar Saha ve yakın çevresinde av hayvanı kapsamında yaban domuzu, tilki, sansar, tavşan, porsuk vb. memeliler de yaşamaktadır. Sahanın yaban hayatını oluşturan bu türlerin populasyon büyüklüğü ve yoğunluğu hakkında yapılmış herhangi bir çalışm a bulunmamaktadır. RES sahası içerisinde özellikle inşaat çalışmaları esnasında alanda ve yakın EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 50 çevresinde yaşayan türler habitatlarını terk edebilirler. Ancak bu türlerin yakın çevrede benzer özellikler taşıyan alternatif başka yaşama alanları mevcuttur. Sahada kurulacak tesislerin alansal olarak çok fazla yer kaplamaması, tür zenginliği ve kullanım açısından zayıf olan bölgeyi çok fazla olumsuz etkilemeyecektir. 4.3. Ornitolojik Açıdan Kurulması planlanan rüzgar enerji santrali Ege bölgesinde İzmir ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Saha ve yakın çevresinde yoğun bir kuş göçü olmamasına karşın, az sayıda göçmen kuş türünün alanı transit göç veya üreme-beslenme amaçlı kullandıkları t espit edilmiştir. Geçişlerin büyük grupları oluşturan bireylerden olmadığı yapılan araştırmalar sonucunda belirlenmiştir. RES sahasının yer aldığı alanın tamamı ormanlık ve kayalık tepe, mevsimlik dere yatağı ve vadilerden oluşmaktadır. Bu durum sahanın kullanımı açısından bazı tehditleri ortaya çıkarmaktadır. Saha, Delice doğan gibi yırtıcı türleri ile beraber Baştankaralar, Ötleğenler ve birçok orman kuşu için üreme ve beslenme alanlarına ev sahipliği yapmaktadır. Sahaya kurulacak türbinler, başta Kızılçam olmak üzere orman dokusu üzerinde uçan birçok kuş için tehlike oluşturabilmektedir. Bölgenin topografik yapısı da bu tehlikeleri destekler niteliktedir (Madders ve Whitfield 2006). Durum özellikle yırtıcılar açısından incelendiğinde örnekler göstermektedir ki, RES sahası ve yakınında üreyen yırtıcılar bu durumdan yüksek oranda etkilenen grupları oluşturmaktadır (Jana ve Pogacnik 2008). Yapılan araştırmalarda bu tarz alanlarda kurulan türbinlerin, bölgedeki yırtıcı yoğunluğunu %47 oranında düşürebildikleri ve yırtıcıların, türbinlere 100 m’den daha fazla yaklaşmadıkları saptanmıştır (Garvin vd. 2011). Bu gibi sahalardaki türbinler, gündüz yırtıcıları (Falconiformes) yanında gece yırtıcıları için de (Stirgiformes) tehdit oluşturmaktır. Kukumav gibi Baykuş türleri genellikle türbin yüksekliğinde uçmakta ve tüm dikkatlerini besinlerini oluşturacak bir ava verdiklerinde türbinlerle çarpışabilmektedirler (Jana ve Pogacnik 2008). Ötücü kuş türlerinde (Passeriformes) de durum bundan çok farklı değildir. Ağaçların hemen üzerinden uçan türlerin birçoğu türbin seviyesine yaklaştıklarından teh like arz etmektedir. Bu türlerin arasında böcekçil olanları avın peşinde uçarken veya göç hareketi sırasındaki alçaktan geçişlerde türbinlerle çarpışmaktadırlar (Jana ve Pogacnik 2008). Bölgeyi üreme ve beslenme amaçlı kullanan ötücüler ise bölgeden uzaklaşabilmekte ve habitatlarını kaybedebilmektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 51 Bu türlerin, türbinlere 80 m’den daha fazla yakınlaşmadıklarına da rastlanmıştır (Drewitt ve Langston 2006). RES sahasında tespit edilen kuş türlerinin koruma statülerine ait değerlendirmeler aşağıda özet halinde verilmiştir.  Türkiye Kuşları Red Data Book (RDB- Kırmızı Liste) (Kiziroğlu 2008)’a Göre Değerlendirme: Türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup izlendikleri bölgelerde 1 -10 çift ile temsil edilmekte olan ve A.1.2/B.1.2 kategorisinde 1 tür (Monticola solitaries- Gökardıç) bulunmaktadır. Bunun dışında populasyon yoğunluğu daha iyi durumda olan A.2/B.2 kategorisinden 16 tür, 18 tür A.3/B.3, 9 tür A.3.1, 5 tür A.4 ve 8 tür de A.5/B.5 kategorilerinde yer almaktadır (Çizelge 6).  Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği’ne (IUCN) Göre Değerlendirme: Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan VU (vulnerable) (Hassas, zarar görebilir) kategorisinde 1 (Falco naumanni- Küçük kerkenez) tür proje sahası ve yakın çevresinde kaydedilmiştir. Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler olarak tanımlanan ve Near Threatened (NT) olarak adlandırılan kategoride proje sahası ve yakın çevresinde 1 ( Sitta krueperi- Anadolu sıvacısı) tür bulunmaktadır. Diğer taraftan yaygın bulunan tür lerden ve Least Concern (LC) kategorisinde yer alan 55 tür proje sahası ve yakın çevresinde yayılış göstermektedir.  Birdlife International (BIE) Kriterlerine Göre Değerlendirme: Proje sahası ve yakın çevresinde küresel ölçekte koruma altında (SPEC I) kategorisinde 1 tür bulunmaktadır. Avrupa’da koruma altında (SPEC II) kategorisinde 6 tür ve Avrupa dışında koruma altında olan (SPEC III) 17 tür proje sahası ve yakın çevresinde yayılış göstermekle birlikte ekolojik toleransı yüksek, geniş yayılış gösteren türlerdir. Avrupa’da korumada altında olan (SPEC 4 = IV) türlerden 31 adet gözlenmiş olup koruma altında olmayan SPEC-5 kategorisinde hiçbir tür gözlenmemiştir.  Bern Sözleşmesi (BERN)’ne Göre Değerlendirme: Türkiye’de yayılış gösteren ya da göç esnasında görülen türlerin büyük bir kısmı BERN sözleşmesi kapsamında koruma altına alınmış türlerdir. Bu anlamda RES sahası ve yakın çevresinde tespit edilen 57 kuş türünden 36’sı Ek II, yani mutlak koruma altında ve 21’i de Ek III kategorisinde, koruma altında olan türlerdir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 52  Merkez Av Komisyonu Kararına (MAK) Göre Değerlendirme: RES sahası ve yakın çevresinde Çevre ve Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları (Ek Liste I) kategorisinde 38 tür tespit edilmiş olup, populasyon yoğunluğu iyi ve avlanılmayan türlerdir. Ek Liste II/III kategorilerinde de 9/10 tür girmektedir. Kurulacak türbinlerin kanat çapı 70 m, kule yüksekliği ise 64 m olup, kuşların kanatlara çarparak yaralanması ve ölmesi için yerden en az 30 m yükseğe çıkması gerekmektedir. Bölgenin topografik yapısı ve ormanlık dokusu sahayı üreme ve beslenme alanı olarak kullanan yırtıcı ve ötücü kuş türlerinin söz konusu yüksekliğe çıkabilmelerini olanaklı kılmaktadır.  Göçmen Kuşlar ve Göç Hareketi Rüzgar enerji santralinin kurulacağı alanın (Şekil 31’de de görüldüğü üzere), süzülen göçmen kuşların ana göç rotalarının yakınında yer almamaktadır. Nitekim arazi çalışmalarımız ve önceki yıllarda bölgede yürütülen araştırmalar, grup halinde göç eden leylek, turna gibi süzülen kuş türlerinin olmadığını ortaya koymaktadır. İzmir Şekil 31. Ege RES sahasında göç hareketlerinin yoğunlaştığı en yakın kuş göç güzerg ahları RES sahasında inşa edilecek türbinlerin, çevresindeki canlı ve cansız varlıkları doğrudan ve dolaylı olarak etkilemesi kaçınılmazdır. Toprak, bitki örtüsü ve yaban hayatı ile doğrudan ilişkisi bulunan tesisler, sahayı devamlı yaşama alanı olarak kullanan yerli kuş EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 53 türlerinin habitat kullanımlarını da kısmen etkileyecektir. Alanda tespit edilen 57 kuş türünden 23’ü yerli ve 13’ü yaz ziyaretçisi olup 12’si ise kış ziyaretçisidir. Buna karşın göç döneminde 9 tür, alanı transit göçer olarak geçiş sırasında kullanmıştır ki bu alanın göçmen kuş türleri açısından tercih edilen bir alan olmadığını göstermektedir. RES sahasında daha çok kuyrukkakan, örümcek kuşları, kargagiller, kerkenezler ve şahin türleri gibi yaygın, ekolojik tolerans derecesi yüksek olan kuş türleri üremekte ve barınmaktadır. Küçük ötücü kuşlar RES sahası ve yakın çevresini genellikle ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde dinlenmek ve beslenmek amacıyla kullanmanın yanı sıra yaz döneminde saha ve yakın çevresini üremek amacıyla kullanmaktadırlar. RES sahasının yakın çevresi süzülen kuşların göç esnasında kullandığı ana rotaların yakınında yer almamaktadır. Bu konuda Avrupa’da uydu verici takılmış olan leylek ve küçük orman kartallarının izleme çalışmaları bu görüşü desteklemektedir (Berthold vd. 1997, Meyburg vd. 2000, Sokolov 2011) (Şekil 32). Ayrıca göç hareketleri klimatolojik ve meteorolojik koşullardan doğrudan ve önemli ölçülerde etkilenmektedir. “Göç Kayması” denilen olgu da bilinen klasik göç güzergahlarından sapmaları ifade etmek amacıyla kullanılmakta olan bir kavramdır. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 54 Şekil 32. Uydu verici takılmış olan küçük orman kartalı (solda) ve akleyleklerin (sağda) göç güzergahları 4.4. Peyzaj Açısından RES kapsamında inşa edilecek türbinler, genel olarak kuzeybatı-doğu yönüne doğru uzanan sırt üzerinde inşa edilecektir. Türbinlerin inşaat aşamasında kurulacağı yerler ile T3 ve T4 nolu türbine ulaşımı sağlayacak yeni yol ve idari binanın inşası esnasında kızılçam ve bozuk ardıç ağaçlarından bir kısmının kesilmesi gerekecektir. Bu anlamda proje faaliyetlerinin sahanın doğal ve görsel peyzaj unsurlarını kısmen olumsuz etkilemesi beklenilmektedir. Ancak gerek türbin, gerekse yeni yol ve idari bina için ormandan açılacak sahanın büyüklüğü 0,48 ha kadardır. Bu bağlamda kesilecek ağaçlar doğal peyzajı oluşturan orman vejetasyonu üzerinde bütün olmayan parçalı ve küçük bir açıklık yaratacaktır. Sırtlar üzerine kurulacak 4 adet türbinin, sahanın görsel peyzajını da kısmen etkilemesi beklenmektedir. Ancak bu etki, alanın jeomorfolojik yapısını olumsuz etkilemeyeceği için görsel açıdan da bu etki rahatsızlık vermeyecektir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 55 4.5. Jeomorfolojik ve Hidrolojik Açıdan RES sahası 202-905 m yükseltiler arasında yayılış göstermekle birlikte proje kapsamında kurulacak türbinler, yeni yol ve idari bina inşaatı 703-737 m yükseltiler arasında uzanan bir sırt üzerinde yapılması planlanmaktadır. Proje kapsamında tesis edilecek türbin sayısının 4 olması yanında temel kazılarının fazla derin olmaması, açılacak yeni yolun aynı sırt üzerinde ve mevcut oluşmuş güzergah üzerinde yapılacak olması dolayısıyla bu faaliyetlerin sahanın jeomorfolojik yapısını etkilemesi beklenmemektedir. Şekil 33. RES sahasının batısında yer alan Kapız Deresi vadi yatağında görülen derin olmayan oyuk ve inler 4.6. Korunan Alanlar Açısından EGE RES sahasının içinde yer aldığı İzmir il sınırları içinde 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’na 2 adet Tabiat Parkı (Karşıkaya ilçesinde Örnekköy ve Selçuk ilçesinde Meryemana), 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu’na göre 4 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (merkezde Kuş Cenneti, Selçuk ilçesinde Gebekirse, Çeşme ilçesinde Karaada ve Bayındır ilçesinde Ovacık Yaban Hayatı Geliştirme Sahası), 2872 Sayılı Çevre Kanunu kapsamınca 22.12.2010 tarih ve 90/1117 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ilan edilen Foça Özel Çevre Koruma Alanı ve 30.01.2002 tarih ve 24656 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde belirtilen alanlara örnek olarak 6 adet (İzmir Kuş Cenneti, Alaçatı Halici Göl, Sazlı Göl, Kara Göl ve Geberik Gölü) alan bulunmaktadır. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 56 RES sahası çevresinde ulusal yasalarımıza göre ilan edilmiş farklı statüde 13 alan bulunmakta ise de bu alanlar ın hiçbirisi proje sahası ile etkileşim içinde değildir (Şekil 34). Şekil 34. EGE RES sahasının korunan alanlar ile ilişkisi EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 57 5. Sonuç ve Öneriler 1. EGE RES Elektrik Üretim A.Ş. tarafından İzmir İli Kemalpaşa İlçesi sınırları içinde 7 MW gücünde kurulması planlanan Ege Rüzgar Enerji Santrali, deniz seviyesinden 202-905 metre yükseltiler arasında yer almaktadır. Proje kapsamında kuzeybatı-doğu yönünde uzanan sırt üzerinde 1,0 km uzunluğundaki bir hat boyunca ortalama 300 m arasında değişen aralıklarla 4 adet türbin inşa edilecektir. Türbinlerin gerek inşası, gerekse işletimi esnasında mevcut orman yolları yanında toplam 0,5 km uzunluğunda yeni yollar inşa edilecektir. Türbinlerden elde edilen elektrik enerjisi yer altı hatları aracılığı ile bir merkezde toplandıktan sonra 154 kV iletim hattı ile Nazilli TM' ine verilecektir. 2. RES sahası için izin talep edilen alan yaklaşık 500 ha büyüklüğünde, tesisler için kullanılacak alanın büyüklüğü ise yaklaşık 0,48 ha olup alanın tamamına yakını orman arazisi ve mülkiyeti de T.C. Hazinesine aittir. 3. RES sahasının büyük bir bölümü kızılçam, bozuk ardıç ve maki örtüsünün oluşturduğu ormanlarla kaplıdır. Sahanın tamamının ibreli ağaçların oluşturduğu ormanlarla kaplı olması yanında yakın çevrede Çambel Köyü ve tarım arazileri ile bahçelerin olması bölgede ötücü kuş türleri için uygun yaşama alanları oluşturmaktadır. 4. RES sahası içerisinde herhangi bir hassas ya da doğal olarak korunan alan bulunmamaktadır. En yakın korunan alan RES sahasının 26 km güneydoğusunda Bayındır- Ovacık Arpadağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahasıdır. Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nın hedef türü olan ve alanda yaşayan karaca populasyonlarının ekolojik istekleri ve habitat kullanımı göz önüne alındığında, tesislerin kurulacağı yerin YHGS’na uzaklığı ve topografik özellikleri açısından yaban hayatı üzerine bir olumsuzluk yaratmayacağı düşünülmektedir. 5. RES kapsamında yapılacak inşaat döneminde; türbinler in, yer altı iletim hatlarının, idari bina ve yeni yolların inşaatı için sahanın orman örtüsünü oluşturan kızılçam ve ardıç ağaçlarından az sayıda kesilmesi gerekecektir. Kesilecek ağaç ve çalıların az da olsa alanın peyzaj karakterini değiştirmesi beklenmektedir. 6. Türbinler ve yeni yol inşaatı, sahanın jeomorfolojik yapısını değiştirmeyecektir. Alanda yüzey akışı olan su kaynakları ile yer altı su kaynaklarının olmaması hidrolojik kaynaklara olabilecek olumsuz etkiyi ortadan kaldırmaktadır. 7. Türbinlerin kurulacağı proje alanının büyük bir bölümünde yer yer bozuk Kızılçam (Pinus brutia) ve Ardıç (Juniperus excelsa) formasyonlarının oluşturduğu karışık orman vejetasyon yapısının hakim olduğu görülmüştür. Tüm proje alanı içerisinde çeşitli bitki türleri EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 58 yetişmektedir. RES alanında teşhis edilen 37 familya’ya ait 100 cins ve 117 tür tespit edilmiştir. Bu türler içerisinde endemik tür yoktur. Benzer şekilde alanda yetişen bitki türlerinden herhangi biri CITES, IUCN veya BERN listelerinde bulunmamaktadır. Aynı zamanda nesli tehlike (CR veya EN) altında herhangi bir türün de bulunmadığı tespit edilmiştir. 8. EGE RES proje inşaat alanında endemik ve nadir türlere rastlanılmamıştır. Floristik açıdan proje alanının ve bu alanda yayılış gösteren türlerin yukarıda açıklanan listelerde taranmalarının yanı sıra hassaslık skalaları değerlendirildiğinde vejetasyon yapısı ve yayılış gösteren bitki türleriyle Türkiye’de tehlike altındaki habitatlar listesinde yer al madığı görülmektedir. 9. Rüzgar Enerji Santralinin alandaki bitki türleri üzerindeki etkilerinin, sadece inşaat faaliyetlerinin yapılacağı alanda olması beklenmektedir. Bu etkiler, türbinlerin kurulacağı ve yolların yapılacağı alanlarla sınırlı olacaktır. Ayrıca, alanda nesli tükenmekte olan türle r olmadığından, etkiler hiçbir bitki türünün kaybına yol açmayacaktır. Santralin işletim safhasında ise, bitki türleri üzerinde hiçbir etki olmayacaktır. Yer üstü iletim hatlarının altında yer alan bitki örtüsü, işletim için tehlike oluşturmayacak bir der eceye kadar yenilenebileceğinden, bu hatlar, kalıcı bir habitat tahribatına neden olmayacaktır. Yeraltı iletim hatlarının geçtiği yerlerde ise bir süre sonra vejetasyonun kendini doğal olarak yenileyeceği beklenmektedir. 10. RES Sahası ve yakın çevresinde; arazi gözlemleri, literatür taraması ve köylüler - avcılarla yapılan görüşmeler sonucunda toplam 57 kuş türü tespit edilmiştir. Bilindiği gibi ötücü kuş türlerinin çok büyük kısmı genellikle küçüktür. Bu özellikleri nedeniyle sınırlı büyüklükteki alanlarda hızla uçarken ani manevralar yapabilme yeteneğine sahiptirler. Bunun yanında yırtıcılar ise daha büyük, genellikle süzülerek uçan manevra kabiliyetleri daha düşük kuşlardır. RES sahasında hakim olan vejetasyon ve topografik yapı, yapılacak olan türbinlerle ekolojik toleransı yüksek olan karga, incir kuşları, örümcekkuşları, ispinozgiller ve serçegiller gibi ötücü kuşlar ile sahayı ve yakın çevresini üremek ve beslenmek amacıyla kullanan yırtıcı kuşları karşı karşıya getirebilir. Dolayısıyla bölgedeki kuş türlerinin etkilenmesi ve kazaların yaşanması olasılığı mevcut olup daha fazla veri toplanmasına ihtiyaç vardır. 11. RES sahası ve özellikle çevresinde varlığı tespit edilen 57 kuş türünün 23’ü yerli (Y), 13’ü yaz ziyaretçisi (YZ), 12’si kış ziyaretçisi (KZ) ve 9’u ise ilkbahar ve sonbahar EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 59 dönemlerinde alandan geçen transit göçer (T) ‘dir. Sahada nesli tehlike altında olup üreyen tek tür Anadolu Sıvacısı’dır (Sitta krueperi). 12. RES sahası ve yakın çevresinde, ulusal ve uluslararası kriterlere göre ve endemik sayılabilecek kuş türü bulunmamaktadır. Bununla birlikte, Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından Hassas (Vu=Vulnerable) statüsünde olan küçük kerkenez (Falco naumanni)’e ait az sayıda bireyin RES sahası ve yakın çevresinde göç esnasında geçiş yaparken rastlanabilmektedir. Bunun yanında tehdit altında (NT=Near Threatened) olan Anadolu Sıvacısı (Sitta krueperi) bölgeyi üreme ve beslenme amacıyla kullanmakta ve türbinlerden olumsuz etkilenebilecekleri düşünülmektedir; ancak tam b ir sonuca varılabilmesi için daha fazla veri toplanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. 13. RES sahası uluslararası ya da ulusal Önemli Kuş Alanına yakın ya da içerisinde değildir. Proje sahası içerisinde ya da yakın çevresinde su kuşları için önemli olduğu bilinen sulak alan yoktur. En yakın sulan alan 38 km kuzey doğusundaki Marmara Gölü’dür. 14. RES kurulması planlanan saha, süzülerek göç eden göçmen kuşların ana göç rotaları üzerinde bulunmamaktadır. Proje sahası dağlık bir alan üzerindeki sırtlar ve tepeler i kapsamakta olup yoğun ormanlık ve kayalık alanlardan oluşmaktadır . Kuş göç hareketleri klimatolojik ve ekolojik koşullardan doğrudan ve önemli ölçülerde etkilenebilmektedir. Bu açıdan yöredeki avcıların da ifade ettikleri üzere özellikle yırtıcı kuş türleri için, zaman zaman klasik göç güzergahlarından sapmalar olabilmektedir (Göç Kayması). Bu durum RES sahası ve yakın çevresinde tarafımızdan yapılan gözlem ve literatür bilgilerinden de anlaşılmaktadır. 15. RES sahasında inşa edilecek türbin ve diğer tesisler sonucund a bir habitat kaybı olacaktır. Bu alanlar, hem tehdit altındaki türlerin (Anadolu Sıvacısı) hem de ekolojik toleransı geniş olan ötücü ve yırtıcı kuş türlerinin kullandığı habitatlardır. Dolayısıyla RES sahası içerisinde ve çevresinde bu türlerin etkilenme biçim ve derecelerinin inşaat öncesinde, esnasında ve sonrasında araştırılarak daha fazla veri toplanması gerekmektedir. 16. RES sahalarında en fazla etkilenen ve etkilenmesi muhtemel türler yarasalardır. Zira yurt içi ve yurt dışında kurulmuş olan RES türbinleri rotor alanı yakınlarında barotravma nedeniyle ölümlerin gerçekleştiği bilinmektedir. Ancak EGE RES türbinlerinin kurulacağı saha ve yakın çevrelerinde yarasaların barınabileceği uygun ortamlar (nemli, derin mağara ve oyuklar) bulunmamaktadır. Alanda Türkiye’de yaşayan yaklaşık otuz yarasa türünden sadece 8 tür yarasaya rastlanması da bölgedeki yarasa çeşitliliğinin ne derece zayıf olduğunu da göstermektedir. Bu yarasalar daha çok yakınlarda yer alan Çambel, Sancaklı İğdecik gibi köylerdeki yerleşim alanlarında barınmakta olup, sahayı zaman zaman beslenme aktiviteleri sırasında kullanmakta ve çoğunlukla konaklamadan uzaklaşmaktadırlar. EGE RES sahasında EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 60 tür çeşitliliğinin yanında populasyon yoğunluğu az olan yarasaların sürekli ve sert esen rüzgarlar nedeniyle çok yoğun gruplar oluşturmadıkları, yükseklerden uçmadıkları bilinmektedir. Tüm bu faktörler dikkate alındığında sahada yarasalar açısından herhangi bir olumsuz durum yaşanması pek de olası gözükmemektedir. 5.1. Öneriler 1. İnsan eliyle doğada oluşturulan her çeşit yapı, yerli türler ve eğer göç yolu üzerinde bulunuyorsa göçmen formları olumsuz etkileyebilme potansiyeline sahiptir. Ülkemizin enerjiye olan gereksinimi göz önünde bulundurulduğunda, olası riskler yüzünden bu kaynakları kullanmaktan vazgeçmek yerine, riskleri ortadan kaldırmaya veya en aza indirmeye yönelik olarak bazı önlemler alınması daha akılcı bir yol olarak görülmektedir. Bu nedenle Ege RES projesiyle ilgili olarak meydana gelebilecek riskler ve buna yönelik olarak alınması gereken tedbirler ile dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmiştir. 2. RES sahasının içinde ve yakın çevresindeki ormanlık ve kayalık alanları Accipitridae, Falconidae, Columbidae, Strigidae, Picidae vb. familyalardan birçok tür üreme ve beslenme amacı ile kullanmaktadır. Sahanın topografik yapısı sırt, boğaz ve vadilerden teşekkül bir yapı oluşturmakta; dolayısıyla beslenmek için ormanlık alanın hemen üzerinde uçan ve alanı beslenme zamanları içinde kullanan türlerin türbinlerle çarpışma olasılığını artırmaktadır. Sahayı ve yakın çevresini üreme amacıyla kullanan türlerin üreme zamanlarında beslenme frekanslarının artacağı bilin mektedir. Bunun için olası çarpma ve ölüm olaylarının tespit edilebilmesi yapılacak izleme çalışmaları ile ortaya konabilecektir. 3. Özellikle çok sayıda türbinin yer alacağı RES projelerinde, türbinlerin proje alanlarındaki dizilimleri de büyük önem taşımaktadır. Aralarında çok kısa mesafeler bırakılarak yan yana kurulan türbinlerin yaban hayatı bileşenlerinin, özellikle de kuşların günlük ve mevsimsel hareketlerini sınırlayabildiği ve riskler yarattığı bilinmektedir. Özellikle göç güzergahları üzerinde veya yakınlarında tesis edilecek rüzgar enerjisi santrali projelerinde bu risk çok daha büyük olabilmektedir. Projenin hayata geçirilme aşamasında temel sondajları, zemin etütleri ve mikro konumlandırma çalışmaları doğrultusunda, ihtiyaç halinde türbin yerleşimin türbinlerin konumları, RES sahasında inşa edilecek türbinlerin sadece 4 adet olaması, arasındaki mesafe, olası kuş göç hareketini engellemeyecek açıklıkta ve sahanın topoğrafik yapısı da dikkate alınarak en az 300 m olmalıdır. 4. Karasal omurgalı türleri arasında RES uygulamalarından en çok etkilenmesi muhtemel türler kuşlar ve yarasalardır. Rüzgar türbinleri projelerinden kaynaklanab ilecek risklerin ortadan kaldırılabilmesi ya da ortaya çıkabilecek olumsuz etkilerin en aza EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 61 indirilebilmesi, öncelikle türbinlerin ve pervanelerin onlardan en çok etkilenebilecek canlılar olan kuş ve yarasalar için görülebilir, fark edilebilir hatta uyarıcı özellikte olmasıyla sağlanabilecektir. Bu amaçla türbin direklerinin ve pervanelerin boyanması aşamasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar söz konusudur. Rüzgar türbinlerinin kuleleri genel olarak beyaz, gri veya gümüşi renge boyanmaktadır. Bu uygulama dünya ölçeğinde yaygındır. Kullanılan açık tondaki renkler türbinlerin karasal ortamda kolayca seçilebilmesini sağlamaktadır. Türbinlerin uzaktan seçilebilmesi uçuş güvenliği ve göçmen kuşlar açısından oldukça önemlidir. Seçilebilirliği daha da artırabilmek için pervane uçlarının beyazla kontrast oluşturacak bir renkte boyanması önem taşımaktadır. Bu amaçla kontrastın en yüksek seviyesi siyah veya ona yakın koyu tonlar kullanılabilmektedir. Diğer taraftan sisli havalarda ise sarı veya turuncu renk daha kolay seçilmektedir. En son üzerinde durulması gereken ve önemli olan nokta ise kuşların turuncu renge olan duyarlılıklarıdır. Kuşlar bu rengi çok daha kolay ve uzak mesafelerden algılayabilmektedirler. Tüm bu nedenlerden dolayı türbinlerin hareketli parçası olan pervanelerin fark edilebilir olması için ucundan itibaren, pervane kanadının ucu göz alıcı ve kuşlar tarafından uzaktan fark edilecek bir şekilde boyanması gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle turuncu rengin tercih edilmesi önerilmektedir. Bilindiği gibi, su kuşları başta olmak üzere göçmen kuş türlerinin 2/3’si gece saatlerinde, yani hava karardıktan sonra göç etmektedirler. Bu durumda türbinlerin, özellikle gece göç eden kuş türlerine bağlı bireyler açısından “fark edilebilir” olması büyük önem taşımaktadır. Karanlıkta gerçekleşen uçuşlarda renk, herhangi bir şekilde önem taşımayacağından dolayı bu durumda hem türbinlerin dizilişleri hem de ışıklandırmanın önemi artacaktır. Türbinlerin ışıklandırılması ifadesi türbinin tamamının aydınlatılması anlamına gelmemektedir. Aksine geçmiş dönemlerde bazı ülkelerde gece boyunca aydınlatılmış olan bazı türbinlerin kuşlar açısından görülmesi kolaylaştırılmış, cazibe noktaları haline geldiği, kuşları çektiği ve daha fazla çarpmaya neden olduğu görülmüştür. Bu nedenle aydınlatma tüm türbine yönelik olmamalıdır. Sadece kulenin en üst noktasına, yani jeneratörün bulunduğu kısmın ucuna, mümkünse jeneratörün altına yerleştirilecek ışık kaynakları bu amaç için uygun olacaktır. Belli aralıklarla yanıp sönecek bu lambanın gündüz beyaz, gece kırmızı veya hem gece hem gündüz dönüşümlü ve fasılalı şekilde yanıp sönecek beyaz-kırmızı ikili ışık sistemine sahip olması ve bu ışığın yeterince kuvvetli olması kuşlar açısından gündüz ve özellikle de gece saatlerinde türbinlerin ç ok daha fark edilebilir olmasını sağlayacaktır (Erickson vd. 2001 Gehring vd. 2009, Howe vd. 2002). 5. Dünyada giderek artan enerji ihtiyacı nedeniyle, sürdürülebilir ve doğal enerji kaynaklarına olan eğilim de artmaktadır. Avrupa’da Danimarka ve Almanya gibi gelişmiş ülkeler, Rüzgar gücünden elektrik üretiminde öncü olmuş ve günümüze kadar epey de yol EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 62 almışlardır. Danimarka’nın Tjaereborg bölgesinde, 2 MW’lık 60 m rotor çaplı RES üzerinde radar ile yapılan gözlemlerde, santral çevresinde gece veya gündüz göçmekte olan kuşların, türbinlere 100–200 m kala türbinlere doğru gitmeyip daha güvenli bir mesafeden geçtikleri belirlenmiştir (Pedersen ve Poulsen. 1991). Almanya Bochum’da ise, Ruhr Üniversitesinde Bergen (2001) tarafından yapılan doktora tez çalışmasında, RES’lerin kuşlara verdikleri olası zararlar incelenmiş ve Danimarka’da elde edilen bilgilere benzer sonuçlar bulunmuştur. Birçok medya haberinde, Rüzgar türbinlerinin etrafında yüzlerce kuş ve yarasa ölümlerinden bahsedilmektedir. Buna karşın kuş bilimcilerle konuşanlar ve yaptıkları çalışmalara ulaşanlar daha farklı bir tabloyla karşılaşmaktadırlar. Örneğin, Almanya Brandenburg RES sahasında yaklaşık 200 yarasa pervane dibinde ölü olarak bulunmuş ve bu olay dikkatleri tekrar bu konu üzerine yoğunlaştırmıştır. Ancak bu gizemli olayın iç yüzü ile ilgili sonradan yapılan araştırma, Rüzgarın olmadığı bir zamanda, alandaki bir yarasa kolonisinin türbinin nacel (motor oturma yeri) kısmını uyumak için kullandıklarını ortaya çıkarmıştır. Burada ölen yarasaların pervanelerden değil bulundukları yerden çıkamadıkları için açlıktan öldükleri belirlenmiştir (Dürr 2001). 2001 yılından sonra yaşanan bu olaylar sonrasında nacel tasarımında yapılan değişiklikler ile bu tür sorunlar giderilmiştir. Günümüz itibariyle olayın yaşandığı Almanya'da rüzgar kurulu gücünün 27.000 MW olduğu ülkemizde ise bu gücün 1.700 MW olduğu görülmektedir. 6. Ana unsuru hava olan ve bu ana unsurun yapısında ve biyolojisinde kalıcı hiçbir değişikliğe neden olmayacak olan Ege RES projesi, sucul hayvanlar ve suya yakın yerlerde yaşayan omurgalılar ile karasal sürüngenler açısından hiçbir risk taşımamaktadır. Zira saha ve yakın çevresinde geniş yayılışlı kurbağa ve sürüngen türlerinden 24’ünü bulmak mümkündür. Bu türlerin rüzgar alan yüksek rakımlı alanlar yerine, nispeten daha durgun ve kapalı alanları tercih ettikleri de düşünüldüğünde, inşaat aşamasında yaşanacak ufak tefek olumsuzluklar (hafriyat ve iş makineleinden kaynaklanabilecek) dışında herhangi bir problemle karşılaşılması beklenmemektedir. Zira bu durumlarda yapılması gerekenler ile ilgili önerilerimiz aşağıdaki bölümlerde verilmiştir. Kaplumbağa, kertenkele ve yılan türlerinin populasyon yoğunlukları yeterli düzeyde olup, sadece sahada değil yakın çevresinde de yayılışlarını sürdürmektedirler ve sahaya bağımlılıkları da bulunmamaktadır. Dolayısıyla Ege RES projesinin bu türler üzerine olumsuz bir etkisinin olmasını beklemek pek de mümkün değildir. Sahadaki amfibilerden semenderler, sucul kurbağalar ile sürüngenlerden sucul kaplumbağalar ve sucul yılanlar düşünüldüğünde; türbinlerin sulak alanlara ve yakınlarına kurulmayacak olması nedeniyle herhangi bir olumsuzluk yaşanması beklenmemektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 63 7. Kaplumbağalardan, Tosbağa (Testudo graeca) IUCN listesinde “zarar görebilir” kategorisinde yer almakta ise de, bu türün yayılışının karasal-tam toprak temaslı ve geniş olması nedeniyle projenin inşaat aşaması haricinde bir olumsuzluğun olması beklenmemektedir. Ancak, bu derece geniş yayılışlı olan bir türün, inşaat aşamasında karşılaşılması muhtemel olumsuzluklardan da ciddi derecede etkilenmeyeceği de kolaylıkla düşünülebilir. 8. Yine saha ve yakın çevresinde populasyon yoğunluğu yüksek kemirici türleri her tür karasal habitatı kullanmakta, yarasalar ise yakın alanlarda uygun mağaralar ve oyuklar bulunmaması nedeniyle zaman zaman beslenme amaçlı olarak sahada bulunmaktadırlar. Bu durumda bile sert rüzgarların hakim olduğu sırtlardan uzak durdukları da bilinmektedir. Sahada Akdeniz Nalburunlu Yarasası (Rhinolophus euryale) ve Uzun Kanatlı Yarasa (Miniopterus schreibersi) Near Treatment (NT): yakın zamanda tehdit altına girebilir kategorilerinde, Nalburunlu Yarasa (Rhinolophus mehelyi) ve Uzun Ayaklı Yarasa (Myotis capaccinii) VU (vulnerable) (Hassas, zarar görebilir): yer alırken, planlanan Ege RES projesinin bu t ürlerin habitatlarına ve yaşam alanlarına olumsuz bir etkisi beklenmemektedir. Tüm bu bilgiler ışığında; karasal fauna elemanları genel olarak dikkate alındığında genel yayılışı olan türler olup, Ege RES Projesinin; Birleşmiş Milletlerin çevre sorunlarına yaklaşımı net bir şekilde tanımlayan UNEP‟in (United Nation Enviromental Programme) çevresel konulara bakışında “ekonomik gelişmeyi ve kalkınmayı engellemeyecek şekilde doğa koruma stratejilerinin geliştirilmesi” prensibini dikkate alınarak uygulanmasıy la karasal ekosistemler üzerine kalıcı ve bertaraf edilemez etkilerinin olması aşağıdaki önerilerin dikkate alınması koşuluyla, beklenmemektedir.  RES kapsamında yapılacak tesislerin yaratacağı peyzaj ve jeomorfolojik değişimleri düzeltmek için gerekli yerlere, yöreye uygun türler ile bitkilendirme ve peyzaj düzenlemeleri yapılmalı ancak, türbin altları boş bırakılmalıdır. Aksi takdirde, türbin altlarına yapılacak bitkilendirmeler o bölgede küçük biotoplar oluşturacağından buralara başta böcekler ve sürüngenler olmak üzere canlıların gelmesine olanak sağlayacak, bu durum da o noktaları gündüz kuşlar gece yarasalar için çekim alanları yaratacaktır. Bu durum yarasa ve kuşların pervane kanatlarına çarparak ölümüne neden olabilecektir. Türbin ayaklarının çevresin in çıplak bırkılması türbinlerin görünürlüğünü arttıracağı gibi, risk grubundaki canlılar için uyarırıcı nitelikte olacaktır. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 64  Projenin inşaat aşamalarında doğal yapının korunmasına azami özen gösterilmelidir. Yol ve şantiye sahaları haricinde doğal doku üzerinde kalıcı işlem yapılmamalıdır. Şantiye ve araç parkı sahaları ormanın yoğun dokusundan uzak açık bir alanda yer almalı ve birden fazla saha şantiye alanı olarak kullanılmamalıdır.  Kazılacak alanlarda çıkan hafriyat tekrar kazım alanlarının kapatılmasında kullanılmalı, başka bir dolgu maddesi kullanılmamalıdır.  RES kapsamında yapılacak tesislerin yaratacağı peyzaj ve jeomorfolojik değişimleri düzeltmek için gerekli yerlere, yöreye uygun türler ile bitkilendirme ve peyzaj düzenlemeleri yapılmalı ancak, türbin altları boş bırakılmalıdır. Aksi takdirde, türbin altlarına yapılacak bitkilendirmeler o bölgede küçük biotoplar oluşturacağından buralara başta böcekler ve sürüngenler olmak üzere canlıların gelmesine olanak sağlayacak, bu durum da o noktaları gündüz kuşlar gece yarasalar için çekim alanları yaratacaktır. Bu durum yarasa ve kuşların pervane kanatlarına çarparak ölümüne neden olabilecektir. Türbin ayaklarının çevresinin çıplak bır akılması türbinlerin görünürlüğünü arttıracağı gibi, risk grubundaki canlılar için uyarırıcı nitelikte olacaktır.  İnşaat ve hafriyat aşamalarından, nakliyat aşamalarına kadar projenin her aşamasında proje dahilinde çalışacak olan personele sahanın doğal önemi hakkında brifingler verilerek bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. Özellikle projedeki temel unsurun doğal yapının korunması olduğu muhakkak hatırlatılmalıdır.  Diğer taraftan, çalışma yapılacak toprak içerisinde, yüzeye yakın kesimlerde kurbağa, kertenkele, yılan veya diğer memeli formların bulunması olasılığı her zaman için söz konusudur. Bu kesimlerde gerçekleştirilecek çalışmalarda dikkatli olunmalıdır. Yabanıl formların habitatları civarında iş makinelerinin veya çalışanların müdahalesi sonucunda bu bireyler ortaya çıkabilecek, hatta bu esnada çeşitli derecelerde zarara uğrayabilecekleri göz önünde bulundurularak yabanıl formların iş makinelerinden etkilenmesinin önüne geçebilmek için, kendiliklerinden kaçmalarına müsaade edilmelidir.  İnşaat faaliyeti öncesinde ve inşaat aşamasında çok daha yoğun olmak üzere alanda çalışacak araçlardan kaynaklanacak yoğun bir trafik söz konusu olacaktır. Faaliyetle bağlantılı olarak mevcut yolların kenarlarındaki alanlarda sürekli olarak yaşayan veya geçici süreler için buralarda bulunan yabanıl formlar araç kaynaklı değişik risklerle karşı karşıya kalacaklardır. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 65 Araçların çarpması veya ezilme gibi riskler dışında söz konusu olabilecek risklerin en önemlileri kontaminasyon ve eksoz ürünlerinin meydana getirebileceği zehirlenme riskidir. Bilindiği gibi araç lastiklerinin kaplama maddeleri, motorun hareketli parçaları, gövdenin diğer bileşenleri, fren izleri ve yağlama yağlarının yanma ürünleri kontaminasyona yol açan bileşenlerdir. Bu bakımdan, araçların bakımı ve onarımı sırasında ortaya çıkabilecek atıkların sahadan uzaklaştırılması büyük önem arz etmektedir. Projenin inşaat hazırlıkları ve inşaatı sırasında ortaya çıkabilecek diğer sorunlar (kirletici gazlar ve tozlar ile gürültü) ve olası etkileri şunlardır; A- Kirletici Gazlar ve Tozlar (Partikül Maddeler) Bu projenin inşaat aşamasında, hava kirliliğine neden olacak bazı emisyon kaynakları olabilecektir. İnşaat aşamasında oluşacak hava kirliliği geçici ve aralıklı olacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak hava kirleticilerin, inşaat araçlarının ve ağır makinelerin çalışması sonucu oluşan emisyonlardan, içten yanmalı motorlarla çalışan diğer ekipmanlardan, çözücülerden ve kaplama çalışmalarından kaynaklanan uçucu organik maddelerden oluşması beklenebilir. Karbondioksit: Ege RES projesinin inşaatı sırasında oluşabilecek en önemli kirletici gaz CO2 tir. Havada çok az oranda, % 0 – 0.03 arasında, bulunmasına karşın miktarı ve değişkenliği nedeniyle karbondioksit yaşamsal önemi olan bir gazdır. Son 20 yıldır, atmosfere salınan insan kaynaklı CO2 gazının yaklaşık dörtte üçü fosil yakıtların yanmasından, geri kalanı da arazi kullanımı değişikliği ve özellikle ormanların yok edilmesinden kaynaklanmıştır. Atmosferde bulunan karbondioksit konsantrasyonu fosil kaynaklı yakıtların yanması sonucunda her yıl 2,3 ppm kadar artmaktadır. Bunun üçte biri okyanus veya derin su kaynaklarınca ve bitkiler tarafından alınarak atmosferden uzaklaştırılmaktadır. Geri kalan 1,5 ppm ise atmosferdeki karbon dioksit konsantrasyonuna ilave olmaktadır. Bu miktar da atmosferin sürekli olarak ısınmasına neden olarak sera etkisini her geçen gün biraz daha arttırmaktadır. Karbonmonoksit: Tesisin özellikle inşaatı sırasında oluşacak kirletici bir gazdır. Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olup karbon içeren yakıtların tam olarak yanmaması ile ortaya çıkar. Birincil bir hava kirleticilerden olan karbonmonoksit, oksijen eksikliği, tutuşma sıcaklığı, yüksek sıcaklıkta gazın kalıcılık zamanı ve yanma odası türbülansı gibi etkenlerden birinin eksikliğinde tam olmayan bir yanma sonucunda CO2 yerine meydana gelmektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 66 Şehir havasında bulunan karbonmonoksit insan ve hayvan sağlığına son derece önemli etkilerde bulunmaktadır. Bu etkilerden en önemlisi de karbonmonoksitin kandaki vücut hücrelerinin oksijen taşıma kabiliyetini azaltmasıdır. Tozlar (partikül maddeler): Tesisin inşaatı sırasında oluşacak hava kirleticiler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Partiküler madde (PM) tanım olarak, atmosferde standart şartlarda katı ya da sıvı olarak bulunan birleşmemiş, su dışındaki maddelere denilir. Bunlar 0,1 ile 100 μ arasında değişen boylarda bulunurlar. Partiküllerin baslıca kaynaklarını inşaat sahasındaki motorlu taşıtlar ve iş makineleri metal endüstrisi oluşturur. Partiküller; gaz soluyan tüm canlıların solunum yollarında istenmeyen reaksiyonlara neden olabilmekt edir. Diğer taraftan, yoğun oldukları habitatta hayvanların görüş alanını kısıtlamakta bu nedenle ekolojik dengeyi de olumsuz etkilemektedir. Yağış ve yoğun su buharıyla birlikte bitkilerin yaprak ve gövdelerine yapıştığı gibi, içme sularını da kirletmekte dir. Kirletici Gazlar ve Tozlara Karşı Alınması Gereken Önlemler Şunlar Olabilir;  İnşaat sırasında kullanılan motorlu taşıtlarda ve iş makinelerinde katalitik konvektör kullanımı, düzenli bakım ve denetimlerin yapılması vb. Dolayısıyla ister tesisin hafriyatı, hafriyat artığı malzemenin taşınması, boşaltımı ve isterse yüklenmesi, sırasında ve sonrasında 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun davranılmalıdır.  Arazinin hazırlanması ve inşaat aşamalarında oluşacak toz emisyonunun engellenmesi amacıyla kullanılan saha düzenli olarak sulanmalıdır (spreylenmelidir). Bu gibi sahalarda uygulanacak spreyleme çalışmalarının yanında toz oluşumu ve taşınımını engelleyecek bir malzeme ile kaplanması da yararlı olabilecektir. Ancak kullanılacak malzemenin doğal yapıyı bozmayacak şekilde olması ve yakın çevredeki alanlardan temin edilmesi de ekolojik bütünlüğün devamı açısından oldukça önemlidir.  Özellikle çalışma alanı içi ve yakın çevresindeki sık vejetasyon, çalılıklar ve ormanlar korunmalıdır. Bilindiği gibi ormanlar gaz ve tozların absorbsiyonunda önemli rol oynarlar. Diğer taraftan, alçak hava akımlarının hareketini önemli ölçüde engelleyerek zararlı gazların difüzyon kontrolünde rolleri vardır. Yine planlanan tesisin oluşturacağı zararlı gazlardan olan CO2 in fotosentez yoluyla ortamdan temizlenecek olması ormanların önemini bir kat daha arttırmaktadır. Ayrıca ormanın, planlanan tesisten kaynaklanacak olası bir yangından da dikkatle korunması gerekmektedir. Bu tampon bölgede orman vejetasyonu ve makilikler tam anlamıyla doğal bir filtre ödevi göreceklerdir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 67 B- Gürültü Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2008 yılı Antalya İl Çevre Durum Raporu’na göre; insan ve çevresini ciddi bir şekilde tehdit eden önemli bir problemde “gürültü”dür. Gürültüyü arzu edilmeyen seslerin atmosfere yayılması şeklinde ele almak uygundur. Gürültü; gelişigüzel yapısı olan bir ses spektrumudur. Planlanan projenin özellikle inşaat aşamasında, inşaat ekipmanlarından kaynaklanan gürültü oluşumu söz konusu olacaktır. İnşaat trafiği ve faaliyetleri gürültüye sebep olarak çevredeki yerleşimleri rahatsız edebilir. Gürültü seviyelerinin değerlendirilmesi için inşaat faaliyetlerinin kümülatif gürültü seviyeleri, gürültü eşik değerleri ile birlikte değerlendirilmelidir (bkz. T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye Çevre Atlası). Bölgede üreyen türler de bu gürültülerden etkilenecektir. Üreme; eş seçimi, kur davranışları, yuva yapımı, yumurtlama, kuluçkaya yatma, yavru çıkışları, yavru beslenmesi, yavru uçuşları olayları dizinidir ve uzun bir süreçte gerçekleşmektedir. Her bir aşaması aşırı enerji gerektiren ve stres içerisinde gerçekleşen davranışlardır. Bu süreçte karşılaşacakları aşırı gürültü üreme başarısını düşürebilir. Üreme başarısının düşmesi, populasyonun azalmasına neden olabilir ve belirli süre sonra ise populasyonu tehdit altına sokabilir, hatta tamamen ortadan kaldırabilir. Diğer taraftan böcekler ile biyolojik mücadele ve tohumların yayılmasında önemli rolleri bulunan yarasaların (Familia: Vespertilionidae) yaşam tarzı da gürültülerden büyük oranda etkilenmektedir. Yarasalar bizlerden ve birçok memeliden daha hassas olan kulaklarıyla 10-250.000 hertz arasındaki sesleri çok rahat duyabilmekt edirler (insan 20 ila 20.000 hertz arasındaki sesleri işitebilmektedir). Ancak bu durum onların yüksek dB’ deki gürültülere karşı daha hassas olmalarına neden olmaktadır. Onlar da diğer hassas türler gibi bu durumdan olumsuz etkilenmektedirler. Çoğunlukla yüksek gürültü seviyesi nedeniyle birkaç kez uzaklaştıkları ortama bir daha çok uzun süreler sonra döndükleri ya da hiç dönmedikleri saptanmıştır. Yine yüksek gürültülü ortamlarda yavru gelişimlerinin olumsuz etkilendiği bilinen bir gerçektir. Maalesef, yavru gelişimi olumsuz etkilenen populasyonların devamlılığı tehlikeye düşmektedir. Her ne kadar projenin inşaatı sırasında gürültü oluşacak olsa dahi, sahada yoğun orman alanın yer alması da oluşacak gürültünün soğurulmasına katkı sağlayacaktır. Bölgede gürültüyle mücadelede alınması gereken önlemler şunlar olabilir; EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 68 İster tesisin hafriyatı, hafriyat artığı malzemenin taşınması, boşaltımı ve yüklenmesi, sırasında ve sonrasında 07.03.2008 tarih ve 26809 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” hükümlerine uygun davranılmalıdır. Nokturnal fauna türleri rahatsız etmeyecek düzeye indirmek için saat 22.00-06.00 arasında çalışmaya ara vermek suretiyle zararsız düzeye indirilebilir. İş makineleri ve ekipmanların bakımları zamanında yapılmalı ve uygun olması durumunda susturucular kullanılması gürültü kirliliğini önleyecek diğer bir önlemdir. Diğer taraftan, çoğu türlerin gürültü kaynağından uzak kalma imkanı bulunduğu ve ayrıca türe göre değişmekle birlikte yaban hayvanlarının aynı yerde devam eden insan faaliyetlerine nispeten kısa bir sürede alıştığı bilinmektedir. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 69 5.2. SONUÇ Sonuç olarak, Projenin tüm safhalarında yukarıdaki önerilere ek olarak yürürlükteki kanun ve yönetmeliklere uyulması koşuluyla; İzmir İli Kemalpaşa İlçesi sınırları içinde, kuzeyde Taşlıtarla Sırtı, batıda Çıralık Tepe, doğuda Çakal Tepe ve güneyde Kocatepe Sırtı arasında yaklaşık 500 hektar büyüklüğünde bir alanı kaplayan Ege Rüzgar Enerji Santrali’nin, konum ve türbinlerin sayısı açısından yaban hayatı ve yerli ve göçmen kuş türleri bakımından yukarıda açıklanan önerilerin hayata geçirilmesi şartıyla, kayda değer bir risk meydana getirmesi beklenmemektedir. Tüm bu değerlendirmeler ışığında, MELTEM ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi planlanan EGE RES Projesi havza bazında değerlendirildiğinde, gerek tesis edilme sürecinde, gerekse de işletilme sürecinde bu raporda vurgulanmış olan noktalara dikkat edilmesi, önerilen tedbirlerin alınması koşuluyla yerel veya göçmen kuş türlerini olumsuz etkilemesi beklenmemektedir. Bu anlamda söz konusu projenin gerçekleştirilmesinin, doğal ekosistemin denge ve işleyişi üzerinde özellikle kuşlar, yarasalar ve yaban hayatın devamına zarar verebilecek ölçüde etkide bulunmayacağı kanaatine varılmıştır. Bu rapor tarafımızdan tanzim edilmiştir. (15.04.2012) Prof. Dr. Ali ERDOĞAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ (Ornitolog) (Zoolog) Yrd. Doç. Dr. İ.Gökhan DENİZ Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR (Botanik Uzmanı) (Peyzaj ve Yaban Hayatı Uzmanı) EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 70 KAYNAKLAR ACHA, A. 1997. Negative impact of wind generators on Eurasion Griffon Gyps fulvus in Tarifa, Spain. Vulture News 38: 10-18. AHLÉN, I. 2002. Fladdermöss och fåglar dödade av vindkraftverk. Fauna och Flora 97, 14- 21. AKMAN, Y. 1995. Türkiye Orman Vejetasyonu. Ankara Üniv. Fen Fakültesi Botanik Ana Bilim Dalı, 450 ss, Ankara. AKMAN, Y., KETENOĞLU, O. 1986. The climate and vegetation of Turkey. Proceeding of the Royal Society of Edinburgh, 89B, 123-134. AKMAN, Y., KURT, L., DEMİRYÜREK, E., QUÉZEL, P., KURT, F., EVREN, H., KÜÇÜKÖDÜK, M. 1998. Pinus brutia communities on ultrabasic and limestone rocks, in Marmaris and Bodrum region (Muğla), in the thermo -mediterranean “étage”, southwestern Anatolia (Turkey). Ecologia Mediterranea, 24 (1), 63-71. AYAŞLIGİL, Y. 1987. Der Köprülü Kanyon National Park. Seine Vegetation und Ihre Beeinflussung durch der Menschen, 307 pp, Weihenstephan. ASLAN, A., ALBAYRAK, T., TUNÇ, MR., ERDOĞAN, A. 2004. Antalya kuşları ve Halkalama Çalışmaları. Tabiat ve İnsan Dergisi, 38, 1 -2, 36-49. AVINÇ, A. 1998. Değişik Enerji Kaynakları ve Çevreye Etkileri. Ekoloji, 7/27: 19-23. BENNER, JHB, BERKHUİZEN JC, DE GRAAFF RJ, POSTMA AD. 1993. Impacts of wind turbines on birdlife. Final report No: 9247. Consultants on Energy and the Environment, Rotterdam, The Nedherlands. BERGEN, F. (2001). Untersuchungen zum Einfluss der Errichtung und des Betriebs von Windenergieanlagen auf Vögel im Binnenland. Dissertation, Ruhr Universität Bochum. BRAUN-BLANQUET, J. 1964. Pflanzensoziologie. Grundzüge der vegetationskunde. 3, Aufl. Springer Verlag, Wien. YANIKTEPE B. VE KAPLAN, Y.A. (2009). Rüzgar Enerjisi: Türkiye ve AB‘nin Politik Karşılaştırılması ve Önemi. RÜGES 2009 2. Rüzgar Sempozyumu , 4-5 Haziran 2009, Samsun CAN 2004. Süzülen Kuşların Göç Rotaları.Bilim ve Teknik Dergisi. CROCKFORD, NJ. 1992. A review of the possible impacts of wind farms on birds and other wildlife. In JNCC Report, vol. 27, pp. 60, Peterborough. ÇAKAR, M. C., FİLİK, Ü. B. KURBAN, M. (2009). Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Ulaşım Sistemlerinde Kullanım Uygulaması, V. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu 2009 – Diyarbakır DAULTONM. 2007 CongressionalTestimony on Benefits of Wind PowerBefore the Committee on Natural Resources Subcommittee on Fisheries, Wildlife and Oceans Impacts of Wind Turbines on Birds and Bats May 1, 2007. DAVIS, P.H. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol :1-9, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. DAVIS, P.H. MILL R.R and TAN, K. 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol:10, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. DEMİRSOY,A 1996:Türkiye Omurgalıları (MEMELİLER) DIERSCHKE, 1994. Pflanzensoziologie. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart. DİKİCİOĞLU, N. G., Şık, L. 2008. Dumanlıdağ (Menemen-İzmir) Florası. Ot Sistematik Botanik dergisi, 15 (1): 13-36. DREWİTT AL, Langston RHW. 2006. Assessing the impacts of wind farms on birds. Ibis 148: 29-42. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 71 DURR, T. AND BACH, L. 2004. Fledermäuse als Schlagopfer von Windenergieanlagen - Stand der Erfahrungen mit Einblick in die bundesweite Fundkartei. Bremer Beiträge für Naturkunde und Naturschutz im Druck. ERDOĞAN, A., SERT, H., VOHWINKEL, R., PRUNTE, W. ALBAYRAK, T., ASLAN, A. Ve TUNÇ, MR. 2003. Manavgat/Titreyengöl Kuş Halkalama Çalışmaları. Tabiat ve İnsan 37/1: 19-25. ERDOĞAN, A.,KARAARDIÇ, H., SERT, H., ÖZKAN KARAARDIÇ, L.,VOHWİNKEL, R., PRÜNTE, W. 2008. Manavgat/Titreyengöl Kuş Halkalama Çalışması. Tabiat ve İnsan, 23-33, ISSN: 1302-1001. ERICKSON, W.P., JOHNSON G. D., STRICKLAND, M. D., YOUNG D. P. JR., SERNKA K. J., GOOD R. E. Avian Collisions with Wind Turbines: A Summary of Existing Studies and Comparisons to Other Sources of Avian Collision Mortality in the United States; National Wind Coordinating Committee; West, Inc.; August, 2001 EVERAERT, J. 2003. Collision victims on 3 wind farms in Flanders (Belgium) in 2002. Instituut voor Naturbeheer, Brussel. EVEAERT, J. AND ERİC, WMS. 2007. Impact of wind turbines on birds in Zeebrugge, Significant effect on breeding tern colony due to coolisions. Biodivers. Conserv. 16: 3345–3359. GARVİN JC, Jennelle CS, Drake D, Grodsky SM. 2011. Response of raptors to a windfarm. Journal of Applied Ecology 48: 199-209. GEHRING, J., KERLINGER, P. AND MANVILLE, A. M. Communication towers, lights, and birds: successful methods of reducing the frequency of avian collisions. Ecological Applications, Ecological Society of America, 19(2), 2009, pp. 505 –514 GÖREZ, T VE ALKAN, A. 2005. Türkiye‘nin Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Hidroelektrik Enerji Potansiyeli, Yeksem 2005 III.Yenilenebilir Enerji Kaynakları Semp., 19-21 Ekim 2005. Mersin, s.123-127. GÜÇ, M VE YILMAZ, V. 2008. Organik Atıklardan Kaynaklı Sera Gazları Salınımlarının Azaltılmasında Anerobik Bozundurmanın Önemi. VII. Ulusal Temiz Enerji Sempo zyumu, UTES’2008, 17-19 Aralık 2008, İstanbul. GÜNER, A., ÖZHATAY, N., EKİM, T., BAŞER, K.H.C. 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Supplement II). Vol. 11. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. HAKTANIR, D. 2002. “Rüzgar Enerjisi Geleceğin Enerji Kaynağı Olabilir mi?”, Lefkoşa 2020 Sempozyumu LTB-YDÜ s36, Lefkoşa. HOTKER, H., THOMSEN, K.M. and KOSTER, H. 2005. İmpacts on biodiversity of exploitation of renewable energy sources: the example of birds and bats-facts, gaps in knowledge, demands for further research, and ornithological guidelines for the development of renewable energy exploitation. Michael Otto Institut im NABU, Bergenhusen. HOWE, R. W., EVANS, W., AND WOLF, A. T. Effects of Wind Turbines on Birds and Bats in Northeast Wisconsin; November 2002. IUCN Species Survival Commission (2006). Guidelines for using the IUCN Red List Categories and Criteria. Ver. 6.2. Prepared by the Standards and Petitions Working Group of the IUCN SSC Biodiversity Assessment Sub-Committee in December 2006. JANA S, Pogacnik M. 2008. THE IMPACTS OF WIND FARMS ON ANIMAL SPECIES. Acta Veterinaria-Beograd 58: 615-632. JOHNSON, GD., YOUNG, DP., ERICKSON, WP., DERBY, CE., STRICKLAND, MD. and GOOD, RE. 2000. Wildlife monitoring studies Sea West Windpower Project, Carbon County, Wyoming. Western EcoSystems Technology, Inc., Cheyenne. KAÇAR, SM., ERDOĞAN, A., KIZIROĞLU, I & ÖZ, M. 2006. Ein Beitrag zur Brutbiologie von Gartenrotschwanz ( Phoenicurus phoenicurus L.) in Antalya-Forschungs (Bük- Lütfi EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 72 Büyükyıldırım und Elmalı Zeder) –Wälder. Ornith. Mitteilungen 58(Nr:10-2006:October): 32-36. KARAARDIÇ, H., PRÜNTE, W., ERDOĞAN, A.,VOHWİNKEL, R. 2008. Silifke/Susanoğlu Sonbahar Halkalama Çalışması. Tabiat ve İnsan. Haziran 2008, Yıl:42, S: 25-31, ISSN: 1302-1001. KARAARDIÇ, H., ERDOĞAN, A.2009. Küresel iklim değişikliğinin Anadolu avifaunası üzerine etkileri. Tabiat ve İnsan, 24-30. ISSN: 1302-1001. KARAKAYA, A. 1997. Doğu Menteşe Dağları Vejetasyonunun Sinekolojik Yönden Araştırılması. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 90 s., Ankara. KETENOĞLU, O., TUG, G.N., BİNGOL, U., GEVEN, F., KURT, L.,GUNEY, K. 2010. Synopsis of syntaxonomy of Turkish forest. Journal of Environmental Biology, 31:71-80. KILIÇ, N. 2008. Dünyanın Önemli Doğal Kaynağı: Rüzgar Enerjisi. Türkiye’de Rüzgar Enerjisi Uygulamalarının Gelişimi ve Geleceği”, İzmir İleri Teknoloji Enstitüsü, Makine Mühendisliği Bölümü, TMMOB Makine Mühendisleri Odası İzmir KİZİROĞLU, İ., TURAN, L.,ERDOĞAN, A.(2002): Die Sultansümpfe von Kayseri- Vogelparadies der Türkei. TU-International Berlin, Nr. 50/ 51, 55-56. KİZİROĞLU, İ., TURAN, L., ERDOĞAN, A., 1993 : A Bio-Ornithological study on Sultansazlığı, of the Most Important Marshy Areas of Turkey and the Europa, New Bird species in the Area and the Current Situation. DOĞA, Tr. J. of Zoology, 17, 2,179 -188. KİZİROĞLU, İ., TURAN, L., ERDOĞAN, A., 1992: Sultansazlığı’nın Eko -Ornitolojisi ve Son Durumu, H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, C.7,217 -227. KİZİROĞLU 2001: Ekolojik Potpuri, TAKAV, 391s. KİZİROĞLU 2008. Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi. Desen Matbaası, Ankara, Türkiye. KİZİROĞLU 2009. Türkiye Kuşları Cep Kitabı. Ankamat Matbaası, Ankara, Türkiye. LANGSTON, RHW AND PULLAN JD. 2003. Windfarms and Birds: An analysis of the effects of windfarms on birds, and guidance on environmental assessment criteria and site selection issue. Report by Birdlife International on behalf of Bern Convention Council of Europe T-PVS/inf(2003) 12. LEKUONA, JM. 2001. Uso del espacio por la avifauna y control de la mortalidad de aves y murciélagos en los parques eólicos de Navarra durante un ciclo anual. Direccion General de Medio Ambiente, Gobierno de Navarra,Pamplona. MADDERS M, Whitfield DP. 2006. Upland raptors and the assessment of wind farm impacts. Ibis 148: 43-56. MEYBURG, B-U., SCHELLER, W., and MEYBURG C. 2000. Migration and Wintering of the Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina : A Study by Means of Satellite Telemetry Global Environ. Res. 4. 2: 183-193 MUCINA, L., SCHAMINEE, J.H.J., RODWELL, J.S., 2000. Common data standarts for recording relevés in field survey for vegetation classification. Journal of Vegetation Science 11: 769-772. MUELLER-DOMBOIS, D., ELLENBERG, H. 1974. Aims and Methods of Vegetation Ecology, USA. ORNİTOLOJİ RAPORU 2009-2010. Belen/Hatay Rüzgar Enerji Santralinin Kış ve İlkbahar Kuş Göç Hareketleri Üzerinde Etkilerinin Değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Teknokent A.Ş. Antalya ÖZHATAY, N., BYFIELD, A., ATAY, S. 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı. WWF Türkiye. İstanbul. 476 sayfa. ÖZYURT, M. VE DÖNMEZ, G. 2005. Alternatif Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkilerinin Değerlendirilmesi, Yeksem 2005 III.Yenilenebilir Enerji Kaynakları Semp., 19 -21 Ekim 2005. Mersin, s.39-42. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 73 PEDERSEN, M.B., and E. Poulsen. 1991. Avian responses to the implementation of the Tjaereborg Wind Turbine at the Danish Wadden Sea .Dan. Wildtundersogelser 47:1-44. PEKER, Z. 2001. Wind farms on our landscapes: A new legend in our plans, Thermal Energy Congress Proceedings, July 8-12, 2001, İzmir. POWLESLAND RG. 2009. Impacts of wind farms on birds: a review. Science for Conservation 289, Department of Conservation, Wellington, New Zealand. REICHENBACH, M. 2003. Auswirkungen von Windenergieanlagen auf Vögel - Ausmaß und planerische Bewältigung, Technische Universität, Berlin. SEÇMEN, Ö., GEMİCİ, Y., BEKAT, L., GÖRK, G. 1986. İzmir Yöresi Frigana Vejetasyonunun Bitki Sosyolojisi Yönünden Araştırılması. Doğa Tr. Bio. D. C. 10, S.2, 197-205. SÜLÜN, M. 2007. Rüzgar Enerjisi. Bitirme Projesi. T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü. SOKOLOV L. V. 2011. Modern Telemetry: New Possibilities in Ornithology Biology Bulletin Vol. 38 No. 9 2011. ŞIK, L., GEMİCİ, Y. 2009. Yunt Dağı (Manisa) Orman Vejetasyonunun Bitki Sosyolojisi Yönünden Araştırılması. C.B.Ü. Fen Bilimleri Dergisi. 5.1: 75 -86. ŞENPINAR, A. VE GENÇOĞLU, MT.2006. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkileri Açısından Karşılaştırılması Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları 2006. TELLERÍA, JL. 2009.Potential impacts of wind farms on migratory birds crossing Spain Bird Conservation International 19:131-136. TURAN, L. 2009. Hatay Belen’de Kurulması Planlanan RES Projeleri için Monitoring Çalışmaları Önerisi, Ankara. TURAN, L.,ERDOĞAN, A., KİZİROĞLU, İ.,1992 : Bıldırcın (Coturnix c. coturnix ) Populasyonlarını Olumsuz Etkileyen Faktörler. II. Uluslararası Ekoloji ve Çevre Sempozyumu, Kasım 1992, Ankara, 116-118. TÜRKES, M. 2003. Sera gazı salımlarının azaltılması için sürdürülebilir teknolojik ve davranıssal seçenekler (Sustainable technological and behavioral options for reducing of greenhouse gas emissions). V. Ulusal Çevre Mühendisligi Kongresi: Çevre, Bilim, Teknoloji ve Küresellesmenin Yansımaları, Bildiriler Kitabı, 267 -285, Ankara. UĞUR, A.2005.Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Tasarısı, Elektrik Mühendisliği Dergisi 425: 62 -67. USLU, T. 1985. Aydın’ın batısında Küçük ve Büyük Menderes nehirleri arasında kalan bölg e vejetasyonunun bitki ekolojisi ve sosyolojisi yönünden araştırılması. Gazi Üniversitesi Yayın No: 71, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayın No: 8, Ankara. VAN WIJK, AJM., COELINGH, J.P. and TURKENBURG, W.C. 1989. Rüzgar Enerjisi: Statüler, Kısıtlar, Fırsatlar, Özetleyen: Adnan Temiz, World Energy Commission, Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği, 1989. VARINCA, K. VE VARAN, G. 2005. “Rüzgar Kaynaklı Enerji Üretim Sistemlerinde Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri”, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Enerji Yönetimi Sempozyumu, Kayseri, 2005, p. 367-376. VURAL, M., DUMAN, H., GÜNER, A., DÖNMEZ, A.A., ŞAĞBAN, H. (1995). The Vegetation of Köyceğiz-Dalyan (Muğla) Specially Protected Area. Tr.J. of Botany, l9:431-476 WEBER, H.E., MORAVEC, J., THEURILLAT, J.-P. 2000. International Code of Phytosociological Nomenclature. 3rd edition. Journal of Vegetation Science 11: 739-768. Wien & New York. YARGICI, C. 2000. Demirköy (Istranca Dağları/Trakya Bölgesi) ve Civarının Orman Vejetasyonu. Çevre Koruma Dergisi. 9 (35): 13-18. EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 74 YARGICI, C. 2001. Demirköy (Istranca Dağları / Trakya Bölgesi) ve Civarının Çalı ve Çayır Vejetasyonu. Çevre Koruma Dergisi. 10 (39): 19-24. YARGICI, C. 2002. Istranca Dağları’ından (Trakya Bölgesi) İki Yeni Birlik: Carpino betuli- Fagetum orientalis Yarcı Ass. Nov. ve Querco cerridis-Carpinetum orientalis Yarcı Ass. Nov. Çevre Koruma Dergisi. 11 (42): 1-7. Yararlanılan Web Sayfaları: http://www.cwsscf.ec.gc.ca/publications/eval/index_e.cfm-Wind Turbines and Birds. A Guidance Document for Environmental Assessment http://eie.gov.tr www.eea.europa.eu/help/infocentre/enquiries http://ruzgarenerjisibirligi.org.tr/04.02.2009-Turkiyedeki-ruzgar-santralleri http://www.soleaenerji.com/ruzgar_enerjisi.asp Not: Raporun hazırlanmasında aşağıdaki kaynaklardan da yararlanılmıştır; T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye Çevre Atlası 2004 T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Göstergeler Kitapçığı 2006 T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı, İzmir İl Çevre Durum Raporu 2006 Fuat Rüzgar Enerji Santrali Proje Tanıtım Dosyası 2009 EGE RES Ornitolojik-Ekolojik Değerlendirme Raporu | aerdogan@akdeniz.edu.tr 75 APPENDIX C GOLD STANDARD LOCAL STAKEHOLDER CONSULTATION REPORT GOLD STANDARD LOCAL STAKEHOLDER CONSULTATION REPORT CONTENTS A. Project Description 1. Project eligibility under Gold Standard 2. Current project status B. Design of Stakeholder Consultation Process 1. Description of physical meeting(s) i. Agenda ii. Non-technical summary iii. Invitation tracking table iv. Text of individual invitations v. Text of public invitations 2. Description of other consultation methods used C. Consultation Process 1. Participants’ in physical meeting(s) i. List ii. Evaluation forms 2. Pictures from physical meeting(s) 3. Outcome of consultation process i. Minutes of physical meeting(s) ii. Minutes of other consultations iii. Assessment of all comments iv. Revisit sustainable development assessment v. Summary of changes to project design based on comments D. Sustainable Development Assessment 1. Own sustainable development assessment i. ‘Do no harm’ assessment ii. Sustainable development matrix 2. Stakeholders blind sustainable development matrix 3. Consolidated sustainable development matrix E. Discussion on Sustainability Monitoring Plan F. Description of Stakeholder Feedback Round Annex 1. Original participants list Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Annex 2. Original feedback forms Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 2 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION A. PROJECT DESCRIPTION A. 1. Project eligibility under the Gold Standard The proposed project activity involves installation of a 7 MW wind farm located in the Aegean Region, zmir Province, Kemala a District and near Çambel Village in Turkey. The Project Participant aims to develop and register the proposed project activity under Gold Standard rules and requirements. According to Gold Standard v2.1 rules, the eligibility of the project activity is defined by several aspects. The justification of the project eligibility criteria are discussed as followed. Scale of the Project Activity: The proposed project activity is a renewable energy project, which involves electricity generation by wind turbines. The total capacity is planned to reach 7 MW. The average annual electricity generation is expected to reach approximately 24.5 MWh/year resulting in and emission reduction of approximately 15,500 tCO2eq/year1. The proposed project activity is below the small scale threshold of 15 MW defined by UNFCCC resources and above the values set for micro scale projects under the Gold Standard. Therefore the Proposed Project activity falls under the “small scale” project activity. Host Country or State: As Turkey has no cap on GHG emissions; the GS VERs does not need to be backed up by allowances or other denominated units reflecting emission reductions. Type of Project Activity: The proposed project activity falls under the “Renewable Energy Supply Category” as the project activity involves generation and delivery of energy services (electricity in this case) from wind energy, which is a non-depletable energy source. Official Development Assistant: According to GS rules, a project is not eligible for Gold Standard registration if it receives ODA under the condition that the credits coming out of the project are transferred, directly or indirectly, to the donor country requirements. No ODA is received or benefited for the proposed project activity. An ODA declaration will be presented in the Gold Standard Passport. Greenhouse gases: The project activity involves reduction of Carbon Dioxide (CO2) and only Carbon Dioxide is included in the project boundary, which is eligible under Gold Standard. Project timeframe: The proposed project was not previously announced to go ahead without the revenues from carbon credits. The construction is expected to start within 2nd quarter of 2012, while the LSC meeting took place on 29.03.2012. 1 This figure is an approximate value based on an emission factor of 0.631 tCO2eq/MWh estimation. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 3 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Other certification schemes: The proposed project activity does not claim Green or White Certificates or any other equivalents. Based on the above arguments it can be concluded that the proposed project activity is eligible as Gold Standard VER project activity. A. 2. Current project status According to GS V2.1 rules if the proposed project activity is already under construction, the project must apply for retroactive registration and a pre-feasibility assessment must be conducted. Since the estimated project construction start date is 2nd quarter of 2012, the project activity will follow a normal cycle. Key project cycle stages of the proposed project activity is presented in the below table as followed: Date Event 20.12.2011 Generation license 12.01.2012 Board Decision 29.03.2012 Local Stakeholders Consultation Meeting 2nd Quarter 2012 Expected start of construction 4th Quarter 2012 Expected commissioning date Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 4 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION B. DESIGN OF STAKEHOLDER CONSULTATION PROCESS B. 1. Design of physical meeting(s) i. Agenda The agenda of the meeting was developed according to guidelines in the Gold Standard Toolkit v2.1 and as followed: - Opening of the meeting - Explanation of the project - Questions for clarification about the project - Blind SD exercise - Discussion on monitoring SD - Discussion on grievance mechanism - Closure of the meeting ii. Non-technical summary The non-technical summary of the project was sent out together with the invitations. Also hard copies have been delivered to the stakeholders during the meetings. Turkish version of the non-technical summary is as followed: Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . Meltem Enerji Elektrik Üretim A. ., 20.12.2011 tarihinde Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu’ndan ald Elektrik Üretim Lisans ile, zmir li, Kemalpa a lçesi Çambel Köyü K tl k Tepe Mevkiinde toplamda 7 MW kurulu güce sahip EGE Rüzgar Enerji Santrali’ni kurmay planlamaktad r. Proje kapsam nda her biri 2.3 MW güce sahip 3 adet rüzgar türbini in aa edilecektir. Rüzgar Enerji Santralinde üretilen elektrik enerjisi 154 kV’luk enerji iletim hatt yla Nazilli Trafo Merkezine ba lanacakt r. Proje alan na en yak n yerle im yeri Çambel Köyü olup proje alan n Çambel Köyü’ne olan uzakl 1600 metredir. Proje sahas n Armutlu beldesine uzakl 7500 metre, Kemalpa a ilçe merkezine uzakl 11 km ve zmir line uzakl 30 km’dir. 2012 y n ikinci çeyre inde in aat n ba lanmas planlanan EGE Rüzgar Enerji Santrali’nin, 2012 içinde tamamlanmas ve elektrik üretmeye ba lamas hedeflenmektedir. Santralin tamamlanmas ile birlikte elektrik ebekesine y lda yakla k 26.9 GWh elektrik enerjisi sa lanmas dü ünülmektedir. Rüzgar enerji santralinin yenilenebilir enerji kaynakl olmas ndan dolay y lda 16,700 ton e de er karbondioksitin azalt lmas da hedeflenmektedir. Projenin ayn zamanda bölgenin sürdürülebilir kalk nmas na ve çevreye de olumlu etki ve katk lar bulunacakt r: Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 5 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report - Türkiye’nin yenilenebilir ve temiz bir kaynak olan rüzgar enerjisinden üretti i toplam elektrik miktar artacakt r. - Ülkenin enerji üretiminde d a ba ml azalt lacak ve yenilenebilir enerji sektörünün - özellikle rüzgar enerjisi sektörünün- geli imine önemli katk da bulunulacakt r. - Enerji üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklar n pay artt lacak ve dolay yla, sa ve çevreyi olumsuz etkileyen kirleticilerde azalma sa lanacakt r. - Sera etkisi yaratan karbon emisyonlar nda dü sa lanarak küresel nmay azaltma çabalar na katk da bulunulacakt r. - aat ve i letme safhas nda ek istihdam olana sa lanacakt r. EGE Rüzgar Enerji Santrali’nin ayn zamanda bir emisyon azalt m projesi (GS VER) olarak da tescil edilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda projenin daha detayl bir ekilde payda lara aktar lmas , sürdürülebilirlik ve çevresel etkilerinin tart labilmesi amac ile, 29.03.2012 tarihinde zmir li, Kemalpa a lçesi, Çambel Köyü, Pazaryeri Kahvehanesinde saat 13:30’da Payda lar n Kat Toplant gerçekle tirilecektir. Sizlerin de kat bekliyoruz. Sayg lar zla Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . English translation of the the non-technical summary is as followed: Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . is planning to invest to a Wind Farm Project with a 7 MW installed capacity in zmir Province, Kemala a District and near Çambel Village in Turkey with the generation license dated 20.12.2011 and obtained from EMRA (Electricity Market Regulatory Authority). The proposed project activity involves the installation of 3 wind turbines with an installed capacity of 2.3 MW. The electricity generated from the wind farm will be delivered to the national grid via a connection at 154 kV level Nazilli Transformer Station.The closest residential area to the proposed project activity is the Çambel Village, which is approximately 1600 meters far from the project area. The distance to the Kemalpa a District center is 11 km and to zmir City Centre is 30 km. The estimated start of construction is the second quarter of 2012 and is planned to commission within 2012. With succesfull completion of the project activity and commissioning, the proposed project activity is estimated to generate 26.9 GWh/year. Since the proposed project activity is based on wind energy, it will result to a 16,700 tCO2eq/year emission reduction. The project will also have positive contribution to the regions sustainable development and a positive impact to the environment. - Increase in the share of renewable energy in Turkey - Reduce in dependency to energy imports and will contribute in strengthening of the renewable energy sector –especailly wind- in Turkey. - Will increase the share of clean energy resources within the electricity generation mix of Turkey and will contribute in decreasing the emissions, which has a negative impact to human health and environment in Turkey. - Will contribute to the fight against the climate change by reducing the GHG levels in Turkey. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 6 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report - Will create employment opportunities in both during construction and in operational phase. EGE Wind Farm Project activity is also willing to be registered as a GS VER project activity. Following the rules and requirements of the Gold Standard, a Live Stakeholders Consultation Meeting will be held on 29.03.2012 at zmir Province, Kemala a District and near Çambel Village, Pazaryeri Tea House at 13:30 in order to brief stakeholders on the project activity in more detail and to discuss the impacts of the project activity with the stakeholders. We would like to kindly invite you to the meeting. iii. Invitation tracking table Category code Organisation (if Name of invitee Way of invitation Date of invitation Confirmation received? relevant) Y/N Gold Standard Bahar Ubay bahar@cdmgoldsta 14.03.2012 N ndard.org 03124263061 Ministry of Environment Muhammet Ecel Muhammet.Ecel@c 14.03.2012 N and Urban Planning / evresehircilik.gov.tr Department of Climate 03125863013 Change Ministry of Environment Mehrali Ecer Mehrali.ecer@cevre 14.03.2012 N and Urban Planning / sehircilik.gov.tr Department of GHG and 03125866312 Emission Trade Izmir Province, Ministry Devrim K ç devrimkilic@cob.go 14.03.2012 N of Environment and v.tr Urban Planning / EIA 02323416800 Department Izmir Province, Ministry Emin Ertunç ertuncgoncagul@ho 14.03.2012 N of Environment and Goncagül tmail.com Urban Planning / 02323416800 Housing and Development Department zmir Provincial Forestry Naci Polat Izmirobm3@ogm.go 14.03.2012 N Department v.tr 02323695055 zmir Provincial smail Emetli Proje035@hotmail.c 14.03.2012 N Directorate of Agriculture om and Livestock zmir Chamber of General info@izto.org.tr 14.03.2012 N Commerce and Industry 4449292 Chamber of Electrical General izmir@emo.org.tr 14.03.2012 N Engineers zmir Branch, 02324893435 Head of Chamber Greenpeace Turkey Hilal At hatici@greenpeace. 14.03.2012 N org 02122927619 WWF Turkey Ceren Ayas cayas@wwf.org.tr 14.03.2012 N 02125282040 ÇEVKO Environmental Mete mer meteimer@cevko.or 14.03.2012 N Protection Association, g.tr Head of Association 02164287895 REC Turkey General info@rec.org.tr 14.03.2012 N 03124919530 Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 7 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report REEP General info@reep.org 14.03.2012 N zmir Environmental General izcev@izcev.com 14.03.2012 N Protection Foundation 02324648132 Turkish National General Hkad.millikomite@d 14.03.2012 N Committee of Research eu.edu.tr Air Pollution and 02324530922 Management Çambel Village Muchtar Ahmet Tasan 05055433201 14.03.2012 Y Gold Standard GS Secretariat info@cdmgoldstand 14.03.2012 N Foundation ard.org The stakeholders to the project activity was defined jointly by the project owner, Ar -Es Enerji Dan manl k (project consultant) and OakDan manl k (project consultant), taking into account the characteristics and possible impacts of the project activity. The stakeholders were selected both to represent a wide range of areas including local and regional level policy makers as well as Non- Governmental Organizations related with environmental aspects and locals. Emphasize was given to the locals specifically from the nearby Çambel Village, which is the closest residential area. Female attendance was specifically emphasized and encouraged both by the Project Participant and the Muchtar of Çambel Village. Generally the preferred means for invitation was through e-mails. Most of the stakeholders were invited through emails and phone calls followed by the e-mails where possible. However taking into account that reaching all of the locals through e-mails is not possible, village muchtar was asked to inform the locals and inform them about the project and the meeting (the hard copies of the non- technical description of the project activity, questionnaire on sustainable development matrix and monitoring were also delivered to the locals on beforehand). The invitation text was also put up on several public locations of the village such as the teahouses, markets and mosques. The meeting date, time and place were defined by consulting to the village Muchtar to enable a high level of participation. Based on the feedback from Muchtar it was decided to organize the meeting at the central teahouse in the village. iv. Text of individual invitations The invitations to the stakeholders were generally sent out as an e-mail to the stakeholders who Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 8 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report had an active e-mail account. A non-technical project description, an explanation of sustainable indicators (also including a questionnaire) and an invitation letter were enclosed to the e-mails submitted. Turkish text of the example e-mail to the stakeholders is as follows: Say n …, Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . taraf ndan zmir li, Kemalpa a lçesi Çambel Köyü K tl k Tepe Mevkiinde toplamda 7 MW kurulu güçte in a edilmesi planlanan EGE Rüzgar Enerjisi Projesi ile ilgili, 29.03.2012 Çambel Köyü Pazaryeri Kahvehanesinde proje bilgilendirme ve halk n kat toplant gerçekle tirilecektir. Saat 13:30’da ba layacak olan EGE RES projesi bilgilendirme toplant na sizi davet etmekten mutluluk duyar z. Proje bilgilendirme ve halk n kat toplant , “Gold Standard” emisyon azalt m projesi geli tirme sürecinin bir parças olup payda lar n proje temsilcileriyle tan mas , proje hakk nda bilgi edinmelerini ve projeyle ilgili geri bildirimde bulunmalar amaçlamaktad r. Toplant s ras nda kat mc lardan projenin çevreye ve bölgeye olan etkileri hakk nda görü ve önerilerini payla malar arzu etmekteyiz. Ekte, proje ile ilgili teknik olmayan proje özetini ve proje etki de erlendirme formunu bulabilirsiniz. Toplant ya kat lamaman z durumunda veya proje ile ilgili görü lerinizi bizimle payla mak için de erlendirme formunu doldurarak taraf za iletebilirsiniz. Toplant ve/veya proje ile ilgili daha fazla bilgi edinmek veya görü lerinizi bizimle payla mak için daki irtibat numaralar ndan bize ula abilirsiniz. Toplant Yeri: zmir li, Kemalpa a lçesi, Çambel Köyü, Pazaryeri Kahvehanesi Toplant Saati: 13:30 Sayg lar zla, Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . English text of the example e-mail to the stakeholders is as follows: Dear … With regards to the 7MW EGE Wind Farm Project, which is planned to be installed by Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . at zmir Province, Kemalpa a District, Çambel Village K tl k Tepe Region, we would like to kindly invite you to the Stakeholders Consultation Meeting. The meeting will be held on 29.03.2012 at Çambel Village Market Area Tea House. The meeting will start at 13:30. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 9 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report The stakeholders consultation meeting will be held as a part of the projects Gold Standard Cycle and aims to brief the stakeholder s regarding the project activity as well as to facilitate an environment where the impact of the project activity is discussed and feedbacks are provided. Attached you may find the non-technical project description and the project impact evaluation form (SD Matrix). In case you will not be able to participate to the meeting and would like to provide your comments, you are welcomed to fill in the evaluation form. You may contact us through the following contact details for any questions regarding the project or the meeting. Place of the meeting: zmir Porvince, Çambel Village Market Area Tea House 13:30 Kind Regards, Meltem Enerji Elektrik Üretim A. . v. Text of public invitations The meeting was announced also at Yeni Asir Gazetesi local newspaper on 15.03.2012. The announcement in the local newspaper is as follows: Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 10 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 11 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report B. 2. Description of other consultation methods used The participation to the LSC meeting was high with over 40 participants. However the female participation was under the expectations and therefore the project representatives conducted one on one interviews with the females of the village, who are willing to provide input. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 12 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION C. CONSULTATION PROCESS C. 1. Participants’ in physical meeting(s) i. List of participants [See Toolkit 2.6.1 and Toolkit Annex J] Please attach original participants’ list (in original language) as Annex 1. Participants list Date and time: 29.03.2012 / 13:30 Location: zmir Porvince, Çambel Village Market Area Tea House Category Name of participant, job/ Male/ Female Signature Organisation (if Contact details Code position in the community relevant) Ömer Akyürek M Yes OakDan manl k oak@oakdanismanlik .com A Halil Co kun M Yes mamate 05375831822 A Ahmet Ta an M Yes Muchtar 05055433201 A Mehmet Alican M Yes Local 05394734489 A Gökhan Bora M Yes Local 05395616872 A Muhammet Bora M Yes Local 05358272915 A Mustafa bri im M Yes Local 05357228254 A Önder evik M Yes Local 05433430835 A Ali Arslan M Yes Member of village 05378757523 council A Kemal Düzman M Yes Local - A Yusuf Uydun M Yes Local 05376901850 A Kerim Demir M Yes Local 05344672761 A Sündüz Bican F Yes Local 05544594787 A Mümin Ta an M Yes Local - A Ahmet Efe M Yes Local - A Muammer Ak n M Yes Local - A Mehmet Aydo an M Yes Local - A Zeynep Ta an F Yes Local - A Neriman F Yes Local - A Dönü Bora M Yes Local - A eyhan Bican F Yes Local - A Hatice Molla Bora F Yes Local - A Mihri Sa lamyürek F Yes Local - A Hatice Ak n F Yes Local - A Ay e Ak n F Yes Local - A A. Ali Bora M Yes Local - A Mehmet Ta an M Yes Local - A Abdullah Dursun M Yes Local - Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 13 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report A Mustafa Erdo an M Yes Local - A Ahmet Sar çam M Yes Local - A Ali Ya z M Yes Local - A Kemalletin Bora M Yes Local - A Serkan Yetim M Yes Local - A Mehmet Aksoy M Yes Local - A Mehmet Sa lamyürek M Yes Local - A Ali Aksoy M Yes Local - A Abdülbaki Bora M Yes Local - A sa Baysal M Yes Local - A M. Ali evik M Yes Local - In total 40 people have filled the participation list with 31 male and 9 females. The majority of the participation is locals from Çambel Village. The actual participation was observed to be higher since some of the participants were reluctant to fill the participation list. ii. Evaluation forms Name Sündüz Bican What is your impression of the meeting? The meeting was good regarding providing information on the project to locals. We have learnt that they want to invest. What do you like about the project? I think the project is positive. The clean energy will be beneficial to us. If there will be contributions to the village it would be more positive. What do you not like about the project? I don’t have any negative feedback. I hope that there will be more turbines installed in the future. Any other comments? We would be glad if our village is promoted. We would be happy if help is provided to our village. Signature Yes Name Kaz m Dener What is your impression of the meeting? The meeting was good. We have been informed. What do you like about the project? Our opinion is positive. At its least, it is a clean energy. What do you not like about the project? The participation was low Any other comments? Our village has some needs. If these are covered we will be glad. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 14 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Signature Yes Name Ali Arslan What is your impression of the meeting? Information was good What do you like about the project? It is good. However three turbines is not enough. What do you not like about the project? None Any other comments? This region can support hundreds of wind turbine Signature Yes Name Ay e Ak n What is your impression of the meeting? - What do you like about the project? It is a clean energy resource What do you not like about the project? No Any other comments? - Signature No In total there were 9 meeting assessment forms and 13 sustainable development matrix and monitoring questionnaires were filled by the stakeholders. The received comments are all with positive feedback from the stakeholders with no expectation of a negative impact regarding the project activity. The feedbacks provided by the stakeholders could be summarized as follows: - The stakeholders are in favour of the project activity mostly due to the fact that it is a renewable energy source and would not lead to any emissions. - The project activity includes the installation of three wind turbines. Actually the numbers of turbines were considered to be very small by the locals since it has been the common belief that the area provides a greater potential to even support higher capacities. - The locals are expecting the project activity will create an employment opportunity to the village. - The locals are expecting also investments to be done directly to the village. These expectations vary within a wide range from building a wedding hall to providing directly electricity from the wind turbines to the village for free. In addition to the comments and requests communicated through the forms filled by the stakeholders, Mr. Ahmet Ta an, the Muchtar of the Çambel Village has also provided a written form that summarizes the locals positive thoughts on the expected impact of the project activity as well as the needs of the village and the requests from the project owners. These requests are the same requests as already shared by the locals through the forms. - The need of a wedding hall Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 15 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report - Free electricity to the village mosque - Creation of employment opportunities The scan of the original letter from Mr. Ahmet Ta an: C. 2. Pictures from physical meeting(s) Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 16 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report C. 3. Outcome of consultation process Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 17 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report i. Minutes of physical meeting(s) The proposed project activity is exempted from conducting an Environmental Impact Assesment (EIA) according to Turkish Law and Regulations however the project participant has organized a Local Stakeholders Meeting on 29.03.2012 in accordance with the requirements of the Gold Standard Foundation v2.1. The LSC meeting was held at Çambel Village near the project site. In general the participation to the meeting was good with more than 40 people and achieved a female participation through one on one interview. Before the meeting the following documents have been provided to the stakeholders: + Non-technical description of the project activity (also submitted along with the invitations); + Meeting evaluation forms; + Questionnaire regarding the sustainable development indicators and monitoring of the indicator (also submitted along with the invitations). The meeting has started with introduction of the representatives of the Project Participant Ms. Sila ç, explaining the aim of the meeting. Also a brief explanation was made with regards to the documents provided before the start of the meeting. The introduction followed by the explanation of the project activity done by Ms. Sezen Fidan, followed by a question and answer session. The blind assessment was conducted parallel to the Q&A session. There were no concerns on the impact of the proposed project activity to sustainable development and environmental. Also the “continuous input mechanism” was explained to the participants. It was decided that the muchtar will be the easiest way to communicate throughout the crediting period. The topics discussed during the meeting could be summarized as follows: Q: Why is there only three turbines installed at the project activity? The area has much more potential. A: Although the number of the turbines seems to be little, the turbines which are going to be used has a high capacity and will have a total installed capacity of 7 MW. It is also true that the region in general offers a high potential for wind farm projects. However a project’s capacity is defined and decided based on several aspects such as technical potential, legal circumstances, availability of the substation capacity (TE side) and investment costs. The capacity is defined as a result of all these topics interactions together. We do hope and believe that this project will prove that the potential of this region is feasible and it will trigger even more investments to this area. Q: Will there be employment opportunities created by the project? Will these positions be temporary or permanent? A: There will be definitely a need of both skilled and unskilled human resources as well as positions that will require a permanent as well as temporary contract. The operation phase of the project activity requires mostly permanent human resources, while the construction phase mostly offers temporary contract. Especially during the operational phase, the project owner believes that it is the mutual benefit to cover both skilled and unskilled human resource needs from the locals and aims Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 18 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report to employ as much as possible from the locals. Q: When will the construction start? When will it start to produce electricity? A: The target is to start construction within 2nd Quarter of 2012 and to start electricity within 4th Quarter of 2012. Q: Does the turbines have any impact on the water resources? A: No. The turbines has no impact on the water sources. The wind turbines operate with no emissions that could affect the quality of the water sources. Q: Will the project activity have a negative impact on our feedstock? Some of the locals are occupied with live feedstock. Will we be still able to graze our animal near the wind farm? A: The wind farm area will not be surrounded by any walls or fences. The majority area will be still accessible for any activity. However some of the areas such as substations will be closed for any access for the security of people. However this is a very small area and locals will not be affected by this. Q: Does the wind turbines have a radiation risk? A: No. None of the parts of the wind turbine or the wind farm is radioactive. Q: During the operation will there be a risk for us? What happens if our children want to climb at the top of the turbines? Will there be live cables that might cause risks? A: No. In practice it is impossible to climb to the top of the turbine. The top of the turbine is only accessible inside the turbine mast, which is always locked and only trained personal can access. The cabling within the wind farm is buried underground and thus poses no danger or risk to people. Access will be limited to any area with a potential risk such as the substation area. Q: We would like to erect our own wind turbine to meet the electricity demand of our village. We would like to apply for a European Funds for this purpose. Would it be possible to share your wind data with us? A: This issue will be discussed within the company. Q: We have a wedding hall which has a roof that requires repairmen. Would Meltem Energy help us on this issue? A: In principle the project owner is eager to help the locals and the villagers with their needs and to contribute to the sustainable development of the village. This request will be evaluated and assessed by the project owner together with the other options and will be communicated with the locals. Q: Will we hear the turbines operating? A: In the context of wind farms noise issue could be considered as a relevant topic. The proposed project activity involves installation of 3 turbines. The level of noise heard from the turbines change from the distance of the turbines and from which direction and how strong is the wind blowing. The Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 19 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report village is approximately 1.5 km away from the turbines and are located at a higher altitude than the village. The level of sound pressure drops under 50 dB at 200 m distance from the turbines, which is a permitted level of noise for sensitive areas such as hospitals. However this doesn’t mean that the village would not hear anything during the turbines are working. During strong wind speeds from a direction from turbines to the village, a certain level of noise could be heard. Under these conditions it is often observed that the noise from the turbines are not higher or more disturbing than the surrounding noise such as bushes and trees and even the sound of the wind itself. ii. Minutes of other consultations n.a. iii. Assessment of all comments [See Toolkit 2.6] Stakeholder comment Was comment taken into Explanation (Why? How?) account (Yes/ No)? Will the project activity have a No None of the parts of the wind negative impact during turbine or the wind farm is operational phase such as radioactive. The wind turbines radiation or contamination of operate with no emissions that the water? could affect the quality of the water sources. To what extent will the project Yes The wind farm area will not be area be accessible? Will it surrounded by any walls or affect our daily lives? fences. The majority area will be still accessible for any activity. However some of the areas such as substations will be closed for any access for the security of people. However this is a very small area and locals will not be affected by this. Would it be possible to share Yes This issue will be discussed your wind data with us? within the company. Would Meltem Energy help us Yes In principle the project owner on the wedding hall? is eager to help the locals and Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 20 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report the villagers with their needs and to contribute to the sustainable development of the village. This request will be evaluated and assessed by the project owner together with the other options and will be communicated with the locals. Will there be employment Yes will be definitely a need of opportunities created by the both skilled and unskilled project? human resources as well as positions that will require a permanent as well as temporary contract. The operation phase of the project activity requires mostly permanent human resources, while the construction phase mostly offers temporary contract. Especially during the operational phase, the project owner believes that it is the mutual benefit to cover both skilled and unskilled human resource needs from the locals and aims to employ as much as possible from the locals. Would it be possible to install No Although the number of the more wind turbines? turbines seems to be little, the turbines which are going to be used has a high capacity and will have a total installed capacity of 7 MW. It is also true that the region in general offers a high potential for wind farm projects. However a project’s capacity is defined and decided based on several aspects such as technical potential, legal circumstances, availability of the substation Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 21 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report capacity (TE side) and investment costs. The capacity is defined as a result of all these topics interactions together. We do hope and believe that this project will prove that the potential of this region is feasible and it will trigger even more investments to this area. Will we hear the turbines No The proposed project activity operating? involves installation of 3 turbines. The level of noise heard from the turbines change from the distance of the turbines and from which direction and how strong is the wind blowing. The village is approximately 1.5 km away from the turbines and are located at a higher altitude than the village. The level of sound pressure drops under 50 dB at 200 m distance from the turbines, which is a permitted level of noise for sensitive areas such as hospitals. However this doesn’t mean that the village would not hear anything during the turbines are working. During strong wind speeds from a direction from turbines to the village, a certain level of noise could be heard. Under these conditions it is often observed that the noise from the turbines are not higher or more disturbing than the surrounding noise such as bushes and trees and even the sound of the wind itself. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 22 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report iv. Revisit sustainability assessment Are you going to revisit the sustainable development assessment? Yes No Please note that this is necessary when there are indicators scored ‘negative’ or if there are stakeholder comments that can’t be mitigated x [See Toolkit 2.7] No negative comments or requests have been raised during the stakeholders’ consultation process that requires a revisit to the sustainable assessment. v. Summary of alterations based on comments n.a. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 23 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION D. SUSTAINABLE DEVELOPMENT ASSESSMENT D. 1. Own sustainable development assessment i. ‘Do no harm’ assessment [See Toolkit 2.4.1 and Description of Assessment of my Mitigation measure Toolkit Annex relevance to my project risks breaching it H]Safeguarding project (low, medium, high) principles Human Rights The project respects The project Low. n.a. internationally respects As a member of United proclaimed human internationally Nations and part of UN rights including dignity, Agreement on Human proclaimed human cultural property and Rights, it is ensured by uniqueness of rights including law in Turkey that no indigenous people. dignity, cultural action can be taken The project is not property and against human rights2 complicit in Human uniqueness of including dignity, cultural Rights abuses. indigenous people. property and uniqueness of indigenous people. The project does not The project is not Low. n.a. involve and is not complicit in Human The project does not involve expropriation of land and/or complicit in involuntary Rights abuses. The require the use of any private resettlement. project does not land. As a member of involve and is not United Nations and part of complicit in UN Agreement on Human involuntary Rights, it is ensured by resettlement. law in Turkey that no Project does not action can be taken against human rights require residents to including involuntary resettlemnent3. 2 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html 3 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 24 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report be relocated. The project does not The project does Low. n.a. involve and is not not involve and is Cultural and complicit in the not complicit in the environmental heritage is alteration, damage or alteration, damage protected against removal of any critical or removal of any alteration, damage or cultural heritage. critical cultural removal by the law4. heritage. Labor Standards The project respects Employees are not Low. n.a. the employees’ restrained from Freedom of association freedom of association forming and their right to collective associations or bargaining is granted by and their right to collectively bargain national law (Trade Union collective bargaining employment Act of Turkey No. 2821)5. and is not complicit in conditions. restrictions of these freedoms and rights. The project does not Project does not Low. n.a. involve and is not involve any form of Forced or compulsory complicit in any form of forced or labor is forbidden in forced or compulsory compulsory labor Turkey and protected by labor. as enforced by the Law67. Labor Act of Turkey (4857). The project does not Project does not Low. n.a. employ and is not employ and is not As a member of United complicit in any form of complicit in any Nations and part of UN child labor. form of child labor Agreement on Human in compliance with Rights, it is ensured by 4 Reference: “Law on Protection of Cultural and Environmental Assets” http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2863&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearc h= 5 Reference: http://www.ilo.org/public/english/region/eurpro/ankara/download/tradeunionsact.pdf 6 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html 7 Reference: http://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/SERIAL/64083/63017/F1027431766/TUR64083.PDF Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 25 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Article 71 (Working law in Turkey that no age and restrictions project can complicit in on the employment any form of child8. of children) of Labor Law (4857). The project does not The project owner Low. n.a. involve and is not respects Article As a member of United complicit in any form of 5/8425 of Labor Nations and part of UN discrimination based Law; which states Agreement on Human on gender, race, no discrimination Rights, it is ensured by religion, sexual based on gender, law in Turkey that no orientation or any race, religion, discrimination could take other basis. sexual orientation place9. or any other basis is allowed. The project provides The project owner Low. n.a. workers with a safe is committed to the This issue is protected by and healthy work safe and healthy Labor Law and environment and is not working conditions regulations10 and UN complicit in exposing during all phases of Agreement on Human workers to unsafe or the project. All Rights11. unhealthy work employees will environments. attend trainings on first aid and health & safety. Environmental Protection The project takes a The precautionary Low n.a. precautionary principles have The environment is approach in regard to been applied in this protected by several Laws environmental project. and Regulations in challenges and is not Turkey. The purpose of complicit in practices the “Law on contrary to the Environmental Protection” precautionary is to protect the principle. This principle environment with can be defined as: principles of sustainable 8 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html 9 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html 10 Reference: http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html 11 Reference: http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 26 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report ”When an activity development and raises threats of harm environment12. to human health or the environment, precautionary measures should be taken even if some cause and effect relationships are not fully established scientifically.” The project does not The project is not Low. n.a. involve and is not complicit with the The environment is complicit in significant degradation of protected by several Laws conversion or critical natural and Regulations in degradation of critical habitats, as verified Turkey. The purpose of natural habitats, through an the “Law on including those that investigation of the Environmental Protection” are (a) legally municipality. is to protect the protected, (b) officially environment with proposed for principles of sustainable protection, (c) development and identified by environment13. authoritative sources for their high conservation value or (d) recognized as protected by traditional local communities. Anti-Corruption The project does not It is ensured by law Low. n.a. involve and is not in Turkey that no The project does not complicit in corruption. action can not involve and is not involve and is not complicit in corruption. complicit in corruption.14 Additional relevant Description of Assessment of Mitigation measure 12 Refenrence: http://www2.cevreorman.gov.tr/yasa/k/2872.doc 13 Refenrence: http://www2.cevreorman.gov.tr/yasa/k/2872.doc 14 Reference: http://www.anayasa.gen.tr/ Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 27 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report critical issues for my relevance to my relevance to my project project type project (low, medium, high) n.a. n.a. n.a. n.a. ii. Sustainable development matrix [See Toolkit 2.4.2 and Toolkit Annex I] Chosen Mitigation Relevance to Preliminary Indicator parameter and measure achieving MDG score explanation Negative impact: score ‘-’ in case negative If relevant, impact is not copy mitigation Check fully mitigated, measure from www.undp.org/mdg score ‘0’ in Gold Standard ‘Do No Harm’ and case impact is indicators of assessment, www.mdgmonitor.org Defined by project planned to be sustainable and include developer fully mitigated development mitigation Describe how your measure used indicator is related to No change in to neutralise a local MDG goals impact: score score of ‘-’ ‘0’ Positive impact: score ‘+’ MDG affected: 7a: Integrate the principle of sustainable development into Air quality n.a. SOx and NOx + country policies and programs; reverse loss of environmental loss of environmental resources Water quality and n.a. MDG set for Turkey Release of 0 quantity affected: pollutants and Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 28 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report 7.10 Proportion of the changes in water population using balance. improved drinking water sources Soil condition n.a. n/a Pollution of soils 0 Other pollutants n.a. n/a Level of noise 0 n.a. Alteration or Biodiversity n/a destruction of 0 natural habitat n.a. MDG affected: Certifications on Quality of 1.5 Employment – to trainings provided + employment –population ratio to the employees n.a. MDG affected: 1b Achieve full and Number of people productive Livelihood of the receiving social employment and 0 poor security system decent work for all, through a contract including women and young people. Access to n.a. Reduction of MDG set for Turkey affordable and dependency on affected: + clean energy fuel/energy 7.2 CO2 emissions, services imports Human and n.a. institutional n.a n.a. 0 capacity Quantitative n.a. MDG affected: Employment employment and 1.5 Employment-to- opportunities + income population ratio created generation n.a. Net foreign Balance of currency savings payments and n/a resulting from a 0 investment reduction of fossil fuel imports. n.a. MDG affected: Technology 8f In cooperation with transfer and Technological self- the private sector, 0 technological reliance. make available of new self-reliance technologies Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 29 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report n.a. D. 2. Stakeholders Blind sustainable development matrix [See Toolkit 2.6.1] Chosen Mitigation Relevance to Preliminary Indicator parameter and measure achieving MDG score explanation Negative impact: score ‘-’ in case negative If relevant, impact is not copy mitigation fully mitigated, Check measure from score ‘0’ in www.undp.org/mdg and Gold Standard ‘Do No Harm’ case impact is www.mdgmonitor.org Defined by indicators of assessment, planned to be project sustainable and include fully mitigated Describe how your developer development mitigation indicator is related to measure used No change in local MDG goals to neutralise a impact: score score of ‘-’ ‘0’ Positive impact: score ‘+’ MDG affected: 7a: Integrate the principle of sustainable development into Air quality n.a. country policies and SOx and NOx + programs; reverse loss of environmental loss of environmental resources n.a. MDG set for Turkey Release of affected: Water quality and pollutants and 7.10 Proportion of the 0 quantity changes in water population using balance. improved drinking Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 30 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report water sources Soil condition n.a. n/a Pollution of soils + Other pollutants n.a. n/a Level of noise 0 n.a. Alteration or Biodiversity n/a destruction of 0 natural habitat n.a. Certifications on MDG affected: Quality of trainings 1.5 Employment – to – + employment provided to the population ratio employees n.a. MDG affected: Number of 1b Achieve full and people receiving Livelihood of the productive employment social security + poor and decent work for all, system through including women and a contract young people. Access to n.a. Reduction of MDG set for Turkey affordable and dependency on affected: + clean energy fuel/energy 7.2 CO2 emissions, services imports Human and n.a. institutional n.a n.a. + capacity Quantitative n.a. MDG affected: Employment employment and 1.5 Employment-to- opportunities 0 income population ratio created generation n.a. Net foreign currency savings Balance of resulting from a payments and n/a n.a. reduction of investment fossil fuel imports. n.a. MDG affected: Technology 8f In cooperation with transfer and Technological the private sector, + technological self-reliance. make available of new self-reliance technologies Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 31 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report The result of the blind assessment is prepared based on both the discussions on the SD Matrix during the meeting and written feedbacks from the participants on the indicators through the “Questionnaire regarding the sustainable development indicators and monitoring of the indicator”. Indicator Own Assessment Blind Assessment Air quality + + Water quality and quantity 0 0 Soil condition 0 + Other pollutants 0 0 Biodiversity 0 0 Quality of employment + + Livelihood of the poor 0 + Access to affordable and + + clean energy services Human and institutional 0 + capacity Quantitative employment and + 0 income generation Balance of payments and 0 n.a. investment Technology transfer and 0 + technological self-reliance The blind assessment confirms the positive result of the self-assessment. It is observed that the locals also provided comment that the project will have a positive contribution to the soil condition, human and institutional capacity and technology transfer. D. 3. Consolidated sustainable development matrix [See Toolkit 2.4.2] Chosen Mitigation Relevance to Preliminary Indicator parameter and measure achieving MDG score explanation If relevant, Check Negative copy mitigation www.undp.org/mdg and impact: Gold Standard measure from www.mdgmonitor.org Defined by score ‘-’ in indicators of ‘Do No Harm’ project case negative sustainable assessment, Describe how your developer impact is not development and include indicator is related to fully mitigated, mitigation local MDG goals score ‘0’ in Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 32 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report measure used case impact is to neutralise a planned to be score of ‘-’ fully mitigated No change in impact: score ‘0’ Positive impact: score ‘+’ MDG affected: 7a: Integrate the principle of sustainable development into Air quality n.a. country policies and SOx and NOx + programs; reverse loss of environmental loss of environmental resources n.a. MDG set for Turkey affected: Release of Water quality 7.10 Proportion of the pollutants and 0 and quantity population using changes in water improved drinking balance. water sources Soil condition n.a. n/a Pollution of soils 0 Other pollutants n.a. n/a Level of noise 0 n.a. Alteration or Biodiversity n/a destruction of 0 natural habitat n.a. Certifications on MDG affected: Quality of trainings 1.5 Employment – to – + employment provided to the population ratio employees n.a. MDG affected: Number of 1b Achieve full and people receiving Livelihood of the productive employment social security 0 poor and decent work for all, system through including women and a contract young people. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 33 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Access to n.a. Reduction of MDG set for Turkey affordable and dependency on affected: + clean energy fuel/energy 7.2 CO2 emissions, services imports Human and n.a. institutional n.a n.a. 0 capacity Quantitative n.a. MDG affected: Employment employment 1.5 Employment-to- opportunities + and income population ratio created generation n.a. Net foreign currency savings Balance of resulting from a payments and n/a 0 reduction of investment fossil fuel imports. n.a. MDG affected: Technology 8f In cooperation with transfer and Technological the private sector, 0 technological self-reliance. make available of new self-reliance technologies Justification choices, data source and provision of references A justification paragraph and reference source is required for each indicator, regardless of score Air quality Electricity generation is considered to be a major source of NOx and SOx, which have a negative impact on human health and the environment. Especially in Turkey, the un controlled combustion of low quality lignite in power stations create dense pollution problems15. Taking into account that the majority of the energy generation is dependent on fossil fuels in Turkey, introduction of renewable energy will have a positive impact on air quality by decreasing not only SOx and NOx concentration but will also decrease the amount of particulates compared to the baseline. The sustainable indicator is scored (+) taking into account the proposed project activities positive impact. 15 Reference: http://www.elazigproje.org/uploads2/Turkiye_de_enerji_sektorunun_Olusturdugu_Havakirliligi_Rap oru.pdf (page 15 SO2 Emissions) Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 34 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Water quality and quantity Since the project is not located near to any ground or underground water sources, there will be no impact of the capacity increase compared to the baseline. There will be an insignificant amount of waste water due to the workers at the site however this waste water will not be released to the ground and will be managed in accordance with “Regulation on Control of Water Contamination”16. During the operation the domestic waste water from employees will be collected in a sealed septic tank and will be discharged to a location shown by the local authorities. The sustainable indicator is scored (0) taking into account the proposed project activity has no impact or negligible on the water quality and quantity without a requirement to mitigate. Soil condition The project location has no agricultural value or a sensitive area (such as erosion). Wind Energy is one of the most environmental technologies that does not result in pollution of soil with lead, NOx, SOx, mercury or cadmium. As compared to the baseline, no significant changes or impact are expected. The use of large capacity turbines will result in decreased excavation work. The excavation work will be carried out according to “Regulation on Excavation and Construction Work”17. The sustainable indicator is scored (0) taking into account the proposed project activity has no impact or negligible on the soil condition without a requirement to mitigate. Other pollutants Most of the roads inside the village (or passing through the village) are paved with either asphalt or stones and therefore no negative impact regarding dust is expected during transportation of heavy materials. Furthermore, during construction the dust emissions are calculated to be much less than 0,4kg/hour in worst situation. Even this amount is belwo the standard defined under “the regulation on control of air pollution” (1.5 kg/hour).18 Since the proposed project activity replaces electricity generation from fossil fuel resources dominating the national grid, it will have a positive impact on reduction of “other pollutants”. 16 Reference: http://www2.cevreorman.gov.tr/yasa/y/25687.docx 17 Reference: http://www2.cevreorman.gov.tr/yasa/y/25406.doc 18 Reference: Project Introductory Document, p7 section ii “Air Pollution”. Please do not that the document is based on 10 turbines. Taking into account that the project activity will comprise 4 turbines the dust emissions could be expected even less. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 35 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report In the context of wind farms noise issue could be considered as a relevant topic. The proposed project activity involves installation of 4 Enercon turbines. Enercon is known to be one of the most silent turbine technology available for commercial use with a gearless mechanical transmission. The optimised blade tips also reduce the noise levels significantly19. Based on the sound pressure level (in accordance with ISO 9613-2) of Enercon turbines, the level of sound pressure drops under 50 dB at 200 m distance from the turbines, which is a permitted level of noise for sensitive areas such as hospitals. Taking into account that the closest residential area is 1.5 km away from the project area, the noise level will not be permanent negative impact of the turbines. The sustainable indicator is scored (0) taking into account the proposed project activity has no impact on other pollutants without a requirement to mitigate. Biodiversity The project area is not located in a sensitive area with regards to biodiversity. The project area is not a protected area and there are no sensitive genes, species and/or habitats existing within the project projects impact boundaries. The sustainable indicator is scored (0) taking into account the proposed project activity has no impact on biodiversity without a requirement to mitigate. Quality of employment The proposed project activity will result in a demand of extra employment and locals will be contracted both during the construction and operational phase. During the operational phase the employees will be trained on health and security issues. The sustainable indicator is scored (+) taking into account the proposed project activity has a positive impact on quality of employment. Livelihood of the poor As also confirmed during the Local Stakeholders Consultation Meeting, the unemployment is one of the major demand of the nearby village. The proposed project activity will create extra job opportunities especially to young people and will give the opportunity for the employees to provide a living to their families. However the sustainable indicator is scored (0) taking into account the impact is included in the monitoring of quantitative employment. 19 Reference: Technical specifications of Enercon Turbines: http://www1.enercon.de/www/it/broschueren.nsf/0aa40c3e62181e96c12570bd004a8768/34aa893a2592288 1c12575e00044f20e/$FILE/ENE_Techno+Service_eng_010409.pdf Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 36 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Access to affordable and clean According to 2009 statistics, 50% of Turkey’s energy energy services generation is dependent on natural gas20. As Natural Gas is not a national resource available in Turkey the majority of the natural gas is bought from Russia and Iran. Natural gas and petrol imports are claimed to be the biggest responsible for current account deficit of Turkey and have been reported to increase 40% compared to 2010 figures21. Utilization of natural resources (such as wind) will decrease the dependency of fuel/energy imports that will lead to more sustainable and affordable energy services in Turkey. The successful implementation of the project activity will contribute the trend to increase the renewable energy utilization in Turkey’s energy mix. The sustainable indicator is scored (+) taking into account the proposed project activity has a positive impact on access to affordable and clean energy services22. Human and institutional capacity There will be no change in “human and institutional capacity” compared to the baseline scenario, therefore this indicator has been scored as “0”. However the project owner is willing to contribute to the sustainable development of the region and is currently assessing options that might have an impact to the locals. Quantitative employment and The project will create local and regional employment both income generation during the construction and operational phase. Since the project is in planning phase the number of required jobs are not defined yet, however taking into account the importance of employment opportunities to the locals, the proposed project activity will have a positive impact on the sustainable indicator quantitative employment and income generation and therefore scored as (+). Balance of payments and Although the project activity will lead to changes with regards investment to net foreign currency savings resulting from a reduction of fossil fuel imports, the impact of the project activity have been already taken into account under the sustainable indicator access to affordable and clean energy services. Therefore the sustainable indicator balance of payments and 20 Reference: Annual Developmnet of Turkey’s Electricity Generation by Primary Energy Sources (1975- 2009) http://www.teias.gov.tr/istatistik2009/32(75-09).xls 21 Reference: http://www.gso.org.tr/Content/Haber/Gundem.aspx?ID=1612 22 Although the proposed Project activity will have a positive impact it is very hard to monitor the impact quantitatively and therefore this indicator has not been included in the monitoring plan. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 37 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report investment is scored as (0). Technology transfer and Since wind energy is still a marginal and new technology in technological self-reliance Turkey, the project will have a contribution on technology transfer and help the sector to develop a self-reliance. However taking into account that a quantitative monitoring is very difficult, it is assumed that there will be no change in the baseline regarding this sustainable indicator and the score is set to “0”. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 38 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION E. DISCUSSION ON SUSTAINABILITY MONITORING PLAN E. 1. Sustainability Monitoring Plan To increase the efficiency of the meeting on sustainable indicators and monitoring, a questionnaire with regards to the indicators were provided to the stakeholders along with the invitations (both via emails and hard copies for locals) and during the Local Stakeholders Meeting. However no written respond have been provided by the stakeholders so far. No 1 Indicator Air quality Mitigation measure n.a. Chosen parameter Electricity delivered to the grid substituting fossil fuel based electricity generation in the baseline resulting in decreased NOx and SOx. Current situation of parameter The majority of the energy generation is dependent on fossil fuels which result in high emission levels of SOx and NOx. Estimation of baseline situation of SO2 and NO2 emissions per MWh electricity generation from parameter fossil fuels are as follows: SO2 (kg/MWh) NO2 (kg/MWh) Natural Gas 0.45 7.71 Coal 5.89 2.72 Oil 5.44 1.81 Reference: United States Environmental Prottection Agency / http://www.epa.gov/cleanenergy/energy-and-you/affect/air- emissions.html Future target for parameter The electricity delivered to the grid by the project activity will substitute the same amount of electricity generated from the generation mix of Turkey, which is dominated by fossil fuels. Way of monitoring How For simplicity and conservativeness it is assumed that the electricity delivered to the grid by the project activity will result in 0.45kg/MWh SO2 and 1.81kg/MWh emission reductions. When Once for each monitoring period By who Project Participant No 2 Indicator Quality of employment Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 39 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Mitigation measure n.a. Chosen parameter Certifications or records of trainings on occupational safety provided to the employees. Current situation of parameter n.a. Estimation of baseline situation of n.a. parameter Future target for parameter Technical staff will be trained on occupational safety. Way of monitoring How The technical staff will be trained and certified. When Once for each monitoring period By who Project Participant No 3 Indicator Quantitative employment and income generation Mitigation measure n.a. Chosen parameter Number of contracts Current situation of parameter n.a. Estimation of baseline situation of n.a. parameter Future target for parameter The project will result in extra employment opportunities Way of monitoring How Number of contracts When Once for each monitoring period By who Project Participant No 4 Indicator Access to affordable and clean energy services Mitigation measure n.a. Chosen parameter Amount of renewable energy supplied to the grid in MWh. Current situation of parameter n.a. Estimation of baseline situation of According to 2009 statistics, 50% of Turkey’s energy parameter generation is dependent on natural gas. As Natural Gas is not a national resource available in Turkey the majority of the natural gas is bought from Russia and Iran. Natural gas and petrol imports are claimed to be the biggest responsible for current account deficit of Turkey and have been reported to increase 40% compared to 2010 figures. Future target for parameter Utilization of natural resources (such as wind) will decrease the dependency of fuel/energy imports that will lead to more sustainable and affordable energy services in Turkey. Way of monitoring How Measurement of electricity delivered to the grid. When Once for each monitoring period By who Project Participant Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 40 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report E. 2. Continuous Input Mechanism Method Chosen (include all Justification known details e.g. location of the book, phone number, identity of moderator) Continuous Input Process Book A log book will be kept at the A continuous input process muchtar’s office, which will be book has been selected as the accessible all time. most appropriate method since it is simple to use and both the locals will have the opportunity to provide their comments on writing and the project participant to provide feedback on the comments. Telephone access n.a. Currently there is no dedicated phone line to the project site. Internet/email access n.a. Taking into account that locals might be reluctant to communicate through internet access or via email this option was not preferred. Nominated independent Mr. Ahmet Ta an (Muchtar of The muchtar of Çambel Village Mediator (optional) Çambel Village) is willing to play the role of mediator since in practice and historically, the role of the muchtar has been suitable for this responsibility and locals much more confident with this communication. Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 41 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report SECTION F. DESCRPTION OF THE DESIGN OF THE STAKEHOLDER FEEDBACK ROUND The Stakeholders Feedback Round (SFR) is a two month period, where all necessary documents will be made publicly available. Once the draft PDD is finalized, the PDD, the local Stakeholder Consultation Meeting reports (the Turkish translation of this report) and the passport will be made available for comments for all stakeholders that were invited to the LSC meeting. Several hard copies of this LSC report will be handed over to the muchtar to be shared with locals that would like to also provide comment and feedback. Project Participant will also publish the documents at their website once the documents are prepared for consultation. If there are any kind additional comment before the feedback round from stakeholders, the reports (LSC report and Passport) will be revised accordingly to reflect those additional comments as well . Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 42 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report ANNEX 1. ORIGINAL PARTICIPANTS LIST Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 44 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 45 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report ANNEX 2. ORIGINAL EVALUATION FORMS i. Meeting Evaluation Forms Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 46 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 47 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 48 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 49 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 50 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report ii. Questionnaire on Sustainable Development Matrix and Monitoring Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 51 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 52 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 53 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 54 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 55 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 56 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 57 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 58 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 59 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 60 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 61 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 62 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report Gold Standard Passport version 2.1 July 2009 63 Gold Standard Local Stakeholder Consultation Report APPENDIX D EMERGENCY RESPONSE PROCEDURE APPENDIX E PROJECT SITE PHOTOS Photos from Ege RES Project Area ABOUT AECOM In a complex and unpredictable world, where growing demands have to be met with finite resources, AECOM brings experience gained from improving quality of life in hundreds of places. We bring together economists, planners, engineers, designers and project managers to work on projects at every scale. We engineer energy efficient buildings and we build new links between cities. We design new communities and regenerate existing ones. We are the first whole environments business, going beyond buildings and infrastructure. Our Europe teams form an important part of our worldwide network of nearly 100,000 staff in 150 countries. Through 360 ingenuity, we develop pioneering solutions that help our clients to see further and go further. www.aecom.com Follow us on Twitter: @aecom