38595 RAPORT MBI VEZHGIMIN E STANDARDEVE DHE KODEVE (ROSC) Shqipėri KONTABILITET DHE AUDITIM 16 qershor, 2006 Pėrmbajtja Pėrmbledhje I. Hyrje II. Kuadri Institucional III. Standardet e Kontabiliteteit tė hartuara dhe tė vėna nė praktikė IV. Standardet e Auditimit tė hartuara dhe tė vėna nė praktikė V. Kėndvėshtrim mbi Cilėsinė e Raportimit Financiar VI. Rekomandime nė lidhje me Politikat Pėrmbledhje Gjatė periudhės sė kalimit nė ekonominė e tregut, Shqipėria, nė mėnyrė tė suksesshme arriti tė vėrė nė zbatim njė sėrė elementesh tė rėndėsishme tė kuadrit institucional dhe statutor/ligjor tė raportimit financiar. Megjithate, ky vlerėsim demonstron se Shqipėria duhet tė ndėrrmarrė hapa tė mėtejshme nė mėnyrė qė tė arrijė qėllimet e saj pėr njė kuadėr tė fuqishėm raportimi tė krijuar tamam pėr nevojat qe ka ekonomia Shqiptare dhe ne linje me acquis communautaire te BE-se dhe standartet e praktikat ndėrkombėtare. Kuadri ekzistues nuk ėshtė gjithmonė konsistent dhe i plotė, dhe burimet e pakta teknike dhe financiare kontribojnė nė dobėsinė institucionale nė disa fusha. Kohet e fundit, raportimi financiar dhe auditimi ndėrkombėtar janė bėrė mė kompleks dhe rigorozė. Gjithashtu kuadri legjislativ i BE-sė (acquis communautaire) mbi raportimin financiar dhe auditimin ka evoluar nė mėnyrė domethėnėse nė vitet e fundit. Nė njė mjedis ndėrkombėtar rregullator kaq dinamik, kėrkesat pėr raportimin kombėtar financiar mund tė dalin lehtėsisht nga linja. Pergatitja e njė ligji te ri pėr kontabilitetin nė vitin 2004 me objektivėn e pėrmirėsimit tė cilėsisė sė raportimit financiar nė Shqipėri, ve gjithashtu bazat per njė bashkėrendim tė pėrmirėsuar me acquis communautaire dhe standartet dhe praktikat nderkombetare. Qeveria Shqiptare ėshtė plotėsisht e vendosur pėr tė ndėrmarrė hapat e nevojshme pėr tė mbeshtetur pėrmirėsimin e kuadrit tė raportimit financiar nė Shqipėri. Prezantimi i ligjit tė ri pėr kontabilitetin tregon dėshirėn pėr ndryshim por ende duhet bėrė shumė pėr tė zgjidhur mangėsitė ekzistuese. Gjatė kėtyre viteve, palė tė ndyshme tė interesuara kanė bėrė njė punė tė konsiderueshme ad hoc pėr tė pėrmirėsuar gjendjen e raportimit financiar dhe auditimit. Megjithatė, kjo duhet tė shoqėrohet nga njė udhėheqje e qartė e qeverisė pėr tė vendosur tonin pėr reformė dhe pėr tė koordinuar procesin. Pėrndryshe, do tė vazhdohet tė procedohet me mėnyrėn ad hoc e cila sjell shumė pak pėrfitime. Pėr shkak tė riorganizimeve tė fundit nė Ministrinė e Financave, nuk ekziston mė njė drejtori qė pėrgjigjet pėr aktivitetet e kontabilitetit dhe auditimit tė sektorit privat. Ri krijimi e nje njesie brenda Ministrise, duhet pare me prioritet sepse ajo Ky raport u pėrgatit nga njė ekip i Bankės Botėrore nė bazė tė konstatimeve tė njė studimi tė kryer nė dhjetor tė vitit 2005. Ekipi nėn drejtimin e Georgine Newman-Alawode (ESCPS) pėrbėhej nga Frédéric Gielen (ECSPS) dhe Elona Gjika (ECSPS), si dhe nga njė grup ekspertėsh si Jean-Marc Jacquet, Anne Molyneux dhe Tomasz Wolanin. do te sherbeje ne te ardhmen si element nismemarreses dhe orientues. Pėrveē kėsaj, krijimi i kapacitetit tė duhur institucional dhe forcimi i mėtejshėm i kuadrit statutor/ligjor tė raportimit financiar do tė jenė shumė tė rėndėsishme. Lidhjet midis zhvillimit tė sektorit privat dhe financiar dhe angazhimi i qeverisė nė finalizimin e Marrėveshjes pėr Stabilizim dhe Asocim (MSA) me Bashkimin Evropian (BE), si njė hap i parė drejt integrimit Evropian, mund tė shėrbejnė si forca pėr ndryshim. Ėshtė e nevojshme tė forcohen kapacitetet institucionale dhe profesionale dhe tė pakėsohen kėrkesat e shumta/tepruara mbi kapacitetin e pakėt aktual. Nė mėnyrė tė veēantė, ka mungesa tė theksuara nė kapitalin e burimeve njerėzore nė shumė fusha me rėndėsi, tė tilla si hartimi i standardeve tė kontabilitetit dhe auditimit, monitorimi dhe pėrforcimi, si dhe nė pėrgatitjen dhe auditimin e pasqyrave financiare. Shqipėria ka bėrė njė sėrė zgjedhjesh tė politikave tė cilat i kufizojnė burimet e pakėta institucionale dhe profesionale. Disa nga kėto politika pėrfshijnė: periudha tė shkurtra rotacioni tė detyrueshėm pėr disa sektorė; kėrkesa pėr caktimin e dy auditorėve pėr auditimin e llojeve tė caktuara tė shoqėrive anonime, dhe fushėn/spektrin e zbatimit tė SNRF-ve nė ligjin e ri pėr kontabilitetin. Njė pjesė e mirė e kėtyre zgjedhjeve nuk nevojiten domosdoshmėrisht pėr tė qenė nė pėrputhje me kuadrin legjislativ tė BE-sė (acquis) dhe pėr arritjen e njė raportimi financiar tė njė cilėsie tė lartė. Kėshtu qė, kėto zgjedhje tė politikave duhet tė rishikohen me qėllim qė tė bėhen mė proporcionale nė lidhje me kapacitetin institucional dhe profesional. Rritja e kėrkesave tė raportimit financiar dhe auditimit duhet tė mbėshtetet paralelisht nga forcimi i kapaciteteve institucionale dhe profesionale nė mėnyrė qė tė sigurohet dhe tė mbahet njė raportim financiar i besueshėm dhe cilėsor. Informacioni financiar i dhėnė nga pjesa mė e madhe njėsive ekonomike tė vogla e tė mesme nuk konsiderohet i besueshėm. Kjo shpesh i ngarkohet nivelit tė dobėt tė zbatimit te ligjit dhe deri diku, kapacitetit tė kufizuar nė vend pėr tė pėrgatitur dhe audituar pasqyra financiare , si dhe tė nivelit tė lartė tė informalitetit nė ekonomomi dhe tendencės sė lartė pėr tė shmangur taksat. Niveli i perceptuar i transparencės financiare nė Shqipėri nuk inkurajon investimin e brendshėm dhe atė tė huaj. Nė pėrgjithėsi, nivelet e ulėta tė transparencės pengojnė njėsitė ekonomike tė vogla dhe tė mesme (SME) nė marrjen e kredive nga sektori financiar formal. Kjo ėshtė e rėndėsishme nė kontekstin aktual tė Shqipėrisė, ku afro 92 pėrqind e tė gjitha njėsive tė biznesit janė njėsi tė vogla dhe tė mesme (SME). Pėr mė tepėr, nė kushtet e mungesės sė njė informacioni financiar tė besueshėm, aksionerėt dhe palėt e treta nuk arrijnė tė njihen me rendimentin e stafit drejtues, dhe rrjedhimisht pengohet monitorimi mbi bazė tregu i kompanive dhe shpėrndarja efektive e burimeve tė pakėta. Gjetjet Kryesore Kuadri Rregullator · Kuadri ligjor pėr raportimin financiar nė Shqipėri karakterizohet nga njė mungesė e pėrpuethshmėrisė. Pėrveē kėsaj, ligjet dhe rregulloret e shumta duhet t'iu komunikohen nė mėnyrė tė mjaftueshme njėsive ekonomike tė cilat duhet t'i Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Pėrmbledhje - Faqe 2 ndjekin dhe zbatojnė ato nė mėnyrė qė tė lehtėsohet zbatueshmėria e ligjit. · Disponueshmėria e informacionit financiar tė publikur ėshtė shumė e kufizuar nė Shqipėri. Kėrkesat aktuale pėr depozitimin dhe publikimin e pasqyrave financiare nuk janė nė pėrputhje me praktikat mė tė mira ndėrkombėtare tė kėsaj fushe si psh. me kėrkesat e Direktivės sė Parė, tė Katėrt dhe tė Shtatė tė BE-sė tė Ligjit pėr Shoqėritė Tregėtare. · Ligji i ri i kontabilitetit ka pėr qėllim tė trajtojė shumė nga mangėsitė e kėrkesave tė mėparėshme tė kontabilitetit dhe raportimit financiar. Kėrkesat e kontabilitetit nė Ligjin e mėparėshėm Pėr Kontabilitetin, Planin e Pėrgjithshėm tė Kontabilitetit dhe Manualin e Kontabilitetit pėr Bankat nuk siguronin njė cilėsi tė lartė tė raportimit financiar pėr njėsitė ekonomike me interes publik nė bazė tė tė cilit pėrdoruesit e tyre mund tė marrin vendime ekonomike. Ato nuk mbulonin ēėshtje kyēe tė tilla si: konsolidimi, lizingu (qeraja financiare), kontratat e ndėrtimit dhe zhvlerėsimi i aktiveve. Ligji i Ri pėr Kontabilitetin synon tė trajtojė kėto ēėshtje duke kėrkuar pėrdorimin e Standardeve Ndėrkombėtare tė Raportimit Financiar pėr njėsitė ekonomike me interes publik dhe kėrkesa tė thjeshtuara raportimi pėr SME-tė. Megjithatė, ky seksion i ligjit i cili vendos standardet e aplikueshme tė kontabilitetit ėshtė shtyrė deri nė Janar 2008 pėr t'i lėnė kohė pėrkthimit tė SNRF-ve dhe finalizimit tė Standarteve Kombėtare tė Kontabilitetit (SKK), tė cilat janė publikuar nė Qershor 2006. Rrjedhimisht, gjatė kėsaj kohe, ėshtė krijuar njė boshllėk meqėnėse ligji i mėparshėm i kontabilitetit i cili pėrshkruante "standardet e mėparėshme tė kontabilitetit" u shfuqizua dhe hyri nė fuqi ligji iri. Kapaciteti insitucional dhe profesional · Kuadri vendosės i standardeve tė kontabilitetit, Kėshilli Kombėtar i Kontabilitetit (KKK) ka nevojė pėr burime tė qėndrueshme teknike dhe financiare me qėllim qė tė pėrmbushė misionin e tij. Si njė organizėm i pavarur, KKK-ja do tė jetė pėrgjegjėse pėr tė siguruar financimin e vet si dhe aktivitetet e plotėsimit tė stafit tė saj. · Nevoja pėr kualifikim nė tė gjitha fushat e ekonomisė nė lidhje me kontabilitetin, audtimin dhe raportimin financiar ėshtė shumė e madhe. Niveli dhe cilėsia e arsimimit dhe kualifikimit nė proēesin para dhe pas ēertifikimit tė kontabilistėve dhe audituesve ėshtė i pamjaftueshėm pėr tė plotėsuar nevojėn ekzistuese pėr njohuri dhe eksperiencė. Pėr tė pėrmirėsuar kėtė gjendje, rregullatorėt, stafi drejtues i shoqėrive, palėt e interesuara, kontabilistėt, audituesit dhe arsimtarėt duhet tė marrin njė kualifikim duke filluar nga njohuritė bazė nė ato mė tė avancuarat. · Mekanizmat e monitorimit dhe zbatimit nuk janė efikase pėr tė nxitur zbatimin e standardeve tė kontabilitetit dhe auditimit. Me pėrjashtim tė Bankės sė Shqipėrisė, vihet re njė zbatim i kufizuar i standardeve tė kontabilitetit nga njėsitė e tjera ekonomike. Arsyet e monitorimit dhe aktiviteteve joefikase tė zbatimit pėrfshijnė autoritetin e paqartė ligjor, mungesėn e kapacitetit apo autoritetit veprues/operacional, pamundėsinė e njėsive ekonomike pėr tė plotėsuar kėrkesat e Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Pėrmbledhje - Faqe 3 duhura pėr shkak tė kapaciteteve tė kufizuara, si dhe neglizhencėn e autoriteteve nė pėrmbushjen e kėtij roli kaq tė rėndėsishėm. Pėrveē kėsaj, autoriteti pėr nxitjen e zbatueshmėrisė ėshtė i shpėrndarė nė shumė organe rregullatore dhe kjo ēon nė ulje tė mėtejshme tė efikasitetit. Pėr sa i takon monitorimit dhe zbatimit tė standardeve tė auditimit, ato nuk janė efikase pėr shkak tė mungesės sė ekspertizės pėr kryerjen e kontrolleve tė shoqėrive audituese sidomos ato qė auditojnė njėsitė ekonomike me interes publik. Funksioni i auditimit · Kuadri rregullator i funksionit tė auditimit zhvillohet nė linjė me direktiven e mėparshme tė 8tė tė BE-sė , megjithatė funksioni i auditimit duhet tė fitojė mė shumė besueshmėri. Opinioni i auditimit, i dhėnė nga auditues lokalė ėshtė shumė pak i besueshėm pėr pėrdoruesit. Ka shumė pak auditues tė cilėt kanė njohuri dhe eksperiencė pėr tė kryer auditime tė standardeve ndėrkombėtare. Cilėsia e auditimit pėrkeqėsohet edhe nga kohėzgjatja e shkurtėr e auditimit, numri i madh i subjekteve tė mesme qė i nėnshtrohen auditimit statutor (ligjor), dhe evazioni fiskal. · Nė disa raste audituesit nuk kanė pavarėsi nga njėsitė ekonomike qė auditojnė. Kjo ėshtė njė ēėshtje e cila lidhet me mungesėn e sistemeve efikase tė kontrollit tė cilėsisė- subjekte tė mbikėqyrjes publike-pėr monitorimin e cilėsisė sė auditimit dhe pėrputhjes me kėrkesat pėr pavarėsi. · Periudhat e shkurtėra tė rotacionit tė detyrueshėm tė shoqėrie audituese pėr sektorin bankar dhe atė tė sigurimeve ka ēuar nė mungesėn e konkurrencės dhe kjo mund tė sjellė pasoja tė paparashikuara nė cilėsinė e auditimit. Vetėm katėr firma audituese janė tė autorizuara pėr auditimin e bankave dhe dy shoqėri sigurimesh. Prezantimi i njė periudhe dy-vjeēare tė rotacionit tė detyrueshėm tė firmės audituese pėr shoqėritė e sigurimit dhe asaj tre-vjeēare pėr bankat e kufizon mundėsinė pėr zgjedhjen e shoqėrive tė auditimit kur kjo kombinohet edhe me kėrkesat pėr pavarėsi. Kjo i ekspozon bankat dhe shoqėritė e sigurimit ndaj njė situate tė vėshtirė me shumė pak mundėsi zgjedhje nė kontraktimin e shėrbimeve tė auditimit. Rekomandime mbi politikat Nėse tė gjitha rekomandimet e dhėna nė seksionin VI tė kėtij raporti janė tė rėndėsishme, zbatimi i rekomandimeve tė pėrgjithėshme tė dhėna mė poshtė ėshtė i njė rėndėsie shumė mė tė madhe pėr forcimin dhe pėrmirėsimin e kuadrit tė raportimit financiar me efekte pozitive nė qėndrueshmėrinė e sistemit financiar, rritjen ekonomike (duke pėrfshirė mobilizimin e kapitalit pėr investim) dhe luftėn kundėr korrupsionit. Pėr sa i takon prioritetit, vėmendje e veēantė i duhet kushtuar krijimit tė kapaciteteve teknike nė tė gjitha fushat me qėllim qė tė pėrmirėsohet situata aktuale, tė lehtėsohet reforma strategjike dhe holistike dhe tė sigurohet qėndrueshmėria. Kėto rekomandime do tė kontribojnė nė rritjen e sektorit privat dhe financiar nėpėrmjet: · Forcimit tė arkitekturės financiare shqiptare dhe zvogėlimit tė rrezikut tė krizave tė Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Pėrmbledhje - Faqe 4 tregut financiar dhe impakteve negative qė lidhen me tė; · Thithjes sė investimeve tė huaja direkte apo tė portofolit dhe ndihmės nė mobilizimin e kursimeve tė brendshme/tė vendit; · Lehtėsimit tė marrjes sė kredive nga huamarrėsit e koorporatave tė vogla nga sektori financiar duke zvogėluar pengesėn e informacioneve tė shumta dhe kostove tė huamarrjes, dhe · Ndihmės ndaj investuesve nė kompanitė e mėdha nė vlerėsimin e potencialit/vizionit tė korporatave dhe nė marrjen e vendimeve me anė tė votimit, tė cilat do tė ēojnė nė njė kosto mė tė ulėt tė kapitalit dhe njė shpėrndarje mė tė mirė tė burimeve. Raportimi financiar ėshtė gjithashtu njė mėnyrė/formė monitorimi mbi bazė tregu i shoqėrive e cila bėn tė mundur qė aksionerėt dhe publiku nė pėrgjithėsi tė njihen me performancėn e stafit drejtues, duke ndikuar kėshtu nė sjelljen e tyre. Veprime pėr t'u ndėrmarrė Afati pėr zbatim · Forcimi i kuadrit statutor qė drejton kontabilitetin, brenda 18 muajsh auditimin dhe raportimin financiar. · Forcimi i strukturave tė qėndrueshme pėr hartimin e 1 deri nė 3 vjet standardeve cilėsore tė kontabilitetit dhe auditimit dhe udhėzueve mbi zbatimin e tyre. · Krijimi i mekanizmave tė monitorimit sistematik dhe brenda 18 muajsh zbatimit pėr tė siguruar pėrputhshmėrinė me standardet e kontabilitetit dhe auditimit. · Pėrmirėsimi i cilėsisė sė punės sė kontabilistėve dhe 1 deri nė 7 vjet audituesve nėpėrmjet nismave pėr zhvillimin e gjėrė tė kapaciteteve tė profesionistėve aktualė. · Rritja e numrit tė profesionistėve kontabilistė dhe auditues 1 deri nė 7 vjet tė aftė pėr pėrgatitjen e pasqyrave financiare tė njė cilėsie tė lartė dhe pėr kryerjen e auditimeve cilėsore. Kjo do tė pėrfshinte sigurimin e stimujve pėr tė tėrhequr nė profesion studentėt qė mbarojnė me rezultate shumė tė larta dhe rritjen e shkallės sė njohjes sė kualifikimeve. 1 deri nė 7 vjet Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Pėrmbledhje - Faqe 5 I. HYRJE 1. Ky vlerėsim i praktikave tė kontabilitetit dhe auditimit nė Shqipėri ėshtė pjesė e njė nisme tė pėrbashkėt tė Bankės Botėrore dhe Fondit Monetar Ndėrkombėtar (FMN) pėr tė pėrgatitur Raporte mbi Vėzhgimin e Standardeve dhe Kodeve (RVSC). Vlerėsimi pėrqėndrohet nė pikat e forta dhe tė dobėta tė gjendjes sė kontabilitetit dhe auditimit tė cilat ndikojnė nė cilėsinė e raportimit financiar tė korporatave dhe pėrfshin njė rishikim si tė kėrkesave tė detyrueshme (ligjore) ashtu edhe tė praktikės aktuale. Nė kėtė vlerėsim janė pėrdorur Standardet Ndėrkombėtare tė Raportimit Financiar (SNRF)1 dhe Standardet Ndėrkombėtare tė Auditimit (SNA)2 si modele referimi dhe janė marrė shembull pėrvojat ndėrkombėtare dhe praktikat mė tė mira nė fushėn e rregullimit tė kontabilitetit dhe auditimit. Pėr vende si Shqipėria qė aspirojnė tė hyjnė nė Bashkimin Evropian (BE), vlerėsimi lidhet gjithashtu edhe me kėrkesat e legjislacionit tė BE-sė, (acquis communautaire). Raporti ndonjėherė merr pozicion tė tillė i cili shkon pėrtej acquis (p.sh. rekomandon pėrdorimin e SNRF-ve pėr njėsitė ekonomike mė interes publik3). Pozicione tė tilla janė tė identifikuara qartė. 2. Qė nga koha e kalimit nė ekonominė e tregut, Shqipėria ka pasur vazhdimisht njė rritje tė lartė tė GDP-sė vjetore, duke shkuar mesatarisht nė 5.7 pėrqind gjatė periudhės 2000-2005. Pas 46 vjetėsh centralizimi dhe ekonomie tė izoluar, periudha e tranzicionit pothuajse u shkatėrrua nė vitin 1997 nga njė gjendje e rėnduar makroekonomike. Ndonėse vendi e ka kapėrcyer tashmė krizėn, njė pjesė e madhe e popullsisė jeton akoma nė varfėri dhe treguesit mbi ndjekjen e arsimit vazhdojnė tė mbeten tė ulėta. Kjo ėshtė shqetėsuese pėr faktin se niveli i arsimimit lidhet drejtpėrdrejtė me cilėsinė dhe disponueshmėrinė e forcės punėtore tė kualifikuar dhe tė tė aftė pėr tė pėrmbushur nevojat e sektorit financiar dhe privat nė rritje. 3. Afro 92 pėrqind e 35, 000 njėsive ekonomike nė Shqipėri janė njėsi tė vogla, me afro njė deri nė katėr punonjės. Kėrkesat pėr raportimin financiar pėr kėto njėsi ekonomike tė vogla dhe gjithashtu pėr njėsi ekonomike tė mesme, janė tė rėndėsishme pėr shkak tė impaktit aktual dhe potencial mbi ndėrmjetėsimin bankar, grumbullimin e taksave dhe disiplinės financiare. Ėshtė e nevojshme tė arrihet njė ekuilibėr mes pėrfitimeve qė sjell informacioni bazė financiar i cili ndihmon nė marrjen e vendimeve ekonomike dhe biznesit, dhe kostot e kėrkesave tė mbingarkuara pėr raportim. 4. Burimi kryesor i financimit pėr njėsitė ekonomike ėshtė joformal, dhe kryesisht nga fonde tė burimeve familjare dhe kjo ndikon nė nivelet e shpjegimeve 1 Nė kėtė raport, termi SNRF i referohet si Standardeve Ndėrkombėtare tė Raportimit Financiar (SNRF) tė nxjerra nga Bordi i Standardeve Ndėrkombėtare tė Kontabilitetit ashtu edhe Standardeve tė nxjerra nga Bordi i Komitetit pėr Standardet Ndėrkombėtare tė Kontabilitetit dhe ēdo Interpretim tė aplikueshėm tė Komitetit tė Interpretimeve tė Raportimeve Financiare Ndėrkombėtare (KIPFN). 2 Nė kėtė raport, termi SNA i referohet Standardeve Ndėrkombėtare tė Auditimit dhe praktikave tė zhvilluara nga Bordi i Standardeve Ndėrkombėtare tė Auditimit (BSNA) i Federatės Ndėrkombėtare tė Kontabilistėve (FNK). 3 Nė kėtė raport, njėsi ekonomike me interes publik nėnkupton atė njėsi ekonomike qė pėr shkak tė natyrės si biznesit, madhėsisė, numrit tė punonjėsve dhe palėt e interesuara nė tė, zgjojnė interes tė publikut tė pėrgjithshėm. Tė tilla njėsi janė bankat, shoqėritė e sigurimeve, fondet e investimeve, fondet e pensioneve, shoqėritė e listuara duke pėrfshirė dhe njėsitė ekonomike shtetėrore tė mėdha. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 1 dhe paraqitjes sė pasqyrave financiare. Shqipėria ka nivelin mė tė ulėt tė kredidhėnies bankare pėr sektorin privat si pjesė e GDP nė rajon ndonėse ai ka pasur rritje tė ndjeshme vit pas viti nga nivelet bazė. Burimet e financimit dhe pėrqėndrimi i pronėsisė ndikon mbi nevojat pėr informacion tė pronarėve ndaj investuesve, kėrkesat pėr shpjegime dhe strukturat qeverisėse tė korporatės [modelet "insider" (stafi drejtues vjen nga brenda njėsisė) kundrejt "outsider"(stafi drejtues ėshtė marrė nga jashtė njėsisė)]. Nė Shqipėri, mungesa e njė tregu aktiv kapitali dhe nivelet aktuale kredive tė bankave pėr sektorin privat shpjegojnė kėrkesėn e pėrhapur pėr transparencė financiare. 5. Sektori bankar nė Shqipėri pėrfaqėson 90 pėrqind tė sektorit financiar.4 Ndėrmjetėsimi financiar i kufizuar i dikurshėm po rritet me ritme tė shpejta dhe pjesa mė e madhe e portofolit tė huave tė dhėna ėshtė nė monedhė tė huaj. Pozicioni i rėndėsishėm i kėmbimit valutor dhe zgjerimi i shpejtė i kredive ka nevojė pėr njė kuadėr raportimi financiar mė rigoroz i cili do tė ndihmonte nė rregjistrimin dhe vlerėsimin e aktiveve (mjeteve) dhe pasiveve (detyrimeve) tė bankave dhe do tė kontrollonte ekspozimin e bankave dhe huamarrėsve ndaj rrezikut qė mbartin kėmbimet valutore. 6. Aktualisht, sektori financiar jobankar ėshtė i kufizuar por zgjerimi i tij duhet tė shoqėrohet nga njė reformė institucionale. Duke u pėrqėndruar nė Detyrimin e Palės sė Tretė (TPL), shoqėritė e sigurimeve kanė kombinuar primet duke pėrfaqėsuar 0.5 pėrqind tė GDP-sė. Sot, ekziston njė referencė historike teknike e kufizuar si dhe ekspertizė e kufizuar nė kontabilitetin dhe auditimin e fushės sė sigurimeve. Aktualisht ekziston vetėm njė shoqėri lizingu por me ligjin e ri pėr lizingun (qiranė financiare) dhe kėrkesėn pėr burime tė tjera financimi, pritet qė ky sektor tė rritet ndjeshėm. Momentalisht, nuk ka shoqėri tė listuara nė bursė. Megjithatė, me futjen e ligjit tė ri mbi Qiramarrjen dhe efektshmėrinė e Ligjit mbi Autoritetin Mbikqyrės tė Sigurimeve (Mars 2006) dhe bazuar mbi kėrkesėn pėr burime tė tjera financimi, pritet qė ky sector tė zhvillohet ndjeshėm. 7. Njėsitė ekonomike shtetėrore (NSH) luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė ekonominė e vendit, sidomos nė sektorėt e energjisė dhe komunikimit dhe industrinė e pėrpunimit tė naftės. NSH-tė, si disa prej njėsive ekonomike mė tė mėdha nė Shqipėri janė me rėndėsi si njėsi me interes publik, dhe si kandidate tė mundėshme pėr t'u privatizuar nė tė ardhmen. Pėr kėto njėsi ekonomike duhet kėrkuar transparencė financiare dhe shpjegime tė mjaftueshme financiare me qėllim qė tė mundėsohet njė qeverisje e mirė, disiplinė fiskale dhe shpėrndarje optimale e burimeve tė pakėta 8. Ky raport merr nė konsideratė tė gjithė aspektet e sipėr-pėrmendura dhe jep njė pėrmbledhje tė arsyeve kryesore pse Shqipėria duhet tė vazhdojė me reformat e ndėrmarra nė kontabilitet dhe auditim por nė njė mėnyrė mė tė plotė dhe sistematike. Nė kėtė kontekst, raporti jep rekomandime mbi politikat pėr forcimin e cilėsisė sė raportimit financiar tė korporatave. Parashikohet qė njė Komitet Drejtues Kombėtar (KDK) do tė hartojė njė Strategji pėr Vendin me njė Plan tė Detajuar Veprimi 4 Shih Vlerėsimin e Bankės Botėrore pėr Sektorin Financiar nė Shqipėri, shtator 2005. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 2 nė bazė tė rekomandimeve tė dhėna nė kėtė raport, si njė hap i parė nė procesin e reformės.5 II. KUADRI INSTITUCIONAL A. Kuadri statutor (ligjor)6 9. Kuadri ligjor i raportimit financiar ka mungesė qėndrueshmėrie. Ligjet nuk janė nė harmoni me njėri-tjetrin dhe shpesh bazohen nė modele tė ndryshme ligjore. Pėr shembull, njė nga ligjet kryesore pėr sektorin bankar bazohet nė burimet e tė drejtave anglosaksone kurse Ligji Pėr Kontabilitetin dhe Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare bazohen nė njė model kontinental Evropian. Pėrdorimi i kėtyre modeleve tė ndryshme mund tė shkaktojė mospėrputhshmėri nė sistem. Kjo sjell gjithashtu vėshtirėsi edhe nė interpretimin, zbatimin dhe arritjen e pėrputhshmėrisė me ligjet dhe rregulloret. 10. Identiteti ligjor i tė gjitha njėsive ekonomike nė Shqipėri pėrcaktohet nė Ligjin mbi Kodin Civil tė Republikės sė Shqipėrisė (kėtej e tutje i referuar si "Kodi Civil") qė daton nė korrik 1994. Ky ligj pėrcakton natyrėn e njėsive tregėtare si subjekte ligjore private. Po kėshtu, ligji pėrshkruan detyrimet e subjekteve ligjore, krijimin dhe pėrmbajtjen e detyrimeve dhe bazat ligjore tė marrėdhėnieve tė njėsisė (stafi drejtues me pronarėt). 11. Krijimi dhe rregullimi i njėsive tė biznesit nė Shqipėri udhėhiqet nga Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare, i cili ėshtė amenduar pėr herė tė fundit nė vitin 1995. Nė kėtė ligj janė bėrė plotėsime me ligje tė tjera, rregullore dhe udhėzime tė ndryshme specifike tė sektorit. Pėrdorimi i udhėzimeve, edhe pse i dobishėm pėr zbatim, mund tė shkaktojė vėshtirėsi kur ka ndryshime tė shpeshta nė to dhe shoqėritė nuk arrijnė ti zbatojnė kėrkesat e kohės. 12. Me qėllim qė tė trajtohen mangėsitė e ligjit tė mėparėshėm tė kontabilitetit, kohėt e fundit u hartua njė Ligji i Ri Pėr Kontabilitetin. Ligji Pėr Kontabilitetin (1993), i plotėsuar nga Plani i Pėrgjithshėm Kontabėl i cili jepte udhėzime tė hollėsishme duke pėrfshirė njė plan llogarish, pėrshkruante kėrkesat e zbatueshme tė kontabilitetit dhe raportimit financiar pėr tė gjithė njėsitė e biznesit nė Shqipėri. Ky ligj u shfuqizua me hyrjen nė fuqi tė Ligjit tė Ri Pėr Kontabilitetin dhe Paqyrat Financiare (kėtej e tutje referuar si "Ligji pėr Kontabilitetin (2004") mė 1 janar 2006. Sipas ligjit tė ri kėrkohet pėrdorimi i SNRF-ve pėr pėrgatitjen e pasqyrave financiare ligjore dhe tė konsoliduara tė njėsive ekonomike me interes publik dhe pėrdorimi i SKK-ve pėr pėrgatitjen e tė gjitha pasqyrave tė tjera financiare. Megjithatė, hyrja nė fuqi e nenit 4 tė ligjit tė ri, i cili pėrcakton standardet e zbatueshme tė kontabilitetit ėshtė shtyrė pėr nė 5 Nė fillim tė vlerėsimit, Ministria e Financės ngriti njė Komitet Drejtues Kombėtar tė pėrbėrė nga pėrfaqėsues nga Kėshilli Kombėtar i Kontabilitetit KKK, LPKM, SHKFSH, Komisioni Shqiptar pėr Letrat me Vlerė, Banka e Shqipėrisė, Ministria e Financės, Autoriteti Mbikėqyrės i Sigurimeve nė Shqipėri, Kontrolli i Lartė i Shtetit, pėrfaqėsues nga shoqėritė audituese pėr tė shqyrtuar vlerėsimin dhe zbatuar rekomandimet. 6 Ky raport jep njė pėrmbledhje tė parimeve ligjore qė zbatohen pėr kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar dhe synon vetėm tė bėjė njė prezantim tė ēėshtjeve. Raporti nuk ėshtė njė interpretim i plotė i ligjit dhe nuk duhet tė shihet si kėshillues ligjor pėr lexuesit. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 3 datėn 1 janar 2008 pėr shkak tė problemeve me pėrkthimin e SNRF-ve dhe finalizimin e Standardeve Kombėtare tė Kontabilitetit (NAS). Pėr rrjedhojė, shoqėritė do tė vazhdojnė tė zbatojnė standardet e Planit tė Pėrgjithshėm tė Kontabilitetit, i cili aktualisht nuk ka asnjė bazė ligjore. 13. Nė Ligjin Pėr Shoqėritė Tregėtare jepen katėr tipe kryesore njėsish biznesi. Tipet e njėsive ekonomike tė rregulluara nga Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare janė: 1) partneritetet e pėrgjithshme, 2) partneritetet e kufizuara, 3) shoqėritė me pėrgjegjėsi tė kufizuar (ShPK-tė) dhe 4) shoqėritė anonime (ShA-tė). Ky raport pėrqėndrohet kryesisht nė njėsitė ekonomike ku aksionerėt kanė pėrgjegjėsi tė kufizuar, pra, ShPK -tė dhe ShA-tė. · Shoqėritė me Pėrgjegjėsi tė Kufizuar (ShPK-tė) krijohen nga njė (nė rastin e tregėtarėve tė vetėm) ose disa aksionerė tė cilėt mbajnė pėrgjegjėsi pėr humbjet vetėm deri nė kufirin e kontributit tė tyre nė minimumin e kapitalit tė kėrkuar. Kėtyre shoqėrive nuk iu lejohet tė lėshojnė apo garantojnė lėshimin e letrave me vlerė. Ky kufizim pėrgjegjėsie deri nė minimumin e kapitalit tė kėrkuar ėshtė nė kundėrshtim me marrėveshjet afat-gjata tė shoqėrive, tė cilat pėrcaktojnė se kontributet e mėpasėshme nė kapital i nėnshtrohen parimeve tė njėjta me kontributin fillestar nė kapital. Kjo ėshtė problematike pėr faktin se shoqėritė e auditimit mund tė krijohen vetėm si SHPK dhe kjo bėn qė ato tė kenė detyrime civile ndaj klientėve tė tyre dhe palėve tė treta nė rast se dėshtojnė nė plotėsimin e detyrave tė tyre siē duhet. SHPK-tė zakonisht kanė njė strukturė menaxhimi me njė shkallė (bordi i drejtuesve) dhe drejtuesit kanė pėrgjegjėsi tė pėrbashkėt ose tė ndarė ndaj shoqėrisė apo palėve tė treta nė rast tė shkeljes sė ligjeve. · Shoqėritė anonime (ShA) krijohen nga aksionerė tė cilėt mbajnė pėrgjegjėsi pėr humbje deri nė kufirin e kontributit tė tyre nė kapitalin fillestar (shih diskutimin e mėsipėrm nė lidhje me kėtė ēėshtje). Ndryshimi nė kapitalin fillestar minimal dhe pronėsia e kapitalit bėn dallimin mes tre kategorive kryesore tė Shoqėrive Anonime (ShA): ShA tė palistuara nė bursė, SHA tė listuara dhe Ndėrmarrje Shtetėrore (e zotėruar plotėsisht nga shteti ose nga njė agjensi publike). Bankat dhe shoqėritė e sigurimit duhet tė krijohen si SHA sipas ligjit tė bankave dhe ligjit pėt shoqėritė e sigurimit. Tė gjitha SHA-tė me pėrjashtim tė bankave duhet tė kenė njė sistem bordi tė dyzuar. Bordi mbikėqyrės vendos dhe ushtron njė mbikėqyrje tė vazhdueshme mbi bordin e drejtuesve. 14. Ligji i mėparėshėm Pėr Kontabilitetin dhe Ligji i Ri Pėr Kontabilitetin (2004) pėrcaktojnė se tek tė gjitha njėsitė ekonomike, pėrfaqėsuesit ligjorė tė njėsisė mbajnė pėrgjegjėsi pėr saktėsinė e pasqyrave financiare. Nuk ka tė dhėna tė disponueshme qė tregojnė se si monitorohet pėrputhshmėria dhe zbatimi por niveli i ulėt i plotėsimit tė kėrkesave tė kontabilitetit dhe raportimit financiar (referohuni Seksionit III) tregon se monitorimi dhe zbatimi kanė nevojė pėr pėrmirėsim tė konsiderueshėm. Ligji pėr Kontabilitetin (2004) e shtrin pėrgjegjėsinė pėr saktėsinė e pasqyrave financiare deri tek bordi i mbikėqyrjes por nuk pėrcakton nėse pėrgjegjesia ėshtė e pėrbashkėt apo e ndarė, ose ēfarė sanksionesh aplikohen pėr raste mospėrputhjesh/shkeljesh. Sidoqoftė, nxitja pėrputhshmėrisė me qėllim qė tė mbrohen pėrdoruesit e pasqyrave financiare, do tė Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 4 kėrkonte njė sistem ligjor me kapacitet dhe gatishmėri pėr tė ndėshkuar rastet e mospėrputhjes me kėrkesat ligjore tė raportimit financiar 15. Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare pėrcakton detyrimet civile tė audituesve, anėtarėve tė bordit tė drejtuesve dhe bordit mbikėqyrės ndaj shoqėrisė dhe palėve tė treta nė lidhje me raportimin fianciar dhe auditimin por mbeten akoma tė patestuara. Audituesit mbajnė pėrgjegjėsi ndaj shoqėrisė dhe palėve tė treta pėr dėmet e ardhura nga gabimet e tyre dhe neglizhenca nė kryerjen e auditimit. Megjithatė, nė kontratat e tyre me shoqėritė, disa shoqėri auditimi kanė "kufizuar" pėrgjegjėsinė e tyre ndaj shoqėrisė me njė shumėfishim tė ēmimit tė auditimi tė tyre.7 Anėtarėt e bordit tė drejtuesve mbajnė pėrgjegjėsi nė mėnyrė individuale apo tė pėrbashkėt ndaj shoqėrisė ose palėve tė treta pėr shkeljen e ligjeve tė zbatueshme dhe pėr gabimet e tyre nė drejtimin e shoqėrisė. Ndėrsa, anėtarėt e bordit mbikėqyrės mbajnė pėrgjegjėsi vetėm pėr gabimet e tyre personale. Pėr mė tepėr, audituesit dhe bordi mbikėqyrės nuk mbajnė pėrgjegjėsi pėr veprimet e menaxhimit nėse nuk kanė pasur dijeni pėr to dhe nuk i kanė raportuar tek palėt e interesuara. Ekipi i ROSC nuk mundi tė identifikonte ndonjė rast ku ėshtė ndėrmarrė me sukses ndonjė masė (veprim) ligjore ndaj audituesve, bordit tė drejtuesve apo bordit mbikėqyrės. 16. Nė pėrputhje me praktikat mė tė mira ndėrkombėtare, Ligji pėr Shoqėritė Tregėtare, kėrkon qė aksionerėt tė miratojnė pasqyrat financiare tė njėsisė ligjore. Anėtarėt e bordit tė drejtuesve duhet tė paraqesin pėr miratim pasqyrat financiare tė njėsisė (tė audituara nė rastet kur kėrkohet) nė asamblenė e pėrgjithshme tė aksionerėve brenda gjashtė muajve tė fundit tė vitit financiar. Nė rastin e SHA-ve aksionerėt miratojnė gjithashtu edhe pasqyrat financiare tė konsoliduara. E drejta e aksionerėve pėr tė miratuar pasqyrat financiare tė njėsisė ligjore ėshtė e rėndėsishme pasi lejon "pronarėt" e shoqėrisė tė kontrollojnė performancėn e stafit drejtues dhe administrimin/menaxhimin e burimeve tė njėsisė ekonomike (shoqėrisė). 7 Nuk ka ndonjė tė ligj tė shprehur pėr kėtė nė Kodin Civil apo Ligjin pėr Shoqėritė Tregėtare dhe kufij tė tillė janė ende tė patestuara nė Shqipėri. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 5 17. Kėrkesat aktuale tė kontabilitetit jepen nė Ligjin Pėr Kontabilitetin (2004), Planin e Pėrgjithshėm Kontabėl, dhe ligjet specifike tė sektorit siē pėrshkruhen nė Tabelėn 1 mė poshtė: Lloji i njėsisė Pasqyrat financiare Pasqyrat financiare Auditimi Publikimi ekonomike tė njėsisė ligjore tė konsoliduara SME-tė (duke E paspecifikuar me Asnjė Asnjė Po pėrfshirė bizneset shtyrjen e nenit 4 tė me njė pronėsi tė ligjit tė ri pėr vetme dhe ortakėri kontabilitetin (2004) tė kufizuara) SHPK-tė Plani i Pėrgjithshėm i Kėrkohet sipas Ligjit Kėrkohet sipas Ligjit Po Kontabilitetit dhe Pėr Kontabilitetin Pėr Shoqėritė Ligji pėr Tregtare nėse Kontabilitetin (2004) kalohen kufij tė caktuar SHA-tė Njėsoj si SHPK-tė Njėsoj si SHPK-tė Kėrkohet nga Ligji Po Pėr Shoqėritė Tregėtare Bankat Kėrkesa tė detajuara Ligji Pėr Bankat Kėrkohet nga Ligji Po tė kontabilitetit nė pėr Shoqėritė Manualin e Tregėtare Kontabilitetit pėr Bankat, Ligji Pėr Kontabilitetin (2004) Shoqėritė e Plani i pėrgjithsėm i Njėsoj si SHPK-tė Kėrkohet nga Ligji Po Sigurimeve Kontabilitetit, Ligji pėr Shoqėritė pėr Sigurimet dhe Tregėtare Ligji Pėr Kontabilitetin (2004) NSH Njėsoj si SHPK-tė Njėsoj si SHPK-tė Kėrkohet nga ligji Po pėr Shoqėritė Tregėtare Tabelat 1: Kerkesat aktuale te kontabilitetit, auditimit dhe raportimit financiar Ligji i ri Pėr Kontabilitetin (2004) kėrkon qė tė gjitha shoqėritė e listuara (asnjė nė Shqipėri), shoqėritė e mėdha tė palistuara (ende tė papėrcaktuar nė legjislacionin dytėsor), dhe institucionet financiare duhet tė pėrgatisin pasyrat e tyre financiare tė njėsisė ligjore dhe ato tė konsoliduara sipas SNRF-ve. Tė gjithė njėsitė e tjera duhet tė pėrgatisin pasqyrat e tyre financiare nė pėrputhje me SKK-tė tė hartuara nga Kėshilli Kombėtar i Kontabilitetit dhe miratuar nga Ministri i Financės. Fusha e zbatimit tė SNRF-ve ėshtė bėrė mė e proporcionuar me Ligjin e ri tė Kontabilitetit (2004), megjithatė shkon disi pėrtej pėrdorimit tė kėrkuar tė SNRF-sė nėn kuadrin ligjor tė BE-sė dhe mund tė sjellė kėrkesa tė mėdha mbi burimet e pakėta. Me shtyrjen e hyrjes nė fuqi tė nenit 4 tė ligjit tė ri pėr kontabilitetin (2004) lind nevoja pėr njė qartėsi mė tė madhe dhe udhėzime mbi kėrkesat e aplikueshme tė kontabilitetit gjatė dy viteve tė ardhėshme sidomos pėr standardet e kontabilitetit qė do tė pėrdoren nga SME-tė, korporata tė tjera tė mėdha tė sektorit,dhe sektori i sigurimeve Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 6 18. Deri sa Manuali i Kontablitetit Pėr Bankat tė azhornohet dhe tė vihet nė linjė me SNRF-tė, bankat do tė ndeshen me kėrkesa konfliktuale pėr raportimin financiar kur Ligji Pėr Kontabilitetin (2004) tė hyjė nė fuqi. Ligji Pėr Bankat ende kėrkon qė ato tė pėrgatisin statutet e tyre individuale dhe pasqyrat financiare tė konsoliduara nė pėrputhje me Manualin e Kontabilitetit pėr Bankat i cili ėshtė bazuar nė versionin e SNRF-ve tė vitit 1998. Manuali nuk ėshtė azhornuar qė nga publikimi i tij dhe nuk pėrmban shpjegime tė rėndėsishme qė lidhen me instrumentet financiarė (referojuni seksionit III). 19. Ligji Pėr Bankat kėrkon qė ato tė pėrgatisin pasqyra financiare tė konsoliduara por nuk ka standarde konsolidimi. Manuali i Kontabilitetit pėr Bankat nuk pėrshkruan standarde pėr pėrgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare tė konsoliduara. Pėrveē kėsaj, pėrkufizimet e "njėsisė kontrolluese" nė Ligjin pėr Bankat nuk plotėsojnė kėrkesat e pėrcaktuara nė SNRF ose Direktivėn e Shtatė tė BE-sė nė lidhje me Ligjin pėr Shoqėritė Tregėtare, duke ēuar kėshtu nė pasqyra financiare tė konsoliduara tė cilat nuk pėrfshijnė tė gjitha njėsitė brenda grupit dhe japin informacion financiar tė paplotė. 20. Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare pėrcakton kėrkesa tė auditimit vjetor pėr tė gjitha njėsitė ekonomile pėrveē njėsive tė vogla, tė cilat nuk kalojnė kufij tė caktuar siē tregohet nė tabelėn 2: Tipi i njėsisė Kėrkesat e detyrueshme tė auditimit SHPK Duhet tė caktojnė njė auditues nėse kapėrcejnė dy nga tre kriteret e mėposhtėme: 1) Aktivet e bilancit nė 6 milion Lekė (ekivalente me afro 48,618 EUR) 2) Shitjet vjetore prej 12 milion Lekė (ekuivalente me afro 97,236 EUR) 3) Mesatarisht 10 punonjės SHA-tė e listuara Duhet tė caktojnė dy auditues SHA-tė e palisutuara me njė kapital Duhet tė caktojnė njė auditues me mė pak se 20 milion Lekė, duke pėrfshirė dhe NSH-tė SHA-tė e palistuara me njė kapital Duhet tė caktojnė dy auditues me mė shumė se 20 milion Lekė, duke pėrfshirė dhe NSH-tė Bankat Duhet tė caktojnė njė ose dy auditues (shih mė sipėr) Shoqėritė e Sigurimeve Duhet tė caktojnė njė ose dy auditues (shih mė sipėr) Tabela 2: Kėrkesa pėr auditim vjetor Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 7 21. Nuk ekziston ndonjė legjislacion specifik qė pėrcakton se cilat standarde tė auditimit duhet tė zbatohen pėr auditimet ligjore. Megjithatė, organi i profesionistėve tė auditimit, si i vetmi organ pėrgjegjės pėr zhvillimin e standarteve te auditimit, ka pėrcaktuar deytrimin pėr zbatimin e SNA-ve (standardeve ndėrkombėtare tė auditimit) pėr anėtarėt e tij, dhe kėto janė standarde tė cilat audituesit nė Shqipėri pretendojnė se i zbatojnė/plotėsojnė. 22. Pėrjashtimi nga auditimi i disa shoqėrive tė palistuara ėshtė nė pėrputhje me Direktivėn e Katėrt tė BE-sė tė Ligjit Pėr Shqėritė Tregėtare. Megjithatė, kufijtė (shih tabelėn 2 mė sipėr) janė shumė tė ulėta nė krahasim me limitet e caktuara nė Direktivė, kėshtu qė vetėm njėsi ekonomike tė vogla i nėnshtrohen kėrkesave pėr auditim. Ndėrsa Shqipėria si shumė vende tė vogėla, anėtare tė BE-sė dėshiron tė pėrdorė kufij mė tė ulėt, duhet tė mbahet parasysh qė kėta kufij shumė tė ulėt do tė vendosin njė detyrim pėr auditim mbi shoqėri shumė tė vogėla, gjė qė mund tė ēojė nė njė cilėsi jo tė mirė auditimi. Kufijtė vendosen mė sė miri, vetėm pas njė studimi tė hollėsishėm tė strukturės sė biznesit pėr tė identifikuar faktorėt e kėrkesės dhe ofertės tė cilat do tė pėrcaktojnė njė kufi tė pėrshtatshėm meqėnėse nuk mund tė rregullohet efektivisht njė treg i panjohur nė vend. Vetėm atėherė pėrfitimet e vendosjes sė kėtyre kufijve tė ulėta si kultivimi i njė "kulture auditimi" mund tė vlerėsohen kundrejt cilėsisė sė ulėt tė auditimit qė vjen nga njė kėrkesė e tillė. 23. Ka pak tė dhėna qė tregojnė se kėrkesa aktuale pėr auditime tė pėrbashkėta kontribon nė rritjen e cilėsisė sė auditimit nė Shqipėri dhe nė praktikė kjo nuk zbatohet. Shumė nga shoqėritė e shqyrtuara nė Seksionin III e kalojnė kėrkesėn e kapitalit (tė diskutuar nė paragrafin 20 mė sipėr) por nuk kanė caktuar/zgjedhur auditues tė pėrbashkėt. Justifikimet e pretenduara tė auditimeve tė pėrbashkėta janė se ato sigurojnė auditim shtesė mbi cilėsinė e auditimit dhe bėn tė mundur qė shoqėritė audituese tė njė niveli jo shumė tė lartė tė pėrfitojnė eksperiencė duke punuar me shoqėritė mė tė mira audituese. Nė konteksin aktual tė Shqipėrisė, kjo kėrkesė ngre njė sėrė ēėshtjesh praktike pėr shkak tė burimeve tė kufizuara njerėzore. Duke marrė parasysh shkallėn e kapacitetit teknik nė shoqėritė audituese lokale, mundėsia qė njė shoqėri audituese e njė shkalle tė lartė tė pranojė tė kryejė njė auditim tė pėrbashkėt me njė shoqėri audituese lokale dhe tė ketė besim nė punėn e kėsaj shoqėrie ėshtė shumė e vogėl. Pėrveē kėsaj, kjo kėrkesė i shtohet edhe ēėshtjeve qė vijnė nga rotacioni i detyrueshėm i shoqėrive audituese siē ėshtė diskutuar nė paragrafin 25 mė poshtė dhe mungesa e kapacitetit tė auditimit siē diskutohet nė paragrafin 33 mė poshtė. 24. Banka e Shqipėrisė aprovon audituesin ligjor i cili do tė kryejė auditimin ligjor (statutor) tė pasqyrave financiare tė bankave. Pėr shkak tė kapacitetit tė ulėt tė shoqėrive audituese ky proces para-aprovimi ėshtė njė monitorim paraprak (ex ante) i mirė i cilėsisė sė bankave. Megjithatė, aprovimi bazohet kryesisht nė kriteret administrative dhe eksperiencė tė shoqėrisė audituese prej minimumi pesė vjetėsh. Kjo kėrkesė pėr eksperiencė ka pėrjashtuar nga auditimi i bankave tė gjitha shoqėritė audituese lokale duke i lėnė bankave mundėsinė pėr tė zgjedhur vetėm ato shoqėri audituese lokale tė cilat janė anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive audituese ndėrkombėtare aktive nė tregun e auditimit nė Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 8 Shqipėri. Rregullatori i sigurimeve ka paraqitur kohėt e fundit kėrkesa tė ngjashme pėr shoqėritė e sigurimeve. 25. Rregullatorėt e bankave dhe tė sigurimeve kufizojnė ashpėr bankat dhe shoqėritė e sigurimeve nė zgjedhjen e audituesve pėr shkak tė periudhave tė shkurtra tė specifikuara pėr rotacionin e detyrueshėm tė shoqėrive audituese. Banka e Shqipėrisė kėrkon njė rotacionin tre-vjeēar tė detyrueshėm tė shoqėrisė audituese ndėrsa Autoriteti Mbikėqyrės i Sigurimeve nė Shqipėri kėrkon njė rotacion tė tillė tė detyrueshėm ēdo dy vjet. Kjo kėrkesė ėshtė mė e fortė se ajo e kuadrit ligjor tė BE-sė dhe mund tė mos e arrijė synimin e pavarėsisė sė audituesve duke iu lėnė njėsive ekonomike njė mundėsi tė kufizuar pėr zgjedhjen e shoqėrisė audituese. Nga katėr shoqėritė audituese tė cilat aktualisht lejohen tė auditojnė banka dhe shoqėri sigurimesh, vetėm dy prej tyre janė aktive nė treg. Kėshtu qė, duke pėrdorur njė auditues pėr njė periudhė kohe maksimale, kėto njėsi do tė duhet tė zgjedhin audituesin tjetėr nė treg. Kjo bėn qė bankat dhe shoqėritė e sigurimevetė mos kenė mundėsi zgjedhjeje tė shėrbimeve tė auditimit dhe kufizon konkurrencėn nė tregun e auditimit pa e konsideruar fare mundėsinė pėr auditues tė pėrbashkėt. 26. Ligji i ri pėr Kontabilitetin (2004) thjeshton kėrkesat pėr depozitim pėr tė gjitha njėsitė. Nė ligjin e mėparėshėm tė kontabilitetit, kishte mospėrputhshmėri tė ndjeshme me kėrkesat pėr depozitim dhe publikim dhe si rezultat informacioni financiar nuk ishte i disponueshėm nė Shqipėri. Ligji i ri i kontabilitetit kėrkon qė tė gjitha njėsitė tė depozitojnė pasqyrat e tyre financiare ligjore dhe ato tė konsoliduara (tė audituara kur duhet) pranė gjykatave pėrkatėse (gjykatat e rrethit) njė muaj pas miratimit tė tyre nė asamblenė e aksionerėve. Ky ėshtė njė pėrmirėsim nė krahasim me ligjin e mėparėshėm i cili pėrcaktonte afate tė ndryshme pėr depozitim pėr njėsitė e biznesit dhe gjithashtu edhe pėr pasqyrat financiare tė njėsisė ligjore dhe ato tė konsoliduara. Megjithatė, asnjė nga gjykatat e rrethit nuk ka kapacitetin fizik, mjetet apo stafin e duhur pėr plotėsimin e kėsaj kėrkese. Nė kėto kushte, pa u zgjidhur problemi i kapacitetit,zbatueshmėria e kėrkesave pėr depozitim ose monitorimi i tyre do tė jetė i kufizuar, pra do tė ekzistojnė tė njėjtat vėshtirėsi tė hasura nga organi shtetėror i statistikave si edhe nė ligjin e mėparėshėm. 27. Nuk ka ndonjė kėrkesė pėr tė bėrė publike pasqyrat financiare tė audituara tė njėsisė ligjore apo pasqyrat financiare tė konsoliduara. SHPK-tė, SHA-tė dhe tė gjitha shoqėritė e listuara duhet tė publikonin pasqyrat e tyre finaciare, sė bashku me opinionin e Ekspertit Kontabėl tė Autorizuar, 30 ditė pas aprovimit tė aksionerėve. Tė gjitha njėsitė/shoqėritė duhet tė vinin nė dispozicion tė punonjėsve dhe aksionerėve tė tyre informacionin e paraqitur nė pasqyrat financiare por nuk ishte e qartė nėse duhej tė vihej nė dispozicion i gjithė informacioni i pasqyrave financiare apo vetėm pjesė tė veēanta tė tij. Ligji i ri pėr kontabilitetin nuk shprehet mbi publikimin e pasqyrave financiare tė audituara apo tė paaudituara nga njėsitė e biznesit dhe kjo tregon njė hap prapa nė krahasim me ligjin e mėparshėm. 28. Bankat i respektojnė kėrkesat pėr depozitim tė caktuara si tė detyrueshme nga Banka e Shqipėrisė. Pas miratimit tė pasqyrave financiare tė audituara nė asamblenė e aksionerėve, sipas ligjit, kėrkohet qė bankat tė publikojnė pasqyrat e tyre financiare sė bashku me raportin e audituesit nė buletinin e tyre zyrtar (raporti vjetor). Pasqyrat financiare tė njėsisė ligjore tė disa bankave publikohen edhe nė faqet e tyre tė internetit. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 9 Bankat e tjera vėnė nė dispozicion tė publikut tė pėrgjithshėm vetėm pasqyrat financiare tė audituara jo-ligjore tė pėrgatitura nė pėrputhje me SNRF-tė, dhe tė publikuara nė gjuhėn angleze. Pėr shkak tė disponueshmėrisė sė kufizuar tė pasqyrave financiare ligjore tė audituara tė bankave, ėshtė shumė e vėshtirė qė pėrdoruesit publik tė bėjnė krahasimin e cilėsisė sė pasqyrave financiare dhe tė vlerėsojnė gjendjen financiare tė njė banke tė caktuar. 29. Shoqėritė e sigurimeve nė pėrgjithėsi nuk i plotėsojnė kėrkesat pėr depozitim dhe publikim tė pėrcaktuara nė Ligj. Kuadri rregullator pėr shoqėritė e sigurimit u azhornua kohėt e fundit me kalimin e njė Ligji tė Ri pėr Sigurimet dhe rregulloret plotėsuese tė nxjerrė nga AMS nė vitin 2004. Shoqėritė e sigurimit duhet tė paraqesin pranė AMS pasqyrat e tyre financiare tė njėsisė ligjore, tė cilat pėrfshijnė bilancin, llogarinė e tė ardhurave dhe shpenzimeve, raportet teknike tė kujdesit dhe opinionin e audituesit, brenda datės 31 mars. Kėto pasqyra financiare dhe raporti i audituesit duhet tė publikohen nė njė nga publikimet financiare periodike tė shoqėrisė brenda datės 30 qershor. Publikimi financiar periodik ėshtė akoma i papėrcaktuar dhe nuk ka fakte.dokumenta qė tregojnė publikimin e pasqyrave financiare tė shoqėrive tė sigurimeve . Nė praktikė, pasqyrat financiare nuk paraqiten gjitmonė pranė AMS nė kohėn e duhur. 30. Nė pėrgjithėsi, kėrkesat dhe praktikat aktuale pėr njėsitė ekonomike me interes publik nuk janė nė pėrputhje me praktikat mė tė mira ndėrkombėtare, duke pėrfshirė ato tė kuadrit legjislativ tė BE-sė nė lidhje me depozitimin dhe publikimin e pasqyrave financiare. Aktualisht, nuk ekzistojnė kėrkesa pėr vėnien e dokumentave tė Rregjistri Qendror tė Shoqėrive nė dispozicion tė palėve tė treta tė cilat paraqesin njė kėrkese me shkrim pėr kėtė qėllim, dhe po kėshtu nuk ekzistojnė sanksione/gjobitje tė duhura nė rast se nuk vihen nė dispozicion dokumenta kontabėl apo tė tjera siē pėrshkruhen p.sh nė nenin 6 tė Direktivės sė Parė tė BE-sė tė Ligjit pėr Shoqėritė Tregėtare. Nuk mund tė thuhet se kėto kėrkesa pėrfshijnė tė gjitha praktikat e mira qė vendi duhet tė adaptojė, por pėrmenden si referencė pasi ato kanė ndikim pozitiv mbi disponueshmėrinė e pasqyrave financiare, dhe ēojnė nė krijimin e burimeve tė para/fillestare qė duhet tė shfrytėzohen pėr ngritjen e infrastrukturės sė nevojshme. Shqipėria duhet tė vendosė me detyrim sanksione tė pėrshtatėshme pėr rastet e mosplotėsimit tė kėrkesave pėr publikim pasi ligjet pa sanksionet e duhura nuk inkurajojnė zbatueshmėrinė dhe pėrputhshmėrinė dhe kompromentojnė autoritetin rregullator pėr zbatimin e tyre nė mungesė tė parandaluesve tė tjerė pozitivė apo negativė. B. Profesioni 31. Profesioni ėshtė i ri dhe pavarėsisht pėrpjekjeve tė bėra, tre organizmat profesionale ekzistuese hasin vėshtirėsi nė pėrmbushjen e roleve tė tyre. Pas vlerėsimit nė bazė tė Deklaratat e Detyrimeve Anėtarėsisė (DDA), tė Federatės Ndėrkombėtare tė Kontabilistėve (IFAC), rezulton se Instituti i Ekspertėve Kontabėl tė Autorizuar (IEKA), Lidhja Profesioniste e Kontabilistėve tė Miratuar (LPKM), dhe Shoqata e Kontabilistėve dhe Financierėve tė Shqipėrisė (SHKFSH) kanė nevojė pėr njė pėrmirėsim tė ndjeshėm. Aktualisht organet profesionale po pėrpiqen t'i japin formė institucioneve tė tyre nė linjė me IFAC-un dhe DDA ­nė. IEKA pėr shembull, ka filluar tė fusė pjesėn mė tė madhe tė elementeve tė pėrshkruara nė DDA dhe IFAC. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 10 Profesioni i Auditimit 32. Titulli "Ekspert Kontabėl i Autorizuar" ėshtė njė titull i mbrojtur dhe individėt qė e mbajnė atė duhet tė jenė anėtarė tė rregjistruar tė IEKA-s. Mbrojtja e detyrueshme e tė drejtės pėr tė kryer auditimin ligjor mbron interesin publik dhe siguron qė vetėm individė tė kualifikuar lejohen ta bėjnė kėtė. IEKA, anėtare e asociuar e IFAC e krijuar nė vitin 1997 dhe organi mė i vjetėr profesional nga tre ekzistuesit, ėshtė quajtuar si organizata profesionale pėr Ekspertėt Kontabėl tė Autorizuar. 33. Numri i audituesve nė Shqipėri nuk duket se ėshtė i mjaftueshėm pėr tė plotėsuar kėrkesat e tregut. Aktualisht, ekzsitojnė afro 150 ekspertė kontabėl tė autorizuar, pjesa mė e madhe e tė cilėve ushtrojnė profesioni individualisht. Sipas llogaritjeve tė Ministrisė sė Financės janė afro 2,000 shoqėri tė cilat kėrkojnė auditime vjetore. Kėsaj kėrkese pėr shėrbime auditimi i shtohet edhe periudha e "shkurtėr" e auditimit pasi shumė shoqėri nė Shqipėri duhet tė paraqesin pasqyrat e tyre financiare pėr deklarimet tatimore pranė organeve tatimore jo mė vonė se data 31 mars. Nė kontekstin aktual, faktorėt e kėrkesės i shtohen problemit tė cilėsisė sė dobėt tė auditimit e ndikuar edhe nga mbikėqyrja e kufizuar publike (e diskutuar nė paragrafin 34 mė poshtė), pėrmbajtja dhe cilėsia e arsimimit dhe provimeve tė administruara pėr kėrkesat e kualifikimit profesional (diskutuar nė paragrafin 36 mė poshtė dhe seksionin II) dhe marrėveshjet pėr vendosjen e tarifės/ēmimit (pėrshkruar nė paragrafin 42 mė poshtė). 34. Profesioni i auditimit vetė-rregullohet pjesėrisht nga IEKA dhe mbikqyret nga Ministria e Financave nė mbėshtetje tė interesit publik tė qeverisė . Megjithatė, rregullimi aktual i profesionit nga qeveria nuk ėshtė i mjaftueshėm pėr pėrmbushjen e rolit tė sistemit tė njė mbikėqyrjeje publike. Njė sistem i mbikėqyrjes publike tė audituesve ligjorė dhe shoqėrive audituese ėshtė i rėndėsishėm me qėllim qė tė sigurohet qė sistemet e kontrollit tė cilėsisė, investigimit dhe disiplinės janė tė mjaftueshėm pėr inkurajimin e auditimeve me cilėsi tė lartė. Mbikėqyrja e Ministrisė sė Financės mbi IEKA-n ushtrohet nėpėrmjet caktimit tė njė pėrfaqėsuesi kryesor dhe dy pėrfaqėsueve tė tjerė (dytėsorė) nė organin drejtues tė IEKA-s, qė ėshtė Kėshilli i saj. Kėta pėrfaqėsues miratojnė tė gjitha vendimet e marra nga Kėshilli me pėrjashtim tė atyre qė lidhen me standardet profesionale dhe buxhetin. Ky organizim duhet tė pėrmirėsohet, sė pari duke bėrė tė qartė dallimin mes mbikėqyrjes sė jashtėme tė IEKA-s dhe pėrfshirjen e drejtėpėrdrejtė tė kėsaj mbėkėqyrje nė drejtimin e saj, dhe sė dyti, duke ngritur njė sistem tė mbikėqyrjes publike nėpėrmjet ndarje nė faza tė dispozitave kyēe tė Direktivės sė Tetė tė BE-sė tė Ligjit pėr Shoqėritė Tregėtare duke pėrfshirė por pa u kufizuar nė: pėrzgjedhjen e individėve pėr tė marrė pjesė nė procesin e mbikėqyrjes sipas njė procedure kandidimi tė pavarur dhe transparente; duke siguruar qė sistemi drejtohet nga shumica e profesionistėve qė nuk ushtrojnė profesion tė cilėt kanė njohuri nė fushat qė lidhen me auditimin; dhe nėpėrmjet vendosjes sė mekanizmave tė transparencės duke pėrfshirė publikimin e programeve tė punės vjetore dhe raporteve tė aktiviteteve. Ky sistem duhet tė ketė pėrgjegjėsinė pėrfundimtare tė mbikėqyrjes publike pėr: o Miratimin dhe rregjistrimin tė audituesve ligjorė dhe shoqėrive tė auditimit ligjor; Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 11 o Adaptimin e standardeve mbi etikėn, kontrollin e brendshėm tė cilėsisė sė shoqėrive tė auditimit, dhe o Kualifikimin e tė vazhueshėm, sistemeve tė kontrollit tė cilėsisė, investigimit dhe disiplinės. 35. Rregullimi i profesionit nga qeveria nėpėrmjet Ministrisė sė Financės do tė duhet tė forcohet me qėllim qė tė shėrbejė si kusht pėr mbikėqyrje publike. Publiku i interesuar nė profesionin e auditimit pėrbėhet nga klientė, kredidhėnės, qeveria, punėdhėnės, punonjės, investitorė, komunitetit i biznesit dhe ai financiar dhe tė tjerė qė kanė besim nė objektivitetin dhe intergitetin e audituesve. Ēdo sistem efikas i mbikėqyrjes publike duhet tė marrė nė konsideratė nevojat e tė gjitha kėtyre palėve tė interesuara pasi asnjė nga kėto palė, mė vete, nuk ka spektrin e duhur dhe tė mjaftueshėm pėr tė reflektuar mjaftueshėm interesat e tyre tė ndryshme. 36. Kėrkesat minimale pėr anėtarėsim nė profesionin e auditimit pėrcaktohen nga qeveria janė si mė poshtė: o Kadidatėt tė jenė tė diplomuar nga Fakulteti Ekonomik; o Mosha e tyre tė mos jetė mė e vogėl se 25 vjeē; o Tė kenė tė paktėn tre vjet eksperiencė profesionale duke punuar me njė auditues dhe/ose shoqėri auditimi tė njohur nga IEKA; o Tė kenė marrė me sukses e provimet e organizuara nga Komisioni i Pavarur i Provimeve8(e diskutuar mė gjerė nė seksionin II.C mė poshtė); o Kandidatėt tė kenė nėnshtetėsi shqiptare qė prej tė paktėn 5 vjetėsh, dhe o Kandidatėt tė mos kenė kryer asnjė vepėr penale. IEKA kėrkon qė anėtarėt e saj tė marrin kualifikim tė vazhdueshėm profesional me qėllim qė tė ruajnė kompetencėn profesionale tė kėrkuar pėr auditorė tė licensuar. Komisioni i Provimeve dhe IEKA besojnė se kėto kėrkesa tė aftėsive/kompetencave i kufizojnė anėtarėt e profesionit pasi ato mund tė pėrmbushen vetėm nga individė me kualifikim shumė tė lartė. Megjithatė, ky opinion nuk ekziston gjėrėsisht tek tė gjithė audituesit, rregullatorėt apo shoqėritė nė Shqipėri dhe shumė tė intervistuar kanė shprehur opinionin se arsimimi dhe kualifikimi, tė cilat pėrshkruhen mė gjerė nė seksionin II.C, duhet tė pėrshtaten/afrohen mė shumė me standardet dhe praktikat ndėrkombėtare. 37. Sistemi pėr liēensimin e audituesve tė huaj nė Shqipėri ėshtė relativisht i hapur dheme kėrkesa minimale. Ashtu si pėr shoqėritė audituese lokale, liēensimi i shoqėrive tė huaja kryhet nėpėrmjet Komisionit tė Rregjistrimit tė pėrbėrė nga pesė anėtarė. Komisioni i Regjistrimit ėshtė njė organizėm i pavarur, dhe IEKA emėron nė kėtė komision vetėm njė nga pesė antarėt. Komisioni i Rregjistrimit miraton si auditues individė apo shoqėri vendase dhe tė huaja pėr tė ushtruar veprimtaritė e tyre tė auditimit. 8 Anėtarėt e Komisionit tė Provimit caktohen/emėrohen nga Ministri i Arsimit dhe janė: njė pėrfaqėsues (kryetari) i caktuar nga Ministri i Arsimit; njė pėrfaqėsues nga Ministria e Financės; kryetari i KKK; njė pėrfaqėsues nga IEKA dhe njė profesor nga Institucionet e Arsimit tė Lartė ekspert nė fushėn e Ligjeve tė Kodit Civil apo Kodit Penal. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 12 Individėt e huaj tė kualifikuar (me njė licencė auditimi nga vendi i tyre) duhet tė japin njė provim mbi ligjet shqiptare qė kanė lidhje me auditimin ligjor dhe tė dėshmojnė qė ata nuk janė pezulluar/pėrjashtuar nga ushtrimi i profesionit. Shoqėritė e huaja tė auditimit duhet tė kenė njė autorizim pėr tė kryer auditime ligjore nė pėrputhje me legjislacionin e aplikueshėm nė vendin e tyre tė origjinės dhe tė paraqesin provė qė nuk u ėshtė hequr e drejta pėr tė ushtruar nė vendin e tyrė , nė mėnyrė qė tė regjistrohen si kontabilistė tė miratuar (ata qė e ushtrojnė profesionin vetėm) nė Shqipėri . Sipas nenit 36 tė Vendimit tė Qeverisė Nr.150/2000 shoqėritė e huaja tė auditimit mund tė operojnė nė njė nga mėnyrat e mėposhtme: · Duke siguruar praninė e audituesve tė kualifikuar nė Shqipėri pėr tė kryer auditimin; · Duke ngritur njė degė, agjensi apo zyrė nė Shqipėri ose · Duke ngritur apo rregjistruar njė shoqėri tė varur nė Shqipėri e cila ėshtė nėn zotėrimin e plotė nga njė ose disa shoqėri tė huaja audituese. Pėr shkak tė numrit ė kufizuar tė shoqėrive lokale tė auditimit nė Shqipėri, shoqėritė e huaja audituese kanė zgjeruar grupin e audituesve tė disponueshėm me njohuri teorike tė dhe aftėsi teknike mjaftueshme pėr tė kryer auditimin e pasqyrave fiannciare tė pėrgatitura sipas SNRF-ve. Megjithatė, organizimi aktual paraqet sfida pėr rregullimin e kėtyre shoqėrive kur ofrohen shėrbime nga jashtė kufijve. Sfida tė tilla janė e drejta ligjore pėr marrjen e dokumentave tė punės tė mbajtura nė vendin ku kryhen shėrbimet dhe mundėsia pėr tė rishikuar organizimet e kontrollit tė cilėsisė tė shoqėrisė nė vendin ku kryhen shėrbimet. Nė kėto kushte, do tė duhet tė krijohet njė sistem i pėrshtatshėm i kontrollit tė cilėsisė pėr monitorimin e tyre, ndoshta nė bashkėpunim me rregullatorėt e vendit ku kryhen shėrbimet.9 38. Rregjistri i audituesve i azhornuar dhe i pėrgatitur ēdo vit nga Komisioni i Rregjistrimt duhet tė pėrmirėsohet pėr tė siguruar informacion tė duhur dhe nė kohė. Rregjistri pėrmban emra dhe detaje tė tjera qė lidhen me anėtarėt individė, shoqėritė audituese vendase dhe tė huaja. Ndonėse ėshtė i disponueshėm pėr publikun, rregjistri nuk ėshtė i azhornuar siē duhet nė kohė (aktualisht ndodh njė herė nė vit) dhe nuk pėrmban tė gjithė informacionin e kėrkuar pėr tė informuar publikun dhe pėr tė monitoruar me efikasitet aktivitetet e audituesve. 39. IEKA ka pėrgatitur Kodin e Etikės pėr anėtarėt e saj nė bazė tė Kodit tė Etikės sė IFAC pėr Kontabilistėt Profesionistė. Kodi i Etikės i IFAC-ut do tė shėrbejė si referencė pėr anetarėt e IEKAs kur tė botohet nė fillim tė 2007. 40. Ka tė dhėna se pavarėsia e audituesve nga njėsitė e audituara nė praktikė nuk zbatohet/ndiqet gjithmonė. Praktika aktuale nė Shqipėri nuk ėshtė nė pėrputhje me kėrkesat pėr pavarėsi tė Kodit tė Etikės sė IFAC pėr Kontabilistėt Profesionistė. Mosrespektimi aktual i kėrkesave pėr pavarėsi ndikon negativisht mbi vlerėn e auditimit edhe pse janė faktorė jashtė profesionit tė cilėt bėjnė qė audituesit tė mos veprojnė nė mėnyrė tė pavarur (p.sh kapacitetit i kufizuar i shoqėrive pėr tė pėrgatitur siē duhet pasqyrat financiare). 9 Kapitujt VIII dhe XI tė Direktivės sė Tetė tė BE mund tė japin udhėzime mbi mėnyrėn se si Shqipėria mund tė forcojė rregullat mbi shoqėritė e huaja tė auditimit. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 13 41. Ekziston njė nevojė pėr kėrkesa tė raportimit tė transparencės pėr audituesit ligjorė tė njėsive ekonomike me interes publik nė Shqipėri. Pėr shkak tė rėndėsisė sė njėsive ekonomike me interes pubik pėr ekonominė e vendit, nevojiten rregulla mė tė forta mbi auditimin, duke pėrfshirė informacion mbi audituesit qė kryejnė auditimin e pasqyrave financiare. Raportimi i transparencės nga kėto njėsi auditimi do tė lehtėsonte monitorimin dhe mbikėqyrjen e mėtejshme dhe do tė forconte besimin e publikut nė auditimet ligjore tė njėsive ekonomike me interes publik. Informacioni qė duhet tė paraqitet ēdo vit nga shoqėria e auditimit duhet tė pėrfshijė: pėrshkrimin e strukturės ligjore dhe pronėsisė; anėtarėsinė e rrjetit tė shoqėrive audituese; pėrshkrimin e sistemit tė kontrollit tė brendshėm tė cilėsisė; informacion mbi tarifat e auditimeve ligjore, shėrbime tė tjera auditimi, konsulencė tatimore dhe shėrbime jo-audituese; bazat pėr pagesėn e partnerėve; dhe tė tjera. 42. Ēmimet statutore tė auditimit pėr orė pėr auditorėt vendas aktualisht janė tė pėrcaktuara nga Dekreti i Qeverisė Nr. 150/2000. Ricaktohen ēdo vit nga Ministria e Financės nė konsultim me IEKA-n. Ky Dekret ka futur njė sistem pėr tė pėrcaktuar kohen normale (numrin e orėve) qė nevojitet pėr tė kryer nje auditim bazuar nė totalin e aktiveve dhe pasiveve tė njė shoqėri. Ai gjithashtu pėrfshin njė pėrjashtim pėr pėrdorimin e kėtij sistemi nė shoqėritė e mėdha, shoqėritė e listuara nė bursė, dhe insitucionet financiare. Shoqėritė e huaja tė auditimit pėrjashtohen nga aplikimi i ēmimeve statutore tė auditimit tė vendosura nga Ministri i Financave dhe nga aplikimi i kohės normale (numri i orėve) tė pėrcaktuar me dekretin e qeverisė Nr. 150/2000. Arsyeja pėr caktimin e ēmimit ėshtė qė tė pengohen audituesit tė ofrojnė ēmime shumė tė ulėta nė pėrpjekje pėr tė tėrhequr klientė pėr auditim pa i dhėnė shumė rėndėsi cilėsisė. Ndėrkohė qė kjo metodė mund tė parandalojė "lojėn nė nivel tė ulėt" me ēmimet e auditimit, njė metodė mė e mirė do tė ishte monitorimi i cilėsisė nėpėrmjet kontrollit tė jashtėm. Kėrkesat nė Direktivėn e Tetė tė BE- sė mbi pavarėsine, duke pėrfshirė dhe ēmimet e auditimit, mund tė pėrdoren si model referimi. Profesioni i Kontabilitetit 43. Nė tė kaluarėn, Ministria e Financės rregullonte tė drejtėn pėr tė ofruar shėrbime kontabėl nė Shqipėri ndėrkohė qė Ligji i Ri pėr Kontabilitetin (2004) nuk shprehet nė lidhje me kėtė ēėshtje. Ministria e Financės i jep titullin Kontabilist i Miratuar individėve tė cilėt ofrojnė shėrbime profesionale tė jashtėme kontabiliteti. Pėr tė marrė kėtė titull duhet qė individi tė ketė tė paktėn tre vjet eksperiencė nė kontabilitet dhe tė ketė dhėnė me sukses njė provim tė administruar nga Ministria e Financave. Shoqėritė kėrkoheshin tė pėrgatisnin pasqyrat e tyre financiare nga njė Kontabilist i Miratuar ose nga njė punonjės i dipllomuar nė Financė, nėse nuk pėrcaktohej ndryshe nė ndonjė rregullore tjetėr. Ky mosrregullim i dukshėm i shėrbimeve tė kontabilitetit ėshtė njė hap pozitiv pėr shkak tė debatit nė BE .10 44. Kontabilistėt e Miratur zbatojnė rregulla mbi pėrgatitjen e Pasqyrave Financiare tė specifikuara nė ligjin e kontabilitetit dhe nė varėsi tė modelit tė raportimit tė 10 Shih "Impakti Ekonomik i rregullimit nė fushėn e profesioneve liberale nė vende tė ndryshme anėtare tė BE-sė", Ian Paterson, Marcel Fink, Anthony Ogus, Institute for Advanced Studies, Vienė, Janar 2003 (gjendet nė DG Competition ėebsite tek http://europa.eu.int/comm/competition). Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 14 zgjedhur, Pasqyrat Financiarejane mė tė orientuara drejt nevojave tė organeve tatimore se sa drejt nevojave te investitorėve. Ndonėse nuk kėrkohet me ligj, praktika aktuale ėshtė e tillė ku kėrkohet qė Kontabilistėt e Miratuar tė nėnshkruajnė pasqyrat financiare dhe deklaratat tatimore sė bashku me stafin drejtues dhe audituesit. Kjo praktikė ėshtė de facto njė normė pėr shkak tė opinionit tė gjerė sipas tė cilit ajo minimizon rrezikun e inspektimeve nga organet tatimore. Fakti qė rregullatorėt e tatimeve dhe njėsitė nuk arrijnė tė kuptojnė dallimin mes raportimit pėr qėllime fiskale dhe raportimit financiar, ka ēuar nė situatėn aktuale e cila pėrfundimisht sjell paqartėsi nė pasqyrat financiare. 45. Afro 1,500 Kontabilistė tė Miratuar nuk rregullohen pas fazės sė marrjes sė titullit. Afro gjysma e Kontabilistėve tė Miratuar nė Shqipėri janė anėtarė tė Institutit tė Kontabilistėve tė Miratuar ­ IKM ( ish LPKM-ja), njė pakicė e vogėl janė anėtarė tė SHKFSH, dhe tė tjerėt zgjedhin tė mos jenė anėtarė tė ndonjė organizate profesionale. Kjo situatė sjell shqetėsime serioze nė lidhje me standardet profesionale dhe ato tė etikės qė duhet tė plotėsojnė Kontabilistėt e Miratuar dhe ndikimin mbi nė cilėsine e pasqyrave financiare qė ata pėrgatisin. 46. IKM bėn pėrpjekje pėr rregullimin e anėtarėve tė saj nėpėrmjet rregullave tė saj tė brendėshme, sic ėshtė statuti, rregulloret e brendshme dhe Kodit tė Etikės, siē ėshtė botuar nga IFAC nė 2001, duke pėrkthyer e adoptuar vetėm PJESĖN A, e aplikueshme pėr tė gjithė Kontabilistėt Profesionistė. IKM ėshtė duke punuar pėr hartimin e kodeve profesionale dhe per kualifikimin e antarėve tė saj me SNRF-te, SKK-tė dhe SNA-ve. Megjithatė, zhvillimi i saj pengohet nga fondet dhe kapacitetet e kufizuara. Ajo ka shprehur synimin dhe ka bėrė tentativa pėr negocimin e njė marrėdhėnie me ACCA nė Mbretėrinė e Bashkuar (UK). LPKM ka gjithashtu lidhje tė ngushta me IEKA-n me tė cilėn bashkėpunon nė fushėn e trainimeve mbi SNRF-tė. Njė bashkėpunim i tillė ėshtė kuptimplotė pėr shkak tė burimeve tė saj tė kufizuara. Mė tej, LPKM bashkėpunon gjithashtu me Universitetin e Tiranės, Fakultetin e Ekonomisė pėr sa I pėrket koordinimit tė projekteve tė kualifikimit. 47. SHKFSH, njė tjetėr organizatė kontabilistėve nė Shqipėri, pėrbėhet nga individė tė cilėt kanė interes pėr kontabilitetin nė vend. Ajo ėshtė njė organizatė private me disa kėrkesa tė tjera pėr anėtarėsim. Nė rradhėt e saj numėrohen Kontabilistė tė Miratuar, , profesorė tė kontabilitetit, mėsues, studentė dhe inspektorė tatimesh dhe doganash. C. Arsimimi dhe Kualifikimi Profesional 48. Arsimimi dhe Kualifikimi Profesional i kontabilistėve dhe audituesve duhet tė rishikohet me qėllim qė tė pėrmbushė kėrkesat e palėve qė kėrkojnė shėrbimet e tyre. Ekzistojnė sfida tė mėdha nė lidhje me arsimimin, kualifikimin dhe autorizimin e kontabilistėve dhe audituesve profesionistė nė vend. Kėshtu pėr shembull, procesi i autorizimit/ miratimit, nuk shihet me shumė konsideratė nga disa punėdhėnės dhe punonjės nė shoqėritė e auditimit. Arsyet pėrfshijnė: skepticizmin mbi pėrmbajtjen e materialeve tė trainimit dhe kualifikimit; mungesėn e besimit nė procesin e provimeve; mungesėn e SNRF-ve. Disa punėdhėnės preferojnė tė sponsorizojnė punonjėsit e tyre pėr trainime dhe kualifikime ndėrkombėtare dhe marrjen e diplomave/ēertifikatave ndėrkombėtare sidomos nga ACCA nė UK, dhe disi mė pak nga CPA nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 15 49. Tė sapodiplomuarit me rezultate tė shkėlqyera nuk janė tė tėrhequr nė profesionin e kontabilitetit dhe auditimit nė Shqipėri. Nė pėrgjithėsi, ata tėrhiqen nga ato karriera ku pagat janė tė larta dhe prespektiva pėr njė ngritje nė karierė janė mė tė mėdha. Tė tilla janė fushat e bankės dhe financės. Pėr shkak tė kompleksitetve nė rritje tė standardeve dhe rregulloreve, ėshtė e nevojshme qė individėt mė tė mirė dhe tė talentuar tė tėrhiqen nė profesion dhe tė mbeten aty. 50. Programi mėsimor i kontabilitetit nė universitet sidomos pjesa qė lidhet me standardet ndėrkombėtare tė kontabilitetit dhe auditimit si dhe etikėn e biznesit, ka disa dobėsi. Kėto pėrfundime u arritėn gjatė njė studimi tė kryer kohėt e fundit, Projekti Pilot pėr Standardizimin e Arsimimit Global mbi Kontabilitetin i organizuar nėn kujdesin Agjensisė pėr Zhvillim Ndėrkombėtar nė Shtetet e Bashkuara (USAID).11 Programi pėr kontabilitetin nuk e mbulon mjaftueshėm auditimin apo etikėn dhe trajtimi i SNRF-ve ėshtė gjithashtu minimal. Pėrveē rishikimit tė programit/kurrikulės ėshtė e nevojshme tė sigurohen burime efikase pėr mėsimdhėnien e tij efektive. Jemi nė dijeni tė faktit se nė kohėt e fundit ėshtė bėrė progres nė pėrmirėsimin e ketij programi/kurrikulumi nė lidhje me subjektin e Auditimit dhe tė SNRF-ve. Mirpo, koha kur na mbėrriti ky informacion, nuk na lejoi qe tė mund ta vlerėsonim mė tej. . 51. Pėrmbajtja e arsimimit pėr profesionin e kontabilitetit (Kontabilistėt e Miratuar) dhe auditimit (Ekspertėt Kontabėl tė Autorizuar) nuk pėrmbush kėrkesat e Standardit Ndėrkombėtar tė Arsimit (IES) 2, Pėrmbajtja e Programeve tė Arsimimit Profesional12. Provimi profesional pėr Kontabilistėt e Miratuar nuk trajton ekstensivisht SNRF-tė, SNA-tė, etikėn e biznesit, teknologjinė e informacionit dhe fusha tė tjera tė rėndėsishme. Gjithashtu, provimi profesional pėr Ekspertėt Kontabėl tė Autorizuar ka nevojė tė pėrmirėsohet me qėllim qė tė trajtojė plotėsisht fusha tė rėndėsishme tė tilla si SNRF, SNA, etikėn etj. Pėr mė tepėr, Kanidadėt potencialė duhet tė pėrmbushin tė gjitha kėrkesat e tjera tė aftėsive profesionale (tė pėrshkruara nė paragrafin 36 mė sipėr) para se tė hyjnė nė provimin profesional. Provimet profesionale organizohen dhe mbikėqyren nga Juria e Pavarur e Provimeve, anėtarėt e sė cilės caktohen nga Minsitri i Arsimit13. Pesė fushat e pėrfshira nė provim janė: · Kontabiliteti, analiza e llogarive dhe "revizion kontabėl;" · Kodi Civil, Ligji pėr Shoqėritė Tregėtare, Kodi Penal dhe Kodi i Punės deri nė masėn ku ato prekin pasqyrat financiare ligjore; 11 Shih Raportin mbi Rezultatet e Projektit Pilot pėr Standardizimin e Arsimimit Global mbi Kontabilizimin: Duke Nxitur Integrimin Rajonal, Transparencėn dhe Pėrgjegjshmėrinė me anė tė Mbėshtetjes dhe Zhvillimit tė Profesionit tė Kontabilitetit, R. William Phelps (USAID) dhe Dr. Gert Karreman (CARANA Corporation). Raporti i plotė mund tė lexohet nė: http://www.carana.com/assets/gaebFinalReport.pdf 12 Tė gjithė anėtarėt e IFAC duhet tė pėrmbushin Standardet Ndėrkombėtare tė Arsimit (IES) pėr Kontabilistėt Profesionistė, tė cilat mund tė pėrshkruhen si "praktika e mirė" pėrgjithėsisht e pranuar nė arsimimin dhe zhvillimin e kontabilistėve profesionistė. 13 Anėtarėt e Jurisė sė Provimeve pėrfshijnė njė pėrfaqėsues nga Ministria e Arsimit (kryetari), njė pėrfaqėsues nga Ministria e Financės, Kryetari i KK, njė pėrfaqėsues nga IEKA, dhe njė profesor nga Fakultetiti Juridik. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 16 · Rregulloret/normat e kontabilitetit, ato ligjore dhe profesionale (lidhur me profesionin e auditimit, standartet e auditimit, rregulloret profesionale, etiken, etj.); · Organizimi, menaxhimi dhe kontrollet e brendėshme tė njėsive ekonomike duke pėrfshirė sistemet e informacionit dhe kompjuterizimit. · Tatimet; Kėto pesė fusha nuk mbulojnė mjaftueshėm shkallėn e fushave tė dhėna nė Direktivėn e re tė Tetė tė BE-sė apo IES 6, Vlerėsimi i Aftėsive dhe Kompetencės Profesionale. Nė mėnyrė specifike, fushat e lėna jashtė apo tė trajtuara shumė pak pėrfshijnė SNRF-tė, kontabilitetin e kostos dhe menaxhimit, qeverisjen e korporatės, etj. 52. Periudha aktuale kohore e kėrkuar pėr tė plotėsuar detyrimin e eksperiencės profesionale si Auditor i Autorizuar ėshtė nė pėrputhje me standardet ndėrkombėtare. Megjithatė, cilėsia e stazhit duhet tė pėrmirėsohet ndjeshėm. Kėrkesa pėr njė eksperiencė pune tre vjeēare duhet tė jenė pranė njė Eksperti tė Kontabėl dhe tė jenė tė mbėshtetura me njė dokument tė lėshuar prej tij. IEKA shqyrton dokumentacionin, por nuk kryen njė vlerėsim tė atyre personave qė japin kualifikimin/trainimin professional pėr tė siguruar qė ata kanė mjedisin e kėrkuar tė punės apo aftėsitė e duhura profesionale. Kjo duhet tė rishikohet duke marrė parasysh numrin e vogėl tė audituesve tė aftė pėr tė siguruar njė stazh/trainim profesional cilėsor. 53. Provimi aktual pėr aftėsitė profesionale tė Kontabilistėve tė Miratuar ėshtė i pamjaftueshėm pėr tė siguruar qė kandidatėt e sukseshėm kanė kualifikimet e mjaftueshme. Provimi profesional i cili organizohet dhe mbikėqyret nga Ministria e Financave, pėrbėhet nga njė pjesė me shkrim ku pėrfshihen fusha tė tilla si Kontabilitetit, Ligji Pėr Shoqėritė Tregėtare, Ligji Fiskal, Auditimi dhe ēėshtje financiare. Ky provim nuk plotėson kėrkesėn e IES 6 nė lidhje me trajtimin e "sasisė sė mjaftueshme tė tė gjithė spektrit tė njohurive profesionale, aftėsive profesionale dhe vlerave profesionale, etikės dhe sjelljes me qėllim qė vlerėsimi tė jetė i besueshėm..." Pėr rrjedhojė, ekzistojnė dyshime mbi aftėsitė e individėve tė cilėt nėpėrmjet kėtij procesi kanė marrė titullin pėr tė pėrgatitur pasqyra financiare nė pėrputhje me standarde qė sa vijnė e bėhen me komplekse. 55. Kėrkesa e IEKA-s pėr Zhvillim tė Vazhdueshėm Profesional (CPD) pėr anėtarėt e saj ėshtė njė hap pozitiv dhe nė pėrputhje me tendencat/praktikat ndėrkombėtare. Anėtarėt e IEKA-s duhet tė kryejnė njė program trainimi vjetor tė Zhvillimit tė Vijueshėm Profesional (CDP) prej minimumi 40 orė me qėllim qė tė ruajnė kompetencėn pėr kryerjen e auditimeve. Programet CPD duhet tė forcohen dhe pėrmirėsohen disi pėr tė siguruar qė anėtarėt profesionistė zhvillojnė dhe ruajnė mjaftueshėm njohuritė e duhura teorike dhe aftėsitė e tyre profesionale. Ky trainim ofrohet aktualisht vetėm nga IEKA, nga anėtarė qė janė kualifikuar nė mėnyrė vjetore nėpėrmjet programeve "trainimi i trainuesve". Nė pėrgjithėsi, programet CPD duhet tė trajtojnė mė nė thellėsi SNRF-tė, SNA-tė, ēėshtje tė etikės dhe tė tjera qė lidhen me auditimin. 55. Ka gjithashtu edhe disa kėrkesa tė CPD pėr Kontabilistėt e Miratuar tė vendosura nga Ministria e Financės ose organet profesionale tė kontabilitetit. Sipas njė vendimi tė Ministrisė sė Financave tė vitit 1998, Kontabilistėve tė Miratuar u kėrkohet tė Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 17 pėrmbushin njė minimum prej 2-3 ditė trajnim, ēdo dy vjet. Nė lidhje me kėtė, LPKM bashkėpunon me IEKA-n pėr tė siguruar kualifikim pas certifikimit tė anėtarėve tė saj, duke pėrfshirė disa tema mbi NSRF-tė. LPKM ka kryer njė kurs tė plotė trajnimi pėr tė prezantuar SNRF-tė dhe ėshtė duke pregatitur kursin e trajnimit mbi Standartet Kombėtare tė Kontabilitetit dhe njė kurs tjetėr pėr SNRF-tė. D. Vendosja/hartimi i Standardeve tė Kontabilitetit dhe Auditimit 56. Roli i KKK qėndron nė dy aspekte: pėrkthimin e SNRF-ve nė shqip dhe pėrgatitjen e SKK-ve nė pėrputhje me Ligjin e Ri Pėr Kontabilitetin (2004). Sipas ligjit tė ri, KKK nuk do tė jetė mė njė organ i qeverisė por njė "organizatė publike profesioniste me statusin e personit/subjektit ligjor." Si njė organ i pavarur, KKK do tė ketė pėrgjegjėsinė pėr financimin e tij dhe aktivitetet e stafit por ekzistojnė shqetėsime nė lidhje me qėndrueshmėrinė e tij pėr shkak tė burimeve tė kufizuara. Pėrveē kėsaj, ekzistojnė kritere tė forta mbi pėrbėrjen e tij, pėrzgjedhjen dhe lirimin e anėtarėve.14 Pėrkthimi i SNRF- nuk ka filluar akoma edhe pse kanė kaluar gati dy vjet nga miratimi i Ligjit tė Ri dhe ndėrkohė qė financimi i pėrkthimit ėshtė njė ēėshtje, gjetja e pėrkthyesve tė aftė pėr tė realizuar njė pėrkthim tė njė cilėsie tė lartė pėrbėn gjithashtu njė shqetėsim mė tė madh. Edhe pse njė situatė e tillė ėshtė e ngjashme me atė tė vendeve tė tjera jo anglisht- folėse, ajo duhet tė zgjidhet me qėllim qė tė fillohet procesi i zbatimit tė SNRF-ve. Pėr mė tepėr, pėrkthimi i SNRF-ve do tė lehtėsonte arsimimin dhe kualifikimin e hartuesve, pėrdoruesve dhe audituesve tė pasqyrave financiare tė pėrgatitura nga njėsitė ekonomike me interes publik. 57. Qėndrueshmėria e procesit tė hartimit tė NAS ėshtė e diskutueshme nė kushtet aktuale. KKK ka pėrdorur me efektivitet bashkėpunime tė jashtme pėr hartimin e NAS pėr shkak tė kapacitetit teknik tė kufizuar, nėpėrmjet njė projekti tė financuar nga donatorė. Njė kompani konsulente e huaj u kontraktua pėr tė hartuar paketėn me katėrmbėdhjetė standarde Kombėtare Kontabiliteti "nė bazė tė SNRF, por tė modifikuara dhe pėrshtatura pėr mjedisin Shqiptar dhe fazėn e zhvillimit tė vendit." Pėr tė amenduar kėto standarde dhe pėr tė pėrgatitur standarde tė reja duhet tė krijohet njė proces i qėndrueshėm i hartimit tė standardeve. Gjithashtu, burimet e pamjaftueshme tė KKK-sė mund tė ndikojnė mbi statusin e tij si njė hartues i pavarur i standardeve tė kontabilitetit. Pėr mė tepėr, pėr shkak tė qėllimit dhe volumit aktual tė punės sė KKK-sė, organizimi aktual i stafit duhet tė pėrmirėsohet ndjeshėm pėr ta mbėshtetur atė nė aspektet teknike tė punės sė tij. 57. Gjatė pėrgatitjes sė SKK-ve pati njė proces konsultimi. KKK ndėrmori njė proces konsultimi duke ftuar dhe mirėpritur komente dhe duke vėnė nė dispozicion informacion mbi standardet e reja tė kontabilitetit pavarėsisht burimeve tė kufizuara. Megjithatė, kontabilistėt, pėrdoruesit e pasqyrave financiare, komunitetit i biznesit, autoritetet rregullatore dhe individė e organizata tė tjera tė interesuara treguan nė njė masė tė gjerė njohuri tė pakta ose mungesė njohurish mbi kėto standarde kontabiliteti. Ata qė kishin njohuri mbi kėto standarde tė reja, ishin shumė pak tė pėrgatitur pėr zbatimin e tyre dhe u 14 KKK duhet tė ketė nė pėrbėrje dy anėtarė tė caktuar nga organizatat profesionale, dy anėtarė tė caktuar nga Fakulteti Ekonomik i universiteteve, dy anėtarė tė caktuar nga Unioni i Tregėtisė dhe Dhomave tė Tregėtisė, dhe tre anėtarė tė caktuar nga Ministria e Financės. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 18 shprehėn se prisnin qė zbatimi i kėrkesave tė reja tė shtyhej pėr mė vonė. Kjo lė tė kuptohet se KKK mund tė mos merret seriozisht, dhe kjo mund tė sjellė ndikime tė dukėshme nė zbatimin e kėrkesave. Ky shqetėsim i bashkėngjitet gjithashtu edhe vendimit pėr shtyrjen e vėnies nė zbatimi tė standardeve deri nė 1 Janar 2008. . 59. Bankat duhet tė pėrgatisin pasqyrat e tyre financiare nė pėrputhje me Manualin e Kontabilitetit Pėr Bankat i cili ka nevojė pėr pėrditėsim. Ai u pėrgatit nga Banka e Shqipėrisė dhe u miratua nga Kėshilli i Ministrave nė vitin 1998 dhe pėrbėhet nga katėr pjesė kryesore: · Plani i llogarive dhe parime tė pėrgjithshme tė kontabilitetit dhe parime tė pėrgjithshme tė mbajtjes sė llogarive dhe dokumentacionit tė kontabilitetit; · Skemat kontabėl­pėrshkrim tė parimeve qė lidhen me veprimet kryesore bankare dhe njė numėr shembujsh tė veprimeve mė tė zakonėshme bankare me rregjistrimet korresponduese kontabėl; · Formati i pasqyrave financiare; dhe · Format e raportimeve qė duhet tė paraqiten nė Bankėn e Shqipėrisė pėr qėllime mbikėqyrje. Manuali i Kontabilitetit pėr Bankat tregon se pasqyrat financiare tė bankės pėrbėhen nga bilanci, pasqyra e tė ardhurave dhe shpenzimeve, pasqyra e zėrave jashtė bilancit, pasqyra e fluksit tė parasė, dhe shėnimet shpjeguese. 60. Aktualisht nuk ėshtė i qartė autoriteti i hartimit tė standardeve pėr bankat. Ligji pėr Kontabilitetin (2004) kėrkon qė bankat tė pėrgatisin pasqyrat e tyre financiare nė pėrputhje me SNRF-tė ndėrsa Ligji pėr Bankat kėrkon qė bankat tė pėrgatisin pasqyrat financiare ligjore sipas Manualit tė Kontabilitetit pėr Bankat tė pėrgatitur nga Banka e Shqipėrisė. Ligji duhet tė qartėsojė se cilat standarde janė tė zbatueshme dhe pėrfundimisht tė pėrcaktojė hartuesin e standardeve pėr bankat, meqėnėse ka tė ngjarė tė ketė kontradikta mes SNRF-ve dhe Manualit tė Kontabilitetit pėr Bankat. Nė tė kundėrt, bankat mund tė ndihen tė detyruara tė pėrgatisin dy grupe pasqyrash financiare. Standardet e Auditimit 61. Mungon njė autoritet i caktuar ligjor pėr tė vendosur standardet kombėtare tė auditimit. Nė kushtet e kėsaj mungese, IEKA si njė organ pėrgjegjės pėr zhvillimin e standarteve profesionale (siē pėrmėndet nė vendimin e qeverisė No. 150/2000) pėr anetarėt e saj, ka vendosur qė tė pėrdorė versionin e pėrkthyer tė Standardeve Ndėrkombėtare tė Auditimit tė vitit 1999 pėr anėtarėt e saj pėr periudhat kontabėl qė mbyllen mė 31 dhjetor 2003 ose pas kėsaj date. Veprimi i IEKA-s e bėn atė de facto njė organ tė vendosjes sė standardeve tė auditimit nė Shqipėri. Me qėllim qė tė mbushet ky boshllėk nė kuadrin ligjor, ėshtė pėrgatitur njė Projekt Ligj i ri pėr Auditimin i cili bėn tė detyrueshėm pėrdorimin e Standardeve Ndėrkombėtare tė Auditimit tė pėrkthyera nė gjuhėn shqipe. 62. Roli i Kėshillit tė IEKA- si njė organ de facto i vendosjes sė standardeve tė auditimit ėshtė pėrkthimi i SNA-ve. Anėtarė tė IEKA-s, tė caktuar nga Kėshilli i IEKA-s nė Komitetin Drejtues pėr Standardet, dtrejtuan pėrkthimin e versionit tė manualit tė IFAC tė vitit 1999 pėr Standardet e Auditimit, Kontrollit dhe Etikės, tė cilat trajtonin SNA-tė dhe Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 19 IPSA-tė. Pas njė rishikimi dhe redaktimi ata u miratuan me shumicė votash nga Kėshilli i IEKA-s. Ndryshimet ose modifikimet e SNA-ve qė prej vitit 1999 publikohen nė Ditarin e IEKAs. Aktualisht, IEKA ka firmosur njė marrėveshje me IFAC-un, qė pėrputhet me politikat e pėrkthimit tė IFAC, pėr pėrkthimin/riprodhimin/shpėrndarjen e manualit pėr Auditim Ndėrkombėtar, Siguri dhe Prononcime Etike. Pas njė periudhe shqyrtimi dhe editimi do tė publikohen nė 2007, dhe do tė bėhen tė detyrueshme pėr antarėt nė Janar 2007 E. Vėnia nė zbatim e standardeve tė kontabilitetit dhe auditimit 63. Mekanizmat ekzistuese tė monitorimit dhe detyrimit pėr zbatim nė lidhje me raportimin financiar tė njėsive ekonomike tė parregulluara nuk janė efikase. Ligji i mėparshėm pėr Kontabilitetin pėrcaktonte se Ministria e Financės mund tė vendosė gjoba qė shkojnė nga 3000 deri nė 5000 lekė (afro 24-40 Euro) pėr ēdo anėtar tė bordit tė drejtuesve, ose palė tė treta qė pėrgatisin pasqyra financiare nė raste tė moszbatimit tė standardeve tė kontabilitetit por nuk ka ndonjė rast tė raportuar tė aplikimit tė kėtyre gjobave. Ka dyshime nėse gjobave tė tilla me vlera tė ulėta mund tė shėrbejnė pėr tė parandaluar mospėrputhshmėrinė me standardet. Ligji i ri pėr kontabilitetin nuk pėrcakton sanksione pėr rastet e mospėrputhshmėrisė mė kėrkesat e ligjit. Kjo ēėshtje duhet tė zgjidhet pasi situata aktuale mban nė vetvete edhe mungesėn e njė boshti efikas auditimi pėr tė raportuar mbi mos- zbatimin e kėrkesavė tė kontabilietit dhe raportimit financiar. 64. Prioriteti i Bankės sė Shqipėrisė nė nxitjen e zbatimit lidhet me raportimin e pėr qėllime tė kujdesit dhe jo me raportimin financiar pėr qėllime tė pėrgjithshme. Pasqyrat financiare ligjore tė bankave tė pėrgatitura sipas ligjit tė mėparėshėm tė kontabilitetit janė nė pėrgjithėsi tė njė cilėsie tė mirė pėr shkak tė rregullave tė detajuara tė kontabilitetit qė udhėheqin sektorin bankar dhe funksionet e zbatimit qė kryhen nga Departamenti i Mbikėqyrjes nė Bankėn e Shqipėrisė. Megjithatė, kalimi tek standardet e reja tė kontabilitetit (pėrshkruar nė paragrafin 17 dhe 60 mė sipėr) mund tė ēojė nė njė rėnie tė cilėsisė sė pasqyrave financiare deri sa mbikėqyrėsit dhe hartuesit e tyre tė familiarizohen me standardet e reja. Ligji pėr Bankat pėrcakton autoritetin e Bankės sė Shqipėrisė pėr tė nxitur zbatimin e rregullave tė kontabilitetit dhe kryerjen e aktiviteteve tė mbikėqyrjejes. Mbikėqyrėsit kryejnė ekzaminime tė plota nė ēdo bankė njė herė nė vit. Ndonėse kjo siguron njė kontroll tė rregullt tė zbatimit tė rregullave tė kontabilitteit, Banka e Shqipėrisė fokusohet me shumė nė raportimin pėr qėllime kujdesi se sa nė raportimin financiar pėr qėllime tė pėrgjithshme. Rrjedhimisht, deklarimet jo tė sakta dhe gabimet nė pasqyrat financiare pėr qėlime tė pėrgjithshme mund tė mbeten tė pazbuluara pėr publikun nėse opinione tė kujdesit nuk i garantojnė ato. 65. Stafi nė Bankėn e Shqipėrisė qė merret me aktivitetet e zbatimit duket i mjaftueshėm por ai duhet tė trainohet pėr tė vėnė nė zbatim me efikasitet nenin 4 tė Ligjit tė Ri pėr Kontabilitetin (2004). Aktualisht numėrohen 22 persona nė Departamentin e Mbikėqyrjes, 18 tė pėrfshirė nė mbikėqyrjen nė banka dhe 4 jo nė banka. Ky staf duket i mjaftueshėm pėr shkak tė numrit tė bankave dhe pėr faktin se mbikėqyrėsit e bankave kanė ekspertizė nė kėrkesat e kontabilitetit tė pėrcaktuara nė Manualin e Kontabilitetit pėr Bankat dhe mund t'i sfidojnė bankat e tjera dhe audituesit kur ka raste diferencash/dallimesh. Pas vėnies nė zbatim tė SNRF-ve, mbikėqyrėsve tė bankės do tiu duhet tė kenė njohuri teknike tė mjaftueshme kontabiliteti, pėr shembull mbi SNRF 7, Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 20 Instrumentet Financiarė: Shėnimet shpjeguese, SNK 32, Instrumentet Financiarė, Shpjegimet dhe Paraqitja, dhe SNK 39, Instrumentet Financiarė: Njohja dhe Matja me qėllim qė tė monitorojnė dhe nxisin zbatimin e SNRF-ve. 66. Ėshtė e paqartė se ēfarė sanksionesh mund tė vendosen nė rast se njė bankė e caktuar nuk ka respektuar kėrkesat e kontabilitetit dhe raportimit financiar. Ligji pėr Bankat pėrcakton sanksione pėr mosrespektimin e dispozitave tė ligjit. Gjobat pėrfshijnė: sanksione administrative dhe zhdėmtime, gjoba pėr Bordin e Drejtorėve dhe bllokim liēense. Megjithatė nuk pėrmendet ndonjė sanksion specifik nė lidhje me mosrespektimin e kėrkesave tė kontabilitetit dhe raportimit financiar dhe nėse stafi menaxhues, njėsia ose tė dyja do tė mbajnė pėrgjegjėsi pėr kėtė. Ligji Pėr Kontabilittein (2004) i referohet vetėm detyrimeve tė pėrgjithshme administrative, detyrimit civil apo penal nė bazė tė dospozitave tė Kodit Civil, Kodit Penal apo ligjeve tė tjera nė bazė tė dėmeve tė shkaktuara apo kėrkesės sė palėve tė interesuara. Nuk ka ndonjė tė dhėnė qė tregon mbi palėt qė duhet tė ndėshkohen nė raste shkeljesh. Qartėsia e kėrkesave dhe sanksioneve nė rast tė shkeljeve ėshtė njė mbėshtetės i rėndėsishėm i njė kuadri zbatimi pasi ai iu bėn tė qartė palėve tė interesuara (pjesėmarrėsve) detyrimet dhe gjobat nė ēdo rast. 67. AMS ende nuk ėshtė njė nxitės efikas i zbatimit i kėrkesave tė kontabilitetit dhe raportimit financiar nga shoqėritė e sigurimeve nė Shqipėri. Departamenti i mbikėqyrjes nė AMS ka shtatė anėtarė nga tė cilėt tre merren me mbikėqyrjen jo nė terren. Fokusi kryesor ėshtė mbi raportimin pėr qėllime kujdesi sesa mbi raportimin financiar pėr qėllime tė pėrgjithshme. Stafi me eksperiencė dhe formim kryesisht nė fushėn e financės, i kushton mė tepėr vėmendje tė dhėnave teknike dhe atyre tė performancės dhe ka ekspertizė tė kufizuar analizimin e trajtimeve kontabėl tė pasakta nė pasqyrat financiare tė paraqitura nė AMS. Mangėsitė e konsiderueshme nė pasqyrat financiare tė shqyrtuara dhe diskutuara nė Seksionin III, dhe mungesa e sanksioneve tė zbatuara mbi ndonjė shoqėri tė pėrfshirė tregon mungesėn e nxitjes sė zbatimit tė standardeve tė kontabilitetit nė sektorin e sigurimeve. Efikasiteti i AMS-sė varet nga rritja e numrit dhe ekspertizės sė stafit te mbikėqyrjes dhe nga respektimi i autoritetit tė saj nga ato njėsi qė janė subjekt i kontrollit tė saj. Standardet e Auditimit 68. Sistemi i IEKA-s pėr kontrollin e cilėsisė ka nevojė pėr pėrmirėsim tė ndjeshėm me qėllim qė tė zbulohet vazhdimisht dhe nė kohė mospėrputhshmėria me standardet e auditimit. Autoriteti i IEKA-s pėr tė kryer dhe monitoruar respektimin e standardeve tė auditimit ėshtė pėrcaktuar me Vendimin 15/2002 tė Kėshillit tė IEKA-s sipas tė cilit IEKA duhet tė kryejė kontrolle tė detyrueshme tė anėtarėve tė saj, duke pėrfshire ata qė e ushtrojnė profesionin vetėm, ēdo katėr vjet ose dhe mė shpesh nėse dyshohet pėr mospėrputhshmėri. Pėr shkak tė mungesės sė stafit me experience tė mjaftueshme, kontrollet kryhen njė herė nė shtatė vjet. Monitorimi dhe detyrimi pėr zbatim kryhen nga njė nėn-komitet i Kėshilllit tė IEKA-s ­ Komitetit i Kontrolllit tė Cilėsisė. Ēdo vit ky komitet pėrzgjedh dhe miraton anėtarėt e IEKA-s tė cilėt do tė kryejnė kontrolle tė cilėsisė. Ai harton programin e punės dhe udhėzimet pėr kėto kontrolle dhe kryen trainime pėr ata qė do tė merren me kontrollin. Nėpėrmjet kėtij sistemi janė kryer 28 kontrolle duke Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 21 pėrfaqėsuar afro 20 % tė anėtarėve, nė vitin 2005. Nuk ėshtė kontrolluar asnjė auditues lokal anėtar i njė shoqėrie auditimi tė rrjeteve ndėrkombėtare dhe shkak pėr kėtė ka qėnė gjuha pasi kėto shoqėri i kanė pjesėn mė tė madhe tė dosjeve tė tyre tė auditimit nė gjuhėn angleze (referohuni paragrafit 37 mė sipėr). Procesi i kontrollit tė cilėsisė duket joefikas pėr shkak tė niveleve tė njohurive dhe eksperiencės sė kontrolluesve. 69. Pėrputhshmėria e plotė e IEKA-s me SMO 1 Kontrolli i Cilėsisė dhe me Direktivėn e Tetė tė BE-s do tė forconte monitorimin e pėrputhshmėrisė me standardet e auditimit. Me qėllim qė tė pėrmirėsohet sistemi aktual dhe tė adaptohen praktikat mė tė mira ndėrkombėtare, si pėr shembull ato qė jepen nė Direktivėn e Tetė tė BE-sė, IEKA duhet tė rishikojė aspekte tė tilla si arsimimin profesional dhe kriteret pėr ata qė kryejnė kontrolle; procesin e pėrzgjedhjes sė kontrolluesve; financimin e procesit tė kontrollit dhe mėnyrėn si ai ndikon nė pavarėsinė e procesit dhe atė tė kontrolluesve; qėllimin e kontrollove; dhe publikimin vjetor tė rezultateve tė pėrgjithshme tė kontrolleve. Pėrveē kėtyre, duhet tė plotėsohen edhe kėrkesat e SMO 1 Kontrolli i Cilėsisė, nė lidhje me standardet e kontrollit pėr anėtarėt e tij, si pėr shembull aplikimi i njė metodė kontrolli me bazė rrezikun dhe ndėrmarrja e veprimeve korrigjuese dhe displinare. 70. Investigimi dhe disiplina pėr mospėrputhshmėrinė me standardet e auditimit dhe rregullat e etikės dhe pavarėsisė kryhet nga Komisioni i Disiplinės me input nga IEKA15. Komisioni, i cili ėshtė i pavarur nga IEKA ka pėrgjegjėsinė pėr investigimin e ankesave tė bėra kundėr audituesve tė rrregjistruar nga IEKA apo nga palė tė treta. Apelimet ndaj vendimeve trajtohen nga Dhoma e Apelit pėr Ēėshtjet Dispilinare, anėtarėt e tė cilės janė tė ndryshėm nga ato tė Komisionit tė Disiplinės. Nga katėr apo pesė raste tė referuara ēdo vit nga IEKA nė Komisionin e Disiplinės (diskutuar nė paragrafin 70 mė poshtė) nuk ėshtė e qartė se sa prej tyre kanė ardhur si rezultat i rasteve tė pėrsėritura tė mosplotėsimit tė standardeve tė auditimit. Sanksionet qė pėrdor IEKA pėrpara se cėshtja tė shkojė tek Komisioni i Disiplinės pėrfshijnė shkresat paralajmėruese. Sanksionet nuk pėrfshijnė autoritetin pėr tė gjobitur, pezulluar apo lirimin e antarėve nga IEKA, meqė kėto sanksione mund tė imponohen vetėm nga Komisioni i Disiplinės Katėr ose pesė raste raportohen para Komisionit tė Disiplinės ēdo vit. Megjithatė, meqenėse Komisioni i Disiplinės nuk publikon njė raport mbi aktivitetet e tij, natyra e rasteve tė raportuara dhe pėrfundimet e tyre nuk janė tė disponueshme. Nuk ekziston njė dallim i qartė mes procesit tė investigimit dhe atij tė disiplinės me qėllim qė tė mbrohen tė drejtat e anėtarėve dhe personave tė tjerė tė pėrfshirė nė proces. Kjo mund tė zgjidhet duke iu referuar SMO 6 Investigimi dhe Disiplina. 15 Komisioni pėr Disiplinėn ka njė avokat (kryetari) i caktuar nga Ministri pėr Bashkėpunim Ekonomik dhe Tregėti, njė anėtar i caktuar nga Ministri i Drejtėsisė, njė anėtar i caktuar nga Ministri i Financės; njė profesionist i kualifikuar nė fushėn e menaxhimit tė njėsive ekonomike i caktuar nga Dhoma e Tregėtisė dhe njė anėtar nga IEKA. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 22 III. STANDARDET E KONTABILITETIT TĖ HARTUARA DHE TĖ VĖNA NĖ PRAKTIKE 71. Ky seksion jep njė pėrmbledhje tė analizės sė problemeve me standardeve tė kontabilitetit dhe problemeve me pėrputhshmėrinė e tyre. Analiza e problemeve me standardet bėn njė krahasim tė kėrkesave tė Planit tė Pėrgjithshėm tė Kontabilitetit nė Shqipėri (kėtej e tutje do ti refereohemi si PKK) me SNRF-tė pėr tė pėrcaktuar dallimet e rėndėsishme tė cilat mund tė ndikojnė negativisht mbi besueshmėrinė e pasqyrave financiare tė hartuara sipas PKK (referohu paragrafeve 72 dhe 74 mė poshtė). Analiza e problemeve me pėrputhshmėrinė pėrqėndrohet nė pėrputhshmėrinė e pasqyrave financiare ligjore dhe vullnetare/kontraktuale (tė kėrkuara nga njė huadhėnės) me PKK-nė dhe SNRF- tė, pėrkatėsisht me qėllim qė tė identifikohen mangėsitė e mundėshme (shih paragrafin 75 dhe 80 mė poshtė). 72. Rishikimi i Planit tė Pėrgjithshėm tė Kontabilitetit dhe informacioni i dhėnė nga palėt e pėrfshira nxori nė pah njė sėrė askpektesh ku kishte dallime mes PKK-sė dhe SNRF-ve. Kjo analizė u krye nė bazė tė kėrkesave nė fuqi nė kohėn e rishikimit, tė pėrcaktuara nė Ligjin pėr Kontabilitetin (1993) dhe Planin e Pėrgjithshėm tė Kontabilitetit.16 Disa dallime kryesore tė pėrzgjedhura mes PKK-sė dhe SNRF-ve tė cilat mund tė kenė njė ndikim tė ndjeshėm nė pasqyrat financiare tė njėsive ekonomike me interes publik janė: · Njė sėrė aspektesh qė lidhen me shoqėritė e parregulluara nuk gjenden tė trajtuara nė asnjė standard. Kėtu pėrfshihen SNRF 3, Kombinimet e Bizneseve; SNRF 5, Aktivet Afatgjata tė Mbajtura pėr Shitje dhe Veprimtaritė e Ndėrprera; SNK 11, Kontratat e Ndėrtimit; SNK 14, Raportimi i Segmenteve; SNK 17, Lizingu; SNK 19, Pėrfitimet e Punonjėsve; SNK 23, Kostot e Huamarrjes; SNK, 28, Investimet nė Pjesėmarrje; SNK 30, Shėnimet Shpjeguese nė Pasqyrat Financiare tė Bankave dhe Institucioneve tė ngjashme Financiare; SNK 31, Interesi nė Sipėrmarrjet e Pėrbashkėta (Joint Ventures); SNK 34, Raportimi Financiar i Ndėrmjetėm; SNK 36, Rėnia nė Vlerė e Aktiveve; dhe SNK 40, Pronat pėr Investim. · Politikat e kontabilitetit, shėnimet shpjeguese dhe tė tjera janė tė kufizuara. Kėrkesat aktuale ndryshojnė nga SNK 1, Paraqitja e Pasqyrave Financiare, pasi Pasqyra e Fluksit tė Parasė dhe Pasqyra e Ndryshimeve tė Kapitalit nuk kėrkohen. Kėrkesa tė tjera si ato tė specifikuara nė SNK 10, Ngjarjet pas Bilancit, SNK 20, Kontabiliteti pėr Grantet Qeveritare dhe Shėnimet Shpjeguese tė Ndihmės Qeveritare, SNK 24 Shėnimet Shpjeguese mbi Palėt e Lidhura, dhe SNK 37, Provizionet, Detyrimet dhe Aktivet e Mundėshme nuk kėrkohen. · Trajtimet e ndryshme tė zėrave kyēe tė cilat mund tė kenė njė ndikim tė rėndėsishėm nė pasqyrat financiare dhe pėrfshijnė: o SNK 16, Aktivet e Qėndrueshme tė Trupėzuara (AQT) lejon njė shumllojshmėri tė metodave tė amortizimit me qėllim qė shuma/vlera e 16 Misioni pėr due diligence u krye nė muajin dhjetor 2005 para shfuqizimit tė Ligjit tė Ri pėr Kontabilitetin (1983). Nė muajin dhjetor 2005 u vendos kėrkesa qė njėsitė ekonomike tė pėrgatisnin pasqyrat financiare nė pėrputhje me Ligjin e Kontabilitetit (1993) dhe Planin e Pėrgjithshėm Kontabėl. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 23 amortizueshme e njė aktivi tė shpėrndahet nė bazė sistematike gjatė jetės sė tij tė dobishme. PKK lejon vetėm pėrdorimin e metodės nė vijė tė drejtė nė bazė tė tė cilės nuk mund tė reflektohet mjaftueshėm modeli i pėrdorimit tė AQT-ve dhe mund tė ēojė nė njė nėn apo mbivlerėsim tė aktiveve dhe tė ardhurave. o SNK 21, Efektet e Ndryshimeve nė Kėmbime Valutore kėrkon qė humbjet dhe fitime nga kėmbimet valutore tė njihen nė pasqyrėn e tė adhurave dhe shpenzimeve ndėrsa sipas PKK-sė, fitimet dhe humbjet nga kėmbimet valutore paraqiten tė shtyra nė bilanc deri nė momentin kur bėhet ērregjistrimi i aktivit monetar me tė cilin ato lidhen. Kjo mund tė sjellė njė nėn apo mbivlerėsim tė aktiveve apo detyrimeve totale nė bilanc. 73. Momentalisht ka dallime specifike mes SNRF-ve dhe Manualit tė Kontabilitetit pėr Bankat (MKB) pėr sa u takon bankave. Siē ėshtė pėrmendur nė paragrafin 18 mė sipėr, bankat duhet tė pėrgatisin pasqyrat e tyre financiare sipas Manualit tė Kontabilitetit pėr Bankat. Disa dallime tė rėndėsishme qė mund tė kenė njė impakt tė rėndėsishėm nė pasqyrat fianciare tė bankave pėrfshijnė sa mė poshtė: · Manuali pėr Bankat nuk reflekton ndryshimet nė Standardet Ndėrkombėtare tė Kontabilitetit (tashmė, SNRF) qė prej vitit 1998. Tė patrajtuara janė SNK 30, Shėnimet Shpjeguese nė Pasqyrat Financiare, SNK 32, Instrumentat Financiarė: Shpjegimi dhe Paraqitja, SNK 39, Instrumentat Financiarė: Njohja dhe Matja. Rrjedhimisht, Manuali i Kontabilitetit pėr Bankat ka dallime tė rėndėsishme nga "SNRF-tė e plota," sidomos pėr sa i pėrket njohjes, matjes dhe shpjegimit tė instrumentave financiarė dhe natyrės e shkallės sė rreziqeve qė vijnė nga kėta instrumenta. Kjo mund tė pengojė pėrdoruesit e pasqyrave financiare tė bankave nė marrjen e njė paraqitje tė drejtė dhe tė vėrtetė tė gjendjes financiare tė bankave. · Shumat e parashikuara pėr hua bazohen nė njė metodologji formule e cila mund tė sjellė njė nėn apo mbi vlerėsim tė portofolit tė huasė nė krahasim me SNRF-tė. Sipas Manualit tė Kontabilitetit pėr Bankat, bankat duhet tė llogarisin zhvlerėsimin nė pjesėn e pasiguruar tė huave dhe llogarive tė arkėtueshme nė bazė tė njė matrice provizionimi qė specifikon njė shkallė tė pėrcaktuar shifrash minimale pėr ēdo kategori huash (Standarde ­ 1%, Nėn vėzhgim ­ 5%, Nėnstandarde ­ 20%; Tė dyshimta ­ 50%; dhe Me humbje ­ 100%). Ndonėse kjo metodė mund tė quhet e mjaftueshme pėr qėllime kujdesi, ajo nuk ėshtė nė pėrputhje me SNK 39, sipas tė cilit kėrkohet qė shuma e parashikuar pėr humbjet nga huatė tė llogaritet si diferencė mes vlerės kontabėl tė aktivit dhe vlerės aktuale tė flukseve tė ardhėshme te parashikuara tė parasė (duke pėrjashtuar humbjet e ardhėshme nė kredi tė cilat nuk kanė ndodhur ende) e zbritur me normėn fillestare efektive tė interesit tė mjetit financiar. Pėrdorimi i shifrave minimale tė provizionimit ka pasojat e mėposhtėme: o Nuk lė shumė vend pėr gjykim mbi vlerėsimin e huave, gjė qė thjeshton ndjeshėm zbatimin e kėrkesave tė kontabilitetit dhe paraqet njė shkallė tė caktuar "kujdesi" nė llogaritė e bankės. o Mund tė mesatarizohen rezultatet mbi sektorin bankar tė raportuara nga banka tė ndryshme gjatė gjithė kohės, gjė qė mund tė ndikojė negativisht nė kapacitetin e Bankės sė Shqipėrisė pėr zbulimin e ndryshimeve nė rreziqet e sektorit bankar dhe rreziqet qė ka njė bankė e caktuar. Ajo mund tė pengojė gjithashtu edhe disiplinėn e tregut. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 24 o Mund tė prekė vlerat e normės sė interesit pėrderisa bankat duhet tė lėnė mėnjanė njė provizion minimal pavarėsisht rrezikut aktual tė kredisė tė njė hamarrėsi. Ndonėse kėto kėrkesa duhet tė lidhen vetėm me raportimim pėr qėllime kujdesi dhe jo me raportimin financiar sipas SNRF-ve, nga studimi u vu re se disa banka pėrdorin gjithashtu edhe rregulloren e Bankės sė Shqipėrisė nė pėrgatitjen e pasqyrave tė tyre financiare (vullnetare) sipas SNRF-ve. Po kėshtu, u vu re se autoritetet e mbikėqyrjes dhe shoqėritė e auditimit nuk e pėrballojnė gjithmonė faktin se kėrkesat pėr njė kontabilitet tė kujdesshėm pėrzihen nė pasqyrat financiare sipas SNRF-ve. · Pezullimi i interesit tė llogaritur mbi aktivet e rėna nė vlerė nuk ėshtė nė pėrputhje me metodologjinė e fluksit tė skontuar tė parasė nė SNK 39. Sipas rregulloreve, kėrkohet qė bankat tė pezullojnė llogaritjen e interesit per tė gjitha huatė e klasifikuara si "nėnstandarde" apo tė kėqija. Ndonėse ky pezullim i llogaritjes se interesit ėshtė i arsyeshėm nė kontekstin e njė metodologjie me bazė formule pėr llogaritjen e humbjes nga huaja, ai nuk ėshtė nė pėrputhje me SNK 39, pasi bie ndesh me politikėn e matjes sė fluksit tė skontuar tė parasė (referohuni SNK 39, Udhėzime mbi Zbatimin (AG), Seksioni 93). · Kapitali aksioner luhatet me ndryshimet nė kurset e kėmbimit valutor. Manuali i Kontabilitetit pėr Bankat kėrkon qė bankat tė rivlerėsojnė kapitalin e tyre aksioner duke pėrdorur kursin e kėmbimit nė datėn e mbylljes sė bilancit pėr ēdo bilanc, gjė qė ēon nė njė diferencė nga kurset e kėmbimeve e rregjistruar si "diferenca nga rivlerėsimet." Kjo diferencė nga rivlerėsimi, pėrfshihet gjithashtu edhe nė pėrcaktimin e raportit tė mjaftueshmėrisė sė kapitalit. Njė trajtim i tillė kontabėl ndryshon nga trajtimi sipas SNRF-ve ku kėrkohet qė kapitali tė konsiderohet si njė "mjet jo-monetar" dhe rrjedhimisht tė matet me kosto historike nė njė monedhė tė huaj dhe tė konvertohet duke pėrdorur kursin e kėmbimit nė datėn e transaksionit, nė mėnyrė qė tė mos rregjistrohet asnjė diferencė nga rivlerėsimi. · Komisionet bankare njihen qė nė momentin e pėrftimit dhe nuk kalojnė nė pasqyrėn e te ardhurave dhe te shpenzimenve duke pėrdorur interesin efektiv. Sipas Manualit tė Kontabiliteit pėr Bankat, kėrkohet qė komisionet pėr dhėnie apo marrje huaje tė njihen nė pasqyrėn e tė ardhurave dhe shpenzimeve nė momentin kur ato ndodhin pėrkatėsisht. Kjo metodologji nuk ėshtė nė pėrputhje me matjen e intrumentave financiarė me koston e amortizuar sipas SNK 39, ku kėrkohet qė komisionet tė shtyhen dhe amortizohen nė pasqyrėn e tė ardhurave dhe shpenzimeve nė bazė tė normės efektive tė interesit tė instrumentit. · Kontratat forward tė kėmbimeve valutore nuk rregjistrohen nė pasqyrat financiare. Manuali i Kontabilitetit pė Bankat kėrkon qė kontratat forward tė kėmbimeve valutore tė trajtohen si transaksione jashtė bilancit, pra, nuk rregjistrohen as nė bilanc e as nė pasqyrėn e tė ardhurave dhe shpenzimeve deri sa ato tė shlyhen me anė tė pagesės apo arkėtimit tė monedhave qė do tė kėmbehen. Fitimet apo humbjet nga kontratat forward tė kėmbimeve valutore kontabilizohen nė datėn e shlyerjes/pagesės. Kjo metodologji nuk ėshtė nė pėrputhje me SNK 39, nė tė cilin kėrkohet qė tė gjitha instrumentat derrivativė duke pėrfshirė edhe kontratat forward tė kėmbimeve valutore tė maten me vlerėn e drejtė (tė tregut), ku ndryshimet nė kėtė vlerė rregjistrohen nė pasqyrėn e tė Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 25 ardhurave dhe shpenzimeve ose nė kapital nė rast tė instrumentave tė mbrojtjes sė fluksit tė parasė. Plotėsimi i kėrkesave tė SNK 39 do tė ndihmonte pėr njė transparencė mė tė madhe dhe njė menaxhim mė tė mirė tė instrumentėve tė tillė financiarė. 74. Pėr sa i takon shoqėrive tė sigurimeve, vihen re dallime specifike mes kėrkesave tė SNRF-ve dhe kėrkesave tė kontabilitetit nė Shqipėri. Shoqėritė e sigurimeve duhet tė pėrgatisin pasqyrat financiare nė pėrputhje me Ligjin Pėr Kontabilitetin dhe Rregulloren Nr. 1 "Mbi Raportet Vjetore tė Shoqėrive tė Sigurimeve dhe Risigurimeve" tė nxjerra nga AMS. Diferencat mes PKK-sė dhe SNRF-ve vijnė si rezultat i kombinimit tė dy faktorėve d.m.th. (i) shoqėritė e sigurimeve janė subjekt i tė njėjtave kėrkesa pėr raportim si njėsitė e tjera ekonomike, gjė qė nuk pėrputhet me SNRF-tė e plota; dhe (ii) shoqėritė e sigurimeve duhet gjithashtu tė zbatojnė rregulloret e nxjerra nga AMS nė lidhje me matjen/vlerėsimin e rezervave teknike, tė cilat bėhen mbi bazė formule dhe ndryshojnė ndjeshėm nga parimet e matjes qė zbatohen sipas "SNRF-ve tė plota." Kėshtu, shoqėritė e sigurimeve llogarisin rezervat pėr dėme tė ndodhura por tė paraportuara, sipas njė metode mbi tė cilėn bien dakord me AMS. Ndonėse kjo mund tė mjaftojė pėr tregun nė fazėn aktuale tė zhvillimit, industria do tė duhet tė zhvillojė ekspertizėn qė tė mundėsojė njė matje specifike dhe tė saktė tė rezervave e cila duhet tė jenė e qėndrueshme nė kohė dhe nė tė gjithė industrinė. 75. Nė vlerėsimin e problemeve me pėrputhshmėrinė, ROSC mori nė shqyrtim: · Tetė grupe pasqyrash financiare tė audituara, tė dy njėsive ekonomike, njė shoqėrie sigurimesh, dhe pesė bankave, me pretendimin se ato janė pėrgatitur nė pėrputhje me SNRF-tė. 17 Numri i vogėl i njėsive ekonomike dhe shoqėrive tė sigurimeve ėshtė kryesisht pėr shkak tė vėshtirėsive nė mbledhjen e pasqyrave financiare tė pėrgatitura nė pėrputhje me SNRF-tė.18 · 19 grupe tė pasqyrave financiare tė audituara, tė 11 njėsive ekonomike, katėr bankave, dhe katėr shoqėri sigurimesh, tė cilat pretendohen tė jenė pėrgatitur sipas PKK-sė. 19 . 76. Pasqyrat financiare tė konsoliduara tė pėrgatitura sipas SNRF-ve shpesh pėrfshijnė njė pjesė tė konsiderueshme tė formulimeve standarde me fjalė, tė cilat mund tė mos perputhen mjaftueshėm me ngjarjet dhe rrethanat e shoqėrisė dhe reduktojnė rėndėsinė (kuptimore) tė pasqyrave financiare pėr pėrdoruesit e jashtėm. Formulimi standard, zakonisht merret nga modelet e pasqyrave financiare tė 17 Tė gjitha pasqyrat financiare tė vėzhguara janė audituar nga shoqėri audituese lokale anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive audituese ndėrkombėtare. Katėr raporte auditimi ishin me opinion auditimi pa rezerva (njėra pėrmbante njė paragraf ku theksohej ēėshtja), tre kishin opininon auditimi me rezerva, dhe njėra kishte opinion tė pashprehur tė audituesit. 18 Pasqyrat Financiare sipas SNRF-ve nuk kėrkohen me ligj kėshtu qė nuk vihen nė dispozicion. Pėr shkak tė numrit tė vogėl tė pėrzgjedhur, ato nuk mund tė konsiderohen se pėrfaqėsojnė tė gjithė shoqėritė. Kėshtu qė, konkluzionet ndonėse tė dobishme pėr ilustrimin e problemeve potenciale nė raportimin financiar kanė tė bėjnė me mungesat e gjetura nė pasqyrat financiare tė shoqėrive tė veēanta. 19 Shtatė grupe pasqyrash financiare nė modelin e pėrzgjedhur pėr vėzhgim janė tė audituara nga shoqėri auditues lokale anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive audituese ndėrkombėtare dhe 12 grupe nga shoqėri audituese lokale apo auditues individualė. 13 raporte auditimi ishin pėrmbanin opinion auditimi pa rezerva, pesė me opinion auditimi me rezerva dhe njė raport ishte i paqartė. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 26 ofruara nga shoqėritė lokale tė auditimit anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive audituese ndėrkombėtare dhe pasqyrojnė mungesėn e njohurive dhe tė kuptuarit tė SNRF-ve. Nė shumė raste, formulimi standard pėrdoret nė politikat e kontabilitetit pėr ngjarjet dhe transaksionet tė cilat nuk janė tė rėndėsishme pėr shoqėritė nė fjalė. Shoqėritė audituese pohojnė se ata nuk `pėrgatisin' pasqyra financiare20 por vetėm asistojnė nė pėrgatitjen e tyre pėr aq sa u lejon etika. 77. Pasqyrat financiare tė konsoliduara tė dy njėsive ekonomike tė pėrgatitura sipas SNRF-ve rezulatojnė se janė vėrtet nė pėrputhje me SNRF. Pėrveē aspektve tė mospėrputhjeve tė vėna nė dukje nga audituesit nė raporet e tyre, nuk u identifikua ndonjė aspekt tjetėr i rėndėsishėm i mundshėm mospėrputhshmėrie. Siē ėshtė pėrmendur mė sipėr, grupi i pasqyrave financiare tė njėsive ekonomike tė pėrgatitura sipas SNRF-ve ėshtė i vogėl, kėshtu qė pėrfundimet e vlerėsimit tė mėsipėrm nuk mund tė pėrfaqėsojnė kapacitetet e sektorit tė njėsive ekonomike nė Shqipėri pėr tė siguruar pėrputhshmėri me SNRF-tė. Megjithatė, nga analiza e kėtyre pasqyrave financiare, takimet me disa njėsi ekonomike dhe audituesit e tyre, mund tė jepen disa konkluzione si mė poshtė: · Ka mungesė kontabilistėsh me eksperiencė nė SNRF: Dy shoqėritė qė u morėn nė vėzhgim janė shoqėri tė krijuara kohėt e fundit me investim tė huaj tė drejtėpėrdrejtė dhe paraqitėn vėshtirėsi nė punėsimin dhe mbajtjen e kontabilistėve tė kualifikuar tė aftė pėr tė pėrgatitur pasqyra fianciare sipas SNRF-ve. Kjo bėn, qė njė numėr shoqėrish lokale audituese anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive audituese ndėrkombėtare tė japin njė ndihmė tė konsiderueshme nė pėrgatitjen e pasqyrave fianciare sipas SNRF-ve (referohuni paragrafit 76 mė sipėr). Problemi i mungesės sė kontabilistėve me eksperiencė do tė thellohet pėr njėsite ekonomike shqiptare dhe mbėshtetja e tyre tek audituesit mund tė rritet me hyrjen nė fuqi tė Ligjit pėr Kontabilitetin (2004). · Njėsitė ekonomike do tė pėrballen me vėshtirėsi tė konsiderueshme nė matjen/vlerėsimin e aktiveve dhe detyrimeve nė pėrputhje me SNRF-tė. Dy shoqėritė e marra si shembull pėr vėzhgim me investim tė huaj tė drejpėrdrejtė nuk kanė ēėshtje tė trashėguara nga e kaluara (psh. vlerėsimin e aktiveve tė qėndrueshme tė trupėzuara ku kostoja e blerjes ėshtė e pasigurt), megjithatė njėsitė ekonomike nė Shqipėri pėrballen me vėshtirėsi tė konsiderueshme nė vlerėsimin e aktiveve tė qėndrueshme tė trupėzuara. Pėr ato shoqėri qė nuk mund tė llogarisin vlerėn kontabėl tė aktiveve tė qėndrueshme tė trupėzuara sipas SNRF-ve, mungesa e vlerėsuesve me kualifikime ndėrkombėtare tė njohura mund tė sjellė vėshtirėsi tė konsiderueshme nė pėrdorimin e SNRF-ve me kalimin nga PKK nė SNRF. · Njohja e saktė e aktiveve dhe detyrimeve ėshtė njė sfidė pėr njėsitė ekonomike nė Shqipėri sipas SNRF-ve. Shumė njėsi ekonomike ende pėrpiqen tė vazhdojnė me mbajtjen e llogarive pėr paratė (nė cash) (nė bazė arkėtimesh dhe pagesash) dhe transaksione tė ngjashme ose pėr qėllime raportimi mbajnė dy lloje librash pėr tė shmangur tatimet. Njė pjesė e madhe e shoqėrive pėrpiqen 20Ne shume raste kopja elektronike e pasqyrave financiare te audituara (qe u morren nga ne ne shqyrtim), na la pak dyshime per autoresine e pergatitjes se pasqyrave, meqenese dokumentat i perkisnin shoqėrive lokale tė auditimit anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive ndėrkombėtare. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 27 gjithashtu tė mbajnė kontabilitet nė bazė tė drejtash dhe detyrimeve tė konstatuara dhe shėnimeve shpjeguese. Ato kanė vėshtirėsi nė identifikimin e transaksioneve brenda grupit pasi nė tė kaluarėn ky identifikim ishte i panevojshem pėr shkak ose tė fokusimit tė tyre nė pasqyrat financiare tė njėsisė ligjore ose tė mungesės sė strukturave tė grupit. 78. Pasqyrat financiare tė konsoliduara tė pesė bankave tregėtare pretendojnė tė jenė nė pėrputhje me SNRF-tė por tė dhėnat tregojnė se ka mospėrputhje me SNK 21, Efektet e Ndryshimeve nė Kurset e Kėmbimit nė tre banka. Njėra nga kėto banka pėrdor dollarin amerikan US$ si monedhė matėse (funksionale/tė kontabilitetit) njė praktikė qė ėshtė nė konflikt me SIC 19, Monedha e Raportimit--Matja dhe Paraqitja e Pasqyrave Financiare sipas SNK 21 dhe SNK 29. Dy banka, e trajtojnė kapitalin si njė mjet monetar tė kėmbimit valutor gjė qė ėshtė nė kundėrshtim me SNK 21. Pėrveē kėtyre ēėshtjeve, analiza dhe diskutimet me stafin drejtues dhe audituesit nxorrėn nė pah aspektet e mundėshme ku ka mospėrputhje me SNRF-tė: · Aktive dhe detyrime tė nėn apo mbi vlerėsuara: Njė numėr pasqyrash financiare tė bankave deklarojnė se "mungesa e likuiditetetve/mjeteve monetare nė tregun shqiptar e bėn tė pamundur pėrcaktimin e vlerės sė drejtė tė tė gjithė aktiveve financiare dhe detyrimeve financiare." Kėshtu qė, kėto banka, konkludojnė pa evidencė mbėshtetėse se "vlerat e drejta tė letrave me vlerė pėr tregėti dhe investime nuk ndryshojnė materialisht nga vlerat e tyre kontabėl." Nė mungesė tė njė pėrpjekje rigoroze pėr tė vlerėsuar vlerėn e drejtė, ėshtė e pamundur tė pėrcaktohet nėse vlerat janė tė arsyeshme. · Pėrdorimi i masave tė kujdesit pėr tė pėrcaktuar njohjen e aktiveve dhe detyrimeve tė pasqyrave fianciare tė pėrgatitura sipas SNRF-ve: Aplikimi i SNK 39, Instrumentet Financiare: Njohja dhe Matja, mund tė deformohet nga kėrkesat pėr kujdes pėr provizionet nė lidhje me humbjet nga huadhėnia. Edhe pse shėnimet e pasqyrave financiare pėrcaktojnė qartė se "... pėr qėllime tė matjes sė shumave tė parashikuara pėr humbjet nga huadhėniet, shuma e rikuperueshme e huave matet me vlerėn aktuale tė flukseve tė parashikuara/pritėshme tė parasė," stafi drejtues i bankave nuk ishte nė dijeni tė kėsaj politike matjeje. Gjithashtu, nė disa pasqyra financiare thuhet se "per huatė pėr tė cilat pagesa e kėstit ėshtė vonuar mė shumė se 90 ditė, pezullohet llogaritja e interesave". Kjo mund tė jetė nė kontradiktė me zbatimin e njė politike matjeje tė fluksit tė zbritur/skontuar tė parasė. 79. Pasqyrat financiare tė konsoliduara tė shoqėrive tė sigurimeve pretendohen tė jenė nė pėrgatitur pėrputhje me SNRF-tė dhe audituesit me tė drejtė kanė shprehur opinion me rezervė pėr shkak tė mospėrputhjeve tė rėndėsishme me SNRF-tė dhe kufizimit nė zbatueshmėri, duke pėrfshirė pikat e mėposhtėme: · Shoqėria nuk bėn matjen e aktiveve tė qėndrueshme tė trupėzuara nė pėrputhje me SNK 16, Aktivet e Qėndrueshme Tė Trupėzuara (AQT). Shoqėria ka bėrė rivlerėsimin e AQT mė 31 dhjetor 1997 me koefiēientė dhe jo me vlerėn e drejtė (tė tregut) siē kėrkohet nga SNK 16. Rrjedhimisht, vlera Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 28 kontabėl e AQT-ve (dhe shpenzimet e lidhura tė amortizimit) mund tė jenė tė mbi apo nėn vlerėsuara. · Shoqėria nuk ka arritur tė rivlerėsojė detyrimet e sigurimeve pėr humbjet, shpenzimet pėr rregullimin e humbjeve dhe detyrimet e pafituara tė primeve tė sigurimeve nė monedhė tė huaja me kursin e kėmbimit nė datėn e mbylljes sė bilancit. · Audituesit nuk kanė arritur tė pėrcaktojnė nėse primet e arkėtuara janė deklaruar saktėsisht dhe nuk siguruar tė dhėna tė mjaftueshme pėr tė vlerėsuar disa detyrime sigurimesh. Siē ėshtė diskutuar nė paragrafin 76 mė sipėr, shumė nga politikat kontabėl kanė njė formulim standard me fjalė dhe nuk lidhen me ngjarjet dhe transanksionet e trajtuara nga pasqyrat finanicare. 80. Me pėrjashtim tė sektorit bankar, cilėsia e pasqyrave financiare tė tjera tė pėrgatitura sipas PKK ishte nė pėrgjithėsi e dobėt me njė sėrė rastesh mospėrputhjeje. Siē pėrmendet mė poshtė, kėto ēėshtje janė me rėndėsi pasi nė shumė raste pėrdoruesit e pasqyrave financiare mund tė marrin njė vendim tė painformuar mbi bazėn e tyre, ose mė keq, mund tė mos marrin informacionin e duhur qė ju nevojitet nė vendimarrjen e tyre. Kėto ēėshtje21 tė vėrejtura pėrfshijnė sa mė poshtė: · Edhe pse grupi i pėrzgjedhur i pasqyrave financiare tė bankave nė pėrgjithėsi ėshtė nė pėrputhje me Manualin e Kontabilitetit pėr Bankat, tė gjitha bankat e kanė mbivlerėsuar paranė e tyre dhe ekuivalentet e saj. Gjithashtu, njėra nga bankat pėrdor dollarin amerikan si monedhė funksionale. Tė gjitha bankat kishin depozita nė Bankėn e Shqipėrisė (rezerva ligjore) nė para dhe ekuivalente tė saj. Disa prej tyre, kishin gjithashtu edhe depozita me afat nė para dhe ekuivalente tė saj. Kėto shuma nuk janė shumė likuide. Pėrfshirja e tyre si pjesė e parave dhe ekuivalenteve tė saj mund tė paraqesė njė pamje tė likuiditeteve mė tė favorshme se ajo qė ekziston nė tė vėrtetė. · Tė gjitha shoqėritė e sigurimeve tė vėzhguara, nuk paraqesin njė pasqyrė tė fluksit tė parasė dhe pasqyrė tė ndryshimeve tė kapitalit. Gjithashtu, njėra prej shoqėrive tė sigurimeve nuk ka paraqitur pasqyra financiare tė konsoliduara. Tre nga katėr shoqėritė e sigurimeve nuk kanė dhėnė ndonjė informacion qė lidhet me politikėn e kontabilitetit dhe pėrbėrjen e primeve tė tyre rė sigurimeve, detyrimeve dhe rezervave teknike. Kėto mangėsi janė tė tilla qė mund tė pengojnė njė lexues tė pasqyrave financiare nė nxjerrjen e ndonjė konkluzioni nė lidhje bazėn e pėrgatitjes sė tyre apo nė lidhje me gjendjen financiare tė shoqėrisė. · Pasqyrat financiare tė sektorit tė njėsive ekonomike janė tė paqarta nė pėrgjithėsi. Mes 11 pasqyrave fianciare tė pėrzgjedhura, katėr prej tyre pėrfshinin mė shumė deklarata tatimore sesa pasqyra financiare tė pėrgatitura nė 21 Grupi i ROSC-ut vendosi tė raportojė vetėm mbi ato probleme tė cilat u mendua se ishin tė rėndėsishme dhe pėr tė cilat nuk do tė kishim dyshime. Pėr kėtė arsye, disa probleme mospėrputhshmėrie nuk janė pėrfshirė nė raport, sepse grupi i punės sė ROSC-ut e kishte tė vėshtirė tė arrinte nė pėrfundime tė sigurta pėr natyrėn dhe mos pėrputhshmėrine e tyre. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 29 pėrputhje me PKK (ose Manualin e Kontabilitetit pėr Bankat nė rastet e bankave) dhe dy prej tyre pėrdornin kontabilitetin nė bazė tė arkėtimeve dhe pagesave. IV. STANDARDET E AUDITIMIT TĖ HARTUARA DHE TĖ VĖNA NĖ PRAKTIKĖ 81. Standartet e Auditimit tė pėrdoruara nė Shqipėri janė SNA-tė dhe burimet e pėrdorura pėr pėrkthimin e SNA-ve, duket se janė nė njė nivel mjaft tė avancuar nė krahasim mė nivelin e kuptueshmėrisė dhe pėrdorimit tė SNA-ve. Problemet e identifikuara nė praktikėn e SNA-ve janė tė njė niveli shumė mė tė ulėt Pėr shembull, problemet qė lidhen me pavarėsinė e audituesve, objektivėn e njė auditimi, vlerėsimin e rrezikut tė auditimit, procedurat bazė tė auditimit dhe probleme tė tjera tė kėtij lloji janė vėnė re. Sfida kryesore pėr Shqipėrinė, qėndron nė kualifikimin mbi SNA-tė dhe nxitjen e zbatimit tė parimeve bazė tė dhėna nė kėto standarde. 82. Diferencat nė aftėsitė teknike, nivelin e eksperiencės dhe nivelin e burimeve nė shoqėri tė ndryshme tė auditimit sjellin dallime nė cilėsinė e auditimit. Analiza e pasqyrave financiare tė audituara identifkon ēėshtje specifike tė cilat kanė ndikim negativ nė cilėsinė e praktikave tė auditimit nė Shqipėri: · Kontrollet e pamjaftuesheme dhe jo tė vijueshme tė cilėsisė sė shoqėrive tė auditimit. Ndonėse disa shoqėri auditimi anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive ndėrkombėtare tė auditimit me njė pėrfaqėsi direkte pėrfitojnė nga proēedurat e kontrollit tė brendshėm tė cilėsisė nė mbarė shoqėritė, shoqėri tjera kanė njė mbėshtetje tė kufizuar nė kėtė aspekt. Ēėshtjet shqetėsuese mbi auditimin e pasqyrave financiare (duke pėrfshirė pasqyrat financiare sipas SNRF-ve) tė kryer nga shoqėritė anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive ndėrkombėtare tė auditimit pėrfshijnė: o Mospėrputhjen me Kodin e Etikės sė IFAC pėr Kontabilistėt Profesionistė, sidomos, seksionin 8, Pavarėsinė. Kjo ėshtė diskutuar nė paragrafin 39 mė lart. o Mospėrputhjen me SNA 240, Pėrgjegjėsia e Audituesit pėr tė trajtuar Mashtrimet nė Pasqyrat Fianciare. Nga vėzhgimi, u vu re se disa shoqėri lokale auditimi anėtare tė rrjeteve tė shoqėrive ndėrkombėtare tė auditimit nuk kryejnė sistematikisht procedurat e kėrkuara sipas SNA 240 ndonėse standardi duket tė lidhet mė shumė me njė mjedis ku mashtrimet tatimore janė tė pėrhapura. Ky konkluzion, u arrit nė bazė tė deklaratave tė drejtėpėrdrejta tė shoqėrive lokale tė auditimit anėtare tė rrjetit tė shoqėrive ndėrkombėtare tė auditimit si dhe nga rishikimi/kontrolli i shoqėrive tė auditimit i kryer nga Banka Botėrore pėr qėllime besueshmėrie. · Njė numėr i konsiderueshėm raportesh auditimi tė pėrgatitura nga shoqėri lokale auditimi ishin shumė tė dobėta dhe nuk bėnin tė mundur qė pėrdoruesit e kėtyre pasqyrave financiare tė nxirrnin ndonjė konkluzion mbi Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 30 punėn e ndėrmarrė nga shoqėria e auditimit. Kėtu pėrfshihen ēėshtjet e mėposhtėme: o Nė bazė tė rishikimit tė pasqyrave financiare, 10 nga 19 pasqyrat financiare tė audituara nga shoqėri lokale auditimit ishin pa asnjė dyshim tė pėrgatitura nga auditues. Konfuzioni nė lidhje me rolin e audituesit ėshtė ilustruar nė shėnimet shpjeguese tė pasqyrave financiare tė "rregullimeve/pėrshtatjeve tė auditimit" tė cilat nuk ishin rregjistruar. o Pėrsėri, 4 nga 19 raportet e auditimi pėrmbanin njė opinion auditimi mbi deklaratat tatimore nė vend tė opinionit mbi pasqyrat financiare, gjė qė dėshmon mungesėn e tė kuptuarit tė objektivės sė auditimit nga ana e auditorėve (dhe stafit drejtues). Industria e sigurimeve dhe specialistėt janė nė njė fazė fillestare tė zhvillimit. Nė testimin e plotėsisė dhe saktėsisė sė rezervimit tė dėmeve, del nė pah se shoqėritė e auditimit nuk janė mė tė avancuar se shoqėritė e sigurimeve tė cilėt ata auditojnė. V. KĖNDVĖSHTRIMI MBI CILĖSINĖ E RAPORTIMIT FINANCIAR 83. Ekziston njė opinion i pėrgjithshėm se me pėrjashtim tė bankave, njėsitė e tjera ekonomike pėrgatisin pasqyra financiare me cilėsi tė dobėt. Cilėsia mė e lartė e pasqyrave financiare tė pėrgatitura nga bankat ėshtė falė monitorimit mė tė afėrt dhe nxitjes pėr zbatim nga ana e Bankės sė Shqipėrisė, kufizimit tė shoqėrive tė auditimit qė lejohen tė kryejnė auditimin e bankave dhe aftėsisė sė bankave pėr tė tėrhequr profesionistė me kualifikim tė lartė. Nga ana tjetėr, cilėsia e dobėt e pasqyrave financiare tė pėrgatitura nga njėsitė e tjera, nė pėrgjithėsi vjen nga kėrkesa e kufizuar pėr informacion financiar nga palėt e treta, dominimi i raportimit pėr qėllime tatimore nė mungesė tė qėllimeve tė tjera, nxitja e kufizuar pėr zbatim nga autoritetet pėrkatėse dhe aftėsitė e kufizuara tė kontabilistėve dhe audituesve. 84. Nė dhėnien e kredive, bankat nuk iu besojnė shumė pasqyrave financiare tė paraqitura nga huamarrės potencialė. Ndonėse njėsitė ekonomike kėrkohen tė pėrgatisin pasqyrat e tyre financiare si pjesė e procesit tė aplikimit pėr huamarrje, bankat nė pėrgjithėsi i marrin vendimet e tyre pėr huadhėnie duke u bazuar nė faktorė tė tjerė siē janė shuma e kolateralit, parashikimet e ecurisė sė biznesit dhe vizitat qė ata vetė kryejnė pranė njėsive ekonomike. VI. REKOMANDIME MBI POLITIKAT 85. Rekomandimet e ROSC janė tė ndėrlidhura dhe mbėshtesin njėra-tjetrėn nė mėnyrė tė ndėrsjelltė dhe kanė pėr qėllim tė pėrmirėsojnė gjendjen e raportimit financiar nė Shqipėri. Kėto rekomadime, tė cilat shpjegohen nė seksionet e mėposhtėm dhe nė figurėn 1, ndahen nė gjashtė boshte/grupe kryesore tė infrastrukturės sė kontabilitetit dhe auditimit. Nė shumė raste, reformat nė ēdo bosht duhet tė realizohen nė mėnyrė paralele pasi tė gjashtė boshtet ndėrlidhen me njėra-tjetrėn. Pėr shembull, forcimi procesit tė hartimit tė standardeve pa njė forcim e pėrmirėsim tė mekanizmave tė monitorimit dhe zbatimit nuk do tė bėnte tė mundur zgjidhjen e ēėshtjes sė mospėrputhshmėrisė me standardet e kontabilitetit. Pėr sa i takon prioritetit, vėmendje e veēantė i duhet kushtuar Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 31 forcimit tė kapaciteteve teknike nė tė gjitha boshtet. Figura 1, jep njė pėrmbledhje tė thjeshtuar tė rekomandimeve kyēe dhe afateve kohore tė sugjeruara pėr zbatim. Faktorėt e rėndėsishėm tė suksesit pėr zbatim pėrfshijnė udhėheqjen nga nivelet e larta tė qeverisė, kapitalizimin e dėshirės aktuale pėr ndryshim dhe ekuilibrimin e stimujve dhe kundėrstimujve pėr pėrputhshmėrinė me kėrkesat e raportimit financiar. 86. Pėrkatėsisht, rekomandohet forcimin e kuadrit ligjor/statutor qė udhėheq kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar duke pėrdorur njė metodė holistike dhe duke marrė parasysh edhe ligje e rregullore tė tjera, si Ligjin pėr Shoqėritė Tregėtare, Ligjin Pėr Tatimet etj. Rekomandohet qė tė ngrihet njė grup multi-dispilinar i cili do tė ndėrmarrė sa mė poshtė: · Njė rishikim tė plotė tė tė gjithė legjislacioneve qė lidhen me kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar me qėllim qė tė identifikohen kėrkesat e paplota/paqarta apo konfliktuale, duke pėrfshirė edhe ato qė lidhen me konsolidimin, standardet e zbatueshme tė kontabilitetit pėr ndėrmjetues fianciarė jo-bankarė dhe institucionet e mikrofinancės. · Hartimin e njė ligji pėr auditimin nė pėrputhje me Direktivėn e Tetė tė BE-sė pėr Shoqėritė Tregėtare pėr tė pėrfshirė por jo duke u kufizuar nė krijimin e njė sistemi tė mbikėqyrjes publike tė profesionit tė auditimit, njė kontroll tė lartė tė cilėsisė sė auditimeve ligjore, dhe rregulla mbi regjistrimin e auditorėve vendas e tė huaj, duke pėrfshirė firmat e auditimit. · Vendosjen e kufijve tė pėrshtatshėm pėr kėrkesat e thjeshtuara tė raportimit financiar dhe pėrjashtimin nga auditimi ligjor vjetor duke pėrfshirė kriteret e pėrdorura pėr pėrcaktimin e njėsive ekonomike tė rėndėsishme nga pikėmaja ekonomike. Kjo do tė shmangė mbinkarkimin e SME-ve me kėrkesa tė tepėrta mbi raportimin financiar dhe auditimin. Nga ana tjetėr, do tė sigurohej qė njėsitė ekonomike me interest pėr publikun i nėnshtrohen njė transparence mė tė madhe dhe kėrkesave mė tė forta pėr shpjegime. Kjo duhet bėrė nėpėrmjet njė analize tė strukturės sė biznesit nė Shqipėri. · Tė kėrkohet qė njėsitė ekonomike me interes publik tė paraqesin pėr publikun pasqyrat e tyre financiare tė njėsisė ligjore dhe ato tė konsoliduara brenda njė periudhe tė arsyeshme kohe pas datės sė bilancit. · Harmonizimin e kuadrit tatimor me legjislacionit pėr kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar. SNRF-tė dhe SKK-tė do tė prezantojnė kategori tė reja tė ardhurash dhe shpenzimesh, kėshtu qė do tė nevojiten udhėzime mbi rakordimin/pėrputhjen e fitimit/humbjes kontabėl me fitimin/humbjen e tatueshme. Nė kushet e mungesės sė udhėzimeve tė tilla, njėsitė ekonomke do tė ngatėrronin standardet tatimore dhe ato tė kontabilietit nė pėrgatitjen e pasqyrave financiare. . 87. Rekomandohet qė struktura e hartimit dhe vendosjes sė standardeve tė kontabilitetit tė forcohet dhe tė bėhet e qėndrueshme. Kjo do tė kėrkonte: · Zgjerimin e organit aktual tė vendosjes/hartimit tė standardeve pėr tė pėrfshirė njė shkallė mė tė gjerė tė palėve tė interesuara me qėllim qė tė trajtohen dhe Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 32 plotėsohen sistematikisht nevojat e pjesėmarrėsve nga sektori privat dhe publik nė procesin e hartimit tė standardeve duke pėrfshirė edhe pėrshtatshmėrinė e qėllimit/fushės sė zbatimit tė SNRF-ve dhe SKK-ve, qė nėnkupton kėrkesa tė thjeshta raportimi pėr SME-tė dhe kėrkesa raportimi mė rigoroze pėr njėsitė ekonomike me interes publik. · Mobilizimin e financimit dhe ekspertizės teknike pėr tė siguruar qė standardet e kontabilitetit janė bashkėkohore (tė pėrditėsuara). · Dokumentimin, pėrhapjen dhe zbatimin e njė strategjie tė qartė pėr hartimin dhe adoptimin e standardeve e cila pėrfshin njė proces efikas konsultimi. Kjo do tė ndihmojė nė zgjidhjen e problemit tė nivelit e ulėt aktual tė demonstruar tė njohjes dhe zbatimit tė standardeve tė kontabilitetit. · Kėrkimin dhe gjetjen e sinergjive/bashkėpunimeve pėr pėrkthimin e standardeve tė kontabilitetit dhe auditimit nė pėrputhje me politikat e pėrkthimit tė Fondacioneve tė Komitetit Ndėrkombėtar tė Standardeve tė Kontabilitetit (IASCF) dhe IFAC. KKK duhet tė kėrkojė mundėsi pėr tė bashkėpunuar me organin e hartimit/vendosjes sė standardeve tė auditimit, duke pėrfshirė grupimin e burimeve dhe pėrdorimin e njė programi (software) tė pėrbashkėt. · Angazhimin e rregullatorėve tė bankės dhe sigurimeve nė forume ndėrkombėtare pėr tė parė/studiuar lidhjet mes raportimit pėr qėllime tė kujdesit dhe raportimit financiar pėr qėllime tė pėrgjithshme nė mėnyrė qė tė krijohen filtra kujdesi. Kjo do tė mund tė zgjidhte shqetėsimin e rregullatorėve se zbatimi i SNRF-ve mund tė rrezikojė kriteret rregullatore tė fondeve tė veta dhe tė sjellė njė paqėndrueshmėri nė pasqyrat financiare. Nė kėtė kontekst, Banka e Shqipėrisė duhet tė marrė nė konsideratė (i) udhėzimet mbi njė kuadėr tė pėrbashkėt raportimi financiar (COREP)22 qė do tė pėrdoret nga institucionet kredidhėnėse dhe shoqėritė e investimeve nė raportimin e tyre mbi aftėsinė financiare pranė autoriteteve mbikėqyrėse sipas Direktivės pėr Kėrkesat Mbi Kapitalin dhe (ii) udhėzimet mbi njė kuadėr tė standardizuar raportimi financiar (FINREP) pėr institucionet kredidhėnėse qė operojnė nė BE. Ky kuadėr bėn tė mundur qė institucionet kredidhėnėse tė pėrdorin tė njėjtat formate tė dhėnash dhe pėrkufizime tė dhėnash pėr raportim pėr qėllime kujdesi nė tė gjitha vendet ku zbatohet kuadri, duke zvogėluar ngarkesėn e raportimit pėr insitucionet kredidhėnėse qė operojnė jashtė vendit, dhe duke ulur pengesat pėr zhvillimin e njė tregu efikas tė shėrbimeve financiare. Kjo ka njė rėndėsi tė veēantė sidomos nė kontekstin aktual tė vendit, ku njė pjesė e mirė e sektorit bankar ėshtė nėn pronėsi tė huaj. 88. Rekomandohet tė krijohet njė strukturė e qėndrueshme pėr vendosjen/hartimin e standardeve tė auditimit. Pėr kėtė do tė duhej: · Krijimi i njė procesi tė qėndrueshėm pėr hartimin/vendosjen e standardeve tė auditimit, qė siguron pėrkthimin e SNA-ve dhe zhvillimin e praktikave relevante tė auditimit, veēanėrisht pėr SME-tė. 22Udhezimet mund te gjenden ne http. ;www.c-ebs.org /standard.htm Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 33 · Mobilizimi i fondeve dhe ekspertizės teknike pėr tė siguruar pėrkthimin nė kohė tė SNA-ve. Kjo do tė pėrfshinte gjetjen dhe shfrytėzimin e sinergjive/bashkėpunimeve pėr pėrkthimin e SNRF-ve. 89. Rekomandohet tė krijohen mekanizma sistematike tė institucionalizuara tė monitorimit dhe zbatimit pėr tė siguruar pėrputhshmėrinė me standardet e kontabilitetit dhe auditimit. Pėr kėtė do tė duhej: · Pėrditėsimi i legjislacionit pėr tė pėrcaktuar qartė autoritetin e organeve qė nxisin vėnien nė zbatim tė standardeve tė kontabilitetit dhe auditimit dhe pėr tė modernizuar sanksionet ekzistuese me qėllim qė ata tė bėhen parandalues mė tė mirė. Shqipėria mund tė marrė nė konsideratė parimet e zbatimit tė standardeve tė kontabilitetit tė pėrcaktuara nga Komiteti i Rregullatorėve Evropianė tė Letrave me Vlerė edhe pse ato janė zhvilluar nė kontekstin e shoqėrive tė listuara. Raportet e auditimit me rezerva duhet tė inkurajonjė investigimet mbi njėsitė ekonomike dhe raporet e auditimit pa rezerva tė cilat nė fakt duhet tė kishin nxitur njė opinion me rezervė, duhet tė ēojnė gjithashtu nė investigimin e njė shoqėrie audituese. · Krjimi i njė sistemi tė kontrollit tė cilėsisė i cili i nėnshtrohet mbikėqyrjes sė publikut. Kontrolli i cilėsisė pėr auditimin ligjor ėshtė shumė i rėndėsishėm pėr tė siguruar njė cilėsi tė mirė auditimi e cila rrit besueshmėrinė e informacionit financiar tė publikuar dhe iu jep vlerė e mbrojtje aksionerėve, investuesve, kreditorėve dhe palėve tė tjera tė interesuara. Sistemi mund tė mbėshtet mbi praktikat ekzistuese tė Vendeve Anėtare tė BE-sė, sidomos atyre vendeve qė janė bėrė anėtare tė BE-sė nė 1 maj 2004, tė cilave iu ėshtė dashur tė zbatojnė sisteme tė sigurimit tė cilėsisė nė rrethana tė ngjashme edhe pse jo identike me ato tė Shqipėrisė. Gjithashtu, SMO 1 i IFAC, Kontrolli i Cilėsisė, ėshtė njė udhėzues i dobishėm pėr kėtė qėllim. Rezultatet e sistemit tė kontrollit tė jashtėm tė cilėsisė sė auditimit duhet tė pėrfshihen nė programin e Zhvillimit Profesional tė Vijueshėm dhe/ose sistemin disiplinar sipas rastit. · Kėrkesės ndaj auditorėve ligjorė dhe shoqėrive tė auditimit qė kryejnė auditime ligjore tė njėsive me interes publik pėr tė pėrgatitur dhe publikuar raporte vjetore tė transparencės. Kėto raporte duhet tė pėrfshijnė njė pėrshkrim tė rrjetit dhe organizimeve strukturore dhe ligjore tė saj nė rastet kur shoqėria audituese ėshtė pjesė e njė rrjeti; informacion mbi strukturėn qeverisėse tė shoqėrisė audituese; njė pėrshkrim tė sistemit tė kontrollit tė brendshėm tė cilėsisė; njė listė tė njėsive ekonomike me interes publik qė janė audituar nga shoqėria audituese nė vite; dhe informacion tjetėr tė rėndėsishėm qė do tė ndihmonte pėrdoruesit e pasqyrave financiare pėr tė rritur besimin nė cilėsinė e punės sė auditimit · Ngritjen e njė sistemi efikas investigimesh dhe sanksionesh pėr tė zbuluar, korrigjuar dhe parandaluar kryerjen e pamjaftueshme tė auditimit ligjor. Sistemi mund sigurojė vendosjen e gjobave efikase, proporcionale dhe parandaluese civile, administrative apo penale pėr auditues dhe shoqėri tė auditimit ligjor, nė rastet kur auditimet ligjore nuk kryhen nė pėrputhje me Ligjin Pėr Auditimin, SNA-tė dhe/ose Kodin e Etikės Pėr Kontabilistėt Profesionistė. Gjithashtu, ēdo masė apo sanksion i vendosur ndaj audituesve apo shoqėrive tė auditimit ligjor, duhet tė bėhet e ditur pėr publikun. Sistemi i kontrollit tė cilėsisė, mund tė ngrihet mbi bazėn e praktikave ekzistuese nė Vendet Anėtare tė BE-sė. SMO 6 Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 34 tė IFAC, Investigimi dhe Disiplina, ėshtė gjithashtu njė udhėzues i dobishėm pėr kėtė qėllim. · Marrjen e stafit tė mjaftueshėm nė numėr dhe rritjen e ekspertizės sė organeve pėrgjegjėse pėr monitorimin dhe nxitjen e zbatueshmėrisė. Kontrolluesit duhet tė kenė ekspertizė nė rishikimin/kontrollin e pasqyrave financiare pėr tė pėrcaktuar nėse ato janė nė pėrputhje me standardet e kontabilitetit. Po kėshtu, kontrolluesit e shoqėrive tė auditimit duhet tė kenė aftėsinė pėr tė vlerėsuar nėse mekanizmat e kontrollit tė brendshėm brenda shoqėrive janė efikase dhe tė mjaftueshme pėr tė siguruar kryerjen e auditimeve cilėsore. · Pėrmirėsimi i rregjistrit tė audituesve dhe shoqėrive tė auditimit ligjor me qėllim qė palėt e interesuara tė mund tė pėrcaktojnė me lehtėsi nėse njė auditues ėshtė i miratuar/licensuar apo jo, etj. Kjo do tė bėhet e mundur nėpėrmjet regjistrimit nė njė rregjistėr elektronik publik. Disponueshmėria e rregjistrit publik nė gjuhė tė huaj do tė rriste ndjeshėm dobishmėrinė e tij nė kontekstin e investimeve tė huaja direkte apo tė portofolit. 90. Rekomandohet qė profesionalizmi dhe cilėsia e punės sė profesionistėve tė kontabilitetit dhe auditimit tė pėrmirėsohen. Kjo do tė arrihej nėpėrmjet: · Qartėsimit tė mandatit tė IEKA-s pėr tė pėrfshirė shėrbimin pėr interesin e publikut. · Heqjen e pėrcaktimit tė ēmimit tė auditimit nga qeveria, gjė e cila aktualisht e kufizon spektrin dhe cilėsinė e punės sė audituesve. Mė shumė besim i duhet kushtuar procesit tė kontrollit tė cilėsisė, investigimit dhe disiplinės pėr tė monitoruar pavarėsinė e audituesve dhe cilėsinė e auditimit. · Kėrkimit tė anėtarėsimit (tė plotė) nė organizatat ndėrkombėtare tė tilla si IFAC dhe me kalimin e kohės, nė Federatėn Evropiane tė Kontabilistėve. Anėtarėsimi nė kėto organizata ndėrkombėtare shpesh siguron disiplinėn dhe strukturėn qė ndihmon organizatat profesionale lokale t'iu pėrmbahen standardeve minimale e cila ndihmon nė pėrmirėsim. · Qartėsimin e rolit dhe pėrgjegjėsive tė Kontabilistėve tė Miratuar dhe tė konsiderohet merita e njė pėrforcimi tė rregullatiorėve. 91. Nė lidhje me arsimimin dhe kualifikimin, rekomandohet rritja e numrit tė profesionistėve tė kontabilitetit dhe auditimit tė aftė pėr pėrgatitjen e pasqyrave fianciare dhe pėr kryerjen e auditimeve cilėsore pėrkatėsisht. Gjithashtu, duhen ndėrmarrė nisma pėr tėrheqjen e tė sapodiplomuarave mė tė mirė nė profesion dhe pėr rritjen e njohjes sė kualifikimeve nė kontabilitet dhe nė auditim tė organizuara nė Shqipėri. Kjo do tė kėrkonte: · Rishikimin e kurrikulės/programit mėsimor tė universitetit pėr tė pėrfshirė mė shumė materiale nga SNRF-tė, SNA-tė, etika e biznesit dhe drejtimin e koorporatės. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 35 · Dhėnien e stimujve pėr individėt pėr pėrfshirjen e tyre nė profesion. Stimujt mund tė jenė nė formėn e bursave nga qeveria dhe njėsitė e biznesit pėr tė studiuar kontabilitet. · Pėrditėsimit tė standardeve tė kualifikimit nė pėrputhje me Standardin Ndėrkombėtar tė Arsimimit (IES) tė IFAC. Kjo do tė pėrfshinte pėrmirėsimin dhe pėrditėsimin e programit tė provimeve profesionale, pėrmbajtjes sė provimeve dhe vlerėsimin e tyre me qėllim qė tė pėrfshihen aspekte tė rėndėsishme tė cilat aktualisht nuk janė tė pėrfshira. Kjo do tė sigurontė profesionistė mė tė kualifikuar dhe njohje mė tė mirė tė kualifikimeve. Pėr shkak tė mungesės sė burimeve nė vend, duhet tė kėrkohen sinergji ndėrmjet arsimimit dhe kualifikimit tė kontabilistėve dhe audituesve. · Koordinimit dhe organizimit tė kurseve tė trainimit, veēanėrisht nė aspektet e SNRF-ve dhe SNA-ve, tė drejtuara nga ekspertė rajonalė apo ndėrkombėtarė. Kurset e trainimeve duhet tė jenė duke filluar nga niveli bazė i njohurive nė atė mė tė avancuarin. Pėrveē kėsaj, kurse duhet tė jepen edhe pėr fusha tė specializuara si raportimi financiar dhe auditimi i bankave dhe shoqėrive tė sigurimeve. · Monitorimit sistematik tė anėtarėve pėr tė parė pėrputhshmėrinė me CPD dhe marrjen nė konsideratė tė pezullimit tė liēensave tė anėtarėve nė raste shkeljesh. · Ngritjes sė njė qendre arsimore profesionale kontabiliteti pėr tė siguruar trainim bashkėkohor nė kontabilitet, auditim, raportim financiar dhe aspekte tė tjera tė lidhura me kėto. · Vendosjes apo ri-vendosjes si lidhjeve/marrėdhėnieve me organizatat ndėrkombėtare profesionale tė kontabilitetit. Shqipėri­ ROSC mbi Kontabilitetin dhe Auditimin Faqe 36 Albania­ Accounting and Auditing ROSC Page 37