‫ﻧﺎﻇﺮ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻯ ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪﻯ ﻣﺠﺪﺩ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1395‬‬ ‫ﮔﺮﻭﻩ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﻛﻼﻥ ﻭ‬ ‫ﮔﺮﻭﻩ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺎﻟﻰ‬ ‫ﺧﺎﻭﺭﻣﻴﺎﻧﻪ ﻭ ﺷﻤﺎﻝ ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‬ ‫به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫پاییز ‪۱۳۹۵‬‬ ‫ﮔﺮﻭﻩ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫تصویر جلد از لئونید آندرونوف | ‪Shutterstock.com‬‬ ‫فهرست‬ ‫مقدمه ‪ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬ث‬ ‫مرور ک ّ‬ ‫لی ‪ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬چ‬ ‫‌گذاری ‪1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫یکم‪  :‬تحوالت اخیر اقتصادی و سیاست‬ ‫تولید و تقاضا ‪1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‌کار و بیکاری ‪3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫نیروی‬ ‫مالیه عمومی ‪4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‌های پولی و بخش بانکی‪6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫سیاست‬ ‫وضعیت حساب خارج ‪8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫دوم‪  :‬چشم انداز و مخاطرات‪11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫توجه خاص ‪  :1‬محاسبه و فهم روندهای فقر در ایران ‪15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫مقدمه‪15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫حقایق رایج درباره فقر‪ ،‬نابرابری و اشتراک در منافع رونق در ایران در دوره ‪16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ۱۳۸۷ - ۱۳۹۳‬‬ ‫توضیح تغییرات رفاه در دوره ‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬‬ ‫توجه خاص ‪  :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران ‪23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫‌تر شدن است ‪23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫آلودگی محیطی هوای شهرها در ایران شدید ودرحال وخیم‬ ‫جدایی آلودگی هوا از رشد اقتصادی و جمعیتی در ایران‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫اثرات آلودگی هوا بر سالمت افراد در ایران ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫هزینه اقتصادی آلودگی محیطی هوا در ایران ‪27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫فهرست شکل ها‬ ‫ رشد تولید ناخالص داخلی ‪2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪1‬‬ ‫ شرایط بازارکار‪4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪۲‬‬ ‫ نرخ مشارکت نیروی کار بر حسب جنسیت ‪5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪ 2‬الف‬ ‫ نرخ بیکاری بر حسب جنسیت ‪5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪ 2‬ب‬ ‫ هزینه‪ ،‬درآمد و تراز بودجه دولت مرکزی‪5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1۳۹1 - 1۳۹4 ،‬‬ ‫شکل ‪3‬‬ ‫ یارانه بگیران و هزینه طرح یارانه نقدی ‪5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1۳۹1 - 1۳۹4‬‬ ‫شکل ‪4‬‬ ‫تورم (درصد‪ ،‬سال به سال) ‪6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪5‬‬ ‫ ‬ ‫پ‬ ‫اجزاء تورم (درصد‪ ،‬سال به سال)‪6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‬ ‫‪6‬‬ ‫نرخ بهره تسهیالت و تورم ‪7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪7‬‬ ‫ ‬ ‫ نرخ ارز ریال به دالر آمریکا‪ :‬نرخ های ارز موازی و رسمی ‪8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪8‬‬ ‫بورس اوراق بهادار تهران ‪8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪ 9‬‬ ‫‌های اخیر کاهش یافته است ‪9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫مازاد حساب جاری در سال‬ ‫شکل ‪10‬‬ ‫ ‬ ‫ عوامل اصلی مؤثربرترازحساب جاری (درصد تولید ناخالص داخلی)‪10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪ 10‬الف‬ ‫ تغییردرترازحساب جاری دردوره های مختلف (درصد تولید ناخالص داخلی) ‪10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪ 10‬ب‬ ‫ رشد در دو سناریوی مختلف ‪12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪۱1‬‬ ‫ نرخ رشد متوسط ساالنه تولید ناخالص داخلی سرانه طی ‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و تولید ناخالص داخلی سرانه درسال ‪16 . . . . . ۱۳۹۳‬‬ ‫شکل ‪12‬‬ ‫ نرخ رشد متوسط ساالنه تولید ناخالص داخلی سرانه درایران و برخی کشورهای منتخب ‪16 . . . . . . . . . . . . . . .۱۳۸۷-۱۳۹۳‬‬ ‫شکل ‪13‬‬ ‫ نرخ فقر(‪ ۵/۵‬دالر‪-‬برابری قدرت خرید‪ )۱۳۹۰‬و ضریب جینی‪17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۳۸۷-۱۳۹۱،‬‬ ‫شکل ‪14‬‬ ‫ توابع توزیع تراکمی برای رفاه کل و خطوط فقر گوناگون با برابری قدرت خرید دالر‪( ،۱۳۹۰‬درصد) ‪17 . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪15‬‬ ‫‌ افراد زیرخط فقر ‪ ۵/۵‬دالری (برابری قدرت خرید‪ )۱۳۹۰ ‬در مناطق شهری وروستایی ‪18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ نسبت‬ ‫شکل ‪16‬‬ ‫‌ افراد زیرخط فقر ‪ ۵/۵‬دالری (برابری قدرت خرید‪ )۱۳۹۰ ‬در مناطق مختلف کشور ‪18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ نسبت‬ ‫شکل ‪17‬‬ ‫ نرخ رشد ساالنه هزینه سرانه ‪ ۴۰‬درصد پایین و کل جمعیت کشور در ‪ ۱۳۸8-۱۳۹۱‬و ‪( ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬درصد) ‪18 . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪18‬‬ ‫ نرخ فقر در ایران وکشورهای مشابه منتخب حوالی سال ‪ ۱۳۹۱‬با خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر (برابری قدرت خرید ‪19 . . . . . %-)۱۳۹۰‬‬ ‫شکل ‪19‬‬ ‫ ضریب جینی درایران و کشورهای مشابه منتخب‪ ،‬حوالی سال‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۳۹۱ ‬‬ ‫شکل ‪20‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی و نرخ فقر در ایران‪19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫شکل ‪21‬‬ ‫ ‬ ‫ عوامل مؤثر در تغییر فقر ناشی ازکاهش درآمد‪( ۱۳۸۸-۱۳۹۱ ،‬درصد)‪20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪22‬‬ ‫ عوامل مؤثر درتغییر فقر ناشی ازکاهش درآمد‪( ۱۳۹۱-۱۳۹۳ ،‬درصد) ‪20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪23‬‬ ‫ عوامل مؤثر بر تغییر نابرابری درآمد برحسب ضریب جینی‪20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۳۸۸-۱۳۹۱ ،‬‬ ‫شکل ‪24‬‬ ‫ عوامل مؤثر بر تغییر نابرابری درآمد برحسب ضریب جینی‪20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .۱۳۹۱-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫شکل ‪25‬‬ ‫‌ترین شهر (میانگین ساالنه به میکروگرم در متر مکعب) ‪24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ میزان تمرکز ‪ PM2.5‬در چهل آلوده‬ ‫شکل ‪26‬‬ ‫‌های ‪ ۲/۵‬میکرومتری در برخی شهرهای منتخب ایران ‪25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫غلظت آالینده‬ ‫شکل ‪ 7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‌شهرهای جهان (میانگین ساالنه به میکروگرم در متر مکعب) ‪25 . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ غلظت آالینده های ‪ PM10‬در کالن‬ ‫شکل ‪28‬‬ ‫سهم روزها در سال ‪ ۱۳۹۳‬بر اساس کیفیت هوا ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪29‬‬ ‫ ‬ ‫تغییرات ساالنه غلظت ذرات ‪ PM2.5‬از ‪ 1369‬تا ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1392‬‬ ‫شکل ‪30‬‬ ‫ ‬ ‫جدایی رشد اقتصادی از آلودگی هوا در ایران ‪26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪31‬‬ ‫ ‬ ‫جدایی رشد اقتصادی از آلودگی هوا در مصر‪ ،‬چین و هند ‪27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪32‬‬ ‫ ‬ ‫آثار آلودگی هوا بر سالمت افراد ‪28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫شکل ‪33‬‬ ‫ ‬ ‫فهرست جداول‬ ‫ جمهوری اسالمی ایران‪ :‬برخی نماگرهای کلّی اقتصاد (‪2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . )۱۳۹۱-۹۴‬‬ ‫جدول ‪۱‬‬ ‫ تولید وصادرات اتومبیل (به هزاردستگاه) و سهم صادرات (به درصد) ‪3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫جدول ‪ 1‬الف‬ ‫نرخ رشد اقتصادجهان ‪12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫جدول ‬ ‫‪2‬‬ ‫نماگرهای منتخب اقتصاد ایران (‪13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . )۱۳۹۲-۱۳۹۷‬‬ ‫جدول ‪ 3‬‬ ‫فهرست کادرها‬ ‫کادر ‪  1‬صنعت اتومبیل سازی ایران در دوره پساتحریم ‪3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫کادر ‪  ۲‬ناهمگونی نرخ مشارکت نیروی کار مردان و زنان در ایران ‪5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫کادر ‪  3‬عوامل تعیین کننده ترازحساب جاری ایران ‪10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫کادر ‪  4‬آلودگی هوا قابل اصالح است‪ :‬شواهدی از تجربه سایر کشورها ‪28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫ت‬ ‫مقدمه‬ ‫زیست سرپرست)‪ ،‬مارتین هگر (‪ ،Martin Heger‬اقتصاددان) و جیا جون‬ ‫‌های مهم اقتصادی شش ماه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ ،‬آخرین تحوالت و سیاست‬ ‫لی (‪ ،Jia Jun Lee‬مشاور) آماده گشته است‪ .‬همچنین ناهید کلباسی‬ ‫‌کند‪ .‬این گزارش ادواری‪ ،‬همچنین به بررسی این تحوالت و‬ ‫گذشته را ارائه می‬ ‫انارکی (‪ ،Nahid Kalbasi Anaraki‬مشاور) و میالن ندلکوویچ‬ ‫‌های اقتصادی در درازمدت و در چارچوب جهانی پرداخته و تأثیرات‬ ‫سیاست‬ ‫‌های صنعت‬ ‫(‪ ،Milan Nedeljkovic‬مشاور) به ترتیب در قسمت‬ ‫‌کند‪ .‬دامنه بررسی این گزارش مباحث‬ ‫‌انداز کشور ارزیابی می‬‫‌ها را بر چشم‬‫آن‬ ‫‌سازی ایران و عوامل مؤثر بر کسری حساب جاری ایران مشارکت‬ ‫اتومبیل‬ ‫اقتصاد کالن‪ ،‬بازارهای مالی و همچنین نماگرهای رفاه و توسعه انسانی را شامل‬ ‫‌اند‪ .‬مونا عبید سالم (‪ ،Muna Abeid Salim‬دستیار ارشد طرح)‬ ‫نموده‬ ‫‌ای از مخاطبان‪ ،‬از جمله سیاست‬ ‫‌گذاران‪،‬‬ ‫‌شود‪ .‬این گزارش برای طیف گسترده‬ ‫می‬ ‫نسخه چاپی گزارش را تهیه کرده است‪ .‬حسن گلریز این گزارش را از‬ ‫‌گران و متخصصانی‬ ‫کارآفرینان‪ ،‬مشارکت‬ ‫‌کنندگان در بازار مالی‪ ،‬و جامعه تحلیل‬ ‫انگلیسی به فارسی ترجمه نموده‬ ‫‌ است‪.‬‬ ‫‌شود در نظر گرفته شده‬ ‫‌است‪.‬‬ ‫که کار آن‬ ‫‌ها به ایران مربوط می‬ ‫‌های بیان شده در این گزارش‬ ‫‌گیری‬ ‫یافته‬ ‫‌ها‪ ،‬تفاسیر‪ ،‬و نتیجه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران محصول گروه مطالعات جهانی اقتصاد کالن و‬ ‫ً‬ ‫ناظر اقتصادی مربوط به کارکنان بانک جهانی بوده و لزوما منعکس‬ ‫‌باشد‪ .‬این گزارش توسط اریک لو بورن‬ ‫مدیریت مالی بانک جهانی می‬ ‫‌های مربوط به آنها‬ ‫کننده دیدگاه هیئت اجرایی بانک جهانی یا دولت‬ ‫(‪ ،Eric Le Borgne‬اقتصاددان سرپرست)‪ ،‬کامر کاراکوروم ازدمیر‬ ‫‌های‬ ‫نیستند‪ .‬لطفاً برای کسب اطالعات در مورد بانک جهانی و فعالیت‬ ‫(‪ ،Kamer Karakurum-Ozdemir‬اقتصاددان ارشد‪ ،‬سرپرست گروه‬ ‫آن در ایران‪ ،‬از جمله دریافت نسخه الکترونیکی این نشریه‪ ،‬به‬ ‫عملیاتی)‪ ،‬شهرزاد مبشرفرد (‪،Shahrzad Mobasher Fard‬‬ ‫‪ http://www.worldbank.org/en/country/iran‬رجوع کنید‪.‬‬ ‫اقتصاددان)‪ ،‬فیاور حیاتی (‪ ،Fayavar Hayati‬اقتصاددان)‪ ،‬سامر مته‬ ‫به منظور ثبت نام در فهرست توزیع ایمیل مجموعه گزارش ناظر‬ ‫‌گر اقتصادی) و مجید کاظمی (‪،Majid Kazemi‬‬ ‫(‪ ،Samer Matta‬تحلیل‬ ‫اقتصادی ایران و نشریات مرتبط‪ ،‬لطفاً با ندا ابو رزک‬ ‫اقتصاددان)‪،‬زیر نظر کلّی آگوست تانو کوامه (‪Auguste Tano‬‬ ‫(‪ )nabourizk@worldbank.org‬تماس بگیرید‪ .‬برای طرح پرسش‬ ‫‌ها‬ ‫‌است‪ .‬گزارش ویژه فقر‬ ‫‪ ،Kouame‬مدیر گروه فعالیت جهانی) آماده شده‬ ‫و نظرات خود در مورد محتوای این نشریه‪ ،‬لطفاً با کامر‬ ‫توسط تارا ویزوانات (‪ ،Tara Viswanath‬اقتصاددان سرپرست)‪ ،‬عزیز‬ ‫کاراکوروم ازدمیر (‪ )kozdemir@worldbank.org‬یا اریک لو بورن‬ ‫آتامانوف (‪ ،Aziz Atamanov‬اقتصاددان)‪ ،‬جواد صالحی اصفهانی‬ ‫‌ها می‬ ‫‌توانند‬ ‫(‪ )eleborgne@worldbank.org‬تماس بگیرید‪ .‬رسانه‬ ‫(‪ ،Djavad Salehi-Isfahani‬مشاور) و محمد هادی مصطفوی‬ ‫سؤاالت خود را برای مونا زیاده (‪)mziade@worldbank.org‬‬ ‫‌است‪ .‬گزارش‬ ‫(‪ ،Mohammad-Hadi Mostafavi‬مشاور) تهیه گردیده‬ ‫ارسال نمایند‪.‬‬ ‫‌وسیله ماریا صراف (‪ ،Maria Sarraf‬متخصص محیط‬ ‫ویژه آلودگی هوا به‬ ‫ث‬ ‫مرور ک ّ‬ ‫لی‬ ‫تعادل بودجه و حساب خارجی خواهد شد‪ .‬تورم برای سال ‪ ۱۳۹۵‬معادل‬ ‫تأثیر مثبت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بر کل اقتصاد از دی‬ ‫‌شود که با ارقام منتشرشده توسط بانک مرکزی‬ ‫‌بینی می‬ ‫‪ ۸/۶‬درصد پیش‬ ‫ماه سال ‪ ۱394‬به این سو کندتر از حد انتظار بوده است‪ .‬رشد ساالنه‬ ‫‌ترین نرخ تورم کشور در ربع قرن اخیر است‪.‬‬ ‫مطابقت دارد‪ .‬این رقم پایین‬ ‫اقتصاد کشور در سال ‪ ۱۳۹۴‬و قبل از اجرای برجام به ‪ ۰/۶‬درصد محدود‬ ‫‌مدت‪ ،‬اقتصاد ایران با خطرات قابل‬ ‫با این حال‪ ،‬در میان‬ ‫‌های اقتصادی در سال ‪ ۱۳۹۵‬حاکی از‬ ‫گردید‪ .‬نخستین آثار افزایش فعالیت‬ ‫‌ای مواجه است‪ .‬خطرات اصلی تأخیر در الحاق مجدد بخش‬ ‫مالحظه‬ ‫آن است که این پیشرفت نوعاْ ناشی از بهبود سریع بخش نفت بوده است‪.‬‬ ‫بانکی کشور است به بقیه جهان به دلیل (‪ )1‬تداوم ابهامات مربوط به اجرای‬ ‫فشارهای تورمی تخفیف یافت و رشد ساالنه شاخص بهای کاالهای مصرفی‬ ‫‌های‬ ‫‌ها و وجود تحریم‬ ‫عملی برجام؛ و (‪ )2‬وجود ریسک بازگشت تحریم‬ ‫در ‪ 1394‬به ‪ ۱۱/۹‬درصد کاهش یافته و در شهریورماه ‪ ۱۳۹۵‬به ‪ 9‬درصد‬ ‫‌ای و همچنین ضعف در توانایی بخش بانکی در تأمین مالی‬ ‫غیرهسته‬ ‫تنزل یافت‪ .‬اما روند ایجاد شغل برای جذب تازه واردین به بازار کار ناکافی‬ ‫‌شود که تأمین مالی کافی جهت‬ ‫‌های تولیدی‪ .‬این امر باعث می‬ ‫بنگاه‬ ‫باقی ماند و نرخ بیکاری با افزایشی ‪ 0/4‬درصدی نسبت به سال ‪ ،۱۳۹۳‬به‬ ‫‌های غیرنفتی‪ ،‬با‬ ‫‌های جدید داخلی و هم خارجی در بخش‬ ‫‌گذاری‬‫سرمایه‬ ‫‪ ۱۱‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۴‬رسید‪ .‬کسری بودجه دولت با اندکی گسترش‬ ‫چالش باقی بماند‪ .‬کمبود تقاضای خارجی و همچنین حرکت نزولی بهای‬ ‫(به میزان ‪ 0/4‬درصد)‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۹۴‬به سطح ‪ 1/6‬درصد از تولید ناخالص‬ ‫نفت نیز مالحظاتی در مقابل چشم انداز کلّی اقتصاد کشور می‬ ‫‌باشند‪.‬‬ ‫‌های جاری دولت با کاهش‬ ‫داخلی رسید‪ ،‬زیرا تنها بخشی از افزایش هزینه‬ ‫‌ای در‬ ‫‌های هسته‬ ‫‌رود رفع تحریم‬ ‫درحالی که انتظار می‬ ‫‌ای و افزایش درآمدهای دولت ناشی از افزایش عواید غیر‬ ‫‌های سرمایه‬‫هزینه‬ ‫‌های اقتصاد کشور را آشکار کند‪ ،‬اصالحات‬ ‫‌ماه ‪ ۱۳۹4‬پویایی‬ ‫دی‬ ‫‌جاری از ‪ ۳/۸‬درصد تولید‬ ‫نفتی ‪ ،‬جبران گردید‪ .‬درهمین حال‪ ،‬مازاد حساب‬ ‫ساختاری کالن‪ ،‬کلید اصلی حرکت به سوی هدف رشد بلند پروازانه‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۲/۳‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۴‬کاهش یافت‪،‬‬ ‫برنامه ششم توسعه پنج ساله کشور است‪ .‬دولت ایران راهبرد جامعی‬ ‫چرا که تنها بخشی از کاهش صادرات نفت با افت واردات کشور سربه سر‬ ‫‌ است که شامل اصالحات مبتنی بر بازار بر مبنای سند چشم‬ ‫‌انداز‬ ‫برگزیده‬ ‫می‬ ‫‌گردید‪.‬‬ ‫‌ها با مشکل‬ ‫‌ساله کشور است‪ ،‬اما اجرای آن به سبب تشدید تحریم‬ ‫بیست‬ ‫‌ماه‬‫‌ای در دی‬ ‫‌های مربوط به پرونده هسته‬ ‫با رفع تحریم‬ ‫‌توان در برنامه‬‫‌های اصالحات ساختاری را می‬ ‫‌ترین انگیزه‬ ‫مواجه گشت‪ .‬تازه‬ ‫‪ ،۱۳94‬رشد ساالنه اقتصاد ایران در دوره ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۷‬به طور‬ ‫ششم توسعه کشور برای دوره ‪ ۱۳۹۶-14۰۰‬مالحظه نمود که در مجلس‬ ‫‌شود‪ ،‬در مقایسه با متوسط رشد دوره‬ ‫متوسط ‪ ۴/۵‬درصد برآورد می‬ ‫باید به تصویب برسد‪ .‬در برنامه ششم توسعه کشور‪ ،‬رشد اقتصادی ساالنه‬ ‫‌رود بهبود‬‫‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۴‬که تنها ‪ ۰/۵‬درصد بوده است‪ .‬انتظار می‬ ‫‪ ۸‬درصدی و نیز اصالحاتی بر مبنای تبدیل تدریجی و پایدار اقتصاد به‬ ‫‌بینی شده که بر عوامل مساعد خارجی متکی خواهد بود‪ ،‬ناشی از‬ ‫پیش‬ ‫‌گذاری‬ ‫سوی اقتصادی مقاوم‪ ،‬با ثبات‪ ،‬پربازده‪ ،‬باز‪ ،‬دانش‬ ‫‌بنیان و عادالنه هدف‬ ‫‌های بخش انرژی در نتیجه‬ ‫موارد زیر باشد‪ :‬الف‪ -‬افزایش قابل توجه فعالیت‬ ‫‌های دولتی‪ ،‬بخش پولی و بانکی و‬ ‫شده است‪ .‬در این برنامه‪ ،‬اصالح بنگاه‬ ‫‌های کمتر‬ ‫‌گذاری خارجی و ج‪ -‬هزینه‬ ‫‌ها‪ ،‬ب‪ -‬افزایش سرمایه‬ ‫رفع تحریم‬ ‫‌های مولّد‬ ‫‌گذاری‬‫تأکید بیشتر بر تخصیص و مدیریت عواید نفتی به سرمایه‬ ‫‌دهد تا‬‫بخش تجارت و تأمین مالی‪ ،‬که به بخش غیرنفتی اقتصاد امکان می‬ ‫‌بینی شده است‪ .‬اجرای این اصالحات کلید ایجاد رشد مبتنی بر بخش‬ ‫پیش‬ ‫در رشد کلّی اقتصاد و ایجاد شغل به نحو شایانی سهیم شود‪ .‬علیرغم‬ ‫خصوصی و ایجاد شغل خواهد بود‪.‬‬ ‫‌های اقتصادی منجر به بهبود‬ ‫کاهش بهای نفت‪ ،‬رشد مورد انتظار فعالیت‬ ‫چ‬ ‫‪1‬‬ ‫یکم‪ :‬تحوالت اخیر اقتصادی و‬ ‫سیاست‌گذاری‬ ‫‌تری‬‫آهنگ سریع‬ ‫‌ها بازگشت‪ .‬صادرات نفت اما با ّ‬‫حدود تولید قبل از تحریم‬ ‫تولید و تقاضا‬ ‫رشد کرد و از ‪ ۱/۳۴‬میلیون بشکه در روز در سال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۱/۴۳‬میلیون‬ ‫بشکه در روز در سال ‪ ۱۳۹۴‬افزایش یافت و در مرداد ‪ ۱۳۹۵‬به ‪۱/۸‬‬ ‫‌جز افزایش تولید و صادرات‬ ‫منافع مورد انتظار از اجرای برجام به‬ ‫میلیون بشکه در روز بالغ گردید که البته هنوز به سطح صادرات قبل از‬ ‫نفت هنوز محقق نگردیده است‪ .‬این تأخیر نوعاً به دلیل نگرانی‬ ‫‌ها نرسیده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬بنا بر ارقام مقدماتی سال ‪ ،۱۳۹۵‬تولید‬ ‫تحریم‬ ‫‌های خارجی نسبت به خطرات باقی مانده در ارتباط با رفع‬ ‫بانک‬ ‫و صادرات نفت درنیمه نخست این سال سبب تداوم نرخ رشد قوی‬ ‫‌هاست‪ .‬این خطر‪ ،‬شکل‬ ‫‌های گوناگونی دارد که عبارتند از الف) عدم‬ ‫تحریم‬ ‫‌های مرکز آمار ایران ‪%3/1‬‬ ‫اقتصاد گردیده است که این رقم بر اساس داده‬ ‫شفافیت درمورد اجرای عملی برجام‪ ،‬ب) احتمال بازگشت تحریم‬ ‫‌ها و ج)‬ ‫‌شود‪.‬‬‫برآورد می‬ ‫‌های غیرهسته ای‪.‬‬‫مشکالت مربوط به وجود تحریم‬ ‫‌تواند موانع رشد بالقوه را از میان‬ ‫بخش غیرنفتی ایران می‬ ‫آمارهای مقدماتی برای بهار ‪ ۱۳۹۵‬حاکی از آن است که‬ ‫‌سازی درموقعیت‬ ‫بردارد و ایجاد شغل کند؛ صنعت اتومبیل‬ ‫اقتصادکشور از رشد ضعیف سال قبل رهایی یافته واین امر صرف ً‬ ‫ا‬ ‫مناسبی است که دراین خصوص از پیشگامان باشد‪ .‬حدود ‪۱۰‬‬ ‫به خاطر بهبود سریع بخش نفت بوده است‪ .‬اقتصاد ایران درپی‬ ‫‌سازی است و‬ ‫درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به صنایع اتومبیل‬ ‫کاهش رشد ‪ ۶/۸‬درصدی سال ‪ ۱۳۹۱‬و ‪ ۱/۹‬درصدی سال ‪ ۱۳۹۲‬و‬ ‫‌ای معادل ‪ ۱۲‬میلیارد دالر‪ ۱۴ ،‬درصد از ارزش‬ ‫این صنعت با فروش ساالنه‬ ‫بهبود سال ‪( ۱۳۹۳‬شکل ‪ ،)۱‬در سال ‪ ۱۳۹۴‬و پیش از اجرای برجام به‬ ‫افزوده بخش صنایع و ‪ ۴‬درصد از نیروی کار آن را به خود اختصاص داده‬ ‫‌های‬‫رشد مالیم ‪ ۰/۶‬درصد دست یافت‪ .‬نماگرهای اقتصادی‪ ،‬نشانه‬ ‫‌سازی ایران ‪ ۱/۲‬درصد از تولید‬ ‫است‪ 2.‬درعین حال‪ ،‬صنایع اتومبیل‬ ‫‌دهند و رشد اقتصادی درسه ماهه‬ ‫‌ای از رونق اقتصادی را نوید می‬‫اولیه‬ ‫‌سازی ایران که به‬ ‫اتومبیل در جهان را در دست دارند‪ .‬صنعت اتومبیل‬ ‫‪3‬‬ ‫‌شود‪ 1.‬عملکرد قوی‬ ‫نخست سال ‪ ۱۳۹۵‬معادل ‪ ۴/۴‬درصد برآورد می‬ ‫‌المللی‬‫‌های بین‬‫شدت تحت تسلط دولت قرار دارد از سال ‪ ۱۳۸۶‬از تحریم‬ ‫اخیر اقتصاد عمدتاً پیامد افزایش تولید و صادرات نفت بوده است‪ .‬این‬ ‫‌ای دیده است‪ .‬افت شدید تولید در دوره ‪-۱۳۹۳‬‬ ‫صدمه قابل مالحظه‬ ‫بخش در دوره ‪ ۱۳۹۰-۱۳۹۴‬حدود ‪ ۱۹‬درصد تولید ناخالص داخلی را‬ ‫‪ ۱۳۹۱‬همراه با کاهش سهم صادرات آن از ‪ ۶/۷‬درصد در ‪ ۱۳۹۱‬به ‪۲/۵‬‬ ‫به خود اختصاص داده است‪.‬‬ ‫‌سازی ایران و‬‫‌های صنعت اتومبیل‬ ‫درصد درسال ‪ ۱۳۹۴‬حاکی از گرفتاری‬ ‫درسال ‪ ۱۳۹۴‬و در نیمه نخست سال ‪ ،1395‬تولید و‬ ‫‌های تولیدی کشور در دوره پس از‬ ‫نشان از چالشی است که بخش‬ ‫‌گذاری و مصرف دولت‬ ‫صادرات نفت بهبود یافته‪ ،‬اثرکمبود سرمایه‬ ‫‌ها با آن مواجه هستند‪ .‬با این حال‪ ،‬این صنعت در وضعیتی است‬ ‫تحریم‬ ‫‌گذاری و نزدیک به‬ ‫را جبران کرد‪ .‬درمقابل کاهش یک درصدی سرمایه‬ ‫‌المللی‬‫‌ها منتفع شود و قابلیت رقابت بین‬ ‫‌تواند از رفع تحریم‬‫که می‬ ‫‪ ۹‬درصدی مصرف دولت به سبب افت عواید نفتی‪ ،‬رشد صادرات‪ ،‬عامل‬ ‫‌سازی ایران پس از تحریم‬ ‫‌ها و‬ ‫پیداکند‪ .‬کادر ‪ 1‬وضعیت صنعت اتومبیل‬ ‫‌ای در رشد سال ‪ ۱۳۹۴‬بود (جدول ‪ .)1‬همراه با افزایش تولید‬ ‫عمده‬ ‫‌های مرتبط با بازگشت به عملکرد قبل از تحریم‬ ‫‌ها و فراتر را‬ ‫چالش‬ ‫روزانه نفت از ‪ ۳/۱‬میلیون بشکه در ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۳/۲‬میلیون بشکه در‬ ‫‌کند‪.‬‬‫تشریح می‬ ‫‪ ،۱۳۹۴‬تولید در مرداد ‪ ۱۳۹۵‬به ‪ ۳/63‬میلیون بشکه در روز رسید و به‬ ‫‪2‬‬ ‫ ‬ ‫​‪http://www.howtoinvestiniran.com/iran-automotive-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ ‬ ‫‪industry​-is-the-second-biggest-sector-in-country‬‬ ‫رقم ‪ 5/4‬درصد مربوط به برآورد بانک مرکزی ایران از سه ماهه اول سال ‪ 1395‬می‬ ‫‌باشد‪،‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ ‪http://www.iberglobal.com/files/2016/iran_automotive.pdf‬‬ ‫‌سازی این گزارش موجود نمی‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫درحالی که جزئیات این عملکرد رشد در زمان نهایی‬ ‫‪1‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی‬ ‫شکل ‪  •  1‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪-%2‬‬ ‫‪-%4‬‬ ‫‪-%6‬‬ ‫‪-%8‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1381‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫ﺭﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ ﻏﻴﺮ ﻧﻔﺘﻰ‬ ‫ﺭﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻲ‬ ‫یادداشت‪ :‬سال تقویمی ایران‪ ،‬از ‪ 21‬مارس تا ‪ 20‬مارس سال بعد می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫است‪ .‬نخست‪ ،‬یادداشت تفاهمی است که با شرکت ساختمانی و مهندسی‬ ‫تعدادی توافقنامه میان ایران و شرکای خارجی به امضا‬ ‫کره جنوبی «سام وو» مبادله شده تا در منطقه اقتصادی زیالیی در‬ ‫‌های‬‫رسیده است که حاکی از چشم انداز مثبت و افزایش فعالیت‬ ‫خوزستان پاالیشگاه جدیدی احداث کند که ارزش آن بالقوه می‬ ‫‌تواند به‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫اقتصادی‪ ،‬به ویژه از طریق سرمایه‬ ‫‪ ۵/۵‬میلیارد دالر بالغ گردد‪ .‬هدف از این طرح‪ ،‬گسترش ظرفیت پاالیش‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌های جدید خارجی به امضا رسیده‬ ‫سه توافقنامه برای جذب سرمایه‬ ‫نفت خام و میعانات ایران از سطح فعلی ‪ ۱/۸۵‬میلیون بشکه در روز به ‪۳/۲‬‬ ‫‌ای «اس‬ ‫میلیون بشکه در روز در سال ‪ ۱۳۹۹‬است‪ .‬دوم‪ ،‬شرکت ایرانی‪-‬گینه‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‪ :‬برخی نماگرهای ک ّ‬ ‫لی اقتصاد‬ ‫جدول ‪  •  ۱‬‬ ‫‌است که به موجب آن تا پاییز ‪۱۳۹۵‬‬ ‫‌ای امضا کرده‬ ‫بی دی تی» توافقنامه‬ ‫(‪)۱۳۹۱-۹۴‬‬ ‫یک معدن بوکسیت در ایران را برای بهره برداری آماده کند‪ .‬سوم‪ ،‬دولت‬ ‫هند اعالم کرده است که مبلغ ‪ ۵۰۰‬میلیون دالر برای توسعه بندر سوق‬ ‫**‬ ‫‪۱۳۹۴ ۱۳۹۳ ۱۳۹۲ ۱۳۹۱‬‬ ‫‌گذاری خواهد کرد که مسیر ترانزیتی مهمی برای‬ ‫الجیشی چابهار سرمایه‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪-۱/۹‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی واقعی به قیمت پایه ‪-۶/۸‬‬ ‫ارسال کاالهای هندی به افغانستان و آسیای میانه و لذا حذف مسیر زمینی‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪۳/۸‬‬ ‫‪۴/۷‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‌ای به ارزش ‪ ۵۰‬میلیارد‬‫از طریق پاکستان خواهد بود‪ .‬بعالوه‪ ،‬ایران توافقنامه‬ ‫‪۴/۲‬‬ ‫‪۴/۹‬‬ ‫‪-۴/۷ -۱۸/۳‬‬ ‫*‬ ‫صنعت‬ ‫‌های بوئینگ و ایرباس به امضا‬ ‫دالر برای خرید ‪ ۲۰۰‬هواپیما از شرکت‬ ‫رسانده است‪ .‬هر دو شرکت اخیر اعالم کرده اند که مجوزهای اولیه را از‬ ‫‪-2/0‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪-1/5‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪4‬‬ ‫‌های خارجی خزانه داری آمریکا دریافت کرده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫اداره کنترل دارایی‬ ‫‪۱/۷‬‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪-۱/۹‬‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی واقعی به قیمت بازار ‪-۶/۶‬‬ ‫گذشته از این‪ ،‬قراردادهای نفتی تجدید نظر شده که در اواخر تیرماه به‬ ‫‪۳/۹‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪-1/۷‬‬ ‫مصرف بخش خصوصی‬ ‫تأیید ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی ایران رسیده است به جذب‬ ‫‌المللی کمک خواهد کرد‪ .‬قراردادهای‬ ‫‌های نفتی بین‬ ‫‌گذاری از شرکت‬ ‫سرمایه‬ ‫‪-۸/۹‬‬ ‫‪۲/۷‬‬ ‫‪۱/۶‬‬ ‫‪-۷/۲‬‬ ‫مصرف دولت‬ ‫‌شود که درآن پیمانکار‪،‬‬ ‫جدید جایگزین قرارداد بیع متقابل (بای بک) می‬ ‫‪-۱/۰‬‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫‪-۶/۹ -۲۳/۸‬‬ ‫سرمایه‬ ‫‌گذاری ثابت ناخالص‬ ‫‌ای از محصول در مدت‬ ‫توسعه طرح را به شرط برداشت سهم توافق شده‬ ‫‪۶/۳‬‬ ‫‪۱۲/۰‬‬ ‫‪۰/۰ -۲۰/۵‬‬ ‫صادرات کاالها و خدمات‬ ‫‌گرفت و در پایان مدت‪ ،‬طرح‬ ‫توافق شده ـ که اغلب ‪ ۵‬سال بود‪ -‬به عهده می‬ ‫‌کرد‪ .‬در قراردادهای جدید‪ ،‬همکاری به صورت‬ ‫را به دولت ایران واگذار می‬ ‫‪-۵/۶‬‬ ‫‪-۵/۷ -۱۸/۷ -۲۳/۱‬‬ ‫واردات کاالها و خدمات‬ ‫مشارکت است و شرکت نفت ایران تا ‪ ۴۹‬درصد تولید نفت را برای مدت‬ ‫قیمت‬ ‫‌ها‬ ‫‌تواند تا ‪ ۲۵‬سال باشد در اختیار می‬ ‫‌گیرد‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬هیأت‬ ‫زمانی که می‬ ‫‪۱۱/۹‬‬ ‫‪۱۵/۶‬‬ ‫‪۳۴/۷‬‬ ‫‪۳۰/۵‬‬ ‫تورم (شاخص بهای کاالهای مصرفی)‬ ‫‌گیری در مورد‬ ‫‌گذاری خارجی که نهاد رسمی مسئول برای تصمیم‬ ‫سرمایه‬ ‫‪۲/۳‬‬ ‫‪۳/۸‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫تراز حساب‬ ‫‌جاری (درصد تولید ناخالص داخلی) ‪۴/۰‬‬ ‫‪-۱/۶‬‬ ‫‪-۱/۲‬‬ ‫‪-۰/۹‬‬ ‫‪-۰/۶‬‬ ‫کسری بودجه (درصد تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪https://www.bloomberg.com/news/‬‬ ‫ ‬ ‫منابع‪ :‬آمارهای دولت ایران و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫‪articles/2016-09-21/urgent-airbus-says-us-grants-‬‬ ‫‌شود‪.‬‬‫* صنعت‪ ،‬بخش نفت و گاز را شامل می‬ ‫‪ 31 ،license-for-planes-in-iran-deal‬شهریور ‪.1395‬‬ ‫** رقم برآورد شده‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪2‬‬ ‫کادر ‪  •  1‬صنعت اتومبیل‬ ‫‌سازی ایران در دوره پساتحریم‬ ‫کل تولید داخلی اتومبیل در ایران عمدتاً مربوط به دو تولیدکننده اصلی است‪ :‬ایران خودرو و سایپا‪ .‬این دو سازنده بیش از نود درصد کل تولید اتومبیل را در اختیار دارند‪ .‬این‬ ‫‌های مارک‬ ‫دو شرکت وابسته به سازمان توسعه و نوسازی صنایع ایران هستند که در مالکیت دولت است‪ .‬هر دو شرکت‪ ،‬تحت پروانه‪ ،‬اتومبیل‬ ‫‌های اروپایی و آسیایی و نیز اتومبیل‬ ‫‌های ساخت ایران شامل الجزیره‪ ،‬آذربایجان‪،‬‬ ‫خود را تولید می‬ ‫‌کنند‪ .‬ایران خودرو و سایپا به ترتیب ‪ ۴۴‬و ‪ ۴۳‬درصد بازار اتومبیل را در اختیار دارند‪ .‬مقاصد متعارف صادراتی اتومبیل‬ ‫کامرون‪ ،‬غنا‪ ،‬مصر‪ ،‬عراق‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سنگال‪ ،‬سوریه‪ ،‬سودان و ونزوئال است‪.‬‬ ‫‌سازی ایران از سال ‪ ۱۳۸۶‬قابل مالحظه بوده است؛ تولید این صنعت با افتی ‪ ۵۰‬درصدی از ‪ ۱/۴‬میلیون دستگاه اتومبیل در‬ ‫‌های بین‬ ‫‌المللی بر صنعت اتومبیل‬ ‫آثار منفی تحریم‬ ‫سال ‪ ۱۳۹۰‬به ‪ ۷۸۶‬هزار دستگاه در سال ‪ ۱۳۹۱‬کاهش یافت‪ *.‬به دنبال افت شدید تولید‪ ،‬سهم صادرات اتومبیل هم کاهش یافت و از ‪ ۶/۷‬درصد درسال ‪ ۱۳۹۱‬به ‪ ۲/۵‬درصد‬ ‫‌هایی است که صنعت اتومبیل در ایران با آن مواجه است‪.‬‬‫در سال ‪ ۱۳۹۴‬رسید که حاکی از چالش‬ ‫جدول ‪ 1‬الف‪ :‬تولید وصادرات اتومبیل (به هزاردستگاه) و سهم صادرات (به درصد)‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹۲‬‬ ‫‪۱۳۹۱‬‬ ‫‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪۱۳۸۹‬‬ ‫‪۱۳۸۸‬‬ ‫‪۱۳۸۷‬‬ ‫‪۱۳۸۶‬‬ ‫سال‬ ‫‪۹۷۶/۸‬‬ ‫‪۸۶۷/۲‬‬ ‫‪۵۸۳/۷‬‬ ‫‪۷۸۶‬‬ ‫‪۱۴۱۷‬‬ ‫‪۱۳۵۱‬‬ ‫‪۱۱۸۸‬‬ ‫‪۱۰۵۸‬‬ ‫‪۹۴۸‬‬ ‫تولید‬ ‫‪۲۴/۷‬‬ ‫‪۲۸‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫‪۵۲/۹‬‬ ‫‪۳۸/۲‬‬ ‫‪۸۱/۵‬‬ ‫‪۴۷/۵‬‬ ‫‪۵۱/۶‬‬ ‫‪۵۲/۸‬‬ ‫صادرات‬ ‫‪۲/۵‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪۱/۷‬‬ ‫‪۶/۷‬‬ ‫‪۲/۷‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۴/۹‬‬ ‫‪۵/۶‬‬ ‫سهم صادرات ‪%‬‬ ‫منبع‪ http://donya-e-eqtesad.com/news/889508, :‬و‬ ‫‪http://bruegel.org/wp-content/uploads/2016/06/Mohsen-Pakparvar-Iran-Automotive-Industry-Bruegel-Presentation.pdf.‬‬ ‫‌ها علیه اقتصاد ایران در خردادماه ‪ ،۱۳۹۲‬رتبه جهانی صنعت اتومبیل ایران از رده هفدهم درسال ‪ ۱۳۸۷‬به بیست ویکم در سال ‪ ۱۳۹۴‬تنزل یافت‪ .‬با این وجود‪،‬‬‫با تشدید تحریم‬ ‫صنعت اتومبیل در ایران به جهت ظرفیت بزرگ آن هنوز بیش از کشورهایی مثل ایتالیا‪ ،‬اتریش‪ ،‬استرالیا و هلند اتومبیل تولید می‬ ‫‌کند‪ .‬صنعت اتومبیل در ایران از نظر میزان‬ ‫فروش اتومبیل شخصی در سال ‪ ۱۳۹۴‬در رتبه سیزدهم جهان قرار داشت‪.‬‬ ‫‌های واسطه و تکنولوژی آن وارداتی است‪ .‬جایگزین‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۱‬و ‪ ۱۳۹۲‬روی رقابت پذیری این صنعت تأثیر منفی گذاشت‪ ،‬چراکه اکثر داده‬ ‫تضعیف شدید پول ملی در سال‬ ‫کردن تولیدکنندگان چینی به جای شرکای غربی مثل پژو و رنو به دلیل تحریم‬ ‫‌ها نیز نتوانست مانع افت شدید تولید گردد‪ .‬لذا تولید داخلی از ‪ ۱/۴‬میلیون دستگاه در سال‬ ‫‪ ۱۳۹۰‬به ‪ ۷۸۶‬هزار دستگاه در سال ‪ ۱۳۹۱‬کاهش یافت و برای نخستین بار از سال ‪ ۱۳۸۶‬تولید به زیر یک میلیون دستگاه رسید‪.‬‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۳‬و ‪ ۱۳۹۴‬پنج برابر رشد متوسط بخش صنعت بود که‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۱‬و ‪ ۱۳۹۲‬این بخش توانست به سرعت بهبود یابد و رشد آن در سال‬ ‫لیکن پس از شوک اولیه سال‬ ‫حکایت از اصالحاتی دارد که در این صنعت به اجرا گذاشته شد‪ .‬درحال حاضر‪ ،‬این صنعت به شدت به عواید دولت کمک می‬ ‫‌کند و حدود ‪ ۲۵‬درصد عواید از فروش اتومبیل‪،‬‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌های تحت نظر دولت اختصاص داده می‬ ‫عمدتاً به عنوان عواید مالیاتی ‪ ،‬به بنگاه‬ ‫‌ها و سازمان‬ ‫‌گذاران خارجی‪ ،‬تولید و واردات اتومبیل به تدریج افرایش یافته و در سال‬‫‌ها در دی ماه ‪ ۱۳۹۴‬و بازگشایی بازار به روی سرمایه‬ ‫با این پیش زمینه‪ ،‬انتظار می‬ ‫‌رود با رفع تحریم‬ ‫‪ ۱۳۹۵‬به ‪ ۱/۶‬میلیون دستگاه بالغ گردد و منجر به اشتغال بیشتر در این صنعت شود‪ .‬انتظار براین است که اخراج ‪ ۳۰‬تا ‪ ۵۰‬درصدی کارکنان که در سال ‪ ۱۳۹۲‬و متعاقب‬ ‫‌سازی فرانسوی)‬ ‫‌ها جهت عکس به خود بگیرد‪ .‬در واقع‪ ،‬حدود یک هفته پس از توافق با ‪ ، ۱+۵‬شرکت فرانسوی پژو‪ -‬سیتروئن (شرکت اتومبیل‬ ‫تحریم‬ ‫‌ها شروع شد با رفع تحریم‬ ‫‌دهد در سال ‪ ۱۰۰ ، ۱۳۹۶‬هزار دستگاه اتومبیل تولید کند و انتظار‬ ‫قراردادی به مبلغ ‪ ۴۰۰‬میلیون یورو (‪ )۵۰-۵۰‬با ایران خودرو به امضا رساند که به ایران خودرو امکان می‬ ‫‌شود که‬ ‫‌رود ظرف یک سال این رقم به دو برابر افزایش یابد‪ .‬از نظر شرکت پژو این تولید معادل بیش از ‪ ۴۵۰‬هزار دستگاه اتومبیل است‪ **.‬گذشته از این‪ ،‬پیش بینی می‬ ‫می‬ ‫‌سازی فیات کرایسلر هم با ایران خودرو در تولید اتومبیل مشارکت خواهد کرد‪.‬‬‫رنو‪ -‬نیسان نیز تولید خود را در ایران از سر بگیرد و نیز بخش فیات شرکت اتومبیل‬ ‫‌برند و برای توسعه و بهسازی ماشین آالت خود محتاج تأمین مالی اند‪ .‬درقبال این مسئله‪ ،‬اقداماتی‬‫درحال حاضر‪ ،‬تولید کنندگان اتومبیل در ایران از کمبود نقدینگی رنج می‬ ‫‌های بین‬ ‫‌المللی در دوران‬ ‫‌است‪ .‬همچنین‪ ،‬دسترسی به وام‬ ‫‌ها جهت تأمین مالی بازرگانی از طریق بانک‬ ‫‌های تجاری و بازار سرمایه انجام گرفته‬ ‫جهت تسهیل دسترسی تولیدکننده‬ ‫‌ها را تشویق‬‫‌تواند کمک شایانی به رشد این صنعت باشد‪ .‬آقای روحانی‪ ،‬رئیس جمهور‪ ،‬در اسفند ‪ ۱۳۹4‬برنامه خصوصی سازی صنعت اتومبیل را اعالم و این شرکت‬ ‫پساتحریم می‬ ‫‌های خارجی مشارکت کنند‪ .‬مهم تر از این‪ ،‬ایران مصمم است به حمایت از تولید کنندگان داخلی‬ ‫‌های پیشرفته و رقابت پذیری‪ ،‬با شرکت‬ ‫کرد به منظور دستیابی به تکنولوژی‬ ‫‌گذاری خارجی در این صنعت خواهد شد‪.‬‬ ‫اتومبیل پایان دهد‪ .‬بعالوه‪ ،‬رسیدگی به مقررات پیچیده و اصالح شبکه نا به سامان عرضه اتومبیل سبب جذب سرمایه‬ ‫*   ‪http://www.iberglobal.com/files/2016/iran_automotive.pdf‬‬ ‫**  ‪http://www.bloomberg.com/news/articles/24-11-2013/peugeot-likely-to-benefit-most-of-peers-from-iran-accord‬‬ ‫نیروی‌کار و بیکاری‬ ‫‌گذاری خارجی مستقیم با قانون پیشبرد و محافظت‬ ‫تأیید تطابق سرمایه‬ ‫‌گذاری را در‬ ‫‌گذاری خارجی می‬ ‫‌باشد‪ ،‬حدود ‪ 7‬میلیارد دالر سرمایه‬ ‫سرمایه‬ ‫به دلیل کندی آهنگ ایجاد شغل برای جذب تازه واردین به بازار‬ ‫بین اسفند ‪ 1393‬تا اسفند ‪ 1394‬و همچنین بیش از ‪ 2‬میلیارد دالر از‬ ‫کار‪ ،‬نرخ بیکاری ایران درسال ‪ ۱۳۹۴‬افزایش یافت (شکل ‪ .)۲‬نرخ‬ ‫‪5‬‬ ‫اسفند ‪ 1394‬تا شهریور ‪ 1395‬را تأیید کرده است‪.‬‬ ‫بیکاری از ‪ ۱۰/۶‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۱۱/۰‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۴‬اندکی‬ ‫افزایش یافت‪ .‬تفاوت آشکاری میان نرخ بیکاری میان مردان و زنان وجود‬ ‫دارد به طوری که این نرخ برای زنان ‪ ۱۹/۴‬درصد و برای مردان ‪ ۹/۳‬درصد‬ ‫این اطالعات توسط سازمان سرمایه گذاری و کمک‬ ‫‌های اقتصادی و فنی ایران‬ ‫ ‬ ‫‪5‬‬ ‫‌شود‪ ،‬به‬ ‫است‪ .‬تفاوت قابل مالحظه‬ ‫‌ای نیز ازنظر سن افراد بیکار مشاهده می‬ ‫‌است‪.‬‬ ‫در آبان‬ ‫‌ماه ‪ 1395‬ارائه گشته‬ ‫‪3‬‬ ‫راذگتسایس و یداصتقا ریخا تالوحت ‪:‬مکی‬ ‫درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یافته باشد که بیش از رقم ‪۱۴/۶‬‬ ‫شرایط بازارکار‬ ‫شکل ‪  •  ۲‬‬ ‫درصدی سال قبل است‪ .‬این امر به دلیل تداوم افزایش درآمدهای مالیاتی‬ ‫‌های غیرمالی دولت بوده است‪ .‬عواید حاصل از نفت درسطح‬ ‫و فروش دارایی‬ ‫‪40‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪ ۵/۷‬درصد تولید ناخالص داخلی باقی مانده‪ ،‬زیرا افزایش صادرات آن با‬ ‫‪38‬‬ ‫‌های مستقیم از‬ ‫‌ سر شده است‪ .‬مالیات‬ ‫کاهش بهای بین ‌المللی نفت سر به‬ ‫‪13‬‬ ‫‪ ۳/۳‬درصد تولید ناخالص داخلی درسال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۳/۶‬درصد درسال ‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‌های غیرمستقیم با اندکی کاهش از ‪ ۳/۲‬درصد تولید‬ ‫افزایش یافت‪ .‬مالیات‬ ‫‪12‬‬ ‫‪34‬‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۳/۱‬درصد تولید ناخالص داخلی رسید‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫این کاهش به دلیل افت عوارض گمرکی به خاطر کاهش واردات بوده که‬ ‫‪32‬‬ ‫البته تا حدودی با افزایش مالیات بر ارزش افزوده از ‪ ۸‬درصد به ‪ ۹‬درصد در‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‌شود مخارج دولت‬ ‫اسفند ‪ ۱۳۹3‬جبران شده است‪ .‬درهمین حال‪ ،‬برآورد می‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫از ‪ ۱۵/۸‬درصد تولید ناخالص داخلی درسال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۱۶/۹‬درصد درسال‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺑﻴﻜﺎﺭﻯ* )ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫*‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻣﺸﺎﺭﻛﺖ ﻧﻴﺮﻭﻯ ﻛﺎﺭ‬ ‫‌های جاری دولت‬ ‫‪ ۱۳۹۴‬افزایش یابد که عمدتاً مربوط به افزایش هزینه‬ ‫*جمعیت ده سال به باال؛ منبع‪ :‬مقامات ایرانی‪.‬‬ ‫‌های نقدی از ‪ ۳/۸‬درصد تولید ناخالص‬ ‫است‪ .‬انتقاالت ازطریق پرداخت یارانه‬ ‫داخلی درسال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۳/۵‬درصد درسال ‪ ۱۳۹۴‬کاهش یافته که مربوط‬ ‫به حذف خانوارهای با درآمد باال و از بین بردن شاخص بندی پیشین‬ ‫‌های نقدی نسبت به نرخ تورم است (شکل ‪.)4‬‬ ‫پرداخت‬ ‫نحوی که این نرخ برای جوانان گروه ‪ ۱۵-۲۴‬ساله ‪ ۲۶/۱‬درصد برآورد‬ ‫بودجه سال ‪ ۱۳۹۵‬دولت در فروردین همین سال در مجلس‬ ‫‌شود‬‫‌ای وجود داشته وبرآورد می‬ ‫‌شود‪ .‬اشتغال ناقص‪ 6‬نیز به نحو گسترده‬‫می‬ ‫شورای اسالمی به تصویب رسید‪ .‬دراین بودجه فرض شده است که‬ ‫که درسال ‪ ،۱۳۹۴‬حدود ‪ ۹/۸‬درصد کارکنان‪ ،‬مشمول اشتغال ناقص‬ ‫‌المللی علیه ایران رفع خواهدشد‪ ،‬صادرات نفت از ‪1/4‬‬ ‫‌های بین‬ ‫تحریم‬ ‫‌اند (‪ ۱۰/۸‬برای مردان و ‪ ۴/۵‬درصد برای زنان)‪ ،‬در مقایسه با سال‬ ‫بوده‬ ‫میلیون بشکه در روز در پایان سال ‪ ۱۳۹۴‬به ‪ ۲/۲۵‬میلیون بشکه در روز‬ ‫‪ ۱۳۹۳‬که این رقم ‪ ۹/۶‬درصد بوده است (‪ ۱۰/۵‬درصد برای مردان و ‪۴/۲‬‬ ‫‌یابد و بهای نفت صادراتی درسال ‪ ۱۳۹۵‬به طور‬ ‫درسال ‪ ۱۳۹۵‬افرایش می‬ ‫درصد برای زنان)‪ .‬اشتغال ناقص درسال ‪ ۱۳۹۴‬معادل ‪ ۲/1‬میلیون نفر‬ ‫متوسط ‪ ۴۰‬دالر برای هربشکه خواهد بود‪ .‬رئیس جمهور‪ ،‬آقای روحانی‪ ،‬با‬ ‫‌شود که عمدتاً بر جمعیت جوان و مناطق روستایی متمرکز بوده‬ ‫برآورد می‬ ‫توجه به کاهش ساختاری بهای نفت‪ ،‬بر تمایل دولت به کاهش اتکای به‬ ‫است‪.‬‬ ‫عواید نفتی تأکید کرده است‪.‬‬ ‫افزایش نرخ بیکاری تا حدودی ناشی از افزایش نرخ‬ ‫کسری بودجه دولت در نیمه نخست سال ‪ ۱۳۹5‬افزایش‬ ‫مشارکت نیروی کار بوده است که در سال ‪ ۱۳۹۴‬به ‪ ۳۸/۲‬درصد‬ ‫یافته است‪ .‬در شش ماه نخست سال ‪ 1395‬درآمدها از رقم ‪464/8‬‬ ‫(‪ ۳۷/۲‬درصد درسال ‪ )۱۳۹۳‬افزایش یافت‪ .‬رقم میانگین نرخ مشارکت‪،‬‬ ‫تریلیون ریال در مدت مشابه سال پیش‪ ،‬به ‪ 589/6‬تریلیون ریال افزایش‬ ‫‌دهد که‬ ‫‌های شدید نرخ مشارکت برای مردان و زنان را نشان نمی‬ ‫تفاوت‬ ‫یافت‪ .‬این در حالی بود که در این دوره مخارج به میزان ‪ 200‬تریلیون ریال‬ ‫‌شود‪ .‬آهنگ‬ ‫‪7‬‬ ‫برای مردان ‪ ۶۳/۲‬درصد و برای زنان ‪ ۱۳/۲‬درصد برآورد می‬ ‫رشد داشت‪ .‬در نتیجه‪ ،‬تراز عملیاتی دولت در شش ماه نخست‪ 17 ،‬درصد‬ ‫‌شود‬‫ایجاد شغل که برای سال ‪ ۱۳۹۳‬حدود ‪ ۶۶۷۸۰۰‬شغل تخمین زده می‬ ‫نسبت به مدت مشابه سال ‪ 1394‬افزایش یافت‪.‬‬ ‫‌تر از هدف دولت که ایجاد ‪ 955000‬شغل در سال است‪،‬‬ ‫کماکان پایین‬ ‫‌ها تأمین‬ ‫نیازهای مالی دولت کماکان از طریق بانک‬ ‫‌های پولی و مالی سنجیده‪ ،‬این‬ ‫‌باشد‪ .‬در صورت ادامه و اجرای سیاست‬ ‫می‬ ‫‌شود و رویکردی بازار محورتر جهت تأمین مالی دولت از طریق‬ ‫می‬ ‫‌باشد‬‫‌گذاری مستقیم خارجی می‬ ‫‌تر اقتصاد با مساعدت سرمایه‬‫رشد سریع‬ ‫انتشار اوراق قرضه (مشارکت) ضروری است‪ .‬در سال ‪ ،۱۳۹۴‬بالغ بر‬ ‫که برای نیل به این هدف اهمیت حیاتی دارد‪.‬‬ ‫‪ ۸۹/۲‬درصد نیازهای مالی اقتصاد از بازارهای پولی تأمین شده‪ ،‬درحالی‬ ‫که سهم بازار اوراق قرضه و سهام درتأمین نیازهای مالی اقتصاد به ترتیب‬ ‫‪ ۳/۲‬درصد و ‪ ۷/۶‬درصد بوده است‪ 8.‬گسترش بازار اوراق قرضه‪ ،‬اولویتی‬ ‫مالیه عمومی‬ ‫است که باید مد نظر قرار گیرد‪ ،‬زیرا این امر به توسعه بخش خصوصی‬ ‫کمک بسزایی خواهد کرد‪.‬‬ ‫ازآنجا که افزایش مخارج دولت بیش از افزایش عواید آن بوده‪،‬‬ ‫هدف از اصالحات قانون بودجه که درشهریور ‪ ۱۳۹۵‬تنظیم‬ ‫‌شود که کسری بودجه دولت درسال ‪ ۱۳۹۴‬بیشتر شده‬ ‫برآورد می‬ ‫شده‪ ،‬رفع معضالت ساختاری نظام بانکی و همچنین حذف میراث‬ ‫باشد‪ .‬کسری بودجه دولت برای سال ‪ ۱۳۹۴‬معادل ‪ ۱/۶‬درصد تولید‬ ‫‌های باالی‬‫‌ها در دوره پسا برجام است‪ .‬بخش بانکی ایران با نسبت‬ ‫تحریم‬ ‫‌شود که ازکسری ‪ ۱/۲‬درصدی سال قبل‬ ‫ناخالص داخلی برآورد می‬ ‫‌های پرداخت نشده دولت و کمبود سرمایه مواجه‬ ‫مطالبات معوق‪ ،‬بدهی‬ ‫باالتراست (شکل ‪ .)3‬برآورد می‬ ‫‌شود عواید دولت در سال ‪ ۱۳۹۴‬به ‪۱۵/۳‬‬ ‫است‪ .‬این چالش‬ ‫‌ها به دلیل ادامه عدم الحاق نظام بانکی ایران به نظام بانکی‬ ‫تعریف مرکز آمار ایران از اشتغال ناقص عبارت است از وضعیتی که در آن‬ ‫ ‬ ‫‪6‬‬ ‫جویندگان کار اجبارا ً کمتر از ‪ ۴۴‬ساعت در هفته کارمی‬ ‫‌کنند‪.‬‬ ‫اظهارات رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ ‬ ‫‌شود‪.‬‬‫نیروی کار در ایران به جمعیت ‪ ۱۰‬ساله و بیشتر اطالق می‬ ‫‪7‬‬ ‫ ‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪4‬‬ ‫کادر ‪  •  ۲‬ناهمگونی نرخ مشارکت نیروی کار مردان و زنان در ایران‬ ‫ایران نمونه بارزی است از «ناهمگونی جنسیتی منطقه منا»‪ ،‬اصطالحی که بانک جهانی بکار می‬ ‫‌برد و اشاره دارد به معضل نرخ مشارکت ناچیز زنان در نیروی کار علیرغم کاهش‬ ‫‌های تحصیل زنان تنها طی یک نسل ‪ ۴۰‬درصد باال رفته است‪ ،‬نرخ مشارکت نیروی‬ ‫‌شدت کاهش یافته و متوسط سال‬ ‫شدید نرخ زاد و ولد‪ .‬درواقع‪ ،‬درحالی که نرخ زاد و ولد به‬ ‫‌ها که موجب کاهش کار زنان‬ ‫کار زنان حدود یک چهارم همین نرخ برای مردان باقی مانده است (شکل ‪ 2‬الف)‪ .‬این امر درحالی رخ داده که استفاده از وسایل جدید درخانه‬ ‫‌دهند‪ ،‬محتمل ترین دلیل این پیامد است‪.‬‬ ‫‌ای داشته است‪ .‬عواید نسبتاً باال برای زنانی که کودکان را نگهداری و آموزش می‬ ‫‌شود در ایران رواج گسترده‬ ‫درخانه می‬ ‫ ‬ ‫نرخ بیکاری بر حسب جنسیت‬ ‫شکل ‪ 2‬ب  •  ‬ ‫نرخ مشارکت نیروی کار بر حسب جنسیت‬ ‫شکل ‪ 2‬الف  •  ‬ ‫‪70‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1384 1386 1387 1388 1389 1392 1393 1394‬‬ ‫‪1384 1386 1387 1388 1389 1392 1393 1394‬‬ ‫ﺯﻥ‬ ‫ﻣﺮﺩ‬ ‫ﻛﻞ )ﺟﻨﺴﻴﺖ(‬ ‫ﺯﻥ‬ ‫ﻣﺮﺩ‬ ‫ﻛﻞ )ﺟﻨﺴﻴﺖ(‬ ‫منبع‪ :‬سازمان بین المللی کار‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬سازمان بین المللی کار‪.‬‬ ‫‌ای که دراین‬‫‌های دولت ایران برای تحصیل زنان بازده اقتصادی مثبتی دارد یا خیر‪ .‬مطالعه‬ ‫این وضعیت سبب شده تا این بحث عمومی در ایران مطرح شود که اساساً هزینه‬ ‫‌های این مطالعه‪،‬‬‫خصوص توسط صالحی و تقوی طلب صورت گرفته (سال ‪ )۱۳۹۵‬حاکی از شواهد غیر قابل انکاری از پیامدهای مثبت اقتصادی تحصیل زنان است‪ *.‬مطابق یافته‬ ‫درحالی که تحصیل زنان اثری بر زمان کار شوهرانشان نداشته‪ ،‬زنان تحصیل کرده تر تمایل باالتری برای ماندن طوالنی‬ ‫‌تر در بازارکار و نیز صرف زمان بیشتری برای تربیت و‬ ‫‌دهند‪ .‬شواهد‪ ،‬حاکی از پیامد مثبت‬ ‫‌کنند که با باال رفتن سطح تحصیالت زنان‪ ،‬کارهای خانگی کمتری انجام می‬ ‫آموزش فرزندانشان داشته اند‪ .‬یافته‬ ‫‌های دیگری نیز تأیید می‬ ‫این امر برای جامعه است‪.‬‬ ‫‌تواند سبب مشارکت بیشتر زنان در نیروی کار شود‪ .‬نرخ بیکاری در مورد زنان دو برابر همین نرخ برای مردان است (شکل ‪ 2‬ب)‪ .‬تداوم‬ ‫‌زایی همچنین می‬ ‫رشد سریع تر اشتغال‬ ‫‌تواند به نحو مؤثری نرخ مشارکت زنان در نیروی کار را افز ایش دهد‪ ،‬چرا که زنانی که از تالش برای یافتن شغل دست کشیده اند می‬ ‫‌توانند دوباره به بازار‬ ‫آهنگ ایجاد شغل می‬ ‫کار برگردند‪.‬‬ ‫صالحی وتقوی طلب (‪ ،)۱۳۹۵‬تحصیل و تخصیص وقت زنان در ایران ‪.http://www.iraneconomics.org/‬‬ ‫* ‬ ‫ یارانه بگیران و هزینه طرح یارانه نقدی ‪1۳۹1 - 1۳۹4‬‬ ‫شکل ‪  •  4‬‬ ‫هزینه‪ ،‬درآمد و تراز بودجه دولت مرکزی‪1۳۹1 - 1۳۹4 ،‬‬ ‫شکل ‪  •  3‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫ﺩﺭﺻﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ)‪(%‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪%1‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻳﺎﺭﺍﻧﻪ ﺑﮕﻴﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﻃﺮﺡ ﻳﺎﺭﺍﻧﻪ‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫ﻧﻘﺪﻯ )ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﻧﻔﺮ( )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﺎﺭﻯ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺍﻯ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻰ ﻃﺮﺡ ﻳﺎﺭﺍﻧﻪ ﻧﻘﺪﻯ‬ ‫ﺗﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ )ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫ﺗﺮﺍﺯ ﺑﻮﺩﺟﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺕ‬ ‫ﻧﻔﺖ‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی و برآوردهای بانک جهانی‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫راذگتسایس و یداصتقا ریخا تالوحت ‪:‬مکی‬ ‫شکل ‪  •  5‬تورم (درصد‪ ،‬سال به سال)‬ ‫‌های خارجی‬‫‌گذاری‬ ‫‌المللی تشدید شده و مانع اصلی برای ورود سرمایه‬ ‫بین‬ ‫است‪ .‬برای بهبود کارایی نظام بانکی‪ ،‬دولت ایران از طریق بانک مرکزی و‬ ‫‪60/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫وزارت اموراقتصادی و دارایی سلسله اقداماتی را به مرحله اجرا گذاشته است‪.‬‬ ‫‪50/0‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪40/0‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪30/0‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫سیاست‌های پولی و بخش بانکی‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫فشارهای تورمی بر اقتصاد با مهار انتظارات تورمی‪ ،‬وجود موضع‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‌ها تخفیف یافته است‪ .‬پس از‬ ‫سیاست پولی مستحکم‬ ‫‌تر و رفع تحریم‬ ‫‪-10/0‬‬ ‫‪-1/0‬‬ ‫‪ ۵‬سال تورم دو رقمی‪ ،‬سیاستگذاران کشور توفیق یافتند در سال ‪ ۱۳۹4‬به‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1392‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1392‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1392‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1393‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1393‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1393‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1393‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1394‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1394‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1394‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1394‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1395‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1393‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1394‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1395‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1392‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1393‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1394‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1392‬‬ ‫نرخ تک رقمی تورم دست یابند‪ .‬شاخص تورم همگام با نرخ تبدیل ارزی‬ ‫باثبات و قیمت مواد خوراکی مساعد‪ ،‬در اسفندماه ‪ ۱۳۹4‬به حد پایین ‪7/3‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺗﻮﺭﻡ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺗﻮﺭﻡ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮﻑ‬ ‫درصد رسید که نصف رقم سال قبل از آن است‪ .‬نسبت به این دوره‪ ،‬نرخ‬ ‫ﻣﺼﺮﻑ ﻛﻨﻨﺪﻩ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪﻩ )ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ( )ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫‌ماه ‪ 1395‬به سطح ‪ 9/5‬درصد افزایش یافته‬ ‫‌است‪.‬‬ ‫تورم در شهریور‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺗﻮﺭﻡ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺘﻰ‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺗﻮﺭﻡ ﻣﻮﺍﺩ ﺧﻮﺭﺍﻛﻰ ﻭ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪﻩ‬ ‫نیمی از کاهش تورم کل‪ ،‬ناشی از کاهش رشد مواد خوراکی‬ ‫است که از ‪ ۲۱‬درصد در خردادماه سال ‪ ۱۳۹۴‬به ‪ 9‬درصد‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران و کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫درشهریورماه ‪ ۱۳۹۵‬کاهش یافته است‪ .‬کاهش تورم مواد خوراکی‬ ‫ا به این خاطر کند شد‬ ‫افزایش قیمت کاالهای مصرفی عمدت ً‬ ‫‌جات است که در میانه سال ‪ ۱۳۹۴‬بالغ‬ ‫پیامد آرام شدن افزایش قیمت میوه‬ ‫که شاخص بهای تولیدکننده در خردادماه سال ‪ ۱۳۹۵‬تنها ‪ ۲‬درصد‬ ‫بر ‪ ۵۰‬درصد ‪ -‬بر مبنای نقطه به نقطه‪ -‬افزایش داشت ولی در اسفندماه‬ ‫‌ترین میزان رشد این شاخص از‬ ‫‌داد که این رقم پایین‬ ‫رشد نشان می‬ ‫‪ 1394‬رشد منفی ‪ 2۰‬درصدی را تجربه کرد و مجددا ً در شهریورماه ‪1395‬‬ ‫زمان شروع محاسبه آن در ‪ ۱۴‬سال قبل است‪ .‬عالوه بر قیمت مواد‬ ‫به ‪ 7‬درصد افزایش یافت‪.‬‬ ‫شکل ‪  •  6‬اجزاء تورم (درصد‪ ،‬سال به سال)‬ ‫ﺁﻣﻮﺯﺵ‬ ‫ﺑﻬﺪﺍﺷﺖ‬ ‫ﺩﺧﺎﻧﻴﺎﺕ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﻭ ﺍﻗﻼﻡ‬ ‫ﺭﺳﺘﻮﺭﺍﻥ ﻭ ﻫﺘﻞ‬ ‫ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﺁﺏ‪ ،‬ﺑﺮﻕ‪ ،‬ﮔﺎﺯ‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‬ ‫ﻟﺒﺎﺱ ﻭ ﻛﻔﺶ‬ ‫ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﺎﺕ‬ ‫ﻣﻮﺍﺩ ﺧﻮﺭﺍﻛﻰ ﻭ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ‬ ‫ﺣﻤﻞ ﻭ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻣﺒﻠﻤﺎﻥ‪ ،‬ﻟﻮﺍﺯﻡ ﺧﺎﻧﮕﻰ ﻭ ﺗﻌﻤﻴﺮ‬ ‫ﻭ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻯ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﻟﻮﺍﺯﻡ ﺧﺎﻧﮕﻰ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﻨﻨﺪﻩ‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1395‬‬ ‫ﺩﺭﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ 12‬ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران و کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪6‬‬ ‫شکل ‪  •  7‬نرخ بهره تسهیالت و تورم‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺩﺭﺻﺪ )‪(%‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1388‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1388‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1389‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1389‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1389‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1390‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1390‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1390‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1390‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1390‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1391‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1391‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1391‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1391‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1392‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1392‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1392‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1392‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1393‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ‪1393‬‬ ‫ﺩﻯ ‪1393‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1394‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1389‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1390‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1391‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1392‬‬ ‫ﺍﺳﻔﻨﺪ ‪1393‬‬ ‫ﺗﻴﺮ ‪1393‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1389‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1390‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1391‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1392‬‬ ‫ﺁﺑﺎﻥ ‪1393‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺗﻮﺭﻡ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺮﺥ ﺗﺴﻬﻴﻼﺕ ﺑﺮﺍﻯ ﻭﺍﻡ ﮬﺎی ﺑﺎ ﻣﺪﺕ ﺳﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﺯﻳﺮ ‪ 2‬ﺳﺎﻝ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺮﺥ ﺗﺴﻬﻴﻼﺕ ﺑﺮﺍﻯ ﻭﺍﻡ ﮬﺎی ﺑﺎ ﻣﺪﺕ ﺳﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﺑﺎﻻﻯ ‪ 2‬ﺳﺎﻝ‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی‪.‬‬ ‫‌های واقعی از میانه سال ‪ ۱۳۹۳‬تا‬ ‫را به تولید بیشتر اختصاص دهند‪ ،‬اما نرخ‬ ‫خوراکی‪ ،‬با کاهش بهای تولیدی منسوجات‪ ،‬مواد شیمیایی و فلزی‪ ،‬قیمت‬ ‫کنون در سطح باالیی باقی مانده است‪.‬‬ ‫‌ماه ‪ 1394‬تا مرداد ‪ ۱۳۹۵‬با رشدی‬ ‫‌ای هم در دوره دی‬ ‫محصوالت کارخانه‬ ‫‌هایی در جهت بهبود عملکرد‬ ‫از نظرساختاری‪ ،‬دولت گام‬ ‫حوالی منفی ‪ ۱‬درصد – بر مبنای نقطه به نقطه‪ -‬روبرو گردید‪ .‬شهریورماه‬ ‫‌ها‪ ،‬دولت برای حمایت از‬ ‫بخش مالی برداشته است‪ .‬با امید به رفع تحریم‬ ‫‌ای به میزان ‪ 1‬درصد‬ ‫‌های کارخانه‬‫شاهد اولین افزایش در تورم تولیدکننده‬ ‫تجهیز پس انداز ملی‪ ،‬سالمت مالی نظام بانکی را بررسی کرده است‪ .‬مضافاً‬ ‫بود‪ .‬در تنها موردی که نرخ تورم آن کاهشی نبود‪ ،‬بخش خدمات و به ویژه‬ ‫این که قوانین اصالح این بخش و تقویت نقش نظارتی بانک مرکزی تهیه‬ ‫بهداشت و درمان و آموزش و پرورش‪( ،‬اعم از شاخص کاالهای مصرفی و‬ ‫‌ها‬‫شده و اقداماتی به منظور حل وفصل معوقات دولت‪ ،‬مطالبات معوق بانک‬ ‫تولیدکننده) بوده است‪ .‬بهای خدمات آموزشی برای مصرف کنندگان‬ ‫‌ها صورت گرفته است‪ .‬محدودیتی دیگر در جهت‬ ‫و نیز بدهی دولت به بانک‬ ‫درشهریورماه ‪ ،۱۳۹۵‬بر مبنای نقطه به نقطه‪ ۲۲ ،‬درصد افزایش داشته که‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌اندازها به سمت سرمایه‬ ‫بهبود سالمت نظام مالی و هدایت مؤثر پس‬ ‫دو برابر همین نرخ در سال قبل است‪ .‬هزینه خدمات درمانی و بهداشتی‬ ‫‌باشد‪ .‬دو الیحه جدید مربوط به بانک مرکزی‬ ‫‌دهی هدایت شده می‬ ‫مولّد‪ ،‬وام‬ ‫‌دهد که البته هنوز از رشد باالی ‪۳۰‬‬ ‫رشد باالی ‪ ۱8‬درصدی نشان می‬ ‫‌داری تجاری در راستای تقویت نقش بانک مرکزی و بهبود نظارت و‬ ‫و بانک‬ ‫درصدی سال قبل کمتر است‪.‬‬ ‫‌زودی برای تصویب به‬ ‫مدیریت بخش بانکی تنظیم شده و قرار است به‬ ‫علیرغم این بهبودها‪ ،‬بانک مرکزی ایران برای تسهیل‬ ‫‪9‬‬ ‫مجلس داده شود‪.‬‬ ‫‌کند‪ .‬نرخ سود تسهیالت‬ ‫سیاست پولی خود بسیار محتاطانه عمل می‬ ‫ا ولی البته با‬‫در طول سال ‪ ۱۳۹۵‬نرخ رسمی ارز مداوم ً‬ ‫‌ماه ‪ ۱۳۹3‬حداکثر نرخ‬ ‫اعتباری بانک مرکزی حتی پس از آن که در بهمن‬ ‫ا ناشی از افزایش‬ ‫‌های قبل باال رفته که احیان ً‬ ‫سرعتی کمتر از سال‬ ‫‌ها از ‪ ۲۰‬درصد به ‪ ۱۸‬درصد کاهش یافت‪ ،‬تقریباً بدون تغییر‬ ‫سود سپرده‬ ‫تقاضا برای صادرات از ایران است‪ .‬در مهرماه ‪ ،۱۳۹۵‬ریال ایران در‬ ‫باقی مانده است (شکل ‪ .)7‬این امرسبب شد که شورای پول واعتبار –‬ ‫مقابل دالرآمریکا حدود ‪ 6‬درصد تضعیف شده و این امر احتماالً قیمت‬ ‫مرکب ازنمایندگان بانک مرکزی‪ ،‬وزارت امور اقتصادی و دارایی‪ ،‬اتاق‬ ‫‌تر‪ ،‬بر بانک مرکزی و‬ ‫بازرگانی و دیگران‪ -‬در راستای نرخ تورم پایین‬ ‫‌های تجاری فشار بگذارد تا نرخ تسهیالت خود را کاهش دهند‪.‬‬ ‫بانک‬ ‫‌رتبه‬ ‫در خردادماه ‪ ،1395‬گروه ویژه اقدام مالی از پذیرش ایران و تعهد عالی‬ ‫‪9‬‬ ‫ ‬ ‫درخردادماه همین سال‪ ،‬رؤسای چندین بانک خصوصی تصمیم گرفتند که‬ ‫‌هایی در‬‫سیاسی ایران برای اجرای« طرح عملیاتی»‪ ،‬جهت پرداختن به کاستی‬ ‫‌های یک ساله را از ‪ ۱۸‬درصد به ‪ ۱۵‬درصد کاهش دهند‪.‬‬ ‫نرخ سود سپرده‬ ‫‌شویی و تأمین مالی تروریسم‪ ،‬و همچنین درخواست این کشور‬ ‫مبارزه با پول‬ ‫‌تر بانک مرکزی ایران و تا حدودی به خاطر سیاست‬ ‫به سبب نقش فعاالنه‬ ‫‌است‪ .‬بر این‬‫برای دریافت کمک فنی برای اجرای این طرح‪ ،‬استقبال کرده‬ ‫ارتباطی آن‪ ،‬نرخ اعتبارات بین بانکی هم به شدت کاهش یافته و از ‪۲7/3‬‬ ‫اساس گروه ویژه اقدام مالی برای نظارت بر اعمال این طرح‪ ،‬اقدامات متقابل‬ ‫درصد درسه ماهه اول سال ‪ ۱۳۹۴‬به ‪ ۱7/9‬درصد درسه ماهه اول سال‬ ‫‌است‪ .‬اگر ایران به مدت دوازده ماه به تعهدات‬ ‫خود را به حالت تعلیق درآورده‬ ‫خود در زمینه طرح عملیاتی پایبند بماند‪ ،‬گروه ویژه اقدام مالی اقدامات بعدی‬ ‫‌گذاری و نرخ اعتبارات‬ ‫‪ ۱۳۹۵‬کاهش یافته است‪ .‬کاهش نرخ سود سپرده‬ ‫در این زمینه را لحاظ خواهد نمود‪.‬‬ ‫‌شان‬‫‌اندازهای‬‫‌های اقتصادی پس‬ ‫بین بانکی علی القاعده باید سبب شود بنگاه‬ ‫‪7‬‬ ‫راذگتسایس و یداصتقا ریخا تالوحت ‪:‬مکی‬ ‫‌دهد معامالت بیشتری از جمله در نظام بانکی با نرخ بازار صورت‬ ‫اجازه می‬ ‫نرخ ارز ریال به دالر آمریکا‪ :‬نرخ های ارز موازی و رسمی‬ ‫شکل ‪  •  8‬‬ ‫‌گران داخلی و‬ ‫بگیرد‪ .‬این امر‪ ،‬قابلیت پیش بینی نرخ ارز برای معامله‬ ‫‌المللی را بهبود خواهد بخشید‪ .‬بااین حال‪ ،‬عدم دسترسی‬ ‫سرمایه‬ ‫‌گذاران بین‬ ‫‪40,000‬‬ ‫‌های عمده طرف معامله و مشکالت دسترسی به منابع ارزی‬ ‫به بانک‬ ‫‪35,000‬‬ ‫‌های رسیدن به این هدف پابرجا هستند‪.‬‬ ‫همچنان به عنوان چالش‬ ‫‪30,000‬‬ ‫ﺭﻳﺎﻝ ﺑﻪ ﺩﻻﺭ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ‬ ‫‪25,000‬‬ ‫‌ماه ‪ 1394‬به‬ ‫شاخص بورس اوراق بهادار تهران پس از دی‬ ‫‪20,000‬‬ ‫لی رو به افزایش بوده است (شکل ‪ .)9‬این شاخص در شهریور‬ ‫طورک ّ‬ ‫‪15,000‬‬ ‫‪ ۱۳۹۵‬نسبت به ابتدای سه ماهه چهارم سال قبل‪ ۲۴ ،‬درصد افزایش نشان‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‌های نسبت به اجرای برجام عقب‬ ‫‌دهد‪ .‬اگر چه در عکس‬ ‫‌العمل به بدبینی‬ ‫می‬ ‫‪0‬‬ ‫‌هایی هم دراین شاخص صورت گرفته ولی بعدا ً تعدیل و عموماً‬ ‫نشینی‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1387 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1388 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1389 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1390 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1391 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1392 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1393 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1394 4‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ‪1395 4‬‬ ‫جبران شده است‪ .‬پس از برجام‪ ،‬حجم معامالت بورس تهران افزایش‬ ‫شدیدی داشته و معامالت ماهانه آن در سال ‪ ۱۳۹۵‬به چهار برابر میانگین‬ ‫‌های قبل رسیده است‪ .‬سرعت گردش سهام افزایش یافته و‬ ‫ماهانه سال‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻣﻮﺍﺯﻯ‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺳﻤﻰ‬ ‫همگام با افزایش نسبت قیمت به عواید سهام و نیز کاهش نرخ سود سپرده‬ ‫‌رود به گزینه مطلوب تری برای پس‬ ‫‌انداز‬ ‫‌ها‪ ،‬بورس تهران می‬ ‫در بانک‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی‪.‬‬ ‫کنندگان و سرمایه‬ ‫‌گذاران تبدیل شود‪.‬‬ ‫‌رود به تبع اجرای‬‫کاالهای مصرفی و تولیدی را باال خواهد برد‪ .‬انتظار می‬ ‫برجام‪ ،‬اتکا بر واردات بیشتر شود‪ .‬اعتماد بیشتر به پول ملی سبب شده است‬ ‫وضعیت حساب خارج‬ ‫که تفاوت میان نرخ رسمی و نرخ بازار ارز کمتر شود که برنامه دولت برای‬ ‫‌کند‪ .‬در شهریورماه ‪ ،۱۳۹۵‬نرخ رسمی‬ ‫یکسان سازی نرخ ارز را تسهیل می‬ ‫‌شود مازاد‬‫کاهش مازاد حساب خارج تداوم یافته است‪ .‬برآورد می‬ ‫ریال ایران در مقابل دالر آمریکا معادل ‪ ۳۱274‬و نرخ بازار آزاد درهمین‬ ‫حساب جاری از ‪ ۳/۸‬درصد تولید ناخالص داخلی درسال ‪ ۱۳۹۳‬به ‪ ۲/۳‬درصد‬ ‫روز ‪ ۳۵571‬ریال برای یک دالر آمریکا بوده است (شکل ‪ .)8‬شکاف حدودا ً‬ ‫درسال ‪ ۱۳۹۴‬افت کرده باشد‪ ،‬زیرا کاهش واردات‪ ،‬تنها تا حدودی با کاهش‬ ‫‌گیر این شکاف دارد‪،‬‬‫‪ ۱۴‬درصدی میان این دو نرخ حکایت از بهبود چشم‬ ‫عواید حاصل ازصادرات نفت خنثی شده است (شکل ‪ .)10‬خالص صادرات از‬ ‫چرا که در سه ماه اول سال ‪ ۱۳۹۱‬این شکاف حدود ‪ ۱۸۷‬درصد بوده است‪.‬‬ ‫‪ ۳/۵‬درصد تولید ناخالص داخلی در ‪ ۱۳۹3‬به ‪ ۱/۹‬درصد درسال ‪۱۳۹۴‬‬ ‫‌شود که باعث اعتماد‬ ‫این تحوالت عمدتاً به امضای برجام نسبت داده می‬ ‫‌تر از‬ ‫‌ای پایین‬ ‫‌جاری به نحو قابل مالحظه‬‫کاهش یافته است‪ .‬مازاد حساب‬ ‫بیشتر به پول ملی شده است‪ .‬هدف بانک مرکزی ایران یکسان سازی نرخ‬ ‫‌هاست (این حساب درسال ‪ ۱۳۹۰‬معادل ‪۱۰/۲‬‬ ‫میزان آن قبل از اعمال تحریم‬ ‫‌باشد و در راستای رسیدن به این هدف‪ ،‬بانک مرکزی‬ ‫ارز تا اسفند ‪ ۱۳۹5‬می‬ ‫شکل ‪  •  9‬بورس اوراق بهادار تهران‬ ‫‪100,000‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪90,000‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪80,000‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪70,000‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪60,000‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪50,000‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪40,000‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪30,000‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪20,000‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﺑﻬ‬ ‫ﻣﺮ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﻤﻦ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫ﺩﺍﺩ‬ ‫‪91‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻮﺭﺱ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺳﻬﺎﻡ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺭﻭﺯ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺮﺩﺵ ﺳﻬﺎﻡ )ﺑﻮﺭﺱ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ(‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﺩﺭﺁﻣﺪ )ﺑﻮﺭﺱ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ(‬ ‫)ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫)ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران و کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪8‬‬ ‫شکل ‪  •  10‬مازاد حساب جاری در سال‬ ‫‌های اخیر کاهش یافته است‬ ‫‪160‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪ %‬ﺍﺯ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫ﺩﻻﺭ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎﺭﺩ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1381‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫ﺻﺎﺩﺭﺍﺕ ﺍﻧﺮژﻯ )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫ﺻﺎﺩﺭﺍﺕ )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫ﻭﺍﺭﺩﺍﺕ )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫ﺗﺮﺍﺯ ﺣﺴﺎﺏ ﺟﺎﺭﻯ )ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫منبع‪ :‬مقامات ایرانی‪.‬‬ ‫ذخایر خارجی کشور شامل طال درسال ‪ ۱۳۹۴‬معادل‬ ‫‌داد)‪ .‬این امر بیشتر منعکس‬ ‫درصد تولید ناخالص داخلی مازاد نشان می‬ ‫‪ ۱۲۸/۴‬میلیارد دالر بود که برای واردات ‪ ۲۳‬ماه کشور کفایت‬ ‫‌باشد که به دلیل کاهش‬ ‫کننده کاهش عواید حاصل از نفت درسال ‪ ۱۳۹۴‬می‬ ‫‌کرد‪ .‬بااین حال‪ ،‬نقدینگی و ترکیب ذخایر‪ ،‬تحت تأثیر مشکالت ناشی‬ ‫می‬ ‫بها و صادرات نفت ‪ ،‬تنها معادل نیمی ازعواید سال ‪ ۱۳۹۰‬از این محل بوده‬ ‫‌المللی و پرداخت به ارزهای قابل تبدیل‬ ‫از دسترسی به نظام پرداخت بین‬ ‫است‪ .‬بنا به اظهار مقامات ایران‪ ،‬صادرات نفت در فروردین و اردیبهشت سال‬ ‫‌المللی سال ‪ ۱۳۹۱‬بود‪ .‬پوشش باالی‬ ‫‌های بین‬ ‫در نتیجه تشدید تحریم‬ ‫‪ ۱۳۹۵‬به ترتیب به ‪ ۲/۱‬و ‪ ۲/۲‬میلیون بشکه درروز رسیده است‪.‬‬ ‫ذخایر برای واردات دال بر آن است که واردات کاالها و خدمات کماکان به‬ ‫از لحاظ ساختاری‪ ،‬تراز حساب ‌جاری کشور نوعا متأثر از‬ ‫طور نسبی پایین است‪.‬‬ ‫تولید و بهای نفت است‪ ،‬هر چند نوسانات این حساب کمتر از‬ ‫‌گذاری مستقیم‬ ‫‌شود که در سال ‪ ۱۳۹۴‬سرمایه‬ ‫برآورد می‬ ‫نوسانات حساب جاری کشورهای مشابه است‪ .‬طی بیست سال گذشته‪،‬‬ ‫‌رود درسال ‪۱۳۹۵‬‬ ‫ا بی تغییر مانده باشد ولی انتظار می‬ ‫خارجی نسبت ً‬ ‫تراز حساب جاری ایران اساساْ مثبت‪ 10‬و متغیر بوده است‪ .‬معهذا‪ ،‬حساب‬ ‫‌‬ ‫افزایش یابد‪ .‬این که این امر تا چه اندازه محقق شود بستگی دارد به این‬ ‫جاری ایران علیرغم وابستگی آن به صادرات نفت نسبت به حساب جاری‬ ‫‌های باقی مانده کشور با چه شتابی تخفیف یابد‪ ،‬مجاری تأمین‬ ‫که ریسک‬ ‫کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) تغییرات کمتری داشته‬ ‫مالی عملیاتی شود و نیز وابسته به شفافیت بیشتر قوانین و مقررات است‪.‬‬ ‫است‪ 11.‬این امر نشان از این دارد که برخالف آن چه در یک کشور صادرکننده‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی درایران معادل ‪ ۱/۷‬میلیارد‬ ‫درسال ‪ ،۱۳۹۴‬سرمایه‬ ‫‌تری‬‫نفت معمول است‪ ،‬درایران عوامل دیگری به جز صادرات نفت‪ ،‬اثر قوی‬ ‫‌تر از ‪ ۴/۵‬میلیارد دالر‬ ‫‌ای پایین‬ ‫‌شود که به طور قابل مالحظه‬ ‫دالر برآورد می‬ ‫بر حساب جاری کشوردارند‪ .‬کادر ‪ 3‬نتایج یک تحلیل آماری از عوامل‬ ‫سال ‪ ۱۳۹۱‬است‪.‬‬ ‫‌کننده تراز حساب جاری ایران را ارائه می‬ ‫‌دهد‪.‬‬ ‫بلندمدت ساختاری تعیین‬ ‫‌های ‪ ۱۳۷۷‬و ‪.۱۳۸۲-۸۳‬‬ ‫به‬ ‫‌استثنای سال‬ ‫‪10‬‬ ‫ ‬ ‫‌ جاری ایران از همه‬‫طی دوره ‪ ۱۳۷۳-۱۳۹۴‬انحراف معیار تراز حساب‬ ‫‪11‬‬ ‫ ‬ ‫صادرکنندگان نفت منطقه منا کمترو حدودا ً سه برابر کوچکتر از میانگین‬ ‫منطقه منا (‪ ۳/۴۷‬در مقابل ‪ )۹/۷۰‬بوده است‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫راذگتسایس و یداصتقا ریخا تالوحت ‪:‬مکی‬ ‫کادر ‪  •  3‬عوامل تعیین کننده ترازحساب جاری ایران‬ ‫‌پذیری‬‫‌گذاری ملی و نیز عوامل مربوط به رقابت‬‫‌ جاری‪ ،‬الگویی انتخاب شده که حساب جاری کشور را تابعی از پس انداز و سرمایه‬ ‫به منظور شناخت دیگر عوامل مؤثر برحساب‬ ‫‌شوند تا بتوان از شبهات عموماً نادیده گرفته شده در الگوی واقعی (که به بهترین نحو عوامل تعیین‬ ‫‌گیری تخمین زده می‬ ‫تجاری درنظرمی‬ ‫‌گیرد‪ *.‬متغیرها براساس روش میانگین‬ ‫‌کند) جلوگیری کرد‪ .‬نتایج حاصل از الگو در مجموع قابل قبول است‪ ،‬به نحوی که تفاوت میان میانگین سه ساله تراز حساب‬ ‫‌جاری که‬ ‫‌ جاری را توصیف می‬ ‫کننده تراز حساب‬ ‫‌دهد‪ .‬عوامل اصلی‬‫‌جاری در سراسر دوره بررسی ناچیز است (شکل ‪ 10‬الف)‪ .‬این الگو همچنین وخامت اخیر حساب را توضیح می‬ ‫توسط الگو پیش بینی شده و عملکرد حساب‬ ‫‌جاری درشکل ‪ 10‬الف نشان داده شده و در زیر خالصه شده اند‪:‬‬ ‫مؤثر در تراز حساب‬ ‫‌رود‪ ،‬تولید نفت بزرگترین نقش را ایفا می‬ ‫‌کند‪ .‬با این وجود‪ ،‬جدا از رشد تولید نفت دردوره ‪ ،۱۳۸۲-۸۴‬تغییرات نسبی سهم آن درسراسر دوره‬ ‫الف)  همان‬ ‫‌طور که انتظار می‬ ‫‌ها ناچیز و حدود ‪ ۰/۱۵‬درصد تولید ناخالص داخلی بوده است (شکل ‪ 10‬الف)‪ .‬تحریم‬ ‫‌های اقتصادی باعث افت شدیدتولید نفت گردید و‬ ‫سه ساله قبل از اعمال تحریم‬ ‫اثرمنفی شدیدی روی حساب جاری در دوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬گذاشت‪.‬‬ ‫‌جاری شده است‪ .‬افزایش بهای نفت دراواسط دهه ‪ ۱۳۸۰‬و مجددا ً در دوره ‪ ۱۳۸۹-۹۱‬منجر به مازاد حساب‬‫ب)  نوسانات بهای نفت منجر به نوسانات مهمی در تراز حساب‬ ‫‌جاری به میزان ‪ ۱/۵‬درصد تولید ناخالص داخلی گردید‪ .‬سقوط بهای نفت در سال ‪ ۱۳۹۴‬بزرگترین تأثیر منفی (معادل ‪ ۳‬درصد تولید ناخالص داخلی) روی تراز حساب‬ ‫‌جاری نسبت به دوره ‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۴‬گذاشت‪.‬‬ ‫‌ جاری اثر منفی داشته است‪ .‬درعوض‪ ،‬تضعیف‬ ‫ج)  تقویت نسبتاً مداوم نرخ مؤثر واقعی ارز در نیمه دوم دهه ‪ ۱۳۷۰‬و دهه ‪( ۱۳۸۰‬به جزسال‬ ‫‌های ‪ ۱۳۷۸‬و ‪ )۱۳۸۲‬بر حساب‬ ‫اخیر نرخ واقعی و اسمی ارز اثر مثبتی بر تراز حساب‌جاری گذاشته که البته بخشی ازآن با کاهش صادرات نفت دردوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬زایل شده است‪.‬‬ ‫ب جاری کمک کرده و البته اثر کاهش هزینه‬ ‫‌های جاری دولت بر این حساب شدیدتر بوده است‪.‬‬ ‫‌های جاری و سرمایه‬ ‫‌ای دولت بعدازسال ‪ ۱۳۸۷‬به مازاد حسا ‌‬ ‫د )  کاهش هزینه‬ ‫‌ جاری‪ ،‬رفع تحریم‬ ‫‌ها باید‬ ‫در نگاهی به آینده‪ ،‬انتظار بر این است که نوسانات حساب‌جاری با توجه به وابستگی اقتصاد به صادرات نفت تداوم یابد‪ .‬از نظر عوامل مؤثر برحساب‬ ‫منجر به تولید و صادرات بیشتر نفت شود‪ .‬معذالک‪ ،‬اثر کلّی صادرات نفت بر حساب‌جاری مشروط به تحوالت بهای نفت است‪ .‬با این فرض که متوسط بهای نفت خام در سال‬ ‫‌های حاصل از الگو حاکی‬‫‪ ۱۳۹۵‬و ‪ ۱۳۹۶‬به ترتیب معادل ‪ ۴۳‬دالر و ‪ ۵۳/۲‬دالر برای هربشکه باشد و تولید نفت درهمین دوره به ‪ ۳/۷‬و ‪ ۴/۲‬میلیون بشکه در روز برسد‪ ،‬تخمین‬ ‫از بهبود حساب‌جاری به ترتیب به میزان ‪ ۳‬درصد و ‪ ۴‬درصد تولید ناخالص داخلی است‪.‬‬ ‫‌ جاری تأثیر بسزایی خواهد داشت‪ .‬رفع تحریم‬ ‫‌ها و رشد اقتصادی باالتر‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی در بهبود تراز حساب‬ ‫‌های پولی و مالی پرقدرت برای جذب سرمایه‬‫اتخاذ سیاست‬ ‫‌های‬ ‫‌ جاری جبران می‬ ‫‌کرد‪ .‬به ویژه‪ ،‬افزایش هزینه‬ ‫‌ها اثر منفی کاهش صادرات نفت را در حساب‬ ‫‌آورد که کاهش آن در دوره تحریم‬ ‫امکان افزایش مخارج دولت را فراهم می‬ ‫‌کند‪ .‬تضعیف اسمی و واقعی اخیر پول ملی اثر مثبتی بر حساب‬ ‫‌‬ ‫ب جاری دارد و بهبود حساب‌جاری ناشی از بخش نفت را زایل نمی‬ ‫‌ای دولت اثر منفی کمتری بر حسا ‌‬‫سرمایه‬ ‫جاری گذاشته است‪ .‬افزایش مورد انتظار صادرات نفت ممکن است نیاز به تضعیف ارزش اسمی بیشتر را کاهش دهد‪ .‬تثبیت تورم و راهبرد موفق ضد تورمی نیز علی االصول‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی بر حساب ‌جاری مشاهده شده دال بر ضرورت تالش بیشتر برای جذب‬ ‫فشار بر بازار ارز را تخفیف خواهد داد‪ .‬تأثیر مثبت کمی که از ورود سرمایه‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌ها باید در جهت تشویق سرمایه‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌هایی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم به صادرات کشور کمک می‬ ‫‌کنند‪ .‬ازجمله‪ ،‬سیاست‬ ‫‌گذاری خارجی در بخش‬ ‫سرمایه‬ ‫‌گذاری مستقیم خارجی در‬ ‫مستقیم خارجی در بخش کاالهای قابل تجارت‪ ،‬بخش کاالهای صادراتی و نیزبخش نفت صورت گیرد‪ .‬همچنین الزم است از روابط میان سرمایه‬ ‫‌های صادرکننده کاال درک بهتری به دست آید‪.‬‬‫‌های اکتشاف و استخراج‪ ،‬بخش کاالهای غیرقابل مبادله و عملکرد بنگاه‬‫فعالیت‬ ‫تغییردرترازحساب جاری دردوره های مختلف‬ ‫ شکل ‪ 10‬ب  •  ‬ ‫عوامل اصلی مؤثربرترازحساب جاری‬‫شکل ‪ 10‬الف  •  ‬ ‫(درصد تولید ناخالص داخلی)‬ ‫(درصد تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪-%2‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪-%4‬‬ ‫‪-%5‬‬ ‫‪-%6‬‬ ‫‪-%10‬‬ ‫‪-%8‬‬ ‫‪1374-76‬‬ ‫‪1377-79‬‬ ‫‪1380-82‬‬ ‫‪1383-85‬‬ ‫‪1389-91‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1386-88‬‬ ‫‪1377-79‬‬ ‫‪1380-82‬‬ ‫‪1383-85‬‬ ‫‪1389-91‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1386-88‬‬ ‫ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﺷﺪﻩ ‪CA‬‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪CA‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﺮﺥ ﻣﻮﺛﺮ ﺍﺭﺯ ﻭﺍﻗﻌﻰ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﺎﺭﻯ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﺮﺥ ﻣﻮﺛﺮ ﺍﺭﺯ ﻭﺍﻗﻌﻰ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﺎﺭﻯ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺍﻯ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺍﻯ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫این روش از ابزار «تجزیه وتحلیل عدم تعادل حساب جاری» استفاده می کند که توسط «گروه مطالعاتی تجارت و رقابت پذیری درجهان» در بانک جهانی تهیه و تنظیم شده است‪.‬‬ ‫* ‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دوم‪ :‬چشم انداز و مخاطرات‬ ‫از ‪ ۳۴/۷‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۲‬به ‪ ۸/۶‬درصد در سال ‪ ۱۳۹۵‬افت کند‪ .‬این‬ ‫‌ای از فروض زیر دراقتصاد‬ ‫‌بینی متعارف ما مبتنی برمجموعه‬ ‫پیش‬ ‫امر به بانک مرکزی امکان خواهد داد که از طریق کاهش نرخ سودهای‬ ‫‌های بانک جهانی درگزارش «دورنمای‬ ‫‌المللی است‪ .‬بنا بر پیش بینی‬ ‫بین‬ ‫‌های استقراض و تشویق رشد‪ ،‬سیاست پولی‬ ‫بانکی و به منظور کاهش هزینه‬ ‫اقتصاد جهان» که برای سال ‪ ۲۰۱۶‬منتشر شده‪ ،‬اقتصادجهان درسال‬ ‫‌های اخیر‬‫‌گونه که در افزایش نرخ سود ماه‬ ‫خود را تسهیل کند‪ .‬لیکن همان‬ ‫‪ ۲۰۱۷ ،۲۰۱۶‬و ‪ ۲۰۱۸‬به ترتیب ‪ ۲/۴‬درصد‪ ۲/۸ ،‬درصد و ‪ ۳‬درصد رشد‬ ‫‌تورمی حاکم است و‬ ‫‌ای بر روند ضد‬ ‫منعکس گردیده است‪ ،‬فشارهای فزاینده‬ ‫‌سازی سیاست پولی توسط بانک‬ ‫خواهدکرد (جدول ‪ .)2‬همگام با عادی‬ ‫‌های مستحکم مالی و پولی برای مهار تورم حائز اهمیت خواهد بود‪.‬‬ ‫سیاست‬ ‫‌رود نرخ بهره بین‬ ‫‌المللی‪ ،‬در کوتاه و‬ ‫مرکزی آمریکا (فدرال رزرو)‪ ،‬انتظار می‬ ‫‌رود بودجه کشور برای نخستین بار پس ازسال‬ ‫انتظارمی‬ ‫میان مدت‪ ،‬افزایشی تدریجی داشته باشد که البته با خروج بریتانیا‬ ‫‪ ۱۳۹۱‬بهبود حاصل کند‪ .‬بودجه کشور پس از کسری ‪ ۱/۶‬درصدی تولید‬ ‫‌شود بهای‬ ‫‌بینی می‬ ‫ازاتحادیه اروپا‪ ،‬آهنگ افزایش آن کندترخواهد بود‪ .‬پیش‬ ‫‌رود درسال ‪ ۱۳۹۵‬بهبود حاصل‬ ‫ناخالص داخلی درسال ‪ ،۱۳۹۴‬انتظار می‬ ‫نفت در سال ‪ ۲۰۱۷ ،۲۰۱۶‬و ‪ ۲۰۱۸‬به ترتیب به ‪ ۵۳/۲ ، ۴۳‬و ‪ ۵۹/۹‬دالر‬ ‫کرده و به سبب افزایش شدید صادرات نفت ‪ -‬که اثر کاهش بهای نفت را‬ ‫‪12‬‬ ‫در هر بشکه برسد‪.‬‬ ‫‌کند‪ -‬به ‪ ۱/۲‬درصد تولید ناخالص داخلی برسد‪ .‬به همین ترتیب‪،‬‬ ‫خنثی می‬ ‫‌رود رشد متوسط ساالنه اقتصادایران دردوره‬ ‫انتظار می‬ ‫عواید غیرنفتی دولت احتماالً به دالیل زیر افزایش خواهد یافت‪ :‬الف‪-‬‬ ‫‪ ۱۳۹۵-۹۷‬معادل ‪ ۴/۵‬درصد باشد‪ .‬در مقایسه با گزارش «ناظر اقتصاد‬ ‫‌های اقتصادی‪ ،‬ب‪ -‬گسترش مداوم پوشش مالیات‬ ‫بازگشت رونق به فعالیت‬ ‫ایران» تهیه شده در بهار ‪ ،۱۳۹۵‬رشد واقعی تولید ناخالص داخلی سال‬ ‫‌های مسدودشده‬ ‫‌افزوده و ج‪ -‬آزادشدن حدود ‪ ۳‬میلیارد دالر دارایی‬ ‫بر ارزش‬ ‫‪ ،۱۳۹۵‬به سبب افزایش تولید نفت و گاز‪ ،‬معادل ‪ ۰/۱‬درصد بیشتر و به ‪۴/۳‬‬ ‫‌ای‬‫‌های دولت‪ ،‬افزایش مورد انتظار درمخارج سرمایه‬ ‫ایران‪ 13.‬در طرف هزینه‬ ‫‌شود بخش نفت و گاز‬ ‫‌بینی می‬ ‫درصد خواهدرسید (جدول ‪ .)3‬به ویژه‪ ،‬پیش‬ ‫‌های جاری جبران شود‪ ،‬چرا که بنا به تصمیم مجلس‬ ‫باید با کاهش هزینه‬ ‫در سال ‪ ۱۳۹۵‬رشدی معادل ‪ ۱۴/۵‬درصد داشته باشد‪ .‬این رقم درگزارش‬ ‫‌های نقدی (که درسال ‪۱۳۸۹‬‬ ‫شورای اسالمی در فروردین ‪ ،۱۳۹۵‬یارانه‬ ‫قبلی «ناظر اقتصاد ایران» ‪ ۱۲/۹‬درصد تخمین زده شده بود‪ .‬در میان‬ ‫برقرار شد) درمورد خانوارهای پردرآمد باید حذف گردد‪ .‬با وجوداین که‬ ‫مدت‪ ،‬یعنی دوره ‪ ،۱۳۹۶-۱۳۹۷‬با فرض این که مذاکرات جاری مربوط به‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۶‬و ‪۱۳۹۷‬‬ ‫‌گذاری دولت درسال‬ ‫‌های سرمایه‬ ‫انتظارمی‬ ‫‌رود هزینه‬ ‫‌های خارجی به مرحله عمل برسد و ارتباطات بانکی با بقیه‬ ‫‌گذاری‬‫سرمایه‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۶‬و ‪۱۳۹۷‬‬ ‫‌شود تراز مالی دولت درسال‬ ‫‌بینی می‬‫افزایش یابد‪ ،‬پیش‬ ‫‌گذاری احتماالً نقش عمده تری درایجاد‬ ‫جهان دوباره برقرار شود‪ ،‬سرمایه‬ ‫به ترتیب به مازاد ‪ ۰/۵‬درصد و ‪ ۱/۱‬درصد تولید ناخالص داخلی بالغ شود‪.‬‬ ‫‌رود رشد متوسط ‪ ۴/۷‬درصدی‬ ‫رشد ایفا خواهد کرد‪ .‬به ویژه‪ ،‬انتظار می‬ ‫در بهبود مورد انتظار در میان مدت‪ ،‬فرض براین است که جمع آوری‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۶‬و ‪ ۱۳۹۷‬ناشی از افزایش ‪ ۷/۹‬درصدی‬ ‫‌بینی شده برای سال‬ ‫پیش‬ ‫مالیات با کارآیی بیشتری صورت گرفته و عواید حاصل از نفت افزایش‬ ‫‌گذاری کل باشد‪ .‬همراه با بازگشت اعتماد به اقتصاد و شرایط تورمی‬ ‫سرمایه‬ ‫خواهدیافت و همچنین اقدامات مالی مورد نیاز برای مدیریت تأمین‬ ‫کمتر انتظار بر این است که رشد متوسط مصرف در دوره ‪۱۳۹۵-۱۳۹۷‬‬ ‫‌های‬ ‫‌های دولت از طریق اوراق بهادار و تأمین مجدد سرمایه بانک‬ ‫هزینه‬ ‫معادل ‪ ۳/۵‬درصد باشد‪.‬‬ ‫‌یابند‪.‬‬ ‫‌باشند‪ ،‬تحقق می‬ ‫عمومی که در دست اجرا می‬ ‫‌رود که تورم درسال ‪ ۱۳۹۵‬برای‬ ‫در همین حال انتظار می‬ ‫‌شود تراز حساب جاری کشور طی سه سال‬ ‫‌بینی می‬ ‫پیش‬ ‫‌رود که تورم‬‫نخستین بار پس ازسال ‪ ۱۳۶۹‬تک رقمی شود‪ .‬انتظار می‬ ‫آینده‪ ،‬افزایشی با ثبات خواهد داشت‪ .‬با توجه به آمار جدید بانک‬ ‫کاالهای مصرفی‪ ،‬به خاطر مهار انتظارات تورمی‪ ،‬انضباط مالی‪ ،‬پایین بودن‬ ‫مرکزی جمهوری اسالمی ایران درخصوص افزایش عواید حاصل از صادرات‬ ‫‌ها‪،‬‬‫‌های وارداتی پس از رفع تحریم‬ ‫بهای مواد اولیه و خام و کم شدن هزینه‬ ‫‌بینی برای ترازحساب جاری در دوره‬ ‫نفت علیرغم کاهش بهای آن ‪ ،‬پیش‬ ‫‌شود‪ .‬به ویژه‪ ،‬پس از کاهش تراز‬ ‫‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۷‬به رقمی باالتر اصالح می‬ ‫‌ترین پیش‬ ‫‌بینی بانک جهانی از بهای مواد اولیه و خام‬ ‫اطالعات مربوط به تازه‬ ‫ ‬ ‫‪12‬‬ ‫‌دسترسی است‪http://pubdocs.worldbank.org/ :‬‬ ‫درمأخذ زیر قابل‬ ‫نگاه کنید به‪.EIU (2016) “Iran Country Forecast, July 2016” :‬‬ ‫ ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪en/764161469470731154/CMO-2016-July-forecasts.pdf‬‬ ‫‪11‬‬ ‫جدول ‪  •  2‬نرخ رشد اقتصادجهان‬ ‫‪۲۰۱۸‬‬ ‫‪۲۰۱۷‬‬ ‫‪۲۰۱۶‬‬ ‫‪۲۰۱۵‬‬ ‫‪۲۰۱۴‬‬ ‫‪۲۰۱۳‬‬ ‫سال‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲/۸‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫‪۲/۶‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫جهان‬ ‫‪۱/۹‬‬ ‫‪۱/۹‬‬ ‫‪۱/۵‬‬ ‫‪۱/۶‬‬ ‫‪۱/۷‬‬ ‫‪۱/۲‬‬ ‫کشورهای پردرآمد‬ ‫‪۵/۱‬‬ ‫‪۴/۹‬‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪۴/۹‬‬ ‫‪۵/۳‬‬ ‫کشورهای درحال توسعه‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۲‬‬ ‫‪۲/۱‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫کشورهای نوظهور و در حال توسعه صادرکننده مواداولیه‬ ‫‪۳/۶‬‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫‪۲/۹‬‬ ‫‪۲/۶‬‬ ‫‪۲/۹‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫‪۴/۵‬‬ ‫‪۴/۸‬‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪-۱/۹‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫منبع‪ :‬بانک جهانی‪ ،‬دورنمای اقتصادجهان‪( ،‬ژوئن ‪ )۲۰۱۶‬و گروه بانک جهانی برای ایران‪ .‬ارقام سال ‪ ۲۰۱۵‬رشد مورد انتظار و ارقام سال‬ ‫‌های ‪ ۲۰۱۶‬تا ‪ ۲۰۱۸‬پیش بینی رشد هستند‪.‬‬ ‫‌یابی به رشد ساالنه پایدار ‪ ۴/۵-۵‬درصدی یا نزدیک‬ ‫مواجه شود‪ .‬دست‬ ‫حساب جاری از ‪ ۶/۳‬درصد تولید ناخالص داخلی درسال ‪ ۱۳۹۲‬به ‪۲/۳‬‬ ‫شدن به هدف دولت که رشد ‪ ۸‬درصدی است به نحوی جدی وابسته به‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۶ ،۱۳۹۵‬و‬ ‫درصد درسال ‪ ،۱۳۹۴‬انتظار می‬ ‫‌رود این تراز در سال‬ ‫تسریع شتاب اعمال اصالحات ساختاری دولت کنونی‪ ،‬پیوستن دوباره به‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬به ترتیب به ‪ ۳/۴ ،۲/۶‬و ‪ ۴/۱‬درصد بالغ گردد‪ .‬این بهبود پیامد‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌المللی و احیای سرمایه‬ ‫اقتصاد جهانی از نظر تجارت و مالیه بین‬ ‫‌رود افزایش هزینه واردات ناشی‬ ‫افزایش صادرات انرژی است که انتظار می‬ ‫خارجی در کشور است‪ .‬درعین حال‪ ،‬وابستگی ایران به بخش انرژی‪ ،‬کشور‬ ‫‌های کمتر تجارت و افزایش مصرف داخلی را تماماً جبران کند‪.‬‬ ‫از هزینه‬ ‫‌دهد‪ .‬به ویژه‪ ،‬هرگونه افت در‬‫را در معرض نوسانات بهای گاز و نفت قرار می‬ ‫‌شود ورود جهانگردان خارجی عامل دیگری برای‬ ‫گذشته از این‪ ،‬تصور می‬ ‫‌های نفتی کشور تابع‬ ‫‌المللی نفت‪ ،‬با فرض اینکه همچنان دریافت‬ ‫بهای بین‬ ‫رونق باشد‪.‬‬ ‫شرایط ادواری و بودجه دولت درصد ثابتی از عواید حاصل ازنفت است‪ ،‬به‬ ‫چنانچه ورود سرمایه محقق نشده و بهای نفت در میان‬ ‫دلیل افزایش عرضه یا رشد ضعیف اقتصاد جهان‪ ،‬بر بودجه و تراز‬ ‫‌انداز رشد اقتصادی ایران با خطر‬ ‫مدت باال نرود ممکن است چشم‬ ‫حساب‌جاری اثر منفی خواهد گذاشت‪.‬‬ ‫‌گذاری‬ ‫‌ها از سناریویی که در آن فعالیت سرمایه‬ ‫‌سازی‬ ‫شبیه‬ ‫رشد در دو سناریوی مختلف‬ ‫شکل ‪  •  ۱1‬‬ ‫در بازگرداندن اعتماد عمومی ناموفق باشد‪ ،‬حکایت از آن دارد که‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۶-۱۳۹۷‬روی خواهد داد‬ ‫کاهش بزرگی در رشد سال‬ ‫‌گذاری‬ ‫(شکل ‪ .)۱1‬این سناریوی بدبینانه‪ ،‬بیانگر این است که اثر سرمایه‬ ‫‪6‬‬ ‫ضعیف ناشی از تأخیر در الحاق بخش بانکی کشور به نظام بانکی جهانی یا‬ ‫‪5‬‬ ‫‌گذاران صدمه‬ ‫ناکافی بودن اصالحات ساختاری کلیدی ‪ ،‬به اعتماد سرمایه‬ ‫‪4‬‬ ‫‌شود‪ .‬در حالی که در‬ ‫‌های بلندمدت می‬ ‫‌گذاری‬‫‌زند و مانع سرمایه‬ ‫می‬ ‫‪3‬‬ ‫‌گذاری با نرخی باالی ‪ ۷‬درصد‬ ‫سناریوی اصلی‪ ،‬انتظار بر آن است که سرمایه‬ ‫‪2‬‬ ‫‌گذاران جلب نشده باشد‬ ‫رشد یابد‪ ،‬این نرخ در سناریویی که اعتماد سرمایه‬ ‫‪1‬‬ ‫‌های کالن اقتصاد با مشکل‬ ‫‌رسد و سیاست‬ ‫به زحمت به باالی ‪ ۴‬درصد می‬ ‫‌گذاری بالقوه به مساعدت اصالحاتی نیاز دارد‬‫‌شود‪ .‬فعالیت سرمایه‬‫مواجه می‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫‌گذاری را سالم سازد و نیز متکی به اصالح بازار عوامل‬ ‫که فضای سرمایه‬ ‫ﺗﺂﺧﻴﺮ ﺩﺭ ﺑﻬﺒﻮﺩ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺻﻠﻰ‬ ‫تولید و محصوالت و کاهش نقش دولت در اقتصاد به منظور ایجاد فضای‬ ‫فعالیت برای بخش خصوصی است‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪12‬‬ ‫*‬ ‫جدول ‪  •  3‬نماگرهای منتخب اقتصاد ایران (‪)۱۳۹۲- ۱۳۹۷‬‬ ‫‪۱۳۹۷‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹۲‬‬ ‫پیش بینی‬ ‫پیش بینی‬ ‫پیش بینی‬ ‫تخمین‬ ‫عملکرد‬ ‫عملکرد‬ ‫‌شده باشد(‬ ‫)درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره‬ ‫بخش واقعی‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪4/3‬‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪-۱/۹‬‬ ‫تولید ناخالص واقعی به قیمت پایه‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪۳/۹‬‬ ‫‪۳/۴‬‬ ‫‪0/۱‬‬ ‫‪۲/۸‬‬ ‫‪-۱/۱‬‬ ‫تولید ناخالص واقعی به قیمت پایه بدون نفت و گاز‬ ‫‪۵/۹‬‬ ‫‪۱۳/۱‬‬ ‫‪۱۴/۵‬‬ ‫‪۴/۶‬‬ ‫‪۴/۸‬‬ ‫‪-۸/۹‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی بخش نفت و گاز‬ ‫‪۴/۴‬‬ ‫‪۴/۲‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫تولید نفت (به میلیون بشکه در روز)‬ ‫‪۵9/۹‬‬ ‫‪۵۳/۲‬‬ ‫‪۴۳/۰‬‬ ‫‪۵۰/۸‬‬ ‫‪۹۶/۲‬‬ ‫‪۱۰۴/۱‬‬ ‫متوسط بهای یک بشکه نفت خام به دالر آمریکا‬ ‫‌شده باشد(‬ ‫)درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره‬ ‫پول و قیمت‬ ‫‌ها‬ ‫‪۹/۱‬‬ ‫‪۱۰/۴‬‬ ‫‪۸/۶‬‬ ‫‪۱۱/۹‬‬ ‫‪۱۵/۶‬‬ ‫‪۳۴/۷‬‬ ‫تورم (شاخص بهای کاالهای مصرفی) ‬ ‫‪۲۴/۴‬‬ ‫‪۳۱/۶‬‬ ‫‪۳۶/۵‬‬ ‫‪۳۰/۰‬‬ ‫‪۲۲/۳‬‬ ‫‪۳۸/۸‬‬ ‫پول و شبه پول‬ ‫)درصد به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‬ ‫‌شده باشد(‬ ‫‌گذاری و پس‬ ‫‌انداز‬ ‫سرمایه‬ ‫‪۳۲/۷‬‬ ‫‪۳۲/۱‬‬ ‫‪۳۱/۵‬‬ ‫‪۳۲/۴‬‬ ‫‪۳۳/۴‬‬ ‫‪۳۲/۱‬‬ ‫تشکیل سرمایه ناخالص‬ ‫‪۳۶/۸‬‬ ‫‪۳۵/۶‬‬ ‫‪۳۴/۰‬‬ ‫‪۳۴/۷‬‬ ‫‪۳۷/۲‬‬ ‫‪۳۲/۸‬‬ ‫پس‬ ‫‌انداز ناخالص ملی‬ ‫‌شده باشد(‬ ‫)درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‬ ‫بودجه دولت‬ ‫‪۱۹/۱‬‬ ‫‪۱۸/۲‬‬ ‫‪۱۶/۵‬‬ ‫‪۱۵/۳‬‬ ‫‪۱۴/۶‬‬ ‫‪۱۴/۱‬‬ ‫ّ‬ ‫کل درآمد دولت‬ ‫‪۸/۶‬‬ ‫‪۸/۰‬‬ ‫‪۷/۳‬‬ ‫‪۶/۷‬‬ ‫‪۶/۴‬‬ ‫‪۵/۲‬‬ ‫درآمدهای مالیاتی‬ ‫‪۴/۶‬‬ ‫‪۴/۳‬‬ ‫‪۴/۰‬‬ ‫‪۳/۶‬‬ ‫‪۳/۳‬‬ ‫‪۲/۹‬‬ ‫مالیات‬ ‫‌ مستقیم‬ ‫‪۴/۰‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫‪۳/۳‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫‪۲/۳‬‬ ‫مالیات‬ ‫‌ غیرمستقیم‬ ‫‪۷/۰‬‬ ‫‪۶/۷‬‬ ‫‪۶/۱‬‬ ‫‪۵/۷‬‬ ‫‪۵/۷‬‬ ‫‪۶/۵‬‬ ‫درآمد حاصل از نفت‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫‪۳/۴‬‬ ‫‪۳/۱‬‬ ‫‪۲/۸‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫سایر و فروش دارایی‬ ‫‌های غیرمالی‬ ‫‪۱۸/۰‬‬ ‫‪۱۷/۶‬‬ ‫‪۱۶/۹‬‬ ‫‪۱۶/۹‬‬ ‫‪۱۵/۸‬‬ ‫‪۱۵/۰‬‬ ‫کل مخارج دولت‬ ‫‪۱۴/۷‬‬ ‫‪۱۴/۵‬‬ ‫‪۱۴/۲‬‬ ‫‪۱۴/۵‬‬ ‫‪۱۳/۰‬‬ ‫‪۱۲/۷‬‬ ‫مخارج جاری‬ ‫‪۳/۳‬‬ ‫‪۳/۲‬‬ ‫‪۲/۸‬‬ ‫‪۲/۴‬‬ ‫‪۲/۷‬‬ ‫‪۲/۳‬‬ ‫تحصیل دارایی‬ ‫‌های غیرمالی‬ ‫‪۱/۱‬‬ ‫‪۰/۵‬‬ ‫‪-۰/۴‬‬ ‫‪-۱/۶‬‬ ‫‪-۱/۲‬‬ ‫‪-۰/۹‬‬ ‫خالص استقراض‪/‬وام دهی (تراز کل)‬ ‫(ادامه در صفحه بعد)‬ ‫‪13‬‬ ‫تارطاخم و زادنا مشچ ‪:‬مود‬ ‫جدول ‪  •  3‬نماگرهای منتخب اقتصاد ایران (‪( *)۱۳۹۲- ۱۳۹۷‬ادامه)‬ ‫‪۱۳۹۷‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹۲‬‬ ‫پیش بینی‬ ‫پیش بینی‬ ‫پیش بینی‬ ‫تخمین‬ ‫عملکرد‬ ‫عملکرد‬ ‫‌شده باشد(‬ ‫)درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره‬ ‫بخش خارجی‬ ‫‪۴/۱‬‬ ‫‪۳/۴‬‬ ‫‪۲/۶‬‬ ‫‪۲/۳‬‬ ‫‪۳/۸‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫حساب‬ ‫‌جاری‬ ‫‪۳/۶‬‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪۲/۲‬‬ ‫‪۱/۹‬‬ ‫‪۳/۵‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫خالص صادرات‬ ‫‪۲۱/۸‬‬ ‫‪۲۰/۷‬‬ ‫‪۱۹/۲‬‬ ‫‪۱۸/۷‬‬ ‫‪۲۳/۱‬‬ ‫‪۲۳/۱‬‬ ‫صادرات کاالها و خدمات‬ ‫‪۱۸/۸‬‬ ‫‪۱۷/۹‬‬ ‫‪۱۶/۵‬‬ ‫‪۱۶/۲‬‬ ‫‪۲۰/۸‬‬ ‫‪۲۱/۰‬‬ ‫صادرات کاال‬ ‫‪۳/۰‬‬ ‫‪۲/۹‬‬ ‫‪۲/۷‬‬ ‫‪۲/۵‬‬ ‫‪۲/۳‬‬ ‫‪۲/۱‬‬ ‫صادرات خدمات‬ ‫‪۱۸/۲‬‬ ‫‪۱۷/۸‬‬ ‫‪۱۷/۰‬‬ ‫‪۱۶/۸‬‬ ‫‪۱۹/۶‬‬ ‫‪18‬‬ ‫واردات کاالها و خدمات‬ ‫‪۱۴/۲‬‬ ‫‪۱۳/۹‬‬ ‫‪۱۳/۳‬‬ ‫‪۱۳/۲‬‬ ‫‪۱۵/۶‬‬ ‫‪14/3‬‬ ‫واردات کاال‬ ‫‪۴/۰‬‬ ‫‪۳/۹‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫‪۳/۶‬‬ ‫‪۴/۰‬‬ ‫‪۳/۷‬‬ ‫واردات خدمات‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۳‬‬ ‫‪۰/۲‬‬ ‫‪۰/۲‬‬ ‫‪۰/۵‬‬ ‫خالص دریافت‬ ‫‌های درآمدی‬ ‫‪۰/۷‬‬ ‫‪۰/۷‬‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۰/۶‬‬ ‫‪۰/۷‬‬ ‫دریافت‬ ‫‌های درآمدی‬ ‫‪۰/۳‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۳‬‬ ‫‪۰/۳‬‬ ‫پرداخت‬ ‫‌های درآمدی‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪۰/۱‬‬ ‫خالص انتقاالت جاری‬ ‫‪۱۶۶/۱‬‬ ‫‪۱۴۷/۲‬‬ ‫‪۱۳۴/۳‬‬ ‫‪۱۲۸/۴‬‬ ‫‪۱۲۶/۲‬‬ ‫‪۱۱۷/۶‬‬ ‫کل ذخایر بین‬ ‫‌المللی (میلیارد دالر)‬ ‫‪۱۷/۱‬‬ ‫‪۱۷/۸‬‬ ‫‪۲۰/۶‬‬ ‫‪۲۳/۰‬‬ ‫‪۱۸/۵‬‬ ‫‪۱۸/۲‬‬ ‫پوشش ذخایر برای واردات به ماه (تعداد ماه)‬ ‫‪۲/۷‬‬ ‫‪۲/۸‬‬ ‫‪۳/۳‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪6/7‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی (به میلیارد دالر آمریکا)‬ ‫‪۰/۴‬‬ ‫‪۰/۵‬‬ ‫‪۰/۷‬‬ ‫‪1/۹‬‬ ‫‪۱/2‬‬ ‫‪۱/5‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی (درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی)‬ ‫یادداشت‬ ‫‌ها‪:‬‬ ‫‪۱۷۶۰۷۸۵۹‬‬ ‫‪۱۵۲۰۴۸۸۰‬‬ ‫‪۱۲۸۴۲۴۸۳‬‬ ‫‪۱۱۷۷۱۵۳۲‬‬ ‫‪۱۱۰۳۳۶۶۶‬‬ ‫‪۹۴۲۱۲۱۵‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی اسمی (میلیارد ریال**)‬ ‫منبع‪ :‬آمار دولت ایران و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫‌یابد‪ .‬برای مثال‪ 1394 ،‬مطابق با سال مالی ‪ 2015/2016‬می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫* سال مالی در ‪ 20‬مارس پایان می‬ ‫** ریال ایران‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪14‬‬ ‫توجه خاص ‪ :1‬محاسبه و فهم‬ ‫‪14‬‬ ‫روندهای فقر در ایران‬ ‫‌شده دربرخی‬ ‫داخلی ایران نزدیک به صفر بود که کمتر از رشد مشاهده‬ ‫‌ موقع فقر و نابرابری از بسیاری جهات‬ ‫‌گیری دقیق‪ ،‬قابل ‌اعتماد و به‬ ‫اندازه‬ ‫کشورهای مشابه آن است‪ .‬رشد تولید سرانه ناخالص داخلی ایران در‬ ‫‌پذیر جلب‬ ‫اهمیت دارد‪ :‬اوالً توجه سیاستگذاران را به جمعیت فقیر و آسیب‬ ‫‌که در فاصله‬‫‌شدت متغیر بود (شکل شماره‪ :)13‬درحالی‬ ‫این دوره به‬ ‫‌های فقیرتر‬ ‫‌کند و ثانیاً به مقایسه و ارزیابی اثر سیاست‬ ‫‌ها روی الیه‬ ‫می‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۱‬و‪۱۳۹۲‬‬ ‫‌داد‪ ،‬در سال‬ ‫‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۰‬اقتصاد رشد نشان می‬ ‫‪14‬‬ ‫‌کند‪.‬‬‫جامعه و اجرای اقداماتی با هدف بهبود رفاه آنان کمک می‬ ‫‌شدت منفی شد و سپس در سال ‪ ۱۳۹۳‬دوباره به رشد‬ ‫این رشد به‬ ‫جمهوری اسالمی ایران از دیرباز بررسی آماری بودجه خانوار را انجام‬ ‫‌ها است که کشور با‬ ‫‌هایی ازجمله تحریم‬ ‫مثبت رسید که نشان از شوک‬ ‫‌کند‪ .‬در این قسمت با استفاده از نتایج این‬ ‫‌داده و نتایج آن را منتشر می‬ ‫می‬ ‫آنها مواجه بود‪.‬‬ ‫‌گیرد‪.‬‬‫آمارها روند فقر و نابرابری از سال ‪ ۱۳۸۷‬تا ‪ ۱۳۹۳‬مورد بررسی قرار می‬ ‫اطالعات در خصوص روندهای اخیر رفاه اجتماعی‪-‬‬ ‫‌المللی بر اساس دالر آمریکا با برابری قدرت‬ ‫فقر‪ ،‬با استفاده از خط فقر بین‬ ‫اقتصادی مردم ایران محدود است‪ .‬هرچند برآوردهای «رسمی»‬ ‫‌شود‪ .‬در این یادداشت عالوه بر محاسبه میزان‬ ‫‌گیری می‬ ‫خرید سال‪ ۱۳۹۰‬اندازه‬ ‫‌های مربوط به روند فقر‬ ‫از فقر در اختیار عموم نیست‪ ،‬لیکن تخمین‬ ‫نابرابری‪« ،‬اشتراک در منافع رونق» که نوعاً به معنای رشد مصرف ‪ ۴۰‬درصد‬ ‫‌ هستند‪ .‬این برآوردها یا‬ ‫‌های دانشگاهی در دستر س‬ ‫در پژوهش‬ ‫‌شود و هدف این است که مشخص شود‬ ‫‌گیری می‬ ‫پایین جمعیت است نیز اندازه‬ ‫مبتنی هستند بر ارزیابی خود مؤ لّفان از خط فقر و یا بر اساس خط‬ ‫‌های کمتر مرفه نیز تسری پیدا کرده است یا‬ ‫آیا منافع رشد اقتصادی به الیه‬ ‫‌های این برآوردها به زبان‬ ‫‌المللی به دالر آمریکا‪ .‬نمونه‬ ‫فقر بین‬ ‫‌شود‬‫‌های گوناگون آماری و اقتصادسنجی به کار گرفته می‬ ‫خیر‪ .‬باالخره‪ ،‬روش‬ ‫‌های ‪ ۱۳۶۳‬تا‬ ‫‌های گوناگونی بین سا ل‬ ‫انگلیسی برای دور ه‬ ‫تا عوامل مؤثر تغییر در فقر و اشتراک در منافع رونق شناسایی شوند‪.‬‬ ‫‌های اسدزاده و پول (‪ ،)۲۰۰۴‬صالحی‬ ‫‌شده و در پژوهش‬ ‫‪۱۳۸۸‬تهیه‬ ‫اصفهانی (‪ ،)۲۰۰۹‬محمودی (‪ )۲۰۱۱‬و معصومی و محمودی (‪)۲۰۱۳‬‬ ‫مقدمه‬ ‫‌باشند‪ .‬معهذا‪ ،‬اطالعات ناچیزی درباره روند‬ ‫‌ می‬ ‫‌ دسترسی‬‫قابل‬ ‫‌ویژه بعدازنیمه دوم‬‫نماگرهای رفاه در ایران برای سنوات اخیرتر‪ ،‬به‬ ‫ایران بعد از سال ‪ ۱۳۸۷‬به دوره پرتالطمی وارد شد که بر‬ ‫‌المللی فقر در‬‫‌های بین‬ ‫‌ترین نسبت‬ ‫دهه ‪ ۱۳۸۰‬دردست است‪ .‬تاز ه‬ ‫‌که درشکل ‪ 12‬نشان‬ ‫عملکرد کل اقتصاداثرمنفی گذاشت‪ .‬چنان‬ ‫گزارش «نماگرهای توسعه در جهان» که توسط بانک جهانی منتشر‬ ‫داده ‌شده‪ ،‬در دوره ‪ ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬رشد ساالنه تولید سرانه ناخالص‬ ‫‌شود‪ ،‬تنها برای دو سال ‪ ۱۳۸۸‬و ‪۱۳۹۲‬وجود دارد که تغییرات‬ ‫می‬ ‫‌های فقر بعد از ‪۱۳۸۷‬که ناشی از شرایط نامناسب‬ ‫شدید نسبت‬ ‫‌دهد‪ .‬بعالوه‪ ،‬عوامل مؤثردرتغییرفقر‬ ‫اقتصادی کشوراست را نشان نمی‬ ‫این قسمت حاصل کار «گروه مطالعاتی فقر در جهان» است و توسط عزیز‬ ‫‪14‬‬ ‫ ‬ ‫و نابرابری نیز الزم است شناسایی شوند‪.‬‬ ‫آتامانوف‪ ،‬محمدهادی مصطفوی‪ ،‬جواد صالحی اصفهانی و تارا ویشوانات‬ ‫این قسمت با شناسایی روندهای فقر و نابرابری در جمهوری‬ ‫‌شده است‪ .‬محاسبات آن عمدتاً مبتنی است برگزارش مقدماتی شماره‬ ‫تدوین‬ ‫اسالمی ایران طی ‪ ،۱۳۸۷-۱۳۹۳‬خأل اطالعاتی مورداشاره را پر‬ ‫‌ها در بانک جهانی تحت عنوان «ساخت روندهای‬ ‫‪ ۷۸۳۶‬پژوهش سیاست‬ ‫استوار فقردرجمهوری اسالمی ایران‪.»۱۳۸۷-۹۳ :‬‬ ‫‪15‬‬ ‫حقایق رایج درباره فقر‪ ،‬نابرابری و اشتراک در منافع‬ ‫نرخ رشد متوسط ساالنه تولید ناخالص داخلی سرانه طی‬ ‫شکل ‪  •  12‬‬ ‫‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و تولید ناخالص داخلی سرانه درسال ‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪15‬‬ ‫رونق در ایران در دوره ‪ ۱۳۸۷ - ۱۳۹۳‬‬ ‫فقرونابرابری‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ﭼﻴﻦ‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ‪1393-1387 ،‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ایران یکی از معدود کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست‬ ‫‪6‬‬ ‫که بررسی بودجه خانوار ساالنه آن از کیفیت باالیی برخورداراست‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻛﺸﻮﺭﻫﺎﻯ ﺑﺎ ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫‌آوری اطالعات مربوط به هزینه و درآمد خانوارهای روستایی از سال‬ ‫جمع‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻭﻳﺘﻨﺎﻡ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬ ‫‌شده است‪ .‬در این قسمت با‬ ‫‪ ۱۳۴۲‬و در نقاط شهری از سال ‪ ۱۳۴۷‬شروع‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﺮﺯﻳﻞ‬ ‫ﻣﺎﻟﺰﻯ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﺻﻌﻮﺩﻯ‬ ‫‌ساله ‪ ۱۳۸۷‬تا‬ ‫استفاده از آمارهای هزینه و درآمد خانوارها در دوره هفت‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ ۱۳۹۳‬برآوردهای مربوط به میزان فقر صورت گرفته است‪ 16.‬این دوره‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺭﻭﺳﻴﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫‌کند‪ ،‬به‬‫زمانی عالوه بر این که شکاف نبود اطالعات در این فاصله را پر می‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪20,000‬‬ ‫‪30,000‬‬ ‫‪40,000‬‬ ‫‪50,000‬‬ ‫‌ها‬‫این دلیل خاص انتخاب ‌شده است که عدم قابلیت مقایسه میان آمارگیری‬ ‫ﺳﺮﺍﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ )ﺑﺮﺍﺑﺮﻯ ﻗﺪﺭﺕ ﺧﺮﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ‪(1390‬‬ ‫‌آوری اطالعات را به حداقل می‬ ‫‌رساند‪.‬‬ ‫به دلیل تغییر اسلوب و فرآیند جمع‬ ‫منبع‪ :‬نماگرهای توسعه درجهان‪ 26 ،‬خرداد ‪1395‬و محاسبات مؤلّفان‪.‬‬ ‫‌کاررفته‪ ،‬روشی‬ ‫‌گیری فقر که در این قسمت به‬ ‫روش اندازه‬ ‫یادداشت‪ :‬رشد اقتصادی ساالنه درشکل ‪ 12‬با میانگین هندسی محاسبه‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫‌گیری فقر مستلزم برداشتن‬ ‫‌شده است‪ .‬اندازه‬ ‫ا پذیرفته‬‫جاافتاده و وسیع ً‬ ‫دو گام عمده است‪ .‬گام نخست تعریف نماگری است که رفاه یا سطح زندگی‬ ‫‌گیری کند‪ .‬گام دوم مستلزم تعریف خط فقر یا حداقلی از رفاه است‬ ‫را اندازه‬ ‫‌کند‪ .‬با توجه به نبود خط فقر رسمی‪ ،‬میزان فقر با استفاده از خط فقر‬‫می‬ ‫‌منظور تعیین اجزای رفاه کل‬ ‫‌شوند‪ .‬به‬ ‫‌تر از آن افراد فقیرتلقی می‬‫که پایین‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌المللی به دالر آمریکا با برابری قدرت خرید سال‪ ۱۳۹۰‬محاسبه می‬‫بین‬ ‫‌های‬ ‫‌های آماری در سال‬ ‫‌مقایسه شدن بررسی‬ ‫‌ها برای قابل‬‫ونیز تعدیل قیمت‬ ‫‌شود و در‬‫‌المللی مانع از انتخاب خط دلبخواهی می‬ ‫استفاده از خط فقر بین‬ ‫‌شده است (دیتون و‬ ‫‌های استاندارد استفاده‬ ‫مختلف و بین خودشان‪ ،‬از شیوه‬ ‫ضمن حساسیت انتخاب خط فقر مبتنی بر واحد پول ملی را ندارد‪-‬‬ ‫زیدی ‪۲۰۱۲‬؛ هافتون و خاندکر ‪.)۲۰۱۴‬‬ ‫‌شود و مستلزم دسترسی‬ ‫فرآیندی که عموماً توسط مقامات کشور هدایت می‬ ‫خطوط فقر در این قسمت به دالر آمریکا با برابری قدرت‬ ‫به اطالعات تکمیلی است که در اختیار ما نیست‪ .‬باالخره‪ ،‬استفاده از خط‬ ‫‌ترین خط فقر بین‬ ‫‌المللی ‪ ۱‬دالر‬ ‫‌شده‬ ‫‌اند‪ .‬جا افتاده‬ ‫خرید سال ‪ ۱۳۹۰‬بیان‬ ‫‌المللی با فراهم آوردن امکان انتخاب مقادیر اختیاری مختلف برای‬‫فقر بین‬ ‫و ‪ ۹۰‬سنت است (فریرا و دیگران‪ .)۲۰۱۵ .‬بانک جهانی این خط فقر را که‬ ‫‌آمده‪ ،‬قابلیت انعطاف‬‫‌دست‬ ‫خط فقر و امکان راستی آزمایی روندهای به‬ ‫‌توسعه برحسب برابری‬ ‫متوسط خطوط فقر در فقیرترین ‪ ۱۵‬کشور درحال‬ ‫بیشتری در اختیار می‬ ‫‌گذارد‪.‬‬ ‫قدرت خرید است‪ ،‬معرفی کرده تا فقر مطلق در جهان را تحت نظر داشته‬ ‫‌که خط فقر مطلق در مورد‬ ‫باشد (چن و راوالیون ‪ .)۲۰۱۰‬با عنایت به این‬ ‫ایران صادق نیست‪ ،‬در این قسمت به منظور توضیح مطلب‪ ،‬خطوط فقر‬ ‫دیگری با مقادیر بزرگتر مورداستفاده واقع می‬ ‫‌شوند‪.‬‬ ‫نرخ رشد متوسط ساالنه تولید ناخالص داخلی سرانه‬ ‫شکل ‪  •  13‬‬ ‫طی دوره ‪ ۱۳۸۷ -۱۳۹۳‬سه روند مشخص در فقر و نابرابری‬ ‫درایران و برخی کشورهای منتخب ‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬‬ ‫‌شود‪ .‬شکل ‪ 14‬نرخ فقر با فرض ‪ ۵/۵‬دالر آمریکا در روز با‬ ‫مشاهده می‬ ‫برابری قدرت خرید سال ‪ ۱۳۹۰‬ونیز ضریب جینی را برای دوره‬ ‫‪10‬‬ ‫‌دهد‪ .‬سه دوره متفاوت مشهود است‪ :‬افزایش فقر و‬ ‫‪ ۱۳۸۷ -۱۳۹۳‬نشان می‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺳﺮﺍﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫‪6‬‬ ‫نابرابری طی ‪ ،۱۳۸۷-۱۳۸۸‬کاهش شدید فقر و نابرابری طی ‪۱۳۸۸-۱۳۹۱‬‬ ‫‪4‬‬ ‫و افزایش تدریجی فقر و نابرابری بعد ازسال ‪.۱۳۹۱‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‌توجه است که این روندها با تغییر خط فقر تغییری‬ ‫قابل‬ ‫‪-2‬‬ ‫‌کنند‪ .‬این امر به ‌روشنی در توابع توزیع تراکمی درشکل ‪ 15‬نشان داده‬ ‫نمی‬ ‫‪-4‬‬ ‫‌شود‪ .‬این تابع‪ ،‬برای هر میزان از هزینه سرانه‪ ،‬نسبت افرادی که هزینه‬ ‫می‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-8‬‬ ‫‌دهد‪ .‬مشخص است که در فاصله‬ ‫‌شان زیر این میزان است را نشان می‬ ‫سرانه‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪ ۴‬تا ‪ ۱۰‬دالر (با برابری قدرت خرید سال ‪ ،)۱۳۹۰‬توابع یکدیگر را قطع‬ ‫ﺑﺮﺯﻳﻞ‬ ‫ﺷﻴﻠﻰ‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺭﻭﺳﻴﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮﺭﻫﺎﻯ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﻪ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‌گیرند‬‫‌کنند و این بدان معناست که همه افرادی که در این دامنه قرارمی‬ ‫نمی‬ ‫ﺭﻭ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‌های مربوط به‬ ‫‌راستی آزمایی در مقاله‬ ‫جزئیات انتخاب روش‬ ‫‌ها ونیزتمامی آزمون‬ ‫ ‬ ‫‪15‬‬ ‫‌تفصیل آمده است‪.‬‬‫آتامانوف و دیگران (‪ )2016‬به‬ ‫منبع‪ :‬نماگرهای توسعه درجهان‪ 26 ،‬خرداد ‪1395‬و محاسبات مؤلّفان‪.‬‬ ‫‌ماه سال ‪ ۱۳۹۴‬بارگیری شده‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫این ارقام در دی‬ ‫ ‬ ‫‪16‬‬ ‫یادداشت‪ :‬رشد اقتصادی ساالنه درشکل ‪ ۱‬با میانگین هندسی محاسبه‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪16‬‬ ‫‌تدریج‬ ‫مناطق شهری است‪ .‬اگرچه این شکاف در فاصله ‪ ۱۳۸۸‬تا ‪ ۱۳۹۱‬به‬ ‫نرخ فقر(‪ ۵/۵‬دالر‪-‬برابری قدرت خرید‪ )۱۳۹۰‬و ضریب‬ ‫شکل ‪  •  14‬‬ ‫‌یافته‪ ،‬ولی دوباره در سال ‪ ۱۳۹۳‬بیشتر شده است‪ .‬علیرغم‬ ‫اندکی کاهش‬ ‫جینی‪۱۳۸۷-۱۳۹۱،‬‬ ‫‌شود‪ ،‬توزیع جمعیت فقیر در‬ ‫پراکندگی بزرگی که در نرخ‬ ‫‌های فقر دیده می‬ ‫مناطق شهری و روستایی حدودا ً برابر است و این امر به خاطر جمعیت‬ ‫‪0/370‬‬ ‫‪%11/5‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪%10/3‬‬ ‫بیشتر در مناطق شهری است‪.‬‬ ‫‪0/360‬‬ ‫‪%9/3‬‬ ‫‪%9/5 %10‬‬ ‫‪0/358‬‬ ‫ا یکسان است‬ ‫نرخ فقر در مناطق مختلف کشورتقریب ً‬ ‫‪0/350‬‬ ‫‪%7/8‬‬ ‫‪%7/9‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫‪0/350‬‬ ‫‪%7/2‬‬ ‫‪0/353‬‬ ‫‌استثنای منطقه جنوب شرقی کشور که مشمول بیشترین میزان‬ ‫به‬ ‫‪0/340‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻰ‬ ‫‪%6‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‬ ‫فقراست‪ .‬شکل ‪ 17‬نسبت افراد زیرخط فقررا در مناطق مختلف‬ ‫‪0/330‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‌وضوح‬ ‫‌دهد‪ .‬نرخ فقر در جنوب شرقی کشور به‬ ‫کشوردرسال ‪ ۱۳۹۳‬نشان می‬ ‫‪0/327‬‬ ‫‪0/320‬‬ ‫‪0/325‬‬ ‫‪0/325‬‬ ‫‪0/320‬‬ ‫‌که در سال ‪ ۱۳۹۳‬با احتساب خط فقر‬ ‫‌طوری‬‫بیش از مناطق دیگر است‪ ،‬به‬ ‫‪0/310‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‌رسد‪.‬‬ ‫‪ ۵/۵‬دالر آمریکا با برابری قدرت خرید سال ‪ ،۱۳۹۰‬به ‪ ۳۷‬درصد می‬ ‫‪0/300‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393‬‬ ‫در عوض‪ ،‬در منطقه تهران بزرگ‪ ،‬با همین معیار‪ ،‬فقر تقریباً وجود ندارد‪.‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺧﻂ ‪ 5.5‬ﺩﻻﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮﻯ ﻗﺪﺭﺕ ﺧﺮﻳﺪ ‪1390‬‬ ‫ﺟﻴﻨﻰ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫منبع‪ :‬اطالعات بررسی بودجه خانوار برای دوره ‪ ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و محاسبات مؤلّفان‪.‬‬ ‫اشتراک در منافع رونق‬ ‫ایران توانسته است رشد مثبت هزینه سرانه برای ‪ ۴۰‬درصد پایین‬ ‫جمعیت را در فاصله ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬علیرغم متوسط رشد اقتصادی‬ ‫‌های بررسی این‬ ‫‌ که آیا‬ ‫منفی در این دوره زمانی حفظ کند‪ .‬یکی از روش‬ ‫توابع توزیع تراکمی برای رفاه کل و خطوط فقر‬‫شکل ‪  •  15‬‬ ‫گوناگون با برابری قدرت خرید دالر‪( ،۱۳۹۰‬درصد)‬ ‫منافع رشد اقتصادی بین همه آحاد جمعیت و خاصه بین افراد فقیر‬ ‫‌شده یا خیر این است که نماگر اشتراک در منافع رونق محاسبه شود‬ ‫تقسیم‬ ‫‌برد تا یکی از اهداف دوگانه خود‬ ‫که معیاری است که بانک جهانی بکار می‬ ‫‪1/0‬‬ ‫را در این زمینه تحت توجه داشته باشد‪ .‬هدف از اشتراک در منافع رونق‬ ‫‪0/8‬‬ ‫افزایش درآمد یا مصرف سرانه واقعی درمورد ‪ ۴۰‬درصد پایین جمعیت‬ ‫ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺗﺮﺍﻛﻤﻰ‬ ‫‪0/6‬‬ ‫کشور است‪.‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫شکل ‪ 18‬نرخ رشد ساالنه هزینه سرانه ‪ ۴۰‬درصد پایین‬ ‫‪0/2‬‬ ‫جمعیت را در قیاس با همین نرخ رشد برای کل جمعیت نشان‬ ‫‌دهد‪ .‬طی دوره ‪ ،۱۳۸۸-۱۳۹۱‬نرخ رشد هزینه سرانه ‪ ۴۰‬درصد‬ ‫می‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4 5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫پایین جمعیت‪ ۳/۳ ،‬درصد بوده که هماهنگ با کاهش شدید نرخ فقر و‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺭﻭﺯﺍﻧﻪ ﺳﺮﺍﻧﻪ )ﺑﺮﺍﺑﺮﻯ ﻗﺪﺭﺕ ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺩﻻﺭ(‬ ‫نابرابری درکل کشور است‪ .‬این پیامد مثبت در حالی به دست آمده است‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‌حال‪،‬‬ ‫که این رشد برای کل جمعیت در این دوره منفی بوده است‪ .‬بااین‬ ‫‌کل‬ ‫برای دوره ‪ ،۱۳۹۱-۱۳۹۳‬وضع ‪ ۴۰‬درصد پایین جمعیت نسبت به‬ ‫منبع‪ :‬اطالعات بررسی بودجه خانواربرای دوره ‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و محاسبات مولّفان‪.‬‬ ‫‌تر شده و این هم با افزایش نابرابری در این دوره‬ ‫جمعیت اندکی نامطلوب‬ ‫همخوانی دارد‪.‬‬ ‫‌گیرند‬ ‫افرادی که در الیه ‪ ۴۰‬درصد پایین جمعیت قرارمی‬ ‫هزینه سرانه باالتری در سال ‪ ۱۳۸۷‬نسبت به ‪ ،۱۳۸۸‬هزینه باالتری‬ ‫بیشتر در کشاورزی و مشاغل ساده مشغول ‌بوده و در مناطق‬ ‫در‪ ۱۳۹۱‬نسبت به ‪ ۱۳۸۸‬و هزینه کمتری در سال ‪ ۱۳۹۳‬نسبت به ‪۱۳۹۱‬‬ ‫‌کنند‪ .‬عجیب نیست که مقایسه مشخصات جمعیتی‬ ‫‌ زندگی می‬ ‫روستایی‬ ‫‌دیگر‪ ،‬انتخاب دقیق خط فقر اهمیتی ندارد و اثری بر‬ ‫‌عبارت‬ ‫داشته‬ ‫‌اند‪ 17.‬به‬ ‫‌گیرند با مشخصات جمعیت الیه ‪۶۰‬‬ ‫که در الیه ‪ ۴۰‬درصد پائين قرارمی‬ ‫نحوه توزیع این بخش‪ ،‬که معادل حدود ‪ ۶۰‬درصد جمعیت ایران است‪،‬‬ ‫‌کلی متفاوت است‪ .‬ازنظر میزان تحصیالت‪،‬‬ ‫درصد باالی جمعیت به‬ ‫‌کنند‪.‬‬‫‌گذارد‪ .‬لذا‪ ،‬روندهای فقر با تغییر خط فقر تغییری نمی‬‫نمی‬ ‫‌ساالن (‪ ۱۵‬ساله به باال) در الیه ‪ ۴۰‬درصد پایين‪ ،‬از الیه ‪ ۶۰‬درصد‬ ‫بزرگ‬ ‫‌های میان میزان فقر شهری‬ ‫‌کل کشور تفاوت‬ ‫ارقام مربوط به‬ ‫باالی جمعیت تحصیالت کمتری دارند‪ .‬برای مثال‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۹۳‬تنها ‪۸‬‬ ‫‌که فقردرمناطق روستایی‬ ‫‌دهند درحالی‬ ‫وروستایی را نشان نمی‬ ‫‌که‬‫درصد از افراد الیه ‪ ۴۰‬درصد تحصیالت دانشگاهی داشته اند‪ ،‬درحالی‬ ‫بسیار باالتر است‪ .‬شکل ‪ 16‬نرخ فقر را در مناطق شهری وروستایی ایران‬ ‫این رقم برای الیه ‪ ۶۰‬درصد باالی جمعیت ‪ ۲۵‬درصد بوده است‪ .‬همچنین‬ ‫‌طور متوسط‪ ،‬فقر در مناطق روستایی سه برابر بیشتر از‬ ‫‌دهد‪ .‬به‬‫نشان می‬ ‫‌های‬ ‫‌سوادی در ‪ ۴۰‬درصد پایین‪ ،‬بیشتر است‪ .‬هماهنگ با یافته‬ ‫نسبت بی‬ ‫این بررسی‪ ،‬افراد الیه ‪ ۴۰‬درصد پایین جمعیت بیشتر در روستاها زندگی‬ ‫‌کنند‪ ،‬در بخش کشاورزی مشغول‬ ‫‌اند و مشاغل ساده دارند‪.‬‬ ‫می‬ ‫قطع نکردن یکدیگر توابع توزیع تراکمی نشانگر تفوق احتمالی مرتبه اول است‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫ ‬ ‫‪17‬‬ ‫توجه خاص ‪ :1‬محاسبه و فهم روندهای فقر در ایران‬ ‫نسبت‬ ‫‌ افراد زیرخط فقر ‪ ۵/۵‬دالری (برابری قدرت‬ ‫شکل ‪  •  17‬‬ ‫نسبت‬ ‫‌ افراد زیرخط فقر ‪ ۵/۵‬دالری (برابری قدرت‬ ‫شکل ‪  •  16‬‬ ‫*‬ ‫خرید‪ )۱۳۹۰ ‬در مناطق مختلف کشور‬ ‫خرید‪ )۱۳۹۰ ‬در مناطق شهری وروستایی‬ ‫‪40‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%22‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪%19‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%18‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‪% ،‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%13‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%7‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﻬﺮﺍﻥ‬ ‫ﺷﻤﺎﻝ ﻏﺮﺏ‬ ‫ﺯﺍﮔﺮﺱ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺧﺰﺭ‬ ‫ﺷﻤﺎﻝ ﺷﺮﻕ‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎﺭﺱ‬ ‫ﺟﻨﻮﺏ ﺷﺮﻕ‬ ‫ﺷﻬﺮﻯ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺷﻬﺮﻯ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده ازاطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده ازاطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫وضع ایران در مقایسه با کشورهای مشابه چگونه است؟‬ ‫یادداشت‪* :‬این مناطق عبارتنداز‪ :‬تهران بزرگ شامل شهرک‬ ‫‌های اطراف تهران و استان البرز از سال‬ ‫‪ .۱۳۹۱‬شمال غربی شامل آذربایجان شرقی و غربی‪ ،‬زنجان و اردبیل‪ .‬شمال شرقی شامل خراسان‬ ‫رضوی‪ ،‬سمنان‪ ،‬خراسان شمالی و جنوبی‪ .‬مرکز شامل استان مرکزی‪ ،‬فارس‪ ،‬اصفهان‪ ،‬تهران‪ ،‬قم‪،‬‬ ‫سطح فقردرایران مشابه سطح فقردرکشورهایي است که در‬ ‫‌فارس‬ ‫قزوین و نواحی روستایی البرز‪ .‬جنوب شرقی شامل کرمان‪ ،‬سیستان ویزد‪ .‬منطقه خلیج‬ ‫سطح توسعه اقتصادی مشابه قرار دارند‪ .‬شکل ‪ 19‬نرخ فقردرایران‬ ‫شامل خوزستان‪ ،‬بوشهر و هرمزگان‪ .‬زاگرس شامل کرمانشاه‪ ،‬کردستان‪ ،‬همدان‪ ،‬بختیاری‪ ،‬لرستان‪،‬‬ ‫ایالم و کهکیلویه‪.‬‬ ‫‌دهد‪.‬‬ ‫و برخی از کشورهای مشابه را برای حوالی سال ‪ ۱۳۹۱‬نشان می‬ ‫‌که ارقام مربوط به رفاه کل درکشورهای مختلف چندان قابل‬ ‫درحالی‬ ‫‌های اخیر‪ ،‬نرخ فقر‬ ‫‌دهد که در سال‬‫قیاس نیست‪ ،‬این مقایسه نشان می‬ ‫نرخ رشد ساالنه هزینه سرانه ‪ ۴۰‬درصد پایین و کل‬ ‫شکل ‪  •  18‬‬ ‫در ایران درمجموع مشابه نرخ فقر درکشورهایی است که رفاه اقتصادی‬ ‫جمعیت کشور در ‪ ۱۳۸8-۱۳۹۱‬و ‪( ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬درصد)‬ ‫مشابهی دارند مثل ترکیه‪ ،‬شیلی و مالزی (اگر خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر در روز‬ ‫و برابری قدرت خرید سال‪۱۳۹۰‬درنظرگرفته شود)‪ .‬ویتنام‪ ،‬اندونزی و‬ ‫‪%4/0‬‬ ‫‪%3/3‬‬ ‫چین نرخ فقر بسیار باالتری دارند ولی درعین حال تولید ناخالص‬ ‫‪%3/0‬‬ ‫‪%2/0‬‬ ‫‌شان برحسب برابری قدرت خرید دالر در سال ‪۱۳۹۰‬‬ ‫داخلی سرانه‬ ‫‪%1/0‬‬ ‫کمتر است‪.‬‬ ‫‪%0/0‬‬ ‫سطح نابرابری درایران نیز در مقایسه با کشورهای مشابه آن‬ ‫‪-%1/0‬‬ ‫‪-%0/4‬‬ ‫‪-%2/0‬‬ ‫ال پایین است‪ .‬مقایسه سطح نابرابری میان کشورها عموماً به دالیل‬ ‫کام ً‬ ‫‪-%3/0‬‬ ‫‪-%2/7‬‬ ‫‌که برخی کشورها ارقام «درآمد» و برخی دیگر ارقام‬ ‫فراوان و ازجمله این‬ ‫‪-%3/1‬‬ ‫‪-%4/0‬‬ ‫‌دهند مشکل است‪ .‬با این‬ ‫‌ حال‪ ،‬نابرابری‬ ‫«هزینه» افراد را مبنای محاسبه قرارمی‬ ‫‪1388-1391‬‬ ‫‪1391-1393‬‬ ‫در ایران کمتر از کشورهای با سطح توسعه اقتصادی مشابه است‪ ،‬صرف نظر از‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮﺍﻯ ‪ 40‬ﺩﺭﺻﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫این که چه معیار رفاهی (درآمد یا مصرف سرانه) مورد استناد قرار گیرد‪ .‬از‬ ‫این رو‪ ،‬شاخص جینی مبتنی بر درآمد سرانه تعدیل مکانی شده حدود ‪ ۳۴‬و‬ ‫‌های بودجه خانوار کشور ونیز محاسبات مؤلّفان‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬اطالعات بررسی‬ ‫‌که در ترکیه که ازنظر پایین‬ ‫تعدیل مکانی نشده حدود ‪ ۳۶‬است‪ 18‬درحالی‬ ‫‌گیرد‪ ،‬این شاخص‬ ‫بودن ضریب جینی در رتبه دوم کشورهای منتخب قرار می‬ ‫واقعی تولید ناخالص داخلی ایران و نرخ فقر را با خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر (برابری‬ ‫معادل ‪ ۴۰‬است (شکل ‪.)20‬‬ ‫‌شود افت میزان‬ ‫‌دهد‪ .‬به طوری که مشاهده می‬ ‫قدرت خرید ‪ )۱۳۹۰‬نشان می‬ ‫فقر در دوره ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۰‬همراه است با رشد مثبت اقتصادی‪ ،‬اما شوکی‬ ‫توضیح تغییرات رفاه در دوره ‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬‬ ‫منفی در ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹2‬باعث افزایش فقر فقط در سال ‪ ۱۳۹۲‬شده است‪.‬‬ ‫رشد فقر در سال ‪ ،۱۳۹۳‬حتی پس از این که رشد اقتصاد درسال ‪۱۳۹۳‬‬ ‫ا هماهنگ‬ ‫‌های ‪ ۱۳۹۱‬و ‪ ،۱۳۹۳‬نوع ً‬ ‫روند فقردرایران‪ ،‬به‬ ‫‌استثنای سال‬ ‫مثبت شده نیز ادامه داشته است‪ .‬این امر دال بر این است که رشد منفی‬ ‫با روند عملکرد اقتصاد در دوره ‪ ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬است‪ .‬شکل ‪ 21‬نرخ رشد‬ ‫اقتصاد درسال ‪ ۱۳۹۱‬اثری بر طبقات فرودست نداشته درعین حال که همین‬ ‫‌اند‪ .‬در قسمت‬ ‫‌طور کامل منتفع نشده‬ ‫طبقات از رشد اقتصادی سال ‪ ۱۳۹۳‬به‬ ‫‌پذیری که در الیه ‪ ۴۰‬درصد پایین‬ ‫قبل نشان داده شد که جمعیت آسیب‬ ‫عدد ‪ ۳۷/۴‬برای ضریب جینی ایران که در گزارش سال ‪ « ۲۰۱۳‬نماگرهای توسعه در‬ ‫‪17‬‬ ‫ ‬ ‫جمعیت قرار دارند ظاهرا ً از آثار رشد منفی دوره ‪ ۱۳۸۸ -۱۳۹۱‬مصون‬ ‫جهان» آمده مبتنی بر اطالعات رفاه کل تعدیل مکانی شده نیست بلکه مبتنی بر هزینه‬ ‫‌اند ولی از منافع رشد اقتصادی دوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬بهره‬ ‫‌مند نشده اند‪.‬‬ ‫بوده‬ ‫‌شود کمتر است‪.‬‬ ‫‌ها است‪ .‬بااین‬ ‫‌همه‪ ،‬این رقم هم ازآنچه در ترکیه مشاهده می‬ ‫گروه‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪18‬‬ ‫ضریب جینی درایران و کشورهای مشابه منتخب‪،‬‬‫شکل ‪  •  20‬‬ ‫نرخ فقر در ایران وکشورهای مشابه منتخب حوالی سال‬‫شکل ‪  •  19‬‬ ‫حوالی سال‪۱۳۹۱ ‬‬ ‫‪ ۱۳۹۱‬با خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر (برابری قدرت خرید ‪%-)۱۳۹۰‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪60/0‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪53/4‬‬ ‫‪0/49‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪50/0‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫‪43/5‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪40/0‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺟﻴﻨﻰ‬ ‫‪0/33‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‪% ،‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪30/0‬‬ ‫‪22/1‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪13/0 13/6‬‬ ‫‪8/8‬‬ ‫‪8/9‬‬ ‫‪9/5‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ )ﻫﺰﻳﻨﻪ(‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ )ﺩﺭﺁﻣﺪ(‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﻪ )ﻫﺰﻳﻨﻪ(‬ ‫ﺭﻭﺳﻴﻪ )ﻫﺰﻳﻨﻪ(‬ ‫ﺍﺭﻭﮔﻮﺋﻪ )ﺩﺭﺁﻣﺪ(‬ ‫ﺷﻴﻠﻰ )ﺩﺭﺁﻣﺪ(‬ ‫ﺑﺮﺯﻳﻞ )ﺩﺭﺁﻣﺪ(‬ ‫ﺭﻭﺳﻴﻪ‬ ‫ﻣﻜﺰﻳﻚ )ﺩﺭﺁﻣﺪ(‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺁﻣﺎﺭ ﮔﺮﻭﻫﻰ‬ ‫ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺁﻣﺎﺭ ﺧﺮﺩ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﺰﻯ‬ ‫ﺑﺮﺯﻳﻞ‬ ‫ﻭﻳﺘﻨﺎﻡ‬ ‫ﭼﻴﻦ‬ ‫ﺷﻴﻠﻰ‬ ‫‌های بودجه خانوار ‪ ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و «پاوکال نت» در ‪ 14‬مهرماه ‪1394‬‬‫منبع‪ :‬اطالعات بررسی‬ ‫‌های بودجه خانوار ‪ ۱۳۸۷-۱۳۹۳‬و «پاوکال نت» در ‪ 14‬مهرماه ‪1394‬‬‫منبع‪ :‬اطالعات بررسی‬ ‫ومحاسبات مولّفان‪.‬‬ ‫محاسبات مولّفان‪.‬‬ ‫یادداشت‪ :‬ضریب جینی درمورد ایران مربوط به سال ‪ ۱۳۹۳‬است‪.‬‬ ‫یادداشت‪ :‬فقردرموردایران مربوط به سال ‪ ۱۳۹۳‬است‪.‬‬ ‫عدم ارتباط آشکار میان رشد اقتصادی و تغییرات رفاه‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی و نرخ فقر در ایران‪،‬‬ ‫شکل ‪  •  21‬‬ ‫‌تواند به دالیل متعدد روی دهد‪ .‬این امر ممکن است مربوط باشد به‬ ‫می‬ ‫‪۱۳۸۷-۱۳۹۳‬‬ ‫تأخیر در اثربخشی رشد اقتصادی‪ ،‬یا ناشی شود از فقدان اثر تسری یا نفوذ‬ ‫‌های بازتوزیعی‬ ‫منافع اقتصادی به تمامی آحاد جمعیت‪ .‬بعالوه‪ ،‬سیاست‬ ‫‪%8/0‬‬ ‫‪%14‬‬ ‫‪%11/5‬‬ ‫‌کننده داشته باشد‪ .‬پاسخ قطعی‪ ،‬مستلزم‬ ‫‌تواند نقش حمایت‬ ‫دولت می‬ ‫‪%6/0‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪%10/3‬‬ ‫شناخت و محاسبه منابع تغییر میزان فقر طی دوره مورد بررسی است‪ .‬یک راه‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫‪%4/0‬‬ ‫‪%9/3‬‬ ‫‪%9/5 %10‬‬ ‫‪%2/0‬‬ ‫‪%7/8‬‬ ‫‪%7/9‬‬ ‫این است که فقر درآمد (فقرمبتنی برکاهش درآمد) برحسب منابع آن‬ ‫‪%7/2‬‬ ‫‪%8‬‬ ‫تفکیک شود (آزودو‪ ،‬مین‪ ،‬و سنفالیس‪ .)۲۰۱۲ ،‬این امر به شناخت عوامل‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‪%‬‬ ‫‪%0/0‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪-%2/0‬‬ ‫کلیدی افزایش یا کاهش فقر درآمد و نابرابری کمک خواهد کرد‪ 19.‬دو دوره‬ ‫‪-%4/0‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‌ و تحلیل انتخاب گشته است‪ :‬نخست دوره ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬یعنی‬ ‫برای تجزیه‬ ‫‪-%6/0‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‌ یافته و دوم‪ ،‬دوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬یعنی وقتی‬ ‫‌‬ ‫‌شدت کاهش‬ ‫وقتی که فقر به‬ ‫‪-%8/0‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393‬‬ ‫که نماگرهای رفاه پسرفت داشته‬ ‫‌اند‪.‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺭﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫‌های اجتماعی‪ ،‬عامل کلیدی‬ ‫طی دوره ‪ ،۱۳۸۸-۱۳۹۱‬کمک‬ ‫ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‪ 5.5 ،‬ﺩﻻﺭ‪ ،‬ﺑﺮﺍﺑﺮﻯ ﻗﺪﺭﺕ ﺧﺮﻳﺪ ‪) 1390‬ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫‌‬ ‫در افت میزان فقر بوده و اثر منفی ناشی از بازارکار را خنثی کرده‬ ‫‌دهنده عوامل مؤثر بر تغییر فقر درآمد در دوره‬ ‫است‪ .‬شکل ‪ 22‬نشان‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده ازاطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬است‪ .‬درکل‪ ،‬فقر درآمد معادل ‪ ۱۱/۴‬درصد کاهش یافته‬ ‫‌صورت نقد به عموم‬ ‫‌های اجتماعی دولت به‬ ‫است‪ .‬عامل اصلی این افت‪ ،‬کمک‬ ‫فقر منجر شده بود را جبران کرد‪ .‬الزم به ذکراست که در دوره ‪-۱۳۹۰‬‬ ‫‌ها بوده‬‫مردم برای جبران افزایش بهای انرژی پس از برنامه اصالح یارانه‬ ‫‌که رشد اقتصادی مثبت بود‪ ،‬ولی بازار کار به کاهش فقر‬‫‪ ،۱۳۸۸‬با این‬ ‫‌های نقدی دولت‪ ۱۵/۶ ،‬درصد‬ ‫است‪ 20.‬به‬ ‫‌ویژه‪ ،‬فقر درآمد به دلیل پرداخت‬ ‫‪21‬‬ ‫کمکی نکرده است‪.‬‬ ‫‌تر شدن‬ ‫کاهش یافت‪ .‬توزیع سخاوتمندانه منافع اجتماعی‪ ،‬اثر منفی خراب‬ ‫‌های اجتماعی‪ ،‬با این که بازار کار اثر جبران‬‫کاهش کمک‬ ‫بازار کار را که در آن کاهش اشتغال و درآمد حاصل از اشتغال به افزایش‬ ‫کننده داشته‪ ،‬منجر به افزایش فقر در دوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬شده است‪.‬‬ ‫شکل ‪ ،23‬عوامل مؤثر بر تغییرات فقر را در دوره ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬نشان‬ ‫‌توان از روش تجزیه دات‪-‬راوالیون (‪ )1992‬که تغییر در فقر را به دو قسمت‬ ‫همچنین می‬ ‫ ‬ ‫‪19‬‬ ‫‌ کلّی دگرگون‬ ‫‌دهد‪ .‬برخالف دوره ‪ ،۱۳۸۸-۱۳۹۱‬نقش منافع اجتماعی به‬‫می‬ ‫‌کند‪ ،‬استفاده نمود‪ .‬بر این اساس‪ ،‬کاهش‬ ‫رشد توزیع‪-‬خنثی و آثار بازتوزیعی تقسیم می‬ ‫‌رسد که به سبب تورم شدید‪ ،‬ارزش واقعی منافع‬ ‫‌شده است‪ .‬به نظر می‬ ‫‌است در حالی که رشد تأثیر بر‬ ‫فقر بین ‪ 1388‬و ‪ 1391‬تماماً ناشی از باز توزیع بوده‬ ‫افزایش فقر داشته است‪ .‬بین ‪ 1391‬و ‪ 1393‬هم رشد و هم آثار بازتوزیعی باعث افزایش‬ ‫‌باشد که می‬ ‫‌تواند‬ ‫فقر شده‬ ‫‌اند‪ .‬تجزیه فقر درآمدی از این فراتر رفته و این مزیت را دارا می‬ ‫هرگاه اطالعات مربوط به دوره ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۰‬تجزیه شوند‪ ،‬فقدان اثر مثبت‬ ‫ ‬ ‫‪21‬‬ ‫کمی اندازه‬ ‫‌گیری نماید‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫نابرابری‬ ‫و‬ ‫فقر‬ ‫در‬ ‫تغییر‬ ‫بر‬ ‫را‬ ‫درآمدی‬ ‫منبع‬ ‫سهم هر‬ ‫بازار کار بر فقر کماکان نشان‬ ‫‌دهنده فقدان اثر تسری منافع رشد اقتصادی به‬ ‫‌های مقدماتی گزارش صالحی اصفهانی‪ ،‬استوکی و دویچمن‬ ‫این نکته با یافته‬ ‫‪20‬‬ ‫ ‬ ‫طبقات فقیراست‪.‬‬ ‫(‪ )2015‬سازگاری دارد‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫توجه خاص ‪ :1‬محاسبه و فهم روندهای فقر در ایران‬ ‫عوامل مؤثر درتغییر فقر ناشی ازکاهش درآمد‪،‬‬ ‫شکل ‪  •  23‬‬ ‫عوامل مؤثر در تغییر فقر ناشی ازکاهش درآمد‪،‬‬ ‫شکل ‪  •  22‬‬ ‫‪( ۱۳۹۱-۱۳۹۳‬درصد)‬ ‫‪( ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬درصد)‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪2/15‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﺮﺥ ﻓﻖ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﺮﺥ ﻓﻘﺮ‬ ‫‪-2/0‬‬ ‫‪-1/7‬‬ ‫‪-1/5‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪-6/0‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪-0/1‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪-0/2‬‬ ‫‪-10/0‬‬ ‫‪-2/0‬‬ ‫‪-1/4‬‬ ‫‪-11/4‬‬ ‫‪-14/0‬‬ ‫‪-2/4‬‬ ‫‪-15/6‬‬ ‫‪-4/0‬‬ ‫‪-18/0‬‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻻﻥ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻻﺕ‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ ﺑﺎﺯﻧﺸﺴﺘﮕﻰ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ ﺩﺭ ﻓﻘﺮ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻻﻥ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻻﺕ‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ ﺑﺎﺯﻧﺸﺴﺘﮕﻰ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ ﺩﺭ ﻓﻘﺮ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده ازاطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده ازاطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫یادداشت‪ :‬سطح فقر ناشی ازکاهش درآمد با سطح فقرناشی ازکاهش هزینه سرانه متفاوت است‪،‬‬ ‫یادداشت‪ :‬سطح فقر ناشی ازکاهش درآمد با سطح فقرناشی ازکاهش هزینه سرانه متفاوت است‪،‬‬ ‫ولی روند آنها مشابه است‪.‬‬ ‫ولی روند آنها مشابه است‪.‬‬ ‫عوامل مؤثر بر تغییر نابرابری درآمد برحسب ضریب‬ ‫شکل ‪  •  24‬‬ ‫جینی‪۱۳۸۸-۱۳۹۱ ،‬‬ ‫‌یافته و این امر عامل اصلی افزایش فقر بوده است‪ .‬در دوره‬‫اجتماعی کاهش‬ ‫‌های اجتماعی سرانه به قیمت واقعی ‪ ۳۸‬درصد‬ ‫‪ ،۱۳۹۱-۱۳۹۳‬میزان کمک‬ ‫‪0/02‬‬ ‫کاهش یافته است‪ .‬دراین دوره‪ ،‬بهبود بازار کار باعث کاهش فقر گردید‪ ،‬ولی‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‌های اجتماعی را‬ ‫‌ای نبود که اثر منفی روند کاهشی کمک‬ ‫اثر آن به اندازه‬ ‫‪-0/02‬‬ ‫جبران کند‪.‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﺟﻴﻨﻰ‬ ‫‪-0/04‬‬ ‫پرداخت‌های نقدی دولت نیز عامل کلیدی برای کاهش و‬ ‫‪-0/06‬‬ ‫‌های‬ ‫‌دهند که کمک‬ ‫افزایش نابرابری بوده‌اند‪ .‬شکل ‪ 24‬و ‪ 25‬نشان می‬ ‫‪-0/08‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬بزرگترین عامل برای کاهش نابرابری درآمد طی ‪-۱۳۹۱‬‬ ‫‪-0/10‬‬ ‫‪ ۱۳۸۸‬بوده و ضریب جینی برحسب درآمد سرانه را کاهش داده است‪،‬‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻻﺕ‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ ﺑﺎﺯﻧﺸﺴﺘﮕﻰ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻻﻥ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ ﺩﺭ ﻓﻘﺮ‬ ‫ولی همین عامل در سال ‪ ۱۳۹1-۱۳۹۳‬بزرگترین عامل عدم نابرابری‬ ‫شده است‪ .‬درآمد حاصل از اشتغال در دوره ‪ ،۱۳۹۱-۱۳۹۳‬نقش مهمی‬ ‫‌تواند به این امر اشاره کند که افراد‬ ‫درکاهش نابرابری ایفا کرده که می‬ ‫ً‬ ‫‌های پایین جمعیت عموما از تغییر مثبت بازار کار منتفع‬ ‫در الیه‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده از اطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫‌شوند‪.‬‬‫می‬ ‫بهبود شرایط بازار کار کلید کاهش پایدار فقر است‪ .‬عملکرد‬ ‫عوامل مؤثر بر تغییر نابرابری درآمد برحسب ضریب‬ ‫شکل ‪  •  25‬‬ ‫‌گیر بوده است‪.‬‬ ‫ایران برای کاهش فقر و نابرابری تا سال ‪ ۱۳۹۱‬چشم‬ ‫جینی‪۱۳۹۱-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫‌های نقدی بوده است‬ ‫معهذا‪ ،‬این امر اساساً ناشی از برنامه پرداخت یارانه‬ ‫‌های انرژی به‬‫‌منظور حمایت مردم در مقابل اثر منفی افزایش قیمت‬ ‫که به‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‌که این برنامه در تخفیف اثرات منفی اصالح‬ ‫اجرا گذاشته شده بود‪ .‬درحالی‬ ‫‪0/02‬‬ ‫ال مؤثر بود‪ ،‬ولی عالج قطعی برای کاهش فقر و‬ ‫‌های انرژی کام ً‬ ‫قیمت‬ ‫‌شود‪ .‬در‬ ‫افزایش مشارکت در منافع رونق در بلندمدت محسوب نمی‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﺟﻴﻨﻰ‬ ‫‪0/01‬‬ ‫حدودی که بهبود متغیرهای بازار کار مسیر مطمئن‬ ‫‌تری برای بهبود رفاه‬ ‫‪0/00‬‬ ‫است‪ ،‬کمک ناچیز بازار کار در توضیح کاهش فقر در ایران دال براین است‬ ‫‪-0/01‬‬ ‫‌های شغلی‬ ‫‌شدت نیازمند اصالح بازار کار و دسترسی به فرصت‬ ‫که ایران به‬ ‫‪-0/02‬‬ ‫‌وری‬ ‫‌های مربوط به ایجاد شغل‪ ،‬بهره‬ ‫مولّد است‪ .‬درک بهتر از محدودیت‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ ﺑﺎﺯﻧﺸﺴﺘﮕﻰ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺑﺰﺭﮔﺴﺎﻻﻥ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫ﺍﻧﺘﻘﺎﻻﺕ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ ﺩﺭ ﻓﻘﺮ‬ ‫نیروی کار‪ ،‬و مشارکت بخش خصوصی امری ضروری است و مستلزم‬ ‫‌های بیشتری است‪.‬‬ ‫پژوهش‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات مولّفان با استفاده از اطالعات بررسی بودجه خانوار‪.۱۳۸۷-۱۳۹۳ ،‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬به سوی همپیوندی مجدد‬ ‫‪20‬‬ :‫منابع و مآخذ‬ Ferreira, F., Chen, S., Dabalen, A., Dikhanov, Y., Hamadeh, N., Jolliffe, D., Narayan, A., Prydz, E. Revenga, A., Sangraula, P., Serajuddin, U., and Assadzadeh, A., and Paul, S. (2004). Poverty, Growth, Yoshida, N. (2015). A Global Count of the Extreme and Redistribution: a Study of Iran. Review of Poor in 2012: Data Issues, Methodology, and Initial Development Economics. 8(4), pp. 640–53. Results. Policy Research Working Paper; No. WPS Atamanov, A., Mostafavi, M., Salehi-Isfahani, D., and 7432. Washington, D.C.: World Bank Group. Vishwanath, T. (2016). Constructing Robust Haughton, J., and Khandker, S. (2009) Handbook Poverty Trends in the Islamic Republic of Iran: on Poverty and Inequality. World Bank, 2008-2014. Policy Research working paper; No. Washington D.C. WPS 7836. Washington, D.C.: World Bank Maasoumi, E., and Mahmoudi, V. (2013). Robust Group. Growth-Equity Decomposition of Change in Azevedo, J.P., Nguyen, M.N., and Sanfelice, V. (2012). Poverty: The Case of Iran (2000–2009), The ADECOMP: Stata Module to Estimate Shapley Quarterly Review of Economics and Finance, Decomposition by Components of a Welfare 53(3), pp. 268–276. Measure, Statistical Software Components Mahmoudi, V. (2011). Poverty Changes During S457562, Boston College Department of the Three Recent Development Plans in Iran Economics. (1995-2007). African and Asian Studies, 10, Chen, S., and Ravallion, M. (2010). The Developing pp.157-179. DOI: http://dx.doi.org/10.1163​ World is Poorer than we Thought, but No Less /156921011X587013 Successful in the Fight Against Poverty. Policy Nili F., and Poursadeghi H.S. (2011). Poverty research working paper 4703. World Bank, Decomposition Based on Iranian Households’ Washington, D.C. Socioeconomic Characteristics: Integrated Micro Datt, G. (1998). Computational Tools for Poverty and Macro Approach. Journal of Money and Measurement and Analysis, FCND Discussion Economy, 6 (1):75–106 Paper No. 50. Salehi-Isfahani, D., (2009). Poverty, Inequality, and Datt, G., and Ravallion, M. (1992). Growth and Populist Politics in Iran. Journal of Economic Redistribution Components of Changes in Inequality, 7, pp. 5–28. Poverty Measures: A Decomposition with Salehi-Isfahani, D., Stucki, B., and Deutschmann, Applications to Brazil and India in the 1980s. J. (2015). The Reform of Energy Subsidies in Iran: Journal of Development Economics, 38: The Role of Cash Transfers. Emerging Markets 275–296. Finance and Trade, 51(6): 1144–1162. Deaton, A., and Zaidi, S. (2002). Guidelines for World Bank (2008). Islamic Republic of Iran. Spatial Constructing Consumption Aggregates for Patterns of Poverty and Economic Activity. Welfare Analysis. World Bank. Washington, DC. Washington, D.C: World Bank. 21 ‫ محاسبه و فهم روندهای فقر در ایران‬:1 ‫توجه خاص‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی‬ ‫‪22‬‬ ‫هوا در ایران‬ ‫‌هایی هستند که‬ ‫(نگاه کنید به شکل ‪ 23.)26‬ذرات ‪ 2/5‬میکرومتری آالینده‬ ‫‌تر شدن‬ ‫‌ترین هواها در جهان بوده و در حال وخیم‬‫هوای ایران درمیان آلوده‬ ‫‌طور که در‬ ‫‌باشند‪ .‬همان‬‫دارای بیشترین عوارض قابل توجه برای سالمتی می‬ ‫است‪ .‬در سال ‪ ،۱۳۹۲‬یعنی در آخرین سالی که بانک جهانی همراه با‬ ‫‌ترین شهرها با معیار‬‫شکل ‪ 26‬نشان داده شده است‪ ،‬سه شهر از چهل آلوده‬ ‫‌هایی در مورد ایران ارائه‬‫«مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت» تخمین‬ ‫‌باشند‪ .‬در مجموع‪ ۱۴ ،‬شهر از ‪ ۲۴‬شهر ایران که در‬ ‫‪ PM2.5‬در ایران می‬ ‫‌شده که‬ ‫‌اند‪ ۱۹۶۴۴ ،‬فقره مرگ‬ ‫‌ومیر به آلودگی هوای ایران نسبت داده‬ ‫داده‬ ‫دادگان کیفیت هوای سازمان بهداشت جهانی قرار دارند در ردیف ‪۱۰‬‬ ‫معادل حدود ‪ ۲۸‬نفر در هر یکصد هزار فرد است (مؤسسه محاسبه و ارزیابی‬ ‫‌باشند‪ .‬زابل با معیار ‪،PM2.5‬‬ ‫‌ترین شهرهای جهان می‬ ‫درصد آلوده‬ ‫سالمت‪ .)2016 ،‬هزینه اقتصادی آلودگی هوا که حدود ‪ ۲/۲‬درصد تولید‬ ‫‌ترین شهر جهان و با معیار ‪ PM10‬سومین شهر آلوده جهان محسوب‬ ‫آلوده‬ ‫ناخالص داخلی کشور و معادل ‪ ۱۳‬میلیارد دالر درسال برآورد شده‪ ،‬حاکی‬ ‫‌ترین‬‫‌شود‪ .‬بوشهر و اهواز درمیان فهرست ‪ ۲۵‬شهری قرار دارند که آلوده‬ ‫می‬ ‫‌فقط از نظر سالمت افراد بلکه به لحاظ‬ ‫است که کاهش آلودگی هوا نه‬ ‫اقتصادی نیز امری سودمند است‪ .‬دریک تحلیل هزینه ‪ -‬فایده‪ ،‬از هریک‬ ‫‌کند‪ ۲/۶ ،‬دالر هزینه منفی آلودگی‬ ‫صددالری که اقتصاد ایران تولید می‬ ‫‌های مربوط به‬ ‫‌ها مالحظه می‬ ‫‌شود برخی فعالیت‬ ‫هواست‪ .‬در نگاهی به گزینه‬ ‫‌ونقل‪ ،‬انرژی و کشاورزی اگر تغییر داده شوند و یا حتی متوقف‬‫صنعت‪ ،‬حمل‬ ‫معیارهای سازمان بهداشت جهانی در خصوص آلودگی هوا برای سراسر جهان‬ ‫‪23‬‬ ‫ ‬ ‫شوند‪ ،‬منافع حاصل از عدم آلودگی هوا بیش از سودی است که از این‬ ‫‌شده و برای حمایت از اقداماتی در جهت بهبود کیفیت هوا و حمایت از‬ ‫تدوین‬ ‫‪22‬‬ ‫‌شود‪.‬‬‫‌ها حاصل می‬ ‫فعالیت‬ ‫سالمت عمومی است‪ ۱۰ .‬میکروگرم برمترمکعب که سطح دستورالعملی‬ ‫‌باشد‪ ،‬کمترین سطحی است که در آن به خاطر مواجهه بلندمدت با ‪،PM2.5‬‬ ‫می‬ ‫‌یابد‪ .‬سازمان‬‫‌ومیر زودرس به ‌احتمال بیش از ‪ ۹۵‬درصد افزایش می‬ ‫مرگ‬ ‫آلودگی محیطی هوای شهرها در ایران شدید‬ ‫بهداشت جهانی برای کشورهایی مثل ایران که آلودگی هوای به مراتب بدتری‬ ‫ودرحال وخیم‌تر شدن است‬ ‫‌های موقتی برای هدایت به‬ ‫دارند (فراتر از ‪ 35‬میکروگرم در متر مکعب) هدف‬ ‫سوی کیفیت هوای بهتر مقرر نموده است‪ .‬هدف موقت‪ 1‬تالش برای کاهش‬ ‫‌های زیر ‪ 35‬میکروگرم برمترمکعب‪ ،‬معادل ‪ %15‬ریسک بلندمدت‬ ‫تمرکز آالینده‬ ‫‌ترین کشورهای جهان ازنظر کیفیت هوا است‪.‬‬ ‫ایران یکی از آلوده‬ ‫‌نماید‪ .‬هدف موقت ‪ 2‬برای کاهش‬ ‫‌ومیر باالتر از سطح دستورالعمل‪ ،‬می‬‫مرگ‬ ‫برخی از شهرهای ایران از نظر غلظت ذرات آالینده ‪ ۲/۵‬میکرومتری‬ ‫‌های زیر ‪25‬میکروگرم بر متر مکعب‪ ،‬متضمن کاهش تقزیبی‬ ‫تمرکز آالینده‬ ‫‌ترین شهرهای جهان قرار می‬ ‫‌گیرند‬ ‫(یا ‪ )PM2.5‬درمیان آلوده‬ ‫ه است‪ .‬و‬‫‪[%2-11]%6‬ریسک مرگ زودرس نسبت به هدف موقت ‪ 1‬تدوین گشت ‌‬ ‫سرانجام‪ ،‬هدف موقت ‪ 3‬که جهت کاهش تمرکز زیر ‪ 15‬میکروگرم در متر‬ ‫مکعب‪ ،‬متضمن کاهش تقریبی ‪ [%2-11]%6‬ریسک مرگ زودرس نسبت به‬ ‫‌ای دقیق‬ ‫‌تر در این مورد‪ ،‬نگاه‬ ‫هدف موقت ‪ 2‬تدوین گشت ‌‬ ‫ه است‪ .‬برای مطالعه‬ ‫این توجه خاص توسط مارتین هگر‪ ،‬ماریا صراف و جیا جون لی نوشته شده‬ ‫ ‬ ‫‪23‬‬ ‫کنید به سازمان بهداشت جهانی (‪ )2006‬و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫است‪ .‬همچنین مسعود استیری (کارشناس کیفیت هوا در شهرداری تهران) در‬ ‫(‪.)2016‬‬ ‫تهیه این بخش همکاری نموده‌است‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫میزان تمرکز ‪ PM2.5‬در چهل آلوده‬ ‫‌ترین شهر (میانگین ساالنه به میکروگرم در متر مکعب)‬ ‫شکل ‪  •  26‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪150‬‬ ‫ﻣﻌﻴﺎﺭ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺑﻬﺪﺍﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫‪µg/m3‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﭼﻴﺘﺎﮔﻮﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻨﮕﻼﺩﺵ‬ ‫ﺍﷲﺁﺑﺎﺩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺟﻮﺩﺍﭘﻮﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺩﻫﺮﺍﺩﻭﻥ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪﺁﺑﺎﺩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺟﺎﻳﭙﻮﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻫﻮﺭﺍﻩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮﻳﺪﺁﺑﺎﺩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻳﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥﺳﻌﻮﺩﻯ‬ ‫ﺩﺍﻧﺒﺎﺩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺍﻫﻮﺍﺯ‪ ،‬ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺍﻟﺠﺒﻴﻞ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥﺳﻌﻮﺩﻯ‬ ‫ﻓﻴﺮﻭﺯﺁﺑﺎﺩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻫﺎﻧﺪﺍﻥ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻭﺭ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻥ‬ ‫ﺍﻣﺮﻳﺘﺴﺎﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﮔﻮﺑﻴﻨﺪﮔﺎﺭﻩ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺭﺍﻭﻟﭙﻨﺪﻯ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻥ‬ ‫ﻫﻨﮕﺸﻮﻯ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﻧﺎﺭﺍﻳﺎﻧﮕﻨﺞ‪ ،‬ﺑﻨﮕﻼﺩﺵ‬ ‫ﻛﺎﻣﭙﺎﻻ‪ ،‬ﺍﻭﮔﺎﻧﺪﺍ‬ ‫ﻻﻧﮓ ﻓﻨﮓ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﺯﺍﺑﻞ‪ ،‬ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﮔﻮﺍﻟﻴﻮﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺭﻳﺎﺽ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥﺳﻌﻮﺩﻯ‬ ‫ﭘﺎﺗﻨﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺭﺍﻳﭙﻮﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﻣﻨﺪﺍ‪ ،‬ﻛﺎﻣﺮﻭﻥ‬ ‫ﺷﻴﻨﮕﺘﺎﻯ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺋﻮﺩﻳﻨﮓ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﺩﻫﻠﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻟﻮﺩﻫﻴﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺩﻣﺎﻡ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥﺳﻌﻮﺩﻯ‬ ‫ﺷﻴﺠﻴﺎژﻭﺍﻧﮓ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎﻥﭘﻮﺭ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺧﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻻﻛﻨﻮ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫ﺁﮔﺮﺍ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎﻧﮕﺸﺎﻥ‪ ،‬ﭼﻴﻦ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی با استفاده از آمار سازمان بهداشت جهانی (‪.)2016‬‬ ‫یادداشت‪ :‬شهرهای نمایش داده شده در این شکل براساس فهرست شهرهایی می‬ ‫‌باشد که برای آنها در بانک اطالعاتی کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت‪ ،‬داده موجود بوده است‪.‬‬ ‫از منابع احتراقی قرار دارند (صولت و دیگران‪ .)2013 ،‬منبع گرد و قبار در‬ ‫‌شوند‪ 24.‬شکل ‪ 27‬تفاوت‬ ‫شهرهای جهان ازنظر کیفیت هوا محسوب می‬ ‫شهرهای ایران هم از داخل کشور و هم از کشورهای دیگر منطقه نشأت‬ ‫‌دهد‪ .‬علیرغم‬ ‫جغرافیایی آلودگی با معیار ‪ PM2.5‬را در ایران نمایش می‬ ‫‌گیرد (برای مثال نگاه کنید به‪ :‬راحله و دیگران‪ .)2013 ،‬هم ذرات معلق‬ ‫می‬ ‫‌ها‪ ،‬تقریباً تمامی جمعیت شهری ایران در معرض سطحی از‬ ‫برخی تالش‬ ‫ساتع شده از سطخ زمین و هم از احتراق‪ ،‬باعث اثرات نامطلوب سالمتی‬ ‫آلودگی قراردارند که از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی فراتر است‪.‬‬ ‫‌شوند (نگاه کنید به بانک جهانی‪ /‬مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت‪،‬‬ ‫می‬ ‫غلظت آلودگی هوا در تهران چندین مرتبه فراتر از میزان‬ ‫‌های موفق آلودگی هوا به شدت وابسته به تمایز‬ ‫‪ .)2016‬توسعه سیاست‬ ‫‪25‬‬ ‫‌باشد‪ .‬تهران از نظر آلودگی ‪ PM10‬به مراتب از‬ ‫مجاز معیار ‪ PM10‬می‬ ‫منابع آلودگی خواهد بود و بنابراین انجام یک ارزیابی دقیق موجودی‬ ‫‌باشد (نگاه کنید به شکل ‪.)28‬‬‫شهرهایی مانند کراچی یا دهلی کمتر آلوده می‬ ‫‌یابی بسیار مطلوب می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫‌ها بر اساس مطالعات منبع‬ ‫آالینده‬ ‫‌شهرهایی که ما برای آنها داده آلودگی ‪( PM10‬که نسبت به‬ ‫در میان کالن‬ ‫به طور متوسط‪ ،‬بیش از ‪ ۳۰۰‬روزدر سال شهرهای ایران‬ ‫‌کند)‬‫‌شهرها فراهم می‬ ‫‪ PM2.5‬امکان مقایسه جهانی بهتری را میان کالن‬ ‫مشمول آلودگی هوا هستند که اثر آن بر سالمتی‪ ،‬متوسط تا شدید‬ ‫در اختیار داریم‪ ،‬تهران در میانه فهرست جای دارد‪ .‬با این وجود‪ ،‬میزان‬ ‫است‪ .‬یک صد روز از این ‪ ۳۰۰‬روز هوا ناسالم است و ‪ ۲۰۰‬روز آن‪ ،‬اثر متوسط‬ ‫آلودگی این شهر چهار برابر سطح متدوالی است که سازمان بهداشت جهانی‬ ‫بر سالمتی دارد (نگاه کنید به شکل ‪ .)29‬لذا تنها ‪ ۶۰‬روز به طور میانگین در‬ ‫به عنوان میزان سالم (‪ 20‬میکروگرم در متر مکعب) قلمداد می‬ ‫‌کند‪.‬‬ ‫سال کیفیت هوا سالم است‪ .‬هر سه شهر تهران‪ ،‬اصفهان و اهواز در سال ‪،۱۳۹۳‬‬ ‫منابع محیطی آلودگی هوا‪ :‬آلودگی هوا در ایران هم از منابع‬ ‫حدود ‪ ۳۵۰‬روز در سال هوای ناسالم داشته اند که برای سالمتی مضر بوده و‬ ‫انسانی (مانند حمل و نقل‪ ،‬صنعت یا کشاورزی) و هم از منابع طبیعی‬ ‫‌ای‬‫‌اند‪ .‬ذرات معلّق در هوا در این سه شهر در پاره‬ ‫فقط ‪ ۱۵‬روزهوای سالم داشته‬ ‫‌گیرد‪ .‬در هر شهر مورد مطالعه در‬ ‫توپوگرافیک مثل گرد و خاک نشأت می‬ ‫از روزها چندین برابر دو شهر آلوده پکن و دهلی است‪ .‬اهواز با داشتن ‪ ۲۴۵‬روز‬ ‫شکل ‪ ،26‬نمودار تمرکز آلودگی هوا ترکیبی متفاوت از ذرات معلق متفاوت‬ ‫در حد ناسالم و ‪ ۱۰۶‬روز هوای آلوده متوسط داشته بدترین میزان آلودگی را‬ ‫‌دهد‪ .‬برای تعیین سهم نسبی هر یک از این منابع‪ ،‬مطالعات‬ ‫را نشان می‬ ‫داشته است‪ .‬این شهر تنها ‪ ۹‬روز در سال هوای سالم داشته است‪.‬‬ ‫‌یابی در ایران بسیار پراکنده‬ ‫‌یابی الزم است‪ .‬اما مطالعات منبع‬ ‫منبع‬ ‫‌های ‪ ۱۳۶۹‬و ‪ ۱۳۹۲‬معادل ‪ 0/5‬درصد‬ ‫آلودگی هوا بین سال‬ ‫‌باشند‪ ،‬تنها در‬‫‌باشند‪ .‬در میان شهرها که دارای آمار آلودگی هوا می‬ ‫می‬ ‫‌تر شده است‪ .‬غلظت ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی درهردوره‬ ‫در سال وخیم‬ ‫‌یابی انجام شده است‪.‬‬ ‫تعداد محدودی از آنها‪ ،‬از جمله تهران و اهواز‪ ،‬منبع‬ ‫‌یافته است‪ .‬از سال ‪ ۱۳۷۴‬تا ‪ ۱۳۸۴‬افزایش ساالنه آن تنها نزدیک‬ ‫افزایش‬ ‫در تهران‪ ،‬به طور عمده حمل و نقل و صنعت باعث وخامت غلظت آلودگی‬ ‫به نیم درصد بوده‪ ،‬ولی از سال ‪ ۱۳۸۴‬تا ‪ ۱۳۹۲‬تغییر ساالنه آن به حد‬ ‫‌گذار می‬ ‫‌باشند ( نگاه کنید به‪:‬‬ ‫بوده ولی همچنین قبار مواد کانی نیز تأثیر‬ ‫نصاب یک درصد نزدیکتر شده است‪.‬‬ ‫سرخوش و دیگران‪ .)2013 ،‬برای مثال در اهواز‪ ،‬مردم هم تحت تأثیر گرد‬ ‫و قبار طبیعی ناشی از شرایط اقلیمی وکویری شهر و هم ذرات معلق ناشی‬ ‫موضع فعلی سازمان بهداشت جهانی‪ ،‬آژانس محافظت محیط زیست آمریکا و‬ ‫‪25‬‬ ‫ ‬ ‫‌المللی پژوهش سرطان این است که در حال حاضر مجموع شواهد‬ ‫آژانس بین‬ ‫این نوشته بر ‪ PM2.5‬تمرکز دارد‪ ،‬نه تنها به این خاطر که این معیار یکی از‬ ‫ ‬ ‫‪24‬‬ ‫برای اثبات رابطه هر نوع آالینده ویژه بر یک تأثیر بهداشتی خاص غیرقطعی‬ ‫‌ترین نماگرهای عمومی ترکیب آلودگی هوا بوده بلکه چون ‪PM2.5‬‬ ‫مرسوم‬ ‫‌باشد ‪ .‬برای موضوع پیچیدگی و ظرافت تأثیرات سالمتی و آلودگی ‪،PM‬‬ ‫می‬ ‫کمی برای ارتباط تأثیر آلودگی هوا بر مریضی را نشان‬‫ّ‬ ‫لحاظ‬ ‫از‬ ‫سهم‬ ‫باالترین‬ ‫نگاه کنید به‪ :‬بانک جهانی‪ /‬مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت (‪.)2016‬‬ ‫می‬ ‫‌دهد‪.‬‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫‪24‬‬ ‫شکل ‪  •  27‬غلظت آالینده‬ ‫‌های ‪ ۲/۵‬میکرومتری در برخی شهرهای منتخب ایران‬ ‫منبع‪ :‬کارکنان بانک جهانی (‪ )2016‬براساس داده‬ ‫‌های سازمان بهداشت جهانی (‪.)2016‬‬ ‫‌ها در بانک اطالعاتی کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت داده موجود بوده است‪.‬‬ ‫یادداشت‪ :‬شهرهای نمایش داده شده در این نقشه براساس فهرست شهرهایی می‬ ‫‌باشد که برای آن‬ ‫آلودگی هوا با ذرات معلق ‪ ۲/۵‬میکرومتری (‪ )PM2.5‬چیست؟‬ ‫آلودگی هوا با ذرات معلّق ‪ ۲/۵‬میکرومتری اشاره دارد به وجود ذراتی با قطر ‪۲/۵‬‬ ‫‌گونه آلودگی‪ ،‬شدیدترین تأثیر را بر سالمتی‬ ‫میکرومتر (میکرون) و کمتردرهوا‪ .‬این‬ ‫‌توانند به عمق دستگاه تنفسی و حتی جریان خون نفوذ‬ ‫‌گذارد زیرا این ذرات می‬ ‫می‬ ‫کنند‪ .‬تصویر زیر‪ ،‬بزرگی ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی را در قیاس با موی سر‪ ،‬شن و ذرات ‪۱۰‬‬ ‫‌وانفعاالت پیچیده شیمیایی‬ ‫‌دهد‪ .‬اکثر ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی در اثر فعل‬ ‫میکرونی نشان می‬ ‫‌شوند‪ .‬همچنین‪ ،‬این ذرات غالباً از کارخانه‬ ‫‌های تولید‬ ‫با نور خورشید در هوا تشکیل می‬ ‫‌شوند‪ .‬ذرات معلق درهوا ممکن است‬ ‫‌ها مستقیماً خارج می‬ ‫برق‪ ،‬صنایع و اتومبیل‬ ‫‌ها یا‬ ‫‌های روکش نشده‪ ،‬مزارع‪ ،‬دودکش‬ ‫‌ها‪ ،‬جاده‬ ‫‌سازی‬ ‫مستقیماً از منبعی مثل ساختمان‬ ‫‌سوزی‬ ‫‌ها منشأ بگیرند‪.‬‬ ‫آتش‬ ‫منبع‪ :‬آژانس محافظت محیط زیست آمریکا‬ ‫غلظت آالینده های ‪ PM10‬در کالن‬ ‫‌شهرهای جهان (میانگین ساالنه به میکروگرم در متر مکعب)‬ ‫شکل ‪  •  28‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪µg/m3‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻧﻴﻮﻳﻮﺭﻙ‬ ‫ﻛﺮﺍﭼﻰ‬ ‫ﻗﺎﻫﺮﻩ‬ ‫ﺩﺍﻛﺎ‬ ‫ﭼﻨﮕﺪﻭ‬ ‫ﻛﻠﻜﺘﻪ‬ ‫ﻭﻭﻫﺎﻥ‬ ‫ﭘﻜﻦ‬ ‫ﭼﻮﻧﮓﻛﻴﻨﮓ‬ ‫ﺷﺎﻧﮕﻬﺎﻯ‬ ‫ﺗﻬﺮﺍﻥ‬ ‫ﮔﻮﺍﻧﮓ ژﻭ‬ ‫ﻣﺎﻧﻴﻞ‬ ‫ﺍﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻝ‬ ‫ﺳﺌﻮﻝ‬ ‫ﺑﺎﻧﻜﻮﻙ‬ ‫ﻣﻜﺰﻳﻜﻮ ﺳﻴﺘﻰ‬ ‫ﻣﻮﻣﺒﺎﻯ‬ ‫ﺭﻳﻮﺩژﺍﻧﻴﺮﻭ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮ‬ ‫ﻛﻴﻮﺗﻮ‬ ‫ﺗﻮﻛﻴﻮ‬ ‫ﺑﻮﺋﻨﻮﺱ ﺁﻳﺮﺱ‬ ‫ﻟﻨﺪﻥ‬ ‫ﻟﺲ ﺁﻧﺠﻠﺲ‬ ‫ﺩﻫﻠﻰ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی با استفاده از آمار سازمان بهداشت جهانی (‪)2016‬‬ ‫‌ها در بانک اطالعاتی کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت داده موجود بوده است‪ .‬کالن‬ ‫‌شهر بر اساس‬ ‫‌شهرهای نمایش داده شده در این شکل براساس فهرست شهرهایی می‬ ‫‌باشد که برای آن‬ ‫یادداشت‪ :‬کالن‬ ‫دارا بودن جمعیت باالی ‪ 12‬میلیون نفر تعریف گشته است‪ .‬تعداد ایستگاه‬ ‫‌های مراقبتی و معیار نظارتی در بین شهرها ممکن است متفاوت باشد‬ ‫‪25‬‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫شکل ‪  •  30‬تغییرات ساالنه غلظت ذرات ‪ PM2.5‬از ‪ 1369‬تا ‪1392‬‬ ‫شکل ‪  •  29‬سهم روزها در سال ‪ ۱۳۹۳‬بر اساس کیفیت هوا‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﻛﺮﺝ‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪%39‬‬ ‫‪ %4‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‬ ‫‪%77‬‬ ‫‪%19‬‬ ‫ﺷﻴﺮﺍﺯ‬ ‫‪%23‬‬ ‫‪%73‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫ﺗﻬﺮﺍﻥ‬ ‫‪%26‬‬ ‫‪%69‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%‬‬ ‫ﺍﺭﺍﻙ‬ ‫‪%26‬‬ ‫‪%36‬‬ ‫‪%38‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫‪%39‬‬ ‫‪%48‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ‬ ‫‪%62‬‬ ‫‪%35‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫ﺍﻫﻮﺍﺯ‬ ‫‪%67‬‬ ‫‪%29‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1369-1374‬‬ ‫‪1374-1379‬‬ ‫‪1379-1384‬‬ ‫‪1384-1392‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪350‬‬ ‫ﺭﻭﺯ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی با استفاده از مطالعات بروئر و دیگران‪.)۲۰۱۶( ،‬‬ ‫‌ای است که با مشاهدات میدانی تلفیق‬ ‫‌شده و‬ ‫یادداشت‪ :‬منبع اصلی این اطالعات مشاهدات ماهواره‬ ‫ﺳﺎﻟﻢ‬ ‫ﺍﺛﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ‬ ‫‌وتعدیل شده است‪ .‬لذا‪ ،‬دقت آن‬ ‫‌ها به درجه دقت مشاهدات‬ ‫‌وانفعاالت شیمیایی جرح‬ ‫با الگوهای فعل‬ ‫‌های زمینی نیست‪.‬‬ ‫مبتنی بر ایستگاه‬ ‫‌های ارسالی توسط سازمان محیط‬ ‫‌زیست ایران‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی بر اساس داده‬ ‫یادداشت‪ :‬هوای «سالم» متناظر است با ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی به مقدار ‪ 0‬تا ‪« ،۵۰‬اثر متوسط بر‬ ‫‌یافته است‪ .‬هرچند آلودگی‬ ‫سرانه آلودگی هوای ایران کاهش‬ ‫سالمت» متناظر است با ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی به مقدار ‪ ۵۰‬تا ‪ ،۱۰۰‬هوای «ناسالم» متناظراست با‬ ‫‌تواند به سه صورت باشد‪ :‬ناسالم برای افراد حساس‪،‬‬ ‫ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی به مقدار‪ ۱۰۰‬به باال که می‬ ‫‌که در فوق دیدیم بین سال ‪ ۱۳۶۹‬تا ‪ ۱۳۹۲‬افزایش داشته‪ ،‬ولی‬ ‫هوا چنان‬ ‫‌بندی کیفیت هوا براساس ذرات ‪ ۱۰‬میکرونی‬ ‫ناسالم و بسیار ناسالم‪ .‬در مورد اهواز و تبریز‪ ،‬طبقه‬ ‫این افزایش عمدتاً ناشی از افزایش جمعیت بوده است‪ .‬سطح آلودگی سرانه‬ ‫صورت گرفته است‪.‬‬ ‫‌استثنای دوره ‪ ۱۳۸۴-۱۳۸۹‬که اندکی افزایش‬ ‫از سال ‪ ۱۳۶۹‬به بعد – به‬ ‫داشته ‪ -‬هرسال حدود یک درصد پایین آمده است‪ 28.‬این روند به این امر‬ ‫اشاره دارد که سرانه آلودگی کمتری ایجاد شده که این به مفهوم آن است‬ ‫جدایی آلودگی هوا از رشد اقتصادی و جمعیتی در‬ ‫که هر شخص از جهت تولید آلودگی کاراتر شده و میزان کمتری از این اثر‬ ‫ایران‬ ‫منفی خارجی محیطی را باعث می‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫‌طورکلی و با نگاه به بعد‬ ‫رشد اقتصادی ایران از آلودگی هوا مجزا می‬ ‫‌شود‪ .‬به‬ ‫مثبت این پدیده‪ ،‬باید گفت که رشد اقتصاد ایران بسیار فراتر از رشد آلودگی‬ ‫اثرات آلودگی هوا بر سالمت افراد در ایران‬ ‫هواست‪ .‬این امر دال بر آن است که فعالیت اقتصادی کشور به نسبت‪ ،‬کمتر‬ ‫‌های ‪ ۱۳۶۹‬تا ‪ ،۱۳۹۲‬تولید ناخالص داخلی‬ ‫‌ساز است (شکل ‪ 26.)30‬بین سال‬ ‫آلوده‬ ‫آلودگی هوا‪ ،‬چهارمین عامل مرگ‬ ‫‌ومیر در جهان است‪ .‬این عامل‪ ،‬بنا‬ ‫‌که آلودگی ذرات‬ ‫‪ ۱۱۶‬درصد رشد داشته (باالترین رشد در سال ‪ ،)۱۳۸۹‬درحالی‬ ‫بر آمار «سربار بیماری در جهان» از «مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت»‬ ‫‪ ۲/۵‬میکرونی با آهنگ بسیار کمتر ‪ ۱۱‬درصد رشد کرده است‪.‬‬ ‫با این وجود‪ ،‬در مقایسه با کشورهای دیگر با آلودگی محیطی‬ ‫شکل ‪  •  31‬جدایی رشد اقتصادی از آلودگی هوا در ایران‬ ‫باالی مشابه‪ ،‬جدایی مورداشاره در ایران با روند کندتری به وقوع‬ ‫‌پیوندد‪ .‬در مقایسه با مصر‪ ،‬کشورری در منطقه جغرافیایی وسطح آلودگی‬ ‫می‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‌تر ولی آلودگی ناشی‬ ‫هوای مشابه‪ ،‬رشد تولید ناخالص داخلی درایران آهسته‬ ‫‪900‬‬ ‫‌تری رشد کرده است‪ .‬این بدان‬ ‫ازذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی (‪ )PM2.5‬با نرخ سریع‬ ‫‪800‬‬ ‫‌تری از آلودگی هوا‬ ‫معناست که تولید ناخالص داخلی ایران با آهنگ آهسته‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ )‪(1369=100‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‌گیرد‪( .‬نگاه کنید به شکل ‪ .)31‬این مقایسه با نگاه به وضع چین و‬ ‫فاصله می‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‌که آلودگی هوای این دو کشور از ‪ ۱۳۶۹‬تا‬ ‫‌گیرتر می‬ ‫‌شود‪ ،‬زیرا با این‬ ‫هند چشم‬ ‫‪300‬‬ ‫‌ها شتاب بیشتری‬ ‫‪ ۱۳۹۲‬سه تا پنج برابر بیش ازایران بوده‪ ،‬سیر جدایی در آن‬ ‫‪200‬‬ ‫‪%116‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪%11‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‌تر بوده است‪.‬‬ ‫داشته‪ ،‬زیرا رشد بلند مدت شان ‪ ۳‬تا ‪ ۸‬برابر از ایران سریع‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪1374‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪PM2.5‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫با فرض اینکه بخشی از این افزایش آلودگی ممکن است ناشی از افزایش سهم منابع‬ ‫‪26‬‬ ‫ ‬ ‫طبیعی باشد‪ ،‬این مشاهده بیشتر قابل توجه می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی بر اساس مطالعات بروئر و دیگران (‪ .)۲۰۱۶‬تولید ناخالص‬ ‫‌تواند مفید می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫‌تر در مورد شناسایی عوامل جدایی می‬ ‫تحلیلی عمیق‬ ‫ ‬ ‫‪27‬‬ ‫‌شده است‪.‬‬‫داخلی به قیمت ثابت از نشریه نماگرهای توسعه در جهان گرفته‬ ‫‌شناسی‪ ،‬هواشناسی و‬ ‫‌های زمین‬ ‫‌ی آتی در این زمینه باید نه تنها تفاوت‬ ‫مطالعه‬ ‫شرایط اقلیمی هر کشور را درنظر گرفته‪ ،‬بلکه شرایط توسعه و ساختار اقتصادی‬ ‫این محاسبه بر اساس داده‬ ‫‌های بروئر و دیگران (‪ )2016‬و همچنین اداره امور‬ ‫‪28‬‬ ‫ ‬ ‫‌تواند منابع انسانی‬ ‫‌ گونه مطالعه‬ ‫‌ای می‬ ‫آن‬ ‫‌ها را نیز لحاظ نماید‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬این‬ ‫اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (‪ )2016‬می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫آلودگی را از منابع طبیعی آن تمیز دهد‪.‬‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫‪26‬‬ ‫شکل ‪  •  32‬جدایی رشد اقتصادی از آلودگی هوا در مصر‪ ،‬چین و هند‬ ‫ﻫﻨﺪ‬ ‫ﻣﺼﺮ‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪800‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ )‪(1369=100‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ )‪(1369=100‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪%322‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪%160‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪%54‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪%1‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪1374‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪1374‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪PM2.5‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪PM2.5‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫ﭼﻴﻦ‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪%831‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ )‪(1369=100‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪%38‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪1374‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪PM2.5‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی با استفاده از مطالعات بروئر و دیگران (‪ .)۲۰۱۶‬اطالعات مربوط به تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت از نشریه نماگرهای توسعه درجهان گرفته‬ ‫‌شده است‪.‬‬ ‫‌ومیر نسبت به رشد جمعیت مستمرا ً افزایش می‬ ‫‌یابد‪ ،‬در عمل از سال‬ ‫مرگ‬ ‫‌گیرد‪ .‬تقریباً از هر ده‬ ‫پس از خطر متابولیسم‪ ،‬بدی تغذیه و سیگار قرار می‬ ‫‌صورت سهم از جمعیت‪،‬‬ ‫‪ ۱۳۷۹‬به بعد‪ ،‬روند کاهشی داشته‪ ،‬بدین معنا که به‬ ‫‌شود به آلودگی هوا که معادل است با ‪۲/۹‬‬ ‫‌ومیر یک مورد مربوط می‬ ‫مرگ‬ ‫افراد کمتری درنتیجه آلودگی هوا فوت کرده‬ ‫‌اند (نگاه کنید به شکل ‪.)33‬‬ ‫‌ومیر در سال ‪ ۱۳۹۲‬که حدود ‪ ۳۰‬درصد نسبت به سال ‪۱۳۶۹‬‬ ‫میلیون مرگ‬ ‫افرایش داشته است‪.‬‬ ‫‌ومیر به‬‫در سال ‪ ۱۳۹۲‬در ایران‪ ،‬حدود ‪ ۱۹۶۴۴‬فقره مرگ‬ ‫هزینه اقتصادی آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫‌شده است‪ .‬مطابق پژوهش «هزینه آلودگی هوا‪:‬‬ ‫آلودگی هوا نسبت داده‬ ‫‌شده‬ ‫تحکیم استدالل اقتصادی برای اقدام» که مطالعه مشترک جدید انجام‬ ‫هزینه اقتصادی آلودگی هوا در ایران معادل ‪ ۲/۲‬درصد تولید‬ ‫‌باشد‪ ،‬ازهر ‪۱۰۰‬‬ ‫توسط بانک جهانی و مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت می‬ ‫ناخالص داخلی کشور و حدود ‪ ۱۳‬میلیارد دالر برآورد می‌شود‪.‬‬ ‫‌که‬‫‌ومیر‪ ۲۸ ،‬فقره آن مرتبط با آلودگی هواست‪ .‬درحالی‬ ‫‪29‬‬ ‫هزار مرگ‬ ‫در مطالعه مشترک بانک جهانی و مؤسسه محاسبه و ارزیابی سالمت‬ ‫که در فوق به آن اشاره شد‪ ،‬هزینه اقتصادی ناشی از آلودگی محیطی‬ ‫هوا معادل ‪ ۲/۲‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال برآورد شده است‪.‬‬ ‫‌ومیر ناشی از وجود ذرات ‪ ۲/۵‬میکرونی (‪ )PM2.5‬با استفاده‬ ‫خطر نسبی مرگ‬ ‫ ‬ ‫‪29‬‬ ‫‌ عوامل بیرونی مؤثر برمحیط زیست است‬ ‫براساس همین معیار هزینه‬ ‫از تابع ترکیبی «مواجهه‪-‬عکس العمل» معرفی ‌شده توسط برنت و دیگران‬ ‫‌ومیر زودرس در ایران به عدد و رقم‬ ‫‌های اقتصادی مرگ‬ ‫که هزینه‬ ‫(‪ )2014‬و کوهن و دیگران (بی تاریخ)‪ ،‬تخمین زده‌شده است‪ .‬در این روش هم‬ ‫‌آید‪.‬‬‫درمی‬ ‫‌شود‪.‬‬‫میزان مواجهه با ‪PM2.5‬وهم مخاطرات نسبی مرتبط با آن محاسبه می‬ ‫‌که ‪ ۲/۲‬درصد تولید ناخالص داخلی ایران نقطه‬ ‫درحالی‬ ‫‌های قلبی و سرطان ریه‬‫این مخاطرات از شواهد منتشرشده در خصوص بیماری‬ ‫‌شود که عبارتند از‪ :‬آلودگی‬‫در مواجهه با ‪ ۴‬نوع ‪ PM2.5‬تخمین زده می‬ ‫مرجع مفیدی است‪ ،‬ولی احتماالً کمتر از میزان واقعی است‪ .‬هرچند‬ ‫محیطی هوا ‪ ،‬دود سیگار دست دوم‪ ،‬اعتیاد به دخانیات و هوای آلوده در‬ ‫‌های اقتصادی آلودگی هوا‬ ‫‌ومیر زودرس‪ ،‬بیشترین سهم را در هزینه‬ ‫مرگ‬ ‫‌ای‬‫خانواده‪ .‬به این ‌ترتیب‪ ،‬این روش امکان تخمین خطر برای مناطقی که مطالعه‬ ‫ً‬ ‫دارد‪ ،‬ولی ‪ ۲/۲‬درصد تولید ناخالص داخلی احتماال کمتر از میزان واقعی‬ ‫‌شان صورت نگرفته ‪ -‬مثل بسیاری از نقاط آسیا‪ ،‬صحرای جنوب آفریقا‪،‬‬ ‫روی‬ ‫‌های ناشی از آلودگی هوا که‬ ‫است‪ ،‬زیرا این گزارش هزینه درمان بیماری‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‪ -‬را فراهم می‬ ‫‌آورد‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫‌شان به دلیل فوت زودرس‪،‬‬‫‌رفته‬‫‌ومیر و تولید ازدست‬‫برای کاهش خطر مرگ‬ ‫شکل ‪  •  33‬آثار آلودگی هوا بر سالمت افراد‬ ‫‪30‬‬ ‫بپردازند‪.‬‬ ‫بهبود کیفیت هوا در ایران مستلزم انجام مجموعه‬ ‫‌ای از تجزیه ‌و‬ ‫‪25,000‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‌ها (شامل شرح و بسط‬ ‫‌گذاری و اصالح سیاست‬ ‫‌های فنی‪ ،‬سرمایه‬ ‫تحلیل‬ ‫‪20,000‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‌شده در این یادداشت) در سطح ملی ودرسطح شهرهاست‬ ‫تجزیه‬ ‫‌وتحلیل ارائه‬ ‫‪15,000‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‌های آلودگی هوا از شهری به شهر دیگر‬ ‫‌حل‬ ‫(چراکه منابع آلودگی و راه‬ ‫‪20‬‬ ‫متفاوت است)‪ .‬نکته مثبت قضیه این است که آلودگی هوا‪ ،‬برخالف بسیاری‬ ‫‪10,000‬‬ ‫‪15‬‬ ‫از تغییرات دیگر‪ ،‬مشکلی قابل اصالح است‪.‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪1374‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‌ومیر ناشی از آلودگی هوا و‬ ‫روش «تمایل به پرداخت»‪ ،‬افزایش خطر مرگ‬ ‫ ‬ ‫‪30‬‬ ‫آمادگی افراد برای پرداخت پول جهت جلوگیری از آن را به ارزش پولی تبدیل‬ ‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺮگ ﺩﺭ ﻫﺮ ‪ 100,000‬ﻧﻔﺮ )ﺳﻤﺖ ﺭﺍﺳﺖ(‬ ‫ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻣﺮگ )ﺳﻤﺖ ﭼﭗ(‬ ‫‌دیگر‪ ،‬بده و بستان نهایی افراد از جهت تمایلشان برای پرداخت‬‫‌عبارت‬ ‫می‬ ‫‌کند‪ .‬به‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک جهانی برمبنای اطالعات وارقام «مؤسسه محاسبه وارزیابی‬ ‫‌منظور کاهش احتمال فوت شان را تخمین می‬ ‫‌زند‪ .‬لیکن ازآنجاکه تعداد‬ ‫به‬ ‫سالمت»‪.‬‬ ‫‌های مبتنی بر روش تمایل به پرداخت محدود است‪ ،‬ارزش آماری عمر‬ ‫بررسی‬ ‫یادداشت‪ :‬سمت چپ اشاره به این دارد که مقادیر این سری زمانی براساس مقیاس محور عمودی‬ ‫سمت چپ قابل مشاهده می‬ ‫‌باشد‪.‬‬ ‫(یعنی مبلغی که شخص یا جامعه حاضراست برای حفظ جان یک فرد هزینه‬ ‫سمت راست به محور عمودی سمت راست اشاره می‬ ‫‌کند‪.‬‬ ‫کند) که در گزارش بانک جهانی برای کشورهای غیرعضو سازمان همکاری و‬ ‫‌هایی است که از روش «انتقال‬‫توسعه اقتصادی اروپا برآورد شده مبتنی برتخمین‬ ‫‌ها فرض بر این است که نسبت درآمد‬ ‫‌اند‪ .‬در این تخمین‬ ‫منابع» برآورد شده‬ ‫ال ایران‪ ،‬به متوسط درآمد دریک کشور عضو سازمان همکاری و‬ ‫دریک کشور‪ ،‬مث ً‬ ‫‌آورد‪ .‬برای مثال‪ ،‬کاهش بهره وری‬ ‫‌حساب نمی‬ ‫‌تواند هنگفت باشد را به‬ ‫می‬ ‫توسعه اقتصادی اروپا‪ ،‬متناسب است با نسبت ارزش آماری عمردر ایران به‬ ‫نیروی کار به دلیل محدودیت تنفسی‪ ،‬غیبت از کار و حتی بستری شدن‬ ‫‌دهنده کشش درآمدی ارزش‬ ‫متوسط آماری عمر در کشور عضو سازمان‪ e .‬نشان‬ ‫‌آید‪ّ ،‬‬ ‫‌زا در مطالعه‬ ‫‌شود‪ .‬این‬ ‫‌گونه آثار بیماری‬ ‫‌حساب آورده نمی‬ ‫در بیمارستان‪ ،‬به‬ ‫کل زیان رفاهی است‬ ‫آماری عمر است‪ .‬عددی که از این طریق به دست می‬ ‫‌شود‪.‬‬ ‫‌ومیر زودرس ناشی از آلودگی هوا متحمل می‬ ‫که ایران به دلیل مرگ‬ ‫‌زیست»‪ ،‬لحاظ‬ ‫سال ‪ 1384‬بانک جهانی تحت عنوان «هزینه تخریب محیط‬ ‫‪e‬‬ ‫شده‌است‪.‬‬ ‫‪ IncomeIran ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪VSLIran = VSLOECD × ‬‬ ‫‌های اقتصادی مبتنی بر اطالعات‬ ‫‌های ارزش‬ ‫‌یابی هزینه‬ ‫روش‬ ‫‪ IncomeOECD ‬‬ ‫‪‬‬ ‫کمی کردن زیان‬ ‫‌های وارده بر‬ ‫‌سالمت افراد‪ ،‬احتمال مرگ‬ ‫‌ومیر ‪ -‬با ّ‬ ‫مربوط به‬ ‫‌همه‪ ،‬چندین بررسی مبتنی بر روش تمایل به پرداخت درمورد ایران در‬ ‫بااین‬ ‫ ‬ ‫‌رفته به خاطر مرگ زودرس (یعنی‬ ‫کمی کردن درآمد ازدست‬ ‫ّ‬ ‫با‬ ‫رفاه ونیز‬ ‫‌های آلودگی هوا برای برخی شهرها مثل تهران به‬ ‫دسترس است که در آن هزینه‬ ‫‌ای برای بهبود مطالعات آتی است‪ .‬برای دسترسی‬‫عدد ورقم درآمده است و طبعاً پایه‬ ‫تولیدی که درنتیجه فوت نیروی کار صورت نگرفته است) ‪ -‬را نیز در نظر‬ ‫به جزئیات این روش رجوع کنید به «گزارش هزینه آلودگی هوا» ‪.)۲۰۱۶( ،‬‬ ‫کل آن چیزی است که افراد حاضرند‬ ‫‌دهنده ّ‬ ‫‌گیرند‪ .‬تخمین حاصله نشان‬ ‫می‬ ‫کادر ‪  •  4‬آلودگی هوا قابل اصالح است‪ :‬شواهدی از تجربه سایر کشورها‬ ‫‌شدت آلوده‬ ‫‌زیست دارند‪ ،‬آلودگی هوا قابل اصالح است‪ .‬لندن‪ ،‬پاریس و نیویورک‪ ،‬شهرهایی که حدود دو دهه قبل هوایی به‬ ‫برخالف سایر عوامل خارجی که اثر منفی بر محیط‬ ‫‌تری‬ ‫‌که هوای این سه کالن شهردرمحدوده حد مجاز سازمان بهداشت جهانی قرار دارد‪ .‬نمونه‬ ‫‌های تازه‬ ‫‌طوری‬ ‫‌های قاطع‪ ،‬آلودگی هوا را از میان برده‬ ‫‌اند‪ .‬به‬ ‫داشتند‪ ،‬با اتخاذ سیاست‬ ‫‌کنیم‪.‬‬‫‌های قاطع که منجر به بهبود آلودگی هوا شده وجود دارد ودراین زمینه (اگر بخواهیم ازدونمونه نام ببریم) باید به شیلی و پرو اشاره‬ ‫از اتخاذ سیاست‬ ‫‌ونقل شهری نمود که هدفش بهبود آلودگی هوای سانتیاگو از طریق گسترش وسایط نقلیه عمومی بود‪ .‬در این طرح‬ ‫شیلی از سال ‪ ۱۳۸۲‬تا ‪ ۱۳۸۹‬اقدام به اجرای یک طرح حمل‬ ‫‌های حمل‬ ‫‌ونقل عمومی‪ ،‬بازبینی‬ ‫‌های تجاری برای اداره شرکت‬ ‫‌ها‪ ،‬استفاده بیشتر از دوچرخه‪ ،‬اجرای بهنگام آزمایش دودزایی اتومبیل‬ ‫‌ها‪ ،‬ایجاد طرح‬ ‫کاهش دودزایی اتوبوس‬ ‫‌شده بود‪ .‬کاهش آلودگی هوای ناشی از ‪ PM2.5‬که تقریباً به نصف تقلیل پیدا کرد تا حدود زیادی پیامد اجرای این‬ ‫‌ریزی کلی برای ترافیک به اجرا گذاشته‬ ‫اتوبوس‬ ‫‌ها و برنامه‬ ‫‌ونقل جامع از اوایل دهه ‪ ۱۳۷۰‬تا اوایل دهه ‪ ۱۳۸۰‬بود‪.‬‬‫برنامه حمل‬ ‫ـارت بـ‬ ‫ـر‬ ‫ـوخت و نظـ‬ ‫ـت سـ‬ ‫‌هـ‬ ‫ـا‪ ،‬کیفیـ‬ ‫ـی اتومبیل‬ ‫ـود دودزایـ‬‫ـامل بهبـ‬ ‫ـت کـ‬ ‫ـه شـ‬ ‫ـرا گذاشـ‬ ‫ـه اجـ‬ ‫ـی بـ‬ ‫ـه حمل‬ ‫‌ونقلـ‬ ‫ـی هـ‬ ‫ـوا‪ ،‬برنامـ‬ ‫ـا آلودگـ‬ ‫ـارزه بـ‬ ‫ـور مبـ‬ ‫‌منظـ‬ ‫ـا ‪ ۱۳۹۰‬به‬ ‫ـال ‪ ۱۳۸۸‬تـ‬ ‫ـرو‪ ،‬از سـ‬ ‫ـور پـ‬‫کشـ‬ ‫ـا حـ‬ ‫ـد‬ ‫ـد‪ .‬لـ‬ ‫ـذا تـ‬ ‫ـا کنـ‬‫ـی ایفـ‬‫ـرل آلودگـ‬ ‫ـه کنتـ‬ ‫ـوط بـ‬ ‫ـات مربـ‬‫‌گیری اقدامـ‬ ‫ـکل‬‫ـی در شـ‬ ‫ـش فعالـ‬ ‫ـه نقـ‬ ‫ـود کـ‬ ‫ـی هـ‬ ‫ـوا بـ‬ ‫ـرل آلودگـ‬ ‫ـرای کنتـ‬‫ـزی بـ‬‫ـاد مرکـ‬‫ـه‪ ،‬ایجـ‬ ‫ـن برنامـ‬ ‫ـدف از ایـ‬ ‫ـود‪ .‬هـ‬ ‫ـت هـ‬ ‫ـوا بـ‬ ‫کیفیـ‬ ‫ـام‬ ‫ـرا تمـ‬‫ـع فقـ‬‫ـه نفـ‬ ‫ـوص بـ‬ ‫‌خصـ‬‫ـوا به‬‫ـت هـ‬‫ـود کیفیـ‬ ‫ـت‪ .‬بهبـ‬‫ـل یافـ‬‫ـف تقلیـ‬ ‫ـه نصـ‬‫ـو تقریبـاً بـ‬ ‫ـه لیما‪-‬کاالئـ‬ ‫ـزان ‪ PM2.5‬در دوره ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬در ناحیـ‬ ‫ـرح‪ ،‬میـ‬ ‫ـن طـ‬ ‫ـه اجـ‬ ‫ـرای ایـ‬ ‫ـادی درنتیجـ‬ ‫زیـ‬ ‫ـوا بودنـ‬ ‫ـد‪.‬‬ ‫ـی هـ‬ ‫ـر متأثـ‬ ‫ـر ازآلودگـ‬ ‫ـر فقیـ‬ ‫ـراد غیـ‬ ‫ـه افـ‬‫ـبت بـ‬‫ـدیدتری نسـ‬ ‫ـزان شـ‬‫ـه میـ‬ ‫ـه آنهـ‬ ‫ـا بـ‬ ‫ـرا کـ‬ ‫ـود چـ‬ ‫ـراد غیرفقیربـ‬ ‫ـرش بـ‬ ‫ـر افـ‬ ‫ـیار بیشـ‬ ‫ـتر از اثـ‬ ‫ـان بسـ‬ ‫ـامت آنـ‬ ‫ـر سـ‬‫ـی بـ‬‫ـر منفـ‬‫ـرا اثـ‬ ‫شـ‬ ‫ـد‪ ،‬زیـ‬ ‫توجه خاص ‪ :۲‬آلودگی محیطی هوا در ایران‬ ‫‪28‬‬ :‫منابع و مآخذ‬ Sarraf, M., Owaygen, M., Ruta, G., and Croitoru, L. Islamic Republic of Iran: Cost Assessment of Boys, B.L., Martin, R.V., van Donkelaar, A., Environmental Degradation, Sector Note No. MacDonell, R., Hsu, N.C., Cooper, M.J., 32043-IRN. Washington, D.C The World Bank, Yantosca, R.M., Lu, Z., Streets, D.G., Zhang, Q. 2005. and Wang, S. Fifteen-Year Global Time Series of Sowlat, M.H., Naddafi, K., Yunesian, M., Jackson, P.L., Satellite-Derived Fine Particulate Matter, Lofti, S. and Shahsavani, A. PM10 Source Environmental Science and Technology, Apportionment in Ahvaz, Iran, Using Positive 10.1021/es502113p, 2014. Matrix Factorization, CLEAN – Soil, Air, Water, Brauer, M., Freedman, G., Frostad, J., van Donkelaar, 2013. A., Martin, R.V., Dentener, F., van Dingenen, R., van Donkelaar, A., Martin, R.V., Brauer, M. and Boys, et al. Ambient Air Pollution Exposure Estimation B.L. Global Fine Particulate Matter Concentrations for the Global Burden of Disease 2013. from Satellite for Long-Term Exposure Environmental Science and Technology 50 (1): Assessment, Environmental Health Perspectives, 79–88, 2016. 123, 135-143, DOI:10.1289/ehp.1408646, 2015. Burnett, R.T., Pope III, C.A., Ezzati, M., Olives, C., Lim, van Donkelaar, A., Martin, R.V., Brauer, M., Hsu, N.C., S.S., Mehta, S., Shin, H.H., et al. An Integrated Risk Kahn, R.A., Levy, R.C., Lyapustin, A., Sayer, A.M. Function for Estimating the Global Burden of and Winker, D.M. Global Estimates of Fine Disease Attributable to Ambient Fine Particulate Particulate Matter Using a Combined Geophysical- Matter Exposure. Environmental Health Perspectives Statistical Method with Information from Satellites, (February). doi:10.1289/ehp.1307049, 2014. Models, and Monitors, Environmental Science Cohen, A., et al. The Global Burden of Disease and Technology, doi: 10.1021/acs.est.5b05833, Attributable to Ambient Air Pollution: Estimates of 2016. Current Burden and 23-Year Trends from the World Bank, The Cost of Air Pollution: Strengthening GBD 2013 Study. In submission, n.d. the Economic Case for Action. Washington, D.C., OECD. The Economic Consequences of Outdoor Air World Bank Group, 2016. Pollution, OECD Publishing Paris. 2016. World Health Organization and OECD, Economic Raheleh, G., Arhami, M., and Tajirishy, M. Contribution Cost of the Health Impact of Air Pollution in of the Middle Eastern Dust Source Areas to PM10 Europe: Clean air, Health and Wealth. levels in urban receptors: Case study of Tehran, Copenhagen: WHO Regional Office for Europe, Iran. Atmospheric Environment, 2013. 2015. Sarkhosh, M., Mahvi, A.H., Yunesian, M., Nabizadeh, World Health Organization, Air Quality Guidelines: R., Borji S.H., and Bajgirani, A.G. Source Global Update 2005: Particulate Matter, Ozone, Apportionment of Volatile Organic Compounds in Nitrogen Dioxide, and Sulfur Dioxide, World Tehran, Iran. Bull Environ Contam Toxicol, 2013. Health Organization, 2006. 29 ‫ آلودگی محیطی هوا در ایران‬:۲ ‫توجه خاص‬ ‫ﮔﺮﻭﻩ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ 1818 H Street, NW Washington, DC 20433