31477 S TAY HIN I HÓA HI QUAN Biên son Luc De Wulf ­ José B. Sokol Ngân hàng Th gii NI DUNG NI DUNG........................................................................................................................I LI NÓI U ..................................................................................................................V LI CM N .................................................................................................................VII CH VIT TT VÀ T NG NGHA .......................................................................IX TNG QUAN................................................................................................................XIII PHN I - CÁC VN LIÊN NGÀNH.......................................................................... 1 1- CHIN LC HIN I HÓA HI QUAN .............................................................. 3 2 - VN T CHC VÀ NGUN NHÂN LC TRONG HI QUAN..................... 43 3 - KHUNG PHÁP LƯ CHO HOT NG HI QUAN VÀ CÁC VN THC THI PHÁP LUT HI QUAN............................................................................................... 69 4 - LIÊM CHÍNH HI QUAN........................................................................................ 92 5 - QUN LƯ RI RO TRONG HI QUAN............................................................... 125 6 - BÀI HC CHÍNH SÁCH VÀ THC THI RÚT RA T NGHIÊN CU T̀NH HUNG CA HI QUAN TÁM NC .................................................................... 138 7 - HAI THP K H TR CI CÁCH HI QUAN CA NGÂN HÀNG TH GII (NHTG). XU TH THIT K VÀ THC THI D ÁN. BÀI HC THU C ....... 173 PHN III - HNG DN V CÁC VN NH HNG N CÔNG TÁC TO THUN LI CHO THNG MI CA HI QUAN................................................ 208 8 - NH GIÁ HI QUAN TI CÁC NC ANG PHÁT TRIN VÀ CÁC QUY TC NH GIÁ CA T CHC THNG MI TH GII.................................... 209 9 - QUY TC XUT X, THNG MI VÀ HI QUAN....................................... 246 10 - KIM SOÁT MIN THU VÀ MIN NP THU.............................................. 290 11 - QUÁ CNH VÀ TRNG HP C BIT CA CÁC NC KHÔNG GIÁP BIN............................................................................................................................. 328 12 - VAI TR̉ CA HI QUAN TRONG M BO AN NINH HÀNG HÓA......... 357 13 - VAI TR̉ CA CNTT TRONG QUÁ TR̀NH HIN I HÓA HI QUAN ...... 384 HP Hp 1-1 Hi quan Ma-rc lôi kéo cán b tham gia vào chng tŕnh ci cách 22 Hp 1-2 Ví d v Lănh o Khu vc: Ban ch o TTFSE khu vc 28 Hp 1-3 Các bc trong quy tŕnh gii phóng hàng t thi im hàng n 33 Hp 1-4 Nghiên cu v Thi gian gii phóng hàng hóa Phi-lip-pin: Ví d mu 36 Hp 2-1 Ci t nhân s ti Hi quan Bô-li-via 46 Hp 2-2 Mc tiêu thu ngân sách và Quyn t ch: minh ha t Tanzania và Uganda 56 Hp 3-1 Ví d v Lut Hi quan Li thi 71 Hp 3-2 Danh mc kim tra mu xác nh các iu khon cn B sung hay Các vn bn pháp quy cn xây dng mi theo yêu cu ca Công c Kyoto Sa i 79 Hp 3-3 Thành công ca Ma-rc trong vic thc thi Công c Kyoto Sa i 80 Hp 3-4 Hin i hóa Lut Hi quan ti Liên Bang Nga 88 Hp 4-1 Lănh o và Cam kt: Các câu hi và Vn chính 104 Hp 4-2 Khung Pháp lư: Các câu hi và vn chính 105 Hp 4-3 Minh bch: Các câu hi và vn chính 107 Hp 4-4 T ng hóa: Các câu hi và vn chính 108 Hp 4-5 Hin i hóa Hi quan: Các Câu hi và Vn chính 110 Hp 4-6 Kim toán và iu tra: Các Câu hi và Vn chính 111 Hp 4-7 Quy tc Hành x: Câu hi và Vn chính 113 i Hp 4-8 Lng thp có tht s là mt nguyên nhân dn n tham nhng không? 114 Hp 4-9 Ngun nhân lc: Các Câu hi và Vn chính 117 Hp 4-10 Vn hóa t chc và tinh thn làm vic: Các câu hi và vn chính 119 Hp 4-11 Mi quan h vi khu vc t: Các câu hi và vn chính 120 Hp 4-12 Bài hc rút ra t Ci cách Hi quan Kim soát Hành vi Tham nhng 122 Hp 5-1 Qun lư ri ro: Xác nh tr giá hi quan 136 Hp 6-1 Ci cách Hi quan ti Mô-zm- bích 147 Hp 6-2 Công ngh Thông tin ti Th nh k 156 Hp 6-3 Giám nh hàng nhp khu ti Pê-ru 158 Hp 7-1 Khung chn oán ­ Ba d án ví d c th 180 Hp 7-2 Thiu các Ch s Hot ng: T́nh hung D án C th 185 Hp 7-3 Thit k B Ch s Hot ng Toàn din: các D án To thun li cho Thng mi và Vn ti ti ông Nam Âu (TTFSE) 185 Hp 7-4 Cách Tip cn Tng hp trong Qun lư Quy tŕnh: trng hp D án Phát trin Xut khu ti Tunizi 191 Hp 7-5 Ngân hàng Th gii ngày càng Chú trng hn n vic Phi kt hp vi các Nhà tài tr khác 192 Hp 7-6 Cht lng Chun b Tin d án và Vn Thit k: t́nh hung c th ca hai d án 197 Hp 7-7 Nguyên nhân nào Dn n iu chnh Mc tiêu hay các Hp phn ca D án 199 Hp 7-8 Các vn Qun lư Thc hin: Trng hp ca D án Qun lư Phát trin Xê- nê-gan 201 Hp 8-1 Pê-ru: Chng tŕnh Xác minh Hàng nhp khu 228 Hp 8-2 Áp dng các Dch v Xác minh Có trng im (targeted) và Luôn c nâng cp (evolving) trong Hp ng PSI ti Hi quan Madagascar 235 Hp 10-1 Ví d v các Quy tc Xut x Hn ch: T́nh hung Nhp khu Cá vào EU258 Hp 10-2 Các Quy tc Xut x Mang tính Hn ch hn: T́nh hung Quy tc Xut x ca Sn phm may mc trong Hip nh NAFTA 266 Hp 10-1 Các Loi h́nh Min np thu và Min thu 292 Hp 10-2 Ci cách Ch Min np thu ti Ma-rc 299 Hp 10-3 H thng Bo thu (DSS) ca Fiji 300 Hp 10-4 H thng S theo dơi ti Nê-pan 301 Hp 10-5 Kho Ngoi quan c bit ca Hi quan Bng-la-ét 304 Hp 10-6 Qun lư Hi quan i vi Khu Ch xut Aqaba 311 Hp 10-7 Thái Lan chuyn sang Áp dng Kho Ngoi quan m 315 Hp 10-8 ng dng Tin hc cho Qun lư Min thu cho D án u t 322 Hp 10-9 Hoàn thu Ni a và Thu Hi quan i vi Sn phm Xng du Nhp khu ti Ma-li 323 Hp 11-1 Ngun gc Th tc Quá Cnh thi Trung c 332 Hp 12-2 Quy nh Chung cho Niêm phong 334 Hp 11-3 Hot ng Hi quan S dng H thng ASYCUDA ti Dm-bia 342 Hp 11-4 C s D liu SafeTIR 348 Hp 11-5 Mă s Tham chiu Hàng hoá Duy nht 348 Hp 11-6 Các Ch s trong Chng tŕnh TTFSE 353 Hp 12-1 Sáng kin An ninh Hàng hi ti Vùng nc ca Kênh ào Panama 363 Hp 13-1 Mua sm H thng và Chi phí: Nghiên cu T́nh hung ca Hi quan Th Nh K. 399 ii H̀NH H́nh 1-1 S t khai c gii quyt trên mt nhân viên hi quan trong mt nm ti các nc ông Nam Âu, nm 2002 21 H́nh 5-1 Ma trn To thun li/Kim soát 128 H́nh 5-2 Ma trn Qun lư Tuân th 130 H́nh 5-3 Tháp Qun lư Tuân th da trên Ri ro 133 H́nh 7-1 Khung ánh giá Môi trng Th Ch 187 H́nh 10-1 Các Hip nh Thng mi Khu vc ti ông Nam Phi 280 H́nh 11-1 Hot ng Quá cnh in h́nh 340 H́nh 11-2 Tŕnh t các bc trong Hot ng Quá cnh S dng Giy phép TIR 345 H́nh 13-1 Môi trng X lư T khai Hi quan Hin i 394 BNG Bng 4-1 Mt s nghip v Hi quan có Nguy c Tham nhng Cao 95 Bng 4-2 Các chin lc Gim Tham nhng trong Hi quan 101 Bng 5-1 Các Phng thc Qun lư Tuân th 131 Bng 6-1 D liu kinh t, 2000 143 Bng 6-2 T́nh h́nh thu thu trc và sau ci cách hi quan 143 Bng 6-3 Thu thu và T́nh h́nh Nhp khu Trc và Sau Ci cách Hi quan 163 Bng 6-4: Thi gian Thông quan 165 Bng 7-1 S tin c cp cho các hp phn hi quan trong các D án H tr K thut, giai on 1982 - 2002 175 Bng 7-2 Phân b các Hot ng c Phê duyt có Hp phn Hi quan theo Nhóm d án (1982 ­ 2002) 176 Bng 7-3 Phân tích Chn oán Tin d án trong các D án H tr K thut, giai on 1982-2002 178 Bng 7-4 Lc kê các Mc tiêu ca D án 183 Bng 7-5 Ch s Hot ng 184 Bng 7-6 Thit k D án Toàn din 188 Bng 7-7 Tóm tt ánh giá Kt qu ca các Hot ng Hi quan (tính theo %) 195 Bng 7-8 c tính Tng quan: Bng Tóm tt 195 Bng 8-1 Các Chng tŕnh PSI Áp dng bi các Thành viên ca Hi ng PSI IFIA (cho n 21/1/2004) 241 Bng 10-1 Hi quan Tham gia Cp, Kim tra và Cung cp Thông tin v Chng nhn Xut x u ăi cho các Doanh nghip Xut khu 278 Bng 10-2 Tác ng ca các Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi u ăi lên Ngun lc 279 Bng 11-1 Chi phí Vn chuyn t các Th trng ln ca Th gii n các Nc duyên hi và các Nc không có ng ra bin ti Châu Phi 330 Bng 11-2 Quy nh chung Áp dng cho Quá cnh Hi quan trong các Công c Quc t 333 Bng 11-3 Th tc Quá cnh không có các Bin pháp To thun li 335 Bng 12-1 Thông l Nghip v Chn lc nhm y mnh An ninh Hàng hoá 371 Bng 12-2 Các Phng tin K thut H tr Kim tra An ninh 373 Bng 13-1 Các Thông s và Yu t Nn tng ca CNTT Hi quan 392 Bng 13-2 Nghiên cu T́nh hung ca Ma-rc 402 iii Bng 13-3 Nghiên cu T́nh hung v Trin khai CNTT&TT Hi quan ti Th Nh K 407 Bng 13-4 Nghiên cu T́nh hung D án Cng in t ti Ga-Na 412 Bng 13-5 Nghiên cu T́nh hung ca Senegal 414 iv LI NÓI U Kinh nghim các thp k gn ây cho thy nhng nc hi nhp thành công nht vào nn kinh t th gii cng là nhng nc t c mc tng trng cao nht. iu này không có ǵ áng ngc nhiên. Hi nhp giúp cho các ngun lc c phân b mt cách hiu qu, tng cng cnh tranh, to ra áp lc tng nng sut lao ng cng nh em li c hi tip cn vi các công ngh mi, các thit k và sn phm mi. Trong thp k va qua, thng mi th gii ă tng hn hai ln, ngang vi mc tng ca tng sn phm quc ni (GDP) th gii. Trong bi cnh ó, li ích tim n thu c t vic tham gia vào thng mi th gii là vô cùng to ln. Tng cng m ca thng mi thông qua gim bt mc bo h ti các nc phát trin và ang phát trin ă góp phn em li kt qu này. Tuy nhiên, có mt iu c tha nhn rng răi là c ch thng mi t do ch thúc y hi nhp thng mi khi có hàng lot các chính sách b tr. Mt trong s các chính sách b tr quan trng nht là to dng c mt c quan hi quan vn hành tt, m bo thông quan hàng hoá mt cách nhanh chóng, minh bch và có th d oán c cho doanh nghip. Thc vy, mt c quan hi quan hot ng không tt có th làm vô hiu hóa nhng tin b t c trong các lnh vc liên quan n thng mi khác. Vic t c tính minh bch và hiu qu trong các hot ng hi quan vn c̣n là mt th thách rt ln vi nhiu nc. Nm 2002, khi lng hàng hoá c thông quan qua các ca khu quc t có tr giá hn 6.3 ngh́n t ô la M. Mi chuyn hàng phi chu s kim soát ca hi quan ít nht hai ln ­ khi xut khu và khi nhp khu. Thng th́ các c quan hi quan phi x lư mt khi lng thng mi ngày càng gia tng trong khi không có s gia tng tng xng v nhân lc hay vt lc. Thêm na, các c quan hi quan c̣n phi ng u vi nhng thay i trong môi trng làm vic, ch yu là các thay i nhm iu chnh và hin i hoá các quy tŕnh hi quan. Nhng thay i này là: Khách hàng khó tính hn, ̣i hi cao hn, ví d nh các doanh nghip ă u t khá nhiu cho các h thng hu cn, kim soát hàng hoá tn kho, sn xut và công ngh thông tin hin i; Yêu cu v th tc và chính sách ln hn tính n các cam kt quc t; Các hip nh thng mi song phng hoc khu vc gia tng khin cho vic iu hành các th tc và kim soát biên gii tr nên phc tp hn rt nhiu; Mi quan tâm v an ninh ngày càng tng cùng yêu cu phi i phó vi nguy c ca ch ngha khng b quc t và ti phm có t chc xuyên quc gia; và T́nh trng gian ln thu tràn lan. Nhiu c quan hi quan ang phi vt ln có th áp ng c các yêu cu và u tiên ngày càng tng. Trong sut thp k qua, nhiu nc ă dành ngun lc áng k cho ci cách và hin i hoá hi quan, thng là vi h tr tài chính và k thut ca các th ch tài chính quc t và các nhà tài tr song phng nh Ngân hàng th gii (NHTG), Qu Tin t quc t (IMF) và T chc Liên Hip Quc v Thng mi và Phát trin (UNCTAD) (c bit là chng tŕnh ASYCUDA) và các Ngân hàng Phát trin khu vc. Nh vy, hi quan mt s nc ă thành công trong vic nâng cao nng lc ca ḿnh. Tuy nhiên, vn c̣n quá nhiu nc hi quan hot ng không hiu qu và mt chng mc nào ó, không thc hin c các mc tiêu c giao. Bi vy, hin i hoá v hi quan có nhiu kh nng vn nm trong ngh tŕnh phát trin ca chính ph nhiu nc và cng ng các nhà tài tr vn tip tc c kêu gi h tr cho ni dung hin i hoá hi quan. Nhn thc c iu này, Ban Thng mi ca Ngân hàng Th gii ă xây dng cun S tay Hin i hoá Hi quan hng dn cho các t chc và cá nhân tham gia chun b và thc thi các d án Hin i hoá hi quan. Cun S tay c vit da trên nhng bài hc thành công và tht bi thu c ca Ngân hàng Th gii và hàng lot các t chc khác. Cun S tay cng da trên kinh nghim tng hp ca nhiu chuyên gia có hot ng thc t rng răi trong lnh vc hi quan. Nm 2004, cun S tay Hin i hoá hi quan c NHTG phát hành b sung thêm tám nghiên cu t́nh hung v hin i hoá hi quan ti các nc ang phát trin -- Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan (Customs Modernization Initiatives). Cun sách này cùng vi n phm gn ây ca IMF Ci cách hi quan (Changing Cutstoms) tp trung vào chc nng huy ng ngân sách ca c quan hi quan và cung cp công c cn thit cho vic khi xng và thc hin tin tŕnh ci cách hi quan. Các hng dn a ra trong cun S tay hng ti mt s nhóm i tng c gi nht nh. Th nht là các nhà hoch nh chính sách, các nhà qun lư trung ng, nhng ngi c kêu gi i u trong vic t vn và hng dn v nh hng cho các n lc ci cách và m bo h tr chính tr cn thit cho nhng sáng kin ó. Th hai là các nhà qun lư d án trong nc cng nh các nhà qun lư n t cng ng tài tr c yêu cu thit k và thc hin các d án hin i hoá Hi quan. Th ba là nhng ngi nghiên cu v to thun li thng mi. Cun S tay s cung cp cho nhóm i tng này bi cnh và các phng thc hot ng ca mt t chc óng vai tṛ ti quan trng trong chui hu cn thng mi (trade logistic chain). Mc tiêu ca Cun S tay HHHQ không phi là tr thành mt cun t in bách khoa toàn th. Thay v́ ó, nó c vit mt cách có chn lc. S tay HHHQ tránh lp li nhng vn k thut ă c phân tích trong nhiu s tay và sách hng dn khác do các t chc nh T chc Hi quan Th gii cung cp. Thay vào ó, S tay HHHQ tp trung vào các vn quan trng cn gii quyt trong quá tŕnh thit k và thc thi mt cách hiu qu và bn vng các d án Hin i hoá hi quan cùng các sáng kin liên quan khác. NHTG mong rng cun S tay Hin i hoá Hi quan s giúp h tr các nhà hoch nh chính sách trong vic tin hành các ci cách cn thit và hin i hoá tng th, t ó cho phép ngành Hi quan hoàn thành c vai tṛ ca ḿnh trong th k 21. Danny M. Leipziger Phó Ch tch kiêm Trng ban Mng li Qun lư Kinh t và Gim nghèo vi LI CM N Công tŕnh nghiên cu này s không th c thc hin nu không có s óng góp và h tr ci m, sâu sc và bn b ca các ng nghip và nhng chuyên gia trong lnh vc hi quan t các t chc hi quan quc gia, các t chc hi quan quc t và công ty t vn t nhân. Trc ht phi k n Larry Hinke, Chuyên gia hàng u ca NHTG ph trách khu vc Châu Phi, ngi ă khuyn khích khi xng công tŕnh nghiên cu này. Ban Châu Phi ca NHTG ă h tr v tài chính cho án ngay t thi gian u trong khi Ataman Aksoy và Yvonne Tsikata là nhng ngi có công trong vic gii thiu án này. K ó là Uri Dahush, Giám c Ban Thng mi, ă t u tiên hàng u cho công tŕnh này trong sut quá tŕnh xây dng và ă luôn a ra ư kin ch o các giai on then cht. John Panzer, Qun lư Ban Thng mi ă nhit t́nh h tr và m bo án c hoàn thành úng thi hn. Cng không th không k n i ng cán b ca t chc WCO, và c bit là Phó Tng Th kư, Ông Kunio Mikuriya, cng tham gia rà soát li cun S tay nh nhng ngi trong ngh. H ă ci m dành thi gian làm vic cùng vi nhng ngi hiu ính cun sách, chia s kinh nghim làm vic ca ḿnh và góp sc vit mt s chng. Nhân viên ca Ngân hàng phát trin Liên M (IDB - Inter-American Development Bank) và IMF cng h tr cho công tŕnh nghiên cu này và ă a ra li khuyên và nhn xét ti các thi im khác nhau trong sut quá tŕnh xây dng cun sách. Xin chuyn s cm kích sâu sc ti ngài Francois Corfmat ca IMF. Ông là nhà phê b́nh và ă có óng góp quan trng i vi mt s chng trong cun S tay này. Nhng thành viên nói trên ă sn sàng chia s s hiu bit sâu sc và kin thc chuyên môn ca h trong sut quá tŕnh xác nh phm vi ca án và a ra hng dn trong quá tŕnh chun b. Các tác gi ca mi ba chng vit ă óng góp kin thc chuyên môn ca ḿnh và ă th hin mt thái kiên tŕ bn b vi nhng yêu cu do các biên tp viên t ra cho h. ng nghip yêu quư ă quá c ca chúng tôi, Anh Jit Gill, ă a ra nhng li khuyên và nhn xét tuy gn gi mà rt chuyên nghip. Chúng tôi c bit cm n các bn bè và ng nghip di ây ă góp phn hoàn thành cun sách này: Amparo Ballivián (NHTG), Ed Campos (NHTG), Patricio Castro (IMF), Lee Deegan (Hi quan Úc, trc ó làm vic ti WCO), Antoni Estevadeordal (IDB), Bruno Favaro (UNCTAD), Odd Fjeldstad (Vin Michelsen), Alan Hall (nhà t vn), Moshe Hirsch (Trng i hc Lut cho ngi Do thái), Bernard Hoekman (NHTG), John Holl (Chuyên gia T vn), Irene Hors (OECD), Darryn Jenkins (Chuyên gia T vn), Peter Kalil (IDB), Holm Kappler (trc kia làm vic ti WCO), Joe Kelly (Thu và hi quan HM), David Kloeden (IMF), Michael Lane (Chuyên gia T vn), Patricia Laverly (OECD), Bob Mall (WCO), Nick Manning (NHTG), Fabrice Millet (UNCTAD), Tony Mort (Chuyên gia T vn), Mark Pearson (COMESA), John Raven (ICC), Will Robinson (WCO), Gonzalo Salinas (NHTG), Edward Siaw (Chuyên gia T vn), Graham Smith (NHTG),Frederick Z. Stapenhurst (NHTG), Kati Suominen (IDB), Victor Thurony (IMF), Mashoho Yasua (i hc Michigan) và Gianni Zanini (NHTG). Các ng nghip ca chúng tôi ti B phnThng mi ca Ngân hàng th gii ă h tr nhóm nghiên cu và có nhng óng góp quan trng. Chúng tôi chân thành cm n Ngài Michel Zarnowiecki, ngi không ch rà soát li công tŕnh vi t cách là vii ngi trong ngành mà c̣n chia s s am hiu v chuyên môn ca ḿnh trong toàn b quá tŕnh biên son sách và ci tin áng k mt s phn trong cun S tay này. Chúng tôi cng xin chuyn s cm kích sâu sc n ngài Gerard Mc Linden - ngi không ch vit mt s Chng trong cun sách này mà c̣n óng góp to ln vào vic hoàn thin bn vit tay. Cui cùng, án này cng hng li t s h tr chuyên nghip, có nng lc và kiên nhn ca Melanie Faltas và Zeba Jetha. Xin chuyn li bit n sâu sc ti Lili Tabada, ngi chu nhiu trách nhim ln lao trong vic chun b ch bn in t, làm vic vi nhà xut bn và giúp ng nghip vi nhng k nng biên tp tuyt vi. Lili Tabada ă luôn rt xut sc trong tt c các công vic trên. Công tŕnh nghiên cu này s không th thc hin c nu không có s tham gia tích cc ca Cô. viii CH VIT TT VÀ T NG NGHA ACI Hi ng Quc t Các Cng hàng không ACP Châu Phi, Ca-ri-bê và Thái B́nh Dng ACP C quan Qun lư Kênh ào Panama ACV Hip nh ca WTO v Tr giá Hi quan ACV Hip nh v Tr giá hi quan ADB Ngân hàng Phát trin Châu Á ADCS H thng Thu thp D liu T ng AGOA o lut C hi và Tng trng Châu Phi Hip nh Thng mi Tng cng Quan h Kinh t gia Úc và ANZCERTA Newzealand ARA C quan Thu thu c lp ARO Hip nh Xut x ASAC U ban C vn An ninh Hàng không ASEAN Hip hi các nc ông Nam Á ASEZA B phn Qun lư c khu Kinh t Aqaba ASYCUDA H thng Trao i D liu Hi quan T ng ATA Công c Phng tin Quá cnh ATC Hip nh Hàng dt may BDV nh ngha Brúc-xen v Tr giá BOC Cc Hi quan BOT Hp ng xây dng, hot ng và chuyn giao BOT Hp ng xây dng, hot ng và chuyn giao CA Crown Agents CACM Th trng chung Trung M CAM-A oàn công tác H tr Hi quan CARICOM Cng ng Ca-ri-bê CARICOM Khi Th trng chung CARIBE CBI Sáng kin Xuyên Biên gii CBP Cc hi quan và Bo v Biên gii M CCC Hi ng Hp tác Hi quan CCO Tr s hi quan trung ng CCP im kim soát trung ng CCTV Truyn h́nh cáp CNTT Công ngh Thông tin CNTT&TT Công ngh Thông tin và Truyn thông COMESA Th trng chung cho các nc ông Nam Phi COMESA Th trng Chung ông Nam Phi CRO y ban v Quy tc Xut x CSD Thit b An ninh Công-ten-n CSI Sáng kin An ninh Công-ten-n CSTF T Công tác An ninh Hàng hoá C-TPAT Quan h i tác Doanh nghip-Hi quan Chng Khng b DSS H thng Bo thu DTI Doanh nghip Trc tip Nhp d liu EBA Chng tŕnh u ăi Thng mi cho Mi th tr V khí ix EC Cng ng Châu Âu ECAC Hi ngh Hàng không Dân dng Châu Âu ECO T chc Hp tác Kinh t ECOWAS Cng ng các Nc Tây Phi ECOWAS Cng ng Kinh t các Quc gia Tây Phi ECOWAS Cng ng các Nc Tây Phi EDCS H thng Thu thp D liu in t EDI Trao i d liu in t EDS Cht n có sc công phá ln EEC Cng ng Kinh t Châu Âu EFTA Hip hi Thng mi T do Châu Âu EFTA Hip hi Thng mi T do Châu Âu EPZ Khu ch xut xut khu FAD B phn Tài khóa FAK Vn chuyn các loi FDI Vn u t Nc ngoài Trc tip GATT Hip nh chung v thu quan và thng mi GCMS H thng Qun lư Hi quan ca Ga-na GCMS H thng Qun lư Hi quan ca Ga-na GCNet Mng Cng ng Ga-na GCNet Mng Cng ng Ga-na GDP Tng sn phm Quc ni GEP Báo cáo Trin vng Kinh t Th gii GMS Tiu vùng sông Mê-kông GSP H thng u ăi Thu quan Ph cp HHHQ Hin i hóa Hi quan HIPC Các nc nghèo mc n trm trng HNBT Hi ngh b trng HRO Quy tc Xut x Hài ḥa HS H thng Hài ḥa hóa Biu thu HTKT H tr k thut HWP Chng tŕnh Công tác Hài ḥa hóa IATA Hip hi Vn ti Hàng Không quc t ICAC U ban Chng tham nhng c lp ICAO T chc Hàng không Dân dng Quc t ICC Pḥng Thng mi Quc t ICR Báo cáo b tr thc thi ICR Báo cáo kt thúc d án IDB Ngân hàng Phát trin Liên M IFALPA Liên oàn các Hip hi Phi công ca các Hăng hàng không IFIA Liên oàn Quc t các C quan Kim tra IMF T chc Tin t Quc t IMO T chc Hàng hi Quc t INTERPOL T chc Cnh sát Quc t IPR Quyn S hu Trí tu x IRU Liên minh Vn ti ng b Quc t ISC Cc Kim tra và Qun lư ISC Cc Kim tra và Qun lư ISPS B lut An ninh Vn ti và C s Vt cht Cng bin Quc t ITF Liên oàn Công nhân Vn ti Quc t IVP Chng tŕnh Giám nh Hàng nhp khu IVP Chng tŕnh Xác minh Hàng Nhp khu LDC Các nc kém phát trin MBQT T chc Minh bch Quc t MERCOSUR Khi Thnh vng chung Nam M MFN Quy ch ti hu quc MODAAC Mô-un k toán ca ASYCUDA MODTRS Mô-un quá cnh MTSA o lut An ninh Vn ti Hàng hi Hoa K MUB Hàng sn xut theo hp ng NAFTA Hip nh Thng mi T do Bc M NCTS H thng Quá cnh T ng Mi NGO T chc phi chính ph NHTG Ngân hàng Th gii NNL Ngun nhân lc NTB Rào cn phi thu quan Hăng Vn ti S dng các Phng tin Thông thng không S NVOCC dng Tàu bin OECD T chc Phát trin và Hp tác kinh t OECD Trung tâm Phát trin và Hp tác Kinh t OED Ban ánh giá Hot ng OSC Hot ng Thng mi An toàn PAD Tài liu thm nh d án PRA ánh giá ri ro cng PSI Kim nh trc khi xp hàng PSR Báo cáo thc trng d án RCDP D án Phát trin Hi quan Nga RCDP D án Phát trin Hi quan Nga RFID Công ngh xác nh tn s radio RMG Ngành may sn RSC Ban Ch o Khu vc RSO T chc An ninh c Công nhn RTCD T khai Hi quan Quá cnh ng b SAARC Hip hi Hp tác Khu vc Nam Á SAD Chng t hành chính duy nht SADC Cng ng Phát trin Châu Phi SADC Cng ng Phát trin Nam Phi SAL Tín dng và cho vay iu chnh c cu SAR Báo cáo ánh giá cán b xi SBP Chuyn trách nhim dn chng SBW Kho ngoi quan c bit SCC U ban Hi quan Nhà nc SDT i x khác bit và c bit SGS Societe Generale du Surveillance SOLAS Công c Quc t v An toàn Sinh vt Bin Hip nh Hp tác Kinh t và Thng mi Khu vc Nam Thái B́nh SPARTECA Dng SSP K hoch An ninh Hăng vn ti TA H tr k thut TAEPD C s d liu D án ánh giá H tr Thng mi TAL Khon vay u t và h tr k thut TAP Hàng gia công xut khu TC Tng cc TCRO y ban K thut v Các Quy tc Xut x TEU n v tng ng 20 "phít" THA Cng V Tanzania TIMS H thng Qun lư Thông tin Thng mi TIMS H thng Qun lư Thông tin Thng mi TIR Công c v Vn chuyn Quc t bng ng b TRA C quan thu ngân sách Tanzania TRIE Công c Quá cnh ng b Liên quc gia TRIPS Hip nh v các Khía cnh liên quan n Quyn s hu trí tu TSA C quan An ninh Vn ti M TTCA C quan iu phi Vn ti Quá cnh Phía Bc TTFSE Chng tŕnh H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Âu UDEAC Liên minh Hi quan các Quc gia Trung Phi Trung tâm To thun li Thng mi và Kinh doanh in t ca UN/CEFACT LHQ UNCTAD Din àn liên hp quc v Thng mi và Phát trin UNCTAD Hi ngh ca Liên hp quc v Thng mi và Phát trin UNECE U ban Kinh t LHQ khu vc Châu Âu UN-ECE U ban Kinh t Liên hip quc cho Khu vc Châu Âu URA C quan thu ngân sách Uganda URC Mă s Tham chiu Hàng hoá Duy nht UTRA B phn K thut Tái c cu Hi quan UTRA n v K thut Tái c cu Hi quan VAT Thu giá tr gia tng VAT. Thu giá tr gia tng WAN Mng din rng WCO T chc Hi quan Th gii WIPO T chc S hu Trí tu Th gii WMD cht liu s dng sn xut v khí hu dit hàng lot XML Ngôn ng ánh du M rng ZRA C quan Thu thu Zm-bia xii TNG QUAN Mc ích ca cun S tay Hin i hóa Hi quan là nhm góp phn tích cc vào nhng n lc hin i hoá hi quan ang c thc thi ti nhiu nc. Theo quan im a ra trong cun S tay, mt c quan hi quan có nng lc và c t chc tt là mt c quan hi quan có kh nng cân i mt cách thành công gia ngha v thu thu và tuân th lut pháp trong khi can thip càng ít càng tt vào s di chuyn hp pháp ca hàng hoá và con ngi qua biên gii. S tay cng tha nhn rng mi quc gia li có iu kin riêng khác bit vi quc gia khác. Bi vy, mi c quan hi quan phi iu chnh các n lc hin i hoá cho phù hp vi mc tiêu, nng lc thc hin và ngun lc sn có ca t nc ḿnh. Tuy nhiên, cn áp dng mt s nguyên tc ct lơi c nêu trong cun S tay có th t c mc tiêu hin i hoá: vn dng phù hp thông tin t́nh báo da trên qun lư ri ro; tn dng ti u công ngh thông tin và truyn thông (CNTT&TT); hp tác có hiu qu vi gii doanh nghip trong ó có các chng tŕnh ci thin tuân th; tng cng hp tác vi các c quan qun lư khác biên gii; và m bo tính minh bch thông qua cung cp thông tin v vn bn pháp lư, quy nh và hng dn hành chính. iu quan trng là thành công trong hin i hoá hi quan phi gn vi môi trng chính sách thng mi chung. Chính sách thng mi n gin, minh bch và hài hoà s giúp gim bt th tc hành chính rm rà, thúc y minh bch và gim bt ng c cng nh c hi cho tiêu cc, tham nhng. Bi vy, cn có mt cái nh́n bao quát hn mang tính b tr v ci cách chính sách thng mi khi xem xét hin i hóa hi quan. Ci thin Quy tŕnh Hi quan là mt phn trong Chng tŕnh Ngh s Thúc y Thng mi tng kh nng cnh tranh vi bên ngoài và hi nhp tt hn vào nn kinh t th gii th́ các bin pháp h tr thng mi cn phi b tr cho t do hóa thng mi. Thi im Cng ng Châu Âu (EC) a vào áp dng mc thu quan chung nm 1968, EC nhanh chóng nhn ra rng có th thu li tt nht t th trng chung, EC cn phi n gin hóa các quy tŕnh hi quan. Tng t, t chc Thng mi Th gii (WTO) nm 1996 ă b sung ni dung h tr thng mi vào ngh tŕnh thng thuyt nh mt phn ca Chng tŕnh ngh s Singapore tha nhn mt iu rng hàng rào phi thu quan mt mt to ra chi phí ln cho vic tin hành các th tc hi quan, mt khác to thành các rào cn thng mi c̣n hu hiu hn các hàng rào thu quan. Chúng cn tr vic t c các mc tiêu t do hóa thng mi. Thng mi liên quan n các hàng hóa qua li biên gii. Có ngha là hot ng thng mi ̣i hi phi tuân th mt s quy nh trong lut pháp quc gia bao gm các quy nh liên quan n các vn an ninh, tiêu chun và hi quan. Các th tc hi quan do lut pháp quc gia quy nh và c thi hành bi nhân viên hi quan phn ln làm vic di s qun lư ca B Tài chính. Vic tuân th các quy nh này mt nhng khon phí rt ln. Cun S tay không nhm mc ích vch rơ tính không hiu qu hay chi tit hóa nhng nhc im trong các t chc hi quan hay hot ng hi quan (tuy mt s s c mô t trong tng chng) mà nhm a ra bin pháp khc phc tt nht. Song chính t́nh trng hot ng kém hiu qu kéo dài có tác ng tiêu cc lên kh nng cnh tranh ă thôi thúc doanh nghip cng nh các lănh o chính tr t́m ra phng thc giúp t chc hi quan hot ng hiu qu hn. Vi mc tiêu h tr h thc hin c tham vng ó, cun S tay HHHQ ă nêu tóm lc các yu t trng tâm cn gii xiii quyt trong quá tŕnh ci cách, ó là nhng khu vc hot ng không hiu qu. Trc ht, quy nh lut pháp li thi có th s không xác nh rơ quyn hn cho hi quan, không phù hp vi các cam kt quc t, không m bo tính minh bch và tính có th oán trc cn thit trong khi t ra các yêu cu th tc phc tp và cn tr vic tn dng công ngh thông tin và phân tích ri ro. Th hai, nhân viên hi quan có th không nng lc làm vic vi doanh nghip là i tng hot ng trong mt môi trng không ngng thay i và y thách thc. Thêm na, các khuyn khích nh qun lư ngh nghip (career management) và ào to, bi dng hin có không tha áng to ra mt thách thc ln cho vic huy ng và gi chân các cán b hi quan có nng lc. Th ba, có quá nhiu các quy nh tác nghip phc tp không cn thit to k h cho vic ra quyt nh tùy tin trong khi các doanh nghip xut khu li không có thông tin y v chính sách min thu. Th t, hi quan thng không tn dng c ht công ngh thông tin và truyn thông sn có, không bt kp c phng thc hot ng hin i da trên thông báo trc, nhp d liu trc tip và các thit b giám sát. iu này tng chi phí cho doanh nghip, to khong trng cho vic ra quyt nh tùy tin và làm suy yu các hot ng giám sát và kim toán. Th nm, nh c chng minh trong kt qu kho sát nhà u t và ch s tham nhng, mc tham nhng cao là c trng cho c quan hi quan nhiu nc. Th sáu, các hot ng buôn lu làm gim ngun thu và to li th không công bng cho các doanh nghip hot ng bt chính (unscrupulous), làm gim hiu qu ca các chính sách bo h c lng ghép vào c cu thu. Tóm li, th tc hi quan thng mt quá nhiu thi gian, không th oán trc và không thc hin tt chc nng thu ngân sách. Chn oán tt - Xut phát im ch yu Hot ng hi quan bao gm các quy tŕnh an cài ln nhau. tr nên hiu qu, hot ng hi quan cn thích nghi vi thc t thng mi luôn thay i, vi các phng pháp qun lư hin i cng nh phi phn ánh c nhng mc tiêu khác nhau ca quc gia. Tuy nhiên, thc tin hi quan nhiu nc không áp ng c nhng tiêu chí này. Hi quan các nc này b nh hng bi cung cách làm vic c ă tn ti trong mt khong thi gian dài, có xu hng tŕ hoăn thông quan hàng hoá và tin hành các th tc hi quan mt cách thiu minh bch. Kinh nghim cho thy, các quy tŕnh hin i hoá hi quan hiu qu thng bt u bng mt chn oán ban u tt xác nh các khim khuyt trong h thng hin hành, xác nh chin lc ci cách và huy ng h tr ca các c quan liên quan. Hin i hóa thành công cng ̣i hi mt cách tip cn toàn din, tc là tip cn t mi khía cnh ca mt c quan hi quan nhm gii quyt nhng vn ă c xác nh cng nh xây dng mt tŕnh t thi gian phù hp cho các hot ng. Chin lc cn m bo tính hin thc và phi tính n nng lc thc hin ca quc gia, thi gian cn thit, và mc h tr cn có t phía các c quan chc nng. Nhng n lc ci cách này cng cn phi phù hp vi các chính sách thng mi và có kh nng thích nghi vi hoàn cnh luôn thay i. Ví d, ngày nay nhng vn nh to thun li cho thng mi và an ninh quc gia c chú trng n nhiu hn so vi trc ây. Chính sách Ngun nhân lc cn là Trng tâm ca Ci cách Hi quan Trong bi cnh gia tng nhanh chóng các hip nh thng mi quc t và khu vc khin các chính sách thng mi tr nên phc tp hn, các doanh nghip hot ng ngày càng tân tin hn, các mc tiêu t ra cho ngành hi quan th́ vô cùng a dng và thay i liên tc th́ nhim v t ra i vi ngành hi quan ngày càng tr nên khó khn hn. An ninh ngày nay là mt thách thc quan trng mi i vi hi quan. Hi quan xiv cng có vai tṛ trong vic ci thin kh nng cnh tranh ca doanh nghip thông qua m bo tính thng nht ca các th tc hi quan áp dng cho các loi hàng hóa khác nhau, ti các lănh th khác nhau cng nh m bo gii phóng hàng nhanh. Ngoài ra, cng cn phi tuân th các chun quc t v xác nh tr giá và phân loi hàng hoá cng nh các chun khu vc v xut x hàng hoá. Qun lư tt ngun nhân lc tuy là ch́a khoá qun lư hi quan hiu qu song công tác này li thng b sao lăng. Qun lư ngun nhân lc gm nhiu ni dung khác nhau t tuyn dng, ào to, lng thng, bt n thc thi pháp lut. Không có ni dung nào trong s ó là d thc hin, hn th li phi thc hin trong mt môi trng bó buc. Tuy iu ó không cn tr vic t́m ṭi và áp dng nhng sáng kin mi và các gii pháp thay th song theo nh kt lun rút ra t các nghiên cu t́nh hung, cn chú trng nhiu hn n các vn ngun nhân lc. khc phc c nhng hn ch mà các chính sách hành chính công li thi và cng nhc to ra cho ci cách ngun nhân lc, nhiu nc ă thc hin nhng thay i ln v c cu t chc. Ví d, thành lp các C quan Thu thu c lp (Autonomous Revenue Agencies ­ ARAs) tránh các quy tc hành chính cng nhc, to ra quyn ch ng v tài chính cng nh giúp to ra s nng ng ln hn trong các vn tác nghip. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy to ra các C quan Thu thu c lp cng không m bo s gt hái c thành công bi các n v này thng tp trung quá nhiu vào ci thin ch lng thng cho nhân viên mà không chú trng úng mc n các yu t khác giúp nâng cao hiu qu ca hot ng hi quan. Thêm na, v lâu dài, nhiu C quan Thu thu c lp không th duy tŕ c linh hot và tính c lp có c nh khi mi c thit lp. Mt c ch thc hin ci cách khác là kư kt các hp ng qun lư (management contracts) vi khu vc t nhân. Nu c thit k và giám sát tt, các hp ng qun lư tht ra có th ci thin c các hot ng ca c quan hi quan. Cho n nay, c ch hp ng qun lư ă c th nghim rng răi ti mt s nc tri qua xung t gay gt (ví d nh Mô-dm-bích và ng-gô-la), ni có nhng iu kin riêng bit vi nng lc th ch c bit yu kém. Vic a khu vc t nhân vào cuc ti các nc này có li th là ci thin áng k hot ng thu ngân sách v ngn hn trong các iu kin c̣n khó khn. Tuy nhiên, ghi chép v mt chng tŕnh chuyn giao nng lc qun lư cho khu vc t hin vn ang c th nghim. Nhng kt qu ban u cho thy công vic này khó khn hn nhiu so vi h́nh dung ban u. Thay i c cu t chc ca c quan hi quan ôi lúc cng có th là công c nâng cao kt qu hot ng v́ nó giúp tháo g nhng hn ch quan trng cn tr hot ng ca c quan hi quan. Song bng chng cho thy nhng thay i này ch có tác ng lâu dài khi chúng góp phn tng cng công tác qun lư ngun nhân lc và ci thin thông quan hi quan. Khung pháp lư y - Mt yu t quan trng Hin i hoá các vn bn pháp lut và quy nh v hi quan cùng môi trng pháp lư h tr là nhân t ht sc quan trng trong quá tŕnh ci cách. V lnh vc này, các nc có th tham kho (hoc thc hin) Công c Kyoto sa i trong ó a ra c khung pháp lư cng nh hàng lot các tiêu chun ă c thng nht nhm ci tin hot ng hi quan hng ti chun hoá và hài hoà hoá các chính sách và th tc hi quan trên phm vi toàn th gii. Các nc tham gia Công c vn có th thit k các chính sách và th tc hi quan theo nhng cách riêng áp ng các yêu cu c thù ca tng nc v kinh t, vn hóa, pháp lut và chính tr. xv nhiu nc, Lut hi quan cn c hin i hoá, nht là loi tr các yu t không quan trng, to dng s hài hoà và thng nht vi các cam kt quc t nhm m bo tính minh bch và kh nng có th oán trc bng cách cung cp các thông tin c bn v nhng vn nh các quy tc, quyt nh, c ch tham vn và các quy tŕnh khiu ni phù hp. Lut Hi quan sa i cng giúp tng cng to thun li cho thng mi bng cách khuyn khích áp dng qun lư ri ro và loi b nhng th tc hi quan phc tp hay rm rà. Nhng th tc này là nguyên nhân kéo dài thi gian thông quan cng nh to c hi can thip mt cách tùy tin không cn thit. Cui cùng, Lut sa i s trao cho c quan hi quan quyn hn y giúp t c nhng mc tiêu v thc thi và tuân th. Tng cng Liêm chính ­ Ch́a khóa cho Xúc tin u t và Thúc y Tng trng Ngi ta thng cho rng hi quan i lin vi tham nhng. Quan nim này úng mt mc nào ó. H́nh nh mt c quan hi quan tham nhng tác ng bt li n t́nh h́nh u t chung ca t nc và n quá tŕnh thc hin các giao dch thng mi quc t. Tham nhng làm suy yu kh nng cnh tranh và vn ra bên ngoài ca mt nc, gim bt sc hp dn i vi u t trong nc và u t nc ngoài. Nu không c kim soát, h́nh nh mt c quan hi quan tham nhng có th s làm suy yu tim lc tng trng ca t nc. Ngành Hi quan có nguy c tham nhng cao bi bn cht công vic dành cho cán b hi quan quyn hn và trách nhim ra các quyt nh nh hng n mc thu mà các doanh nghip phi np hay tác ng n kh nng c phép nhp khu hàng hoá. Thu sut cao và các quy nh phc tp s tng c hi và ng c cho tham nhng. Bên cnh ó, vn tham nhng tr nên trm trng hn khi mc lng chi tr cho nhiu cán b hi quan c̣n thp. Vic a vào áp dng nhng th tc hi quan cht ch, không có k h cho cán b hi quan ra các quyt nh tùy tin gn lin vi mt c ch gii tŕnh trách nhim cao s gim bt c hi cng nh ng c tham nhng. Cùng vi ci tin các chính sách thng mi, pḥng tuyn chng tham nhng cng bao gm thc thi các quy tŕnh, th tc hin i gim bt tip xúc trc tip gia hi quan vi doanh nghip cng nh quyn hn ra quyt nh tùy tin ca cán b hi quan. Thêm vào ó, chi tr lng tha áng cho cán b, tng nguy c b phát hin và tng cng nng lc iu tra và x pht các vi phm v liêm chính s là bin pháp hu hiu giúp thúc y thc hin liêm chính trong hi quan. Hu ht các nhà qun lư hi quan u cho rng hin tng tham nhng hin nay ph bin n mc các bin pháp chng tham nhng ̣i hi phi áp dng nhng chính sách c thit k c bit. ây chính là gii pháp do T chc Hi quan Th gii khuyn khích áp dng. Gii pháp này ă c a vào Tuyên b Arusha sa i v Liêm chính Hi quan. Kinh nghim cho thy xut phát im tt cho vic thc thi các yu t chính ca Tuyên b Arusha Sa i là tin hành ánh giá t́nh h́nh mt cách toàn din xác nh nhng thiu sót to c hi cho tham nhng, thit lp nhng u tiên mang tính kh thi cng nh các mc tiêu và hot ng thc tin. Tt c nhng ni dung này s hp li thành mt k hoch liêm chính, mt phn cn có trong mt chng tŕnh ci cách hi quan toàn din. Qun lư ri ro ­ Nn tng cho phn nhiu các Quy tŕnh hi quan hin i Nhm cân i gia vic thc hin hai chc nng: to thun li cho thng mi và kim soát tuân th pháp lut, ngành hi quan hin ang t b dn h́nh thc kim tra xvi truyn thng c thc hin hàng ngày "ti ca khu" và chuyn sang áp dng các nguyên tc qun lư ri ro nhiu mc và vi nhng kt qu thu c khác nhau. Ri ro t chc (organizational risk) là các s kin hay hot ng có th cn tr mt t chc t c mc tiêu ra ca ḿnh. Nhng ri ro mà ngành hi quan phi ng u bao gm nguy c không tuân th lut hi quan và không thc hin c mc tiêu to thun li cho thng mi. Cng ging nh bt k t chc nào khác, hi quan cn qun lư c ri ro trong khi can thip ti thiu vào ḍng lu chuyn thng mi hp pháp. Rơ ràng là có mt s ánh i gia kim soát hi quan và to thun li cho thng mi. Dành s tp trung quá ln cho mt trong hai ni dung s gây khó khn cho vic thc hin c ni dung c̣n li. V́ vy, hi quan cn áp dng mt tp hp các quy tŕnh qun lư có tính n iu này bao gm xác nh, phân tích, ánh giá và gim thiu ri ro có th tác ng n vic t c các mc tiêu ă nh. Qun lư ri ro c bn luôn là nn tng cho các hot ng hi quan. Nó nh hng cho quá tŕnh xây dng các chính sách chng buôn lu, thc thi chc nng kim soát biên gii kim tra tính hp pháp ca hàng hoá và hành khách vn chuyn, i li qua biên gii, cng nh xây dng các quy nh v kim tra h s và kim tra thc t hàng hoá. Tuy nhiên, trong nhng nm gn ây, các tin b công ngh ă to ra mt cuc cách mng trong thng mi toàn cu, làm tng khi lng, tc và tính phc tp ca thng mi, kt qu là nh hng ln n phng thc thc thi qun lư ri ro ca các c quan hi quan. iu này ă khin các c quan hi quan phi áp dng qun lư ri ro mt cách có k hoch cht ch hn và mang tính k lut cao hn. Hi quan cn ánh giá ri ro c thù ca các hot ng hi quan. Tc là, c quan hi quan cn phi xem xét li các quy tŕnh hot ng và ánh giá xem âu là nhng ni mà vic vi phm quy tŕnh, th tc có nguy c e da n vic thc thi các mc tiêu ra. Có th a hot ng ánh giá này vào chn oán tng th nh ă nêu trên. Nói cách khác, hi quan cn phi a ra c mt "bn ri ro" ch rơ nhng "vùng có nguy c cao" trong quy tŕnh hi quan và xác nh cách thc iu chnh thc hin tt hn các mc tiêu ca ngành. Cn xây dng mt chin lc ngn chn ri ro trên c s ánh giá ri ro. Có ngha là t ra các nhim v u tiên, nhng quy tŕnh hot ng chi tit cn có phc v cho các u tiên ó, và ngun lc cn thit trin khai các u tiên này mt cách hiu qu. Nu u tiên là vn chng buôn lu th́ nó phi c th hin trong chin lc ngn chn ri ro thông qua tp trung vào nhng bin pháp tng cng nng lc cho các im kim soát hi quan ca khu và i iu tra lu ng. Nu u tiên là vn khc phc t́nh trng khai báo sai tr giá tính thu th́ chin lc cn tp trung vào vic tng cng cho các n v xác nh tr giá và tng s lng các doanh nghip thuc din kim tra sau thông quan. Nu nguy c t ra là áp mă s thu khng cho hàng hóa xut, nhp khu hay khai báo sai v trng lng, s lng n v mt hàng hng mc thu thp hn th́ chin lc s phi tng cng kim tra thc t hàng hoá. Trong bt k trng hp nào, qun lư ri ro cng s giúp gim bt kim soát cho nhng khía cnh ít ri ro hn ca thng mi và tp trung vào nhng khu vc nhiu ri ro nht. Chin lc s th hin mt cách tip cn cân i gia kim soát hi quan và to thun li cho thng mi. Xác nh Tr giá Hi quan - Chc nng C bn ca Hi quan Xác nh tr giá hi quan là i tng iu chnh ca Hip nh Xác nh Tr giá Hi quan (Agreement on Customs Valuation - ACV) ca T chc Thng mi Th gii (WTO) theo ó tr giá hi quan ca hàng nhp khu, mc ln nht có th, phi là giá tr giao dch, tc là mc giá ă tr hay s phi tr cho hàng hoá. Tuy nhiên, s liu ghi chép c cho thy gian ln tr giá thng là mt vn chính mà các nc ang xvii phát trin gp phi, và vi nhiu nc trong s ó, vic áp dng ACV vn là thách thc ln nht gp phi trong hot ng hi quan. Vic xác nh tr giá tính thu là c bit khó thc hin ti nhng nc mà các hoá n thng mi có tin cy thp, và khi lng giao dch thng mi khu vc phi chính thc vi các mt hàng ă qua s dng cao. Thêm na, nhiu nc vn cha c trang b y trang thit b có th thc hin hot ng kim tra sau thông quan. Cho n nay, nhiu n lc ă c thc hin gii thích các quy nh phc tp trong ACV cho các cán b hi quan các nc ang phát trin. Tuy nhiên, hu ht các nhà quan sát u cho rng tin hành ci cách xác nh tr giá mà thiu vng các chng tŕnh hin i hoá hi quan tng th th́ khó có th t c thành công. Vic ch tp trung mt cách hn hp vào công tác nh giá s dn n tht bi nu ci cách din ra trong mt môi trng hi quan yu v qun lư hành chính và thiu v h tng k thut. Các yu t ci cách có li cho công tác xác nh tr giá bao gm n gin hóa các quy tŕnh hot ng, áp dng chin lc nâng cao mc tuân th ca hi quan hin i da trên chin lc qun lư ri ro c th ch hoá, vn dng h thng kim tra sau thông quan, xây dng nng lc thông tin t́nh báo thng mi, và a vào áp dng các khuyn khích/cn tr phù hp nhm nâng cao dn mc tuân th t nguyn. H tr k thut trc tip giúp ci thin công tác xác nh tr giá có th s có hiu qu hn nu tp trung vào vic xây dng các c s d liu v nh giá, h thng qun lư ri ro, phúc tp h s và kim tra sau thông quan. Cn xây dng và thng xuyên cp nht h thng c s d liu v xác nh tr giá em li cho hi quan mt công c thc t phc v mc ích nghiên cu và qun lư ri ro. Chc nng xác nh tr giá ca hi quan cng s c tng cng thông qua xây dng mt khung pháp lư phù hp, xây dng các quy nh kim soát tr giá da trên kim tra có chn lc, phân tích và qun lư ri ro, và kim tra sau khi gii phóng hàng; xây dng các c s xác nh tr giá cp vùng và cp trung ng; và thc hin các chng tŕnh ào to chuyên sâu. Vic thuê các Công ty giám nh trc khi giao hàng (Preshipment Inspection Company - PSI) có th có ích cho vic h tr các c quan hi quan trong công tác xác nh tr giá trong thi k u ci cách, giai on ang tin hành nâng cao dn nng lc xác nh tr giá. Tuy nhiên, nu s dng dch v giám nh trc khi giao hàng, cn chú trng n vic tn dng ti a các dch v ó và m bo tuân th các nguyên tc xác nh tr giá ca WTO. Cun S tay này a ra mt s iu kin cn xem xét khi cân nhc vic áp dng dch v PSI hay khi ánh giá nhng óng góp mà các dch v này em li. Quy tc Xut x cn c n gin hóa Xác nh xut x, hay "quc tch" ca hàng hoá nhp khu là mt vic làm cn thit nhm áp dng các chính sách thng mi c bn nh thu quan, hn ngch, thu chng bán phá giá và bin pháp i kháng, các bin pháp bo h, cng nh các yêu cu liên quan n du hiu xut x, mua sm công và phc v mc ích thng kê. Nhng mc tiêu kiu nh vy s c thc hin thông qua vic áp dng các quy tc xut x c bn hay các quy tc không phân bit i x v xut x. Nhng nc áp dng mc thu bng không hay gim thu cho hàng nhp khu t mt s bn hàng nht nh áp dng các quy tc xut x u ăi. Các quy tc này hoàn toàn khác so vi các quy tc không u ăi. Các quy tc u ăi c thit k nhm bo m rng ch có nhng mt hàng xut x t các nc là thành viên ca hip nh u ăi mi c hng u ăi. Tuy nhiên, các quy tc xut x cng có th nhm hn ch thng mi, và v́ vy có th và ă c s dng nh các công c chính sách thng mi. Các hip nh thng mi t do tng nhanh cùng vi các quy tc xut x u ăi làm tng khi lng công vic cho hi quan xviii nhiu nc v́ thông quan hàng hoá có u ăi phc tp hn so vi thông quan hàng hoá không có u ăi. iu này có ngha là xu th kư kt các hip nh thng mi t do u ăi có th mâu thun vi mc tiêu to thun li cho thng mi. Trong vài thp k va qua, vic xác nh xut x hàng hoá ă tr nên khó khn hn. Lư do là bi công ngh thay i và chi phí vn chuyn gim cùng vi quá tŕnh toàn cu hóa ă phân tách dây chuyn sn xut thành nhiu khâu khác nhau, mi khâu sn xut ra mt b phn cu thành nên sn phm và c t nhng a im khác nhau. Vn t ra là (các) cung on sn xut nào giúp xác nh c xut x ca hàng hoá. Dù ă có nhiu n lc c thc hin trong khuôn kh WCO t nm 1995 cho n nay song các thành viên ca WTO vn cha i n c mt tho thun chung v xác nh các quy tc xut x. Vic hài ḥa hóa các quy tc xut x vi mc tiêu không phân bit i x s giúp doanh nghip và hi quan tit kim c thi gian và chi phí, qua ó giúp tng cng tính chc chn và có th oán trc ca thng mi. Quy tc xut x c hài ḥa hóa cng giúp tránh c tranh chp thng mi phát sinh t thiu chc chn trong vic xác nh nc xut x nhm áp dng thu chng bán phá giá, thu i kháng, các bin pháp bo h và các quyt nh mua sm ca chính ph. Nh́n chung, các quy tc xut x rơ ràng, d hiu, minh bch và có th d oán c s gim bt gánh nng công vic cho c quan hi quan bi chúng không ̣i hi cán b hi quan phi s dng suy xét cá nhân ra quyt nh, hoc nu có mc rt ít. Tm quan trng ca các h thng kim soát min thu và min np thu (duty relief and exemption control) Hi quan có th gim thu i vi mt s mt hàng nhp khu. Min gim thu ch yu c áp dng cho các nguyên, vt liu nhp khu sn xut hàng xut khu. Lư do rt n gin. Bt c khon thu nào ánh vào nguyên vt liu cho hàng xut khu u làm tng giá thành xut khu và gim tính cnh tranh ca hàng xut khu. Trên thc t, theo nh nguyên tc tính thu ni n ca hàng hoá, mt nguyên tc ă c tha nhn rng răi, th́ ch có nhng hàng hoá phc v tiêu dùng trong ni a mi là i tng phi chu thu. Có th tin hành gim thu cho các mt hàng là u vào dùng cho sn xut hàng xut khu theo hai cách: hoc là áp dng c ch min thu nhp khu, tc là u vào cho sn xut không phi np thu khi nhp khu; hoc áp dng c ch thu thu trc và hoàn thu sau. Công c Kyoto Sa i a ra nhng hng dn v phng thc min thu cho nguyên vt liu nhp khu sn xut hàng xut khu. Cn a nhng hng dn này vào Lut hi quan và chuyn hóa thành các hng dn nghip v doanh nghip nhp khu và cán b hi quan. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy nhiu nc ang phát trin hin gp khó khn trong vic qun lư và giám sát cht ch các chng tŕnh min, gim thu dn n t́nh trng lm dng, gian ln hay ṛ r thu. Nu không có mt c ch min, gim thu hot ng mt cách thông thoáng, các nhà sn xut hàng xut khu s phi sn xut vi giá thành cao hn so vi trng hp h có kh nng tip cn y và d dàng vi u vào sn xut mc giá ca th trng th gii. Các h thng cp phép tm thi, các kho ngoi quan, và khu ch xut xut khu c các nhà sn xut hàng xut khu a thích hn so vi c ch hoàn thu nht là vi mc thu phi np trc cao v́ khi ó lm phát làm gim giá tr ca s thu c hoàn tr và khi mc lăi sut ca vn lu ng cao. Vic np trc thu nhp khu ca u vào sn xut s làm tng giá thành sn xut ca nhà xut khu. Vic hoàn thu thng chm tr khin cho giá tr thc t ca khon thu c hoàn b gim i do lm phát và chi phí tài chính cao. Tuy nhiên, hu ht chính ph các nc ang phát trin u yêu xix cu c quan hi quan tp trung vào thu thu hn là to thun li cho thng mi. Bi vy, chính ph các nc này có xu hng áp dng các quy nh hoàn thu hn là h thng min thu. qun lư các quy nh min, gim thu mt cách an toàn và hiu qu v mt chi phí, cn có các quy tŕnh và bin pháp kim soát c xác nh rơ ràng. iu này ̣i hi phi có các c ch c bit m bo các trng hp yêu cu gim thu là hp l và c x lư úng quy nh cng nh m bo rng toàn b các u vào nhp khu di dng min thu c s dng hiu qu và chuyn hóa vào sn phm xut khu cui cùng thay v́ b lt ra bên ngoài tiêu th trong th trng ni a. Cng cn hn ch n mc ti a din min, gim thu tránh b lm dng dn n cnh tranh không b́nh ng và tht thu thu. Hn na, có nhng lư do kinh t và hành chính hp lư cho vic ch duy tŕ c ch min thu theo quy nh ca các công c quc t và ch i vi hàng hoá không có mc ích thng mi. C quan hi quan cn dành ngun lc v con ngi và công ngh kim soát và giám sát các h thng min thu nêu trên cho n khi loi b c các trng hp min thu không cn thit. Th tc Hi quan cn To iu kin Thun li cho Quá cnh Các th tc quá cnh không hp lư là tr ngi chính cho thng mi và gây thit hi cho nhng nc trong lc a. Mc ích ca h thng quá cnh là to iu kin thun li cho vn chuyn hàng hoá qua lănh th hi quan mà không phi np thu hi quan hay thu khác nc xut i và nc quá cnh phù hp vi nguyên tc ánh thu ni n, tc là ch áp dng thu gián thu ti nc tiêu th. Lut Hi quan cn có các iu lut quy nh v quá cnh, nu không, ni dung quá cnh cng cn c a vào các tho thun mang tính ràng buc pháp lư gia hi quan và các bên khác chu tác ng ca hot ng quá cnh. Các quy nh chính ca h thng quá cnh hàng hoá bao gm: hàng phi c niêm phong ti im xut phát, phi có c ch bo lănh bo m cho vic np thu hi quan và các thu khác trong trng hp doanh nghip không có bng chng chng minh rng hàng hoá ă ra khi lănh th mt nc cng nh c quan hi quan phi có h thng thông tin cho bit thi im hàng hoá c thc xut chm dt thi hn bo lănh có hiu lc. Các quy nh c bn này c̣n thiu hoc yu nhiu nc và cn tr thành tâm im ca bt k sáng kin hin i hoá nào v quá cnh. Các chính sách thng mi cn tha nhn rng quá cnh hi quan ch là mt phn ca hàng lot các vn chính sách rng ln hn có tác ng n hot ng quá cnh. Các vn chính sách khác này li liên quan n nhiu bên tham gia khác cng nh các th tc khác ngoài quy nh v quá cnh hi quan nh quy nh cho phng tin vn chuyn qua biên gii ng b, th thc cho các lái xe ti, bo him, kim soát ca B Công An và cht lng ca c s h tng. Ngay c khi ă có c các th tc quá cnh hiu qu th́ vic to thun li y cho thng mi ch có th thc hin c khi gii quyt các vn nêu trên. Th tc quá cnh ng b quc t (Transit Routier International - TIR) và mng li các hip hi bo lănh quc gia hin là mô h́nh tham kho tt nht. Vic xây dng các th ch to thun li cho quá cnh có hiu qu nh các hip c v hành lang vn chuyn (corridor agreements) có th thúc y hp tác tích cc gia nc quá cnh và nc không có ng bin phi quá cnh qua mt nc khác. Các hip nh v quá cnh óng vai tṛ quan trng trong vic to dng và nh h́nh s hp tác nh vy dù là hp tác song phng, tiu vùng hay hp tác vùng. Hot ng quá cnh s hng li t hp tác gia khu vc công vi khu vc t nhân (public-private xx cooperation) khi nó giúp xác nh các khim khuyt trong th tc qun lư hàng hoá qua biên gii t lin. An ninh ­ mt phn không th thiu trong Mc tiêu hot ng ca hi quan S xut hin ca ch ngha khng b quc t ă bin an ninh tr thành mt vn ln cn phi gii quyt cho nhiu chính ph. Ngành hi quan c kêu gi óng góp ngày càng nhiu cho vic thc hin các mc tiêu an ninh quc gia. Trc ây, nhiu c quan hi quan da trên thông tin t các t khai nhp khu ti thi im nhp khu thc hin các hot ng kim soát, pḥng tr khi hàng hoá c vn chuyn n các hi cng, sân bay và ca khu biên gii. Ngày nay, m bo c mc an ninh cn thit, các chính ph s da ngày càng nhiu vào thông tin và kt qu ánh giá ri ro c thc hin trc khi hàng c vn chuyn n nc nhp khu. Các công c quc t áp dng cho vn chuyn hàng hoá bng ng không và ng bin cng a ra các c ch tng cng an ninh cng nh cách thc tin hành các phng thc vn chuyn. Chính ph mt s nc, c th là M, ă a ra các quy nh và bin pháp khuyn khích hp tác gia khu vc công và khu vc t tng cng an ninh da trên thông tin c np và xác nhn trc v mc tuân th các chun an ninh ca mt s công ty nht nh. Các quy nh này c hoàn thin dn và a vào thc thi. Do vy, k nng x lư thông tin ca hi quan thông qua quy tŕnh phân tích, b trí ngun lc, trao i thông tin và ra quyt nh hiu qu ngày càng tr nên quan trng hn so vi trc ây. Bo v xă hi bao gm bo v toàn b chui cung ng thng mi quc t t thi im ri khi nc xut khu n thi im hàng n nc nhp khu. Môi trng thay i ̣i hi phi có mt cách tip cn "toàn chính ph" (all of government). Theo phng thc này, các chính ph có th s dng c quan hi quan nh mt ngun lc chính m bo an ninh ti biên gii, tn dng kinh nghim v qun lư ri ro và kin thc ca hi quan v thng mi quc t nh mt thành t quan trng ca an ninh quc gia. Do ó, hi quan có th b sung mt cách hu hiu cho các ban ngành chc nng khác nh c quan qun lư xut nhp cnh, c quan t́nh báo và nhng c quan kim soát các hot ng ng bin, ng không và ng b. Trong khi vic m bo an ninh óng vai tṛ rt quan trng i vi chính ph và doanh nghip th́ trách nhim to thun li cho thng mi hp pháp ca c quan hi quan cng không kém phn quan trng. Nu áp dng úng, an ninh s giúp to thun li cho thng mi thông qua xây dng ḷng tin ca doanh nghip, nâng cao tính có th d oán và theo ó là to thun li cho u t. Tuy nhiên, cng ng quc t cng cn phi giám sát mc nh hng ca các sáng kin an ninh c th và nhng quy nh thông báo trc i vi các i tác thng mi yu, c bit là nhng i tác ang s dng các cng nhn hàng cha c h tr v mt k thut áp ng c yêu cu an ninh ca cng n. Các doanh nghip này có th s gp khó khn trong vic tuân th y các quy nh v thông báo trc. Tuy vào thi im hin ti, cha th d oán c quy nh v bo m an ninh s gây ra nhng h qu ǵ cho thng mi song có th chc mt iu rng nhng nc có nguy c b khng b s coi hàng nhp khu t mt s nc nht nh thuc din có nguy c cao. Bi vy, vi mc hi nhp vào nn kinh t toàn cu nh hin nay, ngay c các nc không trc tip tham gia vào xung t hay có nguy c b khng b tn công cng chu nhng thit hi trong thng mi và phúc li do là nn nhân ca nhng lo ngi an ninh ngày càng gia tng cng nh s gia tng ca phí giao dch trong thng mi. i vi nhng nc có mc ph thuc cao vào thng mi (thng mi chim xxi t trng cao trong GDP) nh các nc ang phát trin, th́ nhu cu phi hp hành ng trên lnh vc an ninh ang tr thành u tiên chính trong ngh tŕnh phát trin ca ḿnh. Công ngh thông tin và Truyn thông Thúc y Hin i hoá Hi quan Mt c quan hi quan hot ng có hiu qu và bit tn dng công ngh vào hot ng có th hng li t minh bch, tính hiu qu và an ninh c ci thin. Tuy nhiên, tht bi trong vic n gin hóa th tc hi quan ă làm gim bt nhng li ích thu c t vic s dng công ngh thông tin do quy tŕnh c to ra vn song hành hai h thng: h thng các công on th công ă li thi và h thng các công on ă c t ng hoá. Tuy CNTT không phi là mt phng thuc thn k có th cha c bách bnh cho c quan hi quan và vic a CNTT vào vn dng cng không phi là mc tiêu hot ng cui cùng ca mt c quan hi quan song nó óng góp mt cách mnh m và hiu qu vào hot ng hi quan nu c lng ghép vào mt n lc hin i hóa rng ln hn. thc hin c nhim v t ra, c quan hi quan phi tích hp có hiu qu các quy tŕnh và thông l hin i vi h thng qun lư hi quan da trên công ngh thông tin. Trong quá tŕnh ó, các c quan hi quan phi xác nh các mc tiêu có tính kh thi và thc t, phù hp vi iu kin c thù ca riêng ḿnh. Các gii pháp công ngh thông tin mong mun không nht thit phi là nhng công ngh ti tân nht và tinh vi nht mà phi là nhng công ngh phù hp nht vi môi trng hot ng, ngun lc, h tng vin thông và các tham vng phát trin thc t ca mi quc gia. Dù trong t́nh hung nào, gii pháp CNTT c chn phi h tr c quan hi quan trong tt c các chc nng nghip v chính, và phi to lp c mt nn phn cng (platform) giúp thc hin c tm nh́n dài hn ca ngành. Khi la chn các gii pháp t ng, c quan hi quan có th la chn gia vic xây dng mt h thng mi cho toàn quc áp ng các nhu cu c thù ca nc ó và mua mt h thng ă dng sn (off-the-shelf). Sc hp dn ca các gii pháp mi cho riêng hi quan tng nc là s phù hp hoàn ho vi các yêu cu c th ca mt nc, vi vic phát trin các k nng s dng máy tính trong nc cng nh vic to thun li cho công tác bo tŕ và phát trin h thng. Tuy nhiên, nhc im là chi phí cao và ôi lúc cán b hi quan gp phi khó khn khi truyn t nhng giao dch hi quan phc tp cn c lp tŕnh cho các chuyên gia CNTT. Trong khi ó, cái li khi s dng các gii pháp dng sn là các mô-un (module) khác nhau ă c th nghim và tránh c vic phi "phát minh li chic bánh xe". Khi nhng gii pháp dng sn không áp ng y các nhu cu c thù ca hi quan mt nc, hoc khi hi quan nc ó mun mua mt bin th khác ca phn mm dng sn, có th iu chnh (customize) gii pháp hay b sung thêm các mô-un tách ri kt ni vi gii pháp dng sn. Tóm li, cun S tay này khuyn khích các nhà hoch nh chính sách nghiên cu k lng các gii pháp dng sn trc khi tính n vic thit k mt gii pháp mi dành riêng cho hi quan nc ḿnh. Các gii pháp CNTT&TT thng là t ngay c khi chúng giúp nâng cao tính hiu qu. Kinh nghim cho thy có th thu c nhiu li ích nu có mt k hoch tài chính hp lư cân i mc phân b cho lp t ban u, bo tŕ và nâng cp h thng cng nh s dng c các ngun h tr trong nc và nc ngoài. Cng cn có các th tc mua sm minh bch, m bo giá tr s dng cho mi ng tin c chi tiêu thông qua ánh giá các xut tài chính và k thut. xxii Kt cu ca S tay HHHQ Cun S tay HHHQ bao gm 3 phn. Phn I gm các Chng vit v các vn liên ngành (cross-cutting issues) giúp a li mt cái nh́n thu áo v nhng yu t quyt nh thành công ca chin lc hin i hoá hi quan. Các chng này bàn v nhng vn t chc ch cht mà hi quan bt k nc nào cng cn gii quyt. Chúng tp trung vào khung pháp lư hi quan cng nh các vn liêm chính và qun lư ri ro. Phn II gm các Chng a ra nhng bài hc úc rút t các sáng kin ci cách hi quan chn lc cng nh t kinh nghim h tr ci cách hi quan ca chính NHTG. Phn III gm các Chng bàn tho và hng dn ln lt nhiu vn tác ng n hot ng hi quan và h tr thng mi. ó là các vn nh xác nh tr giá hi quan, quy tc xut x, các ch min, gim thu, quá cnh, an ninh và s dng CNTT&TT. Mi Chng trong c 13 Chng u bt u bng mt phn gii thiu ngn hay thông tin c s giúp nh hng cho bn c v ni dung ca chng. Tip ó là phn i sâu phân tích và tho lun và cui cùng là các kt lun và khuyn ngh k thut chính ca chng. Mt s chng có ph lc ính kèm là mt danh mc các vn cn c gii quyt trong các khu vc c nêu. Tip ó là danh mc tài liu tham kho và tài liu liên quan cn c. Các phn óng khung trong các chng minh ho nhng im riêng bit hay mô t các t́nh hung c th. Các nghiên cu t́nh hung c s dng mô t nhng im c nêu trong chng; t́nh h́nh thc t hin ti có th ă thay i so vi nhng ǵ c nêu trong khung. Mc hu dng ca các nghiên cu t́nh hung này ph thuc vào vic minh ha rng lư thuyt và hng dn có th c thc thi. Nhiu trong s nhng nghiên cu t́nh hung này và các phn óng khung c son tho bi nhng ngi biên tp Cun S tay da trên nhng tài liu c xây dng cho án này v ni dung hin i hóa hi quan. Mt cun sách khác có ta là Các Sáng kin Hin i hóa Hi quan: nghiên cu t́nh hung do Luc De Wulf và José B. Sokol biên son mô t chi tit hn nhng kinh nghim và bài hc thu c t tám nghiên cu t́nh hung v hin i hóa hi quan. Cun sách ó mang tính b tr cho cun S tay này khi mô t cách thc mt s vn c nêu trong S tay ă c gii quyt trong thc t nh th nào. xxiii PHN I CÁC VN LIÊN NGÀNH 1 2 1 Chin lc Hin i hóa Hi quan Luc De Wulf MC TIÊU CA HOT NG HI QUAN............................................................... 5 MÔI TRNG CN CÓ CHO CI CÁCH HI QUAN THÀNH CÔNG ............... 8 XÂY DNG CHIN LC HIN I HÓA HI QUAN ...................................... 15 THC THI CHIN LC HIN I HÓA HI QUAN........................................ 27 KT LUN.................................................................................................................... 29 PH LC 1.A T PHN CA THU HI QUAN TRÊN TNG THU NGÂN SÁCH TI MT S NC.................................................................................................... 31 PH LC 1.B THU SUT I VI HÀNG XUT KHU NHP KHU ÁP DNG TI MT S NC PHÂN THEO VÙNG .................................................. 32 PH LC 1.C PHNG PHÁP THI GIAN GII PHÓNG HÀNG HÓA........... 33 PH LC 1.D KIM TRA THC T HÀNG HÓA ­ MT YU T CA QUN LƯ RI RO.................................................................................................................... 37 PH LC 1.E BNG KÊ CÁC HNG DN XÁC NH CHIN LC HIN I HÓAHI QUAN..................................................................................................39 TÀI LIU C THÊM................................................................................................ 40 TÀI LIU THAM KHO ............................................................................................ 40 3 Nghiên cu c NHTG và các t chc khác tin hành trong nhng nm gn ây cho thy vic tham gia vào thng mi th gii có chiu hng thúc y tng trng. Nhng quc gia hi nhp mt cách nhanh chóng vào nn kinh t th gii cng có xu hng t mc tng trng cao nht.1 iu này không có ǵ áng ngc nhiên khi hi nhp em li c hi tip cn vi công ngh, thit k và các sn phm mi cng nh giúp nâng cao kh nng cnh tranh. Thng mi th gii cng nh GDP toàn cu trong thp k va qua ă tng lên gp ôi. iu này cho thy li ích tim nng ca vic tham gia vào thng mi th gii là rt rơ ràng. S d các nc tham gia vào thng mi toàn cu là bi thng mi quc t giúp các nc tip cn c vi nhiu sn phm cht lng cao vi giá c cnh tranh. Trong bi cnh ó, mt c ch thng mi vi mc bo h dành cho các nhà sn xut trong nc thp s góp phn nâng cao kh nng cnh tranh ca nn kinh t v́ nó buc các nhà sn xut trong nc phi cân i giá thành sn phm vi mc giá ca các sn phm tng ung các nc khác trên th gii. Tuy nhiên, mt h thng thng mi m s ch thúc y cnh tranh khi có các chính sách i kèm khác. Trong ṿng hai mi nm qua, mc thu nhp khu trung b́nh các nc ang phát trin ă c ct gim mt na trong khi hàng rào nhp khu phi thu quan cng ă gim mnh. Tuy nhiên, iu này không nht thit ă dn n hi nhp thng mi áng k ti nhiu nc ang phát trin (NHTG 1996). Ti t hn, nhng nc nghèo nht trên th gii, nht là các nc châu Phi cn Sahara ă ánh mt th phn trong nhng nm 90. Mt phn là do các nc ang phát trin không sn xut c các chng loi hàng hóa to ra tng trng xut khu nhanh nht. Phn khác là do các quc gia vn duy tŕ hàng lot các hàng rào nhp khu i vi các sn phm ca các quc gia châu Phi cn Sahara, bao gm các sn phm nông nghip và dt may. Các hàng rào nhp khu này bao gm tr giá, thu nhp khu cao và các qui nh kht khe v xut x hàng hóa (xem Chng 9). Vn tr giá bông xut khu ca Hoa K và tr giá xut khu nông sn ca Liên minh Châu Âu (European Union ­ EU) và Hoa K là nhng nguyên nhân chính dn n tht bi ca Hi ngh B trng WTO ti Cancun nm 2003. Mt môi trng giao nhn vn ti hàng hóa thng mi vn hàng không tt cng nh tp hp các yu t khác cu thành chi phí giao dch - phí thông quan, phí vn chuyn, yêu cu h s thng mi ngoài h s hi quan và vic không thc thi c các h s pháp lư thng mi (NHTG 2003) khin cho nhiu nc ang phát trin không th hi nhp thành công vào nn kinh t th gii. Bi vy, chi phí giao dch cao, mà mt phn cu thành quan trng ca nó là phí thông quan có th vô hiu hóa tác ng gim chi phí ca t do hoá thng mi. Rt ít c quan hi quan có th cung cp cho các nhà xut khu nhng nguyên vt liu u vào min thu cn có gi cho mc giá xut khu có th cnh tranh c.2 Nhn thc v kh nng có th ci thin các dch v hi quan ă thôi thúc chính ph nhiu nc dành công sc và ngun lc áng k thc hin hin i hóa. Trong 1Các nc hi nhp mt cách nhanh chóng vào nn kinh t th gii có tc tng trng GDP hàng nm cao hn nhng nc có tc hi nhp chm khác là 3%. Hi nhp là ch hi nhp thng mi cng nh mc m ca cho u t nc ngoài (NHTG 1996). 2Mt nghiên cu gn ây v t do hóa thng mi tin hành vi mt nhóm các nc châu Phi ă kt lun rng "Chính trong lnh vc cung cp cho nhà xut khu kh nng tip cn vi các u vào nguyên vt liu min thu hay có mc thu thp, tin b t c là áng tht vng nht. Các nc c chn nghiên cu ă t c nhng tin b rt ít trong vic bi hoàn thu nhp khu hay thu giá tr gia tng kp thi cho nhà xut khu." (Hinkle, Herrou- Aragon, và Kubota, 2003, tr. 82-83.) 4 n lc này, nhiu nc cng ă huy ng s tr giúp t bên ngoài. Hng ng s kêu gi ó, các c quan phát trin song phng và a phng ă h tr nhiu sáng kin ci cách hi quan. Các nhà Tài tr quc t hay các th ch tài chính nh EU, IMF, IDB, Ngân hàng Phát trin Châu Phi (African Development Bank - AfDB), Ngân hàng Phát trin Châu Á (Asian Development Bank ­ ADB), UNCTAD, và NHTG tt c u ă cùng chung sc trong các hot ng tng cng nng lc cho ngành hi quan. Các nhà tài tr song phng nh Pháp, Anh, Nht Bn và Hoa K cng tích cc h tr ci cách hi quan. Ngoài ra, WCO cng xây dng chng tŕnh h tr k thut (Technical Assistance - TA). Hi quan mt s nc ă ci thin c hot ng ca ḿnh nh tn dng c h tr k thut này. Tuy nhiên, c̣n quá nhiu nc hi quan vn hot ng không hiu qu, làm tng áng k chi phí các hot ng thng mi trong khi cùng lúc ó làm suy yu tim nng tng trng ca nn kinh t s ti. Chng 1 nêu khái quát các c im chính ca chin lc ci cách hi quan và a ra hng dn tác nghip có kh nng óng góp vào thành công ca các sáng kin ci cách. Nó c khi ngun t hiu bit v các thông l tt; kinh nghim d án và h tr k thut ca chính NHTG (xem chng 8) và các phng thc tip cn ă c tŕnh bày trong mt s báo cáo h tr k thut do nhiu chuyên gia và c quan hi quan khác nhau xây dng, phn nhiu trong s ó vn cha c công khai; các bài hc thu c t mt s chng tŕnh hin i hóa hi quan (chng 7); và t vn ca nhiu cán b và chuyên gia hi quan ă tham gia vào các k hoch ci cách. Phn 1 s xem xét li các mc tiêu chính ca các sáng kin hin i hóa hi quan. Phn 2 nêu mt s yu t cn gii quyt tha áng ngay khi bt u quá tŕnh ci cách tng c hi thành công. Phn 3 xác nh rơ các bc xây dng chin lc hin i hóa hi quan ch yu. Phn 4 s tŕnh bày thêm v các vn thc thi chính ca chin lc. Phn cui cùng a ra mt s kt lun tác nghip. Mc tiêu ca Hot ng Hi quan Mc tiêu t ra cho các c quan hi quan là tng áng k ngun thu ngân sách ; bo h các nhà sn xut trong nc ; bo m an ninh chui cung ng ; ngn nga nhp khu hàng cm hay không an toàn (ví d v khí bt hp pháp hoc thuc quá hn) ; chng li nn buôn bán ma tuư thông qua vic thc thi lut pháp và các qui nh khác phù hp vi cam kt ca WTO. Hi quan nhiu nc c k vng s thc hin các mc tiêu trên mt cách hiu qu, tc là t c mc tiêu ra vi chi phí thp nht có th cho ngân sách cng nh cho cng ng doanh nghip mà không tn hi n mc tiêu h tr thng mi. S bin i trong Vai tṛ ca ngành Hi quan Chc trách ca ngành hi quan không ngng thay i. Ngày nay, các c quan hi quan ngày càng c coi là "c quan kim soát biên gii ch yu" chu trách nhim cho tt c các giao dch liên quan n các vn phát sinh t vn chuyn hàng hóa và hành khách qua biên gii. Hi quan cùng hp tác cht ch vi các c quan chính ph khác thc hin mt s chc trách này.3 Các hng dn hot ng ca hi quan không th chú trng n tt c các chc nng ca hi quan trong mi thi im; v́ th mt iu không th tránh khi là phi tin hành chn la và xp th t u tiên nhim v có tính n thay i ca hoàn cnh. 3Ví d, xem Công c quc t v Hài ḥa hóa Kim soát Biên gii i vi hàng hóa (UNECE 1982) ti http://www.unece.org/trans/conventn/harmone.pdf . 5 Tng thu ngân sách t trc n nay vn chim v trí quan trng trong chng tŕnh ngh s ca các chính ph mà i din là B Tài chính (BTC) do thu nhp khu là mt ngun thu ngân sách quan trng cho các nc ang phát trin. Thu ngân sách t thu nhp khu ca mt nhóm nc châu Phi c chn kho sát trung b́nh chim ti gn 30% tng thu ngân sách. Trong khi ó t l này là 22% cho các nc Trung ông, 13% cho các nc M La-tinh và 15% cho các nc châu Á (xem Ph lc 1.A). Tuy có mt iu c tha nhn rng răi là so vi các ngun thu khác nh thu thu nhp và thu doanh thu th́ ngun thu t thu nhp khu th hin không chính xác nht s phát trin kinh t thc cht trong nc. Mc dù vy, nó vn là mt ngun thu quan trng v́ lư do lch s và v́ khon thu này tng i d thu. Thu thu VAT i vi hàng nhp khu to nên mt ngun thu chính khác cho ngân sách. Bi vy, phng thc qun lư da trên kim soát m bo tính úng và np thu ă n sâu vào cung cách làm vic các c quan hi quan cho dù vic này có gây chm tr trong gii phóng hàng hóa. Khi mc thu sut gim dn, t trng ca thu hi quan trong tng thu ngân sách cng có xu hng gim hu ht các quc gia; song thu hi quan vn là mi quan tâm ch yu ca các cán b B Tài chính. u tiên này ă c phn ánh trong nhiu chng tŕnh ci cách hi quan và các sáng kin h tr k thut. Mc ích ca vic ánh thu nhp khu là nhm bo h các nhà sn xut trong nc, nhng ngi luôn k vng rng c quan hi quan s bo m tt c các doanh nghip nhp khu u phi np các khon thu nhp khu chính thc trong mt sân chi b́nh ng. Tính trung b́nh, thu hi quan chim n 17% tng giá tr nhp khu ti mt nhóm các nc châu Phi c kho sát, 12% Trung ông, 10% châu Á Thái B́nh Dng và 7% bán cu Tây (xem Ph lc 1.B).4 Thu nhp khu ngày càng c coi là phng tin bo h hn là tng thu ngân sách. iu này c bit rơ các quc gia phát trin khi thu nhp khu ch góp mt phn nh vào tng thu ngân sách và b́nh quân ch chim di 1% toàn b giá tr nhp khu. Tuy nhiên, mc thu nhp khu các nc ang phát trin li mc cao cn tr cho thng mi gia các nc ang phát trin cng nh kh nng cnh tranh ca nn kinh t các nc ó (Ebril, Stotsky và Gropp 1999). Nh ă nêu trong chng tŕnh Ngh s Cancun ca WTO và Công c Kyoto Sa i, to thun li cho thng mi ngày càng thu hút c s quan tâm rng răi trong nhng nm gn ây. Mi quan tâm này có c là do cam kt ngày càng cao ca các chính ph trong vic theo ui chin lc tng trng theo nh hng phát trin khu vc t, do s t khng nh ngày càng tng ca khu vc t nhân và nhu cu i vi các dch v chính ph tt hn ngày càng ln. Các khon ct gim chi phí i vi doanh nghip trong mt môi trng hi quan thông thoáng hn phn ln có c t kh nng gim bt khi lng hàng tn kho, lng vn hot ng cng nh kh nng doanh nghip áp ng c các yêu cu "va úng lúc" (just in time) ngày càng nghiêm ngt ca các quy tŕnh sn xut. Xă hi dân s ang ̣i hi mt nn qun lư iu hành (governance) tt hn và hi quan c xác nh là khu vc có nguy c tr thành mnh t màu m cho các hot ng tham nhng. Bi vy, vic t ra mc tiêu ci thin hot ng ca ngành hi 4IMF c tính t l thu thu c vào nm 1995 cho các nhóm nc khác nhau. Có v nh vi nhóm nc châu Á Thái B́nh Dng, t l hi gim ôi chút, song li chng li và thm chí c̣n tng nh ti các nc châu Phi cn Sahara và các nc Trung ông tin hành kho sát (Ebril, Stotsky, và Gropp, 1999). 6 quan ng ngha vi vic tha nhn mt thc t là liêm chính hi quan ca mt quc gia phn nào th hin liêm chính ca toàn xă hi quc gia ó. Cùng vi thi gian, hi quan ă c giao trng trách bo v xă hi. Bo v xă hi cng c a thành nhim v ca WCO. iu này phn ánh quan im cho rng phn ln các c quan hi quan chu trách nhim ngn chn vn chuyn hàng hóa nguy him và c hi qua biên gii. Tuy nhiên, sau s kin 11 tháng 9 nm 2001, các mi lo ngi an ninh ă c nâng lên mt tm cao mi. Trng tâm chuyn t hàng nhp khu sang toàn b chui cung ng trong ó có c hàng xut khu. Hin các th tc mi ang c a vào áp dng và nhiu bin pháp an toàn b tr ang c xây dng và thc thi. Vai tṛ ca Hi quan - Các u tiên trong Th k 21 Khó có th d oán c vai tṛ tng lai ca bt k t chc nào cng nh không th t́m ra mt áp án chung duy nht v xu hng sp ti ca hi quan cho tt c các nc trên th gii v́ mi nc s i theo nhng cách thc phù hp nht vi nhu cu, môi trng hot ng, u tiên quc gia cng nh di sn vn hóa ca ḿnh. Tuy nhiên, có mt s vn hay tài chung phát sinh giúp a ra nhng gi ư v vai tṛ và u tiên tng lai ca hi quan. Th nht, chc nng huy ng và kim soát thu ngân sách ca ngành hi quan nhiu kh nng vn là mt chc nng quan trng dù thu sut hin ang gim dn sau nhiu ṿng àm phán thng mi liên tip. S d nh vy là bi mt s lư do sau: (a) do nhng khó khn gp phi trong vic m rng c s tính thu (tax base) nên các nc ang phát trin trong mt thi gian dài vn s phi ph thuc vào ngun thu hi quan cho thu ngân sách; (b) hàng nhp khu có kh nng s to thành c s thu ch yu ánh thu VAT và hi quan là c quan v th tt nht cho vic kim soát hàng hóa vào thi im nhp khu; (c) Hi quan vn s là c quan chu trách nhim bo m hàng hóa nhp khu không tiêu th trong ni a b lt ra ngoài (d) Vic xác nh hoàn thu VAT cho hàng xut khu s tip tc ̣i hi mt mc kim soát cao i vi hàng xut khu. Th hai, hi quan tt c các nc s tip tc thu thp d liu thng mi phc v mc ích thng kê và thc thi pháp lut. Th ba, hi quan s tip tc chu trách nhim qun lư biên gii hiu qu nhm to iu kin thun li cho thng mi, mt tác nhân chính góp phn to nên kh nng cnh tranh quc t cho mi nc cho dù ni dung h tr thng mi có c chính thc a vào các tha thun thng mi a phng mà nc ó tham gia hay không. Bi th, nhim v hàng u ca ngành hi quan vn là hài ḥa hóa, n gin hóa và phi hp hiu qu tt c các yêu cu và cam kt qun lư biên gii quc gia. Th t, khi nhn thc c rơ hn v mi e da khng b quc t và ti phm xuyên quc gia, các chính ph s yêu cu c quan hi quan óng vai tṛ ln hn trong vic bo m an ninh quc gia và thc thi pháp lut. t c iu ó, các c quan hi quan có kh nng s phi tin hành hàng lot nhng thay i trong h thng, th tc và thm chí c các trách nhim hành chính tng ḷng tin vào mc kim soát i vi c hàng nhp khu và xut khu. Kim tra an ninh s c thc hin ngày càng nhiu ti các im xut khu bên cnh các im nhp khu. thc hin có hiu qu các mc tiêu ôi lúc mâu thun nhau nêu trên, cn phát trin và thc thi hàng lot các cách tip cn, h thng, th tc và phng thc hot ng mi. Mt s trong s ó ă bt u xut hin và có th tr thành c s quyt nh h́nh dng và vai tṛ ca hi quan trong tng lai: 7 Hi quan s chú trng trc ht n vic chuyn t kim soát thc t (physical control) ti thi im nhp khu sang thm nh sau gii phóng hàng hóa vn dng các bin pháp kim soát da trên kim toán (audit-based control). iu này ̣i hi hi quan phi thc thi các chin lc ci thin tuân th toàn din c thit k nhm tng mc áng tin cy ca thông tin do doanh nghip cung cp, ca h thng k toán cùng các quy tŕnh i kèm. S tin hành trao i d liu in t i vi tt c các thông tin v qui nh pháp lut và áp dng qun lư ri ro ra các quyt nh x lư i vi hàng hóa xut nhp khu. Các yu t c cân nhc ch yu là mc tuân th ca doanh nghip cng nh trao i thông tin và thông tin t́nh báo. Phng pháp này s to thun li cho vic thit k li các qui tŕnh qun lư biên gii chính yu cng nh iu chnh các quy nh iu tit. Cách tip cn này cng ̣i hi phi thit lp c mt mi quan h mi và cht ch hn vi các doanh nghip, cng nh tng cng hp tác cp quc gia, khu vc và quc t. Các nc ngày càng ph thuc nhiu hn vào mt c quan duy nht chu trách nhim v toàn b quy tŕnh qun lư biên gii. iu này bao gm vic hp nht mt s chc nng qun lư biên gii vào mt c quan hành chính và chính sách. Có th thc hin c iu này bng bin pháp hành chính trong mt s trng hp. Trong hu ht các trng hp khác, vic này c thc hin thông qua tng cng hp tác cp hoch nh chính sách và cp tha hành cng nh vic s dng h tng CNTT&TT cho phép các doanh nghip hoàn thành mi trách nhim pháp lư thông qua c ch mt ca theo quy nh ca chính ph. Các ng thái nhm bo m s phi hp hiu qu hn gia các c quan qun lư chuyên ngành v iu tit các hot ng thng mi qua biên gii cng nh s quan tâm cp quc gia, khu vc và quc t có th hp lư hóa các yêu cu pháp lư. Tuy có nhiu c quan cùng tham gia vào quá tŕnh này song dng nh hi quan là c quan duy nht có c h tng trong nc và quc t phù hp áp ng c yêu cu trên. Hi quan s ngày càng ph thuc vào vic s dng công ngh thông tin hin i trong vic cung cp dch v truyn d liu liên tc cho tt c các i tng quan tâm trong cng ng doanh nghip. Trong tng lai, hi quan hu ht các nc s da vào np bng kê hàng hóa (manifest) qua ng in t trc khi hàng hóa cp cng, doanh nghip nhp d liu trc tip v khai hàng xut, nhp khu và np thu hi quan cùng các thu khác qua mng. Các sáng kin kt ni tt c các thành viên trong cng ng thng mi cho kt qu kh quan trc ây nh ti Sing-ga-po có kh nng s c nhân rng. iu này s thúc y hot ng cp phép và giúp có th thc hin c công tác thu thp s liu thng kê. Nhiu nc hin nay ă là các thành viên ca các nhóm khu vc. ây là mt xu hng có th y nhanh trong các nm ti. Các nhóm khu vc nh vy có th thúc y hài ḥa hóa và n gin hóa các quy tŕnh, th tc hi quan phù hp vi các tiêu chun thông l quc t tt nht. Mt khác, các nhóm khu vc này to ra nhu cu cn có các ch thng mi u ăi mi. Các quy nh u ăi này làm tng khi lng công vic mà hi quan phi gánh vác cng nh to thêm gánh nng cho thng mi, ng thi d có nguy c b lm dng. Môi trng cn có cho Ci cách Hi quan Thành công Ci cách hi quan không ch là vic a vào áp dng mt b các k thut mi v x lư các th tc i vi hàng hóa và hành khách. Ci cách hi quan ̣i hi phi có mt nhn thc mi v phát trin trong thng mi, mt cam kt chính tr làm ng lc thc 8 hin thành công nhng bin pháp ôi khi là rt khó khn và phi bt u bng mt chn oán tt v t́nh h́nh hin ti. Nhn thc c rng hi quan hot ng trong mt môi trng toàn cu hóa Thng mi th gii gia tng trong nhng thp k gn ây t ra nhu cu ngày càng tng i vi hot ng hi quan5. Nm 2002, hn 10 ngh́n t ôla M tr giá hàng hoá ă c lu chuyn qua các ca khu quc t. Mi lt hàng hoá u chu s kim soát hi quan ít nht hai ln, mt ln khi xut và mt ln khi nhp, bin th tc hi quan thành mt khâu quan trng trong chui cung ng quc t và trong nn kinh t toàn cu. Hi quan cn thích nghi vi các im nhp hàng mi và thi lng dch v gia tng. Công vic hi quan tr nên phc tp hn khi có quá nhiu các hip nh thng mi song phng và a phng. Thng th́, không có s gia tng tng xng v cán b và ngun lc bt kp vi khi lng công vic nhiu hn trong mt môi trng làm vic phc tp hn. Và thông thng, hi quan không c cung cp các ngun lc công ngh h tr và bo m cho các chui cung ng quc t, bt kp vi hàng t ôla mà các ngành công nghip u t cho công ngh ca ḿnh. i mt vi các thách thc ó, hi quan nhiu nc phi vt ln áp ng tt c các nhu cu và u tiên này. Thng th́ hi quan các nc s tp trung vào nhim v thu ngân sách cùng các u tiên c bit theo yêu cu ca các nhóm li ích có nh hng ln nht. Hi quan mt s nc khác li c gng gii quyt trc tip các thách thc gp phi và theo ó, iu chnh c cu, t chc cng nh phng thc vn hành. Tính n v trí c bit ca c quan hi quan ti biên gii quc gia, hot ng hi quan cn làm hài ḷng không ch các i tng trong nc mà c̣n c các i tác quc t. các ca khu quc t, du khách, doanh nghip và các hăng vn ti quc t ng không, ng bin và ng b mong i các dch v phi ng b, có th d oán c, d s dng và phù hp vi các tiêu chun và công c quc t. Các t chc nh WCO, WTO, y ban Kinh t Châu Âu ca LHQ (UNECE), Trung tâm Kinh doanh in t và To iu kin cho Thng Mi ca LHQ (CEFACT), và UNCTAD ă t ra các tiêu chun cho các chc trách quan trng nht ca c quan hi quan. Nhng chun quan trng nht bao gm: Công c Kyoto Sa i (Công c quc t v Hài hoà hóa và n gin hóa các Th tc Hi quan) cung cp khung pháp lư cho x lư hàng hóa thng mi quc t (Chng 3). Công c quc t v H thng Mă hóa và Mô t Hàng hóa Hài ḥa (Gi tt là H thng Hài ḥa hay HS) do WCO xây dng và duy tŕ cung cp khung pháp lư phân loi hàng hóa thng mi quc t. Hip nh v nh giá Hi quan (Agreement on Customs Valuation - ACV), do WTO xây dng cung cp khung pháp lư xác nh giá tr hi quan i vi hàng hóa thng mi quc t (Chng 8). Hip nh v Quy tc Xut x là sáng kin ca WTO xây dng mt h thng chun hóa các qui tc v xut x hàng hóa thng mi quc t (Chng 9). C quan hi quan cn có k nng phân loi, nh giá và xác nh xut x hàng hóa cng nh áp dng úng th tc x lư hàng hóa mi có th tuân th c các công c quc t, áp ng k vng ca cng ng thng mi quc t cng nh hoàn thành s mnh c giao ca ḿnh ti biên gii quc gia. Nu không có các k nng trên, c 5Phn này ch yu da vào Lane (1998) 9 quan hi quan s vi phm các công c quc t. Vic không tuân th các công c quc t có th làm tng chi phí và gây chm tr cho các nhà nhp khu, xut khu, các hăng vn ti, các ngành công nghip trong nc và ngi tiêu dùng. Thông quan hàng hóa chu s tác ng ca các yu t nh cht lng ca các trang thit b ti im thông quan cng nh các t chc tham gia vào giao dch thng mi quc t. Thng th́, ngi ta vn cho hi quan là c quan duy nht chu trách nhim cho các chm tr và sai phm ti biên gii mc dù c̣n có nhiu c quan khác tham gia. Hu qu cui cùng là cng ng thng mi quc t phn ng trc tht bi ó bng cách chuyn u t trc tip nc ngoài (Foreign Direct Investment - FDI) sang các nc khác có môi trng xut nhp khu phù hp vi các chun mc quc t. Thc thi các chun mc và công c nêu trên là mt vic n gin. iu này c th hin qua nhng tho lun và tranh căi ti WCO v các vn xác nh tr giá và quy tc xut x. Chng 8 và 9 s tho lun chi tit v nhng vn này. Mc phc tp ca H thng HS cng làm bùng lên nhiu tranh căi gia doanh nghip nhp khu và c quan hi quan v́ thu phi np ph thuc vào kt qu phân loi hàng hóa trong biu thu hi quan HS. Khi các hot ng thng mi quc t gia tng và tr thành mt tác nhân quan trng hn trong nn kinh t, hot ng hi quan cng tr nên quan trng hn. Hi quan các nc phi kim soát vic thc hin các hip nh thng mi phc tp mt cách nht quán, chuyên nghip, công bng và minh bch. Khi thc hin các chc nng ca ḿnh, hi quan s phi làm vic vi các chuyên gia c ào to bài bn, c ăi ng cao, có kinh nghim quc t và kin thc chuyên sâu trong các lnh vc hu cn, thng mi, vn chuyn và lut pháp. Trong nhng nm gn ây, các công ty a quc gia ă u t hàng t ôla hp lư hóa và m bo an toàn cho chui cung ng quc t. Các h thng hu cn hin i và phc tp này to ra nng lc cho các công ty theo dơi, t́m kim và giám sát tng chuyn hàng t khi xut xng cho n lúc chuyn vào ca hàng bán l. Tuy nhiên, ḍng lu chuyn ca hàng hóa và thông tin có th b c quan hi quan ti ca khu quc t làm ngt quăng ti im nhp khu hay xut khu. Hot ng hi quan chm, không phù hp, vi ào to hay trang thit b không tt s tng chi phí giao dch, do ó làm tng giá thành ca hàng xut khu và làm gim sc cnh tranh ca quc gia ó. Bi vy, hi quan phi t t chc hot ng ca ḿnh sao cho va tr thành mt tác nhân h tr thng mi trong mt th gii bin ng nhanh chóng, va là mt ngun cung cp ngân sách hiu qu. ây chính là mt thách thc quan trng v qun lư. H tr Chính tr cp Cao nht Phn ln các nhim v t ra cho hot ng hi quan c quy nh trong chính sách ca chính ph do các B ch qun ra trong ó có BTC. Bt k s thay i nào u cn có ng h mnh m t phía chính ph. Nhu cu ci cách không my khi n t bên trong t chc bi ci cách ̣i hi phi thc thin nhng thay i quyt lit (Holl 2002). Cán b hi quan c tuyn dng t khi c̣n tr và thng c ào to theo kiu bán quân s. ây là mt truyn thng bt ngun t thc t là nhiu cán b hi quan có trách nhim thi hành pháp lut. Vic này to ra mt môi trng không khuyn khích nhân viên hi quan thách thc nhng quy tŕnh, th tc hin hành. Nhng thay i xut có th ̣i hi gim bt nhân s cùng vi vic ng dng CNTT hay mt cách cc oan hn, ct chc các quan chc lănh o cp cao nht hay cán b hi quan b cho là tham nhng hoc làm vic không hiu qu. Các gii pháp nh kư hp ng qun lư hay kư hp ng cung cp dch v trc khi nhp cng có th c xut. 10 BTC luôn chú trng n tng thu ngân sách. iu này thng dn n vic kim soát cht ch các hot ng thng mi làm tng chi phí cho doanh nghip dù là doanh nghip làm n chính áng hay gian di. Tuy gim bt nn tham nhng và h tr thng mi luôn là mc tiêu t ra trong các chng tŕnh ci cách do BTC ch o song các mc tiêu này him khi c chuyn hóa thành các chng tŕnh c th và thng b gt sang mt bên trong quá tŕnh tng thu ngân sách. Nhng chng tŕnh ci cách có ng lc t bên trong kiu này thng tr nên nhàm chán và không áp dng c phng thc gii quyt mi cho nhng vn ă c. Ch có mt s ít các chng tŕnh ci cách là mang tính bn vng. V́ th, h tr bên ngoài cho ci cách óng vai tṛ ti quan trng. Cng ng doanh nghip và xă hi dân s luôn tin hành vn ng ci thin cht lng các dch v. Cng ng doanh nghip mun gim phí thng mi và tng tính minh bch cho các hot ng kinh doanh, sn xut trong khi xă hi dân s li mun xóa b tn gc nn tham nhng làm xói ṃn các giá tr xă hi và suy yu s vn hành ca nn kinh t. Nh các nghiên cu t́nh hung c nêu trong Chng 6 ă ch rơ, áp lc t các nhóm khu vc t nhân thng óng vai tṛ quan trng trong vic thúc y ci cách hi quan và giám sát tin t c trong quá tŕnh ci cách. Các chính tr gia và các quan chc chính ph có nhiu kh nng s áp li yêu cu ca các nhóm gây áp lc khu vc t bng mt chng tŕnh chính sách vng chc hn là các sáng kin qun lư thng b hoài nghi là có mc ích t li. Mt chng tŕnh chính sách nh vy d b bin thành mt chng tŕnh phô trng thanh th chính tr. Nhng thay i c to ra trong các chng tŕnh ó thng ch mang tính h́nh thc hoc là nhng thay i không quan trng.6 ă là ci cách bao gi cng có ngi li, k thit, bi vy cn phi có cam kt chính tr thc hin các d án ci cách. Các doanh nghip c dung dng trong c ch c, các cán b hi quan có thu nhp thêm t vic "to thun li" cho các giao dch thng mi hay t vic bin tu các t khai xut, nhp theo cách có li cho doanh nghip có th s phn i các chng tŕnh ci cách. Lư do là bi ci cách khin cho nhng vic h ang làm tr nên ri ro hn hoc không th thc hin c. Nhng ngi b "thit" khi tin hành ci cách thành công là nhng ngi có quan h tt, hoc chính h là mt phn ca b máy lănh o ngành hoc h có quan h cht ch vi lănh o ngành mc ḱm hăm tin tŕnh ci cách hay tác ng n quá tŕnh thit k và thc hin chng tŕnh ci cách. Nu không c ngn chn, nh hng ca nhng ngi này s khin cho chng tŕnh ci cách tr nên mang tính cc b, ri rc và không hiu qu. Xu hng bo lu cái c (traditionalism) và thái bàng quan là nhng tác nhân khác chng li thay i. V́ th, ch chng tŕnh ci cách có c s ng h chính tr cp cao nht ca chính ph mi mang li nhng kt qu mong i. Nghiên cu Chn oán Phù hp Không có mt mô h́nh ci cách hi quan nào phù hp cho tt c các nc. Hi quan mi nc li có mc tiêu hot ng riêng cng nh chín mui trc ci cách riêng. Ci cách phi c thit k phù hp vi hoàn cnh ca tng nc. V́ th, mt iu quan trng là bt k d án hin i hóa hi quan nào cng cn c bt u bng mt nghiên cu chn oán k lng và toàn din v hin trng có th tính n ht nhng c thù ca hi quan mi nc. S thiu vng mt nghiên cu chn oán tt c xác nh là mt thiu sót chính trong các d án qun lư thu và hi quan do NHTG iu 6Quc Vng Hassan II ă quá c (1961-99) ca Ma-rc ă ng h cho ci cách hi quan và thng mi trc s vn ng ca các hip hi ngh nghip - nhng i tng s thu c nhiu li ích nht t ci cách. 11 hành (Barbone, De Wulf, Das-Gupta, và Hanson 2001). iu này ă c khng nh trong nhiu nghiên cu gn ây nh c mô t trong Chng 7. Tuy nhiên, tin hành nghiên cu chn oán trong lnh vc hi quan không phi là mt môn khoa hc chính xác. Thay vào ó, cn phi vn dng mt phng pháp linh hot, mi nghiên cu c thit k riêng cho phù hp vi mc tiêu t ra cho nghiên cu ó. Có mt s phng pháp, công c và phng tin có th c s dng. Tng cng huy ng thu ngân sách Ci cách hi quan thng tp trung vào tng cng huy ng thu ngân sách. Nghiên cu chn oán, theo ó, ch yu tp trung vào o lng tht thoát thu. ây là phng pháp tip cn c c NHTG và IMF s dng7. Các ch s chính c dùng xác nh t́nh trng tht thoát thu ngân sách bao gm: (a) thu nhp khu thu c so vi khon thu tim nng xác nh "khong cách"; (b) t phn giá tr hàng nhp khu c min thu;8 và (iii) gian ln tr giá tính thu, trng lng hay xut x ghi trong h s. Các ch s ít mang tính nh lng hn là vic phân loi không chính xác hàng nhp khu áp mc thu thp hn, quy nh không rơ ràng trong Lut Hi quan và các vn bn pháp lut to c hi cho nhân viên hi quan và doanh nghip cu kt vi nhau gian ln thu. Tuy không có mt chun chung cho phng pháp tin hành các nghiên cu chn oán, các phng pháp này cng cha c công khai song có th khng nh là phng pháp nghiên cu chn oán tp trung vào phân tích thc t các quy tŕnh hi quan xác nh nhng ci tin có th thc hin c. Thành viên chính tham gia vào nghiên cu chn oán là các cán b B Tài chính trong ó có cán b hi quan. Các doanh nghip t nhân cng c tham vn song các ư kin óng góp ca h thng không c a vào các báo cáo chính thc và các chng tŕnh ci cách v́ chúng không giúp ti a hóa ngun thu ngân sách. S dng B Công c H tr Thng mi ca NHTG Nm 2001, NHTG ă phát hành mt b công c kho sát các dch v thng mi và vn ti (Raven 2001).9 B công c phn ánh kinh nghim thc t thu c t hàng lot các chuyn công tác ca NHTG, iu tra c tin hành mt s nc ang phát trin và t các n phm trc ây. B công c hng dn v cách thc tin hành kho sát, phân tích cng nh gii thích các phát hin và xác nh bin pháp khc phc. Công tác kho sát ch yu bao gm t ra hàng lot các câu hi cu trúc (structured questions) cho tt c các bên tham gia vào giao dch thng mi trong ó có cán b hi quan. Sau ó tin hành xem xét các câu tr li mt cách h thng theo tng ch nh liêm chính, qun lư cng, khung pháp ch, t ng hóa, chc nng ca i lư và thái ca các i lư khai thuê hi quan và các ch khác tng t. Có th da vào nhng câu tr li thu c xây dng mt k hoch hành ng khc phc cho tt c các thành viên tham gia vào giao dch thng mi trong ó có các quan chc hi quan cng nh to lp các iu kin cho vic thc thi k hoch này thành công. Rơ ràng, mc tiêu ca B công c này là rà soát li tt c các hot ng có th cn tr các quá tŕnh thng mi; và phm vi ca chúng ln hn các hot ng ca hi quan. Mt nghiên cu chn oán y các hot ng khác nhau ca c quan hi quan s cn s dng n các phng tin chn oán khác. "Khung Chn oán cho C quan Thu thu", mt cun sách c vit cho các c quan qun lư thu ngân sách trong nc nh́n chung x lư rt tt các vn v môi trng 7Xem Keen (2003) có c b su tp các bài vit tuyt vi tp trung vào huy ng ngun thu trong cui Keen 8§-îc tƯnh lµ chiƠm 18% cña tæng gi¸ tr̃ nhËp khÈu ë c¸c quèc gia Ch©u Phi ®-îc nªu trong vƯ dô. Ibid, Lawrence Hinkle, Alberto Herrou-Aragon, Keiko Kubota, (2003), trang 28. 9Gn ây hn, Pḥng Thng mi Quc t ă gii thích rơ v Hng dn Hi quan phù hp vi B Công c ca NHTG (xem www.iccwbo.org) 12 qun lư trong các c quan huy ng thu ngân sách (Gill 2000).10 Khung chn oán này ă a ra các hng dn tin hành nghiên cu chn oán ca NHTG cho D án Hin i hóa Hi quan Liên bang Nga nm 2002. Vn dng Hng dn Hi quan Quc t ca Pḥng Thng mi Quc t Ni dung trng tâm ca Hng dn Hi quan Quc t rơ ràng là vn hi quan (Pḥng Thng mi Quc t 2002). Hng dn tŕnh bày di dng tóm tt các quy tŕnh, th tc chính trong mt c quan hi quan hin i theo thông l tt nht, qua ó giúp nhà phân tích tin hành so sánh mt cách có h thng gia hin trng vi các hot ng trong tng lai theo thông l tt nht ca mt c quan hi quan nht nh. Các chú thích a ra trong cun Hng dn rt có ích trong vic cung cp c s cho vic ánh giá h thng hin có. Các hng dn này là xut phát im tt cho bt k mt nghiên cu chn oán nào. Bao gm các thành t c bn n phm "Hin i hoá Hi quan và Xa l Thng mi Quc t" (Customs Modernization and International Trade Superhighway) ca Lane (2002) cung cp mt khung phân tích khác cho nghiên cu chn oán. Phng pháp xut cng bao gm mt b câu hi cu trúc c lp xoay quanh mt khung lôgíc gm các yu t c bn. Các yu t này bao gm môi trng hot ng hi quan, trong ó có chuyên môn nghip v và vn liêm chính; phng tin giúp tin hành các hot ng hi quan nh quy tŕnh qun lư, t ng hóa và kh nng phân tích d liu; các qui tŕnh cao cp nh thc thi pháp lut, tuân th và quan h i tác vi doanh nghip, kim toán, qun lư tài khon và qun lư ri ro. Lane xut ra mt h thng giúp phân tích các câu tr li cho nhng vn nêu trên và hng dn cách thc xây dng mt chng tŕnh thc thi m bo tuân th tuyt i và thông quan nhanh chóng cho hàng hóa, ng thi gim thiu chi phí cho hot ng hi quan. Phng pháp này tp trung vào thu ngân sách, h tr thng mi và hiu qu ca dch v hi quan. Hi quan s t ánh giá và xây dng các câu hi. Cng có th thuê các chuyên gia t vn bên ngoài xây dng các câu hi song chuyên gia này cn hp tác cht ch vi cán b hi quan. Tp hp các Yu t chính: B Công c Xây dng Nng lc ca WCO. áp ng yêu cu ca các thành viên v mt phng pháp úng n giúp to ra c nhng ci thin bn vng trong hi quan các nc, nht là hi quan các nc ang phát trin, WCO ang tin hành xây dng Khung Chn oán Xây dng Nng lc Hi quan. Mc ích ca cun sách là tng hp tt c các yu t và nn tng chính c cho là cn thit thit lp mt c quan hi quan hiu qu. B Công c s c da trên các công c quc t (Công c Kyoto, Tuyên b A-ru-sha, ACV và HS) cng nh các công c và phng pháp theo thông l tt nht ca hi quan. B Công c cng s kêu gi các thành viên tuân th y các công c này, coi chúng nh s tay hng dn thc hin hin i hóa. Khung Chn oán bao gm hng dn ánh giá sn sàng cho mi hp phn chính ca mt chng tŕnh xây dng nng lc toàn din và hng dn thc t v cách thc tin hành các ánh giá chn oán. Khuyn khích s dng các t vn bên ngoài tin hành ánh giá vi s tham gia tích cc ca các bên liên quan trong ó có các nhân viên hi quan s ti. Mt k hoch hành ng u tiên cn c xây dng nh là kt qu ca t ánh giá. 10Công c chn oán này cng to cm hng cho n phm sp phát hành ca WCO - Công c Xây dng Nng lc 13 Hng dn chi tit v hi quan. U ban Châu Âu ă xây dng mt b gm 13 hng dn chi tit v ánh giá hin trng ca hi quan cho các nc gia nhp y ban Châu Âu. Tuy c xây dng cho các nc s là thành viên y ban Châu Âu trong tng lai song các tài liu này có th c dùng tin hành phân tích khong cách cho hi quan ti các nc khác. Mong mun Gim thiu Chi phí Thng mi Các sáng kin ci cách và hin i hóa hi quan cùng vi vic nâng cp các cng và th ch liên quan n thng mi s to ra nhng li ích quan trng trong vic làm gim chi phí thng mi và tng kh nng cnh tranh ca mt quc gia nht là khi các sáng kín này tp trung vào ci cách chính sách, h tr k thut và hin i hóa c s h tng. V vn này, Báo cáo Trin vng Kinh t Th gii nm 2004 (Global Economic Prospect Report - GEP) c tính rng nu các nc có nng lc h tr thng mi hin di mc trung b́nh ca th gii có th nâng cao mc này lên bng mt na mc b́nh th́ trao i thng mi gia 75 nc s tng 377 t ôla M mi nm. Mt nghiên cu gn ây c tính là vic ch gim 5% phí giao dch thng mi quc t n nm 2006 cng có th tng 154 t ôla M hay 0.9 % GDP hàng nm ca khu vc APEC (y ban Kinh t APEC 2002). Mt báo cáo tng t cng kt lun rng ci cách hi quan ti Xinh-ga- po, Thái-lan và Phi-lip-pin c tính s khin cho thu nhp thc t mt nm tng 3.9 t ôla M. Có mt s li ích khác liên quan n tác ng kinh t ca các sáng kin ci cách và hin i hóa hi quan bên cnh nhng con s c tính nêu trên. Ví d, Chng tŕnh H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Âu (Trade and Transport Facilitation in Southeast Europe program - TFSE) ă giúp tit kim c tng chi phí áng k cho xe ti ch ti các im kim soát biên gii hay ti các nhà ga ni a thí im di quyn giám sát ca ca TFSE k t khi d án bt u trin khai vào nm 2000 (NHTG 2004). Ti các nhà ga ni a thí im, thi gian thông quan ă gim áng k tt c sáu nc thành viên tham gia TFSE. Ti Bun-ga-ri và Bôtx-nhi-a, thi gian thông quan gim 60% nh có ci cách th tc, b phn chuyên trách phân lung trc t khai và x lư trc các h s c gi bng fax trc khi hàng n. Chi phí tit kim c cho các công ty vn ti v́ th có th c tính da trên mc gim chi phí nhân công do gim thi gian ch i và mc tng hiu qu s dng xe ti. GEP cng c tính rng chi phí b ra cho mi ngày phi kéo dài thêm hoàn thành th tc hi quan làm tng khong gn 1% tng chi phí chung ca lô hàng. Chi phí quá cnh ti các nc ang phát trin thng cao gp t hai n bn ln so vi các nc phát trin. Bi vy, bt k chng tŕnh nào giúp cho các hot ng quá cnh hiu qu hn và gim thi gian thông quan chc chn s tng cng kh nng cnh tranh ca mt quc gia. Tuy nhiên, các hot ng tng cng an ninh sau s kin 11 tháng 9 và mi lo ngi ch ngha khng b trên toàn th gii ă làm tng mnh chi phí giao dch thng mi. c tính ca GEP v các tác ng thng mi do s kin 11 tháng 9 gây ra cho thy phúc li xă hi ca th gii gim 75 t ôla M mi nm cho mi 1% chi phí thng mi gia tng do tác ng ca các chng tŕnh tht cht an ninh biên gii. Mt s các vn ni b khác ca mt nc cng có chiu hng làm gim li ích mà hin i hóa hi quan có th mang li. Các vn này bao gm phn kháng thc hin phân lung, thái thiu hp tác gia các c quan biên gii, mc thay i nhân s quá cao trong ngành hi quan và tin b nghèo nàn t c trong gii quyt nn tham nhng. C hi thành công ca các sáng kin hin i hóa hi quan s c nâng cao nu các phn ng tiêu cc có kh nng phát sinh c tính n nh mt yu t quyt nh thit k ca chng tŕnh ci cách. 14 Xây dng Chin lc Hin i hóa Hi quan S dng cách tip cn có h thng khi thit k Chin lc Hin i hóa Hi quan s tng cng c hi thành công khi thc thi Chin lc. Chú trng úng mc n ni dung ca Chin lc s em li li ích áng k cho quá tŕnh ci cách hi quan. Các ni dung này có th bao gm : ci cách cc b hay ci cách toàn din, phân chia giai on hp lư, s dng ch s ánh giá kt qu hot ng, h tr ca các bên liên quan, các ngun lc tài chính sn có thc thi cng nh ci thin hot ng ca các c quan biên gii khác. Chng tŕnh hin i hóa: Toàn din hay Cc b? Hu ht các nghiên cu chn oán s ch ra khong cách gia trng thái hin ti và trng thái mun t c trong tng lai. Bc tip theo là gii quyt các vn c xác nh. Có nhiu phng án gii quyt khác nhau. Vic nên thit k và thc thi mt quá tŕnh toàn din hay ch nên tin hành nhng bin pháp cc b cho mt lnh vc nht nh ph thuc vào vic xác nh âu là khu vc có th tin hành ci cách thành công cng nh mc sn sàng ca c quan hi quan ci cách? Không d ǵ a ra li gii áp úng vi mi hoàn cnh song s là hu ích nu có c mt s ch dn. Trên thc t, nhiu chng tŕnh ci cách hi quan ă áp dng phng pháp mang tính thc t và tp trung vào tng lnh vc c th. Dng nh, mc tiêu tng th ca các ci cách này là gii quyt nhng vn cp bách trc mt mà không thay i hot ng nói chung ca hi quan. Các chng tŕnh ci cách này ă tiêu tn nhiu ngun lc quan trng c trong nc và nc ngoài và ch yu nhm tng thu ngân sách. Các ví d có th k n ây là các d án trin khai h thng CNTT tiên tin, trin khai h thng nh giá phù hp vi ACV, thay i phng pháp qun lư cho các loi h́nh nhp khu c bit h tr xut khu và t chc li c cu qun lư. Mt s chng tŕnh ci cách cc b ă t c thành công. Tuy nhiên, phn ln các nhà quan sát u thng nht rng các chng tŕnh này không giúp ci thin mt cách bn vng hot ng hiu qu ca các c quan hi quan. Khi ci cách không c a vào trong toàn b các quy tŕnh hi quan, s rt khó to ra khác bit áng k khu vc nh ci cách ban u. Ví d, mt chng tŕnh ci cách toàn din là cn thit thc thi bt k Hip nh nào ca WTO v hi quan trong ó có ACV. Tng t nh vy, các chng tŕnh t ng hóa không c t trong bi cnh ci cách toàn din s li mt h thng quá phc tp và vn hành không úng chc nng. S khác ă tht bi trong vic huy ng ng h cn thit ca các quan chc hi quan cao cp, các chính tr gia hay khu vc t ­ yu t thit yu tin hành hin i hóa mt cách bn vng. Tóm li, các chng tŕnh ci cách n c thiu lp k hoch toàn din có chiu hng tr thành chng tŕnh ri rc, tn kém và không hiu qu ngay c khi các chng tŕnh này có th to ngun thu bù cho chi phí b ra trong ngn hn. Kinh nghim t các chng tŕnh ci cách hi quan do Ngân hàng h tr hoàn toàn chng minh cho tính xác thc ca quan sát này (xem Chng 7). Mt phng pháp tip cn khác c s dng trong ci cách hi quan là xây dng mt chng tŕnh ci cách toàn din vi các bc i chi tit, cht ch, có tŕnh t và vi mt k hoch tài chính c thit k tt. Nhng chng tŕnh ci cách kiu này s có nhiu c hi tn dng c các yu t bi cnh nhc n trên. Cng ng Tài tr quc t khi c kêu gi h tr các chng tŕnh ci cách thng thiên v ng h cách tip cn toàn din nh vy và sn sàng h tr trong quá tŕnh trin khai tng giai on thuc các hp phn ci cách khác nhau. Các chng tŕnh ci cách và hin i hóa nh vy thng h tr ào to cho cán b v quy tŕnh, th tc mi, cho phép có thi 15 gian chun b môi trng pháp lư và iu tit, n gin hóa các th tc hi quan trc khi a vào áp dng mt chng tŕnh CNTT và kêu gi h tr ca các t vn và nhà cung cp dch v bên ngoài khi cn thit. Có th tin hành các hot ng song song và tip ni nhau, qua ó tng cng kh nng t c mt h thng h tr cho c hai mc ích: t c mc tiêu ra và m bo tính bn vng v dài hn. Có v nh các nghiên cu t́nh hung c nêu trong Chng 6 và 7 h tr cách tip cn toàn din này. Các d án gn ây ca NHTG chng t rng mt cách tip cn toàn din vi ci cách có th em li nhng kt qu áng k. Nhng d án nh vy phn ln luôn hng ti kt qu cui cùng, vn dng mt phng pháp rt thc t và gii quyt các vng mc, các vn phát sinh vào bt k khi nào và ti bt k ni nào gp phi. Ví d, vi mt d án ng b bao gm c hng mc công tŕnh là on giao ct qua biên gii, iu quan trng là phi gii quyt tt c các vn khác nhau nh hng n nhng on giao ct qua biên gii ó. iu này ̣i hi phi có s tham gia ca các ban ngành khác ngoài ngành hi quan. Cách tip cn này có th huy ng mt cách nhanh chóng s h tr t ngoài ngành hi quan và lôi kéo s tham gia ca các b khác có kh nng ng h ­ hay cn tr ­ quá tŕnh hin i hóa hi quan. Phân giai on và lên lch tŕnh hp lư cho ci cách Da trên nghiên cu chn oán, các nhà ci cách cn phi xác nh c các hp phn ca d án và lên lch tŕnh cho vic thc thi các hp phn này theo tng giai on. Quá tŕnh thc thi chi tit s c a vào mt khung lôgíc (logical framework) qun lư bi mt phn mm tin hc phù hp gm các bc sau: xác nh mc tiêu; nêu chi tit các vic cn làm t c mi mc tiêu ă xác nh, m bo lên lch tŕnh trin khai hp lư, xác nh c tin ; xây dng các tiêu chí hot ng (performance indicator); xác nh ngun nhân lc và tài lc cn có; xác nh cá nhân chu trách nhim cho vic thc thi mi hot ng; và lp mt c ch giám sát rơ ràng v con ngi, phng tin, thit b và các tiêu chí hot ng. Vic phân giai on và xác nh lch tŕnh thc hin cho các bin pháp ci cách óng vai tṛ ti quan trng. Nu không mun xy ra t́nh trng chm tr, cn phi sp xp, b trí k lng các bin pháp này. Ví d, khi nghiên cu chn oán ch ra rng các quy tŕnh, th tc hi quan c̣n phc tp, cn giy phép và ch kư nhiu cp, nhiu ca, tn kém và gây chm tr cho thông quan hàng hóa th́ lúc ó cn phi kêu gi thc thi mt cuc ci cách toàn din; cn thit k các quy tŕnh, th tc mi. áp dng c các quy tŕnh, th tc mi thit k cn thay i cách thc t chc thông quan hàng nhp, xác nh li phm vi trách nhim, sp xp, b trí li cán b và ào to cho nhân viên mi. Vic này cng ̣i hi thit k li các vn pḥng làm vic cho phù hp vi lp t nhng thit b CNTT mi cng nh gim bt tip xúc trc din gia doanh nghip hay i din ca doanh nghip vi nhân viên hi quan. Và ch sau khi thng nht c các quy tŕnh, th tc mi th́ mi có th a vào áp dng CNTT hin i h tr cho vic x lư các giao dch thng mi. Vic không tuân th tŕnh t thc hin này ă là nguyên nhân tht bi chính yu ca các chng tŕnh ci cách hi quan da trên CNTT. Các quy tŕnh th công vn tn ti song hành cùng vi các quy tŕnh t ng khin cho CNTT không th góp phn làm n gin hóa các th tc hi quan nh có th. Tuy nhiên, vic a vào áp dng h thng CNTT mt nhiu thi gian do phi la chn phn cng và phn mm, phi tin hành mua sm cng nh lp t thit b. Ngoài ra, cng cn ào to cho cán b hi quan cách thc s dng công ngh mi và khai thác d liu phc v công tác hoch nh chính sách và thc 16 thi pháp lut. Phi phân chia giai on k lng cho tt c các công vic nêu trên. (Chng 13) Mt ví d khác cho thy tm quan trng ca vic phân chia giai on là ví d v xác nh các bc x lư cn thit thc hin thành công quy tŕnh ánh giá ri ro. Khi nghiên cu chn oán kt lun rng thi gian thông quan b kéo dài mt phn do phi tin hành kim tra thc t tt c các công-ten-n, gii pháp s là áp dng quy tŕnh kim tra da trên qun lư ri ro. Tuy nhiên, kim tra 100% hàng nhp có th xut phát t quan im cho rng tt c các nhà nhp khu u có nguy c gian ln ngang nhau, bi vy bo m c ngun thu ngân sách tt c hàng hóa u phi chu mt quy tŕnh kim tra thc t ging nhau. Quy nh này ôi lúc c̣n c a vào Lut Hi quan. Song kim tra thc t hàng hóa làm tng ti a tip xúc trc tip gia nhà nhp khu và cán b hi quan, mt vic cn tránh trong mt c quan hi quan hin i. Thay h́nh thc kim tra thc t 100% hàng hóa bng h́nh thc kim tra da trên qun lư ri ro là mt trong nhng quy nh quan trng ca Công c Kyoto Sa i. ây cng chính là ni dung cn c a vào tt c các chng tŕnh hin i hóa hi quan. làm c nh vy, cn phi hoàn thin k nng qun lư ri ro và iu chnh các qui tŕnh tác nghip (Chng 5). Tin hành phân giai on cho chng tŕnh ci cách cn phi phù hp vi mc sn sàng ca lănh o và cán b tha hành. Có quan im cho rng cn phi có thi gian cho công tác ào to chun b nn móng cho quá tŕnh thc thi các bin pháp xut. Quan im này gây khá nhiu tranh căi. Nó ng h cho cách tip cn chm, dn dn lôi kéo s tham gia ca cán b hi quan vào quá tŕnh ci cách. Tuy nhiên, phng thc trin khai chm có th làm suy yu ng lc cho ci cách, to thi c cho nhng th lc mun gi nguyên trng huy ng thêm lc lng. Có l mt phng thc dung ḥa s là gii pháp ti u; không quá chm n mc làm mt i ng lc cho ci cách cng không quá nhanh n a ra các bin pháp ci cách không kh thi hay không bn vng. Mc sn sàng ca ngành hi quan tin hành ci cách nh c phn ánh trong nghiên cu chn oán cùng cam kt chính tr là các yu t chính quyt nh tc tin hành ci cách mong mun mt nc nht nh. Chng tŕnh ci cách cn phi tính n âu là nhng bin pháp nm ngoài tm kim soát ca ngành hi quan hay BTC. Thng th́ ó là các chính sách tin lng. ôi lúc, nghiên cu chn oán ch ra rng mc lng thp là nguyên nhân ch yu khin cho các cán b hi quan không làm vic tn ty, hiu qu làm vic thp. Nhiu kh nng là ci cách hi quan không th thay i c chính sách tin lng nói chung dành cho cán b công chc. Lúc ó, ch c̣n li mt s ít các la chn: hoc không làm ǵ vi c cu lng hoc hy vng rng có th áp dng các bin pháp ngoài lng to ng lc làm vic cho nhân viên. Mt gii pháp có th là iu chnh mc thng, mt gii pháp mà các quan chc hi quan có quyn kim soát áng k. Mt gii pháp quyt lit hn là áp dng biu lng mi cho ngành hi quan cao hn biu lng chung cho cán b công chc. Tuy nhiên, thc t cho thy chng nào cha gii quyt c vn lng thp th́ chng ó cha th gii quyt tha áng các vn nh hiu qu ca các dch v hi quan hay vn liêm chính. Phng thc hi quan Ma-rc dùng phân giai on chng tŕnh ci cách ca ḿnh là khá thú v. Vi s h tr ca t vn nc ngoài và IMF, chng tŕnh ci cách h thng hi quan toàn din và chi tit c xây dng t cui nhng nm 90. Sau ó, chng tŕnh c vn dng mt cách linh hot, ch yu to ra nh hng ci cách chung cho toàn h thng. Nó óng vai tṛ hng dn các bin pháp ci cách chính sách có th thc thi. Trong khi ó, chng tŕnh ci cách c th hàng nm, thm chí là hàng tháng bao gm các hot ng kh thi c xây dng da trên kt qu ánh giá liên tc 17 mc sn sàng ca nhân viên cng nh tin t c. Phng pháp này c h tr bi n lc tuyên truyn, gii thích cho toàn th cán b v chng tŕnh ci cách, thuyt phc cán b thc thi các bin pháp ci cách cng nh ghi nhn công lao tha áng nu thc hin ci cách thành công. Ch s hot ng rơ ràng Ch s hot ng nêu rơ mc tiêu ca chng tŕnh ci cách cng nh giúp em li mt c ch giám sát. Bi vy, các ch s này phi c thit k ht sc thn trng và k lng. Các ch s buc các nhà thit k chng tŕnh ci cách phi làm rơ và lng hóa các mc tiêu h mun t c. Ch s kt qu (effectiveness) o lng mc thc hin c các mc tiêu ă ra, ch s hiu qu (efficient) s theo dơi chi phí phi b ra có c các kt qu. Nghiên cu chn oán phi cung cp c d liu gc (baseline data) cho c hai b ch s trên. So sánh quan sát thc t vi d liu gc cho phép ánh giá tin t c và giúp các lănh o ánh giá c xem liu chng tŕnh ang i úng hng hay cn c iu chnh. Các bên liên quan, các nhà hoch nh chính sách ca chính ph và nhng khách hàng thuc khu vc t nhân s dng dch v hi quan cn có kh nng tip cn c các thay i ch s ngay t khi khi xng chng tŕnh ci cách cng nh sau ó. Ví d Ma-rc, d liu thi gian gii phóng hàng hóa c a lên mng, cp nht hàng tháng và công khai mi im làm th tc hi quan. Minh bch hóa các ch s em li li ích cho chng tŕnh ci cách và góp phn to ra s ng h liên tc cho ci cách. Rơ ràng là các ch s cn phi bt kp vi mt môi trng ôi khi bin i rt nhanh chóng m bo tính phù hp vi hin trng. Ch s là công c tt nht ánh giá tin theo thi gian. Có th to dng các ch s cho riêng mt nc hay cho mt tp hp các nc tin hành so sánh chéo nhm khích l nhng nc b tt hu.11 Trong mt s trng hp, các mc tiêu hot ng c a vào các iu khon trong hip nh tín dng ca d án. xây dng các ch s này, chng tŕnh ci cách phi c gng xây dng nng lc thng kê thu thp các d liu cn thit và nhanh chóng gi các d liu thu c v tr s tin hành phân tích. Các phn sau mô t ch s kt qu và ch s hiu qu, hai ch s ă chng t tính hu ích trong thit k các chng tŕnh ci cách hi quan. Các Ch s Kt qu To ngun thu ngân sách. Nhiu chng tŕnh ci cách c thit k ci thin chc nng thu ngân sách ca c quan hi quan. Ngay c khi ci thin chc nng thu ngân sách không phi là mc tiêu chính ca chng tŕnh ci cách th́ BTC cng s giám sát cht ch tác ng ca ci cách lên tng thu ngân sách. Các ví d nhng ch s nh vy bao gm: T l gia thu nhp khu thu c vi tng giá tr nhp khu hay giá tr hàng nhp khu không hng u ăi thu tùy tng trng hp. S liu thng kê cn c iu chnh theo thay i trong mc thu sut trong giai on quan sát. Nu có th, cn so sánh gia s thu thc thu vi s thu úng ra phi thu c theo thu sut quy nh nhm o lng "khong cách" gia s thu thc t và s thu tim nng. T phn ca tng giá tr hàng nhp khu c min thu hi quan và các thu khác, hay giám sát các loi h́nh xut, nhp c bit c nghiên cu chn oán xác nh là có nguy c gian ln thu và qun lư lng lo. Vi phm thu b phát hin và s thu np cho Kho bc do iu chnh khon thu phi np. 11Chng tŕnh TTFSE do NHTG tài tr ă h tr các ságn kin to thun li cho thng mi ca các nc Ban- cng. Các ch s c xây dng riêng cho tng quc gia. 18 Lng thu nhp khu ang tranh căi hay quá hn. H tr thng mi. Ví d v các ch s h tr thng mi nh sau: Ch s thi gian gii phóng hàng o thi gian x lư h s và gii phóng hàng cho doanh nghip nhp khu (xem ph lc 1.C). 12o lng chính xác thi gian x lư hàng hoá cho phép doanh nghip nhp khu có cn c buc c quan gây ra chm tr cho vic gii phóng hàng hóa phi chu trách nhim - hi quan, cng v hay các c quan chính ph chu trách nhim thc thi các tiêu chun nông nghip, thng mi hay an toàn. TTTFSE s dng ch s thi gian gii phóng hàng kt hp vi chi phí phát sinh do xe ti ch biên gii c tính chi phí tit kim c t vic gim thi gian thông quan. Ví d, mt d án Bacau, Ru-ma-ni ă gim thi gian thông quan xung 50% và c tính khon phí tit kim c hàng nm là 106 ngàn ôla M.13 TTFSE cng a ra nhng mc tiêu rơ ràng v ch s thi gian gii phóng hàng hoá cho mi im giao ct ca khu thí im. Theo các nghiên cu ca UNCTAD v Zaire nhng nm 90, chi phí hàng tn ti kho băi do hàng cha c gii phóng uc tính bng 24% tng chi phí quá cnh, cng vi 6% phí ngân hàng, 3% phí kim soát chính ph và 1% các phí bôi trn không chính thc. Tuy không phi tt c các chi phí trên u do dch v hi quan không hiu qu gây ra song nhng s liu này giúp ta h́nh dung c các chi phí do thông quan hàng hoá chm tr gây ra. Xem OECD 2003. T l kim tra thc t hàng hoá cao làm chm quá tŕnh thông quan hàng hoá, khin cho th tc hi quan tr nên rm rà, tn kém và to c hi cho tham nhng. Các phng pháp óng hàng vào công-ten-n hin i hiu qu trong vic tit kim không gian n mc khi m và rút rut công-ten-n kim tra, nhân viên hi quan hay nhân viên cng, nhân viên vn chuyn thng không th xp li hàng hoá vào trong công-ten-n nh c. iu này buc ch hàng phi t́m phng tin khác tip tc vn chuyn phn hàng hoá dôi ra hn là hàng hóa b h hng hay mt mát. Ma-rc, t l kim tra thc t hàng hoá gim t 100% vào nm 1996 xung c̣n 10% vào nm 2003; mc tiêu là tip tc gim xung c̣n 5%. Không th tách ri vic ct gim t l kim tra thc t hàng hóa vi vic thc hin các ch s khác. Tt c cn phi c xem xét trong bi cnh qun lư ri ro. (Xem bàn lun thêm v vn này ti Ph lc 1.D). Mt cách thc hin c iu ó là kt hp t l phát hin ra du hiu bt thng vi t l kim tra. Nu thc hin tt, t l phát hin ra du hiu bt thng phi tng khi tng t l kim tra thc t. iu này có ngha là m bo c hai mc tiêu: tng cng h tr thng mi và nâng cao hiu qu kim soát. Thi gian dành cho vic to dng d liu thng kê xut nhp áng tin cy là rt cn thit phc v cho công tác phân tích các din bin thng mi cng nh mc ích tip th ca khu vc t nhân. 12 WCO (2002) cung cp phng pháp xác nh nhng im ùn tc (nút c chai ­ bottleneck) trong th tc thông quan vi con s c th o lng tác ng ca vic áp dng quy tŕnh, th tc mi. NHTG ang h tr mt chng tŕnh thit k phn mm qun lư thi gian gii phóng hàng hóa. H thng T ng hóa cho D liu Hi quan (Automated Systems for Customs Data - ASYCUDA) và phn mm do các nc khác thit k cung cp d liu v thi gian gii phóng. Ti Ma-rc, d liu nh vy c cung cp cho mi im tip nhn h s hi quan, cho các loi h́nh b́nh thng và c bit; d liu c ng ti hàng tháng trên mng. Ti Bô-li-via, con s thng kê v thi gian gii phóng hàng hóa có c t phn mm ASYCUDA c xây dng cho lung "Xanh", "Vàng" và "" và cung cp cho bn cung on khác nhau trong quá tŕnh thông quan. Các kt qu này ă cho thy nhu cu phi tip tc n gin hóa quy tŕnh và cng nêu bt thái thiu tuân th ca cán b trogn thc thi quy tŕnh mi (Jaime Mendoza vµ Jose Eduardo Gutierrez, 2003), Chng tŕnh TTFSE i chiu d liu v thi gian gii phóng hàng hóa ti các im thí im mt vài nc và ă m bo tính tng thích ca bin pháp. 13 Xem www.seerecon.org.ttfse 19 S lng t khai nhp khu c qun lư theo các quy tŕnh n gin hoá (fast- track) i vi các doanh nghip nhp khu "u tiên" (authorized) có quá tŕnh tuân th tt có th phn ánh phng thc kim tra thc t có chn lc. Quan nim ca cng ng v hot ng hi quan (h tr thng mi và liêm chính) phn ánh trong các kho sát v mc tha măn ca khách hàng vi dch v hi quan có th cho bit quy tŕnh x lư hàng hoá ang tr nên ti t hn hay ang c ci thin.14 An ninh và S tuân th. Tiêu chí này có th bao gm s lng và khi lng các v bt gi ma tuư; s ngi b bt gi khi nhp cnh và xut cnh (k c ngi nhp c trái phép); và t l kim tra so vi t l phát hin sai phm. Ch s Hiu qu Ch s tiêu chí hiu qu dùng o lng chi phí cung cp dch v. Tuy khó c lng hoá và din gii hn song ây là nhng ch s áng c to dng v́ chúng tp trung vào vic s dng hiu qu các ngun lc ngân sách. Thot nh́n, các bin pháp hiu qu có th cho thy vic ci thin hn na các ch s hiu qu là quá tn kém và không th theo ui c. Các tiêu chí này phi thuc v chi phí ni b ca ngành hi quan cng nh chi phí ca doanh nghip trong vic tuân th th tc hi quan. Vic s dng các tiêu chí này o lng chi phí ca doanh nghip t nhân trong vic tuân th các th tc thng mi trong ó có th tc hi quan mi trong giai on ban u. n gin hoá Thng mi Quc t (Simplifying International Trade ­ SITPRO), mt t chc ca Anh ang tin hành th nghim trên quy mô rng bin pháp ch s hiu qu.15 Mc dù có mt khi u y ha hn song vn c̣n quá sm ánh giá c tính thc tin ca chng tŕnh. Các kt qu th nghim cng cha c a ra công khai. Chng tŕnh TTFSE ă i mt bc xa hn trong vic xác nh các ch s hiu qu so vi hi quan ca bt k nc nào hay bt k chng tŕnh h tr thng mi nào. Các ch s này bao gm s thu hi quan thu c; tng chi phí thu thu trên s thu thc thu; mc lng trên tng s thu thu c ; khi lng hàng hóa thng mi c x lư trên s nhân viên hi quan; s lng t khai hi quan trên s nhân viên hi quan; và chi phí i vi mi t khai. Tip ó, iu chnh các ch s trên có tính n các yu t bên ngoài (extraneous factors) tác ng n giá tr tuyt i ca chúng. Kt qu thu c s là nhng thc o chun xác giúp nh hng vic s dng hiu qu các ngun lc. Vic so sánh chéo gia các nc s giúp t́m ra lnh vc có th c ci thin song cn phi so sánh mt cách thn trng bi có nhiu bin s nh hng n giá tr tuyt i ca các ch s này nm ngoài phm vi kim soát ca hi quan. Ví d, mc phí cho mi t khai hi quan16 An-ba-ni nm 2002 là 24 ôla M so vi 8 ôla M Bun-ga- ri. Rơ ràng cn phi phân tích sâu hn trc khi kt lun rng hi quan An-ba-ni hot ng hiu qu ch bng 1/3 so vi hi quan Bun-ga-ri. Quan trng hn, mc phí này óng vai tṛ nh mt ch s v tin b t c. Mc phí ghi nhn trong nm 2001 mc cao hn nhiu so vi mc phí nm 2002 : 33 ôla M An-ba-ni và 11 ôla M Bun-ga-ri. Tng t, phí thu thu nm 2002 Croatia c tính là 0.85%, gim 1.6% so vi mc phí nm 2001 trong khi mc phí ca Xéc-bi là 2.6%, gim 4.8% so vi mc 14Chng tŕnh TTFSE gm kho sát ngi s dng thng niên i vi nhà nhp khu và lái xe ti. Kho sát này o lng quan nim ca công chúng vi tham nhng và nhng cn tr i vi thng mi. 15SITPRO là mt c quan công ngoài B chu s qun lư ca B Thng mi và Công nghip. C quan này tip nhn vin tr ca B Thng mi và Công nghip Anh. Mc tiêu hot ng là khuyn khích và tr giúp doanh nghip tng cng hiu qu thng mi cng nh n gin hoá các quy tŕnh thng mi quc t. SITPRO tp trung vào các th tc và h s liên quan n thng mi quc t. 16Tng chi phí ca dch v hi quan chia cho s t khai 20 phí nm 2001. H́nh 1.1 cho ta mt ví d na v cách thc so sánh các ch s hiu qu gia các quc gia, c th là so sánh s t khai mi nhân viên hi quan gii quyt mi nm 10 quc gia ông Nam Âu. H́nh 1-1 S t khai c gii quyt trên mt nhân viên hi quan trong mt nm ti các nc ông Nam Âu, nm 2002 Albania 600 Montenegro BiH_Fed 400 Yugoslavia 200 BiH_RS 0 Romania Bulgaria Moldova Croatia Macedonia Ngun:Ban ch o khu vc, U ban H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Âu. Vai tṛ ca các i tác Chin lc Quy tŕnh hi quan nh hng n li ích ca nhiu bên liên quan khác nhau - hi quan chu trách nhim cung cp ngân sách cho chi tiêu chính ph, các c quan chính ph khác chu trách nhim thi hành các qui nh an toàn và v sinh dch t, c quan an ninh chu trách nhim không cho nhp khu v khí trong khi doanh nghip th́ mun nhn c hàng mt cách nhanh chóng và tit kim chi phí. S tham gia ca mi bên liên quan vào ci cách hi quan quyt nh thành bi ca chng tŕnh ci cách. V́ th bt k chin lc ci cách nào cng u phi x lư mt cách thn trng mi quan h vi các i tác, a h nhp cuc và huy ng s h tr t phía h. i ng Cán b Hi quan Ci cách c thc hin thành công hay tht bi là ph thuc vào vic các cán b hi quan có thái hp tác vi ci cách hay s phn i công khai hoc ngm ngm i vi ci cách. Cán b hi quan cn phi "làm ch" chng tŕnh ci cách. Nhim v hàng ngày ca các cán b hi quan là qun lư các quy tŕnh thng mi. C th nhim v này bao gm : tip nhn t khai nhp khu, xác minh d liu c cung cp, quyt nh xem có tin hành kim tra thc t hàng hóa hay không, ra quyt nh v nhng yu t giúp xác nh kh nng doanh nghip xut khu c min thu cho nhp khu nguyên liu u vào, quyt nh tin thc hin các cung on này và c̣n rt nhiu các cung on khác cha nêu ra ây. Chính h là nhng ngi tuyn u thc thi chng tŕnh ci cách, trc tip tip xúc vi doanh nghip hay i din ca doanh nghip. Bi th, h i din cho h́nh nh ca toàn ngành hi quan. (Xem hp 1.1) 21 Hp 1-1 Hi quan Ma-rc lôi kéo cán b tham gia vào chng tŕnh ci cách Vn thù lao cho nhân viên là mt ví d sinh ng mô t n lc ca Hi quan Ma-rc trong vic lôi kéo nhân viên tham gia vào quá tŕnh ci cách. Lănh o cho nhân viên tham gia vào thit k các sáng kin ci cách thay v́ ph thuc vào chuyên gia t vn bên ngoài, tham kho ư kin ca nhân viên v các nh hng chính sách hi quan tng th. Xây dng mng ni b giúp nhân viên nm bt c chi tit ca k hoch ci cách và tác ng ca ci cách i vi h cng nh h tr h trong nhng công vic phc tp trc ây nh lên k hoch k ngh. Tin hành kho sát thái ca nhân viên và thc hin các bin pháp ci thin nhng vn lo ngi. Tin hành phân loi cán b theo nng lc và bt b sung da trên kt qu phân loi. Hp lư hóa h thng khen thng theo hng gn c ch khen thng vi kt qu làm vic ca nhân viên. Ci tin công tác ào to cán b. a lên mng S tay th tc chi tit, Biu chun v mc pht và các hng dn nhân viên hi quan có c s chc chn hn trong giao dch vi các doanh nghip t nhân. Ngun: Steenlandt, Marcel và De Wulf 2004. Cán b hi quan chu trách nhim chính trong thông quan hàng hóa và có vai tṛ ln trong vic quyt nh cách thc thc hin thông quan hàng hóa. Có th a vào áp dng quy tŕnh, th tc mi, lp t h thng t ng và a ra nhng tuyên b v liêm chính hi quan song phân tích cui cùng cho thy cht lng dch v li ph thuc vào nhân viên cung cp dch v. Ví d, khi nhân viên phn i h thng CNTT mi, h có th ty chay hay thm chí phá hoi không cho áp dng h thng ó.17 Nu các nhân viên hi quan hiu rơ chng tŕnh ci cách có ư ngha nh th nào i vi ngành hi quan nói chung và i vi bn thân h nói riêng, h s có xu hng tin và ng h mc tiêu ca ci cách. Phn kháng trc s thay i thng xut phát t t́nh trng thiu ḷng tin và tâm lư bt an; bi vy cn a các nhân viên vào cuc. Ví d, khi a vào áp dng h́nh thc kim tra thc t da trên qun lư ri ro và tng cng công tác kim tra sau thông quan, s là rt quan trng khi cho nhân viên hiu c rng iu này có ngha ǵ v mt quy tŕnh công vic, ào to và các vn tng t. Tuy nhiên, không th k vng rng trao i thông tin tt s chn ng tt c mi chng i vi ci cách v́ trong bt k chng tŕnh ci cách nào cng có ngi c li, k b thit. iu ti quan trng là ci thin mc lng tng th cho cán b hi quan. Khi tin lng không chi tr cho nhng chi tiêu thit yu trong gia ́nh, không có ǵ ngc nhiên nu nhân viên phi t́m cách tng thu nhp bng cách khác, ôi khi là không chính áng. Nhn thc c iu này, mt s chng tŕnh ci cách hi quan ă tng áng k mc lng cho nhân viên hi quan (Chng 2). Có mt ví d na v làm cách nào gn kt cht ch các nhân viên hi quan vi nhng khía cnh ôi lúc gây nhiu tranh căi ca ci cách hi quan. ó là ví d v cách thc s dng dch v ca các công ty PSI sao cho không to ra mt môi trng làm 17iu này ôi khi xy ra khi a vào áp dng các h thng thông tin hi quan ­ dây cáp liên lc bin mt trong chc lát và in b ct gây nh hng n toàn b d liu máy tính thu thp c các im kim soát hi quan ti biên gii (Trung Âu), thit b máy tính b phá hng (Bng-la-ét vào u thp k 90), c s d liu và máy tính b ly cp (Châu Phi); thm chí có ni mái nhà pḥng máy tính b phá thng ma phá hoi thit b CNTT. 22 vic thù ch hay mang tính tiêu cc do hp tác vi các công ty PSI mang li. Ci cách hi quan ti Pê-ru và Mo-ri-ta-ni là ví d in h́nh cho vic hp tác vi các công ty PSI c các cán b hi quan ón nhn rng răi. Nu hi quan trc tip tham gia àm phán và ch ng thc hin hp ng hp tác vi các công ty PSI thay v́ b áp t bi BTC nhân danh Chính ph th́ hiu qu thc thi các hp ng hp tác s tt hn (Chng 2). B Tài Chính B Tài chính là mt i tác quan trng nht v́ mi quan tâm hàng u ca BTC là huy ng thu ngân sách. Chng tŕnh ci cách phi thuyt phc BTC tin rng ci cách có tim nng ci thin ch không phi làm suy yu chc nng thu ngân sách. C th là t ng hóa em li kh nng kim soát h thng x lư h s tt hn và m bo lu tr thông tin v tt c các giao dch, qua ó ci thin c t l thu. T ng hóa hi quan là mt u t rt tn kém tính n chi phí mua phn mm, phn cng, thit b truyn thông mi và phí ào to cán b. Bng chng chng t rng t ng hóa s giúp y nhanh tc thông quan, to dng c h́nh nh tt vi th gii bên ngoài và có tác dng thu hút u t trc tip ca nc ngoài s gây n tng tích cc cho BTC. Tuy nhiên, iu thuyt phc BTC cung cp ngun lc ngân sách tha áng cho ci cách chính là m bo tng cng chc nng thu ngân sách. Trng hp ca Phi-lip-pin là mt ví d. Phi-lip-pin ă cung cp ngân sách nm 2003 cho ci cách hi quan v́ k vng rng nó s giúp tng áng k thu ngân sách (Bernado 2003). Và BTC cng ch tán thành bin pháp kim tra thc t hàng hóa có chn lc sau khi tin rng các chc nng kim tra sau thông quan c thit k và thc thi mt cách cn trng. Lp lun tng t cng c a ra cho vic áp dng nghiêm ngt ACV. Các i tác khu vc T Doanh nghip là i tng có nhiu kh nng ng h cho ci cách hi quan bi doanh nghip là c hng li trc tiên t vic tng cng tính minh bch và rút ngn thi gian thc hin các quy tŕnh. Doanh nghip cng là nhng i tng u tiên phàn nàn v các dch v hi quan kém hiu qu, có chi phí cao. Th nên, iu quan trng là lôi kéo s tham gia ca doanh nghip vào quá tŕnh thit k và thc thi ci cách cng nh thng xuyên cp nht cho doanh nghip thông tin v tin thc hin ci cách. Các hip hi ngh nghip có nh hng chính tr áng k. Nu tp hp li vi nhau các hip hi này không ch giúp huy ng ngân sách cho ci cách mà c̣n có kh nng gây sc ép buc các c quan chính ph khác t iu chnh hot ng ca ḿnh thích nghi vi hot ng hi quan ă c ci cách. Khu vc t nhân cng có th giám sát tin thc hin cng nh hng trng tâm vào các mc tiêu h tr thng mi. Khu vc t cng có th h tr v tài chính cho thc hin ci cách các doanh nghip t nhân là nhng i tng u tiên c hng li t ci cách nh trng hp Phi-lip-pin và Th-Nh-K. i li, doanh nghip t s c chính thc tham kho ư kin v các sáng kin ci cách mà h quan tâm. ông Nam Âu, các "U ban PRO" (PRO Committees) ă c thit lp mi nc theo Sáng kin Hp tác ông Nam (South East Cooperation Initiative - SECI) trong khuôn kh ca Hip nh n nh (Stability Pact).18 Các u ban này thng xuyên xem xét các vn v to iu kin thun li cho ci cách, kin ngh thay i và vn ng các c quan chính ph phù hp. Phi-lip-pin, theo sáng kin trong khuôn kh Din àn Kinh t Th gii (World Economic Forum - WEF), tip xúc vi khu vc t nhân vi hi quan c chính thc hóa bng vic thành lp mt Ban Ch o các i tác Trong nc (Local Stakehoders Steering Committee) i din cho xă hi dân s trong vic cng tác cht ch vi Tng Cc Hi quan (Bureau of Customs - BOC). Ban Ch o có trách nhim giám sát quá 18y ban NG H bao gm i din khu vc t và các ban ngành liên quan n kim soát ḍng lu chuyn ca hàng hóa qua biên gii. 23 tŕnh thc hin các chng tŕnh ci cách. Kt qu t c u tiên là s thit b phn cng, kt ni vin thông n các h thng BOC cùng máy tính kt ni (front-end computer) cho H thng H s Xut khu T ng (Automatic Export Documentation Systems) do các doanh nghip hot ng trong lnh vc bán dn và in t ng h. Ti Gha-na, vic xây dng Mng Thng mi Gha-na (Ghana TradeNet - GCNet) hng li t s tham gia tích cc ca khu vc t nhân. Ti Th-Nh-K, khu vc t nhân xây dng mt s trm kim soát biên gii và s dng theo phng thc Xây dng, Vn hành và Chuyn giao (Build, Operate and Transfer ­ BOT). Tuy nhiên, không phi doanh nghip t nhân nào cng ng h ci cách hi quan. Rơ ràng là mt s doanh nghip có th trc li c t t́nh trng tranh ti tranh sáng trong hot ng hi quan trc ci cách. Doanh nghip t ôi khi có th gim nh gánh nng thu nhp khu phi np bng cách út lót cho hi quan. Thc trng này làm thu hp nhng li ích mà h trông i t h thng gii phóng hàng minh bch hn và nhanh chóng hn. Ví d có th k n ây là các doanh nghip xut khu dt may Pa-kis-tan ă không ng h vic a vào áp dng các bin pháp tính s thu c hoàn tr mt cách minh bch v́ vic này s xoá b nhng tr cp có c t h thng hoàn thu c (OECD 2003. T vn nc ngoài Ngun chuyên gia v lnh vc hi quan trên th gii là rt di dào. Các nhà tài tr luôn sn ḷng a ra nhng li khuyên v́ ci thin dch v hi quan chim v trí u tiên trong chng tŕnh h tr ca h. Có nhiu t chc song phng, a phng cng nh các công ty t vn t nhân hot ng rt tích cc trong lnh vc hi quan song thng thiu i mt s iu phi y gia các ngun t vn khác nhau này. n t nhiu t chc khác nhau, các t vn hi quan thng không bit v nhng khuyn ngh mà các t vn trc ó a ra v cùng mt ni dung mà h c yêu cu h tr. Bi th, có lúc h a ra nhng li khuyên trùng lp, hay t hn, i lp hoc mâu thun vi nhng li khuyên trc ó. Và kt qu là chúng b b qua hoc thc thi không trit . Rơ ràng, mt nc có th thc hin chin lc t́m kim h tr k thut v cùng mt ch t nhiu ngun khác nhau song thng ch thu c kt qu nu bit phi hp các h tr ó mt cách thn trng. Thêm na, các hot ng xây dng nng lc thay v́ c da trên nhu cu li c da trên chng tŕnh ngh s ca nhà tài tr hoc v́ lư do a chính tr (geopolitical) hoc ch chim ch cho vic tham gia tài tr trong nm sau. Hi quan cn huy ng, và quan trng hn là iu phi nhng h tr kiu này. Thông thng, tr giúp k thut trong khuôn kh các d án có mc tiêu hng ti mt ngh tŕnh phát trin vn ti hoc thng mi rng ln hn. H tr ca NHTG ă c cung cp trong khuôn kh chng tŕnh ci cách dch v hành chính công (Bô-li- vi-a), chng tŕnh xúc tin xut khu (Bng-la-ét), huy ng thu ngân sách (Li-bng) hay h tr vn ti và thng mi (TTFSE ti các nc vùng Ban-cng). Song cng có nhng chng tŕnh dành riêng cho ci cách hi quan (h tr hi quan Nga, chng 7). Trong khi h tr ca NHTG ch dành riêng cho tng nc th́ ă có nhng sáng kin kt hp hàng lot các d án ca mt nhóm quc gia vào trong mt chng tŕnh khu vc (ví d chng tŕnh TTFSE). iu này giúp t c li th kinh t nh quy mô (economies of scale), tng cng hi nhp khu vc, ly áp lc t ci cách hi quan các nc khác làm ng lc cho ci cách hi quan ti nc ḿnh cng nh chia s các in h́nh thc hin ci cách tt nht. Chng tŕnh ci cách khu vc cng ă chng t là mt phng thc cung cp h tr k thaat mt cách hiu qu. IMF có truyn thng lâu i trong vic h tr ci cách hi quan (Keen 2003). Các h tr bao gm giúp tin hành nghiên cu chn oán, h tr các chính ph trong 24 vic xây dng và thc thi các chin lc ci cách thông qua cung cp các t vn dài hn thng trú ti nc s ti. WCO dành riêng mt ngun h tr cho các sáng kin xây dng nng lc mà các quc gia thành viên có th tn dng trong khi WTO cung cp h tr cho vic a ACV vào áp dng. Các t chc song phng cng rt tích cc trong hot ng t vn và c các chuyên gia hi quan n công tác dài hn ti các nc ang phát trin. Cung cp h tr k thut là mt hot ng rt tn kém không ch i vi các t chc phát trin tham gia tài tr mà c̣n i vi các quc gia nhn tài tr v́ phi óng góp ngun lc thc hin các nhim v này và b trí cán b h tr cho t vn nc ngoài. Có các ch s cho thy mt vài h tr không m bo tính bn vng, mt phn do không th chuyn giao kin thc mt cách hiu qu, do không th áp dng c nhng kin thc c chuyn giao v́ hi quan không tip nhn s thay i.19 Các nc ang phát trin và các t chc tài tr phi tin hành t kim im nh k mt cách nghiêm túc v tác ng ca các chng tŕnh h tr k thut, nht là v tính bn vng ca chng tŕnh. K hoch Cung cp Tài chính Mt chng tŕnh ci cách hi quan y bao gm nâng cp trin khai h thng t ng và cung cp h tng truyn thông là rt tn kém. Tng giá tr các d án ci cách hi quan do NHTG tài tr thng lên n hàng chc triu ô-la, thm chí là hn mt trm triu ô-la. Và v lâu v dài chi phí ci cách s c t hch toán thông qua huy ng ngun thu. Tuy nhiên, mt s khon chi là c bit ln vào giai on ban u ca ci cách, nht là chi phí liên quan n hp phn CNTT ca d án. Bi vy, chúng thng c chi tr bi ngun vn do nc ngoài tài tr. Hot ng bo tŕ và nâng cp thit b CNTT là mt hot ng rt tn kém, nht là khi tính n chu k s dng CNTT ngn và ngày càng c rút ngn hn. Khi không có d trù y v chi phí cho bo tŕ và nâng cp thit b CNTT trong ngân sách, tính hiu qu ca u t ban u s b gim i. Phi-lip-pin, hu nh không có khan chi nào cho bo tŕ sau khi lp t thit b CNTT. Hu qu là h thng thng xuyên ngng hot ng, làm gián on mt cách nghiêm trng vic cung cp dch v và gây ra thit hi hàng triu ôla M. Vic tin hành i tu, sa cha toàn b h thng khi có s c tn nhiu chi phí hn so vi vic bo dng, nâng cp nh k, ng thi c̣n làm gián on nghiêm trng hot ng ca h thng. T́nh hung tng t cng xy ra ti nhiu nc khác. Bài hc chính rút ra t kinh nghim ca các nc này là phi xây dng quan h vi các t chc quc t có kh nng h tr tài chính cho các khon chi phí ln và khn cp, và tŕnh lên các c quan có thm quyn cp ngân sách d trù kinh phí cho bo dng h tng CNTT. Cng tác vi các C quan Chính ph Khác Hot ng thng mi ph thuc vào dch v ca nhiu c quan, nhiu nhà cung cp dch v. Tt c h u là thành viên tham gia vào chui hu cn thng mi (trade logistics chain). Bi vy, mt chng tŕnh ci cách ch gii hn trong phm vi ngành hi quan ít hiu qu hn rt nhiu so vi vic m rng ci cách sang c các c quan và nhà cung cp dch v khác. Trong mt s trng hp, mt vài c quan qun lư tiêu chun cht lng li tin hành kim tra c lp bng cách ly mu m bo hàng nhp phù hp vi quy nh v tiêu chun cht lng. iu này có th làm tng áng k 19Ví d, vic t chc các hi tho v các yêu cu nh giá ca WTO s không có hiu qu nu hi quan các nc c i biu tham gia không c trang b y ón nhn nhng thay i cn thit. 25 chi phí nhp khu. Theo mt nghiên cu, ít nht cho ti gn ây, giám nh và kim tra tiêu chun cht lng i vi hàng nhp khu (áp dng cho 50% hàng nhp khu) Ai Cp có th tng t 5% n 90% chi phí hàng nhp khu. Có th gim áng k các chi phí này nu bên cnh các chng tŕnh ci cách khác, Tng Cc Qun lư Tiêu chun Cht lng cho Kim soát hàng Xut, nhp khu Ai Cp (Egyptian standards agency General Organization for Import and Export Control) tha nhn chng ch cht lng do các công ty cp chng ch c công nhn cp và nu các tiêu chun cht lng ca Ai Cp c xây dng da trên các tiêu chun quc t. (Xem Hip hi Nathan 1998 và 1996). C quan qun lư an toàn ht nhân và các lc lng an ninh liên quan ôi lúc khng khng ̣i tham gia vào vic kim tra thc t hàng hóa. Trong mt s trng hp, cnh sát ca khu khng khng ̣i (i) la chn hàng hóa hi quan kim tra trên c s các tiêu chí không liên quan n qun lư ri ro ca hi quan, hoc (ii) kim tra li mi lô hàng vi lp lun "chng tham nhng trong ngành hi quan" (l ra cn c gii quyt bng cách thc khác), hay "chng buôn lu" (không phi là chc trách ca cnh sát). Các công ty vn ti, cng v và qun lư sân bay cng là nhng mt xích yu trong chui hu cn. V lư thuyt, không có lư do ǵ các c quan khác nhau này vi nhng quan tâm chính áng riêng li không th hp lc cùng vi ngành hi quan trong vic áp dng các phng pháp lp h s ri ro (risk profiling) tiên tin nhm gim thiu kim tra thc t hàng hóa. Phng pháp s bao gm la chn mt s lng hn ch các lô hàng kim tra, tp trung vào nhng lô hàng có nguy c cao trong khi nhanh chóng gii phóng các lô hàng khác. Trong quá tŕnh này, phng pháp s giúp thc hin kim tra sau thông quan mt cách có hiu qu. (Xem Chng 5.) Tuy vn cha có ví d nào v mt s hp tác nh vy ti các nc ang phát trin song cách tip cn này ang dn có c ch ng ti các nc ang trong quá tŕnh chuyn i (ví d nh Sec-bi). Cng có bng chng cho thy mâu thun quyn li thng làm b tc các cuc tho lun hp tác gia c quan hi quan và các ban ngành khác. Hot ng hi quan hiu qu cng ph thuc vào môi trng pháp lư tt cng nh cách thc ra quyt nh và thc thi các quyt nh, vào mt h thng ngân hàng có th cung cp dch v bo lănh và m bo thanh toán úng hn, vào các dch v cng bn, kho băi vn hành hiu qu sao cho lng thi gian c rút ngn trong gii phóng hàng hóa nh có ci cách hi quan không b ngn mt bi dch v cng bn, kho băi không hiu qu. Ngoài ra, cn phi có mt h thng truyn thông kt ni các vn pḥng hi quan và cho phép các thành viên khác nhau tham gia dn vào giao dch thng mi thông qua thc thi khái nim "mt ca". Nhng tin b mà Xinh-ga-po và Mô-ri-ti-tx t c trong vic thc hin ch mt ca theo sáng kin TRADENET (cng ang c trin khai ti Ga-na và d kin c a ra gii thiu ti Ca-mê-run và Tuy-ni-si) ă minh ha rơ hiu qu thu c thông qua kt ni tt c các thành viên vào mt h thng cht ch. Có l cách tt nht lôi kéo các ban ngành khác tham gia vào chng tŕnh ci cách hi quan là t ci cách hi quan trong bi cnh rng ln hn ca ci cách thng mi và kh nng cnh tranh. Rt ít khi ngành hi quan chu trách nhim v nhng ci cách nh vy song vi t cách là mt c quan ṇng ct, hi quan óng vai tṛ tích cc trong vic nhân rng ci cách sang các ban ngành khác. Trong bt k trng hp nào khi có s tham gia ca nhiu c quan, chng tŕnh ci cách phi thc s là mt chng tŕnh ca chính ph ch không phi là mt chng tŕnh ca ngành hi quan hay ca BTC. ó phi là mt chng tŕnh thu hút c s quan tâm và vai tṛ lănh o tích cc t nhng nhân vt có nh hng trong xă hi dân s và b máy chính quyn. Thiu i 26 vai tṛ lănh o ó th́ li ích ca chng tŕnh ci cách hi quan s b hn ch hn so vi nhng ǵ mà nn kinh t l ra c hng. Thc thi Chin lc Hin i hóa Hi quan Thc hin chin lc hin i hóa hi quan ̣i hi phi có quyn hn, s tâm huyt, phi giám sát tin và iu chnh chin lc có tính n kt qu t c cng nh bài hc c rút ra t quá tŕnh thc hin. Nhng yu t này cng ging nh các yu t to thành mt phn ca quá tŕnh thc thi bt k mt chng tŕnh ci cách nào. Di ây là mt vài khuyn ngh vn tt. Vai tṛ lănh o Lănh o chuyên trách v ci cách s giúp m bo chng tŕnh ci cách luôn c a vào chng tŕnh ngh s ca các nhà hoch nh chính sách khác nhau dù là trong ngành hi quan hay ngoài ngành hi quan. Tính n vic lănh o hi quan thng phi ng u vi khi lng công vic ln, gii quyt nhiu s v khn cp, cách tt nht là giao nhim v qun lư chng tŕnh ci cách cho mt cán b chuyên trách c h tr bi mt nhóm nh các chuyên gia. Tuy nhiên, thng th́ Tng Cc trng Tng cc Hi quan phi gi vai tṛ ch o vi s hu thun mnh m ca Chính ph. T vn nc ngoài có th là thành viên trong nhóm qun lư thc thi chng tŕnh ci cách song không th gi vai tṛ lănh o tr trng hp c bit. Vai tṛ ca h là chuyn giao kin thc ch không phi là thc thi các thay i. V trí lănh o trc tip chng tŕnh ci cách trong thc t cn phù hp vi c im riêng ca mi nc. Nhng ngi c giao trng trách lănh o phi có c tính liêm khit và kin thc chuyên môn v hot ng hi quan c công nhn c trong và ngoài ngành hi quan, phi có s hu thun ca lănh o cp cao nht ca ngành hi quan, và có th tip cn trc tip vi các cp lănh o. H cng phi m bo công tác tuyên truyn, vn ng các bên liên quan khác. (Hp 1.2) 27 Hp 1-2 Ví d v Lănh o Khu vc: Ban ch o TTFSE khu vc Tt c các nc vay vn ca NHTG thc thi các d án h tr thng mi và vn ti, theo Biên bn Ghi nh kư nm 2002 ti Skopje u t ra mc tiêu thit lp Ban Ch o Khu vc (Regional Steering Committee - RSC). Hot ng ca RSC là nhm: Trao i thông tin v các hot ng biên gii Xem xét và cân nhc các tr ngi i vi thng mi To mt din àn chia s kt qu Giám sát các im trin khai thí im và thúc y vic thành lp Ban liên ngành gia Hi quan và c quan khác ti biên gii Hp tác vi các U ban thng mi quc gia và khu vc (các "U ban PRO") Cân nhc các chính sách và bin pháp thc hin các tiêu chun quc t liên quan n công chc hi quan (tuyên b Arusha ca WCO) Trao i thông tin v các chin lc quc gia trong ó có các k hoch hành ng và kim im tin thc hin Xem xét các n xin tham gia vào chng tŕnh TTFSE. RSC tp hp gp g mi nm hai ln. Mi nc c mt iu phi viên quc gia làm i din tham d. ó có th là B trng Tài chính hoc Tng cc Trng Hi quan. Trong trng hp là Tng cc trng Tng cc Hi quan, iu phi viên quc gia này s c Chính ph u quyn thay mt cho tt c các c quan qun lư khác ti biên gii. RSC cng có th thành lp các nhóm công tác chuyên sâu (ví d, h thng CNTT trao i d liu) và có th t chc các hot ng khu vc (nh hi tho do Hi quan M và WCO ng t chc v qun lư ri ro vào tháng 9 nm 2003, hay chng tŕnh t ánh giá liêm chính da trên phng pháp ca WCO c tin hành vào mùa thu nm 2003). Tác gi: Michel Zarnowiecki, NHTG. Linh hot trong thc thi K hoch thc hin là công c ch yu giám sát quá tŕnh ci cách. K hoch cn a ra thi hn chi tit cho vic thc hin các hot ng xut và xác nh cá nhân chu trách nhim m bo tin thc hin. Vic m bo tin thc hin ̣i hi phi giám sát các bc i khác nhau, phát hin sm các vn trong quá tŕnh thc thi và tin hành x lư khi cn thit. Tin thc hin cn c báo cáo thng xuyên lên lănh o Hi quan, BTC và Chính ph. Cn linh hot trong thc thi v́ không có k hoch nào c trin khai úng theo lch tŕnh ă nh ban u và luôn phi gii quyt nhanh chóng các vn ngoài d kin. Ban qun lư cn có quyn hn phân b li ngun lc mt cách linh hot hay có th tip cn nhanh chóng vi các cp có quyn hn ó. Các ch s kt qu và tiêu chí hiu qu óng vai tṛ quan trng trong quá tŕnh thc hin này v́ chúng tp trung vào kt qu t c hn là vào quá tŕnh thc hin. S tham gia ca các bên liên quan Vic gi liên lc cht ch vi tt c các bên liên quan m bo chng tŕnh ci cách luôn áp ng các mc tiêu t ra ban u mà không b ln vào công vic thng ngày ca hi quan s mang li nhiu li ích. Cn chun b k lng và t chc các cuc hp ánh giá nh k cho tt c các bên liên quan thông báo cho h v tin thc hin, các vn gp phi cng nh các bin pháp xut khc phc t́nh trng chm tr trong thc thi hay thay i ca hoàn cnh. Cn tin hành mt cuc kho sát nh k 28 nhm ánh giá mc hài ḷng ca các bên liên quan i vi kt qu ca chng tŕnh ci cách. Ma-rc ă áp dng cách làm tng t thông qua vic tin hành kho sát hàng nm và công b kt qu kho sát cùng báo cáo v các bin pháp mà lănh o hi quan cam kt thc hin gii quyt các vn trên. Ti ông Nam Âu, hàng nm ngi ta cng tin hành mt cuc kho sát i vi ngi s dng nhm o lng s tha măn, ánh giá mc tham nhng và kt hp vi các ch s hot ng ti biên gii (border performance indicator) thm nh và tính toán mc phí trung b́nh và thi gian chm tr ca hàng hóa lu thông trên các tuyn hành lang vn chuyn chính. Kt lun Ci cách hi quan ă s dng mt khi lng ln các ngun lc trong nc ca các nc tin hành ci cách cng nh h tr k thut và tài chính t cng ng tài tr quc t. Tuy nhiên, nhiu quan im cho rng hi quan nhiu nc ang phát trin cn phi c hin i hóa và ci cách hn na có th cung cp các dch v hiu qu. Nu mun góp phn tng kh nng cnh tranh ca nn kinh t, m rng các hot ng xut khu và thu hút FDI th́ các nc cn t c y các tiêu chun v dch v hi quan. Các thông ip chính ca chng này có th c tóm tt thành nhng im sau: Hot ng hi quan bao gm các quy tŕnh cht ch và gn kt vi nhau. Ci cách cc b có th ci thin c mt s khía cnh ca hi quan song không th m bo c tính bn vng. Ch có th t c mt s phát trin bn vng khi chng tŕnh ci cách tác ng mt cách tích cc lên nhiu yu t ch cht khác nhau ca quy tŕnh hi quan. Nu nhng phn quan trng ca các quy tŕnh hi quan vn tip tc vn hành theo các h thng c, không hiu qu th́ s gn kt ca ci cách s b suy gim. Ví d, áp dng ACV mà không có h thng kim tra sau thông quan hot ng tt cùng lúc s không t kt qu nh mong mun. Các d án ci cách quá nhn mnh vào vic trin khai h thng CNTT hin i mà trc ó không tin hành n gin hóa các quy tŕnh thng mi cng có nhiu kh nng b tht bi. (Ph lc 1.E cung cp mt danh mc các vn cn lu ư khi xây dng chin lc ci cách). Mt nghiên cu chn oán chính xác là cn thit cho vic xác nh các hn ch ca h thng hin hành, ra các chin lc chính ca ci cách xut và huy ng h tr. Hi quan phi "làm ch" chng tŕnh ci cách và có trách nhim m bo tính gn kt ca các khon h tr ; cn coi các khon h tr này là tm thi và s dng chúng theo cách góp phn to nên s bn vng cho chng tŕnh ci cách. Chng tŕnh ci cách phi mang tính thc t, tc là phi phù hp vi nng lc thc hin và tng xng vi s ng h chính tr nhn c. Có nhiu chuyên gia hiu rơ cách thc vn hành tt mt h thng hi quan. Song tn dng c các kin thc chuyên môn ó xây dng c mt chng tŕnh ci cách y tham vng nhng cng không kém phn thc t nhm tng cng hiu qu ca hot ng hi quan là c mt ngh thut. Ci cách hi quan cn có s ch o ca lănh o hi quan cao nht cng nh s ng h ca toàn th cán b nhân viên hi quan và các bên liên quan. Trong khi mt iu quan trng là hi quan phi làm ch quá tŕnh ci cách th́ vic lôi kéo tt c các bên liên quan vào cuc giai on lp k hoch cng nh giai on thc hin cng không kém phn quan trng. Chng tŕnh ci cách cn lng nghe ting nói ca các bên liên quan và gii quyt nhng lo ngi ca h. BTC cùng mi quan tâm v huy ng thu ngân sách và khu vc t cùng mi quan tâm v h tr thng mi u cn là nhng i tác không th thiu c trong quá tŕnh ci cách hi quan. N lc bin 29 h thành nhng c ng viên nhit thành cho hin i hóa hi quan ha hn mang li nhiu li ích. S ng h chính tr i vi hi quan là iu kin thit yu quyt nh thành công ca ci cách. Ci cách các quy tŕnh thng mi s thách thc hin trng và e da li ích mà nó em li cho mt s i tng trong ngành hi quan cng nh ngoài ngành hi quan. V́ th, s có ngi phn i ci cách hi quan. Trong mt s trng hp, phn kháng c th hin bng con ng chính tr, trong mt s khác, nó li c th hin bng bin pháp ty chay. Ch có s ng h cp cao nht mi giúp lănh o hi quan có th vt qua c nhng tr ngi này. Lănh o hi quan cn có s ng h cng quyt ca các nhà lănh o chính tr cng nh kh nng tip cn vi lănh o cp cao nht. S dng các ch s hot ng giám sát tin ci cách là cn thit không ch ánh giá tin mà c̣n nhm iu chnh các bin pháp ci cách sao cho thích nghi vi các thay i ca hoàn cnh mà không ánh mt cái nh́n toàn cnh. 30 Ph lc 1.A.1 T phn ca thu hi quan trên tng thu ngân sách ti mt s nc, 2001 (phn trm trên tng s thu thu c) Khu vc hoc quc gia Khu vc hoc quc gia Châu Phi 28.7 Trung ông 22.3 Bt-xoa-na 37.2 Ba-ranh 41.4 Bu-run-i 18.4 Ai-cp 20.0 Ca-m-run 31.6 CH Hi giáo I-ran 18.4 Ct-i-voa 27.6 Is-ra-en 0.9 Ê-ti-ô-pi 29.3 Jor-a-ni 20.4 Gam-bi-a 44.5 Cô-oét 71.5 Kê-ni-a 16.8 Ma-rc 20.1 Lét-sô-tô 22.8 Ô-man 10.4 Mauritius 32.8 Pa-kis-tan 15.4 Ru-an-a 30.3 Si-ri 11.7 Sierra Leone 49.8 Tuy-ni-si 15.4 Nam Phi 3.0 Tây bán cu 13.3 Châu Á-Thái B́nh Dng 14.9 Ác-hen-ti-na 8.0 Fi-ji 22.7 Ba-ha-mas 50.1 n- 24.1 Bô-li-vi-a 6.9 In-ô-nê-xia 4.7 Bra-zin 5.8 Min-in 7.2 Cô-lôm-bi-a 8.5 Pa-pua Niu Ghi-nê 24.2 Cos-ta Ri-ca 6.6 Phi-lip-pin 19.6 Ê-cua-o 11.8 Sri Lan-ka 12.7 En San-va-o 10.0 Thái Lan 3.9 Goa-tê-ma-la 12.4 Ni-ca-ra-goa 10.5 Pa-na-ma 20.2 Pa-ra-guay 17.5 Pê-ru 12.8 U-ru-guay 4.1 Vê-nê-zu-ê-la 12.9 Lu ư: S liu ca mt s nc là t nm trc ó. S liu ca khu vc là mc b́nh quân c tính bng trung b́nh các mc phn trm ca thu hi quan trên tng thu ngân sách không xét n kích c ca các nn kinh t. Ngun: S liu d tính ca NHTG; Thng kê Tài chính Chính ph ca IMF 31 Ph lc 1.B.1 Sut thu xut, nhp áp dng ti mt s nc phân theo vùng, 2001 (phn trm) Khu vc Mc Khu vc hoc Mc Thu Khu vc hoc Mc hoc Nc Thu Nc Thu Nc Thu Thu Thu Tt c các 9.5 Các quc gia 11.78 quc gia không phi OECD Các nc 1.1 Châu Phi 16.8 Trung ông 12.5 OECD a Úc 3.5 Botswana 15.6 Ba-ranh 3.6 Áo 0.4 Burundi 16.6 Ai-Cp 18.9 B 0.7 Cameroon 26.9 I-ran 28.1 Ca-na-a 0.9 Cote d'Ivoire 18.4 Ix-ra-en 0.8 an Mch 0.7 Ethiopia 15.7 Gioóc-a-ni 7.1 Phn Lan 0.4 Gambia 14.0 Cô-oét 3.2 Pháp 0.5 Kenya 12.4 Ma-rc 16.7 c 0.7 Lesotho 26.3 Ô-man 2.6 Hy Lp 0.7 Mauritius 10.5 Pa-kis-tan 10.3 Ai-x-len 1.2 Ruan-a 18.4 Si-ri 38.9 Ai-len 0.4 Sierra Leone 26.6 Tuy-ni-si 7.4 I-ta-li-a 0.6 Nam Phi 3.2 Nht Bn 3.6 Zim-ba-bu-ê 13.1 Tây Bán Cu 7.3 Mê-hi-cô 1.9 Ác-hen-ti-na 7.4 Hà Lan 0.9 Châu Á - Thái 10.5 Ba-ha-ma 21.7 B́nh Dng Niu Di-lân 2.0 Fi-ji 10.4 Bô-li-vi-a 4.1 Na Uy 0.9 n- 23.3 Bra-zin 9.4 Tây Ban 0.2 In-ô-nê-xia 2.2 Cô-lôm-bi-a 7.3 Nha Thu in 0.6 Hàn Quc b 4.0 Côx-ta Ri-ca 2.1 Thu S 0.8 Ma-lai-xia 3.2 Ê-cua-o 7.5 Th Nh K 1.4 Min in 35.6 En-San-va-o 4.9 32 Khu vc Mc Khu vc hoc Mc Thu Khu vc hoc Mc hoc Nc Thu Nc Thu Nc Thu Thu Thu Anh 0.9 Nê-pan 10.9 Goa-tê-ma-la 4.5 M 1.7 Pa-pua Niu Ghi-nê 14.6 Ni-ca-ra-gua 3.1 Phi-lip-pin 6.0 Pa-na-ma 8.1 Xinh-ga-po 0.2 Pa-ra-guay 6.1 Sri Lan-ka 4.9 Pê-ru 9.3 Thái lan 10.0 U-ru-guay 4.3 Vê-nê-zu-ê-la 10.4 Mc b́nh quân khu vc là trung b́nh ca sut thu áp dng ti các nc c kho sát không xét n quy mô giá tr xut, nhp ca tng nc. Lu ư: S liu ca mt s nc là s liu ly ca nm trc. Trng hp Mê-hi-cô, s liu là sut thu nhp khu tính theo giá FOB (giá giao ti mn tàu ch hàng, cha có bo him) thay v́ sut thu nhp khu tính theo giá CIF (giá nhp khu n cng Vit Nam, tc là ă bao gm chi phí bo him và vn chuyn). aTr CH Séc, Hung-ga-ry, Lúc-xm-bua và Ba-lan. bHàn Quc gia nhp OECD tháng 12 nm 1996. Ngun: S liu c tính ca NHTG; Thng kê v Tài chính Chính ph ca IMF và Thng kê Tài chính Quc t. Ph lc 1.C Phng pháp Thi gian Gii phóng Hàng hoá Mt trong nhng ch s hot ng c s dng rng răi nht o lng hiu qu ca hot ng hi quan là thi gian gii phóng hàng hóa.20 Các chng tŕnh ci cách hi quan ă c thc hin trong nhiu nm mà cha c ánh giá úng n v tác ng to ra. Nhiu c quan hi quan ă công b thi gian gii phóng hàng hóa. WCO cng ă a ra phng pháp o lng thi gian gii phóng hàng hóa có th so sánh các kt qu thu c gia các nc. Dây chuyn x lư hàng nhp khu t thi im hàng n mt nc cho n khi hàng c gii phóng c mô t thành 11 bc c th (Hp 1.A.1). Quy tŕnh x lư ti mi nc là khác nhau tuy nhiên hu ht các nc u có nhng khâu c nêu. Loi h́nh nhp khu cng nh hng n quy tŕnh x lư i kèm. Hp 1-3 Các bc trong quy tŕnh gii phóng hàng t thi im hàng n Các bc trong quy tŕnh Tham gia ca hi quan Hàng n Bc d hàng 20Ph lc này c vit bi Gael Raballand, Nhà kinh t, B phn Thng mi, NHTG 33 Các bc trong quy tŕnh Tham gia ca hi quan Chuyn hàng n khu vc hi quan, ni hàng c lu Có tham gia kho tm thi Np t khai hi quan Có tham gia Np thu nhp khu và các khon chênh lch thu (có Có tham gia th thc hin sau bc 9) Chp nhn t khai hi quan Có tham gia Kim soát h s Có tham gia Kim tra thc t hàng hóa Có tham gia Kim soát ca các c quan khác nh c quan qun lư v tiêu chun cht lng hay v sinh dch t Hi quan quyt nh gii phóng hàng Có tham gia Vn chuyn hàng hóa ra khi cng/sân bay hay các im kim soát biên gii ng b Ngun: Tác gi Tin hành o lng thi gian gii phóng hàng hóa là mt vic áng làm v́ nó có th to xây dng mt mc chun trc ci cách dùng ánh giá tin ca chng tŕnh hin i hoá. Ngoài ra, nó cho phép có th so sánh s liu gia các quc gia vi iu kin phng pháp s dng o lng thi gian gii phóng hàng ti các nc là ging nhau. Có hai cách tip cn i vi vic o lng thi gian gii phóng hàng: o lng thi gian gii phóng hàng da trên quy tŕnh hu cn thng mi (Trade logistics perpective) và da trên quy tŕnh hi quan (Customs-oriented perspective). Da trên Quy tŕnh Tip vn Thng mi Vi cách tip cn này, iu quan trng là phi tính n toàn b quá tŕnh. Nh́n di quan im ca nhà nhp khu, trên thc t ây là toàn b thi gian lu gi hàng trc khi gii phóng có nh hng n mc phí giao dch. Thi gian c tính là thi gian t lúc hàng n trm kim soát biên gii n khi hàng c gii phóng. Ch s này giúp o hiu qu ca tt c các i tng tham gia vào giao dch, trong ó có b phn qun lư cng, qun lư kho băi, các c quan kim soát, i lư khai thuê hi quan, hi quan, ngân hàng và tng t. Mt phân tích nh vy ă c tin hành ti Phi-lip-pin, Nht Bn và trong chng tŕnh TTFSE (H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Châu Âu). Ví d chng tŕnh TTFSE s dng phng pháp `hp en' (black box) o thi gian gii phóng hàng, tc là khong thi gian t khi hàng n khi hàng c gii phóng mà không phân tách các nguyên nhân gây ra chm tr trong gii phóng hàng hóa. iu này cho phép so sánh s liu gia các nc khác nhau ông Nam Âu. Tuy nhiên, s liu thu c phc v tt nht cho vic so sánh hot ng ca hi quan qua các mc thi gian khác nhau ti mt nc hay mt im kim soát biên gii nht nh. Ch s này c b sung bng các ch s khác o lng hiu qu ca hot ng hi quan nh s thu thu c trên mt nhân viên hay s t khai c x lư trên mt nhân viên. Mt cách khác thu thp s liu v h tr thng mi là tin hành kho sát i vi các công ty. Nh́n chung, s liu kiu này có tin cy ít hn do chúng phn ánh ư kin ch quan v thi gian gii phóng hàng thay v́ khách quan. Kt qu là có s sai s ln gia các câu tr li. Hn na, do chi phí cao nên không th tin hành thng xuyên kho sát kiu này và do vy, khó có th so sánh c bin i ca s liu thu c qua 34 thi gian. Mt ví d ca nghiên cu kiu này là Kho sát Môi trng Kinh doanh Th gii (World Business Environment Survey).21 Da trên quy tŕnh hi quan Nghiên cu v thi gian gii phóng hàng có th nêu chi tit thi gian cn có cho mi bc mà hi quan là c quan duy nht chu trách nhim thc thi nh xác nh trong Hp 1.C.1. Nghiên cu kiu này s giúp ch ra c các im ùn tc và bin pháp gii quyt gim bt ách tc thông qua các hành ng và sáng kin thuc thm quyn quyt nh ca ngành hi quan. Có mt vài s liu c tính v thi gian gii phóng hàng ch liên quan n hi quan. Tuy nhiên không th tin hành so sánh các s liu này gia các nc do phng pháp s dng xây dng s liu là khác nhau. Ví d, Bô-li-vi-a, thi gian ch c tính t khi t khai c nhp vào h thng ASYCUDA k c trong trng hp các i lư khai thuê hi quan ă có th n hàng gi trc ó và np t khai hi quan song t khai có li. Trng hp Phi-lip-pin, bc u tiên thi gian c o lng là `t khi hàng n n khi np h s' bao gm c khâu bc d hàng, x lư và cp giy phép nhp khu bi các c quan không thuc ngành hi quan. Cho n nay th́ bc này là bc tn nhiu thi gian nht trong quy tŕnh, th tc ca Phi-lip-pin: chim n 60% tng s thi gian gii phóng hàng hóa ti cng bin và 72% ti sân bay. Có mt iu cha rơ là s chm tr này là do cng hot ng không hiu qu hay do trách nhim ca các c quan kim soát khác. làm rơ trách nhim gây ra chm tr ca tng khâu trong toàn b quy tŕnh hi quan, có th o lng thi gian tin hành tng bc thuc phm vi trách nhim ca hi quan. WCO ă ban hành mt hng dn v o lng thi gian gii phóng hàng hóa. NHTG hin cng ang hp tác cùng WCO trong vic xây dng mt phn mm nhm cung cp c s khách quan cho công tác o lng này (WCO 2002). Phn mm mi này d kin s tng thích hoàn toàn vi các h thng qun lư hi quan t ng khác nhau. Công c này chc chn s cho phép o lng các s liu v thi gian gii phóng hàng theo cách thc hoàn toàn có th so sánh c gia các nc. Mt vài kt qu minh ha Thi gian gii phóng ca các loi hàng hóa khác nhau có th s khác nhau. iu này ph thuc vào vic nhng c quan kim soát nào tham gia vào quá tŕnh x lư, ph thuc vào ni n (cng hàng không hay cng bin), vào nc xut x, vào vic hàng c phân lung xanh, vàng hay sau khi tin hành phân tích ri ro. Có th o lng ch s thi gian thông quan hàng hóa vn dng mt trong hai cách nêu trên: da trên toàn b quy tŕnh hu cn thng mi hay ch da trên quy tŕnh hi quan. Trong trng hp Phi-lip-pin, nghiên cu ă tính toán thi gian gii phóng hàng nhp thuc các lung khác nhau (xanh, vàng và ), phân loi hàng hóa chung, nh giá hàng hóa, xut x, ni n (cng bin/cng hàng không), phng thc thanh toán, có c min thu VAT, thu nhp khu hay không, ngày np h s, phng thc np (bng ng in t hay bng cách khác) và thi hn np h s. (UPECON 2003) (Xem Hp 1.C.2). 21Kho sát Môi trng Kinh doanh Th gii là ngun d liu phong phú duy nht v thi gian gii phóng hàng có c qua các kho sát tin hành vi công ty. Trong giai on 1999-2000, mt cuc kho sát quy mô ln ă c tin hành ti 80 nc v nhiu khía cnh khác nhau ca môi trng th ch (NHTG 2002). 35 Hp 1-4 Nghiên cu v Thi gian gii phóng hàng hóa Phi-lip-pin: Ví d mu Hi quan Phi-lip-pin ă công b s liu chi tit v thi gian gii phóng hàng hóa. Nghiên cu a ra s khác bit trong thi gian gii phóng hàng hóa da theo lung hàng (phân lung xanh, vàng hay ), chng loi hàng hóa, giá tr hàng hóa, xut x hàng hóa, ni n (cng bin/sân bay), phng thc thanh toán, có c min thu VAT, thu nhp khu hay không, ngày np h s, cách thc np h s (bng ng in t hay bng cách khác) và thi hn np h s trong ṿng mt ngày. Trong hu ht các trng hp, kt qu nghiên cu u khng nh nhng ǵ có th rút ra c bng trc giác là úng. Ví d, thi gian gii phóng hàng hóa cng bin lâu hn sân bay; thông quan hàng dt may và xe máy nhanh hn thc phm (hàng dt may là 102, xe máy là 109 trong khi thc phm là 119 gi. S chênh lch ln này có th là do s can thip ca các c quan kim soát). Loi h́nh nghiên cu này cng có th t ra nhiu vn cn t́m hiu thêm. Ví d, nu phân bit theo nc xut x th́ l ra hàng có xut x Trung Quc phi có thi gian thông quan lâu hn hàng có xut x t ASEAN khi nhp khu vào Phi-lip-pin bi hu ht hàng Trung Quc thuc lung trong khi hàng ASEAN li c hng các u ăi do là thành viên ca Khu vc Thng mi T do ASEAN (AFTA). Nhng trái li, thi gian thông quan i vi hàng hóa t các nc ASEAN thu c trong nghiên cu li lâu hn so vi hàng hóa ca Trung Quc (136 gi so vi 98 gi). Tng thi gian x lư th tc hi quan i vi hàng Trung Quc là ngn hn so vi hàng ASEAN (23 gi so vi 35 gi). Ngun: UPECON 2003 Mt s nghiên cu khác cho thy thi gian thông quan ca các loi hàng hóa khác nhau là khác nhau. Thi gian thông quan ca sn phm nông nghip lâu hn gn 40% khi có s tham gia ca các c quan kim soát (ngoài hi quan). im n cng là mt yu t tác ng n thi gian gii phóng hàng hóa. Chng hn nh ti sân bay, mi th c t chc tt hn so vi cng bin. Sân bay cng c trang b x lư nhiu loi hàng hóa, giúp cho quá tŕnh thông quan tr nên ít phc tp hn. Trng hp cng bin Tema Gha-na, ngi ta tính c rng 44% hàng hóa c thông quan xy ra trong hai ngày trong khi ó tisân bay, 90% hàng hóa c thông quan trong ṿng 24 gi. Ngay c gia các cng ca cùng mt quc gia, thi gian thông quan hàng hóa cng có th khác nhau. Ti Ma-rc, theo báo cáo tháng 9 nm 2003 th́ thi gian thông quan trung b́nh là 31 phút ti cng Tangier và là 50 phút ti cng Agadir (Chính ph Ma- rc). Bô-li-vi-a, kt qu ánh giá cho thy thi gian thông quan trung b́nh ti trm kim soát biên gii hiu qu nht (Pisiga, ti biên gii Chi-lê) nhanh hn gp 30 ln so vi trm kim soát biên gii ít hiu qu hn (Yacuiba ti biên gii Ác-hen-ti-na) (Mendora 2003). Nghiên cu này ă cung cp c s cho lănh o hi quan xác nh mt s bin pháp hành chính n gin hóa quy tŕnh hi quan mt s ca khu biên gii. Nghiên cu Bô-li-vi-a cng cho thy s khác bit v thi gian thông quan gia các h́nh thc kim tra bt buc khác nhau. Sau khi np t khai hi quan, hàng có th c phân vào mt trong ba lung vi ba mc kim tra khác nhau: lung xanh - gii phóng ngay, lung vàng - kim tra h s và lung - kim tra thc t. Theo kt qu ca kho sát c tin hành t tháng 1 n tháng 6 nm 2003, thi gian thông quan trung b́nh cho hàng thuc lung xanh là 39 phút, lung vàng là 49 phút và lung là 71 phút. 36 Kt lun S liu v thi gian gii phóng hàng hóa là mt công c ánh giá hot ng rt hu hiu cho phép o lng hiu qu ca các hot ng hi quan cng nh giám sát tin ca chng tŕnh ci cách. Công c này cho phép to dng mt nghiên cu chn oán chi tit v thi gian x lư hàng hóa và kim tra s khác bit gia các loi h́nh hàng hóa, im n và nhp khu khác nhau. Công c cng có th góp phn giám sát tác ng ca bt k chng tŕnh ci cách hi quan nào và xác nh các bin pháp iu chnh. Ph lc 1.D Kim tra thc t hàng hóa - mt yu t ca Qun lư ri ro Gn ây, các d án hi quan u có xu hng s dng t l kim tra thc t hàng hoá làm ch s h tr thng mi ngn hn. Cng ng doanh nghip chc chn là rt quan tâm n ch s này và mun ch s ngày càng gim v́ kim tra thc t hàng hóa là mt hot ng có tính xâm phm, tn thi gian và chi phí. Tuy nhiên, ch nên coi t l kim tra thc t là ch s hot ng xác thc khi xem xét nó trong bi cnh rng hn ca qun lư ri ro mà hi quan áp dng. Có th không cn phi kim tra thc t hàng hóa và t c hiu qu h tr thng mi ti a vi cái giá phi tr là s tht thoát ngun thu nghiêm trng. Ph lc này lư gii rơ hn v vic áp dng qun lư ri ro trong kim tra thc t hàng hóa và cng có tính cht b sung cho chng 5. Ch này c tŕnh bày y hn trong Hng dn Qun lư Ri ro ca WCO trên trang www.wcoomd.org. Kim tra thc t hàng hóa ch là mt trong các chin lc pḥng nga ri ro. Cn ánh giá kim tra thc t hàng hóa trong bi cnh các chin lc khác nh chng buôn lu, xác nh tr giá và kim tra quy tc xut x. Tuy kim tra thc t có mt v trí nht nh trong các chin lc này nhng phn nhiu chin lc pḥng nga ri ro ph thuc vào các can thip hi quan khác, rt nhiu trong s ó c tin hành sau khi thông quan hàng hóa. T l kim tra thc t hàng hóa có th là mt ch s hot ng hu hiu nu c kt hp vi ch s huy ng ngun thu. Khi t l kim tra thc t gim cùng lúc vi vic có c mt ngun thu n nh hay mt ngun thu c ci thin th́ có ngha là ă m bo c mc tiêu h tr thng mi (ngm th hin bi t l kim tra thp hn) mà không có hi cho ngun thu. iu này có ngha là ch tin hành kim tra thc t vi các lô hàng có ri ro cao. Vic kim tra thc t c tin hành tt và bao gm nhiu cung on hn là ch n gin là m công-ten-n. ng nhiên, có th tin hành kim tra thc t tt hn nu khi lng hàng phi kim tra thc t ít hn và các nhân viên hi quan chu trách nhim kim tra thc t c ào to tt hn. Tính chn lc trong Kim tra thc t hàng hóa Áp dng kim tra hàng hóa có chn lc ch là mt ng dng ca nguyên tc chn lc chung trong kim soát h s hay kim tra sau thông quan ti biên gii. Các nguyên tc áp dng bao gm thit lp mt tp hp các ch s ri ro, ánh giá mc quan trng ca mi ch s và cui cùng áp dng chúng mt cách có h thng vi các giao dch thng mi la chn nhng giao dch phi chu mt loi h́nh kim soát nht nh. Có th gi tp hp các ch s ri ro này là h s ri ro (risk profile). Tt nhiên, cht lng ca h s ri ro ph thuc vào d liu cu thành h s ri ro ó. Trong nhng nm gn ây, vic ng dng sâu rng CNTT và khai thác d liu ă nâng cao áng k kh nng to lp các h s ri ro phù hp. CNTT hin i có th cp nht nh k các h s ri ro ca giao dch m bo rng chúng thích nghi vi nhng 37 bin i trong phng thc tin hành thng mi cng nh nhng thay i mang tính mùa v (ví d, ti Ma-rc, h s ri ro c iu chnh trong các giai on trc tháng Ramadan khi có mt lng ln các thc phm xa x c nhp khu). Tuy nhiên, không th có c các h s ri ro nu không có d liu làm c s to nên chúng. Các d liu này c ly t t khai hi quan (mă HS, giá tr, xut x), t sut thu và kt qu kim tra. Ch khi có chúng th́ mi có th xây dng c mt h s ri ro mt cách có h thng. Song ngay c khi có c các d liu này ri th́ chúng cng không th hin s liu thng kê v buôn lu và hi l. ây chính là hn ch ca d liu. Hi quan nhiu nc không có c nhng d liu này hoc có song vi nh dng không phù hp có th trích dn và s dng. H s ri ro (risk coefficient) ca mt lô hàng nht nh c xác nh bi các yu t bao gm phân loi hàng hóa, xut x hàng hóa, doanh nghip liên quan và phng thc vn chuyn cùng các yu t khác. Mt s ḍng thu nht nh có mc thu phi np cao và ri ro ây là doanh nghip s khai không úng chng loi hàng hóa hoc khai giá tr hàng hóa thp i gim mc thu phi np. Mt s mt hàng có xut x t nhng nc c hng u ăi thu. iu này h́nh thành ng c cho mt s doanh nghip gi mo xut x hàng nhp khu ca ḿnh. Mt s nc xut x hay nc trung chuyn có truyn thng cp hóa n gian ln hay gi mo. Có mt s doanh nghip trc ây ă tng vi phm pháp lut hi quan trong khi s khác li chng t c ḿnh có t́nh h́nh tài chính tt hoc không vi phm pháp lut hi quan trc ây (nhng doanh nghip c u tiên). Hi quan có th vn dng h s ri ro do máy tính cung cp cho mi lô hàng và áp cho lô hàng ó mt h s ri ro t 0 n 100. H s không có ngha là giao dch không cha ng ri ro nào i vi vic thc hin các mc tiêu ca hi quan. H s 100 có ngha là chc chn giao dch vi phm mt s quy nh pháp lut. Nhng h s nm gia hai mc này th hin mc ri ro ca giao dch trong vic thc hin các mc tiêu ca hi quan cng nh cnh báo cho c quan hi quan mc thn trng cn có gim thiu ri ro. T́m kim nâng cao h s ri ro cng có th mang li c s xp hng h s ri ro và xác nh h́nh thc kim soát nht nh cn áp dng. Nhng h́nh thc kim soát nh vy có th bao gm kim tra thc t hàng hóa. Bng vic s dng h thng CNTT, hi quan hng mc kim tra thc t theo mc ri ro có th chp nhn c khi tin hành th tc thông quan hàng hóa. Nu hi quan xác nh có th chp nhn mc ri ro là 5% hàng hóa vi phm quy nh th́ ch nhng giao dch mà h thng xác nh là vt quá mc ri ro cho phép mi b kim tra. Mc kim tra sau ó s c xác nh da trên kt qu phân tích và kinh nghim. Khi các yu t khác không i, n lc có c mc kim tra thc t thp hn ng ngha vi vic phi chp nhn ri ro cao hn. Nhng ánh i này có th c tính toán bng cách s dng các h thng CNTT hin i. Có th d dàng xây dng mô h́nh kích hot quyt nh v mc kim tra thc t (selectivity decision) cho tng giao dch c th kt ni vi các h thng qun lư hi quan t ng hin hành, qua ó bin vic ng dng k thut qun lư ri ro thành mt hot ng thng nht trong hot ng hi quan. ánh giá Mô h́nh Kim tra có Chn lc Cn thng xuyên giám sát và ánh giá hot ng ca mô h́nh kim tra có chn lc. iu này hàm ư là cn xác minh các báo cáo v kt qu kim tra, nhp vào h thng CNTT và so sánh vi các báo cáo v kt qu kim tra xác sut ca các giao dch c chn ngu nhiên. Ch khi kim tra da trên mô h́nh kim tra có chn lc cho kt qu tt hn so vi kim tra da trên ly mu ngu nhiên th́ lúc ó mô h́nh mi có nhng óng 38 góp có giá tr vào công tác qun lư ri ro. iu này úng không ch vi kim tra thc t hàng hóa mà c̣n vi c các công c kim soát khác. Kt lun T l kim tra thc t có th là mt ch s hot ng hiu qu nu c kt hp vi các ch s hot ng khác. Trong mi trng hp, phi tin hành phân tích ch s t l kim tra thc t cùng vi ch s huy ng ngun thu khi có bin i v ch s t l kim tra thc t. Vic các qun c d án và các nhà hoch nh chính sách gii quyt kiên quyt hn vn qun lư ri ro, mt vn khá phc tp bng cách chú trng vào ch s hot ng này s em li nhiu li ích. Ph lc 1.E Bng kê các Hng dn xác nh Chin lc Hin i hóa Hi quan Các hng dn sau có th là hu ích trong vic xây dng và qun lư mt chin lc hin i hóa hi quan. Xác nh các Hp phn chính ca Hin i hóa da trên các phát hin trong Nghiên cu Chn oán Xác nh tâm im ca ci cách, các gii pháp chính và lch tŕnh tin hành ci cách. Xác nh các c quan trong ngành hay ngoài ngành hi quan chu nh hng ca quá tŕnh ci cách. Quyt nh xem vn liên quan n tái t chc hay các vn cán b, xác nh nhng bc i chin lc gii quyt các vn v ngun nhân lc và t chc. Mô t mt môi trng thun li Xây dng mt bng ch rơ ai chu trách nhim v hot ng nào theo các mng chc nng chính. C th, bng cn tính n âu là các hot ng mà c quan hi quan chu trách nhim. Các hot ng này cn bao gm hot ng v t chc, nhân s, thông quan, khai thuê hi quan, quá cnh, CNTT, kim soát, truy cu trách nhim, vn ti, bo him và các hot ng tài chính. Bên cnh các hot ng mà hi quan chu trách nhim thc thi, bng cng gm các hot ng do các ban ngành khác ca chính ph thc thi nh tài chính, thng mi, giao thông vn ti, ni v, công nghip, y t, t pháp, pḥng thng mi và B ngoi giao cùng các hot ng ca khu vc t và các hot ng thc hin các cam kt trong các hip nh quc t. Lp biu tin tŕnh (process flow chart) th hin mi quan h qua li gia các ban ngành và các im tip xúc. Th nghim Cam kt ca Chính ph hay Ngành hi quan T chc mt phiên hp toàn ngành hi quan giúp ng năo xác nh xem âu là con ng hi quan mun i. Lên k hoch hành ng chin lc vi các giai on thc thi c th ch không phi là mt danh sách nhng hot ng nh thc hin (shopping list). Tŕnh chin lc lên B trng Tài chính hay các cp Chính ph khác phê duyt. Nhn bit các du hiu v mc cam kt chính tr trong ó có k hoch tài chính bn vng (c ngân sách nhà nc và vn tài tr) có ư ngha quyt nh m bo tính bn vng ca chng tŕnh ci cách. 39 Bo m s tham gia ca tt c các bên liên quan khác (ví d i din các b, ngành khác và khu vc t nhân). Kim tra xem các nhà Tài tr khác ang làm ǵ Lp bng ma trn v hot ng và k hoch ca các nhà Tài tr. Phân tích khong cách ngn gn v h tr bên ngoài i vi ci cách. Nhn bit các lnh vc cn tp trung ca các chng tŕnh sp ti và a ra yêu cu v h tr bên ngoài cn có. Thit lp mt c ch phi hp gia các nhà tài tr. Ch nh mt B phn Qun lư S thay i Phân công cán b hoc mt n v chu trách nhim giám sát toàn b quá tŕnh hin i hóa. Chn mt nhân vt c xúy cho ci cách có cam kt thc hin ci cách và liên h cht ch vi các bên liên quan khác. Bo m gim bt các nhim v khác cho các cán b chuyên trách v ci cách h có thi gian dành cho chng tŕnh ci cách. Thành lp Ban Ch o D án bao gm i din các nhà tài tr khác và khu vc t nhân. Tài liu c thêm T c ch bn ch các tác phm c xut bn không chính thc, bi vy có th không có trong các th vin. Ngân hàng Phát trin Liên M. 2001. Thông l Hi quan tt nht ông Á và Châu M Latinh, Washington DC. Keen, Michael, ed. 2003. Thay i H thng Hi quan: Thách thc và Chin lc Ci cách Hi quan. Washington DC.: Qu Tin t Quc t. Lane, Michael. 1998. Hin i hóa Hi quan và Xa l Thng mi Quc t, Westport, Conn.: Quorum Books:. T chc Hi quan Th gii. 2003. Hng dn Qun lư Ri ro. Brúc-xen. (http://www.wcoomd.org/ie/En/search/search.html). T chc Hi quan Th gii 2003 "Xây dng Nng lc trong ngành Hi quan", Brúc- xen, c ch bn. (http://www.wcoomd.org/ie/en/Past_Events/Past_events.html) Tài liu tham kho T c ch bn ch các tác phm c xut bn không chính thc, bi vy có th s không t́m c các n phm này ti th vin. y ban Kinh t APEC. 2002. o lng tác ng ca H tr Thng mi APEC vi các nn kinh t APEC: Phân tích CGE." Xing-ga-po. Barbone Luca; Luc De Wulf; Arindam Das-Gupta, Anna Hanson, 2001. "ánh giá các D án NHTG nhng nm 1990 có hp phn Ci cách Hi quan và Thu." Nhóm Chuyên v Chính sách và Qun lư Thu. Washington D.C.: NHTG http://econ.worldbank.org/docs/964.pdf Bernardo, Antonio. 2003. Sáng kin Thúc y Thng mi ca Hi quan Phi-lip-pin. Tŕnh bày ti phiên hp 101/102 ca Hi ng Hp tác Hi quan - T chc Hi quan Th gii, 26-28 tháng 6. Brúc-xen. 40 Ebril, Liam; Janet Stotsky và Reint Gropp, 1999 "Tác ng ca T do hóa Thng mi lên Thu ngân sách," Báo cáo Thng k ca IMF 180. Qu Tin t Quc t: Washington DC. Gill, Jit B. S. 2000. Khung Chn oán cho C quan Thu ngân sách. Báo cáo K thut s 473 ca NHTG: Washington DC. Hinkle, Lawrence; Alberto Herrou-Aragon; Keiko Kubota, 2003. "Th h Ci cách Thng mi u tiên ca Châu Phi i xa n âu?" Lot Báo cáo Công tác Khu vc Châu Phi, s 58a. NHTG: Washington DC. Holl, John. 2002. H tr k thut liên quan n Hi quan cho Xây dng Nng lc Thng mi, Báo cáo ca Nathan Associates cho USAID. Arlington, Va. Pḥng Thng mi Quc t. 2002. "Hng dn Hi quan." www.iccwbo.org. Keen, Michael (ed.) 2003. Thay i Ngành Hi quan: Thách thc và Chin lc Ci cách Hi quan. Washington DC: Qu Tin t Quc t. Lane, Michael. 1998. Hin i hóa Hi quan và Xa l ca Thng mi Quc t Westport, Conn.: Quorum Books. Mendoza, Jaime và Jose Eduardo Gutierrez. 2003. "Phng pháp o lng Thi gian Gii phóng Hàng hóa" Báo cáo Công tác 01/03. Aduana Nacional de Bolivia. Bogota. Chính ph Ma-rc. Administration des Douanes et Impôts Indirects. Délai de dédouanement, có ti www.douane.gov.ma (nhn chut vào Universitaire, tip ó là Chiffres clés). Nathan Associates. 1996. "Phát hin, kt lun và kin ngh" Nghiên cu v H thng Kim soát Cht lng Ai-cp, Tp I. Vit cho Chính ph Ai-cp. Arlington Va. : Nathan Associates Inc. http://www.economy.gov.eg/Download/02)%20Quality%20Control%20System/ Quality%20Control%20System-English.pdf. Nathan Associates. 1998. "Nghiên cu Th nghim v Cp giy Chng nhn trc i vi Hàng Nhp khu" Nghiên cu theo t hàng ca Tng Cc Kim soát Hàng hóa Xut nhp khu. B Thng mi và Cung ng. Chính ph Ai Cp, Arlington, Va. : Nathan Associates http://www.economy.gov.eg/Download/07)%20Pre- Certification%20of%20Imports/Pre-Certification%20of%20Imports- English.pdf. OECD. 2003. Ci cách H tr Thng mi cho Phát trin. Giám c Thng mi, U ban Thng mi. Vn bn s TD/TC/WP (2003) 11/Bn cui. T chc Hp tác Kinh t và Phát trin: Pa-ri. Raven, John. 2001. "Thng mi và H tr Thng mi, B Công c cho Công tác Kim toán, Phân tích và Khc phc," Báo cáo Tho lun ca NHTG s 427. i tác H tr Toàn cu i vi Vn ti và Thng mi. Washington D.C. NHTG. Steenlandt, Marcel, và Luc De Wulf, 2004. "Ma-rc". Trong Luc De Wulf và Jose Sokol, eds. Sáng kin Hin i hóa Hi quan : Nghiên cu t́nh hung. Washington DC. : NHTG. UNECE (Qu ban Kinh t LHQ cho Châu Âu). 1982. "Công c Quc t v Hài ḥa hóa Kim soát biên gii i vi hàng hóa." y ban Vn ti Ni a. Geneva. www.unece.org/trans/conventn/harmone.pdf. 41 Qu UPECON. 2003. "Nghiên cu v o lng Thi gian Cn thit Gii phóng Hàng hóa CH Phi-lip-pin." Manila. c ch bn. Ngân hàng Th gii. 1996. "Trin vng kinh t toàn cu và các nc ang phát trin": 1996. Washington D.C. Ngân hàng Th gii. 2002. Kho sát Môi trng Kinh doanh Th gii Washington D.C. www.worldbank.org/privatesector/ic/ic_ica_resources.htm. Ngân hàng Th gii. 2003. Trin vng Kinh t Toàn cu 2004: Thc hin cam kt phát trin ti chng tŕnh ngh s ô-ha, Washington D.C. Ngân hàng Th gii. 2004. "Báo cáo tin TTFSE 2003." Washington D.C. www.seerecon.org/ttfse. WCO (T chc Hi quan Th gii). "Hng dn o lng Thi gian Gii phóng Hàng hóa. Brúc-xen." www.wcoomd.org/ie/En/Topics_Issues/FacilitationCustomsProcedures/facil_ti me_release_study.htm. WCO (T chc Hi quan Th gii). 2003. Hng dn Qun lư Ri ro. Brúc-xen. Zarnowiecki, Michel. Ngân Hàng Th gii. 42 2 Vn T chc và Ngun nhân lc trong Hi quan Luc De Wulf 22 NGUN NHÂN LC: NNG LC CÁN B QUYT NH NNG LC CA T CHC ............................................................................................................................ 44 C CU T CHC VÀ B TRÍ CÁN B ................................................................ 50 C QUAN THU THU C LP.............................................................................. 54 CÁC HP NG QUN LƯ....................................................................................... 60 KT LUN TÁC NGHIP.......................................................................................... 63 PH LC 2.A DANH MC KIM TRA NNL........................................................... 64 PH LC 2.B: DANH MC KIM TRA CHO HP NG QUN LƯ................ 65 PH LC 2.C: DANH MC KIM TRA CHO CÁC C QUAN THU THU C LP ................................................................................................................................ 65 TÀI LIU C THÊM................................................................................................ 66 TÀI LIU THAM KHO ............................................................................................ 67 Trong s các ban ngành ca chính ph, hi quan là mt t chc c bit. S d nh vy là bi c quan hi quan không phi là c quan qun lư trong nc thun túy cng không phi là mt c quan mang tính quc t. C quan hi quan c t ti các biên gii quc t không ch nh mt biu tng ca ch quyn quc gia mà c̣n nh mt bc 23 tng thành bo v t nc trc nhng mi e da bên ngoài v y t, an toàn và môi trng; bo h công nghip trong nc (dù ây là mt vic tt hay xu) và m trách nhim v thu thu cho ngân sách nhà nc. Bi vy, hi quan cn nhn thc c các u tiên quc gia liên quan n ti phm h́nh s trong nc, vn nhp c, lao ng, nn kinh t và nông nghip có tác ng nh th nào n qun lư biên gii. ng thi, hi quan cng phi nm bt c các vn quc t cng nh kh nng tác ng ca chúng n quc gia ḿnh. Hi quan c̣n cn am hiu v các cam kt ca nc ḿnh trong các công c và hip c v thng mi và vn ti. Theo nhiu cách, quan h gia hi quan mt nc vi hi quan các nc khác cht ch hn mi quan h gia hi quan vi các ban ngành chính ph khác trong nc. Hi quan mt nc thng t́m kim s h tr, cách thc ci thin hot ng hay thc thi pháp lut t các t chc hi quan quc t, hi quan các nc trên th gii và hi quan các nuc láng ging cng nh tin hành trao i thông tin v các nguy c chung. 22Tôi xin bày t ḷng bit n chân thành ti óng góp ca Michael Lane và s giúp ca Melanie Faltas 23Trên mt góc khác, có hai yu t to nên v th "quc t" ca hi quan. hi quan qun lư thng mi quc t và trong quá tŕnh ó, phi tuân th các công c, thông l và phng pháp c thng nht trên b́nh din quôc t. Chính s tng ng v hot ng tác nghip, hiu bit chung v các khái nim, trách nhim phi hài ḥa hóa các quy tŕnh, th tc ă khin cho hi quan tr thành mt t chc mang tính quc t. Mt phn áng k ca pháp lut v hi quan c xây dng trong các t chc a phng nh T chc Hi quan Th gii (WCO) di dng các công c. Trong nhiu trng hp, các quy nh pháp lut trong nc c xây dng phù hp vi các công c quc t này. 43 Phn u ca chng 2 cp n phng pháp qun lư ngun nhân lc (NNL) hin i trong môi trng hi quan. Phn th hai gii thiu nhng vn liên quan n c cu t chc hi quan truyn thng. Trong khi ó, phn th ba và th t bàn v hai vn t chc c lu tâm trong nhng nm gn ây: C quan Thu thu c lp (Autonomous Revenue Authorities - ARA) và hp ng qun lư. Phn cui a ra các kt lun và khuyn ngh. Các Ph lc cung cp các bng kê v qun lư ngun nhân lc, hp ng qun lư và c quan thu thu c lp. Ngun Nhân lc: Nng lc cán b quyt nh nng lc ca t chc Qun lư tt ngun nhân lc nhiu kh nng là vn quan trng hàng u duy nht nh hng n hiu qu hot ng ca hi quan bt lun b máy t chc ca c quan hi quan ó là ǵ. Nói nh vy không phi là mt s cng iu bi tt c các khía cnh trong qun lư hi quan và thông quan, k c vic ng dng và bo tŕ h thng công ngh thông tin (CNTT) hin i u ̣i hi i ng cán b phi có tŕnh vn hành h thng hin ti mt cách hiu qu và chun b sn sàng ón nhn các k thut và quy tŕnh mi. làm c iu ó, i ng cán b cn bt kp vi nhng tin b chung ca chui hu cn thng mi quc t và iu chnh thích nghi vi nhng thay i trong các nhim v trng tâm ca hi quan. Trc ây, công vic ca ngành hi quan bao gm các lao ng th công nh kim tra thc t hàng hóa, tàu bin và hành khách cng nh tun tra kim soát khu vc ranh gii im nhp. Cán b lănh o hi quan th́ làm vic vi t cách là các quan chc chính ph cao cp trong khi nhân viên hi quan li có tŕnh kém, c ào to không bài bn và có ch ăi ng thp. T́nh trng này ă bào ṃn phong cách làm vic chuyên nghip cng nh liêm chính hi quan. Các dch v do chính ph cung cp phi áp ng các chun mc ngày càng cao hn. Nhng nhim v mà mt nn kinh t toàn cu hóa t ra i vi ngành hi quan cng tr nên rơ ràng. Mt c quan hi quan hin i va có trng trách bo v quc gia trc nhng nguy c bên ngoài va m nhn nhim v i din cho quc gia ti biên gii và khu vc cng phi có mt i ng cán b chuyên nghip s dng công ngh tiên tin giúp thc hin c s mnh giao phó. Có th phân tách quy tŕnh qun lư ngun nhân lc hi quan thành nhiu giai on: xác nh các tiêu chí cn có; xây dng quy tŕnh tuyn dng m bo hi quan tuyn c các cán b áp ng c các tiêu chí mong mun ă c xác nh; ào to cho cán b ng nhim duy tŕ k nng làm vic; ch ăi ng thích áng nhm to ng lc cho cán b làm vic cng nh gi h li làm vic lâu dài; áp dng nhng h́nh thc x pht kiên quyt và kp thi i vi các trng hp không hoàn thành chc trách c giao và vi phm liêm chính hi quan. H s cán b (staff profile) Mt c quan hi quan hin i cn xác nh h s cho i ng cán b mà ḿnh mun có. H s ó phi bao gm mt nn tng giáo dc tng th cao mc cán b hi quan có th tip thu và duy tŕ các k nng cn có trong ngành hi quan. Cùng vi thi gian, các k nng này s thay i và ̣i hi ngày càng nhiu hn kin thc chuyên ngành v k toán, thu thp thông tin t́nh báo, tài chính, iu tra, phân tích, ào to, lp k hoch và qun lư NNL. Các th tc s dng trong các khâu nghip v này li ph thuc ngày càng nhiu hn vào CNTT. Bi vy, cn áp dng k thut phân tích tin 44 tŕnh công vic (workflow analysis) hin i vào vic xác nh phân b nhân s phù hp cho các mng nghip v khác nhau. Di ây là mt s nhim v chính ca hi quan cùng các yêu cu chuyên môn cn có hoàn thành các nhim v ó. Thc thi lut và quy nh trong nc ti biên gii. Các Lut và quy nh trong nc phi phù hp vi tt c các công c và chun mc hi quan quc t mà quc gia ó ă gia nhp. Do ó, cán b hi quan cn nm c các bc tin t c trong àm phán thng mi quc t cng nh yêu cu ca toàn cu hóa. Cán b hi quan cng cn có tŕnh chuyên môn nht nh v pháp lut có th ni lut hóa nhng tin trin trong cng ng hi quan và thng mi quc t. Áp dng quy tŕnh thông quan hin i. Quy tŕnh ánh giá ri ro hin i c da trên các thông tin in t và k thut thu thp thông tin t́nh báo hin i nhm to thun li cho thng mi và bt kp vi các tin b trong lnh vc hu cn thng mi t nhân. Duy tŕ trao i thông tin m vi cng ng doanh nghip Hi quan phi m bo rng cng ng doanh nghip có y thông tin v ngha v ca ḿnh. Quan im ca doanh nghip cng cn c tính n trong quá tŕnh hoch nh chính sách hi quan. Cán b hi quan cn có k nng giao tip vi doanh nghip song cn tránh tip xúc trc tip gia cán b hi quan và i din doanh nghip trong quá tŕnh x lư th tc hi quan. Thc thi các iu lut v quyn s hu trí tu, an ninh, vn chuyn ma túy và cui cùng là lao ng và nhân quyn. Tuy hin ti lao ng và nhân quyn cha phi là u tiên quc gia song trong tng lai có th s phi thc thi các iu lut v lao ng và nhân quyn thc hin các tho thun t c trong các cuc àm phán thng mi. iu này ̣i hi hi quan phi có nng lc a c chng tŕnh ngh s ca các ban ngành chc nng khác vào trong quy tŕnh, th tc hi quan. Thu thp và ph bin s liu thng kê thng mi quc t ̣i hi phi có tŕnh chuyên môn v CNTT, nhn thc c tm quan trng ca s liu thng kê trong vic ra quyt nh kinh t. Qun lư NNL hi quan ̣i hi phi qun lư ngun nhân lc mt cách hp lư và có kin thc chuyên sâu v phát trin ngun nhân lc. Tuyn dng Thông thng, vic iu chnh i ng cán b hin có thành i ng cán b mong mun là mt quá tŕnh cn có nhiu thi gian. Khi cán b ln tui ngh hu, cn tuyn dng cán b tr không ch thay th i ng ă v hu mà c̣n áp ng nhu cu m rng hot ng ca ngành. Công tác tuyn dng phi c tin hành mt cách có h thng trong ó có ng qung cáo tuyn dng. Qung cáo tuyn dng cn ch rơ yêu cu cn có i vi v trí cn tuyn, ví d nh tŕnh hc vn, kinh nghim công tác và các yêu cu tng t. Quy tŕnh tuyn dng cng cn c nêu rơ. m bo minh bch trong quy tŕnh tuyn dng là ti quan trng v́ nó giúp to ra chun mc ngh nghip mi trong ngành hi quan, ng thi ngn chn t́nh trng thân quen, chy cht hin vn thng ph bin trong công tác tuyn dng ti các c quan công quyn 24. Nên s dng 24Nh trng hp ca Hi quan Hoa k nhng nm 1880. c bit là ng c viên tim nng cho các v trí công tác trong ngành hi quan phi tr mt khon phí chy vic ôi lúc gp nhiu ln lng hàng nm. Chng hn nh ti Bolivia, trc khi có nhng ci cách gn ây, có nhiu công chc hi quan "làm công không lng" (pro bono) và bù li bng cách ̣i tin hi l trong quá tŕnh tin hành nhim v. Mt thc t khác c bit n nhiu là các quan chc cp cao thng xuyên dùng nh hng ca ḿnh gây sc ép buc phi b nhim ngi thân hay ngi cùng ḍng tc ca h. Vic này làm hng quy tŕnh tuyn dng và to ra mt món n phi tr cho nhng cán b mi vào ngành hoàn toàn xa l vi vic thc thi các chc trách ca mt công chc hi quan. 45 các bin pháp nh qung cáo công khai v trí tuyn dng, tham gia vào hi ch vic làm và cung cp thông tin tuyn dng trc tip ti các trng i hc m bo nhng ngi có tiêu chun bit v k tuyn dng và ng kư d tuyn. Các ng viên tim nng phi c các thành viên trong Ban tuyn dng kim tra nghiêm ngt v tŕnh , nng lc. Các thành viên trong Ban tuyn dng cn c ào to chuyên v k nng tuyn dng. H cng có th phng vn hàng xóm, ng nghip cng nh các ch tuyn dng trc ây ca ng viên. Cng cn tin hành kim tra h s lu ti c quan công an và tài khon ngân hàng ánh giá mc thu nhp và ngun gc thu nhp ca ng viên. Cng cn có kim tra các k nng và nng khiu c bit trong yêu cu tuyn dng. Các khâu kim tra này có th do cán b ph trách qun lư ngun nhân lc trong ngành thc hin hoc có th thuê chuyên gia trong lnh vc tuyn dng. Cng cn cho cán b mi tuyn bit v c ch luân chuyn công tác khi làm vic trong ngành hi quan. iu này nhm mc ích nâng cao kh nng mt cán b hi quan có th thc hin c nhiu công vic khác nhau, ng thi tránh phát trin nhng quan h móc ngoc không chính áng vi cng ng doanh nghip a phng25. Các cán b mi tuyn cha có kinh nghim công tác trc ó trong lnh vc hi quan cn tham d các lp ào to chuyên sâu và sát hch nghiêm túc chun b cho nhim v mi. Nu thành công, h c̣n phi tri qua mt giai on tp s thng kéo dài mt nm trc khi chính thc tr thành công chc hi quan. Trong thi gian tp s, cán b mi tuyn này có th b sa thi ngay nu có kt qu tp s không t yêu cu hoc vi phm k lut mà không cn phi qua nhng th tc phc tp nh khiu ni hay a v vic ra ṭa án hành chính. Sau giai on tp s, nu c ánh giá là t yêu cu, cán b tp s s chính thc c tuyn dng. S dng các tiêu chí hot ng minh bch s h tr lănh o trong công tác qun lư cng nh tng cng tính minh bch ca quy tŕnh tuyn dng. Theo truyn thng, phn ln các c quan hi quan u da vào vic tuyn dng các cán b tr tui sau ó kt hp ào to c lư thuyt và thc hành v nhng thông l hi quan tt nht. Tuy nhiên, hi quan hin i ̣i hi i ng cán b phi có tŕnh chuyên môn không d ǵ có c nu ch tin hành ào to trong ngành. Kin thc chuyên môn v CNTT và k toán ngày càng cn thit thc thi công tác kim tra sau thông quan ch là hai ví d. Cn có quy tŕnh tuyn dng phù hp và ch ăi ng tha áng có th thu hút c cán b có các k nng chuyên sâu này. Khi không có các ng viên có nng lc, ôi lúc có th né tránh nhng hn ch gp phi trong tuyn dng công chc bng cách kư các hp ng t vn hp dn. Tuy nhiên, nhc im là kư hp ng t vn s làm nht i tinh thn làm vic ca cán b hi quan nói chung và có th t ra vn không m bo c tính liên tc v nhân s trong các công vic chuyên sâu. Quy tŕnh thi hi và tuyn dng nhân s s mt nhiu thi gian nu có khong cách ln gia h s nhân s mi cn có và h s nhân s hin ti. Song có thi im công tác qun lư ̣i hi quá tŕnh này phi din ra nhanh hn. ó là chính là trng hp thit lp các ARA và tin hành nhng thay i c bn v nhân s. (Xem chi tit trong phn C quan Thu Thu c lp tip theo). Hp 2.1 nêu mt s thông tin chi tit v quy tŕnh cn c tuân th ti Bô-li-via. Hp 2-1 Ci t nhân s ti Hi quan Bô-li-via Trc ci cách, nhân s hi quan Bô-li-via có mt s c trng sau: có mt lng ln cán b làm không công tc là không có v trí làm vic và mc lng c th, b nhim da trên tin c chính tr hn là thành qu công vic cá nhân, mc thay i nhân s cao, lng thp và thiu vng công tác ào to. Hi quan Bô-li-via ă c 25Ví d nh ti Zambia và Ma-rc, luân chuyn cán b ă là mt phn gn lin vi s nghip ca công chc hi quan. 46 chn là ni trin khai thí im án ci cách hành chính tng th ca chính ph trên c s Lut Dch v công (Civil Service Statute) và Chng tŕnh Dch v Công (Civil Service Program) mi c phê chun. Ci cách qun lư ngun nhân lc là nhân t thit yu giúp hi quan tr thành mt t chc hiu qu và minh bch trong khi gim áng k hin tng tham nhng. Tuyn chn và s dng cán b cn da trên mt quy tŕnh minh bch và cnh tranh mt cách công khai cho tng v trí. Tt c các v trí ang nm gi bi các nhân viên không qua tuyn dng cnh tranh u c coi là tm thi. Cn loi b tt c các v trí làm không lng. Thuê các công ty chuyên v nhân s tin hành công tác tuyn chn thông qua u thu công khai. Bng cách làm này, hi quan ă hng li t uy tín ca các công ty c lp và tránh c nhng hoài nghi v tính minh bch ca quá tŕnh. ng thi, V NNL xây dng mt h thng lng mi da trên mc lng chung ca th trng bao gm các gói lng cnh tranh. Qung cáo tuyn dng cho các v trí qun lư cp cao và cp trung c ng tuyn vào ngày 30 tháng 10 nm 1999, các v trí chuyên môn và k thut vào ngày 16 tháng 4 nm 2000. Vic thiu tính công khai, n lc trong vic ng tuyn cha úng mc cn thit, loi sai quy nh mt s n xin vic vào các v trí biên gii cng nh s dng h thng phn mm không áng tin cy ă nh hng tiêu cc n kt qu ca t ng tuyn u tiên khin cho s n xin vic thp hn mc mong i. Do nhiu v trí vn b b trng nên ă phi tin hành ng tuyn t 3 vào ngày 14 tháng 1 nm 2001. Quá tŕnh la chn ̣i hi phi thc hin hàng lot các hot ng trc ó: xác nh h s lư tng cho cán b hi quan; lng hóa các yêu cu cán b cho khong hn 700 cán b, trong ó 575 v trí tuyn dng công khai; xác nh h s công vic vi yêu cu ti thiu v tŕnh hc vn và kinh nghim làm vic khác ngoài kinh nghim làm vic trc ó trong ngành hi quan và các phm cht cá nhân. Có nhiu phng pháp ánh giá ng viên khác nhau: ánh giá h s, ánh giá k thut và k thut tâm lư da trên các bài thi hay ánh giá tng hp qua tin hành phng vn. Xác nh mc im chun ti thiu cn t cho mi v trí. Các ng viên cng c sàng lc loi b nhng ngi ă tng làm hay hin ang làm cán b hi quan vi phm quy nh hi quan hay có tin án, tin s. Lp danh sách ngn các ng viên c chn da trên kt qu các bài kim tra tham gia phng vn. Sau khi hoàn thành toàn b quá tŕnh, lp và gi báo cáo danh sách các ng viên lt qua ṿng s tuyn cùng kt qu t c trong mi k thi ca tng thí sinh cho hi quan h tr công tác ánh giá cui cùng. ánh giá cui cùng tip ó c tin hành thông qua phng vn cu trúc nhm mc ích kim tra xác thc ca thông tin do công ty t vn cung cp, thm nh xem thí sinh có áp ng tt c các yêu cu ra hay không cng nh xác nh mc phù hp ca ng viên vi v trí c th. Ban Giám c ch nh thành lp mt hi ng tin hành ánh giá cui cùng. Hi ng này s chun b mt báo cáo trong ó có nêu các khuyn ngh và tŕnh lên Ban Giám c hay Tng Cc Trng xem xét. Các ng viên c chn sau ó s c yêu cu tri qua mt thi gian th thách ba tháng trc khi c công nhn là công chc hi quan chính thc. Ngun: IDB 2001 ào to ào to cn là mt nhim v chính ca b phn qun lư NNL thuc c quan hi quan. Các yêu cu t ra bi toàn cu hóa và vic áp dng nhanh chóng CNTT vào hàng lot các lnh vc hot ng hi quan ă khin cho ào to liên tc tr thành mt nhu cu tt yu i vi hi quan. Công tác ào to trong ngành hi quan cn c tin hành bi i ng ging viên bao gm các cán b hi quan giàu kinh nghim và các ging viên chuyên nghip. 47 Trong hi quan hin i, vic tham gia thành công mt s chng tŕnh ào to nht nh là c s cho nhiu quyt nh bt. Tt c cán b trong ngành u phi c ào to hàng nm theo nh thng nht gia b phn qun lư NNL và th trng n v. Vic trin khai nhng ni dung ào to ă thng nht cho cán b s là mt tiêu chí ánh giá lănh o. Có th ch nh các trng ào to chuyên nghip thc hin công tác ào to này trên quy mô quc gia hoc khu vc. Cn tn dng ti a các h tr ào to cung cp bi các t chc song phng, WCO hay thm chí là các công ty PSI (Kim nh trc khi xp hàng). Ngha v ào to thng c xác nh rơ trong các hp ng kư vi các công ty PSI26. ăi ng cán b ăi ng cán b là mt tác nhân quan trng trong qun lư NNL. Cn có mt ch ăi ng cao thu hút và gi chân cán b có tŕnh cn thit làm vic cho ngành hi quan. Tuy nhiên, tng gói lng chi tr cho cán b hi quan thng không tha áng. Mc chênh lch gia lng thng cho cán b qun lư và cán b cp di không có cách bit ln ging nh trong khu vc t nhân27. Cho dù không phi là ng lc duy nht thúc y các cán b hi quan hoàn thành tt công vic c giao song chc chn ch ăi ng là mt ng lc rt quan trng28. Ngoài ra c̣n có các ng lc b sung, ó là xây dng tinh thn ng i (esprit de corp) và ḷng t hào ngh nghip. Các ng lc này thng ít c chú trng y . Ví d, trong nhng nm gn ây, khi chú trng c bit n yu t này th́ có v nh hi quan Marc ă thu c nhng li ích nht nh29. Trong phn ln các trng hp, hi quan ít có linh hot trong vic t ra mc lng mà buc phi tuân th trit thang lng công chc. Thng th́, quy nh tài chính cht ch ă khin cho thang lng trong ngành hi quan kém xa so vi thang lng chi tr cho nhân viên có cùng nng lc trong khu vc t nhân. T́nh trng này không khuyn khích cán b làm vic tt và y h n ch t́m kim các khon phí tiêu cc khác. Hin tng các cán b sáng giá nht b ngành ra làm i lư khai thuê hi quan là mt hin tng không có ǵ bt thng. Khi làm nhân viên khai thuê hi quan, các cán b này vi hiu bit v ni b ngành cng nh mi quan h quen bit vi các cán b hi quan, có th giúp to thun li cho quá tŕnh hoàn thành các th tc hi quan cho khách hàng ca ḿnh song cng có th e da vi phm liêm chính hi quan. Nguy c liêm chính ă khin mt s nc ngn cn cán b hi quan cung cp các dch v khai thuê hi quan mt vài nm sau khi kt thúc làm vic trong ngành hi quan. Gii pháp cc b cho quy nh cng nhc v thang lng là chi tr tin thng cho cán b. Mc dù hi quan nhiu nc áp dng c ch thng song rt ít trong s ó c ch thng giúp nâng cao kt qu làm vic và hiu qu hot ng cui cùng. c ch thng có tác dng th́ mc thng phi cao có th lp y khong cách vi thu nhp trong khu vc t nhân (có khu tr tính n nh khi làm vic trong khu vc nhà nc) và tha măn mt s các tiêu chí kht khe. Các khon thng phi m bo tính chính áng trong ni b ngành hi quan cng nh ngoài ngành, phi khách quan, minh bch và d qun lư. Ngoài ra, các khon thng cng phi áp ng tiêu chí 26Ti Ga-na, các hp ng dch v kư kt vi các công ty cung cp Dch v Kim tra ti im n (Destination Inspection Services) bao gm c trách nhim tin hành ào to cho cán b hi quan. Tuy nhiên chng tŕnh ào to li c kư vi B Thng mi và Công nghip ch không phi vi hi quan. iu này ă khin cho vic kt hp chng tŕnh ào to vi các chng tŕnh tng t ca hi quan tr nên phc tp. T hn, nó c̣n làm gim tính ch ng ca hi quan trong vic chu trách nhim hoàn toàn v chng tŕnh ào to ca ḿnh. 27Ví d nh ti Nepal, lng ca mt cán b hi quan ch bng mt phn mc lng trung b́nh trong khu vc t nhân; lng c bn ca Tng cc trng ch bng 150% lng khi im ca mt cán b mi c b nhim. 28Có th t́m thy thông tin thú v v vn này ti Van Rijceghem và Weber (1997) 29Xem chi tit ti Steenlandt và De Wulf (2004). 48 SMART, tc là c th (Specific), có th o lng c (Measurable), có th t c (Achievable) và úng thi im (Timed) (De Wulf 2004). Tuy nhiên, không d ǵ khi m bo rng ánh giá kt qu làm vic cung cp c s có th phân loi cán b tha áng. Ví d nh ti Marc, c ni nào áp dng ch thng 100% lng c bn cho cán b có kt qu làm vic t yêu cu th́ ni ó i a s các cán b s c ánh giá là tiêu chun nhn mc thng ln nht. Các khon thng c các i tng trong ngành coi là chính áng khi h thng thng c phân phi mt cách công bng và minh bch, không thiên v và có c ch khiu ni v quyt nh thng. Các khon thng c các i tng ngoài ngành coi là chính áng khi c chp nhn ngoài ngành hi quan và có ngân sách cho các khon thng ó. H thng thng nu không m bo tính chính áng dù là trong ngành hay ngoài ngành th́ s không bn vng. Ví d ti Ga-na, không th duy tŕ c mc lng cao hn cho cán b hi quan theo c ch C quan Thu thu c lp (ARA) trc s phn i ca cán b công chc các ngành khác. Các iu kin nghiêm ngt cn áp ng m bo c ch thng cao bù p c mc lng thp ca cán b hi quan cng t ra nhiu thách thc trong quá tŕnh thit k và thc thi. iu này khin cho các h thng kiu này tr nên ht sc ri ro và cn c giám sát cht ch. Mt phng án khác có th thay th cho vic chi tr mc thng cao là áp dng thang lng cao hn cho các cán b làm trong ngành hi quan. Lư do bin minh cho gii pháp này là vic huy ng ngun thu ngân sách óng mt vai tṛ quan trng i vi vn hành ca chính ph. Lng bng tt hn cng phn nào giúp bo v cán b hi quan trc cám d ca vic nhn hi l t doanh nghip . Cn kt hp bin pháp áp 30 dng thang lng cao hn vi ci cách hi quan tng th nhm m bo tng cng kt qu làm vic cng nh hiu qu hot ng. Hi quan mt s nc áp dng gii pháp mnh tay hn gii quyt t́nh trng lng bng không tha áng bng cách thit lp các ARA. Trong thi gian u, các ARA ă tr cho cán b hi quan mt mc lng mang tính cnh tranh so vi mc lng tr trong khu vc t nhân hoc mc lng cao nht tr cho công chc. Tng lng và thng chc da trên kt qu làm vic cng là hai nhân t to ng lc làm vic quan trng cho cán b. Tuy nhiên, c hai li thng b hn ch bi các chính sách bt cng nhc áp dng cho tt c các công chc mà theo ó quyt nh thng chc hay tng lng ph thuc nhiu vào thâm niên. Phi tha nhn là vn có nhng trng hp ngoi l. Ví d nh Mô-dm-bích, kt qu làm vic ca cán b c ánh giá hàng quư trong hai nm ào to tp s và sau ó c thanh tra ngành theo dơi cht ch. Hi quan ng-gô-la li áp dng mt h thng ánh giá công chc thng niên nhm mc ích i chiu k nng làm vic vi mô t công vic, t ó xác nh mt cách chính xác các ng c viên b nhim lên v trí cao hn. T́nh trng c s h tng thiu thn trong ó có vn pḥng làm vic cng nh nhà công v, nht là ti các tr s hi quan vùng sâu vùng xa, cng tác ng n o c ngh nghip và tinh thn làm vic ca cán b hi quan. H tng nhng ni nh vy thng b b bê trong nhiu nm v́ thiu ngân sách. T́nh trng nhà công v ti tàn nhiu im kim soát biên gii ă khin cho vic chuyn n làm vic ti nhng ni này b coi nh mt h́nh pht hay b y vào ch khó khn mt cách bt công. Ci cách hi quan ti Dm-bia và Tanzania bao gm c mng nâng cp c s h tng, mt im c ánh giá cao bi cán b hi quan. 30Thng th́ mc lng cao hn s kéo theo trách nhim xă hi ln hn vi gia ́nh hay h hàng. Bi vy, lng cao hn không làm gim mà c̣n tng "nhu cu" nhn hi l áp ng c trách nhim xă hi gia tng cng nh xng áng vi v th mi có c trong h thng. 49 Liêm chính và các h́nh thc k lut Thông quan hi quan hin i vi vic áp dng cao CNTT và cung cp ch ăi ng tha áng cho cán b s óng vai tṛ quyt nh trong cuc u tranh chng li các vn liêm chính. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy nh th vn cha trit tiêu hoàn toàn nn tham nhng. V́ vy, bt k chính sách NNL nào cng cn ch rơ cách thc gii quyt nhng vn . Vn liêm chính hi quan s c cp rơ ràng và chi tit hn trong chng 4 nên ch cn tóm lc mt vài nhn xét ây nh sau. Cán b hi quan cn phi nhn thc y rng không có ch cho các hành vi tham nhng và tc trách. Có th nêu rơ các h́nh thc k lut trong s tay nhân s. Có nhiu h́nh thc k lut các mc khác nhau t khin trách, không tng lng, ct thng cho n sa thi. Song cn lu ư rng không c áp dng h́nh thc sa thi cán b mt cách khinh sut. Cng cn có các bin pháp bo h m bo tính công bng trong thi hành k lut. Cn có phn hi chính thc mt cách nhanh chóng i vi các cáo buc tham nhng hoc kp thi xóa b nhng cáo buc thiu cn c hoc tránh t́nh trng tŕ hoăn kéo dài gia thi im vi phm và thi im x pht. Các h́nh thc k lut trong ó có sa thi s tr thành mt công c mnh m giúp thc thi pháp lut trong bi cnh ch ăi ng cán b tt và t l tht nghip cao . 31 C cu T chc và B trí cán b Bt k t chc nào u có th vn hành tt và vt qua vô vàn các tr ngi nu có mt i ng cán b nng ng và có nng lc. Song lc lng cán b cng cn c b tr bi mt c cu t chc phù hp. Nhng ngay c khi có mt mô h́nh t chc hoàn ho mà thiu vng các nhân viên có nng lc, có tŕnh , nng ng và c ào to th́ t chc ó cng không th tn ti c. Mt t chc lư tng là mt t chc trng thái ng. Các t chc khu vc công và khu vc t liên tc iu chnh c cu ca ḿnh i mt vi các thách thc, bin i trong khi lng công vic, m rng a bàn hot ng, trong cnh tranh cng nh trong vic áp dng công ngh mi và các sáng kin mi. Hi quan cng không phi là trng hp ngoi l. C quan hi quan cng thng phi vt ln t́m ra mt mô h́nh t chc lư tng áp ng c yêu cu ca mt môi trng hi quan liên tc bin i. Tuy vy, tái c cu không phi là mt phng thuc cha bách bnh. ôi lúc, nó ch là mt cái c che y cho mt thc t là không t́m ra c cn nguyên dn n t́nh trng vn hành kém hiu qu ca c quan hi quan. Tin hành tái c cu t chc c̣n có th làm xáo trn hay gián on hot ng thng nht ca c quan hi quan. Phn này tŕnh bày cách thc t chc truyn thng ca c quan hi quan cùng vi mt s bin th ca nó. C cu t chc ni b Theo truyn thng, các c quan hi quan c c cu nh mt b phn ca B Tài chính (BTC) và chu trách nhim trc BTC v các hot ng và kt qu t c. Nhim v bao trùm ca ngành hi quan là tng thu thu theo quy nh ca ngân sách. Và trong quá tŕnh thc hin nhim v thu ngân sách, hi quan cng phi m bo áp dng các th tc và chính sách mt cách nht quán ti tt c các ca khu nhp và cho tt c các loi h́nh vn ti. ôi lúc, do có trách nhim bo v biên gii và x lư các trng hp không tuân th và buôn lu nên c quan hi quan có quyn t quyt phn nào ln hn các ban ngành và c quan ngang b khác qun lư ti biên gii. c thù chc trách ca c quan hi quan quyt nh h́nh thc t chc phân cp trong ngành hi 31Nh thc t cho thy mt s quc gia, c ch x pht áp dng trong ngành hi quan li b nn tham nhng trong b máy hành pháp làm cho què qut. 50 quan. Theo ó, c cu t chc hi quan bao gm c quan tng cc (TC), các hi quan vùng và các cc hi quan a phng. TC chu trách nhim xây dng các quy tŕnh và chính sách hot ng, trong ó có vic ng dng CNTT ­ nhm t c kt qu và hiu qu vn hành cng nh m bo tuân th các hip nh quc t liên quan n T chc Thng mi Th gii. TC cng chu trách nhim giám sát hot ng c phân cp xung các vn pḥng vùng và a phng, v chính sách nhân s bao gm tuyn dng, ăi ng, ào to và thc thi. Các vn pḥng vùng giám sát hot ng ca vn pḥng a phng trong phm vi ḿnh qun lư trong khi các vn pḥng a phng thng là im liên h ca cng ng doanh nghip quc t và hi quan các nc khác. Cán b ti các hi quan a phng quyt nh mc kim tra cn áp dng trong x lư t khai và thông quan hàng hóa cng nh mc hiu qu ca quá tŕnh làm th tc hi quan (Castro và Walsh 2003). Bên cnh các pḥng ban truyn thng (pháp ch, th tc, nh giá, CNTT, chng lu, hot ng thc a, hp tác quc t, dch v, nhân s và kim tra sau thông quan), hi quan nhiu nc ă b sung thêm mt v ph trách vic duy tŕ quan h vi khu vc t nhân chuyên gii áp các lo ngi, gii thích v quy tŕnh, th tc, và tin hành thanh tra khi có tranh căi vi các doanh nghip nc ngoài. Các doanh nghip nhp khu, xut khu, các hăng vn chuyn, giao nhn hay các i lư khai thuê hi quan cng yêu cu có mt c ch khiu ni c lp h có th tin hành khiu ni i vi nhng quyt nh mà h cho là sai lm hay không phù hp vi thông l quc t. Mt c ch m nh vy i vi khu vc t có th giúp xây dng c ḷng tin cn thit gia khu vc t nhân và hi quan, mt ḷng tin s em li li ích cho tt c các bên liên quan. Khi nhn ra mt thc t là mt phn ln s thu nhp khu c thu t s lng khá ít các doanh nghip nhp khu vi quy mô ln, hi quan mt s nc ă iu chnh hot ng ca ḿnh cung cp nhng dch v c bit cho các doanh nghip nhp khu ln này. Vic này phù hp vi Công c Kyoto sa i cho phép các doanh nghip nhp khu "c u quyn" (authorized) (c u tiên) c thông quan hàng hóa nhanh hn, tc là nhng doanh nghip áp ng mt s tiêu chí v minh bch và trung thc s c hng các th tc thông quan n gin hn vi iu kin là có th tin hành kim tra sau thông quan. Ví d nh trung tâm Thu và Hi quan Mu ti Ai cp (Model Customs và Tax Center) c thit lp x lư t khai thu và hi quan cho mt nhóm các doanh nghip ln c chn lc (khong 200 doanh nghip vào thi im cui nm 2003). Nhóm doanh nghip này chim mt t phn ln trong khi lng thng mi và tng s thu thu c. Trên thc t, trung tâm này hot ng nh vn pḥng mt ca áp dng các th tc mi và hiu qu. V trí ca Hi quan trong C cu Tng th ca Chính ph T trc n nay, BTC vn luôn là b ch qun ca c quan hi quan và chu trách nhim giám sát, ch o hi quan thc hin nhim v hàng u ca ḿnh là thu thu. Có nhiu tranh lun cho rng không nht thit hi quan c phi trc thuc BTC nht là khi nhim v ca ngành hi quan luôn thay i. Cùng vi thi gian, vai tṛ ca hi quan nhiu nc trong h tr thng mi dn th ch cho chc nng huy ng ngun thu. ây là c s B Thng mi m nhn vai tṛ qun lư i vi ngành hi quan. Cùng vi mi lo ngi v an ninh gia tng, M ă t hi quan trong B An ninh Ni a (Homeland Security Department) trong khi Canada li t hi quan trong B An ninh Công cng và Sn sàng ng phó vi Trng hp Khn cp (Public Safety và Emergency Preparedness). Úc là nc u tiên trong khi Thnh vng chung sau Liên bang Úc nm 1901 thit lp B Thng mi và Hi quan. T ó n nay, Hi quan Úc ă c liên kt vi mt s ban ngành ngang b khác ­ thng mi, thu, doanh nghip, ngi tiêu dùng, khoa hc, công nghip, thng mi và t pháp ­ tùy vào thay i u tiên ca chính ph. Hin ti, hi quan ang trc thuc B Hi quan và T pháp. iu 51 này phn ánh mong mun ca chính ph m bo hp tác hiu qu gia tt c các c quan an ninh và thc thi pháp lut liên bang.32 Tóm li, vic t c quan hi quan ti b này hay b khác cui cùng ch úng khi có tính n bi cnh kinh t và c cu hành chính c thù ca mt nc cng nh tính n nhim v mà hi quan nc ó c giao phó. Tuy nhiên, cn lu ư là các nhà ci cách chính ph rt yêu thích vic tin hành tái c cu t chc các pḥng ban hay chuyn mt c quan sang mt pḥng ban hay mt b khác. Song nu không có các chng tŕnh ci cách thc s th́ chc chn s không th to ra c mt tác ng nào khác ngoài nhng xáo trn c bên trong và bên ngoài c quan hi quan. Cho dù c cu t chc ca hi quan có là ǵ th́ iu quan trng là hi quan phi: Hot ng vi ngân sách và nhân s phù hp Hot ng di s giám sát hp lư m bo các quy nh, lut l c tôn trng Có mt h thng nhân s giúp có th tuyn dng, ào to và phát trin mt i ng cán b chuyên nghip; có quyn hn sa thi các cán b tham nhng hay không nng lc Hot ng vi mc c lp tha áng trong các vn vn hành và nhân s Cung cp quy tŕnh khiu ni cho cng ng doanh nghip Chu trách nhim hoàn thành các mc tiêu ra. u im ca vic sáp nhp c quan Hi quan vi các C quan Thu thu khác Trong nhng nm 90, mt s nc ă tin hành sáp nhp hi quan vào các c quan thu thu khác vi mong mun tng cng hiu qu cng nh kt qu hot ng thu ngân sách. Mc ích ca vic sáp nhp là nhm có c hiu qu kinh t theo quy mô (economies of scale) bng cách kt hp chc nng nhân s, pháp ch và hành chính ca các pḥng ban khác nhau song làm vic vi nhiu i tng np thu ging nhau (PLS RAMBOLL 2001).33 Nghiên cu PLS RAMBOLL( 2001) xem xét li kinh nghim ca an Mch, Ca-na-a, Cô-lôm-bia, Hà Lan và Lát-via trong vic sáp nhp c quan hi quan vi c quan thu. 34 Nghiên cu lu ư hai ng c khác nhau ca ư tng sáp nhp: tng kt qu hot ng (effectiveness) (Hà Lan, Lát via và Cô-lôm-bia) hay tng hiu qu hot ng (efficiency) (an Mch, xem hp 2.2) thu thu hoc c hai mc tiêu (Canada). Kt qu hot ng mun nói ti cách thc tin hành thu thu - lng thu thu c, mc gian ln, công bng, tuân th và tng t ­ trong khi hiu qu hot ng nói ti các ngun lc t và công chi cho mi n v thu thu c. 35 Mc tiêu t ra ca ci cách ti Hà Lan là nâng cao kt qu hot ng. Trong bi cnh sut thu cao vào nhng nm 70 dn n t l trn thu và gian ln thu cao, s 32Ngoài hi quan, B Hi quan và T pháp cng bao gm y ban Ti phm Úc, Cnh sát Liên bang Úc và AUSTRAC (b phn t́nh báo và iu tit chng ra tin ca Úc). 33Các tho lun trong phn này c rút ra t phát hin trong nghiên cu. 34Nc Anh cng tính n vic sáp nhp c quan hi quan vi c quan thu. Nh báo chí ă ng trong Báo cáo v Ngân kh v cùng ch , li ích chính ca vic sáp nhp d kin có c t gim chi phí tuân th cho doanh nghip khi ch phi làm vic vi mt c quan thu duy nht. 35Nghiên cu này không xét trng hp sáp nhp vn pḥng thu thu ni a vi c quan hi quan ti mt s nc khác Châu M trong ó có Ác-hen-ti-na, Bra-zin, Canada, Mê-hi-cô, Goa-tê-ma-la, Cô- lôm-bia, Hon-u-ra, Pê-ru và Cng ḥa Vênêzuêla v́ quy tŕnh hot ng ca các c quan này ă c nhp làm mt. Xu hng hp nht các c quan thu thu ă tr nên mnh m hn trong trng hp thu giá tr gia tng (VAT) ánh lên hàng nhp khu chim mt t phn cao trong tng doanh thu hay vic kim soát các loi thu khác ph thuc vào khai thu VAT. 52 doanh nghip np thu tng khi kinh t phát trin và lut thu tr nên phc tp hn, áp lc t ra là cn ci thin dch v cung cp cho các doanh nghip np thu bng cách sáp nhp c quan hi quan vi c quan thu thu. Mc tiêu t ra ca vic sáp nhp c quan hi quan và thu ti an Mch là nâng cao hiu qu hot ng. ây cng là nh hng trong chng tŕnh ci cách chng quan liêu ca chính ph và ă thu c s ng h chính tr áng k. Trc khi sáp nhp, s lng cán b làm vic trong ngành thu và hi quan ti an Mch là khá cao. Vic gim s lng này xung mc tng ng vi các nc khác nh Thy in, Na-Uy ch yu là nhm gim phí thu thu. C̣n ti Canada, vic tin hành sáp nhp gia c quan thu và c quan hi quan có mc ích nhm hp lư hóa c cu t chc, mt phn giúp nâng cao hiu qu hot ng, mt phn ci thin dch v khách hàng. ây cng là mt ng thái nhm áp ng yêu cu cho mt c cu chính ph mang tính liên kt nhiu hn vào thi im ó. Quá tŕnh tái t chc ă nh hng n hu ht tt c các khía cnh ca c cu chính tr và hành chính ca c quan hi quan m bo thu c li ích ti a. góc chính tr, tin hành nhp hai v trí Th trng Thu và Th trng Hi quan làm mt. a vào áp dng iu lut mi kt hp hai b lut trc ó. Ct gim 23 hi quan vùng có chc nng chng chéo nhau xung c̣n 6 vùng thc hin tt c các chc nng ca thu và hi quan cp vùng. Nhp hai tr s ca c quan thu và c quan hi quan thành mt c quan. C quan này c phân tách thành các b phn theo tng ngành ngh và c h tr bi các doanh nghip. Khi ng mt chng tŕnh phát trin cán b quy mô ln và tích hp các h thng CNTT vi các h thng h tr khác. Cho n thi im gn ây, ă tin hành hp nht t chc và hot ng ca tt c các ban ngành liên quan và hi quan khu vc. Ch riêng có duy nht C quan Hi quan Biên gii vn là mt thc th tách bit. C cu t chc này c iu chnh mt ln na vào nm 2004 khi hi quan c sáp nhp vào B An ninh Công cng và Sn sàng ng phó vi Trng hp Khn cp. Các nghiên cu t́nh hung cho thy thành công ca bt k vic sáp nhp nào u ph thuc nhiu vào công tác chun b trc khi sáp nhp, vào h tr chính tr nhn c cng nh s tham gia ca các bên liên quan ­ doanh nghip np thu cng nh các cán b ti các c quan khác. Ti Hà lan, thành công có c khi tin hành sáp nhp phn ln ph thuc vào quá tŕnh chun b k lng c bt u t nhng nm 70. Quá tŕnh thc thi trên thc t din ra trong ṿng 05 nm t nm 1987 n nm 1992. Trong khi ó, ti Cô-lôm-bia, do công tác chun b và h tr chính tr cho vic sáp nhp c̣n yu nên kt qu t c không my kh quan. Ti Canada, ngi ta ă tin hành tham kho ư kin ca cán b hi quan và ă nhn c nhiu ư kin óng góp cho vic son tho o lut mi cng nh vic trin khai hot ng sáp nhp. S góp mt ca mt nhân vt có quan h chính tr tt óng vai tṛ ch o quá tŕnh sáp nhp cng là mt s h tr ln. Mt iu rơ ràng là các chng tŕnh sáp nhp này phi tính n vic tin hành iu chnh h thng c hp nht nhm x lư nhng mt cân i gây ra bi các khác bit ln v th tc gia hi quan và thu. Thu thu hot ng trên c s t tính thu và kim soát sau thông quan (after-the-fact control) cho phép t ng tng hp d liu liên quan n thu theo nhóm. Th tc hi quan ̣i hi công tác np thu và kim soát thu phi din ra ng thi thông qua áp dng kt hp vic doanh nghip t tính thu và kim tra sau thông quan. iu làm nên c trng duy nht ca c quan hi quan, khin nó tr nên khác bit so vi các c quan thu thu khác là hot ng hi quan luôn b chi phi bi nhu cu phi gii phóng hàng mt cách nhanh chóng. Mt iu gây tranh căi là hiu qu hot ng ca các c quan thu thu không nht thit phi ̣i hi mt mc hi nhp ln gia hot ng ca ngành thu và ngành hi quan. Nghiên cu t́nh hung minh chng rng tin hành sáp nhp toàn b hai 53 ngành trong thc t có th cn tr mc tiêu tng cng hiu qu hot ng. Thay vào ó, vic phi kt hp gia c quan hi quan và c quan thu tp trung vào các khía cnh vn hành, các nhóm mc tiêu cng nh trong công tác lp k hoch và xây dng các vn bn pháp quy có th phc v cho mc tiêu nâng cao hiu qu và kt qu hot ng. Tuy nhiên, vic tin hành sáp nhp thc t hai ngành (sáp nhp nhân s, vn hóa t chc, h tng và các h thng CNTT) ̣i hi mt n lc ln t cp lănh o (c lănh o chính tr và nhng ngi ng u t chc), t cán b trong ngành cng nh t các bên liên quan (nhng ngi có li ích liên quan, khách hàng). Có th cui cùng n lc này li tr thành phn tác dng. ó là trng hp ca Cô-lôm-bia. Có lúc, nó c̣n e da làm hng tin tŕnh sáp nhp nh ă xy ra an Mch. Gn ây, Lát-via ă quyt nh gim bt n lc sáp nhp. Do vy, iu quan trng sng c̣n là chính ph cn phi nm rơ ng c thúc y quá tŕnh sáp nhp và m bo các chin lc thc thi c chn la phi hài ḥa vi nhng ng c ó. C quan Thu thu c lp Có th t́m thy ngun gc ca các C quan thu thu c lp trong mô h́nh C quan iu hành (Executive Agency) c áp dng ti Vng quc Anh36 vào cui nhng nm 80. Các c quan thu thu c lp có h́nh thc hot ng ging vi doanh nghip t nhân hn là các c quan ca Chính ph. Chính ph hoch nh chính sách, giao trách nhim thc thi chính sách cho các C quan thu thu c lp, trao cho các c quan này quyn t ch và trách nhim gii tŕnh ln hn trong quá tŕnh hot ng. Cách làm này khin ngi ta có cm giác rng chính ph ă c thu nh li. ây là mc tiêu chính ca các ng chính tr cm quyn thi gian ó. Cách làm này sau ó c iu chnh và áp dng cho các pḥng ban ca BTC chuyên v huy ng ngun thu. Mô h́nh các C quan Thu thu c lp (ARA) có các u im c nêu nh sau: Có th tp trung vào thc hin mt nhim v duy nht vi t cách là mt c quan hot ng vi mt mc ích duy nht, c lp vi B Tài chính. Có th tránh c các can thip chính tr vào hot ng ca ḿnh vi t ch cao. Khc phc c nhng hn ch trong c ch công chc bng cách xây dng chính sách nhân s cho riêng ḿnh tng cng hiu qu và kt qu hot ng. Tóm li, C quan Thu thu c lp c trao trách nhim gii tŕnh ln hn nhng cng có linh hot cao hn trong hot ng và tránh c các can thip chính tr và các can thip khác. S là không úng khi nói rng trc khi có ARA không h có trách nhim gii tŕnh trong c quan hi quan. C quan hi quan vn có trách nhim gii tŕnh song hoc b t trong mt c ch qun lư yu kém, hoc b làm thiên lch bng cách vin dn nhng hn ch cn tr c quan hi quan thc hin úng chc trách ca ḿnh. C quan Thu thu c lp c thit lp giúp doanh nghip và các i tng np thu tin rng các sáng kin mi nhm ci thin kt qu và hiu qu hot ng ca ngành hi quan là nhng n lc nghiêm túc và không th phn kháng ca Chính ph. Bi vy, doanh nghip và i tng np thu s phn ng bng cách tuân th tt hn. Các c quan Thu thu c lp hin ang hot ng ti nhiu nc Châu M La tinh và Châu Phi37 phn nhiu vi s h tr ca B Phát trin Quc t (DFID), Qu Tin t Quc t (IMF) và Ngân hàng Th gii. Tính n nay, mt s ă hot ng c hn mi nm. Lư do chính áp dng mô h́nh C quan Thu thu c lp ti tt c các 36 ây s dng thut ng C quan Thu thu c lp song có th ch nhiu mc c lp khác nhau. 37Colombia, Ethiopia, Kenya, Lesotho, Malawi, Mexico, Peru, Rwanda, Nam Pi, Tanzania và Zimbabwe. Mi nc và mi chc nng có mt mc c lp riêng. 54 nc này là nhm huy ng khi lng thu tài chính ln hn. S d huy ng thu ngân sách không t và n lc ci cách các c quan thu thu không em li kt qu áng k nào là bi nn tham nhng hoành hành ti các n v thu thu. Bi vy, vic ánh giá li quá tŕnh thit lp các ARA xem chúng có áp ng c nhng k vng ban u không hay âu là nhng bài hc có th rút ra c s em li nhng nh hng hu ích. Mc dù có liên h mt thit vi hot ng ca các ARA, quá tŕnh ánh giá s tp trung vào các hot ng hi quan và s kt hp gia c quan hi quan vi h thng thu thu trc thu và gián thu. C cu Qun lư và Trách nhim Trong tt c các trng hp, C quan Thu thu c lp hp nht n v hi quan, n v thu thu trc thu và n v thu thu gián thu thành mt thc th. Ti Châu M Latinh, các C quan Thu thu c lp do mt Ch tch hi ng qun tr ng u (tr Mexico), trong khi ó ti Châu Phi và Châu Á, hu ht các C quan Thu thu c lp do mt Ban giám c lănh o. Thng th́, B trng BTC b nhim ngi ng u Ban giám c trong khi các thành viên ca Ban giám c là i din ca BTC và các ban ngành khác. Mt s Ban giám c (ví d nh : Dm-bia) bao gm c các i din ca khu vc t nhân. Ti Uganda, vào nm 1998, Hip hi các nhà sn xut Uganda ă gi mt gh trong Ban giám c. U viên hi ng hoc Ch tch Hi ng qun tr trong Ban giám c m nhn trách nhim qun lư các C quan Thu thu c lp này c y thác qun lư thu thu bao gm thu hi quan, thu trc thu và thu gián thu. Có trng hp, c quan này c̣n m trách thêm mng chính sách thu. Vic kt hp trách nhim qun lư hành chính vi trách nhim xây dng chính sách thu gây ra t́nh trng ln ln và xung t v li ích. Bi vy, vic kt hp hai mng chc nng khác nhau này ă không c thc hin ti mt s C quan Thu thu c lp (ví d nh ti Uganda nm 1998). Các C quan Thu thu c lp c phép vn hành vi nhng mc linh hot khác nhau, nht là liên quan n các vn nhân s, qun lư tài chính và các vn vn hành trong ó có vic áp dng CNTT. Các C quan Thu thu c lp c thit k sao cho có th tránh c s can thip v chính tr vi mc ích ngn chn khuynh hng các chính tr gia và quan chc chính ph ch nh b nhim nhng ngi cùng phe cánh, s dng thông tin ca các c quan thu thu cho các mc tiêu ca phe cánh, mc tiêu cá nhân hay chính tr. Trc ây, nhng can thip kiu này ă làm cho mi quan h gia i tng np thu và c quan thu thu tr nên cc k cng thng (Taliero 2004, 2002). Trong mt s trng hp, các chính ph ă chn và b nhim các giám c ngi nc ngoài làm u viên hi ng ca C quan Thu thu c lp hoc phó u viên hi ng ph trách thu trc thu, thu VAT và thu hi quan. ó là các trng hp ca Uganda, Rwanda và Ethiopia. Ngi c b nhim vào v trí y viên hi ng là mt nhà qun lư thu ngi Ghana rt am hiu v C quan thu Ghana lúc ó. Ti Dm-bia, vào nm 1997 sau mt vài nm ci cách thm ḍ, bn chuyên gia ngi nc ngoài ă c b nhim gi chc v ng u C quan thu ngân sách Dm-bia. Hin ti, mt chuyên gia ngi nc ngoài li gi chc v ng u C quan thu ngân sách Uganda. Mc ích u tiên ca vic b nhim các chuyên gia nc ngoài vào các v trí ng u các C quan Thu thu c lp nhm m bo có c chuyên môn nghip v và k nng qun lư khó có th có c t ngun lc trong nc. ôi lúc, nó cng xut phát t mt thc t là mt lănh o ngi nc ngoài s chng li các áp lc phn kháng thay i d dàng hn so vi mt lănh o ngi bn a. Trong các giai 55 on u, các nhà qun lư nc ngoài óng vai tṛ là vùng m qua ó c quan thu thu to dng c bn sc (identity and ethos) riêng cho ḿnh.38 T ch v tài chính Quyn t ch ln hn v tài chính có ngha là các C quan Thu thu c lp có c mt t do nht nh trong vic s dng ngân sách mà không chu s giám sát t phía BTC cho mi khon chi, mt thc tin không my d chu ti nhiu quc gia. Mt s C quan cng có quyn t ch ln hn trong u thu, mua sm. Hàng nm, quy mô ngân sách dành cho C quan Thu thu c lp và hi quan c xác nh sau khi tin hành tho lun chi tit vi BTC theo t l phn trm c nh trong tng ngân sách hoc theo t l phn trm thay i da trên s tin thu c ­ có th xác nh các t l bin i này vào thi im thit lp các ARA.39 ây c coi là mt bin pháp khuyn khích. Ti Pê-ru, t l này là 3% tng thu ngân sách hi quan. Ngoài ra, hi quan Pê-ru cng c phép thu phí dch v. Không có gii hn trên cho tng s thu. Hi quan c quyn t quyt nh s dng ngân sách có c song phi chi 1/3 trong s ó vào các khon u t. ôi lúc, ch thng cho vic hoàn thành thu ngân sách vt ch tiêu c áp dng. Khon thng này s c chia cho các nhân viên hi quan và các C quan Thu thu c lp. Tuy nhiên, ch này ch mang tính khuyn khích khi mc tiêu thu ngân sách c t mc thc t. Không phi lúc nào iu này cng c thc hin. Có lúc, BTC và các nhà tài tr nc ngoài b qua d oán s thu khá thc t do ARA a ra và áp t mt mc tiêu thu ngân sách quá cao và không kh thi (Hp 2.3). Tuy nhiên, các C quan Thu thu c lp có th có xu hng ánh giá thp i s thu ngân sách tim nng có c các khon thng. Lư do là quyn t ch ngân sách s c m bo chc chn hn nu phn ngân sách c gi li t tng s thu có c (nh trng hp ca Pê-ru) so vi trng hp các ngun ngân sách phi i qua phân b ngân sách do BTC và chính ph phê chun. ôi khi, s t ch ln hn v tài chính giúp C quan Thu thu c lp tránh khi s giám sát cht ch trong quá tŕnh u thu, mua sm. Ví d, ti Dm-bia, trc khi có C quan Thu thu c lp, tt c các hot ng u thu, mua sm phi thông qua B Cung ng trong khi các hp ng vi quy mô ln s phi qua Hi ng u thu. Quy nh mi này ă góp phn y nhanh áng k toàn b quy tŕnh u thu, mua sm. Hp 2-2 Mc tiêu thu ngân sách và Quyn t ch: minh ha t Tanzania và Uganda C quan thu ngân sách ti c Tanzania (TRA) và Uganda (URA) u không có quyn t ch trong vic t ra các mc tiêu thu ngân sách. iu này có tác ng quan trng n ng lc làm vic ca cán b cng nh các u tiên thu thu. Cng ging nh BTC, các nhà tài tr nc ngoài, c bit là IMF ang tham gia tích cc vào vic t ra các mc tiêu thu ngân sách thng niên. Các mc tiêu thu thu theo tng sn phm quc ni (GDP-to-tax targets) c công b và ghi vào Tài liu Khung chính sách c kư nhn bi c Chính ph và IMF. Ti c hai nc, IMF và BTC công khai tha thun các mc tiêu thu ngân sách. Trong khi ó, nhiu cán b ca TRA và URA li phàn nàn là chính h không có ting nói trong quá tŕnh xây dng các mc tiêu thu ngân sách. Theo h, mc tiêu thu ngân 38 Nhn xét ca Darryl Jenkins, ngi gi v trí U viên Hi ng cho C quan thu ngân sách Zambia trong bn nm. 39 C quan thu thu Kenya nhn c 1.5 phn trm tng thu thu c cng thêm 3% phn chênh lch gia các khon thc thu và tng thu d kin trong 3 tháng vi iu kin này không vt quá 2% thu ngân sách. Robert Talierco (2004), Mô t s lc v thit k t chc ca ccá C quan thu ngân sách bán t tr ti các nc ang phát trin, Ngân hang th gii, Washington D.C 56 sách t ra là cao mt cách phi thc t và ch da trên nhu cu chi hn là kh nng thu ngân sách hin có. S khác li ch ra rng không có c s thc chng khi so sánh vi lng thu thu c các nc khác trên th gii a ra kt lun là TRA và URA cha khai thác ht tim nng thu ngân sách ca ḿnh và vic k vng hai c quan này hot ng có hiu qu hn là chính áng. Lư do là bi các kt lun này c da trên kt qu so sánh phn óng góp ca thu trong GDP ca Uganda hay Tarzania vi các nc khác trên th gii trong khi s liu GDP cng là s liu cn bàn li. Thêm na, ch so sánh n thun phn óng góp ca thu thu c trên GDP không tính n chênh lch gia các nc v c cu kinh t (ví d, nh kích c ca nn nông nghip quy mô nh hay ca công nghip khai khoáng), thu nhp trên u ngi, ô th hoá, các chính sách thu, và tng t. Trng tâm ngn hn ca BTC và IMF vào ti a hoá thu ngân sách c chuyn hóa thành tp trung ca TRA và URA vào các i tng thu thu ln. iu này th hin qua vic thit lp các v, cc riêng cho các i tng thu thu ln. Các v, cc này lôi kéo các ngun lc t nhng b phn khác trong cùng c quan thu thu. Theo cách này, các mc tiêu thu thu ă nh hng áng k n cách thc c quan thu ngân sách phân b các ngun ni lc cng nh tinh thn làm vic ca i ng cán b hi quan. Ti Uganda, trong nhng nm qua, quan h gia BTC và URA ă tr nên xu hn khi URA không t c các mc tiêu thu ngân sách ra. BTC và URA thng có quan im khác nhau v mc tiêu thu ngân cng nh c s phân tích. Mt mt, BTC t coi ḿnh là c quan hoch nh chính sách thu then cht. Mt khác, URA li nm gi nng lc iu hành, qun lư quá tŕnh thc hin mà nu không có nó th́ không th a ra c các mc tiêu thu thu thc t cng nh thc hin c chính sách thu. Trái li, mi quan h gia BTC và TRA có v nh ḥa thun hn. iu này có th do Ban Chính sách và Nghiên cu óng vai tṛ chính sách c bit trong TRA v xây dng các mc tiêu ngân sách cho các b phn v ngân sách sau khi tng ngân sách thu thu ă c thng nht ti BTC. Sp t này cho thy vic tng cng h thng thu có hi cho các chính tr gia. Tt nhiên, nguy c sai phm s gia tng khi c quan thu thu li tham gia vào quá tŕnh xây dng mc tiêu hot ng cho chính nó. Ngun: Fjieldstad, Kolstad & Lange 2003 ; Therkildsen 2003. Ngun nhân lc Mt trong nhng u im chính ca C quan Thu thu c lp là c quan này không chu iu tit bi các quy nh bó buc dành cho cán b công chc v ch tuyn dng hay ăi ng cán b.40 Tuy nhiên, không phi C quan Thu thu c lp nào cng có quyn hn nh nhau trong qun lư nhân s. Ti Pê-ru, c quan thu thu SUNAT có quyn lc tuyt i và không cn xin ư kin ca các c quan khác trong quyt nh tuyn dng hay sa thi cán b. Ti Ghana, c quan thu thu có ít quyn t ch trong các vn nhân s hn rt nhiu. Nhiu C quan Thu thu c lp ă tn dng c hi i mi nhân s ca ḿnh vào thi im thành lp. Bô-li-via có cách tip cn rt h thng nhm m bo rng i ng cán b phù hp vi các tiêu chí mong mun v liêm chính và chuyên nghip (xem Hp 2.1). Pê-ru và Tanzania cng thc hin mt chính sách i mi nhân s mnh m khi thành lp C quan Thu thu c lp. Trong khi ó, Zm-bi-a li kém thành công hn v́ buc phi tin hành tuyn chn cán b mi t mt danh sách do BTC cung cp vi các hn ch v dân tc và khu vc. C quan thu ngân 40Nê-pan hin ang xem xét thành lp mt ARA, u tiên là ti c quan thu ngân sách và tip ó là ti c quan hi quan. Ngoài nhng li ích khác, vic này c̣n giúp khc phc t́nh hung hin ti khi U ban Dch v Công m nhn tt c các trách nhim v nhân s cho c quan hi quan t khâu xác nh ngun cán b tim nng, t chc thi u vào, tin hành la chn và phân b công tác ti các b phn. Ban này cng chu trách nhim v các vn bt, h thng ánh giá kt qu làm vic, b trí cán b vào các v trí c̣n trng và các vn k lut. 57 sách Kenya ă không nm ly c hi tin hành ci cách nhân s. Ti Uganda, hu nh tt c các cán b làm vic trong các c quan thu thu u gi nguyên v trí vào thi im thành lp ARA. Vic tin hành i mi nhân s là rt tn kém v́ cn tr tin nhân viên c ngh vic (ví d: ti Pê-ru, nhân viên ngh vic c nhn khon bi thng là ba nm tin lng vi tng s tin phi chi lên n 1 triu ô la M. Ngoài ra, c̣n có thêm 1 triu ô la M chi cho vic tng mc lng hu) cng nh phi tr cho nhân viên mi mt mc lng cnh tranh. Không phi C quan Thu thu c lp nào cng tn dng c quyn t ch mi có bt tay vào thc hin mt chng tŕnh ào to bn vng, do ó làm gim i phn nào tác dng nâng cao cht lng mà vic i mi các th tc tuyn dng có th mang li. Trong mt s trng hp, ngi ta tin hành i mi nhân s nhm nâng cao k nng tng hp ca i ng cán b. Ví d, nm 1991, trong s 4000 cán b hi quan Pê- ru, ch có 2% có tŕnh i hc. Trong khi ó, mt t l áng k là các ph tá không c hng lng phi sng ch yu da vào các khon tin hi l và quà biu. n nm 2000, 55% s cán b có bng i hc trong khi s cán b thuc din làm vic không lng ă b loi b. Ch ăi ng Ti tt c các C quan thu thu c lp, lng tr cho nhân viên u tng áng k. Mc ích rơ ràng là nhm giúp các c quan này thu hút c các cán b có nng lc vào làm vic. iu này có ư ngha quan trng trong vic giúp tuyn c các cán b có chuyên môn v CNTT, ngân sách và tài chính, iu tra và k toán. Các chính sách v thng tin và tng lng cng tr nên linh hot hn có th áp dng phù hp vi kt qu làm vic ca mi cán b. Ch lng bng tt hn cng nhm gim bt tham nhng. Khi c tr lng tha áng, các nhân viên s ít có ng c tham nhng cng nh t́m kim các khon hi l bù p cho phn lng ít i ca ḿnh phc v cho sinh hot trong gia ́nh. Ngoài ra, h́nh pht sa thi i vi hành vi tham nhng s là mt h́nh pht có tính rn e nhiu hn khi i tng b x pht s mt i mt công vic c tr lng cao ch không phi là mt công vic vi mc lng thp. Ví d ti Pê-ru, mc lng tng gp 10 ln trong khi ti Tazania mc lng c t mc cao gp mi ln mc lng b́nh thng ca công chc. Ti Ghana và Uganda, lng chi tr cho cán b hi quan c nâng lên ngang vi mc chi tr cho cán b làm vic ti ngân hàng trung ng, mt mc lng cao hn gp t tám n chín ln mc lng tr cho công chc b́nh thng. Vic iu chnh lng cng cho phép to ra khác bit ln gia các cp bc trong thang lng ging vi nhng ǵ c áp dng ti khu vc t nhân.41 Bài hc kinh nghim Cho n thi im này khi các C quan thu thu c lp ă i vào hot ng c khong 20 nm ti các nc ang phát trin, có th rút ra mt s nhân t góp phn vào thành công ca chúng nh sau: H tr chính tr: Các C quan Thu thu c lp t ra thành công nht khi có c h tr chính tr cao. Ni nào s h tr chính tr không kiên nh th́ ni ó s ít gt hái c thành công. Quyn t ch: Khi quan chc do BTC b nhim chi phi ban giám c, các C quan Thu thu c lp s có ít quyn t ch hn trong hot ng. Có th s xut hin t́nh trng ban giám c can thip vào nhng công vic qun lư vi mô chng hn nh 41Nm 2000 ti URA, mc lng cho cp bc cao nht cao gp 34 ln các mc lng thp hn. chênh lch ln này ă gây ra s phn n ca cán b cp di trc quyt nh thng 10% cho các cán b bc lng cao nht bi giá tr thng gp nhiu ln tng s lng mà h c hng (Fjeldstad, Kolstad và Lange, 2003, tr. 15). 58 vic tuyn chn các v trí (trng hp ca URA). Có v nh s có mt ca i din khu vc t nhân trong ban giám c s giúp Ban nm bt tt hn nhng mi quan tâm ca khu vc t nhân. Tuy nhiên, có nguy c là các i din này không hoàn toàn c lp vi khu vc công v́ có th h chính là i din cho mt ng phái hay liên minh xă hi nào ó. Vic tin hành can thip bng chính tr bao gi cng tim n nhng ri ro, nht là trong b nhim cán b. Khi mc lng chi tr cao hn th́ ng c cho can thip chính tr cng ln hn. Cng có th tin hành can thip chính tr có c i x u ăi cho tng chuyn hàng hay tng doanh nghip hoc c hng ch min thu (Fjeldstad, Kolstad và Lange 2003). Ti Uganda, s chi phi ca BTC vi ban giám c ă làm suy yu quyn t ch trong hot ng ca URA (Therkilsen 2003). Ch lng thng Mt s C quan Thu thu c lp ă gp phi nhng khó khn nghiêm trng trong vic duy tŕ các mc lng, thng cnh tranh. Ti Uganda, mc thng trên lng công chc gim t tám n chín ln vào nm 1991 xung c̣n t 4 n 5 ln vào thi im hin ti. Ti Tanzania, vic gi nguyên mc lng không tng trong nhiu nm cng khin cho các khon thng trên lng b gim giá tr. Ti Ghana, mc lng do C quan Thu thu c lp chi tr ă không bt kp c vi tc lm phát cng nh mc tng gói lng thng ca khu vc t nhân trong nhiu nm va qua. Nh vy, áp dng mt chính sách lng bng rơ ràng chu s giám sát nh k ca các các kim toán viên c lp s mang li nhiu li ích. Thêm na, khó có th ngn chn c nhng sai phm vt qua phm vi ca "nhng món tin bôi trn" khi mà nhng khon hi l thng ln gp nhiu ln tin lng c nm ca nhân viên. Bi vy, iu quan trng là m bo áp dng bin pháp k lut hu hiu cho các hành vi nhn hi l hay làm vic kém hiu qu. Không có mt c ch k lut nh vy, vic chi tr mc lng cao không em li my li ích ngoài vic thay th mt i ng cán b tham nhng c tr lng thp bng mt i ng tham nhng khác c tr lng cao. To ngun thu ngân sách chc chn là trong nhng nm u hot ng, các C quan Thu thu c lp có v nh ă góp phn huy ng các ngun thu ln hn. Tuy nhiên, không phi lúc nào cng duy tŕ c thành công nh vy. Liêm chính Mng li tham nhng có th d dàng t tái sinh sau mt nm (thng vào cui giai on tp s cho nhân viên mi) (Fjeldstad, Kolstad và Lange 2003). Nm 2003, U viên hi ng ca URA ă lu ư rng " tham nhng là vn s mt". Cho n nay kinh nghim cho thy vic trao cho c quan hi quan quyn t ch trong hot ng cao hn có th góp phn tng cng áng k kt qu và hiu qu hot ng ca hi quan. ây là mt gii pháp áng c cân nhc áp dng trong quá tŕnh hin i hóa hi quan. Tuy nhiên, cho n nay, kinh nghim cng cho thy m bo quyn t ch ch giúp to thun li cho quá tŕnh hin i hóa ch không phi là gii pháp cho tt c các vn mà hi quan phi i mt. Khi Hi quan làm ch quá tŕnh hin i hoá toàn din và quyn t ch ca hi quan c duy tŕ trong nhiu nm (nh trng hp ca Pê-ru) th́ ARA thu c kt qu hot ng tt nht. Ngc li, khi Hi quan tŕ hoăn quá tŕnh hin i hoá th́ ARA thu c kt qu hot ng kém nht. Ví d, ti Ghana và Uganda, vic a vào áp dng h thng hi quan t ng cùng vi vic n gin hoá các th tc i kèm và ào to nhân viên có hiu qu ă b tŕ hoăn hn 10 nm sau khi thành lp C quan Thu thu c lp. S tŕ hoăn này ă cn tr C quan Thu thu c lp không nhn c y các li ích mà quyn t ch trong hot ng mang li. 59 Các Hp ng Qun lư Kư kt hp ng vi các bên t nhân cung cp dch v h tr chính ph trong công tác thu thu không phi là mt vic làm mi42. Lch s y dy các ví d v khoán thu thu (tax farming), tc là chc nng thu thu c khoán cho mt công dân hay mt nhóm công dân. Thng th́, hp ng s hn ch v thi gian và c trao cho nhà thu b giá cao nht nh mt u ăi. Nhà thu s có quyn gi bt k khon thu thu c nào vt mc thu ă khoán trong hp ng. Khoán thu thu ă c áp dng ti Ai Cp, Rôma, Anh và Hy Lp. Ln u tiên khi a vào áp dng h thng này ti Pháp trong các th k 13 và 14, ă có hàng trm im khoán thu thu c phân b qua u giá cnh tranh. Tuy nhiên, n nhng nm 1680, có mt n v khoán thu thu c quyn c bit n vi cái tên Trm khoán thu thu trung tâm (La Ferme Générale). n v này chu trách nhim thu tt c các khon thu gián thu ti Pháp. Các nhà s hc ă khc ha c trng ca La Ferme Générale là tham nhng tràn lan. c tính là cha n mt na s tin thu c t các công dân Pháp c chuyn v ngân kh ca nc Pháp. Khi hy b ch La Ferme Générale vào nm 1791, 30 thành viên ca La Ferme Générale ă b x trm. ây là du hiu cho thy rơ ác cm ca ch mi i vi loi h́nh thu thu này.43 Mt ví d khác ca vic s dng dch v t nhân h tr công tác thu thu dù có nhiu hn ch hn là vic kư hp ng vi các doanh nghip kim tra trc khi giao hàng cung cp dch v h tr hi quan xác nh tr giá hàng nhp khu (xem chng 8). Các hp ng qun lư ngày nay khá khác bit so vi c hai thông l nêu trên. Chúng cng không ging vi các hp ng Xây dng, Vn hành và Chuyn giao (BOT) phn nhiu áp dng cho xây dng h tng. Theo phng thc BOT, i tác t nhân u t vào và qun lư công tŕnh xây dng trong mt khong thi gian theo nh tho thun. Trong khong thi gian này, doanh nghip s áp dng kin thc v qun lư ca ḿnh vn hành các thit b và h tng công cng thu c hiu qu hot ng cao nht. Kư hp ng khoán qun lư hi quan là phng thc khá quyt lit c áp dng trong quá tŕnh hin i hoá hi quan nhm vào hai mc tiêu. Không ging nh bin pháp khoán thu thu trong ó ch tin hành t nhân hóa qun lư chc nng thu thu, nhà thu khoán phi m trách cùng mt lúc hai nhim v. Th nht, nhà thu phi qun lư các c quan hi quan và m bo các c quan này thc hin có hiu qu nhng trách nhim chính ca ḿnh, thng th́ mi quan tâm hàng u là to ngun thu ngân sách và tip ó là to thun li cho thng mi. Th hai, nhà thu phi ào to công chc hi quan h có th m nhn y các trách nhim ca hi quan trong mt khung thi gian xác nh. i li, nhà thu c tr mt mc thù lao c nh có th c b sung bng mt khon thng tùy thuc vào kt qu thc hin. Cn tính n mc tiêu hot ng kép khi tin hành bt k ánh giá nào i vi nhng hp ng qun lư kiu này, ó là tng thu ngân sách và xây dng lc lng hi quan. Bên cnh ó, cng cn tính n c chi phí hot ng hi quan trong thi hn hp ng ln nhng ngun lc cn có t c các mc tiêu này thông qua các phng thc khác ít quyt lit hn khi tin hành ánh giá chi phí ca hp ng qun lư. Vic này s tr nên phc tp do chi phí và hiu qu ca các phng thc thay th là các bin s không th quan sát c. 42Phn này ch yu da trên t liu ly t nghiên cu t́nh hung ca Mô-zm-bích do Mwangi vit (2004); Hubbard, Delay và Devas (1999); t liu do Crown Agents cung cp. 43Vào th k 12 ti Morocco, các nhà cai tr ă trao c quyn khoán thu thu cho nhng thng nhân theo o C c và Do Thái v́ h v trí thích hp nht thu thu và phí hi quan t các thng nhân nc ngoài. Nhà cm quyn ă tin tng h hn c các quan chc ang làm vic trong chính quyn, nhng ngi b nghi ng là có hành vi gian ln rng răi. Thc trng này kéo dài ít nht n tn th k th 17 (Hi quan và Thu gián thu 2001, tr. 101, 121). 60 Tuy h́nh thc hp ng qun lư cho n nay mi ch c áp dng ti Mô­ dm-bích và ng-gô-la44 song ây là mô h́nh phát trin hi quan ang nhn c s chú ư ngày càng tng. Mt s nc khác ang tích cc nghiên cu áp dng phng thc này. Di ây s chn Mô-dm-bích làm ví d bàn lun nhng c im chính ca phng thc khoán thu qun lư v́ Mô-zm-bích là nc áp dng hoàn thin nht phng thc khoán thu qun lư trong mt thi gian lâu có th rút ra nhng bài hc b ích. Vào gia nhng nm 1990, chính ph Mô-zm-bích ă nhn thy s cn thit phi tin hành hin i hoá h thng hi quan. Lư do là sau nhiu thp k ni chin, ngành hi quan nc này hot ng kém hiu qu và bi vy không th m nhn c trách nhim huy ng thu ngân sách và to thun li cho thng mi. Các i tác phát trin song phng và a phng ă ng h cho sáng kin này bng cách cung cp t vn k thut và ngun lc tài chính. Chính ph Mô-zm-bích ă mnh dn quyt nh kư hp ng khoán qun lư hot ng ca c quan hi quan. Theo hp ng này, nhà thu s chun b cho c quan thu thu chính ph m nhn c y các trách nhim vn hành các hot ng hi quan vào thi m cui ca thi hn hp ng. Nm 1995, chính ph Mô-zm-bích ă thành lp mt B phn K thut cho Tái C Cu Hi quan (Technical Unit to Restructure Customs) qun lư quá tŕnh ci cách d kin, t chc u thu dch v t vn cng nh giám sát quá tŕnh thc thi hp ng cùng nhng thay i cn thit trong pháp lut hi quan. B phn K thut cng phi kt hp hot ng vi tt c các c quan chính ph khác liên quan n các vn hi quan và thng mi. Theo quy tŕnh u thu cnh tranh (25 t chc tham gia thu) công ty Crown Agents (CA) ă nhn c mt hp ng qun lư trong thi hn ba nm. Hp ng qun lư quy nh rơ CA phi có trách nhim: m nhn qun lư toàn b hot ng hi quan; a các công chc hi quan ch cht vào thc hin các chc nng nh ă kư kt trong hp ng phù hp vi lut lao ng trong nc; ào to công chc hi quan h có th tip qun CA khi hp ng kt thúc; Thc thi y các quy nh pháp lut v hi quan và quy nh v ngoi hi; Bo qun tài sn ca c quan hi quan theo úng quy nh và xây dng mt danh mc kim kê tài sn hiu qu; và Tin hành mua sm và bo tŕ trang thit b phân b cho d án ci cách. Hp ng ban u có tr giá là 37 triu ô là M trong ó 43% là do DFID chi tr. Vào thi gian u tin hành ci cách, CA ă b nhim 60 cán b hi quan ngi nc ngoài có kinh nghim vào các v trí qun lư và ào to. CA cng dn a vào áp dng h thng thông tin hi quan do ḿnh thit k, qun lư chng tŕnh i mi nhân s, tái thit k các th tc hi quan và h tr xây dng các quy nh pháp lut mi. Hp ng c gia hn hai ln (3 nm vào nm 1999 và 2 nm vào nm 2003. ln gia hn th hai, ch có 11 nhân viên CA làm vic trong d án). iu khon gia hn hp ng nm 2003 ch rơ CA s h tr tin hành sáp nhp các chc nng thu thu hi quan, thu VAT và thu trc thu n nm 2005 cng nh h tr công tác chun b cho vic thành lp mt C quan Thu thu c lp. Lư do chính phi kéo dài hp ng là i ng cán b qun lư trc thuc ngành vn c̣n mng, mt s v trí qun lư vn b b trng và quá tŕnh ci cách nhân s vn cha hoàn thin. Các vn liêm chính t ra có chai ĺ ln trc s thay i, bi vy các quy tŕnh, th tc mi cn bám r chc chn hn. 44Crown Agent (CA) ă kư hp ng qun lư vi Chính ph ng-gô-la vào nm 2000 và ă bt u các hot ng ca ḿnh vào nm 2001. 61 Các kt qu t c là rt n tng nh́n t góc h tr thng mi cng nh thu ngân sách. Tuy nhiên, quá tŕnh chuyn giao li cho các c quan hi quan din ra chm hn nhiu so vi d kin và tham nhng vn là mt vn nan gii. Thc hin nhim v thu ngân sách Ngân sách tng lên t 105 triu USD vào nm 1996, trc hp ng vi CA lên 233 triu USD vào nm 2002. iu này cho thy rng d án gn nh ă thu hi c vn u t. Trong giai on t 1996 n 1999, lng tng thu ngân sách b́nh quân hàng nm so vi s thu nm 1996 gp bn ln chi phí u t ca d án. Thi gian thông quan Thi gian thông quan cng dn c ci thin. n nm 2003, a s hàng hoá t tiêu chun c thông quan trong ṿng 48 gi, và phn nhiu trong s ó c thông quan trong ṿng 24 gi. Nm 2000, thi gian thông quan trung b́nh c tính là 18 ngày và n gia nm 2002 nó vn lên n 8 ngày. Nh́n chung, c tính rng thi gian thông quan hin nhanh hn 40 ln so vi trc khi tin hành ci cách. Chuyn giao qun lư Hp ng ban u ă xem nh mt cách nghiêm trng mc phc tp ca quá tŕnh chuyn giao qun lư cho hi quan. iu này ă dn n vic phi nhiu ln gia hn hp ng. Ngoài ra, quá tŕnh ci cách nhân s (s thay th 80% i ng cán b) ă b tŕ hoăn do quy nh lut pháp trong nc và cho n gia nm 2003 vn không c hoàn thành. Tham nhng Nn tham nhng vn hoành hành trong ngành hi quan mt phn do thiu s tuân th nghiêm ngt các th tc hi quan mi. Có th i chiu hp ng qun lư ca CA ti Mô dm bích và ng gô la vi các hp ng qun lư theo thông l tt nht trong khu vc công trong ó quy nh rơ phi tin hành thanh toán cho nhà thu da trên kt qu thc hin gói thu. Các hp ng theo thông l tt nht cng khuyn cáo chính ph cn hn ch ti a can thip vào quá tŕnh qun lư thng nht. H́nh thc kư kt hp ng qun lư là mt h́nh thc phc tp45 và mi l i vi c Chính ph Mô-zm-bích ln các nhà thu khoán. Hn th, d án tim n nhiu ri ro và có quá nhiu mc tiêu cn phi thc hin. Tt c nhng iu này khin cho vic ánh giá mt cách thc tin xem liu có th t c các kt qu u ra hay không tr nên khó khn. Mi vic li càng phc tp hn khi khi các h thng thông tin yu kém không th cung cp c các d liu gc trc ci cách làm chun so sánh (before-the-fact benchmarks) và các ch s tin . Ngoài ra, không có nhiu nhà thu m bo s thc hin c công vic c giao trong gói thu. Vic này ă hn ch kh nng khai thác trit s cnh tranh gia các nhà thu trong quá tŕnh àm phán có c các iu khon thc hin cht ch hn. Bi vy, không có ǵ áng ngc nhiên khi phn thù lao chi tr da trên kt qu thc hin chim mt lng nh trong tng thù lao tha thun tr cho nhà thu. Chính ph Mô-zm-bích ng h nhit thành d án và ă cung cp các h tr vt cht cng nh tinh thn cn thit. Chính ph cng không can thip vào hot ng hàng ngày ca các c quan hi quan. Cách tip cn "ng ngoài cuc" (hands-off) này cho phép nhà thu có th cng hin ht ḿnh trong vic thc hin các cam kt. Tu chung li, phng thc s dng hp ng qun lư là mt cách tip cn táo bo. Phng thc này có v nh kh thi khi các phng thc thay th khác không my ha hn cng nh khi cn tng thu ngân sách trong mt thi gian ngn. Tuy nhiên, ây vn c̣n là mt cách tip cn mi vi hin i hóa hi quan trong nhng hoàn cnh c bit. Phng thc này vn không m bo c tính bn vng ca ci cách cng nh vn chuyn giao y cho c quan hi quan. Cui cùng th́ các sáng kin mi áp 45Các k hoch chng tŕnh c thng nht bao gm 700 lnh vc nhim v c th liên quan n nhau, mt s trong s ó có ti 20 tiu hp phn. 62 dng phng thc này s cn c thit k dành riêng cho hi quan và tính n c thù ca a phng trong ó có i ng cán b a phng c ào to cng nh t́nh h́nh hot ng ca c quan hi quan trong nhng nm trc khi tin hành hin i hoá. Cn tin hành mt phân tích chn oán k lng trc khi àm phán vi các nhà cung cp dch v bên ngoài có nêu c th các yu t này. Phân tích chn oán cng cn nh rơ tiêu chí hot ng c th cho các nhà cung cp dch v trong khi các hp ng kư kt u cn có nhng mc chuyn giao rơ ràng cho các c quan hi quan - iu kin cn m bo tính bn vng cho ci cách. Kt lun tác nghip Nhim v ca ngành hi quan ang ngày càng tr nên phc tp trong bi cnh khi lng thng mi tng mnh, các doanh nghip hot ng ngày càng tinh vi hn mà mc tiêu ra cho ngành hi quan ngày càng tr nên a dng và luôn thay i. Trong khi ó, hot ng hi quan phi m bo c thc hin nht quán trong toàn quc và cho tt c các hng mc hàng hoá. Hàng phi c gii phóng nhanh m bo kh nng cnh tranh cho doanh nghip. Hi quan cng cn phi tuân th các chun quc t v tr giá và phân loi hàng hoá cng nh các chun khu vc v quy tc xut x. V́ vy, rơ ràng là các c quan hi quan cn phi thích nghi vi nhng thách thc này và phi i mi qun lư cán b và quy tŕnh th tc i mt vi nhng thách thc ó. Hi quan cng cn t́m ra mô h́nh t chc thích hp nht vi hoàn cnh c thù ca ḿnh. Di ây là bn kt lun tóm lc: Qun lư tt NNL là ch́a khoá cho qun lư hi quan hiu qu. Tuy nhiên, vic này thng b b qua dn n t́nh trng vn liêm chính kéo dài gây hu qu xu cho vic cung cp dch v cho khách hàng mi khía cnh. Công tác qun lư NNL là mt quá tŕnh nhiu mt bao gm tuyn dng, ào to, chính sách ăi ng và bt cán b cng nh thc thi các quy nh ca pháp lut. Không có vic nào trong s này là d thc hin và thng phi thc hin trong mt môi trng y khó khn nh ngân sách hn hp hay b bó buc bi các quy nh cho cán b công chc. Song không v́ th mà không u t suy ngh t́m ra nhng sáng kin mi. Nghiên cu thc a cho thy trong iu kin c̣n khó khn, vic chú trng nhiu hn n các vn NNL s thu c nhng li ích áng k. Tng cng pḥng ban qun lư NNL là mt cách bt u tt. Các ví d gn ây v các C quan Thu thu c lp cho thy có nhiu trin vng kh quan. Vic thành lp các ARA có th giúp c quan hi quan tránh c các quy tc qun lư cán b công chc cng nhc, em li quyn t ch ln hn v tài chính và ngân sách và nh́n chung em li linh hot cao hn trong hot ng. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy vic thành lp ARA n thun không m bo chc chn s ci thin c hot ng ca các c quan hi quan v́ nó không th thay th c chng tŕnh hin i hoá toàn ngành hi quan. Mt chng tŕnh hin i hóa hi quan ít nht cng phi bao gm vic a vào áp dng các th tc c n gin hóa, thc thi nghiêm túc các chính sách liêm chính và a vào áp dng các h thng CNTT tiên tin. Bên cnh vic phi cung cp mt mc lng cao hn và loi b mt s cán b không phù hp ra khi h thng, cng cn phi duy tŕ các chính sách qun lư NNL hin i bi nu không nh vy, tt c các tin b t c s nhanh chóng bin mt. Các chính sách qun lư NNL hin i bao gm bin pháp giúp duy tŕ và phát huy mc lng tng có c vào thi gian u thành lp các ARA tránh t́nh trng các khon tng này b suy gim; chú trng úng mc n công tác ào to và phi có các chính sách tuyn dng công phu. Ngoài ra, cng cn phi giúp duy tŕ quyn t ch ca ARA tránh c s can thip không tha áng ca BTC. 63 Nu c thit k và giám sát tt, các hp ng qun lư có th giúp ci thin hot ng hi quan. Cho n nay, chúng mi c th nghim phn nhiu trong các hoàn cnh c bit. C Mô-dm-bích và ng-gô-la, ni trin khai mô h́nh ARA, u là hai nc va ra khi ni chin sc tc kéo dài i kèm vi b máy hành chính công hot ng yu kém. Ti các nc này, vic lôi kéo s tham gia ca khu vc t có mt u th là giúp ci thin áng k kh nng thu ngân sách v mt ngn hn trong hoàn cnh khó khn. Vic tin hành ghi chép v chuyn giao nng lc qun lư cho c quan hi quan hin c̣n ang trong quá tŕnh th nghim song báo cáo ban u cho thy quá tŕnh này khó khn hn so vi h́nh dung ban u. Chc chn s mt nhiu thi gian hn d kin vào giai on khi u. Các hp ng qun lư mi có th c bit chú trng n vic xác nh mc lng da trên kt qu làm vic cng nh xây dng các h thng thông tin cn thit giám sát các ch s hot ng. Cho dù có mô h́nh t chc nào c la chn i chng na th́ các chính ph cng phi cung cp các ngun lc cn thit c quan hi quan có th hot ng mt cách hiu qu. Ph lc 2.A Danh mc kim tra (checklist) NNL Chng này ch ra rng qun lư NNL có th là mt vn quan trng bc nht nh hng n kh nng c quan hi quan có th thc hin c các mc tiêu c giao mt cách hiu qu hay không. Nu không có mt danh mc y các vn cn xem xét ánh giá sn có ca ngun nhân lc và cht lng qun lư NNL th́ khó có th xác nh c các khu vc u tiên tin hành iu tra ban u nh xut phát im ca quá tŕnh iu tra sâu hn sau này. B k nng. Thu thp thông tin v các k nng và tŕnh ca cán b hi quan và so sánh vi b k nng cn có có th trin khai các chng tŕnh hin i hoá ngn hn và trung hn. B phn Qun lư Ngun nhân lc. Liu B phn qun lư NNL ă có tm nh́n chin lc cha? Nhân s nh th nào? Có hot ng ǵ trong lnh vc tuyn dng, ào to và lp k hoch ngh nghip? Tuyn dng. Quy tŕnh tuyn dng hin ti là ǵ? Bên nào chu trách nhim: C quan hi quan hay B Dch v Công (Civil Service Ministry)? Liu Hi quan có mt chng tŕnh tuyn dng dài hn cho phép iu chnh dn b k nng theo thi gian hay cha? Liu công tác tuyn dng hin ti có to iu kin thc hin c chng tŕnh này cha? ào to. Hi quan có chng tŕnh ào to ǵ? Có mt t chc ào to chuyên trách không? i ng cán b ào to và chng tŕnh ging dy có phù hp vi tin tŕnh hin i hoá không? Ch tin hành ào to, bi dng cho cán b ang công tác hay ch tin hành ào to, bi dng cho cán b mi tuyn? Lng bng. Các quy nh hng dn ch lng bng áp dng trong ngành hi quan có ging vi quy nh áp dng ti các c quan nhà nc khác không? Mc lng. Mc lng chi tr ti c quan hi quan so vi mc lng chung ti các c quan nhà nc khác cng nh so vi mc lng trong khu vc t nh th nào? Liu mc lng cho cán b mi vào ngành có phi là mc lng sng hay không? Thng và thng da trên lng (bonus and salary supplements). Có mt h thng thng và thng theo lng (premium) b sung cho lng c bn hay không? Liu các khon thu ngoài lng ph thêm này có c phân phi u cho tt c các cán b hay không? Liu chúng có tác dng khuyn khích cán b làm vic tt hn 64 hay không? H thng thng có m bo tính SMART (c th, o lng c, có th t c, thích hp và úng thi im) hay không? Các li ích ph thêm. Liu cán b hi quan có c hng các li ích khác nh nhà , chm sóc sc khe hay lng hu hay không? Qun lư ngh nghip. Vic b nhim, bt da vào thâm niên hay kt qu làm vic thc t? Quy nh luân chuyn công tác là ǵ (luân chuyn theo phân vùng a lư hay luân chuyn gia các nghip v khác nhau)? Liu các quy nh này có minh bch không? Bin pháp k lut. Có mt Quy tc ng x rơ ràng c h tr bi mt h thng x pht theo lut nh không? Các quy tŕnh k lut ni b là ǵ? Chúng có vn hành mt cách minh bch và kp thi hay không? Kho sát mc hài ḷng ca nhân viên. Có tin hành kho sát nh k ánh giá mc hài ḷng ca nhân viên không? Phn ng ca lănh o i vi cuc kho sát này là ǵ nu t chc mt cuc kho sát nh vy? Ph lc 2.B: Danh mc kim tra cho Hp ng Qun lư Hp ng qun lư hin i là mt cách tip cn khá mi cho hin i hoá hi quan. Các hp ng kiu này cho phép mt công ty t nhân qun lư hi quan và chun b cho c quan hi quan m nhn vai tṛ qun lư ó khi kt thúc hp ng. Cho n nay, phng thc hp ng qun lư ă c áp dng rng răi ti các nc phc hi sau ni chin vi h thng dch v công cc k yu kém. Các vn cn c bit chú ư khi cân nhc xem có nên áp dng phng thc hp ng qun lư hay không bao gm: Mt nghiên cu chn oán k lng cn nêu c hin trng ca hot ng hi quan cng nh các khó khn gp phi trong quá tŕnh thc thi các thông l hi quan hin i. Nghiên cu chn oán cn xác nh xem có th s dng phng thc truyn thng là h tr k thut khc phc hin trng hay cn mt phng thc khác nh hp ng qun lư. Cn tin hành quy tŕnh u thu cnh tranh và minh bch cho các dch v qun lư; cng cn tin hành s tuyn mt cách cn trng. Cn xây dng mt bn mô t chi tit các nhim v trong gói thu (nng lc qun lư và chuyn giao). Hp ng cn phi gn vi các nguyên tc mua sm và nêu bt tính minh bch và rơ ràng ca các dch v trong gói thu. Cn nêu chi tit các tiêu chí hot ng mong i (thu thu, to thun li thng mi, kt qu và hiu qu hot ng) cùng các mc chun so sánh. Cn quy nh rơ trách nhim chuyn giao chc nng qun lư cho c quan hi quan. Cn iu tra xem có h tr tài chính và giám sát trong sut thi gian thc hin hp ng hay không. Ph lc 2.C: Danh mc kim tra cho các C quan Thu thu c lp Ngi ta thng t ra câu hi rng liu có nên coi vic chuyn hoá mt c quan hi quan hin hành thành mt C quan Thu thu c lp là mt phn ca gii pháp hin i hoá hi quan ti mt nc nht nh hay không. Khi cân nhc gii pháp này, cn tính n vn sau: lư do cn tr hi quan t c các mc tiêu mt cách hiu qu nh mong mun là ǵ? Có th t́m li áp cho câu hi này t trong nghiên cu chn oán. u th chính mà mt C quan Thu thu c lp em li là quyn t ch cao hn trong các vn ngun nhân lc (lng, ci cách nhân s vào thi gian u nhm m 65 bo có c b k nng mong mun, qun lư ngh nghip t khi c tuyn dng n khi ngh hu), trong xác nh ngân sách cng nh linh hot trong vic s dng các ngun lc ngân sách cho mc ích chi nh k hay mc ích u t. Vic xét xem liu nhng ǵ mà ARA ha hn mang li có th thc hin c trong hoàn cnh c th ca tng nc hay không là mt vic quan trng v́ yu kém trong qun lư ngun nhân lc, xác nh ngân sách hay s dng ngân sách chính là ngun gc ca các khim khuyt hin có ca c quan hi quan. Các vn cn xem xét bao gm: Có h tr chính tr tin hành ci cách nhân s trong giai on u hay không? Ci cách nhân s có th ng ngha vi vic tuyên b cn tuyn mi tt c các v trí và tin hành tuyn dng mt cách minh bch. Liu có th a vào s dng bin pháp minh bch và áng tin cy tuyn chn nhng i tng cn cho t chc mi? Có các ngun lc tài chính chi tr cho các khon h tr thôi vic cho s cán b hi quan ng nhim không c chn vào b máy t chc mi ca c quan hi quan không? Kh nng to và duy tŕ các ngun lc tài chính cn có chi tr thng theo lng cho cán b ARA là ǵ? Liu BTC có sn sàng trao quyn t ch tài chính cho C quan Thu thu c lp không? Quyn t ch có c m rng t t ch tài chính sang t ch trong quyt nh ngân sách u t không? Liu BTC có truyn thng can thip và qun lư vi mô hay không? Liu ó có th là mt tr ngi cho vic m bo tính t ch ca C quan Thu thu c lp không? Có ǵ m bo rng ban qun lư C quan Thu thu c lp s có quyn t ch ra nhng quyt nh cn thit có li cho hot ng ca C quan Thu thu c lp? Liu quá tŕnh la chn ban qun lư và qun c ca C quan Thu thu c lp có giúp em li các nhà qun lư gii hay không? Nu nhng khim khuyt này bt ngun t các vn khác nh là thiu quyn t ch, các vn liêm chính hay các th tc không minh bch th́ iu quan trng là phi xem xét: Mc mà phng thc qun lư mi và c lp s gii quyt các vn này; Mc các t chc tài tr quc t sn sàng h tr C quan Thu thu c lp trong nhng nm u tham gia vào các chng tŕnh ci cách c bn; hoc là bng t vn k thut hoc là bng h tr tài chính; và Liu phng thc qun lư C quan Thu thu c lp c xut có tm nh́n hin i hoá hay không? Hoc nó có mang tính m có th t c tm nh́n hin i hoá ó hay không? Rơ ràng, nu ng c a vào áp dng phng thc thit lp C quan Thu thu c lp ch là kh nng a li mc lng cao hn cho cán b làm vic ti ó th́ có kh nng vic thành lp các C quan Thu thu c lp s không thúc y c chng tŕnh hin i hoá. Tài liu c thêm Patricio Castro va James T.Wash. 2003, " T chc ca C quan Hi quan." trong cun Hi quan bin i: nhng Thách thc và Chin lc cho Ci cách hi quan, do Michael Keen biên tp, Washington, D.C: Qu tin t quc t. 66 Luc De Wulf. 2004, " Thng theo lng ti các B phn thu ngân sách: hiu qu hay không hiu qu?" PREM Thông báo 84 Washington, D.C: Ngân hàng th gii. Fjeldstad, Odd-Helge, Ivar Kolstad & Siri Lange 2003: "Quyn T ch, các Khuyn khích và s Bo tr, mt Nghiên cu v Tham nhng ti các C quan thu ngân sách Tanzania và Uganda." CMI Báo cáo R 9:2003. Bergen: Vin Chr.Michelsen. Robert Taliercio, 2004, Ci cách hành chính - s cam kt áng tin cy: nh hng ca s t ch i vi vic thc hin chính quyn thu ngân sách ti Châu M Latinh, Phát trin th gii, Tp 32, nr.2:213-32 Tài liu Tham kho T c ch bn (procssed) ch các tác phm c xut bn không chính thc, bi vy có th s không t́m c các n phm này ti th vin. Hi quan và Thu trc thu (2001), Lch s Hi quan Marc, Rabat (trang 101, 121) Castro, Patricio. Patricio Castro va James T.Wash. 2003, " T chc ca C quan Hi quan." trong cun Hi quan bin i: nhng Thách thc và Chin lc cho Ci cách hi quan, do Michael Keen biên tp, Washington, D.C: Qu tin t quc t. Luc De Wulf. 2004, " Các khon thng theo lng trong các B phn thu ngân sách: Có tác dng khuyn khích hay không?" PREM Thông báo s 84. Mng li qun lư kinh t và gim nghèo. Ngân hàng th gii: Washington, D.C Odd-Helge, Fjeldstad; Kolstad, Ivar và Lange, Siri. 2003. Quyn t ch, các sáng kin và quyn b nhim: Nghiên cu v tham nhng ti các C quan thu ngân sách Tanzania và Uganda. Các nghiên cu Phát trin và Quyn con ngi, Vin Michelsen, Oslo, Na uy. http://www.cmi.no/publications.cfm?pu?pubid=1688 Hubbard, Michael; Simon Delay và Nick Devas. 1999. " Các hp ng qun lư phc tp: Trng hp Hi quan Mô-dm-bích", Phát trin và Qun tr Công, Tp 19 (2):153-163 IDB (Ngân hàng Phát trin Liên M). 2001. "Th ch hoá qun lư ngun nhân lc ti Hi quan Bô-li-via" trong Thông l hi quan tt nht ti ông Á và Châu M Latinh. Washington DC. Mwangi, Anthony. 2004 "Mô-dm-bích". Trong Sáng kin Hin i hoá Hi quan: nghiên cu t́nh hung do Luc De Wulf và Jose Sokol biên tp. Ngân hàng th gii: Washington, D.C PLS RAMBOLL. 2001. H tr Ci cách Th ch trong ngành Thu và Hi quan: Hp nht c quan Thu và c quan Hi quan. Nghiên cu do NHTG xây dng vi s h tr ca Qu Tín thác Qun tr an Mch (Danish Governance Trust Fund). Washington, D.C. www.1worldbank.org/publicsector/tax/Taxandcutsomsfinalreport.doc. Steenlandt, Marcel, và Luc De Wulf. 2004. "Ch ngha thc t và hiu qu trong Hi quan: trit lư ci cách thành công ca Hi quan Ma-rc." Trong cun Sáng kin Hin i hoá Hi quan: nghiên cu t́nh hung do Luc De Wulf và Jose Sokol biên tp. Ngân hàng th gii: Washington, D.C. Talierco, Robert. Bn d tho. 2002. Thit k c cu hot ng: Các c quan Thu thu Bán c lp ti Châu Phi và Châu M La tinh (Semi- Autonomous Revenue Authorities). draft.Washington, D.C.:World Bank. Processed. ------.2004. H s Thit k T chc cho các C quan Thu thu Bán c lp ti các nc ang phát trin. Washington, D.C.: World Bank. www.1worldbank.org/publicsector/tax/autonomy.html. 67 Therkildsen, Ole. 2003. "Quyn T ch ca C quan Thu thu ti Châu Phi Cn Sahara: trng hp ca Uganda." Nghiên cu c tŕnh bày ti Hi tho v Thu, Trách nhim gii tŕnh và Nghèo ói ti Hi tho ca Hip hi Na-uy v Nghiên cu Phát trin (NFU) "Chính tr và Nghèo ói." Ôtx-lô. T10 23­24. Van Rijckeghem, C. V., và B.Weber. 1997. "Tham nhng và t l cám d: Lng thp cho công chc có phi là nguyên nhân gây ra tham nhng?" Báo cáo công tác WP97/73.Washington, D.C.: Qu Tin t Quc t. 68 3 Khung Pháp lư cho Hot ng Hi quan và các Vn Thc thi Pháp lut Hi quan Kunio Mikuriya S CN THIT PHI XÂY DNG MT H THNG PHÁP LUT HI QUAN HIN I..........................................................................................................................................71 CÔNG C KYOTO SA I ..........................................................................................73 XÂY DNG LUT HI QUAN HIN I........................................................................78 NHNG TR NGI CÓ TH GP PHI TRONG QUÁ TR̀NH HIN I HÓA HI QUAN......................................................................................................................................81 THC THI LUT HI QUAN.............................................................................................85 VN BN PHÁP QUY MU V QUYN S HU TRÍ TU QUC T ......................86 KT LUN TÁC NGHIP...................................................................................................89 TÀI LIU C THÊM.........................................................................................................90 TÀI LIU THAM KHO......................................................................................................90 Hi quan óng mt vai tṛ quan trng trong hot ng thng mi, thu thu và có nh hng trc tip n quyn li và ngha v ca cá nhân mi công dân. Bên cnh ó, hi quan cng óng mt vai tṛ tích cc trong bo v an ninh xă hi và an ninh quc gia, ngn chn nn buôn bán, vn chuyn hàng hoá b cm hay b hn ch xut/nhp khu bao gm ma tuư bt hp pháp, hàng gi, ng thc vt quư him và v khí hu dit hàng lot. Bi vy, cn có mt khuôn kh pháp lư vng chc làm c s cho ngành Hi quan thc hin c các chc trách ca ḿnh. Vic thiu vng mt khung pháp lư hiu qu giúp bo m tin hành th tc hi quan ca mt nc mt cách nhanh chóng, có th d oán c và minh bch s khin cho môi trng u t ti nc ó mt i sc hp dn i vi các nhà u t nc ngoài. Th nên, vic duy tŕ h thng hi quan hot ng có hiu qu trên nn tng mt h thng pháp lư áp ng các chun mc quc t chính là mt vic làm cn thit góp phn vào vic bo v li ích quc gia ca mi nc. Trc s gia tng nhanh chóng ca khi lng giao dch thng mi cùng yêu cu ngày càng cao v an ninh, hi quan nhiu nc ang tin hành rà soát li hot ng ca ḿnh da trên các chun mc và thông l quc t tt nht, t ó ánh giá nhu cu ci cách pháp lut cn có. Cn tin hành hin i hoá Lut Hi quan và các quy nh khác v hi quan cng nh h thng pháp lư h tr các c quan hi quan hin i có th áp ng c yêu cu t ra ngày càng cao i vi dch v hi quan. Công c Quc t v Hài hoà và n gin hoá các Th tc Hi quan (có hiu lc t nm 1974 và c sa i vào tháng 6/1999) c̣n c 69 gi là Công c Kyoto Sa i a ra mt thit k chun (blueprint) giúp tin hành ci cách pháp lut hi quan (WCO 1997). Công c Kyoto Sa i c xây dng nhm chun hoá các chính sách và th tc hi quan trên toàn th gii. Công c úc kt nhng thông l tt nht v xây dng pháp lut hi quan trên toàn th gii. Thc thi các quy nh pháp lut hi quan theo chun tt nht s giúp các nc thc hin c các cam kt quc t v th tc thng mi và biên gii, trong ó có các quy tc ca T chc Thng mi th gii (WTO).46 ng thi, Công c cng giúp mi nc có kh nng iu chnh chính sách và th tc phù hp vi các yêu cu c thù v pháp lut, chính tr, vn hoá và xă hi ca tng nc. Các quy nh pháp lư hi quan khác, ví d nh Lut Hi quan ca Cng ng Châu Âu (gi tt là Lut EU) gn kt cht ch vi Công c Kyoto Sa i (Liên minh Châu Âu 1992). Chng Ba bàn n yêu cu hin i hoá pháp lut hi quan theo các chun pháp lut hi quan quc t và nghiên cu các khó khn có th phát sinh trong quá tŕnh thc thi pháp lut. Chng này cng tóm lc các công c pháp lư khác h tr cho h thng pháp lut quc t hin hành. Phn mt tp trung vào nhu cu hin i hoá pháp lut hi quan. Phn hai a ra tng quan v Công c Kyoto Sa i. Phn ba bàn n quy tŕnh xây dng Lut Hi quan hin i trong khi phn bn ánh giá nhng tr ngi có kh nng gp phi trong quá tŕnh xây dng Lut Hi quan hin i. Phn nm ca Chng bàn v quy tŕnh thc thi lut hi quan. Phn sáu tp trung vào quy nh pháp lut mu cho bo h quyn s hu trí tu. Phn cui cùng nêu tóm tt các khuyn ngh tác nghip chính. 46Ví d nh các iu V, VIII, và X trong Hip nh Chung v Thu quan và Thng mi (GATT) nm 1994 và Hip nh v vic Thc hin iu VII ca Hip nh GATT 1994 (hay c̣n gi là Hip nh Tr giá ca WTO). iu V ca Hip nh GATT 1994 bàn v vn quá cnh, iu VIII và phí và th tc, và iu X v công khai hoá và khiu ni. 70 Hp 3-1 Ví d v Lut Hi quan Li thi Khi Nam T b tan ră vào u thp k 1990, các nc Cng hoà mi c lp ă k tha Lut Hi quan Nam T. Theo chun xă hi ch ngha, Lut Hi quan Nam T c ánh giá là hng ti ngi s dng. Song, nhng thiu sót ca Lut Hi quan Nam T ă sm c bc l. c thit k ch yu dành cho các hot ng ngoi thng ca các thc th do nhà nc qun lư hay iu hành, Lut Hi quan Nam T ă không tính n s gia tng nhanh chóng s lng các doanh nghip tham gia vào hot ng xut nhp khu. Quy tŕnh th tc c thit k trc ây t ra không c̣n phù hp. Ví d, vic áp dng ân hn thu gi ây tr nên không kh thi khi cha ánh giá c tin cy ca các doanh nghip mi gia nhp th trng. Thêm na, Lut c quy nh quá chi tit và mang nng tính quan liêu. Thm chí, Lut quy nh c thi gian làm vic cho các tr s hi quan - mt vic làm phi thc t trong mt môi trng kinh t luôn bin ng. Thi gian ti a cho thông quan hàng hóa cng c áp t mt cách c oán nhm mc ích giúp cho Lut tr nên thân thin hn vi ngi s dng. Và hu qu là hi quan phi hoàn thành th tc thông quan trong cùng mt khong thi gian ging nhau dù là vi doanh nghip ă hot ng lâu nm có nhiu kinh nghim hay doanh nghip mi tham gia vào th trng. V́ vy, cán b hi quan không có thi gian kim tra k nhng giao dch kh nghi trong khi li có th kéo dài quá tŕnh kim tra cho tt c các lô hàng dù mc ri ro thp min là m bo thi gian thông quan không vt quá 5 ting ng h theo nh quy nh trong Lut. Ti t hn, Lut Hi quan Nam T c̣n quy nh kim tra bt buc tt c các lô hàng, do ó ă cn tr vic áp dng h́nh thc kim tra có chn lc. V khía cnh x pht, Lut Hi quan Nam T ă phân bit rt rơ gia th nhân và pháp nhân. V lư thuyt, các h́nh thc x pht cho pháp nhân mc sai phm v hi quan cao hn so vi h́nh thc x pht cho th nhân. Song trong bi cnh kinh t th trng, vic phân bit gia th nhân và pháp nhân không có my ư ngha. Nó ă dn n hàng lot tranh chp khi nhng doanh nghip nh bt u có các hành vi trn thu v́ không xác nh c rơ hành vi trn thu là ca mt cá nhân hay mt công ty. Ngun: Zarnowiecki 2003 S cn thit phi xây dng mt H thng Pháp lut Hi quan Hin i Thc tin thng mi quc t hin i t ra yêu cu phi tin hành hin i hoá h thng lut pháp hi quan nhiu nc. Lut hi quan li thi cn tr tin b kinh t và xă hi nh mt trong nhng rào cn thng mi phi thu quan áng k (hp 3.1). Chúng ngn cn vic tin hành thu thu hiu qu, gây tr ngi cho ngoi thng và u t và có kh nng e do n an toàn xă hi và an ninh quc gia. Nhng c im thng thy ca Lut Hi quan li thi bao gm: Không có mt b phn pháp ch toàn din v hi quan có th xác lp thm quyn rơ ràng cho hi quan; Quy nh c nhng quy tŕnh, nghip v không phi là quy tŕnh, nghip v hi quan chính yu; Các quy nh không phù hp vi các cam kt quc t trong ó có các Hip nh ca WTO; Thiu tính minh bch và có th d oán. iu này th hin thông qua vic không th cung cp c thông tin c bn v các vn nh quy tc, quyt nh, c ch tham vn và quy tŕnh khiu ni hp lư; 71 Quy tŕnh th tc phc tp hoc rm rà gây chm tr cho quá tŕnh thông quan và to c hi cho nhng can thip tu tin không cn thit; Không có quy nh cho phép áp dng kim tra có chn lc da trên qun lư ri ro. Kt qu là phi tin hành kim tra 100% các lô hàng gây khó khn cho hi quan trong vic phân b các ngun lc hn ch ca ḿnh mt cách hiu qu; Không cho phép np thông tin hoc t khai hi quan trc47 hoc kim tra sau thông quan48; Không có các quy nh cho quy tŕnh t ng hoá hoc giao dch in t; Các quy nh không rơ ràng to k h cho cán b hi quan ra các quyt nh tu tin; và Không cung cp quyn hn cho c quan hi quan có th thc hin c các mc tiêu v thc thi và tuân th. Mt khuôn kh pháp lư hin i và vng chc là nn tng cho các hot ng hi quan hiu qu. Khuôn kh pháp lư ó cn bao gm các vn bn pháp lut liên quan n hi quan tha măn các im sau: Xác lp c thm quyn cho các c quan hi quan thi hành và kim soát quá tŕnh thc thi lut hi quan, xây dng quy ch iu hành, phân x và gii quyt các trng hp khiu kin và a ra các quyt nh hành chính trong hi quan; Nâng cao tính minh bch và có th d oán (ví d nh ph bin thông tin kp thi, phán quyt trc, kim toán c lp, quy tŕnh khiu ni); Cung cp các h thng và th tc hi quan hin i (qun lư ri ro, kim soát da trên kim toán và t ng hoá) n gin hóa các th tc hi quan (n gin hóa t khai, np t khai/d liu trc và tng t); Khuyn khích hp tác vi hi quan các nc và các c quan, ban ngành khác ca Chính ph; Xây dng quan h i tác vi khu vc t nhân (ví d chính thc tham kho ư kin t khu vc t nhân); Tng cng liêm chính hi quan (các quy tc rơ ràng ngn cn cán b hi quan lm dng quyn hn ra các quyt nh tùy tin, quy nh c th và rơ ràng v quyn hn và ngha v ca cán b hi quan và tng t); Quy nh các bin pháp x pht tng ng vi mc vi phm (ngha là các h́nh thc x pht phi mnh rn e các hành vi vi phm và tng cng tuân th pháp lut song tránh t́nh trng x pht quá nng so vi mc vi phm, h́nh thc x pht không công bng hay áp t h́nh thc x pht mt cách c ư nht là vi các sai phm nh nh́n t góc thu thu và kim soát thc thi); m bo tính công khai; áp ng c các chun mc quc t. 47C s thit yu cho qun lư ri ro da trên thông tin t́nh báo. 48Mt yu t quan trng thc thi Hip nh v Tr giá ca WTO mt cách có hiu qu. 72 Công c Kyoto Sa i K t thi im bt u i vào hot ng vào nm 1952,49 T chc Hi quan Th gii (WCO) ă n lc xây dng các nguyên tc hin i làm nn tng cho qun lư hi quan hiu qu thông qua nghiên cu các chính sách và thc tin hi quan trên toàn th gii, hp tác vi hi quan các nc thành viên và làm vic vi các cng ng thng mi cng nh các t chc quc t. nh cao ca nhng n lc u tiên nhm n gin và hài hoà hoá các th tc hi quan là Công c Kyoto c WCO phê chun nm 1973 và có hiu lc t nm 1974. Quá tŕnh toàn cu hoá, s bin chuyn nhanh chóng ca các h́nh thái thng mi quc t cùng nhng tin b công ngh thông tin (CNTT) din ra sau ó ă buc WCO và các nc thành viên phi tin hành xem xét li, cp nht Công c và cho ra i Công c Kyoto Sa i. Công c Kyoto Sa i phn ánh nhng thay i v kinh t và công ngh ng thi quy t nhng thông l tt nht ca hi quan các nc thành viên. Công c này ă c 114 nc thành viên tham d K hp ln th 94 ca WCO phê chun vào tháng 6 nm 1999. Ni dung Công c Kyoto Sa i Công c Kyoto Sa i là mt công c quc t c thit k nhm chun hoá và hài hoà hoá chính sách và th tc hi quan trên phm vi toàn th gii. Các quy tŕnh hi quan da trên h thng pháp lut quc gia phù hp vi Công c Kyoto Sa i s giúp quá tŕnh x lư th tc hi quan i vi hàng xut, nhp khu và hành khách quc t tr nên thun li hn. Doanh nghip cng thc hin c các ngha v hi quan mt cách d dàng hn khi nhng th tc và thông l hi quan ri rc, không theo chun chung (divergent) b loi b trên phm vi toàn th gii. Bên cnh ó, Công c cng giúp thc thi các nguyên tc liên quan n hi quan do WTO xây dng chng hn nh iu V, VIII, và X ca Hip nh GATT nm 1994. Công c bao gm Phn Thân Công c, Ph lc Tng quát, và các Ph lc Chuyên .50 Phn Thân Công c là mt vn kin gm 14 trang cô ng. Phn Li nói u ca Thân Công c nêu các nguyên tc ch o ca hi quan hin i, ng thi khng nh Ph lc Tng quát và các Ph lc Chuyên là nhng phn không th tách ri ca Công c. Các iu khon trong Công c nêu rơ ràng quy nh gia nhp và thc thi Công c. Các nguyên tc ch o sau c nêu trong Phn Li nói u ca Công c: (a) Áp dng các th tc và thông l hi quan mt cách minh bch, nht quán và có th d oán c (b) Cung cp thông tin v lut, các quy nh, th tc và thông l hi quan (c) Áp dng các k thut hin i nh qun lư ri ro và tn dng ti a CNTT (d) Hp tác vi các ban ngành khác thuc chính ph, vi hi quan các nc khác và vi cng ng doanh nghip nu phù hp (e) Áp dng các chun quc t phù hp (f) Cung cp c ch khiu ni v các quyt nh hành chính hay các phán quyt ca toà cho các bên b nh hng. Ph lc Tng quát nêu các chính sách và th tc hi quan ct lơi. Các Ph lc Chuyên bao gm các th tc và thông l hi quan dành riêng cho xut, nhp khu, quá cnh, gia công, và các bin pháp kim soát thc thi pháp lut. Công c quy nh các nc cam kt 49c thành lp nm 1952 di cái tên Hi ng Hp tác Hi quan (CCC) và i tên thành T chc Hi quan Th gii vào nm 1994. 50WCO ă ng ti phn li ca Thân Công c, Ph lc Tng quát và các Ph lc Chuyên trên mng. Có th mua ni dung y ca Công c cùng các Hng dn thc hin trên trang mng http://www.wcoomd.org/ie/En/Topics_issues ca WCO. 73 thc hin các iu khon trong Ph lc Tng quát phi tin hành t ng hoá các h thng d liu, hp tác v thng mi, áp dng các k thut qun lư ri ro, và xây dng c ch duy tŕ và cp nht Công c. Các Ph lc Chuyên a ra các thông l khuyn ngh thc hin. Ngoài Phn Thân Công c, Ph lc Tng quát và các Ph lc Chuyên , c̣n có các hng dn chi tit và thông l tt nht nhm giúp cho các nc nm c cách thc thc thi Công c. Công c Kyoto Sa i có hiu lc th́ bn mi nc thành viên hin ti ca Công c s phi phê chun mt Ngh nh th B sung. Cho n nay, ă có 35 nc thành viên phê chun Ngh nh th51. Các nc thành viên c̣n li ang trong quá tŕnh hoàn tt các th tc pháp lut trong nc phê chun Ngh nh th52. Nhiu nc cng ă tin hành iu chnh ni lut da trên Công c Kyoto Sa i mà không i n khi Công c chính thc có hiu lc. Tng quan v Công c Công c a ra mt tp hp hoàn chnh bao gm 600 iu khon pháp lư phác tho các nguyên tc c bn cho tt c các th tc và thông l hi quan.53 Ph lc Tng quát Ph lc Tng quát quy nh các nguyên tc ct lơi cho tt c các th tc và thông l hi quan nhm m bo rng chúng c áp dng nht quán ti hi quan các nc. Các nguyên tc này bao gm: (a) n gin và chun hoá t khai hi quan và các chng t liên quan; (b) gim thiu kim soát cn thit; (c) qun lư ri ro và kim soát da trên kim tra sau thông quan; (d) quy tŕnh th tc "rút gn" (fast track) cho các cá nhân và t chc c u tiên; (e) phi hp can thip cùng các c quan khác; (f) tn dng ti a CNTT; (g) tính minh bch và kh nng d báo; và (h) có các quy tŕnh cho khiu ni. Ph lc Tng quát tŕnh bày các chc nng chính ca hi quan trong các phn nh ngha, Chun mc, và Chun mc Chuyn tip - tt c u có giá tr pháp lư ngang nhau. Công c quy nh các quc gia mun gia nhp bt buc phi chp thun Ph lc Tng quát mà không c phép xin bo lu. Ph lc Tng quát c chia thành mi chng. Chng 1: Các nguyên tc chung. Chng 1 tŕnh bày hai nguyên tc ch o ca Công c, ó là n gin hoá và hài hoà hoá các th tc hi quan. Theo ó, các nc thành viên phi ni lut hóa và thc thi các iu khon trong Ph lc Tng quát mt cách n gin nht và hi quan các nc phi hp tác vi cng ng thng mi.54 Chng 2: Các nh ngha. Chng này a ra nh ngha cho các thut ng ch các cp ngha v khác nhau và cu trúc ca Công c. 51An-giê-ri, Ôx-trây-li-a, Áo, B, Bun-ga-ri, Ca-na-a, Cng hoà Séc, Trung quc, an Mch, Cng ng Châu Âu, Phn Lan, Pháp, c, Hy Lp, Hung-ga-ri, Ai-len, Ư, Nht bn, Hàn quc, Lat-vi-a, Le-so-tho, Lít-va, Ma- rc, Hà Lan, Niu-Zilân, Ba Lan, Slo-va-ki-a, Slo-ven-ni-a, Nam Phi, Tây Ban Nha, Thu S, Thu in, U-gan- a, Vng quc Anh, và Zim-ba-uê. 52Hi ng Liên minh Châu Âu thay mt cho 15 nc thành viên ă phê chun Công c vào tháng 3/2003. Tng thng Hoa k ă phê chun Công c vào tháng 5/2003. 53Các iu khon này bao gm các Chun mc, Chun mc Chuyn tip, và các Thông l Khuyn ngh thc hin. Thi hn thc hin các Chun mc là 36 tháng k t ngày phê chun Công c trong khi thi hn thc hin các Chun mc chuyn tip là 60 tháng. Các Thông l Khuyn ngh thc hin nêu trong Ph lc Chuyên th́ c phép bo lu. 54Các Chun mc 1.2-3. 74 Chng 3: Thông quan Hàng hoá. Chng này quy nh rơ các iu khon nhm n gin hoá các th tc thông quan.55 Nó cng quy nh ngha v ca Hi quan trong vic thit lp các n v hi quan và thi gian làm vic ca n v hi quan; iu kin c phép hot ng vi t cách là ngi khai hi quan, quyn li và trách nhim ca ngi khai hi quan; n gin hoá yêu cu thông tin cho các t khai hi quan và các chng t khác; xây dng các quy tŕnh, th tc kim tra, tính thu, thu thu hi quan và các thu khác cng nh gii phóng hàng hoá mt cách nhanh chóng. Chng 3 c̣n quy nh phi hp can thip vi các c quan nhà nc liên quan và các c quan hi quan khác56 cng nh xây dng các th tc áp dng trong các trng hp sai phm do s sut hoc sai phm nh.57 Chng 4: Thu hi quan và thu khác. Chng này ra các iu khon nhm t c tính minh bch, kh nng d báo và n gin hoá các th tc thu thu hi quan. Các iu khon này ̣i hi lut pháp trong nc phi quy nh c th iu kin, thi hn và phng thc np thu hi quan và thu khác.58 Ngoài ra c̣n có các quy nh v ân hn np thu và hoàn thu.59 Chng 5: An ninh. Chng 5 bao gm các nguyên tc c bn cn có t c tính minh bch, có th d báo và n gin cho các quy tŕnh, th tc hi quan giúp m bo an ninh (ngha là cam kt, bo lănh và các h́nh thc tng t nhm m bo np thu úng và ). Lut trong nc cn lit kê c th các trng hp cn có các bin pháp bo m, h́nh thc m bo là ǵ và s tin bo m là bao nhiêu.60 Chng này cng vn ng các nc nên quy nh mc bo lănh mc thp nht có th và không c vt quá s thu hi quan hoc thu khác phi np. Ngoài ra, chng 5 c̣n khuyn ngh hi quan các nc thành viên hoàn tr s tin bo lănh này càng sm càng tt.61 Chng 6: Kim soát hi quan. Chng 6 khng nh rng tt c hàng hoá ra vào lănh th hi quan u là i tng chu kim soát hi quan.62 Tip ó, chng này nêu phác tho các th tc hi quan khuyn ngh áp dng tng cng kim soát hi quan da trên các k thut và công ngh hin i nh áp dng phân tích ri ro và qun lư ri ro; kim soát da trên kim toán; hp tác vi hi quan các nc khác cng nh cng ng doanh nghip; CNTT và thng mi in t.63 H tr thng mi quc t là mt trong nhng mc tiêu quan trng nht ca Công c. Ch́a khoá t c mc tiêu này là áp dng các th tc hi quan hin i. Chng hn nh qun lư ri ro cho phép x lư thông quan nhanh vi các chuyn hàng hp pháp trong khi vn duy tŕ các bin pháp kim soát biên gii phù hp i vi các lô hàng c xác nh là có 55Ví d, Chun mc 3.12 quy nh rng thông tin trong t khai hi quan ch gii hn các d liu cn thit tính thu hi quan và các loi thu khác, tng hp s liu thng kê và thc thi lut Hi quan. Chun mc 3.38 quy nh s lng ly mu kim tra phi là s lng mc ti thiu. 56Chun mc Chuyn tip 3.4 quy nh v s phi kt hp gia Hi quan các nc có chung ng biên gii. Chun mc Chuyn tip 3.5 cp n vic phi hp gia c quan hi quan vi các c quan nhà nc khác trong tin hành kim tra thc t hàng hóa. 57Chun mc 3.39 quy nh rng Hi quan không c áp dng các h́nh thc x pht quá nng i vi các vi phm do s sut hoc các li không có bng chng v vic gian ln hoc vi phm lut mt cách trng trn. 58Các chun mc 4.1-3, 5-11,13. 59Các chun mc 4.15 ­ 24. 60Các chun mc 5.1-2. 61Các chun mc 5.6-7. 62Chun mc 6.1. 63Các chun mc 6.3-8 và Chun mc Chuyn tip 6.9. 75 ri ro cao. iu này i kèm vi vic chuyn t bin pháp kim tra 100 phn trm các lô hàng và chng t sang bin pháp kim tra có chn lc. Chng tŕnh qun lư ri ro s giúp c quan hi quan tn dng ti a các ngun lc. Qun lư ri ro cng cho phép các doanh nghip tuân th tt c công nhn (c̣n gi là "pháp nhân c u quyn")64 c hng các ch thông quan n gin hóa theo ó hàng hoá ca doanh nghip có th c gii phóng vi can thip ti thiu ca hi quan. Tng t, vic áp dng kim soát hi quan da trên kim toán s b tr cho công tác qun lư ri ro và là mt yu t cn thit thc hin mt cách hiu qu Hip nh Tr giá ca WTO (WTO 1994c và 1994d). Hi quan các nc khác và cng ng doanh nghip là nhng i tác không th thiu trong mt chng tŕnh qun lư ri ro hiu qu v́ h có th tham mu v các thông l thng mi mi nht. Chng 7: Áp dng Công ngh Thông tin. Vic áp dng CNTT là mt yêu cu quan trng khác nêu trong Ph lc Tng quát n gin và hài hoà hoá các th tc hi quan cng nh to thun li cho thng mi. Chng này quy nh các c quan hi quan có ngha v phi áp dng CNTT h tr cho hot ng nghip v nu m bo tính hiu qu v chi phí và ngun lc cho c quan Hi quan cng nh cng ng doanh nghip.65 Chng 7 cng quy nh lut hi quan mi c xây dng hoc c sa i buc phi có nhng ch tài cho vic s dng các gii pháp in t thay th cho các quy nh v h s giy, các bin pháp chng thc h s in t cng nh h s giy, quyn lu gi thông tin ca c quan hi quan và chia s thông tin vi hi quan các nc khác bng phng tin in t nu phù hp.66 Chng này cng quy nh rng vic xây dng h thng CNTT phi c tin hành vi s tham gia ư kin ca các bên liên quan.67 Hng dn thc hin ca chng 7 cung cp mt s thông tin có th giúp cho Hi quan xác nh cách thc ci thin cht lng dch v cung cp cho khách hàng và các i tác thng mi thông qua s dng các công ngh thông tin và truyn thông. Chng 8: Quan h gia Hi quan và các Bên Th ba. Chng 8 a ra các quy nh v bên th ba theo ó các cá nhân hoc t chc u có th la chn giao dch trc tip vi hi quan hoc thông qua mt bên th ba.68 Các bên th ba s c hng quyn li ging nh bên mà h i din.69 Chng 9: Thông tin hi quan, quyt nh và phán quyt hi quan. Chng này lit kê các nguyên tc chính các quy tŕnh, th tc hi quan m bo tính minh bch và có th d báo thông qua phát hành các n phm lut, các quy nh, các phán quyt ca toà án và các quyt nh hành chính. Vic thc hin các chun mc phác tho trong chng này óng vai tṛ quan trng áp ng các yêu cu nêu trong iu X ca Hip nh GATT 1994.70 Ví d, chng này quy nh các thông tin v lut hi quan phi luôn có th tip cn c. Bt k 64"Cá nhân c u quyn là nhng ngi tho măn c các tiêu chí do Hi quan t ra, bao gm phi có h s tuân th mt cách hp lư các yêu cu ca Hi quan và có mt h thng tho áng qun lư các h s thng mi ca doanh nghip ḿnh." (Chun mc Chuyn tip 3.32). 65Chun mc 7.1. 66Chun mc 7.4. 67Chun mc 7.3. 68Chun mc 8.1. 69Chun mc 8.4. 70iu X trong Hip nh GATT 1994 ­ Công b và Thi hành các Quy nh Thng mi ­ yêu cu tt c các lut, các quy nh, quyt nh ca toà án và các phán quyt hành chính nh hng n hàng hoá xut, nhp khu; các bin pháp áp t các quy nh mi hoc kht khe hn i vi hàng xut nhp khu, các quy nh hn ch hoc cm hàng nhp khu hay các quy nh v chuyn khon các khon np thu phi c công b trc khi có hiu lc. 76 thay i nào trong Lut hi quan trc khi có hiu lc u phi c công khai.71 Hi quan phi cung cp thông tin c th theo yêu cu ca mt bên liên quan hay bt k thông tin nào c coi là thuc v bên ó mt cách nhanh nht và chính xác nht có th mà không mt i bo mt ca thông tin ó.72 Cn gii thích nguyên nhân a ra các quyt nh hi quan không có li cho i tng thc thi cng nh thông báo v quyn c khiu ni i vi nhng quyt nh này. Ngoài ra, hi quan cng phi a ra các phán quyt có ư ngha ràng buc v mt pháp lư khi có yêu cu.73 Hng dn cho chng 9 cung cp thông tin chi tit cho hi quan các nc xây dng các quy nh v công khai thông tin. Các quy nh này bao gm quy nh v cht lng và rơ ràng ca thông tin, v tham vn thng mi, v b phn gii quyt vng mc, mc sn có ca thông tin v thu, trách nhim pháp lư ca thông tin cung cp, gii thích v khái nim t do thông tin và quy tŕnh phát hành, thông báo cng nh hu b các phán quyt ràng buc ca hi quan. Chng 10: Khiu ni các vn Hi quan. Quyn khiu ni cng góp phn m bo tính minh bch và kh nng d báo ca th tc và thông l hi quan. Quyn khiu ni bo v các cá nhân tránh khi các quyt nh hi quan không tuân th các quy nh và lut pháp trong nc. Quyn khiu ni cng giúp bo v tránh c các trng hp cán b hi quan không làm tṛn chc trách trong khi thi hành nhim v. Hn na, vic mt c quan có thm quyn xem xét li các quyt nh, thiu sót, hay phán quyt b khiu ni giúp m bo áp dng thng nht lut và các quy nh liên quan n hi quan. Các iu khon trong Chng 10 quy nh mt tŕnh t khiu ni gm nhiu giai on trong ó giai on cui cùng là giai on ánh giá c lp ca toà. c bit, Chng 10 ̣i hi lut trong nc phi quy nh quyn khiu ni v các vn hi quan theo ó bt k i tng nào chu tác ng ca quyt nh hi quan u có quyn khiu ni.74 n khiu ni u tiên s c gi n c quan hi quan. Sau ó ngi khiu ni có quyn khiu ni tip lên mt c quan thm quyn c lp và cui cùng là mt c quan hành pháp.75 Vic tuân th các Chun mc trong Chng 10 là mt bc i cn thit nhm áp ng các yêu cu ca iu X trong Hip nh GATT 1994.76 Các Ph lc Chuyên Có 10 Ph lc Chuyên , mi Ph lc cp n mt mng th tc hi quan riêng bit. Tuy vic chp thun các Ph lc Chuyên không phi là iu kin bt buc gia nhp Công c nhng WCO khuyn ngh các nc thành viên ti thiu nên chp thun các Ph lc Chuyên sau: Ph lc Chuyên v nhp khu cho tiêu dùng ni a,77 Ph lc cho hàng xut khu và các th tc liên quan n np t khai trc,78 các 71 Các chun mc 9.1-2. 72 Các chun mc 9.4-6. 73 Các chun mc 9.8-9. 74Các chun mc 10.1-2. 75Các chun mc 10.4-6. 76iu X Hip nh GATT 1994 ­ Công b và Thi hành các Quy nh Thng mi ­ cng yêu cu phi có quy tŕnh khiu ni. Các nc thành viên phi "duy tŕ hay thit lp các toà án hành chính, toà trng tài hay toà xét x hoc duy tŕ hay thit lp các quy tŕnh nhm mc ích xem xét li và sa cha nhanh chóng quyt nh hành chính liên quan n các vn Hi quan, không k nhng mc ích khác (inter alia)" phc v vic thi hành lut, các quyt nh và phán quyt nh hng n quá tŕnh xut, nhp khu mt cách thng nht, công bng và hp lư. 77Ph lc B: Các quy nh c th ti thiu cho thông quan hàng hoá phc v tiêu dùng ni a (Chng 1), quy nh cho thông quan hàng hoá phc v tiêu dùng ni a c tm xut tái nhp nguyên trng (Chng 2), và các trng hp cùng iu kin cho min gim thu nhp khu và các thu khác cho mt s loi hàng nht nh c khai báo là phc v tiêu dùng ni a (Chng 3). 78 Ph lc Cbàn v xut khu hoàn toàn (outright export) và xut khu tm thi. 77 Ph lc v th tc Lu kho,79 Quá cnh,80 và Gia công.81 c phép bo lu các Thông l xut phn các Ph lc Chuyên song các nc thành viên phi xem xét li quyt nh bo lu ca ḿnh ba nm mt ln. Các Hng dn Mt trong nhng c im ni bt ca Công c là s hin din ca các hng dn thc thi khá toàn din. Các hng dn này c xây dng cho phn Ph lc Tng quát và Ph lc Chuyên ca Công c gii thích chi tit tt c các chng ngoi tr Chng nêu các nh ngha. Nhng Hng dn này không phi là mt phn vn bn có giá tr pháp lư ca Công c song c thit k nhm gii tŕnh các quy nh trong Công c, nhm cung cp các ví d v nhng thông l hoc các phng pháp vn dng tt nht cng nh các tin trin trong tng lai. Các Hng dn này phi c c cùng vi phn vn bn pháp lư trong mi Chng ca các Ph lc. Chúng thng xuyên c cp nht cung cp nhng thông tin v các thông l hi quan mi và hin i.82 Xây dng lut hi quan hin i Công c Kyoto Sa i có th c dùng làm nguyên tc ch o xây dng Lut Hi quan hin i. Gia nhp Công c Kyoto Sa i là mt gii pháp hin i hóa Lut Hi quan song ây không phi là cách duy nht. Mt gii pháp khác là a vào áp dng các nguyên tc và thông l có trong Công c theo tng giai on tính n c thù nng lc và môi trng ca tng nc. Các Ngha v Quy nh trong Công c Kyoto Sa i Các thành viên có ngha v phi ni lut hoá các Chun mc, Chun mc Chuyn tip và các Thông l xut ă chp thun. Thi hn thc hin các chun mc là 36 tháng k t ngày phê chun Công c. Thi hn thc hin các Chun mc chuyn tip là 60 tháng k t ngày phê chun Công c. Quy nh này không nht thit c áp dng gii hn cho lut hi quan mà c̣n có th áp dng cho các thông báo chính thc, hin chng, ngh nh cp B hoc các công c pháp lư tng t. Hi quan các nc có ngha v phi m bo các quy nh a ra là minh bch, có kh nng d báo, nht quán và áng tin cy. Ni lut ca các nc thành viên phi bao gm ti thiu các quy tc c bn trong Ph lc Tng quát cùng các vn bn hng dn thc hin chi tit không c phép bo lu. Ngoài ra, các nc thành viên có th chp thun toàn b hay mt s các Ph lc Chuyên và các chng khi gia nhp Công c. WCO khuyn ngh các nc tham gia Công c chp thun các Ph lc Chuyên v Nhp khu, Xut khu, Lu kho, Quá cnh và Gia công. Tuy các Hng dn không mang tính ràng buc v mt pháp lư song hi quan mi nc có th thông qua và áp dng nhng thông l tt nht phù hp vi môi trng c thù ca ḿnh. Ngoài các bin pháp mang tính pháp lư, các nc tham gia Công c c̣n phi phân b c s vt cht, con ngi và thit b thc hin các mc tiêu ca Công c. Mt h tng 79Ph lc D: Th tc hi quan i vi ch lu kho (Chng 1) và khu vc thng mi t do (Chng 2). Các th tc này to thun li thng mi bng cách cho min hoc ân hn thu hi quan và các loi thu khác. 80Ph lc E tŕnh bày các th tc và thông l liên quan n hàng hoá i qua nhiu im kim soát hi quan khác nhau trên cùng mt lănh th hi quan (quá cnh ni a) hoc qua nhiu lănh th hi quan khác nhau (quá cnh quc t). Các quy nh v quá cnh quc t này cung cp các công c nghip v cng nh k thut áp ng c các yêu cu nêu trong iu V ca Hip nh GATT. 81Ph lc F mô t các th tc và thông l hi quan mà mt quc gia có th vn dng nhm thc y nn kinh t và xúc tin thng mi bng cách cho phép min mt phn hoc hoàn toàn thu hi quan và thu khác. 82Ví d, phn Hng dn cho Chng 7 ă c sa i vào tháng 3 nm 2003 có th bao quát c c các phát trin v CNTT&TT t nm 1999. 78 nh vy là không th thiu c nht là trong các lnh vc nh CNTT, qun lư ri ro và kim soát da trên kim toán. Hin i hoá Lut Hi quan: Hng dn Thc tin Ngành Hi quan có th tin hành các bc i sau chun b cho vic ni lut hóa các quy nh ca Công c. Trc ht, lp t công tác ng u là mt cán b cp cao và các thành viên bao gm các cán b tham mu n t Tng cc cùng các cán b tha hành n t hi quan a phng. Thng th́ phi có s tham gia ca các chuyên gia cp trung ng (trong ó có chuyên gia CNTT) vào các vn chính v mt chính sách (nh quy tŕnh, th tc iu tra) hay v mt nghip v (nh xác nh tr giá, xut x cng nh các vn pháp lư). T công tác này s nhóm hp ngay t nhng giai on u tiên khi tin hành ci cách lut pháp. Mi t viên s xây dng mt danh mc nhng vn ḿnh mong i trong h thng lut hi quan mi, hn ch ca lut hi quan hin hành cng nh k vng v tng lai phát trin ca ngành hi quan. Cùng lúc ó, V Pháp ch s c cán b rà soát li các quy nh pháp lut hin hành có nh hng n công tác hi quan. Mt iu ti cn thit là phi xác nh c tt c các quy nh lut pháp khác do các c quan chính ph có liên quan ban hành. Trong s các c quan này có c quan x lư nhng vi phm có th nh hng n hot ng hi quan. Sau ó, da trên kt qu rà soát, V Pháp ch s quyt nh xem có cn sa i, b sung các iu khon liên quan hay không, có cn a ra phn tham kho chéo trong lut hi quan hoc có cn băi b các iu khon này hay không. Mt iu khác cng rt quan trng là phi khng nh rng lut hi quan mi s thay th cho các quy nh lut trc ó. Hp 3-2 Danh mc kim tra mu xác nh các iu khon cn B sung hay Các vn bn pháp quy cn xây dng mi theo yêu cu ca Công c Kyoto Sa i Công c Kyoto Sa i có th cung cp mt danh mc kim tra mu giúp xác nh các iu khon pháp lut cn c ban hành mi hoc sa i. Hai quy nh sau cho ta ví d tiêu biu v mt danh mc kim tra mu. Chun mc 3.34. "Khi lên lch kim tra, phi u tiên kim tra trc i vi ng vt sng và hàng hoá d b h hng cng nh hàng hoá khác mà Hi quan chp nhn là có yêu cu khn cp". Quy nh này ̣i hi hi quan phi kim tra khn cp không tŕ hoăn các hàng hóa c yêu cu tránh t́nh trng hàng b mt mát hay xung cp. làm c nh vy, tùy vào ngun lc sn có, hi quan phi tin hành kim tra hàng hóa d h hng, ng vt sng hay hàng hóa thuc din khn cp ngoài gi làm vic thông thng hay ti mt a im khác ngoài im khai báo làm th tc hi quan ca hàng hóa ó. Trong trng hp này, cn lit kê các lut và vn bn pháp quy trong nc liên quan n các i tng mà chun mc này iu chnh. Mt iu quan trng khác là phi ghi li xem các iu lut và quy nh hin hành có cn sa i, thay th hay không, có cn phi xây dng mi hay không. Cn tham kho ư kin vi các c quan khác ca Chính ph và cng cn lit kê bt k các lo ngi nào khác. Chun mc Chuyn tip 3.35. "Nu hàng hoá buc phi chu s kim tra ca các c quan chc nng khác th́ c quan hi quan khi lên lch kim tra phi m bo phi kt hp vi các c quan chc nng này trong vic tin hành kim tra và nu có th, tin hành kim tra vào cùng mt thi im". Chun mc chuyn tip này không yêu cu hi quan phi có bin pháp c bit m bo phi kt hp c vi các c quan chc nng khác trong vic tin hành kim tra hàng hóa cùng mt thi im tuy ây là gii pháp lư tng. Nó ch yêu cu hi quan thit lp kênh thông tin hu hiu vi các c quan thm quyn khác và nu có th tin hành kim tra ng thi vi các c quan chc nng khác. Tuy nhiên, nhm m bo tính hiu qu v mt chi phí cho c chính ph và doanh nghip th́ hi quan có th tính n kh nng tái thit k 79 quy tŕnh thông quan nhm tích hp quy tŕnh kim tra và thm nh mc tuân th pháp lut cho hàng hóa vi các quy tŕnh tng t ca các c quan chc nng khác. Ngun: WCO 2000. C quan hi quan cng có th thc hin các vic sau: T́m kim s ng h t các b phn liên quan (các n v hành pháp và lp pháp, các nhóm khác nhau trong ni b c quan hi quan, cng ng doanh nghip, cng ng nhà tài tr, WCO và tng t). Kim tra xem quyn hn pháp lư trao cho c quan hi quan có phc v cho vic ban hành Lut Hi quan mi hay không. Chng hn nh quyn c ban hành các quy nh hành chính hay c cung cp u vào k thut cho c quan lp pháp. Hi quan mt s nc có th cn c b sung thêm quyn hn hay c trao thêm quyn hn mi thc thi có hiu qu Công c Kyoto Sa i. Ly các iu khon trong Công c Kyoto Sa i hoc các vn bn pháp lut trong nc phù hp vi Công c Kyoto Sa i chng hn nh Lut Hi quan EU làm danh mc kim tra (xem mt ví d Hp 3.2). Cn tin hành so sánh lut hi quan hin hành vi các iu khon trong Ph lc Tng quát và các Ph lc Chuyên ca Công c Kyoto Sa i xác nh các iu khon cn b sung, băi b, thay th hay sa i. Trong giai on này, nên nghiên cu lut hi quan cng nh tham kho ư kin ca hi quan các nc khác hc hi kinh nghim. Xác nh các quy nh cn c ban hành di dng lut bi c quan lp pháp trong nc. Xác nh các iu khon phù hp nht vi các quy nh hi quan, hng dn hành chính, thông báo chính thc và tng t. Xác nh nhng tr ngi i vi vic thc hin thành công lut hi quan hin i thông qua lp pháp. Quyt nh cách thc thc thi tng iu khon. Cn nhn thc c rng có nhiu cách thc thi cho mi mt iu khon. Bi vy, nên c gng la chn cách thc thc hin phù hp nht vi môi trng hot ng c thù ca hi quan tng nc. Mt ví d in h́nh là trng hp Ma-rc chnh sa Lut hi quan Ma-rc cho phù hp vi Công c Kyoto Sa i. (xem Hp 3.3). Hp 3-3 Thành công ca Ma-rc trong vic thc thi Công c Kyoto Sa i Ma-rc tin hành sa i Lut hi quan vào nm 1997 và ă tr thành mt trong nhng nc u tiên áp dng Công c Kyoto Sa i. Thành công mà Hi quan Ma-rc t c là nh các yu t sau: (a) n lc phân tích và t́m hiu môi trng nghip v, h́nh thành quan h i tác vi cng ng doanh nghip, hp tác và tham vn các c quan chính ph khác; (b) mt phng pháp tip cn thc t không ch nhm mc ích xây dng lut mi mà c̣n nhm tránh nhng khó khn thng gp trong ci cách th tc; và (c) s tham gia ca tt c các cán b trong ngành hi quan. Nhng n lc ca Hi quan Ma-rc ă giúp nâng cao nhn thc ca cán b hi quan h hiu rng mc tiêu cui cùng ca quá tŕnh ci cách pháp lut là ci thin quy tŕnh th tc hi quan, giúp ngành hi quan hoàn thành s mnh c giao trong ó có phát trin kinh t. Hi quan Ma-rc t ra mc tiêu iu chnh lut hi quan cho phù hp vi môi trng trong nc và quc t. t tin hành rà soát li lut hi quan gn ây nht cng không nm ngoài mc tiêu ó. Hi quan Ma-rc ă tham kho ư kin ca tt c các c quan ngang b liên quan và i din ca khu vc t nhân. Kt qu là lut Hi quan Ma-rc ă t c s hài ḥa vi các b lut trong nc khác. Ví d, các quy nh v x pht h́nh s i vi vi phm hi quan nht quán vi quy nh trong B lut H́nh s ca Ma-rc. Các quy nh này bao 80 gm mt s nguyên tc chung ph bin nh nguyên tc thin ư, các t́nh tit gim nh ti và quyn hn giám sát ca các cán b tha hành. Hi quan Ma-rc i u trong vic thc thi Công c Kyoto Sa i và khuyn khích các c quan chính ph khác rà soát li th tc biên gii do ḿnh ban hành. Hi quan Ma-rc bt u quá tŕnh này trc ht bng vic thc thi các iu khon c bn trong Lut Hi quan, tip ó trin khai b sung lut bng các vn bn hng dn hành chính nh thông t và ch th có tác dng gii tŕnh và làm rơ lut. Lut Hi quan Ma-rc có các ch tài quy nh hp tác cht ch gia hi quan vi các c quan chính ph liên quan khác. iu này c bit quan trng trong vic kim soát v y t và nông nghip, kim soát thc thi pháp lut cng nh trao i thông tin gia các c quan hành pháp. Lut Hi quan quy nh nguyên tc hp tác trong khi các vn bn hng dn di lut quy nh c th các iu khon và iu kin hp tác. Trong mt vài nm, Hi quan Ma-rc ă theo ui chính sách phân cp. Theo chính sách này hi quan vùng c trao quyn ra quyt nh mt mc nào ó mà không cn hi ư kin cp trên. Hi quan Ma-rc ă xây dng mt mng li truyn thông mnh cung cp cho các cán b trc tip làm vic vi khách hàng tt c các công c trong ó có c ch u quyn và ch dn cn thit x lư hàng lot các vn hi quan. Ch khi phát sinh các trng hp c bit quan trng, khi cn phi gii thích rơ ngôn t dùng trong các vn bn pháp lư hoc khi cn phi tin hành phân x tranh chp mi cn hi ư kin ch o ca cp trung ng. Trong trng hp yêu cu phi gii thích ngôn t pháp lư, Hi quan s son tho mt bn thông báo chung m bo áp dng lut thng nht trên toàn quc. Ngun: C quan Hi quan Ma-rc. Nhng Tr ngi Có th Gp phi trong Quá tŕnh Hin i hóa Hi quan Mc dù c quan hi quan ă n lc rt nhiu trong quá tŕnh hin i hoá pháp lut và ă tin hành nhng bc i úng hng song ôi khi vn không t c thành công nh mong mun. Chc chn, cng ng hi quan và cng ng tài tr quc t ă rút ra c mt bài hc rng vic áp dng mt cách thc gii quyt dp khuôn cho tt c các t́nh hung, i tng "one size fits all" không em li kt qu. Do ó, cn phi chú trng n truyn thng pháp lư và chính tr, n môi trng vn hóa, xă hi, c cu t chc và hành chính c thù ca hi quan tng nc khi tin hành hin i hóa pháp lut hi quan mi có th thu c c thành công cui cùng. Truyn thng pháp lư Nghiên cu v pháp lư do Victor Thuronyi (1996) tin hành ă xác nh tính hoà nhp là mt trong bn tiêu chí thit yu ca mt b lut c xây dng k lng.83 Thuronyi nh ngha tính hoà nhp là "s thng nht gia lut mi xây dng vi h thng pháp lư và phong cách son tho pháp lut quc gia." (tr. 72). Tht vy, khi son tho mt lut mi, ngi son tho phi chú trng n truyn thng pháp lư ca mt quc gia. Mt cách tng quát, các h thng pháp lư c phân thành hai nhóm ln: Dân lut và Thông lut (common law). Dân lut c da trên các lut thành vn c xây dng thông qua quá tŕnh lp pháp, qua các sc lnh và tng t. Trong khi ó, Thông lut c xây dng da trên nhng tin l xét x ca ṭa án qua thi gian. Trong h thng Dân lut, các o lut có xu hng c xây dng di dng các tuyên b chung v nguyên tc trong khi Thông lut li t ra chi tit hn rt nhiu. Tuy nhiên, các c trng ph bin này li không my hu ích. son tho thành công mt b lut hi quan mi phù hp vi truyn thng pháp lư c trng ca mt nc, ngi son tho phi nghiên cu k phong cách son tho pháp lut truyn thng ca nc ó, cách t chc 83Victor Thuronyi. 1996. Son tho lut thu, trong Thit k và Son tho Lut Thu. Chng 3. IMF. 81 ca các o lut (ví d, mt b lut n nht hay các lut riêng bit), cách thc din gii quy nh hành chính và pháp lư và la chn các công c pháp lư. Vn phong son tho lut Thuronyi kiên quyt cho rng lut ca mt quc gia phi "thng nht v h́nh thc và vn phong son tho nhm to thun li cho vic hiu và din gii lut cng nh duy tŕ uy tín (dignity) ca quá tŕnh xây dng lut." (Thuronyi 1996, tr. 89). ng thi, khi son tho Lut Hi quan mi, ngi son tho cn cân nhc mt cách thu áo u im và nhc im ca phong cách son tho pháp lut truyn thng tin hành nhng ci tin có th. Ví d, lut ti các nc nói ting Anh thng ni ting là quá phc tp và khó hiu. S d nh vy mt phn là bi nhng nhà son tho lut các nc này ă tha hng vn phong ngôn ng lut truyn thng c s dng Vng quc Anh t th k 19. Phn khác là do yêu cu kht khe v tính chính xác ca lut. Turnbull tin rng có th m bo chính xác trong khi vn duy tŕ c tính n gin và rơ ràng ca lut. C hai yu t này u vô cùng quan trng trong vic giúp lut hi quan t c tính minh bch và kh nng d báo. Lut hi quan phi n gin và rơ ràng c các i tng không phi là các nhà lp pháp hay lut s nh các cán b hi quan trc tip làm vic vi khách hàng và doanh nghip u có th hiu c lut. ng thi, lut hi quan cng cn phi chính xác nhm gim thiu c hi ra các quyt nh hay phán quyt mt cách tu tin. T chc Mt B lut Hi quan n nht (single Customs Code) bao gm tt c các iu lut v hi quan chc chn s u vit hn mt h thng Lut hi quan bao gm nhng quy nh lut nm ri rác nhiu vn bn pháp quy khác nhau. Ví d, mt B lut Hi quan duy nht giúp thúc y tuân th v́ doanh nghip s có iu kin thun li hn thc thi các quy nh pháp lut c tng hp trong mt B lut duy nht thay v́ phi tham chiu nhiu vn bn lut khác nhau. B lut hi quan n nht cng d tin hành sa i, b sung hn do "các sa i, b sung s mc nhiên t tích hp" vào B Lut Hi quan n nht (Renton, 1975, tr. 76-84). ây là mt u im ln bi nu không s không th xác nh c chính xác ni dung Lut sau khi sa i, b sung khi các iu khon sa i, b sung không quy nh rơ s băi b hoc thay th các lut c xây dng trc ó (Thuronyi 1996). Tuy nhiên, rt him khi có c mt B lut Hi quan n nht tht s. Nhiu nc ă sp xp các lut liên quan n Hi quan vào hai vn bn pháp lut chính: mt vn bn x lư các vn biu thu, thu hi quan và thu khác; vn bn khác v các quy tŕnh, th tc hi quan.84 Cng có th t́m thy nhiu lut và quy nh liên quan n hi quan trong các lut ban hành thc hin các hip c và hip nh quc t.85 Hn na, t́nh trng các quy nh liên quan n hi quan nm trong các vn bn lut pháp tách bit là mt thc t không th tránh khi do hi quan có thm quyn thc thi c các lut khác ngoài lut thu thu (xem Thc thi Lut Hi quan trong chng này). Ngoài ra, nhiu quy nh pháp lư liên quan n hi quan mang tính th tc nên không th tránh khi mt thc t là chúng c a vào trong các quy tc chung ca th tc hành chính hoc h́nh s thay v́ c nêu trong Lut Hi quan. V́ th, ngay c khi B lut Hi quan c c cu có th cha ng tt c các quy nh liên quan 84Ví d EU có B lut Hi quan Chung i kèm vi các Quy nh thc hin v th tc hi quan và mă s thu EU. Trong khi ó, mi nc thành viên xây dng các lut riêng ca nc ḿnh v các quy tŕnh thc thi, x pht và khiu ni hi quan. 85Ví d nh trng hp ca Nht bn, EU và các nc khác. Khi mt quy nh trong mt công c hay hip nh quc t nào ó không th thc hin c trong khuôn kh pháp lư ca B lut Hi quan Chung EU th́ EU s vin dn iu khon này trong B lut Hi quan EU. 82 n hi quan mc toàn din nht có th th́ vn không tránh khi s cn thit phi phi hp vi các quy nh khác nm ngoài B Lut Hi quan. Có th sp xp các quy nh lut riêng bit mt cách hiu qu thông qua tham kho chéo và loi b các quy nh trùng lp (Thuronyi 1996). Cn c bit lu ư trng hp khi các quy nh liên quan n mt nhim v hay th tc hi quan c nêu trong nhiu vn bn pháp lư hoc c a vào các lut khác không phi là lut hi quan v́ các quy nh ó rt khó tuân th, thc thi và sa i. Din gii các Quy nh Hành chính và Pháp lư Quan im chung cho rng các o lut trong Thông lut bao gi cng chi tit hn và có ít ch trng cho din gii ca ṭa án. Ngc li, các o lut thuc h thng Dân lut mang tính khái quát hn và ch nêu các nguyên tc chung trong khi giao cho các b máy khác, trong ó có toà án hoàn thin các quy nh chi tit. Tuy nhiên trong thc t, mt s nc áp dng Dân lut ă xây dng các o lut chi tit không kém ǵ nhng nc áp dng Thông lut (Turnbull 1993). Tuy nhiên, cn t́m hiu mt cách cn trng truyn thng hi quan và toà án áp dng lut hi quan mt quc gia nht nh t ó son tho lut hi quan mi cho phù hp. Nhà son tho lut cn phi bit c rng cán b hi quan và quan toà din gii mt iu khon trong lut hi quan nh th nào, liu có hng dn hành chính hoc pháp lư không, liu có da vào tin l không, và liu cán b hi quan và thm phán có quyn quyt nh mt mc nào ó theo ư ḿnh không. Tuy nhiên, nhà son tho nên nhn bit c các yu im trong phng pháp truyn thng. Không nên trao cho cán b hi quan quyn din gii lut tu ư quá mc v́ nu vy s không m bo c tính minh bch và có th oán trc ca th tc hi quan. Lut hi quan cng cn phi có mt linh hot nht nh. Vic áp dng lut hi quan mt cách quá cng nhc s to nên các bc không cn thit trong th tc hi quan, nht là liên quan n nhng vi phm hoc tranh chp nh. iu này s to thêm gánh nng cho doanh nghip, hi quan và các h thng xét x pháp lut. La chn Công c Pháp lư Có hàng lot các công c pháp lư a dng cho các nc thành viên WCO thc hin các nguyên tc hi quan hin i. Mt chính ph có th ban hành lut hi quan di dng o lut, hng dn hành chính, thông báo chính thc, hin chng, ngh nh cp b, k hoch và tng t. Ví d, lut Hi quan Ma-rc c cu trúc thành hai vn bn pháp lư. Vn bn th nht là B lut Hi quan và Thu Gián thu bao gm các ngh nh và quyt nh ca B trng BTC. Vn bn th hai là Quy nh v Hi quan và Thu Gián thu gii thích chi tit lut và các quy nh hi quan bao gm tt c các Ch th và Thông t. Vic la chn mt công c pháp lư phù hp áp ng mc ích ca mt iu khon nht nh là rt quan trng. Thuronyi (1996, tr. 86) ch ra rng "s là không hp lư nu a tt c chi tit" vào trong mt o lut v́ (a) nh vy o lut s tr nên "dài ḍng và khó hiu", (b) c quan lp pháp "không th lng trc tt c các t́nh hung", và (c) các o lut khó chnh sa hn so vi các công c pháp lư khác. Hn na, các c quan hi quan v trí thích hp hn cho vic ban hành các quy nh chi tit v́ h có thông tin và chuyên môn cng nh ít chu nh hng bi áp lc chính tr và áp lc khác t bên ngoài. Hi quan cng có th ng phó nhanh hn vi các vn mi ny sinh (Stein, Mitchell và Meziness 2003). Mt s ư kin cho rng không nên cô ng các quy nh chi tit di dng lut v́ s cng nhc mà nó gây ra s có kh nng e da n vic thi hành công bng và nhanh chóng lut pháp ca các c quan (Jackson 1941). Tu chung li, nên ban hành các quy nh chính yu di dng lut trong khi cn thng xuyên chnh sa các quy nh chi tit cho phù hp hn vi các quy nh hành chính. Tuy nhiên, cng cn lu ư rng quyt nh ban hành di dng lut hay di dng quy nh hành chính ch yu ph thuc vào "thông l áp dng mt nc nht nh cng nh ph 83 thuc vào ư mun chính tr." (Thuronyi 1996, tr. 86-87). Ví d, Thuronyi phát biu mc quyn hn mà c quan lp pháp sn sàng giao cho c quan hành pháp trong vic chi tit hóa lut thng chi phi vic la chn công c pháp lư. ng nhiên, thi gian cng là mt yu t quyt nh xem liu có a mt quy nh chi tit nào ó vào lut hay không v́ khong thi gian dành cho c quan lp pháp ban hành lut là hn ch. (Jackson 1941, tr. 14). Cui cùng, Thuronyi ch ra rng vic ban hành các quy nh chi tit di dng quy nh hành chính thay v́ lut là mt chin thut chính tr dùng to thun li cho vic thông qua mt d lut v́ thng khó t c ng thun i vi các quy nh chi tit. Xác nh Nguyên tc và Cách thc Thc hin Hi quan mt nc phi quyt nh mt cách thn trng các nguyên tc ci cách cn thc hin. Mi nguyên tc ci cách hin i có th c thc hin bng nhiu phng thc khác nhau song không phi phng thc nào cng phù hp vi môi trng hot ng c thù ca hi quan mt nc. Ví d, bin pháp khuyn khích s dng chng t in t hay mt quy nh bt buc s dng chng t in t kèm theo ch tài x pht s to thun li cho thng mi. Quyt nh la chn mt trong hai phng án trên cn da trên vic cân nhc cn trng môi trng thng mi in t c thù ca mt c quan hi quan nht nh. Có th t c mc tuân th cao ch thông qua mt h thng x pht vi phm hi quan hay cn có s h tr ca các bin pháp khuyn khích tinh t hn nh cho hng, hoc t chi hoc thu hi các ch thông quan nhanh u tiên. Tuy nhiên, trc khi quyt nh áp dng bin pháp nào cn t́m hiu k nng lc ca t chc hi quan bao gm hiu qu và tính liêm chính v mt thng mi (Raven 2001). Mi quan h vi các C quan Chính ph khác Hi quan thng có ngha v thi hành nhiu lut khác ngoài lut hi quan. Ví d, lc lng Hi quan và Bo v Biên gii M thc thi rt nhiu lut, các hip c và hip nh quc t thuc các lnh vc khác nhau t nông nghip n quc pḥng.86 Hi quan cng thng xuyên hp tác vi các c quan chính ph khác, có trng hp c̣n chia s c s vt cht tác nghip ti biên gii vi các c quan này. Do ó, ch khi có ch tài quy nh v mi quan h ph thuc ln nhau gia nhiu c quan chính ph cùng có chc nng kim soát biên gii th́ Lut Hi quan mi có th c áp dng thành công. Quá tŕnh tham vn gia hi quan và các b ngành khác ca Chính ph có vai tṛ quan trng sng c̣n trong vic loi b các quy nh lut pháp chng chéo hay không nht quán. n gin hoá th tc hi quan và các th tc biên gii khác, hi quan cn phi thc thi các lut khác v th tc biên gii hoc hp tác cht ch vi các b ngành và c quan liên quan khác trong vic thc thi các quy nh ti biên gii.87 Nu không, vic nhiu c quan chính ph khác nhau cùng tham gia thc thi các th tc ti biên gii nhiu kh nng s to nên t́nh trng tham nhng trong khi hiu qu cng nh kt qu thc hin kém. Ti mt s nc có nn kinh t ang trong quá tŕnh chuyn i ni có khi lng ngoi thng qua biên gii không áng k và trách nhim kim soát biên gii do 86Theo nh trang web ca C quan Hi quan và Bo v biên gii Hoa K th́ c quan này thc thi các lut v nông nghip, ngi nc ngoài và nhp quc tch, ngân hàng và nghip v ngân hàng, iu tra dân s, thng mi và mu dch, bo tn, bn quyn, ti phm và các th tc h́nh s, thu Hi quan, thc phm và dc phm, quan h quc t, thu ni a, ung có cn, tin t và tài chính, hàng hi, phát minh sáng ch, dch v bu chính, bt ng sn và công tŕnh công cng, t công, ng st, vn ti bin, in tín và in thoi, s hu lănh th và o, giao thông, chin tranh và quc pḥng, các hip c, o lut và hip nh quc t. (B Bo v Biên gii và Hi quan M 2003). 87Raven (2001) nêu mt quan im c tha nhn rng răi. Quan im này cho rng vic hp nht tt c các c quan kim soát ti biên gii vào mt c quan hành chính duy nht, thng là c quan hi quan s em li nhiu li ích. 84 lc lng quân i m trách th́ lc lng hi quan gp phi nhng khó khn kiu nh vy. Vic hp tác vi các c quan kim soát biên gii khác là c bit quan trng khi xây dng các quy nh lut pháp v th tc biên gii mà hi quan nh́n chung thiu kin thc chuyên môn chng hn nh kim tra nông nghip và sc khe. Trong nhng trng hp này, hi quan có th tham gia m bo thc hin phi kt hp và n gin hoá quá tŕnh kim tra biên gii. Biên dch Khi da trên mt B lut mu trong quá tŕnh xây dng lut, nhà son tho lut phi thn trng vi nhng ri ro trong dch thut. Thông thng, không th dch chính xác mt khái nim pháp lư t mt ngôn ng hoc mt h thng pháp lư sang ngôn ng hoc h thng pháp lư khác v́ có th không có mt khái nim pháp lư tng ng trong nn vn hoá ích. Ví d, không phi ngôn ng nào cng có t tng ng vi t "kim toán". T son tho lut cn ào sâu t́m hiu mt khái nim pháp lư nht nh xem khái nim ó ch iu ǵ trong ngôn ng gc, t ó a ra mô t, nh ngha, hoc gii thích nhm tránh hiu sai lch khái nim pháp lư c dch. Thc thi Lut Hi quan Hi quan tt c các nc u có chc trách thc thi pháp lut song phm vi trách nhim và quyn hn ca hi quan mi nc li khác nhau. Hi quan mt s nc có quyn hn ln có th thc thi lut và các quy nh hi quan. mt s nc, quyn hn thi hành pháp lut ca hi quan c̣n c quy nh trong lut h́nh s và không ch bó hp trong các vn liên quan n lut hi quan. Nhng ngc li, ti mt s nc khác, hi quan có vai tṛ hn ch hn. Hi quan các nc này ch thc thi lut hi quan liên quan vn thu thu thông qua h́nh thc "kim tra, phân loi và xác nh tr giá hàng hoá" (Lane 1998, tr. 78). Khi i mt vi yêu cu ngày càng gia tng trong vic chng gian ln hi quan (ví d nh vi phm quyn s hu trí tu, gian ln thu và hành vi chuyn tàu), buôn lu ma tuư, ra tin và sai phm xut khu (nh buôn lu v khí, n dc và các hành vi khác), hi quan các nc này s cn có quyn hn thc thi ln hn khc phc hn ch nêu trên. T công tác chuyên môn ca WCO v gian ln thng mi ă khuyn ngh mt tp hp các quyn hn thc thi nh sau (WCO 2004a): kim tra (tuân th lut hi quan) quyn khám xét (hàng xut, nhp phi pháp) ly mu bt gi, tch thu quyn tip cn tài liu, chng t hu kim vi hàng xut/nhp tm giam hoc bt gi buc ti truy t phong to tài sn trao i thông tin thm tra nhân danh hi quan các nc khác. Nhng ngi ng h vic trao cho c quan hi quan quyn hn và trách nhim thc thi ln hn a ra hai lư do: (a) hiu qu và kt qu thi hành pháp lut và (b) tinh thn làm 85 vic ca cán b hi quan (morale). Trc ht, hi quan có mt v trí c bit thích hp cho vic thc thi lut hi quan và lut khác ti các khu vc biên gii v́ hi quan c trang b vi h tng c s dành riêng cho kim tra hàng hoá và hành khách qua li biên gii. Hi quan cng thông tho v các hot ng qua biên gii. Nng lc ca hi quan trong thc thi pháp lut hi quan và các lut khác ti biên gii s c tng cng khi s dng các công c qun lư ri ro, công ngh thông tin và hp tác vi các c quan khác ca chính ph cng nh hi quan các nc. Các công c này s cho phép hi quan ánh giá c nguy c và ch ng x lư nhng sai phm có th xy ra. Do ó, vic trao quyn hn tho áng cho các c quan hi quan trong vic thc thi lut hi quan và các lut khác liên quan n các sai phm qua biên gii giúp m bo hiu qu và kt qu cao trong thc thi pháp lut. Tip ó, nhng ngi ng h cho vic tng cng áng k vai tṛ ca hi quan cng cho rng cn trao cho cán b hi quan quyn khám xét, ngn cn, bt gi, tch thu, và iu tra con ngi, hàng hoá cng nh phng tin vn ti liên quan n các trng hp vi phm hi quan hay có du hiu vi phm hi quan. H cho rng nu ch gii hn quyn hn thc thi ca hi quan trong chc nng thu thu th́ s nh hng xu n tinh thn làm vic ca cán b hi quan (Zarnowiecki 2003). Theo h, vic chuyn quyn iu tra cho mt c quan chính ph khác nh cnh sát s làm trit tiêu ng lc khuyn khích cán b hi quan phát hin ra nhng sai phm ti biên gii v́ chuyn quyn iu tra cho cnh sát cng ng ngha vi vic mt i nhng c hi c hng các khuyn khích, nh thng ngoài lng hay lp nên thành tích c xă hi công nhn. Hu qu là s gim hiu qu ca hot ng hi quan và suy yu liêm chính hi quan. Công c Kyoto Sa i x lư các vn v thc thi nêu c th ti Ph lc H, trong ó nêu rơ các chun mc và thông l khuyn ngh thc hin nhm m bo thc thi pháp lut hi quan mt cách công bng, nhanh chóng, nht quán, minh bch và có th d oán trong khi gim thiu nhng xáo trn gây ra cho thng mi và i li ca ngi dân. Ph lc này cng x lư vn xác nh và iu tra nhng vi phm lut hi quan cùng vai tṛ ca hi quan trong vic x lư hành chính các vi phm. Tuy nhiên, ph lc không bao gm tt c các hot ng mà hi quan thng tham gia khi x lư các vi phm hi quan và vi phm qua biên gii khác v́ rt nhiu hot ng trong s ó nm ngoài phm vi iu chnh ca lut và quy nh hi quan. Tuy vy, ph lc nêu rơ iu tra và x lư hành chính là hai ch phi c quy nh c th trong lut hi quan. Công c không gii hn quyn hn trao cho c quan hi quan trong lut ca tng nc. Thay v́ ó, nó tha nhn s a dng v phm vi quyn hn thc thi gia hi quan các nc thành viên. C th hn, cn xác nh quyn hn thc thi trao cho c quan hi quan da trên hin pháp, h thng pháp lư và th ch ca mt nc. Tuy nhiên, iu quan trng là hi quan mi nc phi tn dng c các công c qun lư ri ro, công ngh thông tin cng nh phi hp tác vi các c quan chính ph khác và hi quan các nc nhm thc thi pháp lut hi quan mt cách công bng, nhanh chóng và nht quán theo các nguyên tc trong Công c không k s lng các c quan thc thi lut là bao nhiêu và phm vi trách nhim ca chúng là ǵ. WCO cung cp thông tin và ào to v hin i hóa cng nh ci cách thc thi pháp lut hi quan.88 Vn bn pháp quy mu v Quyn s hu trí tu quc t Công c Kyoto Sa i là công c quc t toàn din nht c thit k hài ḥa hóa và n gin hoá th tc và quy tŕnh hi quan song cng có các công c khác b tr. 88T chc Hi quan Th gii, www.wcoomd.org 86 WCO ang tip tc xây dng các công c và sáng kin mi nhm bt kp nhng thay i din ra trong hot ng hi quan c thit k phù hp vi và b sung cho Công c. 87 Hp 3-4 Hin i hóa Lut Hi quan ti Liên Bang Nga Nm 1993, Liên bang Nga cam kt ng b hoá các quy nh pháp lut hi quan và thc hin nhng quy tc c chp nhn trên toàn th gii. n nm 2003, mt B lut Hi quan mi c thông qua và có hiu lc t ngày 01/01/2004. B lut mi này c da trên Công c Kyoto Sa i và lut hi quan ca các nc là i tác thng mi chính ca Nga. B lut Hi quan mi ă tính n các quy nh ca WTO quy nh ti iu I "Hip c Chung v Quy ch Ti hu Quc", iu V "T do Quá cnh", iu VII "Xác nh Tr giá Hi quan", iu VIII "Phí và Th tc liên quan n hàng Xut/nhp khu", iu X "Công b và Thi hành các Quy nh Thng mi" trong GATT, TRIPS, Hip nh v Quy tc Xut x và Hip nh v vic Thc hin iu VII. Mc tiêu t ra là loi b nhng hn ch hành chính quá mc i vi ngoi thng, thit lp nhng quy tc rơ ràng và nht quán cho các doanh nghip liên quan n vn chuyn hàng hoá qua biên gii cng nh gim thiu s lng các hng dn hành chính và vn bn di lut, t ó gim bt kh nng ra quyt nh tu tin v mt hành chính ca cán b hi quan và ci thin tính rơ ràng, minh bch ca hot ng hi quan. D tho cui cùng ca B lut c xây dng vi s hp tác cht ch ca cng ng doanh nghip. Hip hi Doanh nghip Nga ă phát ng mt t ánh giá d tho u tiên ca B lut Hi quan. Nhóm công tác bao gm i din ca cng ng doanh nghip, U Ban Hi quan Nhà nc, B Tài chính và B Kinh t ă a ra mt t tŕnh liên tch v các sa i cui cùng vi d tho lut ca Quc hi Nga (Duma). Vic này, mt mt giúp cho các nhóm li ích khác nhau có th tho hip vi nhau trên nhiu vn , mt khác giúp cho nhà nc a ra c nhng ci cách quan trng nhm áp ng nhu cu ca doanh nghip cng nh ca công dân b́nh thng qua li biên gii. Lut Hi quan mi ca Nga nêu rơ quyn hn thc thi lut và quyn hn pháp lư ca hi quan cng nh quy nh rơ các iu kin y nhanh quy tŕnh x lư th tc hi quan (khai hi quan trc khi hàng n, n gin hoá các th tc hi quan c th, s dng mt h thng mă phân loi hàng hóa duy nht, v.v.). Lut Hi quan mi cng nh́n trc c vic áp dng CNTT mt cách rng răi, kim soát hi quan và thông quan in t. iu kin có th tn hành hp lư hoá và n gin hoá th tc hi quan là phi chuyn t ch kim tra thc t tt c các lô hàng sang h thng kim tra chn lc da trên qun lư và phân tích ri ro. S chuyn i này s to thun li cho thng mi quc t, tng cng kim soát hi quan ng thi m bo s dng hiu qu các ngun lc ca hi quan. vic a Lut Hi quan mi vào áp dng s giúp thay i mi quan h gia hi quan và cng ng doanh nghip theo hng tng cng hp tác và tham vn. iu này phù hp vi khái nim mi v qun lư, iu hành ca Chính ph, ó là i thoi gia Chính ph và cng ng doanh nghip. Nó cng phn ánh phng pháp do WCO khuyn ngh cho phép thc thi kim soát nhà nc trong khi vn tính n nhu cu ca cng ng doanh nghip và m bo c tính công khai, minh bch ca lut pháp. Tuy ban hành Lut Hi quan mi là mt bc i úng hng quan trng song vn c̣n nhng im cha rơ ràng. ây chính là k h cán b hi quan có th ra quyt nh tùy tin v́ mc ích cá nhân. C c quan hi quan ln cng ng doanh nghip u phi giám sát k lng quá tŕnh trin khai lut trên thc t. Kinh nghim thc t cho thy có th s phát sinh nhu cu iu chnh hay ci tin Lut Hi quan mi xây dng hoc cách thc thc thi. Bi vy, duy tŕ trao i ư kin vi cng ng doanh nghip óng vai tṛ quan trng trong vic tuân th quy tŕnh thc hin theo khuyn ngh ca Lut Hi quan. Ngun: Da trên ư kin óng góp ca Leonid Lozbenko, Phó Ch tch Th nht, U ban Hi quan Quc gia Liên Bang Nga 2003. Mt yêu cu t ra là lut hi quan và các th ch phi bt kp vi các cam kt quc t ca chính ph. Ví d nh trng hp thc thi quyn s hu trí tu theo nh quy nh ca 88 Hip nh v các Khía cnh liên quan n Quyn s hu trí tu (Hip nh TRIPS) (WTO 1994b)89. Lut mu v Bo h Quyn s hu trí tu (IPR) ang c WCO tin hành xây dng giúp hi quan các nc thành viên ban hành các bin pháp c thit k nhm bo h các quyn s hu trí tu mà không can thip vào các giao dch thng mi hp pháp.90 Lut mu này c xây dng nhm mc ích cung cp hng dn cho hi quan ti nhng nc ln u tiên thc hin lut bo h quyn s hu trí tu cng nh các nc ang tin hành ci cách lut pháp hay rà soát li h thng lut pháp. Nó giúp hi quan áp ng c các chun mc trong Hip nh TRIPS). Tuy nhiên, Lut IPR Mu không mang tính ràng buc v mt pháp lư i vi các nc thành viên trong khi phm vi iu chnh ca nó vt ra ngoài các chun mc ti thiu bt buc trong Hip nh TRIPS. WCO ln u tiên xây dng Lut IPR Mu nm 1988. K t ó cho n nay, WCO ă tin hành chnh sa Lut Mu này hai ln nhm mc ích gi cho Lut Mu luôn cp nht và s tip tc tin hành chnh sa nh k a vào nhng thông l tt nht cng nh phù hp vi các khuyn ngh ca T chc S hu Trí tu Th gii (WIPO). Hp 3.4 mô t quy tŕnh hin i hoá lut hi quan Nga. Kt lun tác nghip Có mt vài khuyn ngh tác nghip ni lên trong chng này bao gm các khuyn ngh sau. Nên thc hin các n lc hin i hoá pháp lut ca hi quan theo hng t c các chun mc pháp lư quc t. Công c Kyoto Sa i bao gm các thông l tt nht ca hi quan các nc trên toàn th gii. C th hn, Công c Kyoto Sa i giúp mi nc thc hin c các cam kt quc t ca ḿnh v các th tc thng mi và biên gii trong ó có các quy tc ă c thng nht ca WTO. Công c cng cho phép mi nc iu chnh chính sách và th tc hi quan ca ḿnh áp ng c các yêu cu c thù v pháp lư, chính tr, vn hoá và xă hi ca tng nc. Vic thc hin B lut Hi quan phù hp vi Công c Kyoto Sa i s cho phép c quan hi quan t c tính minh bch và có th d oán da trên vic cung cp thông tin c bn v các vn nh quy tc, quyt nh, các c ch tham vn và quy tŕnh khiu ni tho áng. Nó cng giúp loi b các th tc hi quan rm rà, phc tp gây chm tr cho thông quan hàng hóa và to k h cho cán b hi quan tin hành nhng can thip tu tin không cn thit. Tng t, lut mi cng s cho phép kim tra hàng hoá có chn lc da trên qun lư ri ro, np trc thông tin hoc t khai hi quan cng nh kim tra sau thông quan. Nó cng m bo khuôn kh pháp lư cho trin khai t ng hoá trong ó có giao dch in t. ng thi, lut mi cng giúp tránh các quy nh không rơ ràng to k h cho cán b lm dng quyn hn ra các quyt nh tu tin và trao thm quyn cho c quan hi quan nhm t c các mc tiêu v thc thi và tuân th. Chính ph các nc cn phi xây dng chin lc phát trin xác nh rơ vai tṛ ca c quan hi quan trong ó c bit lu ư n cách thc áp ng các yêu cu t ra mà vn t c và duy tŕ các chun mc quc t trong lut hi quan. m bo tính kh thi trong các gii pháp hin i hóa lut, iu quan trng là phi duy tŕ tham kho ư kin cng ng doanh nghip. Nên s dng các iu khon trong Công c Kyoto Sa i làm danh mc kim tra có th so sánh quy nh lut pháp hin hành vi các thông l tt nht c nêu trong Công 89Các iu khon ca TRIPS liên quan n hi quan nm ti trang 51-61, Phn 4, Các yêu cu c bit liên quan n các bin pháp biên gii. 90Bn mi nht có trên trang mng liên quan n Quyn S hu Trí tu ca WCO ti a ch: http://www.wcoipr.org. 89 c theo tng ni dung. Cng nên nghiên cu lut hi quan ca các nc khác và tham kho ư kin ca hi quan các nc hc hi kinh nghim. Sau khi ă xác nh c các khong cách trong B lut hin hành, cn a ra các gii pháp khc phc da trên các chun mc quc t có chnh sa cho phù hp vi yêu cu c th ca tng nc di dng b lut mi. Lut mi xut phi phù hp vi vn hoá trong nc và khuôn kh pháp lut quc gia cng nh phi c h tr bi nng lc t pháp mnh. Có nh vy lut mi có th c thc thi mt cách có hiu qu. Lut hi quan hin i cn c gng thit lp mt c quan pháp ch chu trách nhim tng th v các lut liên quan n Hi quan. C quan này s giúp xác lp rơ thm quyn và quyn hn thc thi lut ca c quan Hi quan. Tài liu c thêm Lane, Michael. 1998. Hin i hoá Hi quan và Xa l Thng mi Quc t Quorum Books: Westport, Connecticut. Thuronyi, Victor. 1996. "Son tho Lut Thu," trong Thit k và Son tho Lut Thu, Victor Thuronyi (ch biên), Qu Tin t Quc t: Washington DC. T chc Hi quan Th gii. 1997. Tài liu Công c Kyoto Sa i. WCO. Brúc-xen. http://www.wcoomd.org/ie/En/Topics_Issues/FacilitationCustomsProcedures/Kyoto_ New/Content/content.html Tài liu tham kho De Wulf, Luc, và José B. Sokol, Các Sáng kin Hin i hóa Hi quan: Nghiên cu t́nh hung.Washington, D. C.:Ngân hàng Th gii. Liên minh Châu Âu. 1992. Quy ch ca Hi ng Châu Âu (EEC) s 2913/92 ngày 12/10/1992 v xây dng B lut Hi quan Cng ng (Community Customs Code). Brúc-xen. Jackson, Justice Robert H. 1941. Báo cáo ca Chng lư v Lut Th tc Hành chính. B T pháp Hoa K. Washington DC. Lane, Michael. 1998. Hin i hoá hi quan và Con ng rng m cho Thng mi quc t Quorum Books: Westport, Connecticut. Raven, John. 2001. To thun li thng mi và Vn ti. Tài liu Tho lun s. 427. Ngân hàng Th gii: Washington DC. Renton, David. 1975. Son tho Lut: Báo cáo ca mt U ban do Ch tch Danh d ca Hi ng b nhim. H Ngh vin. Xây dng các Tài liu Lut theo các K hp ca U ban. Chng xii, Cmnd. 6053, p. 76-84; HMSO: London. Steenlandt, Marcel và Luc De Wulf. Ch ngha thc t và hiu qu trong hi quan: Trit lư ci cách thành công. Ma-rc. Stein, Jacob A.; Mitchell, Glenn A.; Mezines, Basil J. 1977. Lut hành chính. Matthew Bender: Washington DC. Thuronyi, Victor. 1996. "Son tho Lut Thu," trong Thit k và Son tho Lut thu, Victor Thuronyi. Washington DC.: Qu Tin t quc t. Turnbull, Ian 1993. Ngôn ng n gin, d hiu và Son tho theo các Nguyên tc chung. Vn pḥng Quc Hi Ôx-trây-li-a . 90 C quan Hi quan và Bo v Biên gii Hoa K. 2003. Tóm tt v các b lut do c quan Hi quan và Bo v Biên gii Hoa K thc thi. B An ninh Ni a Hoa K . T chc Hi quan Th gii. 1997. Phn li ca Công c Kyoto Sa i. WCO. Brúc-xen. . WCO. 2000. Công c Kyoto Sa i, Hng dn Ph lc Tng quát. Chng 3. Thông quan hàng hóa và các th tc khác, Phn 6 ­ Kim tra t khai hàng hóa." Brúc-xen. . ------. 2004a. "S tay Gian ln thng mi cho Cán b Hi quan Cp cao. Brúc-xen. ------. 2004b. "Các iu lut mu v Thc thi Công bng và Hiu qu các Bin pháp Kim soát Biên gii phù hp vi Hip nh v các Khía cnh liên quan n Thng mi ca Quyn s hu trí tu." www.wcoipr.org. WTO (T chc Thng mi Th gii).1994a."Hip nh v Thc thi iu khon VII ca Hip nh chung v Thu quan và Thng mi." Gi-ne-v. www.wto.org/english/docs_e/legal_e/20-val.pdf. ------.1994b. "Ph lc 1C: Hip nh v Các Khía cnh liên quan n Thng mi ca Quyn s hu trí tu." Các công c pháp lư--Kt qu Ṿng àm phán Uruguay. Tp 31, 22I.L.M. 81. Gi-ne-v. www.wto.org/english/docs_e/legal_e/27-trips.pdf. ------. 1994c. "Quyt nh v phn li liên quan n Tr giá ti thiu ca hàng hóa do i lư, Nhà phân phi và Ngi c y quyn Duy nht (Sole Agents, Sole Distributors and Sole Concessionaires)." Tài liu ca WTO LT/UR/D-4/1. Gi-ne-v. ------. 1994d. "Quyt nh liên quan n các trng hp Hi quan có Lư do Nghi ng xác thc ca Giá tr Khai báo." Tài liu ca WTO LT/UR/D-4/2. Gi-ne-v. Zarnowiecki, Michel. 2003. "Qun lư Liêm chính trong Hi quan." Son tho cho Hi tho Chng Tham nhng Quc t. May 29­30. Seoul, Triu Tiên. 91 4 Liêm chính Hi quan Gerard McLinden HU QU CA THAM NHNG TRONG HI QUAN.................................................93 CÁC LOI H̀NH THAM NHNG TRONG HI QUAN..............................................96 NG PHÓCAHI QUANQUCT...........................................................................99 KT LUN TÁC NGHIP..............................................................................................121 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................123 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................124 92 Ti nhiu nc ang phát trin, nn tham nhng mc cao ang làm suy gim nghiêm trng hiu qu hot ng ca các c quan ch cht trong khu vc công. Hi quan không nm ngoài s ó khi thng xuyên c nhn nh là c quan nhà nc có nn tham nhng trm trng nht. Tính n vai tṛ ti quan trng mà hi quan nm gi trong công tác thu thu, h tr thng mi, bo v an ninh quc gia và bo v xă hi th́ nn tham nhng trong ngành hi quan có th hn ch áng k trin vng kinh t - xă hi cng nh k vng phát trin ca t nc. Chng 4: Liêm chính Hi quan mô t phm vi và bn cht ca vn tham nhng trong ngành hi quan và xác nh hàng lot các phng pháp tip cn thc t có th c vn dng gii quyt vn tham nhng. Chng này cng c thit k nhm a ra mt khuôn kh mang tính toàn din phân tích tính hiu qu ca hàng lot các chin lc chng tham nhng cng nh hng dn và tham vn cho quan chc hi quan, chuyên gia t vn, các nhà tài tr và các bên liên quan khác tham gia vào quá tŕnh xác nh và thc thi các chin lc xây dng liêm chính và chng tham nhng. Các n lc gii quyt nn tham nhng trc ây thng b tht bi do hô hào áp dng các chun mc ca các nc công nghip v minh bch, kt qu và hiu qu hot ng, mt vic làm tuy có thin chí song li không h hiu qu. Mt nguyên nhân khác có l là vic a vào áp dng các gii pháp nhanh chóng (quick fix solution) không c thit k nhm gii quyt tn gc tham nhng mà ch loanh quanh x lư nhng hin tng ca tham nhng. Không có mt gii pháp nhanh chóng nào i vi tham nhng. Thay v́ ó, gii quyt trit vn tham nhng trong ngành hi quan, cn x lư nhng nguyên nhân và h qu sâu xa ca tham nhng mt cách bn vng và toàn din. Cn có các gii pháp thc t và phù hp vi nhng yêu cu c thù ca tng hoàn cnh c th c da trên các bài hc kinh nghim úc kt trong các n lc chng tham nhng trc ây trên toàn th gii. Các gii pháp này cng phi tính n ng c tham nhng cng nh c hi cho vic thc hin các hành vi tham nhng. Phn 1 Chng 4 c dành gii thiu bn cht vn tham nhng trong hi quan và mô t mt s yu t quan trng cn tính n khi xây dng chin lc chng tham nhng có hiu qu cho hi quan. Phn 1 cng a ra mt khuôn kh tng th ch yu c da trên nghiên cu ca các hc gi nh Robert Klitgaard. Phn 2 ánh giá phn ng ca cng ng hi quan quc t trc vn tham nhng và phác tho mt khung toàn din 10 im v chng tham nhng c a vào Tuyên b Arusha v Liêm chính Hi quan ca T chc hi quan th gii (WCO). Phn này cng a ra mt s hng dn thc tin v cách thc xây dng, thc hin và giám sát k hoch hành ng liêm chính hi quan cng nh cách thc to dng mt vn hoá không ngng ci thin liêm chính trong ngành hi quan. Mi im trong ó u có mt bng kê kim tra hàng lot các vn và câu hi chính (xem bng 4.1-4.7 và 4.9-4.11). Cui cùng là Phn 3 tŕnh bày các kt lun tác nghip chính yu c rút ra trong Chng 4. Hu qu ca Tham nhng trong Hi quan Hi quan óng vai tṛ trng yu trong mi giao dch thng mi quc t. Hi quan cng là ca s u tiên mà qua ó th gii nh́n vào mt quc gia. Bi vy, tham nhng trong hi quan có nh hng rơ rt n nng lc ca mt quc gia trong vic ón nhn c nhng li ích do toàn cu hoá mang li. S liu thu c trong cuc Kho sát Môi trng u t (Investment Climate Survey) do Ngân hàng Th gii tin hành ch ra rng 40% công ty 93 c kho sát ti 80 nc coi lut l Hi quan/Thng mi là cn tr chính hoc mc va phi vi u t kinh doanh (NHTG 2003). Khi cnh tranh quc t ang ngày càng chi phi nhiu hn n các quyt nh u t, kinh doanh ca các công ty a quc gia th́ nn tham nhng tràn lan trong ngành hi quan có th là mt yu t chính cn tr u t nc ngoài. Thêm vào ó, môi trng hin ti ă em li cho tham nhng trong hi quan mt tm mc mi khi các mi lo ngi v an ninh thng mi quc t ngày càng gia tng. Vic trang b các h thng, th tc tinh vi phát hin v khí hy dit hàng lot s không my hiu qu nu chúng do các nhân viên hi quan nhn hi l vn hành. Ti nhiu nc ang phát trin, ngun thu thu hi quan vn tip tc chim phn ln ngun thu ngân sách. Theo các s liu do WCO cung cp, s thu hi quan thu c nhiu nc chim n trên 50 % tng thu ngân sách (WCO 2003a). Cng theo các s liu này, quá tŕnh thông quan hàng xut/nhp khu chm tr có th dn n nhng thit hi áng k, làm tng chi phí kinh doanh, nh hng n kh nng cnh tranh ca các công ty trong nc và khin cho các nhà u t nc ngoài hong s và chuyn vn u t sang nc khác. V́ th, tham nhng tràn lan có th hu hoi ư ngha chính áng ca hot ng hi quan và hn ch áng k nng lc ca hi quan trong vic góp phn thc hin các mc tiêu do chính ph ra. Tham nhng trong hi quan mang li nhng tác hi sau: Gim ḷng tin ca công chúng vào các c quan chính ph Ṛ r áng k ngun thu thu Gim mc tin cy và hp tác gia hi quan và các c quan khác trong chính ph cng nh vi hi quan các nc khác có liên quan. Gim tinh thn làm vic và tinh thn ng i (esprit de corp) (dù ây cng có th là nguyên nhân gây ra tham nhng) Gim mc tuân th lut pháp và quy nh hi quan mt cách t nguyn trong cng ng doanh nghip Làm suy yu an ninh quc gia và s bo v i vi cng ng Duy tŕ các rào cn không cn thit vi thng mi quc t và tng trng kinh t Chi phí tng cao và i tng b nh hng li thng n t các khu vc nghèo nht ca cng ng Phn ln, nu không phi là tt c các hot ng hi quan u có nguy c xy ra tham nhng. Song trong ó, mt s hot ng thng c coi là có nguy c tham nhng c bit ln v́ chúng va to ng c cho các doanh nghip bt chính (unscrupulous) phá b lut l va to ra c hi cho các nhân viên hi quan tham nhng ̣i tin út lót. Bng 4.1 lit kê tuy không phi y các hot ng nh vy. 94 Bng 4-1 Mt s nghip v Hi quan có Nguy c Tham nhng Cao Các nghip v chn Ví d v vi phm liêm chính lc X lư t khai ̣i hay nhn tin hi l xut/nhp khu và quá cnh Rút ngn thi gian x lư h s Làm ng cho mt s mt hàng tuy có trong vn n song không c khai hi quan Xác nhn thc xut khng cho hàng xut khu hoc áp mă HS sai Cho phép hàng quá cnh lt ra ngoài tiêu dùng trong ni a. Xác nh xut x, tr ̣i hay nhn tin hi l giá và phân loi hàng hóa Cho phép lp hóa n thp hn giá tr thc Không xác minh li t khai hàng hóa trong ó hàng c áp mă HS sai hng thu sut thp hn Chp nhn khai báo xut x hàng hoá sai, qua ó cho phép nhà nhp khu hng li t ch thu u ăi. Thanh tra, kim tra ̣i hay nhn các nhân viên thc t và gii phóng hàng Là nhng cán b kim hóa có thái tha hip khi kim tra thc t hàng hóa B không kim tra Tác ng n kt qu kim tra Hay n gin là y nhanh tin kim tra thc t. Qun lư thu u ăi, ̣i hay nhn tin hi l ch bo thu (suspense Cho phép doanh nghip gii phóng hàng thuc din schemes), min thu và hng ch bo thu hay hàng c sn xut t u vào hoàn thu hng ch bo thu tiêu dùng trong ni a mà không phi np thu nhp khu Cho phép doanh nghip nhp khu c b bo lănh (bond) vn nhm mc ích m bo thu thu hi quan trong trng hp không xut tŕnh các chng t hp l cho hàng tm nhp Cho phép doanh nghip khai h s tiêu hao cho nguyên vt liu không phi np thu cao hn thc t Cho phép doanh nghip c hoàn thu khng cho hàng xut khu Cho phép các doanh nghip nhp khu u tiên chuyn hàng nhp khu c gim thu sang doanh nghip nhp khu khác không c u tiên hay chuyn sang s dng cho mc ích khác không thuc din u tiên, hoc cho phép nhp quá s lng c u ăi thu. Tin hành kim tra ̣i hay nhn tin hi l tác ng n kt qu 95 sau thông quan kim toán. Cp giy phép nhp ̣i hay nhn tin hi l có c các giy phép khu, cp giy chp nhn và xác nhn này mà không cn làm úng th tc kho bo thu, cp giy xác nhn "Doanh nghip u tiên" X lư các lô hàng ̣i hay nhn tin hi l c hng i x u khn ăi hay hay thông quan nhanh. Ngun: Tác gi S d ngành hi quan có nguy tham nhng cao là bi bn cht công vic hi quan luôn t các cán b hi quan, thm chí là các cán b cp thp, vào nhng t́nh hung mà h có trách nhim và quyn hn tuyt i. Trong nhng t́nh hung ó, h c u quyn ra các quyt nh quan trng v mc thu hi quan/thu khác phi np, chp nhn c nhp khu hay xut khu. Rt khó giám sát cht ch và gii tŕnh trách nhim trong nhng t́nh hung nh vy. Bên cnh ó, h tip xúc trc tip vi các thành viên trong cng ng doanh nghip, i tng có ng c ln trong vic nh hng n các quyt nh hi quan. Thu sut cao và các quy nh phc tp to ra ng c thúc y doanh nghip t́m cách gim thu nhp khu và y nhanh tc giao dch. Trong khi ó mc lng chi tr thp li là lư do nhiu nhân viên hi quan ̣i hay nhn các khon hi l khi thi hành nhim v. Các loi h́nh Tham Nhng trong Hi quan Theo Ông Irene Hors n t Trung tâm Phát trin ca T chc Phát trin và Hp tác Kinh t (OECD), có 3 loi tham nhng tiêu biu trong ngành hi quan, mi loi tham nhng li cn có nhng chin lc i phó hoàn toàn khác bit (Hors 2001): Loi h́nh tham nhng thông thng (routine corruption). Vi loi h́nh này, các doanh nghip t nhân a tin hi l y nhanh tc x lư th tc hi quan thông thng. Loi h́nh tham nhng gian ln (fraud corruption). Vi loi h́nh này, doanh nghip hay ngi c doanh nghip y quyn út lót cán b hi quan làm ng trc các hành vi phm pháp nhm gim thu phi np hay gim các ngha v tài chính khác; và Loi h́nh tham nhng h́nh s (criminal corruption). Vi loi h́nh này, ti phm h́nh s chi tin hi l tin hành các hot ng bt hp pháp song em li li nhun cao, ví d nh buôn ma tuư hay lm dng chính sách khuyn khích xut khu. T chc Minh bch Quc t (MBQT)91 li a ra mt cách tip cn khác và chia thành 2 loi tham nhng tách bit: tham nhng vt (petty corruption) và tham nhng ln (grand corruption) (MBQT 1997). Tham nhng vt c mô t nh là tham nhng "mu sinh" (survival corruption). H́nh thc tham nhng này thng ph bin các i tng cán b hi quan cp di. Vi mc lng quá thp, nhng cán b này buc phi trông ch vào khon li bt hp pháp trang tri cho chi phí n, cho gia ́nh cng nh hc phí cho 91T chc Minh bch Quc t là mt t chc phi li nhun có tr s ti Béc-lin và chi nhánh ti 60 nc trên th gii. Trng tâm hot ng ca t chc là chng tham nhng cp a phng và quc t. Ch s Tham nhng mà t chc a ra là ch s nh lng mang tính toàn din nht hin có v tham nhng xuyên quc gia. 96 con cái. Tham nhng "mu sinh" tng ng vi khái nim tham nhng thông thng ca Hors92. Trong khi ó, tham nhng ln thng liên quan n các cán b hi quan cp cao hn vi s tin tham nhng cng ln hn. Cng ging nh Hors, MBQT cng tha nhn rng cn có nhng chin lc khác bit i phó vi mi loi tham nhng. Vic phân chia tham nhng thành ba loi: hi l (bribery), tham nhng da trên quan h thân quen (nepotism) và tham ô (misappropriation) tuy không bao quát c ht các dng thc tham nhng song rt hu ích và có ư ngha ng dng thc t trong môi trng hi quan (Nye 1977). Hi l trong hi quan là hành ng út lót tin c m bo hay to iu kin thun li trong vic cp phép hay x lư các n xin cp phép, thông quan cng nh m bo có c mt s quyn hn nht nh; iu chnh hay gim s thu phi np; các nhân viên hi quan làm ng trc các hot ng bt hp pháp; và út lót hay li qu (kickback) c min thi hành các th tc hành chính tn kém theo l thng. Nhân viên hi quan thng có quyn hn t quyt nh v nhng khon tiêu cc kiu nh vy và thng có ng c ̣i tô c quyn (monopoly rents). Ví d, vào giai on trc ci cách nhng nm cui ca thp k 1990 ti Philipin, nhân viên hi quan t cho ḿnh cái quyn c ̣i tin công cho dch v h cung cp. Vic a tin hi l tr thành mt th tc b́nh thng trong hot ng ca mi doanh nghip. Tt c các doanh nghip u chp nhn mt thc t là cn phi chi tin "bôi trn" cho mi giao dch, k c các giao dch hoàn toàn hp pháp hay tin c̣ cho các i tng có quan h mt thit vi hi quan tránh b nhng nhiu. Ti Bolivia, trc khi tin hành ci cách vào nhng nm cui ca thp k 1990, nhiu nhân viên hi quan làm vic không lng (pro bono) ă t́m cách kim chác thêm bng cách ̣i và nhn tin bôi trn ­ mt h thng hi l c chính thc tha nhn. Tham nhng da trên quan h thân quen trong bi cnh hi quan có th bao gm nhng hành vi nh tuyn chn, thuyên chuyn công tác hay bt cho cá nhân hay tp th da trên quan h thân quen hn là thành tích làm vic thc t; hay b nhim vào các v trí béo b; phân b nhng ngun lc khan him ca chính ph không da trên c s thc t. T nn tham nhng da trên quan h thân quen thng ph bin ti hi quan các nc nh hay ti hi quan các nc ln hn vi các chi cc hi quan ca khu nm xa tr s tng cc. Trong nhng trng hp này, các quan chc hi quan thng xây dng mi quan h thân thit vi thành viên ca các cng ng nh ni h sinh sng và làm vic và nhn thy rt khó có th gi úng khong cách vi ngi thân trong i gia ́nh hay thành viên thuc cùng nhóm sc tc, xă hi trong khi thi hành nhim v. Tham ô bao gm hàng lot các hành vi kiu nh n trm (theft), bin th (embezzlement), làm gi h s (falsification) và gian ln (fraud). Hin tng tham ô có th xy ra nhiu cp : cá nhân, nhóm hay t chc. Theo nh s liu ghi chép c, tham ô xy ra ti nhiu nc công nghip và là mt hin tng ph bin ti hi quan các nc ang phát trin. Các nc này không phi lúc nào cng có các c ch kim soát hành chính, phân quyn và kim soát chéo (check and balance) trong khi các h thng m bo giám sát và kim toán tha áng các giao dch tài chính không c xây dng. 92Các thut ng "thông thng" và "vt" c dùng ch mt dng thc tham nhng c thù hin ang ph bin ti nhiu nc. Tuy nhiên, nhng loi h́nh tham nhng kiu này thng có tác hi c bit nghiêm trng và rt khó kim soát. 97 Hành vi tham nhng có th di dng hành vi tham nhng ca tng cá nhân, ph bin hn di dng tham nhng ca các nhóm cho n tham nhng h thng. Nhiu quan sát viên nhn thy rng tham nhng trong hi quan thng c t chc thành các mng li cht ch. Các thành viên tham gia vào mng li này có chung ngha v phi phân chia li nhun thu c t tham nhng vi các ng nghip và cp trên. iu này bo v mng li tham nhng tránh khi b can thip và gây xáo trn bi các tác nhân bên ngoài. Bi vy, rt khó có th ngn chn c tham nhng trong hi quan. Tham nhng có th do khách hàng hay nhân viên hi quan xng (phi có hai ngi mi nhy c iu tng- gô). Tham nhng có th i kèm vi hành vi b qua các vi phm hay ng phm, có th liên quan n các dch v hp pháp hoc bt hp pháp và cng có th xy ra c bên trong và bên ngoài t chc hi quan (Klitgaard 1993, tr. 221). nh ngha Tham nhng Ngân hàng th gii và WCO a ra nh ngha rt n gin cho khái nim tham nhng, ó là "vic lm dng quyn lc nhà nc mu li cá nhân" (Ngân hàng Th gii 2000). nh ngha này tp trung vào s xao lăng hay làm sai chc trách cng nh vic a hay nhn hi l di mt dng thc nào ó. Các hành vi tham nhng gian ln hoc tham nhng h́nh s (criminal corruption) thng din ra mt cách lén lút hay ít nht cng không c chính thc tha nhn. Tuy nhiên, tham nhng thông thng hay tham nhng vt li thng din ra mt cách công khai di nhng cái tên nh "tin bôi trn" (facilitation money) hay "tin trà nc" (tea money). Mc dù vic nhn nhng khon tin tiêu cc nh vy là bt hp pháp song mt s nc hành vi a tin quá ph bin n ni nó tr thành mt thc t c coi nh là hp pháp (quasi-accepted). Ti các nc này vic a tin hi l ă tr thành yu t ct lơi trong mi quan h công tác gia hi quan và cng ng doanh nghip. Thng th́, khon li thu c t tin bôi trn c góp li và chia cho các ng nghip và cán b giám sát theo mt công thc c th. Khung phân tích Nhn bit Tham nhng Robert Klitgaard (1998)93 ă a ra mt khung phân tích hu ích m x hin tng tham nhng. Ông cho rng tham nhng có kh nng din ra nhiu nht khi cán b hi quan (mt cá nhân hay mt nhóm ) có sc mnh c quyn (monopoly power) i vi khách hàng, khi cán b hi quan có sc mnh ra quyt nh theo ư ḿnh i vi vic cung cp hàng hóa hay dch v và khi gii tŕnh trách nhim thp. Theo khung phân tích, xác sut tham nhng c tính bng phng tŕnh sau: Tham nhng = c quyn + Sc mnh ca quyn t ra quyt nh ­ gii tŕnh trách nhim (C = M + D - A) Khung phân tích này c bit phù hp vi môi trng hi quan. Môi trng ó là ni hi quan, vi c quyn hành chính ca ḿnh thng là c quan duy nht chu trách 93Các kt lun do Klitgaard a ra phù hp vi các kt lun do Irene Hors ca Trung tâm Phát trin OECD a ra. Da trên các bài hc thu c t n lc chng tham nhng và hin i hóa hi quan ba nc ă kt lun rng môi trng làm vic trong ngành hi quan có nguy c tham nhng cao v́ (a) có s tip xúc tu ư gia nhân viên hi quan và doanh nghip thuc khu vc t nhân, (b) to c hi cho nhân viên hi quan hot ng trong mt mng li ng phm và (c) thiu các c ch kim soát chính thc. 98 nhim v mt s mng quy nh hay th tc nào ó. ó cng là ni cán b hi quan, ngay c ti các cp di, cng có th có quyn áng k trong vic ra các quyt nh tùy tin và làm sai chc trách c giao. Trong môi trng hi quan, mc giám sát và gii tŕnh trách nhim thng thp. Khung phân tích ca Klitgaard có nh hng ln n nh hng các n lc chng tham nhng ti mt s nc. Khung phân tích này ă c s dng rng răi trong quá tŕnh xây dng Tuyên b Arusha ca WCO v Liêm chính Hi quan cng nh mt lot các công c liên quan n liêm chính ca WCO. Khung phân tích ca Klitgaard a ra mt c s khái nim tng th xem xét các vn quan trng liên quan n vic xây dng mt chin lc chng tham nhng tt. Da trên Khung phân tích này, Klitgaard ngh hàng lot các chin lc chng tham nhng bao gm nm bc tách bit song liên quan vi nhau nh sau: Thay i các h thng hành chính xóa b s kt hp gia sc mnh c quyn, quyn t ra quyt nh ca cán b hi quan và trách nhim gii tŕnh hn ch, mt s kt hp to môi trng thun li tham nhng; Tuyn chn cán b (trong trng hp này là cán b hi quan) da trên tiêu chí liêm khit, tŕnh hc vn và k nng chuyên môn; Ci tin các bin pháp thng và pht i vi cán b hi quan và khách hàng; Tng kh nng phát hin và tham nhng và tng h́nh thc x pht i vi trng hp b phát hin; và Thay i thái i vi tham nhng. Các chin lc ca Klitgaard và ví d v ng dng thc t ca các chin lc này trong môi trng hi quan c minh ha trong bng 4.2. ng phó ca Hi quan Quc t Các tài liu hin có v tham nhng th ch (institutional) và tham nhng hành chính (administrative) ti các nc ang phát trin ch nêu vn tham nhng thay v́ gii quyt vn tham nhng. Các tài liu này ch dng li vic kêu gi áp dng các th tc hi quan hiu qu mà hu nh không a ra các gii pháp thc t gii quyt các vn liên quan n d oán, kim soát và loi tr tham nhng trong các c quan nhà nc, nht là trong môi trng hi quan. Trc t́nh h́nh này và nhn thc c mt thc t là là hi quan thng b coi là c quan có mc tham nhng cao nht trong khi nhà nc, cng ng hi quan quc t ă bt tay vào trin khai các công vic tin ti to dng chin lc liêm khit và chng tham nhng toàn din trong giai on t gia n cui thp k 1980 thông qua t chc WCO. Kt qu t c là nm 1992, các nc thành viên t chc Thng mi Th gii (WTO) ă nht trí cùng thc thi Tuyên b Arusha v Liêm chính Hi quan. T ó cho n nay, Tuyên b Arusha ă tr thành khung chng tham nhng chính cho 162 thành viên ca WCO. Song tin b t c trong n lc ngn chn tham nhng trong ngành hi quan vn rt chm. khc phc t́nh trng này, WCO ă kêu gi xem xét toàn din Tuyên b Arusha và quá tŕnh thc hin công c ti hi quan các nc thành viên. iu này dn n vic xây dng Tuyên b Arusha Sa i c Hi ng WCO nht trí thông qua vào tháng sáu nm 2003. 99 Tuyên b Arusha Sa i v Liêm chính Hi quan gm 10 yu t cu thành tách bit song có liên quan vi nhau óng vai tṛ thit yu trong vic xây dng và thc hin mt chng tŕnh nâng cao liêm chính và chng tham nhng bn vng và toàn din. Tuyên b Arusha Sa i hoàn toàn nht quán vi khung phân tích ca Klitgaard và tuân th cht ch hàng lot các công c, chun mc và phng pháp tip cn theo thông l tt nht trong ó có Công c Kyoto Sa i. Tuyên b cng c thit k nhm to ra mt s cân bng gia mt bên là các chin lc tích cc (ci cách và hin i hoá, lănh o, các chính sách qun lư ngun nhân lc cp tin, các chính sách qun lư và tng t) nhn c nhiu s ng h trong cng ng hi quan quc t và mt bên là các chin lc trn áp (trng pht, kim soát, iu tra, và truy t) nhn c s ng h t mt s i tng khác. Mi yu t cu thành Tuyên b Arusha Sa i bao gm: Lănh o và Cam kt Khuôn kh Pháp lư Minh bch T ng hoá Ci cách và Hin i hoá Kim toán và iu tra Quy tc ng x Qun lư Ngun nhân lc Tinh thn làm vic và Vn hoá t chc Mi quan h vi khu vc t nhân Mi yu t cu thành chính này c thit k sao cho khi hp li vi nhau chúng giúp gim bt sc mnh c quyn, lm dng quyn t ra quyt nh không phù hp và ng thi tng gii tŕnh trách nhim trên thc t. Mi thành t này có liên h trc tip vi phng tŕnh ca Klitgaard cùng các chin lc c phác tho trc ó trong chng này. T chc WCO có tính n các c im kinh t, chính tr và xă hi c thù ca hi quan mi nc thành viên trong quá tŕnh xây dng Tuyên b Arusha Sa i. V́ th, WCO ă có ch ích không i quá chi tit khi thit k Tuyên b tránh t́nh trng Tuyên b mang tính mô t mt cách cng nhc. Nói cách khác, Tuyên b ch a ra khung khái nim tng th trong khi hi quan các nc thành viên có quyn t quyt nh vic thc hin mi thành t chính trong Tuyên b. 100 Bng 4-2 Các chin lc Gim Tham nhng trong Hi quan Chin lc Các Hot ng Thc thi Ci cách các h Tái thit k các h thng hành chính hay th tc hi thng hành chính xóa quan tng cng tính minh bch và d oán trc b s kt hp gia sc a vào áp dng ch cnh tranh hay có th cht vn mnh c quyn, quyn i vi vic cung cp các dch v chính yu hn ra quyt nh tùy ư Kư hp ng thu khoán i vi mt s hot ng hi ca nhân viên hi quan quan chn lc và trách nhim gii tŕnh hn ch, mt s kt hp a vào áp dng quy tŕnh doanh nghip t tính thu to ra môi trng thun chuyn gánh nng trách nhim thc hin tuân th sang cho li cho tham nhng các nhóm khách hàng Áp dng h thng t ng hóa hn ch quyn ra quyt nh tùy ư ca nhân viên hi quan cng nh tip xúc trc tip gia nhân viên hi quan và các khách hàng, nâng cao tính minh bch và n gin hoá các th tc hi quan Thc hin luân chuyn công tác, luân chuyn cán b. Tng cng minh bch bng cách a ra các tiêu chí làm c s cho y quyn chính thc ca các cán b hi quan. Tuyn chn nhân M rng các tiêu chí tuyn dng cán b hi quan trong viên hi quan da trên ó có các tiêu chí liên quan n liêm chính các tiêu chí liêm khit, a vào áp dng tuyn dng và bt da trên nng nng lc chuyên môn và lc làm vic thc t (merit) k nng phù hp vi Sàng lc k lng các ng viên tim nng bao gm công vic khâu tham kho nhn xét ca các ch làm vic, c s giáo dc trc ây ca ng viên, kim tra tŕnh cng nh kim tra xem ng viên có tin án, tin s hay không Tuyn dng các nhân viên cao cp ni ting liêm chính t các c quan khác và khu vc t nhân Ci tin các bin ánh giá các mc thù lao hin ti và iu kin tuyn pháp thng và pht i dng m bo tính cnh tranh vi cán b hi quan và a ra các li ích khác ngoài lng (nonsalary khách hàng benefits) khó có th có c ni khác C cu li h thng khen thng khuyn khích các hành vi tích cc. Tng các khon tin thng nu cn thit Áp dng các h thng qun lư và ánh giá kt qu làm vic Có bin pháp khuyn khích và khen thng các nhân viên xác nh c nhng im có nguy c tham nhng cao trong h thng và th tc hành chính Tng mc x pht cho các vi phm nâng cao tác dng ngn chn vic tham gia vào hành vi tham nhng Bo m các bin pháp x pht phi tng xng vi 101 hành vi vi phm Bo m tt c các cán b u phi chu cùng mt mc x pht nu vi phm không k n cán b ó cp bc nào Tng kh nng Tin hành phân tích k lng các h thng hành chính phát hin tham nhng và c ch kim soát trong ngành xác nh nhng im có nguy c cao Da vào ngun thông tin do khách hàng và ngi dân cung cp ánh giá các vn nh là kim soát ni b, quan h báo cáo, nng lc cán b, u thác chính thc và quyn hn ra quyt nh Xác nh âu là v trí công tác và hot ng tim n ri ro tham nhng cao, các bin pháp kim soát và pḥng tha áng cn có Thành lp các n v iu tra và kim toán ni b tin hành iu tra mt cách k lng bt k thông tin hay li cáo buc nào c cung cp Khuyn khích các cán b hi quan và khách hàng báo cáo các hin tng tham nhng n các c quan chng tham nhng c lp, m bo bo mt cho thông tin c cung cp và gi kín danh tín cho ngi cung cp thông tin Bo m a ra các bin pháp x pht mt cách nhanh chóng; m bo quy tŕnh bo v các cán b khi các li cáo buc không có cn c, các h́nh thc x pht phi tng xng vi mc nghiêm trng ca vi phm, cn công khai các kt lun x pht làm gng cho các i tng khác Thay i thái Làm cho cán b hi quan thm nhun tinh thn ng ca cán b và doanh i (esprit de corp) qua ó tng cái giá phi tr khi tham nghip i vi tham nhng nhng Thc hin hay ci thin các gói ào to và bi dng chuyên môn Áp dng và khuyn khích áp dng các quy tc ng x, ph bin rng răi quy tc ng x cho các cán b hi quan và công chúng; có tính n kh nng cho cán b kư cam kt thc hin quy tc ng x này (vào lúc tuyn dng hay bt) m bo các cán b qun lư và giám sát phi gng mu thc hin quy tc ng x a ra chính sách không khoan nhng i vi hành vi nhn quà. Thông báo rng răi tên ca nhân viên b buc ti tham nhng. Ngun: Tác gi, da trên Klitgaard 1988 102 Tng t nh vy, phng châm không mô t cng nhc (nonprescriptive) c WCO áp dng cho tt c các tài liu, công c, chng tŕnh ào to và các chng tŕnh h tr k thut liên quan n liêm chính khác c xây dng nh mt phn ca Chng tŕnh Hành ng Liêm chính WCO. Ví d h tr hi quan các nc thành viên thc thi các iu khon ca Tuyên b Arusha Sa i cng nh xây dng mt vn hóa không ngng t ci thin (continuous improvement culture), WCO ă son tho cun Hng dn Phát trin Liêm chính, thit lp mt Trung tâm T liu Liêm chính, xây dng mt b Quy tc o c và ng x Mu cng nh t chc hàng lot các cuc ta àm, hi tho và các chng tŕnh ào to v liêm chính cp vùng và cp toàn quc. Hi quan mi nc s phi có trách nhim xây dng và thc thi các chng tŕnh mang tính thc t phù hp vi hoàn cnh và nhu cu c thù ca tng nc.94 Di ây s là phn tóm tt Mi im chính ca Tuyên b Arusha Sa i cùng mt danh sách các khuyn ngh hành ng. Ngoài ra, c̣n có phn tho lun các thành t chính c b sung bng ví d c th ca tng nc rút ra c t kinh nghim ca Ngân hàng Th gii và các t chc quc t khác. Lănh o và cam kt Vic có c cam kt vng chc t cp lănh o chính tr cao nht duy tŕ mt mc liêm chính cao trong toàn ngành hi quan óng vai tṛ c bit quan trng trong các xă hi mà tham nhng ă tr thành mt hin tng ph bin mang tính h thng. Chính ph cn nhn thc c các bc i mà hi quan ang thc hin trong khi ngành hi quan cn m bo rng chính ph c cp nht thng xuyên v tin t c thông qua các n phm, báo cáo tóm tt, các ch s thc hin có th c thm nh và thông qua các phng tin tuyên truyn. Các chng tŕnh liêm chính hiu qu cng ̣i hi phi có mt mc lănh o và h tr qun lư cao. iu quan trng là phi thit lp c các c ch giám sát và ra quyt nh cng nh xác nh rơ nhim v c phân công. Cng cn phi có s ng h mnh m t các cp lănh o chính tr và qun lư hi quan. Vic lănh o cp cao ca ngành thng xuyên thay i quyt nh s khin cho h không th gi i mt thông ip nht quán v liêm chính, gây tác hi n ḷng tin i vi ngành hi quan, nht là ca khu vc t nhân. Tng t nh vy, vic có c mt khung chính tr phù hp, cam kt mnh m ca chính ph cng nh h tr t cng ng doanh nghip là vô cùng cn thit. Ti Bô-li-via, Ma-rc và Pê-ru, ng h chính tr mnh m ca chính ph i vi chng tŕnh ci cách và s ng h không mt mi t cng ng doanh nghip là các yu t chính gim bt tham nhng. Bên cnh ó, cng cn ly thông tin phn hi thông qua các ch s hot ng, tin hành kho sát i vi ngi s dng95 cng nh tham kho ư kin ca cng ng doanh nghip. Tuy nhiên kinh nghim ca mt s nc cho thy ni nào mà tham nhng t lâu ă tr thành c trng ca ngành hi quan th́ vic áp dng bin pháp mnh y lùi tham nhng tr nên cc k khó khn v́ chính các cán b qun lư và lănh o trc ây cng ă tham gia thc hin nhng hành vi tham nhng nh cp di ca h hin ang làm. Trong 94Tt c các công c liên quan n liêm chính ca WCO u có trên trang mng ca WCO ti a ch www.wcoomd.org 95Xem mô t v các kho sát và ch s hot ng c áp dng ti ông Nam Âu trong chng tŕnh H tr Thng mi và Vn ti do NHTG tài tr ti a ch http://www.seerecon.org/RegionalInitives/TTFES/ 103 nhng trng hp nh th, có th s là hu ích khi xem xét kh nng áp dng h́nh thc ân xá (amnesty) chính thc mt cách hn ch. Tuy vy, nó phi là mt phn không th tách ri ca chin lc chng tham nhng toàn din, mt chin lc bao gm các h́nh thc x pht nghiêm khc i vi các hành vi vi phm liêm chính trong tng lai. Tng t, bin pháp này cng phi i kèm vi mt chính sách không khoan nhng và mt cam kt s tin hành iu tra và truy t bt k hành vi tham nhng nào trong tng lai. Cn phi chú trng n vic làm cho cán b hi quan hiu c rng "ân xá" ch c áp dng mt ln nhm làm trong sch i ng cán b. Hành ng ca chính ph óng vai tṛ thit yu trong vic th hin mc cam kt chng tham nhng. Chúng có th bao gm thit lp các b phn thanh tra, các c quan kim toán ti cao và các c quan chng tham nhng. Tuy nhiên, các hot ng nh vy ch tr nên hiu qu khi lut pháp c thi hành tha áng. Ti Hng Công (Trung Quc), U ban c lp Chng Tham nhng ă hot ng thành công v́ y ban này có c mc hot ng c lp, ngân sách hot ng ln, quyn hn pháp lư áng k cng nh chu s giám sát trc tip ca ngi dân. Hp 4-1 Lănh o và Cam kt: Các câu hi và Vn chính Cuc u tranh chng tham nhng có t c s ng h và cam kt chính tr t các nhà lănh o cp cao thuc nhiu ng phái chính tr không? Liu chính ph và c quan hi quan ă thi hành chính sách không khoan nhng cha? Có tin hành iu tra và khi t i vi nhng i tng vi phm dù ó làn "cá ln" hay "cá bé" hay không ? Trách nhim, ngha v và trách nhim gii tŕnh có c xây dng và hiu mt cách rơ ràng hay không ? Liêm chính có phi là mt tiêu chí quyt nh bt vào các v trí qun lư không? Các cán b qun lư và giám sát cao cp có làm gng cho cp di hay không? Có tin hành kho sát thng k nhm ánh giá cách hiu ca các bên liên quan v cam kt ca hi quan vi liêm chính? Hi quan có ch tŕ hay tham gia các chng tŕnh liêm chính cp toàn chính ph không? ă dành u tiên thích áng cho chin lc chng tham nhng trong tm nh́n, s mnh, các giá tr ca ngành cng nh trong quy tŕnh phân b ngun lc và các vn bn k hoch chin lc cha? ă tính n vic áp dng ân xá chính thc mt ln cha? Khuôn kh Pháp lư Hi quan các nc cn tin hành n gin hóa lut pháp, quy nh cng nh hng dn và th tc hành chính to iu kin thun li cho thông quan và tính thu nhanh chóng, tránh t́nh trng tŕ hoăn và t quan liêu. iu này thng liên quan n vic thay i và c cu li h thng và th tc hin hành gim và loi b nhng quy tŕnh quan liêu vô ngha. Trong nhiu trng hp, ó là loi b các quy nh phi thu quan, loi b các bc không cn thit hay trùng lp trong th tc hành chính. 104 Các chin lc gim thiu quy nh hành chính có th bao gm áp dng các chun mc quc t ă c thng nht trong ó có các Công c v H thng Hài ḥa hóa Biu thu (HS), Hip nh Tr giá Hi quan WTO, Công c Phng tin Quá cnh (ATA) ca Hip hi Vn ti Hàng không hay Công c Istanbul, Hip nh Quyn s hu trí tu và các Khía cnh liên quan n thng mi và Công c Kyoto sa i v n gin hoá và Hài hoà hoá Th tc hi quan. Tt c các nc Bô-li-vi-a, Ca-mê-run, Mô-zm-bíc, Pê-ru, và Th nh K u ă thông qua Lut hi quan mi, cho phép áp dng các th tc hi quan mi c n gin hoá phù hp hn vi các thc t kinh doanh ang không ngng phát trin. Ngoài ra cng cn gim bt hay n gin hóa ti a các rào cn ngn cn ḍng lu thông hàng hoá t do nh quy nh phi thu v hn ngch, giy phép nhp khu và các loi giy phép khác. Và nu có th, gim sut thu xung mc va phi. Vic hp lư hoá các rào cn thu quan và phi thu quan nm ngoài phm vi trách nhim ca c quan hi quan. Vy nên, hi quan cn duy tŕ mi quan h cht ch vi các c quan chc nng khác, chng hn nh thông qua các quy tŕnh trao i thông tin liên ngành c tin hành thng xuyên. Mt sáng kin quan trng là áp dng các nguyên tc qun lư ri ro m bo ánh giá c các ri ro i li và thng mi cng nh xác nh và iu tra c các ri ro liêm chính trong t chc (xem các nhn xét b sung v vn này ti ph lc 1.D). Hp 4.2 a ra các câu hi chính s dng trong vic ánh giá khung pháp lư hi quan nhm mc ích thúc y liêm chính. Hp 4-2 Khung Pháp lư: Các câu hi và vn chính ă tin hành rà soát li, hài ḥa hóa và n gin hóa lut hi quan, các quy nh, hng dn và th tc hành chính gim bt t́nh trng quan liêu và trùng lp không cn thit cha? ă a vào áp dng quy tŕnh rà soát và ci tin liên tc h thng và th tc cha? ă tin hành hp lư hóa mt s sut thu cha; các sut thu ă mc va phi hay cha? ă áp dng mt quy tŕnh chính chính thc rà soát li và hp lư hóa các ch min gim thu cha? ă thit lp mt chng tŕnh tham vn và hp tác vi các c quan khác ca chính ph nghiên cu các phng tin hp lư hoá các yêu cu v th tc cha? ă thc thi các công c, công c và các chun mc c quc t tha nhn bao gm Công c Kyoto Sa i, Công c HS ca WCO, Hip nh tr giá ca WTO, Công c Quá cnh ATA và Hip nh TRIPS ca WTO? Các nhóm kinh t và liên minh hi quan vùng có chp nhn các chun mc quc t và cùng n lc hng ti hài ḥa hóa h thng và th tc hi quan vùng hay không ? C quan hi quan có tham gia tích cc vào các sáng kin chia s thông tin và i chiu quc t (international benchmarking) không? Ngun: Theo WCO 2003b. Minh bch Minh bch là vn ch cht ca hi quan tt c các nc. Vic tng cng trách nhim gii tŕnh và duy tŕ mt mi quan h ci m, trung thc vi khách hàng và các bên liên 105 quan óng vai tṛ quan trng giúp duy tŕ ḷng tin vào hi quan. Khách hàng có th trông i mt mc chc chn cao trong các giao dch vi c quan hi quan. iu này ch có th thc hin c khi lut hi quan, các quy nh, các th tc và hng dn hành chính c công khai, có th tip cn mt cách d dàng và c áp dng nht quán. Cn báo cáo và xác minh tt c các vi phm trong quá tŕnh thc thi lut, các quy nh cng nh vn dng quyn ra t ra quyt nh tin hành xem xét li. Pakistan, d án hin i hóa hi quan ă không t c mc tiêu ban u ra do thiu minh bch trong quá tŕnh thit k d án, c th là các báo cáo chn oán không c công khai cng nh thiu s tham gia ca các nhóm li ích ng h cho ci cách (Hors 2001). Cn tin hành rà soát, ánh giá li h thng lut pháp và các quy nh hành chính. Trong ví d u tiên, cn tin hành ánh giá ni b. Tuy nhiên, cng cn tin hành ánh giá bên ngoài c lp i vi các khách hàng. Cn cân i gia nhu cu m bo tit kim chi phí, kp thi và có th tip cn c vi nhu cu m bo quy tŕnh này không b lm dng vào mc ích vu khng trong quá tŕnh xây dng và thc thi các c ch khiu ni và xem xét li. Mt cách tng trách nhim gii tŕnh và th hin cam kt ca hi quan trong vic cung cp dch v có cht lng cho khách hàng là s dng các hin chng dch v khách hàng (client service charter). Cn xây dng các chun dch v ̣i hi cao, mang tính thc tin và c h tr y bi các th tc và h thng ca c quan hi quan. Vic t c và duy tŕ thng xuyên minh bch cao là mt vic làm y khó khn song nó óng vai tṛ quan trng i vi vic xây dng mt chng tŕnh liêm chính toàn din. Kinh nghim ca C quan Thu thu Zm-bia (ZRA) cho ta mt ví d thc tin v nhng kt qu có th t c khi có c mt cam kt v nâng cao mc liêm chính. ZRA ă a vào áp dng mt s sáng kin tích cc nhm nâng cao nhn thc ca khách hàng v các quy tc và quy nh hi quan. Các sáng kin này bao gm xut bn sách, áp phích tuyên truyn, xây dng trang mng công cng cng nh thng xuyên tham gia vào các chng tŕnh phát thanh công cng. Ti Ma-rc, trang mng ca hi quan ng ti nhng quy nh và quy tc thit yu iu chnh các hot ng hi quan cng nh d liu v thng mi quc t và các ch s thc hin khác nhau trong ó có thi gian thông quan chi tit thng xuyên c cp nht. Ti Pê-ru, hi quan Pê-ru ă s dng trang mng làm công c a thông tin v quy nh và quy tc hi quan n vi ngi s dng và công chúng trong ó có các thông tin chi tit v các t khai hi quan khác nhau c x lư. Hi quan Th Nh K li cp nht thng xuyên các quy nh pháp lut trên trang mng chính thc ca ḿnh và a ra các ch dn cho doanh nghip v th tc chính thc cn có xin phán quyt trc v thu và tr giá. Cng có th tng cng các chun minh bch ni b bng cách duy tŕ mt h thng theo dơi và phân tích khen thng hay khiu ni nhm m bo mi khiu ni u c xem xét và gii quyt nhanh chóng nh trng hp ca Ma-rc cng nh thit lp mt h thng giám sát vic thi hành quyn t ra quyt nh ca nhân viên hi quan. T ng hoá Vic tin hành tin hc hóa các quy tŕnh hi quan c bn có th nâng cao hiu qu và kt qu hot ng cng nh loi b các c hi cho tham nhng. C th hn, các h thng c thit k và trin khai tt có th gim thiu tip xúc trc din không cn thit gia cán b hi quan và khách hàng cng nh gim bt c hi cho vic lm dng quyn ra quyt nh ca nhân viên hi quan. Cng có th cu h́nh các h thng t ng hóa ti a hóa mc 106 gii tŕnh trách nhim và cung cp các s liu theo dơi (audit trail) áng tin cy phc v cho công tác ánh giá và xem xét li sau này. Có th s dng quá tŕnh t ng hóa loi b các khâu có nguy c cao nht trong các h thng th công. Tuy nhiên, nu không c kt hp vi các bin pháp ci cách khác, nhiu kh nng quá tŕnh t ng hoá s không th h tr các n lc chng tham nhng. Ví d, vic a vào áp dng h thng nhp và x lư d liu t ng chc chn s làm gim k h cho nhân viên hi quan có th ̣i tin tiêu cc. Song cng có th nó ch n gin chuyn tham nhng sang nhng khâu khác trong h thng cha c t ng hoá. Ví d nh trong trng hp thông quan hàng hoá, im thu các khon tin tiêu cc có th chuyn t khâu tính thu sang khâu kim hóa hay gii phóng hàng. Hp 4-3 Minh bch: Các câu hi và vn chính Các lut, quy nh, th tc và hng dn hành chính v hi quan ă c công khai cha, có d tip cn không? C s trao quyn ra quyt nh c lp cho các cán b hi quan ă c xác nh cha? Có ghi li các trng hp áp dng khác i trong thc t tin hành xem xét và giám sát sau này hay không? ă thit lp c ch khiu ni hành chính và t tng (judicial) cho phép cht vn các quyt nh ca hi quan hay cha? ă thc thi h thng phán quyt trc v biu thu và nh giá hay cha? ă thit lp các mc tiêu hot ng và Hin chng Dch v Hi quan cha? Các chun dch v này cn m bo có yêu cu cao song vn kh thi? Kt qu hot ng ca c quan hi quan có c thông báo cho công chúng hay không? C quan hi quan có s dng hàng lot các phng tin ph bin các thông tin trong ó có sách gii thiu, áp-phích, trang mng và phng tin thông tin i chúng? Các khon phí và l phí có c công khai hay không? ă thit lp b phn tr giúp khách hàng h tr tuân th các yêu cu ca hi quan hay cha? Ngun: Theo WCO 2003b. Các h thng t ng có nguy c b tn công và thao túng cao t c bên trong ln bên ngoài t chc. ây là mi e da ln, nht là ti nhiu nc ang phát trin ni ngun chuyên gia CNTT chuyên nghip có k nng vô cùng hn hp. Nghiên cu thc a ca các cán b NHTG ă nêu bt iu này. Có trng hp, h thng phân công ngu nhiên (random allocation) ă c a vào áp dng vi mc ích nhm phá v mi quan h không lành mnh gia doanh nghip và hi quan song các cán b hi quan ă t́m c cách iu khin cho phn mm tip tc chy cho n khi mt nhân viên "phù hp" c chn. Trong trng hp khác, phn mm c lp t qun lư quá tŕnh x lư t khai và tính thu ă b các cán b hi quan thao túng duy tŕ ng kư kép (parallel register). Có trng hp ă phát hin ra các xe xut cnh trái phép có t khai gi c cp theo quy tŕnh và h thng chính thc. Cn tin hành các hot ng kim tra an ninh cht ch cng nh thit lp h thng giám sát và gii tŕnh trách nhim thích hp, nht là khi có s tham gia ca các t vn và nhà thu bên ngoài. nhng ni thông tin nhy cm c lu tr trên h thng t ng, cn có c ch theo dơi bo v thông tin và xác nh cán b hi quan nào truy cp h thng vi mc ích cá nhân hay mc ích không phù hp. 107 Hi quan phi áp ng c thc tin thng mi quc t ang thay i nhanh chóng và s dng ngày càng nhiu thng mi in t. T ng hóa các hot ng hi quan s nâng cao hiu qu hot ng ca c quan hi quan cng nh ca cng ng doanh nghip, ng thi cung cp mt c ch gim c hi và ng c khuyn khích thc hin hành vi tham nhng. Kinh nghim tin hành t ng hóa ca Hi quan Phi-lip-pin là mt ví d minh ha sinh ng cho vic ci thin áng k hiu qu hot ng và loi b các c hi tham nhng thu c sau ó. Trc khi tin hành t ng hoá, quy tŕnh x lư t khai hi quan ̣i hi phi np mt s lng ln các loi giy t trong 20 bc ng kư khác nhau, phi thc hin hn 90 bc tách bit và phi có hn 40 ch kư. Kt hp vi mt lot các ci cách b tr khác, t ng hóa ă giúp gim áng k thi gian thông quan. T ng hóa cng giúp gim áng k c hi tip xúc trc tip gia nhân viên hi quan và doanh nghip cng nh t́nh trng s dng quyn t ra quyt nh ca cán b hi quan vào mc ích không phù hp. Xem Hp 4.4 có c nhng câu hi quan trng cn tính n khi xem xét vai tṛ ca t ng hóa trong các n lc ngn chn tham nhng. Hp 4-4 T ng hóa: Các câu hi và vn chính ă a vào áp dng các h thng t ng cho x lư t khai và báo cáo hàng hoá da trên các hng dn CNTT trong Công c Kyoto Sa i và Mô h́nh D liu WCO cha? ă thit k các h thng nhm: Gn kt các kh nng ánh giá và chn lc ri ro phù hp Gim thiu s cn thit phi s dng quyn t ra quyt nh ca cán b hi quan Gim thiu tip xúc trc tip gia hi quan và doanh nghip Ghi chép li bt k hành vi nào không thc hin úng quy nh cng nh các t́nh hung cán b hi quan s dng quyn t ra quyt nh phc v cho công tác xem xét li và kim toán sau này Trin khai h thng thanh toán t ng hay chuyn khon in t hay cha? H tng CNTT có c qun lư thích hp không? ă có các quy nh tha áng cho vic tin hành bo tŕ và thay th liên tc phn cng và phn mm cha? ă có các quy nh tha áng m bo tích hp có hiu qu gia các h thng th công và t ng cha? Ngun: Theo WCO 2003b. Ci cách và hin i hoá Tham nhng thng xy ra khi các thông l không hiu qu và li thi c áp dng, khi doanh nghip t nhân có ng c tránh các th tc rm rà, chm tr bng cách hi li và tr nhng khon tin bôi trn. Hi quan cn tin hành tái c cu, ci cách và hin i hoá các h thng và th tc loi b các k h có th b lm dng, loi b ng c cho vic phá rào các quy nh chính thc. Các chng tŕnh ci cách và hin i hoá nh vy cn phi m bo tính toàn din và tp trung vào tt c các khía cnh trong hot ng và hiu qu hot ng hi quan. Hors cng a ra kt lun này khi tóm tt kt qu ca mt lot các nghiên cu v các chng tŕnh ci cách do hi quan ba nc tin hành. Hors khuyn ngh rng cn xác 108 nh nhng im to k h cho tham nhng trong h thng, b hay thit k li các h thng và th tc hi quan gim bt c hi cho tham nhng cng nh gim ng c a hi l cho cán b hi quan ca khu vc t (Hors 2001). Pḥng Thng mi Quc t (ICC) cng lu ư rng cách tt nht gii quyt nn tham nhng là tng cng hiu qu và hiu sut hot ng tng th ca c quan hi quan (ICC 1997). Cn tin hành ci cách và hin i hoá hi quan da trên chn oán toàn din v nhu cu ca ngành phù hp vi hoàn cnh c thù và nguyn vng riêng ca hi quan tng nc. Mt chng tŕnh ci cách và hin i hóa úng n cn tp trung vào vic n gin hoá và hài hoà hoá h thng và th tc song phi mang tính toàn din, tc là gii quyt tt c các khía cnh vai tṛ và trách nhim hi quan trong ó có vai tṛ, trách nhim ca các bên tham gia chính. Chng tŕnh ó cn tp trung vào to dng ư thc làm ch cho ngành hi quan, m bo tính bn vng dài hn và m bo ngun lc thc thi có hiu qu. Có th s có ích khi tin hành xây dng bn ri ro tham nhng trong quá tŕnh ci cách và hin i hóa. Chính ph phi coi hi quan nh là vt báu (national asset) ca quc gia, là công c to thun li cho thng mi, thu thu, bo v cng ng và an ninh quc gia. Các chng tŕnh ci cách và hin i hoá toàn din cn tp trung vào ci thin hiu qu hot ng trong mi lnh vc hot ng hi quan chính sau: Lănh o và lp k hoch chin lc Khuôn kh th ch và t chc Ngun lc (nhân lc, vt lc và tài lc) Thit lp quan h i tác và hp tác vi bên ngoài Qun lư và iu hành tt Th tc và h thng hi quan Khuôn kh pháp lư Qun lư thay i và không ngng nâng cao hiu qu hot ng Công ngh thông tin Thng kê và thông tin qun lư. Nh́n chung, các chng tŕnh ci cách và hin i hóa hi quan ti Bô-li-via, Ca- mê-run, Ma-rc, Mô-zm-bích, Pê-ru, Phi-Lip-pin, Th Nh K và U-gan-a u bao gm các vn liên quan n tt c các cu phn ca c quan hi quan trong ó có khuôn kh pháp lư, th tc và h thng, CNTT, qun lư chin lc, nhân s và c cu t chc. Hi quan Pê-ru là mt ví d tuyt vi minh ha cho nhng kt qu ln lao có th t c nu trin khai ci cách và hin i hoá mt cách toàn din. Nm 1963, c trng ni bt ca hi quan Pê-ru là tham nhng và thiu nng lc. Quá tŕnh ci cách hi quan c thc hin bao gm sa thi nhng công chc tham nhng, thi kim tra nng lc, ào to, thuê mi các chuyên gia, thit lp các chun thông quan hàng hoá, n gin hóa biu thu và xây dng biu thu vi mc thu sut gim. Trong giai on 5 nm, i ng cán b gim xung 30 %, thi gian thông quan hàng hoá gim t 15-30 ngày xung c̣n 1-2 ngày. Kt qu là, kim ngch hàng nhp khu tng gp ôi và s thu thu c tng lên 4 ln (Lane 1998). Trong trng hp ca Ma-rc, liêm chính t c nh là mt sn phm ph (by- 109 product) tích cc ca ci cách và hin i hóa hi quan hn là mt u tiên c th trong chng tŕnh ci cách. Kim toán và iu tra C ch phát hin tham nhng, xác nh và gim bt các im có nguy c tham nhng cao cho c quan hi quan là yu t chính ca tt c các chin lc ngn chn tham nhng. Các h́nh pht dù có nghiêm khc n âu cng không có my tác dng ngn chn nu kh nng b phát hin và a ra truy t trc pháp lut thp. Tin hành kim toán ni b và kim toán c lp có th rà soát li quy tŕnh và th tc vi mc ích tp trung vào các lnh vc có ri ro cao. Kim toán cng giúp a ra các phán xét c lp v hiu qu và kt qu ca vic áp dng các th tc hi quan cng nh kim soát hi quan. Quy tŕnh kim toán phi bao gm các chng tŕnh kim tra ni b, ly mu ngu nhiên và kim tra ti ch. ngn chn cán b hi quan cu kt vi khách hàng và tránh t́nh trng khách hàng oán trc c hot ng ca hi quan, có th lp mt i c nhim bao gm cán b ph trách nhiu lnh vc khác nhau tin hành các nhim v chuyên bit bt ng hay tin hành kim tra bt thng ti nhng im làm th tc hi quan có ri ro cao. Cn tin hành kim tra ti ch thng xuyên to ra tác dng ngn chn hành vi tham nhng. Mt bn ri ro toàn din xác nh các lnh vc và quy tŕnh chc nng s giúp a ra nhng hng dn hu ích v la chn các trng hp tin hành kim toán. Bn ri ro phi c thit k dành riêng cho công tác qun tr bao trùm tt c các lnh vc hot ng và quy tŕnh ch yu. Nhng cán b chuyên trách v mi lnh vc cn tham gia vào quá tŕnh xây dng bn ri ro. Tng t nh th, cng cn tham kho ư kin khu vc t nhân xác nh quan im ca h v các cu phn có nguy c cao trong h thng hi quan. Lư do là bi ngi ta cho rng nhng cán b hi quan và khách hàng tham gia cht ch vào các quy tŕnh hi quan c th là nhng ngi c trang b tt nht xác nh các im có nguy c cao c thù và a ra c các chin lc khc phc. Hp 4-5 Hin i hóa Hi quan: Các Câu hi và Vn chính Liu chính ph và doanh nghip có coi hi quan nh vt báu quc gia và công c chính to thun li cho thng mi, thu thu, bo v cng ng và an ninh quc gia không? Liu ngành hi quan có chim v trí u tiên trong danh sách nhn h tr ca các nhà tài tr quc t hay không? Liu ă xây dng c mt chng tŕnh ci cách và hin i hoá dài hn toàn din hay cha? Chng tŕnh này phi: c phân b ngun lc mt cách tho áng, xác nh rơ vai tṛ và trách nhim Da trên chn oán nhu cu mt cách chính xác Tp trung vào vic n gin hoá và hài hoà hoá các h thng và th tc Nhn c s ng h t tt c các bên tham gia trong ó có nhân viên hi quan c phi hp và qun lư hiu qu ti cp a phng Da trên d liu v quá tŕnh làm vic và các o lng kt qu hot ng khách quan? Ngun: Theo WCO 2003b. C quan hi quan cn có ngun lc cn thit theo dơi và iu tra bt k mt cáo buc nào nhn c. Cng cn có c ch thích hp khuyn khích cán b hi quan và các 110 bên liên quan cung cp thông tin v hành vi tham nhng. Các c ch này phi bao gm c các quy nh v bo mt. Cn có các kênh thông báo trc tip các hành vi tham nhng lên lănh o cp cao nht mà không phi qua các cp trung gian. Áp dng các khuyn ngh này, nm 2002, U viên trng C quan thu U-gan-a ă thit lp hp th in t và s in thoi bo mt cho phép cán b hi quan t cáo hành vi tham nhng và quan chc tham nhng. Các cán b qun lư và khách hàng cn ng h vic s dng mt c quan chng tham nhng c lp trong iu tra tham nhng. ây là cách th hin cam kt ca c quan hi quan trong n lc chng tham nhng. Nhng nm va qua, Cc Thu và Hi quan Hng Kông ă hp tác cht ch vi U ban Chng tham nhng c lp (ICAC) trong vic tng cng mc liêm chính trong t chc. Ngoài vic iu tra hàng lot các cáo buc tham nhng nghiêm trng i vi cán b hi quan, ICAC ă tin hành ào to cho các cán b hi quan và ă thc hin nhiu hot ng giúp tng ḷng tin ca công chúng vào c quan hi quan. Cán b c phân công làm vic trong mng iu tra và kim toán phi có nng lc và k nng phù hp vi công vic c giao. Nhn thc c các yêu cu k nng cn có tin hành kim toán và iu tra ni b mt cách hiu qu, hi quan Úc ă kư hp ng khoán hot ng kim toán cho mt công ty kim toán bên ngoài. Cng tng t nh vy, mt cu cán b Cnh sát Liên bang Úc ă c b nhim lănh o Pḥng Ni v. Tuy nhiên, c quan hi quan vn duy tŕ c s kim soát hiu qu thông qua mt u ban kim toán quc gia gm các thành viên là các lănh o cp cao và xây dng k hoch kim toán thng niên xác nh c th u tiên cho nm k tip. Hi quan cng da vào kt qu kim toán c lp do C quan Kim toán Quc gia Úc cung cp. Hp 4-6 - Kim toán và iu tra: Các Câu hi và Vn chính ă thit lp các c ch theo dơi và giám sát hiu qu bao gm các chc nng kim toán và trách nhim kim tra ni b hay cha? Hi quan có chu s kim toán thng xuyên bi mt doanh nghip kim toán chuyên nghip hay không? Hi quan có xây dng và duy tŕ mt k hoch kim toán chin lc nhm xác nh các u tiên và m bo thc thi các phát hin và khuyn ngh sau kim toán không? i ng nhân viên ang làm vic trong lnh vc kim toán và iu tra có nng lc m nhn nhim v ca ḿnh hay không? ă thit lp b phn iu tra ni b hay pḥng ni v tin hành iu tra nhanh chóng các cáo buc tham nhng cha? ă xây dng bn ri ro chi tit cho ngành hi quan xác nh các im có nguy c cao c bit và thit k các chin lc gii quyt phù hp hay cha? Liu hi quan có s dng các b phn chng tham nhng c lp phù hp gii quyt các v tham nhng có quy mô ln hay các cáo buc tham nhng liên quan n các quan chc cp cao hay không? Ngun: Theo WCO 2003b. Hp 4.6 a ra nhng câu hi quan trng v vai tṛ ca kim toán và iu tra trong vic loi tr tham nhng. 111 Quy tc Hành x Vic xây dng, ban hành và công nhn mt quy tc hành x toàn din là nhân t ct lơi ca bt k mt chng tŕnh liêm chính úng n nào. Quy tc này cn nêu các tiêu chun hành x cn có i vi nhân viên hi quan bng các thut ng rơ ràng và mang tính thc tin. Mt quy tc hành x hiu qu cng a ra ch dn gii quyt các vn o c cho nhng ngi làm vic trong lnh vc hi quan hay làm vic vi cán b hi quan. Cn thng xuyên cng c cho cán b hi quan thm nhun ni dung ca quy tc hành x.96 Vi mc ích nhm h tr c quan hi quan trong vic xây dng các Quy tc hành x phù hp, WCO ă lp ra mt Quy tc o c và Hành x Mu97 bao gm các nhân t chính sau: Trách nhim cá nhân. Gii thích các ngha v và trách nhim mà tt c công chc hi quan phi thc hin tuân th các iu khon ca B quy tc. Tuân th pháp lut Gii thính vic công chc hi quan cn phi hot ng trong khuôn kh pháp lư phù hp. Quan h vi ngi dân Gii thích vic các công chc hi quan cn duy tŕ tiêu chun ngh nghip trong cung cp dch v và hành x vi ngi dân. Nhn quà biu, tin thng, thit ăi (hospitality) và chit khu Gii thích các quy tc và t́nh hung có liên quan n vic nhn và t chi quà biu, tin thng, các h́nh thc thit ăi, du lch hay chit khu. Tránh xung t li ích Gii thích các quy tc liên quan n nhng công chc tham gia vào các doanh nghip thng mi, nm gi c phn, tham gia kư kt hay thu các hp ng ca chính ph cng nh các vic làm khác c tr công. Các hot ng chính tr Gii thích các nguyên tc liên quan n cán b tham gia vào các hot ng chính tr nh hot ng gây qu, bu c cng nh nhn xét v các quyt nh và chính sách ca chính ph. Hành x liên quan n các vn tài chính Gii thích các quy tc liên quan n vic qun lư các vn tài chính cá nhân và s dng các qu chính thc. S dng thông tin chính thng và Bo mt thông tin Gii thích các nguyên tc v bo mt thông tin chính thc, tài liu, h s và tng t dù là di dng vn bn giy hay vn bn in t. S dng dch v và tài sn công Gii thích các quy tc có liên quan n vic s dng và bo v tài sn ca công. 96Gn ây, các b trng thng mi ă tho lun v các vn liên quan n hi quan ti Châu M La tinh và Ca-ri-bê trong khuôn kh ca Khu vc Thng mi T do các nc Châu M. Các thành viên ă tip ni nhng ǵ c tin hành t nm 2001 trong n lc xây dng mt b quy tc hành x mi cho khu vc. Quy tc hành x này ă c thit k tr nên có hiu lc mnh hn bt k quy tc hành x hin có nào trên th gii vi phm vi iu chnh rng, các iu khon rơ ràng và tp trung vào ngn nga hn là trng pht. Quy tc cng thit lp mt b phn giám sát c lp và nêu rơ vai tṛ ca xă hi dân s. Ngân hàng Phát trin Liên M, nhà tài tr cho sáng kin này, ang yêu cu tt c các nc Châu M La tinh cha có Quy tc hành x cho cán b hi quan phi thc hin Quy tc mi này. Cho n nay, quy tc này ă c thc hin ti Honduras, Paraguay, St. Vincent và Grenadines, Dominica, và Grenada. Xem www.regionaladuanas.org. 97Xem trang mng ca WCO ti http://www.wcoomd.org 112 Cán b hi quan mua tài sn ca chính ph c thanh lư Gii thích các nguyên tc liên quan n vic các cán b hi quan mua tài sn ca chính ph nh hàng b bt gi hoc tch thu; và Môi trng làm vic Gii thích s cn thit phi to ra mt môi trng làm vic hiu qu, lành mnh và an toàn có tính n tt c các yu t nh công bng và không phân bit i x, an toàn và sc kho ngh nghip, s dng ma tuư và ru sai mc ích, hút thuc lá, các tiêu chun v trang phc công s và an ninh. Hi quan mt s nc nh Cng hoà Séc và Th Nh K ă xây dng các quy tc hành x riêng cho ḿnh da trên Quy tc Hành x Mu ca WCO. Hp -4-7 Quy tc Hành x: Câu hi và Vn chính ă thc thi mt quy tc hành x toàn din phù hp vi mô h́nh ca WCO hay cha? Ni dung ca Quy tc có rơ ràng không? Cán b hi quan có hiu rơ các h́nh thc x pht nu không tuân th không? Tt c các cán b qun lư và giám sát u phi noi gng trong thc hin hay tn ti t́nh trng lut cho lănh o mt kiu, lut cho nhân viên li mt kiu khác? Liu tt c i ng cán b hi quan có buc phi c, hiu và tha nhn Quy tc này không? Liu các vi phm quy tc hành x có c x lư nhanh chóng và phù hp ngn chn kp thi nhng vi phm tng t hay không? ă xây dng quy tŕnh rà soát li thng k cha? Liu cán b hi quan và khách hàng có c hi ư kin trong quá tŕnh xây dng B Quy tc hay không? Ngun: Theo WCO 2003b. Qun lư ngun nhân lc Lng bng và qun lư ngh nghip là hai vn NNL chính có th có nhng nh hng nghiêm trng n liêm chính hi quan. Lng bng cho nhân viên Qun lư liêm chính cán b là mt nhân t chính trong bt k chin lc liêm chính hiu qu nào. Bi vy, công tác qun lư cán b (people management) cng quan trng không kém vic tin hành ci cách th tc và h thng. Các chính sách ngun nhân lc (NNL) không nên ch nhm mc ích tuyn dng hay sa thi nhân viên mà c̣n phi nâng cao các k nng làm vic cng nh to ra mt môi trng làm vic tha nhn và h tr các n lc c thc hin. (Xem Chng 2 bit thêm thông tin v các vn qun lư NNL trong hi quan). Mt iu vô cùng quan trng là phi to dng iu kin làm vic phù hp, tc là thù lao phi bao gm c các khon khen thng khi cán b t c kt qu làm vic tt giúp h có th duy tŕ c mt mc sng hp lư. Trong thc t, vic áp dng nhng h́nh pht kht khe cho các vi phm Quy tc hành x có nhiu kh nng c chp nhn hn trong các t́nh hung khi môi trng làm vic khó khn và mc liêm chính cn có c a vào làm c s tính lng cho nhân viên. Song thông thng mc lng cho cán b làm vic trong ngành hi quan li cc k thp. Ví d, ti Campuchia, tng mc lng trung b́nh hàng nm mà mi cán b hi quan nhn c t mc chi tr $0.60/ngày thp hn rt 113 nhiu so vi mc lng trong khu vc t nhân, thm chí thp hn c mc lng chi tr cho lao ng n gin (unskilled). iu này to nên sc ép buc nhân viên hi quan phi tham gia vào các hot ng to thêm thu nhp ch trang tri nhng chi tiêu sinh hot c bn trong gia ́nh (Ngân hàng Th gii 2001). Trong nhng nm gn ây, mt s nc ă thành lp các C quan Thu thu c lp (ARA) nh mt cách nâng cao kt qu và hiu qu hot ng ca ngành hi quan, thông qua ó cng giúp tng áng k mc lng bng chi tr cho các cán b hi quan mà không cn phi ng lot tng lng cho cán b công chc làm vic trong các ban ngành khác. Tuy nhiên, trong mt vài trng hp, các ARA ă không th duy tŕ lâu dài c mc lng cao hn cho các cán b hi quan. (Xem Chng 2 và Hp 4.8). Hp -4-8 Lng thp có tht s là mt nguyên nhân dn n tham nhng không? Da trên kt qu ca mt nghiên cu tin hành vi hi quan ti ba nc ang phát trin, Irene Hors Trung tâm Phát trin OECD ă xác nh mc lng thp là mt nhân t góp phn gia tng tham nhng ti hi quan các nc khu vc ông Á. Bà ch ra rng mc lng cho công chc hi quan cp thp ă không tính n lm phát và s gia tng trong chi phí sinh hot. Nu công chc hi quan ch sng bng ng lng ca ḿnh th́ không th trang tri c tin thuê nhà hay các khon phí cho con cái hc hành. Tuy nhiên, Irene cng t ra câu hi v mi liên kt gia mc lng bng và tham nhng cp cao hn trong h thng t chc hi quan. Theo bà, các quan chc cp cao c hng iu kin làm vic và mc lng tng i cao thng có mt cuc sng phô trng vi chi tiêu phung phí. Hành vi ng x ca h c quy nh bi hành vi ca mt nhóm sành iu (elite) trong xă hi luôn phóng tay trong các cuc chi và thng tham gia vào các hot ng bt hp pháp. Bà ă a ra kt lun rng có th có mt s tip ni gia hai t́nh hung: t́nh hung nhân viên hi quan cp thp buc phi tham nhng áp ng nhng nhu cu c bn và t́nh hung các quan chc cp cao hn b lôi kéo vào nhng hot ng tham nhng do ḷng tham và sc ép ca các trào lu n chi trong xă hi.19 Da trên kinh nghim ca Uganda và Tanzania, nhng ni lng bng và iu kin làm vic cho cán b hi quan c tng lên áng k sau khi a vào áp dng mô h́nh ARA, Fjeldstad, Kolstad và Lange (2003) ă rút ra nhn nh rng tham nhng vn tip tc thnh hành ngay c khi cán b hi quan có c mc lng tng i cao và iu kin làm vic tt bi lng thng không th bù p c nhng khon tin hi l. Hn th, nu tng lng song mc tng thc t không c duy tŕ v lâu dài th́ hu qu s là ư thc làm vic kém hn và tham nhng nhiu hn so vi khi gi mc lng c nh không i. Tng lng cng kèm theo gia tng các ngha v xă hi dn n t́nh trng cán b hi quan cui cùng li b thit hn là c li. Cng nh vy, vic tng lng cho c quan hi quan, mt b phn trong toàn b h thng c quan công quyn trong khi gi nguyên mc lng ti nhng ni khác s dn n t́nh trng công chc làm vic ti các ban ngành khác cm thy bt măn. iu này nh hng tiêu cc n tinh thn làm vic ca cán b công chc nói chung. Cui cùng, h kt lun rng nu không có mt c ch giám sát hiu qu và rng khp và không có mt chng tŕnh hin i hoá tng th th́ tng lng có th ch n thun to ra mt i ng cán b hi quan có mc lng cao song cng có mc tham nhng cao. Ngun: Hors 2001; Fjedstad, Kolstad, và Lange 2003. Trong khi cha th a ra c kt lun chính xác v tác ng dài hn ca mc lng i vi tham nhng trong khu vc nhà nc th́ có mt iu chc chn là nu mc 114 lng ó không m bo mt mc sng c bn cho cán b hi quan và gia ́nh h th́ các cán b hi quan s t́m và tn dng c hi ̣i phí tiêu cc (rent). iu này c bit úng i vi các cán b hi quan tham gia vào các hot ng ngn nga, cng ch hoc kim tra khi h có quyn hn t ra quyt nh áng k trong mt môi trng không to thun li cho giám sát và gii tŕnh trách nhim mt cách có hiu qu. Ngoài ra, cng cn tính n mc gian kh và iu kin làm vic khó khn, nguy him khi xác nh mc lng cho các cán b hi quan, nht là các cán b hi quan làm vic ti các chi cc ca khu biên gii vùng sâu vùng xa.98 Các chng tŕnh chng tham nhng không gii quyt c vn này s có kh nng b tht bi v dài hn. V c bn, lng cao hn có th giúp gii quyt các vn tham nhng có ngun gc t nhu cu cuc sng thit yu ch không phi t ḷng tham. Tuyn dng và La chn Nhân s Các th tc tuyn dng và la chn nhân s cn da trên nng lc thc t cng nh tp trung la chn các cán b liêm khit, có nng lc chuyên môn, nghip v hay có tŕnh hc vn. Tm quan trng ca các chính sách tuyn dng và la chn nhân s c th hin rơ trong các kho sát do Ngân hàng Th gii tin hành ti Albania, Georgia và Latvia. Các iu tra cho thy các quan chc nhà nc sn sàng tr tin c b nhim vào nhng c quan có nhiu c hi tham nhng hay c bt hoc b trí vào các v trí mà h có th thu các khon phí tiêu cc t vic s dng quyn hn ra quyt nh ca ḿnh.99 Các th tc hành chính liên quan n quá tŕnh tuyn dng và thng tin phi công bng, khách quan và không thiên v. Các u ban tuyn dng và bt phi bao gm các thành viên c lp c la chn t các b phn khác nhau trong t chc. Cách tip cn kiu này giúp tránh t́nh trng công tác tuyn dng và bt b chi phi bi nn tham nhng hay quan h thân quen. Chính ph và hi quan mt s nc ă áp dng nhng bin pháp kiên quyt nhm nâng cao cht lng cán b và ci thin liêm chính, trong ó có vic sa thi mt lng áng k các công chc tham nhng. Tuy nhiên, có nhiu bng chng chng t rng tuy cách tip cn này có th em li li ích ngn hn song chc chn s không bn vng nu không c h tr bi các sáng kin ci cách có quy mô rng hn. Hn th, duy tŕ mt chính sách nh vy cn rt nhiu ngun lc và khó có th duy tŕ c v lâu dài. Mt tác nhân khác cn tính n là vic loi khi ngành mt s lng ln các cán b hi quan có kinh nghim có th tác ng n mi quan h gia doanh nghip và hi quan. Kinh nghim ti mt s nc cho thy nhiu cán b hi quan b sa thi trong quá tŕnh thanh lc nhân viên trên din rng d dàng t́m c vic làm cho các i lư khai hi quan phía bên kia quy làm th tc hay tham gia vào lnh vc xut/nhp khu. iu này dn ti t́nh trng m rng các mng li không chính thc hin có.100 Bi vy, kt lun rút ra ây là chính môi trng vn 98Ví d, ti nhiu nc xă hi ch ngha trc ây, mc lng trung b́nh chi tr cho cán b hi quan làm vic ti biên gii cao hn 30% so vi mc lng chi tr cho các cán b khác có cùng nhim v. 99iu tra ca Ngân hang th gii tin hành i vi 218 cán b công chc ti Latvia, 350 cán b công chc ti Georgia và 97 cán b công chc ti Albania (Kauf-man, Pradhan và Ryterman 1998). 100Thêm vào ó,vic sa thi mt s lng ln cán b c thay th bi mt i ng cán b mi có nng lc hn ôi khi dn n t́nh trng tham nhng tái xut hin trên quy mô phc tp hn vi ng c tham nhng gia tng do cm giác bt an v công vic. 115 hành ca hot ng hi quan mi là nhân t quyt nh mc tham nhng ch không phi cá nhân các cán b hi quan. Cng cn cn trng khi a vào áp dng các chính sách qun lư NNL mi nhm m bo quyn hn quyt nh tuyn dng hay sa thi cán b không b lm dng cho mc ích chính tr hay gây ra t́nh trng mt an toàn ngh nghip (job insecurity) khin cho các cán b hi quan t́m kim ngun li ngn hn thay v́ xây dng s nghip lâu dài. Luân chuyn cán b và Phân công công vic ngu nhiên Tng cng luân chuyn cán b có th nâng cao áng k mc liêm chính. Cng có th hn ch phân tách công vic (job segregation) sao cho nhiu cán b hi quan có kh nng thc hin và ra quyt nh vi các khâu nghip v ging nhau. iu này s m bo rng các khách hàng không phi làm vic ch vi mt cán b hi quan duy nht - ngi có th lm dng v trí ca ḿnh ra quyt nh tùy tin. Trong các trng hp khi cn tin hành kim tra, phi phân công công vic ngu nhiên cho các cán b hi quan thay v́ phân công theo mt hàng hay khu vc a lư. Kt qu kim tra sau ó s c các cán b hi quan khác rà soát li mt cách thng xuyên và c lp. Tuy nhiên, nhiu nc phi i mt vi nhng khó khn ln khi a vào áp dng luân chuyn cán b hay các chng tŕnh iu ng (mobility schemes). Các vn nh chi phí, iu kin nhà và các c hi ào to ti các c quan hi quan vùng hay các im hi quan ca khu cn tr vic áp dng các chng tŕnh iu ng. Trong các trng hp nh vy, iu quan trng là xem xét các c hi luân chuyn hay phân tách công vic ti hi quan vùng hay ti im hi quan biên gii. ào to Giáo dc và ào to óng mt vai tṛ quan trng trong cuc u tranh chng li tham nhng theo hai ngha. Th nht, giáo dc và ào to em li cho cán b s phát trin ngh nghip phù hp, qua ó tng cng nng lc chuyên môn và gim bt l thuc vào công tác ào to không chính thc ti công s (on-the-job training). Tuy ào to ti công s óng vai tṛ quan trng song cn phi chú trng n vic m bo tính quy c và tích cc cho h́nh thc ào to này, tránh t́nh trng gia tng mt s hot ng ào to không phù hp ă tr nên ph bin trong thi gian va qua. Th hai, giáo dc và ào to mang li c hi thng xuyên c quan hi quan cng c thông ip liêm chính và chng tham nhng, nht là khi quy tc hành x chính thc c a vào áp dng. ánh giá kt qu làm vic H thng qun lư và ánh giá kt qu làm vic liên quan n vic qun lư hàng ngày nhân viên và kt qu làm vic ca h. Vic tin hành ánh giá thng xuyên kt hp vi xem xét li mc lng bng s khuyn khích cán b tham gia vào các hot ng giúp gim hay kim soát nn tham nhng và khen thng nhng cá nhân phát hin ra các th on tham nhng cng nh xut c các c ch kim soát tham nhng. H thng khen thng có th a ra các phn thng khác không phi bng tin nh chuyn công tác, ào to, du lch và tng giy/bng khen nhm khuyn khích hn na các hot ng tích cc pḥng chng tham nhng. Cn thit k h thng ánh giá sao cho có th ti u hóa hiu qu làm vic ca cán b v dài hn. Cn tin hành ánh giá kt qu làm vic mt cách thng xuyên. ng thi, các cán b qun lư cng phi chu trách nhim gii tŕnh cho kt qu làm vic ca nhân viên ḿnh ph trách và phi ch ng gii quyt các vn v hiu sut làm vic (performance issues). 116 Hp-4-9: Ngun nhân lc: Các Câu hi và Vn chính ă a vào áp dng mt chin lc qun lư NNL toàn din và tp trung bao gm các chính sách úng n v: Tuyn dng và gi chân cán b úng i tng Phát trin và hoàn thin nng lc và k nng chuyên môn Công nhn và h tr các n lc liêm chính hay cha? Liu mc lng bng cho cán b hi quan có tng ng vi mc lng cho v trí tng t ti các c quan công quyn khác hay trong khu vc t nhân hay không? Có m bo mt mc sng tha áng hay không? ă xây dng các th tc có th xác nh và h tr cán b gp khó khn v tài chính cha? ă vn dng các quy tŕnh la chn khách quan và da trên nng lc thc t giúp xác nh liêm chính ca cá nhân cng nh nng lc nghip v và tŕnh hc vn ca ng viên hay cha? ă có các th tc m bo an toàn ngh nghip nht nh cho các ng viên tim nng trong quá tŕnh tuyn dng cng nh cho các nhân viên c cha? Các y ban tuyn chn có m bo tính công bng không? Thành viên ca u ban ó có c c t các lnh vc hot ng khác nhau hay không? ă thc thi chính sách thuyên chuyn hay luân chuyn công tác vi các quy tc rơ ràng và d hiu v lu chuyn thng xuyên các cán b làm vic ti nhng v trí có nguy c tham nhng cao hay cha? ă xác nh tt c các v trí và nhim v có ri ro cao cha? ă xác nh các th tc và h thng c iu chnh hn ch lm dng quyn t ra quyt nh ca cán b hi quan cha? Liu ă cung cp nhng c hi ào to và phát trin ngh nghip chính thc và không chính thc phù hp nhm xây dng nng lc chuyên môn và thúc y liêm chính cha? ă thc thi h thng thm nh kt qu làm vic công bng, thng xuyên, c giám sát và xem xét nh k hay cha? Liu các cán b qun lư và giám sát có buc phi ch ng qun lư kt qu làm vic và các vn hiu sut làm vic ca nhân viên ḿnh ph trách hay không? Liu các cán b qun lư và giám sát có chu trách nhim v kt qu thc hin liêm chính ca các nhân viên do ḿnh qun lư không? Ngun: Theo WCO 2003b. Vn hoá T chc và Tinh thn làm vic Tham nhng có nguy c xy ra nhiu nht trong các t chc mà tinh thn làm vic hay `tinh thn ng i' thp và các cán b hi quan không có ḷng t hào v danh ting ca c quan hi quan. Mc liêm chính s c ci thin khi tinh thn làm vic cao, khi công tác qun lư NNL c xem là công bng và khi có c hi phát trin và thng tin ngh nghip tha 117 áng cho tt c các cán b có kt qu làm vic tt.101 Nhân viên hi quan các cp cn ch ng tham gia vào chng tŕnh chng tham nhng và cn c khuyn khích m nhn mt mc trách nhim phù hp m bo liêm chính ca c quan hi quan. Cn coi liêm chính nh trách nhim và ngha v ca tt c mi ngi. Thng th́ tham nhng không ch gii hn trong lnh vc hi quan mà ă tr thành mt hin tng ph bin trong toàn xă hi. Bi vy, các chin dch liêm chính hi quan phi nhn thc y c iu này và phi là mt phn gn lin trong n lc chng tham nhng chung trên quy mô toàn quc. Có nh vy, các chin dch chng tham nhng mi m bo tính hiu qu và tng chi phí o c (moral cost) cho hành vi tham nhng. Tuy nhiên, m bo tính bn vng cho các chin dch chng tham nhng, yêu cu t ra là cn phi tin hành các thay i phù hp v vn hoá t chc. Trong khi các chính tr gia và các quan chc hi quan cao cp thng lên án nn tham nhng di tt c các h́nh thc và công khai mô t tham nhng nh mt tr ngi ln i vi phát trin th́ vn luôn có mt khong cách ln gia li nói và vic làm. Mt s quan sát viên nhn thy rng nhng ngi thc hin hành vi tham nhng thng không cm thy h thn hay b dn vt v lng tâm. Thêm vào ó, nhng ngi b ui vic do tham nhng cng không chu s lên án ca xă hi. Mt vn hoá chp nhn tham nhng ă vt ra ngoài phm vi c quan hi quan và lan ta ra khp xă hi. Ngi ta thng tranh lun rng các quy phm xă hi truyn thng iu chnh hành x ca các c quan công quyn ti các nc công nghip phát trin hoàn toàn khác bit so vi các nc ang phát trin. Ti nhiu nc ang phát trin, vn tn ti mt khong cách ln gia lut (áp dng theo tiêu chun ca phng Tây và ca Nc khác) vi các quy phm xă hi không chính thng (c chp nhn bi chun mc o c xă hi ph bin), tc là có mt s khác bit gia s khác bit gia thái , mc tiêu, và các phng pháp ca chính ph mt nc vi các thái , mc tiêu và phng pháp thnh hành trong xă hi nc ó (Caiden và Caiden 1977). Nhiu xă hi truyn thng coi trng quan h h hàng và có i có li phc v cho các chc nng xă hi quan trng nh cung cp mt mng li bo him phi chính thc khi cn. Tuy nhiên, a s các trng hp tham nhng u v́ li ích cá nhân hn là v́ li ích ca nhng ngi khác. iu này úng a s các nc và nn vn hoá công khai ch trích hu ht các dng thc tham ô, gian ln, n hi l, bin th hay ̣i tin li qu cho các hp ng kư vi c quan hi quan (Klitgaard 1988). Tuy nhiên, trong khi xây dng mt chng tŕnh chng tham nhng phù hp, cn cn trng khi xem xét tác ng ca các quy tc xă hi và truyn thng vn hoá cng nh a vào các chin lc gii quyt các vn c th c xác nh. Ví d, ti mt s quc o Thái B́nh Dng ni quan h h hàng và liên kt cng ng là c bit cht ch, ngi ta a vào áp dng mt h thng CNTT hi quan. H thng này t ng phân công các công on x lư t khai hi quan, kim tra hàng hoá và thm vn các i lư khai thuê hi quan trên c s ngu nhiên, qua ó có th tránh c t́nh trng cán b hi quan b khó x khi phi làm vic vi các thành viên trong nhóm ngôn ng và vn hóa ca chính ḿnh. 101Ngi ta thng cho rng cán b hi quan có kinh nghim song không có c hi bt và thng tin ngh nghip hay thiu các tiêu chun v tŕnh hc vn nh nêu trên là i tng có nhiu kh nng thc hin các hành vi tham nhng nht mà ít b phát hin do s dng nhng kinh nghim làm vic lâu nm mà h thu c. 118 Hp 4.10 xem xét li nhng câu hi liên quan n vai tṛ mà tinh thn làm vic có trong vic thúc y liêm chính. Hp 4-10: Vn hóa t chc và tinh thn làm vic: Các câu hi và vn chính Liu có khuyn khích cán b hi quan tham gia vào các nhóm công tác d án nhm xác nh các lnh vc có ri ro cao và xut các thay i i vi h thng cng nh quy tŕnh thc hin công vic hin có không? Có tin hành các cuc iu tra v mc tho măn ca cán b không? Có tin hành phân tích các kt qu iu tra thu c hay không? Có thc hin nhng bin pháp khuyn ngh da trên kt qu iu tra hay không? Liu các vi phm v liêm chính có c x lư ngay hay không? Có công b kt qu iu tra cho cán b và ngi dân không? Liu c quan hi quan có sn sàng thc hin công tác t ánh giá và tham gia vào các sáng kin và hot ng liêm chính quc t không? Liu c quan hi quan có c coi là mt ni làm vic tt hay không? Các công chc hi quan có t hào c ng trong hàng ng hi quan không? ă a vào áp dng iu lut `trng tài' (whistle blower legislation) bo v các cán b t cáo hành vi tham nhng hay cha? Ngun: Theo WCO 2003b. Mi quan h vi Khu vc T nhân Các nhóm khách hàng óng mt vai tṛ quan trng trong vic kim soát tham nhng. Nh́n chung, nhiu h́nh thc tham nhng ̣i hi s tham gia tích cc ca các i tác bên ngoài nh các doanh nghip xut/nhp khu, các hăng giao nhn và i lư khai thuê hi quan. Bi vy, mt chin lc chng tham nhng hiu qu cn m bo s h tr ch ng và toàn tâm, toàn ư ca khu vc doanh nghip. Tuy nhiên, kinh nghim ă cho thy chng nào các doanh nghip vn mun chi tin hi l có c li th thng mi tng i so vi các i th cnh tranh ca h th́ chng ó khó có th có c thái hp tác trong u tranh chng tham nhng t phía các doanh nghip và li càng khó hn khi duy tŕ lâu dài s hp tác ó. Các i lư khai thuê hi quan vi vai tṛ h tr cho các nhà xut/nhp khu hoàn thành hàng lot các th tc và quy nh hành chính phc tp thng là im liên lc chính vi c quan hi quan. Khi không có các th tc và h thng hi quan hin i, các nhân viên i lư khai hi quan buc phi làm vic hàng ngày vi các cán b hi quan. H thng là bên trung gian nhn và a hi l. Phí trung gian c cng thêm vào phí làm dch v khai thuê hi quan. Bng chng không chính thc cho thy nhân viên i lư khai thuê hi quan thng thi phng s tin hi l mà h phi tr và sau ó c khách hàng bi hoàn gi li phn tha cho ḿnh. iu này to ng c kinh t mnh m cho các nhân viên i lư khai thuê hi quan t́m cách kéo dài hot ng tham nhng. Các Quy tc hành x ca ICC ă tha nhn các doanh nghip cn phi chu trách nhim v hành vi o c ca chính ḿnh. iu 5 trong Các quy tc ICC a ra các nguyên tc iu chnh trách nhim ca các doanh nghip liên quan n tham nhng ca cán b hi quan. Lut này ch ra rng Ban Giám c hay các c quan khác chu trách nhim qun lư các doanh nghip này cn phi tin hành nhng bc i hp lư trong ó có thit lp và duy tŕ h thng kim soát phù hp nhm ngn chn doanh nghip hay i din doanh nghip 119 np các khon tin trái vi các Quy tc hành x; rà soát nh k mc tuân th vi các Quy tc hành x và lp báo cáo ánh giá sau khi rà soát; có các bin pháp x lư phù hp i vi bt k lănh o hay nhân viên hi quan nào vi phm các Quy tc hành x. Giám c ca các công ty a quc gia cng cn giám sát mc mà lănh o m bo nhân viên ca ḿnh tuân th công c chng tham nhng ca OECD. Các nhóm c nhim và y ban chng tham nhng liên hp gia doanh nghip và hi quan có th là nhng phng tin tuyt vi t c mc hp tác và cam kt mong mun trong cuc u tranh chng tham nhng. Nhng u ban nh vy cung cp mt phng tin quan trng cho c quan hi quan truyn ti rơ ràng các chun mc hành vi mà khách hàng mong i. ó cng là kênh khách hàng cung cp các dn chng thc t v nhng im có ri ro cao ca h thng hi quan. Các y ban cng có th thit lp các c ch thc t khuyn khích các doanh nghip t cáo các trng hp cán b hi quan ̣i tin hi l. Các chun hot ng rơ ràng và các hin chng dch v khách hàng có th cung cp mt c ch giám sát thit thc và mt xut phát im hu ích. Ban Hi quan và Thu Trung ng ca Hi quan n ă xây dng mt trang mng cnh báo c bit cho phép khách hàng khiu ni hoc t cáo các hành vi vi phm. Mi khiu ni hay cáo buc u c gi n mt cán b lănh o cp cao phù hp có bin pháp x lư. Khung thi gian x lư khiu ni và t cáo c thit lp và giám sát. Trong khi hot ng vi chc nng nh mt c ch a ra các khiu ni v hot ng hi quan, có th s dng c ch này nh mt din àn i thoi gia khu vc nhà nc và khu vc t nhân. Hp 4.11 a ra các câu hi chính v liêm chính và mi liên h gia c quan hi quan và khu vc t nhân. Hp 4-11 Mi quan h vi khu vc t: Các câu hi và vn chính ă xây dng các hin chng dch v khách hàng bao gm các chun hot ng khách quan hay cha? ă thit lp các tho thun hp tác chính thc và các c ch tham vn thc t thúc y các mi quan h ci m, minh bch và hiu qu vi khu vc t nhân cha? ă thit lp các nhóm c nhim liên hp Hi quan ­ Doanh nghip gii quyt các vn liêm chính và xác nh gii pháp thc tin cha? ă xây dng mt chin lc truyn thông h tr cho cung cp thông tin nhanh chóng và thúc y các thành tu ca c quan hi quan hay cha? Có khuyn khích các i tác kinh t hot ng trong khu vc t nhân báo cáo v nhng trng hp tham nhng không? Liu ngi a ra các li cáo buc có c bo v hay không? Ngun: Theo WCO 2003b. Thc thi Chin lc WCO ă xây dng l tŕnh ánh giá cht lng ca các chng tŕnh liêm chính do c quan hi quan tin hành. Hng dn Phát trin Liêm chính ca WCO a ra mt quy tŕnh xem xét và ci thin liên tc các chin lc liêm chính trong ó có bao gm mt hp phn t ánh giá và lp k hoch hành ng. 120 Nh mt im khi u, l tŕnh ánh giá này c bit hu ích i vi vic ánh giá tng th t́nh hung hin ti.102 Sau khi ă tin hành ánh giá tng th, s cn phi thit lp các u tiên và thng nht ni dung k hoch hành ng liêm chính quc gia. Các u tiên có th c thit lp da trên các tiêu chí sau: tm quan trng, tính cp bách, hu qu li sau tht bi, kh nng t c cam kt ca nhân viên và lănh o, tác ng, các ngha v quc gia và quc t, mc d dàng khi thc hin và chi phí thc hin. Sau khi ă hoàn thành quá tŕnh thit lp u tiên, s là hu ích nu xây dng mt k hoch thc hin chi tit vi khung thi gian thc t, các cán b chu trách nhim và các ch s hot ng hay các bin pháp o lng kt qu hot ng có th kim tra c. m bo các lănh o cp cao nm c và thông qua các kt qu ca quá tŕnh lp k hoch hành ng cng nh m bo rng a s nhân viên trong c quan hi quan tuân th ni dung ca k hoch hành ng c lp th́ iu quan trng là phi cung cp thông tin cng nh xây dng mt chin lc tuyên truyn toàn din. Cn giám sát cht ch vic thc thi k hoch hành ng nhm h tr cho c quan hi quan trong công tác ánh giá và iu chnh các chin lc liêm chính. Phng thc giám sát tt nht là giám sát thông qua các ch s hot ng bao gm: kt qu iu tra mc tha măn ca khách hàng và các bên liên quan, s lng các khiu ni và t cáo c np, s lng iu tra hay khi t thành công các v vi phm liêm chính, các tin, bài v liêm chính hi quan trên các phng tin thông tin i chúng dù là tích cc hay tiêu cc, báo cáo ca các c quan quc t, s lng và tính cht các khiu ni i vi thanh tra, s lng khiu ni ca doanh nghip nhp khu, các hăng vn ti và các i lư khai thuê hi quan, kt qu kim toán ni b và kim toán c lp, thành tu t c trong vic thc hin các mc tiêu hot ng hay các chun dch v khách hàng và ch s hot ng tng hay gim. Kt lun tác nghip Chc chn rng môi trng làm vic ca hi quan có nguy c tham nhng cao. Tuy nhiên, vai tṛ ti quan trng ca c quan hi quan khin cho chính ph và cng ng doanh nghip buc phi gii quyt vn tham nhng hi quan mt cách nghiêm túc. Cng ng hi quan quc t ă tha nhn vn tham nhng và ă xây dng hàng lot công c và chng tŕnh nhm gii quyt nn tham nhng mt cách thc tin và tích cc. Tuyên b Arusha Sa i v Liêm chính Hi quan c 162 nc thành viên WCO thông qua ă a ra mt cách tip cn toàn din trong vic x lư vn tham nhng. Trong quá tŕnh xem xét thc thi 10 yu t chính ca Tuyên b Arusha Sa i, kinh nghim ă ch ra rng tin hành ánh giá toàn din hin trng tham nhng s là mt xut phát im tt. Trong khi ó, các vn và câu hi a ra trong chng này s cung cp mt danh mc kê kim tra hay mt hng dn cho quá tŕnh ánh giá hin trng (xem các Hp 4.1 ­ 4.7 và 4.9-4.11). Khi ă hoàn thành công tác ánh giá, s là hu ích khi thit lp các u tiên thc t và nht trí v hàng lot các hot ng và mc tiêu thit thc. ây chính là c s cho k hoch hành ng liêm chính quc gia. Các cán b hi quan các cp cn phi tham gia vào quá tŕnh chn oán, xác nh các u tiên và xây dng k hoch hành ng. K hoch này cn vch ra hàng lot các mc tiêu c th, các hot ng chính 102Nhm h tr quá tŕnh này, WCO ă xây dng hàng lot các câu hi chn oán chi tit có liên quan n tng yu t trong s 10 yu t ca Tuyên b Arusha Sa i. Các câu hi này c a vào Hng dn Xây dng Liêm chính ca WCO có trên trang mng t chc ti a ch www.wcoomd.org. 121 yu, các cán b ph trách và các ch s hot ng cng nh các bin pháp o lng thành công có th thm nh c. Tuy nhiên, c quan hi quan không hot ng t do trong mt khong trng quyn lc (in a vacuum). Thông thng, c quan hi quan làm theo ch o v hot ng và chính sách t chính ph và tng tác vi mt din rng các bên liên quan c t khu vc công ln và khu vc t. Bi vy, nu áp dng cách tip cn `toàn chính ph' (all of government) trong cuc chin chng tham nhng và gn chin lc chng tham nhng hi quan vi các chin lc chng tham nhng quc gia hin ti và tng lai th́ s thu c nhiu li ích. Tuy nhiên, c quan hi quan phi chun b sn sàng ng phó mt cách c lp và quyt oán nhm kim soát và gim thiu tham nhng. Hu ht các v tham nhng phát sinh trong môi trng hi quan u có s tham gia ch ng hay th ng ca khu vc t nhân. Vy nên, khu vc t nhân phi ch ng tham gia và cam kt xác nh và thc hin các gii pháp thit thc chng tham nhng. Mt nhân t quan trng sng c̣n ca chin lc là ci cách toàn din và hin i hóa hi quan loi b ng c cho các doanh nghip t nhân t́m kim phng thc phá rào trong thc hin các quy nh thông thng. Theo ngha này, Công c Kyoto Sa i là mt trong nhng công c hu hiu nht gii quyt các vn tham nhng hi quan. Các iu khon ca Công c hn ch quyn t quyt và tng thêm trách nhim gii tŕnh ca cá nhân mi cán b hi quan. Vic thc thi mt chin lc liêm chính mà không tin hành hin i hóa các th tc hi quan s ch em li mt gii pháp ngn hn, không m bo c tính bn vng dài hn. Trên thc t, nhiu cán b hi quan cp cao u tin rng nu hi quan mt nc áp dng các quy tŕnh, th tc hin i phù hp vi Công c Kyoto Sa i, tn dng hiu qu CNTT, tr cho nhân viên mt mc lng cnh tranh và có c mi quan h hp tác vi khu vc t nhân th́ hi quan nc ó ă thc hin c mt lng ln nhng vic cn làm m bo liêm chính. Cn xây dng chin lc chng tham nhng c gói cho hi quan bao gm các gii pháp liên quan cht ch n nhau trong ó gii pháp này giúp duy tŕ gii pháp kia và ngc li (mutually sustaining). ng c tham nhng rt phc tp; bi vy cn thit k các chin lc tham nhng giúp gii quyt c ng c và c hi tham nhng. iu quan trng là phi m bo cân i gia chin lc pḥng tr tham nhng tích cc và các chin lc hà khc. Trong bt k trng hp nào th́ c quan hi quan cng u phi tp trung vào tin hành iu tra k lng các cáo buc tham nhng và thi hành các bin pháp x pht bt k v trí hoc nh hng ca các cá nhân có liên quan. Các chin lc trong Hp 4.12 c da trên các bài hc rút ra t chng tŕnh ci cách hi quan c tin hành trên toàn th gii. Các chin lc này th hin s cn thit phi x lư c ng c và c hi tham nhng thông qua mt chin lc toàn din. Hp 4-12 Bài hc rút ra t Ci cách Hi quan Kim soát Hành vi Tham nhng Nhng bài hc ch yu thu c t ci cách hi quan ti các nc chuyn i và các ni khác trên th gii là n lc kim soát hành vi tham nhng tim n ca công chc hi quan ̣i hi phi có mt chin lc toàn din nhm gim bt ng c và c hi tham nhng. Nh tóm tt di ây, cn a các bài hc kinh nghim này vào các d án ca Ngân hàng Th gii thông qua chin lc thúc y liêm chính. 122 Bin pháp gii quyt ng c tham Bin pháp gii quyt c hi tham nhng nhng Tinh thn t tôn ngành (elite ethos) Sut thu thp hn, hn ch din và và tinh thn ng i mc min thu Các c hi tích cc phát trin Tin hc hóa ngh nghip Kim tra da trên phân tích ri ro ng c nâng cao hiu qu làm vic Giao dch úng quy cách gia hi H thng lng bng cnh tranh và quan và doanh nghip (không quá mt thit, khen thng minh bch tránh tip xúc trc tip) và gim quyn hn C ch kim soát và giám sát mnh t ra quyt nh ca cán b hi quan m hn Yêu cu v thông quan minh bch Bin pháp x pht i vi tham Luân chuyn cán b nhng T chc vn hành tt C ch khiu ni, t cáo c lp Chin lc chng tham nhng và Kho sát, iu tra i vi các bên kim toán ni b liên quan Ngun: Gill 2001 Tóm li, vic kim soát hiu qu và gim thiu tham nhng trong hi quan không phi là mt nhim v d dàng. Hin ti, không có các gii pháp nhanh chóng nào cho vn tham nhng. t c kt qu bn vng, c quan hi quan cn phi: Giành c s h tr toàn tâm toàn ư ca chính ph, cng ng doanh nghip và hàng lot các bên liên quan khác Tin hành nghiên cu chn oán toàn din v hin trng liêm chính và các chin lc hin ti; Thu thp c s d liu gc và thit lp các ch só hot ng mang tính thc tin có th thm nh c; Phát trin mt k hoch hành ng liêm chính toàn din v liêm chính da 10 yu t trong Tuyên b Arusha Sa i; Liên tc ánh giá và xem xét các kt qu và xây dng mt quá tŕnh ci thin liên tc; Cam kt chia s kt qu ca các n lc; và Quan trng nht là phân công trách nhim phù hp cho các chng tŕnh chng tham nhng ca ngành cho tt c các cán b lănh o, nhân viên và khách hàng. Tài liu c thêm Andvig, J.C và Fjeldstad, 0.2000. Nghiên cu v tham nhng: iu tra nh hng v chính sách. Vin Chr Michelsen và Vin các vn quc t Norwegian. Tháng Tám http://www.cmi.no/research/project.cfm/proid=272. 123 Hors, I.2001. Chng tham nhng trong c quan hi quan: Chúng ta có th hc hi c ǵ t nhng kinh nghim gn ây. Trung tâm phát trin OECD, Trang k thut s 175, Tháng 4 nm 2001. http://www.oecd.org/dataoecd/60/28/1899689.pdf. Pḥng Thng mi quc t 1997. Nhng hng dn hi quan quc t. n bn ICC s 587 (E), 1997. (http://www.iccwbo.org) Kaufmann, D.1999. "Nhng ci cách kinh t: Cn thit nhng không hn ch tham nhng?" trong Stapenhurst, R. và Kpunden, S.J Hn ch tham nhng: Theo Mô h́nh xây dng tính liêm chính quc gia, Vin Phát trin kinh tê, Ngân hàng th gii: Washington DC. Klitgaard, R.1998. Kim soát tham nhng. Trng i hc ca tp chí California: Berkeley. Sparrow Michael, 2000, Thut iu tit, Tp chí Vin Brookings, Washington DC. Tài liu tham kho Caiden, G.E và Caiden, N.J. 1997, "Tham nhng hành chính" trong Tp chí qun lư nàh nc. Vol. 7 Nhà xut bn Blackwell, Washington DC. Gill, I.2001. Hi quan: Phát trin chin lc chng tham nhng. Vin Ngân hàng th gii. Chuyên phác tho. Ngân hàng th gii: Washington DC. Hors, I.2001. Chng tham nhng trong c quan hi quan: Chúng ta có th hc hi c ǵ t nhng kinh nghim gn ây. Trung tâm phát trin OECD, Trang k thut s 175, OECD: Paris. Pḥng Thng mi quc t, 1999. Chng hi l: Cun sách v thc tin ca doanh nghip. ICC (Thng mi quc t) phát hành: New York Ban Thng mi quc t, 2001. Nghiên cu v tính cnh tranh và tính liêm chính ti Campuchia. Chun b cho khuôn kh hp nht v h tr k thut có liên quan n thng mi. Mng li qun lư kinh t và gim nghèo. Ngân hàng th gii: Washington DC. Klitgaard, R.1998. Kim soát tham nhng. Trng i hc ca tp chí California: Berkeley. Nye, J.S. 1967. " Tham nhng và phát trin chính tr: Phân tích li th chi phí," trong Tp chí khoa hc chính tr M, Tp LXI. Hip hi khoa hc chính tr M: Washington DC. Odd-Helge, Fjeldstad; Kolstad, Ivar và Lange, Siri. 2003. Quyn t tr, Các ng c và quyn b nhim, Nghiên cu v tham nhng ti c quan Ngân sách Tanzania và Uganda. Nghiên cu phát trin và các quyn con ngi, Vin Michelsen, Oslo; Nauy. Ngân hàng th gii. 2000. Tr giúp các nc chng li tham nhng. Các dch v hot ng chính, mng li qun lư kinh t và gim nghèo. Ngân hàng th gii: Washington DC. Tính minh bch quc t. 1997. Sách ngun TI. http://www.transperency.de Berlin. T chc hi quan th gii. 2003. Cuc iu tra hàng nm nhm xác nh t l thu ngân sách t thu hi quan. Tài liu s NC0665. T chc hi quan th gii: B 124 5 Qun lư Ri ro trong Hi quan David Widdowson H TR THNG MI VÀ KIM SOÁT...................................................................127 TCCÁCH TIPCNCÂNI.....................................................................128 QUN LƯ TUÂN TH.....................................................................................................129 ALƯTHUYTVÀO ÁPDNG TRONG THCTIN ........................................131 ÁNH GIÁTUÂNTHVÀTO IUKINTHUN LI CHOTHNGMI134 QUN LƯ RI RO: MT VÍ D....................................................................................136 KT LUN........................................................................................................................136 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................137 Trong nhng nm gn ây, thng mi quc t ă có nhng bin chuyn mnh m trong phng thc vn chuyn hàng hóa, phng thc thc hin các giao dch thng mi, tc giao dch cng nh khi lng hàng hóa c mua bán trên phm vi toàn cu. Cùng vi áp lc gia tng t cng ng thng mi quc t ̣i gim thiu can thip ca chính ph, các bin chuyn này ă buc hi quan ngày càng chú trng hn n công tác to iu kin thun li cho thng mi. Trong n lc cân xng gia hai mc tiêu to thun li thng mi và kim soát theo quy nh, nh́n chung hi quan các nc ă dn dn t b phng thc làm vic truyn thng, tc là tin hành kim tra th tc "ti im hàng i/n" (routine `gateway check') chuyn sang áp dng các nguyên tc qun lư ri ro vi nhng mc phc tp và thành công t c khác nhau. Chng này s nghiên cu các nguyên tc c bn v qun lư ri ro và xác nh các phng pháp thit thc a lư thuyt vào thc tin. Phn mt bàn n tm quan trng ca qun lư ri ro trong hi quan. Phn hai nghiên cu hai mc tiêu chính ca ngành hi quan, ó là to iu kin thun li cho thng mi và mc tiêu kim soát. Phn ba xác nh qun lư ri ro nh phng tin có c mt cách tip cn cân xng gia mc tiêu to iu kin thun li cho thng mi và mc tiêu kim soát. Phn bn nói n qun lư tuân th và mô t mt chin lc qun lư tuân th da trên ri ro. Phn nm tp trung vào cách thc a lư thuyt vào áp dng trong thc tin, qua ó kt hp các yu t khác nhau ca phng thc qun lư ri ro tin hành qun lư tuân th mt cách có k hoch và t chc (structured approach). Phn sáu liên kt ánh giá tuân th vi to iu kin thun li cho thng mi. Phn tip theo a ra ví d v qun ri ro. Và phn cui cùng tóm lc nhng kt lun chính ca chng. Tm Quan trng ca Qun lư Ri ro Khái nim ri ro t chc (organizational risk) ch các s kin hay hot ng có kh nng xy ra và cn tr mt t chc t c các mc tiêu ra. Hai mc tiêu chính t ra cho các c quan hi quan là phi h tr thng mi và m bo tuân th các quy nh pháp lut. Vy nên, các ri ro mà ngành hi quan phi i mt bao gm các nguy c không tuân th lut hi quan nh quy nh cp phép, các iu khon v xác nh tr giá, quy tc xut x, ch min thu, bin pháp hn ch thng mi, các quy nh v an ninh cng nh nguy c b tht bi trong to iu kin thun li cho thng mi quc t. Cng nh bt k mt t chc nào khác, hi quan cn qun lư ri ro ca t chc ḿnh. iu này ̣i hi phi áp dng mt cách có h thng các th tc qun lư c thit k nhm gim bt ri ro và m bo thc hin mt cách có hiu qu các mc tiêu ca t chc mc tt nht có th. Các th tc nh th bao gm xác nh, phân tích , ánh giá, x lư, giám sát và xem xét các ri ro có th nh hng n vic thc hin các mc tiêu ra. Qun lư ri ro tt là nn tng cho hot ng hi quan hiu qu. Có th nói hi quan tt c các nc u áp dng mt h́nh thc qun lư ri ro nào ó hoc chính thc hoc phi chính thc. Da trên thông tin t́nh báo, thông tin thu thp c và kinh nghim, hi quan ă luôn áp dng các th tc c thit k nhm xác nh hot ng phm pháp vi mc tiêu gim thiu ri ro. Các bin pháp truyn thng c s dng nhiu hn trc ây bao gm kim soát trc tip ḍng lu chuyn hàng hóa và con ngi trc tip ti biên gii, kim tra h s và kim tra thc t phát hin ra thng mi bt hp pháp. Vic áp dng các bin pháp kim soát nh vy chính là mt dng thc qun lư ri ro song không nht thit ă em li mt bin pháp qun lư ri ro có kt qu và hiu qu cao. 126 Gn ây, tin b khoa hc công ngh ă làm tng phc tp, tc và khi lng thng mi quc t và to nên mt cuc cách mng trong thng mi toàn cu. iu này nh hng áng k n cách thc c quan hi quan thi hành các chc trách ca ḿnh. Kt qu là, hi quan nhiu nc ă áp dng mt phng thc qun lư ri ro có t chc, có k hoch và theo nhng quy tc cht ch hn. iu này giúp tng hiu qu hot ng và n gin hóa các quy tŕnh, th tc, gim thiu can thip vào các giao dch thng mi và gim bt gánh nng quy nh pháp lut cho lnh vc thng mi. H tr Thng mi và Kim soát Hai mc tiêu chính ca hi quan thng c gi chung là "to thun li cho thng mi" và "kim soát". t c mt s cân xng phù hp gia to iu kin thun li cho thng mi và kim soát theo quy nh ca pháp lut, hi quan cùng mt lúc phi qun lư hai loi ri ro - nguy c tht bi trong to iu kin thun li cho thng mi và nguy c không tuân th lut pháp hi quan. Vic áp dng các nguyên tc qun lư ri ro em li các phng tin t c s cân xng này. Lu ư rng cm t c s dng trong bi cnh này là "to thun li cho thng mi và (and) kim soát" hn là cm t "to thun li cho thng mi i vi (versus) kim soát". T trc n nay, có mt quan im ph bin cho rng to thun li cho thng mi và kim soát là hai mc tiêu i lp nhau. Cng không có ǵ khác thng khi các nhà b́nh lun cp n mt "nghch lư" (paradox) khi c gng t c c hai mc tiêu: to thun li cho thng mi và kim soát thc thi pháp lut. Thng th́ ngi ta cho rng khi mc h tr thng mi tng lên th́ mc kim soát thc thi pháp lut s gim xung. Tng t nh vy, vic tht cht kim soát thc thi các quy nh pháp lut s gây tác ng tiêu cc cho to thun li cho thng mi. ây là mt quan im n gin thái quá khi cho rng cách duy nht to iu kin thun li cho mt quá tŕnh là ni lng kim soát. Quan im này mc phi mt sai lm c bn ó là to iu kin thun li và kim soát là hai bin s tách bit nh mô t trong ma trn h́nh 5.1. Góc phn t phía trên bên trái ca ma trn (kim soát cao, to thun li thp) i din cho ch kim soát mc cao trong ó t ra các quy nh th tc hi quan cht ch có hi cho to thun li cho thng mi. Trng hp này có th c mô t nh cách tip cn quan liêu tiêu biu cho kiu qun lư i nghch vi qun lư ri ro (risk-averse management style). Trong hu ht các xă hi hin i, mt cách tip cn nh vy nhiu kh nng s b ch trích, phê phán khi cng ng thng mi luôn k vng hi quan s gim thiu can thip vào các giao dch thng mi. 127 H́nh 5-1 Ma trn To thun li/Kim soát (Facilitation/control) Ngun: Tác gi Góc phn t phía di bên trái (kim soát thp, to thun li thp) mô t phng thc mt c quan hi quan tin hành kim soát mc thp và cng không làm c nhiu trong công tác to iu kin thun li cho thng mi. Cách tip cn qun lư khng hong này là cách tip cn không có li cho c cng ng thng mi và chính ph. Góc phn t phía di bên phi (kim soát thp, to thun li cao) i in cho cách tip cn trong ó công tác to iu kin thun li cho thng mi chim vai tṛ ch o song cùng vi ó công tác kim soát hi quan s b suy gim. Cách tip cn không can thip (laisser-faire) này s là mt bin pháp thích hp qun lư tuân th trong mt th gii b́nh d trong ó cng ng thng mi t giác tuân th y mà không cn bt k s rn e hay khuyn khích nào t phía chính ph. Ch có mt môi trng nh vy mi không h có mt ri ro không tuân th nào. Cui cùng, góc phn t phía trên bên phi (kim soát cao, to iu kin thun li cao) i din cho cách tip cn cân xng gia to iu kin thun li cho thng mi và kim soát bng quy nh pháp lut. Cách tip cn cân xng này giúp t c c hai mc tiêu mc cao cng nh ti a hoá li ích cho c c quan hi quan và cng ng thng mi quc t. ây chính là cách tip cn hi quan các nc nên nghiên cu áp dng. t c Cách Tip cn Cân i Áp dng có hiu qu các nguyên tc qun lư ri ro là ch́a khoá t c s cân xng gia mc tiêu to iu kin thun li cho thng mi và mc tiêu kim soát. Khi h thng qun lư ri ro hot ng ngày càng hiu qu hn (ví d có h thng và tinh vi hn) th́ càng có nhiu kh nng t c mt s cân i phù hp gia to iu kin thun li cho thng mi và kim soát. Bi vy, hi quan nhng nc có th t c c mc to thun li cho thng mi và mc kim soát cao (góc phn t cách tip cn cân i ca Ma trn To thun li và Kim soát) u áp dng hiu qu qun lư ri ro. Tng t, hi quan các nc ang 128 trong t́nh trng khng hong qun lư tng th (tc là, to thun li bng không và kim soát cng bng không) t hn ang thc thi mt chin lc qun lư tuân th không vn dng qun lư ri ro. Tuy nhiên, bt k mt dch chuyn nào xa ri khi trng thái qun lư khng hong u ngm nh s hin din ca mt h́nh thc qun lư ri ro nht nh. Ví d, nhn thc c ri ro là kh nng mt iu ǵ ó xy ra tác ng n mc tiêu ca t chc, mt chin lc iu tit t c mt mc kim soát nht nh dù là nh là mt bin pháp x lư các trng hp có kh nng không tuân th lut hi quan. Tng t, mt chin lc t c mt mc to thun li nào ó là mt bin pháp x lư nhng nguy c tht bi trong to thun li cho thng mi. Mi quan h này c miêu t trong Ma trn Qun lư Tuân th ba chiu h́nh 5.2. Qun lư Tuân th Bi vy, vai tṛ ca hi quan là tin hành qun lư tuân th các quy nh lut pháp theo cách có th m bo to c iu kin thun li cho thng mi. làm c iu ó, hi quan nhiu nc ă thc hin các chin lc qun lư tuân th da trên các nguyên tc qun lư ri ro. Ma trn Qun lư Tuân th ă a ra cách hiu hu ích v mi quan h qua li gia to iu kin thun li, kim soát theo quy nh và qun lư ri ro. Bc tip theo là xác nh các yu t cu thành chin lc qun lư tuân th da trên ri ro. Bng 5.1 nêu tóm lc các thành t làm c s cho mt chin lc nh vy bng cách so sánh các thành t chính ca phng thc qun lư tuân th da trên qun lư ri ro vi phng thc qun lư ngi gác cng (gatekeeper model) truyn thng mà c trng là tin hành can thip hi quan vi tt c các lô hàng (indiscriminate intervention) hay áp dng ch kim tra 100%. Tng t, vi mô h́nh ngi gác cng, np thu hi quan và các thu khác là iu kin tiên quyt ra quyt nh thông quan hàng hoá. Lnh thông quan hàng hoá s cha c a ra chng nào cán b hi quan cha hoàn thành tt c các th tc hi quan cng nh kim tra thc t hàng hoá. Tuy nhiên, mt cách tip cn qun lư ri ro c c trng bi vic xác nh các khu vc tim nng có ri ro cao nh hng cho vic phân b ngun lc. Ngun lc s c tp trung vào các khu vc có ri ro cao trong khi gim thiu can thip trong các khu vc c xác nh là có ri ro thp. Các ch nh vy s dng các chin lc phá v mi quan h (nexus) gia kim tra thc t hàng hoá và trách nhim np thu. Chúng cho phép áp dng thông quan trc khi hàng n. Có th nhóm các thành t khác nhau ca mi phng pháp qun lư tuân th vào bn nhóm chính ­ khuôn kh pháp lư ca mt nc, khung hành chính ca hi quan nc ó, loi h́nh khung qun lư ri ro c hi quan nc ó áp dng và khung k thut hin có. Hp li vi nhau, bn nhóm này là các nhân t chính quyt nh cách thc có th y nhanh tc lu chuyn hàng hoá qua các biên gii ca mt quc gia cng nh phng thc kim soát hi quan có th c s dng i vi hàng hoá ó. 129 H́nh 5-2 Ma trn Qun lư Tuân th V́ vai tṛ chính ca hi quan là m bo tuân th lut pháp nên mt khuôn kh pháp lư thích hp s là mt yu t cn thit ca bt k h thng iu tit nào. Khuôn kh pháp lư phi cung cp c s lut pháp cn thit thc hin c thành công các chin lc qun lư ri ro và qun lư hành chính mà hi quan mt nc chn áp dng dù cho nc ó có ang ng h cách tip cn qun lư tuân th nào i chng na. Ví d , cn có c s lut pháp thích hp giúp cho hi quan có th phá v mi quan h gia kim soát thc t hàng hoá buôn bán trên th trng quc t và ngha v np thu (tc là, thu hi quan và các loi thu khác) mà mt hàng ó phi chu. Tuy nhiên, không nht thit phi a s phân tách này vào quy nh lut phù hp. Ví d, nu chính vn bn lut không cp n mi quan h gia kim soát hi quan i vi hàng hoá và trách nhim np thu th́ s có ch thc thi các gii pháp hành chính linh hot. Các yu t khác nhau ca khuôn kh qun lư ri ro và qun lư hành chính c t trên nn tng các quy nh pháp lut phù hp. Các yu t này nht nh s phn ánh phng thc qun lư tuân th c bn mà c quan hi quan mong mun có, mt phng thc áp dng ngày càng nhiu các nguyên tc qun lư ri ro khi c quan hi quan chuyn t phng thc qun lư kiu "ngi gác cng" i lp vi phng thc qun lư ri ro sang phng thc qun lư da nhiu hn trên qun lư ri ro. 130 Khuôn kh k thut có sn cung cp mt công c giúp c quan hi quan có kh nng nâng cao áng k vic thc thi phng thc qun lư ri ro mong mun. a Lư thuyt vào Áp dng trong Thc tin Tháp Qun lư Tuân th da trên Ri ro (h́nh 5.3) gn kt các yu t khác nhau ca mt phng thc qun lư ri ro (tc là nhng yu t phía tay phi ca bng 5.1) trong mt mô h́nh nhm tip cn qun lư tuân th mt cách có k hoch và t chc. Nó cng a ra mt khung lôgíc cho vic minh ho cách thc vn dng mt cách có hiu qu các chin lc da trên ri ro khác nhau bao gm các chin lc phi thc thi (nonenforcement) nh t tính thu trong qun lư tuân th. Bng 5-1 Các Phng thc Qun lư Tuân th Phng thc Ngi gác cng Truyn thng Phng thc Qun lư ri ro C s pháp lư a ra cách tip cn C s pháp lư em li linh hot và các "mt gii pháp chung cho tt c" (one gii pháp c iu chnh cho phép thc lư size fits all) trong qun lư tuân th. thi các chin lc qun lư ri ro và chin lc qun lư hành chính phù hp pháp C s pháp lư tha nhn trách nhim ca kh Gánh nng trách nhim t c tuân th quy nh pháp lut ch t lên vai c chính ph và cng ng doanh nghip cng ng doanh nghip trong vic t c tuân th các quy nh Khuôn pháp lut. X pht i vi các i tng không X pht i vi các i tng không tuân th tuân th Chin lc tuân th "mt mu chung Chin lc c thit k ph thuc vào áp dng cho tt c" mc ri ro Tp trung vào kim soát Cân i gia kim soát thc thi pháp lut và to thun li cho thng mi Tp trung vào thc thi Trng tâm kép: thc thi và dch v khách chính hàng Cách tip cn n phng Cách tip cn hp tác, có tham vn hành kh Tp trung vào ánh giá tính xác thc Tp trung vào ánh giá tính liêm chính ca các giao dch ca th tc và h thng doanh nghip Khuôn Th tc không linh hot Quyn t quyt i vi các th tc hành chính Tp trung n can thip và ánh giá Tng cng tp trung vào ánh giá tuân tuân th thi gian thc th sau giao dch 131 Phng thc Ngi gác cng Truyn thng Phng thc Qun lư ri ro C ch khiu ni thiu hoc không hiu qu C ch khiu ni hiu qu Can thip không phân bit hoc kim Tp trung vào nhng khu vc ri ro cao tra 100% và gim thiu can thip ti các khu vc ri ro thp orir Tp trung vào kim soát thc t Tp trung vào qun lư thông tin lưn Tp trung xác nh nhng trng hp Tp trung xác nh c trng hp tuân không tuân th th và không tuân th qu Thông quan hàng nhp khu sau khi Thông quan hàng nhp khu trc khi kh hàng n hàng n Duy tŕ kim soát thc t trong quá Phá v mi quan h gia kim soát thc Khuôn tŕnh i np thu t và ngha v óng thu Không có u tiên ǵ c bit cho nhng i tng tuân th c công Phn thng cho nhng i tng tuân nhn th c công nhn Các yu t giúp thc thi Qun lư ri ro Các quy nh pháp lư a ra các la chn cho cng ng doanh nghip v báo cáo, lu tr hay xác thc di dng vn bn giy hay vn bn in t. Nhng iu khon nh vy s cho phép các cán b hi quan thc thi pháp lut (regulator) da vào d liu c to ra trong quá tŕnh giao dch thng mi mc nhiu nht có th. CNTT H tng công ngh thông tin và truyn thông phù hp nhm cung cp quy tŕnh x lư và thông quan t ng. Các cán b hi quan thc thi pháp lut phi n lc t c Khung s tích hp ti a vi các h thng thng mi. Tái thit k quy tŕnh nghip v có tham vn trc khi tin hành t ng hoá. Ngun: Tác gi Trng tâm ca cách tip cn này là cn phi cung cp cho khu vc thng mi nng lc tuân th các yêu cu hi quan. iu này bao gm thit lp mt c s pháp lư hiu qu (tng th nht ca Tháp) và mt lot các chin lc dch v khách hàng phù hp (tng th 2) bao gm các sp t tham vn có hiu qu cùng các hng dn hành chính rơ ràng. Cn có các chin lc nh vy cung cp cho khu vc thng mi phng tin giúp h ánh giá quyn li và ngha v np thu mt cách chc chn và rơ ràng. Tng th 3 ca tháp bao gm các yu t ánh giá mc tuân th bao gm kim tra h s và kim tra thc t, kim toán và iu tra da trên ri ro. Các hot ng nh vy c thit k nhm xác nh xem mt doanh nghip có ang tuân th lut hi quan hay không. S tin hành tho lun chi tit hn v các hot ng này trong phn sau. 132 H́nh 5-3 Tháp Qun lư Tuân th da trên Ri ro iu chnh Tháp Thc thi ca Ayres & Braithwaite(1992) H́nh pht n gin hóa th tc Tng cng Cnh báo chính thc t tính thu Th tc da trên ri ro: Can thip ngoi l Gim giám sát bng Cân bng gia kim soát và to thun li vn bn pháp lut Tp trung xác nh trng hp tuân th, không tuân th Thuyt phc Np thu nh k Tp trung qun lư thông tin Gim quy nh báo cáo phin hà Tính thu, thông quan và gii phóng trc khi hàng n Can thip thi gian thc các trng hp S dng quyn t S dng quyn t ri ro cao quyt nh cng quyt nh khen Tp trung kim tra sau giao dch cho ch thi hành pháp lut thng cho các phn ln các trng hp các trng hp không ttrng hp tuân th tuân th Kim toán h thng và th tc ngành iu tra nhng trng hp t́nh nghi không tuân th Cng ch/ Hp tác và t vn Công nhn Hng dn hành chính rơ ràng Phán quyt chính thc Giáo dc và nâng cao nhn thc H tr và t vn k thut ánh giá Tuân th C ch khiu ni Dch v Khách hàng Tha nhn c trách nhim ca chính ph và ngành Cung cp các kênh liên lc in t C s Pháp lư a ra h́nh thc x pht cho trng hp không tuân th a ra các gii pháp linh hot, c iu chnh cho phù hp vi iu kin c thù Phá v mi liên h gia hàng hoá và s thu phi np Ngun: Tác gi Ti chóp ca Tháp Qun lư Tuân th da trên Ri ro là các chin lc x lư các doanh nghip c xác nh là không tuân th và nhng doanh nghip c công nhn là tuân th. Chin lc cho các doanh nghip c xác nh là không tuân th bao gm mt lot các k thut thc thi (xem Ayres và Braithwaite 1992). Trong khi ó, chin lc cho các doanh nghip tuân th c tha nhn bao gm tng cng mc t ánh giá, gim bt kim soát bng quy nh, thc hin np thu nh k và tng mc to iu kin thun li (xem Ban Công nghip Ci cách Kim toán Hi quan 1995 và Sparrow 2000). Trong quá tŕnh ánh giá mc tuân th, hi quan s gp phi hai trng hp: tuân th và không tuân th. Trc không tuân th tri dài t các li không c ư cho n nhng gian ln rơ ràng. Nu li mc phi gn vi cui trc không tuân th th́ cn áp dng mt 133 dng thc x pht nào ó trong ó có x pht hành chính hoc khi t và thu hi giy phép i vi nhng trng hp nghiêm trng. Tuy nhiên, trc khi xác nh nhu cu hay tính cht ca bin pháp x pht, iu quan trng là phi xác nh bn cht thc ca ri ro bng cách t́m ra c nguyên nhân xy ra li. Ví d, li xy ra có th do li h thng và th tc có khim khuyt, cng có th bt ngun t ư nh gian ln có ch ích. Nguyên nhân cng có th là các quy nh lut pháp liên quan không rơ ràng hay các yêu cu hành chính mp m. Các loi h́nh chin lc gim nh ri ro (mitigation strategy) cn áp dng m bo tuân th trong tng lai s ph thuc vào bn cht ca loi h́nh ri ro c xác nh. Mt bin pháp phù hp là x lư các vn mang tính h thng trong công ty hay a ra li khuyên cho công ty (hoc có l là toàn ngành) v vn tuân th hay gii thích lut mt cách chính thc thông qua các phán quyt ràng buc (binding rulings) hay các phng tin khác (Widdowson 1998) nu nh li mc phi không phi là c ư. iu quan trng là phi nhn thc c rng gii pháp cn có gii quyt các li không c ư (honest mistake) khác vi gii pháp cn có gii quyt các li c ư làm sai chc trách. Ví d, t chc các cuc ta àm nâng cao nhn thc cng nh phát hành sách tuyên truyn ph bin thông tin có th gii quyt tho áng các li xut phát t vic thiu hiu bit các quy nh pháp lut có liên quan. Tuy nhiên, tuyên truyn hay nâng cao nhn thc chc chn s không có my tác dng n hành vi ca nhng i tng c t́nh vi phm. Tht ra, các thành viên kiu này trong cng ng thng mi hiu rt rơ v ngha v và quyn hn ca ḿnh. Bi vy, cn áp dng mt phng thc thc thi nghiêm khc cho nhng i tng nh vy (cá nhân hay t chc). ánh giá Tuân th và To iu kin Thun li cho Thng mi Mt trong nhng lnh vc quan trng nht ca vic áp dng các nguyên tc qun lư ri ro vào hot ng thng nht ca hi quan là ánh giá tuân th bi công tác này giúp xác nh xem liu mt thc th (entity) hay mt giao dch có tuân th các quy nh ca lut pháp hay không. ánh giá tuân th c th hin bng tng th 3 ca Tháp Qun lư Tuân th trong h́nh 5.3. Cn tính n mt trong nhng nguyên tc chính ca Công c Kyoto Sa i khi xây dng các chin lc ánh giá tuân th. Nguyên tc ó là cn hn ch kim soát hi quan mc cn thit m bo tuân th lut hi quan (WCO 1999). Các ch hành chính phi n gin và mang tính thc tin n mc nhiu nht có th cng nh phi cung cp cho cng ng thng mi gii pháp tuân th lut pháp hiu qu v mt chi phí. Nguyên tc này úng vi hàng lot các kim soát hi quan bao gm kim tra thc t hàng hoá, yêu cu thông tin, thi gian và phng pháp báo cáo cng nh thi hn và h́nh thc thu thu. So vi bin pháp kim tra thc t hàng hóa, vic áp dng kim soát h s (qun lư thông tin) vào giám sát và ánh giá tuân th nh́n chung mang tính xâm phm ít hn và do vy to iu kin thun li hn cho thng mi. Tng t nh vy, nh́n chung bin pháp kim tra sau thông quan là bin pháp thm nh mang tính thúc y thng mi ln hn so vi vic tin hành kim tra ti thi im xut khu hay nhp khu. Tuy nhiên, i vi nhiu nc ang phát trin, nhim v a vào áp dng các chin lc da trên qun lư ri ro có th là mt nhim v khó thc hin, nht là vi hi quan nhng nc cha có nng lc thc hin kim tra sau thông quan hoc nhng nc hin ph thuc quá nhiu vào phng pháp x lư th công. Rơ ràng rng các tr ngi nh vy s hn ch hiu qu ca bt k chin lc ri ro nào. Tuy nhiên, nu a phng pháp qun lư ri 134 ro vào áp dng trong các h thng th công hin hành s mang li kt qu và hiu qu ln hn so vi vic tip tc áp dng phng pháp ngi gác cng i vi các h thng ó. Ví d, mc dù tt c các hot ng kim tra và ánh giá hi quan u có th c tin hành ti thi im nhp khu song có kh nng thay th phng pháp kim tra hàng hoá ngu nhiên hay kim tra tt c các lô hàng vi kim tra hàng hóa da trên kt qu phân tích ri ro. Tng t, hoàn toàn có th áp dng kim tra h s trc khi hàng n ngay c khi quy tŕnh x lư là quy tŕnh th công. ây chúng ta có th xét trng hp ca Sri Lanka, ni ă áp dng thành công thông quan và rà soát h s trc khi hàng n (pre-arrival screening and clearance) cho hàng chuyn phát nhanh hàng không trc khi có c các h thng t ng hóa. Các th tc này bao gm ánh giá h s th công, kim tra có chn lc, lp t các phng tin s dng tia x ánh giá ri ro có th có v mô t không úng trong t khai. Cùng vi các bn sao vn n và hoá n, các manifest c tng hp và np bng phng pháp th công cho hi quan trc khi máy bay n. Các chng t c np s c cán b hi quan sàng lc bng phng pháp th công xác nh các chuyn hàng có ri ro cao (da trên thông tin t́nh báo, các xu hng ang thnh hành và t́nh h́nh tuân th trc ó ca bên nhn và gi hàng cùng các ni dung tng t). Bt k lô hàng nào có ri ro cao u c xác nh tip tc tin hành kim tra b sung khi hàng n. Các lô hàng này cùng vi mt s hàng hoá khác thuc din hàng chu thu và hn ch xut/nhp khu cng s phi ch quyt nh thông quan chính thc. Tt c các lô hàng khác (ngha là hàng có ri ro thp) c thông quan ngay khi n. Các c quan hi quan ă áp dng phng pháp qun lư ri ro vào qun lư tuân th cng u áp dng có chn lc hàng lot các bin pháp kim soát h có không k n h thng ca các c quan này có phi là h thng t ng hay không. Trong quá tŕnh ó, các c quan này nhn ra rng cá nhân mi thành viên trong cng ng thng mi li có mt ri ro khác nhau v kh nng không tuân th các quy nh lut pháp hi quan. Ví d, doanh nghip có truyn thng tuân th tt có th không cn phi kim soát cht ch nh doanh nghip có truyn thng không tuân th. Do vy, nu doanh nghip c xác nh là có mc ri ro tng i thp th́ hi quan có th gim bt mc kim soát tuân th lut pháp và có th da vào kt qu t ánh giá mc tuân th ca doanh nghip ó.103 Chin lc c bit hiu qu này là mt bin pháp công nhn thng c s dng to thành na bên phi ca Tháp Qun lư Tuân th. Qun lư tuân th da trên ri ro giúp các doanh nghip có ri ro thp c phép hng các quy tŕnh, th tc hi quan n gin hn, chu mc can thip hi quan ít hn và nh vy ng ngha vi vic c hng mt mc to thun li cho thng mi ln hn. Trái li, giao dch ca các doanh nghip có ri ro cao nhiu kh nng s chu can thip và kim soát hi quan mc cao hn. Can thip hi quan i vi các doanh nghip có ri ro cao có th bao gm kim tra h s hay kim tra thc t hàng hóa ti thi im xut/nhp khu, hot ng kim toán mc cao hn, kim tra thc t hàng hóa ti xng sn xut và các mc bo lănh tng i cao. Tuy nhiên, trong tt c các trng hp th́ mc và h́nh thc can thip phi c da trên mc ri ro c xác nh. 103Cho phép các doanh nghip có ri ro thp t ánh giá ngha v np thu không có ngha là không cn phi áp dng bt k mt h́nh thc kim soát hi quan nào. Tuy nhiên, iu này ng ngha vi vic nh́n chung có th a ra quyt nh thông quan hàng hóa trên c s kt qu t ánh giá ngha v np thu và quyn li c hng ca doanh nghip. 135 Qun lư Ri ro: Mt ví d ôi khi có s nhm ln vi thut ng c dùng mô t qun lư ri ro và thng th́ các thut ng c dùng ln ln. Hp 5 a ra mt kch bn v mt nc mi ây chp nhn các quy nh ca WTO v tr giá vi mc ích nhm xác nh rơ hn các thut ng thông dng. Hp 5-1 Qun lư ri ro: Xác nh tr giá hi quan Sau khi tham gia vào Hip nh Tr giá WTO, hi quan cn m bo rng các doanh nghip nhp khu phi tuân th các quy nh mi. V́ vy nhim v ca c quan hi quan là nhim v qun lư tuân th. qun lư tuân th có hiu qu, c quan hi quan quyt nh áp dng các nguyên tc qun lư ri ro, theo ó c quan hi quan phi xác nh, phân tích, ánh giá và x lư các ri ro t c các mc tiêu t ra. Trong trng hp này, ri ro chính ây là các doanh nghip không tuân th các iu khon v tr giá. xác nh chính xác ri ro, c quan hi quan cn xem xét chi tit các s kin xy ra có th gây ra sai sót trong xác nh tr giá và cách thc s kin ó xy ra nh th nào. Mt ví d là ri ro xác nh tr giá thp hn mc giá tr thc do mt s doanh nghip nht nh c t́nh không khai báo các yu t ph tr (assits) khác (bao gm nguyên vt liu, công c hay các chi phí khác do doanh nghip nhp khu cung cp cho mt nhà cung cp nc ngoài). Sau ó, hi quan phân tích ri ro bng cách xác nh kh nng cng nh hu qu xy ra s kin ó. Bc k tip là ánh giá ri ro bng cách xác nh xem liu ó có phi là mt ri ro có th chp nhn c hay không, hay nói cách khác, c quan hi quan có cn tin hành các bin pháp kim soát khác không? Hi quan quyt nh x lư ri ro này và t́m ra cách tt nht xác nh các lô hàng có nhiu kh nng cha ng các yu t ph tr không khai báo. Sau khi nghiên cu xem xét, hi quan nh ra mt s tiêu chí và ch s ri ro (ví d, loi h́nh hàng hóa, loi h́nh nhà cung cp, bên nhn hàng, xut x). Kt hp các tiêu chí, ch s này li vi nhau s giúp hi quan có th xác nh c s lng các yu t ph tr không khai báo là bao nhiêu. Chúng hp thành h s ri ro mà hi quan s dng chn lc ra các chuyn hàng có ri ro cao. Phng thc chn lc này m bo to iu kin thun li cho s lu chuyn ca các lô hàng có ri ro thp. Ngun: Tác gi Kt lun Qun lư ri ro hiu qu là trng tâm ca tin tŕnh hin i hoá các hot ng hi quan. Qun lư ri ro em li phng tin t c s cân xng gia to iu kin thun li cho thng mi và kim soát theo quy nh lut pháp. Hi quan bt k mt nc nào cng có th áp dng các nguyên tc qun lư ri ro dù h hin ang s dng h thng t ng hay th công bng cách thc thi các chin lc qun lư tuân th có các yu t chính trong phng pháp qun lư da trên ri ro. qun lư ri ro có hiu qu, hi quan các nc phi nm chc v bn cht ca ri ro trong vic t mc tiêu ca ḿnh xây dng các bin pháp thc tin nhm gim thiu ri ro. Cui cùng, cp lănh o cao nht ca c quan hi quan cng cn phi th hin c cam kt ca ḿnh i vi quá tŕnh chuyn i t phng thc tip cn da trên ri ro sang qun lư tuân th. 136 Tài liu tham kho Ayres, Ian và Braithwaite, John. 1992. Quy nh ng phó: Tranh lun v Vt qua Gii iu tit. Tp chí ca trng i hc Oxford: New York. Ban Ci cách Kim toán Hi quan. 1995. Nh́n vào tng lai - Ci thin Tuân th, Báo cáo ca Ban Ci cách Kim toán Hi quan. Hi quan Úc: Canberra. Sparrow, Mailcolm. 2000. Con tàu iu tit (regulatory craft). Tp chí ca Vin Brookings: Washington DC. Widdowson, David. 1998. "Qun lư tuân th: tng cng s dng c cà rt, gim thiu s dng cây gy (Managing Compliance: More Carrot, Less Stick)" do Evans và Abe Grreenbaum biên tp. C quan thu: i mt vi Thách thc ca Tng lai. D án Sydney. T chc Thng mi th gii. 1999. Công c quc t v n gin hoá và Hài hoà hoá các th tc Hi quan (ă sa i), Ph lc Tng quát, Chun 6.2, Brúc-xen. 137 6 Bài hc Chính sách và Thc thi rút ra t Nghiên cu T́nh hung ca Hi quan tám nc Paul Duran và José B.Sokol KINH NGHIM CI CÁCH HI QUAN ......................................................................146 CÁC HP PHN CA CHNG TR̀NH CI CÁCH HI QUAN..........................151 KT QU CA CÁC CHNG TR̀NH CI CÁCH..................................................162 BÀI HC KINH NGHIM..............................................................................................169 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................171 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................171 138 Chng sáu tp trung vào các chng tŕnh ci cách và hin i hoá ti tám nc ang phát trin nhm mc ích rút ra các bài hc b ích cho vic xây dng các chng tŕnh ci cách cho các nc khác. ó là các nc Bô-li-via, Ghana, Ma-rc, Mô-zm-bích, Pê-ru, Phi-lip- pin, Th Nh K và Uganda104. Chu trách nhim tin hành nghiên cu t́nh hung ti tám nc này là các chuyên gia và t vn v hi quan ă có kinh nghim tham gia vào các quá tŕnh ci cách ti các nc s ti hoc ă tích ly c nhng kin thc chuyên môn quan trng v ci cách và hin i hóa hi quan trên toàn th gii trong quá tŕnh công tác ca ḿnh. Các nc c chn tin hành nghiên cu i din cho sáng kin ci cách hi quan ca các lc a khác nhau. Mi nc có mt cách nh́n riêng v ci cách giúp em li nhng hiu bit thu áo thú v v ci cách và hin i hóa hi quan. c khi xng trong khuôn kh ci cách th ch trên phm vi toàn chính ph di s lănh o mnh m ca phó tng thng, ci cách hi quan ti Bô-li-via t ra mc tiêu ci t toàn b ngành hi quan. Mt trong các yu t chính ca ci cách là thay mi toàn b nhân s nhm loi tr nn tham nhng ă n sâu vào hi quan Bô-li-via. Nghiên cu kinh nghim ci cách ca hi quan Ghana khá khác bit so vi các nghiên cu ca các quc gia khác. Nghiên cu này thot u c tin hành nh mt nghiên cu t́nh hung v ci cách nhm ci thin môi trng u t. Nghiên cu ă ch ra rơ rng vic a Công ngh thông tin (CNTT) vào áp dng vn có th tng cng huy ng ngun thu và y nhanh tc thông quan hàng hóa ngay c khi không tin hành mt cuc ci cách hi quan toàn din. Mc dù không c c th hóa thành mt k hoch hành ng chi tit song chng tŕnh ci cách và hin i hóa ca Hi quan Ma-rc ă phn ánh mt tm nh́n toàn din bao quát tt c các khía cnh ca hi quan t t chc n vn hành. Các hot ng ci cách ă c tin hành mt cách thn trng và thc t. Ti Mô-zm-bích, c im ln nht ca ci cách là Hi quan Mô-zm-bích sn ḷng ph thuc khá ln vào các t vn nc ngoài trong công tác qun lư và thc thi ci cách cng nh xác nh tr giá hàng xut/nhp khu phc v cho tính thu hi quan. Mô- zm-bích ă áp dng cách tip cn khác thng này trong bi cnh tái thit mt chính ph ă b chin tranh tàn phá nng n trong nhiu nm. Ti Pê-ru, ci cách và hin i hóa hi quan chim mt v trí quan trng trong chng tŕnh ngh s ca tng thng, ngi ă luôn duy tŕ s ng h chính tr mnh m trong sut quá tŕnh ci cách. ây, Hi quan c trao y quyn hn có th làm ch công cuc ci cách và duy tŕ ci cách liên tc cho măi n thi im kt thúc. Trong khi ó ti Phi-lip-pin, các nhân t quyt nh thành công ca ci cách trong giai on 1992-98 bao gm hu thun chính tr mnh m ca các lănh o ng u nhà nc; i ng lănh o ngành mnh, có nng lc và c duy tŕ liên tc; các lănh o u 104T vn tin hành các nghiên cu t́nh hung c th nh sau: Flavio Escobar ti Bô-li-via, Marcel Steenlandt và Luc De Wulf ti Ma-rc, Anthony Mwangi ti Mô-zm-bích, Adrien Goorman ti Pê-ru, Guillermo L.Parayno Jr. ti Phi-lip-pin, M. Bahri Oktem ti Th Nh K và Luc De Wulf ti Uganda. Riêng nghiên cu t́nh hung ti Trung Quc do Luc De Wulf tin hành vi di s ch nh ca nhóm Báo cáo Phát trin Th gii ca Ngân hàng Th gii. 139 ngành làm ch công cuc ci cách; và các h tr di nhiu h́nh thc khác trong ó có h tr tài chính ca các i tác thuc khu vc t nhân s dng dch v hi quan. Mt trong nhng yu im ca ci cách là không có c cam kt ci cách ca các nhân viên hi quan mt phn do mc lng bng chi tr cho nhân viên hi quan không hp lư. ây là mt vn nan gii do Cc Hi quan Phi-lip-pin (Philippine Bureau of Customs) không có ngân sách và thm quyn có th gii quyt c vn này. Hai mc ích chi phi các n lc ci cách và hin i hóa hi quan ti Th Nh K là: sa i, b sung h thng vn bn pháp lut hi quan và các c ch hành chính sao cho phù hp vi tiêu chun ca Liên minh Châu Âu (EU) trong bi cnh Hi quan Th Nh K tr thành mt thành viên ca liên minh hi quan EU và t ng hoá các quy tŕnh, th tc hi quan. Vic thành lp mt Ban Qun lư D án Hin i hoá c lp vi s hu thun chính tr mnh m và qun lư vng chc là yu t quan trng trong vic phi kt hp có hiu qu các hot ng t ng hoá. Ti Uganda, ci cách hi quan là mt quá tŕnh dài hi. Bt u t nm 1990-91, mc tiêu chính ca ci cách là tng cng huy ng ngun thu và u tranh chng tham nhng. Bên cnh kinh nghim hin i hóa ca hi quan các nc nêu trên, nhiu ví d tham kho v kinh nghim ci cách và hin i hóa hi quan khá thú v ti các nc ông Nam Âu105 cng c nêu ra. Ti các nc này, NHTG ă h tr hin i hóa h tng ti biên gii và tng cng th ch nhm to thun li cho thng mi hp pháp cng nh u tranh chng buôn lu và tham nhng. Các n lc kiu nh vy tip cn ci cách hi quan di góc ngi s dng cui cùng (end-user)­ cng ng thng mi ­ và bao quát mt din rng ln các hot ng trong ó có hp tác liên ngành, thc thi, quan h vi khu vc t nhân, ci to c s h tng và thu thu. Các vn tham nhng c gii quyt thông qua tin hành ci cách th tc và t chc. Các nghiên cu t́nh hung nêu trên u c tin hành da trên mt phng pháp tip cn chung nhm m bo tính toàn din và tính so sánh. Có nm lnh vc mc tiêu ca ci cách, ó là: Nn tng ca quá tŕnh ci cách và hin i hoá, bi cnh th ch và kinh t ca ci cách, các nhân t dn n ci cách, nhng ngi ng h ci cách, các mc tiêu và thit k ca ci cách cng nh h tr tài chính và k thut. Các vn trong quá tŕnh ci cách. Chính các bin pháp ci cách bao gm các vn bn quy nh pháp lut, các vn liên quan n nhân s nh lng bng, tuyn chn, ào to, liêm chính và tham nhng; công ngh thông tin; xác nh tr giá; kinh nghim kim tra trc khi xp hàng (preshipment inspection), các loi h́nh nhp khu c bit và la chn kim soát trc và sau thông quan. 105Chng tŕnh to iu kin Thun li cho Thng mi và Vn ti ti ông Nam Âu (TTFSE) là mt cách tip cn tng hp vi các vn hi quan và qun lư biên gii bao gm tám nc (An-ba-ni, Box-nhi-a và Hex-gô-vi-na, Bun-ga-ri, Croatia, Macedonia, Moldova, Ru-ma-ni, Xéc-bi và Mông-tê-nê-grô) 140 Các kt qu ci cách bao gm tác ng ca ci cách lên kt qu hot ng tài chính, to thun li cho thng mi, chng tham nhng, công tác cán b và khi lng công vic cng nh tuân th các chun mc quc t. Chú trng n các ch s hot ng mang tính nh lng cng nh phn ng ca ngi s dng nu có. Bài hc rút ra t các nghiên cu t́nh hung và các ánh giá v tính bn vng ca các sáng kin hin i hoá này. Mc tiêu ca công cuc ci cách và hin i hoá ti các nc tin hành nghiên cu t́nh hung là nhm bin hi quan thành mt c quan chuyên nghip. Trong khi hu ht các nc theo ui mt s mc tiêu bao trùm các ni dung nh to thun li cho thng mi, tng ngun thu và bo v nn kinh t trc các nguy c có hi th́ ti mt s nc khác, phm vi mc tiêu li hn ch hn, tp trung vào mt lnh vc c th. Trong tt c các trng hp, u có h tr tài chính và k thut ca bên ngoài cho các n lc ci cách. Nhm cung cp mt nn tng vng chc cho quá tŕnh ci cách, hu ht các nc u a vào áp dng mt B Lut Hi quan mi, iu chnh các iu khon lut pháp cho phù hp vi các nhu cu ca thc tin thng mi quc t cng nh các yêu cu t ra khi a CNTT vào áp dng. Ci cách hi quan bao gm thay i c cu, t chc hay hin trng ca các c quan hi quan. Ti mt s nc, hi quan c trao quyn c lp v hành chính. iu này giúp c quan hi quan có th linh hot trong vic áp dng mt c cu và xây dng các th tc phù hp nht thc hin các nhim v ca ngành. Ti mt s nc khác, hi quan c̣n nhn c quyn t ch v tài chính. Vi mc tiêu nhm úc kt kinh nghim thu c t các nghiên cu t́nh hung thành nhng bài hc b ích, Chng Sáu c chia làm các phn nh sau: phn mt cung cp thông tin c bn v kt qu hot ng kinh t, chính sách kinh t, v ci cách, quy mô và mc hi nhp tng ng ca các nc tin hành nghiên cu ; phn hai nêu các các mc tiêu ci cách chính yu, các c im thit k chính cng nh h tr tài chính và k thut ca các nhà tài tr cho ci cách ; phn ba là ánh giá chi tit v các hp phn ci cách bao gm Lut Hi quan, qun lư thay i, các vn nhân s (trong ó có liêm chính), CNTT, kim soát hi quan và các bin pháp to thun li cho thng mi cng nh bo m ngun thu ; phn bn ánh giá kt qu ca ci cách, ánh giá tác ng ca ci cách lên các lnh vc nh to ngun thu, thc thi, liêm chính, thi gian thông quan hàng hóa và phn ng ca ngi s dng dch v hi quan ; và cui cùng, phn nm ca chng s úc rút các bài hc kinh nghim và xác nh các nhân t quan trng cho vic thit k và thc hin thành công ci cách. c im chính ca Các Nc tin hành Nghiên cu t́nh hung Các yu t nh hng n vic thit k, ban hành và thc thi các sáng kin ci cách hi quan chính yu ti các nc c nghiên cu là mi quan tâm n vic ci thin kh nng qun lư kinh t và nâng cao thu nhp cho ngi dân ti các nc ó. Bên cnh ó c̣n có các n lc ci cách kinh t ang c trin khai cng nh kh nng m rng liên kt thng mi vi các nc khác. c im Kinh t và Dân s Các nc tin hành nghiên cu có nhng khác bit ln v kích c ca nn kinh t, quy mô dân s, mc phát trin cng nh t́nh h́nh phát trin kinh t gn ây (xem bng 6.1). 141 Tuy nhiên, các nhân t này không nh hng n bt k cam kt nào i vi ci cách hay tc ci cách. Tng sn phm quc dân (GDP) ca các nc này thay i trong khong t gn 200 t USD nh ca Th Nh K n di 4 t USD nh ca Mô-zm-bích. Trong khi ó, Phi-lip-pin là nc ông dân nht vi dân s 77 triu ngi trong tám quc gia c nghiên cu. Tip theo là Th Nh K vi 65 triu dân. Bô-li-via là nc có dân s nh nht ch vi 8 triu dân. Xét v thu nhp quc dân trên u ngi, Mô-zm-bích là nc có mc thu nhp quc dân thp nht vi 216USD/ngi, Th Nh K mc cao nht vi mc 3052USD/ngi. S liu ghi chép c cng cho thy s khác bit ln trong t l tng trng. Ti mt s nc, ci cách ă góp phn em li mc tng trng cao hn trong giai on 1996-2001 so vi giai on 1990-1995 trc ó khi cha có ci cách. Mô-zm-bích có t l tng trng b́nh quân là 9.0%/nm, sau ó là Uganda vi mc tng trng b́nh quân là 5.8%, Ma-rc là 4.1% và thp nht là Pê-ru cùng Th Nh K vi t l 2.2%. T́nh h́nh Tài chính Mc ph thuc ca thu ngân sách nhà nc vào thu nhp khu106 hu ht các nc vào thi im trc ci cách u cao hn so vi sau khi tin hành ci cách (xem bng 6.2). T trng ca thu nhp khu trong tng thu ngân sách lên ti hn 30% ti nm nc và chim khong 20% ti hai nc khác. Trong khi ó, thu hi quan chim t trng t 4% n 27% tng thu ngân sách. T l tng thu thu trên GDP vào khong t 8% n 22%. Ti thi im bt u ci cách, ngun thu thu thc s thp hn nh c minh ho bng t l thu trên GDP. T l này ti Uganda và Mô-zm-bích là 10%, ti Pê-ru, Bô-li-via, Phi-lip-pin và Th Nh K là di 20% (bng 6.2). Theo sau cuc ci cách, t l thu trên GDP tng ti tt c các quc gia, tr Phi-lip-pin. Hn na, thu nhp khu tr thành mt khon thu quan trng ti hu ht các nc. Vào thi k t u ci cách cho n nm 2001, t l thu nhp khu trên tng thu thu tng mnh ti rt nhiu quc gia (tng lên 34% ti Uganda, 45% ti Mô-zm-bích và 37% ti Pê-ru) nh có vic áp dng thu giá tr gia tng (VAT). Ti mt s nc khác, t l này li gim (xung c̣n 34% ti Bô-li-via và 21% ti Phi-lip-pin). Mc gim này ă phn ánh s st gim mnh ca t trng thu hi quan trong tng thu thu có c do ct gim các sut thu hi quan. 106Mc thu hi quan c thu là kt qu có c khi nhân giá tr nhp khu vi mc thu sut áp dng cho hàng nhp khu và tr i khon thu c min (mt s theo quy nh ca các hip nh quc t, s khác theo quy nh ca ni lut. Ví d nh mt s lnh vc, các lnh vc u t mi hay các lnh vc khác). S thu c thu thay i khi thu sut thay i hoc giá tr nhp khu thay i. Giá tr nhp khu thay i v́ thay i trong GDP, mc giá nhp khu, nng lc xác nh tr giá cng nh khi lng hàng trn thu?. 142 Bng 6-1 D liu kinh t, 2000 Nc GDP Dân GDP/u Mc tng GDP (% (Triu s (Triu) ngi (USD) trung b́nh hng nm) ô) 1990- 1996- 95 2001 Bô-li- 8,356 8 1,003 4.2 3.1 via Ghana 4,977 19 340 4.3 4.2 Ma-rc 33,345 29 1,162 1.6 4.1 Mô- 3,813 18 216 3.1 9.0 zm-bích Pê-ru 53,466 26 2,016 3.8 2.2 Phi-lip- 74,733 77 975 2.8 3.5 pin Th 199,267 65 3,052 4.3 2.2 Nh K Uganda 5,891 22 265 7.0 5.8 Bng 6-2 T́nh h́nh thu thu trc và sau ci cách hi quan Bô-li- Pê- Th Nh via Ghana Ma-rc Môzmbích ru Philippin K Uganda (T l phn trm ca ngun thu t thu) Thu hi quan Trc ci cách 10.5 16.9 17.0 22.5 10.7 26.9 3.7 10.0 Sau ci cách (2001) 8.2 14.1 14.2 17.2 11.6 10.9 1.0 12.9 Thu nhp khu Trc ci cách 39.8 35.2 45.4 31.6 20.6 35.3 15.3 22.3 Sau ci cách (2001) 34.4 38.4 42.2 45.4 37.2 20.5 14.0 33.7 (T l phn trm GDP) Ngun thu thu Trc ci cách 11.5 16.3 21.6 9.8 10.8 14.7 15.2 7.8 143 Bô-li- Pê- Th Nh via Ghana Ma-rc Môzmbích ru Philippin K Uganda Sau ci cách (2001) 13.2 20.2 22.7 11.5 12.3 14.0 22.3 12.3 Thu hi quan Trc ci cách 1.2 2.8 3.7 2.2 1.2 4.0 0.6 0.8 Sau ci cách (2001) 1.1 2.9 3.2 2.0 1.4 1.5 0.2 1.6 Thu nhp khu Trc ci cách 4.6 6.2 9.8 3.1 2.6 5.2 2.3 1.7 Sau ci cách (2001) 4.5 7.1 9.6 5.3 4.4 2.9 3.1 4.1 Ghi chú: Thi k trc ci cách ch các khong thi gian sau: Bô-li-via - 1996; Ghana - 2000; Ma- rc - 1996; Mô-zm-bích - 1996; Pê-ru ­ 1990; Phillipine - 1991; Th Nh K - 1994; và Uganda ­ t 1990 n 1991. a. i vi Ghana, nm sau i mi là 2003. Ngun: De Wulf và Sokol 2004. D liu do hi quan quc gia cung cp, c s d liu ca NHTG, Thng kê Tài chính ca IMF và Niên giám Thng kê Tài chính Chính ph các s khác nhau; và các Báo cáo Quc gia khác nhau ca IMF. Bi cnh tng th ca ci cách Ti mt s quc gia, ci cách hi quan thng c kt hp vi các chính sách t do hoá thng mi. Các chính sách t do hóa thng mi này li thng là mt phn ca chng tŕnh ci cách kinh t rng ln hn. Trong khong thi gian t nm 1998 n nm 1991, Bô-li-via ă ct gim sut thu nhp khu chung t 20% xung c̣n 5% i vi hàng hoá dùng làm nguyên liu sn xut (capital goods) và t 20% xung c̣n 10% i vi các hàng hoá khác. Ti Pê-ru, thu sut danh ngha trung b́nh gim t 46,5% nm 1990 xung 13,5% nm 1997 và xung c̣n 11% nm 2000. Vic Phi-lip-pin y nhanh tc ci cách thng mi cho thy nc này ă thc hin úng các cam kt ca ḿnh vi T chc Thng mi Th gii (WTO), Din àn Hp tác Kinh t Châu Á - Thái B́nh Dng (APEC) và Hip hi Thng mi T do Châu Á (AFTA). Uganda ă gim thu sut xung c̣n 7% và 15% vào nm 1995. Ti Mô-zm-bích, sut thu trung b́nh gim t 15,7 % nm 1998 xung 13% nm 2001. Ti Bô-li-via, Pê-ru và Th Nh K, ci cách hi quan cu thành mt phn chng tŕnh ci cách th ch và chính sách vi quy mô ln, bao trùm c các c quan khác trong chính ph và thm chí là toàn b h thng hành chính. Chng tŕnh ci cách hoc là hng ti ci cách toàn b c cu chính ph hoc là tp trung vào các lnh vc c th nh qun lư nhân s. Ti Bô-li-via, ci cách qun lư nhân s là mt phn ca cuc ci cách hành chính công rng ln hn trong ó hi quan c la chn là lnh vc trin khai u tiên. Các khía 144 cnh ci cách khác v c cu hành chính ca hi quan cng là mt phn ca chng tŕnh ci cách hành chính tng th trong ó có kim soát buôn lu.107 Nm 1990, Pê-ru ă tin hành ci t toàn b chính quyn trung ng cùng tt c các th ch công khác trong ó có hi quan. Ti Th Nh K, tin hành ci cách hi quan là mt trong các iu kin cn thc hin khi tham gia vào liên minh hi quan EU. Tái c cu t chc hi quan cng là mt yu t không th tách ri ca chng tŕnh ci cách hành chính quy mô toàn chính ph ti Th Nh K. Ti Ma-rc, hin i hoá hi quan hng ti tng cng kh nng cnh tranh ra bên ngoài - mt iu kin mà Ma-rc hiu rơ là cn phi áp ng có th thc hin c tham vng hi nhp y hn vào nn kinh t th gii. iu này c phn ánh trong các cam kt rng răi hn mà Ma-rc a ra trong khuôn kh WTO và hip nh hip hi (association agreement) vi EU. Ti ông Nam Âu, ci cách hi quan trong khuôn kh chng tŕnh TTFSE c thit k nhm chng tham nhng và buôn lu, ci thin quy tŕnh x lư ti biên gii cng nh gim chm tr. Mc tiêu cui cùng là phù hp vi các tiêu chun EU, qua ó to iu kin thun li cho vic gia nhp liên minh EU. Ti Mô-zm- bích, ci cách hi quan ă tr thành mt phn trong các n lc ca chính ph tái thit nn kinh t ă b chin tranh tàn phá và xây dng nng lc qun tr, iu hành mt cách có hiu qu. Ti Mô-zm-bích, Ma-rc, Phi-lip-pin và Uganda108, hi quan là lnh vc ci cách mc tiêu duy nht. Ti Ghana, hin i hoá hi quan là mt phn trong các chng tŕnh ci cách chính sách thng mi ca chính ph nhm thc hin tm nh́n xây dng mt t nc Ghana m ca ra toàn th gii (a Ghana that is open to the rest of the world). Các tha thun u ăi và khu vc Tt c các quc gia tin hành nghiên cu t́nh hung u là thành viên ca mt hay nhiu tha thun u ăi song phng hoc khu vc di h́nh thc liên minh hi quan hay các tha thun thng mi t do mt phn hay y (full-fledged). Ti mt s quc gia, vic tham gia vào hip nh khu vc là mt nhân t tích cc to ng lc cho ci cách hi quan thông qua vic áp dng các quy nh hin i (trng hp ca Th Nh K) hay các thông l tt nht cùng các nc khác (trng hp ca Phi-lip-pin trong APEC hay các nc ông Nam Âu thuc EU). Qun lư thng mi quá cnh hiu qu ̣i hi phi có s hp tác cht ch gia các nc liên quan. Bi vy, có nhiu u im khi vn dng cách tip cn khu vc i vi qun lư thng mi quá cnh. Ví d, Mô-zm-bích là mt thành viên ca Sáng kin Xuyên Biên 107 kim soát hàng lu, hi quan ti hu ht các nc u có mt b phn thc thi pháp lut (law enforcement unit) ging nh lc lng cnh sát. Mt s nc giao chc nng này cho các c quan hành pháp nh lc lng cnh sát chung hay cnh sát biên gii c nhim (ví d nh ti Chi-lê và Ác-hen-ti-na). Kim soát hàng lu t ra nhiu vn phc tp bao gm xác nh cách thc b trí cán b phù hp nht gii quyt vn chng lu, xác nh s lng cán b ti u phân công nhim v chng lu phù hp vi khi lng hàng nhp khu và dài biên gii cn kim soát và các vn tng t khác mà trong phm vi nghiên cu này cha th nêu ht c. 108Ti Uganda, ci cách ă thit lp các C quan Thu thu c lp (ARA) bao gm hai b phn tách bit là Thu Hi quan và Thu ni a. 145 gii (Cross-Border Initiative - CBI) và Cng ng Phát trin Nam Phi (Southern African Development Community ­ SADC). C hai chng tŕnh này u to dng mt môi trng thng mi t do cho các nc thành viên i vi tt c các mt hàng ngoi tr nguyên vt liu thô. Mô-zm-bích ă tham gia vào mt s các hip nh thng mi u ăi song phng, nht là vi các nc Châu Phi cng nh các nh c thng mi iu chnh thng mi quá cnh. Th Nh K ă kư các hip nh thng mi t do vi Hip hi Thng mi T do Châu Âu (EFTA) và vi mt s nc Trung và ông Âu tng t nh nhng Hip nh EU vi các nc này. Ti khu vc ông Nam Âu, vic a vào áp dng Phng thc Vn ti ng b Quc t (Transport International Routier - TIR) cho hàng hóa i qua Xéc-bi là mt yu t chính trong to thun li cho thng mi. Mt vn Uganda gp phi trong quá tŕnh thc thi Th trng Chung ông Nam Phi (COMESA) là t l gian ln v xut x cao và mc hp tác kém hiu qu gia hi quan nhiu nc ă làm tng áng k chi phí quá cnh. Các cuc tho lun ang c tin hành vi Kenya và Tazania nhm khôi phc Th trng Chung ông Nam Phi có th giúp loi b các vn cho các doanh nghip nhp khu ca Uganda ti biên gii Tazania và Kenya. Kinh nghim Ci cách Hi quan Vào thi im trc khi tin hành ci cách, hi quan các nc tin hành nghiên cu u cùng có chung mt s yu im. Nh́n chung, các th tc thông quan u rm rà và tn kém dn n kéo dài thi gian thông quan. Các th tc thông quan thng bao gm các khâu thm tra không cn thit và nhiu bc i thiu c s nghip v (business rationale) cng nh không áp ng c mc tiêu t ra trong thc tin kinh doanh hin i. Thêm na, trong hu ht các trng hp, tt c các lô hàng u phi qua kim tra thc t, tt c các th tc phn nhiu c thc hin th công da trên h s giy mà không có s h tr phù hp ca CNTT. Ti mt s nc (Bô-li-via, Mô-zm-bích, Phi-lip-pin và Uganda) tham nhng và buôn lu là nhng vn ch yu. Ti ông Nam Âu cng nh ti hu ht các nc chuyn i, mi vic c̣n tr nên phc tp hn khi hi quan phi chuyn i t mt hot ng vi vai tṛ truyn thng là iu tit thng kê (statistical regulation) và kim soát hành khách trong môi trng xă hi ch ngha sang mt hot ng hng ti thng mi nhiu hn. Vic phi thc hin quá tŕnh chuyn i trong mt thi gian ngn cùng vi s m rng nhanh chóng ca khu vc t nhân t ra thách thc ln i vi hi quan các nc này. Thêm vào ó, khu vc t nhân li bao gm nhiu doanh nghip không áng tin cy và khó nm bt (unknown) trong khi c quan hi quan không có ngun lc, t chc, hay ào to qun lư thay i c bn ó. Ti Ghana, th tc thông quan hi quan rt tn thi gian, d b li và không em li mt phng pháp minh bch kim tra xem liu tt c các hàng hoá ă khai báo trên thc t hay cha. Các mc tiêu ci cách hi quan Các mc tiêu ci cách chính bao gm cng c nng lc to ngun thu, tng cng to thun li cho thng mi cùng chng tham nhng và buôn lu. Hu ht các nc u theo ui mt s mc tiêu. Mt s nc ă chuyn i trng tâm ci cách sau khi t c tin b nht nh trong vic thc hin mc tiêu ban u. Mc tiêu ban u lúc ó tr nên không c̣n cp bách nh trc na. Mt trong s các tác nhân quyt nh s la chn mc 146 tiêu cho công cuc ci cách là t́nh trng ban u ca các c quan hi quan và các mc tiêu chính sách kinh t ca chính ph, nht là trong lnh vc chính sách thng mi và tài khoá. Ti các nc có chng tŕnh ci cách toàn din, mc tiêu t ra là thit lp mt c quan hi quan hi nhp y , hiu qu và chuyên nghip. C quan hi quan này s tr thành mt công c hu hiu thc thi các chính sách thng mi và tài khoá thông qua m bo ngun thu ngân sách, gim thiu chi phí thng mi và bo h nn kinh t trc nhng hot ng có hi. ây là các mc tiêu ci cách chính thng ti Mô-zm-bích, Ma- rc, Pê-ru và Phi-lip-pin. Ti Phi-lip-pin, tuy mc tiêu ci cách ch yu ban u là tng thu thu song trong quá tŕnh ci cách, mc tiêu tng cng to thun li cho thng mi và ci thin môi trng u t và kinh doanh bng cách n gin hóa quy tŕnh, th tc hi quan ă dn tr nên chim vai tṛ chi phi. Ti Th Nh K, mc tiêu ca ci cách là tng cng to thun li thng mi và góp phn thúc y quá tŕnh hi nhp ca Th Nh K vào Cng ng Châu Âu (EC). ó cng là mc tiêu ci cách ca ông Nam Âu. Ti Uganda, ci cách tp trung trc ht vào tng thu ngân sách và chng tham nhng trong khi chú trng ít hn n to thun li cho thng mi. Ti Pê-ru và Phi-lip-pin, công cuc ci cách c tin hành do t́nh trng ngun thu chính ph sút gim và tŕ tr. Các vn liên quan n thu ngân sách tr nên c bit nghiêm trng ti Pê-ru, t nc sau ó phi i mt vi khng hong kinh t cng nh ti Phi-lip-pin ni t́nh trng ṛ r ngân sách ă tr nên trm trng. Trong các trng hp khác, tính nghiêm trng ca tham nhng là ng lc chính thúc y ci cách (ti Bô-li-via) hay là mt nhân t góp phn mnh m vào vic a ra quyt nh ci cách (ti Mô-zm- bích, Phi-lip-pin hay Uganda). Ti mt s nc, nguyên nhân dn n ci cách hi quan là các thay i th ch rng ln hay các yêu cu t bên ngoài ví d nh các chng tŕnh ci cách do qu tin t quc t (IMF) tài tr ti Mô-zm-bích (xem hp 6.1). Vic ni lng các hn ch mà hi quan a ra i vi thng mi ă khin cho cng ng thng mi t mc tiêu to thun li cho thng mi mt v trí cao trong chng tŕnh ngh s ci cách hi quan ti Ma-rc và Th Nh K. Ti Ghana, mc dù ă t c tt c các mc tiêu ca ci cách chính sách song t́nh trng thiu ht u t nc ngoài trc tip ă là nguyên nhân dn n phi tin hành hin i hoá hi quan. Trong tt c các trng hp, các sáng kin to thun li cho thng mi u phi tha măn iu kin là không h thp vai tṛ ca to ngun thu cho hi quan. Hp 6-1 Ci cách Hi quan ti Mô-zm- bích i mt vi t́nh trng xung cp ca ngành hi quan, các nhà chc trách Mô-zm- bích ă chn gii pháp kư hp ng qun lư vi mt i tác nc ngoài xây dng li ngành hi quan Mô-zm-bích. H nhn thc mt cách y rng s rt khó phá v tn gc các ng dây buôn lu có liên kt cht ch. Trong bi cnh nh vy, n v K thut Tái c cu Hi quan (UTRA) ă mi các i tác bên ngoài cung cp dch v qun lư hi quan và trin khai các phn quan trng trong quá tŕnh ci cách hi quan khi xng nm 1995 nhm khc phc t́nh trng thiu ht các cán b có kinh nghim. i tác bên ngoài ă t ra c mc tiêu ngn hn là tng thu ngân sách thng xuyên và mc tiêu dài hn là tp trung vào xây dng nng lc. Nhim v chính ca i tác bên ngoài là m nhn toàn b công tác qun lư hi quan bao gm ào to, ch nh các cán b hi quan ch cht m nhn các công vic c giao trong hp ng, giám sát các hot ng thng mi bên ngoài chu s iu tit ca lut pháp hi quan, pḥng nga t́nh trng gian ln và trn thu cng nh m trách mua sm và bo dng thit b phân b cho d án ci cách nh phn 147 mm x lư d liu và phn cng. Tuy nhiên, các mc tiêu này c thc hin dn dn tng bc mt. Sau khi tham gia vào u thu cnh tranh quc t, công ty Crown Agent (CA) ă c trao hp ng thc hin kéo dài ba nm t nm 1997 n nm 1999. CA bt u quá tŕnh qun lư hot ng t tháng 5 nm 1997 sau khi t c tho thun v k hoch làm vic xut cho tng lnh vc thc hin trong hp ng. CA ă b nhim mt t vn cao cp ca CA làm Giám c Hi quan Tha hành (Delegated Manager of Customs). Chu trách nhim giám sát quá tŕnh qun lư thay i ca CA là mt ban ch o mà thành viên là i din ca UTRA, IMF, Ngân hàng Th gii và B Phát trin Quc t (DFID). Các t chc này ă cung cp cho d án c h tr tài chính và k thut. Ngoài ra, c̣n có các t ánh giá tin thng niên o lng kt qu d án t c so vi mc tiêu t ra ban u. Tuy nhiên, lch tŕnh d kin cho CA thc hin các nhim v c giao theo hp ng t ra là quá lc quan mt phn bi các gi nh ban u ca d án a ra quá cao (aggressive). Cho n thi im kt thúc hp ng, CA ă không t c mt s kt qu d kin nh các cán b lănh o cp cao ngi Mô-zm-bích mi c b nhim cha sn sàng m nhn y các trách nhim qun lư ca ḿnh. Hay nh cha thit lp y mt s quy tŕnh hot ng và h thng thông tin. Sau khi cuc ánh giá toàn din mc tuân th hp ng do DFID tin hành, chính ph ă chp thun gia hn hp ng t mt thêm 6 tháng n gia nm 2003 cng c các thành qu ci cách ă t c. Trong khong thi gian gia hn hp ng, CA chuyn t vai tṛ iu hành sang giám sát và hng dn ngoi tr trong các lnh vc nh t́nh báo, các hin tng bt thng trong lnh vc nhân s (staff irregularities), kim toán và chng tham nhng. Nhim v ca CA là phi thúc y các tin b ă có trong c quan hi quan và áp dng các th tc cng nh h thng cn thit. S t vn ca CA gim t 47 t vn vào gia nm 2000 xung c̣n 11 t vn vào gia nm 2003. Sau thi im ó, ă t c tha thun v t gia hn ln 2 n gia nm 2005 vi lư do cn thêm thi gian tin hành bàn giao li trách nhim cho các nhà qun lư hi quan cp cao. Tuy tin b t c trong n lc gim bt hin tng tham nhng c̣n hn ch và vn cn tip tc chng buôn lu mt cách bn vng song nh́n chung có th tha nhn là CA ă óng vai tṛ hu hiu trong quá tŕnh thc hin ci cách và tái t chc hi quan. Thành công tng th ca phng thc s dng dch v ca mt i tác qun lư nc ngoài s c chng t khi các hot ng hi quan c tip tc duy tŕ mt cách bn vng bi mt c quan trong nc sau khi can thip ca CA kt thúc. Kinh nghim trên nêu bt tm quan trng ca vic tin hành phân tích chun oán y cng nh nghiên cu kh thi chi tit các nhim v qun lư c giao cho mt i tác bên ngoài trc khi kư kt hp ng. iu này giúp gim bt s cn thit phi tin hành gia hn hp ng nhiu ln trong khi s là hu ích khi áp dng mt thi hn hp ng linh hot cho các nhim v liên quan n xây dng nng lc. Ngun: Mwangi 2004. Tài tr và Hu thun chính tr ng lc thúc y ci cách mi nc li khác nhau. Ti mt vài nc, ci cách bt ngun t các nhà lănh o ng u nhà nc, nhng ngi cung cp hu thun chính tr mnh m và bn vng trong mt s trng hp. Ti Pê-ru và Phi-lip-pin, ci cách hi 148 quan là sáng kin trc tip ca các Tng thng. Chính h ă bo v công cuc ci cách và các nhà lănh o ci cách khi các tr ngi hành chính và chính tr. Ti Bô-li-via, quyn lănh o chng tŕnh ci cách th ch trong ó có hi quan c giao cho Phó tng thng. Ti Ma-rc, các bin pháp h tr cho ngoi thng trong ó có ci thin hi quan là do Quc vng Hassan II ă quá c kêu gi thc hin theo yêu cu ca cng ng thng mi. Cuc ci cách ă hng li rt nhiu t s ng h mnh m ca Quc vng. Ti Uganda, nhà ng h chính cho cuc ci cách là B trng B Tài chính (MOF) trong khi ó ti Th Nh K, B Trng Nhà nc Ph trách Hi quan (State Minister for Customs) óng vai tṛ ch o trong vic i tiên phong trong ci cách hi quan ti Th Nh K. Ti Ghana, ng lc ci cách hng li t ng h cá nhân mnh m ca B trng B Thng Mi trong khi BTC li h tr ci cách v́ ci cách ha hn s cng c C quan Hi quan và tng ngun thu ngân sách. Thit k Ti Bô-li-via, Pê-ru, Phi-lip-pin và Th Nh K, ci cách là mt phn trong k hoch toàn din bao trùm tt c các khía cnh ca hot ng và iu hành hi quan trong ó có ci t h thng và th tc, ci cách sâu rng công tác thng cp và b trí li cán b, t ng hoá quy tŕnh thông quan, kim soát sau thông quan và các quy tŕnh kim toán cng nh ng dng mt cách rng răi CNTT. Mt s nc li không có mt k hoch ci cách hi quan toàn din. Thay vào ó, các nc này trin khai nhng bin pháp ci cách trên thc t. ó có th là các bin pháp ci cách trên tt c các khía cnh hay trên mt s khía cnh hn ch. Ma-rc là mt ví d. Các bin pháp ci cách ây c thc hin theo tng bc, bc sau ni tip và phát huy các thành công ă t c trc ó. Ti ông Nam Âu, toàn b gói ci cách hi quan c gn kt vi mc tiêu to thun li cho thng mi do nhiu t chc nc ngoài tài tr (EU, Hip c n nh, Sáng kin Hp tác ông Nam Âu). iu này mang li mt thit k d án toàn din có s tham gia ca c khu vc t nhân và các c quan liên quan khác hot ng ti biên gii. Ti Ghana, tm nh́n bin Ghana thành ca ngơ ni Tây Phi vi phn c̣n li ca th gii ă to thành ng lc cho ci cách. Ti mt s quc gia, ci cách gn lin vi vic em li quyn t ch hot ng ln hn cho hi quan. Ti Uganda, ci cách tp trung vào các hot ng ca C quan Thu thu c lp Uganda (URA) ra i nm 1991. C quan này có c linh hot trong qun lư nâng cao cht lng, ch lng bng cng nh tính k lut ca i ng cán b. Ti Pê-ru, SUNAT (sáp nhp gia C quan Thu Ni a và C quan Hi quan) tp trung vào qun lư có hiu qu ngun nhân lc, vt lc và tài lc; a vào ng dng và thc thi các h thng và th tc qun lư, iu hành hin i. Ti Th Nh K, d án hin i hoá hi quan hng vào vic hài hoà hoá các quy nh, th tc hi quan phù hp vi các quy nh có hiu lc ti EU cng nh nâng cp h tr máy tính cho các hot ng hi quan nhm nâng cao hiu qu hot ng tng th. Có th nhn thy nhng khác bit v thit k và thc hin ci cách gia các quc gia. Ti Ma-rc, Pê-ru và Phi-lip-pin, hi quan nm quyn kim soát toàn b i vi ci cách. Ti các quc gia khác, các b phn chuyên trách c thành lp thit k và thc thi ci cách chng hn nh B phn K thut Tái c cu Hi quan (UTRA) ti Mô-zm- bích. Ti Bô-li-via, chng tŕnh ci cách do mt nhóm các quan chc cp cao xây dng nên trong ó có B trng B Ngân kh (Minister of Treasury) song li c trin khai bi hi quan. Ti ông Nam Âu, mi nc c mt iu phi viên Quc gia làm i din tham 149 gia vào Ban Ch o Khu vc (Regional Steering Committee) chu trách nhim giám sát tin tŕnh ci cách. Mi iu phi viên quc gia (thng là B trng BTC hoc Tng cc trng TCHQ) c chính ph ch nh i din cho tt c các c quan và n v có liên quan n thng mi qua biên gii. Thông thng, ci cách hi quan c tin hành trong khong thi gian là vài nm. Ti hu ht các nc ví d nh ti Pê-ru, theo sau nhng thay i th ch chính yu ban u là giai on cng c các thay i ă c thc hin. Khong thi gian này cho phép các thay i c h thng hp th y cng nh cho phép giám sát k lng quá tŕnh thc thi, ng thi tip tc tin hành ci cách. Ti các quc gia khác, ci cách c tin hành vi tc chm hn và chia thành nhiu giai on. Chng hn nh ă tin hành ci t nhân s hi quan ti Mô-zm-bích. H tr ca Nhà tài tr Ci cách hi quan ti tt c các nc tin hành nghiên cu t́nh hung u nhn c s h tr t bên ngoài tuy phm vi và mc h tr ca mi nc khác bit khá ln. Tt c các nc u nhn c h tr k thut và t vn t IMF và Ngân hàng th gii v mt s khía cnh nht nh ca ci cách hay v các yêu cu ci cách tng th ngoi tr hai nc Pê-ru và Uganda. Ti Th Nh K và Phi-lip-pin, h tr ca Ngân hàng th gii tp trung vào CNTT và t ng hoá th tc bên cnh t vn v toàn b quá tŕnh ci cách. Ti Th Nh K, h tr tài chính ca Ngân hàng bao gm các chi phí cho nghiên cu t ng hoá, phí thc thi t ng hoá và mua sm thit b. IMF h tr sáng kin ci cách bng cách t mt t vn thng trú trong ni b t chc hi quan trong giai on 1996-97 ng thi h tr la chn và giám sát mt t vn v CNTT cho d án do NHTG tài tr trong giai on 1997-99. Ti Phi-lip-pin, Ngân hàng th gii ă h tr tài chính các dch v ca UNCTAD (Din àn liên hp quc v Thng mi và Phát trin) trong trin khai h thng thông tin hi quan mi (ASYCUDA++) cng nh mua và lp t phn cng. Ngoài ra, IMF c̣n xut chng tŕnh hành ng 11 im cho ci cách hi quan nm 1991. Tip ó, IMF b trí hai t vn thng trú ti nc này. ông Nam Âu, các d án TTFSE c Ngân hàng th gii và Hp chng quc Hoa k ng tài tr trong ó Ngân hàng tài tr phn h tng và các hp phn CNTT và Hi quan M cung cp h tr k thut. Ti Ghana, hin i hoá hi quan to thành mt phn trong h tr ca Ngân hàng th gii cho D án Gateway Ghana. Ti Mô-zm-bích, Ngân hàng th gii h tr tài chính cho UTRA trong khi IMF li cung cp mt chuyên gia pháp lư. Mô-zm-bích cng nhn c tài tr áng k t DFID - Vng quc Anh cho vic thuê công ty Crown Agents thc hin toàn b quy tŕnh ci cách k c vic m nhim các chc nng iu hành. Ti Bô-li-via, IMF h tr thit k d án trong khi NHTG tài tr cho vic thành lp b máy qun lư ngun nhân lc mi. Bô-li-via cng nhn c h tr tài chính ca Ngân hàng Phát trin Liên M (IDB) cho h thng thông tin mi trong khi Qu Phát trin Bc Âu (Nordic Fund for Development) và mt s nc Châu Âu khác cung cp vin tr. Ci cách hi quan Pê-ru li c tài tr bi mt s khon vay ca IDB kéo dài t nm 1991 n nm 1999. Các khon vay này ă giúp thc hin hu ht tt c các bc trong chng tŕnh ci cách. Bên cnh ó, chuyên gia IDB cng h tr trong thit k, thc hin và giám sát chng tŕnh ci cách. Ti Uganda, DFID ă h tr thit lp URA bao gm cung cp mt t vn nc ngoài m nhn các trách nhim qun lư. Tuy trong giai on u ca công cuc ci cách, hi quan Ma-rc nhn 150 c h tr k thut ca Chính ph Pháp và IMF song nc này ă s dng ngun lc trong nc thc thi quá tŕnh ci cách. Các Hp phn ca Chng tŕnh Ci cách Hi quan Nh́n chung, các chng tŕnh ci cách bao gm các vn liên quan n tt c các hp phn c quan hi quan trong ó có khung pháp lư, qun lư, ngun nhân lc, CNTT, th tc hi quan và nht là các vn liên quan n xác nh tr giá và kim tra thc t hàng hóa. Lut Hi quan Tt c các nc ngoi tr Ghana, Uganda và Phi-lip-pin u ă a vào thi hành mt B lut Hi quan mi quy nh các th tc, dch v hi quan và nhân s. ây là mt nn tng vng chc cho quá tŕnh ci cách. Ti Ma-rc, Lut Hi quan ă c sa i vào cui thp niên 1990 tuân th hoàn toàn Công c Kyoto sa i109. Ti mt s nc, chng tŕnh ci cách ă thay th b lut c li thi t lâu gây cn tr quá tŕnh a các th tc mi vào áp dng cho phù hp hn vi thc tin thng mi thay i. ă tin hành các thay i v quy nh và lut pháp bao gm c các thay i trong Lut H́nh s. Ti ông Nam Âu, lut hi quan mi ă c a vào áp dng thay th các lut xă hi ch ngha quá cng nhc.110 Ti Phi-lip-pin, chính ph ă ban hành mt s lng ln các lut và quy nh, ch yu là trong lnh vc h thng hot ng hi quan t ng, h thng kim soát và c cu các pḥng ban hi quan. Th Nh K ă tin hành ni lut hoá Lut Hi quan EU trong ó bao gm c các th tc hành chính hi quan. Sau khi a Lut Hi quan mi vào áp dng, Pê-ru ă tin hành tng kt nhng thay i pháp lư tip theo tip tc cp nht vào Lut này nm 1996. Ti Uganda, o lut Hi quan ông Phi c xây dng t thp niên 60 vn có hiu lc. Vic chp nhn Công c Kyoto Sa i ti nc này cng ng ngha vi vic phi tin hành iu chnh các quy nh lut pháp hin hành. Qun lư Hi quan Tt c các k hoch ci cách u bao gm các thay i qun lư, thay i hin trng t chc và cán b hi quan hay thay i v c cu hoc t chc ca các c quan có liên quan khác. Trong mt s chng tŕnh, thay i nhân s là các yu t chính yu. Ti Ma-rc, thay i qun lư tp trung vào tái t chc phm vi và nhim v trong ó có tái phân b công vic gia hi quan trung ng và hi quan a phng ng thi tin hành phân cp ngày càng rơ rt hn. Quá tŕnh tái t chc c ánh giá thng xuyên và 109Các iu khon sa i ca Lut Hi quan Ma-rc bao gm mt bn gii tŕnh cho phép áp dng giám nh da trên ri ro thay v́ kim tra thc t 100%, mt iu khon quy nh x pht nh i vi các sai phm do s sut trong khai báo hi quan. Hàng lot các quy nh c ban hành l t trong thi gian trc ó cng c tng hp và a vào Lut mi. 110Tuy thot u, các thay i pháp lư ch n thun là vic sao chép li B lut Hi quan EU song có mt thc t sm c nhn ra sau ó là lut này không gii quyt các vn thuc v ch quyn quc gia nh thc thi, t chc và các quy nh x pht. Bi vy, nu ch da vào B lut Hi quan EU th́ lut mi xây dng s không th áp dng c. ó là cha k n nhng im không nht quán gia Lut hi quan mi c vit theo mu ca EU vi các iu lut và khung th ch c̣n li ca nc ó. iu này ă khin cho không th thc thi c b lut mi, nht là trong lnh vc hành pháp. 151 iu chnh mt cách linh hot da trên kt qu ánh giá thu c. Trong quá tŕnh chuyn i t kim tra thc t hàng hoá sang h́nh thc giám sát sau thông quan, ă tin hành ào to và phân b li cán b cho phù hp vi nhim v mi. Ci cách hi quan ti Mô-zm-bích cho thy mt cách tip cn táo bo. Tính n mt thc t là hu ht các c quan hành chính công u lâm vào t́nh trng ri lon nghiêm trng sau nhiu nm ni chin, chính ph Mô-zm-bích ă giao hu ht các chc nng qun lư hot ng chính cho các t vn nc ngoài (xem hp 6.1). Chng tŕnh ci cách ă kêu gi ci cách mnh m v nhân s. Bên cnh ó, mt i chuyên gia v xác nh tr giá cng c thit lp và h tr bi mô-un phn mm giá cùng các nhóm kim soát. Ti Bô-li-via, Pê-ru và Uganda, ci cách qun lư bao gm trao quyn t ch v qun lư và hành chính cho hi quan cng nh cung cp quyn t ch nhiu hn v các vn chính sách nhân s, tuyn dng, ào to và thù lao nu c phê chun. Ti Uganda, C quan Thu Uganda (URA) c thành lp nm 1991 nh mt c quan c lp chu trách nhim thu thp và ph trách tt c các loi thu thng mi và ngoi thng. Tip ó, ngi ta ă áp dng các bin pháp tng cng i ng lănh o hi quan cng nh c lp ca lănh o hi quan áp li thc trng kt qu hot ng ca cán b hi quan suy gim. ó là vic ch nh mt ban giám c và các lănh o cao cp mi cng nh làm rơ mi quan h gia ban giám c, cán b lănh o và BTC. URA không c̣n m trách nhim v tham mu cho chính ph v các vn chính sách thu song li có chc nng tham mu BTC v các tác ng lên ngun thu và các khía cnh qun tr thu thu mà nhng thay i chính sách thu mang li. Ti Macedonia, vic t hi quan trong BTC (trc ây hi quan báo cáo trc tip lên quc hi và chính ph) lúc u t ra không hiu qu do thiu s gn kt gia c quan hi quan vi BTC. Kt qu duy nht t c là tng thêm mt tng quan liêu na. Ti Pê-ru, quyn c lp hoàn toàn cho phép hi quan áp dng mt c cu t chc và quy tŕnh, th tc riêng bit thc hin các nhim v c giao có phân nh rơ chc nng cho tng b phn, n v.111 Các cuc ci cách ti Pê-ru, Bô-li-via và Uganda bao gm ci cách nhân s quy mô ln. Ti ba nc này, các cuc ci cách ă em li quyn t ch ln hn v ngân sách khi hi quan ti các nc ó c s dng (hay c ha hn cho s dng) mt phn s thu thu c trang tri cho chi phí hot ng và vn mà không dùng ti ngân sách ca chính ph. URA c phép trích ra 2-4% tng s thu ă thu dùng cho ngân sách hot ng và s tin trích ra này ln hn ngân sách c nhà nc phân b trc ó. Ti Th Nh K, hàng lot các vn pḥng hot ng kém hiu qu ă b óng ca. Hi quan c nhp vi các c quan thc thi pháp lut thành các vn pḥng vùng trong khi trách nhim vn hành c giao cho các vn pḥng vùng và a phng. Ti Phi-lip-pin, nhóm chu trách nhim phát trin CNTT trong hi quan ă c thit lp. Cng ă thành lp trung tâm xác nh tr giá và th vin m trách vic xây dng, duy tŕ và ph bin c s d liu ca cc v giá. Ti Ghana, ngi ta ă a vào áp dng h thng qun lư hi quan c thit k cho Cng ḥa Mauritius. Ghana ă kt ni h thng này vi h thng 111Hi quan xây dng xut cho nhng thay i pháp lư hi quan; hi quan không h có vai tṛ trong chính sách và lut thu. 152 TradeNet 112 ca Xinh-ga-po mt cách thun li. Nh mt phn ca quá tŕnh thc thi, mt công ty ă c thit lp chu trách nhim trin khai h thng TradeNet và và H thng Qun lư Hi quan Ghana (GCMS) cho C quan D pḥng, Thu và Hi quan (Customs Excise and Preventive Services (CEPS). Tuy nhiên, CEPS vn là mt t chc lc hu và không hiu qu. C cu t chc ca CEPS phn ánh nhng khim khuyt nghiêm trng cn tr quá tŕnh nm quyn làm ch ci cách và tn dng các kh nng do tin tŕnh hin i hoá hi quan ang din ra mang li. Ti hu ht các quc gia chuyn i (mc dù s liu thng kê cho thy có quá nhiu các im thông quan), xu hng chung là phi duy tŕ càng nhiu im thông quan càng tt do áp lc chính tr và các li ích th cu (vested interests). Ngun nhân lc Kinh nghim ghi chép li trong các quc gia tin hành nghiên cu t́nh hung ă cho thy ci cách hi quan ch có th thành công khi có mt i ng cán b có nng lc và thm nhun các mc tiêu ci cách. Cng có mt thc t c tha nhn chung là cn có ch lng bng tha áng to ng lc làm vic cho cán b hi quan và gii quyt c vn liêm chính hóc búa - mt vn có tác ng ln n các chính sách tuyn dng, ào to và ăi ng. Quy mô ci cách ngun nhân lc ti các nc nghiên cu cng ph thuc vào mc t ch mà các c quan hi quan có c trong các vn chính sách nhân s. Chng 2 cp chi tit các vn v ngun nhân lc. Tng lng ă tr thành mt yu t quan trng trong hu ht các sáng kin ci cách. Mc lng tt hn cho phép có th tuyn dng và gi chân c nhng cán b có nng lc, ci thin hiu qu hot ng và y lùi nhu cu thc hin các hành vi tham nhng có c các khon thu nhp ph thêm bù p cho mc lng chính thc ít i. Vào giai on khi u ci cách ti Bô-li-via, Mô-zm-bích, Pê-ru và Uganda, mc lng chính thc cho cán b hi quan u c tng vi mc tng cao nht là Pê-ru (600%). Ti ây, mc lng ca các th ch tài chính là tng xng nhau và thang lng c iu chnh nghiêng gn hn v phía mc lng trong khu vc t nhân. Sau khi c giao quyn t ch, URA ca Uganda ă tng lng lên mc tng ng vi mc lng cao nht tr cho công chc ­ mc lng tr cho công chc làm vic ti Ngân hàng Trung ng ­ và a ra mt gói khen thng toàn din cho các cán b có kt qu làm vic tt. Tuy nhiên, mc lng thc t li b trt giá do lm phát. n nm 2002, mc lng URA chi tr cho cán b xp th 17 trong toàn quc, thp hn khong 40% so vi mc lng ti Ngân hàng Trung ng. H thng thng theo lng trên c s hoàn thành c các mc tiêu thu ngân sách ă không thành công do mc tiêu ngân sách t ra là quá cao và không th thc hin c hoc do tin thng không c chi tr ngay c khi hoàn thành mc tiêu thu ngân sách. Ti Ghana, mt t́nh hung tng t cng ă xy ra. Khi thành lp c quan thu thu c lp, mc lng c a ra áp dng là khá cnh tranh song khon thng theo lng so vi mt bng chung ca công chc mi ngày mt gim i. Ti Mô-zm-bích, ngi ta a ra các mc lng mi trong ngành hi quan tng ng vi mc lng ph bin trong khu vc t nhân. Mt phn ca thù lao là khon ph cp hi quan. Mc ph cp có th thay i tùy thuc vào kt qu và thành tích làm vic 112Mng TradeNet ca Xinh-ga-po kt ni nhiu bên khác nhau tham gia vào ngoi thng trong ó có 34 c quan chính ph vào mt im giao dch duy nht cho hu ht các giao dch liên quan n thng mi. 153 thc t. Mt chng tŕnh hu trí cng c a vào áp dng và h thng bo him y t c ci thin. Ti Bô-li-via, bên cnh vic tng lng t 22% n 73% cho cán b, hi quan Bô-li-via c̣n áp dng c ch khuyn khích thng bng tin mt cho tp th có kt qu làm vic tt. Ti Pê-ru, thng theo nng sut làm vic c gn vi kt qu làm vic mong i nêu trong k hoch hot ng. Mc thng cho tng cá nhân s c tính trên hiu qu công vic t c. Trong khi ó, vic áp dng cht ch mc lng dành cho công chc chi tr cho cán b hi quan ă ngn cn vic a vào áp dng bin pháp iu chnh lng tng th ti Ma-rc, Phi-lip-pin hay Th Nh K trong quá tŕnh ci cách. Tuy nhiên, bù li nhng nc này li có linh hot nht nh trong vic áp dng tin làm ngoài gi hay thng cui nm. Ti Ma-rc, h thng thng ang thnh hành khá hào phóng. H thng này mang tính quân b́nh nhiu hn khi c m rng sang c i tng là cán b tha hành trc tip tip xúc vi khách hàng. Trong hu ht các cuc ci cách hi quan, ngi ta u công nhn rng cn phi tin hành ào to và bi dng cán b liên tc cp nht cho h nhng phát trin mi trong ngành trong ó có các ni dung ca chng tŕnh ci cách và hin i hoá. Ti tt c các nc tr Phi-lip-pin, ào to u c a vào chng tŕnh ci cách tuy quy mô mi nc không ging nhau. Bô-li-via, Mô-zm-bích và Pêru u thuê các công ty kim tra hàng trc khi vn chuyn (công ty PSI) t chc ào to v tr giá. Ti Bô-li-via, các quy nh mi v nhân s ̣i hi mt lng ti thiu ào to hàng nm và ào to c a vào làm mt tiêu chí ánh giá hot ng. Ti Ma-rc, ă tin hành c cu li c s ào to. Tuy nhiên, do hi quan Ma-rc dng tuyn cán b mi trong nhiu nm nên c s ào to này ch yu c dùng tin hành hot ng ào to thng xuyên cán b hi quan hay ào to cho cán b hi quan n t hi quan các nc cn Sahara nói ting Pháp. Ti Anbani, oàn công tác H tr Hi quan (CAM-A) do EU tài tr ă xây dng mt chính sách qun lư cán b toàn din bao gm tuyn dng, phát trin ngh nghip, ánh giá kt qu làm vic và các h thng khen thng. Thi gian u, CAM-A vn hành h thng và sau ó bàn giao li cho hi quan qun lư. H thng này ă chng t m bo c tính bn vng ca ḿnh. Các vn Liêm chính và Tham nhng Liêm chính và tham nhng là các vn trng tâm ti Bô-li-via, Mô-zm-bích, Pê- ru, Phi-lip-pin và Uganda. Hu ht các sáng kin ci cách hi quan u tha nhn rng th tc c n gin hoá và tinh gin s giúp nâng cao tính minh bch trong hot ng hi quan ng thi gim tip xúc trc tip gia doanh nghip và cán b hi quan. Vic này to thun li cho thc hin các n lc chung chng tham nhng. Tng cng áp dng CNTT vào qun lư các quy tŕnh hi quan giúp gim bt khong trng cho cán b hi quan t ra quyt nh tùy ư khi gim tip xúc trc tip gia doanh nghip nhp khu vi cán b hi quan. Bên cnh ó, mt s nc c̣n a vào áp dng các bin pháp c th tng cng liêm chính. Các vn liêm chính c bàn tho chi tit hn ti Chng 4. Bô-li-via, Mô-zm-bích, Pê-ru và Th Nh K ă a vào áp dng mt B Quy tc Hành x hay Quy tc o c (Code of Conduct or Code of Ethics). Ti Bô-li-via và Mô- zm-bích, nhân viên hi quan buc phi kư mt bn cam kt liêm chính. URA yêu cu cán b lănh o phi in vào bng kê khai tài sn và thông báo cho URA v tt c nhng thay i ln v tài sn. Các sáng kin khác mà Ugada s dng c nêu khái quát ti Hp 6.5 v các kt qu t c trong ci cách. Tng t, hi quan Pê-ru yêu cu cán b gii tŕnh bn 154 kê khai thu nhp và tài sn có xác nhn ca ngi khai. Th Nh K th́ ban hành mt thông t v quy tc o c nm 2001. Thông t này nh ngha th nào là tham ô cng nh nêu cách thc ng phó khi phát hin ra các hành vi tham nhng. Quy tc Hành x Mu ă tr thành mt trong nhng nn tng quan trng cho vic xây dng lut hi quan ca Th Nh K. Phi-lip-pin ă tin hành hàng lot các thay i pháp lư nhm nâng cao kh nng phát hin và khi t thành công các trng hp tham nhng. Mô-zm-bích cng ă cng c các th tc nhm phát hin hành vi sai phm ca cán b hi quan. Ti Bô-li-via và Pê-ru, quy tŕnh tuyn dng ă a vào c khâu kim tra tiu s ca ng viên nhm m bo trung thc. Vi vai tṛ là các thành viên ca WCO, tt c các quc gia tin hành nghiên cu t́nh hung u tham gia vào Tuyên b Arusha 1993 ca WCO và kư vào Tuyên b Maputo v liêm chính hi quan.113 Công ngh Thông tin Mc áp dng CNTT ti phn ln các nc tin hành nghiên cu u rt thp. Ti mt s nc, hi quan thiu s h tr tha áng ca CNTT (Bô-li-via, Mô-zm-bích) hay các h thng iu hành ă hot ng quá lâu nên không c̣n my giá tr s dng (Ma-rc) hay các h thng hin ti không c̣n phù hp (Th nh k và Uganda). Hu qu là c̣n nhiu hot ng c thc hin bng phng pháp th công dn n t́nh trng hot ng kém hiu qu. Nâng cp và tng cng s dng CNTT là các hp phn quan trng ca ci cách hi quan v́ nó cho phép xây dng quy tŕnh thông quan t ng t khâu np t lc khai hàng hóa và t khai hi quan cho n khâu gii phóng hàng hoá. CNTT cng h tr cho vic thc hin các h thng kim soát da trên ánh giá ri ro cho phép thc hin kim tra có chn lc, kim soát và kim toán sau thông quan và tht cht kim soát thu thu. H thng CNTT c nâng cp cng góp phn vào vic gim bt thi gian thông quan và tng hiu qu hot ng. Chng 13 s bàn chi tit v các c im c bn cn có ca mt h thng CNTT tt. Pê-ru ă xây dng mt h thng máy tính tng hp tích hp tt c các hot ng và ch hi quan, các nghip v kim soát, thng kê và qun lư. Quy tŕnh thông quan c t ng hóa hoàn toàn trong ó có khâu la chn các trng hp tin hành kim tra thc t hay kim tra sau thông quan. Ma-rc, Phi-lip-pin và Th Nh K cng ă t c nhng tin b áng k. Nm 1996, nh mt phn ca chng tŕnh ci cách, Ma-rc ă tin hành c cu li cc thông tin ca ḿnh và tng bc t ng hóa các nghip v và hot ng chính ca hi quan. Theo k hoch, Ma-rc ă tin hành nâng cp và thay mi h thng máy tính trong giai on 2003-2004. Các h thng hin có lúc ó ă tr nên li thi trong khi ngày càng khó tin hành bo tŕ i vi phn cng. Và trong thc t, toàn b h thng ă c nâng cp và hin ă c trin khai và a vào hot ng. 113Xem chng 4 bit thêm chi tit. Vi mc tiêu nhm tng cng liêm chính hi quan, Tuyên b Arusha ă kêu gi ch thng mi n gin hóa, th tc minh bch và c tinh gin, các quy tŕnh c t ng hóa, các chính sách nhân s phù hp và kim toán hiu qu. h tr các nc thành viên, mt nhóm công tác ă xây dng K hoch Hành ng Liêm chính. K hoch này ă c thông qua nm 1999. 155 Hp 6-2 Công ngh Thông tin ti Th nh k Hp phn chính trong chng tŕnh hin i hóa hi quan Th Nh K là tin hc hoá các tr s hi quan và t ng hoá các th tc hi quan. Nm 1997, mt Ban Qun lư D án Hin i hóa c lp ă c thit lp iu phi các hot ng t ng hóa trong ó có mt lănh o cp cao ph trách v các khía cnh k thut. H thng phn mm có tên là BILGE (Tin hc hóa các hot ng hi quan) c xây dng da trên phn mm SOFIX mua ca Pháp có tin hành iu chnh cho phù hp vi yêu cu c thù ca hi quan Th Nh K. H thng gm 4 mô-un: mô-un lc khai, mô-un khai chi tit, mô-un k toán và mô-un thu tng hp. Tháng 7 nm 1998, BILGE ă c trin khai thí im thành công ti Cc Hi quan Istanbul. K ó, BILGE ă c lp t ti 65 cc hi quan a phng và x lư khong 99% giao dch thng mi. Các th tc in t c trin khai bng h thng BILGE bao gm khai báo hàng hoá, hàng nhp khu và xut khu; th tc quá cnh và lu kho; thu thu cùng các bin pháp phân tích và kim soát ri ro. Có th ng kư t khai ti các ki-t t ti các im khai hi quan, thông qua phng thc trao i d liu in t (EDI) hoc thông qua Internet. EDI bt u c a vào ng dng ti Cc Hi quan Istabul vào tháng 8 nm 1999 và nhanh chóng c nhân rng ra các khu vc khác. n gia nm 2003, ă có gn 50% lng khai báo hi quan in t c thc hin qua phng thc EDI. Tt c các tr s hi quan t ng c kt ni vi nhau và vi tng cc thông qua mng ni b và mng din rng. Ngoài các giao dch hi quan, các quy nh v ngoi thng và d liu liên quan n hot ng hi quan cng c nhp vào h thng BILGE. Thông tin chi tit v t khai xut/nhp c cung cp di dng in t cho Vin Thng kê Quc gia (State Institute of Statistics) cho phép tng hp c các con s thng kê thng mi kp thi. ă tin hành ào to toàn din min phí v t ng hoá các th tc hi quan cho các cán b hi quan và khong 15.000 doanh nghip. Các h thng phn mm khác c hi quan Th Nh K s dng bao gm Chng tŕnh Theo dơi Phng tin C gii (Vehicle Tracking Program), Kim soát Quá cnh/TIR và Kho D liu Hi quan (Customs Data Warehouse). Kho d liu hi quan lu tr tt c các thông tin trong BILGE và các h thng khác cung cp u vào cho c s d liu giá hi quan. Ngun: Oktem 2004. Ti Phi-lip-pin, chng tŕnh t ng hoá thu ă em li ng lc mnh m cho ci cách và nhiu th tc ă c a vào h thng hot ng hi quan t ng. n nm 1997, hu ht tt c các bc ca quy tŕnh thông quan ă c t ng hoá và h tr bi chng tŕnh chn lc và qun lư ri ro thông qua s dng phn mm ASYCUDA ++ ca UNCTAD. Ti Th Nh K, t ng hoá các hot ng hi quan là hp phn chính ca hin i hoá hi quan (xem Hp 6.2). T khi khi ng chng tŕnh ci cách nm 1991, Uganda ă dn nâng cp CNTT hi quan qua nhiu giai on khác nhau. Nm 1997, phn mm ASYCUDA phiên bn 2 bt u c lp t cho phép tin hành tuyn chn cán b mt cách ngu nhiên iu hành quá tŕnh kim tra thc t hàng hóa và tng hp s liu thng kê. Tuy nhiên, h thng gp phi khó khn trong truy lc (retrieve) d liu trong khi ó li không h tr qun lư ri ro. Thêm na, cán b c ào to vn hành h thng li b chuyn sang làm các vic khác. ây là t́nh hung thng thy trong các trng hp vn hành các h thng t ng hóa. 156 Nó khin cho hi quan không th tn dng c y li ích do t ng hoá mang li. Vi kinh nghim rút ra c, gn ây URA ă lp t h thng ASYCUDA ++ vi h tr ào to ca UNCTAD. u nm 1998, hi quan Mô-zm-bích ă tng bc áp dng phn mm H thng Qun lư Thông tin Thng mi (do CA, lúc ó ang m trách vai tṛ qun lư hi quan làm ch) h tr các quy tŕnh thông quan. Chng tŕnh trin khai nhiu quy tŕnh nghip v khác nhau ă giúp bi dng nhân viên các nng lc v x lư. K t cui nm 1999, ă tin hành t ng hóa thông quan hàng hóa trên toàn quc. Ti Ghana, ngay t u mng Cng ng Ghana (GCNet) ă t nn móng cho mt tm nh́n mà ti ó tt c các thành viên ca cng ng thng mi c kt ni vi nhau qua h thng trao i d liu in t. Tuy nhiên, do không c s dng ht công sut và bo dng úng cách nên GCNet ă không có óng góp ǵ nhiu trong vic ci thin các th tc hin ti. Sau ó, Ghana gp phi khó khn trong vic trin khai rng răi EDI (Trao i D liu in t) và h thng qun lư hi quan t ng trong giai on u. Các vn này ă dn c gii quyt. Cùng vi vic ban hành các vn bn pháp quy v t ng hóa hot ng hi quan vào tháng 7 nm 2002, h thng hin ă i vào vn hành y . Các vn v tr giá nh giá chính xác óng vai tṛ thit yu trong vic m bo tính minh bch và kh nng có th d oán ca các giao dch hi quan. Tt c các nc c tin hành nghiên cu u là thành viên ca WTO. Vi t cách là thành viên ca WTO, các nc này u cam kt thc hin các nguyên tc tr giá ca WTO quy nh trong Hip nh nh giá Hi quan ca WTO (ACV). Hu ht các nc c xem xét u chính thc thc thi ACV trong quá tŕnh ci cách. Phi-lip-pin bt u thc hin ACV nm 2000 sau khi kt thúc chng tŕnh ci cách. Quy nh ca ACV buc nhân viên hi quan phi thay i th tc nh giá khin cho vic bác b giá trong hp ng ngoi thng tr nên khó khn hn so vi các quy nh nh giá trc ây. Bi vy, các chng tŕnh ci cách u kêu gi tng cng nng lc hi quan trong xác nh tr giá. ACV quy nh vic nh giá hi quan phi da trên giá tr ca giao dch nên có th t chi giá trong hp ng hay giá khai báo, nhân viên hi quan s phi thu thp nhiu bng chng hay c s phn bác hn.114 Ti mt s nc, vic áp dng ACV ă tr nên khó khn. Nhng vn thng gp phi trong quá tŕnh thc thi là mt s dng hoá n gi cao vi mc ích làm gim giá tr tht ca hàng hóa thng mi cng nh công tác ào to cho cán b hi quan c̣n thiu khin các cán b này không có nng lc có th bác b giá hp ng.115 Bên cnh ó, khi lng thng mi ca hàng hóa ă qua s dng cng nh thng mi phi chính thc gia tng ă làm gim tính kh thi ca công tác kim tra sau thông quan. Thng mi phi chính thc ch thng mi không c thng kê hay thng kê không chính xác. Trên thc t, hi quan mt s nc tip tc da vào bng giá tính thu ti thiu trong biu thu xut/nhp khu xác nh tr giá hi quan tuy mc ph thuc mi nc có khác 114Xem chng 8 có phn tho lun sâu hn v nh giá cng nh các thông tin chi tit hn v vn này. 115Hp ng thng mi (invoice) là loi vn bn rt d làm gi. Không ging nh hóa n (bills), trái phiu (bonds), c phiu (shares) hay bt k loi chng khoán hoc công c cho vay vn nào khác, không có bin pháp nào m bo cho giá a ra trong hp ng. 157 nhau. Bng giá này him khi c cung cp cho cng ng thng mi và ôi lúc không c cp nht kp thi. Ti tt c các nc tin hành nghiên cu t́nh hung, chng tŕnh ci cách u chú trng n nghip v nh giá. h tr công tác nh giá hàng nhp khu, Bô-li-via, Mô- zm-bích, Pê-ru và Phi-lip-pin phi dùng ti dch v do các công ty PSI cung cp. Hp 6.3 ch ra các thành t ca chng tŕnh giám nh hàng nhp khu h tr bi công ty PSI ca Pê-ru. Uganda là quc gia u tiên áp dng chng tŕnh PSI song sau ó v́ nhiu lư do ă cho dng chng tŕnh. Mt trong s ó là công ty PSI ă b cáo buc là không tin hành ào to cho nhân viên hi quan úng theo nh tho thun trong hp ng, nht là ào to v xây dng c s d liu giá. Nh́n chung, bin pháp s dng dch v ca các công ty PSI bt ngun t nhu cu bo m ngun thu do ṛ r ngun thu thng liên quan n nh giá thp và gian ln giá. Bin pháp này là bin pháp tm thi cho phép c quan hi quan xây dng nng lc cho chính ḿnh. Dch v ca các công ty PSI thng bao gm công tác giám nh hàng nhp khu v s lng, cht lng, giá tr và phân loi hàng hóa. Dch v do các công ty PSI cung cp c ánh giá khác nhau mi nc. Trong khi ti mt s nc, có v nh kt qu t c t vic s dng dch v ca các công ty PSI trong vic ngn chn hành vi gian ln giá hay ci thin thu thu là khá tích cc th́ kt qu t c trong vic nâng cao nng lc v nh giá ca hi quan là không my kh quan.116 Ti Uganda, mt c im ni bt c lu ư là t́nh trng thiu hp tác gia các công ty PSI và các cc hi quan khi hi quan thng phi da vào c s d liu giá song hành (parallel value database) thay v́ d liu PSI hin hành. Vic s dng không y thông tin do các công ty PSI cung cp và không tin hành ng b hóa mt cách có h thng d liu PSI và d liu c dùng tính thu nhp khu làm gim hiu qu ca các dch v do các công ty này cung cp. Thng th́ ngi ta không rơ phi s dng thông tin do PSI cung cp vào mc ích ǵ. Pê-ru là mt trng hp ngoi l khi hi quan Pê-ru ă s dng y các thông tin do công ty PSI cung cp. Công ty PSI hot ng ti Mô-zm- bích cng h tr nhân viên hi quan trong công tác ào to v tr giá giao dch và cung cp mô-un phn mm v nh giá. Vn c lu ư ti Phi-lip-pin là t́nh trng trn tránh các cuc kim tra do công ty PSI thc hin.117 Hp 6-3 Giám nh hàng nhp khu ti Pê-ru Trong giai on u ca ci cách hi quan nm 1991, Pê-ru ă a vào áp dng Chng tŕnh Giám nh Hàng nhp khu (IVP). Chính ph ă phi s dng n h tr bên ngoài v́ hi quan không có nng lc giám nh hàng nhp khu phc v cho tính thu mt cách có hiu qu. ây c coi nh h́nh thc khoán khu vc t nhân thc hin mt chc nng hành chính phù hp vi mc tiêu ca ci cách hi quan. Theo IVP, các doanh nghip nhp khu buc phi cho các công ty PSI c y quyn giám nh hàng hóa trc 116Có c u im và nhc im trong vic thuê dch v ca các công ty PSI. Chính ph có nhim v xác nh rơ vai tṛ và trách nhim ca các công ty PSI cng nh giám sát cht ch hot ng ca các công ty PSI. Có mt vn liên quan là liu các công ty PSI nên tham gia vào khâu nào ca quy tŕnh nh giá? Ti hu ht các nc, công ty PSI tham gia ngay t giai on u tiên, ó là h tr hay tin hành các hot ng tr giá. Tuy nhiên, ti Mê-hi-cô, công ty PSI li tham gia vào khâu th hai sau khi cán b hi quan ă nh giá và phân loi hàng hóa. iu này có ngha là công ty PSI kim tra t khai ca doanh nghip nhp khu cng nh hiu qu và trung thc ca cán b hi quan. 117Các hot ng kiu này có th bao gm vic chi nh hay khai giá các chuyn hàng thp hn ngng phi b kim tra, lm dng các ch bo thu nh hàng quá cnh hay hàng tm nhp (Parayno 2004). 158 khi vn chuyn hàng t nc xut khu. Trong giai on nh ngha v Tr giá Brúc-xen (Brussels Definition of Value) có hiu lc t nm 1991 n nm 1999, kt qu giám nh c th hin trên giy chng nhn kim tra tính cht, s lng, giá tr, phân loi thu quan ca hàng hoá. Các d liu này s c a vào khai báo ca doanh nghip nhp khu và to thành c s tính s thu phi np. Hi quan s xác minh tính thng nht ca lô hàng nhp khu vi d liu trên giy chng nhn kim tra. Nm 2000, khi Hip nh ACV ca WTO có hiu lc, các dch v PSI c s dng nhm cung cp ch s v ri ro hn là tr giá tính thu hi quan. Theo ó, các công ty PSI phát hành các báo cáo giám nh nêu rơ giá tr quan sát c (observed value) da trên kt qu kim tra lô hàng và i chiu giá thay v́ xác nhn mc giá cnh tranh thông thng. Doanh nghip nhp khu có th khai báo giá tr giao dch hay giá tr quan sát c. Lô hàng s c lit vào din nghi vn khi giá tr khai báo thp hn giá tr quan sát c trong báo cáo. Khi doanh nghip nhp khu khai báo mt mă s thu khác so vi thông tin có trong các báo cáo giám nh,hi quan s gii quyt nhng khác bit này. Khong 80- 85% lng hàng nhp khu phi qua giám nh ca các công ty PSI. Trong khi hàng nhp khu có giá tr thp hn mc 5,000 USD và mt s mt hàng khác c min giám nh. Chi phí IVP lên n khong 45 triu USD mi nm. IVP ă có nhng óng góp có giá tr vào vic nâng cp hi quan ti Pê-ru. Ngoài vic giúp tính thu trong bi cnh nng lc nh giá ca hi quan c̣n yu giai on u ca cuc ci cách, IPV c̣n giúp cung cp phn nhiu các thông tin v giá cho phép hi quan to ra và xây dng ngân hàng d liu giá cng nh góp phn ào to, bi dng cho các cán b ph trách công tác nh giá. Trong giai on 1992-2002, các công ty PSI ă phát hành khong 1,3 triu giy chng nhn kim tra và báo cáo giám nh. ây là ngun chính cho 40.000 hng mc d liu trong ngân hàng d liu tính n tháng 3 nm 2002. Ngun: Goorman 2004. Chng tŕnh ci cách ă cng c nghip v nh giá ti các pḥng ban hi quan thông qua nhiu cách trong ó có vic thit lp ngân hàng d liu v giá. Ti Pê-ru, ngân hàng d liu giá c xây dng nm 1992 trên c s các giy chng nhn kim tra và báo cáo giám nh do công ty PSI phát hành. Ti hi quan Mô-zm-bích, ngi ta ă thit lp mt b phn v nh giá trong khi cng c li b phn nh giá ti Ma-rc. Ti Uganda, cán b ph trách nh giá ă c tham d các khoá ào to c bit trong khi ngi ta ang tin hành các bc i cn thit m rng c s d liu in t sang lnh vc tr giá hi quan. Ti mt s nc, các giá tr khai báo c xác minh bng các h thng giám nh sau thông quan da trên ri ro có s dng d liu giá tham kho t các t khai và ca-ta-lô ca nhà cung cp, các phân tích thng kê, các kt qu kho sát cng nh các nghiên cu th trng quc t. Tuy nhiên, i vi hi quan Ghana, tng cng nng lc nh giá hi quan ă tr thành mt u tiên trc mt quan trng nhm h tr các cán b hi quan m trách công tác kim tra tuân th tính n t́nh trng nng lc nh giá ca CEPS c̣n hn ch. Trong lúc ó, hi quan Ghana cng da vào các dch v do bn công ty kim tra ni hàng n cung cp. Kim tra Thc t Trc ci cách, hu ht các nc u tin hành kim tra thc t 100% các lô hàng nhp khu gây ra t́nh trng chm tr trong thông quan. Hin ti, tt c các chng tŕnh ci cách và hin i hóa hi quan u hng ti vic gim t l kim tra thc t hàng hóa 159 tinh gin và rút ngn thi gian thông quan. Ti mt s nc, Lut Hi quan mi ă quy nh gii hn cho vic tin hành kim tra thc t hàng hóa (ti Bô-li-via là 20% và ti Pê-ru là 15%). Ti Th Nh K, hi quan ă n lc gim t l kim tra thc t xung mc 15% tng s lng hàng nhp khu. Ti ông Nam Âu, lut pháp cho phép hi quan tin hành kim tra thc t 100% hàng hóa. Ngay c khi lut ă c sa i, b sung, hi quan vn tip tc tin hành kim tra thc t i trà theo li c phn nhiu do e ngi s b qua nhng du hin bt thng c cnh sát phát hin sau ó khi kim tra lô hàng mt ln na. iu này ă tŕ hoăn vic thc thi úng quy nh dch v giám nh trong nhiu nm. Mt h thng ánh giá ri ro s cung cp c s la chn các lô hàng tin hành kim tra thc t. Thông thng, các tiêu chí ri ro gm các tiêu chí sau: xut x hàng hoá, h s doanh nghip nhp khu, loi hàng, phng thc thng mi, ng c phân loi sai và giá tr chuyn hàng. H thng s phân lung hàng n thành mt trong ba lung: , vàng/da cam và xanh. Hàng c phân lung s phi kim tra thc t và kim tra h s, hàng thuc lung vàng/da cam ch cn kim tra h s trong khi hàng thuc lung xanh có th c thông quan ngay. Ti Pê-ru, Phi-lip-pin và Th Nh K, quá tŕnh la chn c mô-un qun lư ri ro ca h thng phn mm máy tính tin hành t ng. Hi quan ti Mô-zm-bích ă hp tác vi công ty PSI trong quá tŕnh chuyn i sang s dng qun lư ri ro la chn lô hàng kim tra. H thng cng s la chn mt cách ngu nhiên mt t l phn trm rt nh trong tng lng hàng hoá tin hành kim tra.118 Khi h́nh thc kim tra có chn lc c a vào áp dng ti Th Nh K nm 1998, hàng hoá c phân lung vàng vn có th phi kim tra thc t tu thuc vào quyt nh ca nhân viên hi quan. Trc khi bt u chng tŕnh ci cách, hi quan Phi-lip-pin ă có quy nh rng kt qu kim tra hàng ti nc ngoài do các công ty PSI tin hành áp ng các yêu cu v kim tra thc t. Tip ó, hi quan Phi-lip-pin tip tc a vào áp dng phng thc kim tra thc t chn lc. Phng thc này sm t ra hiu qu trong chng tŕnh ci cách. Kim soát có chn lc là mt trong các yu t c áp dng u tiên trong chng tŕnh ci cách ti Ma-rc. Kim tra có chn lc ă góp phn áng k vào vic rút ngn thi gian thông quan. Ti Bô- li-via, vic la chn các lô hàng kim tra thc t là hoàn toàn ngu nhiên. Lănh o hi quan ti Uganda ang nghiên cu a h thng kim tra da trên ri ro vào áp dng. Theo h thng ánh giá ri ro ca Ghana th́ phn ln hàng hoá u thuc din c chn kim tra thc t. S d nh vy là bi có mt din ln các chng loi hàng hoá thuc din phi kim tra bt buc. C quan tin hành kim tra là Cc Tiêu chun Ghana (Ghana Standards Board). Thu thu và To thun li cho thng mi Thách thc t ra i vi tt c các nc tin hành nghiên cu t́nh hung là phi t c mc tiêu to thun li cho thng mi mà không làm suy gim chc nng thu thu ca các c quan hi quan. ây chính là ng lc quan trng nht thúc y tin hành ci cách hi quan. Do có các du hiu cho thy các bin pháp t do hoá thng mi có xu hng gim s thu thu c t các giao dch thng mi quc t nên mt n lc c bit ă c thc hin tng cng nng lc thu thu ca hi quan. Các quy tŕnh, th tc 118La chn ngn nhiên các lô hàng tin hành kim tra thc t là mt bin pháp th nghim nng lc ca h thng la chn da trên qun lư ri ro, nht là th nghim tính hiu qu ca các tiêu chí ri ro c chn (risk factors). 160 c ci thin và n gin hoá ă gim s ln phi tin hành kim tra thc t trong khi vic t ng hoá các hot ng ă giúp tinh gin toàn b các th tc hi quan. Các bin pháp này phù hp vi các mc tiêu tng th ca Công c Kyoto Sa i v n gin hoá và hài hoà hoá các th tc hi quan. Vic tip tc thc thi các mc tiêu ca công c s làm gim hin tng buôn lu, ci thin liêm chính, tng thu ngân sách và ng thi gim chi phí giao dch cho doanh nghip. Các n lc tng cng tính liêm chính và nâng cao tŕnh cho i ng cán b ă c thc hin mt phn thông qua mt quy tŕnh tuyn dng chn lc hn, tng cng công tác ào to, cng c và m rng kim soát và kim tra sau thông quan kim soát c nn buôn lu. Các n lc này u s góp phn bo m ngun thu thu cho hi quan. Mt s nc hin ang áp dng quy tŕnh thông quan vi các th tc t ng và nht quán t khâu np t khai cho n khi gii phóng hàng. Pê-ru ă thc thi mt h thng thông quan trc cho các doanh nghip nhp khu có truyn thng tuân th tt. Th Nh K ă a vào áp dng các th tc c n gin hoá trong ó có min mt s yêu cu v chng t (hoá n bán hàng, chng nhn xut x và chng nhn lu chuyn) cho các công ty áp ng c mt s iu kin nht nh. Ti Uganda, quá tŕnh tinh gin tip tc c tin hành vào u nm 2002 i vi các khâu nh x lư các xe ti, gi h s ti im kim soát biên gii v hi quan trung ng, giám nh mt ln duy nht các chuyn hàng, kim tra xe ă qua s dng và dn a vào áp dng phng thc Doanh nghip Trc tip Nhp d liu (DTI). Ti Ma-rc, các th tc cho loi h́nh tm nhp ă dn c ci thin. Ti Macedonia, hi quan tin hành qun lư giy phép và hn ngch thông qua ng dng trang Mng Quc t (World Wide Web) hoàn toàn minh bch da trên nguyên tc ai n trc c phc v trc (first come first served), nh vy ă loi b c t́nh trng doanh nghip nhp khu và cán b hi quan thông ng vi nhau. Vi hu ht các nc, xây dng mt h thng kim toán mnh là mt công c c lc m bo ngun thu. Mt h thng kim toán mnh cng giúp chng li nn buôn lu. làm c nh vy, cn phi tng cng công tác t́nh báo cng nh thu thp và phân tích thông tin. Pê-ru ă xây dng mt b phn t́nh báo nm trong c cu ca pḥng kim toán trong khi Uganda li thc thi mt chng tŕnh kêu gi tng cng h tr cho pḥng iu tra. Ti Ma-rc, chng tŕnh ci cách cng nhn thy nhu cu cp thit phi nâng cp các hot ng t́nh báo. Ti Ma-rc và Uganda, b trí li nhân s theo vùng vi các th tc kim soát hiu qu hn và tng s lng các im kim soát là mt phn trong quá tŕnh tái c cu các c quan hi quan nhm tránh t́nh trng trn tránh các bin pháp kim soát biên gii. Mt h thng kim soát np thu mi ti Pê-ru ă cho phép kim soát cht ch hn các khon thu dù c np bng phng thc in t hay bng phng thc khác. Ti Phi-lip-pin, vic thit lp mt h thng an ninh d liu giúp m bo thu c np cho ngân hàng và kt qu np thu c báo cáo cho c quan hi quan. Cng ging nh vy, vic áp dng các h thng thông quan trc tuyn ă giúp tránh t́nh trng s dng chng t gi gii phóng hàng phi pháp. Ti Mô-zm-bích, các bin pháp bo m ngun thu thu bao gm tht cht hn na các bin pháp kim soát min thu, giám sát cht ch hn hàng hóa vn chuyn ra và vào khu mu dch t do vi s h tr ca h s in t (computerized records) cng nh thc thi các bin pháp bo m i vi hàng tm nhp. Ngoài ra, cng a vào áp dng các th tc quá cnh mi và thit lp các trung tâm bo lănh. 161 Kt qu ca các Chng tŕnh Ci cách Trong t́nh hung lư tng, cn s dng các ch s hiu qu và kt qu o lng xem liu ci cách có t c các mc tiêu ra hay không. Trong thc t, mt s ch s ă c s dng o lng tác ng ca quá tŕnh hin i hoá i vi to ngun thu và thi gian thông quan hàng nhp khu. Cng có th s dng kt qu kho sát hài ḷng ca khách hàng làm các thc o quan trng i vi thành công ca ci cách. Hot ng Tài chính Tác ng ca ci cách hi quan lên doanh thu thu là kt qu ca hai nhân t riêng bit. Th nht, vic tinh gin các th tc thông quan và tng cng công tác thc thi và tuân th có th giúp tng lng t trng thu thu c trên mt lng hàng nhp khu nht nh bng cách gim các hot ng làm gim ngun thu thu nh tham nhng và buôn lu. Th hai, th tc hi quan tt cùng các bin pháp t do hoá thng mi ă gim chi phí nhp khu và giúp tng t trng nhp khu trên mt mc GDP nht nh. Hai tác nhân hp li s nh hng n t trng ca thu thng mi trong thu ngân sách. Phn ln các nc cng ă ci thin các h thng thu ni a ca ḿnh bng cách áp dng thu VAT khi d oán c rng t phn thu thng mi trong c cu tng thu ngân sách có kh nng s gim khi c s tính thu m rng (taxable economic base), nht là trong bi cnh tng cng t do hóa thng mi. Gim thu liên quan n ci cách hi quan có tác ng tích cc i vi thng mi song trong giai on u tác ng mt cách tiêu cc n thu hi quan ti các nc nghiên cu. Ci cách thng thay th thu thng mi (sale tax) bng thu VAT. Sau khi gim sut thu nhp khu, mt iu c ghi nhn là sut thu VAT và tng lng hàng nhp khu gia tng hn là thu hi quan trên mt khi lng nhp khu nht nh. Kt qu thc t ca các cuc ci cách ă ch ra rng t l thu nhp khu trên GDP (import taxes-to-GDP) tng nhiu nht ti Ghana, Mô-zm-bích, Pê-ru và Uganda trong khi gim nhiu nht Phi-lip-pin (xem Bng 6.3). Ti Mô-zm-bích và Pê-ru, kt qu thu thu c ci thin là nh gia tng trong t trng ca thu nhp khu hn là thu hi quan trên tng giá tr hàng nhp khu. Ti Pê-ru, t trng này c h tr bi t l thu nhp khu trên GDP gia tng. Ti Th Nh K, mc tng trong t l thu nhp khu trên GDP tuy hn ch song ă phn ánh mt mc tng áng k ca khi lng hàng nhp khu tính n vic ct gim sut thu nhp khu. Ti Uganda, tt c các yu t bao gm t l thu hi quan và thu nhp khu khác trên tng giá tr hàng nhp khu gia tng, t l hàng nhp khu trên GDP gia tng u có nhng óng góp tích cc. Ti Ghana, t l thu nhp khu trên GDP gia tng hoàn toàn là do s gia tng trong t l thu nhp khu trên giá tr nhp khu trong khi t l giá tr nhp khu trên GDP li gim. Thi gian thông quan và kt qu thu thu t c trong giai on t nm 2002 n gia nm 2003 là vt ngoài mong i. Kho bc ă hng li t vic y nhanh tin thu thu cng nh to ra kênh np thu nhanh. T l mc gim thu thu ti hi quan Bô-li-via, Th Nh K và Ma-rc hay mc tng thu thu ti Pê-ru và Uganda trên GDP ca các nc này cha n 1%. Ti Phi-lip-pin mc gim là khong 2,5% GDP phn ln là do gim các sut thu. 162 Bng 6-3 Thu thu và T́nh h́nh Nhp khu Trc và Sau Ci cách Hi quan ai c Bô-li-v Ghanaa Ma-r Mô- m-z bích Pê-ru Phi-lip- pin TNk Uganda (Phn trm hàng nhp khu) Thu hi quan Trc ci cách 5.4 4.6 13.5 8.0 12.3 13.9 3.2 3.4 Sau ci cách (2001) 5.1 6.2 9.5 7.5 10.6 3.4 0.8 5.4 Thu nhp khu Trc ci cách 20.5 10.5 36.2 11.2 23.0 18.2 13.0 7.5 Sau ci cách (2001) 21.4 15.4 28.4 19.7 33.1 6.4 10.9 14.2 (Phn trm trong GDP)14.2 Nhp khu Trc ci cách 22.4 59.6 27.0 27.6 11.1 28.6 17.8 23.4 Sau ci cách (2001) 21.2 46.2 33.7 26.6 13.3 45.3 28.4 29.1 Thu hi quan Trc ci cách 1.2 2.8 3.7 2.2 1.2 4.0 0.6 0.8 Sau ci cách (2001) 1.1 2.9 3.2 2.0 1.4 1.5 0.2 1.6 Thu nhp khu Trc ci cách 4.6 6.2 9.8 3.1 2.6 5.2 2.3 1.7 Sau ci cách (2001) 4.5 7.1 9.6 5.3 4.4 2.9 3.1 4.1 Ghi chú: Giai on trc ci cách tng ng vi tng nc là Bô-li-via - 1996; Ghana - 2000; Ma- rc - 1996; Mô-zm-bích - 1996; Pê-ru - 1990; Phi-lip-pin - 1991; Th Nh K - 1994 và Uganda - 1990-91. a. i vi Ghana, nm sau ci cách là 2003. 163 Ngun: Luc De Wulf và Jose B.Sokol 2004: d liu do hi quan các nc cung cp; c s d liu ca NHTG; Qu Tin t Quc t; c quan Thng kê Tài chính Quc t; Thng kê Tài chính Chính ph; Cán cân thanh toán và các s khác nhau ca Niên giám Thng kê Thng mi cng nh các báo cáo quc gia khác nhau ca Qu Tin t Quc t. Thc thi Có s liu cho thy Pê-ru và Uganda ă t c nhng tin b quan trng trong vic gim nn buôn lu. Các n lc tng t ă không my thành công ti Bô-li-via và Mô- zm-bích. tng cng thc thi pháp lut, ngi ta ă áp dng hàng lot các sáng kin bao gm kim tra pḥng nga (preventive inspections); m rng các n v kim toán; hp tác vi các c quan khác trong ó có cnh sát và các thc th t nhân; và tng cng công tác t́nh báo và cung cp thông tin. Ti mt s quc gia, t́nh trng thiu d liu trung tâm phc v cho công tác thc thi và khó khn gp phi trong quá tŕnh iu chnh hot ng kim tra cho phù hp vi th tc thông quan t ng ă khin cho các n lc thc thi b tht bi. Ti Bô-li-via ci cách ă góp phn gim nn buôn lu, nht là i vi các mt hàng có lng tiêu dùng ln song li cha gii quyt c nn buôn lu quy mô nh do các quy nh thc thi pháp lut i vi din này lng lo hn rt nhiu. Cùng thi im ó, h thng thc thi mi ti Mô-zm-bích ă giúp tng áng k s ln bt gi hàng nhp khu trái phép. Quan im chung u cho rng t l buôn lu tng mnh là do vai tṛ ngày càng tng ca khu vc không chính thc (informal sector) trong các hot ng xuyên biên gii. Ti Pê-ru, hi quan ă hp tác cùng các thc th công và t khác trong ó có y Ban Quc gia v Ngn nga Gian ln và Kim soát Biên gii (national department for fraud prevention and border control) tin hành các bin pháp kim tra pḥng nga cùng các hot ng chng buôn lu khác. Trong nhng nm gn ây, hi quan cng ă tng gp ôi s cán b làm công tác kim toán. Mc dù có nhng du hiu cho thy t́nh trng gian ln ă suy gim ti Uganda song t l gian ln vn c̣n mc cao. Theo kt qu ca mt cuc kim toán chi tit, có n 70% các hoá n c ly mu là gi mo hoc không xác thc khin cho công tác tính thu úng tr nên phc tp hn. Thêm na, s tham gia ca các công ty PSI c kt thúc vào nm 2000 trong khi nng lc nh giá ca hi quan vn cha c tng cng. Ti Th Nh K, các n v kim soát lo ngi rng gim bt kim tra thc t có th làm suy yu công tác thc thi do cán b thc thi không có kh nng tip cn d liu cp trung ng trong khi li gp phi khó khn trong iu chnh hot ng kim tra thc t cho phù hp vi quy tŕnh thông quan t ng. Các cc hi quan a phng dng nh cng thiu ngun d liu chính xác phc v cho công tác nh giá hi quan. Hi quan Ma- rc vn ang tip tc thc hin các n lc tinh gin quy tŕnh thu thp và x lư thông tin t́nh báo. Ti khu vc ông Nam Âu, trách nhim truyn thng ca hi quan ch là x lư th tc qua biên gii trong khi công tác thc thi ă t lâu c coi là mt c quyn ca lc lng cnh sát biên gii. iu này ă dn n mt quan nim sai lm rng cnh sát biên gii trên thc t chu trách nhim giám sát hi quan và phát hin ra các trng hp tham nhng ca cán b hi quan. Hu qu là mi quan h hp tác gia hi quan và cnh sát b phá hng to nên mt bu không khí không lành mnh nghi ng ln nhau gia hai c quan. Khi ó, hi quan có ng c tham nhng nhiu hn tr a cho tâm lư bt b́nh trc thái ca cnh sát biên gii. Mi vic dn thay i khi lut hi quan c sa i, b sung cng nh khi các nhà hoch nh chính sách nhn thc y hn v vai tṛ mi ca hi quan trong nn kinh t th trng. 164 Thi gian Thông quan và Quan im ca Doanh nghip Ti tt c các nc tin hành nghiên cu t́nh hung, thi gian thông quan u gim xung (Bng 6.4). Áp dng kim tra thc t có chn lc là nguyên nhân chính lư gii ti sao thi gian thông quan li c rút ngn. Rơ ràng, hàng c xp vào lung xanh c thông quan nhanh hn so vi hàng xp vào các lung khác. Tuy nhiên, cn lu ư rng không phi lúc nào cng có th so sánh c các d liu ti các nc nghiên cu vi nhau do phng pháp ghi chép d liu cng nh s lng chính xác các giao dch bt buc trc khi thông quan ti mi nc là khác nhau . Tuy tc thông quan ă nhanh hn song khong thi gian t lúc hàng n cng n thi im hàng ri cng vn thng quá lâu do lng thi gian cn có hoàn thành các th tc khác trong ó có y t, an toàn và kim nh cht lng cng vi s chm tr trong hot ng ca cng v. Bng 6-4: Thi gian Thông quan (n v: gi và phút trên mi chuyn hàng) Thông Lung Lung Lung Khong thi thng xanh vàng gian Bô-li-via 53:06 39:25 49:05 70:48 1/2003 ­ 6/2003 Cng KIA ti Ghana 75% gii phóng cùng ngày Cng Tema ti 44% gii phóng cùng ngày Ghana Ma-rc 0:37 3/2003 Mô-zm-bích 8 ngày Gia nm 2002 Pê-ru 1:00-2:00 12:00 24:00 2002 Phi-lip-pin 18:20 22:50 19:29 12/1997 Th Nh K Trong 24 gi: 71,5% hàng NK 2002 Trong 48 gi: 82,5% hàng NK Uganda Nhiu nht là mt tun Áp dng th tc c n gin hóa: Hàng mt 2002 chng loi: 1 ngày Hàng hoá hn hp: 3 ngày Lu ư: Thi gian x lư th tc hi quan là thi gian thông quan cho hàng nhp khu trong ch ca; không tính các hot ng trc và sau khi tin hành các th tc hi quan mt ca. S liu c xem xét ti các nc không hoàn toàn tng ng vi nhau tính n khác bit trong bin pháp ghi chép cng nh s lng chính xác các giao dch bt buc trc khi thông quan hàng hóa. Xem Ph lc 1.C có thêm thông tin chi tit. 165 a. Trong khi có v nh phi mt n 39 ting hoàn thành tt c các th tc cho hàng c phân lung xanh th́ thi gian thông quan c thng kê cho hàng lung xanh bng không. Mt khi h thng ă ch nh lung xanh cho mt t khai hàng nhp khu, h thng s ngay lp tc thông quan cho lô hàng ó mà không yêu cu làm thêm bt k th tc nào khác. ó chính là bn cht ca hàng lung xanh. Ba mi chín gi là thi gian trung b́nh mà doanh nghip nhp khu hay i lư khai thuê hi quan ca doanh nghip mt k t thi im ng kư khai báo trong h thng n khi nhn c hàng. Khong thi gian này không liên quan ǵ n thi gian c quan hi quan làm th tc thông quan cho chuyn hàng. Ngun: Hi quan các nc; De Wulf và Sokol 2004. Trong na u nm 2003, thi gian thông quan cn có ti Bô-li-via trung b́nh là 53 ting k t khi ng kư t khai nhp khu n khi hàng hoá ra khi kho hi quan. Không tính n khong thi gian gia khi kim tra và kim soát vi khi hàng ri kho th́ thi gian trung b́nh phi mt là khong 37 ting. Mc dù d liu v thi gian thông quan không c công b song các nhà chc trách vn luôn có th có c s liu này. iu này làm bt lên tính hiu qu ca chng tŕnh ASYCUDA ++ trong xây dng d liu trong ó có c s liu v thi gian cn có cho mi bc khác nhau trong quy tŕnh thông quan cng nh cho mi lung hàng. Hi quan Ma-rc ă gim thi gian thông quan trung b́nh t 1 ting 45 phút vào thi im tháng 12 nm 2002 xung c̣n 37 phút vào tháng 3 nm 2003. Tuy nhiên, trung b́nh mt công-ten-n vn mt khong 10 ngày mi có th ri khu vc cng do phi dành thi gian hoàn thành các th tc và bin pháp kim soát do các c quan khác tin hành. Ma-rc là nc duy nht trong các nc nghiên cu t công khai các d liu kiu này mt cách có h thng. Bng cách công khai các d liu v quá tŕnh thông quan, hi quan Ma- rc không ch to ra áp lc cho chính ḿnh trong vic ci thin hiu qu hot ng mà c̣n xác nh rơ trách nhim ca các c quan khác trong vic gây ra chm tr trong toàn b quá tŕnh thông quan. Có th các d liu này s khin các c quan liên quan khác a vào áp dng mt quy tŕnh làm vic khn trng hn. Tin b áng k cng ă c ghi nhn ti hi quan Mô-zm-bích vi thi gian t khi khai hi quan n khi ra thông báo cho phép gii phóng hàng ă gim t 18 ngày vào gia nm 2000 xung c̣n 10 ngày vào nm 2002 trong khi con s này trc ci cách là 20 ngày. Thi gian thông quan trung b́nh ti Pê-ru là khong 24 gi cho hàng thuc lung , 12 gi cho hàng lung da cam và t 1 n 2 gi cho hàng thuc lung xanh. Ti Phi-lip- pin, thi gian thông quan trung b́nh cho hàng hoá nhp khu theo phng thc DTI vào khong t 18 n 23 gi tu theo tng lung hàng. Ti Th Nh K, 72% hàng nhp khu c thông quan ch trong 24 gi và 83% hàng nhp khu trong ṿng 48 gi. Vi vic áp dng các th tc ă n gin hoá ti Uganda, thi gian thông quan cho lô hàng mt chng loi mt khong 1 ngày và cho lô hàng hn hp là 3 ngày. Ti ông Nam Âu, thi gian thông quan ă gim trung b́nh mt na sau hai nm thc hin d án. Thi gian xe ti phi i qua các biên gii giáp vi Ban-cng gim t mc rt cao là 5 ting ng h xung c̣n 2 ting ng h nh thc hin chng tŕnh TTFSE. Ti Ghana, thi gian thông quan trung b́nh ti sân bay KIA ă gim t 3 ngày xung c̣n 4 ting và thi gian phúc tp h s trung b́nh gim t 24 gi xung c̣n ch vài phút. Ti cng Tema, thi gian thông quan ă gim t mt tun xung ch c̣n vài ngày. 166 Hin ti, ă có 14% lng hàng hoá c thông quan ngay trong ngày, 30% mt khong t mt n hai ngày, 45% mt khong t hai n nm ngày và 11% lng hàng thông quan mt hn nm ngày (thng là hàng có vn ). Phúc tp h s hi quan ch mt trung b́nh khong 15 phút thay v́ 24 gi trong khi np thu cho ngân hàng ch mt 10 phút so vi vài ting ng h trc khi GCNet i vào vn hành y . Dn có s bin i tích cc trong phn ng ca các i tng s dng dch v hi quan i vi ci cách hi quan. Hu ht các i tng này u công nhn rng hot ng hi quan nói chung ă c ci thin và t l tham nhng cng ă gim xung. Ti mt s quc gia, thái chng i ci cách ban u ca các doanh nghip ă bin mt và nhng ch cho thái ng t́nh ng h khi li ích do ci cách mang li dn tr nên rơ ràng. Ti mt s nc ni hi quan t́m kim mi quan h hp tác cht ch hn vi khu vc t nhân th́ thái ci m này ă nhn c ánh giá cao t nhiu bên liên quan. Tuy nhiên, các i tng s dng dch v hi quan nhn mnh rng hin i hoá hi quan là mt quá tŕnh liên tc cn c duy tŕ và bt kp vi tp quán thng mi hin i. Ti khu vc ông Nam Âu, mt mi quan h i tác mi gia hi quan và khu vc t nhân ă tr thành hin thc khi thành lp "Các y ban Ngành ngh" (Pro-Committees) c h tr bi SECI và Hip c n nh. Ti Bô-li-via, ngi s dng nhn thy trong mt s lnh vc t l kim tra thc t vn cao trong khi hot ng buôn lu quy mô nh vn c̣n ph bin. H trông i hi quan s phi hp cht ch vi các nhà qun lư kho băi cng nh tng thêm thi gian làm vic. Ti Ma-rc, cng ng doanh nghip ă ánh giá rt cao vic Tng cc trng có thái ci m và sn sàng lng nghe báo cáo v tin ci cách hi quan. iu này c phn ánh trong các bn iu tra khách hàng nh k. Kt qu ca các cuc iu tra này ă c công b. (Xem Hp 6.4 có thêm thông tin chi tit v mi quan h hp tác gia hi quan và khu vc t nhân ti Ma-rc). Các doanh nghip ti Mô-zm-bích u nht trí cho rng ci cách ă mang li tin b áng k và k vng rng hi quan s tip tc a vào áp dng khai báo hi quan và np thu in t nh ă ha hn. Vic hi quan ă tham kho ư kin ca các doanh nghip cng c ánh giá rt cao. Mt b phn công chúng và khu vc t nhân có li ích th cu ti Pê-ru thot u ă phn i ci cách hi quan song c hai nhóm sau ó u ă thay i cách nh́n. Theo h, ci cách ă c bit thành công trong các lnh vc nh to thun li cho thng mi và to ngun thu. Liên quan n ci cách hi quan ti Phi-lip-pin, báo chí nh́n chung u rt ng h và i din cng ng doanh nghip ă bày t thái hài ḷng vi nhng ci thin có c trong hot ng hi quan. Tuy vy, nhng kt qu ci cách tng c ca ngi ă không c duy tŕ vào giai on cui thp k 90. Mt ln na c quan hi quan li b ch trích là tham nhng và hot ng không hiu qu. Mt trong nhng nguyên nhân lư gii cho s tht lùi này là s suy gim hu thun chính tr cho ci cách. Hin ti, ngi ta ang tin hành các n lc khôi phc mc tho măn vi kt qu ci cách. Ti Th Nh K, trong mt cuc kho sát nh tin hành vi các doanh nghip, 70% doanh nghip c phng vn cho bit h hài ḷng vi tin b t c trong quá tŕnh hin hin i hoá quy tŕnh thông quan hi quan. Ti Ugada, quan h gia hi quan và khu vc t nhân c ánh giá là khá tt và ă c ci thin nh ci cách. Các i tác khu vc t nhân luôn hoan nghênh các tin b xa hn, c bit là trong các lnh vc nh m bo tính minh bch trong vic s dng các biu giá tính thu hi quan, a vào áp dng thông quan hi quan ti biên gii 167 hay ti các cng Kenya và Tazania thay v́ Kampala cng nh tp trung hn vào các th tc kim soát da trên ri ro. Ti Ghana, ci cách ă chng t rng quan h i tác gia khu vc công và khu vc t mang li nhiu li ích. Tp oàn GCNet ă neo cht con thuyn ci cách và giúp m bo tính liên tc ca ci cách cng nh tp trung vào các mc tiêu ci cách trong sut thi k chuyn i chính tr - thi im mà không mt t chc trong nc nào khác có ngun lc tài chính to ra mt chuyn bin ln nh vy v các th tc thng mi và hi quan. Hp 6.4 Hp tác gia Hi quan và Khu vc t nhân ti Ma-rc và Phi-lip-pin Mt tác nhân quan trng quyt nh thành công ca ci cách hi quan ti Ma-rc là s tham gia tích cc ca các i tác thuc khu vc t nhân trong quá tŕnh chun b cho ci cách cng nh quyt tâm ca hi quan trong vic t c tính minh bch, hiu qu và hp tác th hin qua thái ci m i vi các lo ngi ca khu vc t nhân. Hi quan ă tp trung n lc vào vic m bo cung cp dch v có cht lng tt cho doanh nghip cng nh luôn có thái lng nghe ư kin óng góp ca doanh nghip. Thái ci m này ă c các i tác kinh t ánh giá cao. Trong quá tŕnh chun b thc hin ACV nm 1998, hi quan c bit quan tâm n vic cung cp thông tin y cho doanh nghip v phng thc nh giá hi quan mi bao gm các nguyên tc nh giá mi cng nh quy tŕnh thm nh da trên ánh giá ri ro sp áp dng, qua ó thúc y quá tŕnh chuyn sang áp dng ACV. Nh́n chung, hi quan c bit chú trng n các bin pháp to thun li cho thng mi phù hp vi Công c Kyoto Sa i. Vic a vào áp dng các thay i v th tc sau khi ă tham kho ư kin ca các i din n t khu vc t nhân và qun lư thành công h thng tm nhp và các h thng hoàn thu ch là hai ví d minh chng cho mi quan h i thoi rt hiu qu này. Tng t, hi quan ă thit lp b phn chuyên cung cp dch v t vn nghip v cho doanh nghip. B phn này cung cp h tr trc tip cho doanh nghip qua in thoi hay qua mng trc tuyn. Mc dù hi quan Phi-lip-pin ă không h tham kho ư kin ca doanh nghip trong quá tŕnh ci cách song vn nhn c h tr áng k v tài chính và vt cht t các doanh nghip trong ó có thit lp mt h thng mng trc tuyn m bo cho n khâu cui cùng là gii phóng khi cng và nhà kho cng nh áp dng công ngh mă hoá cho truyn d liu in t v np thu hay np thông tin trc v t khai. H thng này cng tham gia qun lư mt s khâu trong hot ng thông quan hi quan. Ngun: Steenlandt và De Wolf 2004; Parayno 2004. Bin pháp chng Tham nhng Ti mt s nc có t l tham nhng cao, các bin pháp chng tham nhng thc thi trong chng tŕnh ci cách ă giúp gim bt nn tham nhng và tng cng liêm chính trong i ng cán b. Vic s dng h tr máy tính nhiu hn trong các hot ng hi quan ă giúp to ra minh bch ln hn cho các hot ng này. Ti Pê-ru, Mô-dm-bích và nht là Bô-li-via, thay mi nhân s khi bt u ci cách ă có th loi b s cán b tham nhng. Trong khi ó, thay i nhân s vi quy mô hn ch hn cùng vi vic vn dng dè dt hn các công c chng tham nhng khác có th ă là nguyên nhân khin cho tin b t 168 c trong ci thin liêm chính ti Uganda là khiêm tn hn so vi các nc khác (Hp 6.5). Ti Bô-li-via, vi mc tiêu trng tâm ca quá tŕnh ci cách là nh tn gc nn tham nhng, bc i u tiên c thc hin trong quá tŕnh ci cách là thay i gn nh toàn b i ng cán b sau khi buc tt c các cán b phi qua tuyn dng cnh tranh. Ti thi im nghiên cu t́nh hung, d kin có 90% s nhân viên hi quan là nhân viên mi tuyn dng. Rt nhiu ư kin cho rng thay mi nhân s góp phn áng k vào vic gim bt tham nhng. Mô-zm-bích ă ci thin th tc phát hin các trng hp vi phm ca nhân viên, tin hành nhiu v iu tra và sa thi nhiu nhân viên sai phm. Hi quan nc này cng kim tra tiu s và tính liêm chính i vi các ng c viên vào các v trí lănh o cao cp và các v trí nhy cm. Vi mc tiêu t ra ca ci cách là nâng cp cht lng i ng cán b, 60% nhân viên c ă c thay mi, qua ó to c hi tng cng liêm chính. Tuy nhiên, t l cán b sai phm vn mc cao trong khi quy tŕnh thi hành k lut vn c̣n kéo dài. Trong giai on bt u chng tŕnh ci cách, hi quan Pê-ru ă loi khi ngành khong 60% tng s cán b thông qua c ch "thôi vic t nguyn" (voluntary departure) và sa thi các cán b tham nhng. S c̣n li buc phi qua kim tra do mt t chc bên ngoài tin hành. Trong giai on u, công cuc hin i hoá hi quan ti Phi-lip-pin ă thành công trong vic ngn chn tham nhng song t cui thp niên 90 mi vic din bin theo chiu hng ngc li. Mt ln na, các doanh nghip li coi hi quan nh mt trong c quan công quyn tham nhng nht toàn quc. Bài hc Kinh nghim Mt s nhân t óng vai tṛ chính quyt nh thành công ca ci cách ti các nc nghiên cu t́nh hung c tóm lc trong Chng 1 và bàn lun di ây. Hot ng hi quan hiu qu c cu thành bi nhng b quy tŕnh gn kt cht ch và an cài ln nhau. Mt chng tŕnh ci cách hi quan tng th s có nhiu c hi mang li kt qu n nh và bn vng hn so vi mt cuc ci cách mang tính cc b. Nhng nc thc hin ci cách thành công là nhng nc ă a vào áp dng liên tc các bin pháp kh thi vi mt tm nh́n tng th hng ti thit lp mt c quan hi quan hin i. Hu thun chính tr óng vai tṛ thit yu i vi thành công ca ci cách. duy tŕ c hu thun chính tr cn phi m bo tính liên tc trong hàng ng lănh o cng nh i ng cán b qun lư ci cách. i ng lănh o vng mnh và n nh trong sut quá tŕnh thc hin ci cách cho n khi kt thúc ci cách t ra là nhân t thit yu i vi thành công ca ci cách. Ci cách ch bn vng khi có c cam kt chính tr liên tc. Ngay c khi thành công ca cuc ci cách ă bám r sâu vào khuôn kh th ch và hành chính ca mt nc th́ vn có nhng ri ro i vi vic duy tŕ nhng thành công ă t c. ó là thay i v nh hng chính sách, s suy yu trong hu thun chính tr và thay i cán b lănh o hay qun lư trong ngành hi quan. Tt c các yu t này u có th gây tr ngi cho ci cách hay làm cho quá tŕnh ci cách i ngc hng. Các ri ro khác bao gm thiu cam kt chính tr, không ngân sách tr lng cho cán b cng nh bo tŕ h tng CNTT, thay i các quy nh v tài chính hi quan và can thip chính tr vào công tác qun lư nhân 169 s. Khi ci cách ă mang li li ích rơ ràng cho các doanh nghip t nhân và Kho bc, ci cách s t to ra hu thun cho chính ḿnh, qua ó gim bt nguy c b quay ngc li t́nh trng c (backsliding). Ci cách phi mang tính thc t và bao gm các bin pháp ci cách kh thi. Vic sm tng cng và y nhanh áp dng quy tŕnh x lư hi quan da trên CNTT óng vai tṛ thit yu i vi thành công ca ci cách. T ng hoá toàn b th tc thông quan cng nh thit lp các h thng kim toán và kim soát da trên ri ro ph thuc ln vào vic s dng hp lư CNTT. Tt c nhng hot ng này chun b cho vic hp lư hóa và n gin hoá các th tc hi quan nhm gim bt t l kim tra thc t hàng hoá. Chúng cng giúp gim bt tip xúc trc tip gia cán b hi quan và doanh nghip, nh ó gim kh nng ra các quyt nh tu ư mang tính tha hip là ngun gc ca tham nhng. Cn có mt chin lc tài chính tt m bo thành công ca ci cách. Ti tám nc tin hành nghiên cu, s h tr và phi kt hp ca nhà tài tr là yu t quan trng phát ng và thc hin ci cách. Ngun tài chính trong nc và ngun tài tr nc ngoài b sung cng óng vai tṛ quan trng trong vic m bo thành công ca ci cách. Yu t này càng tr nên quan trng hn ti các nc mà vn hoá qun lư bng th ch (management by institution) cn phi c thay th bng vn hóa qun lư bng mc tiêu (management by objective). Vic phi kt hp vi nhà tài tr ngay t giai on phân tích chn oán cng là mt yu t quan trng. Cn phi phi kt hp vi các c quan khác phát huy ti a li ích do ci cách mang li. Không có t liu nào c ghi chép li trong c tám nghiên cu t́nh hung chng t rng tác dng to thun li cho thng mi có th m rng mt cách có hiu qu ra ngoài phm vi ngành hi quan. Tuy nhiên, mt s sáng kin ci cách ă xác nh rơ ây là mc tiêu ca các chng tŕnh hành ng trung hn và dài hn. Mt mi quan h phi kt hp nh vy s giúp loi b nhng khâu kém hiu qu trong quy tŕnh thc hin các quy nh v y t, an toàn và các quy nh khác có th làm tŕ hoăn áng k các hot ng thng mi. Ci cách hi quan c chính các nhân viên hi quan và các bên hu quan khác ng h. Quyn t ch ca hi quan có th to thun li cho quá tŕnh thc hin ci cách, hn th nó cng có th tng quyt tâm ca cán b hi quan trong vic t c các chun làm vic cao (high performance standards). Tính t ch v hành chính ca hi quan cng góp phn t c các mc tiêu ci cách. Tt nht là các c quan hi quan phi có c t ch cao nht có th trong iu hành và hot ng cng nh phi có ngân sách thc hin các chc trách ca ḿnh mt cách hiu qu. Cng cn a ra các tiêu chí ánh giá rơ ràng. Các chính sách v nhân s ca hi quan là các tác nhân chính tng cng cht lng và liêm chính ca i ng cán b. Ci cách nhân s góp phn vào thành công ca các chng tŕnh hin i hóa hi quan, nht là ti các nc tin hành thay i nhân s quy mô ln. Ti các nc này, các cán b hin ang công tác phi tri qua mt quy tŕnh tuyn dng ging nh các ng viên mi. Các bin pháp khuyn khích ngh vic cng c áp dng. Tng lng là mt gii pháp c thit k nhm thu hút và gi chân các cán b có nng lc cng nh tng cng liêm chính và quyn t ch v tài chính. Mt yu t ln khác ca các chính sách mi này là a vào áp dng thu phí cho dch v x lư t khai phù hp vi quy nh ca WTO giúp hi quan có th to c ngân sách riêng duy tŕ các h thng c hin i hóa ca ḿnh. 170 Hp tác gia hi quan và các i tác khu vc t là mt nhân t quan trng quyt nh thành công ca các chng tŕnh ci cách. Hi quan cn có c s ng h mnh m t cng ng doanh nghip tin hành thay i nh hng hot ng t mt t chc có vai tṛ thc thi và thu thu sang mt c quan cung cp dch v cng nh có th kt hp c vic cung cp dch v hiu qu vi trách nhim to ngun thu. Có th duy tŕ c s ng h này thông qua t chc các chng tŕnh tuyên truyn cho khu vc t nhân trong ó có các bui tip xúc và tham kho ư kin cp cao thng k. Tuy nhiên, vic m bo tính minh bch hoàn toàn i vi các quy nh, ch s hot ng và s liu thng kê là im quan trng nht trong vic thuyt phc cng ng doanh nghip. S dng các ch s hot ng rơ ràng giám sát tin ci cách óng vai tṛ thit yu không ch trong ánh giá tin mà c̣n trong iu chnh các bin pháp ci cách cho phù hp vi thay i hoàn cnh mà không b mt i cái nh́n tng th v ci cách. Ti tt c các nc tin hành nghiên cu t́nh hung, thi gian thông quan ă c ct gim. T l phân lung xanh cng nh t l kim tra thc t là các ch s hu hiu giám sát thi gian thông quan. Cn ánh giá các ch s này trên c s áp dng các nguyên tc qun lư ri ro. Tài liu c thêm Các nghiên cu t́nh hung nhc n trong chng này là các n phm ca Luc De Wulf và Jose Sokol c xut bn nm 2004. Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii, c phát hành nh mt n phm i kèm vi cun S tay này. Eva Molnar và Lauri Ojala, 2003. "Các vn v To thun li cho Vn ti và Thng mi ti CIS-7, Kazakhstan và Turkmenistan." Ngân hàng Th gii, Washington DC. Ngân hàng Th gii (2002) "Chng tŕnh To thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Washington, D.c. www.seerecon.org/ttfse. Tài liu Tham kho De Wulf, Luc. 2004. "Uganda." Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. Goorman, Adrien. 2004. "Pê-ru" Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. Mwangi, Anthony. 2004. "Mô-dm-bích". Trong cun Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. Oktem, M. Bahri. 2004 "Th Nh K". Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. Parayno, Guillermo L. Jr 2004. "Phi-lip-pin". Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. 171 Steenlandt, Marcel và Luc De Wulf. 2004. "Ma-rc". Trong cun Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan: Nghiên cu t́nh hung. Washington, D.C: Ngân hàng Th gii ca Luc De Wulf và Jose Sokol. 172 7 Hai Thp k H tr Ci cách Hi quan ca Ngân hàng Th gii (NHTG) Xu th Thit k và Thc thi D án Bài hc thu c Michael Engelschalk và Lê MinhTun H TR CA NGÂN HÀNG TRONG CÁC D ÁN LIÊN QUAN N HI QUAN .... 174 NGHIÊN CU CHN OÁN TIN D ÁN VÀ THIT K D ÁN ............................... 177 THC THI D ÁN VÀ KT QU T C ................................................................. 193 KT LUN VÀ BÀI HC CHÍNH CHO CÁC HOT NG H TR HIN I HÓA HI QUAN CA NHTG TRONG TNG LAI................................................................. 197 PH LC 7.A PHÂN B CA D ÁN CÓ HP PHN HI QUAN THEO VÙNG, 1982 - 2002 .......................................................................................................................................... 202 PH LC 7.B CÁC TIÊU CHÍ LA CHN CHO ÁNH GIÁ D ÁN ̉D..................... 202 PH LC 7.C C TÍNH H S TNG QUAN............................................................ 203 PH LC 7.D CI CÁCH CÁC H THNG THU: GHI CHÉP CA NHTG NHNG NM 1990................................................................................................................................ 204 TÀI LIU C THÊM.......................................................................................................... 206 TÀI LIU THAM KHO ...................................................................................................... 206 173 Hn 20 nm qua, Ngân hàng Th gii ă cung cp nhng h tr áng k cho ci cách các c quan hi quan ti các nc ang phát trin ch yu di dng các d án v to thun li cho thng mi, c s h tng và khu vc công trong ó có các hp phn v ci cách hi quan mà rt ít khi c cung cp di dng h tr k thut dành riêng cho lnh vc hi quan. Cho n nay, NHTG ă tích ly c mt lng kin thc và kinh nghim áng k trong lnh vc ci cách hi quan. ó chính là c s rút ra nhng bài hc kinh nghim cho vic thit k các d án mi cng nh ci thin các d án hin ang thc thi. Chng 7 c cu trúc nh sau: phn th nht ­ H tr ca NHTG trong các D án Liên quan n Hi quan. Phn này tóm lc mc và h́nh thc vn vay cng nh phân b vn vay theo khu vc ca NHTG cho ci cách hi quan. Phân tích c da trên c s d liu ca d án (C s d liu D án ánh giá H tr Thng mi ­ TAEPD) do Ban ánh giá Hot ng (OED) ca NHTG xây dng cùng các tài liu riêng ca d án bao gm các báo cáo ánh giá cán b (SAR), tài liu thm nh d án (PAD), báo cáo kt thúc d án (ICR) và các bn tóm tt ánh giá ca OED.119 Phn th hai - Nghiên cu Chn oán Tin D án và Thit k D án cung cp tho lun chi tit v các vn , xu th và phng thc s dng trong quá tŕnh xây dng mc tiêu, la chn ch s hot ng cng nh xác nh các hot ng ca d án. Phn th ba - Kt qu và Thc hin D án, xác nh rơ các vn ch yu trong công tác chn oán, thit k d án, qun lư thc hin d án cng nh giám sát v́ tác ng n kt qu cui cùng và tính bn vng ca d án. Phn kt lun bàn tho chi tit thit k d án cùng các vn gp phi trong quá tŕnh thc thi các d án ci cách hi quan. Phn kt lun cng rút ra các bài hc ch yu cho NHTG trong các hot ng h tr hin i hoá hi quan sau này. H tr ca Ngân hàng trong các D án Liên quan n Hi quan C s và Công c Cho vay Nh́n chung, các hot ng hin i hoá hi quan ca Ngân hàng Th gii thng là mt b phn trong các chng tŕnh ci cách có quy mô ln hn nhm to thun li cho thng mi, h tr huy ng ngân sách tng th, tng cng qun lư ngun nhân lc trong khu vc công, h tr phát trin h tng hoc tng cng kh nng cnh tranh. Trong nhiu trng hp, hi quan ch là mt hp phn nh trong mt chng tŕnh ci cách phc tp.120 Ngc li, trong mt s rt it trng hp nh trng hp D án Phát trin Hi quan Nga (RCDP), ci cách hi quan là tâm im hot ng duy nht. Các hp phn ci cách hi quan c a vào các khon vay u t và h tr k thut (TAL) cng nh các khon tín dng và cho vay iu chnh c cu (SAL). Nu là hot ng h tr k thut, vn kin d án s nêu c th phân b vn cho các hp phn riêng bit ca d án. Nh́n chung, các hot ng iu chnh c cu c thit k nhm a ra h tr tài chính cho mt chng tŕnh chính sách nh ci cách tài khoá hoc qun lư ngun lc công. Các hot ng này không ̣i hi phi quy nh quá c th các hp phn ca d án cng nh phân b tài chính cho mi hp phn. Tính n tính cht khác nhau ca các khon SAL, phân tích sau ây ch tp 119Tham kho thêm cun Dch v Quc gia và Chính sách hot ng 2003 và OED 2004. 120Mt ví d tiêu biu là D án Tín dng Khôi phc Nn kinh t (Chad). Mt trong các mc tiêu t ra cho d án này là "cng c C quan Hi quan thông qua các chng tŕnh ào to và cung cp trang thit b". Tuy nhiên, vn kin d án không a ra bt k mt k hoch c th nào cng nh không a ra phng án phân b chi phí chi tit cho các hp phn khác nhau ca d án. 174 trung vào các hp phn h tr k thut (TA) ca Ngân hàng rút ra các bài hc phc v cho các hot ng hin i hoá hi quan sau này. Phm vi và Phân b H tr ca Ngân hàng Trong khong thi gian t nm 1982 n nm 2002, Ngân hàng ă tham gia vào 117 d án có các hp phn ci cách hi quan; trong s ó, 38 d án là các d án TA và 29 d án là các d án SAL. Ph lc 7.A nêu tóm tt phân b các d án này theo vùng và theo giai on. Trong các d án SAL có hp phn hi quan, hai phn ba các ci cách chính sách a ra là liên quan n thng mi trong khi mt phn ba liên quan n tài chính công. Trong s các hp phn liên quan n hi quan, 75% nhm mc ích n gin hóa quy tŕnh, 16% nhm ci thin h thng pháp lư và 9% nhm phát trin các ngun nhân lc. Các iu kin và quy mô hot ng trong các d án SAL có khác bit ln. Mt s d án SAL xây dng các iu kin c th liên quan n các hot ng, th tc hi quan c th (D án Tín dng iu chnh C cu Th Ba ca Georgia, D án Vn vay Phát trin và Ci cách Kinh t Ln ba ca Gióoc-a-ni và D án Vn vay H tr Ci cách Chính sách Ma-rc) n các khía cnh c th ca qun lư và ào to ngun nhân lc (D án H tr K thut Ln hai ti Haiti, D án Xây dng Nng lc Qun lư Ngoi thng ti Tuy-ni-zi), n vic rà soát li Lut Hi quan (D án Vay vn Xem xét li Chính sách u t và Thng mi ti Ni-giê-ria) và các mc tiêu n gin hoá th tc nhm to thun li cho thng mi (D án Vay vn iu chnh Chính sách Thng mi và Công nghip Ln 2 ca Ma-rc). Mt s d án SAL ă áp t các iu kin y tham vng cho hin i hoá hi quan nh tng cng qun lư hi quan (D án Tng cng Nng lc Lp k hoch, Làm ngân sách, Thc thi và Kim soát ti Sao Tome và Principe) hay tng cng vai tṛ ca chính ph trong qun lư cht lng hàng nhp khu (D án Tín dng iu chnh C cu Khu vc Nông nghip ti Xê-nê-gan). Trong phm vi chng này, chúng tôi không phân tích chi tit 79 d án SAL trong c s d liu v́ khó giám sát c mi liên h gia các iu kin SAL vi h tr k thut cung cp. Hn th, nh́n chung h tr chuyên môn ca ngân hàng không c kim chng mt cách rơ ràng trong các d án SAL. Bng 7-1 S tin c cp cho các hp phn hi quan trong các D án H tr K thut, giai on 1982 - 2002 (n v tính: triu ô la M) Nm tài khóa 1982 -86 1987-91 1992 -96 1997-02 1982-02 Khu vc Vn % Vn cp % Vn % Vn % Vn % cp cp cp cp Châu Phi Cn 0,24 8 8,63 86 5,29 7 11,67 5 25,8 8 Sahara ông Á và Thái 20,3 26 1,1 1 21,4 7 B́nh Dng Châu Âu và 0,3 3 48,2 62 164,5 75 213,0 69 Trung Áa Châu M La 2,6 92 1,15 11 22,0 10 25,7 8 tinh và Ca-ri-bê 175 Trung ông và 3,82 5 9,0 4 12,8 4 Bc Phi Nam Á 10,45 5 10,5 3 Tng cng 2,8 100 10,1 100 77,6 100 218,7 100 309,2 100 Bng 7.2 mô t 38 d án TA có hp phn hi quan phân b theo nm hng mc: chuyên v hi quan, liên quan n thng mi, c s h tng, tài chính công và các hng mc khác. D án chuyên v hi quan duy nht, d án RCDP, chim lng vn ln nht trong tng s vn phê duyt cho các hp phn hi quan (45 phn trm) trong khi các hot ng hi quan nm trong các d án h tng chim t phn thp nht (3 % tng vn tính c d án RCDP và 5 % tng vn vay không k d án RCDP). Các d án tài chính công thu hút lng vn ln th hai (32 % tng vn vay c phê duyt trong ó có d án RCDP và 59 % tng vn vay không k d án RCDP), tip n là các d án liên quan n thng mi (16 % tng vn vay phê duyt nu tính c d án RCDP và 30 % tng vn vay nu không tính d án RCDP). Ngoi tr d án RCDP th́ các d án tài chính công xp th hai và các d án liên quan n thng mi xp th ba v mc vn trung b́nh dành cho hi quan cho mi d án (ct 4) và t l hot ng hi quan trong tng s các hot ng c duyt theo nhóm d án (ct 5). Bng 7-2 Phân b các Hot ng c Phê duyt có Hp phn Hi quan theo Nhóm d án (1982 ­ 2002) (n v tính: triu USD) Tng s vn S D Vn c Mc vn trung T l hot T l trên tng s vn c duyt án duyt b́nh dành cho ng hi phân b cho hi quan (các hot dành cho hi quan cho quan trong ng có hoc hi quan mi d án tng s các không có hi hot ng quan) c duyt theo nhóm Có d án Không có d án RCDPa d án RCDPb [1] [3] [4] = [3]/[2] [7] Nhóm D [6] án [2] D án 140,0 1 140,0 140,0 100,0 45,0 chuyên v Hi quan (RCDP) Liên quan 277,8 14 50,9 3,6 18,0 16,0 30,0 n thng mi H tng 210,5 5 8,6 1,7 4,0 3,0 5,0 Tài chính 229,2 7 100,0 14,3 44,0 32,0 59,0 công 176 Khác 127,9 11 9,6 0,9 8,0 3,0 6,0 Tng (có 985,4 38 309,2 8,1 31,0 100,0 RCDP) Tng 845,4 37 169,2 4,6 20,0 100,0 (không có RCDP) a. T phn c tính trong tng hot ng c phê duyt cho hi quan bao gm c d án RCDP b. T phn c tính cho tng hot ng c phê duyt cho hi quan không có d án RCDP Ngun: các tác gi da trên c s d liu ca Ngân Hàng Th Gii. Nghiên cu Chn oán Tin d án và Thit k d án Các tài liu d án ca Ngân hàng cung cp thông tin chi tit v thit k d án và nghiên cu chn oán tin d án. Chúng tôi chia giai on nghiên cu 1982-2002 thành 2 giai on nh: giai on 1982-1993 và giai on 1994-2002 thy c s bin chuyn trong nghiên cu chn oán tin d án bi hai lư do. Th nht, theo d liu OED, giai on 82-84 không có bt k mt d án u t hay d án TA nào có hp phn hi quan nên im phân tách cho giai on 1985-2002 là mc 1993-1994. Th hai, mt s d án có các hp phn hi quan ln nh D án Qun lư Tài chính công Th nh k, RCDP và Chng tŕnh H tr Vn chuyn và Thng mi khu vc ông Nam Âu (TTSFE) c duyt sau nm 1993. iu này to c hi phân tích bt k mt ng thái bin i nào trong cách tip cn ca Ngân hàng i vi ci cách hi quan. Khung Chn oán Tin d án Nghiên cu chn oán và công tác chun b tin d án k lng óng vai tṛ ti quan trng i vi vic xây dng các gii pháp ci cách, quyt nh các u tiên ca d án cng nh chui hot ng tng ng vi các u tiên ó. Có mt s công c h tr công tác nghiên cu chn oán tin d án (xem Chng 1). V c bn, mt nghiên cu chn oán toàn din cn s dng c hai ch s: nh tính và nh lng xem xét hiu qu và kt qu hot ng ca t chc, thit k và qun lư t chc cng nh môi trng kinh t và th ch ca c quan hi quan. Tuy nhiên, kt qu ánh giá li các hot ng ca Ngân hàng cho thy mt lng ln các h tr k thut không c tin hành phân tích chn oán c bn. Mc và tính toàn din ca nghiên cu chn oán tin d án ph thuc vào quy mô d kin ca d án. Tuy vy, phân tích th ch là cn thit ngay c i vi các d án quy mô nh ch gii quyt nhng yu t c th trong hot ng và qun lư hi quan. C s d liu OED cho thy trong tng s 38 d án TA có hp phn ci cách hi quan, ch có 20 d án (hoc ít hn 53%) c thit k trên c s phân tích chn oán v th ch. Mi d án c thit k da trên nghiên cu chn oán tin d án li s dng mt cách tip cn riêng xác nh nhng yu kém v th ch, nhu cu cng nh u tiên ci cách. iu này cho thy quá tŕnh chun b và thit k d án c̣n mang m tính v vic (ad hoc) và thiu mt khung phng pháp lun chung. Bng 7.3 tóm tt phm vi phân tích 177 chn oán ca 20 d án có tin hành nghiên cu chn oán tin d án.121 Hp 7.1 a ra ba t́nh hung d án c th. Tuy tt c 20 d án u tin hành phân tích chn oán nh tính song rt ít d án áp dng phân tích chn oán nh lng t́m ra im yu, im mnh ca các c quan hi quan, nht là liên quan n hiu qu và kt qu hot ng cng nh tính liêm chính. Tuy nhiên, nghiên cu chn oán tin d án ă dn c ci thin cùng thi gian, c bit là vi các d án trin khai gn ây (các d án c duyt vào cui nhng nm 90 và u nhng nm 2000). Bng 7-3 Phân tích Chn oán Tin d án trong các D án H tr K thut, giai on 1982-2002 1982 ­ 93 1994 ­ 02 1982 ­ 02 S T l S T l S T DA (%) DA (%) DA l (% ) Tng s D án có Tin hành Phân tích Chn oán 3 17 20 Lnh vc chn oán ánh giá môi trng th ch Chn oán tng th lut và quy nh hi quan 3 100 16 94 19 95 Chin lc ci cách hi quan d kin hay ang trin khai 3 100 16 94 19 95 Các ch s v qun lư hi quan Kt qu Ch s v thi gian phc v 0 0 9 53 9 45 C cu t chc và chc nng 1 33 13 76 14 70 Áp dng phng pháp qun lư ri ro 1 33 3 18 4 20 S lng hành khách nhp cnh 1 33 0 0 1 5 Khi lng hàng thông quan 1 33 0 0 1 5 T l thu hi quan và thu khác thu c trên GDP T l 1 33 4 24 5 25 tng thc thu trên tng thu tim nng 1 33 0 0 1 5 Hiu qu 1 33 0 0 1 5 Chi phí qun lư d kin cho mi giao dch 0 0 12 71 12 60 Thc thi h thng hài hoà hóa (H thng phân loi HS) 2 67 2 12 4 20 121Cu trúc ca bng 7.3 da trên khung ánh giá các yu t c bn trong c quan hi quan ca Lane a ra vào nm 1998 cng nh hng dn phân tích chn oán ca Gill (2000) cho c quan thu. 178 1982 ­ 93 1994 ­ 02 1982 ­ 02 S T l S T l S T DA (%) DA (%) DA l (% ) S lng cán b 1 33 5 29 6 30 Quy mô thng mi 0 0 3 18 3 15 Th tc xác nh tr giá 2 67 12 71 14 70 phc tp ca các quy tc hoc th tc 2 67 11 65 13 65 Th tc hi quan t ng Nghip v Hi quan (Phát trin Ngun nhân lc) Quy tŕnh tuyn dng (la chn phng pháp iu hành) 1 33 2 12 3 15 ào to (chính qui hoc ti ch) 1 33 8 47 9 45 Liêm chính Thit b 2 67 11 65 13 65 Quy tc o c (ă ban hành hoc ang tho lun quy tc 0 0 4 24 4 20 o c) Có áp dng h́nh thc bt da trên thành tích làm vic 0 0 3 18 3 15 thc t hay không Lng và phúc li 2 67 3 18 5 25 Thanh tra và kim toán ni b 0 0 2 12 2 10 Mô t/ánh giá các bin pháp phát hin tham nhng và m 0 0 9 53 9 45 bo liêm chính a. Phn trm tng s d án TA có tin hành phân tích chn oán giai on 1982 ­ 93 (tng cng 3 d án) b. Phn trm tng s d án TA có tin hành phân tích chn oán giai on 1994 ­ 02 (tng cng 17 d án) c. Phn trm tng s d án TA có tin hành phân tích chn oán giai on 1982 ­ 02 (tng cng 20 d án) Ngun: Các tác gi theo c s d liu ca NHTG Ci cách hi quan không ch n thun là qun lư iu hành hi quan mà c̣n mang nhiu ni dung khác. Hn mt na s d án c ly mu ă ánh giá khuôn kh pháp lư cho hot ng hi quan, chin lc ci cách hi quan c lên k hoch hoc ang trin khai, c cu t chc cùng chc nng ca c quan hi quan, thc thi các h thng hài hoà hóa; quy tc và th tc hi quan, thc trng t ng hoá và các thit b vn pḥng. Tuy nhiên, mc phân tích mi d án hay mi lnh vc là khác nhau. Ví d, phn ln các d án có tin hành phân tích chn oán u tin hành ánh giá lut và các quy nh hin hành v hi quan (95%) trong khi ch mt s d án i vào phân tích các vn c th hn nh thc hin h thng hài hoà hóa 179 (60%) hoc tính phc tp ca các quy tc và th tc hi quan (70%). Thc t cho thy mt phn áng k các hot ng chun b d án (65%) bao gm công tác chn oán h tng CNTT hin có cùng các k hoch t ng hoá phn ánh t phn nói chung là mc cao ca các chi phí liên quan n CNTT trong các hp phn hi quan ca các d án TA.122 Có mt iu thú v là t l phân tích chn oán tin hành vi h thng kim tra hàng hoá hay vic ng dng h thng kim tra da trên ri ro rt thp tuy ây là yu t quan trng trong chin lc tin hc hoá tng th (ch 20% s d án nghiên cu tin hành ánh giá các hot ng qun lư ri ro hin hành). Phn ln các d án li trn tránh không tin hành nghiên cu chn oán th tc nh giá trong quá tŕnh ánh giá môi trng hi quan. Phân tích chn oán th tc nh giá ch c tin hành trong quá tŕnh chun b ca 15% s d án c xem xét. Hp 7-1 Khung chn oán ­ Ba d án ví d c th D án Qun lư Thu ti Tanzania (c duyt trong nm tài khoá 1999 vi tng s vn là 40 triu USD) ă gii hn nghiên cu chn oán trong phm vi phân tích nh tính v vn hay yu kém trong c quan hi quan mà không a ra c các ánh giá mang tính nh lng chi tit v kt qu và hiu qu hot ng hi quan. C th, d án ă a ra ánh giá rng các im yu th ch liên quan n qun lư yu kém, yu im trong phát trin ngun nhân lc, các quy nh chng t rm rà cùng các th tc giy t quan liêu và tu tin, thiu h tng c s và trang thit b, c s pháp lư hoc quy nh lc hu không cung cp thm quyn và c ch x pht tha áng; công tác thc thi không hiu qu khi ch yu da vào kim tra thc t dù ă s dng dch v ca công ty Kim nh trc khi xp hàng (PSI). D án Tin hc hoá Ngành thu ti Phi-lip-pin (duyt trong nm tài khoá 1993 vi tng s vn là 63 triu USD) và D án Phát trin Hi quan Nga (duyt trong nm tài khoá 2003 vi s vn là 140 triu USD) cho chúng ta các ví d v các d án ă tin hành nghiên cu chn oán mt cách toàn din hn. Nghiên cu chn oán trong D án Tin hc hoá Ngành thu ti Phi-lip-pin c da trên kt qu phân tích ca IMF phc v vic xây dng k hoch hành ng ci cách hi quan. Ngân hàng th gii cng tin hành nghiên cu chn oán b sung cho các khuyn ngh ca IMF trong vic xây dng k hoch hành ng ci cách hi quan. D án phân tích h thng ngân sách hin hành cng nh nng lc th ch trong qun lư ngun thu. Bên cnh ó, nó cng nghiên cu hoàn cnh lch s cng nh bi cnh tng th ca d án tin hc hoá ng thi mô t hin trng tin hc hóa trong ngành hi quan và thu. D án cng b sung s liu thng kê v hot ng hi quan và thu cho phân tích nng lc th ch. Các s liu này bao gm s lng nhân viên, tng s thu do Cc Hi quan (BOC) thu c, chi phí, s hành khách làm th tc nhp cnh (tng s hành khách và s hành khách trên mi cán b hi quan), khi lng hàng c thông quan (tng lng hàng c thông quan, s lng hàng c thông quan trên mi cán b hi quan), lu lng thng mi (tr giá hàng nhp khu và xut khu) cùng n lc thu thu (tax efforts) (c nh ngha là t l gia thu thu c trên tng sn phm quc ni). i vi d án RCDP, nhóm d án ca NHTG ă phi hp vi các chuyên gia hi quan IMF xây dng b câu hi chn oán riêng cho d án. B câu hi sau ó c gi cho U ban Hi quan Nhà nc (SCC) trc khi trin khai công tác thit k d án trên thc t. Thông tin do SCC cung cp s c phân tích trc khi tin hành nghiên cu tin thm nh d án và b sung bng nghiên cu chn oán tin d án có s dng, bên cnh b công c chn oán ca 122Ví d, chi phí cho CNTT lên n 52% tng chi phí cho hin i hoá hi quan trong D án Tin hc hoá Thu ca Phi-lip-pin và 82% tng chi phí cho tt c các hp phn hi quan. 180 Gill, các công c chn oán do WCO thit k cùng các công c nêu trong Hng dn ca EU cho Qun lư iu hành Hi quan (EU Blueprints for Customs Administration). Nghiên cu chn oán tin d án ă c tin hành i vi tt c các lnh vc liên quan t phân tích môi trng d án, cam kt i vi ci cách, nhu cu và k vng ca các bên liên quan i vi công tác ánh giá s cn thit phi tin hành các thay i lut pháp và quy nh, hiu qu th ch, các vn v ngun nhân lc và ào to cùng các vn liêm chính. Ngun: Ngân hàng Th gii 1993b, 1999b, 2003. Ngi ta ít chú trng n khía cnh qun lư ngun nhân lc và liêm chính trong ci cách hi quan. Có rt ít d án tin hành phân tích rơ ràng v s hin din và cht lng ca b quy tc hành x (20%), bt da trên thành tích làm vic thc t (15%) và các gói lng bng (25%). Ngoài ra, ch có 10% trong s các d án xem xét tin hành nghiên cu chn oán i vi h thng kim soát và kim toán ni b, h thng to nên khung th ch ct yu loi b các ng c và c hi tham nhng. Thay vào ó, nhiu d án hn ch nghiên cu chn oán trong phm vi mô t các bin pháp phát hin tham nhng hin có (45%) và mô t h tng làm vic (65%). Trong quá tŕnh ánh giá k nng hoc thc trng phát trin ngun nhân lc, các d án ă tp trung phn ln vào vn ào to (45%) mà b qua mt vn quan trng, ó là các quy tŕnh tuyn dng, nht là quy tŕnh tuyn dng cán b lănh o (15%). Tính bn vng ca d án phi là mt ni dung quan trng trong nghiên cu chn oán tin d án. Có mt s vn ni lên ây. Bên cnh các cam kt thc hin d án ca chính ph, cn phi làm rơ cách thc chi tr cho các chi phí hot ng ca c quan hi quan khi kt thúc d án. iu này c bit quan trng i vi các d án mà trong ó hp phn CNTT hay u t vào h tng chim mt phn áng k và các d án h tr a vào áp dng h thng khuyn khích và khen thng c bit cho cán b hi quan. Ví d, trong D án Tin hc hoá Ngành thu ti Phi-lip-pin, nhóm d án ă không xét n vn chi phí bo dng thng xuyên i vi h thng CNTT cho n khi bàn n vn kt thúc d án. Ngi ta ă không th có c bo lănh t phía Chính ph cho vic phân b ngun lc tài chính cho c quan hi quan thay th các phn cng ă li thi. Hu qu là h thng tin hc hoá ă xung cp nghiêm trng sau khi d án kt thúc. Mt vn khác trong vic m bo tính bn vng ca mt d án ci cách hi quan là kh nng thu hút và gi chân các nhân viên hi quan có nng lc. iu này tu thuc vào mc linh hot trong qun lư ngun nhân lc mà c quan hi quan có c, nht là linh hot trong vic c cu s v trí chuyên gia cn có và thit k các gói lng bng tho áng cho các v trí này. N lc ci cách nhm mc tiêu xây dng mt c quan hi quan chuyên nghip hn s không th thành công nu nh c quan hi quan ó không có linh hot cn thit thu hút lng cán b có tŕnh chuyên môn và tâm huyt vi công vic. iu này cn c khng nh trc khi tin hành thit k d án. Hu ht các d án c xem xét u b qua nghiên cu chn oán mang tính nh lng v kt qu hot ng ca c quan hi quan. Thêm na, trong s 20 d án có hp phn chn oán, ch có mt d án phân tích chi phí qun lư iu hành hi quan trên mt giao dch, mt ch s vô cùng quan trng ánh giá hiu qu hot ng ca c quan hi quan. Tuy nhiên, cng ă có nhng tin trin rơ rt trong công tác chn oán. Trong s 26 d án TA giai on 1994-2002, có n 17 d án ă tin hành nghiên cu chn oán di mt h́nh thc nào ó. iu này hoàn toàn trái ngc vi giai on 1982­93 khi mà s d án có tin hành nghiên cu chn oán chim mt t l không áng k - 3 trong s 12 d án TA. Vic i chiu tng ni dung tin hành nghiên cu chn oán trong mi d án qua các giai on cho thy cht lng 181 ca các nghiên cu chn oán dn c ci thin ngoi tr trong lnh vc ánh giá hiu qu. Các nghiên cu chn oán giai on 1994 ­ 2002 mang tính toàn din hn trong vic iu tra các vn qun lư và hot ng hi quan c bn, nht là ch s thi gian phc v (53% trong tiu giai on 2 so vi 0% trong tiu giai on 1), c cu t chc và chc nng nhim v (76% so vi 33%), hin trng thc thi h thng hài hoà hóa (71% so vi 0%) và mc phc tp ca các quy tc, th tc (71% so vi 67%). Thêm vào ó, tiu giai don 2 ánh du mt bc tin c bn trong ánh giá liêm chính.123 Các D án Hi quan Mong mun t c iu ǵ? Phân tích các Mc tiêu ca D án Bng 7.4 tóm lc các mc tiêu liên quan n hi quan ca 38 d án TA c xem xét. Có ba mc tiêu ln t ra cho ci cách hi quan: huy ng ngun thu, gim thiu gánh nng i vi thng mi và m bo an ninh quc gia. Các mc tiêu c th hn liên quan n các hp phn c th ca d án hoc phn ánh mt phm vi tp trung hp hn. V c bn, chúng là các cu phn nh ca ba chc nng chính ca c quan hi quan. ó là các mc tiêu nh tng cng liêm chính hay ci thin dch v cho cng ng thng mi. Nhiu d án lit kê nhng mc tiêu chi tit thay v́ tp trung ch yu vào tng cng mt hoc mt s nghip v hi quan ct lơi. Li có mt s d án ch theo ui mt mc tiêu chung n thun là cng c c quan hi quan mà không cp n các mc tiêu c th v hiu qu, kt qu hot ng hay các mc tiêu v liêm chính. Gim thiu gánh nng cho thng mi ni lên nh mt mc tiêu chính ca 38 d án c nghiên cu; hn na s d án trong giai on 1982 - 2002 xác nh mc tiêu ch yu là to thun li cho thng mi. Mi d án xác nh tng thu ngân sách là mc tiêu chính. Không có d án nào a bo v an ninh quc gia vào mc tiêu thc hin ca ḿnh. iu này cng d hiu v́ an ninh quc gia không nm trong mc tiêu hot ng ca Ngân hàng Th gii. So sánh gia các giai on cho thy các d án gn ây ngày càng xác nh mc tiêu to thun li cho thng mi hoc tng thu ngân sách là mc tiêu ln ca d án nhiu hn so vi các d án trc ó. Trong giai on 1985 ­ 1993, ch có 25 % s d án c xét xác nh to thun li cho thng mi là mc tiêu chính ca ḿnh. Sang giai on 1994 ­ 2002, t l này ă tng vt lên 65 %. Tng t, trong giai on 1982 ­ 1993, ch 8% s d án xác nh tng thu ngân sách là mc tiêu thc hin chính th́ t l này trong giai on 1994 ­ 2002 là 35%. Bi vy, dng nh các d án TA do NHTG tài tr phn ánh và b chi phi bi mt thc t ni lên trong nhng nm gn ây là các nhà hoch nh chính sách ti các nc ang phát trin ngày càng nhn thc c tm quan trng ca vic to thun li cho thng mi cng nh tm quan trng ca ci cách hi quan i vi vic to thun li cho thng mi. Phn ln các d án trong giai on 1982 ­ 2002 (27 trong s 38 d án hoc 71% s d án) coi mc tiêu mang tính chung chung và có phn hi m h "tng cng c quan hi quan" là mc tiêu chính ca d án. iu này cho thy thái ngn ngi khi cam kt vi các kt qu c th hn và d o lng hn.124 Tuy nhiên, các d án c thit k gn ây trong giai on 1994 ­ 2002 ă chng kin mt thay i ln trong vic xác nh các mc tiêu d án mt cách c th 123Có v nh các d án có tin hành phân tích chn oán tin d án giai on 1982-93 (giai on 1) tp trung nhiu hn vào ánh giá mang tính nh lng kt qu hot ng hi quan. Tuy nhiên, cn tính n mt thc t là s d án có tin hành nghiên cu chn oán c xét trong giai on 2 ln hn nhiu trong giai on 1. Bi vy, nhn nh trên có th là cha chính xác. 124Trong s 27 d án TA có mc tiêu tng cng c quan hi quan, by d án ă lit kê mc tiêu này nh mc tiêu duy nht cho hp phn ci cách hi quan. 182 hn. Ngoài ra, trong khi không có mt d án nào trong giai on 1982 ­ 93 t ra mc tiêu ci thin dch v cung cp cho cng ng thng mi th́ mc tiêu này ă tr thành mt mc tiêu c bn ca mt na trong s 26 d án TA giai on 1994 ­ 2002. Cha có d án nào xác nh vic huy ng khu vc t nhân, nht là cng ng doanh nghip óng góp ư kin và tham gia vào quá tŕnh thc hin d án là mt hot ng quan trng a lên thành mt mc tiêu d án tách bit. Bng 7-4 Lc kê các Mc tiêu ca D án Giai on 1982 -93 1994 ­ 2002 1982 - 2002 Các mc tiêu S d án T la (%) S d án T lb (%) S d án T lc (%) Tng thu ngân sách 1 8 9 35 10 26 To thun li cho thng mi 3 25 17 65 20 53 An ninh 0 0 0 0 0 0 Tng cng c quan hi quan 8 67 19 73 27 71 Liêm chính 1 8 3 12 4 11 Ci thin vic tuân th 1 8 11 42 12 32 Ci thin dch v cho doanh nghip 0 0 13 50 13 34 S tham gia ca các bên liên quan 0 0 0 0 0 0 Ghi chú: a. T l các d án TA trong giai on 1982 ­ 93 (12 d án) b. T l các d án TA trong giai on 1994 ­ 02 (26 d án) c. T l các d án TA trong giai on 1982 ­ 02 (38 d án) Ngun: Các tác gi theo c s d liu ca NHTG. o lng Hot ng: Thit k các Ch s Hot ng Bng 7.5 nêu tóm tt các ch s hot ng hoc các chun hot ng c dùng giám sát kt qu thc hin các mc tiêu d án ă ra.125 Các d án c thit k trc nm 1994 c bit yu trong vic o lng kt qu hot ng. Ch mt d án duy nht thit k trong giai on 1982 ­ 1993 là a ra c các ch s hot ng. o lng kt qu hot ng ch dng li hai ch s, ó là thi gian gii phóng hay thông quan hàng nhp khu và s lng t khai c x lư hàng nm trên mi nhân viên hi quan. Trong s các d án gn ây ca NHTG th́ d án RCDP, D án Qun lư Tài chính công Th Nh K, D án Phát trin Xut khu Tuy ni zi và các D án To thun li cho Thng mi và Vn ti ông Nam Âu là các d án có b ch s ánh giá kt qu hot ng toàn din nht. 125Da trên b ch s c xây dng trong D án Qun lư Tài chính Th Nh K và by d án To thun li cho Thng mi và Vn ti ti ông Nam Âu. 183 Bng 7-5 Ch s Hot ng Giai on 1982-93 1994-02 1982-02 Các ch s S DA S DA S DA d Tng thu thu trên mi cán b hi quan 0 8 8 qutK- Tng chi phí hot ng so vi tng thu thu c 0 7 7 n Tin lng so vi tng thu thu c 0 7 7 ki qu Khi lng thng mi trên s cán b 0 8 8 u Hi S t khai c x lư hàng nm trên mi nhân viên hi quan 1 9 10 Thi gian gii phóng hàng (thông quan hàng nhp khu) 1 12 13 n Kim hoá và áp dng qun lư ri ro 0 14 14 ki d Cung cp thông tin cho cng ng thng mi 0 4 4 qutK- Du hiu bt thng phát hin trên mi ln kim tra 0 8 8 S v tham nhng/liêm chính c iu tra 0 2 2 qu Kim hoá hiu qu hn 0 4 4 u Hi T chi các t khai không y hoc không chính xác 0 1 1 Cung cp s liu thng kê thng mi kp thi và chính xác 0 2 2 Ngun: Các tác gi theo c s d liu ca Ngân hàng Th gii. 184 Hp 7-2 Thiu các Ch s Hot ng: T́nh hung D án C th Phn ln các d án TA c xem xét u không có các ch s o lng kt qu hot ng ca d án. Ví d, báo cáo ánh giá ca OED i vi D án Tin hc hoá Ngành Thu Phi- lip-pin ­ d án có hp phn v hi quan tng i ln, ă nên bt t́nh trng thiu vng các ch s hot ng. Nhiu d án khác li không a ra c mt b y các ch s hot ng tng ng vi các mc tiêu và hot ng ca d án. Mt khó khn na gp phi trong giám sát quá tŕnh thc hin d án là các vn kin d án thng không a ra thi hn c th t c các hot ng ra. Phn trích dn t Bng "Các Ch s Hot ng Ch yu" di ây cho thy ch s cho hp phn " Huy ng ngun lc" trong D án Tín dng H tr K thut iu chnh C cu Ln 2 ti Ác-Mê-Nia (c duyt vào nm tài khoá 1998 vi tng s tin là 5 triu USD). D án ch bao gm nhng n lc tin hc hoá C quan Thanh tra Thu Nhà nc và C quan Hi quan bit lp nhau mà không có mt chin lc ci cách toàn din c quan hi quan. D án ă không c xây dng da trên phân tích chn oán, vy nên không th m bo chc chn rng các hot ng c xut s có nhng tác ng rơ rt lên công tác thu ngân sách. Hu qu là ch s a ra không rơ ràng và b ln ln gia u ra vi kt qu d án. Ch s cng không nêu c th khi nào cn t c chun ra. Kt qu mong Ch s Hot ng Ch s Theo dơi và Các Gi nh và i/Tác ng Ch yu Giám sát Ri ro Chính Tin hc hóa toàn b X lư t khai hi Chi chép ca Cc Nng lc thc hin quá tŕnh x lư t quan và tin hành Hi quan ca Cc Hi quan khai và ci thin h np thu bng h thng np thu thng máy tính Ngun: Ngân hàng Th gii 1997a, 2000g. Các ch s hot ng c la chn tùy thuc vào mc tiêu và phm vi ca d án TA. D án có quy mô càng ln và toàn din th́ b ch s hot ng càng phi c thit k toàn din hn. Bi vy, mt b các ch s hn hp ch phù hp vi mt d án TA hn ch vi i tng và mc tiêu din hp. Tuy nhiên, trong s 38 d án TA xem xét ch có 17 d án (xp x 45%) là a ra các chun giám sát và ánh giá kt qu trin khai d án. Phn ln các d án ă c thit k mà không có mt b ch s hot ng phù hp. Ch s hot ng s dng trong mi d án li khác bit nhau rt ln. Chng 1 ă a ra mt s ch s hu ích trong vic giám sát tng thu ngân sách. Hp 7.2 a ra mt s ví d v các b ch s hot ng không hoàn chnh trong khi hp 7.3 nêu bt kinh nghim thit k mt b ch s hoàn chnh. Hp 7-3 Thit k B Ch s Hot ng Toàn din: các D án To thun li cho Thng mi và Vn ti ti ông Nam Âu (TTFSE) Có by nc khu vc ông Nam Âu (An-ba-ni, Bulgary, Bosnia-Herzegovina, Croatia, Macedonia, Cng hoà Liên bang Nam T và Ru-ma-ni) tham gia vào chng tŕnh To thun li cho Vn ti và Thng mi Khu vc. Mc ích ca chng tŕnh là nhm hin i hóa các c quan hi quan và c quan kim soát biên gii khác. Mt Ban Ch o Khu vc (RSC) ă c thành lp to thun li cho công tác iu phi. Chng tŕnh ă xác nh ci cách hi quan nh mt iu kin chính yu trong vic h tr gia nhp EU và ci cách c cu t chc 185 phi c kt hp vi phát trin h tng c s. Hng dn ci cách hi quan ca EU cùng các yêu cu gia nhp EU cung cp c s cho chng t́nh TA. Mt b ch s ánh giá hot ng toàn din mu ă c xây dng và áp dng thí im thng nht tt c các nc tham gia chng tŕnh (tr ch s ánh giá t l tham nhng ch c mt nc duy nht là An-ba-ni áp dng). Tt c các ch s c xây dng cho giai on bn nm trên c s t́nh h́nh thc t nm 1999 bao gm các chun v thông quan ti các im trin khai thí im (ví d nh thi gian thông quan hàng nhp khu tính theo phút, t l kim tra thc t, t l s ln hoàn thành th tc thông quan cho xe ti di 15 phút, t l vi phm phát hin trong tng s ln kim tra) và các ch s giám sát kt qu và hiu qu hot ng (ví d nh s thu trung b́nh trên mi nhân viên hi quan, t l tin lng trên tng thu ngân sách, s t khai trung b́nh c x lư hàng nm trên mi cán b hi quan). Vic tt c các c quan kim soát biên gii u tham gia vào chng tŕnh TTFSE ă cho phép thit k c các ch s o lng c thi gian thông quan hi quan và toàn b thi gian thông quan ti biên gii. Các d án ch tp trung riêng vào các hot ng hi quan s gp khó khn trong vic vn dng nhng ch s này. Tuy nhiên, nh́n chung hi quan là c quan chu trách nhim chính trong vic phi kt hp vi các c quan khác nhm gim bt thi gian thông quan. Các d án ci cách hi quan có mc tiêu to thun li cho thng mi s thu c nhiu li ích khi giám sát s thay i ca toàn b thi gian thông quan i vi hàng nhp khu trong sut thi gian thc thi d án. iu này có th thc hin c bng cách b sung mt s ch s to thun li cho thng mi quy mô rng hn vào danh mc ch s hot ng riêng cho ngành hi quan vi mc ích giám sát ly thông tin. Cách làm này trc ó ă c trin khai, ví d nh trong d án RCDP. Ngun: Ngân hàng Th gii, 2000a, 2000b, 2000c, 2000d, 2000h, 2001, 2002a, 2002b. Bng 7.5 cho thy nhóm d án chú trng ti ch mt b phn nh các ch s ánh giá v kt qu và hiu qu hot ng. Trong giai on 1983 ­ 2002, trong s 17 d án TA có s dng ch s hot ng, hn mt na ă tin hành o lng mt s khía cnh nht nh trong ci thin dch v hi quan (hoc các kt qu hng ti tng cng kt qu hot ng) cng nh nâng cao hiu qu trong vic s dng cán b hi quan cho x lư t khai. Mi ba d án ă a ra các chun thi gian gii phóng hoc thông quan hàng nhp khu và 14 d án tp trung vào vic áp dng qun lư ri ro. Trong khi ó, có 10 d án tp trung vào ch s s lng t khai c x lư hàng nm trên mi nhân viên hi quan (kt qu hng ti tng hiu qu hot ng). Mt s các ch s hu ích khác v hiu qu hot ng ch thu hút c s chú ư ca cha n mt na s Khon vay H tr K thut (TAL). C th các ch s ó là tng thu ngân sách b́nh quân trên mi nhân viên hi quan, chi phí hot ng trung b́nh trên tng thu ca hi quan, t l gia tin lng trên tng thu ngân sách và khi lng thng mi trên s nhân viên hi quan. Mt danh mc dài hn ch s kt qu hot ng li ch thu hút c rt hn ch các d án s dng. iu này phn ánh mt thc t là nghiên cu chn oán tin d án ă thiu ni dung ánh giá kt qu hot ng. Các ch s kiu này bao gm: dch v cung cp cho doanh nghip, s li vi phm phát hin trên s ln kim tra, s ln t chi không chp nhn các t khai không y hay không chính xác. Cn lu ư rng tuy mt lng áng k các d án (10 d án trong s 38 d án c nghiên cu) t ra mc tiêu ci thin ngun thu (xem Bng 7.4), cha có d án nào xây dng c chun giám sát vic thc hin mc tiêu này. 186 c trng Chính ca Thit k D án Hin i hoá hi quan là mt quá tŕnh liên tc và phc tp ̣i hi phi có cam kt dài hn và chin lc xây dng nng lc phù hp bao gm xây dng các h thng, các quy tŕnh, th tc cng nh nng lc cán b. Công c Kyoto Sa i v n gin và hài hoà hóa th tc hi quan ă phác ho tm nh́n ca mt t chc hi quan hin i và hng dn xây dng chin lc ci cách hi quan.126 Trong cun sách "Hin i hoá hi quan và Xa l thng mi quc t (1998)" ca ḿnh, Lane ă xây dng mt khung ci cách hi quan toàn din mang tính thc tin. Khung ci cách này mô t cu trúc h́nh tháp vi áy là các c s ca ci cách (môi trng, nghip v hi quan và liêm chính) cùng các công c cn có thc hin ci cách (phân tích d liu, t ng hoá, qun lư quy tŕnh), phn gia bao gm các quy tŕnh x lư hin i (qun lư ri ro, kim toán, tuân th và thc thi) trong khi phn nh là các quy tŕnh thc thi (H́nh 7.1).127 Trong chng này, chúng tôi áp dng khung phân tích này kho sát công tác thit k các d án TA ca NHTG trong giai on 1982 - 2002. H́nh 7-1 Khung ánh giá Môi trng Th Ch Thc thi Qun lư Ri ro Hini Kim toán Cácquytŕnh Ci thin Tuân th Ci thin Thc thi Cáccscacicách m bo Liêm chính Phân tích D liu Nghip v Hi quan T ng hóa ánh giá Môi trng Qun lư Quy tŕnh Cáccôngcthchin Ngun: Lane 1998 126WCO ă xây dng bn Công c ban u nm 1974 và tin hành sa i nm 1999 thích nghi vi nhng bin i ca thng mi toàn cu sut thp niên 80 và 90. Công c vi tên gi chính thc là Công c v Hài ḥa hóa và n gin hóa Th tc Hi quan ă a ra nhng nguyên tc c bn cho mt c quan hi quan hin i và các ch dn cho vic tin hành ci cách hi quan. 127D án Cng u t và Thng mi Ghana (Ghana Trade and Investement Gateway Project), mt d án c NHTG tài tr ă s dng khung này xây dng các hot ng ci cách hi quan trong phm vi d án. 187 Bng 7.6 tóm tt phm vi các hot ng hin i hoá hi quan trong các d án TA ca NHTG. Bng 7.6 không ch lit kê các lnh vc và hot ng d án mà c̣n nêu các vn chính cn x lư trong quá tŕnh trin khai d án nh phân on hot ng (sequencing), k hoch thc hin và phi kt hp gia hi quan và các th ch liên quan khác. Trong hai thp k va qua, chin lc hin i hoá hi quan ca NHTG ă có nhng bc tin vng chc: phm vi hot ng ca các d án trong giai on 1994 - 2002 nh́n chung ă tr nên toàn din hn so vi các d án trong giai on 1985 ­ 1993. Tuy xu th chung là c thit k toàn din hn song các d án không phi lúc nào cng chú trng thích áng n mt s vn ci cách chính yu. Nhng vn ci cách chính yu thng b sao lăng bao gm ci thin khung pháp lư cho các hot ng hi quan; qun lư thay i, phi kt hp có hiu qu gia hi quan và các c quan khác tham gia vào quá tŕnh thông quan i vi hàng nhp khu, liêm chính và phân chia giai on quá tŕnh thc hin d án. Bng 7-6 Thit k D án Toàn din 1982 ­ 93 1994 ­ 2002 1982 ­ 2002 S DA T la S DA T lb S DA T lc Môi trng pháp lư Các Lut hay vn bn pháp quy mid 0 0 15 58 15 39 C cu biu thu mie 1 8 11 42 12 32 nh giáf 1 8 3 12 4 11 Chin lc ci cách hi quan ă lên k hoch 3 25 16 62 19 50 hoc ang trin khai Qun lư quy tŕnh n gin hoá quy tŕnh 5 42 22 85 27 71 Phi hp vi các c quan thông quan hàng nhp 0 0 14 54 14 37 khu khác T ng hoá 8 67 24 92 32 84 Qun lư ri ro 3 25 18 69 21 55 Qun lư/phát trin ngun nhân lùc Th tc tuyn dng 0 0 6 23 6 16 ào to 7 58 20 77 27 71 Lng 1 8 10 38 11 29 bt 1 8 4 15 5 13 X pht 0 0 4 15 4 11 Quy tc hành xg 0 0 4 15 4 11 Các khía cnh liêm chính khác (thit b, kim 1 8 13 50 14 37 toán) Sát nhp hi quan và thuh 0 0 2 8 2 5 Thông tin/ph bin kin thc cho các bên liên 1 8 15 58 16 42 quan Phân tích d liu nhm tng cng tuân th và 0 0 12 46 12 32 to thun li cho thng mi Qun lư Thay i mt cách bn vng Gói ăi ng và chính sách gi nhân viên gii 0 0 3 12 3 8 188 1982 ­ 93 1994 ­ 2002 1982 ­ 2002 S DA T la S DA T lb S DA T lc Cam kt ngân sách ca chính phi 0 0 9 35 9 24 Xác nh c th k hoch thc hin 4 33 16 62 20 53 Phân chia giai on các hot ng (tŕnh bày mt 1 8 3 12 4 11 cách rơ ràng hoc tho áng) Giám sát và ánh giá (các ch s hot ng) 1 8 16 62 17 45 Thm nh d án (thm nh tài chính và kinh 2 17 14 54 16 42 t) D kin c mi quan h hp tác gia NHTG 2 17 15 58 17 45 và các nhà tài tr khác trong quá tŕnh chun b hoc thc hin d án Chuyên gia giám sát hoc qun lư d án n t 2 17 14 54 16 42 IMF, WCO hoc UNCTAD a. T l các d án TA c xem xét giai on 1982 - 1993 (12 d án) b. T l các d án TA c xem xét giai on 1994 - 2002 (26 d án) c. T l các d án TA c xem xét giai on 1982 ­ 2002 (38 d án) d. Lut hoc vn bn pháp quy mi c ban hành nh mt phn ca d án hoc trong các chng tŕnh khác có liên quan. e. Cu trúc biu thu mi c n gin hoá nh mt phn ca d án hoc trong khuôn kh các chng tŕnh có liên quan. f. Bt k cp nào n vic iu chnh h thng nh giá hoc vai tṛ ca các công ty PSI hay s chuyn i sang áp dng ACV. g. Ban hành nh là mt phn ca d án c xem xét hoc trong khuôn kh mt chng tŕnh hin i hoá hi quan liên quan. h. Vic sát nhp hoc ă din ra hoc là mt phn ca d án c xem xét. Hai d án chn mu c bt u khi c quan hi quan và c quan thu ă sáp nhp. i. Các cam kt ca chính ph bao gm ngân sách, ư chí chính tr hay t do hoá thng mi khu vc (ví d các nc ông Nam Âu tham gia vào các d án To thun li cho Thng mi và Vn ti). Ngun: Các tác gi theo c s d liu ca NHTG. Phn ln các d án ă không chú trng tha áng n qun lư thay i. Các ci cách hành chính ch có th thành công trong mt môi trng pháp lư cho phép các ci cách này c thc hin y . Ví d in h́nh là vic a vào áp dng h thng kim hoá có chn lc da trên qun lư ri ro và kim tra sau thông quan khi lut hi quan ti nhiu nc lúc ó cha cho phép. Tuy nhiên, ch có 15 d án trong s 38 d án TA c ly mu (39%) cp n s cn thit phi hin i hoá và sa i lut hi quan. Hu ht các d án không a các vn nh giá vào thit k d án: ch 11% trong s các d án xem xét nhc n công tác nh giá. iu này ng ngha vi vic nh́n chung Ṿng àm phán Tokyo và Hip nh nh giá GATT (ACV) nm 1980 ă b b qua.128 iu thú v là không có thit k d án nào trong c s d liu có hp phn liên quan n PSI (hoc là tng cng vic s dng dch v PSI hoc là lên k 128ACV hng n xây dng mt b tiêu chun trung lp, thng nht và công bng trong nh giá tránh s dng giá do hi quan áp t và gi tng. 189 hoch loi b tng bc dch v PSI) mc dù vào thi im thit k d án, mt s nc ă ang áp dng h́nh thc PSI (ví d nh Philipin và Tanzania).129 Rt ít d án hng mc tiêu vào qun lư thay i và tính bn vng. Ví d, ch có ba d án (8%) có k hoch thit k gói li ích (benefit package) hoc chính sách gi cán b gii. RCDP ni lên nh mt d án x lư vn này mt cách trit nht. Hp phn ngun nhân lc ca d án nhn mnh n vic xây dng và thc hin các xut v ci thin mc thù lao cùng các li ích không bng tin khác cho nhân viên và cán b qun lư hi quan. Mc ích là tng cng nng lc tuyn dng hoc gi cán b gii cho y ban Hi quan Nhà nc (SCC). Tht thú v khi nhn thy rng ch mt na các d án ă kt ni hp phn hi quan vi mt chin lc ci cách hi quan d kin hay ang c thc hin. mt chng mc nào ó, iu này có th lư gii c. Trong các trng hp khác, chính ph vn cha sn sàng bt tay vào tin hành ci cách hi quan mt cách toàn din. 129Các nghiên cu chn oán ca D án Qun lư iu hành Thu Tazania xác nh các vn hin có liên quan n PSI song các hot ng liên quan n PSI ch c nhn mnh bi các phái oàn giám sát. 190 Hp 7-4 Cách Tip cn Tng hp trong Qun lư Quy tŕnh: trng hp D án Phát trin Xut khu ti Tunizi Mc tiêu ca hp phn ci cách hi quan trong d án do NHTG h tr (duyt cho nm tài khoá 1999 vi tng s tin là 34,7 triu USD) là thúc y thng mi nói chung và xut khu nói riêng. Trong khi ó, tng thu ngân sách không phi là mt mc tiêu ci cách c th ca d án. Các chng tŕnh ci cách kt hp vic áp dng EDI vi n gin hoá quy tŕnh, thit lp quan h hp tác và i tác, qun lư ri ro và phát trin ngun nhân lc. xut a ra là xây dng máy ch EDI thành trung tâm chuyn i mng li phc tp hin hành ca các trao i thông tin c kt ni th công thông qua dng thc và thông ip gia các i tác thng mi (hi quan, ngân hàng, hăng tu, doanh nghip, khai thuê hi quan, hăng giao nhn, B Thng mi và Cng v) ­ nh mô t ti h́nh 1 ­ sang dng kt ni trc tip gia các i tác thng mi (xem h́nh 2 ca hp di ây). Hp phn ci cách hi quan c thit k thành 3 giai on ni tip nhau. Giai on mt tp trung vào vic n gin hoá th tc np t lc khai ca tu bin. Giai on hai thúc y t ng hoá quy tŕnh x lư thi gian thc i vi khai báo hi quan. Giai on này cng trin khai áp dng các k thut kim tra sau và qun lư ri ro. Giai on ba tp trung vào ào to cán b hi quan giúp h có kh nng thc hin thng nht các th tc và quy nh mi. Ngun: Ngân hàng Th gii 1999c. Hài quan Hài quan Hăng tàu Hăng giao Hăng giao nhn Hăng tàu nhn B B Doanh Thng Doanh Thng nghip Mi nghip Máy ch Mi EDI i lư i lư Khai thuê Cng V Khai thuê Cng V Hi quan Hi quan Xp d Xp d Hàng hóa Ngân Hàng hóa Ngân hàng hàng H́nh 1 H́nh 2 Ngoi tr d án RDCP, không có d án nào cp n Công c Kyoto Ban u hay Sa i ca WCO trong các hot ng ci cách hi quan c xut. Th tc ci cách c xut tp trung trc ht vào n gin quy tŕnh trong ó có áp dng kim tra sau thông quan và qun lư tài khon (71%), t ng hoá (84%) và ào to (71%). Mc dù ni dung t ng hóa c nhn mnh rt nhiu song ch có hn mt na s d án xem xét a vào áp dng qun lư ri ro (55%). iu này hàm ư rng không phi lúc nào mc tiêu t ng hoá cng c xác nh rơ và gn kt tha áng vi các hp phn ci cách quan trng. Mt thc t thú v là có rt ít d án cp n vn là hi quan ch là mt trong các c quan tham gia vào quy tŕnh thông quan hàng nhp khu. Có th tng cng áng k tác ng ca các bin pháp ci cách hi quan tng cng hiu qu ca toàn b quy tŕnh thông quan hàng nhp khu hoc bng các ci cách b tr ti các c quan khác tham gia vào quy tŕnh thông quan hàng nhp khu hoc ít nht 191 cng thông qua tng cng phi kt hp vi các c quan này. Tuy nhiên, ch có 14 d án trong s 38 d án c xem xét nhn mnh n nhu cu tin hành các chng tŕnh ci cách ng b ti các c quan này cng nh tng cng phi kt hp trong quy tŕnh thông quan. Hp 7.4 di ây gii thiu v D án Phát trin Xut khu ti Tunizi. D án này chú trng n s dng mt cách tip cn tng hp trong vic hp lư hóa mi quan h phi kt hp gia các c quan trong x lư hàng xut/nhp khu. ây cng chính là mc tiêu chính ca D án Cng u t và Thng mi Ghana.130 Phân tích cng cho thy có mt s mt cân i trong các vn qun lư ngun nhân lc c a vào trong d án. Trong khi có hn hai phn ba s d án TA xét n nhu cu ào to th́ hu ht các d án u b qua các yu t quan trng khác v ngun nhân lc quyt nh n thành công và tính bn vng ca các chng tŕnh ci cách hi quan nh th tc tuyn dng (ch 16 % tng s d án TA nêu vn này), c cu tin lng và li ích (29%) hoc qun lư ngh nghip (13%).131 Theo s liu kho sát ti nhiu nc, hi quan c chng t là c quan có mc tham nhng cao nht trong s các c quan chính ph khác. Tính n thc t này th́ các d án ci cách hi quan vn cha chú trng tha áng n các vn liêm chính. Phn nhiu các d án ci cách hi quan vn không cp c th n các vn liêm chính. Hu ht mi ngi cho rng hin i hoá th tc hi quan s giúp tng cng liêm chính. Ch có 11% trên tng s d án TA c xem xét tin hành rà soát li các bin pháp k lut và x pht i vi hành vi tham nhng và xây dng các quy tc hành x trong giai on thit k d án. Tng t, ch có 37% s d án nêu vn a vào áp dng hoc tin hành ci thin h thng thanh tra ni b (internal audit system). Trong khi hn mt na s d án c xem xét (53%) c th hoá k hoch thc hin, ch có 11% s d án a ra tŕnh t các bc thc hin rơ ràng và tho áng và rt ít d án a ra c mt thi hn thc thi tht s thích hp. Không dành mt s chú trng tha áng n vic xây dng mt k hoch trin khai thích hp có th dn n nhng li nghiêm trng trong xác nh tŕnh t thc hin các hot ng. Ví d nh trong D án H tr K thut Qun lư Tài khoá và Tng thu Ngân sách ti Li-bng, giai on mt trin khai h thng ASYCUDA ă c xp trc hot ng tái thit k quy tŕnh hay hot ng ào to v s dng h thng theo k hoch s ch c bt u 9 tháng sau khi trin khai h thng ASYCUDA giai on mt. Hp 7-5 Ngân hàng Th gii ngày càng Chú trng hn n vic Phi kt hp vi các Nhà tài tr khác Các D án To thun li cho Thng mi và Vn ti ti ông Nam Âu. Hp phn hin i hoá hi quan trong các d án này c xem nh là gii pháp ít tn kém nht b sung cho các chng tŕnh ci cách hi quan do EU h tr ti các nc này. Hp phn ă dùng các khon vin tr ca NHTG, EU và M chi cho hu ht hot ng tr giúp k thut. Trong trng hp ca Bosnia và Herzegovina, EU ă cam kt cung cp tt c các h tr k thut cho các ci cách hi quan. Các nhà tài tr ă tích cc tham gia h tr thc hin và giám sát các d án. C th, mi nhà tài tr u có i din tham gia tham gia vào Ban Ch o Khu vc (RSC) vi t cách là các quan sát viên trong giám sát toàn b quá tŕnh thc hin chng tŕnh. S tham gia tích cc ca các 130Xem De Wulf (2004). 131Không có ǵ khó hiu khi không th d dàng gii quyt vn tin lng mt cách bit lp vi các ci cách dch v công tng th hay vic thit lp các c quan thu thu bán c lp. 192 nhà tài tr ă m bo hp phn hin i hoá hi quan hin hành có tính n y tt c các n lc ci cách hi quan ang din ra. Thêm vào ó, U ban Kinh t Liên hip quc cho Khu vc Châu Âu (UN-ECE) ă cung cp cho mi thành viên RSC mt th kư h tr quá tŕnh thc hin chng tŕnh. D án Qun lư Tài chính công ti Th nh k (duyt cho nm tài khoá 1996 vi s tin là 62 triu USD). Ngân hàng th gii và IMF ă th hin mt s phi kt hp cht ch t khâu thit k n khâu thc hin d án này. Ngân hàng th gii ă lôi kéo B phn Tài khóa (Fiscal Affairs Department - FAD) ca IMF tham gia h tr thc hin các hp phn k thut trong k hoch hin i hoá hi quan. FAD ă óng vai tṛ giám sát i vi t vn v qun tr hi quan, t vn v CNTT ch nh trong tho thun vay vn cng nh các t vn ngn hn khác c ch nh cung cp các h tr k thut c th. Ngi ta cng i n thng nht rng FAD s t chc các phái oàn kim tra thng k (khong 6 tháng mt ln) và h tr ánh giá hot ng hi quan thí im. D án a dng hoá Xut khu ti Bng-la-ét (duyt cho nm tài khóa 1999 vi s tin là 32 triu USD). Chính ph ă thành công trong vic thuyt phc WCO rng Bng-la-ét ă sn sàng cho vic tin hành mt Chng tŕnh Hin i hoá và Ci cách Hi quan nh mt phn ca D án a dng hoá Xut khu. Theo k hoch, d án s lôi kéo s tham gia ca WCO trong ào to cho cán b v qun tr hi quan và ca UNCTAD trong lp t h thng ASYCUDA ++ cùng các hot ng ào to liên quan. Ngun: NHTG 1995, 1999a, 2000a, 2000b, 2000c, 2000d, 2000h, 2001, 2002b. Tuy nhiên, kt qu so sánh gia các thi k cho thy nhng tin b liên tc t c trong thit k d án. Trong khi hu ht các d án c thit k trong giai on 1982 - 1993 u b qua nhu cu ci thin môi trng pháp lư và iu tit cho các hot ng hi quan th́ các d án giai on 1994 - 2002 ă chú trng n nhng vn này. Mt lng áng k các d án c thit k sau ó cng dành s quan tâm tho áng n các hot ng ci cách quan trng nh n gin hoá quy tŕnh th tc (85%), t ng hoá (92%) và qun lư ri ro (69%). ă có nhng ci thin áng k v hot ng phi kt hp gia các c quan khác nhau cùng tham gia vào quá tŕnh thông quan hàng nhp khu, vn v liêm chính, ánh giá d án và dch v khách hàng trong các d án c thit k giai on 1994 - 2002. Cui cùng, Ngân hàng cng ngày càng chú trng hn n vic hp tác vi các nhà tài tr khác trong vic xây dng hoc thc thi d án. Bng chng là trong giai on 1982 ­ 1993 ch có 17% tng s d án nêu vn này trong khi con s này tng lên 58% trong giai on 1994 ­ 2002 (xem Hp 3.5 mô t các t́nh hung c th ca tng d án). Thc thi d án và Kt qu t c Phn này xem xét li 22 d án TA hoàn chnh có hp phn hi quan. Kt qu thc hin d án c tŕnh bày i kèm vi mt bng phân tích các yu t nh hng n kt qu và tác ng ca d án. Kt qu và các Vn trong Thc hin D án Có hai khía cnh trong ánh giá d án. Khía cnh th nht là rút ra các bài hc thu c cng nh chú trng n các ch s thc hin và thit k d án. Khía cnh th hai là ánh giá kt qu ca d án, xác nh các yu t nh hng n các kt qu ó. Cho n thi im hin ti, 193 có th tin hành ánh giá quá tŕnh thc thi và kt qu t c ca 22 d án ă kt thúc trong s 38 d án TA c NHTG duyt cho giai on 1982 ­ 2002.132 Phân tích này trc ht c da trên các báo cáo b tr thc thi (ICR), các báo cáo ánh giá ca OED và mt mc nào ó, vào các báo cáo thc trng d án (PSR).133 Các báo cáo ánh giá ICR và ca OED s dng mt b tiêu chí ánh giá thng nht bao gm các ni dung chun b tin d án, thit k, thc hin, tác ng i vi phát trin th ch, tính bn vng và kt qu hot ng ca NHTG và bên vay vn. Ph lc 7.B nêu khái quát nh ngha cho các tiêu chí c th dùng trong báo cáo ánh giá ca OED. Chúng tôi cng c gng ánh giá quá tŕnh thc hin các hp phn hi quan ca các d án ang trin khai. Th hng ánh giá mà chúng tôi a ra i vi các hot ng ci cách hi quan ang trin khai ch yu c da trên các tài liu ni b nh các báo cáo ánh giá gia k, bn ghi nh ni b, báo cáo giám sát và PSR. Tuy nhiên, mt lng ln các d án không sn sàng cho hot ng ánh giá kiu này v́ hoc d án ó mi uc duyt và trin khai hoc không có các báo cáo thc thi chi tit cho n thi im vit cun s tay. Bng 7.7 tóm tt ánh giá xp hng ca chúng tôi i vi các hp phn hi quan ca c các d án ă kt thúc và các d án ang din ra. Kt qu t c cho thy mc dù phn ln các hot ng hi quan ánh giá u ă hoc ang c trin khai tt song mt lng ln các d án li c xp th hng thp. phân tích mi liên h gia kt qu hp phn hi quan và các vn chung v cht lng u vào ca NHTG cng nh kt qu hot ng ca c NHTG và bên vay vn, chúng tôi ă c gng c tính mt s các h s tng quan.134 Trc ht, chúng tôi c tính tng quan gia các th hng ca các hot ng hi quan và ánh giá xp hng chung ca OED i vi các d án tng th (Biu A, Bng 7.8). Sau ó, chúng tôi c tính tng quan gia ánh giá xp hng hi quan xut vi ánh giá xp hng cht lng chn oán và các ch s hot ng ­ hai ch s i din cho cht lng u vào ­ dành cho các hp phn chuyên v hi quan (Biu B, Bng 7.8). Ph lc 7.C gii thích phng pháp lun và d liu s dng trong phân tích tng quan. Bng 7.8 cho thy mi tng quan gia kt qu xp hng các hp phn hi quan và kt qu xp hng các d án tng th theo OED cht lng u vào ca NHTG và kt qu hot ng ca bên vay vn (h s tng quan mc t 0.2 n 0.38) là mi tng quan t l thun song tng i yu. Các h s tng quan gia xp hng hp phn hi quan vi giám sát và hot 132ánh giá ca chúng tôi v kt qu ca các hp phn hi quan c da trên các ánh giá v quá tŕnh thc thi và kt qu t c nêu trong ICR, báo cáo ánh giá OED và PSR. S liu ánh giá chúng tôi a ra ch mang tính tham kho hoàn toàn không phn ánh quan im chính thc ca khu vc hay ca OED. Các t l ánh giá c a ra cho các d án có hp phn hi quan da trên ch s hot ng nu có hoc da trên các mc tiêu c nêu trong vn kin d án. 133Các khu vc xây dng báo cáo ICR cho mi mt hot ng vay vn s dng thông tin và d liu có c trong giai on chun b và thm nh d án cng nh các báo cáo ánh giá. Mt trong các mc tiêu ca ICR là "tng cng công tác t ánh giá trong ó có ánh giá tác ng phát trin do NHTG và bên vay vn thc hin" (Chính sách Hot ng và Dch v Quc gia 2003, trang 2). Tuy nhiên, OED tin hành ánh giá c lp sau khi kt thúc d án. 134Cht lng u vào phn ánh cht lng ca thit k d án. Các nhân t c xem xét và ánh giá bao gm khái nim d án, mc tiêu và cách tip cn trong sut quá tŕnh xác nh d án. Thit k d án c ánh giá t các khía cnh khác nhau bao gm khía cnh k thut, kinh t, tài chính, mô trng, xă hi và xoá ói gim nghèo, mc sn sàng thc thi cng nh ánh giá ri ro và các khía cnh bn vng. Xem mô t chi tit khái nim và các tiêu chí ánh giá cht lng u vào ti "Các công c và Phng pháp ánh giá OED và Các cách tip cn" ti trang web: www.worldbank.org/oed/oed_approach_summary.html. 194 ng chung ca NHTG phn nào ó có cao hn (0.51 và 0.5).135 chính xác ca các kt qu c tính b gim bi các hp phn phi hi quan khác trong d án, nht là vi các d án mà hp phn hi quan ch chim mt phn nh. Bng 7-7 Tóm tt ánh giá Kt qu ca các Hot ng Hi quan (tính theo %) Các D án ă Kt thúc Các D án ang Trin khai Các d án có kt qu hi quan c ánh giá 77 50 T (SAT) hoc xp loi tt hna 50 38 KHÔNG T (UNSAT) hoc xp loi thp hnb 27 12 Các d án không ánh giá kt qu ca hp phn 23 50 hi quanc Tng cng 100 100 a. Gm ba mc: rt tt, tt, khá b. Gm ba mc: trung b́nh khá, trung b́nh, yu c. Không th tin hành xp hng do nhiu nguyên nhân, c th là thiu báo cáo ánh giá ti thi im xây dng chng vit này, thông tin t các tài liu hin có là không hoc hp phn hi quan b ct b trong quá tŕnh trin khai (ví d D án H tr Qun lư Kinh t ti Ghana). Có mt mi liên kt khá mnh m gia cht lng chn oán, thit k các hot ng hi quan và kt qu thc thi. Biu B, Bng 7.9 cho thy có mi tng quan ln gia xp hng kt qu các hp phn hi quan và hai i din cho cht lng u vào ca các hp phn hi quan, c th là cht lng chn oán và ch s hot ng (tng ng là 0.54 và 0.67). Các kt qu khng nh mt ln na chui tác ng t cht lng chn oán tin d án n thit k và thc thi các hot ng hin i hoá hi quan trong các d án do NHTG tài tr. Nhân t nh hng n Kt qu và Tác ng u ra và tác ng phát trin th ch tu thuc vào nhiu nhân t khác nhau mà trong phm vi ca phân tích này c phân thành ba nhóm ln: (a) chn oán và thit k tin d án; (b) mc tiêu và hp phn d án phù hp; và (c) chin lc thc thi và qun lư thay i. Nhóm ba bao gm c mt s vn liên quan n tính bn vng ca kt qu d án t c. Bng 7-8 c tính Tng quan: Bng Tóm tt A. H s tng quan gia xp hng kt qu hi quan và xp hng tng th d án chn lc ca OED (xp hng ca OED i vi c kt qu hi quan và phi hi quan) Kt qu D án Cht lng u Giám sát ca H s tng cho H s tng cho Tng th vào ca NH Ngân hàng Ngân hàng Bên vay vn 135Các kt qu che y thc t rng có mt mi tng quan gia kt qu ca các d án tng th và cht lng thit k ca các d án, giám sát Ngân hàng và hot ng ca ngi i vay và Ngân hàng. Ví d, mi tng quan gia các kt qu chung ca các d án và cht lng u vào ca Ngân hàng là tng trng mc 0.9 195 u ra Hi quan 0,38 0,23 0,51 0,50 0,33 B. H s tng quan gia vic xp hng kt qu hi quan và cht lng nghiên cu chn oán cùng ch s hot ng cho các hp phn hi quan Chn oán v các hp phn hi quan Ch s Hot ng cho Hp phn Hi quan u ra Hi quan 0,38 0,23 0,51 0,50 Ngun: Các tác gi theo c s d liu ca Ngân hàng Th gii. Các Vn Nghiên cu Chn oán Tin d án và Thit k Báo cáo ánh giá ICR và OED ă ch rơ mt s vn gp phi trong giai on chun b tin d án và thit k d án dn n t́nh trng thc hin không hiu qu. Có th phân các vn này thành các loi sau Hot ng ci cách c tin hành bit lp và không toàn din. Kt qu ánh giá i vi 38 d án TA cho thy vic a các hp phn hi quan vào các d án này phn ln u nht quán vi Các Chin lc H tr Quc gia ca Ngân hàng Th gii hay các chin lc phát trin tng th ca chính ph. Tuy nhiên, mt s d án ch hng ti mt s quy tŕnh hoc vn qun lư ngun nhân lc/t chc nht nh mà không có s phi hp rơ ràng vi các chng tŕnh ci cách hi quan c th d kin s trin khai hoc ang trin khai ti nc vay vn. Ch có 6 d án trong s 22 d án ă kt thúc gn kt hp phn hi quan vi các chng tŕnh ci cách hi quan tng th quc gia nhng mc khác nhau. Phng pháp tip cn bit lp và cc b này phn nào phn ánh vic ánh giá thp mc phc tp ca hin i hoá hi quan, thiu nhn bit v các hàng rào th ch hin có cng nh thiu kinh nghim trong thit k các d án ci cách hi quan. Thit k xut các hot ng ci cách không gn kt vi ngân sách vn và thiu s phi kt hp vi các nhà tài tr khác. Mt s d án t ra là quá tham vng trong phm vi hot ng trong iu kin thiu vn. Vic thit k và trin khai d án gp khó khn, nht là khi không có n lc rơ ràng trong phi kt hp h tr k thut vi các nhà tài tr khác hay a d án vào chin lc h tr dài hn ca Ngân hàng. Ch có 5 d án trong s 22 d án ă kt thúc thc hin công tác phi kt hp gia các nhà tài tr. Thit k d án không phù hp vi li ích ca chính ph. Trong mt s trng hp, quá tŕnh xây dng và thit k d án ă không chú trng tha áng n các mc tiêu và li ích ca chính ph. Gi nh t ra là chính ph cam kt h tr ci cách song trong mt s trng hp các gi nh này li không phn ánh úng thc t. Kt qu là, thiu cam kt ca chính ph ă có tác ng tiêu cc n d án ngay trong giai on thc thi u tiên. Chun b d án quá vi vàng thiu phân tích cn có. Rt nhiu d án c thit k mà không tin hành phân tích chn oán hay không chú trng n vic xác nh tŕnh t thc hin cho các hot ng. Hp 7.6 minh ha các vn trong mt s d án c th. iu chnh Mc tiêu và Hp phn D án Kt qu ánh giá 22 d án TA ă kt thúc cho thy tuy phn ln các d án (65%) không thay i mc tiêu ă ra nhng hn mt na các d án 196 (khong 55%) ă phi iu chnh các hp phn hot ng.136 Chnh sa mc tiêu, ci t ngun vn hoc iu chnh hp phn ca mt d án không nht thit ng ngha vi vic thit k d án không phù hp. Có hai loi h́nh bin chuyn c bn dn n thay i trong mc tiêu hoc hp phn. Loi h́nh th nht bao gm các thay i ngoài d kin trong môi trng d án bt k cht lng ca phân tích tin d án và thit k d án nh th nào. Loi h́nh th hai là nhng bin chuyn phát sinh trong quá tŕnh thc hin dn n s cn thit phi iu chnh các thit k hp phn kém cht lng. m bo thành công và tính bn vng ca d án, cn tránh các vn thuc loi h́nh hai. Tuy nhiên, cn iu chnh các hp phn d án hn là bám ly thit k kém cht lng ban u. Hp 7.7 minh ho mt s vn c bn ă to ra thay i trong mc tiêu hay hp phn ca d án. Thc hin D án và Qun lư Thay i. Nhng ni dung sau ây c xác nh là nguyên nhân gây ra tht bi trong vic duy tŕ kt qu t c trong quá tŕnh thc hin d án và qun lư thay i: (a) qun lư và giám sát d án yu kém (do NHTG và chính ph khách hàng);137 (b) thiu tính làm ch, cam kt và gii tŕnh trách nhim; (c) hp tác không y vi các nhà tài tr; và (d) thiu chin lc qun lư thay i m bo tính bn vng. Hp 7.8 minh ho các vn chính gp phi trong qun lư và thc thi d án. Kt lun và Bài hc chính cho các Hot ng H tr Hin i hoá Hi quan ca NHTG trong Tng lai Các d án ca NHTG ă tip cn tin hành ci cách hi quan di nhiu góc khác nhau. Ci cách hi quan ă c a vào nh mt trong nhiu yu t cu thành các d án u t, h tr k thut hay iu chnh c cu. NHTG ă cung cp các khon h tr ci cách hi quan trong bi cnh ci cách khu vc công rng răi hn vi nhn thc rng hi quan là mt c quan công quyn quan trng và có quyn lc. Hi quan nhiu nc ang phi i mt vi vn liêm chính nghiêm trng. Ngay c khi gim thu sut thng mi và thu sut khác, hi quan vn là mt c quan óng vai tṛ chính trong thu ngân sách tính n vai tṛ qun lư thu thu VAT ca c quan hi quan. Ci cách hi quan cng c a vào các hot ng to thun li cho thng mi tính n tm quan trng ca hi quan trong xut nhp khu. Cui cùng, ci cách hi quan c̣n c a vào các d án ci to c s h tng nht là các d án nâng cp cng h tr thc hin các mc tiêu chính ca d án. Hp 7-6 Cht lng Chun b Tin d án và Vn Thit k: t́nh hung c th ca hai d án D án TA Qun lư Khu vc Nhà nc Ác-hen-ti-na (duyt nm tài khoá 1986 vi s vn vay là 18,5 triu USD trong ó s vn cho hp phn ci cách hi quan là 2,4 triu USD); xp hng kt qu hi quan mc UNSAT). D án chính là ví d cho s không tng xng gia thit k y tham vng vi mc vn hin có. Trong khi tt c các kt qu xp hng cho d án nói chung là kh quan ­ tr kt qu xp hng cho hot ng ca bên vay vn ­ th́ hp phn hi quan rơ ràng ă tht bi. Mt s vn sau ă c lit kê bi ICR: 136c c tính da trên s liu ca 20 trong s 22 d án v́ báo cáo ICR ca 2 d án vn ang trong quá tŕnh son tho khi chúng tôi vit chng này. 137Kt qu ánh giá các d án ă kt thúc cho thy các vn thng gp phi trong kt qu hot ng ca bên vay vn trong công cuc hin i hoá hi quan là s thiu hp tác gia hi quan và các c quan hu quan khác và s thay i lănh o hi quan thng xuyên e da n tính liên tc ca n lc ci cách. 197 · Mc tiêu ra trong d án quá tham vng. Trong bi cnh khi chính ph vn cha th hin rơ cam kt tin hành ci cách thc s i vi h thng hi quan, các mc tiêu t ra ca d án bao gm tng cng nng lc thu thu xut/nhp khu ca Cc Hi quan Quc gia (National Customs Administration), n gin hoá th tc hi quan và cung cp c s thng kê (statistical base) cho giám sát xut khu là quá cao. Thêm vào ó là thiu ht v tài chính vi tng s vn cho d án ch là 900,000 USD. Chính ph cng không có mt s u quyn rơ ràng nào giúp thc hin c nhng ci cách trit . · Danh sách hot ng xut ban u thiu rơ ràng, tn ti bt ng áng k v nh hng hot ng phù hp và quyt nh áp dng ci cách hi quan Pháp nh mô h́nh mu cho tin hành ci cách Hi quan Ác-hen-ti-na mt cách quá vi vàng. D án sau ó ă gp phi s phn kháng quyt lit ca Ban iu phi. iu này chng t các hot ng và chi phí xut ă không c chun b cn trng. S d d án tht bi là bi nó ă thu hp phm vi hp phn ca d án thành các hot ng chn oán và chun b cho mt chng tŕnh mi v hin i hoá và tái t chc hi quan. Hu qu là phn ln ngân sách sau ó c phân b li. Cui cùng, d án ch thu hút c 77,616 USD cho t ng hoá Cc Hi quan Quc gia. D án Tin hc hoá H thng Thu ti Phi-lip-pin (hp phn ci cách hi quan có s vn là 20,3 triu USD; th t xp hng mc SAT). Cht lng u vào cho tt c các hp phn d án c xp mc không t. Tuy kt qu cui cùng ca hp phn hin i hoá hi quan ca d án c xp mc t song các khim khuyt sau vn c nêu trong thit k các hot ng hi quan trong ICR và OED: · ă ánh giá không úng mc các khó khn gp phi trong quá tŕnh xây dng phn mm hi quan cng nh hot ng bo tŕ sau ó. Báo cáo Thm nh Cán b (SAR) ă không chn oán c chính xác ri ro trong toàn b quá tŕnh thc hin d án. Thay v́ chú trng tha áng n ri ro d án không th gi chân c các cán b có tŕnh và c ào to, báo cáo li d oán rng mt chng tŕnh ào to quy mô rng có kh nng s gim bt ri ro. Thêm na, SAR c̣n ánh giá thp các hn ch th ch (ví d: lng công chc) gây khó khn cho quá tŕnh thc hin d án và m bo tính bn vng ca d án. · SAR không a ra các chun hot ng. · SAR ă ánh giá thp qun lư thay i cn có cho mi n lc ci hin i hoá hi quan quy mô rng ln nh vy. C th là SAR ă không gn kt d án vi nhu cu hin i hoá, tái t chc và tái thit k quy tŕnh th tc ca mi c quan trc khi tin hành t ng hoá. SAR cng không nhn thc c s cn thit phi nâng cao cht lng và hiu qu trao i thông tin gia Ban Ngân sách Ni a (Bureau of Internal Revenue), Cc Hi quan và Ban Tài chính. Mt iu tht s thú v là các vn này phát sinh trong quá tŕnh thit k ngay c khi nghiên cu chn oán ă xác nh các vn v qun lư iu hành cng nh trao i thông tin. Ngun: Ngân hàng Th gii 1993a, 2000f, 2000g. Các d án xây dng nng lc toàn din cho riêng ngành hi quan ti các nc không phi là hot ng h tr thng gp ca Ngân hàng Th gii. Các d án ca NHTG có xu 198 hng tp trung vào các yu t c th trong t chc, qun lư hay quy tŕnh hi quan c giai on nghiên cu chn oán tin d án ln giai on thit k d án. Cán b d án không nhn thc c y rng các yu t khác liên quan n thit k t chc, qun lư và các vn th tc ngoài các yu t mc tiêu ca d án có quan h qua li ln nhau và ch hot ng tt khi tin hành các thay i ng b v th tc. Bi vy, các d án này có nguy c ánh giá thp phc tp ca ci cách hi quan cng nh s cn thit phi có mt cách tip cn toàn din m bo tính bn vng ca ci cách. Do ó, tin hành ci cách mt cách cc b e do kt qu và hiu qu t c trong hot ng hi quan cng nh tính bn vng ca d án. Các yu im khác trong các d án c xem xét liên quan n tính s v (ad hoc) ca nghiên cu chn oán, không chú trng y n các ch s hot ng, xác nh tŕnh t thc hin hp lư các hp phn ca d án cng nh cam kt ca chính ph cung cp vn duy tŕ nhng thành tu thu c, nht là liên quan n công tác bo tŕ và nâng cp CNTT. Quá nhiu d án coi hi quan nh mt mt xích bit lp trong chui hu cn thng mi. Vy nên thng th́ nhng tin b t c trong ci cách hi quan không chuyn hoá thành tác dng to thun li tng th cho thng mi khi các c quan liên quan n thng mi và dch v c s h tng hot ng không hiu qu. Hp 7-7 Nguyên nhân nào Dn n iu chnh Mc tiêu hay các Hp phn ca D án D án Hin i hoá Cng Tanzania II (c duyt vào nm tài khoá 1990 vi tng s vn là 37 triu USD trong ó vn dành cho hp phn ci cách hi quan là 20 triu USD ; kt qu xp hng t loi: SAT). Mc tiêu chính ban u ca d án là m rng nng lc hot ng, nng lc qun lư và ngun lc vt cht ca Cng V Tanzania ­ Tanzania Harbors Authority (THA) áp ng mc giao thông d kin trong thp k 90. D án lên k hoch cung cp h tr k thut giúp hi quan áp dng mt quy tŕnh chng t c n gin hoá, t ng hoá cng nh ào to cán b. Tuy nhiên, d án ă iu chnh mc tiêu hot ng v́ hai lư do ­ vic thành lp c quan thu thu bán c lp mi, C quan Thu thu Tanzania (TRA) cng nh vic xúc tin hi nhp khu vc ă làm phát sinh nhu cu cung cp h tr cho hi quan và kim soát quá cnh. Cùng vi vic thành lp TRA nm 1994, Hip nh Tín dng Phát trin nm 1995 ă b sung thêm mt câu nhn mnh s cn thit phi tng cng và tinh gin TRA. Ngoài ra, d án c̣n b sung thêm mt hp phn ci cách b phn hi quan trong TRA, tp trung vào ci t và cng c các trm kim soát biên gii cng nh tin hành tin hc hoá ti ó. D án Xây ng và Vn ti hàng hi Ven bin ln 1 ti Mô-dm-bích (c duyt nm tài khoá 1992 vi tng vn là 74,3 triu USD trong ó s vn cho hp phn ci cách hi quan là 0,8 triu USD; xp hng kt qu hi quan loi: SAT). D án ă iu chnh các hp phn ca ḿnh trong quá tŕnh trin khai thc hin phn ánh úng môi trng mi và bù p cho vic thit k d án ă b sót mt hp phn chính ca d án. c bit, vào nm 1994, tip theo s thành lp ca B phn K thut Tái c cu Hi quan (UTRA) trong B K hoch và Tài chính, Hot ng Hi quan và To thun li cho Thng mi trc ó là mt phn trong Hp phn Cng Nh và Vn ti Hàng hi Ven bin ă tách ra thành mt hp riêng c UTRA qun lư trc tip. Công tác tái c cu hot ng hi quan ̣i hi phi cung cp ào to tho áng cho nhân viên. Bi vy mt hp phn ào to ă c b sung trong quá tŕnh thc hin d án v́ hp phn này ă b b sót trong giai on thit k d án. Vic tin hành iu chnh hp phn d án ă góp phn to nên thành công ca hp phn hi quan. Tt c các chun hot ng chính cho hi quan nh a ra trong Báo cáo Giám sát D án trc ó u ă t c. T l thu thu nhp khu tng t 6% nm 1996 lên 11% nm 1999. 199 D án Tin hc hoá Ngành Thu ti Phi-lip-pin. Mt mc tiêu ă c b sung trong quá tŕnh thc hin d án, ó là áp ng nhu cu tng cng truyn thông ang xut hin: h thng mi có tên gi là FINLINK ă c thit lp giúp Pḥng Tài chính có th trao i thông tin vi các c quan chc nng khác chu trách nhim thu thu và qun lư tài chính (B Thu thu Ni b, BOC, B Thng Mi, Ngân hàng Trung ng, C quan ng kư t ai và các c quan khác). Ngun: Ngân hàng Th gii 2000e, 2000f, 2000g, 2000i. Kt qu ánh giá nêu bt rng công tác chun b và thit k d án ă c ci thin áng k trong thp k 90. Có th ly mt s d án ci cách hi quan gn ây làm in h́nh thc hin noi theo. Nm 1999, Nhóm Chuyên v Qun tr Thu và Chính sách Thu ca NHTG ă xut bn Tài liu Nghiên cu Chính sách v "Ci cách các H thng Thu: Ghi chép ca NHTG trong nhng nm 90". Tài liu nghiên cu này a ra nhiu hng dn ci thin h tr ca NHTG cho ci cách qun tr ngun thu bao gm c ci cách lnh vc hi quan và lnh vc thu. Cho n nay, các khuyn ngh a ra trong tài liu vn c̣n phù hp và c nhc li ti Ph lc 7.D. Da trên kt qu ánh giá, hin ti có th b sung các khuyn ngh khác dành riêng cho ci cách hi quan. ó là: Cn s dng các tiêu chun ca Công c Kyoto Sa i làm mc ánh giá cho các kt qu mong i ca d án trong quá tŕnh chun b d án. Nh ă tho lun trong Chng 3, Công c Kyoto Sa i a ra các hng dn quan trng cho vic thit k và vn hành mt t chc hi quan hiu qu và hin i. Nghiên cu chn oán s thu c li ích khi vn dng các công c hin có ánh giá im mnh và im yu ca c quan hi quan. Phi xây dng mt b ch s hot ng toàn din vi các chun thc t giám sát quá tŕnh thc thi d án. Các ch s này phi bao gm c ch s v hiu qu và kt qu thc hin các hot ng ci cách hi quan. V́ hi quan ch là mt trong mt s các c quan cùng tham gia x lư thông quan hàng xut/nhp khu nên các d án ci cách hi quan cn phi n lc hn na a các c quan này vào phân tích chn oán và t́m hiu kh nng tinh gin toàn b quy tŕnh thông quan. Tng cng hp tác gia hi quan và các ban ngành khác là mt cách tip cn có hiu qu v chi phí ci thin quy tŕnh thông quan và tng cng thc thi. Có lư do bin minh cho vic thc hin các hp phn ci cách hi quan n l và c th trong các d án TA có quy mô rng hn không tp trung vào hi quan. Tuy nhiên, công tác chun b và thit k d án cn phi m bo tin hành nghiên cu chn oán th ch toàn din, kt ni các hot ng ci cách c th ca d án vi chin lc ci cách hi quan tng th dài hn cng nh giám sát hp lư quá tŕnh thc hin hp phn này. Cho măi n gn ây, NHTG vn b hn ch v chuyên môn k thut và nhân s tin hành xây dng và giám sát các d án ci cách hi quan. Cn thúc y hp tác vi các c quan a phng khác có chuyên môn v ci cách hi quan, nht là t chc IMF và WCO nhm to iu kin thun li cho xây dng và giám sát d án ci cách hi quan có cht lng cao. Trong nm tài khoá 2004, Ngân hàng ă tng cng chuyên môn ca ḿnh v lnh vc hi quan. 200 Cn phi t́m kim cam kt ca chính ph trong vic chi tr cho các chi phí duy tŕ các kt qu t c (follow-up costs) sau khi d án kt thúc liên quan n CNTT, c th là chi phí bo tŕ và thay mi h tng CNTT ngay t giai on chun b d án. Cn chú trng úng mc n vic thit k các chin lc chng tham nhng nh mt phn ca d án h tr k thut ci cách hi quan toàn din. Tuy nhiên, cn phi nhn thc rng liêm chính không c xây dng n thun bi các hot ng liêm chính n c. Liêm chính phn nhiu là kt qu ca vic áp dng có hiu qu các th tc hp lư nht quán vi Công c Kyoto Sa i. Các mô-un riêng v liêm chính trong thit k d án cn khp ni vi và óng góp áng k cho mô h́nh hin i hoá hi quan tng th. Hp 7-8 Các vn Qun lư Thc hin: Trng hp ca D án Qun lư Phát trin Xê-nê- gan D án ca Xê-nê-gan (c duyt nm tài khoá 1988 vi s vn là 17 triu USD trong ó vn cho hp phn ci cách hi quan là 2,2 triu USD ; xp hng kt qu hi quan loi: UNSAT) ă không t trong tt c các tiêu chí xp hng trong c báo cáo ICR ln OED. Công tác ào to cán b trong hp phn riêng v hi quan c tin hành mt cách không có k hoch (ad hoc) không da trên ánh giá nhu cu cng nh thiu chính sách cht ch kt hp ào to vi nâng cao kt qu công vic. Bên cnh các vn trong thit k d án, nht là s không tng xng gia phm vi ca d án và cam kt ca bên vay vn, có nhiu thiu sót khác hp li vi nhau dn n kt qu d án t c là yu kém. i ng lănh o d án thay i quá thng xuyên và công tác phi hp giám sát yu. Trong sut thi gian tám nm ri thc hin d án, ă có n sáu cán b chu trách nhim qun lư d án. Cng ă thc hin 11 t giám sát vi cách hiu rt khác bit v các mc tiêu ca d án. Cht lng ánh giá giám sát thp. Giám sát yu kém ă không nm bt c các vn và a ra c các khuyn ngh gii quyt vn kp thi. Trên thc t, kt qu xp hng giám sát v mc tiêu phát trin và phát trin th ch vn mc cao mc dù tn ti các vn nghiêm trng. Lănh o NHTG không có hành ng ng phó tho áng. Trong quá tŕnh thc hin d án, lănh o NHTG ă b qua cnh báo ca các nhân viên v t́nh trng thiu cam kt ca chính ph Xê-nê-gan và ă không phn i kt qu xp hng cao v mc tiêu phát trin và hot ng th ch mc dù bit rơ rng tin b t c là chm chp và hn ch. Ngun: Ngân hàng Th gii 1997b, Tóm tt ánh giá OED 2004. Không nên xem nh tm quan trng ca qun lư thay i. Cn phân b mt ngân sách áng k cho các hot ng qun lư thay i. Cn t́m kim và th hin rơ ràng hn cam kt chính tr ca lănh o cp cao nc vay vn cng nh cam kt ca c quan hi quan. Phi kt hp vi nhà tài tr trong giai on thit k quy tŕnh ci cách và hin i hoá hi quan s em li nhiu li ích. Xác nh c mt chin lc rút lui (exit strategy) là rt quan trng vi vic m bo tính bn vng ca ci cách. Mt khi d án ă gii ngân ht vn hot ng, NHTG s ngng cp vn và s không có ngun lc b sung nào m bo tính bn vng ca d án. Chính v́ 201 vy cn phi xây dng cu ni vi khu vc t nhân m bo tính bn vng cho quá tŕnh ci cách. Ph lc 7.A Phân b ca D án có Hp phn Hi quan theo Vùng, 1982 - 2002 Bng 7.A.1 Phân b các D án có Hp phn Hi quan theo vùng. 1982-2002 Nm tài khoá 1982-86 1987-91 1992-96 1997-2002 1982-2002 S T l S T l S T l S T l S T l Khu vc DA (%) DA (%) DA (%) DA (%) DA (%) Châu Phi cn Xa-ha-ra 1 33 5 71 3 38 2 10 11 29 ông Á và Thái B́nh Dng 1 13 1 2 2 5 Châu Âu và Trung Á 1 14 3 38 12 60 16 42 Châu M La tinh và Ca-ri-bê 2 67 1 14 2 10 5 13 Trung ông và Bc Phi 1 13 1 5 2 5 Nam Á 2 10 2 5 Tng cng 3 100 7 100 8 100 20 100 38 100 Phân b các D án iu chnh C cu Nm tài khoá 1982-86 1987-91 1992-96 1997-2002 1982-2002 S T l S T l S T l S T l S T l Khu vc DA % DA % DA % DA % DA % Châu Phi cn Xa-ha-ra 1 20 7 37 13 45 8 31 29 37 ông Á và Thái B́nh Dng 1 20 1 5 3 10 1 4 6 8 Châu Âu và Trung Á 2 7 10 38 12 15 Châu M La tinh và Ca-ri-bê 8 42 7 24 2 8 17 22 Trung ông và Bc Phi 2 40 2 11 3 10 5 19 12 15 Nam Á 1 20 1 5 1 3 3 4 Tng cng 5 100 19 100 29 100 26 100 79 100 Ngun: Theo tính toán ca các tác gi Ph lc 7.B Các tiêu chí La chn cho ánh giá D án OED 202 Di ây là bng tóm tt các ch s (xem OED 2004) OED dùng ánh giá các d án sau khi hoàn thành s dng cách tip cn da vào mc tiêu. phù hp ca mc tiêu (Relevance of Objectives). Mc mà mc tiêu d án nht quán vi các u tiên phát trin hin có ca quc gia, chin lc h tr theo lnh vc và theo quc gia ca NHTG cng nh các mc tiêu tng quát khác (nêu trong Chin lc Gim nghèo, Chin lc tr giúp quc gia, Chin lc theo lnh vc và các Chính sách hot ng). Tính có hu hiu (Efficacy). Mc mà các mc tiêu ca d án ă c thc hin, hay mong i c thc hin tính n quan trng tng ng ca các mc tiêu ó. Tính hiu qu (Efficiency). Mc mà d án t c hay d kin t c mt doanh thu cao hn chi phí c hi v vn ti mc chi phí thp nht so vi các gii pháp thay th khác. Kt qu (Outcomes). Mc t c hay d kin t c các mc tiêu chính liên quan mt cách hiu qu. Tính bn vng (Sustainability). bn b trc các ri ro i vi ḍng li ích ṛng qua thi gian. Tác ng Phát trin Th ch (Institutional Development Impact). Mc mt d án ci thin nng lc ca mt nc hay mt khu vc s dng hiu qu, hp lư và bn vng ngun nhân lc, tài lc và các ngun tài nguyên thiên nhiên thông qua: (a) xác nh tt hn các sp t th ch, tng cng tính n nh, minh bch, kh nng thc thi cng nh tính có th d oán ca chúng; hay (b) iu chnh tt hn nhim v và nng lc ca mt t chc vi chc trách ca mà t chc có c vi các sp t th ch nêu trên. Tác ng phát trin th ch bao gm c các tác ng trong d nh (intended) và ngoài d nh (unintended) ca mt d án. Kt qu hot ng ca NHTG (Bank Performance): Mc mà các dich v do NHTG cung cp m bo cht lng u vào và h tr c công tác thc hin d án thông qua giám sát phù hp (trong ó có m bo các sp t chuyn i cho hot ng thng xuyên ca d án). Kt qu hot ng ca bên vay vn (Borrower Performance): Mc mà bên vay vn nm c quyn làm ch cng nh chu trách nhim m bo cht lng chun b và thc hin d án, tuân th các công c và hip nh hng ti vic t c các mc tiêu phát trin và bn vng ca d án. Ph lc 7.C c tính H s Tng quan H s tng quan o lng mi liên h gia hai bin s. H s tng quan không có n v bi vy không nh hng bi n v o lng ca hai bin s. Công thc sau c s dng ítnh h s tng quan gia x và y. xy= xy xy Trong ó xy là mt ví d v tính ng bin gia x và y và c tính theo công thc sau: xy = ( xi - x)(yi - y) N -1 203 (N là s ln quan sát trong mu vµ x và y lµ trung b×nh cña x vµ y). lch chun (standard deviation) ca x và y tng ng là x và y. Lu ư rng lch chun mu ca mt bin s (ví d nh bin x) là nghim b́nh phng ca phng sai mu c tính nh sau: (N xi - )2 =2 1 N -1 xác nh rơ mi quan h gia kt qu ca các hp phn hi quan và k qu xp hng chn lc ca OED v cht lng u vào nói chung cng nh cht lng thc hin d án tng th cng nh tác ng ca cht lng thit k tin d án và thit k các hot ng hin i hoá hi quan c th lên các kt qu hi quan, cn tính hàng lot các h s tng quan. D liu bao gm: (a) xp hng kt qu các hp phn hi quan, cht lng nghiên cu chn oán và các ch s hot ng dùng cho các hp phn hi quan và (b) xp hng ca OED v kt qu tng th ca d án, cht lng u vào ca NHTG, giám sát ca NHTG và kt qu hot ng ca bên vay vn. Các ánh giá xp hng mà chúng tôi a ra v kt qu hp phn hi quan, chn oán hi quan và các ch s hot ng trên c s các vn kin d án và các báo cáo ánh giá gia k ca NHTG, các bn ghi nh ni b, báo cáo giám sát, tài liu thm nh d án, ICR hoc các báo cáo ánh giá OED. B h s tng quan gia các kt qu hi quan và xp hng tng th OED i vi d án c tính t 22 d án ly mu ă kt thúc. Tuy nhiên, h s tng quan gia các kt qu hi quan và cht lng ca các chn oán hi quan cùng ch s hot ng c tính t s liu ca c các d án ă kt thúc và các d án ang trin khai. Nhng d án mà hp phn hi quan không c xp hng kt qu thc hin b loi ra khi s d án ly mu tính h s tng quan. Có sáu mc xp hng dùng trong c tính h s tng quan: rt tt, tt, khá, trung b́nh khá, trung b́nh, yu. tính các h s tng quan, chúng ta áp mă s cho kt qu xp hng t 1 n 6 trong ó 6 tng ng vi mc rt tt và 1 là mc rt kém. Mă này c dùng thng nht cho tt c các bin s. Ph lc 7.D Ci cách các H thng Thu: Ghi chép ca NHTG nhng nm 1990 Di ây là on trích dn ca Barbone và các tác gi khác (1999) v các khuyn ngh tng cng h tr ca NHTG cho ci cách qun tr thu. Chúng phù hp cho c các d án ci cách thu ln hi quan. Chn oán 1. Nghiên cu chn oán tin d án phi c da trên mt khung toàn din và chú trng thích áng n vn th ch bên cnh các lo ngi truyn thng khác ca c quan thu thu. Tt nht là NHTG cn áp dng mt khung nghiên cu chn oán duy nht song linh hot. 204 2. Cn tin hành o lng kt qu hot ng mang tính nh lng trong nghiên cu chn oán theo các ch s chun, tt hn là theo các chun so sánh vi các nc khác. 3. Nghiên cu tin d án phi bao gm c xem xét li (trích dn) các yu t chính quyt nh qun tr tt và thc hin d án có hiu qu. Thit k 4. Cn xây dng thit k d án da trên tm nh́n chin lc ca hi quan mt nc và chú trng thích áng n qun lư iu hành tt (good governance). Tuy nhiên, thit k d án phi c gii hn trong phm vi nng lc thc hin ca nc ó. Cn phân tích và a ra c s hp lư cho các thit k và tŕnh t thc hin thay th. 5. D án phi nêu c th các gi thuyt ă c kim nghim rút ra nhng bài hc dài hn cho công tác thc thi d án. Ch s hot ng 6. Cn xác nh mt b ch s kt qu chun (kt qu, hiu qu, trách nhim gii tŕnh) cho các c quan thu và hi quan áp dng trong tt c các d án. 7. Nghiên chn oán cn a ra các giá tr c s tin d án ánh giá kt qu. 8. Ch s kt qu d án không ch cho phép theo dơi kt qu thc hin d án mà c̣n phi c chn cho phép ánh giá c các gi thit. 9. iu tra doanh nghip np thu phi là mt phn gn lin trong c nghiên cu chn oán ln thm nh kt qu hot ng nu ngân sách cho phép. 10. Cn a ra và bt buc thc hin các hng dn chun cho u vào mang tính nh lng, quy tŕnh và các ch s u ra. Thm nh 11. Cn xây dng mt khung thm nh nh lng tiêu chun hay thit lp các công c cho các d án qun tr thu. Nu có th, gn công c này vi ánh giá tác ng kinh t và mt mô h́nh nh mô h́nh 1-2-3 do DEC xây dng. 12. Công c cn c thit k cho phép ánh giá c ri ro cng nh m bo nhy vi các thông s chính nh giá tr bóng (shadow values). ánh giá hu d án 13. Cn s dng các ch s hot ng nêu c th trong d án m bo tính tng thích trong công tác ánh giá gia các d án. 14. ánh giá xp hng kt qu, bn vng, phát trin th ch cng nh kt qu hot ng ca NHTG phi c da trên các ch s nh lng c nêu c th mc ln nht có th. 15. Cn lôi kéo các t vn có kinh nghim nghiên cu tham gia ngày càng nhiu vào công tác chn oán, thit k d án cng nh các giai on ánh giá d án to iu kin 205 thun li cho thu thp kin thc cng nh thc hin vai tṛ th nghim gi thit ca các d án (rút ra các bài hc). Tài liu c thêm Barbone, Luca, Arindam Das-Gupta, Luc De Wulf và Anna Hansson. 1999. "Ci cách các h thng thu: Ghi chép ca NHTG nhng nm 1990." Tài liu Nghiên cu Chính sách s 2237. Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. Tng V EC XXI, Liên minh Thu và Hi quan. 1998. Hng dn Ci thin Nng lc Hot ng ca Hi quan các Nc ng viên. Brúc-xen: Hi ng Châu Âu. Gill, Jit B. S. 2000. "Khung Chn oán cho C quan Thu." Tài liu K thut NHTG s 472. Washington D.C.: Ngân hàng Th gii có ti a ch www1.worldbank.org/publicsector/tax/DiagnosticFramework.pdf . Lane, Michael H. 1998. Hin i hoá Hi quan và Xa l Thng mi Quc t. Westport, Conn.: Quorum Books. OED. 2004. Công c và Phng pháp ánh giá ca OED.Washington D.C.: Ngân hàng Th gii. Có ti trang www.worldbank.org/oed/oed_approach_summary.html Chính sách hot ng và Dch v quc gia. 2003. Hng dn Xây dng các Báo cáo Kt thúc D án. Washington D.C.: Ngân hàng Th gii. Có ti trang http://opcs.worldbank.org/opcil/icrguide.html. Raven, John. 2001. To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi--B Công c Kho sát, Phân tích và T́m Bin pháp khc phc. Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. Có ti trang www.worldbank.org/transport/publicat/twu-46.pdf. T chc Hi quan Th gii. 1998. "Liêm chính và C quan Hi quan: Hng dn T ánh giá, `a Tuyên b Arusha ca WCO vào áp dng.'" Malacca, Malaysia. Tài liu Tham kho Barbone, Luca, Arindam Das-Gupta, Luc De Wulf và Anna Hansson. 1999. "Ci cách các h thng thu: Ghi chép ca NHTG nhng nm 1990." Tài liu Nghiên cu Chính sách s 2237. Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. De Wulf, Luc. 2004. "TradeNet ti Ghana: Thông l tt nht trong vn dng Công ngh Thông tin." Trong Luc De Wulf và José B. Sokol, eds. Các Sáng kin Hin i hoá Hi quan.Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. Gill, Jit B. S. 2000. "Khung Chn oán cho C quan Thu." Tài liu K thut NHTG s 472. Washington D.C.: Ngân hàng Th gii. Có ti trang www1.worldbank.org/publicsector/tax/DiagnosticFramework.pdf. Lane, Michael. 1998. Hin i hoá Hi quan và Xa l Thng mi Quc t. Westport, Conn.: Quorum Books. Ban ánh giá Hot ng. 2004."Các Công c và Phng pháp ánh giá." Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. www.worldbank.org/oed/oed_approach_summary.html. Chính sách hot ng và Dch v quc gia. 2003. Hng dn Xây dng các Báo cáo Kt thúc D án. Washington, D.C.: Ngân hàng Th gii. Ngân hàng Th gii. 1993a. "D án H tr K thut Qun lư Khu vc Công Ác-hen-ti-na." Báo cáo ICR s 12124. 30/6. Washington, D.C. 206 ------ 1993b. "D án Tin hc hoá Ngành thu Phi-lip-pin." Báo cáo Thm nh Cán b, s 11355-PH.Washington, D.C. ------ 1994. "D án H tr K thut Qun lư Tài khoá và Tng cng Ngun thu Cng hoà Li-bng." Báo cáo s P-6374-LEB. 10/6.Washington, D.C. ------ 1995. "Cng hoà Th Nh K-- D án Qun lư Tài chính Công." Báo cáo s 14656- TU, tp 3. Washington, D.C. ------ 1997a. "Armenia--Khon Tín dng H tr K thut iu chnh C cu Ln 2." Tài liu Thông tin D án s 5430.Washington, D.C. ------ 1997b. "Xê-nê-gan--D án Qun lư Phát trin." Báo cáo s 17247. Washington, D.C. ------ 1998. "Xê-nê-gan - D án Qun lư Phát trin." Tóm tt ánh giá OED. 242 .Washington, D.C. ------ 1999a. "Bangladesh--D án a dng hoá Xut khu." Báo cáo s 19250.Washington, D.C. ------ 1999b. "Tanzania--D án Qun tr Thu." Báo cáo s 17713.Washington, D.C. ------ 1999c. "Tunisia--D án Phát trin Xut khu." Báo cáo s 18778.Washington, D.C. ------ 2000a. "Albania--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20828.Washington, D.C. ------ 2000b. "Bulgaria--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20036.Washington, D.C. ------ 2000c. "Croatia--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20459.Washington, D.C. ------ 2000d. "Macedonia--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20493. Washington, D.C. ------ 2000e. "D án ng và Vn ti Hàng hi Ven bin Ln 1 Mô-dm-bích." Báo cáo s 20682. June 29.Washington, D.C. ------ 2000f. "D án Tin hc hoá Ngành thu Phi-lip-pin." Báo cáo ICR s 20554. June 29.Washington, D.C. ------ 2000g. "D án Tin hc hoá Ngành thu Phi-lip-pin." OED Evaluation Report: August 16.Washington, D.C. ------ 2000h. "Romania--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20407.Washington, D.C. ------ 2000i. "D án Hin i hoá Cng Tanzania Ln 2." Báo cáo s 21559. December 28.Washington, D.C. ------ 2001. "Bosnia và Herzegovina--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 20714. Washington, D.C. ------ 2002a. "Liên bang Nga--D án Phát trin Hi quan." Báo cáo s 24232.Washington, D.C. ------ 2002b. "Yugoslavia--D án To iu kin Thun li cho Vn ti và Thng mi ti ông Nam Âu." Báo cáo s 23888.Washington, D.C. ------ 2003. "D án Phát trin Hi quan ca Liên bang Nga." Báo cáo Thm nh D án s 24690-Liên bang Nga. 12/3. Washington, D.C. 207 PHN III HNG DN V CÁC VN NH HNG N CÔNG TÁC TO THUN LI CHO THNG MI CA HI QUAN 208 8 nh giá Hi quan ti các nc ang Phát trin và các Quy tc nh giá ca T chc Thng mi Th gii Adrien Goorman và Luc De Wulf TM QUAN TRNG VÀ TNG QUAN QUÁ TR̀NH PHÁT TRIN CA NH GIÁ HI QUAN ........................................................................................................................210 HIP NH NH GIÁ HI QUAN...............................................................................214 THC HIN ACV TI CÁC NC ANG PHÁT TRIN........................................217 HNG TI CÁC QUY TR̀NH NH GIÁ HI QUAN HIU QU HN.............221 KIM TRA TRC KHI XP HÀNG VÀ CÁC CHNG TR̀NH DCH V LIÊN QUAN KHÁC....................................................................................................................227 KT LUN TÁC NGHIP..............................................................................................236 PH LC 8.A ­ QUYT NH V CÁC TRNG HP HI QUAN CÓ LƯ DO NGHI NG TRUNG THC VÀ CHÍNH XÁC CA TR GIÁ KHAI BÁO........237 PH LC 8.B HIP NH V NH GIÁ HI QUAN: YÊU CU THC THI.......238 PH LC 8.C­ CÁC VN THC THI LIÊN QUAN N CÁC C QUAN WTO TRONG QUYT NH B TRNG O-HA V CÁC VN VÀ QUAN NGI LIÊN QUAN N THC HIN ACV............................................................................240 PH LC 4 CHNG TR̀NH PSI ÁP DNG BI CÁC THÀNH VIÊN CA HI NG PSIIFIA................................................................................................................241 PH LC 5 DANH MC KIM TRA V NH GIÁ HI QUAN.............................243 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................244 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................244 209 Thiu hiu bit và thiu các th tc h tr cho công tác xác nh tr giá là hai yu t c bn làm gim hiu qu hot ng ca c quan hi quan ti nhiu nc ang phát trin. Vic không có các h thng nh giá hi quan hiu qu nh hng xu n kt qu thc hin các chính sách qun lư thng mi và hi quan, gây cn tr cho thc thi chc nng huy ng ngân sách và làm trm trng thêm vn liêm chính. Các h thng xác nh tr giá hi quan ă tr thành i tng iu chnh ca nhiu hip nh quc t bi chúng to thành các rào cn cho thng mi. Hip nh nh giá Hi quan (ACV) ca WTO quy nh tt c các thành viên ca WTO buc phi áp dng ACV trong nh giá hi quan. ACV quy nh tr giá hi quan ca hàng nhp khu phi c xác nh da trên tr giá giao dch, tc là giá ă hay s thanh toán trên thc t mc ln nht có th. Tuy cho n thi im hin ti, ă có nhiu chng tŕnh TA c tin hành song các nc ang phát trin vn cha áp dng thành công chun nh giá ca WTO. Cn có hiu bit sâu sc v bn cht phc tp ca nh giá hi quan và các hn ch mà các nc ang phát trin phi i mt trong nh giá có th hiu c y các ni dung chính c nêu trong chng này. Các ni dung chính c nêu bao gm khó khn mà các nc ang phát trin gp phi khi áp dng ACV cùng các bin pháp khc phc khó khn. Chng 8 s tŕnh bày tóm tt bn cht phc tp ca nh giá hi quan, tm quan trng ca các h thng nh giá, thc tin nh giá và chun hóa công tác nh giá theo chun mc quc t. Qua ó, ngi c s có c hiu bit thu áo v khó khn mà các nc ang phát trin gp phi trong nh giá hi quan cng nh trong vic áp dng ACV. Chng 8 cng nghiên cu các bin pháp nh giá hàng nhp khu mt cách hiu qu. Phn 1 ca chng nên bt tm quan trng ca nh giá hi quan cng nh quá tŕnh h́nh thành và phát trin ca công tác nh giá. Phn 2 nêu nhng c im chính ca ACV. Phn 3 cp n vn gp phi trong quá tŕnh áp dng ACV ti các nc ang phát trin. Phn 4 xut các gii pháp khc phc các vn nêu trong Phn 3. Phn 5 nghiên cu vai tṛ ca dch v PSI và các chng tŕnh khác trong khu vc nh giá hi quan. Phn cui cùng a ra các kt lun tác nghip chính. Tm quan trng và Tng quan Quá tŕnh Phát trin ca nh giá Hi quan Hu ht các biu thu nhp khu hin u c da trên thu tính theo tr giá giao dch (ad valorem) c th hin di dng mt t l phn trm nht nh ca giá tr hàng nhp khu. Xác nh tr giá hi quan là xác nh giá tr dùng làm c s tính thu138. Tuy các sut thu c quy nh rơ trong các biu thu ti các vn bn pháp quy là các thu sut c nh song tr giá khai báo ca hàng nhp khu li bin i qua mi giao dch. iu này có ba tác ng quan trng n chính sách thu. Th nht, doanh nghip nhp khu có th có hành vi ghi giá hóa n thp i (underinvoice) và không khai báo y giá tr ca lô hàng nhm gim s thu phi np. Tr phi b phát hin, hành vi này s khin cho ngân sách nhà nc s b thâm thng trong khi doanh nghip nhp khu li c hng li th không b́nh ng so vi i th cnh tranh. Th hai, các chính ph có th tn dng h thng nh giá thc hin các mc tiêu tng thu ngân sách hay bo h trong nc thông qua vic tng hay gim s thu phi np, qua ó bù p li nhng u ăi thu ă tho thun trong các hip 138Khi thu sut là mc thu c nh tc là mi n v hàng hoá chu mt mc thu xác nh th́ tr giá ca hàng hoá s không nh hng ǵ n s thu phi np. V́ th, trong t́nh hung này xác nh tr giá không cn thit cho công tác tính thu tuy vn cn cho mc ích thng kê và cho vic tính nhng khon phí ngoài thu (non-duty) khác. 210 nh thng mi song phng hay a phng. Th ba, nh giá thp hn (undervaluation) hay cao hn (overvaluation) mc giá thc t có th c dùng nh công c di chuyn vn (capital flight). V́ nhng lư do này, cn có các chun nh giá c cp quc gia và quc t bo m áp mc thu úng cho hàng xut/nhp cng nh to dng mt sân chi b́nh ng cho tt c các nhà nhp khu. Ngoài ra, cng cn phi nâng cao tính minh bch và có th d oán ca các giao dch quc t. Các tiêu chun và quy tŕnh xác nh tr giá tt s góp phn tng cng công tác to thun li cho thng mi cng nh xây dng s liu thng kê thng mi chính xác. Các Tiêu chun nh giá Quc t Mt s n lc quc t v chun hoá và hài hoà hoá quy tŕnh th tc hi quan ă bao gm c các h thng xác nh tr giá. Tuy các n lc này bt u vào u th k 20 nhng măi cho n Hip nh chung v Thu quan và thng mi ­ GATT nm 1947 mi thu c nhng kt qu áng k. Hip nh này c tip ni bi Công c v nh giá Hàng hoá Phc v Tính thu Hi quan nm 1950 (Convention on the Valuation of Goods for Customs Purposes), nh ngha Brúc-xen v Tr giá (BDV) và Hip nh Thc hin iu VII ca GATT nm 1979 (ACV) c thông qua sau Ṿng àm phán Tokyo. Ṿng àm phán Uruguay nm 1994 ă t c quyt nh (da trên iu 17 ca Hip nh nh giá GATT) v nhng trng hp mà c quan hi quan có lư do nghi ng tính trung thc và chính xác ca tr giá khai báo. Các Nguyên tc Xác nh tr giá: iu VII ca GATT Hip nh quc t quan trng u tiên v nh giá t c trong cuc àm phán v GATT nm 1947 xác lp các nguyên tc mà các i tác thng mi quc t phi tuân th. Các nguyên tc ghi trong iu VII ca GATT nhn mnh rng tr giá hi quan không c có tính áp t (arbitrary), gi nh (fictitious) hay xác nh da trên tr giá ca hàng hoá bn a. Tr giá hi quan phi là tr giá thc hoc c da trên tr giá tht ca hàng nhp khu hoc hàng ging vi hàng nhp khu. Tr giá hi quan phi c xác nh t mt giao dch bán hàng hay chào bán hàng trong iu kin kinh doanh thông thng và cnh tranh hoàn ho. Nu không th khng nh c tr giá tht ca hàng hoá, tr giá hi quan phi c da trên tr giá tng ng gn nht có th c khng nh tho măn các tiêu chí c a ra. Cho n nay, các nguyên tc này vn là c s cho vic xác nh tr giá hi quan. nh ngha Brúc-xen v Tr giá Tiêu chun quc t u tiên v tr giá nh ngha Brúc-xen v tr giá (BDV) da trên các nguyên tc xác nh tr giá ca GATT c a vào áp dng nm 1950. BDV c da trên khái nim "giá thông thng - normal price", tc là mc giá ca mt mt hàng trong iu kin th trng m và bên mua và bên bán không có quan h c bit trong iu kin c th v thi gian và a im. Trên thc t, v́ phn ln hàng nhp khu là i tng ca mt giao dch bán trung thc (bona fide) c thc hin trong nhng iu kin phù hp vi các iu khon ca BDV nên có th ly giá giao dch hay giá hoá n làm c s nh giá chính xác cho phn ln hàng nhp khu. BDV khuyn ngh rng nên s dng giá hoá n xác nh tr giá trong phm vi ln nht có th. Khi không th s dng c giá hoá n xác nh tr giá nh trng hp các giao dch không c lp (not at arm's length), hàng kư gi, hàng do các i lư hay ngi phân phi c quyn nhp khu, hoc khi giá khai báo mc thp áng ng th́ hi quan có th s dng mt c s thích hp khác xác nh (construe) giá thông thng vn dng nhng 211 thông tin sn có có tính n các iu kin thc t liên quan n giao dch c nh giá. Hip nh ACV li hn ch nghiêm ngt vic xác nh tr giá hi quan mt cách linh hot nh trên. Vic chp nhn BDV th hin mt bc tin áng k hng ti chun hoá các h thng xác nh tr giá trên toàn th gii. Cho n nm 1970, khong 100 nc ă áp dng BDV (nhiu nc áp dng trên thc t mt cách không chính thc ­ de facto). Mt s hip hi kinh t ă áp dng BDV nh chun xác nh tr giá cho các nc thành viên ví d nh Cng ng Kinh t Châu Âu (EEC), Liên minh Hi quan các Quc gia Trung Phi (UDEAC), Khi Th trng chung CARIBE (CARICOM). Tuy nhiên, mt s i tác thng mi quan trng trên th trng th gii (trong ó có M và New Zealand) li không phê chun BDV và tip tc áp dng h thng nh giá riêng phn nhiu da vào khái nim dng v tr giá (positive concept of value). Mt s nc khác ă s dng BDV khi BDV m rng sang các nc s dng giá FOB (nh Úc) trong khi Canada tip tc s dng mc giá th trng công bng (fair market value) ti nc xut khu dn n yêu cu phi tin hành iu tra ti nc xut khu. Hn na, chính BDV không phi lúc nào cng c áp dng mt cách thng nht. Các doanh nghip xut khu lên ting phàn nàn v các quyt nh bác b giá hoá n tùy tin, thiu cn c cng nh quyt nh nâng tr giá khai báo ca hàng hoá ca c quan hi quan. Thêm vào ó, nhiu nc li da vào giá tham chiu tin hành bo h hay to iu kin thun li cho thông quan hàng hóa mà không e da n thu ngân sách. Bi vy, nh giá hi quan cng c a vào ni dung thng thuyt v các rào cn phi thu quan (Nontariff barriers - NTB) ti ṿng àm phán Tokyo ca GATT (1973-1979). Ṿng àm phán Tokyo và Hip nh nh giá Hi quan Mc tiêu t ra ca các cuc àm phán v nh giá hi quan ti Ṿng àm phán Tokyo là nhm t c mt tiêu chun công bng, nht quán và trung lp v tr giá qua ó loi b vic xác nh tr giá mang tính áp t hay gi nh, phù hp vi thc tin thng mi và không to ra rào cn i vi thng mi139. Sau các cuc àm phán y khó khn gia các nc công nghip phát trin và các nc ang phát trin, ngi ta ă t c mt tho thun v chun nh giá mi, ó chính là Hip nh v Thc hin iu VII ca GATT140. Tham gia àm phán, các nc ang phát trin ng h d tho xut ca EEC ch yu c da trên BDV. Song các nc EEC sau khi ă t c các tha thun riêng vi M, ă thôi không ng h vic áp dng BDV na và quay sang s dng khái nim nh giá dng. Khái nim này quy nh rng tr giá phi c xác nh trên c s giá thc t ă tr hay s tr cho hàng hoá nhp khu tr mt s trng hp ngoi l. Các trng hp ngoi l c lit kê y bao gm nm phng pháp nh giá thay th c áp dng theo mt trt t xác nh nu không th áp dng c phng pháp nh giá u tiên ó là xác nh tr giá tính thu theo tr giá giao dch. Các nc ang phát trin phn i gay gt xut mi, nht là vic xut mi không cung cp y quyn hn cho c quan hi quan bác b giá giao dch hoàn toàn khác vi giá tr ca các giao dch ca hàng hoá tng t và các khác bit không c gii thích tha áng. Các nc này lp lun rng d tho hip nh s không giúp h có th thc 139Mc ích ca Ṿng àm phán Tokyo là nhm m rng và không ngng tng cng t do hoá thng mi th gii thông qua loi b dn các rào cn thng mi. 140Thng c gi là Lut nh giá GATT (GVC) trc Ṿng àm phán Uruguay và sau ó là ACV 212 hin các bin pháp chng li t́nh trng ghi giá hóa n thp hn giá thc t, mt t́nh trng din ra ph bin hn ti các nc ang phát trin. H cng lp lun rng vic áp dng ACV s làm tng nguy c gian ln và gây ra t́nh trng tht thu thu. Nhng lo ngi này phn nào c gii quyt bng cách áp dng các quy nh v i x khác bit và c bit (special and differential treatment - SDT). Quy nh quan trng nht cho phép các nc có thêm thi gian thc hin y ACV. Tuy nhiên, v́ GATT không quy nh các nc thành viên có ngha v phi thc hin tng iu lut ca GATT nên các nc này cng không có ngha v phi áp dng lut v xác nh tr giá. Ṿng àm phán Uruguay và Quyt nh v chuyn Trách nhim Dn chng (shifting the burden of proof - SBP) Kt qu t c trong Ṿng àm phán Uruguay là ă phê chun "Quyt nh v nhng trng hp c quan hi quan có lư do nghi ng tính trung thc hay chính xác ca tr giá khai báo" (Quyt nh 6.1 da trên iu 17, xem Ph lc 8.A). Quyt nh này c bit n vi cái tên SBP (chuyn trách nhim dn chng) c ính kèm vi ACV làm rơ ư ngha (intent) ca các quy nh gc v xác nh tr giá. SBP xác nh rng trong các trng hp mà c quan hi quan có c s nghi ng tính trung thc hay chính xác trong khai báo th́ trách nhim dn chng c chuyn t c quan hi quan sang doanh nghip nhp khu, tc là doanh nghip nhp khu phi có trách nhim cung cp các bng chng chng minh c tr giá khai báo là giá tr thc t ă hay s phi thanh toán ca hàng hoá. Trong quá tŕnh này, c quan hi quan s cho doanh nghip nhp khu bit lư do nghi ng tr giá khai báo, cho phép doanh nghip nhp khu có ư kin gii tŕnh và thông báo vi doanh nghip nhp khu v quyt nh cui cùng ca c quan hi quan. Quyt nh cui cùng có th có dng c quan hi quan không tha măn vi gii tŕnh ca doanh nghip nhp khu và vn nghi ng tr giá khai báo. Trong trng hp này, c quan hi quan cho rng không th xác nh tr giá hi quan trên c s tr giá giao dch và chuyn sang s dng các phng pháp xác nh tr giá thay th quy nh trong ACV theo tŕnh t nghiêm ngt. T́nh h́nh Thc hin ACV Tt c các nc công nghip phát trin u áp dng ACV. Ṿng àm phán Uruguay ă quy nh tt c các nc thành viên WTO u có ngha v thc hin ACV141. Theo quy nh SDT ca ACV, các nc ang phát trin cha áp dng ACV có ngha v phi thc thi ACV trong thi gian 5 nm ti hoc vào thi hn chm nht là ngày 1/1/2000. i vi các nc gia nhp WTO mun hn, thi hn 5 nm c tính t ngày nc ó gia nhp t chc WTO. y ban WTO v nh giá Hi quan (WTO Committee on Customs Valuation) có th s chp thun gia hn thi gian bt buc thc hin ACV ca mt nc nu c nc ó yêu cu. K t thi im kt thúc Ṿng àm phán Uruguay, ă có 58 nc ang phát trin yêu cu tŕ hoăn thi hn thc hin ACV142. Trong s các nc này, ch có hai nc áp dng ACV trc nm 2000. Thi hn bo lu thc hin ht hn vào ngày 1/1/2000 i vi 29 141Theo hip nh thành lp WTO (Hip nh Marrakesh 1994), tt c các nc thành viên WTO u phi gia nhp tt c các Hip nh ca WTO trong ó có Hip nh xác nh tr giá hi quan ACV. 142S liu ly t nhiu tài liu ca Hi ng nh giá Hi quan ca WTO v t́nh h́nh thc hin ACV trong ó có t́nh h́nh gia hn ACV cho n 31/8/2002. 213 nc và trong khong thi gian 2000-2001 cho 25 nc khác. Hai mi hai nc khác ă hoc ang c xem xét gia hn 5 nm bo lu thc hin. Có 13 nc ă chính thc áp dng ACV (tuy vn bo lu s dng bng giá ti thiu)143. Thêm vào ó, có 23 nc mà hu ht trong s ó là các nc kém phát trin, không xin gia hn bo lu 5 nm i vi vic áp dng ACV cng không thông báo cho WTO v vic thông qua các vn bn pháp lut v xác nh tr giá. Bi vy, có th kt lun là nhiu nc ang phát trin gp phi rt nhiu khó khn trong vic thc thi ACV mc dù ă cung cp các h tr k thut áng k. Hip nh nh giá Hi quan: Gii thiu chung Hip nh nh giá Hi quan (ACV) ca WTO quy nh tr giá hi quan ca hàng nhp khu phi c xác nh, mc nhiu nht có th, da trên tr giá giao dch, tc là giá ă hay s thanh toán trên thc t có tin hành mt s iu chnh. Khi không th s dng c tr giá giao dch do không có tr giá giao dch hoc mc giá ă b nh hng bi mt s iu kin hay hn ch nht nh, ACV cung cp 5 phng pháp thay th c áp dng theo trt t xác nh. ó là: Tr giá giao dch (The transaction value) (iu 1 - Phng pháp chính yu). Tr giá giao dch là giá thc t ă hay s thanh toán ca hàng hoá khi bán xut khu n nc nhp khu sau khi ă iu chnh mt s chi phí và iu kin theo quy nh ca iu 8 trong ACV. Các khon iu chnh quy nh trong iu 8 bao gm các khon hoa hng, chi phí công-ten-n, phí óng gói, tr giá ca mt s hàng hoá và dch v nht nh, tin bn quyn và phí giy phép. Các khon iu chnh này s không bao gm tin hoa hng mua hàng song chp nhn các khon chit khu hp lư cho các i lư duy nht hay nhà phân phi c quyn duy nht. iu 1 cng quy nh rng nu bên mua và bên bán có quan h trong kinh doanh th́ ch riêng mi quan h này không to thành c s bác b tr giá giao dch. Tr giá giao dch này vn c chp nhn chng nào mi quan h ă nêu không nh hng n giá bán hàng. Tr giá giao dch ca hàng hóa ging ht (The transaction value of identical goods) (iu 2 - Phng pháp thay th th nht) là tr giá giao dch ca hàng hóa ging ht c bán xut khu n cùng mt nc nhp khu, ti cùng thi im hay cùng k, trong mt giao dch bán hàng cùng cp thng mi vi mt s lng hàng hoá ging nh hàng hóa c nh giá. Tr giá giao dch ca hàng hoá tng t (The transaction value of similar goods) (iu 3 - Phng pháp thay th th hai) là tr giá giao dch ca hàng hóa tng t c bán xut khu n cùng mt nc nhp khu, ti cùng thi im hay cùng k, vi cùng các iu kin nh i vi hàng hoá ging ht song có các chun nh ngha khác. Phng pháp tr giá khu tr (The deductive method) (iu 5 - Phng pháp thay th th ba). Theo phng pháp này, tr giá hi quan c da trên n giá bán ca mt s lng gp ln nht (in aggregate) ca hàng hoá nhp khu, hàng hoá nhp khu ging ht hoc hàng hoá nhp khu tng t trong mt giao dch vi bên mua không có quan h c bit tr i li nhun và mt s chi phí phát sinh sau khi nhp khu. 143Mt s nc ang phát trin cng ă bo lu thc hin áp dng iu 5 ­ Phng pháp xác nh tr giá tính thu theo tr giá khu tr và iu 6 ­ Phng pháp xác nh tr giá tính thu theo tr giá tính toán theo trt t ngc li (52 nc n tháng 10/2001) và tm hoăn áp dng phng pháp xác nh tr giá tính thu theo tr giá tính toán trong ṿng 3 nm (46 nc n tháng 10/2001). 214 Phng pháp tr giá tính toán (The computed value method) (iu 6 - Phng pháp thay th th t). Tr giá tính toán tng giá thành hoc tr giá ca nguyên vt liu, chi phí ca quá tŕnh sn xut, li nhun và các chi phí chung tng ng vi các chi phí chung phát sinh trong các giao dch bán hàng cùng phm cp ca các nhà sn xut nc xut khu xut khu n nc nhp khu. Phng pháp tr giá suy lun (The fallback method) (iu 7 - Phng pháp thay th th nm). Nu không th xác nh tr giá hi quan ca hàng hoá nhp khu bng bt k mt phng pháp nào trong s nm phng pháp nêu trên th́ phi xác nh tr giá hi quan bng cách s dng "các phng pháp phù hp tuân th các nguyên tc ca ACV". iu này có ngha là phi áp dng các phng pháp ă nêu mt cách linh hot. iu 7 quy nh không c s dng các tr giá di ây xác nh tr giá tính thu: a. giá bán hàng hoá c sn xut nc nhp khu; b. mt h thng xác nh tr giá cho phép s dng tr giá cao hn trong hai tr giá thay th làm giá tr tính thu; c. giá bán ca hàng hoá trên th trng ni a nc xut khu; d. chi phí sn xut tr chi phí sn xut là tr giá tính toán c xác nh theo phng pháp tr giá tính toán; e. giá bán ca hàng hoá xut khu n mt nc khác; f. giá tính thu ti thiu; và g. các loi giá áp t hay gi nh. ACV bao gm các iu khon liên quan n x lư chi phí vn ti và bo him, quy i tin t, quyn khiu ni, công b vn bn lut pháp và quy nh liên quan n xác nh tr giá hi quan cng nh các th tc thông quan nhanh. ACV cng quy nh doanh nghip nhp khu có quyn c gii thích bng vn bn v cách thc xác nh tr giá hi quan nu gi yêu cu bng vn bn. ACV cng ch rơ không mt ni dung nào trong hip nh s c hiu là hn ch quyn ca c quan hi quan trong vic kim tra tính trung thc và chính xác ca bt k báo cáo, chng t hay khai báo nào c xut tŕnh phc v cho công tác nh giá. Ngoài ra, hip nh c̣n có các quy nh v qun tr, tham vn, gii quyt khiu ni cng nh thành lp hai u ban giám sát quá tŕnh thc hin ACV: U ban v nh giá Hi quan ca WTO và y ban K thut v nh giá Hi quan di s bo tr ca WCO. Quy nh c bit dành cho Nc ang phát trin ACV có nhng iu khon c bit dành cho các nc ang phát trin. Theo các iu khon này, các nc ang phát trin có th thc hin nhng iu sau vi mt s iu kin nht nh: hoăn áp dng ACV trong thi gian ti a là nm nm và yêu cu kéo dài thi hn này vi nhng iu kin c th; hoăn áp dng phng pháp tr giá tính toán trong thi hn 3 nm sau khi áp dng tt c các quy nh khác ca hip nh; 215 s dng các tr giá ti thiu c xây dng chính thc, bo lu vic tip tc s dng tr giá ti thiu mt cách hn ch trong giai on chuyn i; bo lu cho phép doanh nghip nhp khu o ngc tŕnh t s dng phng pháp tr giá khu tr và phng pháp tr giá tính toán trong xác nh tr giá tùy thuc vào chp thun ca c quan hi quan; bo lu áp dng phng pháp xác nh tr giá khu tr i vi hàng hoá nhp khu gia công sau nhp khu dù doanh nghip nhp khu có yêu cu hay không. Quyt nh ban hành i kèm vi hip nh này quy nh rng các nc ang phát trin ang gp vn vi hàng hóa nhp khu bi các i lư duy nht hay i lư c quyn có th yêu cu nghiên cu vn này. ACV cng quy nh chi tit nhng th tc cn tuân th trong các trng hp c quan hi quan có lư do nghi ng tính trung thc hay chính xác ca tr giá khai báo. Phn li quy nh rơ rng các th tc này không c phng hi n li ích hp pháp ca doanh nghip. Yêu cu Thc thi Vic thc thi ACV ̣i hi phi xây dng khuôn kh quy nh và pháp lut; c ch kim tra t pháp (judicial review); th tc hành chính; c cu t chc và ào to. Nhng yêu cu này c nêu tóm tt di ây và tŕnh bày chi tit hn trong Ph lc 8.B. Vn bn Pháp lut và các Quy nh Các iu khon ACV cn phi c ni lut hoá. Tuy truyn thng lp pháp ti mt nc có th quyt nh h́nh thc ca các vn bn pháp quy v nh giá song ni dung ca các vn bn này phi m bo tính toàn din, tc là phi bao trùm hip nh ACV, các Chú gii (Interpretative Notes) ca hip nh cng nh mt s iu khon c th nh các iu khon liên quan n quy i t giá, quyn khiu ni, gii phóng hàng trc khi a ra quyt nh cui cùng v tr giá, x lư các chi phí vn ti và bo him (h thng da trên giá CIF hay FOB). Th tc nh giá và Kim soát Chc nng xác nh tr giá phi c tích hp y vào c cu và quy tŕnh hot ng tng th ca hi quan. iu này có ngha là: doanh nghip nhp khu có trách nhim khai báo tr giá hàng nhp khu tuân th quy nh ca ACV. cn m bo tin hành kim tra tr giá mt cách hn ch và chn lc ti thi im thông quan, không c gi hàng v́ tranh chp tr giá mà phi thông quan hàng ng thi bo lu v tr giá vi iu kin có bo lănh cho s thu có th phi np thêm. áp dng xác minh và kim tra sau thông quan có chn lc cho hàng hoá hay các doanh nghip nhp khu da trên thông tin có c t h thng qun lư ri ro. hi quan phi duy tŕ mt h thng thông tin và c s d liu toàn din phc v cho vic phát hin các trng hp ghi hóa n thp hn hoc cao hn tr giá thc tin hành so sánh các tr giá khi áp dng iu 2 (hàng hoá ging ht) và iu 3 (hàng hoá tng t), khi xây dng và nâng cp h thng phân tích và qun lư ri ro cng nh giúp hi quan vùng và hi quan trung ng gii áp các vng mc phát sinh ti im thông quan. 216 C cu T chc và ào to Cn phi thit lp mt c cu t chc cho h thng nh giá hi quan bao gm mt c quan nh giá cp trung ng c h tr bi các c quan nh giá cp vùng và a phng. Quy mô ca h thng tùy thuc vào quy mô t chc tng th ca c quan hi quan mi nc. C quan nh giá trung ng chu trách nhim thit lp chính sách nh giá, xây dng th tc, giám sát quá tŕnh thc hin ca tt c các c quan hi quan m bo tính thng nht và chính xác, chu trách nhim ào to v tr giá cng nh theo dơi nhng tin trin quc t v xác nh tr giá. C quan nh giá trung ng cng cn xây dng mt c s d liu v tr giá và có th chu trách nhim v h thng qun lư ri ro liên quan n tr giá. Các c quan nh giá cp vùng và cp a phng óng vai tṛ tha hành. S phc tp ca ACV và chin lc kim soát (xét li và kim tra sau thông quan) ̣i hi phi s dng dch v ca các chuyên viên v nh giá c ào to v quy nh pháp lư và th tc nh giá cng nh ào to v kim toán các tài khon ca doanh nghip. Thc hin ACV ti các Nc ang phát trin Nhiu nc ang phát trin phi i mt vi các khó khn nghiêm trng trong quá tŕnh thc hin ACV. Các khó khn chính c bàn n ây: Thiu Tinh thn Làm ch Nh ă lu ư, bng chng thc nghim cho thy ngi ta vn cha tính n y hay thm chí hu nh ă b qua nhng quan ngi ca các nc ang phát trin v vic áp dng h thng xác nh tr giá WTO. Ví d, các cam kt v ACV do B trng Thng mi các nc a ra vi t cách là i din cho mt nc ti WTO thng ít c thông tin y n các B trng Tài chính trong khi h chính là nhng ngi chu trách nhim thc hin ACV. Kt qu là ACV thng không c ni lut hoá mt cách y . Tuy STD cho phép áp dng khung thi gian linh hot i vi vic thc hin ACV song c coi là cha tính n nhng khó khn c bit mà các nc ang phát trin gp phi. Hn na, các quy nh ca ACV c chuyn hoá không y và thiu chính xác vào các vn bn pháp lut trong nc khin cho h thng nh giá hi quan ca nc ó tr nên không tuân th các quy nh ca WTO. Ví d nh trng hp b qua yêu cu ca WTO cho phép doanh nghip nhp khu có quyn n khiu ni lên WTO thông qua i din thng mi ca h. Tht thu Thu Mt quan ngi ln ca các nc ang phát trin là t́nh trng tht thu thu. Mc tuân th thp ca các doanh nghip np thu và các bt cp trong qun lư hành chính hi quan gây ra nhiu khó khn trong vic kim tra các trng hp ghi giá hóa n thp hn tr giá thc. Mt lo ngi na là các doanh nghip nhp khu ngày càng có ng c ln hn trong vic thc hin hành vi trên do mc thu cao ánh vào hàng nhp khu. Tuy nhiên, không có bng chng thc nghim làm c s cho lo ngi nói trên. Mt s quan sát viên ă ch ra trng hp các nc áp dng ACV mà không b tht thu thu. Cng không d xác nh c các khon tht thu thu do áp dng ACV v́ các nc ă chính thc gia nhp ACV u áp dng các quy tŕnh nh giá khác bit áng k so vi nhng quy nh trong ACV rơ ràng là vi mc ích bo m thu ngân sách. Ni dung này ă tr thành tài lp li thng xuyên ti các cuc tranh lun v ACV. Nó th hin mi quan ngi ca các lănh 217 o hi quan i vi công tác m bo thu ngân sách v́ ây là trách nhim chính ca h cng là yu t quyt nh gh lănh o mà h ang nm gi. Mc ph thuc nng n vào s thu hi quan (xem Ph lc 1.A) chc chn s có tác ng n nhng lo ngi rng vic thc hin ACV s dn n tht thu thu áng k.144 V mt k thut, tr giá tính theo ACV thp hn tr giá tính theo BDV khi loi hoa hng mua hàng (do doanh nghip nhp khu tr) và chi phí qung cáo ra khi tr giá tính thu. ACV ̣i hi c quan hi quan phi chp nhn nhng khon chit khu hp pháp dành cho các nhà phân phi và i lư c quyn.145 Thu Sut Cao Trong bi cnh các hip nh khu vc và a phng, thu sut ti nhiu nc tuy ă c ct gim song mc thu sut trung b́nh các nc ang phát trin vn cao hn các nc công nghip phát trin. D liu nm 2001 cho thy ti các nc thuc T chc Hp tác và Phát trin Kinh t (OECD), mc thu sut nhp khu trung b́nh là 1,1% trong khi mc thu sut trung b́nh ti các nc không thuc OECD là 11,8%. các nc ang phát trin, thu sut nhp khu trung b́nh dao ng t mc 7% n 17%. Ngay c khi thu sut trung b́nh ca mt nc nht nh là khá thp th́ các nh thu sut (tariff peaks) (các ḍng thu cao hn rt nhiu, thng là gp ba ln mc thu sut trung b́nh) cng to ra ng c khai báo thp tr giá các loi hàng hoá nhp khu. V́ vic tránh các thu sut cao bng cách ghi thp giá trên hóa n có xu hng cu thành các hành vi trn thu nên nó ph bin hn ti các nc ang phát trin. Môi trng Thng mi vi Tuân th kém Khi lng hàng nhp khu trong khu vc không chính thc chim mt t trng ln. Khu vc này s dng các hoá n không áng tin cy, không áp dng các chun k toán và ghi chép s sách hoc nu có cng là nhng chun không t yêu cu, không có a ch kinh doanh c nh hoc thng thay i tên doanh nghip. Trong nhng iu kin nh 144Tháng 3/1990, xut Khu vc Thng mi u ăi (PTA) v các thay i i vi ACV ch ra rng vic thc hin ACV s làm gim s thu hi quan xung gn 10% tr phi ACV c b sung theo xut ca 17 thành viên PTA (WTO 1990). Mt nghiên cu không chính thc nm 1996 do hi quan n thc hin c tính s tin tht thu thu lên n 100 t Rupi (khong 2,8 t USD) do nh giá thp. Nghiên cu này là c s thit lp Ban nh giá (Valuation Directorate) mi n nm 1997 (Ngun: trao i cá nhân vi Phái oàn n ti WTO). Báo cáo v gian ln tr giá nm 2002 ca Trung Quc có a ra 12 trng hp gian ln dn n tng tht thu thu là 1,5 USD (Ngun: Phái oàn n ti WTO). i din ca các công ty PSI cng khng nh rng theo kinh nghim ca h th́ vic làm gi hoá n và khai báo thp tr giá ca hàng hoá ti các nc ang phát trin là hin tng din ra rt ph bin. 145Mt nghiên cu ca WTO gi ư rng vic áp dng ACV các nc OECD (các nc thuc T chc Hp tác và Phát trin kinh t) dn n vic tr giá hi quan và thu hi quan thp hn rt ít so vi áp dng BDV. Xem "Xác nh Tr giá hi quan, Nhng cân nhc v mt kinh t" (Brussels: Hi ng Hp tác Hi quan, Vn kin 31906E, Tháng 6/1985). Úc c tính s thu gim sút tng ng vi vic ct gim các mc thu sut mc 2%. Cng ng Kinh t Châu Âu EEC báo cáo s hao ht cho phép ca c s tính thu nói chung, nhng riêng vi s thu là không áng k. Phn Lan c tính tht thu di 1% i vi tt c các loi thu tính theo giá do hi quan thu. Tây Ban Nha cho bit tht thu 4% i vi hu ht các khu vc hàng hoá nhy cm, nhng là thp hn so vi s tht thu chung. Canada ngh iu chnh thu sut trong GATT mc cn thit duy tŕ bo v v thu i vi mt s ngành sn xut c th vi mc thu sut bng mc thu thông thng, nhng không cho rng có tht thu thu áng k. New Zealand báo cáo tht thu thu hi quan mc 0,25%. 218 vy, rt khó áp dng kim soát nh giá da trên kim tra sau thông quan. Hi quan nhiu nc nhn thc c rng không khó ǵ làm gi hoá n nhp khu ti ni xut khu hoc thm chí là làm gi ngay ti nc nhp khu. Mt s hoá n gi mo này rt d b phát hin. S khác li c làm ht sc tinh vi. S này thng là các hóa n ca các doanh nghip nhp khu quy mô va và ln. Ch có các c quan hi quan phát trin tŕnh cao mi có c hi phát hin ra nhng gian ln kiu ó. Ph thuc quá nhiu vào hoá n trong thm nh giá thng làm phc tp thêm vn ghi giá hoá n thp i. Hn ch Hành chính Nhiu nc ang phát trin c̣n thiu nng lc hành chính áp dng có hiu qu ACV. Công tác nh giá chính xác i vi hàng nhp khu tr nên phc tp khi chng loi hàng hoá nhp khu tr nên ngày càng a dng, các mc giá cho hàng hoá nhp khu tng t khác bit nhau rt ln cng nh các giao dch mua bán c thc hin nhiu cp khác nhau vi nhiu iu kin bán hàng khác nhau. Phn nhiu thông tin cn có cho công tác nh giá là không có sn do chúng c các nhà cung cp nm gi. Ví d, thng vic tin hành kim tra chéo hoá n xut ra ca bên bán (doanh nghip xut khu) vi hoá n nhp vào ca bên mua (doanh nghip nhp khu) là không th thc hin c hay nu c phi qua các quy tŕnh, th tc rt rm rà. Khi phát hin ra gian ln trong xác nh tr giá, phi tin hành iu tra gian ln thay v́ x lư nh i vi mt vn nh giá thông thng. iu này cng to ra khó khn trong thc thi Hip nh ACV. Vic áp dng các phng pháp thay th trong ACV theo úng tŕnh t nghiêm ngt là rt phin hà, tn kém và mt thi gian. Nó ̣i hi cn có thông tin cp nht v tr giá ca hàng hoá tng t và hàng hoá ging ht cng nh các thông tin khác hoc không sn có hoc ă có nhng cn phi tính toán phc tp. áp dng phng pháp tr giá tính toán phi tin hành iu tra ti các nc xut khu. ây là mt vic không kh thi hu ht các nc ang phát trin do thiu kinh phí và nhân lc. Do vy, áp dng mt cách cng nhc các quy tc xác nh tr giá nêu trong ACV s gây ra chm tr trong thông quan hàng hoá nht là nhng nc cha áp dng nghip v kim tra sau thông quan. Và kt qu là nhiu nc ang phát trin phi dùng n phng pháp suy lun nh giá cho phn ln hàng nhp khu. Rơ ràng, thc t này khác xa so vi kch bn lư tng v mt h thng nh giá c coi là s to thun li cho thng mi.146 Nhng hn ch ch yu mà các nc ang phát trin gp phi bt ngun t: thiu d liu tr giá và phng tin thu thp và trao i thông tin nghèo nàn khin cho c quan hi quan ít hay không c tip cn vi thông tin v giá cng nh có ít phng tin thm nh li tr giá khai báo; khó khn ln v hành chính nh thiu cán b có nng lc; trang thit b cho ào to không có hoc nghèo nàn; mc lng công chc thp hn rt nhiu so vi mc lng ti khu vc t, thông thng mc lng công chc không m bo cuc sng cho cán b hi quan hay không lôi kéo các cán b gii; 146Mt n phm ca Ngân hàng Th gii phát hành nm 1999 ă a ra nhng nhn nh sau: "H thng nh giá hi quan theo quy nh ca Hip nh là không phù hp vi nhng khó khn mà các nc kém phát trin nht ang phi i mt, không phi là mt gii pháp úng n cho các vn nh giá hi quan và cng không phi là mt gii pháp hoàn thin cho các vn ca h thng hi quan. H thng nh giá ACV cng không tng thích vi các ngun lc mà các nc này có s dng." (Finger và Schuler 1999, tr. 24). 219 h thng t ng hoá c̣n hn ch và c qun lư yu kém ch dng li mc ích ch yu là thng kê hay s dng các quy tŕnh thông quan không c t ng hoá vi quá nhiu cung on th công to ra k h ln cho cán b hi quan ra các quyt nh tu tin; c cu t chc không phù hp và qun lư yu kém kéo theo t́nh trng không có sn các s tay hot ng, giám sát h thng yu, không có h thng kim toán ni b hoc nu có th́ rt yu, h thng thông tin qun lư không y cng nh thiu các trang thit b thit yu; và th tc SBP phc tp - trong trng hp có nghi ng hp lư v tr giá khai báo, c quan hi quan phi yêu cu doanh nghip nhp khu bng vn bn tip tc gii tŕnh và cung cp chng t b sung chng minh cho tr giá khai báo, cho phép doanh nghip nhp khu phúc áp và sau ó thông báo quyt nh cui cùng ca ḿnh bng vn bn cho doanh nghip nhp khu. Nhng bt cp này dn n t́nh trng mt s nc ă không thc hin úng hip nh ACV. Bng chng thc t khng nh rng hi quan thng không tuân th quy nh buc hi quan phi thông báo cho doanh nghip nhp khu c s bác b tr giá khai báo cng không gii thích bng vn bn v các phán quyt nh giá cui cùng. Mt s trng hp khác, hi quan theo mt cách nào ó ă hng dn sai cho doanh nghip nhp khu, làm cho doanh nghip nhp khu hiu rng nu không tng tr giá khai báo th́ s không c gii phóng hàng. iu này dn n t́nh trng doanh nghip nhp khu phi chp nhn gii phóng hàng có iu kin (conditional release) và thng gp khó khn có th ly li s tin t cc. Tu chung li, tn ti mt thc t là nhiu doanh nghip nhp khu có ng c khai báo thp tr giá do ngh rng kiu ǵ tr giá khai báo ca h cng b hi quan bác b. Trong khi ó, hi quan li coi rng tt c các doanh nghip nhp khu u khai báo thp tr giá. Nó to thành mt cái ṿng lun qun cn c phá b song cho n nay hu nh cha có my n lc c thc hin làm iu ó. Mt sai lm mà nhiu nc hin mc phi là quan im cho rng cn phi tin hành kim hoá thm nh tr giá. Trên thc t, nh giá da rt ít vào kt qu kim hoá tr s ít trng hp rơ ràng là nhng c im ca hàng hoá không c mô t y và phù hp trong chng t.147 iu này s nh hng n vic áp dng qun lư ri ro ca hi quan. Hi ngh B trng (HNBT) Doha Các hot ng hng ti thay i ACV ca các nc ang phát trin vn ang c din ra trong khuôn kh WTO. Các nc này ă tŕnh xut sa i ACV cho phù hp hn vi môi trng thng mi và thc t hành chính ca ḿnh lên HNBT ti Doha (11/2001). HNBT Doha ă ra quyt nh v Nhng Vn và Quan ngi Liên quan n Thc thi ACV (Decision on Implementation-related Issues and Concerns) trong ó có vn trao i thông tin v tr giá xut khu gia nc xut khu và nc nhp khu (Xem Ph lc 8.C).148 Hin các c quan liên quan ca WTO ang tip tc àm phán và nghiên cu vic thc hin quyt nh này cùng xut ă tŕnh. 147Ví d khi mt mă s thu li tng ng vi nhiu hàng hoá có tr giá khác bit ln. 148Quyt nh 8.3 nhn mnh tm quan trng ca vic tng cng hp tác gia hi quan các nc thành viên WTO trong vic ngn chn gian ln hi quan. Tip theo Quyt nh ca HNBT nm 1994 v các Trng hp Hi quan có Lư do Nghi ng Tính trung thc hay chính xác ca Tr giá khai báo, hi ngh ă i n nht trí 220 Hng ti Các Quy tŕnh nh giá Hi quan Hiu qu hn Có nhiu chính sách và gii pháp giúp tng cng công tác nh giá hi quan các nc ang phát trin ng thi bo m c ngun thu, ci thin tính minh bch và gim thiu can thip vào ḍng lu chuyn ca thng mi. Có gii pháp th́ ̣i hi s xem xét cp WCO và WTO, có gii pháp li cn h tr k thut song phn ln nhng gii pháp quan trng u ̣i hi chính ph các nc phi vào cuc. Gii quyt Vn Thiu Ư thc Làm ch Hin ti, các nc ang phát trin thiu ư thc làm ch trong thc hin ACV. S d có vn này là do trc ây ngi ta ă b qua các quan ngi ca các nc ang phát trin. Khó có th khc phc c trit các vn này song có cách giúp sa cha mt s thit hi do chúng gây ra. Cn phi tip tc quá tŕnh gây áp lc t c nhng thay i nh bc u ă làm và thu c nhng thành công nht nh ti các ṿng àm phán Uruguay trong ó có thay i v vn SBP. làm c nh vy, các nc ang phát trin phi tŕnh bày rơ ràng các thách thc mà h gp phi trong quá tŕnh thc hin ACV ti các ṿng àm phán tip theo ca WTO cng nh xut các gii pháp thc t thc hin tinh thn ca ACV thông qua xác nh rơ kh nng tr giúp ln nhau ca hi quan các nc trong trao i d liu và các sáng kin hin i hoá. Bên cnh ó, các nc ang phát trin cng nên thc hin nhng sáng kin a ra ti Hi ngh Doha. Trong khi ó, các nc công nghip phát trin thành viên phi tha nhn rng các nc ang phát trin ang tht s gp khó khn trong thc hin các quy nh ca ACV. Ci cách Ch Thng mi và Thu quan Thu sut cao và các hn ch thng mi là nguyên nhân ch yu to ra ng c cho hành vi ghi thp giá hoá n hay trn thu. Bi vy, áp thu sut nhp khu thp hn và thc thi c ch nhp khu t do hn s giúp làm gim bt vn khai báo ghi thp giá hoá n cùng t́nh trng tht thu thu i kèm. Bên cnh ó, vic tng cng c ch thu thu gián tip (thu giá tr gia tng hay VAT) có th giúp bù p li khon thu b mt i do ct gim thu sut nhp khu. úng là VAT cng c ánh vào khâu nhp khu và cng chu các ri ro khai báo thp tr giá hàng hoá nhng thng th́ có th ly li s thu b tht thu khi các giao dch b ánh thu các khâu sn xut và phân phi sau ó bi c quan thu ni a hoc b phn kim tra sau thông quan ca hi quan. Tuy nhiên, các khon tht thu thu này s không th thu hi c nu hàng hoá không thuc các giao dch chu thu sau (future taxed transactions) (ví d, thng mi không chính thc). Hin i hoá C quan Hi quan Ch́a khóa cho hin i hoá hi quan là xây dng và thc hin mt chng tŕnh hin i hoá hi quan toàn din. nh giá hi quan không phi là mt nghip v bit lp vi rng nu hi quan ca mt nc nhp khu thành viên có c s hp lư nghi ng tính trung thc hay chính xác ca tr giá khai báo th́ hi quan nc này có th t́m kim s tr giúp ca c quan hi quan nc xut khu thành viên v tr giá ca hàng hoá ang c xem xét. Trong nhng trng hp nh vy, nc xut khu thành viên phi hp tác và h tr nc nhp khu thành viên trên c s tuân th lut pháp và các quy nh trong nc bao gm cung cp thông tin v tr giá xut khu ca hàng hoá c xem xét. Phi x lư bt k thông tin nào c cung cp trong hoàn cnh này theo iu 10 ca Hip nh nh giá Hi quan." WTO (2001, tr. 5-6). 221 toàn b h thng qun lư và hot ng hi quan mà liên quan trc tip n nng lc tng th ca toàn b c quan hi quan. Bi vy, mt chng tŕnh hin i hoá hi quan cn bao gm các ni dung chính sau: (a) tinh gin và t ng hoá các th tc nghip v hi quan (b) a vào áp dng các chin lc thông quan hin i, ngha là áp dng kim tra có chn lc da trên phân tích và qun lư ri ro cng nh phúc kim sau thông quan (post clearance review) (c) chuyên nghip hoá c quan hi quan thông qua áp dng các chính sách tuyn dng, qun lư và phát trin cán b phù hp; có ch ăi ng tt hn; m bo cán b c ào to, bi dng liên tc và y cng nh áp dng các bin pháp kim soát ni b (d) a vào áp dng các h́nh thc t chc và qun lư hin i trên c s có quyn t ch v chuyên môn, tài chính và hành chính i ôi vi trách nhim gii tŕnh. thc hin thành công mt chng tŕnh hin i hoá toàn din nh trên cn phi có s h tr t các cp chính ph. Hn na, các chng tŕnh hin i hoá c̣n phi c h tr k thut t các t chc quc t có kinh nghim trong thc hin các d án ci cách qun lư hi quan. Trong nhng nm u thc thi chng tŕnh hin i hoá hi quan, mt s nc c̣n la chn s dng dch v PSI hoc nhng dch v tng t h tr hi quan thu thp thông tin v giá c hàng hoá cng nh xây dng h thng c s d liu. Tng cng Công tác T chc và H tng Phc v Xác nh tr giá Bt k mt sáng kin hin i hoá hi quan nào u phi tính n mt thc t là ACV ch c thc thi mt cách hu hiu khi xây dng c mt c quan hi quan hot ng hiu qu. Trong trng hp tŕ hoăn tin hành ci cách hi quan toàn din th́ vn có th và cn phi tng cng nng lc nh giá bng cách: cung cp khung pháp lư cn thit iu chnh các ni dung bao gm t giá quy i ngoi t, x lư các chi phí vn chuyn và bo him (h thng FOB hay CIF), quyn khiu ni và tng t xây dng th tc khai báo và kim tra tr giá trong ó có t tính, kim tra có chn lc, phân tích và qun lư ri ro, kim tra hay phúc kim sau thông quan thit lp mt vn pḥng nh giá cp trung ng và các vn pḥng nh giá cp vùng trong ó có (các) b phn kim tra hay phúc kim tra sau thông quan; ào to cán b nh giá theo h thng ACV, ào to v các th tc kim tra hay phúc kim sau thông quan thành lp mt h thng thông tin và c s d liu v tr giá. Cung cp cho các doanh nghip nhp khu phán quyt trc v tr giá cng có th y nhanh tin nh giá. Doanh nghip nhp khu có th nhn c phán quyt trc v nh giá khi np các chng t liên quan n giao dch nhp khu cho c quan hi quan. Sau khi nhn c phán quyt v nh giá, doanh nghip nhp khu ghi s phán quyt vào t khai ti khâu nhp khu, nh ó có th b qua khâu nh giá hàng nhp khu và y nhanh tc thông quan. 222 Xây dng C s d liu v Tr giá thc hin ACV mt cách có hiu qu, hi quan cng cn có thông tin tr giá loi b nghi ng hp lư (reasonable doubt) v tính chính xác ca tr giá khai báo và giúp xác nh tr giá hi quan cho hàng nhp khu s dng phng pháp nh giá thay th theo quy nh trong ACV. Cng có lp lun cho rng không cn có h thng c s d liu v nh giá khi hi quan làm vic trong mt môi trng thng mi tuân th hoàn ho ni mà hi quan có th x lư mt s ít các trng hp làm gi hoá n không cn n h thng nh giá (nh các trng hp gian ln thng mi). Tuy nhiên, hin ti, rt nhiu nc phát trin vn cm thy s cn thit phi trang b cho hi quan nc ḿnh c s d liu v nh giá. Trong khi ó, xây dng c s d liu tr giá t ng là mt u tiên hàng u ti các nc ang phát trin mà thiu nó h thng ACV không th vn hành mt cách hiu qu. Lư do là bi ti các nc này, mc giá a ra trong hp ng thng mi không th c chp nhn là mc giá ă hay s thanh toán i vi phn ln lng hàng nhp khu. Vic thit lp mt c s d liu tr giá s dng nh ngun cung cp thông tin và hng dn trong nh giá là phù hp vi ni dung ca ACV. Cng cn xem xét kh nng thit lp c s d liu tr giá khu vc.149 Trên thc t, c s d liu giá s cho phép hi quan ra c quyt nh tr giá chính xác hn da trên ngun thông tin y hn, qua ó nâng cao nng lc thc thi ACV. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy c s d liu tr giá có xu hng chuyn hoá dn thành các bng giá ti thiu hoàn toàn trái vi quy nh ca ACV. WCO hin ang xây dng mt tài liu hng dn xây dng và s dng c s d liu tr giá quc gia nh mt công c ánh giá ri ro. Mt s nhà quan sát cho rng mt c s d liu giá nh vy có th tp trung vào 100 chng loi hàng nhp khu quan trng nht và bi vy chim t trng ln nht trong tng khi lng hàng nhp khu. Vic này nm trong kh nng ca hu ht các nc ang phát trin. H thng c s d liu tr giá có th c xây dng da trên các ngun thông tin sau: T khai nhp khu mi, ă c kim tra k và có tin cy cao. ây là ngun thông tin c bn xây dng c s d liu. Thông tin này cn c b sung thêm d liu t các biu giá, bng giá, các n phm thng mi, kt qu nghiên cu th trng và các ngun khác. H thng c s d liu giá ca hi quan Pê-ru hay hi quan Pakistan ng ti trên mng là các ví d tiêu biu cho các c s d liu kiu nh vy. Chng nhn giám nh ca các công ty PSI. ây là ngun thông tin tham chiu tt cho các nc ang s dng dch v PSI. Có th các nc này cn a ni dung h tr xây dng c s d liu giá vào hp ng dch v kư vi các công ty PSI. Các ngân hàng d liu quc t hin có hoc ang c xây dng, nht là bi các công ty công ngh thông tin chuyên v thit lp các kho d liu giá th gii. Các trang mng cng có th c khai thác thng xuyên ly các d liu có giá tr cùng các thông tin hu ích liên quan n nh giá.150 Hi quan thm chí có th công khai cho cng ng 149Các vn này c a ra tho lun ti Hi ngh chuyên ca WCO tháng 4/2003; báo cáo ca hi ngh này c ng ti trên trang web ca WCO ti a ch www.wcoomd.org. 150Hi quan Pakistan ă công khai danh mc "Kt ni Liên quan n Giá" cung cp a ch các trang mng mà hi quan Pakistan tham kho thông tin khi nh giá hàng nhp khu. Xem www.cbr.gov.pk/newcu/portals.htm. Mt trang mng tng t cng cp nht hàng tun thông tin v Các Bng chng v Tr giá ă c Xác nh (Assessed Values Evidences) theo mă phân loi chi tit trong HS. Trang mng www.pricesaroundasia.com là mt ngun d liu v giá na. Có th truy cp trang mng này 223 doanh nghip bit các ng dn ă dùng tham vn giá nh trng hp ca hi quan Pakistan. ng thi, nhng nc phát trin ang vn hành các ngân hàng d liu phc v cho công tác nh giá cng có th h tr các nc ang phát trin bng cách cung cp cho các nc này thông tin ḿnh có trong các c s d liu. Phng thc trao i d liu in t ngày càng c s dng nhiu hn m ra kh nng s dng công ngh ly thông tin v tr giá.151 Vic a công ngh này vào vn dng s cung cp nhng thông tin mô t sn phm tiêu chun c quc t tha nhn. Nó gn lin vi các giá ti mt khâu nht nh trong chu tŕnh phân phi. Bin pháp này cng giúp phát hin hàng gi (s dng mă vch ca sn phm chính hiu song li do các nhà sn xut không c cp phép làm ra nên giá s r hn) có tr giá khai báo mc giá ca hàng chính gc. Uganda ă tin hành mt vài chng tŕnh nghiên cu v vn này và ă s dng mă vch cùng con chip in t da trên công ngh xác nh tn s radio (RFID) theo dơi các mt hàng và phân bit t ng gia các chng loi thông tin khác nhau thông qua trao i d liu in t không dây gia b nh c cài t sn (built-in memory) và B phn c (Reader) (c̣n gi là IC tag). Phng pháp này cn tip tc c kim nghim và rút ra nhng bài hc ph bin rng răi. Trao i Thông tin vi Hi quan các Nc xut khu Mt xut v gii pháp a phng trong khuôn kh ACV ă c tŕnh lên Hi ngh B trng Doha. Gii pháp a phng này giúp hi quan các nc nhp khu có th t́m và có c thông tin v tr giá hàng xut khu có trong t khai ca doanh nghip xut khu trong nhng trng hp có nghi vn.152 Trc ó, mt n lc vn ng các nc thành viên WCO cam kt h tr ln nhau trong ngn chn, iu tra và trn áp cho n nay ă không thành công v́ ch có 28 nc thành viên phê chun các quy nh liên quan n nh giá.153 Hu ht các nc công nghip phát trin ă không chp thun. Ư tng ca xut Doha là nhm gn kt ngha v thc hin ACV vi ngha v buc các nc thành viên h tr thm nh tr giá hi quan trong nhng trng hp có nghi vn. Hi ngh B trng Doha ă nht trí rng hi quan mt nc có th t́m kim s h tr t hi quan nc xut khu thành viên ca WTO v tr giá ca các hàng hoá có liên quan và rng nc xut khu thành viên WTO phi hp tác và h tr nc nhp khu trong ó có cung cp thông tin v tr giá xut khu ca hàng hoá liên quan phù hp vi lut pháp và quy nh trong nc. Sau quá tŕnh tho lun, Hi ngh cng ă i n thng nht u quyn cho U ban nh giá Hi quan ca WTO và Hi ng K thut nh giá Hi quan ca WCO xác nh và ánh giá các gii pháp thc tin khc phc nhng quan ngi ca t́m kim các thông tin v giá. ng nhiên, cn phi cn trng khi s dng thông tin thu c t các trang mng này. 151Mô h́nh D liu Hi quan ca WCO là bao gm các b d liu hi quan c thit k cho truyn nhn in t, trong ó có b d liu v nh giá. 152 xut này do n tŕnh lên và c mt s nc ang phát trin ng h. 153Công c quc t v Tr giúp Hành chính ln nhau trong vic Ngn nga, iu tra và Ngn chn các Hành vi vi phm quy nh Hi quan, c kư kt ti Nairobi nm 1977. 224 mt s nc ang phát trin v chính xác ca tr giá khai báo trong ó có trao i thông tin và hng dn s dng c s d liu v tr giá.154 Ni dung tho lun ti U ban nh giá Hi quan WTO cng nh các tranh lun ti U ban Chính sách WCO cho thy rơ hin có nhng khó khn ln trong thc hin trao i thông tin nh giá. Cuc hp ca U ban Chính sách WCO t chc tháng 12 nm 2002 ă t́m hiu cách thc s dng h tr trong trao i thông tin v tr giá nh mt chin lc ngn hn b tr cho n lc hin i hoá hi quan. i din hi quan các nc ang phát trin ă tán thành ht sc mnh m gii pháp tr giúp ln nhau trong vn xác nh tr giá. Tuy nhiên, i din hi quan các nc công nghip phát trin không ng h s dng gii pháp này nu các trao i thông tin không phc v cho mc ích iu tra h́nh s hay có tác ng quan trng n thu ngân sách quc gia. Các nc này lp lun rng h không c phép cung cp nhng d liu kiu nh vy, gánh nng công vic phát sinh s rt ln và rng dù sao th́ d liu mà h có th cung cp cng không giúp c ǵ nhiu cho hi quan nc i tác. Mt s nc phát trin ă ch ra rng ni lut (lut v bo mt thông tin) không cho phép c quan hi quan cung cp thng ngày các thông tin nh vy hoc lut pháp có quy nh nghiêm cm cung cp nhng thông tin nh vy tr trng hp các v án h́nh s. Thông tin này thng nm trong phm vi qun lư ca các c quan khác và thông thng các c quan ó t chi không chia s thông tin vi hi quan. H cng nhn mnh n gánh nng công vic khng l mà hi quan nc h s phi m nhn có th áp ng c nhng yêu cu cung cp thông tin n dn dp t các nc nhp khu. Hi quan mt s nc có th không có ngun lc cn thit áp ng c nhng yêu cu ó. áp li các mi lo ngi này, nm 2002 WCO ă xây dng mt D tho Hng dn v Trao i Thông tin Tr giá Hi quan nhm t́m kim mt hng gii quyt các vn ny sinh trong trao i thông tin v nh giá. Hng dn a ra mt danh mc các bc thm nh tr giá mà hi quan nc nhp khu cn thc hin trc khi yêu cu nc xut khu cung cp thông tin. Các bc thm nh tr giá cn thc hin t ra nhng ̣i hi khá kht khe i vi hi quan nc nhp khu vi mc ích m bo rng nc nhp khu s không a ra nhng yêu cu cung cp thông tin không tht s cn thit (frivolous) hay lm dng trách nhim h tr thông tin t nc xut khu trn tránh công vic áng l ra h phi làm. Hng dn ă c U ban K thut v nh giá Hi quan thông qua u nm 2003 và ă c tŕnh lên U ban nh giá Hi quan ca WTO nh mt gii pháp thc t gii quyt các lo ngi v nh giá ca các nc ang phát trin. Thêm na, d liu tr giá mà các nc xut khu có c cng không có tin cy cao và chu mc kim soát nghiêm ngt nh ti nc nhp khu. Mt s nc ch lu gi thông tin v tr giá xut khu phc v cho mc ích thng kê mà không lu gi thông tin tr giá xut khu i vi tng giao dch c th cn có thc hin h tr ln nhau thông qua i chiu chéo (cross-matching) thông tin. Ngoài ra, thông tin c cung cp không thc s hu dng nu có s thông ng gia doanh nghip xut khu và doanh nghip nhp khu. Khi tr giá xut khu khai báo không khp vi tr giá nhp khu khai báo không nht thit là có hành vi gian ln tr phi hi quan nc xut khu tin hành xác minh li thông tin. i din các nc công nghip phát trin lp lun rng iu này s dn n t́nh trng chuyn 154K hp Th t - Hi ngh B trng ngày 14/11/2001: Các Quyt nh v Vng mc và Quan ngi trong Thc hin Hip nh nh giá và Tuyên b B trng. Xem WTO 2002. 225 gánh nng iu tra sang nc xut khu. ây là mt vic h không th ng t́nh. Phn bác li lp lun ca các nc công nghip phát trin, mt s ngi ă lp lun rng các c quan tài chính xác minh k lng phn ln tr giá xut khu là hàng phi np hay c hoàn thu VAT. Khi ó s hp tác gia c quan hi quan và c quan qun lư hoàn thu VAT s giúp có c nhng d liu áng tin cy hn. Tóm li, vi nhng lư do nêu trên, hu ht các nc công nghip u tuyên b rng h s tuân th các yêu cu tng h trong gii quyt các vn tr giá theo tng trng hp c th (case-by-case), ch yu là trong khuôn kh các hip nh tr giúp song phng. V́ vy, trin vng thit lp mt h thng trao i thông tin tr giá xut khu khai báo a phng kh thi có th s dng nh giá hi quan da trên ACV ti nc nhp khu trc mt là không my ha hn.155 Các hip nh c các nc thành viên kư kt trong khuôn kh ca các liên minh hi quan hay liên minh kinh t mang tính kh quan hn. Các hip nh này có th tip tc phát huy tin cy cng nh th tc ă c xác lp gia các nc thành viên. Có th chúng ă c xây dng phng theo Hip nh Song phng Mu v Tng h ca WCO. H tr mà Cc Hi quan và Thu gián thu Botswana nhn c t hi quan các nc láng ging liên quan n các vn tr giá là mt ví d. Tr giá Ti thiu và Giá Tham kho Nhiu nc ang phát trin s dng tr giá ti thiu gii quyt các vn nh giá hàng nhp khu gp phi trong nh giá nhng hàng hoá d b gian ln và iu tit vn ti qua biên gii. Nhng trng hp này thng không có hoá n bán hàng hoc có nhng không tin cy và tin hành kim tra sau thông quan là không kh thi. Mt s nc s dng các th tc kiu này tránh t́nh trng cán b hi quan cu kt vi doanh nghip nhp khu trong khi s khác li s dng c ch này bo h nn sn xut trong nc. Các quy nh ca ACV cho phép s dng tr giá ti thiu mt cách hn ch và tm thi. Câu hi t ra ây là liu vic m rng phm vi áp dng bng giá tham kho hay tr giá ti thiu c kim soát có giúp cng ng thng mi tr nên thnh vng hn so vi vic thc thi h thng tr giá da trên giao dch song li không th vn hành hiu qu hay không? Câu tr li mà mt s nhà quan sát a ra khá tích cc - chc chn là c vi các mt hàng nhp khu ă chun hoá (nh nguyên liu thô, phng tin vn chuyn và tng t) ph thuc nhiu vào giá th gii ă có hay có th ly trong các bng giá c s dng rng răi (ví d nh ô tô ă qua s dng). Có th tính n gii pháp xây dng và cung cp các bng giá kiu này cho cng ng thng mi. làm c nh vy, cn phi m bo tính minh bch trong quá tŕnh xây dng các bng giá tránh nguy c doanh nghip nhp khu nh hng n quá tŕnh xây dng bng giá thc hin mc ích bo h. Sau ó, cn rà soát, ánh giá nh k các bng giá và công khai y bin pháp thu thp d liu. Có th thit lp mt nhóm công tác liên ngành (interagency) tham gia vào quá tŕnh xây dng bng giá và khoán trách nhim duy tŕ bng giá cho mt nhóm công tác c lp khác. (Xem Finger và Schuler 1999). Sáng kin áng c tip tc tho lun ti các din àn quc t. 155Tháng 6/2003, Hi ng WCO ă phê chun mt Công c Quc t mi v Tr giúp Hành chính Ln nhau trong các Vn Hi quan. Công c bao gm c iu khon quy nh h tr trong cung cp thông tin tính thu hi quan i vi hàng xut/nhp khu. Do Công c này hin vn cha c thông qua nên vn c̣n quá sm chng kin xem Công c s giúp gii quyt các mi quan ngi ca các nc ang phát trin nh th nào. 226 H tr K thut Cho n nay, các nc ang phát trin ă nhn c h tr k thut áng k, nht là ca WCO và WTO trong vic a vào áp dng ACV. Trong giai on 1998-2001, WTO ă tin hành tng cng 47 oàn công tác h tr thc hin ACV. Trong giai on 1996-2001, WCO ă tin hành 50 oàn công tác h tr v nh giá cho các nc ang phát trin. Các h tr này rt hu ích trong vic giúp cán b hi quan và lănh o cp cao hiu rơ h thng ACV cng nh các yêu cu t ra thc thi hip nh. Tuy nhiên, am hiu ACV ch là iu kin cn thc hin ACV. iu kin quyt nh cht lng ca công tác nh giá li là cht lng tng th ca c quan hi quan. Chính v́ vy nên vic tin hành ào to cho cán b hi quan v các quy nh ca ACV s t kt qu hn ch nu cha t ng hoá toàn b c quan hi quan, cha có mt h thng d liu y v nh giá, nu các vn bn pháp lut và quy nh vn c̣n phc tp và ri rc, nu t́nh trng cán b hi quan lm dng quyn t ra quyt nh là hin tng ph bin và nu vn v liêm chính hi quan vn c̣n cha c gii quyt. Nu không to ra c mt môi trng phù hp to iu kin a nhng kin thc ging dy trong ào to v nh giá vào áp dng trong thc t th́ phn nhiu các n lc tr giúp k thut s b phí phm. Có th thu c nhiu li ích nu các th ch cung cp TA có th phi kt hp tt hn vi nhau. Song ó không phi là cái c trn tránh mt thc t là chính nc nhn TA mi là bên có trách nhim hng hot ng TA vào công tác hin i hoá hi quan tng th to tin cho vic thc thi ACV mt cách hiu qu. Chc chn cn có cam kt chính tr ca nc s ti cng nh s tham gia ca các nhà tài tr vào quá tŕnh hin i hoá. ng thi, TA cng cn tp trung vào xây dng các c s d liu tr giá, ào to chuyên gia, phân tích và qun lư ri ro, ào to chuyên v nh giá và kim tra và phúc kim sau thông quan. Kim tra trc khi xp hàng và các Chng tŕnh Dch v Liên quan khác Các công ty kim tra trc khi xp hàng (công ty PSI) ă tham gia cung cp dch v hi quan t gia nhng nm 1970. Thot u là cung cp các dch v cho ngân hàng trung ng nhm h tr các ngân hàng gii quyt vn tháo chy vn (capital flight) phát sinh do ghi giá hoá n cao hn giá tr thc t i vi hàng nhp khu. Trong xu th tng cng t do hoá ḍng lu chuyn vn, dch v PSI dn chuyn trng tâm hot ng sang nhng vn thu ngân sách. Hin ti, mc tiêu ch yu ca các chng tŕnh PSI trong lnh vc hi quan là kim soát t́nh trng ghi giá hoá n cao hay thp hn giá tr thc ca hàng nhp khu; cung cp cho chính ph thông tin chính xác v các giao dch nhp khu và s thu phi np ca doanh nghip nhp khu; và trong mt s trng hp, kim soát tránh t́nh trng s dng vn tài tr cho tr giúp nhp khu sai mc ích. Hin nay, có khong 40 nc, phn nhiu trong s ó là các nc kém phát trin nht, s dng dch v PSI (Ph lc 8.D.1). Liên oàn Quc t các C quan Kim tra (IFIA) - mt hip hi các công ty PSI trên toàn th gii - ă vn ng áp dng nhng tiêu chun và bin pháp c quc t tha nhn và ă lu tr h s ca công ty và nhân s. Hip nh ca WTO v Kim tra Trc khi Xp hàng c àm phán trong Ṿng àm phán Uruguay tha nhn nhu cu ca các nc ang phát trin cn phi có ngun lc cho hot ng PSI thm nh cht lng, s lng hay giá c ca hàng hoá nhp khu. Tính n s cn thit phi trin khai mt chng tŕnh nh vy mà không gây ra nhng tŕ hoăn không cn thit hay i x không công bng, hip nh ă quy nh quyn và ngha v ca c các 227 nc thành viên s dng dch v PSI và nhng nc thành viên xut khu nhm bo m rng các nguyên tc và ngha v theo GATT 1994 áp dng cho hot ng ca các công ty PSI. Hip nh cung cp các c ch gii quyt tranh chp phát sinh trong quá tŕnh thc hin hip nh mt cách nhanh chóng, hiu qu và công bng gia doanh nghip xut khu và các công ty PSI.156 Hp 8.1 mô t t́nh hung hi quan Pê-ru s dng dch v ca các công ty PSI cho chng tŕnh xác minh hàng nhp khu ca ḿnh. Liu có nên s dng dch v ca các công ty PSI cho các mc ích hi quan hay không vn là mt vn gây nhiu tranh căi. Nhng ngi ng h lp lun rng s dng dch v PSI giúp ngn chn gian ln trong các giao dch quc t và gim bt c hi làm sai chc trách và tham nhng ca cán b hi quan. Theo quan im ca h, chi phí b ra là tho áng bi dch v PSI có tác ng tích cc lên công tác thu thu hi quan và làm gim t́nh trng bóp méo các giao dch thng mi. Nhng ngi phê phán dch v PSI li phn bác li rng: (a) vic kim tra các lô hàng ti khâu xut khu s to ra gánh nng cho c doanh nghip xut khu và nhp khu, gây ra tŕ hoăn và tng thêm chi phí; (b) không có ǵ m bo rng hàng nhp khu chính là hàng ă qua kim tra v́ ngi ta hoàn toàn có th tráo i hàng hoá sau khi kim tra do khâu niêm phong toàn b lô hàng ă qua kim tra trên thc t vn có vn ; (c) vic yêu cu các doanh nghip xut khu phi phó thác nhng thông tin nhy cm v giao dch ca ḿnh cho các công ty PSI là xâm phm tính bo mt thng mi; (d) có th dùng s ngoi t khan him chi tr cho dch v PSI mt cách hiu qu hn nu u t cho ci cách hi quan. Các chính ph cn so sánh li ích thu c t vic b ra mt khon phí thuê công ty PSI vi vic dùng cùng khon tin ó ci thin hot ng cho hi quan; và (e) kt qu kim tra thu c không chc chn và không áng tin cy. Hp 8-1 Pê-ru: Chng tŕnh Xác minh Hàng nhp khu Chng tŕnh Xác minh Hàng Nhp khu (IVP) ă c a vào trin khai nm 1990 trong bi cnh Pê-ru ang tin hành ci cách hi quan. IVP yêu cu doanh nghip nhp khu phi xin cp chng nhn kim tra do mt Công ty PSI có thm quyn cp trc khi vn chuyn hàng sang nc xut khu. Mc tiêu t ra là nhm h tr hi quan xác minh các lô hàng nhp khu phc v cho mc ích tính thu và thu thu. Mc dù hi quan Pê-ru ă tng cng c nng lc nh giá song vn tip tc gia hn hp ng PSI hàng nm. (Xem Goorman 2004.) Hi quan Pê-ru ă nhn nh gii pháp này là khá thành công dù gp phi nhng thách thc nht nh trong tng thi k. 156Liên quan n nhng vn gp phi trong quá tŕnh thc hin PSI, áp dng các chun kim tra, minh bch hoá th tc, bo mt thông tin thng mi, s ln thc hin PSI ti a, phng pháp thm nh giá và quy tŕnh khiu ni. Hip nh cng quy nh ngha v ca các nc xut khu liên quan n không phân bit i x, công khai các vn bn lut và quy nh và cung cp TA cho các nc thành viên s dng dch v. 228 Các Quy nh C bn. IVP ̣i hi công ty PSI phi chng nhn tính cht, cht lng và giá tr ca hàng hoá theo quy nh ca lut pháp quc gia và phi niêm phong công-ten-n ch hàng sau khi ă kim tra. Trc khi thc hin ACV nm 2000, lut pháp quy nh hi quan chu trách nhim xác nh s thu phi np s dng d liu ly t chng nhn kim tra. Tuy nhiên, sau ó hi quan ă s dng thông tin PSI nh mt ch s ri ro thay v́ bt buc doanh nghip phi a kt qu PSI vào t khai hi quan. Ch s PSI có th c s dng kt hp vi h thng qun lư ri ro hay c s d liu nh giá phc v cho công tác kim tra thêm hay kim soát sau thông quan. Trc khi gii phóng hàng, hi quan s xác minh phm cht, quy cách ca hàng hoá vi thông tin khai báo trong chng nhn kim tra ng thi kim tra tính chính xác ca mă hàng hoá khai báo. Trong trng hp thông tin trong chng nhn kim tra không khp vi các kt qu xác minh, hi quan vn cho phép thông quan hàng hoá và chuyn trng hp này lên V nh giá Quc gia trong ṿng 48 gi vi y chng lư. V nh giá Quc gia s ra quyt nh v mc chênh lch. Doanh nghip nhp khu sau ó có th khiu ni v quyt nh này lên Toà án Hi quan (Customs Court) và tip na là lên Toà án Tài chính (Fiscal Tribunal) (hoàn toàn c lp vi hi quan) - c quan s a ra phán quyt cui cùng. Thot u dch v ca bn công ty PSI c duy tŕ (nm 1996 ă b i mt công ty). Yêu cu t ra cho các công ty này là xut mt chng tŕnh ào to nhân lc cho c quan hi quan và tr giúp xây dng mt c s d liu v tr giá. Các công ty PSI cng có trách nhim cung cp s liu thng kê hàng tháng cho c quan hi quan làm c s giám sát, kim soát và ánh giá kt qu hot ng ca các công ty PSI. Phí kim tra, La chn ca Nhà nhp khu và Hàng nhp khu c min kim tra theo IVP. T thi im nm 1999 ti Pê-ru, chi phí kim tra i vi tt c các loi hàng hoá chim 0,5% tr giá hàng hoá vi chi phí cho mi t kim tra không di 250 ô la M. Doanh nghip nhp khu trc tip tr phí kim tra cho công ty PSI mà h có quyn t do la chn s dng dch v. Hi quan phi thông báo cho doanh nghip nhp khu ngha v tuân th các quy nh IVP. i tng c min kim tra theo chng tŕnh bao gm hàng nhp khu có tr giá ít hn 5.000 ô la M (phng pháp kim tra gn ây quy nh bt buc kim tra i vi các mt hàng nhy cm vi gian ln có tr giá trên 2.000 ô la M), hàng nhp khu theo loi h́nh tm nhp, hàng t thin áp ng mt s iu kin nht nh, hàng nhp khu ca các i s quán và hàng gi qua bu in không có giá tr thng mi. Khong 80% n 85% hàng nhp khu là i tng phi kim tra. Theo s liu có c t các công ty PSI, hi quan ch phát hin ra các du hiu sai phm v s lng, cht lng hay giá tr trong 0,17% tng s các trng hp kim tra. Ngun: Goorman 2004. Mt s khác li phê phán rng các hăng PSI nc ngoài không liêm chính ǵ hn so vi cán b hi quan trong nc. Theo h, các hăng PSI thng dùng nh hng và các li ích tài chính có c các hp ng dch v.157 Nu dùng các dch v PSI thay th cho các n lc ci thin dch v hi quan th́ vic thuê các công ty PSI thng c coi là phn tác 157Mt trng hp ni ting là trng hp vic chính ph Pakistan trao hp ng cho mt công ty PSI u nhng nm 1990 ă khin cho công ty này phi ci t toàn b công tác qun lư ca ḿnh. 229 dng i vi ci cách hi quan.158 Nhiu nhà quan sát da trên các lp lun và kinh nghim này ă ch ra rng vic s dng dch v PSI em li u th cho mt s nc ang phát trin v ngn hn trong nhng iu kin nht nh trong ó xung t kéo dài phá hng hoàn toàn h thng dch v công ca chính ph. Các Chng tŕnh PSI Truyn thng Theo các chng tŕnh PSI truyn thng, công ty kim tra hàng hoá nc xut khu trc khi hàng c chuyn n nc nhp khu; kim tra cht lng, s lng, giá và phân loi mă s thu ca hàng hoá; và trong mt s chng tŕnh, tính s thu nhp khu và thu gián thu phi np. Công ty PSI sau ó s cp báo cáo kt qu kim tra cho doanh nghip nhp khu a vào h s nhp khu hàng hoá. Nhà nhp khu có th s dng kt qu kim tra do công ty PSI cung cp hoc t chi làm nh vy trong quá tŕnh xác nh tr giá hi quan và tính s thu phi np. T l s dng các chng nhn PSI ca mi nc là rt khác bit. Hi quan có th b qua kt qu kim tra PSI khi a ra quyt nh cui cùng v tr giá hi quan nu xác minh c vic ó là hp lư. Các chng tŕnh PSI thng áp dng i vi mi loi hàng hoá nhp khu tr các lô hàng có giá tr thp (giá tr ngng là 5.000 ô la M song cng có th ch mc 2.000 ô la M) và mt s chng loi hàng hoá khác nh hàng min thu, hàng nhp khu phc v mc ích quc pḥng, ngoi giao và t trang cá nhân (personal effects). Các chng tŕnh PSI thng bao gm c ào to cho cán b hi quan và h tr xây dng c s d liu tr giá. Chi phí PSI ph thuc vào phm vi dch v cung cp. Chi phí này s do chính ph hay doanh nghip nhp khu chi tr. Chi phí PSI thc t trong t́nh hung này nm trong khong t 0,6% n 1% tr giá ca lô hàng c kim tra và thng do doanh nghip nhp khu chi tr. Trong h thng nh giá da trên BDV, xác minh giá PSI nhm mc ích xác minh xem giá hoá n có tng ng vi giá th trng m cng nh phù hp vi quy tc nh giá hay không. Vào thi im ó, hi quan thng s dng các giá do các công ty PSI khuyn ngh xác nh tr giá hi quan. Theo ACV, hi quan không th mc nhiên xác nh tr giá tính thu trên c s các mc giá do công ty PSI a ra. Xác minh giá PSI tp trung vào so sánh giá hoá n vi giá ca hàng hoá ging ht hoc hàng hoá tng t xut khu t cùng mt nc ti cùng hay gn thi im. Khi không có c các loi giá tham chiu ó, các công ty PSI da vào các thông tin v giá trên nhng th trng xut khu khác (giá xut khu nc th ba). Tuy nhiên, v́ tt c các nc WCO u cam kt thc hin ACV theo ó cm s dng giá xut khu ca nc th ba xác nh tr giá hi quan nên ch có th s dng thông tin PSI nh vy thm nh hay tham kho trong kim tra tính trung thc hay chính xác ca giá tr c doanh nghip nhp khu khai báo.159 Nu mc giá xác minh PSI 158Xem Low (1995). Low lư gii PSI là ǵ, hot ng nh th nào, là cách nào có th em li li ích cho các nc s dng dch v, nhng khó khn và tr ngi gp phi và âu là iu kin hot ng PSI có th em li li ích cho nc s dng. Nghiên cu này a ra các nghiên cu t́nh hung khác nhau cùng các khuyn ngh thit k, thc hin và giám sát các chng tŕnh PSI. 159Vào thi im tin hành àm phán Hip nh PSI ca WTO, tt c các nc s dng PSI u ang s dng h thng BDV theo ó không loi tr vic s dng giá xut khu nc th ba xác nh tr giá hi quan. x lư vn này, ngi ta ă a thêm mt ghi chú cui trang vào Hip nh PSI xác nh rơ rng các nc ang s dng PSI phi cam kt thc hin các ngha v trong Hip nh ACV khi s dng khuyn ngh hay mc giá do các công ty PSI cung cp trong nh giá hi quan. Xem Rege 2002. 230 khác vi giá do doanh nghip nhp khu khai báo, hi quan s có "lư do nghi ng tính chính xác ca tr giá khai báo." Có th s dng khác bit này nh ch s ri ro t câu hi v tính phù hp ca phng pháp tr giá giao dch c s dng vi các th tc quy nh ti ACV trong x lư các trng hp ghi giá hoá n thp hn giá thc t. Hn na, có th s dng thông tin v giá do công ty PSI cung cp làm ngun thông tin tham kho b tr xây dng và cp nht c s d liu v nh giá quc gia. Toàn b quá tŕnh này s cung cp cho c quan hi quan nhng thông tin mà nu không có mt h thng nh giá y s không th có c. Hp 4.1 mô t vic s dng dch v PSI ti Pê-ru. ánh giá Tính hiu qu ca các Dch v PSI Truyn thng Hu ht các dch v PSI u c a vào áp dng nhm h tr c quan hi quan ci thin kt qu thu thu và tinh gin quá tŕnh x lư các hot ng ngoi thng (Anson, Cadot và Olarreaga 2003).160 Bng cách này, chính ph s có thi gian cn thit nâng cao nng lc nh giá cho c quan hi quan. Song hu ht các t́nh hung u cho thy vic s dng dch v PSI ă không to ra c nhng ci thin có th o lng c trong nng lc nh giá ca c quan hi quan. Thay vào ó, nó thng dn n vic tip tc gia hn các hp ng dch v PSI. Không nên coi ây là tht bi ca riêng chng tŕnh PSI tính n vic chng tŕnh này ch a các mc tiêu ngn hn và hn ch không bao gm mc tiêu xây dng nng lc cho c quan hi quan mà cn coi ó là tht bi ca chính ph trong thc hin ci cách cn có m nhn chc nng nh giá mt cách t tin. Cn ánh giá tính hu ích, hiu qu cng nh kt qu thc hin các dch v PSI i chiu vi các kt qu t c trong thu ngân sách, to thun li cho thng mi và tác ng i kèm khác i vi c quan hi quan. Tuy nhiên, kt qu ánh giá thu c i vi các chng tŕnh PSI vn không rơ ràng song có mt iu rơ ràng là các chi phí phi b ra có c nhng kt qu này không phi là không quan trng i vi phân tích. Tác ng n thu thu Khó có th o lng tác ng ca can thip PSI n công tác thu thu v́ PSI thng c a vào áp dng trùng vi thi im ct gim các thu sut mu dch cng nh các khía cnh khác trong tin tŕnh t do hoá thng mi. Vic tách bch tác ng ca tng yu t nêu trên i vi s thu ngân sách là mt vic không tng ngay c khi các công ty PSI cung cp thng kê chi tit ch ra tác ng có th có khi a ra các quyt nh da trên thông tin do thông tin cung cp. Chúng ta cng không th o lng c tác dng ngn chn (deterring effects) ca hot ng PSI song tác dng này có th là rt ln. Trong khi ó, PSI va có tác ng tích cc ln tác ng tiêu cc i vi thu ngân sách, và rt nhiu nc tác ng ó là áng tht vng. Mt trong nhng lư do có th là thông tin PSI nhiu khi ă không c s dng mt cách có h thng trong quá tŕnh xác nh tr giá cho hàng hoá nhp khu. Cán b hi quan cng ă bày t thái hoài nghi thông tin tr giá có c t các d liu PSI. Nhiu nc li không giám sát nghiêm ngt thông tin do các công ty PSI cung cp và cng không tin hành iu chnh, cp nht thông tin sau ó (after-the-fact reconciliation). 160Nghiên cu a ra mt phng pháp kinh t lng mi ánh giá tác ng ca các dch v PSI lên công tác thu ngân sách và t́nh trng gian ln. Nghiên cu cho thy can thip PSI có tác ng hai chiu (ambivalent) i vi gian ln hi quan. Mi t́nh hung nghiên cu li cho ra các phát hin khác nhau. Yang (2003) a ra bng chng chng t rng nu a vào áp dng dch v PSI trong mt chng tŕnh riêng bit, i tng buôn lu s t́m ra cách gim bt s thu phi np hoc bng cách chia nh các lô hàng nhp khu sao cho tr giá ca mi phn thp hn ngng kim tra PSI hoc bng cách nhp khu qua các khu ch xut ni công tác kim soát hàng ṛ r vào th trng ni a có th c̣n lng lo. 231 To Thun li cho Thng mi Tác ng to thun li cho thng mi ca dch v PSI th hin qua rút ngn thi gian thông quan và hp lư hóa quy tŕnh x lư hi quan i vi hàng nhp là không rơ ràng. Tt c nhng bng chng liên quan n khía cnh này u là nhng ngun thông tin không chính thc. Ngi ta ă phàn nàn v tŕ hoăn xy ra ti nc xut khu, kim soát chng chéo và sai sót ca các công ty PSI; song ngc li cng có nhng báo cáo cho thy tc thông quan ă c y nhanh và gim bt t́nh trng sách nhiu do các cán b hi quan tham nhng gây ra. Ch mt s ít nc nghiên cu tin hành o lng chi tit tác dng to thun li cho thng mi ca dch v PSI. Theo mt nghiên cu ca Ngân hàng Th gii, chng tŕnh PSI c a vào áp dng ti Indonesia nm 1985 ă gim áng k thi gian thông quan cho các công-ten-n. Sau giai on u trin khai chng tŕnh, t l công-ten-n có thi gian thông quan di 4 ngày tng t 13% n 63%. Chng tŕnh PSI ti Philipin và Indonesia cng t c nhng kt qu tng t. c hai nc, chng tŕnh PSI ch là mt phn ca chng tŕnh to thun li cho thng mi vi quy mô ln hn. Mt s thành công t c trong chng tŕnh là nh các công ty PSI ă niêm phong công-ten-n y hàng ti im xut phát và quy nh hi quan các lô hàng này chuyn n ích cui cùng mà không phi chu bt c mt s kim tra nào tr mt s hn ch các trng hp c bit. Tác ng lên C quan Hi quan Vic s dng các dch v PSI có th làm gim tinh thn làm vic ca cán b hi quan khin h có thái bt hp tác vi các công ty PSI. iu này lư gii cho mt thc t là hu ht các hp ng PSI u do BTC kư kt mà không nhn c s h tr y t phía hi quan. PSI cng có th tác ng tiêu cc n các n lc hin i hoá hi quan v́ nó gim bt áp lc ci cách nói chung và tng cng nng lc nh giá nói riêng ca c quan hi quan. Hu qu là hi quan mt s nc có xu hng b qua công tác nh giá. Mc dù hot ng ào to tin hành bi các công ty này trong mt s trng hp là hu ích song không th thay th c nhng ǵ mà cán b hi quan s thu c nu trc tip tin hành công tác nh giá. ó là kinh nghim làm vic cng nh tinh thn trách nhim i vi công vic. Thêm na, kinh nghim cho thy các công ty PSI thng không tt v mng ào to hay chuyn giao công ngh. Tác ng n Hành vi Doanh nghip Cho n nay, không có du hiu rơ ràng nào cho thy gia tng liên tip tr giá hàng hoá nhp khu có c nh vic hi quan s dng kt qu PSI ă thay i áng k xu hng ca mt s nhà nhp khu t́m cách h giá hoá n ca hàng hoá nhp khu. Trong khi mt s nhà nhp khu va làm va hc và dn gim bt hin tng ghi thp giá hóa n th́ chính quy nh không x pht hành vi ghi thp giá hóa n ca các nhà nhp khu ă không có tác dng khuyn khích nhà nhp khu khai báo y tr giá giao dch ca hàng nhp khu. Nhng iu kin cn Xem xét khi Cân nhc S dng Dch v PSI Kinh nghim mt s nc cho thy vic s dng các dch v PSI có th hu ích nu c lng ghép cn trng vào mt chng tŕnh hin i hoá hi quan hoc nu chúng giúp bù p cho nng lc nh giá yu kém ca hi quan. PSI có th óng vai tṛ trong vic bo m tính úng và thu thu trong nhng nm u ca tin tŕnh ci cách hi quan, thi im mà nng lc nh giá ca hi quan ang c xây dng. Di ây là mt s iu kin cn tính n khi xem xét s dng dch v PSI hoc ánh giá nhng chng tŕnh kiu nh vy da trên kinh nghim ph bin có c. 232 Ch hp ng vi nhng công ty PSI có uy tín. IFIA a ra Quy tc Hành x cho các công ty PSI. S dng th tc u thu cnh tranh minh bch trong tuyn chn và gia hn hp ng vi nhng nhà cung cp dch v PSI.161 Kư hp ng vi mt công ty PSI duy nht trong mt giai on mt vài nm. Trong trng hp quyt nh gia hn hp ng, phi tin hành trong nhng iu kin có tính cnh tranh. Tránh t́nh trng kư nhiu hp ng riêng r vi nhiu công ty PSI khác nhau v́ s phc tp cho công tác giám sát, tng chi phí kư kt hp ng cng nh dn n t́nh trng các công ty con thc hin hp ng chu s giám sát ít cht ch hn bi các công ty m do c hi sinh li nh hn. ng thi, vic kư nhiu hp ng riêng r có th khin cho các doanh nghip nhp khu iu chnh phng thc nhp khu hng li t các nhà cung cp dch v kim tra hu dng nht. Cách tt hn là kư hp ng vi mt nhà thu trong mt khong thi gian c nh và s dng u thu cnh tranh gia hn hp ng. Hi quan phi có thm quyn y trong vic phê duyt các hp ng cung cp dch v PSI thay v́ b áp t hp ng t BTC hay ngân hàng trung ng. Gn kt các hp ng PSI vi d án hin i hoá hi quan phân nh rơ trách nhim ca hi quan và công ty PSI. Xây dng ni dung ca hp ng PSI mt cách rơ ràng: các dch v cung cp (giá, phân loi, s thu ă np, ch nhp khu c bit); thi hn hp ng không c mc nhiên gia hn, danh mc hàng hoá kim tra có nêu chi tit các trng hp ngoi l; h tr hi quan xây dng mt c s d liu v giá; các tiêu chí hot ng rơ ràng vi các bin pháp x pht nu không tuân th các tiêu chí ă ra; cam kt ào to cán b hi quan và chuyn giao công ngh; các báo cáo cn có nêu c s ln kim tra, cách thc gii quyt nhng bt thng phát hin ra, iu chnh i vi tr giá ă xác nh và s thu b sung phi np cng nh các khiu ni nhn c. Ghi kt qu kim tra PSI vào t khai hi quan cng nh lu li trong h thng qun lư hi quan t ng. i chiu các phát hin trong báo cáo PSI vi t khai hi quan và tr giá dùng tính thu. Quá tŕnh này phi lư gii c các nguyên nhân ca nhng khác bit t́m c. Áp dng các bin pháp x pht theo lut nh cho các hành vi nh giá thp tng cng tuân th ca doanh nghip nhp khu. Quy nh c th th tc xét x hay khiu ni cung cp cho doanh nghip nhp khu mt c ch phn bác các kt qu PSI. 161H s mi thu cn nêu c th các dch v s tin hành mua sm, các mc giá u thu, hng dn nhà thu nêu nhng kinh nghim trc ó phù hp tham gia thu và nêu c th chin lc rút lui. Phi cung cp trc cho nhà thu các tiêu chí ánh giá và t trng i vi mi tiêu chí áp dng trong chm thu. Cn thành lp Ban chm thu vi s tham gia ca i din các c quan chính ph có liên quan và i din ca khu vc t nhân tham gia vào thng mi. Phi công khai thành phn ca Ban chm thu trc khi phát hành h s thu. Nghiêm cm các công ty tip xúc vi thành viên Ban Chm thu k t thi im m thu cho n khi công b kt qu u thu. Ban Chm thu phi thông báo kt qu ánh giá k thut và tài chính cho tt c các nhà thu cng nh công khai trên báo a phng. Nu h s thu ̣i hi Ban Chm thu tŕnh khuyn ngh lên mt cp có thm quyn cao hn th́ phi công b khuyn ngh c tŕnh trc khi a ra quyt nh cui cùng. 233 Thành lp ban ch o (c t bên ngoài c quan hi quan nhng có s tham gia ca hi quan) giám sát các hot ng PSI. Cn công khai các báo cáo nh k. Có th nêu rơ chin lc rút lui m bo chuyn giao suôn s các chc nng ca các công ty PSI sang cho c quan hi quan. Sau khi rút lui, các công ty PSI có th c gi li h tr c quan hi quan trong x lư vi các hàng hoá nhy cm vi gian ln hay trong nhng trng hp khác có vn c th v nh giá. a vào áp dng chin dch tuyên truyn thông báo cho các doanh nghip và công chúng v h thng PSI. Các Xu th mi trong các Quy nh các Dch v nh giá Hi quan Cùng lúc nhiu nc ang phát trin chuyn t h thng BDV sang h thng ACV, khu vc t nhân tng cung cp các dch v PSI bt u t́m cách loi b dn các h thng PSI truyn thng và a vào áp dng nh hng mi. ó là áp dng các chng tŕnh có tính chn lc cao hn da nhiu hn vào kim tra có chn lc, phân tích ri ro và kim tra sau thông quan. Cha th khng nh c các dch v mi này s thành công n mc nào. Các nhà cung cp dch v PSI có xu th tp trung vào nhng vn sau: Xây dng các công c ánh giá ri ro h tr hi quan tin hành xác minh tr giá mt cách có chn lc, t ó tp trung vào nhng giao dch ngoi thng có ri ro cao hn. ây là mt nhân t chính trong quyt nh tc thông quan nhanh hn. (Xem mô t ti Ph lc 1.D) Quy nh rơ ràng là công ty PSI s dn gim bt các dch v cung cp và h tr hi quan tip nhn li các hot ng này theo tin tŕnh ă tho thun. Hp ng PSI gn ây ti Madagasca ă quy nh c th các iu khon kiu ó. Nó c coi nh vic th nghim mt cách làm mi. (xem Hp 8.2) Cung cp dch v xác minh tr giá và xây dng c s d liu v tr giá. Mc ích là nhm cung cp cho hi quan thông tin cho phép cht vn các tr giá khai báo và tip tc tin hành nh giá tuân th các quy tc ca ACV. Xây dng và cp nht c s d liu tr giá nhp khu là mt phn quan trng trong quá tŕnh này. Nhng thông tin nh vy óng vai tṛ thit yu trong vic áp dng các bin pháp nh giá thay th khi hi quan có nghi ng tha áng v tr giá giao dch ca hàng hoá nhp khu. H tr cho kim tra sau thông quan trong trng hp công ty PSI cung cp thông tin t́nh báo v nhng lô hàng c chn kim toán sau khi thông quan theo yêu cu ca c quan hi quan. Nm 2003, Mexico ă bt u thc hin dch v nh vy. H tr hi quan trong cung cp các dch v h tr trong ó có công ngh thông tin. Cho n nay, khó có th ánh giá v các chng tŕnh chn lc này do cha có nhiu kinh nghim vi các chng tŕnh tng t. Các chng tŕnh chn lc t ra ít tn kém hn các dch v truyn thng v́ chúng có phm vi hot ng hn ch hn và tp trung hn vào hàng nhp khu có ri ro cao. thc hin các iu khon ca hp ng cung cp dch v, các chng tŕnh này ̣i hi phi chuyn giao hiu qu các k nng và công ngh cho c quan hi quan. Thành công ca các chng tŕnh này c̣n ph thuc vào quá tŕnh xây dng nng lc cho c quan hi quan, nht là trong lnh vc thu thp thông tin giá và to lp c s d liu v tr giá, thc hin ACV, thc thi áp dng có chn lc các c ch kim soát hin có và xây dng nng lc kim tra sau thông quan. Cn giám sát cht ch các dch v mi này ánh giá tác ng ca chúng i vi công cuc hin i hoá hi quan. 234 Hp 8-2 Áp dng các Dch v Xác minh Có trng im (targeted) và Luôn c nâng cp (evolving) trong Hp ng PSI ti Hi quan Madagascar u nm 2003, Cng hoà Maagasca ă kư kt hp ng PSI thi hn bn nm vi công ty Societe General de Surveillance (SGS). Hp ng này quy nh chuyn giao dn nng lc qun lư kim tra, các nng lc nh giá và phân loi hàng hoá cho hi quan. Quá tŕnh chuyn giao này s c thc hin thông qua vic áp dng rng răi k thut và công c qun lư ri ro. Kim tra. Trong sáu tháng u thc hin chng tŕnh, SGS s kim tra 100% hàng hoá (có tr giá trên 3.000 ô la M) c vn chuyn n Madagasca trc khi hàng c a lên tàu. T l này s gim dn xung c̣n trung b́nh là 45% trong nm th hai và 10% trong nm th ba và nm cui cùng thc hin hp ng. Hi quan cùng SGS s giám sát chc ch quá tŕnh gim bt t l kim tra nhm bo m không nh hng n tính hiu qu ca chng tŕnh. SGS s h tr c quan có thm quyn trong vic xây dng mt chng tŕnh "kim tra ln hai (second inspection)" i vi mt t l nh các lô hàng ti im n ti u hoá kt qu kim tra ca hi quan. Chng tŕnh kim tra này s c chuyn giao dn cho mt n v kim toán c bit ca BTC. Xác nh tr giá. Trong hai nm u tiên thc hin hp ng, tt c các giao dch có tr giá trên 3.000 ô la M s là i tng ca quá tŕnh nh giá này. Trong nm th ba, t l các giao dch c xác minh s gim xung c̣n 65% n 70% và tip ó xung c̣n 30% trong nm th t. Tr giá do hi quan xác nh s c thm nh li bi SGS. SGS s cung cp mt h thng tr giá tham chiu hng dn cho hi quan t xác nh tr giá i vi hàng hóa. Phân loi Mă s Thu. T l hàng nhp khu có tr giá trên 3.000 ô la M phi qua kim tra hi quan v phân loi mă s hàng hóa s gim nhanh chóng t 100% nm u tiên xung c̣n 40% vào nm th hai và nm th ba. Trong nm cui cùng, phân loi kim tra kt qu phân loi mă s thu s hoàn toàn là trách nhim ca hi quan. Chng tŕnh này bao gm thc thi ngay h thng qun lư ri ro, ào to quy mô rng và hp tác cht ch gia công ty PSI vi các c quan có thm quyn. ti a hoá tính hiu qu ca chng tŕnh và bo m phn hi có h thng v chng tŕnh c áp dng, các c quan có thm quyn s hài ḥa hóa thông tin do công ty SGS cung cp vi thông tin s dng tính thu trc khi gii phóng hàng. Mc ích là nhm gim thiu ri ro ca phng án không s dng PSI. Ngun: Trao i thông tin vi Hi quan Madagasca. C s d liu Tr giá Quc t Trong nhng nm gn ây, mt s công ty công ngh thông tin ă i chuyên sâu v xây dng các kho d liu (data warehouse) v giá c trên th gii cng nh phát trin các h thng nhn dng và theo dơi các hàng hoá c mua bán trên th trng quc t. Các chng tŕnh này có th cung cp thông tin v giá c cho ngi mua và ngi bán trên th gii thông qua truy cp trc tuyn vào c s d liu. Thông tin giá c thu thp và cp nht qua mt mng li các i din và i lư quc t. Các nhà cung cp có th cp nht các mô t chi tit và giá c ca sn phm trên mng. D liu cung cp có th c s dng theo cách thc phù hp vi quy tc nh giá ca WTO. Mc phí cung cp thông tin cho c quan hi quan cha c nêu rơ. 235 Mt chng tŕnh khác da trên mă vch thit k theo dơi hàng hóa trong mu dch quc t em li mt phng án hp dn khác. Tuy không c thit k dành phc v riêng cho mc ích nh giá hi quan song gii pháp này có th cung cp cho các cán b hi quan thông tin v giá có giá tr b sung thông tin giá vào d liu cho tng loi hàng hóa thng gp. Qua th nghim ti mt nc, phng pháp này ă cung cp cho c quan hi quan nhng thông tin v giá ca 80% hàng tiêu dùng phù hp. Hin nay các chng tŕnh th nghim vn ang c tip tc thc hin da vào các d liu do i lư bán hàng ti mt nc láng ging cung cp. Cn tip tc th nghim và nghiên cu nhm xác nh xem mc sn sàng áp ng ca c s d liu này n âu, vi mc phí là bao nhiêu; ánh giá cách thc phng pháp này có th h tr cán b hi quan trong vic a ra kt lun v vic có hay không "c s nghi ng tha áng" theo quy nh ca ACV bác b giá khai báo và xác nh xem so vi các dch v PSI mi k trên th́ gii pháp này có tác dng nh th nào. Nh ă lu ư, cng cn nghiên cu thêm vic s dng th in t (IC tag) trong lnh vc này. Kt lun tác nghip Ban u, các nc ang phát trin ă phn i a vào áp dng ACV v́ nó khin cho vic gii quyt vn v ghi giá hoá n thp i tr nên phc tp hn tính n khác bit ln gia môi trng thng mi ti các nc này vi môi trng thng mi hin có ti các nc công nghip phát trin. Các nc ang phát trin gp phi vn qun lư tuân th i vi khu vc kinh t không chính thc cng nh phi ng u vi t́nh trng thiu tuân th ca ngay c nhng doanh nghip ni ting. Ti Ṿng àm phán Uruguay, mt quyt nh v chuyn trách nhim dn chng sang cho doanh nghip nhp khu khi hi quan có nghi ng nghiêm trng i vi tính chính xác ca giá tr khai báo ă c a ra và ính kèm nh mt phn ca Hip nh ACV. Mc dù quyt nh này em li cho các nc ang phát trin mt công c gii quyt vn h thp giá trên hoá n nhng th tc áp dng li quá phc tp khin cho Hip nh ACV không áp ng c nhng yêu cu c thù ca các nc ang phát trin. Các nc vn cha thc s làm ch h thng ACV. Hn th, vic thc hin ACV ̣i hi các nc này phi có nhng thông tin giá mà các nc này không có và phi mt nhng khon kinh phí ln mi có c. Cui cùng, mt h thng xác nh tr giá giao dch ch có th a vào áp dng mt cách hiu qu trong mt c quan hi quan c t chc và ào to tt, phn ln ă c t ng hoá ti ó thông tin c cung cp y và lu chuyn mt cách suôn s. Song ây không phi là iu kin mà các nc ang phát trin có th áp ng c nên ny sinh nhng quan ngi v tht thu thu ti các nc này khi thc hin ACV. Mt s bin pháp góp phn thc hin tt ACV bao gm: Chính ph cn nhn thc rng h tr k thut tng phn cho nh giá hi quan s không em li hiu qu nu không gn vi các chng tŕnh hin i hoá hi quan toàn din. S là o tng nu trông i có c mt h thng xác nh tr giá hi quan hiu qu trong mt c quan hi quan qun lư yu kém và thiu trang thit b công ngh. Ci cách phi bao gm tinh gin quy tŕnh hot ng, a vào thc hin chng tŕnh kim soát hi quan hin i da trên kim tra có chn lc, qun lư ri ro và kim tra sau thông quan; chuyên nghip hoá các dch v hi quan thông qua các chính sách qun lư và phát trin ngun nhân lc phù hp, ch lng bng tt hn, duy tŕ ào to liên tc cng 236 nh a vào áp dng các h́nh thái t chc hin i da trên mc t ch cao hn cùng vi trách nhim gii tŕnh và tính minh bch. Mt phn ln hn trong h tr k thut phi c hng n các d án hin i hoá hi quan toàn din. Các chng tŕnh TA chuyên v nh giá cn tp trung vào phát trin c s d liu v nh giá, h thng phân tích và qun lư ri ro cng nh kim tra và phúc kim sau thông quan. Cn tng cng chc nng nh giá thông qua thit lp mt khung pháp lư phù hp, xây dng các th tc kim soát nh giá da trên kim tra có chn lc, phân tích và qun lư ri ro và kim tra sau thông quan; xây dng các c quan nh giá cp vùng và cp trung ng cng nh tin hành ào to chuyên sâu. Cn xây dng và thng xuyên cp nht mt c s d liu nh giá. Phi a vào áp dng nu có th phán quyt trc v nh giá, qua ó y nhanh quy tŕnh thông quan và giúp doanh nghip nhp khu bit chc c sc thu và s thu phi np. Vic thuê các công ty PSI có th có ích trong h tr hi quan trong nhng t́nh hung c th. Mc ích là to thun li cho công tác nh giá trong giai on u ca ci cách, giai on mà nng lc nh giá ca hi quan ang c tng cng. Tuy nhiên, nu và khi s dng các dch v PSI, cn chú trng n vic tn dng các dch v này b sung cho quá tŕnh hin i hoá bn vng c quan hi quan, nu không s li phi tính n vic s dng các dch v kiu nh vy. Khi s dng các dch v ca khu vc t, các nc phi tn dng ti a các chng tŕnh gn ây tp trung vào xác minh giá có chn lc, xây dng c s d liu v nh giá, xây dng h thng qun lư ri ro và các dch v quan trng khác. Có v nh so vi các chng tŕnh c, vic s dng dch v PSI ca khu vc t giúp tp trung tt hn vào nhng nhu cu quan trng trong thc thi ACV mà li ít tn kém hn. Ph lc 8.A ­ Quyt nh v các Trng hp Hi quan có Lư do Nghi ng Trung thc và Chính xác ca Tr giá Khai báo Các B trng yêu cu U ban nh giá Hi quan, c thành lp theo Hip nh v Thc hin iu VII ca GATT 1994 (gi tt là Hip nh nh giá Hi quan) a ra quyt nh sau: U ban nh giá Hi quan Xác nhn rng tr giá giao dch là c s u tiên xác nh tr giá theo Hip nh v Thc hin iu VII GATT1994 (sau ây gi tt là Hip nh); Tha nhn rng c quan hi quan có th s phi xác nh nhng trng hp mà hi quan có lư do nghi ng tính trung thc hay tính chính xác ca các chi tit hay các chng t do ngi kinh doanh xut tŕnh chng minh cho tr giá khai báo; Nhn mnh rng trong khi làm nh vy, c quan hi quan không c xâm hi n nhng li ích thng mi hp pháp ca ngi kinh doanh; Tính n iu 17 ca Hip nh, on 6 Ph lc III ca Hip nh và các quyt nh có liên quan ca U ban K thut v nh giá Hi quan; Quyt nh nh sau: 237 Sau khi ă xut tŕnh t khai hi quan, nu c quan hi quan có lư do nghi ng tính trung thc hay chính xác ca các chi tit hay các chng t i kèm th́ c quan hi quan có th yêu cu doanh nghip nhp khu gii thích thêm, k c np thêm nhng chng t hay bng chng khác chng t rng tr giá khai báo th hin tng s tin thc tr hay s tr cho hàng hoá nhp khu sau khi ă iu chnh phù hp vi các quy nh ca iu 8. Nu sau khi nhn c các thông tin b sung hoc không có gii thích thêm, c quan hi quan vn có nghi ng hp lư v tính trung thc hoc chính xác ca tr giá khai báo th́ chiu theo iu 11 ca Hip nh, có th cho rng không th xác nh tr giá hi quan ca hàng hoá nhp khu theo các quy nh ca iu 1. Trc khi ra quyt nh cui cùng, nu c yêu cu, hi quan s thông báo cho doanh nghip nhp khu bit c s nghi ng tính trung thc hay chính xác ca các chi tit hay các chng t do doanh nghip nhp khu xut tŕnh và cho doanh nghip nhp khu c hi tr li. Khi ra quyt nh cui cùng, c quan hi quan s thông báo bng vn bn cho doanh nghip quyt nh cùng c s ra quyt nh ó. Vic mt nc thành viên h tr mt thành viên khác trong áp dng Hip nh theo các iu khon c tho thun ln nhau là hoàn toàn là phù hp. Ngun: WTO 1994 Ph lc 8.B Hip nh v nh giá Hi quan: Yêu cu Thc thi Vic thc hin ACV ̣i hi phi thành lp mt khung th ch và pháp lư, mt c ch kim tra t pháp (judicial review), các th tc hành chính, c cu t chc và công tác ào to. Lut và Quy nh Cn a các quy nh ca ACV vào lut pháp quc gia. Tuy dng thc thc t ca các iu lut và quy nh có th c quy nh bi thc tin pháp lư ca mt nc song các lut và quy nh này phi mang tính toàn din bao quát c ni dung ca ACV, các chú thích din gii ca ca Hip nh cng nh mt s iu khon c th gm các iu khon sau: T giá hi oái. Phi công khai cách thc s dng t giá hi oái quy i tr giá khi tr giá c th hin bng ngoi t, s dng tr giá vào thi im nào cng nh công khai quyt nh áp dng t giá ti thi im xut khu hay thi im nhp khu. Quyn khiu ni. Hip nh yêu cu các thành viên phi cho doanh nghip nhp khu quyn khiu ni i vi kt qu nh giá ca hi quan cng nh cung cp c ch khiu kin cui cùng lên c quan t pháp. Cn thit lp c ch xem xét li (review mechanism) công bng và c lp bc mt trong c quan hi quan cho doanh nghip nhp khu vi quyn tip tc khiu kin lên toà án (nu có) hoc lên c quan t pháp các bc hai và ba. Gii phóng hàng trc khi ra quyt nh cui cùng v tr giá. Lut pháp phi cho phép doanh nghip nhp khu ly hàng ra khi phm vi kim soát ca hi quan trong trng hp phi ch i có c quyt nh cui cùng v tr giá hi quan vi iu kin doanh nghip nhp khu np mt khon bo lănh cho s thu s phi np b sung sau khi hi quan nh giá li. 238 Chi phí Vn chuyn và Bo him. Lut pháp quc gia phi xác nh vic có hoc không cng các chi phí này vào tr giá tính thu (c s CIF hoc FOB cho xác nh tr giá) Lư do Nghi ng. Không mt iu khon nào trong ACV s c hiu là hn ch hay t thành vn i vi quyn ca c quan hi quan trong vic thc hin các bin pháp nghip v kim tra tính trung thc hay tính chính xác ca bt c báo cáo, chng t hay khai báo nào c xut tŕnh phc v mc tiêu nh giá hi quan. Th tc và Kim soát nh giá Hi quan cn t chc thc hin nhim v nh giá mt cách sáng sut v mt chính sách, th tc và b máy t chc tính n phc tp ca các quy tc nh giá. Hot ng nh giá hi quan không c tin hành mt cách bit lp so vi h thng kim soát và thông quan tng th mà là mt yu t chính trong h thng ó. Cht lng nh giá ph thuc vào cht lng qun lư hi quan tng th, mc hi quan s dng các ng dng công ngh thông tin cng nh thc hin các chng tŕnh kim soát hin i. Quy tŕnh nh giá phc tp nh ACV ̣i hi ít nht là các th tc sau: T khai báo tr giá. Nhà nhp khu phi chu trách nhim xác nh tr giá tuân theo nhng quy nh ca ACV. Nhà nhp khu phi khai báo các yu t c bn nh hng n tr giá tính thu trên t khai tr giá c np hoc gi bng ng in t n c quan hi quan cùng vi t khai nhp khu. Kim tra Hn ch và Chn lc ti Thi im Thông quan (hi quan a phng). Phi gii hn kim tra ti thi im thông quan i vi hu ht hàng hoá nhp khu xác nh tính hp l và có th chp nhn ca khai báo cng nh xác nh xem có cn phi thc hin thêm mt s bc b sung nh kim tra thc t hàng hoá hay báo cáo lên c quan nh giá cp vùng hay cp trung ng da trên thông tin có c.162 Trong nhng h thng t ng hoá, la chn i tng kim tra hay hot ng khác thng c các h thng tin hành da trên chng tŕnh qun lư ri ro. Các lô hàng không b gi li v́ lư do tranh chp tr giá mà c thông quan vi bo lu v tr giá vi iu kin m bo c an ninh cho s thu b sung có th s phi np sau ó. Xác minh và Kim tra sau Thông quan mt cách có Chn lc (hi quan vùng). Theo nguyên tc chung, kim soát nh giá phi tp trung vào xác minh và kim tra sau thông quan. Khi lng mu dch khng l cùng phc tp ca công tác nh gía hi quan ngày nay khin cho không th tin hành nh giá hiu qu ti im nhp khu. Hi quan vùng hay ti mt s nc hi quan trung ng cn tin hành kim tra sau thông quan. Cn tin hành la chn t khai xác minh hay kim tra sau thông quan da trên thông tin do h thng qun lư ri ro cung cp. Nhng hot ng nghip v kim tra có th bao gm kim tra chng t, kim tra thc t hàng hoá hoc kim tra h thng s sách k toán ti tr s ca doanh nghip nhp khu xem xét chi tit các iu kin giao dch. H thng thông tin và c s d liu v tr giá. Cn có thông tin và d liu : (a) Giúp hi quan có th phát hin các trng hp h thp hay nâng cao giá hóa n; 162Trong hu ht các trng hp, nh giá không ̣i hi phi kim tra thc t hàng hoá. Tuy nhiên, có th cn tin hành kim tra thc t m bo chính xác trong xác nh chng loi, tên gi, mu, s sê-ri cùng các c im khác ca hàng hoá, t ó cho phép xác nh chính xác thi im xác minh hay kim toán sau này. 239 (b) Cho phép so sánh tr giá áp dng iu 2 ca ACV (hàng hoá ging ht) và iu 3 (hàng hoá tng t); (c) Xây dng và cp nht h thng phân tích và qun lư ri ro; (d) Giúp c quan hi quan vùng và trung ng có th gii áp c nhng vng mc ca các chi cc hi quan làm th tc thông quan. Ngun thông tin c bn cho c s d liu v tr giá chính là giá c có c t các t khai nhp khu áng tin cy, ă qua kim tra k và c lp trong thi im gn ây. Thông tin này cn c b sung bng d liu t các bng giá, ca-ta-lô, các nghiên cu th trng và các ngun khác. Không nên s dng thông tin t c s d liu cho giá tr b ngoài ca nó mà nên dùng thông tin này nh nh hng cho vic kim tra các giao dch. S dng trc tip d liu t c s d liu v tr giá là không nht quán vi ACV và không c chp nhn trong h thng xác nh tr giá. B máy T chc và ào to C cu t chc nh giá hiu qu ̣i hi phi xây dng n v nh giá cp trung ng c h tr bi các n v nh giá cp cc và chi cc tu theo nhu cu phù hp vi quy mô ca tng nc cng nh c cu t chc tng th ca ngành hi quan. Vn pḥng, n v hay ban nh giá trung ng t ti tng cc hi quan chu trách nhim hoch nh chính sách nh giá, xây dng các th tc, giám sát vic thc hin chính xác và thng nht ti các n v cp cc và chi cc, bo m ngun nhân lc c ào to, theo dơi nhng tin trin trong công tác nh giá quc t. Thc th này s óng vai tṛ nh là im khiu kin ni b cui cùng ca doanh nghip nhp khu v các quyt nh nh giá c̣n ranh căi cng nh trong vic duy tŕ mi liên h vi các t chc quc t có liên quan (ví d nh WCO). Các n v nh giá cp cc và chi cc óng vai tṛ tha hành nh mô t trong phn "Các Th tc và Kim soát nh giá". n v nh giá cp trung ng phi xây dng c s d liu tr giá và h thng qun lư ri ro. Tính phc tp ca ACV và các chng tŕnh kim soát (kim tra sau thông quan) ̣i hi các chuyên gia xác nh tr giá phi c ào to v các vn bn pháp quy và các th tc xác nh tr giá cng nh k nng kim toán h thng s sách k toán ca doanh nghip.163 Ph lc 8.C­ Các Vn Thc thi Liên quan n các C quan WTO trong Quyt nh B trng Do-ha v các Vn và Quan ngi Liên quan n Thc hin ACV on 8.3: Hip nh v Thc hin iu VII ca GATT 1994 (nh giá Hi quan) Quyt nh cp B trng: Hi ngh cp B trng quyt nh nh sau: on 8.3 nhn mnh tm quan trng ca vic tng cng hp tác gia c quan hi quan các nc thành viên trong n lc ngn nga gian ln hi quan. V lnh vc này, các i biu ă nht trí rng, tip theo Quyt nh cp B trng nm 1994 v Các Trng hp C quan Hi quan có Lư do Nghi ng tính Trung thc hay Chính xác ca Tr giá Khai báo, 163Xem WCO (1996) bit thêm thông tin chi tit. 240 khi hi quan nc nhp khu thành viên có c s tha áng nghi ng tính trung thc hay chính xác ca tr giá khai báo th́ hi quan nc ó có th ngh hi quan nc xut khu thành viên h tr kim tra tr giá ca hàng hoá nghi vn. Trong nhng trng hp nh vy, nc xut khu thành viên phi hp tác và giúp phù hp vi các vn bn lut và th tc trong nc trong ó có cung cp thông tin v tr giá xut khu ca hàng hoá liên quan. Bt c thông tin nào c cung cp trong trng hp này phi c i x theo quy nh ca iu 10 Hip nh nh giá Hi quan. Hn na, nhn thy các mi quan ngi chính áng ngày càng tng ca hi quan mt s nc nhp khu v tính chính xác ca tr giá khai báo, U ban nh giá Hi quan ă hng ti t́m kim và tip cn các phng tin thc tin gii quyt các mi quan ngi ó trong ó có trao i thông tin v tr giá xut khu cng nh báo cáo i Hi ng cho n thi im cui nm 2002 là mun nht. U ban nh giá Hi quan cân nhc nh sau: Vn này ă c U ban nh giá Hi quan cân nhc và báo cáo lên i Hi ng vào tháng 12 nm 2002 (G/VAL/50), theo ó, U ban cn phi có thêm u vào k thut và t vn giúp ánh giá tt c các xut và quan im theo yêu cu ca U ban K thut v nh giá Hi quan (TCCV), và rng Hi ng K thut TCCV phi hoàn tt quá tŕnh rà soát và báo cáo lên U ban trc ngày 15/5/2003 t ó U ban có th xem xét các u vào và t vn c cung cp. U ban cng ngh i Hi ng ghi nhn tin b t c cho n nay nhm cho phép U ban tip tc làm vic theo thm quyn hin hành cng nh xác nh thi im phù hp báo cáo v vn này. Ư kin ca i Hi ng vào tháng 12 nm 2002: i Hi ng ă xem xét báo cáo ca U ban tháng 12/2002 (WT/GC/M/77). Sau khi kt thúc tho lun v bn báo cáo nêu trên, i Hi ng ghi nhn bn báo cáo và nhng bc tin b t trc n nay và cho phép U ban tip tc hot ng theo thm quyn hin hành. Sau khi hoàn thành công vic, U ban phi báo cáo lên i Hi ng. Ni dung tip theo: Hi ng K thut TCCV ă np bn gii tŕnh lên U ban ngày 15/5/2003 (Tài liu G/VAL/54). Bn gii tŕnh này ă c tho lun ti Phiên hp ca U ban ngày 23/5. U ban chp thun rng Ch tch U ban nhim k ti s phi làm vic chính thc v cách thc tin hành các công vic, ng thi phi có ư kin kt thúc vn này. Ch tch U ban s phi làm vic vi các phái oàn và báo cao cho U ban v kt qu các bui làm vic ó, theo ó U ban s quyt nh cách thc hoàn thành nhim v ca ḿnh k c vic báo cáo lên i Hi ng. Ph lc 4 Chng tŕnh PSI Áp dng bi các Thành viên ca Hi ng PSI IFIA Bng 8-1 Các Chng tŕnh PSI Áp dng bi các Thành viên ca Hi ng PSI IFIA (cho n 21/1/2004) Nc Loi Thành viên PSI IFIA tham C s Chia Hp ng gia Hp ng Angola Hi quan BIVAC ­ Bangladesh Hi quan BIVAC, BSI-Inspectorate, a lư 241 Nc Loi Thành viên PSI IFIA tham C s Chia Hp ng gia Hp ng Intertek Benin Hi quan BIVAC ­ Burkina Faso Hi quan SGS ­ Burundi Forex/Hi quan SGS, Baltic Control Theo la chn ca nhà NK Cambodia Hi quan SGS Cameroon Hi quan SGS ­ CH Trung Phi Hi quan BIVAC ­ Chad Hi quan BIVAC ­ Comoros Hi quan COTECNA ­ Congo Hi quan BIVAC B bin Ngà Hi quan BIVAC, COTECNA Loi h́nh Hi quanb CHDC Congo Forex/Hi quan SGS ­ Ecuador Hi quan BIVAC, COTECNA, Theo la chn ca nhà Intertek, SGS NK Ethiopia Forex/Hi quan SGS ­ Ghanac Hi quan BIVAC, COTECNA & Hàng không, hàng hi và othersd ng b Guinea Hi quan SGS ­ Indiae Cht lng/s lng SGS & khác Theo la chn ca nhà NK Indonesiaf Cht lng/s lng/ phân M cho bt k hăng kim Theo la chn ca nhà loi tra nào có giy phép hành NK ngh hot ng ti nc cung cpc Indonesiag Cht lng/s lng/phân SGS Theo la chn ca nhà loi NK CH Hi giáo Iranh Cht lng/s lng BIVAC, COTECNA, Theo la chn ca nhà BSIINSPECTORATE, NK Intertek, OMIC, SG và khác CH Hi giáo Iran Hi quan BIVAC BSI-Inspectorate, - OMIC, SGS, Intertek Kenya Hi quan COTECNA, BIVAC Khu vc a lư Liberia Hi quan BIVAC - Madagascar Hi quan SGS - Malawi Forex/Hi quan Intertek ­ - 242 Mauritania Hi quan SGS - Mali Forex/Hi quan Cotecna ­ - Mexicoi Hi quan BIVAC, Intertek, SGS La chn ca nhà NK Mozambique Hi quan Intertek - Niger Hi quan COTECNA - Nigeria Forex/Hi quan COTECNA, Intertek, SGS Khu vc a lư Peru Hi quan BIVAC, COTECNA, SGS La chn ca nhà NK Rwanda Hi quan Intertek - Senegal Hi quan COTECNA - Sierra Leone Hi quan BIVAC - Tanzania Hi quan COTECNA - Togo Hi quan COTECNA - Control Union Intl. Intertek, Uzbekistan Forex/Hi quan OMIC, SGS La chn ca nhà NK Venezuela, R. B. de Hi quan BIVAC, COTECNA, La chn ca nhà NK Intertek, SGS Zanzibarj Forex SGS - Ph lc 5 Danh mc Kim tra v nh giá Hi quan Các vn bn pháp quy v tr giá ă tuân th y các quy nh ca Hip nh ca WTO v Xác nh Tr giá Hi quan hay cha? Các cán b hi quan, doanh nghip nhp khu và các i lư hi quan ă c ào to y có th hiu và áp dng úng ACV hay cha? Ti thi im nhp khu, tr giá có c kim tra mt cách có gii hn và có la chn hay không và vic la chn ó có da trên h thng phân tích và qun lư ri ro không? Hot ng xác nh tr giá có thng nht vi các yêu cu ca ACV không, c bit là: - C quan hi quan có áp dng phng pháp tr giá giao dch ca hàng hoá nhp khu nh mt phng pháp c bn xác nh tr giá không. Trong trng hp không th chp nhn tr giá giao dch th́ có s dng các phng pháp xác nh tr giá thay th theo úng yêu cu v tŕnh t áp dng không? - Trong trng hp c quan hi quan có nghi ng hp lư v tr giá khai báo và cho rng không th s dng c phng pháp tr giá giao dch th́ có tin hành tham vn y vi doanh nghip nhp khu và to cho doanh nghip nhp khu c hi gii tŕnh không? 243 - Nhà nhp khu có quyn khiu ni các quyt nh ca c quan hi quan v tr giá hi quan vi tŕnh t khiu ni ln u lên cp có thm quyn cao hn hoc lên mt c quan c lp và khiu ni cui cùng lên c quan t pháp, hay không? Trong trng hp không th xác nh c tr giá ngay ti thi im nhp khu th́ có c ch nào cho phép gii phóng hàng có iu kin và gii quyt vng mc trong xác nh tr giá khâu sau gii phóng hàng không? Ti c quan tng cc hi quan có n v c trách v xác nh tr giá không? n v này có trách nhim xây dng các quy nh, giám sát vic áp dng thng nht và chính xác ACV, m bo ào to y và xây dng hay duy tŕ c s d liu v xác nh tr giá cp trung ng. C quan hi quan có s lng nhân viên c ào to chuyên sâu v xác nh tr giá hi quan và kim toán doanh nghip hay không? C quan hi quan có s dng c s d liu t ng hoá hay không. C s d liu ó c liên tc cp nht hay không? Nu có s dng dch v PSI, dch v ó có c giám sát thông qua s dng danh mc kim tra nêu trong phàn 5 ca Chng này hay không? Có y các ch tài x pht v hành vi khai báo gim tr giá không, nht là chúng có mang tính thc tin không (không quá nng, cng không quá nh n mc không có tác dng). Các ch tài ó có c áp dng mt cách có hiu qu không? Tài liu c thêm Finger, Michael J. và Schuler, Philip, 1999 "Thc hin các cam kt ca ṿng àm phán Uruguay: Thách thc phát trin" Tài liu nghiên cu chính sách s 2215, Ngân hàng Th gii; Washington DC. Trung tâm Thng mi Quc t, và Ban th kư Khi Thnh vng Chung, (2001), "Nhng câu hi thng gp v Xác nh Tr giá Hi quan", Ban th kư Khi thnh vng chung, London, và Trung tâm Thng mi Quc t, Geneva. Low, Patrick. 1995. "Các dch v PSI", Tài liu tho lun ca Ngân hàng Th gii s 278, Ngân hàng Th gii, Washington DC. Rege, Vinod, 2002, "Xác nh tr giá hi quan và Ci cách hi quan", trong cun S tay v Phát trin, Thng mi và T chc Thng mi Th gii, Bernard Hoekman, Aaditya Mattoo và Philip English, Ngân hàng Th gii, Washington DC. T chc Hi quan Th gii, 1996 "Hng dn chung v Lut nh giá hi quan" ------, 1997, Cm nang: Xác nh tr giá hi quan, và các vn bn sa i b sung, WCO, Brúc-xen. T chc Thng mi Th gii. Các nm khác nhau. Hip nh nh giá Hi quan, thông tin k thut, tài liu tho lun, biên bn cuc hp, tài liu làm vic, các quyt nh và khuyn ngh, và các nghiên cu khác ca U ban v nh giá Hi quan. Xem trang mng ca WTO ti http://www.wto.org/. ------1993. Hip nh Kim tra trc khi Xp hàng. Geneva. www.wto.org/english/docs_e/21-psi.pdf. Tài liu tham kho 244 T c ch bn (procssed) ch các tác phm c xut bn không chính thc, bi vy có th s không t́m c các n phm này ti th vin. Anson, Jose; Cadot, Olivier và Olarreaga, Marcelo. 2003. "Trn thu và Tham nhng trong Hi quan. Dch v kim tra trc khi xp hàng có tác dng ǵ không?" Tài liu nghiên cu chính sách s 3156. Ngân hàng Th gii: Washington DC. Hi ng Hp tác Hi quan. 1985. Xác nh tr giá hi quan, Nhng quan ngi v mt kinh t. Tài liu 31906E, Tháng Sáu, Brúc-xen. Finger, Michael J. và Schuler, Philip, 1999 "Thc hin các cam kt ca ṿng àm phán Uruguay: Thách thc i vi s phát trin" Tài liu nghiên cu chính sách s 2215, Ngân hàng Th gii; Washington DC. Low, Patrick. 1995. "Các dch v PSI", Tài liu tho lun ca Ngân hàng Th gii s 278, Ngân hàng Th gii, Washington DC. Rege, Vinod, 2002, "Xác nh tr giá hi quan và Ci cách hi quan", trong cun S tay v Phát trin, Thng mi và T chc Thng mi Th gii, Bernard Hoekman, Aaditya Mattoo và Philip English, Ngân hàng Th gii, Washington DC. T chc Hi quan Th gii, 1977. Công c quc t v Tr giúp ln nhau v mt hành chính trong vic Ngn nga, iu tra, và Ngn chn các hành vi vi phm quy nh v Hi quan. Kư kt ti Nairobi ngày 9/6/1977. ------, 1996. Hng dn chung v Hip nh Xác nh Tr giá hi quan WCO, Brúc-xen. WTO (T chc Thng mi Th gii), 1990. Tài liu ca GATT MTN.GNG/NG8/W/73.Geneva. ------ 1993. Hip nh Kim tra trc khi Xp hàng. Geneva. www.wto.org./english/docs_e/legal_e/21-psi.pdf. ------, 1994. Hip nh nh giá Hi quan. Quyt nh 6.1. Geneva. ------, 2001. "Vn và quan ngi liên quan n thc thi". Tài liu ca WTO WT/MIN(01)/17. 20/11. ------, 2002. Tài liu chun b cho tho lun ti các c quan khác nhau ca WTO v các vn tr giá hi quan liên quan n thc thi ­ Tóm tt ca Ban Th kư. Vn kin G/VAL/W/97 ngày 26/3/2002. WTO, Geneva. Yang, Dean. 2003. "Nhng k vi phm pháp lut làm th nào d dàng thích nghi vi các bin pháp tng cng thc thi pháp lut? Các i tng buôn lu Philippin i phó vi ci cách hi quan tng th. Trng H Michigan. ă ch bn. 245 9 Quy tc Xut x, Thng mi và Hi quan Paul Brenton Va Hiroshi Imagawa XÁC NH XUT X......................................................................................................248 PHNG PHÁP XÁC NH THAY I C BN .....................................................248 THC TRNG CA CHNG TR̀NH HÀNH NG HÀI H̉A HÓA CÁC QUY TC XUT X KHÔNG U ĂI..................................................................................252 NH NGHAQUYTCXUT X UĂI...............................................................257 CÁC QUY TC XUT X TRONG CÁC HIP NH THNG MI U ĂI VÀ HIP NH THNG MI T DO HIN HÀNH ......................................................265 TÁC NG KINH T CA CÁC QUY TC XUT X.............................................269 QUY TC XUT X VÀ VN DNG CÁC U ĂI THNG MI ......................271 CÁC QUY TC XUT X VÀ PHÁT TRIN KINH T ............................................273 HI QUAN VÀ CHI PHÍ THI HÀNH CÁC QUY TC XUT X U ĂI ..............275 V̉NG ÀM PHÁN DOHA VÀ CÁC QUY TC XUT X .......................................281 CÁC KT LUN TÁC NGHIP.....................................................................................282 PH LC 9.A TÓM LC CÁC PHNG PHÁP XÁC NH XUT X KHÁC NHAU.................................................................................................................................285 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................287 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................287 246 Xác nh nc xut x hay "quc tch" ca các hàng hóa nhp khu là iu kin áp dng các bin pháp thng mi c bn nh thu quan, hn ch s lng, thu chng bán phá giá và thu i kháng, các bin pháp bo h khác cng nh các quy nh v nhăn mác xut x, mua sm công và thng kê. Các mc tiêu trên c thc hin thông qua vic áp dng các quy tc xut x c bn hay không u ăi (nonpreferential rules of origin). Các nc a ra áp dng mc thu bng không hoc gim thu cho hàng nhp khu n t mt s i tác thng mi nht nh s áp dng b quy tc khác v xut x, thng là các quy tc u ăi xác nh xem sn phm có iu kin hng u ăi hay không. iu này nhm mc ích ngn nga t́nh trng chuyn hng mu dch (trade deflection) hay n gin là t́nh trng chuyn ti (transshipment) tránh phi np thu hi quan. Do ó, các quy tc xut x u ăi có vai tṛ m bo rng ch có hàng hoá xut x t các nc tham gia hip nh u ăi mi c hng u ăi. V́ vy, quy tc xut x u ăi là phn không th thiu trong các hip nh u ăi thng mi nh các hip nh thng mi t do song phng và a phng cng nh các quy nh u ăi mt chiu (nonreciprocal) mà các nc công nghip dành cho các nc ang phát trin. Các quy tc xut x và vic áp dng các quy tc xut x có nh hng ln n ḍng lu chuyn thng mi cng nh công vic ca hi quan. Các quy tc xut x có th c thit k theo cách hn ch thng mi và do vy có th c s dng nh các công c chính sách thng mi. Các hip nh t do thng mi gia tng nhanh chóng cùng vi ó là s gia tng ca các quy tc xut x u ăi ang làm tng gánh nng công vic cho hi quan nhiu nc và tác ng tiêu cc n công tác to thun li cho thng mi. Có l mt iu áng ngc nhiên là trong gn 50 nm qua là h thng a phng hot ng da trên các quy tc (rules-based) c iu chnh bi Hip nh Chung v Thu quan và Thng mi (GATT) và gn ây là T chc Thng mi Th gii (WTO) li có rt ít quy nh iu tit quy tc xut x mc dù ni dung này có kh nng nh hng ln n ḍng lu chuyn thng mi. Cng cn lu ư rng vào thi im hin ti khi công ngh không ngng bin i, chi phí vn chuyn gim và phân công lao ng gia tng do tác ng ca toàn cu hoá phân tách dây chuyn sn xut làm nhiu cung on nh, mi cung on c thc hin ti mt a im riêng bit, vic xác nh xut x hàng hóa ngày càng tr nên khó khn hn. Vn là ch cung on sn xut nào (mt hay nhiu cung on) s c dùng xác nh nc xut x ca hàng hoá. Chng 9 tóm lc các vn chính gp phi trong quy nh và thc hin quy tc xut x hàng hóa - c u ăi và không u ăi. Chng 9 cng tp trung vào các tác ng kinh t có th có ca quy tc xut x, trong ó có tác ng i vi hot ng hi quan da trên kt qu thu c trong cuc kho sát tin hành gn ây ti hi quan các nc trên th gii. Kt lun chính c a ra trong chng này là vic quy nh c th và thc thi các quy tc xut x có th có tác ng quan trng n doanh nghip cng nh công vic ca c quan hi quan. C th là, các quy tc xut x phc tp thiu ng nht gia các nc và các hip nh có th to thành rào cn ln cho thng mi và gánh nng công vic áng k cho hi quan. Các quy tc xut x có th làm suy yu các mc tiêu c tuyên b trong các hip nh u ăi thng mi. Chng 9 c cu trúc thành mi phn. Phn 1 gii thích ư ngha ca xut x. Phn 2 nghiên cu các phng pháp xác nh chuyn hoá c bn (substantial transformation) ca sn phm. Phn 3 bàn n hin trng ca các quy tc xut x không u ăi. Cho n nay, ă có các n lc chung (tuy cha em li kt qu) nhm hài hoà hoá các 247 quy tc xut x không u ăi i vi các sn phm thun tuư và chuyn i c bn. Phn 4 gii thích rơ hn nh ngha các quy tc xut x u ăi. Hin vn cha h có mt n lc nào nhm hài hoà hóa các quy tc xut x u ăi cng nh cha có quy nh a phng hiu qu và kh thi nào iu chnh các quy tc xut x u ăi. Phn 5 xem xét các quy tc xut x trong các hip nh t do thng mi và các hip nh u ăi thng mi. Phn 6 rà soát tác ng kinh t ca các quy tc xut x. Phn 7 bàn n mi liên kt gia quy tc xut x và áp dng các u ăi thng mi. Phn 8 phân tích vic s dng các quy tc xut x nh mt công c phát trin kinh t. Phn 9 t́m hiu chi phí ca c quan hi quan trong vic thi hành quy tc xut x u ăi. Phn 10 xem xét Ṿng àm phán Doha và các quy tc xut x và phn cui cùng a ra các kt lun tác nghip. Xác nh Xut x Vic xác nh xut x i vi hàng hóa c sn xut ra trong mt giai on duy nht hoc i vi hàng hóa có xut x thun túy là tng i d dàng. Các hàng hóa thuc loi này bao gm các sn phm t nhiên và hàng hoá c sn xut hoàn toàn t các sn phm t nhiên không cha ng các thành t hay nguyên liu nhp khu. Thông thng, ch cn cung cp bng chng chng t rng mt sn phm có c hay c sn xut ti mt nc là i tác thng mi thuc din u ăi. Vi các hàng hóa c sn xut ti hai hay nhiu nc th́ vic xác nh xut x hàng hóa s phc tp hn. Lúc ó, quy tc xut x s quy nh các phng pháp giúp xác nh xem ti nc nào hàng hóa ó c ch tác c bn (sufficient working) hay thay i c bn (nói chung các thut ng này có th c dùng thay th cho nhau). Thay i c bn là quá tŕnh to nên c tính c bn cho sn phm. Phng pháp Xác nh Thay i C bn Tht không may, cha có mt quy tc xut x chun n gin nào có th dùng xác nh c xut x ca mt sn phm. Công c Quc t v n gin hoá và Hài hoà hoá Th tc Hi quan (Công c Kyoto Sa i) a ra (ti Ph lc D1) ba k thut c bn xác nh xut x: chuyn i mă s hàng hóa, giá tr tng thêm (value-added) và quá tŕnh gia công, ch bin hàng hóa. Chuyn i Mă s Hàng hóa Là s thay i v mă s HS (trong Biu thu xut nhp khu) ca hàng hóa xut khu c to ra mt quc gia hoc vùng lănh th trong quá tŕnh sn xut t bt k mt nguyên liu nào không có xut x ca quc gia hoc vùng lănh th này. Phng pháp chuyn i mă s hàng hóa (tariff-shift method) ă to thành c s WCO hài hoà hoá các quy tc xut x không u ăi. S d có th a phng pháp này vào thc hin c là do a s các nc trên th gii ă áp dng rng răi H thng Hài hoà hoá (HS) (hn 190 nc) theo ó hàng hóa c phân loi theo các hng mc thng nht c hài ḥa hóa. Tuy nhiên, vn t ra là cn thay i mă hàng hóa cp phân loi nào. Thông thng, quy nh c th nêu ra rng phi có s thay i cp nhóm (nhóm) (là cp 4 s ca HS).164 Ví d: "Bia sn xut t mch nha" (HS 2203) và "Các loi ô, dù" (HS 6601). 164H thng HS gm có 96 chng (cp 2 s), 1241 nhóm (cp 4 s) và khong 5000 phân nhóm (cp 6 s) 248 Di ây là mt ví d khác nhóm phc tp hn: "Máy móc, thit b dùng cho công xng hoc cho pḥng thí nghim, thit b gia nhit bng in hoc không bng in (tr ḷ nu luyn, ḷ nung sy và các thit b khác thuc nhóm 8514) x lư các loi vt liu bng quá tŕnh thay i nhit nh làm nóng, nu, rang, chng ct, tinh ct, sát trùng, thanh trùng, phun hi nc, sy, làm bay hi, làm khô, cô c hoc làm mát, tr các máy hoc thit b dùng cho gia ́nh; b́nh un nc nóng ngay hoc b́nh cha nc nóng, không dùng in" (HS 8419) Tuy nhiên, HS c xây dng không phi làm phng tin xác nh xut x mà nhm cung cp mt ngôn ng phân loi hàng hoá thng nht phc v công tác xác nh biu thu và thu thp s liu thng kê. V́ vy, trong mt s trng hp c th, có th lp lun rng thay i nhóm mă s thu không ng ngha vi mt thay i c bn, trong khi ti các trng hp khác, thay i c bn có th xy ra mà không kéo theo thay i v mă s thu. Kt qu là các h thng xác nh xut x da trên các tiêu thc v chuyn i mă s hàng hóa thng a ra hàng lot các trng hp ngoi l trong ó xut x hàng hóa ch c công nhn khi tha măn c các tiêu chí khác bên cnh tiêu chí v mă s thu. Chuyn i mă s hàng hóa có th cung cp c kim nh dng tính v xut x bng cách ch ra mă s thu ca các u vào nhp khu s dng trong quá tŕnh sn xut hàng xut khu (ví d hàng hóa trong nhóm khác) và kim nh âm tính v xut x bng cách ch rơ các trng hp mà thay i mă s hàng hóa không làm thay i xut x ca hàng hóa ó. Ví d, trong Hip nh Thng mi T do Bc M (NAFTA), quy tc xut x áp dng i vi sn phm Nc xt Cà chua (Tomato Ketchup) - sn phm c xác nh cp phân nhóm hay cp 6 s ­ ch rơ rng thay i mă s hàng hóa ca Nc xt Cà chua (HS 210320) làm t các nguyên liu nhp khu thuc bt c chng nào cng u có tác ng n vic quyt nh xut x ca hàng hóa ó ngoi tr vi phân nhóm 200290 (Bt nhăo Cà chua). Nói cách khác, bt c sn phm nc xt nào làm t cà chua ti nhp khu s c công nhn có xut x t nc ch bin và c hng u ăi dành cho nc ch bin. Trong khi ó, sn phm nc xt làm t bt cà chua nhp khu t mt nc nm ngoài khu vc u ăi s không c công nhn là có xut x t nc ch bin và do ó không c hng các u ăi dành cho nc ch bin mc dù tha măn yêu cu v mă s thu.165 Trong các quy tc xut x u ăi ca EU, bánh m, bánh quy và các sn phm bánh khác (HS 1905) c xác nh là có xut x t EU khi c làm t bt c u vào nhp khu nào t các nc ngoài EU tr các u vào là các sn phm c quy nh trong chng 11 trong ó có bt m, nguyên liu c bn cho sn phm này. Hip nh ca WTO v Các quy tc Xut x (Hip nh Xut x hay c̣n gi là ARO) quy nh rng các quy tc xut x u ăi và không u ăi phi c da trên mt chun mc dng (positive standard). Tuy nhiên, ARO cho phép s dng các chun mc âm (nh ngha v nhng yu t quyt nh vic không công nhn xut x cho hàng hóa) nu chúng "làm rơ mt chun mc dng". Cm t "làm rơ mt chun mc dng" là không rơ ràng có th có nh hng áng k nên các quy tc xut x ca EU và NAFTA y dy các chun mc âm. Do vy, tuy v nguyên tc, thay i mă s phân loi có th là cách thc xác nh xut x n gin và thng nht nhng trong thc t, li thng có nhiu quy tc xut x 165Lư do rơ ràng ca quy tc này trong NAFTA là bo v các nhà sn xut bt cà chua Mê-hi-cô khi s cnh tranh ca các nhà sn xut Chi-lê. Xem Palmeter (1997) 249 thay v́ mt quy tc xut x chung. Song i li, mt khi c xác nh, quy tc thay i mă s phân loi li rt rơ ràng, d hiu và d áp dng i vi các doanh nghip. V yêu cu chng t, quy tc này ̣i hi các doanh nghip phi lu gi các s sách cho bit mă s thu ca sn phm cui cùng và tt c các u vào nhp khu. Yêu cu này không khó thc hin nu doanh nghip xut khu trc tip nhp khu u vào song s khó thc hin hn nu doanh nghip ó mua nguyên liu qua các i lư trung gian trên th trng ni a. Giá tr tng thêm Khi giá tr tng thêm mt nc nht nh vt quá mt t l c th th́ nc ó c coi là nc xut x ca hàng hoá. Có th nh ngha tiêu chí này theo hai cách, hoc là t l ti thiu trong tng giá tr ca hàng hoá c tng thêm ti nc xut x hoc là t l ti a u vào nguyên liu nhp khu trong tng lng u vào hay tng giá tr ca sn phm. Quy tc giá tr tng thêm có u im là có nh ngha rơ ràng, n gin và d hiu. Tuy nhiên, quy tc giá tr tng thêm có th tr nên phc tp và không chc chn trong thc t. Trc ht, có mt vn v nh giá nguyên vt liu da trên giá xut xng (ex- works), giá FOB, giá CIF hoc giá nhp kho (into-factory). Mi phng pháp nh giá li cho mt kt qu khác bit v giá tr ca nhng nguyên liu không xác lp xut x (non- originating), ây là theo th t tng lên. Th hai, vic áp dng phng pháp này s là tn kém i vi các doanh nghip do ̣i hi phi có h thng k toán phc tp và nng lc gii quyt các vn k toán phc tp. Cui cùng, vi phng pháp xác nh xut x theo giá tr tng thêm, xut x tr nên nhy cm i vi các nhân t quyt nh chênh lch chi phí sn xut gia các nc nh t giá hi oái, lng và giá hàng hóa. Ví d, các hot ng có th xác lp xut x mt nc này có th s không xác lp xut x nhng nc khác do khác bit v chi phí tin lng. Mt hot ng xác lp xut x cho hàng hoá vào thi im hin ti nhng không xác lp xut x cho hàng hóa trong tng lai nu t giá hi oái thay i. Quy tŕnh Ch to C th Tiêu chí này mô t các hot ng ch bin hay ch to nht nh cho mi sn phm hay nhóm sn phm xác lp xut x (kim nh dng) hoc các quy tŕnh ch bin hay ch to không xác lp xut x (kim nh âm). Tiêu chí này có th bao gm yêu cu phi s dng u vào cu thành xut x hoc không cho phép s dng u vào không cu thành xut x. Ví d, quy tc xut x ca EU cho các sn phm may mc quy nh các sn phm may mc phi c "sn xut t si". Quy tc xut x i vi ng, ng dn và các ph kin ghép ni chúng làm bng thép không g quy nh các sn phm ó phi c làm t phôi thép c tin, khoan, cán, ren, mài và ánh bóng".166 u im chính ca quy tc xut x quy tŕnh ch to c th là rơ ràng và d hiu. Quy tc ó cho phép nhà sn xut có th xác nh c xem sn phm ḿnh làm ra có xut x ti nc s ti hay không ngay t thi im bt u sn xut. Tuy nhiên, h thng này cng có mt s nhc im. ó là h thng không th theo kp c vi các thay i công 166Quy tc xut x i vi sn phm này cng quy nh tng giá tr ca phôi thép nguyên liu không c vt quá 35% giá xut xng ca sn phm. 250 ngh hay các thay i trong quy nh v chng t nh bng kê các quy tŕnh sn xut cp nht. Nhng quy nh kiu nh vy có th tr nên rt phin toái và khó tuân th. Bng 9.A.1 trong ph lc 9.A tóm lc các u im và nhc im chính ca các phng pháp xác nh ch tác c bn/thay i c bn ca hàng hóa làm c s cho xác nh xut x ca hàng hóa. Không có quy tc n nht nào là quy tc xác nh xut x chính thc mang tính chi phi áp dng cho tt c các sn phm. Mi quy tc u có u im và nhc im riêng. Tuy nhiên, rơ ràng là vic áp dng các quy tc xut x khác nhau s cho các kt lun xác nh xut x khác nhau. Ví d, trong trng hp quy tc xut x không u ăi, M ă thay i các quy tc xác nh xut x áp dng cho hàng dt may nm 1996. Theo ó, các sn phm trc ó c coi là có xut x t Châu Âu c chuyn sang thành có xut x t Châu Á và phi chu các quy nh hn ch v s lng theo Hip nh v Hàng dt may (ATC). Ngoài ra, các sn phm nh khn la trc ây c ghi nhăn là "sn xut ti Italia" ă phi i thành "sn xut ti Pakistan". Thay i trong nhăn mác này to ra các tác ng ln lên quyt nh mua hàng ca ngi tiêu dùng v́ i vi h, xut x ca sn phm ghi trên nhăn mác là du hiu ch cht lng ca sn phm ó (Dehousse, Ghemar và Vincent 2002). Vào cui nhng nm 1980, EU ă thay i các quy tc xut x không u ăi i vi sn phm máy photocopy nhm bo m rng máy photocopy do các công ty con ca Nht sn xut ti M s không có xut x M. Thay vào ó, các sn phm này c coi là có xut x Nht Bn và là i tng chu thu chng bán phá giá. (Hirsch 2002). i vi các nhà sn xut có iu kin hng i x u ăi ti các th trng khác nhau theo các chng tŕnh u ăi khác nhau vi các quy tc xut x khác nhau có th nhn thy rng sn phm ca ḿnh t iu kin hng u ăi ca chng tŕnh này song li không t iu kin hng u ăi ca chng tŕnh khác. Ví d, sn phm ca mt công ty n t mt nc ang phát trin có th áp ng iu kin hng i x u ăi theo H thng u ăi Thu quan Ph cp (GSP) ti th trng EU song li không tha măn các iu kin v xut x c hng i x u ăi theo h thng GSP ti M. Rt khó có th a ra c khuyn ngh c th v phng thc xây dng quy tc xut x tt nht. Tuy nhiên, có th a ra mt s xut áp dng chung cho quy tc xut x u ăi và không u ăi: Quy tc xut x phi n gin song cng cn m bo tính rơ ràng, minh bch, có th d oán và n nh. Các quy tc xut x phi tránh hay gim thiu k h có th lm dng din gii hay vn dng mt cách tùy tin. Cn xây dng các quy tc xut x sao cho có th hn ch ti a tác ng bóp méo thng mi. Các quy tc xut x không nên tr thành các rào cn phi quan thu trá h́nh i vi thng mi. Không nên các quy nh chi tit ca quy tc xut x b nh hng bi vn ng ca nhng ngi theo ch ngha bo h. Cn m bo tính nht quán cho quy tc xut x áp dng cho các sn phm khác nhau theo các hip nh khác nhau. Các quy tc xut x c áp dng càng không nht quán th́ h thng quy tc xut x càng tr nên phc tp i vi c doanh nghip ln c quan qun lư các loi h́nh thng mi khác nhau. 251 Thc trng ca Chng tŕnh Hành ng Hài ḥa hóa các Quy tc Xut x Không u ăi Hài ḥa hóa các quy tc xut x t lâu ă là mt m c ca c c quan hi quan và gii thng mi. Theo GATT (c thit lp nm 1947), các nc thành viên c t do xác nh các quy tc xut x ca riêng ḿnh. Tuy nhiên, ghi chép cho thy nm 1951, ln u tiên GATT xem xét kh nng hài ḥa hóa các quy tc xut x. Hai nm sau vào nm 1953, theo khuyn ngh ca ICC v vic áp dng mt quy nh chung v xut x cho các sn phm, mt nhóm công tác ca GATT v "Xut x ca Hàng Nhp khu" ă c thành lp. Ban công tác này nghiên cu c nh ngha xut x ln bng chng chng t xut x. Mc dù các n lc ban u ă không thành công, WCO ă có c mt bc tin áng k khi xây dng Công c Quc t v n gin hóa và Hài ḥa hóa Th tc Hi quan (Công c Kyoto Sa i) có hiu lc thc hin vào nm 1974. Các Ph lc t D.1 n D.3 ca công c quy nh v ni dung xut x trong ó có các vn hành chính. Tuy nhiu nc thành viên ă không phê chun các Ph lc này167 song trong thc t các ph lc ă mang li nhiu nh hng khi t ra nhng tiêu chun hay mô h́nh quc t u tiên trong lnh vc xut x. Ví d, nh ngha v sn phm sn xut thun túy tng t hay ging ht vi nh ngha nêu trong quy tc xut x u ăi và không u ăi quy nh trong Ph lc D.1 hin ang c nhiu nc k c các nc không phi là thành viên ca Công c Kyoto s dng. Tuy nhiên, ph lc li không a ra mt b quy tc xut x chun duy nht v tiêu chí xác nh thay i c bn cho hàng hóa c sn xut mà ch gii thích các tiêu chí c áp dng ph bin nht bao gm chuyn i mă s hàng hóa; giá tr tng thêm và công on gia công, ch bin c th. Ngoài ra, ph lc cng a ra các khuyn ngh s dng i vi các tiêu chí. Hi quan mi nc có quyn t do la chn áp dng mt hay nhiu tiêu chí cng nh quy nh c th các tiêu chí theo cách ḿnh mun. Trc ây, cn tr có tính k thut c bn i vi vic tin hành hài ḥa hóa trong chuyn i mă s hàng hóa là không có mt công c phân loi hàng hóa c tha nhn trên b́nh din quc t. Các nc khác nhau có th phân loi cùng mt mt hàng theo các cách khác nhau. Nm 1988, vic H thng Mô t và Mă s Hàng hóa Hài ḥa (HS) có hiu lc thi hành ă to ra mt bc t phá trong lnh vc này khi tt c các i tác thng mi chính yu s dng cùng mt h thng phân loi mă hóa hàng hóa phc v mc ích tính thu hi quan và mc ích thng kê.168 Tuy nhiên, do có tác ng ln v chính sách thng mi (ví d nh các bin pháp chng bán phá giá) nên các n lc hài ḥa hóa quy tc xut x ch c thc hin sau khi vn xut x c a vào chng tŕnh ngh s ca ṿng àm phán a phng quy mô ln - ṿng àm phán Uruguay ca GATT. 167Công c Kyoto có 31 Ph lc. Các Nc Thành viên ca Công c không phi chp nhn tt c các Ph lc mà ch phi thông báo vi Tng Th kư ca WCO v mt hay nhiu Ph lc h chp nhn. Trong s 63 nc thành viên, ch có 26 nc chp nhn các Ph lc D.1, 25 nc chp nhn Phc lc D.2 và 8 nc chp nhn Ph lc D.3. Mt ph lc s có hiu lc thi hành khi có ít nht là 5 nc thành viên phê chun hay gia nhp ph lc ó. 168H thng HS ă c trên 190 nc s dng (trong ó có 112 nc thành viên ca Công c HS) chim 98% tng lng thng mi toàn cu. (cho n thi im vit chng này) 252 Ṿng àm phán Uruguay và Hip nh Quy tc Xut x Trong các cuc àm phán thuc Ṿng àm phán Uruguay tháng Sáu nm 1989, Nht Bn ă ngh tho lun v hài ḥa hóa các quy tc xut x có u ăi và không u ăi, c ch thông báo, tham vn và gii quyt tranh chp. ây là kt qu ca hàng lot nhng tranh chp thng mi din ra trong sut thp k 1980 gia Nht Bn và các nc ông Á cng nh gia Nht Bn vi các i tác thng mi ln. Trong s ó, có các tranh chp thng mi phát sinh t vic áp dng các quy tc xut x trong các v kin chng bán phá giá. Trong khi M tán thành ư kin a vn này vào chng tŕnh ngh s ca Ṿng àm phán Uruguay th́ EC và các nc trong Hip hi Thng mi T do Châu Âu (EFTA) t thái dè chng. Các nc này cho rng vn này mang tính k thut và s phù hp hn nu a ra tho lun ti WCO. Theo h, àm phán Uruguay không nên cp n quy tc xut x s dng trong các tha thun u ăi (Croome 1995). Tháng Hai nm 1990, ngi ta ă i n thng nht rng nhóm àm phán phi xác nh các nguyên tc chính sách (ví d không phân bit i x, minh bch và tính có th d oán) iu chnh vic áp dng các quy tc xut x. Ngi ta cng t c mt tha hip khác trc khi din ra Hi ngh B trng Brúc-xen vào tháng Mi Hai nm 1990. ó là thng nht ch áp dng các quy tc xut x hài ḥa hóa cho mu dch không u ăi. Mt thông cáo chung không bt buc cng ă c thông qua ti hi ngh này. Thông cáo kêu gi các thành viên quy nh rơ ràng các quy tc u ăi trên c s các chun dng và ban hành các quy tc này phù hp vi các quy tc ca GATT. ng thi, thông cáo cng khng nh rng không c áp dng hi t (retroactive) i vi bt k thay i nào trong quy tc xut x và phi có c ch kim tra t pháp. Kt qu ca các phiên àm phán này c tng hp thành Hip nh Quy tc Xut x ính kèm nh ph lc ca Hip nh Marrakesh v Thành lp T chc Thng mi Th gii. Hip nh này có hiu lc áp dng t tháng Mt nm 1995. Hip nh Xut x y quyn cho y ban K thut v Các Quy tc Xut x (TCRO) hot ng di s bo tr ca WCO và y ban v Quy tc Xut x (CRO) hot ng di s bo tr ca WTO tin hành Chng tŕnh Công tác Hài ḥa hóa (Harmonization Work Program - HWP) cho các quy tc xut x không u ăi trong khong thi gian 3 nm. Theo quy nh ca Hip nh Xut x, sau khi thc hin các kt qu ca HWP, các nc thành viên có ngha v phi tuân th các quy nh sau ây (iu 3: Quy nh sau Giai on Chuyn tip): Các quy tc xut x c áp dng b́nh ng cho tt c các mc ích (ví d, áp dng cho quy ch ti hu quc [MFN], thu chng bán phá giá và thu i kháng, các bin pháp t v, quy nh v du hiu xut x, hn ch v s lng mang tính phân bit i x hay hn ngch thu quan, mua sm chính ph và thng kê thng mi). Các quy tc xut x xác nh xut x ca hàng hóa bng cách a ra nh ngha v hàng hóa sn xut thun túy hoc xác nh các tiêu chí thay i c bn. Các quy tc xut x tuân th các quy nh i x quc gia hay i x ti hu quc. Các quy tc xut x phi c qun lư mt cách nht quán, thng nht, công bng và hp lư. Phi công khai các vn bn lut, quy nh, quyt nh pháp lư cùng các quyt nh hành chính áp dng chung quy tc xut x. 253 Phi cung cp kt qu xác nh xut x trong ṿng 150 ngày sau khi có yêu cu (kt qu này có hiu lc trong ṿng 3 nm). Không áp dng hi t các thay i v quy tc xut x. Bt k mt hành ng hành chính nào liên quan n vic xác nh xut x u là i tng có th kim tra. Phi tuân th các quy nh v bo mt thông tin. Chng tŕnh Công tác Hài ḥa hóa và D tho các Quy tc Xut x Không u ăi c Hài ḥa Imagawa và Vermulst, trong cun Quy tc Xut x trong Th gii Toàn cu hóa: Mt công tŕnh ang trin khai (2003) ă nghiên cu vn HWP và quy tc xut x. Cun sách này to thành c s cho tho lun c din ra sau ó. K t phiên khai mc vào tháng Hai nm 1995, TCRO ă tin hành nhng công vic có tính k thut nhm xây dng nh ngha cho hàng hóa sn xut thun túy, các hot ng hay quy tŕnh ti thiu và xác nh rơ các tiêu chí v thay i c bn. ng thi, y ban CRO t ti Geneva ă tin hành các công vic liên quan n hoch nh chính sách trong ó có phê chun kt qu rà soát v mt k thut ca TCRO. Phi mt gn 4 nm (vi 20 cuc hp chính thc và không chính thc) TCRO mi hoàn thành c công tác kim tra k thut. c im chính ca quy tŕnh này là tin hành tho lun các quy tc cho tng sn phm nh quy nh ti Hip nh Xut x.169 Sau khi tŕnh kt qu làm vic ca TCRO lên CRO vào tháng 5 nm 1999, TCRO ă nht trí v quy tc xut x cho tng mt hàng i vi trên 500 mă hàng hóa trong s 1,241 nhóm hàng; có 486 vn 170 c a lên y ban CRO. CRO ă tip tc thc hin Chng tŕnh Công tác Hài ḥa hóa trên c s kt qu rà soát k thut ca TCRO và ă thu hp áng k s vn c̣n vng mc.171 Vào tháng 12 nm 2002, 94 vn chính sách chính yu c tŕnh lên i Hi ng WTO. Cho n nay các cuc àm phán cp i s vn ang c tin hành v các vn này.172 Cho n nay, i Hi ng WTO ch yu tho lun v cái gi là "vn tác ng (implications issues)" v vic liu có nên quy nh áp dng bt buc các quy tc xut x không u ăi hài ḥa cho các công c khác ca WTO nh thu chng bán phá giá và thu 169Hip nh Xut x bác b kh nng a ra mt nh ngha khái nim v thay i c bn trong mt quy tc n gin da trên gi nh cho rng mt quy tc nh vy có v nh thiu chính xác và khó áp dng. Thay vào ó, TCRO c y thác phi "xem xét" s dng phng pháp chuyn i mă s hàng hóa (nhóm hay phân nhóm) i vi mt sn phm (iu 9.2(c)(ii)), trong khi vn có th s dng b sung các phng pháp khác. 170Phm vi ca mt vn bin i t mt (phân) nhóm riêng l n mt vài chng trong HS. Kt qu là, c̣n 486 vn không có ngha là cha xác nh c quy tc xut x chi tit cho 486 nhóm hàng. 171n cui nm 2002, CRO ă gii quyt c 349 trong s 486 vn c̣n tn ti (WTO 2002c). 172Thi hn gii quyt xong các vn là vào cui nm 2001. Sau ó, thi hn này c gia hn hai ln. Ln mt gia hn n tháng 7 nm 2003 cho vic gii quyt xong 94 vn chính sách ch yu và n tháng 12 nm 2003 cho vic hoàn thành nt các công vic k thut c̣n tn ti. Ln hai là gia hn tng ng n tháng 7 nm 2004 và tháng 12 nm 2004. 254 i kháng.173 Dù ă n lc rt nhiu và ă nhiu ln kéo dài thi hn thc hin, cho n nay WTO vn cha th hoàn thành HWP. âu là các tác nhân sâu xa cn tr vic hoàn thành HWP? Hài ḥa hóa ̣i hi phi chun hóa các nh ngha, quy tc và quy tŕnh rt khác bit gia các nc và khu vc trên c s ng thun. ây là mt quá tŕnh tn nhiu thi gian do các ni dung cn thng nht mang tính k thut cao, khi lng công vic cn thc hin s và tn nhiu nhân lc, bt ng gia các oàn àm phán v quy tc xut x cho các sn phm c th cùng các vn khác có ngun gc sâu xa t chính sách thng mi và công nghip quc gia. Vy nên, các nc thành viên phi t th chun b sn sàng thay i các chính sách liên quan ca quc gia nu h chp nhn các gii pháp thay th. Hip nh Xut x bn thân nó (iu 9.2.c) cng quy nh rng công vic hài ḥa hóa ca y ban K thut TCRO phi c "thc hin trên c s tng sn phm, theo quy nh ti các Chng hay các phn ca Biu HS". iu này th hin quan im ca nhng ngi luôn tin rng ó là gii pháp cn thit nhm t ti các quy tc xut x không u ăi, nhng quy tc "khách quan, d hiu và d oán c", cng là nhng mc tiêu c nêu trong Hip nh Xut x. Mt khác, rơ ràng là khi tin hành àm phán trên c s tng sn phm, chc chn s liên quan n các nhóm li ích c th ca tng nc và bo m là mi nc luôn s dng nhng quan im riêng, khác nhau tranh lun. iu quan trng phi lu ư là hu ht các vn chính v quy tc xut x c th cho tng loi sn phm cn c gii quyt là các vn liên quan các sn phm xut khu ca các nc ang phát trin. Trong s 94 vn chính cha c gii quyt v quy tc xut x cho tng loi sn phm c th, có n 69 (hay 75 %) liên quan n các mt hàng nông sn (45) và hàng dt may (24) (WTO 2002c). ây là nhng sn phm c bo h mc cao nht ti các nc công nghip phát trin. Ch có 10% trong s ó là các vn liên quan n các sn phm máy thit k (engineering products) - th mnh xut khu ca các nc phát trin. D tho các Quy tc Xut x Hài ḥa (HRO) bao gm các nh ngha, Quy tc chung và hai ph lc. Khi hoàn thành HWP, kt qu thu c s c tng hp thành mt ph lc và tr thành mt phn không th tách ri ca Hip nh (iu 9.4). Các nh ngha và các Quy tc chung là nhng iu khon tng quát iu chnh toàn b HRO. Ph lc 1 a ra hai quy tc và nh ngha cho các sn phm sn xut thun túy c xây dng da trên các nh ngha trong Công c Kyoto. Ph lc này gm hai phn: sn phm sn xut thun túy mt nc và các sn phm ly t bên ngoài lănh th mt quc gia (ví d các sn phm ly t bin khi). Nhóm sn phm th hai hin vn ang tip tc c tho lun trong khuôn kh WTO. Ph lc 2 bao gm các quy tc xut x cho tng loi sn phm không phi là sn phm sn xut thun túy (Có quy nh v th t áp dng hai ph lc này theo ó Ph lc 1 s c áp dng trc sau ó mi n Ph lc 2). Có by quy tc c xut áp dng trong Ph lc 2 và hu nh ă c a s chp thun. Quy tc 3 là quy tc chính yu (Xác nh Xut x) a ra hàng lot các quy nh phi áp dng theo tŕnh t. 173Theo Ban Th kư WTO, quan im cho rng "các quy tc xut x hài ḥa phi c áp dng khi Hip nh WTO có quy nh bt buc v xác nh xut x hàng hóa thay cho Hip nh Quy tc Xut x" (Xem WCO 2003). 255 Các quy tc này nêu rơ nhng yêu cu c th cho tng sn phm theo nhóm hay phân nhóm HS. Có hai loi quy tc: quy tc c bn (primary) và các quy tc ph (residual). Các quy tc c bn di dng các quy tc chuyn i mă s hàng hóa, tr giá tng thêm hay quy tŕnh sn xut c th, hoc di dng kt hp gia các quy tc trên s c áp dng trc tiên (quy tc c bn và quy tc ph c áp dng theo mt trt t xác nh). Trong khi ó, các quy tc c bn khác nhau c áp dng không theo mt trt t th t xác nh, có ngha là các quy tc c bn c coi là có tm quan trng ngang nhau. Không có mi quan h trc sau gia các quy tc khác nhau cho dù v trí ca chúng nm âu - cp chng, cp nhóm hay cp phân nhóm - trong h thng HS. Các quy tc ph giúp xác nh xut x ca mt sn phm trong trng hp không áp dng c các quy tc c bn chng hn nh thay i quy tc nhóm hàng (change of heading rule). Tuy nhiên, cn lu ư rng các quy tc xut x u ăi ch giúp xác nh xem sn phm "có" ( tiêu chun) hoc "không có" (không tiêu chun) xut x u ăi trong khi theo quy nh ca HRO, phi a ra c quyt nh cui cùng v xut x ca hàng hóa cho tt c mi sn phm. Có th t áp dng trc sau vi các quy tc ph theo ó các quy tc xut x ph cho nhng sn phm c th cp chng s c áp dng trc các quy tc ph tng quát khác. Thc hin HRO: Tác ng mang li Nhng li ích mà vic áp dng các quy tc xut x hài ḥa em li trong mt nn kinh t th gii c toàn cu hóa hoàn toàn không có ǵ phóng i. Vic áp dng mt b quy tc xut x chung phc v các mc ích không u ăi khác nhau s tit kim thi gian và chi phí cho c doanh nghip và hi quan trên khp th gii. Nó cng tng cng chc chn và tính có th d oán ca thng mi thông qua bo m tính nht quán trong xác nh xut x hàng hóa gia các nc khác nhau cng nh gia các thi im khác nhau. Hài ḥa hóa các quy tc xut x không u ăi cng giúp tránh các tranh chp thng mi phát sinh t s không chc chn trong xác nh xut x hàng hóa liên quan n áp dng thu chng bán phá giá, thu i kháng, các bin pháp t v, yêu cu v du hiu xut x, hn ngch s lng hay hn ngch thu quan và các quyt nh mua sm ca chính ph. Vào thi im vit Cun S tay, Ban Th kư WTO ă c thông báo rng có 41 nc thành viên không áp dng các quy tc xut x không u ăi trong h thng thng mi và hi quan ca ḿnh.174 Khi HRO c thit lp nh mt phn gn lin ca ARO, các nc này s phi ci cách li h thng hành chính và pháp lut nh sau: Các Vn Pháp lư Các nc không có các quy tc xut x không u ăi s cn phi thông qua và thc hin HRO; Các nc ă có mt hay mt s b quy tc xut x không u ăi s phi tin hành iu chnh phù hp vi HRO; 174ó là các nc: Bolivia, Brazil, Brunei Darussalam, Burundi, Chard, Chile, Costa Rica, Sip, Dominica, Cng ḥa Dominica, El Salvador, Fiji, Guatemala, Haiti, Honduras, Ai-x-len, n , Indonesia, Jamaica, Kenya, Macao, Trung Quc, Malaysia, Maldives, Malta, Mauritius, Mông C, Namibia, Nicaragua, Oman, Pakistan, Panama, Papua New Guinea, Paraguay, Philippines, Singapore, Suriname, Thái Lan, Trinidadvà Tobago, Uganda, Tiu vng quc rp thng nht và Urugay (WTO 2002b). 256 V́ TCRO chn không hài ḥa hóa các vn th tc ca HRO nên mi nc cn xây dng hay iu chnh các quy tc quc gia thc hin HRO phù hp vi quy nh hành chính và lut pháp mi nc. C cu T chc Nhng nc không có b phn chu trách nhim thc thi HRO cp trung ng hay cp vùng cn phi xây dng mt c cu t chc phù hp thc thi HRO. Xây dng Nng lc và Ph bin Thông tin Nhng nc cha có các quy tc xut x không u ăi cn lên k hoch và t chc kp thi các chng tŕnh ào to và nh hng quy mô rng cho cán b hi quan, cán b thng mi và doanh nghip chun b cho quá tŕnh thc thi HRO. Da vào ó, các t chc quc t nh WCO hay các nc tài tr có th s tính n ni dung này trong quá tŕnh lp k hoch ca ḿnh. Nhng nc ă có mt hay mt s quy tc xut x không u ăi cn thông báo cho cán b hi quan, cán b thng mi và doanh nghip nhng thay i s c thc hin gia các quy tc xut x hin hành vi các quy tc xut x mi. Hài ḥa hóa các Quy tc Xut x Không u ăi: Kt lun HRO ngày càng c nh h́nh rơ ràng hn sau gn mt thp k thng thuyt. HRO c hng dn bi các nguyên tc rơ ràng nêu trong ARO. T góc k thut, quan sát cho thy các nc thành viên không th m bo c s nht quán tuyt i gia các quy tc xut x theo tng sn phm chng nào kt qu t c trong HWP c̣n mang tính tha hip. Tuy nhiên, thc t ó không làm mt i li ích ca vic hài ḥa hóa các quy tc xut x không u ăi. t c tính minh bch và nht quán trong xác nh xut x không th không có mt tiêu chun rơ ràng. Tuy nhiên, có mt chun "cha hoàn ho" c̣n hn là không có bt k mt chun chung nào. iu này ging nh li ích mà vic áp dng H thng HS mang li, ó là mt "ngôn ng chung" trong phân loi hàng hóa. Do vy, dù là quy tc xut x nào th́ mt khi ă c hài ḥa hóa, quy tc ó u c áp dng nh nhau ti c nc nhp khu và nc xut khu. Trong mt th gii gn kt cht ch, vic tt c các nc thành viên WTO áp dng mt b quy tc xut x duy nht có th em li nhng li ích to ln. Mt u im na là các quy tc xut x không u ăi hài ḥa hóa s cung cp mt mc chun ánh giá các quy tc xut x áp dng cho mu dch u ăi. Nhng nc mun s dng các quy tc xut x chch hng so vi các quy tc không u ăi có th s b các i tác cht vn và yêu cu gii thích rơ ràng ti sao li không có các quy tc xut x không u ăi. Trong bi cnh này, bây gi chng 9 s chuyn sang tho lun chi tit hn v các quy tc xut x u ăi cùng tác ng ca chúng lên thng mi và hi quan. nh ngha Quy tc Xut x u ăi Các quy tc xut x u ăi quy nh nhng iu kin mà mt sn phm phi tha măn c coi là có xut x t mt nc thuc din hng u ăi ti th trng nc i tác ch không phi ch c chuyn ti t mt nc không c hng u ăi hay thuc din gia công ti thiu. Trên thc t, các quy tc xut x yêu cu mc gia công (level of work) càng cao th́ càng khó c tha măn và càng có tác ng hn ch thng mi. Mc 257 ích t ra là nhm ngn chn t́nh trng chuyn hng mu dch. iu này c bit phù hp vi nhng nn kinh t ang phát trin có quy mô nh vi sn phm không a dng. Do vy, quy tc giá tr gia tng ̣i hi lng giá tr ni a càng nhiu th́ càng khó tuân th v́ lúc ó kh nng s dng các nguyên liu và linh kin nhp khu s gim i. Ví d, mt quy tc xut x ngn chn vic s dng bt m nhp khu sn xut các sn phm bánh ngt nh bánh quy s có tác dng hn ch áng k i vi nhng nc không có ngành xay xát có kh nng cnh tranh. Các quy tc xut x u ăi không ging các quy tc xut x không u ăi. im khác bit ch yu ây là các quy tc u ăi thng quy nh v nhng quy tŕnh sn xut c th khác nhau và bi vy, khó tha măn hn so vi các quy tc không u ăi. Tuy nhiên, cng có nhng trng hp các quy tc liên quan n các sn phm sn xut thun túy trong các hip nh thng mi u ăi li mang tính hn ch cao hn. iu này thot u là khá ngc nhiên (Xem ví d ti Hp 9.1) Bin pháp Xác nh Ch tác C bn Nói n các quy nh v ch tác c bn, phn ln các hip nh u ăi hin ti, trong ó có các hip nh ca EU và NAFTA, áp dng quy tc chuyn i mă s hàng hóa. Nghiên cu ca WTO trong s 87 hip nh thng mi t do (FTA) và hip nh thng mi u ăi thng mi khác c kho sát, có n 83 hip nh s dng quy tc chuyn i mă s hàng hóa trong xác nh xut x (WTO 2002a). Tuy mi hip nh li có nhng quy nh chuyn i mă s thu khác bit cho tng sn phm, nht là gia các hip nh trong EU và hip nh NAFTA, nhng phn ln các hip nh u quy nh rơ rng phi tin hành chuyn i mă s hàng hóa cp nhóm (tc là cp 4 s). Ví d nh mt nghiên cu khác ch ra rng hip nh NAFTA quy nh chuyn i mă s cp nhóm i vi khong 40% ḍng thu và quy chuyn i mă s cp chng i vi hu ht các ḍng thu (54%) (Estevadeordal và Suominen 2003). Quy nh v chuyn i mă s cp chng có tính hn ch cao hn so vi chuyn i mă s cp nhóm. Hip nh NAFTA ch quy nh chuyn i mă s cp phân nhóm cho mt lng nh các sn phm. Hp 9-1 Ví d v các Quy tc Xut x Hn ch: T́nh hung Nhp khu Cá vào EU Thot nh́n, vic xác nh xut x cho sn phm cá ti hay cá p lnh có v nh không có ǵ phc tp v́ sn phm s có xut x t nc mà ti ó cá c ánh bt. Thêm na không có hàm lng nhp khu rơ ràng nào trong sn phm cá. Tuy nhiên, trong thc t, vic xác nh xut x cho sn phm cá c ánh bt ngoài vùng lănh hi song vn nm trong vùng c quyn kinh t (exclusive economic zone) ca mt nc có th là rt phc tp. c hng u ăi khi xut vào th trng EU theo ch GSP, sn phm cá ó phi tha măn tt c nhng iu kin sau: Tàu ánh bt phi c ng kư ti mt nc hng u ăi hay ti mt nc EU. Tàu ánh bt phi treo c ca nc c hng u ăi hay ca nc là thành viên EU. Ít nht 60% giá tr ca tàu ánh bt phi thuc s hu ca công dân ca nc c hng u ăi hay nc thành viên EU hay ca các công ty mà tr s c t ti mt nc c hng u ăi hay ti mt nc EU mà ch tch hay s ông các thành viên hi ng qun tr là công dân ca nc s ti. 258 Ch tàu và nhân viên trên tàu phi là công dân ca nc c hng u ăi hay mt quc gia EU và ít nht 75% i thy th phi là công dân ca nc c hng u ăi hay mt nc thành viên EU. Hip nh Cotonou ca EU cung cp i x u ăi cho sn phm t các nc Châu Phi, Ca-ri-bê và Thái B́nh Dng (ACP) khi xut sang th trng EU áp dng quy tc xut x cho sn phm cá tng i khác so vi quy tc xut x áp dng trong ch GSP và có phn thun li hn. Tàu ánh bt phi ng kư ti mt nc thành viên EU hay bt k mt quc gia ACP nào Tàu ánh bt phi treo c ca bt k mt nc ACP nào hay ca mt nc thành viên EU Ít nht 50% giá tr ca tàu ánh bt phi thuc s hu ca công dân ca bt k mt nc ACP nào hay mt nc thành viên EU và ch tch cùng s ông thành viên hi ng qun tr ca công ty là công dân ca bt k mt nc nào nói trên. Trong mt s iu kin nht nh, EU s chp nhn tàu ánh bt c thuê bi mt nc ACP trong khuôn kh Hip nh Cotonou. Theo quy nh ca Hip nh Cotonou, 50% i thy th, ch tàu và các nhân viên phi là công dân ca bt k mt nc ACP nào hay mt nc thành viên EU. Quy tc chuyn i mă s hàng hóa c s dng trong nhiu hip nh thng mi u ăi song nó không phi là phng pháp duy nht c s dng. Cng cn lu ư rng mt s hip nh, ví d các hip nh có s tham gia ca EU, áp dng quy tc chuyn i mă s hàng hóa cho mt s sn phm và áp dng mt s phng pháp khác (nh giá tr gia tng và các quy tŕnh k thut c th) cho các sn phm khác. Quy tc xut x trong hip nh NAFTA quy nh ít nht phi chuyn i mă s thu i vi tt c các loi sn phm song cp thay i gia các sn phm là khác nhau. iu này thng khin cho công vic xác nh xut x hàng hóa trong các hip nh u ăi ca cán b hi quan tr nên phc tp hn. Ngc li, nhiu hip nh mà thành viên là các nc ang phát trin có xu hng a ra các quy tc xut x tng quát thay v́ phng pháp a ra quy tc riêng cho tng sn phm mà EU và NAFTA s dng. Hn na, các hip nh ca EU và NAFTA a ra các quy nh rng sn phm phi tha măn nhiu hn mt phng pháp xác nh xut x mi có th c xác lp xut x. Quy nh này rơ ràng mang tính hn ch hn so vi quy nh phi áp ng ch mt phng pháp n l. Ví d, quy tc xut x ca NAFTA quy nh i vi mt s sn phm nht nh, chng hn nh phng tin xe ôtô khách (mă HS 870321) là kt qu chuyn i mă hàng hóa t bt k phân nhóm nào khác thành phân nhóm 8703.21 nu sn phm có hàm lng giá tr khu vc không di 50% theo phng pháp tính chi phí ṛng. Mt s hip nh v mt s sn phm c th li quy nh hai hay nhiu phng pháp xác nh xut x. Sn phm ch cn tha măn mt trong s các phng pháp ó th́ s iu kin xác lp xut x. Ví d, các quy tc xut x ca EU quy nh sn phm g vn pḥng (HS 940330) phi: 259 Là sn phm mà nguyên liu sn xut c lit vào nhóm hàng khác vi nhóm hàng ca sn phm, hoc Là sn phm mà tr giá ca tt c các nguyên liu s dng không vt quá 40% giá xut xng ca sn phm. Quy nh nhiu phng pháp xác nh xut x thay th em li m cho i tng thc thi và có tác dng to thun li cho thng mi trong các hip nh thng mi u ăi. WTO a ra kt lun rng trung b́nh giá tr ngng yêu cu i vi hàm lng ni a chim t 40% n 60% tng giá tr sn phm, tc là b́nh quân giá tr ca phn nhp khu c phép chim t 60% n 40% (WTO 2002a). Các hip nh ca EU li quy nh ngng giá tr cho hàm lng nhp khu nm trong khong t 30% n 50%. Hip nh NAFTA quy nh giá tr hàm lng ni a chim 50% hay 60% tùy thuc vào phng pháp dùng nh giá sn phm. Quy nh giá tr hàm lng ni a mc 50% là mt mc quy nh không d áp ng trong mt th gii toàn cu hóa nh ngày nay khi mà hot ng sn xut c chia nh và phân b nhiu nc. Mt c im na ca quá tŕnh toàn cu hóa hin nay là i vi hàng lot các sn phm kiu nh sn phm may mc, máy vi tính, thit b vin thông, phn ln giá tr tng thêm nm trong các sn phm trung gian. Bi vy, các nc ang phát trin rt khó có th tha măn c quy nh v hàm lng giá tr tng thêm mc cao do các nc này ch tham gia vào giai on cui cùng s dng nhiu nhân công. Theo cách này, các quy tc xut x có tính hn ch s cn tr quá tŕnh chuyên môn hóa cp quc gia. Nh́n chung, các quy tc v t l giá tr rt him khi c áp dng nh là mt phng thc kim tra xut x duy nht mà thng c áp dng cùng phng pháp chuyn i mă s hàng hóa. Hip nh Thng mi Tng cng Quan h Kinh t gia Úc và Newzealand (ANZCERTA), Hip nh Hp tác Kinh t và Thng mi Khu vc Nam Thái B́nh Dng (SPARTECA) và AFTA là mt trong nhng ngoi l áp dng quy nh v t l giá tr gia tng mà không cn b sung thêm quy nh v chuyn i mă s hàng hóa. Tuy nhiên, c ba hip nh u quy nh quy tŕnh sn xut cui cùng phi c tin hành ti nc xut khu. Nh ă lu ư trên, xut x c xác nh bng phng pháp giá tr tng thêm rt nhy cm vi các thay i nh t giá hi oái, lng và giá hàng hóa. iu này có ngha là phng pháp giá tr tng thêm có xu hng t nhng a phng có chi phí lao ng thp vào th bt li so vi các a phng có chi phí lao ng cao v́ rt khó tng thêm lng giá tr cn thit tng ng vi lng giá tr tng thêm ti nhng a im có chi phí lao ng cao. iu này khin cho các doanh nghip ti các nc ang phát trin nhiu kh nng gp phi khó khn trong vic tuân th các quy tc xut x do không có các h thng k toán tinh vi cn thit thc hin c phng pháp này. Các quy tc quy tŕnh sn xut c th cng c s dng mt cách rng răi (74 trong s 83 hip nh thng mi u ăi mà WTO ă kho sát [2002a]), thng là cùng vi phng pháp chuyn i mă s hàng hóa hay tiêu chí giá tr tng thêm hoc kt hp c hai. Vic áp dng quy tc quy tŕnh sn xut c th là quy tc c trng c áp dng trong các lnh vc dt may. Di ây là hai ví d v quy tc xut x cùng tác ng ca chúng n vic xác lp xut x: 260 Vi bông (HS5208) c nhp khu bi nhà sn xut, sau ó c nhum màu, ct và may thành áo s-mi bông (mă HS6105). Tr giá ca nguyên liu nhp khu chim 65% tr giá ca sn phm áo s-mi. Trong trng hp này, sn phm s c xác nh xut x theo quy tc chuyn i mă s hàng hóa mà không áp dng quy tc giá tr tng thêm do hàm lng nhp khu cao hn ngng quy nh là 60% (hay hàm lng ni a thp hn ngng 40%). Nu áp dng phng pháp quy tŕnh sn xut c th, th́ sn phm s không có xut x t nc sn xut do không c làm t si (giai on sn xut trc khi dt thành vi).175 Búp bê (HS9502) c làm t nha nhp khu và qun áo, giy dép ca búp bê cng c nhp khu. Tr giá ca nguyên liu nhp khu chim 50% tng tr giá ca búp bê. Trong trng hp này, búp bê s c xác nh xut x theo quy tc giá tr tng thêm v́ phn giá tr nhp khu không vt qua ngng quy nh là 60% mà không áp dng quy tc chuyn i mă s hàng hóa v́ qun áo và ph kin khác cho búp bê thng c phân loi vào cùng nhóm hàng vi búp bê. Hu ht các hip nh thng mi u ăi cng quy nh c th din các hot ng c coi là gia công hay ch tác không c bn xác lp xut x. Thng th́, các hot ng này bao gm các hot ng óng gói n thun nh óng chai, óng vào hp, túi, ḥm, gn c nh n thun vào b́a hay bng; pha trn n thun các sn phm vi nhau và lp t n thun các linh kin; cùng nhng hot ng nhm bo qun các sn phm trong quá tŕnh vn chuyn và lu kho. Mc ích a ra các quy nh kiu này là nhm bo m các hot ng c bn s không xác lp xut x ngay c khi sn phm tha măn quy tc xut x c bn nh quy tc chuyn i mă s hàng hóa. Quy tc Xut x u ăi B sung Có mt s quy tc c thù khác trong các c ch u ăi thng mi có kh nng nh hng n vic xác lp hay không xác lp xut x cho mt sn phm, bi vy quyt nh tác ng ca c ch u ăi n ḍng lu chuyn thng mi. ó là các quy tc tích ly (cumulation), quy tc sai s (tolerance) và quy tc hp th (absorption). Vn x lư hoàn thu và gia công bên ngoài khu vc thng mi t do hay bên ngoài các i tác thng mi u ăi cng là nhng vn quan trng. Quy tc Tích ly (cumulation) Là các quy tc xut x c bn quy nh iu kin xác lp xut x cho sn phm c hng u ăi là các cung on ch xut phi c thc hin ti nc ca i tng th hng (beneficiary) hoc i tác thng mi. Tích ly là mt công c cho phép nhà sn xut nhp khu nguyên liu t mt nc hay mt nhóm nc c th mà không nh hng n vic xác nh xut x cho sn phm cui cùng. Khi ó, các nguyên liu nhp khu t nhng nc xác nh s c coi là có xut x ni a t nc hng u ăi thng mi. Có ba loi h́nh tích ly - tích ly song phng (bilateral), tích ly chéo (diagonal) (hay tích ly mt phn) và tích ly y (full). 175Quy tc si trc hàng (yarn forward) là quy tc c quy nh ph bin trong các hip nh ca EU cho các sn phm may mc. M thm chí c̣n áp dng mt quy tc quy tŕnh sn xut c th cht ch hn, theo ó qun áo phi c may t si. iu này có ngha là tt c các công on sn xut t se si, dt vi và ct may qun áo u phi c thc hin ti nc xut khu th́ sn phm làm ra mi c coi là có xut x t nc ó. 261 Dng thc c bn nht ca tích ly là tích ly song phng c áp dng cho nguyên liu cung cp bi mt trong hai i tác ca mt hip nh thng mi u ăi. Trong trng hp này, các u vào giúp xác lp xut x, tc là các nguyên liu nhp khu t mt nc i tác c sn xut phù hp vi các quy tc xut x tng ng, s iu kin là nguyên liu có xut x u ăi khi c s dng làm nguyên liu sn xut hàng xut khu sang chính nc i tác ó. Ví d, quy tc xut x áp dng cho sn phm áo s-mi bng vi bông trong ch GSP ca EU quy nh rng hàng hóa s c coi là có xut x ti mt nc th hng u ăi nu sn phm áo s-mi c sn xut t si. iu này có ngha là có th nhp khu si không có xut x ti nc hng u ăi song phi tin hành các khâu dt thành vi, ct và may thành áo ti nc hng u ăi. Ch GSP ca EU cho phép áp dng quy tc tích ly song phng, theo ó nguyên liu vi có xut x EU - tc là vi c sn xut tuân th quy tc xut x áp dng cho vi (trong trng hp ch EU th́ vi c sn xut t trng thái si) - có th c coi là có xut x ti nc th hng u ăi. Do vy, có th nhp vi t EU sn xut ra áo s-mi. Sn phm áo s-mi lúc ó s c coi là iu kin hng u ăi ti th trng EU. Tuy nhiên, EU thng không phi là nhà cung cp nguyên liu vi mc giá r nht nên li ích mà loi h́nh tích ly mang li có th là hn ch. Nu chi phí ph thêm do vic s dng nguyên liu u vào có ngun gc EU thay v́ u vào có chi phí thp nht t ni khác vt quá li ích có th mang li t u ăi c hng, quy tc tích ly s không có tác dng cng nh không ci thin c kh nng tip cn th trng EU. Dng thc tích ly tip ó có th s dng là tích ly chéo áp dng cho khu vc theo ó có th s dng nguyên liu u vào t tiêu chun (qualifying) n t bt k mt ni nào trong khu vc xác nh mà không nh hng n vic c hng u ăi. Nói cách khác, nguyên liu và linh kin nhp t bt k ni nào trong khu vc có xut x u ăi u có th c s dng ch to ra thành phm tiêu chun hng u ăi khi xut sang th trng ca nc i tác. Tích ly chéo c ng dng rng răi trong các hip nh ca EU song li không c áp dng trong NAFTA. Ti Châu Âu, ngi ta ă xây dng mt h thng các quy tc xut x tích ly chéo Liên Âu (pan European) iu chnh các hip nh thng mi t do gia EU vi các nc EFTA và các nc khu vc Trung ông Âu. Ch GSP ca EU cho phép áp dng tích ly chéo song gii hn trong mt nhóm các nc trong khu vc có kư kt các hip nh thng mi. Ví d, theo ch GSP ca EU, tích ly chéo có th c áp dng trong bn nhóm khu vc: Hip hi các nc ông Nam Á (ASEAN), Th trng chung Trung M (CACM), Cng ng Andean và Hip hi Hp tác Khu vc Nam Á (SAARC). Tích ly chéo cho phép s dng các nguyên liu có xut x t các nc i tác trong khu vc gia công thành phm ti mt nc khác trong khu vc trong khi nguyên liu ó vn c coi là có xut x ti nc trc tip gia công thành phm.176 Tuy nhiên, linh hot trong t́m ngun nguyên liu u vào mà quy tc tích ly chéo em li b hn ch bi quy tc giá tr tng thêm b sung, theo ó giá tr gia tng khâu sn xut cui cùng phi nhiu hn tr giá hi quan ln nht ca bt k nguyên liu u vào nào c s dng ti các nc khu vc trong nhóm. Ví d, theo quy tc tích ly chéo, các nhà sn xut áo s-mi Cam-pu-chia có th s dng vi nhp t Indonesia (min là vi 176Có th áp dng b sung iu khon quy nh rng quy tŕnh gia công phi nhiu hn "hot ng gia công hay ch bin không c bn" cho c tích ly song phng và tích ly khu vc. Quy nh này thng c áp dng trong các hip nh ca EU mà không c áp dng trong hip nh ti nhng nc khác theo ó, các hot ng óng gói, pha trn, làm sch, bo qun và lp ráp n gin không c xem xét. 262 ó phi có xut x t Indonesia, tc là c ch to t khâu se si ti Indonesia) mà vn c hng u ăi min thu khi bán vào th trng EU vi iu kin giá tr tng thêm phát sinh ti Cam-pu-chia phi cao hn tr giá ca vi nhp khu t Indonesia. Tng t nh vy, các nhà sn xut Nepal có th nhp khu vi có xut x n sn xut hàng xut khu mà vn iu kin hng u ăi khi bán thành phm vào th trng EU nu giá tr tng thêm ti Nepal cao mc quy nh. Tuy nhiên, UNCTAD và Ban Th kư Khi Thnh vng Chung li cho ta thy cách thc áp dng quy tc giá tr tng thêm kt hp vi quy tc tích ly khu vc ngay c khi mc giá tr tng thêm nh. Ví d, giá tr tng thêm trong sn phm qun áo ct may ti Bangladesh chim t 25% n 35% tng giá tr ca sn phm và lng nguyên liu vi nhp khu t n chim t 65% n 75%. Trong trng hp này, sn phm không tha măn yêu cu giá tr tng thêm t ra cho tích ly khu vc và s mang xut x n ch không phi Bangladesh. Tuy nhiên, tích ly khu vc vn cho phép qun áo sn xut ti Bangladesh t vi nhp ca n c hng u ăi khi bán vào EU theo u ăi mà các sn phm khác ca n c hng khi xut sang EU, tc là không phi hng thu sut bng không (mc u ăi EU dành cho Bangledesh) mà c gim thu 20% so vi thu sut thông thng (mc u ăi EU dành cho n ). Nh vy, thay v́ c hng thu sut bng không theo quy nh cho Bangladesh trong chng tŕnh u ăi Thng mi cho Mi th tr V khí (chng tŕnh EBA), hàng xut khu loi này t Bangladesh vào EU s phi chu mc thu sut trên 9%. Cui cùng, có th áp dng quy tc tích ly y theo ó bt k hot ng gia công nào c thc hin bt k nc nào là thành viên trong nhóm nc khu vc u có th c coi là hàm lng iu kin cho dù quá tŕnh gia công ó có phi là gia công c bn xác lp xut x cho nguyên liu sn xut hay không. Mt s ch GSP cho phép áp dng quy tc tích ly xuyên sut các nc ang phát trin c hng u ăi. Tích ly y cho phép chia nh các quy tŕnh sn xut cho các nc thành viên trong nhóm khu vc, bng cách ó tng cng liên kt kinh t và thúc y thng mi trong khu vc. Khi áp dng quy tc tích ly y , các nc phát trin có giá nhân công cao có th d dàng chuyn các khâu sn xut công ngh thp s dng nhiu lao ng sang nhng nc kém phát trin có giá nhân công thp trong khi vn duy tŕ c v trí u ăi ca hàng hóa sn xut ti nhng ni chi phí thp. Trong khi ó, vic áp dng quy tc tích ly chéo s khin cho các sn phm sn xut theo phng thc thuê làm t bên ngoài (outsourcing) khó tha măn các iu kin hng u ăi hn v́ nó ̣i hi nhiu khâu sn xut hn hay lng giá tr gia tng ln hn phi c thc hin ti nc có chi phí thp. Tuy vy, các quy nh chng t trong loi h́nh tích ly y li phc tp hn loi h́nh tích ly chéo. C th là loi h́nh tích ly y yêu cu phi cung cp thông tin chi tit v nhà sn xut u vào trong khi loi h́nh tích ly chéo ch yêu cu giy chng nhn xut x i kèm cùng nguyên vt liu nhp khu. Chính v́ lư do này, doanh nghip cn c to c hi la chn áp dng h́nh thc nào - tích ly chéo hay tích ly y . Theo quy tc tích ly y , tt c các hot ng gia công c thc hin các nc thành viên ca nhóm u c ánh giá xác nh thay i c bn ca sn phm. V́ vy, tích ly y giúp các nc thành viên hi nhp sâu rng hn trong khu vc. Hin ti, quy tc tích ly y him khi c áp dng. Loi h́nh này ch xut hin trong các hip nh ca EU vi các nc EFTA; hip nh ca EU vi Algeria, Ma-rc, Tuy-ni-di và trong các Hip nh Cotonou gia EU vi các nc ACP. Nó cng c s dng trong ch 263 GSP ca Nht Bn và M, ch GSP gia các nc trong các nhóm c th và trên b́nh din toàn cu gia các nc ang phát trin c hng u ăi theo ch i x u ăi ca Úc, Canada và New Zealand cng nh các nc trong các hip nh ANZERTA và SPARTECA. Ví d th nht là ví d v sn phm may mc c sn xut ti mt nc t nguyên liu vi làm ra ti mt nc i tác khu vc. Nguyên liu vi này li c sn xut t si không có xut x t mt nc trong khu vc thuc din u ăi. Sn phm may mc này s iu kin hng u ăi min thu khi bán vào th trng EU nu áp dng quy tc tích ly y song li không iu kin hng u ăi nu áp dng quy tc tích ly chéo v́ nguyên liu vi không c coi là có xut x t nc thành viên hip nh u ăi (quy tc xut x cho sn phm vi yêu cu vi phi c sn xut t si). Ví d th hai nh sau: Nc A cung cp các linh kin (chng hn là khung xe p) cho Nc B. Sau ó Nc B s gia công (sn và x lư) ri gi sang Nc C tin hành khâu lp ráp cui cùng s dng các linh kin sn xut trong nc khác (lp và yên xe) trc khi xut sang Nc D. Các Nc B, C và D tham gia vào cùng mt hip nh thng mi t do c̣n nc A th́ không. Tr giá ca thành phm (xe p) xut khu t Nc C sang Nc D bao gm 25% linh kin nhp t nc A, 25% giá tr tng thêm ti Nc B và 50% là linh kin và giá tr tng thêm Nc C. Tr giá ca các linh kin nhp t Nc A chim 50% tr giá ca sn phm trung gian xut khu t Nc B sang Nc C. Nu tt c các sn phm nhp khu u có hàm lng nhp khu ti a là là 40% th́ mt hàng xe p xut khu t Nc C sang Nc D s iu kin c hng u ăi theo quy tc tích ly y (ch có 25% linh kin t Nc A là không có xut x u ăi). Tuy nhiên, nu áp dng quy tc tích ly chéo th́ mt hàng này li không iu kin hng u ăi (tr giá ca nguyên liu không có xut x u ăi trong sn phm do nc B xut khu ă vt quá t l 40%). Sn phm trung gian này không c coi là có xut x u ăi và tng giá tr ca nguyên liu không có xut x u ăi trong thành phm lúc này c tính là 50% giá bán cui cùng ca xe p (tr giá t c Nc A và Nc B). Quy tc Sai s hay Quy tc Ti thiu (Tolerance hay De Minimis). Quy tc sai s hay quy tc ti thiu cho phép s dng mt t l nht nh các nguyên liu không có xut x u ăi mà không nh hng n xut x u ăi ca sn phm thành phm. V́ vy, quy tc sai s có th giúp cho các sn phm làm t u vào không có xut x u ăi d hi iu kin c hng u ăi theo quy tc v chuyn i mă s hàng hóa và quy tc quy tŕnh gia công c th hn. Quy nh này không nh hng n các quy tc giá tr tng thêm. Quy tc sai s không có tác dng gim bt gii hn v tr giá nguyên liu nhp khu. Các nguyên liu không có xut x u ăi s luôn c tính n khi tính toán hàm lng tr giá nhp khu. Theo quy nh ca NAFTA, các nguyên liu không có xut x u ăi có th c s dng ngay c khi không áp ng c quy tc v gia công c bn min là giá tr ca chúng không vt quá 7% tr giá thành phm. Theo ch GSP ca EU, nh mc này là 10% c̣n theo quy nh ti Hip nh Cotonou gia EU và các nc ACP, quy tc sai s cho phép s dng 15% nguyên liu không có xut x u ăi. Chng hn nh trong ví d v búp bê nêu trên, quy tc chuyn i mă s hàng hóa quy nh vic s dng các ph tùng trang phc nhp khu cho búp bê ă khin cho thành phm búp bê không c công nhn xut x (v́ các ph tùng trang phc c phân loi vào cùng mt nhóm mă hàng hóa) song ch GSP ca EU cho phép s dng ph tùng trang phc nhp khu mà không nh hng 264 n xut x ca thành phm vi iu kin giá tr ca ph tùng nhp khu không quá 10% tr giá ca sn phm búp bê cui cùng. V́ vy, quy tc sai s có tác dng ni lng iu kin cho các sn phm có s dng nguyên liu u vào không có xut x u ăi c hng u ăi theo quy tc chuyn i mă s hàng hóa và quy tc quy tŕnh ch to c th. Tuy nhiên, quy tc sai s áp dng cho hàng dt may thng khác so vi quy tc sai s áp dng cho các hàng hóa khác, thng là ít thun li hn so vi các quy tc sai s tng quát. Trong nhiu trng hp, quy tc sai s c áp dng cho t trng ti a (maximum weight) thay cho giá tr ca các nguyên liu không có xut x u ăi c tính sai s. Trong trng hp này, ngng giá tr c duy tŕ mc thp hn mc quy nh ti quy tc chung. Nguyên tc hp th Nguyên tc hp th quy nh rng các linh kin hay nguyên liu tha măn các iu kin a ra trong quy tc xut x liên quan là có xut x u ăi s c coi là có xut x ni a khi tham gia vào bt k quy tŕnh gia công hay bin i nào sau ó. Quy nh này c bit thích hp vi kim nh giá tr tng thêm. Ví d, trong quá tŕnh sn xut mt linh kin c th, linh kin ó c công nhn là có xut x ti nc sn xut v́ nguyên liu nhp khu cu thành 20% tr giá cui cùng ca linh kin ó, tc là ít hn ngng ti a cho phép là 30% hàm lng giá tr nhp khu quy nh trong quy tc xut x. Khi ó, linh kin này s c tính là 100% có xut x u ăi khi c lp ráp vào thành phm hay ngi ta s không tính 20% hàm lng nhp khu ca linh kin lp ráp vào hàm lng nhp khu chung trong thành phm. Trái li, nu linh kin ó không tha măn iu kin quy tc xut x tng ng th́ linh kin s b coi là 100% không có xut x u ăi. Gii pháp lư tng là vn tính n lng giá tr gia tng ni a khi xác lp xut x ca thành phm nu linh kin hay nguyên liu không tha măn quy tc xut x tng ng. Quy tc Hoàn thu Các quy nh v hoàn thu có th dn n vic hoàn thu cho các nguyên liu u vào không có xut x u ăi c s dng sn xut ra thành phm xut khu sang mt i tác thng mi u ăi hay i tác thng mi là thành viên ca khu vc thng mi t do. Mt s hip nh quy nh rơ các quy tc không hoàn thu (no- drawback rules). Vic này tác ng n quyt nh ca doanh nghip xut khu trong khu vc thng mi t do trong vic la chn s dng ngun nguyên liu u vào, kích thích các doanh nghip này chuyn t s dng u vào nhp t các nc không tham gia vào hip nh u ăi thng mi sang s dng u vào nhp khu có xut x u ăi t các nc tham gia hip nh u ăi thng mi. Các quy tc liên quan n vùng lănh th (territoriality) và các quy tc x lư hàng hóa c các doanh nghip nm trong khu vc mu dch t do gi ra bên ngoài gia công (outward processing) ti các im nm ngoài khu vc mu dch t do ngày càng tr nên quan trng. Các quy tc này s xác nh liu vic gia công hàng hóa bên ngoài khu vc thng mi t do có nh hng n xut x c xác lp cho thành phm khi c xut khu t mt nc i tác này sang mt nc i tác khác hay không. Các Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi u ăi và Hip nh Thng mi T do Hin hành Bng 9.B.1 ti ph lc 9.B cho chúng ta mt cái nh́n n gin v c trng c bn ca quy tc xut x áp dng trong mt s ch thng mi song phng và khu vc. Bng này giúp i chiu nêu bt s tng phn gia các quy tc c áp dng và gia vic s dng các c ch tích ly, quy tc sai s và quy tc hp th. 265 Hp 9-2 Các Quy tc Xut x Mang tính Hn ch hn: T́nh hung Quy tc Xut x ca Sn phm may mc trong Hip nh NAFTA Ví d sau v sn phm áo khoác ngoài cho nam gii hay tr em c làm t len (HS620111). "c chuyn i mă s phân nhóm t bt k chng nào khác ngoi tr nhóm 5106 n 5113, 5204 n 5212, 5307 n 5308 hay 5310 n 5311, Chng 54 hay nhóm 5508 n 5516, 5801 n 5802 hay 6001 n 6006, vi iu kin là: Sn phm áo khoác c ct, may hay tri qua các cung on ni ráp khác ti lănh th ca mt hay nhiu Bên." Quy tc xut x c bn cho phép chuyn i chng song tip ó li quy nh không c s dng u vào t mt danh mc các nhóm và chng. Bi vy, kt qu là sn phm áo khoác phi c sn xut t khâu si len tr i v́ không c s dng c si len nhp khu (HS5106­5110) ln vi len nhp khu (HS5111­5113). Tuy nhiên, quy tc cng ch ra rng không c dùng ch khâu làm t bông nhp khu (HS5204) và ch khâu làm t si nhân to nhp khu (HS54) khâu áo khoác. Bn thân quy tc này ă mang tính hn ch i vi thng mi; song quy tc xut x cho sn phm này c̣n tr nên phc tp hn khi a thêm các yêu cu v lp lót nh́n thy c: "Ngoi tr các loi vi thuc phân nhóm 54082210, 54082311, 54082321 và 54082410, các loi vi c xác nh thuc các phân nhóm và nhóm, khi c s dng làm lp lót nh́n thy c trong mt s b véc nam và n, áo khoác kiu véc, váy, áo khoác, túi bc xe ô tô, áo khoác ngoài có m trùm u (anoraks), rèm chn gió (windbreakers) và các vt phm tng t, phi c làm t si trên lănh th ca mt nc thành viên: 5111 n 5112, 520831 n 520859, 520931 n 520959, 521031 n 521059, 521131 n 521159, 521213 n 521215, 521223 n 521225, 540742 n 540744, 540752 n 540754, 540761, 540772 n 540774, 540782 n 540784, 540792 n 540794, 540822 n 540824 (ngoi tr các sn phm mă 540822aa, 540823aa hay 540824aa), 540832 n 540834, 551219, 551229, 551299, 551321 n 551349, 551421 n 551599, 551612 n 551614, 551622 n 551624, 551632 n 551634, 551642 n 551644, 551692 n 551694, 600110, 600192, 600531 n 600544 hay 600610 n 600644." Quy tc này quy nh rng lp lót nh́n thy c c s dng phi làm t si ti bên xut hay bên nhp. Quy tc này có th ă c áp dng nhm hn ch tác ng ca quy tc sai s thng cho phép 7 phn trm trng lng ca vt phm có th c làm t nguyên liu không có xut x u ăi. Vi sn phm áo khoác và b véc, lp lót có th ít hn 7 phn trm tng trng lng ca sn phm. Cui cùng, khá thú v khi nhn thy rng các quy tc xut x cng a ra mt s trng hp min áp dng c th i vi các nguyên vt liu có ngun cung thiu hay không c sn xut ti M. iu này phn ánh kt qu vn ng hành lang ca các công ty c th khc phc tác ng hn ch ca các quy tc xut x này theo nh ngha ban u ca quy tc xut x trong NAFTA. Ví d c th nht là khi sn phm qun áo (apparel) c coi là có xut x u ăi nu c ráp ni t các u vào nhp khu làm t "vi thuc phân nhóm 511111 hay 511119, nu c dt th công, vi chiu rng khung ít hn 76 cm, c dt ti Anh phù hp vi quy tc và quy nh ca Hip hi Harris Tweed, Ltd. và c xác nhn nh vy bi Hip hi;. . ." Vy nên, tht không n gin doanh nghip và các cán b công quyn liên quan kim tra xem sn phm có tuân th các quy tc xut x kiu nh vy hay không. 266 Ngun: y ban Thng mi Quc t M 2004. Bng 9.B.1 ch ra rng các hip nh ca EU và NAFTA áp dng c ba phng pháp xác nh xut x. c im chính trong mô h́nh quy tc xut x ca EU và NAFTA là các quy tc xut x c xác nh chi tit cho tng sn phm c th. Hip nh gn ây gia Nht Bn và Singapore cng i theo hng này trong khi hip nh thng mi t do gia M và Singapore có các quy tc xut x tng t nh các quy tc trong NAFTA. iu ó có ngha là các quy tc xut x c quy nh theo tng sn phm c th và ôi khi khá phc tp. Phn ph lc c th hóa các quy tc này thng rt dài. Trong hip nh gia M và Singapore, quy tc xut x c th cho tng sn phm lên n 240 trang. Hp 9.2 cho ta thêm mt ví d na v các quy tc xut x phc tp và mang tính hn ch c trích dn t quy tc xut x cho sn phm may mc trong NAFTA. Có th i chiu thy c s tng phn gia phng thc quy nh quy tc xut x ca EU và NAFTA vi phng thc áp dng ti hu ht các hip nh ca các nc ang phát trin nh AFTA, Th trng chung cho các nc ông Nam Phi (COMESA) và Khi Thnh vng chung Nam M (MERCOSUR). Trong khi EU và NAFTA quy nh quy tc xut x c th cho tng sn phm th́ các hip nh ca các nc ang phát trin không s dng hay hu nh không s dng các quy tc kiu này mà áp dng ch yu các quy tc xut x tng quát. iu này cho thy các ngành sn xut trong nc không óng vai tṛ quan trng trong quá tŕnh xây dng c th các quy tc xut x. Mt s hip nh ví d nh AFTA ch s dng phng pháp giá tr tng thêm. Các quy tc xut x trong COMESA li ̣i hi phi tha măn tiêu chí v tr giá (hoc là tr giá CIF ca hàng nhp khu không c ln hn 60% tr giá ca tt c các nguyên liu s dng hoc tr giá tng thêm ni a phi t ít nht là 35% tng giá thành xut xng ca sn phm177) hoc quy nh chuyn i mă s hàng hóa.178 Vy u im ca các phng pháp quy nh quy tc xut x u ăi khác nhau này là ǵ? Phng pháp xác nh quy tc xut x cho tng sn phm c th giúp em li nhng quy tc chính xác và thu hp phm vi din gii. Tht ra, có mt s quan im cho rng phng pháp quy nh cho tng sn phm da trên u vào ca các nhà sn xut ni a là cách thc tt nht xây dng các quy tc xut x. Tuy nhiên, các ví d trong chng này cng cho thy các quy tc theo tng sn phm c th có th tr nên phc tp và hn ch khi nó to c hi cho li ích khu vc nh hng n quá tŕnh xây dng quy tc xut x theo chiu hng không liên quan trc tip n chc nng vn có là xác nh quc tch cho sn phm hay ngn nga s chch hng thng mi. Các quy tc càng phc tp và càng mang tính k thut cao th́ phm vi các ngành sn xut trong nc tham gia vào xây dng các quy tc xut x hn ch càng ln (Hoekman 1993). "Trên thc t, vic xây dng các quy tc xut x cho tng sn phm v bn cht nm ngoài phm vi kim soát ca các nhà qun lư hay các quan chc chính ph cp hoch nh chính sách. i tng thc s nm quyn kim soát thc t i vi quá tŕnh này là các chuyên gia hay i din ca các ngành sn xut liên quan" (Plameter 1997, tr. 353). Các nhóm li ích khác nh ngi tiêu dùng li loi ra khi các cuc tho lun v quy tc xut x. Nhng i tng vn ng mnh m nht cho các can thip chính sách thng mi không phi v́ mc ích nhân o mà là nhm 177Hip nh COMESA cng quy nh rơ là các hàng hóa thuc din c bit quan trng i vi phát trin kinh t ch cn tha măn tiêu chí giá tr tng thêm ni a t ít nht là 25%. 178Tuy nhiên, vào thi im hin ti, quy tc chuyn i mă s hàng hóa hin không c thc hin. 267 s dng các quy tc xut x nh công c hn ch cnh tranh ca hàng nhp khu và m rng xut khu trong khu vc mu dch t do gây thit hi cho nhà cung cp ca mt nc th ba. Có th theo ui nhng mc ích nh vy mt cách hiu qu hn khi môi trng xây dng chính sách không minh bch và ci m, tc là s dng phng thc xây dng quy tc xut x cho tng sn phm. Nh́n di góc chính sách thng mi, so vi quy tc chuyn i mă s hàng hóa và quy tŕnh sn xut c th, quy tc giá tr tng thêm mang tính hn ch rơ ràng và d nhn bit hn i vi thng mi. iu này khá rơ khi so sánh quy tc giá tr tng thêm và các quy tc thay th xut khác. Song mc bo h ca các quy tc xut x k thut phc tp khác bit cho tng sn phm là khó nhn bit hn rt nhiu. ây chính là mt trong nhng lư do khin các nhóm t́m kim bo h vn ng c áp dng các quy tc xut x phc tp. Nó gii thích ti sao các quy tc chuyn i mă s hàng hóa và quy tŕnh sn xut c th d b thao túng bi các nhóm li ích trong nc có t tng bo h (Hirsch 2002). Nh vy, rơ ràng là vic áp dng quy tc xut x cho tng sn phm d có xu hng dn n t́nh trng các quy tc xut x mang tính hn ch nhiu hn mc cn thit ngn chn t́nh trng chuyn hng thng mi ­ tc là các quy tc xut x mang tính bo h - và có th to ra mt h thng quá phc tp gây khó khn cho doanh nghip trong quá tŕnh thc hin và gia tng áng k gánh nng công vic cho hi quan. Tuy vy, có v nh quy tc xut x càng chung chung th́ khong trng cho din gii càng ln. iu này c th hin trong nhn nh ca Izam (2003) v các quy tc xut x ca Hip hi Hi nhp Châu M La-tinh. Ti Châu Á, có mt s nhn nh cho rng các u ăi trong hip nh AFTA cha c tn dng ti a phn ánh tính bt nh trong các quy tc xut x c s dng. Mi nc thành viên li có mt cách din gii các quy tc xut x khác bit dn n t́nh trng áp dng thiu nht quán trong khu vc.179 Song dù sao nó cng cho thy s cn thit phi phi kt hp hiu qu gia hi quan và các c quan qun lư khác có liên quan ti các quc gia thành viên trong vic gii thích rơ các quy tc và quy nh hin có thay v́ xây dng các quy tc xut x hn ch hn i vi thng mi. Mt iu quan trng khác là cn xem xét a vài áp dng các quy tc thay th cho phép nhà sn xut có linh hot trong chng minh xut x. Hay nói cách khác, a ra nhiu phng pháp xác nh xut x cho các nhà sn xut có th la chn s có tác dng to thun li nhiu hn cho thng mi, ví d nh cho phép la chn gia quy tc giá tr gia tng và quy tc chuyn i mă s hàng hóa. Bng 9.B.1 cho thy chênh lch trong hàm lng nhp khu không có xut x u ăi cho phép trong các hip nh khác nhau s dng quy tc xut x giá tr tng thêm. Ví d trong hip nh thng mi gia Canada và Chi-lê, thng th́ các sn phm u c xác nh xut x theo quy tc chuyn i mă s hàng hóa (mc thay i cn có tùy thuc vào tng sn phm) và quy nh phn giá tr ni a tng thêm phi nm trong khong t 25% n 60% (tùy theo tng sn phm và phng pháp xác nh tr giá sn phm c s dng). D tho hip nh thng mi gia M và Chi-lê áp dng các quy tc xut x tng t nh các quy tc trong NAFTA song không ging ht i vi tt c các sn phm theo ó quy nh hàm lng ni a nhp khu phi t t 35% n 55% tng giá tr thành phm. Mt ví d khác là theo quy nh ca Hip nh Thng mi gia Canada và Chilê, sn 179Pricewaterhouse Coopers (2002). 268 phm nha (chng 39) phi áp ng các iu kin v chuyn i mă s hàng hóa theo cp nhóm và có giá tr gia tng ni a t t 50% n 60% (tùy thuc vào phng pháp nh giá c s dng). Theo hip nh thng mi gia M và Chi-lê, các sn phm máy thit k không phi là thit b in t (HS84) phi tha măn quy nh v chuyn i mă s cp phân nhóm và hàm lng giá tr ni a t t 35% n 45% (tùy theo phng pháp nh giá) trong khi theo Hip nh Thng mi gia Canada và Chi-lê, quy tc xut x cho các sn phm cùng loi vn phi tha măn quy nh v chuyn i mă s cp phân nhóm song yêu cu t l giá tr ni a ch nm trong khong t 25% n 35% (tùy theo phng pháp nh giá). Do ó, mt s sn phm nht nh sn xut Chilê c min thu khi xut sang th trng Canada s có th không c min thu khi xut sang M trong khi mt s sn phm khác có th áp ng các quy tc v xut x ca M song li không áp ng c các quy tc xut x Canada. Bng 9.B.1 cng cho thy tt c các hip nh u có các iu khon v tích ly song khác nhau v loi h́nh tích ly. Ví d, EU cho phép áp dng tích ly chéo trong Khu vc Tích ly Liên Châu Âu bao gm EFTA, các nc Trung và ông Âu, các nc khu vc Ban-cng. Trong khi ó, tích lu y c áp dng vi các nc Châu Phi và các nc khu vc Ca-ri-bê theo quy nh ca Hip nh Cotonou. Tng t nh vy trong các hip nh không ch da trên phng pháp quy tc giá tr gia tng, các quy tc sai s c áp dng mt cách rng răi song vi khác bit ln gia các hip nh, ngay c gia các hip nh ca cùng mt nc. Theo quy nh ca Hip nh Thng mi T do EU-Mê-hi- cô, có th s dng nguyên liu không có xut x u ăi có giá tr lên n 10% giá tr ca thành phm. Trong khi ó, theo hip nh gia EU và Nam Phi th́ sai s cho phép c t mc 15%. Các quy tc sai s khác nhau cng thng c xây dng cho mt s lnh vc nht nh, nht là lnh vc dt may.180 Bng 9.B.1 cho thy quy tc hp th cng c áp dng mt cách rng răi. Do vy, nu ch t́m hiu s lc bn cht ca các quy tc xut x áp dng trong mt s hip nh thng mi t do và hip nh thng mi u ăi, ngi ta s nhn thy rng các phng pháp xác nh xut x bao gm quy tc tích ly, sai s và hp th ang c áp dng mt cách rng răi song thiu s nht quán gia các hip nh khác nhau. Nói chung, các hip nh c kư kt thi gian gn ây ca EU và M c da trên các quy tc xut x c th, chi tit và thng là phc tp hn cho tng sn phm. Mc hn ch thng mi ca các quy tc này thay i tùy thuc vào mt ngành sn xut c th. Ví d, các nn kinh t ít phát trin hn s rt khó có th áp ng c yêu cu sn phm phi c sn xut t si trong quy tc xut x ca sn phm may mc. Bi vy, tác ng ca các hip nh này cng thay i tùy thuc vào tng ngành sn xut nht nh. Tác ng Kinh t ca các Quy tc Xut x Nhân t chính quyt nh tác ng ca các hip nh thng mi t do và hip nh thng mi u ăi là xây dng và thc thi các quy tc xut x. Trên thc t, trong quá tŕnh thc thi các hip nh này thng xy ra các tranh căi xung quanh các bng chng chng minh xut x. iu này chng t các u ăi a ra có xu hng không c tn 180Tuy nhiên, trong NAFTA, có các quy tc c th theo tng chng cho các sn phm may mc liên quan n t́nh trng xut x ca "lp lót có th nh́n thy c". ng c a ra ác quy tc xut x c th này là nhm hn ch tác ng ca quy tc dung sai. iu này chng t quy tc dung sai cng có mt tm quan trng nht nh. Xem chi tit ti Hp 9.2. 269 dng mt cách y , tc là mt lng áng k hàng thc xut có iu kin hng u ăi không c hng mc thu bng không hay c gim thu khi xut vào th trng nc i tác mà tht ra phi tr mc thu MFN. Vic tuân th các quy tc xut x có th tác ng n các quyt nh la chn ngun cung ng cng nh các quyt nh u t ca doanh nghip.181 Nu hn hp u vào ti u (optimal input mix) ca mt doanh nghip ti mt nc bao gm các u vào nhp khu b cm s dng trong các quy tc xut x ca hip nh thng mi t do mà nc ó tham gia th́ trong trng hp này các quy tc xut x s làm gim giá tr ca các u ăi mà hip nh mang li. Doanh nghip s phi chuyn t s dng u vào có chi phí thp nht sang s dng các u vào có mc phí cao hn trong nn kinh t ni a tránh t́nh trng mt i ngun li khi hàng xut khu không c hng mc thu u ăi thp hn. Trong t́nh hung cc oan khi chênh lch vt quá lng thu u ăi bù li s c hng th́ doanh nghip s chn ngun cung ng nguyên vt liu quc t và chu thu MFN. Kh nng có th tích lu u vào t mt nc i tác theo quy tc tích lu song phng, tích ly chéo và tích ly y có xu hng m ra nhng c hi t́m c các ngun u vào chi phí thp mà thành phm cui cùng vn áp ng c các iu kin v xut x c hng u ăi. Tuy nhiên, nu nhà cung ng u vào có chi phí thp nht không phi là mt thành viên ca khu vc tích lu th́ mc u ăi mà thành phm cui cùng c hng s luôn thp hn mc thu u ăi quy nh trong hip nh u ăi. Quy tc xut x cng có th bóp méo trin vng phát trin tng ng ca các doanh nghip tng t nhau ti mt nc. Ví d, mt hăng sn xut qun áo Moldova ă xây dng c mt quy tŕnh sn xut hiu qu s dng vi nhp khu t Th Nh K. Mt nhà sn xut khác kém hiu qu hn song nh s dng vi nguyên liu nhp t EU nên có th m rng sn xut khi c hng mc thu u ăi xut sang th trng EU theo ch GSP (tích ly song phng). Kt qu là doanh nghip hot ng hiu qu hn li không th m rng c sn xut v́ sn phm làm ra không áp ng các tiêu chun c hng u ăi do ă s dng vi không có xut x u ăi trong khi vic chuyn nhà cung ng nguyên liu vi có th s mang li chi phí áng k. Nhng vn này s trm trng hn trong các lnh vc mà tính hiu qu kinh t theo quy mô (economies of scale) óng vai tṛ quan trng. Mt nhà sn xut cung ng sn phm cho c i tác thng mi c hng u ăi và không c hng u ăi hoc phi áp ng các quy nh v quy tc xut x khác nhau s phi sn xut vi hn hp u vào khác nhau tu theo tng th trng khác nhau nu mun c hng u ăi khi tip cn th trng ó. iu này có th phng hi n li ích thu c do chi phí trung b́nh thp hn khi ch dùng mt hn hp u vào duy nht và mt quy tŕnh sn xut duy nht. Quy tc xut x có th là mt yu t quan trng nh hng n các quyt nh u t ca các doanh nghip a quc gia. Các doanh nghip ó thng da vào nguyên liu u 181Nh́n chung các nhà kinh t thng ít chú trng n các quy tc xut x nm ln trong mt khi lng ln các vn kin v khu vc thng mi t do. óng góp u tiên liên quan n quy tc xut x là các bài vit ca Krueger (1997) và Krishna và Krueger (1995). Các bài vit này mô t cách thc quy tc xut x có th óng vai tṛ nh "phng tin bo h ngm" và khin cho các nc i tác thng mi thành viên chuyn t s dng u vào bên ngoài giá thp sang u vào ca mt nc i tác có chi phí cao hn m bo thành phm s c hng u ăi thu khi thc xut. Falvey và Reed (1998) cho thy cách thc có th s dng các quy tc xut x bo h nn công nghip trong nc khi cnh tranh không mong mun ca phía i tác, ngay c khi không có kh nng s xy ra chch hng thng mi. 270 vào nhp khu t các mng li phân phi rng răi trên th gii óng vai tṛ sng c̣n trong vic m bo u th cho tng doanh nghip c th nh u th v công ngh trong quá tŕnh sn xut mt s u vào nht nh. Khái quát hn, nu mt b quy tc xut x nht nh nào ó làm tng s bt n v mc u ăi c hng trên thc t khi xut sang mt th trng nht nh th́ lng u t vào th trng ó s gim. Quy tc Xut x và Vn dng các u ăi Thng mi Hin trng t l s dng khá thp các u ăi thng mi trong các ch thng mi u ăi quan sát c cho thy có th có khó khn trong vic áp ng các quy nh a ra trong quy tc xut x cng nh phát sinh các chi phí trong vic chng minh ă tuân th các quy tc xut x ó.182 Sapir (1998) ă ch ra rng 79% hàng hoá nhp khu chu thu ca các nc tham gia GSP hi tiêu chun c hng u ăi khi xut sang EU vào nm 1994 song trên thc t ch có 38% lng hàng nhp khu tht s c hng mc thu thp hn thu sut MFN khi vào th trng EU. S d có s chênh lch nh vy là bi tác ng ca vic áp dng quy tc xut x và hn ngch thu quan cho mt s mt hàng c th theo ó hn ch lng hàng nhp khu c hng u ăi khi xut sang th trng EU. iu ó cng phn ánh t́nh h́nh thc t ca mt hàng dt may - mt hàng chim ti trên 70% lng hàng EU nhp khu t các nc c hng GSP song t l s dng u ăi (t l hàng hoá nhp khu c hng u ăi trên thc t trên hàng hoá nhp khu iu kin hng u ăi) ch là 31%. Nm 2001, t l s dng u ăi i vi các nc kém phát trin (LDC) là 47%. Cn nhn mnh ây là t l s dng u ăi o lng t l hàng xut khu sang EU yêu cu cho hng u ăi c ghi li ti biên gii. V́ th t l s dng u ăi thp không phn ánh trng hp i tng hng u ăi không có kh nng áp ng các yêu cu khác khi vào th trng EU nh yêu cu v v sinh, an toàn và sc kho hoc không phn ánh c h tng yu kém nh ôi khi vn c cp. Tuy nhiên, h tng yu kém có th lư gii ti sao cng ng thng mi li im lng trc các u ăi thng mi nhng không th lư gii c ti sao ti biên gii, mt s sn phm iu kin hng u ăi li không yêu cu c hng u ăi. Có mt im áng lu ư ây là mc bao ph ca chng tŕnh EU rt rng, theo ó trên 99% hàng hoá nhp khu t các nc ang phát trin là các sn phm chu thu ti th trng EU thuc din hng u ăi. Song im ni bt li là t l s dng u ăi rt thp. Trái li, chng tŕnh GSP ca M tuy có mc bao ph kém toàn din hn rt nhiu (ch khong mt na trong s các mt hàng nhp khu chu thu t các nc ang phát trin c hng u ăi) song t l s dng u ăi cao hn nhiu (trên 76% nm 1998 và lên n mc gn 96% nm 2001 i vi các nc kém phát trin). Lư do là bi các sn phm dt may hu nh không c a vào chng tŕnh GSP ca M. Tuy các sn phm này c a vào chng tŕnh ca EU song ch mt phn nh trong s ó thc s c hng u ăi. Mt im khác bit na là chng tŕnh u ăi ca M cho các nc kém phát trin hng u ăi i vi sn phm nhiên liu khoáng sn trong khi chng tŕnh ca Châu Âu cho sn phm du m nhp khu hng mc thu bng không. Theo báo cáo ca UNCTAD, khi loi b các mt hàng khoáng sn th́ t l s dng u ăi dành cho LDC gim xung di 50%. Mt khác bit quan trng khác là u ăi áp dng trong chng tŕnh 182Trong nhiu nm, UNCTAD ă nhn mnh n mc s dng khá thp nhng u ăi mà các nc phát trin dành cho các nc ang phát trin. Xem Inama (2002) bit ni dung tho lun mi ây v t l s dng các ch GSP và quy tc xut x. 271 ca M là u ăi 100%, theo ó các sn phm c hng u ăi không phi np thu. Trong khi ó, theo chng tŕnh GSP ca EU, mt lot các "sn phm nhy cm" nhp t các nc không thuc din LDC ch c hng u ăi mt phn. Mc gim hin ang c áp dng là 3.5 im % mc dù mc gim i vi sn phm dt may ch là 20% thu sut MFN. V́ vy, t l s dng u ăi thp ca EU có th phn ánh mt thc t là chi phí phi b ra áp ng các quy tc xut x hay chi phí phi b ra chng t tuân th các quy tc xut x cao hn li nhun biên em li t vic c hng u ăi. Trong nm 2001, khong 70% sn phm xut khu t LCD sang Canada tiêu chun hng u ăi tht s c hng u ăi khi vào th trng nc này.183 Theo Hip nh EBA ca EU dành cho LCD, tt c các sn phm u c hng u ăi min thu khi xut sang th trng EU, theo ó hu ht các sn phm xut khu ca Campuchia sang EU u tiêu chun hng u ăi thu sut bng không song trong nm 2001, ch có 36% trong s các sn phm xut khu ó c min thu khi vào th trng EU (2003). Brenton (2003) ch ra rng vic s dng thiu y các u ăi có ngha là trung b́nh hàng xut khu ca Campuchia sang EU phi np mt mc thu nhp khu tng ng 7.7% tng tr giá hàng xut khu. Mt ln na, th phm kh nghi nht gây ra t́nh trng không s dng y các u ăi thng mi là các quy tc xut x, c bit khi Campuchia chuyên v sn xut các sn phm qun áo trong khi các quy tc xut x ca EU cho sn phm may mc mang tính hn ch cao theo ó các sn phm phi c sn xut t si. Brenton và Manchin (2003) ch ra rng mt lng ln sn phm qun áo EU nhp khu t các nc ông Âu c làm t si sn xut ti EU c hng mt ch hi quan thay th khi xut sang th trng EU - loi h́nh gia công bên ngoài - mc dù không có khuyn khích tài chính làm nh vy do EU ă b áp dng thu sut theo các hip nh thng mi t do. iu này có th phn ánh chi phí và nhng bt n trong vic chng minh xut x cn thit theo các th tc hi quan u ăi thông thng. Gn ây, M ă a vào áp dng o lut C hi và Tng trng Châu Phi (AGOA) m rng din sn phm c min thu khi xut sang th trng M theo ch GSP trong ó có sn phm qun áo. Tuy nhiên, mt nc có iu kin hng AGOA không mc nhiên tiêu chun hng u ăi i vi sn phm qun áo. Các nc trc ht phi c phê duyt trên c s trin khai thc hin cái c coi là các c ch thc thi hiu qu. Theo GSP, quy tc giá tr gia tng chun cho phép t l tích ly 35% gia các nc thành viên (nht nh) thuc các t chc khu vc bao gm Cng ng Andean, ASEAN, Cng ng Phát trin Châu Phi (SADC), Cng ng Ca-ri-bê (CARICOM) và Liên minh Tin t Tây Phi. AGOA m rng các quy tc GSP bng cách cho phép áp dng tích ly y gia bt k mt quc gia Cn Sahara nào, ng thi cho phép áp dng tích ly song phng vi M vi iu kin nguyên liu u vào ca M ch gii hn trong 15% giá tr tng thêm. Tuy nhiên, các quy tc xut x khác c áp dng cho hàng may mc (các sn phm dt may vn ng ngoài din c hng u ăi). Quy tc xut x i vi hàng may mc quy nh sn phm phi c sn xut hoc ráp ni ti mt hoc nhiu nc hng u ăi t nguyên liu vi c làm t si và ct ti M cùng ch khâu c làm ra ti M. Có th s dng vi làm t si ti nc hng u ăi 183S liu trong on vit này ly t UNCTAD và Ban Th kư Khi Thnh vng chung 2001và UNCTAD 2003. 272 hay ti M vi iu kin là lng thành phm nhp khu vào M không vt quá gii hn hin ti là 4.2% tng kim ngch nhp khu hàng may mc vào M. Mc này c tng lên 7% trong giai on n nm 2008.184 Cui cùng, có mt quy nh c bit cho phép s dng vi nhp t bt k nc nào trong phm vi s lng hn ch nh c phê duyt. Quy nh c bit này ban u ch áp dng cho các nc Châu Phi kém phát trin nht vùng Cn Sahara song hin ti ă c m rng ra áp dng cho mt s nc nht nh có thu nhp cao hn nh Namibia và Kenya song ch có hiu lc n cui tháng Chín nm 2007. iu khon này cho phép áp dng nhng quy tc xut x có m ln. Mattoo, Roy và Subramanian (2002) cho thy bng cách nào các quy tc xut x c bn cho sn phm may mc trong AGOA hn ch nghiêm trng các li ích mà AGOA mang li. H cng chng t rng vic áp dng ph bin các quy tc t do hn có th làm tng li ích cho các nc hng u ăi ít nht là mc 1/5. Hn th, các xu th mi ây din ra trong hàng nhp khu t các nc hng u ăi AGOA vào M cho thy các quy tc xut x mang tính hn ch có th cn tr nghiêm trng ti thng mi. T nm 1999 n 2002, hàng may mc nhp khu vào M t các nc s dng ngun vi nguyên liu t bt k nc nào ă tng thêm 92%. Các sn phm may mc nhp khu loi này tiêu chun hng các u ăi cho sn phm may mc song phi tha măn các quy tc xut x mang tính hn ch hn (nht là Mauritius và Nam Phi) ch tng thêm 23%. Hin ti, các phân tích thc nghim v mi liên h trc tip gia các quy tc xut x hn ch vi kt qu thng mi c̣n cha c tin hành nhiu. Estevadeordal và Miller (2002) mô t quá tŕnh các quy tc xut x trong mt s lnh vc nht nh nh hàng dt may tr nên mang tính hn ch hn nh th nào khi chuyn i t Hip nh Thng mi T do M-Canada sang NAFTA và hu qu i kèm là t l s dng u ăi suy gim. Estevadeordal và Suominen (2004) áp dng phng pháp tng hp các quy tc xut x mang tính hn ch vào trong mô h́nh lc hút (gravity model) chun ca các lung thng mi song phng. Kt qu phân tích kinh t lng cho thy các quy tc xut x mang tính hn ch áp dng i vi các sn phm c th cn tr thng mi tng th gia các i tác và làm gim bt tác ng to ra kh nng áp ng linh hot các yêu cu x lư h s t ra nhm thúc y thng mi ni khi ca các quy nh nh quy tc tích ly và ti thiu (de minimis). Áp dng bin pháp này theo tng lnh vc c th ng h gi thuyt cho rng các quy tc xut x hn ch i vi thành phm khuyn khích mua bán các sn phm trung gian gia các i tác c hng u ăi. Cadot và các nhà nghiên cu khác (2002) ă s dng các bin pháp tng t o lng hn ch ca các quy tc xut x trong NAFTA. H phát hin ra rng trong các lnh vc có mc ct gim thu cao hn mc trung b́nh, các quy tc xut x mang tính hn ch cao hn và t l s dng u ăi ca các nhà xut khu Mê- hi-cô thp hn mc trung b́nh. Theo h, các quy tc xut x là "th phm chính" khin cho NAFTA ch có tác ng rt khiêm tn i vi hàng xut khu Mê-hi-cô nh các nhà nghiên cu khác ă nhn nh. Các Quy tc Xut x và Phát trin Kinh t Liu có th và có nên s dng các quy tc xut x nh công c thúc y phát trin kinh t ti mt nhóm các nc trong khu vc hay không? D tho Vn kin Tho lun 184Có v nh hn ngch là không hoc nhiu kh nng là không phi bt buc thc hin. 273 dành cho các B trng ti Cuc hp Cancun ca các thành viên WTO - mt phn ca Ṿng àm phán Phát trin Doha - xut rng, theo các iu khon v i x c bit và khác bit, "các nc thành viên ang phát trin và kém phát trin nht s có quyn áp dng các quy tc xut x u ăi c thit k thc hin các mc tiêu chính sách thng mi liên quan n y nhanh tc phát trin kinh t, nht là thông qua thúc y mu dch khu vc". Mt s ngi cho rng các quy tc xut x cht ch là c ch khuyn khích phát trin c cu sn xut tích hp ti các nc ang phát trin nhm ti a hoá tác ng i vi vic làm và m bo rng các hot ng c thc hin ti các nc ang phát trin không ch là các hot ng có giá tr gia tng thp. Có mt s vn vi cách nh́n này. Trc ht, các quy tc xut x kiu ó phân bit i x vi các nc nh không có hoc có nhng rt hn ch kh nng t́m ngun cung ng trong nc. V́ hu ht các nc ang phát trin là các nc nh nên các nc này chu bt li khi các nc ln hn áp dng các quy tc xut x có tính hn ch. Th hai, không có bng chng nào chng t trong hn 30 nm qua quy tc xut x cht ch giúp khuyn khích phát trin c cu sn xut tích hp ti các nc ang phát trin. Trên thc t, lp lun nh vy là tha trong bi cnh thay i công ngh và t do hoá thng mi toàn cu ă dn n vic phân tách quy tŕnh sn xut thành nhiu giai on khác nhau cng nh s phát trin ca mng li ngun lc toàn cu. Toàn cu hoá và phân tách dây chuyn sn xut không cho phép có th thit lp c các c cu sn xut tng hp trong phm vi các nc. Các quy tc xut x nghiêm ngt óng vai tṛ hn ch nng lc ca các công ty trong vic hi nhp vào mng li sn xut khu vc và toàn cu và kt qu là làm suy gim v trí ca bt k hot ng gia tng giá tr nào. Trong th gii hin i, linh hot trong t́m kim ngun lc u vào là tác nhân chính trong cnh tranh quc t. V́ vy, mt thc t hoàn toàn có kh nng xy ra là các quy tc xut x cht ch thay v́ thúc y phát trin kinh t s tng chi phí sn xut bng cách hn ch kh nng tip cn vi u vào giá r và làm suy yu kh nng cnh tranh ca các công ty trong nc ti th trng nc ngoài. Flatters (2002) và Flatters & Kirk (2003) ă ghi chép li quá tŕnh phát trin ca các quy tc xut x trong SADC và nêu bt mt s im sau. H ch ra rng vic áp dng các quy tc xut x mang tính hn ch có nhiu kh nng s hn ch hn là thúc y phát trin kinh t khu vc. Ví d này mang li mt bài hc b ích v cách làm th nào các li ích cc b và nhn thc sai lch v vai tṛ cùng tác ng ca các quy tc xut x có th góp phn làm suy yu các hip nh thng mi khu vc. SADC thot u ă thông qua các quy tc xut x nht quán, tng quát và n gin tng t nh các quy tc xut x ca khi COMESA láng ging. Các quy tc ban u ̣i hi phi chuyn i mă s hàng hóa, lng giá tr gia tng trong khu vc ít nht t 35% hoc mc nhp khu ti a là 60% tng giá tr u vào. Các yu t nh óng gói n gin và tng t c xác nh là không xác lp xut x. Tuy nhiên, sau khi c iu chnh, các quy tc SADC c c trng bi nhng quy tc xut x mang tính hn ch quy nh cho tng lnh vc, sn phm c th và thay th yêu cu chuyn i mă s hàng hóa bng yêu cu quy tŕnh k thut c th vi hàm lng nhp khu c phép thp hn hay giá tr tng thêm ni a cao hn. Các quy tc xut x tr nên ging các quy tc xut x ca EU và NAFTA hn. iu này phn nào phn ánh nh hng ca hip nh c àm phán gn ây gia EU và Nam Phi cng nh ca các quy tc xut x iu chnh nhng u ăi mà EU dành cho các nc ACP: "Các nhóm li ích ti Nam Phi thng vin dn các quy tc xut x trong hip nh gia EU và Nam Phi nh là mô h́nh mu cho SADC. Nhng vin 274 dn nh vy thng c công nhn vi giá tr b ni mà không c tha nhn úng bn cht bên trong là các vn ng bo h cho li ích t ca mt nhóm các nhà sn xut trong nc hin ă c bo h mc cao. Rt ít ngi t ra câu hi v tính phù hp ca mô h́nh kinh t c s (cho dù mô h́nh ó là ǵ) ca SADC." (Flatters và Kirk 2003, tr. 7). Flatters (2002) cng ch ra rng vi SADC, có lp lun c a ra rng hi quan các nc trong khu vc hot ng yu kém khin các sn phm có chi phí thp t Châu Á có kh nng lt qua biên gii vào các nc SADC ri ng kư c hng các u ăi thu sau ó khi c xut sang mt nc thành viên khác. Trên c s lp lun ó, xut a ra là phi áp dng các quy tc xut x mang tính hn ch ngn chn iu này xy ra. Tuy nhiên, không có lư do ǵ hy vng rng các c quan hi quan hot ng yu kém s có nng lc thc thi các quy tc xut x cht ch, chi tit tt hn là các quy tc xut x ít tng quát. Trên thc t, trong nhiu trng hp các quy tc xut x tr nên cht ch n mc không có nhà sn xut nào trong khu vc có th áp ng c và cán b hi quan cng không cn phi dùng n quyn hn t quyt ca ḿnh. Không có u ăi nào c thc hin. Tt nhiên iu này có ngha là hip nh v u ăi thng mi không h có tác ng thúc y thng mi. Có mt phng thc khác áp dng các quy tc xut x hp lư v mt kinh t và thc thi mt chng tŕnh ci thin các nng lc hành chính ca c quan hi quan. Cng có th áp dng các bin pháp t v c thit k rơ nhm x lư s gia tng ca hàng c nhp vào th trng ni a thông qua mt nc i tác. Tóm li, quy tc xut x không phi là công c hiu qu trong vic t c các mc tiêu phát trin. Có nhng công c khác hu hiu hn thc hin iu này. Các quy tc xut x có th c s dng nh c ch ngn chn t́nh trng chch hng thng mi. Nu vt ra ngoài chc nng này, các quy tc xut x nhm mc ích buc sn phm phi s dng hàm lng u vào ni a có nhiu kh nng s b phn tác dng thông qua vic làm gim tính cnh tranh ca các ngành công nghip (Flatters 2001). Nu mc tiêu t ra là thúc y thng mi khu vc th́ cách tt nht t c mc tiêu này là áp dng các quy tc xut x n gin, rơ ràng, nht quán và có th d oán c nhm tránh t́nh trng lm dng ra quyt nh tùy tin hay tng gánh nng công vic cho c quan hi quan cng nh nhm gim thiu chi phí tuân th ca doanh nghip. Hi quan và Chi phí Thi hành các Quy tc Xut x u ăi Thông thng, hi quan là c quan chu trách nhim thc thi h thng quy tc xut x. Hi quan chu trách nhim kim tra giy chng nhn xut x; hi quan cng có th tham gia phát hành các giy chng nhn xut x cho các nhà xut khu trong nc. Quy tc xut x tuy là mt yu t thit yu ca các hip nh thng mi t do nhng làm tng áng k phc tp ca h thng thng mi i vi doanh nghip, hi quan và các quan chc hoch nh chính sách thng mi. Vn t ra cho các doanh nghip không ch là tuân th các quy tc xut x v gia công c bn mà c̣n là chi phí có c giy chng nhn xut x trong ó có chi phí cho bt k s chm tr nào phát sinh trong quá tŕnh xin cp giy chng nhn xut x. Chi phí chng minh xut x bao gm chi phí thc hin mt s th tc hành chính cung cp chng t c yêu cu cng vi chi phí duy tŕ các h thng lư gii tŕnh chính xác u vào nhp khu t các ngun khác nhau nhm chng t tính nht quán vi quy nh ca các quy tc xut x. có c nng lc chng t xut x, doanh nghip cn áp dng các th tc k toán là phc tp và tn kém i vi các doanh nghip 275 nh ti các nn kinh t quá và ang phát trin. Nu không, khó có th ch ra chính xác phân tách a lư ca các u ă c s dng. Thông tin v các chi phí kiu này c̣n hn ch song nhng kt qu nghiên cu có c cho thy chi phí cung cp chng t phù hp chng minh xut x mà các doanh nghip ti các nc phát trin có th chim khong t 2% n 3% hoc nhiu hn tng giá tr ca mt lô hàng xut khu.185 Thm chí, chi phí chng minh xut x c̣n có th cao hn, cao n mc khin doanh nghip chn không chng minh xut x c hng u ăi nht là ti nhng nc mà các c ch hi quan c xây dng c̣n yu kém. V́ vy, các nhà sn xut có th không xin hng u ăi ngay c khi tho măn c các quy tc xut x v mt k thut do chi phí chng minh xut x s phi b ra là khá cao so vi s thu u ăi c gim. Các chi phí tuân th các yêu cu v giy chng nhn xut x mi hip nh khác nhau li khác nhau tùy thuc vào các yêu cu chính xác ă c quy nh. Liên quan n vic phát hành và kim tra giy chng nhn xut x u ăi, các hip nh ca EU, MERCONSUR, AFTA và hip nh Nht Bn ­ Xinh-ga-po u quy nh rng giy chng nhn phi c kim chng và công nhn bi mt c quan chc nng có thm quyn nh c quan hi quan hoc B Thng mi. Trong mt s trng hp nht nh, các thc th t nhân có th tham gia vào quá tŕnh này vi iu kin c chính ph công nhn và giám sát. Ngc li, các hip nh thng mi mà M tham gia li cho phép nhà xut khu t chng nhn xut x hàng hoá. Nhà chc trách nc xut khu không tham gia và không chu trách nhim v chính xác ca thông tin cung cp trong giy chng nhn xut x. V c bn, iu này có th gim gánh nng hành chính ca vic tuân th các quy tc xut x. Bên cnh ó, theo NAFTA, mt giy chng nhn xut x có giá tr cho nhiu lô hàng cùng chng loi trong khong thi gian mt nm trong khi hu ht các hip nh khác li quy nh mi giy chng nhn xut x ch c s dng cho mt lô hàng duy nht. Tuy nhiên, các hip nh ca EU cho phép các nhà xut khu thng xuyên xut hàng công nhn bi nhà chc trách nc xut khu c khai xut x trên hóa n (make invoice declaration of origin). Theo NAFTA, c doanh nghip xut khu và doanh nghip nhp khu u phi lu gi h s liên quan. C doanh nghip xut khu và doanh nghip nhp khu phi gi li giy chng nhn xut x và các chng t kèm theo trong nm nm. Theo NAFTA, nu c quan hi quan mun kim tra thông tin liên quan n mt lô hàng th́ các doanh nghip xut khu có trách nhim phi cung cp các thông tin ó. Trong các trng hp khi nhà xut khu không th cung cp chng c tha măn yêu cu xut x c hng u ăi th́ doanh nghip nhp khu có ngha v phi np thu hi quan. Trong các trng hp nghi vn có gian ln thng mi, c doanh nghip nhp khu và nhà xut khu u phi chu trách nhim trong khi trc NAFTA, doanh nghip nhp khu phi chu tt c các trách nhim pháp lư và tài chính trong tuân th các quy nh ca hi quan. Theo các hip nh ca EU, doanh nghip nhp khu phi chu trách nhim v mt pháp lư i vi bt k h́nh pht nào cho hành vi trn thu nu b c quan hi quan phát hin là mt sn phm không 185Xem Cadot và các tác gi khác (2002) và Herin (1986). Nghiên cu ca Herin cng phát hin ra rng các chi phí mà nhng nhà sn xut EFTA phi b ra chng minh xut x ă khin cho mt phn t hàng xut khu ca EFTA sang EU phi chu mc thu sut MFN hin hành. 276 thuc din hng u ăi thu.186 Theo ch GSP ca EU, chính ph nc xut khu phi chu trách nhim v hp tác hành chính và bin pháp x pht cao nht là ́nh ch và xoá b các u ăi GSP i vi hp tác không tho áng. EU khng khng yêu cu rng giy chng nhn xut x phi c các c quan chính ph phát hành v́ h "coi giy chng nhn xut x là mt t séc cha kư (blank check) s c dùng rút tin t ngân sách ca EC"(y ban Châu Âu 2003). Mt c im quan trng ca hu ht các c ch thng mi u ăi là yêu cu gi hàng hay vn chuyn hàng trc tip, theo ó hàng hoá xin hng u ăi phi c vn chuyn trc tip n th trng ích. Nu hàng hóa ó quá cnh qua mt nc khác th́ phi có chng t chng t hàng hoá vn c giám sát bi các c quan hi quan ca nc quá cnh, không c vào th trng ni a ti nc quá cnh và không tri quan bt k hot ng nào khác ngoài vic bc, d hàng. Trên thc t, có th s là rt khó khn có c các chng t cn thit t phía hi quan nc ngoài. hiu rơ hn các tác ng ca quy tc xut x, c bit là quy tc xut x u ăi, WCO và Ngân hàng Th gii gn ây ă tin hành iu tra qua ng th tín (postal survey) i vi hi quan các nc. Bng hi ă c gi n tt c 161 thành viên ca WCO. Có 63 bng hi ă c hoàn thin và gi tr li vi t l tr li là 39%. Phn ln các phúc áp nhn c (43 bng tr li) u n t các nc ang phát trin. ă nhn c phn phúc áp t các nc thuc tt c các lc a. Bng hi t́m kim thông tin v vai tṛ ca hi quan trong phát hành và kim tra các giy chng nhn xut x và t́m hiu quan im ca cán b hi quan v kinh nghim thi hành các quy tc xut x. Di ây là tóm tt các kt lun chính da trên phn hi ca hi quan các nc. Kim tra xác thc và Giá tr Pháp lư ca Giy chng nhn Xut x Bng 9.1 cho bit t l hi quan các nc c hi khng nh hi quan có tham gia phát hành giy chng nhn xut x cho các sn phm c xut khu t lănh th hi quan thuc phm vi qun lư ca ḿnh, kim tra tính hiu lc và tính xác thc ca giy chng nhn xut x cho hàng xut khu, kim tra chính xác ca các giy chng nhn ó và tr li các yêu cu ca hi quan các nc khác v thông tin liên quan n các giy chng nhn xut x này. Khong 2/3 trong s th phúc áp ă khng nh c quan hi quan chu trách nhim phát hành giy chng nhn xut x cho các doanh nghip xut khu trong ít nht mt chng tŕnh thng mi. Phn ln hi quan các nc u tham gia kim tra tính hiu lc và tính xác thc ca các giy chng nhn xut x cho hàng xut khu và khng nh tính chính xác ca nc c coi là nc xut x ca sn phm. Nhng nc mà hi quan không tham gia cp giy chng nhn xut x là nhng nc áp dng ch t chng nhn xut x (self-certification). Cui cùng, mt nhim v na hi quan phi thc hin trong quá tŕnh thi hành các quy tc xut x u ăi là cung cp thông tin liên quan n xut x theo yêu cu ca hi quan các nc khác. Kt qu iu tra cho thy ti hu ht các nc, hi quan óng vai tṛ chính yu trong vic iu hành các h thng v quy tc xut x i vi hàng xut cng nh nhp khu. Nhu cu ca c quan hi quan trong vic kim tra thông tin 186V́ chính các doanh nghip nhp khu mi là i tng chu ri ro liên quan n chính xác ca giy chng nhn xut x nên có th h không xin hng u ăi thu. Mt nghiên cu gn ây cho thy ây là mt mi quan ngi quan trng ca các nhà nhp khu EU (Cerrex (2002). 277 xut x u ăi nh hng ln n tc thông quan cho hàng xut khu t nhiu nc khác nhau. Trong s phúc áp nhn c, có mt trng hp ngoi l ti ó hi quan cho phép doanh nghip xut khu c t chng nhn xut x hàng hoá. Bng 9-1 Hi quan Tham gia Cp, Kim tra và Cung cp Thông tin v Chng nhn Xut x u ăi cho các Doanh nghip Xut khu T l tr Vai tṛ ca Hi quan li (phn trm) Cp giy chng nhn xut x cho các doanh nghip xut khu 66 Kim tra tính hiu lc và tính xác thc ca giy chng nhn xut x cho hàng xut 88 khu Kim tra chính xác ca xut x ca hàng xut khu c ch ra 90 Cung cp thông tin xut x cho các c quan có yêu cu 91 Ngun: iu tra ca T chc Hi quan Th gii v Hi quan vi Hi quan các nc nm 2003. Doanh nghip và hi quan gp phi khó khn khi xác nh xut x cho cùng mt sn phm có xut x t nhiu nc khác nhau tùy thuc vào th trng cùng các quy tc xut x ca th trng ích ca hàng hóa ó. Ví d, vào thi im hin ti, các doanh nghip may mc ti mt s nc Châu Phi nht nh có th c min thu khi xut sang th trng M theo o lut AGOA (vi quy tc xut x m) song li không c min thu khi vào th trng EU theo Hip EBA (do quy tc xut x ca EU quy nh sn phm mun c hng u ăi phi c làm t si). Mt công ty ti Xinh-ga-po có th nhn thy rng nu sn phm ca ḿnh áp ng c iu kin lng nguyên liu nhp khu không quá 60% th́ sn phm ó có th c hng u ăi min thu khi vào các th trng ASEAN song li không tho măn quy tc xut x c hng u ăi theo hip nh gia Xinh- ga-po và Nht Bn. iu này gia tng áng k phc tp ca vic ra các quyt nh v sn xut và u t. Nó cng tng thêm gánh nng cho c quan hi quan trong thông quan hàng xut khu v́ cn phi ánh giá riêng r các lô hàng ca cùng mt c s sn xut song c chuyn ti các th trng khác nhau. Yêu cu Nhân s cn có X lư các Vn v Quy tc Xut x u ăi Bng 9.2 ch ra rng 52% trong s cán b hi quan c hi ă tha nhn rng thông quan hàng hoá xut khu i vi hàng thuc din u ăi nc ngoài ̣i hi ngun nhân lc ln hn x lư các vn phát sinh t quy tc xut x u ăi. Mt trong nhng lư do có th là bi hu ht các hip nh thng mi u yêu cu xut tŕnh bng chng xut x cho tng lô hàng. 88% trong s nhng ngi c hi tr li rng phi xut tŕnh chng t chng minh xut x cho mi chuyn hàng. V́ vy, ngay c các lô hàng ging ht nhau c thc hin ti nhng thi im khác nhau vn cn phi xut tŕnh cho hi quan giy chng nhn xut x kim tra tính hiu lc, tính xác thc và chính xác. 278 Bng 9-2 Tác ng ca các Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi u ăi lên Ngun lc T l tr li ng ư vi quan im "Thông quan hi quan i vi hàng hoá theo chng tŕnh u ăi cn ngun nhân lc nhiu hn áp ng các yêu cu v quy tc xut x u ăi" (phn trm) Hàng Xut khu 52 Hàng Nhp khu 73 Ngun: T chc Hi quan Th gii và Kho sát ca Ngân hàng Th gii i vi Hi quan các nc nm 2003. Kt qu tr li nhn c này ng h cho lp lun cho rng các yêu cu t ra trong các quy tc xut x ca nhng hip nh thng mi u ăi có nhng tác ng quan trng n hi quan và to thun li thng mi. Các hip nh thng mi u ăi gia tng gánh nng cho hi quan. Gánh nng càng ln, các quy tc xut x càng phc tp th́ lng nhân lc cn có càng nhiu m trách công tác kim tra s tuân th các quy tc xut x này. Tht thú v khi nhn ra rng 42% s ngi tr li và hn mt na (55%) s c quan hi quan ti các nc ang phát trin có th oán trc rng trong 12 tháng ti s áp dng b sung các quy tc xut x. iu này phn ánh s gia tng nhanh chóng ca các hip nh thng mi u ăi. Tuy nhiên, nó cng cho thy xu hng gia tng gánh nng i vi hi quan và nh trên ă nêu, cn b sung các ngun lc có th thc thi mt cách hiu qu các hip nh mi này và không nh hng tiêu cc n to thun li cho thng mi. Các Quy tc xut x Chng chéo trong nhiu FTA Hu ht các nc u tham gia vào ít nht là mt hip nh thng mi u ăi. Trong mt s trng hp nht nh, mt nc tham gia vào nhiu hip nh thng mi khác nhau. Ví d, các nc ang phát trin ti khu vc Châu Phi Cn Xa-ha-ra hin có th xut khu sang EU và c hng u ăi theo hip nh Cotonou hoc theo Hip EBA - mt phn trong chng tŕnh GSP. Các quy tc xut x trong hai chng tŕnh này có mt s khác bit c bn. Hip nh Cotonou cho phép tích ly u gia các nc ACP song chng tŕnh GSP ca EU ch cho phép tích ly song phng. Nh ă nêu trên, hai chng tŕnh cng có mc sai s hay ti thiu (de minimis) khác nhau. (Xem Brenton 2003 bit thêm chi tit.) Ti Nam Phi, các nc nh Namibia và Swaziland tham gia vào c hai h thng SADC và COMESA, mi h thng li áp dng các quy tc xut x khác nhau. Tht ra, nh H́nh 9.1 mô t, vic tham gia nhiu hip nh thng mi a phng và cam kt thc hin các quy tc xut x chng chéo nhau là mt c im chính ca các hip nh thng mi khu vc ti Châu Phi. 279 H́nh 9-1 Các Hip nh Thng mi Khu vc ti ông Nam Phi Bng 9.3 cho thy kt qu tr li cho câu hi t ra là liu các quy tc xut x chng chéo có gây khó khn cho hi quan không. Gn nh mt na câu tr li nhn c là quy tc xut x chng chéo có gây khó khn cho hi quan. Trong s các câu tr li nhn c t Châu Phi, hai phn ba nht trí vi quan im trên. iu này cho thy vic phi kt hp các các quy tc xut x ca các hip nh thng mi khu vc khác nhau s mang li nhiu li ích cho nhng nc cùng mt lúc là thành viên ca nhiu hip nh thng mi khu vc. Ngoài ra, nó cng cho thy vic hng ti s dng các quy tc xut x n gin và rơ ràng trong các hip nh thng mi u ăi s giúp gim thiu các vn gây ra bi các quy tc xut x chng chéo. Nhng Khó khn gp phi trong Thc hin Tiêu chí Giá tr Tng thêm Hn 75% câu tr li nhn c u khng nh rng phng pháp tiêu chí giá tr tng thêm là phng pháp khó áp dng nht trong s các phng pháp xác lp xut x khác. Các quy tc giá tr gia tng thiu tính có th d oán do thay i ca các nhân t ngoi sinh nh t giá hi oái có th dn n kt qu xác nh xut x khác nhau. ây là 280 mt im rt quan trng v́ nh Bng 9.3 cho thy phn ln các hip nh thng mi u s dng tiêu chí giá tr gia tng ít nht là cho mt s mă sn phm. Song so vi các phng pháp xác nh xut x khác, tiêu chí giá tr tng thêm mang tính hn ch rơ ràng hn i vi thng mi, vy nên d có xu hng b thao túng bi các nhóm li ích trong nc t́m kim s bo h. Tuy vy, nu tin hành ánh giá li các quy tc xut x nhm mc ích n gin hóa quá tŕnh thc thi chng hn nh thông qua áp dng hip nh quy nh công thc chun dùng trong tính toán hay thông qua vic cung cp các phng tin xác lp xut x thay th nh phng pháp chuyn i mă s hàng hóa th́ s thc hin c mc tiêu to thun li cho thng mi ca các hip nh u ăi hay hip nh khu vc. Nhng phúc áp nhn c t hi quan các nc khng nh mt iu ă quá rơ vi nhiu ngi song vn cn phi nhc li ây, ó là vic thc hin các hip nh thng mi u ăi làm tng gánh nng công vic cho ngành hi quan. Ngun lc hn ch và nng lc qun lư yu kém ti nhiu nc ang phát trin gây ra nhng tác ng không th tránh khi i vi tác dng to thun li thng mi ca các hip nh thng mi u ăi. mc ít nht, khi thit k các hip nh thng mi, các thành viên tham gia phi tính n tác ng ca chúng n hi quan, n vn nng lc hot ng ca c quan hi quan các hip nh ó có th t hiu qu trong công tác to thun li cho thng mi. Các h thng quy tc xut x rc ri làm tng tính phc tp ca các th tc hi quan cng nh gánh nng cho các t chc chng nhn xut x. Trong bi cnh công tác to thun li cho thng mi và ci thin hiu qu hot ng ca hi quan cùng các t chc khác liên quan n thng mi ngày càng c chú trng th́ khó khn do quy tc xut x u ăi to ra cho doanh nghip và các c quan liên quan khác ti các nc ang phát trin là mt vn quan trng cn tính n. Nh́n chung, quy tc xut x rơ ràng, d hiu, minh bch và có th d oán không ̣i hi các cán b hi quan phi s dng, hoc nu có th́ rt ít, phán xét ca cá nhân ra quyt nh, qua ó gim bt gánh nng cho c quan hi quan. Do vy, nu mc tiêu là thúc y thng mi th́ các quy tc xut x tng quát t ra là phù hp nht cho các quy tc xut x u ăi c áp dng bi hoc cho các nc ang phát trin ch không phi là các quy tc xut x c th cho tng sn phm. So vi các quy tc xut x phc tp và cht ch, các quy tc xut x ít phc tp hn khuyn khích thng mi gia các i tác trong khu vc bng cách gim chi phí giao dch tin hành các hot ng thng mi. Ṿng àm phán Doha và các Quy tc Xut x Vn bn tho lun cp b trng (ministerial text) phát ng Ṿng àm phán Phát trin Doha ă không cp n các quy tc xut x mc dù các b trng ă kêu gi hoàn thin HWP cho các quy tc xut x không u ăi. Nh ă lu ư, ă có mt s tho lun v các quy tc xut x trong khuôn kh i x c bit và khác bit khi s dng các quy tc xut x u ăi t c các mc tiêu phát trin thông qua thúc y thng mi khu vc. Nh tho lun trc ó, các quy tc xut x có v nh không phi là các bin pháp phù hp t c các mc tiêu kiu nh vy, thm chí vic s dng các quy tc xut x c̣n là phn tác dng. Mc dù quy tc xut x không c chính thc a vào chng tŕnh làm vic ca Ṿng àm phán Doha song rơ ràng là kt qu àm phán t c có tác ng quan trng n các quy tc xut x. Ngc li, các quy tc xut x mà các nc ă áp dng li có nh hng quan trng n tác ng ca bt k tha thun nào. 281 Ví d, tin b t c trong vic làm rơ quá tŕnh áp dng các bin pháp chng bán phá giá cng nh trong xóa b hn ngch c̣n li cho các sn phm dt may mt cách hiu qu theo nh Hip nh Hàng Dt may t c trong Ṿng àm phán Urugoay có th to thun li cho quá tŕnh hài hoà các quy tc xut x không u ăi v́ nhng công c chính sách thng mi ă là tâm im ca nhng tranh chp liên quan n vic xác nh xut x không u ăi. Các quy tc xut x u ăi có nh hng quan trng ti tác ng ca bt k mt bin pháp ct gim thu MFN nào nh ă nht trí gia các i tác thng mi u ăi. Khi ct gim thu, chênh lch u ăi (margin of preference) gim và nguy c chch hng thng mi tim n cng gim. Tính n vic phi b thêm các chi phí hành chính chng minh xut x u ăi, có v nh không cn thit phi có các quy tc xut x cho các sn phm có chênh lch u ăi di 3% v́ trong nhng trng hp này nu không có quy tc xut x cng không din ra hin tng chch hng thng mi. Các quy tc xut x cht ch hn ch kh nng các nc phát trin hng li t các u ăi. iu này quan trng trong bi cnh các cuc tho lun ang din ra xoay quanh các ch i x khác bit và c bit dành cho các nc ang phát trin cng nh nhng quan ngi v s xói ṃn ca các u ăi hin các nc công nghip giàu có ang dành cho các nc ang phát trin. Mt mt, iu này tr nên quan trng hn khi chênh lch u ăi gim. Mt khác, khi các quy tc xut x cht ch cn tr vic tn dng y các u ăi th́ tác ng ca vic ct gim thu quan theo MFN cho các nc hng u ăi s tr nên không rơ ràng. Các nc có mc s dng u ăi thp có th có li v́ li ích do ct gim thu theo MFN mang li có th ln hn nhng mt mát do suy gim u ăi gây ra. Ví d, ngi ta nhn thy rng ch có 36% hàng xut khu tiêu chun hng min thu t Campuchia sang EU thc s c min thu. iu này hàm ư rng ct gim thu quan theo MFN s em li li ích cho 64% lng hàng xut khu hin ti trong khi suy gim u ăi s ch gây tác ng lên 1/3 lng hàng hoá xut khu t Campuchia sang EU. Dù là bng cách nào th́ rơ ràng là quá tŕnh t do hoá quy tc xut x ca các nc phát trin theo GSP, nht là quy tc xut x iu chnh hàng dt may nhp khu và thc phm, s có tác ng tích cc áng k n các nc ang phát trin nh Campuchia. Các quy tc xut x thông thoáng hn s giúp gim tác ng ca vic ct gim thu quan theo MFN i vi các sn phm hin ang c hng u ăi và giúp các nc ang phát trin tn dng ti a nhng u ăi dành cho h. Phân tích c a vào chng này khuyn ngh xây dng mt b các quy tc xut x n gin và rơ ràng và áp dng chung cho các nc cp u ăi. Các Kt lun Tác nghip Thông thng, tính cht ca quy tc xut x phn ánh mc ích xây dng quy tc xut x ó, minh bch trong quá tŕnh xây dng cng nh thành phn tham gia xây dng quy tc xut x. Trong các khu vc thng mi u ăi, các quy tc xut x cht ch và phc tp có vai tṛ ngn chn tng kh nng cnh tranh ca các nhà sn xut cui cùng trong mt nc vi các nhà cung cp các nc i tác và khuyn khích xut khu ni khi các sn phm trung gian thông qua chuyn hng nhu cu ra khi các nhà cung cp ti nc th ba. Nhng quy tc nh vy thng xut hin khi quá tŕnh xây dng quy tc thiu tính minh bch, công khai và không có s tham gia rng răi ca các bên liên quan khác nhau mà b chi phi bi ngành công nghip trong nc. Nu mc ích t ra cho các quy tc xut x u ăi ch n thun là ngn nga chch hng thng mi th́ kt qu thu 282 c s là mt b quy tc xut x n gin và thông thoáng c thc hin thông qua các quy tc tng quát hn là các quy tc c th cho tng sn phm. Trên th trng th gii toàn cu hoá hin nay các quy tc kiu nh vy nhiu kh nng có tác ng thúc y thng mi và u t trong khu vc nhiu hn bng cách em li cho các nhà sn xut linh hot trong t́m kim ngun nguyên liu mà không tho hip kh nng ngn chn hàng chuyn ti t các nc th ba không phi là thành viên ca tha thun u ăi. iu quan trng là mc tiêu ca quy tc xut x phi c nêu c th, rơ ràng và nht quán vi mc tiêu tng th ca hip nh hay chính sách thng mi. Nu mc tiêu t ra là thúc y thng mi và phát trin th́ cách tt nht thc hin mc tiêu này là thông qua các quy tc xut x n gin và thông thoáng hn là s dng các quy tc xut x nh các bin pháp bo h thng mi không rơ ràng (opaque). Theo ngha ó, các quy tc xut x là vn chính sách thng mi chính yu. Quá tŕnh xây dng các quy tc xut x cn m bo tính công khai, minh bch và có s tham gia ca các bên liên quan. Quy tc xut x là nhân t chính quyt nh liu các hip nh thng mi u ăi có thc hin c các mc tiêu t ra hay không. Sau ây là các kt lun chính rút ra t phân tích c tin hành trong chng vit này: Quy tc xut x cht ch ḱm hăm quá tŕnh chuyên môn hoá quc t và phân bit i x i vi các nc nh có thu nhp thp vi ngun u vào trong nc hn ch. Các quy tc xut x n gin, nht quán và có th oán trc có nhiu kh nng s thúc y tng trng thng mi và phát trin. Mi sn phm khác nhau, mi hip nh khác nhau li có các quy tc xut x khác nhau tng ng. S khác bit này làm tng áng k phc tp và chi phí tham gia cng nh thc thi các hip nh thng mi. Gánh nng chi phí ó dn ch yu lên các doanh nghip va và nh cng nh các doanh nghip các nc có thu nhp thp. Các h thng quy tc xut x phc tp làm tng thêm gánh nng i vi hi quan và có th phng hi n tin to thun li cho thng mi. Các c ch tích ly óng vai tṛ quan trng. Tích ly y thúc y hi nhp sâu rng hn và cho phép các nc phát trin chuyn các khâu sn xut cn nhiu lao ng sang các nc i tác có mc lng thp. C ch tích ly y cho phép các nc thu nhp thp có c linh hot ln nht trong t́m và s dng ngun nguyên liu u vào. Tuy nhiên, ôi khi các yêu cu phin hà v giy t và các khó khn trong th tc hành chính phát sinh trong quá tŕnh áp dng ch tích ly y cho thy cn cho phép áp dng c ch tích ly chéo. Nh́n di góc hi quan, rt khó thc hin các tiêu chí giá tr tng thêm. Vic kư kt các tho thun v công thc tính toán chun s là rt hu ích. Bên cnh ó, vic cung cp cho các doanh nghip nhiu phng tin thay th chng minh xut x hàng hóa có th là mt cách quan trng tng tính linh hot trong các hip nh thng mi. Hài hoá các quy tc xut x không u ăi hay ít nht là tng hp các quy tc xut x u ăi s em li li ích áng k trong vic tng cng kh nng có th oán trc ca môi trng din ra các hot ng thng mi cng nh giúp gim bt gánh nng cho hi quan trong quá tŕnh thc thi các hip nh thng mi a phng và u ăi. Phân tích a ra nhng khuyn ngh sau: Nu mc ích t ra là khuyn khích hi nhp và gim thiu gánh nng tuân th cho doanh nghip và hi quan trong quá tŕnh thc thi các quy tc xut x th́ cn xác nh 283 c th các quy tc xut x áp dng chung cho tt c các sn phm vi mt lng hn ch các trng hp ngoi l c quy nh và gii tŕnh rơ ràng. Vic s dng các quy tc xut x chi tit cho tng sn phm mt cách không cn thit có th to ra nhng quy tc xut x mang tính hn ch, phc tp và ḱm hăm quá tŕnh hi nhp. Cn cung cp cho các doanh nghip linh hot nht nh trong vic tuân th các quy tc xut x ví d nh bng cách nêu c th có th áp ng yêu cu xut x hoc là theo quy tc chuyn i mă s hàng hóa187 hoc là theo quy tc giá tr tng thêm. Khi s dng phng pháp chuyn i mă s hàng hóa, cn phi quy nh thng nht mc phân loi din ra thay i cho tt c các sn phm. Thay i mă s hàng hóa cp nhóm có v nh là quy tc chính thích hp nht. Các u ăi trong khuôn kh T chc Hp tác và Phát trin Kinh t (OECD) s hiu qu hn trong khuyn khích xut khu t các nc ang phát trin nu chúng c iu chnh bi các quy tc xut x ít mang tính hn ch hn, tt nht là c áp dng chung cho tt c các sn phm. WTO cung cp mt din àn thích hp t c mc tiêu này. Các nhà sn xut ti các nc ang phát trin cn c hng u ăi khi xut sang th trng ca tt c các nc phát trin nu sn phm ca h áp ng c yêu cu ca mt quy tc xut x. Không nên s dng các quy tc xut x cht ch nh nhng công c t c các mc tiêu phát trin kinh t v́ có th chúng s phn tác dng. Nhng li ích tim nng mà các hip nh thng mi gia các nc ang phát trin em li có th b gim áng k nu các hip nh này bao gm các quy tc xut x cht ch. Các hip nh song phng gia mt nc thành viên ca hip nh u ăi vi mt nc th ba cn cho phép áp dng các phng pháp thay th trong xác nh xut x có th tn dng c li ích mang li t c ch tích ly toàn b và tích ly chéo vi các nc thành viên khác trong nhóm liên kt khu vc ó. 187Hay quy tc quy tŕnh sn xut hay hot ng c th mc hn ch hn. 284 Ph lc 9.A Tóm lc các Phng pháp Xác nh Xut x Khác nhau Quy tc u im Nhc im Các vn chính Chuyn Nht quán vi các quy tc H thng Hài ḥa hóa không c thit Cn quy nh chuyn i mă s hàng hóa mc i mă xut x không u ăi k phc v cho xác lp xut x; kt phân loi nào ­ mc phân loi càng cao, quy tc s hàng qu là có quá nhiu quy tc riêng l cho xut x càng mang tính hn ch ln hn i vi hóa trongMt khi ă c xác nh, tng sn phm có th b thao túng bi các thng mi h thng các quy tc xut x s m ngành công nghip trong nc. Hài ḥa bo tính rơ ràng và d hiu. Có th là kim nh dng (có th s dng u hóa Có th khó tuân th các yêu cu chng vào nhp khu ) hay kim nh âm (xác nh rơ Khá d áp dng. t. các trng hp trong ó chuyn i mă s hàng hóa s không xác lp xut x )a ­ kim nh âm s Xung t trong phân loi hàng hóa có th mang tính hn ch hn. khin cho kh nng tip cn th trng tr nên không chc chn. Giá tr Rơ ràng, n gin khi áp Phc tp khi áp dng ­ yêu cu các Mc giá tr tng thêm cn có xác lp xut x. tng dng c th và không khó doanh nghip phi có h thng k toán thêm hiu tân tin. Phng pháp nh giá cho nguyên liu nhp khu ­ các phng pháp cho kt qu nh giá Không chc chn do nhy cm trc bin cao hn (ví d nh CIF) s hn ch hn i vi i t giá hi oái, mc lng, giá hàng vic s dng u vào nhp khu. hóa và tng t. Quy Mt khi ă c quy nh, Các yêu cu chng t có th rm rà và Quá tŕnh xây dng các quy tŕnh c th - yêu tŕnh sn s rt rơ ràng và d hiu khó tuân th. cu th tc càng nhiu th́ quy tc càng mang xut c tính hn ch hn. th Dn n các quy tc c th cho tng sn phm. Th nghim nên là th nghim âm (các quy tŕnh hay u vào không th c s dng) hay Các ngành công nghip trong nc có th th nghim dng (nhng ǵ có th c s nh hng n vic c th hóa các quy dng)? Th nghim âm s mang tính hn ch 285 tc. ln hn. Có th nhanh chóng tr nên li thi do tin b k thut và bi vy, cn c iu chnh thng xuyên. a. Xác nh xut x dng thng c thc hin di dng "chuyn i t bt k nhóm hàng nào," i chiu vi xác nh xut x âm nh "chuyn i t bt k nhóm hàng nào ngoi tr các nhóm ca chng XX." iu áng lu ư ây là chuyn i mă s hàng hóa, nht là vi vic xác nh xut x âm có th c c th hóa to ra mt tác ng ging nh tác ng ca phng quy tŕnh sn xut c th. Xem ví d ti hp 9.2. Ngun: Các tác gi 286 Tài liu c thêm Flatters, F. và R. Kirk. 2003 . "Quy tc Xut x nh Công c Phát trin? Mt s bài hc t SADC." Tŕnh bày ti Hi tho v Quy tc Xut x ca Vin Nghiên cu Nông hc. Paris. Tháng 5. www.inra.fr/Internet/Departements/ESR/UR/lea/actualites/ROO2003/articles/flatters.pdf. Garay, S., Luis Jorge và Rafael Cornejo . 2002. "Quy tc Xut x và u ăi Thng mi." Trong S tay Phát trin, Thng mi và WTO ca Bernard Hoekman, English và Aaditya Mattoo biên son. Washington, D.C.: The World Bank. Harilal, K. và P. Beena. 2003. "Hip nh WTO v Quy tc Xut x: Tác ng i vi Nam Á." Tài liu Nghiên cu s 353. Trivendrum n : Trung tâm Nghiên cu Phát trin http://www.cds.edu/download_files/353.pdf . Hirsch, M. 2002. "Lut Thng mi Quc t, Kinh t Chính tr và Quy tc Xut x: Mt lư do ci cách H thng Quy tc Xut x ca WTO" Tp chí Thng mi Th gii 36(2): 171­88 . Tài liu Tham kho T c ch bn (procssed) ch các tác phm c xut bn không chính thc, bi vy có th s không t́m c các n phm này ti th vin. Brenton, P. 2003. "Các nc Kém phát trin Hi nhp vào H thng Thng mi Th gii: Tác ng Hin ti ca các u ăi ca EU trong Khuôn kh Chng tŕnh Mi th tr V khí." Tp chí Thng mi Th gii 37(3): 623­46. Brenton, P. và Manchin, M. 2003. "Giúp Thc hin có Hiu qu các Hip nh Thng mi ca EU: Vai tṛ ca các Quy tc Xut x." Nn Kinh t Th gii 26(5): 755­69. Cadot,O., J. de Melo,A. Estevadeordal, A. Suwa-Eisenmann và B. Tumurchudur. 2002. "ánh giá Tác ng ca Quy tc Xut x trong NAFTA." Tài liu ca Ban Nghiên cu s 0306. Pḥng Thí nghim Kinh t ng dng ­ Vin Nghiên cu Nông hc Quc gia - Pháp (Laboratoire d'Economie Appliquée, Institut National de la Recherche Agronomique-- France). Cerrex. 2002. "S dng các u ăi Thng mi ca EU (GSP và Lome)." Nghiên cu xây dng cho DFID. London. c ch bn. Croome, J. 1995. nh h́nh H thng Thng mi Th gii-- Lch s Ṿng àm phán Uruguay. Geneva: T chc Thng mi Th gii. Dehousse, F., K. Ghemar và P. Vincent. 2002. "Tranh chp gia EU và M v Quy tc Xut x mi cho Sn phm Dt may ca M." Tp chí Thng mi Th gii 36(1): 67­84. Estevadeordal, A. và E. Miller. 2002. "Quy tc Xut x và Phng thc Thng mi gia M và Canada." Washington, D.C.: Ngân hàng Phát trin Liên M. Estevadeordal, A. và K. Suominen. 2003. "Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi T do ti Châu Âu và M: Các Vn và Tác ng i vi Hip nh Hip hi Liên Khu vc EU-MERCOSUR." Trong G. Valladao và R. Bouzas, eds., Tip cn Th trng cho Hàng hóa và Dch v trong àm phán gia EU và Mercosur. Paris: Chaire Mercosur de Sciences Po. ------. 2004. "Quy tc Xut x: Bn Th gii và Tác ng Thng mi." Trong A. Estevadeordal, O. Cadot, A. Suwa-Eisenmann và T. Verdier, eds. Xut x Hàng hóa: Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi u ăi. Ngân hàng Phát trin Liên M và Trung tâm Nghiên cu Chính sách Kinh t. Sp xut bn. y ban Châu Âu. 2003. Quy tc Xut x ca Cng ng Châu Âu cho H thng u ăi Ph cp: Hng dn cho Doanh nghip. Brúc-xen. http://europa.eu.int/comm/taxation_ customs/customs/origin/gsp/index_en.htm. 287 Falvey, R. và G. Reed. 1998. "Tác ng Kinh t ca Quy tc Xut x." Weltwirtschaftliches Archiv 134: 209­229. Flatters, F. 2001. "Ngh nh th Thng mi SADC: Con ng nào phía trc?" Cp nht Nam Phi 10: 1­4. ------. 2002. "Quy tc Xut x SADC: Làm suy yu Thng mi T do Khu vc." Tài liu tŕnh bày ti Din àn Ban Th kư Chính sách Công nghip và Thng mi. Johannesburg. Tháng 9. Flatters, F. và R. Kirk. 2003."Quy tc Xut x nh Công c Phát trin? Mt s bài hc t SADC." c tŕnh bày ti Hi tho Vin Nghiên cu Nông hc Quc gia on Quy tc Xut x. Paris. Tháng 5. Herin, J. 1986. Quy tc Xut x và Chênh lch gia Mc Thu sut trong EFTA và EC. Geneva: Ban Th kư EFTA. Hirsch, M. 2002. "Lut Thng mi Quc t, Kinh t Chính tr và Quy tc Xut x: Lư do Ci cách H thng Quy tc Xut x ca WTO" Tp chí Thng mi Th gii 36(2): 171­88. Hoekman, B. 1993. "Quy tc Xut x cho Hàng hóa và Dch v: Các Cân nhc Kinh t và Khái nim." Tp chí Thng mi Th gii 27(4): 81­99. Imagawa, H. và E. Vermulst. 2003. Quy tc Xut x trong mt Th gii Toàn cu hóa: Công vic ang tin trin. New York: Kluwer. Sp xut bn. Inama, S. 2002. "Tip cn Th trng cho các nc LDC: Các Vn cn Gii quyt." Tp chí Thng mi Th gii 36(1): 85­116. Izam, M. 2003."Quy tc Xut x và Thúc y Thng mi trong các Hip nh Thng mi u ăi ti Châu M La Tinh." Tài liu tŕnh bày ti Din àn Quc t v Thúc y Thng mi. Geneva. Tháng 5, 14­15. www.unece.org/trade/forums/forum03/presentations/ventura_en.pdf. Krishna, K. và A. Krueger. 1995. "Thc thi các Khu vc Thng mi T do: Quy tc Xut x và Bo h Ngm (Hidden Protection)." Tài liu Nghiên cu NBER 4983. Cambridge, Mass.: Ban Nghiên cu Kinh t Quc gia. Krueger, A. 1997. "Các Hip nh Thng mi T do i vi Liên minh Hi quan." Tp chí Kinh t Phát trin 54(1): 169­187. Mattoo, A., D. Roy và A. Subramanian. 2002. "o lut C hi và Tng trng Châu Phi cùng các Quy tc Xut x trong o lut: Phóng Khoáng b Suy gim?" Nn Kinh t Th gii 26(6): 829­51. Tp chí Chính thc ca Cng ng Châu Âu. 2000. L317. S 43. 15 tháng 12. http://europa.eu.int/eur-lex/en/archive/2000/l_31720001215en.html. Palmeter D. 1997. "Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi Khu vc." Trong Ch ngha Khu vc và Ch ngha a phng sau Ṿng àm phán Uruguay: Hi t, Phân k và Tng tác do P. Demaret, J. F. Bellis và G. Garcia Jimenez biên tp. Brúc-xen: Nhà xut bn liên trng i hc Châu Âu. Pricewaterhouse Coopers. 2002. "Tng cng Quy tc Xut x AFTA." Tŕnh bày ti Hi ngh Tng Cc trng Hi quan ASEAN ln th 10 t chc ti Xing-ga-po. Sapir, A. 1998. "Kinh t Chính tr ca Ch ngha khu vc EC." Tp chí Kinh t Châu Âu 42(3-5): 717­732. UNCTAD (Hi tho Liên hip quc v Thng mi và Phát trin). 2003. "Các Sáng kin Chính Gn ây ng h các Nc Kém Phát trin trong Lnh vc u ăi trong Tip cn Th trng: ánh giá Tác ng S b." Lu ư Ban Phát trin và Thng mi Khóa 50. 6­17 tháng 10. Tài liu TD/B/50/5. Geneva: Ban Th kư UNCTAD. UNCTAD và Ban Th kư Khi Thnh vng chung. 2001. "Thu và Tip cn Th trng Min Hn ngch cho các nc kém phát trin: 288 Phân tích các sáng kin Quad." London và Geneva. http://www.unctad.org/en/docs/poditctabm7.en.pdf. U.S. y ban Thng mi Quc t. 2004."Chng tŕnh Hài ḥa hóa Thu ca M. Ghi chép chung."Washington, D.C. http://hotdocs.usitc.gov/tariff_chapters_current/0410gn.pdf. T chc Hi quan Th gii. 2003. "Báo cáo Phiên hp ln 21 ca y ban K thut v Quy tc Xut x." Tài liu s OC0085E2. 24­25 tháng 2. Brúc-xen. WTO (T chc Thng mi Th gii). 2002a. "y ban Hip nh Thng mi Khu vc -- Các H thng Quy tc Xut x trong các Hip nh Thng mi Khu vc--iu tra chung do Ban Th kư tin hành." Tài liu s WT/REG/W/45. 5 tháng 4. Geneva. ------.2002b. "y ban Quy tc Xut x--ánh giá Hàng nm ln th tám quá tŕnh thc thi và vn hành ca Hip nh v Quy tc Xut x--Ghi chép ca Ban Th kư." Tài liu s G/RO/55. 3 tháng 12. Geneva. ------. 2002c. "y ban Quy tc Xut x--Báo cáo ca Ch tch y ban Quy tc Xut x cho i Hi ng." Tài liu s G/RO/52. July 15. Geneva. 289 10 Kim soát Min thu và Min np thu Adrien Goorman MIN NP THU CHO HÀNG GIA CÔNG XUT KHU............................. 293 KHO NGOI QUAN, CH TM NHP VÀ QUÁ CNH......................... 312 MIN THU........................................................................................................... 317 KT LUN TÁC NGHIP VÀ HNG DN................................................... 324 PH LC 10.A DANH MC KIM KÊ CHO KIM SOÁT MIN NP THU VÀ MIN THU.................................................................................................... 326 TÀI LIU C THÊM ......................................................................................... 327 TÀI LIU THAM KHO...................................................................................... 327 290 Chng này bàn n hai khía cnh có tm quan trng ln v mt kinh t, tài chính và hành chính trong qun lư hi quan. ó là kim soát và qun lư các loi h́nh min np thu (duty relief) cho hàng tm nhp cng nh các loi h́nh min thu khác. Min np thu ch các loi h́nh hi quan trong ó hàng nhp khu c bo thu (suspension of duty) cho ti khi tái xut. Các i tng c hng ch này bao gm hàng gia công xut khu, hàng sn xut xut khu (manufacturing under bond), hàng thuc khu ch xut, hàng tm nhp tái xut nguyên trng, hàng trong kho ngoi quan và hàng quá cnh. Min np thu cng ch loi h́nh mà theo ó thu ă np cho hàng nhp khu c hoàn tr khi tái xut hàng nhp khu (hoàn thu).188 Kim soát min thu ch các c ch c hi quan s dng qun lư và giám sát toàn b hay mt phn các loi h́nh min thu không liên quan n hot ng xut khu hay tái xut. Các i tng c min thu ch yu bao gm hàng u t, mua sm ca chính ph, d án u t nc ngoài, các c quan i din ngoi giao; hàng cu tr và hàng nhp khu thuc các c quan hot ng v́ mc ích t thin, vn hóa, giáo dc hay tôn giáo. 188Các loi h́nh min np thu thng c nhc n nh các loi h́nh bo thu (duty suspension regimes), các loi h́nh kinh t (economic regimes) hay các loi h́nh hi quan c bit (special customs regimes). Các thut ng "relief" và "min" (exemption) c s dng không thng nht trong các b lut hi quan cng nh gia nhng i tng thi hành pháp lut khác nhau. Trong Công c Kyoto Sa i, thut ng "min np thu" ch khái nim c hiu chung là min thu và mi loi h́nh bo thu li có mt tên riêng - gia công xut khu, hoàn thu, khu thng mi t do, kho ngoi quan, tm nhp và tng t. 291 Hp 10-1 Các Loi h́nh Min np thu và Min thu Min np thu ch min thu hi quan và thu khác cho hàng hóa tm nhp hoc ch vic hoàn tr s thu nhp khu và thu khác ă c np khi nhp khu nguyên vt liu gia công vi iu kin phi tái xut sn phm làm ra t nguyên vt liu ă nhp khu. Hàng nhp khu tái xut khu sau khi ă qua gia công Hàng tm nhp gia công (TAP) Hàng nhp sn xut theo hp ng (MUB) Hàng c hoàn thu Hàng cho khu ch xut xut khu (EPZ) Hàng trong kho ngoi quan, hàng tm nhp và hàng quá cnh Hàng trong kho ngoi quan Hàng tm nhp tái xut nguyên trng Hàng quá cnh Min thu nhp khu (exemption) là min mt phn hay toàn b thu nhp khu i vi hàng hóa nhp khu v́ nhng lư do không liên quan n xut khu hay tái xut. Các ch min thu c áp dng thc hin nhiu mc ích chính sách khác nhau ca chính ph hay thc hin các cam kt trong khuôn kh các công c và hip nh quc t. Các công c quc t Hàng nhp khu ca các t chc quc t và các i s quán. Các mc ích kinh t và xă hi ca chính ph Hàng nhp khu ca chính ph Khuyn khích tài chính cho hàng u t Hàng ca các d án do nc ngoài tài tr Hàng cu tr Hàng nhp khu phc v mc ích nhân o, tôn giáo, giáo dc, vn hóa và các mc ích xă hi khác. Hàng nhp khu phi thng mi Hàng là tài sn di chuyn ca lao ng nhp c, ca ngi nh c hay tái nh c trong nc Hàng hành lư trong gii hn cho phép Hàng mu không có giá tr thng mi Hàng là tài sn tha k, quà tng, cúp, huy chng, k nim chng, phn thng và tng t Các hàng hóa nhp khu phi thng mi khác Ngun: Tác gi Kinh nghim cho thy nhiu nc ang phát trin gp khó khn trong vic qun lư và giám sát úng quy nh các loi h́nh min np thu và min thu. iu này dn n t lm dng chc quyn, gian ln và ṛ r thu ngân sách. Nu không có các c ch min np thu vn hành mt cách suôn s, các nhà sn xut hàng xut khu s phi sn xut hàng hóa vi giá thành cao hn so vi trng hp có th tip cn y và d dàng các u vào sn xut ti mc giá th trng th gii. iu này ng ngha vi vic suy gim kh nng cnh tranh trên th trng xut khu. 292 Chng 10 a ra mt bc tranh chung v các ch min np thu và min thu cng nh tóm lc c s cho các ch này cùng các iu kin chính m bo qun lư hiu qu. Chng 10 cng xem xét nhng kinh nghim có liên quan n vic thc thi các h thng khác nhau ti mt s nc và a ra hng dn t c thông l tt nht. Phn mt xem xét li các c ch min np thu cho hàng gia công xut khu. Phn hai tp trung vào ch min np thu cho hàng hóa tm nhp phc v các mc ích khác. Phn ba bàn n các khía cnh qun lư và kinh t ca các loi h́nh min thu toàn b. Phn cui cùng tóm lc các kt lun và hng dn tác nghip. Ph lc 10.A a ra mt danh mc kim tra cho kim soát min np thu và min thu. Hp 10.1 a ra phân loi h thng các ch min np thu và min thu ang c áp dng trên th gii. Min np thu cho Hàng Gia công Xut khu Phn này trc tiên s xem xét li c s kinh t (rationale) trong áp dng min np thu cho hàng gia công xut khu, xác nh các cách tip cn chính trong min np thu, bàn các vn qun lư liên quan n tt c các h thng min np thu và sau ó xem xét li các khía cnh hành chính ca tng h thng.189 C s Kinh t Chính ph ánh thu hàng nhp khu nhm mc ích thu ngân sách hoc bo v hot ng sn xut trong nc. Vic ánh thu các nguyên vt liu u vào sn xut hàng xut khu s làm tng chi phí sn xut và khin cho doanh nghip xut khu khó bán sn phm ra th trng nc ngoài. Mc ích ca min np thu là xóa b gánh nng thu và giúp nhà xut khu tip cn c các u vào mc giá chung ca th trng th gii. Min np thu c thc hin thông qua min thu nhp khu cho u vào hay hoàn thu nhp khu ă np khi xut khu sn phm s dng nguyên liu nhp khu ó. Lut hi quan có các iu khon iu chnh các ch này cng nh xây dng các quy ch qun lư và kim soát chúng. C s kinh t ca vic áp dng min np thu cho các nhà sn xut xut khu khi nhp khu nguyên liu c da trên nguyên tc ánh thu ti im n ca hàng hóa (destination principle of taxation), theo ó không có loi thu gián thu nào c ánh vào hàng hóa không dùng cho tiêu dùng ni a. Theo nguyên tc này, không có c s ánh thu nhp khu vào nhng mt hàng chng hn nh hàng quá cnh quc t, nguyên vt liu và b phn c nhp khu c cu thành trong thành phm sau ó c xut khu.190 Vic không tháo b c gánh nng np thu nhp khu cho các nhà sn xut xut khu tng ng vi vic ánh mt sc thu vào hàng xut khu, làm gia tng giá thành sn xut và gim tính cnh tranh ca nhà sn xut trong nc trên các th trng xut khu. Phù hp vi nguyên tc ánh thu ti im hàng n, các quy tc ca T chc Thng mi Th gii (WTO) chp nhn ch hoàn thu nhp khu cho nguyên liu sn xut cu thành trong sn phm xut khu vi iu kin s thu c hoàn không 189Các chun mc và hng dn ca Công c Kyoto Sa i v các ch min np thu bao gm: tm nhp gia công xut khu, Ph lc C th F.1 v Gia công Xut khu, Ph lc C th D.2 v Khu T do Thu quan và Ph lc C th F.3 v hoàn thu. 190Mt s nc thu phí quá cnh có th mang tính cht ca chng hn nh phí dch v thu cho vic s dng h thng ng b quc gia. 293 ln hn s thu ă np. Mt khon hoàn thu ln hn s thu ă np s tng ng vi mt khon tr cp xut khu. iu này vi phm các quy tc ca WTO v Tr cp Xut khu và Thu i kháng. Rơ ràng, cung cp mt ch min gánh nng np thu ch là mt gii pháp thay th tt th hai sau ch thng mi t do. T do thng mi xoá b s cn thit phi có các chng tŕnh dành riêng cho các nhà xut khu (schemes to insulate the exporters) và loi b nhng yêu cu hành chính thng rt khó áp ng. Tuy nhiên, hu ht các nc không có ch t do thng mi và ch có min cho hàng xut khu tránh khi gánh nng phi np thu nhp khu và các loi thu khác thông qua vic áp dng các ch min np thu. Trong môi trng kinh t có tính cnh tranh cao hin nay, các nhà xut khu buc phi t c hiu qu cao trong sn xut cng nh ct gim chi phí sn xut và tip th nu mun tn ti trên th trng xut khu. Bi vy, iu quan trng là các nhà hoch nh chính sách và qun lư hi quan phi cung cp cho các doanh nghip xut khu các h thng min np thu giúp h c min toàn b (100%) thu ánh vào u vào sn xut. Cng cn phi to iu kin qun lư hiu qu các ch min thu này. Song vic này chc chn s to ra khó khn trong kim soát hi quan i vi các nhà qun tr hi quan - nhng ngi có trách nhim thu thu nhp khu theo biu thu. Các c ch m bo x lư úng và hp pháp các trng hp xin min thu cng cn c thit lp. Min thu trc i chiu vi Hoàn thu Có hai phng thc áp dng ch min np thu cho hàng gia công xut khu: (a) min không phi np thu cho hàng hóa ti thi im nhp khu vi iu kin chúng c tái xut sau khi gia công (thng c gi là hàng tm nhp) và (b) hoàn thu theo ó thu hi quan c np cho hàng hóa ti thi im nhp khu s c hoàn tr ti thi im tái xut khi hàng ă c gia công. H́nh thc min thu trc có th có nhiu dng thc khác nhau trong ó có tm nhp cho hàng gia công xut khu (TAP), sn xut theo hp ng (MUB), h thng s theo dơi (passbook system), các h́nh thc khác là bin th hay kt hp ca các h́nh thc trên và khu ch xut xut khu (EPZ). Tuy có chung mt mc tiêu song h thng min thu trc và h thng hoàn thu li có nhng khác bit trong phng thc vn hành, trong li ích mang li cho nhà sn xut cng nh trong bin pháp kim soát mà hi quan s dng bo m s thu ngân sách. Mi h thng li phù hp vi mt s i tng xut khu nht nh. Nh́n chung, ch min thu trc vn c các nhà xut khu a thích hn ch hoàn thu song min thu trc li em li ri ro thu ngân sách ln hn cho chính ph nu hàng nhp khu hoc thành phm c sn xut t hàng nhp khu b lt ra th trng ni a mà không chu thu nhp khu. Trái li, phng thc hoàn thu tuy mang li ri ro ít hn cho công tác thu ngân sách song li có nhc im là nhà sn xut phi np thu trc ri sau ó i (thng là trong mt khong thi gian áng k) trc khi c hoàn thu. iu này làm gim lng vn lu ng ca nhà sn xut. Vic hoàn thu chm và không chc chn cng có th óng vai tṛ nh tác nhân làm nn ḷng các nhà xut khu, buc h phi quy các yu t này vào giá thành sn phm và bi vy làm gim tính cnh tranh ca sn phm ti th trng nc ngoài. Khu vc xut khu s có li nu tt c các nhà sn xut (t doanh nghip ln mi nm xut khu mt khi lng hàng hóa ln hay doanh nghip gia công xut khu không thng xuyên) u có th c hng mt hay nhiu ch phù hp vi 294 loi h́nh kinh doanh, min thu toàn b vi chi phí hot ng và qun lư thp nht. V́ vy, chính sách tt nht là áp dng c hai h thng, min thu trc di mt hay nhiu dng thc và hoàn thu. Nu hp lư v mt kinh t, cn xây dng các khu t do quan thu, nht là các EPZ. Tuy nhiên, so vi các chính sách min thu trc và hoàn thu, EPZ ̣i hi phi có mt h thng các mc ích và iu kin rng ln hn cng nh cn phi tin hành mt khi lng công vic ln hn. Có th ây không phi là mt gii pháp phù hp trong nhiu trng hp. Các hàng hóa thay th, tc là các nguyên vt liu ging ht v mô t, cht lng và các c tính k thut vi nguyên liu nhp khu có sn trên th trng trong nc không nên là mt yu t quyt nh có áp dng ch min np thu cho các nhà sn xut xut khu hay không. Ngay c khi vic s dng các nguyên liu nhp khu có th hn ch s phát trin ca các ngành sn xut trong nc có liên quan th́ min thu nhp khu vn phù hp vi mc tiêu chính sách cho phép các nhà sn xut xut khu tip cn c các nguyên liu sn xut mc giá chung trên th trng th gii. Qun lư: T Kim tra thc t sang Kim toán Mt cách truyn thng, các th tc hi quan qun lư, kim soát và thi hành các chng tŕnh min np thu cng nh các khía cnh kim soát hi quan khác u da nhiu vào kt qu kim soát thc t. Kim soát thc t cho phép hi quan giám sát c quá tŕnh chuyn các nguyên vt liu nhp khu vào kho ca nhà sn xut, quá tŕnh s dng các nguyên vt liu sn xut, s lng sn phm sn xut ra cng nh quá tŕnh chuyn thành phm ra khi nhà máy xut khu. Kim soát thc t hàng hóa to ra gánh nng i vi c hi quan và nhà sn xut và v mt kinh t là không hiu qu so vi kim soát da trên h thng k toán ca doanh nghip. Trong mt vài thp k gn ây, t do hóa thng mi toàn cu cùng tin b nhanh chóng ca khoa hc công ngh ă khin cho thng mi quc t m rng nhanh chóng và gây ra cnh tranh khc lit trên các th trng hàng xut khu. Xu hng phát trin ca thng mi và sn xut buc hi quan nhiu nc c các nc phát trin và ang phát trin phi áp dng các chin lc kim soát hi quan hin i. ó là nhu cu giao hàng nhanh, cung ng va úng lúc (just-in-time inventory) và s dng công ngh. Các chin lc nh vy c da trên ánh giá và qun lư ri ro, kim tra có chn lc, kim toán sau nhp và áp dng rng răi công ngh thông tin. Các chin lc này tp trung vào ánh giá mc tuân th chung ca các doanh nghip hn là xác minh tng giao dch c th. i vi các doanh nghip c ánh giá là mc ri ro thp, hi quan gim mc kim tra thng xuyên và da nhiu hn vào kt qu t ánh giá mc tuân th ca doanh nghip. Bi vy, các doanh nghip có ri ro thp có th gim bt các gánh nng báo cáo và th tc và to iu kin thun li cho hot ng kinh doanh xut nhp khu. Kinh nghim cho thy các chin lc nh vy không ch to thun li áng k cho thng mi mà c̣n bo m s thu mt cách hiu qu hn so vi h thng c. Nng lc thc hin các chin lc kim soát hi quan hin i mi nc mt khác. Các nhân t nh hng n nng lc này là mc doanh nghip lu gi s sách k toán (quyt nh cht lng ca kim soát da trên h thng k toán); mc hin i hóa chung ca khu vc doanh nghip (quyt nh mc hi quan có th tng tác in t vi các doanh nghip trong các hot ng ngoi thng; mc t do hóa thng mi, tc là mc thu sut, m ca nn kinh t (yu t có th tng cng hay gim bt tuân th ca khu vc thng mi); và mc sn có ca ngun nhân lc, vt lc và tài lc ti c quan hi quan giúp xác lp nng lc áp ng 295 yêu cu t ra bi nn kinh t hin i. Các tác nhân trên quyt nh mc ph thuc nht nh ca mt nc vào kim soát thc t cho ti khi hi quan có nng lc chuyn sang vn dng ch yu h́nh thc kim soát da trên h thng k toán và môi trng kinh doanh cng nh ch thng mi cho phép s dng phng pháp ó. Cho dù mc hin i hóa ca hi quan mt nc có n âu i chng na th́ hi quan các nc ó cng phi tuân th các chun mc quc t cng nh các hng dn qun lư h thng min np thu quy nh trong Công c Kyoto Sa i. Các tho lun, xut và hng dn sau này u tính n các chun mc và hng dn này. Tuy không bao gm tt c các iu khon trong Công c song các cuc tho lun tp trung vào các nguyên tc và gii pháp thc t thit k và thc thi có hiu qu các ch min np thu cng nh kinh nghim thc t ca mt s nc trong lnh vc này. Hàng Tm nhp Gia công Xut khu (TAP) TAP là mt loi h́nh theo ó nguyên liu nhp khu có th c min np thu hi quan và thu khác vi iu kin các nguyên liu ó c nhp sn xut, gia công hay sa cha trong nc sau ó xut khu. Nhng sn phm c gia công, trong mt s iu kin nht nh, cng có th c làm t các nguyên liu khác hn là các nguyên liu nhp khu phc v gia công xut khu. (Xem Nguyên vt liu Tng ng và Nguyên vt liu Tng ng Trc ­ Equivalence and Prior Equivalence). Loi h́nh TAP cng iu chnh các h́nh thc gia công theo hp ng hay "công vic - job" theo ó khách hàng nc ngoài vn là ch s hu i vi hàng hóa nhp khu. Hin TAP ang c thc thi ti nhiu nc phát trin và ti mt s nc ang phát trin. Các vn thc hin TAP mt cách hiu qu ̣i hi phi có mt c quan hi quan phát trin. Nhà sn xut thng xuyên xut khu mt t l ti thiu nht nh sn phm làm ra có th yêu cu c áp dng trc ch TAP. Các doanh nghip này có th phi kư phiu bo lănh m bo s np thu hi quan nu hàng không áp ng iu kin hng TAP. Doanh nghip phi lu gi nhng s sách và chng t k toán theo yêu cu nhm ghi chép li nguyên vt liu nhp khu và thành phm cui cùng c làm ra. nh mc gia công ­ rate of yield (t l nguyên vt liu nhp khu c dùng trên mi n v sn phm) cn phi c xác nh và thng nht gia doanh nghip và c quan hi quan. T l này s c cp nht khi các quy tŕnh gia công hay các mc thu sut thay i. Hi quan cn thit lp mt c ch kim soát cùng vi nhà sn xut xác minh nh k t l sn phm thc xut và t l sn phm c bán vào th trng ni a cng nh xác nh s thu c hng ch bo thu cn phi chng minh iu kin bo thu (cho s hàng xut khu) cng nh s thu hi quan và thu khác phi np (cho s hàng c bán vào th trng ni a). iu này ̣i hi cán b hi quan phi có k nng kim toán h thng k tóan ca doanh nghip tin hành xác minh k lng và gii tŕnh chi tit h thng s k toán ca doanh nghip. Do TAP ̣i hi yêu cu khá cao v mt th tc hành chính nên loi h́nh này thng không phi là mt gii pháp thc t cho các nhà sn xut ch xut khu mt phn nh trong tng sn phm hoc xut khu không thng xuyên. Các nhà sn xut kiu này cn tip cn mt h thng tm nhp n gin hn hoc mt h thng hoàn thu thông thóang hn. 296 Yêu cu và Th tc Qun lư và Vn hành Yêu cu ch yu qun lư và vn hành có hiu qu ch TAP bao gm các nhân t sau: Quyn hn: các nhà sn xut mun nhp khu theo ch TAP cn ng kư TAP ti c quan hi quan. Khi ó c quan hi quan cn có quyn hn phc v cho mc ích theo dơi và kim soát. Khi doanh nghip xin áp dng ch TAP ln u tiên, hi quan có th n doanh nghip kim tra xem s sách và h thng k toán có y theo yêu cu qun lư ca hi quan hay cha và t́m hiu thêm v hot ng xut nhp khu ca doanh nghip. Bo lănh: nhà sn xut s phi bo lănh cho s thu nhp khu di dng kư qu hay bo lănh tin thu pḥng trng hp lm dng u ăi c hng theo ch TAP hay gian ln thu. Có th xóa b yêu cu bo lănh i vi doanh nghip có uy tín hay có kh nng thanh toán thu và không to ra ri ro thu ngân sách nào. nh mc gia công: nh mc nguyên liu nhp khu s dng cho mt n v sn phm cn c xác nh và thng nht gia nhà sn xut và c quan hi quan. nh mc này cn c cp nht nh k và cp nht mi khi có thay i trong quy tŕnh sn xut hay thay i sut thu. Nhp khu: nhà sn xut có th trc tip nhp khu hàng hóa phc v gia công hoc mua li t mt doanh nghip thuc din TAP khác. Trong trng hp nhp khu trc tip, nhà sn xut phi khai báo hàng hóa c hng ch TAP. Hàng hóa c bo thu khi gii phóng. Trong trng hp mua hàng t mt doanh nghip c hng TAP khác, nhà sn xut cn cung cp s ng kư TAP cho nhà cung cp. Lúc ó, trách nhim i vi s thu c bo thu s chuyn sang nhà cung cp. Xut khu và gii tr trách nhim np thu: cách thc ch yu nhà sn xut gii phóng ḿnh khi trách nhim i vi s thu cha np là thông qua xut khu sn phm ă gia công. Xut khu bao gm xut khu trc tip, bán hàng ti ca hàng min thu, bán hàng cho ngi có quyn min tr ngoi giao và tích tr hàng trong kho a lên tàu n các a im nc ngoài. Ngoài ra, có th gii tr trách nhim i vi s thu cha np bng cách a hàng vào kho hi quan hoc EPZ, chuyn hàng sang mt ch tm nhp khác, bán hàng cho mt doanh nghip thuc din TAP khác hay bt k mt ch qun lư xut khu tng ng nào khác do lut hi quan mi nc quy nh. Hàng hóa b chuyn hng vào th trng ni a. nu hàng hóa b chuyn sang lu hành t do quá s lng c phép th́ doanh nghip phi có ngha v np s thu ă c bo thu. Nu np thu chm, doanh nghip có th s phi chu c lăi sut. Các sn phm ph, ph phm và ph liu thu c t quá tŕnh gia công cng thng phi chu thu tr phi chúng c tái xut (tu theo quy nh ca tng nc). Báo cáo nh k (periodic returns): nhà sn xut lp báo cáo nh k và gi n b phn ph trách loi h́nh min np thu ti c quan hi quan chng minh hàng hóa c nhp khu theo ch TAP hoc c mua t các doanh nghip TAP khác và nêu rơ im n ca hàng sau khi gia công. Có hai phng pháp chính theo dơi và kim soát. Phng pháp th nht là i chiu chng t xut khu vi chng t nhp khu. ây là cách làm truyn thng và phc tp cn tránh áp dng. Phng pháp th hai là khai báo gp mt ln (single and global declaration) s nguyên liu nhp khu vào th trng ni a trong mt thi gian nht nh và toàn b s thành phm làm ra c xut khu trong cùng thi gian 297 ó. ây là bin pháp nên s dng v́ nó là bin pháp duy nht cho phép thc thi h thng mt cách có hiu qu. Quy nh v s sách và ghi chép k toán. Nhà sn xut phi lu gi s sách và chng t k toán v nguyên vt liu thô nhp khu cùng s thu c min; nguyên vt liu tn kho; nguyên vt liu ă s dng vào sn xut; thành phm; thành phm ă c sn xut; s lng c xut khu; s lng c bán trên th trng ni a; cùng các ph phm, ph phm, ph liu thu c t quá tŕnh sn xut. Các s sách k toán này phi giúp c quan hi quan có kh nng theo dơi c hàng hóa tm nhp. B phn ph trách mng min np thu. Hi quan theo dơi và kim soát h thng TAP thông qua mt b phn c bit, có th c gi là B phn Gia công xut khu hay B phn Min np thu. B phn này s rà soát t l u vào trên u ra (nh mc gia công) và giám sát hot ng ca nhà sn xut trên c s báo cáo nh k, kim tra thc t nh k và kim toán s sách k toán ca doanh nghip. Có th cn thit lp thêm các b phn ti các c s hi quan nhng trung tâm công nghip chính giám sát và kim toán các doanh nghip sn xut c công nhn thuc loi h́nh TAP ti các trung tâm này. Cán b hi quan tham gia qun lư theo ch TAP phi c ào to y nht là k nng kim toán. T ng hóa. Cn t ng hóa h thng qun lư TAP cho phép theo dơi chính xác nguyên vt liu nhp khu tm thi và hàng hóa xut khu c làm t các nguyên vt liu này; giám sát tính thu c min ca các nhà sn xut; và tính toán cng nh cp nht nh mc gia công làm c s xác nh lng nguyên liu ă cu thành vào thành phm. (Xem các ví d v h tr t ng hóa cho qun lư min np thu ti Hp 10.2 và 10.3). Có th n gin hóa các yêu cu i vi (a) các doanh nghip ch nhp khu không thng xuyên gia công xut khu, chng hn nh khi tng giá tr hàng nhp khu gia công trong mt nm không vt quá mt lng nht nh, hoc i vi hàng hóa nhp khu sa cha và (b) các hot ng không làm thay i mă s thu ca hàng hóa, ví d nh các hot ng n gin bo qun, hay ci thin h́nh dáng bên ngoài phc v cho tip th sn phm hoc chun b óng gói phc v phân phi hay bán ra th trng. Trong nhng trng hp nh vy, không cn ng kư trc loi h́nh TAP mà mi lô hàng nhp khu s c y quyn chuyn sang TAP ti c quan hi quan. Mu y quyn s xác nh hàng nhp khu, quá tŕnh gia công, sn phm c gia công, nh mc gia công và thi hn tái xut. Tng ng (Equivalence) và Tng ng trc xut (Prior export equivalence) Các sn phm thu c sau quá tŕnh sn xut hoc gia công c gi là sn phm gia công (compensating products). Các sn phm này không nht thit phi c sn xut t các hàng hóa nhp khu gia công xut khu. Nhà sn xut có th thay th các hàng hóa này bng nguyên liu trong nc hoc nguyên liu nhp khu trc ó ă tr thu. Các hàng hóa thay th phi tng ng vi hàng hóa nhp khu gia công xut khu mà chúng thay th. Tng ng là th tc cho phép nhà sn xut s dng các hàng hóa thay th c lu hành t do trong lănh th hi quan và có th coi là tng ng vi hàng thuc din TAP. c coi là tng ng, hàng hóa thay th phi là hàng cùng chng loi, cùng các c tính k thut cng nh cht lng thng mi ging hàng TAP. Hay nói cách khác, phi có th hóan i c vi hàng TAP. 298 Tng ng trc xut (Prior export equivalence) cho phép xut khu các sn phm làm t các hàng hóa tng ng trc khi nhp khu các hàng hóa TAP. Mt s nc cho phép nhp khu min thu các nguyên vt liu cùng chng loi, cùng tiêu chun k thut và cùng cht lng nh nguyên liu trong nc cu thành trong sn phm c làm ra bi các nhà sn xut TAP xut khu.191 Hp 10-2 ­ Ci cách Ch Min np thu ti Ma-rc Gia công xut khu là mt khía cnh không th thiu trong nn kinh t Ma- rc. Nm 2002, loi h́nh min np thu chim hn 50% giao dch ngoi thng ca Ma-rc, 82% trong s ó là thuc loi h́nh TAP. Trong nhiu nm, công tác qun lư các ch min np thu trong t́nh trng ln xn và không rơ ràng. Nm 1996, c̣n hn 70.000 h s, trong ó có h s c lp t nm 1985, ang ch c gii quyt. T́nh trng chm tr này là do các th tc cng nhc, phc tp và quan liêu liên quan n quá nhiu x lư giy t, ghi chép s sách và k toán. Tin hành kim tra và ly mu nhiu ln i vi tt c các lô hàng xut nhp khu. Vic này gây tŕ hoăn cho hot ng ca doanh nghip trong khi nhng lng tin áng k li b kt li trong tài khon ca chính ph do chm tr trong hoàn tr tin t cc bo lănh. Trc t́nh trng ó, hai gii pháp ă c quyt nh áp dng: hoàn thành ci cách th tc và ra các quy nh iu chnh (regularization) các trng hp chm tr trong hoàn thu. Ch TAP ă c iu chnh da trên quan h hp tác cht ch vi khu vc doanh nghip. Ci cách th tc ă a vào áp dng các quy nh ít rm rà và cng nhc hn. iu này cho phép h thng có linh hot nht nh trong vn hành bao gm chp nhn nhiu h́nh thc bo lănh khác nhau, cho phép sai s trong tính toán nh mc gia công và cho phép bán mt phn thành phm ra th trng ni a vi iu kin phi tr thu song không b tính lăi. Cho n nm 2003, trên 90% s h s ă c gii quyt xong nh s dng mt c ch t ng xác nh nhng im bt thng và hành vi gian ln cng nh xây dng mt th tc xác nh các công ty ma. ă tin hành x pht các h s gi mo hay gian ln da trên kt qu nghiên cu tin hành i vi các doanh nghip sn xut và kt qu nghiên cu thc a. Bên cnh hai gii pháp trên, hi quan Ma-rc cng ă có nhng n lc c bit nhm nâng cao cht lng dch v cung cp cho khu vc doanh nghip trong ó có gim bt thi gian thông quan xung di mt ting ng h, thit k các chng tŕnh t ng qun lư các ch min np thu. iu này giúp các nhà qun lư có c thông tin trc tuyn v t́nh h́nh x lư t khai, t́nh trng np thu hi quan ca doanh nghip, t́nh h́nh bo lănh i vi doanh nghip cng nh thông qua ó có th iu hành vic thông quan hàng hóa. Trong nhng nm gn ây, lănh o hi quan Ma-rc ă tp trung vào vic huy ng nhân s và khuyn khích sáng to. Cho n thi im hin ti, ă có th thy c các kt qu rơ rt. Chng hn nh a vào áp dng h thng qun lư thit 191Các h thng này c áp dng ti các nc chng hn nh Brazil, Chi lê và EU. H thng em li mt s li ích cho các nhà sn xut. Nhà sn xut có th áp ng các n t hàng xut khu khn cp khi không có hàng hóa u vào thuc din TAP. Khi gp khó khn trong vic phân nh trc nguyên liu nhp khu thành nguyên liu thuc din TAP và nguyên liu dùng sn xut sn phm lu hành t do, ban u nhà xut khu có th nhp khu tt c hàng hoá theo phng thc nhp kinh doanh b́nh thng. Sau ó, nhà sn xut có th nhp khu hàng tng ng TAP thay th hàng hóa ă dùng t s nguyên liu chu thu. Khi nhà sn xut tính thiu nguyên liu TAP cn nhp, nhà sn xut có th bán ra th trng sn phm s dng nguyên liu lu hành t do và sau ó nhp hàng hóa tng ng TAP bù li s nguyên liu chu thu ă dùng. 299 k riêng cho các hot ng min np thu. H thng này áp ng c yêu cu ca c mc tiêu thúc y thng mi và kim soát thu thu và tích hp y vi các bin pháp qun lư doanh nghip. ă có khong 30 doanh nghip s dng ch qun lư này. Các nghiên cu hin ang c tin hành a ra nhng ci tin khác cho h thng. Ngun: Marcel Steenlandt và Luc De Wulf, (2004). Ví d Minh ho v Ci cách TAP Thành công. V́ gia công xut khu là mt hot ng quan trng trong nn kinh t Ma-rc nên các ch min np thu là khía cnh không th thiu trong chin lc thu hút các nhà u t. Hp 10.2 tóm lc các vn ny sinh trong nhiu nm qun lư các h thng min np thu và loi h́nh ci cách c chính ph tin hành gii quyt các vn này cng nh thành lp mt ch TAP hiu qu hn. Hp 10-3 H thng Bo thu (DSS) ca Fiji H thng DSS ca Fiji c xây dng nhm thúc y và khuyn khích xut khu bng cách em li cho nhà xut khu c hi tip cn vi u vào sn xut ti mc giá th gii. H thng DSS do mt t chc thuc khu vc t nhân - Câu lc b các Nhà Xut khu ­ i din cho C quan Hi quan và Thu Ngân sách Qun o Fiji qun lư. Thành viên tham gia h thng phi có hot ng nhp khu nguyên vt liu chuyn hóa vào trong sn phm phc v xut khu. CLB các Nhà Xut khu s ánh giá nng lc ca i tng xin gia nhp h thng, khuyn ngh mt danh mc nguyên liu cn nhp khu sau ó s dng sn xut ra hàng xut khu, tính toán các khon tín thu ng trc (advance credits) cùng t l nh mc gia công (Entitlement Proportion) hay c̣n gi là t l EP và thông báo cho hi quan khi mi yêu cu ă c tha măn. Nhà xut khu nhn tín thu cho mi ô la thu c khi xut hàng trong khuôn kh h thng. Nhà xut khu có th dùng tín thu này nhp khu min thu các nguyên liu c phép. Tín thu c cp da trên t l EP, tc là t l nguyên liu nhp khu cn có sn xut ra mt n v hàng xut khu. Min là doanh nghip sn xut trong phm vi t l EP cho phép th́ doanh nghip có th tip tc nhp khu min thu u vào c duyt. T l EP u tiên c tính khi doanh nghip bt u tham gia vào chng tŕnh da trên thng kê xut nhp khu trc ây ca doanh nghip cng nh các ghi chép k toán ă c kim toán. Các doanh nghip có th c cung cp khon tín thu trc cho ln xut hàng u tiên giúp nhp khu nguyên liu min thu trong ṿng 2 tháng. Mt phn mm chuyên dng cho hi quan ă c xây dng và tích hp vào h thng ASYCUDA. Phn mm này cho phép CLB Nhà Xut khu qun lư c hot ng hàng ngày ca chng tŕnh cng nh cho phép hi quan kim toán i vi tng doanh nghip thành viên. Các doanh nghip thành viên có th truy cp vào d liu ca chính ḿnh song không th truy cp vào d liu ca doanh nghip thành viên khác. CLB Nhà Xut khu là mt t chc phi li nhun do tám nhóm ngành sn xut hàng u liên quan n thúc y xut khu làm ch. Mt ban qun lư CLB c lp ra i din cho ch s hu CLB và c quan hi quan. Ngoài nhng trách nhim nêu trên, CLB c̣n giám sát hot ng ca tng doanh nghip thành viên thông qua mt h thng t ng giúp tính toán s tín thu doanh nghip có c và t ng tr lùi các tín thu khi nhp khu nguyên liu. trang tri cho chi phí hot ng ca 300 ḿnh, CLB áp dng thu phí gia nhp và phí tính tín thu, hi phí hàng nm cng nh phí hot ng. Ngun: T. O'Connor, Tng cc trng Tng cc Hi quan, C quan Hi quan và Thu Ngân sách Qun o Fiji. Tài liu c xây dng cho cun S tay HHHQ (tháng 6 nm 2003). Các Bin th ca Th tc TAP Ch bo thu ca Fiji. Ch bo thu ca Fiji (DSS) c a vào áp dng ti Fiji t nm 2002 nh mt h thng gia công xut khu hng ti xóa b gánh nng np thu nhp khu và thu khác ánh vào sn phm xut khu. H thng này có mt s c im thit k, qun lư và vn hành riêng bit. K t khi bt u a vào thc hin, DSS ca Fiji ă thành công trong vic t c các mc tiêu t ra. H thng c t di s qun lư ca mt t chc thuc khu vc t nhân c bit n vi cái tên Câu lc b Nhà Xut khu (The Exporters Club) thay mt cho C quan Hi quan và Thu thu ca o Fiji. H thng là sn phm ca s kt hp gia TAP và các c ch hoàn thu nên nó mang c im ca c hai loi h́nh. Xem phn mô t tóm lc ti Hp 10.3 bit thêm chi tit. S theo dơi (passbook). H thng s theo dơi là mt c ch min np thu trong phm vi h thng min thu có iu kin c s dng ti mt s nc Châu Á bao gm n , Bng-la-ét và Nepal. Phng thc hot ng ca h thng là thông qua mt s cái (ledger or passbook) giúp c hi quan và doanh nghip cùng theo dơi c s lng và tr giá ca nguyên liu nhp khu và hàng gia công c xut khu.192 H thng cng lu gi li tài khon bo lănh ca doanh nghip. Xem Hp 10.4 có c mô t chi tit v cách thc h thng vn hành ti Nepal. Sn xut theo Hp ng. Quy nh ca hi quan nhiu nc bao gm c các iu khon v sn xut theo hp ng (MUB) cho phép các nhà sn xut xut khu c min np thu. H thng này hin ang c áp dng ti nhiu nc bao gm Bng- la-ét, Canada, n , Nê-pan, Tanzania và M. H thng này tng t nh h thng TAP. Cng ging nh TAP, MUB cho phép nhà sn xut nhp khu nguyên liu thô mà không phi tr thu. Khi xut khu thành phm c làm ra, thu nhp khu ca nguyên liu thô ă nhp khu s c thanh khon. H thng MUB c bit hu ích vi dây chuyn lp ráp hàng hóa hoàn toàn t các linh kin nhp khu có thu hoc hàng hóa s dng hàm lng u vào nhp khu có thu cao. Trong nhng trng hp này, các khon tit kim có c trong chi tr cho các chi phí liên quan n np thu là áng k. Hp 10-4 H thng S theo dơi ti Nê-pan Nm 2001, sau nhiu nm tht bi trong áp dng h thng hoàn thu, Nê-pan ă a vào áp dng h thng s theo dơi. H thng này s giúp nhà sn xut xut khu thoát ci gánh nng thu ánh vào nguyên liu nhp khu gia công hay chuyn hóa vào sn phm xut khu hoc bán trên th trng ni a ly ngoi t. H thng ch áp dng cho nhng hot ng làm gia tng ít nht 20% giá tr ca hàng nhp khu. nh mc gia công, tc là lng nguyên liu nhp khu c s dng sn xut ra mt n v sn phm xut khu, phi do Hi ng K thut ca 192Rt khó giám sát h thng s theo dơi ti Bangladesh v́ hàng xut khu và nhp khu c ghi chép trên các s theo dơi khác nhau nu c x lư bi các c quan hi quan khác nhau. Thêm na, mô t hàng nhp khu li không tuân th phân loi theo H thng Hài ḥa hóa khin cho vic kim toán tr nên phc tp. Hin mt d án ca NHTG ang tài tr cho vic t ng hoá H thng Nhà kho và Bo lănh (automation of Warehouse and Bond). Mt khi h thng này c thc thi, nó s dn thay th h thng s theo dơi. 301 B Công Nghip phê chun. Thi hn cho tái xut hay bán thành phm là 12 tháng k t thi im nhp khu nguyên vt liu. S lng, tr giá và s thu c bo thu c ghi li trong S theo dơi ti thi im nhp khu. Doanh nghip nhp khu phi np mt khon bo lănh cho s thu c bo thu. Khon bo lănh s c ghi n trong S theo dơi. Khi có bng chng chng t hàng ă qua gia công ch bin c thc xut, khon bo lănh t cc tng ng vi s nguyên liu cu thành trong hàng xut khu c tháo b. i vi các nhà xut-nhp khu thng xuyên, khon tin c thanh khon không c hoàn tr mà c s dng làm tin t cc cho u vào nguyên vt liu nhp khu ln sau. S tin bo lănh vt quá s cn thit s c hoàn tr nu không c s dng trong ṿng 1 tháng. Nu sau 12 tháng k t thi im nhp khu, doanh nghip không xut khu c thành phm th́ s phi np thu cho nguyên liu nhp khu và np pht 10%. Tng cc Hi quan ch nh n v hi quan c th làm th tc nhp khu cho nguyên liu và xut khu i vi thành phm ă qua gia công theo h thng này. Bt k mt công ty nào cng ch có th nhp khu qua mt n v hi quan duy nht xác nh. Hn ch này ă gây khó khn cho mt s doanh nghip nhng nh́n chung, h thng ă hot ng khá tt. So vi h thng hoàn thu, các doanh nghip nói chung u cm thy hài ḷng hn i vi h thng qun lư bng s theo dơi. Ngun: Tác gi Mc tiêu c bn ca vic thc hin h thng MUB là khuyn khích xut khu thay v́ kéo dài thi hn np thu hi quan cho các nguyên liu và linh kin nhp khu. Tính n mc tiêu này th́ vic cho phép áp dng MUB s không em li my u th nu phn ln hàng sn xut ra c bán trên th trng ni a. Tuy nhiên, nhà sn xut có th cn bán mt phn sn phm làm ra vào th trng trong nc.193 Khi ó, chính ph phi xác nh t l thành phm ti thiu buc phi xut khu. Nhiu nc ang phát trin gp phi khó khn trong giám sát m bo tt c các u vào nhp khu c tht s s dng sn xut hàng xut khu ch không b chuyn sang dùng vào các mc ích khác và tt c thành phm u c thc xut. Hn na, các quy nh pháp lư và hành chính áp dng i vi doanh nghip thuc din MUB thng quá rm rà và tn kém. Trong mt s trng hp, giy phép kho ngoi quan cn phi c gia hn hàng nm. i tng s dng ch có th nhn nguyên liu thô khi hi quan m kho ngoi quan và hoàn thành các th tc giy t rm rà. Vic này d dn n t́nh trng cán b hi quan gây phin hà, sách nhiu i vi doanh nghip. Các quy nh và th tc hành chính qun lư và vn hành ch MUB nh́n chung cng tng t nh các quy nh và th tc TAP ă bàn n. T trc n nay, so vi ch TAP, các chng tŕnh MUB ph thuc nhiu hn vào các bin pháp kim soát thc t hàng hóa cht ch. Song ây, kim soát thc t cng ang dn c thay th bng kim soát da trên h thng s sách k toán. Hu ht các nc ang phát trin vn ph thuc nhiu vào các bin pháp kim soát thc t. Các bin pháp kim soát thc t nh vy có th bao gm giám sát quá tŕnh chuyn nguyên liu t bn tàu vào kho ngoi quan; phi hp kim soát gia hi quan 193Ví d nh trng hp mt s sn phm không t tiêu chun cht lng ca th trng quc t trong khi có th có nhu cu ni a i vi sn phm ó; hoc khi công ty không có kh nng bán toàn b sn phm ca ḿnh trên các th trng xut khu và nhn thy phng án bó hp sn xut trong gii hn s lng sn phm có th xut khu là không mang tính kinh t; hoc khi th trng ni a có nhu cu ln v sn phm c sn xut theo hp ng n mc s phi nhp khu mt hàng ó nu doanh nghip c bo thu (bonded factory) không c phép bán hàng vào th trng ni a. 302 và nhà sn xut ti kho ngoi quan; kim soát nguyên liu thô, kim soát thành phm và hàng hóa cng nh tt c các nguyên vt liu trung gian bao gm ph liu lu kho và giám sát thc xut hoc các cách x lư khác i vi thành phm cng nh hàng hóa khác c to thành t quá tŕnh gia công theo hp ng. Có th thc hin kim soát thông qua các th tc n gin hn tng t nh các th tc TAP nhm mc ích bo m s thu ng thi thúc y thng mi. Tóm li, các th tc này bao gm np bo lănh bo m s thu, công thc tính nh mc gia công, ghi chép theo quy nh các hot ng sn xut, tc là s nguyên liu thô ă nhn và s dng, s thành phm ă c sn xut và xut khu, xác minh hi quan da trên s sách k toán cùng tin hành kim tra thc t bt thng c s sn xut m bo ghi chép úng các s sách k toán. T ng hóa kim soát nguyên liu cho khu ch xut có th ci thin mt bc áng k cht lng qun lư và hiu qu hot ng ca c c quan hi quan và nhà sn xut, c th là tit kim c chi phí và thi gian cho c hai bên. T ng hóa cho phép thc hin các chc nng nh giám sát và theo dơi in t i vi hàng hóa ra vào kho ngoi quan; tính toán và thng xuyên cp nht thông tin v nh mc gia công, và trên c s ó tính toán c nhng nguyên ph liu ă s dng vào thành phm, hch toán chính xác nguyên liu nhp khu, thành phm ă sn xut ra và s sn phm ă thc xut. H thng qun lư ca Bng-la-ét là mt ví d cho nhng ri ro thu ngân sách do các h thng min np thu mang li cng nh cách thc gii quyt các ri ro ó thông qua thit lp h thng kim soát hi quan t ng (Xem Hp 10.5). 303 Hp 10-5 Kho Ngoi quan c bit ca Hi quan Bng-la-ét Bng-la-ét, ngành Qun áo May sn (Ready Made Garments ­ RMG) chim mt v trí rt quan trng và ph thuc ln vào vic s dng h thng kho ngoi quan c bit (special bonded warehouse - SBW). Nguyên liu thô dùng sn xut sn phm RMD c nhp khu min thu vào SBW và gia công thành các sn phm qun áo hoàn thin xut khu sau ó. Có khong 3400 SBW ch yu t ti Dhaka và khu vc cng Chittagong. Ngoài ra c̣n khong 700 kho khác ca các n v liên quan hay các nhà cung cp khác cng vn hành di dng thc khác ca kho hi quan. Các kho này cung cp các u vào nh bao b́ óng gói, ch, ho tit thêu và nhăn mác cho hàng RMG xut khu. Chúng c coi là hàng xut khu. Sau khi kho ngoi quan c duyt và doanh nghip xut tŕnh bo lănh cho s thu mà hàng lu kho phi chu, Cao u Hi quan s cp giy phép cho SBW. Doanh nghip có hàng lu kho s c cp s theo dơi (passbook) bao gm hai bn, mt bn cho ngi gi kho và mt bn cho c quan hi quan ti cng xut/nhp khu ghi chép c hàng hóa nhp vào ln xut ra kho ngoi quan. Doanh nghip có hàng lu kho có th nhp khu nguyên liu thô min thu chim n 75% tr giá tng hàng xut khu. Ti thi im nhp khu, doanh nghip có hàng lu kho s np mt t khai s dng (utilization declaration) do Hip hi Sn xut và Xut khu Qun áo Bng-la-ét cp cùng các chng t nhp khu khác. S lng nhp khu s c vào s theo dơi ca doanh nghip có hàng lu kho và s theo dơi ca c quan hi quan là hàng nhp vào SBW. Sau ó, doanh nghip có hàng lu kho s nhn nguyên liu thô chuyn vào kho. Sau khi hoàn thành vic gia công thành phm, doanh nghip có hàng lu kho s xut tŕnh toàn b chng t xut khu cùng vi UD ln hai nhp d liu hàng xut vào s theo dơi. Doanh nghip có hàng lu kho có trách nhim khp s liu hàng nhp khu và s liu hàng xut khu trong s theo dơi. Không phi ai cng có th s dng h thng mt cách d dàng. Có báo cáo cho thy xy ra tht thu thu áng k do chuyn bt hp pháp thành phm gia công vào tiêu th trong ni a. Mt iu tra gn ây v mt trng hp gian ln n l cho thy doanh nghip có hàng lu kho ă làm gi chng t xut khu và ghi sai s liu vào s theo dơi dn n tht thu thu hi quan 3,2 triu ô la M. Mt hp phn chính ca d án hin i hóa hi quan bt u thc hin t nm 1999 là gii quyt t́nh trng tht thu thu do a vào áp dng h thng SBW. Nhng xut ch yu bao gm qun lư tp trung các SBW, cp li giy phép cho i tng iu hành kho (ct gim 20% s lng giy phép), và theo dơi hàng hóa bng phng thc in t s dng h thng máy tính ASYCUDA ++. iu này giúp hi quan truy lc c thông tin chính xác v tng hàng nhp khu và xut khu ca cá nhân tng doanh nghip s dng kho ngoi quan và i chiu vi s hàng chuyn ra và vào kho ngoi quan qua ó gim s ph thuc vào h thng s theo dơi. Trong thi gian ti, mt chng tŕnh phn mm mi s dng d liu xut khu và nhp khu ca h thng ASYCUDA++ và mu UD tính toán s nguyên liu thô ă dùng cu thành sn phm c a vào s dng s to iu kin thun li cho vic tin hành i chiu nói trên, qua ó t ng theo dơi ḍng lu chuyn ca hàng hóa và nêu bt lên nhng im không nht quán tim nng. Ngun: Thomas, tháng 1 nm 2003. Tài liu c chun b S tay HHHQ. Cán b Ngân hàng Th gii. Hoàn thu (drawback) 304 Hoàn thu là hoàn tr s thu nhp khu và thu khác ă np cho nguyên liu nhp khu c s dng sn xut hàng xut khu.194 Hoàn thu không phi là mt bin pháp tr cp xut khu và hoàn toàn phù hp vi các quy tc ca WTO v́ s thu c hoàn tr không ln hn s thu ă np khi nhp khu nguyên liu.195 Các Vn Ti nhiu nc, h thng hoàn thu hot ng song song cùng mt hay nhiu h thng khác da trên ch tm nhp. Tuy nguyên tc hoàn thu mi ni là ging nhau song phm vi áp dng hoàn thu, các quy tc và th tc hành chính áp dng cho h thng các nc là khác nhau. mt s nc, hoàn thu có v nh c coi là mt c quyn hay mt li ích mà các nhà sn xut xut khu c hng thay v́ c coi là hoàn li s thu úng ra không nên thu ngay t u. iu này c th hin trong nhng vn mà các h thng hoàn thu gp phi nhiu nc khác nhau. Các vn này có th gm: Hn ch danh mc hàng hóa c hoàn thu nhm khuyn khích s dng các nguyên liu sn xut trong nc tng ng vi nguyên liu nhp khu. iu này gây bt li cho tính cnh tranh ca nhà xut khu. Nhà xut khu không c hoàn tr toàn b s thu ă np v́ không phi loi thu nào liên quan n nhp khu cng nm trong h thng hoàn thu hoc ch c hoàn li mt t l nht nh trên tng s tin thu ă np. Mt ví d cho hoàn thu hn ch là chng tŕnh hoàn thu ti n , theo ó ch áp dng hoàn thu nhp khu cho nhng sn phm nm trong danh mc tng hp (exhaustive) và ch cho phép hoàn li các loi thu ă np cho chính ph trung ng ch không phi cho chính quyn bang. Trong mt s trng hp, các khon phí dch v hay gia công làm gim s tin c hoàn thu. Ví d nh Tanzania áp dng mc phí dch v là 4% trên tng s thu c hoàn tr. Các quy nh quan liêu, các th tc không hp lư hoc qun lư hi quan không hiu qu (hay c ba yu t trên) gây ra nhng chi phí không tho áng cho nhà xut khu t chm tr trong hoàn thu, thu phí dch v hay các chi phí hành chính trc tip và gián tip khác. Thi gian hoàn thu thng kéo dài hay n thun là khon thu không c hoàn tr. ây là mt vn hay phát sinh ti các nc mà khon hoàn thu nm ngoài ḍng ngân sách hàng nm dành cho hoàn thu. Trong trng hp kéo dài thi gian hoàn thu, lm phát có th làm gim áng k giá tr thc ca s thu khi 194Mt s nc s dng thut ng "drawback" ch vic hoàn tr các khon thu hi quan ă np cho tt c hàng hoá nhp khu sau ó c xut khu mà không qua gia công. Thut ng hi quan phù hp dùng cho trng hp này là "refund". 195Mt s nc áp dng t l hoàn thu "c nh (flat)" cho mi chng loi sn phm. Trong trng hp này, s thu hoàn tr thng không bng s thu ă tr cho u vào nhp khu v́ h s k thut u vào/u ra, giá nguyên liu u vào và thu sut cho mi loi hàng xut khu li khác nhau. Nu s thu ă np quá thp, nhà xut khu s không c min toàn b s thu ánh vào các yu t chu thu cu thành trong hàng xut khu. Nu s thu hoàn tr quá cao th́ khon hoàn thu s bao gm c tin tr cp và nh vy không tuân th các quy tc ca WTO. Kenya, Bolivia và Columbia là nhng nc tng s dng t l hoàn thu c nh. Bolivia, t l hoàn thu c nh là 10% tr giá xut khu ă c a vào áp dng cho n khong nm 1990. Sau ó, ngi ta ă tin hành ci cách i vi h thng hoàn thu. 305 c hoàn tr, bi vy làm tng chi phí vn ă cao ca doanh nghip cho vic np thu và làm gim vn lu ng ca doanh nghip. Ví d, mt vài nm trc khi Tanzania cha ci cách li h thng hoàn thu ca ḿnh, mt lng thu áng k b tn ng không c hoàn tr cho doanh nghip do c hai lư do: không ngân sách hoàn thu và quy nh chng t hoàn thu quá rm rà. Nepal, n và mt s nc Châu Phi cng ang gp phi vn tng t.196 Các quy nh giy t rm rà cng góp phn gây ra tŕ hoăn trong hoàn thu, làm tng chi phí cho nhà xut khu (và hi quan). Mt s nc yêu cu n xin hoàn thu phi c np kèm vi không ch s ghi chép hàng xut khu và hóa n thng mi mà c các chng t khác bao gm vn n, chng nhn hàng n, bng chng thc xut và ghi chép các u vào nhp khu ă np thu. Cha nói n vic hu ht các loi chng t này u không có vai tṛ ǵ trong quy tŕnh x lư n xin hoàn thu, chúng là nguyên nhân ch yu gây ra chm tr trong hoàn thu v́ nhà xut khu có th phi mt hàng tháng sau khi thc xut mi có th có kh nng xut tŕnh mt s chng t cho c quan hi quan. Vic thiu mt h thng hoàn thu c thit k tt hay vic c quan hi quan không nng lc thc thi hiu qu h thng hoàn thu s gây ra tâm lư bt b́nh và nn ḷng cho các nhà xut khu, ng thi y doanh nghip n thc hin hành vi trn thu. Phn di ây tóm lc các nguyên tc và hng dn thit k và qun lư h thng hoàn thu mt cách hiu qu. Xác nh Mc Hoàn thu Quy tŕnh xác nh mc hoàn thu nh sau: C quan chu trách nhim hoàn thu là mt U ban Cp cao thng bao gm các thành viên là B Công nghip, B Thng mi, Hi quan, Thu ni a và có th là các c quan chính ph khác. Mc hoàn thu (drawback rate) phi c da trên s thu hi quan c tính i vi u vào nhp khu c cu thành trong mt n v thành phm. Khon thu c hoàn phi bng vi s thu np cho nguyên liu, theo thu sut ti thi im nhp khu và tính trên s lng hàng xut khu. Trong khi xác nh t l hoàn thu, có th tính gp các khon thu c hoàn. i vi nhng thành phm s dng u vào theo mt công thc chun th́ có th t ra t l thành phm (product rate) hay t l c nh (fixed rate). Nu t l u vào­u ra thay i, s là phù hp hn khi s dng các t l hoàn thu riêng (individual rate) cho tng loi nguyên liu. Trong h thng mc hoàn thu c nh, s thu c hoàn c tính theo mt biu nh trc cho tng loi hàng hóa xut khu da trên các h s u vào-u ra. Phng thc này giúp gim bt gánh nng hành chính v́ nó s dng các t l hoàn thu t ng không liên quan n hot ng c th ca nhà sn xut. Tuy nhiên, cn phi thng xuyên cp nht các h s u vào-u ra. Áp dng h thng này, hai nc Hàn Quc và ài Loan công b biu hoàn thu c cp nht 6 tháng mt ln. Trong h thng t l riêng, vic hoàn thu c da trên hot ng thc t ca nhà sn xut ă c xác minh qua kim toán s sách k toán ca doanh nghip 196Tax Notes International nhn nh rng chm tr trong hoàn thu ca Chính ph Nepal ă phng hi n ngành công nghip xut khu ca nc ó. Nhiu c hi kinh doanh ă b mt i do y ban Thu Ngân sách không chi tr c các khon hoàn thu. Chính ph ch phân b 200 triu NPR (khong 2.8 triu ô la M) cho hoàn thu mc dù c tính tng s thu cn phi hoàn tr vào cui nm ó s vt quá con s 1 t NPR (khong 14 tr. ô la M) (T chc Nghiên cu Thu Quc t Ngày 2001a, trang 76; 2001b, trang 168). 306 do hi quan tin hành. H thng này ph thuc nhiu hn vào c ch t tính thu v́ ây doanh nghip có trách nhim xây dng nh mc gia công hay t l quy i (conversion rate) phát hành vn bn yêu cu hoàn thu. Hi quan có trách nhim xác minh nh mc gia công hay t l quy i thông qua kim toán doanh nghip. H thng i x công bng vi tt c các nhà sn xut v́ nó liên quan trc tip n hot ng ca mt doanh nghip c th mà không da trên mt t l trung b́nh nào ca c ngành. Hu ht các nc công nghip phát trin u s dng h thng này. Các Nguyên tc Hng dn Thành lp H thng Hoàn thu Cn làm theo các nguyên tc sau khi thit k mt h thng hoàn thu: Cn phi min thu toàn b (100% tt c s thu nhp khu và thu ni a ă np) và nhanh chóng. Cn áp dng cho tt c các sn phm xut khu có s dng u vào nhp khu cng nh tt c nguyên liu thô và hàng hóa trung gian c dùng sn xut ra thành phm xut khu, k c bao b́ nhp khu. S thu hoàn tr không c ln hn s thu thc t ă np m bo tuân th các quy tc ca WTO. H thng cn n gin, d hiu i vi nhà sn xut trong khi d qun lư i vi c quan hi quan. V́ th, h thng cn vn hành vi chi phí thp nht có th vi nhà xut khu. iu này có ngha là nhà xut khu s không phi tr bt k mt phí dch v c bit nào có th c hoàn thu; tin hành hoàn thu ngay hoc trong ṿng mt vài ngày k t ngày xut khu; gim thiu các yêu cu chng t trong khi vn bo v c ngân sách trc nguy c gian ln và trn thu. Cn coi t khai xut khu nh bng chng chng minh cho hot ng xut khu mà không ̣i hi thêm bt c giy t ǵ khác. Ch tin hành hoàn thu da trên hành vi xut khu n thun thay v́ da vào các giy biên nhn mua bán. Không c x lư các vn ghi thp giá hóa n hay các hành vi gian ln thng mi khác thông qua h thng hoàn thu mà thông qua các bin pháp kim soát phù hp khác. H thng cn bao gm c nhà xut khu trc tip và gián tip, tc là khon hoàn thu phi phn ánh tt c các khon thu nhp khu và thu ni a ă tr cho nguyên liu nhp khu cu thành trong sn phm xut khu cho dù s thu ó do nhà xut khu tr hay do nhà cung cp nguyên vt liu tr.197 Nhà xut khu s chu trách nhim cho s tht thu ngân sách do không thông báo cho n v qun lư min np thu ca hi quan v nhng thay i ca các tác nhân quyt nh t l hoàn thu. Hi quan phi công b và duy tŕ các chun hot ng trong qun lư hoàn thu, và c bit là phi t cam kt thc hin hoàn thu trong khong thi gian ă quy nh k t ngày nhn c n xin hoàn thu. Các Hng dn Vn hành Sau ây là các hng dn vn hành chính cho h thng hoàn thu: H thng hoàn thu phi là i tng iu chnh ca mt quy ch a ra các nguyên tc và các quy nh chính v pháp lư, hành chính cng nh th tc. Hi quan cn cung cp cho ngi s dng h thng hoàn thu nhng thông tin hu ích thông qua t chc ta àm hay phát t ri. 197iu này c áp dng ti các nc nh Hàn Quc, Chi lê và Cô-lôm-bia song không c áp dng ti nhiu nc khác. 307 Th tc hoàn thu và xin hoàn thu phi n gin vi yêu cu ti thiu v chng t. Có th yêu cu hoàn thu ngay trên t khai xut khu hoc trên mt mu hoàn thu riêng. Không c tŕ hoăn vic thanh toán tin hoàn thu cho ti khi hoàn thành tt c các bin pháp kim soát. Khi c quan hi quan ă xác nhn thc xut hàng hóa da trên t khai xut khu th́ phi hoàn thu ngay sau khi kim tra tính hp pháp ca t khai hoàn thu. Trong trng hp không th tránh khi tŕ hoăn trong hoàn tr thu v́ chng hn nh cha xác nh c t l hoàn thu cho loi sn phm vào thi im xut khu, th́ có th tm hoàn thu (provisional payment), ví d nh khong 80% s tin nhà xut khu yêu cu c hoàn. Khon hoàn thu này s c iu chnh khi xác nh c t l hoàn thu nu cn thit. Có th hoàn thu bng tin mt, séc, chuyn khon in t hoc di h́nh thc chng nhn tín dng hoc phiu thanh toán có th dùng thanh toán tin thu cho các lô hàng nhp khu sau. Nu s tin ghi trên phiu không tr cho s thu nhp khu và thu ni a ca lô hàng sau th́ s chênh lch có th c tr bng tin mt. u im ca h thng phiu thanh toán (voucher system) là vn hành n gin, không gây xáo trn cho tài khon ca chính ph và giúp gim bt iu kin cho tham nhng. (Mt h thng nh vy ă c a vào áp dng ti Brazil.) Nu thc hin thanh toán hoàn thu bng tin mt th́ phi d trù ngân sách hoàn thu cao có th áp ng c mi n xin hoàn thu. Cng cn phi tinh gin các th tc tránh tŕ hoăn kéo dài. Cn cung cp cho các nhà xut khu thng xuyên có các khon hoàn thu ln c ch xin và nhn hoàn thu nh k. C ch này giúp công vic ca c nhà xut khu và c quan hi quan tr nên n gin hn. Cn tin hành kim soát hoàn thu sau xut thông qua kim toán nh k s sách k toán ca nhà sn xut. Vic kt hp gia kim toán hoàn thu vi kim toán VAT s mang li nhiu li ích. Cn thành lp mt n v chuyên trách ti tng cc theo dơi và kim toán ti các doanh nghip sn xut c phép tham gia h thng cng nh kim tra các n xin hoàn thu. Cn ào to mt s cán b và nhân viên chn lc v kim toán trong hoàn thu. Cn tin hành rà soát nh k công thc hoàn thu cp nht nhng thay i ca các yu t nh hng n t l hoàn thu (thay i trong t l u vào - u ra, giá nhp khu, thu sut nhp khu và thu sut ni a). Cn t ng hóa công tác kim soát hoàn thu thông qua s dng mt mô-un hay mt chng tŕnh c xây dng riêng cho qun lư hoàn thu vn dng h thng t ng hin hành ca hi quan (ví d, tng t nh gii pháp qun lư TAP ca Fiji ­ xem Hp 10.2). Các Khu Ch xut Xut khu EPZ là nhng khu vc a lư c thành lp ngoài lănh th hi quan ca mt nc nhm khuyn khích sn xut hàng xut khu cng nh cung cp dch v cho các công ty nc ngoài.198 Mc ích ca vic xây dng các khu EPZ nh́n chung là thúc y xut khu nhng loi hàng hóa không truyn thng, tng cng kh nng cnh tranh ca doanh nghip xut khu, thu hút u t, a dng hóa nn kinh t, to 198Khu ch xut xut khu có th có nhng tên khác nh Khu vc Thng mi T do, Khu Min thu hay Khu Xut khu T do. 308 công n vic làm, chuyn giao công ngh và t c mc tiêu phát trin và tng trng kinh t.199 Các Vn Ti EPZ, các doanh nghip có th nhp khu nguyên liu thô và các linh kin mà không phi np thu nhp khu và thu ni a. Ngoài ra, c̣n có mt s u im khác nh c min thu bán hàng, thu tiêu th c bit và thu li tc; min thc hin các quy nh chung ca ngành mà các doanh nghip trong nc khác phi tuân th; các li ích liên quan n quy nh v lao ng, v quy i tin t và các quy nh khác cng nh cung cp h tng hin i. Các doanh nghip s c hng tt c nhng u ăi này vi iu kin phi xut khu sn phm sn xut ra ng thi s dng ht hay tái xut tt c các nguyên liu nhp khu c̣n d tha. mt s nc, ngi ta cho phép bán mt phn thành phm vào th trng ni a.200 Trong nhng nm gn ây, vic chuyn trng tâm t sn xut thay th hàng nhp khu sang các ngành sn xut xut khu ă thúc y nhiu nc ang phát trin tin ti thành lp các khu EPZ. Kt qu là t l s dng các khu EPZ tng lên áng k. Tuy nhiên, kinh nghim cho thy ch có mt s ít các khu EPZ c thành lp thành công trong vic khuyn khích xut khu.201 T l u t vào nhiu khu EPZ kiu này là thp do a th không phù hp, chi phí u t quá cao, qun lư không tt, hoc sâu sa hn là do môi trng chính sách kinh t không to c iu kin thun li phát trin sn xut xut khu mt cách có hiu qu.202 EPZ thng gii hn trong mt khu sn xut c ch nh; nhng trong mt s trng hp, các nhà máy nm ngoài khu vc quy nh cng c công nhn là các khu ch xut riêng bit (single factory zones).203 Hin tng ṛ r nguyên vt liu t EPZ vào th trng ni a mà không tr thu thng xy ra ti các nc ang phát trin. Nht là khi các khu EPZ không có v trí a lư tách bit rơ ràng vi khu vc thuc ch qun lư hi quan b́nh thng hoc trng hp hi quan gp khó khn trong kim soát hàng hóa ra vào khu ch xut khi tn ti mt s khu ch xut riêng bit. Ch khi các doanh nghip EPZ có ch ghi chép s sách k toán úng cách, 199Trc ây, các khu t do c thành lp vn nhm mc ích to thun li cho quá cnh nguyên liu và linh kin gia công và lp ráp ti mt nc th ba (entrepot trade) tp trung vào các hot ng thng mi, lu gi hàng và óng gói hàng hoá thay v́ sn xut xut khu. Các ví d v nhng khu t do kiu này bao gm khu t do thng mi Miami óng vai tṛ nh mt trung tâm phân phi cho các công ty Châu Âu và Châu Á xut khu sang Nam M và Caribê và khu vc t do Colon Panama ch yu dành riêng cho thng mi entrepot. 200Ví d nh Mauritius, Israel, Syria và M. 201Mauritius có l là ví d in h́nh v thành công ca khu EPZ. Các trng hp thành công khác là Hàn Quc, ài Loan, Malaysia và Cng hoà Dominica. 202Xem tài liu ca Madani 1999 có c phân tích v vai tṛ ca khu EPZ trong thúc y sn xut xut khu. Madani ă kt lun rng các khu EPZ ch có tác dng hn ch. Mt la chn chính sách tt hn s là t do hoá tng th nn kinh t t nc. Xem thêm Warr (1989). Warr kt lun rng kinh nghim ca các nc ông Á và ông Nam Á cho thy mt cách kh quan nht, các khu EPZ cng ch óng mt vai tṛ rt nh trong thúc y sn xut xut khu. Phng tin và cách thc thúc y xut khu hu hiu nht là bo m môi trng chính sách kinh t trong nc áp ng cho nn sn xut xut khu hot ng hiu qu. 203ó là trng hp ca Fiji, Triu Tiên, Mauritius, Mexico, Senegal và M. Ti Senegal, loi h́nh khu sn xut riêng bit c a vào áp dng nm 1991 song do làn sóng n xin thành lp khu ch xut bit lp quá ln nên Senegal ă ́nh ch vic cp phép cho loi h́nh này vào nm 1992. Măi n nm 1993, loi h́nh khu ch xut bit lp mi i vào hot ng y . Lư do a ra bi Chính ph gii thích cho t́nh trng chm tr này là nhng khó khn gp phi trong kim soát hi quan, và c th hn là do ngun thu thu b mt i nu các nhà máy hin thi c công nhn hot ng di loi h́nh khu ch xut. Cho n nm 1995, ă có tám khu sn xut riêng bit i vào hot ng. 309 tuân th các quy nh v thu và hi quan có nng lc có th áp dng ch yu các bin pháp kim soát da trên s sách k toán th́ t́nh trng ṛ r hàng EPZ vào th trng ni a mi thôi không c̣n là vng mc dn n t́nh trng tht thu thu. Qun lư Hi quan i vi Khu Ch Xut iu kin là i tng iu chnh ca lut hi quan, các EPZ phi nm ngoài lănh th hi quan tuy vn nm trong phm vi biên gii quc gia v v trí a lư và là mt phn ca nn kinh t quc gia. V́ vy, cn có hai loi h́nh kim soát hi quan i vi EPZ. Th nht, cn coi EPZ nh mt lănh th nc ngoài (foreign country) khi xét ḍng hàng hóa di chuyn t EPZ vào th trng ni a và ngc li. Cng cn thit lp các im kim soát hi quan dc trên các trc ng t khu EPZ n các khu vc c̣n li thuc lănh th hi quan nhm bo m thc thi úng các quy nh pháp lut hi quan phù hp. Nu c phép, cn i x vi hàng nhp t EPZ vào th trng ni a nh i vi hàng nhp khu t nc ngoài. Hàng chuyn t th trng ni a vào khu EPZ cn c i x nh hàng xut khu. Cn thành lp n v giám sát hi quan (custom surveillance) nhm ngn nga t́nh trng a lu hàng nhp khu hay sn xut ti các khu EPZ vào trong th trng ni a. Chng nào EPZ c̣n là mt khu vc a lư khép kín (enclosed) th́ chng ó hi quan s không gp khó khn ǵ ln trong vic thc hin giám sát hi quan v́ ây cng ch là mt nghip v hi quan thông thng. Tuy nhiên, mi vic s khác i nu EPZ không có ranh gii a lư bit lp vi khu vc hi quan thông thng (regular custom area), nht là trng hp ca các khu ch xut riêng bit. Nh ă nói trên, rt khó giám sát hàng ra vào các khu ch xut riêng bit. Th hai, cn thc hin ghi chép s liu hi quan i vi hàng nhp vào và xut ra khi các khu EPZ nhm mc ích kim soát và thng kê. Mt trong nhng c trng và iu kin ch yu các khu EPZ vn hành suôn s là tinh gin th tc hành chính bao gm tinh gin các quy nh chng t i vi nguyên liu thô, u vào nhp khu cng nh thành phm xut khu. Ti nhng nc mà công tác qun lư hi quan cha t chun hin i, các quy nh chng t hi quan i vi mu dch EPZ có th nh hng n vic vn hành suôn s EPZ. gii quyt vn này, mt n v qun lư tách bit thng c thit lp làm trung gian gia doanh nghip EPZ và chính ph vi mc ích nhm gim bt chi phí hành chính cho các doanh nghip EPZ và ngn chn tŕ hoăn không cn thit trong quá tŕnh vn hành. Tuy nhiên, nh Warr (1989) ă ch ra, mc trao quyn cho các b phn này trong vic x lư công vic thay mt chính ph là không ging nhau. Thêm na, các c quan thm quyn khác có th bt b́nh khi cho rng các b phn qun lư EPZ tách bit này can thip vào chc nng qun lư thông thng ca ḿnh và có thái bt hp tác vi các b phn qun lư EPZ tách bit. Kinh nghim qun lư khu ch xut Aquaba, Gioóc-a-ni mô t mt s khó khn có th gp phi trong vic thành lp mt b phn hi quan c lp ph trách khu ch xut. (Xem Hp 10.6). Thay vào ó, nên giao trách nhim thc hin các kim soát hi quan i vi hot ng ca EPZ cho c quan c lp hay bán-c lp nm trong phm vi qun lư ca hi quan quc gia. Các Vn Qun lư và các Hng dn khác Nu ch EPZ cho phép bán hàng vào th trng ni a, cn gii hn hot ng bán ra này các giao dch bán s v́ c quan hi quan s không th kim soát mt cách hiu qu các giao dch bán l. Nu c quan hi quan không có kh nng kim toán h thng s sách k toán ca doanh nghip th́ không nên cp giy phép EPZ cho các doanh nghip nm ngoài khu vc EPZ. Tuy nhiên, các doanh nghip này có th iu kin hng ch MUB. 310 Kt lun và Hng dn v Min np thu và Gia công Xut khu Xét di góc chính sách thu và góc qun lư, thông l tt nht dành cho các nhà sn xut xut khu trong vic tip cn vi các u vào sn xut ti mc giá th gii là cho các u vào này hng mc thu bng không. C̣n trong trng hp vn ánh thu th́ h thng tt nht là h thng giúp các nhà sn xut xut khu hoàn toàn thoát khi gánh nng np thu vi chi phí b ra thp nht. Bi vy, các gii pháp tt nht là nhng h thng không ̣i hi np thu hay np thu trc cho u vào nhp khu, gim thiu các th tc giy t và áp dng chung các th tc thông thng vi tt c các chng loi u vào nhp khu. Hp 10-6 ­ Qun lư Hi quan i vi Khu Ch xut Aqaba Chính ph Gioóc-a-ni ă thành lp c khu Kinh t Aqaba (Aqaba Special Economic Zone) ti cng Aqaba, Hng Hi vào tháng Giêng nm 2001 nhm tng cng nng lc kinh t ca Vng quc thông qua thu hút các hot ng kinh t và u t. c khu kinh t bt u i vào hot ng di s qun lư ca B phn Qun lư c khu Kinh t Aqaba (ASEZA). Khu này có ng biên gii riêng rơ ràng và mt mc nào ó, là mt vùng lănh th tách bit vi lănh th quc gia ca Gioóc- a-ni. ASEZA c trao quyn xây dng quy ch riêng áp dng trong phm vi khu kinh t và c cách y quyn trong x lư các th tc hi quan. Kt qu là có hai lc lng hi quan hot ng trong ASEZA: Hi quan Quc gia Gioóc-a-ni chu trách nhim thi hành các quy nh trong Lut Hi quan Gioóc-a-ni áp dng cho c khu kinh t và c quan hi quan trong ASEZA chu trách nhim thi hành các quy nh hi quan ca ASEZA. ây là hai lc lng hi quan rt khác bit. Hi quan quc gia là mt t chc c thành lp t lâu i vi nhim v trng tâm là bo v biên gii quc gia Gioóc-a-ni. Hi quan quc gia áp dng phng thc da trên kim soát (control-based) i vi thông quan hàng hóa, phng tin vn ti và con ngi. Nhân viên ca hi quan quc gia là mt i ng cán b hi quan lâu nm, mc ng phc và có cách nh́n truyn thng v x lư hi quan. Trong khi ó, lc lng hi quan ca ASEZA là mt lc lng mi c thành lp vi i ng nhân viên ch yu là nhng sinh viên ra trng tr tui, có tài và tâm huyt vi s phát trin ca c khu kinh t. H không kiên nhn thc hin quy tŕnh kim soát hi quan truyn thng da trên tng giao dch (transactions-based) và mun thay th quy tŕnh này bng mt quy tŕnh kim soát mi hin i hn, ó là phng thc kim soát hu giao dch da trên kim toán (post-transaction, audit-based approach). S hin din ca hai lc lng hi quan khác nhau gây khó khn cho công tác qun lư. Nó cng không phù hp vi quy nh ca Công c Kyoto Sa i và kt qu là các th tc qun lư hi quan c áp dng không phi là nhng th tc c n gin hóa theo khuyn ngh ca Công c. Nhng khó khn c th bao gm: · B phn iu hành c khu kinh t phi làm vic vi hai lc lng hi quan có tr s và h tng làm vic khác nhau. · Tuy c hai lc lng u truy cp c vào h thng ASYCUDA song li không trao i và chia s c thông tin vi nhau. · Các th tc hi quan áp dng cho mi lô hàng khác nhau là khác nhau tu thuc vào lc lng hi quan nào tham gia vào giao dch. 311 Hu qu là các khó khn này gây ra nhng lo ngi sau: · Nhng doanh nghip hp pháp không nhn c mc dch v tha áng có th thu hút u t vào khu kinh t; các quy nh chng t chng chéo và không có c ch "mt ca (one-stop shop)". · Các doanh nghip gian ln (fraudulent) li dng kim soát lng lo thc hin các hành vi gian ln. iu này làm tng ri ro v ṛ r thu thông qua qun lư không cht ch hàng hóa ra vào khu kinh t vn chuyn vào hay ra khi lănh th quc gia. Tính n nhng khó khn nêu trên, chính quyn Gioóc-a-ni ang xem xét kt hp mt s chc nng ca hai t chc này. Ngun: Harrison, Mark. 2003. Vit cho S tay HHHQ ca Ngân hàng Th gii. Tuy nhiên, trên thc t, không th tránh khi mt s chi phí qun lư nht nh. C quan hi quan luôn phi i mt vi mt thc t là không phi doanh nghip nào cng tuân th y quy nh pháp lut v thu hin hành. V́ th, cn phi có các bin pháp t v chng li hành vi trn thu và lu thu. Các nc trong quá tŕnh thit k các h thng qun lư, th tc và bin pháp t v thc thi các h thng min np thu có th nghiên cu áp dng các chun quc t và các hng dn quy nh trong Công c Kyoto Sa i và a chúng vào các vn bn lut, quy nh và th tc hành chính trong nc phù hp vi c thù ca tng nc. Quy tŕnh nên áp dng cho mi nc nht nh là khác nhau tu thuc vào mc thu sut, c cu thu và nng lc qun lư. Nhng nc có h thng qun lư hin i và hiu qu, nht là nhng nc có kh nng kim soát da trên s sách k toán ca doanh nghip nên cung cp loi h́nh tm nhp cho hàng gia công xut khu di bt k h́nh thc nào (TAP, MUB và EPZ nu phù hp v mt kinh t) cho các doanh nghip áng tin cy. Cng cn cung cp ch hoàn thu nht là khi chính ph lo ngi rng các ch tm nhp kéo theo quá nhiu ri ro v thu ngân sách cng nh trong tt c các trng hp mà v́ mt lư do nào ó, ă tr thu cho nguyên liu nhp khu vn không c d tính dùng cho gia công xut khu trc ó. Nhng nc ch có nng lc kim soát hn ch có th da ch yu vào ch hoàn thu song vn cn cung cp các tin ích TAP cho doanh nghip xp th hng cao v t́nh h́nh np thu. Cn cung cp ch min np thu cho tt c các trng hp nhà nc có kh nng bo m s thu ngân sách trong khi n lc thúc y giao lu thng mi. Cn xây dng y nng lc kim soát da trên kim toán s sách k toán ca doanh nghip và ch tm nhp cn dn dn tr thành bin pháp min np thu chính. Kho ngoi quan, Ch Tm nhp và Quá cnh Phn này t́m hiu các ch hi quan mà trong ó hàng hóa c nhp khu song tm thi không phi np thu v́ hàng hóa ó thuc các loi h́nh khác ngoài loi h́nh gia công xut khu. Các loi h́nh này bao gm hàng lu kho hi quan, hàng tm nhp tái xut nguyên trng và hàng quá cnh.204 204Các chun mc và hng dn ca Công c Kyoto Sa i v các ch min np thu nh sau: kho hi quan: Ph lc Chuyên bit D.1; tm nhp: Ph lc Chuyên bit G.1; quá cnh: Ph lc Chuyên bit E.1. Kho hi quan thng c gi là kho ngoi quan (bonded warehousing). 312 Kho Hi quan Lu kho hi quan là th tc theo ó nhà nhp khu lu tr hàng hóa nhp khu ti mt kho băi cha hàng chu s kim soát ca c quan hi quan mà không phi tr tin thu nhp khu và thu ni a cho n khi hàng hóa c chuyn sang tiêu dùng ni a hoc cho n khi hàng c tái xut và iu kin c min thu. Th tc lu kho hi quan có l có mt hu nh tt c các nc. Các Vn Ch này cung cp các tin ích quư báu cho khu vc doanh nghip song có th to ra gánh nng chi phí quá ln hoc là i vi ch hàng, hoc i vi chính ph hoc c hai nu không c thc thi hp lư, nht là trong trng hp hi quan vn phi ph thuc nhiu vào kim soát thc t hàng hóa. Trong mt s trng hp, vic thit lp c c ch kim soát kho ngoi quan hiu qu nhm ngn chn t́nh trng trn thu hay tht thu thu do hàng hóa ṛ r t kho ngoi quan vào th trng ni a mà không phi tr thu vt quá nng lc ca hi quan mt s nc. S d nh vy là bi có quá nhiu kho ngoi quan, không tin hành theo dơi y các loi chng t, th tc yu kém và các yu kém trong công tác qun lư nói chung. Ví d nh trc t́nh trng lm dng kho ngoi quan trn thu tràn lan dn n t́nh trng tht thu thu nghiêm trng trong khi c quan hi quan không nng lc thit lp các c ch kim soát cn thit, Tanzania ă không c̣n cách nào khác ngoài vic buc phi óng ca hu ht tt c các kho hi quan trong giai on 1997­98.205 C s Kinh t Kho ngoi quan giúp thúc y hot ng nhp khu. Vi hàng nhp khu cho tiêu dùng ni a, ch kho ngoi quan cho phép nhà nhp khu tm hoăn vic tr thu nhp khu và thu khác cho n khi hàng hóa c thc s thông quan a vào tiêu dùng trên th trng ni a. Khi nhà nhp khu quyt nh không thông quan hàng nhp khu tiêu dùng trên th trng ni a mà tái xut, có l là do iu kin th trng ă thay i, th́ nhà nhp khu s không cn phi tr thu nhp khu. Hàng hóa cng có th chuyn sang loi h́nh khác, chng hn nh TAP. Kho ngoi quan cng c dùng cha hàng hóa c sn xut trong nc theo loi h́nh TAP hoc MUB hoc phi chu thu. Hành ng lu kho ngoi quan xóa i ngha v phi np thu ca hàng nhp khu trong sut thi gian t thi im hàng c lu kho vi iu kin là sau ó s c tái xut. i vi sn phm hoàn thu, hành ng lu kho s em li cho doanh nghip quyn c hoàn thu. Mt li ích na mà nhà nhp khu hay ch hàng c hng khi a hàng vào kho ngoi quan là c phép thc hin mt s hot ng nht nh trong quá tŕnh lu kho trong ó có kim tra, ly mu hàng hóa, óng gói và óng gói li cng nh các hot ng khác nhm ci thin kh nng cnh tranh ca hàng hóa khi bán ra th trng (marketability). Các Quy nh Qun lư có Kt qu và Hiu qu C quan hi quan phi c bo m rng không có bt k ri ro nghiêm trng nào i vi hàng hóa lu kho ngoi quan nh b mt trm, b ṛ r hay các vn khác và rng c quan qun lư kho ngoi quan có trách nhim giám h hàng hóa an toàn. Hi quan cng cn nm chc rng phi có y th tc cht ch kim soát vic chuyn hàng ra khi kho ngoi quan xut khu (là hành vi dn n vic xoá b ngha v np thu cho hàng 205Mt thi gian ngn sau ó, ch kho ngoi quan ă c a vào áp dng tr li song s kho ngoi quan c ct gim áng k và h thng kim soát ă c ci thin. 313 hóa ca nhà xut khu) hoc thông quan i vi hàng hóa a vào tiêu th trong th trng ni a sau khi np thu nhp khu. Các yêu cu hành chính có th khác nhau áng k tùy thuc vào ri ro v gian ln trong di di và thay th hàng hóa. Nh́n chung, có th có các quy nh sau: kho phi c c quan hi quan công nhn ­ kho cn có li vào an toàn và kin trúc m bo an ninh phù hp cùng các yu t khác; kho ngoi quan phi có hai tng khóa (double-locking) (th kho và hi quan); giám sát thng xuyên hoc giám sát không liên tc; kim tra t xut không thông báo trc; lp s theo dơi hàng hóa gi trong kho; phi kim kê nh k; phi có bo lănh tài chính (financial security) mc dù có th min quy nh phi bo lănh tài chính nu không có ri ro c bit v s thu và nu có th thc thi tha áng kim soát hi quan. Trc ây, kim soát kho ngoi quan ch yu da vào kim tra thc t hàng hóa, thng là liên quan n vic t các cán b hi quan trc tip ti các kho ngoi quan. Cán b hi quan khi ó s tin hành kim soát i vi toàn b hàng hóa trong kho, giám sát hàng lot các hot ng thng mi trong ó có ḍng lu chuyn ca tt c các loi hàng hóa ra và vào kho, óng hàng và d hàng t công-ten-n và nhng hot ng c y quyn khác nh phân loi, óng gói và bo qun hàng hóa. H thng kim soát thng bao gm c quy nh cán b hi quan khóa kho vào cui ngày làm vic và m kho vào sáng ngày hôm sau. Ngoài ra c̣n có quy nh không c phép tin hành bt k hot ng thng mi nào nu không có s hin din ca cán b hi quan. B phn iu hành kho phi chu phí giám sát hi quan trong ó có c lng cho cán b hi quan, ph cp làm ngoài gi cng nh thu xp trang thit b cùng ni làm vic phù hp. Nhiu nc, bao gm c các nc trong T chc Hp tác và Phát trin Kinh t (OECD) và các nc ang phát trin u ă chuyn t kim soát thc t (kho ngoi quan óng - closed bond arrangements) sang kim soát kho ngoi quan bng các h thng chng t và s sách k toán ca doanh nghip (kho ngoi quan m - open bond arrangements), qua ó nâng cao tính hiu qu ca các hot ng kho ngoi quan và gim chi phí iu tit cng nh tuân th. Ví d hot ng kim soát thc t kho ngoi quan ă c chm dt vào cui nhng nm 1960 ti Úc và u nhng nm 1980 ti M. Sau khi a vào áp dng phng thc qun lư kho ngoi quan mi, Hi quan M ă công b: Nm 1982, các Quy nh v Hi quan ă c sa i, b sung... thay th phng pháp cán b hi quan giám sát thc t bng phng pháp giám sát thông qua kim tra sau thông quan. T s thay i này, Hi quan ă gim các chi phí có th hoàn tr cho các ch hàng t 8 triu ô xung c̣n 2 triu ô mt nm và cho phép có linh hot ln hn rt nhiu trong quá tŕnh vn hành các kho ngoi quan. ng thi, thay i này cng tit kim cho ngi óng thu khong 2 triu ô chi phí hi quan mi nm và gim s nhân viên hi quan cn có giám sát kho ngoi quan t 300 xung c̣n 50 nhân viên. (Hi quan M 1996, trang 2-1). Theo gng Hng Kông, Thái Lan cng a vào áp dng h thng kho ngoi quan m vào nm 2002. (Xem Hp 10.7) 314 Tm Nhp Tm nhp là th tc hi quan cho phép min toàn b hay mt phn gánh nng np thu nhp khu và thu khác ánh vào hàng hóa nhp khu dùng cho mt mc ích c bit vi iu kin nhng hàng hóa này s c tái xut nguyên trng. Thng th́ th tc này cho phép min có iu kin toàn b gánh nng np thu. Trong mt s trng hp nht nh, ch min mt phn gánh nng np thu. Tm nhp là mt th tc c áp dng rt ph bin hin nay. Hp 10-7 Thái Lan chuyn sang Áp dng Kho Ngoi quan m H thng kho ngoi quan ca Thái Lan ang chuyn dn t h thng kho ngoi quan óng sang h thng kho ngoi quan m. Lut Hi quan Thái Lan s 18 nm 2000 cung cp công c pháp lư thit lp các kho ngoi quan. Theo quy nh ca lut này, V Hi quan có quyn áp dng lut mt cách linh hot. Sau khi chính ph ban hành quyt nh yêu cu tt c các c quan chính ph tinh gin các dch v ca ḿnh, Ban c quyn Hi quan (Customs Privileges Bureau) ă tp trung vào ci thin công tác kim soát hi quan i vi các kho ngoi quan. C ch qun lư óng i vi kho ngoi quan ca Thái Lan trc ây tng c c trng bi kim soát thc t thi gian thc cùng ánh giá tuân th tp trung vào tng giao dch n l thay v́ ánh giá chung i vi toàn b h thng, th tc và kim soát kho ngoi quan. Trong khi ó, c ch qun lư m giúp V Hi quan chuyn sang kim soát da trên h thng vi tính thay th cho s hin din ca cán b hi quan ti kho ngoi quan. C ch này bao gm mt h thng kim soát kim kê kho có th kt ni vi V Hi quan theo thi gian thc cùng giám sát in t i vi hàng ra và vào kho. C ch này phn ánh phng pháp qun lư tuân th da trên qun lư ri ro v́ nó ph thuc nhiu hn vào kt qu t ánh giá tuân th ca các i tng s dng kho c xác minh thông qua tin hành kim toán tuân th hi quan sau giao dch i vi các h thng và th tc phù hp khng nh tính toàn vn ca các h thng kiu nh vy. Ngun: Ue-srivong, Chintana. 2003. Tài liu vit cho S tay HHHQ. Các vn Tm nhp là mt th tc hi quan khá n gin. Có th qun lư ri ro i vi công tác thu ngân sách mà chính ph gp phi khi cho phép tm nhp hàng hóa t nc ngoài mà không phi tr các loi thu thông qua s dng hp lư các chng t và bo lănh tài chính i vi các khon thu có liên quan. Tuy nhiên, ti mt s nc mà hi quan có tŕnh phát trin cha cao, ch tm nhp này thng b lm dng. iu này thng xy ra vi trng hp tm nhp phng tin ca các chuyên gia và cá nhân khác n làm vic ti mt nc trong khong thi gian thc thi mt d án hay các công vic tm thi khác. C s Kinh t Có nhiu lư do kinh t và xă hi khác nhau lư gii cho vic áp dng ch tm nhp mà không phi tr các khon thu. Các loi h́nh tm nhp ch yu bao gm hàng trng bày hay s dng cho trin lăm, hi ch, hi ngh và các s kin tng t; thit b chuyên dùng ca các cá nhân vào vùng lănh th hi quan thc hin nhng công vic chuyên bit; hàng mu trong thng mi; công-ten-n dùng trong vn chuyn hàng quc t; t trang ca hành khách; và các loi phng tin tham gia giao thông quc t. Vic phi tr thu hi quan và thu khác cho hàng khi nhp khu và hoàn tr s thu ă np khi tái xut s gây ra tr ngi ln cho các hot ng kinh t, xă hi và thng mi quc t. Bên cnh tng chi phí hot ng, vic này cng khin cho công tác qun lư hi quan tr nên phc tp hn. Các Quy nh Qun lư có Kt qu và Hiu qu iu kin và quy nh hành chính bao gm nhng im sau: 315 Xét cho phép áp dng ch tm nhp i vi hàng hóa da trên ư nh s tái xut s hàng hóa ă nhp; Ti thi im nhp khu, nhà nhp khu phi np mt t khai tm nhp. Tuy nhiên, trong trng hp không có nghi ng ǵ v vic hàng hóa s c tái xut khu sau ó bt k giá tr ca hàng hóa là bao nhiêu (chng hn nh các công- ten-n) th́ không cn np t khai tm nhp; Hàng hóa phi thuc chng loi có th nhn din c (identifiable). Hi quan phi có kh nng bo m rng hàng hóa c tái xut úng là hàng ă xut tŕnh khi tm nhp. Hi quan có th tin hành các bin pháp nhn din hàng hóa trong trng hp các phng tin nhn din thng mi (commercial means of identification) không khng nh hàng tái xut chính là hàng tm nhp; Cn có bo lănh cho s thu hi quan và thu khác s phi np nu hàng không áp ng c các iu kin v tm nhp. Bo lănh cn c mt dây chuyn bo lănh quc t cung cp, ví d nh do h thng ATA (Admission Temporaire- Temporary Admission) cung cp; Phi quy nh thi hn tái xut hàng hóa. Thi hn tái xut phi phù hp cho mc ích tm nhp, không khuyn khích lm dng ch tm nhp thc hin hành vi trn thu hay gian ln thng mi và phi d theo dơi; T khai tái xut khu phi cp n giy tm nhp ban u. Bo lănh s c g b nu hi quan chp nhn rng hàng hóa tái xut ging vi hàng nhp khu ban u và mi iu kin u c tho măn. Cng nh nhng ch hi quan khác, t ng hóa kim soát hi quan s to thun li và ci thin áng k công tác theo dơi hàng tm nhp. c bit là trong trng hp hàng hóa tm nhp ti mt im làm th tc hi quan và tái xut ti mt im làm th tc hi quan khác. Quá cnh Do cun S tay HHHQ dành riêng chng 11 cho ni dung quá cnh hi quan nên phn này ch gii hn trong vic xác nh quá cnh nh các ch qun lư cho phép tm cha np thu (duty suspension), nhn mnh ri ro i vi s thu và tóm lc mt s yêu cu chính yu thc hin kim soát hi quan có hiu qu. Quá cnh hi quan là mt th tc mà theo ó hàng hóa c vn chuyn di s kim soát ca hi quan t mt c quan hi quan này n mt c quan hi quan khác. Nu toàn b quá tŕnh vn chuyn u din ra trong cùng mt lănh th hi quan th́ c gi là quá cnh quc gia (national transit) hay vn chuyn c bo lănh (removal under bond). Nu toàn b quá tŕnh vn chuyn din ra trên hai hay nhiu lănh th hi quan th́ gi là quá cnh quc t (international transit). Th tc quá cnh hi quan c xây dng nhm thúc y vn chuyn hàng hóa qua lănh th ca mt hay nhiu nc mà không phng hi n s thu hi quan thông qua vic m bo hàng quá cnh không b ṛ r ra ngoài a vào tiêu th trong th trng ni a.206 Ti c nc ă và ang phát trin, ch quá cnh thng b lm dng làm công c nhp lu hàng hóa. Nu hàng hóa quá cnh b lt ra ngoài và tiêu th trên th trng ni a mt cách trái phép th́ s thu hi quan s b tht thoát áng k. Bi 206Các hip nh song phng và a phng ă thit lp các th tc chun thúc y quá cnh hàng hoá quc t. Các công c quc t chính yu trong lnh vc này là Công c v Quá cnh Quc t Hàng hoá (1971) và Công c v Vn chuyn Quc t bng ng b (Convention on International Transportation by Road) (1975) thng c gi là Công c TIR. 316 vy, các bin pháp cn có kim soát hiu qu các lô hàng quá cnh phi minh bch và d hiu. Tuy nhiên, không nhiu nc ang phát trin thành công trong vic xây dng h thng kim soát y do gp phi khó khn v h tng ti các n v hi quan ca khu, không có các h thng bo lănh cho s thu c tm thi min np, phng tin thông tin liên lc nghèo nàn cng nh yu kém trong qun lư nói chung. Nhng gii pháp cn có kim soát hi quan i vi hàng quá cnh bao gm ch hn ch cp giy phép quá cnh cho các hăng vn chuyn có uy tín và có kh nng thanh khon (solvent) có truyn thng thc hin tt các ngha v thu; giám sát cht ch các lô hàng quá cnh thông qua s dng y các chng t theo quy nh; a ra các bin pháp bo lănh cho các khon thu tm thi cha phi np; xây dng mt h thng trao i thông tin hiu qu gia im hi quan nhp cnh và im hi quan xut cnh; có bin pháp x lư nhanh chóng nu hàng quá cnh không c xut tŕnh ti im hi quan xut cnh vào thi im kt thúc thi hn quá cnh. Min thu Min thu là nhng ngoi l trong vic áp dng các quy nh thông thng v thu hi quan.207 Min thu có th c thc hin di dng min toàn b hay mt phn s thu b́nh thng phi np ca hàng hóa nhp khu. Không ging nh ch min np thu nêu trên, min thu không liên quan ǵ n hot ng xut khu hay tái xut khu hàng hóa. Quy nh v min thu áp dng i vi hàng hóa do mt s i tng nhp khu hp l nht nh nhp khu tiêu dùng ni a vi iu kin các hàng hóa c nhp s c dùng cho các mc ích c th.208 Mt s trng hp min thu c quy nh trong các công c quc t mà các nc phi tuân th. Các trng hp min thu khác do các chính ph t quy nh phc v hàng lot các mc ích kinh t và xă hi khác nhau. Tuy vy, các trng hp này ch yu là hàng hóa nhp khu không v́ mc ích thng mi (non- commercial) c̣n gi là min thu truyn thng (traditional exemptions). Xem Hp 10.1 bit thêm chi tit. Các Vn Hu ht, nu không phi là tt c các nc không s dng mc thu sut bng không (nonzero tariff) u áp dng các bin pháp min thu mt mc nào ó. Ngay c khi chính ph t ra chính sách không có ngoi l i x trong thc thi các quy nh v thu th́ vn c̣n mt s quy nh cn thc thi theo các công c quc t - chng hn nh Công c Viên v Min tr Ngoi giao (Vienne Convention on Diplomatic Immunities). Các loi h́nh min thu ti các nc ang phát trin c s dng rng răi do ḍng vin tr nc ngoài ln vào các nc này di dng các d án phát trin và hàng cu tr; các chính sách sai lm v khuyn khích u t; áp lc ̣i min thu t các thc th liên quan n các hot ng giáo dc, t thin và hàng lot các d án xă hi khác và thng là do mt h thng qun lư thu yu kém. nhiu nc, tr giá hàng min thu lên n trên 30% tng s hàng nhp khu và trong mt s trng hp c̣n lên n trên 50%. 207Các chun mc và hng dn ca Công c Kyoto Sa i v min thu c nêu trong Ph lc Chuyên bit B.3. 208Min thu ôi khi b nhm ln vi áp dng mc thu sut bng không. Tuy nhiên, thu sut 0% là áp dng chung cho tt c các nhà nhp khu c̣n min thu ch áp dng i vi mt s nhà nhp khu c th hoc mt danh mc các nhà nhp khu mà nhà nc ă quy nh có i x u ăi do nhng nguyên nhân nào ó. 317 C s Kinh t Không có nhiu lư do kinh t bin minh cho vic áp dng min thu. Trong hu ht các trng hp, min thu ă c s dng mt cách không úng nh mt công c t c các mc tiêu chính sách. Ngoài vic gây ra tht thu thu cho ngân sách chính ph, min thu to ra t́nh trng bóp méo thng mi và các chi phí bao gm phá hy minh bch ca biu thu nhp khu, to ra mt sân chi không b́nh ng cho các i tác thng mi nc ngoài và nhà sn xut trong nc, bóp méo la chn ca nhà sn xut và ngi tiêu dùng và làm phc tp thêm công tác qun lư hi quan. Các Vn Qun lư và Kinh t theo Loi h́nh Có th tóm lc các tác ng kinh t và hành chính cùng vn theo tng loi h́nh min thu nh sau. Hàng Ngoi giao Nhp khu Loi h́nh này bao gm các trng hp min thu theo quy nh trong công c Viên v quan h ngoi giao và lănh s. S hàng c min thu theo loi h́nh này thng ch chim mt t l rt nh trong toàn b s hàng c min thu ca mt nc. Tuy nhiên, mt s nc ă chng kin loi h́nh này b lm dng, nht là s lng hàng nhp khu yêu cu c min thu rơ ràng vt quá nhu cu s dng ca i s quán hay phái oàn ngoi giao. Cng ă có nhng ghi chép v các trng hp xin min thu cho hàng nhp khu vi mc ích thng mi. i vi các trng hp này rt khó c quan hi quan có th s dng các bin pháp cng ch do ch có quyn hn hn ch trong kim tra các lô hàng ngoi giao. Vic tin hành iu tra các trng hp t́nh nghi là lm dng quyn min tr cng rt nhy cm i vi quan h chính tr gia hai nc. Hàng Nhp khu ca Chính ph Trc ây, nhiu nc ă min thu nhp khu và các thu khác cho hàng nhp khu ca chính ph. Trong nhng nm gn ây, mt s nc ă xoá b các trng hp min thu này khi nhn thy rng ây là mt vic làm mà li bt cp hi. Lp lun thng c a ra là chính ph s không c li ǵ v thu ngân sách khi thu thu i vi hàng do chính ḿnh nhp khu v́ iu ó ging nh mt hot ng có tng bng không (zero sum operation). Lp lun này b qua mt thc t là hàng nhp khu chính ph có th và thng b lt trái phép ra ngoài s dng cho các mc ích phi chính ph, qua ó to ra mt con ng tránh phi np các khon thu mà úng ra phi np. Thêm vào ó, c quan hi quan s phi chu thêm các khon phí hành chính xác minh rng các hàng hóa c khu vc công nhp khu min thu thc s c s dng cho các mc ích ă công b. Ngoài các chi phí hành chính và chi phí ngân sách, min thu cho hàng nhp khu ca chính ph s bóp méo mc giá áp dng cho khu vc t và khu vc công, có th bóp méo quá tŕnh ra quyt nh, chng hn nh quyt nh v mc giá phù hp cho vic bán in ca các doanh nghip công. Hn na, min thu cho hàng nhp khu ca chính ph không phn ánh úng chi tiêu thc t chính ph v́ hàng nhp khu ca chính ph min thu không chu giám sát bi quy tŕnh xét duyt ngân sách, th nên che du chi phí thc t ca các hot ng ca chính ph. Bi vy, không nên min thu i vi hàng nhp khu ca chính ph v́ mc ích qun lư minh bch và hiu qu. Các Bin pháp Khuyn khích u t Nhiu nc a ra các khuyn khích thu trong ó có các u ăi v thu nhp khu và thu nhp khu gián tip thu hút u t và khuyn khích phát trin kinh t. ă có nhiu nghiên cu và tranh lun trong lnh vc kinh t xoay quanh vic liu các u ăi thu nhp khu gián tip 318 có phi là mt tác nhân nh hng n quyt nh u t kinh doanh và hu nh cui cùng ngi ta ă i n nht trí là các li ích tài chính là không quan trng v́ các yu t khác thng có nh hng ln hn n quyt nh ca nhà u t. (Xem phn tho lun y hon các vn này ti Zee, Stotsky và Ley [2002]). Các quy nh min thu có nguy c b lm dng khi hàng min thu b ṛ r và tun vào các th trng xám (gray market) ca khu vc t nhân hn là c s dng trong các hot ng u t có ích nht. Min thu cng to ra cnh tranh không b́nh ng cho các doanh nghip không hng li t các h́nh thc khuyn khích này. Nh́n di góc qun lư, các quy nh min thu này ̣i hi c quan hi quan phi dành mt lng áng k ngun lc khan him ca ḿnh giám sát và kim soát hàng min thu, nhng ngun lc áng l ra có th c s dng cho nhng hot ng có li hn nhiu. V́ th, cn có các hng dn cho các nc ang phát trin dn t b các quy nh min thu trong quá tŕnh hp lư hóa biu thu nhp khu. Mt biu thu nhp khu n gin và minh bch vi thu sut bng không hay thu sut thp i vi hàng u t hay nguyên vt liu sn xut (investement or capital goods) s là mt công c mnh m hp dn các nhà u t hn là s dng u ăi min thu. Các D án u t Nc ngoài Các nhà tài tr và hay bên cho vay vn nh́n chung không tr thu cho hàng hóa nhp khu s dng cho các d án c th v́ h ch nh dùng s tin tài tr hay cho vay cho các d án ó ch không phi óng góp vào ngân sách nhà nc thông qua np thu nhp khu. Kinh nghim ca nhiu nc cho thy quy nh min thu thng dn n t́nh trng lm dng u ăi min thu cng nh gây ra các vn trong kim soát. Th nht, không phi lúc nào cng xác nh chính xác s lng nguyên liu và hàng hóa cn thit thc hin các d án. Ngay c khi xác nh c úng s lng nguyên liu và hàng hóa cn có th́ cng khó kim soát c s lng nhp khu cng nh im n thc t ca hàng hóa. Th hai, trong nhiu trng hp, vic áp dng min thu cho hàng hóa c m rng sang hàng tiêu dùng ca các cá nhân làm vic trong d án. Trong c hai trng hp, có th d dàng chuyn các hàng hóa c min thu sang s dng vào các mc ích không c min thu. tránh t́nh trng lm dng các u ăi thu và tránh tht thu thu, mt s nc không c̣n áp dng min thu cho các loi hàng nhp khu kiu này na mà thc thi mt h thng cho phép thanh toán thu nhp khu và thu khác qua các chng t kho bc. Xem phn Xây dng H thng và Th tc Qun lư Hiu qu. Hàng min thu Nhiu nc ang phát trin ph thuc vào vin tr nc ngoài c phân phi thông qua các t chc phi chính ph (NGO). Thc phm, thuc men và các hàng hóa nhp khu theo các chng tŕnh vin tr nc ngoài thng c hng ch min thu vi iu kin là các hàng hóa ó s c phân phát min phí cho nhng t chc và cá nhân có nhu cu. Tuy nhiên, rt khó kim soát c quá tŕnh phân phi min phí hàng min thu dù có a vào s dng bin pháp kim soát nào i chng na. Trong nhiu trng hp, hàng nhp khu min thu, c bit là thc phm và dc phm thng b thay i mc ích s dng ban u và a ra bán trên th trng. Trong mt s trng hp khác, các t chc bt ho (unscrupulous) ă gi danh các NGO lm dng ch min thu nhp hàng hóa s dng vào các mc ích không c min thu. Song trong hu ht các trng hp, mt vn khác ny sinh là c quan hi quan không c tham gia và vic xác minh chng nhn hot ng ca các NGO, hoc không c tham gia óng góp ư kin vào tho thun gia NGO và B K hoch, Cung ng và Hp tác (Ministry of Planning, Supply and Cooperation) hay bt k thc th nào khác chu trách nhim cho hàng nhp khu cu tr (relief imports). a phn hi quan ch xut hin trong 319 giai on thc thi ch không phi thi im kim tra yêu cu min thu hay xây dng iu kin min thu hàng nhp khu. Có th tránh các vn nêu trên bng cách tuân theo nhng hng dn trong phn Thit lp H thng và Th tc Qun lư Hiu qu di ây. Hàng Nhp khu v́ Mc ích T thin, Tôn giáo, Vn hóa, Giáo dc và các Mc ích Xă hi Tng t Lut hi quan và các lut khác nhiu nc cung cp quy nh min thu cho hàng hóa cn cho hot ng ca các t chc, hip hi có mc ích t thin, tôn giáo, vn hóa, giáo dc và các mc ích tng t khác. Thng th́, BTC hoc Hi quan s nhn c rt nhiu các n xin min thu t các trng hc, nhà th, các t chc vn hóa hoc tng t cho trang thit b, phng tin vn chuyn và hàng tiêu dùng khác (trong s ó có nhng yêu cu không chính áng). Khó có th kim soát c hàng min thu và u ăi min thu thng b lm dng thông qua vic chuyn hàng c min thu sang s dng cho nhng mc ích không c min thu. Không có c s kinh t nào bin minh cho vic áp dng các quy nh min thu v́ chúng tng ng vi các khon tr cp không chính thc. V́ vy, tùy thuc vào bin pháp giám sát công thng áp dng thông qua quy tŕnh phê duyt ngân sách, cn loi b các quy nh min thu kiu này và nu cn thit, cung cp h tr cho các t chc di dng chi ngân sách. Hàng Nhp khu Phi Thng mi Min thu cho loi h́nh này nh́n chung c da trên các thông l quc t hay truyn thng và thng xuyên b lm dng. Ví d, i tng lao ng di c, ngi nh c hay tái nh c ti mt nc và hành khách thng t́m cách mang nhiu hàng hn là nh mc hàng c min thu. Thng th́ ây là các khon min thu không my quan trng. Hi quan hoàn toàn có th thc thi tt các quy nh min thu này min là thit lp c và công khai các quy tc và th tc rơ ràng và n gin. Hp lư hóa H thng Min thu Khó t́m ra lư do kinh t bin minh cho vic áp dng ch min thu. Thêm na, vic thc thi ch min thu em li chi phí hành chính cao và có xu hng b lm dng. Cn gim thiu và thc thi có hiu qu các loi h́nh min thu tránh b lm dng. Không nên duy tŕ các loi h́nh min thu nào khác ngoài nhng loi h́nh min thu quy nh trong các công c và hip nh quc t cng nh các quy nh min thu cho hàng nhp khu phi thng mi ă c áp dng thành thông l (ví d nh hàng hóa ca hành khách và ngi di c). Ngun lc qun lư và n lc thc thi các quy nh min thu ă to ra gánh nng ln cho c quan hi quan, khin hi quan không th tp trung vào tng cng hiu qu kim soát, thu thu và thc thi pháp lut. Hn na, vic phi gii quyt mt s lng quá ln các trng hp min thu ă làm suy gim nng lc giám sát hàng hóa min thu mt cách hiu qu ca c quan hi quan. Nu chính ph không th hn ch ti a các trng hp min thu nh khuyn ngh trên th́ ít nht cng cn tip tc kim soát không cho các trng hp này tng nhanh. Nguyên nhân dn n tng nhanh các trng hp min thu bao gm: (a) các khu vc kinh t, các doanh nghip và cá nhân không c min thu nhn thy ḿnh b bt li trong cnh tranh vi các i th c hng u ăi ă gây áp lc i vi nhà chc trách cng c hng u ăi min thu; và (b) y quyn cho BTC và các b khác trong vic quy nh các trng hp min thu. Tr phi lut quy nh rơ iu kin và gii hn áp dng min thu, b trng các b khó có th chu c áp lc ̣i min thu t phía các nhà nhp khu. làm gim áp lc này 320 và tránh gia tng nhanh chóng các trng hp min thu, cn thc hin các gii pháp sau: Lut phi có quy nh iu chnh mi loi h́nh min thu. iu kin min thu phi c quy nh rơ trong nhng iu khon c th bao gm i tng nào có iu kin hng min thu, loi hàng hóa nào c min thu, trong iu kin nào. Bng cách này, s có th loi b tt c các trng hp min thu mt cách tùy tin theo s cho phép ca các quan chc và t chc cp cao. Cn tŕnh lên BTC các xut hay yêu cu min thu theo quy nh khuyn khích u t và d án vn nc ngoài do ban u t hay các c quan ngang b xây dng phê duyt. Các xut hay yêu cu cn bao gm mt danh mc mô t (và mă HS), s lng và tr giá ca hàng hóa nhp khu cùng s thu ngh c min. Thit lp các H thng và Th tc Hành chính Hiu qu Quy tc. Các quy tc này phi quy nh rơ các quy tŕnh cn tuân th trong vic ngh và cho phép min thu cng nh trong nhp khu hàng min thu bao gm các quy nh chng t, khung thi gian, nh mc giá tr và s lng, kim soát ti thi im nhp khu, các iu kin ca ngi s dng cui cùng (end use conditions) cng nh bin pháp x pht trong trng hp lm dng hay trn thu. Yêu cu và cho phép min thu. Các quy tc phi bao gm thông tin y v hàng hóa nhp khu thi hành mt d án (d án u t, d án vn tài tr nc ngoài, hàng cu tr, hàng do các t chc nhp khu v́ mc ích t thin và các hàng hóa tng t). Bi vy, cn ính kèm mt danh mc các thông tin này vào h s xin min thu trong ó nêu chính xác mô t hàng hóa, mă HS, s lng và tr giá ca hàng hóa. Kim soát ti thi im nhp khu. Bao gm xác minh tính hp l ca vic min thu và quyt nh loi h́nh, s lng, tr giá ca hàng hóa s nêu c th trong giy phép min thu. Cn thit lp các bin pháp giám sát hàng nhp khu min thu bao gm hai hay nhiu lô hàng và c làm th tc thông quan ti hai hay nhiu c quan hi quan khác nhau. T ng hóa có th h tr áng k kim soát ti thi im nhp khu nh cho thy trong ví d v h thng t ng hóa ca hi quan Ma-rc (Xem Hp 10.8). Kim tra mc ích s dng. C quan hi quan cn phi bit chc rng hàng min thu thc s c s dng cho các mc ích ă nh. Vic này cn c thc hin thông qua xác minh nh k ghi chép k toán ca các doanh nghip hay t chc c hng min thu, hoc nu phù hp, thông qua tin hành kim tra thc t bt thng ti tr s các doanh nghip xác minh xem liu các iu kin v mc ích s dng có c tho măn hay không. 321 Hp 10-8 ng dng Tin hc cho Qun lư Min thu cho D án u t Gn ây C quan Hi quan và Thu Gián thu ca Ma-rc ă a vào áp dng tin hc trong qun lư danh mc hàng hóa c phép nhp khu min thu trong khuôn kh các tho thun u t gia chính ph và các doanh nghip khu vc t. Các tho thun này quy nh min thu nhp khu, thu giá tr gia tng và thu khác cho tt c các nguyên liu, công c và thit b cn thit thc thi các d án và có giá tr trong thi hn 36 tháng. Danh mc hàng hóa hng u ăi này c ính kèm trong tho thun. Chng tŕnh ng dng tin hc mà b phn hi quan qun lư hàng d án nhp khu có th truy cp qua mng Intranet cho phép b phn này giám sát trc tuyn liên tc i vi hàng nhp khu, qun lư t ng danh mc hàng min thu và d dàng phát hin ra các trng hp nhp khu vt quá s lng cho phép min thu. H thng cho phép các im thông quan hi quan trc tip tip nhn c d liu nhp khu, phát hin và x lư trc tuyn s hàng nhp khu ă vt quá s lng hoc tr giá cho phép và kim soát thi hn thc thi d án. Ngun: Steenlandt, Marcel. 2003. Tài liu vit cho cun S tay HHHQ. n v kim soát và giám sát min thu. C quan hi quan cn thành lp mt b phn kim soát và giám sát chu trách nhim giám sát tt c các vn hành chính liên quan n min thu. B phn này cn kim tra k các h s xin min thu; giám sát s lng hàng nhp khu ca các i s quán, các doanh nghip và t chc c hng min thu; tin hành thm kim tra sau nhp khu ti các doanh nghip hay t chc trên và theo dơi xu th, chi phí thu thu cùng các ch s khác theo tng loi h́nh min thu. B phn này cng cn thu thp d liu v hàng nhp khu min thu và xây dng s liu thng kê v s thu thu mt i do áp dng min thu và chun b các báo cáo kp thi cho B trng. Hoàn thu thay v́ min thu trc tip (immediate exemption). Nm 1998, Ma-li ă a vài áp dng h thng kim soát min thu trong ó doanh nghip np thu ti thi im nhp khu và c hoàn thu sau ó khi c xác minh là ă tho măn tt c mi iu kin min thu. T thi im ó cho n nay, h thng ă c thc thi mt cách thành công (xem hp 10.9). H thng chng t kho bc. C ch kim soát min thu này c a vào áp dng nhiu nc nhm kim soát hàng nhp khu min thu ca NGO và các d án vn tài tr nc ngoài khác, nhm tránh t́nh trng hàng nhp khu min thu c chuyn ra bán trên th trng ni a mà không phi np thu. Theo h thng này, doanh nghip np thu nhp khu và thu khác vào thi im nhp khu hàng hóa song s np bng séc hay chng t có giá ca Kho bc do nhà nc phát hành. Các nhà tài tr và các t chc cp vn cn buc các nhà thu phi chu thu (tax-inclusive). iu này ̣i hi phi xác nh cn trng loi h́nh và s lng hàng hóa c nhp khu, tính toán chi tit thu hi quan và thu khác phi tr bng ngân sách nhà nc cho d án. Khi ó, mt khon tín thu (tax credit) s c cp cho nhà tài tr hay t chc cp vn vi s lng phù hp di dng séc tín dng (credit cheques). Séc tín dng sau ó s c dùng thanh toán tin thu cho hàng nhp khu ca d án. H thng giám sát là h thng giám sát t ng vn hành nh sau: Nu nhà thu d toán s thu phi np vt quá mc phi np trong thc t th́ s có nguy c không giành c hp ng. Ngc li, nu nhà thu d tính s thu cn np thp hn mc phi np trong thc t th́ nhà thu s phi chu trách nhim np bù cho s chênh lch này nu thng thu v́ séc tín dng ch phát hành trong gii hn s lng tín dng 322 c phê duyt. H thng này không ̣i hi phi giám sát v s lng hàng hóa. Trên thc t, vic áp dng h thng a n nhiu kt qu khác nhau. H thng tuy ă vn hành tt và giúp gim bt t́nh trng lm dng min thu gây tht thu thu mt s nc Châu Phi (nh Ma-li, Mô-dm-bích) song li không my thành công ti mt s nc khác (nh Bê-nanh và B bin Ngà). H thng không có vn ǵ v mt k thut mà tht bi ch yu là do các tác nhân nh chng i ca khu vc t i vi kim soát gt gao cng nh thiu s ng h t phía các c quan qun lư cp cao hn. mt s nc, h thng c a vào áp dng di s tác ng ca các t chc quc t nên ă c thc thi theo cách không my thuyt phc. Tính chung li, ây là bin pháp hiu qu duy nht nhm loi b hay gim thiu t́nh trng li dng min thu và tht thu thu vi iu kin các c quan qun lư cp cao tht s mong mun a h thng vào áp dng. Hp 10-9 Hoàn thu Ni a và Thu Hi quan i vi Sn phm Xng du Nhp khu ti Ma-li Mali ă thc hin thành công ci cách h thng hoàn thu ni a và min thu nhp khu vào nm 1998 nh ó ă tng gp ôi s thu ngân sách hi quan t vic nhp khu các sn phm xng du. Thu hi quan ánh vào các sn phm xng du nhp khu là mt ngun thu ngân sách quan trng. V́ s lng doanh nghip nhp khu sn phm này không nhiu (khong 12 doanh nghip) nên vic qun lư chng tŕnh là mang tính kh thi. Ba nguyên tc ca quy tŕnh th tc mi ă c a ra nh sau: · Np y tt c các loi thu hi quan và thu ni a ti hi quan ca khu vào thi im nhp khu các sn phm xng du. · Xây dng mt h thng hoàn tr nhanh s thu hi quan và thu ni a ă np cho i tng c hng u ăi min thu khi xác minh c quyn min thu. Vào thi im ó, các i tng này bao gm i din ngoi giao và lănh s quán (Công c Viên), các d án có vn u t nc ngoài (trong ó có các d án ca Ngân hàng Th gii) và các công c c kư kt theo Lut Khai khóang (Mining Code). · Phân công nhim v rơ ràng gia (i) C quan Hi quan chu trách nhim tính thu nhp khu và thu gián thu vi (ii) Kho bc chu trách nhim hoàn thu. Th tc mi này bao gm bn bc: 1. Vào thi k u trong nm, i tng c hng các quyn này tŕnh h s chng thc quyn c min thu kèm theo biu tiêu th sn phm xng du hàng tháng ti Vn pḥng Societe Generale du Surveillance (SGS). Sau khi np h s, vn pḥng SGS s chuyn h s n BTC xác nhn. Khi ă c xác nhn, vn pḥng SGS s nhp tên ngi th hng vào h thng thông tin. Toàn b quy tŕnh ng kư này mt khong cha n mt tun. 2. i tng hng min thu mua các sn phm xng du và np tt c các loi thu ti c quan hi quan. Giy biên nhn s c tính là thu hi quan và c nhp vào h thng nh mt khon thu ngân sách nhà nc. 3. Kho bc hoàn thu hi quan và thu gián thu mi tháng mt ln theo hai bc: · SGS phát hành mt "phiu hoàn tin (reimbursement coupon)" tên i tng th hng. · Kho bc chuyn s tin c hoàn vào tài khon ca i tng th hng da trên phiu hoàn tin và bn sao hóa n. Cm tr tin mt trc tip. Khon chi ca Kho bc s c tính vào mt tài khon chi s c iu chnh sau này. 323 4. Mi tháng Kho bc chuyn cho B Ngân kh (Budget Department) mt bng tng hp các phiu hoàn tin c chi tr bng y quyn thanh toán cho khon chi này. Khi chng nhn y quyn c xut tŕnh, Kho bc s iu chnh ghi chép k toán vi mc ích nhp khon chi vào h thng k toán nh mt khon chi ngân sách. Ngun: Finateu, Emilie. 2003. Tài liu chun b cho S tay HHHQ. Hàng nhp khu ca các i s quán. i vi nhng nc có hin tng lm dng các quy nh min thu di v bc quyn u ăi, min tr ngoi giao th́ bin pháp x lư phù hp nht là a vn ra trc phái oàn ngoi giao thông qua các kênh phù hp, thng là thông qua B Ngoi giao. Cn lp và xut tŕnh cho hi quan danh sách các nhân viên s quán c hng quyn min tr ngoi giao. Nhiu nc ă i n thng nht vi các oàn ngoi giao v hn ngch nhp khu hàng nm i vi các loi hàng hóa d b lm dng nh ung có cn và thuc lá. Vic s dng hn ngch nhp khu hàng nm i vi xng du cng c áp dng nhiu nc. Kt lun Tác nghip và Hng dn Nghiên cu trên ă a ra các khuyn ngh và hng dn sau cho c quan hi quan. Min np thu Có nhiu lư do kinh t, thng mi và tài chính xác thc a ra bàn tho trong chng vit này v các iu khon v các ch min np thu trong lut hi quan ca các nc trên khp th gii. Bi vy, các ch min np thu cn c thit k bi các nhà hoch nh chính sách cng nh thc thi và iu hành bi c quan hi quan mt cách an toàn và hiu qu v mt chi phí cho c i tng s dng ln chính ph. Lănh o hi quan phi hiu rng các h thng kiu này không phi là h thng tr cp cho nhà xut khu mà ch là gii pháp cho phép i tng s dng h thng (nhà sn xut xut khu, iu hành kho, doanh nghip vn ti quá cnh, ngi iu tra bán hàng) hot ng ngoài h thng thu quan vi chi phí hot ng thp nht. Khi có áp dng thu thu, kh nng cnh tranh ca khu vc xut khu và s hp dn u t ca t nc có th ph thuc vào tính hiu qu ca các h thng qun lư min np thu hin hành. Chính ph phi bo m tránh c t́nh trng tht thu thu do lm dng u ăi min thu cng nh dm bo các ch này hot ng mt cách hiu qu. Hi quan các nc phi tuân th các chun mc và hng dn quc t qun lư các h thng min np thu nh c nêu trong Công c Kyoto Sa i. Vic la chn gia min thu trc (các h thng tm nhp) và hoàn thu ph thuc ch yu vào nng lc và mc hin i hóa ca hi quan các nc. Rơ ràng doanh nghip sn xut xut khu mun áp dng ch tm nhp hn là hoàn thu, nht là khi thu sut cao, khi lm phát khin cho khon thu c hoàn b mt giá và khi lăi sut vay huy ng vn lu ng cao. Tuy nhiên, chính ph nhiu nc ang phát trin ̣i hi c quan hi quan phi tp trung trc ht vào mc tiêu thu ngân sách thay v́ mc tiêu to thun li cho thng mi, do vy hi quan các nc này có xu th áp dng h thng hoàn thu hn là tm nhp. i vi nhng nc có h thng qun lư hành chính hin i và hiu qu, nht là nhng nc có kh nng kim soát da trên h thng s sách k toán, bin pháp min np thu ti u là TAP di mi dng thc. Ngoài ra, hoàn thu s c s dng cho nhng trng hp không tính toán trc c s lng nguyên liu s dùng n. Nhng nc có nng lc kim soát hn ch có th da 324 ch yu vào h thng hoàn thu song nên cho phép áp dng h thng TAP i vi các doanh nghip có uy tín v thc hin ngha v thu và không to ra ri ro i vi thu ngân sách. Khi c quan hi quan ă hoàn thin c nng lc kim soát da trên s sách k toán th́ bin pháp u tiên nên s dng là TAP. Cn tính n nng lc ca hi quan mi nc khi la chn gia nhng phng pháp khác nhau áp dng min np thu. C th hn, không nên a ra tin ích nào vt quá nng lc kim soát ca c quan hi quan. Ví d nh không nên thit lp các khu ch xut riêng bit nm ngoài các khu EPZ có ranh gii a lư tách bit nu c quan hi quan không có nng lc kim soát da trên h thng s sách k toán. Tng t nh vy, không nên áp dng ch min thu nu hi quan không th giám sát c các loi hàng min thu mt cách hiu qu. Lănh o hi quan cn tin hành mi bin pháp có th bo m gim thiu chi phí tng thêm do tuân th các quy nh và th tc hành chính trong các ch min np thu. Ví d nh cn thanh toán các khon hoàn thu mt cách nhanh chóng và tin hành nhng bin pháp kim tra cn thit sau ó. Nu có th, cn thay th h thng kim soát kho ngoi quan óng bng h thng kim soát m, qua ó loi b s cn thit phi tr thêm chi phí giám sát hi quan ti kho ngoi quan. Min thu Có nhiu lư do hành chính và kinh t hn ch các trng hp min thu và ch duy tŕ nhng trng hp theo quy nh ca các công c quc t (nh min tr ngoi giao) và các quy nh min thu i vi hàng hóa phi thng mi (ví d nh hàng hóa ca hành khách và ngi di c). Chng nào cha loi b c các trng hp min thu không cn thit th́ chng ó c quan hi quan c̣n cn dành ngun nhân lc và ngun lc k thut cho t chc và thc thi các h thng giám sát và kim soát cn thit. Các Kt lun khác Các kt lun và hng dn sau c áp dng chung cho qun lư các ch min np thu và min thu. Hi quan cn chuyn t kim tra thc t hàng hóa sang kim tra tuân th nh k và có chn lc thông qua áp dng kim toán da trên s sách k toán ca doanh nghip sau nhp khu. Vic s dng có hiu qu công ngh thông tin góp phn áng k trong vic tng cng kim soát trong khi vn to iu kin thun li cho thng mi. Hot ng này cn c b tr bng mt h thng x pht c áp dng nht quán nhm ngn nga các hành vi lm dng và gian ln. S dng ti a các ng dng vi tính thc hin và tng cng kim soát loi h́nh min np thu và min thu. Cn t ng hóa các nghip v và hot ng sau: theo dơi hàng nhp khu làm nguyên liu gia công xut khu; qun lư hàng lu kho hi quan; trao i thông tin và d liu gia các c quan hi quan làm th tc nhp khu và xut khu cho hàng tm nhp và quá cnh cng nh kim soát s lng và giá tr hàng nhp khu min thu thuc các d án c vn chuyn thành nhiu lô hàng và làm th tc ti nhiu c quan hi quan khác nhau. Cn xây dng các quy tc d hiu, n gin và rơ ràng cho các ch min np thu và min thu ng thi công khai các quy tc này cho các doanh nghip xut nhp, nhà sn xut và cho công chúng nói chung. Các thông báo cn gii thích rơ 325 iu kin, yêu cu, quy tŕnh, th tc cng nh cách thc và a im ly thêm thông tin b sung. V mt t chc, các c quan hi quan cn thit lp mt b phn c bit có nhân lc qun lư các h thng min np thu và min thu. B phn này cn giám sát tt c các hot ng kim soát min np thu và min thu thông qua xây dng các th tc kim soát hiu qu; biên son các s tay hng dn hot ng; kim tra tính hp l ca nhà nhp khu ng kư tham gia các chng tŕnh qun lư c bit; theo dơi tính hp pháp và thc thi úng các d án min np thu và min thu ln (d án vn tài tr nc ngoài, d án ca NGO và d án khuyn khích u t); ánh giá các iu kin hng ch TAP, MUB, hoàn thu và quá cnh ca các doanh nghip nhp khu, sn xut và xut khu và xây dng s liu thng kê cho thy xu hng và chi phí ngun thu (revenue costs) ca các trng hp min thu. Ph lc 10.A Danh mc Kim kê cho Kim soát Min np thu và Min thu Danh mc kim kê sau có th là hu ích ánh giá c các h thng kim soát min np thu và min thu. Liu các doanh nghip xut khu có tip cn c vi các u vào sn xut mc giá th gii thông qua áp dng mt hay nhiu h thng min np thu ­ TAP, hoàn thu hoc EPZ (hay kêt hp gia các loi h́nh)? Liu h thng TAP có c da trên t l u vào-u ra c xác nh ban u hay không, liu t l này c xem xét nh k hay không? Liu công tác kim soát TAP có c da trên thông tin phn hi chung nh k (periodic global returns) cho bit nguyên vt liu nhp khu theo TAP hay mua t nhng doanh nghip TAP khác cng nh im n ca hàng hóa sau khi gia công (xut khu hoc bán vào th trng ni a) không? H thng hoàn thu có hot ng thông qua vic xác nh ban u t l hoàn thu da trên mi quan h u vào - u ra hay không; có c tin hành rà soát li nh k t l hoàn thu xem xét nhng thay i ca các yu t quyt nh t l hoàn thu nh thay i v chng loi hay hn hp u vào hay chi phí u vào? Liu quy tŕnh xin hoàn thu có n gin và không yêu cu chng t ǵ khác ngoài bng chng thc xut hay không? Liu tin hoàn thu có hoàn tr ngay hay trong khong thi gian không chm hn mt vài tun k sau khi xut khu; liu có tin hành xác minh nh k h thng s sách k toán ca doanh nghip xut khu hay không? Liu hi quan có t cam kt tr tin hoàn thu trong mt khung thi gian ngn ă nh không? Liu nhà xut khu có chu trách nhim gii tŕnh v tht thu thu do không thông báo c nhng thay i ca các yu t nh hng n t l u vào - u ra (nh mc gia công) hay t l hoàn thu không? T l hoàn thu có phi do mt hi ng t ra bao gm các thành viên là i din ca hi quan, c quan thu thu ni a, b công nghip và b thng mi quy nh hay không? Liu nhà xut khu và công chúng có c cung cp thông tin y v các h thng min np thu cng nh cách thc hot ng ca chúng hay không, liu h có nm chc các h thng này không? 326 Liu c quan hi quan có thành lp mt n v k thut chuyên trách giám sát và kim toán các doanh nghip hot ng theo ch TAP (hoc bin th ca TAP) hoc h thng hoàn thu hay không? Liu công tác kim soát TAP (hay các bin th ca nó) có c thc hin theo phng thc t ng hóa hay không? Liu các nhà xut khu không thng xuyên (ch xut khu mt s lng hn ch sn phm ca ḿnh, hoc ch gia công n gin) có c tip cn vi các th tc TAP ă c n gin hóa hay h thng hoàn thu hay không? Tài liu c thêm Alter, Rolf G. 1990. Khu Ch xut cho Tng trng và Phát trin: Ví d ca Mauritian." Nghiên cu ca IMF s 90/122. Washington D.C. Corfmat, Francois và Goorman, Adrien. 2003. Min np thu và min thu hi quan. Trong cun Thay i Hi quan: Thách thc và Chin lc Ci cách Hi quan. Washington D.C.: IMF. Trung tâm Thng mi Quc t UNCTAD/GATT. 1979. Hoàn thu i vi Hàng xut khu. Geneva. Madani, Dorsati. 1999. "Nh́n li Vai tṛ và Tác ng ca các Khu Ch xut". Tài liu nghiên cu ca Ngân hàng th gii s 2238. Washington D.C. Warr, Peter. 1989. "Tim nng ca các Khu Ch xut: Bài hc t ông Á." Bn tin Kinh t Thái B́nh Dng s 8(1): 18-26. T chc Hi quan Th gii. 1999. Công c quc t v n gin hóa và Hài hoà hóa Th tc Hi quan (sa i). Brúc-xen. Tài liu tham kho Madani, Dorsati. 1999. "Nh́n li Vai tṛ và Tác ng ca các Khu Ch xut". Tài liu nghiên cu ca Ngân hàng th gii s 2238. Washington D.C. Steenlandt, Marcel và Luc De Wulf. 2004. "Ma-rc." Trong cun Các Sáng kin Hin i hóa Hi quan: Nghiên cu T́nh hung do Luc De Wulf và José B. Sokol biên tp. Washington, D.C.: TheWorld Bank. Tax Notes International. 2001a. 1/1. Tax Notes International. 2001b. 8/1. Hi quan M. 1996. "S tay Kho Ngoi quan cho Ch hàng, Nhà nhp khu và Cán b Hi quan." Washington, D.C.: B Ngân kh. Warr. P. 1989. "Tim nng ca các Khu Ch xut: Bài hc t ông Á." Bn tin Kinh t Thái B́nh Dng 8(1): 18­26. Zee, Howell H., Janet G. Stotsky và Eduardo Ley. 2002. "Khuyn khích thu cho u t Kinh doanh: Sách gi u ging cho các Nhà hoch nh Chính sách ti các nc ang Phát trin."Phát trin Th gii 30(9): 1497­1516. 327 11 Quá cnh và Trng hp c bit ca các Nc không giáp bin Jean François Arvis NGUYÊN TC CH QUÁ CNH HI QUAN.......................................................... 331 MÔ T HOT NG QUÁ CNH IN H̀NH ............................................................ 334 TH TC QUÁ CNH QUC T CH YU: VN TI NG B QUC T (TIR) ................................................................................................................................................ 342 CÁC TH CH THÚC Y QUÁ CNH........................................................................ 349 CÁC KT LUN TÁC NGHIP........................................................................................ 354 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................... 355 TÀI LIU THAM KHO.................................................................................................... 356 328 Quá cnh hi quan ch các th tc hi quan cho phép vn chuyn hàng hoá qua nhiu nc t mt trm hi quan này n mt trm hi quan khác mà không phi np thu nhp khu, thu tiêu dùng ni a hoc các loi phí khác thng áp dng cho hàng hoá nhp khu. Mc ích ca vic a vào áp dng các th tc quá cnh hi quan là nhm bo v ngun thu ngân sách cho nc quá cnh, tránh t́nh trng hàng quá cnh b ṛ r ra th trng tiêu dùng ni a. Th tc quá cnh cn n gin sao cho không gây ra chm tr kéo dài hoc chi phí quá mc. Mt h thng quá cnh yu kém s to thành tr ngi ln cho thng mi. Nhiu t chc quc t và din àn to thun li cho vn ti ă xác nh rng các th tc quá cnh bt cp chính là tác nhân ch yu gia tng chi phí cho các nc ang phát trin không có ng ra bin. Thông thng, quá cnh ch quá cnh ng b n và t nhng nc không có ng ra bin. Tuy nhiên, cn phân bit gia quá cnh quc gia và quá cnh quc t. Quá cnh quc t ch vic qua li gia các biên gii quc gia. Quá cnh quc gia din ra khi hàng hoá c vn chuyn trong phm vi biên gii quc gia t im nhp cnh u tiên ti nc s ti ti im mà ti ó hàng hóa c làm th tc hi quan (ví d nh cng nc cn hoc im thông quan ni a ­ inland container depots). Có th kt hp hai loi h́nh quá cnh. Trên thc t ây là mt t́nh hung in h́nh thng xy ra ti các nc ang phát trin không có ng ra bin. Hàng nhp khu t các nc quá cnh vào trong biên gii quc gia thng c vn chuyn theo ch quá cnh quc gia n các trung tâm kinh t ln. C ch hi quan ca hai loi h́nh quá cnh v c bn là ging nhau tuy quá cnh quc gia d thc thi hn. Hu ht các hot ng quá cnh din ra gia các nc không có ng ra bin và các nc giáp vi bin. Trong mt s trng hp, hot ng quá cnh ch n gin là i t mt nc này n mt nc khác và hàng ch i qua biên gii mt ln. Trong mt s trng hp khác, hàng hoá quá cnh i qua biên gii mt s nc chng hn nh trong trng hp hàng i t Hà Lan n Nga, qua c và Ba Lan. Li có nhng trng hp hàng hoá xut phát và i n cùng mt lănh th nhng li quá cnh qua mt nc th hai. Ví d, hàng chuyn n vùng ông Bc n t các vùng khác thuc n song li quá cnh qua Bng-la-ét209 v́ tt c các tuyn ng thay th khác trong ni b nc n u dài hn. Nu c áp dng, quá cnh bng ng st có nhiu li th trong ó có các c ch quá cnh hi quan n gin hn. Quá cnh bng ng st c s dng ph bin ti khu vc Trung Á và ang c khôi phc khu vc Tây Phi. Trng hp các Nc ang phát trin Không có ng ra bin Quá cnh hi quan ch là mt phn ca hàng lot các giao dch quy mô rng hn gm nhiu thành viên tham gia và th tc khác - các quy nh v vic phng tin qua biên gii, th thc cho lái xe ti, bo him, kim soát ca cnh sát, cht lng h tng, cht lng ca các dch v vn ti có sn cng nh t chc khu vc vn ti t nhân. Ngay c khi ă thc hin mt cách hiu qu và có kt qu các th tc quá cnh th́ vn phi x lư c nhng vn này mi có th to thun li y cho thng mi. K hoch Hành ng do Hi ngh B trng Quc t Các nc ang phát trin Quá cnh và Không có ng ra bin (Tháng 8 nm 2003) ban hành ă minh ha rơ mi quan h ph thuc ln nhau gia các vn nêu trên. K hoch Hành ng nêu bt "Cn có phng pháp tip cn tng hp i vi phát trin vn ti và thng mi có tính n tt c các khía cnh kinh t xă hi, chính sách tài khóa cng nh các cân nhc v quy nh, th tc và th ch" (UN 2003, tr.4). Chúng ta s quay tr li các mi quan tâm này trong phn Các Vn 209Lakshmanan (2001). 329 Thc thi. Tuy nhiên, hi quan là nút tht c chai chính trong quy tŕnh quá cnh và là ngun gc khin cho các hot ng tr nên không hiu qu. Chi phí Hot ng Quá cnh Có th quy chi phí vn chuyn cao và rt nhiu vn phát trin mà nhng nc không có ng ra bin ang phi i mt cho v trí a lư bt li ca các nc này. Trong bi cnh ó, chng tŕnh to thun li quá cnh cho các nc không có ng ra bin và các nc quá cnh có ư ngha c bit quan trng.210 Tht vy, 16 nc trong s 31 nc ang phát trin không có ng ra bin b lit vào din các nc nghèo mc n trm trng (HIPC), 20 nc trong s 50 nc kém phát trin nht th gii là nhng nc không có ng ra bin.211 Nghiên cu do NHTG và các t chc khác tin hành212 a ra kt lun rng chi phí vn chuyn ti mt nc không có ng ra bin thng cao hn 50 phn trm so vi ti mt nc giáp bin trong khi lu lng thng mi li thp hn n 60 phn trm. Thêm na, mt phn chi phí áng k là do vn chuyn qua biên gii gây ra. D tính tng chi phí i qua biên gii Châu Phi ngang bng vi chi phí vn ti ni a trên quăng ng 1.000 dm Anh (tng ng 1.600km) hoc vn ti hàng hi vi quăng ng 7.000 dm Anh (11.000km). iu này t nhng nc không có ng ra bin vào th rt bt li. Ly mt ví d so sánh, chi phí qua biên gii Tây Âu ch tng ng vi chi phí vn chuyn ni a cho quăng ng 100 dm Anh. Bng 11. 1 di ây so sánh chi phí khi nhp khu mt công-ten-n vào mt s nc ang phát trin không có ng ra bin vi chi phí nhp khu cùng mt công-ten-n hàng ó vào nc quá cnh láng ging. Trong nhiu trng hp chi phí các nc ang phát trin không có ng ra bin phi b ra là ln hn rt nhiu. Bng 11-1 Chi phí Vn chuyn t các Th trng ln ca Th gii n các Nc duyên hi và các Nc không có ng ra bin ti Châu Phi (tính bng ng USD cho mt TEU) Nc n Xut x Bc Âu Nht Bn Bc M Sê-nê-gan $1610 $4100 không có s liu Ma-li qua Sê-nê-gan $2380 +48% $4870 +19% không có s liu Gha-na $1815 $3025 $2460 Burkina Faso qua Gha-na $2615 +44% $3835 +27% $3260 +32% Ca-m-run $1520 không có s liu không có s liu CH Trung Phi qua Ca-m-run $2560 +68% không có s liu không có s liu Tan-da-ni-a $1380 $1350 $2000 Ru-an-a qua Tan-da-ni-a Bu-run-i qua Tan-da-ni-a $3880 +181% $3850 +185% $4500 +125% Zam-bi-a qua Tan-da-ni-a $4530 +228% $4500 +233% $5150 +157% $3250 +135% $3220 +138% $3870 +93% 210Faye và các chuyên gia khác (2004). 21131 nc không có ng ra bin phân b nh sau: Châu Âu ­ FYR Macedonia và Mondova; Châu Á/Vùng Cáp-ca: Áp-ga-nix-tan, Ác-mê-ni-a, A-zéc-bai-zan, Min in, Ka-zc-xtan, K-r-gix-tan, Lào, Mông C, Nê- pan, Ta-ji-kix-tan, Tuc-mê-nix-tan và U-z-be-kix-tan; Châu Phi: Bôtx-wa-na, Bu-run-i, Buc-ki-na Fa-xô, CH Trung Phi, Chad, Ê-ti-ô-pia, Lesotho, Ma-la-uy, Ma-li, Ni-giê-ri-a, Ruan-a, Xoa-di-lân, U-gan-a, Dm-bia và Zim-ba-buê; Nam M: Bô-li-via và Pa-ra-goay 212Limao và Venables (1999). và A. Amjadi và Yeats (1995). 330 TEU = n v tng ng 20 "phít" Lu ư: T l phn trm cho thy mc tng trong chi phí vn chuyn ca các nc không có ng ra bin vi các nc quá cnh ven bin. Ngun: UNCTAD 2003. Khác bit trong chi phí vn chuyn tuyt i gia các nc cng nh gia tng chi phí do vn chuyn qua biên gii ng b phn ánh nhng khon phí vn chuyn trc tip và nhng khon phí hp lư. Tuy nhiên, nhng chi phí này tng lên áng k do th tc quá cnh hi quan rm rà - tin t cc quá ln, quy nh h tng bt buc, tin lót tay (gratituties) cho nhân viên hi quan và cnh sát. Không có các loi chi phí này th́ hot ng quá cnh không th thc hin c. Các hot ng quá cnh thng kéo theo chm tr kéo dài làm tng áng k chi phí vn chuyn. Chng hn nh cuc kim toán thng mi gn ây tin hành ti Chad ă c tính thi gian vn chuyn hàng t ca bin lên n mt tháng phn ln là do các tŕ hoăn th tc.213 Nhng chi phí này bao gm c các phí tài chính liên quan n các khon bo lănh, chi phí cho thit b vn ti b ách li bi các th tc quá cnh cng nh yêu cu lu kho ln. Các hot ng quá cnh vn hành yu kém cng tng áng k nguy c hàng hoá b ánh cp trên ng vn chuyn.214 Th tc quá cnh ti các nc không có ng ra bin có nhng tác ng khác bit lên hot ng xut khu và nhp khu.215 Chi phí quá cnh cho hàng xut khu mt chng mc nào ó thp hn chi phí quá cnh cho hàng hoá nhp khu. Thng th́ hàng hoá xut khu không phi np thu khi xut nên các nc ít lo ngi hn v tht thu thu, bi vy không cn phi áp dng các bin pháp kim soát phc tp. Ngoài ra, s lng các doanh nghip xut khu cng ít hn s lng các doanh nghip nhp khu và c trang b tt hn x lư các giao dch quá cnh. Do ó, quá cnh hi quan ch yu là mi quan tâm ca doanh nghip nhp khu. Nguyên tc Ch Quá cnh Hi quan iu tit quá cnh nhm mc ích to thun li cho vn chuyn hàng hoá qua lănh th hi quan mà không phi np thu hi quan và thu khác ti nc i và nc quá cnh. iu này phù hp vi nguyên tc ánh thu ti im n theo ó ch c áp các loi thu gián thu ti nc tiêu th hàng hoá. Lut Hi quan cn có các quy nh iu chnh hot ng quá cnh. Trong trng hp quy nh quá cnh không c a vào lut th́ phi c a vào trong mt bn tho thun bt buc thc hin gia hi quan và các bên khác nhau chu tác ng ca hot ng quá cnh. Các quy nh chính yu v quá cnh hi quan ă xut hin t nhiu th k nay (hp 11. 1). Chúng bao gm: Niêm phong hàng ti im phát sinh hot ng quá cnh 213Các th tc gây ra chm tr kéo dài bao gm x lư h s hi quan; nhp cnh, th tc bo him và bo lănh quá cnh; kim tra an ninh và cân trng lng ; kim tra v sinh dch t và kim tra giao thông. Mt nghiên cu do NHTG tin hành tháng 7/2000 ă t́m hiu v t́nh trng chm tr ti mt s trm biên gii chn lc ca Nam Phi. Kt qu cho thy thi gian chm tr kéo dài ti Machipanda (Mozambique-Zimbabwe) lên n 24 gi, ti Beit-Bridge (Nam Phi-Zimbabwe) là 36 gi, ti Victoria Falls (Zimbabwe-Zambia) là 36 gi và ti Kazungula (Botswana-Nam Phi) là 24 gi. 214Mc dù rt khó nh lng nhng theo d tính th́ chi phí chm tr ti biên gii ca khu vc Cng ng Phát trin Nam Phi (SADC) vào khong t 48 triu n 60 triu USD mt nm trong s doanh thu b mt (Công ty TNHH InfraAfrica. 2001). 215Amjadi và Yeats, 1995. 331 Cung cp bo lănh tài chính cho hi quan nc quá cnh nhm m bo cho s thu s phi tr trong trng hp hàng hoá không ri nc quá cnh S dng h thng thông tin hiu qu cho phép chng nhn rng hàng hoá quá cnh ă thc s ri khi nc i trên c s ó có th tháo b khon bo lănh. Qua nhiu nm, các quy nh v quá cnh ă c th ch hóa trong nhiu công c quc t trong ó quan trng nht là Hip nh Chung v Thu quan và Thng mi (GATT) v quá cnh, Công c Kyoto Sa i ca WCO, và Công c Gi-ne-v 1982 v hài hoà hoá kim soát biên gii i vi hàng hoá. Ph lc E, Phn 1 Công c Kyoto Sa i c dành nói v ni dung quá cnh trong ó tp trung chi tit vào th tc hi quan và niêm phong hi quan. Hai ni dung này c mô t c th trong phn "Mô t mt Hot ng Quá cnh in h́nh". Bng 11. 2 tóm tt các nguyên tc chính có c t các công c pháp lư quc t này. Ch quá cnh hi quan trong thc t ca các nc rt khác nhau. Nhiu nc và khu vc không thc thi tt các quy nh c bn v quá cnh, chng hn nh các quy nh bo lănh ă gây tn hi ln cho các nc không có ng ra bin. Ti mt s nc và khu vc khác, các quy nh v quá cnh quc gia ă phát trin thành các ch quá cnh thng nht trong toàn khu vc. Ví d sinh ng nht là Công c TIR c tŕnh bày chi tit phn Các th tc Quá cnh Quc t Chính yu. iu V ca Hip nh GATT quy nh quyn t do quá cnh và khng nh rng "Các nc thành viên tham gia Hip nh luôn có quyn t do quá cnh qua lănh th ca mi nc thành viên khác cho hàng hóa và phng tin ra hay vào lănh th ca nc thành viên khác bng các tuyn ng thun tin nht cho quá cnh quc t." Ngoài ra, Hip nh c̣n khng nh rng "...tr trng hp không tuân th các quy nh và lut hi quan hin hành, hàng hoá, phng tin ca mt nc thành viên khi ra hay vào lănh th ca các nc thành viên khác s không phi chu bt k s tŕ hoăn hay hn ch không cn thit nào và s c min thu hi quan cùng tt c các khon thu quá cnh cng nh các loi phí khác ánh vào hàng hoá quá cnh tr phí vn chuyn hoc các phí ng vi phí hành chính do vic quá cnh mang li hay các phí dch v khác." (Grosdidier 2004, tr.16). Hp 11-1 Ngun gc Th tc Quá Cnh thi Trung c Có th ln t́m ngun gc ca các th tc và nguyên tc quá cnh ngày nay t cuc cách mng mu dch din ra vào thi k tin công nghip hoá Châu Âu th k th 12, 13. Ngay thi k ó, các th tc v niêm phong, giy phép quá cnh (carnet) và các h thng bo lănh ă c xây dng ti các trung tâm buôn bán ln. So vi các khu vc khác trên th gii, khu vc Tây Âu lúc ó b chia ct v chính tr vi vô s các cc phí khác nhau. S phát trin ca vn ti ni a gia các thành ph ln ă khuyn khích thng gian và gii chc cai tr a ra các gii pháp sáng to. Vào Th k th 12, ti vùng Tây Nam nc Pháp, các phng buôn bán a phng ca Boóc-ô ă lo ngi rng lúa go có th s b xut ra khi thành ph n các qun huyn khác trong vùng trong khi nhu cu trong thành ph ang ln. Bi vy, phát sinh ra thu xut khu vi các mc thu khác nhau tu thuc vào mi quan h vi các phng hi (jurandes) khác nhau trong vùng. S thu cao nht c np s c gi li cho n khi hi quan ni xut nhn c giy báo hàng ă c vn chuyn n ích trong ó có ch kư ca hi quan ni n. Ngi vn chuyn hàng hoá gi hai bn sao, mt bn c dùng xác nhn quyn vn chuyn hàng hoá hp pháp và chng minh xut x hàng hóa. Các i kim tra hi quan có th kim tra các giy báo này dc theo l tŕnh. Ngay lp tc, các nhà buôn yêu cu phi có mt h thng Giy Biên nhn Thanh khon "Acquis à Caution" (cách nói này hin vn c dùng) cho phép các thng nhân mua bo lănh ă c xác nhn thay v́ kư qu tin thu. Ti lănh a (duchy) ca Công tc Milan min Bc nc Ư, mt h thng quá cnh ă c xây dng vào th k th 14 nhm to thun li cho ḍng lu chuyn ca hàng nhp 332 khu vào trong lănh th. Hi quan niêm phong các lô hàng ti ca ngơ chính ca lănh a. Giy phép c cp và c xut tŕnh ti các cht kim tra trong sut cuc hành tŕnh. Niêm phong c d b khi ă np thu ti im n cui cùng là Milan hoc mt thành ph khác. Hi quan a phng ti Milan gi thông tin v các lô hàng ó lúc hàng bt u và kt thúc quá cnh. Ngun: iu chnh t tài liu ca Favier 1971. Công c Gi-ne-v 1982 có iu chnh ni dung to thun li cho quá cnh và tha nhn tm quan trng ca quá cnh i vi s phát trin kinh t ca các quc gia. Công c thúc y phi kt hp trong x lư quy tŕnh th tc hi quan (joint customs processing) thông qua n gin hoá các th tc hi quan cng nh hài ḥa hóa các quy tŕnh kim soát biên gii. Công c c xây dng ch yu da trên kinh nghim ca Châu Âu. iu 10 áp dng cho hàng hoá quá cnh: "các bên tham gia Công c có ngha v phi a ra h́nh thc x lư n gin và nhanh chóng i vi hàng hoá quá cnh, nht là nhng lô hàng c vn chuyn theo ch quá cnh quc t." (Grosdidier 2004, tr.24). Các bên cng cn to thun li ht mc có th cho quá cnh hàng hoá vn chuyn bng công-ten-n và tàu bin, các phng thc vn chuyn m bo mc an ninh cn thit. iu 4 n 9 quy nh vic hài hoà hoá kim soát và các th tc hi quan. Các bên tham gia Công c có ngha v phi cung cp nhân lc và c s vt cht tng ng vi yêu cu vn chuyn (iu 5), t chc phi kt hp trong x lư th tc ti biên gii nhm gim bt gánh nng kim soát (iu 7) và hài hoà hoá h s chng t (iu 9). Bng 11-2 Quy nh chung Áp dng cho Quá cnh Hi quan trong các Công c Quc t Loi Quy nh Quy nh chung Quyn t do quá cnh Thng th́ không có kim soát v chun k thut Không phân bit i x da trên c hay xut x Không c a ra các tŕ hoăn hoc hn ch không cn thit Kim soát hi quan trong Hn ch kim tra (nht là vi trng hp c iu chnh bi quá cnh ch quá cnh quc t ví d nh công c TIR) Min thu hi quan Thng không có h tng hàng hoá hoc nht tŕnh Không ánh thu cho hàng hoá b mt mát do yu t khách quan Không gây chm tr hoc hn ch không cn thit Y t và An toàn Ngoài ra, khi mt ch quá cnh quc t nh TIR vn hành: Ch TIR áp dng cho vn chuyn a phng thc (multimodal) khi mt phn ca chuyn i là bng ng b Áp dng t l bo lănh mt mc cho hàng hoá quá cn Không kim tra v thú y hoc v sinh dch t i vi hàng hoá quá cnh nu không có nguy c gây nhim Bo lănh cung cp bi Bên lp t khai hi quan la chn h́nh thc bo lănh theo hăng vn ti khuôn kh c quy nh bi pháp lut Hi quan mt nc cn chp thun bo lănh chung (general security) t phía ngi khai hi quan là i tng thng xuyên khai báo hàng hoá quá cnh trên lănh th hi quan nc ó Xóa b bo lănh ngay khi kt thúc hot ng quá cnh. Ngun : UN/CEFACT và UNCTAD 2002. 333 Mô t mt Hot ng Quá cnh in h́nh Th tc quá cnh cn cho phép vn chuyn hàng hoá t im nhp cnh vào trong lănh th hi quan ca nc quá cnh và cui cùng n nc nhp khu hàng hoá mà không phi tr thu nhp khu, thu ni a cng nh các khon phí khác ánh vào hàng hoá nhp khu, không phi thc hin các nh nhp khu nh kim tra v an toàn và y t hin hành ti nc quá cnh. Khi không có hot ng quá cnh c sp xp hp lư hoá, th tc quá cnh có th tr nên phc tp và rt khó tuân th nh mô t trong bng 11. 3. Hp 11-2 Quy nh Chung cho Niêm phong a) chc và bn; b) có th óng d dàng và nhanh chóng; c) có th c kim tra và nhn dng; d) không c phép tháo d hoc t ư m niêm phong mà không phá b hay sa cha niêm phong và không li du vt; e) không c phép s dng quá mt ln, ngoi tr các du niêm phong c ch to s dng nhiu ln (ví d nh niêm phong in t); f) càng khó sao chép hoc làm gi càng tt." Ngun: Công c Kyoto Sa i, Ph lc E1. www.wcoomd.org. Ba Yu t Chính ca Hot ng Quá cnh Niêm phong, bo lănh và ḍng lu chuyn chng t hiu qu là yu t nn tng ca hot ng quá cnh. Niêm phong. Cn phi có mt c ch m bo hàng hoá xut tŕnh ti thi im bt u hot ng quá cnh s ri khi nc quá cnh nguyên trng vi h́nh thc và s lng không i. Phng thc m bo tt nht và d thc hin nht là hi quan niêm phong xe ti216 nhm m bo không th d ra hay xp thêm hàng hoá vào ni cha hàng trên xe ti mà không phá b niêm phong hoc li du vt có th nh́n thy ti ni cha hàng trên xe ti. Bi vy, niêm phong và xe ti c phép s dng cho hot ng quá cnh phi tuân th các tiêu chí c xác nh rơ nhm m bo an toàn và hiu qu cho hot ng quá cnh. Hin nghiên cu ang c tin hành t́m ra các loi niêm phong vn ti mi và mt s mu niêm phong u tiên ă c a vào s dng. Mt trong các mu mi này có cha mt vi mch in t s c kích hot khi du niêm phong b tháo g. Khi b kích hot, các vi mch này s truyn i mt tín hiu qua v tinh và gi thông tin cho t chc hoc cho ch hàng ca công-ten-n c niêm phong trong ó có thông tin v v trí ca công-ten-n. Mc dù hin ti, mc giá ca các niêm phong t ng kiu nh vy c̣n khá cao song d kin là mc giá s gim dn vào nhng nm sp ti. Hp 11.2 tŕnh bày các yêu cu i vi niêm phong hi quan nêu trong Công c Kyoto Sa i. Bo lănh. Hi quan phi nhn c bo lănh t ch hàng cho s thu nhp khu, thu ni a và các khon phí khác phi np khi nhp khu vào các nc quá cnh pḥng trng hp hàng hoá hng ch quá cnh song li không ri khi nc quá cnh. Khon bo lănh này s c dùng hoàn tr cho các khon thu hi quan và thu ni a phi np nu hăng giao nhn vn ti không thanh toán hoá n hi quan cho các loi thu ó khi c yêu cu (trng hp không th chng minh c là hàng ă ri nc quá cnh nh quy nh trong quy ch quá cnh). 216 ây dùng xe ti minh ha. Tuy nhiên, quy ch tng t c áp dng cho các h́nh thc vn chuyn khác nh máy bay (wagon), tàu thuyn (barges) và tng t. Trên thc t, có th n gin hóa c th tc quá cnh cho hàng quá cnh bng ng st. 334 Lu chuyn chng t (documentation flow). kim soát t thi im bt u n khi kt thúc th tc quá cnh, cn a mt h thng giám sát ḍng lu chuyn chng t vào hot ng. H thng này có th da trên các chng t bng giy c chuyn gia các trm hi quan ni hàng ra khi nc quá cnh vi trm hi quan ni kim soát xut x ca hàng quá cnh sau khi ă xác nhn tính hp l ca giao dch quá cnh. Cho n nay, các loi chng t này ngày càng c truyn gi nhiu hn bng phng thc in t. Khi các bn sao chng t khp vi nhau th́ hot ng quá cnh kt thúc và bo lănh c hy b. Khi các bn sao chng t không khp nhau, th tc quá cnh c coi là không kt thúc úng cách. Lúc ó, các khon thu nhp khu, thu ni a và các khon phí khác s phi c thanh toán cng thêm khon pht theo quy nh. Ch hàng và Bên bo lănh Ch hàng (principal) là ch s hu hàng hoá hoc là i din ca ch s hu hàng hóa ví d nh các hăng vn ti. Ch hàng là i tng khi ng quy tŕnh quá cnh và có trách nhim tuân th các th tc quá cnh ­ xut tŕnh bo lănh và các chng t cn thit. Các doanh nghip phi ng kư c công nhn là ch hàng (hoc i lư) s dng th tc quá cnh; phi có c mt khon bo lănh chi tr cho hot ng quá cnh; phi s dng chng t quá cnh Hi quan và vn n; phi xut tŕnh hàng hoá và t khai hi quan ti các im làm th tc hi quan ni xut phát, quá cnh và ni n cng nh phi chu trách nhim niêm phong phng tin quá cnh. Bên bo lănh (guarantor) là pháp nhân hoc th nhân cam kt s tr các khon thu hi quan và thu khác s phi np nu mt chng t quá cnh không c cung cp úng cách cùng vi hay tách bit vi i tng chu thu (trong hu ht các trng hp là ch hàng). Bên bo lănh có th là mt cá nhân, mt doanh nghip hoc mt t chc khác t cách hp l kư hp ng nh mt bên th ba. Thông thng, ó là mt ngân hàng hoc mt công ty bo him. Bên bo lănh phi c y quyn bi c quan hi quan. Thng th́, c quan hi quan công b mt danh mc các th ch tài chính c u quyn ng ra bo lănh. Bng 11-3 Th tc Quá cnh không có các Bin pháp To thun li Chng t Phí Nhn xét Vn chuyn Cc hàng ng bin hi D hàng ti cng Vn n Phí cng bin Hi quan kim Hoá n xác nh tr giá, Bo lănh t cc mt phn hay toàn b tra và thông quan phân loi và trng lng hàng s thu hi quan, thu ni a hóa làm c s tính thu (t cc) và các phí khác ánh vào hàng nhp khu ti nc xut Khai báo quá cnh phát Bc hàng Niêm phong Thành lp oàn Phí h tng Không tuân th các nguyên h tng (convoy) tc c thng nht chung, có th dn n nhng x lư thc t không phù hp 335 Chng t Phí Nhn xét Vn chuyn Phí vn ng b ti chuyn nc quá cnh ng b Kim soát trên Không tuân th các nguyên ng i (en tc c thng nht chung. route) Quá tŕnh quá cnh thng b ách li do nhiu ln phi dng li kim tra trên ng (cnh sát và hi quan) thng là i kèm vi vic chi tin lót tay Kim tra hi Bn sao chng t quá cnh Kim tra niêm phong. Nu có quan khi ra khi th thanh khon i vi lô nc u tiên hàng quá cnh, mt bn sao chng t quá cnh s c gi cho c quan hi quan TW và tin t cc c tr li Kim tra biên Kim tra bng lái xe và bo gii (phng him. Nu không hp l, cn tin) i i tng iu khin phng tin. Chuyn sang Phí chuyn Không tuân th nguyên tc phng tin khác ti chung, hàng hoá có th b h hng, mt mát hoc ánh cp. Kim tra hi T khai quá cnh. (Bt u quá Bo lănh Khon t cc tng ng quan khi nhp tŕnh quá cnh quc gia) vi mt phn hoc toàn b cnh vào nc (t cc) khon thu hi quan, thu ni n. a và các phí khác ánh vào hàng nhp khu nc th hai. Các h́nh thc Tt c các chng t Kim tra an ninh, y t ti mt kim tra khác khi s im kim tra. Kim soát vào nc th hai du niêm phong qua mi trm dng. n nc nhp Tt c Chi phí h B niêm phong; np thu; khu hng hay mt hoàn tr tin t cc. mát Các H́nh thc Bo lănh Lut pháp ca nc quá cnh quy nh rơ các h́nh thc bo lănh c hi quan chp thun. Ch hàng hoàn toàn có quyn la chn h́nh thc bo lănh phù hp trong các gii pháp c phép. Bo lănh có th do mt ngân hàng cung cp (di h́nh thc phiu n - bond) 336 hoc di h́nh thc bo him ca bên cung cp bo lănh có th c tái bo him (reinsured) trên phm vi quc t bi các công ty bo him uy tín và có ting. Mt s nc quá cnh có th vn s dng các h́nh thc bo m phi bo lănh (nonguarantee) nh tin t cc mc dù rơ ràng là không nên s dng các h́nh thc này. Ch hàng cng có th t bo lănh cho ḿnh. ây là mt thông l khá ph bin trong vn ti ng st. Nó giúp hi quan có th tip cn vi các c ch gii quyt (recourse mechanism) mang tính trc tip hn. Có hai loi bo lănh quá cnh: Bo lănh n l (individual guarantee) ch bo lănh cho mt hot ng quá cnh n l do ch hàng liên quan tin hành. Nó bao gm toàn b thu hi quan, thu ni a và các khon phí khác ánh vào lô hàng ó. Bo lănh toàn b (comprehensive guarantee) ch bo lănh cho mt s hot ng quá cnh lên n mt mc tham chiu cho trc. Mc này c quy nh tng ng vi tng s thu hi quan và các phí khác phát sinh cho hàng hoá ang tham gia vào các hot ng quá cnh ca ch hàng trong mt khong thi gian ít nht là mt tun. Nh́n chung, khon bo lănh c tính da trên nh mc cao nht ca thu hi quan và các phí khác s áp dng cho hàng hoá và ph thuc vào phân loi hi quan i vi hàng hóa quá cnh. Bo lănh toàn b có giá tr 100 phn trm khon tin tham chiu. Nu ch hàng tuân th mt tiêu chí nht nh v tín nhim (reliability) th́ hi quan có th gim khon bo lănh quy nh c th cho bên cung cp bo lănh xung c̣n 30 phn trm giá tr khon tham chiu. Trong trng hp vn chuyn hàng hoá có ri ro cao, hi quan có th c phép tính toán khon bo lănh theo t l liên quan n ri ro không thông quan. Các ch quá cnh quc t nh TIR cho phép có th gim nhiu hn na khon bo lănh. Hi quan s ch yêu cu bên bo lănh phi bi thng toàn b nu bên n thu không hoàn thành c các ngha v ca ḿnh. Khi chuyn trái phép hàng hóa ra khi ch quá cnh, bên n thu s b coi là mt trong các trng hp sau: Là ngi ă chuyn trái phép hàng hoá ra khi ch quá cnh Là bt k ngi nào tham gia vào vic chuyn trái phép hàng hoá hoc ngi nhn bit c hay v lư ă nhn bit c vic vn chuyn trái phép hàng hoá ra khi ch quá cnh Là bt k ngi nào chim dng hoc ct gi hàng quá cnh và là ngi nhn bit hoc v lư ă nhn bit c vic hàng hoá b chuyn ra khi ch quá cnh Ch hàng. Nu hàng hoá không b chuyn trái phép ra khi ch quá cnh song mt trong các ngha v hoc iu kin s dng ch quá cnh b vi phm th́ bên n thu s là i tng v phm. Chng t và Ḍng Lu chuyn Chng t Th tc quá cnh ̣i hi phi có chng t vn ti, vn n và chng t quá cnh hi quan. Chng t quá cnh có th bao gm bn bn sao: Bn 1 do c quan làm th tc nhp cnh ti nc quá cnh xác thc và gi v tr s hi quan trung ng (CCO) nc quá cnh. Vic này cho phép tin hành i chiu sau này khi kt thúc quá cnh ng thi cng phc v cho mc ích thng kê. Các chng t này có th c chuyn i hàng ngày. Bn 2 i kèm vi lô hàng quá cnh n c quan hi quan ni xut cnh ra khi nc quá cnh. Bn sao này s c hi quan gi li làm chng t gc cho các ch hi quan tip 337 ó ­ nh lu kho hi quan, nhp khu lu hành t do hoc gia công xut khu ­ thi im mà trách nhim tài chính s do ngi nhn hàng m nhn. Bn 3 cng i kèm lô hàng n trm hi quan ni xut cnh. Bn sao này sau khi ă c hoàn thin (kư và óng du) bi c quan hi quan ni xut cnh­ s c gi n CCO xác minh bng cách i chiu Bn 1 - bn c lu t khi bt u th tc quá cnh - vi Bn 3. Trong trng hp không nhn c Bn 3 trong ṿng 6 tun k t thi hn Liên 1 có hiu lc, CCO s m iu tra. Liên 4 cng i kèm lô hàng n trm hi quan xut cnh. Bn này ­ sau khi c hoàn chnh (kư và óng du) bi trm hi quan xut cnh - c gi tr li cho ch hàng hoc i lư nh bng chng xác nhn hoàn tt th tc quá cnh thm chí trc khi CCO xác nhn thanh khon i vi hot ng quá cnh ó. Trong trng hp hot ng quá cnh không c kt thúc theo úng quy nh, ch hàng s phi tr s thu hi quan và thu khác c tính ti thi im bt u hot ng quá cnh. Nu hàng ch i qua mt biên gii th́ vic này khá n gin. Lúc ó, ch hàng s là i tng phi tr toàn b s thu hi quan và thu khác ă c tính t thi im bt u quá cnh. Nu hàng qua hai hay nhiu biên gii th́ s phi xác nh xem âu là lng thu hi quan và thu khác phi tr theo quy nh hin hành ti nc xut phát, nc quá cnh hoc nc n. gii quyt vn này, hăng vn ti áp dng ch quá cnh bt buc phi gi thông báo qua biên gii (border passing notification) khi n mt nc quá cnh mi và khi nhp cnh vào nc n. Khi hot ng quá cnh không c hoàn thành trong mt khong thi gian nht nh, c quan hi quan ni nhp cnh s kim tra vi tt c các c quan hi quan hàng i qua ti biên gii nc quá cnh và nc n xem các c quan này ă nhn c thông báo qua biên gii ca trng hp quá cnh c th ó cha. Thanh khon mt Th tc Quá cnh Th tc quá cnh c chính thc thanh khon da trên xác nhn hành chính ca CCO cho vic ă nhn c Liên 3 ca chng t quá cnh hi quan. Nu CCO không cung cp xác nhn hành chính nêu trên, ch hàng hoc i lư s xut tŕnh Liên 4 ca chng t quá cnh hoc c phép cung cp mt bng chng thay th hoàn tt th tc theo quy nh. CCO cn gi yêu cu cung cp Liên 4 hay bng chng thay th khác cho ch hàng trong ṿng sáu tun sau thi hn có hiu lc ca chng t quá cnh. Trong ṿng sáu tun k t sau thi hn chng t có hiu lc, nu ch hàng hoc i lư gi Liên 4 ca chng t quá cnh hi quan không nhn c bt k yêu cu ǵ thêm t CCO có th coi hot ng quá cnh ă kt thúc và có th óng h s quá cnh. Trong ṿng sáu tun k t ngày chng t có hiu lc, nu ch hàng và i lư không gi Liên 4 ca chng t quá cnh nhn c yêu cu iu tra thêm v thanh khon th tc quá cnh t CCO có th xut tŕnh bng chng thay th. Bng chng kiu này nên luôn có du và ch kư ca trm hi quan ni n. Mt trong các loi chng t sau có th c dùng nh bng chng thay th: Mt bn sao Liên 2 ca chng t quá cnh hi quan ă c kư xác nhn. Mt bn sao các chng t ca th tc hi quan sau quá cnh ă c kư xác nhn (chng t rng không có khon n thu hi quan nào liên quan n th tc quá cnh). H́nh 11.1 miêu t mt Hot ng Quá cnh Hp pháp. 338 Không Thanh khon Th tc Quá cnh Vic CCO không th chính thc thanh khon h s quá cnh hi quan s làm phát sinh mt khon thu cn phi tr. Tuy ch hàng có th không phi là bên n thu nhng trong mi trng hp u b liên i trách nhim. Khi phát sinh khon n thu do không c thanh khon, cn phi thông báo cho bên bo lănh v khon n thu ó trong ṿng mi hai tháng. Nu hi quan không thông báo cho bên bo lănh trong thi hn quy nh, hi quan s không th thu hi n t bên bo lănh. Hn na, ch thu n t bên bo lănh khi C quan thu thu nhà nc không thu c n t bên mc n trc tip. Theo chun quc t, bt c bên nào buc phi thanh toán n thu theo nh quyt nh chính thc do c quan có thm quyn ban hành u có quyn n phn i quyt nh ó. Lư do phn i có th là có bng chng thanh khon thay th, xác nh sai tr giá, phân loi sai mă s thu, tính n sai; ch nh bên n thu và tng t. Bên n thu có th n phn i trong mt khong thi gian nht nh (thng là 4 n 6 tun) sau khi quyt nh chính thc ca c quan thm quyn có hiu lc. Khon n phát sinh t không thanh khon chng t quá cnh s bng vi tng s thu phi óng nu hàng hoá c khai báo là hàng cho lu thông t do ti nc xut phát. Ngoài ra, cng có th phi tr c lăi sut và tin pht thng c quy nh trong các quy ch v quá cnh. Các khon lăi sut và tin pht phi tr là các khon ch liên quan n n thu. Nu không thanh khon c do vi phm h́nh s, lut h́nh s cn quy nh c th bin pháp x pht. Lăi sut s c tính cho s n thu k t ngày th tc quá cnh chính thc không c thanh khon hoc 20 ngày sau thi hn hiu lc ca chng t quá cnh hi quan. Các vn v Thc hin Kinh nghim quc t cho thy nhiu nc ang phát trin không th xây dng c các ch quá cnh hot ng mt cách thông sut. Có mt s im tht nút c chai cn khc phc khi thc hin nhng c ch ă c mô t trc ó. Thiu các Dng thc Bo lănh. S thiu ht các dng thc bo lănh to thành mt im tht nút c chai trong quá cnh hi quan ti hu ht các nc ang phát trin. Khó khn này có th phn ánh mt h thng tài chính c̣n non nt cng nh vic các th ch tài chính quc t không sn sàng bo lănh cho giao dch quá cnh ti mt s nc c th nào ó. Hi quan có th gp khó khn trong tính toán khon bo lănh cho hàng hóa không th xác nh c chính xác tr giá. các nc ang phát trin, các hăng vn ti thng có xu hng cung cp nhng hoá n khai thp tr giá nhm gim bt tr giá bo lănh (hoc khon tin t cc). Bi vy, bin pháp không hoàn tr bo lănh có th không phi là mt bin pháp ngn chn gian ln hu hiu. Cht lng Dch v Vn ti. Cht lng dch v vn ti các nc quá cnh cng có th là mt tr ngi chính. Các hăng vn ti ln thng em li cho c quan hi quan m bo ln hn. Các hăng này có th iu kin c s dng bo lănh toàn b. T́nh hung cc oan là trng hp khi các công ty vn ti ng st không phi óng tin t cc hay bo lănh. Trong trng hp khác nh t́nh hung ti Châu Phi, có th phi cung cp mt s bo lănh nht nh song các bo lănh này không nhiu n mc gây cn tr cho doanh nghip vn ti hng trung. Tng t, phng tin vn ti có th cng không áp ng c yêu cu ca hi quan v quá cnh an toàn.217 Và th là cn phi thc hin h tng hi quan. 217Nu hi quan không th niêm phong xe ti, hi quan có th tính n mt gii pháp thay th khác. ó là, hn ch ḍng lu chuyn quá cnh trong phm vi mt s hành lang quá cnh nht nh ni mi xe ti c gn mt 339 H tng. Theo kinh nghim làm vic có c, cán b hi quan thng nghi ng có du hiu ca hành vi gian ln trong hot ng quá cnh. Trc t́nh h́nh ó, hi quan thng s dng n các oàn h tng i theo phng tin quá cnh trong sut hành tŕnh quá cnh. oàn h tng có th bao gm c lc lng cnh sát và cán b hi quan. Áp dng h́nh thc h tng hàng quá cnh gây ra chm tr cng nh phát sinh thêm chi phí cho ch hàng trong khi không loi b toàn b ri ro v gian ln và tham nhng. H́nh 11-1 Hot ng Quá cnh in h́nh du hiu quá cnh c bit hoc quy nh gii hn cho thi gian vn chuyn hàng hoá ra khi trm hi quan ni xut phát n trm hi quan ni hàng hoá s ra khi nc quá cnh. Hi quan sau ó có th tun tra các hành lang quá cnh c bit này và tp trung kim tra các xe ti có gn du hiu quá cnh c bit. 340 Tham nhng. Các hot ng quá cnh có nguy c gian ln và tham ô cao v́ quá cnh din ra trong mt khong thi gian dài, trên mt quăng ng ln và thng rt ít b giám sát. Mt bin pháp làm gim nn tham nhng là m bo phi áp dng các du niêm phong chng làm gi (tamper-free). Mt khuyn ngh khác cng c a ra là hot ng quá cnh cn c kt thúc ti mt cp cao hn cp trm xut cnh. iu này to ra tm quan trng ca vic thành lp mt CCO có nhân lc và c kim toán nh k. Thc thi Lut yu kém. Ngoài vn tham nhng, vn thc thi lut trong hot ng quá cnh cng không h d dàng v́ lc lng hi quan không mt cái th có th kim tra các lô hàng trên toàn b lănh th. Ngc li, các c quan khác cùng tham gia chng gian ln li không my chú trng n quá cnh. hu ht các nc công nghip phát trin, gian ln trong quá cnh c x lư nh hành vi buôn lu và phi chu nhng h́nh pht rt nng bao gm tch thu phng tin và hàng hoá cng nh np pht gp ba ln giá tr chuyn hàng. Thiu Chng t Chun. Vic s dng biu mu hi quan chun s to thun li cho toàn b hot ng quá cnh v́ mt hot ng quá cnh thng liên quan n ít nht là hai nc khác bit. Biu mu chng t chun s giúp tránh c vic phi s dng các biu mu hi quan mi khi nhp cnh vào mt nc mi, qua ó gim bt phc tp ca hot ng quá cnh cng nh nhng chm tr ti các im trung chuyn ti biên gii. Vic s dng chng t chun cng s to thun li trong vic a vào áp dng CNTT trao i thông tin. Tin hc hoá và Công ngh Thông tin Nhiu nc ang phát trin ă phát trin các h thng Trao i D liu in t (EDI) khác bit phù hp vi nhu cu c thù ca nc ḿnh. Trong s nhiu phn mm c ng dng, ASYCUDA (H thng Trao i D liu Hi quan T ng) t ra là phn mm c bit thông dng (xem chng 13). T ng hoá em li nhiu thay i tích cc cho hot ng quá cnh. Mt s ng dng thc s rt toàn din (all-inclusive). Ví d nh EU ă phát trin H thng Quá cnh T ng Mi (NCTS) c tin hc hoá hoàn toàn. Din àn v Thng mi và Phát trin ca Liên hip quc (UNCTAD) ă xây dng mt chng tŕnh b sung (add-ons) cho ASYCUDA mà các nc ang phát trin có th a vào ng dng trc tip mt cách d dàng hn. ó là mô-un MODTRS (mô- un quá cnh) x lư các chng t quá cnh cùng các mô-un chc nng khác ca ASYCUDA++. Mô-un này có th c iu chnh thích nghi vi tt c các loi h́nh quá cnh, vy nên có th x lư giy phép TIR bng phng thc in t. H thng s t ng thông báo cho im hi quan xut cnh khi hàng n trong gii hn thi gian hp lư trong ni b hi quan nc quá cnh. Khi trm xut cnh óng các thông tin quá cnh, thông tin s c nhp vào h thng và khon bo lănh s t ng c tháo b. các nc ang phát trin ni mi áp dng h thng EDI, có v nh giai on u hot ng quá cnh s cha c t ng hoá. Hàng hoá quá cnh s i vào trong nc quá cnh bng các cng chính (cng hàng không hoc cng bin) ni có các quy tŕnh quá cnh ă c u tiên tin hc hoá. Thng th́ hàng s xut cnh qua mt trm biên gii ho lánh cha trin khai EDI. Tuy vy, t ng hoá nói chung vn em li li ích cho hot ng quá cnh thông qua thit lp mt h thng thông tin tp trung và hiu qu hn. Mt ví d là ngay c khi thông tin quá cnh c gi bng phng thc truyn thng n CCO th́ vic áp dng EDI cng ă mang n rt nhiu tim nng (tim nng y ha hn này ă c minh chng bng vic Gha-na m rng h thng GCNet t 341 ng n tn trm hi quan biên gii giáp Burkina Faso). Có th iu chnh ASYCUDA cho phù hp vi nhu cu c th ca các i tng s dng khác nhau. ASYCUDA cng em li cho hi quan các nghip v khác nhau h tr và tng cng hiu qu cho hot ng ca hi quan (hp 11.3). Hp 11-3 Hot ng Hi quan S dng H thng ASYCUDA ti Dm-bia Dm-bia ă trin khai mô-un quá cnh ASYCUDA s dng mng din rng (WAN) cho trm hi quan Chirundu ti biên gii gia Zim-ba-buê và Lu-sa-ka. H thng quá cnh này tính tng s thu hi quan và thu khác nh s tin bo lănh c khu tr. Khi chng t quá cnh c x lư và c gi n trm hi quan ni n, thu s c tính cho hàng quá cnh. S thu này ch c xóa b (acquitted) khi ă thanh khon tt c các mc hoc hàng ă c xut cnh ti trm hi quan ni n. S có mt ca mng WAN gia hai trm hi quan ă giúp d liu c lu chuyn gn nh tc th́ trong khi các ci thin i vi phn mm ASYCUDA++ ă giúp tng cng hiu qu cho qun lư hàng quá cnh. Bo lănh quá cnh. thc hin hot ng quá cnh, bên khai hi quan cn phi có mt Tài khon Bo lănh Quá cnh. Các Tài khon Bo lănh Quá cnh c hi quan lp ra trên mô-un k toán ca ASYCUDA (MODAAC) cho tt c các i lư c cp phép. Tài khon ch hot ng c khi xác nh rơ khon bo lănh ti a c y quyn. Hi quan s tr lùi các khon thu hi quan và thu khác cha np t khon bo lănh này cho lu chuyn hàng hoá quá cnh. Khi khon này ă c tr ht th́ s không có hot ng quá cnh nào c tip tc x lư na. Trm Hi quan Xut phát ­ Chirundu. Toàn b khai báo hi quan c tin hành thông qua phng thc Doanh nghip Trc tip Nhp D liu (DTI). Pḥng DTI c t trong tr s ca c quan hi quan di s qun lư ca mt nhà thu t nhân. Chirundu là mt trong nhng im nhp cnh chính vi lu lng giao thông rt ln. Ngay t u, các cng DTI (DTI terminal) ă c chun b ón nhn lu lng giao dch ln này. T khai hi quan c gi n b phn khai quá cnh chuyên dng ni cp chng t quá cnh (T1). Khi cp chng t T1, h thng s khu tr khon thu hi quan và thu khác ang c bo thu tng ng (the bond) t khon bo lănh. Mng WAN s giúp t ng chuyn chng t T1 qua mô-un qun lư thông ip ca ASYCUDA (Cng in t) n c Chirundu và Lusaka. Cui cùng, h thng s ra lnh gii phóng nh bng chng chng t rng lô hàng ă c gii phóng sau khi tuân th y các yêu cu quá cnh liên quan. Trm Hi quan n ­ Lusaka. i tng khai hi quan thông báo cho quy quá cnh t trong tr s hi quan và np các bn sao chng t do Trm Hi quan ni Xut phát cp. Cán b quá cnh s truy cp danh sách, chng t T1 c truyn i trên máy tính i chiu vi thông tin trên chng t T1 bng bn cng. Nu thông tin là chính xác và nht quán vi lô hàng thc t, chng t T1 c xác thc và chuyn sang trng thái "có hiu lc". Khon bo lănh sau ó s c chuyn tr li Tài khon Bo lănh Quá cnh. Ngun: UNCTAD 2003. Th tc Quá cnh Quc t Ch yu: Vn ti ng b Quc t (TIR) Phn trc ă mô t mt b các th tc dành riêng cho nc quá cnh. Th tc quá cnh quc t quy nh hài hoà hoá th tc và chng t gia các nc cng nh h thng bo lănh c quc t chp nhn. Mt ch quá cnh quc t s to iu kin thun li hn cho hot ng quá cnh so vi nhiu quy nh quá cnh quc gia khác nhau. Công c Vn ti ng b Quc t (TIR) là mt thông l tt nht t ra chun 342 mc cho mt ch quá cnh quc t. Công c TIR s c tho lun chi tit di ây. Công c TIR: Nguyên tc Chung Công c TIR c xây dng da trên Công c Hi quan LHQ v Vn ti Hàng hoá Quc t trong khuôn kh Giy phép TIR (1960) không ch là mt trong nhng công c vn ti quc t thành công nht mà c̣n là h thng quá cnh hi quan quc t duy nht hin có. Theo cách hiu này, Công c TIR s óng vai tṛ nh chun mc cho bt k khuôn kh quá cnh khu vc nào s a vào áp dng sau này. Bi vy, chúng ta cn t́m hiu chi tit v Công c TIR. Công c TIR cho phép tm thi bo lu np các khon thu hi quan, thu tiêu th c bit, thu GTGT phi np ánh vào hàng hoá xut x t hoc c chuyn n mt nc th ba trong quá tŕnh vn chuyn qua lănh th ca mt khu vc hi quan c th nào ó. Hàng s tip tc c bo thu nh vy cho n khi c xut cnh ra khi lănh th hi quan nc này chuyn sang mt ch hi quan khác hoc khi chuyn sang lu thông t do sau khi ă np y s thu ang c bo thu. Công c TIR quy nh c th nm tr ct chính sau cho quá cnh: Phng tin Vn ti m bo. Hàng hoá s c vn chuyn trong công-ten-n hoc các khoang cha hàng ca phng tin vn ti ng b c thit k không th tip cn c vi bên trong mt khi ă gn niêm phong hi quan, qua ó m bo không th di di hay cht thêm hàng trong quá tŕnh quá cnh cng nh có th d dàng phát hin bt k mt xáo trn nào i vi hàng quá cnh. Bo lănh quc t có giá tr trên sut hành tŕnh quá cnh. trong hoàn cnh hăng vn ti không th chu trách nhim i vi các khon thu hi quan và thu khác n hn np, h thng này s giúp m bo rng thu Hi quan và thu khác ang chu ri ro s c chi tr bi h thng bo lănh quc gia ca hăng vn ti. Các hip hi vn ti quc gia. Các hip hi vn ti quc gia kim soát cho phép các hăng vn ti s dng th tc TIR, cp nhng giy t liên quan và qun lư h thng bo lănh quc gia. Giy phép TIR (TIR carnets). ây là chng t hi quan chun quc t c tt c các nc thành viên Công c TIR chp nhn và tha nhn. Công nhn Ln nhau và Công nhn Quc t Các Bin pháp Kim soát Hi quan. Nc quá cnh và nc n chp nhn các bin pháp kim soát c tin hành ti nc xut phát. V c bn, mt hăng vn ti thành viên ca mt hip hi vn ti quc gia có th tin hành các hot ng TIR ti các nc tham gia Công c vi mng li các hip hi quc gia là bên bo lănh. H thng TIR ă rt thành công vi s giy phép TIR c cp hàng nm tng t 3.000 nm 1952 lên 2,7 triu nm 2001. Thành công này t c ch yu là bi tt c các bên tham gia (hi quan, các c quan pháp lư khác, các hăng vn ti và công ty bo him) u nhn thc c rng h thng TIR không ch tit kim thi gian mà giúp tit kim c chi phí nh tính hiu qu và tin cy ca h thng. Công c TIR va gin va linh hot song li giúp gim bt chi phí mà vn m bo c s thu t thu hi quan và thu khác phát sinh trong quá tŕnh vn ti quc t. Hn na, Công c c cp nht thng xuyên theo nhng tin trin mi nht ch yu liên quan n gian ln và buôn lu. Công c TIR phn ln c áp dng các nc Châu Âu song cng 343 c s dng trong hot ng quá cnh ti Trung Á, vùng Cáp-ca-d, vùng Maghreb và mt s khu vc thuc Trung ông. Bo him và Cp giy phép TIR Ti các nc s dng giy phép TIR, hip hi bo lănh quc gia c công nhn bi hi quan nc ó. Trong hu ht các trng hp, hip hi s ng ra i din cho hăng vn ti. Hip hi s bo lănh np bt k khon thu hi quan và thu khác nào trong phm vi quc gia ó mà hàng quá cnh s phi chu trong trng hp có sai phm xy ra trong quá tŕnh vn chuyn vi giy phép TIR. Khon tin phi tr ti a là 50.000 USD cho giy phép thng và 200.000 USD cho giy phép dành riêng cho thuc lá và ru. Hip hi bo lănh quc gia không phi là mt t chc tài chính; do ó các ngha v ca hip hi thng c h tr bi các chính sách bo him do th trng quy nh. Liên minh Vn ti ng b Quc t (IRU) có th giúp các hip hi bo lănh quc gia t́m kim nhng dch v kiu nh vy. Có ba loi giy phép, mi loi có 2 t cho mi nc xut phát, nc quá cnh và nc n: Giy phép TIR thng (regular TIR carnet). Giy phép TIR a phng thc (multimodal TIR carnet). Giy phép này c a vào áp dng t nm 1987 áp ng riêng yêu cu vn ti a phng thc trong khu vc và xuyên lc a. Giy phép này có thêm mt t ph xác nh các thành viên tham gia vào chui vn ti. Giy phép TIR cho thuc lá và ru (tobacco/alcohol TIR carnet). Nm 1994, giy phép này ă tr thành mt phn không th tách ri ca Công c TIR. Hăng vn ti nên thc hin mt hp ng vi Hip hi Bo lănh Quc gia, trong ó có nêu ngha v phi áp ng tt c các yêu cu nêu trong Công c TIR; tr li giy phép TIR ă s dng sau khi hoàn thành vic vn chuyn vi giy phép TIR và np tt c các khon thu hi quan, thu khác và các khon phí ngay khi nhn c yêu cu u tiên ca hip hi bo lănh quc gia. m bo ngun thu thu, h thng TIR ch áp dng cho công-ten-n hoc phng tin vn ti ng b có khoang cha hàng bt kh xâm phm sau khi hi quan ă gn niêm phong. Trong trng hp có hành vi xâm phm th́ hành vi ó cng li du vt rt rơ. Tŕnh t các bc trong Hot ng Quá cnh S dng Giy phép TIR Vn chuyn TIR là mt hot ng vn ti quc t. ây là hot ng quá cnh hàng hoá qua mt hoc nhiu biên gii trong ch mt phn ca hot ng quá cnh c thc hin bng ng b. Bn thân hot ng quá cnh liên quan n ḍng vn chuyn hàng hoá t mt nc này (nc xut phát) sang mt nc khác (nc n) thông qua mt nc th ba (nc quá cnh). Tt c các nc liên quan phi là thành viên ca Công c TIR. Hi quan nc xut phát s thc hin vic gn niêm phong. Hi quan nc quá cnh cng nh hi quan nc n chp nhn các bin pháp kim soát c thc hin ti nc xut phát. Do ó, ch tin hành kim tra du niêm phong và b phn cha hàng ti các trm hi quan dc ng ( các cht biên gii gia nc xut phát và nc quá cnh; gia nc quá cnh và nc n) trong khi không kim tra hàng hoá tr trng hp có du hiu bt thng kh nghi. Trng hp phi kim tra thc t hàng hóa t 344 xut nh vy ch là các ngoi l. Cui cùng, trm hi quan nc n s d b niêm phong và kim soát hàng hoá. Quy tŕnh quá cnh có th bao gm nhiu bc khác nhau liên quan n cp giy phép TIR hay t́nh hung bo him. minh ha cho s vn hành ca h thng, di ây chúng tôi xin a ra mt ví d v vn chuyn TIR t cng Rt-téc-am (Hà Lan) n Matx-c-va (Liên bang Nga). Quy tŕnh th tc này cng c mô t ti h́nh 11.2. Bc 1. Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan nc xut phát Lái xe ti xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan ni xut phát Rt-tec-am. Trc khi xp hàng, hi quan s kim tra chng nhn TIR (khng nh rng khoang cha hàng ca phng tin áp ng c các yêu cu thit k và hi quan có th gn niêm phong theo úng quy nh) và hi quan s gn niêm phong khu vc cha hàng sau khi xp xong hàng. Sau ó, trm hi quan ni xut phát s xác thc giy phép TIR (bng cách óng du hi quan lên bn kê manifest, và lên mi t dành cho các nc s quá cnh khi i t Hà Lan sang Liên bang Nga vi hai bn sao cho mi nc quá cnh). Hi quan s ly ra mt liên trong tp giy phép TIR và gi bn sao này cho CCO Hà Lan. Phn c̣n li ca tp giy phép TIR s c tr li cho lái xe. Lúc ó, lái xe có th ri Rt-téc-am lên ng n trm hi quan xut cnh. Bc 2. Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan xut cnh ca nc xut phát V́ Hà Lan là mt nc thành viên ca Liên minh Châu Âu (EU) - mt liên minh hi quan nên không cn phi làm th tc hi quan ti biên gii gia các nc ni khi. Vy nên, trong trng hp này trm hi quan ni xut cnh ca EU nm trên biên gii c-Ba Lan. H́nh 11-2 Tŕnh t các bc trong Hot ng Quá cnh S dng Giy phép TIR nào ph u th nhc ng byH uáQ rt pni ép óc. phc phy ko uN bu Gi Lái xe xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan xut cnh ca c óng ti Frankfurt (Odder), Cng hoà Liên Bang c. Hi quan c kim tra du niêm phong ca Hi quan Hà Lan và kim tra xem khoang cha hàng ca xe ti có c̣n nguyên vn không. 345 Nu không phát hin thy sai phm ǵ, Hi quan c s gi li mt bn trong tp giy phép TIR, óng du vào bn th hai ri tr li quyn giy phép cho lái xe. Lái xe c phép ri khi Châu Âu và i n trm hi quan Ba Lan trên cùng ng biên gii. Hi quan c gi cho CCO Hà Lan bn sao mà h ă ly t tp giy phép TIR. CCO Hà Lan i chiu các bn sao t tp giy phép TIR nhn c t trm hi quan xut phát và xut cnh. Nu không t́m ra du hiu bt thng nào th́ s không phi np thu ánh vào hàng quá cnh. Tuy nhiên, nu bn sao th hai không n CCO Hà Lan, hàng hoá s b coi là vn c̣n li EU và s phi np thu hi quan và thu khác hin ang c EU áp dng. Ch s hu giy phép TIR (tc là hăng vn ti) có ngha v phi np các khon thu hi quan và thu khác nói trên. Nu i tng này không sn sàng tr hoc không th tr các khon thu này khi hi quan yêu cu, Hip hi Bo lănh Quc gia s phi tr khon thu c yêu cu. Bc 3 Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan ni nhp cnh vào nc quá cnh Lái xe xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan Ba Lan thuc biên gii c-Ba Lan. Hi quan Ba Lan kim tra niêm phong ca hi quan Hà Lan và kim tra xem khoang cha hàng ca xe ti có c̣n nguyên vn không. Nu không phát hin thy sai phm ǵ, Hi quan Ba Lan s ly mt bn trong tp giy phép TIR, óng du bn th hai và tr li tp giy phép cho lái xe. Lúc ó, lái xe c phép ri khi trm hi quan Ba Lan và ch hàng n biên gii Ba Lan-Nga. Hi quan Ba Lan gi bn sao ly t tp giy phép TIR sang cho CCO Ba Lan. Bc 4 Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan xut cnh ca nc quá cnh. Lái xe xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan xut cnh Ba Lan trên ng biên gii Ba Lan- Nga và lp li các th tc ă din ra biên gii vi c. CCO Ba Lan i chiu các bn sao t tp giy phép TIR nhn c t trm hi quan xut phát và xut cnh. Nu không phát hin c sai phm ǵ, hàng s không phi np thu. Trái li nu Hi quan Ba Lan không nhn c các chng t t trm hi quan xut phát và xut cnh hoc phát hin thy sai phm, hàng s phi np thu. Trong trng hp này, hi quan Ba Lan có th thu s thu phi np t Hip hi Bo lănh Quc gia Ba Lan. Hip hi này sau ó s thu hi li khon tin này t i tác Hà Lan ca h. Bc 5 Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan nhp cnh ca nc n. Lái xe xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan Nga trên biên gii Ba Lan- Nga và thc hin các hot ng kim soát nh ă c mô t ri khi biên gii xut cnh ca c trc khi cho lái xe và chic xe quá cnh n Matx-c-va. Phn này ca cuc hành tŕnh ging ht hot ng quá cnh quc gia. Hi quan Nga lu vào h s bn sao ly t tp giy phép TIR giám sát thanh khon h s. Bc 6 Xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan ca nc n. Lái xe xut tŕnh giy phép TIR ti trm hi quan Matx-c-va. Hi quan Nga kim tra niêm phong ca Hi quan Hà Lan và kim tra xem liu khoang cha hàng ca xe ti có c̣n nguyên trng không. Nu không phát hin thy sai phm, Hi quan Matx-c-va s ly mt bn sao t tp giy phép TIR, óng du lên bn sao th hai và tr li tp giy phép cho lái xe. Hot ng vn ti vi giy phép TIR n lúc này là kt thúc. Hi quan Matx-c-va gi bn sao ly t tp giy phép cho trm hi quan Nga ni nhp cnh. Bn sao giy phép TIR nhn c t trm hi quan Matx-c-va ti trm hi quan nhp cnh Nga c i chiu vi bn sao ly t tp giy phép TIR lu trong h s ca trm hi quan ó. Nu không có sai phm nào c phát hin th́ hàng s không phi np thu. Tuy nhiên, nu bn sao th hai không n c trm hi quan nhp cnh Nga, hàng hoá s b coi là ă c a ra lu thông t do ti Nga, tc là s phi np thu hi 346 quan và thu khác theo quy nh ca lut pháp Nga. Ch hàng có giy phép TIR (ngha là hăng vn ti) có ngha v phi np các khon thu hi quan và thu khác nói trên. Nu ch hàng không chu tr hoc không th tr các khon thu này khi Hi quan Nga yêu cu, Hip hi Bo lănh Quc gia Nga s phi tr khon thu yêu cu ó. Hip hi Bo lănh Quc gia Nga s thu hi li khon thu này t ch hàng ngi Hà Lan có giy phép TIR thông qua Hip hi Bo lănh Quc gia Hà Lan. Bc 7 Hi quan nc n hoàn thành các ngha v ca giy phép TIR. Sau khi hoàn thành các ngha v ca giy phép TIR, ch hàng hoc ngi nm gi giy phép TIR tr li giy phép cho Hip hi Bo lănh Quc gia Hà Lan. Hip hi Bo lănh Quc gia Hà Lan tr giy phép li cho IRU kim soát và lu tr. u im ca H thng TIR H thng TIR c thit k nhm to thun li (trong phm vi quyn hn kim soát ca hi quan) n mc ti a có th ḍng vn chuyn hàng hoá quc t. H thng này em li cho các nc quá cnh s bo lănh tha áng cho các khon thu hi quan và thu khác có nguy c b tht thoát. TIR là mt c ch dàn xp ôi bên cùng có li (win-win) gia khu vc công và khu vc t. Bên cnh vic giúp n gin hoá th tc, TIR c̣n khin khu vc t nhân phi chu trách nhim ln hn thông qua các hip hi quc gia. Li ích mà h thng TIR mang li cho ngành vn ti bao gm: hàng hoá có th vn chuyn qua các biên gii quc t vi s can thip ti thiu ca hi quan; gim bt tŕ hoăn và chi phí; n gin hoá và chun hoá chng t; không cn phi t cc bo lănh hi quan ti các biên gii quá cnh. Hi quan cng c hng các li ích nh sau: Tng lng bo lănh cho thu hi quan và thu khác chu ri ro trong quá tŕnh quá cnh lên ti 50.000 USD (vi thuc lá và ru th́ mc bo lănh c̣n cao hn). Ch có nhng hăng vn ti trung thc (bona fide) mi c phép s dng giy phép TIR qua ó làm tng tin cy ca h thng. Tranh chp có th c phân x thông qua các hip hi quc gia (ca nc quá cnh và ca hăng vn ti). H thng to thun li cho kim soát hi quan và chng t hi quan. Vic s dng các im thông quan TW cho phép s dng nhân lc hi quan mt cách hiu qu hn. Tuy nhiên, nm 1992, h thng TIR b e da khi m rng v phía ông, c bit là m rng sang khu vc Liên Xô c, ni din ra tràn lan nn gian ln. Mt h thng bo lănh có th b sp chng cui cùng ca hành tŕnh là mt h thng không m bo. Rt may là Hi quan Nga ă có hành ng kp thi nhm gii quyt vn này nh mt h thng theo dơi hp lư c h tr bi các c ch iu tra và thc thi lut phù hp. ng phó vi t́nh hung này, IRU ă xây dng mt c s d liu in t cho h thng giy phép TIR c gi là SafeTIR cho phép thc hin d dàng công tác giám sát hàng hóa (hp 11.5). 347 Hp 11-4 C s D liu SafeTIR SafeTIR là mt h thng kim soát nhm mc ích xác nhn bng phng thc in t mt hot ng quá cnh theo giy phép TIR ă kt thúc ti trm hi quan n và xác thc chng nhn kt thúc quá cnh th hin bng mt con du hi quan óng trên giy phép TIR. SafeTIR cung cp thông tin v hin trng ca giy phép TIR cho c quan hi quan và cung cp cho Hip hi Cp Giy phép TIR xác nhn trc tip t các trm hi quan cho vic kt thúc mt phn hay toàn b giy phép TIR. Mc ích ch yu là i chiu xác nhn in t vi vic chm dt hot ng quá cnh ghi trên chng t giy. Xác nhn in t cn c chuyn ngay n dây chuyn bo lănh. Ngun: IRU, có ti: www.iru.org. Mă s Tham chiu Hàng hoá Duy nht (URC) ca WCO là mt bin pháp nhm gii quyt vn nêu trên. WCO ă dành nhiu nm nghiên cu thc hin UCR. Mc ích ca UCR có phm vi ln hn ni dung quá cnh song nó to thành mt h thng thông tin thng nht theo dơi các chuyn hàng. Do ó, UCR cung cp mt công c áng tin cy cho các c quan hi quan trong vic to thun li cho các hot ng quá cnh hp pháp trong khi vn duy tŕ kim soát ḍng lu chuyn hàng hoá quá cnh. Nh́n t góc ca các hăng vn ti, URC mang li mt s li ích tim nng. Li ích u tiên phi k n là URC to ra có th c áp dng bi các nhà xut khu bt k s nc quá cnh là bao nhiêu (hp 11.5). Hp 11-5 Mă s Tham chiu Hàng hoá Duy nht UCR là mt s tham chiu duy nht có th c yêu cu ti bt k thi im nào trong sut quy tŕnh hi quan. Mă s này cn a) c áp dng cho tt c các hàng hoá quc t di chuyn di s kim soát ca hi quan, b) ch c s dng cho mc ích theo dơi, kim toán và i chiu, c) thc s là mă s duy nht cp quc t và d) c cp ti thi im bt u quy tŕnh thng mi. Mc tiêu ca UCR là nhm xác nh mt c ch chung linh hot x lư c tt c nhng t́nh hung thng mi quc t ph bin nht. UCR hin ang tn dng ti a c s d liu tham kho ca các nhà cung ng, khách hàng và vn ti. UCR là mt mă 35 s c sp xp theo th t bng ch cái c gn vào lô hàng. Cu trúc mă s c thng nht bao gm các yu t sau: mt kư t u tiên ch nm trong khong thi gian 10 nm mă s ISO hai s ca nc ó giúp xác nh quc tch ca nhà cung cp 32 kư t c̣n li c dùng làm mă s nhn dng quc gia ca nhà cung cp và mă s giao dch do nhà cung cp to ra. Ngun: Hng dn Áp dng CNTT&TT (Công c Kyoto, Ph lc Tng quát, Chng 7, Ph lc 9.) Kinh nghim cng cho thy mt s nc vn gp khó khn trong vic thc hin các c ch TIR v́ nhng nguyên nhân ging nhau khin cho h thng trong nc hot ng không hiu qu chng hn nh không có mt h thng bo lănh hu hiu. Nu khu vc t nhân không c t chc tt, hip hi quc gia có th s không mnh. Thm chí ngay c khi xut hin mt hip hi uy tín th́ hip hi ó cng không v trí có th thit lp mt h thng bo lănh quc gia do h tng tài chính trong nc kém phát trin trong khi các công ty bo him quc t không sn sàng cung cp bo lănh do các ri ro v chính tr và thng mi. Trong các ví d khác, cng thng chính tr gia các nc khin khó có th thc hin c vic tha nhn ln nhau i vi giy phép quá cnh. T́nh hung này thng xy ra ti các nc Trung và Tây Á. 348 N lc Nhân rng Thành công TIR Khái nim h thng TIR ă làm c s cho nhng n lc xây dng các hip nh song phng và a phng ca các nc khác không phi là thành viên ca Công c TIR do h thng TIR ă t c nhng thành công to ln. Các nc này bao gm các nc ti khu vc Châu Á, Châu Phi và Nam M. Tuy nhiên, cho n nay cha có mt sáng kin nào mô phng mô h́nh TIR ă t c thành công. Lư do chính là thiu mt h thng bo lănh chung cho khu vc. H thng bo lănh c chp thun và tha nhn trên phm vi quc t là ct lơi ca h thng TIR mà thiu nó các h thng kiu nh TIR (TIR-like system) s không th thành công. Có mt s trng hp, ngay c khi mt h thng nh th ă c a vào trong hip nh quá cnh song vic không thc hin y h thng s e da n tính hiu qu ca ch quá cnh khu vc. Ví d, tháng 6 nm 1982, 16 nc thành viên Cng ng Kinh t các Quc gia Tây Phi (ECOWAS) ă kư Công c Thành lp H thng Quá cnh ng b Liên quc gia c bit n nh Công c TRIE (Transit Routier Inter-États). Các pḥng thng mi các nc m ng vai tṛ ca các hip hi quc gia. Tuy nhiên, Công c TRIE ă gn nh b lăng quên. Khong 70 phn trm th tc quá cnh ti khu vc ECOWAS vn bt ngun t các tho thun song phng, lut pháp và thc tin trong nc. Các quy nh này phn ln mang tính hng ni (inward-looking) và bo h hn là h tr cho ḍng vn chuyn t do ca hàng hoá (N'Guessan 2003). Nhng yu kém trong trin khai thc t thng là cn nguyên gây ra tht bi trong thc hin các hip nh khu vc hoc quc t v quá cnh.218 Các Th ch Thúc y Quá cnh S hp tác tích cc gia các nc quá cnh và các nc không có ng ra bin có th giúp gim bt các rào cn thng mi. Mi quan h hp tác song phng và khu vc ó có th thúc y mt cách tip cn toàn din i vi quá cnh vt qua các vn quá cnh hi quan. Nhiu hip nh ă tp trung mnh m vào h tng c s quá cnh cng nh x lư các vn v quy nh th thc, giy phép và phng tin. Phn này tŕnh bày mt cách chn lc các hip nh nh vy và nêu bt các yu t góp phn to ra thành công hoc khim khuyt trong h tr hot ng quá cnh. Hip nh Song phng Hip nh quá cnh song phng là nn tng cho các sáng kin hài hoà hoá hi quan. Trong trng hp không có các Công c kiu nh TIR, cn có các hip nh song phng iu tit các hot ng quá cnh. Chúng cng to thành c s cho các hip nh khu vc. Trên thc t, các hip nh song phng có tm quan trng chin lc i vi các nc ang phát trin không có ng ra bin. Phm vi ca các hip nh song phng thng mang tính thc tin và phn ánh cân bng li ích gia hai nc tham gia hip nh nên không phi lúc nào cng phù hp vi các nguyên tc chung v quá cnh hi quan (ví d nh quy nh v h tng hi quan). Các hip nh thng này bao gm tha thun v tuyn ng u tiên (preferred route) và chia s cc phí vn chuyn cng nh v trí t kho hàng ca các nc không 218Trung Phi, Trung Á và Tây Á ang cân nhc a vào áp dng các c ch khu vc kiu nh TIR (di s ch o ca Ngân hàng Phát trin Châu Á- ADB) . 349 có ng ra bin.219 Tuy nhiên, hip nh song phng li không cp n mt s vn ct lơi ca quá cnh hi quan nh th tc bo lănh. Hip nh Quá cnh và Hip nh Thng mi n và Nê-pan iu chnh các hot ng quá cnh gia hai nc. c cp nht nm nm mt ln, c hai hip nh u quy nh rt chi tit các th tc c th phi áp dng cho quá cnh hàng hoá xut nhp khu ca Nê-pan qua n . Hip c Quá cnh bao gm các im nhp cnh và xut cnh c th, mt bn mô t 15 tuyn ng quá cnh ra và vào Can-cút-ta và Han- i-a c thng nht gia hai bên, mt mô t các kho hàng và ch xp hàng ngoài tri (open space), hng dn chi tit v các th tc hành chính ă c n gin hoá liên quan n quá tŕnh xut khu và nhp khu hàng hoá vào Nê-pan qua n . Ví d v Hip nh n - Nêpan có nhiu yu t khác có th giúp to thun li cho hot ng quá cnh gia hai nc. Mô t rơ th tc xut nhp khu Các quy nh hành chính và chng t hi quan c n gin hoá (trong trng hp này là T khai Quá cnh Hi quan) Mt khung bo lănh áng tin cy (do Chính ph Nê-pan hu thun) Phân công trách nhim và nhim v rơ ràng gia các bên hu quan khác nhau C s h tng h tr hi quan (kho hàng, các cng khô) Mô t các tuyn ng quá cnh ă c hai bên thng nht. Hip nh Khu vc Nhng thp k va qua ă chng kin s gia tng nhanh chóng các hip nh khu vc gia các nc ang phát trin hay có s tham gia ca các nc ang phát trin. Rt nhiu trong s các hip nh này có tác ng trc tip n quá cnh hi quan: Công c Công c Quá cnh ng b Liên quc gia (TRIE) ti khu vc ECOWAS ă nhc n trên. ây là mt Công c duy nht ngoài Công c TIR dành riêng cho ni dung quá cnh Hip nh Khung Khu vc ASEAN v To Thun li cho Hàng hoá Quá cnh Hip nh gia các nc thuc Tiu vùng sông Mê-kông (GMS) v To thun li cho vic Vn chuyn Hàng hoá và Hành khách qua Biên gii Hip nh Khung v Quá cnh ca T chc Hp tác Kinh t (ECO) - mt t chc do các nc Afghanistan, Azerbaijan, Iran, Kazakhstan, Cng hoà Kyrgyz, Pakistan, Tajikistan, Th Nh K, Turkmenistan và Uzbekistan thành lp Hip nh Th trng chung cho Khu vc ông Nam Phi (COMESA) chng t hành chính duy nht (SAD). Ngoi tr Công c TRIE, các hip nh khu vc này có xu hng t ra nhng mc tiêu và phng hng chính sách tng quát. Bi vy, công tác to thun li cho quá cnh hi quan trong thc t có th ph thuc vào các hip nh hoc th tc hin có khác. Báo cáo nm 2001 ca UNCTAD ch ra rng "không thiu các bin pháp và sáng kin nhm tng cng to thun li cho lung vn ti quá cnh. COMESA, EAC, ... và SADC u có nhiu bin pháp khác nhau x lư vn to thun li cho quá cnh. Tht không may, vn chính li là yu kém trong khâu thc hin." (InfraAfrica Ltd. 2001, tr. 45). 219Các cng cn (dry port) có hiu sut ln nh Ngaounderé ti Ca-m-run hay Birgajn biên gii Inô- Nepan cng là mt phn trong khuôn kh to thun li song phng này. 350 có th to ra c tác ng áng k n quá cnh hi quan, các hip nh khu vc cn gii quyt các thành t sau mt cách trc tip hoc thông qua các c ch liên quan: Chng t và th tc hi quan chung. Vic s dng các chng t và th tc chung nh giy phép quá cnh (carnet) hoc SAD. Hp tác gia các c quan hi quan hay trm kim soát biên gii mt ca. Trong nhng nm va qua, ngi ta ă tin hành tho lun hàng lot các sáng kin v các trm kim soát biên gii mt ca. Song iu không may là nhng sáng kin này vn cha c chuyn hóa thành các bin pháp thc thi c th. H thng Bo lănh Hi quan Khu vc. Cho n nay, h thng bo lănh chng t là mt mc tiêu khó thc hin nht. Có th thc thi thành công các hip nh khu vc nu có c quyt tâm chính tr nh th hin trong trng hp áp dng thành công Th Vàng COMESA (COMESA Yellow Card) hoc Chng tŕnh Bo him Khu vc Ôtô - Xe máy cho Bên Th ba. Chng tŕnh này cho phép mua trc bo him bng ng bn t ti im xut phát và c tt c các nc thành viên tham gia khác công nhn. iu này ngha là, chng hn mt tài x xe ti i t Zim-ba-buê n U-gan-a qua Dm-bia, Tan-da-ni-a và Kê-ni-a s không phi dng li mi trm biên gii mua bo him. Thay vào ó, tài x s s dng Th vàng mua và tr bo him. Theo COMESA, k t khi bt u áp dng, Th vàng ă em li ngun thu 2 triu USD trong khi ch phi chi tr mt khon là 200.000 USD theo yêu cu. V lư thuyt, các chng tŕnh bo lănh quá cnh không có ǵ là khó thc hin hn so vi chng tŕnh bo him này. Hành lang Quá cnh Hành lang quá cnh là khu vc mà mc ích tt c các bên liên quan t ra là cùng nhau hp tác m bo quá cnh an toàn và hiu qu dc theo các tuyn ng c th mang li li ích cho các nc quá cnh và nhng nc không có ng ra bin. Sc mnh tim tàng ca nhng hành lang quá cnh trc ht nm nhng gii pháp ng u vi các mi lo ngi và m bo li ích ca tt c các bên liên quan mà chúng em li. Bên liên quan ây bao gm c khu vc công và khu vc t nhng i tng có th tp trung vào chính sách và sáng kin dành cho các tuyn ng c th và các im qua li biên gii. Do ó, hành lang quá cnh em li kh nng x lư hot ng quá cnh mt cách toàn din (th ch, hành chính và h tng), to ra và thc hin nhng thay i rt khó thc hin cp quc gia và/hoc khu vc nu không có hành lang quá cnh. Theo cách hiu này, mc tiêu vn ng áp dng chng t quá cnh c th hay các th tc qua biên gii c hài hoà hoá cho các tuyn ng c th là các mc tiêu d t c hn. Khi ă thc hin c các mc tiêu này, có th tip tc nhân rng ra áp dng trong toàn quc. Cht lng ca c cu iu hành hành lang quá cnh óng vai tṛ ti quan trng i vi vic t c các mc tiêu này. S tham gia ca các bên liên quan thuc khu vc t nhân s em li li ích áng k cho các hành lang quá cnh. Mt tài liu ca UNCTAD, "Chin lc cho các Nc Quá cnh hay các Nc Không có ng ra bin là các Nc ang phát trin" ch ra rng "kinh nghim cho thy hu ht các bin pháp to thun li hiu qu u tp trung vào hành lang thng mi và vn ti ni lin các im xut x/im n ni a ca các nc không có ng ra bin vi các cng bin nhp/xut cnh ca các nc ven bin" (UNCTAD 2003, tr. 13). Trên thc t, kinh nghim có c v hành lang quá cnh mt mc nào ó vn c̣n cha rơ ràng. Tuy vy, vn có nhng sáng kin và kt qu áng khích l to c s cho nhng 351 phát trin xa hn trong lnh vc quá cnh. Các ví d sau ây minh ho cho nhng li ích tim nng mà hành lang vn ti có th mang li cho quá cnh hi quan. Hành lang Phát trin Vnh Walvis. Hành lang Phát trin Vnh Walvis, nay c gi là hàng lang Xuyên Kalahari chính thc i vào vn hành vào cui nm 1999. ng lc thc hin d án là Nhóm Hành lang Vnh Walvis (WBCG), mt nhóm i tác nhà nc ­ t nhân (public-private partership). Vào tháng 11/2003, mt Biên bn Ghi nh v Hành lang Xuyên Kalahari ă c kư kt a vào áp dng mt chng t hi quan duy nht mi mà cho n nay vn c thí im thc hin. Phng pháp n gin hoá mi này cung cp mt công c hp lư và hiu qu qun lư các giao dch quá cnh hi quan qua Namibia, Botswana và Nam Phi. Phng pháp này s thay th cho hàng lot th tc rm rà ̣i hi n 10 loi chng t trong nc ti mi nc quá cnh. Hành lang Phía Bc. Hành lang này cung cp mt tuyn ng giao thông huyt mch qua Kê-ni-a n các nc không có ng ra bin nh U-gan-a, Ru-an-a, Bu- run-i và các khu vc không giáp bin Cng Hoà Dân ch Công-gô. Hành lang này do C quan iu phi Vn ti Quá cnh Phía Bc (TTCA) qun lư vi mc ích h tr hài hoà hóa và n gin hoá các th tc vn ti trong khu vc. Nhng thành tu ch yu t c cho n nay là: n gin hoá th tc thông quan ti cng. n gin hoá chng t thông qua xây dng T khai Hi quan Quá cnh ng b (RTCD) thành chng t hành chính duy nht i kèm vi các lô hàng c vn chuyn qua hành lang. Tuy nhiên trên thc t, RTCD thng c sao chp ti biên gii thành mt RTCD khác do nc tip theo hàng hóa s i qua cp. ây là mt ví d minh ho cho vic khó có th thay i các thói quen c. Các nc thuc khu vc Hành lang Phía Bc s dng Chng t Khai báo Hi quan COMESA. Gim mt na thi gian quá cnh gia Mom-ba-sa ca Kenya và Bujumbura ca Bu-run-i t hn 30 ngày xung c̣n 15 ngày. Xóa b mt s th tc biên gii không cn thit dc theo hành lang. TRACECA. Chng tŕnh TRACECA do EU khi xng c phát ng vào nm 1993 vi mc tiêu xây dng mt hành lang vn ti theo trc ông tây t Châu Âu qua Bin en, Cáp-ca-d và bin Caspian n Trung Á (mt Con ng T la thi hin i). Mc ích ca chng tŕnh là nhm hài hoà hoá c s pháp lut trong các lnh vc vn ti và quá cnh ca các nc thành viên220. Chng tŕnh c bit nhn mnh vào vic phát trin và nâng cp c s h tng. Trong sut 10 nm trin khai, TRACECA ă thc hin 53 d án và chuyn hn 110 triu Euro vào u t c s h tng cng nh h tr k thut. Mt công c ch yu thc hin d án này là tin hành kim toán biên gii quan sát và lu gi các th tc quá cnh ti hn 70 im qua li biên gii c ch nh ca TRACECA ( tt c 14 nc). Kt qu kim toán s cung cp mt tp hp d liu toàn din làm c s a ra nhng khuyn ngh tip theo v hài hoà hoá th tc ti các im qua li biên gii. 220Armenia, Azerbaijan, Bulgaria, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyz Republic, Moldova, Mông C, Ru-ma- ni, Tajikistan, Turkmenistan, Th Nh K, Uzbekistan và Uk-rai-na. 352 Chng tŕnh H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Âu Chng tŕnh H tr Thng mi và Vn ti ông Nam Âu (TTFSE) do NHTG, EU và các i tác song phng tài tr c thit lp nm 1998 theo yêu cu ca các nc trong khu vc trong khuôn kh Sáng kin Hp tác ông Nam Âu. Mc ích ca chng tŕnh là to ra mt khuôn kh giúp gim chi phí vn chuyn, chng tham nhng và giúp hi quan các nc dn iu chnh th tc cho phù hp vi các chun mc ca EU. Các nc c a vào chng tŕnh này bao gm An-ba-ni, bosnia và Herzegovina, Bun-ga-ri, Croat-ti-a, Ru-ma-ni, Séc-bi-a cùng các nc không có ng ra bin là Môn-ô-va và Liên bang Macedonia. Chng tŕnh này c xây dng trên mt nn tng quá cnh vng chc v́ hu ht ḍng lu chuyn thng mi u n và i t EU và a phn các nc tham gia u là thành viên ca h thng TIR. Chng tŕnh TTFSE c thit k và thc thi da trên phng pháp có s tham gia (participatory) nhm m bo ư thc làm ch ca các bên liên quan i vi chng tŕnh ­ các c quan nhà nc, cán b hi quan và doanh nghip vn ti. Chng tŕnh TTFSE phát huy mt s các c ch cp khu vc nh: Ban ch o Khu vc cp cao nhóm hp tt c các nc tham gia hai ln mt nm nhm to thun li cho hp tác và chia s kinh nghim gia các nc Trang web khu vc nêu tt c các yêu cu và th tc ca các c quan qun lư biên gii Các t công tác gm i din ca khu vc công và t nhóm hp hàng quư Chng tŕnh ào to khu vc t xa hoc tp trung nhm hài hoà hoá cht lng ca các nhà cung cp dch v vn ti Cp nhóm d án a phng tp hp tt c các c quan qun lư biên gii ti các cht qua li biên gii áp dng thí im trao i và chia s thông tin qua biên gii Ch s giám sát s ln qua li biên gii. Sáng kin hin i hóa Hi quan này ă c thc hin ti mt s im qua li biên gii cùng các cng thông quan ni a chn lc và ă t c thành công áng k. Báo cáo tin nm 2002 ca chng tŕnh ă nêu rơ thi gian ch i ă c gim áng k, thit lp mt h thng giám sát hot ng hi quan mt cách công khai và minh bch (xem hp 11.6) cng nh ci thin rơ rt i thoi gia hi quan các nc trong khu vc. Thành công mà chng tŕnh có c cho n nay là nh ngun tài tr chc chn ca NHTG và nhiu nhà tài tr khác, nh cam kt mnh m ca chính ph các nc tham gia chng tŕnh, s tham gia trc tip ca tt c các bên liên quan, vic ng dng rng răi CNTT, vn dng các chng tŕnh v ngun nhân lc cng nh chú trng vào công tác giám sát cht ch và k lng iu chnh và xác nh nhng yêu cu thay i và các lnh vc u tiên. Hai yu t chính dn n thành công ca chng tŕnh TTFSE nh mt chng tŕnh to thun li cho quá cnh là phát trin các tin ích biên gii kt hp và xây dng các ch s giám sát. TTFSE có mt b các ch s c hài ḥa hóa (Hp 11.6). H́nh thc x lư kt hp cho phép thc hin các th tc hi quan và phi hi quan ti mt im làm th tc duy nht (single stop) trong khu vc x lư các th tc biên gii chung. Hp 11-6 Các Ch s trong Chng tŕnh TTFSE B ch s c các nc thành viên trong chng tŕnh TTFSE thng nht áp dng cho phép giám sát c kt qu hot ng nói chung cng nh tác ng thi gian thc (real time impact) ca các im trin khai thí im khác nhau. tng cng hiu 353 qu và mc phù hp ca sáng kin này, chng tŕnh ă c gng th ch hoá các th tc thu thp thông tin ti các im thí im da trên các ng dng tin hc ca tng nc hoc các k thut o lng n gin có th t ng có c phn ln các s liu chính. Mt c im rt quan trng ca các ch s liên quan n quá cnh là s tham gia ca c các c quan nhà nc và khu vc t nhân (ngành vn ti) vào quá tŕnh thit k các ch s và thu thp d liu. Các ch s liên quan n quá cnh bao gm: Xe ti c thông quan trong ṿng 15 phút S lng sai phm phát hin c trên s ln kim tra S ln kim tra xe ti Thi gian xut cnh trung b́nh ti biên gii Thi gian nhp cnh trung b́nh ti biên gii S v tham nhng c tin hành iu tra. Ngun: Báo cáo 2002 ca chng tŕnh TTFSE ti www.ttfse.org. Các Kt lun Tác nghip Theo mt ngha nào ó, quá cnh hi quan là mt hot ng không h phc tp do nó c da trên các nguyên tc ă c kim chng: m bo an toàn cho hàng hóa, cung cp mt c ch bo lănh và s dng ḍng chng t tp trung. Quá cnh hi quan rt d thành nn nhân ca khuôn kh th ch yu kém. Bi vy, các hot ng quá cnh din ra trong thi gian dài trong mt phm vi lănh th rng ln d có nguy c i kèm vi các th tc hành chính quan liêu kém hiu qu và nn tham nhng. H thng bo lănh cn phi có mt h tng tài chính trong nc vi mc phc tp ti thiu, mt yêu cu không phi lúc nào cng có ti các nc ang phát trin. Quá cnh s không th vn hành nu không có c mt tin cy nht nh gia hi quan và khu vc t nhân. iu này ng ngha vi vic phi nuôi dng mt khu vc t nhân trng thành và có t chc. Trong khi to thun li cho quá cnh là nút tht c chai i vi s phát trin ca mt s nc ang phát trin th́ ây cng chính là ni mà công cuc ci cách phi i mt vi nhiu thách thc gian nan nht. Ti nhiu nc, các th tc và thông l bt cp ă n sâu vào cung cách làm vic ca hi quan, chng hn nh bin pháp kim soát thông qua s dng các oàn h tng. Di ây là mt s kt lun tác nghip quan trng. Quá cnh hi quan ch là mt phn trong hàng lot các vn chính sách rng ln hn liên quan n các bên tham gia và các th tc khác nhau trong ó có các quy nh v phng tin qua li biên gii, th thc cho lái xe, bo him và kim soát ca lc lng công an. Cht lng c s h tng cng là mi quan ngi chính ca nhiu nc không có ng ra bin. Ngay c khi các th tc quá cnh hi quan c thc hin mt cách có kt qu và hiu qu th́ vn c̣n nhiu vn khác cn phi gii quyt mi có th to thun li y cho thng mi. Mt s bin pháp cn phi c tin hành cp quc gia trong khi mt s bin pháp khác ̣i hi phi có hp tác khu vc di mt dng thc nào ó. iu kin tiên quyt cho các hot ng quá cnh là phi có mt h thng bo lănh hiu qu c các c quan hi quan tuân th và không quá phc tp i vi các nhà xut nhp khu và doanh nghip vn ti. Công c TIR và mng li các hip hi bo lănh quc gia a ra mt h thng tham kho tt nht hin có. Cho n nay, cha có mt ví d thuyt phc nào v mt h thng bo lănh c vn hành y cho các doanh nghip vn ti các nc ang phát trin. S d nh vy mt phn là bi các th ch tài chính không vào v trí có th to ra các sn phm tng t nh h́nh thc bo 354 him TIR các nc phát trin. Mt h thng bo lănh ang vn hành cng ph thuc vào kh nng thc thi lut ca hi quan và h thng thông tin. Quá cnh ph thuc vào h thng thông tin hi quan trong nc quá cnh. Hi quan cn phi có kh nng theo dơi mt cách hiu qu ḍng vn chuyn quá cnh ra và vào lănh th mt nc. X lư thông tin và t ng hoá, nht là thc hin các mô-un quá cnh in t trong h thng CNTT cui cùng s to thun li cho công tác quá cnh. Các chng tŕnh hin i hoá hi quan cn a vào c ni dung quá cnh. Sau ây là các thành t quan trng trong mô-un quá cnh: hài hoà hoá th tc cp khu vc, ví d nh s dng các chng t duy nht phát trin nng lc thc thi lut vt ra ngoài biên gii nhm tng tín nhim ca các quy nh v quá cnh hi quan cân nhc tính kh thi ca gii pháp x lư th tc biên gii kt hp giám sát các ch s hot ng quá cnh nh trong chng tŕnh TTFSE. Các th ch to thun li cho quá cnh nh các hip nh hành lang thúc y hp tác tích cc gia các nc không có ng ra bin và là mt yu t ch cht giúp gim bt hoc loi b nhng rào cn thc t, rào cn hành chính và th ch i vi thng mi. Các hip nh quá cnh có vai tṛ quan trng trong to dng và nh h́nh mi quan h hp tác nh vy hoc cp song phng, cp tiu khu vc hoc cp khu vc. Trên thc t, các hip nh kiu nh vy khuyn khích áp dng phng pháp tip cn tng hp vt xa ni dung quá cnh và gii quyt các vn nh h tng, th thc, giy phép và bo him. Hp tác khu vc công-t s em li nhng óng góp mang tính quyt nh cho hp tác quá cnh. Khuyn ngh a ra là cn thành lp và tng cng các khung phù hp nh các U ban Quc gia v To thun li cho Thng mi và Vn ti (UNECE 2000). Vic trao i thông tin thng xuyên gia các c quan chính ph và các bên hu quan s giúp xác nh nhng thiu sót nm trong th tc qua li biên gii. Hn na, các quy nh quá cnh c bn trong ó có quy nh v bo lănh s c thc hin có hiu qu hn áng k nu có mt ngành vn ti vng mnh và c t chc tt. Ci cách trong lnh vc này cn vt ra ngoài phm vi ci cách hi quan. Các chính sách công phi h tr hn na s xut hin ca các i tác kinh t hin i và loi b dn nhng thit b li thi và các i tác kinh t không chính thc v́ không th thc hin c các quy inh quá cnh mt cách hiu qu vi các i tác kinh t không chính thc này. Tài liu c thêm i tác To thun li Toàn cu www.gfptt.org. Grosdidier deMatons, Jean. 2004. "To thun li cho Vn ti và Thng mi Khu vc Cn Xa-ha-ra Châu Phi: ánh giá li các Công c Pháp lư." Tài liu nghiên cu s 73.Washington,D.C.: NHTG. Hip hi Vn ti ng b Quc t. www.iru.org. UN/CEFACT (Din àn LHQ v Thng mi và Phát trin). 2002. "Trích lc các khuyn ngh to thun li thng mi." ECE/TRADE/279. Tháng 2. Liên Hip quc, UNCTAD. 2003. "Chin lc cho các Nc ang phát trin hoc không có ng ra bin hoc là Nc quá cnh nhm lp K hoch và Thc hin các Sáng kin v 355 To thun li Thng mi và Vn ti Bn vng." Tài liu ca Tng th kư UNTACD. Vn kin UNTACD/SDTE/TLB/2003/2.23/7. Tài liu tham kho Amjadi, A. và Yeats, A. 1995. "Liu Chi phí Vn chuyn có Góp phn vào s Suy gim Tng i Hàng hoá Xut khu ca Khu vc Tiu vùng Sahara ti Châu Phi hay không" Tài liu Nghiên cu Chính sách Ngân hàng Th gii s 1559. Ngân hàng Th gii: Washington DC. Favier, Jean. 1971. Finances et Fiscalité au Bas Moyen Age. SEDES: Paris. Faye, Michael; McArthur, John; Sachs, Jeffrey; và Snow, Thomas. 2004. Nhng Thách thc mà các Nc ang phát trin không có ng ra bin ang phi i mt- mt cách tip cn da trên Nghiên cu T́nh hung D án Thiên niên k ca LHQ, bn d tho ca UNDP, . Công ty TNHH InfraAfrica 2001. ánh giá Tin Phát trin H thng Vn ti Quá cnh khu vc ông Nam Phi. c son tho chun b cho Hi ngh Ln th nm Các chuyên gia cp Chính ph t các nc ang phát trin bao quanh bi t lin và các nc quá cnh và i din ca các nc Tài tr và các T chc Phát trin và Tài chính. 30/7 n 3/8/2001. Tài liu ca UNCTAD/LDC/115. New York. Lakshmanan, T. R. 2001. Kt hp gia To thun li cho Thng mi và Vn ti: nhng Nghiên cu T́nh hung Chn lc cp Khu vc. Ngân hàng Th gii: Washington DC. Limao, N. và Venables, A. 1999. "Bt li v a lư, C s H tng và Chi phí". Tài liu Nghiên cu Chính sách Ngân hàng Th gii s 2257. Ngân hàng Th gii: Washington DC. N'Guessan. 2003. La problématique de la gestion intégrée des corridors en Afrique subsaharienne. Ngân hàng Th gii và SSATP. Document d'analyse SSATP No. 3F. LHQ (Liên Hip Quc). 2003. "Chng tŕnh Hành ng Almaty: áp ng Nhu cu c bit ca các Nc không có ng ra bin trong khuôn kh toàn cu mi ca Hp tác Vn ti Quá cnh gia các nc ang phát trin hoc không có ng ra bin hoc là nc quá cnh." Thông qua ti Hi ngh B trng Quc t ca các nc ang phát trin không có ng ra bin hay là nc quá cnh và các nc tài tr c ùng các th ch phát trin và tài chính v Hp tác Vn ti Quá cnh ti Almaty vào 28-29/8/2003. www.un.org/special- rep/ohrlls/imc/Almaty%20Programme%20of%Action.pdf. UN/CEFACT (Trung tâm Liên hip quc v To thun li cho Thng mi và Thng mi in t) và UNCTAD (Hi ngh Liên Hip Quc v Thng mi và Phát trin). 2002. "Trích lc các Khuyn ngh v To thun li cho Thng mi." ECE/TRADE/279. T2. UNCTAD (Hi ngh Liên Hip Quc v Thng mi và Phát trin). 2003."Các Chin lc cho các Nc ang phát trin Không có ng ra bin hay là Nc quá cnh nhm Lp k hoch và Thc thi các Sáng kin To thun li cho Vn ti và Thng mi." Tài liu ca Tng th kư UNCTAD. Vn kin UNCTAD/SDTE/TLB/2003/2. 23/7. UNECE (y ban Kinh t LHQ cho Châu Âu). 2000. "To ra mt Môi trng Hiu qu cho Thng mi và Vn ti ­ Hng dn cho Khuyn ngh s 4, C quan To thun li Thng mi Quc gia." Tài liu s ECE/TRADE/256. Geneva. 356 12 Vai tṛ ca Hi quan trong m bo An ninh Hàng hóa Luc De Wulf và Omer Matityahu TÁC NG N QUN LƯ HI QUAN .........................................................................368 PHNG TIN K THUT H TR KIM TRA AN NINH......................................371 KT LUN TÁC NGHIP.................................................................................................379 PH LC 12.A ÁNH GIÁ RI RO CNG.....................................................................380 TÀI LIU C THÊM.......................................................................................................382 TÀI LIU THAM KHO....................................................................................................382 357 Chng này c xây dng nhm mc ích h tr hi quan các nc x lư nhng thách thc an ninh mà các nhà cung cp dch v hàng hi và vn ti quc t phi i mt. Hng dn và khái nim a ra trong chng c hng ti h tr chính ph các nc xây dng chính sách và chin lc an ninh quc gia, trong ó có chun b ánh giá nhu cu và thc hin chin lc trong bi cnh vn dng phng pháp tip cn qun lư ri ro tng th. S xut hin ca ch ngha khng b ă khin cho vn an ninh tr thành mt trong nhng thách thc chính mà hi quan các nc phi i mt. Trc ây, hi quan nhiu nc ă thc hin phn ln các hot ng pḥng nga khi hàng hoá cp cng bin, cng hàng không và biên gii ng b da trên t khai nhp cnh c lp ti thi im nhp khu. Tuy nhiên, vic tng cng an ninh trong chui cung ng ̣i hi phi thay i phng pháp nghip v truyn thng này theo ó, hi quan cn thu thp thông tin và ánh giá ri ro trc khi hàng n có th có hành ng ng phó hiu qu ngay trc khi tàu ri bn hay máy bay ct cánh hoc mun nht cng là ti thi im hàng n. Thông tin cn cho các quy tŕnh an ninh n t nhiu ngun, trong ó mt ngun thông tin quan trng là thông tin trc có sn ti các doanh nghip xut khu hay vn chuyn hàng hoá. Bi vy, k nng ánh giá thông tin ca hi quan thông qua các quy tŕnh phân tích, trin khai các ngun lc, trao i thông tin và ra quyt nh mt cách hiu qu thm chí ă tr nên quan trng hn c trc ây. An ninh có vai tṛ vô cùng quan trng i vi các chính ph song nhim v to thun li cho thng mi hp pháp cng quan trng không kém. Nu c áp dng mt cách úng n, an ninh có th tng cng công tác to thun li cho thng mi bng cách to dng nim tin cho doanh nghip, tng kh nng có th d báo và ḍng lu chuyn thng mi qua ó, nâng cao s vn u t vào trong nc. Hp tác hi quan-doanh nghip cng có th giúp tng cng nhng thông tin mà hi quan cn có. có th bo v xă hi mt cách có kt qu và hiu qu, cn chú trng n toàn b chui cung ng quc t thay v́ ch n gin là lúc hàng hoá nhp cnh, xut cnh hoc quá cnh qua mt nc. Môi trng bin i này ̣i hi phi áp dng mt cách tip cn "toàn chính ph (all of government)". Bi vy, chính ph các nc s có c hi s dng hi quan nh mt ngun lc ch o trong an ninh biên gii thông qua vn dng kinh nghim ca hi quan kt hp vi qun lư ri ro và kin thc v thng mi quc t - nhng yu t quan trng giúp gii quyt vn an ninh quc gia. Vai tṛ ca hi quan trong m bo an ninh và to thun li cho thng mi b sung cho nhng óng góp ca các c quan chc nng khác nh mt phn ca n lc ng phó chung. S hp tác và trao i thông tin gia hi quan và các c quan ch o trong lnh vc chng khng b, xut nhp cnh, kim soát vn ti ng bin, hàng không và ng b cùng các hot ng t́nh báo có tm quan trng sng c̣n. Bng cách làm này, hi quan có th góp phn thc hin chng tŕnh an ninh có quy mô rng ln hn nh nêu trong các Ngh quyt ca Hi ng Bo an LHQ, nht là ngh quyt s 1373 (c thông qua nm 2001) và 1456 (thông qua nm 2003) kêu gi n lc ng phó chung chng li ch ngha khng b. V́ th, vai tṛ ca hi quan ang thay i mt cách nhanh chóng. Vic xây dng và thc hin các chun an ninh ti các biên gii quc t có kh nng t ra nhng thách thc to ln song ây là vic làm cn thit bo v tính toàn vn ca chui cung ng quc t. ă có nhng n lc nhm xây dng các chun mc quc t trên mt s mt trn nhng vn c̣n nhiu vic cn phi làm có th chun hoá và thc hin hiu qu các chun mc này. Vic t c s ng thun v các chun mc này cùng các chun mc khác có th là rt khó khn và tn thi gian tính n s lng ln và s a dng ca các nc và các bên liên quan tham gia vào chui cung ng quc t. Chng này t́m hiu mt s nghiên cu v qun lư và nghip v là mi quan tâm ca nhng ngi chu trách nhim xây dng hoc xem xét li các sp t an ninh hi quan. Phn 358 th nht tŕnh bày các sáng kin liên quan n lnh vc an ninh biên gii. Phn th hai phân tích tác ng do các mi quan tâm gia tng v ri ro an ninh hi quan mang li cho công tác qun lư hi quan. Phn cui tp trung vào quy tŕnh nghip v hi quan phn ánh nhng mi quan tâm mi v an ninh này. Các Sáng kin Tng cng An ninh Hàng hoá Hot ng thng mi quc t liên quan n nhiu i tác và quy tŕnh, tt c hp li to thành mt chui tip vn. Mi mt xích trong chui tip vn ó u chu ri ro an ninh mt mc nht nh. Nhng ri ro này không có ǵ mi và liên quan n nhiu t chc ngh nghip. Trc ây, bo v xă hi ă luôn là mt trong nhng nhim v chính ca ngành hi quan. Tuy nhiên, sau s kin 11/9/2001, an ninh ă thu hút s quan tâm chú ư mi ca chính ph các nc. ă tin hành ánh giá li và cng c các sáng kin tng cng an ninh hin có bao gm c các sáng kin song phng và quc t. Phn này s ánh giá s lc các sáng kin nêu chi tit xem các sáng kin này có ư ngha nh th nào trong bi cnh các hot ng hi quan. T chc hi quan Th gii Các hot ng ca WCO trong lnh vc an ninh c trin khai vi s hp tác cht ch ca các t chc chuyên môn quc t v các th thc vn ti c bit, ví d nh T chc Hàng hi Quc t (IMO), T chc Hàng không Dân dng Quc t (ICAO) và Hip hi Vn ti Hàng Không Quc t (IATA). Vi s mnh tng cng hiu qu và kt qu hot ng ca hi quan các nc, t chc WCO t ra mc tiêu xây dng các sáng kin an ninh phù hp vi to thun li thng mi sao cho các bin pháp an ninh c tng cng không nh hng tiêu cc hoc cn tr thng mi th gii.221 Tháng 6/2002, Hi ng WCO ă phê chun mt ngh quyt v an ninh và to thun li cho chui cung ng thng mi quc t. Ngh quyt này ă trc tip a n vic thành lp mt "Nhóm c nhim v An ninh và To thun li cho Chui Cung ng Thng mi Quc t" bao gm hi quan ca các nc, các t chc quc t khác cùng các t chc vn ti và thng mi quc t. Nhóm c nhim ă xây dng mt gói hng dn và gii pháp tng th cho phép hi quan các nc thc hin và áp dng các th tc kim soát da trên qun lư ri ro hin i. Các khái nim an ninh và to thun li do Nhóm c nhim xây dng bao gm np trc thông tin bng phng thc in t vào thi im sm nht trong chu tŕnh cung ng thng mi sao cho c quan hi quan có th tin hành các quy tŕnh ánh giá ri ro trc khi hàng n. Phng pháp này cho phép hi quan thc thi vai tṛ an ninh ca ḿnh ti hoc trc thi im xut khu, trong khi hàng hoá quá cnh hoc ti hay trc thi im nhp khu hàng hoá. Thông tin s do các thc th thuc khu vc t nhân phù hp nht tham gia vào chui cung ng cung cp, tc là thông ip thông tin in t c son tho t thông tin do các doanh nghip xut khu, nhp khu và các nhà cung cp dch v nh các hăng vn ti cung cp. Hng dn Cung cp Thông tin Trc v Hàng hoá (Advance Cargo Information Guidelines) a ra các quy tŕnh, th tc cho hot ng này to thành mt phn trng tâm ca gói hng dn và gii pháp tng th. WCO ă xây dng các công c khác hoàn thành nhim v an ninh ca ḿnh: mt danh mc các yu t d liu thit yu cn có xác nh c các lô hàng có ri ro cao mt Công c a phng mi cho Hi quan các nc cung cp c ch chia s thông tin liên quan cho hi quan các nc trên c s hp tác song phng, khu vc và a phng 221Phn này da vào thông tin ly t mng ca WCO ti a ch www.wcoomd.org. 359 các hng dn cho doanh nghip hot ng trong chui cung ng thng mi quc t mô t các bin pháp và th tc cn c các i tác khu vc t nhân áp dng các hng dn liên quan n vic mua sm và vn hành thit b soi công-ten-n mt ngân hàng d liu v các thit b công ngh hin i. Chu trách nhim qun lư quá tŕnh thc hin các hng dn là mt nhóm các Tng cc trng (group of Director Generals) chin lc cao cp óng vai tṛ tham mu chin lc cho vic tip tc xây dng thêm các phng pháp và tiêu chun v an ninh và to thun li thông qua mt k hoch hành ng quc t. WCO da vào s tuân th t nguyn ca các nc thành viên v́ t chc này không có nhim v thc thi pháp lut. Hàng hoá ng bin: T chc và các Sáng kin Thng mi th gii ph thuc nhiu vào vn ti ng bin. Trong nhng nm gn ây, nhiu n lc ă c thc hin nhm m bo tng cng ti a m và gim thiu tranh chp (open and frictionless) trong h thng vn ti ng bin nhm mc tiêu thúc y hn na tng trng kinh t. Tuy nhiên, các nhân t cho phép vn ti hàng hi óng góp vào s thnh vng chung ca nn kinh t cng có kh nng làm tng ri ro v an ninh cho ngành. Các loi h́nh ri ro bin i t kh nng vi phm thc t i vi tính nguyên vn ca các chuyn hàng và tàu bin cho n gian ln v chng t và các hot ng gây qu bt hp pháp ca các nhóm khng b. Các Sáng kin Quc t C các t chc quc t cng nh chính ph các nc u ă thc hin nhng sáng kin thúc y an ninh hàng hoá ng bin. T chc Hàng hi Quc t. T chc Hàng hi Quc t (IMO)222 là mt t chc chuyên môn ca Liên Hip quc c thành lp vi mc ích xây dng các chun hàng hi quc t, tng cng an toàn trong vn ti hàng hi và tránh ô nhim môi trng bin do tàu bin gây ra. Tuy nhiên, sau s kin 11 tháng 9, IMO ă sa i Công c Quc t v An toàn Sinh vt Bin (SOLAS) và xây dng B lut An ninh Vn ti và C s Vt cht Cng bin Quc t (ISPS) vào tháng 12/2002. B lut ISPS yêu cu tàu bin chy trên các tuyn vn ti quc t và các cng bin phc v các tàu này phi tin hành ánh giá an ninh (xem chi tit ti Ph lc 12.A), xây dng mt k hoch an ninh, b nhim các cán b an ninh, trin khai hun luyn và thc hành cng nh thi hành các bin pháp pḥng nga phù hp i vi nhng v vic có liên quan n an ninh. ây là mt ch an ninh bt buc toàn din cho các cng v và các hăng vn ti bin quc t (ti thi im này, ch có các ánh giá an ninh là bt buc) c thit k nhm mc ích to iu kin giám sát tt hn ḍng lu chuyn hàng hoá chng li nn buôn lu và i phó vi các cuc tn công khng b. T chc Lao ng Quc t (ILO), mt c quan khác ca Liên Hip quc, xác nh nhng yêu cu cn a vào chng t nhn dng (identification documents) i vi thu th. Các yêu cu này bao gm kim tra xut thân ca các thuyn viên trên tàu vn chuyn hàng hóa n M. Ngoài ra, ILO có th s xem xét s dng các tiêu chun chng t nhn dng i vi công nhân cng. Vic không tuân th các yêu cu ca ISPS có th s dn n t́nh trng tht thu thu cng nh kh nng tng gánh nng np thu trong trng hp xy ra các v vic liên quan n an ninh. Các bên tham gia B lut ISPS s phi iu chnh lut trong nc cho phù hp vi B lut này, m bo thc thi B lut, tin hành ánh giá an ninh, xây dng các k hoch an ninh và phi thông báo cho IMO v tin t c. B lut cng yêu cu rng các c quan chc 222Xem chi tit v t chc IMO ti www.imo.org/home.asp. Có th ly thêm thông tin t Tiu ban Bo v B bin và Quan sát Vn ti Hàng hi v các Quy ch Tm thi Cui cùng áp dng cho An ninh Cng bin ti www.house.gov/transportation/cgmt/07-22-03memo.html. 360 trách trong nc thông báo cho IMO và các chính ph thành viên v các bin pháp kim soát áp dng cho tàu bin cp bn ti mt cng bin không tuân th B lut. Cui cùng, các bin pháp ca IMO cng s bao gm mt c ch kim soát t́nh trng cng bin mnh m cho phép kim soát các tàu bin cp vào nhng cng nc ngoài không tuân th Công c SOLAS và B lut ISPS. Ngày 1/7/2004, b lut ISPS có hiu lc thc thi bt buc v mt pháp lư. iu này ng ngha vi vic bt u t thi hn ó tr i, s phi áp dng các bin pháp an ninh quy nh cho cng và tàu bin cn chng nhn v an ninh. Chính ph s cp chng nhn v an ninh song các c quan thm quyn a phng ni ng kư tàu có th u quyn cho mt công ty t nhân hot ng vi t cách là T chc An ninh c Công nhn (RSO) trong vic phê chun các k hoch an ninh tàu bin, kim tra h thng an ninh tàu bin và, nu có th, cp giy chng nhn nhân danh các c quan ó. Ti thi im này, yêu cu t ra vi các RSO vn cha c nht trí. IMO d nh s cung cp chng nhn ISPS vi các iu kin nghiêm ngt sau khi tin hành kim tra k lng. Theo các quy tc ca ISPS, trách nhim chính ca chính ph các nc thành viên là xác nh và t ra các cp an ninh và trao i thông tin liên quan n các cp an ninh cho các tàu bin có gn quc k ca quc gia này và cho các cng v ni các tàu này cp bn cng nh các tàu nc ngoài ang hoc sp cp cng ti nhng nc này. Các tàu bin hoc cng bin không tuân th có th s b thu hi li chng nhn và ch bin pháp gii quyt. Trong trng hp ó, các tàu bin kiu này s không c phép hot ng hoc các cng bin kiu này s phi chu các ch tài x pht quc t. Vic này s gây ra nhng hu qu tiêu cc v kinh t cho các tàu bin và cng bin không áp ng c yêu cu ca B lut ISPS. T́nh hung d xy ra nht i vi các tàu không c chng nhn khi cp mt cng bin ă c chng nhn là s phi chu các bin pháp kim tra k lng và tn thi gian khi vào lănh hi ca mt nc. Vic tng cng an toàn cho vn chuyn hàng hoá bng ng bin s là rt tn kém. Mt nghiên cu ca T chc Hp tác Kinh t và Phát trin (OECD) c phát hành tháng 7/2003 (OECD 2003) ă c tính chi phí tuân th ISPS ban u cho các hăng tàu ít nht là 1.279 triu USD vi chi phí tip theo hàng nm là 730 triu USD. Nh vy tính b́nh quân mc chi phí ban u s là 30.000 USD mt tàu và 17,000 USD phí b sung mi nm sau ó cho mi tàu (c tính có khong 43.291 tàu tham gia vào vn chuyn hàng hóa quc t trong nm 2000). Vi các cng bin quc t, chi phí c tính ban u vào khong 963 triu USD và 509 triu USD chi phí b sung các nm tip theo sau ó. Chi phí trung b́nh mi cng s phi gánh chu ti M vào khong 4.26 triu USD cho các chi phí ban u và 2.25 triu USD cho các chi phí b sung mi nm sau ó. Hp 12.1 cho mt ví d v cách thc thc thi B lut ISPS ti Kênh ào Panama. U ban Kinh t LHQ khu vc Châu Âu (UNECE). UNECE hin ang rà soát li các công c liên quan trong các lnh vc thng mi và vn ti.223 Mô h́nh Chui Cung ng (Supply Chain Model) và có th là Mô h́nh Giao dch Thng mi Quc t (International Trade Transaction Model) do Trung tâm To thun li Thng mi và Kinh doanh in t ca LHQ (UN/CEFACT) xây dng có th s cung cp c s cho UNECE thc hin vic này. UNECE hin ang tin hành cp nht c hai mô h́nh. Các sáng kin ca M K t sau s kin 11/9/2001, ngi ta ngày càng lo ngi nhiu hn rng v khí khng b có th b vn chuyn lu trong mt s trong hàng triu công- ten-n hàng hi n cng bin ca M mi nm. Theo quy nh ca lut pháp quc t, nm 223Xem www.unece.org/welcome.html. 361 2002, M ă ban hành o lut An ninh Vn ti Hàng hi Hoa K (MTSA) a ra các yêu cu áp dng song hành cho tàu bin và cng v ni a ca M. Tuy nhiu yêu cu trong MTSA phù hp vi các yêu cu ca ISPS nhng MTSA iu chnh c i tng tàu bin và cng v ni a. Chính ph M có mt s sáng kin liên quan n an ninh hàng hoá. Các sáng kin ca B Hi quan và Bo v Biên gii M (CBP) bao gm Quan h i tác Doanh nghip - Hi quan Chng Khng b (C-TPAT), Quy tc Np Manifest trc 24 ting và Sáng kin An ninh Công-ten-n (CSI) giúp kim tra các công-ten-n cha ng ri ro tim tàng v khng b ti các cng bin nc ngoài. Sáng kin Bo v B bin M áp dng quy nh Thông báo 96 gi trc khi hàng n. 362 Hp 12-1 Sáng kin An ninh Hàng hi ti Vùng nc ca Kênh ào Panama Các iu khon sa i, b sung Công c SOLAS và B lut ISPS ca t chc IMO a ra các gii pháp toàn din. Các gii pháp này cho phép la chn s dng phng án yêu cu các tàu bin cung cp thông tin s b v thu th, hành khách, xut x và im n ca hàng hoá. Các thông tin này sau ó có th c Nhân viên An ninh Cng s dng tin hành ánh giá ri ro nên cn c cung cp trc khi tàu vào cng. Theo khuôn kh làm vic mi, C quan Qun lư Kênh ào Panama (ACP) có trách nhim m bo s dng hiu qu nht các ngun lc có c và m bo cung cp dch v và an ninh mc ti u cho khách hàng. ACP cho là cn phi xây dng mt h thng thông tin phù hp ci thin thông tin cn có xác minh an ninh và các hot ng quá cnh. Mt h thng nh vy s cho phép nhn thông tin s b bng ng in t, cho phép phân tích thông tin nhn c mt cách chính xác và ánh giá c mc ri ro. Quy tŕnh hin ang áp dng gây tn kém v thi gian và ngun lc cho các khách hàng ca ACP, nht là cho ch tàu và thuyn trng. Nó ̣i hi phi hoàn thin mt s biu mu mt cách th công có th thc hin hot ng quá cnh mt cách hiu qu và m bo an toàn, an ninh qua kênh ào Panama. Quy tŕnh cng có nguy c mc li do ngi thc hin quy tŕnh gây ra dn n các chm tr gây tn kém cho doanh nghip do không có d liu chính xác và kp thi. Ngày 2/9/2003, ACP ă trao hp ng D án H thng Thu thp D liu T ng (ADCS) cho Công ty CrimsonLogic. D án ADCS bao gm: H thng Thu thp D liu in t (EDCS). EDCS cho phép các hăng vn ti quc t và các i lư vn ti Panama np các yêu cu Thông báo Mc Phí Tàu phi chu và Xin Quá cnh trc (Ship Due and Transit Booking requests) cho ACP qua mng toàn cu, qua EDI hoc bng XML 96 ting trc khi n vùng nc thuc Kênh ào Panama. H thng cng h tr np danh sách hành khách và thu th oàn bng phng thc in t, các Bng D liu Tng phn (Admeasurer Data Sheets) và các chng t cn thit khác cho ACP x lư trc. Vic np trc chng t cho phép ACP tin hành ánh giá ri ro i vi các tàu bin s cp cng cùng hàng hoá trên tàu. H thng Thu Thp D liu Di ng (MDCS). MDCS là mt h thng vn hành ni b cho phép Nhân viên Bo v Kênh ào và Nhân viên An ninh ca ACP tin hành kim tra hàng hóa trên tàu qua vùng nc ca Kênh ào Panama và m bo tng cng an ninh chung trong khu vc tài phán ca ACP. S liu c thu thp và lu gi theo thi gian thc (real time) s dng các h thng di ng không dây dùng bút in t (pen-based wireless mobile system). Trong giai on tip theo ca d án, MDCS s c kt ni vi mt kho d liu ni có mt công c Phân tích ánh giá Ri ro c kt ni vi các c quan liên bang nh C quan An ninh Quc gia, C quan hi quan và C quan Bo v B bin cho phép cung cp thông tin thi gian thc v các tàu bin i qua vùng nc thuc Kênh ào Panama. Thông tin c cung cp trc s rt có ích i vi hi quan và các c quan liên bang khác trong vic giám sát và to thun li mt cách hiu qu cho ḍng lu chuyn hàng hoá và phát hin nhng chuyn hàng ri ro cao v́ lư do an ninh, chng lu và các lư do thc thi pháp lut khác. D án ADCS d kin s em li các li ích sau: (a) thu thp chính xác và kp thi các s liu an ninh và thông tin v hot ng hàng hi giúp ti u hóa lch tŕnh vn chuyn và an ninh ti Kênh ào Panama; (b) ci thin và tng cng chính xác ca vic thm nh d liu; (c) trao i thông tin hiu qu gia ACP và khách hàng bng phng thc in t; (d) tng cng kh nng truy cp h thng thân thin vi ngi s dng qua vic s dng giao din da trên tŕnh duyt Web bi ACP và các khách hàng; (e) gim toàn b chi phí hot ng và tng cng tính cnh tranh ca t chc; (f) gim thi gian x lư chng t và ci thin hiu sut hot ng tng th và (g) tng cng an ninh thông tin và an ninh h thng cng nh m bo tin tc hay nhng k phá hoi (saboteur) không làm gián on các hot ng ca ACP. 363 Ngun: CrimsonLogic. Sáng kin CBP ­ Quan h i tác Doanh nghip-Hi quan Chng Khng b. Tháng 11/2001, khái nim C-TPAT224 c gii thiu cho cng ng thng mi nh mt sáng kin hp tác vi khu vc t nhân vi mc tiêu nhm cng c chui cung ng và ngn chn bn khng b và phng tin khng b tham gia vào môi trng thng mi quc t. Tính n ngày 24/2/2004, 5.730 công ty ă c a vào danh sách C-TPAT. Trong khuôn kh C- TPAT, CBP ă hp tác vi cng ng doanh nghip trong vic thit k mt phng pháp tip cn mi i vi an ninh chui cung ng giúp tng cng các biên gii chng li ch ngha khng b trong khi vn tip tc to thun li cho ḍng lu chuyn thng mi hp pháp ca hàng hoá và các chuyn hàng tuân th. Các công ty hoàn thin mt bng hi, tp hp các thông tin ni b v tài sn và th tc liên quan n an ninh ca công ty. C-TPAT tip tc ch ng t chc các cuc ving thm n các công ty thành viên khng nh rng các bin pháp an ninh cho chui cung ng ca h trong các h s an ninh là áng tin cy, chun xác và hiu qu. Hin CBP cng ang hp tác vi các công ty thành viên trong vic xây dng và thc hin Sáng kin Hp Thông minh CBP. Các tiêu chun và k thut niêm phong i kèm vi mt Thit b An ninh Công-ten-n (CSD) c thit k phát hin ra bng chng xâm nhp trái phép hàng hóa (tampering) trong quá tŕnh quá cnh và nhm tng cng an ninh và tính toàn vn ca hàng hoá c vn chuyn bng công-ten-n. C-TPAT giúp các công ty ti u hoá công tác qun lư tài sn và hot ng bên trong và bên ngoài ng thi tng cng c an ninh. Khi c thc thi cùng nhau, vic tng cng các thông l và th tc an ninh và ci thin hot ng ca chui cung ng giúp gim bt nguy c mt mát, thit hi, mt trm và làm gim kh nng a nhng yu t nguy him tim n vào chui cung ng toàn cu. Sáng kin CBP ­ Quy tc Np Manifest trc 24 gi. Cung cp thông tin trc là mt hp phn ch o trong chin lc ca CBP bo v hot ng thng mi hp pháp khi bn khng b. "Quy tc 24 gi" áp dng cho vic np trc thông tin trong t khai manifest có hiu lc t ngày 2/2/2003 (tham kho B-CBP). Quy tc này hng dn các hăng vn ti có công-ten-n s xp hàng lên mt con tàu nào ó i n M lp t khai và np cho CBP ít nht 24 gi trc khi hàng hoá c xp lên tàu mt cng nc ngoài. T khai này bao gm thông tin v hăng tàu, ngi nhn hàng và mô t chính xác hàng hóa cha trong công- ten-n. Hi quan s không chp nhn nhng mô t m h nh "công-ten-n c cho bit là cha", "FAK" (Vn chuyn Các loi) hay "Hàng hoá chung chung". Da trên kt qu kim tra manifest, CBP s ra quyt nh cho xp hàng lên công-ten-n hay gi thông ip "KHÔNG C XP HÀNG" cho hăng vn ti hoc cho Hăng Vn ti S dng các Phng tin Thông thng không S dng Tàu bin (NVOCC) trc gi xp công-ten-n theo lch tŕnh. Nu mt hăng vn ti xp hàng lên mt công-ten-n ă b gi thông ip "KHÔNG C XP HÀNG" th́ tàu hàng ó s không c phép d hàng ti cng ca M cho n khi b sung thông tin. Ti thi im này, quy tc np thông tin trc 24 gi li c áp dng. Quy tc này ă c thc hin hiu qu trong mi quan h hp tác và i tác gia hi quan vi ngành thng mi và vn ti.225 Sáng kin CSI ­ Sáng kin An ninh Công-ten-n. c bt u vào tháng 1/2002, sáng kin CSI bao gm các sp t song phng gia M và các nc khác nhm gim bt nguy c hàng hóa vn chuyn bng công-ten-n trên toàn cu b bn khng b lm dng.226 CSI chuyn trng tâm kim tra công-ten-n sang các cng xp hàng nhm phát hin sm bt 224Xem trang mng ca CBP ti www.cbp.gov/xp/cgov/import/commercial_enforcement/ctpat/. 225Xem trang mng ca CBP ti www.cbp.gov/xp/cgov/import/carriers/24hour_rule/. 226Xem trang mng ca CBP ti www.cbp.gov/xp/cgov/enforcement/international_activities/csi. 364 c mi e da tim tàng nào. Mc ích ca sáng kin này là nhm thit lp các tiêu chí an ninh nhn dng bt k công-ten-n nào cha ng ri ro v khng b, kim tra các công- ten-n c xác nh là có ri ro cao trc khi chúng n các cng ca M thông qua s dng công ngh và xây dng cng nh s dng các công-ten-n an toàn và thông minh. CSI b trí cán b hi quan M làm vic ti các nc s ti hp tác vi cán b hi quan các nc ó. ây là mt mi quan h tng h (reciprocal) theo ó nhiu nc cng ă a nhân viên n óng ti các cng bin ca M. Mc tiêu ca sáng kin CSI là hp tác vi nc ch nhà trong nhn dng và kim tra hàng hoá nhm phát hin nguy c khng b tim n mt cách sm nht có th. Trong giai on u, CSI tp trung vào thc hin chng tŕnh ti 20 cng nc ngoài ln nht vn chuyn xp x hai phn ba s lng công-ten-n vào M.227 Cho n nay, li ích do sáng kin CSI mang li cho hàng công-ten-n qua các cng nc ngoài n M cha c th hin rơ. Cng cha có kt lun khng nh rơ ràng v bt li mà hàng hóa vn chuyn qua các kênh khác gp phi. CBP d nh s m rng chng tŕnh ra các cng khác da trên khi lng hàng hoá, a im và các mi quan tâm chin lc. Sáng kin Bo v B bin ca M: Thông báo 96 gi trc khi hàng n. c ban hành ngày 28/2/2002, sáng kin Bo v B bin M yêu cu thông báo trc 96 gi trc khi tàu n các cng ca M (Pluta 2001). Thông tin np trc phi bao gm manifest hàng hoá, s theo dơi hi tŕnh và thông tin chi tit v thu th oàn trong ó có các cng ni h lên tàu và các bí danh (aliases) ca h. Vic khai báo thông tin chi tit v thu th oàn và manifest hàng hoá là rt tn thi gian. Nó ̣i hi các hăng vn ti và giao nhn hàng hóa phi nâng cp h thng công ngh thông tin m bo np d liu in t mt cách chính xác và kp thi. Liên minh Châu Âu Cui tháng 7/2003, U ban Châu Âu (EC) tŕnh lên Ngh vin Châu Âu và Hi ng Châu Âu hàng lot các bin pháp nhm gii quyt các vn v an ninh, mt phn là hng ng các sáng kin an ninh hi quan ca M. Các bin pháp này tp hp nhng khái nim c bn làm c s cho mô h́nh qun lư an ninh mi cho các biên gii bên ngoài EU, ví d nh h thng ánh giá ri ro c hài hoà hoá. U ban Châu Âu xut nhiu bin pháp tht cht an ninh i vi hàng hoá i qua biên gii quc t bao gm yêu cu doanh nghip cung cp cho hi quan thông tin v hàng hoá trc khi nhp vào hoc xut ra khi EU hay cho các doanh nghip áng tin cy c hng các bin pháp to thun li cho thng mi và a vào áp dng c ch t ra các tiêu chí ri ro giúp la chn lô hàng tin hành kim tra h tr bi mt h thng t ng. Sp ti s tin hành thành lp mt nhóm công tác chuyên môn tip tc phát trin hn na các bin pháp này (U ban Châu Âu 2004). Hàng hoá Hàng không: Các T chc và Sáng kin Trc ây, th gii ă chi hàng t ô-la cho các sáng kin v bo v ngành hàng không cng nh s t do vn chuyn ca các nc bt chp nn khng b. Nhiu nc và t chc công nghip ă ban hành hoc cp nht các b lut, quy tc hay hng dn v an ninh hàng hoá hàng không. Các lut này ă tác ng n phng thc tng tác ca các cng hàng không, hăng hàng không và hăng tàu bin trên toàn th gii nu mun s dng, hoc mun tham gia vào cng ng hàng không. Bc i lô-gíc tip theo bo v ngành du lch và vn 227n gia tháng 1/2004, tám nc EU ă kư các hip nh song phng vi M. Lu lng công-ten-n vn chuyn t các cng này n M chim xp x 85% lu lng công-ten-n vn chuyn bng ng bin t EU sang M. Cng ng Châu Âu ă khi ng các th tc trng pht các nc thành viên ca ḿnh ă kư kt các tuyên b nguyên tc vi Hi quan M. EC lo ngi rng nhng bin pháp này s tác ng tiêu cc n ḍng luân chuyn thng mi và to ra cnh tranh gia các cng ca EU. EC khuyn ngh rng cn phi m rng các iu khon trong Hip nh song phng M-EU 1997 sang các khía cnh này. (www.europa.eu.int). Xem trang mng ca CBP: www.cbp.gov bit c thông tin cp nht v các cng trong CSI. 365 ti hàng không khi nn khng b là tng cng các tiêu chun, hip nh và cam kt quc t chung. Di ây mô t tóm lc các chng tŕnh và t chc chính n lc tng cng an ninh hàng hoá hàng không trên toàn th gii. Hi quan cn thit lp các liên minh chin lc vi các t chc và chng tŕnh này. T chc Hàng không Dân dng Quc t ICAO là mt t chc chuyên môn ca Liên hip quc c thành lp nm 1944 vi nhim v "m bo phát trin ngành Hàng không Quc t mt cách an toàn và có trt t". Măi n trc s kin 11/9/2001, mô h́nh an ninh ICAO vn c coi là m bo an toàn cho hành khách, máy bay và hàng hoá. Các quc gia thành viên có ngha v iu chnh lut pháp trong nc cho phù hp vi các công c ca ICAO. Tháng 6/2002, Hi ng ICAO ă phê chun v nguyên tc mt K hoch Hành ng An ninh Hàng không ICAO cho tng cng an ninh hàng không. Mt thành t chính ca K hoch Hành ng này là các cuc kim tra ng b, h thng, bt buc và thng xuyên giúp ánh giá các h thng an ninh hàng không hin hành ca tt c 188 nc thành viên ICAO cng nh xác nh và sa cha nhng thiu sót trong thc thi các tiêu chun liên quan n an ninh ca ICAO. Ni dung kim tra bao gm kim tra an ninh máy bay, kim tra lư lch ca bt k cá nhân nào yêu cu c tip cn các khu vc an ninh cm vào mà không có h tng và rà soát kh nng phát hin ra v khí, thuc n hay các thit b nguy him khác có th c s dng thc hin mt hành vi can thip bt hp pháp. Cn m rng các c ch và bin pháp an ninh ra toàn ngành hàng không dân dng c ni a và quc t bao trùm tt c các lnh vc liên quan n vic nhân viên i bay, hành khách và nhân viên vn chuyn hàng hóa tip cn máy bay. Các nc thành viên cn chia s vi các nc thành viên khác bt k thông tin nào e da li ích an ninh hàng không ca các nc này mc nhiu nht có th. Các nc trao quyn hn cho c quan liên quan trong vic qun lư chng tŕnh quc gia v an ninh hàng không dân dng.228 Hip hi Vn ti Hàng không Quc t IATA là hip hi thng mi th gii ca các hăng hàng không quc t.229 Hin IATA có tng cng trên 260 hăng hàng không thành viên mang quc k ca hn 150 quc gia c lp và vn chuyn hn 95 phn trm lu lng hàng hoá và hành khách hàng không quc t ca toàn th gii. IATA có mt U ban C vn An ninh có nhim v a ra khuyn ngh v an ninh hàng không quc t cho các hăng hàng không. Các khuyn ngh a ra liên quan n nhng bin pháp pḥng nga v an ninh ch o áp dng ti tt c các khu vc sân bay trong ó có khu xe và khu hành khách lên máy bay. Hu ht các hăng hàng không u tuân th các tiêu chun này song có tin hành iu chnh cho phù hp vi c thù ca hăng ḿnh trong quá tŕnh thc hin. IATA ă thit lp mt T Công tác An ninh Hàng hoá (CSTF) nhm xác nh v trí ca ngành công nghip hàng không trong vn an ninh hàng hoá và m bo tt c các thành viên thc hin các bin pháp an ninh hàng hoá úng quy nh. CSTF x lư các vn do các hăng hàng không thành viên nêu ra và iu phi hot ng vi U ban An ninh ca IATA v các vn liên quan n vn ng các t chc quc t và các c quan iu tit trong nc cng nh xúc tin thc thi các chun mc an ninh hàng hoá thng nht trên toàn th gii. Theo ó, CSTF hp tác vi c quan hi quan, các hăng hàng không thành viên, các hăng giao nhn vn ti, các hăng tàu và các c quan chính ph nhm ci thin các tiêu chun v chng t hàng hi cùng theo dơi hàng hoá t ng. Hp tác cht ch vi CSTF c̣n có Nhóm Hành ng An ninh 228Xem trang mng ca ICAO ti www.icao.int và Vin Nghiên cu các Vn An ninh ti www.iss.co.za. 229Xem trang mng ca IATA www.iata.org. 366 Hàng không Toàn cu230 - mt nhóm nhà ngh có chc nng iu phi u vào cho ngành công nghip hàng không toàn cu nhm t c mt h thng an ninh hàng không dân dng th gii hiu qu. Hi ngh Hàng không Dân dng Châu Âu Hi ngh Hàng không Dân dng Châu Âu (ECAC) có tr s ti Pa-ri c thành lp nhm thúc y phi kt hp, s dng hiu qu hn và phát trin có trt t vn ti hàng không trong khu vc Châu Âu cng nh nhm xem xét bt k vn c bit nào phát sinh. Gn ây, Ngh vin Châu Âu và Hi ng Châu Âu ă ban hành ch th ECAC (16/12/2002) thit lp và thc hin các tiêu chun c bn chung v các bin pháp an ninh hàng không nhm ngn chn các hành vi can thip bt hp pháp chng li ngành hàng không dân dng; cung cp c s din gii chung các quy nh liên quan c gi là các quy nh ca Công c Chicago231 và xây dng các c ch giám sát tuân th phù hp. Các Sáng kin ca C quan An ninh Vn ti M C quan An ninh Vn ti M (TSA) ă ban hành K hoch Chin lc Hàng hoá Hàng không vch ra các bc i nhm m rng áng k các chính sách, th tc và h thng an ninh hin hành bo v cho c máy bay ch hàng và máy bay ch khách cùng tt c các hot ng hàng hoá hàng không khác (TSA 2003). TSA ă iu chnh chng tŕnh an ninh hàng hoá hàng không nhm qun lư các ri ro an ninh khác nhau mt cách hiu qu v mt chi phí trên c s mc tiêu m bo an ninh chui cung ng hàng hoá hàng không gm hàng hoá, các chuyn vn chuyn và máy bay thông qua trin khai mt gii pháp phân tng. ó là sàng lc tt c các chuyn hàng nhm xác nh mc ri ro tng i, hp tác vi các ngành công nghip M và các i tác cp liên bang nhm m bo kim tra 100 phn trm các hng mc hàng hóa c xác nh là có ri ro cao, xây dng và m bo trin khai các gii pháp mi v CNTT và thc hin các chng tŕnh nghip v và iu tit h tr các bin pháp an ninh c tng cng. TSA ă thành lp U ban C vn An ninh Hàng không (ASAC), mt u ban thng trc bao gm các t chc liên bang và t chc thuc khu vc t nhân (B An ninh Ni a M 2003). ASAC c thành lp nm 1989 sau v chic máy bay Pan Am 103 gp nn Lockerbie, Scotland. Thành viên ca U ban bao gm các nhóm i din cho nn nhân và nhng ngi sng sót sau các cuc tn công khng b, các tp oàn vn ti bin, các hăng giao nhn vn ti, ch s hu máy bay, các cng hàng không, quan chc hàng không, hăng sn xut máy bay cùng i din cho lănh o và lao ng ca các hăng hàng không vn chuyn hàng hoá và hành khách. Tháng 5/2003, ASAC ă xây dng các khuyn ngh tng cng an ninh hàng hoá hàng không. Các khuyn ngh này tp trung vào ci thin các chng tŕnh ca các hăng vn ti có ting, cng c quy nh i vi các hăng vn ti hàng không gián tip và tng cng an ninh cho tt c máy bay ch hàng. TSA s s dng các khuyn ngh này xây dng mt k hoch chin lc. Vng quc Anh ­ Hăng Vn ti Danh ting và Kim tra Hàng hoá Vng quc Anh i u trong các chng tŕnh "hăng vn ti danh ting (known shipper)" thông qua vic ban hành các iu lut và thc hin các chng tŕnh rà soát li lư lch hăng tàu vào nhng nm 230Các thành viên ca nhóm bao gm: IATA, các Hip hi Hàng không Khu vc, Hip hi các Hăng vn ti Hàng không Quc t (IACA), Hi ng Quc t Các Cng hàng không (ACI), Liên oàn các Hip hi Phi công ca các Hăng hàng không (IFALPA), Liên oàn Công nhân Vn ti Quc t (ITF), Hăng Sn xut máy bay Airbus cùng vi s tham gia và óng góp ca hăng sn xut máy bay Boeing, T chc Hàng không Dân dng Quc t (ICAO) và T chc Cnh sát Quc t (INTERPOL) vi t cách quan sát viên. 231Ph lc 17 ca Công c Chicago ca ICAO (công c do ICAO xây dng ng phó vi các mi e da không tc và khng b gia tng trc ó) v an ninh vi nhng chun mc bt buc ra i ngày 26/3/1974. ây là mt ch tiêu pháp lư ánh giá xem liu mt nc có thc hin các cam kt thành viên theo yêu cu ca ngành hàng không dân dng quc t hay không. Da trên Công c Chicago, các nc cn xây dng h thng pháp lut tuân th, mt chng tŕnh quc gia và các chng tŕnh cho các hăng bay và các sân bay. 367 1990 (Sander 2003). Các chng tŕnh hăng vn ti danh ting ca Hot ng Thng mi An toàn (OSC) và ca TSA ang iu tra, th nghim và phát trin các công ngh mi cùng các chin lc kim tra an ninh hàng hoá và công-ten-n thay cho các thit b kim tra an ninh hành lư hu ht các sân bay trên th gii. Mt chin lc trong tng lai có th s hp nht kim tra an ninh hành lư và kim tra an ninh hàng hoá vào cùng mt im. Hin ch có mt ch hăng vn ti danh ting áp dng cho ngành vn ti hàng không Anh theo ó các hăng vn ti phi ng kư trong c s d liu chính thc "các hăng vn ti danh ting" vi c quan có thm quyn liên quan (Anh hoc EU). Thông tin này sau ó có th c gi bng phng thc in t n cng và các c quan hi quan thông báo v tính toàn vn ca chuyn hàng hoc lô hàng. c công nhn là hăng vn ti danh ting, mt công ty phi xây dng K hoch An ninh Hăng vn ti (SSP). K hoch này phi chng t c vi hi quan và các lc lng an ninh khác rng hăng ă có sn các bin pháp an ninh phù hp cho tt c các c s làm vic và hot ng thng ngày giúp ngn chn s xâm nhp ca bn khng b hoc phng tin khng b. Các c s làm vic và các bin pháp an ninh c kim tra nh k nhm bo m SSP vn là phù hp và vn c các hăng tàu tuân th. An ninh Biên gii ng b Kim soát hàng hoá ti các biên gii ng b t ra nhiu thách thc khác nhau cho nhng nc mun ci thin công tác này. V bn cht, mt im kim soát biên gii ng b không phi lúc nào cng to thành mt "nút c chai" ging nh i vi im kim soát ti cng bin và cng hàng không c coi là im quá cnh bt buc cho tt c các hăng tàu quc t theo quy nh. Do hu ht các nc u thiu các biên gii ng b "óng kín (hermetically sealed)" nên hàng hóa buôn lu có th c vn chuyn theo nhiu tuyn ng khác nhau gây ra nhng mi e do v an ninh. Thêm na, do kim soát biên gii ng b ph thuc phn ln vào lut và các quy nh trong nc nên rt khó xây dng các chun mc quc t v kim soát biên gii ng b. Bi vy, chng này tp trung vào kim soát hàng hoá ng bin và ng hàng không. Các nc có th s dng các khái nim và các công c an ninh trong chng này và iu chnh cho phù hp vi nhu cu kim soát biên gii ng b ca nc ḿnh. Tác ng n Qun lư Hi quan Nhng thay i ln nh vy trong môi trng hot ng ca thng mi quc t ̣i hi hi quan phi rà soát li c cu và hot ng ca ḿnh nhm ng phó c thách thc kép v an ninh và to thun li cho thng mi. Hi quan nhiu nc ă bt u iu chnh các hot ng nghip v song có th cn phi tính n tin hành ci cách vi phm vi rng ln hn. Các phn sau s tŕnh bày c th các ci cách này. Lp K hoch Chin lc và Lp K hoch Hot ng Cn tính n mt môi trng ang bin i trong ó có c các mi e do v an ninh khi lp k hoch chin lc và xây dng k hoch hot ng. Cuc chin chng li nn khng b là mt nhim v ca "toàn chính ph". Hi quan cn h tr xác nh vai tṛ và trách nhim c th ca hi quan trong vic thc hin nhim v chung ó. Hi quan cn n lc thit lp các mc tiêu và các tiêu chí hot ng cho tng nhim v. Trong quá tŕnh ó, hi quan nên duy tŕ các c ch trao i thông tin vi các bên hu quan ch cht khác thuc khu vc công và khu vc t. có th thc thi c các trách nhim mi này, hi quan cn m bo có y các khung pháp lư và th tc. Hi quan cng cn phi xác nh các ngun lc cn thit thc 368 hin các nhim v mi này - nhân lc, h tng k thut và các quy tŕnh ­ cng nh m bo rng các ngun lc luôn sn có khi cn. C cu T chc Hi quan cn ánh giá xem c cu t chc hin ti ca ḿnh thích ng vi môi trng hot ng mi và các yêu cu an ninh tng cng mà không cn tr bt hp lư i vi thng mi quc t n mc nào. Tt nht là vic này c tin hành trong giai on lp k hoch chin lc và lp k hoch hot ng. Hi quan mi nc li có các nhim v hot ng, b máy t chc và quan h vi các c quan nhà nc khác riêng khác bit. V́ th, các yêu cu mi t ra cho ngành hi quan v an ninh và to thun li cho thng mi cùng các yêu cu trong nc, khu vc và quc t khác có th em li nhng gi ư cho vic tin hành tái c cu t chc. Ví d nh, có th qun lư hiu qu hn ri ro v an ninh th́ hi quan cn phi thc hin các quy tŕnh qun lư và ánh giá da trên ri ro ngay t nhng giai on u ca quá tŕnh vn chuyn hàng, tc là trc khi tàu bin hoc máy bay ri bn hoc cp bn. Hi quan cng s cn phi x lư khi lng ln d liu và nâng cao nng lc phân tích. Cn tip tc chuyn i t các quy tŕnh kim soát hin hành c thc hin ti thi im giao dch sang quy tŕnh kim soát thông minh s dng d liu có trc khi hàng n. Mt s nc nh Canada và M ă quyt nh rng cn phi tin hành tái t chc hi quan mnh m mi có th tng cng c mi quan h hp tác cht ch cn có gii quyt các lo ngi an ninh hin hành. M ă lp ra B An ninh Ni a mà hi quan là mt b phn. Khung Pháp lư V́ hi quan buc phi thay i áng k các th tc nghip v qun lư ri ro trc khi hàng n nên các chính ph có th cn phi rà soát li và sa i khung pháp lư trong nc có th to ra mt c s pháp lư phù hp. Có th cn phi iu chnh c s pháp lư hin hành cho vic chia s thông tin cng nh các hip nh song phng và quc t v an ninh và to thun li cho thng mi. Truy cp Thông tin V́ các bin pháp kim soát hi quan mi c thc hin da trên thông tin liên quan n hàng hoá và các i tng tham gia vào chui cung ng nên vic có kh nng truy cp thông tin ca các i tác thng mi và thông tin da trên ri ro theo thi gian thc t c quan hi quan và các c quan chính ph khác ă tr nên rt quan trng. Hi quan các nc cn ánh giá li các ngun thông tin, nng lc x lư d liu và các iu khon bo h pháp lư nh mt phn trong mc tiêu xây dng chính sách và chin lc truy cp thông tin thng mi và thông tin ca chính ph rng ln hn nhm h tr quy tŕnh qun lư ri ro. Qun lư Ri ro, Tái phân b các Ngun lc và các Quy tŕnh Th tc mi Nhng thông l và nghip v hi quan hin i cn phn ánh y các nguyên tc v qun lư ri ro. Cho n nay, qun lư ri ro ă c vn dng rng răi x lư các u tiên hin ti ca hi quan nh phát hin vi phm pháp lut liên quan n tr giá, xut x và tng t. Gi ây, khi an ninh ă tr thành mt mc tiêu chính sách chính ca hi quan th́ cn a vào áp dng các nguyên tc qun lư ri ro áp ng c mi quan tâm mi này. Tính n các mi quan tâm v an ninh, cn tin hành phân tích ri ro trong chui cung ng càng sm càng tt, ti thi im óng hàng vào công-ten-n, hoc trc khi xut khu hay trc khi nhp khu. Trong tng lai, các quy tŕnh ánh giá ri ro s c da trên thông tin thi gian thc do các doanh nghip s hu d liu cung cp bng phng thc in t cho hi quan vào thi im xut khu hoc nhp khu. Tt các các th tc này s din ra 369 trc khi tàu ri bn hoc cp bn sao cho có th gii quyt trit các lo ngi v an ninh cng nh tính n c tt c các nguy c i vi chui cung ng hàng hoá. Bi vy, vic cung cp thông tin trc v hàng hoá bng phng thc in t là mt yu t ch cht trong qun lư ri ro an ninh. Cn a bt k công ty nào tham gia to thun li cho vic x lư và vn chuyn hàng hoá trong chui cung ng vào phân tích ri ro. Mc sn sàng ng phó vi các nguy c an ninh ca mi công ty này u tác ng n mc ri ro liên quan n toàn b chui cung ng. ó có th là các công ty tham gia xp hàng vào công-ten-n ti các kho hi ngoi, công ty vn ti vn chuyn hàng ra kho ti bn cng, công ty iu hành bn cng, hăng vn chuyn, các cng ni phng tin vn ti dng li trên ng i cho n im n cui. Có th a vào áp dng qun lư ri ro ti bt k t chc nào dù ng dng hin ti ca t chc ó là th công hay t ng. Qun lư ri ro cng có th c s dng cho mc ích chin lc cng nh chin thut. Mc dù các nguyên tc qun lư ri ro tng th là không i cho hi quan tt c các nc nhng hi quan mi nc cn phi xây dng và hoàn thin mt ch qun lư ri ro riêng bit t c các mc tiêu ca ngành hi quan cng nh ca toàn chính ph. Nó s giúp ci thin c hiu qu và kt qu hot ng ca hi quan cng nh góp phn xây dng kh nng phân b ngun lc cho nhng lnh vc có ri ro cao nht. Lănh o hi quan cn nhn thc rng thc thi mt cách có hiu qu qun lư ri ro theo nh hng an ninh cn có s quan tâm áng k ca lănh o. Tuy c cu cán b nh́n chung có th không có ǵ thay i song hot ng chính ca các cán b cp hoch nh chính sách ti trung ng, cán b làm vic cp vùng hay cp a phng u b tác ng. Cng có nhng tác ng n các n v trc tip làm nhim v kim soát và thc thi pháp lut, ti nng lc t́nh báo và h tng h tr trong ó có các dch v pháp lư, công ngh thông tin và ào to. Có nhiu loi h́nh ri ro cn phi tính n bao gm nguy c phng tin ch hàng b bn khng b tn công, s dng phng tin vn chuyn v khí hu dit hàng lot hoc s dng phng tin làm công c tn công vào nc là im n ca cuc hành tŕnh. Các phng tin vn ti cng có th b s dng phá hoi c s h tng ca mt quc gia. Ri ro i vi các nc n bao gm vic lm dng phng tin buôn lu ngi, v khí hoc c hai hay vn chuyn v khí thông thng, v khí ht nhân, hoá hc, sinh hc vào nc ó. Ri ro i vi cng là nguy c xy ra thit hi v ngi hoc tài sn. Trong tt c các trng hp, mt v tn công khng b s có kh nng gây ra xáo trn thng mi và chi phí an ninh cao. Khi nhiu nghip v hi quan s c thc hin da trên qun lư ri ro trc khi vn chuyn hàng th́ cn phi iu chnh các h thng và th tc hi quan. Cng cn phi tính n vic tng cng các quy tŕnh thông tin t́nh báo, ph bin thông tin liên quan n an ninh và ra quyt nh. Các th tc x lư ri ro an ninh cn gii quyt các vn phát hin (kim tra, phân tích và tp trung vào các khu vc có ri ro cao) và ngn chn (gim áng k c hi thành công ca bn khng b, khin bn khng b phi mt nhiu công sc hn mi có th thc hin khng b thành công). Li ích trong vic xây dng mt phng pháp tip cn da trên qun lư ri ro theo mô-un (modular) là có th la chn s dng mt s hoc tt c các yu t tu theo nhu cu và ngun lc sn có. Các yu t này gm kim tra hàng hoá bng quan sát (visual) và kim tra thc t, kim tra chng t và manifest, các im kim tra kim soát tip cn h thng, kim soát hăng vn ti và phng tin chuyên ch, nhân viên an ninh, tính toàn vn và nng lc chuyên môn. Bng 12.1 a ra các ví d v quy tŕnh th tc mi. 370 Hp tác vi các i tác khác ngoài C quan Hi quan i tác An ninh vn ti ̣i hi s hp tác ca tt c các i tác trong mng li tip vn thng mi. Quan h i tác vi Doanh nghip An ninh luôn chim mt v trí cao trong danh sách các mi quan tâm ca doanh nghip bi các doanh nghip có li ích thng mi trong vic m bo an ninh cho các hot ng thng mi. Hi quan s c hng li rt ln t mi quan h cht ch vi cng ng thng mi. Mt khi lng giá tr thng mi ln c thc hin gia các tp oàn a quc gia có các chui tip vn cht ch và áp dng cách tip cn mang tính h thng nhm m bo an ninh cho các chui tip vn ó. Thông tin c cung cp thông qua c ch thông báo trc có th c s dng tng cng an ninh và to thun li cho thng mi. i din các Pḥng Thng mi trong nc và quc t cùng Hip Hi các Hăng vn ti Tc hành Quc t là nhng i tác u tiên tham gia vào quá tŕnh i thoi liên tc. C ch Hp tác Trong nc và Quc t Hi quan không phi là c quan duy nht chu trách nhim v an ninh bi vy mt phng pháp tip cn toàn chính ph hiu qu v an ninh s bao gm s tham gia ca nhiu c quan. Theo ó, chin lc tng th cn tin hành rà soát các c ch hp tác gia hi quan và các c quan thm quyn liên quan cp quc gia và quc t. Trao i Thông tin Ni b và Liên Chính ph Nhng mi quan tâm mi v an ninh trong hot ng thng mi ă làm ny sinh thêm nhiu hip nh quc t và các sáng kin an ninh song phng. Nhng thay i trong bi cnh chung dn n thay i trong thc hin các quy nh và th tc. Hi quan s cn phi bt kp vi nhng thay i và m ra các kênh trao i thông tin chính thc và phi chính thc vi các c quan quc t liên quan và các nc là i tác thng mi xây dng ra các sáng kin an ninh ó. Phng tin K thut H tr Kim tra An ninh Thc thi an ninh có th da trên mt s k thut vn hành cùng nhau và h tr ln nhau. Phn này tp trung vào cách thc vn dng hiu qu nht công ngh an ninh sn có tng cng an ninh hàng hoá (WCO 2003, U.S. GAO 2002b). Mc ích là cho phép h thng hot ng ti a trong khi vn m bo ḍng luân chuyn hàng hoá thông sut. Bng 12-1 Thông l Nghip v Chn lc nhm y mnh An ninh Hàng hoá Thông l Nhn xét Xây dng mt h thng lu gi h s hàng Xây dng mt c s d liu v hăng vn hoá cho toàn ngành c h tr bi h ti danh ting. thng máy tính. H thng này có th tích hp vào các h thng iu hành và lu tr Giúp các hăng vn ti hàng không và giao ca các hăng vn ti bin/hàng không và các nhn vn ti tham gia h thng có th truy hăng giao nhn vn ti. cp c c s d liu ó. Xác nh xem s tham gia ó có trên c s t nguyn hay không. Tng cng giám sát và thc thi lut i vi Phân b nhân s làm kim hoá viên. các hăng vn ti bin/hàng không và các hăng giao nhn vn ti. S dng h thng th nhn dng nhm xác Yêu cu kim tra i vi các cá nhân ra minh các cá nhân c u quyn ra vào các vào mt s khu vc nht nh ti cng 371 Thông l Nhn xét khu vc x lư hàng hoá. bin và hàng không. Xác nh các yêu cu kim tra nhn dng ti các khu cha hàng nm cách bit so vi sân bay hay cng bin theo nh k hoch an ninh ca mi khu cha hàng. Vic s dng công ngh nh th thông minh có th làm cho quy tŕnh này hiu qu và tin cy hn. Tin hành kim tra lư lch i vi các cá Yêu cu kim tra lư lch i vi mt s nhân vn chuyn và x lư hàng hoá ng i tng công nhân sân bay. bin/hàng không và là nhng ngi c tip cn n các khu vc cha hàng và Mi công ty xác nh các yêu cu kim tra chng t. lư lch vi các cá nhân khác vn chuyn và x lư hàng hóa hàng không da trên k hoch an ninh ca công ty. Thu thp và ph bin thông tin liên quan Ph bin thông tin v mi e do chung n an ninh hàng hoá trong ó có thông tin cho toàn ngành trong các ch th an ninh liên quan n nguy c i vi các hăng vn và các thông t hng dn. ti ng bin/hàng không, các hăng giao nhn và các c quan chính ph. Xây dng các chính sách và th tc bng Yêu cu các phng tin hàng hi/hàng vn bn cùng các chng tŕnh ào to cho không vn chuyn hành khách cng phi nhân viên các công ty vn chuyn và x lư có các chng tŕnh an ninh. hàng hoá. Tuyn dng s cán b an ninh có nng Mi khu vc hàng hóa s xác nh vic s lc làm vic ti các khu cha hàng m dng nhân viên an ninh theo k hoch an bo an ninh thc t cho hàng hóa. ninh ca tng khu. S dng rào chn thc (tng bao, hàng Mi khu vc hàng hóa s xác nh vic s rào) ngn không cho nhng i tng dng các rào chn thc theo k hoch an không có phn s tip cn các khu vc cha ninh ca tng khu. hàng. Các c ch an ninh hiu qu cho hàng hoá và hành khách ̣i hi phi thit lp mt im kim soát trung ng (CCP) buc tt c các công-ten-n trên ng n và i t tàu hoc máy bay phi i qua và chu các h́nh thc an ninh bt buc. CCP c t ti li vào cng bin, bn tàu hoc sân bay xác minh d liu hin ti vi thông tin ă nhn c t trc ó.232 Mt s công ngh ă c xác nh dùng cho kim tra hàng hoá. Các k thut này có mc xâm phm và phc tp v k thut khác nhau. Có th phân loi thành thit b th công, thit b công ngh thp, công ngh phát hin có tính xâm phm (niêm phong) và thit b công ngh cao (máy nhn tin ḍ t́m phóng x, máy soi tia X và tia Gam-ma). Mi công ngh có nhng ích li riêng v tng cng an ninh cng nh nhng nhc im tim n. Bng 12.2 mô t các công ngh này và nhng chi phí, li ích và hn ch tim nng liên quan n 232Quy tŕnh thu nhn d liu t các hăng vn ti phi c thit lp t trc. 372 tng công ngh. Phn sau s mô t chi tit hn mt s công ngh. Có th s dng các công ngh này cho c hàng hoá ng bin và ng hàng không. Phng pháp Th công và Công ngh thp Con mt sc so là mt công c quan trng nht ca bt k kim hoá viên nào. Nhiu công c khác có th c s dng h tr cho công c này bao gm gy kim hóa (fiber optic scope), èn chiu di nc (hydraulic jacks), máy hút chân không (m và khô), èn pin, máy ct ṿng cung Ma-giê (magnesium arc cutter), ca xích, khoan, ng nghe in t và rt nhiu thit b thông thng và chuyên dng khác. Các công c này hu nh không my khác bit gia các nc trên th gii. Chó nghip v (canine) cng c coi là mt trong nhng công c hu hiu kim tra hàng hoá và c s dng ngày càng nhiu hn trong nhng nm gn ây. Ngoài vic kim tra hàng hoá, các i chó nghip v c̣n c s dng ti các cng bin và sân bay ng phó vi các s kin kh nghi nh e do cài bom. Theo TSA, các chuyên gia an ninh và cán b ngành, các i chó nghip v ă t ra rt thành công trong vic phát hin thuc n và là mt bin pháp kim tra hàng hoá có trin vng nht (U.S. GAO 2002a). Bng 12-2 Các Phng tin K thut H tr Kim tra An ninh Loi Công ngh Mô t Chi phí, Li ích, Hn ch Công ngh rà Các công ngh có kh nng phát Chi phí: Dao ng t 50.000 USD/n v soát vt th hin cht n và WMD (v khí cho thit b ḍ t́m du vt hoc ḍ t́m hi phát hin nguy c hu dit hàng lot) trong ó có và s dng chó nghip v n 10 triu cht phóng x, hoá hc và sinh USD/n v cho thit b phân tích n-tron hc. Các công ngh này gm: xung ng nhanh và thit b soi tia X. · Tia Gam-ma Li ích: có th ch ra s hin din ca các vt cha nguy c tim nng mà không cn · Phân tích n-tron xung ng m bao óng gói hoc m công-ten-n; nhanh chó nghip v c coi là công c c lc · Hot hoá n-tron nhit nht trong vic kim tra hàng hoá hàng không v́ chúng có ít hn ch nht. · Tia X trong ó có các h thng ḍ t́m EDS (cht n có sc công Hn ch: Mt s công ngh (nh phân phá ln) tích n-tron xung ng nhanh, hot hoá n-tron nhit) có th mt n hàng gi · Ḍ t́m cht phóng x ng h hoc hn kim tra mt vt th; mt s công ngh (nh phân tích n-tron · Ḍ t́m du vt xung ng nhanh, h thng ḍ t́m EDS) rt t tin; mt s công ngh (nh tia X, · Ḍ t́m hi tia gam-ma) không t́m ra c nhng mi e do c th; mt s công ngh (nh tia · S dng chó nghip v X, tia gam-ma) không phân bit c các cht khác nhau trong lô hàng có c ln; mt s công ngh (nh phân tích n- tron xung ng nhanh, h thng ḍ t́m EDS) yêu cu phi sa cha các c s h tng xây dng có th lp t và vn hành c thit b; tt các các công ngh này u gp khó khn trong vic nhn 373 Loi Công ngh Mô t Chi phí, Li ích, Hn ch dng các mi nguy him sinh hc. Niêm phong và Công ngh c s dng nhm Chi phí: Dao ng t 1 USD/chic i các công ngh xác nh xem mt công-ten-n vi bng t chng làm gi n 25.000 xâm nhp-phát hoc lô hàng có b làm gi niêm USD/chic i vi niêm phong in t. hin khác phong hay không qua kim tra bng h́nh nh, hoc công ngh có Li ích: là phng pháp d thc hin và th ra cnh báo hoc thông báo không tn kém nhm xác minh xem mt cho trm kim soát trung tâm. công-ten-n hoc mt lô hàng có b làm Bao gm bng t chng làm gi gi niêm phong hay không. (bng t này s báo "không có hiu lc" khi b làm gi), niêm Hn ch: Tt c các loi niêm phong u phong chng làm gi và các thit có nguy c b làm gi nu có dng c, thi b khoá cùng niêm phong in t gian và c hi phù hp. Cha có mt tiêu phát ra tín hiu radio khi b làm chun quc t nào v tn s radio. gi. Công-ten-n có Công ngh làm cho v công-ten- Chi phí: Ít nht là 15.000 USD/chic. kt cu chng n cng hn có th kim soát cháy n (blast- c thit hi do cháy n gây ra Li ích: c thit k nhm bo v máy hardened bng cách không cháy n nh bay khi b h hng nng v kt cu hoc hng n hàng cha trong công- b li nghiêm trng v h thng do cháy containers) (ch ten-n. n gây ra khi ang bay. dùng cho hàng hoá vn chuyn Hn ch: Công-ten-n t và nng, khin bng ng hàng chi phí nhiên liu tng. không) Kim soát và xác Các công ngh nhm nhn dng Chi phí: Khong 100 USD/chic i vi thc tip cn và xác thc các cá nhân hoc thit b c th và ch vài xu mt chic vi phng tin c ra vào các khu th. vc cm, hoc xác thc lái xe hoc cá nhân bc xp hàng hoá. Li ích: m bo rng ch nhng ngi Công ngh này bao gm th có c u quyn mi c tham gia x lư dán nh, sinh trc hc, và "th hàng hoá; lu li các d liu ca vic ra thông minh." vào các khu vc c kim soát. Hn ch: Không bo v c hàng hóa trc nhng i tng ă c u quyn tip cn hàng hoá và khu vc x lư hàng hoá. Các h thng Có th s dng các công ngh Chi phí: Dao ng t khong 50 theo dơi nh h thng nh v toàn cu và USD/chic i vi mă vch và khong mă vch nhm nhn dng hàng 3.000 USD/lô i vi th tn s radio. hoá ang c vn chuyn hoc theo dơi chuyn hàng. Li ích: theo dơi hàng hoá trong sut quá tŕnh vn chuyn. 374 Loi Công ngh Mô t Chi phí, Li ích, Hn ch Hn ch: Không bo v c hàng hoá vn chuyn khi b làm gi niêm phong. Công ngh ch cho phép theo dơi c v trí ca hàng hoá. Truyn h́nh cáp Máy quay camera giám sát và ghi Chi phí: dao ng t khong 50 (CCTV) li h́nh nh. Truyn h́nh cáp có USD/chic n khong 1.000 USD/chic th c s dng ghi li vic camera; chi phí cho các ph kin i kèm xp các công-ten-n lên tàu/máy (thit b bt tt và ghi h́nh) th́ rt khác bay và các công-ten-n có th b nhau. kim tra bng cách xem bng video c lu gi. Li ích: Tng cng giám sát hàng hoá bng cách gim thi gian và chi phí. Hn ch: Kim tra bng video ̣i hi phi giám sát liên tc; không bo v c các lô hàng khi vic b làm gi niêm phong. Công ngh Phát hin-Xâm phm Có th s dng nhiu công ngh, bao gm niêm phong in t và bng t chng làm gi xác nh xem hàng hoá có b gn niêm phong gi trong chui kim soát t lúc kin hàng c niêm phong bi mt hăng vn ti danh ting cho n khi xp hàng lên tàu hoc máy bay. Ví d nh có th s dng niêm phong in t (c̣n gi là niêm phong radio), mt thit b tn s radio có th truyn thông tin v chuyn hàng khi qua mt thit b c và s phát hin các trng hp mt công-ten-n b xâm phm. Khi c báo ng v mt vn có th xy ra, cán b an ninh có th tin hành kim tra thc t hàng hoá ó. n giá ca các du niêm phong dao ng t 1 USD i vi bng t chng làm gi n 2.500 USD i vi niêm phong in t. Trong ngành công nghip vn ti, ngi ta u tha nhn rng nhng du niêm phong thuc th h u tiên rt d b làm gi, thm chí không phá hng, d b hoc thay th niêm phong khi xâm phm hàng hóa. Tuy nhiên, hin ti trên th trng có nhiu loi niêm phong có kh nng thông báo bt k hot ng di chuyn hay nghi ng làm gi du niêm phong nào i vi công-ten-n. Trong bt k trng hp nào, cn s dng du niêm phong cùng các th tc an ninh khác nh mt phn trong k hoch an ninh tng th. Cui cùng, các cán b ngành ă th hin mi lo ngi v vic s dng niêm phong in t trên máy bay v́ chúng có th gây nhiu các thit b in t hàng không. Công ngh Hin i trong Dch v An ninh Loi công ngh này bao gm máy nhn tin ḍ t́m phóng x, thit b ḍ t́m du vt cht n, máy soi tia X và máy soi tia Gam-ma. Máy nhn tin ḍ t́m phóng x là thit b chuyên dng c dùng ḍ t́m s hin din ca các cht phóng x nguy him n sc kho và có th dùng sn xut các v khí hóa hc nguy him. Nhng nc nh hoc các nhóm khng b là nhng nghi phm hàng u trong vic mua các cht ó t nhng doanh nghip bt hp pháp. Máy nhn tin ḍ t́m phóng 375 x là nhng thit b ḍ t́m phóng x bng tia gam-ma c lp, có kích thc nh có chc nng báo ng cho ngi eo máy khi n gn các cht phóng x. Các thit b nh vy, nht là nhng thit b c làm các c quan chính ph và các n v cu h khn cp s dng, có kích thc xp x kích thc các máy nhn tin thông thng. Các máy nhn tin phóng x có nhy gp hàng trm ln các thit b ḍ t́m dng ng ca Geiger-Muller có sn trên th trng vi kích thc tng ng. Tháng 3/2001, các nhà chc trách ă phát hin c cht phóng x ang trên ng vn chuyn qua U-d-bê-kix-tan sang Pa-kix-tan bng cách s dng thit b ḍ t́m nói trên. Các tin trin trong tng lai có th s bao gm lp t các thit b phát hin phóng x trên các cn cu ti bn tàu, giàn cn cu trên cao và các thit b x lư công-ten-n khác. Thit b ḍ t́m du vt thuc n và h thng ḍ t́m thuc n có sc công phá ln hin ang c s dng kim tra hành lư hành khách t́m ra cht n có th c s dng kim tra các công-ten-n hàng hoá. Thit b soi công-ten-n Thit b soi công-ten-n có th giúp tng s lng các lô hàng hi quan lu tâm mà không gây ra chm tr bt hp lư cng nh có th nhn dng c hàng hoá phi pháp. Tuy nhiên, thit b này ̣i hi phi u t mt lng vn ln. Hn th, quy tŕnh a thit b này vào s dng ngay t thi im bt u cho n sut quá tŕnh vn hành s tác ng n toàn b các lnh vc t́nh báo và kim soát cng nh ̣i hi phi có nhng thay i v c s h tng và th tc hi quan. lư gii cho khon tin u t và m bo li nhun ti a cho khon u t, cn phi m bo s dng có hiu qu các thit b máy soi và tích hp y vào ch qun lư ri ro. Kinh nghim hi quan các nc hin ang s dng thit b này cho thy cn lp k hoch a vào áp dng thit b này trc khi mua thit b. Cn phân tích k lng v chi phí-li ích khi mua thit b soi. Các chi phí bao gm tin vn, phí bo dng và vn hành trong khi các li ích mong i có c t vic s dng máy soi s ph thuc vào mc ích c th ca vic a máy vào s dng. Tuy nhiên, li nhun tim nng thu c s rt khác bit tu thuc vào lu lng hàng hoá và hành khách, tính cht cùng các ri ro c ánh giá. Ví d, nu mc ích chính là kim soát ngun thu th́ s tin hành phân tích ch yu vi tng giá tr ca lu lng hàng hoá và hành khách, mc thu sut và mc khai báo sai d kin. Nu mi quan tâm chính là ngn chn buôn bán ma tuư th́ s là phù hp khi tin hành phân tích mc ca lu lng hàng hoá và hành khách n t các nc có truyn thng buôn bán ma túy. Li ích thu c rơ ràng s ph thuc vào vic thit b có th phát hin sai phm mt cách hiu qu n âu. iu này cng ph thuc vào t l kim tra công-ten-n nhiu kh nng s nhanh hn so vi kim tra theo phng thc th công; kt hp vic s dng máy soi và có c các chuyên gia phân tích h́nh nh giàu kinh nghim c ào to bài bn; cng nh c s h tng ng b cho vic lp t và vn hành thit b. Có l mt iu không kém phn quan trng khác là s cn thit phi m bo c s h tng cho ánh giá ri ro c chun b trc khi a máy soi vào vn hành trong ó có yêu cu có c các d liu trc hàng n cho phép thc hin kp thi các th tc ánh giá ri ro có th thông báo cho các bên liên quan nu chn mt công-ten-n nào ó kim tra bng máy soi. Các thông l ánh giá ri ro tt thng ̣i hi phi la chn ngu nhiên mt t l phn trm công-ten-n nào ó làm "mu" kim tra h tr o lng kt qu hot ng ca h thng ánh giá ri ro. La chn H thng Phù hp Mc ích ca vic dùng thit b soi công-ten-n là nhm tin hành kim tra hàng hóa bên trong công-ten-n mà không cn m công-ten-n; quy tŕnh này thng c gi là "kim tra không xâm phm". Có nhiu cách thc hin c iu này dù hu ht các h thng u da trên công ngh tia X hoc tia Gam-ma. Song 376 dù cho s dng công ngh nào th́ cng c iu chnh bi các quy lut vt lư và kinh t. Máy soi có kh nng xuyên thu vào bên trong công-ten-n càng sâu th́ cht lng h́nh nh càng tt song li tiêu tn nhiu nng lng hn, có chi phí cao hn, cn nhiu không gian hot ng hn, ít có kh nng di chuyn (mobility) ng thi phi có mc che chn bo v cao hn. Máy soi có kh nng xuyên thu thp hn ng ngha vi cht lng h́nh nh và chi phí thp hn nhng cng ̣i hi ít không gian và rào chn bo v hn ng thi li có kh nng di chuyn cao hn. Cho dù có la chn h thng nào th́ nh́n di góc k thut, hiu qu vn hành tng th ca h thng ph thuc rt nhiu vào vic tt c các cu phn ca h thng phi hot ng hiu qu. Các cu phn này bao gm b phn truyn phát, tuyn ḍ t́m, h thng máy tính kt ni và phn mm din gii h́nh nh. Tuy c hai công ngh s dng tia X và tia Gam-ma u có sn trong các h thng di ng, có th nh v li (relocatable) và c nh song có nhng im khác bit áng k v không gian, linh hot trong s dng cng nh các yêu cu v h tng. Các máy soi c nh ̣i hi phi có nhà c dng vi tng cao, ca ra/vào an toàn, khu vc thit b máy tính và các thit b chú gii h́nh nh cng nh không gian rng áp ng c lu lng hàng hoá ra vào. Cng cn phi có không gian phng tin có th tip cn c vi khu t thit b. Theo các nhà quan sát, không gian này cn vào khong 5.000 n 8.000 m2. Hu ht các máy soi c nh là máy soi tia X. Trong khi ó, các loi máy soi di ng và có th nh v li có linh hot cao hn và có th c s dng i phó vi các doanh nghip c ư iu chnh phng thc vn chuyn tránh phi qua các máy soi. Các máy soi loi này có xu hng không mnh bng máy soi tia X và ph thuc nhiu hn vào ngun cung cp nng lng (tia X) n nh. Nhng bt li này ôi khi là mt yu t hn ch; tuy nhiên loi máy này không có ̣i hi nhiu v c s h tng c nh v́ các máy soi này có th di chuyn n bt k ni nào có ḍng lu chuyn hàng hoá và hành khách. Cn cân nhc mc ích s dng chính ca h thng mi có th quyt nh c h thng nào là phù hp nht cho hi quan mt nc. Chênh lch gia s lng hàng hoá khai báo trong t khai và s lng hàng hóa trong thc t cho bit mc trn thu. Cht lng h́nh nh càng cao th́ kh nng xác nh nhng chênh lch kiu nh vy càng ln. Mt s loi hàng hoá nh nguyên vt liu thô, rau qu, thc phm ông lnh có c ln hn các loi hàng hoá khác và ̣i hi xuyên thu ca tia X cao hn. Vic s dng mt h thng vi b phn soi phn chiu ngc (backscatter facility) trong ó các tia X không xuyên thu vào tn hàng hóa bên trong công-ten-n mà c phn chiu ngc tr li khi chm phi v công-ten-n s mang li nhiu li ích trong vic giúp phát hin ra ma tuư giu trong v công-ten-n. Mc dù vy, h thng này có nhiu hn ch trong các mc ích khác ngoài mc ích này. Nu u tiên t ra là ngn chn nn buôn ngi th́ ch cn máy soi có xuyên thu thp nhm tránh gây hi cho sc khe. Mt s h thng c thit k cho nhng mc ích chuyên dng. Ví d nh s dng h thng phát hin cht Potassium K40, mt thành t hoá hc ca thuc lá phc v cho mc ích chng buôn lu thuc lá. Các H thng Kim tra tia X Các h thng kim tra tia X là dng thc ph bin nht hin có ca công ngh kim tra không xâm phm hin ang c áp dng. Nng lng s dng cho h thng tia X là nng lng in nên có th tt và bt ngun ca h thng. iu này cng ng ngha vi vic cn phi có mt máy phát in h tr ti im không có ngun in n nh. Các tia X s phát hin c s khác bit trong c ca cht liu cho ra h́nh nh v phng tin và ni dung bên trong công-ten-n. Vic phát hin hàng lu trên thc t do ngi iu hành h thng thc hin thông qua kim tra bng cách c các h́nh nh có c t máy soi tia X t́m ra nhng im khác bit, ôi lúc là vi s tr giúp ca mt phn mm tinh vi. 377 Khi hàng hoá và hàng lu có cùng c nh nhau, vic phát hin hàng lu s tr nên khó khn. Ví d, c ca qu chui lá s ging ht vi bánh thuc phin c nn và sn cùng màu vi qu chui lá khi soi bng máy soi tia X. S khác nhau v c c chiu ct ngang toàn b b rng ca công-ten-n; nu công-ten-n c xp cht hàng th́ vic phát hin hàng lu s rt khó khn v́ h́nh nh tia X cng s ln xn và khó quan sát bng mt thng. Ngoài ra, do các phng pháp chiu, hàng lu có th c giu khut sau mt loi hàng hóa có c cao. Tuy nhiên, vic s dng nhiu lung tia X cùng lúc có th loi b hu ht các hiu ng khut bóng. Mt s vt cht c th không nhn dng c khi s dng tia X song có th c xác nh bng tia gamma nh ma tuư và cht n. Nh́n chung, các h thng tia X ch mt vài phút soi xong mt công-ten-n kích c chun 40 phít trong khi các h thng hin i hn có th ch mt vài giây. Tuy nhiên, toàn b thi gian ca chu k kim tra có th dao ng t 7 phút n 15 phút hoc lâu hn do phi tin hành phân tích h́nh nh (iu này có th dn n vic mt máy soi ch soi c không quá 100 công-ten-n mt ngày). Các h thng Kim tra tia Gamma Các h thng kim tra tia gam-ma s dng trc tip tia gam-ma hoc các n-tron xung ng nhanh phát ra tia gam-ma giúp to h́nh nh cho ni dung bên trong công-ten-n, lp s 3 chiu nh v ni dung công-ten-n cng nh a ra các thông tin quan trng khác. Tia gam-ma c to ra t các cht ng v t nhiên nh Cesium-137 hay Cobalt-60. ây là các cht phóng x luôn phát ra nng lng nên luôn phi gi kín trong các t óng kín. Theo thi gian, mc phát ra phóng x ca các cht ng v s gim. Lúc ó, s phi tin hành kim tra tác ng ca cht phóng x. Mt máy soi tia gam-ma có kích thc nh hn rt nhiu so vi máy soi tia X và chính v́ th nó có kh nng di ng cao hn. c im này ng ngha vi vic các máy soi tia gam-ma có nhiu kh nng di ng hn là c nh. c coi là có nhiu li th hn công ngh tia X, các h thng tia gam-ma có th là mt bc tin quan trng hng ti kim tra công-ten-n mt cách hiu qu. Các h thng tia gam-ma có th soi các công-ten-n chun 40 phit ch trong vài giây dn n toàn b thi gian kim tra ch không y mt phút. Các h thng máy soi tia gam-ma có th kim tra mt lng hàng hóa nhiu gp 10 ln lng hàng hóa mt h thng tia X có tc cao nht có th kim tra trong cùng mt khong thi gian. Các h thng tia gam-ma có chi phí u t ban u r hn các h thng tia X t 3 n 20 ln, chi phí lp t r hn 4 n 5 ln và khi xem xét các li ích khác, các h thng tia X có th sinh ra chi phí cho mi ln kim tra ít hn n 50 ln so vi các h thng tia X thông thng. Mt nhc im là các h́nh nh h thng soi bng tia gam-ma cho ra khó c hn bi vy cn các chuyên gia phân tích h́nh nh c ào to bài bn hn. Chi phí ca thit b soi Các máy soi c nh tiêu hao mc nng lng cao nht vi chi phí t nht. Các máy soi tia X thng có xuyên thu cao hn máy soi tia gam-ma và do vy cng t tin hn. Các chi phí bao gm: Chi phí u t ban u: các chi phí c nh bao gm c chi phí mua sm và lp t thit b c nh. Thng là s cn phi mua hn mt khu t mi cng nh xây dng li vào và băi xe. Chi phí bo dng: tính n các vn an toàn liên quan n vic vn hành các máy soi, cn m bo an toàn tha áng cho kim tra thit b nh k m bo thit b vn hành suôn s. Chi phí vn hành: các công-ten-n cn c la chn, gii phóng và chuyn n khu vc máy soi. Các h́nh nh cn c to ra và chú gii. Cán b cn c ào to. 378 Các Khía cnh khác cn tính n khi S dng Máy soi V́ vic a vào s dng các thit b soi s có tác ng ln n i ng nhân viên kim soát hi quan nên cn thông báo cho h v các quy tŕnh th tc mi. Cng cn gii quyt sm nhng mi quan tâm chính áng v vn sc kho ca h. Tng t, cn lôi kéo s tham gia ca các cán b chu trách nhim ánh giá ri ro ngay t giai on chun b ban u m bo rng h ă iu chnh quy tŕnh th tc cho phù hp vi công ngh mi. Vic khu vc t nhân tham gia vào ngay t giai on u ca quá tŕnh chun b cng em li nhiu li ích. Bi vy, cn cung cp thông tin v các quy tŕnh th tc mi cho khu vc t nhân. Cng cn m bo rng các th tc mi này s không gây chm tr quá ln trong thông quan hàng hóa. Cn tuyên truyn nâng cao nhn thc ca các cng v v s cn thit phi to thun li cho ḍng lu chuyn ca công-ten-n. Các cng v có th lo ngi v chi phí phát sinh t vic áp dng th tc mi cho các i tng s dng cng cng nh nguy c v th cnh tranh b gim sút do áp dng quy tŕnh th tc mi. Vic s dng máy soi s thu hút s quan tâm ca các c quan chính ph khác nh c quan xut nhp cnh, cnh sát biên gii và c quan ht nhân. Do vy, cn phi cp nht thông tin v nhng tin trin mi này. Kt lun Tác nghip Cho dù s phát sinh chi phí b sung liên quan n an ninh trong tt c các lnh vc c tŕnh bày trong chng này th́ vic tng cng an ninh hàng hóa trong vn ti hàng không và ng bin chc chn cui cùng s em li li ích cho các nc thc hin các bin pháp mô t ây. Trong mt môi trng vi nhng nguy c ngày càng cao v an ninh, các bin pháp pḥng nga kiu này s to thun li cho ḍng luân chuyn thng mi toàn cu, nht là cho các nc hin ang áp dng các bin pháp an ninh nghiêm ngt. V́ th, cn phi tránh nhng chm tr gây tn kém ti các cng n và rút ngn thi gian khôi phc các hot ng vn ti trong trng hp xy ra s vic nghiêm trng vi quy mô ln. Tuy vy, vn cn phi tip tc khng nh các mi quan tâm v an ninh mi gia tng trong vài nm tr li ây cng nh nhiu sáng kin mi xut hin và chuyn hóa chúng thành các hng dn và ch th nghip v. Tác ng gây ra i vi thng mi mt mc nào ó vn c̣n cha c khng nh chc chn. Trong khi ngi ta hy vng rng các bin pháp an ninh mi này s góp phn to thun li cho thng mi th́ mt s nhà quan sát vn cha tin tng hoàn toàn vào iu này. Mt s nhà quan sát, nht là nhng ngi n t các nc ang phát trin, vn bn khon là làm cách nào kim tra an ninh c mt s nc nhp khu chng nhn ti mt s nc xut khu này ch không phi nc xut khu khác s nh hng n kh nng cnh tranh ca các cng các nc không c chng nhn và ca hàng hoá i qua các cng ó. Mt s nhà quan sát so sánh t́nh trng này vi các rào cn phi thu quan, chc chn là chng nào các doanh nghip c̣n không rơ v nhng im li và bt li ca vic tuân th các quy nh và hng dn v an ninh này (Raven 2004). Vic s dng các công ngh nh máy soi ha hn s h tr hi quan t c các mc tiêu hot ng chính ca ngành. ôi lúc nhân viên tip th cho các thit b này ă n gin hoá quy tŕnh áp dng và thi phng nhng u im mà vic s dng máy soi s mang li cho hi quan. Do ó, hi quan cn phi tht cn trng khi a ra quyt nh có s dng các công ngh mi hay không, nu có th́ s dng công ngh nào. Rơ ràng là vic áp dng công ngh mi không phi là mt gii pháp thn k. Vic s dng có hiu qu công ngh mi này ph thuc vào mt s yu t. Trên ht, thit b mi phi c s dng trong mt môi trng có h thng qun lư ri ro ang vn hành. Nó cng c̣n ph thuc vào s hp tác hiu qu gia hi quan, cng v và c quan qun lư bn cng nh iu kin h tng và qun lư phù hp m 379 bo ḍng lu chuyn công-ten-n n v trí t máy soi c thông sut. Cn ào to nhân viên và phân b vn cho bo dng và vn hành h thng mt cách kp thi. Rơ ràng, vic giám sát kt qu da trên các ch s hot ng cng là mt yu t quan trng. Nu bt k yêu cu nào nêu trên b sao lăng s làm chch hng nghiêm trng kt qu khi mc ích ban u và cn tr thay v́ to thun li cho thng mi. Thành công t c trong vic a các công ngh mi này vào áp dng s ph thuc rt ln vào cam kt ca lănh o hi quan và cng v, vào vic nhân viên thc hin các thay i sp n v th tc, hp tác vi cng ng thng mi (phn ln là nhà xut khu và hăng vn ti) và kh nng tht cht mi quan h vi các i tác này. Các cng cn thit lp các c ch giám sát và kim soát hot ng an ninh liên quan n cng và hi quan bao gm kim tra tŕnh ào to cng nh nng lc ca nhân viên an ninh ca cng v và hi quan. Ph lc 12.A ánh giá Ri ro Cng Doanh nghip hoc c quan nhà nc iu hành cng (hay là c quan qun lư cng) chu trách nhim thit lp các chính sách an ninh cho khu vc cng. Cán b hi quan cn nm vng các chính sách này theo ó iu chnh các chính sách nghip v ca ḿnh. Các chính sách này ít nht phi tuân th các yêu cu trong nc và quc t. Tuy vy, chúng cng phi phn ánh các mc tiêu ca cng v trong vic duy tŕ an toàn và an ninh trên tàu ti bt k ni nào tàu hot ng. Mi lo ngi v an ninh này s không phi là tuyt i nu cn thit v́ cn phi chú trng tha áng n nhng chm tr mà các chính sách v an ninh s gây ra cho giao dch thng mi. Mt h thng an ninh cng hiu qu tích hp thu thp thông tin, th tc kim soát cht lng, nhân s và thit b cng nh tng cng kh nng phn ng trc các s c an ninh mt cách phù hp và kp thi. ánh giá Ri ro Cng (PRA) phi cân nhc cn trng nhiu kh nng và bin th khác nhau ca ri ro an ninh bao gm thit hi i vi c s vt cht, thit b vn ti hoc hàng hoá và vic s dng phng tin vn ti buôn lu ngi hoc v khí trong ó có vt liu ht nhân.233 Phng pháp ánh giá Ri ro Cng (PRA) Quy tŕnh tin hành ánh giá Ri ro Cng (PRA) ̣i hi s tham gia ca tt c nhng ngi chu trách nhim duy tŕ an ninh ti cng di bt k h́nh thc nào cng nh các cán b thc thi lut và lc lng quân i óng ti các a phn thuc cng. ánh giá PRA nên nhm vào c s vt cht cng, các loi h́nh tàu bin, hàng hoá và hành khách ti cng, im chp nhn hàng hoá và hành khách cùng các s c an ninh khác nhau có th xy ra và bin pháp ng phó tng ng. Cn thu thp và x lư thông tin xây dng mt danh mc các im có nguy c cao s dng trong phân tích ri ro. Ngày nay, các sn phm công ngh mi em li các công c t ng trong tin hành ánh giá an ninh. Các Yu t ca H thng An ninh Tích hp H thng an ninh tích hp c cu thành bi nhiu yu t khác nhau. Thông tin và T́nh báo bit c các mi e do tim tàng và kp thi nm bt c các thay i và tin trin mi, cn tin hành thu thp thông tin liên tc và a thông tin thu thp c vào trong các nguyên tc an ninh hin hành nhm m bo h thng vn hot ng hiu qu và phù hp. Mt khi im quan trng là tin hành phân tích k hoch, t 233Xem Lut ISPS ca T chc Hàng hi Quc t ti www.imo.org/Newsroom/mainframe.asp?topic_id=583&doc_id=2689code. topic_id=583&doc_id=2689#code 380 chc, v khí và chin thut khng b ca các s kin khng b ă din ra trc ó. Vic phân tích thn trng s giúp a ra các gi nh phù hp, lô-gích và thuyt phc v các kh nng có th xy ra. Cn thu thp thông tin thng xuyên qua nhiu kênh khác nhau trong ó có c các ngun truyn thông trong nc và quc t, c s d liu các s c an ninh, các n phm và trung tâm nghiên cu an ninh trong và ngoài nc, các sáng kin an ninh quc t cng nh thông qua hp tác vi các c quan an ninh trong và ngoài nc. Phi tin hành phân tích, x lư thông tin thu thp c cp nht cho phân tích ri ro và các bin pháp pḥng nga tng ng. Nhân s Nhân s là mt yu t quan trng và nhy cm nht do nguy c các nhân viên b lôi kéo tham gia vào các hành ng sai trái là rt ln. Bi vy, cn x lư tho áng vn nhân s. Các chng tŕnh nhân s an ninh nói chung cn bao gm c nhân s ngành hi quan và gii quyt tt c các khía cnh t tuyn dng, ào to n kim tra. Vic tuyn dng các ng c viên phù hp nht cho mi khâu nghip v là yu t sng c̣n quyt nh thành công ca toàn b hot ng v́ các h thng an ninh không cho phép bt k sai phm nào dù là nh nht xét n nguy c b tn công cao. ào to nhân viên ban u giúp nâng cao nhn thc, to ng lc và hiu bit cho nhân viên. Có th kt hp vi din tp theo t́nh hung thc tích lu kinh nghim x lư các t́nh hung nguy him có th xy ra và m bo ngn chn c s sut, b sc hoc b hong s khi xy ra t́nh hung nguy cp tht. Kim tra nhân s và h thng cng nh luyn tp cn m bo duy tŕ mc chuyên nghip cao nht có th. Tt c nhân viên c tuyn làm vic ti cng u phi tham gia vào quy tŕnh an ninh trc tip hoc gián tip - k c nhân viên tm thi c phép tip cn các khu vc nhy cm- u phi qua kim tra nghiêm ngt. Cn chn phng vn mt s i tng trong các nhân viên này khi tin hành PRA. Phng tin K thut Cn xác nh thit b thích hp nht s dng ti mt khu vc c th có tính n chng loi thit b, s lng cn có và a im t thit b. Khi la chn các thit b cn thit, cn tính n các yêu cu v c s vt cht, chi phí và tin cy ca thit b. Cn tin hành phân tích kim tra thit b trong mi tng quan vi tt c các khía cnh ca h thng an ninh tích hp bao gm chi phí vn hành bo dng, các li ích cng nh u im và nhc im ca thit b ó. Thit b c la chn phi mang li tác ng trc tip khi c s dng úng cách. Các bin pháp kiu này m bo mc an ninh cao và phi c h tr thng xuyên bi các th tc nghip v, ào to và thông tin t́nh báo. Th tc Cn xây dng mt b th tc thông thng và khn cp bao gm các nhim v ca nhân viên an ninh, i ng lănh o, nhân viên x lư các t́nh hung khn cp cùng thy th và phi hành oàn. Các th tc này cng cn phác tho ra c ch ch o và phân công trách nhim ca các tt c bên tham gia trong c t́nh hung b́nh thng và khn cp. Mi th tc s bao gm các nh ngha, phng pháp (các bin pháp và yêu cu nghip v) và trách nhim. Nhng th tc này cn c nhà chc trách a phng xây dng và phê duyt sau ó c thông báo cho tt c các bên liên quan và cp nht nh k theo thay i trong nhu cu. Kim soát, Kim toán và Rèn luyn Cn thit lp các c ch kim soát và kim toán có th giám sát liên tc tp trung (attentiveness), tính cnh báo (alertness) và tính hiu qu ca h thng an ninh. Các c ch này s tính n các loi h́nh hot ng ca cng, thay i nhân s làm vic ti cng, loi tàu bin mà cng tip nhn, các iu kin liên quan khác cùng các hng dn thc hin các quy nh th tc. Kt qu ca các hot ng này (din tp, ving thm t xut và tng t) cn c ghi li và phân tích thit lp mt chu tŕnh phn hi và ci thin không ngng. 381 Tài liu c thêm T chc Hàng hi Quc t http://www.imo.org/home.asp Tiu ban Bo v B bin và Quan sát Vn ti Hàng hi v các Quy ch Cui cùng Tm thi áp dng cho An ninh Cng bin. http://www.house.gov/transportation/cgmt/. C quan Bo v B bin M www.uscg.mil. Cc hi quan và Bo v Biên gii M (CBP). http://www.cbp.gov. B An ninh Ni a M. www.dhs.gov. Ban K toán Tng hp M. 2002. An ninh Công-ten-n: Nhng N lc Hin ti nhm Phát hin các Cht ht nhân, các Sáng kin mi và Thách thc. Báo cáo ca JayEtta Z. Hecker trc Tiu ban An ninh Quc gia, Hi Cu chin binh, Pḥng Quan h Quc t, U ban Ci cách Chính ph. Tài liu GAO-03-297T. 18/11/2002. C quan An ninh Vn ti M (TSA): www.tsa.gov. Tài liu Tham kho U ban Châu Âu. 2004. " xut tng cng an ninh ti các cng Châu Âu" Brúc- xen.europa.eu.int/. Cng ng Châu Âu. 2002. Quy ch (EC) s 2320/2002 Ngh vin Châu Âu và Hi ng Châu Âu ngày 16/12/2002 thit lp các quy tc trong lnh vc an ninh hàng không dân dng (Vn bn phù hp vi EEA) ­ Tuyên b liên th ch. Báo Chính thc s L 355 ngày 12/3/2002. EU: Brúc-xen. T chc Hàng không Dân dng Quc t. 1944. Công c v Hàng không Dân dng Quc t. Chicago. Ngày 7/12. OECD. 2003. "An ninh tng Vn ti Hàng hi: Các Tác nhân Ri ro và Tác ng Kinh t." Ban giám c y ban Vn ti hàng hi, Công nghip, Công ngh và Khoa hc. Paris. Pluta, Paul J. 2001. "Các yêu cu Tm thi i vi vic Thông báo Cp bn các cng ca M." Công ty T vn Truyn thông Tin tc USCG. C quan Bo v B bin M. ng kư Liên bang, Tp 66, s 193, Docket USCG-2001-10689, RIN 2115-AG24. ngày 4 tháng 10. Washington DC. Raven, John. 2004. "Tác ng ca An ninh i vi Thng mi" Tp chí Thng mi. 19-25 tháng 1, tr.38. Sander, Charles. 2003. "Các Sáng kin v Th tc Hàng không." Báo An ninh Quc t. S 13 ra ngày 11/12):377. TSA. 2003. "K hoch Chin lc Hàng hoá Hàng không." Thông cáo báo chí ca TSA, 17/11/2003. B An ninh Ni a M. Washington DC. B An ninh Ni a M. 2003. "Các khuyn ngh mi góp phn Tng cng An ninh Hàng hoá hàng không." 1/10//2003 . Pḥng K toán Tng hp M. 2002. An ninh Hàng không: Nhng im d b tn hi và nhng Ci thin Tim nng i vi H thng An ninh Hàng hoá. Báo các trc Nhng ngi thnh cu thuc Ngh vin. Tài liu GAO-03-344. tháng 12/2002. Ban K toán Tng hp M. 2002a. An ninh Hàng không: Nguy c và Ci thin Tim nng i vi H thng Hàng hoá Hàng không. Báo cáo tr li cht vn ca Ngh vin. Tài liu GAO-03-344. Tháng 12/2002. Ban K toán Tng hp M. 2002. An ninh Công-ten-n: Nhng N lc hin ti nhm Phát hin các cht ht nhân, các Sáng kin mi và Thách thc. Báo cáo ca JayEtta Z. 382 Hecker trc Tiu ban An ninh Quc gia, Hi Cu chin binh, Pḥng Quan h Quc t, U ban Ci cách Chính ph. Tài liu GAO-03-297T. 18/11/2002. T chc hi quan Th gii. 2003. "Thit b soi Công-ten-n: Hng dn cho các nc thành viên v các iu kin hành chính cn tính n khi mua và vn hành thit b". Biên bn ca Ban Th kư. Brúc-xen. 383 13 Vai tṛ ca CNTT trong Quá tŕnh Hin i hoá hi quan Luc de Wulf và Gerard McLinden VAI TR̉ CA CNTT & TT TRONG HIN I HÓA HI QUAN ..........................385 CÁC NG DNG TIN HC HI QUAN CHÍNH YU...............................................390 XÂY DNG CHIN LC TIN HC HÓA HI QUAN ...........................................394 KT LUN TÁC NGHIP..............................................................................................419 TÀI LIU C THÊM....................................................................................................420 TÀI LIU THAM KHO ................................................................................................420 Ngày nay, hi quan ang phi i mt vi nhiu thách thc và áp lc hành chính cng nh chính tr bao gm khi lng công vic thay i tht thng trong khi ngun lc không i hoc ít hn, k vng ln hn t phía doanh nghip và áp lc phi t c các mc tiêu do chính ph t ra thng là mâu thun nhau bao gm to thun li cho thng mi, bo v xă hi, và các mc tiêu an ninh quc gia. Bên cnh ó, yêu cu t ra ngày càng tng i vi c quan hi quan là phi tích hp các h thng và th tc hi quan vi mng li tip vn toàn cu tinh vi c các i tác vn ti và thng mi quc t s dng. vt qua các áp lc và thách thc này, cng ng hi quan quc t t́m n vic s dng các ng dng CNTT nh cht xúc tác nâng cao hiu qu và kt qu hot ng cng nh t chc. Kt qu là, nhiu chng tŕnh hin i hoá trong lnh vc hi quan trong thi gian hn 10 nm qua ă a vào các hp phn ln v tin hc hoá. hi quan nhiu nc hin ang áp dng t ng hoá các mc khác nhau h tr cho các nghip v hi quan chính nh x lư thông quan hàng hoá, tính thu, thu thu, qun lư ri ro báo cáo qun lư. Chng 13 không c thit k nh mt hng dn k thut cho các chuyên gia CNTT cng không phi là mt cun hng dn tái thit k quy tŕnh nghip v. Thay vào ó, chng này tóm lc li ích mang li ca vic s dng các ng dng CNTT&TT trong lnh vc hi quan, vai tṛ quan trng mà nó có th có trong quá tŕnh ci cách và hin i hoá hi quan rng ln hn. Chng 13 bàn lun v u im và nhc im ca các gii pháp CNTT&TT quy mô toàn quc cng nh tŕnh bày ngn gn các gii pháp dng sn (off-the-shelf) khác nhau ang có trên th trng. Chng vit rút ra mt s bài hc quan 384 trng có c t nhiu t chc, nhà tài tr, t vn, chuyên gia hi quan khác nhau và nêu bt các vn chính cn tính n khi xây dng các chin lc t ng phù hp cho hi quan các nc ang phát trin. Phn mt nêu bt tm quan trng ca vic ng dng CNTT&TT trong vic tng cng hiu qu và kt qu ca hot ng hi quan. Phn hai tp trung vào các cu phn khác nhau ca h thng qun lư hi quan t ng. Phn ba tŕnh bày nhng im chính ca chin lc tin hc hoá hi quan. Phn bn mô t tóm lc u im và nhc im ca vic thc thi các h thng qun lư trong nc và quc t cng nh tóm tt các sn phm có sn ch yu hin có trên th trng do bên th ba cung cp. Phn cui cùng a ra các kt lun nghip v. Khi có th, các tác gi s lng ghép các nghiên cu t́nh hung minh ho cho nhng im a ra. Vai tṛ ca Công ngh Thông tin và Truyn thông trong Hin i hóa hi quan Tuy có mt im chung là rơ ràng CNTT ang ngày càng có vai tṛ quan trng hn trong ngành hi quan hin i song hi quan mi nc li có các u tiên, mong mun, kinh nghim, nng lc và ngun lc v CNTT khác nhau. Ngay t nhng nm u thp k 70, hi quan nhiu nc phát trin ă bt u nhn thc c nhng li ích quan trng mà các ng dng CNTT mang li trong vic tng cng hiu qu hot ng. H ă thit k và xây dng các h thng máy tính hi quan ca chính ḿnh áp ng các yêu cu c thù ca tng nc. Qua nhiu nm, các h thng này ă c nâng cp, n gin hóa và chun hoá trong mt s khía cnh cho phù hp vi thông l quc t tt nht. Cùng vi thi gian, các h thng dn c iu chnh tn dng c nhng tin b mi trong lnh vc CNTT và truyn thông. Kt qu là nhng nc này xây dng c các h thng máy tính phn ánh úng các thông l qun lư hi quan hin i nh t tính thu, thông quan vi thông tin khai báo ti thiu, ân hn np thu, phng pháp tip cn qun lư ri ro có mc tiêu và nh hng bi thông tin t́nh báo cho thông quan hàng hoá quc t và các c ch kim tra sau thông quan tân tin. Nhng tri nghim trc ó v CNTT&TT ti nhiu nc ang phát trin và các nn kinh t mi ni là khác bit nhau rt nhiu vi không ít khó khn và trong mt s trng hp, chi phí b ra là rt tn kém. Hi quan nhiu nc ang phát trin chm trong vic phát huy ht tim nng do vic ng dng tin b công ngh hin i phù hp mang li do thiu ngun nhân lc và ngun lc tài chính cn thit cng nh mt th trng CNTT trong nc vng chc. Tht may là t́nh h́nh này ă dn thay i trong nhng thp k gn ây, mt phn là nh kh nng có th mua sn các h thng máy tính c thit k chuyên dùng cho ngành hi quan cng nh vic cng ng tài tr quc t tng cng h tr cho hi quan. Tuy nhiên, h tng công ngh và h tr CNTT hin có ti các nc ang phát trin tt hu hn rt nhiu so vi các nc phát trin và ngày càng không th bt kp c vi thc tin kinh doanh ng dng CNTT mc cao ca nhiu doanh nghip quc t. Hn th, khi c a vào áp dng, các h thng t ng thng không c tn dng ht tim nng vn có. Có mt s trng hp, lut hi quan bt buc phi np chng t thông quan bng giy và nh vy dn n t́nh trng trùng lp nhng thông tin thng c cung cp cho hi quan bng phng thc in t. Thêm vào ó, nhân viên và lănh o hi quan thng min cng trong thc thi quá tŕnh n gin hoá th tc theo yêu cu ca các h 385 thng CNTT mi hay iu chnh lung công vic và phân công công vic cho cán b tng ng. Trong mt s trng hp, CNTT&TT c a vào áp dng mà cha tin hành hp lư hóa, chun hóa và n gin hóa các quy tŕnh th tc th công hin có. Trong nhng trng hp nh vy, không có ǵ ngc nhiên khi không t c nhng kt qu mong mun trong quá tŕnh thc thi các h thng CNTT&TT. Kinh nghim cho thy nguyên tc c bn rơ ràng là trc ht cn phi chun hóa, tng hp, hin i hoá và n gin hoá quy tŕnh, th tc trc khi t ng hóa. Nu không tin hành n gin hoá quy tŕnh th tc th́ mt h thng th công không hiu qu tt nht cng ch c thay th bng mt h thng t ng không hiu qu mà không em li li ích cho bt k bên nào. Vic xây dng các quy tŕnh, th tc mi và n gin da trên các thông l quc t tt nht ă c kim chng là giúp gim chi phí tuân th cho cng ng thng mi có th ̣i hi phi thc hin các thay i trong chính sách ca chính ph, c s pháp lư, trong áp dng các th tc và chính sách qun lư nhân lc cng nh trong cách thc áp dng các chính sách và th tc hi quan. Do các thay i này có th gây ra nhng tác ng ln nên vic m bo có c hu thun chính tr cho ci cách và hu thun y t phía chính ph cùng lănh o cp cao ca hi quan là vô cùng quan trng. Thông thng, hi quan là c quan qun lư thu thu giá tr gia tng (VAT) hay các loi thu tiêu th tng t. Bi vy, h thng cn c thit k nhm qun lư thu VAT hiu qu ti biên gii và qun lư hi quan hiu qu. Cn tin hành nghiên cu k lng các sáng kin hi quan nh tr giá khai báo ti thiu (de minimis), ân hn np thu, thông quan vi yêu cu thông tin ti thiu, khai hi quan nh k, các chính sách min thu, hàng nhp khu min thu và tng t và tích hp chúng vi bt k quy nh pháp lut nào v VAT. Bi vy, rơ ràng là h thng CNTT cn c xây dng nhm h tr cho phng thc qun lư thu thu tng th da trên các h thng CNTT ti biên gii. Các n lc t ng hoá quy tŕnh hi quan phi nhn thc y ít nht hai c im chính ca các thc t hi quan: Các quy tŕnh hi quan hin i phi m bo n gin và minh bch song không c s sài. Tuy nhiên, iu này không cn tr xây dng các h thng phc tp v́ hi quan cn gii quyt hàng lot các vn c bit, phn nhiu trong s ó t ra nhng nguy c áng k i vi mc tiêu thu thu và các mc tiêu chính sách khác. Ví d, hàng hoá nhp khu theo các loi h́nh c bo thu trên c s s hàng hóa c nhp này không dùng cho tiêu dùng trong nc có th c chuyn trái phép vào tiêu dùng trên th trng ni a. Cn có các bin pháp bo v c bit tránh t́nh trng tng t xy ra. Chuyn dn các quy tŕnh hi quan hin i t kim tra thc t sang kim tra sau thông quan da nhiu vào kt qu t tính thu ca các i tng np thu. Ngi ta ngày càng nhn ra c mt iu là ch́a khoá cho qun lư thu có hiu qu là s t nguyn tuân th ca các i tng np thu trong khi ch́a khoá cho t nguyn tuân th là vic doanh nghip t tính thu. Trong môi trng hi quan, iu này có ngha là gim chú trng vào kim tra thc t ti im tip nhn khi doanh nghip (hay i lư ca doanh nghip) khai báo s thu phi np song s tng cng kim tra mt cách có hiu qu sau khi hàng hóa c thông quan và a vào lu thông t do. Kim soát sau thông quan s bao gm kim toán và các bin pháp kim tra khác tp trung vào x lư các giao 386 dch có nguy c khai báo sai ln nht. Rơ ràng, iu này ̣i hi phi da vào s dng phng pháp qun lư ri ro có mc tiêu c nh hng bi thông tin t́nh báo v́ phng pháp này giúp chn ra các chuyn hàng có nguy c cao hay nhng chuyn hàng quan tâm c bit. Các mô-un máy tính c thit k phù hp có th h tr rt nhiu trong vic thc hin iu này. S cn thit phi Tích hp CNTT&TT vào mt Chng tŕnh Hin i hóa Tng th Nhn thc c vai tṛ ch cht ca t ng hóa trong qun lư hi quan hin i, nhiu chng tŕnh ci cách hi quan ă dành u tiên cao cho vic la chn và thc thi các gii pháp công ngh phù hp và hiu qu. Tht ra, các nhà tài tr thng dành mt lng vn ln ca các d án cho nâng cp hay thay th nhng h thng máy tính kiu nh vy. Tuy nhiên, trong nhng nm gn ây, ngi ta ngày càng nhn thc c rơ hn các vn và hn ch ca các chin lc do công ngh chi phi cng nh s cn thit phi tích hp công ngh vào n lc xây dng nng lc toàn din hn vi quy mô rng hn trong toàn ngành. n phm gn ây ca IMF (Corfmat và Castro 2003, tr. 119-120) cp n vn này và nhn nh rng "kinh nghim quc t cho thy hi quan thng gp khó khn trong quá tŕnh thc thi....các hp phn b sung ca n lc hin i hoá [không khó a ra ví d] khi vic a vào áp dng không phù hp các h thng máy tính ă làm trm trng hn các vn hin có. Có mt thc t áng bun quan sát c ti c các nc ang phát trin và các nc phát trin là lng u t vào các h thng máy tính ti các c quan hi quan ngày càng nhiu trong khi thi gian thông quan trung b́nh vn vt quá vài ngày mà không h có ci thin rơ rt trong ánh giá và phát hin gian ln." Tŕnh phát trin hin ti ca hi quan mi nc có nh hng ln n c các gii pháp CNTT phù hp ln phm vi ci cách b sung cn thc hin có th t c nhng ci thin bn vng tng cng hiu qu hot ng tng th. Nghiên cu loi h́nh (3-stage typology) ba giai on do Appels và Struye de Swielande (1998) gii thiu minh ha rt rơ cho thc t này. Trong giai on mt, hi quan tp trung vào kim tra thc t hàng hoá ch yu da vào mc kim tra thc t cao, da vào vic tŕnh và kim tra chng t bng giy. Khi tin hc hoá c a vào áp dng th́ thng ch c áp dng cho nghip v x lư các t khai hi quan và tính thu. Hn th, các h thng này thng c s dng ch yu sau khi hàng hoá n nc nhp khu. Trong nhiu trng hp, các h thng này ch n gin là bn sao ca quy tŕnh và th tc th công ă tn ti trc ó. Cán b hi quan thng nhp d liu sau khi chng t bng giy c tŕnh. iu này mt nhiu thi gian và có th dn n t l mc li cao. Ngi ta ít chú trng n vic tin hành nghiên cu và phân tích i vi cng ng doanh nghip. Trong khi ó vic xác nh nhng chuyn hàng có nghi có du hiu vi phm da trên qun lư ri ro thng là hn ch hoc không c thc hin. Mc tiêu trng tâm vn là ti a hoá s thu thu trong khi các sáng kin to thun li cho thng mi ít c chú trng. Hi quan nhiu nc ang phát trin hoc ang trong quá tŕnh chuyn i có v nh ang trong giai on này. Trong giai on 2, công vic hi quan nhn mnh n công tác thu thp và phân tích thông tin a ra các quyt nh v tip nhn hàng hóa (admissibility), tính thu và 387 can thip da trên qun lư ri ro. Nhng phng pháp tip cn kiu nh vy ̣i hi c ngành hi quan và cng ng doanh nghip u phi có h tng CNTT tinh vi hn. Mt c im ca các h thng này là doanh nghip nhp khu hay i lư khai thuê hi quan nhp d liu t khai trc tip. Cng có th có trao i thông tin in t mc hn ch vi các c quan khác ca chính ph. Vi các h thng này, thông quan hi quan cho các lô hàng quc t thng c tin hành mt cách kp thi; ct gim bt t l kim tra thc t s dng nhiu ngun lc và tp trung vào các giao dch mu dch có ri ro thu thu cao nht. Cách tip cn kiu này thng c thit k nhm cân bng gia kim tra thc t và to thun li cho thng mi. ây là c trng cho hin trng ca hu ht các nc phát trin và các nc có thu nhp trung b́nh. Trong giai on 3, hi quan ch yu da vào h thng k toán và thông tin cng nh vic theo dơi các quy tŕnh to thành hot ng tng th ca doanh nghip. Tt c các thông tin u c trao i bng phng thc in t, các quyt nh v kim tra hàng hoá c da trên qun lư ri ro và yu t ánh giá ch yu là xp hng tuân th ca doanh nghip. Trng tâm chú ư là tuân th da trên thông tin c cung cp y , can thip bng ngoi l và hp lư hoá cung cp dch v (ví d khái nim ch mt ca). Các ngun lc hi quan c chuyn t các hot ng có giá tr thp và s dng nhiu ngun lc ti thi im hàng n sang các hot ng kim toán da trên các h thng t ng, sau thông quan và thông quan trc khi hàng n có giá tr cao và s dng ít ngun lc. Hi quan tt c các nc phát trin hin ang n lc t c nhng phng thc hot ng này. Mi giai on trong mô h́nh phát trin này u ̣i hi s dng ngày càng nhiu CNTT kt hp vi các h thng và th tc hành chính hin i. Tuy nhiên, úng là phn ln các nc u i theo mô h́nh phát trin này song cách thc chuyn t giai on trc sang giai on k tip ca mi nc không nht thit phi theo úng tun t hay c xác nh trc. Kinh nghim ca nhiu nc phát trin cho thy cn phi xây dng li hay nâng cp các tính nng ca các h thng máy tính, thng là i kèm hay cùng lúc vi vic a vào áp dng các chin lc và bin pháp làm vic mi hiu qu hn nh ă mô t trong giai on hai và ba trên. Bài hc chính rút ra ây là cn tin hành t ng hoá nh mt phn ca chin lc hin i hoá tng th cho hi quan i kèm vi hàng lot các các ci cách chng t b sung trong tt c các lnh vc qun lư hi quan. Tuy nhiên, ví d thc t ti nhiu nc cho thy rơ ràng CNTT có th óng vai tṛ nh cht xúc tác cho quá tŕnh n gin hóa th tc hi quan v́ mt h thng qun lư hi quan tt s không cho phép kéo dài vic áp dng nhng th tc quá c thù (idiosyncratic) và quan liêu. Trong mt s trng hp, CNTT&TT c s dng nh mt cht xúc tác cho quá tŕnh n gin hoá th tc trc khi tin hành hin i hoá nhiu khía cnh khác ca hi quan nh trng hp ca Bangladesh hay Ghana (xem bng 13.4). Cách làm này có th em li kt qu tt nu hi quan sn sàng iu chnh quy tŕnh th tc cho phù hp vi các ng dng CNTT&TT mi. Ngay c trong nhng trng hp này, vn tính bn vng ca h thng cng cn phi c gii quyt mt cách trc din góp phn vào vic thc hin các khía cnh không thuc CNTT&TT tn dng ti a các c hi mà CNTT&TT mang li. Có mt iu cn làm rơ là CNTT không phi là mt phng thuc cha bách bnh cng không nên c coi là cái ích cui cùng cn t c. 388 Mt h tng công ngh phù hp cho hi quan mt nc ph thuc vào mt s yu t trong ó có nhiu yu t nm ngoài s kim soát trc tip ca c quan hi quan. Báo cáo Công Ngh Thông Tin Toàn cu ca Din àn Kinh t Th gii nm 2003-2004 a ra phân tích toàn din v mc sn sàng ca h thng CNTT&TT ca tng nc và khu vc (Dutta, Lanvin và Pâu 2004) tin hành hin i hoá. Báo cáo tính n môi trng, sn sàng và vic áp dng CNTT và vin thông. Nghiên cu khuyn ngh rng cn t c mt ngng nht nh trc khi có th áp dng hiu qu CNTT&TT có th to ra tác ng. Các khuyn ngh do nghiên cu a ra c bit phù hp vi hi quan nhiu nc. Hi quan ti các nc này không thit phi áp dng các gii pháp công ngh có sn tinh vi và ti tân nht. Thay vào ó, ch cn áp dng nhng gii pháp phù hp nht vi môi trng hot ng, ngun lc, h tng vin thông ca chính ḿnh và nhng mc tiêu phát trin thc t. Nói cách khác, các gii pháp cn phi c phi kt hp, phi phù hp, thích áng và có tính kh thi áp ng c các yêu cu quc gia có tính n các ngun lc và iu kin c thù. Các gii pháp phi m bo tính bn vng, không quá tn kém và có tính n các yêu cu v ngun lc, mc sn có v ngun lc, quyt tâm chính tr và s sn sàng v hành chính cùng h tr, bo tŕ và linh hot ca h thng dài hn. Rơ ràng, không có mt gii pháp "khuôn mu" nào cho vic thc thi CNTT trong hi quan. Tóm lc: Các Li ích ca T ng hoá Hi quan Vic trin khai có hiu qu các h thng máy tính i lin vi ci thin quy tŕnh, th tc hi quan s a n các kt qu sau: tng cng giám sát hi quan i vi các lô hàng quc t tng cng giám sát các loi h́nh min thu, u ăi thu và bo thu gim thi gian thông quan khi tin hành các th tc hi quan tng cng phi kt hp và hp lư hoá các hot ng vi các c quan biên gii khác áp dng ng b lut hi quan và các lut liên quan n biên gii khác tng minh bch và kh nng d oán trc cho khu vc doanh nghip gim c hi cán b hi quan ra nhng quyt nh tu ư tng cng thông tin qun lư tng hiu qu ca công tác thu thu và ghi chép s sách thng kê thng mi chính xác và kp thi hn trin khai hiu qu ngun lc k thut và con ngi thông tin chính xác hn cho qun lư ri ro và kim tra sau thông quan Khi phát huy ht vai tṛ ch cht ca ngành hi quan trong toàn b chu tŕnh thng mi quc t các li ích này s c tip tc gia tng to ra mt cng ng thng mi bao gm tt c các bên liên quan c gn kt vi nhau qua mng li in t. Cn có mt tm nh́n rơ ràng và cam kt chính tr vt qua phm vi ca ngành hi quan có th xây dng và thc thi mt cách tip cn quc gia kiu nh vy. Tuy nhiên, có th thc hin 389 thành công234 h thng không k n vic ó là các h thng quc gia hay các h thng ti cng bin hay sân bay qua nhng n lc hp tác áng k ca tt c các bên liên quan trong nhiu nm. Các ng dng Tin hc Hi quan Chính yu Có nhiu nghip v hi quan thích hp vi vic áp dng các gii pháp công ngh. Thông thng, các h thng máy tính dành riêng cho hi quan c áp dng cho các lnh vc sau: kim kê lu kho i vi hàng hóa quc t x lư t khai thông quan hàng hoá quc t kim soát chng t và thu xác nh và nh giá tr giá hi quan kim soát hàng hoá quá cnh, hàng chuyn sang ch lu kho hay hàng tm nhp qun lư và thc thi các ch gia công xut khu hay hoàn thu qun lư ri ro (h s ri ro, phân tích ri ro và phân tích thông tin t́nh báo) các ng dng ca khai thuê hi quan các h thng thông tin qun lư thc thi pháp lut hi quan k toán thu tng hp và duy tŕ s liu thng kê thng mi và phân tích thng kê nhn din các phng thc thng mi bt thng tin hành phân tích sâu hn. Bng 13.1 a ra mt cái nh́n tng quan v các quy tŕnh hi quan và h tr CNTT&TT thng c a vào h thng qun lư hi quan. Bng tóm lc các im tip nhn và gii phóng hàng hóa, các bên liên quan ca khu vc công và t, các h́nh thc kim soát cn có, các chin lc thng c áp dng cùng các yu t CNTT liên quan. Bng 13.1 mô t phc tp ca nhim v cùng mc ph thuc ln nhau ca các yu t khác nhau cn có thit lp h tr CNTT&TT cho c quan hi quan hin i. Các h thng nh vy s giúp x lư t khai hàng hóa nhanh hn, xác nh các doanh nghip c th tin hành kim soát, ci thin kim soát và thu thu, trao i d liu, tng chính xác ca d liu và s sách, tng cng thông tin qun lư và thông tin thng kê cp nht. i li, tt c nhng iu này óng vai tṛ chính trong h tr các hot ng kim soát sau thông quan. H́nh 13.1 mô t khái nim các hot ng qun lư ri ro hi quan hin i liên quan n x lư các giao dch thng mi quc t. H́nh cho thy các nghip v và quy tŕnh mà mt h thng qun lư hi quan t ng hin i cn h tr. Mt t khai hàng hoá và môi trng x lư c trng a ra ti phn trái ca h́nh 13.1 óng vai tṛ nh mt bng ti (conveyor belt). Chng t ca tng lô hàng c 234Nh ti Chi-lê, Xing-ga-po, Mauritius, M, Anh, Aix-len, Pháp, New Zealand và Úc. Các nc ang phát trin nh Ghana, Saudi Arabia và Xê-nê-gan ang tích cc n lc a vào áp dng các h thng kiu nh vy. 390 tŕnh cho hi quan và x lư riêng l theo tng giao dch. ây là mt quy tŕnh máy móc, tiêu tn thi gian và lp i lp li. Quy tŕnh này cng có xu hng thiên quá nhiu v kim soát trong trng hp các doanh nghip tuân th các quy nh ca hi quan nh trng hp ca phn ln các giao dch thng mi quc t ti các nc phát trin. to thun li cho thng mi và xác nh chính xác hn các trng hp tht thoát thu có ch ích, h thng CNTT tiên tin có th h tr hi quan các nc trong vic chuyn sang mt bin pháp hot ng da trên các nguyên tc qun lư ri ro. Trong mt h thng kiu nh vy, các lô hàng có ri ro cao c xác nh thông qua các hot ng nghip v hi quan ti các trm x lư thông tin (back-office) da trên phân tích qun lư ri ro c nh hng bi thông tin t́nh báo i vi d liu hi quan có c trc ó. H thng s s dng mt c ch phân lung hiu qu xác nh và loi các lô hàng có ri ro cao ra khi quy tŕnh x lư thông thng. Các lô hàng này sau ó có th phi qua quy tŕnh kim soát hi quan y bao gm kim tra chng t hay kim tra thc t phm vi rng (extensive) (hay c hai). Các lô hàng không b lc ra kim tra thng c thông quan vi kim soát ti thiu v́ không phi là i tng hi quan cn chú ư nhiu. Phng pháp x lư hàng hoá có trng im này là hot ng c bn ca các c quan hi quan hin i. Phng pháp này c h tr rng răi bi và ph thuc vào c ch phn hi hiu qu phù hp hin có chuyn các kt qu kim tra sau thông quan và các chin lc kim tra da trên h thng tr li các c ch qun lư ri ro cp nht h s ri ro và tin hành ánh giá ri ro liên tc. C ch kim tra và kim toán sau thông quan là mt mng li an toàn m bo cho phng thc to thun li toàn b. C ch này tha nhn rng không th phát hin ra nhiu vn mà hi quan quan tâm nh xác minh tr giá, trn thu, buôn lu và gian ln hi quan thông qua kim tra tng t khai hi quan riêng l. tránh c các sai sót này, hi quan cn phi kim tra toàn b các phng thc mu dch quc t ca doanh nghip trong ó có ḍng ngoi t. iu này ch có th t c thông qua tin hành kim toán da trên h thng toàn b các giao dch thng mi quc t ca các doanh nghip. Cng ging nh nhiu t chc quy mô ln khác, bên cnh các h thng qun lư hi quan t ng h tr thông quan hàng hoá, hi quan các nc cng s dng h thng máy tính và các tin b công ngh khác qun lư hiu qu toàn b h thng. iu này bao gm s dng công ngh h tr các nghip v bao gm: qun lư ngun nhân lc - qun lư bng lng, phát trin ngh nghip, theo dơi v trí c̣n khuyt, các quy tŕnh x lư k lut và s dng ngun lc hiu qu các h thng h tr iu hành và thông tin qun lư qun lư tài chính và tài sn qun lư i tàu (fleet management) qun lư lu kho i vi tài sn là hàng tiêu dùng và h tr hu cn chung d tr và cung ng qun lư và thanh lư hàng tch thu lp k hoch hot ng và phân b ngun lc t c các mc tiêu chin thut 391 thu thp, phân tích và ph bin thông tin t́nh báo cho các nhân viên làm nghip v trc tip (frontline staff) lp k hoch và tin hành kim toán bao gm c kim toán ni b và kim toán c lp bên ngoài kim tra thc t hàng hoá và hành khách ví d nh s dng máy soi tia X, máy quét c th, phân tích hoá hc và tng t h tr k thut cho các pḥng thí nghim hi quan các h thng qun lư th vin các h thng và công c công ngh h tr phát trin nhân s và truyn t các ch th, hng dn các công c t ng hoá vn pḥng làm vic nói chung Bng 13-1 Các Thông s và Yu t Nn tng (Building Blocks) ca CNTT Hi quan im i tng Các bin xut b kim pháp cnh và soát hay kim Các chin lc Các Thành t CNTT nhp b tác soát cn cnh ng có 392 im i tng Các bin xut b kim pháp cnh và soát hay kim Các chin lc Các Thành t CNTT nhp b tác soát cn cnh ng có --Cng --Hăng C s vt Thông tin ng kư vn ti bin vn ti, cht --Cung cp thông tin v --Tàu --Sân công ty và --Li ra yêu cu pháp lư, chính --Máy bay bay hăng hàng và vào an sách, th tc, khuyn --Vn ti ng b --Biên không toàn khích, c ch và các h́nh Báo cáo (trong và ngoài) gii hay --Bu --Vn thc x pht --Manifest ca tàu khu t in chuyn Công c to thun li --Manifest ca máy bay do --Các hàng hóa --Thu thp và huy ng --Danh sách xp hàng --Khu công ty và an toàn thông tin --Thông tin tng hp (trong ó có kim hăng vn --Lu --C ch thông quan tên ca công ty chuyn hàng) soát ni ti tr hàng mt ca cho phng tin --Manifest hành khách a --Qun lư hóa an vn ti, hàng hóa và hành --Danh sách thuyn viên --Bu cng toàn khách --Danh sách hàng lu kho in --Qun lư --Kim --Gi phóng trc cho Giy phép và ng kư Sân bay tra hàng hóa và hành khách Do hi quan cp --Qun lư --Tm --Công nhn i vi --Lu tr khu t do gi khách hàng --Di chuyn --Nhà --D liu --Khai báo nh k --óng gói và tháo d nhp khu tóm lc --Khai hi quan trc --óng hàng vào công-ten-n và d --Nhà (manifest --X lư t khai, np hàng ra khi công-ten-n xut khu ) thu và thông quan in --Tiêu hy --i lư --D liu t Do các bên khác cp khai thuê thông Công c kim soát --D liu tham kho hi quan quan --Thông tin trc v --Bn quyn --Hăng (giy hàng hóa và hành khách --Giy phép giao nhn nhp --Hp tác hi quan quc Ch khai báo vn ti cnh) t --Nhp khu tiêu dùng ni a --Kho --D liu --ánh giá nguy c hiu --Xut khu hàng xác minh qu --Lu kho --Các c (kim tra, (dch v thông tin t́nh --Quá cnh quan qun thông tin báo) --Chuyn ti lư khác b sung, --Qun lư ri ro và lp --Vn chuyn hàng hóa dc theo b (Nhp c; kim h s ri ro bin Nông toán) --Kim tra sau thông --Gia công xut khu nghip; Y Các c quan --Gia công ti nc ngoài t; Di sn quan có --Nhóm kim tra và --Hoàn thu vn hóa; thm kim tóan lu ng --X lư hàng hóa dùng cho tiêu dùng Cnh sát; quyn x ni a Ngân hàng lư hàng --Tm nhp trung hóa D liu khai báo hàng hóa ng) --a --Theo d liu ca WCO --Các hàng Mô h́nh bao gm các trng d liu Ngân hàng xung cn thit áp ng yêu cu quy nh --Hăng tàu/máy ca tt c các c quan tàu hay bay (hàng Kt qu xác minh thc t (bng kim hăng hàng hóa và tra) và thm nh chng t (kim không phng toán) --Các lái tin) --Nhp kt qu t ng theo393nh xe --Di dng chun trc tuyn theo thi gian --Hành chuyn thc khách --Lu --Các loi h́nh H́nh 13-1 Môi trng X lư T khai Hi quan Hin i Ngun: Mort, Tony. 2003. Tài liu c vit cho cun S tay. ây là các ng dng không liên quan trc tip n thông quan hi quan, bi vy cn xem xét li chin lc tng th quyt nh xem có nên tích hp các nghip v không chính yu (noncore) này vào h thng thông quan t ng hay không. Trong nhiu trng hp, phng pháp tt nht có v là xây dng các gii pháp CNTT riêng bit cho các nghip v không chính yu. Xây dng Chin lc Tin hc hoá Hi quan T ng hoá không phi là mc tiêu cui cùng mà ch là mt công c giúp hi quan hot ng hiu qu hn. T ng hoá các quy tŕnh hi quan ch có th phát huy ht li ích mang li t ci thin quy tŕnh nu c b sung bng các thay i i kèm trong quy nh pháp lut, xem xét li c cu t chc và chính sách qun lư ngun nhân lc, iu chnh chính sách thông quan hàng hoá cng nh tng cng các th tc hot ng. Nu không a c các ci cách th ch này vào trong quá tŕnh t ng hoá, t ng hoá s không th phát huy c y vai tṛ ca ḿnh nh cht xúc tác cho thay i cng nh giúp nâng cao kt qu và hiu qu hot ng ca hi quan. Tuy nhiên, cn lu ư rng vic a vào áp dng cn trng các gii pháp CNTT&TT ngay c khi không i kèm vi các c 394 im ca quá tŕnh hin i hoá hi quan hoàn chnh ôi lúc có th em li tác ng n gin hoá th tc thông quan, y nhanh quy tŕnh thông quan và thúc y huy ng ngun thu. Quá tŕnh lp k hoch phi xác nh rơ các nng lc và nghip v cn h tr bi CNTT áp ng c các nhu cu trc mt và mc tiêu chin lc lâu dài ca c quan hi quan cng nh ca các bên liên quan. Có th coi quy tŕnh này bao gm nm giai on sau:235 nhn thc c s cn thit phi thay i trong áp dng CNTT&TT vào lnh vc hi quan thành lp ban ch o giám sát và qun lư thay i lp k hoch - tính liên tc v mt chin lc, ca d án và trong quy tŕnh nghip v lp k hoch xây dng da trê kt qu iu tra và phân tích chi tit h thng hin ti tin hành thc thi hu thc thi Nhn thc c s cn thit phi thay i Hu nh hi quan tt c các nc u nhn thc c rng thông quan hàng hoá hiu qu là mt u tiên cn t c và trong thi gian ti quá tŕnh này s ph thuc vào CNTT&TT vi nhiu cp khác nhau. Tuy nhiên, trong nhng nm va qua, công ngh ă thay i nhanh chóng. Nhu cu ca cng ng doanh nghip i vi các dch v hi quan minh bch và hiu qu hn ngày càng tr nên bc thit. Các ví d cho nhng thay i công ngh kiu này là tin ích và hiu qu v mt chi phí c tng cng do s dng mng toàn cu World Wide Web, Doanh nghip nhp d liu trc tip (DTI) và Trao i d liu in t (EDI) cùng thanh toán in t. Công c Kyoto Sa i khuyn khích hi quan các nc áp dng CNTT&TT tiên tin. T chc WCO cng thng xuyên t chc các hi ch CNTT&TT cho các nhà cung cp gii thiu sn phm và to thành din àn cho hi quan các nc trao i kinh nghim. Bên cnh ó, h thng có t trc ă li thi gây khó khn cho công tác bo tŕ cng là mt nguyên nhân chính dn n vic cn phi thay i các h thng CNTT&TT. Trong mt s trng hp, nhà cung cp thôi không tip tc h tr nn phn cng (hardware platform) khin cho vic bo tŕ h thng tr nên cc k khó khn và tn kém. Vai tṛ ca Ban Ch o Có th cn có mt ban ch o m nhn vai tṛ t chc quá tŕnh ci cách CNTT&TT. Ban s có nhim v khi xng, hng dn và xem xét li bt k d án t ng hoá nào trong ngành hi quan. Ban phi có các i din là lănh o ca các b phn khác nhau chu nh hng ca thay i d kin s tin hành. Tng Cc trng Tng cc Hi quan s là ch tch Ban ch o v́ Ban ch o x lư các vn ct lơi ca kim soát 235Phn này c vit da theo Công c Kyoto Sa i ca WCO. Có th xem các Hng dn Ph lc Tng quát, Chng 7 v ng dng Công ngh Thông tin và Truyn thông ti www.wcomd.com. 395 hi quan, thu thu và to thun li cho thng mi - ba mc tiêu chính ca ngành. Ngoài ra, B Tài Chính cng cn là mt thành viên ca Ban ch o v́ chi phí cho vic chun b và trin khai các gii pháp CNTT s rt tn kém, cng thêm kinh phí hàng nm dành cho bo hành và nâng cp h thng. ôi khi, cng nên có mt chuyên gia k thut hay t vn nc ngoài tham gia vào Ban ch o t vn cho các thành viên khác các vn k thut. Ban ch o cn xem xét xem âu là các dch v t vn cn có trong tng giai on khác nhau ca quá tŕnh t ng hoá giúp xác nh c mt chin lc tt cng nh chi tit hoá gii pháp CNTT&TT c chn. Lp k hoch Lp k hoch tt c cp chin lc ln d án óng vai tṛ quan trng sng c̣n cho thành công ca bt k chng tŕnh CNTT nào. Lp k hoch chin lc K hoch t ng hoá dài hn cho ngành hi quan s là kt qu ca quá tŕnh lp k hoch chin lc. Kiu lp k hoch nh vy phi bao gm các bc sau: Xác nh các mc tiêu và cam kt ca hi quan ­ âu là các mc tiêu sách lc và chin lc ca ngành trong các lnh vc an toàn, to thun li cho thng mi, huy ng thu thu và tng t? Có c hiu bit tt v hin trng ca ngành, các hot ng, h thng và h tng công ngh hin có. ánh giá mc sn sàng ca t chc, i ng cán b và cng ng doanh nghip i vi vic tin hành thay i phng thc thc hin các nghip v hi quan hin ti. Liu c quan hi quan có th thay i hay không? Liu hi quan ă có c mt i ng cán b áp ng c yêu cu cn có cha hay liu c quan hi quan có th có c lng chuyên gia ang thiu hay không? Xác nh kch bn cho trng thái mc tiêu ang hng ti. Vic này s giúp có c mc tiêu chuyn i kh thi và thc t cho quá tŕnh hin i hoá da trên nng lc hin ti, mc sn sàng và các yêu cu chuyn i quan trng nh các bên liên quan và ngi ra quyt nh xác nh. Tin hành phân tích khong cách so sánh trng thái mc tiêu và hin trng xây dng K hoch Chin lc Hin i hoá CNTT&TT Hi quan. K hoch là mt tp hp các xut d án c th. Chi tit ca các d án xut s c xác nh rơ trong giai on lp k hoch d án. Lp k hoch D án K hoch Hin i hoá Hi quan bao gm nhiu d án, mi d án li cn c lp k hoch và kim soát riêng r. Nhng d án có th mô t chi tit các quy tŕnh hin ti, xem xét xem nên s dng gii pháp dng sn hin có trên th trng hay t xây dng gii pháp quc gia có tính n các khía cnh v ngun nhân lc khi ph thuc nhiu hn vào h thng CNTT&TT, t́m hiu cách thc thc thi h thng mi mà không làm xáo trn các quy tŕnh thông quan ang din ra, nghiên cu xem nghip v hi quan s b nh hng nh th nào nu h thng CNTT&TT tm thi b s c, cách thc gim thiu tác hi nu xy ra s c h thng. Cn ch nh nhng ngi chu trách nhim qun lư vn tài tr và d án. Lănh o d án cn c thông báo v ngân sách và thi gian biu ca 396 d án cng nh ch th nêu rơ ai chu trách nhim v lnh vc nào ca d án. Cn tŕnh báo cáo tin cho Ban ch o ­ c quan thng xuyên hng dn, làm rơ tŕnh t thc hin và các yu t l thuc cng nh xác nh im khi u ca giai on phát trin. Quy tŕnh Xây dng H thng Tu thuc vào gii pháp mà Ban ch o la chn, giai on xây dng h thng ̣i hi phi xem xét li chi tit các th tc hin hành có th nh hng cho thit k chi tit ca h thng mi thông qua phân tích h thng. Kt qu phân tích h thng phi cho ra Mô t Chi tit H thng Ngi dùng cui cùng (User System Specification) trong ó nêu nhng c im chính ca h thng mi cùng tác ng ca h thng n qun lư và nhân s. Nu Ban ch o quyt nh s dng gii pháp dng sn có bán trên th trng, Mô t Chi tit H thng Ngi dùng Cui cùng s phn ánh gn nh chính xác các c im ca nhà cung cp và nêu chi tit cách thc hi quan phi thích nghi hay iu chnh, b sung các quy tŕnh xut. Mô t Chi tit H thng Ngi dùng Cui cùng cng nêu c th xem các thay i này nh hng nh th nào n quy tŕnh, nhân s và qun lư. Nu Ban ch o nht trí s dng gii pháp mi làm theo n t hàng (made-to-order), bc tip theo s là xây dng thit k chi tit cho h thng. Thit k cn ch rơ các yêu cu x lư th công và t ng, u vào/u ra ca h thng, các tp tin máy tính dùng lu tr thông tin và bóc tách quy tŕnh a vào thit k chng tŕnh. Tip ó, tin hành lp tŕnh cho các quy tŕnh th tc mi. Cn chú trng n vic ghi chép li quá tŕnh thc hin. Cng cn chun b sn sàng S tay Ngi s dng (cho cán b hi quan iu hành h thng), S tay Hot ng (cho cán b làm v CNTT) và ch dn thay i m bo mt quá tŕnh chuyn i suôn s t h thng c sang h thng mi. Mua sm, Lp t Phn cng, Phn mm và Thit b Vin thông Quá tŕnh mua sm phn mm và thit b thng c tin hành song song vi quá tŕnh xây dng h thng. Chng loi phn cng c mua cn có thit k phù hp vi các yêu cu tin hc c th ca các gii pháp c chn. Hi quan mt nc cn tuân th các quy tc mua sm hp thc m bo thu c nhng giá tr tng xng vi s tin b ra. Ngân hàng Th gii có các hng dn mua sm cn c tuân th cho các d án c ngân hàng cp vn. Hp 13.1 mô t quy tŕnh mua sm cho d án CNTT&TT trong lnh vc hi quan ca Th Nh K phù hp vi hng dn mua sm ca Ngân hàng Th gii. Nên lu tâm n các hng dn này ngay c khi hot ng mua sm s dng vn trong nc hay nc ngoài v́ các hng dn này a ra thông l mua sm tt nht m bo giá tr thu c tng xng vi ng tin b ra. Cng cn lp k hoch k lng cho quá tŕnh lp t v́ nó liên quan n vic chun b a im, ào to nhân viên ti trung tâm CNTT&TT, lp k hoch truyn thông trong ó có lp t mch d liu, b iu gii (modem) cùng các h tng truyn thông khác. Ch a h thng vào vn hành sau khi tin hành th nghim y trong mt môi trng tác nghip. Trin khai h thng CNTT mi Khi ă chun b sn sàng h tng CNTT cng nh các ni dung b sung khác và tin hành th nghim h thng mt cách tho áng, có th b các quy tŕnh c chuyn sang a vào áp dng các quy tŕnh mi. Có nhiu phng án chuyn i sang h thng mi. Mt phng án là cho chy h thng mi song song vi h thng c và so sánh kt qu. Tuy nhiên, iu này có ngha là nhân viên hi 397 quan phi chy hai h thng cùng mt lúc, mt vic không my d dàng. Phng án này có v phù hp vi hi quan các nc ch phi x lư mt lng t khai tng i ít hoc thc hin thí im ti các im có khi lng t khai phi x lư trên mt ngày ít. Sau ó, s tin hành chuyn i tng th toàn b h thng khi gii quyt xong nhng vng mc cui cùng. Nu tin hành th nghim toàn din th́ không nên th nghim trong thi gian quá lâu. Phng án th hai là trin khai thí im h thng mi ti mt im. Có th trin khai thí im ti các im hi quan nh ni có ít ri ro gây ra xáo trn và có th tin hành sao lu d liu tt. Các sân bay thng c chn làm các im trin khai thí im v́ các giao dch ây n gin và không a dng nh ti các cng bin chính và các im thông quan biên gii ng b. Chng t thng mi ti các sân bay cng thng có cht lng cao hn. Vi phng án này, công tác ào to cn nhiu ngun lc cho nhân viên hi quan, doanh nghip và nhân viên khai thuê hi quan có th c tin hành thành nhiu giai on trong mt thi gian dài. Sau ó, s nhân rng dn thành công t c trong trin khai thí im sang các im khác. Phng án th ba là b trí chuyn i t h thng c sang h thng mi vào mt thi im nht nh. Phng án này ̣i hi phi kim tra cn thn và chun b k lng k hoch d pḥng cho trng hp phát sinh các vn ln hay thm chí là h thng b hng. ánh giá Hu Trin khai Mt chu tŕnh d án tt bao gi cng bao gm ánh giá hu thc hin nhm xác minh xem có t c các mc tiêu ban u ca d án hay không và liu có chi tiêu úng nh d toán hay không. Rơ ràng, ch có th tin hành ánh giá c khi quá tŕnh chun b d án ă ch ra rơ chi phí và li ích d kin ca d án liên quan n huy ng thu thu, liêm chính, to thun li cho thng mi và an ninh. Nhân viên và lănh o hi quan cng nh ngi s dng cng cn tham gia quá tŕnh ánh giá này. Các quan sát ca h có th giúp iu chnh mt s khía cnh nht nh ca các quy tŕnh mi. Các La chn H thng Khi cân nhc a vào áp dng t ng hoá trong bt k t chc nào, ngi ta luôn phi xem xét la chn t xây dng h thng ca riêng ḿnh, kư hp ng thuê mt bên th ba giúp ḿnh xây dng h thng hay mua mt h thng ă có sn c bán trên th trng. Mi la chn có nhng u im và nhc im riêng tu thuc vào môi trng kinh doanh trong nc và môi trng công ngh ca ngành. Tng t, có mt câu hi khác cn c gii áp là liu h thng s ch là mt h thng qun lư hi quan hay c̣n mang nhng tham vng ln hn nh kt ni bng phng thc in t tt c các thành viên trong cng ng thng mi. Nh ă lu ư trên, t ng hoá không phi là mt mc tiêu cui cùng mà ch có ư ngha khi óng vai tṛ làm công c h tr thc thi các thông l qun lư hi quan hin i. làm c iu này, công ngh mi cn tính n thc trng môi trng, ngun lc và nng lc trong ngành. c bit, công ngh mi phi c iu chnh cho phù hp vi phm vi và quy mô ca nghip v cng nh các nng lc ca t chc hi quan trong cung cp dch v và h tr i vi khách hàng. Gii pháp phi c phi kt hp, phi thích áng, phù hp, va vi kh nng ngân sách và bn vng. Không có mt gii pháp khuôn mu nào cho hi quan tt c các nc. Phn này bàn n các u im và nhc im ca các h 398 thng CNTT quc gia, các gii pháp dng sn có bán trên th trng và các h thng "ngoài ngành hi quan". Tính n s phát trin nhanh chóng ca CNTT, phn này ch a ra các hng dn tng quát và khuyn ngh rng cn xem xét k lng tt c các gii pháp có th khi a ra bt k quyt nh nào v các gii pháp CNTT. Bên cnh ó, phn này cng khuyn ngh rng hi quan mt nc nên thm và hc hi kinh nghim hi quan các nc láng ging trong vic la chn và thc thi h thng phù hp nht. ôi khi, chính ph a ra quyt nh t ng hoá các quy tŕnh hi quan trong khuôn kh mt chin lc thông tin và truyn thông cho khu vc công vi quy mô rng hn. iu này có th thu hp các la chn cho hi quan song li m ra kh nng giúp có c sc mnh tng hp cng nh phi kt hp thc thi gia các ngành liên quan. iu này tr nên c bit quan trng nu mc tiêu mà chin lc CNTT&TT ca chính ph t ra là kt ni in t vi mi thành viên trong cng ng thng mi. Hp 13-1 Mua sm H thng và Chi phí: Nghiên cu T́nh hung ca Hi quan Th Nh K. Mt d án hin i hoá CNTT hi quan chính yu có th là mt bài toán phc tp, kéo dài trong nhiu nm và tn kém. Trc tiên, cn chn la xem s áp dng gii pháp c gói có iu chnh cho phù hp vi các yêu cu trong nc hay c áp dng nhng ǵ c chng t là nên áp dng. Bên cnh vic phi la chn phn mm ng dng, cng cn phi a ra các quyt nh khác bao gm la chn c s d liu, h iu hành, phn cng, kt ni mng, ào to, các sp t chuyn i trin khai h thng và h tr i kèm sau ó. Kinh nghim ca Th Nh K là rt hu ích tính n phc tp, khung thi gian cng nh vic tuân th các quy nh mua sm ca NHTG ă c áp dng cho các d án tài tr bng các ngun vn khác. Mc dù d án ca Th Nh K ă phi kéo dài mt vài nm và huy ng thêm nhiu n lc nhng kt qu t c là khá n tng và mang tính bn vng. La chn phn mm. Sau khi tht bi trong các n lc t xây dng h thng ca chính ḿnh trc ó, hi quan Th Nh K ă quyt nh chn mua gii pháp c gói. Vào thi im nhng nm gia thp k 90, có hai phng án cho hi quan Th Nh K la chn là h thng SOFIX và h thng ASYCUDA. Th Nh K ă chn h thng SOFIX ch yu là bi h thng này cung cp mă ngun cho phép hi quan Th Nh K có th t tin hành nâng cp phn mm c cung cp sau ó. Tng chi phí b ra có c ng dng, các iu chnh (trong ó có vic dch sang ting Th Nh K), chuyn giao "bí quyt công ngh", cùng vi phn cng, trang thit b và h tr vic trin khai thí im là 6 triu USD theo hp ng kư kt vi mt tp oàn ca hi quan Pháp và công ty Bull F.A. Support, mt công ty CNTT ca Pháp. Chính ph Pháp tài tr tin mua h thng ban u song NHTG cp vn cho vic trin khai h thng sau này vi h tr k thut t IMF. Trin khai h thng. Theo k hoch, SOFIX phi c trin khai ti 50 im trên khp Th Nh K, trong ó 6 im có khi lng giao dch ln, 12 im có khi lng giao dch trung b́nh và các im c̣n li có lng giao dch khiêm tn hn. ng thi vi vic chun b cho vic trin khai thí im h thng SOFIX ti sân bay Istanbul, ngi ta cng tin hành mt quy tŕnh mua sm kéo dài 2 nm m bo la chn c nhà cung cp có kh nng cung cp dch v tt và kinh t nht cho vic trin khai SOFIX theo hp ng ch́a khoá trao tay (turnkey contract) bao gm rt nhiu dch v và hàng hoá b sung khác. 399 Quyt nh chn SOFIX ban u ph thuc vào kt qu u thu cnh tranh công khai i vi hp trin khai có tr giá c tính khong 40 triu USD. Thm nh trc các nhà thu trin khai. ă tin hành thm nh trc cho mt s lng hn ch các nhà thu có th chng minh c t́nh trng tài chính và kinh nghim hoàn thành tt mt hp ng kiu nh vy. Phi mt mt nm tin hành thm nh trc xong cho các nhà thu và kt qu là sáu trong s by nhà thu ă t yêu cu tham gia thu. úng ra vic này ch nên kéo dài trong ṿng na nm. Tt c các nhà thu là các công ty CNTT a quc gia tr mt tp oàn duy nht ca Th Nh K (cui cùng là bên thng thu) làm i lư cho hăng sn xut phn cng ca M. Hp ng trin khai yêu cu phi trang b cho 50 im trin khai các thit b phn cng và các thit b h tr, xây dng ng mng toàn quc kt ni tt c các im này, cng thêm mt trung tâm quc gia mi vi kho d liu tinh vi. H thng SOFIX c trin khai thí im thành công phi c dng trên nn phn cng UNIX do nhà thu cung cp và bên thng thu phi tin hành ào to quy mô ln cho hàng ngh́n cán b hi quan và doanh nghip. Tng vn 40 triu USD giá tr hp ng c phân tách nh sau: 55% cho phn cng, 20% cho dch v, 13% cho ào to và thc hin và 12% dành cho h thng b tr cùng ng dng phn mm. Quy tŕnh u thu hai bc. Trong bc mt, h s thu c lp da trên các yêu cu c quy nh rơ song cha a ra giá b thu. Bn trong s sáu nhà thu ă tŕnh h s thu trong ó có mt gói thu do hai công ty hp tác xây dng và mt nhà thu b không tham gia d thu. Tt c các gói thu c ánh giá là t yêu cu và v́ vy tt c các nhà thu u có c hi iu chnh các thiu sót b phát hin m bo s tuân th y trong giai on 2. Trong giai on hai, nhà thu cp nht, iu chnh, b sung phn tài chính vào xut k thut ri np cho bên mi thu. Tip ó, ánh giá k thut toàn din c tin hành và kt qu chm thu thu c là mc giá thng thu ch vào khong 28 triu USD, tit kim c mt khon áng k so vi chi phí d tính. Theo quy nh trong hp ng, tt c các dch v và hàng hoá phi c cung cp trong ṿng 30 tháng làm nm t. Hp ng s c thc thi vi s h tr ca mt s nhóm thc thi hot ng ng thi trong phm vi c nc. Hp ng cng quy nh phi thc hin mt khi lng ào to ln cùng các hot ng qun lư thay i. Do vic giám sát kt qu thc hin ca nhà cung cp chính theo các quy nh a ra trong hp ng là mt vic rt phc tp nên hi quan Th Nh K ă kư mt hp ng giám sát c lp vi mt bên th ba xác minh kt qu thc hin hp ng theo quy nh cng nh m bo tích hp y các h thng, thit b h tr và phn cng cng nh cung cp các hàng hoá và dch v t các chun yêu cu. Ngun: David Kloeden. Tài liu chun b cho nghiên cu này. Xây dng h thng CNTT trong ngành Có mt s u im khi la chn phng án t xây dng h thng CNTT hi quan dù là bng cách s dng các ngun lc sn có hay kư hp ng thu khoán vi mt nhà cung cp dch v bên ngoài. Ví d nh các h thng kiu này có th áp ng d dàng hn các nhu cu c th ca hi quan tng nc, có th xp th t u tiên và kim soát ni b i vi các iu chnh h thng sau này và hi quan có toàn quyn kim soát phn mm 400 máy tính. Mt s nc ă t xây dng các h thng CNTT&TT cho ḿnh vào thi im h thng sn có ph bin nht (ASYCUDA) vn cha phi là h thng có tính nng mnh nh hin ti và không áp ng c mt s tham vng và yêu cu c thù theo tng nc vào lúc ó. Ví d, Ma-rc ă chn t xây dng dn h thng CNTT&TT có tính n y các vn quan tâm v loi h́nh tm nhp trong bi cnh qun lư h thng tm nhp là mt ni dung quan trng vào u nhng nm 1980. Khi h thng ó ngày càng tr nên li thi th́ gii pháp a ra là ci thin h thng hin có thay v́ lp t h thng mi mua t bên ngoài v́ trong suy ngh ca các nhà hoch nh chính sách, vic lp t h thng mi dng sn s kéo theo nhng thay i h cha sn sàng tin hành. Mt u im khác khi s dng h thng t xây dng là nó giúp tng cng nng lc chuyên môn ca chuyên gia trong nc, mt yu t góp phn to nên tính bn vng lâu dài cho h thng. Cht lng ca chuyên gia trong ngành c lôi kéo tham gia d án và cách i ng chuyên gia trong nc hoà nhp vi các nhóm t vn nc ngoài c thuê giúp xây dng h thng CNTT&TT quyt nh vic liu có xây dng c nng lc CNTT&TT cho ngành hi quan hay không. Trong trng hp ca Ma-rc, i ng chuyên gia hi quan trong nc ă hoà nhp y vi nhóm t vn nc ngoài. Vic này ha hn s giúp ngành hi quan có kh nng duy tŕ và tip tc phát trin h thng sau khi bàn giao. Hi quan ti mt s nc không có kh nng thu hút các chuyên gia CNTT vào làm vic (ch yu là do không th a ra gói thù lao hp dn và cnh tranh). Kt qu là hi quan các nc này phi da vào các t vn CNTT&TT trong nc. Rơ ràng, cách làm này không m bo ngun lc cn có sau này duy tŕ và nâng cp h thng khi d án kt thúc khi hi quan không có c kinh nghim lp t và trin khai h thng. Kinh nghim ó thuc v cá nhân các chuyên gia ngoài ngành hi quan. Ti Uruguay, h thng CNTT&TT (LUCIA) c xây dng t u vi s hp tác gia hi quan và mt công ty phn mm trong nc. Hi quan Uruguay ph thuc ln vào s h tr ca hi quan Pê-ru v́ hi quan nc này ă trin khai mt h thng t xây dng vào u nhng nm 1990. D án ă vn dng mô t k thut chi tit ca h thng hi quan Pê-ru làm xut phát im xác nh các yêu cu ca h thng. Mô t k thut chi tit này c iu chnh cho phù hp vi nhu cu c thù ca hi quan Uruguay cng nh các tiêu chun và quy nh trong nc và khu vc. Hi quan Uruguay liên kt vi Hip hi Khai thuê Hi quan trin khai tng bc h thng (giai on 1998-1999) trên toàn quc i vi tt các hot ng hi quan trong khi ó kư hp ng thu khoán bo tŕ và h tr h thng vi i tác bên ngoài. Hi quan Uruguay rt hài ḷng v h thng mi lp t và da vào h thng thc thi chin lc kim soát ca ḿnh. Cng ng ngi s dng cng hài ḷng vi h thng khi khng nh rng h thng là áng tin cy và d s dng. Nghiên cu t́nh hung i vi Senegal (hp 13.5) cng em li nhng kt lun thú v v kinh nghim xây dng mt gii pháp quc gia cho qun lư hi quan t ng, nht là khi hi quan có tham vng kt ni vi các thành viên khác trong cng ng thng mi. Kinh nghim cng cho thy ôi lúc, các nhà lănh o hi quan ă ánh giá thp mc phc tp ca vic lp tŕnh các mô-un khác nhau ca các quy tŕnh hi quan c tích hp và ánh giá quá cao kh nng iu chnh h thng dng sn cho phù hp vi nhu cu c thù ca ngành hay kh nng to lp mt h thng mi phn ánh c các u tiên quc gia. Các chuyên gia k thut hi quan thng gp khó khn trong vic cung cp y thông tin v nhng phc tp này cho các chuyên gia CNTT&TT. iu này gây ra chm tr trong quá tŕnh thc hin và dn n t́nh trng bi chi. Tng t, nu không quy nh c 401 th các yêu cu hot ng này và chuyn hoá chúng vào trong h thng qun lư hi quan ngay t u th́ s rt khó có th thêm vào h thng nhng cu phn mi. Có v nh vic t thit k các h thng t ng hoá hi quan s là mt vic làm tn kém và thng dn n t́nh trng bi chi ngân sách. Bi vy, lănh o hi quan cn cân nhc cn trng cái c và cái mt ca vic "phát minh li chic bánh xe" (reinvent the wheel). Theo kt qu ca nhng nghiên cu v mt trái ca vic s dng các h thng t xây dng, hi quan mt nc cn nghiên cu cn trng các sn phm phn mm chung (generic) hin có trên th trng và xem xét mt cách linh hot và có phê phán cách thc b sung các chc nng c thù vào h thng chung ó. Sau khi tham kho ư kin rng răi vi nhiu chuyên gia tham gia vào quá tŕnh t ng hoá thc t, các tác gi nhn thy rng quan im a ra thiên v vic s dng các gii pháp dng sn. Bng 13-2 Nghiên cu T́nh hung ca Ma-rc Vào nhng nm 1970, Ma-rc trin khai h tr tin hc cho qun lư các loi h́nh nhp khu c bit - h tr này ch n gin là h tr t ng hoá ghi chép s sách k toán. Nm 1922, hi quan Ma-rc trin khai mt h thng t xây dng nhm ci thin thông quan hi quan song không áp ng c y nhu cu nghip v ca hi quan cng nh nhu cu thay i nhanh chóng ca ngi s dng. Mt s hot ng hi quan chính yu ch c t ng hoá mt phn trong khi các hot ng c̣n li cha h c t ng hóa. Vào gia nhng nm 1990, khi nhn thc ngày càng rơ hn nhng khim khuyt ca SADOC (h thng h tr t ng cho thông quan hi quan), hi quan Ma-rc ă tin hành ánh giá k lng h thng SADOC, rà soát li nhng yêu cu trong tng lai và thit k các mô h́nh vn hành phn ánh c môi trng mi ca hi quan và xây dng K hoch T ng hoá Hi quan Tng th nm 1999. K hoch này xut (a) cng c h thng SADOC m bo tính liên tc cho h tr tin hc cho quá tŕnh thông quan (b) ci t toàn b h thng SADOC cho phù hp vi yêu cu ca c quan hi quan hin i và các công ngh tiên tiê nht trong ó có mô môi trng tiên tin da trên thng mi in t; và (c) xây dng kho d liu h tr các quyt nh qun lư cng nh phân tích ri ro. Ma-rc ă cân nhc phng án chuyn sang s dng h thng dng sn ASYCUDA song cui cùng ă chn tip tc tn dng h thng SADOC. Có ba nguyên nhân ch yu cho vic a ra quyt nh này: hi quan Ma-rc mong mun có c các mô-un qun lư hàng tm nhp và các trng hp tranh chp trong np thu có tính nng mnh mà theo h, cha uc xây dng hoàn thin trong h thng ASYCUDA; hi quan Ma-rc cho rng h thng ASYCUDA cha c th nghim ti các nc ln vi các th tc và loi h́nh thng mi phc tp; Ma-rc ngi s b ph thuc vào UNCTAD trong h tr và bo tŕ phn mm sau này. Chính ph Ma-rc mun phát trin các k nng tin hc trong nc ti c quan hi quan cng nh ti các công ty t vn trong nc. Bi vy, vic s dng h thng t xây dng là mt gii pháp CNTT trong nc ă thuyt phc và thu hút c s ng h ca mt s i tng. K hoch Tng th yêu cu phi có mt thi gian chuyn i là 5 nm chuyn sang mt môi trng hot ng chun có tính m (UNIX) là s kt hp ca sc mnh, s minh bch và kh nng d dàng nâng cp h thng. Hi quan là c quan chu trách nhim cng c các h thng hin hành m bo ci thin cht lng các dch v hi quan c cung cp trong giai on chuyn i. làm c iu này, hi quan tng cng nng lc 402 phát trin và qun lư tin hc ca ḿnh bng cách bi dng cho các chuyên gia lp tŕnh máy tính và tuyn mi mt s chuyên gia máy tính. Quá tŕnh này chú trng n vic m bo các h thng mi áp ng c nhu cu ca khách hàng và ci thin cht lng h tr ca h thng vi các th tc c sa i, các hot ng c chun hóa và ghi chép li các thay i. Vic xây dng và thc hin mt h thng qun lư hi quan hoàn toàn mi bao gm các ni dung sau: xây dng mô t chi tit các chc nng khác nhau ca h thng mi và c tính chi phí xây dng và thc thi chun b nghiên cu chi tit v h thng CNTT mi có tính n các khuyn ngh ca ngi s dng chun b d án bao gm nghiên cu chi tit các yêu cu ca h thng cho h thng mng li máy tính mi, phn cng và phn mm tin tiêu (front-end) tng tác trc tip vi doanh nghip nhp khu và các i lư khai thuê hi quan cng nh yêu cu h thng ti các im thông quan và tr s hi quan cng nh xây dng tt c các mô-un hot ng ca h thng mi cùng nn phn cng th nghim (test platform) nêu chi tit các yêu cu thc hin, bao gm thay i quy tŕnh và ào to cán b trin khai dn dn bng cách lp t các mô-un ng lot ti tng im ri nhân rng ra im khác trên toàn quc. Tin hành ào to quy mô rng cho cán b hi quan và khách hàng trc khi tin hành mi giai on m bo h thng c a vào áp dng mt cách suôn s. Quá tŕnh này cng cho phép th nghim y và k lng h thng trong tt c các môi trng ng dng. Ngun vn chi cho các nghiên cu trong giai on chun b cng nh vn u t cn có c ly t ngân sách u t ca hi quan thông qua BTC. iu này trái vi nhiu chng tŕnh t ng hóa ca hi quan các nc khác ch yu da vào ngun tài tr và h tr k thut ca nc ngoài. Ngun: Steenlandt và Luc De Wulf 2004. Áp dng gii pháp Dng sn Hin nay, có mt s h thng tin hc qun lư hi quan ă và ang xut hin trên th trng. Tt c các h thng u có mt tp hp chính các mô-un tng ng nhau cho phép hi quan qun lư nghip v thông quan bng cách s dng tin hc và các mô-un c h tr bi truyn thông. Không phi tt c các gii pháp này u có nhng mô-un ging nhau. Mt s gii pháp li c th nghim trên th trng nhiu hn so vi các gii pháp khác. Chúng tôi không có ư nh lit kê và so sánh các tính nng hot ng ca tng h thng dng sn bi các sn phm trên th trng phát trin mt cách nhanh chóng và có th t́m thy thông tin chi tit v tng sn phm trên các trang mng tng ng. Danh sách lit kê di ây cng không phi là mt danh sách y v́ các sn phm mi xut hin mt cách thng xuyên. Bên cnh ó, NHTG gi thái trung lp vi các sn phm lit kê ây theo nh quy nh mua sm ca NHTG. 403 Tuy nhiên, cn lu ư rng nhiu gói phn mm dng sn không cugn cp y các mô-un mà mt nc cn s dng hay cung cp các mô-un không c xây dng và khp ni vi các mc tiêu quc gia c th. iu này không nht thit dn n vic t chi không áp dng các gii pháp dng sn và quay sang chn s dng gii pháp t xây dng trong nc. Lư do là bi hu ht các gii pháp dng sn u c thit k có th tng tác vi các mô-un b sung chuyên dng có th c iu chnh cho phù hp vi các mc tiêu quc gia. Ví d v nhng mô-un b sung kiu nh vy là các mô-un phân lung (selectivity module) hin có ti các công ty PSI. Mt ví d khác có th ly t quá tŕnh trin khai ASYCUDA Bangladesh. Ti ây, ngi ta ă thuê mt nhà thu nc ngoài xây dng bn mô-un hin i dành riêng cho Bangladesh: phân tích ri ro, h thng thông tin qun lư, kho hi quan và bo lănh cùng h thng hoàn thu. Bài hc rút ra t chng tŕnh ti Bangladesh do NHTG tài tr là các mô-un c xây dng phi tht n khp vi h thng qun lư hi quan chính. cho toàn b h thng vn hành y , cn chú trng n công tác ào to cho i ng cán b, thay i h tng tng ng và iu chnh lung công vic cng nh phân công công vic cho cán b i vi các mô-un b sung này nh i vi h thng qun lư hi quan t ng chính. ASYCUDA Chng tŕnh ASYCUDA ca UNTACD (H thng D liu Hi quan T ng)236 c xây dng vào u nm 1980 t ng hoá các hot ng ca ngành hi quan. H thng này hin ang c lp t 84 quc gia. Chng tŕnh c xây dng nhm giúp hi quan các nc thc hin mc tiêu to thun li cho thng mi và thc hin kim soát thông quan hiu qu. Chng tŕnh c cung cp min phí, có ngha là các nc không phi tr phí phát trin phn mm. Tuy nhiên, các nc phi tr phí cho vic trin khai h thng trong khuôn kh d án h tr k thut ca UNCTAD. Quá tŕnh thc thi bao gm các hot ng h tr chung, ào to, ghi chép d liu và xây dng các h tr c th theo phng thc ly thu bù chi (cost recovery) (phi li nhun). Theo nh hip nh kư gia LHQ và nhà tài tr quc t (nh UNDP, EC) và hng dn ca LHQ v ni dung này, UNCTAD ch c phép cng thêm vào giá vn mt khon (mark-up) bng t 7% n 13% tng chi phí sn xut.237 Khon tng thêm này có th c s dng tng phn trong chng tŕnh ASYCUDA tài tr cho các phát trin sau này. n nay, UNCTAD ă xây dng ba phiên bn ASYCUDA và hin ang trin khai phn mm ASYCUDAWorld. ASYCUDA Phiên bn 1 (1981-84). ASYCUDA Phiên bn 1 vn hành trên các máy tính cá nhân th h u. c to ra theo yêu cu ca Ban Th kư Cng ng các Nc Tây Phi (ECOWAS), thành tu ch yu mà ASYCUDA Phiên bn 1 t c là ă h tr to dng cán cân thng mi và cung cp các thng kê thng mi liên quan khác. Sau khi c trin khai ti ba nc, phiên bn này ă cho thy các h thng thông quan hi quan t ng có th c phát trin trên các máy tính r tin. ASYCUDA Phiên bn 2 (1985-95). ASYCUDA Phiên bn 2 tn dng c li th v các ngôn ng lp tŕnh mi và các h thng iu hành mi cho các máy tính cá nhân. Phiên bn này a vào áp dng Mng Cc b (Local Area Network hay LAN) ti hàng 236Xem trang mng ca ASYCUDA ti www.asycuda.org/. 237hon cng thêm này là khiêm tn so vi các chi phí xây dng phn mm trong các d án u t phm mm thng mi. 404 trm c quan hi quan cho phép tích hp y các tính nng phc tp. Trong giai on u, ASYCUDA Phiên bn 2 ch chy trên h iu hành a chc nng (PROLOGUE) có trên th trng. Sau nhiu nm, ASYCUDA Phiên bn 2 ă c ci t vi h iu hành UNIX to iu kin có th giao dch khi lng ln. Kt qu là cui cùng ASYCUDA ă c trin khai ti các im kim soát hi quan ln. UNCTAD ă không tip tc phát trin tính nng ca ASYCUDA Phiên bn 2 na. Cho n nay, gii pháp này ă c a vào ng dng ti 40 nc và hin vn ang vn hành ti 15 nc cha chuyn sang s dng h thng .SYCUDA++ ASYCUDA++ (1992-nay). ASYCUDA++ c xây dng da trên kin trúc khách hàng-máy ch thc (real client-server architecture). Nó tn dng u th sc mnh ca các ngôn ng lp tŕnh hng i tng (object-oriented programming languages) và s dng tim ngn ca các h thng c s d liu quan h nh Oracle và Informix. Nh́n t góc k thut, ASYCUDA++ là mt h thng thông tin hi quan tiên tin tích hp nhiu côgn ngh mnh và hin i.238 ASYCUDA++ phát huy tp hp hoàn chnh các mô-un hi quan c cung cp trong ASYCUDA Phiên bn 2 và b sung thêm các nghip v hi quan, nht là trong nhng lnh vc nh Doanh nghip Nhp D liu Trc tip, qun lư ri ro và giám sát quá cnh. Các máy khách ca ASYCUDA++ có giao din ngi dùng nhiu ca s (multiwindow user interface) da trên vn bn. Các h iu hành thông dng nht trên máy khách ca ASYCUDA++ bao gm MS/Windows 9x và MS/Windows XP. Phiên bn này ă a vào s dng th h mi các công c công ngh cng nh tn dng s xut hin ca môi trng s dng Internet rng răi. Vic này ă giúp ASYCUDA++ cho phép i lư khai thuê hi quan kê khai hi quan qua mng. Phiên bn ASYCUDA ++ ca Châu Âu hin ang vn hành ti bn nc Châu Âu ă tr thành thành viên ca EU vài tháng 5 nm 2004 - Estonia, Latvia, Litva và Slovakia. ASYCUDAWorld. ASYCUDAWorld là gii pháp ca UNCTAD cho hi quan in t. Phn mm c bt u xây dng t nm 1999 và c trin khai u tiên (ti Moldova) vào u nm 2004. ASYCUDAWorld cho phép doanh nghip và hi quan các nc x lư phn ln các giao dch ca ḿnh thông qua mng - t manifest hàng hóa, chng t quá cnh cho n t khai hi quan. Nn phn cng ca h thng này c da trên kin trúc k thut phc tp cho phép b s cn thit phi duy tŕ kt ni thng xuyên vi mng máy ch quc gia. iu này có ư ngha rt ln i vi các nc mà h tng vin thông c̣n thiu tin cy. Khi h tng vin thông là áng tin cy hn th́ có th s dng Mng toàn cu (World Wide Web) truyn thng. ASYCUDAWorld có th làm vic vi tt c các h thng qun lư c s d liu chính (bao gm Oracle, Sybase, DB2, Informix, SQL Server) cng nh hu ht các h iu hành (Linux, Solaris, HP_UX, AIX và MS/Windowws). Nn phn cng s dng XML (extensible mark-up language) cho phép trao i bt k chng t nào trong và ngoài h thng gia hi quan vi doanh nghip và gia hi quan các nc khác nhau. Ngôn ng lp tŕnh chính thc ca h thng là Java (Java-native). iu này có ngha là h thng c thit k nh mt chun m s dng vi Java. Bi vy, các nc có th iu chnh và m rng h 238Các máy ch UNIX, khách hàng ca Window 9x/2000/XP, giao thc Internet (Internet Protocol) và tng t. 405 thng mà không cn h tr t UNCTAD. Nó thc hin khái nim "chng t in t" mà mt khi cm vào platform ca ASYCUDAWorld s phn ánh các chng t giy hin ang c s dng trong th gii CNTT và thc hin các quy tŕnh nghip v cn thit. ASYCUDAWorld c phát trin cùng tn ti và vn hành trong môi trng ASYCUD++. Mi nc hng li có th quyt nh khi nào th́ trin khai ASYCUDAWorld tu theo quyt nh k thut và các ngun vn sn có. H thng Qun lư Thông tin Thng mi H thng Qun lư Thông tin Thng mi (TIMS) là mt sn phm ca Crown Agents. ây là mt phn mm trn gói nhm mc ích h tr và duy tŕ hot ng hàng ngày hiu qu ca c quan hi quan hin i. Nó bao gm h thng khai hi quan hoàn thin cng nh các mô-un h tr c tích hp vào h thng hay ng c lp. H thng Khai báo bao gm các mô un thông dng nh x lư và xác nhn (acquital) t khai, tip nhp d liu, qun lư thu, nhn và xác minh Chng t Hành chính Duy nht, k toán cng nh báo cáo thng mi và thu thu. Các mô-un khác c tích hp vào h thng hay ng c lp bao gm các h thng x lư thông tin t́nh báo, qun lư ri ro, h tr giá tham chiu phù hp vi quy nh ca GATT, kim soát quá cnh, qun lư loi h́nh min thu và thông tin qun lư. Thit k ca h thng da trên các mô-un (modular design) có th c lp t dn hoc có th kt hp mt s mô-un vi các h thng qun lư hi quan khác. Có th trin khai h thng trong môi trng có nng lc truyn thông c̣n hn ch hay ă phát trin. ng thi, có th tip tc tng cng h thng tn dng ti a các li ích do các công ngh tinh vi hn mang li. Mô-dm-bích và ngôla ă lp t h thng TIMS hoàn chnh. Hi quan ti hai nc này cng ă kư hp ng qun lư vi Crown Agents. Các nc khác nh Bungari và Kosovo cng ă trin khai mt phn h thng. Tt c các chc nng ca TIMS c thit k s dng các mô-un a phng và trung ng (hay khu vc) vi các tin ích EDI cho phép truyn nhn d liu. Khi có th tn dng c mng din rng, có th trin khai TIMS theo phng thc phân tán (distributed mode) nh kin trúc c s d liu 2 tng hin i. TIMS c xây dng s dng công ngh h thng m. C s d liu nn tng là ORACLE. Có th chy TIMS trên bt k platform UNIX hay Microsoft Windows 2000 hoc XP nào. SOFI và SOFIX H thng Gii pháp Công ngh Thông tin Pháp (SOFI) do hi quan Pháp xây dng i vào vn hành vào nm 1974. H thng c thit k chy trong môi trng h thng máy tính ln (mainframe) và c trin khai ln u ti các sân bay ca Paris và sau ó c m rng ra tt c các C quan Hi quan Pháp. Cho n nay, h thng vn ang hot ng sau nhiu ln c nâng cp và thit k li. ă có mt s n lc c thc hin to dng phiên bn SOFI dành cho xut khu. Cgn ă trin khai thành công các h thng da trên khái nim SOFI song vn hot ng trong h iu hành máy tính ln c quyn (proprietary mainframe operating system) ti Ai Cp và o B bin Ngà vào u nhng nm 1980. Vào u nhng nm 1990, cùng vi s xut hin ca khái nim các h thng m và s cng c h iu hành UNIX, hi quan Pháp ă quyt nh h tr xây dng h thng SOFIX (SOFI trong UNIX) va thay th h thng SOFI mà hi quan Pháp ang s dng va bán sn phm mi cho hi quan các nc khác. Quá tŕnh xây dng SOFIX c thc hin vi s liên kt gia mt s công ty phn mm và phn cng ca Pháp. Ư tng là cung cp h thng vi mă ngun m có 406 cu trúc bao gm mt phn lơi nh (kernel) c bao quanh bi các mô-un chc nng chính ca hi quan. Mt trong nhng gi nh cho cách tip cn này là có th d dàng iu chnh h thng áp ng các nhu cu c thù ca ngành. Cui cùng h thng SOFIX cng cha bao gi c a vào áp dng ti hi quan Pháp. Các n lc trin khai h thng ti Gabon và New Caledonia cng b t b v́ nhiu lư do khác nhau. Tuy nhiên, hi quan Th Nh K ă thành công trong vic iu chnh h thng SOFIX cho thích nghi vi các yêu cu c thù ca ḿnh. Hin h thng này vn ang vn hành ti Th Nh K (Bng 13.3). Mt phiên bn khác ca SOFIX c iu chnh thích nghi vi các yêu cu ca Ác-hen-ti-na ă c trin khai ti nc này vào nm 1993. Sau ó, phiên bn này ă c tip tc iu chnh và a vào ng dng ti hi quan Pa-ra- goay vào nm 1995. Các phiên bn cp nht vn c s dng ti c hai nc. Mt phiên bn n gin hóa cng c trin khai ti o Polynesia thuc Pháp (Tahiti) vào nm 1999. Hin h thng này vn ang hot ng. Cho n nay, hi quan Pháp không c̣n h tr trc tip trong trin khai h thng SOFIX. Tuy nhiên, công ty t vn Solutions Informatiques Francaise (SIF) - mt trong nhng i tác ban u ca liên danh) tip tc h tr SOFIX và các cu phn ca h thng c Ác-hen-ti-na, Pa-ra-goay và Tahiti. SIF quan tâm mt cách tích cc n cung cp h tr chuyên môn ca ḿnh cho các nc khác. Hin SIF ang trin khai mt phiên bn mi ca SOFIX s dng Web (web-based version) c gi là SOFIWEB. SOFIWEB có chc nng hot ng tng ng nh phiên bn SOFIX hin hành và hng li t vic ng dng công ngh J2EE cùng các công c phát trin và thc thi nh hng i tng. TATIS TATIS239 cung cp các gii pháp hi quan s dng CNTT cho hi quan các nc trên toàn th gii. Các i tác kinh doanh ca TATIS, Hewlett-Packard, Pricewaterhouse Coopers và Société Générale de Surveillance tham gia tip th, phân phi cng nh h tr cho nhng gii pháp này mt cách riêng r hay phi kt hp vi nhau. Din sn phm cung cp rt a dng t x lư khai hi quan t ng n qun lư các loi h́nh bo thu nh là quá cnh. Các sn phm này c hoàn thin bi các gii pháp thc thi và tuân th, các h thng nh giá và ri ro cho n kim tra và qun lư lung công vic. Các gii pháp này bao gm qun lư bo lănh (guarantee management) trong ó có qun lư ri ro, x lư yêu cu hng các ch c bit (claims administration), thanh khon tài chính (financial clearing), yêu cu bo him và bo lănh i vi các loi h́nh bo thu. Chúng vt ra ngoài phm vi ni b ca ngành hi quan và m rng sang các th ch tài chính, các c quan iu hành và doanh nghip. Nhng ng dng này có th hot ng mt cách c lp hoc nh mt nhóm ng dng tích hp. Bng 13-3 Nghiên cu T́nh hung v Trin khai CNTT&TT Hi quan ti Th Nh K Vào tháng 1/1996, Th Nh K gia nhp Liên minh Hi quan Châu Âu và ă tin hành hin i hóa hi quan ngay t nm 1993. Ngân hàng th gii ng h chng tŕnh hin i hóa vi khon vay 62 triu USD (trong ó 48 triu USD dành cho hp phn hi quan) cho D 239Xem trang mng ca SIF ti a ch www.sifamerica.com/html/inicio/asp. 407 án Qun lư Tài chính Công. Trong giai on t nm 1996 n 1999, các t vn h tr k thut ca IMF ă làm vic cùng hi quan Th Nh K thc thi h thng pháp lut hi quan hin i và cp nht, n gin hóa và t ng hóa th tc hi quan, tng cng tin cy cho các kim soát sau thông quan và gim mc kim tra cng nh thi gian gii phóng hàng, cung cp dch v tt cho cng ng thng mi; và tng cng trách nhim cho các c quan hi quan a phng và khu vc. Chin lc CNTT&TT Cn có mt cách tip cn nhiu mt mi có th ng u vi các thách thc ci cách mc dù ng lc chính thng tp trung vào CNTT&TT. Trc ây, h tr CNTT&TT là không my quan trng và ch dng li vic xây dng s liu thng kê thng mi cng nh s dng h thng thông quan c t xây dng. tit kim thi gian và chi phí cng nh gim thiu các ri ro thc hin, ngi ta ă chn iu chnh gói phn mm thay v́ t xây dng mt h thng mi. Cn có mi tám tháng làm vic vi cng cao mi có th iu chnh c gói phn mm cho phù hp vi các th tc hot ng ă c tinh gin và dch giao din ngi dùng sang ting Th Nh K cng nh chuyn giao bí quyt cho i ng cán b hi quan Th Nh K sao cho sau ó, h có th duy tŕ và tng cng s dng mă ngun c cung cp. SOFIX/BILGE. Gói phn mm c chn là SOFIX, mt sn phm c xây dng da trên h thng SOFI ca hi quan Pháp. Ti Th Nh K, SOFIX có tên là BILGE. Phn mm do mt tp oàn ca hi quan Pháp và BULL S.A. cung cp vi hp ng ban u có iu khon v mă ngun, các iu chnh ca gói phn mm, phn cng cùng h tr thc hin ti mt im trin khai thí im. Mùa hè nm 1998, h thng ă c thí im thành công ti Sân bay Istanbul - mt trong nhng im hi quan bn rn nht Th Nh K. Trong giai on t nm 2000-02, BILGE c lp t vi cu h́nh phân b (distributed configuration) ti 59 vn pḥng hi quan trên toàn Th Nh K sau khi tin hành u thu cnh tranh quc t và trao hp ng cho bên thng thu là Koc, mt công ty ln ca Th Nh K. Bên cnh vic lp t mng Lan và máy ch c s d liu/ng dng ti mi im, có thêm mt mng din rng (WAN) ni tt c các im hi quan a phng vi tr s hi quan trung ng ti Ankara ni kho d liu quc gia c thit lp xây dng s liu thng kê thng mi và thông tin qun lư. Nhà thu ă ào to thành công hàng ngh́n nhân viên hi quan và doanh nghip khi trin khai h thng ng lot trên toàn quc. BILGE là mt ng dng khách/ch (client/server) da trên c s d liu Oracle h tr y các hot ng hi quan bao gm thu tng hp, k toán, thông quan xut nhp khu, phân lung kim tra, quá cnh và các loi h́nh tm nhp khác cùng thng kê thng mi. Trong giai on u, hi quan yêu cu doanh nghip nhp manifest và d liu khai hi quan 408 ti các im khai báo trong mi tr s hi quan. Tuy nhiên, hin ti, các doanh nghip li c khuyn khích khai báo bng phng thc in t thông qua EDI hoc web bo mt. Kt qu t c ca Quá tŕnh Hin i hóa. Hot ng ca hi quan Th Nh K hin ti khác bit rt ln so vi thi im nm 1996, phn nhiu là nh có vic tin hành t ng hóa có hiu qu. Mt s kt qu t c bao gm: (i) Chín mi chín phn trm tt c các giao dch c x lư qua BILGE. Thông tin thng kê thng mi là sn phm ph ca quy tŕnh x lư t ng này. Trc ó, tt c các giao dch c x lư th công và sau ó kt qu x lư c s dng làm u vào to s liu thng kê. (ii) Ch có 25,5% hàng nhp khu và 9,6% hàng xut khu phi qua kim soát trc gii phóng thay v́ kim tra 100% các lô hàng nh trc ây. Ngoài ra, các doanh nghip nhp khu c công nhn trc (pre-approved) (356 doanh nghip cho n tháng 5/2002) hin ă c thông quan ngay i vi hàng hóa ca ḿnh và chu kim tra sau thông quan. (iii) By mi nm phn trm hàng nhp khu hin c thông quan trong ṿng 24 gi và 83% trong 48 gi. (iv) Hi quan là c quan u tiên áp dng EDI ti Th Nh K và hin nay 42% tt c các giao dch hi quan c np bng phng thc in t (EDI hoc qua mng). (v) Cho n nm 2001, s nhân viên gim 10%, 73 n v hi quan hot ng không hiu qu hoc không hot ng ă b óng ca. ă tin hành hp lư hóa s lng và a im các c quan hi quan. Lut hi quan mi phù hp vi cac chun ca EU ă có hiu lc vào tháng 2/2000. Ngun: David Kloeden, Tài liu vit cho nghiên cu này. Các gii pháp này phù hp vi Công c Kyoto Sa i và nht quán vi hip nh ACV ca WCO. Chúng tp trung vào c mc tiêu bo v ngun thu và to thun li cho thng mi. Có th m rng gii pháp ra phm vi khu vc hay toàn cu bng cách a thêm vào các c tính ca liên minh hi quan và an ninh thng mi. Platform công ngh c s dng da trên tŕnh duyt Web có kt hp vi các công ngh di ng nhm to ra m và s linh hot. Bn thân các ng dng phn mm c thit k theo mô-un tích hp vi các h thng hi quan hin ti. TATIS hin ang tham gia vào quá tŕnh mua sm h thng ca hi quan nhiu nc thông qua các i tác kinh doanh ca ḿnh. 409 MicroClear MicroClear là mt h thng ti tân, nhiu chc nng, tích hp y giúp x lư hiu qu và an toàn tt c các chng t liên quan n hi quan thông qua h thng mng s dng tŕnh duyt Web.240 Sn phm do Cc Kim tra và Qun lư (ISC) cugn cp và c xây dng s dng công ngh .NET do Microsoft h tr và xác nhn. Các phiên bn MicroClear trc ây và hin ti - gii pháp tng phn hay toàn b ­ hin ang hot ng ti các nc Trung Quc, Dubai, Cô-Oét, M, Liên bang Nga, Anh và n . Trong tài liu qung cáo, MicroClear nhn mnh rng kin trúc .NET em li các gii pháp linh hot cn thit thc thi các quy nh lut pháp khác nhau, các gii pháp dùng web có bo mt cao, các gii pháp c tích hp y và có th d dàng iu chnh vi mm do ti a, kt ni c vi các h thng bên ngoài và d dàng tích hp vi các h thng c. H thng có th d dàng chuyn chng t giy sang giao thc in t và các chun phù hp vi các công c ca WCO. MicroClear cung cp công c qun tr (back-office) phc v vic nh cu h́nh cho h thng Microclear a các quy tc nghip v mi hay các công thc tính thu mi vào áp dng, thay i lô-gíc hin hành, thay i lung quy tŕnh h thng ng dn nghip v (business pipeline system process flow), xác nh lung công vic và xây dng mu biu hay các trang in t mi. Các iu chnh này ̣i hi mă hoá mc ti thiu. Microclear xem ây là u im chính v́ nó giúp gim s ph thuc vào nhà cung cp sau này. Giy phép s dng và iu chnh mă ngun c cp cùng h thng vi mc ích nhm cho phép s dng ngun lc trong nc cung cp h tr cho h thng. H thng MicroClearr c xây dng trên platform h tr cho các kư t phi ch s (nonalphanumeric). PC Trade Phn mm PC Trade ca Cc Thng kê New Zealand thot u c thit k thc hin các thng kê thng mi quc gia da trên d liu nhp khu do h thng ASYCUDA cung cp. Vic cung cp mt mô-un x lư t khai hàng hóa front end và tính thu c bn ă giúp cng c hn na PC Trade. H thng làm vic trên các máy tính cá nhân c lp song có th c ni mng s dng Novell hay Windows 95 Networking. PC Trade cng c s dng rng răi ti các quc o Châu Á Thái B́nh Dng nh Tonga, Tahiti, Vanuatu và Guam. ALICE Hi ng Châu Âu hin ang xây dng h thng qun lư hi quan tng thích vi thu tng hp ca Cng ng Châu Âu nh mt phn ca chng tŕnh Vn pḥng H tr Tài chính và Hi quan. Vi tên gi là ALICE, chng tŕnh này c da trên công ngh mi nht (.NET framework) s dng Oracle làm platform qun lư c s d liu. ALICE c thit k cung cp mô un xut/nhp khu, quá cnh cùng tt c các mô-un thông thng khác cu thành công c x lư qun lư hi quan hoàn thin. Hin ti, ALICE ang trong quá tŕnh xây dng và th nghim thông qua trin khai theo lch tŕnh vào cui nm 2004 ti Bosnia và Herzegovia. Nu thành công, rt có th ALICE s là h thng c các nc i tác s ra nhp EU sau này la chn s dng. Gii pháp Qun lư Hi quan ca an Mch Hi quan an Mch cùng Bull S.A ă phát trin h thng x lư t khai hàng hóa. Sn phm này hin ang c công ty Bull S.A. bán trên th trng. Sn phm cng ă c a vào làm mt yu t chính trong d án tin 240Xem trang mng ca ICS ti a ch www.icsinspections.com/. 410 hc hóa toàn din do hi quan Cyprus xây dng. D án này bao gm nhiu gii pháp sáng to và cho phép s dng c qua Internet khi thc thi. Công ngh Thông tin "Bên ngoài Hi quan" Mt xu th mi trong ng dng CNTT&TT nhm thúc y công tác to thun li cho thng mi là to ra mt cng ng thng mi c kt ni in t bao gm tt c các i tác thng mi. Mt cng ng nh vy bao gm hi quan, ngân hàng, công ty vn ti, cng và sân bay, khai thuê hi quan , các c quan thi hành pháp lut, cc thng kê và c quan ng kim phng tin vn ti. H thng kiu này hin ă i vào vn hành y ti Xinh-ga-po và Mauritius. Da trên mô h́nh này, Ghana hin ang trong quá tŕnh trin khai h thng TradeNet s dng công ngh tng t. Tunisia và Senegal cng cam kt thc hin h thng qun lư hi quan vi tham vng h thng này s to thành ct lơi ca mng li thng mi in t. TradeNet ca Xinh-ga-po kt ni nhiu bên khác nhau tham gia vào ngoi thng - bao gm 34 n v kim soát chính ph - vi mt im giao dch duy nht cho hu ht các giao dch liên quan n thng mi nh thông quan hi quan và óng thu, x lư giy phép xut/nhp, chng nhn xut x cng nh thu thp thng kê thng mi. Mt trong nhng bc i u tiên là rà soát li chng t thng mi bt buc và thông dng xut gim bt và kt hp nhiu chng t thng mi thành mt mu chng t trc tuyn duy nht áp ng c hu ht các yêu cu chng t trên toàn quc. CrimsonLogic241 c y thác làm ch và iu hành h thng TradeNet cùng vi Ban Phát trin Thng mi Xinh-ga-po, c quan chc trách qun lư cng và sân bay, sân bay quc t cùng các bên tham gia. Công ty IBM phát trin h thng EDI cho phép các thành viên trong cng ng thng mi Xinh- ga-po c kt ni vi nhau trao i chng t gia các doanh nghip t máy tính này sang máy tính khác. Doanh nghip ch tŕnh duy nht mt chng t cha tt c các thông tin v xut nhp khu do bt k bên liên quan nào yêu cu cung cp theo bt k h́nh thc nào trong giao dch ó. c trin khai tng bc vào nm 1989, n nm 1991, 95% lng hàng vn chuyn bng ng không và ng bin ă c giao dch qua TradeNet. Tin b d án t c mt phn ln là nh mt thc t là nhiu thành viên ca cng ng thng mi ă có c nn tng kin thc áng k v tin hc và da trên thit b tin hc phc tp trong hot ng ca ḿnh. Các nc khác mong mun trin khai các sáng kin chính ph in t và thng mi in t có th áp dng gii pháp hi quan cung cp mt cng duy nht cho các doanh nghip và cán b liên quan n quá tŕnh giao dch nhp và tip cn tt c các thông tin liên quan n x lư các lô hàng. Mt cng nh vy có th tng tác vi nhiu công c qun lư hi quan khác nhau hin có. Ti Ga-Na, cng EDI ă c kt hp vi h thng qun lư hi quan ca Mauritius (xem Bng 13.4) Ti Senegal, Orbus 2000 cng có chung mt tham vng kt ni in t tt c các th ch liên quan n thng mi (Hp 13.5) 241c gi là Dch v Thng mi Xinh-ga-po cho n nm 2002. 411 Hng dn La chn H thng Công ngh Thông tin Phù hp cho Hi quan Vic ánh giá gii pháp CNTT phù hp không phi là mt vic d dàng, nht là khi vào thi im hin ti, có quá nhiu gii pháp công ngh khác nhau c gii thiu trên th trng trong khi ó hi quan các nc luôn phi ng trc mt la chn là t xây dng h thng riêng cho hi quan nc ḿnh. Quy tŕnh la chn có th c tin hành thành hai bc. Bc mt, cn ánh giá nhiu kh nng khác nhau i chiu kt qu thu c sau ó và lc ra mt s ít gii pháp tip tc xét duyt. bc hai, quy tŕnh mua sm có th a ra các yêu cu chi tit hn giúp các nhà cung cp dch v và ngay c nhng ngi ng h cho gii pháp quc gia công b sn sàng tham gia thu ­ u tiên là np xut k thut và sau ó là np xut tài chính. Di ây là tóm lc phng pháp này. ánh giá trc Nng lc Nhà thu: Chm im các Gii pháp Khác nhau Giai on ánh giá trc nng lc nhà thu ̣i hi phi ánh giá có h thng các gii pháp khác nhau cng nh thích hp ca gii pháp ó vi mt nc c th. Quá tŕnh ánh giá này s c tin hành da trên kt qu rà soát mô t k thut ca sn phm cng nh xem xét các h thng hin ang hot ng trong môi trng tng t nh môi trng ca nc ó nu có th. Trong quá tŕnh ánh giá, có th tin hành chm im i vi nhiu gii pháp khác nhau (s dng thang im t 1 n 100) ri cng im ca các cu phn khác nhau vào tng im chung. Sau ó, so sánh các kt qu chm im ca các nhà cung cp khác nhau và có th là vi mt "gii pháp CNTT lư tng" tuân th tt c các hng dn ca WCO và áp dng các platform phn cng hin i nht. Nhà cung cp dch v vi s im cao nht c a vào danh sách ngn tip tc liên h và tham gia quá tŕnh thu giai on 2. Có th kư hp ng thu khoán vic ánh giá các gii pháp kiu nh vy vi mt công ty t vn máy tính. Bng 13-4 Nghiên cu T́nh hung D án Cng in t (Gateway project) ti Ga-Na Các bin pháp t do hoá thng mi c thc hin trong mt s nm trong nhng nm 1990 ti Ga-Na ă không thu hút c u t trc tip nc ngoài hay giúp m rng xut khu nh mong i. Mt s nghiên cu cho thy rng làm c nh vy, cn tin hành ci cách v c cu. Mt chin lc xúc tin xut khu ă c xây dng nhm tin hành các ci cách này. Chin lc này bao gm các c im chính sau: (a) CrimsonLogic, mt công ty ca Xinh-ga-po qun lư h thng TradeNet s cung cp phn mm cho h thng cng ng da trên thng mi in t, h thng s tr thành tâm im ca cng ng TradeNet ca Ga-Na; (b) Ga-Na s ng dng h thng qun lư hi quan c thit k cho Mauritus, h thng ă tng tác thành công vi cng ng thng mi in t ca Maritus; và (c) s thành lp mt công ty mi trin khai c h thng TradeNet và H thng Qun lư Hi quan ca Ga-Na (GCMS) ti c quan hi quan. Hp ng kư kt vi CrimsonLogic là hp ng xây dng, hot ng và chuyn giao (BOT). i li cho phn óng góp c phn và tuân th các iu khan cung cp dch v trong hp ng, công ty s nhn c mt khon chi tr hàng nm cho các dch v cung cp. C phn ca công ty s c chuyn dn cho chính ph Ga-Na sau thi gian 10 nm. 412 Mng Cng ng Ga-Na (Ghana Community Network - GCNet) c thành lp nh mt công ty liên doanh có c phn nc ngoài (Societe Generale de Surveillance góp 60%, hi quan 20%, Hi ng Vn ti Hàng hi Ga-Na 10% và hai ngân hàng trong nc, mi ngân hàng 5%). Vào tháng 11/2000, GCnet ă có giá tr c phn lên n 5 triu USD. GCNet vn hành theo hp ng dch v kư kt vi B Thng mi và Công nghip vi thi hn kéo dài n nm 2010. B này ă ch o GCNet lp t h thng da trên thng mi in t và mt h thng qun lư hi quan mi. GCNet áp dng cách tip cn va h tr va hng dn (hands-on approach) trong toàn b quá tŕnh và cung cp h tr cho hi quan thông qua ào to cho cán b hi quan a phng và lp t công ngh thông tin. Các Mng Cng ng. ă thc hin các n lc khi u kt ni vi các thành viên khác nhau ca cng ng thng mi. Các thành viên sau ă c kt ni: - Các hăng vn ti np manifest in t cho GCNEt chuyn cho các cng và c quan qun lư cng ca Ga-Na - Hi ng Vn ti Ga-Na thu thp tt c các thông tin liên quan n vn chuyn bng ng bin và ng hàng không - Hi quan tip nhn khai hi quan in t - Ngân hàng thông báo cho c quan hi quan qua ng in t v các khon thu c np - Vn pḥng thng kê c kt ni tip nhn tt c các s liu thng kê thng mi liên quan t hi quan ­ vn pḥng thng kê vn cha tn dng c kt ni này - B Tài chính c kt ni và có th ti tt c thông tin thng mi cng nh tt c các giao dch ca các i tng np thu thông qua mă tài khon cá nhân Bài hc Thu c. Quan h i tác gia khu vc nhà nc và t nhân cùng vi h́nh thc hp ng BOT có th mang li hiu qu ln trong thc thi. ng thi, GCNet làm c s cho ci cách và m bo gi vng mc tiêu ci cách trong giai on chuyn giao chính tr. CNTT có th giúp em li kt qu nhanh chóng trong quá tŕnh ci cách. Ch mt ba nm ri trin khai GCnet và GCMS ti các cng có lu lng hàng hoá chim hn 90% tng giá tr thng mi ca Ga-Na. Kt qu t c trong vic gim bt thi gian thông quan và tng cng huy ng ngun thu vt ngoài mong i trong khi tng chi phí là có th chp nhn c. 413 Có th y nhanh tin thay i các hot ng hi quan vi h tr k thut theo phng thc va h tr va hng dn và chuyn giao trc tip (hands-on). Mc dù ngành hi quan ă vt ln nhiu nm nâng cp h thng thông tin hay tn dng tt nht h thng này song tin hành ci cách, cn phi có mt lc y t bên ngoài. H tr bên ngoài phi c cung cp di dng va h tr thc hin va hng dn và chuyn giao trc tip n gin hoá quy tŕnh qua vic a vào áp dng các quy tŕnh t ng tiên tin. H tr cp lănh o cao nht s giúp thc hin và duy tŕ d án. Hi quan ă rt tích cc trin khai h thng CNTT&TT song vào thi im hin ti s cn phi tích cc theo ui công cuc hin i hoá trong hu ht các lnh vc ngoi tr CNTT&TT và các quy tŕnh liên quan. Quy tŕnh hin i hoá s giúp cho d án tr nên bn vng hn. Và sau ó, mt t chc hi quan ă c hin i hoá s th thích hp tip nhn GCNet t nhà thu cung cp khi hp ng dch v ht hn. Ngun: De Wulf 2004. Bng 13-5 Nghiên cu T́nh hung ca Senegal Senegal ang chun b mt b sn phm tn dng ti a CNTT trong vic thúc y thng mi thông qua các sáng kin c gi chung là GAINDE 2000. Các sn phm này bao gm mt môi trng thng mi in t tip nhn và ph bin d liu giao dch thng mi cho tt c các thành viên ca cng ng thng mi; mt h thng qun lư hi quan hin i và mt h thng thanh toán in t. ORBUS 2000 ORBUS c xây dng vi mc ích tr thành h thng thông quan trc thc (real preclearance system). Nó c thit k nhm tip nhn các khai báo in t ca doanh nghip (thông qua mng internet), gm có tt c các thông tin cn thit theo yêu cu ca các c quan thc thi khác nhau. (i) chuyn thông tin cho tt c các c quan liên quan cung cp thông quan in t và (ii) chuyn tt c các d liu cho h thng qun lư hi quan. Thành viên ca cng ng doanh nghip c ni mng bao gm hi quan, ngân hàng, các c quan tin t, c quan thc thi và các c quan chu trách nhim v qun lư cht lng, hip hi các công ty bo him, V Ngoi thng thuc B Thng mi, Cc o lng, công ty PSI, Kho Bc,.. và công ty bo him, b thng mi........ 414 Thit k c bt ngun t h thng hot ng ti Sing-ga-poXinh-ga-po. S dng ngun d án ca ngân hàng th gii, Cc thông tin quc gia thuc chính ph ă tài tr lp t trang thit b truyn h́nh và vin thông cn thit kt ni tt c các c quan chính ph. Mô un Orbus 2000 c thit k thành công bi "GIE GAINDE 2000", mt công ty bo m s lp t và trin khai môi trng thng mi in t và h thng hi quan mi Kin trúc k thut ca Orbus c xây dng da trên c s d liu ca công ngh thông tin mi nht m bo vic truy cp d liu, trao i thông tin và tích hp thông tin và bo mt. Vic kim tra h thng c tin hành t u nm 2004. Vic thc hin hiu qu và thành công h thng Orbus 200 cùng vi hàng lot các chc nng ̣i hi (i) tt c thành viên ca cng ng doanh nghip ni mng và iu chnh th tc hot ng ca ḿnh thông quan in t in t và nhanh chóng (ii) k thut (h thng hot ng u cui ca h thng Orbus 2000) d truy cp cho tt c các bên liên quan. Vic ng dng m rng phm vi c nc ̣i hi phi có mt chin dch ph bin cng ng và phi có các chin lc ào to TRADE X/ GAINDE Vào cui nhng nm 80 ca th k 20, cc công ngh ca B tài chính thit k và vn hành h thng qun lư hi quan. Lư do ca vic la chn gii pháp quc gia là tng cng kh nng công ngh quc gia. H thng c gii thiu vào nm 1990 và c nâng cp sau ó. c chuyn giao cho hi quan vào nm 1998, h thng ă lc hu và tn kém trong vic duy tŕ. Sau ó TRADE X c thit k thay th. Vic tip tc la chn gii pháp ni b bt ngun t nhng kinh nghim trc ây và bt ngun t s phát trin trong kh nng công ngh ca t nc và áp ng theo yêu cu và nguyn vng ca nhân viên hi quan và các nhân t chc t nhân. Các công ty t vn quc gia ă cùng vi hi quan thit k h thng TRADE X mi và hy vng s sm c a ra ng dng. TRADE X là s kt hp ca nhiu công ngh tiên tin hin i và kt hp vi các chc nng mi. Nó bao gm giao din ca ORBUS 2000 và có môun ánh giá ri ro tiên tin, ngun c s d liu v tr giá, thit b qun lư hàng hóa, thanh toán in t. Nó cho phép thng nhândoanh nghip tính các chi phí thông quan và t́m thy các quy nh thông quan áp dng và ngun c s d liu. TRADE X bao gm hu ht các chc nng trong các gii pháp sn có trong qun lư hi quan hin i và phù hp vi chng tŕnh tin hc hóa ca WCO. H thng c thc hin thí im ti các im nhp khu vào nm 10/2003. Vic m rng s c thc hin trong 415 2004. Hi quanhi quan hin nay ang iu chnh c cu t chc. Hi quanhi quan cng ang nâng cao vic s dng công c qun lư hi quan hin i SEPAY h thng thanh toán in t Mt nhóm làm vic cùng vi cán b Hi quanhi quan, kho bc và ngành ngân hàng ă xây dng mt h thng cho phép khai thuê hi quan np thu in t. Vic thc hin h thng này hy vng s c tin hành vào 6 tháng cui nm 2004. Ngun: Ibrahima Diane, Qun lư GIE GAINDE 2000 Các ni dung c tính im cho mi nhà thu nh sau: Chin lc ca nhà thu. Có th ánh giá tm nh́n và nguyên tc ca nhà thu, thc tin h tr và xây dng nng lc ca nhà thu, kinh nghim và chuyên môn, c s tài chính và s hot ng n nh ca công ty cùng c s lp t. Kin trúc chc nng: B chc nng c cung cp hoàn chnh n âu ?. áp ng c các nhu cu c th ca quc gia n mc nào? Có d b sung các mô-un chuyên dng khác không? Kin trúc ng dng: âu là phc tp, tính mm do, hot ng và an ninh cng nh tính hay bin i ca kin trúc h thng? Cu trúc phn mm: C s phn mm cho giao din ngi s dng, máy ch ng dng, qun lư d liu, tích hp phn mm và an ninh h thng là ǵ? H tng Công ngh: Platform xut s dng cho phn cng, máy ch ng dng, trao i d liu, qun lư h thng và an ninh là ǵ? Thc thi và Trin khai: Các chi tit thc thi s c tin hành nh th nào ? Các chi tit này bao gm qun lư d án, thit k, phát trin và bàn giao, qun lư thay i, ào to và thc hin cùng hot ng và h tr. Các Ngun lc Trin khai: K hoch ca nhà thu cho qun lư ngun lc, h tr k thut, xây dng nng lc, qun lư iu hành và lp k hoch là ǵ? Chi phí Trin khai và Chuyn giao: Chi phí phát trin phn mm và chuyn giao, chi phí cho h tng k thut, chi phí thc thi và trin khai cng nh chi phí h tr và ào to là ǵ? âu là các gii pháp cho chi phí hot ng và tng phí cho ṿng i h thng. Quy tŕnh u thu la chn nhà cung cp Vào thi im này, cn phi a ra la chn gia các gii pháp quc gia khác nhau và các gii pháp dng sn có trên th trng hoc n gin là la chn gia các gii pháp dng sn có trên th trng ang c cân nhc. Cn m bo tính minh bch khi la chn mt gii pháp quc gia do mt bên th ba xây dng. S có nhiu thách thc hn nu vic la chn c tin hành vi h thng quc gia do ni b ngành hi quan xây dng. Trong trng hp ó, cn tránh t́nh trng a ra quyt nh thiên v cho hi quan mà không ánh giá tha áng xut tŕnh tuy vic này s rt khó thc hin. Có th vn dng ba nhân t quyt nh chính ánh giá các xut, cho im và la chn bên thng thu: (a) tuân th các iu khon và iu kin u thu (có th s dng 416 các thut ng khác nh h s thu, yêu cu np xut, h s mi thu, và tng t); (b) tuân th v mt k thut i vi các tiêu chí s dng c ch tính im da trên t trng xác nh vi tng tiêu chí và (c) giá tr cho ng tin b ra ­ cân i vi các hp phn khác vi iu kin phi tho măn các chun ti thiu so vi chi phí. iu khon và iu kin u thu. H s thu phi cung cp mô t k thut chi tit và phn ánh cân bng gia vic a ra các mô t k thut quá chung chung và khái quát dn n t́nh trng tt c các nhà cung cp u tiêu chun và vic a ra các mô t k thut quá hp dn n t́nh trng không có nhà cung cp nào có iu kin tham gia thu hay ch có mt nhà cung cp t tiêu chun. Phn mô t k thut cn bao gm hàng lot các vn chung chung nh các yêu cu v chc nng, v k thut, các yêu cu ca án và thc hin án, các yêu cu h tr, v an ninh, các yêu cu v nng lc và hot ng cng nh các yêu cu liên quan n hp ng. Nhà thu cn có kinh nghim thc hin thành công các d án trogn nhng hoàn cnh tng t trc ó. Cn xác minh các tuyên b ca bên bán. Khi xem xét kinh nghim ca nhà thu, cht lng ca các kt qu thc hin trc ó quan trng hn s lng. Có ngha là kinh nghim thc hin ch mt s ít các hp ng song vi mc thành công cao s c ánh giá cao hn kinh nghim thc hin nhiu hp ng song kt qu t c ch là rt khiêm tn. Thêm na, trong mt th gii mà công ngh bin i nhanh chóng nh ngày nay, không nht thit loi các công ty mi tham gia vào th trng ch bi kinh nghim hn ch. Tuy nhiên, vn là ch phi xác nh tim nng ca các công ty này da trên hiu bit ca h v qun lư hi quan hin i cng nh phng thc tt nht áp dng công ngh vào nghip v ch không phi s dng kin thc chung v công ngh ri sau ó mi t́m hiu v hot ng hi quan trong quá tŕnh trin khai d án. ánh giá các yêu cu k thut. Tính nng ng dng nên là ng lc chính a ra quyt nh. Các chc nng cn oc iu chnh cho phù hp vi hoàn cnh c thù cng nh tŕnh hin i hóa và ci cách mà hi quan tng nc ă (hay s) t c. Có mt s chc nng s luôn là các chc nng ct lơi ca bt k h thng nào, s khác ch là các chc nng ph mong mun b sung. Xác nh chc nng ca h thng là vic ca các nhà qun tr hi quan (tc là ngi dùng) hn là ca các nhà công ngh. Các k nng cn phi c xp th t u tiên và tính im theo tm quan trng ca tng chc nng. Cn có mt khung chm im (scoring model) tin hành so sánh mt cách nht quán tt c các h s thu vi các yêu cu k thut. Cn xác nh cn trng t trng cho im vi các tiêu chí chc nng chim t trng chi phi. Ví d nh, mt khung chm im có th c xác lp nh sau: 40% tng im cho các yêu cu v chc nng, 25% cho các yêu cu ca án và thc hin (bao gm c kinh nghim ca nhà thu), 13% cho các yêu cu k thut, 10% cho h tr ca nhà thu, 5% cho yu t an ninh, 5% cho các yu t liên quan n hp ng và 2 % cho xây dng nng lc cho ni b ngành hi quan. ánh giá tài chính. Ch các xut t im k thut ti thiu mi c xét chm im v tài chính. Trng hp xut không t im k thut ti thiu, xut ó hoc s b loi hoc, tùy theo các quy tc mua sm u thu, s c nâng lên cho t chun k thut vi iu kin tt c các nhà thu u phi c i x công bng. Xác nh t trng chm im gia chi phí và chm im là rt quan trng. Lư do là quá nhn mnh n chi phí s dn n vic chn gii pháp có chi phí thp nht ngay c khi gii pháp ó không tt 417 nht v mt k thut (thm chí có th là ti nht). Trong cân nhc chi phí, cn phi xem xét công bng tt c các xut t im k thut. Bi vy, cn phi a tt c các chi phí tng t vào xut và lng hóa chính xác. Có th a vào c tng phí trong c ṿng i ca d án (lifetime costs). Chi phí ca mi d án khác bit nhau rt ln. Rơ ràng quy mô ca quc gia và tính phc tp các chc nng mong mun nh hng n chi phí. Vi mt nc nht nh, chi phí phn cng mà hi quan phi b ra cng nh chi phí cho phn mm u doanh nghip (front-end) mà doanh nghip phi chu không khác nhau quá nhiu v́, không ít th́ nhiu, chúng u b chi phi bi platform công ngh hin có vào cùng thi im ó. Các chi phí trin khai bao gm chi phí cho ào to nhân viên và cng ng doanh nghip cng không có khác bit ln gia các gii pháp. Bi vy, khác bit v chi phí gia các gii pháp có xu hng ph thuc vào mc thit k, lp tŕnh và iu chnh. Mc ph thuc các nhà thu trong nc cng s nh hng áng chi phí. Các gii pháp quc gia có xu th t hn v́ chúng ̣i hi phi thit k và lp tŕnh chi tit nhiu chc nng ca h thng trong khi chi phí cho vic này là không nh. Ví d, ti Ma-rc, 6,5 triu USD trong tng phí 10 triu USD c chi cho thit k. Mt trong nhng im hp dn ln ca gii pháp dng sn là có th chia s chi phí phát trin h thng. Ví d, chng tŕnh ASYCUDA c cung cp min phí, cho phép các nc s dng c hng li ích ca "k xài chùa" theo cách nói vn v i vi khan u t ln do UNCTAD b ra trong quá tŕnh xây dng mt chng tŕnh ASYCUDA sn sàng cho trin khai. Mc dù ây là phn mm min phí, song vn cn phi có ngun lc áng k v phn cng, thit b h tr và truyn thông trong quá tŕnh thc thi. Ví d nh ti Li bng, vic lp t h thng ASYCUDA++ vào cui nhng nm 1990, ngi ta ă phi chi tng s tin là 5 triu USD. Ti Bô-li-via, chi phí bo tŕ phn mm phi ly t ngân sách hot ng ca C quan Hi quan Quc gia. Tng chi phí phát trin cho toàn b d án (nhóm d án trong nc cùng nhóm UNCTAD h tr chuyn giao h thng ASYCUDA) vào khong 3,85 triu USD. Chi phí cho nâng cp phn cng, truyn thông và h tng cho 5 vn pḥng hi quan ln, 19 vn pḥng hi quan va và nh trên c nc mt thêm mt khon là 3,1 triu USD. Tng t, d án Tin hc hóa Ngành Thu ca Phi-lip-pin - s dng h thng ASYCUDA ­ và d án ca Cc Hi quan có tng chi phí lên n 28 triu USD. Các gii pháp dng sn khác cn phi c iu chnh cho phù hp vi yêu cu và hoàn cnh c thù ca quc gia. Vic này cng cn có kinh phí. Ví d, khi tin hành lp t h thng SOFIX Th Nh K và Ác-hen-ti-na, ngi ta ă phi vit li áng k phn mm (xem bng 13.3). Trong khi ó, gii pháp TIMS thng c thc hin kt hp vi các hp ng qun lư nh ti Mô-zm-bích và ng-gô-la. Trong nhng trng hp ó, chi phí thc hin h thng c tính gp cùng các can thip khác ca Crown Agents các nc này. Ti Ga-Na, cng in t Crimson Logic ă c trin khai kt hp vi H thng Qun lư Hi quan ca Mauritius. Tng chi phí ca d án GCNet vào khong 5 triu USD vn c phn và 2,5 triu USD vn vay. D án bao gm lp t phn mm, iu chnh cho phù hp vi hoàn cnh ca Ga-Na, mua thit b và h tng cng nh tin hành ào to quy mô rng cho cán b hi quan và doanh nghip. Ti Bolivia, Cc Hi quan Quc gia ă xây dng mt s h thng v tinh xung quanh h thng ASYCUDA++ h tr các chc nng rà soát li sau thông quan và lu kho d liu. Hi quan Bôlivia cng ă có k hoch tip tc 418 b sung các h thng v tinh nâng cao nng lc ánh gi ri ro và khai thác d liu (data mining). Nh ă lu ư trc ây, chi phí trin khai h thng CNTT&TT ch là mt phn trong chi phí toàn chu k ca các h thng này. Song thng ngi ta không d tính c y các khon phí nh phí bo tŕ và nâng cp h thng a chúng vào tng chi phí toàn chu k. Hu qu là nhiu h thng c trin khai mà không có kinh phí. Bi vy, cùng vi thi gian, s tin u t cn có thng ln hn so vi s tin u t phi b ra khi duy tŕ c h tr tài chính liên tc tho áng. Kt lun Tác nghip Công ngh thông tin và truyn thông có th góp phn áng k trong vic tng cng hiu qu và kt qu cho hot ng hi quan. iu này ă c chng kin bi hi quan nhiu nc trong ṿng hai thp k qua. Tuy nhiên, các gii pháp CNTT thay i thng xuyên. Các công ngh mi nht cung cp các giao din thân thin hn vi ngi s dng thông qua vic cho phép np d liu và thanh toán in t, tng cng h tr cho vic qun lư các loi h́nh min thu và bo thu cng nh to ra nhng bc tin áng k trong các mo-un phân lung và ánh giá ri ro. Chc chn là vic s dng CNTT&TT ă óng góp áng k vào vic bo m chc nng huy ng thu thu ca hi quan và y nhanh các quy tŕnh thông quan. Hi quan mi nc phi n lc thc thi CNTT&TT tiên tin nht phù hp vi hoàn cnh c th ca nc ḿnh. Bi vy, qun lư CNTT&TT phi là mt chc nng chính trong qun lư hi quan. Trin khai h thng CNTT&TT bn thân nó không phi là mt mc ích cui cùng. H thng ó cn c iu chnh h tr hi quan t c các mc tiêu ca ḿnh. V́ vy, bt k chin lc CNTT&TT nào cng phi mang tính thc tin và áp ng c nhng yêu cu thc t ca quc gia nói chung và ca ngành hi quan nói riêng. Nó cng phi thích ng vi nng lc ca i ng cán b h có th tn dng tt nht các công ngh mi. Rơ ràng, không có gii pháp khuôn mu nào có th áp dng cho tt c các nc. Thit k gii pháp CNTT&TT phù hp ch là mt phn ca chin lc CNTT&TT. Tham gia thit k gii pháp có th là các chuyên gia, t vn và các nhà k thut. Song thc thi có hiu qu gii pháp c thit k là mt vic c̣n quan trng và khó khn hn rt nhiu. t c iu này, hi quan cn phi iu chnh các quy tŕnh nghip v, ào to i ng cán b hi quan và doanh nghip và trong mt s trng hp là iu chnh c cu t chc. Trong rt nhiu trng hp, hi quan không tn dng ht tính nng ca h thng CNTT&TT - h thng mà h ă phi mua vi mc giá t - do không thc hin c nhng thay i cn thit i kèm. Các nhà hoch nh chính sách cn phi xem xét li các u, nhc im ca vic thit k gii pháp CNTT&TT quc gia. Khuyn ngh a ra ây là các nc nên t́m hiu k các gii pháp dng sn hin có. Lư do là bi các h thng c nht có xu hng rt t và thng không có thit k tt nh các h thng có trên th trng. Nhiu gii pháp dng sn là s kt hp ca các công ngh tiên tin nht vi các chc nng ca các mô-un khác nhau ă c th nghim y trong khi các chng tŕnh hot ng mnh và n nh. 419 Vic la chn h thng qun lư hi quan t ng là mt vic phc tp. Bi vy, cn phi có các bin pháp tho áng mi có th m bo thu c giá tr tng xng vi ng tin b ra. Chng này a ra cách x lư quá tŕnh này bng cách xem xét mt cách có h thng các tác ng k thut và tài chính ca các gii pháp khác nhau. Hi quan cn phi chú trng thích áng n vic cung cp y kinh phí cho các h thng CNTT&TT. Vi tin nhanh chóng trong bin i công ngh, s là rt tn kém lp t và bo tŕ h thng CNTT&TT. Cn nâng cp các chng tŕnh phn mm và platform phn cng bt kp vi các tin b công ngh. V́ vy, cn m bo kinh phí không ch cho vic lp t mà c̣n cho vic bo tŕ và nâng cp phn mm và phn cng. Các trng hp thng thy là khi ngun tài tr nc ngoài ht, ngân sách CNTT&TT cng cn kit. iu này không gây hi nhiu n CNTT&TT trong ngn hn. Tuy nhiên, v dài hn, iu này s dn n vic h thng CNTT&TT sp , gây ra tn tht ln cng cn phi ci t h thng vi chi phí cao hn rt nhiu so vi kinh phí bo tŕ và nâng cp thng xuyên. Tài liu c thêm Corfmat, François và Patricio Castro. 2003. "T ng hóa Th tc Hi quan." Trong Thay i Hi quan: Thách thc và Chin lc cho Ci cách C quan Hi quan do Michael Keen biên tp. Washington, D.C.: Qu Tin t Quc t. Lane, Michael. 1998. Xa l Thng mi Quc t và Hin i hóa Hi quany. Westport, Conn.: Nhà sách Quorum. T chc Hi quan Th gii. Hng dn Công c Kyoto Sa i. Chng 7. Brussels. www.wcoomd.org. Tài liu Tham kho Appels, T. và H. Struye de Swielande. 1998. "y lùi Biên gii: Cách mng Thông quan Hi quan." Tp chí Qun lư Tip vn Quc t 9(1): 111­18. Corfmat, Francois và Patricio Castro. 2003. "T ng hóa Th tc Hi quan." In Michael Keen, ed. Thay i Hi quan: Thách thc và Chin lc cho Ci cách C quan Hi quan.Washington, D.C.: Qu Tin t Quc t. De Wulf, Luc. 2004. "Ghana." Trong Luc De Wulf và José B. Sokol. Các Sáng kin Hin i hóa Hi quan: Nghiên cu T́nh hung. Washington, D.C.:Ngân hàng Th gii. Dutta, Soumitra, Bruno Lanvin và Fiona Paua biên tp. 2004. Báo cáo Công ngh Thông tin Toàn cu 2003­2004. New York: Oxford University Press. www.weforum.org/site/homepublic.nsf/Content/Global+Competitiveness+Program me%5CGlobal+Information+Technology+Report. Steenland, Marcel và Luc De Wulf. "Morocco." In Luc De Wulf và José B. Sokol biên tp. Các Sáng kin Hin i hóa Hi quan: Nghiên cu T́nh hung. Washington D.C.:Ngân hàng Th gii. 420 Ngân hàng Th gii. 2004. "Hng dn Mua sm."Washington, D.C. http://siteresources.worldbank.org/INTPROCUREMENT/Resources/Procurement- May-2004.pdf. 421