CÈm nang IFC vÒ Qu¶n trÞ Doanh nghiÖp Gia ®×nh Văn phòng TP. Hồ Chí Minh Văn phòng Hà Nội: Bộ phận Truyền thông: Tầng 3, Tòa nhà Somerset Tầng 3, 63 Lý Thái Tổ Tầng 3, 63 Lý Thái Tổ Chancellor Court Hà Nội, Việt Nam Hà Nội, Việt Nam 21-23 Nguyễn Thị Minh Khai, Quận 1 ĐT: (84 4) 3824 7892 ĐT: (84 4) 3824 7892 TP. Hồ Chí Minh, Việt Nam Fax: (84 4) 3824 7898 Fax: (84 4) 3824 7898 ĐT: (84 8) 3823 5266 Fax: (84 8) 3823 5271 Liên hệ: Juan Carlos Fernandez Zara Liên hệ: Nguyễn Nguyệt Anh Liên hệ: Chu Vân Anh Giám đốc Dự án Cán bộ Dự án Cán bộ Truyền thông Email: JFernandez@ifc.org Email: NAnh2@ifc.org Email: CAnh1@ifc.org Tài trợ bởi: Caåm nang IFC veà Quaûn trò Doanh nghieäp Gia ñình Xuaát baûn laàn thöù 2: vôùi caùc thöù tieáng Anbani, tieáng Anh, tieáng Phaùp, Maxeâñoânia, Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha. Baûn quyeàn 2008 cuûa Toå chöùc Taøi chính Quoác teá 2121 Ñaïi loä Pennsylvania, NW, Oasinhtôn, DC 20433 Hoa Kyø Thaønh vieân cuûa Nhoùm Ngaân haøng Theá giôùi Taùc quyeàn Caåm nang IFC veà Quaûn trò Doanh nghieäp Gia ñình (goïi taét laø Caåm nang) ñöôïc caùc caùn boä cuûa Toå chöùc Taøi chính Quoác teá (IFC) bieân soaïn. Caùc nhaän ñònh vaø keát luaän trong cuoán Caåm nang naøy khoâng nhaát thieát phaûn aùnh quan ñieåm cuûa IFC, Nhoùm Ngaân haøng Theá giôùi, Hoäi ñoàng Quaûn trò hay caùc quoác gia maø Nhoùm Ngaân haøng Theá giôùi ñaïi dieän. Noäi dung trong cuoán Caåm nang ñöôïc trình baøy vôùi muïc ñích höôùng daãn chung, tuy nhieân, IFC vaø Nhoùm Ngaân haøng Theá giôùi khoâng baûo ñaûm tính chính xaùc cuûa caùc noäi dung naøy cuõng nhö khoâng chòu baát kyø traùch nhieäm naøo ñoái vôùi moïi haäu quaû töø vieäc söû duïng taøi lieäu. Noäi dung cuûa cuoán saùch ñöôïc baûo hoä baûn quyeàn. Vieäc sao cheùp vaø/hoaëc truyeàn baù moät phaàn hay toaøn boä noäi dung cuoán saùch laø vi phaïm phaùp luaät. IFC khuyeán khích vieäc phoå bieán aán phaåm naøy vaø do ñoù cho pheùp ngöôøi söû duïng cuoán saùch ñöôïc sao cheùp töøng phaàn noäi dung ñeå söû duïng vaøo muïc ñích caù nhaân, phi thöông maïi, nhöng khoâng ñöôïc quyeàn baùn laïi, phaân phoái laïi hay coù phieân baûn khaùc döïa treân noäi dung treân. Moïi söï sao cheùp hay söû duïng khaùc ñeàu phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuï theå baèng vaên baûn cuûa IFC. CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 4 Lôøi noùi ñaàu Muïc ñích cuûa cuoán Caåm nang IFC veà Quaûn trò Doanh nghieäp Gia ñình laø nhaèm giuùp caùc caùn boä laøm vieäc trong lónh vöïc ñaàu tö vaø tö vaán cuûa IFC nhaän bieát vaø xaùc ñònh caùc vaán ñeà cô baûn veà quaûn trò doanh nghieäp gia ñình ñoái vôùi caùc khaùch haøng laø doanh nghieäp gia ñình. Cuoán Caåm nang cuõng coù theå ñöôïc söû duïng laøm coâng cuï höôùng daãn ñeå caùc khaùch haøng cuûa IFC caûi thieän chaát löôïng quaûn trò doanh nghieäp gia ñình cuûa mình. Cuoán Caåm nang naøy laø söï boå sung vaøo kho coâng cuï Phöông phaùp Quaûn trò Doanh nghieäp cuûa IFC daønh cho caùc coâng ty gia ñình hieän ñang ñöôïc IFC aùp duïng ñeå ñaùnh giaù coâng taùc quaûn trò cuûa caùc khaùch haøng laø doanh nghieäp gia ñình. Caåm nang naøy khoâng nhaèm muïc ñích cung caáp moät taøi lieäu tham chieáu toång hôïp veà quaûn trò doanh nghieäp gia ñình vaø cuõng khoâng phaûi laø söï thay theá cho nhöõng tö vaán maø caùc nhaø tö vaán doanh nghieäp gia ñình hay caùc chuyeân gia phaùp lyù vaø keá toaùn cung caáp. Thay vaøo ñoù, cuoán Caåm nang naøy mong muoán trình baøy moät caùch coâ ñoïng vaø thöïc teá caùc noäi dung cô baûn veà quaûn trò doanh nghieäp gia ñình keøm theo ñeà xuaát caùc giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà phoå bieán trong quaûn trò doanh nghieäp gia ñình. Noäi dung chi tieát veà caùc chuû ñeà trình baøy trong Caåm nang naøy coù theå tìm thaáy trong caùc taøi lieäu ñeà caäp ñeán ôû phaàn chuù thích cuoái trang vaø danh muïc taøi lieäu tham khaûo ôû cuoái saùch. Cuoán Caåm nang naøy do Sanaa Abouzaid, Caùn boä Quaûn trò Doanh nghieäp thuoäc Boä phaän Ñaàu tö & Doanh nghieäp cuûa Toå chöùc Taøi chính Quoác teá bieân soaïn. Moïi caâu hoûi, nhaän xeùt veà noäi dung cuoán Caåm nang coù theå göûi veà ñòa chæ sau: Sanaa Abouzaid Boä phaän Ñaàu tö & Doanh nghieäp Phoøng Quaûn trò Doanh nghieäp & Tö vaán Thò tröôøng Voán Toå chöùc Taøi chính Quoác teá 2121 Ñaïi loä Pennsylvania, N.W. Oasinhtôn, D.C. 20433, Hoa Kyø ÑT: (+1) 202-458-1614 Email: sabouzaid@ifc.org 5 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 6 Lôøi caûm ôn Taùc giaû xin traân troïng caûm ôn taát caû nhöõng ngöôøi ñaõ tham gia xaây döïng cuoán Caåm nang naøy, trong ñoù coù caùc oâng/baø: Natalya Arabova, Coâng ty Vaän taûi Ñeä nhaát (Nga); Ayman Eltarabishy, Ñaïi hoïc George Washington (Hoa Kyø); Leo Goldschmidt, Ngaân haøng Degroof (Bæ); Darrin Hartzler, Davit Karapetyan, Sebastian Molineus vaø Cecilia Rabassa, IFC/Ngaân haøng Theá giôùi; Herbert Steinberg, Coâng ty tö vaán Quaûn trò Doanh nghieäp Mesa (Braxin) vaø John Ward, Ñaïi hoïc Quaûn lyù Kellog (Hoa Kyø). Ñaây laø nhöõng ngöôøi ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp heát söùc giaù trò vaøo quaù trình bieân soaïn vaø chænh söûa noäi dung cuoán Caåm nang. Taùc giaû cuõng xin göûi lôøi caûm ôn tôùi caùc oâng Joe Achkar, SABIS (Libaêng) vaø Alfredo Carvajal Sinisterra, Taäp ñoaøn Carvajal (Coâlumbia) ñaõ chia seû thoâng tin veà moät soá ví duï veà thöïc tieãn quaûn trò doanh nghieäp gia ñình cuûa hoï neâu trong cuoán Caåm nang naøy. Xin ñaëc bieät caûm ôn caùc oâng/baø Andres Bernal, Coâng ty Tö vaán Quaûn trò (Coâlumbia); Sandra Guerra, Coâng ty Quaûn trò Hoaøn thieän (Braxin); Kiril Nejkov, Fabio Isay Saad, Enrique Sanchez-Armass vaø Anderson Caputo Silva, IFC/ Ngaân haøng Theá giôùi, ñaõ tham gia hieäu ñính baûn dòch cuûa cuoán Caåm nang. Chuùng toâi cuõng xin caûm ôn caùc oâng/baø Jewel Caguiat vaø Maya Polishchuk, IFC, ñaõ goùp phaàn quan troïng trong giaùm saùt thieát keá, in aán, phaân phoái cuoán saùch. Cuoái cuøng, taùc giaû xin baøy toû söï bieát ôn ñaëc bieät ñoái vôùi oâng Mike Lubrano, Coâng ty Quaûn lyù voán Cartica (Hoa Kyø), ngöôøi ñaõ coù vai troø heát söùc quan troïng trong vieäc ñònh höôùng vaø giaùm saùt toaøn boä quaù trình xaây döïng cuoán Caåm nang naøy. 7 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 8 Muïc luïc Giôùi thieäu......................................................................................... 11 Ñònh nghóa Doanh nghieäp Gia ñình vaø caùc Ñaëc ñieåm - Lôïi theá 1.  vaø Nhöôïc ñieåm..................................................................................... 12 ....... 14 2. Nhöõng Giai ñoaïn Phaùt trieån cuûa moät Doanh nghieäp Gia ñình. 2.1 Giai ñoaïn 1: Saùng laäp.................................................................... 14 2.2 Giai ñoaïn 2: Hôïp taùc vôùi Ruoät thòt trong nhaø.............................. 15 Giai ñoaïn 3: Lieân keát Hoï haøng (Taäp ñoaøn Gia ñình hay Ñeá cheá 2.3  Gia ñình).......................................................................................... 15 PHAÀN 1 : VAI TROØ CUÛA CAÙC THAØNH VIEÂN GIA ÑÌNH TRONG QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP........................................................................... 17 ........................................................... 17 1. Chuû Doanh nghieäp (Coå ñoâng). 2. Giaùm ñoác (Ban Giaùm ñoác)................................................................. 18 3. Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò (Hoäi ñoàng Quaûn trò)........................... 18 4. Thaønh vieân Gia ñình (Gia ñình vaø caùc Theå cheá trong Gia ñình)...... 19 PHAÀN II: QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH............................................................ 21 1. Quy cheá Gia ñình................................................................................. 22 ............................. 23 1.1 Chính saùch Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình. 1.2 Chính saùch coå phaàn ñoái vôùi Thaønh vieân Gia ñình....................... 29 2. Caùc Theå cheá trong Quaûn trò Doanh nghieäp Gia ñình....................... 29 2.1 Ñaïi hoäi Gia toäc. .............................................................................. 30 2.2 Hoäi ñoàng Gia toäc............................................................................ 31 2.3 Vaên phoøng Gia toäc........................................................................ 34 2.4 Caùc Theå cheá Gia ñình khaùc.......................................................... 35 9 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH .. 39 PHAÀN III: HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH. 1. Ban Coá vaán........................................................................................... 40 1.1 Ñònh nghóa vaø Vai troø cuûa Ban Coá vaán........................................ 40 1.2 Thaønh phaàn cuûa Ban Coá vaán........................................................ 41 1.3 Öu ñieåm vaø Nhöôïc ñieåm cuûa Ban Coá vaán.................................. 41 2. Hoäi ñoàng Quaûn trò................................................................................. 43 ...................................................... 43 2.1 Vai troø cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò. 2.2 Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò............................................. 44 2.3 Nghóa vuï cuûa Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò............................... 45 .................................... 46 3. Thaønh vieân Ñoäc laäp trong Hoäi ñoàng Quaûn trò. 3.1 Taàm Quan troïng cuûa caùc Thaønh vieân Ñoäc laäp........................... 46 3.2 Ñònh nghóa Tính Ñoäc laäp cuûa Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò.........47 PHAÀN IV: BAN GIAÙM ÑOÁC TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH........ 49 1. Giaùm ñoác laø Thaønh vieân Gia ñình vaø Ngoaøi Gia ñình...................... 49 2. Keá nhieäm Toång Giaùm ñoác vaø caùc Thaønh vieân Ban Giaùm ñoác........ 52  aàm Quan troïng cuûa Keá hoaïch Chính quy veà Keá nhieäm Ban 2.1 T giaùm ñoác......................................................................................... 53 Caùc Böôùc laäp Keá hoaïch Keá nhieäm Toång Giaùm ñoác 2.2  chính thöùc....................................................................................... 54 PHAÀN V: DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH PHAÙT HAØNH COÅ PHIEÁU RA COÂNG CHUÙNG................................................................................... 56 Vì sao Neân Phaùt haønh Coå phieáu ra Coâng chuùng?Vì sao Khoâng Neân?. 1.  ...56 Lôïi ích cuûa vieäc Phaùt haønh Coå phieáu ra Coâng chuùng ñoái vôùi 1.1  Doanh nghieäp Gia ñình. ................................................................. 56 Baát lôïi cuûa vieäc Coå phaàn hoaù ñoái vôùi Doanh nghieäp 1.2  Gia ñình........................................................................................... 57 2. Saün saøng cho ñôït Phaùt haønh Laàn ñaàu (IPO)...................................... 58 Keát luaän........................................................................................... 61 Taøi lieäu Tham khaûo......................................................................... 62 10 Giôùi thieäu Doanh nghieäp gia ñình laø loaïi hình doanh nghieäp laâu ñôøi nhaát vaø ñoâng ñaûo nhaát treân theá giôùi. ÔÛ nhieàu nöôùc, caùc doanh nghieäp gia ñình chieám tôùi hôn 70% toaøn boä soá doanh nghieäp vaø ñoùng vai troø chính trong taêng tröôûng kinh teá vaø taïo coâng aên vieäc laøm. Chaúng haïn, ôû Taây Ban Nha coù khoaûng 75% caùc doanh nghieäp thuoäc loaïi hình gia ñình vaø bình quaân ñoùng goùp 65% vaøo GNP cuûa nöôùc naøy1. Töông töï, caùc doanh nghieäp gia ñình chieám khoaûng 60% toång GNP cuûa caùc nöôùc Myõ Latinh2. Doanh nghieäp gia ñình bao goàm caùc coâng ty quy moâ töø nhoû, vöøa ñeán caùc taäp ñoaøn lôùn hoaït ñoäng ôû nhieàu ngaønh ngheà vaø nhieàu nöôùc khaùc nhau. Moät soá caùc doanh nghieäp gia ñình noåi tieáng coù theå keå ñeán laø Salvatore Ferragamo, Benetton vaø Taäp ñoaøn Fiat ôû Italy; L’Oreal, Taäp ñoaøn Carrefour, LVMH vaø Michelin ôû Phaùp; Samsung, Hyundai Motor vaø Taäp ñoaøn LG ôû Haøn Quoác; BMW vaø Siemens ôû Ñöùc; Kikkoman vaø Ito-Yokado ôû Nhaät Baûn, vaø cuoái cuøng laø caû Coâng ty Ford Motors vaø chuoãi sieâu thò Wal-Mart ôû Hoa Kyø. Moät ñieàu thöïc teá laø haàu heát caùc doanh nghieäp gia ñình coù tuoåi ñôøi raát ngaén tính töø sau giai ñoaïn thaønh laäp vaø coù tôùi 95% caùc doanh nghieäp gia ñình khoâng toàn taïi ñöôïc quaù theá heä sôû höõu chuû thöù ba3. Nguyeân nhaân thöôøng laø do thieáu söï chuaån bò ñaày ñuû cho nhöõng theá heä sau trong vieäc xöû lyù caùc vaán ñeà khi doanh nghieäp ngaøy caøng phaùt trieån vaø gia ñình ñaõ coù quy moâ lôùn hôn tröôùc nhieàu. Caùc doanh nghieäp gia ñình coù theå naâng cao khaû naêng sinh toàn cuûa mình baèng caùch thieát laäp moät cô caáu quaûn trò hôïp lyù vaø baét ñaàu xuùc tieán ngay vieäc ñaøo taïo caùc theá heä keá caän veà lónh vöïc naøy. Cuoán Caåm nang naøy seõ taäp trung vaøo nhöõng khoù khaên rieâng veà quaûn trò doanh nghieäp maø caùc doanh nghieäp gia ñình phaûi ñoái maët vaø ñeà xuaát caùc theå cheá, giaûi phaùp khaéc phuïc nhöõng khoù khaên naøy, cuõng nhö baûo ñaûm söï toàn taïi cuûa doanh nghieäp. Cuoán Caåm nang cuõng ñeà caäp ñeán caùc yeáu toá quoác teá döïa treân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa doanh nghieäp gia ñình ñöôïc quan saùt ôû nhieàu nöôùc. Nhöõng cô cheá quaûn trò ñöôïc ñeà xuaát trong cuoán Caåm nang caàn ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän vaø quy ñònh hieän haønh ñoái vôùi caùc doanh nghieäp gia ñình tröôùc khi ñöôïc aùp duïng ôû moät quoác gia cuï theå. 1 Maïng löôùi Doanh nghieäp Gia ñình, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. 2 Maïng löôùi Doanh nghieäp Gia ñình, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. 3 Maïng löôùi Doanh nghieäp Gia ñình, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. 11 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 1. Ñònh nghóa Doanh nghieäp Gia ñình vaø caùc Ñaëc ñieåm - Lôïi theá vaø Nhöôïc ñieåm Ñònh nghóa: Trong Caåm nang naøy, khaùi nieäm doanh nghieäp gia ñình chæ moät doanh nghieäp maø trong ñoù quyeàn boû phieáu ña soá thuoäc veà gia ñình coù quyeàn kieåm soaùt doanh nghieäp ñoù; keå caû (nhöõng) ngöôøi saùng laäp coù döï ñònh seõ chuyeån giao doanh nghieäp cho con chaùu sau naøy. Caùc thuaät ngöõ “doanh nghieäp gia ñình”, “haõng gia ñình”, “coâng ty gia ñình”, “doanh nghieäp thuoäc sôû höõu gia ñình”, “coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình” vaø “coâng ty do gia ñình kieåm soaùt” seõ ñöôïc söû duïng thay theá cho nhau trong suoát noäi dung cuoán saùch vôùi cuøng moät yù nghóa laø doanh nghieäp gia ñình. Lôïi theá: Moät soá nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng caùc doanh nghieäp thuoäc sôû höõu gia ñình hoaït ñoäng hieäu quaû hôn caùc doanh nghieäp phi gia ñình veà doanh soá, lôïi nhuaän vaø caùc chæ soá taêng tröôûng khaùc4. Nghieân cöùu cuûa Thomsom Financial cho taïp chí Newsweek ñaõ so saùnh caùc haõng gia ñình vôùi caùc ñoái thuû caïnh tranh phi gia ñình ôû Chaâu AÂu treân 6 chæ soá chính vaø cho bieát caùc coâng ty gia ñình coù thaønh tích toát hôn ñoái thuû naøy ôû taát caû caùc chæ soá naøy, töø Sôû giao dòch FTSE Luaân-ñoân ñeán IBEX cuûa Madrid. Thomson Financial ñaõ xaây döïng moät chæ soá rieâng cho caû caùc haõng gia ñình vaø phi gia ñình ôû töøng nöôùc vaø theo doõi caùc haõng naøy trong voøng hôn 10 naêm qua tính ñeán thaùng 12/2003. ÔÛ Ñöùc, chæ soá cuûa caùc haõng gia ñình ñaõ taêng 206%, trong khi coå phieáu cuûa caùc haõng phi gia ñình chæ taêng 47%. ÔÛ Phaùp, chæ soá naøy cuûa haõng gia ñình taêng 203% trong khi caùc haõng phi gia ñình chæ taêng 76%. Caùc haõng gia ñình cuõng ñaït keát quaû cao hôn caùc haõng phi gia ñình ôû Thuïy Syõ, Taây Ban Nha, Anh vaø Italy5. Thaønh tích ñaït ñöôïc cao nhö vaäy laø nhôø nhöõng öu theá noäi taïi cuûa caùc doanh nghieäp gia ñình so vôùi caùc ñoái thuû caïnh tranh phi gia ñình. Trong ñoù, moät soá öu theá coù theå keå ñeán la6ø: • Söï taän tuïy: Gia ñình – vôùi tö caùch laø chuû doanh nghieäp – theå hieän söï taän tuïy cao nhaát trong vieäc thuùc ñaåy vieäc kinh doanh phaùt trieån, höng thònh vaø chuyeån giao coâng vieäc kinh doanh sang cho caùc theá heä sau. Keát quaû laø nhieàu thaønh vieân trong gia ñình hoøa mình vaøo doanh nghieäp vaø luoân saün saøng laøm vieäc tích cöïc hôn cuõng nhö taùi ñaàu tö moät phaàn lôïi nhuaän vaøo doanh nghieäp ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng trong daøi haïn.  enis Leach vaø John Leahy, “Cô cheá sôû höõu, Kieåm soaùt vaø Hieäu quaû cuûa caùc Coâng ty lôùn 4 D ôû Anh”, Nhaät baùo Kinh teá, 1991. 5 Newsweek, www.msnbc.msn.com/id/4660477/site/newsweek. Theo Ngaøi Adrian Cadbury, Caùc Haõng Gia ñình vaø Naêng löïc quaûn trò: Xaây döïng Coâng ty cuûa 6  Ngaøy mai töø Hoâm nay (Egon Zehnder International, 2000); John Ward, “Lôïi theá cuûa Doanh nghieäp Gia ñình: Chieán löôïc Khaùc thöôøng”, Gia ñình laøm Kinh doanh, 2002. 12 GIÔÙI THIEÄU Khi tieáp caän vôùi caùc khaùch haøng laø doanh nghieäp gia ñình, IFC luoân ñeà cao nhöõng doanh nghieäp coù caùc coå ñoâng gaén boù naém vai troø ñöùng muõi chòu saøo. • Tính lieân tuïc veà Tri thöùc: caùc gia ñình laøm kinh doanh coi vieäc chuyeån giao kieán thöùc, kinh nghieäm, kyõ naêng tích luyõ ñöôïc cho caùc theá heä sau laø moät öu tieân. Nhieàu thaønh vieân gia ñình ñöôïc tham gia coâng vieäc kinh doanh cuûa gia ñình töø raát sôùm, nhôø ñoù taêng cöôøng söï gaén boù vaø giuùp hoï coù ñöôïc nhöõng coâng cuï caàn thieát ñeå ñieàu haønh hoaït ñoäng kinh doanh cuûa gia ñình. • Söï oån ñònh vaø Nieàm töï haøo: Caùc doanh nghieäp gia ñình coù teân tuoåi, danh tieáng gaén lieàn vôùi saûn phaåm vaø/hoaëc dòch vuï neân hoï luoân phaán ñaáu naâng cao chaát löôïng saûn phaåm vaø duy trì moái quan heä toát vôùi caùc ñoái taùc (khaùch haøng, nhaø cung caáp, nhaân vieân, coäng ñoàng, v.v). Nhöôïc ñieåm: Coù leõ ñaëc ñieåm thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán nhaát cuûa caùc doanh nghieäp gia ñình laø nhieàu doanh nghieäp loaïi naøy thöôøng khoâng coù tính beàn vöõng veà daøi haïn. Treân thöïc teá, coù khoaûng 2/3 tôùi 3/4 doanh nghieäp gia ñình thöôøng bò giaûi theå hay bò (nhöõng) ngöôøi saùng laäp baùn ngay trong thôøi gian hoï coøn ñöông chöùc. Chæ coù khoaûng 5 tôùi 15% laø coøn tieáp tuïc phaùt trieån tôùi theá heä thöù 3 laø con chaùu cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp7. Sôû dó coù tæ leä thaát baïi cao nhö vaäy ôû caùc doanh nghieäp gia ñình laø do moät loaït lyù do, trong ñoù coù nhöõng lyù do khieán baát kyø doanh nghieäp naøo gaëp phaûi cuõng seõ thaát baïi, nhö quaûn lyù keùm, thieáu voán ñeå taêng tröôûng, kieåm soaùt chi phí keùm, aûnh höôûng bôûi ngaønh coâng nghieäp vaø caùc yeáu toá vó moâ khaùc. Tuy nhieân, caùc doanh nghieäp gia ñình cuõng bieåu hieän moät soá yeáu ñieåm coù lieân quan maät thieát ñeán baûn chaát. Moät soá yeáu ñieåm naøy laø: • Tính phöùc taïp: caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng phöùc taïp hôn veà maët quaûn trò so vôùi caùc ñoái thuû caïnh tranh phi gia ñình do söï coù maët cuûa moät bieán soá môùi: ñoù chính laø gia ñình. Vieäc coù theâm caùc yeáu toá tình caûm vaø caùc vaán ñeà gia ñình trong kinh doanh ñaõ laøm taêng tính phöùc taïp cuûa caùc vaán ñeà maø doanh nghieäp phaûi xöû lyù. Khoâng nhö caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc, caùc thaønh vieân gia ñình thöôøng ñaûm nhieäm nhieàu vai troø trong doanh nghieäp, vieäc naøy ñoâi khi taïo neân söï thieáu lieân keát trong caùc ñoäng löïc thuùc ñaåy laøm vieäc cuûa taát caû caùc thaønh vieân gia ñình. Noäi dung naøy seõ ñöôïc thaûo luaän chi tieát hôn trong Phaàn 1 cuûa Caåm nang naøy.  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng 7 F (Routledge Niu Yook, 1998). 13 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH • Thieáu tính chính quy: Do haàu heát caùc gia ñình ñeàu töï ñieàu haønh doanh nghieäp cuûa mình (ít nhaát trong thôøi kyø theá heä thöù nhaát vaø thöù hai) neân hoï thöôøng raát ít quan taâm ñeán vieäc ñeà ra nhöõng leà loái, quy trình kinh doanh roõ raøng. Khi gia ñình vaø doanh nghieäp cuøng phaùt trieån leân thì tình traïng naøy seõ daãn tôùi nhieàu khieám khuyeát vaø xung ñoät noäi boä coù nguy cô ñe doïa vieäc duy trì hoaït ñoäng kinh doanh. • Thieáu kyû luaät: nhieàu doanh nghieäp gia ñình khoâng chuù troïng ñaày ñuû ñeán nhöõng vaán ñeà chieán löôïc quan troïng nhö: vò trí Toång Giaùm ñoác vaø vieäc döï tính ngöôøi keá nhieäm caùc vò trí quaûn lyù quan troïng khaùc, vieäc tuyeån duïng caùc thaønh vieân gia ñình vaøo doanh nghieäp, thu huùt vaø giöõ chaân caùc vò trí quaûn lyù coù trình ñoä töø beân ngoaøi. Vieäc trì hoaõn hay khoâng quan taâm ñeán nhöõng quyeát ñònh chieán löôïc quan troïng naøy coù theå daãn tôùi thaát baïi trong kinh doanh cuûa baát kyø doanh nghieäp gia ñình naøo. 2. Nhöõng Giai ñoaïn Phaùt trieån cuûa moät Doanh nghieäp Gia ñình Moät soá moâ hình ñaõ ñöôïc xaây döïng ñeå moâ taû vaø phaân tích nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau maø caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng traûi qua trong voøng ñôøi cuûa mình. Trong cuoán Caåm nang naøy, chuùng ta seõ söû duïng moâ hình cô baûn goàm 3 giai ñoaïn ñeå moâ taû toùm taét voøng ñôøi cuûa moät doanh nghieäp gia ñình laø: (i) Giai ñoaïn Saùng laäp; (ii) Giai ñoaïn Hôïp taùc vôùi Ruoät thòt trong nhaø; vaø (iii) Giai ñoaïn Lieân keát vôùi Hoï haøng8. Tuy moâ hình naøy cho pheùp thöïc hieän toát vieäc phaân tích veà ba böôùc tieán hoùa cô baûn cuûa moät doanh nghieäp gia ñình nhöng khoâng nhaát thieát moïi doanh nghieäp thuoäc sôû höõu gia ñình ñeàu traûi qua 3 giai ñoaïn phaùt trieån naøy. Chaúng haïn, moät soá doanh nghieäp coù theå khoâng coøn toàn taïi ngay trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu do phaù saûn hay bò haõng khaùc mua laïi. Söï tieán hoùa cuûa hình thöùc sôû höõu vaø quaûn lyù trong haàu heát caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng traûi qua caùc giai ñoaïn sau: 2.1 Giai ñoaïn 1: Saùng laäp Ñaây laø böôùc ñaàu tieân trong söï toàn taïi cuûa moät doanh nghieäp gia ñình. Doanh nghieäp hoaøn toaøn thuoäc sôû höõu vaø naèm döôùi söï quaûn lyù cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp. Maëc duø phaàn lôùn nhöõng ngöôøi saùng laäp thöôøng xin yù kieán tö vaán cuûa  ohn Ward, Xaây döïng Hoäi ñoàng Quaûn trò hieäu quaû cho Doanh nghieäp tö nhaân (Nhaø Xuaát 8 J baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 1991); Kelin E. Gersick, John A. Davis, Marion McCollom Hampton, Ivan Lansberg, Tröôøng toàn qua nhieàu theá heä: Voøng ñôøi cuûa doanh nghieäp gia ñình (AÁn phaåm cuûa Ñaïi hoïc Harvard, 1997). 14 GIÔÙI THIEÄU moät soá caùc coá vaán vaø/hoaëc baïn laøm aên beân ngoaøi nhöng hoï thöôøng töï ra haàu heát caùc quyeát ñònh chính. Ñaëc tröng cuûa giai ñoaïn naøy thöôøng laø söï coáng hieán cao ñoä cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp vì söï thaønh coâng cuûa doanh nghieäp vôùi moät cô cheá quaûn trò khaù ñôn giaûn. Nhìn chung ôû giai ñoaïn naøy khoâng coù nhieàu vaán ñeà veà quaûn trò doanh nghieäp so vôùi hai giai ñoaïn sau vì caû quyeàn kieåm soaùt laãn sôû höõu coâng ty vaãn naèm trong tay cuøng moät (soá) ngöôøi, töùc laø (nhöõng) ngöôøi saùng laäp. Coù leõ vaán ñeà quan troïng nhaát caàn xöû lyù trong giai ñoaïn saùng laäp laø vieäc döï tính ngöôøi keá nhieäm. Ñeå doanh nghieäp gia ñình toàn taïi ñeán giai ñoaïn sau thì (nhöõng) ngöôøi saùng laäp phaûi coù nhöõng noã löïc caàn thieát ñeå leân keá hoaïch ngöôøi keá nhieäm vaø chuaån bò saün saøng ñeå nhöõng ngöôøi ñoù trôû thaønh caùc laõnh ñaïo keá nhieäm cuûa doanh nghieäp. 2.2 Giai ñoaïn 2: Hôïp taùc vôùi Ruoät thòt trong nhaø Ñaây laø giai ñoaïn trong ñoù vai troø quaûn lyù vaø sôû höõu doanh nghieäp ñaõ ñöôïc chuyeån giao cho theá heä con cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp. Chính vì coù nhieàu thaønh vieân gia ñình tham gia vaøo doanh nghieäp hôn neân nhöõng vaán ñeà veà quaûn trò cuõng thöôøng trôû neân töông ñoái phöùc taïp hôn so vôùi giai ñoaïn ñaàu trong voøng ñôøi doanh nghieäp. Moät soá nhöõng khoù khaên thöôøng gaëp trong giai ñoaïn naøy goàm: duy trì söï hoøa hôïp giöõa caùc thaønh vieân ruoät thòt, taêng cöôøng tính chính quy trong caùc quy trình, thuû tuïc cuûa doanh nghieäp, thieát laäp caùc keânh thoâng tin hieäu quaû giöõa caùc thaønh vieân gia ñình vaø baûo ñaûm keá hoaïch keá nhieäm cho caùc vò trí quaûn lyù chính. 2.3 Giai ñoaïn 3: Lieân keát Hoï haøng (Taäp ñoaøn Gia ñình hay Ñeá cheá Gia ñình) Trong giai ñoaïn naøy, hoaït ñoäng quaûn trò doanh nghieäp trôû neân phöùc taïp hôn do coù nhieàu thaønh vieân gia ñình tham gia tröïc tieáp hay giaùn tieáp vaøo coâng vieäc kinh doanh hôn, keå caû con chaùu cuûa anh chò em ruoät, anh chò em hoï vaø caùc beân thoâng gia. Trong soá nhöõng thaønh vieân naøy coù nhieàu ngöôøi thuoäc caùc theá heä vaø chi nhaùnh khaùc nhau cuûa gia ñình neân hoï seõ coù theå coù nhöõng yù kieán khaùc nhau veà caùch thöùc ñieàu haønh coâng ty vaø vieäc ñònh hình chieán löôïc chung. Ngoaøi ra, nhöõng maâu thuaãn giöõa anh chò em ruoät trong giai ñoaïn tröôùc nhieàu khaû naêng seõ tieáp tuïc keùo daøi sang giai ñoaïn hoï haøng naøy. Do ñoù, ñaây chính laø giai ñoaïn coù nhieàu vaán ñeà veà quaûn trò doanh nghieäp gia ñình nhaát. Moät soá nhöõng vaán ñeà phoå bieán nhaát moät doanh nghieäp gia ñình phaûi ñoái maët trong giai ñoaïn naøy laø: tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình; quyeàn coå ñoâng gia ñình; thanh lyù coå phaàn; chính saùch coå töùc; vai troø cuûa thaønh vieân gia ñình trong doanh nghieäp; giaûi quyeát maâu thuaãn gia ñình; söù meänh vaø ñònh höôùng cuûa gia ñình. 15 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Baûng sau ñaây seõ neâu toùm taét nhöõng vaán ñeà chính veà quaûn trò maø caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng gaëp phaûi trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån9: Giai ñoaïn Sôû höõu Caùc Vaán ñeà Chuû Sôû höõu chi phoái • Chuyeån giao quyeàn laõnh ñaïo Giai ñoaïn 1: Saùng laäp • Keá nhieäm • Leân keá hoaïch ñieàn saûn Duy trì tinh thaàn taäp theå vaø ñoaøn keát •  Giai ñoaïn 2: Hôïp taùc vôùi • Duy trì quyeàn sôû höõu cuûa gia ñình Ruoät thòt trong nhaø • Keá nhieäm Phaân boå voán/nguoàn voán cuûa coâng •  ty: coå töùc, nôï vaø möùc lôïi nhuaän • Thanh lyù coå phaàn • Giaûi quyeát maâu thuaãn gia ñình Giai ñoaïn 3: Lieân keát Hoï haøng  öï tham gia vaø vai troø cuûa thaønh • S vieân gia ñình Söù meänh vaø ñònh höôùng cuûa gia ñình •  Moái lieân heä cuûa gia ñình vôùi doanh •  nghieäp ÔÛ moãi giai ñoaïn ñeàu coù nhöõng khoù khaên vaø vaán ñeà khaùc nhau maø neáu ñöôïc xöû lyù moät caùch hôïp lyù thì doanh nghieäp gia ñình seõ baûo ñaûm ñöôïc söï toàn taïi cuûa mình. Haàu heát caùc coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình ñeàu thaønh coâng trong giai ñoaïn sô khai nhôø coù söï noã löïc to lôùn cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp khi tham gia vaøo moïi lónh vöïc trong coâng vieäc laøm aên. Tuy nhieân veà daøi haïn seõ caàn thieát laäp caùc cô cheá vaø cô caáu quaûn trò hôïp lyù, cho pheùp thöïc hieän nhöõng keânh thoâng tin hieäu quaû vaø xaùc ñònh roõ raøng vai troø, traùch nhieäm cuûa töøng ngöôøi tham gia trong doanh nghieäp gia ñình.  ohn Ward, Xaây döïng Hoäi ñoàng Quaûn trò hieäu quaû cho Doanh nghieäp tö nhaân (Nhaø Xuaát 9 J baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 1991). 16 PHAÀN 1 VAI TROØ CUÛA CAÙC THAØNH VIEÂN GIA ÑÌNH TRONG QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP Trong moät doanh nghieäp phi gia ñình ñieån hình, baát kyø thaønh vieân naøo cuõng coù theå laø moät nhaân vieân, ngöôøi quaûn lyù, chuû doanh nghieäp, thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò hay moät hình thöùc kieâm nhieäm naøo ñoù cuûa caùc vò trí naøy. Tuy nhieân, trong moät doanh nghieäp gia ñình, vaán ñeà trôû neân phöùc taïp hôn do moät caù nhaân coù theå coù nhieàu vai troø, traùch nhieäm cuøng moät luùc. Söï ñaûm nhieäm nhieàu vai troø cuøng moät luùc naøy thöôøng gaén vôùi nhieàu ñoäng löïc khaùc nhau, töø ñoù laøm taêng theâm nhöõng khoù khaên maø caùc doanh nghieäp gia ñình phaûi ñoái maët so vôùi nhöõng doanh nghieäp phi gia ñình khaùc10. 1. Chuû Doanh nghieäp (Coå ñoâng) Do nhöõng ngöôøi chuû sôû höõu trong moät doanh nghieäp gia ñình coù nhöõng vò trí vaø ñoäng cô khaùc nhau neân ñoâi khi daãn tôùi coù nhöõng yù kieán maâu thuaãn nhau. Chaúng haïn, quyeát ñònh taùi ñaàu tö lôïi nhuaän vaøo doanh nghieäp thay vì phaân chia döôùi daïng coå töùc coù theå ñöôïc nhìn nhaän moät caùch khaùc nhau töø phía caùc ñoàng chuû sôû höõu khaùc nhau tuøy theo töøng vò trí cuûa hoï trong doanh nghieäp. Moät chuû sôû höõu ñang laøm vieäc trong doanh nghieäp gia ñình coù theå seõ khoâng phaûn ñoái moät quyeát ñònh nhö vaäy vì ngöôøi ñoù ñaõ nhaän ñöôïc tieàn löông töø doanh nghieäp roài. Maët khaùc, söï vieäc seõ ñöôïc nhìn nhaän döôùi moät goùc ñoä khaùc töø moät chuû sôû höõu khoâng laøm vieäc trong doanh nghieäp vaø coù thu nhaäp döïa chuû yeáu vaøo coå töùc. Ngöôøi chuû sôû höõu naøy treân thöïc teá seõ quan taâm ñeán vieäc laøm sao nhaän ñöôïc coå töùc nhieàu vaø thöôøng xuyeân hôn. Caùc vaán ñeà thöôøng trôû neân phöùc taïp hôn khi doanh nghieäp gia ñình lôùn maïnh daàn leân cuõng nhö caùc sôû höõu chuû naém giöõ caùc vò trí khaùc nhau, vôùi nhöõng ñoäng thaùi khaùc nhau. Moät soá vai troø maø ngöôøi sôû höõu trong doanh nghieäp gia ñình coù theå ñaûm nhieäm laø: • Chuû sôû höõu ñôn thuaàn • Chuû sôû höõu/Giaùm ñoác • Chuû sôû höõu/Thaønh vieân gia ñình Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn 10  vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 17 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH • Chuû sôû höõu/Thaønh vieân gia ñình/Giaùm ñoác • Chuû sôû höõu/Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò • Chuû sôû höõu/Thaønh vieân gia ñình/Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò • Chuû sôû höõu/Thaønh vieân gia ñình/Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò/Giaùm ñoác 2. Giaùm ñoác (Ban Giaùm ñoác) Caùc thaønh vieân cuûa Ban Giaùm ñoác trong moät doanh nghieäp gia ñình cuõng seõ coù nhöõng öu tieân khaùc nhau tuøy theo vai troø cuûa hoï trong doanh nghieäp. Moät ñieàu thöôøng thaáy trong vaán ñeà naøy laø söï ñoái xöû khoâng bình ñaúng giöõa caùc thaønh vieân Ban giaùm ñoác laø ngöôøi trong gia ñình vaø ngoaøi gia ñình. ÔÛ nhieàu doanh nghieäp gia ñình, moät soá hay toaøn boä caùc vò trí quaûn lyù cao caáp ñeàu chæ ñöôïc trao cho caùc thaønh vieân trong gia ñình. Ñieàu naøy coù theå aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán tinh thaàn vaø hieäu quaû laøm vieäc cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù khoâng phaûi ngöôøi trong gia ñình khi hoï nhaän ra raèng duø coù laøm vieäc tích cöïc ñeán theá naøo ñi chaêng nöõa thì hoï cuõng seõ khoâng bao giôø ñöôïc tham gia vaøo ñoäi nguõ laõnh ñaïo cao caáp cuûa coâng ty. Haäu quaû laø nhieàu doanh nghieäp gia ñình gaëp khoù khaên trong vieäc thu huùt vaø giöõ chaân caùc nhaø quaûn lyù coù taøi nhöng khoâng phaûi ngöôøi trong gia ñình. Neáu caùc doanh nghieäp gia ñình ñeà ra ñöôïc moät chính saùch nhaân söï roõ raøng vaø coâng baèng (ñoái vôùi caû nhaân vieân laø ngöôøi trong vaø ngoaøi gia ñình) thì hoï seõ giöõ ñöôïc nhöõng coäng söï toát nhaát vôùi söï nhieät tình vaø taän tuïy trong coâng cuoäc phaùt trieån doanh nghieäp moät caùch deã daøng hôn. Moät chính saùch nhö vaäy seõ taêng cöôøng khuyeán khích nhaân vieân naâng cao hieäu quaû laøm vieäc cho duø hoï coù laø ngöôøi trong gia ñình hay khoâng. 3. Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò (Hoäi ñoàng Quaûn trò) Veà vaán ñeà thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò, haàu heát caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng daønh quyeàn lôïi naøy cho ngöôøi trong gia ñình vaø moät soá ít tröôøng hôïp cho caû caùc thaønh vieân khoâng phaûi ngöôøi trong nhaø nhöng ñöôïc tin caån. Ñaây thöôøng ñöôïc coi laø moät caùch ñeå duy trì quyeàn kieåm soaùt cuûa gia ñình ñoái vôùi ñöôøng höôùng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Treân thöïc teá, haàu heát caùc quyeát ñònh thöôøng ñöôïc caùc vò trí laø thaønh vieân trong gia ñình ñöa ra. Trong ví duï tröôùc veà vieäc phaân phoái coå töùc, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò laø ngöôøi trong gia ñình ñoàng thôøi kieâm chöùc vuï quaûn lyù trong doanh nghieäp thöôøng khuyeán khích vieäc taùi ñaàu tö lôïi nhuaän vaøo coâng ty nhaèm thuùc ñaåy tieàm naêng taêng tröôûng cuûa coâng ty. Traùi laïi, caùc thaønh vieân laø ngöôøi trong gia ñình khoâng laøm vieäc trong doanh nghieäp thöôøng thieân veà höôùng quyeát ñònh phaân chia coå töùc cho caùc coå ñoâng trong gia ñình. Nhöõng quan ñieåm 18 VAI TROØ CUÛA CAÙC THAØNH VIEÂN GIA ÑÌNH TRONG QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP traùi chieàu naøy coù theå daãn tôùi maâu thuaãn lôùn trong hoäi ñoàng quaûn trò vaø aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa noù. 4. Thaønh vieân Gia ñình (Gia ñình vaø caùc Theå cheá trong Gia ñình) Nhö ñaõ neâu treân, caùc thaønh vieân gia ñình coù theå coù nhöõng traùch nhieäm, quyeàn lôïi vaø kyø voïng khaùc nhau töø doanh nghieäp. Tình theá naøy ñoâi khi coù theå daãn tôùi nhöõng maâu thuaãn vaø caùc vaán ñeà coù theå gaây aûnh höôûng lôùn ñeán söï tieáp tuïc toàn taïi cuûa doanh nghieäp gia ñình. Moät vaán ñeà coù khaû naêng laøm taêng maâu thuaãn giöõa caùc thaønh vieân gia ñình laø möùc ñoä tieáp caän thoâng tin veà coâng ty vaø hoaït ñoäng cuûa coâng ty. Ñaây coù theå laø moät vaán ñeà caàn quan taâm vì nhöõng thaønh vieân laøm vieäc trong doanh nghieäp thöôøng ñöôïc tieáp caän nhöõng thoâng tin naøy ñuùng luùc trong khi caùc thaønh vieân ôû ngoaøi doanh nghieäp thì khoâng theå tieáp caän thoâng tin nhanh nhö vaäy11. Caùc doanh nghieäp gia ñình caàn thieát laäp caùc keânh thoâng tin vaø caùc theå cheá caàn thieát ñeå moïi thaønh vieân trong gia ñình ñöôïc thoâng tin veà coâng vieäc kinh doanh, chieán löôïc, caùc khoù khaên vaø ñònh höôùng chung cuûa coâng ty. Ñònh nghóa veà Quaûn trò Doanh nghieäp “Quaûn trò doanh nghieäp laø nhöõng cô cheá vaø caùc quy trình ñöôïc ñaët ra ñeå phuïc vuï cho vieäc chæ ñaïo vaø kieåm soaùt cuûa caùc coâng ty. Quaûn trò doanh nghieäp ñeà caäp ñeán caùc moái quan heä giöõa ban giaùm ñoác, hoäi ñoàng quaûn trò, caùc coå ñoâng chi phoái, coå ñoâng thieåu soá vaø caùc beân lieân quan khaùc. Quaûn trò doanh nghieäp hieäu quaû goùp phaàn vaøo phaùt trieån kinh teá beàn vöõng baèng caùch naâng cao hieäu quaû vaø taêng cöôøng khaû naêng tieáp caän cuûa caùc coâng ty vôùi nguoàn voán beân ngoaøi.12” Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn 11  vöõng (Routledge Niu Yook, 1998); Ivan Lansberg, Nhöõng Theá heä Keá tieáp: Thöïc hieän Mô öôùc laøm giaøu cuûa Gia ñình (AÁn phaåm cuûa Ñaïi hoïc Kinh doanh Harvard, 1999). Toå chöùc Taøi chính Quoác teá, http://ifclnl.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/ 12  WhyCG. 19 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Ñònh nghóa naøy taäp trung vaøo 3 yeáu toá chính: • Chæ ñaïo coù nghóa laø moïi quyeát ñònh lieân quan ñeán vieäc ñeà ra ñònh höôùng chieán löôïc chung cuûa coâng ty nhö: (i) caùc quyeát ñònh chieán löôïc daøi haïn; (ii) caùc quyeát ñònh ñaàu tö quy moâ lôùn; (iii) saùp nhaäp vaø mua baùn coâng ty; vaø (iv) keá hoaïch keá nhieäm vaø boå nhieäm caùc caùn boä laõnh ñaïo chuû choát, nhö Toång Giaùm ñoác coâng ty. • Kieåm soaùt coù nghóa laø moïi haønh ñoäng caàn thieát ñeå giaùm saùt hieäu quaû laøm vieäc cuûa ban giaùm ñoác vaø theo doõi vieäc trieån khai caùc quyeát ñònh chieán löôïc ñeà ra ôû treân. • Moái quan heä giöõa caùc boä phaän quaûn trò chính cuûa moät coâng ty laø söï lieân heä giöõa caùc coå ñoâng, thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác. Moät yeáu toá quan troïng cuûa baát kyø moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp hieäu quaû naøo chính laø vieäc xaùc ñònh roõ vai troø, traùch nhieäm, quyeàn lôïi vaø mong muoán cuûa moãi thaønh phaàn trong boä maùy quaûn trò. Ba phaàn sau cuûa cuoán Caåm nang seõ taäp trung vaøo caùc thaønh phaàn trong boä maùy quaûn trò cuûa moät doanh nghieäp gia ñình baèng caùch xaùc ñònh vai troø, quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm cuûa caùc coå ñoâng/thaønh vieân gia ñình, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác. Phaàn naøy cuûa Caåm nang cho bieát vì sao moät soá vaán ñeà maø caùc doanh nghieäp gia ñình phaûi ñoái maët thöôøng naûy sinh töø caùc vò trí khaùc nhau cuûa caùc thaønh vieân gia ñình. Nhöõng vaán ñeà naøy, coäng vôùi nhöõng khoù khaên thöôøng nhaät maø baát kyø doanh nghieäp naøo cuõng gaëp phaûi, khieán caùc doanh nghieäp gia ñình khoù toàn taïi hôn. Ñaây coù leõ laø moät trong nhöõng lyù do daãn ñeán tyû leä thaát baïi cao cuûa caùc doanh nghieäp gia ñình. Taát nhieân, caùc doanh nghieäp gia ñình coù theå gia taêng cô may soáng coøn cuûa mình baèng caùch chuù troïng hôn tôùi coâng taùc quaûn trò vaø thieát laäp nhöõng cô cheá caàn thieát trong lónh vöïc naøy. Chuùng ta seõ thaûo luaän theâm veà moät soá nhöõng cô cheá naøy trong caùc phaàn tieáp theo cuûa cuoán Caåm nang naøy. 20 PHAÀN II QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH Yeáu toá gia ñình laøm neân khaùc bieät giöõa caùc doanh nghieäp gia ñình vaø caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Vì theá, gia ñình giöõ moät vò trí quan troïng trong cô cheá quaûn trò cuûa doanh nghieäp. Khi doanh nghieäp gia ñình vaãn coøn trong giai ñoaïn saùng laäp ñaàu tieân, seõ coù raát ít vaán ñeà veà quaûn trò doanh nghieäp ñöôïc boäc loä vì haàu heát caùc quyeát ñònh ñeàu do caùc coå ñoâng saùng laäp ñöa ra vaø tieáng noùi cuûa gia ñình vaãn coøn thoáng nhaát. Daàn daàn, khi gia ñình ñi vaøo caùc giai ñoaïn sau trong voøng ñôøi, seõ coù nhöõng theá heä môùi vaø nhieàu thaønh vieân khaùc gia nhaäp doanh nghieäp gia ñình. Khi ñoù seõ coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà caùch ñieàu haønh vaø ñònh höôùng chieán löôïc doanh nghieäp. Luùc ñoù gia ñình baét buoäc phaûi thieát laäp moät cô cheá quaûn trò roõ raøng ñeå duy trì traät töï giöõa caùc thaønh vieân gia ñình, ngaên ngöøa maâu thuaãn vaø baûo ñaûm söï toàn taïi cuûa doanh nghieäp. Moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp gia ñình hieäu quaû caàn ñaët ra nhöõng muïc tieâu nhö sau: • Truyeàn ñaït caùc giaù trò, söù meänh vaø ñònh höôùng daøi haïn cho moïi thaønh vieân gia ñình. • Thoâng tin cho caùc thaønh vieân gia ñình (nhaát laø nhöõng ngöôøi khoâng tham gia vaøo coâng vieäc kinh doanh) veà nhöõng thaønh quaû, thaùch thöùc vaø nhöõng ñònh höôùng chieán löôïc kinh doanh. • Truyeàn ñaït nhöõng quy taéc vaø quyeát ñònh coù aûnh höôûng ñeán coâng aên vieäc laøm, coå töùc vaø nhöõng lôïi ích khaùc maø caùc thaønh vieân gia ñình thöôøng ñöôïc höôûng töø doanh nghieäp. • Thieát laäp nhöõng keânh thoâng tin chính thöùc cho pheùp caùc thaønh vieân gia ñình chia seû yù kieán, nguyeän voïng vaø caùc vöôùng maéc. • Cho pheùp caû gia ñình hoïp laïi vôùi nhau ñeå ñöa ra baát kyø quyeát ñònh caàn thieát naøo. Vieäc xaây döïng moät cô cheá quaûn trò nhö vaäy seõ giuùp doanh nghieäp naâng cao söï tin caäy giöõa caùc thaønh vieân gia ñình (nhaát laø giöõa nhöõng ngöôøi laøm vieäc vaø khoâng laøm vieäc trong doanh nghieäp), taïo söï ñoaøn keát trong gia ñình, töø ñoù naâng cao söï toàn taïi vaø tính hieäu quaû cuûa doanh nghieäp. Nhöõng thaønh phaàn chính cuûa moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp gia ñình laø: 21 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH • Moät quy cheá gia ñình xaùc ñònh roõ ñöôøng höôùng, muïc tieâu, chuaån möïc, vaø caùc chính saùch ñieàu chænh moái quan heä giöõa caùc thaønh vieân gia ñình vaø doanh nghieäp. • Caùc theå cheá gia ñình vôùi nhöõng hình thöùc vaø muïc ñích khaùc nhau, nhö ñaïi hoäi gia toäc, hoäi ñoàng gia toäc vaø caùc ban khaùc trong doøng toäc. 1. Quy cheá Gia ñình Ñònh nghóa: quy cheá gia ñình coøn ñöôïc goïi laø “Gia Hieán”, “Gia Quy”, “Baûn Tuyeân boá caùc Nguyeân taéc Gia ñình”, “Caùc Quy taéc vaø Chuaån möïc Gia ñình”, “Quy taéc vaø Quy ñònh cuûa Gia ñình” hay “Keá hoaïch Chieán löôïc cuûa Gia ñình”. Quy cheá gia ñình laø baûn tuyeân boá caùc nguyeân taéc theå hieän söï cam keát cuûa gia ñình vôùi caùc chuaån möïc, ñònh höôùng vaø söù meänh coát loõi cuûa doanh nghieäp13. Quy cheá naøy cuõng xaùc ñònh vai troø, thaønh phaàn vaø quyeàn haïn cuûa caùc boä phaän quaûn trò chính trong doanh nghieäp nhö caùc thaønh vieân gia ñình/coå ñoâng, ban giaùm ñoác vaø hoäi ñoàng quaûn trò. Ngoaøi ra, quy cheá gia ñình coøn xaùc ñònh moái quan heä giöõa caùc boä phaän quaûn trò vaø phöông thöùc ñeå caùc thaønh vieân gia ñình tham gia hieäu quaû vaøo coâng taùc quaûn trò doanh nghieäp14. Quy cheá gia ñình laø moät taøi lieäu soáng ñöôïc xaây döïng trong quaù trình phaùt trieån cuûa gia ñình vaø doanh nghieäp. Vì vaäy, noù caàn ñöôïc thöôøng xuyeân caäp nhaät, boå sung nhaèm phaûn aùnh moïi thay ñoåi trong gia ñình vaø/hoaëc doanh nghieäp. Noäi dung: Quy cheá gia ñình cuûa moãi doanh nghieäp gia ñình laø khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo quy moâ gia ñình, giai ñoaïn phaùt trieån vaø möùc ñoä tham gia cuûa caùc thaønh vieân gia ñình trong doanh nghieäp. Tuy nhieân, moät baûn quy cheá gia ñình tieâu bieåu seõ bao goàm caùc noäi dung chính sau: • Caùc giaù trò, baûn tuyeân boá söù meänh vaø ñònh höôùng kinh doanh cuûa gia ñình. • Caùc theå cheá gia ñình, bao goàm ñaïi hoäi ñoàng gia toäc, hoäi ñoàng gia toäc, ban giaùo duïc, vaên phoøng gia toäc, v.v.  höõng nguyeân taéc naøy coù theå goàm nhieàu nguyeân taéc töø cô baûn (khi gia ñình vaãn trong giai 13 N ñoaïn ngöôøi saùng laäp) ñeán chi tieát, cuï theå khi quy moâ gia ñình môû roäng. Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn 14  vöõng (Routledge Niu Yook, 1998); Daniela Montemerlo vaø John Ward, Quy cheá Gia ñình: Cam keát Baûo toàn, duy trì Gia toäc vaø Coâng vieäc Laøm aên (Nhaø xuaát baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 2005); Craig Aronoff, Joseph Astrachan vaø John Ward, Xaây döïng Chính saùch trong Doanh nghieäp Gia ñình: Caåm nang Höôùng ñeán Töông lai (Nhaø xuaát baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 1998). 22 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH • Hoäi ñoàng quaûn trò (vaø caû ban coá vaán neáu coù). • Ban giaùm ñoác. • Quyeàn haïn, traùch nhieäm, moái quan heä trong gia ñình, hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác. • Caùc chính saùch veà caùc vaán ñeà quan troïng cuûa gia ñình nhö tuyeån duïng caùc thaønh vieân trong gia toäc, chuyeån nhöôïng coå phaàn, keá nhieäm Toång Giaùm ñoác v.v. Maëc duø haàu heát caùc coâng ty gia ñình khoâng coù moät quy cheá chính thöùc nhöng thöôøng coù moät loaït caùc quy taéc vaø theå leä phi chính thöùc xaùc ñònh quyeàn, nghóa vuï vaø mong muoán cuûa caùc thaønh vieân gia ñình cuõng nhö caùc boä phaän quaûn trò doanh nghieäp. Cuøng vôùi quy moâ gia ñình ngaøy caøng môû roäng, gia ñình caàn xaây döïng moät quy cheá baèng vaên baûn chính thöùc ñeå phoå bieán tôùi moïi thaønh vieân trong gia ñình. 1.1 Chính saùch Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình Moät noäi dung raát quan troïng trong quy cheá gia ñình laø xaùc ñònh caùc chính saùch tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình. Nhieàu doanh nghieäp gia ñình do khoâng coù chính saùch tuyeån duïng roõ raøng ñoái vôùi caùc thaønh vieân cuûa hoï neân ñaõ rôi vaøo tình theá phaûi nhaän nhieàu nhaân vieân töø doøng hoï vaøo laøm hôn laø nhu caàu thöïc söï cuûa coâng ty. Moät soá nhöõng nhaân vieân naøy thaäm chí coøn khoâng thích hôïp cho vò trí laøm vieäc maø hoï ñöôïc giao trong doanh nghieäp. Teä hôn nöõa, moät soá doanh nghieäp gia ñình coøn tham gia vaøo nhöõng coâng vieäc kinh doanh khoâng coù quan heä gì vôùi ngaønh ngheà ban ñaàu cuûa mình hay coá duy trì moät soá ngaønh kinh doanh khoâng sinh laõi chæ ñeå cho moïi ngöôøi trong gia ñình coù moät coâng vieäc trong coâng ty. Khi ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn hôïp taùc vôùi ruoät thòt trong nhaø, caùc gia ñình laøm kinh doanh caàn chính quy hoaù caùc chính saùch tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình cuûa mình. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng quy ñònh roõ raøng veà caùc ñieàu khoaûn, ñieàu kieän ñeå ngöôøi trong gia ñình ñöôïc laøm vieäc trong doanh nghieäp. Caùc quy ñònh naøy thöôøng neân neâu roõ ñieàu kieän gia nhaäp, ôû laïi vaø rôøi khoûi doanh nghieäp. Caùc chính saùch cuõng phaûi quy ñònh roõ cheá ñoä ñoái xöû ñoái vôùi nhaân vieân laø thaønh vieân gia ñình so vôùi caùc nhaân vieân ngoaøi gia ñình. Noäi dung cuûa caùc chính saùch tuyeån duïng gia ñình ôû moãi doanh nghieäp gia ñình laø khaùc nhau. Khoâng coù boä quy ñònh chuaån taéc naøo ñeå taát caû caùc doanh nghieäp gia ñình cuøng aùp duïng trong lónh vöïc naøy. Chaúng haïn, moät 23 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH soá gia ñình hoaøn toaøn ngaên caám thaønh vieân gia ñình laøm vieäc trong doanh nghieäp cuûa doøng toäc. Nhieàu gia ñình khaùc cho pheùp caùc thaønh vieân gia ñình laøm vieäc trong doanh nghieäp nhöng ñeà ra nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh nhö trình ñoä hoïc vaán toái thieåu, kinh nghieäm laøm vieäc, ñoä tuoåi. Ñeå xaây döïng ñöôïc chính saùch tuyeån duïng trong doanh nghieäp gia ñình, caùc gia ñình caàn chuù troïng ñeán caùc luaät leä, ñieàu kieän vaø quy trình cho pheùp thu huùt, khuyeán khích nhaân taøi moät caùch toát nhaát (cho ngöôøi trong hoaëc ngoaøi gia ñình). Vieäc ñònh ra caùc ñieàu kieän laøm vieäc cuõng raát quan troïng ñeå khoâng taïo ra söï phaân bieät ñoái xöû, keå caû coù lôïi hay baát lôïi, cho caùc thaønh vieân gia ñình. Nhôø ñoù seõ goùp phaàn taïo ra ñöôïc moät moâi tröôøng coâng baèng, ñoäng vieân, khuyeán khích moïi nhaân vieân trong doanh nghieäp gia ñình phaán khôûi laøm vieäc. Cuoái cuøng, sau khi ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø ñöôïc caû gia ñình nhaát trí, chính saùch tuyeån duïng baèng vaên baûn caàn ñöôïc phoå bieán cho moïi thaønh vieân trong gia ñình, nhôø ñoù giuùp hoï xaùc ñònh ñuùng nhöõng mong muoán cuûa mình veà coâng vieäc trong doanh nghieäp cuûa gia ñình. TÌNH HUOÁNG NGHIEÂN CÖÙU 1 SABIS® – Chính saùch Tuyeån duïng Gia ñình SABIS® laø moät heä thoáng giaùo duïc tieàn ñaïi hoïc quoác teá ñöôïc saùng laäp töø theá kyû19. Caùc tröôøng trong Maïng löôùi Tröôøng hoïc cuûa SABIS® cung caáp cho hoïc sinh tröôùc ñoä tuoåi maãu giaùo vaø trong ñoä tuoåi töø maãu giaùo ñeán heát trung hoïc moät trình ñoä giaùo duïc tieàn ñaïi hoïc heát söùc nghieâm ngaët. Heä thoáng ñaøo taïo ñoäc ñaùo cuûa SABIS® hieän ñang ñöôïc trieån khai thaønh coâng ôû 50 tröôøng taïi 14 nöôùc, vôùi 40.000 hoïc sinh treân toaøn theá giôùi. SABIS® vaø taäp theå chuyeân moân giaøu kinh nghieäm cuûa mình luoân taän taâm trong vieäc ñem ñeán nhöõng saûn phaåm vaø dòch vuï quaûn lyù ñaøo taïo cho maïng löôùi thaønh vieân goàm caùc tröôøng coâng vaø tröôøng tö. Tröôøng ñaàu tieân trong Maïng löôùi Tröôøng hoïc cuûa SABIS® ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1886 ôû ngoaïi oâ Beâirut, Libaêng. Caùi teân SABIS® thöïc ra ñöôïc taïo neân töø nhöõng chöõ caùi ñaàu töø teân cuûa caùc saùng laäp vieân laø gia ñình Saad vaø Bistany. Cho ñeán thaùng 8 naêm 2007, ñaõ coù 25 thaønh vieân gia ñình tham gia, trong ñoù coù 10 ngöôøi laøm vieäc ôû SABIS® . 24 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH Ñaàu tö cuûa IFC vaøo SABIS® ñöôïc thöïc hieän ôû Tröôøng Quoác teá SABIS® môùi thaønh laäp ôû Adma, Libaêng vaøo naêm 2005. SIS-Adma laø moät tröôøng tieåu hoïc vaø trung hoïc cô sôû xaây môùi vôùi 1.700 hoïc sinh. IFC ñaõ ñaàu tö 8 trieäu ñoâla Myõ vaøo cô sôû môùi naøy, goùp phaàn bieán nôi ñaây thaønh moät ngoâi tröôøng haøng ñaàu vaø cuõng laø truï sôû quoác teá cuûa SABIS®. IFC coøn tö vaán cho SABIS® trong vieäc xaây döïng moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp gia ñình hieäu quaû. Chính saùch Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình cuûa SABIS®15 A. Phöông chaâm Tuyeån duïng Cô sôû cuûa caùc quyeát ñònh phaûi xuaát phaùt töø lôïi ích cao nhaát cuûa toå chöùc chöù khoâng phaûi cuûa caù nhaân caùc thaønh vieân trong gia ñình. 1. Chuùng toâi muoán thu huùt nhöõng con ngöôøi coù naêng löïc nhaát laøm vieäc cho SABIS® caû ngöôøi trong vaø ngoaøi gia ñình. 2. Laøm vieäc ôû SABIS® khoâng phaûi laø moät ñaëc quyeàn nghieãm nhieân hay moät nghóa vuï cuûa caùc thaønh vieân gia ñình. 3. Khi ñaõ ñöôïc tuyeån duïng thì caùc thaønh vieân gia ñình seõ ñöôïc ñoái xöû nhö moïi nhaân vieân ngoaøi gia ñình khaùc. 4. Khoâng coù gì baûo ñaûm cho caùc nhaân vieân laø ngöôøi trong gia ñình ñöôïc thaêng tieán leân nhöõng vò trí quaûn lyù cao nhaát chæ ñôn giaûn vì hoï laø ngöôøi trong nhaø. 5. Caùc nhaân vieân laø thaønh vieân gia ñình phaûi neâu göông toát veà söï taän tuïy, tính hieäu quaû vaø ñaïo ñöùc. 6. Chuùng toâi khoâng chaáp nhaän nhöõng caù nhaân, duø laø ngöôøi trong gia ñình hay ngoaøi gia ñình, khoâng noã löïc ñoùng goùp vaøo coâng vieäc chung. B. Nhu caàu Tuyeån duïng SABIS® phaûi phaùt sinh nhu caàu tuyeån duïng thöïc cho vò trí coâng vieäc maø thaønh vieân trong gia ñình ñaêng tuyeån. SABIS® seõ khoâng taïo môùi moät vò trí 15 Phoûng theo vaø toång hôïp töø Chính saùch Tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình cuûa SABIS naêm 2006. 25 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH coâng vieäc cho thaønh vieân gia ñình tröø khi coù nhu caàu phaùt trieån doanh nghieäp vaø vieäc naøy seõ ñöôïc Hoäi ñoàng Quaûn trò quyeát ñònh. Hôn nöõa, caùc nhaân vieân khoâng phaûi ngöôøi trong gia ñình seõ khoâng bò sa thaûi ñeå nhöôøng choã cho ngöôøi trong gia ñình. C. Yeâu caàu veà Trình ñoä 1. Yeâu caàu veà Hoïc vaán Ngöôøi ñaêng tuyeån vaøo moïi vò trí trong coâng ty ñeàu phaûi coù baèng toát nghieäp ñaïi hoïc (trình ñoä ñaïi hoïc trôû leân, cuûa moät tröôøng ñaïi hoïc coù tieáng ñöôïc SABIS® coâng nhaän). 2. Kinh nghieäm Laøm vieäc Beân ngoaøi Öu tieân ngöôøi coù kinh nghieäm laøm vieäc ngoaøi SABIS® (3-5 naêm) tuy khoâng baét buoäc. Hoäi ñoàng Quaûn trò seõ ñöa ra quyeát ñònh cuoái cuøng döïa treân ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát cuûa Phoù Toång Giaùm ñoác Phaùt trieån Toå chöùc nhaân söï (PTGÑ-PTTCNS) vaø Chuû tòch/Toång Giaùm ñoác. Caùc nhaân vieân laø thaønh vieân gia ñình ñöôïc nhaän neáu chöa coù kinh nghieäm laøm vieäc ôû nôi khaùc seõ ñöôïc “taäp huaán ban ñaàu” töø 6 ñeán 12 thaùng vôùi muïc ñích: a. Giôùi thieäu vaø laøm quen vôùi SABIS®  iuùp nhaân vieân töï tìm hieåu hay khaúng ñònh caùc ñònh höôùng b. G ngheà nghieäp. c. Giuùp coâng ty ñaùnh giaù nhaân vieân. 3. Giôùi haïn veà Tuoåi taùc Caên cöù vaøo phöông chaâm tuyeån duïng cuûa chuùng ta, coâng ty seõ khoâng phaûi laø “choã truù chaân” cho caùc thaønh vieân gia ñình khi ñi tìm vieäc laøm. Do vaäy, ñoái vôùi nhöõng thaønh vieân gia ñình muoán tìm vieäc laøm taïi SABIS® khi ñaõ treân 40 tuoåi, Hoäi ñoàng Quaûn trò seõ xem xeùt kinh nghieäm chuyeân moân vaø lyù do nhöõng ngöôøi naøy khoâng xin vaøo laøm sôùm hôn roài môùi quyeát ñònh veà ñôn xin vieäc cuûa hoï. 26 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH D. Quy ñònh Cuï theå veà Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình 1. Caùc thaønh vieân gia ñình muoán gia nhaäp SABIS® phaûi thoâng baùo cho Chuû tòch/Toång Giaùm ñoác veà nguyeän voïng cuûa mình. Sau ñoù, hoï seõ phaûi ñieàn ñaày ñuû maãu ñôn xin vieäc. 2. Caùc thaønh vieân gia ñình sau ñoù seõ phaûi thöïc hieän caùc quy trình phoûng vaán, xeùt choïn thoâng thöôøng. 3. Hoäi ñoàng Quaûn trò seõ ñöa ra quyeát ñònh cuoái cuøng veà vieäc tuyeån duïng hay töø choái tuyeån duïng öùng vieân laø ngöôøi trong gia ñình. 4. Khi thaønh vieân gia ñình ñaõ trôû thaønh nhaân vieân coâng ty, ngöôøi ñoù seõ ñöôïc ñoái xöû nhö baát kyø nhaân vieân ngoaøi gia ñình naøo khaùc. Caùc nhaân vieân laø ngöôøi gia ñình cuõng seõ ñöôïc ñaøo taïo, giaùm saùt, ñaùnh giaù vaø ñeà baït nhö caùc nhaân vieân khaùc. 5. Caùc nhaân vieân laø ngöôøi gia ñình seõ ñöôïc ñaùnh giaù keát quaû coâng taùc thöôøng xuyeân (thoâng qua caùc keânh thoâng thöôøng) vaø ñöôïc thoâng baùo keát quaû ñaùnh giaù, ñöôïc höôùng daãn ñeå caûi thieän chaát löôïng coâng taùc. Ngoaøi ra, PTGÑ-PTTCNS cuûa Taäp ñoaøn cuõng seõ xem xeùt keát quaû laøm vieäc cuûa nhöõng ngöôøi naøy ñeå höôùng daãn hay coù bieän phaùp giuùp hoï naâng cao cô hoäi ngheà nghieäp trong coâng ty. 6. Ñeå ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån vaø tieán boä cuûa caùc thaønh vieân gia ñình, moãi thaønh vieân gia ñình laøm vieäc taïi SABIS® seõ coù moät “Keá hoaïch Phaùt trieån” chi tieát. Keá hoaïch naøy bao goàm caùc noäi dung nhö ñaøo taïo, ñaøo taïo lieân tuïc, taäp huaán, höôùng daãn, caùc döï aùn vaø nhieäm vuï ñaëc bieät, luaân chuyeån vò trí coâng taùc, v.v. 7. Trong khuoân khoå coâng taùc theo doõi keát quaû vaø töï reøn luyeän, caùc thaønh vieân gia ñình seõ phaûi noäp moät baûn töï ñaùnh giaù haøng naêm, trong ñoù neâu nhöõng muïc tieâu phaán ñaáu caù nhaân cho naêm tôùi. 8. Veà vieäc ñeà baït vaø thaêng thöôûng cho caùc nhaân vieân laø thaønh vieân gia ñình, ngöôøi giaùm saùt hay ban giaùm ñoác coâng ty seõ ñeà xuaát leân Hoäi ñoàng Quaûn trò ñeå coù quyeát ñònh cuoái cuøng. 9. Lyù do ñeå baõi nhieäm moät thaønh vieân gia ñình laø: chaát löôïng coâng taùc yeáu keùm keùo daøi, ñaïo ñöùc caù nhaân khoâng chaáp nhaän ñöôïc vaø baát kyø lyù do naøo khaùc coù theå daãn tôùi vieäc sa thaûi nhö trong tröôøng hôïp hoï laø nhaân vieân ngoaøi gia ñình. 27 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 10. Thaønh vieân gia ñình ñaõ bò coâng ty baõi nhieäm seõ khoâng ñöôïc xem xeùt tuyeån duïng laïi. 11. Thaønh vieân gia ñình ñaõ töï nguyeän rôøi SABIS® coù theå quay laïi laøm vieäc cho SABIS® neáu ñöôïc Hoäi ñoàng Quaûn trò chaáp thuaän, tröôøng hôïp coù vò trí töông öùng coøn troáng, vaø seõ chæ ñöôïc chaáp nhaän moät laàn duy nhaát. E. Cheá ñoä Ñaõi ngoä Cheá ñoä ñaõi ngoä vaø phuùc lôïi cuûa caùc nhaân vieân laø ngöôøi trong gia ñình döïa treân chöùc vuï, traùch nhieäm, trình ñoä vaø keát quaû coâng taùc, bình ñaúng vôùi caùc nhaân vieân khoâng phaûi ngöôøi trong gia ñình coù cuøng chöùc vuï vaø trình ñoä töông ñöông. Cheá ñoä ñaõi ngoä vaø phuùc lôïi seõ ñöôïc xem xeùt döïa treân cô sôû hoï laø ngöôøi laøm coâng chöù khoâng phaûi döïa vaøo soá löôïng coå phieáu maø hoï ñang naém giöõ. Vôùi tö caùch coå ñoâng, caùc nhaân vieân naøy seõ ñöôïc höôûng quyeàn lôïi thoâng qua lôïi töùc töø coå phieáu cuûa hoï. F. Caùc Chính saùch Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình khaùc 1. Tuyeån duïng Thaønh vieân Thoâng gia Vôï, choàng cuûa thaønh vieân gia ñình muoán laøm vieäc cho SABIS® seõ phaûi thöïc hieän ñaày ñuû caùc quy trình phoûng vaán, ñaùnh giaù vaø tuyeån choïn thoâng thöôøng. Hoäi ñoàng Quaûn trò seõ ra quyeát ñònh tuyeån duïng hay khoâng tuyeån duïng cuoái cuøng ñoái vôùi vôï, choàng cuûa thaønh vieân gia ñình, thoâng qua nhoùm hoïp vaø bieåu quyeát kín, khoâng coù maët thaønh vieân gia ñình ñoù. 2. Moái quan heä vôùi Giaùm saùt vaø Baùo caùo Tröø khi ñieàu kieän khoâng cho pheùp, vieäc giaùm saùt caùc thaønh vieân gia ñình seõ khoâng ñöôïc giao cho thaønh vieân gia ñình khaùc. Vieäc naøy ñoâi khi coù theå khoâng traùnh ñöôïc, nhaát laø trong tröôøng hôïp caùc vò trí laõnh ñaïo cao caáp; nhöng nhöõng tình huoáng nhö vaäy seõ phaûi ñöôïc Hoäi ñoàng Quaûn trò chaáp thuaän vaø theo doõi. Ngoaøi ra, ñoái vôùi tröôøng hôïp caû vôï laãn choàng ñeàu laøm vieäc ôû SABIS® thì seõ khoâng ñöôïc laøm cuøng boä phaän. 3. Thöïc taäp Ngaén ngaøy vaø Tuyeån duïng trong Thôøi gian Heø Caùc thaønh vieân gia ñình treû tuoåi coù nguyeän voïng laøm vieäc ôû SABIS® seõ ñöôïc khuyeán khích tham gia thöïc taäp ngaén ngaøy (thöôøng töø 28 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH moät vaøi tuaàn ñeán vaøi thaùng). Thôøi gian thöïc taäp naøy seõ khoâng ñöôïc tính laø “taäp huaán ban ñaàu” neáu nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc nhaän vaøo coâng ty sau ñoù. Ñaøo taïo Lieân tuïc 4. Chính saùch chung cuûa coâng ty seõ ñöôïc aùp duïng vaøo caû coâng taùc ñaøo taïo lieân tuïc (ñeå laáy baèng) vaø naâng cao tay ngheà (nhö taäp huaán, hoäi thaûo, hoäi nghò). Trong tröôøng hôïp ñaøo taïo lieân tuïc, neáu nhaân vieân laø ngöôøi trong gia ñình muoán coù söï trôï giuùp taøi chính theâm töø Hoäi ñoàng Gia toäc SABIS® ngoaøi khoaûn hoã trôï cuûa coâng ty thì phaûi qua Chuû tòch/Toång Giaùm ñoác trình leân Hoäi ñoàng Gia toäc. Hoäi ñoàng Gia toäc sau ñoù seõ xem xeùt vaø quyeát ñònh. 1.2 Chính saùch Coå phaàn ñoái vôùi Thaønh vieân Gia ñình Ñoái vôùi moät soá gia ñình, vieäc xaùc ñònh roõ chính saùch coå phaàn ngay töø thôøi gian môùi thaønh laäp laø raát quan troïng. Nhôø vaäy maø xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc nhöõng kyø voïng cuûa caùc thaønh vieân gia ñình veà quyeàn sôû höõu coå phaàn, chaúng haïn nhö thoâng gia vaø nhöõng thaønh vieân gia ñình coù lieân heä khaùc coù ñöôïc sôû höõu coå phaàn hay khoâng. Moät chính saùch coå phaàn hieäu quaû thöôøng ñöa ra cô cheá cho pheùp caùc thaønh vieân gia ñình nhöôïng baùn coå phaàn neáu muoán. Treân thöïc teá, khi soá löôïng coå ñoâng nhieàu leân, phaàn lôùn caùc coå ñoâng seõ coù tæ leä coå phaàn nhoû laïi vaø do vaäy lôïi töùc cuõng seõ thaáp hôn (neáu coâng ty coù traû coå töùc). Tình traïng naøy seõ khieán nhöõng coå ñoâng thieåu soá caûm thaáy khoâng haøi loøng, vaø daãn tôùi maâu thuaãn vôùi nhöõng thaønh vieân gia ñình höôûng löông. Neáu coå ñoâng ñöôïc quyeàn thanh lyù coå phaàn thì seõ coù theå traùnh ñöôïc nhieàu loaïi maâu thuaãn vaø gia taêng khaû naêng toàn taïi cuûa doanh nghieäp. Moät soá doanh nghieäp gia ñình laäp ra Quyõ Mua laïi Coå phaàn nhaèm mua laïi moïi phaàn goùp voán cuûa nhöõng thaønh vieân gia ñình muoán thanh lyù. Quyõ naøy thöôøng ñöôïc laäp töø vieäc trích ra moät tyû leä nhoû lôïi nhuaän haøng naêm. 2. Caùc Theå cheá trong Quaûn trò Doanh nghieäp Gia ñình Caùc theå cheá trong quaûn trò doanh nghieäp gia ñình coù vai troø cuûng coá söï ñoaøn keát trong gia ñình vaø moái quan heä giöõa gia ñình vôùi doanh nghieäp. Baèng caùch cho pheùp caùc thaønh vieân gia ñình taäp hôïp laïi döôùi moät hay nhieàu loaïi hình toå chöùc, caùc theå cheá gia ñình seõ taêng cöôøng nhöõng moái lieân keát thoâng tin trong 29 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH gia ñình vaø doanh nghieäp cuõng nhö taïo cô hoäi ñeå caùc thaønh vieân gia ñình giao löu, thaûo luaän nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán coâng vieäc laøm aên cuûa gia ñình. Nhöõng hoaït ñoäng coù toå chöùc naøy seõ goùp phaàn naâng cao hieåu bieát vaø taïo söï ñoàng thuaän giöõa caùc thaønh vieân gia ñình. Caùc thaønh vieân gia ñình phaûi ñöôïc thoâng tin ñaày ñuû veà muïc ñích vaø hoaït ñoäng cuûa moïi theå cheá quaûn trò doanh nghieäp gia ñình ñöôïc laäp ra. Caàn baûo ñaûm ñeå caùc thaønh vieân gia ñình phaân bieät ñöôïc vai troø cuûa nhöõng theå cheá naøy vaø nhöõng boä phaän quaûn trò doanh nghieäp nhö Hoäi ñoàng Quaûn trò vaø Ban giaùm ñoác. Vieäc naøy cuõng coù theå thöïc hieän baèng caùch ñeà ra nhöõng quy cheá hoaït ñoäng baèng vaên baûn ñoái vôùi caùc theå cheá vaø phoå bieán cho moïi thaønh vieân gia ñình. Phaàn döôùi ñaây seõ trình baøy moät soá kieåu theå cheá trong quaûn trò doanh nghieäp gia ñình coù theå aùp duïng. Taát nhieân, khoâng phaûi doanh nghieäp gia ñình naøo cuõng caàn hay baét buoäc phaûi coù taát caû nhöõng theå cheá naøy. Vieäc quyeát ñònh aùp duïng loaïi theå cheá naøo tuøy thuoäc vaøo quy moâ cuûa doanh nghieäp, giai ñoaïn phaùt trieån cuûa doanh nghieäp gia ñình, soá löôïng caùc thaønh vieân gia ñình hieän coù vaø möùc ñoä tham gia cuûa caùc thaønh vieân gia ñình trong doanh nghieäp. 2.1 Ñaïi hoäi Gia toäc Ñònh nghóa: Ñaïi hoäi Gia toäc coøn goïi laø “Dieãn ñaøn Gia toäc”, laø moät dieãn ñaøn chính thöùc ñeå moïi thaønh vieân gia ñình thaûo luaän veà nhöõng vaán ñeà cuûa doanh nghieäp vaø gia ñình. Trong giai ñoaïn doanh nghieäp môùi saùng laäp, ñaïi hoäi gia toäc ñöôïc thay theá baèng moät kieåu “Hoäi nghò Gia ñình” thöôøng xuyeân vaø ít chính quy hôn. Nhöõng hoäi nghò phi chính quy naøy cho pheùp (nhöõng) ngöôøi saùng laäp phoå bieán caùc chuaån möïc gia ñình, ñeà ra nhöõng yù töôûng kinh doanh môùi vaø taäp döôït ñeå theá heä laõnh ñaïo doanh nghieäp gia ñình keá caän laøm quen vôùi coâng vieäc. Khi gia ñình vaø doanh nghieäp trôû neân phöùc taïp hôn (giai ñoaïn lieân keát vôùi ruoät thòt trong nhaø vaø hoï haøng) thì raát caàn thieát phaûi coù moät ñaïi hoäi gia toäc chính thöùc. Muïc ñích: ñöa caùc thaønh vieân gia ñình laïi gaàn nhau hôn trong nhöõng vaán ñeà quan taâm chung (caùc vaán ñeà veà gia ñình vaø doanh nghieäp gia ñình). Ñaïi hoäi gia toäc cho pheùp moïi thaønh vieân gia ñình ñöôïc bieát veà nhöõng vaán ñeà cuûa doanh nghieäp vaø coù ñöôïc cô hoäi phaùt bieåu yù kieán xaây döïng doanh nghieäp vaø veà caùc vaán ñeà gia ñình khaùc. Nhöõng buoåi ñaïi hoäi naøy coøn giuùp traùnh nhöõng maâu thuaãn coù theå coù giöõa caùc thaønh vieân gia ñình do baát bình ñaúng trong tieáp caän thoâng tin vaø caùc nguoàn löïc khaùc. Ñaïi hoäi gia toäc thöôøng ñöôïc toå chöùc khoaûng moät ñeán hai laàn moät naêm nhaèm thaûo luaän vaø xöû lyù nhöõng vaán ñeà maø gia ñình quan taâm. Moät soá vaán ñeà ñöôïc thaûo luaän trong caùc ñaïi 30 hoäi gia toäc coù theå keå ñeán laø: QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH • Thoâng qua nhöõng thay ñoåi trong chuaån möïc vaø ñònh höôùng cuûa gia ñình. • Phoå bieán cho caùc thaønh vieân gia ñình veà quyeàn vaø traùch nhieäm cuûa mình. • Thoâng qua caùc chính saùch tuyeån duïng vaø ñaõi ngoä ñoái vôùi thaønh vieân gia ñình. • Baàu choïn thaønh vieân hoäi ñoàng gia toäc (neáu coù hoäi ñoàng gia toäc). • Baàu choïn caùc thaønh vieân trong caùc ban nhoùm khaùc trong gia ñình. • Caùc vaán ñeà quan troïng khaùc cuûa gia toäc. Thaønh vieân: Noùi chung, caùc ñaïi hoäi gia toäc thöôøng cho pheùp moïi thaønh vieân gia ñình tham gia. Tuy nhieân, moät soá gia ñình cuõng coù nhöõng giôùi haïn nhaát ñònh veà thaønh phaàn tham gia nhö giôùi haïn veà ñoä tuoåi toái thieåu, thoâng gia coù ñöôïc tham döï hay khoâng, quyeàn boû phieáu trong buoåi ñaïi hoäi. Lòch trình vaø vai troø chuû toïa trong ñaïi hoäi gia toäc thöôøng do ngöôøi tröôûng hoï hay moät thaønh vieân gia ñình khaùc coù uy tín ñaûm nhieäm. Trong caùc gia ñình lôùn, vai troø naøy thöôøng ñöôïc trao cho hoäi ñoàng gia toäc. 2.2 Hoäi ñoàng Gia toäc Ñònh nghóa: Hoäi ñoàng Gia toäc, coøn goïi laø “Ban Giaùm saùt Gia ñình”, “Hoäi ñoàng Noäi boä” vaø “Ban Chaáp haønh Gia toäc”, laø moät cô quan quaûn trò thöôøng tröïc ñöôïc ñaïi hoäi gia toäc baàu choïn töø caùc thaønh vieân cuûa mình ñeå cuï theå hoaù caùc vaán ñeà trong doanh nghieäp gia ñình. Hoäi ñoàng naøy thöôøng ñöôïc thaønh laäp khi gia ñình ñaõ ñaït tôùi moät quy moâ töông ñoái, cuï theå laø hôn 30 thaønh vieân. Khi ñoù, ñaïi hoäi gia toäc seõ raát khoù coù ñöôïc nhöõng buoåi thaûo luaän höõu ích cuõng nhö ñöa ra caùc quyeát ñònh nhanh choùng, hôïp lyù. Hoäi ñoàng gia toäc ñöôïc thaønh laäp vaøo thôøi ñieåm naøy ñeå ñoùng vai troø laø moät cô quan quaûn trò ñaïi dieän cho ñaïi hoäi gia toäc trong vieäc ñieàu phoái caùc quyeàn lôïi cuûa caùc thaønh vieân gia ñình trong doanh nghieäp. Muïc ñích: thaønh phaàn, cô caáu, hoaït ñoäng cuûa hoäi ñoàng gia toäc coù söï khaùc bieät giöõa caùc doanh nghieäp gia ñình khaùc nhau. Tuy nhieân, nhieäm vuï cuûa moät hoäi ñoàng gia toäc ñieån hình thöôøng bao goàm16: • Laøm caàu noái chuû yeáu giöõa gia ñình, hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác. van Lansberg, Nhöõng theá heä keá tieáp: Thöïc hieän Mô öôùc Laøm giaøu cuûa Gia ñình (Nhaø in Ñaïi 16 I hoïc Kinh doanh Harvard, 1999); Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 31 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH • Ñeà xuaát vaø thaûo luaän teân caùc öùng cöû vieân cho caùc thaønh vieân cuûa hoäi ñoàng quaûn trò. • Soaïn thaûo, söûa ñoåi nhöõng vaên kieän cuûa gia toäc veà ñöôøng höôùng, söù maïng vaø caùc chuaån möïc cuûa doanh nghieäp. • Soaïn thaûo, söûa ñoåi nhöõng chính saùch cuûa gia ñình nhö veà tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình, cheá ñoä ñaõi ngoä, chính saùch goùp voán trong gia toäc. • Xöû lyù caùc vaán ñeà quan troïng khaùc trong gia ñình. Thaønh phaàn: cuõng nhö baát kyø moät uûy ban hoaït ñoäng hieäu quaû naøo, hoäi ñoàng gia toäc caàn coù quy moâ hôïp lyù, cuï theå laø töø 5 ñeán 9 thaønh vieân. Nhöõng thaønh vieân naøy thöôøng ñöôïc baàu ra taïi ñaïi hoäi gia toäc, döïa treân trình ñoä vaø khaû naêng ñaûm nhieäm caùc nhieäm vuï cuûa hoäi ñoàng. Moät soá gia ñình thöôøng choïn caùch quy ñònh mang tính haïn cheá veà thaønh phaàn hoäi ñoàng nhö haïn cheá veà tuoåi taùc vaø caùc tieâu chí veà kinh nghieäm, caám thoâng gia vaø caùc thaønh vieân gia ñình ñang giöõ chöùc vuï trong hoäi ñoàng quaûn trò hay ban giaùm ñoác coâng ty tham gia. Moät thöïc tieãn toát laø quy ñònh giôùi haïn nhieäm kyø ñeå vöøa cho pheùp nhieàu thaønh vieân gia ñình hôn ñöôïc tham gia vaøo hoäi ñoàng vöøa taïo caûm giaùc coâng baèng, bình ñaúng trong gia toäc. Hoäi ñoàng gia toäc caàn coù moät chuû tòch, cuõng do ñaïi hoäi gia toäc boå nhieäm. Chuû tòch hoäi ñoàng laø ngöôøi laõnh ñaïo hoäi ñoàng vaø laø ñaàu moái lieân heä chính trong gia toäc. Moät giaûi phaùp toát khaùc laø cöû ra moät thö kyù hoäi ñoàng, laøm nhieäm vuï ghi bieân baûn caùc cuoäc hoïp vaø phoå bieán cho caùc thaønh vieân gia ñình. Tuøy theo möùc ñoä phöùc taïp cuûa caùc vaán ñeà trong gia ñình maø hoäi ñoàng hoïp 2 – 6 laàn moät naêm. Caùc quyeát ñònh thöôøng ñöôïc thoâng qua baèng boû phieáu ña soá giöõa caùc thaønh vieân hoäi ñoàng. Baûng sau seõ trình baøy nhöõng khaùc bieät chính giöõa caùc cuoäc hoïp gia ñình, ñaïi hoäi gia toäc vaø hoäi ñoàng gia toäc: 32 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH Cuoäc hoïp Gia ñình Ñaïi hoäi Gia toäc Hoäi ñoàng Gia toäc Giai ñoaïn Saùng laäp Hôïp taùc vôùi Ruoät Hôïp taùc vôùi Ruoät thòt trong nhaø/Lieân thòt trong nhaø/Lieân keát vôùi Hoï haøng keát vôùi Hoï haøng Tính chaát Thöôøng laø phi chính Chính thöùc Chính thöùc thöùc Thaønh Thöôøng môû roäng cho Thöôøng môû roäng Caùc thaønh vieân phaàn moïi thaønh vieân gia cho moïi thaønh vieân gia ñình ñöôïc baàu ñình; ngöôøi saùng laäp gia ñình; gia ñình choïn taïi ñaïi hoäi gia coù theå ñeà ra theâm coù theå ñeà ra theâm toäc. Caùc tieâu chí xeùt moät soá tieâu chí choïn moät soá tieâu chí choïn choïn do gia ñình thaønh vieân. thaønh vieân. quyeát ñònh. Quy moâ Quy moâ nhoû do gia Tuøy thuoäc vaøo quy Tuøy theo tieâu chí ñình vaãn coøn trong moâ gia ñình vaø caùc ñaët ra veà thaønh giai ñoaïn saùng laäp, tieâu chí veà thaønh phaàn. Khoaûng 5-9 thöôøng goàm 6-12 phaàn tham gia. thaønh vieân laø lyù thaønh vieân gia ñình. töôûng. Soá cuoäc Tuøy theo giai ñoaïn 1-2 laàn moät naêm. 2-6 laàn moät naêm. hoïp phaùt trieån cuûa doanh nghieäp. Khi doanh nghieäp phaùt trieån nhanh, coù theå thöôøng xuyeân ñeán möùc moät laàn moät tuaàn. 33 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Cuoäc hoïp Gia ñình Ñaïi hoäi Gia toäc Hoäi ñoàng Gia toäc Hoaït ñoäng • Phoå bieán caùc • Thaûo luaän vaø phoå • Giaûi quyeát maâu chính chuaån möïc vaø ñònh bieán caùc yù töôûng, thuaãn. höôùng cuûa gia ñình. baát ñoàng vaø ñònh • Xaây döïng caùc • Thaûo luaän vaø ñeà höôùng. chính saùch vaø quy xuaát caùc yù töôûng • Thoâng qua caùc cheá quan troïng kinh doanh môùi. chính saùch, quy lieân quan ñeán gia • Truø bò caùc laõnh ñaïo cheá quan troïng lieân ñình. doanh nghieäp keá quan ñeán gia ñình. • Laäp keá hoaïch. caän. • Thoâng tin cho caùc • Truyeàn thoâng. thaønh vieân gia ñình • Ñieàu phoái coâng veà caùc vaán ñeà kinh taùc vôùi ban giaùm doanh. ñoác vaø hoäi ñoàng • Baàu choïn hoäi quaûn trò, caân baèng ñoàng gia toäc vaø quan heä giöõa caùc thaønh vieân ban doanh nghieäp vaø nhoùm khaùc. gia ñình. 2.3 Vaên phoøng Gia toäc Ñònh nghóa: Vaên phoøng gia toäc laø moät trung taâm ñaàu tö vaø haønh chính ñöôïc toå chöùc vaø giaùm saùt bôûi hoäi ñoàng gia toäc. Vaên phoøng gia toäc thöôøng raát phoå bieán ôû nhöõng gia ñình laøm kinh doanh lôùn vaø giaøu coù, do caùc thaønh vieân luoân coù nhu caàu tö vaán caù nhaân veà taøi chính, ngaân haøng, keá toaùn vaø caùc vaán ñeà khaùc. Muïc ñích: Tö vaán veà keá hoaïch ñaàu tö caù nhaân, thueá, baûo hieåm, quy hoaïch nhaø ñaát, tö vaán veà ngheà nghieäp vaø caùc chuû ñeà quan taâm khaùc cho caùc caù nhaân trong gia ñình. Thaønh phaàn: Vaên phoøng gia toäc coù hoaït ñoäng hoaøn toaøn rieâng bieät so vôùi doanh nghieäp, tuy cuõng coù theå coù moät soá thaønh vieân cuûa noù ñang laøm vieäc trong doanh nghieäp. Phoøng lieân laïc thöôøng coù thaønh vieân laø caùc giaùm ñoác chuyeân moân ñaûm nhieäm vieäc theo doõi ñaàu tö, laøm nghóa vuï thueá, baûo hieåm, laäp keá hoaïch taøi chính vaø caùc giao dòch trong noäi boä gia ñình nhö cho, taëng coå phieáu vaø laäp quy hoaïch nhaø ñaát17. van Lansberg, Nhöõng Theá heä Keá tieáp: Thöïc hieän Mô öôùc Laøm giaøu cuûa Gia ñình (AÁn phaåm 17 I cuûa Ñaïi hoïc Kinh doanh Harvard, 1999). 34 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH 2.4 Caùc Theå cheá Gia ñình khaùc Nhöõng gia ñình laøm kinh doanh coù theå muoán thaønh laäp nhöõng daïng theå cheá khaùc ñeå bao quaùt nhöõng lónh vöïc coù quan taâm ñaëc bieät. Moät soá theå cheá kieåu naøy laø18: Ban Giaùo duïc: Ban naøy chòu traùch nhieäm boài döôõng nguoàn voán con ngöôøi cuûa gia ñình vaø baûo ñaûm naêng löïc ñeå taïo ra moät söï coäng taùc hieäu quaû trong coâng taùc quaûn trò. Ban giaùo duïc döï baùo nhu caàu phaùt trieån cuûa caùc thaønh vieân gia ñình vaø toå chöùc caùc chöông trình, hoaït ñoäng ñaøo taïo cho hoï. Chaúng haïn, ban coù theå toå chöùc moät buoåi hoäi thaûo veà keá toaùn cho caùc thaønh vieân gia ñình ñeå giuùp hoï bieát caùch ñoïc vaø hieåu ñöôïc caùc baùo caùo taøi chính cuûa coâng ty. Ban Thanh lyù Coå phaàn: Ban naøy naèm döôùi söï giaùm saùt cuûa hoäi ñoàng gia toäc, laøm nhieäm vuï quaûn lyù moät quyõ ñöôïc laäp ra ñeå cho pheùp caùc coå ñoâng muoán baùn laïi coå phaàn vôùi möùc giaù hôïp lyù ñeå laøm vieäc khaùc. Quyõ naøy thöôøng ñöôïc laäp baèng caùch ñoùng goùp moät tæ leä nhaát ñònh lôïi nhuaän cuûa coâng ty moãi naêm. Ban Keá hoaïch Söï nghieäp: coù nhieäm vuï xaây döïng vaø giaùm saùt caùc chính saùch gia nhaäp cho nhöõng thaønh vieân gia ñình coù nguyeän voïng tham gia doanh nghieäp gia ñình. Ban naøy cuõng goùp phaàn giaùm saùt ngheà nghieäp cuûa caùc thaønh vieân gia ñình, cung caáp höôùng daãn ngheà nghieäp vaø thoâng tin cho coå ñoâng vaø hoäi ñoàng gia toäc veà tieán boä ngheà nghieäp cuûa caùc thaønh vieân. Ban keá hoaïch söï nghieäp cuõng hoaït ñoäng raát höõu hieäu trong vieäc tö vaán cho nhöõng thaønh vieân gia ñình khoâng muoán laøm vieäc trong doanh nghieäp gia ñình veà con ñöôøng phaùt trieån söï nghieäp ôû caùc doanh nghieäp beân ngoaøi. Ban Sum hoïp Gia ñình vaø Giaûi trí: muïc ñích cuûa ban naøy laø laäp keá hoaïch vui chôi, giaûi trí vaø caùc hoaït ñoäng khaùc nhaèm gaén keát caùc thaønh vieân gia ñình thoâng qua caùc hoaït ñoäng loaïi naøy. Ban cuõng toå chöùc caùc buoåi sum hoïp gia ñình thöôøng nieân nhaèm giöõ quan heä toát giöõa gia ñình, hoï haøng baèng vieäc taïo cô hoäi ñeå moïi ngöôøi gaëp gôõ, giao löu. van Lansberg, Nhöõng Theá heä Keá tieáp: Thöïc hieän Mô öôùc Laøm giaøu cuûa Gia ñình (AÁn phaåm 18 I cuûa Ñaïi hoïc Kinh doanh Harvard, 1999).; Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 35 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH TÌNH HUOÁNG NGHIEÂN CÖÙU 2 Taäp ñoaøn Carvajal Quy cheá Gia toäc – Danh muïc Nhöõng ñieàu Caàn bieát Taäp ñoaøn Carvajal laø moät coâng ty ña quoác gia tö nhaân haøng ñaàu cuûa Coâlumbia coù hoaït ñoäng ôû 19 nöôùc treân theá giôùi, chuû yeáu ôû khu vöïc Myõ Latinh. Taäp ñoaøn Carvajal hoaït ñoäng trong 12 ngaønh ngheà khaùc nhau, trong ñoù caùc lónh vöïc chuû yeáu laø: saûn xuaát, taùi cheá giaáy; vaät phaåm tröôøng hoïc vaø vaên phoøng; danh baï ñieän thoaïi; xuaát baûn vaø bieân taäp; vaät lieäu nhöïa vaø giaáy ñoùng goùi. Taäp ñoaøn Carvajal ñöôïc oâng Manuel Carvajal Valencia thaønh laäp naêm 1904 ôû Cali, Coâlumbia. OÂng cuõng laø ngöôøi thaønh laäp moät coâng ty in aán coù teân laø La Imprenta Comercial. Daàn daàn, coâng ty môû roäng hoaït ñoäng ra caùc ngaønh kinh doanh vaø ñòa baøn khaùc, trôû thaønh moät trong nhöõng haõng ña quoác gia danh tieáng nhaát chaâu Myõ Latinh. Hai hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa IFC vaøo Taäp ñoaøn Carvajal ñöôïc thöïc hieän vaøo caùc naêm 2004 vaø 2006, vôùi muïc ñích hoã trôï Taäp ñoaøn xaây döïng caùc keá hoaïch chieán löôïc vaø hieän ñaïi hoaù. Hoaït ñoäng ñaàu tö môùi nhaát cuûa IFC vaøo Taäp ñoaøn Carvajal laø veà caûi toå vaø hieän ñaïi hoaù heä thoáng thoâng tin cuûa Taäp ñoaøn. IFC cuõng ñaõ tham gia tö vaán cho Taäp ñoaøn Carvajal veà lónh vöïc quaûn trò doanh nghieäp. Muïc luïc Quy cheá Gia toäc cuûa Taäp ñoaøn Carvajal19 A. Muïc tieâu cuûa Quy cheá Gia toäc 1. Söï Lieâm chính cuûa Coâng ty Carvajal 2. Söï Ñoaøn keát trong Gia toäc Carvajal B. Caùc Theå cheá Gia ñình 1. Ñaïi hoäi Gia toäc a. Muïc tieâu cuûa Ñaïi hoäi Gia toäc b. Caùc chöùc naêng cuûa Ñaïi hoäi Gia toäc 2. Hoäi ñoàng Gia toäc a. Muïc tieâu cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc b. Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc c. Chöùc naêng cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc d. Quyeát ñònh cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc e. Taàn suaát caùc Cuoäc hoïp cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc 19 Phoûng theo vaø toång hôïp töø Quy cheá Gia toäc cuûa Taäp ñoaøn Carvajal naêm 2002. 36 QUAÛN TRÒ GIA ÑÌNH 3. Hoäi ñoàng Phaùt trieån Thaønh vieân Gia ñình Laøm vieäc trong Coâng ty a. Muïc tieâu cuûa Hoäi ñoàng Phaùt trieån b. Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Phaùt trieån c. Chöùc naêng cuûa Hoäi ñoàng Phaùt trieån C. Hoäi Töø thieän Gia toäc Carvajal (Toå chöùc töø thieän) 1. Muïc tieâu cuûa Hoäi Töø thieän Gia toäc 2. Hoäi ñoàng Quaûn trò cuûa Hoäi Töø thieän Gia toäc 3. Chuû tòch Hoäi töø thieän Gia toäc D. Caùc Theå cheá cuûa Coâng ty 1. Ñaïi hoäi Coå ñoâng a. Muïc tieâu cuûa Ñaïi hoäi Coå ñoâng b. Caùc Quyeát ñònh cuûa Ñaïi hoäi Coå ñoâng 2. Hoäi ñoàng Quaûn trò a. Muïc tieâu cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò b. Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò c. Chuû tòch Hoäi ñoàng Quaûn trò E. Ban Giaùm ñoác 1. Toång Giaùm ñoác coâng ty a. Boå nhieäm Toång Giaùm ñoác coâng ty F. Chính saùch coå phaàn 1. Baùn Coå phieáu a. Quyeàn Töø choái Mua Laàn ñaàu b. Ñieàu kieän Baùn 2. Quyeàn Caàm coá Coå phieáu 3. Phaùt haønh Coå phieáu 4. Quyõ Döï phoøng a. Muïc tieâu cuûa Quyõ Döï phoøng b. Hoäi ñoàng Quaûn trò cuûa Quyõ Döï phoøng 5. Maâu thuaãn Quyeàn lôïi a. Ñaàu tö vaøo caùc Coâng ty khaùc b. Giao dòch vôùi Coâng ty c. Caùc Hoaït ñoäng khaùc 37 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH G. Tuyeån duïng Thaønh vieân Gia ñình 1. Gia nhaäp 2. Traùch nhieäm 3. Cheá ñoä ñaõi ngoä 4. Ñaùnh giaù Quaù trình Phaùt trieån 5. Nghæ höu H. Ban trôï caáp xaõ hoäi (Trôï caáp cho Thaønh vieân Gia ñình) 1. Muïc tieâu cuûa Ban Trôï caáp Xaõ hoäi 2. Thaønh phaàn cuûa Ban Trôï caáp Xaõ hoäi 3. Quy cheá cuûa Ban Trôï caáp Xaõ hoäi I. Hoaït ñoäng cuûa Gia ñình 1. Caùc buoåi Gaëp maët vôùi Coâng chuùng 2. Caùc buoåi Hoïp phoå bieán Thoâng tin 3. Truyeàn thoâng 4. Lòch söû Coâng ty J. Quan heä vôùi Coâng chuùng K. Ngöôøi Giaùm saùt Quy cheá Gia toäc 1. Muïc tieâu cuûa Ngöôøi Giaùm saùt 2. Boå nhieäm Ngöôøi Giaùm saùt 3. Chöùc naêng cuûa Ngöôøi Giaùm saùt L. Thö kyù cuûa Hoäi ñoàng Gia toäc 1. Muïc tieâu cuûa Thö kyù Hoäi ñoàng Gia toäc 2. Boå nhieäm Thö kyù Hoäi ñoàng Gia toäc 3. Chöùc naêng cuûa Thö kyù Hoäi ñoàng Gia toäc M. Giaûi quyeát maâu thuaãn N. Caäp nhaät Quy taéc Gia toäc O. Caùc ñònh nghóa 38 PHAÀN III HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Hoäi ñoàng quaûn trò laø moät theå cheá trung taâm trong boä maùy quaûn trò cuûa haàu heát caùc coâng ty, keå caû caùc coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình. Vai troø, cô caáu vaø thaønh phaàn cuûa hoäi ñoàng quaûn trò cuûa moãi doanh nghieäp gia ñình moät khaùc. Nhöõng yeáu toá naøy thöôøng ñöôïc quyeát ñònh bôûi quy moâ vaø tính phöùc taïp cuûa doanh nghieäp vaø lòch söû phaùt trieån cuûa gia toäc sôû höõu doanh nghieäp. Trong nhöõng naêm ñaàu sau khi ra ñôøi, haàu heát caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng laäp hoäi ñoàng quaûn trò cho ñuùng vôùi quy ñònh cuûa phaùp luaät. Coøn goïi laø “Ban giaáy tôø”, muïc ñích cuûa hoäi ñoàng quaûn trò thöôøng chæ giôùi haïn ôû möùc pheâ duyeät caùc vaán ñeà veà taøi chính, coå töùc vaø caùc thuû tuïc khaùc caàn söï pheâ duyeät cuûa hoäi ñoàng quaûn trò theo quy ñònh cuûa luaät phaùp. Nhöõng hoäi ñoàng quaûn trò kieåu naøy thöôøng hoïp khoaûng moät hoaëc hai laàn moät naêm (tuøy theo quy ñònh töøng nôi), ñoàng thôøi caùc phieân hoïp cuõng chæ dieãn ra trong thôøi gian raát ngaén. Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò trong tröôøng hôïp naøy thöôøng chæ bao goàm caùc thaønh vieân gia ñình vaø trong vaøi tröôøng hôïp laø moät soá ít caùc thaønh vieân cao caáp ngoaøi gia ñình ñöôïc tin caån. Ñoàng thôøi, nhöõng caù nhaân naøy cuõng thöôøng laø caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác kieâm thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò, vaø ñoàng thôøi laø caùc chuû sôû höõu cuûa coâng ty. Cô cheá quaûn lyù naøy khoâng coù lôïi nhieàu cho doanh nghieäp gia ñình vì moãi thaønh phaàn cuûa cô cheá naøy (hoäi ñoàng quaûn trò, ban giaùm ñoác vaø gia ñình) neáu taùch rieâng seõ coù theå ñoùng moät vai troø tích cöïc vaø xaây döïng hôn trong heä thoáng quaûn trò cuûa coâng ty. Haäu quaû laø vai troø cuûa caùc thaønh phaàn bò choàng cheùo, coù theå daãn tôùi maâu thuaãn vaø keùm hieäu quaû trong giaùm saùt coâng ty vaø vieäc ra quyeát ñònh chieán löôïc. Khi phaùt trieån ñeán trình ñoä phöùc taïp hôn, doanh nghieäp gia ñình seõ caàn hoäi ñoàng quaûn trò ñoùng moät vai troø tích cöïc hôn trong nhöõng vaán ñeà quan troïng nhö ñeà ra chieán löôïc cuûa coâng ty vaø ñaùnh giaù hieäu quaû quaûn lyù. Nhöõng coâng taùc naøy ñoøi hoûi hoäi ñoàng quaûn trò phaûi gaëp maët thöôøng xuyeân hôn vaø phaûi coù trình ñoä vaø söï ñoäc laäp caàn thieát ñeå giaùm saùt ban giaùm ñoác coâng ty. Ñoù laø khi hoäi ñoàng quaûn trò cuûa doanh nghieäp gia ñình trôû neân coù toå chöùc 39 39 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH hôn, hoaït ñoäng coù troïng ñieåm hôn vaø môû roäng cöûa hôn vôùi caùc thaønh vieân ñoäc laäp töø beân ngoaøi. Tröôùc khi phaùt trieån leân moät hoäi ñoàng quaûn trò hoaøn toaøn chuyeân nghieäp coù khaû naêng haønh ñoäng vì lôïi ích toái cao cuûa doanh nghieäp, ñoäc laäp vôùi ban giaùm ñoác vaø caùc coå ñoâng kieåm soaùt, nhieàu doanh nghieäp gia ñình thöôøng thaønh laäp moät ban coá vaán ñeå boå sung caùc kyõ naêng vaø trình ñoä cho caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò hieän haønh. Trong tröôøng hôïp naøy, ban coá vaán seõ hôïp taùc chaët cheõ vôùi hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác coâng ty ñeå xöû lyù baát kyø vaán ñeà chieán löôïc naøo maø doanh nghieäp phaûi ñoái maët. 1. Ban Coá vaán 1.1 Ñònh nghóa vaø Vai troø cuûa Ban Coá vaán Ban coá vaán laø moät nhoùm nhöõng caù nhaân coù kinh nghieäm vaø uy tín ñöôïc nhieàu doanh nghieäp gia ñình laäp ra khi hoäi ñoàng quaûn trò chæ goàm nhöõng thaønh vieân gia ñình vaø caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác cao caáp cuûa coâng ty. Trong tröôøng hôïp naøy, hoäi ñoàng quaûn trò coù theå thieáu nhöõng naêng löïc chuyeân moân vaø söï khaùch quan trong moät soá lónh vöïc chieán löôïc nhaát ñònh nhö marketing, taøi chính, quaûn trò nhaân söï vaø thò tröôøng quoác teá. Chính vì vaäy ban coá vaán ñöôïc thaønh laäp ñeå buø tröø cho nhöõng khieám khuyeát cuûa hoäi ñoàng quaûn trò maø khoâng laøm giaûm suùt quyeàn kieåm soaùt cuûa gia toäc trong quaù trình ra quyeát ñònh hay buoäc phaûi chia seû thoâng tin vôùi ngöôøi ngoaøi. Ban coá vaán cuõng coù theå coù lôïi cho doanh nghieäp gia ñình nhôø nhöõng moái lieân heä maø caùc thaønh vieân cuûa ban coù ñöôïc20. Ban coá vaán thöôøng ñöôïc coi laø moät “giaûi phaùp dung hoøa” giöõa moät beân laø gia ñình coù quyeàn kieåm soaùt vaø moät beân laø hoäi ñoàng quaûn trò ñoäc laäp hôn. Nhieàu doanh nghieäp gia ñình nhaän thöùc ñöôïc yeâu caàu phaûi coù moät hoäi ñoàng quaûn trò ñoäc laäp nhöng caûm thaáy khoâng thoaûi maùi khi phaûi chia seû nhöõng thoâng tin nhaïy caûm cuûa coâng ty cuõng nhö quyeàn löïc ra quyeát ñònh vôùi moät nhoùm nhöõng ngöôøi khoâng thuoäc gia ñình. Nhöõng doanh nghieäp gia ñình naøy thöôøng choïn caùch laäp ban coá vaán ñeå tìm kieám yù kieán tö vaán vaø trình ñoä chuyeân moân töø beân ngoaøi ñoàng thôøi vaãn giöõ ñöôïc quyeàn kieåm soaùt Hoäi ñoàng Quaûn trò thöïc söï cuûa coâng ty. Daàn daàn vaø khi gia ñình nhaän ra ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa ban coá vaán thì moät soá thaønh vieân cuûa ban cuõng thöôøng ñöôïc môøi tham gia vaøo hoäi ñoàng quaûn trò cuûa coâng ty.  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng 20 F (Routledge Niu Yook, 1998). 40 HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 1.2 Thaønh phaàn cuûa Ban Coá vaán Quy moâ thöïc teá nhaát ñoái vôùi ban coá vaán laø trong khoaûng töø 3 ñeán 7 thaønh vieân. Quy moâ ban coá vaán nhoû seõ giuùp duy trì hieäu quaû vaø cho pheùp caùc thaønh vieân cuûa ban truyeàn ñaït ñöôïc roõ raøng yù kieán cuûa mình tôùi nhöõng thaønh vieân khaùc. Thaønh vieân cuûa ban coá vaán thöôøng laø caùc chuyeân gia trong lónh vöïc vaø thò tröôøng doanh nghieäp gia ñình, hay trong nhöõng lónh vöïc khaùc nhö taøi chính, marketing vaø thò tröôøng quoác teá. Hoï cuõng coù theå tö vaán caùc kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa mình cho doanh nghieäp gia ñình khi vieäc kinh doanh chuyeån sang caùc lónh vöïc môùi hay môû roäng sang caùc nöôùc khaùc. Ban coá vaán thöôøng hoïp khoaûng 3 tôùi 4 laàn moät naêm, tuøy thuoäc vaøo quy moâ cuûa doanh nghieäp gia ñình vaø möùc ñoä phöùc taïp trong hoaït ñoäng. Toång Giaùm ñoác vaø moät soá giaùm ñoác cao caáp trong doanh nghieäp gia ñình cuõng coù theå tham gia ban coá vaán nhaèm ñieàu phoái vaø ñònh höôùng caùc noäi dung thaûo luaän trong caùc phieân hoïp phuø hôïp vôùi nhu caàu cuûa coâng ty. Ñeå baûo ñaûm tính khaùch quan cuûa caùc thaønh vieân ban coá vaán, nhöõng caù nhaân sau ñaây khoâng ñöôïc tham gia ban coá vaán21: • Nhaø cung caáp hay ngöôøi baùn haøng cho coâng ty. • Baïn beø cuûa chuû doanh nghieäp khoâng coù trình ñoä phuø hôïp. • Nhöõng ñôn vò ñang cung caáp dòch vuï cho coâng ty (nhö ngaân haøng, luaät sö, kieåm toaùn ñoäc laäp, tö vaán), vì hoï ñaõ cung caáp dòch vuï tö vaán naøy döôùi daïng khaùc cuõng nhö söï khaùch quan vaø ñoäc laäp cuûa hoï coù theå bò aûnh höôûng bôûi vì hoï ñang laøm vieäc cho coâng ty vaø ñöôïc coâng ty traû thuø lao. • Nhöõng caù nhaân coù maâu thuaãn lôïi ích neáu laøm coá vaán cho coâng ty. • Nhöõng caù nhaân hieän ñaõ ñaûm nhieäm quaù nhieàu traùch nhieäm vaø seõ khoâng theå laøm toát vai troø cuûa mình neáu trôû thaønh thaønh vieân ban coá vaán. 1.3 Öu ñieåm vaø Nhöôïc ñieåm cuûa Ban Coá vaán Baûng döôùi ñaây trình baøy toùm taét moät soá öu nhöôïc ñieåm chính cuûa ban coá vaán22:  ichard Narva vaø Beth Silver, “Laøm theá naøo ñeå Xaây döïng Cô cheá Quaûn trò Hieäu quaû 21 R trong Doanh nghieäp thuoäc Kieåm soaùt Gia ñình”, Taïp chí Quaûn trò vieân NACD haøng thaùng, 8/2003.  hoûng theo Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt 22 P trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 41 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Ban Coá vaán Caùc thaønh vieân khoâng coù traùch nhieäm phaùp lyù naøo; nhôø •  ñoù giaûm chi phí cho coâng ty (khoâng caàn baûo hieåm) vaø Öu ñieåm deã daøng tuyeån duïng thaønh vieân hôn (do vieäc choïn thaønh phaàn cuûa ban khoâng maïo hieåm nhö vieäc baàu choïn thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò coâng ty) Coù theå mang laïi cho coâng ty nhöõng kyõ naêng, trình ñoä •   chuyeân moân, kieán thöùc maø ban giaùm ñoác vaø hoäi ñoàng quaûn trò hieän haønh chöa coù. YÙ kieán tö vaán cuûa ban thöôøng khaùch quan •  Caùc thaønh vieân cuûa ban coù theå giôùi thieäu nhöõng moái quan •  heä môùi daãn tôùi taêng doanh soá hay taïo theâm nguoàn voán.  an coá vaán hoaït ñoäng nhö moät nhoùm chuyeân gia coù • B nhöõng yù kieán tö vaán nhöng khoâng ñöôïc coâng ty aùp duïng Nhöôïc ñieåm moät caùch heä thoáng. Haäu quaû laø ban coá vaán coù theå khoâng ñöôïc coi troïng nhö moät hoäi ñoàng quaûn trò thöïc söï.  an coá vaán khoâng coù quyeàn yeâu caàu thoâng tin töø ban • B giaùm ñoác neân caùc ñeà xuaát cuûa ban chæ coù theå döïa treân nhöõng gì maø ban giaùm ñoác töï nguyeän chia seû vôùi caùc thaønh vieân cuûa ban.  aùc thaønh vieân cuûa ban coá vaán chæ coù raát ít hoaëc khoâng • C coù aûnh höôûng gì ñeán chieán löôïc vaø coâng taùc giaùm saùt hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa ban giaùm ñoác.  o thieáu traùch nhieäm phaùp lyù neân khoù buoäc thaønh vieân • D cuûa ban coá vaán chòu traùch nhieäm cho nhöõng yù kieán tö vaán cuûa hoï.  oät soá thaønh vieân cuûa ban coá vaán coù theå khoâng coi • M troïng vai troø cuûa mình neân khoâng coù söï chuaån bò vaø ñoùng goùp caàn coù so vôùi khi hoï laø thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò thöïc söï. 42 HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 2. Hoäi ñoàng Quaûn trò 2.1 Vai troø cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò Vai troø chuû yeáu cuûa moät hoäi ñoàng quaûn trò hoaït ñoäng hieäu quaû laø ñeà ra chieán löôïc chung cho coâng ty; giaùm saùt hieäu quaû quaûn lyù; vaø baûo ñaûm vieäc xaây döïng moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp phuø hôïp, trong ñoù coù moâi tröôøng kieåm soaùt chaët cheõ, coù möùc ñoä coâng khai ñaày ñuû vaø moät cô cheá baûo veä coå ñoâng thieåu soá thích hôïp. Thôøi gian vaø noã löïc ñöôïc hoäi ñoàng quaûn trò phaân boå cho töøng lónh vöïc treân tuøy thuoäc vaøo quy moâ vaø möùc ñoä phöùc taïp cuûa doanh nghieäp gia ñình. Chaúng haïn, moät coâng ty coù ít coå ñoâng, quy trình kinh doanh ñôn giaûn, cô cheá kieåm soaùt noäi boä hieäu quaû vaø moät möùc ñoä tham gia cao cuûa caùc chuû sôû höõu vaøo hoaït ñoäng kinh doanh thì seõ caàn hoäi ñoàng quaûn trò chuù troïng nhieàu hôn vaøo chieán löôïc vaø caùc vaán ñeà hoaïch ñònh daøi haïn. Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình caàn ñoùng goùp vaøo lôïi ích cho coâng ty maø khoâng laëp laïi nhöõng hoaït ñoäng ñaõ ñöôïc caùc boä phaän khaùc trong coâng ty thöïc hieän. Chaúng haïn, hoäi ñoàng quaûn trò phaûi höôùng daãn chöù khoâng phaûi tham gia vaøo coâng taùc quaûn lyù thöôøng nhaät cuûa coâng ty vì ñaây laø nhieäm vuï cuûa ban giaùm ñoác coâng ty. Hôn nöõa, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò caàn phaûi coù nhöõng quyeàn löïc vaø söï töï do caàn thieát ñeå giaùm saùt vaø chaát vaán caùc quyeát ñònh vaø nhöõng haønh ñoäng khaùc cuûa caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác vaø/hoaëc caùc thaønh vieân gia ñình. Ngoaøi vaán ñeà chieán löôïc vaø giaùm saùt, moät soá nhieäm vuï chính ñöôïc trao cho hoäi ñoàng quaûn trò goàm23: •  Baûo ñaûm söï keá nhieäm cuûa caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác. •  Baûo ñaûm saün saøng caùc nguoàn taøi chính cho doanh nghieäp. •  Baûo ñaûm söï phuø hôïp cuûa caùc cô cheá kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn lyù ruûi ro cuûa coâng ty. •  Baùo caùo cho caùc coå ñoâng vaø caùc beân lieân quan khaùc.  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng 23 F (Routledge Niu Yook, 1998). 43 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 2.2 Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò Thaønh phaàn vaø quy moâ cuûa hoäi ñoàng quaûn trò seõ tuøy thuoäc vaøo quy moâ vaø möùc ñoä phöùc taïp trong hoaït ñoäng cuûa coâng ty. Tuy khoâng coù coâng thöùc ñôn giaûn naøo ñeå xaùc ñònh ñöôïc bao nhieâu thaønh vieân laø phuø hôïp cho moïi doanh nghieäp gia ñình nhöng nhöõng thöïc tieãn toát nhaát thöôøng ñeà xuaát moät quy moâ hoäi ñoàng quaûn trò neân coù khoaûng töø 5 ñeán 9 thaønh vieân. Lôïi theá cuûa quy moâ hoäi ñoàng quaûn trò nhoû laø taêng ñöôïc hieäu suaát vì caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò coù nhieàu cô hoäi giao tieáp, laéng nghe nhau hôn vaø duy trì quaù trình thaûo luaän theo ñuùng ñònh höôùng. Ngoaøi ra, coâng ty cuõng deã toå chöùc caùc buoåi hoïp cuûa hoäi ñoàng quaûn trò vaø ñaït soá phieáu bieåu quyeát nhanh hôn trong moät nhoùm nhoû so vôùi nhoùm lôùn. Khi löïa choïn caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò, caùc coâng ty gia ñình caàn chuù yù tôùi nhöõng caù nhaân coù khaû naêng ñem laïi lôïi ích cho doanh nghieäp vaø ñoùng goùp nhöõng kyõ naêng caàn thieát trong nhöõng lónh vöïc nhö chieán löôïc vaø/hoaëc quaûn lyù cuõng nhö giaùm saùt hoaït ñoäng. Hôn nöõa, ñeå löïa choïn ñöôïc ñuùng caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò thì caàn taäp trung vaøo khaû naêng ñoùng goùp cho coâng ty chöù khoâng phaûi vieäc hoï coù phaûi laø thaønh vieân cuûa gia ñình hay khoâng. Tuy nhieân treân thöïc teá, caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng coù caùc hoäi ñoàng quaûn trò haàu nhö chæ goàm toaøn caùc thaønh vieân gia ñình. Lôïi ích cuûa vieäc coù ñöôïc moät hoäi ñoàng quaûn trò hoaït ñoäng ñoäc laäp vôùi ban giaùm ñoác vaø caùc coå ñoâng chi phoái seõ ñöôïc thaûo luaän theâm trong Phaàn III-3 tieáp theo. Baûng döôùi ñaây seõ toùm taét moät soá tieâu chí maø caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò caàn coù: Phaåm chaát Caù nhaân Trình ñoä Chuyeân moân •  Coù phaåm chaát caù nhaân lieâm chính Coù kinh nghieäm trong ngaønh, •  vaø coù tinh thaàn traùch nhieäm cao lónh vöïc •  Coù naêng löïc laøm vieäc trong taäp theå Coù khaû naêng xeùt ñoaùn hôïp lyù trong •  kinh doanh Coù kyõ naêng giao tieáp toát •  Coù trình ñoä, kyõ naêng veà nhöõng •  Coù kyõ naêng laõnh ñaïo •  lónh vöïc phuø hôïp (do coâng ty yeâu Coù kyõ naêng phaân tích toát •  caàu), chaúng haïn nhö: Chieán löôïc, Marketing, Luaät, Taøi chính Keá toaùn, Can ñaûm, töï tin vaø coù khaû naêng •  Quaûn lyù Ruûi ro, Kieåm soaùt Noäi boä, chaát vaán caùc thaønh vieân khaùc, Nhaân söï vaø Quaûn trò Doanh nghieäp caùc thaønh vieân gia ñình vaø caùc giaùm ñoác cao caáp Coù nhöõng moái quan heä höõu ích •  44 HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 2.3 Nghóa vuï cuûa Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò Caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ñöôïc coå ñoâng cuûa coâng ty baàu choïn vaø phaûi haønh ñoäng vì lôïi ích toái ña cuûa coâng ty cuõng nhö caån troïng trong coâng vieäc. Döôùi ñaây laø moät soá nghóa vuï chính cuûa caùc thaønh vieân24: Nghóa vuï Caån troïng: Tröôùc khi ra quyeát ñònh, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò phaûi haønh ñoäng moät caùch hôïp lyù vaø coù nhöõng coá gaéng thöïc söï trong phaân tích, coù tính ñeán moïi thoâng tin thích hôïp vaø quan troïng tieáp caän ñöôïc. Theo nghóa vuï caån troïng naøy, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò phaûi: • Caån thaän nghieân cöùu moïi thoâng tin quan troïng naém baét ñöôïc tröôùc khi ra baát kyø quyeát ñònh naøo. • Haønh ñoäng moät caùch maãn caùn vaø vôùi naêng löïc cao. • Ra quyeát ñònh döïa treân cô sôû coù ñaày ñuû thoâng tin suy nghó thaáu ñaùo. • Thöôøng xuyeân tham döï caùc cuoäc hoïp hoäi ñoàng quaûn trò, chuaån bò ñaày ñuû tröôùc khi ñeán hoïp vaø tham gia tích cöïc vaøo caùc cuoäc hoïp (noäi dung naøy trong nghóa vuï caån troïng coøn ñöôïc goïi laø “nghóa vuï löu yù” hay “nghóa vuï tuaân thuû”). Nghóa vuï trung thaønh: Khi thöïc hieän nhieäm vuï, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò phaûi trung thaønh vôùi coâng ty, ñaët lôïi ích coâng ty leân treân baát kyø quyeàn lôïi naøo khaùc. Caùc thaønh vieân khoâng ñöôïc thu lôïi caù nhaân töø baát kyø haønh ñoäng naøo thöïc hieän nhaân danh coâng ty. Theo nghóa vuï trung thaønh, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò phaûi: • Ñaët quyeàn lôïi cuûa coâng ty leân treân moïi quyeàn lôïi caù nhaân hay lôïi ích khaùc. • Laäp töùc coâng khai moïi tröôøng hôïp maâu thuaãn lôïi ích cho caùc thaønh vieân khaùc trong hoäi ñoàng quaûn trò. • Khoâng tham gia boû phieáu cho nhöõng vaán ñeà coù theå coù maâu thuaãn vôùi lôïi ích caù nhaân.  ACD, “Hoäi ñoàng Quaûn trò trong Doanh nghieäp thuoäc Sôû höõu Gia ñình”, Boä Caåm nang daønh 24 N cho Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò, 2004. 45 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 3. Thaønh vieân Ñoäc laäp trong Hoäi ñoàng Quaûn trò 3.1 Taàm Quan troïng cuûa caùc Thaønh vieân Ñoäc laäp Thaønh laäp moät hoäi ñoàng quaûn trò vöõng maïnh vaø ñoäc laäp laø moät quyeát ñònh saùng suoát maø haàu heát caùc gia ñình tham gia kinh doanh ñeàu thöïc hieän khi hoaït ñoäng cuûa coâng ty ñaõ ñaït ñeán moät quy moâ vaø möùc ñoä phöùc taïp nhaát ñònh. Moät nghieân cöùu thöïc hieän ôû Myõ treân hôn 80 coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình do theá heä thöù ba trôû leân ñieàu haønh cho thaáy söï hieän dieän cuûa moät hoäi ñoàng quaûn trò tích cöïc beân ngoaøi (khoâng thuoäc söï kieåm soaùt cuûa gia ñình) laø yeáu toá quan troïng nhaát ñoái vôùi söï toàn taïi vaø thaønh coâng cuûa caùc coâng ty naøy25. Tuy nhieân, treân thöïc teá, phaàn lôùn caùc doanh nghieäp gia ñình ñeàu giaønh quyeàn tham gia vaøo hoäi ñoàng quaûn trò cho caùc thaønh vieân gia ñình vaø chæ trong moät soá ít tröôøng hôïp laø cho moät soá caùc thaønh vieân ngoaøi gia ñình ñöôïc tin caån tham gia. Caùch naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå duy trì söï kieåm soaùt cuûa gia ñình veà ñöôøng loái kinh doanh cuûa coâng ty. Ñaùng tieác laø söï vaéng maët cuûa caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ngoaøi gia ñình coù theå khieán hoäi ñoàng quaûn trò trong moät doanh nghieäp gia ñình khoù taän duïng ñöôïc nhöõng kieán thöùc, khaû naêng chuyeân moân maø mình coøn thieáu. Nhöõng thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ñoäc laäp thöïc söï cuõng seõ thaùch thöùc ñoái vôùi loái tö duy cuûa gia ñình vaø giuùp taêng cöôøng tính kyû luaät trong caùc buoåi hoïp cuûa hoäi ñoàng quaûn trò. Ngoaøi ra, söï coù maët cuûa caùc thaønh vieân ñoäc laäp trong caùc buoåi hoïp seõ khieán caùc thaønh vieân gia ñình khoâng laõng phí thôøi giôø quyù baùu vaøo nhöõng vaán ñeà gia ñình maø taäp trung hôn vaøo chieán löôïc vaø giaùm saùt kinh doanh. Cuoái cuøng, caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ñoäc laäp cuõng coù theå ñoùng vai troø “trung gian” giöõa caùc thaønh vieân gia ñình trong tröôøng hôïp coù baát ñoàng yù kieán veà caùc vaán ñeà kinh doanh. Döôùi ñaây laø moät soá lôïi ích cuûa thaønh vieân ñoäc laäp26: • Ñem laïi caùi nhìn khaùch quan veà coâng taùc chieán löôïc vaø kieåm soaùt. • Boå sung nhöõng kyõ naêng, kieán thöùc môùi maø coâng ty chöa coù. • Mang ñeán quan ñieåm ñoäc laäp vaø khaùch quan trong gia ñình.  ohn Ward, Xaây döïng Hoäi ñoàng Quaûn trò hieäu quaû trong Doanh nghieäp Tö nhaân (Nhaø Xuaát 25 J baûn Doanh nghieäp gia ñình, 1991).  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn 26 F vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 46 HOÄI ÑOÀNG QUAÛN TRÒ TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH • Ra caùc quyeát ñònh tuyeån duïng vaø boå nhieäm khoâng phuï thuoäc vaøo quan heä gia ñình. • Ñoùng vai troø laø yeáu toá caân baèng giöõa caùc thaønh vieân trong gia ñình vaø trong moät soá tröôøng hôïp, ñöùng ra laøm ngöôøi phaùn xöû khaùch quan caùc baát ñoàng giöõa caùc giaùm ñoác laø thaønh vieân gia ñình. • Ñem laïi lôïi ích töø moái quan heä kinh doanh vaø caùc quan heä khaùc cuûa hoï. 3.2 Ñònh nghóa Tính Ñoäc laäp cuûa Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò Ñònh nghóa veà tính ñoäc laäp cuûa thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ôû moãi thò tröôøng moät khaùc. Tuy nhieân, nhöõng noäi dung chuû yeáu trong ñònh nghóa veà cô baûn laø gioáng nhau. Nguyeân taéc chung laø thaønh vieân ñoäc laäp phaûi khoâng coù moái quan heä naøo vôùi ban giaùm ñoác, kieåm soaùt vieân (gia ñình) vaø nhöõng ñoái töôïng khaùc coù theå coù aûnh höôûng ñeán nhaän ñònh cuûa thaønh vieân ñoù. Sau ñaây laø ñònh nghóa cuûa IFC veà thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò ñoäc laäp: Ñònh nghóa Cuï theå veà Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò Ñoäc laäp27 “Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò Ñoäc laäp” laø moät thaønh vieân ñaùp öùng caùc tieâu chuaån döôùi ñaây: Chöa töøng laøm vieäc cho Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan vôùi 1.  Coâng ty trong naêm naêm qua; Khoâng phaûi vaø khoâng coù lieân heä vôùi moät coâng ty ñang laø coá 2.  vaán hay tö vaán cuûa Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan; Khoâng coù lieân heä vôùi khaùch haøng hay nhaø cung caáp lôùn cuûa 3.  Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan; Khoâng coù hôïp ñoàng dòch vuï caù nhaân naøo vôùi Coâng ty, caùc 4.  ñôn vò lieân quan hay ban giaùm ñoác; Khoâng coù lieân heä vôùi moät toå chöùc phi lôïi nhuaän ñang nhaän taøi 5.  trôï ñaùng keå töø Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan;  oå chöùc Taøi chính Quoác teá, http://www.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/ 27 T CGToolsFamilyFounderUnlisted. 47 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Khoâng phaûi laø thaønh vieân ban giaùm ñoác cuûa moät coâng ty 6.  khaùc neáu coù baát kyø giaùm ñoác naøo cuûa Coâng ty tham gia vaøo hoäi ñoàng quaûn trò cuûa coâng ty ñoù; Khoâng phaûi thaønh vieân gia ñình tröïc heä cuûa moät caù nhaân ñaõ 7.  töøng laøm vieäc cho Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan trong naêm naêm qua trong cöông vò moät giaùm ñoác ñieàu haønh; Khoâng hoaëc chöa töøng coù lieân heä hay laøm vieäc cho moät ñôn 8.  vò kieåm toaùn hieän nay hay tröôùc ñaây cuûa Coâng ty hay caùc ñôn vò lieân quan trong voøng naêm naêm trôû laïi ñaây; Khoâng phaûi laø caù nhaân chi phoái Coâng ty (hay thaønh vieân cuûa 9.  moät nhoùm caù nhaân vaø/hoaëc toå chöùc coù chung quyeàn kieåm soaùt coâng ty) hay anh, chò, boá meï, oâng baø, con caùi, anh chò em hoï, coâ, gì, chuù, baùc, chaùu cuûa ngöôøi ñoù hay vôï choàng, quaû phuï, thoâng gia, ngöôøi thöøa keá, thöøa höôûng di chuùc vaø keá nghieäp cuûa nhöõng ngöôøi noùi treân (hay baát kyø thoaû thuaän tín thaùc hay thoaû thuaän töông töï trong ñoù baát kyø caù nhaân, taäp theå naøo noùi treân laø ngöôøi thuï höôûng duy nhaát) hay ngöôøi thöïc thi, quaûn trò hay ñaïi dieän caù nhaân cuûa baát kyø ngöôøi naøo neâu trong ñoaïn naøy nhöng ñaõ qua ñôøi hay khoâng coù naêng löïc phaùp lyù. Trong khuoân khoå ñònh nghóa naøy, moät ngöôøi seõ ñöôïc coi laø coù ‘lieân heä’ vôùi moät beân lieân quan neáu ngöôøi ñoù: (i) coù quyeàn lôïi sôû höõu tröïc tieáp hay giaùn tieáp taïi ñoù; hay (ii) laøm vieäc cho ñôn vò ñoù; “Beân lieân quan” ñoái vôùi Coâng ty coù nghóa laø baát kyø caù nhaân, toå chöùc naøo kieåm soaùt, bò kieåm soaùt hay bò naèm döôùi quyeàn kieåm soaùt chung vôùi Coâng ty. 48 PHAÀN IV BAN GIAÙM ÑOÁC TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Caùc giaùm ñoác cao caáp laø moät boä phaän thieát yeáu trong cô cheá quaûn trò doanh nghieäp gia ñình vì chaát löôïng cuûa nhöõng giaùm ñoác naøy seõ coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa coâng ty vaø saûn nghieäp cuûa gia ñình. Caùc giaùm ñoác cao caáp coù traùch nhieäm thöïc hieän ñöôøng loái chieán löôïc do hoäi ñoàng quaûn trò ñeà ra vaø quaûn lyù hoaït ñoäng thöôøng nhaät cuûa coâng ty. Coù ñöôïc nhöõng giaùm ñoác gioûi ñeå laõnh ñaïo coâng ty laø yeáu toá quan troïng ñeå doanh nghieäp gia ñình thaønh coâng. 1. Giaùm ñoác laø Thaønh vieân Gia ñình vaø Ngoaøi Gia ñình Trong nhöõng naêm ñaàu khi môùi thaønh laäp, caùc doanh nghieäp gia ñình thöôøng ñöôïc laõnh ñaïo vaø quaûn lyù bôûi (nhöõng) ngöôøi saùng laäp. Cô cheá quaûn lyù cuûa caùc doanh nghieäp naøy coù theå khoâng ñöôïc baøi baûn vaø quyeàn ra quyeát ñònh ñöôïc taäp trung vaøo trong tay cuûa (nhöõng) ngöôøi saùng laäp vaø moät soá ngöôøi thaân trong gia ñình. Cô cheá quaûn lyù naøy thöôøng phaùt huy hieäu quaû toát trong giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu cuûa coâng ty. Ngöôøi saùng laäp taän tuïy vaø chuyeân caàn thöôøng laø lyù do chính daãn ñeán thaønh coâng cuûa doanh nghieäp gia ñình trong giai ñoaïn naøy. Khi quy moâ coâng ty lôùn daàn vaø hoaït ñoäng kinh doanh trôû neân phöùc taïp hôn thì seõ caàn coù moät cô cheá quaûn lyù chính quy hôn, quy trình quyeát saùch phaân caáp nhieàu hôn vaø moät boä maùy quaûn lyù coù trình ñoä hôn ñeå öùng phoù vôùi söï phöùc taïp trong hoaït ñoäng kinh doanh vaø nhöõng hoaït ñoäng thöôøng nhaät ngaøy moät khoù khaên hôn. Ñaùng tieác laø nhieàu doanh nghieäp gia ñình coøn chöa ñeå yù ñeán ñoøi hoûi phaûi chuyeân moân hoaù doanh nghieäp cuûa mình maø vaãn giaønh rieâng nhöõng vò trí giaùm ñoác cao caáp cho ngöôøi trong nhaø. Tuy nhieàu thaønh vieân gia ñình naøy cuõng laø nhöõng giaùm ñoác coù trình ñoä cao, ñem laïi lôïi ích cho doanh nghieäp nhöng ña soá coøn chöa ñuû trình ñoä ñeå ñaûm ñöông nhieäm vuï naøy. Ngay caû khi taát caû caùc thaønh vieân trong gia ñình ñeàu laø nhöõng giaùm ñoác gioûi thì hoï cuõng chöa chaéc ñaõ coù ñöôïc nhöõng kyõ naêng vaø trình ñoä chuyeân moân maø moät coâng ty ñang lôùn maïnh vaø moâi tröôøng kinh doanh ngaøy caøng phöùc taïp ñoøi hoûi. Nhöõng gia ñình laøm kinh doanh caàn hieåu raèng veà laâu 49 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH daøi, moät soá thaønh vieân gia ñình caàn rôøi vò trí, nhöôøng choã cho nhöõng caù nhaân ngoaøi gia ñình coù chuyeân moân vaø trình ñoä cao hôn. Vieäc baûo ñaûm cho coâng ty gia ñình coù ñöôïc nhöõng giaùm ñoác gioûi laø moät quaù trình phaûi baét ñaàu töø raát sôùm, thaäm chí ngay trong giai ñoaïn saùng laäp cuûa doanh nghieäp ñoù. Moät soá böôùc coù theå keå ñeán trong quaù trình naøy laø: • Phaân tích cô caáu toå chöùc vaø so saùnh nhöõng vò trí, traùch nhieäm hieän thôøi vaø toái öu (so vôùi caùc coâng ty töông töï) cuûa töøng giaùm ñoác. • Xaây döïng moät cô caáu toå chöùc chính quy, xaùc ñònh roõ chöùc naêng, traùch nhieäm cuûa moïi giaùm ñoác. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy phaûi döïa vaøo nhu caàu saûn xuaát, kinh doanh cuûa coâng ty trong hieän taïi vaø töông lai. • Ñaùnh giaù kyõ naêng, trình ñoä cuûa ban giaùm ñoác hieän haønh döïa treân cô caáu toå chöùc môùi • Thay theá vaø/hoaëc tuyeån moä caùc giaùm ñoác. • Phaân caáp quaù trình ra quyeát ñònh vaø caáp pheâ duyeät neáu caàn. Quyeàn quyeát ñònh phaûi gaén lieàn vôùi chöùc naêng/traùch nhieäm cuûa ngöôøi giaùm ñoác chöù khoâng phaûi moái quan heä cuûa hoï vôùi gia ñình. • Coù chính saùch tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình roõ raøng vaø phoå bieán noäi dung chính saùch cho moïi thaønh vieân gia ñình (xem theâm chi tieát veà chính saùch tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình trong phaàn II-1-1 cuûa Caåm nang naøy). • Xaây döïng chöông trình ñaøo taïo noäi boä ñeå boài döôõng cho nhöõng nhaân vieân coù trình ñoä saün saøng ñaûm nhaän nhöõng vò trí laõnh ñaïo cao caáp trong töông lai. • Thieát laäp cô cheá ñaõi ngoä phuø hôïp nhaèm khuyeán khích moïi giaùm ñoác ñoùng goùp döïa treân hieäu quaû coâng taùc chöù khoâng phaûi quan heä cuûa hoï vôùi gia ñình. Baûng sau seõ trình baøy toùm taét caùch thöùc xöû lyù moät soá vaán ñeà veà tuyeån duïng cuûa doanh nghieäp gia ñình tuøy theo öu tieân cho gia ñình hay doanh nghieäp ñöôïc ñaët leân tröôùc28:  ike Cohn, “Coâng ty cuûa Baïn ñaët Gia ñình hay Vieäc Kinh doanh leân tröôùc?”, Thôøi baùo Kinh 28 M doanh Phoenix, 1/2005. 50 BAN GIAÙM ÑOÁC TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Coâng ty ñaët Gia ñình Coâng ty ñaët vieäc Kinh doanh Vaán ñeà leân tröôùc leân tröôùc Chính saùch Chính saùch roäng môû cho moïi Chæ coù nhöõng thaønh vieân gia Tuyeån duïng thaønh vieân gia ñình. Coâng ty ñình ñuû trình ñoä môùi ñöôïc tham thuoäc sôû höõu gia ñình thöôøng gia vaøo coâng ty. Ñieàu kieän ñeå laø nôi truù chaân cho nhöõng laøm vieäc cho gia ñình ñöôïc ngöôøi khoâng theå thaønh ñaït quy ñònh roõ, trong ñoù coù caùc beân ngoaøi. yeâu caàu veà hoïc vaán vaø kinh nghieäm laøm vieäc ôû beân ngoaøi. Cheá ñoä Tieàn löông ngang baèng cho Ñaõi ngoä döïa treân keát quaû coâng Ñaõi ngoä moïi ñoái töôïng. Moïi ngöôøi taùc vaø traùch nhieäm. Cheá ñoä ñöôïc traû cuøng möùc löông, ñaõi ngoä döïa treân caùc thöôùc baát keå kinh nghieäm vaø ñoùng ño thò tröôøng vaø cuûa ngaønh goùp cho doanh nghieäp. Caùc chöù khoâng phaûi nhu caàu cuûa thaønh vieân gia ñình coù trình gia ñình. Traùch nhieäm vaø quan ñoä phaûi gaùnh vaùc thay cho heä phaân caáp ñöôïc truyeàn ñaït nhöõng anh chò em ruoät hay roõ raøng vaø ñöôïc hieåu roõ. Ngöôøi hoï haøng keùm naêng löïc hôn coù thaønh tích toát ñöôïc traû löông (thoâng qua löông boång, phuùc cao hôn. Thaønh vieân gia ñình coù lôïi v.v.). theå bò chaám döùt hôïp ñoàng neáu hieäu quaû laøm vieäc keùm. Khaû naêng Khaû naêng laõnh ñaïo ñöôïc Baûo ñaûm tìm ñöôïc ngöôøi coù taøi Laõnh ñaïo ñaùnh giaù döïa treân tuoåi taùc, laõnh ñaïo. Phöông chaâm cuûa chöù khoâng phaûi naêng löïc hay gia ñình laø ñeå nhöõng ngöôøi möùc ñoä thaønh coâng. Tuoåi taùc “gioûi nhaát vaø xuaát saéc nhaát” trong doanh nghieäp gia ñình ñieàu haønh doanh nghieäp, duø ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn kinh laø ngöôøi trong nhaø hay ngöôøi nghieäm vaø söï thaønh ñaït ngoaøi ngoaøi. Caùc laõnh ñaïo cao caáp doanh nghieäp. khoâng phaûi ngöôøi trong nhaø coù theå ñöôïc tuyeån moä töø trong ngaønh tuy moät soá coâng ty ñaõ töï ñaøo taïo thaønh coâng nhöõng giaùm ñoác cuûa mình ôû nhöõng vò trí cao nhaát. 51 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Phaân boå Caùc nguoàn löïc kinh doanh Caùc nguoàn löïc kinh doanh Nguoàn löïc chung ñöôïc söû duïng cho nhu ñöôïc söû duïng coù chieán löôïc. Kinh doanh caàu caù nhaân cuûa caùc thaønh Coù söï phaân bieät roõ raøng giöõa vieân gia ñình (nhaø cöûa, xe coä, taøi saûn cuûa doanh nghieäp vaø mua saém caù nhaân v.v) gia ñình. Vieäc laäp ngaân saùch vaø keá hoaïch ñöôïc coi troïng; lôïi nhuaän ñöôïc söû duïng ñeå taùi ñaàu tö phaùt trieån hoaëc ñeå traû coå töùc. Ñaøo taïo Khoâng coù chöông trình ñaøo Yeâu caàu ñaøo taïo chính quy taïo chính quy. Caùc thaønh ñöôïc naém baét moät caùch kòp vieân gia ñình phaûi töï hoïc hoûi thôøi. Caùc chöông trình ñaøo taïo caùch thöùc laøm aên baèng tröïc ñöôïc leân lòch vaø toå chöùc ñeå giaùc. taäp huaán cho thaønh vieân gia ñình caùch thöùc kinh doanh. 2. Keá nhieäm Toång Giaùm ñoác vaø caùc Thaønh vieân Ban Giaùm ñoác Vieäc keá nhieäm Toång Giaùm ñoác vaø caùc thaønh vieân ban giaùm ñoác coù leõ laø vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa caùc coâng ty, keå caû caùc coâng ty gia ñình. Sôû dó nhö vaäy laø do caùc giaùm ñoác cao caáp nhaát cuûa coâng ty thöôøng cuõng chính laø ñoäng löïc taïo neân thaønh quaû, taêng tröôûng vaø baûo ñaûm söï soáng coøn cuûa coâng ty. Vaán ñeà keá nhieäm ban giaùm ñoác thaäm chí coøn quan troïng hôn ñoái vôùi caùc doanh nghieäp gia ñình vì ñaây seõ laø moät vaán ñeà ñaëc bieät gai goùc khi gia ñình phaùt trieån daàn leân vaø khi ñoù seõ coù nhieàu öùng cöû vieân hôn cho caùc vò trí giaùm ñoác töø nhöõng chi nhaùnh khaùc nhau trong gia ñình. Nhieàu doanh nghieäp gia ñình thöôøng trì hoaõn vieäc hoaïch ñònh ngöôøi keá nhieäm cho caùc vò trí giaùm ñoác cao caáp ñeán taän phuùt choùt, daãn tôùi söï khuûng hoaûng nhieàu khi nghieâm troïng ñeán möùc laøm tan vôõ doanh nghieäp gia ñình. Yeáu keùm trong vieäc leân keá hoaïch keá nhieäm ban giaùm ñoác thöïc söï laø moät trong nhöõng lyù do khieán phaàn lôùn caùc doanh nghieäp gia ñình tan vôõ tröôùc khi phaùt trieån ñöôïc ñeán theá heä thöù ba29.  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng 29 F (Routledge Niu Yook, 1998). 52 BAN GIAÙM ÑOÁC TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Phaàn naøy trong cuoán Caåm nang seõ chuû yeáu ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân cô baûn ñeå xaây döïng quy trình hoaïch ñònh hieäu quaû ngöôøi keá nhieäm vò trí Toång Giaùm ñoác trong doanh nghieäp gia ñình nhöng haàu heát nhöõng yù kieán tö vaán naøy cuõng coù theå ñöôïc aùp duïng ñeå baûo ñaûm coù söï chuyeån tieáp thuaän lôïi cho caùc vò trí giaùm ñoác cao caáp khaùc trong doanh nghieäp gia ñình. Caùc gia ñình laøm kinh doanh coù theå chöa chuù yù ñeán söï caàn thieát phaûi laäp keá hoaïch keá nhieäm vò trí Toång Giaùm ñoác vì nhieàu lyù do khaùc nhau, nhö30: • Caùc thaønh vieân gia ñình trì hoaõn ra quyeát ñònh ñeå traùnh gaây xích mích giöõa caùc thaønh vieân gia ñình trong tröôøng hôïp coù nhieàu öùng cöû vieân cho vò trí Toång Giaùm ñoác trong gia ñình. • Caùc thaønh vieân gia ñình trì hoaõn ra quyeát ñònh vì chöa coù thaønh vieân gia ñình hay ngöôøi ngoaøi gia ñình naøo ñuû khaû naêng thay theá vò trí Toång Giaùm ñoác hieän taïi. • Caùc thaønh vieân gia ñình traùnh ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy do ngaïi nhaéc ñeán vieäc moät ngöôøi laõnh ñaïo gia ñình seõ phaûi ra ñi (Toång Giaùm ñoác hieän taïi). • Toång Giaùm ñoác hieän taïi khoâng chòu chaáp nhaän raèng coâng ty seõ vaãn toàn taïi duø khoâng coù ngöôøi ñoù vaø/hoaëc do lo sôï phaûi veà höu vaø khoâng chòu ñeà caäp ñeán vaán ñeà keá nhieäm. 2.1 Taàm Quan troïng cuûa Keá hoaïch Chính quy veà Keá nhieäm Ban giaùm ñoác Vieäc keá nhieäm ban giaùm ñoác laø moät quaù trình vôùi moät soá böôùc nhaèm baûo ñaûm söï keá tuïc hôïp lyù nhöõng vò trí quaûn lyù quan troïng, keå caû vò trí Toång Giaùm ñoác. Moät keá hoaïch keá nhieäm chính thöùc seõ baûo ñaûm söï lieân tuïc trong saûn xuaát, kinh doanh, töø ñoù naâng cao khaû naêng soáng coøn cuûa doanh nghieäp gia ñình khi vieäc kinh doanh ñöôïc baøn giao töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Muïc ñích cuûa keá hoaïch naøy laø nhaèm baûo ñaûm coù ñöôïc nhöõng kyõ naêng vaø naêng löïc laõnh ñaïo caàn thieát ñeå thay theá baát kyø giaùm ñoác cao caáp naøo saép rôøi ñi khi caàn. Keá hoaïch keá nhieäm Toång Giaùm ñoác hieäu quaû phaûi giuùp choïn ra ñöôïc ngöôøi coù naêng löïc cao nhaát (duø laø ngöôøi trong hay ngoaøi gia ñình) laøm Toång Giaùm ñoác keá nhieäm. Ngoaøi ra, quaù trình baàu choïn phaûi coù söï tham gia cuûa taát caû caùc thaønh vieân gia ñình, hoäi ñoàng quaûn trò, caùc giaùm ñoác chuû choát vaø nhöõng coå ñoâng lôùn beân ngoaøi khaùc ñeå baûo ñaûm moïi ngöôøi ñeàu nhaát trí veà Toång Giaùm ñoác keá nhieäm ñöôïc choïn. van Lansberg, “AÂm möu keá vò”, Ñaùnh giaù Doanh nghieäp Gia ñình, 6/1988; Fred Neubauer 30 I vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 53 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 2.2 Caùc Böôùc laäp Keá hoaïch Keá nhieäm Toång Giaùm ñoác chính thöùc Veà quaù trình laäp keá hoaïch keá nhieäm Toång Giaùm ñoác ôû moãi doanh nghieäp gia ñình moät khaùc tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä phöùc taïp cuûa doanh nghieäp, möùc ñoä tham gia cuûa gia ñình trong doanh nghieäp vaø soá löôïng öùng cöû vieân coù khaû naêng keá vò Toång Giaùm ñoác töø thaønh vieân gia ñình. Sau ñaây laø quy trình töøng böôùc giuùp caùc doanh nghieäp gia ñình coù söï chuaån bò toát hôn cho vieäc keá nhieäm vò trí Toång Giaùm ñoác31: Baét ñaàu Sôùm: Nhieàu coá vaán doanh nghieäp gia ñình ñeà xuaát baét ñaàu quaù trình xeùt choïn Toång Giaùm ñoác keá nhieäm ngay sau khi Toång Giaùm ñoác hieän taïi vöøa ñöôïc boå nhieäm. Laøm nhö vaäy seõ baûo ñaûm tính lieân tuïc cuûa doanh nghieäp vaø giuùp cho coâng ty coù ñöôïc moät Toång Giaùm ñoác môùi ñöôïc baàu choïn kyõ caøng, ñöôïc trang bò toát ñeå keá nhieäm Toång Giaùm ñoác hieän haønh. Vieäc baét ñaàu sôùm quaù trình tìm kieám Toång Giaùm ñoác môùi caøng ñaëc bieät quan troïng neáu Toång Giaùm ñoác keá nhieäm seõ laø ngöôøi trong gia ñình. Trong tröôøng hôïp naøy, quaù trình xeùt choïn vaø boài döôõng Toång Giaùm ñoác môùi töø theá heä treû seõ keùo daøi hôn so vôùi tröôøng hôïp Toång Giaùm ñoác môùi ñöôïc tìm kieám töø beân ngoaøi gia toäc. Trong haàu heát caùc doanh nghieäp gia ñình, chính Toång Giaùm ñoác hieän taïi laø ngöôøi khôûi phaùt quaù trình laäp keá hoaïch keá nhieäm. Moät hoäi ñoàng quaûn trò naêng noå cuõng seõ ñoùng moät vai troø quan troïng baèng caùch yeâu caàu phaûi laäp keá hoaïch keá nhieäm khi Toång Giaùm ñoác hieän taïi khoâng baét ñaàu sôùm quaù trình naøy. Xaây döïng Cô cheá Phaùt trieån Söï nghieäp: Moät keá hoaïch keá nhieäm toát phaûi choïn ra ñöôïc öùng cöû vieân toát nhaát cho vò trí caàn thay theá, cho duø öùng cöû vieân ñoù coù quan heä vôùi gia ñình hay khoâng. Neáu Toång Giaùm ñoác keá nhieäm ñöôïc choïn töø gia ñình hay trong soá caùc caùn boä hieän coù thì caàn xaây döïng ñöôïc moät cô cheá boài döôõng ngheà nghieäp chaët cheõ nhaèm chuaån bò saün saøng caùc yeáu toá caàn coù cho caùc öùng vieân Toång Giaùm ñoác naøy. Neáu coù moät cô cheá nhö vaäy thì seõ naâng cao ñöôïc naêng löïc cuûa caùc öùng cöû vieân Toång Giaùm ñoác nhôø taïo cho hoï cô hoäi hoïc haønh, ñaøo taïo caàn thieát cuõng nhö phaûn aùnh thöôøng xuyeân cho hoï bieát keát quaû phaán ñaáu cuûa mình trong coâng ty. Moät soá doanh nghieäp gia ñình seõ quyeát ñònh thueâ Toång Giaùm ñoác töø beân ngoaøi neáu khoâng coù öùng cöû vieân Toång Giaùm ñoác phuø hôïp naøo trong gia ñình hay trong soá caùn boä hieän taïi. Trong tröôøng hôïp naøy, moät ban thuoäc hoäi ñoàng quaûn trò (chaúng haïn, Ban Ñeà cöû Nhaân söï) seõ ñöùng ra chuû trì vieäc laäp keá hoaïch  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng 31 F (Routledge Niu Yook, 1998). 54 BAN GIAÙM ÑOÁC TRONG DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH keá nhieäm Toång Giaùm ñoác. Ban naøy seõ baét ñaàu baèng vieäc ñeà ra nhöõng tieâu chí xeùt choïn Toång Giaùm ñoác keá nhieäm tröôùc khi tìm kieám caùc öùng cöû vieân phuø hôïp. Ngoaøi ra, nhieàu doanh nghieäp thuoäc sôû höõu gia ñình cuõng choïn caùch söû duïng caùc ñôn vò cung caáp nhaân löïc ñeå tieáp caän ñöôïc nhieàu öùng cöû vieân tieàm naêng hôn. Tìm kieám Lôøi khuyeân: Ñaëc bieät trong giai ñoaïn thu heïp danh saùch caùc öùng cöû vieân keá nhieäm, Toång Giaùm ñoác seõ caàn lôøi khuyeân töø nhöõng thaønh vieân ñoäc laäp beân ngoaøi cuûa hoäi ñoàng quaûn trò. Neáu khoâng coù nhöõng thaønh vieân naøy thì caàn hoûi yù kieán nhöõng giaùm ñoác cao caáp ngoaøi gia ñình ñöôïc tín nhieäm. Moät soá gia ñình cuõng hoûi yù kieán cuûa hoäi ñoàng gia toäc trong quaù trình xeùt choïn, nhaát laø neáu öùng cöû vieân Toång Giaùm ñoác ñöôïc choïn töø ngöôøi trong gia ñình. Xaây döïng Söï Ñoàng thuaän: Söï thaønh coâng cuûa vò trí Toång Giaùm ñoác töông lai phuï thuoäc nhieàu vaøo vieäc ngöôøi ñoù coù ñöôïc caùc beân lieân quan cuûa coâng ty chaáp nhaän hay khoâng. Khi ñoù seõ baét buoäc phaûi coù söï tham gia cuûa taát caû beân lieân quan chính vaøo quaù trình tìm kieám Toång Giaùm ñoác môùi, keå caû hoäi ñoàng quaûn trò, caùc giaùm ñoác cao caáp laø nhöõng ngöôøi trong vaø ngoaøi gia ñình. Laøm roõ quaù trình baøn giao: Khi ñaõ choïn ñöôïc Toång Giaùm ñoác keá nhieäm phuø hôïp thì caàn ñeà ra ñöôïc moät quy trình chuyeån giao roõ raøng cho caû Toång Giaùm ñoác hieän taïi vaø ngöôøi keá nhieäm. Trong quaù trình chuyeån giao naøy seõ xaùc ñònh ngaøy baøn giao, cuõng nhö möùc ñoä tham gia cuûa Toång Giaùm ñoác hieän taïi sau khi nghæ höu (coá vaán cho ngöôøi keá nhieäm, tham gia hoäi ñoàng quaûn trò, caùc hoaït ñoäng khaùc v.v). 55 PHAÀN V DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH PHAÙT HAØNH COÅ PHIEÁU RA COÂNG CHUÙNG 1. Vì sao Neân Phaùt haønh Coå phieáu ra Coâng chuùng? Vì sao Khoâng Neân? Nhieàu doanh nghieäp gia ñình seõ quyeát ñònh phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ôû moät giai ñoaïn naøo ñoù trong voøng ñôøi cuûa mình ñeå coù theâm nguoàn taøi chính môû roäng saûn xuaát, kinh doanh hay taïo cô hoäi cho caùc coå ñoâng cuûa hoï coù theå baùn coå phaàn neáu hoï muoán tieàn maët. Phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng laø moät quaù trình phöùc taïp ñoøi hoûi phaûi caân nhaéc thaän troïng caùc phöông aùn, coù söï chuaån bò ñaày ñuû cuûa hoäi ñoàng quaûn trò, ban giaùm ñoác vaø nhieàu lôøi khuyeân cuûa caùc chuyeân gia tö vaán beân ngoaøi. Phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng laø moät quyeát ñònh bao haøm nhieàu lôïi ích vaø baát lôïi cho doanh nghieäp gia ñình. 1.1 Lôïi ích cuûa vieäc Phaùt haønh Coå phieáu ra Coâng chuùng ñoái vôùi Doanh nghieäp Gia ñình32 Phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ñem laïi moät soá lôïi ích cho caùc doanh nghieäp gia ñình vaø coå ñoâng, cuï theå laø: Taêng cöôøng Thanh khoaûn cuûa Coå phieáu: giuùp caùc coå ñoâng gia ñình baùn ñöôïc coå phaàn vôùi giaù coå phieáu hieän haønh treân thò tröôøng môû, cuõng nhö taïo ñieàu kieän ñeå caùc coå ñoâng söû duïng coå phaàn laøm theá chaáp vay voán. Qua ñoù, tính thanh khoaûn cuûa coå phieáu ñöôïc naâng cao, goùp phaàn giaûm bôùt caùc vaán ñeà gia ñình naûy sinh vì giaûi quyeát ñöôïc nhu caàu thanh lyù cuûa caùc coå ñoâng muoán naém giöõ taøi saûn thöïc hôn laø naém coå phaàn trong coâng ty. Caûi thieän Tình hình Taøi chính cuûa Coâng ty: ñaây laø keát quaû tröïc tieáp töø vieäc baùn coå phieáu cuûa coâng ty ra coâng chuùng. Khi ñaõ coù tình hình taøi chính vöõng  onica Wagen, “Nhìn nhaän veà Coå phaàn hoaù”, Doanh nghieäp Gia ñình, Xuaân 1996; Fred 32 M Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). 56 56 DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH PHAÙT HAØNH COÅ PHIEÁU RA COÂNG CHUÙNG maïnh hôn thì coâng ty cuõng deã daøng vay voán vaø thöông thaûo caùc ñieàu kieän ñoái vôùi caùc khoaûn vay naøy. Coù Khaû naêng Naâng cao giaù trò Coå phieáu: nhieàu coâng ty thuoäc sôû höõu gia ñình sau khi coå phaàn hoaù nhaän thaáy giaù coå phieáu cuûa mình taêng cao vöôït möùc öôùc tính ban ñaàu do ngaân haøng ñaàu tö ñöôïc thueâ tö vaán ñöa ra. Söï taêng giaù naøy moät phaàn laø do caùc nhaø ñaàu tö töï nguyeän traû möùc giaù cao hôn cho coå phieáu cuûa coâng ty vì khi laø coâng ty ñaïi chuùng, uy tín cuûa coâng ty cuõng cao hôn, tính thanh khoaûn cuûa coå phaàn cao hôn vaø taøi chính cuõng minh baïch hôn. Naâng cao Danh tieáng: Coå phaàn hoaù giuùp doanh nghieäp gia ñình naâng cao uy tín vaø danh tieáng treân thò tröôøng. Thò tröôøng thöôøng nhìn nhaän caùc coâng ty ñaïi chuùng laø nhöõng coâng ty coù söï quaûn lyù chuyeân nghieäp vaø minh baïch hôn (caùc baùo caùo taøi chính ñöôïc kieåm toaùn, coâng boá ñònh kyø baùo caùo taøi chính vaø caùc soá lieäu veà keát quaû kinh doanh). Nhôø ñoù, doanh nghieäp gia ñình sau khi phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng coù theå naâng cao ñöôïc danh tieáng treân thò tröôøng. 1.2 Baát lôïi cuûa vieäc Coå phaàn hoùa ñoái vôùi Doanh nghieäp Gia ñình33 Phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng cuõng coù theå taïo ra moät soá baát lôïi cho doanh nghieäp gia ñình, nhö: Maát ñi söï Rieâng tö: Ñaây coù leõ laø heä quaû ít mong muoán nhaát cuûa vieäc phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp gia ñình. Thöïc teá, khi ñaõ coå phaàn hoaù, caùc doanh nghieäp gia ñình seõ phaûi tieát loä nhieàu thoâng tin hôn tröôùc, keå caû caùc baùo caùo taøi chính chi tieát vaø caùc chæ soá keát quaû kinh doanh khaùc, cuõng nhö nhöõng lôïi ích maø doanh nghieäp trao cho caùc thaønh vieân gia ñình. Maát quyeàn töï chuû: Ñaây laø keát quaû cuûa söï xuaát hieän cuûa nhöõng coå ñoâng môùi sau khi doanh nghieäp gia ñình coå phaàn hoaù. Ngay caû trong tröôøng hôïp gia ñình vaãn laø coå ñoâng chi phoái thì caùc coå ñoâng thieåu soá vaãn coù nhöõng quyeàn khieán caùc thaønh vieân gia ñình ban ñaàu khoù coù theå haønh ñoäng töï do nhö tröôùc. Traùch nhieäm Cao hôn: Caùc coâng ty ñaïi chuùng coù traùch nhieäm cao hôn so vôùi caùc coâng ty khaùc. Chaúng haïn, coâng ty ñaïi chuùng phaûi baûo ñaûm raèng moïi thoâng tin cung caáp cho coå ñoâng vaø thò tröôøng laø xaùc thöïc.  red Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån beàn vöõng 33 F (Routledge Niu Yook, 1998). 57 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Khaû naêng bò Tieáp quaûn: Neáu coù ñuû soá coå phaàn phaùt haønh ra beân ngoaøi trong quaù trình coå phaàn hoaù thì caùc ñoái thuû caïnh tranh hay nhaø ñaàu tö khaùc coù theå naém quyeàn kieåm soaùt doanh nghieäp gia ñình. Taêng theâm Chi phí: Chi phí ban ñaàu cuûa vieäc coå phaàn hoaù coù theå laø raát lôùn. Moät soá muïc chi phí thöôøng gaëp laø: phí hoa hoàng baûo laõnh phaùt haønh, phí kieåm toaùn, chi phí phaùp lyù vaø caùc chi phí laøm thuû tuïc, ñaêng kyù. Ngoaøi ra, moät khi ñaõ phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng, coâng ty seõ phaûi chòu theâm nhöõng chi phí khaùc nhö: chi phí uûy thaùc phaùt haønh, phí kieåm toaùn, chi phí ñònh kyø coâng boá thoâng tin taøi chính vaø caùc loaïi phí khaùc lieân quan ñeán quy cheá tuaân thuû ñoái vôùi coâng ty coå phaàn. 2. Saün saøng cho ñôït Phaùt haønh Laàn ñaàu (IPO) Phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng laø moät quaù trình laâu daøi vaø phöùc taïp chöù khoâng phaûi vieäc moät sôùm moät chieàu. Caùc doanh nghieäp gia ñình coù keá hoaïch phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng caàn söï tö vaán vaø hoã trôï chuyeân nghieäp veà nhieàu lónh vöïc phaùp lyù, kyõ thuaät, taøi chính vaø thò tröôøng. Ngoaøi ra, nhieàu nhaø ñaàu tö ngaøy nay coøn ñoøi hoûi caùc coâng ty saép tieán haønh phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng phaûi xuaát trình baèng chöùng chöùng toû mình coù phöông thöùc quaûn trò doanh nghieäp hieäu quaû trong thôøi gian daøi tröôùc khi baét tay vaøo IPO. Ñaëc bieät, nhaø ñaàu tö vaø thò tröôøng thöôøng coù moái quan taâm cao ñeán cung caùch laøm aên cuûa coâng ty trong caùc lónh vöïc nhö hoäi ñoàng quaûn trò, quyeàn coå ñoâng, tính minh baïch, coâng khai. Baûng döôùi ñaây trình baøy toùm taét nhöõng thoâng leä quaûn trò doanh nghieäp chính coù khaû naêng taïo hình aûnh tích cöïc tôùi thò tröôøng cuûa caùc coâng ty saép söûa coå phaàn hoaù. Taát nhieân, phaàn lôùn nhöõng thoâng leä naøy seõ caàn ñöôïc aùp duïng moät vaøi naêm tröôùc khi tieán haønh IPO ñeå coù ñöôïc moät baûng thaønh tích toát veà quaûn trò doanh nghieäp khi giôùi thieäu ra thò tröôøng vaø caùc nhaø ñaàu tö tieàm naêng34. 34 Toå chöùc Taøi chính Quoác teá, www.ifc.org/corporategovernance. 58 DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH PHAÙT HAØNH COÅ PHIEÁU RA COÂNG CHUÙNG Noäi dung veà Quaûn trò Ví duï veà Caùc Thoâng leä Toát nhaát Quyeàn Coå ñoâng  où cô cheá roõ raøng ñeå baûo veä coå ñoâng thieåu soá • C trong ñieàu leä, quy cheá vaø caùc quy ñònh quaûn trò doanh nghieäp.  hoâng baùo ñaày ñuû vaø phoå bieán chöông trình nghò • T söï cuûa taát caû caùc hoäi nghò coå ñoâng  où khaû naêng tham gia vaø bieåu quyeát thöïc söï taïi • C caùc hoäi nghò coå ñoâng (nhö bieåu quyeát luõy tích baàu thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò)  oái xöû bình ñaúng trong coâng boá thoâng tin (caùc • Ñ thoaû thuaän coå ñoâng quan troïng, maâu thuaãn quyeàn lôïi v.v.)  où söï roõ raøng trong quyeàn lôïi ñoái vôùi caùc loaïi • C coå phieáu khaùc nhau – nhö quyeàn bieåu quyeát vaø quyeàn lôïi kinh teá.  oái xöû bình ñaúng khi coù söï thay ñoåi quyeàn kieåm • Ñ soaùt (nhö quyeàn baùn keøm). Hoäi ñoàng Quaûn trò  où caùc kyõ naêng chuyeân moân phuø hôïp (nhö • C marketing, chieán löôïc, thò tröôøng taøi chính quoác teá vaø trình ñoä chuyeân moân cuûa ban kieåm toaùn). • Coù thaønh phaàn ñoäc laäp vöõng chaéc. • Coù caùc vò trí Chuû tòch vaø Toång Giaùm ñoác rieâng.  où lòch bieåu thöôøng kyø vaø chöông trình nghò söï • C cuûa caùc buoåi hoïp.  où caùc ban thuoäc hoäi ñoàng quaûn trò chòu traùch • C nhieäm giaùm saùt caùc lónh vöïc chính (Kieåm toaùn, Quaûn trò vaø Ñeà cöû, vaø Löông thöôûng).  où ñaøo taïo ban ñaàu vaø lieân tuïc ñoái vôùi thaønh vieân • C hoäi ñoàng quaûn trò.  oå chöùc ñaùnh giaù thöôøng xuyeân caùc thaønh vieân • T hoäi ñoàng quaûn trò. 59 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH Noäi dung veà Quaûn trò Ví duï veà Caùc Thoâng leä Toát nhaát Tính Minh baïch vaø  hoâng tin ñöôïc chuaån bò vaø coâng boá theo nhöõng • T Coâng khai tieâu chuaån chaát löôïng cao nhaát veà baùo caùo keá toaùn, taøi chính vaø phi taøi chính.  où kieåm toaùn haøng naêm do ñôn vò kieåm toaùn ñoäc • C laäp, coù naêng löïc vaø ñuû trình ñoä thöïc hieän phuø hôïp vôùi Cheá ñoä Kieåm toaùn Quoác teá.  où kieåm toaùn ñoäc laäp chòu traùch nhieäm tröôùc coå • C ñoâng vaø coâng ty trong vieäc thöïc hieän coâng taùc kieåm toaùn moät caùch chuyeân nghieäp vaø caån troïng.  où caùc keânh phoå bieán thoâng tin cho pheùp ngöôøi • C söû duïng tieáp caän thoâng tin thích hôïp moät caùch bình ñaúng, kòp thôøi vaø giaûn tieän. 60 Keát luaän Doanh nghieäp gia ñình laø truï coät vaø ñoäng löïc chính thuùc ñaåy taêng tröôûng ôû nhieàu nöôùc, neáu khoâng muoán noùi laø haàu heát caùc neàn kinh teá. Do baûn chaát veà loaïi hình neân caùc doanh nghieäp gia ñình phaûi ñoái maët vôùi nhieàu khoù khaên hôn so vôùi caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Caùc doanh nghieäp coù theå giaûi quyeát moät soá nhöõng khoù khaên naøy baèng caùch aùp duïng moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp vöõng maïnh. Cô cheá quaûn trò naøy phaûi xaùc ñònh roõ chöùc naêng, traùch nhieäm, quyeàn lôïi vaø quan heä giöõa caùc boä phaän quaûn trò chuû yeáu cuûa coâng ty. Traùch nhieäm cuûa coâng taùc quaûn trò doanh nghieäp trong doanh nghieäp gia ñình thöôøng ñöôïc chia seû giöõa caùc sôû höõu chuû, hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác. Tuy nhieân, caùc thaønh vieân gia ñình thöôøng coù nhieàu traùch nhieäm hôn trong vieäc baûo ñaûm doanh nghieäp cuûa mình ñöôïc quaûn lyù sao cho coù theå toàn taïi vaø phaùt trieån laâu daøi. Ngoaøi ra, traùch nhieäm cuûa caùc thaønh vieân gia ñình khoâng chæ giôùi haïn ôû vieäc quaûn trò coâng ty maø coøn laø caû gia ñình vaø caùc moái quan heä giöõa gia ñình vôùi doanh nghieäp. Neáu xaây döïng ñöôïc moät cô cheá quaûn trò gia ñình vöõng chaéc ngay töø ñaàu thì seõ coù theå döï baùo vaø giaûi quyeát ñöôïc nhöõng maâu thuaãn coù theå naûy sinh giöõa caùc thaønh vieân gia ñình veà caùc vaán ñeà trong kinh doanh, nhôø ñoù giuùp caùc thaønh vieân gia ñình taäp trung vaøo nhöõng vaán ñeà chính yeáu nhö môû roäng coâng vieäc laøm aên. Ngoaøi coâng vieäc quaûn trò cho gia ñình, caùc thaønh vieân gia ñình coøn phaûi xaây döïng moät cô caáu phuø hôïp cho hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác coâng ty. Neáu coù ñöôïc moät hoäi ñoàng quaûn trò vôùi caùc thaønh vieân thöïc söï coù trình ñoä, coù söï ñoäc laäp vaø coù toå chöùc toát thì doanh nghieäp seõ coù theå ñeà ra nhöõng chieán löôïc kinh doanh ñuùng ñaén vaø giaùm saùt hieäu quaû coâng taùc quaûn lyù. Ñoàng thôøi, moät ban giaùm ñoác chuyeân nghieäp vaø naêng noå cuõng seõ laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå ñieàu haønh toát hoaït ñoäng thöôøng nhaät cuûa coâng ty. Vieäc xeùt choïn caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban giaùm ñoác caàn döïa treân trình ñoä, naêng löïc chöù khoâng phaûi laø quan heä cuûa hoï vôùi gia ñình. Cuoái cuøng, moät ñieàu heát söùc quan troïng laø caùc gia ñình laøm kinh doanh phaûi nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa caùc vaán ñeà treân vaø baét tay vaøo xaây döïng moät cô cheá quaûn trò doanh nghieäp phuø hôïp caøng sôùm caøng toát. Neáu ñôïi ñeán khi quy moâ gia ñình ñaõ quaù lôùn vaø hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp trôû neân phöùc taïp hôn thì seõ raát khoù xöû lyù ñöôïc nhöõng maâu thuaãn ñaõ toàn taïi dai daúng giöõa caùc thaønh vieân trong gia ñình. Neáu coù ñöôïc moät cô cheá quaûn trò kòp thôøi vaø roõ raøng thì doanh nghieäp seõ gaëp thuaän lôïi hôn trong vieäc duy trì söï ñoaøn keát trong gia ñình cuõng nhö baûo toàn ñöôïc caùc quyeàn lôïi cuûa caùc thaønh vieân trong caû gia ñình laãn doanh nghieäp. 61 Taøi lieäu Tham khaûo Craig Aronoff, Joseph Astrachan, vaø John Ward, Xaây döïng Chính saùch trong Doanh nghieäp Gia ñình: Caåm nang Höôùng ñeán Töông lai (Nhaø xuaát baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 1998). Denis Leach vaø John Leahy, “Cô cheá sôû höõu, Kieåm soaùt vaø Hieäu quaû cuûa caùc Coâng ty lôùn ôû Anh”, Nhaät baùo Kinh teá, 1991. Fred Neubauer vaø Alden G.Lank, Doanh nghieäp Gia ñình: Quaûn trò ñeå Phaùt trieån Beàn vöõng (Routledge Niu Yook, 1998). Daniela Montemerlo vaø John Ward, Quy cheá Gia ñình: Cam keát Baûo toàn, Duy trì Gia toäc vaø Coâng vieäc Laøm aên (Nhaø xuaát baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 2005). Toå chöùc Taøi chính Quoác teá, http://www.ifc.org/corporategovernance. Toå chöùc Taøi chính Quoác teá, http://ifclnl.ifc.org/ifcext/corporategovernance. nsf/Content/WhyCG. Toå chöùc Taøi chính Quoác teá, http://www.ifc.org/ifcext/corporategovernance. nsf/Content/CGToolsFamilyFounderUnlisted. Ivan Lansberg, Nhöõng Theá heä Keá tieáp: Thöïc hieän Mô öôùc Laøm giaøu cuûa Gia ñình (Nhaø AÁn phaåm cuûa Ñaïi hoïc Kinh doanh Harvard, 1999). Ivan Lansberg, “AÂm möu Keá vò”, Ñaùnh giaù Doanh nghieäp Gia ñình, 6/1988. John Ward, Xaây döïng Hoäi ñoàng Quaûn trò hieäu quaû cho Doanh nghieäp Tö nhaân (Nhaø Xuaát baûn Doanh nghieäp Gia ñình, 1991). John Ward, “Lôïi theá cuûa Doanh nghieäp Gia ñình: Chieán löôïc Khaùc thöôøng”, Gia ñình Laøm Kinh doanh, 2002. Kelin E. Gersick, John A. Davis, Marion McCollom Hampton, Ivan Lansberg, Tröôøng toàn qua nhieàu Theá heä: Voøng ñôøi cuûa Doanh nghieäp Gia ñình (AÁn phaåm cuûa Ñaïi hoïc Harvard, 1997). Monica Wagen, “Nhìn nhaän veà Coå phaàn hoùa”, Doanh nghieäp Gia ñình, Xuaân 1996. 62 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH NACD, “Hoäi ñoàng Quaûn trò trong Doanh nghieäp thuoäc Sôû höõu Gia ñình”, Boä Caåm nang daønh cho caùc Thaønh vieân Hoäi ñoàng Quaûn trò, 2004. Newsweek, www.msnbc.msn.com/id/4660477/site/newsweek. Richard Narva vaø Beth Silver, “Laøm theá naøo ñeå Xaây döïng Cô cheá Quaûn trò Hieäu quaû trong Doanh nghieäp thuoäc Kieåm soaùt Gia ñình”, Taïp chí Quaûn trò vieân NACD haøng thaùng, 8/2003. Sir Adrian Cadbury, Caùc haõng Gia ñình vaø Naêng löïc Quaûn trò: Xaây döïng Coâng ty cuûa Ngaøy mai töø Hoâm nay (Egon Zehnder International, 2000). Maïng löôùi Doanh nghieäp Gia ñình, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. 63 64 65 66 67 CAÅM NANG IFC VEÀ QUAÛN TRÒ DOANH NGHIEÄP GIA ÑÌNH 68