                                            63111


            ՀԱՅԱ�?�?ԱՆ

      Աղքատության մակարդակն
ըստ աղքատության վերանայված գծերի




              Մարտ 2011թ.




     Մարդկային զարգա�?ման բաժանմունք
Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջան
           Համաշխարհային բանկ




                                                    1
                           Ա�?ԺՈՒԹԱՅԻՆ ՀԱՄԱ�?ԺԵՔՆԵ�?
                            (2011թ. մարտի փոխարժեքով)


                   Արժույթի միավոր = ՀՀ դրամ (հայկական դրամ)
                           1.00 ՀՀ դրամ = 0.0027 ԱՄՆ դոլար
                            1.00 ԱՄՆ դոլար= 365 ՀՀ դրամ


                                ՖԻՆԱՆ�?ԱԿԱՆ �?Ա�?Ի
                         Հունվարի 1-ի�? մինչև դեկտեմբերի 31


                ՀԱՄԱՌՈ�?ԱԳ�?ՈՒԹՅՈՒՆՆԵ�? ԵՎ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵ�?


    Անգլերեն     Հայերեն     Մեկնաբանությունը
    AMD          ՀՀ դրամ     Հայկական դրամ
    CB           �?Զ          �?պառողական զամբյուղ
    CPI          �?ԳԻ         �?պառողական գների ինդեքս
    ECA          ԵԿԱ         Եվրոպա և Կենտրոնական Ասիա
    FBP          ԸՆԾ         Ընտանեկան նպաստի ծրագիր
    FPL          ՊԱԳ         Պարենային աղքատության գիծ
    FDI          ՈՒՕՆ        Ուղղակի օտարերկրյա ներդրում
    GDP          ՀՆԱ         Համախառն ներքին արդյունք
    GOA          ՀԿ          Հայաստանի կառավարություն
    ILCS         �?�?ԿԱՀ       �?նային տնտեսությունների կենսամակարդակի
                             ամբողջա�?ված հետազոտություն
    IMF          ԱՄՀ         Արժույթի միջազգային հիմնադրամ
    MLSI         Ա�?ՀՆ        Աշխատանքի և սո�?իալական հար�?երի
                             նախարարություն
    NSS          ԱՎԾ         Ազգային վիճակագրական ծառայություն




              �?արածաշրջանային փոխտնօրեն.         Ֆիլիպ դե Հուերո
Հայաստանյան հար�?երով գրասենյակի տնօրեն.          Ասադ Ալամ
                               Բաժնի տնօրեն.     Մամթա Մուրթի
          Հայաստանյան գրասենյակի ղեկավար.        Ժան-Միշել Հափփի
                             Բաժնի ղեկավար.      Ջեսկո Հենշել
              Աշխատանքային խմբի ղեկավար.         Լիրէ Էրսադո


                                                                      2
                                Երախտիքի խոսք


    �?ույն հաշվետվությունը կազմվել է Հարավային Կովկասում Աղքատության
ծրագրային գնահատման աշխատանքների շրջանակներում: Համաշխարհային բանկի
աշխատանքային     խումբն    իր   երախտագիտությունն    է   հայտնում     Հայաստանի
կառավարության       գործընկերներին`   նրան�?    օգտակար       մասնակ�?ության     ու
խորհուրդների համար: Մասնավորապես, �?անկանում ենք շնորհակալություն հայտնել
Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրական ծառայությանը` տվյալների
տրամադրման      և     աղքատության      գծերի   վերանայման         գործում   սերտ
համագործակ�?ության      համար:    Հաշվետվությունը   կազմվել    է   Լիրէ   Էրսադոյի
ղեկավարած աշխատանքային խմբի կողմի�?, որում ներգրավված են եղել �?ասուն
Ծիրունյանը (խորհրդատու) և Մեհթաբուլ Ազամը (խորհրդատու): Հաշվետվության
կազմման աշխատանքներն ուղղորդել են Ասադ Ալամը (հայաստանյան հար�?երով
գրասենյակի տնօրեն), Մամթա Մուրթին (բաժնի տնօրենի պաշտոնակատար), Ժան-
Միշել Հափփին (hայաստանյան գրասենյակի ղեկավար) և Ջեսկո Հենշելը (բաժնի
ղեկավար): Հաշվետվությունը վերանայվել է Ալեքսանդրա Պոսարակի, Էնդրյու
Դաբալենի և Նուոբո Յոշիդայի կողմի�?: Էնն Անգլիոն, �?ույանի Էլին և Կարմեն Լորենթը
գործուն աջակ�?ություն են �?ու�?աբերել հաշվետվության կազմման աշխատանքներին:




                                                                                3
                            Համառոտ ամփոփագիր
Ներածություն
1.   �?ույն փաստաթուղթը երկու հիմնական նպատակ ունի: Առաջին նպատակը
     Հայաստանում        աղքատության      գծերի    վերանայումն         է:      Հայաստանի
     կառավարությունը �?անկություն է հայտնել սահմանելու աղքատության նոր,
     վերանայված գծեր, որոնք ավելի ճշգրիտ կարտա�?ոլեն բնակչության ներկայիս
     սպառման       ու    ծախսերի      �?ու�?անիշները:     Հաշվետվության             կազմման
     աշխատանքները համատեղ իրականա�?վել են հայաստանյան գործընկերների և
     Համաշխարհային բանկի աշխատակի�?ների կողմի�?: 2005 թվականի�? սկսած,
     Հայաստանում աղքատության գնահատման համար հիմք է ընդունվել 2004
     թվականի    �?նային     տնտեսությունների      կենսամակարդակի             ամբողջա�?ված
     հետազոտության (�?�?ԿԱՀ) արդյունքներով ձևավորված սպառողական զամբյուղը,
     որում հաջորդող տարիների համար կատարվել են գների փոփոխությամբ
     պայմանավորված ճշգրտումներ: Այդուհանդերձ, ընդհանուր կարծիքի համաձայն,
     սպառողական զամբյուղում այդ ժամանակի�? ի վեր զգալի փոփոխություններ են
     կատարվել: Աղքատության վերանայված գծերը, ինչպես և անկնալվում էր,
     գերազան�?ում    են   2004   թվականի     սպառողական       զամբյուղի       հիման   վրա
     հաշվարկվածներին:      �?ա      հիմնականում        պայմանավորված           է    տնային
     տնտեսությունների     սպառողական      ծախսերի       ոչ   պարենային        բաղադրիչի
     տեսակարար կշռի փոփոխությամբ: Այն դեպքում, երբ 2009 թվականի նոր
     սպառողական զամբյուղի հիման վրա հաշվարկված աղքատության գիծը շուրջ 19
     տոկոսով բարձր է նախկին սպառողական զամբյուղի հիման վրա հաշվարկվածի�?,
     միավոր կալորիականության արժեքի համապատասխան աճն ընդամենը 2 տոկոս
     է կազմում: Ակնկալվում է, որ աղքատության այս նոր և բարձր գծերը ուժի մեջ
     կմնան 4 կամ 5 տարի` մինչև հաջորդ վերանայումը:
2.   Երկրորդ նպատակը համաշխարհային ճգնաժամի արդյունքում և դրան
     հաջորդած    վերականգնման     շրջանում    աղքատության   մակարդակի
     փոփոխությունները գնահատելն է: Շուրջ մեկ տասնամյակ տևած տնտեսական
     բուռն աճի�? հետո, 2009 թվականին Հայաստանի տնտեսությունը 1990-ականների�?
     ի   վեր   առաջին     անգամ     էական      անկում    ապրե�?`       պայմանավորված
     համաշխարհային       ճգնաժամով:    Հետճգնաժամային        շրջանի        ուսումնասիրու-
     թյունները �?ույ�? են տալիս, որ մեծ թվով հայաստան�?իներ տուժել են ճգնաժամի�?:
     2009 թվականի երրորդ եռամսյակի տվյալներով, տնային տնտեսությունների շուրջ
     40 տոկոսը փաստել է աշխատավարձի�?, մասնավոր տրանսֆերտների�? կամ
     գյուղատնտեսական       գործունեությունի�?     եկամուտների      կրճատման          մասին
     (Համաշխարհային բանկ, 2010թ.): �?ույն փաստաթղթում ներկայա�?ված են
     աղքատության մակարդակի վերանայված գնահատականները` 2009 թվականի


                                                                                        4
     �?�?ԿԱՀ-ի և 2010 թվականի առաջին երկու եռամսյակների �?�?ԿԱՀ-ի ամբողջական
     տվյալների հիման վրա: Հաշվետվությամբ գնահատվում են ճգնաժամի ընթա�?քում
     աղքատության մակարդակի աճը, վերականգնման շրջանում դրա փոփոխության
     միտումները, ինչպես նաև առաջարկներ են ներկայա�?վում աղքատության
     զսպմանն ուղղված շարունակական միջո�?առումների վերաբերյալ:


Հիմնական եզրահանգումները
3.   Աղքատության բոլոր ինդեքսները Ճգնաժամի ընթա�?քում աճել են, իսկ
     ճգնաժամին հաջորդած մակրոտնտեսական վերականգնման շրջանում
     շարունակել են վատթարանալ: Ընդհանուր առմամբ, 2009 թվականին ազգային
     մակարդակով միջին ամսական իրական սպառումը 2008 թվականի համեմատ
     նվազել է շուրջ 6 տոկոսով: Գյուղական շրջաններում և բնակչության առավել
     անապահով         խմբերում    այդ   անկման   �?ու�?անիշն    ավելի   բարձր    է    եղել:
     Ամենաաղքատ քվինտիլում տնային տնտեսությունների սպառողական ծախսերը
     նվազել են 10 տոկոսով, մինչդեռ ամենահարուստ քվինտիլում այդ �?ու�?անիշը
     նվազել   է   3    տոկոսով:    Կենսամակարդակի     համեմատական        գնահատման
     արդյունքներով, աղքատության վերանայված գիծը մեկ չափահաս անձի հաշվով
     մեկ ամսվա համար 30.920 ՀՀ դրամ կազմելու պարագայում աղքատության
     մակարդակը 2008 թվականի 27.6 տոկոսի�? աճելով 2009 թվականին հասել է 34.1
     տոկոսի, կամ` աճել է 6.5 տոկոսային կետով: 2009 թվականին ավելա�?ել են նաև
     աղքատության խորությունն ու սրությունը. մասնավորապես, աղքատության
     խորությունը գնահատվել է 7.8 տոկոս (2008 թվականի 5.1 տոկոսի համեմատ, իսկ
     աղքատության սրությունը` 2.4 տոկոս (2008 թվականի 1.4 տոկոսի համեմատ):
     Թեպետ անհավասարությունը Հայաստանում համեմատաբար �?ածր մակարդակի
     վրա է գտնվում, ճգնաժամի ընթա�?քում դրա գծով իրավիճակը վատթարա�?ել է:
     Հետճգնաժամային մակրոտնտեսական վերականգնման շրջանում աղքատության
     �?ու�?անիշները շարունակել են անկում ապրել, ինչը նշանակում է, որ տնային
     տնտեսությունների մակարդակով վերականգնում տեղի չի ունե�?ել:
4.   Եթե չլինեին կառավարության ձեռնարկած` ճգնաժամի ազդե�?ության զսպմանն
     ուղղված միջո�?առումները, աղքատության մակարդակի աճն ավելի մեծ կլիներ:
     Հայաստանին հաջողվել է պահպանել սո�?իալական ապահովության այնպիսի
     առաջնային        ծրագրերի     գծով   ծախսերի    �?ու�?անիշները,     ինչպիսիք       են
     կենսաթոշակները և ընտանեկան նպաստի ծրագիրը (ԸՆԾ), որ նպատակային
     սո�?իալական օժանդակության առաջնային ծրագիր է: Այս ծրագրերի գծով
     պետական          հատկա�?ումների        պահմանումը,       ինչպես     նաև        ԸՆԾ-ի
     հաս�?եականության        բարելավումը     Հայաստանին   թույլ   է    տվել    խուսափել
     աղքատության        �?ու�?անիշների      հետագա    վատթարա�?ումի�?:      Հայաստանում
     աղքատության խնդիրը լուծելուն ուղղված արդեն իսկ գործող մեխանիզմ լինելով`

                                                                                       5
     այդ ծրագրերն ավելի կարևոր դեր են կատարել ճգնաժամին հաջորդած շրջանում:
     �?ա ակնառու երևում է նախքան ճգնաժամը և դրա ընթա�?քում նշված ծրագրերի
     շրջանակներում   հատկա�?ումների   բա�?ակայության   դեպքում   աղքատության
     մակարդակի   ենթադրվող   փոփոխությունների   գնահատման      սիմուլյա�?իայի
     միջո�?ով: 2008 թվականին, նախքան ճգնաժամի ազդե�?ությունն ի հայտ գալը,
     կենսաթոշակների և ընտանեկան նպաստի չվճարման դեպքում աղքատության
     մակարդակը կկազմեր 47 տոկոս` փաստա�?ի արձանագրված 27.6 տոկոսի
     փոխարեն, իսկ 2009 թվականին 51.7 տոկոս` փաստա�?ի արձանագրված 34.1
     տոկոսի փոխարեն:
5.   Ի վերջո, անգամ մակրոտնտեսական տեսանելի վերականգնման պայմաններում,
     տնային տնտեսությունների բարեկե�?ության վրա համաշխարհային ճգնաժամի
     բա�?ասական ազդե�?ությունը մեղմելու համար շարունակական ջանքեր են
     անհրաժեշտ: Այդ առումով, �?անկալի է շարունակել և զարգա�?նել առավել
     անապահով    տնային   տնտեսությունների   սո�?իալական   պաշտպանությանն
     ուղղված` ճգնաժամի սկզբի�? ի վեր իրականա�?վող միջո�?առումները:




                                                                           6
                                         I. Ներածություն
1.1. Մակրոտնտեսական զարգա�?ումները
1.   Շուրջ մեկ տասնամյակ տևած տնտեսական բուռն աճի�? հետո, 2009 թվականին
     Հայաստանի տնտեսությունը 1990-ականների�? ի վեր առաջին անգամ էական
     անկում ապրե�?` պայմանավորված համաշխարհային ճգնաժամով: Հայաստանը
     ԵԿԱ տարածաշրջանի այն երկրների�? է, որոնք ճգնաժամի արդյունքում առավել
     շատ են տուժել (Համաշխարհային բանկ, 2010թ. [բ]): Իրական ՀՆԱ-ի 14.6 տոկոս
     կրճատումը, ինչը շուրջ երեք անգամ գերազան�?ում է ԵԿԱ տարածաշրջանի միջին
     �?ու�?անիշը, պայմանավորված էր մասնավոր տրանսֆերտների�? և օտարերկրյա
     կապիտալի       ներհոսքի�?      Հայաստանի      էական    կախվածությամբ:   Մասնավոր
     տրանսֆերտների և ուղղակի օտարերկրյա ներդրումների (ՈՒՕՆ) ծավալների
     կտրուկ նվազումը հանգե�?րին շինարարության ոլորտի շեշտակի կրճատմանը,
     ոլորտ, որ նախքան ճգնաժամն աճի հիմնական շարժիչ ուժն էր: Այսպիսով,
     համաշխարհային ճգնաժամի նկատմամբ Հայաստանի խո�?ելիությունն առավել
     շոշափելի դրսևորում ստա�?ավ ոչ միայն երկրի հսկողությունի�? դուրս արտաքին
     գործոնների ազդե�?ության ներքո, այլև` պայմանավորված աճի սահմանափակ
     հիմքի�? չափազան�? մեծ կախվածությամբ:

Գծապատկեր 1. �?նտեսական աճը նախքան համաշխարհային ճգնաժամը, ճգնաժամի
ընթա�?քում և դրանի�? հետո




Աղբյուր. ՀՀ ֆինանսների նախպարարություն




                                                                                   7
2.   Շուրջ երկու տարի տևած տնտեսական անկումի�? հետո Հայաստանը ներկայումս
     գտնվում է վերականգնման փուլում: Իրական ՀՆԱ-ն, որ 2009 թվականին նվազել
     էր 14.6 տոկոսով, 2010 թվականի առաջին եռամսյակում 2.2 տոկոսով աճել է, և այդ
     աճը շարունակվել է` հունվարի�? մինչև մայիս ընկած ժամանակահատվածում
     կազմելով 8.8 տոկոս (Գծապատկեր 1): Այդուհանդերձ, վատ եղանակային
     պայմաններով պայմանավորված` գյուղատնտեսական արտադրության ոլորտի
     �?ու�?անիշների անկումը հանգե�?րել է այն բանին, որ 2010 թվականի երկրորդ
     կեսին տնտեսական վերականգնման տեմպերը դանդաղել են: Միջնաժամկետ
     հատվածում ակնկալվում է, որ տնտեսությունը կպահպանի 4-5 տոկոս աճի
     տեմպերը,   ինչն   էապես     տարբերվում   է   նախաճգնաժամային    տարիներին
     արձանագրված`      աճի     երկնիշ   տեմպերի�?:   Նախքան   ճգնաժամն    ընկած
     ժամանակաշրջանի համեմատ, հետճգնաճամային շրջանում տնտեսական աճն
     ավելի ընդարձակ հիմք կունենա` ներառելով տնտեսության բոլոր հիմնական
     ճյուղերը: Որոշ ճյուղեր, այդ թվում` արդյունաբերությունը և ծառայությունները,
     նպաստել են 2010 թվականին արձանագրված աճի ձևավորմանը, և ակնկալվում է,
     որ տասնամյակի սկզբի համեմատ դրանք ավելի դինամիկ զարգա�?ում կապրեն: Ի
     հակադրություն     սրա,     նախաճգնաժամային     շրջանի   տնտեսական     աճը
     հիմնականում պայմանավորված էր շինարարության ոլորտի զարգա�?մամբ`
     ուղղակի օտարերկրյա ներդրումների և մասնավոր տրանսֆերտների միջո�?ով:
3.   �?նտեսական անկումը հանգե�?րել է աշխատատեղերի կրճատմանն ու տնային
     տնտեսությունների եկամուտների նվազմանը, ինչի արդյունքում կրճատվել է
     հարկման բազան: Հետճգնաժամային շրջանի հետազոտության տվյալները �?ույ�?
     են տալիս, որ անհատներն ու ընտանիքները զրկվել են աշխատանքի�?, կրճատվել
     է աշխատած ժամերի քանակը, նվազել են եկամուտներն ու մասնավոր
     տրանսֆերտները ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին աղբյուրների�?: �?նային
     տնտեսությունների շուրջ 40 տոկոսը փաստել է ճգնաժամի ուղղակի բա�?ասական
     ազդե�?ությունի�?    տուժած    լինելու   մասին`   աշխատավարձի�?,     մասնավոր
     տրանսֆերտների�? կամ գյուղատնտեսական գործունեությունի�? եկամուտների
     կրճատման տեսքով: Ճգնաժամը խաթարել է Հայաստանում աղքատության
     կրճատման կայուն ընթա�?քը` ի դեմս 1990-ականների վերջի�? հետո առաջին
     անգամ      աղքատության        �?ու�?անիշների     բարձրա�?ման      հանգամանքի
     (Համաշխարհային բանկ, 2009թ., 2010թ., ԱՎԾ, 2010թ.):
4.   �?ույն փաստաթղթում ներկայա�?ված են աղքատության մակարդակի վերանայված
     գնահատականները` 2009 թվականի �?�?ԿԱՀ-ի և 2010 թվականի առաջին երկու
     եռամսյակների �?�?ԿԱՀ-ի ամբողջական տվյալների հիման վրա: Հաշվետվությամբ
     վերլուծության են ենթարկվում նախքան ճգնաժամը, ճգնաժամի ընթա�?քում և
     դրանի�? հետո աղքատության մակարդակի փոփոխությունները, գնահատվում է,
     թե ովքեր են ավելի շատ տուժել ճգնաժամի�? ու դրան հաջորդած տնտեսական

                                                                              8
     անկումի�?,     ներկայա�?վում     են       տնտեսական        վերականգնման         շրջանում
     աղքատության մակարդակի �?ու�?անիշները: Փաստաթղթով ոսումնասիրվում է, թե
     արդյո՞ք ճգնաժամն անհամաչափ մեծ ազդե�?ություն է ունե�?ել աղքատների վրա, և
     թե տնտեսական անկման պատճառով աղքատների վրա ընկած բեռը որքանո՞վ է
     համադրելի տնտեսական աճի օգուտների մեջ նրան�? մասաբաժնի հետ:
     Փաստաթուղթը համառոտ անդրադարձ է կատարում այն հար�?ին, թե ճգնաժամի
     ընթա�?քում դրան դիմակայելու ինչ ռազմավարություններ են կիրառում տնային
     տնտեսությունները, և ինչպես են դրանք փոխվում վերականգնման շրջանում:


1.2. �?վյալները
5.   �?ույն ուսումնասիրության նպատակով օգտագործվել են Հայաստանի 2004, 2008,
     2009 թվականների և 2010 թվականի առաջին կիսամյակի �?�?ԿԱՀ-ի տվյալները:
     �?�?ԿԱՀ-ի     տվյալները    համադրելի      են,   քանի     որ     հետազոտության        համար
     օգտագործվել են նույն գործիքները` նույնատիպ եղանակով մշակված ու
     կիրառված լինելու պարագայում: Հայաստանում �?�?ԿԱՀ-ն իրականա�?վում է
     եռամսյակային      կտրվածքով         շուրջ     2.000     տնային        տնտեսությունների
     ներկայա�?ու�?չական ընտրանքի հար�?ման միջո�?ով, այսինքն` տարվա ընթա�?քում
     հար�?ված     ընտանիքների       ընդհանուր       քանակը        կազմում    է   շուրջ    8.000:
     Հետազոտությունը     ներառում        է   մանրամասն        տեղեկատվություն           տնային
     տնտեսությունների    կազմի,     կրթական        մակարդակի,        առողջական        վիճակի,
     աշխատանքի      շուկային    մասնակ�?ության,          միգրա�?իայի,     գյուղատնտեսական
     գործունեության, եկամուտների, պետական ու մասնավոր տրանսֆերտների,
     ծախսերի, խնայողությունների ու պարտքերի, ինչպես նաև մարդկան�? ու
     ընտանիքների      սուբյեկտիվ    պատկերա�?ումների              վերաբերյալ:    Բա�?ի      այդ,
     հաշվետվությունում       ներկայա�?վում          են      տեղեկություններ       ճգնաժամին
     հակազդե�?ության ու դիմակայման ռազմավարությունների վերաբերյալ, որոն�?
     համապատասխան            մոդուլներն      ավելա�?վել        են     �?�?ԿԱՀ-ի      հիմնական
     հար�?աթերթիկին: Մոդուլները ներառում են հար�?եր տնային տնտեսությունների
     եկամուտների ու դրան�? աղբյուրների, այդ թվում` աշխատավարձերի, մասնավոր
     տրանսֆերտների, փոխառությունների ու այլ աղբյուրների վրա ճգնաժամի
     ազդե�?ության սուբյեկտիվ գնահատականի վերաբերյալ: Մոդուլներում հար�?եր
     կան նաև ճգնաժամի ընթա�?քում սպառողական վարքագծի փոփոխությունների,
     ճգնաժամին դիմակայելու ռազմավարությունների և աջակ�?ության աղբյուրների
     մասին: Ճգնաժամին վերաբերող այս մոդուլների�? ստա�?ված տվյալները 2009 և
     2010   թվականի     հիմնական      �?�?ԿԱՀ-ի       տվյալների        հետ     միասին      ավելի
     համապարփակ են դարձնում աղքատության մակարդակի և սո�?իալական
     իրավիճակի վրա ճգնաժամի ազդե�?ության վերլուծությունը:



                                                                                             9
                    II. Աղքատության վերանայված գծերը

2.1. Նախապատմությունը և հիմնավորումը
6.   Հայաստանի կառավարությունը �?անկություն է հայտնել սահմանելու
     աղքատության նոր, վերանայված գծեր, որոնք ավելի ճշգրիտ կարտա�?ոլեն
     բնակչության ներկայիս սպառման ու ծախսերի �?ու�?անիշները: Հաշվետվության
     կազմման աշխատանքները համատեղ իրականա�?վել են հայաստանյան
     գործընկերների և Համաշխարհային բանկի աշխատակի�?ների կողմի�?: 2005
     թվականի�? սկսած, Հայաստանում աղքատության գնահատման համար հիմք է
     ընդունվել   2004   թվականի   �?նային    տնտեսությունների     կենսամակարդակի
     ամբողջա�?ված        հետազոտության      (�?�?ԿԱՀ)    արդյունքներով        ձևավորված
     սպառողական զամբյուղը, որում հաջորդող տարիների համար կատարվել են
     գների   փոփոխությամբ      պայմանավորված         ճշգրտումներ:        Այդուհանդերձ,
     ընդհանուր կարծիքի համաձայն, սպառողական զամբյուղում 2004 թվականի�? ի
     վեր զգալի փոփոխություններ են կատարվել: �?ա հատկապես վերաբերում է
     տնային տնտեսությունների ու անհատների կողմի�? ոչ պարենային ապրանքների
     օգտագործմանն ու սպառմանը: Ենթադրվում է, որ, տնտեսության աճին և տնային
     տնտեսությունների      եկամուտների      ավելա�?մանը     զուգընթա�?,        ծախսերը
     պարենային ապրանքների գծով նվազում են, իսկ ոչ պարենային ապրանքների
     գծով` աճում: Եկամուտների փոփոխությունն ազդում է նաև առաջնային
     կարիքների բավարարման ծախսերի, այսինքն` աղքատության գծերի վրա:
7.   Ներկայիս սո�?իալական ու տնտեսական իրողություններին համապատասխան,
     արդիական աղքատության գծերը կարևոր նշանակություն ունեն աղքատներին
     բնորոշելու և աղքատամետ սո�?իալական քաղաքականություններն արդյունավետ
     իրականա�?նելու համար: Ըստ Հայաստանի կառավարության և Համաշխարհային
     բանկի միջև ձեռք բերված` յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ անգամ աղքատության
     գծերը վերանայելու մասին համաձայնության, աղքատության գծերը վերանայվել
     են 2009 թվականի �?�?ԿԱՀ-ի արդյունքներով ձևավորված սպառողական զամբյուղի
     հիման   վրա   (աղքատության    նոր     գծերի   հիմնավորման      ու    հաշվարկման
     մեթոդաբանության      մանրամասները      ներկայա�?ված    են    Հավելված       1-ում):
     Ակնկալվում է, որ աղքատության վերանայված գծերը պետք է ավելի լավ
     արտա�?ոլեն բնակչության ներկայիս սպառման ու ծախսերի �?ու�?անիշները:


2.2. Մեթոդաբանությունը
8.   Ինչպես նախկին, այնպես էլ վերանայված աղքատության գծերի հաշվարկը
     կատարվում է նույնատիպ մեթոդաբանությամբ և հիմնված է այն դրույթի վրա, որ
     աղքատության գծերն արտա�?ոլում են առաջնային կարիքների բավարարման
     համար անհրաժեշտ նվազագույն սպառման բա�?արձակ մեծությունը: Դրանք

                                                                                    10
     աղքատներին          ոչ    աղքատների�?            տարբերակող     բաժանարար        գծերն    են:
     �?եսականորեն             սահմանված          են      աղքատության        գծերի      բազմաթիվ
     տարատեսակներ, սակայն Համաշխարհային բանկը աղքատության գնահատման
     ու վերլուծության նպատակով կիրառում է աղքատության բա�?արձակ գծերը,
     որոնք հաշվարկվում են առաջնային պարենային կարիքների բավարարման
     համար անհրաժեշտ ծախսերի գնահատման միջո�?ով` դրան�? ավելա�?նելով
     առաջնային ոչ պարենային կարիքների բավարարման համար անհրաժեշտ
     ծախսերի գումարը: Հայաստանի դեպքում, աղքատության ինչպես նախկին,
     այնպես      էլ    վերանայված          գծերը     բնութագրվում   են     հետևյալ    հիմնական
     հատկանիշներով. ա) դրանք հիմնված են սպառման ագրեգատի ավելի ընդարձակ
     հաշվարկման վրա, որը, ի լրումն պարենային ու ոչ պարենային բաղադրիչների,
     ներառում է նաև երկարաժամկետ օգտագործման ապրանքների հաշվարկային
     արժեքը, ինչպես նաև ոչ լուրջ առողջական խնդիրների լուծման արժեքը, բ)
     սպառման ագրեգատը ճշգրտվում է�? հաշվի առնելով չափահասների և երեխաների
     սպառման          միջև    առկա        տարբերությունները,      ինչպես     նաև     մասշտաբով
     պայմանավորված տնտեսման ազդե�?ությունը, և գ) նվազագույն պարենային
     զամբյուղը        ձևավորվել       է     տնային     տնտեսությունների      հետազոտությամբ
     գնահատված փաստա�?ի սպառման հիման վրա: Եվ վերջապես, աղքատության
     գծերի գնահատման համար կիրառվել է առաջնային կարիքների բավարարման
     արժեքի (ԱԿԲԱ) մոտե�?ումը` աղքատության վերին, ստորին և պարենային
     աղքատության գծերի բա�?արձակ մեծությունը գնահատելու նպատակով:
9.   �?պառման ագրեգատի կառու�?վածքը. �?պառման ագրեգատի կառու�?վածքը
     ձևավորվել է Համաշխարհային բանկի կողմի�? մշակված ստանդարտ ալգորիթմի
     հիման վրա: �?նային տնտեսությունների սպառողական ծախսերը կազմված են
     պարենային և ոչ պարենային բաղադրիչների�?: Պարենային բաղադրիչը ներառում
     է տանը և տնի�? դուրս սպառված, այդ թվում` գնված, սեփական արտադրության,
     անվճար կամ այլ կերպ ստա�?ված սննդամթերքը: Ոչ պարենային սպառողական
     ծախսերի բաղադրիչը ներառում է ալկոհոլային խմիքներն ու ծխախոտը,
     հագուստն ու կոշիկը, կեն�?աղային նշանակության ապրանքները, տրանսպորտը,
     կոմունալ,        հանգստի   ու        կրթության    ծառայությունները:     Առողջապահական
     ծառայությունների          գծով        ծախսերը      և   երկարաժամկետ           օգտագործման
     ապրանքների հաշվարկային արժեքը նույնպես ներառված են ոչ պարենային
     բաղադրիչի կազմում` կենսամակարդակի ավելի ընդարձակ գնահատական
     ստանալու նպատակով: Ոչ պարենային բաղադրիչի կազմի մեջ մտնում է նաև
     բնեղենով ոչ պարենային սպառումը, մասնավորապես` անվճար ստա�?ված ոչ
     պարենային         ապրանքներն          ու   ծառայությունները     (օրինակ`      բնեղենով   ոչ
     պարենային հումանիտար օգնությունը, նվերները, ընտանիքի անդամների�?
     ստա�?ված ոչ պարենային ապրանքներն ու ծառայությունները): Բնեղենով ոչ

                                                                                              11
      պարենային        սպառման       դրամական     արժեքը      որոշվում    է      տնային
      տնտեսությունների կողմի�? դրան տրված գնահատականի հիման վրա:
10.   Ըստ բնակավայրի տեսակի գների ճշգրտումը և մասշտաբով պայմանավորված
      տնտեսման ազդե�?ությունը. Արդյունքում ստա�?ված սպառման ագրեգատը
      ճշգրտվում է ըստ գների` բնակավայրով և սեզոնայնությամբ պայմանավորված
      տարբերությունների,      ըստ      մասշտաբով      պայմանավորված           տնտեսման
      ազդե�?ության, ինչպես նաև ըստ չափահասների և երեխաների սպառման միջև
      առկա տարբերությունների: �?պառման անվանական ագրեգատը ճշգրտվում է
      ըստ գների երկչափ ինդեքսի` ըստ եռամսյակների և ըստ բնակավայրի տեսակի
      գների տարբերությունները հաշվի առնելու համար: �?պառման ընդհանուր
      ագրեգատն արտահայտվում է երկրում գների միջին տարեկան մակարդակների
      միջո�?ով: Եվ վերջապես, մեկ չափահասին համարժեք սպառումը գնահատվում է`
      հաշվի    առնելով    չափահասների      և    երեխաների    սպառման      միջև    առկա
      տարբերությունները:
11.   Աղքատության գծերը. Աղքատության գիծը ներառում է երկու բաղադրիչ. ա)
      կալորիականության պահանջի արժեքը (նվազագույն պարենային զամբյուղի
      գնահատված դրամական արժեքը), և բ) առաջնային ոչ պարենային ապրանքների
      ու ծառայությունների արժեքը: Առաջին բաղադրիչը, որ հայտնի է նաև պարենային
      աղքատության գիծ (ՊԱԳ) անվանմամբ, հիմնված է առաջնային կարիքների
      բավարարման արժեքի (ԱԿԲԱ) վրա: Ինչպես ներկայա�?ված է Հավելված 1-ում,
      ՊԱԳ-ի գնահատումը կատարվում է հետևյալ քայլերի հաջորդականությամբ.
      •   Նվազագույն      սննդային      պահանջների      գնահատում.       Հայաստանում
          կալորիականության միջին պահանջը հաշվարկվում է հիմք ընդունելով
          դեմոգրաֆիական տարբեր խմբերի կալորիականության պահանջները` ըստ
          Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության ստանդարտների
          (1985)   և     բնակչության     դեմոգրաֆիական        բաշխման      վերաբերյալ
          տեղեկատվության: Հայաստանի համար կալորիականության միջին պահանջը
          գնահատվում է մեկ շնչի հաշվով օրական 2.232 կալորիա. այս �?ու�?անիշը 2004
          թվականի�? հետո փոփոխություն չի կրել:
      •   Բնակչության ընտրանքային խմբի ձևավորում. Նվազագույն պարենային
          զամբյուղի սահմանման համար բնակչության ընտրանքային խումբը պետք է
          ձևավորվի` հաշվի առնելով աղքատության գծին մոտ գտնվող տնային
          տնտեսությունների       պատշաճ         ներկայա�?վածությունն       ապահովելու
          անհրաժեշտությունը,     ինչի     արդյունքում       սահմանված      պարենային
          սպառողական զամբյուղը չի լինի «չափի�? դուրս աղքատ» կամ «չափի�? դուրս
          հարուստ»:



                                                                                     12
      •   Նվազագույն պարենային զամբյուղի կազմի որոշում. Նվազագույն պարենային
          զամբյուղի կազմում սննդամթերքի տեսակների թիվը կախված է մի շարք
          գործոնների�?, այդ թվում` սննդամթերքի տարբեր տեսակների համար
          նախատեսված ծախսերի տեսակարար կշռի�?, որևէ տեսակի սննդամթերքի`
          մարդկան�? սնու�?ման ու առողջության առումով կարևորությունի�?, գնորոշման
          հնարավորությունի�? ու համընդհանուր սպառման մակարդակի�?: Զամբյուղի
          կազմի զգայունության վերլուծությունը �?ույ�? է տալիս, որ ընդհանուր
          պարենային ծախսերի մեջ ընդամենը 1 տոկոսի�? պակաս կազմող «ոչ կարևոր»
          սննդամթերքի տեսակները հանելու դեպքում սննդամթերքի �?անկը գրեթե
          կիսով չափ կրճատվում է:
      •   Նվազագույն          պարենային        զամբյուղի      արժեքի    գնահատում.         ՊԱԳ-ը
          բնակչության ընտրանքային խմբի համար նվազագույն պարենային զամբյուղի
          հաշվարկված արժեքն է` մեկ շնչի հաշվով օրական 2.232 կալորիա ընդհանուր
          կալորիականության               պահանջը      բավարարելու      համար:      Բնակչության
          ընտրանքային խմբի կողմի�? սպառման չափաբաժինների հիման վրա, օրական
          2.232 կալորիան բաժանվում է սննդամթերքի տարբեր տեսակների միջև:
          Այնուհետև որոշվում է սննդամթերքի նշված կալորիականությունն ապահովող
          քանակի արժեքը` սպառողական զամբյուղում ներառված յուրաքանչյուր
          սննդատեսակի համար մեկ կալորիայի հաշվով գների կիրառման միջո�?ով:

Գծապատկեր 2. Պարենային աղքատության գծի կառու�?վածքը, 2009թ. (տոկոս)




                         Այլ պարենային    Կոֆե, թեյ և կակաո
                          ապրանքներ             3,30%               Ոչ ալկոհոլային ըմպելիքներ
                              1.10%                                           0.4%
     Շաքար, ջեմ
       3,80%
                                                                        Հա�? և հա�?ամթերք
                                                                             32.50%

      Բանջարեղեն
        17,40%


             Միրգ                                                           Մսամթերք
             4,30%                                                           10.20%



           Յուղ և ճարպ
                                                                          �?կնամթերք
              8,10 %
                                                                            0.50%




Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009




                                                                                                13
12.   Աղքատության գծի երկրորդ բաղադրիչի գնահատմամբ հաշվի են առնվում
      առաջնային ոչ պարենային սպառման կարիքները: Պարենային աղքատության
      գիծը սահմանելու�? հետո հար�? է առաջանում, թե ինչպիսի՞ն պետք է լինի
      առաջնային ոչ պարենային կարիքների մասով ճշգրտումը: Գոյություն ունեն դրա
      որոշման         համար      կիրառվող        մի   քանի     մեթոդներ,      սակայն       սույն
      հաշվետվությունում կիրառվել են երկու պարզ մեթոդ` պարենային ծախսերի
      մեթոդը (ՊԾՄ) և սպառողական զամբյուղի մեթոդը (�?ԶՄ) (Համաշխարհային
      բանկ,     2002թ.):   Ըստ    ՊԾՄ     (�?ԶՄ)-ի,    նախ      ընտրվում    են    այն    տնային
      տնտեսությունները կամ անհատները, որոն�? պարենային սպառումը (ընդհանուր
      սպառումը) շատ մոտ է պարենային աղքատության գծին: Այնուհետև ըստ
      ընտրանքի խմբերի հաշվարկվում է ընդհանուր սպառման մեջ ոչ պարենային
      սպառման տեսակարար կշիռը: Համապատասխան ընտրանքի խմբերի համար
      հաշվարկված ոչ պարենային սպառման տեսակարար կշիռը պարենային
      աղքատության գծի արժեքին ավելա�?նելով ստա�?վում է ընդհանուր աղքատության
      գիծը:
13.   Աղքատության ստորին և վերին գծերը. Ըստ �?ԶՄ-ի, ընդհանուր սպառման մեջ
      պարենային սպառման բաժինն այն տնային տնտեսությունների համար, որոն�?
      ընդհանուր սպառումը մոտ է պարենային աղքատության գծին, կազմում է շուրջ
      70.0 տոկոս: �?րա հիման վրա հաշվարկվում է աղքատության ստորին գիծը` մեկ
      չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա համար 25.217 ՀՀ դրամ: Մյուս կողմի�?, ըստ
      ՊԾՄ-ի, ընդհանուր սպառման մեջ պարենային սպառման բաժինն այն տնային
      տնտեսությունների համար, որոն�? պարենային սպառումը մոտ է պարենային
      աղքատության գծին, կազմում է շուրջ 56.5 տոկոս: �?րա հիման վրա հաշվարկվում
      է աղքատության վերին գիծը` մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա համար
      30.920 ՀՀ դրամ:

Գծապատկեր 3. Աղքատության ստորին և վերին գծերի կաու�?վածքը, 2009թ.

          Աղքատության ստորին գիծ                             Աղքատության վերին գիծ
      Պարենային ապրանքներ և ոչ ալկ. ըմպելիքներ        Պարենային ապրանքներ և ոչ ալկ. ըմպելիքներ
      Ոչ պարենային ապրանքներ և ծառայություններ        Ոչ պարենային ապրանքներ և ծառայություններ


              31%

                                                             44%

                                                                                 56%

                                 69%



Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009




                                                                                                 14
14.   Աղքատության նախկին և վերանայված գծերի համեմատությունը. 2009 թվականի
      սպառողական զամբյուղի վրա հիմնված աղքատության գծերը գերազան�?ում են
      2004 թվականի սպառողական զամբյուղի վրա հիմնվածներին (Աղյուսակ 2): �?ա
      հիմնականում պայմանավորված է տնային տնտեսությունների սպառողական
      ծախսերի ոչ պարենային բաղադրիչի տեսակարար կշռի փոփոխությամբ: Այն
      դեպքում, երբ 2009 թվականի նոր սպառողական զամբյուղի հիման վրա
      հաշվարկված աղքատության գիծը շուրջ 19 տոկոսով բարձր է նախկին
      սպառողական              զամբյուղի       հիման         վրա      հաշվարկվածի�?,           միավոր
      կալորիականության արժեքի համապատասխան աճն ընդամենը 2 տոկոս է
      կազմում: Ակնկալվում է, որ աղքատության այս նոր և բարձր գծերը ուժի մեջ
      կմնան 4 կամ 5 տարի` մինչև հաջորդ վերանայումը: Աղքատության գնահատումը
      սույն     փաստաթղթում            հիմնված       է     աղքատության       նոր     գծերի     վրա:
      Համադրելիության              ապահովման     և       ճգնաժամի    ընթա�?քում      աղքատության
      միտումների             վեր     հանման      համար,        աղքատության          �?ու�?անիշներն
      անհրաժեշտության դեպքում ներկայա�?ված են ինչպես նախկին, այնպես էլ նոր
      գծերի հիման վրա: Ինչպես կարող ենք տեսնել հաջորդ բաժնում, վերանայված
      գծերի հիման վրա աղքատության մակարդակը Հայաստանում ավելի բարձր է,
      սակայն աղքատության միտումները վերջին մի քանի տարվա ընթա�?քում ըստ
      էության նույնն են մնում` անկախ կիրառված աղքատության գծի�?:

Աղյուսակ 1. Հայաստանում աղքատության նախկին և վերանայված գծերը, 2009թ.
(ՀՀ դրամ, մեկ չափահաս անձի հաշվով, մեկ ամսվա համար, 2009թ. գներով)
                                      Նախկին զամբյուղ         Նոր զամբյուղ         Փոփոխություն
                                          (2004)                 (2009)              (տոկոս)
 Պարենային աղքատության գիծ                 17,141                 17,483                2
 Աղքատության ստորին գիծ                    23,265                 25,217                8
 Աղքատության վերին գիծ                     25,877                 30,920                19
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2004 և 2009


15.   Աղքատության նախկին և վերանայված գծերի հիման վրա աղքատության
      �?ու�?անիշների համեմատությունը. 2009 թվականի սպառողական զամբյուղի վրա
      հիմնված       աղքատության         գծերի       կիրառմամբ       գնահատված       աղքատության
      մակարդակը գերազան�?ում է 2004 թվականի սպառողական զամբյուղի վրա
      հիմնվածների կիրառմամբ գնահատված մակարդակին (Աղյուսակ 3): �?ա
      տրամաբանական է, քանի որ 2009 թվականի սպառողական զամբյուղի վրա
      հիմնված աղքատության գիծը շուրջ 19 տոկոսով բարձր է նախկին սպառողական
      զամբյուղի հիման վրա հաշվարկվածի�?: Այդուհանդերձ, ինչպես նախկին, այնպես
      էլ վերանայված միավոր կալորիականության արժեքի (այսինքն` պարենային
      աղքատության գծի) վրա հիմնված աղքատության մակարդակները միմյան�?ի�?
      էապես չեն տարբերվում:

                                                                                                  15
Աղյուսակ 2. Աղքատության նախկին և վերանայված գծերի հիման վրա աղքատության
մակարդակների համեմատությունը
                                      Պարենային          Աղքատության            Աղքատության
                                    աղքատության գիծ       ստորին գիծ             վերին գիծ
 Նախկին                                      3.3               17.3                    28.6
 Վերանայված                                  3.6               20.1                    34.1
 �?արբերություն                              +0.3               +2.8                    +5.4
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009


                             III. Աղքատության միտումները

3.1. Համաշխարհային ճգնաժամը և տնային տնտեսությունների դիմակայման
ռազմավարությունները
16.   Համաշխարհային տնտեսական Ճգնաժամի ամենաբարձր կետում հայաստանյան
      տնային տնտեսությունների շուրջ 42 տոկոսը փաստել է դրա բա�?ասական
      ազդե�?ությունի�? տուժած լինելու մասին: Գծապատկեր 4-ում �?ույ�? է տրված այդ
      տնտային տնտեսությունների բաշխումը ըստ բնակավայրի տեսակի: Ինչպես
      ներկայա�?վել      է     նախորդ    հաշվետվություններում,          ճգնաժամի        ադե�?ության
      փոխան�?ման        հիմնական         ուղիները      եղել    են      աշխատանքի         շուկայում
      փոփոխությունները (աշխատատեղերի կորուստ, աշխատավարձերի կրճատում),
      մասնավոր         տրանսֆերտների�?,             ինչպես          նաև        գյուղատնտեսական
      գործունեությունի�? եկամուտների կրճատումը (Համաշխարհային բանկ, 2010թ.):

Գծապատկեր 4. Համաշխարհային ճգնաժամի ազդե�?ությունը (տարբեր աղբյուրների�?
եկամուտների կրճատում արձանագրած տնային տնտեսությունների տեսակարար
կշիռը)

                Հայաստան                                              Երևան

      42                       40                                        41
               39     39                                40
                                       34                      36                         34
                                                                                 29




      Ե209   Ե309     Ե409    Ե110    Ե210             Ե209   Ե309       Ե409   Ե110     Ե210




                                                                                                16
              Այլ քաղաքային                                      Գյուղական

                                  42                    52
               39                                                             47
      36                36                                      42     39             40
                                         26




      Ե209    Ե309     Ե409       Ե110   Ե210          Ե209    Ե309    Ե409   Ե110   Ե210

Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009 և 2010


17.   �?նային տնտեսությունները կիրառել են ճգնաժամին դիմակայելու մի քանի
      ռազմավարություն, ներառյալ այնպիսիք, որոնք երկարաժամկետ հատվածում
      պոտեն�?իալ վնասաբեր են: Գծապատկեր 5-ը 2009 թվականի �?�?ԿԱՀ-ի և 2010
      թվականի առաջին կիսամյակի �?�?ԿԱՀ-ի տվյալների հիման վրա ներկայա�?նում է,
      թե ճգնաժամի�? տուժած տնային տնտեսություններն ինչ ռազմավարություններ են
      կիրառել դրան դիմակայելու համար: Դիմակայման հիմնական մեխանիզմների
      թվում     են     սննդի      սպառման       կրճատումը,    թանկ     ապրանքները     էժանով
      փոխարինելը,            դեղամիջո�?ների      վրա   ծախսերի    կրճատումը      և    սեփական
      արտադրության սննդամթերքի օգտագործումը: Ճգնաժամի�? տուժած տնային
      տնտեսությունների շուրջ 45 տոկոսը 2009 թվականի երկրորդ եռամսյակում նշել
      են սննդի սպառումը կրճատելու մասին, ինչը չափահասների ու երեխաների
      բավարար սնու�?ումն ապահովելու տեսանկյունի�? կարող էր լուրջ հետևանքներ
      ունենալ: 2010 թվականին սննդի սպառումը կրճատած տնային տնտեսությունների
      տեսակարար կշիռը նվազել է մինչև 26 տոկոս: Նույնպիսի բարելավում կարելի է
      տեսնել նաև ճգնաժամի�? տուժած տնային տնտեսությունների համար դեղերի ու
      դեղամիջո�?ների հասանելիության մասով: Մյուս կողմի�?, գնալով ավելի մեծ
      կիրառություն           են   ստանում     դիմակայման     այնպիսի   ռազմավարություններ,
      ինչպիսիք են սեփական արտադրության սննդամթերքի սպառումը և տան
      անդամների արտագնա աշխատանքի մեկնելը:




                                                                                            17
Գծապատկեր 5. Ճգնաժամի ընթա�?քում և հետճգնաժամային շրջանում կիրառվող
դիմակայման ռազմավարությունները

            �?ննդի սպառման                  Թանկ ապրանքների                                      Արտագնա
               կրճատում                    փոխարինում էժանով                             աշխատանքի մեկնում
      45            (%)                                  (%)                                   (%)

             35                           67             67     69
                                                  63                   63                                    20    20
                    33     31                                                                  19
                                  26                                                    16            15




  Ե209       Ե309   Ե409   Ե110   Ե210   Ե209    Ե309    Ե409   Ե110   Ե210            Ե209   Ե309   Ե409   Ե110   Ե210


       �?եփական արտադր-ն                  Որոշ ոչ պարենային                              Դեղամիջո�?ների գնման
                                         ապրանքների գնման                                  դադարում (% )
          ավելա�?ում
                                             դադարում 54                               47
                    (%)                  49      (% )                   49
                            24     25            46                                           38      37     36
                                                         40                                                         34
                    17
      15     15




  Ե209       Ե309   Ե409   Ե110   Ե210   Ե209    Ե309    Ե409   Ե110   Ե210            Ե209   Ե309   Ե409   Ե110   Ե210

Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2009 և 2010 հիման վրա Համաշխարհային բանկի աշխատակազմի գնահատականներ


3.2. Ճգնաժամի ընթա�?քում սպառողական ծախսերի փոփոխությունները
18.        2009 թվականին ազգային մակարդակով միջին ամսական իրական սպառումը
           2008 թվականի համեմատ նվազել է շուրջ 6 տոկոսով: �?նային տնտեսությունների
           կողմի�? սպառումը 2008 թվականին մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա
           համար 45.273 ՀՀ դրամի�? նվազել և 2009 թվականին կազմել է 42.715 ՀՀ դրամ (2009
           թվականի գներով) (Աղյուսակ 3): Գյուղական շրջաններում և բնակչության
           առավել անապահով խմբերում սպառողական ծախսերի անկման �?ու�?անիշն
           ավելի բարձր է եղել: Ամենաաղքատ քվինտիլում տնային տնտեսությունների
           սպառողական ծախսերը նվազել են 10 տոկոսով, մինչդեռ ամենահարուստ
           քվինտիլում այդ �?ու�?անիշը նվազել է 3 տոկոսով:

Աղյուսակ 3. Մեկ չափահասին համարժեք սպառողական ծախսերը մինչև ճգնաժամը և
դրա ընթա�?քում (ՀՀ դրամ, 2009 թ. գներով)
                                                                                                     Փոփոխություն
           Բնակավայրի տեսակ                     2008թ.                        2009թ.
                                                                                                       (տոկոս)
 Քաղաքային                                      45,273                        42,715                        -6
       Երևան                                    49,169                        46,794                        -5
       Այլ քաղաքային                            41,216                        38,337                        -7
 Գյուղական                                      43,854                        40,983                        -7
 Քվինտիլ
 Քվինտիլ 1 (ստորին)                             23,638                        21,186                        -10

                                                                                                                          18
 Քվինտիլ 2                                31,797            29,021               -9
 Քվինտիլ 3                                39,583            36,937               -7
 Քվինտիլ 4                                49,394            46,419               -6
 Քվինտիլ 5 (վերին)                        77,804            75,332               -3
 Ընդամենը                                 44,765            42,107               -6
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


19.   �?նային տնտեսությունների սպառողական ծախսերը բոլոր հիմնական
      ծախսատեսակների գծով նվազել են` բա�?առությամբ կոմունալ ծախսերի:
      Առողջապահական               ծառայությունների,    տրանսպորտի     և     երկարաժամկետ
      օգտագործման ապրանքների գծով ծախսերը նվազել են համապատասխանաբար
      20, 21 և 23 տոկոսով (Գծապատկեր 6): Գյուղական շրջաններում կտրուկ աճել է
      ալկոհոլի սպառումը: Մյուս կողմի�?, այդ շրջաններում առողջապահական
      ծառայությունների            և   երկարաժամկետ     օգտագործման    ապրանքների      գծով
      ծախսերն ամենի�? շատն են նվազել: Հնարավոր է, որ գործազրկության աճող
      �?ու�?անիշներն           ու   կենսամակարդակի      անկումը   հանգե�?րել   են   սթրեսային
      վիճակների և ռիսկային վարքագծի ավելի հաճախ դրսևորումներին, ինչի
      արտա�?ոլումների�? մեկը ալկոհոլի ավելա�?ած սպառումն է:




                                                                                        19
Գծապատկեր 6. Ծախսերի կառու�?վածքի փոփոխությունները, 2008-2009թթ.

              Կոմունալ            Հայաստան                                             Կոմունալ           Երևան

          Ալկ. խմիչքներ                                                          Կապ և հաղորդ-ն
                                                                                          �?նունդ
                �?նունդ
                                                                                Երկար. օգտ. ապր.
            �?րանսպորտ
                                                                                   Ալկ. խմիչքներ
       Հագուստ և կոշիկ
                                                                               Առողջապահություն
       Կապ և հաղորդ-ն                                                                �?րանսպորտ
           Ոչ ալկ. ըմպ.                                                          Հագուստ և կոշիկ

   Առողջապահություն                                                                  Ոչ ալկ. ըմպ.

      Երկար. օգտ. ապր.                                                                   Կահույք

               Կահույք                                                                              -50 -40 -30 -20 -10         0    10

                          -30    -20     -10         0         10       20


         Ալկ. խմիչքներ      Այլ քաղաքային                                              Կոմունալ Գյուղական

             Կոմունալ                                                                �?րանսպորտ

           Ոչ ալկ. ըմպ.                                                          Հագուստ և կոշիկ

                                                                                   Ալկ. խմիչքներ
      Հագուստ և կոշիկ
                                                                                          �?նունդ
                �?նունդ
                                                                                     Ոչ ալկ. ըմպ.
           �?րանսպորտ
                                                                                 Կապ և հաղորդ-ն
              Կահույք
                                                                               Առողջապահություն
      Կապ և հաղորդ-ն
                                                                                Երկար. օգտ. ապր.
  Առողջապահություն
                                                                                         Կահույք
      Երկար. օգտ. ապր.
                                                                                                    -40   -30   -20   -10   0   10   20
                      -100      -80    -60     -40       -20        0    20


Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


3.3. Աղքատությունը ճգնաժամի ընթա�?քում
20.     2009 թվականին աղքատության բոլոր ինդեքսները 2008 թվականի համեմատ աճել
        են:   Կենսամակարդակի    համեմատական      գնահատման      արդյունքներով,
        աղքատության վերանայված գիծը մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա
        համար 30.920 ՀՀ դրամ կազմելու պարագայում աղքատության մակարդակը 2008
        թվականի 27.6 տոկոսի�? աճելով 2009 թվականին հասել է 34.1 տոկոսի, կամ` աճել
        է 6.5 տոկոսային կետով: Քաղաքային շրջաններում աղքատության մակարդակը
        2009 թվականին կազմել է 33.7 տոկոս, ինչը փոքր-ինչ �?ածր է գյուղական
        շրջաններում                   արձանագրված                       34.9   տոկոս        �?ու�?անիշի�?:               Թեպետ          այս
        տարբերությունը վիճակագրական առումով նշանակալի�? չէ, կարելի է փաստել,

                                                                                                                                      20
       որ ճգնաժամի ընթա�?քում աղքատությունը գյուղական շրջաններում քաղաքայինի
       համեմատ ավելի արագ է վատթարա�?ել: Համաշխարհային ճգնաժամի ընթա�?քում
       գյուղական շրջաններում աղքատության մակարդակի աճի տեմպերը գերազան�?ել
       են քաղաքայինին (համապատասխանաբար 7.4 և 6.1 տոկոս):
21.    2009 թվականին դրա նախորդ տարվա համեմատ ավելա�?ել են նաև
       աղքատության խորությունն ու սրությունը: Մասնավորապես, աղքատության
       խորությունը 2009 թվականին գնահատվել է 7.8 տոկոս` 2008 թվականի 5.1
       տոկոսի համեմատ, իսկ աղքատության սրությունը 2.4 տոկոս` 2008 թվականի 1.4
       տոկոսի համեմատ: Աղքատության �?ու�?անիշների վատթարա�?ումը հիմնականում
       պայմանավորված                 է    համաշխարհային     տնտեսական                 ճգնաժամով,        որի
       արդյունքում երկրի ՀՆԱ-ն 2009 թվականին կրճատվել է 14.2 տոկոսով: Ճգնաժամի
       ընթա�?քում վատթարա�?ել է նաև անհավասարության գծով իրավիճակը:

Գծապատկեր 7. Աղքատության �?ու�?անիշները նախքան համաշխարհային ճգնաժամը
և դրա ընթա�?քում

       Աղքատության մակարդակ (%)                            Աղքատության խորություն (%)
                     2008     2009                                     2008         2009
                                                       9
                                                                 7,8                              8,0
             34,1                               34,9   8                              7,3
                            33,7
                                                       7
      27,6           27,6                27,5
                                                       6   5,1                              5,3
                                                                              4,7
                                                       5
                                                       4
                                                       3
                                                       2
                                                       1
                                                       0
                                                           Հայաստան       Քաղաքային         Գյուղական
      Հայաստան      Քաղաքային            Գյուղական

Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


22.    Ճգնաժամի ընթա�?քում աղքատության մակարդակի աճը աղքատության �?ածր
       գծերի հիման վրա հաշվարկելիս ավելի բարձր է ստա�?վում, ինչը նշանակում է, որ
       ճգնաժամի ազդե�?ությունն աղքատ ընտանիքների վրա ավելի մեծ է եղել:
       Գծապատկեր 8-ում աղքատության մակարդակը ներկայա�?ված է ըստ պարենային
       աղքատության գծի (մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա համար 17.483 ՀՀ
       դրամ), ըստ աղքատության ստորին գծի (մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա
       համար 25.217 ՀՀ դրամ), ըստ աղքատության վերին գծի (մեկ չափահաս անձի
       հաշվով մեկ ամսվա համար 30.920 ՀՀ դրամ) և ըստ աղքատության երկու
       միջազգային գծերի (մեկ շնչի հաշվով մեկ օրվա համար 2.50 ԱՄՆ դոլար և 5.00

                                                                                                         21
       ԱՄՆ դոլար): Աղքատության մակարդակի վրա ճգնաժամի հարաբերական
       ազդե�?ությունը աղքատության գծի նվազմանը զուգընթա�? նվազում է: Պարենային
       աղքատության (թերսնու�?ման) մակարդակի �?ու�?անիշը գրեթե կրկնապատկվել է,
       մինչդեռ օրական 5 ԱՄՆ դոլարի հիման վրա հաշվարկված աղքատության
       մակարդակի աճը 10 տոկոսի�? պակաս է եղել: Աղքատության ստորին գծի�? սկսած,
       ավելի բարձր գծերի ընտրության դեպքում աղքատության մակարդակի աճի
       անգամ բա�?արձակ մեծությունը նվազում է: Օրինակ, աղքատության ստորին,
       վերին և օրական 5 ԱՄՆ դոլար գծերի կիրառության դեպքում աղքատության
       մակարդակը ճգնաժամի ընթա�?քում աճել է համապատասխանաբար 7.5, 6.5 և 5.0
       տոկոսային կետով:

Գծապատկեր 8. Աղքատության մակարդակի փոփոխությունները աղքատության
տարբեր գծերի կիրառության դեպքում
 70                                                                                       64,9   140
                                           2008                                    59,9
 60                                                                                              120
                                           2009
 50                                        Փ ոփոխ-ն (%, աջ առան�?ք)                               100

 40                                                                       34,1                   80
                                                                   27,6
 30                                                                                              60
                                                         20,1
 20                                                                                              40
                                    11,6          12,6
                              7,1
 10              3,6                                                                             20
           1,6
   0                                                                                             0
          Պարենային       Օրական 2.50        Աղքատության          Աղքատության     Օրական 5.00
       աղքատության գիծ     ԱՄՆ դոլար          ստորին գիծ            վերին գիծ      ԱՄՆ դոլար

Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


23.    Կառավարության ձեռնարկած զսպող միջո�?առումների դերը. Ինչպիսի՞ն կլիներ
       աղքատության մակարդակը, եթե կառավարությունը ճգնաժամի ազդե�?ության
       զսպմանն ուղղված միջո�?առումներ չձեռնարկեր: �?ույն վերլուծությամբ փորձ է
       արվում          բա�?ահայտել          ճգնաժամի             ընթա�?քում        կառավարության         կողմի�?
       սո�?իալական պաշտպանության ծրագրերի գծով հատկա�?ումների պահպանման
       դերը, ինչը կառավարության ձեռնարկած` ճգնաժամի ազդե�?ության զսպմանն
       ուղղված հիմնական միջո�?առումն է եղել: Աղքատության մակարդակի վրա
       սո�?իալական պաշտպանության ծրագրերի ազդե�?ության գնահատման պարզ
       եղանակը բնակչության ու շահառուների կենսամակարդակի վերլուծությունն է
       այդ ծրագրերի առկայության և բա�?ակայության պարագայում: Պարզության
       համար ենթադրենք, որ շահառու տնային տնտեսությունները ստա�?ած բոլոր


                                                                                                           22
      տրանսֆերտները 100 տոկոսով ծախսում են, իսկ աշխատուժի առաջարկը և
      վարքագծային այլ �?ու�?անիշներ տրանսֆերտների ստա�?մամբ պայմանավորված
      փոփոխություններ չեն կրում: Այսպիսով, տրանսֆերտների բա�?ակայության
      պարագայում սպառողական ծախսերը գնահատվում են փաստա�?ի դիտարկված
      ծախսերի�? ստա�?ված տրանսֆերտների գումարը հանելու միջո�?ով:
24.   Կառավարության ձեռնարկած սո�?իալական պաշտպանության միջո�?առումների
      բա�?ակայության պարագայում աղքատության մակարդակի աճն ավելի մեծ
      կլիներ: Գծապատկեր 9-ում �?ույ�? է տրված նախքան ճգնաժամը և դրանի�? հետո
      Հայաստանում     իրականա�?վող       սո�?իալական        պաշտպանության         առաջնային
      ծրագրերի ազդե�?ությունը աղքատության մակարդակի վրա: 2008 թվականին`
      նախքան     ճգնաժամը,        աղքատության          մակարդակի       վրա     սո�?իալական
      պաշտպանության       բոլոր    ծրագրերի     գումարային       ազդե�?ությունն      ամբողջ
      բնակչության    շրջանում     կազմել    է   15.5    տոկոսային      կետ:    �?ո�?իալական
      պաշտպանության           տրանսֆերտների             բա�?ակայության          պարագայում
      աղքատության մակարդակը Հայաստանում 2008 թվականին կկազմեր 43 տոկոս`
      ի համեմատություն այդ տրանսֆերտների առկայության պարագայում փաստա�?ի
      արձանագրված      27.6   տոկոս     մակարդակի:        Այնուհետև,    2009    թվականին`
      ճգնաժամի      ընթա�?քում,     աղքատության         մակարդակի       վրա     սո�?իալական
      պաշտպանության       բոլոր    ծրագրերի     գումարային       ազդե�?ությունն      ամբողջ
      բնակչության    շրջանում     կազմել    է   17.6    տոկոսային      կետ:    �?ո�?իալական
      պաշտպանության           տրանսֆերտների             բա�?ակայության          պարագայում
      աղքատության մակարդակը Հայաստանում 2009 թվականին կկազմեր 51.7
      տոկոս` ի համեմատություն այդ տրանսֆերտների առկայության պարագայում
      փաստա�?ի արձանագրված 34.1 տոկոս մակարդակի: �?ույն վերլուծության
      եզրահանգմամբ,      սո�?իալական        պաշտպանության           ծրագրերը      ճգնաժամի
      ընթա�?քում ավելի կարևոր դեր են ունե�?ել, քան նախքան ճգնաժամը: Ինչպես �?ույ�?
      է   տարված     Համաշխարհային         բանկի       կողմի�?   իրականա�?ված        նախորդ
      վերլուծություններում,   պետական       տրանսֆերտների        աճող        կարևորությունը
      կարելի է բա�?ատրել երկու գործոնով (Համաշխարհային բանկ, 2010թ.): Նախ,
      ճգնաժամի արդյունքում եկամուտների այլ աղբյուրների�? մուտքերի կրճատումը
      մեծա�?նում է աղքատության մակարդակի վրա պետական տրանսֆերտների
      սահմանային ազդե�?ությունը: Երկրորդ, 2009 թվականին կենսաթոշակների միջին
      չափը և ընտանեկան նպաստի գումարը նախորդ տարվա համեմատ ավելա�?վել
      են: Եվ վերջապես, պետական այլ ծրագրերի գծով հատկա�?ումների կրճատման
      պարագայում սո�?իալական պաշտպանության առաջնային ծրագրերի գծով
      ծախսերը պահպանելու վերաբերյալ կառավարության որոշումն ապահովել է
      ճգնաժամի      ընթա�?քում     այդ   ծրագրերի        անխափան        իրականա�?ումն      ու
      շահառուների պաշտպանությունը:

                                                                                         23
Գծապատկեր            9.     �?ո�?իալական     տրանսֆերտների         ընդհանուր      ազդե�?ությունը
աղքատության մակարդակի կրճատման վրա (աղքատության մակարդակ, տոկոս)
                           �?ո�?իալական տրանսֆերտների առկայություն
                           �?ո�?իալական տրանսֆերտների բա�?ակայություն
                           �?արբերություն                    51,7

                          43,0

                                                    34,1
            27,6

                                                                         17,6
                                   15,5




                      2 0 0 8 թ.                            2 0 0 9 թ.

Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


25.   Ճգնաժամի ընթա�?քում աղքատության մակարդակը Հայաստանի բոլոր
      մարզերում աճել է, թեպետ ըստ մարզերի այդ աճը տարբեր է: Գծապատկեր 9-ում
      ներկայա�?ված են 2008 և 2009 թվականներին աղքատության մակարդակները,
      ինչպես նաև 2009 թվականին նախորդ տարվա համեմատ արձանագրված
      փոփոխությունը, ըստ Հայաստանի բոլոր մարզերի և Երևան քաղաքում: �?�?ԿԱՀ
      2009-ի       համաձայն,       ճգնաժամի     ընթա�?քում     աղքատության        մակարդակի
      ամենաբարձր աճը գրան�?վել է �?ավուշի և Վայո�? �?որի մարզերում, ինչպես նաև
      Երևանում: Կոտայքի և Շիրակի մարզերում այդ աճը �?ածր է, սակայն հաշվի
      առնելով, որ աղքատության մակարդակի ելակետային �?ու�?անիշները հիշյալ
      երկու մարզում բարձր են եղել, դրանք շարունակում են Հայաստանում
      ամենաաղքատը մնալ: 1988 թվականի երկրաշարժի�? ավերված, բարձրադիր
      Շիրակի մարզը, որտեղ բնակչության շուրջ 47.2 տոկոսը կենսամակարդակով
      աղքատության գծի�? ներքև է գտնվում, Հայաստանի ամենաաղքատ մարզն է:




                                                                                           24
Գծապատկեր 10. Աղքատության մակարդակն ըստ մարզերի, 2008-2009թթ.




Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


26.   �?նտեսական անկումն իր բա�?ասական ազդե�?ությունն է ունե�?ել եկամտային
      բոլոր խմբերի վրա, բայ�?` անհավասար կերպով: �?պառման մակարդակի
      ընդհանուր անկումը կարելի է տեսնել աճի դինամիկան պատկերող կորի�?
      (Գծապատկեր 11): Եկամուտների առումով աղքատ խմբերն ավելի շատ են տուժել
      ճգնաժամի�?, հատկապես` մայրաքաղաքի�? դուրս այլ քաղաքային շրջաններում:
      Ինչպես ներկայա�?ված է ստորև բերված աճի կորերի միջո�?ով, ազգային
      մակարդակով տնտեսական անկումի�? ամենաքիչը տուժել է ամենահարուստներ
      8-րդ և 9-րդ դե�?իլների բնակչությունը, իսկ ամենաշատը` ամենաաղքատ 1-ին
      դե�?իլի բնակչությունը:




                                                                        25
Գծապատկեր 11. Թեպետ ճգնաժամը հարվածել է բոլոր եկամտային խմբերին,
աղքատները համեմատաբար ավելի շատ են տուժել

                                                           Աճի դինամիկայի կորը, 2008-2009թթ.
                                           5



                                           0
    Մեկ չափահասին համարժեք տարեկան
    սպառման տոկոսայ ին փոփոխ ութ յ ունը




                                                0   10     20       30       40       50     60      70        80   90

                                           -5



                                          -10



                                          -15
                                                                     Ընդամենը                     Երևան
                                                                     Այլ քաղաքային                Գյուղական
                                          -20
                                                                     Միջին


                                          -25
                                                                Մեկ չափահասին համարժեք սպառման տոկոսներ


Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


3.4. Ճգնաժամի ընթա�?քում անհավասարությունը
27.                                  Թեպետ անհավասարությունը Հայաստանում համեմատաբար �?ածր մակարդակի
                                     վրա է գտնվում, ճգնաժամի ընթա�?քում դրա գծով իրավիճակը վատթարա�?ել է:
                                     Աղյուսակ 5-ում ներկայա�?ված են նախքան ճգնաժամը և դրա ընթա�?քում
                                     անհավասարության գնահատման տարբեր ինդեքսներ: Անհավասարության
                                     յուրաքանչյուր ինդեքս սպառման բաշխվածության տարբեր մասերին տարբեր
                                     տեսակարար           կշիռներ    է    տալիս:      Ջինիի   գործակի�?ը        անհավասարության
                                     վերաբերյալ ամփոփ վիճակագրության ամենատարածված ինդեքսն է, որ ավելի
                                     մեծ տեսակարար կշիռ է տալիս բաշխման միջինի շուրջ անհավասարությանը:
                                     Ընդհանրա�?ված          էնթրոպիան         (ԸԷ)    պարամետրիզա�?ված           ինդեքս    է,   որի
                                     պարամետրի �?ածր արժեքներով բարձր տեսակարար կշիռ է տրվում բաշխման
                                     ավելի հարուստ մասերում անհավասարությանը 1 : Անհավասարության բոլոր
                                     գնահատականները համադրելի կերպով �?ույ�? են տալիս, որ 2009 թվականին
                                     անհավասսարությունը 2008 թվականի համեմատ աճել է: Ջինիի գործակ�?ով


1Պարամետրը 0 սահմանվելու դեպքում (ԸԷ (0)) այս ինդեքսը հայտնի է նաև Թեյլի միջին լոգարիթմական
շեղում անվամբ, իսկ 1 սահմանվելու դեպքում (ԸԷ (1))` Թեյլի էնթրոպիա անվամբ:

                                                                                                                               26
      չափվող` մեկ չափահասին համարժեք սպառման անհավասարությունը 2008
      թվականի 0.242-ի համեմատ 2009 թվականին ավելա�?ել է` կազմելով 0.257,
      այսպիսով աճելով ավելի քան 6 տոկոսային կետով: Անհավասարության չափման
      այլ ինդեքսներ, ինչպիսիք են վարիա�?իայի գործակի�?ը կամ Թեյլի միջին
      լոգարիթմական շեղումը, համաշխարհային ճգնաժամի ընթա�?քում տնային
      տնտեսությունների սպառման բաշխվածության անհավասարության ավելի մեծ
      աճ են �?ույ�? տալիս:

Աղյուսակ 4. �?պառման անհավասարությունը, 2008-2009թթ.
                                                  2008թ.               2009թ.          Փոփոխություն
 Վարիա�?իայի գործակի�?                               0.592                0.654              10.5
 Ջինիի գործակի�?                                    0.242                0.257               6.2
 Թեյլի միջին լոգարիթմական շեղում E(0)              0.096                0.108              12.5
 Թեյլի էնտրոպիա E(1)                               0.110                0.124              12.7
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


3.5. Աճի և աղքատության միջև կապը
28.   Հայաստանում աղքատության մակարդակի բարձրա�?ումը պայմանավորված է
      անհավասարության ավելա�?մամբ, ինչպես նաև աճի կրճատմամբ: Ինչպես արդեն
      �?ույ�? է տրվել, 2009 թվականին ընդհանուր աղքատության մակարդակը 2008
      թվականի        համեմատ         բարձրա�?ել    է      6.5   տոկոսային        կետով:    Համաձայն
      Ռավալիոնիի և Դատտի (1992թ.) կողմի�? մշակված մեթոդաբանության, այս
      բարձրա�?ումը պայմանավորված է սպառման (աճի) և բաշխվածության (սպառման
      անհավասարության)              փոփոխությամբ,        ինչպես       նաև   այդ       երկուսի       միջև
      փոխազդե�?ությամբ: Աղյուսակ 6-ում աղքատության մակարդակի փոփոխությունը
      ներկայա�?ված է ըստ երկու` սպառման և վերաբաշխման բաղադրիչների: Միջին
      սպառման կրճատումը հանգե�?րել է աղքատության մակարդակի 2.2 տոկոսային
      կետով բարձրա�?մանը, իսկ անհավասարության ավելա�?ումը պատճառ է
      հանդիսա�?ել այդ մակարդակի ևս 4.3 տոկոսային կետով բարձրա�?ման համար:
      Երևանի�? դուրս այլ քաղաքային շրջանների�? բա�?ի, սպառման բաշխվածության
      փոփոխությունը աղքատության մակարդակի բարձրա�?ման մեջ ավելի մեծ դեր է
      ունե�?ել, քան սպառման ագրեգատի նվազումը: Այսպիսով, ճգնաժամի ընթա�?քում
      սպառման բաշխվածության վատթարա�?ումն ավելի էական դեր է ունե�?ել
      Հայաստանում աղքատության մակարդակի բարձրա�?ման մեջ:

Աղյուսակ 5. Աճի կրճատումը հանգե�?րել է աղքատության մակարդակի բարձրա�?մանը
(տոկոս)
                             2008       2009     Փոփոխ-ն        Աճ      Վերաբաշխում       Փոխազդ-ն
 Հայաստան                    27.6       34.1       6.5          2.1             4.5          -0.1
 Քաղաքային                   27.6       33.7       6.1          2.0             4.2          -0.1
    Երևան                    20.1       26.7       6.6          0.9             5.8          -0.1


                                                                                                      27
       Այլ քաղաքային           35.8        41.5         5.7          3.5      2.4              -0.2
    Գյուղական                  27.5        34.9         7.4          2.2      5.2               0.1
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009


3.6. Աղքատությունը վերականգնման շրջանում
29.     Այս բաժինը հիմնված է 2010 թվականի առաջին երկու եռամսյակների �?�?ԿԱՀ-ի
        արդյունքների վրա, ուստի այն նախնական բնույթ է կրում 2 : 2010 թվականի
        տվյալները      համադրվել         են     2008    և     2009   թվականների       առաջին     երկու
        եռամսյակների տվյալների հետ: Այն հանգամանքը, որ �?�?ԿԱՀ-ը պարունակում է
        եռամսյակային          կտրվածքով           ներկայա�?ու�?չական         տվյալներ     ազգային       և
        քաղաքային/ գյուղական բնակավայրերի մակարդակով, թույլ է տալիս կատարել
        մակրոտնտեսական վերականգնման շրջանում կենսամակարդակի փոփոխու-
        թյունների հիմնավոր գնահատում` համեմատելով նախքան ճգնաժամը և դրա
        ընթա�?քում արձանագրված �?ու�?անիշները:
30.     2010 թվականին տնային տնտեսությունների իրական սպառողական ծախծսերը
        միջին ամսական կտրվածքով շարունակել են կրճատվել: Թեպետ այս կրճատումն
        արձանագրվել է եկամուտների բոլոր խմբերում, ամենաաղքատ քվինտիլի
        բնակչությունը ճգնաժամի արդյունքում ամենաքիչն է տուժել (Աղյուսակ 7):
        Քաղաքային շրջաններում բնակվող և ավելի հարուստ քվինտիլների պատկանող
        բնակչության սպառողական ծախսերը շարունակել են ավելի շատ կրճատվել`
        գյուղական շրջաններում բնակվող և ավելի աղքատ քվինտիլներին պատկանող
        բնակչության          համեմատ:          Ընդհանուր       առմամբ,     Հայաստանում         տնային
        տնտեսությունների սպառումը 2008 թվականին մեկ չափահաս անձի հաշվով
        44.687 ՀՀ դրամի�? նվազելով 2009 թվականին կազմել է 41.364 ՀՀ դրամ, իսկ 2010
        թվականին` 40.602 ՀՀ դրամ: 2009-2010թթ. ժամանակահատվածում տնային
        տնտեսությունների սպառողական ծախսերի նվազումը շատ ավելի փոքր է եղել (2
        տոկոսի�? պակաս), քան 2008-2009թթ. ժամանակահատվածում արձանագրված
        նվազումը (ավելի քան 7 տոկոս): Ինչևէ, 2010 թվականի առաջին երկու
        եռամսյակների տվյալների վրա հիմնված այս նախնական վերլուծությունը �?ույ�? է
        տալիս, որ չնայած մակրոտնտեսական վերականգնման ակնհայտ իրողությանը
        (այսինքն` իրական ՀՆԱ-ի աճի վերականգնմանը), տնային տնտեսությունների
        մակարդակով վերականգնումը դեռևս չի արմատավորվել:

Աղյուսակ 6. Մեկ չափահասին համարժեք սպառողական ծախսերը նախքան
ճգնաժամը և դրա ընթա�?քում (առաջին երկու եռամսյակ, ՀՀ դրամ, 2009 թ. գներով)
                                      2008թ.       2009թ.        2010թ.      Փոփոխություն (տոկոս)
    Բնակավայրի տեսակ                                                         2008-09      2009-10
    Քաղաքային                         46,247       42,564        39,524        -8.0        -7.1


2   �?�?ԿԱՀ 2010-ի լիարժեք տվյալները հասանելի չեն լինի մինչև 2011 թվականի հուլիս ամիսը:

                                                                                                      28
 Գյուղական                     43,594          40,174     38,359              -7.8       -4.5
 Քվինտիլ
 Քվինտիլ 1 (ստորին)            24,009          21,460     21,323             -10.6       -0.6
 Քվինտիլ 2                     32,249          29,491     28,576              -8.6       -3.1
 Քվինտիլ 3                     40,309          37,423     35,045              -7.2       -6.4
 Քվինտիլ 4                     51,028          47,085     43,101              -7.7       -8.5
 Քվինտիլ 5 (վերին)             47,791          45,307     42,566              -5.2       -6.1
 Ընդամենը                      44,687          41,364     40,602              -7.4       -1.8
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2008-2010


31.   Արդյունքում, 2010 թվականին աղքատության մակարդակը 2009 թվականի
      համեմատ աճել է ևս 4.9 տոկոսային կետով: Ըստ 2009 և 2010 թվականների
      առաջին երկու եռամսյակների կտրվածքով կենսամակարդակի համադրելի
      տվյալների, հիմք ընդունելով աղքատության վերանայված գիծը` մեկ չափահաս
      անձի հաշվով մեկ ամսվա համար 30.920 ՀՀ դրամ (2009 թվականի գներով),
      աղքատության մակարդակը 2009 թվականի 33.7 տոկոսի�? աճելով 2010 թվականին
      կազմել է շուրջ 38.6 տոկոս: Քաղաքային շրջանները ճգնաժամի�? ավելի դանդաղ
      են      վերականգնվում,    քան       գյուղական      շրջանները:          Հետևաբար,    չնայած
      մակրոտնտեսական           վերականգնման             ակնհայտ           իրողությանը,   տնային
      տնտեսությունների վրա համաշխարհային ճգնաժամի տևական ազդե�?ությունը
      պահանջում է առավել անապահով ընտանիքների վրա այդ ազդե�?ության
      մեղմմանն ուղղված շարունակական միջո�?առումներ ձեռնարկել: Այդ առումով,
      �?անկալի է շարունակել ճգնաժամի սկզբի�? ի վեր իրականա�?վող սո�?իալական
      պաշտպանության միջո�?առումները:

Գծապատկեր 12. Աղքատության մակարդակը վերականգնման շրջանում (տոկոս)



                      2008թ.            2009թ.            2010թ.


                      38,6                       38,3                       38,8
                                                                   35,9
               33,7                     32,5
       26,1                    25,8                       26,6




           Հայաստան               Քաղաքային                   Գյուղական

Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2008 և 2009




                                                                                                29
                                IV. Եզրահանգումներ
32.   �?ույն փաստաթուղթը երկու հիմնական նպատակ ունի: Առաջին նպատակը
      Հայաստանում աղքատության գծերի վերանայումն է` հիմնվելով տնային
      տնտեսությունների համար սպառողական զամբյուղի ավելի ճշգրիտ սահմանման
      վրա: 2005 թվականի�? սկսած, Հայաստանում աղքատության գնահատման համար
      հիմք է ընդունվել 2004 թվականի �?նային տնտեսությունների կենսամակարդակի
      ամբողջա�?ված        հետազոտության        (�?�?ԿԱՀ)    արդյունքներով     ձևավորված
      սպառողական զամբյուղը, որում հաջորդող տարիների համար կատարվել են
      գների     փոփոխությամբ      պայմանավորված         ճշգրտումներ:     Այդուհանդերձ,
      ընդհանուր կարծիքի համաձայն, սպառողական զամբյուղում 2004 թվականի�? ի
      վեր     զգալի   փոփոխություններ    են   կատարվել:    Այսպիսով,     աղքատության
      վերանայված գծերն ավելի ճշգրիտ են արտա�?ոլում բնակչության ներկայիս
      սպառման ու ծախսերի �?ու�?անիշները:
33.   Փաստաթղթի երկրորդ նպատակը համաշխարհային ճգնաժամի արդյունքում և
      դրան հաջորդած վերականգնման շրջանում աղքատության մակարդակի
      փոփոխությունները գնահատելն է: Հայաստանն այն երկրների�? է, որոնք
      աղքատության կրճատման կայուն ընթա�?քը խաթարած ճգնաժամի արդյունքում
      առավել շատ են տուժել: Շուրջ մեկ տասնամյակ տևած տնտեսական բուռն աճի�?
      հետո, 2009 թվականին Հայաստանի տնտեսությունը 1990-ականների�? ի վեր
      առաջին անգամ էական անկում ապրե�?` ի դեմս իրական ՀՆԱ-ի 14.6 տոկոսանո�?
      կրճատման: Հայաստանի կառավարությունը մի շարք քայլեր է ձեռնարկել
      մակրոտնտեսական կայունությունը պահպանելու, բնակչության աղքատ ու
      անապահով խավերին ճգնաժամի բա�?ասական ազդե�?ությունի�? պաշտպանելու
      նպատակով:       Այդ   քայլերի�?   կարևորագույնների     թվում,   կառավարությանը
      հաջողվել է պահպանել սո�?իալական պաշտպանության առաջնային ծրագրերի
      գծով ծախսերի �?ու�?անիշները, ինչն ուղղված է եղել աղքատ և անապահով
      բնակչության վրա ճգնաժամի ազդե�?ության մեղմմանը: �?ույն փաստաթղթով
      ներկայա�?վում են երկրում աղքատության մակարդակի վերաբերյալ վերջին
      տվյալները և գնահատվում է, թե ինչպիսին կլիներ աղքատության մակարդակը,
      եթե     կառավարությունը      ճգնաժամի      ազդե�?ության     զսպմանն      ուղղված
      միջո�?առումներ չձեռնարկեր:
34.   Վերլուծությունը �?ույ�? է տալիս, որ աղքատության բոլոր ինդեքսները Ճգնաժամի
      ընթա�?քում զգալիորեն աճել են, իսկ 2010 թվականին շարունակել են
      վատթարանալ:         Կենսամակարդակի       համեմատական         գնահատման
      արդյունքներով, աղքատության վերանայված գիծը մեկ չափահաս անձի հաշվով
      մեկ ամսվա համար 30.920 ՀՀ դրամ կազմելու պարագայում աղքատության
      մակարդակը 2008 թվականի 27.6 տոկոսի�? աճելով 2009 թվականին հասել է 34.1


                                                                                    30
տոկոսի, կամ` աճել է 6.5 տոկոսային կետով: 2009 թվականին ավելա�?ել են նաև
աղքատության խորությունն ու սրությունը. մասնավորապես, աղքատության
խորությունը գնահատվել է 7.8 տոկոս (2008 թվականի 5.1 տոկոսի համեմատ, իսկ
աղքատության սրությունը` 2.4 տոկոս (2008 թվականի 1.4 տոկոսի համեմատ):
Թեպետ անհավասարությունը Հայաստանում համեմատաբար �?ածր մակարդակի
վրա է գտնվում, ճգնաժամի ընթա�?քում դրա գծով իրավիճակը վատթարա�?ել է:
Աղքատության �?ու�?անիշների վատթարա�?ումը հիմնականում պայմանավորված է
համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով, ինչը զուգորդվել է անհավասա-
րության աճի հետ: Կառավարության ձեռնարկած սո�?իալական պաշտպանության
միջո�?առումների բա�?ակայության պարագայում աղքատության մակարդակի աճն
ավելի մեծ կլիներ: �?ա պարզ է դառնում, երբ գնահատում ենք, թե նախքան
ճգնաժամը և դրա ընթա�?քում ինչպիսին կլիներ աղքատության մակարդակը`
վերոհիշյալ միջո�?առումների շրջանակներում կատարվող տրանսֆերտների
բա�?ակայության    դեպքում:   Աղքատության     մակարդակի     վրա    նշված
տրանսֆերտների ազդե�?ությունը 2008 թվականի 15.4 տոկոսային կետի�? աճելով
ճգնաժամի ընթա�?քում հավասարվել է 17.6 տոկոսային կետի: Հետևաբար, չնայած
մակրոտնտեսական      վերականգնման     ակնհայտ     իրողությանը,   տնային
տնտեսությունների վրա համաշխարհային ճգնաժամի տևական ազդե�?ությունը
պահանջում է առավել անապահով ընտանիքների վրա այդ ազդե�?ության
մեղմմանն ուղղված շարունակական միջո�?առումներ ձեռնարկել: Այդ առումով,
�?անկալի է շարունակել և զարգա�?նել ճգնաժամի սկզբի�? ի վեր իրականա�?վող
սո�?իալական պաշտպանության միջո�?առումները:




                                                                     31
                                        Հղումներ
Bourguignon, F. “The growth elasticity of poverty reduction: explaining heterogeneity across
        countries and time periods�?, World Bank, 2003.
Datt, G., and M. Ravallion. 1992. “Growth and Redistribution Components of Changes in
        Poverty Measures: A Decomposition with Applications to Brazil and India in the
        1980s.�? Journal of Development Economics 38 (2): 275–95.
Foster, J., J. Greer, and E. Thorbecke. 1984. “A Class of Decomposable Poverty Measures.�?
        Econometrica 52 (3): 761–766.
ԱՎԾ (Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայություն),
        2009թ., «Հայաստանի սո�?իալական պատկերը և աղքատությունը (2008թ.)»,
        Երևան, Հայաստան
ԱՎԾ (Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայություն),
        2010թ., «Հայաստանի սո�?իալական պատկերը և աղքատությունը (2009թ.)»,
        Երևան, Հայաստան
World Bank. 2009. “Armenia: Implications of the Global Economic Crisis for Poverty.�? World
        Bank Grey Cover Report. Washington, DC.
World Bank. 2010a. “Armenia: The 2008-09 Global Economic Crisis, Policy Responses, and
        Household Coping Strategies.�? World Bank Grey Cover Report. Washington, DC.
World Bank. 2010b. The Jobs Crisis Household and Government Responses to the Great
        Recession in Eastern Europe and Central Asia, World Bank, Washington, DC




                                                                                         32
            Հավելված 1. Աղքատության վերանայված գծերը

       Նախապատմությունը և հիմնավորումը
       2004 թվականի�? ի վեր Հայաստանում աղքատության գնահատման համար
հիմք են ընդունվել 2004 թվականի �?նային տնտեսությունների կենսամակարդակի
ամբողջա�?ված       հետազոտության           (�?�?ԿԱՀ)         արդյունքներով        սահմանված
աղքատության գծերը: Հաջորդող տարիների համար դրան�?ում կատարվել են գների
փոփոխությամբ պայմանավորված ճշգրտումներ` անփոփոխ պահելով ժամանակի
ընթա�?քում դրան�? իրական մեծությունը: Այդուհանդերձ, ընդհանուր կարծիքի
համաձայն,     սպառողական         զամբյուղում       2004        թվականի�?    ի    վեր   զգալի
փոփոխություններ են կատարվել: �?ա հատկապես վերաբերում է տնային
տնտեսությունների        ու    անհատների        կողմի�?     ոչ    պարենային      ապրանքների
օգտագործմանն ու սպառմանը: Ենթադրվում է, որ, տնտեսության աճին զուգընթա�?,
տնային տնտեսությունների ծախսերը պարենային ապրանքների գծով նվազում են,
իսկ ոչ պարենային ապրանքների գծով` աճում: Եկամուտների փոփոխությունն
ազդում է նաև առաջնային կարիքների բավարարման ծախսերի, այսինքն`
աղքատության գծերի վրա:
       Ներկայիս     սո�?իալական            ու          տնտեսական           իրողություններին
համապատասխան, արդիական աղքատության գծերը կարևոր նշանակություն
ունեն      աղքատներին           բնորոշելու        և       աղքատամետ            սո�?իալական
քաղաքականություններն արդյունավետ իրականա�?նելու համար: Ըստ Հայաստանի
կառավարության և Համաշխարհային բանկի միջև ձեռք բերված` յուրաքանչյուր
հինգ     տարին    մեկ        անգամ   աղքատության           գծերը    վերանայելու       մասին
համաձայնության, աղքատության գծերը վերանայվել են 2009 թվականի �?�?ԿԱՀ-ի
արդյունքներով ձևավորված սպառողական զամբյուղի հիման վրա: Ակնկալվում է,
որ աղքատության վերանայված գծերը պետք է ավելի լավ արտա�?ոլեն բնակչության
ներկայիս սպառման ու ծախսերի �?ու�?անիշները: Այսպիսով, աղքատության նոր
գծերը սահմանվել են` հիմնվելով ըստ վերջին առկա տվյալների հաշվարկված
սպառողական զամբյուղի վրա: �?ույն փաստաթղթում աղքատության գնահատման
ու վերլուծության համար կիրառվել են աղքատության նոր գծերը, և ակնկալվում է,
որ հաջորդ մի քանի տարիներին հեն�? այդ գծերը ուժի մեջ կլինեն:
       Կարևոր է նշել, որ գնահատման մեթոդաբանությունը 2004 թվականի
համեմատ չի փոխվել: Աղքատության նախկին և վերանայված գծերի միջև
տարբերությունն այն է, որ նախկին գծերը հիմնված են 2004 թվականի, իսկ նորերը`
2009 թվականի տվյալների վրա: Աղքատության ինչպես նախկին, այնպես էլ
վերանայված գծերը բնութագրվում են հետևյալ հիմնական հատկանիշներով. ա)
դրանք հիմնված են սպառման ագրեգատի ավելի ընդարձակ հաշվարկման վրա,
որը, ի լրումն պարենային ու ոչ պարենային բաղադրիչների, ներառում է նաև

                                                                                         33
երկարաժամկետ օգտագործման ապրանքների հաշվարկային արժեքը, ինչպես նաև
ոչ լուրջ առողջական խնդիրների լուծման արժեքը, բ) սպառման ագրեգատը
ճշգրտվում է�? հաշվի առնելով չափահասների և երեխաների սպառման միջև առկա
տարբերությունները, ինչպես նաև մասշտաբով պայմանավորված տնտեսման
ազդե�?ությունը, և գ) նվազագույն պարենային զամբյուղը ձևավորվել է տնային
տնտեսությունների հետազոտությամբ գնահատված փաստա�?ի սպառման հիման
վրա, և դ) աղքատության գծերի գնահատման համար կիրառվել է առաջնային
կարիքների բավարարման արժեքի (ԱԿԲԱ) մոտե�?ումը` աղքատության վերին,
ստորին և պարենային աղքատության գծերի բա�?արձակ մեծությունը գնահատելու
նպատակով Համաշխարհային բանկի կողմի�? կիրառվող մեթոդաբանության
համաձայն:
    �?ույն հավելվածում ներկայա�?վում են աղքատության գնահատման կիրառված
մեթոդաբանությունը և դրա երեք առան�?քային տարրերը. ա) սպառման ագրեգատը,
բ) աղքատության գծերը, և գ) աղքատության ինդեքսները:

    �?պառման ագրեգատը
    �?պառման ագրեգատի կառու�?վածքը ձևավորվել է Համաշխարհային բանկի
կողմի�? մշակված ստանդարտ ալգորիթմի հիման վրա: �?նային տնտեսությունների
սպառողական      ծախսերը     կազմված    են        պարենային    և    ոչ   պարենային
բաղադրիչների�?: Պարենային բաղադրիչը ներառում է տանը և տնի�? դուրս
սպառված, այդ թվում` գնված, սեփական արտադրության, անվճար կամ այլ կերպ
ստա�?ված սննդամթերքը: Ոչ պարենային սպառողական ծախսերի բաղադրիչը
ներառում է ալկոհոլային խմիքներն ու ծխախոտը, հագուստն ու կոշիկը,
կեն�?աղային նշանակության ապրանքները, տրանսպորտը, կոմունալ, հանգստի ու
կրթության    ծառայությունները:   Առողջապահական          ծառայությունների       գծով
ծախսերը և երկարաժամկետ օգտագործման ապրանքների հաշվարկային արժեքը
նույնպես ներառված են ոչ պարենային բաղադրիչի կազմում` կենսամակարդակի
ավելի   ընդարձակ    գնահատական     ստանալու         նպատակով:      Ոչ   պարենային
բաղադրիչի կազմի մեջ մտնում է նաև բնեղենով ոչ պարենային սպառումը,
մասնավորապես`      անվճար    ստա�?ված        ոչ    պարենային       ապրանքներն     ու
ծառայությունները (օրինակ` բնեղենով ոչ պարենային հումանիտար օգնությունը,
նվերները, ընտանիքի անդամների�? ստա�?ված ոչ պարենային ապրանքներն ու
ծառայությունները): Բնեղենով ոչ պարենային սպառման դրամական արժեքը
որոշվում է տնային տնտեսությունների կողմի�? դրան տրված գնահատականի
հիման վրա:
    Արդյունքում ստա�?ված սպառման ագրեգատը ճշգրտվում է ըստ գների`
բնակավայրով և սեզոնայնությամբ պայմանավորված տարբերությունների, ըստ
մասշտաբով պայմանավորված տնտեսման ազդե�?ության, ինչպես նաև ըստ

                                                                                 34
չափահասների          և     երեխաների      սպառման    միջև    առկա     տարբերությունների:
�?պառման անվանական ագրեգատը ճշգրտվում է ըստ գների երկչափ ինդեքսի`
ըստ     եռամսյակների          և    ըստ    քաղաքային/      գյուղական    շրջանների     գների
տարբերությունները հաշվի առնելու համար: �?պառման ընդհանուր ագրեգատն
արտահայտվում է երկրում գների միջին տարեկան մակարդակների միջո�?ով:
      Մեկ չափահասին համարժեք սպառումը գնահատվում է` չափահասների և
երեխաների        սպառման           միջև   առկա    տարբերությունները        հաշվի   առնելու
նպատակով: Մեկ չափահաս անձի համարժեքը (EAi) հաշվարկվում է i-րդ տնային
տնտեսության          համար          համարժեքության        սանդղակը      և       մասշտաբով
պայմանավորված տնտեսումը գնահատելու միջո�?ով, հետևյալ կերպ.

      EAi = (Ai + a Ci)θ

      որտեղ Ai-ն ընտանիքի չափահաս անդամների քանակն է, Ci-ն երեխաների
քանակը, θ-ն սանղդակի պարամետրը (θ=0.87), իսկ a-ն երեխայի և չափահասի
սպառման արժեքների հարաբերակ�?ությունն է (a=0.65): Երեխա համարվում են 14
տարեկան և դրանի�? �?ածր տարիքի անհատները:

      Աղքատության գծերը
      �?տորև ներկայա�?վում են �?�?ԿԱՀ 2009-ի տվյալների հիման վրա երկրում
աղքատության գծերի հաշվարկման մեթոդաբանությունը և հիմնական քայլերը:
Աղքատության գիծը սահմանվում է որպես նվազագույն սպառողական զամբյուղի
դրամական արժեքը, ինչն իրենի�? ներկայա�?նում է տվյալ հասարակությունում
նվազագույն կենսամակարդակն ապահովելու համար անհրաժեշտ ապրանքների ու
ծառայությունների գումարը: Զամբյուղը կազմվում է տնային տնտեսությունների
փաստա�?ի սպառման �?ու�?անիշների հետազոտության հիման վրա, և դրա արժեքը
փոխվում է` կախված սպառողական գների փոփոխությունների�?: Նվազագույն
սպառողական զամբյուղի (Ն�?Զ) կազմում ներառված է երկու բաղադրիչ` սննդի
առանջային        կարիքները          բավարարելու     համար        անհրաժեշտ      նվազագույն
պարենային զամբյուղը (ՆՊԶ) և ոչ պարենային ապրանքների ու ծառայությունների
բաղադրիչը: Ըստ այդմ, աղքատության գիծը ներառում է երկու բաղադրիչ. ա)
կալորիականության պահանջի արժեքը (նվազագույն պարենային զամբյուղի
գնահատված դրամական արժեքը), և բ) առաջնային ոչ պարենային ապրանքների ու
ծառայությունների արժեքը:

      Պարենային աղքատության գծի գնահատումը
      Պարենային աղքատության գիծը (ՊԱԳ) գնահատելու համար կիրառվում է
Համաշխարհային              բանկի    մեթոդաբանությունը,      որ   հիմնված    է   առաջնային
կարիքների       բավարարման           արժեքի      (ԱԿԲԱ)   մոտե�?ման     վրա:     Պարենային

                                                                                        35
      աղքատության       գիծը    որպես   նվազագույն       պարենային      զամբյուղի      արժեք
      գնահատելու մեթոդաբանությունը նախատեսում է որոշակի քայլեր: �?տորև
      ներկայա�?վում է այդ քայլերի հակիրճ նկարագրությունը:

            Նվազագույն սննդային/ էներգետիկ պահանջը
            Շատ երկրներ, այդ թվում նաև Հայաստանը, այս պահանջը սահմանելու
      համար հիմք են ընդունում ԱՀԿ (ա) -ի և ՊԳԿ (բ) -ի կողմի�? մշակված �?ու�?անիշները,
      որոնք ընդունվում են որպես սննդային պահանջի մասով ազգային չափանիշ:
      Այսպես, Հայաստանում կալորիականության միջին պահանջը սահմանված է մեկ
      շնչի հաշվով օրական 2.232 կալորիա: �?ույն վերլուծության շրջանակներում
      պարենային աղքատության գծի հաշվարկման համար որպես հիմք ընդունվել է հեն�?
      այս �?ու�?անիշը:

            Բնակչության ընտրանքային խմբի ձևավորումը
            Նվազագույն պարենային զամբյուղի սահմանման համար բնակչության
      ընտրանքային խումբը պետք է ձևավորվի` հաշվի առնելով աղքատության գծին
      մոտ    գտնվող    տնային     տնտեսությունների       պատշաճ      ներկայա�?վածությունն
      ապահովելու անհրաժեշտությունը, ինչը թույլ կտա արտա�?ոլել պարենի այն
      սպառումը, որ մոտ է գտնվում աղքատության գծին (այսինքն, ձևավորված ՆՊԶ-ն չի
      լինի «չափի�? դուրս աղքատ» կամ «չափի�? դուրս հարուստ»): Այս խմբի պարենային
      զամբյուղը   պետք      է   արտա�?ոլի    համեմատաբար         �?ածր    եկամուտ      ունե�?ող
      բնակչության կողմի�? պարենի սպառման �?ու�?անիշները: Աղքատության գծի
      սահմանման նպատակով բնակչության ընտրանքային խումբը ձևավորվում է
      սուբյեկտիվ դատողությունների հիման վրա: Իդեալական դեպքում, ընտանքային
      խումբը   պետք     է   ձևավորվի    այնպես,     որ   համապատասխանի           այդ    խմբի
      վարքագծային      �?ու�?անիշների      հիման     վրա     հաշվարկված         աղքատության
      գնահատականին:         �?եսականորեն,    ընտանքային       խմբի      ձևավորման       համար
      անհրաժեշտ է նախ սահմանել, թե ովքեր են աղքատները, որի�? հետո նոր կարելի է
      հաշվարկել աղքատության գիծը: Որոշ դեպքերում հարկ է լինում հաշվարկները
      կատարել հաջորդական մոտարկումների եղանակով` համապատասխանաբար
      վերաձևավորելով ընտրանքային խումբը: Արդյունքում, աշխատանքային խումբը
      ՆՊԶ-ն սահմանելու համար որպես բնակչության ընտրանքային խումբ վեր�?րել է
      մեկ չափահասին համարժեք սպառման երկրորդ, երրորդ և չորրորդ դե�?իլները:
      Բա�?ի այդ, աշխատանքային խումբը կատարել է զգայունության վերլուծություն`
      բնակչության      ընտրանքային      տարբեր      խմբերի     դեպքում      ՆՊԶ-ի      կազմի

(ա) Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն (World Health Organization, WHO) (Ծան.
թարգմ.)
(բ) Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն (Food and Agriculture Organization, FAO) (Ծան.

թարգմ.)

                                                                                           36
    փոփոխությունները հասկանալու համար: Աղյուսակ Ա.1-ում ներկայա�?ված է
    բնակչության ընտանքային տարբեր խմբերի դեպքում սպառման կառու�?վածքի
    վերլուծությունը:

Աղյուսակ Ա.1 Բնակչության ընտրանքային տարբեր խմբերի դեպքում սննդամթերքի
սպառման կազմը (տոկոս)
                               Ընդհ.     Դե�?իլներ       Դե�?իլներ     Դե�?իլներ    Դե�?իլներ    Դե�?իլներ
    �?ննդամթերքի խմբեր         բնակչ-ն      1-2            2-4          4-6         1-5         6-10
 Հա�? և հա�?ամթերք                  28.7        33.3           33.6         31.8        33.3        25.5
 Մսամթերք                         16.1         9.2           11.4         13.6        11.4        19.3
 �?կնամթերք                         1.1         0.5            0.7          1.0         0.7          1.4
 Կաթ, պանիր և ձու                 14.3        19.0           16.6         14.2        16.5        12.8
 Յուղ և ճարպ                       7.2         8.2            7.6          7.2         7.6          6.9
 Միրգ                              8.1         3.7            5.2          7.3         5.3        10.0
 Բանջարեղեն                       15.3        17.9           16.5         15.9        16.7        14.3
 Շաքար, ջեմ, մեղր, շոկոլադ,
                                   4.6            3.5          3.8         4.3         3.8          5.2
 կոնֆետեղեն
 Այլ պարենային
                                   1.0            1.1          1.1         1.1         1.1          1.0
 ապրանքներ
 Կոֆե, թեյ և կակաո                 3.0            3.3          3.1         3.1         3.2          2.8
 Ոչ ալկոհոլային խմիչքներ           0.7            0.3          0.4         0.5         0.4          0.9
 Ընդամենը                          100        100            100          100         100          100
Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009

         Նվազագույն պարենային զամբյուղի արժեքի գնահատումը
          Պարենային աղքատությունը բնակչության ընտրանքային խմբի համար
    նվազագույն պարենային զամբյուղի հաշվարկված արժեքն է` մեկ շնչի հաշվով
    օրական 2.232 կալորիա ընդհանուր կալորիականության պահանջը բավարարելու
    համար: Բնակչության ընտրանքային խմբի կողմի�? սպառման չափաբաժինների
    հիման վրա, օրական 2.232 կալորիան բաժանվում է սննդամթերքի տարբեր
    տեսակների         միջև:    Այնուհետև           որոշվում          է    սննդամթերքի           հիշյալ
    կալորիականությունն ապահովող քանակի արժեքը` սպառողական զամբյուղում
    ներառված յուրաքանչյուր սննդատեսակի համար մեկ կալորիայի հաշվով գների
    (Pf/cf) կիրառման միջո�?ով: Նվազագույն պարենային զամբյուղի դրամական արժեքը,
    այսինքն` պարենային աղքատության գիծը (ՊԱԳ), որոշվում է որպես այս
    սննդակազմի ընդհանուր արժեքը, հետևյալ կերպ.
                                                   Pf f
                                     FPL = ∑          S (N )
                                              f    cf

         Նվազագույն պարենային զամբյուղի կազմի որոշումը
          Նվազագույն պարենային զամբյուղի կազմում սննդամթերքի տեսակների թիվը
    կախված է հետևյալ գործոնների�?.




                                                                                                      37
    •   �?ննդամթերքի տարբեր տեսակների համար նախատեսված ծախսերի
        տեսակարար կշիռը.
    •   �?վյալ սննդամթերքի` մարդկան�? սնու�?ման ու առողջության առումով
        կարևորությունը. սննդամթերքի որոշ տեսակներ զամբյուղի կազմում
        կարող են ներառվել նույնիսկ այն դեպքում, երբ դրան�? սպառման քանակը
        կամ արժեքն առանձնապես մեծ չեն.
    •   �?վյալ սննդամթերքի գնորոշման, գնի մոնիտորինգի ու վերանայման
        հնարավորությունը.
    •   Համընդհանուր սպառման մակարդակը. սննդամթերքի լայնորեն կիրառվող
        որոշ տեսակներ զամբյուղի կազմում կարող են ներառվել նույնիսկ փոքր
        քանակությամբ սպառվելու դեպքում:
    �?�?ԿԱՀ 2009-ի շրջանակներում տեղեկատվություն է հավաքվել շուրջ 208
տեսակ սննդամթերքի ու ոչ ալկոհոլային ըմպելիքների մասին: Այնուհետև
կատարվել է զգայունության վերլուծություն` հասկանալու համար. թե օրական
2.232 կալորիա ընդհանուր կալորիականության պահանջն անփոփոխ պահելու
պարագայում նշված 208 տեսակների�? տարբեր ենթախմբեր կազմելիս ինչպես է
փոխվում նվազագույն պարենային զամբյուղի գինը: Զգայունության վերլուծությունը
�?ույ�? է տալիս, որ ընդհանուր պարենային ծախսերի մեջ ընդամենը 1 տոկոսի�?
պակաս կազմող «ոչ կարևոր» սննդամթերքի տեսակները հանելու դեպքում
սննդամթերքի ու ոչ ալկոհոլային ըմպելիքների 208 անվանում ներառող �?անկը
հեշտությամբ կարելի է գրեթե կիսով չափ կրճատել: 2009 թվականի համար
ձևավորված բնակչության ընտանքային խումբը (2-4 դե�?իլներ) նշել է մինչև 200
տեսակ սննդամթերքի սպառման մասին: Երբ սննդամթերքի ու ոչ ալկոհոլային
ըմպելիքների տեսակներն ըստ սպառման արժեքի դասում ենք նվազողական
կարգով և թողնում միայն այն տեսակները, որոնք կազմում են բնակչության
ընտրանքային խմբի ընդհանուր սպառողական ծախսերի 99 տոկոսը, դրան�? թիվը
կրճատվում է մինչև 106:
    �?ննդամթերքի ու ոչ ալկոհոլային ըմպելիքների տեսակների գրեթե կեսը
կարելի է դուրս թողնել պարենային զամբյուղի�?` առանձնապես չփոփոխելով
պարենային սպառման գծով տնային տնտեսությունների ծախսերը: Բոլոր 200
տեսակները ներառող �?անկի հիման վրա հաշվարկված ՊԱԳ-ը մեկ շնչի հաշվով
օրական կազմում է 518 ՀՀ դրամ: Երբ այդ �?անկի�? դուրս ենք թողնում 94 տեսակ,
որոն�? գծով ծախսերն ընդհանուրի մեջ 1 տոկոսի�? պակաս գումար են կազմում,
ՊԱԳ-ը հավասարվում է օրական 516 ՀՀ դրամի, ինչն աննշան տարբերություն է:
Ըստ այդմ, պարենային աղքատության գիծը հաշվարկվում է սննդամթերքի ու ոչ
ալկոհոլային ըմպելիքների գծով ընդհանուր ծախսերի 99 տոկոսը կազմող 106
տեսակների�? բաղկա�?ած �?անկի հիման վրա: Թվով 94 տեսակ հաշվարկների�? դուրս


                                                                        38
      թողնելը       հնարավորություն      է   տալիս     խուսափել     գնման     չափազան�?          փոքր
      հաճախականությամբ ու սպառման փոքր մասաբաժնով տեսակների հետ կապված`
      հաշվարկման հաճախ լուրջ սխալների�?:

Գծապատկեր Ա.1. Պարենային աղքատության գծի կառու�?վածքը, 2009թ. (տոկոս)




                         Այլ պարենային   Կոֆե, թեյ և կակաո
                          ապրանքներ            3,30%                Ոչ ալկոհոլային ըմպելիքներ
                              1.10%                                           0.4%
       Շաքար, ջեմ
         3,80%
                                                                         Հա�? և հա�?ամթերք
                                                                              32.50%

       Բանջարեղեն
         17,40%


              Միրգ                                                           Մսամթերք
              4,30%                                                           10.20%



           Յուղ և ճարպ
                                                                            �?կնամթերք
              8,10 %
                                                                              0.50%




Աղբյուր.. �?�?ԿԱՀ 2009


          ՊԱԳ-ի գնահատված արժեքը կազմում է մեկ չափահաս անձի հաշվով
      ամսական 17.483 ՀՀ դրամ: Գնահատման համար հիմք է ընդունվել մեկ շնչի հաշվով
      օրական 2.232 կալորիա ընդհանուր կալորիականության պահանջը, որը ճշգրտվել է
      մեկ չափահաս անձի հաշվով համապատասխան �?ու�?անիշը ստանալու համար:
      Այսպիսով, ՊԱԳ-ը նվազագույն պարենային զամբյուղի արժեքն է, որը ներառում է
      սննդամթերքի ու ոչ ալկոհոլային ըմպելիքների 106 տեսակ, ունի մեկ շնչի հաշվով
      օրական 2.232 կալորիա էներգետիկ արժեք և հաշվարկվում է բնակչության
      ընտրանքային խմբի (այսինքն` 2-4 դե�?իլների) սպառողական վարքագծի հիման
      վրա: Գծապատկեր 1-ում �?ույ�? է տրված պարենային աղքատության կառու�?վածքը
      ըստ Ա�?ԴՆ (ա) երկնիշ թվային մակարդակի խմբերի:

          Ոչ պարենային ծախսերի գնահատումը
          Առաջնային         ոչ    պարենային      սպառումը        հաշվի   առնելու        նպատակով
      նվազագույն պարենային զամբյուղին ավելա�?վում է ոչ պարենային ապրանքների ու
      ծառայությունների           սպառման     արժեքը:         Պարենային   աղքատության            գիծը
(ա)
  Անհատական սպառման դասակարգում ըստ նպատակի (Classification of Individual Consumption by
Purpose, COICOP) (Ծան. թարգմ.)

                                                                                                  39
սահմանելու�? հետո հար�? է առաջանում, թե ինչպիսի՞ն պետք է լինի առաջնային ոչ
պարենային կարիքների մասով ճշգրտումը. սա անհրաժեշտ է ինչպես պարենային,
այնպես էլ ոչ պարենային սպառման ծախսերը հաշվի առնող ընդհանուր
աղքատության գծի սահմանման համար: Գոյություն ունեն այդ նպատակով
կիրառվող մի քանի մեթոդներ, սակայն սույն հաշվետվությունում կիրառվել են
երկու պարզ մեթոդ` պարենային ծախսերի մեթոդը (ՊԾՄ) և սպառողական
զամբյուղի մեթոդը (�?ԶՄ) (Համաշխարհային բանկ, 2002թ.):
      Երկու մեթոդն էլ ռեգրեսիոն հաշվարկների կիրառություն չեն նախատեսում,
ուստի դյուրըմբռնելի են ոչ տեխնիկական ուղղվածությամբ լսարանի համար: Ըստ
ՊԾՄ     (�?ԶՄ)-ի,   նախ   ընտրվում   են   այն     տնային    տնտեսությունները   կամ
անհատները, որոն�? պարենային սպառումը (ընդհանուր սպառումը) շատ մոտ է
պարենային աղքատության գծին: Ընտրված տնային տնտեսությունները կամ
անհատները      խմբավորվում    են    ընտրանքային      երկու    խմբերում,    որոն�?ի�?
յուրաքանչյուրի համար ոչ պարենային սպառումը և ընդհանուր աղքատության
գիծը որոշվում են ըստ ՊԾՄ-ի և �?ԶՄ-ի:
      Այնուհետև, ընտրանքային այս երկու խմբերի համար հաշվարկվում է
ընդհանուր սպառման մեջ ոչ պարենային սպառման տեսակարար կշիռը:
Համապատասխան ընտրանքային խմբերի համար հաշվարկված ոչ պարենային
սպառման տեսակարար կշիռը որպես «հավելում» պարենային աղքատության գծի
արժեքին     ավելա�?նելով    ստա�?վում      է     ընդհանուր     աղքատության      գիծը:
Մասնավորապես, ՊԾՄ-ի ներքո, պարենային սպառման տեսակարար կշիռը
հաշվարկվում է որպես այն տնային տնտեսությունների պարենային սպառման
միջին արժեքների «ընդհանուր միջինը», որոն�? մեկ չափահասին համարժեք
պարենային սպառումը գտնվում է ՊԱԳ-ի շուրջ ± 2-10 միջակայքում: Մյուս կողմի�?,
�?ԶՄ-ի ներքո, պարենային սպառման տեսակարար կշիռը հաշվարկվում է որպես
այն   տնային   տնտեսությունների     պարենային      սպառման      միջին   արժեքների
«ընդհանուր միջինը», որոն�? մեկ չափահասին համարժեք ընդհանուր սպառումը
գտնվում է ՊԱԳ-ի շուրջ ± 2-10 միջակայքում:

      Աղքատության ստորին և վերին գծերը
      Ըստ �?ԶՄ-ի, ընդհանուր սպառման մեջ պարենային սպառման բաժինն այն
տնային    տնտեսությունների   համար,      որոն�?    ընդհանուր    սպառումը    մոտ    է
պարենային աղքատության գծին, կազմում է շուրջ 70.0 տոկոս: �?րա հիման վրա
հաշվարկվում է աղքատության ստորին գիծը` մեկ չափահաս անձի հաշվով մեկ
ամսվա համար 25.217 ՀՀ դրամ: Մյուս կողմի�?, ըստ ՊԾՄ-ի, ընդհանուր սպառման
մեջ պարենային սպառման բաժինն այն տնային տնտեսությունների համար, որոն�?
պարենային սպառումը մոտ է պարենային աղքատության գծին, կազմում է շուրջ



                                                                                 40
    56.5 տոկոս: �?րա հիման վրա հաշվարկվում է աղքատության վերին գիծը` մեկ
    չափահաս անձի հաշվով մեկ ամսվա համար 30.920 ՀՀ դրամ:

Գծապատկեր Ա.2. Աղքատության ստորին և վերին գծերի կառու�?վածքը, 2009թ.
(տոկոս)
          Աղքատության ստորին գիծ                      Աղքատության վերին գիծ
      Պարենային ապրանքներ և ոչ ալկ. ըմպելիքներ   Պարենային ապրանքներ և ոչ ալկ. ըմպելիքներ
      Ոչ պարենային ապրանքներ և ծառայություններ   Ոչ պարենային ապրանքներ և ծառայություններ


              31%

                                                       44%

                                                                            56%

                                69%



Աղբյուր. �?�?ԿԱՀ 2009




                                                                                            41