39272 UPDATE No.9 Quarta feira, 9 de Maio 2001 TRUST FUND BA TIMOR LOROSA'E Banku Mundial ho Banku ba Desenvolvimento Asia nian maka kair/Administra Fundu Depositariu ba Timor Lorosa'e, hodi simu fundus hossi Governu rai-rai sira tuir mai hanesan: Australia, Finlandia, Irlandia, Japaun, Nova Zelandia, Noruega, Portugal, Reino Unid o, Estados Unidos da América, Comissão Europeia nó mós Banku Mundial. Relatorio ida ne'e hasai fulan ida dala ida, atu fó hatene kona ba actividades Trust Fund ba Timor Lorosa'e,(TFET) hala'o liu hossi nebé quadrus Governu Banku Mundial sira, hala'o tuir resultado nebe hetan iha encontro Doadores sira nian iha Tokio, iha Dezembro 1999. Multi-doadores sira TFET nian fo ajuda /concessão atu reconstroe ho desenvolve fila fali actividades Ekonomia Timor Lorosa'e nian, nebe prepara no fiscaliza tiha ona hossi Banku Mundial ho Banku ba Desenvolvimento Asia nian (ADB). Bancu Mundial hanessan fiduciário. ADB mak kair/ projetus TFET nian hanessan hadi'a estradas, Portos, be, telekomunikasaun ho electricidade, e, hamutuk ho Banku Mundial, responsabiliza ba projetus sira hossi sector Saude, Educasaun, Agrikultura, desenvolvimento sector privado ho haburas ema nia kapasidade iha area ekonomia nian. Banku Mundial ho ADB servisu hamutuk ba projetu desenvolvimento comunidade nian, hanessan fo ossan atu hala'o projeto sira ne'e. Actividades Trust Fund ne'e, bazeia iha principios sira tuir mai ne'e: · Lider Timor Lorosa'e sira hó sira nia partisipasaun ­ ne'e importante iha faze hot-hotu atu garante sustentabilidade ba programa rekonstrusaun nian. Prioridades TFET nian hari'i liu housi Conselho Consultativo Nacional; plano sector ho projeitos sei prepara ho partisipasaun hossi especialistas internasionais ho Timor oan sira. · Kordenasaun Doadores ­ importante atu garante aproximasaun estrategika no atu halakon tiha duplikasaun eh gap. Banku Mundial ho ADB tulun Administrasaun Transisional atu desenvolve plataforma sectores oi- oin, atu bele hetan ponto adisional ida a'as liu iha rekonstrusaun ho desenvolvimento. · Importante lalais, hanessan mós qualidade ­ TFET hahu atu fo fundu grátis nebe maka fleksivel, katak atu fahe ajuda-lalais ­ projeto ida nebe boot liu sektor nian komessa fahe tiha ona iha Marsu ­ ho programa kona ba investimento longo prazo. OSSAN HOTU NEBE MAK SIMU HOSSI TFET HANESSAN AJUDA TIMOR LOROSA'E OAN SIRA LA PRECISA ATU SELU FALI 1. Status Financial (US$) TFET Promessa Recibos * Compromisso Despesa Maio 9 167,440,000 82,000,000 96,300,000 40,043,400 Abril 9 167,440,000 78,100,000 96,300,000 35,430,000 Mudansa 0 3,900,000 0 4,603,400 Receitas TFET nian hossi nação doadores sira hó mós distribuição ba projecto ida-idak hossi, TFET nian apresenta iha Secção 6. To'o ohin loron, projecto rua hotu tiha ona hó sucesso (Projecto atu Cria Servisu ba Comunidade Dili nó mós atu buka recurso Humano), hó projeto sanulo nebé sei hala'o dadauk kala sei hotu iha fulan Dezembro tinan 2001 nia laran. Projecto sira nebé sei tuir mai, Banco Mundial avalia tiha ona hossi sector rua nebé sei hala'o to'o fulan Setembro tinan 2002 (Desenvolvimento Empreza Ki'ik sira hó Timor Oan Hi'it An Rasik). Preparasaun kona bá Saúde, Agrikultura, Edukasaun hó Bé & Sanitariu mós sei tama iha fase rua projeto ne'e nian. Sei iha fundos disponivel nebe la to'o de hala'o projeto uluk nian, sei bele hetan tan fundos iha fulan Junho remata bá implementasaun fase ba dala rua. Gráfico (Seção 5) hatudu despesa nebé hala'o hossi Trust Fund kona ba objectivos desembolso hotu-hotu nian. Despesas to'o loron ohin hanessan hó desembolso nebé halo tiha ona revisão nó mós prepara tiha ona iha Fevereiro. Hein atu projectos sira né'e sira nia desembolso tenqui completo iha prazo nebé atu remata. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 2 2. Informasaun foun kona ba projetu 1 Projetu Timor Oan Hi'it An Rasik fo suporte ba eleisoens democraticas konselhus sucu nian atu bele hamoris akontabilidade no participasaun instituisoens lokal. Liu hossi konselhu, komunidade lokal sira. simu subsidio atu reabilita infrastrutura bazika no komessa fali actividade ekonomia nian. Projetu ne'e mos fatin ba komunidade sivil, riku-soin kultura nian ho grupu vulneradu sira, hanessan feto faluk ho oan kiak sira atu bele tama iha laran.(USD21.5 milhoens sei fo ba tinan 2.5 nia laran, e atu hahú, tuir kontratu nebe hatan tiha ona sei fó uluk US$7 milhoens). [1] Concessão nó Crédito ba Comunidade - Ciclo dala uluk kona bá concessões bá conselho suco nian, remata tiha ona. Concessões sira nebé reservado hossi ciclo segundu, boot liu e bele mos hatama propostas bá actividades economia nian, nebe sei hetan ajuda hossi sub-empréstimo em vez de concessão. Desembolsos hahú ona bá ciclo ida ne'e, bá 36 hossi 60 sub-distritos (postos). 35% hossi desembolso ida né'e mai hossi crédito nebe sei administra hó ossan rotativo iha nivel sub-distrito. Pelo menos liu 11 postos mak hein atu simu concessão iha fulan Maio 2001 nia laran. Nuné'e mos, preparação bá eleição posto foun hó conselho suco nian hala'o dadauk nafatin nebé hein atu hala'o iha território laran tomak iha fulan Maio. [2] Herança Cultural hó Reconciliação - To'o loron ohin, Uma Fukun Timor hatudu ona exibição haat - hó mós exibição ida kona bá fotografias nebe labarik ki'ik oan sira nakari lemo País né'e nia laran mak halo; espectáculo ida nebé hatudu música Portuguesa; conferência rua kona bá história território ida ne'e nian hanessan mos livro ida hó tan lançamento projecto ida. Oras ne'e sei prepara dadaun bá festival kona bá cultura nebé sei halo iha 26-27 fulan Maio. Assina tiha ona acordo ida hó UNESCO nuné'e mós prepara hotu ona caderno de encargos atu hadi'ak fila fali Uma ida hanessan Centro Cultural iha Dili.Hili tiha ona ema nebé atu halibur ossan atu ajuda Uma Fukun Timor hodi hala'o ninia actividades iha tempo ikus mai. Assunto kona bá ema nebé ocupa tiha fatin sira cultura nian, tanbá hó ema sira Quadro Cultural nia tulun, assunto sira ne'e resolve didiak deit. [3] Reporter Comunidade nian hó Radio - Hili tiha ona meneger ida bá componente ida né'e. Visitas barak hala'o ona ba Distritos sira, hodi esclarece ba povo kona bá Estasaun Reportagem Distrital. Visita dala uluk nian halo bá distrito Oecussi nebe halo iha loron 17 to'o 19 fulan Abril 2001. 3 Assuntosnebeseitratadadaun-Instalaçãoestaçãoradiocomunidadenianseihala'onafatinto'o eleição nasional hotu nebé sei hahú iha fulan Agosto remata, atu evita pressão balu ladi'ak lori usa instalação ne'e ba importância politica hossi festas particulares sira. Nune'e mós tambá eleição sira pendentes, PMU esforça-an tebes atu fahe fundos ba segundo ciclo nian molok atu hahú actividades eleição nian; distribuição balu mak la halo molok tempo ida ne'e, tenqui hein to'o eleição liu tiha. CEP II ­ Administrador Transição nian / SRSG tuir ona hodi mós assina documento legal kona ba segunda porção ba projecto Timor Oan Hiit An Rasik tuir princípios CEP I hodi kair servisu tuir lição sira hossi porção uluk nian, CEP II sei continua fó apoio ba comunidade sira hanessan prepara concessões atu halo uma no mós atu hadiak fila fali comunidade sira nia infra-estrutura econômica básica, fó apoio bá actividades econômicas local produtivas, nune'e mós prepara ajuda atu foti capacidade iha actividades planu desevolvimento tuir nivel distrito nian. CEP II sei continua nafatin mós assiste iha oin sá atu hakiak nafatin herança cultural ­ hossi provisão concessão ki'ik nebe destinado bá Arte hó Cultura hanoin sira ne'e sei hahú iha Maio to'o Junho 2001, nó mós hanoin sira kona bá promosaun reconciliação social. Nia sei sai mata dalan ba mecanismos barak nebé precisa hala'o ho cuidado atu fo assistência ba ema grupo nebe la hetan di'ak iha sira nia moris hó tan ema feto faluk, oan kiak ho ema inválidos sira. Ikus mai, CEP II sei hala'o desenvolvimento ba comunicasaun local hossi componente foun ho objectivo atu fo suporte ba estabelesimento Radio UNTAET distrito nia estação reportagem, treino ba grupos nebe hó potencia ba jornalista, gerente hó tecnico, no ajuda hala'o estação radio communidade nian bain hira liu tiha eleição nacional. 1Update ida ne'e prepara tuir formato foun. Iha ne'e apresenta mós realização projectos sira nian hó mos componentes bainhira halo esforços barak atu apresenta progresso sira ne'e tuir nia objectivo. Secção foun naran "Assuntos nebé atu hala'o" apresenta tiha ona. Informação sira ikus nian bele hetan iha secção Planu servisu oras ne'e hanessan parte progresso hossi secção componente nian. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 3 Projetu atu Cria servisu ba Comunidade Dili, hamutuk ho UNDP, sei halao serviso publiko nebe sei usa ema trabalhadores sira nune'e bele halo moris tan servisu ba ema kiak sira iha kapital cidade ne'e nian, hodi bele mos habadak tiha gap ema nebe la serbisu ho sira nebe serbisu, nune'e mos hamoris sektores privadus sira.Projetu ne'e buka atu ajuda komunidade atu organiza no halakon tiha lixo (fo'er), iha Dili laran no halo gestaun di'ak ida kona ba halibur lixo (fo'er),nebe sai hossi uma laran. (US$499,000) Projetu ida ne'e remata tiha ona iha fulan Dezembro 2000. Projecto ida ne'e operacional iha fulan 8 laran ba comunidade na'in sanulu e usa ema liu fali na'in 4,500 nune'e 60% hossi orçamento selu ema sira ne'e tuir salario actual.Recursos tomak transfere tiha ona ba Dili, Administrasaun Distritu. Hossi loron 1 to'o 8 de Março, missão de avaliação ida avalia realizasaun objetivo projeto nian, ho mos hare ema na'in hira mak servisu, kona ba recrutamentu nó mós hare hahalok sira, controlo iha finanças, sasan/equipamentos ho protesaun ambiental em disposição desperdício. Projeto ne'e hotu ona e kona bá relatório conclusão implementasaun (IRC)1) mak sei halo remata dadauk. Projetu emergencia atu rehabilita infrastruturas nian atu hala'o reparasaun emergência nian ba infrastructuras (estradas, portos ho central electricidade nian) iha tina ida ho balu nia laran sei hala'o vigamentos sector nian. (USD29.8 milhao liu fali ba tinan 1,5, ho USD27,8 ida ne'e atu prepara ba segundo acordo de concessao). Projecto ida ne'e sei mobiliza ema sira contrato na'in lokal nó internacionais atu hala'o servico hodi loke fatin ba grupos comunidade sira atu bele participa iha actividades sira hanessan servico estrada.. Projecto ida ne'e mos sei apoia restabelecimento controle institucional rede estrada nian. [1] Estradas : Gasta besik $6.3 milhoens ba projeto ida ne'e, iha emergência ho servisu manutenção de reserva iha país laran hossi kedas fualan Maio tinan 2000. Hala'o dadauk mos contrato kona bá reabilitação iha país laran tomak ho ba projetos nebé atu hala'o bá oin hanessan manutenção de reserva ho hadi'ak estradas hanessan mós bá estrada sira principal iha distrito. 24 Contratos sira ne'e manan tiha ona iha fulan Dezembro tinan 2000, 4 manan ona iha fulan Abril (total valor contrato nian $205,005). Hala'o ona tender ba contrato 9 hó valor estimativa $442,000, e simu tiha ona iha fulan Abril e oferta sira ne'e sei hato'o iha domingo ba dala rua fulan Maio nian. 90 contratos sei hili nó sei hala'o iha Dezembro 2002. Contratos nebé halo bá comunidade ba sira nia manutenção (ko'a du'ut, hamós bé dalan) plano halo ona hodi consulta mós ba comunidade nebé hala'o tiha ona iha semana ikus fulan Abril nian. Contratos sira ne'e sei halo bá estrada principal hó 1800 kms e sei hatama atu hala'o ba oin durante fulan nen nia laran nebé sei mai. Contratos bá reabilitação hala'o di'ak ona maibé organização comunidade nian nebe hala'o manutenção ne'e demora iha sira nia knar atu recruta Timor oan sira hodi bá servisu iha servisu fatin região nian. Problema ida ne'e resolve tiha ona. [2] Portos - Ulun sira Porto Dili nian husso katak atu loke tan fatin iha porto (hateke ba lorosa'e) destinado ba konteiner sira sei precisa saldo ida hó valor ($600,000) superfície ne'e sei solidifica hó fatuk nó mós sei tau ahioan atu f'o naroman nó saídas bá energia electricidade nian atu bele fó malirin ba conteiner sira hó tan facilidades ahi nian. Servisu sira ne'e sei fó sai iha loron ikus fulan Julho nian e sei hala'o iha Dezembro 2001. Sei prepara subsidio ho folin ki'ik tipo caderno de encargos atu aluga barco ki'ik ida (tugboat) atu hala'o servisu iha porto Dili. Sei sosa fatin sira praia ba to'o Suai, Betano ho Beacu atu hili ba lokal kais nian. Componentes porto nian sei remata tuir projecto nia horário. [3] Electricidade - Simu tiha ona detalhes kona bá pesquisação nebe Engenheiros sira grupo ida hare ona kona ba central electrika hamutuk 21 estasoens rural ho distrital. Iha fulan Julho loron 4 tinan 2001 taka ona tender nebé contribui bá instalação material sira nebé precisa iha estação sira ne'e atu bele funciona fila fali. Hein de'it atu hahú servisu iha Agosto 2001 e atu remata iha Maio 2002. Ajuda técnica preparado ona atu hala'o sistema administração financeiro ho ulun sira hossi servisu electricidade e contrato ida hotu tiha ona hó KPMG. Estudos sei hala'o iha periodo mais ou menos fulan 10 nia laran e sei konta atu remata iha Fevereiro 2002. Componentes hotu kona bá sector electricidade nian sei demora maibe sei sei remata duni tuir horário projeto nian. 1Objetivu husi ICR hetan buat neebe sira hakarak konaba akontabilidade no transparansia katividsade projetu nian, evaluasaun neebe halo hanoin atu bele benefisiu no mantein notas sira husi esperiensia implementasaun neebe bele fasilita impaktu ba evaluasaun desenvolvementu. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 4 3Assuntosnebéseitratadadaun-Progressobádesenvolvimentooperacionalihasectorinfra- estrutura lá la'o bá oin tanba falta candidatos atu ocupa posição média ho senior iha administração. Freta ona consultante ida estuda possibilidade iha alternativas ho plano atu aumenta tan programa kona ba desenvolvimento capacidade nian. Projetu ba Empreza Ki'ik sira. (SEP) Iha nia objectivo atu hamoris ekonomia lokal no hamosu serviso hahu fila actividade empresarias viaveis iha sector privadu liu hossi emprestimos tuir condisaun comercial. SEP mos sei fo kontribuisaun atu fortalece rai ho sistema administrasaun kona ba rai no riku soin seluk, no mos atu foti kapasidades iha sectores privadas iha Timor Lorosa'e laran (US$4.85 milhoens ). Auditoria Ernst & Young sira nia relatório kona bá tinan 2000 atu hotu ona [1] Empréstimo Ki'ik bá Negócio Particular - Aprova tiha ona besik 85% hossi US$2.77 milhoens aplikasaun bá dala uluk nian desembolsa tiha ona ba ema na'in 265 beneficiarios. Valor total empréstimo maka US$10,453. Total empréstimo hó involvimento feto sira (17.6%) ida ne'e halo tuir sá ida mak projecto hein. Requerimento foun atu hetan empréstimo mai hossi distrito hotu atu localiza US$1.2 milhoens hossi fundo nebé la iha comprimisso. BNU (agência nebé hala'o empréstimo) oras ne'e buka ajuda empresários, hala'o processos nó aprova aplicações. Hamutuk ona 360 aplicações nebe simu kleur tiha ona. To'o oras ne'e, 14 aplicações hó valor EUA $270,000 liu fali valor ne previto tiha ona. Desembolsos bá empréstimos foun sira ne'e tenqui remata molok trimestre ikus tinan 2001 nian. [2] Servisu atu fo Apoio ba Comunidades - Negócio - Lista pre-seleccionada kona bá companhia consultante atu fo treino kona bá habilidade iha negócio remata tiha ona. Sei haruka atu hussu propostas hossi empresas nebe halo parte iha lista pre-seleccionada iha semana ba dala rua fulan Maio nian. Resultadus kona bá avaliação técnica ba pesquisa BDC nian remata tiha ona. Prêmio contrato ba companhia nebe atu halo konta kona ba pesquisa ba centro haat Desenvolvimento Empresariais la'o dadauk ona. [3] Rai hó Estudo Administração Propriedade nian - Relatório resumido kona bá Rai nó Propriedade simu tiha ona hossi UNCHS e oras ne'e sei hala dadauk revisão. 3 Assuntosnebeseitratadadaun-Demoraatuconvidaseriebadalaruakonabaaplicações empréstimos BNU nian tambá tempo atu selu fali tenqui badak liu iha serie emprestimo ida ne'e. Atu selu fali tenqui hala'o iha 2003 bain hira fulan Agosto remata atu bele hatene intenção hodi transfere ossan nebe recupera fali bá Tesouraria iha loron ida ne'e duni. Ida ne'e bele hatete ba sira nebe atu empresta barak katak sei la simu sira, maibe sei simu uluk mak ema nebé hetan lucro lalais liu maski selu fali ki'ik liu. Iha ona consideração kona bá proposta ida atu transfere aplicações nebé afectadas ba programa concessão iha SEP II atu taka falta ida ne'e. Programa Reabilitasaun ho Desenvolvimentu iha Sector Saude nian, fó suporte ba Sector Saude nian hodi hadi'a nó mós tau fila fali equipamentu/sasan sira nebé facilita servisu Saude, no mós desenvolvimentu tuir Nasaun ne'e nia plano no sistema. (US$38 milhoens ba tinan tolu, US$12.7 milhoens hanessan subsidio nebe hetan ona tuir akordu ba dala uluk). Divisão Serviços Saúde nia remata tiha ona ninia knar atu preparasubmissão orçamento 2001-2002 atu hodi taka projetos hotu nia hun no mós CFET, projecto actual no projecto proposto hossi TFET, doadores multi hó bilaterais e NGOs. Missão conjunta ida doadores nian hahú iha loron 1 de Maio. Sei halo revisão bá progresso nebé hala'o to'o ohin loron hodi halo plano bá fase tuir mai kona bá apoio TFET nia iha sector saúde. [1] Fó Fali Acesso Ba Serviços Básicos Progresso significativo hala'o iha recrutamento ema ba funcionário saúde nian. Recomendação provisória ida kona bá recrutamentosira nebé iha level 3 to'o 6 remata tiha ona. Processo kona bá apelo nian besik ona atu remata. Besik 330 apelos mak oras ne'e sei halo hela avaliação individual no entrevista fila-fali ida nebe necessário. Posição barak mak sei dauk okupa maibé fó sai ona atu ema hatene. Cursos treino nian bá sira nebe foin tuir recruta sei hahú iha semana bá dala rua fulan Maio nian, kona bá saúde reproductiva nune'e iha Julho kona bá Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 5 Administração integrada moras labarik ki'ik sira nian. Programa nasional TB nebé fulan 6 bá 6 halo revisão tecnica, to'o conclusão katak sub-distritos 28 hossi 64 sub-distritos hala'o hotu ona. Oras ne'e hala'o fali iha sub-distritos seluk nebé sente prioridade tebes. Concurso para atu kair obras loke tiha ona iha 27 fulan Abril, atu halu construção Centro Saúde Comunidade nian iha Dili Comoro. Cadernos de encargo hatama hotu ona bá loron 21 oin mai, iha grupo rua-rua. Concursos bá construção grupo rua nian kona bá centros saúde nian sei taka iha 24 Maio hó 8 Junho. Tuir programa, Construção sei hahú iha Julho. Concurso atu kair kona bá capacidade hospital nian hó acessos nebé precisa taka iha 4 Maio. Hein katak contrato ne'e sei simu iha Maio, bainhira iha Junho hahú avaliação. Sei halo mós contrato ida atu harí armazem ba Loja Médica Autónoma. Hein atu hahú obra ne'e iha Junho. Contrato ida tan sei hala'o iha Maio atu harí Armazém Central Farmacêutico ninia Administração iha nia fatin provisória. [2] Plano Saúde hó Sistema Desenvolvimento - Funcionários seniores saúde nian, sirana'in sanulu resin ualu, mesak Timor oan, hahú tuir treino iha Dili kona ba Administração iha sector Saúde nian. Tuir fali seminario kona bá orientação iha STDs/HIV/AIDS ba ema Nasional hotu iha loron 24 hó 25 Abril, forma tiha ona grupo servisu oan ida mesak Timor oan halo sira knar kona bá conhecimento nó prevenção. Professionais Timor oan iha saude ho ema hotu nebe halo parte iha estrutura hodi fo decisão ba plano saúde nian hala'o ona processo ida hó 36 tópicos. Serviço sei hala'o nafatin iha fulan sira mai ne'e kona bá plano de desenvolvimento liu hossi encontro semanal hó consulta periódica hossi ema hotu nebe halo parte, hó iha plano regulamento atu hametin qualidade ho seguro ba saude ho relação atu importa, fa'an nó usa aimoruk no mos registo praticantes saude nian. Grupo ida ne'e mós sei precisa atu cuidado hó acessos nebe tama hossi li'ur bá hospital. [3] Programa Gerência hó Administração - Staff Internasional hossi Divisão ida ne'e hetan tan kbiit hossi UNV nebe mai atu halo konta assuntos saúde ambiental. Treino Manegerial sei hahú iha Junho ba sira nebe recruta hossi distritos hanessan membros saude nian. Plano ida ne'e sei continua iha fase oin kona bá Plano Distrito nian iha saude, nebe sei hatama mós provisão menegerial ho suporte tecnico ba recruta foun sira hossi distrito. Campanha ida sei hala'o iha sema ida nia laran atu fo hatene ba ema hotu atu halo prevenção ba Malaria nebe ema barak sei halo parte, tuir plano sei hala'o iha Maio/Junho iha Distrito Ermera. 3Assuntosnebeseitratadadaun-Resoluçãokonabáprocessoapelonianseiloritempouitoane sei resulta agitação ruma. Bá postes barak (iha particular entre 6 hossi secção 13 hanessan ulun iha Divisão central Serviços Saúde nian) la iha candidato ida ho sucesso iha primeiro turno recrutamento nian. Atraso sei continua nafatin iha processo recrutamento maski inevitavel, continua impede staff nasional sira nia envolvimento iha aspecto hotu kona ba SErviso DHS nian. Implicação seluk tan maka transporte lalais nian, sei daukbele fahe to'o bainhira recrutamento sei dauk hotu. Negócio hala'o dadauk ona entre Banco Mundial (hanessan TFET nia fiador),UNTAET/DHS (hanessan contrato na'in) hó NGOs ( ema nebé simu ossan) ho forma ida atu taka fundo NGO nian nebe hodi fo apoio bá serviço saude iha distrito to'o Setembro 2001. Acordu sei remata iha fulan Maio hó NGO ida-idak. Projetu Rehabilitasaun ho desenvolvimentu Agrikultura nian, iha objectivo atu buka hetan fali riku soin sira hanessan animal, irrigasaun ho infrastrutura rural no sei estabiliza Centro atu servi Agricultor sira iha iha ita nia nasaun laran (US$20.7 milhoens ba tinan 3, US$6.8 milhoens hanessan donativo tuir akordu ba dala uluk). [1] Halo Moris Fali Riku-Soin - Liu fali 10,000 sasan agricultura nian mak fahe bá benefeciarios sira iha Liquiça ho Baucau. Distribuição sira ne'e hah'u iha Janeiro hó total de 23,646.275 la sura ho carau ulun 500 nebe to'o hossi Oecussi e fahe tiha ona ba ema beneficiarios sira hossi distrito Bobonaro (129), Manatuto (42), Aileu (44) hó Liquiça (60). Aumenta tan karau nebe sei buka iha Oecussi, sei mai Dili hó ró cada semana rua lori ulun 75. Iha ona licensa hossi ETTA kona ba contrato atu sosa carau ulun 1,000 hossi Indonesia nuné'e sei assina atu entrega iha fulan Junho 2001. Hala'o dadauk ona preparação atu halo campanha vacinação bá fahi hó manu inan nebé sei hahú iha fulan Maio. Iha ne'e hamutuk hó 1,5 dose vacina Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 6 Newcastle nian hó 275,000 doses ba moras fahi nian. Contrato atu sosa manu inan to'o ulun 100,000 sei hein hela aprovação hossi comite contrato nian. [2] Irrigação/reabilitação infrastructura rural - Comunidade ninia esquema kona bá Irrigação no reabilitação continua iha progresso laran. Staff na'in sanulo hossi Divisão Agricultura bá iha rai República Popular da China hodi tuir seminario fulan ida nian kona bá Orientação Sistema Irrigação. Estuda kona bá possibilidade atu halo irrigasaun , especificasaun planu, hó documentos cadernos de encargo ba esquemas rua hosi esquema hat médio ho boot remata tiha ona. Iha fulan Maio sei fahe documentos tender nian. Hahú ona prepara projeto 39 kona bá comunidade nia serviço nebé sei hetan fundo hossi segunda fase projeto agricultura nian. Haré tiha ona estradas 18 hanessan acesso ba agricultura, sei atu reabilita ho fundo hossi segunda fase. [3] Central Serviço Agricultura - Halo ona selecção bá gerente na'in tolu atu administra ASC iha Viqueque, Bobonaro, hó Aileu nebe serviço reabilitação mós la'o dadauk bá oin. Consulta grupo Focus remata ona iha distrito tolu ne'e prepara informação ba ema agricultor kona bá sira nia necessidade. Sei buka 1000 radios portateis solar-electrico atu fahe bá agricultor sira, sira nebe la hatene hakerek ka le surat, iha distrito lima (hó colaboração hossi CEP). Consultante ida sei mai atu halo teste ba solo (rai) iha Universidade Timor Lorosa'e nia laboratório. 3Assuntosnebeseitratadadaun-MissãoBancoMundialihaDilihassorumaluhó UNTAET/ETTA atu assegura frequencia CAS-ETTA nia comite nebe fo aprovação,bainhira iha reunião labele hatau (impede) processo contrato atu hola carau. Projetu Emerjencia Escola (ESRP) katak primeira fase sistema escola nian atu revitaliza Programa educasaun nian atu bele fo resposta ba Timor oan sira nia hakarak boot kona ba escola.ESRP mos iha fundus atu hadia'k escolas sira nebe aat, no mos atu halo escola prototipo foun. Projetu ida ne'e hala'o servisu hamutuk ho UNICEF nebe kair programas atu hadi'ak fali escolas primarias iha Timor Lorosa'e nebé uma kakuluk aat. (Akordu ba dala uluk kona ba donativu mak US$13.9 milhoens nebe sei sa'e tan iha tinan rua ka tolu) [1] Reabilitação Escola - Acesso dificil tebes iha area balu territorio ne'e nian hodi halo atrasa serviço reabilitação iha fatin balu. To'o loron ohin, 427 acordos de participação la conta hó 631 (2,939 salas aula nian) assina tiha ona ba reabilitação escola. 254 escolas oras ne'e reabilita hotu ona. 631 escolas hamutuk tan ba programa reabilitação hein hela atu bele operacional fali iha fulan Agosto. 25,733 jogos mobiliário escola nian (la conta hó 45,000 nebe halo iha rai laran no hetan hossi li'ur) simu tiha ona 12,417 iha Dili ou fatin seminario kona ba mobilias atu entrga ba distritos. 8,489 entrega tiha ona ba distritos e 4,827 jogos entrega tiha ona ba escolas. Balanço mobilias hossi fabrica local ho apoio estrangeira hein atu to'o iha Dili iha Maio. Jogos mobiliarios fahe tiha ona ba escola 82. SEi halo hela 2,600 jogos mobilia ba professores sira. Hein atu remata iha 15 Junho 2001. Hamenon ona 500,000 livros Indonesia iha Março 2001 oras ne'e hein atu to'o iha Dili iha semana oin. [2] Sistema atu hadi'ak Escola - Contrato ida atu remata programa cartografia escolas iha Timor Lorosa'e assina tiha ona iha 4 Abril 2001. Colecção data preliminar hahú tiha ona. Exercício cartografia escola nian hein atu remata iha Setembro 2001. Documentos kona ba caderno de encargos atu harí escola secondaria iha Same ho Maliana hanessan piloto, hadiak tiha ona atu hatama tan escola ida iha Oecusse. Hanessan resultado licitação sei dauk loke to'o 15 Maio 2001. 3 Assuntosnebeseitratadadaun-Entregajogosmobíliassirane'ebádistritoscontinuahanessan preocupação. Freta ona consultante ida atu assiste iha coordenação entre fatin rua nebe envolve-an e la hanessan. Contacta tiha ona ho PKF atu ajuda iha transporte hodi lori bá to'o iha fatin centro distrito.ida-idak nian. Projetu Rehabilitasaun Be ba Comunidade no mos Sanitariu nian ho nia objetivu atu buka serve povo Timor Lorosa'e hotu iha abastecimentu Bé, no mos hare /serve, kona ba medidas sanitárias, (1) prepara assistência iha rehabilitasaun abastecimentu Bé nian hó Infrastruturas Sanitárias; (2) hodi halo moris fila fali ema hó matenek/capacidade atu kair no halo konta abastecimentu Bé hó Infrastrutura Sanitária.( US$4.5 milhoens ne'e iha akordu donativu ida). Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 7 Grupo atu halo revisaun meio termo hossi ADB/OPO sira nia servisu hotu ona iha fulan ida ne'e, e memorandum lian tuir malu assina tiha ona hó UNTAET/ETTA atu Missaun Revisão hala'o ninia implementasau hanessan mós ba Missaun nebé buka factos atu halo relatório hodi prepara ba projeto fase 2, nebé tuir programa sei hala'o iha fulan Julho 2001 to'o fulan Outubro 2002. [1] Implementação WSS - Iha fulan Abril nia laran assina tiha contratos hó Hamoris Timor Oan (HTO) ho ProBemNGO local atu reabilita sistema provisão Bé nian iha Liquiça ho Lospalos. Simu tiha ona proporsal hossi NGO seluk Bia Hula, ho Oxfam atu hala'o servisu kona bá reabilitasaun iha Liquiça, Bobonaro, hó distrito Covalima. Contrato rua atu hala'o tan lai serviço iha Ermera ho Manatuto negosiasaun sei hó Action Contre le Faim (ACF). Iha Maio, projeto sei continua nafatin fiscaliza nó haré tuir implementasaun hossi NGOs ho sub contrator local sira ba actividades reabilitasaun abastecimento Bé iha nivel distrito. Iha ne'e tama tan WSS nia servisu fatin hó actividades hari lojas iha distritos hotu. Desenvolvimento institucional WSS nia actividades mós sei continua. Atenção particular sei fó hossi consultan IEC bá WSS nia conhecimento público cona bá campanha promosaun WSS nó ajuda halo populasaun hatene kona bá necessidade atu economiza bé ou usa didiak [2] Administração Sector WSS - Apontamento kona ba sistema provisão Bé ho Sanitariu iha Timor Lorosa'e, ho tan proposta kona bá lei no regulamento nebe remata ona atu Gabinete bele hala'o iha fulan Maio/Junho. Desenvolvimento atu abastece bé hó sanitariu (Tecnica) Normas ho directrizes ba Timor Lorosa'e mós iha ona processo e sei remata iha Maio ho apresentação plano lei no regulamento ba gerência WSS nian. Selecção Consultantes tempo badak atu prepara Lei no Regulamento kona bá Tarifa Bé nian sei fila mai iha fulan oin atu completa servisu, hó tan atu remata documentos plano nian bainhira Gabinete aprova ona. [3] Desenvolvimento Institucional - Consultores na'in sia, bá tempo badak mobiliza ona ba actividades lubuk ida atu fó apoio bá desenvolvimento institucional servisu Bé hó sanitariu, ETTA 3Assuntosnebeseitratadadaun-(ConsultorProjetonianpreparaonarelatórioidakonabatarifa bé nian nebe hato'o opsaun haat ba Timor Lorosa'e nia strutura (Taxa atu usa Bé). Tarifa, permite taxas diferente tuir ema nebe usa e tuir sistema ADB ho Banco Mundial nian sei permite atu hatun tan preço ba sira nebe kiak. Relatório ne'e hein deit ona Gabinete ninia aprovação hanessan mos ho decisão kona ba tarifa ida nebe mak sei hili. Bainhira plano ida ne'e simu ona, hatudu katak decisão Gabinete nian sei fo hodi adia to'o eleição hotu. Ida ne'e bele sai dificil ba projeto atu serviço iha nivel comunidade nian, hodi halo conexões iha uma-uma, tanba povo tenqui hatene uluk ossan hira mak sira tenqui selu e ossan hira mak sira tenqui selu fulan-fulan. (2) Iha necessidade ida atu desenvolve procedimentos coordenação nacional kona ba atu usa recursos hotu be nian iha Timor Lorosa'e, inclusive protecção ba bacia hidrográfica (be nian). Discussões hahú tiha ona, envolve ema hossi WSS, Sivicultura ho unidade Ambiente nian. Hari kbit Ekonomia nian:Projeto ida ne'e atu hare kona ba falta de ema nebe iha talento iha Timor Lorosa'e atu hala'o operasaun kona ba instituisaun economica ho financeira, liu-liu ulun fiscal central, servisu fatin ba pagamento, ho senso e unidade estatística nebe atu fo dados ba analise economica ho hamoris politica . Nia hakarak atu treina Timor oan sira atu compila, analisa no kair princípios macroeconomic nebe principal. Atu ajuda ho retensaun no halo di"ak liu tan sustentabilidade, e projeto ne'e sei hare mos ba desenvolvimento no dada Timor oan sira ba agencias sira nebe ohin temin iha leten. (Total concessão nebe concorda ona mak US$0.5 milhaun) EICB apontado ona atu complementa nó fó tan kbiit ba apoio nebé Donator bilaterais nó Donator multilaterais sira prepara ona bá Fundo Consolidado bá Timor Lorosa'e. Projeto ne'e iha componentes boot tolu : [1] Apoio ba Balanço Livre Primeiro kona bá ninia envolvimento atu halo di'ak liu tan software nó balanço livre nebe hanessan base ba sistema informática menegerial Tesouraria Financial. Ida ne'e parte crítica ida hossi IT sistema ida nebe desenvolvido tebes iha Autoridade Fiscal central nia laran nebé fó apoio bá contribuisaun hossi CIDA, Alemanha, hó AusAID. Sei halo diak liu tan sistema ida ne'e iha Junho hó contribuição hossi EICB. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 8 [2] Desenvolvimento Contabilidade tuir Sistema Nacional - Componente ida ne'e haré kona construsaun tuir sistema preliminar iha contas nacionais hodi fó treino bá Timor oan sira atu bele servisu hamutuk tuir administrasaun sistema ida ne'e. Nune bele prepara dados atu facilita bainhira atu halo decisão ida. Interesse bá componente ida ne'e barak e hein hela atu hahu serviço ida ne'e iha tinan ida ne'e nia laran [3] Treino iha Economia - Componente ikus ida ne'e kair kona bá administrasaun cursos treino nian iha análise económica. Nuné'e sei fo ba Timor oan sira kona ba administrasaun ho vigamento analitico nebe atu lori assuntos fundamentais kona bá política. Ema sira hatudu ona sira nia interesse kona bá componente ida ne'e. Lista ho naran ba curso sei halo iha semana oin e curso ida ne'e hein atu hahú iha tinan klaran tuir tinan calendário ida ne. Projeto ba desenvolvimento Microfinancia (MDP)Nia objectivu atu halo menos moris kiak iha Timor Lorosa'e. Sei facilita comunidades base sira tuir oportunidades atu bele hetan tan ossan no mos atu halo moris sustentabilidade agrikultura cria servisu ba agricultor sira nó mós ba sira nebé lós agrikultor. Projetu ne'e atu : (i) ajuda desenvolve conhecimento no habilidade ema kiak nian atu implementa atividades hodi hetan modal.(ii) reabilita,fo kbiit loke tan uniões de credito ;ho (iii) hari microfinansa ida nebe metin atu halo moris servisus financeiros hodi foti sira nebe kiak atu tuir empresas kiik sira hodi aumenta sira nia modal moris nian (US$4.0 milhão iha acordu concessão ba dala uluk) [1] Fo kbiit ba Microfinancia nia Política nó Vigamento Legal - ADB prepara tan ajuda tecnica conselheiro ida (TA) US$0.25 milhaun atu apoia UNTAET desenvolve politica ida ho vigamento legal atu estabelece instituições microfinancial viavel (MFIs). TA nia objectivo atu ajuda desenvolve ambiente no atu halo moris MFIs nebe prova ona ho práticas diak. Ema matenek rua kona ba politica ida ne'e remata ona sira nia servisu iha campo, hossi Fevereiro klaran to'o Abril foin hahú bá, e sei hein atu taka sira nia servisu iha JUlho 2001. Comissão Organizadora ida forma tiha ona, atu prepara orientação global ba grupo TA, nebe hambrik hossi representantes sira Departamentos UNTAET/ETTA nian (CFA, CITD, NPDA ho ulun hossi Pricipal Conselheiro Legal) no mos ho CPO hanessan observador/conselheiro. Tan ne'e, consultores sira hossi TA fó sai hodi circula iha repartição sira ETTA hó ADB nian buat tuir mai ne'e: i)Plano Regulamento União Crédito nian; ii) Surat Conceito nian atu hala'o Fundação ida ho Fundo Microfinancial atu haruka ba proprietários hó assuntos de controle hossi proposta microfinança iha banco atu hametin kbiit matenek nian ba ema local iha MFIs; iii) Haré tuir nafatin hodi fiscaliza directrizes/normas ba união crédito; nó, iv) hala'o politica operasional & directrizes ba união de crédito Fundo Central. Grupo hossi TA nian mós sei halo plano kona bá regulamento banco microfinancial, união de crédito/federação, e prepara documento legal kona bá inscrição atu hari MFIs. [2] Provisão Finança Rural ba Actividades Microempresas - Hó funcionários barak iha PMU, haboot tan selecção união crédito nian, atu bele hahú iha Junho, bele hó deit 10 união credito (total 21) bele ona operasional molok terceiro trimestre 2001 nian. Taka dalan tiha ba qualquer politica e impedimentos legais, banco microfinancial bele ona hambrik, hó pelo menos filial rua iha Dili li'ur bá. [3] Hala'o Projeto Unidade de Administração (PMU) -Projeto ida ne'e assina tiha ona iha 18 Dezembro 2000. Iha fulan Janeiro klaran, contrato ona hó Especialista ida kona ba microfinancia hossi ADB e ADB mak harí tuir UNTAET/ETTA hatudu hanessan Gerenta ba Projeto Interino, molok recrutamento consultores internacionais ba PMU. Hanessan hakerek kona ba projeto, Projeto ida que Coordena Comitê (PCC) mós concorda tiha ona, e hanessan ulun/chefe hossi Membro Gabinete Assuntos Economia nian, CITD (EA), Gerente Projeto Suplente, e Director Executivo Federação União Crédito local hanessan sócios. PCC tuir encontro fulan-fulan hatudu ona atu hala'o actividades preparatórias projecto nian. Painelida hó ema na'in lima seleccionado, hó Timor oan na'in tolu hossi ETTA forma tiha ona iha seleção consultante internacional bá PMU. Consultante internacional naín lima selecciona tiha ona atu servisu iha fulan Maio nia klaran. Atu entrega transportes, equipamentos escritório nian ho materiais bá PMU mós tama hotu ona iha horário período nian. Núcleo Staff bá PMU sei recruta consultante local sira hó coordenação hó EA, atu serviço iha Maio. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 9 3Assuntosnebeseitratadadaun-ExistêncialegaluniãocréditoniannófotibancoMFhanessan contigente atu entrega leis/regulamentos nebé precisa, por exemplo, Lei União de Crédito, Companhias Act. Regulamentos Fundações hó NGO sira nian. Bainhira Conselheiros TA nian traça hotu ona plano kona bá leis/regulamentos, UNTAET/ETTA hó Conselho Nacional Sei dauk claro didiak atu oin sá bele hala'o kedas. 3. Projectos iha desenvolvimento laran SEP II: Atu simu pedido crédito ba SME, SEP II sei fo dalan ba credito tuir condisaun comercial hanessan ho estilo no função nebe SEP I sei hamutuk atu haré kona ba metodo no manajementu processo. SEP II nia haré kona ba Credito, nia fo liu liu atu halo boot tan sector Agro-negocio. Aplicasaun empresta ossan viavel hossi Industria produtivas iha escala ki'ik hanessan lojas carpintaria nian, no mos sei fó apoio bá centros mecânicos ou facilidades Industrias Atu labele choque malu ho emprestimo micro credit nian doador ho agencia progra ida ne'e nian hanoin atu hala'o lalais SEP II ne'e iha tinan 2001, emprestimo mínimo ba SEP nian sei hassa'e hossi USD 500 iha SEP ida ba iha USD 1000 iha SEP II.Funan ba emprestimo hirak ne'e sei continua nafatin ho 10% ho tempo empresta nian maximo fulan 36 maibe emprestimo ida ne'e sei la selu durante fulan tolu. Hanessan iha SEP I, ho SEP II nia sistema credito ida ne'e sei baseia nafatin atu dulas ossan nebe iha.Bainhira projeto ne'e hotu, ossan sira nebe fila ona sei entrega ba Governo aban bain rua nian. SEP II mos sei fo apoio ba desenvolvimento sector privado liu hossi provisaun servisu desenvolvimento fila liman nian. (BDS) ho objectivo atu halo moris tan servisu, aumenta produtividade no halo moris economia. Assistencia mos sei fo ba ema fila liman na'in sira atu prepara projeto no mos manejamento fila liman nian ho desenvolvimento.Atu cria atensaun ba desenvolvimento setor privado nian iha sector publico nia laran no mos atu assiste preparasaun ba Funcionarios sira nebe sei tau matan kona ba decisaun nebe iha relasaun, grupo ki'ik ida hossi funcionário civil sei hetan treino kona ba teoria desenvolvimento sector privado no nia pratica. SEP II mos sei fo apoio ba governo atu hari ambiente negocio nian nebe la'o di'ak. Hatutan ida ne'e, iha servisu preparasaun ida, hetan sugestaun nebe maka'as no mos hakarak atu hadi'a facilidade mercado iha nivel distrito no mos sub distrito nian. Tuir pesquisasaun nebe hala'o tiha ona hatudu katak saida mak halo tiha ona ba condisaun mercado nian no saida mak sei precisa ba reabilitasaun mercado hirak ne'e, responsabilidade ba implementasaun componente ida ne'e sei hala'o iha Administrasaun Distrito nia okos. 4. Koordinasaun Reunião iha Canberra Doadores sira sei halo reunião ida kona bá Timor iha Junho loron 14 - 16, 2001 Governo Australiano hó laran kontente concorda atu sai uma na'in ba reunião ida ne'e nebé sei preside Sr. Sergio Vieira de Mello, Administrador Transitório e Representante Especial Secretario Geral Nações Unidas nian, hó Sr.Jemal-ud-din Kassum, Vice-Presidente Banco Mundial nian bá Asia Oriental nó Região sira Pacífico nian. Misaun Evaluasaun hó Supervisaun TFET nian ­ Kalendariu provisório Sector Data Saude 30 Abril ­ 23 Maio Educasaun 9 Maio ­ 11 Junho Agrikultura 7 Maio ­ Junho Infrastrutura 23 Maio ­ 6 Junho Timor Oan Hiit-An Rasik * 2 Junho - 1 Julho Doadores TFET sira sei hola parte iha convite atu participa iha missão Supervisaun. *: missão sector multi-doador sira mak sei haré progresso hotu, multilateral ho Bilateral nó mós sector nebé importante. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 10 6. Recibus hó Compromissus TFET nian RECIBUS TFET NIAN, 9 DE Maio 2001 RECIBUS OSSAN PROMESSAS NOTAS TFET NIAN DOADOR US$ milhoens US$ milhoens Portugal 15.0 35.0 Japão 14.1 União Europeia 16.0 Australia 10.9 Banco Mundial 10.0 UK 7.3 Finlandia 3.0 Japan PCF 2.0 Noruega 2.0 USA 0.5 IDA PCF 0.4 Irlanda 0.4 Nova Zelandia 0.4 TOTAL 82.0 35.0 COMPROMETIDO HO TFET, 9 Maio 2001 COMPROMETIDO HO TFET PROJETUS HO PROGRAMAS US$ milhoens Fo kbiit ba comunidade 9.0 Hakiak servisu ba comunidade Dili 0.5 Empresas ki'ik sira 4.8 Educasaun: Revitalizasaun ba Sistema escolas 13.9 Rehabilitasaun Infrastruturas 27.8 Rehabilitasaun ho desenvolvimentu ba sector Saude 12.7 Rehabilitasaun ho desenvolvimentu Agrikultura 6.8 Bé ho Sanitário 4.5 Microfinance 4.0 Capacidade atu halo uma ho survey recursus ema nian 0.4 (recursos humanos) Hari kbiit Ekonomia nian 0.5 Timor Oan Hi'it An Rasik II (CEP II) 8.5 Preparasaun Projeto hó fiscalizasauno 2.9 TOTAL 96.3 ATU HETAN TAN INFORMASAUN Hakarak tan Informasaun kona ba actividades Trust Fund ba Timor Lorosa'e ou informasaun geral kona bá Timor Lorosa'e bele hetan hossi www.worldbank.org/eap. Buat ruma atu hussu ou email nia versoens materiais hanessan Documentus informativo kona ba Projetos,ou Documentus kona ba evaluasaun Projetus nian , halo favor bele contacta ho Natacha Meden iha Repartição World Bank Dili nian. ou Kimberly Versak iha Washington D.C. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Maio 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap