36742 Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t nh©n 8 Sè ®éng lùc t¨ng tr ëng ch a ®ñ lín cña viÖt nam: KÕt qu¶ ®iÒu tra 95 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cã qui m« lín t¹i ViÖt Nam Leila Webster V Markus Taussig Th¸ng 6 n¨m 1999 1 2 Lêi c¸m ¬n §Ó hon thnh b¸o c¸o ny, c¸c t¸c gi¶ ®· dùa nhiÒu vo sù gióp ®ì cña rÊt nhiÒu ng êi, ®Æc biÖt l c¸c gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ® îc ®iÒu tra - nh÷ng ng êi ®· ®ång ý tham gia pháng vÊn. Chóng t«i sÏ kh«ng thÓ hon thnh ® îc b¸o c¸o ny nÕu kh«ng cã sù cëi më cña c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp ti ba ny, nh÷ng ng êi ®· ginh thêi gian quÝ b¸u cña m×nh ®Ó chia sÎ víi chóng t«i c©u chuyÖn kinh doanh cña hä. C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o xin c¸m ¬n c« Nghiªm Kh¸nh HiÒn v c« §o thÞ Liªn, hai c¸n bé cña MPDF ®· ginh nhiÒu thêi gian nãi chuyÖn qua ®iÖn tho¹i víi c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp, l u t©m tíi mäi chi tiÕt cÇn thiÕt cña qu¸ tr×nh ®iÒu tra, v lm viÖc tËn t×nh v ît qu¸ thêi gian lm viÖc th«ng th êng. Mét c«ng viÖc rÊt quan träng l x©y dùng C¬ së D÷ liÖu c¸c Doanh nghiÖp cña MPDF, ® îc thùc hiÖn d íi sù gi¸m s¸t cña c¸n bé phô tr¸ch th«ng tin cña MPDF l c« Lª ThÞ BÝch H¹nh. Th«ng tin bæ xung thªm cña c¸c c¸n bé ®Çu t cña MPDF v cña Gi¸m ®èc Ch ¬ng tr×nh MPDF, «ng Thomas Davenport, còng rÊt quÝ b¸u ®èi víi c«ng tr×nh ny cña chóng t«i. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n anh Sam Korsmoe v c« Quúnh Trang Ph ¬ng NguyÔn, ®· cïng gãp søc víi anh Tr ¬ng Th¸i Dòng cña MPDF v víi c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o tham gia thùc hiÖn pháng vÊn, còng nh c¸c c¸n bé trî gióp pháng vÊn Phan Xu©n Khoa, Lª Minh Dòng, NguyÔn NhËt Lam, Hong Huy Th«ng. C¸c c¸n bé pháng vÊn ®· ®ãng gãp nh÷ng ý kiÕn, nhËn xÐt c¸ nh©n v« cïng quÝ b¸u, gióp chóng t«i hon thiÖn b¸o c¸o ny. C¸c ý kiÕn ®ãng gãp ®èi víi b¶n th¶o ®Çu tiªn cña c¸c «ng L©m Hong Léc cña Ng©n hng Th ¬ng m¹i Cæ phÇn ¸ ch©u, «ng Ari Kokko cña tr êng §¹i häc Kinh tÕ Stockholm, «ng Ray Mallon cña ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung ¬ng, «ng James Riddel cña ViÖn Ph¸t triÓn Quèc tÕ Harvard, b Nilgun Tas cña UNIDO v «ng Patrick Belser, chuyªn gia t vÊn cña Ng©n hng ThÕ giíi, còng nh cña c¸c c¸n bé pháng vÊn chÝnh, ®· ®ãng gãp rÊt nhiÒu cho b¶n b¸o c¸o ny. Chóng t«i xin ®Æc biÖt c¸m ¬n anh DiÖp Hoi Nam cña c«ng ty DÞch vô V¨n phßng v T vÊn §Çu t v «ng John R. Davis cña c«ng ty White & Case ®· t vÊn cho chóng t«i vÒ luËt ®Êt ®ai cña ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o xin hon ton chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mäi vÊn ®Ò ch a ®óng hoÆc ch a râ trong b¶n b¸o c¸o. Cuèi cïng, c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o xin c¸m ¬n Ch ¬ng tr×nh Häc bæng Fulbright ®· ti trî cho anh Markus Taussig thùc hiÖn nghiªn cøu vÒ khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam. 3 Giíi thiÖu VÊn ®Ò ph¸t triÓn khu vùc t nh©n t¹i ViÖt Nam th êng chñ yÕu ® îc bn ®Õn nh l vÊn ®Ò t nh©n ho¸, hay theo c¸ch gäi a chuéng cña ng êi ViÖt Nam l cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nh n íc. Tuy nhiªn, do cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nh n íc l mét qu¸ tr×nh phøc t¹p v mÊt nhiÒu thêi gian, mét sè chuyªn gia quan s¸t ®· b¾t ®Çu nhÊn m¹nh tíi tÇm quan träng cña viÖc nu«i d ìng c¸c c«ng ty ViÖt Nam nh l mét gi¶i ph¸p song song, nÕu kh«ng nãi l thay thÕ cho gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸, ®Ó ph¸t triÓn khu vùc t nh©n t¹i ViÖt Nam. §iÒu ny ®· dÉn tíi c¸c c©u hái: hiÖn nay khu vùc t nh©n ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam víi møc ®é no, v khu vùc t nh©n ny cÇn lm g× ®Ó t¨ng tr ëng m¹nh. C¸c doanh nghiÖp t nh©n hiÖn ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam ®· ® îc trang bÞ g× ®Ó cã thÓ ®ãng vai trß chÝnh trong sù t¨ng tr ëng cña ViÖt Nam? ViÖc ®æi míi chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam cÇn ®Æt u tiªn vo nh÷ng chÝnh s¸ch g× ®Ó gióp Ých ® îc nhiÒu nhÊt cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam? C«ng tr×nh nghiªn cøu ny cho thÊy nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau. Mét mÆt, sù t¨ng tr ëng vÒ sè l îng c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· b¾t ®Çu gi¶m v tû träng cña khu vùc t nh©n trong GDP ®· b¾t ®Çu tr× trÖ. Nh ng mÆt kh¸c, cho tíi nay khu vùc t nh©n vÉn l khu vùc t¹o ra søc t¨ng tr ëng cao nhÊt vÒ c«ng ¨n viÖc lm, v ®iÒu ny ph¶n ¸nh xu h íng cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam ngy cng dùa nhiÒu vo u thÕ c¹nh tranh cña ViÖt Nam l lao ®éng. §ång thêi, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy râ sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña khu vùc t nh©n t¹i ViÖt Nam, hiÖn chñ yÕu tËp trung t¹i khu vùc miÒn Nam v c¸c khu vùc thnh thÞ, v c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt chñ yÕu chØ tËp trung vo mét sè Ýt ngnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. C«ng tr×nh nghiªn cøu ny cho thÊy mét thùc tÕ r»ng t¹i ViÖt Nam cã mét nhãm c¸c doanh nghiÖp t nh©n thnh c«ng. KÕt qu¶ nghiªn cøu còng x¸c nhËn r»ng m«i tr êng kinh doanh kh«ng thuËn lîi cña ViÖt Nam kh«ng nh÷ng chØ h¹n chÕ m cßn bãp mÐo sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. C¸c u thÕ cña doanh nghiÖp nh n íc v t×nh tr¹ng bÞ c« lËp ra khái c¸c thÞ tr êng ton cÇu ®· ®Èy c¸c nh ®Çu t t nh©n t¹i ViÖt Nam vo t×nh thÕ ph¶i chen ch©n nhau trong mét kho¶ng kh«ng chËt hÑp - tøc l phÇn lín chØ ho¹t ®éng trong mét sè ngnh c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ gia t¨ng t ¬ng ®èi thÊp. Trong bèi c¶nh nh vËy, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam sÏ dÔ bÞ t¸c ®éng khi møc lîi nhuËn cña hä bÞ suy gi¶m nhanh v thÞ tr êng ton cÇu biÕn ®éng. B¶n b¸o c¸o ny miªu t¶ chi tiÕt c¸c thö th¸ch m c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín nhÊt cña ViÖt Nam - ®éng lùc t¨ng tr ëng hiÖn ch a ®ñ lín cña ViÖt Nam - ®ang ph¶i ® ¬ng ®Çu. 4 I. Môc tiªu v ph ¬ng ph¸p ®iÒu tra A. Môc tiªu 1.01. C«ng tr×nh ®iÒu tra khu vùc kinh tÕ t nh©n ViÖt Nam cña MPDF cã hai môc tiªu chÝnh: (i) X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng v c¸c vÊn ®Ò cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n ë ViÖt Nam nh»m gióp hä cã ® îc sù hç trî h÷u hiÖu h¬n cña c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, c¸c thÓ chÕ thÞ tr êng, v c¸c ch ¬ng tr×nh trî gióp ë cÊp ®é doanh nghiÖp; v (ii) HiÓu s©u h¬n vÒ nh÷ng mÆt m¹nh v mÆt yÕu cña c¸c nh doanh nghiÖp thnh ®¹t thuéc ln sãng ph¸t triÓn thø nhÊt t¹i ViÖt Nam, ®Æc biÖt xem xÐt tíi viÖc hä ®· s·n sng hay ch a trong vai trß ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh t¨ng tr ëng v t¹o viÖc lm trong nh÷ng n¨m tíi. Ngoi ra, c«ng tr×nh ®iÒu tra nghiªn cøu ny cßn cã thªm môc tiªu x¸c ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t kh¶ thi míi cho MPDF v gióp cung cÊp thªm th«ng tin vÒ sø mÖnh v c¸c dÞch vô cña ch ¬ng tr×nh MPDF. B. Ph ¬ng ph¸p luËn1 1.02. C¸ch tiÕp cËn. Cuéc ®iÒu tra ny chØ tËp trung vo nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt néi ®Þa, cã ®¨ng kÝ v ®a phÇn t nh©n, sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn. H¬n n÷a, cuéc ®iÒu tra ny chØ khoanh l¹i trong sè c¸c doanh nghiÖp ®ãng t¹i 3 tØnh phÝa B¾c l H Néi, H¶i Phßng v Th¸i B×nh, thnh phè § N½ng ë miÒn Trung, v 3 tØnh phÝa Nam l Hå ChÝ Minh, §ång Nai v B×nh D ¬ng. Cuéc ®iÒu tra dù kiÕn pháng vÊn tæng céng 100 doanh nghiÖp. 1.03. ViÖc quyÕt ®Þnh chØ ®iÒu tra c¸c doanh nghiÖp t nh©n lín, nghÜa l nh÷ng doanh nghiÖp cã tõ 100 lao ®éng trë lªn, xuÊt ph¸t tõ mét sè c©n nh¾c chÝnh. Thø nhÊt, khi xem xÐt l¹i nh÷ng cuéc ®iÒu tra khu vùc t nh©n ®· thùc hiÖn tr íc ®©y ë ViÖt Nam, cã thÓ thÊy r»ng hiÖn cã rÊt Ýt th«ng tin vÒ c¸c doanh nghiÖp t nh©n lín.2 Thø hai, nÕu suy ngÉm kÜ chóng ta sÏ thÊy râ h¬n nh÷ng u thÕ cña viÖc xem xÐt nh÷ng doanh nghiÖp thnh ®¹t nhÊt ë ViÖt Nam so víi viÖc xem xÐt ®¬n thuÇn mäi doanh 1 Nh×n chung, c¸ch tiÕp cËn, ph ¬ng ph¸p luËn v c©u hái ®iÒu tra ®Òu ® îc trùc tiÕp khai th¸c tõ nh÷ng cuéc kh¶o s¸t t ¬ng tù do Leila Webster tiÕn hnh håi ®Çu thËp kØ 1990 vÒ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cña khu vùc t nh©n míi næi ë Ba Lan, Hung-ga-ry, TiÖp Kh¾c v Nga còng nh ë Gha-na v Li B¨ng. T¹i b¸o c¸o ny, chóng t«i cã so s¸nh víi c¸c c«ng ty t ¬ng øng ë §«ng ¢u khi thÊy cÇn thiÕt. 2 Theo hiÓu biÕt cña c¸c t¸c gi¶, cho tíi nay, cuéc kh¶o s¸t ton diÖn nhÊt vÒ c¸c c«ng ty t nh©n ViÖt Nam ® îc Tr êng Kinh tÕ Xtèc-kh«m hîp t¸c víi Bé Lao ®éng cña ViÖt Nam tiÕn hnh n¨m 1997. Cuéc kh¶o s¸t ny xem xÐt cô thÓ nh÷ng c«ng ty cã d íi 100 lao ®éng t¹i c¸c tØnh H Néi, H¶i Phßng v H T©y ë phÝa B¾c, v c¸c tØnh Hå ChÝ Minh v Long An ë phÝa Nam (xem Maud Hemlin, Bhargavi Ramaurthy v Per Ronnas, Gi¶i phÉu v ®éng th¸i cña ngnh s¶n xuÊt t nh©n qui m« nhá ë ViÖt Nam", lo¹t Ti liÖu lm viÖc vÒ Kinh tÕ v Ti chÝnh, sè 236, th¸ng N¨m 1998). C¸c cuéc kh¶o s¸t t ¬ng tù kh¸c gåm cã: James Riedel v Ch ¬ng TrÇn, "Khu vùc t nh©n ®ang næi lªn v c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa ë ViÖt Nam", th¸ng T 1997; Masahiko Ebashi v nh÷ng ng êi kh¸c, "ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa v nhá v c¸c ngnh c«ng nghiÖp hç trî ë ViÖt Nam", th¸ng T¸m 1997; Ph¹m Gia H¶i (biªn tËp), "184 doanh nghiÖp võa v nhá ® îc kh¶o s¸t ë ViÖt Nam: B¸o c¸o ®¸nh gi¸ v ph©n tÝch", H Néi: GTZ/VICOOPSME, th¸ng Ba 1996. Phßng Th ¬ng m¹i v C«ng nghiÖp ViÖt Nam còng ®· tiÕn hnh nhiÒu cuéc kh¶o s¸t vÒ kh¸ ®«ng c¸c c«ng ty t nh©n, nh ng míi chØ c«ng bè mét Ýt kÕt qu¶ ph©n tÝch cô thÓ vÒ khu vùc t nh©n. 5 nghiÖp t nh©n ViÖt Nam: cô thÓ, nhãm c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng ny sÏ gióp chóng ta hiÓu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó mét doanh nghiÖp cã thÓ thnh c«ng trong m«i tr êng kinh tÕ hiÖn nay cña ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu ny còng muèn biÕt râ h¬n vÞ thÕ cña c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng thuéc ln sãng thø nhÊt ny v hiÖn c¸c doanh nghiÖp ny ®· ® îc chuÈn bÞ nh thÕ no ®Ó cã thÓ trë thnh nÒn t¶ng cho mét khu vùc t nh©n bÒn v÷ng t¹i ViÖt Nam. Thø ba, x©y dùng mét c¬ së d÷ liÖu gÇn nh hon chØnh vÒ céng ®ång doanh nghiÖp t nh©n qui m« lín sÏ gióp chóng ta cã thÓ chän ra mét mÉu bÊt k×, trong khi ®ã, nÕu kh¶o s¸t ton bé khu vùc doanh nghiÖp t nh©n th× l¹i kh«ng thÓ thùc hiÖn ® îc viÖc ny. V thø t , MPDF chñ yÕu quan t©m tíi nh÷ng doanh nghiÖp t nh©n võa v lín, v viÖc tËp trung vo c¸c ®èi t îng t ¬ng tù nh vËy sÏ lm cho c«ng tr×nh nghiªn cøu ny cã gi¸ trÞ h÷u Ých trùc tiÕp cho MPDF. 1.04. Lý gi¶i cña viÖc giíi h¹n cuéc ®iÒu tra ny vo nh÷ng doanh nghiÖp ®· ®¨ng kÝ l: râ rng sù t¨ng tr ëng kinh tÕ nhanh chãng v bÒn v÷ng ë ViÖt Nam ph¶i dùa chñ yÕu vo sù t¨ng tr ëng cña c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt l c¸c c¬ së c«ng nghiÖp nhÑ cã sö dông nhiÒu lao ®éng. Nh ®· thÊy râ t¹i nhiÒu n íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc (kh«ng ®¨ng ký) chÝnh l nguån t¹o thu nhËp v« gi¸, nhÊt l ®èi víi bé phËn d©n chóng cã thu nhËp thÊp v khã kh¨n. V trªn thùc tÕ cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh c¸c doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu sù nghiÖp cña m×nh víi t c¸ch nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc. §ång thêi, chóng ta còng cÇn nhËn thøc râ nh÷ng h¹n chÕ cña khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc trong viÖc ®ãng gãp vo t¨ng tr ëng, cô thÓ l: nh×n chung c¸c doanh nghiÖp ny ch a ®¹t hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt hng hãa do qui m« nhá, v Ýt khi trë thnh nguån cung cÊp c«ng ¨n viÖc lm chñ yÕu do rÊt Ýt doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng t¨ng tr ëng lín tíi møc cã thÓ thuª v tr¶ l ¬ng cho thËm chÝ chØ mét lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp nh n íc ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc chiÕm lÜnh khu vùc s¶n xuÊt, nh ng nh×n chung kh«ng thÓ coi c¸c doanh nghiÖp ny l ®èi t îng tiªn phong ®i ®Çu cña qóa tr×nh t¨ng tr ëng kinh tÕ trong t ¬ng lai v× nhiÒu nguyªn nh©n liªn quan tíi tÝnh hiÖu qu¶ m chóng ta ®· biÕt râ. 1.05. Cuéc ®iÒu tra ny chØ tËp trung vo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt v× mét lÝ do ®¬n gi¶n l: nh×n chung, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt l c¸c doanh nghiÖp ®· ®Çu t nhiÒu vèn nhÊt, v do vËy sÏ chÞu nhiÒu rñi ro nhÊt trong qu¸ tr×nh t¨ng tr ëng.3 H¬n n÷a, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ë ViÖt Nam ®Òu tham gia vo c¸c ngnh sö dông nhiÒu lao ®éng, phï hîp víi thÕ m¹nh so s¸nh cña ViÖt Nam vÒ lao ®éng, v nh÷ng doanh nghiÖp ny cã lîi thÕ nhiÒu nhÊt trong viÖc tiÕp tôc thu hót thªm lao ®éng trong thêi gian tíi. V, Ýt ai nghi ngê vÒ viÖc con ® êng t¨ng tr ëng cña ViÖt Nam ph¶i dùa nhiÒu vo ho¹t ®éng s¶n xuÊt hng xuÊt khÈu, nhÊt l s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng. 1.06. Cã hai yÕu tè dÉn tíi quyÕt ®Þnh giíi h¹n tiÕn hnh cuéc ®iÒu tra ny t¹i 7 ®Þa ph ¬ng nªu trªn. Thø nhÊt, c¸c sè liÖu thèng kª cÊp tØnh do Tæng côc Thèng kª cña ViÖt Nam cung cÊp cho thÊy hÇu nh 3/4 c¸c doanh nghiÖp lín ®Òu ho¹t ®éng t¹i 7 ®Þa 3Chóng ta sÏ cÇn ph¶i xem xÐt sím ®Õn sù t¨ng tr ëng cña c¸c ngnh dÞch vô ë ViÖt Nam. 6 ph ¬ng ny, v nh vËy sù thiªn lÖch do sù lùa chän tiªu ®iÓm vÒ ®Þa lÝ ny sÏ kh«ng lín.4 Thø hai, sÏ khã kh¶ thi nÕu chóng ta muèn tiÕn hnh mét cuéc ®iÒu tra trªn qui m« ton quèc t¹i mét n íc cã diÖn tÝch nh ViÖt Nam. 1.07. Tæng mÉu c¸c doanh nghiÖp dù kiÕn ®iÒu tra. B íc ®Çu tiªn ®Ó thùc hiÖn cuéc ®iÒu tra ny l x©y dùng mét C¬ së D÷ liÖu c¸c Doanh nghiÖp ®a phÇn t nh©n cña ViÖt Nam cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn, bëi lÏ cho tíi nay t¹i ViÖt Nam ch a cã mét danh s¸ch ® îc coi l ®Çy ®ñ vÒ c¸c doanh nghiÖp ny. C¬ së D÷ liÖu ny ® îc x©y dùng b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c danh s¸ch doanh nghiÖp lÊy tõ nhiÒu nguån, trong ®ã cã: C¸c c¬ quan thèng kª, së lao ®éng, côc thuÕ, v së kÕ ho¹ch-®Çu t cña c¸c ®Þa ph ¬ng; C¸c c¬ quan b u ®iÖn ®Þa ph ¬ng; C¸c c¬ së d÷ liÖu trªn CD-ROM cña Bé V¨n hãa-Th«ng tin v Phßng Th ¬ng m¹i v C«ng nghiÖp ViÖt Nam; Tæng Liªn ®on Lao ®éng ViÖt Nam; C¸c danh b¹ doanh nghiÖp ®· ® îc xuÊt b¶n. 1.08. MPDF thuª hai c«ng ty t vÊn ®Õn c¸c tØnh cã ®«ng doanh nghiÖp t nh©n nhÊt v lËp danh b¹ tÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ tiªu chuÈn ®iÒu tra m hä cã thÓ H×nh1.1: C¬ së D÷ liÖu cña MPDF vÒ c¸c Doanh nghiÖp S¶n xuÊt cã Qui m« lín, ph©n theo ®Þa danh ( 457 doanh nghiÖp) Hå ChÝ Minh 249 B×nh D ¬ng 46 H Néi 41 §ång Nai 28 H¶i Phßng 12 § N½ng 9 Th¸i B×nh 7 B×nh §Þnh 6 Nam §Þnh 6 53 C¸c ®Þa ph ¬ng kh¸c 0 50 100 150 200 250 (Sè doanh nghiÖp) * C¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín ®Þnh nghÜa ë ®©y l nh÷ng doanh nghiÖp ®a phÇn t nh©n v ®a phÇn ViÖt Nam, cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn. t×m ® îc. Nh÷ng danh s¸ch míi ny sau ®ã ® îc kÕt hîp víi c¸c danh b¹ doanh nghiÖp ®· cã, v lo¹i bá nh÷ng phÇn trïng nhau. Nh©n viªn cña MPDF gäi ®iÖn tho¹i cho tõng 4ViÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª cho thÊy r»ng ®Õn cuèi n¨m 1998, 7 tØnh ny chiÕm 73% tæng sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn. 7 doanh nghiÖp cã tªn trong C¬ së D÷ liÖu míi lËp ®Ó ®¶m b¶o sù chÝnh x¸c cña c¸c th«ng tin c¬ b¶n.5 1.09. C¬ së D÷ liÖu hon chØnh cña MPDF vÒ c¸c doanh nghiÖp t nh©n cã ®¨ng kÝ v cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn bao gåm 682 doanh nghiÖp, trong ®ã 457 doanh nghiÖp (67%) l c¸c c¬ së s¶n xuÊt.6 Con sè c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 300 lao ®éng trë lªn l 198, trong ®ã 152 l c¬ së s¶n xuÊt.7 Nh vËy, c¸c con sè ny cho thÊy 100 doanh nghiÖp m MPDF dù kiÕn chän mÉu ®· ®¹i diÖn cho 20% tæng sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cì lín cña ViÖt Nam. H×nh 1.2: C¬ së D÷ liÖu cña MPDF vÒ c¸c Doanh nghiÖp S¶n xuÊt cã Qui m« lín, ph©n theo Ngnh (457 doanh nghiÖp) DÖt v May 159 Thùc phÈm & Gi¶i kh¸t 71 Gç 65 C¸c s¶n phÈm phi kim lo¹i kh¸c 39 Da 34 Cao su v chÊt dÎo 22 Kim lo¹i c¬ b¶n 9 Ho¸ chÊt 9 49 C¸c s¶n phÈm kh¸c 0 20 40 60 80 100 120 140 160 * C¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín ®Þnh nghÜa ë ®©y l nh÷ng doanh nghiÖp ®a phÇn t nh©n v ®a phÇn ViÖt Nam, cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn. 1.10. Chän mÉu. C¸c doanh nghiÖp ®iÒu tra ® îc chän tõ tæng mÉu c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt (nh nªu trªn) t¹i thnh phè Hå ChÝ Minh, §ång Nai v B×nh D ¬ng ë phÝa Nam; § N½ng ë miÒn Trung; v H Néi, H¶i Phßng v Th¸i B×nh ë phÝa B¾c. Sè l îng c¸c doanh nghiÖp ® îc lùa chän tõ khu vùc phÝa B¾c v miÒn Trung nhiÒu h¬n so víi tû träng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc hai khu vùc ny trong tæng mÉu c¸c doanh nghiÖp, v× nÕu chän qu¸ nhiÒu doanh nghiÖp ®ãng trªn ®Þa bn thnh phè Hå ChÝ Minh sÏ dÔ t¹o Ên t îng r»ng hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu tËp trung ë ®ã, v nh vËy sÏ Ýt cã ®iÒu kiÖn ®Ó so s¸nh c¸c doanh nghiÖp theo tõng khu vùc. MÉu ®iÒu tra cßn ® îc chia nh¸nh theo qui m« doanh nghiÖp, nh»m cã thÓ so s¸nh mét sè l îng t ¬ng ® ¬ng c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 100 ®Õn 299 lao ®éng víi c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 300 lao ®éng trë lªn. 5 Chóng t«i ph¸t hiÖn ra r»ng tØ lÖ lçi th«ng tin trong c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn cã rÊt cao, hÇu hÕt l th«ng tin l¹c hËu. 6 So s¸nh víi c¸c sè liÖu chÝnh thøc cña chÝnh phñ th× thÊy c¬ së d÷ liÖu cña MPDF nh×n chung l hon chØnh. Sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª cho thÊy trªn ton quèc cã tæng sè 622 c«ng ty t nh©n cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn, trong ®ã 465 l c¸c c¬ së s¶n xuÊt. 7Sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª l: cã tæng sè 190 c«ng ty t nh©n cã sö dông tõ 300 lao ®éng trë lªn. 8 1.11. Ban ®Çu, 144 doanh nghiÖp ® îc lùa chän mét c¸ch ngÉu nhiªn: miÒn Nam cã 45 doanh nghiÖp cã H×nh 1.3: Ph©n bè mÉu ®iÒu tra theo khu vùc 100-299 lao ®éng, 45 ®Þa lý doanh nghiÖp cã tõ 300 lao ®éng trë lªn; H¶i Phßng Th¸i B×nh miÒn Trung, cã 7 T.p Hå ChÝ Minh 6% 5% doanh nghiÖp cã 100- 35% H Néi 299 lao ®éng, 1 doanh 23% nghiÖp cã tõ 300 lao ®éng trë lªn;8 v miÒn B¾c cã 25 doanh § N½ng nghiÖp cã 100-299 lao B×nh D ¬ng §ång Nai 3% ®éng, v 19 doanh 14% 14% nghiÖp cã tõ 300 lao ®éng trë lªn.9 MPDF ®· göi cho gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ® îc lùa chän th do Gi¸m ®èc ch ¬ng tr×nh MPDF ký, ®Ò nghÞ hä tham gia cuéc ®iÒu tra, gi¶i thÝch sø mÖnh v nh÷ng dÞch vô cña MPDF, v høa sÏ göi cho hä b¶n b¸o c¸o cuèi cïng. Bøc th ny ® îc göi kÌm theo mét phong b× cã d¸n tem, ghi s½n ®Þa chØ v phiÕu tr¶ lêi, trong ®ã cã yªu cÇu hä x¸c nhËn nh÷ng d÷ liÖu c¬ b¶n vÒ doanh nghiÖp cña m×nh v cho biÕt hä cã thÓ tham gia vo cuéc ®iÒu tra hay kh«ng. Mét tuÇn sau ®ã, nh©n viªn cña MPDF gäi ®iÖn tho¹i tíi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ® îc lùa chän ny. 1.12. Khi biÕt râ r»ng nhãm 144 doanh nghiÖp ® îc lùa chän tõ ®Çu ny sÏ kh«ng ®¸p øng ® îc môc tiªu lùa chän 100 doanh nghiÖp mÉu cña MPDF, kho¶ng 100 doanh nghiÖp n÷a ®· ® îc chän thªm mét c¸ch ngÉu nhiªn tõ C¬ së D÷ liÖu v ® îc c¸c c¸n bé cña MPDF liªn hÖ b»ng c¸ch kÕt hîp c¶ göi th , fax v gäi ®iÖn tho¹i. Cuèi cïng, MPDF ®· liªn hÖ víi gÇn 250 doanh nghiÖp, t ¬ng ® ¬ng víi kho¶ng 2/3 tæng sè doanh nghiÖp cïng lo¹i ë c¸c tØnh ® îc chän. 1.13. §iÒu quan träng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra l ph¶i lu«n l u ý tíi nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng n»m trong mÉu ®iÒu tra còng nh nh÷ng t¸c ®éng cã thÓ cã ®èi víi nh÷ng kÕt qu¶ v kÕt luËn cña viÖc ®iÒu tra do viÖc lo¹i c¸c doanh nghiÖp ®ã ra khái mÉu ®iÒu tra. Thø nhÊt, viÖc lo¹i trõ tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp cã d íi 100 lao ®éng cã nghÜa l mét sè doanh nghiÖp sö dông nhiÒu vèn v cã nhiÒu kh¶ n¨ng cã doanh thu kh¸ lín ®· bÞ lo¹i trõ khái mÉu ®iÒu tra. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp lín t¹i nh÷ng tØnh ngoi nh÷ng tØnh tiÕn hnh ®iÒu tra còng kh«ng ® îc tÝnh ®Õn. Nh÷ng doanh nghiÖp lín kh¸c cã thÓ còng ®· bÞ lo¹i ra khái mÉu ®iÒu tra cßn bao gåm nh÷ng doanh nghiÖp cã d íi 100 lao ®éng chÝnh thøc nh ng cã nhiÒu lao ®éng kh«ng chuyªn (part-time) v/hoÆc lao ®éng theo mïa vô. Thø hai, nh÷ng doanh nghiÖp tõ chèi tham gia ®iÒu tra 88 c«ng ty ny l ton bé c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cì lín cña § N½ng. 919 c«ng ty cã tõ 300 lao ®éng trë lªn ny chÝnh l ton bé c¸c c«ng ty thuéc lo¹i ny ë H Néi, H¶i Phßng v Th¸i B×nh. 9 cã thÓ l nh÷ng doanh nghiÖp sî h·i, nghi ngê hoÆc tù tin h¬n nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c. Thø ba, viÖc chØ chän mÉu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· cã ®¨ng kÝ còng lo¹i trõ nh÷ng doanh nghiÖp ch a ®¨ng kÝ, v mét sè ng êi cã thÓ lËp luËn r»ng c¸c doanh nghiÖp chØ ®i ®¨ng kÝ khi hä muèn xin vay vèn, xin xuÊt khÈu, v xin giÊy tê liªn quan tíi quyÒn sö dông ®Êt. Trong chõng mùc lËp luËn ny l ®óng th× mét sè doanh nghiÖp lín nh ng ch a ®¨ng kÝ cã thÓ ®· bÞ lo¹i trõ. V, tÊt nhiªn, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp nh n íc nhá h¬n, trong thùc tÕ vËn hnh rÊt gièng nh c¸c doanh nghiÖp t nh©n xÐt tõ gãc ®é ®Þnh nghÜa m nãi, ®· kh«ng cã mÆt trong mÉu ®iÒu tra ny. 1.14. MÉu ®iÒu tra cuèi cïng gåm cã 95 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 5 doanh nghiÖp ch a ®ñ sè lao ®éng tèi thiÓu l 100 ng êi.10 MÉu ny gåm 59 doanh nghiÖp ë phÝa Nam v 33 doanh H×nh 1.4: Ph©n bæ mÉu ®iÒu tra theo Qui m« nghiÖp ë phÝa B¾c. ViÖc doanh nghiÖp chØ cã 3 doanh nghiÖp ë miÒn Trung kh«ng cho 500 lao ®éng trë lªn phÐp chóng t«i rót ra 29% ® îc nhiÒu kÕt luËn vÒ khu vùc t nh©n ë miÒn Ýt h¬n 300 lao ®éng Trung. ViÖc ph©n mÉu 50% ®iÒu tra theo qui m« 300 ­ 499 lao ®éng doanh nghiÖp ®¹t kÕt 21% qu¶ tèt h¬n, v mÉu ®iÒu tra cuèi cïng gåm cã 5 doanh nghiÖp cã sè lao ®éng thÊp h¬n 100 mét chót, 39 doanh nghiÖp cã 100-299 lao ®éng, v 51 doanh nghiÖp cã 300 lao ®éng trë lªn.11 Nhãm mÉu ®iÒu tra cuèi cïng bao gåm 32 doanh nghiÖp dÖt may, ph¶n ¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c sè l îng ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp trong ngnh ny trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín. 1.15. Thùc hiÖn. Tõ 1 th¸ng Giªng ®Õn 6 th¸ng Hai 1999, c¸c nhãm c¸n bé ®iÒu tra ®· pháng vÊn 95 doanh nghiÖp mÉu. Mçi nhãm c¸n bé pháng vÊn gåm 2 ng êi, mét ng êi ViÖt Nam v mét n íc ngoi, tÊt c¶ 8 ng êi ®Òu cã tr×nh ®é tiÕng ViÖt tèt. C¸c cuéc pháng vÊn kÐo di trung b×nh tõ 2 ®Õn 3 giê, sau ®ã l ®i th¨m nh m¸y nÕu cã thÓ.12 10Trªn thùc tÕ, c¸c c¸n bé pháng vÊn ®· tíi gÆp 105 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 10 doanh nghiÖp kh«ng ®¸p øng ® îc c¸c tiªu chÝ cña cuéc ®iÒu tra. 11C¸c nh©n viªn tham gia ®iÒu tra cho biÕt nh×n chung nh÷ng doanh nghiÖp lín h¬n tá ra Ýt lo ng¹i h¬n c¸c doanh nghiÖp nhá trong viÖc tham gia vo cuéc kh¶o s¸t. 12§a sè c¸c cuéc pháng vÊn ® îc tiÕn hnh víi ng êi chñ së h÷u chÝnh/gi¸m ®èc cña tõng c«ng ty. Trong mét vi tr êng hîp, ®èi t îng pháng vÊn l c¸n bé qu¶n lÝ cña doanh nghiÖp hiÓu biÕt rÊt râ vÒ doanh nghiÖp còng nh vÒ ng êi chñ së h÷u - ®©y l nh÷ng ng êi th êng cã quan hÖ hä hng víi gi¸m ®èc/chñ doanh nghiÖp. 10 H ×nh 1.5: Ph©n bè M Éu ®iÒu tra theo N gnh 34% 35% 30% 25% 20% 15% 12% 12% 10% 8% 10% 7% 5% 0% M ay D a TP & G .kh¸t Phi kim khÝ G ç § å gç chñ yÕu l gèm 1.16. Sö lý d÷ liÖu. C¸c c¸n bé sö lý d÷ liÖu ®· sö dông phÇn mÒm thèng kª ®Ó tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ trung b×nh, trung b×nh céng, v gi¶i biÕn thiªn cña c¸c biÕn sè v tÇn sè cña c¸c biÕn sè riªng lÎ. C¸c c©u hái ngá, mang tÝnh chÊt ®Þnh l îng còng ® îc sö lÝ v ph©n lo¹i b»ng phÇn mÒm sö lÝ v¨n b¶n. 1.17. Sau ®ã, c¸c t¸c gi¶ cña b¸o c¸o ny ®· tiÕn hnh mét lo¹t phÐp "ph©n tÝch nhá" ®Ó x¸c ®Þnh c¸c xu h íng d÷ liÖu. Cô thÓ, viÖc ph©n tÝch ny nh»m t×m lêi gi¶i cho 2 c©u hái cã liªn quan: thø nhÊt, nhãm gi¸m ®èc v doanh nghiÖp no ® îc tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi c¸c nguån lùc, nhÊt l nh÷ng nguån lùc do chÝnh phñ ph©n phèi, v thø hai, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c nhãm ny kh¸c nhau ra sao. ChÝn biÕn sè ®· ® îc lùa chän nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lùc v kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. B¶y biÕn sè trong sè ny l: ®Þa ®iÓm, ngnh ho¹t ®éng, qui m« doanh nghiÖp, tuæi cña doanh nghiÖp, kªnh xuÊt khÈu chñ yÕu, n¬i sinh cña gi¸m ®èc, v n¬i lm viÖc cña gi¸m ®èc tr íc khi chuyÓn vÒ doanh nghiÖp. Hai biÕn sè ®éc lËp bæ sung ® îc x¸c lËp trªn c¬ së sö dông c¸c chïm c©u tr¶ lêi. BiÕn sè ®éc lËp thø nhÊt l: "quan hÖ" cña gi¸m ®èc, theo ®ã, nh÷ng gi¸m ®èc no ®¸p øng ® îc tõ 4 trë lªn trong tæng sè 6 ®Æc ®iÓm liªn quan tíi viÖc ® îc u tiªn tiÕp cËn víi nh÷ng u ®·i cña nh n íc th× ® îc gäi l "cã quan hÖ", cßn nh÷ng ng êi kh¸c th× ® îc gäi l "sè cßn l¹i".13 BiÕn sè ®éc lËp thø hai ph©n lo¹i c¸c doanh nghiÖp thnh c¸c doanh nghiÖp "thnh c«ng", doanh nghiÖp "kh«ng thnh c«ng" v "sè cßn l¹i" trªn c¬ së ph©n tÝch xu h íng biÕn ®éng cña doanh sè b¸n hng v lîi nhuËn cña doanh nghiÖp.14 C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch quan träng nhÊt ® îc tr×nh by trong c¸c môc "Ph©n TÝch Nhá" t¹i c¸c ch ¬ng III v IV, 13§Ó ® îc ph©n lo¹i l "cã quan hÖ", mét gi¸m ®èc ph¶i ®¸p øng tõ 4 trë lªn trong sè 6 ®iÒu kiÖn sau: l ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, lm viÖc trong c¬ quan nh n íc (trõ tr êng hîp lm viÖc cho chÝnh quyÒn miÒn Nam thêi tr íc 1975), phôc vô trong qu©n ®éi tõ 2 n¨m trë lªn, c«ng t¸c hoÆc häc tËp ë n íc ngoi tr íc n¨m 1991, lm viÖc cho chÝnh phñ ë n íc ngoi, v cã vî, chång, cha hoÆc mÑ tõng lm viÖc cho §¶ng, Nh n íc hoÆc qu©n ®éi. 14C¸c doanh nghiÖp "thnh c«ng" l nh÷ng doanh nghiÖp lm ¨n cã l·i, c¶ lîi nhuËn, doanh sè b¸n hng v khèi l îng hng b¸n ®Òu t¨ng trong n¨m 1998. V× chØ cã 12 doanh nghiÖp cho biÕt l hä kh«ng cã l·i, nªn nhãm doanh nghiÖp "kh«ng thnh c«ng" ®· ® îc ®Þnh nghÜa mét c¸ch kÐm chÆt chÏ h¬n mét chót. Trªn thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp "kh«ng thnh c«ng" l nh÷ng doanh nghiÖp cã c¶ doanh sè b¸n hng lÉn khèi l îng hng b¸n gi¶m sót trong n¨m 1998. 11 ®ång thêi nh÷ng chi tiÕt ph©n tÝch nhá h¬n ® îc ®Ò cËp r¶i r¸c t¹i c¸c ch ¬ng môc thÝch hîp trong b¸o c¸o ny. 12 II. bøc tranh lín A. Bøc tranh vÜ m« - §æi míi ch÷ng l¹i 2.01. Nh×n mét c¸ch tæng thÓ, ch ¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam - th êng ® îc gäi l "®æi míi" trong tiÕng ViÖt hoÆc "renovation program" trong tiÕng Anh - ®· thnh c«ng ®¸ng kÓ. Míi chØ c¸ch ®©y mét thËp kØ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn ®ang ë trong mét t×nh tr¹ng hçn mang, bÞ tû lÖ siªu l¹m ph¸t cïng víi n¹n ®ãi lan trn tn ph¸. Ngy nay, víi tèc ®é t¨ng tr ëng GDP hng n¨m tõ 8 ®Õn 9 phÇn tr¨m trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam cã thÓ ® îc coi l quèc gia cã møc ph¸t triÓn kinh tÕ mau chãng bËc nhÊt trong sè c¸c quèc gia nghÌo nhÊt thÕ giíi trong thËp kØ qua. Næi bËt trong sè c¸c thnh tùu ny l viÖc gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng nghÌo khæ tõ møc chiÕm 3/4 d©n sè khi b¾t ®Çu c¶i c¸ch15 xuèng cßn kho¶ng 1/3 d©n sè t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay.16 2.02. Tuy nhiªn, xÐt tõ t×nh h×nh hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam d êng nh gièng mét cç xe ®ang hÕt x¨ng v rÊt cã thÓ ®ang ®i nhanh tíi t×nh tr¹ng chÕt m¸y. Nh÷ng chØ sè d íi ®©y cho chóng ta thÊy t×nh tr¹ng ny: T¨ng tr ëng GDP suy gi¶m h¬n mét nöa trong n¨m 1998, xuèng cßn 3,8%, v c¸c dÊu hiÖu cho thÊy møc t¨ng tr ëng GDP sÏ cßn tiÕp tôc suy gi¶m trong n¨m 1999;17 XuÊt khÈu, vèn ®· t¨ng tr ëng kho¶ng 25%/ n¨m trong gÇn suèt thËp kØ qua, ®· suy gi¶m kho¶ng 12% trong quÝ I n¨m 1999 mÆc dï ChÝnh phñ ®· lo¹i bá nhiÒu qui ®Þnh h¹n chÕ xuÊt khÈu v ®· ph¸ gi¸ ®ång tiÒn néi tÖ 17% trong n¨m 1998;18 Trong quÝ I n¨m 1999, nhËp khÈu suy gi¶m víi tèc ®é cßn cao h¬n - gi¶m 18% so víi quÝ I n¨m 1998 - ®iÒu ny tuy cho phÐp ViÖt Nam tr¸nh ®ù¬c mét cuéc khñng ho¶ng vÒ ngo¹i tÖ, nh ng kh«ng ph¶i l ®iÒm b¸o tèt lnh cho t ¬ng lai cña c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu vèn ph¶i phô thuéc nhiÒu vo vËt t nhËp khÈu; §Çu t trùc tiÕp cña n íc ngoi vÉn tiÕp tôc ® r¬i tù do trong n¨m 1999, ®¹t møc thÊp h¬n c¶ n¨m 1998, khi møc gi¶i ng©n ®Çu t n íc ngoi ®· gi¶m kho¶ng mét 15David Dollar v Jennie Litvak, "C¶i c¸ch kinh tÕ vÜ m« v gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam" trong cuèn Phóc lîi gia ®×nh v sù qu¸ ®é cña ViÖt Nam, cña David Dollar v nh÷ng ng êi kh¸c (biªn tËp), Washington, DC: Ng©n hng ThÕ giíi, 1998, tr.15. 16Sè liÖu s¬ bé trÝch dÉn tõ cuéc kh¶o s¸t vÒ th íc ®o møc sèng lÇn thø hai cña ViÖt Nam (LSMS) do Thôy §iÓn, Ng©n hng ThÕ giíi v UNDP hç trî, ® îc dÉn trong "Ton cÇu hãa, qu¶n lÝ v æn ®Þnh: Nh÷ng bi häc then chèt tõ §«ng ¸" (dù th¶o v¨n b¶n lm viÖc), V¨n b¶n cña UNDP, th¸ng Ba, 1999. 17Tèc ®é t¨ng tr ëng GDP chÝnh thøc cña n¨m 1998 do chÝnh phñ ® a ra l 5,8%, nh ng Ng©n hng ThÕ giíi ®¸nh tôt xuèng 2% chñ yÕu do møc t¨ng tr ëng íc tÝnh cho ngnh dÞch vô thÊp h¬n. Tuy nhiªn, còng nªn l u ý r»ng hÇu hÕt c¸c sè liÖu ® îc sö dông trong b¸o c¸o ny l trÝch tõ nguån cña Tæng côc Thèng kª, v do ®ã, ® îc dùa trªn con sè 5,8%. 18Sè liÖu chÝnh thøc cña Tæng côc Thèng kª cho thÊy tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu trong quÝ I n¨m 1999 ®· gi¶m gÇn 12% so víi quÝ I n¨m 1998. Xem "Tiªu §iÓm - ViÖt Nam dù tÝnh hiÖu qu¶ xuÊt khÈu quÝ I sa sót", Reuters, 23 th¸ng Ba, 1999. 13 nöa so víi møc cña n¨m 1997.19 Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ph¶i thay thÕ ®Çu t n íc ngoi b»ng nguån viÖn trî n íc ngoi - gi¶i ng©n viÖn trî n íc ngoi t¨ng kho¶ng 40% trong n¨m 1998.20 ChÝnh phñ ®· ®iÒu chØnh theo h íng gi¶m ®¸ng kÓ ch ¬ng tr×nh ®Çu t c«ng cho giai ®o¹n 1996-2000 ®Ó ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng ®Çu t n íc ngoi suy gi¶m. 2.03. T¸c ®éng cña t×nh tr¹ng suy gi¶m kinh tÕ ®èi víi tØ lÖ c«ng ¨n viÖc lm hiÖn cßn ch a râ v× qu¸ thiÕu c¸c sè liÖu thèng kª cã chÊt l îng vÒ lao ®éng ë ViÖt Nam. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch tr íc ®©y dù b¸o r»ng tèc ®é t¨ng tr ëng 8-9% cña ViÖt Nam chØ cÇn suy gi¶m chót Ýt sÏ lm cho t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp t¨ng nhanh, chñ yÕu do viÖc hng n¨m cã thªm mét triÖu ng êi míi tham gia vo lùc l îng lao ®éng.21 Trªn thùc tÕ, tû lÖ thÊt nghiÖp ®· t¨ng kho¶ng 1% trong n¨m 1997 mÆc dï t¨ng tr ëng GDP cña n¨m ®ã vÉn ®¹t møc trªn 8%.22 Mét sè sè liÖu dù to¸n cho thÊy tû lÖ thÊt nghiÖp ®« thÞ ®· t¨ng kho¶ng 6 ®Õn 8% trong n¨m 1998.23 TØ lÖ kh«ng ®ñ viÖc lm còng ë møc rÊt cao trong c¶ n íc, nhÊt l ®èi víi thanh niªn.24 2.04. HÇu hÕt c¸c chuyªn gia quan s¸t, ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, ®· cho r»ng c¸c vÊn ®Ò hiÖn t¹i cña ViÖt Nam b¾t nguån tõ viÖc tèc ®é c¶i c¸ch suy gi¶m v tõ nh÷ng ¶nh h ëng cã tÝnh chÊt thø ph¸t cña cuéc khñng ho¶ng ti chÝnh ch©u ¸. Trªn gi¸c ®é thø nhÊt, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· chËm chÔ trong viÖc ph¸t ®éng hiÖp c¶i c¸ch thø hai tiÕp sau c¸c b íc c¶i c¸ch c¬ cÊu m¹nh mÏ håi cuèi thËp kØ 1980 v ®Çu thËp kØ 1990. T¨ng tr ëng do kÕt qu¶ cña c¸c b íc c¶i c¸ch thuéc hiÖp mét ny ®· ®¹t møc ®¸ng kÓ, chñ yÕu do møc néi cung t¨ng cao do kÕt qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch ph¸p lý, cho phÐp c¸c doanh nghiÖp t nh©n ho¹t ®éng, dì bá c¸c kiÓm so¸t vÒ gi¸ c¶, v ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ. C¸c nh ®Çu t n íc ngoi còng hèi h¶ lao vo ViÖt Nam do nghÜ r»ng ®©y l mét thÞ tr êng réng lín v ®Ó tËn dông lùc l îng lao ®éng cã tay nghÒ t ¬ng ®èi cao v rÎ t¹i ViÖt Nam. Chóng ta hon ton cã thÓ lËp luËn r»ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· thu nhËn ® îc tèi ®a nh÷ng lîi Ých m ViÖt Nam cã thÓ tËn dông ® îc tõ hiÖp c¶i c¸ch ®Çu tiªn, v giê ®©y chØ cã thÓ tiÕp tôc t¨ng tr ëng thªm n÷a nÕu cã mét hiÖp c¶i c¸ch míi, s©u s¾c vÒ thÓ chÕ, tøc l, t nh©n hãa khu vùc doanh nghiÖp nh n íc (hiÖn vÉn cßn rÊt lín), c¬ cÊu l¹i khu vùc ng©n hng, c¶i thiÖn chÊt l îng c¸c dÞch vô c«ng céng v t¨ng l îng th«ng tin c¸c lo¹i. 2.05. Sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn trë nªn cÊp b¸ch h¬n do cuéc khñng ho¶ng ti chÝnh khu vùc. Møc ®é héi nhËp cßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt trªn lÜnh vùc thÞ tr êng vèn, ®· l bøc ®Öm gióp ViÖt Nam tr¸nh ® îc nh÷ng có ®¸nh trùc tiÕp cña cuéc khñng ho¶ng m c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c trong khu vùc ®· ph¶i chÞu. Nh ng 19Cam kÕt ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoi trong n¨m 1998 gi¶m xuèng chØ cßn 1,8 triÖu USD, trong ®ã møc gi¶i ng©n chØ ®¹t 1 triÖu USD, Vietnam Update, Ng©n hng ThÕ giíi, th¸ng Ba 1999. 20The Economist Intelligence Unit, ViÖt Nam - QuÝ I n¨m 1999. 21Dollar v Litvak, tr. 12. 22Thùc tr¹ng lao ®éng-viÖc lm ë ViÖt Nam, 1997, H Néi: Nh XuÊt b¶n Thèng kª, 1998, tr. 47. 23"Ton cÇu hãa, qu¶n lÝ v æn ®Þnh: Nh÷ng bi häc then chèt tõ §«ng ¸", tr. 39. 24Thùc tr¹ng lao ®éng-viÖc lm, 1997, tr. 42. 14 chóng ta hiÖn cã ®ñ b»ng chøng vÒ c¸c t¸c ®éng gi¸n tiÕp m nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i g¸nh chÞu trong 18 th¸ng võa qua do khñng ho¶ng kinh tÕ ch©u ¸. C¸c n íc §«ng ¸ bÞ t¸c ®éng cña khñng ho¶ng chiÕm kho¶ng 70% c¶ vÒ l îng ®Çu t n íc ngoi lÉn thÞ tr êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, v nh÷ng n íc ny ®· tiÕp nhiªn liÖu cho phÇn lín møc t¨ng tr ëng cao cña ViÖt Nam trong suèt thËp kØ qua.25 C¸c ho¹t ®éng th ¬ng m¹i v ®Çu t trong néi bé c¸c n íc khu vùc ®· suy gi¶m m¹nh, trong khi ®ã, hng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam l¹i bÞ gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh so víi c¸c n íc l¸ng giÒng §«ng ¸ do ®ång tiÒn cña hä bÞ ph¸ gi¸ m¹nh. 2.06. Trong 18 th¸ng qua, ChÝnh phñ ®· ®èi phã víi t×nh tr¹ng kinh tÕ suy gi¶m b»ng mét lo¹t s¸ng kiÕn míi. ChÝnh phñ ®· ban hnh nhiÒu nghÞ ®Þnh v luËt míi u ¸i h¬n cho doanh nghiÖp, t¨ng tèc ®é t nh©n hãa, xãa bá viÖc cÊp phÐp xuÊt khÈu, v tõng b íc ph¸ gi¸ ®ång tiÒn. Quan träng nhÊt l viÖc th«ng qua luËt Doanh nghiÖp míi vo th¸ng S¸u n¨m 1999, trong ®ã cã qui ®Þnh quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n râ rng h¬n rÊt nhiÒu so víi tr íc ®©y. LuËt ny sÏ cã hiÖu lùc tõ ngy 1 th¸ng Giªng n¨m 2000, v nhiÒu ng êi trong ChÝnh phñ hi väng luËt Doanh nghiÖp míi sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc m¹nh mÏ ®èi víi m«i tr êng kinh doanh cña ViÖt Nam. §ång thêi, hiÖn vÉn tån t¹i nhiÒu trë ng¹i ®¸ng kÓ do ChÝnh phñ tiÕp tôc nh¾c l¹i cam kÕt thùc hiÖn chiÕn l îc t¨ng tr ëng trong ®ã nh n íc ®ãng vai trß chñ ®¹o, do ro c¶n nhËp khÈu cßn cao, c¸c doanh nghiÖp bÞ h¹n chÕ sö dông ngo¹i tÖ, ®ång tiÒn vÉn bÞ ®Þnh gi¸ qu¸ cao, v khu vùc ng©n hng nh×n chung vÉn ch a ® îc c¶i c¸ch víi mét sè l îng lín v ngy cng gia t¨ng c¸c kho¶n nî khã ®ßi. §¸ng l u ý l ChÝnh phñ vÉn ch a phª chuÈn mét c¸ch ®Çy ®ñ vai trß chñ chèt cña khu vùc t nh©n trong viÖc lËp l¹i tèc ®é t¨ng tr ëng cao t¹i ViÖt Nam. B. Tãm t¾t lÞch sö khu vùc kinh tÕ t nh©n cña ViÖt Nam26 2.07. §· hng ngn n¨m, nÒn kinh tÕ v v¨n hãa ViÖt Nam dùa chñ yÕu vo n«ng nghiÖp. Cuéc chinh phôc cña ng êi Ph¸p håi thÕ kØ 19 kh«ng lm thay ®æi ®iÒu ny ® îc bao nhiªu. Ng êi Ph¸p ® a vo ViÖt Nam quan niÖm hiÖn ®¹i vÒ së h÷u t nh©n hîp ph¸p, nh ng chØ thùc thi nã nh mét bé phËn cÊu thnh cña mét hÖ thèng kinh tÕ bÞ bãp mÐo nh»m phôc vô cho mét sè nhá giíi th îng l u ViÖt Nam, chñ yÕu ë miÒn Nam. Nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt c¹nh tranh víi hng khÈu cña Ph¸p, kÓ c¶ hng thñ c«ng truyÒn thèng, ®Òu bÞ bãp chÕt.27 N¨m 1939, c«ng nghiÖp chØ chiÕm 10% tæng s¶n l îng quèc gia. 90.000 ng êi lm viÖc trong ngnh c«ng nghiÖp, 60% c¸c hÇm má do ng êi Ph¸p kiÓm so¸t.28 2.08. N íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, 1954-1975. Sau khi HiÖp ®Þnh Gi¬-ne-v¬ chia c¾t ViÖt Nam vo n¨m 1954, §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam thùc hiÖn chiÕn l îc c«ng 25ViÖt Nam: Trçi dËy ®Ó ®èi phã víi th¸ch thøc, Ng©n hng ThÕ giíi, 1998, tr. 3. 26Xem Phô lôc II ®Ó cã tr×nh by chi tyÕt h¬n vÒ lÞch sö khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam. 27David Marr, TruyÒn thèng ViÖt Nam tr íc thö th¸ch, 1920-1945, Berkeley: NXB §¹i häc California, 1981, tr. 5. 28TrÇn Hong Kim, Kinh tÕ ViÖt Nam thêi k× 1945-1995 v triÓn väng ®Õn n¨m 2020, H Néi: NXB Thèng kª, 1996, tr. 31. 15 nghiÖp hãa nhanh chãng, cam kÕt triÖt tiªu c¸c h×nh thøc kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa v thiÕt lËp mét hÖ thèng dùa hon ton vo c¸c doanh nghiÖp quèc doanh v c¸c hîp t¸c x·.29 §Õn n¨m 1960, sau khi thùc hiÖn nh÷ng ch ¬ng tr×nh lín vÒ c¶i c¸ch ruéng ®Êt, tËp thÓ hãa, v quèc h÷u hãa c¸c c¬ së c«ng nghiÖp võa v lín, h¬n mét nöa s¶n l îng c«ng nghiÖp l do c¸c doanh nghiÖp quèc doanh s¶n xuÊt ra, v gÇn 1/4 s¶n l îng c«ng nghiÖp l do khu vùc h¬p t¸c x· t¹o ra. Khu vùc doanh nghiÖp t nh©n chÝnh thøc ®ãng gãp ch a ®Õn 1%. MÆc dï khu vùc nh n íc gi÷ vai trß chñ ®¹o vÒ s¶n l îng, khu vùc t nh©n kh«ng chÝnh thøc l¹i l nguån cung cÊp c«ng ¨n viÖc lm hng ®Çu - thËm chÝ ngay c¶ trong thêi kú ®Ønh cao cña khu vùc doanh nghiÖp nh n íc håi gi÷a thËp kØ 1960, lùc l îng lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc còng chØ chiÕm d íi 1/5 tæng sè lùc l îng lao ®éng. 2.09. Sau ®ît bïng næ t¨ng tr ëng nhanh trong 10 n¨m sau khi kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬-ne- v¬, nÒn kinh tÕ do khu vùc nh n íc ®ãng vai trß chñ ®¹o t¹i miÒn B¾c ®· t¨ng tr ëng chËm l¹i trong 10 n¨m tiÕp theo ®ã, ®¹t møc t¨ng tr ëng thÊp h¬n so víi tèc ®é gia t¨ng d©n sè.30 ViÖc MÜ leo thang tiÕn hnh nÐm bom miÒn B¾c l mét yÕu tè dÉn tíi sù suy gi¶m ny. Trong giai ®o¹n khã kh¨n ®ã, ®Ó cã ® îc mét t ¬ng lai t ¬i s¸ng h¬n, c¸c c¸n bé ®Þa ph ¬ng b¾t ®Çu thö nghiÖm nh÷ng c¬ chÕ khuyÕn khÝch nh»m ®Èy m¹nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, nh×n tæng thÓ, hÖ thèng kÕ ho¹ch hãa tËp trung ë miÒn B¾c chñ yÕu tån t¹i ® îc mét phÇn l nhê cã viÖn trî å ¹t cña khèi Liªn X« v Trung Quèc.31 B¶ng 2.1: T¨ng tr ëng kinh tÕ cña n íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa Møc t¨ng GDP hng n¨m Møc t¨ng d©n sè hng n¨m 1955-1960 13,5% 3,5% 1961-1965 9,6% 2,9% 1966-1970 0,7% 3% 1971-1975 2,3% 2,6% Nguån: 45 n¨m kinh tÕ ViÖt Nam 2.10. ViÖt Nam Céng hßa, 1954-1975. LÖ thuéc vo vèn n íc ngoi cã lÏ l mét ®Æc ®iÓm kinh tÕ gièng nhau gi÷a miÒn B¾c v miÒn Nam trong giai ®o¹n ny.32 Sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt gi÷a kinh tÕ miÒn B¾c víi kinh tÕ miÒn Nam ® îc minh häa râ nÐt nhÊt qua viÖc: dÞch vô l khu vùc t¨ng tr ëng nhanh nhÊt cña miÒn Nam, chiÕm tíi 60% nÒn kinh tÕ ngay tr íc khi ViÖt Nam thèng nhÊt.33 Trong chõng mùc chÝnh phñ cã 29Xem 45 n¨m kinh tÕ ViÖt Nam (1945-1990), H Néi: NXB Khoa häc X· héi, 1990. 3045 n¨m kinh tÕ ViÖt Nam, tr. 16. 31TØ lÖ viÖn trî n íc ngoi trong tæng thu ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ nh¶y vät tõ møc 21% thêi k× 1960-65 lªn 68% thêi k× 1966-70 (xem TrÇn Hong Kim, Kinh tÕ ViÖt Nam thêi k× 1945-1995 v triÓn väng ®Õn n¨m 2020, H Néi: NXB Thèng kª, 1996, tr. 181). 32Hoa Kú viÖn trî kh«ng hon l¹i 26 tØ USD cho ViÖt Nam Céng hßa giai ®o¹n 1954-1974. 18 tØ trong sè ®ã l ginh riªng cho môc ®Ých qu©n sù (TrÇn Hong Kim, tr. 196). 33V tÊt nhiªn, mét phÇn nhÊt ®Þnh cña ngnh dÞch vô ny ®· ® îc ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña lùc l îng qu©n sù MÜ ®«ng ®¶o t¹i miÒn Nam ViÖt Nam. Patrick Boarman, Kinh tÕ Nam ViÖt Nam: Mét sù khëi ®Çu míi, Los Angeles: Trung t©m Kinh doanh Quèc tÕ, 1973, tr. 10. 16 can thiÖp vo ®êi sèng kinh tÕ, th× träng t©m cña sù can thiÖp ®ã l¹i l khu vùc n«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i l khu vùc c«ng nghiÖp. 2.11. T¹i thêi ®iÓm ®Ønh cao n¨m 1964, c«ng nghiÖp chØ chiÕm 13% GDP cña ViÖt Nam céng hßa. Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi bèi c¶nh hçn lo¹n v ®Çy rñi ro cña mét cuéc chiÕn tranh ®ang leo thang ®· c¶n trë ®¸ng kÓ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa khu vùc t nh©n t¹i ViÖt Nam céng ho: t¹i thêi ®iÓm ngay tr íc khi ®Êt n íc thèng nhÊt, tØ träng cña c«ng nghiÖp trong tæng GDP cña ViÖt Nam céng ho ®· gi¶m xuèng møc chØ b»ng mét nöa møc cña n¨m 1964.34 S¶n xuÊt c«ng nghiÖp tËp trung chñ yÕu ë khu vùc xung quanh Si Gßn, v tËp trung ®a sè vo c¸c ngnh thùc phÈm v ®å uèng, thuèc l¸ v dÖt.35 TuyÖt ®¹i ®a sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®Òu nhá, trong ®ã chØ cã 320 trong tæng sè 175.000 c¬ së s¶n xuÊt (0,2%) sö dông tõ 50 lao ®éng trë lªn.36 2.12. Sù thèng nhÊt vÒ chÝnh trÞ v kinh tÕ cña n íc Céng hßa X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, 1976-1980. Víi viÖc ®Êt n íc ® îc chÝnh thøc thèng nhÊt vo n¨m 1976, hÖ thèng kinh tÕ ë miÒn B¾c ® îc ¸p dông cho miÒn Nam. ChÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch quèc h÷u hãa hoÆc tËp thÓ hãa tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp t nh©n cã qui m« ®¸ng kÓ ë miÒn Nam nh»m ®¶m b¶o r»ng sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt n íc sÏ chØ lm gi¶m chót Ýt tØ träng cña khu vùc quèc doanh trong tæng s¶n l îng c«ng nghiÖp. ChØ mét sè Ýt doanh nghiÖp nhá l kh«ng bÞ ®Æt d íi sù kiÓm so¸t hon ton cña nh n íc, nh ng l¹i bÞ xÕp lo¹i thnh c¸c doanh nghiÖp c«ng t hîp doanh trong ®ã nh n íc n¾m phÇn khèng chÕ. Chñ tr ¬ng ny nh×n chung chØ dnh cho nh÷ng doanh nghiÖp no cã chñ së h÷u ® îc ®¸nh gi¸ l ®óng ®¾n vÒ chÝnh trÞ. 2.13. Tr¸i ng îc víi nh÷ng dù b¸o cña c¸c nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung ë miÒn B¾c, nÒn kinh tÕ cña n íc ViÖt Nam thèng nhÊt chØ thu ® îc kÕt qu¶ tr× trÖ t ¬ng tù nh nÒn kinh tÕ miÒn B¾c trong thËp kØ tr íc ®ã. ViÖc miÒn Nam ph¶n ®èi m¹nh mÏ chñ tr ¬ng tËp thÓ hãa v quèc h÷u hãa, mèi quan hÖ xÊu ®i nhanh chãng gi÷a ViÖt Nam víi C¨m- pu-chia v Trung Quèc, v viÖc ph ¬ng T©y kh«ng tham gia vo q¸u tr×nh t¸i kiÕn thiÕt thêi kú sau chiÕn tranh ®· lm cho bøc tranh kinh tÕ ViÖt Nam vèn ®· xÊu l¹i cng trë nªn xÊu h¬n. Trong giai ®o¹n tõ 1976 ®Õn 1980: S¶n l îng n«ng nghiÖp t¨ng d íi møc 2%/n¨m, thÊp h¬n nhiÒu so víi chØ tiªu chÝnh thøc l 8-10%; C«ng nghiÖp ph¸t triÓn víi tèc ®é 0,6%/n¨m, so víi môc tiªu 16-18%; D©n sè tiÕp tôc t¨ng m¹nh víi tèc ®é h¬n 2%/n¨m, mÆc dï dßng "thuyÒn nh©n" ra ®i å ¹t; 34TrÇn Hong Kim, tr. 191, 194. 3590% tæng s¶n l îng c«ng nghiÖp ® îc t¹o ra tõ khu vùc Si Gßn - Chî Lín - Biªn Hßa - Gia §Þnh. NÕu tÝnh theo ngnh, 80% s¶n l îng c«ng nghiÖp thuéc c¸c ngnh thùc phÈm v ®å uèng, thuèc l v dÖt. 36TrÇn Hong Kim, tr. 191. 17 C¸c ho¹t ®éng "xÐ ro" cña c¸c doanh nghiÖp - ho¹t ®éng kinh doanh trªn c¸c thÞ tr êng chî ®en nh»m kiÕm ®ñ møc thu ®Ó trang tr¶i chi phÝ s¶n xuÊt v th ëng cho ng êi lao ®éng hßng tiÕn l¹i gÇn h¬n tíi nh÷ng chØ tiªu s¶n xuÊt kh«ng thùc tÕ do chÝnh quyÒn trung ¬ng ®Ò ra - ®· trë thnh viÖc lm phæ biÕn;37 2.14. §æi míi, tõ 1986 ®Õn nay. Sau mét nöa thËp kØ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t×nh thÕ, t×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam vo n¨m 1986 ®· tõ chç xÊu chuyÓn sang xÊu h¬n. Ngoi t×nh tr¹ng siªu l¹m ph¸t v n¹n ®ãi lan réng, ban l·nh ®¹o cña ViÖt Nam cßn ph¶i ® ¬ng ®Çu víi mét vÞ ©n nh©n vÒ t t ëng hÖ ngy cng trë nªn khã chÞu l Liªn X«. NguyÔn V¨n Linh ® îc chØ ®Þnh lm Tæng bÝ th §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, v §æi míi ® îc chÝnh thøc ph¸t ®éng. 2.15. Lóc ®Çu, §æi míi cã néi dung rÊt gièng víi Perestroika (c¶i tæ) cña Liªn X« - phi tËp trung hãa qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vÒ c¸c ®Çu vo ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong khi tiÕp tôc kiÓm so¸t gi¸ c¶ v bao cÊp cña nh n íc. KÕt qu¶ l, còng nh ë Liªn X«, t×nh tr¹ng siªu l¹m ph¸t quay trë l¹i, v n¨m 1989 chøng kiÕn dßng "thuyÒn nh©n" ra ®i ®«ng nhÊt kÓ tõ mét thËp kØ tr íc ®ã.38 Mét lÇn n÷a, t×nh tr¹ng khñng ho¶ng ®· lm suy yÕu lËp tr êng cña nh÷ng ng êi b¶o thñ v cho phÐp chñ tr ¬ng c¶i c¸ch ® îc thùc hiÖn trë l¹i - vÉn d íi ngän cê ®æi míi - cô thÓ l: thiÕt lËp nh÷ng nguyªn t¾c kinh tÕ c¨n b¶n gióp mang l¹i sù t¨ng tr ëng nhanh chãng: tù do hãa gi¸ c¶, t¨ng møc l·i suÊt lªn l·i suÊt thùc d ¬ng, ph¸ gi¸ v thèng nhÊt tØ gi¸ hèi ®o¸i. 2.16. N¨m 1988, nh n íc ban hnh c¸c nghÞ ®Þnh "c«ng nhËn tÇm quan träng l©u di cña t nh©n, ®¶m b¶o cho khu vùc ny tån t¹i nh mét bé phËn cña mét nÒn 'kinh tÕ nhiÒu thnh phÇn' v dì bá mäi h¹n chÕ ®èi víi viÖc thuª m ín lao ®éng cña khu vùc ny".39 Hai n¨m sau, vo n¨m 1990, luËt Doanh nghiÖp ®· thiÕt lËp nªn c¬ së h¹ tÇng ph¸p lÝ cho mét khu vùc t nh©n chÝnh thøc. Cuèi cïng, trong n¨m 1992, HiÕn ph¸p míi cña n íc ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh l¹i tÝnh chÊt ph¸p lÝ cña doanh nghiÖp t nh©n v chç ®øng cña khu vùc t nh©n trong mét nÒn kinh tÕ "nhiÒu thnh phÇn". C. Khu vùc s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam40 2.17. Ng êi ta th êng hay nhÇm lÉn vÒ qui m« thùc cña khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam, v phÇn lín nguyªn nh©n l do viÖc gÇn nh ton bé ngnh n«ng nghiÖp ë ViÖt 37Xem Adam Fforde v Stefan de Vylder, ViÖt Nam: Mét nÒn kinh tÕ thêi qu¸ ®é, SIDA, 1988. 38Cima, Ronald J. (biªn tËp), ViÖt Nam: Nghiªn cøu quèc gia, ChÝnh phñ Hoa K×, 1989, tr. 179. 39Borje Ljunggren, "V ît lªn trªn c¶i c¸ch: VÒ nh÷ng ®éng th¸i gi÷a thay ®æi kinh tÕ v thay ®æi chÝnh trÞ ë ViÖt Nam", Ch ¬ng trong b¶n th¶o cuèn s¸ch ch a xuÊt b¶n vÒ x· héi d©n sù cña ViÖt Nam, 1997, tr. 10. 40Trõ tr êng hîp cã chó thÝch kh¸c, c¸c sè liÖu ® îc sö dông trong b¸o c¸o ny ®Òu dùa trªn c¸c sè liÖu thèng kª cña Tæng côc Thèng kª - nguån d÷ liÖu thèng kª chÝnh thøc ë ViÖt Nam (xem Phô lôc I). MPDF kh«ng thÓ ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c cña mäi sè liÖu, nh ng c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o tin r»ng nh÷ng xu h íng do c¸c con sè ny ph¶n ¸nh thÓ hiÖn ® îc thùc tiÔn. Ng êi ®äc sÏ thÊy r»ng sè liÖu lÊy tõ mçi nguån mét kh¸c. VÝ dô, Phßng Th ¬ng m¹i v C«ng nghiÖp ViÖt Nam sö dông sè liÖu cña Bé KÕ ho¹ch v §Çu t cho r»ng cã kho¶ng 35.000 doanh nghiÖp t nh©n ë ViÖt Nam. Theo Tæng côc Thèng kª, con sè cña Bé KÕ ho¹ch v §Çu t dùa trªn con sè ®¨ng kÝ m kh«ng tÝnh tíi nhiÒu c«ng ty t nh©n ®· kh«ng cßn ho¹t ®éng n÷a, trong khi ®ã sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª ® îc dùa trªn sè l îng cña c¸c c«ng ty hiÖn ®ang ho¹t ®éng. 18 Nam ®Òu n»m trong tay t nh©n, ®ång thêi l¹i tån t¹i mét khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc ®ang ngy cng lín trong néi bé nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. B¶n b¸o c¸o ny chØ tËp trung vo bé phËn nhá nhÊt cña khu vùc kinh tÕ t nh©n, ®ã l nh÷ng doanh nghiÖp t nh©n s¶n xuÊt cã ®¨ng kÝ chÝnh thøc. Sù lùa chän träng t©m ny xuÊt ph¸t tõ sù tin t ëng cña chóng t«i r»ng t ¬ng lai kinh tÕ cña ViÖt Nam tïy thuéc rÊt nhiÒu vo vËn mÖnh cña bé phËn ny trong khu vùc t nh©n. N¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp sÏ chØ t¨ng rÊt Ýt, v møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng thùc sÏ chØ cã thÓ do s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®em l¹i. Trong c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ sÏ l ngnh cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cao nhÊt v× ®ã chÝnh l n¬i m nguån lùc phong phó cña ViÖt Nam l lao ®éng sÏ ® îc khai th¸c ®Çy ®ñ nhÊt. Trong phÇn néi dung ny cña b¸o c¸o, chóng t«i xin b¾t ®Çu b»ng c¸ch tiÕp cËn mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt vÒ tØ träng cña tõng ngnh kinh tÕ trong GDP v trong tæng sè viÖc lm, sau ®ã chuyÓn sang ph¸c th¶o c¬ cÊu doanh nghiÖp v nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khu vùc s¶n xuÊt t nh©n hiÖn cßn nhá bÐ cña ViÖt Nam. H×nh 2.1 Tû träng c«ng ¨n viÖc lm H×nh 2.2. Tû träng GDP ph©n theo Ngnh ph©n theo Ngnh, 1997 1998 (dù kiÕn) N.nghiÖp DÞch vô H¶i s¶n v 24% l©m nghiÖp 26% DÞch vô 41% C.nghiÖp v N.nghiÖp X©y dùng thuû s¶n v 10% l©m nghiÖp C«ng nghiÖp 66% & x©y dùng 33% Nguån: Thùc tr¹ng lao ®éng- Nguån: T×nh h×nh kinh tÕ-x· héi 1998 viÖc lm ë ViÖt Nam, 1997, Tæng côc Thèng kª, 12-1998 Nh XuÊt b¶n Thèng kª,1998 2.18. N«ng nghiÖp v c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan tiÕp tôc thu hót 2/3 lùc l îng lao ®éng cña ViÖt Nam. C«ng nghiÖp v x©y dùng chØ chiÕm 10% tæng sè c«ng ¨n viÖc lm. Thø tù ny bÞ ®¶o ng îc l¹i khi xem xÐt tíi tØ träng ®ãng gãp cña c¸c ngnh trong GDP. C«ng nghiÖp v x©y dùng ®ãng gãp 1/3 cho GDP, trong khi n«ng nghiÖp chØ ®ãng gãp 1/4 tæng møc GDP. 2.19. Khu vùc nh n íc hiÖn chiÕm 40% GDP, v 60% cßn l¹i l cña khu vùc t nh©n - th êng ® îc gäi l khu vùc ngoi quèc doanh ë ViÖt Nam. Khu vùc nh n íc chiÕm 10% tæng sè c«ng ¨n viÖc lm, trong khi ®ã khu vùc t nh©n chiÕm tíi 90%. N«ng nghiÖp v doanh nghiÖp hé gia ®×nh (kÓ c¶ khu vùc kh«ng chÝnh thøc) chiÕm ®a sè trong khu vùc t nh©n, cung cÊp tíi 89% tæng sè c«ng ¨n viÖc lm (kho¶ng 66% trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp v 34% trong doanh nghiÖp hé gia ®×nh) v 34% GDP. Khu vùc t nh©n "doanh nghiÖp", nghÜa l c¸c doanh nghiÖp cã ®¨ng kÝ, chØ chiÕm 1% tæng sè c«ng ¨n viÖc lm v 7% GDP. 19 H×nh 2.3. Tû träng cña GDP theo h×nh thøc H×nh 2.4. Tû träng c«ng ¨n viÖc lm theo h×nh thøc doanh nghiÖp - 1997 doanh nghiÖp - 1998 C.ty t nh©n cã ®.ký Cty t nh©n ®.ký 7% 9% Hîp t¸c x· 1% 10% §Çu t n.ngoi Bé m¸y hnh chÝnh 4% 11% D.nghiÖp N.n íc Bé m¸y hnh chÝnh 29% 5% Hé gia ®×nh v DN nh n íc n.d©n Hé gia ®×nh 89% 34% & n«ng d©n Nguån: Tæng côc Thèng kª Nguån: Tæng côc Thèng kª 2.20. Theo qui ®Þnh cña luËt Doanh nghiÖp n¨m 1990, khu vùc doanh nghiÖp t nh©n cña ViÖt Nam bao gåm ba h×nh thøc ph¸p lý: c«ng ty t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, v c«ng ty cæ phÇn. Theo Tæng côc Thèng kª, trªn c¶ n íc hiÖn cã tæng sè 26.021 doanh nghiÖp t nh©n, trong sè ®ã cã 18.750 c«ng ty t nh©n, 7.100 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, v 171 c«ng ty cæ phÇn.41 2.21. HiÖn nay, sè l îng c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®ang t¨ng rÊt chËm. Tèc ®é t¨ng tr ëng vÒ sè l îng c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· gi¶m tõ møc cao gÇn 60%/n¨m trong n¨m 1994 (tøc l n¨m thø hai sau khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh tù do hãa) xuèng cßn 4,1% trong n¨m 1998. §¸ng ng¹c nhiªn nhÊt l viÖc gi¶m 250 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong n¨m 1998. Sè l îng c¸c c«ng ty "t nh©n", th êng l lo¹i h×nh nhá nhÊt trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp t nh©n, l¹i t¨ng thªm 1.250 c«ng ty v sè l îng c¸c c«ng ty cæ phÇn còng t¨ng thªm 19 c«ng ty - mét møc t¨ng qu¸ nhá khi chóng ta tÝnh tíi c¸c doanh nghiÖp ®· ® îc cæ phÇn hãa thnh c¸c c«ng ty cæ phÇn trong n¨m 1998. Con sè ny lm cho c¸c t¸c gi¶ cña b¸o c¸o ny b¨n kho¨n vÒ c¸ch thøc ph©n lo¹i m Tæng côc Thèng kª ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp míi ® îc cæ phÇn hãa. B¶ng 2.2: Sè l îng doanh nghiÖp t nh©n, theo t c¸ch ph¸p nh©n, 1993-1998 41B¹n ®äc cã thÓ nhËn thÊy r»ng sè liÖu vÒ c¸c c«ng ty t nh©n cã ®¨ng kÝ ny m©u thuÉn víi c¸c sè liÖu ®· ® îc c«ng bè kh¸c ®èi víi khu vùc t nh©n. C¸c t¸c gi¶ tin r»ng sù chªnh lÖch ny l do cã sù kh«ng râ rng trong ph ¬ng ph¸p ph©n lo¹i doanh nghiÖp tr íc ®©y cña Tæng côc Thèng kª. Lo¹i "kinh tÕ t nh©n" cña Tæng côc Thèng kª chØ giíi h¹n ë nh÷ng doanh nghiÖp ®¨ng kÝ d íi h×nh thøc ph¸p lÝ "doanh nghiÖp t nh©n" - nh÷ng doanh nghiÖp chØ cã mét chñ së h÷u duy nhÊt. Tæng côc Thèng kª ®Æt c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n v c¸c c«ng ty cæ phÇn vo nhãm "kinh tÕ hçn hîp". Nhãm "kinh tÕ hçn hîp" ® îc coi l h×nh thøc hîp doanh gi÷a nh n íc víi khu vùc t nh©n. D êng nh do nh n íc cã phÇn trong mét sè c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n v cæ phÇn nªn Tæng côc Thèng kª ph¶i ®Æt tÊt c¶ tÊt c¶ c¸c c«ng ty thuéc hai lo¹i ny vo trong nhãm "kinh tÕ hçn hîp". MPDF tin r»ng tØ träng cña nh n íc trong c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n v c¸c c«ng ty cæ phÇn l rÊt thÊp v v× thÕ ®· qui lo¹i "kinh tÕ hçn hîp" thnh lo¹i "kinh tÕ t nh©n" ®Ó ph¶n ¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c sè l îng c¸c c«ng ty t nh©n cã ®¨ng kÝ. 20 1993 1994 1995* 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) Doanh nghiÖp t nh©n 6.808 10.881 15.276 18.894 25.002 26.021 T¨ng hng n¨m -- 60% 41% 24% 32% 4% C«ng ty t nh©n 5.182 7.794 10.916 12.464 17.500 18.750 T¨ng hng n¨m -- 50% 40% 14% 40% 7% C«ng ty TNHH 1.607 2.968 4.242 6.303 7.350 7.100 T¨ng hng n¨m -- 85% 43% 49% 17% -3% C«ng ty cæ phÇn 19 119 118 127 152 171 T¨ng hng n¨m -- 526% -1% 8% 20% 13% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * Khi so s¸nh víi 1995, ®éc gi¶ cÇn hiÓu r»ng c¸c sè liÖu n¨m 1995 kh¸c víi sè liÖu cña c¸c n¨m kh¸c. N¨m 1995, Tæng côc Thèng kª tÝnh c¶ c¸c doanh nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc ti chÝnh/tÝn dông, bÊt ®éng s¶n, dÞch vô c«ng nghÖ, thÓ thao v v¨n hãa, m trong c¸cn¨m kh¸c l¹i kh«ng tÝnh nh vËy. 2.22. VÒ ®Þa bn ho¹t ®éng, khu vùc miÒn Nam chiÕm kho¶ng 3/4 tæng sè doanh nghiÖp t nh©n. ChØ riªng thnh phè Hå ChÝ Minh ®· chiÕm 1/4 tæng sè doanh nghiÖp v gÇn 1/3 tæng sè lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp t nh©n. 2.23. Nh ® îc thÓ hiÖn H×nh 2.5. C¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam trong b¶ng d íi ®©y, c¸c ph©n theo §Þa bn ho¹t ®éng, 1998 ( íc tÝnh) doanh nghiÖp t nh©n th êng M.Trung rÊt nhá bÐ vÒ qui m«, trung 9% M. Nam M. B¾c b×nh chØ cã 19 lao ®éng. TÝnh 18% trõ tp. Hå trung b×nh, c¸c doanh nghiÖp ChÝ Minh 48% ë phÝa B¾c th êng cã qui m« lín h¬n kho¶ng 40% so víi c¸c doanh nghiÖp ë phÝa Tp. Hå ChÝ Minh Nam. Víi sè lao ®éng trung 25% b×nh 47 ng êi, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cã qui m« lín h¬n nhiÒu so víi møc chung. B¶ng 2.3 Qui m« v Sè l îng c¸c doanh, tÝnh theo ®Þa bn ho¹t ®éng, 1997 v 1998 (sè liÖu 1997 v 1998 l íc tÝnh) 1997 1998 T¨ng tr ëng B/qu©n lao B/qu©n lao T¨ng tr ëng Sè doanh Sè doanh 98/97 ®éng/doanh ®éng/doanh 98/97 nghiÖp nghiÖp nghiÖp 97' nghiÖp 98' MiÒn B¾c 4187 4428 6% 22 25 14% MiÒn Trung 2087 2292 10% 18 21 21% MiÒn Nam 18728 19301 3% 16 18 12% C¶ n íc 25002 26021 4% 17 19 12% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999) 21 2.24. Khu vùc kinh tÕ t nh©n ®· thÓ hiÖn kh¶ n¨ng m¹nh mÏ trong viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lm. Nh×n tæng thÓ, sè ng êi lm viÖc trong khu vùc t nh©n ®· t¨ng 16,2% trong n¨m 1998 so víi møc t¨ng 0,3% trong khu vùc nh n íc. C«ng ¨n viÖc lm trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n còng t¨ng m¹nh ë møc 20,8% trong n¨m 1998 - cao h¬n nhiÒu so víi møc t¨ng viÖc lm trong c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c. 2.25. XÐt theo khÝa c¹nh ph©n bè ngnh, c¸c doanh nghiÖp t nh©n kinh doanh th ¬ng m¹i chiÕm gÇn mét nöa tæng sè doanh nghiÖp t nh©n (víi kho¶ng 12.753 doanh nghiÖp), tiÕp sau ®ã l c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi kho¶ng 5.620 doanh nghiÖp trªn ton quèc. Sè l îng c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n t¨ng gÇn 10% trong n¨m 1998, nghÜa l cao h¬n gÊp hai lÇn tèc ®é t¨ng cña ton bé khu vùc t B¶ng 2.4 C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n, ph©n theo qui m« thuéc mét sè ngnh nhÊt ®Þnh, n¨m 1998 ( íc tÝnh) D íi 100 100-299 300-499 500 lao Tæng lao ®éng lao ®éng lao ®éng ®éng trë lªn sè Tæng sè doanh nghiÖp 5155 299 72 94 5620 T.phÈm & §å uèng 3026 48 10 21 3105 QuÇn ¸o 88 85 24 23 220 Da 14 13 7 31 65 Gç 371 25 5 6 407 Phi kim lo¹i 627 26 3 1 657 C¸c ngnh kh¸c 1029 102 23 12 1166 Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999) nh©n nãi chung.42 Trong sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, 55% sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong ngnh thùc phÈm v ®å uèng. C¸c doanh nghiÖp t nh©n thùc sù dÉn ®Çu mét sè ngnh s¶n xuÊt, trong ®ã cã: s¶n xuÊt ®å gç gia ®×nh, kim khÝ, gç v s¶n phÈm gç, y cô v dông cô chÝnh x¸c.43 C¸c doanh nghiÖp t nh©n cã qui m« lín cßn ®ãng vai trß quan träng trong c¸c ngnh may mÆc, da v s¶n phÈm da (chñ yÕu l giÇy), v c¸c s¶n phÈm phi-kim lo¹i (chñ yÕu l gèm v thñy tinh). 2.26. Tãm l¹i, râ rng khu vùc t nh©n ViÖt Nam hiÖn cßn rÊt nhá bÐ v dÔ bÞ rñi ro. Khu vùc kinh tÕ ny nhá c¶ vÒ sè l îng c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng, vÒ qui m« b×nh qu©n, lÉn vÒ tØ träng trong tæng sè c«ng ¨n viÖc lm v GDP. Khu vùc kinh tÕ ny dÔ bÞ rñi ro v× th êng chØ tËp trung vo mét vi ngnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, ho¹t ®éng chñ yÕu t¹i mét sè Ýt ®Þa bn, phô thuéc nhiÒu vo ý muèn chñ quan cña c¸c quan chøc 42Sè liÖu vÒ møc t¨ng cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n dÔ g©y lóng tóng v× theo b¸o c¸o sè l îng c¸c doanh nghiÖp ny gi¶m 11% trong n¨m 1997 v sau ®ã t¨ng trë l¹i víi møc 10% trong n¨m 1999. Xem Phô lôc B¶ng 11. 43Mallon, "Ho¹ch ®Þnh s©n ch¬i th¨ng b»ng: C¸c ph ¬ng ¸n gi¶m thiÓu c¸c yÕu tè lm nhôt chÝ khu vùc t nh©n ë ViÖt Nam", trang iv. 22 ®Þa ph ¬ng v trung ¬ng, v ph¶i chÞu t¸c ®éng trùc diÖn cña t×nh h×nh kinh tÕ cña c¶ khu vùc xung quanh. Nh ®· trao ®æi ë phÇn trªn, tèc ®é t¨ng tr ëng cña khu vùc ny ®ang chËm l¹i trªn c¸c mÆt: tØ träng trong GDP v sè l îng c¸c doanh nghiÖp. 2.27. §»ng sau nh÷ng con sè t ¬ng ®èi, kh«ng mÊy kh¶ quan ny, l¹i l nh÷ng tin tøc tèt lnh. Sè c«ng ¨n viÖc lm do c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹o ra ®· t¨ng 16% trong n¨m 1998, v ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n, møc t¨ng c«ng ¨n viÖc lm ®¹t møc b×nh qu©n 21%. Trong bèi c¶nh t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ®ang t¨ng lªn ë ViÖt Nam, ®©y l mét tin tøc tèt lnh kh«ng nhá. 23 III. gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp t nh©n A. C¸c ®Æc ®iÓm chung 3.01. Tuæi trung b×nh cña c¸c gi¸m ®èc l 45. Ng êi trÎ nhÊt míi 27 tuæi ë § n½ng, v ng êi gi nhÊt l 68 tuæi ë thnh phè Hå ChÝ Minh. Ba phÇn t l nam giíi v mét phÇn t l n÷. 87% l ng êi ViÖt (hay ng êi Kinh); 11% l ng êi Hoa; 2% cßn l¹i l lai ViÖt v Hoa. Cã bèn gi¸m ®èc l ng êi ViÖt mang quèc tÞch n íc ngoi (ViÖt kiÒu). 45% sè gi¸m ®èc trong mÉu chän sinh ra ë miÒn B¾c, 10% ë miÒn Trung, v 45% ë miÒn Nam. 40% xuÊt th©n tõ n«ng th«n. 3.02. Tr×nh ®é v¨n hãa cña c¸c gi¸m ®èc thuéc mÉu ®iÒu tra kh«ng ®ång ®Òu nhau, nh ng nh×n chung ®¹t møc kh¸, xÐt trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang cã chiÕn tranh hoÆc ®ang cã sù ®iÒu chØnh ®Çy biÕn ®éng thêi hËu chiÕn khi nh÷ng ng êi ny ®ang gÇn qua tuæi vÞ thnh niªn hoÆc xÊp xØ ®«i m ¬i. 48% sè gi¸m ®èc cã b»ng ®¹i häc, 4% cã b»ng cao häc. Cã 23 ng êi ®· du häc ë n íc ngoi (mét sè häc trong mét th¸ng, mét sè kh¸c trong mét n¨m); cã 13 ng êi häc ë c¸c n íc thuéc khèi céng s¶n tr íc ®©y, 9 ng êi häc ë ph ¬ng T©y, v 1 ng êi häc ë NhËt B¶n. 3.03. Kinh nghiÖm chuyªn m«n cña c¸c gi¸m ®èc ph¶n ¸nh lo¹i h×nh c«ng ¨n viÖc lm tån t¹i trong nhiÒu thËp kû tr íc ®©y ë ViÖt Nam. Cã kho¶ng gÇn mét nöa sè gi¸m ®èc (47%) cho biÕt doanh nghiÖp nh n íc l n¬i lm viÖc ban ®Çu chÝnh yÕu cña hä, trong ®ã mét phÇn ba l gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc, v 22% cßn l¹i l tr ëng phßng. Cã 4 gi¸m ®èc vÉn ®ang tiÕp tôc gi÷ chøc vô trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc. Mét phÇn t sè gi¸m ®èc trong mÉu chän ®· lm viÖc cho chÝnh phñ (trong ®ã mét phÇn ba lm viÖc t¹i c¸c c¬ quan trung ¬ng v hai phÇn ba lm viÖc ë chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng). T¹i thêi ®iÓm pháng vÊn, cã 4 gi¸m ®èc vÉn gi÷ c ¬ng vÞ trong c¸c c¬ quan chÝnh phñ. 3.04. Cã 20 gi¸m ®èc (chiÕm 21%) l ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam v hai ng êi kh¸c l cùu ®¶ng viªn. 44§©y l c¸c con sè ®¸ng kÓ trong bèi c¶n c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o biÕt r»ng Ýt nhÊt ®· cã mét nghÞ quyÕt cña §¶ng cÊm ®¶ng viªn cã cæ phÇn trong bÊt kú lo¹i h×nh doanh nghiÖp t nh©n no. 45 C¸c ®¶ng viªn trong mÉu chän d êng nh kh«ng ®Æc biÖt lo ng¹i vÒ viÖc ny, nh ng mét sè gi¸m ®èc trong mÉu chän nãi r»ng hä ®· quyÕt ®Þnh kh«ng vo §¶ng do chÝnh sù mËp mê ny. Cã 45% sè gi¸m ®èc trong mÉu chän cã ng êi th©n gÇn gòi l ®¶ng viªn. 44C¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp trong mÉu chän l ®¶ng viªn th êng l ®¶ng viªn l©u n¨m, trong ®ã 83% ®· vo §¶ng tõ 10 n¨m trë lªn. 45Thnh uû thnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1997 ®· c«ng bè r»ng ®¶ng viªn v vî con hoÆc nh÷ng ng êi th©n kh«ng ® îc phÐp së h÷u cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. §©y l h íng dÉn cña ®¶ng bé c¬ së ®Ó thùc hiÖn NghÞ quyÕt 10/NQ-TU ®· ® îc l·nh ®¹o §¶ng th«ng qua. Kh«ng râ c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng ®· thùc hiÖn nghÞ quyÕt ny thÕ no. §Ò nghÞ tham kh¶o bi viÕt trªn t¹p chÝ Thêi b¸o Si gßn cã tùa ®Ò "Thnh uû thnh phè Hå ChÝ Minh quy ®Þnh c¸c ®¶ng viªn v gia ®×nh cña hä kh«ng ® îc phÐp kinh doanh" trong phÇn d÷ liÖu Lexus/Nexus, ngy nhËp : 8/8/1997. 24 B. §éng c¬ kinh doanh v phÈm chÊt c¸ nh©n 3.06. Khi ® îc hái vÒ ®éng c¬ tham gia doanh nghiÖp t nh©n, 38% sè gi¸m ®èc trong mÉu chän tr¶ lêi r»ng kiÕm tiÒn l môc tiªu chñ yÕu, 26% nãi r»ng sù thnh ®¹t - mong muèn ® îc thÓ hiÖn kh¶ n¨ng cña m×nh - l ®iÒu quan träng nhÊt ®èi víi hä. Nhãm ng êi muèn cã sù ®éc lËp ®øng thø ba, chiÕm 17%. Trong qu¸ tr×nh pháng vÊn, nh÷ng ng êi pháng vÊn nhËn thÊy c¸c nh doanh nghiÖp ®Òu cã c©u tr¶ lêi chung ®Çu tiªn l H×nh 3.1: C¸c môc tiªu chñ yÕu cña c¸ nh©n khi thnh lËp doanh nghiÖp Môc tiªu kh¸c 18% TiÒn 39% Sù ®éc lËp 17% Sù thnh ®¹t 26% muèn t¹o viÖc lm cho ng êi kh¸c, nh ng c©u tr¶ lêi ny d êng nh kh¸ khiªn c ìng v th êng bÞ quªn ngay khi hä ® îc hái tiÕp c¸c c©u kh¸c. 20% sè gi¸m ®èc ®Ò cËp ®Õn sù ch¸n n¶n, hoÆc thÊt väng ®èi víi c«ng viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc nh l nguyªn nh©n chñ yÕu cña viÖc hä tham gia kinh doanh t nh©n. 3.07. Khi ® îc hái vÒ yÕu tè khuyÕn khÝch hä lao vo kinh doanh t nh©n, 34% sè gi¸m ®èc nãi r»ng hä thÊy cã c¬ héi kiÕm ® îc lîi nhuËn, 19% nãi do khu«n khæ ph¸p lý ®èi víi kinh doanh t nh©n cã sù chuyÓn biÕn. C¸c yÕu tè mang tÝnh b¾t buéc nh bÞ mÊt viÖc hoÆc dù kiÕn sÏ bÞ mÊt viÖc trong khu vùc nh n íc l nguyªn nh©n chñ yÕu ®èi víi d íi mét phÇn t sè gi¸m ®èc trong mÉu chän. 3.08. Ng îc l¹i, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n ë §«ng ¢u ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n cña m×nh trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch ®Çu tiªn v× nh÷ng lý do kh¸c h¼n.46 Hä th êng nãi r»ng sù thÊt väng víi c«ng viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc l nguyªn nh©n chÝnh thóc ®Èy hä tham gia kinh doanh t nh©n. Chóng ta cã thÓ lý gi¶i sù kh¸c biÖt gi÷a hai nhãm doanh nghiÖp ny nh thÕ no? Thø nhÊt, nh×n chung ln sãng ®Çu tiªn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n ë §«ng ¢u l nh÷ng ng êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao, nh ng trong nhiÒu n¨m bÞ buéc ph¶i lm nh÷ng viÖc thÊp h¬n nhiÒu so víi kh¶ n¨ng cña hä trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc, v v× vËy hä muèn ® îc lm viÖc theo kh¶ n¨ng cña m×nh ë c¸c c«ng ty míi cña chÝnh hä; v thø hai, ®iÒu kiÖn lm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp nh n íc ë §«ng ¢u rÊt tåi tÖ håi ®Çu nh÷ng n¨m 90 do 46Tham kh¶o lo¹t Ti liÖu c«ng t¸c cña Ng©n hng ThÕ giíi do Leila Webster viÕt vÒ sù h×nh thnh cña c¸c nh s¶n xuÊt t nh©n. 25 thiÕu nguyªn liÖu, thÞ tr êng tiªu thô s¶n phÈm khã kh¨n, v chËm tr¶ l ¬ng. Tãm l¹i, nh÷ng ®éng c¬ khuyÕn khÝch chuyÓn tõ khu vùc nh n íc sang t nh©n thùc sù cao trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch ®Çu tiªn ë §«ng ¢u do ®iÒu kiÖn lm viÖc ngy cng tåi tÖ trong khu vùc nh n íc. Ng îc l¹i, ®iÒu kiÖn lm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc ë ViÖt Nam nh×n chung kh«ng buéc c¸c nh÷ng ng êi lm c«ng ph¶i tù xoay xë, tøc l c¸n c©n gi÷a c¸i ® îc v c¸i mÊt d êng nh kh«ng thiªn vÒ h íng lm t nh©n tèt h¬n lm cho nh n íc, v ®èi víi hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc, lm qu¶n lý trong mét c«ng ty nh n íc vÉn ® îc nhiÒu h¬n so víi lm cho c«ng ty t nh©n. VÝ dô ®iÓn h×nh 3.1: Lm qu¶n lý chui Sinh ra t¹i miÒn trung ViÖt Nam, gi¸m ®èc A l mét viªn chøc cao cÊp trong chÕ ®é Si gßn cò, v× thÕ «ng ®· ph¶i vo tr¹i c¶i t¹o sau khi ®Êt n íc thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ®Õn nh÷ng n¨m 80, gi¸m ®èc A mét lÇn n÷a trë l¹i nh n íc, lm qu¶n lý cho mét doanh nghiÖp ®Þa ph ¬ng ë thnh phè Hå ChÝ Minh. N¨m 1988, vî cña «ng thnh lËp mét tiÓu hîp t¸c x· s¶n xuÊt quÇn ¸o xuÊt khÈu sang Liªn X« v §«ng ¢u. Doanh nghiÖp ny ®· nhanh chãng trë thnh nguån thu nhËp chÝnh cña gia ®×nh, v gi¸m ®èc A ngy cng ph¶i quan t©m ®Õn nã nhiÒu h¬n. Sau khi luËt C«ng ty ® îc ban hnh n¨m 1990, hä ®¨ng ký tiÓu hîp t¸c x· cña m×nh thnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n v vî cña «ng A trë thnh Gi¸m ®èc. ¤ng A trë thnh Chñ tÞch c«ng ty v tiÕp tôc c«ng viÖc nh n íc cña m×nh; theo nh «ng nãi, ®ã l viÖc qu¶n lý c«ng ty "®»ng sau c¸nh g". Sau khi ®¨ng ký c«ng ty mét sè n¨m, «ng A thÊy r»ng chi phÝ c¬ héi cña viÖc tiÕp tôc lm cho nh n íc ®· trë nªn qu¸ lín, nªn ®· quyÕt ®Þnh vÒ h u ®Ó ginh ton bé thêi gian cho viÖc qu¶n lý c«ng ty riªng cña m×nh. 3.09. Khi xem xÐt lÞch sö nh©n th©n, ch©n dung s¬ l îc vÒ c¸c gi¸m ®èc ViÖt Nam cho thÊy hä l mét ®éi ngò nh÷ng ng êi kh¸ tù tin, cã n¨ng lùc thùc tiÔn v s½n sng lm viÖc. Nh×n chung, mét sè kh¸ lín c¸c gi¸m ®èc ViÖt Nam tù m« t¶ m×nh l xuÊt th©n tõ c¸c gia ®×nh cã hon c¶nh khã kh¨n - sè ny ®«ng h¬n nhiÒu sè doanh nghiÖp t ¬ng tù ë §«ng ¢u. Nh ng kh¸c víi c¸c nh doanh nghiÖp ë nh÷ng n íc kh¸c, c¸c gi¸m ®èc ViÖt Nam Ýt coi m×nh l nh÷ng ng êi s½n sng chÊp nhËn rñi ro hay l nh÷ng ng êi thÝch ® îc chØ huy ng êi kh¸c - ®ã l hai phÈm chÊp th êng thÊy xuÊt hiÖn hng ®Çu trong nh÷ng phÈm chÊt cña c¸c nh doanh nghiÖp c¨n cø theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu lín. C. C¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c v c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam 3.10. MiÒn Nam l ®Þa bn ho¹t ®éng cña phÇn lín c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam. C¸c gi¸m ®èc ë khu vùc ny còng mang tÝnh chÊt ®a ®¹ng nhÊt: trong sè 59 gi¸m ®èc ë miÒn Nam, cã 11 ng êi xuÊt th©n tõ miÒn B¾c; 8 ng êi tõ miÒn Trung; 9 ng êi Trung quèc; 2 l ng êi lai ViÖt-Hoa; v 3 ng êi l ViÖt kiÒu. C¸c gi¸m ®èc ë miÒn B¾c 26 Ýt ®a d¹ng h¬n: chØ cã 1 trong sè 33 ng êi kh«ng xuÊt th©n tõ miÒn B¾c; tÊt c¶ ®Òu l ng êi Kinh, kÓ c¶ mét ViÖt kiÒu. VÝ dô ®iÓn h×nh 3.2: Sinh ra ®Ó lm qu¶n lý "T«i ®· lm sÕp tõ khi t«i míi chØ l mét c« bÐ 15 tuæi", gi¸m ®èc B nãi, dï b sinh ra v lín lªn ë H Néi. B¾t ®Çu kinh doanh tõ khi cßn Ýt tuæi, b B bu«n b¸n v¶i, cïng lm ¨n víi mÑ ë nh. §Çu nh÷ng n¨m 80, b ®· qu¶n lý mét hîp t¸c x· xuÊt khÈu quÇn ¸o sang Liªn X« v §«ng ¢u. B B ch a bao giê häc qua bËc trung häc. Mét n¨m r ìi sau khi luËt Doanh nghiÖp ® îc th«ng qua, b B gi¶i thÓ hîp t¸c x· v ®¨ng ký l¹i doanh nghiÖp cña m×nh thnh mét c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. HiÖn nay c«ng ty cña b ®· xuÊt khÈu 80% s¶n phÈm quÇn ¸o cña m×nh sang T©y ¢u v thuª 250 nh©n c«ng. Theo con ® êng cña mÑ m×nh, c«ng ty cña b B l mét doanh nghiÖp gia ®×nh, trong ®ã chång b lm phã gi¸m ®èc v hai con ®Òu gi÷ c¸c chøc vô qu¶n lý. B B cã kÕ ho¹ch x©y dùng mét c«ng ty thnh ®¹t v giao l¹i cho c¸c con b qu¶n lý. B B ®· lm viÖc trong mét doanh nghiÖp nh n íc tr íc khi thnh lËp c«ng ty riªng cña m×nh, nh ng ®· bá viÖc sau ®ã cã mét tuÇn do thÊt väng víi m«i tr êng quan liªu v thiÕu ®éng c¬ lm viÖc. B B ®· chän con ® êng kinh doanh t nh©n, nh ng b vÉn ®¶m nhËn mét chøc vô m b ® îc bÇu trong bé m¸y chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng ®Ó cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi c¸c nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, kÓ c¸c c¸n bé cao cÊp cña §¶ng v nh n íc. Nhê ®ã, b thùc hiÖn vai trß l ng êi bªnh vùc cho khu vùc t nh©n, víi lËp luËn r»ng doanh nghiÖp cña b l lý t ëng ®èi víi ViÖt Nam v× nã t¹o viÖc lm cho nhiÒu c«ng nh©n Ýt lnh nghÒ. 3.11. §iÒu kh¸c biÖt râ nhÊt gi÷a c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam víi c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c l lo¹i h×nh ti s¶n m hai nhãm ny sö dông khi ra kinh doanh riªng. Nãi mét c¸ch ng¾n gän, c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c nh×n chung chó träng nhiÒu ®Õn c¸c mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nh n íc, trong khi c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam nh×n chung dùa chñ yÕu vo c¸c kinh nghiÖm kinh doanh. 3.12. Cô thÓ h¬n, 36% gi¸m ®èc miÒn B¾c l ®¶ng viªn, trong khi con sè ny trong sè c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam chØ l 14%. H¬n n÷a, 79% c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c cã ng êi th©n gÇn gòi trong §¶ng, trong khi chØ cã mét phÇn t gi¸m ®èc miÒn Nam cã hon c¶nh t ¬ng tù. 75% gi¸m ®èc miÒn B¾c cã b»ng ®¹i häc so víi con sè 45% ë miÒn Nam, v trªn 50% gi¸m ®èc miÒn B¾c ®· du häc ë n íc ngoi - con sè ny kh¼ng ®Þnh mét thùc tÕ l, trong thêi kú sau khi thèng nhÊt ®Êt n íc, c¬ héi häc tËp v ®i n íc ngoi ë miÒn B¾c nhiÒu h¬n miÒn Nam. NhiÒu trÝ thøc miÒn Nam ®· rêi ViÖt Nam sau chiÕn tranh. Nh÷ng ng êi ë l¹i v nh÷ng ng êi cã liªn hÖ víi chÝnh quyÒn cò th êng bÞ cÊm häc ®¹i häc (víi ng êi th©n cña hä còng vËy) cho ®Õn khi cã sù ®æi míi vÒ chÝnh 27 trÞ trong qu¸ tr×nh ®æi míi trong nöa cuèi nh÷ng n¨m 80. 3.13. C¸c sè liÖu trªn ®©y cung cÊp b»ng chøng ®Þnh l îng vÒ c¶m nghÜ chung cña nh÷ng ng êi pháng vÊn trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra l: yÕu tè quan hÖ chÝnh trÞ l quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ë mäi n¬i t¹i ViÖt Nam, v l yÕu tè quan träng nhÊt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ë miÒn B¾c. NÕu suy nghÜ kü vÒ ®iÒu ny, chóng ta sÏ kh«ng thÊy cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn. Trung t©m cña §¶ng v thñ ®« l ë H néi, v ë nh÷ng n¬i gÇn trung t©m chÝnh trÞ, sè ng êi cã c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ th êng cao h¬n. Ba thËp kû n»m d íi sù kiÓm so¸t ton diÖn cña nh n íc vÒ vËt chÊt v ý thøc ®èi víi nÒn kinh tÕ miÒn B¾c tr íc thêi kú ®æi míi ®· lm cho c¸c c«ng d©n b×nh th êng thÊy kh«ng yªn t©m tr íc nh÷ng g× kh«ng b×nh th êng, trong ®ã lm viÖc cho khu vùc doanh nghiÖp t nh©n l mét viÖc ® îc coi l kh«ng b×nh th êng. Mét gi¸m ®èc miÒn B¾c cã gia ®×nh bÞ mÊt hÕt ti s¶n trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®Çu nh÷ng n¨m 50 ®· gi¶i thÝch r»ng «ng vÉn kinh doanh dï víi suy nghÜ l nh n íc cã thÓ tÞch thu mäi thø «ng cã vo bÊt cø lóc no. ThËm chÝ c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c cã c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ ®¸ng kÓ th êng lóng tóng khi gi¶i thÝch r»ng chÝnh phñ ñng hé doanh nghiÖp t nh©n trong khi l¹i cam kÕt thùc hiÖn chñ tr ¬ng t¨ng tr ëng kinh tÕ víi khu vùc nh n íc lm chñ ®¹o. 3.14. Do kh«ng ® îc häc hnh chÝnh qui ®Çy ®ñ, c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam th êng ph¶i bï l¹i b»ng kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp. Trong khi 54% gi¸m ®èc miÒn Nam trong doanh nghiÖp míi cña m×nh th êng s¶n xuÊt ®óng nh÷ng s¶n phÈm ®· ® îc s¶n xuÊt t¹i nh÷ng chç lm cò cña hä, th× 53% gi¸m ®èc miÒn B¾c l¹i s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm m hä kh«ng hÒ cã kinh nghiÖm tõ tr íc. VÝ dô, mét gi¸m ®èc miÒn B¾c ®· thnh lËp mét doanh nghiÖp ®å gç sau khi ®· nhiÒu n¨m lm ca sÜ trong qu©n ®éi; mét gi¸m ®èc kh¸c l¹i më mét xÝ nghiÖp giÇy sau 20 n¨m dËy m«n lÞch sö. Ngoi kinh nghiÖm, truyÒn thèng gia ®×nh trong nghÒ lm ®å gèm, ®å gç v may mÆc rÊt phæ biÕn ë miÒn Nam. D. NghÒ cò 3.15.Trong sè 95 gi¸m ®èc thuéc mÉu chän, cã 25 ng êi ®· tõng l gi¸m ®èc, phã gi¸m ®èc hoÆc tr ëng phßng, ban t¹i c¸c doanh nghiÖp nh n íc - 18 ng êi tõ c¸c doanh nghiÖp nh n íc ë miÒn Nam v 7 ng êi tõ c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c (mÆc dï mét nöa sè gi¸m ®èc doanh nghiÖp nh n íc miÒn Nam xuÊt th©n tõ miÒn Trung hoÆc miÒn B¾c ViÖt Nam). C¸c nh cùu qu¶n lý doanh nghiÖp nh n íc ny ®· mang theo nh÷ng ti s¶n g× khi rêi bá c ¬ng vÞ cò ®Ó ®Õn víi doanh nghiÖp t nh©n cña m×nh ? D êng nh cã thÓ kÕt luËn r»ng Ýt ra c¸c gi¸m ®èc ny ®· b íc vo kinh doanh t nh©n víi mét m¹ng l íi c¸c mèi quan hÖ c«ng t¸c kh¸ chÆt chÏ nhê c¸c c ¬ng vÞ tr íc ®©y cña hä. Nh ng kh«ng cã b»ng chøng cho thÊy hä hÇu hÕt ®· mang theo ® îc nh÷ng lo¹i ti s¶n kh¸c, nh c¸c ®Æc quyÒn vÒ ®Êt ®ai, nh cöa hay kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c kho¶n vay ng©n hng. 3.16. Cã b»ng chøng thùc tÕ cho thÊy c¸c gi¸m ®èc ny cã thÓ ®· tËn dông ® îc kinh nghiÖm cña m×nh trong doanh nghiÖp nh n íc ®Ó ¸p dông cho ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n. ViÖc khu vùc miÒn Nam chiÕm tíi 18 trong tæng sè 25 gi¸m ®èc vèn l cùu 28 qu¶n lý doanh nghiÖp nh n íc tr íc ®©y cho chóng ta thÊy mét sè gi¶ thiÕt thó vÞ: thø nhÊt, ë miÒn B¾c hÇu nh kh«ng cã gi¸m ®èc doanh nghiÖp nh n íc no chuyÓn sang lm t , v sù chuyÓn dÞch nh÷ng ng êi cã tr×nh ®é tõ nh n íc sang t nh©n (®i cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn h íng tõ chiÕn l îc t¨ng tr ëng lÊy khu vùc nh n íc lm chñ ®¹o sang t¨ng tr ëng do khu vùc t nh©n lm chñ ®¹o) ®· diÔn ra ë miÒn Nam nhanh h¬n so víi miÒn B¾c; v thø hai, m«i tr êng kinh doanh thuËn lîi h¬n ë miÒn Nam cã thÓ ®· lm cho viÖc chuyÓn tõ nh n íc sang t nh©n trë nªn hÊp dÉn h¬n v dÔ chÊp nhËn h¬n ë miÒn Nam so víi miÒn B¾c. V cã thÓ, biÓu hiÖn tÝch cùc nhÊt l, tr¸i ng îc víi thùc tÕ ë nhiÒu nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi trong ®ã c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp nh n íc ®· "thu vÐn ti s¶n nh n íc" kh¸ nhiÒu khi chuyÓn tõ nh n íc sang t nh©n, cho ®Õn nay kh«ng thÊy cã b»ng chøng no vÒ t×nh tr¹ng ny ë ViÖt Nam. Ph©n tÝch nhá 3.3: C¸c gi¸m ®èc cã quan hÖ RÊt nhiÒu ng êi tin r»ng nh÷ng mèi quan hÖ quen biÕt vÒ chÝnh trÞ l lîi thÕ sèng cßn cho kinh doanh ë ViÖt nam. §Ó lm râ nh÷ng lîi Ých cña c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ khi ®iÒu hnh mét c«ng ty t nh©n ë ViÖt Nam, c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ny ®· t¹o ra mét h×nh mÉu gi¸m ®èc ®¸p øng ® îc mét lo¹t c¸c ®iÒu kiÖn cho thÊy hä cã nh÷ng mèi quan hÖ ®¸ng kÓ víi nh n íc, v gäi lo¹i c¸c gi¸m ®èc ny l nhãm nh÷ng ng êi "cã quan hÖ".* §· cã 28 trong sè 95 gi¸m ®èc (chiÕm 29%) thuéc nhãm "cã quan hÖ" ny. Sau ®ã c¸c t¸c gi¶ ®· so s¸nh c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" víi nh÷ng ng êi cßn l¹i trong mÉu chän ®Ó thÊy ® îc nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a hä vÒ c¸c ®Æc ®iÓm chung, vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc cÇn thiÕt cho kinh doanh t nh©n, v vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c«ng ty cña hä. C¸c ®Æc ®iÓm chung. C¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" ®a sè ho¹t ®éng v xuÊt th©n tõ miÒn B¾c: 17 trong sè 28 (chiÕm 60%) gi¸m ®èc "cã quan hÖ" ho¹t ®éng ë miÒn B¾c v 21 trong sè 28 ng êi (chiÕm 75%) xuÊt th©n tõ miÒn B¾c so víi lÇn l ît 16 trªn 67 ng êi (24%) v 12 trªn 67 ng êi (chiÕm 18%) ®èi víi c¸c gi¸m ®èc cßn l¹i. §iÒu kh«ng ng¹c nhiªn l c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" chiÕm 32% sè c«ng ty ® îc thnh lËp trong vßng 5 n¨m qua, trong khi ®ã chØ chiÕm 20% trong sè c«ng ty ® îc thnh lËp tõ h¬n 10 n¨m nay. Tuæi cña c¸c gi¸m ®èc ny kh«ng chªnh lÖch nhau. Mét nöa sè gi¸m ®èc "cã quan hÖ" (15 trªn 28 ng êi) chän kinh doanh xuÊt khÈu quÇn ¸o. Trªn thùc tÕ, x¸c suÊt nh÷ng gi¸m ®èc ny tham gia kinh doanh quÇn ¸o cao gÊp hai lÇn nh÷ng ng êi cßn l¹i trong mÉu chän mÆc dï cã rÊt Ýt kinh nghiÖm vÒ ngnh ny - 53% nh÷ng gi¸m ®èc `cã quan hÖ" ch a tõng bao giê ho¹t ®éng trong ngnh quÇn ¸o so víi chØ cã 18% nh÷ng gi¸m ®èc "kh«ng cã quan hÖ" tham gia kinh doanh s¶n xuÊt quÇn ¸o. TiÕp cËn víi c¸c nguån lùc. Nh c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ®· dù kiÕn, c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" cã lîi thÕ h¬n ®«i chót trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån lùc. B¶ng thèng kª d íi ®©y cho thÊy mét sè lín c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" ®· tèt nghiÖp ®¹i häc, ® îc ®i du häc n íc ngoi, vay ® îc tiÒn ng©n hng v ®· gia nhËp §¶ng. B»ng chøng ®¸ng kÓ nhÊt l, c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" cã c¬ héi cao gÊp ba lÇn so víi nh÷ng ng êi kh¸c 29 khi ® îc vay ng©n hng ®Ó ®Çu t víi thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn. Cã quan hÖ Sè cßn l¹i Ton bé mÉu (28 ng êi) (67 ng êi) (95 ng êi) Cã b»ng ®¹i häc 86% 40% 54% Du häc n íc ngoi 48% 14% 24% §· vay ® îc ng©n hng 76% 64% 67% §· vay ® îc ng©n hng thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn 32% 12% 18% Cã quyÒn sö dông ®Êt (sæ ®á) 22% 29% 27% L ®¶ng viªn 38% 14% 21% Cã ng êi th©n trong §¶ng 78% 30% 45% * §Ó ® îc xÕp lo¹i l "cã quan hÖ", c¸c gi¸m ®èc ph¶i ®¸p øng tõ 4 ®Õn 6 ®iÒu kiÖn sau: l ®¶ng viªn céng s¶n, lm viÖc cho chÝnh phñ (kh«ng kÓ chÝnh quyÒn miÒn nam tr íc n¨m 1975), ®· lm nghÜa vô qu©n sù tõ 2 n¨m trë lªn, ®· lm viÖc hay häc tËp ë n íc ngoi tr íc n¨m 1991, ®· lm viÖc g× ®ã cho chÝnh phñ ë n íc ngoi, v l con c¸i cña nh÷ng ng êi ®· lm viÖc cho ®¶ng, nh n íc hoÆc qu©n ®éi. C¸c nh nghiªn cøu ®iÒu tra ®· thö nghiÖm víi nh÷ng "®iÓm nót" (cut-off points) kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o c¸c biÕn sè ® îc vËn dông mét c¸ch c«ng b»ng, tøc l khi c¸c ®iÒu kiÖn ® îc gi¶m xuèng cßn 3 hoÆc n©ng lªn tíi 5 còng kh«ng lm thay ®æi kÕt qu¶ mét c¸ch ®¸ng kÓ. KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. Tuy nhiªn, nh×n chung kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi c¸c nguån lùc ®· kh«ng dÉn ®Õn kÕt qu¶ l c¸c c«ng ty cña c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" ®· thnh c«ng h¬n. Khi b¾t ®Çu, c¸c c«ng ty cña hä cã lín h¬n, nh ng sau ®ã ®· ph¸t triÓn chËm h¬n, v ®· suy gi¶m nhiÒu t¹i thêi ®iÓm tiÕn hnh cuéc ®iÒu tra ny. Cã quan hÖ Sè cßn l¹i Ton bé mÉu (28 ng êi) (67 ng êi) (95 ng êi) T¨ng viÖc lm trung b×nh tõ khi ®¨ng ký kinh doanh 14% 25% 23% Sè c«ng nh©n trung b×nh khi ®¨ng ký kinh doanh 90 ng êi 60 ng êi 69 ng êi Sè c«ng nh©n trung b×nh hiÖn nay * 280 ng êi 345 ng êi 330 ng êi Doanh thu trung b×nh n¨m 1998 (tØ VND) 7 10,5 10 Sè doanh nghiÖp cã doanh thu cao nhÊt n¨m 1998 trong mÉu chän ** 14% 27% 25% * Sè c«ng nh©n hiÖn nay gåm c¶ nh÷ng c«ng nh©n lm viÖc tõng phÇn hoÆc v theo mïa. Sè c«ng nh©n khi ®¨ng ký kh«ng bao gåm nh÷ng ng êi ny. ** C¸c con sè ny chØ tØ lÖ phÇn tr¨m c¸c c«ng ty Nh÷ng lý gi¶i hîp lý: T¹i sao c«ng ty cña c¸c gi¸m ®èc "cã quan hÖ" l¹i ho¹t ®éng kÐm h¬n ®«i chót so víi c¸c c«ng ty kh¸c trong mÉu chän, dï hä ® îc tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi c¸c nguån lùc gióp hä cã thÓ ® a doanh nghiÖp cña m×nh ph¸t triÓn thnh c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng khÊm kh¸ h¬n? Cã thÓ gi¶i thÝch nh sau : 30 1. C¸c gi¸m ®èc ny tËp trung nhiÒu h¬n ë miÒn B¾c (17 trong sè 28 gi¸m ®èc "cã quan hÖ"), n¬i m«i tr êng tr íc ®©y v hiÖn nay Ýt thuËn lîi víi kinh doanh t nh©n h¬n so víi miÒn Nam; 2. Hä thiÕu kinh nghiÖm h¬n: 14 trong sè 28 gi¸m ®èc "cã quan hÖ" kh«ng hÒ cã kinh nghiÖm g× tr íc ®©y vÒ c¸c s¶n phÈm chñ yÕu cña m×nh so víi con sè 20 trªn 67 gi¸m ®èc cßn l¹i; 3. Cã kh¶ n¨ng l yÕu tè quan hÖ chØ quan träng ®èi víi viÖc huy ®éng nguån lùc ®Ó thnh lËp c«ng ty chø kh«ng cã t¸c dông g× nhiÒu khi ph¸t triÓn c«ng ty; 4. Do hä tham gia kh¸ nhiÒu vo ngnh may mÆc vèn dÜ ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n: 15 trong sè 28 gi¸m ®èc "cã quan hÖ" ®· thnh lËp c¸c c«ng ty may mÆc so víi 17 trªn 67 c¸c c«ng ty cßn l¹i; 5. Cã kh¶ n¨ng l viÖc hä ® îc u tiªn ®o t¹o ®¹i häc v du häc n íc ngoi trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i l mét nguån lùc cã thÓ gióp Ých nhiÒu cho thùc tiÔn kinh doanh. ý nghÜa: ý nghÜa chñ yÕu cña c¸c con sè nªu trªn l, ë mét møc ®é no ®ã, c¸c nguån lùc ®· kh«ng ® îc ginh cho nh÷ng ng êi cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶ nhÊt cho kinh doanh t nh©n. §©y d êng nh l mét hÖ qu¶ kh«ng tr¸nh khái cña viÖc ph©n bæ nguån lùc dùa nhiÒu vo c¸c mèi quan hÖ h¬n l dùa vo kh¶ n¨ng sö dông nguån lùc. MÆt kh¸c, yÕu tè "cã quan hÖ" râ rng chØ l mét yÕu tè ®Ó xÕp lo¹i - hÇu nh tÊt c¶ c¸c gi¸m ®èc trong mÉu chän ®Òu cã nh÷ng mèi quan hÖ no ®ã; nhãm ® îc nªu ë ®©y chØ ®¬n gi¶n l "cã quan hÖ" h¬n nh÷ng ng êi kh¸c. V sè ng êi "cã quan hÖ" trong mÉu chän ny cao h¬n trong sè c¸c doanh nghiÖp t nh©n nãi chung v× cã mét sè l îng kh«ng c©n xøng c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ® îc ® a vo mÉu. V cuèi cïng, cã thÓ néi dung ph¸t hiÖn quan träng nhÊt cña phÇn ph©n tÝch ny chÝnh l: nh÷ng ng êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n l¹i ho¹t ®éng kÐm h¬n nh÷ng ng êi kh«ng cã b»ng cÊp g×. §iÒu ny l sù c¶nh tØnh ®èi víi nhu cÇu cÇn ph¶i h íng nÒn gi¸o dôc cña ViÖt Nam vo nhiÖm vô trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng kü n¨ng thÝch hîp trong bèi c¶nh thÞ tr êng ®ang biÕn ®æi cña n íc ny. 31 Ph©n tÝch nhá 3.4: N¬i sinh C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ny gi¶ ®Þnh r»ng c¸c gi¸m ®èc v c¸c c«ng ty cña hä kh¸c nhau kh«ng ph¶i chØ do ®Þa ®iÓm ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, m cßn do n¬i sinh cña gi¸m ®èc. C¸c t¸c gi¶ còng quan t©m t×m hiÓu liÖu c¸c gi¸m ®èc sinh ra ë miÒn B¾c cã c«ng ty ë miÒn Nam cã kh¸c víi c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam cã c«ng ty ë miÒn Nam hay kh«ng. §Ó kiÓm ®Þnh gi¶ thuyÕt ny, tr íc hÕt c¸c t¸c gi¶ so s¸nh viÖc tiÕp cËn víi c¸c nguån lùc gi÷a c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn B¾c (34%), c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn Nam (24%) v c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam ho¹t ®éng ë miÒn Nam (42%), v sau ®ã xem xÐt kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc tõng nhãm. TiÕp cËn víi c¸c nguån lùc. C¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn B¾c chiÕm mét tØ lÖ kh«ng t ¬ng xøng trong tæng sè c¸c gi¸m ®èc: 45% tæng sè gi¸m ®èc sinh ra ë miÒn B¾c nh ng c¸c c«ng ty miÒn B¾c chØ chiÕm 35% tæng sè c«ng ty. C¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn B¾c ® îc u tiªn häc tËp dï hä ho¹t ®éng ë miÒn B¾c hay miÒn Nam, v kh¶ n¨ng cã ® îc c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ cña hä cao gÊp 4 lÇn nh÷ng ng êi ®ång nghiÖp miÒn Nam cña hä (xem Ph©n tÝch nhá #1) v sè ®«ng l §¶ng viªn. V kh¶ n¨ng vay ® îc c¸c kho¶n vay di h¹n cao gÊp 3 lÇn; trªn thùc tÕ, tÊt c¶ 11 doanh nghiÖp ®· vay ® îc c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 4 n¨m trë lªn ®Òu thuéc c¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn B¾c. C¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn Nam ® îc h ëng mét lîi thÕ nguån lùc then chèt m c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam cã: ®ã l kh¶ n¨ng tiÕp cËn lín h¬n víi "sæ ®á" Sinh ra v Sinh ra ë Sinh ra ë Ton ho¹t ®éng miÒn B¾c, miÒn Nam Bé miÒn B¾c ho¹t ®éng (40 ng êi) mÉu (32 ng êi) ë miÒn Nam (95 (11 ng êi) ng êi) Cã b»ng ®¹i häc 69% 73% 37% 55% §· du häc n íc ngoi 31% 46% 18% 25% §· vay ® îc ng©n hng 78% 55% 60% 43% §· 5 lÇn vay ng©n hng ng¾n h¹n 48% 10% 45% 43% §· cã ® îc kho¶n vay ng©n hng thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn 31% 18% 10% 18% Cã "sæ ®á" 31% 50% 53% 44% L ®¶ng viªn 39% 27% 8% 23% Cã ng êi th©n trong §¶ng 77% 64% 15% 45% KÕt qu¶ ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn Nam th êng l c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng nhÊt, trong khi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c gi¸m ®èc sinh ë miÒn B¾c kÐm thnh ®¹t h¬n. C¸c doanh nghiÖp cña c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c khi thnh lËp th êng nhá h¬n doanh nghiÖp ë nh÷ng n¬i kh¸c nh ng t¨ng 32 nhanh h¬n vÒ sè l îng nh©n c«ng, trong khi doanh thu t¨ng chËm h¬n. Doanh nghiÖp do c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn Nam khi thnh lËp th× lín h¬n, sau ®ã ph¸t triÓn chËm h¬n nhiÒu v ®· trë thnh c¸c doanh nghiÖp nhá nhÊt vo thêi ®iÓm tiÕn hnh cuéc pháng vÊn. C¸c doanh nghiÖp do c¸c gi¸m ®èc ng êi miÒn Nam qu¶n lý cã kÕt qu¶ ho¹t ®éng tèt nhÊt xÐt theo tÊt c¶ c¸c chØ sè. Sinh ra v Sinh ra ë Sinh ra ë Ton ho¹t ®éng ë miÒn B¾c, miÒn Nam Bé miÒn B¾c ho¹t ®éng ë (40 ng êi) mÉu (32 ng êi) miÒn Nam (95 (11 ng êi) ng êi) Møc t¨ng nh©n c«ng trung b×nh tõ khi ®¨ng ký kinh doanh 30% 9% 16% 23% Sè nh©n c«ng b×nh qu©n khi ®¨ng ký kinh doanh (ng êi) 45 105 90 69 Sè nh©n c«ng b×nh qu©n hiÖn cã 283 200 338 330 Møc t¨ng doanh sè b¸n ra n¨m 1998 31% 60% 63% 47% Møc t¨ng lîi nhuËn n¨m 1998 50% 18% 55% 42% Doanh thu n¨m 1998 (tØ VND) 7 4,2 14,5 10 Sè cã doanh thu lín nhÊt n¨m 1998 6% 27% 38% 25% Nh÷ng lý gi¶i hîp lý. T¹i sao c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c víi c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ ®¸ng kÓ v tr×nh ®é häc vÊn tèt l¹i khã thnh c«ng trong m«i tr êng kinh doanh t ¬ng ®èi thuËn lîi ë miÒn Nam? Kh«ng ph¶i do hä thiÕu kinh nghiÖm, v× x¸c suÊt c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn Nam vèn cã kinh nghiÖm tõ tr íc vÒ s¶n phÈm chÝnh yÕu cña c«ng ty th êng cao gÊp 3 lÇn so víi c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn B¾c. Cã thÓ nguyªn nh©n chÝnh l hä ®· quyÕt ®Þnh kinh doanh trong ngnh may mÆc l ngnh cã lîi nhuËn thÊp h¬n c¸c ngnh kh¸c. NhiÒu ng êi d êng nh lao vo kinh doanh may mÆc mét c¸ch gÇn nh mï qu¸ng, nh¾m m¾t ®i theo ng êi kh¸c m kh«ng cã kÕ ho¹ch tõ tr íc. Kho¶ng mét nöa (46%) c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ho¹t ®éng ë miÒn Nam ®· thnh lËp c¸c doanh nghiÖp may. Ng îc l¹i, c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam rÊt Ýt kinh doanh may mÆc (23%). 33 IV. C¸c Doanh nghiÖp A. §Æc ®iÓm chung 4.01. VÒ ®Þa ®iÓm doanh nghiÖp. C¸c chuyªn gia nghiªn cøu cña c«ng tr×nh ®iÒu tra ny ®· pháng vÊn tæng céng 95 doanh nghiÖp: 5 ë Th¸i b×nh, 6 ë H¶i phßng v 22 ë H Néi, 3 ë § n½ng, mçi tØnh B×nh d ¬ng v §ång nai 13 doanh nghiÖp, v 33 doanh nghiÖp ë thnh phè Hå ChÝ Minh. MÉu chän cuèi cïng gåm 33 doanh nghiÖp ë miÒn B¾c, 59 doanh nghiÖp ë miÒn Nam v chØ cã 3 doanh nghiÖp ë miÒn Trung. 4.02. T c¸ch ph¸p nh©n v h×nh thøc së h÷u. ChiÕm 78 trong sè 95 doanh nghiÖp trong mÉu chän (82%), c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n l lo¹i h×nh t c¸ch ph¸p nh©n ® îc ®a sè c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam lùa chän. 11 doanh nghiÖp (12%) l c«ng ty t nh©n, lo¹i h×nh duy nhÊt chØ cã ë ViÖt Nam, theo ®ã c«ng ty t nh©n chØ cã mét chñ së h÷u. 47 Bèn doanh nghiÖp cßn l¹i l c¸c c«ng ty cæ phÇn. 4.03. 63 doanh nghiÖp (66%) thuéc së h÷u hon ton cña ng êi qu¶n lý doanh nghiÖp, th êng cïng víi gia ®×nh cña hä. Trong sè doanh nghiÖp cßn l¹i, c¸c cæ ®«ng th êng hÇu hÕt l c¸c nh ®Çu t t nh©n, v th êng l b¹n bÌ v ®ång nghiÖp cña gi¸m ®èc. Trong sè 95 doanh nghiÖp ® îc pháng vÊn, chØ cã 3 doanh nghiÖp cã cæ ®«ng l c¸c doanh nghiÖp nh n íc v kh«ng doanh nghiÖp no cã cæ ®«ng l c¸c c¬ quan hay hiÖp héi cña chÝnh phñ. 484 doanh nghiÖp cã cæ ®«ng l ViÖt kiÒu. 4.04. C¸c doanh nghiÖp ® îc thnh lËp khi no ? §iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn l tuæi b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän l 8 n¨m. V còng ®¸ng ng¹c nhiªn víi c¸c t¸c gi¶ cña b¸o c¸o l sù ph©n bè tuæi cña c¸c doanh nghiÖp ny kh¸ gin tr¶i, v kh«ng kh¸c víi t×nh h×nh ë c¸c nÒn kinh tÕ cã c¬ chÕ thÞ tr êng l©u ®êi v më cöa h¬n. 49 29 doanh nghiÖp (31%) ®· ho¹t ®éng tr íc khi cã nh÷ng c¶i c¸ch thÞ tr êng håi ®Çu n¨m 1988, trong khi chØ cã 19 doanh nghiÖp (20%) ®· ho¹t ®éng ® îc 5 n¨m. Nh÷ng n¨m cã nhiÒu doanh nghiÖp ® îc thnh lËp nhÊt (23% sè doanh nghiÖp trong mÉu chän) l 1992 v 1993, ®ã l nh÷ng n¨m phån thÞnh ban ®Çu tiÕp sau chÝnh s¸ch tù do ho¸ hon ton viÖc thnh lËp c¸c doanh nghiÖp t nh©n. 4.05 GÇn mét phÇn ba sè doanh nghiÖp trong mÉu chän ®· ® îc thnh lËp trong thêi 47Lo¹i h×nh t c¸ch ph¸p nh©n ny th êng ® îc diÔn gi¶i l h×nh thøc së h÷u c¸ thÓ. 48Khã cã thÓ biÕt ® îc møc ®é cña c¸c mèi quan hÖ gi¸n tiÕp h¬n víi nh n íc. Cã mét tr êng hîp ®Æc biÖt cho thÊy r»ng ng êi qu¶n lý cña c«ng ty ®· in tªn Uû ban Nh©n d©n cña ®Þa ph ¬ng lªn phÇn trªn cña danh thiÕp cña «ng ta. 49Khi ph©n tÝch B¸o c¸o ®iÒu tra møc sèng n¨m 1993, P. M. Vijverberg còng thÊy r»ng ®iÒu ng¹c nhiªn l c¸c c«ng ty t nh©n ViÖt Nam ®· ho¹t ®éng trong mét thêi gian di. Mét phÇn ba sè c«ng ty trong mÉu chän ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng ® îc 2 n¨m r ìi, mét phÇn ba ®· ho¹t ®éng h¬n 7 n¨m, v mét phÇn n¨m ®· h¬n 11 n¨m. Vijverberg ®· ®èi chiÕu c¸c con sè ny víi c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c cã chÝnh s¸ch thuËn lîi víi t nh©n h¬n nhiÒu nh Gana v Bê biÓn Ng (xem bi "C¸c doanh nghiÖp gia ®×nh phi n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam" cña Vijverberg, trang 141 trong tuyÓn tËp "Phóc lîi gia ®×nh v sù chuyÓn ®æi cña ViÖt nam" do David Dollar v nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c tuyÓn chän, Washington D.C.: Ng©n hng ThÕ giíi, n¨m 1998). 34 kú rÊt khã kh¨n sau khi qu©n ®éi ViÖt Nam vo C¨m-pu-chia n¨m 1979 v tr íc khi cã sù c«ng nhËn ph¸p lý c¬ b¶n ®èi víi khu vùc t nh©n vo n¨m 1988. Cã thÓ c¸c doanh nghiÖp ® îc thnh lËp trong thêi kú ny l v×, do kh«ng cßn cã sù lùa chän kh¸c, chÝnh phñ ®· thÓ hiÖn th¸i ®é cho phÐp mét c¸ch miÔn c ìng sù ho¹t ®éng ngoi hÖ thèng nh n íc, m nay ® îc gäi l sù "ph¸ ro". 50 C¸c doanh nghiÖp ® îc c¸c c¸ thÓ thnh lËp trong thêi kú ny ®· ho¹t ®éng kh«ng chÝnh thøc d íi h×nh thøc c¸c hîp t¸c x· quy m« nhá - ® îc gäi l tæ s¶n xuÊt hay "c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt" - ®Õn khi chóng ph¸t triÓn tíi møc buéc ph¶i ®¨ng ký thnh c¸c hîp t¸c x· s¶n xuÊt chÝnh thøc. 4.06. Mét nöa sè c¸c gi¸m ®èc ®· ®¨ng ký doanh nghiÖp cña hä vo c¸c n¨m 1992 v 1993. 51 Trong c¸c n¨m sau ®ã, sè l îng doanh nghiÖp ® îc ®¨ng ký ®· gi¶m ®¸ng kÓ (xem H×nh 4.1). Cã nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch hîp lý vÒ nguyªn nh©n cã Ýt doanh nghiÖp lín ® îc ®¨ng ký trong thêi gian gÇn ®©y. Thø nhÊt, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lóc ®¨ng H ×nh 4.1: N¨m ®¨ng ký cña c¸c c«ng ty thuéc m Éu ®iÒu tra 30 30 25 20 ty 20 c«ng 13 13 15 Sè 10 10 5 6 3 5 1 0 Tr íc 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1991 ký th êng nhá, v hä cÇn mét sè n¨m ®Ó ®¹t quy m« cã 100 c«ng nh©n hoÆc nhiÒu h¬n. §iÒu cÇn l u ý ë ®©y l hÇu nh con ® êng duy nhÊt ®Ó h×nh thnh mét doanh nghiÖp lín l b¾t ®Çu tõ quy m« nhá v ph¸t triÓn mét c¸ch v÷ng ch¾c, v c¸c khã kh¨n vÒ vèn liÕng, bÝ quyÕt lm ¨n v tiÕp cËn thÞ tr êng kh«ng cã lîi cho viÖc thnh lËp c¸c doanh nghiÖp lín. Thø hai, c¬ héi víi c¸c doanh nghiÖp lín hÇu nh kh«ng cã, tøc l c¸c doanh nghiÖp lín ® îc thnh lËp tõ ®Çu ®· n¾m gi÷ hÕt sè Ýt c¸c c¬ héi cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n lín trong mét m«i tr êng cã sù chi phèi ®¸ng kÓ cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc, v c¸c c¬ héi thÞ tr êng lín cßn l¹i hÇu nh kh«ng cßn.52 V c¸ch gi¶i thÝch thø ba l, m«i tr êng kinh doanh ®· xÊu ®i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y v ngy cng cã Ýt c¸c doanh nghiÖp s½n sng chÊp nhËn rñi ro khi ph¶i thùc hiÖn c¸c ®Çu t 50 Th¸i ®é khoan dung ny rÊt hay thay ®æi, tuú thuéc vo t×nh h×nh kinh tÕ v c¸c khuynh h íng ý thøc hÖ (xem cuèn "Tõ kÕ ho¹ch ®Õn thÞ tr êng : chuyÓn ®æi kinh tÕ ë ViÖt Nam" cña Adam Fford v Stefan de Vyder (n¨m 1996), Nh xuÊt b¶n Boulder Westview) 51 ChÝnh quyÒn d êng nh kh«ng thùc hiÖn nghiªm ngÆt viÖc ®¨ng ký c«ng ty sau gÇn hai n¨m LuËt C«ng ty ® îc th«ng qua vo n¨m 1990. 52 Bæ sung vo phÇn gi¶i thÝch ny l viÖc chÝnh phñ vÉn kh«ng chÊp nhËn ® îc nh÷ng hËu qu¶ x· héi ng¾n h¹n cña hiÖn t îng cã mét sè l îng lín c¸c doanh nghiÖp ® îc thnh lËp v bÞ ph¸ s¶n, th êng cã trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr êng. Do vËy, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®· kh«ng h íng tíi viÖc t¹o ra mét m«i tr êng thùc sù c¹nh tranh cho phÐp sù thnh lËp v gi¶i thÓ th êng xuyªn c¸c doanh nghiÖp. 35 ®¸ng kÓ. 53 Mçi c¸ch gi¶i thÝch ny ®Òu cho thÊy r»ng hiÖn ®ang tån t¹i nhiÒu yÕu tè g©y trë ng¹i cho sù gia t¨ng sè l îng c¸c doanh nghiÖp t nh©n v lm cho quy m« cña phÇn lín c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt nam bÞ gi÷ ë møc rÊt nhá. 4.07. Ai l ng êi ®· thnh lËp c¸c doanh nghiÖp. Trong hÇu hÕt c¸c tr êng hîp, c¸c chñ së h÷u hiÖn nay l nh÷ng ng êi cã vai trß chñ yÕu trong viÖc thnh lËp c¸c doanh nghiÖp cña hä. GÇn mét nöa (45%) doanh nghiÖp do c¸c c¸ nh©n lËp ra, mét sè tù m×nh lËp, mét sè lËp cïng víi ng êi trong gia ®×nh. Mét phÇn ba sè doanh nghiÖp do b¹n bÌ cïng hîp søc thnh lËp. ChØ cã bèn gi¸m ®èc ®· tiÕp qu¶n c¸c doanh nghiÖp nh n íc v cã mét ng êi ®· b¾t ®Çu b»ng viÖc mua l¹i mét nh m¸y cña mét doanh nghiÖp nh n íc. 4.08. Trong bèn tr êng hîp chuyÓn giao së h÷u tõ nh n íc sang t nh©n, kh«ng cã tr êng hîp no ® îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ cña nh n íc. Cã hai doanh nghiÖp nguyªn cña nh n íc ® îc coi l hÇu nh ®· ph¸ s¶n khi ® îc c¸c chñ së h÷u t nh©n mua l¹i. Doanh nghiÖp thø ba lóc ®Çu do mét ®ån c«ng an ë miÒn Nam thnh lËp. Sau ba n¨m ho¹t ®éng, sù nghi ngê vÒ tÝnh hîp ph¸p cña viÖc mét ®ån c«ng an l¹i ®i kinh doanh ®· buéc ng êi ta ph¶i t nh©n ho¸ c«ng ty ny, trong ®ã c¸c sÜ quan c«ng an vÉn gi÷ 50% së h÷u. Trong tr êng hîp thø t , ba n¨m sau khi gi¶i ngò, mét thiÕu t¸ qu©n ®éi ®· ® îc giao mét doanh nghiÖp nh n íc m sau ®ã «ng ta ®· ®¨ng ký doanh nghiÖp ®ã theo luËt Doanh nghiÖp. 4.09. NhiÒu doanh nghiÖp kh¸c cho biÕt hä cã c¸c mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c doanh nghiÖp nh n íc khi míi thnh lËp. Mét sè ®· b¾t ®Çu kinh doanh d íi tªn cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc ®Þa ph ¬ng, nh ng ngay tõ ®Çu ®· ho¹t ®éng ®éc lËp v v× lîi nhuËn cña chÝnh hä. Kh«ng râ l c¸c gi¸m ®èc ny cã ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc hay kh«ng khi hä chÝnh thøc chuyÓn h¼n sang khu vùc t nh©n. Mét doanh nghiÖp thùc tÕ do mét doanh nghiÖp nh n íc lËp ra, trong ®ã nh n íc cã 20% cæ phÇn khi thnh lËp. Gi¸m ®èc cña doanh nghiÖp ny nãi rÊt khã thnh lËp mét doanh nghiÖp t nh©n vo n¨m 1990 v× thiÕu c¸c luËt lÖ râ rng v do chÝnh phñ thiÕu kinh nghiÖm xö lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Theo gi¸m ®èc ny, doanh nghiÖp cña «ng ®· ® îc thnh lËp bëi mét doanh nghiÖp nh n íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp b íc vo ho¹t ®éng. 4.10. Ngnh nghÒ. C¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän tËp trung nhiÒu vo 5 ngnh: gÇn 90% l may mÆc, s¶n xuÊt ®å gç (gåm c¶ ®å dïng gia ®×nh), ®å da, ®å gèm, thùc phÈm v n íc gi¶i kh¸t. C¸c doanh nghiÖp may chiÕm phÇn lín sè doanh nghiÖp trong mÉu chän, ®¹t tØ lÖ 34% trong tæng sè. 54 53Trong lËp luËn ny cã ý kiÕn r»ng c¸c nh doanh nghiÖp ®· trë nªn Ýt tin t ëng h¬n nh÷ng n¨m tr íc vo ph ¬ng h íng cña c«ng cuéc c¶i c¸ch. 54Khi so víi c¸c sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª, ng êi ta thÊy r»ng sù ph©n bè ngnh nghÒ cña c¸c c«ng ty ® îc chän mét c¸ch ngÉu nhiªn ny l sù ph¶n ¸nh chÝnh x¸c t×nh h×nh ph©n bè ngnh nghÒ cña sè c«ng ty t nh©n lín ë ViÖt Nam. N¨m ngnh nghÒ ny chiÕm 71% tæng sè c«ng ty t nh©n lín v 79% tæng sè c«ng ty cã tõ 300 c«ng nh©n trë lªn. 36 4.11. Kh¸c víi t×nh h×nh t¹i nhiÒu nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi, nhiÒu rñi ro kh¸c, hÇu nh kh«ng cã doanh nghiÖp no trong mÉu chän ë ViÖt Nam thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm cña m×nh. Mét nöa sè doanh nghiÖp phô thuéc 100% vo nguån thu tõ mét nhãm s¶n phÈm chÝnh. HÇu nh kh«ng cã doanh nghiÖp no cã c¸c lo¹i s¶n phÈm thø hai ®¸ng kÓ, v ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cã ®a d¹ng ho¸ th× th êng chän c¸c s¶n phÈm liªn quan gÇn gòi, ch¼ng h¹n c¸c doanh nghiÖp dÖt ®· s¶n xuÊt quÇn ¸o v c¸c doanh nghiÖp ®å gç th× cã s¶n xuÊt mét sè ®å dïng b»ng gç. T×nh tr¹ng thiÕu sù ®a d¹ng ny mét phÇn l hËu qu¶ cña khu«n khæ ph¸p lý cøng nh¾c cña ViÖt Nam chØ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp t nh©n s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm m hä ®¨ng ký kinh doanh. Sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña c¸c quan chøc ®Þa ph ¬ng ng¨n c¶n c¸c doanh nghiÖp cã ®¨ng ký tiÕn hnh kinh doanh nhiÒu lo¹i h×nh ho¹t ®éng h¬n so víi lóc míi thnh lËp. C¸c gi¸m ®èc cßn nãi r»ng viÖc bæ sung thªm ho¹t ®éng kinh doanh th êng mÊt thêi gian v tèn kÐm. ChØ cã bèn doanh nghiÖp cho thÊy cã doanh thu ®¸ng kÓ tõ c¸c ho¹t ®éng th ¬ng m¹i. 55 H×nh 4.2: Ph©n bè theo ngnh nghÒ cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mÉu chän Kh¸c §å dïng 11.6% 7.4% QuÇn ¸o 33.7% §å gç 8.4% C¸c s¶n phÈm kim lo¹i kh¸c (§å gèm) Thùc phÈm & n íc gi¶i kh¸t §å da 9.6% 11.6% 11.6% 4.12. Doanh thu. TÝnh trung b×nh, c¸c doanh nghiÖp cã doanh thu b¸n ra hng n¨m l 10 tØ ®ång (725.000 USD) trong n¨m 1998. Hai doanh nghiÖp lín cã doanh sè b¸n ra ®¹t 100 tØ v 300 tØ ®ång (7,25 v 21,75 triÖu USD), gãp phÇn lm t¨ng doanh thu b×nh qu©n hng n¨m cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän lªn thªm 20 tØ VND (1,5 triÖu USD). Gi÷a miÒn B¾c v miÒn Nam cã chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ doanh sè b¸n ra: møc doanh sè b¸n ra b×nh qu©n 14 tØ VND (1 triÖu USD) cña c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam cao gÊp h¬n hai lÇn møc doanh sè b¸n ra b×nh qu©n 6,9 tØ VND cña c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c. Trªn thùc tÕ, chØ cã hai doanh nghiÖp miÒn B¾c thuéc nhãm c¸c doanh nghiÖp cã doanh sè cao nhÊt trong mÉu chän (chiÕm 1/4 tæng sè doanh nghiÖp ® îc chän mÉu). 55H×nh th¸i ny l sù t ¬ng ph¶n thó vÞ víi thÕ hÖ ban ®Çu c¸c nh s¶n xuÊt ë c¸c n íc §«ng ¢u ®ang chuyÓn ®æi th êng b¾t ®Çu tõ c¸c ho¹t ®éng th ¬ng m¹i ®Ó cã thu nhËp nhanh v nhiÒu m sau ®ã ® îc hä t¸i ®Çu t vo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt míi. 37 H×nh 4.3: So s¸nh doanh thu hng n¨m cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c vïng kh¸c nhau D íi 5 tØ VND 12 7 6 Tõ 5 ®Õn 9 tØ VND 15 Tõ 10 ®Õn 24 tØ VND 21 7 Tõ 25-49 tØ VND 14 2 4 Tõ 50-99 tØ VND 0 Trªn 100 tØ VND 2 0 c«ng ty miÒn nam 0 5 10 15 20 25 c«ng ty miÒn b¾c B. Lao ®éng 4.13. Quy m« lùc l îng lao ®éng. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c sè c«ng nh©n thùc sù cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän kh«ng ph¶i l viÖc dÔ dng. Cã nhiÒu ph ¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó ph©n lo¹i c«ng nh©n, gåm c¸c c«ng nh©n lm viÖc ton phÇn chÝnh thøc, nh÷ng c«ng nh©n lm viÖc ton phÇn kh«ng chÝnh thøc, v c¸c c«ng nh©n lm viÖc b¸n phÇn v theo thêi vô. Nh÷ng ng êi pháng vÊn ®· tiÕn hnh hái c¸c doanh nghiÖp vÒ tÊt c¶ c¸c con sè ny v tÝnh tæng sè c«ng nh©n (b»ng c¸ch nh©n sè l îng c«ng nh©n lm viÖc b¸n phÇn v theo thêi vô víi hÖ sè 0,5) ®Ó tÝnh ra mét con sè gÇn t ¬ng ® ¬ng víi ton bé lùc l îng lao ®éng cña tõng doanh nghiÖp. 56 4.14. Theo b¶ng d íi ®©y, viÖc tÝnh tæng sè c«ng nh©n cho thÊy r»ng c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän cã quy m« lín h¬n ®«i chót so víi quy m« tèi thiÓu 100 c«ng nh©n cña nghiªn cøu ny. Sè c«ng nh©n lm viÖc ton phÇn chÝnh thøc b×nh qu©n l 200 ng êi, v sè c«ng nh©n lm viÖc ton phÇn thùc tÕ l 270 ng êi. Sè c«ng nh©n lm viÖc theo thêi vô b×nh qu©n l 40 ng êi trªn mét doanh nghiÖp, trong ®ã 10% sè doanh nghiÖp trong mÉu chän ®· thuª tõ 500 c«ng nh©n trë lªn lm viÖc theo thêi vô. Víi c«ng thøc ny, ng êi ta ®· tÝnh ® îc r»ng tæng sè c«ng nh©n b×nh qu©n cao h¬n con sè íc tÝnh 330 ng êi. Chi phÝ b×nh qu©n m ng êi chñ ph¶i bá ra cho mçi c«ng nh©n trong sè 330 ng êi ny l 640.000 ®ång. 56 C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th êng giÊu chÝnh quyÒn vÒ sè l îng chÝnh x¸c c¸c c«ng nh©n hä thuª ®Ó gi¶m thiÓu chi phÝ, v nhiÒu gi¸m ®èc ®· nãi hä cho r»ng møc thuÕ nh n íc ®¸nh vo lao ®éng hiÖn ë møc cao mét c¸ch v« lý. GÇn mét phÇn t sè doanh nghiÖp trong mÉu chän ®· thõa nhËn sè c«ng nh©n lm viÖc ton phÇn cña hä cao h¬n sè hä b¸o c¸o chÝnh thøc cho chÝnh phñ. H¬n n÷a, nhiÒu doanh nghiÖp cßn dùa nhiÒu vo nh÷ng c«ng nh©n lm viÖc theo thêi vô. 38 B¶ng 4.1: Sè c«ng nh©n trªn mét doanh nghiÖp (TÊt c¶ c¸c sè liÖu l møc trung b×nh) Sè c«ng nh©n Sè c«ng nh©n Sè c«ng nh©n Tæng sè chÝnh thøc thùc tÕ thêi vô v c«ng nh©n b¸n phÇn 200 270 40 330 4.15. Nh dù kiÕn, c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän ph©n bè t ¬ng ®èi ®ång ®Òu gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã sè c«ng nh©n d íi 300 ng êi (46%) v c¸c doanh nghiÖp cã sè nh©n c«ng tõ 300 ng êi trë lªn (54% sè doanh nghiÖp). C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o rÊt ng¹c nhiªn vÒ quy m« cña c¸c c¸c doanh nghiÖp lín nhÊt: 11 doanh nghiÖp (12%) cã tõ 1000 c«ng nh©n trë lªn, doanh nghiÖp lín nhÊt cã 2.500 c«ng nh©n. C¸c doanh nghiÖp miÒn Nam th êng lín h¬n víi tæng sè c«ng nh©n b×nh qu©n l 338 ng êi so víi 295 ng êi ë c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å da cho ®Õn nay l c¸c doanh nghiÖp lín nhÊt, cã b×nh qu©n 850 nh©n c«ng mçi doanh nghiÖp. 4.16. TØ lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng. Ph¸t hiÖn ®¸ng khÝch lÖ nhÊt cña b¸o c¸o ®iÒu tra ny l sù gia t¨ng m¹nh mÏ lùc l îng lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän. Râ rng l c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n lín ®ang t¹o ra c¸c viÖc lm míi víi tØ lÖ cao h¬n bÊt kú lo¹i h×nh doanh nghiÖp trong n íc no kh¸c. Trung b×nh mçi doanh nghiÖp ®· t¨ng gÊp 5 lÇn sè lao ®éng cña m×nh kÓ tõ khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng, víi møc t¨ng 19% hng n¨m. Tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng b×nh qu©n hng n¨m kÓ tõ khi ®¨ng ký doanh nghiÖp - l chØ sè ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n khi xÐt tíi møc t¨ng tr ëng lao ®éng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ hiÖn t¹i - thËm chÝ cßn cao h¬n, ®¹t 23%. ViÖc tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng kÓ tõ khi ®¨ng ký doanh nghiÖp ë c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c cao gÊp ®«i doanh nghiÖp miÒn Nam kh«ng ph¶i l ®iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn v× c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c th êng cã quy m« nhá h¬n khi thnh lËp. Møc t¨ng lao ®éng tuyÖt ®èi tÝnh cho tõng doanh nghiÖp ®¹t møc gÇn nh nhau. B¶ng 4.2: TØ lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng (TÊt c¶ sè liÖu ®Òu l møc trung b×nh) Sè nh©n c«ng Sè nh©n c«ng Tû lÖ t¨ng tr ëng hng Tû lÖ t¨ng tr ëng hng khi thnh lËp khi ®¨ng ký n¨m kÓ tõ khi thnh lËp n¨m kÓ tõ khi ®¨ng ký 40 69 19% 23% 4.17. C¸c doanh nghiÖp cã tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng cao nhÊt th êng l c¸c doanh nghiÖp míi thnh lËp. C¸c doanh nghiÖp ® îc thnh lËp trong 5 n¨m qua cã tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng cao h¬n 50% so víi ton bé mÉu. T ¬ng tù, c¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín trong mÉu chän (cã tõ 300 nh©n c«ng trë lªn) trªn thùc tÕ cã quy m« kh«ng lín 39 h¬n møc trung b×nh khi ®¨ng ký doanh nghiÖp. §¬n gi¶n l c¸c doanh nghiÖp ny t¨ng tr ëng nhanh h¬n. Næi bËt trong sè c¸c doanh nghiÖp cã sè lao ®éng t¨ng nhanh l c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å da v hng may mÆc, víi tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng hng n¨m lÇn l ît l 60 % v 25%. C¸c doanh nghiÖp thùc phÈm v n íc gi¶i kh¸t ®· cã tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng hng n¨m l 25%, nh ng xuÊt ph¸t ®iÓm ban ®Çu cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ny rÊt thÊp. 4.18. Mét doanh nghiÖp may ë Thnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®¹t tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng cao rÊt Ên t îng. Doanh nghiÖp ny b¾t ®Çu ho¹t ®éng n¨m 1992 víi 30 m¸y may v 50 c«ng nh©n. HiÖn nay doanh nghiÖp ®· cã 750 m¸y may v 800 m¸y s¶n xuÊt giÇy míi ® îc l¾p ®Æt. TÝnh tæng céng, lùc l îng lao ®éng cña doanh nghiÖp hiÖn gåm 2.225 c«ng nh©n th êng xuyªn (kÓ c¶ 375 c«ng nh©n thêi vô). Nh vËy tû lÖ t¨ng tr ëng lao ®éng hng n¨m cña doanh nghiÖp l 73%. Ph©n tÝch nhá 4.1: C¸c khã kh¨n lín nhÊt theo ph¶n ¶nh cña c¸c gi¸m ®èc C¸c gi¸m ®èc ® îc yªu cÇu lËp danh s¸ch thø tù c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n m doanh nghiÖp cña hä hiÖn ph¶i ® ¬ng ®Çu. Kh«ng tiÕp cËn ® îc nguån vèn v th«ng tin l nh÷ng khã kh¨n hng ®Çu. B¶ng 4.3: Nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu theo x¸c ®Þnh cña c¸c gi¸m ®èc* Kh«ng t×m ® îc ThiÕu ThiÕu vèn Khñng ho¶ng ChÝnh s¸ch vèn ®Çu t th«ng tin l u ®éng kinh tÕ §«ng ¸ chÝnh phñ kh«ng râ 53% 41% 39% 19% 16% * C¸c sè liÖu thÓ hiÖn tØ lÖ phÇn tr¨m sè gi¸m ®èc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ny trong sè 3 vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt cña hä. Kh«ng t×m ® îc vèn ®Çu t . T×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Çu t , vÊn ®Ò ® îc nh¾c ®Õn nhiÒu nhÊt, kh«ng ph¶i l ®iÒu ng¹c nhiªn víi c¸c t¸c gi¶ v× vÊn ®Ò ny ®· ® îc bn ®Õn nhiÒu trong tÊt c¶ b¸o c¸o ®iÒu tra vÒ c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. C¸c gi¸m ®èc nhÊt trÝ r»ng yªu cÇu cã thÕ chÊp l trë ng¹i lín nhÊt víi viÖc tiÕp cËn c¸c kho¶n vay lín di h¹n. Kh«ng chØ cã c¸c vÊn ®Ò: yªu cÇu vÒ thÕ chÊp qu¸ cao, ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ ti s¶n thÕ chÊp qu¸ thÊp, v lo¹i h×nh ti s¶n thÕ chÊp cã thÓ ® îc chÊp nhËn qu¸ Ýt, m cßn l: viÖc c¸c doanh nghiÖp nh n íc kh«ng cÇn cã ti s¶n thÕ chÊp ®Ó vay vèn cho thÊy phÇn lín c¸c kho¶n tÝn dông s½n cã, nhÊt l c¸c kho¶n tÝn dông di h¹n khan hiÕm ®Òu r¬i vo tay c¸c doanh nghiÖp nh n íc chø kh«ng ph¶i c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Trªn khÝa c¹nh no ®ã, viÖc c¸c gi¸m ®èc chó träng vo vÊn ®Ò vèn ®Çu t l mét dÊu hiÖu cña sù tù tin - nhiÒu ng êi tin r»ng nÕu ® îc tiÕp cËn víi nguån vèn mét c¸ch c«ng b»ng, doanh nghiÖp cña hä sÏ ph¸t triÓn tèt. Do kh«ng ® îc tiÕp cËn víi nguån 40 vèn ®Çu t ®Ó mua thiÕt bÞ míi v më réng c¬ së s¶n xuÊt, nhiÒu doanh nghiÖp ph¶i tiÕp tôc ho¹t ®éng víi c¸c thiÕt bÞ kh«ng ®ång bé hoÆc kh«ng tèi u trong c¸c nh x ëng v« cïng chËt chéi. ThiÕu th«ng tin. C¸c gi¸m ®èc lo ng¹i nhiÒu nhÊt viÖc thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr êng n íc ngoi, c¶ vÒ ®Çu vo lÉn ®Çu ra cña doanh nghiÖp. Cã mét gi¸m ®èc ®· cho nh÷ng ng êi pháng vÊn xem c¸c t¹p chÝ c«ng nghiÖp c¸ch ®©y h¬n hai n¨m, v cho biÕt ®©y l nguån th«ng tin tèt nhÊt cña «ng vÒ c¸c c«ng nghÖ míi. MÆc dï 67 doanh nghiÖp (71%) ®· tham gia c¸c hiÖp héi doanh nghiÖp do chÝnh phñ qu¶n lý, hÇu nh hä ®Òu kh«ng tho¶ m·n víi c¸c th«ng tin ® îc cung cÊp cho héi viªn. V do kh«ng ® îc tù do trong viÖc thnh lËp c¸c hiÖp héi hon ton t nh©n ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu cô thÓ cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n, lo¹i th«ng tin ®· ® îc sö lý vÒ c¸c ngnh c«ng nghiÖp v thÞ tr êng m c¸c hiÖp héi doanh nghiÖp cung cÊp th êng rÊt hiÕm hoi. Mét sè gi¸m ®èc by tá sù thÊt väng v× kh«ng t×m ® îc th«ng tin vÒ c¸c nh cung øng v tiªu thô hng ho¸ v vÒ c¸ch ®Þnh gi¸, vèn l nh÷ng th«ng tin cã thÓ gióp t¨ng c êng vÞ thÕ cña hä víi kh¸ch hng. Tuy nhiªn, cÇn l u ý l, vÒ b¶n chÊt, vÊn ®Ò thiÕu th«ng tin th êng kh«ng ® îc nh×n nhËn ®Çy ®ñ bëi nh÷ng ng êi ®ang chÞu t¸c ®éng cña chÝnh trë ng¹i th«ng tin ®ã. Nh÷ng ng êi pháng vÊn thÊy r»ng ®iÒu ny ®óng víi mét sè kh¸ lín c¸c gi¸m ®èc. Vèn l u ®éng. MÆc dï vèn l u ®éng chØ ®øng thø ba trong sè c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n ® îc c¸c gi¸m ®èc nªu ra, t×nh tr¹ng kh«ng ®ñ vèn l u ®éng trªn thùc tÕ l c©u tr¶ lêi th êng trùc cho c©u hái "C¸i g× l vÊn ®Ò hng ®Çu ®èi víi doanh nghiÖp cña b¹n hiÖn nay ?" Trªn thùc tÕ, 22% sè doanh nghiÖp trong mÉu chän cho r»ng t×nh tr¹ng thiÕu vèn l u ®éng l vÊn ®Ò sè mét cña hä. Nh ®· ®Ò cËp, nhiÒu doanh nghiÖp trong mÉu chän trªn thùc tÕ ®· vay ® îc ng©n hng nhiÒu kho¶n vay ng¾n h¹n, nh ng sè vèn ®ã kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu cña hä. ThiÕu vèn l u ®éng cng lm cho hä dÔ bÞ "b¾t bÝ" bëi c¸c doanh nghiÖp mua hng, cung øng mäi nguyªn liÖu ®Çu vo cho hä, nh ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp trong ngnh may. ThiÕu vèn l u ®éng còng th êng g©y ra t×nh tr¹ng s¶n xuÊt cÇm chõng do nguån ti chÝnh gèi ®Çu gi÷a nh÷ng lÇn ®Æt hng qu¸ máng. VÊn ®Ò ny cã thÓ ® îc coi l ®¸ng tiÕc nhÊt, v l mét b»ng chøng râ rng cho thÊy hÖ thèng ng©n hng kh«ng theo kÞp sù thnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ §«ng ¸. T¸c ®éng lan truyÒn cña cuéc khñng ho¶ng ti chÝnh khu vùc b¾t ®Çu t¹i Th¸i Lan vo th¸ng 7 n¨m 1997 ch a g©y t¸c h¹i trùc tiÕp tíi ViÖt Nam v× ®ång tiÒn ViÖt Nam kh«ng ph¶i l ®ång tiÒn chuyÓn ®æi v ViÖt Nam ch a cã thÞ tr êng chøng kho¸n. Tuy vËy c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· c¶m thÊy râ hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng. Nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm sö dông nhiÒu lao ®éng ®· chøng kiÕn gi¸ c¶ trªn thÞ tr êng thÕ giíi ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña m×nh gi¶m sót m¹nh v theo ®ã nguån thu cña hä còng gi¶m theo. C¸c doanh nghiÖp kh¸c trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt ®å dïng hay chÕ biÕn h¶i s¶n còng bÞ ¶nh h ëng khi nh÷ng ng êi tiªu dïng ch©u ¸ c¾t gi¶m chi tiªu, trong mét sè tr êng hîp cßn ®×nh chØ c¸c ®¬n ®Æt hng, hoÆc chËm thanh to¸n. Sù biÕn ®éng m¹nh cña ®ång Yªn còng ® îc nªu lªn nh mét khã kh¨n ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu hng sang NhËt. 41 ChÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ kh«ng râ rng. C¸c gi¸m ®èc than phiÒn rÊt nhiÒu vÒ viÖc c¸c quy ®Þnh kh«ng râ rng v hay thay ®æi cña chÝnh phñ ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c«ng viÖc kinh doanh cña hä. T×nh tr¹ng kh«ng biÕt râ c¸c quy ®Þnh hiÖn hnh hoÆc kh«ng biÕt chóng sÏ thay ®æi thÕ no ®· biÕn c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch kinh doanh thnh mét trß ®¸nh b¹c. Nãi mét c¸ch chung nhÊt, c¸c gi¸m ®èc lu«n ph¶i cè t×m Èn ý ®»ng sau c¸c tuyªn bè chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó cã thÓ hiÓu râ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®ang ®i theo h íng no. Cô thÓ h¬n, c¸c gi¸m ®èc than phiÒn vÒ t×nh tr¹ng thiÕu râ rng trong luËt ®Êt ®ai v luËt thuÕ. Gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å gç ®Æc biÖt khã chÞu vÒ mét lo¹t nh÷ng thay ®æi bÊt ngê trong c¸c luËt lÖ vÒ xuÊt khÈu gç. Hä nãi luËt lÖ th êng thay ®æi m kh«ng ® îc b¸o tr íc v th êng thiÕu cô thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¸n bé trung cÊp vËn dông luËt mét c¸ch tuú tiÖn. 4.19. C¸c vÊn ®Ò vÒ lao ®éng. C¸c gi¸m ®èc nãi hä kh«ng gÆp vÊn ®Ò g× trong viÖc tuyÓn dông nh©n c«ng. HÇu hÕt ®Òu dùa vo c¸ch thøc tuyÓn dông kh«ng chÝnh thøc, kÓ c¶ høa miÖng, qua quan hÖ gia ®×nh hay giíi thiÖu. 33 gi¸m ®èc (34%) nãi hä tuyÓn dông lao ®éng míi th«ng qua qu¶ng c¸o. C¸ch lm ®¬n gi¶n th«ng th êng l dùng mét biÓn th«ng b¸o tr íc cöa doanh nghiÖp, mÆc dï mét sè gi¸m ®èc nãi cã sö dông qu¶ng c¸o trªn b¸o. Mét sè gi¸m ®èc th«ng qua nh÷ng ng êi l·nh ®¹o c¸c céng ®ång, kÓ c¶ nh thê Thiªn chóa gi¸o ®Ó tuyÓn ng êi. ChØ cã 15 doanh nghiÖp (16%) dùa vo c¸c c¬ quan chÝnh thøc cña chÝnh phñ ®Ó tuyÓn lao ®éng míi. 4.20. Trªn thùc tÕ, lùc l îng lao ®éng d thõa khæng lå cña ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dng cho hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc trong khu vùc t nh©n t×m ® îc sè c«ng nh©n hä cÇn. PhÇn lín c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong khu vùc t nh©n cÇn nh÷ng ng êi cã tr×nh ®é häc vÊn võa ph¶i hay ® îc ®o t¹o h¹n chÕ. Víi lo¹i lao ®éng t ¬ng ®èi ®¬n gi¶n ny, chØ cã 15 gi¸m ®èc (16%) nªu cã khã kh¨n vÒ tuyÓn dông. 57T ¬ng tù, c¸c gi¸m ®èc Ýt khi nãi hä gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm c¸c c¸n bé qu¶n lý chuyªn nghiÖp. Trªn thùc tÕ, nhiÒu gi¸m ®èc cho thÊy hä kh«ng cã nhu cÇu nhiÒu l¾m vÒ lo¹i h×nh lao ®éng qu¶n lý ny do c¸c doanh nghiÖp t nh©n th êng ginh c¸c vÞ trÝ qu¶n lý cho nh÷ng ng êi trong gia ®×nh v b¹n bÌ tin cËy. Khã kh¨n chÝnh trong viÖc tuyÓn dông l: thu hót ® îc c¸c c¸n bé kü thuËt, nh kü s , ®èc c«ng v nh÷ng thî c¶. §©y râ rng l mét c«ng viÖc khã kh¨n h¬n nhiÒu v× cã 52 gi¸m ®èc (54%) ®· nªu vÊn ®Ò ny. 4.21. MÆc dï c¸c gi¸m ®èc ® îc pháng vÊn th êng ph©n lo¹i hÇu hÕt c«ng viÖc vo nhãm c¸c c«ng viÖc kh«ng cÇn kü n¨ng "lnh nghÒ", 88 trong sè 95 gi¸m ®èc (93%) cho biÕt hä cã thùc hiÖn ®o t¹o t¹i chç cho c«ng nh©n míi. HÇu nh kh«ng cã gi¸m ®èc no khen ngîi c¸c c¬ së ®o t¹o cña nh n íc. Gi¸m ®èc cña mét trong c¸c doanh nghiÖp lín nhÊt cho biÕt «ng ta ®· thuª mét trong nh÷ng c¬ së ny thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu ®o t¹o cña m×nh, nh ng doanh nghiÖp cña «ng ®· ph¶i cung cÊp c¬ së vËt chÊt v ton bé ti liÖu ®o t¹o. Do hiÕm viÖc lm, nh÷ng c«ng nh©n míi th êng s½n sng lm viÖc v× ®ång l ¬ng ®ñ sèng trong thêi gian ®o t¹o, v thËm chÝ trong mét sè tr êng 57 Thùc ra l hä phn nn vÒ nh÷ng c«ng nh©n Ýt lnh nghÒ th êng hay quen víi lèi lm viÖc cÇm chõng, cã c¶ t×nh tr¹ng th êng xuyªn trèn lm. 42 hîp chÞu tr¶ phÝ cho ®o t¹o ban ®Çu. 4.22. Hai phÇn ba sè lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän l phô n÷, v 29 doanh nghiÖp (31%) cho biÕt 90% lao ®éng trong doanh nghiÖp cña hä l phô n÷. ViÖc ®a sè lao ®éng l n÷ kh«ng ph¶i l ®iÒu ng¹c nhiªn, do c¸c doanh nghiÖp may mÆc chiÕm phÇn lín sè doanh nghiÖp. C¸c gi¸m ®èc cho biÕt hä cã biÕt viÖc chÝnh phñ cã ®Ò nghÞ miÔn thuÕ cho nh÷ng doanh nghiÖp sö dông hÇu hÕt lao ®éng n÷. C. Ti chÝnh 4.23. Nguån ti chÝnh ban ®Çu. Gièng nh nh÷ng n íc kh¸c, hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc (79%) dùa vo tiÒn tÝch luü c¸ nh©n cña m×nh, céng víi tiÒn tÝch luü cña gia ®×nh v ®«i khi cña b¹n bÌ, lm nguån vèn ban ®Çu v ®Ó trang tr¶i cho nh÷ng th¸ng ho¹t ®éng ®Çu tiªn. C¸c doanh nghiÖp míi Ýt khi ®i vay ng©n hng: chØ cã 4 trong sè 95 doanh nghiÖp huy ®éng vèn b»ng mét kho¶n vay th ¬ng m¹i trong 6 th¸ng sau khi ®¨ng ký doanh nghiÖp, v 2 trong sè 4 doanh nghiÖp ny ®· ho¹t ®éng ® îc nhiÒu n¨m tr íc khi ®¨ng ký. MÆc dï c«ng tr×nh ®iÒu tra ny kh«ng cho b»ng chøng râ rng, song hon ton cã kh¶ n¨ng l c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän ®· cã ® îc nguån vèn ban ®Çu nhê mét phÇn vo c¸c kho¶n øng tr íc cña kh¸ch hng, nhÊt l víi tr êng hîp c¸c doanh nghiÖp may th êng ® îc kh¸ch hng cung cÊp hÇu hÕt nguyªn liÖu v v× vËy hä gi¶m ® îc nhu cÇu vèn l u ®éng cho s¶n xuÊt. 4.24. Sè doanh nghiÖp huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp cña m×nh chñ yÕu b»ng lîi nhuËn gi÷ l¹i cña doanh nghiÖp: 33 doanh nghiÖp (36%) huy ®éng vèn hon ton tõ kho¶n lîi nhuËn gi÷ l¹i sau n¨m ®Çu kÓ tõ khi ®¨ng ký, v 48 doanh nghiÖp (53%) trong thêi gian tõ n¨m thø nhÊt tíi n¨m thø ba. Trong sè 86 doanh nghiÖp trong mÉu chän cã thêi gian ho¹t ®éng Ýt nhÊt 3 n¨m, 52 doanh nghiÖp (61%) huy ®éng vèn cho ho¹t ®éng cña hä hon ton tõ viÖc t¸i ®Çu t lîi nhuËn gi÷ l¹i hng n¨m tÝnh ®Õn thêi ®iÓm tiÕn hnh cuéc pháng vÊn ny. ChØ sau tõ mét ®Õn ba n¨m th× vay ng©n hng míi trë thnh nguån ti chÝnh chñ yÕu cho c¸c ho¹t ®éng cña sè ®«ng c¸c doanh nghiÖp (23%). 4.25. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c kho¶n vay ng©n hng. Mét sè lín ®Õn møc ®¸ng ng¹c nhiªn c¸c doanh nghiÖp ®· thnh c«ng khi vay ng©n hng: 64 doanh nghiÖp (67%) ®· ® îc vay Ýt nhÊt mét lÇn cña ng©n hng, v chØ cã 3 doanh nghiÖp ®· lm ®Çy ®ñ thñ tôc vay nh ng kh«ng vay ® îc. 4.26 Phæ biÕn nhÊt l c¸c kho¶n vay ng©n hng ng¾n h¹n tõ 6 th¸ng trë xuèng, v 40 doanh nghiÖp (43%) ®· ® îc vay tõ 5 lÇn trë lªn. Mét sè kh¸ ®«ng doanh nghiÖp (34 doanh nghiÖp, 36%) ®· vay ® îc c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 9 th¸ng trë lªn. Khã kh¨n chÝnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp l kh«ng vay ® îc nh÷ng kho¶n vay di h¹n h¬n: chØ cã 17 doanh nghiÖp (18%) vay ® îc c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn, trong ®ã 11 doanh nghiÖp ®· vay ® îc nh÷ng kho¶n tõ 4 n¨m trë lªn (10 doanh nghiÖp 43 ho¹t ®éng ë miÒn B¾c). 58 B¶ng 4.4: TiÕp cËn víi c¸c kho¶n vay cña ng©n hng, ph©n theo khu vùc (% sè doanh nghiÖp) C¸c doanh C¸c doanh Ton bé nghiÖp nghiÖp mÉu miÒn B¾c miÒn Nam Vay ng©n hng thêi h¹n tõ 6 th¸ng trë 70% 63% 64% xuèng Vay ng©n hng thêi h¹n tõ 9 th¸ng trë lªn 48% 31% 36% Vay ng©n hng thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn 33% 10% 18% 4.27. ViÖc 30% tæng sè doanh nghiÖp thuéc mÉu ®iÒu tra ch a tõng bao giê xin vay ng©n hng l ®iÒu rÊt khã hiÓu khi biÕt r»ng c¸c gi¸m ®èc lu«n coi träng viÖc huy ®éng thªm vèn. Cã hai lý do chÝnh, ® îc ®Ò cËp ngang nhau ®èi víi viÖc kh«ng xin vay ng©n hng l: do thñ tôc qu¸ phøc t¹p v rèt cuéc kh«ng cã hi väng ® îc vay, v do c¸c doanh nghiÖp c¶m thÊy tho¶i m¸i h¬n khi giíi h¹n chi trong kho¶n tiÒn tÝch luü cña chÝnh m×nh v kho¶n lîi nhuËn doanh nghiÖp t¹o ra ® îc. C¸c gi¸m ®èc ®Òu phn nn r»ng l·i suÊt hiÖn qu¸ cao v cÇn ® îc hç trî.59 4.28. Nhu cÇu vÒ ti chÝnh. Hai phÇn ba sè gi¸m ®èc ® îc pháng vÊn (63 doanh nghiÖp) nãi r»ng hä cÇn cã nguån vèn di h¹n ®Ó mua thiÕt bÞ míi v n©ng cÊp c¬ së s¶n xuÊt cña m×nh. 60 NhiÒu gi¸m ®èc kh¸c kh«ng hi lßng víi nh÷ng trang thiÕt bÞ v m¸y mãc s¶n xuÊt cña hä, nh ng l¹i sî m¾c ph¶i c¸c kho¶n nî di h¹n v ng¹i ®Çu t thªm trong m«i tr êng kinh doanh hiÖn nay. Nh ®· l u ý trªn ®©y, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu c¶m thÊy hÇu nh hä kh«ng thÓ vay ® îc vèn di h¹n. 4.29. Mét sè gi¸m ®èc gi¶i thÝch r»ng hä cÇn c¸c kho¶n vay di h¹n h¬n c¸c kho¶n vay hiÖn cã ®Ó lm vèn l u ®éng. Trong sè ny cã c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å gç, víi lý do hä ph¶i chÞu mét kho¶ng thêi gian di tõ khi nhËp khÈu nguyªn liÖu cho ®Õn khi thanh to¸n cuèi cïng. C¸c gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¸c ngnh s¶n xuÊt mang tÝnh thêi vô nh chÕ biÕn h¹t ®iÒu v h¶i s¶n còng l nh÷ng ng êi bÞ ¶nh h ëng bëi vÊn ®Ò ny. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i dùa nhiÒu vo c¸c kh¸ch hng 58Ng©n hng C«ng th ¬ng (Incombank) cho ®Õn nay l nguån cho vay di h¹n chÝnh cña c¸c c«ng ty trong mÉu chän: trong sè 11 kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 4 n¨m trë lªn, cã 8 kho¶n cña Incombank, 1 cña eximbank, 1 cña IFC, v 1 cña mét ng©n hng ViÖt Nam ch a x¸c ®Þnh. Kho¶n cho vay tõ ng©n hng ViÖt Nam ch a x¸c ®Þnh ny còng nh hai kho¶n cho vay cña Incombank cã nguån tõ mét quü cña §i loan ginh cho c¸c doanh nghiÖp võa v nhá cña ViÖt Nam. 59Mét sè gi¸m ®èc d êng nh vÉn cßn chÞu t¸c ®éng cña c¸ch thøc ho¹t ®éng tr íc ®©y cña hÖ thèng ng©n hng ViÖt Nam. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, c¸c ng©n hng ® îc tù do cung cÊp tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc cã nhu cÇu, khi cÇn chØ viÖc in thªm tiÒn ®Ó cho vay. Víi kiÓu hiÓu biÕt nh thÕ vÒ sù vËn hnh cña hÖ thèng ng©n hng, c¸c gi¸m ®èc d êng nh thÊy ng¹c nhiªn v kh«ng hi lßng víi viÖc c¸c ng©n hng ®ßi hä ph¶i cã c¸c kÕ ho¹ch ®Çu t chi tiÕt tr íc khi ®ång ý cÊp cho hä c¸c kho¶n vay di h¹n. TÊt nhiªn, nhiÒu ng êi cho r»ng c¸ch cho vay tr íc ®©y vÉn cßn ® îc ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc. 60Râ rng l nhu cÇu tÝn dông ® îc nªu kh«ng ph¶i l nhu cÇu thùc v× nã cßn phô thuéc vo c¸c ®iÒu kiÖn v ®iÒu kho¶n cña kho¶n vay. Mét tû lÖ nhá c¸c doanh nghiÖp ny còng ®ñ tiªu chuÈn ®Ó vay ng©n hng. 44 §«ng ¸, v do vËy trong n¨m qua t×nh h×nh cßn trë nªn tåi tÖ h¬n v× c¸c kho¶n thanh to¸n bÞ chËm v c¸c ®¬n ®Æt hng bÞ ho·n do khñng ho¶ng kinh tÕ. H×nh 4.4: Nhu cÇu vay ng©n hng di h¹n cña c¸c Doanh nghiÖp B©y giê t«i kh«ng cÇn ngay 19 T«i cÇn vay ®Ó c¶i thiÖn hoÆc më réng c¬ së s¶n xuÊt 37 26 T«i cÇn vay ®Ó mua thiÕt bÞ míi T«i cÇn vay ®Ó t¨ng vèn l u ®éng 11 1 T«i cÇn vay ®Ó tr¶ hÕt c¸c kho¶n nî kh¸c 1 T«i cÇn vay ®Ó chi cho nghiªn cøu v triÓn khai 0 5 10 15 20 25 30 35 40 4.30. Nh÷ng doanh nghiÖp thùc sù muèn vay th êng thÝch vay b»ng ®ång ViÖt Nam, nhÊt l nh÷ng doanh nghiÖp muèn vay ng¾n h¹n (60% sè ng êi thuéc nhãm ny muèn vay b»ng ®ång ViÖt Nam). Hä thÝch vay b»ng ®ång b¶n tÖ v× hä cÇn bæ sung nguån vèn l u ®éng chñ yÕu b»ng ®ång b¶n tÖ v c¶m thÊy tho¶i m¸i khi vay b»ng ®ång tiÒn m hä quen. Khi ® îc hái vÒ viÖc vay di h¹n, hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc vÉn thÝch vay b»ng ®ång ViÖt Nam, nh ng gÇn mét phÇn ba nãi r»ng hä kh«ng quan t©m viÖc vay b»ng ®ång tiÒn no. §©y l ®iÒu dÔ hiÓu v× hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ny ®Òu xuÊt khÈu mét phÇn ®¸ng kÓ s¶n phÈm cña m×nh v nhê ®ã cã ® îc c¸c nguån thu b»ng ngo¹i tÖ . 4.31. C¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp ®· ® îc hái liÖu hä cã xem xÐt viÖc b¸n cæ phÇn ®Ó huy ®éng vèn hay kh«ng. 61 Kh«ng n»m ngoi dù kiÕn, 5 gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty cæ phÇn rÊt quan t©m ®Õn mäi lo¹i h×nh huy ®éng vèn, tõ viÖc niªm yÕt trªn thÞ tr êng chøng kho¸n tíi viÖc b¸n cæ phiÕu cho c¸c doanh nghiÖp chuyªn ®Çu t vo c¸c doanh nghiÖp míi. Nh ng chØ cã mét nöa sè gi¸m ®èc cßn l¹i tr¶ lêi l cã. NhiÒu gi¸m ®èc râ rng kh«ng thÊy tho¶i m¸i víi ý t ëng ph¶i tõ bá bÊt kú sù kiÓm so¸t no ®èi víi c«ng viÖc kinh doanh cña hä. ViÖc c¸c c«ng ty "t nh©n" v c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®Òu c¶m thÊy khã tr¶ lêi cô thÓ vÒ vÊn ®Ò ny ph¶n ¸nh thùc tÕ l, trong khi c¸c doanh nghiÖp tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n buéc ph¶i cã nhiÒu cæ ®«ng theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p, hä th êng chØ cã mét gi¸m ®èc trªn thùc tÕ. 61Mét ph ¬ng thøc huy ®éng vèn cæ phÇn ® îc gi¶i thÝch cho c¸c gi¸m ®èc trong khi pháng vÊn l ph ¬ng thøc cã liªn quan ®Õn c¸c c«ng ty ®Çu t vèn vo c¸c doanh nghiÖp míi (venture capital firms). C¸c c«ng ty ny chuyªn mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty míi thnh lËp v h íng dÉn c¸c c«ng ty ny ho¹t ®éng trong nh÷ng n¨m míi thnh lËp, v hy väng r»ng cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã th êng sÏ t¨ng gi¸ m¹nh nhÊt trong nh÷ng n¨m ®Çu ®i vo ho¹t ®éng. MPDF ®ang t×m hiÓu kh¶ n¨ng h×nh thnh lo¹i c«ng ty ny ë ViÖt Nam v muèn biÕt c¸c c«ng ty t nh©n sÏ ph¶n øng thÕ no víi ý t ëng ny. Nh÷ng ph ¬ng ¸n huy ®éng vèn cæ phÇn kh¸c ®· ® îc nªu bao gåm viÖc b¸n cæ phiÕu trªn thÞ tr êng chøng kho¸n t ¬ng lai. 45 4.32. Nh÷ng khã kh¨n víi viÖc tiÕp cËn nguån ti chÝnh. PhÇn lín c¸c gi¸m ®èc phn nn r»ng hä kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån vèn tÝn dông cña ng©n hng: 35% nãi r»ng viÖc vay c¸c kho¶n ng¾n h¹n l "rÊt khã" v 70% nhËn ®Þnh ®óng nh vËy vÒ c¸c kho¶n vay di h¹n. Khi ® îc hái vÒ khã kh¨n chÝnh trong viÖc vay ng©n hng, mét nöa sè gi¸m ®èc ® îc hái nªu vÊn ®Ò thÕ chÊp. Hä hon ton hiÓu c¸c quy ®Þnh hiÖn hnh cho phÐp c¸c doanh nghiÖp t nh©n ® îc vay ®Õn 70% trÞ gi¸ ti s¶n thÕ chÊp, trong khi c¸c doanh nghiÖp nh n íc kh«ng ph¶i ®¸p øng g× c¸c yªu cÇu thÕ chÊp ny. 4.33. C¸c gi¸m ®èc cho biÕt r»ng c¸c c¸n bé nh n íc chÞu tr¸ch nhiÖm ®Þnh gi¸ ti s¶n thÕ chÊp th êng hay ®Þnh gi¸ thÊp h¬n nhiÒu møc gi¸ thÞ tr êng. Mét gi¸m ®èc cho biÕt ng«i nh «ng ®· mua víi gi¸ 30 tØ VND ®· ® îc ®Þnh gi¸ 13 tØ VND. Mét gi¸m ®èc kh¸c nãi ti s¶n cña «ng ® îc ®Þnh gi¸ 350 triÖu nh ng «ng cã thÓ b¸n nã víi gi¸ 4,7 tØ VND. D êng nh kh«ng cã c¬ chÕ no ®Ó khiÕu n¹i viÖc ®Þnh gi¸ ti s¶n thÕ chÊp. Ph©n TÝch Nhá 4.2: M¹ng Internet "Siªu xa lé th«ng tin", m¹ng Internet, l kªnh kinh doanh phÇn lín ch a ® îc c¸c gi¸m ®èc trong mÉu ®iÒu tra khai th¸c. 31 trong 95 c«ng ty (33%) cã nèi m¹ng Internet, nh ng chØ mét sè Ýt coi nã l mét c«ng cô kinh doanh. Sè c«ng ty ë miÒn Nam cã nèi m¹ng nhiÒu gÊp ®«i sè c«ng ty ë miÒn B¾c, mÆc dï chi phÝ nèi m¹ng kh«ng kh¸c nhau gi÷a hai miÒn. Mét ngo¹i lÖ ®¸ng l u ý l cã mét gi¸m ®èc nãi r»ng b vo m¹ng hng ngy ®Ó kiÓm tra gi¸ c¶ thÕ giíi víi c¸c hng n«ng s¶n cña m×nh. Mét sè gi¸m ®èc kh¸c cho biÕt hä ®«i khi cã dïng Internet ®Ó t×m kh¸ch hng v ng êi cung cÊp. Mét vi doanh nghiÖp kh¼ng ®Þnh ®· dïng Internet ®Ó qu¶ng c¸o, nh ng ch a cã ai lËp mét ®Þa chØ trªn m¹ng. Mét sè gi¸m ®èc d êng nh nhÇm lÉn gi÷a th ®iÖn tö (e-mail) víi Internet. Cã 49 c«ng ty (48%) cã thuª bao dÞch vô e-mail. HiÖn ®· cã sù c¹nh tranh gi÷a c¸c nh cung cÊp Internet ë ViÖt Nam, v do vËy gi¸ dÞch vô ®· gi¶m. MÆc dï vËy, gi¸ vÉn cßn cao. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng h¬n c¶ l hÇu hÕt c¸c gi¸m ®éc ®Õu kh«ng biÕt ®Õn l îng th«ng tin khæng lå cã trªn Internet, v c¸ch thøc tiÕp cËn víi nguån th«ng tin ®ã. Nh÷ng trë ng¹i thø yÕu kh¸c l: tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt v ngo¹i ng÷ cña hä kh«ng ®ñ ®Ó khai th¸c th«ng tin trªn m¹ng, nh ng c¸c trë ng¹i ny kh«ng lín ®Õn møc ng¨n c¶n ® îc c¸c gi¸m ®èc quyÕt t©m sö dông Internet. 46 4.34. ChØ cã 9% doanh nghiÖp cho biÕt cã gÆp khã kh¨n khi mua ngo¹i tÖ. Mét mÆt, ®©y l ®iÒu ng¹c nhiªn trong bèi c¶nh cã quy ®Þnh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ngay lËp tøc göi ton bé kho¶n thu b»ng ngo¹i tÖ vo ng©n hng, nh ng mÆt kh¸c, cã kh¶ n¨ng l nhiÒu doanh nghiÖp thùc sù kh«ng cã nhu cÇu sö dông ngo¹i tÖ víi sè l îng lín do kh¸ch hng cña hä th êng cung cÊp nguyªn liÖu, bao tiªu s¶n phÈm, v sau ®ã thanh to¸n cho hä phÇn gi¸ trÞ chªnh lÖch. Nh mét sè gi¸m ®èc cho biÕt, c¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ mÊt ®i thêi gian quý b¸u cho viÖc mua ngo¹i tÖ, m cßn bÞ thiÖt do chªnh lÖch gi÷a tØ gi¸ mua v b¸n ngo¹i tÖ cña ng©n hng. D. Nguån vèn c¬ së vËt chÊt 4.35. ThiÕt bÞ. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhËp phÇn lín thiÕt bÞ s¶n xuÊt cña hä. ChØ cã 15 doanh nghiÖp (16%) dùa chñ yÕu vo m¸y mãc s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam. Ýt doanh nghiÖp t×m nguån thiÕt bÞ ngoi khu vùc: 70 doanh nghiÖp (74%) ®· mua thiÕt bÞ s¶n xuÊt t¹i §«ng ¸, trong ®ã gÇn mét nöa ® îc s¶n xuÊt t¹i NhËt. NhiÒu gi¸m ®èc ®· mua thiÕt bÞ trùc tiÕp tõ c¸c kh¸ch hng n íc ngoi chñ yÕu cña hä. §Æc biÖt, c¸c doanh nghiÖp may mÆc th êng mua m¸y mãc cña NhËt - m¸y mãc cña NhËt l thiÕt bÞ s¶n xuÊt chÝnh cña tõ 25 ®Õn 32 doanh nghiÖp may mÆc (78%). 4.36. HÇu hÕt c¸c thiÕt bÞ s¶n xuÊt cã tuæi thä d íi 10 n¨m, trong ®ã, 50% doanh nghiÖp cã tuæi thä m¸y mãc tõ 1-3 n¨m. ChØ cã 3 doanh nghiÖp cho biÕt thiÕt bÞ cña hä cã ®é tuæi trung b×nh ch a tíi mét n¨m, v chØ cã 8 doanh nghiÖp nãi thiÕt bÞ cña hä ®· h¬n 10 n¨m. Kh«ng thÊy cã b»ng chøng vÒ viÖc sö dông hay cã thÞ tr êng mua b¸n c¸c thiÕt bÞ ®· qua sö dông. 4.37. §Êt ®ai v nh x ëng. ë ViÖt Nam, vÊn ®Ò së h÷u ®Êt ®ai rÊt r¾c rèi. Víi mét giäng nãi khiªm nh êng, mét gi¸m ®èc cho biÕt khã cã thÓ gi¶i thÝch ® îc c¸c luËt lÖ vÒ së h÷u ®Êt ®ai ë ViÖt Nam víi ng êi ngo¹i quèc. §iÒu kh«ng may - v quan träng h¬n - l d êng nh rÊt Ýt ng êi ViÖt Nam hiÓu râ c¸c luËt lÖ vÒ ®Êt ®ai. §iÒu ny kh«ng chØ ®óng víi c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp, m cßn ®óng víi mét sè c¸n bé chÝnh quyÒn cã chøc n¨ng thùc hiÖn. Ch¾c ch¾n, nh÷ng qui ®Þnh mËp mê vÒ ®Êt ®ai ®· v sÏ tiÕp tôc cã t¸c ®éng s©u réng, ®Æc biÖt l ®Õn lßng tin cña c¸c nh ®Çu t . 4.38. ë ViÖt Nam, ph¸p luËt kh«ng cho phÐp së h÷u t nh©n vÒ ®Êt ®ai, do ton bé ®Êt ®ai ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n nãi chung v do nh n íc qu¶n lý. 62 QuyÒn vÒ ®Êt ®ai chÝnh l c¸c quyÒn sö dông ®Êt di h¹n, theo ®ã c¸c c¸ nh©n v c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ® îc nh n íc "giao l¹i" hoÆc cho thuª ®Êt ®Ó sö dông. §Êt ®ai chØ cã thÓ ® îc "giao l¹i" ®Ó lm nh ë, canh t¸c n«ng nghiÖp, trång rõng hoÆc lm c¬ së h¹ tÇng, v trong tháa thuËn giao ®Êt kh«ng quy ®Þnh giíi h¹n thêi gian. NÕu dïng cho c¸c ho¹t ®éng th ¬ng m¹i hoÆc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh n íc sÏ kh«ng giao ®Êt m chØ cho thuª víi thêi h¹n tèi ®a l 70 n¨m. §Êt ® îc "giao" v cho thuª cã thÓ ® îc chuyÓn nh îng (trªn 62Sù chèng ®èi së h÷u t nh©n vÒ ®Êt ®ai vÉn l mét vÊn ®Ò ý thøc hÖ c¬ b¶n ®èi víi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. C¸c ®¹o luËt vÒ ®Êt ®ai ® îc th«ng qua vo c¸c n¨m 1987, 1993 v 1998. NghÞ ®Þnh h íng dÉn thi hnh LuËt ®Êt ®ai n¨m 1998 ®· ® îc ban hnh th¸ng 3 n¨m 1999. 47 thùc tÕ l b¸n khi ® îc nh n íc cho phÐp) hoÆc cho bªn thø ba thuª l¹i. Tuy nhiªn, vÒ mÆt ph¸p lý, ®Êt ®ai ®Ó s¶n xuÊt v kinh doanh kh«ng ® îc phÐp cho thõa kÕ v nh n íc cã thÓ thu l¹i nÕu ®Êt ®ai kh«ng ® îc sö dông ®óng víi môc ®Ých ban ®Çu. HiÖn ch a râ c¸c quy ®Þnh cña luËt ®Êt ®ai ® îc thùc thi tíi møc ®é no ë cÊp ®Þa ph ¬ng. 4.39. C¶ ng êi thiÕt kÕ c©u hái ®iÒu tra lÉn ng êi pháng vÊn ®Òu kh«ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nãi trªn khi thùc hiÖn cuéc ®iÒu tra ny, v v× thÕ ®· kh«ng tËp hîp ® îc th«ng tin cô thÓ vÒ viÖc c¸c luËt lÖ ny ® îc thùc hiÖn ra sao trªn thùc tÕ. C¸c sè liÖu thu thËp ® îc chØ ®¬n thuÇn ph¶n ¸nh sù hiÓu biÕt cña c¸c gi¸m ®èc vÒ quyÒn sö dông ®Êt cña chÝnh hä, v sù hiÓu biÕt ny phÇn no tr¸i ng îc víi nh÷ng quy ®Þnh trªn v¨n b¶n cña ph¸p luËt. VÝ dô, hä th êng nãi vÒ chuyÖn "mua" quyÒn sö dông ®Êt cña nh n íc ®Ó phôc vô kinh doanh, ®iÒu d êng nh kh«ng thÓ thùc hiÖn theo ph¸p luËt hiÖn hnh. Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸ch hiÓu cña c¸c gi¸m ®èc vÒ luËt ®Êt ®ai víi c¸c quy ®Þnh cña luËt ®Êt ®ai phÇn no cho thÊy t×nh h×nh thùc hiÖn luËt ®Êt ®ai ë c¸c ®Þa ph ¬ng. 4.40. Theo nhËn thøc cña c¸c gi¸m ®èc, trong sè 95 doanh nghiÖp trong mÉu chän, cã mét nöa (47 doanh nghiÖp) nãi hä cã quyÒn sö dông ®Êt, sè cßn l¹i nãi hä thuª ®Êt ®Ó kinh doanh (47 doanh nghiÖp). Ngo¹i lÖ duy nhÊt l mét cùu sÜ quan cao cÊp cña qu©n ®éi nãi «ng ®· ® îc chÝnh phñ cÊp ®Êt khi nghØ h u. 4.41. C¸c doanh nghiÖp ë miÒn Nam th êng hay kh¼ng ®Þnh hä cã quyÒn sö dông ®Êt h¬n c¸c doanh nghiÖp ë miÒn B¾c. 33 gi¸m ®èc miÒn Nam, 12 gi¸m ®èc miÒn B¾c, v 2 gi¸m ®èc miÒn Trung nãi hä cã quyÒn sö dông ®Êt. Nguån gèc cña c¸c quyÒn sö dông ®Êt ny còng kh¸c nhau gi÷a miÒn B¾c v miÒn Nam. Trong sè 33 doanh nghiÖp miÒn Nam nãi hä cã quyÒn sö dông ®Êt, 24 doanh nghiÖp nãi hä cã ® îc quyÒn sö dông ®Êt tõ c¸c c¸ nh©n, 3 doanh nghiÖp cã tõ c¸c doanh nghiÖp nh n íc, v mét doanh nghiÖp cã tõ qu©n ®éi. NhiÒu gi¸m ®èc miÒn Nam ®· mua ®Êt cña n«ng d©n, lm n¶y sinh vÊn ®Ò liÖu ®Êt ®ai cã thÓ ® îc ph©n lo¹i l¹i thnh ®Êt kinh doanh hoÆc ®Êt s¶n xuÊt. Ba gi¸m ®èc kh¸c nãi hä mua quyÒn sö dông ®Êt cña nh n íc v cã 2 ng êi kh¸c nãi hä ® îc thõa kÕ. Ng îc l¹i, kh«ng cã gi¸m ®èc miÒn B¾c no nãi hä mua quyÒn sö dông ®Êt cña c¸c c¸ nh©n. Cã 3 ng êi mua quyÒn sö dông ®Êt cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc v 2 ng êi mua cña c¸c hîp t¸c x·. Trong sè 7 ng êi cßn l¹i, 5 ng êi cho biÕt hä mua cña chÝnh phñ v 2 ng êi nãi hä ® îc thõa kÕ. 4.42. Cã ®Ó ® a ra mét sè lêi gi¶i thÝch hîp lý vÒ viÖc t¹i sao tØ lÖ së h÷u quyÒn sö dông ®Êt ë c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam l¹i cao h¬n c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c. Thø nhÊt, qu¸ tr×nh quèc h÷u hãa ®Êt ®ai cña nh n íc ® îc thùc hiÖn ton diÖn h¬n ë miÒn B¾c trong nh÷ng n¨m 50 v 60 so víi ë miÒn Nam sau khi ®Êt n íc thèng nhÊt, v ë miÒn Nam sè t nh©n së h÷u ®Êt ®ai còng nhiÒu h¬n ®¸ng kÓ.63 Thø hai, nh÷ng trë ng¹i vÒ hnh chÝnh quan liªu ®Ó cã ® îc quyÒn së h÷u ®Êt ë miÒn Nam d êng nh Ýt h¬n so víi miÒn B¾c. V cuèi cïng, cã kh¶ n¨ng do yÕu tè lÞch sö, ng êi miÒn Nam coi träng 63Trªn thùc tÕ, tr íc n¨m 1980, víi viÖc th«ng qua HiÕn ph¸p míi, quyÒn së h÷u t nh©n vÒ ®Êt ®ai ®· chÝnh thøc bÞ cÊm ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, cã thÓ cho r»ng víi viÖc quèc h÷u ho¸ hÇu nh ton bé ngnh c«ng nghiÖp vo ®Çu nh÷ng n¨m 60, lo¹i ®Êt cã gi¸ trÞ th ¬ng m¹i nhÊt ®Òu thuéc së h÷u nh n íc. 48 quyÒn së h÷u ®Êt ®ai h¬n ng êi miÒn B¾c v do vËy theo ®uæi vÊn ®Ò ny m¹nh mÏ h¬n. 4.43. Cã lÏ khi 8 doanh nghiÖp nªu trªn nãi r»ng hä ®· mua quyÒn sö dông ®Êt cña nh n íc (3 doanh nghiÖp ë miÒn Nam, 5 doanh nghiÖp ë miÒn B¾c) thùc chÊt l hä ®· thuª ®Êt cña nh n íc, v× luËt ph¸p kh«ng cho phÐp mua quyÒn sö dông ®Êt ®Ó s¶n xuÊt v kinh doanh. Trong sè 47 doanh nghiÖp nãi hä ®· thuª ®Êt, 26 doanh nghiÖp thuª cña chÝnh phñ, v 15 doanh nghiÖp thuª ®Êt cña doanh nghiÖp nh n íc, 4 doanh nghiÖp thuª cña qu©n ®éi, v chØ cã mét doanh nghiÖp thuª cña c¸ nh©n.64 4.44. Thêi h¹n thuª ®Êt kh¸c nhau ®¸ng kÓ: 11 doanh nghiÖp cã thêi h¹n thuª tõ 1-2 n¨m; 9 doanh nghiÖp tõ 5-15 n¨m, v 27 doanh nghiÖp tõ 20-50 n¨m. Thêi h¹n thuª ®Êt tõ c¸c doanh nghiÖp nh n íc th êng ng¾n; trong khi ®ã thêi h¹n thuª ®Êt cña c¸c c¬ quan trung ¬ng hoÆc ®Þa ph ¬ng th êng di tíi 20 n¨m hoÆc h¬n. C¸c doanh nghiÖp thuª ®Êt cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc th êng phn nn r»ng hä muèn thuª trùc tiÕp tõ nh n íc víi thêi h¹n di h¬n, nh ng c¸c doanh nghiÖp ny ®· tõ chèi b¸n (chuyÓn nh îng) quyÒn sö dông ®Êt. Mét doanh nghiÖp miÒn B¾c ®· ho¹t ®éng kinh doanh trªn khu ®Êt cña mét doanh nghiÖp nh n íc kh«ng cßn tiÕp tôc ho¹t ®éng - trªn thùc tÕ, doanh nghiÖp ny ®· t¹o thu nhËp b»ng c¸ch cho 17 doanh nghiÖp t nh©n thuª ®Êt cña m×nh. X¸c suÊt cña viÖc ®Êt ®ai trë thnh yÕu tè c¶n trë lín víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ë miÒn B¾c th êng cao gÊp ®«i c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam. 4.45. B»ng chøng vÒ quyÒn sö dông ®Êt ®Çy ®ñ v hîp ph¸p ® îc thÓ hiÖn d íi h×nh thøc "sæ ®á". 40 doanh nghiÖp trong mÉu chän (42%) cho biÕt hä cã "sæ ®á" cho phÇn ®Êt cña hä. VÒ mÆt ph¸p lý, c¶ ng êi ® îc giao ®Êt v ng êi thuª ®Êt cña nh n íc ®Òu ®ñ tiªu chuÈn ®Ó nhËn "sæ ®á". Tuy nhiªn, hÇu hÕt nh÷ng ng êi cã "sæ ®á" cho biÕt hä ®· mua quyÒn sö dông ®Êt: chØ cã 6 trong sè 40 nh÷ng ng êi cã "sæ ®á" nãi hä chØ thuª ®Êt th«i. Nh÷ng ng êi th êng hay kh¼ng ®Þnh cã quyÒn sö dông ®Êt l c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam, v hä còng th êng cã "sæ ®á" - 29 trong sè 40 doanh nghiÖp cã "sæ ®á" l c¸c doanh nghiÖp ë miÒn Nam. 4.46. Nh÷ng doanh nghiÖp nãi hä ®· mua quyÒn sö dông ®Êt hoÆc thuª trùc tiÕp cña nh n íc nh ng kh«ng cã "sæ ®á" cho biÕt nguyªn nh©n l do c¸c c¸n bé ®Þa ph ¬ng ngÇn ng¹i kh«ng muèn cÊp chøng nhËn ny cho hä v chi phÝ ®Ó cã sæ ®á qu¸ cao. VÒ lý do thø nhÊt ã thÓ lÊy vÝ dô cô thÓ: 10 trong sè 11 doanh nghiÖp ë tØnh B×nh D ¬ng ®· cã "sæ ®á" cho phÇn ®Êt cña m×nh, trong khi ë mét huyÖn c¸ch ®ã kh«ng xa ë tØnh §ång Nai, c¸c gi¸m ®èc cho biÕt c¸n bé ®Þa ph ¬ng ch a cÊp mét quyÓn "sæ ®á" no. VÒ lý do thø hai, c¸c gi¸m ®èc th êng nãi r»ng hä ®· c©n nh¾c gi÷a yªu cÇu ph¶i ®i vay ng©n hng (v v× thÕ ph¶i cã "sæ ®á" lm thÕ chÊp) víi chi phÝ ®Ó cã "sæ ®á", v mét sè ng êi ®· quyÕt ®Þnh kh«ng lm c¶ hai viÖc ®ã. Mét gi¸m ®èc gi¶i thÝch r»ng «ng chØ cÇn "sæ ®á" ®Ó cã thÓ b¸n ®Êt ®i víi gi¸ cao tèi ®a khi cÇn. 64§iÒu kh«ng g©y ng¹c nhiªn l c¶ hai c«ng ty ny ®Òu ®Æt ë thnh phè Hå ChÝ Minh. 49 4.47. Sù râ rng vÒ së h÷u quyÒn sö dông ®Êt trë nªn rÊt cÇn thiÕt khi c¸c doanh nghiÖp xin vay ng©n hng v cÇn cã thÕ chÊp (còng nh khi b¸n cæ phÇn). C¸c gi¸m ®èc th êng nãi r»ng vËt thÕ chÊp quan träng nhÊt ®èi víi ng©n hng l "sæ ®á". Tuy nhiªn, trong sè 17 doanh nghiÖp trong mÉu chän ® îc vay cña ng©n hng víi thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn, chØ cã 5 doanh nghiÖp cã "sæ ®á", 7 doanh nghiÖp cã mét b»ng chøng no ®ã vÒ quyÒn sö dông ®Êt, v 5 doanh nghiÖp thuª ®Êt. 4.48. VÒ c¸c nh m¸y ® îc x©y dùng trªn khu ®Êt, râ rng l nhiÒu doanh nghiÖp ®· c¶m thÊy ®ñ an t©m vÒ vÊn ®Ò quyÒn sö dông ®Êt v quyÕt ®Þnh x©y dùng nh m¸y trªn c¸c m¶nh ®Êt ®ã: 61% doanh nghiÖp ®· x©y dùng c¸c nh m¸y cña hä. C¸c doanh nghiÖp cßn l¹i ®· mua (14%) hoÆc thuª nh m¸y (18%). §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý l cã rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®· x©y dùng nh m¸y mÆc dï hä chØ ® îc thuª ®Êt trong thêi h¹n ng¾n. E. ThÞ tr êng 4.49. ThÞ tr êng tiªu thô s¶n phÈm (®Çu ra). C¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän hÇu hÕt ®Òu ®i theo h íng xuÊt khÈu. 85 trong sè 95 doanh nghiÖp, chiÕm mét tû lÖ rÊt cao (89%), ®· xuÊt khÈu Ýt nhÊt mét phÇn s¶n phÈm cña m×nh, v 78 doanh nghiÖp (82%) coi thÞ tr êng n íc ngoi l nguån doanh thu chÝnh cña m×nh. 65TÝnh trung b×nh, 97% s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mÉu ®iÒu tra ® îc xuÊt khÈu. Ton bé c¸c doanh nghiÖp may ®Òu chñ yÕu b¸n s¶n phÈm ra n íc ngoi - tøc l 32 trong sè 78 doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu s¶n phÈm (41%) l c¸c doanh nghiÖp may. 4.50. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu ®Òu s¶n xuÊt hng phôc vô cho ng êi tiªu dïng ë c¸c n íc c«ng nghiÖp hãa. §iÒu ny cã nghÜa l s¶n phÈm cña hä cã chÊt l îng kh¸ cao. 40 doanh nghiÖp (51% sè doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu) cã kh¸ch hng chñ yÕu ë T©y ¢u, 15 doanh nghiÖp (19% sè doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu) cã kh¸ch hng NhËt B¶n, v 8 doanh nghiÖp (10%) cã kh¸ch hng ë B¾c Mü. C¸c n íc cã thu nhËp trung b×nh nh Hn Quèc, §i Loan v c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi ë §«ng ¢u l nh÷ng kh¸ch hng chÝnh cña 15 doanh nghiÖp (19%) cßn l¹i. ViÖc cã nhiÒu doanh nghiÖp x¸c lËp ® îc vÞ trÝ cña m×nh trªn c¸c thÞ tr êng ph ¬ng T©y æn ®Þnh v t¨ng tr ëng m¹nh l mét dÊu hiÖu m¹nh mÏ cho thÊy kh¶ n¨ng cña nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam. 4.51. §ång thêi, ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ny l hä kh«ng tù tiÕp cËn ® îc c¸c thÞ tr êng, tøc l hä ph¶i phô thuéc nhiÒu vo c¸c c«ng ty trung gian th ¬ng m¹i. Trong sè 78 doanh nghiÖp xuÊt khÈu nªu trªn, 47 doanh nghiÖp xuÊt khÈu qua c¸c ®¹i lý trung gian, 31 doanh nghiÖp b¸n th¼ng cho ng êi mua hoÆc c¸c doanh nghiÖp b¸n lÎ ë n íc ngoi. Cô thÓ h¬n, 48 doanh nghiÖp cã ng êi tiªu dïng cuèi cïng ë c¸c thÞ tr êng T©y ¢u v B¾c Mü, nh ng chØ cã 27 doanh nghiÖp b¸n hng trùc tiÕp cho mét doanh nghiÖp b¸n lÎ ë n íc ®ã. Trong sè 15 doanh nghiÖp cã kh¸ch 6517 c«ng ty chñ yÕu b¸n hng trªn thÞ tr êng néi ®Þa s¶n xuÊt nhiÒu chñng lo¹i hng ho¸ h¬n so víi 78 doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu. Trong sè c¸c doanh nghiÖp b¸n trªn thÞ tr êng néi ®Þa ny cã nhiÒu doanh nghiÖp s¶n xuÊt thùc phÈm v n íc gi¶i kh¸t. 50 hng ë NhËt, cã 8 doanh nghiÖp ph¶i th«ng qua c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i lm cÇu nèi b¸n hng cho c¸c cöa hng b¸n lÎ ë NhËt B¶n v 7 doanh nghiÖp ®· tù m×nh thiÕt lËp ® îc mèi quan hÖ b¸n hng trùc tiÕp h¬n. Trong sè gÇn 47 ®¹i lý th ¬ng m¹i cã lm ¨n víi c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän, 28 ®¹i lý l c¸c c«ng ty Hn Quèc hoÆc §i Loan, 7 ®¹i lý NhËt B¶n, 8 ®¹i lý ch©u ¢u, v sè Ýt cßn l¹i l cña mét sè n íc kh¸. H×nh 4.5: ThÞ tr êng ®Çu ra cña c¸c Doanh nghiÖp trong mÉu chän (95 c«ng ty) 35 Hn Quèc & §i Loan 12 23 T©y ¢u 40 17 ViÖt Nam 17 14 NhËt b¶n 15 4 B¾c Mü 8 1 §«ng ¢u v Liªn X« cò 2 ASEAN 1 0 0 Kh«ng biÕt 1 iÕ K Ng êi tiªu dïng cuèi cïng 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Kh¸ch hng trùc tiÕp Sè doanh nghiÖp 4.52. ViÖc c¸c doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu chiÕm mét tû träng cao trong tæng mÉu ®iÒu tra cã thÓ l dÊu hiÖu cho thÊy c¸c khã kh¨n cña c¸c doanh nghiÖp trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr êng néi ®Þa. Theo lÏ tù nhiªn, chóng ta vÉn cho r»ng sè doanh nghiÖp cã qui m« lín cña ViÖt Nam s¶n xuÊt cho thÞ tr êng néi ®Þa nhÊt ®Þnh ph¶i chiÕm tû träng cao trong tæng mÉu ®iÒu tra do c¸c doanh nghiÖp ny ® îc coi l cã u thÕ ®¸ng kÓ trªn thÞ tr êng néi ®Þa. Cã thÓ c¸c doanh nghiÖp ny gÆp khã kh¨n trªn thÞ tr êng néi ®Þa l do: bÞ c¸c doanh nghiÖp nh n íc lÊn chç bëi nh÷ng doanh nghiÖp nh n íc ny ®· chi phèi thÞ tr êng néi ®Þa tõ l©u, hoÆc do hng nhËp rÎ h¬n, chñ yÕu l nhËp lËu tõ Trung Quèc , khiÕn c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng thÓ c¹nh tranh næi. Ngoi ra, c¸c doanh nghiÖp t nh©n khã cã thÓ kh¾c phôc ® îc t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña thÞ tr êng ViÖt Nam khi muèn më réng quy m« ho¹t ®éng cña m×nh. HiÖn cã nh÷ng trë ng¹i ®¸ng kÓ vÒ mÆt th«ng tin ë ViÖt Nam còng nh hng lo¹t c¸c hng ro phi thuÕ quan kh«ng chÝnh thøc gi÷a c¸c tØnh, theo kiÓu chØ ® îc phÐp "mua hng ®Þa ph ¬ng". 4.53. C¸c thÞ tr êng nguyªn liÖu (®Çu vo). C¸c gi¸m ®èc nh×n chung ®Òu hi lßng víi chÊt l îng v nguån cung cÊp c¸c nguyªn liÖu th« v ®Çu vo trung gian. 86% c¸c doanh nghiÖp nãi r»ng hä "lu«n lu«n" hoÆc "th êng xuyªn" cã thÓ mua c¸c nguyªn liÖu ®Çu vo khi hä cÇn. C¸c doanh nghiÖp cã xu h íng phô thuéc nhiÒu vo nguån nguyªn liÖu nhËp khÈu. ChØ cã 23 doanh nghiÖp trong mÉu chän (25%) nhËp khÈu d íi 20% tæng møc nguyªn liÖu tÝnh theo gi¸ trÞ. TÝnh trung b×nh cho c¶ mÉu chän, c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu kho¶ng 70% nguyªn liÖu cña m×nh. 51 4.54. Sù phô thuéc cña c¸c doanh nghiÖp vo nguyªn liÖu nhËp khÈu kh¸c nhau ®¸ng kÓ gi÷a c¸c ngnh nghÒ. C¸c doanh nghiÖp may phô thuéc nhiÒu nhÊt vo nguyªn liÖu nhËp khÈu víi tØ lÖ phÇn tr¨m b×nh qu©n møc nguyªn liÖu ph¶i nhËp khÈu l 90% (xem Ph©n TÝch Nhá 4.3). MÆt kh¸c, trong sè c¸c doanh nghiÖp thùc phÈm v n íc gi¶i kh¸t, nh×n chung kh«ng cã doanh nghiÖp no ph¶i nhËp khÈu nguyªn liÖu. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å gç v c¸c s¶n phÈm kh¸c tõ gç cã c¬ cÊu phô thuéc nhËp khÈu ®a d¹ng nhÊt. §©y l kÕt qu¶ cña hai chiÕn l îc kh¸c nhau cña c¸c doanh nghiÖp tr íc quy chÕ cÊm xuÊt khÈu gç quý tõ c¸c rõng cña ViÖt Nam. Mét bªn l kho¶ng mét nöa sè doanh nghiÖp ®· chuyÓn tõ nguyªn liÖu gç quý sang c¸c c¸c lo¹i gç kh¸c cã s½n h¬n ë trong n íc nh gç cao su. Mét bªn kh¸c l kho¶ng mét nöa sè doanh nghiÖp tiÕp tôc sö dông gç quý b»ng c¸ch nhËp khÈu tõ c¸c n íc l¸ng giÒng cã luËt b¶o vÖ m«i tr êng Ýt kh¾t khe h¬n. Ph©n TÝch Nhá 4.3: C¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian Kho¶ng trªn mét nöa (49) trong sè 85 doanh nghiÖp cã xuÊt khÈu trong mÉu chän ®· xuÊt khÈu mét phÇn s¶n phÈm cña m×nh qua c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i n íc ngoi ®Ó ® a s¶n phÈm cña m×nh vo thÞ tr êng n íc ngoi. Sù phô thuéc lín ny vo c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i - hÇu hÕt l tõ Hn Quèc v §i Loan - l hËu qu¶ tÊt yÕu cña viÖc th«ng tin vÒ thÞ tr êng n íc ngoi t¹i ViÖt Nam hiÖn cßn bÞ c¶n trë bëi nhiÒu yÕu tè. C¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian l mét gi¶i ph¸p thÞ tr êng ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nÈy sinh do sù c¶n trë vÒ th«ng tin, trªn thùc tÕ lÊp ®Èy kho¶ng trèng vÒ th«ng tin gi÷a thÞ tr êng ViÖt Nam víi thÕ giíi bªn ngoi. V× vËy, mèi quan hÖ víi c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian nh×n chung rÊt cã gi¸ trÞ v ® îc c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ViÖt Nam u ¸i. Nh ng trªn thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp ph¶i chÞu nh÷ng chi phÝ g× ®Ó ®æi lÊy lîi Ých ny? C¸c sè liÖu thu ® îc tõ cuéc ®iÒu tra ny cho thÊy c¸c chi phÝ ny thùc sù l ®¸ng kÓ. Doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän cã sö dông c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian ®Ó xuÊt khÈu thÊp h¬n nhiÒu so víi møc doanh thu c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu trùc tiÕp. Cô thÓ, doanh thu hng n¨m b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu trùc tiÕp cao h¬n 31% doanh thu b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu qua trung gian. Trªn thùc tÕ, doanh thu b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp b¸n hng qua trung gian th ¬ng m¹i thÊp h¬n 20% møc doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng xuÊt khÈu. C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu trùc tiÕp còng ®¹t x¸c suÊt cao h¬n 50% so víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu qua trung gian trong viÖc gi÷ gi¸ æn ®Þnh còng nh t¨ng lîi nhuËn, t¨ng doanh thu v l îng hng b¸n ra trong n¨m 1998. Do nh÷ng khã kh¨n vÒ th«ng tin c¶ vÒ c¸c thÞ tr êng ®Çu vo v ®Çu ra, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ViÖt Nam ph¶i hon ton dùa vo c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian. Mét phÇn ba sè doanh nghiÖp trong mÉu chän ®· nhËp khÈu hÇu hÕt, nÕu kh«ng nãi l ton bé, c¸c ®Çu vo tõ chÝnh ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian bao tiªu s¶n phÈm cuèi cïng cho doanh nghiÖp. C¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i nh×n chung ®Òu hiÓu ® îc gi¸ trÞ cña kho¶ng trèng vÒ th«ng tin trªn thÞ tr êng ViÖt Nam do vËy th êng ngÇn ng¹i 52 kh«ng muèn chia sÎ c¸c th«ng tin víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam v× sî ®iÒu ®ã sÏ lm tæn h¹i cho vai trß trung gian cña hä. VÝ dô, hä kh«ng muèn cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ ng êi cung cÊp hoÆc vÒ c¸c ng êi mua kh¸c c¹nh tranh víi hä. Sè l îng h¹n chÕ c¸c doanh nghiÖp trung gian th ¬ng m¹i n íc ngoi cã v¨n phßng ®¹i diÖn ë ViÖt Nam ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ViÖt Nam khi muèn so s¸nh dÞch vô cña c¸c ®¹i lý trung gian. Mét gi¸m ®èc gi¶i thÝch r»ng «ng ta kh«ng thÓ cho ng êi pháng vÊn biÕt gi¸ trÞ cña c¸c ®Çu vo ®èi víi s¶n phÈm do m×nh s¶n xuÊt, v× ®¹i lý th ¬ng m¹i - nguån cung cÊp ®Çu vo nhËp khÈu duy nhÊt cña «ng - ®· tõ chèi cho «ng ta biÕt. Ng êi gi¸m ®èc ny phn nn "§iÒu ny gièng nh chóng t«i ®ang ®i trªn chÝnh chiÕc xe cña m×nh, nh ng cã kÎ no ®ã n¾m lÊy v« l¨ng v kh«ng cho chóng t«i l¸i". Mét gi¸m ®èc kh¸c kh«ng thÓ tr¶ lêi ® îc c©u hái nh÷ng chiÕc ¸o s¬ mi m doanh nghiÖp «ng ta s¶n xuÊt ®· ® îc b¸n víi gi¸ bao nhiªu: "TÊt c¶ nh÷ng g× t«i biÕt vÒ gi¸ c¶ l nÕu t«i lm háng c¸i no th× ph¶i ®Òn c¸i ®ã", «ng ta nãi mét c¸ch ng îng ngËp. 53 F. KÕt qu¶ ho¹t ®éng v Xu h íng 4.55. C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ny ®· ng¹c nhiªn mét c¸ch dÔ chÞu khi thÊy r»ng, thËm chÝ trong hon c¶nh khã kh¨n hiÖn nay, ®a sè c¸c doanh nghiÖp trong mÉu chän (83 doanh nghiÖp, 87%) ®· thu ® îc lîi nhuËn trong n¨m 1998. Tuy nhiªn, khi xÐt vÒ xu h íng th× bøc tranh chung l¹i kh«ng cho chóng ta thÊy kÕt qu¶ râ rng nh vËy. 39 doanh nghiÖp (42%) cho biÕt lîi nhuËn ®· t¨ng trong n¨m 1998 v ®èi víi 38 doanh nghiÖp kh¸c (41%), lîi nhuËn ®· gi¶m trong cïng kú. T ¬ng tù, 42 doanh nghiÖp (44%) cho biÕt doanh thu v l îng hng b¸n ra t¨ng lªn trong n¨m 1998, trong khi 29 doanh nghiÖp (31%) cho biÕt c¶ hai chØ sè ny ®Òu gi¶m. Doanh thu gi¶m nhiÒu h¬n l îng hng b¸n l ®iÒu dÔ gi¶i thÝch, v× trong n¨m 1998 ®· cã 58 doanh nghiÖp buéc ph¶i gi¶m gi¸ s¶n phÈm cña m×nh. B¶ng 4.4: Xu h íng biÕn ®éng doanh thu v l îng hng b¸n, n¨m 1998 Sè doanh nghiÖp TØ lÖ phÇn tr¨m L îng hng b¸n T¨ng nhiÒu 26 28 T¨ng Ýt 22 24 Kh«ng thay ®æi 17 19 Gi¶m Ýt 14 15 Gi¶m nhiÒu 12 13 Doanh thu T¨ng nhiÒu 24 26 T¨ng Ýt 19 21 Kh«ng thay ®æi 16 17 Gi¶m Ýt 19 21 Gi¶m nhiÒu 13 14 54 Ph©n TÝch Nhá 4.4: Doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v "Kh«ng thnh c«ng" C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ®· t¹o ra hai lo¹i h×nh doanh nghiÖp: doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng" ®Ó t×m hiÓu s©u h¬n vÒ nh÷ng doanh nghiÖp v nh÷ng gi¸m ®èc ®· thnh c«ng trong viÖc x©y dùng c¸c doanh nghiÖp lm ¨n thnh ®¹t trong nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi cña ViÖt Nam.* ThËt ®¸ng khÝch lÖ khi thÊy 44% sè doanh nghiÖp trong mÉu chän ®ñ tiªu chuÈn l doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v chØ cã 31 % doanh nghiÖp bÞ r¬i vo diÖn doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng". Thnh c«ng Kh«ng thnh C¸c d.n cßn Ton bé (42) c«ng (24) l¹i (24) mÉu (95) §· ® îc ®o t¹o chÝnh quy 59% 79% 63% 66% §· cã b»ng ®¹i häc 46% 57% 65% 54% §· du häc n íc ngoi 17% 35% 25% 24% §· vay ® îc ng©n hng mét lÇn 62% 69% 75% 67% §· vay ® îc ng©n hng víi thêi h¹n tõ 45% 24% 33% 36% 9 th¸ng trë lªn §· vay ® îc ng©n hng víi thêi h¹n tõ 26% 14% 8% 18% 3 n¨m trë lªn §· cã "sæ ®á" 50% 30% 46% 44% Doanh nghiÖp may mÆc 26% 38% 42% 34% XuÊt khÈu trùc tiÕp, kh«ng qua ®¹i lý 49% 19% 29% 31% trung gian Gi¸m ®èc sinh ë miÒn Nam 55% 23% 23% 42% Lm ¨n cã l·i lóc ® îc ®iÒu tra 100% 59% 100% 87% Møc doanh thu trung b×nh 14 tØ VND 7 tØ VND 8,5 tØ 10 tØ * §iÒu quan träng cÇn l u ý l nh÷ng ng êi ®· x©y dùng thnh c«ng c¸c doanh nghiÖp t nh©n cã sö dông tõ 100 nh©n c«ng trë lªn trong nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ ®· l nh÷ng ng êi `thnh c«ng`, v c¸c biÕn sè ph©n lo¹i nh vËy chØ ®¬n thuÇn l ®Ó so s¸nh nh÷ng doanh nghiÖp rÊt thnh c«ng (®øng hng ®Çu) víi nh÷ng doanh nghiÖp Ýt thnh c«ng h¬n. V× vËy,nh÷ng doanh nghiÖp " thnh c«ng" l nh÷ng doanh nghiÖp lm ¨n cã l·i, cã doanh thu v l îng hng b¸n ra t¨ng trong n¨m 1998 (c¸c c©u hái tõ 189 - 192 trong phÇn b¶ng c©u hái ë Phô lôc 3). Do chØ cã 12 doanh nghiÖp th«ng b¸o l hä kh«ng cã l·i, nªn nh÷ng doanh nghiÖp "kh«ng thnh c«ng" ph¶i ® îc ®Þnh nghÜa mét c¸ch kÐm chÆt chÏ h¬n. C¸c doanh nghiÖp " kh«ng thnh c«ng" l c¸c doanh nghiÖp cã doanh thu v l îng hng b¸n ra gi¶m trong n¨m 1998 (c¸c c©u hái tõ 189-192). 55 Ch©n dung cña mét doanh nghiÖp "Thnh c«ng". Cã thÓ ph¸c ho¹ ® îc ch©n dung s¬ l îc cña mét doanh nghiÖp "Thnh c«ng" ®iÓn h×nh trong sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ViÖt Nam. Doanh nghiÖp ny th êng ® îc thnh lËp v qu¶n lý bëi mét nh doanh nghiÖp sinh ra ë miÒn Nam, ®· chuyÓn sang khu vùc t nh©n tõ mét c ¬ng vÞ trong mét doanh nghiÖp nh n íc v cã thÓ kh«ng cã b»ng ®¹i häc hay ® îc ®o t¹o chÝnh quy. Nh doanh nghiÖp ny ®· x¸c ®Þnh v ®¸p øng ® îc nhu cÇu cña m¶ng thÞ tr êng cã møc cÇu cao v cã lîi nhuËn trªn thÞ tr êng néi ®Þa, ch¼ng h¹n trong c¸c ngnh s¶n xuÊt giÊy, bét giÆt, m× sîi v thuèc nam, hoÆc mét m¶ng s¶n phÈm cã lîi nhuËn cao trªn c¸c thÞ tr êng xuÊt khÈu, nh c phª, h¹t ®iÒu, h¶i s¶n, v c¸c lo¹i quÇn ¸o v giÇy dÐp cã chÊt l îng cao ® îc b¸n th¼ng cho ng êi mua cuèi cïng, kh«ng qua ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian. ThÞ tr êng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ny th êng l T©y ¢u v B¾c Mü chø kh«ng ph¶i l khu vùc §«ng ¸, n¬i m thÞ tr êng ®· bÞ co hÑp l¹i trong n¨m 1998. V ®©y còng l c¸c doanh nghiÖp cã nhiÒu kh¶ n¨ng vay ® îc vèn cña ng©n hng víi thêi h¹n di h¬n 3 th¸ng, vèn l thêi h¹n cho vay th«ng th êng cña c¸c ng©n hng. §ång thêi, c¸c doanh nghiÖp ny cã "sæ ®á" cho phÇn ®Êt cña m×nh. Ch©n dung cña mét doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng". Chóng ta l¹i cã thªm b»ng chøng vÒ t¸c dông h¹n chÕ cña c¸c tr êng ®¹i häc v c¸c ch ¬ng tr×nh ®o t¹o m gi¸m ®èc cña c¸c doanh nghiÖp lo¹i ny ®· tham gia -- Gi¸m ®èc cña c¸c doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng" th êng cã b»ng ®¹i häc, ®· tham dù Ýt nhÊt mét kho¸ ®o t¹o, v cã thÓ ®· du häc ë n íc ngoi. Cã nhiÒu kh¶ n¨ng c¸c doanh nghiÖp ny ®ang ho¹t ®éng trong chÝnh nh÷ng ngnh m c¸c doanh nghiÖp "Thnh c«ng" ®ang ho¹t ®éng, nh ng cã qui m« t ¬ng ®èi nhá, th êng s¶n xuÊt lo¹i s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp h¬n v cã thÓ ®ang bÞ thua lç t¹i thêi ®iÓm tiÕn hnh ®iÒu tra. C¸c doanh nghiÖp lo¹i ny th êng s¶n xuÊt quÇn ¸o ®Ó xuÊt khÈu qua mét ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian, chñ yÕu l §i Loan hoÆc Hn Quèc. V c¸c doanh nghiÖp ny th êng Ýt cã c¬ héi vay ® îc c¸c kho¶n vay trung v di h¹n so víi c¸c doanh nghiÖp ® îc xÕp vo diÖn thnh c«ng. Nh÷ng ®iÓm kh«ng kh¸c nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v c¸c doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng": Nh÷ng doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v "Kh«ng thnh c«ng" kh«ng kh¸c nhau vÒ ngnh nghÒ: cã 11 doanh nghiÖp may mÆc trong sè c¸c doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v 11 doanh nghiÖp may mÆc trong sè c¸c doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng"; 6 doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®å da thuéc sè nh÷ng doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v 5 trong sè nh÷ng doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng"; v cã 4 doanh nghiÖp ®å gèm trong sè nh÷ng doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v 3 trong sè nh÷ng doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng". Th êng doanh nghiÖp "Thnh c«ng" l nh÷ng doanh nghiÖp t×m ® îc nh÷ng c¬ héi cã lîi nhuËn trong ngnh trong khi doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng" l¹i kh«ng lm ® îc nh vËy trong cïng chÝnh ngnh ®ã. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt g× gi÷a doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v "Kh«ng thnh c«ng" vÒ ®Þa ®iÓm doanh nghiÖp: kho¶ng 40% doanh nghiÖp "Thnh c«ng" cã trô së ë c¶ miÒn B¾c v miÒn Nam, v kho¶ng 56 60% doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng" ho¹t ®éng ë c¶ miÒn B¾c v miÒn Nam. Sù kh¸c biÖt vÒ tuæi trung b×nh cña hai lo¹i doanh nghiÖp ny (7 n¨m cña doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v 9 n¨m cña doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng") còng kh«ng ®¸ng kÓ. ý nghÜa. Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng thnh c«ng trong viÖc x©y dùng mét doanh nghiÖp "Thnh c«ng" phô thuéc hÇu nh trùc tiÕp vo 3 yÕu tè: lùa chän s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao thay v× c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp; tiÕp cËn thÞ tr êng trùc tiÕp, kh«ng qua ®¹i lý, v vay ® îc tÝn dông di h¹n. KÕt luËn r»ng yÕu tè tÝn dông di h¹n cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù thnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam chØ mang tÝnh trùc quan nh ng hon ton phï hîp víi chÝnh nh÷ng ®iÒu m c¸c gi¸m ®èc thuéc diÖn ®iÒu tra ®· nãi. VÊn ®Ò xuÊt khÈu trùc tiÕp, thay v× th«ng qua c¸c ®¹i lý trung gian l yÕu tè khã lý gi¶i h¬n. Trªn thùc tÕ, nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu trùc tiÕp kh«ng bÞ mÊt tiÒn vo tay c¸c ®¹i lý trung gian. Ngoi ra, chóng ta cßn cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng nh÷ng doanh nghiÖp ®· t×m ra con ® êng xuÊt khÈu trùc tiÕp ®· thÓ hiÖn mét phÈm chÊt n¨ng ®éng, gióp cho hä trªn nhiÒu khÝa c¹nh. Ng îc l¹i, nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu gi¸n tiÕp thËm chÝ th êng kh«ng t×m c¸ch lm viÖc víi nhiÒu ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian kh¸c nhau. Cuèi cïng, c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian th êng mua c¸c s¶n phÈm t ¬ng tù tõ ng êi s¶n xuÊt trªn ton khu vùc, thËm chÝ trªn kh¾p thÕ giíi, v do vËy sÏ chØ tr¶ cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ViÖt Nam møc gi¸ tèi thiÓu. Do ®ã, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi ng êi b¸n lÎ mét c¸ch trùc tiÕp, víi nh÷ng lo¹i s¶n phÈm kh¸c biÖt, sÏ cã kh¶ n¨ng thu ® îc møc gi¸ hêi h¬n v lîi nhuËn cao h¬n. 57 Ph©n tÝch nhá 4.5: §Þa ®iÓm doanh nghiÖp Nh ®· l u ý trong Ch ¬ng II, miÒn Nam l ®Þa bn ho¹t ®éng cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam. Trong khi miÒn Nam l thñ ®« th ¬ng m¹i, miÒn B¾c l thñ ®« chÝnh trÞ. §Ó hiÓu râ h¬n sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng cã vai trß nh thÕ no, c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ®· so s¸nh c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c víi c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam. MÉu chän cuèi cïng cho môc ®Ých ph©n tÝch ny cã tæng sè 33 doanh nghiÖp ë miÒn B¾c v 59 doanh nghiÖp ë miÒn Nam. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c nguån lùc. Nh dù kiÕn, c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c cã lîi thÕ ®¸ng kÓ trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån lùc nãi chung. LÜnh vùc cã lîi thÕ ®¸ng kÓ nhÊt l tiÕp cËn víi c¸c kho¶n vay di h¹n, theo ®ã x¸c suÊt c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c vay ® îc c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 3 n¨m trë lªn cao gÊp 3 lÇn. Trªn thùc tÕ, 10 trong sè 11 doanh nghiÖp trong mÉu chän ® îc vay c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n tõ 4 n¨m trë lªn ®Òu ë miÒn B¾c. MiÒn B¾c MiÒn Nam Ton bé (33 doanh (59 doanh mÉu nghiÖp) nghiÖp) (95 doanh nghiÖp) Cã b»ng ®¹i häc 70% 45% 95% §· du häc n íc ngoi 30% 22% 24% §· vay ® îc ng©n hng mét lÇn 76% 64% 67% §· vay ® îc tõ 5 kho¶n vay ng¾n 47% 41% 43% h¹n trë lªn §· vay ® îc kho¶n vay cã thêi h¹n 33% 10% 18% tõ 3 n¨m trë lªn Cã "sæ ®á" 27% 53% 44% L ®¶ng viªn 34% 14% 21% Cã ng êi th©n trong §¶ng 77% 25% 45% KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c ®· t¨ng tr ëng víi tèc ®é b×nh qu©n hng n¨m nhanh gÊp ®«i c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam, nh ng ®ã chñ yÕu l v× cã quy m« rÊt nhá khi ®¨ng ký doanh nghiÖp chø kh«ng ph¶i v× sù gia t¨ng lao ®éng sau ®ã - vÒ c¬ b¶n c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c gièng c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam. Tuy nhiªn, dï quy m« cña lùc l îng lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t¹i hai miÒn l nh nhau, c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam cã møc doanh thu b×nh qu©n cao gÊp hai lÇn so víi c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c. 58 MiÒn B¾c MiÒn Nam Ton bé mÉu Møc t¨ng lao ®éng b×nh qu©n tõ khi 31% 16% 23% ®¨ng ký doanh nghiÖp Sè c«ng nh©n b×nh qu©n lóc ®¨ng ký 40 ng êi 90 ng êi 69 ng êi Sè c«ng nh©n b×nh qu©n hiÖn nay 295 ng êi 338 ng êi 330 ng êi Møc t¨ng doanh sè n¨m 1998 42% 49% 47% Møc t¨ng lîi nhuËn n¨m 19998 48% 27% 42% Doanh thu n¨m 1998 (tØ VND) 6,9 14 10 Sè cã thu nhËp cao nhÊt trong mÉu 7% 32% 255 n¨m 1998 59 Nh÷ng lý gi¶i hîp lý. Dï ® îc tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi c¸c nguån lùc nãi chung, c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c vÉn cã quy m« nhá h¬n nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam. Cã thÓ ® a ra mét sè lý gi¶i nh sau : M«i tr êng kinh doanh: chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng ë miÒn B¾c Ýt ñng hé kinh doanh h¬n ë miÒn Nam. KÕt qu¶ cuèi cïng l ho¹t ®éng kinh doanh ë miÒn Nam s«i ®éng h¬n, víi nhiÒu ng êi mua v ng êi b¸n h¬n; C¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp miÒn B¾c cã Ýt kinh nghiÖm kinh doanh h¬n: 53% sè gi¸m ®èc miÒn B¾c trong mÉu chän kh«ng hÒ cã chót kinh nghiÖm no vÒ s¶n phÈm chÝnh cña doanh nghiÖp m×nh so víi 29% sè gi¸m ®èc ë miÒn Nam; C¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c tham gia nhiÒu h¬n vo ngnh may mÆc (®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n) so víi c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam, v doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp may mÆc miÒn B¾c th êng thÊp h¬n doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp may mÆc miÒn Nam. X¸c suÊt c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c ph¶i xuÊt khÈu qua c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i cao h¬n c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam l 31%; X¸c suÊt c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c kh«ng xuÊt khÈu chót g× cao gÊp 4 lÇn so víi c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam; KiÕn thøc ® îc ®o t¹o qua ®¹i häc cña c¸c gi¸m ®èc miÒn B¾c ®· kh«ng gióp mang l¹i cho hä nh÷ng kü n¨ng h÷u Ých trong kinh doanh - c¸c gi¸m ®èc miÒn Nam th êng sö dông hä hng trÎ tuæi cã b»ng ®¹i häc gióp m×nh trong doanh nghiÖp. ý nghÜa : MiÒn B¾c d êng nh ®ang gÆp khã kh¨n nghiªm träng vÒ vÊn ®Ò th«ng tin. TÊt c¶ nh÷ng ng êi trong cuéc ®Òu bÞ t¸c ®éng bëi vÊn ®Ò th«ng tin ny, tõ chÝnh phñ, c¸c c¬ së gi¸o dôc thiÕu kinh phÝ, dÕn chÝnh b¶n th©n c¸c gi¸m ®èc Ýt kinh nghiÖm. B¶n chÊt cña vÊn ®Ò ny l nh÷ng ng êi trong cuéc lu«n chØ biÕt mét phÇn cña vÊn ®Ò. RÊt nhiÒu doanh nghiÖp, hiÖn ®ang ph¶i dùa hon ton vo c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian n íc ngoi ®Ó cã c¸c th«ng tin hä cÇn vÒ ®Çu vo v thÞ tr êng, ®· nãi víi nh÷ng ng êi pháng vÊn r»ng hä kh«ng thiÕu th«ng tin v× c¸c ®¹i lý th ¬ng m¹i trung gian ®· cung cÊp cho hä ®Çy ®ñ mäi ®iÒu cÇn thiÕt. H¬n n÷a, sè l îng c¸c doanh nghiÖp miÒn B¾c cã nèi m¹ng Internet chØ b»ng mét nöa sè c¸c doanh nghiÖp miÒn Nam - mÆc dï, nh c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o ® îc biÕt, viÖc sö dông Internet ë miÒn Nam kh«ng dÔ dng h¬n v kh«ng rÎ h¬n ë miÒn B¾c. 60 V. C¸c vÊn ®Ò chÝnh 5.01. Ch ¬ng II ®· m« t¶ cho chóng ta thÊy qui m« rÊt nhá cña ton bé khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam: kho¶ng 26.000 doanh nghiÖp t nh©n ®· ®¨ng ký ho¹t ®éng, cã sè lao ®éng trung b×nh l 19 ng êi/mét doanh nghiÖp, t¹o ra tæng sè lao ®éng l 500.000 ng êi. Trong sè ®ã chØ cã 5.600 doanh nghiÖp l doanh nghiÖp s¶n xuÊt, v 74% sè doanh nghiÖp s¶n xuÊt ny tËp trung vo ba ngnh (chÕ biÕn thùc phÈm, chÕ biÕn gç v c¸c s¶n phÈm phi kim lo¹i - chñ yÕu l gèm v thuû tinh.) v 81% sè doanh nghiÖp ny ®ãng t¹i miÒn Nam. Sè l îng nhá doanh nghiÖp ny ®· t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lm víi tû lÖ rÊt cao l 16% trong n¨m 1998, cao h¬n bÊt cø h×nh thøc doanh nghiÖp no kh¸c cho tíi nay. Tuy nhiªn, chØ kho¶ng 450 c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ny cã sè lao ®éng tõ 100 ng êi trë lªn. 5.02. Ch ¬ng III v IV cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ 95 gi¸m ®èc v c«ng ty cña hä, ® îc lùa chän ngÉu nhiªn tõ sè 450 doanh nghiÖp s¶n xuÊt cã qui m« lín cña ViÖt Nam v ® îc nhãm chuyªn gia cña MPDF pháng vÊn. §©y l mét nhãm c¸c c¸ nh©n n¨ng ®éng, rÊt kh«ng ®ång nhÊt, ®¹i diÖn cho c¶ miÒn B¾c v miÒn Nam. Mét sè ng êi trong nhãm ny ®· cã mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng l©u di trong khu vùc doanh nghiÖp t nh©n, trong khi nh÷ng ng êi kh¸c tr íc ®©y l¹i lm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nh n íc v chØ míi gia nhËp khu vùc t nh©n; ®ång thêi l¹i cã nh÷ng ng êi hiÖn vÉn ®øng ch©n trong ch©n ngoi, võa lm nh n íc, võa lm t nh©n. RÊt nhiÒu ng êi trong sè hä l nh÷ng ng êi rÊt ®¸ng kÝnh phôc, ®· x©y dùng thnh c«ng doanh nghiÖp cña m×nh tõ chÝnh søc lao ®éng cña m×nh, tõ mét chót Ýt kinh nghiÖm v kiÕn thøc vÒ s¶n phÈm v mét trÝ gi¸c m¹nh mÏ vÒ c¸ch thøc lm ¨n. 95 doanh nghiÖp s¶n xuÊt ny cã møc t¨ng tr ëng nh©n c«ng ë møc trung b×nh l 23% mét n¨m kÓ tõ khi ®¨ng ký kinh doanh. 5.03. Cã 3 c©u hái ph¸t sinh tõ nh÷ng thùc tÕ ny: thø nhÊt, t¹i sao l¹i chØ cã 5.600 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n ®¨ng ký ho¹t ®éng t¹i mét quèc gia cã sè d©n lªn tíi gÇn 80 triÖu ng êi?. Thø hai, t¹i sao l¹i chØ cã 450 trong sè 5.600 doanh nghiÖp s¶n xuÊt ny cã kh¶ n¨ng t¨ng tr ëng ®ñ lín ®Ó cã sè lao ®éng lín h¬n 100 ng êi? V thø ba, 450 doanh nghiÖp ny cã vÞ thÕ nh thÕ no trong viÖc ®ãng vai trß ®éng lùc cho sù t¨ng tr ëng trong t ¬ng lai cña ViÖt Nam?. Ch ¬ng ny sÏ lý gi¶i c¸c c©u hái ® îc ®Æt ra ny . 66 A. T¹i sao c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam l¹i Ýt nh vËy? 66C©u hái thø 4 n»m ngoi khu«n khæ cña b¸o c¸o ny l 450 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n lín ® îc nghiªn cøu trong c«ng tr×nh ®iÒu tra ny kh¸c g× so víi 5.600 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam. KÕt hîp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong b¸o c¸o ny víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¸c vÒ c¸c doanh nghiÖp nhá h¬n sÏ cho chóng ta bøc tranh hon chØnh vÒ khu vùc s¶n xuÊt t nh©n t¹i ViÖt Nam. 61 5.04. Chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ® îc nhiÒu lý do gi¶i thÝch cho viÖc chØ cã mét sè l îng nhá c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹i ViÖt Nam nãi chung v c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n nãi riªng. HÇu hÕt c¸c lý do ®Òu xoay quanh 3 vÊn ®Ò chÝnh: (i) viÖc thnh lËp mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay l mét viÖc cã rñi ro cao; (ii) c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam ho¹t ®éng trong mét m«i tr êng rÊt nghÌo nguån lùc; v (iii) vèn ®Çu t vÒ c¨n b¶n l kh«ng cã. 5.05. M«i tr êng rñi ro cao: Mét ®iÒu dÔ thÊy l ng êi ®Çu t ViÖt Nam ph¶i ® ¬ng ®Çu víi rÊt nhiÒu rñi ro trong viÖc b¾t ®Çu mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt. C¸c rñi ro chÝnh gåm cã: Sù bÊt æn trªn thÞ tr êng: C¸c gi¸m ®èc t nh©n trong cuéc ®iÒu tra ny rÊt lo ng¹i vÒ vÊn ®Ò thÞ tr êng, v rÊt nhiÒu ng êi trong sè hä ®· chøng kiÕn møc cÇu v gi¸ c¶ trªn thÞ tr êng gi¶m xuèng trong n¨m 1998. Søc mua trªn thÞ tr êng ViÖt Nam sÏ gi¶m xuèng bao nhiªu trong bèi c¶nh t¨ng tr ëng suy gi¶m? Tû lÖ l¹m ph¸t trong c¸c n¨m tíi sÏ l bao nhiªu? Hng ro thuÕ quan v phi thuÕ quan sÏ thay ®æi nh thÕ no? Møc l·i suÊt ®èi víi ®ång tiÒn néi tÖ v ngo¹i tÖ sÏ biÕn chuyÓn ra sao? Møc cÇu trong khu vùc sÏ phôc håi nhanh ë møc ®é no? Khi no th× ViÖt Nam ® îc h ëng chÕ ®é u ®·i tèi huÖ quèc cña Hoa Kú? Trong t ¬ng lai, ®ång tiÒn ViÖt Nam sÏ cã gi¸ trÞ bao nhiªu? V gi¸ trÞ cña nã so víi c¸c ®ång tiÒn trong khu vùc sÏ nh thÕ no? YÕu tè bÊt æn chÝnh trÞ: C¸c gi¸m ®èc t nh©n ®Æt rÊt Ýt kú väng vo ChÝnh phñ, v tÊt c¶ ®Òu cã th¸i ®é e ng¹i. Mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cã thÓ dùa tíi møc ®é no vo sù b¶o vÖ cña ChÝnh phñ ®èi víi c¸c quyÒn ph¸p lý cña doanh nghiÖp víi t c¸ch l mét doanh nghiÖp t nh©n? Sù tin cËy cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n vo th¸i ®é cña ChÝnh phñ ®èi víi khu vùc t nh©n th êng bÞ gi¶m sót do bëi c¸c chÝnh s¸ch v c¸c tuyªn bè tr¸i ng îc nhau cña ChÝnh phñ, còng nh do hng lo¹t bi viÕt tiªu cùc cña giíi b¸o chÝ thuéc quyÒn qu¶n lý cña ChÝnh phñ. ChÝnh phñ còng kh«ng b¶o vÖ c¸c doanh nghiÖp ® îc g× nhiÒu tr íc t×nh tr¹ng tham nhòng v tuyªn truyÒn chØ trÝch khu vùc t nh©n. V phÇn lín ng êi d©n ViÖt Nam ®· Ýt nhiÒu cã kinh nghiÖm vÒ viÖc chÝnh s¸ch ®èi víi khu vùc t nh©n thay ®æi rÊt bÊt ngê, v ®«i khi, rÊt bÊt lîi cho khu vùc doanh nghiÖp t nh©n. Qu¸ nhiÒu qui ®Þnh cña ChÝnh phñ: C¸c gi¸m ®èc coi sù tån t¹i cña nhiÒu qui ®Þnh, liªn quan tíi hÇu hÕt mäi khÝa c¹nh kinh doanh cña m×nh, rÊt khã t×m, rÊt kh«ng râ rng, v cã thÓ hiÓu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, th êng xuyªn thay ®æi v kh«ng ® îc th«ng b¸o râ rng l chuyÖn hiÓn nhiªn. C¸c qui ®Þnh vÒ thuÕ v h¶i quan l nh÷ng qui ®Þnh g©y nhiÒu vÊn ®Ò nhÊt . §Ó cã thÓ tu©n thñ theo c¸c qui 67 ®Þnh hiÖn hnh ®ßi hái rÊt nhiÒu thêi gian v cÈn träng, v viÖc vi ph¹m c¸c qui 67Ng îc l¹i víi dù ®o¸n, hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc ® îc hái ®Òu kh«ng gÆp khã kh¨n trong viÖc ®¨ng ký doanh nghiÖp v xin giÊy phÐp ho¹t ®éng. Trªn thùc tÕ, 90% c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký v lÊy ® îc giÊy phÐp kinh doanh trong vßng 6 th¸ng hoÆc Ýt h¬n, v 69% trong vßng 3 th¸ng hoÆc Ýt h¬n. 62 ®Þnh ny th êng ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t. C¸c nghÞ ®Þnh v qui chÕ cña ChÝnh phñ trung ¬ng cã thÓ ® îc hiÓu theo h íng tÝch cùc cho khu vùc t nh©n l¹i th êng Ýt khi ®ñ møc cô thÓ ®Ó cã thÓ cã t¸c ®éng tÝch cùc ë cÊp ®Þa ph ¬ng. Cuèi cïng, viÖc thùc thi c¸c qui ®Þnh ny l¹i tuú thuéc vo quyÕt ®Þnh tuú ý cña c¸c c¸n bé h÷u quan thay v× theo qui ®Þnh luËt ph¸p, v do vËy rÊt rñi ro cho doanh nghiÖp. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn h¹n chÕ ®èi víi th«ng tin: C¸c gi¸m ®èc ViÖt Nam ph¶i ho¹t ®éng víi Ýt th«ng tin h¬n nhiÒu so víi c¸c ®ång nghiÖp cña hä t¹i c¸c n íc kh¸c. Sù rñi ro cña c¸c gi¸m ®èc ViÖt Nam cßn bÞ t¨ng thªm bëi thiÕu th«ng tin vÒ s¶n phÈm, thÞ tr êng, c«ng nghÖ, xu h íng s¶n phÈm ... Cã rÊt Ýt nguån th«ng tin cËp nhËt, cã gi¸ trÞ cao t¹i ViÖt Nam v viÖc t×m kiÕm c¸c th«ng tin ny ë bªn ngoi kh«ng nh÷ng tèn kÐm m ®èi víi nhiÒu ng êi ViÖt Nam, hä cßn kh«ng biÕt ph¶i t×m ë ®©u. Kinh doanh s¶n xuÊt mang tÝnh rñi ro cao h¬n so víi c¸c lùa chän kinh doanh kh¸c: Trong c¸c n¨m ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh ®æi míi, c¸c c¬ héi ®Çu t kh¸c ®· mang l¹i cho ng êi ®Çu t ViÖt Nam c¸c lùa chän ®Çu t Ýt rñi ro h¬n so víi h×nh thøc s¶n xuÊt. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh th ¬ng m¹i th êng cã møc sinh lîi cao, hon vèn nhanh h¬n. §Çu t vo bÊt ®éng s¶n còng ®· mang l¹i tû lÖ sinh lîi cao trong mét thêi gian ng¾n cho rÊt nhiÒu ng êi. 5.06. M«i tr êng kinh doanh nghÌo nguån lùc: C¸c gi¸m ®èc ® îc ®iÒu tra chØ ® îc tiÕp cËn víi rÊt Ýt c¸c nguån lùc kinh doanh, vèn thuêng ® îc coi l c¨n b¶n v ® îc cung cÊp víi sè l îng lín trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr êng kh¸c. HÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc ny cho thÊy hä Ýt biÕt vÒ nh÷ng nguån lùc m hä kh«ng cã. Sù m©u thuÉn trong th¸i ®é cña c«ng chóng ®èi víi khu vùc t nh©n: ThiÖn chÝ cña c«ng chóng l mét nguån lùc kinh doanh theo nghÜa r»ng chÝnh c«ng chóng l ng êi mang l¹i vÞ trÝ chuyªn m«n v sù c«ng nhËn cho c¸c nh l·nh ®¹o doanh nghiÖp, còng nh chÝnh c«ng chóng l kh¸ch hng chÝnh cña doanh nghiÖp, l nh÷ng ng êi ph¶i ®ñ lßng tin cËy ®èi víi ng êi s¶n xuÊt ®Ó cã thÓ mua s¶n phÈm do ng êi s¶n xuÊt t¹o ra . Khi ® îc hái vÒ nhËn thøc cña c«ng chóng ®èi víi 68 doanh nghiÖp t nh©n v vÊn ®Ò lîi nhuËn, 52% c¸c gi¸m ®èc ® îc hái cho r»ng c«ng chóng cã c¸i nh×n tÝch cùc ®èi víi vÊn ®Ò ny. Tuy nhiªn, nh÷ng ng êi kh¸c l¹i nãi vÒ th¸i ®é m©u thuÉn s©u s¾c trong c«ng chóng vÒ c¸c nh `t s¶n`, nh÷ng ®èi t îng ®· bÞ giÌm pha trong kho¶ng 45 n¨m t¹i miÒn B¾c v 20 n¨m t¹i miÒn Nam. V rÊt khã cã thÓ chèng l¹i suy nghÜ chung r»ng c¸ch duy nhÊt ®Ó lm giu l: ph¹m ph¸p. Trªn thùc tÕ, Ên t îng m¹nh nhÊt vÒ khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam ®èi víi nhiÒu ng êi ViÖt Nam cã thÓ ®· b¾t nguån tõ c¸c vô ¸n kiÓu Minh Phông/ Epco. 68GÇn ®©y MPDF ®· thuª thùc hiÖn ®iÒu tra th¸i ®é cña c«ng chóng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹i ViÖt Nam. Khi hon thiÖn xong b¸o c¸o ®iÒu tra, chóng ta sÏ cã c¸c chØ sè ®Þnh l îng cho thÊy th¸i ®é cña c«ng chóng. 63 C¸c thÓ chÕ hç trî thÞ tr êng cßn kÐm ph¸t triÓn: C¸c gi¸m ®èc ® îc ®iÒu tra th êng Ýt sö dông dÞch vô cña c¸c thÓ chÕ hç trî thÞ tr êng, mét phÇn l do c¸c thÓ chÕ ny ho¹t ®éng kh«ng tèt, mét phÇn do hiÖn mét sè thÓ chÕ cÇn thiÕt cßn ch a tån t¹i t¹i ViÖt Nam. Tr íc tiªn, chóng ta cã thÓ kÓ tíi to ¸n, c¸c c¬ quan th«ng tin c«ng céng, chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng, ng©n hng, hiÖp héi ngnh, c¸c tæ chøc xóc tiÕn th ¬ng m¹i v c¸c tr êng ®¹i häc. Sau ®ã, cã thÓ kÓ tíi thÞ tr êng chøng kho¸n, thÞ tr êng tiÒn tÖ, v c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. Nh×n chung, c¸c doanh nghiÖp t nh©n (còng nh hÇu hÕt c¸c c«ng d©n ViÖt Nam) chØ ® îc tiÕp nhËn c¸c dÞch vô c«ng céng kÐm chÊt l îng, thËm chÝ cßn thiÕu nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô cÇn thiÕt, v th êng cã Ýt sù lùa chän h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹i hÇu hÕt c¸c n íc kh¸c. C¸c lo¹i h×nh dÞch vô kinh doanh cßn kÐm ph¸t triÓn : RÊt Ýt doanh nghiÖp ® îc 69 ®iÒu tra sö dông c¸c dÞch vô kinh doanh c¬ b¶n, m th êng dùa vo nh©n viªn trong néi bé doanh nghiÖp ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu ny. §©y l thùc tÕ rÊt kh¸c so víi xu h íng hiÖn nay cho r»ng ®Ó x©y dùng c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh cÇn ph¶i dùa rÊt nhiÒu vo viÖc sö dông c¸c dÞch vô bªn ngoi do c¸c chuyªn gia chuyªn ngnh cung cÊp, l nh÷ng ng êi cã thÓ cung cÊp c¸c dÞch vô cã chÊt l îng cao, víi sè l îng v thêi gian cÇn thiÕt, v v× vËy chØ l mét biÕn phÝ . C¸c lo¹i h×nh dÞch 70 vô th êng ® îc sö dông tõ nguån bªn ngoi doanh nghiÖp th êng cã: kÕ to¸n, ®o t¹o, thiÕt kÕ mÉu m·, nghiªn cøu thÞ tr êng, sö lý d÷ liÖu, qu¶ng c¸o v b¶o d ìng. Ngnh dÞch vô cßn nhá bÐ ë ViÖt Nam Ýt khi coi träng c¸c kh¸ch hng t nh©n ViÖt Nam m th êng chØ thÝch lÊy ® îc c¸c hîp ®ång lín h¬n cña c¸c c«ng ty liªn doanh v ®«i khi cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc. KÕt qu¶ l hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®Òu thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ny th«ng qua nguån lùc cña chÝnh m×nh, do vËy lm t¨ng chi phÝ cè ®Þnh cña m×nh v v× vËy bá qua lîi Ých cña viÖc chuyªn m«n ho¸. Ýt kinh nghiÖm ®Ó häc hái: T¹i ViÖt Nam cã rÊt Ýt kinh nghiÖm vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ, l linh vùc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nh doanh nghiÖp t nh©n Ýt vèn. Ngnh c«ng nghiÖp cßn nhá bÐ cña ViÖt Nam chñ yÕu bao gåm c¸c doanh nghiÖp nhiÒu vèn, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp nÆng th êng thÊy t¹i hÇu hÕt c¸c n íc theo m« h×nh XHCN. KÕt qu¶ l cã rÊt Ýt ng êi ViÖt Nam cã kinh nghiÖp vÒ ngnh c«ng nghiÖp nhÑ. Do vËy, mét trong nh÷ng nguån lùc quÝ nhÊt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp - kinh nghiÖm cña chÝnh m×nh v cña ng êi kh¸c - hiÖn cßn rÊt thiÕu t¹i ViÖt Nam. H¹n chÕ vÒ c¬ së ®o t¹o c¸c kü n¨ng phï hîp: Nh chóng ta ®· thÊy trong ch ¬ng II v III, c¸c gi¸m ®èc cã tr×nh ®é gi¸o dôc cao nhÊt l¹i l nh÷ng ng êi ho¹t ®éng víi kÕt qu¶ thÊp nhÊt trong sè c¸c doanh nghiÖp ® îc ®iÒu tra. C¸c kiÕn thøc m hä tiÕp nhËn ® îc t¹i c¸c tr êng ®¹i häc v c¸c kho¸ ®o t¹o (m 61 trong sè 95 ng êi ny ®· tham dù) râ rng cã rÊt Ýt t¸c dông cho hä. HiÖn cã rÊt nhiÒu 69§Ó cã thªm th«ng tyn vÒ t×nh tr¹ng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô kinh doanh , xin xem B¸o c¸o cña MPDF vÒ DÞch vô Kinh doanh t¹i ViÖt Nam do c«ng ty Service Growth Consultants Inc., Vancouver, Canada v c«ng ty t vÊn Thiªn Ng©n (Galaxy), H néi thùc hiÖn th¸ng 12 n¨m 1998. 70C¸c t¸c gi¶ cña b¸o c¸o ny còng nhËn thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp ViÖt Nam d êng nh kh«ng hiÓu hÕt c¸c lîi Ých do chuyªn m«n ho¸ mang l¹i tõ viÖc thuª dÞch vô tõ bªn ngoi thay v× tù lm, v trong nhiÒu tr êng hîp lo ng¹i sÏ ph¶i tyÕt lé th«ng tyn kinh doanh cho ng êi ngoi doanh nghiÖp biÕt. 64 kho¸ ®o t¹o qu¶n trÞ kinh doanh theo kiÓu ph ¬ng T©y t¹i ViÖt Nam nh ng mét nh doanh nghiÖp ViÖt Nam muèn ®i t×m mét kho¸ ®o t¹o qu¶n trÞ kinh doanh cã chÊt l îng cao, mang tÝnh thùc tiÔn v ¸p dông ® îc t¹i ViÖt Nam sÏ thÊy rÊt khã cã thÓ t×m ® îc mét kho¸ nh vËy. 53 gi¸m ®èc ® îc ®iÒu tra yªu cÇu ® îc ®o t¹o vÒ qu¶n trÞ kinh doanh, v ®iÒu ny cho thÊy hä hiÓu râ c¸c kü n¨ng m hä hiÖn cßn thiÕu. 5.07. ThiÕu vèn: Mét nguyªn nh©n gi¶i thÝch rÊt cô thÓ lý do t¹i sao l¹i cã Ýt doanh nghiÖp t nh©n t¹i ViÖt Nam chÝnh l do thiÕu kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån vèn, tr íc kÕt l nguån vèn tÝn dông ng©n hng. §Æc biÖt, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, viÖc gÇn nh kh«ng cã tÝn dông di h¹n cña ng©n hng khiÕn cho ®Çu t vo trang thiÕt bÞ nh m¸y hÇu nh kh«ng thÓ thùc hiÖn ® îc. Nh chóng t«i ghi nhËn ® îc, chØ cã 11 trong sè 95 doanh nghiÖp ® îc ®iÒu tra ® îc vay vèn cña ng©n hng víi thêi h¹n 4 n¨m trë lªn. T¹i sao l¹i thiÕu vèn nh vËy? LÞch sö kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung v nhiÒu thËp kû nghÌo ®ãi nghiªm träng t¹i ViÖt Nam ®· lm cho hÇu hÕt ng êi d©n ViÖt Nam kh«ng cã ®ñ tÝch luü cÇn thiÕt ®Ó b¾t ®Çu mét doanh nghiÖp nhá . 71 C¸c ng©n hng quèc doanh cña ViÖt Nam hiÖn kiÓm so¸t tíi 80% c¸c ti s¶n ti chÝnh t¹i ViÖt Nam, v hiÖn kh«ng cã ®éng c¬ ®ñ m¹nh ®Ó cho khu vùc t nh©n vay do hÇu hÕt c¸c ng©n hng ny kh«ng ph¶i chÞu c¬ chÕ kiÓm so¸t ng©n s¸ch cøng, v do vËy, kh«ng bÞ buéc ph¶i cho c¸c dù ¸n ®Çu t cã lîi nhÊt vay. C¸c qui chÕ cña ChÝnh phñ hiÖn kh«ng u ¸i ®èi víi viÖc cho khu vùc t nh©n vay (chñ yÕu th«ng qua c¸c qui ®Þnh vÒ thÕ chÊp v sö dông ®Êt), v do vËy lm cho c¸c ng©n hng tèn kÐm h¬n khi cho t nh©n vay, khuyÕn khÝch hä dnh phÇn lín nguån vèn di h¹n khan hiÕm cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc vay. C¸c ng©n hng Ýt cã kinh nghiÖm trong viÖc cho khu vùc t nh©n vay, thËm chÝ rÊt Ýt kinh nghiÖm ph©n tÝch dù ¸n, v do vËy, c¶m thÊy kÐm tù tin khi cho khu vùc t nh©n vay, v nÕu cho t nh©n vay th× dÔ thÊt b¹i. C¸c ng©n hng t¹i ViÖt Nam thiÕu vèn di h¹n do vèn huy ®éng tiÒn göi di h¹n rÊt hiÕm v c¸c kho¶n vay nî mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶ rÊt lín v ngy cng t¨ng. Cho tíi rÊt gÇn ®©y, c¸c nh ®Çu t n íc ngoi Ýt cã kh¶ n¨ng lÊy c¸c doanh nghiÖp t nh©n lm ®èi t¸c m th êng bÞ buéc ph¶i liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp nh n íc. §iÒu ®ã cã nghÜa l mét sè l îng lín vèn n íc ngoi (còng nh c«ng nghÖ v bÝ quyÕt c«ng nghÖ) ®æ vo ViÖt Nam trong 10 n¨m qua hÇu hÕt chØ ch¹y vo c¸c doanh nghiÖp nh n íc, chø kh«ng vo tay c¸c doanh nghiÖp t nh©n . 72 ViÖc kh«ng cã thÞ tr êng chøng kho¸n v c¸c c«ng ty ®Çu t vèn (venture capital) - hiÖn míi chØ cã mét sè Ýt c¸c quÜ ®Çu t ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam - ®· ng¨n chÆn c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹i ViÖt Nam tiÕp cËn víi nguån vèn cæ ®«ng. 71Trong hÇu hÕt giai ®o¹n c¶i c¸ch, c¸c c¸ nh©n cã nhiÒu vèn ®Òu thÝch ®Çu t vo bÊt ®éng s¶n l lÜnh vùc mang l¹i lîi nhuËn cao. Tuy nhiªn, c¸c khã kh¨n kinh tÕ gÇn ®©y ®· lm næ qu¶ bong bãng bÊt ®éng s¶n t¹i ViÖt Nam. 72Ngoi FDI, nguån vèn ODA - hiÖn l nguån vèn ®ang cã tÇm quan träng ngy cng lín - còng ®· hç trî cho doanh nghiÖp nh n íc ph¸t triÓn so víi sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n do hÇu hÕt ODA ®Òu ® îc cÊp qua c¸c bé v c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng v cuèi cïng trë thh vèn cña c¸c doanh nghiÖp do c¸c bé v c¬ quan ny qu¶n lý. 65 B. T¹i sao l¹i chØ cã 450 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam thnh c«ng trong viÖc t¨ng tr ëng? 5.08. §©u l nh÷ng yÕu tè ng¨n chÆn sù t¨ng tr ëng cña c¸c doanh nghiÖp ? T¹i sao 73 l¹i chØ cã rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cã ®ñ kh¶ n¨ng t¨ng tr ëng tõ c¸c doanh nghiÖp nhá thnh c¸c doanh nghiÖp cì võa? C¸c vÊn ®Ò khã kh¨n m c¸c doanh nghiÖp ® îc ®iÒu tra ®· th¸o gì ® îc cho chóng ta thÊy râ lý do t¹i sao chØ cã rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp ®ñ søc t¨ng tr ëng. C¸c vÊn ®Ò ny cã thÓ ® îc ph©n thnh 4 lo¹i trë ng¹i chÝnh: (i) sù lÊn chç cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc; (ii) thiÕu vèn; (iii) c¸c yÕu tè rñi ro liªn quan tíi viÖc c¸c doanh nghiÖp t¨ng tr ëng thnh c«ng thnh c¸c doanh nghiÖp `lín`; v (iv) thiÕu c¬ së kü n¨ng. 5.09. Sù lÊn chç cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc: HiÖn cã rÊt nhiÒu ý kiÕn vÒ viÖc c¸c doanh nghiÖp nh n íc lÊn chç c¸c doanh nghiÖp t nh©n, v cuéc ®iÒu tra ny ®· ghi nhËn ® îc mét sè t×nh huèng liªn quan tíi t×nh tr¹ng ny. Trong tr êng hîp sù l©n chç ®ång nghÜa víi viÖc mét doanh nghiÖp nh n íc chiÕm mét phÇn ®¸ng kÓ c¸c nguån lùc khan hiÕm cña x· héi, g©y h¹i tíi c¸c doanh nghiÖp t nh©n, th× viÖc ph©n bæ h¹n ng¹ch c¸c mÆt hng dÖt xuÊt khÈu sÏ l mét vÝ dô ®iÓn h×nh do c¸c doanh nghiÖp nh n íc hiÖn kiÓm so¸t phÇn ti s¶n ny lín h¬n rÊt nhiÒu so víi phÇn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Sù lÊn chç cßn cã thÓ x¶y ra trªn thÞ tr êng vèn tÝn dông, theo ®ã mét phÇn lín nguån vèn di h¹n ® îc chuyÓn cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc, so víi phÇn rÊt nhá chuyÓn cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n. B»ng viÖc h¹n chÕ c¸c ®èi t¸c tiÒm n¨ng cña c¸c c«ng ty n íc ngoi, buéc hä chñ yÕu chØ ®èi t¸c ® îc víi c¸c doanh nghiÖp nh n íc, c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· bÞ lo¹i ra khái vßng ®ua v kh«ng cßn kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån vèn ®Çu t n íc ngoi, c«ng nghÖ v bÝ quyÕt c«ng nghÖ th êng ®i cïng víi ®Çu t n íc ngoi... QuyÒn së h÷u v/hoÆc sö dông ®Êt t¹i c¸c khu vùc thnh thÞ v khu c«ng nghiÖp th êng do c¸c doanh nghiÖp nh n íc v ChÝnh phñ n¾m gi÷, c¸c doanh nghiÖp t nh©n th êng kh«ng cã ®iÒu ny. Trªn thÞ tr êng néi ®Þa còng diÔn ra t×nh tr¹ng lÊn chç nghiªm träng do c¸c doanh nghiÖp nh n íc th êng chiÕm chç ®øng rÊt m¹nh, trong ®ã cã c¶ viÖc ® îc giao c¸c hîp ®ång lín cña ChÝnh phñ. 5.10. Ngoi ra, c¸c doanh nghiÖp nh n íc cßn `chiÕm hÕt chç` cña doanh nghiÖp t nh©n, chñ yÕu trong lÜnh vùc th«ng tin. T×nh tr¹ng ny x¶y ra khi c¸c th«ng tin quan träng chØ ®i tíi c¸c doanh nghiÖp nh n íc, Ýt khi hoÆc kh«ng tíi c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Khi ng êi mua c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau tíi ViÖt Nam ®Ó t×m b¹n hng, c¸c tæ chøc th ¬ng m¹i th êng chØ hä tíi c¸c doanh nghiÖp nh n íc. Th«ng tin vÒ c¸c hîp ®ång quan träng chñ yÕu ® îc n¾m gi÷ trong néi bé c¸c bé v c¸c doanh nghiÖp trùc thuéc bé, c¸c ®èi t îng bªn ngoi khã lßng tiÕp cËn ® îc. C¸c ph¸i ®on ®i n íc ngoi, c¸c cuéc triÓn l·m t¹i n íc ngoi v c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn th ¬ng m¹i t¹i n íc 73V dÜ nhiªn, c©u hái liªn quan tíi vÊn ®Ò ny, v cã lÏ còng l c©u hái quan träng h¬n, l ®iÒu g× ®ang c¶n trë c¸c c¬ së s¶n xuÊt nhá kh«ng chÝnh thøc (hiÖn ®ang tån t¹i víi con sè hng chôc nÕu kh«ng nãi l hng tr¨n ngn ®¬n vÞ) trong viÖc ®¨ng ký v t¨ng tr ëng nh c¸c doanh nghiÖp t nh©n. C«ng tr×nh ®iÒu tra ny kh«ng tËp trung vo c©u hái ny nh ng rÊt nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n m c¸c doanh nghiÖp lín ®ang gÆp ph¶i ch¾c ch¾n còng l nh÷ng khã kh¨n c¶n er c¸c doanh nghiÖp nhá ny. 66 ngoi th êng chØ cã ®¹i diÖn c¸c doanh nghiÖp nh n íc. C¸c doanh nghiÖp t nh©n Ýt khi ® îc khuyÕch tr ¬ng. Tãm l¹i, phÇn lín c¬ së h¹ tÇng th«ng tin hiÖn cã t¹i ViÖt Nam ® îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó ® a th«ng tin v c¬ héi t¬Ý c¸c doanh nghiÖp nh n íc. 5.11. Nh×n chung, cã thÓ thÊy r»ng chØ cã mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n ®· t¨ng tr ëng ® îc thnh nhu÷ng doanh nghiÖp cã qui m« lín h¬n do c¸c nguån lùc v thÞ tr êng, vèn cÇn thiÕt cho sù t¨ng tr ëng, th êng bÞ c¸c doanh nghiÖp nh n íc chiÕm hÕt. Ngay c¶ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· huy ®éng ® îc ®ñ nguån lùc v thÞ tr êng ®Ó t¨ng tr ëng, th× sù cã mÆt cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc d êng nh ®· g©y ra t¸c ®éng lm thu hÑp `phÇn ®Êt tèt` m c¸c doanh nghiÖp t nh©n cã thÓ tiÕp cËn, tøc l c¸c thÞ tr êng hÊp dÉn nhÊt víi c¸c s¶n phÈm cã lîi nhÊt. NhiÒu s¶n phÈm cã møc lîi nhuËn cao th êng ® îc dnh riªng cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc theo qui ®Þnh cña luËt ph¸p, vÝ dô: dÇu khÝ, xuÊt khÈu g¹o, c¸c s¶n phÈm trång trät nh c phª v h¹t ®iÒu, v c¸c s¶n phÈm cã h¹n ng¹ch xuÊt khÈu, mÆc dÇu cã mét sè doanh nghiÖp t nh©n còng len ® îc vo nh÷ng s¶n phÈm ny. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp t nh©n bÞ Ðp vo c¸c lo¹i s¶n phÈm cã møc lîi nhuËn thÊp nh : chÕ biÕn thùc phÈm, quÇn ¸o v giy dÐp, l nh÷ng ngnh dÔ gia nhËp thÞ tr êng v møc lîi nhuËn t ¬ng ®èi thÊp. Cuèi cïng, ngay c¶ c¸c doanh nghiÖp t nh©n lín nhÊt còng bÞ c¸c doanh nghiÖp nh n íc chÌn chç v h¹n chÕ sù thnh ®¹t cña m×nh. 5.12. ThiÕu vèn: Mäi vÊn ®Ò nªu trªn liªn quan tíi vèn ®Òu gióp gi¶i thÝch t¹i sao c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng t¨ng tr ëng ® îc. C¸c doanh nghiÖp lín ph¶i ® îc tiÕp cËn víi ®ñ vèn l u ®éng v vèn ®Çu t . Râ rng, sù tiÕp cËn ny hiÖn rÊt h¹n chÕ ë ViÖt Nam, v do vËy ®· trë thnh mét ro ch¾n m¹nh mÏ ng¨n c¶n sù t¨ng tr ëng. 5.13. C¸c rñi ro liªn qian tíi viÖc c¸c doanh nghiÖp t¨ng tr ëng thnh c¸c doanh nghiÖp lín: T ¬ng tù, mäi vÊn ®Ò nªu trªn liªn quan tíi yÕu tè rñi ro ®Òu gióp gi¶i thÝch c¸c c©u hái ® îc nªu ra ë ®©y. C¸c doanh nghiÖp t nh©n lín t¹i ViÖt Nam chÞu rñi ro lín h¬n do chÝnh qui m« cña hä - ®¬n gi¶n l hä cã nhiÒu thø ®Ó mÊt h¬n. §ång thêi còng cã héi chøng: nh÷ng c©y cao nhÊt l¹i l nh÷ng c©y bÞ chÆt ®Çu tiªn. Trong qu¸ khø, viÖc níi láng c¸c h¹n chÕ ®èi víi khu vùc t nh©n th êng ®i ®«i víi c¸c biÖn ph¸p thanh trõng, trõng ph¹t c¸c ®èi t îng tá ra qu¸ nhiÖt t×nh hoÆc qu¸ thnh c«ng trogn kinh doanh. Trong t×nh tr¹ng c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh cßn mang tÝnh bÊt æn lín, v c¸c ®èi t îng t nh©n th êng bÞ b¸o chÝ nªu xÊu, phÇn lín c¸c gi¸m ®èc muèn khÐp m×nh l¹i, tøc l chØ muèn ë qui m« t ¬ng ®èi nhá m th«i. 5.14. ViÖc qu¸ thnh c«ng còng th êng ®i ®«i víi c¸c kho¶n chi kh«ng chÝnh thøc. C¸c chuyªn viªn pháng vÊn cña MPDF ®Æt rÊt nhiÒu c©u hái liªn quan tíi vÊn ®Ò chi phÝ cña viÖc tham nhòng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ® îc ®iÒu tra. PhÇn lín c¸c gi¸m ®èc ® îc hái ®Òu gi¶m nhÑ tÇm quan träng cña tham nhòng, coi ®ã nh l kho¶n thuÕ nhá, cã thÓ chÊp nhËn ® îc, v mang l¹i nhiÒu lîi Ých h÷u h×nh. Chi phÝ ` b«i tr¬n m¸y` v `ngo¹i giao` l c¸c thuËt ng÷ th êng ® îc dïng ®Ó chØ c¸c kho¶n ®Çu t ny. NhiÒu gi¸m ®èc b¸o c¸o r»ng hä l nh÷ng ng êi cung cÊp chÝnh nguån ti chÝnh khi x¶y ra thiªn tai t¹i ®Þa ph ¬ng hoÆc cho c¸c cuéc thi hoa hËu. Mét n÷ doanh nghiÖp ®ïa r»ng cã mét nh©n viªn thuÕ ®Þa ph ¬ng ® îc nhËn l ¬ng 500.000 ®ång/th¸ng tõ doanh 67 nghiÖp cña chÞ. Trªn thùc tÕ, c¸c gi¸m ®èc th êng ®Ò cËp tíi nhiÒu kho¶n chi nhá cho nhiÒu lo¹i c¸n bé kh¸c nhau. 5.15. Ngo¹i lÖ ®èi víi c¸c kho¶n chi nhá (v ® îc c¸c doanh nghiÖp chÊp nhËn) l c¸c kho¶n chi cho c¬ quan h¶i quan. NhiÒu doanh nghiÖp cho biÕt hä ph¶i chi c¸c kho¶n chi lín ®Ó hng cña hä ® îc giao hoÆc xÕp lªn tu. Mét nh doanh nghiÖp chi tiÕt kho¶n chi cña m×nh nh sau: Mét n¨m doanh nghiÖp ny chi 500 triÖu ®ång, mét nöa sè ®ã l cho c¸c c¸n bé h¶i quan. Doanh nghiÖp ny xuÊt 1.000 container mét n¨m, v mçi mét container ph¶i chi 250.000 ®ång, trong ®ã 100.000 chi cho c¸n bé kiÓm ho¸ tíi doanh nghiÖp; 50.000 ®ång cho ng êi më cöa b·i xÕp hng v 100.000 ®ång cho c¸n bé kiÓm ho¸ t¹i c¶ng. 5.16. Nhu cÇu cÇn cã c¸c kü n¨ng cao h¬n cho c¸c doanh nghiÖp lín h¬n: Thùc tÕ cho thÊy c¸c lo¹i kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng v qu¶n lý mét doanh nghiÖp lín th êng phøc t¹p h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c kü n¨ng cÇn cho doanh nghiÖp nhá. Sù kh«n ngoan v trÝ gi¸c cã thÓ ®ñ ®Ó qu¶n lý mét doanh nghiÖp nhá, nh ng kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña mét doanh nghiÖp lín, thnh c«ng. C¸c nh qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp nhá cña ViÖt Nam th êng nh×n t¨ng tr ëng víi mét cÆp m¾t e dÌ do Ýt ng êi ® îc ®o t¹o chÝnh qui vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Nh chóng t«i ®· ghi nhËn, hiÖn còng cã Ýt c¬ së ®o t¹o thÝch hîp gióp hä t¨ng tr ëng daonh nghiÖp cña m×nh. 5.17. Khi ® îc yªu cÇu x¸c ®Þnh lÜnh vùc m hä cÇn ®o t¹o nhÊt, hÇu hÕt c¸c gi¸m ®èc ® îc hái ®Òu nªu kü n¨ng qu¶n lý chung. MÆc dï nh÷ng nh qu¶n lý ny ®· l nh÷ng ng êi cã kü n¨ng nhÊt trong khu vùc doanh nghiÖp t nh©n cña ViÖt Nam, nhiÒu ng êi trong sè hä cho thÊy hä hiÓu râ r»ng hä míi th êng chØ l qu¶n lý theo kinh nghiÖm chø kh«ng ph¶i l ¸p dông c¸c kü n¨ng kinh doanh chÝnh thøc. C. VÞ thÕ cña c¸c doanh nghiÖp t nhËn lín thuéc líp sãng ®Çu tiªn? 5.18. B»ng chøng thu ® îc tõ cuéc ®iÒu tra cho thÊy mét c©u tr¶ lêi kh«ng râ rng ®èi víi c©u hái ny. C©u tr¶ lêi ng¾n l rÊt nhiÒu nh qu¶n lý t¹i c¸c doanh nghiepÑ ny l nh÷ng ng êi rÊt ®¸ng träng, l nh÷ng ng êi, nÕu ® îc phÐp, hon ton cã thÓ cã nh÷ng ®ãng gãp to lín cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, mÆt kh¸c cña c©u tr¶ lêi ng¾n l¹i l: c¸c doanh nghiÖp cña hä sÏ ph¶i thay ®æi ®¸ng kÓ nÕu hä muèn thùc thi ® îc sù ®ãng gãp ®ã. 5.19. C¸c nh doanh nghiÖp ny ®ang võa lm võa häc, v rÊt nhiÒu ng êi ®· häc ® îc rÊt nhiÒu trong 5-10 n¨m kinh doanh võa qua cña m×nh. ViÖc hä ®· x©y dùng ® îc c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt t ¬ng ®èi lín trong mét m«i tr êng nh ® îc miªu t¶ ë trªn ®· cho thÊy rÊt râ n¨ng lùc cña hä. Mét tû lÖ lín c¸c doanh nghiÖp ny ®· cã kh¶ n¨ng t¹o ra c¸c s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh trªn c¸c thÞ tr êng rÊt khã tÝnh trªn thÕ giíi ®· cho thÊy møc ®é kü n¨ng cña hä. §o t¹o chÝnh qui sÏ bæ xung thªm phÇn kinh nghiÖm cña hä, v viÑc cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn tèt h¬n víi th«ng tin còng sÏ gióp Ých t ¬ng tù. Ngoi viÖc cã kh¶ n¨ng, c¸c gi¸m ®èc ny còng ®· chøng minh r»ng hä ph¶i l nh÷ng con 68 ng êi rÊt cøng r¾n, lm viÖc ch¨m chØ, v kiªn c êng, v l nh÷ng ng êi cã kh¶ n¨ng ®¸p øng víi hon c¶nh lu«n thay ®æi. 5.20. MÆt kh¸c, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp hiÖn ®ang tr¶i qua thêi kú khã kh¨n, v c¸c ®iÓm yÕu cña c¸c doanh nghiÖp ny ®ang ngy cng lé râ. Trong giai ®o¹n gi÷a nh÷ng n¨m 1990, ViÖt Nam ®¹t ® îc møc t¨ng tr ëng cao; tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång ViÖt Nam lóc ®ã ®ang c¹nh tranh, ng êi mua tíi gâ cöa xin mua hng cña nhiÒu doanh nghiÖp t nh©n. T×nh h×nh nay ®· ®æi kh¸c, v c¸c gi¸m ®èc ®ang ph¶i ® ¬ng ®Çu víi ®ßi hái ph¶i vËn hnh c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh h¬n trong mét thÞ tr êng c¹nh tranh h¬n rÊt nhiÒu. Mét sè ng êi ® îc trang bÞ tèt h¬n mét sè ng êi kh¸c ®Ó ®¸p øng ® îc ®ßi hái ny. 5.21. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ny ®ang s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm cã møc lîi nhuËn thÊp, dÔ gia nhËp thÞ tr êng trong c¸c ngnh hng xuÊt khÈu vèn ® îc coi l nh÷ng ngnh `Ýt gèc rÔ` nhÊt trªn thÕ giíi, tøc l quÇn ¸o, giy dÐp. C¸c doanh nghiÖp ®ang b¸n c¸c s¶n phÈm ny th«ng qua c¸c c«ng ty th ¬ng m¹i vÒ thùc chÊt chØ l b¸n lao ®éng ViÖt Nam, l lo¹i hng ho¸ hiÖn ®ang cã gi¸ trÞ h¬n so víi c¸c quèc gia c¹nh tranh víi ViÖt Nam mÆc dï n¨ng suÊt lao ®éng cña ViÖt Nam th êng kh«ng cao . 74 Møc sinh lîi ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp ny còng thÊp, qu¸ thÊp (nhÊt l trong bèi c¶nh gi¸ ®ang h¹ thÊp t¹i khu vùc ch©u ¸) ®Ó cã thÓ x©y dùng ® îc thnh c¸c doanh nghiÖp lín. 5.22. §Ó t¨ng tr ëng ® îc trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, c¸c doanh nghiÖp t nh©n chØ cã hai sù lùa chän: (i) t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt hiÖn cã ®ång thêi më réng s¶n xuÊt sang nh÷ng bé phËn cã møc lîi nhuËn cao h¬n; v/hoÆc (ii) chuyÓn sang c¸c s¶n phÈm cã lîi nhuËn cao h¬n. Thùc hiÖn ®iÒu ®ã ®ßi hái c¸c gi¸m ®èc ph¶i n¨ng ®éng h¬n, v ®©y l ®ßi hái cã thÓ ® îc thùc thi dÔ dng h¬n bëi ChÝnh phñ th«ng qua viÖc t¹o ra mét m«i tr êng thuËn lîi h¬n vÒ mÆt kinh doanh v th«ng tin. 74GÇn ®©y cã mét nhãm chuyªn gia ®· tíi ViÖt Nam theo yªu cÇu cña MPDF ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh c¹nh tranh v c¸c trë ng¹i trong ngnh may mÆc cña ViÖt Nam v hä dù ®o¸n r»ng c¸c doanh nghiÖp may mÆc tèt nhÊt cña ViÖt Nam chØ ho¹t ®éng b»ng 50% n¨ng suÊt lao ®éng cña Trung Quèc. 69 VI. kÕt luËn A. Tãm t¾t nh÷ng bi häc chÝnh: 6.01. ë cÊp ®é chung: LuËt c«ng ty ra ®êi vo n¨m 1990 v ®Õn cuèi n¨m 1998, cã kho¶ng 26.000 doanh nghiÖp t nh©n ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. HiÖn khu vùc ny míi chiÕm mét tû träng nhá, v kh«ng thay ®æi, trong tæng sè lao ®éng v GDP cña ViÖt Nam (tÝnh theo tû lÖ %). KÓ tõ n¨m 1992 cho ®Õn n¨m 1997, mçi n¨m cã thªm 5.000 doanh nghiÖp t nh©n míi ra ®êi hng n¨m, song ®Õn n¨m 1998, con sè ny chØ cßn 1.000 c«ng ty. TÝnh b×nh qu©n, c¸c doanh nghiÖp t nh©n ny tuyÓn dông kho¶ng 19 lao ®éng, ® a tæng sè lao ®éng trong khu vùc t nh©n lªn kho¶ng 500.000 ng êi. Kho¶ng 1/2 trong sè 26.000 doanh nghiÖp ny l doanh nghiÖp th ¬ng m¹i, 5.600 doanh nghiÖp l doanh nghiÖp s¶n xuÊt, v ®©y chÝnh l ®èi t îng chÝnh cña c«ng tr×nh nghiªn cøu ny. 6.02. HiÖn cã thÓ x¸c ®Þnh ® îc 3 ®Æc tÝnh cña 5.600 doanh nghiÖp s¶n xuÊt ny. Thø nhÊt, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ny ®Òu t ¬ng ®èi nhá; cã sè lao ®éng b×nh qu©n l 46 ng êi, nh ng phÇn lín chØ cã sè lao ®äng trung b×nh l 26 ng êi. Thø hai, c¸c doanh nghiÖp ny chØ tËp trung vo mét sè ngnh nhÊt ®Þnh: 55% s¶n xuÊt thùc phÈm v n íc gi¶i kh¸t; 12% s¶n xuÊt ®å gèm v thuû tinh; v 7% s¶n xuÊt ®å gç. NÕu tÝnh c¶ hng may mÆc, th× sè doanh nghiÖp tËp trung vo 5 ngnh ny chiÕm tíi 78%. Thø ba, c¸c doanh nghiÖp ny còng mang tÝnh tËp trung vÒ mÆt ®Þa lý: 81% tËp trung t¹i miÒn Nam, trong ®ã riªng thnh phè Hå ChÝ Minh chiÕm tíi 15%. 6.03. Gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp t nh©n: Tõ c¸c sè liÖu ®iÒu tra, chóng ta cã thÓ thÊy rÊt nhiÒu gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty t nh©n ®Òu xuÊt th©n tõ khu vùc nh n íc. Trong sè c¸c doanh nghiÖp ®iÒu tra, 50% gi¸m ®èc doanh nghiÖp t nh©n tr íc ®©y ®· lm cho c¸c doanh nghiÖp nh n íc (1/2 trong sè ny ®· tõng gi÷ c¸c chøc vô qu¶n lý); 25% ®· lm viÖc trong c¸c c¬ quan nh n íc v 25% l xuÊt th©n tõ khu vùc kh«ng chÝnh thøc hoÆc míi b¾t ®Çu khëi nghiÖp. Kho¶ng trªn 50% sè gi¸m ®èc ny ®· tõng cã kinh nghiÖm vÒ viÖc s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh c¸c s¶n phÈm hiÖn ®ang lm. 6.04. C¸c gi¸m ®èc ® îc ®iÒu tra tr¶ lêi kh¸c nhau vÒ lo¹i ti s¶n/ nguån lùc m hä cã khi thnh lËp c«ng ty c«ng ty. Nh×n chung, c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp t nh©n miÒn B¾c dùa chñ yÕu vo c¸c mèi quan hÖ chÝnh trÞ, trong khi gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp t nh©n t¹i miÒn Nam l¹i dùa chñ yÕu vo kinh nghiÖm tr íc ®©y cña m×nh. Nh÷ng doanh nghiÖp cã mèi quan hÖ chÝnh trÞ m¹nh, bao gåm c¶ nh÷ng ng êi sinh ra ë miÒn B¾c, th êng l nh÷ng ng êi ® îc u ®·i trong viÖc ® îc vo häc t¹i c¸c tr êng ®¹i häc, ®i du lÞch n íc ngoi v vay vèn cña ng©n hng. Tuy nhiªn, nh×n chung viÖc cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c nguån lùc nh vËy còng kh«ng gióp ® îc c¸c c«ng ty cã thÓ ho¹t ®éng tèt h¬n hoÆc cã qui m« lín h¬n. Ng îc l¹i, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã quan hÖ chÝnh trÞ (v cã gi¸m ®èc sinh ra t¹i miÒn Nam) l¹i l c¸c doanh nghiÖp ®· t¨ng tr ëng nhanh h¬n v cã qui m« lín h¬n tÝnh tíi thêi ®iÓm pháng vÊn. 70 6.05. Doanh nghiÖp: C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp thuéc diÖn ®iÒu tra l: (i) ®©y l c¸c doanh nghiÖp thùc sù t nh©n, hÇu nh kh«ng cã së h÷u cña chÝnh phñ; (ii) cã ®é tuæi di h¬n dù kiÕn, trung b×nh l 8 n¨m; (iii) ho¹t ®éng trong mét sè Ýt ngnh: 90% sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng tËp trung trong 5 ngnh; (iv) cã møc doanh thu nhá, trung b×nh l 10 tû VN§ (t ¬ng ® ¬ng 750.000 USD); (v) nh ng l¹i cã tæng sè lao ®éng trung b×nh t ¬ng ®èi lín -- 300 ng êi, v møc t¨ng tr ëng lao ®éng hng n¨m trung b×nh ®¹t 23%/n¨m, kÓ tõ khi b¾t ®Çu ®¨ng ký ho¹t ®éng -- ®©y l møc t¨ng tr ëng rÊt cao; (vi) rÊt nhiÒu doanh nghiÖp vay ® îc vèn ng¾n h¹n cña ng©n hng (64%) nh ng Ýt cã doanh nghiÖp vay ® îc vèn víi thêi h¹n 4 n¨m hoÆc h¬n (12%); (vii) phÇn lín c¸c doanh nghiÖp t nh©n ny cã thÓ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch æn ®Þnh: 1/2 sè doanh nghiÖp ny ®· mua quyÒn sö dông ®Êt v 1/2 cã hîp ®ång thuª ®Êt di h¹n; (viii) c¸c doanh nghiÖp ny chñ yÕu h íng vÒ xuÊt khÈu: 89% sè doanh nghiÖp ny cã doanh thu tõ xuÊt khÈu v 78% phô thuéc hÇu nh hon ton vo c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu; v (ix) nh×n chung ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ny trong n¨m 1998 hon ton tèt: 87% c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã l·i v kho¶ng 1/2 cã doanh thu v lîi nhuËn t¨ng trong n¨m 1998. 6.06. C¸c gi¸m ®èc cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n th êng nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò d íi ®©y nh l nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt m hä hiÖn ph¶i ® ¬ng ®Çu: kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi vèn ®Çu t , chñ yÕu do c¸c qui ®Þnh vÒ thÕ chÊp (53%) thiÕu th«ng tin kinh doanh, ®Æc biÖt vÒ thÞ tr êng n íc ngoi (41%) vèn l u ®éng kh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o s¶n xuÊt v t¨ng tr ëng doanh nghiÖp (39%) khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc §«ng ¸ lm cho c¸c doanh nghiÖp nhËn ® îc Ýt ®¬n hng h¬n v ph¶i chÞu gi¸ c¶ thÊp h¬n (19%) c¸c qui ®Þnh cña chÝnh phñ thay ®æi th êng xuyªn v kh«ng râ rng 6.07. KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c doanh nghiÖp "Thnh c«ng" v "Kh«ng thnh c«ng" cho chóng ta thÊy mét c¸ch râ rng c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng tèt nhÊt v c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng tåi nhÊt cho tíi nay. C¸c doanh nghiÖp thnh c«ng th êng ® îc s¸ng lËp bëi c¸c gi¸m ®èc sinh ra t¹i miÒn Nam, tr íc ®©y ®· tõng l c¸n bé qu¶n lý t¹i mét doanh nghiÖp nh n íc, v l ng êi cã thÓ ch a tèt nghiÖp ®¹i häc hoÆc kh«ng ® îc ®o t¹o chÝnh qui vÒ kinh doanh. C¸c gi¸m ®èc ny hoÆc ®· x¸c ®Þnh ® îc mét m¶ng thÞ tr êng cã nhu cÇu lín trªn thÞ tr êng trong n íc (thùc phÈm, hng tiªu dïng c¬ b¶n) hoÆc mét m¶ng thÞ tr êng cã lîi tøc cao trªn thÞ tr êng xuÊt khÈu (h¹t ®iÒu, c phª, h¶i s¶n v hng may mÆc). Doanh nghiÖp lo¹i ny th êng ® îc vay nhiÒu tõ ng©n hng, v cã lÏ th êng b¸n trùc tiÕp sang c¸c thÞ tr êng T©y ¢u m kh«ng sö dông c¸c c«ng ty trung gian t¹i §«ng ¸. 6.08. C¸c doanh nghiÖp "Kh«ng thnh c«ng" th ßng s¶n xuÊt trong cïng ngnh nh c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng, song l¹i thiªn vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng 71 thÊp v th êng cã qui m« nhá h¬n rÊt nhiÒu. C¸c doanh nghiÖp lo¹i ny th êng gia c«ng hng may mÆc ®Ó xuÊt qua c¸c c«ng ty §i Loan v Hn Quèc, v c¸c gi¸m ®èc th êng biÕt rÊt Ýt vÒ thÞ tr êng tiªu thô cuèi cïng cña s¶n phÈm hoÆc vÒ ng êi tiªu thô cuèi cïng. Gi¸m ®èc c¸c c«ng ty ny th êng kh«ng ® îc vay nhiÒu tÝn dông tõ ng©n hng. 6.09. Tãm l¹i, sù thnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp phô thuéc chñ yÕu vo viÖc lùa chän s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao (thay v× c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp), kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi thÞ tr êng trùc tiÕp m kh«ng ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty trung gian, v vo kh¶ n¨ng vay ® îc vèn di h¹n. Sù thnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng phô thuéc vo ngnh hoÆc vo ®Þa ®iÓm ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp - do sè l îng c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng v thÊt b¹i l t ¬ng ® ¬ng nhau ë tÊt c¶ c¸c ngnh, v ë c¶ hai miÒn B¾c v Nam. Sù thnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp còng kh«ng phô thuéc vo ®é tuæi cña doanh nghiÖp. 6.10. C¸c vÊn ®Ò: Trong sè rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ph¸t hiÖn ® îc tõ c«ng tr×nh nghiªn cøu ny, d êng nh cã 3 vÊn ®Ò quan träng nhÊt. Thø nhÊt, t¹i sao l¹i chØ cã 26.000 c«ng ty t nh©n v 5.600 doanh nghiÖp s¶n xuÊt trong mét quèc gia cã kÝch cì (v tinh thÇn doanh nghiÖp) nh ViÖt Nam. LuËt C«ng ty ® îc ra ®êi c¸ch ®©y 8 n¨m v cho tíi nay, c¸c quèc gia §«ng ¢u-- vèn l nh÷ng quèc gia nhá h¬n, l¹i cã hng chôc ngn doanh nghiÖp t nh©n ®· ®¨ng ký v ho¹t ®éng. T¹i sao l¹i cã t×nh h×nh nh vËy t¹i ViÖt Nam? Chóng ta cã thÓ cã 3 lý do sau ®©y: M«i tr êng ®Çu t t¹i ViÖt Nam vÉn cßn rÊt nhiÒu rñi ro vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ v hnh chÝnh, v trªn mäi ph ¬ng diÖn cßn bÞ thiÕu rÊt nhiÒu th«ng tin. §iÒu ny ®Æc biÖt ®óng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhá, th êng ®Çu t vo c¸c dù ¸n di h¹n, v do vËy cã rñi ro cao h¬n. M«i tr êng kinh doanh t¹i ViÖt nam hiÖn cßn nghÌo nn vÒ nguån lùc, thiÕu thiÖn chÝ cña c«ng chóng, thiÕu c¸c thÓ chÕ hç trî thi tr êng, c¸c doanh nghiÖp dÞch vô kinh doanh, v thiÕu kinh nghiÖm tæng hîp vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ v c¸c c¬ héi c¸ nh©n nh»m gióp c¶i thiÖn kü n¨ng kinh doanh; v ThiÕu kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån vèn cÇn thiÕt cho c¸c dù ¸n ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n s¶n xuÊt, chñ yÕu do c¸c ng©n hng ho¹t ®éng kh«ng tèt, c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vÒ ®Çu t n íc ngoi (FDI) kÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, c¸c bé v c¸c doanh nghiÖp thuéc bé chiÕm phÇn lín nguån vèn ODA, v ch a cã thÞ tr êng chøng kho¸n. 6.11. VÊn ®Ò lín thø hai liªn quan tíi lý do t¹i sao l¹i cã 450 doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n cña ViÖt Nam l¹i cã kh¶ n¨ng t¨ng tr ëng lín tíi møc cã thÓ tuyÓn dông tíi trªn 100 c«ng nh©n. §iÒu g× ®ang ng¨n trë sù t¨ng tr ëng cña c¸c doanh nghiÖp nhá h¬n v trªn thùc tÕ, cña hng chôc ngn, thËm chÝ hng tr¨m ngn c¸c doanh nghiÖp nhá kh«ng chÝnh thøc hiÖn ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam? Nh×n chung cã thÓ cã 4 nguyªn nh©n lý gi¶i cho vÊn ®Ò ny nh sau: (i) sù lÊn chç cña c¸c doanh nghiÖp nh n íc hiÖn 72 ®ang tiÕp tôc ®éc quyÒn ®èi víi c¸c nguån lùc, thÞ tr êng quan träng v c¸c mèi quan hÖ víi chÝnh phñ; (ii) kh«ng ®ñ vèn ®Ó hç trî cho sù thnh lËp v vËn hnh cña c¸c doanh nghiÖp lín h¬n; (iii) sù rñi ro lín h¬n cña c¸c doanh nghiÖp lín so víi c¸c doanh nghiÖp nhá, ®Æc biÖt trong tr êng hîp cña ViÖt Nam; v (iv) c¬ së kü n¨ng kh«ng ®ñ m¹nh t¹i c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt qui m« nhá ®Ó cã thÓ tiÕn lªn ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp lín h¬n vÒ kü n¨ng qu¶n lý tèt h¬n v chÝnh thèng h¬n. 6.12. V vÊn ®Ò thø ba cÇn ® îc tr¶ lêi liªn quan tíi kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n lín thuéc ln sãng ®Çu tiªn Çy trong viÖc ®ãng vai trß nh l ®éng lùc cña sù t¨ng tr ëng cña ViÖt nam trong t ¬ng lai. C©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò ny l mét c©u tr¶ lêi cã ®iÒu kiÖn. C¸c c¸ nh©n ®øng ®Çu c¸c doanh nghiÖp ny hon ton cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ® ¬ng ®Çu víi bÊt kú t×nh huèng no. Hä ®· t¹o dùng nªn c¸c doanh nghiÖp thnh c«ng tõ chót Ýt nguån lùc v trong mét m«i tr êng kh«ng mÊy thuËn lîi. Kh¶ n¨ng kinh doanh kh«n ngoan, tinh thÇn lm viÖc ch¨m chØ v kinh nghiÖm m hä hun ®óc ® îc cho tíi nay, còng nh ý chÝ quyÕt t©m v n¨ng lùc cña hä ®· cho chóng ta thÊy râ h×nh ¶nh ®¸ng kh©m phôc cña nh÷ng ng êi lu«n ®øng v÷ng ® îc trªn ®«i ch©n cña m×nh, dï bÊt kÓ hon c¶nh ra sao. Song sè phËn cña c¸c doanh nghiÖp cña hä l¹i kh«ng ® îc ch¾c ch¾n nh vËy do rÊt nhiÒu doanh nghiÖp hiÖn ph¶i chÞu sù canh tranh v« cïng m¹nh, møc lîi nhuËn gép thÊp v thÞ tr êng kh«ng æn ®Þnh. ViÖc nhiÒu doanh nghiÖp sÏ tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng lín trong c¸c n¨m tíi ®©y sÏ kh«ng ph¶i l ®iÒu ng¹c nhiªn khi u thÕ c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc s¶n xuÊt sÏ ® îc x¸c ®Þnh râ nÐt h¬n v tËn dông tèt h¬n. B. Khu«n khæ Hnh ®éng 6.13. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ® îc tr×nh by ë ®©y cho chóng ta thÊy ® îc mét Khu«n khæ Hnh ®éng râ rng. Chóng ta cÇn ®¹t ® îc 3 môc tiªu. Môc tiªu thø nhÊt ph¶i l t¨ng sè l îng c¸c c«ng d©n ViÖt Nam tham gia thnh lËp doanh nghiÖp t nh©n s¶n xuÊt; môc tiªu thø hai l t¨ng m¹nh møc t¨ng tr ëng cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n nhá thnh c¸c doanh nghiÖp lín h¬n; v môc tiªu thø ba l t¨ng c êng sè l îng c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng tån t¹i v t¨ng tr ëng trong sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhá, l nh÷ng doanh nghiÖp cho tíi nay ®· cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. 6.14. TiÕp theo phÇn ph©n tÝch trong Ch ¬ng V, vÊn ®Ò më réng ® êng cho sù thnh lËp cña nhiÒu doanh nghiÖp s¶n xuÊt t nh©n sÏ b¾t ®Çu tõ viÖc ph¶i gi¶m bít c¸c rñi ro cña viÖc thnh lËp doanh nghiÖp. C¸c nh ®Çu t cÇn ph¶i c¶m thÊy r»ng quyÒn v vÞ trÝ cña hä, víi t c¸ch nh l c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ph¶i ® îc b¶o vÖ, r»ng luËt ph¸p ph¶i mang tÝnh chÊt c«ng b»ng, râ rng v æn ®Þnh, v r»ng hä cã ®ñ th«ng tin ®Ó ® a ra c¸c quyÕt ®Þnh tèt. Rñi ro kinh tÕ khu vùc kh«ng do chÝnh phñ ViÖt Nam quyÕt ®Þnh, nh ng phÇn lín c¸c rñi ro cßn l¹i hiÖn ®ang ng¨n chë viÖc cã thªm nhiÒu doanh nghiÖp ®¨ng ký ra ®êi l¹i n»m trong bn tay quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ. 6.15. YÕu tè cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt sÏ l mét lo¹t c¸c tuyªn bè râ rng cña c¸c quan chøc cao cÊp ñng hé c¸c doanh nghiÖp t nh©n, mét chiÕn dÞch c«ng céng nh»m n©ng cao h×nh ¶nh cña khu vùc t nh©n. TÊt c¶ mäi ng êi, tõ c¸n bé cÊp trung, tíi c¸c quan 73 chøc ®Þa ph ¬ng, tíi giíi b¸o chÝ cÇn ph¶i nhËn ® îc lêi th«ng ®iÖp r»ng khu vùc t nh©n cÇn ® îc b¶o vÖ. ViÖc ® a ra c¸c qui ®Þnh v qui chÕ ñng hé doanh nghiÖp v thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh ny sÏ l nh÷ng b íc ®i tiÕp theo sau khi ® a ra c¸c quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch nh nªu trªn . Mét khi ®· ®i vo khu«n khæ, c¸c quan chøc chÝnh phñ cÇn 75 m¹nh tay chèng l¹i søc Ðp thay ®æi qui ®Þnh v qui chÕ dùa trªn quyÒn lîi cña mét nhãm no ®ã, cu×ng nh søc Ðp ®èi víi viÖc ® a ra c¸c qui ®Þnh v qui chÕ mËp mê tíi møc t¹o ®iÒu kiÖn cho phÐp c¸c c¸n bé thùc thi cã ton quyÒn quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò. Mäi kªnh th«ng tin thuéc mäi h×nh thøc ph¶i ® îc c«ng khai, cho phÐp ng êi ®Çu t t nh©n cã thÓ tiÕp cËn víi mäi th«ng tin tèt nhÊt cã thÓ cã. 6.16. M«i tr êng nghÌo nguån lùc hiÖn nay cña ViÖt Nam cÇn ® îc thay ®æi thnh mét m«i tr êng giÇu nguån lùc, hç trî cho nh÷ng c¸ nh©n muèn thnh lËp danh nghiÖp t nh©n - v ®©y l mét nç lùc l©u di v× sÏ ®ßi hái nhiÒu biÖn ph¸p x©y dùng thÓ chÕ. Víi mét h×nh ¶nh tèt h¬n vÒ khu vùc t nh©n, thiÖn chÝ cña c«ng chóng sÏ dÇn ® îc c¶i thiÖn theo thêi gian. C¸c dÞch vô hç trî doanh nghiÖp cã chÊt l îng cao h¬n, nhiÒu h¬n sÏ ®ßi hái ph¶i c¶i thiÖn ®¸ng kÓ bé m¸y chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng, ng©n hng, v c¸c tr êng ®¹i häc, cïng r¸t nhiÒu ®èi t îng kh¸c. Sù ph¸t triÓn cña mét khu vùc dÞch vô doanh nghiÖp m¹nh mÏ phô thuéc mét phÇn vo sù t¨ng tr ëng cña thÞ tr êng c¸c lo¹i dÞch vô ®ã v mét phÇn phôc thuéc vo viÖc c¶i thiÖn chÊt l îng cña c¸c dÞch vô ® îc cung cÊp-- v ph ong thøc tèt nhÊt ®Ó ®¹t ® îc ®iÒu ny sÏ l th«ng qua c¸c hiÖp héi ngnh nghÒ gióp n©ng cÊp v t¹o dùng uy tÝn cho c¸c doanh nghiÖp thnh viªn. V dÞch vô ®o t¹o c¸c kü n¨ng kinh doanh cã chÊt l îng cao cÇn ® îc cung cÊp cho mäi ®èi t îng, víi b»ng chøng hïng hån r»ng hä cã thÓ v sÏ ¸p dông nh÷ng kü n¨ng ny cho doanh nghiÖp cña m×nh. 6.17. Vèn cÇn ® îc cung cÊp cho nh÷ng ®èi t îng mong muèn thnh lËp doanh nghiÖp v viÖc cung cÊp ® îc vèn v ®¶m b¶o vèn sÏ ®Õn tay ng êi cÇn vèn kh«ng ph¶i l mét viÖc lm dÔ dng. T¹i mäi n¬i trªn thÕ giíi, c¸c doanh gia b¾t ®Çu thnh lËp nªn doanh nghiÖp cña m×nh chñ yÕu b»ng vèn do hä dnh dôm ® îc, v nhiÒu ng êi coi viÖc sö dông vèn c¸ nh©n nh l mét ®iÒu kiÖn yÕu tè quan träng ®Ó ®¶m b¶o r»ng nh danh nghiÖp ®ã sÏ tiÕp tôc g¾n bã víi doanh nghiÖp. §ång thêi, kinh nghiÖm ton cÇu còng cho thÊy r»ng sù thnh c«ng trong viÖc t¹o nªn mét kÕt qu¶ ho¹t ®éng tèt trong kinh doanh còng l mét yÕu tè quan träng gióp doanh nghiÖp ® îc coi nh l mét ®«Ý t îng vay vèn ®¹t tiªu chuÈn. NhiÒu thËp kû nghÌo ®ãi t¹i ViÖt Nam ®· lm cho hÇu hÕt c¸c c«ng d©n cña m×nh kh«ng cã ® îc møc tÝch luü ®ñ lín ®Ó cã thÓ b¾t ®Çu doanh nghiÖp v cã Ýt ph ¬ng c¸ch ch©n thËt ®Ó tÝch luû ®ñ vèn. ViÖc x¸c ®Þnh ® îc c¸c ph ¬ng thøc cã hiÖu qu¶ ®Ó cã thÓ h íng nguån vèn tÝn dông ban ®Çu cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhá ph¶i ® îc coi l u tiªn hng ®Çu. 6.18. T¨ng c êng sù t¨ng tr ëng cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhá cã nghÜa l ph¶i gi¶m bít c¸c trë ng¹i ®èi víi t¨ng tr ëng m hiÖn gÇn 5.000 doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®ang gÆp ph¶i. Bªn c¹nh viÖc gi¶m bít rñi ro ®èi víi hä, h ãng nguån tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp ny còng nh cung cÊp dÞch vô ®o t¹o chÊt l îng cao cho c¸c doanh 75LuËt doanh nghiÖp míi ® îc coi l mét b íc ®i cô thÓ theo h íng ny, c¶ vÒ néi dung v qui tr×nh th¶o luËt, thu hót sù tham gia cña ton x· héi. 74 nghiÖp lín h¬n nh ®Ò cËp trong phÇn trªn, viÖc t¹o s©n ch¬i b»ng ph¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp nh n íc v t nh©n cÇn ® îc coi l mét u tiªn, ®Æc biÖt trªn ph ¬ng diÖn tiÕp cËn víi nguån lùc v thÞ tr êng. VÒ ph ¬ng diÖn nguån lùc, c¸c doanh nghiÖp nh n íc cÇn ® îc yªu cÇu ®¸p øng ®óng nh÷ng ®ßi hái m doanh nghiÖp t nh©n ®ang ph¶i ®¸p øng. §iÒu ®ã cã nghÜa l c¸c dù ¸n cña doanh nghiÖp nh n íc còng ph¶i kh¶ thi, c¸c kho¶n vay cña hä còng ph¶i ®¶m b¶o ®ñ tiªu chuÈn ® îc vay vèn cña ng©n hng; r»ng c¸c doanh nghiÖp nh n íc ho¹t ®éng kh«ng cã l·i ph¶i t×m c¸ch ho¹t ®éng cã l·i, nÕu kh«ng ph¶i bÞ ®ãng cöa; v c¸c doanh nghiÖp nh n íc kh«ng nªn ® îc u ®·i h¬n n÷a trong viÖc tiÕp cËn víi vèn ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoi (FDI). VÒ ph ¬ng diÖn thÞ tr êng, ®iÒu ®ã cã nghÜa l c¸c hîp ®ång cña chÝnh phñ (gåm c¶ c¸c hîp ®ång liªn quan tíi vèn ODA) cÇn ® îc më ra cho c¶ c¸c doanh nghiÖp t nh©n; c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¶i ® îc phÐp thnh lËp c¸c hiÖp héi cña riªng hä ®Ó cã thÓ ®¸p øng ® îc nhu cÇu vÒ th«ng tin thÞ tr êng cã sö lý; v c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¶i ® îc phÐp tiÕp cËn hon ton c«ng b»ng víi viÖc ph©n bæ quota xuÊt khÈu. 6.19. Hç trî c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín hiÖn cã chñ yÕu bao gåm viÖc gióp hä c¶i thiÖn v æn ®Þnh ho¹t ®éng hiÖn nay cña m×nh, ®ång thêi, chuyÓn sang c¸c m¶ng thÞ tr êng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong nhãm s¶n phÈm cña m×nh. Ngay c¶ doanh nghiÖp t nh©n tèt nhÊt ViÖt Nam còng vÉn cßn cã thÓ c¶i thiÖn ® îc n¨ng xuÊt v hiÖu qu¶ cña m×nh, v viÖc ny phô thuéc vo viÖc hä ph¶i cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi sù hç trî vÒ c«ng nghÖ v nguån vèn. 6.20. Kh¶ n¨ng gióp cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n ho¹t ®éng an ton h¬n phô thuéc rÊt nhiÒu vo søc m¹nh cña c¸c mèi quan hÖ liªn kÕt thÞ tr êng cña hä. §©y cã lÏ l ®iÓm yÕu nhÊt cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. ViÖc c¸c doanh nghiÖp t nh©n cÇn ® îc tiÕp xóc réng h¬n n÷a víi c¸c tÝn hiÖu cña thÞ tr êng, víi c¸c kh¸ch hng tiÒm n¨ng, v víi th«ng tin vÒ thÞ hiÕu kh¸ch hng, xu h íng c«ng nghÖ ... l nh÷ng yÕu tè quan träng ®èi víi viÖc gióp hä cã kh¶ n¨ng ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm v chuyÓn sang c¸c m¶ng thÞ tr êng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao. MÆc dï phÇn tr¸ch nhiÖm chÝnh ®èi víi viÖc t×m kiÕm c¸c th«ng tin ny l thuéc vÒ c¸c doanh nghiÖp t nh©n, nh ng con ® êng m hä ®ang ph¶i ®i qua ®Ó tíi ® îc nguån th«ng tin ®ã hÇu nh cßn ch a ® îc h×nh thnh. Bªn c¹nh c¸c b íc ®i cô thÓ nh»m gi¶i to¶ c¸c trë ng¹i trªn "con ® êng cao tèc th«ng tin" ®ã, v cho phÐp c¸c hiÖp héi doanh nghiÖp t nh©n ®éc lËp ® îc phÐp thnh lËp, ®iÒu ny cßn ®ßi hái chÝnh phñ ph¶i coi viÖc chia sÎ v ph©n ph¸t th«ng tin réng r·i l mét u tiªn hng ®Çu trong mäi lÜnh vùc. 75 Ti liÖu tham kh¶o Adam Fforde, "X· luËn", t¹p chÝ Asian Wall Street Journal, ngy 16 th¸ng 9 n¨m 1998. Adam Fforde v Stefan de Vylder, ViÖt nam: NÒn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, SIDA, 1988. Ari Kokko, "ViÖt nam v cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë ch©u ¸: Nguyªn nh©n, hËu qu¶ v ph ¬ng thuèc ch÷a trÞ", t¹p chÝ Country Economic Report, Tæ chøc Hîp t¸c Ph¸t triÓn Quèc tÕ cña Thôy §iÓn, th¸ng 10 n¨m 1998. Ari Kokko v Fredrik Sjoholm, "Nhá, Võa hay Lín? Mét sè ph ¬ng ¸n vÒ vai trß cña nh n íc trong tiÕn tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ v HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam", t¹p chÝ Macroeconomic Report, Tæ chøc Hîp t¸c Ph¸t triÓn Quèc tÕ cña Thôy §iÓn, th¸ng 10 n¨m 1998. Caroline Gates, "§iÒu chØnh doanh nghiÖp v ChuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ: Thãi quen v C¸ch lm viÖc cña c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ë ViÖt nam trong qu¸ tr×nh æn ®Þnh v tù do ph¸t triÓn", ISEAS Working Papers, T¹p chÝ Economics and Finance Sè 4(96), Singapore: ViÖn nghiªn cøu §«ng Nam ¸, th¸ng 6 n¨m 1996. David Dollar v Jennie Litvak, "C¶i c¸ch VÜ m« v Gi¶m nghÌo ë ViÖt nam" trong cuèn Kinh tÕ Hé Gia ®×nh v Sù chuyÓn ®æi Kinh tÕ ë ViÖt nam, Dollar et al (ed.), Washington, DC: Ng©n hng ThÕ giíi, 1998 §Æng §øc §m, Kinh tÕ VÜ m« ViÖt nam v C¸c lo¹i h×nh Doanh nghiÖp: HiÖn tr¹ng v T ¬ng lai, H néi: Nh xuÊt b¶n ThÕ giíi, 1997 David Marr, TruyÒn thèng ViÖt nam trong thö th¸ch, 1920-1945, Berkeley: Nh xuÊt b¶n §¹i häc California, 1981 Th«ng tin Kinh tÕ, "ViÖt nam quÝ 1 n¨m 1999", t¹p chÝ Country Report. "Chuyªn ®Ò-ViÖt nam cho r»ng xuÊt khÈu trong quÝ 1 sÏ rÊt ¶m ®¹m", H·ng tin Reuters, ngy 23 th¸ng 3 n¨m 1999. Tæng côc Thèng kª, Kinh tÕ ngoi quèc doanh trong thêi k× më cöa 1991-1995, H néi: Nh xuÊt b¶n Thèng kª, 1997. Tæng côc Thèng kª, Sè liÖu thèng kª vÒ t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña 61 tØnh v thnh phè ë ViÖt nam, H néi: Nh xuÊt b¶n Thèng kª, 1998. 76 Tæng côc Thèng kª, Niªn gi¸m Thèng kª n¨m 1997, H néi: Nh xuÊt b¶n Thèng kª, 1998. Tæng côc Thèng kª, Tinh h×nh Kinh tÕ-X· héi n¨m 1998, Sè 34/TCTK-TH, ngy 25 th¸ng 12 n¨m 1998. "Ton cÇu hãa, Qu¶n lý ®Êt n íc v Sù æn ®Þnh: c¸c bi häc quan träng rót ra tõ §«ng ¸ (B¶n th¶o), B¶n tin néi bé cña UNDP, H néi: UNDP, th¸ng 3 n¨m 1999 James Riedel v Chuong Tran, "Khu vùc kinh tÕ t nh©n ®ang t¨ng tr ëng v C«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt nam", th¸ng 4 n¨m 1997. James Riedel, "Nhu cÇu: Mét tÇm nh×n chiÕn l îc cho viÖc xÕp ®Æt thø tù u tiªn trong c¶i tæ v gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cÊp b¸ch ë ViÖt nam" B¶n th¶o, th¸ng 7 n¨m 1998. Lª §¨ng Doanh, "T¹o ra v ®¶m b¶o m«i tr êng kinh doanh cho khu vùc kinh tÕ t nh©n", Héi nghÞ vÒ "Lùa chän ph¸t triÓn ton diÖn vïng kinh tÕ biÓn Qu¶ng ninh v H¶i phßng", thnh phè H¹ long: ngy 6-8 th¸ng 4 n¨m 1999. Leila Webster, "C¸c doanh nghiÖp t nh©n míi cña Nga", B¶n tin kü thuËt cña Ng©n hng ThÕ giíi Sè 241, Washington, DC: Ng©n hng thÕ giíi, 1998. Leila Webster v Joshua Charap, "Sù ph¸t triÓn cña khu vùc s¶n xuÊt t nh©n ë St. Petersburg: kh¶o s¸t c¸c c«ng ty", B¶n tin kü thuËt cña Ng©n hng ThÕ giíi Sè 228, Washington, DC: Ng©n hng thÕ giíi, 1993. MBL, "Kh¶o s¸t vÒ tr×nh ®é m¸y tÝnh", Kh¶o s¸t nh÷ng ng êi sö dông m¸y tÝnh theo yªu cÇu MPDF, Ngy 27 th¸ng 4 n¨m 1999. Bé Lao ®éng Th ¬ng binh v X· héi, T×nh h×nh sö dông lao ®éng ë ViÖt nam, 1997, H néi: Nh xuÊt b¶n Thèng kª, 1998. Masahiko Ebashi et al, ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa v nhá v c¸c nghnh c«ng nghiÖp phô trî ë ViÖt nam, ViÖn nghiªn cøu Nomura, th¸ng 8 n¨m 1997. Bé Lao ®éng Th ¬ng binh v X· héi, Sè liÖu thèng kª vÒ lao ®éng th ¬ng binh v x· héi, 1997, H néi: Nh xuÊt b¶n thèng kª, 1998. Ph¹m Gia H¶i (ed.) et al, Kh¶o s¸t 184 doanh nghiÖp võa v nhá ë ViÖt nam: b¸o c¸o ®¸nh gi¸ v ph©n tÝch, H néi: GTZ v VICOOPSME, th¸ng 3 n¨m 1996. 77 Ray Mallon, "Ph©n vïng ho¹t ®éng: c¸c ph ¬ng ¸n ®Ó gi¶m bít c¸c c¶n trë khu vùc kinh tÕ t nh©n ë ViÖt nam ", Tham luËn cña §¹i sø qu¸n Thôy ®iÓn t¹i H néi, Th¸ng 3 n¨m 1998. Ronald J. Cima (ed.), ViÖt nam: Nghiªn cøu vÒ quèc gia, ChÝnh phñ Hoa kú, 1989 Service-growth Consultants, Inc. v C«ng ty Thiªn Ng©n (Galaxy), "Ngnh dÞch vô ë ViÖt nam", Nghiªn cøu c¸c nh cung cÊp v sö dông dÞch vô ë ViÖt nam theo yªu cÇu cña MPDF, th¸ng 12 n¨m 1998. TrÇn Hong Kim, NÒn kinh tÕ ViÖt nam trong giai ®o¹n 1945-1995 v t ¬ng lai vo n¨m 2020 , H néi: Nh xuÊt b¶n thèng kª n¨m 1996 ViÖt nam: th¸ch thøc ngy cng t¨ng, Ng©n hng ThÕ giíi, th¸ng 12 n¨m 1998 B¶n tin vÒ ViÖt nam, Ng©n hng ThÕ giíi, th¸ng 3 n¨m 1999. 45 n¨m kinh tÕ ViÖt nam (1945-1990). H néi: Nh xuÊt b¶n Khoa häc X· héi, 1990. 78 phô kiÖn 1: c¸c b¶ng th«ng tin c¬ b¶n B¶ng 1: Tû träng GDP ph©n theo Ngnh, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) GDP * (tû ®ång) 228.893 272.035 313.624 368.692 Tæng sè 100% 100% 100% 100% Ngnh dÞch vô 44,1% 42,5% 42,2% 41,3% C«ng nghiÖp v x©y dùng 28,8 29,7% 32,1% 32,7% N«ng l©m ng nghiÖp 27,1% 27,8% 25,8% 26,0% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ hiÖn thêi; n¨m 1998, 11.745 VND = US$1 (Nguån: Th«ng tin kinh tÕ) B¶ng 2: T¨ng tr ëng GDP ph©n theo ngnh, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) GDP * (tû ®ång) 195.566 213.832 231.262 244.740 Tèc ®é t¨ng GDP 9,5% 9,3% 8,2% 5,8% Ngnh dÞch vô 13,6% 14,5% 12,6% 10,3% C«ng nghiÖp v x©y dùng 9,8% 8,8% 7,1% 4,2% N«ng l©m ng nghiÖp 4,8% 4,4% 4,3% 2,7% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ n¨m 1994; n¨m 1994, 10.955 VND = US$1 (Nguån: Th«ng tin kinh tÕ) B¶ng 3: Tû träng GDP ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) GDP * (tû ®ång) 228.893 272.035 313.624 368.692 Tæng sè 100% 100% 100% 100% Doanh nghiÖp nh n íc 40,2% 39,9% 40,5% 40,2% Hé c¸ thÓ v hé n«ng d©n 35,8% 35,3% 34,3% 34% Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu 5,0% 7,4% 9,1% 9,8% t n íc ngoi Hîp t¸c x· 10,1% 10,0% 8,9% 8,9% Doanh nghiÖp t nh©n 7,7% 7,4% 7,2% 7,1% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ hiÖn hnh. B¶ng 4: T¨ng tr ëng GDP ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) GDP * (tû ®ång) 195.566 213.832 231.262 244.740 Tæng sè 9,0% 9,3% 8,2% 5,8% Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu 5,0% 7,4% 9,1% 9,8% t n íc ngoi Hîp t¸c x· 10,1% 10,0% 8,9% 8,9% Doanh nghiÖp nh n íc 9,4% 11,3% 9,7% 5,7% Doanh nghiÖp t nh©n 4,2% 10,6% 6,2% 5,3% Hé c¸ thÓ v hé n«ng d©n 9,8% 6,6% 5,6% 4,1% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ n¨m 1994. 79 B¶ng 5: Ph©n bè lao ®éng theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, 1995-1998 1995 1996 t¨ng 1997 t¨ng 1998 ( íc t¨ng tr ëng tr ëng tÝnh) tr ëng `96/'95 `97/'96 `98/'97 Tæng sè lao ®éng (ngh×n ng êi) 34.500 35.792 3,7% 37.000 3,4% 38.200 3,2 Tæng sè 100% 100% -- 100% -- 100% -- Hé c¸ thÓ v hé n«ng d©n* 90,0% 89,7% 3,4% 89,4% 3,1% 89,6% 3,4% Doanh nghiÖp nh n íc 4,5% 5,2% 21,7% 5,3% 4,7% 5,2% 0,3% Hnh chÝnh sù nghiÖp 4,3% 3,6% -11,5% 3,7% 4,6% 3,6% 0,6% Doanh nghiÖp t nh©n 1,0% 1,1% 13,7% 1,2% 12,0% 1,3% 16,2%** Hîp t¸c x· 0,3% 0,3% 20,1% 0,4% 16,9% 0,3% -3,7% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999), GSO (1998), Niªn gi¸m thèng kª ViÖt nam. Nh xuÊt b¶n Thèng kª, H néi (theo trÝch dÉn trong cuèn Adam McCarty's "Lao ®éng v c¸c ¶nh h ëng x· héi cña chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ë ViÖt nam" v Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt nam Sè 31, ngy 17 th¸ng 4 n¨m 1999 * Sè liÖu vÒ hé c¸ thÓ v hé n«ng d©n ® îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng sè lao ®éng trõ ®i sè lao ®éng ë tÊt c¶ c¸c khu vùc kh¸c ** Sè lao ®éng lm viÖc trong khu vùc doanh nghiÖp t nh©n t¨ng tõ 428.000 vo cuèi n¨m 1997 lªn 497.481 vo cuèi n¨m 1998 80 B¶ng 6: GDP cña khu vùc s¶n xuÊt ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) GDP cña khu vùc s¶n xuÊt * (tû ®ång) 34.329 41.301 51.710 63.677 Tæng sè 100% 100% 100% 100% Doanh nghiÖp nh n íc 56,5% 53,3% 51,7% 50,4% Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t n íc ngoi 11,4% 13,7% 18,5% 22,4% Hé c¸ thÓ v hé n«ng d©n 19,9% 20,5% 18,9% 17,5% Doanh nghiÖp t nh©n 10,7% 11,1% 10,0% 9,0% Hîp t¸c x· 1,5% 1,4% 0,8% 0,7% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ hiÖn thêi. B¶ng 7: T¨ng tr ëng GDP cña khu vùc s¶n xuÊt ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, 1995-1998 1995 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) Tæng s¶n l îng cña khu vùc s¶n xuÊt * (tû 30.230 34.339 38.743 42.613 ®ång) Tæng sè 13,5% 13,6% 12,8% 10,0% Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t n íc ngoi 14,9% 38,5% 39,7% 28,1% Doanh nghiÖp t nh©n 10,1% 11,3% 7,3% 7,6% Doanh nghiÖp nh n íc 11,7% 10,5% 8,1% 5,5% Hîp t¸c x· 17,6% 6,7% -28,0% 3,0% Hä c¸ thÓ v hé n«ng d©n 19,8% 17,0% 4,0% 1,8% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * GDP ® îc tÝnh theo gi¸ n¨m 1994. B¶ng 8: Sè doanh nghiÖp t nh©n ph©n theo t c¸ch ph¸p nh©n, 1993-1998 1993 1994 1995 * 1996 1997 1998 ( íc tÝnh) Sè doanh nghiÖp t nh©n 6.808 10.881 15.276 18.894 25.002 26.021 T¨ng tr ëng hng n¨m -- 59,8% 40,4% 23,7% 32,4% 4,1% Sè "doanh nghiÖp t nh©n" 5.182 7.794 10.916 12.464 17.500 18.750 T¨ng tr ëng hng n¨m -- 50,4% 40,1% 14,2% 40,4% 7,1% Sè c«ng ty TNHH 1.607 2.968 4.242 6.303 7.350 7.100 T¨ng tr ëng hng n¨m -- 84,7% 42,9% 48,6% 16,7% -3,4% Sè c«ng ty cæ phÇn 19 119 118 127 152 171 T¨ng tr ëng hng n¨m -- 526,3% -0,8% 7,6% 19,7% 12,5% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * Sè liÖu 1995 kh¸c víi sè liÖu cña c¸c n¨m kh¸c v× Tæng côc Thèng kª dïng c¸ch ph©n lo¹i kh¸c trong n¨m ®ã. B¶ng 9: Ph©n bè c¸c doanh nghiÖp t nh©n theo Qui m« cña doanh nghiÖp, 1998 ( íc tÝnh) Ýt h¬n 100 Tõ 100 Tõ 300 Sè c«ng Tæng sè c«ng nh©n dÕn 299 dÕn 499 nh©n b»ng c«ng nh©n c«ng nh©n hoÆc nhiÒu h¬n 500. MiÒn B¾c 4266 127 20 15 4428 MiÒn Trung 2228 54 6 4 2292 MiÒn Nam 18905 251 63 82 19301 Tæng sè 25399 432 89 101 26021 Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999 81 B¶ng 10: ph©n bè doanh nghiÖp t nh©n theo Sè l îng v theo Qui m« cña doanh nghiÖp, 1997 and 1998 (C¶ sè liÖu n¨m 1997 v 1998 l íc tÝnh) 1997 1998 `98/'97 1997 1998 Sè doanh Sè doanh T¨ng Sè lao ®éng Sè lao ®éng `98/'97 nghiÖp nghiÖp tr ëng trung b×nh trung b×nh T¨ng trong mét trong mét tr ëng doanh doanh nghiÖp nghiÖp Tæng sè 25002 26021 4,1% 17 19 11,8% MIÒn B¾c 4187 4428 5,8% 22 25 13,7% H néi 2040 2062 1,1% 19 21 1,1% H¶i Phßng 413 480 16,2% 26 44 71,1% H T©y 178 237 33,1% 32 24 -23,8% Th¸i B×nh 163 180 10,4% 36 30 -16,5% H¶i D ¬ng 156 175 12,2% 20 31 57,6% C¸c tØnh kh¸c 1237 1288 4,1% 22 23 1,9% MiÒn Trung 2087 2292 9,8% 18 21 20,9% Kh¸nh Hßa 416 468 12,5% 11 12 7,0% § n½ng 358 393 9,8% 19 20 3,2% Qu¶ng Nam 212 230 8,5% 10 13 27,2% Phó Yªn 220 225 2,3% 10 10 1,8% NghÖ An 154 204 32,5% 14 16 15,7% C¸c tØnh kh¸c 727 772 6,2% 26 26 0,0% MiÒn Nam 18728 19301 3,1% 16 18 11,7% Thnh phè Hå ChÝ Minh 6304 6279 -0,4% 24 25 6,0% TiÒn Giang 1027 1050 2,2% 10 12 20,6% Kiªn Giang 990 1039 4,9% 8 9 4,4% BÕn Tre 912 912 0,0% 9 10 15,3% §ång Nai 733 780 6,4% 20 22 11,1% C¸c tØnh kh¸c 8762 9241 5,5% 12 15 21,2% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999) 82 B¶ng 11: Doanh nghiÖp t nh©n ph©n theo lÜnh vùc ho¹t ®éng, 1993-1998 1993 1994 `94/'93 1995 `95/'94 1996 * `96/'95 1997 `97/'96 1998 `98/'97 T¨ng T¨ng T¨ng T¨ng ( íc T¨ng tr ëng tr ëng tr ëng tr ëng* tr ëng* tÝnh) Tæng sè doanh nghiÖp t nh©n 6808 10881 59,8% 15.249 40,1% 18.894 23,9% 25002 32,3% 26021 4,!% Th ¬ng m¹i 1.835 3.894 112,2% 7.645 96,3% 12.696 66,1% 13.639 7,4% 12753 -6,5% S¶n xuÊt 3.322 4.392 32,2% 5.006 14,0% 5.767 15,2% 5122 -11,2% 5620 9,7% X©y dùng 462 892 93,1% 1.294 45,1% n.a. -- 1672 -- 1672 0,0% VËn t¶i n.a. 169 -- 293 73,4% n.a. -- 548 -- 585 7,3% Khai th¸c má n.a. 22 -- 55 150% 60 9,1% 82 36,7% 92 12,2% Kh¸c** 1.189 1.512 27,2% 983 -35% N.A. -- 3939 -- 10.919 177,2% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999); * Theo Tæng côc Thèng kª, sè thèng kª n¨m 1996 l kh«ng ®Çy ®ñ; ** `Kh¸c` bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i kh¸c cã tÝnh c¶ c¸c c«ng ty kh«ng b¸o c¸o ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ xÕp vo c¸c ngnh nghÒ trªn. B¶ng 12: Ph©n bè c¸c doanh nghiÖp t nh©n trong khu vùc s¶n xuÊt ph©n theo Qui m« cña doanh nghiÖp, 1998 ( íc tÝnh) Ýt h¬n 100 Tõ 100 Tõ 300 Tõ 500 Tæng sè c«ng nh©n ®Õn 299 ®Õn 499 c«ng nh©n c«ng nh©n c«ng nh©n trë lªn MiÒn B¾c 628 58 14 13 713 MiÒn Trung 305 27 1 3 336 MiÒn Nam 4222 214 57 78 4571 Tæng sè 5155 299 72 94 5620 Nguån: Tæng côc thèng kª (1999) 83 B¶ng 13: Ph©n bè c¸c doanh nghiÖp t nh©n trong khu vùc s¶n xuÊt theo Sè l îng v Qui m« doanh nghiÖp,1997 v 1998 (C¶ sè liÖu cña n¨m 1997 v 1998 ®Òu l íc tÝnh) 1997 1998 `98/'97 1997 1998 Ave. Sè `98/'97 Sè doanh Sè T¨ng Sè lao ®éng lao ®éng TB T¨ng nghiÖp doanh tr ëng TB trong mét trong mét tr ëng nghiÖp doanh nghiÖp doanh nghiÖp Tæng sè 5122 5620 9,7% 39 47 20,8% MiÒn B¾c 657 713 8,5% 46 67 44,6% H néi 304 276 -9,2% 38 53,8 43,4% Hai Phong 67 91 35,8% 78 170 219,5% Thai Binh 69 50 -27,5% 63 77 23,4% H t©y 35 44 25,7% 96 78 -18,5% H¶i D ¬ng 6 40 566,7% 6 60 872,6% Others 176 212 20,5% 35 37 4,8% MiÒn Trung 218 336 54,1% 35 39 11,9% § n½ng 47 60 27,7% 51 54 7,3% Nghe An 0 50 -- 0 21 -- Kh¸nh Ho 25 47 88,0% 63 55 -13,9% Thõa thiªn ­ HuÕ 26 38 46,2% 16 16 -3,1% Quang Ngai 35 29 -17,1% 16 15 -2,6% Others 85 112 31,8% 30 45 48,0% MiÒn Nam 4253 4571 7,5% 38 36 -4,5% Ho Chi Minh City 842 700 -16,9% 100 131 30,6% Dong Thap 321 437 36,1% 12 13 7,3% TiÒn Giang 367 390 6,3% 10 15 54,0% Kiªn Giang 276 325 17,8% 8 9 17,2% Can Tho 286 292 2,1% 13 13 1,2% §ång Nai 283 290 2,5% 34 42 23,4% B×nh D ¬ng 285 283 -0,7% 95 130 37,5% Others 1593 1854 16,4% 17 24 41,1% Nguån: Tæng côc Thèng kª (1999) B¶ng 14: Sè doanh nghiÖp t nh©n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt ph©n theo ngnh, 1995-1998 M· sè 1995 1996 `96/'95 1997 `97/'96 1998 `98/'97 t¨ng t¨ng ( íc t¨ng tr ëng tr ëng tÝnh) tr ëng Tæng sè 5006 5064 1.2% 5122 1.1% 5620 9.7% Thùc phÈm v D15 2662 2692 1.1% 2843 5.6% 3105 9.2% n íc gi¶i kh¸t DÖt D17 121 122 0.8% 103 -15.6% 104 1.0% May mÆc D18 190 192 1.1% 274 42.7% 220 -19.7% Giy da D19 46 47 2.2% 74 57.4% 65 -12.2% Gç D20 426 428 0.5% 470 9.8% 407 -13.4% GiÊy D21 93 95 2.2% 113 18.9% 126 11.5% Hãa chÊt D24 58 58 0.0% 125 115.5% 100 -20% Cao su v nhùa D25 94 95 1.1% 161 69.5% 149 -7.5% Phi kim lo¹i D26 647 654 1.1% 687 5.0% 657 -4.4% Kh¸c * 564 576 2.1% 108 -91.2% 544 403.7% Nguån: Tæng côc thèng kª (1999) * Source: General Statistical Office (1999) * Kh¸c l bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i kh¸c cã tÝnh c¶ c¸c c«ng ty kh«ng b¸o c¸o ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ xÕp vo c¸c ngnh nghÒ trªn. 84 B¶ng 15: Sè doanh nghiÖp t nh©n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt ph©n theo Qui m« doanh nghiÖp v theo Ngnh, 1998 ( íc tÝnh) D íi 100 Tõ 100 ®Õn Tõ 300 ®Õn Tõ 500 c«ng Tæng sè c«ng nh©n 299 c«ng 499 c«ng nh©n trë lªn nh©n nh©n Tæng sè 5155 299 72 94 5620 Thùc phÈm v 3026 48 10 21 3105 n íc gi¶i kh¸t May mÆc 88 85 24 23 220 Giy da 14 13 7 31 65 Gç 371 25 5 6 407 Phi kim lo¹i 627 26 3 1 657 C¸c ngnh kh¸c 1029 102 23 12 1166 Nguån: Tæng côc thèng kª (1999) 85 Phô lôc 2: lÞch sö khu vùc kinh tÕ t nh©n viÖt nam khu vùc kinh tÕ t nh©n trong ngnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam tõ 1945 tíi nay §Æng Phong ViÖn Kinh tÕ Th¸ng 6 n¨m 1999 86 Doanh nghiÖp t nh©n trong c«ng nghiÖp ë ViÖt nam tõ 1945 ®Õn nay 1/ Thêi thuéc Ph¸p (tr íc 1945) T b¶n Ph¸p thèng trÞ trong c¸c ngnh c«ng nghiÖp quan träng nh khai má, ®iÖn, c¬ khÝ, bia v r îu, dÖt, vËt liÖu x©y dùng. VÞ trÝ thø hai sau Ph¸p l ng êi Hoa, n¾m vÞ trÝ hng ®Çu trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n nh xay s¸t, thùc phÈm, c a xÎ gç, dÖt, c¬ khÝ vËn t¶i... Cho ®Õn ®Çu thËp kû 40, tæng sè vèn cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt nam chØ chiÕm cã 1% tæng sè vèn v sö dông 9 % tæng sè lao ®éng lm thuª trong c«ng nghiÖp(1). §Õn khi NhËt vo §«ng D ¬ng (1940), mét sè nh kinh doanh ViÖt nam dùa vo thÕ lùc cña NhËt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cung øng cho nh÷ng nhu cÇu cña NhËt (chñ yÕu l xay s¸t lóa g¹o, dÖt bao ®ay cung cÊp cho qu©n ®éi NhËt lm c«ng sù...). Sè ny kh«ng lín v cã vÞ trÝ kinh tÕ kh«ng æn ®Þnh. §Õn khi NhËt ®Çu hng th× nh÷ng chñ kinh doanh ny hoÆc ph¸ s¶n hoÆc bÞ c¸ch m¹ng tÞch thu ti s¶n. Nh×n chung, tr íc 1945, hÇu hÕt c¸c nh c«ng nghiÖp ViÖt nam chØ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chÕ biÕn, víi nh÷ng xÝ nghiÖp võa v nhá: Xay s¸t nhá (nh m¸y cña NguyÔn Thanh Liªm, NguyÔn Chiªu Th«ng, ®Òu ë Nam kú, s¶n l îng mçi h·ng 100t/ngy). Ðp dÇu thùc vËt (lín nhÊt l cña Tr ¬ng V¨n BÒn ë Nam kú, thuª trªn 100 c«ng nh©n) § êng, chñ yÕu ë hai tØnh miÒn Trung l Qu¶ng Nam v Qu¶ng Ng·i. DÖt v¶i v t¬ lôa (c«ng ty §ång Lîi cña NguyÔn Kh¾c Tr ¬ng ë tØnh Th¸i B×nh víi h¬n 100 c«ng nh©n, dïng 20 m¸y dÖt lôa, h·ng dÖt lôa cña Lª Ph¸t VÜnh ë Si Gßn v § l¹t). In, cã tÊt c¶ 17 nh m¸y, trong ®ã l¬n nhÊt l nh in Lª v¨n T©n,ë H néi, NguyÔn Kinh ë H¶i phßng, NguyÔn H¶o VÜnh v NguyÔn V¨n Cña ë Si Gßn. N íc m¾m (ë c¸c tØnh ven biÒn miÒn Trung, nhÊt l NghÖ An, Phan ThiÕt.) ChiÕu cãi. Tõ 1902 ë Ninh B×nh ®· cã 3 x ëng dÖt chiÕu, sö dông tíi 1.200 c«ng nh©n Gèm sø (lín nhÊt l c«ng ty cña NguyÔn v¨n T©n ë H¶i D ¬ng, cã tíi 200.000$ vèn, gåm 200 cæ phÇn). §óc ®ång. X phßng (lín nhÊt l h·ng cña Tr ¬ng v¨n BÒn). NguyÔn S¬n H, víi h·ng s¬n Resistanco ë H¶i phßng, h·ng s¬n HiÖp Ých cña NguyÔn TiÕn ¢n ë H néi cã tíi 800 cæ phÇn, víi tæng sè vèn l 20.000$)...(2) 2/ Thêi kú tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn hiÖp ®Þnh GenÌve 1954. ChÝnh phñ Hå ChÝ Minh cã nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÓn. Ngy 2/9/1945 ViÖt Nam tuyªn bè ®éc lËp, ®Õn ngy 13/10/1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tuyªn bè chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c chñ doanh nghiÖp t nh©n: "§Ó ginh lÊy nÒn hon ton ®éc lËp cña n íc nh, giíi c«ng th ¬ng ph¶i ho¹t ®éng ®Ó x©y d ng mét nÒn ti chÝnh v kinh tÕ (1)J. Chesneau. Contribution l'Histoirre de la nation vietnamienne. Ed. Sociale. Paris. 1955. p74. ASI. 1942, p.431. (1)NguyÔn C«ng B×nh. T×m hiÓu giai cÊp t s¶n ViÖt Nam thêi thuéc Ph¸p. NXB V¨n sö ®Þa. H néi, 1959, tr.57. 87 v÷ng vng v thÞnh v în, ChÝnh phñ v t«i sÏ tËn t©m gióp ®ì giíi c«ng th ¬ng trong c«ng cuéc kiÕn thiÕt ny"(3). Ngy 2 th¸ng 10 n¨m 1945 ChÝnh phñ ViÖt Nam ban hnh s¾c lÖnh xo¸ bá mäi h¹n chÕ cña chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®èi víi c¸c thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam(4). Ngy 9 th¸ng 10 n¨m 1945 ChÝnh phñ ban hnh S¾c lÖnh cho phÐp c¸c c«ng ty v c¸c h·ng ngo¹i quèc ® îc phÐp tiÕp tôc c«ng viÖc doanh nghiÖp(5). Nh ng t×nh h×nh chÝnh trÞ v qu©n sù trong c¸c n¨m 1945-1946 kh«ng æn ®Þnh, kh«ng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh doanh. Thay v× kinh doanh, c¸c nh t b¶n ViÖt nam ®· mang cña c¶i v vèn ®Ó gióp ®ì vÒ ti chÝnh cho ChÝnh phñ trong viÖc nu«i qu©n ®éi v mua s¾m vò khÝ, chuÈn bÞ ®èi phã víi qu©n ®éi Ph¸p trë l¹i x©m l îc. Chñ c«ng ty s¬n NguyÔn s¬n H ®· tÆng cho chÝnh phñ 120 l îng vng, b NguyÔn thÞ N¨m (còng l mét doanh nh©n lín ë H¶i phßng, vÒ sau ny ,trong c¶i c¸ch ru«ng ®Êt n¨m 1953 bÞ xö b¾n va ) tÆng 100 l îng vng (1 l îng vng t ¬ng ® ¬ng 400USD)... Cã hng tr¨m nh t s¶n ®· lm nh÷ng viÖc t ¬ng tù v gãp phÇn to lín vÒ ti chÝnh cho ChÝnh phñ Hå ChÝ Minh. Tõ cuèi 1946, Ph¸p trë l¹i x©m chiÕm ViÖt nam. ChiÕn tranh bïng næ. Trong vïng ViÖt minh, c«ng nghiÖp quèc doanh chñ yÕu chØ l c¸c xÝ nghiÖp quèc phßng cña Nh n íc. V× Nh n íc kh«ng cã kh¶ n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hng c«ng nghiÖp cÇn thiÕt cho nh©n d©n nªn ®· cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÓn. N¨m 1947 chñ tÞch Hå ChÝ Minh tuyªn bè: "Chóng t«i kh«ng chñ tr ¬ng ®Êu tranh giai cÊp. Tr¸i l¹i, chóng t«i chñ tr ¬ng lm cho t b¶n ViÖt Nam ph¸t triÓn"(6). N¨m 1949, Liªn bé Kinh tÕ v Néi vô ®· ra tuyªn bè sè 27 NV/KT ngy 17/3/1949: "Nguyªn t¾c c¨n b¶n l tù do kinh doanh. Trong hon c¶nh hiÖn t¹i, nguyªn t¾c Êy cng cÇn ® îc t«n träng v× nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n ®ang gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu ho ph©n phèi gi÷a c¸c vïng"(7). §Õn n¨m 1951, t¹i §¹i héi §¶ng CSVN, ®¶ng vÉn cßn kh¼ng ®Þnh chñ tr ¬ng ny: " X©y dùng kinh tª quèc d©n cÇn cã t b¶n.Giai cÊp t s¶n d©n téc cÇn v cã thÓ gãp phÇn vo viÖc ph¸t triÓn c«ng th ¬ng nghiÖp n íc nh "(8). Trong thùc tÕ, nh n íc ViÖt nam ®· thùc hiÖn ®óng nh÷ng chñ tr ¬ng khuyÕn khÝch ®ã. ThËm chÝ Nh n íc ®· tæ chøc lùc l îng cã vò trang ®i vo c¸c vïng Ph¸p ®Ó mua nh ng nguyªn liÖu quan träng ra cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n nh bét quinine ®Ó lm thuèc chèng sèt rÐt, bleu-mÐthylÌne ®Ó lm mùc, plastic ®Ó lm ¸o m a, soude ®Ó chÕ x phßng... Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn thêi chiÕn, lu«n lu«n bÞ qu©n Ph¸p ®e do¹, doanh nghiÖp t nh©n chØ ho¹t ®éng trong nh÷ng quy m« nhá cña gia ®×nh, cã thÓ thuª thªm 3-5 c«ng nh©n, trong c¸c lÜnh vùc chÕ biÕn nh x phßng, dÖt, chiÕu, diªm, bót v mùc, phÊn viÕt b¶ng, Ðp dÇu, lm ® êng thñ c«ng... HÇu hÕt chØ s¶n xuÊt t¹m bî, kh«ng æn ®Þnh. Trong vïng Ph¸p chiÕm ®ãng, chiÕm hÇu hÕt c¸c ®« thÞ quan träng nh H Néi, Si Gßn, Nam §Þnh, H¶i Phßng..., c«ng nghiÖp Ph¸p lu«n lu«n bÞ ViÖt minh ph¸ ho¹i. Tõ n¨m 1946, Ph¸p ®· ® a ra "KÕ ho¹ch phôc hæi v trang bÞ l¹i kinh tÕ §«ng D ¬ng cßn gäi l kÕ ho¹ch Bourgouin (lÊy tªn ng êi th¶o ra kÕ ho¹ch ®ã). Theo kÕ ho¹ch ny, trong 5 n¨m sÏ ®Çu t (3)B¸o Cøu quèc ngy 13/10/1945, sè 66. (4)C«ng B¸o VNDCCH,1945, tr. 23. (5)C«ng B¸o VNDCCH,1945, tr. 34. (6)Tr¶ lêi 1 nh b¸o n íc ngoi ngy 16/7/1947. Hå ChÝ Minh ton tËp. NXB CTQG,T.5, HN,1995, 169-170. (7)C«ng b¸o,1949,tr.3 (8)V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng lÇn thø II, th¸ng 2/1951, Ban NCLS §¶ng xuÊt b¶n, H néi, 1965, tr.93-94. 88 thªm 25,5 tû $ (piastre) vo §«ng D ¬ng, lín gÊp 20 lÇn ng©n s¸ch hng n¨m cña §«ng D ¬ng(9). Nh ng nh÷ng chiÕn th¾ng cña ViÖt Minh lm n¶n lßng c¸c nh ®Çu t Ph¸p. Ng êi Ph¸p rót dÇn vèn khái §«ng D ¬ng, bá l¹i mét phÇn ®Þa bn ho¹t ®éng cho ng êi b¶n xø. C¸c doanh nghiÖp t nh©n cña ng êi ViÖt nam cã thªm c¬ héi ph¸t triÓn. Tõ 1949 l¹i cã thªm mét nh©n tè kÝch thÝch míi l viÖn trî cña Mü cho Ph¸p v chÝnh phñ B¶o §¹i th©n Ph¸p. Mét mÆt viÖn trî Mü cung cÊp thªm nguyªn liÖu, nhiªn liÖu v m¸y mãc (b«ng v sîi, thuèc l¸ sîi, ® êng, s÷a, x¨ng dÇu, sam lçp «t«, «t« c¸c lo¹i, m¸y dÖt, m¸y c«ng cô...) c¸c ngnh s¶n xuÊt nh b¸nh kÑo, dÖt, c¬ khÝ... MÆt kh¸c viÖn trî Mü còng t¹o thªm nhu cÇu v søc mua ®èi víi s¶n phÈm cña c¸c ngnh ny. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1953, t×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp c¸c lo¹i cña ng êi b¶n xø trong vïng Ph¸p chiÕm ®ãng trªn ton câi §«ng D ¬ng nh sau (gåm c¶ Lo v Cambodge, kh«ng cã sè liÖu riªng cña ViÖt nam, nh ng th êng th× kho¶ng 80-90% n»m ë ViÖt Nam, nhÊt l c¸c ®« thÞ lín nh Sai gßn, H néi, H¶i phßng, Nam §Þnh...):(10) BiÓu1 T×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp cña chñ b¶n xø ë §«ng d ¬ng 1949-1953 N¨m Sè doanh nghiÖp Vèn Tû lÖ(11) C«ng Tû lÖ(12) S¶n l îng Tû lÖ(13) trªn 10 c«ng nh©n triÖu $ (%) nh©n (%) triÖu $ (%) 1949 2.722 123,6 1,9 7.235 9,3 4,2 2,4 1950 3.265 168,2 2,7 9.356 12,7 69,9 3,1 1951 3.520 196,6 4.7 10.750 15,1 81,8 4,0 1952 3.769 215,7 5,7 12.897 16,8 102 5,2 1953 3.934 254,7 6,1 12.945 16.9 ... ... ( íc tÝnh) 3/ Thêi kú tõ 1954 ®Õn 1975 Tõ 1954 ViÖt nam bÞ chia c¾t thnh hai miÒn hon ton kh¸c nhau vÒ chÝnh trÞ v kinh tÕ. MiÒn B¾c x©y dùng chñ nghÜa x· héi theo m« h×nh cæ ®iÓn, m néi dung chÝnh l Nh n íc ho¸ nÒn kinh tÕ, tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn sterilisation kinh tÕ t nh©n. §©y chÝnh l thêi kú tiªu ®iÒu nhÊt cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Sè phËn cña khu vùc ny cã ba giai ®o¹n: 1/ 1954-57 l thêi kú "phån vinh" cuèi cïng. C¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· cã s½n trong c¸c vïng ®« thÞ do Ph¸p chiÕm ®ãng tr íc ®©y bÞ ph©n ho¸: HÇu hÕt nh÷ng chñ doanh nghiÖp lín ®Òu bá ®i vo miÒn Nam ChØ cßn nh ng doanh nghiÖp võa v nhá, nh÷ng ng êi thÊy "kh«ng cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ" ®èi víi chÝnh phñ ViÖt Minh th× ë l¹i v trong 3 n¨m ®Çu 1955-57 vÉn ® îc tiÕp tôc ho¹t ®éng hîp ph¸p. Theo tiªu chuÈn cña nh n íc thêi kú ny, nh÷ng doanh nghiÖp sau ®©y ® îc xÕp vo lo¹i "t b¶n t doanh": 1/ Thuª trªn 3 c«ng nh©n v chñ kh«ng trùc tiÕp lao ®éng. 2/ HoÆc chØ thuª 1 c«ng nh©n nh ng sö dông m¸y ®éng lùc tõ 3 m· l c trë lªn. 3/ NÕu thuª trªn 5 c«ng nh©n th× dï kh«ng dïng m¸y mãc v chñ cã lao ®éng còng bÞ coi l t b¶n t doanh. D íi c¸c møc kÓ (9)Decret N0 48-1447, 18/Mai 1948 (10)- Annuaire Statistique de L'Indochine. 1953, p.78-79,125. - P. Isoart. Le phÐnomÌne national vietnamien. Librairie gÐnÐrale du droit et de jurisprudence. Paris.1961,p.p 23,68. (11)Vèn cña ng êi b¶n xø trong tæng sè vèn ton §«ng D ¬ng. (12)Sè c«ng nh©n cña xÝ nghiÖp b¶n xø trong t«pngr sè c«ng nh©n ton §«ng D ¬ng. (13)S¶n l îng c«ng nghiªp cña ng êi b¶n xø trong tæng s¶n l ¬ng c«ng nghiÖp §«ng D ¬ng. 89 trªn th× liÖt vo hng ngò "tiÓu chñ". NÕu kh«ng thuª nh©n c«ng v kh«ng dïng m¸y mãc th× liÖt vo lo¹i "thî thñ c«ng"(14). Theo tiªu chuÈn kÓ trªn, ®Õn n¨m 1955, ë MiÒn B¾c (tõ vÜ tuyÕn 17 trë ra) cßn l¹i 3.065 t b¶n t doanh, trong ®ã cã 1.794 l th ¬ng nghiÖp, 957 l c«ng nghiÖp, 314 l vËn t¶i. Riªng trong c«ng nghiÖp cã: BiÓu 2 T×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp t ban t doanh 1955-1958(15) Môc Sè L îng TÝnh ra $ % trong % ton ngnh CNTN c«ng nghiÖp Sè c¬ së 957 3,6 ... Sè cæ ®«ng 1.420 ... Sè c«ng nh©n 13.301 38,5 ... Tæng sè vèn 18.245.517 ® 24.500.000$(16) 35,5(17) ... Tæng sè m· lùc sö dông 4.700HP(18) Gi¸ trÞ s¶n l îng 1955 15.146.010® 21.967.360$ 4,2(19) 1956 25.809.854® 35.115.447$ 3,4 1957 32.982.362® 44.873.961$ 3,6%(20) 1958 .878.134® 29.766.168$ 2,1% Tæng sè l·i 1955-57 14.651.512® 19.934.029$ Tû lÖ l·i trªn vèn 28% L·i b/q n¨m 4.883.888® 6.644.745,5$ L·i b/q 1 c¬ së - 1 n¨m 5.525® 7.517$ - 1 th¸ng 460® 625,8$(21) L ¬ng trung b×nh cña 50® /th¸ng 68$ 1c«ng nh©n L ¬ng trung b×nh cña 1 70®/th¸ng 95,2$ chñ t s¶n Gi¸ 1 l¹ng vng 230® 169$(22) Qua nh÷ng con sè trªn, thÊy c¸i gäi l khu vùc t b¶n t nh©n cßn l¹i trong c«ng nghiÖp ë MiÒn B¾c ViÖt nam chØ l mét lùc l îng kinh tÕ rÊt nhá bÐ, mçi c¬ së trung b×nh sö dông 14 (14)H Huy Thnh. HÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý cña §¶ng v nh n íc vÒ thnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t doanh. ViÖn Kinh tÕ häc. 8-1998, tr. 6. Thnh uû H Néi, Tæng kÕt t×nh h×nh c¶i t¹o TBTD ë Hanoi.5/60, tr.9. (15)B¸o c¸c t×nh h×nh ®iÒu tra ccong th ¬ng nghiÖp t b¶n te doanh ë miÒn B¾c. Ban C¶i t¹o c«ng th ¬ng nghiÖp trung õng.Ngy 12/7/1959. L u tr÷ ViÖn kinh tÕ häc. NS.123/5A (16)Theo LÞch sö chÝnh s¸ch v c¬ chÕ qu¶n lý tû gi¸, UBVGNN, 1991, tr.7 th× tû gi¸ chÝnh thøc n¨m 1956 l 1USD = 0.735VND/ L u tr÷ UBVGNN. Hå s¬ TG,91,34, tr.7 (17)Trong ®ã cã vèn nhiÒu nhÊt l da Thuþ Khuª 559.000®, t ¬ng ® ¬ng 760000USD (18)B×nh qu©n mçi c¬ së cã 5HP. (19)Quèc doanh 11,2%, cßn l¹i l cña nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt nhá. (20)Quèc doanh chiÕm 24,6%. (21)Tæng hîp c¸c sè liÖu c¬ b¶n vÒ c¶i t¹o XHCN ®èi víi CTNTBTD. Ban c¶i t¹o T¦, 1962. (22)Th«ng b¸o t×nh h×nh tiÕn hnh CTHD ®Õn cuèi th¸ng 1/59 cña Ban th êng trùc ®on c¸n bé c¶i t¹o CTNTBTD. Archive VKT, No.F.21/35, tr.15. 90 c«ng nh©n, trang thiÕt bÞ kü thuËt rÊt kÐm, kho¶ng 5 HP. Møc thu nhËp trung b×nh cña c¸c nh t b¶n chØ gÊp ®«i c«ng nh©n. TiÒn l·i b×nh qu©n 1 th¸ng cña 1 nh t b¶n 625$... Nh ng tr íc con m¾t cña nh÷ng ng êi míi ë trong nh÷ng khu rõng kh¸ng chiÕn míi ra, ti s¶n chØ cã 1 chiÕc bal« v 2 bé quÇn ¸o, th× qu¹t ®iªn, «t«, cravate...l giÇu cã, m theo logic cña kinh tÕ häc marxÝt th× giÇu cã b¾t nguån tõ bãc lét, cÇn ph¶i xo¸ bá. 2/ 1958-1960 l thêi kú c¶i t¹o. Qu¸ tr×nh ny ® îc thùc hiÖn qua nh÷ng b íc sau ®©y: Tõ tr íc n¨m 1958 nh n íc ®· thùc hiªn mét sè biÖn ph¸p chuÈn bÞ: 27/12/1955 Ban hnh §iÒu lÖ vÒ quan hÖ gi÷a chñ v thî. 30/3/1955 Ban hnh NghÞ ®Þnh 488/TTg buéc tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¶i ®¨ng ký kinh doanh, trong ®ã ph¶i kª khai vÒ vèn, l îng c«ng nh©n lm thuª, mÆt hng s¶n xuÊt, nguån nguyªn vËt liÖu, doanh sè, l·i...(23) 20/3/1956 NghÞ ®Þnh 708TTg ban hnh §iÒu lÖ vÒ doanh nghiÖp t nh©n, quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp ny ph¶i...(24) 19/4/1957 Ban hnh S¾c lÖnh vÒ chèng ®Çu c¬ tÝch tr÷, l c¬ së ph¸p lý ®Ó nh n íc cã quyÒn kh¸m xÐt kho tng v tÞch thu hng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n víi lý do rÊt m¬ hå l ®Çu c¬ tÝch tr÷. Dùa trªn S¾c lÖnh ny, nh n ¬c tiÕn hnh kiÓm kª kho hng cña c¸c doanh nghiÖp t v ®¸nh thuÕ tån kho m thùc chÊt l cuéc t íc ®o¹t ®Çu tiªn víi kinh tÕ t nh©n, thu vÒ cho nh n íc mét sè tiÒn l 10 triÖu ®, t ¬ng ® ¬ng... USD(25). 9/1957 Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n c«ng bè chñ tr ¬ng ® a doanh nghiÖp t nh©n lªn con ® êng x· héi chñ nghÜa. Th¸ng 1 n¨m 1958 thnh lËp Ban c¶i t¹o c«ng th ¬ng nghiÖp t b¶n t doanh trùc thuéc Trung ¬ng §¶ng (kh«ng thuéc ChÝnh phñ). Còng t th¸ng Giªng 1958, b¾t ®Çu ®ît 1 cña c¶i t¹o, gäi l ®ît thÝ ®iÓm, nh»m rót kinh nghiÖm cho c¸c ®ît sau. Còng tõ ®Çu 1958, cã nhiÒu ®on c¸n bé ®i häc tËp kinh nghiÖm c¶i t¹o ë trung quèc ®Ó vÒ ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch c¶i t¹o ë ViÖt Nam. §Õn th¸ng 11-1958 Trung ¬ng §¶ng häp Plenum 14, ® a ra nghÞ quyÕt chÝnh thøc vÒ viÖc thùc hiÖn c¶i t¹o ®ång lo¹t trong 4 ®ît tiÕp theo(26) . ViÖc c¶i t¹o ho b×nh ® îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng biÖn ph¸p sau ®©y: §on c¸n bé cña Ban c¶i t¹o tíi thÈm ®Þnh gi¸ trÞ xÝ nghiÖp, møc l·i, sè l îng c«ng nh©n... C¸n bé xuèng häp víi c«ng nh©n v ph¸t ®éng tinh thÇn c¨m thï giai cÊp, tè c¸o nh÷ng thñ ®o¹n bãc lét, trèn thuÕ nh n íc, ch¹y theo lîi nhuËn, lm giu phi ph¸p... cña giai cÊp t s¶n. Nh÷ng cuéc häp ny l sù ®e do¹ lín nhÊt ®èi víi chñ kinh doanh. Ban c¶i t¹o cßn cö ng êi ®i gÆp vî, con, ch¸u, hä hng cña c¸c nh t s¶n ®Ó kÝch ®éng hä tè c¸o ng êi chñ. ThÝ dô, t¹i xÝ nghiÖp dÖt Cù Doanh l mét trong nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp t nh©n lín nhÊt H néi, , con cña «ng chñ ®· tuyªn bè: "B©y giê t«i míi biÕt l bè t«i ®· x©y dùng c¬ nghiÖp trªn må h«i n íc m¾t c«ng nh©n"(27). Thùc hiÖn viÖc "chuéc l¹i" v hîp doanh. Chuéc kh«ng cã nghÜa r»ng nh n íc tr¶ tiÒn cho nh t b¶n. C¬ së t t ëng cña c¶i t¹o chiãnh l mét luËn thuyÕt næi tiÕng (23)C«ng b¸o VNDCCH, 1955, tr76. (24)C«ng b¸o VNDCCH, 1956,tr 98. (25)B¸o c¸o t×nh h×nh c«ng th ¬ng nghiÖp t b¶n t doanh v c«ng t¸c c¶i t¹o cña ta (1955-1957). Ban c¶i t¹o T¦, L u tr÷ VPT¦ §¶ng, Hå s¬ T.127, tr.28 (26)NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW lÇn thø 14. NXB Sù ThËt, H ¹i, 1958, tr.10 (27)Ban c¶i t¹o c«ng nghÖp. Tæng kÕt c¶i t¹o c«ng th ¬ng nghiÖp TBTD H néi tõ th¸ng 6-1958 ®Õn th¸ng 5- 1960, tr 23. 91 cña C¸c M¸c: "Nguån gèc cña ton bé t b¶n l bãc lét...". Nh vËy ti s¶n cña nh t b¶n chÝnh l ti s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n ®· bÞ c íp ®o¹t. Khi c¸ch m¹ng v« s¶n thnh c«ng th× "giê tËn sè cña chñ nghÜa t b¶n ®· ®iÓm. KÎ ®i t íc ®o¹t, ®Õn l ît h¾n ph¶i bÞ t íc ®o¹t"(28). Nh ng kh¸c víi Liªn X«, nh n íc ViÖt nam cã "chiÕu cè" ®Õn giai cÊp t s¶n, kh«ng t íc ®o¹t, m chuéc l¹i. Chuéc kh¸c t íc ®o¹t ë chç: Tuy coi ti s¶n cña nh t b¶n l thuéc vÒ nh n íc, nh ng nh n íc vÉn cho chñ cò ® îc h ëng mét kho¶n lîi tøc hng n¨m b»ng 7% cña sè l·i sinh ra tõ sè t b¶n ®· bÞ chuéc l¹i (trong th ¬ng nghiÖp chØ 5%). §Õn khi no tæng sè lîi tøc ®· h ëng võa b»ng tæng gi¸ trÞ ti s¶n cò, th× ng êi chñ ® îc "gi¶i tho¸t" khái th©n phËn "t s¶n". Trong chÕ ®é céng s¶n, th©n phËn ny bÞ kú thÞ rÊt nÆng, con c¸i còng kh«ng hy väng vo tr êng ®¹i häc... Do ®ã sau 2-3 n¨m phÇn lín ®· "tù nguyÖn" xin th«i kh«ng nhËn lîi tøc n÷a, ®Ó ®æi lÊy viÖc tho¸t khái th©n phËn t s¶n l viÖc cßn cã läi h¬n l nhËn läi tøc (v× nÕu tÝnh møc l·i b×nh qu©n cña 1 xÝ nghiÖp l 625USD th¸ng, th× 7% cña sè ®ã còng chØ b»ng 43-44USD,t ¬ng ® ¬ng 1 th¸ng l ¬ng c«ng nh©n). Tõ 1960, hÇu nh kh«ng cßn nh t s¶n n÷a. Cuéc "ho b×nh c¶i t¹o" coi nh ®· hon thnh. Cïng víi viÖc tÞch thu xÝ nghiÖp t b¶n, Nh n íc cö c¸n bé ®Õn qu¶n lý xÝ nghiÖp cña t b¶n. Nh t b¶n cïng nh÷ng ng êi trong gia ®×nh ® îc tham gia lao ®éng t¹i xÝ nghiÖp. Cao nhÊt cã thÓ lm chøc phã gi¸m ®èc phô tr¸ch kü thuËt, thÊp nhÊt l lao ®éng ch©n tay ®Ó c¶i t¹o thnh ng êi lao ®éng "ch©n chÝnh". Tæng kÕt 3 n¨m c¶i t¹o, trong tæng sè 957 cë së c«ng nghiÖp ®· c¶i t¹o 889 c¬ së, víi 1349 cæ ®«ng,cã tæng sè vèn 17.521.617®, cã sö dông 10.375 c«ng nh©n. Sè 68 c¬ së cßn l¹i kh«ng tiÕn hnh c¶i t¹o l: - 20 c¬ së sau khi kiÓm tra thÊy kh«ng cßn ®ñ vèn v thiÕt bÞ ®Ó tiÕp tôc s¶n xuÊt nªn cho phÐp gi¶i thÓ. - 13 c¬ s¬ cã chñ chèng ®èi quyÕt liªt, nh n íc ®· b¾t bá tï v tÞch thu xÝ nghiÖp, chuyÓn thnh xÝ nghiÖp quèc doanh. - 24 c¬ sá cã chñ cè chèng ®èi tiªu cùc, tr× ho·n c¸c biÖn ph¸p c¶i tao, nªn tuy kh«ng tíi møc ph¶i bá tï, nh ng còng ®· bÞ tÞch thu ti s¶n v quèc h÷u ho¸ - 11 c¬ së ®ang tiÕn hnh c¶i t¹o th× chñ tù s¸t v nh n íc quyÕt ®Þnh quèc h÷u ho¸. Nh vËy, cã 68/957, tøc kho¶ng7,1% ®· kh«ng ¸p dông ® îc chñ tr ¬ng ho b×nh c¶i t¹o, v cã tíi 24 ng êi hoÆc bÞ tï hoÆc tù s¸t, kho¶ng 2,5%,cã nghÜa l søc Ðp chÝnh trÞ v t©m lý kh¸ nÆng nÒ. §Õn th¸ng 9 n¨m 1960, Nh n íc tuyªn bè hon thnh c«ng viÖc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi c«ng nghiÖp t b¶n t doanh. B¶ng 2 cho thÊy, ®Õn 1958 th× doanh nghiÖp t nh©n chØ cßn chiÕm 2,1% t«ng s¶n l îng c«ng nghiÖp. §Õn 1960 th× tû träng cña nã l 0%. Cßn tû träng cña quèc doanh th× ®· ®¹t tíi 89,9% n¨m 1960. Sè 11,1 % cßn l¹i l cña c¸c hîp t¸c x· , c¸c tæ hîp v mét bé phËn rÊt nhá nh÷ng ng ëi SX nhá c¸ thÓ (29). Sau ny, ®¸nh gi¸ l¹i cuéc c¶i t¹o, §¶ng CSVN ®· nh×n nhËn nh÷ng sai lÇm: "§· kh«ng thùc hiÖn ®óng t t ëng cña chñ tÞch Hå chÝ Minh l tù nghuyÖn, cïng cã lîi, cïng qu¶n lý mét c¸ch d©n chñ". "KhuyÕt ®iÓm phæ biÕn cña c«ng cuéc c¶i t¹o 1958-1960 l ®· nãng véi muèn xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thnh phÇn" (30). 3/ 1960 -1975 l thêi kú coi nh kh«ng cßn doanh nghiÖp t nh©n. Doanh nghiÖp t nh©n coi l bÊt hîp ph¸p.ViÖc qu¶n lý thÞ tr êng vËt t v qu¶n lý thÞ tr êng hng tiªu dïng l hai (28)T b¶n luËn . M¸c- ¡ng ghen ton tËp. TÊp 25A, NXB CTQG, tiÕng ViÖt, tr.459 (29)LÞch sö §¶ng CSVN. T.II, 1954-1975. NXB CTQG, HN, 1995, tr.129 (30)LÞch sö §¶ng CSVN. ® d, tr. 120, 129. 92 chiÕc kho¸ ë c¶ input v output, lm cho kh«ng mét doanh nghiÖp t nh©n no cã thÓ tån t¹i ® îc. Tuy nhiªn trong nÒn kinh tÕ thiÕu hôt, c¸c doanh nghiÖp Nh n íc v nhËp khÈu kh«ng thÓ tho¶ m·n ® îc nhu cÇu x· héi. Tõ 1965, kh«ng qu©n Mü b¾t ®Çu ®¸nh ph¸ miÒn B¾c, m c«ng nghiÖp lín cña nh n íc l mét trong nh÷ng êi môc tiªu chÝnh, lm cho sù ®éc quyÒn cña nh n íc khã cã thÓ duy tr×. §ã l m«i tr êng ®Ó c¸c nh kinh doanh t nh©n sèng sãt. Hä ®· bÞ t íc ®o¹t hÕt vèn, nh ng hä cßn 2 tiÒm n¨ng: 1/ Kinh nghiÖm qu¶n lý v kiÕn thøc kü thuËt, 2/ Nh÷ng quan hÖ víi hä hng ë n íc ngoi v ë MiÒn Nam. Hai tiÒm n¨ng ny ch a cho phÐp hä vïng lªn ngay ® îc, nh ng gióp hä sèng sãt trong c¸i vá cña nh÷ng c¸i gäi l "tæ hîp s¶n xuÊt. Theo lý thuyÕt chÝnh thèng, nÒn kinh tÕ XHCN tån t¹i d íi 2 h×nh thøc: quèc doanh v tËp thÓ. Hîp t¸c x· hay tæ hîp ® îc coi l kinh tÕ tËp thÓ, tøc còng l mét h×nh thøc x· héi chñ nghÜa, v ® îc khuyÕn khÝch. Tõ 1965, c¸c tæ hîp ®ùoc ph¸t triÓn kh¸ tù do trong c¸c ngnh nh : s¶n xuÊt ®å nhùa, may mÆc, chÕ biÕn thùc phÈm (b¸nh kÑo, mú, phë, chÌ), t¸i chÕ cao su ®Ó lm s¨m lèp xe, c¬ khÝ nhá... Ngoi c¸c tæ hîp, còng t¸i xuÊt hiÖn nh ng doanh nghiÖp nhá c¸ thÓ m c¸c ®Þa ph ¬ng buéc ph¶i cho phÐp ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nh ng nhu cÇu ®a d¹ng cña tinh h×nh thíi chiÕn, tuy chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá bÐ trong t«ng gi¸ trÞ s¶n l îng c«ng nghiªp. Ba n¬i ph¸t triÓn m¹nh nhÊt c¸c tæ hîp v hé kinh doanh c¸ thÓ thêi kú ny l Hanoi, H¶i Phßng v Nam ®Þnh. TÝnh trªn ton miÒn B¾c, tõ 1965 ®Õn 1975 vÞ trÝ cña c¸c khu vùc biÕn ®æi nh sau: BiÓu 3 C¸c thnh phÇn kinh tÕ trong c«ng nghiÖp 1965-1974(31) 1965 1972 1974 Sè lao ®éng (ng êi) Khu vùc nh n íc 220.851 291.215 ... Khu vùc tËp thÓ 227.613 304.763 ... Trong ®ã tæ s¶n xuÊt 31.800 31.980 ... C¸ thÓ 54.706 65.235 66.400... Gi¸ trÞ s¶n l îng 1960 =100 Nh n íc 240,8 261,8 TËp thÓ 119,1 133,4 C¸ thÓ 143,1 151,9 % trong tæng gi¸ trÞ s¶n l îng c«ng nghiÖp Nh n íc 72,8 70,9 72,2 TËp thÓ 23,7 26,2 25,5 C¸ thÓ 3,5 2,9 2,3 ë miÒn Nam, t×nh h×nh ng îc l¹i: C¸c chÝnh phñ miÒn Nam ®Òu lÊy tÇng líp doanh gia lm chç dùa chÝnh trÞ, nªn ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p b¶o hé v t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÓn tèi ®a. §Ó b¶o hé, chÝnh phñ dïng chÝnh s¸ch thuÕ ®¸nh m¹nh vo hng c«ng nghiÖp nhÊp khÈu (thuÕ suÊt 25%), mét sè mÆt hng bÞ cÊm nhËp nh dÖt may, giÊy, gç d¸n..., v u ®·i viÖc nhËp m¸y mãc v nguyªn liÖu (thuÕ suÊt tèi ®a 9%)(32). Mét trong nh ng trë ng¹i lín cña t b¶n c«ng nghiÖp miÒn Nam l thÕ lùc cña Hoa kiÒu: Hä cã vèn, cã nhiÒu kinh nghiÖm, l¹i cã quan hÖ r«ng kh¾t trªn thÕ giíi. §Õn 1955, Hä chiÕm (31)C¬ cÊu giai cÊp x· héi miÒn B¾c thêi kú 1954-1975. NXB CTQG, 1998,tr. 134. Niªn gi¸m thèng kª 1973, tr.193 v 1975, tr.109-111,125 (32)Bi nãi chuyÖn cña phã thñ t ¬ng Ph¹m Kim Ngäc( MiÒn Nam cò) t¹i tr ¬ng Qu©n chÝnh Thñ §øc, ngy 23 thang 2 n¨m 1968. 93 1% tæng sè xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ë miÒn Nam nh ng chiÕm tßi 12% vèn (riªng trong chÕ biÕn thùc phÈm l 22%, trong s¶n xuÊt ®å uèng -35%). Ng êi Hoa cã 12 trong tæng sè 35 ng©n hng ®Çu t . Ngy 3 th¸ng 10/1956, chÝnh phñ Ng« §×nh DiÖm ban hnh ®¹o dô sè 53 cÊm Hoa kiÒu kh«ng ® îc kinh doanh trong 11 ngnh kinh tÕ, trong ®ã cã xay s¸t ngò cèc, c a xÎ gç, chÕ biÕn n«ng l©m s¶n, ®¸nh b¾t v chÕ biÕn h¶i s¶n... (trong 11 ngnh ny vèn cña Hä chiÕm tíi 85% t«ng sè vèn)(32) . §Ó hç trî, ChÝnh phñ còng u ®·i c¸c nh c«ng nghiÖp ViÖt Nam vÒ tÝn dông. N¨m 1968, IDC cho vay 495 triÖu USD, SOFIDIV cho vay 297 triÖu USD...§Õn 1 th¸ng 12 n¨m 1971 chinh phñ NguyÔn V¨n ThiÖu ®· cÊp tÝn dông tíi 10 tû ®ång ViÖt nam, t ¬ng ® ¬ng 224 triÖu USD...(33) §ång thêi víi sù hç trî cña ChÝnh phñ, th× viÖn trî Mü l nguån cung cÊp c¶ vèn, kü thuËt v nguyªn vËt liÖu ®Ó c¸c doanh nghiÖp t nh©n ng êi ViÖt ph¸t triÓn. Còng ph¶i kÓ ®Õn c¶ nh÷ng quyÒn lîi cña sÜ quan v quan chøc cao cÊp, m viÖn trî Mü ph¶i tr¶ nh mét ®iÒu kiÖn ®Ó duy tr× chÕ ®é chèng céng, ®· t¹o ra tÝch luü vèn v g©y ra qu¸ tr×nh "doanh gia ho¸" nh÷ng viªn chøc v sÜ quan miÒn Nam. T×nh tr¹ng tham nhòng tíi møc tn b¹o cña hai nhãm ng êi ny còng gãp phÇn t¨ng c êng thªm qu¸ tr×nh tÝch luü vèn Trong khi ®ã, chiÕn tranh cng ¸c liÖt th× nhu cÇu chiÕn tranh cng lín. ViÖc cung øng cho qu©n ®éi Mü v qu©n ®éi miÒn Nam l mét thÞ tr êng lín ch a tõng cã cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Cho ®Õn 1975, theo kiÓm kª ti s¶n cña chÝnh phñ th× c«ng nghiÖp MiÒn Nam cã tæng gi¸ trÞ t¶i s¶n cè dÞnh tíi tr ªn 800 triÖu USD. NÕu theo tiªu chuÈn cña MiÒn B¾c, cø thuª 5 c«ng nh©n l mét xÝ nghiÖp t b¶n, th× MiÒn Nam ®Õn 1975 cã tíi 22. 456 xÝ nghiÖp thuéc lo¹i ®ã, víi h¬n 250 ngn c«ng nh©n, trong ®ã cã kho¶ng h¬n 8.000 xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn víi khoang 100 ngn c«ng nh©n(34). BiÓu 4 S¶n l îng c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña c¸c c¬ së t nh©n kh¸ lín: - V¶i 250-300 triÖu mÐt/n¨m; - § êng 200.000 tÊn/n¨m; - GiÊy 20.000tÊn bét giÊy/n¨m; - R îu 12-14 triÖu lÝt/n¨m; - Bia 150 triÖu lÝt/n¨m; - ChÌ 6.000 tÊn/n¨m; - X phßng 5-60.000 tÊn/n¨m. (32)NguyÔn v¨n H¶o. VÒ t×nh h×nh ng êi Hoa ë MiÒn Nam ViÖt Nam v kiÕn nghÞ c¸c ®èi s¸ch, 9-1975./L u tr÷ ViÖn Kinh tÕ häc. Sè ... (33)Phóc ®¸p nh÷ng c©u hái cña quü tiÒn tÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam, Ng©n hng quèc gia ViÖt Nam 1968, trang 29. (34)B¶n thuyÕt tr×nh cña Phã thñ t íng TrÇn Ph ¬ng vÒ t×nh h×nh kinh tÕ MiÒn Nam. T¹i Phñ thñ t íng,7/1975, l u tr÷ phñ thñ t íng. HS. IV/431/3. 94 Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra t×nh h×nh c«ng nghiÖp MiÒn Nam cña Uû ban kÕ ho¹ch nh n íc, 2-6-1975. L u tr÷ ViÖn Kinh tÕ häc. VKT, 346/2A. Tuy nhiªn c¸c con sè thèng kª ë trªn kh«ng cho biÕt phÇn cña t s¶n c«ng nghiÖp ng êi ViÖt nam l bao nhiªu. Theo íc tÝnh cña phã thñ t íng (miÒn Nam cò) NguyÔn v¨n H¶o (S®d tr. 35.) th× trong c«ng nghiÖp t nh©n, c¸c nh c«ng nghiÖp ViÖt Nam chØ chiÕm kho¶ng 18 % tæng sè xÝ nghiÖp v 10% gi¸ trÞ s¶n l îng. PhÇn cßn l¹i thuéc c¸c nh c«ng nghiÖp Hoa kiÒu. Nh÷ng ng êi ny tr íc th¸ng 3/1956 vÉn mang quèc tÞch Trung quèc (§i loan), tõ sau ®¹o dô 53, hä å ¹t xin nhËp quèc tÞch ViÖt Nam, kÕt h«n víi ng êi ViÖt nam ®Ó l¹i cã thÓ tiÕp tôc kinh doanh trong nh÷ng lÜnh vùc bÞ chÝnh phñ DiÖm cÊm. V× lÏ ®ã, trong thùc tÕ rÊt khã t¸ch b¹ch ® îc ®©u l phÇn cña ng êi ViÖt gèc ViÖt, ®©u l phÇn cña ng êi ViÖt gèc Hoa. Tuy c«ng nghiÖp t nh©nViÖt nam cã sù ph¸t triÕn m¹nh h¬n tr íc v h¬n miÒn B¾c, nh ng vÉn cã 2 nh îc ®iÓm rÊt lín l : - LÖ thuéc rÊt nhiÒu vo n íc ngoi vÒ nguyªn liÖu (b«ng, bét s÷a, ® êng, sîi thuèc l¸, bét mú... cña Mü) v phô tïng thay thÕ (tr íc hÕt l cña NhËt ). - C¬ cÊu rÊt b©t hîp lý: 50% l c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®å ¨n uèng v gi¶i kh¸t, 80% tËp trung ë Si Gßn v phô cËn, phÇn lín c¸i gäi l s¶n xuÊt chØ l hon tÊt kh©u cuèi cïng cña s¶n phÈm... 4/ Thêi kú c¶i t¹o 1975-1979 §©y l cuéc general sterilisation lÇn thø hai trªn quy m« c¶ n íc. Sau 1975, trong §¶ng céng s¶n còng cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau trong viÖc ®¸nh gi¸ v tõ ®ã ®i tíi nh÷ng th¸i ®é ®èi víi c«ng nghiÖp t nh©n ë miÒn Nam. Mét sè cho r»ng ®©y l mét bé phËn tÝch cùc, nªn duy tr× v gióp ®ì nã tån t¹i v ph¸t triÓn ®Ó phôc vô ®êi s«ng nh©n d©n trong t×nh h×nh khã kh¨n v thiÕu thè sau chiÕn tranh. Trong §¹i Héi §¶ng lÇn thø IV, th¸ng 12/1976, v sau ®ã trong NghÞ quyÕt Bé chÝnh trÞ s« 254/NQ/TW, ý kiÕn ny vÉn ® îc kh¼ng ®Þnh. C¸c NghÞ quyÕt ®ã vÉn thõa nhËn r»ng kinh tÕ MiÒn Nam l kinh tÕ nhiÒu thnh phÇn, trong ®ã thnh phÇn t b¶n t nh©n l mét thnh phÇn hîp ph¸p(35). §¶ng CSVN ®· thnh lËp Ban C¶i t¹o c«ng th ¬ng nghiÖp TBTD ë miÒn Nam do «ng NguyÔn V¨n Linh lm tr ëng ban. L ng êi ®· tõng ho¹t ®éng l©u n¨m ë miÒn Nam v am hiÓu miÒn Nam, «ng Linh rÊt thËn träng trong c«ng viÖc c¶i t¹o. ¤ng thiªn vÒ chñ tr ¬ng gióp ®ì v khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÒn s¶n xuÊt, phôc vô nhu cÇu x· héi. Nhê ®ã, suèt trong gÇn 3 n¨m tõ 30 th¸ng T 1975 ®Õn 23 th¸ng 3 n¨m 1978, c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp t nh©n vÉn ® îc ho¹t ®éng hîp ph¸p v còng cã mét sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, tuy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ nguyªn liÖu v phô tïng thay thÕ. BiÓu 5: Gi¸ trÞ s¶n l îng c«ng nghiÖp 1976-1978 (triÖu ® 1982) N¨m Quèc doanh C¸ thÓ % cña c¸ thÓ trªn s¶n l îng ton ngnh 1976 44.805,3 13.732,9 21% 1977 50.083,4 8.928,6 12,33% 1978 53.001,3 8.072,8 10,31% Nguån: Niªn gi¸m Thèng kª 1986, tr.129 (35)V¨n kiÖn §¹i héi §CSVN lÇn thø IV, NXB Sù ThËt, 1977, tr. 34 . 95 Nh ng tõ ®Çu n¨m 1978, chñ tr ¬ng c¶i t¹o triÖt ®Ó v nhanh chãng ®· chi phèi chÝnh s¸ch, thÓ hiÖn ë ChØ thÞ sè 15TTg cña ChÝnh phñ ban hnh ngy 16/2/1978. ChØ thÞ ny chñ tr ¬ng xo¸ bá kinh tÕ t b¶n "l vÊn ®Ò nãng báng tr íc m¾t, ph¶i tËp trung søc cng sím cng tèt" ¤ng §ç M êi ®· ® îc cö gi÷c chøc tr ëng Ban c¶i t¹o. Tõ ®©y b¾t ®Çu ¸p dông ph ¬ng ph¸p nh ®· tiÕn hnh ë miÒn B¾c thêi kú 1958-60. Ngy 23 th¸ng 3 n¨m 1978 chiÕn dÞch sterilissation b¾t ®Çu: BÝ mËt, bÊt ngê, cïng mét lóc hÇu nh tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp t nh©n ®Òu bÞ kh¸m xÐt. C¶ m¸y mãc lÉn hng ho¸ v nguyªn vËt liÖu ®Òu bÞ tÞch thu. Riªng trong c«ng nghiÖp cã 237.260 ®¬n vÞ bÞi kh¸m xÐt, kiÓm kª s¶n phÈm v hng ho¸. Trong ®ã cã 31.681 ®¬n vÞ bÞ quèc h÷u ho¸ d íi h×nh thøc "tr ng mua". Mét bé m¸y qu¶n lý míi ® îc nh n íc cö vÒ thay chñ cò ®iÒu hnh s¶n xuÊt. Mét sè chñ bÞ b¾t. Mét sè bá trèn ra n íc ngoi mang theo nh ng nçi thï hËn m ®Õn nay vÉn cßn ng ng ®äng trong nh÷ng phong tro chèng c«ng cùc ®oan ë h¶i ngo¹i. KÕt qu¶ l kinh tÕ t nh©n bÞ thñ tiªu, nh ng kh«ng thùc hiÖn ® îc môc ®Ých ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Trong tay nh n íc v bé m¸y qu¶n lý do nh n íc ¸p ®Æt, s¶n xuÊt ®×nh ®èn. Còng n¨m 1978, l¹i mét sù cè n÷a - vô n¹n kiÒu, lm cho 300 ngn trong tæng sè 1 triÖu ng êi Hoa bá ®i, m ®ã l¹i l nh÷ng ng êi chñ kinh doanh lín h¬n c¶, lm cho s¶n xuÊt cng thªm sa sót(36). KÕt qu¶ l s¶n l îng c«ng nghiÖp t doanh tõ 13,7 tû ® n¨m 1976 tôt xuèng cßn 8,07 tû n¨m 1978(37) . H¬n 2 n¨m sau, trong 1 v¨n b¶n cña Ban BÝ th ngy 17 th¸ng 6 n¨m 1980, §¶ng CSVN ®· nhËn ®Þnh l¹i vÒ nh ng sai lÇm cña c«ng cuéc c¶i t¹o: " N¨ng lùc SX cña phÇn lín c¸c XN sau khi c¶i t¹o ch a ® îc sö dông tèt, n¨ng suÊt L§ thÊp,hiÖu qu¶ kinh tÕ gi¶m,nh×n chung qu¶n lÝ kÐm h¬n tr íc... Tai s¶n thu ® îc qua c¶i t¹o bÞ h háng mÊt m¸t nhiÒu... §êi s«ng c«ng nh©n cã nhiÒu khã kh¨n h¬n. Mét sè ng êi ®· bá viÖc, ®i ra n íc ngoi. T©m tr¹ng hoi nghi ch¸n n¶n v bÊt m·n kh¸ phæ biÕn, g©y nªn sù c¨ng th¼ng kh«ng cÇn thiÕt..."(38) Nh ng thùc tÕ miÒn Nam sau 1975 kh¸c h¼n miÒn B¾c sau 1954. Doanh nghiÖp t nh©n vÉn sèng sãt qua c¸c chiÕn dÞch c¶i t¹o. Mét mÆt l do tiÒm n¨ng cña nã ë trong n íc v nh÷ng chç dùa quèc tÕ (vai trß cña ViÖt kiÒu v ng êi Hoa trªn kh¾p thÕ giíi). MÆt kh¸c kh¶ n¨ng sèng sãt cña nã cßn do c¶ sù suy yÕu v bÊt lùc cña khu vùc nh n íc: khu vùc ny ®· bÞ " cai s÷a" do viÖn trî gi¶m m¹nh, trong khi khu vùc t nh©n l¹i ® îc "tiÕp s÷a" tõ nh÷ng mèi liªn hÖ l©u ®êi víi hä hng v b¹n bÌ ë nhiÒu n íc ph ¬ng T©y. Doanh nghiÖp t nh©n chØ t¹m thêi cho¸ng v¸ng sau ®ßn ®¸nh bÊt ngê n¨m 1978. §Õn n¨m 1979, khi kinh tÕ c¶ n íc b¾t ®Çu ®i vo mét chu kú khñng ho¶ng v sa sót nghiªm träng, th× c«ng nghiªp t nh©n ng îc l¹i, l¹i phôc håi v tiÕn lªn: BiÓu 6: Gi¸ trÞ s¶n l îng c«ng nghiªp 1979-1981( triÖu ® 1982) N¨m Quèc doanh C¸ thÓ 1979 47.512,9 27.080,9 1980 40.288,9 26.636,2 1981 39.880,7 27.713,6 Nguån: Niªn gi¸m Thèng kª 1986 tr. 129. (36)B¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ng êi Hoa cña V¨n phßng Héi ®ång Bé tr ëng ngy 7 th¸ng 8 n¨m 1983,.L u tr÷ VP CP, HS/1243, 7A, tr. 1. (37)Niªn gi¸m thèng kª 1986, tr. 129 (38)Th«ng b¸o ý kiÕn cña Ban BÝ th KÕt luËn Héi nghÞ ngy 28 th¸ng 3 /1980 vÒ c¶i t¹o CTNTBTD ë miÒn Nam L u tr÷ VPTW§/ Sè 14tbt . 96 5/ Thêi kú 1979-1985 - bung ra v ph¸ ro ViÖn trî cña Liªn x« v §«ng ¢u gi¶m sót m¹nh. ViÖn trî cña Trung Quèc bÞ c¾t hon ton. Tr íc sù ®e do¹ cña Trung Quèc, ViÖt nam ®· quyÕt ®Þnh vo khèi COMECON (th¸ng 8 n¨m 1978), v do ®ã ph¶i chÊp nhËn gi¸ nhËp khÈu cña COMECON, cao gÊp 2,5 lÇn gi¸ nhËp khÈu theo chÕ ®é u ®·i tr íc ®©y. Cuéc "cai s÷a" ®· ¶nh h ëng rÊt m¹nh ®Õn viÖc thóc ®Èy m« h×nh cò ph¶i chuyÓn ®æi. B íc chuyÓn quan träng ®Çu tiªn l t¹i Héi nghi TW lÇn thø 6, th¸ng 9 n¨m 1979. LÇn ®Çu tiªn §¶ng CS ® a ra chñ tr ¬ng "cëi trãi cho SX kinh doanh" v cho phÐp "bung ra"(39). Sau Héi nghÞ kÓ trªn, ®· cã mét lo¹t chuyÓn biÕn quan trong : Nghi quyÕt 40CP th¸ng M êi n¨m 1980 cho phÐp níi láng ®éc quyÒn xuÊt nhËp khÈu c¶u nh n íc trung ¬ng. ChØ thÞ 100CT cho phÐp kho¸n trong n«ng nghiÖp. NghÞ quyÕt 25CP ngy 21 th¸ng 1 n¨m 1981 cho phÐp c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp cña nh n íc ® îc liªn kÕt víi c¸c thnh phÇn kh¸c, còng tøc l thóc ®Èy c¸c thnh phÇn ngoi quèc doanh thªm ph¸t triÓn. Trong khi khu vùc Nh n íc bÞ cai s÷a, th× khu vùc t nh©n ® îc tiÕp tÕ b»ng rÊt nhiÒu dßng s÷a tõ nhiÒu phÝa: Cuéc bu«n b¸n kh«ng chÝnh thøc víi Liªn X«, §«ng ¢u, Lo, Campuchia, bu«n qua ¸c tÇu viÔn d ¬ng (Vosco), ViÖt kiÒu göi hng v tiÒn vÒ... ®· t¹o ra c¶ vèn, c¶ vËt liÖu, c¶ m¸y mãc thiÕt bÞ v thÞ tr êng cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n v c¶ kinh tÕ gia ®×nh ph¸t triÓn. BiÓu 7: Gi¸ trÞ s¶n l ¬ng cña kinh tÕ c¸ thÓ trong c«ng nghiÖp(40) 1976 1979 1980 1981 1982 Gi¸ trÞ SL(tû ®ång1970) 1,4 1,0 1,0 1,9 2,8 Møc t¨ng tr ëng 100 72,1 75,3 135,8 202,1 % trong ton ngnh 30,7 18,2 20,1 30,6 35,9 Tuy nhiªn giai ®o¹n ny vÉn cßn l giai ®o¹n m c¶ Nh n íc lÉn doanh nghiÖp t nh©n ®Òu ph¶i mß mÉm ® êng ®i trong t×nh tr¹ng "tranh tèi tranh s¸ng". Ch a cã mét chiÕn l îc no ® îc kh¼ng ®Þnh døt kho¸t. Nh c¸ch nãi cña ng êi ViÖt nam, ®©y l t×nh thÕ "tiÕn tho¸i l ìng nan". Sau thêi kú sterilisation 1978, nh n íc cho "bung ra" tõ 1979, r«i tõ 1982 thÊy doanh nghiªp t nh©n ph¸t triÓn m¹nh qu¸, l¹i cã nh ng biÖn ph¸p kiÒm chÕ lai. §ã l NghÞ quyÕt cña Plenum III th¸ng 12/1982 v NghÞ quyÕt 01 BCT cña Bé chÝnh trÞ ®Çu 1983 vÒ chØnh ®èn t×nh h×nh kinh tÕ cña thnh phè Hå ChÝ Minh. Theo c¸c nghÞ quyÕt nay, mét sè doanh nghiÖp t nh©n ®· bÞ gi¶i thÓ hoÆc s¸t nhËp vo quèc doanh. Mét sè bÞ tËp hîp l¹i trong c¸c xÝ nghiÖp hîp t¸c v do nh n íc qu¶n lý vÒ kÕ ho¹ch. ë nhiÒu thnh phè, tr íc hÕt l H néi, cã chiÕn dÞch xö lý c¸c "c¨n nh bÊt minh", tøc nh÷ng nh míi x©y m lóc ®ã ® îc coi l rÊt sang träng. Cã h¬n 50 c¨n nh cña H néi ®· bÞ tÞch thu v× chñ kh«ng chøng minh n¬i nguån gèc lm giÇu cña m×nh. Còng ®· cã mÊy chiÕn dÞch liªn tiÕp gäi l X.30, X50... cho phÐp c«ng an v kh¸m xÐt c¸c gia ®×nh ® îc coi l giÇu cã, tÞch thu tñ l¹nh, m¸y nghe nh¹c, ti vi... (l nh÷ng thø m thíi ®ã ® îc coi nh nh÷ng vËt t îng tr ng cho giÇu cã). Nh ng còng nh chiÕn dÞch th¸ng 3/1978, c¸c chiÕn dÞch ny kh«ng xo¸ bá ® îc kinh tÕ t nh©n, nã chØ lm (39)NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW lÇn thø 6 ( kho¸ IV). Nh xuÊt b¶n Sù thËt, 1979, H néi, tr. 63. (40)NGTK1982, tr.179-180. Kimh tÕ c¸ thÓ bao gåm kh«ng chØ c¸c doanh nghiÖp t b¶n t nh©n m cßn cã c¶ c¸c hé kinh doanh thñ c«ng nghiÖp nhá 97 cho kinh tÕ thªm ®×nh ®èn, ®êi sèng cña d©n c thªm khã kh¨n, v chÝnh phñ l¹i ph¶i ®iÒu chØnh tõ "t¶" sang "h÷u". Trong khi ®ã, c«ng nghiÖp t nh©n v©n t¨ng tr ëng ®Òu ®Æn. Sau nhiÒu n¨m bÕ t¾c vÒ h íng ®i, ®Õn n¨m 1985, víi Héi nghÞ TW lÇn VIII, §¶ng quyÕt ®Þnh m¹nh d¹n thÞ tr êng ho¸ hÖ thång kinh tÕ, tr íc hÕt l xo¸ bá hÖ thèng gi¸ kÕ ho¹ch cò ®· qu¸ l¹c hËu v dÇn d©n ¸p dông gi¸ thÞ tr êng. §Õn th¸ng 12 n¨m 1986, t¹i §¹i héi §¶ng VI, lÇn ®Çu tiªn ®· cã nh ng quyÕt ®Þnh t¸o b¹o: thõa nhËn kinh tÕ nhiÒu thnh phÇn, thõa nhËn kinh tÕ hng ho¸, thõa nhËn kinh tÕ më... §ã l vËn héi míi cho doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÓn. 6/ Thêi kú tõ 1986 ®Õn nay Sau §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, Nh n íc liªn tiÕp ® a ra v thi hnh nh ng chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ, t¹o m«i tr êng thuËn läi ch a tõng cã tr íc ®ã cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n ph¸t triÓn: Ngy 29 th¸ng 12 n¨m 1987, Ban hnh LuËt ®Çu t n íc ngoi, chÝnh thøc chÊp nhËn kinh doanh cña t b¶n ngo¹i quèc ë VN. Ngy 9 th¸ng 3 n¨m 1988 cïng mét lóc ChÝnh phñ ban hnh 2 nghÞ ®Þnh quan träng: NghÞ ®Þnh sè 27N§ vÒ kinh tÕ t doanh v nghÞ ®Þnh 29N§ vÒ kinh tÕ gia ®×nh. Kh«ng cã mét lêi ®¸nh gi¸ no vÒ cuéc c¶i t¹o kinh hong n¨m 1978, nh ng 2 b¶n nghÞ ®Þnh ny l sù phôc håi chÝnh thøc quyÒn cña doanh nghiÖp t nh©n. §Õn ngy 21 th¸ng 12 n¨m 1990 Nh n íc ban hnh LuËt doanh nghiÖp t nh©n. Trong hiÕn ph¸p n¨m 1992, ®iÒu 57 ®· kh¼ng ®Þnh "c«ng d©n ViÖt nam cã quyÒn tù do kinh doanh theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p" Nh÷ng hnh lang luËt ph¸p ®ã cïng víi c¬ chÕ thÞ tr êng më cöa ®· dÉn tíi boom cña doanh nghiÖp t nh©n. Trong 10 n¨m, tõ 1986 ®Õn 1995, sè xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc doanh tõ 3.141 gi¶m xuèng cßn 2.002. Hîp t¸c x· tõ 37.649 xuèng1.199, tøc l gi¶m ®i h¬n 30 lÇn. Doanh nghiÖp t nh©n trong c«ng nghiÖp (doanh nghiÖp v c«ng ty) tõ 567 n¨m 1986 lªn 959 n¨m 1991 v 6.311 n¨m 1995, tøc l t¨ng h¬n 11 lÇn(41). XÐt vÒ tæng gi¸ trÞ s¶n l îng,th× khu vùc doanh nghiÖp t nh©n t¨ng nhanh nhÊt:Trong 5 n¨m (1990-1994) t¨ng 773%,trong khi ®ã ton ngnh c«ng nghiÖp chØ t¨ng 88,9%, trong ®ã khu v c nh n íc t¨ng 102,1%, khu vùc tËp thÓ gi¶m 80% (42). Tuy cã sù vïng lªn kh¸ m¹nh trong h¬n 10 n¨m qua, nh ng doanh nghiÖp t nh©n ViÖt nam vÉn cßn l mét bé phËn rÊt nhá bÐ trong kinh tÕ nãi chung v nhÊt l trong c«ng nghiÖp. Trong ton nÒn kinh tÕ, chã ®Õn n¨m 1997 nã chØ chiÕm kho¶ng 3,2% GDP. Trong c«ng nghiÖp, phÇn cña nã cßn nhá bÐ h¬n: 2,2% n¨m 1995, 2,3% n¨m 1996, 2,4% n¨m 1997(43). Còng nªn l u ý r»ng sè doanh nghiÖp t nh©n t¨ng lªn rÊt nhiÒu v rÊt nhanh, nh ng sè ph¸ s¶n còng kh«ng Ýt. Nh tr êng hîp thnh phè Hå ChÝ Minh, ng êi ta íc tÝnh r¨ng trong thêi gian 1996-1998, tÝnh trung b×nh cø cã 3 doanh nghiÖp ra ®êi th× cã 1,2 c¸i chÕt ®i(44). §iÒu ®ã chøng tá khu vùc t nh©n rÊt n¨ng ®éng nh ng còng ®Çy biÕn ®éng, nã cã hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸ cao, nh ng ®é rñi ro còng rÊt lín, m b©y giê th× sù rñi ro kh«ng ®Õn tõ phÝa nh n íc nh trong c¸c cuéc c¶i t¹o tr íc ®©y, m ®Õn tõ chÝnh thÞ tr êng v tuú thuéc ë kh¶ n¨ng v b¶n lÜnh cña b¶n th©n nh kinh doanh. (41)ChÝnh s¸ch hç trî v ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá v võa ë ViÖt nam, NXB CTQG,1997, tr.41-42. (42)Niªn gi¸m thèng kª 1995,tr.166-167. (43)Niªn gi¸m thèng kª 1997, tr. 29,165. (44)Tham luËn cña NguyÕn thnh Trai, t¹i Héi th¶o kinh tÕ khèi Francophonie, Hanoi, 1997 98 §å thÞ 1: Sè l îng doanh nghiÖp trong c«ng nghiÖp §å thÞ 2: ChØ sè ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc trong c«ng nghiÖp 40000 140 Doanh nghiÖp 35000 Hîp t¸c x· 120 30000 C«ng ty, doanh nghiÖp t nh©n 100 25000 80 20000 60 15000 40 Quèc doanh 10000 TËp thÓ T nh©n 5000 20 0 0 1986 88 90 91 92 93 94 95 1986 88 90 92 94 Remarque NÕu kÓ tõ sù "bung ra" ®Çu tiªn ë Héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø 6 n¨m 1979, ®· 20 n¨m, tøc l mét hoÆc h¬n mét thÕ hÖ. Nh ng nÕu nh×n l¹i mét qu¸ khø xa gÊp 10 lÇn nh thÕ, th× thÊy r»ng giai cÊp t s¶n c«ng nghiÖp ViÖt nam nh mét ®øa trÎ "cßi x ¬ng". BÞ chÌn Ðp bëi Hoa kiÒu, ng êi Ph¸p, khi ton d©n ® îc gi¶i phãng th× nh t s¶n bÞ c¶i t¹o nhiÒu ®ît liªn tiÕp. 20 n¨m qua, gi¶ sö mäi ®iÒu kiÖn ®Òu thuËn lîi th× còng ch a thÓ l ®ñ cho 1 ®øa trÎ lín lªn thnh mét con ng êi b×nh th êng, ch a nãi l tr¸ng kiÖn. Víi mét qu¸ khø nh thÕ lu«n lu«n l marginal, giai cÊp t s¶n c«ng nghiÖp ViÖt nam thiÕu c¶ vèn, kinh nghiÖm, c¶ quan hÖ víi thÞ tr êng trong v ngoi n íc, v ®Æc biÖt l thiÕu h¼n mét truyÒn thèng b¶n th©n. Sè t s¶n c«ng nghiÖp "vo ®êi" trong 20 n¨m qua phÇn lín l parvenue, nhê nh÷ng c¬ may chôp giËt ® îc vèn, ® îc thÞ tr êng, ® îc mét c¸i « quyÒn lùc no ®ã. Khã cã thÓ t×m ® îc mét ai trong sè hä cã 2, 3 hoÆc 4 ®êi l nh÷ng doanh nh©n næi tiÕng trong mét ngnh nghÒ nh th êng thÊy trªn thÕ giíi x a v nay (mét hoÆc hai thÕ hÖ hon ton ch a thÓ ®ñ ®Ó t¹o ra truyÒn thèng cña mét h·ng). Sù hÉng hôt ®ã kh«ng thÓ kh«ng ®Ó l¹i nh÷ng khuyÕt tËt trong tÝnh c¸ch cña nh÷ng nh t s¶n c«ng nghiÖp: thiÕu ch÷ tÝn, thiÕu hiÓu biÕt vÒ thÞ tr êng v m«i tr êng kinh doanh,... nãi chung l thiÕu v¨n ho¸ kinh doanh. Cã lÏ v× thÕ tû lÖ "l u manh" ë ®©y kh¸ cao, sè ph¸ s¶n còng nhiÒu, sè ®i tï còng kh«ng Ýt. Trong quan hÖ víi luËt ph¸p, cã mét héi chøng kh¸ phøc t¹p. §óng l nh÷ng nh kinh doanh ViÖt nam cã Ýt n¨ng lùc hiÓu biÕt v chÊp hnh luËt ph¸p h¬n l n¨ng lùc lÈn tr¸nh luËt ph¸p hoÆc ph¹m ph¸p. NÕu lÇn gië l¹i qu¸ khø cña hä th× thÊy lý do cña nã: ®· cã nh÷ng thêi kú luËt ph¸p còng sai hoÆc qu¸ nghiÖt ng·, buéc con ng êi ph¶i kh«ng chÊp hnh nã míi cã thÓ tån t¹i, tøc l ph¸ ro. Ph¶n øng ®ã ®· ph¸t triÓn thnh mét thãi quen phæ biÕn, thËm chÝ thnh b¶n n¨ng. Söa nã kh«ng chØ ë tõ mét phÝa, m hai phÝa v h¬n 99 n÷a. LuËt ph¸p ph¶i nh thÕ no ®Ó viÖc chÊp hnh luËt ph¸p trë thnh lý do v ®iÒu kiÖn tån t¹i. Còng cÇn ph¶i cã nh÷ng sù hç trî vÒ gi¸o dôc, vÒ th«ng tin, vÒ vèn, ph¶i cã nh÷ng partner ®Ó cuèn hót c¸c doanh nh©n vo thÕ giíi ® ¬ng ®¹i m ë ®ã hä dÇn dÇn t×m thÊy c¶ sù tù tin, c¶ nhu cÇu ® îc tin v b»ng con ® êng ®ã, hä sÏ ® îc trau dåi vÒ v¨n ho¸ kinh doanh. H Néi, th¸ng 6 n¨m 1999 100 phô lôc 3 : C©u hái pháng vÊn Ng êi pháng vÊn: Ngy pháng vÊn: Sè thø tù c«ng ty: C©u hái ®iÒu tra cña MPDF Th¸ng 1/1999 A, Giíi thiÖu chung 1. Hä tªn ng êi ® îc pháng vÊn: 2, Ng êi pháng vÊn - Giíi tÝnh cña ng êi ® îc pháng vÊn ? 0, Nam 1, N÷ 3, Chøc vô cña ng êi ® îc pháng vÊn ( Ng êi pháng vÊn - lÊy danh thiÕp cña ng êi ® îc pháng vÊn v ®Ýnh vo mÆt tr íc cña b¶n c©u hái ®· tr¶ lêi) 0, Chñ doanh nghiÖp 1, Gi¸m ®èc c«ng ty 2, Phã Gi¸m ®èc c«ng ty 3, Tr ëng phßng 8, Chøc danh kh¸c: 9, Kh«ng cã 4, Tªn c«ng ty: TiÕng ViÖt : TiÕng Anh : ViÕt t¾t : 5, §Þa chØ c«ng ty (cô thÓ : göi th v trô së): §iÖn tho¹i : Fax: 6, Ng êi pháng vÊn - x¸c ®Þnh ®Þa bn ho¹t ®éng cña c«ng ty theo ®Þa ®iÓm: 0, TP Hå ChÝ Minh 1, B×nh D ¬ng 2, §ång Nai 3, § N½ng 4, H Néi 5, H¶i phßng 6, Th¸i B×nh 5, N¬i kh¸c: 6, Kh«ng x¸c ®Þnh 101 B, C¤NG TY S¶n phÈm 7, S¶n phÈm hoÆc ho¹t ®éng chÝnh cña c«ng ty l g×? 8, M· ISIC (Ng êi pháng vÊn - ®iÒn sau): 9, Ng êi pháng vÊn - S¶n phÈm ny l: 0, B¸n thnh phÈm? 1, Thnh phÈm? 8, Kh¸c : 9, Kh«ng tr¶ lêi 10, S¶n phÈm hoÆc ho¹t ®éng chÝnh ny chiÕm bao nhiªu % tæng doanh thu? % 11, S¶n phÈm hoÆc ho¹t ®éng kh¸c cña c«ng ty l g×? 12, M· ISIC (Ng êi pháng vÊn - ®iÒn sau) 13, Ng êi pháng vÊn - S¶n phÈm ny l : 0, B¸n thnh phÈm? 1, Thnh phÈm? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 14, S¶n phÈm v ho¹t ®éng kh¸c ny chiÕm bao nhiªu % tæng doanh thu? % T c¸ch ph¸p nh©n v nguån gèc 15, H·y gi¶i thÝch c«ng ty b¾t ®Çu ho¹t ®éng nh thÕ no: 16, Nguån gèc cña c«ng ty t nh©n ny? 0, Tù m×nh kinh doanh 1, Kinh doanh cïng víi vî(chång) hoÆc thnh viªn kh¸c trong gia ®×nh 2, Kinh doanh cïng víi b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, b¹n häc hoÆc ng êi kh¸c 3, Kinh doanh cïng mét ®èi t¸c n íc ngoi (kh«ng c«ng khai) 4, Mua l¹i hoÆc tiÕp qu¶n c¬ së kinh doanh cña nh n íc 5, Mua l¹i c¬ së kinh doanh cña mét thnh viªn trong gia ®×nh 6, Mua l¹i c¬ së kinh doanh cña mét ng êi ngoi 7, Thõa kÕ c¬ së kinh doanh cña mét thnh viªn trong gia ®×nh 8, Nguån gèc kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 102 17, Qu¸ tr×nh h×nh thnh h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp? Ng êi pháng vÊn - l u ý c©u hái ny muèn lm râ ý trªn vo thêi ®iÓm DN lÇn ®Çu tiªn b¾t ®Çu ho¹t ®éng, chø kh«ng ph¶i tõ thêi ®iÓm ®¨ng ký l c«ng ty t nh©n, 0, 100% së h÷u t nh©n v ®éc lËp kÓ tõ khi b¾t ®Çu khëi ®éng 1, HiÖn nay l 100% t nh©n, nh ng tr íc kia thuéc së h÷u hon ton/mét phÇn hoÆc vÒ mÆt ph¸p lý cã liªn quan ®Õn së h÷u c«ng hoÆc chÝnh phñ 2, HiÖn nay l 100% t nh©n, nh ng tr íc kia thuéc së h÷u hoÆc vÒ mÆt ph¸p lý cã liªn quan ®Õn viÖc h×nh thnh mét c«ng ty t nh©n lín h¬n 3, HiÖn nay v khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng l 100% t nh©n, nh ng thuéc së h÷u hoÆc vÒ mÆt ph¸p lý cã liªn quan ®Õn nh n íc trong mét giai ®o¹n giao thêi, Bao l©u 4, HiÖn thêi së h÷u phÇn lín thuéc t nh©n nh ng vÒ ph¸p lý hoÆc th ¬ng m¹i th× cã liªn quan ®Õn mét DN Nh n íc, 5, HiÖn thêi së h÷u phÇn lín thuéc t nh©n nh ng vÒ ph¸p lý hoÆc th ¬ng m¹i th× cã liªn quan ®Õn mét c¬ quan chÝnh phñ 6, HiÖn thêi së h÷u phÇn lín thuéc t nh©n nh ng vÒ ph¸p lý hoÆc th ¬ng m¹i th× cã liªn quan ®Õn mét hîp t¸c x· 7, Tr íc ®©y cã liªn kÕt víi mét hîp t¸c x· 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 18, PhÇn së h÷u t nh©n trong c«ng ty l bao nhiªu? % 19, Ng êi ®øng ®Çu c«ng ty v gia ®×nh cña hä së h÷u bao nhiªu % c«ng ty? % 20, C¸c chñ së h÷u kh¸c l ai? Ng êi pháng vÊn - ®¶m b¶o r»ng sè % l d íi tæng sè 100% 0, C¬ quan chÝnh phñ Trung ¬ng % 1, C¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng hoÆc tØnh % 2, Doanh nghiÖp Nh n íc % 3, Hîp t¸c x· % 4, Tæ chøc x· héi hoÆc tæ chøc trùc thuéc chÝnh phñ % 5, C¸c ®èi t¸c ViÖt nam kh¸c % 6, Nh ®Çu t n íc ngoi % 7, Ng êi lao ®éng % 8, Ng êi kh¸c: % 9, Kh«ng tr¶ lêi Céng víi c©u hái 19 % Tæng sè 100% 21, NÕu chñ së h÷u bao gåm c¶ ng êi n íc ngoi, cã ai l ViÖt kiÒu kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 22, T c¸ch ph¸p nh©n hiÖn nay cña c«ng ty l g×? 103 0, T nh©n 1, TNHH 2, Cæ phÇn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 23, Thêi ®iÓm m c«ng ty d íi h×nh thøc no ®ã thùc sù b¾t ®Çu ho¹t ®éng c¸ch ®©y bao nhiªu n¨m? 24, Vo n¨m no th× c«ng ty ®¨ng ký l mét c«ng ty t nh©n hîp ph¸p? 0, 1998 1, 1997 2, 1996 3, 1995 4, 1994 5, 1993 6, 1992 7, 1991 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 25, Ng êi pháng vÊn - tr¶ lêi c©u hái ny sau cuéc pháng vÊn, Dùa vo tr¶ lêi cña c©u 23 v 24, c«ng ty ®· ho¹t ®éng ® îc bao l©u tr íc khi ®¨ng ký (víi c©u tr¶ lêi l lín h¬n 1 n¨m th× lm trßn víi con sè gÇn nhÊt)? 0, Ch a 1, D íi 1 n¨m 2, Mét n¨m 3, Hai n¨m 4, 3 - 5 n¨m 5, 6 - 10 n¨m 6, 11-20 n¨m 7, Trªn 20 n¨m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 26, C«ng ty ®· cã thay ®æi no vÒ t c¸ch ph¸p nh©n ch a kÓ tõ khi ®ang ký l c«ng ty t nh©n? 0, Kh«ng 1, Cã (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi C¸c vÊn ®Ò Ba vÊn ®Ò quan träng nhÊt ¶nh h ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty l g×? LiÖt kª theo møc ®é quan träng ®Ó n¾m ® îc vÊn ®Ò thùc sù, Ng êi pháng vÊn - viÕt l¹i c©u tr¶ lêi cña tr ëng phßng v ghi m· sè, 27, VÊn ®Ò quan träng nhÊt 28, VÊn ®Ò quan träng thø hai 29, VÊn ®Ò quan träng thø ba 30, Th«ng tin cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh m c«ng ty thiÕu nhiÒu nhÊt thuéc kÜnh vùc no (vÝ dô: thÞ tr êng, ng êi cung cÊp, ngnh)? 31, HiÖn nay, lo¹i h×nh ®o t¹o ng¾n h¹n no cã Ých nhÊt ®èi víi ng êi ®óng ®Çu c«ng ty? 104 0, Kh«ng cã 1, Kü n¨ng kÕ to¸n hoÆc lm sæ s¸ch 2, Marketing, bao gåm qu¶ng c¸o 3, Kü n¨ng ®Ó cã nh÷ng dÞch vô ti chÝnh cña ng©n hng 4, Sö dông c«ng nghÖ míi 5, Tæ chøc s¶n xuÊt 6, Qu¶n lý ( lo¹i qu¶n lý no? ) 7, Th©m nhËp thÞ tr êng n íc ngoi 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 32, ¤ng b ®· bao giê c¸c tham gia kho¸ ®o t¹o kinh doanh ng¾n h¹n ch a? 0, Ch a 1, Cã, bao nhiªu v lo¹i h×nh g×? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 33, ¤ng b cã ph¶i l thnh viªn cña mét tæ chøc nghÒ nghiÖp hoÆc hiÖp héi kinh doanh kh¸c kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã, (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 34, NÕu cã, «ng b ® îc h ëng nh÷ng lîi Ých g× khi l thnh viªn? (VÝ dô: th«ng tin vÒ thÞ tr êng, c«ng nghÖ, luËt lÖ v quy ®Þnh, ®¹i diÖn chÝnh trÞ, gi¸o dôc ®o t¹o, b¶o hiÓm, vay l·i suÊt u ®·i, c¸c dÞch vô ti chÝnh kh¸c) Lao ®éng 35, Cã bao nhiªu chñ së h÷u v thnh viªn gia ®×nh hä lm viÖc th êng xuyªn cho c«ng ty? (Ng êi pháng vÊn - C©u hái ny bao gåm c¶ ch¸u g¸i v trai v t ¬ng tù) 36, ChÝnh thøc hiÖn nay cã bao nhiªu lao ®éng ¨n l ¬ng th êng xuyªn di h¹n v theo hîp ®ång lao ®éng t¹i c«ng ty «ng b (bao gåm thnh viªn gia ®×nh)? 37, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 36 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 50 1, 50-99 2, 100-149 3, 150-199 4, 200-249 5, 250-299 6, 300-499 7, 500 v trªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 38, TÝnh thùc tÕ, cã bao nhiªu lao ®éng ¨n l ¬ng th êng xuyªn di h¹n v theo hîp ®ång lao ®éng «ng b ®ang thuª? 39, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 38 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 50 1, 50-99 2, 100-149 3, 150-199 4, 200-249 5, 250-299 6, 300-499 7, 500 v trªn 105 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 40, Ng êi pháng vÊn - dùa vo tr¶ lêi cña ng êi ® îc pháng vÊn cho c©u 36 v 38: 0, Sè lao ®éng chÝnh thøc v thùc tÕ l b»ng nhau 1, Sè lao ®éng thùc tÕ lín h¬n sè lao ®éng chÝnh thøc 2, Sè lao ®éng chÝnh thøc lín h¬n sè lao ®éng thùc tÕ 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - c¸c c©u hái sau ®©y nh»m t×m hiÓu sè l îng lao ®éng thùc tÕ: 41, Hiªn nay «ngb thuª bao nhiªu lao ®éng lm b¸n thêi gian v/hoÆc theo thêi vô? 42, C¸c lao ®éng th êng xuyªn hiÖn lm viÖc theo lo¹i hîp ®ång lao ®éng no? 0, Hîp ®ång theo ngy 1, Hîp ®ång theo th¸ng 2, Hîp ®ång di h¹n d íi 6 th¸ng 3, Hîp ®ång 6 th¸ng hoÆc trªn 6 th¸ng (nh ng d íi 1 n¨m) 4, Hîp ®ång hng n¨m 5, Hîp ®ång nhiÒu n¨m 6, Kh«ng hîp ®ång, hä lm viÖc th êng xuyªn di h¹n 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 43, Bao nhiªu lao ®éng th êng xuyªn l n÷? 44, Ng êi pháng vÊn - tÝnh to¸n sau, Sè lao ®éng n÷ th êng xuyªn chiÕm bao nhiªu % trong tæng sè lao ®éng th êng xuyªn? % 45, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 44 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng 1, 1-10% 2, 11-25% 3, 26-50% 4, 51-75% 5, 76-90% 6, 91-99% 7, 100% 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 46, Tæng sè ng êi lao ®éng th êng xuyªn (gia ®×nh, ng¾n h¹n v di h¹n) khi doanh nghiÖp khëi sù lóc ban ®Çu? 47, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 46 vo mét trong c¸c môc phï d íi ®©y 0, D íi 50 1, 50-99 2, 100-149 3, 150-199 4, 200-249 5, 250-299 6, 300-499 7, 500 v trªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 48, Tæng sè ng êi lao ®éng th êng xuyªn (gia ®×nh, ng¾n h¹n v di h¹n) khi c«ng ty chÝnh thøc ®¨ng ký l c«ng ty t nh©n hîp ph¸p? 49, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 48 vo mét trong c¸c môc d íi ®©y: 106 0, D íi 50 1, 50-99 2, 100-149 3, 150-199 4, 200-249 5, 250-299 6, 300-499 7, 500 v trªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 50, ¤ng b ®· thuª lao ®éng nh thÕ no? 0, Qua c¬ quan lao ®éng nh n íc 1, Tæ chøc tuyÓn dông t nh©n 2, Trùc tiÕp quan qu¶ng c¸o 3, Trùc tiÕp qua quan hÖ c¸ nh©n 4, Trùc tiÕp qua giíi thiÖu 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 51, Tæng chi phÝ hng th¸ng cho lao ®éng t¹i doanh nghiÖp l bao nhiªu (bao gåm tiÒn c«ng, th ëng, trî cÊp, thuÕ v b¶o hiÓm x· héi)? Ng êi pháng vÊn sÏ ph¶i chuyÓn ®æi thnh ci phÝ theo th¸ng nÕu ng êi tr¶ lêi pháng vÊn kh«ng cho biÕt, ®ång/th¸ng 52, Ng êi lao ®éng hiÖn nay ®· ®¸p øng yªu cÇu vÒ kü n¨ng cña «ng b ch a? 0, Ch a, B×nh luËn: 1, Råi, B×nh luËn: 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 53, ¤ng b cã ®o t¹o cho ng êi lao ®éng kh«ng? 0, Kh«ng, V× sao kh«ng? 1, Cã, H·y cho biÕt, (lo¹i g×, cho ai, th êng xuyªn kh«ng, thêi gian bao l©u) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 54, ¤ng b cã gÆp khã kh¨n khi tuyÓn dông ng êi lao ®éng kh«ng cã kü n¨ng kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã, VÊn ®Ò g× 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 55, ¤ng b cã gÆp khã kh¨n khi tuyÓn dông lao ®éng cã tay nghÒ kü thuËt kh«ng (vÝ dô, kü s , ng êi ®øng m¸y, nghÖ nh©n)? 0, Kh«ng 1, Cã, VÊn ®Ò g× 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 56, ¤ng b cã gÆp khã kh¨n khi tuyÓn dông nh©n viªn v¨n phßng kh«ng (marketing, qu¶n lý)? 0, Kh«ng 1, Cã, vÊn ®Ò g×? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 107 Ti chÝnh 57, VÊn ®Ò lín nhÊt «ng b gÆp ph¶i vÒ ti chÝnh ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh l g×? Nguån ti chÝnh no l chñ yÕu ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña «ng b? Ng êi pháng vÊn - chØ hái mét trong c¸c c©u tõ 58 ®Õn 61, 58, ... Lóc ban ®Çu hoÆc trong 6 th¸ng ®Çu tiªn sau khi ®¨ng ký? 0, TiÒn tiÕt kiÖm c¸ nh©n, cña gia ®×nh v b¹n bÌ 1, Vay cña gia ®×nh v b¹n bÌ 2, TiÒn cña ng êi cho vay t¹i ®Þa ph ¬ng (quen biÕt) 3, Vay cña ng©n hng th ¬ng m¹i hoÆc ®Çu t 4, Vay cña ng©n hng hoÆc tæ chøc tÝn dông n íc ngoi 5, Nguån tiÒn cña t«i tõ ho¹t ®éng kinh doanh hiÖn nay hoÆc c¸c kinh doanh kh¸c, (cô thÓ: ) 6, Vay cña ng êi lao ®éng 7, TÝn dông cña ng êi cung cÊp/ tiÒn kh¸ch hng øng tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 59, ... Kho¶ng thêi gian gi÷a 6 th¸ng ®Çu v n¨m ®Çu tiªn sau khi ®¨ng ký? 0, TiÒn tiÕt kiÖm c¸ nh©n, cña gia ®×nh v b¹n bÌ 1, Vay cña gia ®×nh v b¹n bÌ 2, TiÒn cña ng êi cho vay t¹i ®Þa ph ¬ng (quen biÕt) 3, Vay cña ng©n hng th ¬ng m¹i hoÆc ®Çu t 4, Vay cña ng©n hng hoÆc tæ chøc tÝn dông n íc ngoi 5, Nguån tiÒn cña t«i tõ ho¹t ®éng kinh doanh hiÖn nay hoÆc c¸c kinh doanh kh¸c, (cô thÓ: ) 6, Vay cña ng êi lao ®éng 7, TÝn dông cña ng êi cung cÊp/ tiÒn kh¸ch hng øng tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 60, ... Gi÷a n¨m thø nhÊt v n¨m thø ba sau khi ®¨ng ký? 0, TiÒn tiÕt kiÖm c¸ nh©n, cña gia ®×nh v b¹n bÌ 1, Vay cña gia ®×nh v b¹n bÌ 2, TiÒn cña ng êi cho vay t¹i ®Þa ph ¬ng (quen biÕt) 3, Vay cña ng©n hng th ¬ng m¹i hoÆc ®Çu t 4, Vay cña ng©n hng hoÆc tæ chøc tÝn dông n íc ngoi 5, Nguån tiÒn cña t«i tõ ho¹t ®éng kinh doanh hiÖn nay hoÆc c¸c kinh doanh kh¸c, (cô thÓ: ) 6, Vay cña ng êi lao ®éng 108 7, TÝn dông cña ng êi cung cÊp/ tiÒn kh¸ch hng øng tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 61, ... Sau ba n¨m kÓ tõ khi ®¨ng ký? 0, TiÒn tiÕt kiÖm c¸ nh©n, cña gia ®×nh v b¹n bÌ 1, Vay cña gia ®×nh v b¹n bÌ 2, TiÒn cña ng êi cho vay t¹i ®Þa ph ¬ng (quen biÕt) 3, Vay cña ng©n hng th ¬ng m¹i hoÆc ®Çu t 4, Vay cña ng©n hng hoÆc tæ chøc tÝn dông n íc ngoi 5, Nguån tiÒn cña t«i tõ ho¹t ®éng kinh doanh hiÖn nay hoÆc c¸c kinh doanh kh¸c, (cô thÓ: ) 6, Vay cña ng êi lao ®éng 7, TÝn dông cña ng êi cung cÊp/ tiÒn kh¸ch hng øng tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 62, ¤ng b cã sö dông vèn cña ng êi ViÖt nam sèng ë n íc ngoi kh«ng? Ng êi pháng vÊn - c©u ny cã ý muèn nãi ®Õn c¶ c«ng d©n ViÖt nam hiÖn ®ang sèng ë n íc ngoi v ViÖt kiÒu, 0, Kh«ng 1, Cã, Cña ai v ë ®©u? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 63, Tõ khi ho¹t ®éng víi t c¸ch l c«ng ty t nh©n ®ang ký chÝnh thøc, ®· bao giê «ng b thö vay vèn ng©n hng ch a? 0, Ch a, V× sao kh«ng? 1, Cã, nh ng kh«ng ® îc, Vay lo¹i g×? 2, Cã, v ® îc vay ng¾n h¹n (tèi ®a 6 th¸ng) l·i suÊt thêi h¹n tªn ng©n hng 3, Cã, v ® îc vay di h¹n l·i suÊt thêi h¹n tªn ng©n hng 4, Cã, ® îc vay c¶ di h¹n v ng¾n h¹n di h¹n: tªn ng©n hng l·i suÊt thêi h¹n ng¾n h¹n: tªn ng©n hng l·i suÊt thêi h¹n 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 64, Tõ khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng víi t c¸ch l c«ng ty t nh©n ®¨ng ký chÝnh thøc, «ng b ®· nhËn ® îc bao nhiªu kho¶n vay ng¾n h¹n (d íi 6 th¸ng)? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Bèn 5, N¨m 6, Trªn n¨m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 65, HiÖn nay «ngb cã cÇn vay ng¾n h¹n kh«ng? 109 0, Kh«ng, t«i kh«ng cÇn vay hiÖn nay, 1, Cã, t«i cÇn vay cho vèn ho¹t ®éng chung 2, Cã, t«i cÇn vay ®Ó tr¶ l·i c¸c kho¶n vay kh¸c 3, Cã, t«i cÇn vay ®Ó mua thiÕt bÞ 4, Cã, t«i cÇn vay ®Ó 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 66, NÕu cã, «ng b thÝch vay ng¾n h¹n b»ng ®ång tiÒn g×? 0, §ång ViÖt nam 1, Ngo¹i tÖ m¹nh 2, Kh«ng quan träng 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 67, Møc ®é khã nh thÕ no ®Ó ® îc vay ng¾n h¹n cña mét ng©n hng? 0, RÊt dÔ 1, Kh¸ dÔ 2, T ¬ng ®èi khã 3, RÊt khã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 68, Tõ khi b¾t ®Çu kinh doanh víi t c¸ch c«ng ty t nh©n ®¨ng ký chÝnh thøc, «ng b ®· nhËn ® îc bao nhiªu kho¶n vay di h¹n (tõ 6 th¸ng trë lªn) tõ c¸c tæ chøc ti chÝnh? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Bèn 5, N¨m 6, Trªn n¨m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 69, HiÖn nay «ng b cã cÇn vay di h¹n kh«ng? 0, Kh«ng, t«i kh«ng cÇn ngay b©y giê, 1, Cã, t«i cÇn vay ®Ó c¶i tiÕn hoÆc më réng c¬ së s¶n xuÊt 2, Cã, t«i vay ®Ó mua thiÕt bÞ míi 3, Cã, t«i cÇn vay ®Ó t¨ng vèn ho¹t ®éng 4, Cã, t«i cÇn vay ®Ó phôc vô nghiªn cøu v ph¸t triÓn mét s¶n phÈm míi 5, Cã, t«i cÇn vay ®Ó 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 70, NÕu cã, «ng b thÝch vay di h¹n b»ng ®ång tiÒn no? 0, §ång ViÖt nam 1, Ngo¹i tÖ 2, Kh«ng quan träng 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 71, ¤ng b cã gÆp khã kh¨n khi muèn cã ngo¹i tÖ vo lóc m×nh cÇn kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã, vÊn ®Ò g×? 2, Kh«ng biÕt: t«i kh«ng cã nhu cÇu 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 110 72, Cho biÕt møc ®é khã kh¨n hiÖn nay khi vay di h¹n b»ng tiÒn ®ångVN cña mét ng©n hng? 0, RÊt dÔ 1, Kh¸ dÔ 2, T ¬ng ®èi khã 3, RÊt khã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 73, Khã kh¨n chñ yÕu ®Ó ® îc vay l: 0, Hnh chÝnh quan liªu: t«i kh«ng biÕt ai ë ng©n hng 1, Kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó ® îc cho vay 2, Møc cho vay kh«ng ®ñ ®¸p øng yªu cÇu 3, Ng©n hng thÝch cho vay c¸c kho¶n lín h¬n 4, Ng êi ta thÝch kh¸ch hng thuéc khu vùc quèc doanh h¬n 5, Ng êi ta kh«ng thÝch lo¹i h×nh kinh doanh cña t«i 6, Ng êi ta yªu cÇu thÕ chÊp lín h¬n kh¶ n¨ng cña t«i (Chi tiÕt vÒ kho¶n thÕ chÊp: ) 7, Ng©n hng kh«ng s½n sng cho vay v× h¹n chÕ trÇn l·i suÊt 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 74, ¤ng b cã ®Þnh b¸n mét phÇn ti s¶n doanh nghiÖp ®Ó g©y vèn kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi §Çu t c¬ b¶n 75, Tuæi trung b×nh cña thiÕt bÞ cña «ng b l bao nhiªu? 0, D íi 1 n¨m 1, 1 ®Õn 3 n¨m 2, Tõ 5 ®Õn 10 n¨m 3, Tõ 10 -20 n¨m 4, Trªn 20 n¨m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 76, ThiÕt bÞ (trÞ gi¸, kh«ng ph¶i sè l îng) cña «ng b ® îc s¶n xuÊt ë ®©u ? 0, ViÖt nam 1, C¸c n íc ASEAN 2, Hn quèc 3, NhËt b¶n 4, N íc §«ng ¸ kh¸c 5, T©y ¢u 6, B¾c Mü 7, §«ng ¢u v c¸c n íc thuéc Liªn X« cò 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 77, ¤ng b ®· lm nh thÕ no ®Ó cã nh x ëng hiÖn nay? 0, Mua l¹i, Vo n¨m no? Cña ai? 1, Thõa kÕ, 2, §ã l ti s¶n cña mét thnh viªn gia ®×nh 3, T«i thuª theo th¸ng, Cña ai? 111 4, T«i thuª theo n¨m, Cña ai? 5, T«i thuª nhiÒu n¨m, Cña ai? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 78, ¤ng b ®· lm thÕ no ®Ó cã ®Êt sö dông cho kinh doanh? 0, Mua quyÒn s dông, Vo n¨m no? Cña ai? 1, Thõa kÕ, 2, §ã l ti s¶n cña mét thnh viªn gia ®×nh 3, T«i thuª theo th¸ng, Cña ai? 4, T«i thuª theo n¨m, Cña ai? 5, T«i thuª nhiÒu n¨m, Cña ai? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 79, ¤ng b cã ®Çy ®ñ giÊy tê chøng minh quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã, t«i cã ®ñ, kÓ c¶ sæ ®á, 2, Cã, t«i cã giÊy tê hîp ph¸p, nh ng kh«ng cã sæ ®á, 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 80, NÕu «ng b cã quyÒn sö dông ®Êt, cho biÕt néi dung v thêi h¹n cña quyÒn sö dông ®Êt: Nguyªn liÖu 81, TrÞ gi¸ cña phÇn nguyªn liÖu v b¸n s¶n phÈm ®Çu vo do «ng b nhËp khÈu hoÆc nhËp qua mét c«ng ty nhËp khÈu chiÕm tØ lÖ l bao nhiªu? % 82, Ng êi cung cÊp chÝnh vÒ nguyªn liÖu t¹i chç cho «ng b l ai? 0, Mét doanh nghiÖp nh n íc 1, Mét c«ng ty t nh©n cã ®¨ng ký 2, Mét c«ng ty t nh©n ch a ®¨ng ký 3, ChÝnh phñ 4, Mét hîp t¸c x· 5, Mét Cty liªn doanh víi n íc ngoi 6, Mét Cty 100% vèn n íc ngoi 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 83, Ng êi cung cÊp chÝnh vÒ nguyªn liÖu nhËp khÈu l ai? 0, Mét doanh nghiÖp nh n íc 1, Mét c«ng ty b¸n lÎ t nh©n cña ViÖt nam cã ®¨ng ký 2, Kh¸ch hng n íc ngoi 3, Mét c«ng ty t nh©n ch a ®¨ng ký 4, Mét c«ng ty b¸n bu«n, ®¹i lý th ¬ng m¹i t nh©n 112 5, Mét c«ng ty th ¬ng m¹i quèc doanh 6, Mua trùc tiÕp cña ng êi cung cÊp n íc ngoi 7, Mét c«ng ty th ¬ng m¹i n íc ngoi 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 84, ¤ng b cã thÓ nhËn ® îc nguyªn liÖu ® îc ®¶m b¶o vÒ sè l îng v chÊt l îng theo yªu cÇu vo lóc cÇn kh«ng? 0, Kh«ng bao giê 1, §«i khi 2, Th êng xuyªn 3, Lu«n lu«n 4, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi ThÞ tr êng v b¸n hng 85, PhÇn lín kh¸ch hng cña «ng b l ë thÞ tr êng no? Ng êi pháng vÊn - ý muèn hái kh¸ch hng trùc tiÕp chø kh«ng ph¶i kh¸ch hng cuèi cïng, 0, T¹i chç 1, Ton quèc 2, ASEAN 3, NhËt b¶n 4, C¸c n íc §«ng ¸ kh¸c 5, T©y ¢u: 6, §«ng ¢u v c¸c n íc thuéc Liªn X« cò 7, B¾c Mü 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 86, PhÇn lín kh¸c hng cuèi cïng cña «ng b l ë thÞ tr êng no? 0, T¹i chç 1, Ton quèc 2, ASEAN 3, NhËt b¶n 4, C¸c n íc §«ng ¸ kh¸c 5, T©y ¢u: 6, §«ng ¢u v c¸c n íc thuéc Liªn X« cò 7, B¾c Mü 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 87, Kh¸ch hng chñ yÕu cña c«ng ty l ai? Ng êi pháng vÊn - ý muèn hái kh¸ch hng cña c«ng ty chø kh«ng ph¶i kh¸ch hng cuèi cïng, 0, Ng êi ViÖt nam 1, C«ng ty t nh©n ViÖt nam 2, Hîp t¸c x· cña ViÖt nam 3, Doanh nghiÖp nh n íc VN 4, C¬ quan chÝnh phñ trung ¬ng 5, C¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng/tØnh 6, Ng êi n íc ngoi 7, C«ng ty n íc ngoi (kÓ c¶ ®¹i lý) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 88, ¤ng b cã bao nhiªu kh¸ch hng chÝnh? 0, Mét 1, 2 ®Õn 5 2, 6 ®Õn 10 3, 11 ®Õn 25 4, Trªn 25 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 113 89, S¶n phÈm cña c«ng ty cã ® îc xuÊt khÈu kh«ng (do c«ng ty hoÆc qua th ¬ng nh©n)? 0, Kh«ng 1, Cã, xuÊt khÈu trùc tiÕp cho kh¸ch hng (b¸n lÎ) ë n íc ngoi 2, Cã, xuÊt khÈu trùc tiÕp cho ®¹i lý n íc ngoi b¸n ë n íc ngoi 3, Cã, xuÊt khÈu qua doanh nghiÖp nh n íc cho kh¸ch hng ë n íc ngoi 4, Cã, xuÊt khÈu qua mét c¬ quan chÝnh phñ cho kh¸ch hng ë n íc ngoi 5, Cã, xuÊt khÈu qua mét c«ng ty th ¬ng m¹i t nh©n ViÖt nam cho kh¸ch hng ë n íc ngoi, 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - nÕu tr¶ lêi cho c©u 89 l "kh«ng" th× chuyÓn lu«n qua c©u 94, 90, NÕu vËy, trÞ gi¸ hng ho¸ ® îc xuÊt khÈu chiÕm tØ lÖ bao nhiªu trªn tæng s¶n l îng? % 91, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi ë trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng 1, 1 ®Õn 10% 2, 11-25% 3, 26-50% 4, 51-75% 5, 76-90% 6, 91-99% 7, 100% 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 92, NÕu «ng b s¾p xuÊt khÈu, «ng b sÏ quyÕt ®Þnh thÕ no vÒ vÊn ®Ò s¶n phÈm no sÏ xuÊt khÈu, chÊt l îng ra sao v gi¸ l bao nhiªu? 93, NÕu «ng b s¾p xuÊt khÈu, trë ng¹i chÝnh ®èi víi «ng b l g×? 0, Kh«ng cã 1, ThuÕ xuÊt khÈu ®Æc biÖt 2, ThiÕu hiÓu biÕt vÒ thÞ tr êng n íc ngoi 3, Ph¶i hèi lé qu¸ nhiÒu 4, ThuÕ nhËp khÈu cao ®èi víi hng nhËp ®Ó s¶n xuÊt hng xuÊt khÈu cã chÊt l îng 5, ChÝnh s¸ch v quy ®Þnh cã sù ph©n biÖt bÊt lîi ®èi víi ngnh ®ang kinh doanh 6, MÊt qu¸ nhiÒu thêi gian ®Ó ® îc phª chuÈn 7, Trung gian m«i giíi ®ßi qu¸ nhiÒu trong phÇn l·i, 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 94, NÕu «ng b sÏ kh«ng xuÊt khÈu, v× sao kh«ng Ng êi pháng vÊn - nÕu c©u 94 ® îc tr¶ lêi th× chuyÓn lu«n qua c©u 98 114 95, NÕu «ng b xuÊt khÈu, h·y cho biÕt tØ lÖ gi÷a doanh thu trong n íc v xuÊt khÈu thay ®æi t ¬ng quan víi nhau nh thÕ no tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn cuèi n¨m 1998? 0, Kh«ng thay ®æi 1, Doanh thu trong n íc ®· t¨ng lªn v doanh thu xuÊt khÈu ®· gi¶m 2, Doanh thu trong n íc ®· gi¶m v doanh thu xuÊt khÈu ®· t¨ng lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 96, NÕu «ng b xuÊt khÈu sang c¸c n íc ch©u ¸, thÞ tr êng xuÊt khÈu cña «ng b ®· thay ®æi nh thÕ no kÓ tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn cuèi n¨m 1998? 0, Kh«ng thay ®æi 1, Doanh thu t¨ng 2, Doanh thu gi¶m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 97, NÕu «ng b xuÊt khÈu sang T©y ¢u, thÞ tr êng ny ®· thay ®æi nh thÕ mno tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn cuèi n¨m 1998? 0, Kh«ng thay ®æi 1, Doanh thu t¨ng 2, Doanh thu gi¶m 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 98, §èi thñ c¹nh tranh chñ yÕu cña c«ng ty «ng b l ai? (chØ chän mét) 0, Kh«ng cã c¹nh tranh 1, C«ng ty t nh©n lo¹i nhá 2, C«ng ty t nh©n lín 3, Doanh nghiÖp nh n íc 4, Hîp t¸c x· 5, C«ng ty n íc ngoi 6, Liªn doanh víi n íc ngoi t¹i ®Þa ph ¬ng 7, Hng nhËp khÈu 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi M¸y tÝnh 99, ¤ng b sö dông bao nhiªu m¸y tÝnh trong c«ng ty? 100, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 99 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng cã 1, Mét 2, Hai 3, 3 ®Õn 5 4, 6 ®Õn 10 5, 11 ®Õn 20 6, Trªn 20 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - nÕu tr¶ lêi cña c©u 100 l "kh«ng" th× chuyÓn qua c©u 107 101, C«ng ty sö dông m¸y tÝnh ®Ó lm g×? Ghi l¹i tÊt c¶ c¸c øng dông A, So¹n th¶o v¨n b¶n B, KÕ to¸n C, LËp dù to¸n ti chÝnh D, ThiÕt kÕ E, Truy cËp Internet F, Th ®iÖn tö 115 G, Qu¶n lý hng dù tr÷ H, Kh¸c: I: Kh«ng tr¶ lêi 102, ¤ng b cã sö dông th ®iÖn tö trong c«ng viÖc kinh doanh kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 103, ¤ng b cã sö dông Internet ®Ó phôc vô kinh doanh kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 104, NÕu cã, «ng b sö dông Internet lm g×? 105, M¸y tÝnh trong c«ng ty cã ® îc lËp thnh m¹ng kh«ng (néi bé v liªn m¹ng gi÷a c¸c v¨n phßng)? 0, Kh«ng 1, Cã, NÕu cã, phÇn mÒm g×? 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 106, M¸y tÝnh cña «ng b cã ® îc ci l¾p (ghi l¹i tÊt c¶ nÕu cã sö dông): A, æ cøng tõ 1 gigabyte trë lªn B, æ cøng cã tèc ®é xö lý tõ 486 trë lªn C, æ cøng cã tÇn sè tõ 133 megahertz trë lªn D, RAM tõ 16 megabyte trë lªn E, CD-ROM F, Modem H, Kh¸c: I, Kh«ng tr¶ lêi C, chñ Doanh nghiÖp Ng êi pháng vÊn - C¸c c©u hái phÇn ny dnh cho ng êi ®øng ®Çu c«ng ty 107, N¬i sinh cña «ng b ë ®©u? 0, H néi 1, Thnh phè phÝa B¾c 2, N«ng th«n miÒn Nam 3, Thnh phè miÒn Trung 4, N«ng th«n miÒn Trung 5, TP Hå ChÝ Minh 6, Thnh phè miÒn Nam 7, N«ng th«n miÒn Nam 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 108, Tuæi: 109, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 108 vo mét trong c¸c môc phï hîp d íi ®©y : 0, D íi 30 1, 30 ®Õn 40 2, 35 ®Õn 39 3, 40 ®Õn 44 116 4, 45 ®Õn 49 5, 50 ®Õn 54 6, 55 ®Õn 59 7, 60 trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 110, D©n téc? 0, ViÖt nam 1, Trung quèc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 111, ¤ng b cã ph¶i l ng êi chñ yÕu chÞu tr¸ch nhiÖm tõ lóc ®Çu trong viÖc h×nh thnh doanh nghiÖp ny kh«ng? 0, Kh«ng 1, §óng, t«i l ng êi chñ yÕu 2, §óng, t«i l mét trong nh÷ng ng êi ®ã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 112, NÕu kh«ng ph¶i, «ng b cã quan hÖ nh thÕ no víi nh÷ng ng êi ®ã? 113, ¤ng b cã ph¶i l ng êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh khi ®¨ng ký c«ng ty l c«ng ty t nh©n? 0, Kh«ng 1, §óng, t«i l ng êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh 2, §óng, t«i l mét trong sè ®ã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 114, ¤ng b ®· gi÷ chøc vô ny hoÆc t ¬ng tù trong c«ng ty ® îc bao l©u? Ng êi pháng vÊn - c©u hái cã ý ng îc trë l¹i thêi gian tr íc khi chÝnh thøc ®¨ng ký, 0, D íi 6 th¸ng 1, 6 th¸ng ®Õn 1 n¨m 2, 1 ®Õn 2 n¨m 3, 2 ®Õn 3 n¨m 4, 3 ®Õn 4 n¨m 5, 4 ®Õn 5 n¨m 6, 5 ®Õn 6 n¨m 7, Trªn 6 n¨m (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 115, ¤ng b hoÆc c¸c thnh viªn trong gia ®×nh hiÖn ®ang cã vèn trong bao nhiªu doanh nghiÖp t nh©n kh¸c (chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc)? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Trªn ba 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 116, Ng êi pháng vÊn - chØ hái c©u ny khi ng êi pháng vÊn ë miÒn Trung v miÒn Nam: ¤ng b hoÆc thnh viªn trong gia ®×nh l chñ bao nhiªu doanh nghiÖp t nh©n tr íc n¨m 1975 (ton bé hoÆc mét phÇn)? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Trªn ba 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 117 117, Ng êi pháng vÊn - ®©y l c©u hái tiÕp theo c©u hái tr íc, c©u 116: §· cã g× x¶y ra ®èi víi phÇn vèn cña «ng b trong c¸c doanh nghiÖp tr íc ®©y? 0, B¸n ®i 1, Tõ bá 2, Rót ra khái doanh nghiÖp 3, BÞ chÝnh phñ ®ãng cöa 4, Nh n íc tiÕp qu¶n 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 118, ¤ng b cßn cã n¬i lm viÖc no kh¸c ngoi c«ng ty ny kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã, 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 119, NÕu vËy, «ng b cßn chÝnh thøc lm viÖc ë n¬i no kh¸c? 0, Mét doanh nghiÖp nh n íc 1, ChÝnh phñ trung ¬ng 2, ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng 3, Mét hîp t¸c x· 4, Mét tæ chøc x· héi 5, Mét doanh nghiÖp gia ®×nh 6, Mét c«ng ty t nh©n ViÖt nam cã ®¨ng ký 7, Mét c«ng ty n íc ngoi 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 120, NÕu vËy, ®iÒu g× cã ý nghÜa lín nhÊt m «ng b thu nhËn ® îc tõ c«ng viÖc kia? 0, X©y dùng quan hÖ víi ng êi cung cÊp 1, X©y dùng quan hÖ víi kh¸ch hng 2, X©y dùng quan hÖ víi c¶ ng êi cung cÊp v kh¸ch hng 3, §¶m b¶o thu nhËpkhi c«ng ty ny ®ãng cöa 4, T«i cÇn thªm tiÒn 5, Phóc lîi nghÒ nghiÖp nh l ¬ng h u, b¶o hiÓm x· héi,v,v,, 6, Vèn cho c«ng viÖc kinh doanh hiÖn nay (Gi¶i thÝch: ) 7, Quan hÖ chÝnh trÞ 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 121, Cã ai kh¸c trong gia ®×nh «ng b lm viÖc trong khu vùc t nh©n? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 122, NÕu vËy, l ai v víi c ¬ng vÞ g×? Gi¸o dôc v ®o t¹o 123, Tr×nh ®é häc vÊn cao nhÊt cña «ng b l cÊp no? 0, D íi 12 n¨m (cô thÓ sè n¨m: ) 1, B»ng trung häc 2, Chøng chØ ®o t¹o 118 3, B»ng cö nh©n 4, Phã tiÕn sÜ (hÖ ®o t¹o cña Liªn X« cò) 5, Th¹c sÜ (hÖ ®o t¹o ph ¬ng T©y) 6, TiÕn sÜ 8, Kh¸c: 9, Kh«g tr¶ lêi 124, NÕu vËy, «ng b ®· ®i häc thªm bao nhiªu n¨m sau khi tèt nghiÖp trung häc? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Bèn 5, N¨m 6, S¸u 7, Trªn 7 n¨m (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 125, ¤ng b ®· bao giê ra n íc ngoi ®Ó häc hoÆc ®o t¹o ch a? 0, Ch a 1, Cã 2, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - nÕu tr¶ lêi cña c©u 125 l "kh«ng" th× chuyÓn qua c©u 133 126, NÕu vËy, bao nhiªu lÇn? 0, Mét 1, Hai 2, Ba 3, Bèn 4, N¨m 5, Tõ 6 trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 127, Trong nh÷ng lÇn ®ã, bao nhiªu lÇn tr íc 1991? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Bèn 5, N¨m 6, Tõ 6 trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«g tr¶ lêi 128, Ng êi pháng vÊn - chØ hái ë ng êi ® îc pháng vÊn ë miÒn Trung v miÒn Nam: Trong nh÷ng lÇn ®ã, bao nhiÒu lÇn tr íc 1975? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, Bèn 5, N¨m 6, Tõ 6 trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«g tr¶ lêi 129, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi, «ng b ®· ë bao nhiªu l©u ®Ó ho¹c hoÆc ®o t¹o? th¸ng 130, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi ë trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 3 th¸ng 1, Tõ 3 th¸ng trë lªn nh ng d íi 1 n¨m (cô thÓ ) 2, Mét n¨m 3, hai n¨m 4, ba n¨m 5, 4 ®Õn 5 n¨m 6, 6 ®Õn 9 n¨m 7, Trªn 10 n¨m 119 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 131, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi, lÜnh vùc häc tËp hoÆc ®o t¹o l g×? 0, Khoa häc x· héi 1, Khoa häc tù nhiªn 2, Kü thuËt 3, Kinh doanh 4, §o t¹o tay nghÒ kü thuËt 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 132, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi, n¬i häc tËp hoÆc ® îc ®o t¹o chñ yÕu l ë ®©u? 0, Trung quèc 1, Liªn X« cò 2, §«ng ¢u (trõ nh÷ng n íc CH thuéc Liªn X« cò) 3, C¸c n íc céng s¶n kh¸c (cô thÓ: ) 4, Australia 5, T©y ¢u 6, Hoa kú 7, §«ng Nam ¸ 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Qu¸ tr×nh c«ng t¸c 133, C«ng viÖc chñ yÕu cña «ng b thêi kú tr íc khi b¾t ®Çu h×nh thnh doanh nghiÖp ny l g×? 134, ¤ng b lm viÖc ë ®©u tr íc khi b¾t ®Çu doanh nghiÖp ny? 0, Mét doanh nghiÖp Nh n íc 1, Mét Bé thuäc chÝnh phñ 2, ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng 3, Mét Hîp t¸c x· 4, Khu vùc s¶n xuÊt t nh©n kh«ng chÝnh thøc 5, Khu vùc dÞch vô t nh©n kh«ng chÝnh thøc 6, Mét c«ng ty t nh©n kh¸c 7, §©y l c«ng viÖc ®Çu tiªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Cô thÓ: 135, Chøc vô cao nhÊt cña «ng b khi lm c«ng viÖc trªn? 136, §· bao giê «ng b lm viÖc cho mét doanh nghiÖp nh n íc ch a? 0, Ch a 1, Cã, nh ng hiÖn nay th× kh«ng 2, Cã, v hiÖn t«i vÉn ®ang lm 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 137, NÕu vËy, trong bao l©u? 120 0, D íi 1 n¨m 1, 1 n¨m 2, 2 n¨m 3, 3 ®Õn 5 n¨m 4, 6-10 n¨m 5, Tõ 10 n¨m trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 138, ¤ng b ®· bao giê lm viÖc trong c¬ quan nh n íc ch a (trõ qu©n sù)? 0, Ch a 1, Cã, nh ng hiÖn nay kh«ng 2, Cã, v hiÖn t«i vÉn ®ang lm 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 139, NÕu vËy, tõ khi no ®Õn khi no? 140, Ng êi pháng vÊn - Bao l©u? TÝnh to¸n v ® a c©u tr¶ lêi vo môc phï hîp ë d íi: 0, D íi 1 n¨m 1, 1 n¨m 2, 2 n¨m 3, 3 ®Õn 5 n¨m 4, 6-10 n¨m 5, Tõ 11 n¨m trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 141, NÕu vËy, «ng b lm viÖc cho chÝnh phñ trung ¬ng hay chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng? 0, ChÝnh phñ trung ¬ng 1, ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng 2, C¶ hai 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 142, ¤ng b ®· bao giê lm viÖc trong lÜnh vùc qu©n sù ch a? 0, Ch a 1, Cã 2, Cã, v hiÖn vÉn ®ang lm 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 143, NÕu vËy, tõ khi no ®Õn khi no? 144, Ng êi pháng vÊn - Bao l©u? TÝnh to¸n v ® a tr¶ lêi vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 1 n¨m 1, 1 n¨m 2, 2 n¨m 3, 3 ®Õn 5 n¨m 4, 6-10 n¨m 5, Tõ 11 n¨m trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 145, ¤ng b cã ph¶i l §¶ng viªn §¶ng Céng s¶n kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 146, NÕu cã, ®· bao nhiªu n¨m? 121 147, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 1 n¨m 1, 1 n¨m 2, 2 n¨m 3, 3 ®Õn 5 n¨m 4, 6-10 n¨m 5, 11-15 n¨m 6, 16-20 n¨m 7, Tõ 21 n¨m trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 148, Cã ai (trõ «ng b) trong gia ®×nh «ng b hiÖn l ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n ViÖt nam kh«ng? (Ng êi pháng vÊn - gia ®×nh ë ®©y gåm c¶ «ng b, c« chó b¸c) 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 149, ¤ng b ®· bao giê lm viÖc ë n íc ngoi ch a? Ng êi pháng vÊn - c©u ny kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c chuyÕn ®i c«ng t¸c n íc ngoi m chØ hái vÒ thêi gian hnh nghÒ ë n íc ngoi 0, Ch a 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - nÕu tr¶ lêi cña c©u 149 l "kh«ng" th× chuyÓn qua c©u 161 150, NÕu vËy, ®· bao nhiªu lÇn «ng b ra n íc ngoi lm viÖc? 0, Mét 1, Hai 2, Ba 3, H¬n 3 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 151, Trong nh÷ng lÇn ®ã, bao nhiªu lÇn tr íc 1991? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, H¬n 3 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 152, Ng êi pháng vÊn - chØ hái ng êi ® îc pháng vÊn ë miÒn Trung v Nam Trong nh÷ng lÇn ®ã, bao nhiªu lÇn tr íc 1975? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, H¬n 3 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 153, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi lm viÖc, «ng b ®· ë l¹i tæng céng bao nhiªu th¸ng? th¸ng 154, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u hái trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 3 th¸ng 1, Tõ 3 th¸ng trë lªn nh ng d íi 1 n¨m (cô thÓ: ) 2, mét n¨m 3, hai n¨m 4, ba n¨m 122 5, 4-5 n¨m 6, 6-9 n¨m 7, Tõ10 n¨m trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 155, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi lm viÖc, thêi gian tr íc 1991 l bao nhiªu th¸ng? th¸ng 156, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 3 th¸ng 1, Tõ 3 th¸ng trë lªn nh ng d íi 1 n¨m (cô thÓ: ) 2, mét n¨m 3, hai n¨m 4, ba n¨m 5, 4-5 n¨m 6, 6-9 n¨m 7, Tõ10 n¨m trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 157, Ng êi pháng vÊn - chØ hái nh÷ng ng êi ® îc pháng vÊn ë miÒn Trung v Nam NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi lm viÖc, thêi gian tr íc 1975 l bao nhiªu th¸ng? th¸ng 158, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi ë trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, D íi 3 th¸ng 1, Tõ 3 th¸ng trë lªn nh ng d íi 1 n¨m (cô thÓ: ) 2, mét n¨m 3, hai n¨m 4, ba n¨m 5, 4-5 n¨m 6, 6-9 n¨m 7, Tõ 10 n¨m trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 159, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi lm viÖc, n¬i lm viÖc ë ®©u (Ng êi pháng vÊn - nÕu cã tõ hai n¬i trë lªn th× hái n¬i no lm viÖc l©u nhÊt)? 0, Trung quèc 1, Liªn X« cò 2, §«ng ¢u (trõ nh÷ng n íc thuéc Liªn X« cò) 3, N íc céng s¶n kh¸c (cô thÓ: ) 4, §«ng Nam ¸ 5, Trung §«ng 6, Hn quèc 7, Ch©u Phi 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 160, C«ng viÖc no «ng b lm l©u nhÊt khi ë n íc ngoi? 161, §· bao giê «ng b ®i ra n íc ngoi v× bÊt lú lý do no kh¸c? 0, Ch a 1, Cã, chØ v× môc ®Ých kinh doanh 2, Cã, v× c«ng vô cña nh n íc 3, Cã, v× môc ®Ých du lÞch c¸ nh©n 4, Cã, v× c«ng viÖc kinh doanh v v× c«ng vô nh n íc 123 5, Cã, v× môc ®Ých kinh doanh v du lÞch c¸ nh©n 6, Cã, v× c«ng vô nh n íc v du lÞch c¸ nh©n 7, Cã, v× c¶ ba lý do trªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Ng êi pháng vÊn - nÕu tr¶ lêi cho c©u 161 l "kh«ng" th× chuyÓn qua c©u 165 162, NÕu vËy, bao nhiªu lÇn? 0, Mét 1, Hai 2, Ba 3, Bèn 4, N¨m 5, S¸u 6, T¸m 7, Tõ chÝn trë lªn (cô thÓ: ) 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 163, NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi v× mét trong c¸c lý do ë c©u 161, bao nhiªu lÇn x¶y ra tr íc 1991? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, H¬n 3 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 164, Ng êi pháng vÊn - chØ hái nh÷ng ng êi ® îc pháng vÊn ë miÒn Trung v Nam NÕu «ng b ®· ra n íc ngoi v× mét trong nh÷ng lý do ë c©u 161, bao nhiªu lÇn x¶y ra tr íc 1975? 0, Kh«ng 1, Mét 2, Hai 3, Ba 4, H¬n 3 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi TiÓu sö gia ®×nh 165, C«ng viÖc tr íc ®©y/hiÖn nay cña «ng th©n sinh ra «ng b l g×? 166, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 165 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Chuyªn m«n, chuyªn ngnh kü thuËt (vÝ dô, kü s , b¸c sÜ,,,) 1, Qu¶n lý 2, Th ký, b¸n hng, dÞch vô 3, N«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, ng nghiÖp, s¨n b¾n,,, 4, Lao ®éng ch©n tay (s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i,,,) 5, Lm viÖc t¹i nh 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 167, N¬i c«ng t¸c chÝnh tr íc ®©y/hiÖn nay cña «ng th©n sinh ra «ng b? 0, ChÝnh phñ n íc CHXHCN ViÖt nam hoÆc ViÖt nam DCCH 1, §¶ng Céng s¶n ViÖt nam 124 2, Qu©n ®éi NDVN 3, Khu vùc quèc doanh : doanh nghiÖp nh n íc hoÆc hîp t¸c x· 4, Khu vùc t nh©n: c«ng ty t nh©n hoÆc tù kinh doanh 5, Mét c«ng ty n íc ngoi 6, ChÝnh phñ CH miÒn Nam tr íc ®©y 7, Qu©n ®éi CH miÒn Nam tr íc ®©y 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 168, C«ng viÖc tr íc ®©y/hiÖn nay cña b th©n sinh ra «ng b ? 169, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi trªn ®©y vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Chuyªn m«n, chuyªn ngnh kü thuËt (vÝ dô, kü s , b¸c sÜ,,,) 1, Qu¶n lý 2, Th ký, b¸n hng, dÞch vô 3, N«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, ng nghiÖp, s¨n b¾n,,, 4, Lao ®éng ch©n tay (s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i,,,) 5, Lm viÖc t¹i nh 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 170, N¬i c«ng t¸c chÝnh tr íc ®©y/hiÖn nay cña b th©n sinh ra «ng b? 0, ChÝnh phñ n íc CHXHCN ViÖt nam hoÆc ViÖt nam DCCH 1, §¶ng Céng s¶n ViÖt nam 2, Qu©n ®éi NDVN 3, Khu vùc quèc doanh : doanh nghiÖp nh n íc hoÆc hîp t¸c x· 4, Khu vùc t nh©n: c«ng ty t nh©n hoÆc tù kinh doanh 5, Mét c«ng ty n íc ngoi 6, ChÝnh phñ CH miÒn Nam tr íc ®©y 7, Qu©n ®éi CH miÒn Nam tr íc ®©y 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 171, ¤ng b cã gia ®×nh ch a? 0, Ch a 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 172, NÕu cã, c«ng viÖc cña vî/chång l g×? 173, Ng êi pháng vÊn - ® a tr¶ lêi cña c©u 172 vo môc phï hîp ® íi ®©y: 0, Chuyªn m«n, chuyªn ngnh kü thuËt (vÝ dô, kü s , b¸c sÜ,,,) 1, Qu¶n lý 2, Th ký, b¸n hng, dÞch vô 3, N«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, ng nghiÖp, s¨n b¾n,,, 125 4, Lao ®éng ch©n tay (s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i,,,) 5, Lm viÖc t¹i nh 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 174, NÕu cã, n¬i c«ng t¸c cña vî/chång ? 0, ChÝnh phñ 1, §¶ng CS ViÖt nam 2, Qu©n ®éiNDVN 3, Khu vùc quèc doanh: doanh nghiÖp nh n íc hoÆc hîp t¸c x· 4, Khu vùc t nh©n: c«ng ty t nh©n hoÆc tù kinh doanh 5, Mét c«ng ty t nh©n 6, Néi trî 7, Lm viÖc cho c«ng ty ny 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi D, QU¸ TR×NH CHUYÓN SANG KHU Vùc T¦ NH¢N 175, Cho biÕt lý do chÝnh m «ng b thnh lËp doanh nghiÖp ny? (hÊp dÉn bëi triÓn väng kinh doanh hoÆc bÞ thóc Ðp v× nh÷ng r¾c rèi no ®ã) 0, MÊt viÖc, do gi¶m nh©n c«ng, hoÆc sÏ bÞ sa th¶i 1, Kh«ng høng thó lm viÖc trong doanh nghiÖp nh n íc - thÊy tr íc t ¬ng lai kh«ng ®¶m b¶o 2, Ýt c¬ héi t×m viÖc ë n¬i kh¸c - khu vùc t nh©n l sù lùa chän duy nhÊt 3, L ¬ng tr íc ®©y qu¸ thÊp - pháng ®o¸n thu nhËp cao h¬n ë khu vùc t nh©n 4, ThÊy c¬ héi lm giu v quyÕt ®Þnh kinh doanh 5, Muèn sö dông tr×nh ®é v kiÕn thøc 6, M«i tr êng ph¸p lý cho khu vùc t nh©n ®· thay ®æi 7, Cha mÑ/hä hng kinh doanh trong khu vùc t nh©n 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 176, Cã ph¶i «ng b ®ang s¶n xuÊt cïng s¶n phÈm gièng nh s¶n phÈm ® îc s¶n xuÊt ë nh÷ng n¬i lm viÖc tr íc ®©y? 0, Gièng 1, RÊt gièng 2, Cã liªn quan nh ng kh¸c 3, Hon ton kh¸c h¼n 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 177, Lý do chÝnh m «ng b chän s¶n xuÊt hiÖn nay s¶n phÈm cña c«ng ty? 0, Kinh nghiÖm s¶n xuÊt s¶n phÈm ny tr íc ®©y 1, §©y l s¶n phÈm truyÒn thèng cña ®Þa ph ¬ng 2, §©y l s¶n phÈm truyÒn thèng cña gia ®×nh 3, Häc tËp thnh c«ng cña ng êi kh¸c 4, Nguån cung ®Çu vo s¶n xuÊt s¶n phÈm ® îc ®¶m b¶o æn ®Þnh 5, Lêi khuyªn cña b¹n bÌ 6, Tham vÊn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng 126 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 178, ¤ng b cã biÕt vÒ s¶n phÈm chñ yÕu cña c«ng ty tr íc khi b¾t ®Çu doanh nghiÖp ny kh«ng ? 0, Tr íc ®©y t«i kh«ng biÕt bÊt kú s¶n phÈm no gièng hoÆc t ¬ng tù 1, T«i ®· tù mua v/hoÆc sö dông s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù 2, T«i tù mua b¸n kh«ng c«ng khai s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù 3, T«i tõng lm viÖc cho mét c«ng ty s¶n xuÊt s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù 4, T«i tõng lm viÖc cho mét c«ng ty mua b¸n s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù 5, T«i tõng lm viÖc cho mét c«ng ty ®· mua s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù, 6, T«i tõng lm viÖc cho mét c¬ quan chÝnh phñ ®· mua s¶n phÈm ny hoÆc mét s¶n phÈm t ¬ng tù, 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 179, Nh÷ng nguån kü n¨ng/kiÕn thøc c¬ b¶n m «ng b sö dông ®Ó vËn hnh doanh nghiÖp ny l g×? 0, §o t¹o ®¹i häc/kü thuËt 1, Kinh nghiÖm c«ng viÖc tr íc ®©y 2, Ng êi cung cÊp thiÕt bÞ 3, Ng êi mua thnh phÈm m×nh 4, T¹p chÝ th ¬ng m¹i/kü thuËt 5, Tù häc 6, Quan hÖ víi n íc ngoi 7, §o t¹o ngoi hÖ thèng chÝnh quy 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 180, Môc tiªu c¸ nh©n chñ yÕu cña «ng b khi thnh lËp doanh nghiÖp ny l g×? (Ng êi pháng vÊn - ®Ó cho ng êi ® îc pháng vÊn tr¶ lêi b»ng chÝnh ng«n tõ cña hä v chän mét tr¶ lêi phï hîp nhÊt d íi ®©y: 0, Thnh tÝch - muèn sö dông kü n¨ng m×nh cã 1, VÞ trÝ/uy tÝn - muèn v ¬n lªn trong x· héi 2, §éc lËp - muèn tù lm viÖc 3, QuyÒn lùc - muèn g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm 4, TiÒn ti - muèn kiÕm thªm nhiÒu tiÒn h¬n tr íc ®©y 5, Sù cÇn thiÕt vÒ kinh tÕ - kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän kh¸c 6, æn ®Þnh c«ng viÖc - sù lùa chän ny sÏ ®¶m b¶o t ¬ng lai tèt nhÊt 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 181, M« t¶ no d íi ®©y l chÝnh x¸c nhÊt vÒ «ng b? (Ng êi pháng vÊn - ®äc cho ng êi ® îc pháng vÊn nghe danh s¸ch d íi ®©y: hä cã thÓ chän tèi ®a l 3 tr¶ lêi) A, Mét ng êi thnh ®¹t, hay ch¸n nh÷ng c«ng viÖc ®¬n ®iÖu, kh«ng biÕt mÖt B, Mét ng êi thùc tÕ víi nh÷ng kü n¨ng thùc tiÔn C, Cã kû luËt cao, cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc khã kh¨n D, Mét ng êi m¹o hiÓm, s½n sng chÊp nhËn bÊt tr¾c 127 E, ThÝch c¶m thÊy lm chñ ® îc nh÷ng ®iÒu ®ang x¶y ra F, Tù tin, kh¸ ch¾c ch¾n vÒ sù thnh c«ng G, §éc lËp, thÝch mét m×nh, h¬i t¸ch biÖt víi nh÷ng ng êi kh¸c H, Tr ëng thnh trong mét gia ®×nh cã hon c¶nh khã kh¨n, vÊt v¶ I, Kh¸c: J, Kh«ng tr¶ lêi 182, NÕu «ng b cã c¬ héi ®Ó lm l¹i tõ ®Çu, «ng b cã l¹i chän doanh nghiÖp ny kh«ng? 0, Kh«ng, t«i sÏ kh«ng chän lm doanh nghiÖp ny hoÆc bÊt kú doanh nghiÖp t nh©n no kh¸c nÕu t«i cã c¬ héi ®Ó lùa chän l¹i 1, Kh«ng, nhung t«i sÏ chän lm kinh doanh trong ngnh kh¸c Ngnh no 2, Cã, t«i sÏ l¹i kinh doanh nh cò nÕu cã c¬ héi lm l¹i 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 183, ¤ng b cã ®Þnh khuyÕn khÝch con c¸i lm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t nh©n kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 2, Cã, nh ng chóng nªn tr íc tiªn lm viÖc trong khu vùc quèc doanh hoÆc chÝnh phñ 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Gi¶i thÝch: E, Xu h íng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp 184, ¤ng b cã thÓ cho biÕt tæng doanh thu íc tÝnh cña c«ng ty trong n¨m 1998 l bao nhiªu? Ng êi pháng vÊn - chuyÓn ®æi tÊt c¶ c¸c tr¶ lêi sang ®ång ViÖt nam ®ång 185, Trong tæng doanh thu n¨m 1998, phÇn doanh thu b»ng tiÒn ®ång l bao nhiªu? ®ång 186, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi 185 ë trªn vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng cã 1, 1-10% 2, 11-25% 3, 26-50% 4, 51-75% 5, 76-90% 6, 91-99% 7, 100% 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 187, ¤ng b dù kiÕn phÇn doanh thu b»ng tiÒn ®ång trong n¨m 1999 sÏ chiÕm bao nhiªu %? % 188, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi 187 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng cã 1, 1-10% 2, 11-25% 128 3, 26-50% 4, 51-75% 5, 76-90% 6, 91-99% 7, 100% 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 189, So s¸nh víi nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1998 víi nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 1998, sè l îng hng b¸n ®·: 0, VÉn gi÷ nguyªn 1, T¨ng lªn nhiÒu 2, T¨ng chót Ýt 3, Gi¶m nhiÒu 4, Gi¶m chót Ýt 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 190, So s¸nh nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1998 víi nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 1998, doanh thu b¸n hng ®·: 0, VÉn gi÷ nguyªn 1, T¨ng lªn nhiÒu 2, T¨ng chót Ýt 3, Gi¶m nhiÒu 4, Gi¶m chót Ýt 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 191, C«ng viÖc kinh doanh hiÖn nay cã l·i kh«ng? (nghÜa l, chñ doanh nghiÖp cã thu nhËp tõ kinh doanh kh«ng?) 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 192, C«ng viÖc kinh doanh hiÖn nay l·i nhiÒu hay Ýt h¬n so víi ®Çu n¨m 1998? 0, VÉn nh thÕ 1, Cã l·i h¬n 2, Ýt l·i h¬n 8 Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi V× sao 193, Trong n¨m 1998, «ng b cã ph¶i h¹ gi¸ s¶n phÈm chÝnh kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 194, NÕu vËy, v× sao? 195, ¤ng b ®· h¹ gi¸ bao nhiªu % trong n¨m 1998? % 196, Ng êi pháng vÊn - ® a c©u tr¶ lêi 195 vo môc phï hîp d íi ®©y: 0, Kh«ng cã 1, 1-10% 2, 11-25% 3, 26-50% 4, 51-75% 5, 76-90% 6, 91-99% 7, 100% 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 129 197, ¤ng b dù ®o¸n tèc ®é t¨ng vÒ trÞ gi¸ doanh thu trong n¨m sau l bao nhiªu? 0, Kh«ng thay ®æi 1, T¨ng, % 2, Gi¶m, % 3, Cßn tuú, kh«ng thÓ nãi tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 198, ¤ng b dù ®o¸n tèc ®é t¨ng vÒ sè l îng hng b¸n trong n¨m sau l bao nhiªu? 0, Kh«ng thay ®æi 1, T¨ng, % 2, Gi¶m, % 3, Cßn tuú, kh«ng thÓ nãi tr íc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 199, ¤ng b cã ®Þnh ®Çu t lín cho thiÕt bÞ v nh x ëng trong n¨m 1999 kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 2, Kh«ng ch¾c, cßn tuú 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi F, Khu«n khæ qu¶n lý v chÝnh s¸ch 200, C«ng ty cã nh÷ng lo¹i ®¨ng ký, giÊy phÐp, cho phÐp no? Mçi lo¹i do c¬ quan no cÊp? GiÊy phÐp, cho phÐp C¬ quan cÊp / / / / / / / / / / / 201, ¤ng b mÊt bao nhiªu thêi gian ®Ó xin ® îc tÊt c¶ nh÷ng giÊy phÐp v cho phÐp cÇn thiÕt ®Ó kinh doanh hîp ph¸p? 0, Cïng ngy 1, D íi 1 th¸ng 2, 1-3 th¸ng 3, 3-6 th¸ng 4, Trªn 6 th¸ng 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 202, ¤ng b cã gÆp khã kh¨n g× khi xin c¸c giÊy phÐp, cho phÐp ®ã kh«ng? 0, Kh«ng 1, Cã 8, Kh¸c: 130 9, Kh«ng tr¶ lêi 203, NÕu vËy, l vÊn ®Ò g× v víi lo¹i giÊy phÐp, cho phÐp no (cô thÓ)? 204, Trung b×nh mçi th¸ng, c¸c c«ng chøc nh n íc ®Õn lm viÖc ë c«ng ty bao nhiªu lÇn (v× bÊt kú lý do g×)? 0, Kh«ng cã 1, Mét 2, Hai 3, 3 ®Õn 5 4, 6 ®Õn 9 5, 10 ®Õn 14 6, 15 ®Õn 19 7, Tõ 20 trë lªn 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 205, Mçi n¨m «ng b chi kh«ng c«ng khai bao nhiªu tiÒn cho c«ng chøc nh n íc? 206, Nh÷ng vÊn ®Ò lín no hiÖn nay cÇn ph¶i gi¶i quyÕt khi mét ng êi ®Þnh thnh lËp mét doanh nghiÖp míi ë ViÖt nam hiÖn nay? 207, Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ mét sè l îng lín doanh nghiÖp nh n íc cã ¶nh h ëng tÝch cùc hay tiªu cùc ®èi víi c«ng ty cña «ng b? 0, ¶nh h ëng cùc kú tÝch cùc 1, ¶nh h ëng h¬i tÝch cùc 2, Kh«ng ¶nh h ëng 3, ¶nh h ëng h¬i tiªu cùc 4, ¶nh h ëng cùc kú tiªu cùc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 208, ¤ng b ®¸nh gi¸ nh thÕ no vÒ th¸i ®é cña c¸c c«ng chøc chÝnh phñ trung ¬ng ®èi víi doanh nghiÖp t nh©n v viÖc cã l·i? 0, Trung dung 1, Tiªu cùc 2, RÊt tiªu cùc 3, TÝch cùc 4, RÊt tÝch cùc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Gi¶i thÝch: 209, ¤ng b ®¸nh gi¸ nh thÕ no vÒ th¸i ®é cña c¸c c«ng chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng ®èi víi doanh nghiÖp t nh©n v viÖc kiÕm lîi nhuËn? 0, Trung dung 1, Tiªu cùc 2, RÊt tiªu cùc 131 3, TÝch cùc 4, RÊt tÝch cùc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Gi¶i thÝch: 210, ¤ng b ®¸nh gi¸ nh thÕ no vÒ th¸i ®é cña c¸c gi¸m ®èc c«ng ty nh n íc ®èi víi doanh nghiÖp t nh©n v viÖc kiÕm lîi nhuËn? 0, Trung dung 1, Tiªu cùc 2, RÊt tiªu cùc 3, TÝch cùc 4, RÊt tÝch cùc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi 211, ¤ng b ®¸nh gi¸ nh thÕ no vÒ th¸i ®é cña ng êi ViÖt nam ®èi víi doanh nghiÖp t nh©n v viÖc kiÕm lîi nhuËn? 0, Trung dung 1, Tiªu cùc 2, RÊt tiªu cùc 3, TÝch cùc 4, RÊt tÝch cùc 8, Kh¸c: 9, Kh«ng tr¶ lêi Gi¶i thÝch: 212, Theo «ng b, chÝnh phñ nªn lm g× ®Ó «ng b hoÆc ai ®ã thÊy dÔ dng h¬n khi s¾p söa thnh lËp mét doanh nghiÖp míi? (kÓ c¶ chÝnh s¸ch v c¸c ch ¬ng tr×nh ®Æc biÖt) 213, Theo «ng b, t ¬ng lai cña khu vùc t nh©n ë Viªt nam sÏ nh thÕ no? 132 133