ĐỂ VIỆT NAM TƯƠI SẮC ĐÀO XUÂN? Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả 2045 2021 1986 BÁO CÁO CẬP NHẬT ĐÁNH GIÁ QUỐC GIA - 2021 NHÀ XUẤT BẢN THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG Định kỳ 05 năm một lần, Nhóm Ngân hàng Thế giới chuẩn bị Báo cáo Đánh giá Quốc gia cho các nước thành viên của mình. Vào thời điểm cuối năm 2021, trọng tâm đặt ra cho Việt Nam là các ưu tiên giúp nền kinh tế phục hồi hiệu quả, bền vững và bao trùm sau đại dịch Covid-19, hướng tới nền kinh tế mức thu nhập cao vào năm 2045. Việt Nam cũng phải nâng cao hiệu quả thực thi thông qua việc xem xét 05 cải cách quan trọng nhằm giúp hệ thống thể chế đáp ứng được yêu cầu của khát vọng 2045. Quét mã để tải BÁO CÁO CHÍNH TỔNG QUAN Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông @2021 Ngân hàng Thế giới 1818 H Street NW., Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Báo cáo là sản phẩm của đội ngũ chuyên gia Ngân hàng Thế giới và các chuyên gia tư vấn ngoài ngân hàng. Các kết quả tìm hiểu, các giải thích và kết luận đưa ra trong tập sách này không phản ánh quan điểm chính thức của Ban Giám đốc điều hành Ngân hàng Thế giới hoặc các Chính phủ mà họ đại diện. Ngân hàng Thế giới không đảm bảo tính chính xác của các dữ liệu trong tập sách này. Đường biên giới, màu sắc, tên gọi và các thông tin khác biểu hiện trên các bản đồ trong báo cáo này không hàm ý bất kỳ đánh giá nào của Ngân hàng Thế giới về vị thế pháp lý của bất kỳ vùng lãnh thổ nào và cũng không thể hiện bất kỳ sự ủng hộ hay chấp nhận nào của Ngân hàng Thế giới về các đường biên giới đó. Không nội dung nào trong tài liệu này tạo nên hoặc được coi như là một sự hạn chế hoặc sự từ bỏ đặc quyền và miễn trừ của Ngân hàng Thế giới đã được bảo lưu riêng. Mọi câu hỏi về quyền và giấy phép xin gửi về Ban Xuất bản và Thông tin, Ngân hàng Thế giới, phố 1818 H. NW, Washington DC, 20433, USA, Fax: 202-522-2625; email: pubrights@worldbank.org. BẮT TAY VÀO CUỘC CÁCH MẠNG THỂ CHẾ Việt Nam khát vọng trở thành quốc gia 05 cải cách thể chế. Thứ nhất là tạo ra thu nhập trung bình cao vào năm 2035 — một khung định chế vững chắc để giúp thịnh vượng, sáng tạo, công bằng và dân chuyển hóa các ưu tiên phát triển thành chủ — và thu nhập cao vào năm 2045. Để các hành động cụ thể. Thứ hai là hợp lý đạt mức thu nhập trung bình đòi hỏi phải hóa các quy trình hành chính để làm tăng tích lũy nguồn vốn vật chất, nhân lực và hiệu lực của chính quyền các cấp. Thứ ba sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên. là sử dụng các công cụ thị trường nhằm Để đạt được mức thu nhập cao sẽ cần tạo động lực khuyến khích các bên liên phải sử dụng tài sản và nguồn lực hiệu quan trong cả khu vực công và tư. Thứ tư quả hơn nhiều và củng cố các thể chế là thực thi nghiêm túc các quy tắc và quy dựa trên nguyên lý thị trường. định của pháp luật sẽ giúp nâng cao động lực, lòng tin và sự công bằng. Cuối cùng TỔNG QUAN Hiện thực hóa khát vọng này cần phải là thiết lập các cơ chế tham gia, giám 1 chuyển đổi mạnh mẽ mô hình kinh tế và sát để nâng cao tính minh bạch và trách tạo ra đột phá trong điều phối cũng như nhiệm giải trình. triển khai thực hiện các chính sách, kế hoạch kinh tế. Việt Nam trong một thời Xây dựng được nền tảng cải cách thể chế gian dài đã dựa vào nguồn lao động trẻ, nêu trên sẽ củng cố tầm nhìn của quốc gia dồi dào, và nguồn tài nguyên khoáng sản, về phát triển kinh tế, năng lực thực hiện các nông nghiệp phong phú. Sử dụng những chiến lược, kế hoạch và động lực dẫn đến nguồn lực này nhằm thúc đẩy tăng trưởng thành quả của quốc gia đó. Tầm nhìn của nhanh và bao trùm là cần thiết và hợp lý để đạt được mức thu nhập trung bình thấp như hiện tại, nhưng mô hình này trong dài hạn sẽ phải đối mặt với rào cản Để đạt được mức thu tăng trưởng cận biên giảm dần và không bền vững. Việt Nam cũng cần chuyển đổi nhập cao cần sử dụng mạnh mẽ trong triển khai thực hiện, từ việc thực hiện các chính sách và kế hoạch tuy tài sản và nguồn lực tương đối tốt nhưng không đồng đều sang một cách hiệu quả hơn việc đảm bảo tổ chức thực hiện một cách nhất quán và triệt để các mục tiêu đặt ra. nhiều, đồng thời củng Cải thiện mạnh mẽ việc tổ chức thực hiện cố các thể chế dựa trên đòi hỏi phải xây dựng một nền tảng gồm nguyên lý thị trường. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? quốc gia đòi hỏi lãnh đạo ở cấp cao nhất thu thập và chia sẻ thông tin kịp thời với đưa ra định hướng rõ ràng về chiến lược, các bên liên quan chính. ưu tiên và kế hoạch cũng như điều phối các cơ quan để họ làm việc cùng nhau ở Liệu Việt Nam có thể thu hẹp khoảng tất cả các cấp. Năng lực của quốc gia sẽ cách thực thi các mục tiêu phát triển phụ thuộc vào các nguồn lực tài chính và kinh tế của mình không? Có. Việt Nam đã kỹ thuật cần thiết để chuyển hóa các ưu làm được điều đó với Đổi Mới, công cuộc tiên thành các kế hoạch và mục tiêu hành cải cách được khởi xướng từ năm 1986 động cụ thể. Và động lực của quốc gia sẽ nhằm xây dựng nền kinh tế thị trường bắt nguồn từ các động cơ thúc đẩy ý thức định hướng xã hội chủ nghĩa. Và để ứng trách nhiệm của cá nhân và tập thể để đạt phó với đại dịch Covid-19, Việt Nam đã lại được tầm nhìn của đất nước và từ cơ chế bắt đầu nỗ lực này một lần nữa. CHUYỂN ĐỔI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ TRIỂN KHAI THỰC HIỆN TỔNG QUAN 2 Trong thời điểm đầy thách thức hiện tại, Tuy nhiên, trong khi khát vọng phát triển Việt Nam phải chèo lái vượt qua một đất nước ngày càng trở nên mạnh mẽ loạt chuyển đổi — từ tập trung vào số hơn — hướng tới thịnh vượng, sáng tạo, lượng sang tập trung vào chất lượng tăng công bằng và dân chủ — thì Việt Nam trưởng, từ giải quyết các vấn đề cấp bách ngày càng rụt rè trong việc cải cách và sang giải quyết các vấn đề cơ cấu, từ thực thi chính sách. Có hai thách thức việc thử nghiệm và nhân rộng chính sách chính đe dọa khát vọng phát triển của sang việc khởi động một cuộc cải cách Việt Nam. Thứ nhất, đại dịch Covid-19, về thể chế (Đổi Mới lần thứ hai), và từ việc cùng với quá trình toàn cầu hóa chậm lại giải quyết các vấn đề tổ chức thực thi đến (“slowbalization1”) và nhận thức rõ hơn về việc thực hiện thành công đồng thời 06 mức độ dễ bị tổn thương của đất nước ưu tiên phát triển mà Việt Nam cần chú trước các cú sốc bên ngoài, đặc biệt là cú trọng hơn nữa và ngay lập tức trong giai sốc khí hậu, đã đặt ra những thách thức đoạn hậu khủng hoảng Covid-19 (Hình 1). đáng kể đối với mô hình tăng trưởng hiện Sử dụng các nguồn lực với hiệu quả cao tại của Việt Nam. Thứ hai, quá trình triển sẽ quan trọng hơn việc gia tăng tích lũy khai thực hiện không đồng đều trong suốt chúng bằng mọi giá. Để làm được điều đó 35 năm qua đã khiến các thể chế của Việt phải dựa vào các sản phẩm và dịch vụ có Nam chưa sẵn sàng để giải quyết những hàm lượng giá trị gia tăng cao; chuyển đổi thách thức phát triển phức tạp hơn; nhiều số, tăng trưởng xanh, cơ sở hạ tầng hiện thách thức có tính chất xuyên suốt, chẳng đại, thị trường tài chính đa dạng và toàn hạn như biến đổi khí hậu; và để hỗ trợ diện, và hệ thống bảo trợ xã hội toàn dân. việc chuyển đổi sang một xã hội có thu Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả HÌNH 1. 06 ƯU TIÊN PHÁT TRIỂN Thích ứng với quá trình toàn cầu hóa chậm hơn bằng cách tập trung vào nâng cao giá trị gia tăng của hàng xuất khẩu và đẩy mạnh thương mại dịch vụ. Tăng tốc độ số hóa nền kinh tế . TỔNG QUAN Chuyển từ tư duy tăng trưởng bằng mọi giá 3 sang tập trung vào xây dựng một nền kinh tế xanh và bền vững. Tăng cường cơ sở hạ tầng thông qua cải thiện chất lượng chi tiêu công và đẩy mạnh các giải pháp thu hút khu vực tư nhân. Cân bằng sự ổn định của ngành ngân hàng với việc mở rộng tài chính toàn diện và phát triển thị trường vốn về chiều sâu. Chuyển từ nỗ lực giảm nghèo từng phần sang một chương trình bảo trợ xã hội trên toàn quốc. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? nhập cao hơn. Hai thách thức này — một thông qua Chiến lược Phát triển Kinh tế có nguồn gốc đương đại, một bắt nguồn - Xã hội cho giai đoạn 2021–2030, trong từ lịch sử — được dự báo sẽ định hướng đó tiếp thu nhiều từ các khuyến nghị này. lại các ưu tiên phát triển của đất nước và thay đổi các hành động mà Việt Nam cần Phương pháp quản lý tài sản và nguồn ưu tiên thực hiện để đạt được khát vọng lực — như đã được sử dụng trong báo cáo phát triển trở thành một quốc gia có thu Việt Nam Năng động — đưa ra một cách nhập cao vào năm 2045. tiếp cận đơn giản để phân tích cách thức làm cho nền kinh tế Việt Nam trở nên hiệu Việt Nam là một minh chứng điển hình quả hơn. Phương pháp này định nghĩa cho sự phát triển thành công trong suốt tích lũy tài sản quốc gia là sự kết hợp của 35 năm qua, nhưng ngay từ năm 2010, vốn sản xuất, vốn vật chất, vốn con người Chính phủ đã nhận ra rằng Việt Nam cần và vốn tự nhiên của một quốc gia. Tối ưu thay đổi mô hình tăng trưởng. Những hóa tích lũy tài sản đòi hỏi phải nâng cao động lực tăng trưởng truyền thống – tích hiệu quả của cả bốn loại vốn. lũy nguồn vốn vật chất, lực lượng lao động TỔNG QUAN trẻ và phát triển nhanh, và mở rộng sản l Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn sản xuất công nghiệp, đa phần ở các ngành xuất thúc đẩy các doanh nghiệp có 4 thâm dụng lao động – đang dần cạn kiệt. tính cạnh tranh gia nhập thị trường và phát triển, đồng thời cho phép loại bỏ Ba báo cáo lớn được xuất bản từ năm các doanh nghiệp kém cạnh tranh, từ 2016 đến năm 2020 đã nghiên cứu cách đó các nguồn lực được phân bổ cho tạo dựng cơ cấu cho mô hình tăng trưởng các doanh nghiệp có năng suất và mới và đều nhấn mạnh vào việc chuyển năng lực đổi mới/sáng tạo cao nhất. dịch sang nâng cao hiệu quả2. Kinh Đạt được điều này hay không phụ nghiệm quốc tế cho thấy để đạt được thuộc vào việc có một môi trường hỗ mức thu nhập trung bình, một quốc gia trợ kinh doanh dựa trên các quy định thường phải tích lũy nguồn vốn vật chất, minh bạch và sự bảo vệ của pháp luật vốn con người và sử dụng tài nguyên để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh; thiên nhiên. Nhưng quá trình chuyển đổi cung cấp khả năng tiếp cận công bằng thành quốc gia có thu nhập cao thường đối với cơ sở hạ tầng, dịch vụ công và yêu cầu sử dụng hiệu quả hơn các tài sản dịch vụ tài chính; và khuyến khích đổi và tài nguyên, cả hình thành mới và sẵn mới sáng tạo. có, trong đó có cả nguồn nhân lực và tài nguyên thiên nhiên, và tăng cường các l Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vật thể chế thị trường3.Thúc đẩy hiệu quả là chất - ngoài việc phát triển cơ sở hạ cần thiết để tạo ra mức tăng năng suất tầng hiện đại – thì cũng cần phải đầu ra và sự cải thiện về chất lượng mà quản lý hiệu quả hơn đầu tư công, một tầng lớp trung lưu khắt khe hơn kỳ bao gồm cả việc vận hành, bảo trì và vọng. Vào đầu năm 2021, Chính phủ đã sử dụng tài sản công sẵn có để nâng Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả Nguồn ảnh: Kỷ niệm Ngày Quốc khánh @ Phóng viên ảnh Minh Trường/Báo Quân đội Nhân dân cao chất lượng dịch vụ cơ sở hạ tầng. l Nâng cao hiệu quả vốn tự nhiên (tài Cũng cần phải lên kế hoạch và điều nguyên thiên nhiên) đòi hỏi phải chú phối đầu tư công tốt hơn để tối ưu trọng đến cả tính bền vững và khả hóa tính liên kết giữa các ngành kinh năng phục hồi, những lĩnh vực mà Việt TỔNG QUAN tế và giữa các vùng. Trong việc cung Nam đang tụt hậu so với nhiều nước cấp cơ sở hạ tầng có chất lượng, cần cùng trình độ phát triển. Phát triển 5 ưu tiên quan hệ đối tác với khu vực bền vững liên quan đến việc chuyển tư nhân và với các doanh nghiệp nhà từ tận dụng tài nguyên thiên nhiên để nước hoạt động hiệu quả. phục vụ tăng trưởng ngắn hạn sang sử dụng những tài nguyên này hiệu l Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn con quả hơn trong dài hạn. Phát triển bền người đòi hỏi phải phát triển kỹ năng vững cũng đồng nghĩa với việc chuyển tiên tiến ở cả bậc đại học và hướng đổi sang nền kinh tế carbon thấp, với nghiệp-dạy nghề, đồng thời đảm nhiều cơ hội để quản lý tài nguyên bảo cung cấp các dịch vụ bảo trợ xã thiên nhiên hiệu quả hơn, kiểm soát hội cần thiết cho một nền kinh tế có ô nhiễm môi trường chặt chẽ hơn, mức thu nhập trung bình. Khi quy mô và chống chịu tốt hơn trước các tác tương đối của lực lượng lao động bị động của biến đổi khí hậu. Các quốc thu hẹp, để đạt được hiệu quả cũng gia quản lý tài nguyên thiên nhiên của như tính công bằng thì cần phải loại mình một cách thận trọng có thể tiến bỏ các rào cản gia nhập, bao gồm lên trên bậc thang phát triển – ngày phân biệt đối xử và thiếu thông tin. Do càng đầu tư nhiều hơn vào vốn sản đã gần đạt được mức độ bao phủ bảo xuất, cơ sở hạ tầng và “vốn vô hình” hiểm y tế toàn dân, hiện nay, Chính như trình độ, kỹ năng của nguồn nhân phủ cần chuyển ưu tiên sang chất lực và giáo dục, các thể chế mạnh, đổi lượng chăm sóc y tế và dịch vụ bảo mới sáng tạo và công nghệ mới. trợ xã hội, đặc biệt là trong bối cảnh dân số già hóa nhanh chóng. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? XÂY DỰNG NỀN TẢNG CẢI CÁCH THỂ CHẾ Để đạt được mức thu nhập trung bình sẽ còn cao hơn nữa đối với Việt Nam cao vào năm 2035 và mức thu nhập cao trong một thế giới năng động, nơi mà vào năm 2045, Việt Nam cần chuyển tất cả các nước có thu nhập trung bình từ việc thực thi các cải cách một cách cao không ngừng có những bước cải tương đối tốt nhưng không đồng đều cách mạnh mẽ. sang việc tổ chức thực thi mạnh mẽ nhất quán, đồng thời xác định rằng một Xây dựng một nền tảng gồm năm cải số ưu tiên phát triển đã trở nên phức tạp cách thể chế có thể giúp Chính phủ hơn và đòi hỏi sự đánh đổi chính sách phát triển tầm nhìn, năng lực và động khó khăn hơn. Chính phủ đã thực hiện lực tốt hơn - vốn là những yếu tố quyết được mục tiêu đuổi kịp các nước có thu định chính để triển khai thực hiện hiệu nhập trung bình thấp ở 03 trong 06 lĩnh quả. Năm cải cách này (hình 3) giúp vực ưu tiên, nhưng đã không thực hiện định hướng cụ thể các bước cần thiết được đối với 03 lĩnh vực ưu tiên còn lại để hiện đại hóa thể chế của đất nước TỔNG QUAN (hình 2). Việc tổ chức thực thi không và thiết lập các điều kiện cần thiết để đồng đều đặc biệt rõ rệt đối với ưu tiên nâng cao kết quả triển khai thực hiện 6 hướng tới tăng trưởng xanh hơn, thấp của Chính phủ: hơn gần 40% so với ngưỡng so sánh của các nước có thu nhập trung bình l Tạo một khung định chế vững chắc. thấp. Để đạt được ngưỡng mà các nước l Tinh giản các quy trình thủ tục. có thu nhập trung bình cao đạt được, l Sử dụng các công cụ thị trường Việt Nam sẽ cần cải cách mạnh mẽ thông minh. thực thi năm trong sáu lĩnh vực ưu tiên. l Tăng cường hiệu lực thực thi. Bên cạnh đó, các ngưỡng so sánh này l Thúc đẩy sự tham gia và giám sát. Để đạt được ngưỡng mà các nước có thu nhập trung bình cao đạt được, Việt Nam sẽ cần cải cách mạnh mẽ thực thi 05 trong 06 lĩnh vực ưu tiên. Bên cạnh đó, các ngưỡng so sánh này sẽ còn cao hơn nữa đối với Việt Nam trong một thế giới năng động, nơi mà tất cả các nước có thu nhập trung bình cao không ngừng có những bước cải cách mạnh mẽ. Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả HÌNH 2. VIỆT NAM CẦN CẢI THIỆN KẾT QUẢ THỰC HIỆN ĐỂ ĐẠT ĐƯỢC MỨC THU NHẬP TRUNG BÌNH CAO 170% Tỷ lệ phần trăm trên trục hoành (x) thể Thương mại 0% hiện thành tích thực hiện trong quá khứ của Việt Nam trong việc theo đuổi 6 ưu Ngưỡng thu nhập trung bình thấp tiên phát triển chính để đạt được mức 150% thu nhập trung bình thấp. Và trên trục tung (y), thể hiện Việt Nam phải cải Thành tích cần thiết để đạt ngưỡng thu nhập trung bình cao thiện thành tích thực hiện ở mức nào để đạt được mức thu nhập trung bình 130% cao. Ví dụ, thành tích thực hiện ưu tiên tài chính của Việt Nam còn thiếu 9% mới đạt được mục tiêu là ngưỡng thu TỔNG QUAN nhập trung bình thấp, và phải cải thiện 68% để đạt được thu nhập trung bình 7 110% Ngưỡng thu nhập trung bình cao 90% Hạ tầng 24% 70% 36% 38% Kỹ thuật số 50% Môi trường 49% Giảm nghèo/Bảo trợ xã hội 30% Tài chính 68% 30% 50% 70% 90% 110% 130% 150% 170% Thành tích trong quá khứ so với ngưỡng thu nhập trung bình thấp Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? HÌNH 3. NỀN TẢNG CẢI CÁCH THỂ CHẾ TẠO RA CÁC YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH VIỆC THỰC HIỆN HIỆU QUẢ Tạo một khung định chế vững chắc CHẤT Thủ tục hành chính LƯỢNG C TỔNG QUAN tinh giản 8 ỦA CÁC YẾU TỐ HIỆU QUẢ Sử dụng các công cụ thị trường THỰC THI thông minh Q Tăng cường U Y hiệu lực Ế T thực thi ĐỊNH Thúc đẩy sự tham gia và giám sát Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả Mỗi cải cách thể chế sẽ tác động tới các quốc tế tốt nhất. Những khuyến nghị này nhân tố quyết định hiệu quả và hiệu lực có thể được xem là định hướng giúp thảo triển khai thực hiện, do đó nâng cao thành luận và đưa ra quyết định. Vì Việt Nam đã quả triển khai thực hiện trên tất cả sáu áp dụng thành công nền tảng cải cách thể lĩnh vực ưu tiên. Dưới đây là đánh giá tình chế được đề xuất này trong quản lý dịch trạng hiện tại của từng đề xuất cải cách Covid-19 vào năm 2020, nên hoàn toàn thể chế nhằm thực hiện hiệu quả hơn các có thể nhân rộng các cải cách này để cải ưu tiên, mở đường cho những khuyến thiện một cách có hệ thống kết quả thực nghị dựa trên các thông lệ địa phương và thi các ưu tiên phát triển khác của mình. Tạo một khung định chế vững chắc để chuyển hóa tầm nhìn cải cách thành hành động Cần có một khung định chế vững chắc để Kể từ khi Hiến pháp – năm 19924 – được đảm bảo sự lãnh đạo và phối hợp mạnh thông qua cho đến nay, cơ cấu tổ chức TỔNG QUAN mẽ — hai thành tố của tầm nhìn. Nếu của Chính phủ ít thay đổi. Theo đó, chức 9 không có một cấu trúc định chế cụ thể năng nhiệm vụ chính của các bộ chủ chốt và vững chãi làm ngôi nhà cho các cải cũng không thay đổi mấy. Sự ổn định này cách, thì sự phối hợp giữa các cơ quan có lợi ích nhất định, nhưng nó cũng làm trì để thực hiện cải cách sẽ rất khó khăn, bất hoãn sự thay đổi để thích ứng của khung kể ở lĩnh vực nào. Khi không có một cơ thể chế, trong khi quy mô của nền kinh quan trụ cột thực thi cải cách, các thông tế đã tăng gấp ba mươi lần trong cùng điệp chính sách từ lãnh đạo dễ bị giảm giai đoạn. Vấn đề này đã trở nên cấp hiệu lực và khó có thể chuyển hóa thành bách. Các lĩnh vực ưu tiên phát triển đã các kế hoạch và hành động cụ thể, thống và đang thay đổi, trong khi cách thức tổ nhất. Điều này hạn chế khả năng xây dựng chức thể chế để thực hiện chúng chưa một khuôn khổ hoạt động toàn Chính phủ được điều chỉnh phù hợp, đặc biệt là việc có khả năng phân công trách nhiệm cho sắp xếp hợp lý việc triển khai thực hiện các cơ quan cụ thể và xác định các chức đối với những thách thức phức tạp, xuyên năng, mối quan hệ và trách nhiệm giải suốt như thích ứng và giảm thiểu biến đổi trình của từng cơ quan, theo cả chiều dọc khí hậu, bảo vệ môi trường, phát triển kỹ và chiều ngang. Việc không có một cơ năng và chuyển đổi số. quan thực thi trụ cột sẽ làm giảm trách nhiệm giải trình - và do đó giảm động lực Chính phủ trong quá khứ đã cải thiện được - vì các chức năng và trách nhiệm thể chế hiệu quả thực thi khi điều chỉnh các thể bị phân tán giữa các cơ quan và không chế của mình phù hợp với những điều kiện được xác định rõ ràng. và ưu tiên phát triển biến động. Việc củng cố Bộ Công Thương là chìa khóa quan Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? Chính phủ trong quá khứ đã cải thiện được hiệu quả thực thi khi điều chỉnh các thể chế của mình phù hợp với những điều kiện và ưu tiên phát triển biến động. Nguồn ảnh: Hội trường Tòa nhà Quốc hội @ Duy Linh trọng trong việc thực hiện thành công thường là cấp báo cáo trực tiếp với TỔNG QUAN cải cách tự do hóa thương mại kể từ giữa Thủ tướng Chính phủ. Đây là điều bắt những năm 1990. Tương tự, việc nâng cấp buộc. Việc thành lập các ban chỉ đạo 10 Ủy ban Dân tộc lên cấp bộ và do đó được đặc biệt có thể là một cách thức tổ tham gia vào các cuộc thảo luận của chức, sắp xếp bổ sung; nhưng không Chính phủ đã dẫn đến kết quả giảm nghèo thể thay thế cho một “neo” thể chế tốt hơn ở các nhóm dân tộc thiểu số. Nhờ vững chắc, mang tính trụ cột; bởi vì đó, Việt Nam đã vượt trội so với các nước các ban này dường như không có đủ có thu nhập trung bình thấp và nhiều nước tính chính danh và có thể không gửi có thu nhập trung bình cao trong các lĩnh được thông điệp rõ ràng đến các bộ, vực ưu tiên phát triển thương mại, hội ngành riêng lẻ mà vẫn có thể đang nhập quốc tế và giảm nghèo. tiếp tục hành động độc lập. Do đó, khuyến nghị chính của báo cáo là l Hợp nhất các chức năng và nhiệm vụ điều chỉnh khuôn khổ định chế hiện có liên quan trong một định chế trụ cột. để phù hợp hơn với 06 ưu tiên phát triển. Điều này đã có hiệu quả ở Việt Nam, Trong khi cải cách thể chế cần được đánh với bằng chứng là kinh nghiệm của Bộ giá một cách thận trọng, 03 định hướng Công Thương. Hà Lan đã hợp nhất Bộ có thể được rút ra từ kinh nghiệm trong Kinh tế với Bộ Biến đổi khí hậu để ưu quá khứ của Việt Nam và từ kinh nghiệm tiên ứng phó với biến đổi khí hậu; một quốc tế là: số nước khác - trong đó có Singapore, Thái Lan, và Vương quốc Anh - đã hợp l Phân công thực hiện từng lĩnh vực nhất chương trình nghị sự về chuyển ưu tiên với các cơ chế đảm bảo thực đổi số của họ xung quanh một định thi trụ cột và quyền quyết định cao - chế trụ cột mạnh mẽ. Hợp nhất không Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả nhất thiết có nghĩa là tập trung tất cả tỉnh (có quy mô khá nhỏ) đã trở nên các chức năng và trách nhiệm thực không hiệu quả trong việc thực hiện các hiện vào một bộ hoặc một cơ quan, mà ưu tiên phát triển ngày càng phức tạp, là thiết lập các cơ chế thể chế hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp mạnh mẽ ở cấp vùng để điều phối và tích hợp các quyết định. và tăng cường tính hiệu quả kinh tế nhờ vào quy mô. Nhiều thách thức phát triển l Điều chỉnh khuôn khổ phân cấp cho phù như biến đổi khí hậu và ô nhiễm nguồn hợp với điều kiện hiện tại. Hầu hết các tài nguyên nước hoặc ô nhiễm không quy tắc phân cấp tài khóa hiện hành đã khí là những thách thức xuyên biên giới. không được thay đổi kể từ năm 1996. Giảm số tỉnh và thiết lập các cơ quan Sự phân tán nguồn lực một cách manh điều phối - hoặc có thể là cơ quan quản mún hiện nay với một số lượng lớn các lý - cấp vùng có thể là một lựa chọn. Tinh giản các quy trình hành chính để nâng cao hiệu quả của Chính phủ TỔNG QUAN Các quy trình và thủ tục hành chính tinh rủi ro với những sáng kiến mới. Các thủ 11 giản là hết sức quan trọng để nền hành tục được tinh giản không chỉ làm giảm chi chính nhà nước vận hành tốt, đồng thời phí giao dịch và sự chậm trễ, mà còn làm có tác động đến các yếu tố quyết định giảm cơ hội mặc cả và tham nhũng, góp năng lực và động cơ. Chúng cũng là yếu phần cải thiện tính minh bạch. tố chính dẫn đến sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chính phủ và mối quan Gánh nặng hành chính đè nặng lên hầu hệ hiệu quả giữa Chính phủ và khu vực hết các bộ, ngành là một phần di sản của tư nhân. Các quy trình hành chính ảnh chế độ thực dân Pháp và nền kinh tế kế hưởng đến hiệu quả của Chính phủ thông hoạch hóa tập trung. Năm 2016, Chính qua nhiều kênh. Một kênh quan trọng phủ đã đưa ra sáng kiến đẩy mạnh cải trong số đó là việc đẩy nhanh các quy cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính cả trình quyết định và phê duyệt để cho phép ở cấp trung ương và các cấp địa phương. các đơn vị hành chính ứng phó hiệu quả Khoảng 1.000 giấy phép kinh doanh và 2/3 hơn với những thách thức đang phát sinh số cuộc kiểm tra hàng hóa chuyên ngành và giải phóng thời gian để dành cho các đã bị loại bỏ tính đến cuối năm 2020. Để nhiệm vụ mang tính sáng tạo. Hiệu lực và đẩy mạnh quá trình hợp lý hóa này, các cơ hiệu quả cũng được nâng cao khi công quan chức năng đã sử dụng chuẩn tham chức không phải tập trung quá mức vào chiếu để theo dõi và so sánh tiến bộ theo các quy trình hành chính, được trao quyền thời gian. Kể từ năm 2019, việc Chính phủ ra quyết định và chịu trách nhiệm về các đẩy mạnh số hóa các quy trình, thủ tục quyết định của họ, nhờ đó tạo động lực hành chính đã làm giảm chi phí giao dịch cho họ hành động kịp thời và chấp nhận liên quan đến nhiều loại thủ tục. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? Tất cả những nỗ lực nhằm hợp lý hóa, so phần thưởng hoặc khuyến khích tài chính sánh chuẩn và số hóa này cần được tăng phù hợp cho công chức hoặc đơn vị hành cường, nhưng chúng có thể không đủ. chính, hoặc áp dụng các chỉ số đánh giá Một lựa chọn khác để khuyến khích cải hoạt động chính (KPI). cách hành chính hơn nữa tạo các cơ chế Sử dụng các công cụ thị trường để khuyến khích các bên liên quan trong cả khu vực nhà nước và tư nhân Ba nguyên tắc hàng đầu để một nền kinh Khi Việt Nam áp dụng 03 nguyên tắc cơ tế thị trường vận hành tốt là thông tin đồng bản này của nền kinh tế thị trường, tầm nhất cho tất cả các bên tham gia, đảm nhìn, năng lực và động lực để thực hiện bảo sự cạnh tranh bình đẳng trong việc các ưu tiên phát triển của đất nước đã TỔNG QUAN gia nhập và rút khỏi thị trường, và sử dụng được cải thiện đáng kể. Quá trình tự do cơ chế định giá để đạt được trạng thái cân hóa thương mại hết sức thành công của 12 bằng giữa cung và cầu. Việc áp dụng các Việt Nam đã dựa trên ba nguyên tắc cơ nguyên tắc này có thể ảnh hưởng đến chất bản trên. Ngược lại, sự yếu kém trong triển lượng triển khai thực hiện, đặc biệt là thông khai thực hiện ưu tiên về môi trường/biến qua tác động của chúng đối với việc lập kế đổi khí hậu chủ yếu phản ánh khả năng hoạch, xác định trách nhiệm giải trình và tiếp cận thông tin hạn chế và việc không tính minh bạch. Ví dụ, thông tin tốt và kịp có được cơ chế định giá phù hợp (thông thời là yếu tố cốt lõi để phân bổ tối ưu các qua thuế, phí, giá dịch vụ) để định hướng nguồn lực và để theo dõi xem các nguồn hành vi của các chủ thể theo mục tiêu ưu lực này có được sử dụng theo đúng dự tiên của quốc gia. Câu hỏi đặt ra là tại sao kiến hay không. Cạnh tranh khuyến khích những công cụ thị trường đó không được đổi mới sáng tạo và khuyến khích các chủ sử dụng rộng rãi hơn trong tất cả các lĩnh thể hoạt động trên thị trường và các cơ vực ưu tiên phát triển. quan chính phủ cải thiện thành tích của họ. Cuối cùng, trong nền kinh tế thị trường, Các quốc gia thành công về kinh tế là giá cả là tín hiệu chính được các chủ thể những quốc gia có thể giảm bớt sự kháng hoạt động trên thị trường sử dụng để điều cự tiềm tàng từ những người chịu thiệt, chỉnh hành vi của họ. Thách thức lớn nhất đồng thời tối ưu hóa lợi ích cho những đối với sự can thiệp của Chính phủ là khắc người được hưởng lợi. Các phương pháp phục các thất bại thị trường mà có thể thực hiện thành công gồm có kết hợp các ngăn cản việc áp dụng ba nguyên tắc này, công cụ định giá khác nhau, tận dụng các nhưng không làm phát sinh các thất bại sự kiện làm thay đổi trạng thái cân bằng mới của Chính phủ. hiện có để tạo ra các liên minh của những Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả người được hưởng lợi, và thiết kế các kèm với cải thiện chất lượng và tính bền chiến dịch truyền thông để giải thích và vững của dịch vụ công, hoặc việc triển làm rõ sự đúng đắn, lợi ích của các chính khai các công cụ hỗ trợ tài chính về khí sách, ví dụ như việc tăng giá dịch vụ đi hậu nhằm giảm phát thải khí nhà kính. Thi hành các quy tắc và quy định để nâng cao động lực, lòng tin và sự công bằng Trong khi các biện pháp khuyến khích là khuyến khích sự thương lượng giữa các một công cụ mạnh để thay đổi hành vi, thì bên tham gia. Ví dụ, việc yêu cầu nhãn việc thực thi các quy tắc, quy định là công mác hàng hóa phải có thông tin về hiệu cụ chính để tạo động lực và do đó có thể quả sử dụng năng lượng hay hàm lượng mang lại thành tích triển khai thực hiện các-bon (carbon content) của các sản tốt hơn. Cạnh tranh và định giá thị trường phẩm có thể giúp định hướng hành vi sẽ có hiệu quả hơn khi được bổ sung bởi có trách nhiệm hơn của người tiêu dùng, TỔNG QUAN các quy định thông minh, vì đôi khi chỉ đồng thời cũng cũng tạo ra yêu cầu phải thông qua giá cả thôi thì không mang lại tuân thủ các quy định sản xuất, kinh doanh 13 hiệu quả như mong muốn. Các quy định có trách nhiệm với xã hội và môi trường. mềm có thể hướng vào việc chia sẻ thông Có thể đặt ra những mục tiêu hoặc mức tin như một kênh để sửa đổi hành vi và trần cứng hơn đối với hàng hóa hoặc dịch Nguồn ảnh: Nhà máy điện mặt trời tại Ninh Thuận @ Nguyễn Quang Ngọc Tonkin/Shutterstock Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? vụ được mua sắm bằng tiền ngân sách tính hệ thống. Các quy tắc và quy định nhà nước (ví dụ, quy định về mua sắm không đầy đủ hoặc không hoàn chỉnh và xanh cho khu vực công), hoặc cao hơn việc thiếu sự theo dõi, giám sát có thể nữa là kiểm soát hay cấm sử dụng các dẫn đến thi hành yếu kém. Việc thực thi sản phẩm có hại cho môi trường hoặc hiệu quả cần dựa vào một hệ thống giám con người. Cuối cùng, điều quan trọng sát và kiểm tra minh bạch, đi kèm với các là phải tìm ra sự cân bằng phù hợp giữa cơ quan quản lý mạnh và độc lập, và một vừa “đấm” vừa “xoa”, và khi các biện pháp hệ thống tư pháp hiệu quả để thực thi mạnh được sử dụng thì cần tăng cường quyền sở hữu tài sản và bảo vệ người tiêu năng lực giám sát và thực thi pháp luật. dùng trước các hành vi lạm dụng tiềm ẩn. Xây dựng và áp dụng một hệ thống Chính phủ đã đặc biệt thành công trong thanh tra, kiểm tra với mức độ tuân thủ việc khích lệ người dân tuân thủ các quy cao nhất trong khi giữ cho chi phí pháp lý tắc, quy định trong tình huống khẩn cấp, và gánh nặng hành chính ở mức thấp là đặc biệt là khi nói đến kẻ thù chung hoặc thách thức lớn. Do vậy, một giải pháp đầy khi lợi ích quốc gia bị phương hại. Tuy hứa hẹn cho việc thực thi hiệu quả chính nhiên, trong những thời điểm không xảy là sử dụng công nghệ thông tin đột phá TỔNG QUAN ra khủng hoảng, việc tuân thủ chưa mang và nền tảng dữ liệu số. 14 Cam kết thực hiện các quy trình có sự tham gia để đảm bảo trách nhiệm giải trình và tính minh bạch cao hơn Thông tin chính là hệ thống thần kinh của gia thường là kết quả chung của các yêu hệ thống chính trị, kinh tế và xã hội của cầu của xã hội và các chính sách tích cực một quốc gia. Cũng giống như hệ thống được Chính phủ áp dụng. thần kinh cho não biết chỗ nào trên cơ thể cần được chú ý, các luồng thông tin Chính phủ đã áp dụng các cơ chế có minh bạch là điều kiện cần cho một quá sự tham gia theo cách không đồng đều trình có sự tham gia hiệu quả. Một khi hoặc có chọn lọc giữa các ưu tiên phát thông tin được thu thập và chia sẻ, các triển, đáng chú ý nhất là trong việc sử bên liên quan sẽ có thể cung cấp phản dụng dữ liệu để theo dõi và chia sẻ tiến hồi cho các nhà hoạch định chính sách. độ với các bên liên quan. So sánh việc Một cơ chế chia sẻ thông tin như vậy thực hiện các chỉ số kết quả đã chọn với trao tiếng nói cho các bên liên quan khác các mục tiêu có thể giúp giám sát thành nhau, dẫn đến việc phân bổ nguồn lực tốt tích thực hiện một cách nhất quán. Chia hơn và trách nhiệm giải trình cao hơn. Sự sẻ những kết quả này với các bên liên phát triển của các quá trình có sự tham quan sẽ làm tăng trách nhiệm giải trình Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả và giúp tạo ra ý thức về sở hữu chung, Việt Nam đã áp dụng hết sức thành công củng cố quá trình cải cách. trong đại dịch Covid-19: thu thập dữ liệu, cung cấp tiếp cận mở đối với dữ liệu, và Dữ liệu cần được sử dụng hiệu quả để sử dụng các công cụ kỹ thuật số để thu giải quyết các ưu tiên. Có thể thực hiện thập, chuẩn hoá, chia sẻ nhiều thông tin điều này theo cách tiếp cận 3 bước mà và dữ liệu hơn nữa. 5 cải cách thể chế cùng nhau lập thành một nền tảng để thực thi hiệu quả Trong khi mỗi cải cách thể chế nêu trên (MOIT), do đó tạo ra một hệ thống đều góp phần cải thiện các nhân tố tác phân cấp lãnh đạo rõ ràng. Trao động đến triển khai thực hiện, thì chỉ khi quyền cho Bộ Công Thương với áp dụng đồng thời cả 5 cải cách mới thực quyền ra quyết định đã nâng cao sự tạo ra sự khác biệt về kết quả thực hiệu quả của Bộ Công Thương trong TỔNG QUAN thi. Điều này được minh chứng rõ ràng việc dẫn dắt chương trình hội nhập bởi quá trình chuyển đổi quyết liệt nhưng kinh tế quốc tế của đất nước. 15 rất thành công của Việt Nam trong suốt những năm 1990 và 2000, từ một trong số l Từng bước tinh giản các quy trình và những nền kinh tế đóng cửa nhất trên thế thủ tục hành chính bằng cách thiết lập giới trở thành một trong những nền kinh tế các cơ chế đặc biệt cho các nhà đầu cởi mở nhất. Chính phủ đã sử dụng thành tư chiến lược, trong đó có các chế độ công nền tảng cải cách thể chế để: tinh giản dành cho các khu chế xuất và khu công nghiệp; ủy quyền phê l Thiết lập một khung định chế mạnh duyệt đầu tư cho các tỉnh (đặc biệt là bằng cách thành lập Ban Chỉ đạo đối với đầu tư nước ngoài); và thiết lập Quốc gia về Hội nhập Kinh tế Quốc cơ chế một cửa để giải quyết các thủ tế và kiện toàn Bộ Công Thương tục hải quan. Trong khi mỗi cải cách thể chế nêu trên đều góp phần cải thiện các nhân tố tác động đến triển khai thực hiện, thì chỉ khi áp dụng đồng thời cả 5 cải cách mới thực sự tạo ra sự khác biệt về kết quả thực thi. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? l Áp dụng cách tiếp cận dựa trên thị động và xã hội, mặc dù vẫn còn có sự trường tạo ra sự cạnh tranh bằng cách khác biệt lớn về hiệu quả hoạt động và giảm các rào cản gia nhập và giảm các biện pháp trừng phạt. thuế quan bên ngoài để thay đổi giá cả tương đối giữa hàng hóa, dịch vụ. Các l Tăng cường các quy trình có sự tham quan hệ đối tác thương mại đa phương gia bằng cách sử dụng dữ liệu mở và và khu vực, với việc chia sẻ thông tin tham vấn với các bên liên quan chính, minh bạch,5 tạo ra cơ chế hữu hiệu để bao gồm các hiệp hội doanh nghiệp áp dụng các biện pháp thị trường. và người dân, như một phần của các cam kết quốc tế của quốc gia, do đó l Đạt được hiệu quả thi hành bằng cách tăng cường sức mạnh và tinh thần giám sát sự tuân thủ của các đơn vị làm chủ và góp phần nâng cao trách xuất khẩu và các doanh nghiệp FDI nhiệm giải trình giữa những người ra đối với các quy định về môi trường, lao quyết định. CHÈO LÁI CUỘC CÁCH MẠNG THỂ CHẾ TỔNG QUAN 16 Bằng cách tác động tích cực đến các áp dụng cho 6 ưu tiên. Các điểm số (từ 0, nhân tố ảnh hưởng đến triển khai thực yếu nhất đến 5, mạnh nhất) đối với từng hiện, việc áp dụng đồng thời năm cải cách yếu tố quyết định và các thành phần của thể chế được đề xuất sẽ giúp Việt Nam chúng được tính toán thông qua một thực hiện các ưu tiên phát triển của mình quá trình tham vấn chuyên sâu.6 Điểm một cách hiệu quả hơn. Dựa trên các số thấp nhất gắn với chất lượng yếu nhất tài liệu về chính sách công và khoa học của các yếu tố quyết định, và điểm số chính trị, một khung phương pháp luận cao nhất gắn với chất lượng cao nhất. mới đã được phát triển để làm sáng tỏ Ví dụ, chất lượng của tầm nhìn, năng lực các cơ chế thực hiện ở Việt Nam. Thành và động lực triển khai thực hiện ưu tiên tích thực thi được quyết định bởi ba yếu về thương mại đều tốt hơn so với ưu tiên tố gồm tầm nhìn, năng lực và động lực; về môi trường hoặc cơ sở hạ tầng. Có sự các yếu tố này lần lượt được tách thành 6 khác biệt tương đối lớn về chất lượng của thành phần (hình 4). từng yếu tố quyết định; Chính phủ thường làm tốt hơn trong việc lãnh đạo chiến Điểm số thấp đối với ba yếu tố quyết định lược và lên kế hoạch, so với thực thi trách hiệu suất thực hiện này và các thành nhiệm giải trình và tính minh bạch. Yếu tố phần của chúng giúp lý giải sự không quyết định có chất lượng kém nhất trong đồng đều trong thành tích triển khai thực triển khai thực hiện xuyên suốt hầu hết hiện sáu ưu tiên phát triển. Hình 5 tóm tất cả các ưu tiên là sự phối hợp và trách tắt kết quả định lượng của các phân tích nhiệm giải trình. Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả HÌNH 4. CÁC YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH THÀNH TÍCH THỰC HIỆN VÀ CÁC THÀNH PHẦN CỦA CHÚNG TẦM NHÌN NĂNG LỰC ĐỘNG LỰC TRÁCH NHIỆM LÃNH ĐẠO NGUỒN LỰC GIẢI TRÌNH cam kết ở cấp cao năng lực tài chính các tập hợp biện TỔNG QUAN nhất và chỉ đạo rõ và kỹ thuật được pháp khuyến khích ràng về các ưu tiên dự phòng và phân và phạt tạo ra được 17 phát triển mà, ở Việt bổ thoả đáng ý thức làm chủ và Nam, được nắm bắt trách nhiệm của cá thông qua các chiến nhân và tập thể lược, nghị quyết, luật, và chỉ thị LẬP KẾ HOẠCH MINH BẠCH SỰ PHỐI HỢP /THIẾT KẾ /TRUYỀN THÔNG quá trình tổ chức diễn giải các ưu cơ chế thu thập và các cơ quan sao tiên thành các chia sẻ các thông cho chúng làm việc hành động và tin liên quan theo cùng nhau một cách mục tiêu thông thời gian thực với phù hợp ở củng một qua các kế hoạch các bên liên quan cấp (phối hợp hành động và các ngang) hoặc trải quy định qua các cấp khác nhau (phối hợp dọc) How will Vietnam blossom? HÌNH 5. BẢN ĐỒ NHIỆT VỀ CHẤT LƯỢNG CỦA CÁC YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH ƯU TIÊN TẦM NHÌN NĂNG LỰC ĐỘNG LỰC Lãnh đạo Phối hợp Nguồn lực Lập kế hoạch Trách nhiệm giải trình Minh bạch Thích ứng với toàn cầu hoá 5 3 4 4 3 4 chậm Tăng tốc độ số hoá 4 2 2 3 3 3 TỔNG QUAN Bỏ tư duy tăng trưởng 3 1 1 1 1 2 18 bằng mọi giá Tăng cường cơ sở hạ tầng 3 2 3 3 2 3 Cân bằng sự ổn định của ngành ngân hàng với việc mở rộng tài 4 3 3 4 2 1 chính toàn diện và phát triển thị trường vốn về chiều sâu. Chuyển từ nỗ lực giảm nghèo từng phần sang xây dựng hệ thống 4 3 3 4 4 3 bảo trợ xã hội toàn dân. Ghi chú: Màu đỏ là chất lượng kém ([điểm xếp hạng 1–2], màu cam là chất lượng hỗn hợp [điểm xếp hạng 3] và màu xanh lá cây là chất lượng tốt [4–5]. Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả So sánh điểm số của các yếu tố quyết thi. Đối với mỗi 1 điểm tăng trong tổng định thành tích thực thi cho từng ưu tiên điểm của các yếu tố quyết định, thành với kết quả thực thi tương ứng trong quá tích thực hiện cải thiện 5,7 phần trăm7. Ví khứ cho ta ước tính được thành tích thực dụ, nếu đạt được cùng mức chất lượng về thi có thể cải thiện thế nào nếu chất lượng tầm nhìn, năng lực và động lực cho cơ sở của các yếu tố quyết định được nâng lên. hạ tầng như đối với thương mại, thì Chính Mặc dù chỉ mang tính chất chỉ dẫn, nhưng phủ sẽ nâng được thành tích thực hiện mối tương quan thống kê này xác nhận đối với ưu tiên cơ sở hạ tầng gần bằng quan hệ tỉ lệ thuận giữa chất lượng của ngưỡng mà các nước thu nhập trung bình các yếu tố quyết định với thành tích thực thấp đạt được. VƯƠN TỚI MỨC THU NHẬP TRUNG BÌNH CAO VÀ THU NHẬP CAO TỔNG QUAN Giống như hầu hết các quốc gia khác, Lan chỉ cố gắng tăng thu nhập bình quân Việt Nam sẽ phải tìm cách phục hồi tốt đầu người của mình được chưa đầy gấp 19 hơn sau đại dịch COVID-19 và tiếp tục ba lần trong cùng một khung thời gian. khát vọng trở thành nền kinh tế có thu Khát vọng và thách thức đối với Việt Nam nhập cao vào năm 2045. Chuyển đổi từ là gia nhập nhóm 18 nước “tốt nghiệp” thu nhập trung bình sang thu nhập cao là mức thu nhập trung bình. một quá trình vô cùng thách thức. Trong hơn 50 năm qua, chỉ có một số ít các quốc gia chuyển được từ mức thu nhập thấp lên mức thu nhập trung bình, và thậm chí Trong hơn 50 năm còn ít quốc gia hơn chuyển được từ mức thu nhập trung bình lên mức thu nhập qua, chỉ có một số ít cao. Trong số các quốc gia được xếp các quốc gia chuyển được từ mức thu nhập vào loại thu nhập trung bình tại thời điểm năm 1965, chỉ có 18 quốc gia được xếp vào loại thu nhập cao tại thời điểm năm thấp lên mức thu nhập 2013, bao gồm năm quốc gia Đông Á (Đặc khu kinh tế Hồng Kông, Trung Quốc; trung bình, và thậm Hàn Quốc; Nhật Bản; Singapore; và Đài Loan, Trung Quốc). Hàn Quốc, một trong chí còn ít quốc gia hơn số các quốc gia thành công nhất, đã tăng chuyển được từ mức thu nhập bình quân đầu người gấp 6 lần trong 25 năm sau khi đạt mức của Việt thu nhập trung bình Nam hiện nay (hình 6). Ngược lại, Thái lên mức thu nhập cao. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? HÌNH 6. THEO ĐUỔI HÀN QUỐC ĐÒI HỎI VIỆT NAM PHẢI NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỂ CHẾ 1 0.8 0.6 Năm 2019, chỉ số quản trị Chỉ số quản trị toàn cầu 0.4 toàn cầu của Hàn Quốc nằm 0.2 trong nhóm 20% cao nhất thế giới, trong khi Việt Nam nằm 0 trong nhóm 40% phía dưới. -0.2 -0.4 -0.6 -0.8 TỔNG QUAN 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 20 Việt Nam Thái Lan Hàn Quốc Nguồn: Các chỉ số quản trị toàn cầu Ghi chú: Chất lượng thể chế tổng thể được đo lường bằng điểm trung bình phi trọng số cho sáu khía cạnh được xác định theo phương pháp luận của Nhóm Ngân hàng thế giới, gồm: quyền tham gia ý kiến và trách nhiệm giải trình, ổn định chính trị, hiệu quả của Chính phủ, chất lượng quy định, pháp quyền, và kiểm soát tham nhũng. Việt Nam đang ở ngã ba đường - những tính chuyển đổi số, xanh hơn, linh hoạt bước đi hôm nay sẽ quyết định liệu trong hơn và toàn diện hơn. hai thập kỷ tới Việt Nam có thể trở nên thành công như Hàn Quốc hay không. Vì những ưu tiên này chỉ tạo ra sự khác biệt Được định hướng bởi 6 ưu tiên phát triển, nếu được thực thi đúng cách, nên việc xây Việt Nam có thể vừa chèo lái an toàn dựng một nền tảng gồm 5 cải cách thể chế vượt qua các thách thức của thời kỳ hậu có thể giúp Chính phủ phát triển tầm nhìn, đại dịch, vừa đạt được hiệu quả cao hơn năng lực và động lực tốt hơn — những yếu trong việc sử dụng các nguồn vốn của tố quyết định chính để triển khai thực hiện mình - điều cấp thiết để chuyển đổi mạnh hiệu quả. Việt Nam đã áp dụng một số mẽ từ trạng thái thu nhập trung bình sang cải cách này, nhưng việc thực hiện không thu nhập cao. Thực hiện các ưu tiên này đồng đều và nhìn chung là chỉ để đối phó sẽ dẫn đến hội nhập tốt hơn vào các thị với khủng hoảng. Khi đất nước đang trên trường toàn cầu và tăng trưởng mang đà suy sụp kinh tế vào giữa những năm Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả 1980, Chính phủ đã táo bạo chuyển đổi mới. Khi một quốc gia càng đạt được nền kinh tế từ kế hoạch hóa tập trung sang tiến bộ trên nấc thang phát triển kinh tế, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ quốc gia đó càng đòi hỏi phải có các thể nghĩa. Tương tự, Chính phủ đã mạnh dạn chế tốt hơn để quản lý các vấn đề xã hội cải cách thể chế, sử dụng các công cụ thị xuất hiện với các thị trường rộng lớn và trường để khuyến khích nông dân trong tinh vi hơn, cũng như đáp ứng nhu cầu những năm 1980 và củng cố Bộ Công của một xã hội ngày càng khắt khe hơn. Thương để đẩy nhanh tự do hóa thương mại kể từ giữa những thập kỷ 1990. Việt Nam có nguy cơ rơi vào bẫy thể chế thu nhập trung bình nếu không đẩy nhanh Khi không ở trong tình trạng cấp bách, cải cách thể chế. Ví dụ, quỹ đạo tăng Chính phủ Việt Nam thực hiện cách tiếp trưởng khác nhau của Hàn Quốc và Thái cận cải cách thể chế từng bước, dần dần, Lan có thể được giải thích phần lớn bởi sự dựa trên các dự án thí điểm trước khi áp khác biệt về chất lượng của các thể chế dụng trên quy mô lớn hơn. Trong khi thử của họ trong 25 năm qua. Kinh nghiệm nghiệm làm giảm sự bất ổn của các cải của Hàn Quốc cho thấy đây là thời điểm cách chính sách và bảo vệ phần còn lại thích hợp để Việt Nam hành động mạnh TỔNG QUAN của nền kinh tế khỏi các tác động tiêu dạn hơn trong cải cách thể chế. Khi nền cực có thể xảy ra, các cải cách thể chế từ kinh tế Hàn Quốc trưởng thành trong 21 từ thường không toàn diện, không mang những năm 1980 và thể chế của nó có tính hệ thống hoặc không kịp thời. Việc dấu hiệu yếu kém trong việc xử lý các cải cách từng bước một cũng là một quá trình dài có thể không dẫn đến kết quả cụ thể và do đó, làm làm nản lòng những người cải cách và làm mất đi cơ hội. Thực hiện 5 cải cách Kết quả của quá trình vừa đi vừa dừng, thể chế sẽ đòi hỏi phải ngập ngừng giữa cải cách thể chế táo thay đổi tư duy, quyết bạo và cải cách từng bước nhỏ là: chất lượng thể chế ở Việt Nam chỉ được cải tâm và cam kết. Việt thiện không đáng kể trong 25 năm qua. Các Chỉ số quản trị toàn cầu (WGI), thu Nam hiện cần một thập thông tin hằng năm về sáu khía công cuộc Đổi Mới thứ cạnh quản trị, cho thấy rằng chất lượng thể chế của Việt Nam thậm chí đã hơi hai để phục hồi sau kém đi kể từ năm 2015 (hình 6). Việc cải đại dịch Covid-19 và thiện chất lượng thể chế và khả năng thích ứng còn hạn chế có nghĩa là nền đạt được mục tiêu trở tảng để thực thi hiệu quả chưa được áp thành một quốc gia có dụng rộng rãi và các thể chế chưa sẵn sàng cho giai đoạn phát triển kinh tế thu nhập cao. Để Việt Nam tươi sắc đào xuân? thay đổi kinh tế và xã hội, Chính phủ đã khả năng thích ứng của thể chế có thể trở áp dụng những cải cách táo bạo tương tự nên quan trọng hơn. Khả năng thích ứng như trong nền tảng đề xuất cho Việt Nam như vậy sẽ giúp Việt Nam không chỉ giải trong báo cáo này. Hàn Quốc đã thay thế quyết những thách thức mới phát sinh từ các kế hoạch kinh tế 5 năm bằng các cuộc khủng hoảng Covid-19, mà còn thực chương trình nghị sự đổi mới để cải thiện hiện được các ưu tiên phát triển của mình việc lập kế hoạch và trở nên linh hoạt hơn nhanh hơn và tốt hơn. trong các quy trình ra quyết định, sáp nhập Ban Kế hoạch Kinh tế với Bộ Tài Thực hiện năm cải cách thể chế sẽ đòi hỏi chính và Kinh tế để củng cố khung định phải thay đổi tư duy, quyết tâm và cam chế và thành lập Ủy ban Cải cách Quy kết. Các nhà hoạch định chính sách hàng định để đơn giản hóa các thủ tục hành đầu của Việt Nam đã chứng minh một sự chính và sử dụng các công cụ thị trường. thay đổi táo bạo như vậy trong thời kỳ Đổi Một mục tiêu chính sách truyền thống ở Mới vào cuối những năm 1980, khi đất Việt Nam là tìm kiếm sự cân bằng giữa ổn nước phải đối mặt với một trong những định thể chế và khả năng thích ứng. Do cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng những thay đổi quan trọng trong bối cảnh nhất. “Thời thế, thế thời phải thế.” Việt TỔNG QUAN toàn cầu và việc phải chuyển đổi mô hình Nam hiện cần một công cuộc Đổi Mới thứ 22 tăng trưởng của đất nước theo hướng hai để phục hồi sau đại dịch Covid-19 và hiệu quả hơn, trong giai đoạn phát triển đạt được mục tiêu trở thành một quốc gia kinh tế tiếp theo, việc tập trung cải thiện có thu nhập cao. Nguồn ảnh: Đào xuân @ Trần Quốc Chính Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả TỔNG QUAN 23 1 Thuật ngữ “toàn cầu hoá chậm” hay 5 Cổng Thông tin Thương mại Việt Nam và Cổng “slowbalization”, do nhà kinh tế đạt giải Nobel Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam lần lượt Paul Krugman đặt ra, đề cập đến sự chậm lại của được công bố vào năm 2017 và 2020 nhằm đẩy toàn cầu hoá, được đặc trưng bởi sự chậm lại của mạnh việc chia sẻ thông tin. thương mại toàn cầu. 6 Quá trình tham vấn và nghiên cứu sâu được thực 2 Báo cáo Đánh giá quốc gia, Báo cáo Việt Nam hiện vào đầu năm 2021 thông qua việc thành lập 2035, và Báo cáo Việt Nam năng động. các nhóm cụ thể gồm các nhân viên trong Nhóm Ngân hàng Thế giới giàu kiến thức kỹ thuật và kinh 3 Như hầu hết các quốc gia có thu nhập thấp, Việt nghiệm với các cơ quan chức năng. Các nhóm Nam chủ yếu dựa vào lợi tức nhân khẩu học (lực này cũng có sự tham gia của các chuyên gia bên lượng lao động trẻ và dồi dào) và tài nguyên thiên ngoài. Đối với mỗi ưu tiên, các nhóm đánh giá chất nhiên, sử dụng trữ lượng lớn tài nguyên nông lượng và hiệu quả thực hiện của từng yếu tố quyết nghiệp và khoáng sản để phát triển kinh tế trong định, sau đó lượng hóa bằng cách ấn định các xếp ba thập kỷ qua. Sử dụng các lợi thế tự nhiên để hạng cụ thể trên thang điểm từ 1 đến 5 (với 1 là nâng cao tốc độ tăng trưởng nhanh và bao trùm chất lượng yếu và 5 là chất lượng mạnh). trong giai đoạn phát triển đầu tiên có ý nghĩa đối với Việt Nam, một quốc gia được thiên nhiên ưu 7 Tuy nhiên, mối tương quan thống kê này cần đãi với trữ lượng đất nông nghiệp, tài nguyên được diễn giải một cách thận trọng vì nó giả định nước và khoáng sản dồi dào. Tuy nhiên, một mô rằng tất cả các yếu tố quyết định đều có trọng số hình như vậy tạo ra lợi nhuận giảm dần và trở nên như nhau đối với kết quả thực hiện. Nó cũng chỉ không bền vững theo thời gian. ghi lại tác động của sự thay đổi về chất lượng của các yếu tố quyết định trên các mức độ ưu tiên tại 4 Hiến pháp năm 1992 đã được bổ sung vào năm một thời điểm, chứ không ghi lại sự tiến triển của 2001, và thay thế bằng Hiến pháp năm 2013, có nó theo thời gian. Số lượng quan sát cũng hạn chế. hiệu lực từ 01/01/2014. TỔNG QUAN Chịu trách nhiệm xuất bản, nội dung NHÀ XUẤT BẢN THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG Giám đốc - Tổng biên tập Website: www.nxbthongtintruyenthong.vn; book365.vn TRẦN CHÍ ĐẠT Biên tập Trụ sở: Tầng 6, Tòa nhà 115 Trần Duy Hưng, Cầu Giấy, TP. Hà Nội NGUYỄN LONG BIÊN Điện thoại Biên tập: 024.35772143 NGUYỄN THỌ VIỆT Điện thoại Phát hành: 024.35772138 Thiết kế trình bày E-mail: nxb.tttt@mic.gov.vn LE BROS Fax: 024.35579858 In 300 bản, khổ 19 x 25cm. Tại Công ty Cổ phần Phát triển In Việt Nam - Địa chỉ: Số 2/164/6 đường Miêu Nha, Hà Nội Số xác nhận đăng ký xuất bản: 4824-2022/CXBIPH/3-195/TTTT Số quyết định xuất bản: 506/QĐ-NXB TTTT ngày 31 tháng 12 năm 2021 In xong và nộp lưu chiểu Quý IV năm 2021. ISBN: 978-604-80-6002-2 Đối tác liên kết: Công ty TNHH Lê và Anh em - Địa chỉ: Tầng 4 số 1 Lương Yên, Hai Bà Trưng, Hà Nội Tải báo cáo tại đây: 63 Lý Thái Tổ, Hà Nội Tel: (84-24) 3934 6600 Fax: (84-24) 39350752 Email: vietnam@worldbank.org Website: www.worldbank.org.vn