Raporti Nr. 40071- AL Shqipėria: Zhvillimi Urban, Migrimi dhe Ulja e Varfėrisė Njė Vlerėsim mbi Varfėrinė 19 qershor, 2007 Njėsia e Uljes sė Varfėrisė dhe Menaxhimit Ekonomik Rajoni i Europės dhe Azisė Qendrore Dokument i Bankės Botėrore MONEDHAT DHE NJESITE EKUIVALENTIE Kursi i Kėmbimit tė Monedhės Referuar datės 24 maj, 2007 Njėsia e Monedhės = Leku shqiptar US$1 = 92.63 SHKURTIME DPZH Drejtoria e Planifikimit dhe e MPĒS Ministria e Punės dhe e Ēėshtjeve Zhvillimit Sociale ECA Europa dhe Azia Qendrore MF Ministria e Financės BE Bashkimi Europian NE Ndihma Ekonomike EĖQ Ēėshtja e Mirėqėnies Ekonomike OLS Katrorėt mė tė Vegjėl tė Zakonshėm PBB Prodhimi i Brendshėm Bruto SSS Shėrbimet Shoqėrore Shtetėrore GNI Tė Ardhurat Kombėtare Bruto TFP Prodhimtaria e Faktorėve Totalė ILO Organizata Ndėrkombėtare e Punės WDI Treguesit e Zhvillimit Botėror FMN Fondi Monetar Ndėrkombėtar INSTAT Instituti i Statistikave IPS Sistemi i Planifikimit tė Integruar IV Variabel Instrumental LITS Anketa pėr Jetėn nė Tranzicion LSMS Anketa e Matjes sė Standartit tė Jetesės MIGA Agjencia e Garancive tė Investimeve Shumėpalėshe MASH Ministria e Arsimit dhe e Shkencės Zv.President : Shigeo Katsu Drejtoreshė Rajonale : Orsalia Kalantzopoulos Drejtor Sektori : Cheryl W. Gray Menaxher Sektori : Asad Alam Udhėheqės i Grupit tė : Andrew Dabalen Punės FALENDERIME Ky raport u pėrgatit nga njė ekip i Bankės Botėrore i udhėhequr nga Andrew Dabalen (Udhėheqėsi i Grupit tė Punės), duke u mbėshtetur nė dokumenta ekzistues si edhe nė raportet e pėrgatitura nga njė ekip i pėrbėrė nga Alia Moubayed dhe Erjon Luēi (Analiza Makroekonomike), Juna Miluka dhe Sara Savastano (Varfėria Rurale dhe Prodhimtaria), Gero Carleto, Carlo Azzarri dhe Juna Miluka (Migrimi dhe mirėqėnia), dhe Lorena Kostallari, Talip Kiliē dhe Waly Wane (Ndihma Ekonomike). Ekipi dėshiron tė falėnderojė qeverinė shqiptare pėr bashkėpunimin e saj tė hapur. Ekipi do tė dėshironte tė falėnderonte nė mėnyrė tė veēantė Institutin e Statistikave (INSTAT), Ministrinė e Punės dhe tė Ēėshtjeve Sociale (MPĒS), Ministrinė e Arsimimit dhe tė Shkencės (MASH), dhe Drejtorinė e Strategjisė dhe tė Koordinimit tė Donatorėve, Kėshillin e Ministrave qė na ofruan tė dhėna dhe ide tek tė cilat u mbėshtetėm pėr pėrgatitjen e kėtij raporti. Raporti ka pėrfituar nga mbėshtetja e tė dhėnave nga Departamenti i Mbretėrisė sė Bashkuar pėr Zhvillim Ndėrkombėtar (DFID) i cili me zemėrgjerėsi ka financuar fonde pėr Trust Fund me qėllim qė tė mbėshtesė ngritjen e kapaciteteve dhe veprimtarive analitike tė punės Programatike mbi Varfėrinė nė Ballkanin Perėndimor. Ky raport ėshtė mbėshtetur kryesisht nė Anketat e Matjes sė Standartit tė Jetesės, sidomos ato tė kryera nė vitet 2002 dhe 2005. Kėto anketa komplekse pėrmbajnė njė informacion tė pasur pėr tė monitoruar dhe analizuar rezultatet e politikave ekonomike nga ana e kėrkuesve shqiptarė dhe tė huaj. Ekipi dėshiron tė shprehė mirėnjohjen e tij ndaj INSTAT nė vėnien nė dispozicion tė tė dhėnave, pėr shpirtin e tyre kooperues, pėr dedikimin nė punė dhe profesionalizmin e treguar. Raporti u pėrgatit nėn udhėheqjen e tėrėsishme tė Asad Alam (Menaxher Sektori), Cheryl Gray (Drejtor Sektori), Orsalia Kalantzopoulos (Drejtor per Vendin) dhe Nadir Mohammed (Menaxher pėr Vendin). Elena Glinskaya dhe Peter Lanjouė janė kolegėt recensues tė raportit. Nxjerrja e kėtij raporti ėshtė bėrė e mundur nga durimi si edhe nga mbėshtetja e paēmueshme nė redaktim dhe pėrpunim i Suzana Padillės. PASQYRA E LĖNDĖS FALENDERIME.........................................................................................................................................................3 PASQYRA E LĖNDĖS ...............................................................................................................................................5 LISTA E TABELAVE.................................................................................................................................................6 LISTA E KUTIVE.....................................................................................................................................................11 PĖRMBLEDHJE EKZEKUTIVE.............................................................................................................................I KREU 1 :ZHVILLIMI, VARFĖRIA DHE PABARAZIA ......................................................................................1 A.EKSPERIENCA E RRITJES EKONOMIKE·····························································································1 C.PRIRJET NĖ TREGUES TĖ MIRĖQĖNIES JO TĖ LIDHUR ME TĖ ARDHURAT···································10 D.PROFILI I VARFĖRISE DHE RREZIKU I VARFĖRISĖ············································································14 E.SHPJEGIME PĖR DIFERENCAT NĖ STATUSIN E MIRĖQĖNIES MIDIS GRUPEVE····························17 KREU 2:GJEOGRAFIA E TĖ VARFĖRVE: PRODUKTIVITETI RURAL DHE VARFĖRIA ......................19 B.KORRELACIONET E VARFĖRISĖ NĖ ZONAT RURALE ······································································23 C.TENDENCAT NĖ PJESĖMARRJEN NĖ VEPRIMTARI Qė PRODHOJNė Tė ARDHURA.····················24 D.PRODHIMI BUJQĖSOR NUK ĖSHTĖ EFICIENT···················································································25 KREU 3:MIGRIMI DHE MIRĖQENIA OSE SHKĖPUTJA NGA VARFĖRIA................................................33 A.MADHĖSIA DHE FORMA E MIGRIMIT···································································································33 Migrimi i Brendshėm··························································································································33 Migrimi Ndėrkombėtar······················································································································35 F.KARAKTERISTIKAT E MIGRANTĖVE ····································································································39 G.PĖRCAKTUESIT E MIGRIMIT NDĖRKOMBĖTAR·················································································41 H.MADHĖSIA DHE SHPĖRNDARJA E REMITANCAVE············································································45 I.Ndikimi I MIGRIMIT MBI VARFĖRINĖ······································································································49 J.MIGRIMI DHE AKUMULIMI I KAPITALIT NJERĖZOR ··········································································52 KREU 4 :MBĖSHTETJA PĖR TĖ VARFĖRIT NĖPĖRMJET PROGRAMIT NDIHMA EKONOMIKE (NE) .....................................................................................................................................................................................57 A.TENDENCAT NĖ ALOKIMET E NE.·········································································································57 B.MBULIMI DHE TARGETIMI I PERFORMANCĖS SĖ NE·······································································59 B.SHPĖRBĖRJA E TARGETIMIT TĖ PERFORMANCĖS+···········································································61 C.PĖCAKTUESIT E PJESĖMARRJES DHE PĖRFITIMET ···········································································63 SHTOJCA A: RRITJA EKONOMIKE, VARFĖRIA DHE PABARAZIA .........................................................67 SHTOJCA B: PRODUKTIVITETI RURAL DHE VARFĖRIA ..........................................................................89 SHTOJCA C: MIGRIMI..........................................................................................................................................97 SHTOJCA D: MBĖRRITJA TEK TĖ VARFĖRIT NĖPĖRMJET NDIHMĖS EKONOMIKE.....................125 REFERENCAT........................................................................................................................................................141 LISTA E TABELAVE Tabela 1.1: Normat e Varfėrisė sipas Zonave.............................................................................................iii Tabela 1.1: Treguesit Kryesorė tė Tregut tė Punės, 2002-2004...................................................................3 Tabela 1.2: Rroga Vjetore Bruto ose Pagat pėr Kategori tė Ndryshme Pune, sipas Vendeve (nė US$).....4 Tabela 1.3: Pėrmbledhje e normės sė Rritjes nė Konsum............................................................................7 Tabela 1.4: Treguesit e Pabarazisė, Kombėtare, Urbane dhe Rurale, LSMS 2002-2005 ..........................10 Tabela 2.1: Normat e Uljes sė Varfėrisė nė Zonat Rurale dhe Urbane......................................................20 Tabela 2.2: Normat e rritjes sė Konsumit, Rurale dhe Urbane ..................................................................22 Tabela 2.3: Raporti midis sasisė sė prodhimit bujqėsor tė shitur nė treg dhe prodhimit tė mbledhur ......26 Tabela 2.4: Sasia e kostos sė mjeteve dhe numri i familjeve qė pėrdorin farėra dhe pesticide tė kohės ...27 Tabela 2.5: Pronėsia dhe e Drejta mbi Tokėn sipas Sipėrfaqes sė Tokės..................................................29 Tabela 3.1: Migrimi i Brendshėm sipas Vendndodhjes sė Origjinės (PREJ NGA) dhe Destinacionit (PĖR KU); 1990-2005..........................................................................................................................................34 Tabela 3.2: Numri i Familjeve sipas Numrit tė Migrantėve ......................................................................36 Tabela 3.3: Destinacioni i tė shkėputurve qė largohen nga .......................................................................36 Tabela 3.4: Treguesit e Varfėrisė dhe Migrimi..........................................................................................49 Tabela 3.5: Shkalla e Varfėrisė Subjektive nė vitin 1990 dhe 2005, me ose pa ndonjė migrim...............50 Tabela 3.6: Shkalla e Varfėsisė Subjektive nė vitin1990 dhe 2005 me ose pa migrim tė pėrhershėm......50 Tabela 3.7: Puna e Individeve nė kohė sipas statusit tė Migrimit (mostėr e plotė)....................................54 Tabela 4.1: Tendencat nė vlerėn e pėrfitimit real pėr frymė tė NE, dhe pėr familje pėrfituese.................59 Tabela 4.2: Pjesa e pėrfituesve tė NE sipas shtresave dhe ndarjes nė zona urbane/rurale.........................60 Tabela 4.3: Pjesa e familjeve jo tė varfėra nė programin e NE..................................................................61 Tabela 4.4: Shpėrbėrja e Targetimit tė Performancės duke pėrdorur nivelet e Pjesemarrjes sė tė varfėrve dhe Jo tė varfėrve........................................................................................................................................63 Tabela A. 1: Shqipėria: Prirjet nė PBB reale dhe Rritjen Sektoriale .........................................................73 Tabela A. 2: Pėrmbledhje e Ndryshoreve Kryesore...................................................................................74 Tabela A. 3: Pjesėt e Shpenzimeve tė Komponentėt e Ushqimit..............................................................74 Tabela A. 4: Pjesėt e komponentėve te Konsumit Real pėr Frymė ...........................................................75 Table A. 5: Rritja e Konsumit Real pėr frymė, sipas Shtresės, 2002- 2005 ............................................75 Tabela A. 6: Tendencat nė Varfėrine Eksteme, sipas Shtresės: 2002-2005...............................................75 Tabela A. 7: Tendencat nė Varfėrinė Ekstreme sipas zonave Urbane dhe Rurale: 2002-2005 .................76 Tabela A. 8: Tendencat nė Varfėrinė Absolute sipas Shtresave: 2002-2005.............................................76 Tabela A. 9: Tendencat nė Varfėrinė Absolute sipas zonave urbane dhe rurale: ......................................77 Tabela A. 10: Niveli i varfėrisė dy dollarė nė ditė sipas Shtresės: 2002-2005 ..........................................77 Tabela A. 11: Nivelet e varfėrisė katėr dollarė nė ditė: 2002-2005...........................................................78 Tabela A. 12: Vija e varfėrisė relative, shkalla OECD, Vija e varfėrisė relative mbi Konsumin real.......78 Tabela A. 13: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Kombėtare...........................................79 Tabela A. 14: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Bregdet...............................................79 Tabela A. 15: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Qendror ..............................................79 Tabela A. 16: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zona Malore......................................79 Tabela A. 17: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Tiranė.................................................79 Tabela A. 18: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: zona tė tjera urbane (duke pėrjashtuar Tiranėn).......................................................................................................................................................80 Tabela A. 19: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zonat rurale.........................................80 Tabela A. 20: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė varfėri 2002-2005: Zonat rurale bregdetare........................80 Tabela A. 21: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė varfėri 2002-2005: Zonat qendrore rurale...........................80 Tabela A. 22: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zonat Malore Rurale...........................80 Tabela A. 23: Tendencat nė Pabarazi sipas zonave kombėtare, urbane dhe rurale: 2002-2005 ................81 Tabela A. 24: Tendencat nė pabarazi sipas Shtresės: 2002-2005 ..............................................................81 Tabela A. 25: Burimet e Ujit sipas Kuintilit tė Konsumit real Pėr frymė.................................................81 Table A. 26: Aksesi dhe Vizita tek Shėrbimet Shėndetėsore.....................................................................82 Tabela A. 27: Burimet kryesore tė ngrohjes: Kombėtare ........................................................................82 Tabela A. 28 Burimet kryesore tė ngrohjes: Urban ..................................................................................82 Tabela A. 29: Burimet kryesore tė ngrohjes: Rurale................................................................................82 Tabela A. 30: Testim pėr Ekonomitė e Shkallės, metoda Engel................................................................83 Tabela A. 31: Korrelacionet e Konsumit sipas viteve, marė nga periudha 2002-2005..............................84 Tabela A. 32: Korrelacionet e Konsumit, sipas Viteve.............................................................................85 Tabela A. 33: Korrelacionet e Konsumit sipas Viteve, Zonat Urbane.......................................................86 Tabela A. 34: Korrelacionet e Konsumit sipas Viteve, Zonat Rurale........................................................87 Tabela B. 1: Korrelacionet e Konsumit dhe Varfėrisė, Zonat Rurale........................................................90 Tabela B. 2: Pėrcaktuesit e INEFIĒENCĖS teknike pėr prodhimin e pėrgjithshėm bujqėsor duke pėrdorur efektet fikse tė fshatit (Njė shenjė negative e koefiēentit rrit eficiencen e fermerit) ..................................91 Tabela B. 3: Pėrmbledhje e Parametrave tė Efiēencės...............................................................................92 Tabela B. 4: Teknike: Efiēenca nė tregun me qira (rental) tė tokės..........................................................92 Tabela B. 5: Karakteristikat e familjes sipas grupit tė Efiēences Teknike (TE)........................................92 Tabela B. 6: Vlerėsimi i Kufirit Stokastik pėr Vlerėn bruto tė Prodhimit tė Pėrgjithshem Bujqesor........93 Tabela B. 7: Prodhimi Bujqėsor.................................................................................................................93 Tabela B. 8: E Drejta pėr Tokėn ................................................................................................................94 Tabela B. 9: Pėrbėrja e prodhimit tė pėrgjithshėm bujqėsor......................................................................94 Tabela B. 10: Rezultatet e regresionit Multinomial Logit mbi Pjesėmarrjen nė Tregun Rental................95 Tabela B. 11: Rezultatet e regresionit Multinomial Logit mbi Pjesėmarrjen nė Tregun e Shitjeve ..........96 Tabela C. 1: Popullsia nė bazė Rajoni sipas Rezidencės Aktuale dhe Migrimit tė parė qysh mė 1990 ...99 Tabela C. 2: Shpėrndarja sipas Rajoneve te Lindjes dhe Rezidences Aktuale e Migrantėve tė Brendshėm ....................................................................................................................................................................99 Tabela C. 3: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale .........99 Tabela C. 4: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale ( vetėm periudha 1997-1998).................................................................................................................................100 Tabela C. 5: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale (vetėm periudha 2002-2004).................................................................................................................................100 Tabela C. 6: Karakteristikat e Personave tė Rritur sipas Statusit tė Migrimit tė Brendshėm ..................100 Tabela C. 7: Migrantėt e Pėrhershėm Sipas Vendit tė Destinacionit dhe Rezidencės sė Familjes Origjinė (2000-2004)...............................................................................................................................................101 Tabela C. 8: Mbizotėrimi i Migrimit sipas Rezidences sė familjes origjinė.............................................101 Tabela C. 9: Migrantėt e pėrhershėm sipas vendit tė destinacionit dhe Rezidencės sė familjes Origjinė (1990-2004)...............................................................................................................................................101 Tabela C. 10: Pėrqindja e personave tė rritur pėrkohėsisht jashtė shtetit (1990-2004).............................102 Tabela C. 11: Pėrbėrja e migrantėve tė pėrkohshėm................................................................................102 Tabela C. 12 a-b: Pėrqindja e Familjeve me Anėtarė Pėrkohėsisht Jashtė shtetit dhe Ndarja sipas Numrit tė Anėtarėve Jashtė shtetit, 1990-2004 .....................................................................................................102 Tabela C. 13: Karakteristikat e Familjeve sipas Lėvizjeve tė Brendshme...............................................102 Tabela C. 14: Karakteristikat e Migrantėve tė Pėrhershėm dhe familjeve tė tyre tė Origjinės................103 Tabela C. 15: Karakteristikat e Migrantėve tė Pėrkohshem dhe familjeve tė tyre...................................103 Tabela C. 16: Modele tė Kohėzgjatjes tė Migrimit bazuar ne metoden e Probabilitetit Maksimal (Maximum Likelihood)- (funksioni i rrezikut i formės logaritmik-logjistik )..........................................104 Tabela C. 17: Modele tė Kohėzgjatjes se fazes se rikthimit nga migrimi bazuar ne metoden e Probabilitetit Maksimal (Maximum Likelihood)- (funksioni i rrezikut i formės logaritmik-logjistik ) ...105 Tabela C. 18: Karakteristikat e migrantėve nė Greqi*.............................................................................106 Tabela C. 19: Karakteristikat dhe Shpėrndarja e Migrantėve sipas Synimit tė tyre pėr tu rikthyer..........106 Tabela C. 20: Remitancat sipas Vendit tė Destinacionit dhe Rajonit tė Rezidences tė Familjes se Origjinės....................................................................................................................................................107 Tabela C. 21: Varfėria nė periudhėn 2002-2005 sipas rajoneve..............................................................107 Tabela C. 22: Migrantėt dhe Remitancat 2002-2005 sipas Rajoneve......................................................108 Tabela C. 23: Vlerėsimet e Logaritmit tė Konsumit pėr Frymė : Matja e ndikimit tė Migrimit...............108 Tabela C. 24: Statistika pėrshkruese tė pėrzgjedhura sipas Statusit tė Migrimit tė Pėrkohshem.............109 Tabela C. 25: Statistika pėrshkruese tė pėrzgjedhura sipas Statusit tė Migrimit tė Pėrhershėm .............110 Tabela C. 26: Punėsimi i Personave gjatė Periudhės kohore sipas Stausit tė Migrimit (mostėr e plotė).110 Tabela C. 27: Puna e migrantėve nė episodin e parė dhe tė fundit tė migrimit .......................................111 Tabela C. 28: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē ................111 Tabela C. 29: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē (Zona Rurale) ......................................................................................................................................................112 Tabela C. 30: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē (Zona Urbane) .....................................................................................................................................................113 Tabela C. 31: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē ..............114 Tabela C. 32: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē (Zona Rural) ........................................................................................................................................................115 Tabela C. 33: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē (Zona Urbane) .....................................................................................................................................................117 Tabela C. 34: Efekti i Migrimit nė Shpenzimet Arsimore, PROBIT IV (efektet margjinale).................118 Tabela C. 35: Efektet e Migrimit nė Shpenzime Arsimore (OLS Kushtėzuese) ....................................119 Tabela C. 36: Efekti i migrimit nė shpenzime arsimimi, pėr moshat 14-17 vjeē (IV PROBIT)..............120 Tabela C. 37 Efekti i migrimit nė shpenzime arsimimi, pėr moshat 14-17 vjeē (OLS e Kushtezuar)......121 Tabela C. 38: Statistika Pėrshkruese sipas Statusit tė Migrimit...............................................................122 Tabela C. 39: Arsyet e Mosfrekuentimit (Familje Migrantė) ..................................................................123 Tabela C. 40: Arsyet e Mosfrekuentimit (Familje pa-Migrantė) .............................................................123 Tabela C. 41: Mosha e pėrfundimit tė Arsimimit pėr tė shkėputurit nga shkolla (Familje Migrantėsh).124 Tabela D. 1: Sasia e NE tė pėrfituar pėr ēdo Familje (Pėrshtatur vetėm pėr ICK)..................................125 Tabela D. 2: Sasia e NE tė pėrfituar (pėrshtatur pėr ICK, diferencat sipas ēmimeve rajonale dhe e shprehur pėr frymė)...................................................................................................................................126 Tabela D. 3: Shpėrndarja mesatare pėr Komune dhe Mesatarja pėr familje, sipas shtresave..................126 Tabela D. 4: Ndryshimet nė Shpėrndarjet Mesatare pėr Komune dhe pėr Familje sipas Shtresave........126 Tabela D. 5: Pjesa qė merr NE sipas Statusit tė Varfėrisė, Tė Varfėrit pėrfshijnė Tė Varfėrit Ekstremė127 Tabela D. 6: Probabiliteti i marrjes se NE sipas Statusit tė Varfėrisė, Tė Varfėrit pėrjashtojnė Tė Varfėrit Ekstremė ...................................................................................................................................................127 Tabela D. 7: Pjesėmarrja nė NE sipas Decileve tė Konsumit Pėr frymė tė familjes................................128 Tabela D. 8: Normat e Pjesėmarrjes nė Program sipas Decileve tė Konsumit pėr Fymė nė raport me Decilin e Parė............................................................................................................................................128 Tabela D. 9: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullates nė 2002 (Kombėtare, rurale dhe urbane).................................................................................129 Tabela D. 10: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullates nė 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane).................................................................................129 Tabela D. 11: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullatės nė 2002 (Shtresat)...................................................................................................................129 Tabela D. 12: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullatės nė 2005 (Shtresat)...................................................................................................................130 Tabela D. 13: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė Vlerat e Transferuara nė 2002 (kombėtare, rurale dhe urbane)..............................................................................130 Tabela D. 14: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane)......................................................................130 Tabela D. 15: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2002 (Shtresat)........................................................................................................130 Tabela D. 16: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2005 (Shtresa).........................................................................................................131 Tabela D. 17: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullatės nė vitin 2002 (kombėtare, rurale dhe urbane).....................................131 Tabela D. 18: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullatės nė vitin 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane).....................................131 Tabela D. 19: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Varfėrinė Ekstreme & Ndarjen e Popullates nė vitin 2002 (Shtresat)......................................................................131 Tabela D. 20: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike Bazuar nė Varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullates nė 2005 (Shtresat)...............................................................................132 Tabela D. 21: Tendencat nė Shpėrndarjan Totale tė Mbrojtjes Sociale (nė terma Reale), niveli i familjeve ...................................................................................................................................................132 Tabela D. 22: Tendencat nė totalin e pėrfitimeve nga mbrojtja sociale (pėrfitimet reale pėr frymė) pėr pjesėmarrresit nė NE (niveli familjar) ......................................................................................................132 Tabela D. 23: Pėrcaktuesit e Pėrfitimit tė NE duke pėrdorur decilet e konsumit pėr frymė ­Efektet Marxhinale Probit .....................................................................................................................................133 Tabela D. 24: Pėrcaktuesit e pėrfitimit tė NE, duke pėrdorur Decilet .....................................................134 Tabela D. 25: Pėrcaktuesit e marrjes sė NE duke pėrdorur ndryshoret (kriteret) Administrative ...........135 Tabela D. 26: Pėrcaktuesit e Pėrfitimit tė NE duke pėrdorur ndryshoret e kritereve administrative dhe karakteristikat e vėzhguara tė familjeve ­ Efektet Marxhinale Probit......................................................137 Table D. 27: Probabiliteti i parashikimit tė tė qėnit i varfėr duke pėrdorur ndryshore ne nivel tė familjes ..................................................................................................................................................................139 Tabela D. 28: Probabiliteti i parashikimit tė qėnit i varfėr duke pėrdorur ndryshoret administrative ....140 Tabela D. 29: Probabiliteti i parashikimit tė qėnit i varfėr duke pėrdorur ndryshoret administrative dhe ndryshoret e familjeve...............................................................................................................................140 Tabela D. 30: Shpėrndarja e pėrfituesve Jo tė Varfėr tė NE sipas kuintilit tė distancės nga vija e varfėrisė ..................................................................................................................................................................140 LISTA E FIGURAVE Figura 1.1: Rritja e PBB reale, 1992-2006 (%)...........................................................................................1 Figura 1.2: Rritja ekonomike sipas sektorėve, 1993-2005 (%)....................................................................2 Figura 1.3: Pėrbėrja e PBB 1993-2005 (%) .................................................................................................2 Figura 1.4: Inflacioni, Mesatarja Vjetore, 1992-2006 (%) (1999-2006, shkallėzuar nė boshtin e djathtė) .3 Figura 1.5: Flukse tė Migrimit tė Jashtėm tė Pėrkohshėm dhe tė Pėrhershėm, 1990-2001.........................4 Figura 1.6: Tė varfėrit Ekstremė dhe Absolutė............................................................................................5 Figura 1.7: Norma e Varfėrisė sipas Zonės..................................................................................................5 Figura 1.8: Norma e varfėrisė sipas shtresės................................................................................................6 Figura 1.9: Ndjeshmėria ndaj Varfėrisė......................................................................................................7 Figura 1.10: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Kombėtare .............................................................................7 Figura 1.11: Kurbat e frekuencės sė rritjes, 2002-2005: Sipas Shtresės......................................................8 Figura 1.12: Sqarime pėr Ndryshimet nė Varfėri.........................................................................................9 Figura 1.13: Frekuentimi Neto, Arsimi Primar..........................................................................................11 Figura 1.14: Frekuentimi Neto nė Arsimin e Mesėm tė Pėrgjithshėm.......................................................11 Figura 1.15: Frekuentimi nė Arsimin e Lartė ............................................................................................11 Figura 1.16: Frekuentimi Primar, Meshkuj dhe Femra..............................................................................12 Figura 1.17: Frekuentimi i Mesėm, Meshkuj dhe Femra...........................................................................12 Figura 1.18: Frekuentimi i Lartė, Meshkuj dhe Femra..............................................................................12 Figura 1.19: Ndėrprerje tė energjisė ­ Cdo Ditė........................................................................................13 Figura 1.20: Ndėrprerje tė energjisė ­ Disa herė nė javė...........................................................................13 Figura 1.21: Ndėrprerje tė energjisė ­ Disa herė nė muaj..........................................................................13 Figura 1.22: Ndėrprerje tė energjisė - Asnjėherė.......................................................................................13 Figura 1.23: Cilėsia e ujit ­ E mirė............................................................................................................13 Figura 1.24: Cilėsia e ujit ­ nuk ėshtė e mirė.............................................................................................13 Figura 1.25: Frekuenca e Varfėrisė sipas Madhėsisė sė Familjes..............................................................14 Figura 1.26: Frekuenca e varfėrisė sipas Gjinisė sė Kryefamiljarit...........................................................14 Figura 1.27: Frekuenca e varfėrisė sipas Arsimimit tė Kryefamiljarit.......................................................16 Figura 1.28: Frekuenca e Varfėrisė sipas Moshės .....................................................................................16 Figura 2.1: Tendencat e Varfėrisė Absolute nė zonat Rurale .................................................................20 Figura 2.2: Tendencat e varfėrisė sipas shtresės, Zonat rurale..................................................................21 Figura 2.3: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Zona Urbane .........................................................................21 Figura 2.4: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Zona Rurale ...........................................................................21 Figura 2.5: Kurba e Frekuencės sė Rritjes sė konsumit pėr zonat Rurale Bregdetare ...............................22 Figura 2.6: Kurba e Frekuencės sė Rritjes pėr zonat Rurale Qendrore......................................................22 Figura 2.7: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, pėr zonat Rurale Malore ........................................................22 Figura 2.8: Specializimi i tė ardhurave nė zonat Urbane dhe Rurale, 2005...............................................25 Figura 2.9: Shpėrndarja e Eficiencės Teknike ...........................................................................................28 Figura 2.10: Efiēenca Teknike e Pjesėmarrėsve nė Tregun e Tokės me Qira ...........................................29 Figura 2.11: Aksesi pėr Kredi sipas kategorisė sė sipėrfaqes sė Tokės...................................................30 Figura 3.1: Fluksi i Migrantėve tė Brendshėm sipas Viteve......................................................................34 Figura 3.2: Migrantėt e Brendshėm nga zonat rurale sipas Zonės sė Destinacionit ..................................35 Figura 3.3: Migrantėt e Pėrhershėm sipas Vendndodhjes sė Familjes Origjinė, 1991-2004.....................35 Figura 3.4: Fluksi i Migrantėve tė pėrhershėm sipas Rajonit, 1991-2004.................................................38 Figura 3.5: Numri i Migrantėve tė pėrhershėm sipas Rajonit, 1991-2004.................................................38 Figura 3.6: Fluksi i emigrantėve tė Pėrkohshėm sipas Gjinisė ..................................................................38 Figura 3.7: Fluksi Migrantėve tė Pėrkohshėm (qė migrojnė pėr herė tė parė) sipas Destinacionit ..........38 Figura 3.8: Fluksi i parė i Migrantėve tė pėrkohshem sipas vendndodhjes sė familjes origjinale............39 Figura 3.9: Fluksi i parė i Migrantėve tė pėrkohshėm sipas rajonit tė rezidencės sė familjes origjinė......39 Figura 3.10: Raporti Mashkull-Femėr pėr migrantėve tė pėrhershėm qė migrojnė pėr hėre tė parė .........40 Figura 3.11: Mosha Mesatare nė kohėn e Migrimit sipas gjinisė ..............................................................40 Figura 3.12: Tendencat nė nivelin Arsimor tė Migranteve tė pėrhershėm, sipas Gjinisė, Destinacionit kryesor, dhe Origjinės (1991-2004)............................................................................................................40 Figura 3.13: Arsimimi i migrantėve tė Herės sė parė (numri i viteve tė arsimit) ......................................41 Figura 3.14: Mosha e migrantėve tė herės sė parė.....................................................................................41 Figura 3.15: Shkalla e varfėrise subjektive sipas synimit pėr t'u rikthyer................................................43 Figura 3.16: Numri i Migrantėve dhe Remituesve; % e remituesve sipas Shtresės...................................46 Figura 3.17: Sasia mesatare e dėrguar sipas Shtresės ................................................................................46 Figura 3.18: Numri i Migrantėve dhe Remituesve; % e remituesve sipas vitit tė migrimit.......................46 Figura 3.19: Sasia mesatare e dėrguar nga tė shkėputurit sipas kohės sė qėndrimit.................................46 Figura 3.20: Numri i Migrantėve dhe Remituesve, % e remituesve sipas kuintilit ..................................47 Figura 3.21: Sasia mesatare e Remituar sipas Kuintilit .............................................................................47 Figura 3.22: Remitancat e nxjerra nga Indeksi i Pasurisė llogaritur nė bazė tė Aseteve nė zotėrim nė vitin 1990 ............................................................................................................................................................48 Figura 3.23: Sasia mesatare e Dėrguar sipas moshės sė Migrantit ............................................................48 Figura 3.24: % e Remituesve sipas moshės sė Migrantit...........................................................................48 Figura 3.25: Shkalla e Varfėrisė Subjektive sipas Vendndodhjes .............................................................51 Figura 3.26: Fluksi i Migrantėve tė pėrkohshėm tė rikthyer sipas Gjinisė ................................................51 Figura 3.27: Fluksi i Migrantėve tė Pėrkohshėm tė rikthyer sipas Destinacionit tė fundit........................52 Figura 3.28: Pjesa e Migrantėve tė Pėrkohshėm tė rikthyer sipas synimit pėr tė migruar sėrish...............52 Figura 3.29: Arsimimi mesatar i Migrantėve tė herės sė fundit sipas Gjinisė ...........................................53 Figura 3.30: Mosha mesatare e Migrantėve tė herės sė fundit sipas Gjinisė .............................................53 Figura 4.1: Tendencat nė alokimet mesatare tė NE dhe numri i Personave pėrfitues..............................58 Figura 4.2: Alokimi mesatar pėr komune/bashki dhe pėr familje pėrftuese, sipas Rajonit nė kohė..........58 Figura 4.3: Shpėrndarja e Pjesėmarresve Jo tė varfėr nė NE sipas distancės sė Konsumit real pėr frymė nga vija e Varfėrisė .....................................................................................................................................64 Figura A. 1: Normat e Rritjes sė PBB.........................................................................................................67 Figura A. 2: Pėrbėrja sektoriale e PBB.......................................................................................................67 Figura A. 3: Niveli i punėsimit sipas grup-moshave; 2002, 2005 ..............................................................68 Figura A. 4: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Kombėtar, Rural dhe urban: 2002-2005........................68 Figura A. 5: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Tirana dhe Zona tė tjera Urbane : 2002-2005 ................69 Figura A. 6: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona bregdetare: 2002-2005 .........................................69 Figura A. 7: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona Qendrore: 2002-2005............................................70 Figura A. 8: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona Malore: 2002-2005...............................................70 Figura A. 9: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi ...........................................................................71 Figura A. 10: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi, ........................................................................71 Figura A. 11: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi, ........................................................................72 Figura A. 12: Frekuenca e Varfėrisė pėr parametra te Ndryshėm te Ekonomise sė Shkallės, 2005...........72 Figura A. 13: Frekuenca e Varfėrisė pėr parametra te Ndryshėm te Ekonomise sė Shkallės, 2005..........73 Figura A. 14: Normat e Pjesėmarrjes nė Program tė Familjeve sipas Decileve tė Konsumit pėr Fymė nė raport me Decilin e Parė ...........................................................................................................................125 Figura B. 1: Frekuentimi Primar, Urban dhe Rural ...................................................................................89 Figura B. 2: Frekuentimi terciar, Urban dhe Rural....................................................................................89 Figura B. 3: Frekuentimi primar neto Meshkuj dhe Femra nė zonat Rurale .............................................89 Figura B. 4: Frekuentimi Sekondar Meshkuj dhe Femra nė zonat Rurale................................................89 Figura B. 5: Frekuentimi terciar Meshkuj dhe Femra nė zonat Rurale......................................................89 Figura B. 6: Shtėpi me ēezmė brenda ........................................................................................................89 Figura C. 1: Fluksi i Migrantėve tė Pėrhershėm,sipas vitit tė Migrimit......................................................97 Figura C. 2: Rezidenca aktuale e tė shkėputurve sipas vitit nė tė cilin ata janė larguar ............................97 Figura C. 3: Destinacioni i Migrantėve tė Tanishėm.................................................................................97 Figura C. 4: Niveli i Migrimit tė Pėrkohshėm sipas Destinacionit...........................................................97 Figura C. 5: Shkalla e Varfėrisė Subjektive nė vitin 1990 dhe 2005, me ose pa migrim tė pėrhershėm sipas Vendit tė Destinacionit ......................................................................................................................98 Figura C. 6: Fluksi i rikthimit tė migrantėve tė pėrkohshėm sipas zonės sė rezidencės familjare.............98 Figura C. 7: Numri i migrantėve dhe remituesve dhe % e remituesve sipas Kuintilit (shpenzimet pėr frymė neto tė remitancave) .........................................................................................................................98 LISTA E KUTIVE Kutia 3.1: Modelet e Rrezikut tė Kushtėzuar.............................................................................................42 Kutia 3.2: Vrojtim Kontaktues mbi Migrantėt shqiptarė nė Greqi ............................................................44 Kutia 4.1: Procesi i shpėrndarjes sė NE....................................................................................................62 Kutia 4.2: Udhėzimet seleksionuese dhe Nivelet e Pėrfitimit....................................................................65 PĖRMBLEDHJE EKZEKUTIVE Pjesa e Popullatės nėn viėn e varfėrisė, me tė ardhura mė pak se US$50 nė muaj pėr person, (4891 Lek me ēmimet e vitit 2002) ra nga 25.4 nė 18.5 pėrqind midis viteve 2002 dhe 2005, pėr shkak tė rritjes sė larte ekonomike dhe fluksit tė madh tė remitancave. Megjithatė, shpėrndarja e pėrfitimeve ishte e pabarabartė. Rritja e konsumit real pėr frymė nė zonat urbane ishte dy herė mė e lartė se sa nė zonat rurale. Si rezultat, hendeku nė nivelet e varfėrisė midis zonave urbane dhe rurale u zgjerua nė terma absolute dhe relative. Faktet tregojnė se prouktiviteti i ulėt i fermave tė vogla familjare, shpjegon pjesėrisht ngadalėsimin nė uljen e varfėrisė nė zonat rurale, dhe nėqoftėse nuk do tė kishte flukse tė mėdha tė remitancave, kushtet e jetesės do tė ishin me siguri thuajse mė tė kėqia. Pėrmirėsimet nė standartet e jetesės kanė qenė mbresėlėnėse. 1. Ka patur njė ulje tė ndjeshme tė varfėrisė. Pjesa e popullsisė,me konsumi real pėr person nėn US$501 nė muaj, (ose 4891 lek me ēmimet e vitit 2002 ) ra nga 25.4 pėrqind nė vitin 2002 nė 18.5 pėrqind nė vitin 2005. Kjo do tė thotė se nga rreth 800,000 tė varfėr nė vitin 2002, afėrsisht 235,000 prej tyre u nxorėn nga varfėria. Popullsia nė varfėri ekstreme qė pėrfshin individėt e paaftė pėr tė siguruar mė shumė se US$31 (ose 3047 Lek) nė muaj pėr person, (vlerėsuar gjithashtu me ēmimet e vitit 2002 ) ra nga rreth 5 pėrqind nė 3.5 pėrqind. (Grafik 1). 2. Rritja nė konsumin real pėr frymė pėsoi njė Grafik 1: Varfėria Absolute dhe Ekstreme rrittje tė ndjeshme midis viteve 2002 dhe 2005. Konsumi real mesatar pėr frymė nė vitin 2005 ishte 17 pėrqind mė i lartė se konsumi mesatar nė vitin 2002, 5 .2 ndėrkohė qė mediana nė vitin 2005 ishte 19 pėrqind mė e .047405 lartė se nė vitin 2002. Njė vlerėsim vizual i shpėrndarjes sė .2 rritjes sė konsumit tregon se rritja ishte mė e lartė pėr disa .035097 percentile se sa pėr disa tė tjera. Nė veēanti, ata qė 5 .1 ndodhen nė gjysmėn mė tė ulėt tė shpėrndarjes, kanė patur rritje mė tė ulėt konsumi krahasuar me rritjen mesatare tė .1 .206446 konsumit tė tė gjithė popullatės, ndėrsa ata qė ndodhen nė .150255 gjysmėn tjetėr mė tė lartė tė shpėrndarjes, kanė patur rritje 5 afėrsisht tė njėjtė me rritjen mesatare.. (Grafik 2). .0 Megjithatė, ndėrkohė qė rritjet e konsumit nuk janė shpėrndarė nė mėnyrė tė barabartė, normat pozitive tė 0 2002 2005 rritjes pėrgjatė gjithė shpėrndarjes, tregojnė se familjet nė abpooronly expoor ēdo njėsi percentili tė shpėrndarjes sė renditur sipas vitit 2005, pėrmirėsuan nivelin e tyre tė konsumit krahasuar me familjet me tė njėjtin klasifikim tė vitit 2002. Nėse pėrmirėsimet do tė kishin qenė ndryshe, dmth qė familjet mė tė varfėra tė kishin njė rritje mė tė madhe nė konsum se familjet nė gjendje tė mirė, atėhere ulja e varfėrisė do tė kishte qenė edhe mė e lartė. Edhe tregues tė tjerė tė varfėrisė ranė ndjeshėm. Hendeku i varfėrisė (disa herė i referuar si thellėsi e varfėrisė), i cili merr nė konsideratė kontributin e njė individi tė varfėr nė varfėrinė e pėrgjithshme dhe ashpėrsia e varfėrisėj, e cila ėshtė e ndjeshme ndaj pabarazisė midis tė varfėrve, ranė nga 5.7 dhe 2 pėrqind nė vitin 2002 nė 4.0 dhe 1.3 pėrqind, respektivisht nė vitin 2005. 1Duke pėrdorur kursin e kėmbimit prej1US=97.85Lek Grafik 2: Normat e Rritjes Mesatare sipas Shtresave si edhe sipas kurbės Kombėtare dhe GIC, kombėtare GIC: national 25 14.6 16.4 17.5 37.1 18.7 20 15 10 13.8 13.5 15.8 30.7 16.8 5 0 20 40 60 80 100 Percentiles Median spline Growth rate in mean Coast Central Mountain Tirana National Mean Median 3. Ulja nė masė e varfėrisė ėshtė shoqėruar nga njė konvergjencė e ndjeshme midis rajoneve. Diferencat nė nivelet e varfėrisė sipas zonave tė gjera agro-ekologjike, janė ngushtuar dukshėm krahasuar me nivelet e tyre nė vitin 2002. Niveli i varfėrisė nė zonat malore ishte 76 pėrqind mė i lartė se niveli i varfėrisė kombėtare nė vitin 2002, ndėrsa tani ėshtė vetėm 36 pėrqind mė i lartė. Po kėshtu nivelet e varfėrisė rurale nė Bregdet, nė Shqipėrinė Qėndrore si edhe nė zonėn Malore po konvergojnė. Nė fakt niveli i varfėrise rurale pėr ēdo rajon, nė vitin 2005 eshte vetėm 4 pikė pėrqindje mė lart ose mė poshtė nivelit kombėtar tė varfėrisė rurale, krahasuar me vitin 2002 i cili karakterizohej nga njė shpėrndarje mė e gjere (p.sh. ato varionin nga 20 pikė pėrqindjeje mė lart deri nė 8 pikė pėrqindjeje mė poshte.). Njė ulje e ndjeshme e varfėrisė nė zonat malore kombinuar me njė ulje relativisht tė vogėl nė pjesėt rurale tė zonave Bregdetare dhe Qendrore, ėshtė njė nga shkaktarėt kryesorė tė kėtij fenomeni konvergjence. (Grafik 3) 4. Migrimi shpjegon pjesėrisht Grafik 3: Varfėria sipas Shtresave ndryshimet e vėzhguara nė shkallėn e varfėrisė nė Shqipėri. Sė pari ka tė dhėna tė qarta se Tirana dhe rajonet rurale Malore janė zonat ku vėrejmė .4 rritjen mė tė madhe nė numrin e familjeve qė marrin remitanca. Sė dyti pati jo vetėm njė rritje tė numrit tė familjeve qė marrin remitanca por edhe or .3 njė rritje tė ndjeshme tė sasisė sė remitancave. Nė po mėnyrė tė veēantė, fluksi i remitancave drejt abfo an .2 Tiranės u rrit me shume se dy here, ndėrsa me remitancat nė zonat malore u rritėn nė masėn 50 .1 pėrqind. Sė treti, zona Malore ka dėshmuar ritmin mė tė madh tė uljes sė varfėrisė dhe kėtu njė rol jo tė vogėl luan fakti qė kjo ėshtė e vetmja zonė ku 0 Coast CentralMountain Tirana Coast CentralMountain Tirana fluksi i emigrantėve tė rinj ndėrkombėtarė tė 2002 2005 pėrhershėm vazhdon tė rritet. Source: World Bank staff calculations from survey data 5. Pėrmirėsime tė ndjeshme janė vėrejtur nė aksesin ndaj shėrbimeve bazė, por ende ka probleme nė drejtim tė cilėsisė. Frekuentimi neto nė arsimin primar ishte i lartė dhe ka mbetur i tillė. Janė vėrejtur pėrmirėsime tė dukshme edhe nė frekuentimin e arsimit tė mesėm dhe tė lartė dhe kėto arritje janė vėrejtur si nė zonat rurale edhe ato urbane, si pėr fėmijėt meshkuj ashtu edhe femra. Gjithashtu ėshtė pėrmirėsuar edhe aksesi pėr ujė ēezme brenda nė shtėpi. Nė sektorin e shėndetit dhe tė energjise elektrike, gjendja mbetet e njėjtė. Mungesat pėr shkak tė sėmundjeve kronike kanė rėnė por pak ii ndryshime kanė ndodhur nė pjesėn e popullsisė qė pėrdor qendra shėndetėsore (publike ambulatore, private ambulatore dhe infermieri), si edhe nė numrin e vizitave nė kėto qendra, midis viteve 2002 dhe 2005. E njėjta gjė mund tė thuhet edhe pėr energjinė elektrike. 6. Brenda kėtyre zhvillimeve pozitive, ka tre probleme qė vazhdojnė tė dėmtojnė kėto shėrbime bazė. Sė pari problemet e cilėsisė, veēanėrisht nė furnizimin me ujė dhe energji elektrike mbeten tė vazhdueshme. Sė dyti ka mjaft pabarazi nė aksesin ndaj kėtyre tre shėrbimeve midis tė varfėrve dhe familjeve nė gjendje mė tė mirė. Mė nė fund, zonat rurale janė mbrapa zonave urbane nė drejtim tė aksesit dhe cilėsisė nė tė gjitha fushat. 7. Megjithatė, ndėrkohė qė normat e varfėrisė rurale janė zvogėluar, hendeku midis zonave urbane dhe rurale ėshtė rritur nė vlera absolute dhe relative. Ndėrsa konsumi real pėr frymė i tė varfėrve urbanė ­ 19 pėrqind e tė cilėve ishin tė varfėr nė vitin 2002 ­ u rrit me 19 pėrqind gjatė kėsaj periudhe, konsumi real pėr frymė i tė varfėrve ruralė u rrit vetėm 6 pėrqind. Pėr mė tepėr, rritja e konsumit madje edhe pėr rangun mė tė ulėt tė percentilit tė popullatės urbane, ishte mė e lartė se rritja nė rangun e percentilit mė tė lartė nė zonat rurale. Si rezultat, normat e varfėrisė nė zonat rurale u ulėn shumė mė ngadalė se sa nė zonat urbane. Kėsisoj, normat e varfėrisė nė zonat rurale nė vitin 2002, ishin 50 pėrqind mė tė larta krahasuar me normat e varfėrisė urbane por 118 mė tė larta nė vitin 2005. Numri i tė varfėrve ruralė ėshtė rritur nga 2 nė 3 nė vitin 2002 nė 3 nė 4 nė vitin 2005, ndėrkohė qė numri i popullsisė rurale ka rėnė nga 58 pėrqind nė 55 pėrqind nė tė njėjtėn periudhė (Tabela i). Tabela 2.1: Normat e Varfėrisė sipas Zonave Normat e rritjes Kombėtar Urban Rural absolute poor by area sipas/tek .3 Mesatare 16.8 23.9 9.1 Median 18.7 22.1 10.6 Percentili Mesatar 14.9 22.2 8.7 ro .2 Percentili 25.0 19.0 29.0 pobafo i tė varfėrve nė vitin ane 2002 m .1 Rritja korresponduese 10.7 19.4 6.3 nė percentil, pro tė varfėr. Vija e varfėrisė 4891 4891 4891 0 Tirana other urban rural Tirana other urban rural 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data iii 8. Pėr mė tepėr, pati edhe njė rritje tė vogėl tė pabarazisė. Ndryshimet e vėzhguara nė konsum mund tė ēojnė drejt ndryshimeve tė vėzhguara nė pabarazi sipas disa mėnyrave. Sė pari rritjet nė konsumin real pėr frymė nė zonat urbane ishin shumė mė tė larta se sa nė zonat rurale. Sė dyti, nė tėrėsi dhe veēanėrisht nė Tiranė dhe nė zonat Qėndrore, popullsia nė gjysmėn e sipėrme sė shpėrndarjes, pati njė rritje mė tė madhe se pjesa qė ndodhej nė gjysmėn e poshtme. Sė treti dhe si kundėrbalancim i kėtyre lloj zhvillimeve, ishte edhe rritja e madhe nė konsum pėr frymė e popullatės nė skajin mė tė ulėt tė shpėrndarjes, krahasuar me atė tė skajit mė tė lartė nė zonat Malore. Duke u nisur nga pėrqėndrimi i popullatės nė Tiranė dhe nė zonat Qėndrore, krahasuar me zonat Malore, pritet si rrjedhojė njė rritje e vogėl nė pabarazi. Pabarazia nė Shqipėri konsiderohet e ulėt, dhe duke u nisur nga standarti Gini, si njėsia matėse mė e mbarėpėrhapur, ai mbetet i ulėt. Koefiēenti Gini u rrit nė pėrgjithėsi, nga 28 pėrqind nė rreth 30 pėrqind gjatė kėsaj kohė. Pabarazia rurale mbeti e pandryshuar, ndėrsa u vėrejt njė rritje e vogėl nė zonat urbane sikurse pritej nė bazė tė ndryshimeve tė raportuara nė konsum. Edhe nė rajone janė vėnė re modele tė qėndrueshme pabarazie, me pėrjashtim tė rajonit Malor ku ka patur njė rėnie nė pabarazi. Tė varfėrit janė pėrqėndruar nė zonat rurale, midis familjeve tė mėdha dhe mė pak tė arsimuara. 9. Shumica e tė varfėrve vazhdojnė tė jetojnė nė zonat rurale. Nė kėto zona varfėria ekstreme ra nga 5.2 nė 4.5 pėrqind, njė rėnie prej 15 pėrqind midis viteve 2002 dhe 2005, krahasuar me njė ulje prej 43 pėrqind nė zonat urbane, ku vetėm 2.7 pėrqind e popullatės mund tė konsiderohet nė varfėri ekstreme. Ne konstatojmė se familjet rurale qė zotėrojnė mė tepėr tokė tė ujitshme, qė rritin perime dhe kanė mesatarisht nė zotėrim mė shumė bagėti, kanė njė konsum mė tė lartė. Vlen tė pėrmendet veēanėrisht konstatimi se frekuenca e varfėrisė pėr rritėsit e perimeve ėshtė 10 pikė pėrqindje mė e ulėt. 10. Rreziku i varfėrisė ėshtė shumė mė i lartė Grafik 4: Frekuenca e Varfėrisė Rurale pėr familjet me kryefamiljarė mė pak tė arsimuar. Rreth 75 pėrqind e tė gjithė tė varfėrve kryesohen nga 100% individė qė kanė kryer 8 ose mė pak vite shkollė, 90% megjithėse ata pėrbėjnė rreth 55 pėrqind tė tė gjitha familjeve. Rreziku i varfėrisė pėr ato familje kryetarėt 80% e tė cilave kishin vetėm arsim primar, ishte rreth 32 70% pėrqind nė vitin 2002, ndėrsa nė vitin 2005, 25 60% pėrqind. Ndėrkohė qė rėnia e frekuencės sė varfėrisė pėr familjet me kryefamiljarė me arsim primar, ishte 50% njė rėnie e ndjeshme prej 28 pėrqind, ajo mbetet disa 40% hapa mbrapa krahauar me uljen e rrezikut tė varfėrisė 30% pėr familjet me kryefamiljarė me arsim tė mesėm profesional ose tė pėrgjithshėm Nė pėrgjithėsi, 20% ndėrkohė qė dihet qė individėt mė tė kualifikuar do 10% tė kenė mė shumė mundėsira pėrfitimi nė kuadrin e 0% njė zhvillimi tė madh, mbetet shqetėsuese vėshtirėsia 2002 2005 e atyre individėve mė pak tė kualifikuar pėr tė Rural Urban avancuar, madje edhe nė kėto situata tė favorshme (Grafik .5). iv Grafik .5: Varfėria sipas Arsimimit Grafik 6 : Varfėria sipas Madhėsisė sė Familjes absolute poor by education of hhd head absolute poor by hhsize .5 .8 .4 .6 or or po .3 po abfo abfo .4 ane .2 ane m m .2 .1 0 0 None prim second voc tertiary None prim second voc tertiary 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 2005 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data 11. Familjet e mėdha kanė frekuencė mė tė madhe tė varfėrisė. Rreth 48 pėrqind e popullatės nė Shqipėri jetojnė nė familje me rreth 4 deri nė 5 persona, krahasuar me familjet me 8 ose mė tepėr anėtarė qė pėrbėjnė vetėm rreth 8 pėrqind tė popullatės. Megjithatė, 21 dhe 17 pėrqind tė tė gjithė tė varfėrve respektivisht nė vitet 2002 dhe 2005, jetonin nė familje tė tilla tė mėdha. Frekuenca e varfėrisė pėr familjet me mė tepėr se 8 anėtarė, ishte rreth 50 pėrqind nė vitin 2002 dhe megjithė rėnien qė ka pėsuar nė vitin 2005, rreziku mbetet mė i lartė krahasuar me familjet mė tė vogla. (Grafik 6). 12. Familjet me kryefamiljare femra kanė njė frekuencė mė tė ulėt varfėrie. Ēuditėrisht, tek familjet me kryefamiljare femra, nuk vėrehet njė rrezik mė i lartė i rėnies nė varfėri krahasuar me familjet me kryefamiljarė meshkuj. Familjet me kryefamiljar mashkull kanė frekuencė tė varfėrisė tė paktėn 5 pikė pėrqindje mė tė lartė. Familjet me kryefamiljare femra pėrbėjnė vetėm rreth 12 pėrqind tė tė gjitha familjeve nė Shqipėri por ato pėrbėnin vetėm 8 pėrqind tė tė gjithė tė varfėrve nė tė dy vitet. Ndoshta kjo mund tė shpjegohet pjesėrisht me faktin qė kėto familje me kryefamiljare femra, kanė migrantė nė familje, remitancat e tė cilėve pėrmirėsojnė pozicionin e tyre tė tė ardhurave. 13. Frekuenca e varfėrisė po pėson rritje pėr kryefamiljarėt mė tė rinj. Nė vitin 2002, diferencat e probabilitetit pėr tė qenė i varfėr gjatė ciklit tė jetės, nuk ishin tė mėdha. Ndėrkohė qė ky rrezik aktualisht ka rėnė pėr kryefamiljarėt mė tė mėdhenj se 30 vjeē, ai ėshtė rritur pėr ata qė janė mė tė rinj. Gjithashtu ja vlen tė pėrmendim se kryefamiljarėt mė tė moshuar tė familjeve me pensione, kishin njė nga frekuencat mė tė ulta tė varfėrisė nė vitin 2005. 14. Natyrisht qė tė papunėt kanė rrezik mė tė lartė tė varfėrise, megjithėse kontributi i tyre ėshtė i vogėl. Familjet me kryefamiljarė tė papunė, kanė njė probabilitet prej 34 pėrqind pėr tė qenė tė varfėr por edhe kjo shifėr ėshtė ulur nė masė shumė tė vogėl duke arritur nė 32 pėrqind nė vitin 2005 krahasuar me frekuencėn e varfėrisė prej 14 pėrqind pėr familjet me kryefamiljarė tė punėsuar. Megjithatė, familjet me kryefamiljarė tė papunėsuar pėrbėjnė mė pak se sa 5 pėrqind tė popullatės, kėsisoj ata pėrbėnin vetėm 6 pėrqind tė gjithė tė varfėrve. Krahasimisht, tė vetėpunėsuarit, tė cilėt pėrfshijnė familjet qė zotėrojnė parcela familjare, kanė frekuencėn e dytė mė tė lartė tė varfėrisė por ata japin edhe kontributin mė tė madh: rreth 46 pėrqind e tė gjithė tė varfėrve ishin klasifikuar si tė vetėpuėsuar nė vitin 2005. v 15. Shkalla dhe thellėsia e ndryshimeve tė mirėqėnies nė Shqipėri, nė fillim tė vitit 2000, rivalizon disa nga shembujt me dramatikė tė uljes sė varfėrisė nė vende tė tjera. Njė rishikim i shkurtėr i tendencave nė ndryshimet e varfėrisė dhe profili i tė varfėrve, tregon se varfėria ėshtė ulur ndjeshėm nė zonat urbane dhe mė ngadalė nė zonat rurale Ajo tregon gjithashtu se gjithmonė e mė shumė, tė varfėrit po pėrqėndrohen nė zonat rurale, nė familje tė mėdha, dhe midis mė pak tė kualifikuarve. Pėr t'i kuptuar kėto ndryshime, raporti trajton rolin e rritjes ekonomike, migrimit, dhe organizimit tė prodhimit rural. Kjo ulje masive e varfėrisė erdhi si rezultat i rritjes sė fortė ekonomike vėrejtur kėto kohėt e fundit. 16. Rritja ekonomike e Shqipėrisė e kohėve tė fundit qė prej tranzicionit, ka qenė mbresėlėnėse. PBB pėsoi njė rritje tė ndjeshme prej 6.6 pėrqind nė vit qė nga fillimi i programit tė stabilizimit nė vitin 1992 deri nė vitin 1997, kur pati njė ndėrprerje masive tė menjėhershme tė veprimtarisė ekonomike pėr shkak tė rėnies sė skemės sė piramidave. Ritmet e rritjes u rikuperuan shpejt siē evidentohet nga shifra 7 pėrqind e rritjes mesatare vjetore reale tė PBB midis viteve 1998 dhe 2006. Njė pjesė e madhe e kėsaj rritjeje ekonomike u pėrforcua nga njė ulje e qėndrueshme e financimit tė defiēitit, nga ēmime tė ulta dhe tė qėndrueshme (inflacion), nga njė rritje e produktivitetit total tė faktorėve tė prodhimit, si edhe nga kėrkesa e fortė e ndikuar nė njė masė jo tė vogėl nga rritja e remitancave. Pėrvec kėsaj, kushtet e tregut tė punės duket tė jenė pėrmirėsuar veēanėrisht nė zonat urbane ku dallohet njė rėnie nė normėn e papunėsisė, njė rritje nė punėsimin e tė rriturve si edhe njė tendencė nė rėnie nė migrimin e jashtėm. 17. Evidenca tregon se gati e gjithė ulja e varfėrisė ka ardhur si rrjedhojė e rritjes ekonomike. Ndryshimet nė varfėri mund tė vijnė nga rritja e tė ardhurave mesatare nė njė mjedis pabarazie tė qėndrueshme ose nėpėrmjet njė rishpėrndarjeje tek skaji mė i ulėt i shpėrndarjes, madje edhe kur nuk ka ndryshime nė tė ardhurat mesatare, ose njė ndėrveprim midis tė dyjave. Njė proēedurė e tillė llogaritjeje tregon se njė pjesė e madhe e uljes sė varfėrisė kohėt e fundit nė Shqipėri ka ardhur si rezultat i rritjes sė tė ardhurave mesatare brenda njė kuadri vėrtet tė qėndrueshėm pabarazie. Po kėshtu mund tė thuhet edhe pėr tė gjitha rajonet e gjera agro-ekologjike tė vendit, si edhe pėr zonat urbane dhe rurale. Grafik .7: Proporcioni i ndryshimeve nė Varfėri i Pėrjashtime bėjnė zonat Bregdetare dhe Qėndrore ku shpjeguar me rritje dhe rishpėrndarje njė rritje mė e madhe se mesatarja nė pabarazi, ka ēuar drejt njė pėrgjysmimi tė uljes potenciale tė varfėrisė e cila mund tė vinte vetėm nga rritja ekonomike. Nė tėrėsi, pjesa e popullatės nėn vijėn e 0.205 3.121 3.63 2.188 varfė risė, mund tė ishte ulur me 9 pikė pėrqindjeje, 2.216 2.106 0.833 2.553 0.219 (nė vend tė rezultatit aktual prej 7 pikė pėrqindjeje.) Coastal Central Mountain Tirana Other urban Rural National me pėrjashtim tė njė rritjeje tė vogėl nė rishpėrndarje nė pjesėt e sipėrme tė shpėrndarjes qė e kompensoi -14.084 -7.291 -7.695 uljen e varfėrisė me 2 pikė pėrqindjeje. Po kėshtu, -8.584 -11.148 -9.272 -6.407 ndryshimet nė thellėsinė dhe nė ashpėrsinė e varfėrisė, tregojnė gjithashtu, sė dominon komponenti i rritjes. (Grafik .7). Sikurse edhe nė -0.259 -0.212 -7.434 -1.22 treguesin e nurmit tė tė varfėrve (poverty headcount) -0.741 ulja nė thellėsinė dhe ashpėrsinė e pėrmasave tė varfėrisė, do tė kishte qenė mė e madhe nė se nuk do Growth Redistribution Interaction tė kishte patur ndryshime nė pabarazi ēka kundėrbalancoi disa nga arritjet. 18. Rritja e konsumit qė shpjegon normat e rėnies sė varfėrisė shpjegohet pjesėrisht edhe me rritjen e tė ardhurave nga veprimtaritė shtėpiake. Megjithatė, ka njėfarė dyshimi se nė kontekstin e Shqipėrisė, njė pjesė e mirė e kėsaj rritjeje nė konsum vjen edhe falė migrimit. Fluksi i madh i migrantėve vi dhe remitancat qė ata dėrgojnė, kanė kontribuar nė rritjen e konsumit duke ulur madhėsitė e familjeve, duke financuar konsumin drejtpėrsėdrejti dhe duke ofruar kapital pėr fillimet e bizneseve. Migrimi dhe remitancat kanė pėrshpejtuar pėrmirėsimet. 19. Si migrimi i brendshėm ashtu edhe ai ndėrkombėtar kanė qenė masivė. Mbi 20 pėrqind e tė rriturve janė shpėrngulur brenda vendit. Kjo do tė thotė se rreth 450 000 persona aktualisht jetojnė nė njė vend tė ndryshėm nga ai ku jetonin nė vitin 1990. Nė se ne do tė numėrojmė tė shpėrngulurit qė nė lindjen e tyre, atėhere pėrafėrsisht 1 nė 3 tė rritur ka bėrė shpėrngulje brenda vendit, pėr pasojė rreth 16 pėrqind e kryefamiljarėve nė tė gjithė vendin janė individė qė janė shpėrngulur qė nė vitin 1990. Pėrpos kėsaj, 34 pėrqind e familjeve kanė tė paktėn njė anėtar tė mėparshėm qė aktualisht jeton jashtė shtetit dhe 50 pėrqind e kėtyre familjeve kanė shumė anėtarė jashtė shtetit. Duhen vlerėsuar tre pika nga migrimi i kohėve tė fundit. 20. Sė pari, pjesa mė e madhe e migrantėve, si tė brendshėm edhe ndėrkombėtarė, janė nga zonat rurale. Pothuajse 2 nė 3 migrantė tė brendshėm dhe rreth 55 pėrqind e tė gjithė migrantėve ndėrkombėtarė, vijnė nga zona rurale. Deri rishtazi, flukset e migrantėve ruralė tė brendshėm, janė drejtuar, nė pjesė tė barabarta, nė zona tė tjera rurale, nė Tiranė dhe nė zona tė tjera urbane. Megjithatė, nė mėnyrė disproporcionale, qysh nė vitin 2002, pjesa mė e madhe po lėvizin drejt Tiranės. 21. Sė dyti, qysh nė vitin 2002, fluksi i migrimit tė brendshėm dhe ndėrkombėtar, ėshtė ngadalėsuar ndjeshėm dhe po tregon shenja rėnieje. Kjo ndodh pėr shkak tė njė sėrė arsyesh. Njė nga arsyet ėshtė sė qė me rėnien e ekonomisė sė komanduar, kushtet ekonomike janė pėrmirėsuar ndjeshėm, sikurse tregohet edhe nga norma e lartė ė rritjes sė PBB. Njė arsye tjetėr ėshtė se nuk ka ndodhur aktualisht njė krizė aq e madhe qė tė jetė e barabartė pėr nga rėndėsia dhe madhėsia e vet me atė tė skemave piramidale, ēka duket se ka qenė shtysa kryesore, e vetme dhe mė e madhe e migrimit tė kohėve tė fundit. Pėrfundimisht, ligjet e emigrimit nė Greqi dhe nė Itali, tė cilat janė dy vendet pritėse mė tė rėndėsishme pėr emigrantėt ndėrkombėtarė, janė forcuar nė mėnyrė tė konsiderueshme. 22. Sė treti, pėrjashtim nga kjo prirje rėnieje pėrbėn fluksi i migrantėve nga zonat Malore. Thuajse 30 pėrqind e migrantėve tė brendshėm vijnė nga kjo zonė, megjithėse ajo pėrbėn vetėm 11 pėrqind tė popullatės sė vendit. Njė e katėrta e njerėzve tė lindur nė zonat malore janė shpėrngulur brenda vendit dhe gjysma e tyre jetojnė brenda ose nė periferi tė Tiranės. Ndėrkohė qė fluksi i migrantėve ndėrkombėtarė ka rėnė nė tė gjitha pjesėt e tjera tė vendit, ai ka vazhduar tė rritet nė zonat Malore. Nė fund tė vitit 2004, numri i migrantėve ndėrkombėtarė nga kėto zona filloi t'i pėrafrohej numrit tė atyre tė zonave Bregdetare. 23. Migrimi ka patur njė ndikim tė rėndėsishėm nė shumė tregues tė mirėqėnies, megjithėse jo pozitivisht tek tė gjitha. Njė krahasim i drejtpėrdrejtė midis familjeve me migrantė dhe atyre pa migrantė tregon diferenca tė mėdha nė konsum dhe nė varfėri. Si emigrimet e pėrkohshėm ashtu dhe ata tė pėrhershėm ndėrkombėtarė, kanė njė ndikim pozitiv nė konsum por ndikimi ėshtė mė i madh nga emigrimi i pėrhershėm. Pėr shembull, njė vit shtesė i migrimit tė pėrkohshėm shoqėrohet me njė rritje prej 5 pėrqind nė konsum. Ndėrsa pėr familjet me migrantė tė pėrhershėm, ai ėshtė 50 pėrqind mė i lartė, megjithėse ky ėshtė njė nivel mė i lartė sė ē'pritet. Nivelet e vetėraportimit tė mirėqėnies tregojnė gjithashtu se familjet me migrantė u karakterizuan nga pėrmirėsime pozitive nė kohė krahasuar me ato familje pa migrantė tė cilat raportuan se nuk kishin ndryshime. Pėrfundimisht, migrimi tregon se mund tė sjellė mobilitet mė tė madh punėsimi. 24. Rreziku qėndron nė faktin sė vendi nuk po dėshmon njė pėrmirėsim tė aftėsive profesionale, nė sajė tė lėvizjeve demografike dhe pėrbėrjes sė kualifikimit tė emigrantėve tė rikthyer. Vitet mesatare tė arsimimit tė emigranėve tė kthyer kanė pėsuar njė rėnie tė dukshme qė nė vii vitin 1995, madje nė nivelin arsimor tė emigrantėve tė rinj vihet re njė ulje mė e madhe se sa tendenca nė ulje e emigrantėve tė tjerė. Sė dyti, ndėrkohė qė ka njė lidhje tė fortė dhe pozitive midis emigrantėve tė kthyer dhe pronėsisė sė biznesit, tė dhėnat gjithashtu tregojnė sė kėto biznese janė tė tipit tė njė prodhimtarie tė ulėt. Kjo tregon se emigrantėt ndoshta nuk kanė patur mundėsi tė pėrparojnė jashtė shtetit e nė kėtė mėnyrė kanė mė pak mundėsi qė tė bėhen katalizatorė tė zhvillimit. Natyrisht qė kjo mund tė jetė e pėrkohshme. Ajo mund tė reflektojė fazat e hershme tė njė tendence tė pėrgjithshme drejt rikthimeve mė tė shumta duke pėrfshirė persona mė tė kualifikuar dhe sipėrmarrės. E treta dhe ēka ėshtė mė shqetėsuese ėshtė fakti qė emigrimi ka njė efekt negativ nė nivelet e frekuentimit tė shkollės nga familjet, veēanėrisht pėr femrat dhe fėmijėt nė moshėn e shkollės sė mesme nga zonat rurale. Produktiviteti i ulėt bujqėsor shpjegon pjesėrisht prapambetjen nė mirėqėnien rurale. 25. Shumica e fermave familjare prodhojnė vetėm pėr nevoja familjare. Sė pari raporti midis sasisė sė prodhimeve qė mblidhen dhe atyre qė shiten, ėshtė shumė i ulėt. Vetėm 28 pėrqind e fermerėve e shesin prodhimin e tyre nė treg dhe mesatarisht vetėm 9 pėrqind e prodhimt tė mbledhur shitet nga vetė fermerėt. Sė dyti, ka njė pėrdorim shumė tė pakėt tė krahut tė punės tė marrė me qira nė fermat familjare.Tė dhėnat tregojnė se krahu i punės i marrė me qira ėshtė thuajse jo ekzistent pėr fermat e vogla familjare. Vetėm 8 pėrqind e tė gjitha fermave kanė marrė me qira krahė pune megjithėse kjo shifėr rritet nė rreth 17 pėrqind pėr ata qė kanė marrė tokė me qira. Pjesa e punės me qira nė koston totale tė inputeve ėshtė vetėm 3 pėrqind pėr tė gjitha fermat. Kjo tregon sė fshatarėt mbėshteten nė punėn familjare ose nė punėtorė tė papaguar ( si kushėrinj ose punė nė shkėmbim nga fqinjėt.) Mė nė fund shumica e fermave karakterizohen nga teknologji e ulėt. Vetėm rreth njė e treta e familjeve raportojnė se zotėrojnė ndonjė lloj pajisjeje dhe e shumta 3 pėrqind e tė gjitha familjeve, kane traktor. Megjithatė, megjithėse shumica e fermerėve pėrdorin pesticide dhe farėra moderne, pjesa e kostos pėr pesticidet ėshtė mė e lartė se gjysma e kostos sė tė gjitha faktorėve tė prodhimit tė blerė dhe kjo ndoshta nėnkupton se ēmimi i kėtyre artikujve kaq tė rėndėsishėm mund tė jetė relativisht i lartė, veēanėrisht pėr fermerėt qė do tė marrin pjesė nė treg ( ata qė marrin me qira). 26. Evidenca empirike tregon se produktiviteti ėshtė i ulėt sepse shumica e fermerėve pėrballen me kufizime tė shumėanshme. Nė tėrėsi, eficienca e fermerėve, ­ ēka do tė thotė alokimi i faktorėve tė prodhimit pėr pėrdorimin mė produktiv, ­ ėshtė e ulėt dhe kjo gjė mund tė thuhet pėr fermerėt e tė gjitha kategorive tė madhėsive tė tokave. Fshatari i mesėm po operon vetėm nė njė tė tretėn e distancės nga potenciali. Ka tre burime kryesore tė ineficiencės. Sė pari ka shumė familje qė nuk kanė akses nė tokė tė mjaftueshme. Familja mesatare kultivon vetėm 0.8 hektarė dhe njė pjesė e madhe e kėsaj toke ėshtė e ndarė nė ngastra mė tė vogla. Megjithatė, njė rritje prej 10 pėrqind e tokės nė dispozicion tė fermerit, do tė rrisė prodhimin bujqėsor me 4.4 pėrqind. Sė dyti shumė fermerė nuk marrin shėrbimet e duhura nga institucionet bujqėsore pėr menaxhimin e faktorėve te prodhimit, ujitjen, dhe tė drejtat e pronės. Pėr shembull, tė paktė janė ata fermerė qė marrin ose ju ofrohen shėrbime shtesė me farėra, drithėra, kontroll pėr insektet, plehra kimike dhe ushqim pėr bagėtinė, megjithėse tė dhėnat tregojnė se ata fermerė qė kanė marrė konsulencė pėr cilėsinė e tokės dhe mėnyrat pėr ta pėrmirėsuar atė, janė shumė mė eficient se sa ata qė nuk e kanė marrė njė ndihmė tė tillė. Sė treti, aksesi pėr kredi brenda komunitetit, duket se pengon rritjen e efiēencės. Tė dhėnat tregojnė se nėse dikush nga komuniteti do tė kishte nevojė pėr kredi pėr tė filluar njė biznes, atėhere vetėm nė 35 pėrqind tė komuniteteve, njerėzit, do tė kishin mundėsi ta merrnin atė nga qeveria apo bankė private. Sė fundmi, migrimi masiv jashtė shtetit, shton kufizimet duke ulur ndihmėn qė mund tė jepet nė aspekte tė rėndėsishme si nė krah pune apo edhe nė pėrpjekjet e pjesės tjetėr tė familjes qė mbetet, pėr shkak tė marrjes sė remitancave dhe investimit tė tėrėsishėm nė bujqėsi. Pėrpjekjet pėr tė ndihmuar tė varfėrit nėpėrmjet NE kanė patur pak sukses. 27. Targetimi i performancės u pėrmirėsua paksa pėr shkak tė pėrmirėsimeve mė tė shpejta drejt mbulimit tė tė varfėrve me ndihmė ekonomike, krahasuar me njė pėrkeqėsim tė humbjeve nė viii drejtim tė kėsaj ndihme. Nė vitin 2005, programi i NE, iu ofrua 1 nė tre familjeve tė varfėra duke dėshmuar kėshtu njė pėrmirėsim nė krahasim me vitin 2002, kur programi i ofrohej vetėm 1 familjeje nė 4. Njė pjesė e madhe e kėtij pėrmirėsimi i dedikohet njė ekspansioni relativisht mė tė shpejtė tė mbulimit me ndihmė tė tė varfėrve nė zonat rurale krahasuar me zonat urbane dhe nė zonat Qendrore krahasuar me zonat Bregdetare dhe Malore. Megjithatė, njė pjesė mė e madhe e familjeve nė zonat mė tė varfėra Malore ėshtė pėrfshirė nė program. Njė vlerėsim i burimeve tė targetimit tė performancės tregon se njė pjesė e madhe e kėsaj arritjeje u dedikohet pėrpjekjeve tė nėpunėsve lokalė pėr tė ndihmuar tė varfėrit e zonės sė tyre, me pėrjashtim tė zonave rurale ku nga ana e organeve qėndrore dhe atyre lokale bėhen tė njėjtat pėrpjekje. 28. Programi duket se bėn njė pėrzgjedhje tė mirė nė bazė tė udhėzimeve administrative. Megjithatė, aftėsia parashikuese e ndyshoreve (kritereve) tė pėrdorura pėr tė pėrcaktuar statusin e varfėrisė sė njė familjeje, ėshtė e ulėt. Vetėm 29 pėrqind e tė varfėrve mund tė parashikohen si tė varfėr nė bazė tė kėtyre ndryshoreve "udhėzuese". Sė shumti, vetėm 34 pėrqind e tė varfėrve mund tė parashikohen si tė varfėr mbi bazėn e kėtyre ndryshoreve pėrzgjedhėse dhe kjo ndodh nė zonėn Malore. Krahasimisht njė model tjetėr qė ndėrtohet mbi tregues lehtėsisht tė verifikueshėm dhe tė vėshtirė pėr t'u manipuluar, sikurse aksesi pėr ujin e ēezmės, banjė moderne, ose mjete tė tjera si makinė, antenė sateliti, sobė me gaz etj, e rrit parashikimin deri nė njė nivel prej 12 pikė pėrqindjeje. Ndėrkohė qė proporcioni i tė varfėrve tė parashikuar si tė tillė nė bazė tė ndryshorve tė sipėrpėrmendura, pėrbėn ende vetėm 41 pėrqind tė varfėrisė nė tėrėsi, ky model parashikon afėrsisht deri nė 50 pėrqind tė tė varfėrve me korrektėsi dhe ky ėshtė njė pėrmirėsim i konsiderueshėm nė raport me ndryshoret e udhėzimeve. Sfida dhe mundėsi pėr tė ruajtur uljen e varfėrisė 29. Nė 15 vitet e fundit, Shqipėria ka ndėrmarė reforma tė rėndėsishme strukturore, ka konsoliduar arritjet e saj nga tranzicioni dhe ka arritur njė rritje tė lartė dhe tė qėndrueshme ekonomike. Si rezultat, transformimi i strukturuar i ekonomisė ka qenė i ndjeshėm. Sikurse u theksua edhe mė lart janė arritur mjaft rezultate nė lidhje me pėrmirėsimin e standarteve tė jetesės. Niveli i varfėrisė ėshtė ulur nė tė gjithė vendin dhe pabarazia ėshtė rritur vetėm pak. Megjithatė, realiteti sugjeron gjithashtu se pėrfitimet e mbarėpėrhapura nuk janė ndarė nė mėnyrė tė barabartė ēka duket qartė nė rritjen e hendekut midis zonave rurale dhe urbane. Raporti sqaron se hendeku nė rritje nė kushtet e jetesės midis zonave urbane dhe rurale krijohet pjesėrisht nga prodhimtaria e ulėt e fermave tė vogla familjare. Shkak pėr kėtė produktivitet tė ulėt konsiderohen pengesat e shumta pėr tė patur mjetet e nevojshme, infrastruktura e pamjaftueshme e tregut, teknologjia e ulėt dhe shėrbimi i pamjaftueshėm institucional, tė gjitha kėto tė pėrkeqėsuara nga migrimi masiv jashtė shtetit, ku edhe vetė migrimi ėshtė pėrgjegjės pėr produktivitetin e ulėt nė zonat rurale. 30. Objektivi i kėtij raporti ka qenė tė paraqesė lidhjet midis stanjacionit rural, migrimit tė gjerė dhe rritjes urbane si njė prej treguesve pėrcaktues pėr Shqipėrinė nė ndryshim. Pėr rrjedhojė, ndėrsa vendi e hedh vėshtrimin pėrpara, ai do tė pėrballet me dy sfida. E para ėshtė konsolidimi dhe ruajtja e rrugės pėr njė rritje te lartė ekonomike dhe tjetra qė ėshtė e lidhur me sfidėn e parė, ėshtė ngushtimi i diferencės sė madhe nė tė ardhurat e mirėqėnies midis zonave urbane dhe rurale. 31. Sė pari ėshtė thelbėsore tė ruhen ritmet e rritjes. Nė qendėr tė uljes aktuale tė varfėrisė ka qenė rritja e ndjeshme ekonomike e cila ka qenė e qėndrueshme nė periudha tė gjata kohore. Ruajtja e njė rritjeje tė tillė ekonomike do tė mbetet vendimtare. Nė tė ardhmen sikurse edhe nė tė kaluarėn, kjo do tė kėrkojė angazhim nė politika tė shėndosha makroekonomike. Pėrveē kėsaj, do tė nevojitet edhe kapėrcimi i disa pengesave mikro-ekonomike qė i dalin pėrpara rritjes ekonomike sikurse janė a) investimet e pakta nė infrastrukturė, b) reformimi i shėrbimeve (utiliteteve) publike, kryesisht energjia elektrike, me qėllim transferimin eficient tė pėrfitimeve tek firmat dhe familjet, c) heqja e pengesave anti-konkuruese ix nėpėrmjet ndėrmarrjes sė reformave tė ndershme nė taksa dhe forcimit tė institucioneve rregullatore pėr tė ndaluar kapjen e shtetit. 32. Sė dyti, me qėllim qė tė pėrmirėsohen tė ardhurat rurale dhe kėsisoj standartet e jetesės, nevojitet tė zgjerohen veprimtaritė rurale jo-bujqėsore, pėrveē rritjes sė produktivitetit bujqėsore tė fermerėve tė vegjėl. Aktualisht, zonat rurale po pėsojnė njė transformim radikal. Shumė individė dhe familje veēanėrisht nė zonat rurale janė shpėrngulur brenda vendit ose jashtė tij pėr tė shpėtuar nga perspektiva e tė ardhurave tė pakta nė kėto zona. Ndaj, lehtėsimi e madje ndoshta pėrshpejtimi i migrimit rural drejt zonave urbane, do tė ishte njė zgjidhje e mirė drejt uljes sė varfėrisė. Njė srategji e tillė do ta pėrqėndronte vėmendjen drejt zhvillimit dhe modernizimit tė infrastrukturės urbane dhe shėrbimeve. Nė fakt, zgjidhja pėr rritjen e pėrshpejtuar rurale, ėshtė rritja (zhvillimi) urbane. Largimi i njė pjese tė madhe tė popullatės rurale nga kėto zona, krijon mundėsi pėr rritjen e madhėsisė sė tokės, e lehtėson mė shumė konsolidimin e saj dhe rrit produktivitetin rural veēanėrisht nė rastet kur ata qė largohen janė ata mė tė pasuksesshmit nė bujqėsi. Pėr mė tepėr, niveli mbresėlėnės i uljes sė varfėrisė u arrit pjesėrisht edhe nga rritja e ndjeshme nė tė ardhurat rurale jo-bujqėsore. Kjo do tė thotė se rritja e mundėsive pėr veprimtari rurale jo bujqėsore, veēanėrisht nė agro-pėrpunim, do tė duhet tė shėrbejė si pjesė e rėndėsishme e strategjisė. Megjithatė, edhe sikur njė strategji e tillė tė funksiononte nė mėnyrė tė pėrsosur, nuk do tė ishte e mundur qė tė gjitha pėrfitimet e mundshme nga kjo strategji, tė eleminonin plotėsisht tė gjitha problemet rurale. Fermerėt qė mbeten ende do tė kenė nevojė pėr mbėshtetje me qėllim qė tė ruajnė produktivitetin dhe tė ardhurat e tyre. Raporti identifikoi tre pengesa kryesore pėr tė pėrmirėsuar produktivitetin e fermave familjare: tokė e pamjaftueshme, mungesė aksesi pėr kredi dhe institucione jo- kompetente (te pamjaftueshme). Ndaj, arritja e progresit nė kėto zona mund tė krijojė themelet pėr njė rritje tė ekonomisė rurale nė tė ardhmen. Nė veēanti, lehtėsimi i aksesit pėr tokėn pėr fermerėt prodhues do tė ishte mjaft i rėndėsishėm, ēka do t'i bėnte tregjet e tokės mė aktivė nėpėrmjet vendosjes sė tė drejtave tė sigurta pėr tokėn. Zgjerimi i rrjetit tė vaditjes dhe ofrimi i shėrbimeve shtesė mund tė sjellė arritje tė tjera nė produktivitet, sidomos nėse shoqėrohet me kontrollin e cilėsisė sė inputeve, me promovimin e kultivimit organik, drithėrave me vlerė tė lartė dhe aktivitete qė pėrmirėsojnė vlerėn e shtuar pas mbjelljeve. 33. Sė treti, tė pėrmirėsohet targetimi i performancės sė NE. Si pjesė e PBB ose e shpenzimeve pėr mbrojtjen sociale, NE ėshtė njė program i vogėl. Megjithatė, duke qenė instrumenti kryesor pėr mbėshtetje direkte tė tė ardhurave, qė mbulon 15 pėrqind tė familjeve, potenciali i saj si njė program anti- varfėri ose pėrdoret pak ose nėnvleftėsohet. Pėr shembull aktualisht, Shqipėria po ndėrmerr reforma nė vendosjen e ēmimeve pėr ujin, energjinė elektrike, dhe sektorėt shėndetėsorė tė cilat potencialisht mund tė kenė njė ndikim negativ nė mirėqėnien e tė varfėrve. Por nėse NE do tė shkonte tek tė gjithė ose tek shumica e tė varfėrve, ajo mund tė shėrbente si njė instrument pėr tė zbutur efektin potencialisht negativ tė kėtyre reformave pėr tė varfėrit. Pėr fat tė keq, NE mbulon vetėm njė pjesė tė vogėl tė tė varfėrve dhe udhėzimet e pėrdorura pėr tė seleksionuar familjet kanė korrelacion tė ulėt (lidhje tė dobėta) me statusin e varfėrisė. Pėr pasojė, njė tipar tėrheqės pėr projektin e programit ėshtė natyra e tij decentralizuese. Ndaj pėr tė pėrmirėsuar targetimin e performancės tė NE, si edhe pėr tė pėrdorur gjerėsisht potencialin e saj, nevojiten tre pėrmirėsime: a) pėrmirėsimi i pėrpjekjeve tė pushtetit qėndror pėr tė shpėrndarė fonde nė komuna duke marrė nė konsideratė njė formulė qė merr parasysh statusin e varfėrisė tė njė komune sikurse ėshtė harta e varfėrisė b) selksionimi nė bazė tė njė liste tė shkurtėr tė ndryshoreve (kritereve) qė mund tė vėzhgohen lehtėsisht, qė ėshtė e vėshtirė t'i fshehėsh dhe qė mund tė kenė njė korrelacion tė lartė me varfėrinė. Kjo do tė thjeshtojė gjithashtu aplikimin dhe procesin e verifikimit tė informacionit dhe c) tė vazhdojė tė pėrdorė informacionin lokal dhe maturi. x Konkluzion 34. Vetėm nė tre vitet e fundit, 2002 dhe 2005, thuajse 235,000 njerėz janė nxjerrė nga varfėria nė Shqipėri. Rritja e madhe ekonomike dhe fluksi i madh i remitancave, janė nė qendėr tė kėsaj arritjeje mbresėlėnėse. Megjithatė, produktiviteti i ulėt i fermave predominuese tė vogla familjare, ka ngadalėsuar prospektet e rritjes rurale. Pėr mė tepėr, programi NE, programi i testuar i ndihmėes nė tė ardhura, ėshtė i vogėl nė pėrmasa dhe ka njė mbulim tė vogėl, kėshtu qė ndikimi i tij nė uljen e varfėrisė ka qenė modest. Si rezultat i kėtyre zhvillimeve, tė varfėrit janė kryesisht rezidentė tė zonave rurale me kualifikim tė ulėt (tė matur sipas viteve tė shkollės sė kryer ) dhe familje tė mėdha. Konkluzioni kryesor i kėtij raporti ėshtė se nė tė ardhmen Shqipėria ka pėrpara sfidat e konsolidimit dhe ruajtjes sė pėrmirėsimeve nė kushtet e jetesės si edhe tė ngushtimit tė diferencės nė rritje midis zonave rurale dhe urbane. Pėr tė pėrballuar kėto sfida, Shqipėria duhet tė ruajė ritmet e larta tė rritjes, tė rrisė produktivitetin rural dhe tė pėrmirėsojė targetimin e performancės tė programit tė saj tė NE. xi KREU 1: ZHVILLIMI, VARFĖRIA DHE PABARAZIA Nė 15 vitet e fundit rritja ekonomike e Shqipėrisė ka arritur njė mesatare prej gati 7 pėrqind nė vit, me pėrjashtim tė vitit 1997 kur pati njė ndėrprerje tė papritur si rezultat i humbjes sė kursimeve nė skemat piramidale. Rritja e lartė dhe e qėndrueshme ka ēuar nė pėrmirėsime tė mėdha tė mirėqėnies. Pjesa e popullatės nėn vijėn e varfėrisė ka rėnė nga 25.4 pėrqind nė 18.5 pėrqind. Kjo u shoqėrua edhe me njė konvergjencė midis rajoneve dhe pėrmirėsime nė akses ndaj shėrbimeve bazė. Megjithatė, pati njė rritje tė diferencave nė varfėri midis zonave rurale dhe urbane, nė vlera absolute dhe relative kėsisoj tė varfėrit tani janė mė tė pėrqėndruar nė zonat rurale. A. EKSPERIENCA E RRITJES EKONOMIKE 1.1 Rritja ekonomike e Shqipėrisė qė prej fillimit tė tranzicionit ka qenė mbresėlėnėse. Ndryshe prej disa vendeve tė ish Bashkimit Sovjetik dhe vendeve tė Evropės qendrore dhe lindore qė filluan liberalizimin e ekonomisė qė nė vitet 1980, Shqipėria nuk ndėrmori ndonjė reformė para-tranzicionale para vitit 1991. Gjatė Figura 1.1: Rritja e PBB reale, 1992-2006 (%) viteve 1991-1992, ekonomia pėsoi njė rėnie tė theksuar nė prodhim shoqėruar me nivele tė larta papunėsie dhe inflacioni. Situata e pėrkeqėsuar ekonomike ēoi drejt njė migrimi masiv tė forcės sė punės jashtė vendit, veēanėrisht nė Itali dhe 15 12.7 9.6 9.48.9 9.1 10.1 nė Greqi. Qė prej fillimit tė programit tė 10 7.3 7.0 5.7 5.9 5.55.0 Stabilizimit nė vitin 1992, prodhimi u rrit me 5 2.9 hapa tė shpejtė deri nė vitin 1997, kur pėsoi njė 0 frenim tė papritur nga rėnia e skemave -5 piramidale. Por prodhimi e mori veten shpejt dhe arriti norma tė larta pozitive rritjeje, falė -10 -7.2 -10.2 politikave tė stabilizimit ekonomik dhe njė -15 periudhe stabiliteti politik. Ndėrmjet viteve 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 1998 dhe 2006 PBB reale ka kapur njė mesatare Burimi: Ministria e Financave (MF), Fondi Monetar afėrsisht prej 7% nė vit. Ecuria e inflacionit ka Ndėrkombėtar (FMN). qenė gjithashtu mbresėlėnėse, me njė devijim tė vogėl nga objektivi prej 3 pėrqind i bankės qėndrore pėr mė shumė sė 8 vjet qė nga data e sotme. (Figura 1.1). Rritja relativisht e lartė dhe e qėndrueshme ka ēuar nė njė GNI pėr frymė afėrsisht prej US$3,000 nė vitin 2006 duke e kaluar Shqipėrinė nė grupin e vendeve me tė ardhura mesatare. 1.2 Kėrkesa e fortė e brendshme e mbėshtetur nga pėrmirėsimet e produktivitetit total tė faktorėve tė prodhimit si edhe nga remitancat, ka siguruar norma tė larta rritjeje gjatė periudhės sė tranzicionit. Qė me fillimin e tranzicionit, rritja ekonomike e Shqipėrisė ka ardhur kryesisht si rrjedhojė e pėrmirėsimeve nė rishpėrndarjen e burimeve nga sektorėt, firmat dhe veprimtaritė me produktivitet tė ulėt, tek ato me produktivitet tė lartė. Si rezultat, produktiviteti total i faktorėve tė prodhimit, (TFP), shpjegon pothuajse gjithė rritjen e periudhės 1993-2003, pra 6.1 pėrqind tė mesatares vjetore tė rrritjes sė PBB prej 6.3 pėrqind. Ndėrkohė, kontributi i mobilizimit tė faktorėve dhe akumulimi si i punės edhe ai i kapitalit, kanė vetėm njė rritje modeste dhe pėrballen me kufizime. Normat e investimeve u rritėn pas krizės financiare tė vitit 1997, por pas vitit 1999, kanė pėsuar ulje dhe stanjacion. Kjo pasqyron pjesėrisht investimet e huaja direkte tė pakta, tė cilat nė 3.7 pėrqind tė PBB, janė tė ulta krahasuar me vende tė tjera nė tranzicion dhe me ekonomi me rritje tė lartė. Duke patur njė konsum vazhdimisht tė lartė, kursimet vendase kanė pėsuar njė rėnie pas vitit 2001. Si migrimi i punėtorėve tė rinj edhe norma e ulėt e kursimeve, do tė vazhdojnė tė kufizojnė rritjen e faktorėve tė prodhimit dhe tė konfirmojne nevojėn pėr tė gjetur burime tė reja pėr rritjen e TFP. 1.3 Ritmet fillestare tė shpejta tėi rritjes ekonomike , u vunė re kryesisht ndėr ata sektorė tė ekonomisė ku liberalizimi i tregut eci shpejt si nė bujqėsi dhe nė shėrbime. Mė vonė, ndėrtimi u shfaq si njė ndėr sektorėt kyē pėr tė ruajtur rritjen, duke kompensuar ngadalėsimin nė bujqėsi si edhe luhatjet nė industri. Pas njė rėnieje fillestare nė fillim tė viteve 1990, bujqėsia e Shqipėrisė pati njė ekspansion tė madh nė kohė, i cili u mbėshtet nga ndryshmi i nxitjeve, (kalimi nga ferma kolektive nė ferma private), i larmishmėrisė, veēanėrisht nė blegtori dhe nė perime si edhe zhvillimin e agro-pėrpunimit. Megjithatė, ndėrkohė qė filloi transformimi strukturor i ekonomisė dhe kufizimet e mbetura nė bujqėsi--si madhėsia e vogėl e ngastrave tė tokės, pėrdorimi i kufizuar i mjeteve moderne, infrastruktura e varfėr, aksesi i pakėt drejt tregut, kapaciteti i dobėt pėrpunues, si edhe mungesa e tregut tė mirfilltė tė tokės,- ēuan drejt njė ngadalėsimi nė zhvillimin bujqėsor prej rreth 3 pėrqind nė vit. Ngadalėsimi nė zhvillimin bujqėsor si edhe hovi nė prodhim nė sektorė tė tjerė, e ngushtoi pjesėn e PBB nė 21 pėrqind nga niveli i saj i lartė prej 35 pėrqind nė vitin 1995 (Figura 1.3), Gjithsesi, ajo ende mbetet burimi kryesor i tė ardhrave pėr rreth 40 pėrqind tė popullatės. Nė dhjetė vitet e fundit, kontribuesit kryesorė nė zhvillimin e Shqipėrisė, kanė qenė sektorėt e "jo tė tregtueshėm", sikurse ndėrtimi dhe shėrbimet. Sė bashku ato tani pėrbėjnė dy tė tretat e PBB. Figura 1.2: Rritja ekonomike sipas sektorėve, Figura 1.3: Pėrbėrja e PBB 1993-2005 (%) 1993-2005 (%) 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 100 9 90 80 70 4 60 50 -1 40 30 20 -6 10 0 Agriēulture Industry Ēonstruētion Serviēes -11 Agriēulture Industry Ēonstruētion Serviēes Burimi: ĖDI dhe Database live e Shqipėrisė. Burimi: ĖDI dhe Database live e Shqipėrisė. 1.4 Njė pjesė e rėndėsishme e kėsaj performance ekonomike ėshtė mbėshtetur nga konsolidimi i qėndrueshėm fiskal dhe stabiliteti makroekonomik. Pozicioni fiskal ka ardhur duke u pėrmirėsuar nė sajė tė pėrshtatjeve fiskale tė bėra nė vitet e fundit. Defiēiti buxhetor (duke pėrfshirė grantet) u pakėsua nga 13 pėrqind e PBB nė vitin 1997 nė 3.2 pėrqind nė vitin 2006, ndėrsa defiēiti primar ra nga 8 nė 0.5 pėrqind tė PBB gjatė sė njėjtės periudhe. Po kėshtu ka patur edhe njė shtrėngim tė politikės fiskale, pjesėrisht si rezultat i tejkalimit tė performancės sė tė ardhurave dhe pjesėrisht si rezultat i realizimit tė dobėt tė projekteve tė investimeve kapitale. 1.5 Vazhdimi i reformave pėr tė rritur efikasitetin e administratės tatimore, i kombinuar me pėrpjekje tė mėdha nė drejtim tė uljes sė nivelit tė ekonomisė informale, e cila konsiderohet si njė nga mė tė lartat nė rajon, pritet qė tė rrisė mė tej tė ardhurat tatimore. Kėrkesa mė tė pakta pėr huamarrje nga sektori publik qė rezultojnė nga konsolidimi fiskal, ruajtėn prirjen rėnėse tė normave tė interesit. Inflacioni, 2 megjithėse pak mė i lartė aty nga fundi i vitit 2006, krahasuar me njė vit mė parė, qėndroi brenda objektivit prej 2-4 pėrqind tė Bankės sė Shqipėrisė (Figura 1.4). Pėrpjekjet e konsoliduara kanė ulur gjithashtu raportet borxh/PBB dhe kanė krijuar njė rreth virtuoz nė rrugėn drejt qėndrueshmėrisė sė financės publike. Por borxhi i cili ėshtė kryesisht i brendshėm, ka njė profil tė shkurtėr maturie dhe njė bazė tė ngushtė investitorėsh, duke krijuar rreziqe tė mbartura dhe duke rritur ngurtėsinė e shpenzimeve. 1.6 Normat e rritjes sė qėndrueshme ekonomike kanė ēuar drejt hapjes vendeve Figura 1.4: Inflacioni, Mesatarja Vjetore, 1992-2006 tė punės nė njė masė modeste. Norma e (%) (1999-2006, shkallėzuar nė boshtin e djathtė) papunėsisė duke pėrdorur pėrcaktimin standart ILO, ra nga 10 pėrqind nė rreth 7 pėrqind nė 6 vitin 2005. Njė pėrcaktim tjetėr i papunėsisė i cili pėrfshin punėtorėt e dekurajuar, tregon 2 0 0 5 gjithashtu njė model tė ngjashėm tė uljes, 4 megjithėse norma fillestare e papunėsisė 1 5 0 vlerėsohet tė jetė mė e lartė me kėtė metodė. 3 (Tabela 1.1, rreshti 3). Njė pjesė e uljes sė 1 0 0 papunėsisė ka ndodhur si rezultat i uljes sė 2 kėrkesės aktive pėr njė punė, sikurse tregohet 5 0 1 edhe nga njė numėr i madh i njerėzve nė moshė pune, jo aktivė, veēanėrisht shtėpiaket, si edhe 0 0 nga norma relativisht e ulėt e punėsimit tė individėve nė moshė pune. Pėrveē kėsaj, njė - 5 0 - 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 rritje nė frekuentimin e shkollave, veēanėrisht nė atė tė shkollave tė mesme, mundėsisht nė Burimi:: INSTAT. zonat rurale, flet pjesėrisht pėr njė nivel nė rėnie tė pjesėmarrjes nė forcėn e punės. Por pavarėsisht nga kėto prirje, tė dhėnat tregojnė qartė se midis viteve 2002 dhe 2005, ka njė rritje tė vogėl nė punėsim nė zonat urbane dhe midis popullatės sė rritur. (Tabela 1.1 dhe Figura A.3). Figura A. 3: Niveli i punėsimit sipas grup-moshave; 2002, 2005 Tabela 1.1: Treguesit Kryesorė tė Tregut tė Punės, 2002-2004 2002 2005 Urban Rural Total Urban Rural Total Norma e pjesėmarrjes e forcės sė punės (relaksuar) 62.0 77.2 70.6 60.0 69.6 65.3 Norma e pjesėmarrjes e forcės sė punės (standard) 55.1 74.2 65.9 54.1 67.1 61.2 Norma e papunėsisė (relaksuar) 31.1 7.3 16.4 21.8 6.0 12.6 Norma e papunėsisė (standard) 22.5 3.4 10.3 13.3 2.4 6.8 Norma e punėsimit 42.7 71.6 59.1 46.9 65.4 57.0 Shėnim: Llogaritjet pėr popullatėn nė moshėn 15-64 vjeē. Gjithashtu shih Banka Botėrore, 2005. 1.7 Por nuk janė krijuar mjaft vende pune veēanėrisht nė sektorin formal. Vetėm 15 pėrqind e tė papunėve nė vitin 2002, u punėsuan nė sektorin formal nga viti 2004. Vetėm 10 pėrqind e atyre qė ishin jashtė forcave tė punės nė vitin 2002 bėnė tė njėjtin kalim. Nė tė kundėrt, 38 pėrqind e tė papunėve gjetėn 3 punė nė sektorin informal tė punės. (Banka Botėrore, 2005). Nivelet nė rritje tė migrimit tė jashtėm sjellin prova tė forta tė krijimit tė pamjaftueshėm tė vendeve tė punės. Fluksi i migrantėve tė pėrhershėm dhe tė pėrkohshėm drejt vendeve fqinjė nė Itali dhe Greqi u rrit ndjeshėm gjatė gjithė viteve 1990 (Figura 1.5); Carletto et al., 2004 dhe 2005). Rreth 90 pėrqind e migrantėve u larguan nė kėrkim tė punėsimit. Megjithatė, sikurse tregon edhe Figura 1.5, ka njė ngadalėsim tė fluksit tė migrimit pas viteve 1998, kur ekonomia e mori veten nga shkatėrrimet qė pėsoi nga skemat piramidale. Figura 1.5: Flukse tė Migrimit tė Jashtėm tė Pėrkohshėm dhe tė Pėrhershėm, 1990-2001 Number of migrants Temporary Migration, Total Permanent Migration, New Cases 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Year Burimi: Carletto et al (2005). 1.8 Ndėrkohė qė kostua e ulėt e krahut tė punės mund tė ketė qenė njė tipar tėrheqės pėr ekonominė shqiptare, po shtohet presioni pėr rritjen e rrogave, sikurse tregohet nga rritja e tė ardhurave. Shqipėria ende ka disa nga rrogat mė tė ulta nė rajon, pavarėsisht nga rritja e tyre e madhe pas vitit 1997 (Tabela 1.2). Megjithatė, opinione alternative tregojnė se raportimet pėr rrogat reale nė sektorin privat nuk janė tė vėrteta dhe rrogat aktuale nuk janė aq konkuruese sa ē'duken. Tabela 1.2: Rroga Vjetore Bruto ose Pagat pėr Kategori tė Ndryshme Pune, sipas Vendeve (nė US$) Punė e Punė e Menaxhimi Profesional Teknik kualifikuar pakualifikuar Shqipėria 13,538 8,123 6,497 3,569 2,215 Bosnja & Hercegovina 22,521 14,250 12,600 7,667 5,467 Kroacia 35,383 22,317 12,600 11,408 7,714 Maqedonia 26,251 14,214 6,445 5,701 4,079 Serbia & Mali i Zi NA 10,649 3,878 5,715 4,293 Rep.Ēeke 21,193 NA 6,031 9,389 6,583 Hungaria 37,170 NA 16,862 8,744 7,618 Sllovakia 21,189 NA 10,797 5,152 3,699 Burimi: Horizonte Investuese: Ballkani Perėndimor; MIGA, Banka Botėrore 2006. 4 B. VARFĖRIA DHE PRIRJET E PABARAZISĖ 1.9 Normat e larta tė rritjes sė PBB kanė qenė tė shoqėruara nga njė ulje masive e varfėrisė. Pjesa e popullatės konsumi mujor real pėr frymė i sė cilės ėshtė nėn nivelin 4891 lek (ēmimet e vitit 2002), ra nga 25.4 pėrqind nė vitin 2002 deri nė 18.5 pėrqind nė vitin 2005. Kjo do tė thotė se afėrsisht 235,000 ndėr 800,000 tė varfėr nė vitin 2002, u nxorrėn nga varfėria. Popullsia nė varfėri ekstreme qė konsiderohet ajo pjesė e popullsisė qė ka vėshtirėsi pėr tė pėrballuar nevojat jetike ushqimore, ra nga rreth 5 pėrqind nė 3.5 pėrqind. Nė zonat urbane, vetėm 2.7 pėrqind e popullatės mund tė konsiderohet ekstremisht e varfėr. (shih Figura 1.6 dhe (Figura 1.7). Figura 1.6: Tė varfėrit Ekstremė dhe Absolutė Figura 1.7: Norma e Varfėrisė sipas Zonės absolute and extreme poor .3 5 .2 .047405 .2 or .2 .035097 po 5 .1 abfo .1 .206446 nae m .1 .150255 5 .0 0 2002 2005 0 Tirana other urban rural Tirana other urban rural abpooronly expoor 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data Source: World Bank staff calculations from survey data Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat nė bazė tė sondazheve. 1.10 Gjithashtu u reduktuan ndjeshėm edhe tregues tė tjerė tė varfėrisė. Dy tregues alternative pėr tė matur varfėrinė janė hendeku i varfėrisė dhe ashpėrsia e varfėrisė. Hendeku i varfėrisė (ndonjėherė referuar edhe si thellėsia e varfėrisė) llogaritet duke pjestuar shumėn e hendeqeve nė konsumin e tė varfėrve ( d.m.th., vija e varfėrisė minus konsumin) pėr tė gjithė tė varfėrit sipas popullatės nė tėrėsi dhe duke e shprehur atė nė pėrqindje tė vijės sė varfėrisė. Kėsisoj njė hendek varfėrie me 5 pėrqind do tė thotė se sasia totale e tė varfėrve qė janė poshtė vijės sė varfėrisė, ėshtė e barabartė me popullatėn shumėzuar me 5 pėrqind tė vijės sė varfėrisė. Avantazhi kryesor i hendekut tė varfėrisė ėshtė se sa mė i varfėr tė jetė individi, aq mė i madh ėshtė kontributi i tij nė varfėrinė nė tėrėsi. Treguesi i dytė alternative nė kėtė llogaritje ėshtė ashpėrsia e varfėrisė, avantazhi kryesor i sė cilės ėshtė sė ajo ėshtė e ndjeshme ndaj pabarazisė midis tė varfėrve. Tabela A 8 tregon sė hendeku i varfėrisė ra nga 5.7 pėrqind nė vitin 2002 deri nė 4 pėrqind nė vitin 2005, ndėrsa ashpėrsia e varfėrisė ra nga 2 pėrqind nė 1.3 pėrqind nė tė njėjtėn periudhė. 1.11 Ulja masive e varfėrisė ėshtė shoqėruar nga konvergjenca tė rėndėsishme rajonale. Diferencat nė normat e varfėrisė nė tė gjitha zonat e ndara gjerėsisht janė ulur ndjeshėm nė krahasim 2 me ato tė vitit 2002. Pėr shembull, zonat Malore ku normat e varfėrisė ishin mjaft tė larta nė vitin 2002, e kanė ngushtuar diferencėn e tyre me zonat e Bregdetare, Qėndrore dhe tė Tiranės. Nė mėnyrė mė 2 Ėshtė e rėndėsishme tė kihet parasysh sė kėto rajone tė pėrcaktuara gjerėsisht nuk janė tė njėjta me qarqet administrative tė cilat quhen zakonisht Prefektura. Pėrkundrazi kėto janė zona tė grupuara sė bashku sepse ato kanė njėjtat tipare gjeografike (vazhdimėsi) dhe mbulim. Kėsisoj, pėr qėllime studimi kemi bėrė ndarje nė katėr zona tė tilla ndėrkohė qė Shqipėria ka 12 prefektura. 5 specifike, ndėrkohė qė norma e varfėrisė rurale nė rajonet Malore ishte 67 pėrqind mė e lartė se sa norma rurale kombėtare, tani ajo ėshtė vetėm 14 pėqind mė e lartė. (Figura 1.8 dhe Tabela A.8). Po kėshtu, normat e varfėrisė rurale pėrgjatė rajoneve kanė mė pak diferenca me njera tjetrėn nė vitin 2005 krahasuar me vitin 2002. Nė fakt, normat e varfėrisė rurale pėr ēdo rajon nė vitin 2005 janė brenda nivelit vetėm 4 pikė pėrqindje mė tė larta ose mė tė ulta se sa norma rurale kombėtare e varfėrisė krahasuar me vitin 2002 kur kishte njė shtrirje mė tė madhe (p.sh.ato varionin nga 20 pikė pėrqindjeje e nivelit mė tė lartė deri nė 8 pikė pėrqindjeje, niveli mė i ulėt.) Njė ulje e ndjeshme e varfėrisė nė zonat Malore e kombinuar me njė ulje relativisht tė vogėl tė varfėrisė nė pjesėt rurale tė Bregdetit dhe tė zonave Qėndrore, ėshtė njė nga shtysat kryesore tė kėtij fenomeni konvergjence. Figura 1.8: Norma e varfėrisė sipas shtresės .4 .3 .2 poor ab of mean .1 0 Ēoast Ēentral Mountain Tirana Ēoast Ēentral Mountain Tirana 2002 2005 Sourēe: Ėorld Bank staff ēalēulations from survey data. 1.12 Ndjeshmėria ndaj varfėrisė sikurse edhe varfėria vetė, po vjen duke u ulur. Ndjeshmėria, ėshtė efekti neto i krizave,(tronditje) pronave familjare dhe rrjeteve qė pėrballojnė kėto vėshtirėsi. Masa tė rrepta ndaj kėsaj ndjeshmėrie kėrkojnė vėzhgimin e ndryshimeve nė kėto ndryshore nė kohė. Edhe kur nuk konstatojmė kriza, ne mund tė llogarisim numrin e tė varfėrve nė njė situatė ku kriza pakėson tė ardhurat, nė njė pėrqindje specifike. Poshtė tregon proporcionin e popullsisė qė mund tė bėhet e varfėr nė rast se njė krizė do t'i pakėsonte tė ardhurat nė masėn 50 pėrqind. Nga ana tjetėr shifrat tregojnė se cila pjesė e popullsisė do tė bjerė nėn vijėn e varfėrisė nėse kjo do tė rritej me 50 pėrqind (nga 4891lek nė 7337 lek). Njė situatė e tillė do tė thotė njė rritje nė varfėrinė absolute nga 18.5 pėrqind nė 45 pėrqind nė vitin 2005. Me vijėn relative tė varfėrisė, ndjeshmėria do tė ishte edhe mė e lartė. Njė alternativė tjetėr do tė ishte tė shihnim sė cila do tė ishte madhėsia e arsyeshme e rėnies sė tė ardhurave nga njė krizė ekonomike me pėrmasa jo-katastrofike? Pėr shembull, nėse shumica e njerėzve nė njė ekonomi janė punėtorė, ata pėrballen me rrezikun e papunėsisė, e cila nėse ndodh mund tė ulė rrogat dhe si rrjedhojė edhe tė ardhurat nė njėfarė proporcioni. Pėr rrjedhojė mund tė krijohet njė prag pėr ndjeshmėrinė ndaj varfėrisė shkaktuar nga kriza e papunėsisė. Nė Shqipėri rėnia e konsumit nga papunėsia e kryefamiljarit, sikurse paraqitet mė poshtė (Tabela A.31 ­ Tabela A.34) varion nga njė nivel i lartė prej 22 pėrqind nė zonat urbane, nė njė nivel tė ulėt prej 12 pėrqind nė zonat rurale. Duke llogaritur njė ulje mesatare prej 15 pėrqind, ne vėrejmė se 8 pėrqind e popullatės janė tė ndjeshėm ndaj varfėrisė (varfėria rritet nga 18.5pėrqind nė 26.7 pėrqind). Ēka ėshtė mė e rėndėsishme, Figure 1.9 tregon sė ndjeshmėria ka rėnė midis viteve 2002 dhe 2005, sipas ēfarėdo vije varfėrie tė pėrdorur, ēka sugjeron njė avantazh tjetėr nga rritja ekonomike. 6 Figura 1.9: Ndjeshmėria ndaj Varfėrisė Albania National Albania Urban Albania Rural 90.0 80.0 70.0 60.0 ableren 50.0 vul 40.0 ndiq 30.0 pėr 20.0 10.0 0.0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Fifteen pėrqind above PL Fifty pėrqind above PL Tėiēe the PL 1.13 Rritja nė konsumin real pėr frymė ishte e lartė dhe pozitive pėr shumicėn e popullsisė. Nė tėrėsi, konsumi real pėr frymė nė vitin 2005, ishte shumė mė i lartė se nė vitin 2002 pėr pothuajse ēdo percentil tė popullatės, sikurse tregohet edhe nga normat pozitive tė rritjes nė tė gjithė shpėrndarjen. (Figura 1.10) shih gjithashtu: Figura A.4 ­ A.8). Figura paraqet normėn e rritjes sė konsumit real pėr frymė nė ēdo percentil tė shpėrndarjes. Ajo tregon se mesatarja nė vitin 2005, ishte 17 pėrqind mė e lartė se nė vitin 2002, ndėrsa mediana nė vitin 2005, ishte 19 pėrqind mė e lartė se sa mediana e vitit 2002. Rritja e konsumit real pėr frymė ishte mė e lartė pėr disa percentile se sa pėr tė tjera, kėshtu qė rritja mesatare nė percentil (rritja e ēdo percentili e marrė nė mesataren e tė gjithė percentileve), ishte njė 15 pėrqindėsh i fortė gjatė kėsaj kohe. (Tabela 1.3, rreshti 3). Natyra pro- tė varfėrve e pėrvojės sė rritjes theksohet edhe mė tej nga fakti qė konsumi real pėr frymė i percentilit tė 25-tė - me njė fjalė tė gjithė ata qė janė konsideruar tė varfėr nė vitin 2002, ­ u rrit pothuajse 11 pėrqind. (Tabela 1.3, rreshti i fundit). Figura 1.10: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Tabela 1.3: Pėrmbledhje e normės sė Rritjes nė Kombėtare Konsum GIC: national Pikė nė shpėrndarje Normat e rritjes 25 Mesatarja 16.8 20 Mediana 18.7 Percentili mesatar 14.9 15 Vija e varfėrisė (Lek), sipas 4891 ēmimeve tė vitit 2002 10 Norma korresponduese e 10.7 5 percentilit tė pro- tė varfėrve 0 20 40 60 80 100 Percentiles 25 pėrqind e tė varfėrve nė Median spline Growth rate in mean vitin 2002 Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. 7 1.14 Megjithatė, rritja e konsumit real pėr frymė, nuk ėshtė shpėrndarė nė mėnyrė tė barabartė. Midis ndarjeve tė mėdha agro-ekologjike tė vendit, zonat e Bregdetit, tregojnė rritje tė barabartė tė konsumit pėrgjatė gjithė shpėrndarjes. Thuajse ēdo percentil ėshtė pėrllogaritur tė ketė njė rritje konsumi qė ėshtė rreth mesatares sė llogaritur pėr Bregdetin. Ndėrsa , nė zonat Malore, ata qė ndodhen nė gjysmėn mė tė ulėt tė shpėrndarjes, kanė rritje konsumi real pėr frymė mjaft mė tė madhe krahasuar me ata qė ndodhen nė gjysmėn e sipėrme tė shpėrndarjes, tė cilėt nė fakt pėrfituan mė pak se mesatarja pėr zonėn. (Figura 1.11) Figura 1.11: Kurbat e frekuencės sė rritjes, 2002-2005: Sipas Shtresės 1.15 Tė dhėnat tregojnė se rritja ekonomike shpjegon tė gjithė uljen e varfėrisė. Ndryshimet nė varfėri mund tė zbėrthehen nė komponentė tė rritjes, rishpėrndarjes dhe komponentėve tė tjerė. Pėr shembull, nėse pabarazia pėrkeqėsohet duke mbajtur tė ardhurat mesatare nė tė njėjtin nivel, numri i tė varfėrve mund tė rritet. Nė tė kundėrtėn, nėse pabarazia mbetet e njėjtė por tė ardhurat mesatare pėr ēdo percentil rriten, -pra rritja e tė ardhurave shpėrndahet gjerėsisht, -atėhere numri i tė varfėrve mund tė bjerė. Figura 1.12 tregon se deri ne ē'masė ulja e varfėrise ka ardhur si rezultat i rritjes ekonomike, rishpėrndarjes (pabarazisė) si dhe e komponentėve tė tjerė. Shpėrbėrja parashikon qė komponenti i rritjes mund ta kishte ulur numrin e tė varfėrve (PO) me 9 pikė pėrqindje (ēka do tė thotė qė numri i tė varfėrve mund tė ishte ulur nga 25.4 pėrqind nė vitin 2002 nė 16 pėrqind nė vitin 2005) nėse forma e shpėrndarjes sė tė ardhurave do tė kishte mbetur e njėjtė me atė tė vitit 2002. Nė tė kundėrtėn, nėse tė ardhurat mesatare do tė ishin tė njėjta si nė vitin 2002 edhe mė 2005, por forma e shpėrndarjes do tė ndryshonte, numri i tė varfėrve (headcount) do tė ishte rritur me 2 pikė pėrqindje. Efekti neto ėshtė njė ulje prej 7 pikė pėrqindje nė pjesėn e tė varfėrve, meqėnėse komponenti rezidual luajti vetėm njė rol tė vogėl. Nė tėrėsi, ndryshimet nė thellėsė dhe ashpėrsinė e varfėrisė, sugjerojnė gjithashtu sė komponenti i rritjes dominon. Sikurse edhe nė numrin e tė varfėrve (headcount), ulja nė thellėsinė dhe nė ashpėrsinė e pėrmasave tė varfėrisė do tė kishte qenė mė e lartė nė se nuk do tė kishte ndryshime nė pabarazi e cila kundėrbalancon njė pjesė tė rritjeve nė konsum. 8 Figura 1.12: Sqarime pėr Ndryshimet nė Varfėri Ēhange in P0 Ēhange in P1 Ēhange in P2 4 2 erty 0 pov in -2 ge -4 ēhan -6 -8 -10 Total ēhange in poverty Groėth ēomponent Redistribution ēomponent Interaētion ēomponent Ēhange in P0 -6.878 -9.272 2.188 0.205 Ēhange in P1 -1.711 -2.495 1.024 -0.239 Ēhange in P2 -0.584 -0.917 0.487 -0.154 1.16 Ndėrkohė qė roli i rėndėsishėm i rritjes ekonomike nė uljen e matur tė varfėrisė, ėshtė i pėrgjithshėm, rishpėrndarja reduktoi thuajse pėrgjysmė uljen potenciale tė varfėrisė nė zonat Bregdetare dhe nė ato Qendrore. Si nė Bregdet edhe nė pjesėt Qendrore tė vendit, numri i tė varfėrve nė tėrėsi (overall headcount poverty) ra me rreth 4 pikė pėrqindje. Megjithatė, numri i tė varfėerve mund tė ishte ulur nga 7 deri nė 8 pikė pėrqind respektivisht nėse rritja e pabarazisė qė e tejkalonte mesataren, nuk do ta rriste varfėrinė me 3 deri nė 4 pikė pėrqindje respektivisht. E kundėrta ndodhi nė zonat Malore ku kishte njė shpėrblim tė dyfishtė. Rritja e parė e tė ardhurave ēoi drejt njė uljeje tė madhe nė numrin e tė varfėrve (headcount) por pabarazia pėsoi gjithashtu rėnie, pėr rrjedhojė ulja e varfėrise ishte edhe mė e madhe se ē'mund tė ishte parashikuar vetėm prej rritjes ekonomike. Nė Tiranė rritja nė pabarazi ishte pėrafėrsisht e njėjtė me mesataren kombėtare, kėshtu qė shifra neto e varfėrisė ra me 9.7 pikė pėrqindjeje, nė vend tė 11.2. E njėjta gjė mund tė thuhet edhe pėr zonat e tjera urbane, duke pėrjashtuar Tiranėn. Po tė hedhim njė vėshtrim nė zonat rurale, do tė vėrejmė se nuk ka patur pothuajse asnjė ndryshim nė formėn e shpėrndarjes sė tė ardhurave rurale, kėsisoj rėnia neto e varfėrisė rurale ėshtė e pėrafėrt me komponentin e reduktimit tė shkaktuar vetėm nga rritja ekonomike. Roli i rėndėsishėm i rritjes ekonomike qė ka shkaktuar pothuajse tė gjithė uljen e numrit tė tė varfėrve (headcount poverty) pėrsėritet edhe pėr tregues tė tjera tė varfėrisė sikurse janė thellėsia dhe ashpėrsia e varfėrisė (Tabela A.13 ­ Tabela A.22). 1.17 Gjatė gjithė periudhės, ndryshimet nė pabarazi mbetėn modeste. Ekzistojnė mėnyra tė ndryshme nė tė cilat ndryshimet e konstatuara nė konsum, mund tė orientojnė drejt ndryshimeve tė konstatuara nė pabarazi. Sė pari, rritjet nė konsumin real pėr frymė nė zonat urbane ishin shumė mė tė larta se nė ato rurale. Sė dyti, nė pėrgjithėsi dhe veēanėrisht nė Tiranė dhe nė zonat Qėndrore, popullsia nė gjysmėn e sipėrme tė shpėrndarjes pati njė rritje nė konsum mė tė madhe se sa popullsia nė gjysmėn e poshtme tė shpėrndarjes. Sė treti, dhe si kundėrbalancim i kėtyre zhvillimeve, ishte edhe rritja e madhe e konsumit pėr frymė pėr popullatėn nė skajin mė tė ulėt tė shpėrndarjes, krahasuar me atė tė skajit mė tė lartė nė zonat Malore. Nisur nga pėrqėndrimi i popullatės nė Tiranė dhe nė zonat Qėndrore, krahasuar me ato Malore, njė rritje tė vogėl tė pabarazisė do tė ishte e pritshme. 1.18 Pabarazia nė Shqipėri konsiderohet e ulėt dhe disa tregues tė pabarazisė tregojnė se ka patur vetėm njė rritje tė vogėl, (Tabela 1.4), kėshtu qė sipas standartit tė treguesit mė tė pėrdorur, Gini, ai 9 mbetet i ulėt. Koefiēenti Gini u rrit nga 28 pėrqind nė rreth 30 pėrqind nė tėrėsi gjatė gjithė kohės. Treguesit rastėsore (entropy) tė Theilit tregojnė gjithashtu rritje tė papėrfillshme. Hendeku midis atyre qė ndodhen nė krye tė shpėrndarjes dhe atyre qė ndodhen nė fund, i matur me raportin e percentilive tė 90-tė/10-tė, u rrit me mė pak se 1 pėrqind. (Tabela 1.4), rreshti i fundit). Pabarazia rurale mbeti e pandryshuar ndėrkohė qė u vėrejt njė rritje e vogėl nė zonat urbane sikurse pritej nė bazė tė ndryshimeve tė raportuara nė konsum. Modele tė qėndrueshme tė pabarazisė janė vėrejtur nė rajone, me pėrjashtim tė zonave Malore ku ka patur njė rėnie nė pabarazi. (shih gjithashtu edhe Tabela A.23-Tabela A.24). Tabela 1.4: Treguesit e Pabarazisė, Kombėtare, Urbane dhe Rurale, LSMS 2002-2005 Kombėtare Rurale Urbane 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Devijimi mesatar relativ 20.2 21.1 19.5 19.5 20.4 21.1 Koefiēenti i variacionit 55.9 62.3 53.0 53.8 56.9 63.4 Devijimi standart i logaritmeve 50.0 52.7 47.7 48.8 51.6 53.3 Koefiēenti Gini 28.2 29.6 27.1 27.3 28.5 29.7 Treguesi Mehran 38.4 40.2 37.0 37.5 39.0 40.3 Treguesi Piesch 23.1 24.3 22.2 22.2 23.3 24.4 Treguesi Kakėani 7.1 7.9 6.6 6.7 7.4 8.0 Treguesi rastėsore (entropy)e Theilit 13.2 15.1 12.1 12.4 13.7 15.4 Masa mesatare e devijimit tė logaritmit 12.9 14.4 11.8 12.1 13.4 14.7 tė Theilit Raporti i 90tė /10tė i percentilit (nė 1.155 1.159 logaritme) Burimi: Vlerėsime tė Stafit tė Bankes Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. C. PRIRJET NĖ TREGUES TĖ MIRĖQĖNIES JO TĖ LIDHUR ME TĖ ARDHURAT 1.19 Aksesi drejt njė numri shėrbimesh bazė ėshtė pėrmirėsuar midis viteve 2002 dhe 2005. Frekuentimi neto nė arsimin primar ka qenė aktualisht i lartė dhe ka mbetur po i tillė. Por pėrmirėsimet mė tė mėdha janė vėnė re nė arsimin e mesėm dhe tė lartė. Sikurse tregohet nė Figurėn 1.13 dhe nė Figurėn 1.14 normat e frekuentimit neto pėr tė gjitha kuintilet e konsumit pėr frymė u rritėn nė arsimin e mesėm dhe tė lartė. Tendencat pozitive janė vėrejtur si pėr femra edhe pėr meshkuj (Figura 1.16 dhe Figura 1.18). Krahas kėsaj, numri i familjeve me ēezmė brenda nė shtėpi u rrit nga 49 nė 53 pėqind gjatė kėsaj kohe, ndėrsa proporcioni i familjeve me ēezmė jashtė shtėpie mbeti i njėjtė.(shih Figura A.9 dhe Tabela A.25). 10 Figura 1.13: Frekuentimi Neto, Arsimi Primar Figura 1.14: Frekuentimi Neto nė Arsimin e Mesėm tė Pėrgjithshėm 1 .8 .8 dellor en dello .6 nterrucfo .6 nretnerr .4 cu .4 ane of m nae m .2 .2 0 0 poorest 2 3 4 richest poorest 2 3 4 richest poorest 2 3 4 richest poorest 2 3 4 richest 2002 2005 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: the net enrollment rates are calculated for 6-13 year olds. Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: General secondary education for ages 14-17. Figura 1.15: Frekuentimi nė Arsimin e Lartė .5 .4 dellor en nterrucfo .3 .2 ane m .1 0 poorest 2 3 4 richest poorest 2 3 4 richest 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: tertiary estimates for those between 18-24 years. Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bankės Botėrore duke pėrdorur tė dhėna nga sondazhi. 1.20 Pėrjashtim pėrbėjnė sektori shėndetėsor dhe shėrbimet energjetike. Nė shėndetėsi, si aksesi nė objektet e shėndetit parėsor (d.m.th. ambulancat publik , mjekėt privatė, infermieret etj) edhe numri mesatar i vizitave, nuk shfaqin shenja pėrmirėsimi (Figura 1.15). Lajmi i mirė ėshtė se ditėt me raport tė humbura nga sėmundjet kronike, (paaftėsia) kanė rėnė e kjo tregon se ndoshta njerėzit janė bėrė mė tė shėndetshėm. Pėrsa i pėrket energjisė elektrike, u kėrkua prej familjeve qė tė deklarojnė burimin kryesor tė ngrohjes. Tabela A.27 tregon shpėrndarjen e pėrgjigjeve. Duke u pėrqėndruar nė aksesin e dy formave relativisht mė tė pastra tė energjisė, si energjia elektrike dhe gazi, ne vumė re se ka shumė pak ndryshime midis viteve 2002 dhe 2005. Nė vitin 2002, rreth 36 pėrqind e familjeve deklaruan se pėrdornin energji elektrike ose gaz si burim kryesor ngrohjeje Nė vitin 2005, shifra arriti nė 37 pėrqind. 1.21 Edhe aty ku shėrbimet janė pėrmirėsuar, ende ka pabarazi. Ekzistojnė tre burime pabarazish- tė ardhurat, rural/urban dhe gjinia. Nė fillojme me tė ardhurat. Nė arsim ndryshimet kryesore duken nė arsimin e mesėm dhe atė tė lartė. Pėr shembull nė arsimin e mesėm frekuentimi ėshte rreth 50 pėrqind pėr kuintilin mė tė varfėr, krahasuar me frekuentimin neto thuajse universal pėr kuintilin e pasur. Nė arsimin e lartė dallimet janė rritur me kalimin e kohės. Norma e frekuentimit pėr kuintilin mė tė varfėr mbetet nėn 10 pėrqind, ndėrsa pėr atė mė tė pasur ėshtė rritur nga rreth 18 pėrqind nė 46 pėrqind.(Figura 1.15). 1.22 Kėto diferenca tė mėdha shfaqen gjithashtu kur shohim frekuentimin e mesėm dhe atė tė lartė veē pėr djemtė dhe vajzat. Kėto diferenca janė veēanėrisht tė dukshme pėr tre kuintilet mė tė ulta por jo pėr ato dy mė tė lartat (Figura 1.17 dhe Figura 1.18). Pėrsa i takon ujit, vetėm njė e treta e familjeve nė kuintilin mė tė varfėr, jetonin nė shtėpi me ēezmė brenda, ndėrsa nė kuintilin e tė pasurve ishin dy tė tretat (Tabela A.25). Nė lidhje me energjinė elektrike, mė shumė se 75 pėrqind e familjeve nė kuintilin mė 11 tė varfėr, deklarojnė se druri mbetet burimi kryesor i ngrohjes, krahasuar me vetėm 40 pėrqind tė familjeve nė kuintilin e mė tė pasurve. 1.23 Dallime tė mėdha ekzistojnė gjithashtu edhe midis zonave urbane dhe rurale. Mė shumė se 60 pėrqind e familjeve tė varfėra nė zonat urbane kane akses nė ujin brenda shtėpisė krahasuar me vetėm 40 pėrqind tė familjeve mė tė pasura nė zonat rurale. Nė arsim, mė tepėr se 60 pėrqind e fėmijėve nė pjesėn e pestė mė tė varfėr nė zonat urbane, frekuentojnė arsimin e mesėm krahasuar me vetėm 40 pėrqind tė fėmijėve mė tė varfėr nė zonat rurale. Figura 1.16: Frekuentimi Primar, Meshkuj dhe Figura 1.17: Frekuentimi i Mesėm, Meshkuj dhe Femra Femra primary enrollment-sex sec enrollment-sex 1 dell del .8 ronetn .8 rol en .6 .6 nt rreucfo .4 rreucfo .4 nae ane m .2 .2 m 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 male female male female poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: the net enrollment rates are calculated for 6-13 year olds. Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: General secondary educaiton for ages 14-17. Figura 1.18: Frekuentimi i Lartė, Meshkuj dhe Femra tertiary enrollment-sex .6 dell nroet .4 enrruc of nae .2 m 0 2002 2005 2002 2005 male female poorest 2 3 4 richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: tertiary estimates for those between 18-24 years. Burimi: Vlerėsime tė Stafit tė Bankės Botėrore duke pėrdorur tė dhėna nga sondazhi. 1.24 Ka edhe probleme tė cilėsisė megjithėse janė vėrejtur edhe pėrmirėsime. Nė veēanti, shumė familje deklarojnė se kanė patur ndėrprerje tė shpeshta tė energjisė dhe cilėsi tė keqe tė ujit. Familjeve ju kėrkua qė tė raportonin veēanėrisht frekuencėn e ndėprerjeve tė energjisė elektrike nė zonėn e tyre. Nė vitin 2005, pothuajse 40 pėrqind e familjeve nė zonat urbane dhe rurale njoftuan se kishin patur ndėrprerje ditore tė energjisė elektrike. Vetėm mė pak se 40 pėrqind e tyre raportuan se nuk kishin patur ndėrprerje tė energjisė elektrike. Megjithatė, kjo pėrbėn njė pėrmirėsim nė krahasim me vitin 2002 kur rreth 50 pėrqind e familjeve urbane dhe thuajse 80 pėrqind e tė gjitha familjeve rurale, kishin patur ndėrprerje ditore Figura 1.19 - Figura 1.21). 12 Figura 1.19: Ndėrprerje tė energjisė ­ Cdo Ditė Figura 1.20: Ndėrprerje tė energjisė ­ Disa herė nė javė interruptions daily interruptions several times a week 4tpurretniyg .8 .2 3 .6 pturretn 5 .1 er enfo .4 gyirene .1 ane of .2 m nae 5 .0 m 0 2002 2005 2002 2005 0 2002 2005 2002 2005 Urban Rural Urban Rural poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data. Figura 1.21: Ndėrprerje tė energjisė ­ Disa herė nė Figura 1.22: Ndėrprerje tė energjisė - Asnjėherė muaj No interruptions interruptions several times a month .4 5 2tpurretniyg .2 1tpurr .2 teniyg .3 5 er er .1 .2 enfo enfo .1 an .1 ane 5 me m .0 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Urban Rural Urban Rural poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data. Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bakės Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. 1.25 Nė lidhje me ujin, kur familjet u pyetėn pėr cilėsinė e ujit tė pijshėm nga burimi kryesor i furnizimit, nėse ishte i mirė pėr t'u pirė apo jo, mė tepėr se 20 pėrqind nga zona urbane dhe disi mė pak nga zona rurale u pėrgjigjėn se nuk ishte i mirė nė vitin 2005. Pėrsėri kjo tregon njė pėrmirėsim nė krahasim me vitin 2002, kur tė paktėn 30 pėrqind e zonave urbane dhe disi mė pak se 20 pėrqind e familjeve rurale e cilėsuan burimin kryesor tė tyre tė ujit si jo tė mirė. (Figura 1.23 dhe Figura 1.24). Figura 1.23: Cilėsia e ujit ­ E mirė Figura 1.24: Cilėsia e ujit ­ nuk ėshtė e mirė quality of water is good quality of water not good 1 .4 1r te .8 wa 2retaw .3 ofla .6 alof qufo .4 qufo .2 ane nae m .2 m .1 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Urban Rural Urban Rural poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data. Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bakės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 13 D. PROFILI I VARFĖRISE DHE RREZIKU I VARFĖRISĖ 1.26 Njohja e karakteristikave tė tė varfėrve ėshtė e rėndėsishme sepse ajo mund tė informojė politikat. Ne mund tė shohim karakteristikat e tė varfėrve duke shqyrtuar frekuencėn e varfėrisė- me njė fjalė duke parė pėrqėndrimin gjeografik ose demografik, si edhe profilin arsimor tė tė varfėrve. Nga ana tjetėr ose pėrveē kėsaj, ne mund tė llogarisim probabilitetin e tė qenit tė varfėr duke u nisur nga disa karakteristika, sikurse janė vendndodhja gjeografike, demografia e familjes dhe profili arsimor. Megjithatė njė opsion tjetėr mbetet tė shohim diferencat nė konsum tek familjet tė cilat kanė disa karakteristika tė vėzhgueshme. Po t'i hedhim njė vėshtrim kėtyre diferencave, ato do tė na tregojė se, nėse pėrdoret konsumi pėr tė klasifikuar mirėqėnien familjare dhe tek disa familje vėrehet se kanė njė konsum mjaft tė ulėt (ato kanė njė diferencė tė madhe negative), atėhere nėnkuptohet se mesatarisht ato mund tė klasifikohen nė njė shkallė mė tė ulėt dhe kanė mė shumė premisa pėr tė qenė tė varfėra. Nė parim, tė gjitha kėto metoda duhet tė ēojnė drejt konkluzioneve tė njėjta. Ne, sė pari, paraqesim frekuencėn e varfėrisė ose rrezikun e varfėrisė dhe pastaj fokusohemi tek modeli i konsumit sepse larmia nė konsum nė tė gjitha familjet ėshtė mė tepėr informuese se sa njė model binar (korrelacion tė varfėrisė duke pėrdorur njė model probabiliteti). Modelet pėrqėndrohen nė diferencat nė konsum pas kontrollit pėr demografinė e familjes (numri i fėmijėve dhe gjinia e kryefamiljarit), kapitali njerėzor, (niveli arsimor i kryefamiljarit), statusi i tregut tė punės, izolimi, traumat shėndetėsore, dhe pėr zonat rurale sipėrfaqja e tokės nė dispozicion pėr kultivim. Lista e kontrolleve si edhe modelet e vlerėsuara janė nė Tabelėn A.31-Tabelėn A.34. Por, sė pari ne bėjmė njė permbledhje mbi profilin e tė varfėrve. 1.27 Familjet e mėdha kanė njė frekuencė shumė mė tė lartė tė varfėrisė. Familja tipike shqiptare pėrbėhet prej rreth 4 deri nė 5 persona. Sė bashku, familjet me 4 dhe 5 anėtarė, pėrbėjnė thuajse 48 pėrqind tė popullatės. Krahasimisht familjet me 8 ose me mė shumė anėtarė pėrbėjnė rreth 8 pėrqind tė popullatės. Megjithatė, 21 dhe 17 pėrqind e tė gjithė tė vafėrve, respektivisht nė vitin 2002 dhe 2005 jetonin nė familje tė tilla. Frekuenca e varfėrisė pėr familjet me mė shumė se 8 anėtarė, ishte rreth 50 pėrqind nė vitin 2002 dhe ndėrkohė qė ajo ka rėnė nė vitin 2005, rreziku mbetet mė i lartė krahasuar me familjet mė tė vogla. (Figura 1.25). Figura 1.25: Frekuenca e Varfėrisė sipas Madhėsisė Figura 1.26: Frekuenca e varfėrisė sipas Gjinisė sė sė Familjes Kryefamiljarit .8 absolute poor by gender of hhd head .25 .6 .2 or ro .15 .4 bpoafo bpoafo ean .1 ean m m .2 .05 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Male female Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data. 14 1.28 Ekziston njė mundėsi qė rreziku mė i lartė i varfėrisė pėr familjet e mėdha tė jetė ekzagjeruar, sepse ai nuk llogarit ekonomitė e shkallės. Ideja kėtu ėshtė se meqenėse shumė mallra konsumi si ushqimet, mjetet dhe strehimi janė tė pėrbashkėta, vlerėsimet qė nuk e llogarisin kėtė pėrdorim tė pėrbashkėt, janė tė njėanshme ndaj rezultateve tė nxjerra pėr familjet e mėdha tė cilat kanė pėrfitimin mė tė madh nga pėrdorimi i pėrbashkėt i shtėpisė dhe ushqimeve. Me qėllim qė tė eksplorohet prezenca potenciale e ekonomive tė shkallės, shohim kėrkesėn pėr ushqim. Duke ndjekur modelin e Gibsonit (2002), ne vlerėsojmė marrėdhėnien midis ndarjes sė ushqimit dhe madhėsisė sė familjes, duke kontrolluar strukturėn demografike tė familjes si edhe konsumin total pėr frymė. Rezultatet e vlerėsimit janė tek: (Tabela A.30). 1.29 Rezultati pėr tė cilin jemi tė interesuar ėshtė raporti i koefiēentit tė madhėsisė sė familjes me konsumin total pėr frymė. Sikurse shihet, raporti varion nga 0.5 deri nė thuajse 1, nė varėsi tė vitit tė vlerėsimit. Kjo do tė thotė se modeli nuk mund tė hedhė poshtė (refuzojė) ekzistencėn e mundshme tė ekonomive sė shkallės nė kėto tė dhėna. Ndaj, ne gjithashtu raportojmė frekuencėn e varfėrisė pėr parametra tė ndryshėm tė ekonomive tė shkallės. Rezultatet tek Figura A.12 tregojnė se ato varen nga numri i fėmijėve qė jetojnė nė familje, ndėrsa rezultatet tek Figura A.13 tregojnė tė dhėna tė ngjashme pėr tė moshuarit si edhe pėr familjet me kryefamiljare femra. Dy pika duhen nėnvizuar nė lidhje me modelet e frekuencės sė varfėrisė sė vėzhguar. Sė pari, frekuenca e varfėrise nuk ndryshon me supozimet e ekonomise se madhėsisė (shkallės) kur familjet klasifikohen mbi bazėn e (pėrbėrjes sė) numrit tė fėmijėve. Megjithatė, frekuenca e varfėrisė pėr kryefamiljaret femra dhe tė moshuarit, rritet me parametra mė tė lartė pėr supozimet e ekonomive tė shkallės. Sė dyti, klasifikimi i frekuencės sė varfėrisė, nuk ndryshon. Nuk ekzistojnė rrugė tė lehta dhe tė besueshme pėr tė testuar ekzistencėn e ekonomive tė shkallės. Pėr mė tepėr, kėto tė dhėna nuk janė prova konkluduese tė ekzistencės sė ekonomive tė shkalles. Ndaj me qėllim qė ta thjeshtojme diskutimin, ne do tė raportojme rezultatet pėr frymė. 1.30 Familjet me kryefamiljare femra kanė njė frekuencė mė tė ulėt varfėrie. Ēuditėrisht, familjet me kryefamiljare femra nuk shfaqin rrezik mė tė lartė pėr tė rėnė nė varfėri krahasuar me familjet me kryefamiljarė meshkuj, megjithėse diskutimi i mėsipėrm mund tė tregojė se normat e tyre tė varfėrisė mund tė jenė mjaft mė tė larta pėr supozimet tė ekonomive e mė tė larta sė shkallės. Figura 1.27 tregon sė familjet me kryefamiljar mashkull, kanė tė paktėn njė frekuencė varfėrie 5 pikė pėrqindje mė tė lartė. Familjet me kryefamiljare femra pėrbėjnė vetėm rreth 12 pėrqind tė tė gjithė familjeve nė Shqipėri por ato pėrbėnin vetėm 8 pėrqind tė tė gjithė tė varfėrve nė tė dy vitet. Ndoshta kjo mund tė shpjegohet pjesėrisht me faktin se familjet me kryefamiljare femra, jetojnė nė familje qė kane migrantė tė cilėt rritin tė ardhurat e familjes nėpėrmjet remitancave qė dėrgojnė. 1.31 Gjithashtu, rreziku i varfėrisė zvogėlohet me rritjen e arsimimit. Kryetarėt e familjeve qe kanė vetėm arsimin primar, pra ata qė kanė pėrfunduar 4 ose 8 vjet shkollė, pėrbėjnė rreth 75 pėrqind tė gjithė totalit tė tė varfėrve, megjithėse ata pėrbėjnė rreth 55 pėrqind tė tė gjitha familjeve. Figura 1.27 tregon se rreziku i varfėrisė pėr kryefamiljarėt vetėm me arsim primar, ishte rreth 32 pėrqind nė vitin 2002 por 25 pėrqind nė vitin 2005. Rėnia mė e madhe nė frekuencėn e varfėrisė vihet re tek ata persona qė kanė arsimin profesional. Nė fakt, megjithėse ekziston njė ulje e dukshme prej 28 pėrqind e frekuencės sė varfėrisė pėr kryefamiljarėt me arsim primar, ata mbeten mbrapa kryefamiljarėve me arsim tė mesėm tė pėrgjithshėm ose profesional pėrsa i pėrket uljes sė rrezikut tė varfėrisė. Nė tėrėsi, ndėrkohė qė nuk ėshtė pėr t'u habitur fakti qė ata qė janė mė tė kualifikuar do tė pėrfitojnė mė shumė nė kuadrin e njė rritjeje tė lartė ekonmike, vėshtirėsitė e personave mė pak tė kualifikuar nė drejtim tė pėrparimit edhe ne situata kaq tė favorshme, mbeten shqetėsuese. 15 Figura 1.27: Frekuenca e varfėrisė sipas Figura 1.28: Frekuenca e Varfėrisė sipas Moshės Arsimimit tė Kryefamiljarit .5 .4 .4 .3 orop .3 orop abfo abfo .2 ane m .2 ane m .1 .1 0 0 None prim second voc tertiary None prim second voc tertiary 16-30 31-49 50-6465+nopens65+pens 16-30 31-49 50-6465+nopens65+pens 2002 2005 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. Source: World Bank staff calculations from survey data 1.32 Frekuenca e varfėrisė sa vjen e po rritet pėr kryefamiljarėt mė tė rinj. Nė vitin 2002, diferencat nė premisat pėr tė qenė tė varfėr nuk ishin tė mėdha gjatė ciklit tė jetės. Sikurse tregohet nė Figurėn 1.28, ndėrsa rreziku aktualisht ėshtė zvogėluar pėr kryefamiljarėt mė tė mėdhenj se 30 vjeē, ai ėshtė rritur pėr ata qė janė mė tė rinj. Vlen tė pėrmendet gjithashtu se kryefamiljarėt pensionistė kishin njė nga frekuencat mė tė ulta tė varfėrisė nė vitin 2005. 1.33 Nuk tė habit fakti qė tė papunėt kanė njė rrezik mė tė lartė varfėrie, megjithėse kontributi i tyre nė kėtė drejtim ėshtė i vogėl. Familjet me kryefamiljarė tė papunė kanė njė probabilitet prej 34 pėrqind pėr tė qenė tė varfėr por edhe kjo shifėr ėshtė ulur nė masė shumė tė vogėl duke arritur nė 32 pėrqind nė vitin 2005, krahasuar me frekuencėn e varfėrisė prej 14 pėrqind pėr familjet me kryefamiljarė tė punėsuar. Megjithatė, familjet me kryefamiljarė tė papunėsuar pėrbėjnė vetėm 5 pėrqind tė popullsisė, kėshtu qė ato pėrbėnin vetėm 6 pėrqind tė tė gjithė tė varfėrve. Krahasimisht, tė vetėpunėsuarit ku pėrfshihen familjet fshatare me prodhime tė veta bujqėsore, zenė vendin e dytė pėrsa i pėrket frekuencės mė tė lartė tė varfėrisė por ata japin kontributet mė tė larta: rreth 46 pėrqind tė tė gjithė tė varfėrve ishin klasifikuar si tė vetėpunėsuar nė vitin 2005. Figura 1.29: Rreziku i varfėrisė sipas statusit tė Tregut tė Punės absolute poor bylabor market stat .4 .3 oor abp of .2 mean .1 0 employ unemploy selfemploy employ unemploy selfemploy 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. 16 E. SHPJEGIME PĖR DIFERENCAT NĖ STATUSIN E MIRĖQĖNIES MIDIS GRUPEVE 1.34 Pėrshkrimi i shkurtėr i rreziqeve tė varfėrisė pėr familjet e pėrcaktuara mbi njė dimension tė vetėm sikurse ėshtė arsimimi ose statusi i tregut tė punės, apo mosha, duhet tė pėrbėjė vetėm pikėnisjen pėr tė bėrė mė shumė punė tė detajuar nė lidhje me pėrcaktuesit e diferencave nė mirėqėnie midis grupeve. Kjo mbetet kaq e veēantė sepse pėr ēdo familje tė dhėnė, faktorė tė shumtė ndėrveprojnė pėr tė pėrcaktuar mirėqėnien e saj. Ky seksion eksploron modelet e diferencave nė konsum nėpėrmjėt njė regresioni me shumė ndryshore. Qėllim mbetet izolimi i faktorėve qė dallohen si disavantazhe tė vėrteta pasi janė marrė nė konsideratė karakteristika tė tjera tė vėzhgueshme. Pėr shembull ne do tė pėrpiqemi tė gjejmė diferencėn e matur nė konsumin real pėr frymė midis familjes mesatare urbane dhe rurale nėse llogarisim diferencat nė arsim, vendndodhjen rajonale, gjininė, moshėn, etj. Mė poshtė, kemi nėnvizuar vetėm disa rezultate (shiko Tabela A.31­Tabela A.34). Pas kontrollit tė demografisė dhe karakteristikave tė kapitalit njerėzor, traumave shėndetėsore dhe statusit tė tregut tė punės sė familjeve, personi mesatar i marrė si model, kishte njė konsum real pėr frymė rreth 11 pėrqind mė tė lartė nė vitin 2005 se sa nė vitin 2002. Koefiēenti mbetet i njėjtė madje edhe pas shtimit tė efekteve specifike tė rajoneve.3 1.35 Familjet e mėdha dhe tė reja kanė konsume mė tė vogla veēanėrisht nė zonat urbane. Njė familje me tre fėmijė nėn moshėn 15 vjeē ka mesatarisht 21 pėrqind mė pak konsum pėr frymė. Ky defiēit ka mbetur pothuajse i njėjtė qoftė duke e parė atė si njė model tė marrė sė bashku nė vite ose qoftė si njė model tė marrė mė vete pėr ēdo vit. Hendeku i konsumit pėr frymė ka rėnė pak nė vitin 2005 por ende mbetet i lartė. Kur ne shqyrtojmė diferencat nė konsum pėr frymė veē pėr popullsinė urbane dhe atė rurale, vėrejmė se hendeku mbetet negativ dhe i madh. Diferenca ėshtė veēanėrisht e madhe pėr familjet urbane megjithėse ajo ėshtė ulur mjaft, nga 28 pėrqind nė vitin 2002, nė 20 pėrqind nė vitin 2005. Nė tė kundėrtėn, familjet me mė tepėr tė rritur se sa anėtarė nė varėsi, (i kapur me ndryshoren "raporti i varėsisė sė ulėt") kanė njė konsum mjaft mė tė lartė pėr frymė. Familjet me kryefamiljare femra kanė njė konsum mė tė lartė pėr frymė se familjet me kryefamiljarė meshkuj, ēka tregon frekuencė mė tė ulėt varfėrie tė vėrejtur tek seksioni i mėparshėm. 1.36 Familjet me kryefamiljarė tė papunė, kanė gjithashtu njė konsum mė tė ulėt pėr frymė. Diferenca ėshtė mė e lartė nė zonat urbane se nė zonat rurale, ndoshta nga qė tė papunėt nė zonat rurale kanė lidhje mė tė forta tradicionale se sa rezidentėt urbanė. Hendeku, i cili varion nga 20 pėrqind mė pak nė zonat urbane nė 12 pėrqind mė pak nė zonat rurale, ka mbetur thuajse i njėjtė ndėr vite. Krahasimisht, njė diferencial kaq i madh konsumi pėr frymė, nuk vihet re tek familjet ku kryefamiljari nuk ėshtė aktiv.(ata qė janė jashtė forcave tė punės.) Ndėrkohė qė kriza e papunėsisė ėshtė e shoqėruar me diferenca kaq tė mėdha nė konsum, ne nuk gjejmė lidhje tė hendekut nė konsum me traumat nga shėndeti, tė matur me numrin e ditėve pa punė pėr shkak tė sėmundjes. 1.37 Ezidenti mesatar rural ka njė konsum prej rreth 14 pėrqind mė pak pėr frymė krahasuar me rezidentin mesatar urban. Kjo shifėr u vėrtetua pas shqyrtimit tė efekteve specifike tė rajonit (Tabela A.31). Ndėrsa kur efektet rajonale nuk llogariten, ajo ėshtė 16 pėrqind. Megjithatė ėshtė e rėndėsishme tė theksohet se me kalimin e kohės ky hendek ka mbetur i njėjtė, duke treguar kėshtu qė njė rezident mesatar rural ka fituar po aq nga rritja aktuale ekonomike sa edhe njė rezident mesatar urban. Fakti qė normat e varfėrisė rurale kanė rėnė mė pak se sa normat e varfėrisė urbane, tregon se rezidentėt ruralė nė skajin mė tė ulėt tė shpėrndarjes rurale, mund tė kenė fituar mė pak nga rritja se rezidentėt urbanė nė skajin mė tė ulėt tė shpėrndarjes urbane. Ēuditėrisht, rezidentėt ruralė qė u kanė kushtuar mė shumė tokė (metra katrorė) drithrave ose frutave, duket se kanė njė konsum mė tė ulėt pėr frymė se sa rezidenti mesatar rural, megjithėse hendeku ėshtė me tė vėrtetė i vogėl. Dhe po kaq i ēuditshėm ėshtė 3Kur variabli i varur ėshtė nė formen logaritmike dhe variabli i pavarur ėshtė njė variabėl dummy fiktiv ( qė merr vlerėn 1ose 0) ne pėrftojmė diferencėn nė pėrqindje duke pėrdorur formulėn: diferenca pėrqind = (exp.(d)+V (d)/2)- 1), ku d ėshtė koefiēenti i variablit fiktiv dhe V ėshtė diferenca e llogaritjesvlerėsimit. 17 fakti qė pavarėsisht se kanė mė tepėr tokė tė vaditur, kjo nuk sjell ndonjė avantazh nė konsum midis rezidentėve ruralė. Kjo mund tė shpjegohet pjesėrisht me faktin se shpėrndarja e rrjetit vaditės ėshtė mjaft e gjerė nė distancė. Shumica e kėtyre rrjeteve vaditėse gjendet nė zonat malore sepse mundėsia pėr vaditje mbetet mė e lartė. Megjithatė, fermerėve nė kėto zona u mungojnė faktorėt e prodhimit (mjetet) shtesė dhe aksesi nė treg pėr shkak tė infrastrukturės sė dobėt. Pėr mė tepėr numri i tokave nė dispozicion pėr vaditje, mund tė flasė pėr disponibilitetin, por kjo nuk tregon asgjė pėr funksionimin dhe cilėsinė e tyre, ku veēanėrisht pas vitit 1990, u zvogėlua mirėmbajtja e sistemeve vaditėse. Krahas kėsaj, sistemet e vaditjes kėrkojnė energji elektrike e cila mungon disa orė nė ditė (Gero Carletto, bisedė personale). 1.38 Edhe familjet e izoluara kanė njė konsum mė tė ulėt pėr frymė, megjithėse tani ky disavantazh mund tė jetė duke u zhdukur. Pėrcaktimi i familjeve tė izoluara kėtu nėnkupton ato familje qė ndodhen nė distancė tė largėt nga shėrbimet sociale. Nė veēanti, ne e matim atė me distancėn (nė km.) nga shkolla mė e afėrt. Nėpėrmjet kėsaj matjeje, njė rritje prej 1 pėrqind nė distancėn nga shkolla mė e afėrt, tregon njė rėnie prej 0.4 pėrqind nė konsumin pėr frymė. Ky hendek ishte 0.7 pėrqind mė i ulėt nė vitin 2002, por nė vitin 2005, ėshtė zhdukur tėrėsisht. 1.39 Nė bazė rajonesh, ekzistojnė diferenca tė mėdha nė konsumin pėr frymė. Duke parė tė dhenat nga grupi i vėzhguar (sample), rezidenti mesatar nė zonė Malore ka 12 pėrqind mė pak konsum real pėr frymė se sa rezidenti mesatar nė Tiranė. Nė tė kundėrtėn, rezidentėt nė zonėn Qendrore e kanė 5 pėrqind mė tė ulėt ndėrsa rezidentėt e Bregdetit kanė njė konsum pėr frymė 4 herė mė tė lartė se sa Tirana. Por grupi i vėzhguar maskon disa zhvillime madhore nė kohė. Nė vitin 2002, vetėm zona Malore ka patur konsum pėr frymė mė tė ulėt se Tirana, me 9 pėrqind. Krahasimisht, rezidenti mesatar i Bregdetit, kishte konsum 11 pėrqind mė tė lartė dhe rezidenti mesatar i Zonės Qendrore, kishte pothuajse tė njėjtin konsum me rezidentin mesatar tė Tiranės. Nė vitin 2005, rezidenti mesatar i Tiranės kishte konsum tė njėjtė ose mė tė lartė pėr frymė se rezidenti mesatar nė tė gjitha zonat e tjera. Parė nė njė pamje mė tė gjerė tė mirėqėnies nė rritje, kjo tregon se sa mirė ka ecur Tirana dhe jo se sa keq kanė ecur rrethet e tjera. Tabela A. 31 tregon se rezidenti mesatar rural i bregdetit, ka njė konsum prej 17 dhe 34 pėrqind mė tė lartė pėr frymė se rezidenti mesatar rural respektivisht i zonės Qendrore dhe Malore. Konkluzion 1.40 Si konkluzion mund tė thuhet se performanca mbresėlėnėse e rritjes ekonomike sė Shqipėrisė, u shoqėrua me njė pėrmirėsim po aq mbresėlėnės nė standartet e jetesės. Konsumi real u rrit me dy shifra, varfėria ekstreme dhe absolute ranė ndjeshėm, u zvogelua disniveli midis zonave mė tė varfėra dhe fqinjėve tė tyre nė gjendje mė tė mirė, si edhe u pėrmirėsua aksesi ndaj disa shėrbimeve baze, megjithėse me hapa mė tė ngadaltė. Nė tė njėjtėn kohė, normat e rritjes urbane ecėn mė pėrpara se ritmet e zhvillimit rural dhe kjo ēoi drejt shtimit zgjerimit tė diferencave nė mirėqėnie midis zonave rurale dhe urbane. Pėr mė tepėr, njėsia matėse e pabarazisė Gini,qė aktualisht ėshtė e ulėt, u rrit nė mėnyrė modeste dhe qėndroi rreth 30 pėrqind. Profili i tė varfėrve tregon se tė varfėrit janė kryesisht ata persona qė jetojnė nė familje tė mėdha, nė zona rurale dhe kanė kualifikim tė dobėt tė matur me vitet e arsimit tė kryer. 18 KREU 2: GJEOGRAFIA E TĖ VARFĖRVE: PRODUKTIVITETI RURAL DHE VARFĖRIA Varfėria Rurale pati njė rėnie mė tė ngadaltė se varfėria urbane, me pėrjashtim tė zonave Malore, ku ndodhėn disa nga uljet mė tė shpejta tė varfėrisė. Tė dhėnat tregojnė se fermerėt e vegjėl janė nė pėrgjithėsi ineficientė sepse prodhimi aktual pėrbėn vetėm njė tė tretėn e atij qė duhej tė ishte. Produktiviteti i ulėt vjen si rezultat i faktit qė fermerėt shqiptarė pėrballen me kufizime tė shumta nė lidhje me faktorėt e prodhimit, nuk kanė mundėsi pėr kredi dhe nuk marrin shėrbimet e duhura nga institucionet pėr rritjen bujqėsore. Krahas kėsaj, emigrimi masiv nga zonat rurale i pėrkeqėson kėto probleme. Rritja e produktiviteti tė fermave tė vogla do tė luajė rolin e vet nė uljen e varfėrisė rurale duke zvogėluar kėshtu diferencėn e madhe qė ekziston me zonat urbane. 2.1 Pėrfitimet prej rritjes sė madhe ekonomike tė Shqipėrisė, u ndjenė nga tė gjitha grupet e popullsisė. Rėnia e pėrgjithshme e varfėrisė u vu re si nė zonat rurale edhe nė ato urbane dhe nė tė katėr rajonet agro-ekologjike tė vendit. Megjithatė, shumica e tė varfėrve vazhdojnė tė jetojnė (banojnė) nė zona rurale. Ndryshimet nė normat e uljes sė varfėrisė kanė treguar se me kalimin e kohės, pjesa e tė varfėrve qė jetojnė nė zonat rurale, aktualisht nuk ėshtė ulur por, pėrkundrazi ėshtė rritur. Ky kapitull analizon nė mėnyrė tė pėrmbledhur tendencat tek tė varfėrit ruralė, karakteristkat e tė varfėrve dhe disa nga arsyet pėr rritjen e ngadaltė tė tė ardhurave nė zonat rurale. A. VARFĖRIA RURALE DHE TENDENCAT E PABARAZISĖ 2.2 Megjithėse ka patur njė ulje tė ndjeshme tė varfėrisė nė pėrgjithėsi, normat e varfėrisė rurale u ulėn mė ngadalė se ato urbane. Tabela 2.1 tregon se ndėrsa varfėria rurale ra nė rreth 24 pėrqind, varfėria urbane ra nė 41 pėrqind kėshtu qė numri i tė varfėrve nė zonat urbane ra nga 19.5 pėrqind nė vitin 2002 nė 11.2 pėrqind nė vitin 2005, ndėrsa ajo rurale ra nga 29.6 pėrqind nė 24.2 pėrqind. Rezultat i kėsaj rėnieje tė diferencuar tė varfėrisė ėshtė pėrqėndrimi mė i madh i tė varfėrve nė zonat rurale (Figura 2.1). Nė veēanti, ndėrsa tė varfėrit ruralė pėrbėnin 66 pėrqind tė numrit total tė tė varfėrve nė vitin 2002, ata arritėn nė 75 pėrqind nė vitin 2005. 2.3 Normat e varfėrisė urbane jo vetėm janė mė tė ulta dhe po bien mė shpejt por tė dhėnat tregojnė gjithashtu se varfėria urbane nuk ėshtė aq e thellė sa ajo rurale. Treguesi i hendekut tė varfėrisė (thellėsia e varfėrisė) pėr zonat urbane ishte vetėm 2.3 pėrqind nė vitin 2005, krahasuar me 5.3 pėrqind nė zonat rurale. Pėr zonat urbane, kjo ėshtė njė ulje prej 49 pėrqind nga niveli i vitit 2002, ndėrsa pėr zonat rurale ulja ishte vetėm 20 pėrqind. 2.4 Megjithatė, disa nga uljet mė drastike nė varfėri u vėrejtėn midis popullsisė rurale nė zonat Malore. Nė tėrėsi, varfėria rurale ra me 5 pikė pėrqindje krahasuar me njė ulje prej 22 pikė pėrqindje nė popullatėn rurale tė zonave Malore. Zonat rurale nė zonat Qendrore dhe Bregdetare- pėsuan vetėm ulje tė vogla. Pėr shembull, Figura 2.2, tregon se zonat rurale Bregdetare dhe Qendrore kishin thuajse 1 deri nė 3 pikė pėrqind ulje nė varfėrinė absolute. Njė ulje kaq e madhe nė varfėri i ka lejuar zonat rurale Malore t'i arrijnė zonat e tjera rurale, por ia vlen tė pėrmendet se norma e varfėrisė atje ende ėshtė mė e lartė se nė zona tė tjera. Sikurse do tė shohim nė kapitullin tjetėr, njė pjesė e kėsaj diference masive nė rezultatet e vėrejtura tė varfėrise, mund tė jetė rrjedhojė e tendencave tė shfaqura nė format e migrimit nga kėto zona. Figura 2.1: Tendencat e Varfėrisė Absolute nė zonat Rurale absolute poor - rural .3 ro .2 po ab of mean .1 0 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data. Tabela 2.1: Normat e Uljes sė Varfėrisė nė Zonat Rurale dhe Urbane Varfėria sipas zonės Rurale/ Ndryshimet nė varfėri urbane 2002 2005 Nr. Ndryshimi nė i personave pėrqindje Popullsia totale nė varfėri 813,196 75,659 -237,537 -29.2103 Urbane 257,690 51,811 -105,879 -41.08774 Rurale 555,506 23,848 -131,658 -23.70055 Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėrore duke pėrdorur tė dhėna nga sondazhi. 20 2.5 Rritja e konsumit real pėr frymė nė zonat rurale mbeti mbrapa rritjes se konsumit nė zonat urbane, por pavarėsisht kėsaj ajo ka patur njė shpėrndarje mė tė barabartė. Sė pari, rritja pėr ēdo percentil ishte mjaft mė e ulėt se rritja e konstatuar pėr Figura 2.2: Tendencat e varfėrisė sipas shtresės, popullsinė urbane. Pėr shembull ndėrkohė qė rritja Zonat rurale mesatare pėr ēdo percentil nė zonat urbane ishte 22 pėrqind, ajo ishte vetėm 9 pėrqind pėr popullatėn rurale. Sė dyti, rritja e konsumit real pėr frymė, pėr tė absolute poor by rural and stratum .5 varfėrit ruralė ishte shumė mė e ulėt se rritja pėr tė varfėrit urbanė midis viteve 2002 dhe 2005. Njė .4 skemė e konsumit real pėr frymė tregon se rritja nė konsum pėr percentilin e 19tė tė popullatės urbane e orop .3 cila ishte klasifikuar si e varfėr nė vitin 2002, ishte abfo an .2 19.4 pėrqind midis viteve 2002 dhe 2005. me Krahasimisht, rritja e konsumit real pėr frymė pėr .1 percentilin e 29tė tė popullatės rurale qė ishte konsideruar e varfėr nė vitin 2002, ishte vetėm 6.3 0 Coast Central Mountain Coast Central Mountain pėrqind. (Tabela 2.2). 2002 2005 Source: World Bank staff calculations from survey data 2.6 Por ndryshe nga popullsia urbane, ajo rurale ka patur mė pak diferenca nė rritjen e konsumit pėrgjatė gjithė shpėrndarjes sė saj. Nė zonat rurale, vetėm njė e pesta popullatės (poshtė percentilit tė 20) pati rritje tė konsumit e cila ishte mė e ulėt se rritja mesatare e konsumit tė vlerėsuar pėr zonat rurale, ndėrsa tė gjithė ata qė ishin mbi percentilin e njėzetė patėn rritje tė konsumit tė pėrafėrt me rritjen mesatare (pėr zonat rurale). Nė zonat urbane, rreth 40 pėrqind e popullsisė pati rritje mė tė vogėl tė konsumit se mesatarja pėr zonat urbane, ndėrsa pjesa tjetėr pati rritje nė konsum tė pėrafėrt me mesataren. Pėr familjen mediane rurale pati njė rritje mė tė madhe nė konsum madje edhe prej atyre qė ndodheshin nė krye tė skajit tė fundit tė shpėrndarjes. Nė fakt, rritja mesatare e percentilit pėr percentilin e 20-tė deri nė percentilin e 90-tė tė popullatės rurale duket setė ėshtė rreth 10 pėrqind, ndėrkohė qė pėr familjet urbane ėshtė mė e shpėrndarė, duke treguar se rritja rurale, edhe pse mė e ulėt, ishte mė e barabartė. Megjithatė, rritjet mesatare tė konsumit nė zonat urbane, ishin shumė mė tė larta se nė zonat rurale pėr ēdo grup-percentili, kėshtu qė madje edhe fundi i dy tė pestave tė popullatės urbane (poshtė percentilit 40), patėn mesatarisht rritje tė konsumit pėr frymė qė ishin mė tė larta se mesatarja e zonave rurale. (Figura 2.3 dheFigura 2.4). Figura 2.3: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Zona Figura 2.4: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, Zona Urbane Rurale GIC: urban GIC:rural 30 15 10 25 5 20 0 15 -5 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean 21 Tabela 2.2: Normat e rritjes sė Konsumit, Rurale dhe Urbane Urban Rural Normat e Rritjes nė / me pėrqind pėrqind Mesatar 23.9 9.1 Median 22.1 10.6 Percentili Mesatar 22.2 8.7 Percentili i tė varfėrve nė vitin 2002 19.0 29.0 Rritja korresponduese e percentilit pro-tė 19.4 6.3 varfėr Vija e varfėrisė 4891 4891 2.7 Ndryshe nga zonat urbane, konsumi real pėr frymė nė disa zona rurale pėsoi rėnie. Njė e pesta e poshtme (nėn percentilin 20) e banorėve ruralė tė Bregdetit pati ose rritje negative tė konsumit real pėr frymė ose nuk pati rritje fare tė tij. Po kėshtu ndodhi pėr njė ė dhjetėn mė tė ulėt nė zonat rurale Qendrore Por nė zonat Malore rurale rritja e konsumit real pėr frymė, ishte drastike. Pėr mė tepėr, rritjet mė tė mėdha nė konsum i patėn ata qė ndodheshin nė gjysmėn e poshtme tė shpėrndarjes. Dy pika tė tjera qė duhen theksuar nė lidhje me zonat Malore, janė se rritja e konsuminit real pėr frymė nė zonat e saj rurale, e tejkalon rritjen e njėjtė pėr zonat urbane tė saj dhe ėshtė e vetmja pjesė rurale ku rritja e konsumit ėshtė e barabartė ose e tejkalon rritjen e vėrejtur nė zonat urbane (Figura 2.5 deri tek Figura 2.7). Figura 2.5: Kurba e Frekuencės sė Rritjes sė Figura 2.6: Kurba e Frekuencės sė Rritjes pėr zonat konsumit pėr zonat Rurale Bregdetare Rurale Qendrore GIC:coast rural GIC:central rural 10 15 5 10 5 0 0 -5 -5 0 0 -1 -1 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean Figura 2.7: Kurba e Frekuencės sė Rritjes, pėr zonat Rurale Malore GIC:mountain rural 40 30 20 10 0 0 20 40 60 80 100 Percentiles Median spline Growth rate in mean Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. 22 2.8 Rishpėrndarja luajti njė rol tė rėndėsishėm nė modelet e vėzhguara tė uljes sė varfėrsė nė zonat rurale. Pothuajse e gjithė ulja e matur prej 7 pikė pėrqindje nė varfėrinė absolute nė tėrėsi i atribuohet rritjes ekonomike. Nė zonat rurale, situata nuk na paraqitet aq e qartė. Nė zonat rurale Malore rritja ekonomike ndikoi nė njė masė tė madhe nė uljen e konstatuar tė konsumit dhe rishpėrndarja nė skajin mė tė ulėt tė shpėrndarjes e ndihmoi kėtė ndikim. Megjithatė, , nėse shpėrndarja do tė kishte mbetur e njėjtė midis viteve 2002 dhe 2005 nė zonat rurale Bregdetare, atėherė vetėm rritja e konsumit mund tė kishte ēuar nė rreth 6 pikė pėrqindje tė uljes se varfėrisė. Nė vend tė kėsaj, rishpėrndarja nė skajin e sipėrm tė shpėrndarjes, kundėrbalancoi 2 pikė pėrqindje tė uljes potenciale tė varfėrisė dhe ndėrveprimi i rritjes sė konsumit me faktorėt e rishpėrndarjes, zhvleftėsuan njė 2 pėrqindėsh tjetėr. Nė zonat Qendrore rurale, njė shpėrndarje e qėndrueshme do tė thoshte njė ulje potenciale prej 4 pikė pėrqindje pėr pjesėn nėn vijėn e varfėrisė. Megjithatė, rishpėrndarja nė pjesėt e sipėrme tė shpėrndarjes, balancoi pikėt prej 3 pėrqind. Ulja prej 2.6 pikė pėrqindje qė u vėrejt, erdhi nga faktorė tė pashpjegueshėm qė ēuan nė njė rritje tjetėr prej 1.6 nė drejtim tė uljes se varfėrisė. 2.9 Modeli i ndryshimeve nė konsum tregoi ndryshime tė vogla nė pabarazinė rurale. Sė pari, rritjet nė konsum pėrgjatė shpėrndarjes u shpėrndanė nė mėnyrė mė tė barabartė. Nė zonėn e Bregdetit dhe nė zonat Qendrore, vetėm njė e pesta dhe njė e dhjeta e poshtme respektivisht, pėsoi njė rritje negative tė konsumit. Por ekzistonin shumė pak dallime nė ndryshimet e matura nė konsum nė grupet e tjera. Sė dyti, nė zonat rurale Malore, ku rritja e konsumit ishte mė e lartė se nė tė gjitha zonat e tjera rurale, ata qė ndodheshin nė gjysmėn mė tė ulėt tė shpėrndarjes, patėn njė rritje mė tė lartė tė konsumit se sa ata qė ndodheshin nė skajin mė tė lartė tė shpėrndarjes. Rezultati ėshtė pabarazi e qėndrueshme. Koefiēenti Gini ishte rreth 27 pėrqind nė tė dy vitet. Tregues tė tjerė tė pabarazisė mbetėn gjithashtu nė nivele tė qėndrueshme. B. KORRELACIONET E VARFĖRISĖ NĖ ZONAT RURALE 2.10 Nė lidhje me modelet e vėrejtura tė treguesve tė mirėqėnies jo tė lidhur me tė ardhurat nė zonat rurale, duhen theksuar tre pika . Sė pari, pabarazia nė aksesin pėr shėrbimet bazė midis grupeve tė tė ardhurave dhe gjinive tė ndryshme, mbetet problem sikurse ėshtė edhe nė nivel kombėtar(Figura B.1 -Figura B.6). Sė dyti, pothuajse pėr ēdo shėrbim, problemet e aksesit dhe tė cilėsisė janė mė tė kėqia nė zonat rurale se nė ato urbane. Sė treti, progresi nė uljen e kėtyre diferencave ka qenė mė i ngadaltė nė zonat rurale se sa nė ato urbane. 2.11 Nė bazė tė studimit, tė njėjtat modele tė vėrejtura nė nivel kombėtar, vihen re gjithashtu edhe pėr zonat rurale. Rezultatet e korrelacioneve tė konsumit dhe premisat e tė qenit tė varfėr, janė paraqitur nė Tabelėn B.1. Rezultatet e modelit tė probabilitetit, (kolona e fundit), janė efektet marxhinale ku koefiēenti ėshtė rritja apo ulja nė pikė pėrqindje e probabilitetit pėr tė qenė tė varfėr. Rezultatet e tė dy modeleve flasin pėr tė njėjtin fenomen. Nė veēanti, varfėria ka korrelacion pozitiv me madhėsinė e familjes dhe korrelacion negativ me moshėn, rezultate mė tė mira nė tregun e punės dhe arsimimin. Pėr mė tepėr, familjet me kryefamiljare femra, nuk kanė mė shumė probabilitet pėr tė qenė tė varfėra sikurse pamė kur shqyrtuam frekuencėn e varfėrisė. Krahas kėsaj, ne vumė re se familjet rurale me akses nė shėrbime mė tė mira si ujė ēezme dhe banjė brenda shtėpisė kanė mė pak premisa pėr tė qenė tė varfėr. Po kėshtu konsiderohen edhe familjet qė zotėrojnė pajisje si sobė me gaz, satelit, makina dhe motoēikleta, qė janė tregues tė tė ardhurave potenciale. 2.12 Pėrsa i takon pjesėmarrjes nė aktivitete specifike bujqėsore, rezultatet tregojnė se familjet qė kanė mė shumė tokė tė kultivuar me perime, kanė 10 pėrqind mė pak probabilitet pėr tė qenė tė varfėr. Gjithashtu vėrejmė se familjet me mė shumė pemė frutore, mesatarisht konsumojnė mė shumė, por ky avantazh nuk tregon se ato mund tė kenė rritje probabiliteti mė tė mirė apo mė tė keq pėr tė qenė tė varfėr. Konkluzione tė ngjashme mund tė arrihen pėr njė numėr krerėsh bagėtish apo hektarė toke tė ujitshme nė pronėsi. 23 2.13 Shpėrbėrja e ndryshimeve nė varfėri midis viteve 2002 dhe 2005, tregon se ulja e varfėrisė rurale ka qenė mė e ngadaltė se ajo urbane pjesėrisht sepse rritja ekonomike nė zonat rurale ka mbetur mbrapa. Pas njė rritjeje prej dy shifrash nė vitet '90, rritja bujqėsore ėshtė ulur nė rreth 3 pėrqind nė vit. Meqėnėse historia e rritjes agregate bujqėsor pėrfshin ferma mė tė mėdha qė shfrytėzojnė ekonomitė potenciale tė shkallės, si edhe tregje eksporti fitimprurėse, ėshtė plotėsisht e mundur qė rritja nga ana e fermerėve tė vegjėl tė jetė madje mė e ulėt se rritja e llogaritur prej 3 pėrqind. Duke marrė parasysh se rreth 50 pėrqind e popullsisė ende jeton nė zona rurale, jetesa e sė cilės varet nga fermat e vogla, pėrmirėsimi i produktivitetit bujqėsor pėr kėtė klasė fermerėsh, mbetet mjaft i rėndėsishėm pėr uljen e varfėrisė rurale. Seksionet e mėposhtme shqyrtojnė kufizimet me tė cilat pėrballet rritja e produktivitetit nė fermat e vogla. C. TENDENCAT NĖ PJESĖMARRJEN NĖ VEPRIMTARI QĖ PRODHOJNĖ TĖ ARDHURA. 2.14 Tė ardhurat nė zonat rurale janė rritur midis viteve 2002 dhe 2005, megjithatė rritja ekonomike ka ardhur si rezultat i veprimaterive jo-bujqėsore. Tė ardhurat mesatare u rritėn nga 2790 USD nė vitin 2002 deri nė 4400 USD 4. Gjatė kėsaj periudhe tė ardhurat mesatare nga blegtoria ranė dhe tė ardhurat mesatare nga prodhimi bujqėsor mbetėn tė pandryshueshme kėshtu qė pjesa e veprimtarive bujqėsore nė tė ardhurat totale ra nga 54 pėrqind nė vitin 2002 deri nė 45 pėrqind nė vitin 2005. Bie nė sy njė mbėshtetje nė rritje e popullatės rurale nė veprimtaritė jo bujqėsore5. Nė veēanti, mesatarja e pagės jo bujqėsore u rrit mė tepėr se dyfish dhe arriti atė nivel qė tani pėrbėn burimin e dytė mė tė lartė (ndaj blegtorisė) tė tė ardhurave pėr popullsitė rurale. Rritja e pjesės se tė ardhuarve jo bujqėsore rradhitet mė e larta pėr kėtė periudhė dhe konkurohet vetėm nga rritja nė pjesėn e bizneseve jo fermere (vetėpunėsimi). 2.15 Portofolet e tė ardhurave rurale janė mesatarisht mė tė larmishme. Duke pėrdorur LSMS 2005, njė familje pėrkufizohet si e specializuar nėse mė tepėr se 75 pėrqind e tė ardhurave tė saj totale neto rezultojnė nga njė burim i vetėm. Sikurse tregohet tek Figura 2.8, numri i familjeve qė janė tė specializuara nė njė prej pesė burimeve kryesore tė tė ardhurave, ėshtė mė e vogėl nė zonat rurale se nė ato urbane. Pėr shembull, vetėm 46 pėrqind e familjeve rurale janė tė specializuara nė njė prej 5 burimeve kryesore tė tė ardhurave. Krahasimisht, 75 pėrqid e familjeve urbane janė tė specializuara nė njė prej tre burimeve tė tė ardhurave. Sikurse pritet, pjesa mė e madhe e familjeve rurale nė zonat rurale, 19 pėrqind e tyre, specializohen nė veprimtari fermere, vijuar nga paga jo bujqėsore dhe transferime nė kėtė drejtim. 4 Le tė marrim njė kurs kėmbimi ku 1USD =100 Albanian Lek. Moduli i tė ardhurave pėr LSMS 2005 ka pėsuar ndryshime tė cilat synonin tė pėrftonin informacion mė tė saktė rreth tė ardhurave krahasuar me vitin 2002. Nė veēanti modulet pėr biznesin privat dhe veprimtaritė bujqėsore, si edhe pėr prodhimin bujqesor dhe bagėtinė e mbajtur, janė zgjeruar. Pėrveē kėsaj, pėr modulin bujqėsor, tė dhėnat e vitit 2002 u grumbulluan nė muajin Qershor, ndėrsa ato tė vitit 2005, u grumbulluan nė muajin Tetor gjatė periudhės sė pikut tė grumbullimit tė prodhimit bujqesor. Kėshtu qė ka mundėsi qė tė ardhurat e vitit 2002 tė mos jenė raportuar saktė, krahasuar me ato tė vitit 2005; por duhet thenė sė janė bėrė mjaft pėrpjekje pėr tė krijuar njė agregat tė krahasueshėm tė ardhurash , me qėllim qė prirjet e pėrgjithshme (nėse jo magnitudat), tė konsiderohen tė besueshme. 5Nė kėtė paragraf dhe nė ata pasardhės raporti mbėshtetet mbi tė ardhurat e raportuara nga anketimet e familjeve. Ėshtė e rėndėsishme tė theksohet se burime tė tjera tė tė ardhurave, si p.sh. tė dhėnat e tė ardhurave nga fermat, tregojnė njė rritje tė tė ardhurave nga drithėrat dhe bagėtitė nga 2003 nė 2006 24 2.16 Rezidentėt e varfėr ruralė kanė mė Figura 2.8: Specializimi i tė ardhurave nė zonat Urbane shumė premisa tė specializohen nė dhe Rurale, 2005 veprimtari fermere. Prandaj ėshtė e rėndėsishme tė nėnvizojmė tre pika nė lidhje 0.5 me tė ardhurat e tė varfėrve ruralė. Sė pari, ata varen mė tepėr prej tė ardhurave nga prodhimi 0.45 bujqesor dhe blegtoria, tė dyja kėto, burime tė 0.4 ardhurash tė cilat janė duke u pakėsuar nė 0.35 Shqipėri. Pjesa e veprimtarive totale bujqėsore nė tė ardhura totale neto, ra nga 57 pėrqind nė 0.3 vitin 2002 nė 51 pėrqind pėr tė varfėrit nė 0.25 vitin 2005. Nė tė njėjtėn kohė ajo ra nga 52 nė 42 pėrqind pėr personat jo tė varfėr. Nė 0.2 fakt, pjesa e tė ardhurave nga prodhimi 0.15 bujqėsor, u rrit nga 16 nė 19 pėrqind pėr tė varfėrit ndėrsa ajo mbeti nė tė njėjtin nivel pėr 0.1 personat jo tė varfėr. Sė dyti, nė tė gjitha zonat 0.05 ku ka njė rritje tė ndjeshme tė tė ardhurave, ato kanė mbetur mbrapa. Kėto pėrfshijnė tė 0 On farm Agricultural wages Nonagricultural wages Selfemployed Transfers ardhura nga veprimtaritė jo bujqėsore dhe tė urban rural bizneseve jo fermere. Se treti, tė varfėrit janė mė tepėr tė varur nga transfertat publike se sa nga ato private (remitancat). Transfertat ­ private dhe publike ­ pėrbėjnė rreth njė tė katėrtėn e tė ardhurave tė familjeve rurale. Pėr personat jo tė varfėr, pjesėt nga transfertat publike dhe private janė ndarė pothuajse nė mėnyrė tė barabartė, ndėrsa pėr tė varfėrit, rreth 75 pėrqind e tė ardhurave tė transfertave vjen nga ato publike dhe vetėm 25 pėrqind nga ato private. 2.17 Njė pjesė mė e vogėl e tė varfėrve varen nga pagat jo bujqėsore. Nė pėrgjithėsi janė tė pakta ato familje qė marrin pagė nga bujqėsia. Nė tėrėsi, vetėm 5 pėrqind e popullsisė rurale, kontribuon nė pagat bujqėsore. Nė vitin 2005, pjesa e njėsisė sė pestė mė tė varfėr, e cila jepte kontributin e saj nė pagat bujqėsore, ishte e pėrafėrt me mesataren kombėtare (5 pėrqind.). Megjithatė, rreth 37 pėrqind e kuintilit mė tė pasur, mori pjesė nė pagat jo bujqėsore, krahasuar me vetėm 18 pėrqind tė mė tė varfėrve. Pėr mė tepėr, pagat mesatare jo bujqėsore qė u pėrfituan nga njėsia e pestė e mė tė varfėrve, ishin 43 pėrqind mė ulėta se paga mesatare e marė nga kuintili i dytė mė i varfėr, duke treguar ndoshta se tė varfėrit jo vetėm qė po kontribuojnė mė pak nė pagat jo bujqėsore por edhe qė tė ardhurat e tyre janė mė tė ulta. D. PRODHIMI BUJQĖSOR NUK ĖSHTĖ EFICIENT 2.18 Shumica e fermave familjare prodhojnė pėr nevoja familjare. Sė pari, raporti midis cilėsisė sė prodhimit bujqėsor tė mbledhur dhe tė shitur ėshtė shumė i ulėt. Vetėm 28 pėrqind e fermerėve shesin prodhimin e tyre nė treg dhe mesatarisht vetėm 9 pėrqind e prodhimit bujqėsor tė mbledhur shitet nga fermerėt. Krahas kėsaj, vetėm 14 pėrqind e fermerėve e shesin prodhimin bujqėsor tė mbledhur nė njė treg jashtė komunitetit tė tyre. Tė dhėnat tregojnė se prodhimi bujqėsor i shitur nė treg ėshtė dy herė mė i lartė pėr fermerėt mė tė mėdhenj, ku tė tillė konsiderohen ata me rreth 1.16 deri 11 hektarė tokė, krahasuar me fermerėt mė tė vegjėl (Tabela 2.3). Kjo tregon se ndarja e tokės nė Shqipėri e cila pėrbėn njė tipar themelor tė bujqėsisė shqiptare, nuk ka premisa tė pėrmirėsojė integrimin nė treg. 25 2.19 Krahasimisht, zhvillimi i tregjeve pėr Tabela 2.3: Raporti midis sasisė sė prodhimit dhėnien/marrjen me qira tė tokės, veēanėrisht bujqėsor tė shitur nė treg dhe prodhimit tė nėse ai ēon nė konsolidimin e tokės, mund tė ulė mbledhur prirjen e fermave bujqėsore pėr tė prodhuar pėr nevoja familjare. Sikurse tregohet nė Tabelėn 2.4, LLOJET E Raporti (pėrqind) raporti i sasisė sė shitur me atė tė mbledhur, rritet nė FERMAVE 14 pėrqind pėr fermerėt qė marrin tokė me qira. Pėr Gjtihė fermat 9 mė tepėr, numri i fermerėve qė e shesin prodhimin e Marrė me qira 14 tyre bujqėsor jashtė komunitetit, arriti nė 22 pėrqind Dhėnė me qira 4 pėr kėtė grup fermerėsh. Kategoria e tokės 0 ­ 0.25 ha 5.3 2.20 Sė dyti, puna me mėditje nė fermat 0.25 ­ 0.6 ha 7.6 familjare ekziston nė masė shumė tė vogėl. LSMS 0.6 ­ 1.16 ha 9 2005 nuk mblodhi tė dhėna pėr numrin e punėtorėve 1.16 ­ 11 ha 10.3 me mėditje, por ajo ka grumbulluar informacion pėr Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bankės Botėrore nga tė koston e punės me mėditje. Ndaj ne llogarisim dhėnat e sondazhit. koston e punės me mėditje nė koston totale tė faktorėve tė pėrdorura. Kėto pėrqindje tregohen nė kolonen e fundit tė Tabelės 2.4. Vėrejmė se meqėnėse kostua e faktorit tė pėrdorur nė prodhimin pėr pėrdorim vetjak gjithashtu nuk disponohet, raporti i llogaritur nė fakt ėshtė njė kufi i sipėrm (emėruesi ėshtė mė i ulėt se ē'duhej tė ishte). Konkluzioni kryesor mbetet qė puna me mėditje pothuajse nuk ekziston pėr fermat e vogla familjare.Vetėm 8 pėrqind e tė gjitha fermave kanė punė me mėditje megjithėse kjo shifėr rritet deri nė 17 pėrqind pėr ata qė kanė marrė tokė me qira. Pėrqindja e punės me mėditje nė koston totale tė faktorėve tė prodhimit, ėshtė vetėm 3 pėrqind pėr tė gjitha fermat. Nuk tė habit fakti qė ajo ėshte mė e lartė pėr ata qė marrin tokė mė qira, por dhe nė atė rast ajo nuk ėshtė mė e lartė se 5 pėrqind e kostos totale tė faktorėve tė prodhimit. Kjo tregon se fermerėt mbėshteten nė punėn e familjes ose nė ndihmėn nga punėtorė tė papaguar (si tė afėrm apo punė nė shkėmbim nga fqinjėt). 2.21 Sė fundmi, analizojmė nivelin e teknologjisė nė ferma. Nė njė situatė ideale, do tė ishte me vlerė tė krahasonim numrin e fermave qė pėrdorin faktorė prodhimi modern ­p.sh.makineri moderne, plugje, farėra hibride, dhe plehra kimike ­ nė raport me ata qė mbėshteten mė tepėr nė faktorėt tradicionale. Pėr fat tė keq, tė dhėnat pėr makineritė bujqėsore dhe pajisjet e tjera nuk janė tė plota. Pėr shembull, ne vėrejmė se afėrsisht vetėm njė e treta e familjeve deklarojnė se zotėrojnė ndonjė lloj makinerie dhe sė shumti 3 pėrqind e tė gjitha familjeve fermere zotėrojnė traktor. Megjithatė, zotėrimi i makinerive ėshtė njė tregues jo i saktė i pėrdorimit tė tyre sepse shumė fermerė nė tė vėrtetė i marin me qera makinat bujqėsore. Krahasimisht, pjesa mė e madhe e fermerėve pėrdorin pesticide dhe farėra tė kohės (Tabela 2.4). Por kostot e pesticideve pėrbėjnė mė shumė se sa gjysmėn e kostos sė tė gjithė faktorėve tė blerė dhe kjo ndoshta tregon se ēmimi i kėtij faktori tė rėndėsishėm ėshtė relativisht i lartė, veēanėrisht pėr fermerėt qė kanė tendenca tė marrin pjesė nė treg (ata qė marrin me qira). 2.22 Evidenca empirike tregon se produktiviteti ėshtė i ulėt sepse shumica e fermave nuk pėrdoren nė mėnyrė eficiente. Mbi 46 pėrqind e tė gjithė variacionit tė vėrejtur nė prodhimin e fermerėve i atribuohet diferencave nė eficiencėn teknike. (Tabela B.2). Mesatarisht efiēenca teknike e fermerėve tė vegjėl ėshtė vetėm 28 pėrqind. Kjo do tė thotė se fermeri mesatar po operon vetėm me njė tė tretėn e kapacitetit mė afėr potencialit. Tė habit fakti qė kjo eficiencė e ulėt ėshtė e pėrgjithshme nė sensin qė ajo nuk ndryshon shumė sipas kategorisė sė tokės. Njė paraqitje vizive e lidhjes midis eficiencės dhe madhėsisė sė tokės nė pronėsi tregohet nė Figurėn 2.9 (Paneli A). Grafiku i pėrhapjes tregon se pėr ēdo sipėrfaqe toke ka heterogjenitet tė dukshėm nė nivelet e matura tė eficiencės sė fermerit. Heterogjeniteti i madh do tė thotė se fermeri mesatar nė kuartilin mė tė ulėt tė madhėsisė sė tokės nė pronėsi nuk ndryshon aq shumė pėrsa i takon eficiencės nga fermeri mesatar qė ndodhet nė kuartlin mė tė lartė. Nė mėnyrė mė specifike, eficienca mesatare pėr fermerėt me mė pak se 0.25 hektare tokė ėshtė 21 pėrqind, ndėrsa 26 eficienca mesatare pėr fermerėt nė kuartilin mė tė lartė (ata me rreth 1.16 deri 11.5 hektarė) ėshtė vetėm 33 pėrqind. (shih Tabela B.3). Tabela 2.4: Sasia e kostos sė mjeteve dhe numri i familjeve qė pėrdorin farėra dhe pesticide tė kohės Lloji Pjesa e shpenzimeve pėr Pjesa e shpenzimeve pėr i fermave farėrat ndaj totalit tė pesticidet ndaj totalit tė Pjesa e shpenzimeve pėr punėn faktorėve tė prodhimit tė faktorėve tė prodhimit tė me mėditje ndaj totalit tė blerė blerė faktorėve tė prodhimit tė blerė Tė gjitha fermat 22.7 58.3 2.8 Dhėnė me qira 8.5 47.2 0.6 Autarki 23.5 58.2 2.8 Marrė me qira 20.6 65.2 4.6 Kategoria e Numri i familjeve qė Numri i familjeve qė Numri i familjeve qė pėrdorin tokės pėrdorin farėra pėrdorin pesticide punė me mėditje Tė gjitha fermat 57.5 85.2 7.7 Dhėnė me qira 25.4 59.7 3.0 Prona e vetė 57.3 85.5 7.3 Marrė me qira 79.1 96.5 16.5 Burimi: Vlerėsimet e Stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. 2.23 Njė vėshtrim mė nga afėr nė shpėrndarjen e eficiencės teknike tregon njė shpėrndarje bi- modale (Figura 2.9, Paneli B). Pėr kėtė arsye ne i ndamė familjet nė tre nivele tė eficiencės teknike: nėn 20 pėrqind, midis 21 dhe 50 dhe mė shumė se 50 pėrqind. Vetėm 23 pėrqind e familjeve kanė njė eficiencė teknike mė tė madhe se gjysma e vlerės mė tė lartė tė mundshme e kufirit tė mundėsive tė prodhimit, ndėrsa 41 pėrqind prej tyre janė mė pak se 20 pėrqind eficientė. Tabela B.5 tregon vlerat mesatare tė faktorėve tė vėzhguar pėr grupet e ndara sipas niveleve tė eficiencės teknike. Dallimet kryesore vihen re nė tre faktorė. Njėra ka tė bėjė me rėndėsinė e tokės sė ujitshme. Fermerėt qė kanė njė rezultat mė tė mirė eficience, raportojnė mesatarisht dyfishin e hektarėve tė tokės sė ujitshme nė krahasim me ata tė nivelit mė tė ulėt tė eficiencės. Njė konstatim tjetėr ėshtė se fermerėt mė eficientė kanė nivele mė tė larta inputesh (punė me mėditje ose mjete tė blera) dhe nė fund fermerėt mė pak eficientė kanė pėrqindje mė tė lartė tė ardhurash qė i marrin nga transfertat. Ky vėshtrim i thjeshtėzuar pėr diferencat mesatare na ēon drejt shqyrtimit tė pėrcaktuesve tė eficiencės teknike, rezultatet e sė cilės tregohen nė Tabelėn B.2. Rezultatet na ēojnė nė tre konkluzione kryesore. 2.24 Sė pari, njė burim kryesor ineficience ėshtė toka e pamjaftueshme pėr shumė familje. Nė njė sens mė tė pėrgjithshėm, mund tė thuhet se mungesa e aksesit pėr tokė tė mjaftueshme pėrbėn pengesėn mė tė madhe pėr rritjen bujqėsore e pėr rrjedhojė edhe pėr rritjen e tė ardhurave nga bujqėsia nė Shqipėri6. Familja mesatare kultivon vetėm 0.8 hektarė tokė. Pėr mė tepėr, njė pjesė e madhe e kėsaj toke ėshtė e ndarė nė shumė parcela. Mėnyrat e shumta nėpėrmjet tė cilave copėzimi i tokės e dėmton produktivitetin bujqėsor janė tė mirėnjohura: parcelat e shumta tė madhėsive tė vogla sjellin kosto tė larta tė 6Ideja e hedhur ketu ­ qė fermat e vogla janė jo-eficiente ­ ka nevojė tė shpjegohet mė mirė. Egziston njė literature e gjerė qė tregon se fermat e vogla mund tė jenė po aq eficient dhe ne disa raste edhe mė eficient se fermat e mėdha. Nė kėtė raport analiza nuk konsiston nė krahasimin e fermave tė vogla me ato tė mėdha duke qenė se firmat e mėdha nuk ishin pjese e anketimit. Treguesi i eficiencės ėshtė njė tregues teknik qė krahason nivelin e vėrejtur tė operimit me atė qė mund tė ishte potenciali. 27 transaksioneve, alokim ineficient tė inputeve dhe vėshtirėsi nė adoptimin e teknologjive me ekonomi tė shkallės. Kėshtu njė konkluzion i arsyeshėm do tė ishte se copėzimi i tokės pėrbėn pengesė tė madhe nė pėrmirėsimin e eficiencės sė fermave. Figura 2.9: Shpėrndarja e Eficiencės Teknike A. Grafik i pėrhapjes sė Eficiencės Teknike B. Dendėsia Kernel e Efiēencės Teknike 1 2 .8 5 1. cyneciiffel .6 yitsn 1 cain .4 De cheT .2 .5 0 0 0 5 10 15 0 .2 .4 .6 .8 1 Total land owned Technical efficiency Technical efficiency 1 petal = 1 obs. Kernel density estimate 1 petal = 13 obs. Normal density Shėnim: Njė petal ėshtė njė numėr segmentesh lineare me gjatėsi tė barabartė qė dalin nga njė pikė qendrore e pėrbashkėt. Ka dy lloje petalesh; e ēelėt dhe e errėt. Ēdo petal me ngjyrė tė ēelėt pėrfaqėson njė vėzhgim. Ēdo petal me ngjyrė tė errėt, pėrfaqėson njė numėr vėzhgimesh. Zonat me ngjyrė tė errėt dhe tė ēelėt pėrfaqėsojnė rajone me dendėsi tė lartė dhe mesatare tė tė dhėnave, dhe simbolet me shėnues pėrfaqėsojnė vėzhgime individuale nė rajonet me dendėsi tė ulėt. 2.25 Megjithatė, tė dhėnat empirike nė Shqipėri tregojnė se aksesi ndaj tokės pėrbėn njė pengesė mė tė madhe se sa copėzimi i saj. Familjet mesatare kanė 3 parcela. Nė fakt, rreth 75 pėrqind e fermerėve tė vegjėl kanė mė tepėr se dy parcela. Eficienca mesatare e familjeve me mė shumė se 5 parcela ėshtė 35 pėrqind krahasuar me efiēiencėn mesatare prej 24 pėrqind pėr familjet me dy ose mė pak parcela. (Tabela B.3). Nė pėrgjithėsi, sa mė i madh tė jetė numri i parcelave, aq mė i lartė do tė jetė rezultati i eficiencės mesatare. (Tabela B.6). Meqėnėse, ndryshorja e varur ėshtė rezultati i inefiēiencės, njė koefiēent negativ nėnkupton qė ndryshorja (e pavarur) e ul inefiēiencėn (rrit efiēiencėn). Vėreni qė rezultatet tregojnė se njė rritje nė numrin e parcelave nė dispozicion tė fermerit, e rrit efiēiencėn., ēka do tė thotė se kjo e sjell fermerin mė prane potencialit tė prodhimit mė tė lartė. Nėse do tė dominonin efektet negative tė copėzimit, atėhere do tė kishim njė koefiēent pozitiv. 2.26 Me qėllim qė tė kuptojmė shkallėn e pėrfitimeve nga zotėrimi i sipėrfaqeve mė tė mėdha tė tokės, le tė shohim Tabelėn B.6 e cila tregon se njė rritje prej 10 pėrqind nė tokėn qė mund t'ju vihet nė dispozicion fermerėve, do tė rrisė vlerėn e prodhimit bujqėsor deri nė 4.4 pėrqind7. Tė dhėna shtesė tregojnė se ata fermerė qė u konstatua se kishin marė mė tepėr tokė, pra ata qė kishin marrė tokė me qera, i tejkalonin tė tjerėt nė shumė drejtime. Se pari, ata janė mė tepėr efiēientė (shih Figura 2.10). Eficienca mesatare e atyre qė kanė marrė tokė me qira, ėshtė 37 pėrqind dhe ėshtė mė e lartė se 13 pėrqindėshi i atyre qė kanė dhėnė tokė me qira ose 28 pėrqind pėr ata qė nuk marrin pjesė nė tregun rental (autarki). Sė dyti, ata gjithashtu kanė edhe fitime mė tė mėdha. Fitimet totale tė atyre qė kanė marrė tokė me qira janė dy herė mė tė larta se fitimet mesatare tė tė gjithė fermerėve. (Tabela B.7). 7Fakti qė nuk ekzistojnė tė ardhura konstante tė shkallės nuk ėshtė i papritur. Koeficientėt e vlerėsuar mund tė tregojnė ndryshime nė cilėsinė e tokės, tė cilin nuk arrijmė dot ta kontrollojmė, ose mungesė tė inputeve tė tjerė plotėsues. 28 Vetėm 21 pėrqind e familjeve qiramarrėse kanė patur fitime negative krahasuar me 42 pėrqind tė qiradhėnėsve tė tokės. Sė fundmi, ata pėrdorin mė shumė inpute moderne si makineri, mjete pėr blegtorinė etj, ndoshta pėr tė shfrytėzuar ekonomite potenciale tė shkallės e cila bėhet e mundur duke punuar mė shumė tokė. Figura 2.10: Efiēenca Teknike e Pjesėmarrėsve nė Tregun e Tokės me Qira T e c h n ic a l E ffic ie n c y b y fa rm e rs 1 2 3 0 .2 . 4 . 6 .8 1 1 = R e n t o u t 2 = A u t a rc h y 3 = R e n t in Burimi: Vlerėsime tė Stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėna tė sondazhit. 2.27 Sė dyti, njė tjetėr burim i inefiēiencės janė institucionet e jo-kompetente bujqėsore. Njė institucion i tillė ėshtė ai i kėshillimit masiv. Tabela B.2 tregon se fermerėt qė kanė marrė instruksione mbi cilėsinė e tokės si edhe rrugėt pėr ta pėrmirėsuar atė, prej njė nėpunėsi tė kėshillimit bujqėsor, ishin mė efiēientė se fermerėt qė nuk morėn udhėzime tė tilla. Megjithatė, tė pakta janė ato familje qė pėrdorin apo marrin shėrbime tė tilla pėr farėrat, prodhimin, dhe insektet dhe akoma mė tė pakta janė ato qė pėrfitojnė shėrbime nga programe pėr faktorėt e prodhimit (plehrat kimike) dhe ndėrzimin artificial (programet pėr blegtorinė). Rezultatet tregojnė gjithashtu se institucionet qė ofrojne tė drejta tė sigurta mbi pronėn po pėrmirėsohen nė mėnyrė efikase. Pėr shembull, fermerėt qė kanė ēertifikata pronėsie qė nga reformat e tokės sė vitit 1991, janė nė pėrgjithėsi mė efiēientė. Pėrveē kėsaj, ata qė e kanė trashėguar tokėn, e cila ėshtė njė alternativė pėr tė drejtat e sigurta mbi pronėn brenda familjes, demonstrojnė gjithashtu efiēienca mė tė larta. Tė drejtat e sigurta mbi pronėn janė tė rėndėsishme sepse ndėrkohė qė mė shumė se 90 pėrqind e familjeve pretendojnė se janė pronarė tė tokės, numri i familjeve me tė drejta tė ligjshme mbi tokėn e tyre, ndryshon ndjeshėm sipas madhėsisė sė tokės. Tabela 2.5 tregon se proporcioni i familjeve me tė drejta ligjore mbi tokėn po bie me rėnien e sipėrfaqes sė tokės. Tabela 2.5: Pronėsia dhe e Drejta mbi Tokėn sipas Sipėrfaqes sė Tokės Pronėsia mbi tokėn. Kategoria e Tokės Pjesa e familjeve Kanė tė drejtė ligjore (pėrqind) mbi tokėn (pėrqind) 0-0.25 Ha 87 47 0.25-0.6 ha 98 69 0.60-1.16 ha 99 88 1.16-11.5 ha 99 92 Burimi: Vlerėsimet e Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazhit. 29 2.28 Pėrfundimisht, njė rritje prej 10 pėrqind nė sipėrfaqen e tokės sė vaditur e rrit vlerėn e prodhimit bujqėsor me 0.42 pėrqind (Tabela B.6). Vetėm 40 pėrqind e tė gjitha parcelave kanė akses pėr vaditje dhe dihet se shumica e sistemeve tė vaditjeve nuk funksionojnė nė nivel maksimal. Rezultatet nė Tabelėn B.2 tregojnė nė njėfarė mėnyre se pjesėmarrja nė vaditje e rrit efiēencėn, pasi koefiēenti ėshtė statistikisht i rėndėsishėm dhe ka shenjėn e duhur. Marrė se bashku, kjo do tė thotė se ka premisa pėr mė shumė potencial nė pėrmirėsimin e prodhimit bujqėsor duke pėrdorur mė shumė vaditje se sa ėshtė pėrdorur deri mė sot. Kjo qėndron sidomos kur vaditja ėshtė plotėsuse e inputeve tė tjera si plehra kimike dhe pesticide. 2.29 Sė treti, kufizimet nė dhėnien e kredive janė burim kryesor inefiēience. Pak mė tepėr se njė e treta e gjithė familjeve fermere nė komunitete raportojnė se kanė akses pėr kredi nga qeveria apo nga ndonjė bankė private nėse ata do tė kėrkonin njė hua tė vogėl pėr tė filluar njė biznes. Brenda komunnitetit, vetėm 36 pėrqind e familjeve mund tė pėrfitojnė njė hua tė tillė me njė interes prej rreth 11 pėrqind. Figura 2.11 tregon se sa mė e vogel tė jetė sipėrfaqja e tokes, aq mė e vogėl ėshtė dhe mundėsia pėr tė marė kredi. Vetėm 28 pėrqind e familjeve nė kuintilin mė tė vogėl tė madhėsisė sė tokės kanė akses pėr kėtė lloj kredie krahasuar me 42 pėrqind nė krye tė kuintilit. Tė dhėna tė tjera pėr kufizimet nė kredi mund tė gjenden tek Tabela B.2. Figura 2.11: Aksesi pėr Kredi sipas kategorisė sė sipėrfaqes sė Tokės 0.45 0.4 0.35 tide 0.3 cr ot ss 0.25 acce htiw 0.2 noi actrf0.15 0.1 0.05 0 All less than 0.25 0.25 to 0.6 0.6 to 1.16 1.16 to 11.5 land size class 2.30 Rezultatet nga analizat e pėrcaktuesve tė efiēiencės teknike tregojnė se njė pėrpjekje e pėrbashkėt e cila mund tė zvogėlonte izolimin, (tė reduktojė distancėn pėr tek bankat) dhe tė ofronte kredi (nėpėrmjet bankave private ose qeverisė), do tė ulte inefiēiencėn. Rezultatet tregojnė gjithashtu se burimi i kredive ka shumė rėndėsi. Ndėrkohė qė aksesi pėr kredi nga bankat private dhe nga qeveria ėshtė i shoqėruar me rritjen e efiēiencės, aksesi pėr kredi brenda komunitetit- ēka do tė thotė huamarrja nga huadhėnės lokalė- e ul efiēiencėn (megjithėse koefiēenti nuk ėshtė statistikisht i rėndėsishėm, shenja e tij tregon qė eficienca ulet.) Njė arsye qė mundėsia pėr kredi nė komunitet mund tė shoqėrohet me inefiēienca nė rritje, mund tė shpjegohet me faktin qė kredia ofrohet mbi bazėn e njohjeve lokale dhe nuk i jepet fermerit mė efiēient, tė cilit pavarėsisht nga kjo, i ėshtė kufizuar kredia. Njė arsye tjetėr mund tė jetė ajo qė normat e interesit mund tė jenė kaq tė larta sa qė shumė fermerė tė mirė nuk e kėrkojnė njė kredi tė tillė dhe ata qė e kėrkojnė njė kredi tė tillė, janė ata qė pėrpiqen mė pak dhe kėsisoj nuk do t'ja dalin mbanė.(seleksionimi i kundėrt) . 30 2.31 Nivelet e ulta tė mundėsisė pėr kredi pėrjashtojnė familjet nga ndėrmarrja e aktiviteteve madhore ose e veprimtarive qė kanė rrezik tė lartė dhe fitim tė madh. Nė njė studim tė kohėve tė fundit, Mc.Carthy dhe te tjere (2006), u konstatua se familjet qė kanė emigrantė jashtė shtetit, kanė mė tepėr prona blegtorale dhe alokojnė mė tepėr tokė pėr kullota dhe ushqim pėr bagėtinė, tė cilat janė veprimtari plotėsuese. Ato janė nė gjendje ta bėjnė njė gjė tė tillė sepse nga njera anė duke pasur anėtarė tė familjeve emigrantė puna nė familje zvogelohet, prandaj keto familje kanė mė pak tendenca qė tė angazhohen nė veprimtari me pune intensive. Nga ana tjetėr, anėtarėt e familjeve qė janė emigrantė dėrgojnė remitanca tė cilat e ulin kufizimin e likuiditeteve dhe ju japin mundėsi familjeve tė tyre tė zgjedhin veprimtari me mė shumė risk por mė tė pėrfitueshme dhe qė kėrkojnė mė pak punė intensive. Nė tė vėrtetė studimi tregon se kėto familje kishin mė shumė tė ardhura nga bujqėsia dhe tė ardhura totale. 2.32 Sė fundmi, migrimi prezanton kufizime tė tjera nė prodhimin bujqėsor. Migrimi i njė anėtari jashtė shtetit ka njė efekt negativ nė pėrpjekjet totale dhe pėr frymė tė familjes pėr punė nė bujqėsi. Njė anėtar mė tepėr migrant e ul punėn nė total tė familjes nė bujqėsi si edhe punėn pėr frymė me 640 dhe 118 orė nė vit respektivisht. (McCarthy et al. 2007). Konstatimet janė si pėr pėrpjekjet nė punė tė meshkujve edhe tė femrave, megjithėse ulja ėshtė mė e lartė pėr punėtorėt meshkuj. Pėr mė tepėr, familjet me migrantė ndėrkombėtarė, investojne mė pak nė teknologji qė rrisin produktivitetin dhe qė kursejnė kohėn sikurse janė plehrat kimike dhe pajisjet e marra hua. Reduktimi nė periudhėn pas migrimit i punės nė zotėrim tė familjeve me migrantė dhe shkėmbimet midis rreziqeve dhe tė ardhurave nga prodhimi bujqėsor dhe blegtoral, ka ēuar gjthashtu drejt njė largimi nga prodhimi i frutave dhe i tė lashtave drejt veprimtarive blegtorale si edhe aktiviteteve tė tyre komplementare si foragjeret dhe livadhet pėr familjet me migrantė. (Miluka et al. 2007; McCarthy et al. 2007). 2.33 Natyrisht qė do t'ja vlente tė kuptonim me hollėsi sektorėt ku familjet me emigrantė jashtė shtetit investojnė pėrpjekjet e tyre tani qė ata harxhojnė mė pak kohė nė bujqėsi. Nė mungesė tė kėtij informacioni, mendojmė se ka disa mundėsi. Nė bujqėsi, ku kemi pak informacion, ne tashmė e kemi parė zhvendosjen e pėrpjekjeve tė tyre drejt prodhimit blegtoral sepse tė ardhurat mė tė larta nga remitancat u krijojne mundėsinė pėr tė ndėrmarė aktivitete me rrezik mė tė lartė (prodhimi blegoral konsiderohet si aktivitet me rrėzik mė tė lartė se prodhimi bujqesor) por gjithashtu me fitim mė tė lartė. Gjithashtu eshtė shumė e mundshme qė gjendja mė e mirė nė tė ardhura krijon mundėsi pėr njė kohė tė lirė mė tė madhe. Por nėse fakti qė ata punojnė nė bujqėsi perben nje tregues, ata mund tė ndermarrin aktivitetete jo-bujqesore sikurse mund tė jete hapja e ndonjė biznesi familjar ose angazhimi nė aktivitetet jo bujqėsore me pagė, ku qė tė dyja kėto aktivitetete janė mė me rrezik por kanė shpėrblime mė tė mėdha dhe mund tė pėrmirėsojnė mirėqenien. Nė cdo rast, konstatimet sugjerojnė se nga familjet ka njė lėvizje tė pėrgjithshme jashtė bujqėsisė, ēka po lehtėsohet mė shumė nga migrimi. 2.34 Pasojat rezultojnė nė dy efekte. Tėrheqja nga aktivitetet bujqėsore i shtohet kufizimeve tė cilat pengojne rritjen e produktivitetit tė bujqėsisė, duke pėrfshirė edhe rallėsinė e faktoreve tė prodhimit sikurse ėshtė puna8. Por tėrheqja e shumė familjeve mundet gjithashtu tė ketė edhe rezultate pozitive dhe tė pėrmirėsojė produktivitetin bujqėsor nėse kjo ēon drejt konsolidimit tė tokės, drejt uljes sė copėzimit si edhe transferimit tė saj drejt familjeve mė produktive. 8 Diskutimi nėse fuqia punėtore nė bujqėsi nė Shqipėri ėshtė e bollshme apo e mangėt ėshtė i papėrcaktuar, Popullėsia e madhe fashatare, familje tė mėdha nė ferma tė vogla, sugjeron njė teprice fuqie punėtore nė bujqėsi. Megjithatė nė praktikė vėrehet shumė pak punėmarrje dhe shumica e familjeve bazohen nė krahun e punės sė disponushme brenda familjeve. Mungesa e punėmarrjes dhe pėrqendrimi nė krahun e punės brenda familjes, mund tė jetė rezultat ose i moralit tė rrezikshėm tė lartė, mungesės sė kredive pėr tė paguar marrjen nė punė ose mungesės sė fuqisė punėtore. Duke qenė se shumė familje marrin remitanca qė e minimizon problemin e kredisė atėherė morali i rrezikshėm dhe mungesa e kredisė nuk duket tė jenė pengesa. Kjo tė lė te mendosh mundėsinė e mungesėn e fuqisė punėtore. 31 Konkluzione 2.35 Me qėllim qė tė pėrmirėsohen tė ardhurat rurale dhe kėsisoj edhe standartet e jetesės, do tė jetė e domosdoshme tė rritet produktiviteti bujqėsor. Por sikurse u theksua edhe ne diskutimin e mėsipėrm, ekzistojnė njė sėrė pengesash pėr arritjen e kėtyre synimeve. Fermerėt shqiptarė pėrballen me shumė kufizime nė lidhje me faktorėt e prodhimit, nuk kanė akses pėr kredi dhe nuk marrin shėrbimet e mjaftueshme nga institucionet bujqėsore. Megjithatė, ēdo progres duhet tė fillojė duke lehtėsuar disa prej kėtyre kufizimeve madhore. Sė pari, lehtėsimi i aksesit pėr mė shumė tokė nėpėrmjet tregut tė tokės me qira pėr fermerėt qė janė mė produktivė, pėrbėn njė potencial tė madh. Sikurse u tha edhe mė lart, tė dhėnat empirike theksojnė faktin qė zotėrimi i sipėrfaqeve mė tė mėdha tė tokave, ka mė shumė rėndėsi pėr pėrmirėsimin e efiēencės se sa konsolidimi. Kjo nuk do tė thotė qė konsolidimi nuk ėshtė i rėndėsishėm ose qė ai nuk duhet tė pėrbėjė njė prioritet. Kjo mė tepėr tregon se pėrfitimet nga dhėnia e aksesit pėr mė shumė tokė tek fermerėt mė produktive, nuk janė shfrytėzuar plotėsisht. Nuk ėshtė e qartė se cili duhet tė jetė roli specifik i politikave publike pėr tė rritur veprimtarinė nė kėtė treg, por dhėnia e tė drejtave tė duhura pėr pronėsinė e tokes, sigurisht qė do tė ndihmojė. Kjo ka rėndėsi sepse tė dhėnat tregojnė se janė mė tė shumta ato familje qė marrin pjesė nė dhėnien e tokės me qira tė cilat e kanė marė tė drejtėn e pronėsisė sė tokės krahasuar me familjet qė nuk marrin pjesė. (Tabela B.10). Sė dyti, rritja e mundėsisė pėr kredi pėr mė shumė fermerė, do tė rrisė gjithashtu produktivitetin rural. 2.36 Sė fundmi, ėshtė e nevojshme ngritja e institucione tė forta pėr zhvillimin bujqėsor. Ofrimi i njė shėrbimi kėshillimor efikas dhe proaktiv mund tė jetė shumė i vlefshėm. Kemi vėnė re se institucionet qė sigurojnė tė drejtėn e pronėsisė, dhe e mbrojnė kėtė tė drejtė, janė mjaft premtuese. Por edhe mė e rėndėsishme do tė jetė aftėsia e kėtyre institucioneve pėr t'ju pėrgjigjur nevojave tė fermerėve qė fillojnė veprimtari tė reja. Dy nga kėto fusha tė zhvillimit janė blegtoria dhe prodhimi i frutave. Pėr shkak tė lehtėsimit tė kufizimeve tė likuiditeteve, si dhe mungesės sė krahut tė punės, shumė fermerė shqiptarė po drejtohen drejt rritjes sė gjedhit dhe prodhimit tė nėnprodukteve komplementare, me qėllim rritjen e tė ardhurave totale dhe nga bujqėsia. Nė fakt, prodhimi blegtoral dhe nėnproduktet pėrbėnin thuajse 80 pėrqind tė tė gjithe vlerės totale tė prodhimit bujqėsor tė familjeve. (Tabela B.9)). Nė vitin 2005, prodhimi i frutave pėrbėnte rreth 6 pėrqind tė vlerės totale tė prodhimit bujqėsor, ndėrkohė qė ai po rritet. Megjithatė, pjesėmarrja nė prodhimin e pemėve frutore, ėshte rritur ndjeshėm nga 54 pėrqind e familjeve nė vitin 2002 nė 83 pėrqind nė vitin 2005. Shitja e pemėve frutore gjithashtu u rrit nga 14 pėrqind nė 18 pėrqind nė tė njėjtėn periudhė. Rritja e pjesėmarrjes nė prodhimin e pemėve frutore dhe nė prodhimin blegtoral si edhe nė shitjen e tyre, tregon se veprimtari tė tilla kanė ofruar mundėsi fitimprurėse pėr familjet bujqėsore nė Shqipėrinė rurale. Ne konstatojmė se si tė ardhurat nga tė korrat, dhe tė ardhurat totale pėr familjet bujqėsore janė tė lidhura pozitivisht dhe ndjeshėm me sipėrfaqen e tokės sė kultivuar me pemė frutore dhe me zotėrim tė gjedhit. Me qėllim qė Shqipėria tė shfrytėzojė avantazhet e saj krahasuese nė kėto fusha, roli i institucioneve komplementare pėr sigurinė e ushqimit dhe transferimin e t e k n o l o g j i s ė ė s h t ė t h e l b ė s o r. 32 KREU 3: MIGRIMI DHE MIRĖQENIA OSE SHKĖPUTJA NGA VARFĖRIA Nė kuptimin e plotė tė fjalės Shqipėria ėshte njė vend nė lėvizje. Migrimi i saj i brendshėm dhe i jashtėm nė 15 vitet e fundit, ka qenė masiv si nė drejtim tė shkallės edhe ndikimit. Rreth 20 pėrqind e tė rriturve janė shpėrngulur brenda vendit dhe njė nė tre familje ka njė migrant jashtė shtetit. .Mė shumė se 65 pėrqind e kėtyre familjeve, marrin remitanca tė cilat kanė patur njė ndikim tė rėndėsishėm nė konsum, nė ofertėn e punės dhe nė investime. Familjet me migrantė ndėrkombėtarė deklarojnė pėrmirėsim tė kushteve tė jetesės mbi bazėn e njė vlerėsimi subjektiv tė statusit tė varfėrisė, kanė konsum mė tė lartė dhe kanė mė shumė premisa tė investojnė pėr tė filluar biznesin e tyre. Pėr shembul,l njė vit shtesė i migrimit tė pėrkohshėm ndėkombėtar shoqėrohet me njė rritje prej 5 pėrqind tė konsumit real pėr frymė dhe ndikimi ėshtė edhe mė i madh pėr migrimin e pėrhershėm ndėrkombėtar. Tė dhėnat e paraqitura tregojnė se migrimi shpjegon pjesėrisht ndryshimet e vėrejtura nė varfėri. Por migrimi masiv jashtė shtetit duket se ka patur edhe disa pasoja negative, nė faktin qė familjet e emigrantėve duket se investojnė mė pak nė arsim dhe punojnė mė pak. Ky ndikim vihet re veēanėrisht nė zonat rurale. 3.1 Sikurse ėshtė dokumentuar gjerėsisht nė studimet e mėparshme, Shqipėria ėshtė njė vend nė lėvizje me nivele masive si nė migrimin e brendshėm edhe nė atė ndėrkombėta. Lėvizjet e mėdha tė brendshme janė mė tepėr nga zonat rurale nė ato urbane ndėrsa migrimi ndėrkombėtar tradicionalisht ėshtė drejtuar tek vendet fqinjė sikurse Greqia dhe Italia. Pėr mė tepėr, njė prirje mė e re ėshtė shfaqur ndaj vendeve mė tė largėta por mė tė dėshirueshme si destinacione, si nė Europė ose nė Amerikėn e Veriut. Duke u nisur nga natyra ekstremisht dinamike e fenomenit, objektivi kryesor i kėtij dokumenti ėshtė tė pėrditėsojė dijet tona dhe njohjen e migrimit nė Shqipėri duke pėrdorur studimin mė tė fundit mbi familjet. Veēanėrisht kjo analizė do tė pėrpiqet tė japė pėrgjigje pėr disa ēėshtje qė diskutohen nė dialogun aktual tė politikės mbi migrimin nė Shqipėri. A po ndryshon pėrbėrja demografike dhe socio- ekonomike e migrantėve me kalimin e kohes? A po pakėsohen migrimi dhe fluksi i remitancave? A po ndodh njė fenomen i ri i tė rikthyerve dhe cila ėshte pėrbėrja e tyre? Cili ėshte ndikimi i llojeve tė ndryshme tė migrimit nė mirėqenie? Duke u nisur nga hapat e mėdhenj nė uljen e varfėrisė nė kėto vitet e fundit, cili ėshtė roli i migrimit nė kėtė proces dhe a po ndihmon migrimi rajonet mė tė varfėra tė marrin veten? A. MADHĖSIA DHE FORMA E MIGRIMIT Migrimi i Brendshėm 3.2 Gjatė 15 viteve tė fundit, rreth 20 pėrqind e tė rriturve janė shpėrngulur brenda vendit. Kjo do tė thotė se rreth 450,000 persona jetojnė aktualisht nė njė vend tė ndryshėm nga ai ku kanė pasė jetuar nė vitin 1990. Nėse i numėrojmė tė shpėrngulurit qė prej ditės sė lindjes atėhere 1 nė 3 tė rritur ėshtė shpėrngulur brenda vendit. Nėse nuk janė paraqitur ndryshe, rezultatet kryesore nė pjesėn tjetėr tė kreut do tė trajtojnė flukset e migrimit tė vėrejtura qysh mė 1990 sepse para kėtij viti migrimi ose ishte rreptėsisht i kontrolluar ose plotėsisht i ndaluar dhe faktikisht jo ekzistent. Rreth 16 pėrqind e familjeve nė mbarė vendin kryesohen nga persona qė janė shpėrngulur qė nė vitin 1990. Nė shumicėn e rasteve, janė individėt ata qė lėvizin dhe jo e gjithė familja. Pėr shembull vetėm 5 pėrqind e familjeve lėvizėn sė bashku nė tė njėjtin vit midis viteve 1990 dhe 2004. 3.3 Tendencat tregojnė se migrimi i brendshėm u rrit midis viteve 1990 dhe 1998 dhe pastaj ra. Ky migrim kulmon me vitet qė vijuan menjėherė pas rėnies sė piramidave- ku proporcionalisht mė shumė njerėz u shpėrngulėn drejt Tiranės- duke reflektuar ndoshta pėrdorimin e gjerė tė migrimit tė brendshėm si njė strategji nė pėrgjigje tė krizės tė shkaktuar nga kolapsi i skemave piramidale. Qysh nė vitin 1998, fluksi ėshtė ulur ndjeshėm dhe duket se ėshtė stabilizuar nė afėrsisht 20,000 persona nė vit. (Figura 3.1). Figura 3.1: Fluksi i Migrantėve tė Brendshėm sipas Viteve 000 50 s ant gr mi 0 alnretni 2500 of# 0 0 2 3 5 0 199 91 94 96 97 98 99 01 02 03 04 19 199 199 19 199 19 19 19 19 200 20 20 20 20 Year moved to current residence 3.4 Nuk tė habit fakti qė shumica e migranteve tė brendshėm qė prej vitit 1990 vijnė nga zonat rurale. Rreth 2 nė 3 migrantė (65.3 pėrqind ose 291,000 persona ), janė shpėrngulur nga zonat rurale, megjithėse popullsia rurale ishte rreth 56 pėrqind dhe nė rėnie (ajo pėrbėnte 52 pėrqind nė vitin 2005) gjatė asaj periudhe. Megjithatė, ēuditėrisht rreth 40 pėrqind e atyre individėve janė rivendosur brenda zonave rurale, shpesh nga njė rajon nė tjetrin (Tabela 3.1). Pėrsa i takon destinacionit, flukset janė tė shpėrndara nė mėnyrė tė barabartė, ku rreth njė e treta e numrit total tė migrantėve shkojnė nė Tiranė, nė qytete tė tjera ose nė zona rurale, respektivisht. Nė vitet e fundit pjesa e migrantėve tė brendshėm qė shkojnė drejt Tiranės, ėshte rritur mė tej. Midis viteve 2002 dhe 2004, pothuajse 4 nga dhjetė migrantė tė brendshėm kanė lėvizur drejt bashkisė sė Tiranės. Tabela 3.1: Migrimi i Brendshėm sipas Vendndodhjes sė Origjinės (PREJ NGA) dhe Destinacionit (PĖR KU); 1990-2005 PĖR KU Tė tjera Tirana urbane Rural Total Tirana 0.4 0.1 0.1 0.6 Urbane tė PREJ tjera 19.4 7.8 6.9 34.1 NGA Rural 13.9 26.0 25.4 65.3 Total 33.7 34.0 32.4 100 34 3.5 Tirana nuk ka mbetur gjithmonė vendi i preferuar si destinacion pėr shumicėn e migrantėve tė brendshėm ruralė. Figura 3.2 tregon destinacionin e migrantėve tė brendshėm nė kohė. Sė pari, ka njė rėnie tė pritshme tė migrantėve nga zonat rurale nė ato rurale. Sė dyti, para rėnies sė skemės sė piramidave, shumica e migrantėve ruralė shkuan ose nė zona tė tjera urbane ose nė destinacione tė tjera rurale, por jo nė Tiranė. Kėto zona tė tjera urbane u preferuan nga rreth 50 pėrqind migrantė tė tjerė tė brendshėm qysh nė vitin 1999. Sė treti, qė atėhere migrimi i brendshėm nga zonat rurale nė ato urbane ėshtė ulur mjaft. Gjithashtu, migrimi drejt zonave tė tjera urbane dhe rurale ka rėnė shumė mė tepėr.(nė rreth 2000 persona nė vit), kėshtu qė Tirana ėshtė tashmė desitnacioni pėr mė shumė se njė tė tretėn e migrantėve tė brendshėm. Figura 3.2: Migrantėt e Brendshėm nga zonat Figura 3.3: Migrantėt e Pėrhershėm sipas rurale sipas Zonės sė Destinacionit Vendndodhjes sė Familjes Origjinė, 1991-2004 0 0 00 00 40 12 0 stna stna 00 30 gri 00 gri m 80 alnretni mtne 00 an 200 of# mrep 0004 of# 0 0001 0 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year first move Year moved abroad to Tirana to other urban to rural Tirana Other urban Rural 3.6 Njė vėshtrim nė flukset e brendshme midis rajoneve9 tregon se nė mėnyrė jo proporcionale, shumica e migrantėve tė brendshėm vijnė nga rajonet mė tė varfėra dhe mė tė largėta Malore, megjithėse janė mė tė ulėt nė vlerė absolute,. Rajoni Malor pėrfaqėson vetėm 11 pėrqind tė popullatės nė total, por ai pėrbėnte pothuajse 30 pėrqind tė totalit tė migrimit tė brendshėm qysh mė 1990. Rreth ēereku i individėve tė lindur nė zonėn Malore deklarojnė se janė shpėrngulur brenda vendit, ku mė shumė se gjysma aktualisht jetojnė nė Tiranė ose nė zonat rurale tė rajonit Qendror, ku presupozohet tė jenė pėrqėndruar pranė Tiranės.(Tabela C.2). Ja vlen tė pėrmendim se nė periudhėn pas rėnies se piramidave, njė proporcion madje mė i madh i migrantėve tė brendshėm, (35.1 pėrqind) erdhi nga rajoni Malor. Nė tė kundėrtėn, dhe jo cuditėrisht, probabiliteti i migrimit tė brendshėm nga rajoni nė gjendje mė tė mirė ekonomike, nga zona Bregdetare, dhe nga Tirana, ėshtė shumė mė i ulėt. (Tabela C.4) Konsideruar nga numrat, zonat rurale tė rajonit Qendror, janė origjina e fluksit mė tė madh tė migrantėve tė brendshėm (rreth njė e treta), ku njė pjesė e madhe lėvizin drejt tė njėjtit rajon, pėr nė qytete ose nė zona tė tjera rurale. Migrimi Ndėrkombėtar 3.7 Me qėllim qė tė pėrshkuajmė strukturėn e migrimit ndėrkombėtar, duhet bėrė njė dallim midis migrimit tė pėrhershėm dhe atij tė pėrkohshėm, ku migrantėt e pėrhershėm janė tė gjithė ish anėtarė tė 9Pėr qėllime modelimi, vendi ėshtė ndarė nė katėr rajone, tė pėrcaktuar sipas vijave agro-klimatike dhe socio- ekonomike, respektivisht, rajonet Bregdetare, Qendrore, Malore, plus Bashkinė e Tiranės. 35 familjeve qė aktualisht jetojnė jashtė shtetit, me njė fjalė nuk jetojne mė nė familje.10 Pėr kėta individė, informacioni u morr nėpėrmjet njė tė afėrmi i cili aktualisht jetonte nė familje, dhe pėrfshin karakteristika bazė demografike dhe socio-ekonomike tė migrantit si edhe informacion pėr ēėshtje tė migrimit aktual dhe tė mėparshėm. Nga ana tjetėr, migrantėt e pėrkohshėm janė tė gjithė anėtarė tė familjeve aktuale tė cilėt kanė qenė jashtė shtetit pėr tė paktėn njė muaj qysh prej 1990 por janė kthyer dhe tani jetojnė nė familje. 3.8 Nė 15 vitet e fundit, migrimi i pėrhershėm ndėrkombėtar jashtė Shqipėrisė ka qenė masiv. Pothuajse njė nė tre familje, (34 pėrqind), ka tė paktėn njė ish anėtar qė aktualisht jeton jashtė shtetit dhe rreth 1 nė 2 (50 pėrqind) nga kėto familje, ka mė shumė se njė anėtar. (Tabela 3.2). Numri i madh i familjeve me mė shumė se njė migrant sugjeron ekzistencėn e efektit tė rrjetit familjar, ku migrimi i vėllait apo motrės, lehtėson mė tej migrimin brenda anėtarėve tė mbetur tė familjes. Nga pothuajse njė milion persona qė janė shkėputur nga familjet e tyre tė origjinės, qė prej vitit 1990, rreth gjysma e tyre jeton tani jashtė shtetit. Nga kėta, rreth 80 pėrqind janė tė ndarė nė mėnyrė tė barabartė midis Greqisė dhe Italisė, ndėrsa pjesa tjetėr prej 20 pėrqind kanė migruar nė vende tė tjera Europiane, ose me tujte, nė Amerikėn Veriore (Tabela 3.3). Tabela 3.2: Numri i Familjeve sipas Numrit tė Migrantėve jashtė Shtetit # e familjeve % kum. 0 483,517 65.9 65.9 1 128,271 17.5 83.4 2 73,937 10.1 93.4 3+ 48,135 6.6 100 Total 733,860 100 Tabela 3.3: Destinacioni i tė shkėputurve qė largohen nga Familjet Origjinė # i individėve % Akum. Shqipėri 522,692 53.7 53.7 Greqi 197,381 20.3 74.0 Itali 179,587 18.4 92.4 Mė tej 74,069 7.6 100 Totali 973,729 100 10Sondazhi ka mbledhur informacion pėr tė gjithė fėmijėt mbi 15 vjeē tė kryetarit tė familjes dhe/ose tė bashkėshortes, si edhe pėr bashkėshoritn/ bashkėshorten nėse ai/ ajo nuk jeton mė nė familje por jeton jashtė shtetit. Shumica dėrmuese e kėtyre shkėputjeve, i pėrkasin kategorisė sė parė, me fėmijėt qė pėrbėjnė rreth 98 pėrqind tė numrit nė total. 36 3.9 Struktura e migrimit ndėrkombetar ėshte e ngjashme me atė tė konstatuar pėr migrimin e brendshėm. Nė mėnyrė tė veēantė, ka njė dyndje tė migrimit ndėrkombėtar pas rėnies se piramidave, por kjo filloi tė bjerė nė vitin 2000. Sic paraqitet nė Figurė 3.3, numri i migrantėve tė pėrhershėm ndėrkombėtarė u rrit mė shumė se dy herė pas rėnies sė skemave piramidale, arriti kulmin nė vitin 2000 me rreth 50,000 migrantė tė rinj nė vit dhe mė pas ka ardhur duke u zvogėluar nė mėnyrė tė qėndrueshme.11 Sikurse pritej, destinacioni kryesor i migrantėve ndėrkombėtarė ėshtė Greqia dhe Italia. Tabela 3.3 tregon se 46 pėrqind e tė gjithė migrantėve tė pėrhershėm, janė vendosur jashtė shtetit dhe pothuajse 83 pėrqind (39 nga 46 pėrqind) shkojnė ose nė Greqi ose nė Itali. Ėshtė mjaft domethėnėse rritja e madhe e numrit tė emigrantėve drejt Greqisė, nė dy vitet para programit tė parė tė legalizimit tė dokumentave nė vitin 1998 dhe duke pėrkuar me vitet menjėherė pas rėnies se piramidave, pasuar nga njė rėnie drastike nė vitin 1999, kur proporcioni i migrimit nė Itali dhe mė tej ishte nė kulmin e vet. (Figura C.3). Pėr personat qė largohen nga Tirana, njė nė 4 do tė zgjedhė njė destinacion tė ndryshėm nga Greqia dhe Italia. Nė tė kundėrtėn, njė migrant ndėr 4, nga zona tė tjera urbane ėshte larguar pėr nė Itali. Sikurse shihet, njė numėr i madh i migrantėve qė shkojnė nė Itali janė nga qytetet bregdetare si Vlora dhe Durrėsi. Midis migrantėve tė pėrhershėm, nga zonat urbane nė rajonin Malor, drejt Italisė ka ikur njė pėrqindje mė e lartė se drejt Greqisė. Megjithatė, duhet theksuar se sikurse tregohet edhe nė tabelėn e mėparshme, numri absolut i migrantėve nga qendrat urbane tė rajonit Malor ėshtė disi i vogel. Sė fundmi, mbi 70 pėrqind e tė shkėputurve nga rajoni malor kanė qėndruar brenda Shqipėrisė. 3.10 Mbi 55 pėrqind e migrantėve ndėrkombetarė tė perhershėm, vijnė nga familje rurale. Nė vitet mė tė fundit, ky raport ėshtė rritur, kėshtu qė nga viti 2002, migrimi nga zonat rurale pėrbėnte rreth dy tė tretat e totalit tė migrimit. (Figura 3.4). Pjesa mė e madhe e migrantėve ndėrkombėtarė, e ka origjinėn nga rajoni Bregdetar, (44.3 pėrqind), pasuar nga rajoni Qendror (39 pėrqind). Vetėm 6 pėrqind e totalit tė migrantėve tė pėrhershėm qė prej vitit 1990, erdhėn nga rajoni Malor, ndėrsa pjesa tjetėr prej 10 pėrqind erdhi nga Tirana.12. Megjithėse, pėrfaqėsojnė mė shumė se gjysmėn e totalit tė migrantėve, tė rriturit nga zonat rurale kanė njė tendencė mė tė ulėt pėr tė migruar jashtė shtetit si migrantė tė pėrhershėm nė krahasim me tė rriturit nga zonat urbane. (42 vs. rreth 53 pėrqind; kolona e fundit nė Tabelėn C.8 Midis gjithė tė shkėputurve, personat nga zonat urbane tė rajonit Bregdetar, kanė prirje mė tė madhe pėr tė migruar jashtė shtetit (se sa tė largohen nga familja por tė mbeten nė Shqipėri), ndėrsa njerėzit nga zonat mė tė varfėra Malore, kanė prirje mė tė ulėt me njė frekuencė prej 28 pėrqind. 3.11 Megjithėse, numri i migrantėve ka rėnė nė mėnyrė tė konsiderueshme qė prej fundit tė viteve 1990, fluksi i migranteve tė rinj nga zonat Malore, ėshtė rritur nė mėnyrė tė konsiderueshme qė prej vitit 2000. Figura 3.5 tregon tendencat nė numrin e migrantėve tė pėrhershėm.Vėrejmė se rajoni Malor ėshte pjesa e vetme e vendit ku ne konstatojmė njė tendencė nė rritje nė vazhdimėsi, duke u thelluar nė vitet e fundit dhe duke arritur nivele tė krahasueshme me ato tė rajonit Bregdetar. Nė tėrėsi, pavarėsisht nga fluksi nė rėnie i viteve tė fundit, nė vijim tė njė migrimi nė pikun e vet nė vitin 1999, nė mėnyrė proporcionale mė shumė njerėz janė duke migruar tani nė destinacione tė tjera tė ndryshme nga Greqia dhe Italia, tė tilla si Mbretėria e Bashkuar dhe Gjermania, si edhe Amerika e Veriut. Pėr rrjedhojė, duke ndjekur vendosjen e rrjeteve tė migrantėve jashtė shtetit, migrimi po bėhet mė pak i vėshtirė, duke i lejuar njerėzit qė tė udhėtojnė nė distanca mė tė largėta nė destinacione mė tė preferuara dhe pėr t'u vendosur atje (Tabela C.2). 11Nė kėtė shifer dhe nė shifrat qe vijojnė, viti tregon vitin e migrimit tė parė tė migrantėve tė perhershėm. Kėshtu nė raste tė migrimeve tė shumta, para vendosjes jashtė shtetit, ne pėrdorim periudhen kohore tė levizjes sė parė.Megjithatė, nė shumicėn e rasteve, migrantėt e pėrhershėm deklaruan vetėm njė episod migrimi. Gjjithashtu numrat mė tė vegjel nė fillim tė viteve 1990, reflektojnė faktin qė njė numėr mė i madh i kėtyre migrantėve janė rikthyer dhe rivendosur nė Shqipėri, sikurse reflektohet nė numrat e larte tė migrantėve tė pėrkohshem nė vitet e hershme tė tranzicionit.(shiko seksionin tjeter.) 12Meqėnėse nuk kemi informacion pėr rezidencen aktuale nė kohėn e largimit, ne pėrdorim rezidencėn e familjes origjinė pėr tė percaktuar vendin e origjinės sė episodit tė migrimit. 37 Figura 3.4: Fluksi i Migrantėve tė pėrhershėm Figura 3.5: Numri i Migrantėve tė pėrhershėm sipas Rajonit, 1991-2004 sipas Rajonit, 1991-2004 000 00 50 200 st tsnargi anrgi m e 00 myra m or 100 25000 t-ti rsfi mpet of # 0 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1990 1991 1992 1993 4 5 1 2 3 199 199 1996 1997 1998 1999 2000 200 200 200 2004 year year Coastal Central Mountain Tirana Coastal Central Mountain Tirana 3.12 Ndryshe nga migrimi i pėrhershėm, forma e migrimit tė pėrkohshėm ėshtė bi-modale, ndėrsa destinacioni ėshte pothuajse ekskluzivisht Greqia. Afėrsisht 13 pėrqind e personave tė rritur raportojnė se kanė kaluar tė paktėn njė muaj jashtė shtetit gjatė 14 viteve tė fundit, nga tė cilat rreth gjysmat (53 %) janė kryefamiljarė (Tabela C.11). Nė nivel familjar, rreth 1 nė 3 familje nė Shqipėri, ka patur tė paktėn njė episod migrimi tė pėrkohshėm qė prej vitit 1990.(Tabela C.12a-b). 3.13 Pjesa mė e madhe e kėtyre familjeve, (82%) kanė patur vetėm njė anėtar jashtė shtetit. Kjo tregon se ndryshe nga migrimi i pėrhershėm, migrimi i pėrkohshėm ėshtė kryer nė pėrgjithėsi vetėm nga njė anėtar i familjes, kryesisht nga kryefamiljari. Ndryshe nga migrimi i pėrhershėm, migrimi i pėrkohshėm karakterizohet nga dy kulme ku fluksi i parė korrespondon me periudhėn menjėherė pas hapjes se kufijve. Dyndja e dytė korrespondon me rėnien e menjėhershme tė skemave piramidale. Pas ēdo episodi, njė dyndje e madhe pėr jashtė shtetit pasohej nga njė numėr i madh i njerėzve qė riktheheshin. Krahas kėsaj, shumica e migrantėve tė pėrkohshėm shkuan nė Greqi. (Figura 3.6). Gjithashtu, nė kontrast me migrimin e pėrhershėm, migrantėt e pėrkohshėm, janė pothuajse ekskluzivisht meshkuj, faktor qė shpjegon si dominimin nga meshkujt tė valės sė parė tė migrimit nė fillim tė viteve 1990, ashtu edhe punėn sezonale/qarkulluese nė migrim, kryesisht nė vendin fqinjGreqi. Figura 3.6: Fluksi i emigrantėve tė Pėrkohshėm Figura 3.7: Fluksi Migrantėve tė Pėrkohshėm (qė sipas Gjinisė migrojnė pėr herė tė parė) sipas Destinacionit 0 0 00 3000 30 s 0 0 ant stna 0020 gri my 0002 gri ar m por of# 0 met 0 00 10 of# 0001 0 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year 1st episode year 1st episode Greece Italy beyond total males females 38 3.14 Pjesa mė e madhe e migrantėve tė pėrkohshėm ishte nga zonat rurale, kryesisht nga zonat Qendrore tė rajonit pranė kufijve me Greqinė. Tė gjitha zonat patėn rritje tė valėve tė migrimit nė periudhat pas hapjes sė kufijve dhe rėnies sė skemave piramidale. Ky pik i fundit pėrkon gjithashtu edhe me programin e legalizimit tė dokumentave nė Greqi nė vitin 1998, i cili mund tė shpjegojė edhe njė pjesė tė rritjes sė migrimit nė vitet 1997-98. Nė fakt, vėrejmė se shumica e fluksit tė migrantėve tė vitit 1998, vjen nga zonat rurale tė zonės Qendrore, burimi i parė i migrimit pėr nė Greqi.(Figura 3.8 dhe Figura 3.9). Figura 3.8: Fluksi i parė i Migrantėve tė Figura 3.9: Fluksi i parė i Migrantėve tė pėrkohshem sipas vendndodhjes sė familjes pėrkohshėm sipas rajonit tė rezidencės sė familjes origjinale origjinė 00 0 200 00 ts st 15 an an gri gri my my 0 ar ar 00 orp 0 orp 10 mtee 00 10 mete mit-tsrif mitt-srfi 00 50 of# of# 0 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year 1st episode year 1st episode Tirana Other urban Rural Tirana Coastal Central Mountain B. KARAKTERISTIKAT E MIGRANTĖVE 3.15 Migrantėt e brendshėm janė mė tė rinj dhe mė tė arsimuar. Migrantėt e brendshėm mesatarisht janė 5 vjet mė tė rinj se jo migrantėt. Ata gjithashu janė shumė mė tė arsimuar dhe janė kryesisht femra. (Tabela C.13). Kryefamljarėt qė janė shpėrngulur brenda vendit qė prej vitit 1990 janė mė pak tė varfėr, mė tė arsimuar dhe ka mė shumė mundėsi tė jenė tė martuar. E ndoshta jo ēuditerisht ata kanė mė shumė premisa tė jenė tė papunė ēka reflekton faktin qė ata mund tė kenė braktisur njė punė si tė mbikualifikuar nė bujqėsi pėr tė bėrė pėrpjekje (tė parealizuara) pėr tė gjetur njė punė mė tė mirė nė destinacion. 3.16 Migrantėt e pėrhershėm ndėrkombėtarė janė gjithashtu mė tė rinj dhe mė tė arsimuar por nė kėto vitet e fundit u janė shtuar persona mė tė moshuar dhe gra. Sikurse tregohet nė Figurėn 3.10 dhe nė Figurėn 3.11, migrantėt e pėrhershėm janė nė pėrgjithėsi mė tė rinj, janė meshkuj dhe pak mė tė arsimuar se tė rriturit mesatarė qė ndodhen nė Shqipėri. Ka gjithashtu mundėsi qė ata tė vijnė nga familje me njė kryefamiljar ku kryefamiljari ėshtė femėr.13 Sikurse pritet, migrantėt vijnė nga familje mė tė mėdha, (nė 1990) tė cilat gjithashtu pėr shkak tė migrimit, tani janė shumė mė tė vogla. Po kėshtu, familjet me migrantė nė pėrgjithesi janė mė pak tė arsimuara, pjesėrisht pėr faktin qė anėtarėt mė tė arsimuar tė familjes janė nė emigracion. Gjithashtu, familjet e migrantėve pėrbėhen nga anėtarė mė tė vjetėr nė moshė, pjesėrisht si rezultat i migrimit tė anėtarėve mė tė rinj tė familjes. Sė fundmi, familjet me njė migrant janė gjithashtu nė gjendje mė tė mirė ekonomike, sikurse ilustrohet nga treguesit e ndryshėm tė varfėrisė (Tabela C.14). 13 Nėse konsiderojmė vetėm fėmijėt jashtė shtetit pėr tė klasifikuar familjet e migrantėve, sikurse pritet, proporcioni i familjeve me kryefamljare femra bie nė 13 pėrqind, krahsuar me 18 pėrqind nė tabelėn e mėsipėrme e cila gjithashtu merr parasysh bashkėshortėt migrantė 39 3.17 Megjithatė, nė kėto vitet e fundit, po migrojnė persona mė tė moshuar dhe mė shumė gra. Qė tė dyja tendencat mund tė kenė efekte tė konsiderueshme pėrsa u takon remitancave nė tė ardhmen si rrjedhojė e potencialeve tė ulta tė fitimit nga ana e kėtyre grupeve. Njė shpjegim i mundshėm i kėtyre tendencave ėshtė fluksi nė rritje i migrantėve pėr bashkim familjar nė vijim tė programeve tė legalizimit tė dokumentave nė vendet e destinacioneve kryesore. Figura 3.10: Raporti Mashkull-Femėr pėr Figura 3.11: Mosha Mesatare nė kohėn e Migrimit migrantėve tė pėrhershėm qė migrojnė pėr hėre tė sipas gjinisė parė . .6 27 otiarela .4 noiatrgi 26 /mela mtae agg mfe av 25 .2 24 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Year moved abroad 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 indiv. first year of migration all males females 3.18 Pėr mė tepėr, njė numėr mė i madh i personave mė pak tė arsimuar po largohet pėr emigrim tė pėrhershėm nė kėto vitet e fundit. Dy panelet e fundit tė Figurės 3.12 tregojnė arritjet arsimore tė migrantėve tė pėrhershėm sipas destinacionit. Rėnia nė nivelet arsimore nuk lidhet me fluksin tė migrantėve tė pėrhershėm qė largohen nga Tirana dhe shkojnė nė destinacione pėrtej Greqisė dhe Italisė. Pikėrisht dhe vetėm pėr kėtė fluks tė veēantė migrantėsh, nivelet arsimore kanė qėndruar tė pandryshuara gjatė viteve, nivele qė qėndrojnė shumė mė lart se tė migrantėve tė tjerė qė shkojnė nė Greqi dhe nė Itali. Ėshtė interesant fakti qė emigrantet femra janė mesatarisht mė tė arsimuara se meshkujt veēanėrisht nė vitet 1990 (Figura 3.12 paneli 1). Figura 3.12: Tendencat nė nivelin Arsimor tė Migranteve tė pėrhershėm, sipas Gjinisė, Destinacionit kryesor, dhe Origjinės (1991-2004) 12 12 12 s s s areynoitac 11 areynoitac 11 areynoitac 11 edug av 10 edug av 10 edug av 10 9 9 9 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Year moved abroad Year moved abroad Year moved abroad all males females Greece Italy beyond Coastal Central Mountain Tirana 40 3.19 Sikurse ėshtė konstatuar pėr flukset e pėrhershme, nivelet arsimore tė migrantėve tė pėrkohshėm janė pėrkeqėsuar me kalimin e kohės, ndėrkohė qė mosha mesatare e migrantėve ėshtė rritur. Mosha e migrantėve tė pėrkohshem arriti kulmin nė vitet menjėherė pas rėnies se skemave priamidale, e cila sugjeron njė intensifikim tė faktorėve nxitės, duke shkaktuar njė migrim kandidatėsh jo tipikė. Megjithatė, tendencat nė kohė tregojnė njė grup tė moshuar dhe mė pak e arsimuar, mesatarisht, migrantėt e pėrkohshėm, afatshkurtėr, janė kryesisht meshkuj mė tė rinj, tė martuar, pak mė tė arsimuar, nga familje me kryefamiljar mashkull dhe nga familje mė tė mėdha. (Tabela C.15 dhe Figura 3.13-Figura 3.14). Mesatarisht ata kanė migruar rreth 4 herė nė njė periudhė prej 14 vitesh nė njė total prej 26 muajsh. Figura 3.13: Arsimimi i migrantėve tė Herės sė parė Figura 3.14: Mosha e migrantėve tė herės sė parė (numri i viteve tė arsimit) 12 32 s 11 earynoiat noiatrgi 30 m 10 at 28 educ g ageg av av 9 26 8 24 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year 1st episode year 1st episode all males all males 3.20 Seksionet e mėparshme kane treguar njė sėrė faktesh pėr migrimin shqiptar. I pari tregon se valėt e migracionit qė prej vitit 1990, kanė qenė masive. I dyti ėshtė qė procesi ka qenė jashtėzakonisht dinamik nė sensin qė tendencat e konstatuara, kanė qenė rezultat i ndryshimeve nė faktorėt nxitės dhe frenues, tė cilėt brenda njė harku kohor tė shkurtėr prej mbi njė dekade, e kanė ndryshuar nė mėnyre dramatike profilin demografik tė vendit. Nga perspektiva e njė politike, ėshtė e dobishme tė kuptojmė jo vetėm faktorėt qė ndikojnė nė vendimin pėr tė migruar por edhe ndikimin e migrimit nė njė sėrė rezultatesh si mirėqenia, formimi i kapitalit njerėzor etj. Ky seksion hedh vėshtrimin tek vendimi pėr tė migruar dhe eventualisht pėr t'u kthyer, duke pėrdorur modele tė funksionit tė rrezikut tė kushtėzuar (Kutia 3.1). Ai arrin nė tre konkluzione. C. PĖRCAKTUESIT E MIGRIMIT NDĖRKOMBĖTAR 3.21 Sė pari familjet specializohen mbi llojin e migrimit nė bazė tė rrjeteve tė organizuara mirė si edhe nė bazė tė profilit demografik tė familjeve. Sa mė i madh qė tė jetė rrjeti i migrantėve nė vendin pritės, aq mė e lartė ėshtė probabiliteti dhe mė e shkurtėr eshtė koha pėr tė migruar. Kjo ėshtė veēanėrisht e vėrtetė pėr migrimin ndėrkombėtar tė pėrhershėm. Megjithatė koefiēenti i destinacionit italian pėr migrimin e pėrkohshėm sugjeron se familjet me rrjete tė mirėvendosura nė Itali, kanė mė pak gjasa pėr tė dėrguar migrantė tė pėrkohshėm nė Greqi. Specializimi ėshtė gjithashtu rajonal. Individėt nga rajonet Bregdetare dhe Qendrore, veēanėrisht nga zonat urbane, kanė mė shumė premisa pėr tė migruar nė mėnyrė permanente, ndėrkohė qė ata nga zonat Malore kanė mė pak premisa pėr tė migruar krahasuar me individėt nga Tirana, e cila ėshtė dhe shtresa e referencės, (Tabela C.16). 41 Kutia 3.1: Modelet e Rrezikut tė Kushtėzuar Nė kėtė kuadėr, vendimi pėr tė migruar (ose pėr t'u kthyer) nė kohė ėshtė i kushtėzuar nga ngjarjet e kaluara dhe i ndikuar nga ndryshimi i kushteve me kalimin e kohės. Ky kuadėr krijon mundėsi pėr tė modeluar rolin qė luan ndryshimi i kushteve pėr rritjen apo zvogėlimin e migrimit midis individėve me karakteristika tė veēanta. Vendimi i individit pėr tė migruar jashtė shtetit mund tė modelohet si njė model me kohėzgjatjeje prej njė periudhe tė vetme kohore, me variabla pėrcaktues qė ndryshojne nė kohė, model i cili bazohet nė njė funksion tė rrezikut tė formės logaritmik-logjistik. Nė kėtė kontekst periudha identifikohet si njė numer vitesh midis vitit tė parė tė ekspozimit tė individit ndaj "rrezikut tė migrimit" dhe vitit aktual tė migrimit. Individėt qė nuk kanė migruar deri nė vitin 2005, trajtohen si tė censuruar nė mėnyrė tė drejtė, duke treguar se ata janė ende nė rrezik pėr migrim, dhe periudha e tyre e para-emigracionit mund tė mbarojė nė njė datė tė pakonstatuar nė tė ardhmen. Janė llogaritur tre modele tė veēanta : se pari, njė model ku nuk bėhet dallim midis llojeve tė migrimit. Pastaj periudhat pėr migrantėt e pėrhershem dhe tė pėrkohshėm ndahen pėr tė testuar hipotezėn se proceset nxiten nga faktorė tė ndryshėm. Me interes tė veēantė nė Shqipėri janė njė numur ndryshoresh ku falė natyrės se tyre tė luhatshme nė kohė, vlerėsimet e bėra janė tė dallueshme. Nė mėnyrė tė veēanė modelet pėrfshijnė dy ndryshore tė luhatshme nė kohė tė cilat matin pėrbėrjen e krijimit tė rrjeteve tė migrantėve nė ēdo vit qysh nė vitin 1990 nė Greqi, nė Itali dhe mė tej. Konstatohet se vendimi pėr tė migruar ēdo vit, do tė varet nga rrjeti specifik nė ēdo vend nė atė kohė, ku rrjete mė tė mėdha e bėjnė migrimin mė tė mundshėm. Gjithashtu pėrfshihen njė sėrė ndryshoresh tė luhatshme nė kohė tė cilat tregojnė ekspozimin e familjes ndaj llojeve tė ndryshme tė tronditjeve. Tek tronditje specifik pėrfshihet rėnia e firmave piramidale, humbja e pronės, humbja e punės apo personit qė mban familjen ekonomikisht, si edhe sėmundje dhe vdekje nė familje. Modeli gjithashtu paraqet edhe njė ndryshore dummy epoch pėr periudhėn 1999-2004 pėr tė kapur efektet e programit tė legalizimeve nė Greqi dhe nė Itali. Mė nė fund bėhet edhe kontrolli i njė sėrė tipareve demografike dhe socio-ekonomike nė nivel personal dhe familjeje. Pėr tė testuar fuqinė e vlerėsimit ndaj specifikimit funksional, tė njėjtat modele vlerėsohen duke supozuar (pėrdorur) formėn funksionale te rrezikut Ėeibull. Ndryshe nga specifikimi i Ėeibull, specifikimi log-logjistik ėshtė njė formė mė fleksibėl pasi ajo nuk imponon njė norėm rreziku monotonik. Kėtu raportohen vetėm vlerėsimet e njė specifikimi mė fleksibėl tė logjistikės logaritėm. Megjithatė, rezultatet Ėeibull janė cilėsisht tė ngjashme si pėrsa u takon shenjave edhe madhėsisė se koefiēentėve. Nė tė njėjtėn mėnyrė dhe vetėm pėr migrantėt, bėhet vlerėsimi i episodeve tė migrimit nga njė model i dytė nė tė cilin periudha e migrimit eshtė e barabartė me numrin e viteve midis episodit tė parė (largimit) dhe tė fundit (kthimi) tė migrimit. Si e tillė, periudha ėshtė njė tregues matės i ciklit tė migrimit tė individit. Sėrish disa migrantė janė ende jashtė shtetit dhe mund tė vendosin tė kthehen nė njė ditė tė pa-vėzhgueshme nė tė ardhmen. Ndaj kėto vėzhgime trajtohen si tė censuruara. Ndryshore e pėrdoruar nė kėtė model janė tė njėtja sikurse nė modelin e parė, me pėrjashtim tė sa mė poshtė. Nga njera anė, tani merret parasysh tėrėsisht vendi i destinacionit pasi ēdo vend paraqet faktorė tė ndryshėm tėrheqjeje. Mė nė fund pėrfshihet edhe puna e migrantit gjatė episodit tė fundit tė migrimit, ku si grup reference pėrdoret tė qenėt i papunė. Kėsisoj, punėsimi nė vende mė tė mira pune mund tė konsiderohet si njė integrim mė i mirė nė vendin pritės e kėshtu me mė pak premisa pėr t'u rikthyer. 3.22 Nuk tė habit fakti qė femrat mė tė moshuara nga rajonet Malore kanė mė pak gjasa pėr tė migruar, qoftė pėrkohėsisht ose pėrgjithmonė. Disponibiliteti i meshkujve nė moshė pune e bėn mjaft mė tė mundur migrimin e pėrhershėm, ndėrsa prezenca e fėmijėve nė shtėpi synon ta vonojė atė. Nė tė kundėrtėn, ndikimi mbi migrimin e pėrkohshėm ėshtė faktikisht i kundėrt. Kjo sėrish sugjeron qė migrimet e pėrkohshėm dhe tė pėrhershėm, janė strategji zėvendėsuese tė ardhurash dhe pėrbėrja e familjes para migrimit, kontribuon pjesėrisht nė vendimin pėr llojin e migrimit qė do tė ndėrmerret. Sė 42 fundmi, individėt qė filluan tė jenė "nė rrezik," mė vonė se sa nė vitin 1990, ēka do tė thotė individėt mė tė rinj, kanė mė shumė premisa pėr tė migruar nė mėnyrė permanente dhe mė pak premisa pėr migrim tė pėrkohshėm, se sa individėt qė i ishin ekspozuar mundėsisė pėr migrim qysh nė vitin 1990. 3.23 Sė dyti, efekti i skemave piramidale, ishte si i madh edhe i pėrkohshėm. Familjet u pyetėn nė se u goditen apo jo nga njė sėrė tronditjesh dhe katėr prej kėtyre, (skema piramidale, humbja e pronės, humbja e vendit tė punės, si edhe semundje apo vdekje e njė anėtari tė familjes) u pėrfshinė nė vlerėsim. Sikurse pritej, efekti i humbjes sė menjėhershme tė kursimeve dhe si rrjedhojė humbje tė tė ardhurave tė pėrhershme nga skemat piramidale, shkaktoi njė eksod tė madh dhe shpejtoi kohėn pėr tė migruar. Megjithatė duhet theksuar se kriza e menjėhershme dhe ndoshta e papritur ėshtė statistikisht e rėndėsishme vetėm pėr migrimin e pėrkohshėm. Humbja e punės shkakton migrim tė pėrkohshėm dhe tė pėrhershėm. Shenjat e kundėrta tregojnė se disa familje i pėrgjigjen humbjes sė vendit tė punės duke e shpejtuar kohėn e migrimit (migrimi i pėrkohshem), ndėrsa tė tjerat e vonojnė kohėn e migrimit ( migrimi i pėrhershėm), ndoshta pėr shkak tė kufizimeve tė likuiditeteve. 3.24 Sė treti, individėd mė shumė tė arsimuar ata nė punėra tė kualifikuara, kanė mė pak premisa pėr t'u rikthyer ndonjėherė. Nė pėrgjithėsi, te pasurit njė vend pune e vonon rikthimin por sikurse pritet, lloji i punės gjithashtu ndikon edhe dėshirėn pėr t'u kthyer nė Shqipėri, ku, krahasuar me gjithė llojet e punėve, ata qė punojnė nė bujqėsi janė mė shumė tė mundshėm pėr t'u kthyer, dhe ata qė janė zyrtarė dhe profesionistė janė mė pak tė mundshėm pėr tu kthyer. Efektet ne lidhje me largimin e e trurit dhe pėrfitimet e humbura tė trurit, janė tė dukshme dhe jashtėzakonisht tė dėmshme pėr tė ardhmen. Programet e legalizimeve synojnė tė dekurajojnė migrimin e ri por ata favorizojnė periudha mė tė gjata migrimi midis migrantėve. Por nė kundėrshtim me faktin e modelit tė migrimit ku gratė kishin mė pak gjasa pėr tė migruar, sapo ndodhen nė migrim, ato janė mė tė prirura pėr tė qėndruar mė gjatė ose pėr tė qėndruar jashtė shtetit pėrfundimisht. Migrantėt e vonė kanė mė shumė tendencė pėr t'u kthyer. Ndoshta ky ėshtė njė tregues i politikave mė tė ngurta pėr migrimin nė vitet e fundit, duke e bėre rezidencėn e pėrhershme, mė pak tė mundshme. Nga ana tjetėr kjo mund tė jetė njė shenjė qė migrantėt e vonė, veēanėrisht nėse episodet e para migrative ndodhėn nė vitet e fundit, tė kenė patur kohė tė pamjaftueshme pėr tė kompletuar "ciklin e migrimit", ose nė tė kundėrt, pėr tė vendosur qė tė jetojnė pėrgjithmonė jashtė shtetit. (Tabela C.16). Figura 3.15: Shkalla e varfėrise subjektive sipas synimit pėr t'u rikthyer .2 5.1 sHH of .1 % 5.0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 ladder yes no 43 3.25 Migrantėt shqiptarė tė kontaktuar nė Greqi, konfirmojnė se ata qė synojnė tė kthehen, kanė prirje te jenė mė pak tė kualifikuar dhe mė pak tė suksesshem nė vendin e destinacionit. Studimi u krye nė bazė pilot me njė mostėr tė vogėl migrantėsh (Kutia 3.2). Tabela C. 19 krahason dy grupet e migrantėve nė bazė tė synimit tė tyre pėr t'u rikthyer (kėtu ne pėrjashtojmė kategorinė e tė pavendosurve ) me qėllim qė tė eksplorojė diferenca sistematike midis grupit tė atyre qė kanė mė tepėr premisa pėr t'u kthyer dhe individėve qė kanė mė shumė premisa pėr tė qėndruar nė Greqi. Grupi i individėve me premisa pėr t'u rikthyer, pėrbėhet nga meshkuj me qėndrime mė tė shkurtra nė Greqi tė cilėt kanė qenė mė pak tė suksesshėm pėr tė gjetur njė punė tė qėndrueshme nė vendin pritės. Njė pjesė mė e madhe e kėtyre individėve, raportojnė se kanė fituar zanate tė reja ndėrkohė qė kanė qenė nė Greqi, ēka tregon kualifikimin e tyre tė dobėt para migrimit. Gjithashtu ata janė edhe disi mė tė varfėr dhe mė pak tė arsimuar se individėd e grupit qė kanė premisa tė jenė "qėndrues". Kėto konstatime janė nė njė linjė me Kutia 3.2: Vrojtim Kontaktues mbi Migrantėt shqiptarė nė Greqi Megjithėse e krahasuar me vrojtime tė tjera tė ngjashme, LSMS 2005 ofron njė informacion plotėsisht tė hollėsishėm mbi migrantėt e pėrhershėm, ekziston njė kufi mbi sasinė e informacionit qė mund tė mblidhet nėpėrmjet tė afėrmėve tė tė anketuarve. Me qėllim qė tė plotėsojmė tė dhėnat mbi migrantėt e pėrhershėm, u krye njė vrojtim tjetėr pėr migrantėt nė Greqi nė vijim tė LSMS 2005 duke kontaktuar njė grup tė vogėl migrantėsh tė pėrhershėm, tė cilėt bazuar nė informacionet nga kontaktet e marra nga familjet nė Shqipėri, jetonin nė Greqi nė kohėn e vrojtimit. Synimi i vrojtimit kontaktues, ishte tė thelloheshin dijet tona mbi opinionin e migrantėve shqiptarė ndaj kthimit nė Shqipėri dhe sjelljen e tyre ndaj investimet dhe remitancave. Informacionet e kontaktit me pothuajse 400 migrantė qė jetonin nė Greqi, u siguruan nga familjet e tyre nė Shqipėri. Tipike pėr kėto lloj vrojtimesh, ishte shterrimi nė faza tė ndryshme tė seleksionimit ēka pėrbėnte njė problem. Vetėm thuajse gjysma e familjeve me migrantė tė Greqisė ofruan informacion kontakti tė vlefshėm nė formėn e njė telefoni apo tė ndonjė adrese. Nga tė 400 migrantėt, gjysma u pėrjashtuan pėr shkak tė kostos sė shkaktuar nga larmia e shpėrndarjes dhe distanca e rezidencės sė tyre aktuale. Pėr pjesėn tjetėr, prej 200 migrantėsh, me informacion kontakti tė vlefshėm, tė cilėt jetonin kryesisht nė Athinė dhe nė Selanik, u krye njė total prej 127 intervistash. Duke marrė parasysh shterrimin e madh, rezultatet duhen marė me kujdes. Meqėnėse ka informacion tė pjesshem pėr tė gjithe migrantėt nga LSMS 2005, para se tė analizojmė grupin e migrantėve tė kontaktuar, ne jemi nė gjendje tė krahasojmė kėtė grup me ata individė tė cilėt nuk ishim nė gjendje qė t'i ndiqnim me qėllim qė tė krijonim njė ide pėr natyrėn e diferencimit potencial. Ne gjithashtu krahasojmė karakteristikat e familjeve origjininė pėr kėto dy grupe me qėllim qė tė eksplorojmė ekzistencėn e diferencave sistematike qė mund tė ndikojnė krahasimin e drejtpėrdrejtė. Migrantėt e kontaktuar priren te jeė nė moshė mė tė rritur dhe meshkuj. Ata gjithashtu kanė mė shumė tendenca pėr tė punuar nė Greqi legalisht dhe flasin greqisht. Veē kėsaj, ata janė mė tė prirur qė tė jenė tė martuar me partner shqiptar dhe tė dėrgojnė remitanca nė Shqipėri. Midis nėngrupit tė migrantėve tė kontaktuar, njė e treta e tė intervistuarve raportoi se nuk kishte plan pėr t'u kthyer nė Shqipėri, ndėrsa 40 pėrqind kanė plane pėrfundimtare pėr t'u kthyer. Njė numur i madh gjithashtu raportoi se ende nuk e dinin se ēfarė do tė bėnin. provat e paraqitura kur shohim modelet e migrimit ku migrantet e pėrkohshėm duket se janė zgjedhur negativisht. Sikurse pritet, njė proporcion mė i madh migrantėsh qė planifikojne tė kthehen nė Shqipėri nė tė ardhmen, dėrgojnė remitanca, megjithėse mesatarisht, ata synojnė tė dėrgojnė sasira tė njėjta. Jo ēuditėrisht, migrantėt qė planifikojnė tė kthehen nė Shqipėri kanė raportin mė tė madh tė investimeve nė 44 vendin e origjinės dhe po ashtu porcionin mė tė lartė tė kursimeve. Shumica dėrmuese e njerėzve qė kanė tendenca pėr tė qėndruar, raportojnė gjithashtu se planifikojnė tė qėndrojnė nė Greqi pėrfundimisht. 3.26 Midis atyre qė synojnė tė kthehen dhe midis atyre qė synojne tė qėndrojnė, mund tė zbulohen gjithashtu edhe disa dallime nė lidhje me nivelet e mirėqėnies sė vetėraportuar. Figura 3.5 paraqet nė mėnyrė grafike pėrgjigjet ndaj pyetjeve ku tė intėrvistuarit u pyetėn pėr tė klasifikuar gjendjen e tyre financiare sipas njė shkallė nga njė deri nė dhjetė (1-10) ku me 1 do tė paraqisnin mė tė varfėrit dhe me 10 mė tė pasurit.14. Me pėrjashtim tė rangut mė tė lartė ata individė qė synojnė tė kthehen nė Shqipėri ndjehen mė mirė nga gjendja financiare se migrantėt e tjerė qė planifikojnė tė qėndrojnė nė Greqi. Ky konstatim ėshtė nė njėfarė mėnyre nė kontrast me statistikat pėrshkruese (Tabela C.18), bazuar nė masa mė objektive ku ne vėrejmė se tė kthyerit e mundshėm mesatarisht duken mė keq se sa ata qė kanė premisa tė qėndrojnė. D. MADHĖSIA DHE SHPĖRNDARJA E REMITANCAVE 3.27 Dihet tashmė mjaft mirė se remitancat janė shfaqur si njė nga komponentėt kyēė tė strategjive tė jetesės sė familjeve nė Shqipėri. FMN vlerėson se remitancat pėrfaqėsonin 14 pėrqind tė PBB nė vitin 2005. Ato arritėn deri nė 13 pėrqind tė tė ardhurave familjare. Ndėrsa ndikimi i migrimit mbi familjet qė kanė mbetur nė atdhe ėshtė mė i madh se ē'mund tė blejnė remitancat, megjithatė ėshtė e qartė se remitancat luajnė njė rol kryesor nė ndikimin e mirėqėnies sė familjes pėr sa kohė ato bėhen instrumenti mediatues themelor pėr tė rritur tė ardhurat dhe rrethin e mundėsive tė familjeve tė migrantėve. Pėr kėtė arsye, nė kėtė seksion, do tė vėshtrojmė madhėsinė dhe shpėrndarjen e remitancave, para se ti kthehemi ceshtjes mė tė gjerė, se si migrimi ndikon mirėqėnien e familjes. 3.28 Rreth 65 pėrqind e anėtarėve tė familjes bėrthamė, qė aktualisht janė jashtė shtetit, dėrguan remitanca (para dhe nė natyrė) nė vitin para vrojtimit. Ky numėr vlerėsohet tė jetė rreth 451,000 migrantė tė shkėputur, tė pėrkufizuar si anėtarė tė njė familjeje, tė larguar prej saj qė nė vitin 1990 dhe qė tani jetojnė jashtė shtetit. Mesatarisht ata dėrguan USD 1,179, qė pėrbėn njė total prej 340 million USD pėr njė periudhė prej 12 muajsh. Kjo pėrfaqėson rreth 87 pėrqind tė remitancave totale tė marra nga gjithė familjet nė tė njėjtėn periudhė. Pjesa tjetėr u dėrgua nga tė afėrm tė tjerė tė largėt ose miq. Nė tėrėsi nga familjet shqiptare morren njė total prej afėrsisht 400 milion USD gjatė njė viti. Kėto flukse janė nė fakt njė nėnvlerėsim bruto i remitancave pasi ato nuk pėrfshijnė tė gjitha fitimet dhe kursimet e sjella nga vetė migrantėt personalisht. Nė tėrėsi, njė pėrqindje mė e madhe e familjeve mori remitanca nė vitin 2005 krahasuar me vitin 2002. Pėr mė tepėr fluksi total i remitancave ėshtė rritur me 11 pėrqind nė vitin 2005, krahasuar me vitin 2002. Megjithatė, nė vitin 2005 familjet morėn mesatarisht mė pak remitanca krahasuar me vitin 2002, (shih Tabela C.22). 3.29 Zonat Malore kanė numrin mė tė madh tė migrantėve qė dėrgojnė remitanca (nė raport me numrin total tė migrantėve nga kjo zonė), megjithėse parė nė numra absolutė zonat e Bregdetit dhe tė Qendrės- dy prej burimeve mė tė mėdha tė migrimit tė pėrhershėm, kanė mė shumė familje qė marrin mė shumė remitanca. Ndėrkohė qė nga zonat Bregdetare dėrgojnė remitanca 60 pėrqind e migrantėve, nga zonat Malore dėrgojnė remitanca 74 pėrqind e migrantėve. Pėr mė tepėr, migrantėt nga zonat Malore mė tė varfėra, dėrgojnė mesatarisht thuajse dy herė mė shumė se sa migrantėt nga zona Qendrore. Kėsisoj proporcionalisht mė shumė remitanca dhe nė numur mė tė madh po shkojnė drej zonave Malore krahasuar me zonat e tjera mė tė pasura tė vendit. Kėto konstatime, tė kombinuara edhe me tendencėn e sipėrme tė migrimit ndėrkombėtar, jashtė zonave Malore, tregojnė njė rol jashtėzakonisht tė madh nė rritje tė migrimit dhe remitancave nė uljen e varfėrisė nė kėto zona mė tė largėta tė cilat deri vonė dukej tė ishin tė shkėputura nga flukset kryesore tė migrimit drejt destinacioneve ndėrkombėtare. Figura 3.16). 14Tė tre shkallėt mė tė larta janė kombinuar pėr shkak tė numurit tė kufizuar tė vėzhgimeve nė ēdo shkallė. 45 Figura 3.16: Numri i Migrantėve dhe Remituesve; Figura 3.17: Sasia mesatare e dėrguar sipas % e remituesve sipas Shtresės Shtresės 250,000 0.8 00 0.7 5001 200,000 0.6 0.5 % nerdli 150,000 edtti 0.4 ofrem chfo itter # s mert 100,000 0.3 000 oun 75, am 0.2 50,000 0.1 0 0 Coastal Central Mountain Tirana Stratum 0 migrants remitters % of remitters Coastal Central Mountain Tirana 3.30 Sikurse pritet, kohėzgjatja e migrimit ka njė ndikim tė rėndėsishėm si nė numurin e remituesve edhe nė vlerėn e dėrguar nga migrantėt. Megjithėse tashmė nė numur mė tė vogėl, njė pjesė e madhe e migrantėve tė hershėm ende po dėrgon remitanca. Bazuar nė vitin e parė tė migrimit, pjesa e migrantėve qė dėrgonin remitanca u rrit deri nė vitin 1997, pas tė cilit filloi tė bjerė ndjeshėm. Vetėm rreth 50 pėrqind e migrantėve mė tė fundit ende po dėrgojnė remitanca krahasuar me mė shumė se sa 70 pėrqind tė dėrguara nga migrantėt qė u larguan nė mes tė viteve 1990. Megjithatė, migrantėt e larguar kohėt e fundit mesatarisht po dėrgojnė mė shumė remitanca - rreth 300 USD mė shumė nė vitin para vrojtimit. Kjo tregon se njė numur i madh migrantėsh ruan lidhje tė forta me familjet e tyre megjithėse ka kaluar mė tepėr se njė dekadė dhe ata ende dėrgojnė njė masė tė qėndrueshme megjithėse mesatarisht njė masė mė tė vogel remitancash.15 Nga ana tjetėr, njė numur i madh migrantėsh tė rinj mund ta kenė tė vėshtirė tė fillojnė tė dėrgojnė mėnjėherė pėr shkak tė kostove tė larta nė fillim tė vendosjes nė vendin pritės. Megjithatė, mesatarisht, ata qė dėrgojnė janė nė gjendje tė dėrgojnė mė shumė. Figura 3.18-Figura 3.19). Figura 3.18: Numri i Migrantėve dhe Remituesve; Figura 3.19: Sasia mesatare e dėrguar nga tė % e remituesve sipas vitit tė migrimit shkėputurit sipas kohės sė qėndrimit 00 500 .7 tirset 000 00 m re 120 400 .6 % 0 en 0 drlihc 3000 .5 ttedi 0 of# mert 8000 2000 oun 0 am 0 1000 4000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Year moved abroad 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Migrants Remitters % remitters lenght of stay (yrs) 15Kjo nuk ėshtė e habitshme duke u nisur nga pėrbėrja e grupit tė tė shkėputurve qė po analizohet, e cila pėrbėhet teresisht nga anėtare aktuale te familjeve. Qėndrimi ndaj remitancave i remituesve qė mbeten, mundet tė jetė i ndryshėm nė fakt. 46 3.31 Njė pjesė mjaft mė e madhe e familjeve nė kuintilet e sipėrme, kanė migrantė jashtė shtetit dhe marrin remitanca, krahasuar me homologėt e tyre nė kuintilet mė tė ulta. Sikurse tregohet nė figurėn 3.20, numri i migrantėve tė shkėputur, dhe i remituesve kanė njė lidhje tė fortė dhe pozitive me mirėqėnien tė matur sipas kuintilit tė shpenzimeve pėr frymė. Megjithatė, tendenca nė tėrėsi midis nivelit tė mirėqėnies dhe pjesės se migrantėve qė dėrgojnė remitanca nė ēdo kuintil ėshtė faktikisht e sheshtė. Po kėshtu nuk ka dallim pėrgjatė kuintileve tė mirėqėnies nė sasinė mesatare tė dėrguar nga migrantėt e shkėputur. (Figura 3.21). Figura 3.20: Numri i Migrantėve dhe Remituesve, Figura 3.21: Sasia mesatare e Remituar sipas % e remituesve sipas kuintilit Kuintilit 180,000 0.8 00 160,000 0.7 1500 140,000 0.6 120,000 0.5% 00 enrdli d 100,000 ttei 1000 0.4 ofrem chfo 80,000 # itters 0.3 mertnuo 60,000 ma 0.2 000 40,000 50, 20,000 0.1 0 0 Lowest 2 3 4 Highest Quintile 0 Migrants Remitters % of remitters Lowest 2 3 4 Highest 3.32 Ne menyre tė qartė nė kėto figura, vihet re se nivelet e konsumit, e kėsisoj kuintilet, ndikohen nga niveli i remitancave tė marra. Kėsisoj, ndėrkohė qė nuk janė ideale, ne shohim pėrqindjen e remituesve dhe pjesėn e migrantėve pėr kuintil tė konsumit neto pėr person tė remitancave. Rezultatet tregohen nė Figurėn C.7. Ato tregojnė se ndėrkohė qė ky model qėndron, shumica e migrantėve tashmė vijnė nga kuintili i katėrt. Kjo sugjeron se familjet relativisht mė tė pasura dėrgojnė mė shumė migrantė dhe marrin relativisht mė shumė remitanca dhe ndėrkohė lėvizin drejt njė rangu mė tė lartė. 3.33 Me qėllim qė tė shmangim vėshtirėsinė e ndarjes sė pozicionit tė mirėqėnies nga remitancat, ndėrtojmė tė njėjtin tip grafiku por tė bazuar nė pozicionin e aseteve tė familjes nė vitin 1990.16 Megjithėse njė alternativė jo e plotė e tė ardhurave tė familjes, indeksi i pėrdorur pėr renditjen e familjeve nuk ėshte i kontaminuar nga vlera e remitancave tė marra sikurse nė rastin e renditjes sė konsumit pėr frymė. Rezultatet tregojnė se familjet nė mes tė shpėrndarjes sė aseteve, kanė premisa mė tė pakta pėr tė marrė remitanca. Familjet qė ishin nė gjendje mė tė mirė nė vitin 1990, mesatarisht, po marrin gjithashtu mjaft remitanca mė shumė. (Figura 3.22). 16Nė ideks tė dhėnat e nxjerra nga analizat e komponentėve kryesorė, janė tė bazuara mbi pronėsinė e familjes mbi tetė mjete tė qėndrueshme nė vitin 1990. 47 Figura 3.22: Remitancat e nxjerra nga Indeksi i Pasurisė llogaritur nė bazė tė Aseteve nė zotėrim nė vitin 1990 00 1 4000 00 .8 sr skel 0003 d, ttei merfo ttei 00 % .6 mertnuo 2000 ma 00 0001 .4 0 0 2 4 6 8 0 2 4 6 8 PCA score index 1990 PCA score index 1990 95% confidence interval probability of receiving remittances average positive amount remitted average amount remitted 3.34 Migrantėt mė tė rinj dhe mė tė vjetėr dėrgojnė nivele mė tė larta tė remitancave. Figura 3.23 tregon lidhjen midis sasisė sė remitancave dhe moshės sė migrantit. Lidhja ėshtė nė formėn­U, ēka tregon se migrantėt midis moshave 30-35 vjeē, dėrgojnė mė pak krahasuar me ata qė janė mė tė rinj dhe ata qė janė mė tė mėdhenj. Ēuditėrisht, mesatarisht, migrantėt e moshave tė hershme njėzet vjeēare, janė ata qė dėrgojnė sasitė mė tė mėdha. Megjithatė ky ėshtė edhe grupi i remituesve qė pėrbėn grupin mė tė vogėl. (Figura 3.24). Pėr moshat e tjera, tendencat pėr tė dėrguar janė nė fakt identike, me rreth 65 pėrqind. Kėshtu nė tėrėsi, tendenca pėr tė transferuar para tek anėtarėt e familjeve origjinė duket tė jetė e ndikuar mė shumė nga numri i viteve jashtė shtetit, dhe nga vendndodhja e familjes por jo aq nga mosha e migrantit (me pėrjashtim tė mė tė rinjve qė kanė tendencėn mė tė ulėt pėr tė dėrguar). Figura 3.23: Sasia mesatare e Dėrguar sipas Figura 3.24: % e Remituesve sipas moshės sė moshės sė Migrantit Migrantit 00 .7 5001 detti 00 00 sr m 10 ttei retn ou merfo .6 am 0 % 00 50 0 .5 20 25 30 35 40 45 20 25 30 35 40 45 Age Age 48 E. NDIKIMI I MIGRIMIT MBI VARFĖRINĖ 3.35 Njė krahasim i drejtpėrdrejtė midis familjeve me migrantė dhe atyre pa migrantė tregon diferenca tė mėdha nė konsum dhe nė varfėri. Tabela 3.4 tregon diferencat nė konsumin pėr frymė si edhe dy nivele tė rezultateve tė varfėrisė midis familjeve me migrantė ndarė sipas llojit tė migrimit qė ka zgjedhur njė familje si edhe familjeve pa migrantė. Rezultatet tregojnė diferenca tė mėdha nė nivelet e konsumit si edhe frekuencėn e varfėrisė dhe thellėsinė e saj, midis familjeve me njė migrant tė pėrhershėm jashtė shtetit dhe atyre familjeve pa migrant. Megjithatė duket se nuk ka diferenca tė matura nė kėto rezultate midis familjeve qė mbėsheten tek migrimi i pėrkohshėm dhe atyre pa migrantė. Tabela 3.4: Treguesit e Varfėrisė dhe Migrimi Migrimi i Pėrhershėm Migrimi i Pėrkohshėm Totali jo po Jo po Konsumi pėr fryme* 8,813 9,856 1,043*** 9,202 8,943 -259 9,109 Matja e varfėrisė 21.2 11.8 -9.4*** 18.6 18.4 -0.1 18.5 Hendeku i varfėrisė 4.7 2.2 -2.5*** 4.0 4.0 0.0 4.0 Numuri i vėzhgimeve 2,486 1,154 2,544 1,096 3,640 * Llogaritur nė nivel individual *** I rėndėsishėm nė nivelin 99% 3.36 Nga tė dhėnat mund tė arrihet ne konkluzionin qė migrimi i pėrhershėm pėrmirėson mirėqėnien, ndėrkohė qė nuk ndodh kėshtu me migrimin e pėrkohshėm. Megjithatė kjo do tė ishte jo e saktė, sepse mund tė ndodhė pėr shembull qė migrantėt e pėrhershėm tė kenė patur nivele mė tė larta konsumi madje edhe para migrimit, ose qė familjet me migrantė tė pėrkohshėm tė kishin nivel mjaft mė tė ulėt konsumi para migrimit, nė krahasim me familjet homologe pa migrantė. Me qėllim qė tė marrim njė vlerėsim tė saktė tė ndikimit tė migrimit mbi mirėqėnien- ne duhet tė marrim ne konsideratė vet-pėrzgjedhjen e migrantėve, qė do tė thotė, natyrėn jo rastėsore tė statusit tė migrantit. Ndėrkohė qė ka mjaft mėnyra pėr tė kontrolluar pėr njėanshmėrinė qė rrjedh nga ky vetėseleksionim i migrantėve, rezultatet e kėtij raporti pėrdorin metodėn e ndryshores instrumentale (IV). Sė pari probabiliteti i migrimit vlerėsohet sipas disa karakteristikave qė mendohet se mund tė ndikojnė nė vendimin pėr migrim. Pastaj bėhet vlerėsimi i diferencės nė konsum pėr familjet duke kontrolluar karakteristika tė vėzhgueshme si edhe tendencat pėr tė migruar. 3.37 Si migrimi i pėrkohshėm edhe ai i pėrhershėm kanė njė ndikim pozitiv nė konsum por ndikimi ėshtė mė i madh pėr migrimin e pėrhershėm. Koefiēenti IV i llogaritur pėr ndryshoren instrumentale tė migrimit tė pėrkohshėm, tregon se njė vit mė shumė i migrimit ndėrkombėtar, shoqėrohet me njė rritje prej 5 % nė konsum. Ky ndikim ėshtė disi mė i madh se sa ai i matur nėpėrmjet koefiēentit tė pėrllogaritur sipas metodės sė katrorėve mė tė vegjėl tė zakonshėm (OLS), duke sugjeruar njė njėanshmėri negative nė procesin e migrimit tė pėrkohshėm. Ndikimi i migrimit tė pėrhershėm mbi konsumin ėshtė gjithashtu pozitiv dhe i rėndėsishėm. Megjithėse vlera e madhe e koefiēentit IV ėshtė disi e dyshimtė, qė tė dyja vlerėsimet tregojnė njė lidhje shkak- pasojė midis tė paturit tė njė migranti tė pėrhershėm qė jeton jashtė shtetit dhe nivelit tė konsumit tė familjes. Njė migrant jashtė shtetit e rrit nivelin e konsumit tė familjes me rreth 50 pėrqind (Tabela C.23). 3.38 Vetraportimi i renditjes sė mirėqėnies tregon gjithashtu se familjet me migrantė patėn pėrmirėsime pozitive nė kohė, ndėrkohė qė familjet pa migrantė nuk raportuan ndryshime. LSMS 2005 pėrmbante njė modul mbi varfėrinė subjektive, nė tė cilėn njė person pėrfaqėsues pėr familjen nė pėrgjithėsi kryefamiljari/rja,- u pyetėn pėr percepsionin e tyre pėr mirėqėnien nė momente tė ndryshme nė 49 kohė qė nė vitin 1990. Duke u bazuar nė kėtė informacion si edhe nė ekspozimin e migrimit ndaj familjeve, nė pėrgatitėm njė sėrė grafikėsh me qėllim qė tė pėrshkruanim nga ana pamore lidhjen midis migrimit si edhe ndryshimeve nė mirėqėnie tė perceptuar nga i intervistuari. Pėr tė treguar lidhjen midis migrimit dhe ndryshimeve nė mirėqėnie, ne pėrdorim pėrgjigjet ndaj pyejteve qė pėrmban literatura "Pyetja mbi Mirėqėnien Ekonomike", nė tė cilėn tė intervistuarve ju kėrkua qė ta vendosin vetveten nė njė shkallė me 10 rangje, ku rangu 1 i pėrgjigjej rangut mė tė varfėr dhe rangu 10, mė tė pasurit.17 Tė intervistuarit ju kėrkua tė vlerėsonte situatėn financiare tė familjes si nė vitin 1990 edhe nė vitin 2005. 3.39 Kurba solide e Figurės 3.25 tregon kushtet e vetėraportuara pėr vitin 1990 nga familjet pa migrantė ndėrkombėtarė. Kurba e dytė (tek legjenda) i referohet situatės nė vitin 1990, tė familjeve me gjithė llojet e migrimit ndėrkombėtar (tė pėrkohshėm dhe tė pėrhershėm). Kurba e tretė dhe e katėrt tregon shpėrndarjen e renditjeve pėr tė dy grupet e njėjta nė vitin 2005 respektivisht. Duke u bazuar nė percepsionin e tė intervistuarve, nė vitin 1990, nuk ekzistonin diferenca tė matshme midis familjeve me migrantė dhe atyre pa migrantė. Megjithatė, nė vitin 2005 ka njė zhvendosje tė ndjeshme nė tė djathtė tė shpėrndarjes sė renditjeve sipas raportimeve nga familjet me migrantė, ndėrsa vihet re njė ndryshim i vogėl nė shpėrndarjen e renditjeve te raportuara nga familjet pa migrantė. Kjo tregon qartė se familjet me migrantė mendojnė se janė nė gjendje mė tė mirė se sa fqinjėt e tyre pa migrantė. Tė njėjtat konkluzione mund tė nxirren po tė konsiderohet vetėm migrimi i pėrhershėm, duke treguar se njė pjesė e madhe e pėrmirėsimit tė perceptuar vjen nga ky lloj migrimi dhe jo nga migrimi i pėrkohshėm. (shih figura 3.26) Kur renditja e perceptuar e familjeve me migrim tė pėrhershėm ėshtė e ndarė sipas destinacionit nė vende tė ndryshme, ne konstatuam se ndėrkohė qė familjet me migrantė nė Greqi e konceptonin gjendjen e tyre disi tė pėrmirėsuar, pjesa mė e madhe pėrmirėsimit vjen nga familjet me migrantė nė Itali dhe pėrtej (Shih Figura C.5). Kjo mund tė pasqyrojė pėrfitimet mė tė larta dhe statusin mė tė mirė tė mundshėm qė ka lidhje me llojin e dytė tė migrimit, megjithėse, sikurse e shqyrtuam edhe mė lart, migrantėt nė kėto vende nuk dėrgojnė nė mėnyrė tė ndjeshme mė shumė se sa homologėt e tyre nė Greqi. Tabela 3.5: Shkalla e Varfėrisė Subjektive nė vitin Tabela 3.6: Shkalla e Varfėsisė Subjektive nė 1990 dhe 2005, me ose pa ndonjė migrim vitin1990 dhe 2005 me ose pa migrim tė pėrhershėm .2 .2 5.1 5.1 sHHfo .1 sHHfo .1 % % 5.0 5.0 0 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 ladder ladder 1990 w/o migr. 1990 w/ migr. 2005 w/o migr. 2005 w/ migr. 1990 w/o perm. 1990 w/ perm. 2005 w/o perm. 2005 w/ perm. 17 Pėr shkak tė numurave tė vegjėl nė vėzhgimet e bėra nė rangjet e larta, nė i grupojme pėrgjigjet nė katėr rangjet mė tė larta. 50 3.40 Njė grup migrantėsh shqiptarė tė kontaktuar nė Greqi, raportojnė gjithashtu se migrimi e ka pėrmirėsuar gjendjen e tyre. Njė grup tė migrantėve tė kontaktuar nė Greqi, iu kėrkua tė vetėraportojnė se si e perceptonin ata situatėn e tyre financiare para migrimit (kur ishin nė Shqipėri) dhe tani(qė ndodhen nė Greqi) dhe nė mėnyrė hipotetike nėse do tė ktheheshin. Rezultatet tregojnė se migrantėt mendojnė qė situata e tyre tani, ėshtė pėrmirėsuar nė mėnyrė tė konsiderueshme krahasuar me situatėn e tyre nė Shqipėri, para migrimit. Megjithatė shumė pak njerėz e konsiderojnė veten e tyre nė gjendje shumė tė mirė financiare nė Greqi, Figura 3.27, rangu 8+ vija solide), pasi popullsia sė cilės ata i referohen ėshtė nė mėnyrė tė konsiderueshme nė gjendje shumė mė tė mirė se nė Shqipėri. Megjithatė, ata ende mendojnė se situata e tyre me kthimin nė Shqipėri do tė pėrbėnte njė pėrmrėsim radikal nė krahasim me situatėn e tyre para migrimit dhe ende disi mė e pėrmirėsuar krahasuar me situatėn e tyre aktuale nė Greqi. Figura 3.25: Shkalla e Varfėrisė Subjektive sipas Figura 3.26: Fluksi i Migrantėve tė pėrkohshėm Vendndodhjes tė rikthyer sipas Gjinisė .3 0 00 30 .2 sHHfo stna 0 00 gri 20 m % of# .1 0 00 10 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ladder year of ret migration fromlast time Greece Albania before Albania after all males females 3.41 Migrimi dhe remitancat shpjegojnė pjesėrisht uljen e madhe tė varfėrisė si edhe konvergjencėn rajonale tė vėzhguar. Sikurse tregohet nė Kreun 1 (shiko gjithashtu Tabelėn A.8), shkalla e varfėrisė nė Shqipėri ka rėnė ndjeshėm nė harkun kohor prej vetėm 3 vjetėsh. Masa e varfėrise (headcount) ra deri nė 7 pikė pėrqindje midis viteve 2002 dhe 2005, nga 25.4 pėrqind nė vitin 2002, nė 18.5 pėrqind nė vitin 2005. Pėr mė tepėr, tė dhėnat tregojnė se njė ulje madje mė e ndjeshme e varfėrisė u vu re nė zonat urbane, veēanėrisht nė Tiranė dhe nė zonat Malore. 3.42 Ka katėr lloj treguesish qė mbėshtesin rolin jashtėzakonisht tė madh qė luan migrimi nė modelet e vėzhguara pėr ndryshimet e varfėrisė nė Shqipėri. Sė pari, ka tregues tė qartė se Tirana dhe rajonet Malore rurale janė zonat ku ne shohim rritjen mė tė madhe tė pjesės sė familjeve qė marrin remitanca. Sė dyti, jo vetėm qė u rrit pjesa e familjeve qė merrnin remitanca, por gjithashtu u rrit nė mėnyrė tė konsiderueshme edhe sasia e remitancave. Nė mėnyrė tė veēantė, flukset drejt Tiranės e tejkaluan dyfishin, ndėrsa ato tė zonave Malore u rritėn nė masėn 50 pėrqind. (Tabela C.22). Sė treti, sikurse e kemi pėrmendur edhe mė lart, rajoni malor ėshtė i vetmi rajon nė tė cilin fluksi i migrantėve tė rinj tė pėrhershėm ka pėsuar rritje tė vazhdueshme nė vitet e fundit. Kjo bie nė kontrast me tė gjitha rajonet e tjera tė cilat po pėsojnė njė ulje tė dukshme nė vitet e fundit. Sė fundmi duhet thėnė se sa mė e lartė tė jetė fuqia blerėse e njė dollari tė remitancave nė rajonin Malor, krahasuar me rajonet e tjera, aq mė shumė shtohet ndikimi i transfertave nė uljen e varfėrisė. Megjithėse, kjo ėshtė vetėm pėrshkruese dhe aspak pėrfundimtare, kėto tė dhėna duket se sugjerojnė njė lidhje tė mundshme midis migrimit dhe remitancave nga njera anė si edhe pėrparimet e mėdha nė uljen e varfėrisė, tė vėrejtur nė rajonin Malor nė vitet e fundi, nga ana tjetėr. 51 F. MIGRIMI DHE AKUMULIMI I KAPITALIT NJERĖZOR 3.43 Nė diskutimet e kohėve te fundit rreth migrimit Shqiptar, po i jepet shumė mė tepėr rėndėsi analizimit tė migrimit jashtė shtetit, kryesisht nga anėtarėt ne moshė tė re tė familjeve, tė cilėt tė detyruar nga vėshtirėsitė ekonomike, shkojnė drejt vendeve fqinje me gjendje mė tė mirė ekonomike. Si nė politikėbėrje edhe nė kėrkime shkencore, pak vėmendje i ėshtė kushtuar, ndikimit tė migrimit tė rikthimit, i cili sa vjen e po bėhet mė i rėndėsishėm ndėrkohė qė migrimi po maturohet e po kėshtu edhe ndikimi i tij nė arritjet e kapitalit njerėzor nė Shqipėri. Ky seksion pėrmbledh disa konstatime tė kohėve tė fundit nė kėto dy fusha. Sikurse pritet, modeli i kohės sė ritkthimit tė migrantėve po rritet me njė ritėm tė ndjeshėm dhe ėshtė i dominuar nga meshkujt. (Figura 3.28) Pėr mė tepėr njė pjesė e madhe e tė kthyerve janė nga Greqia. (Figura 3.29). 3.44 Duket qartė se tė rikthyerit e kohėve tė fundit kanė mė shumė tendenca pėr tė mos e plotėsuar ciklin e tyre tė "migrimit" ende, dhe sikurse tregohet nė Figurėn 3.30, kanė mė shumė tendenca pėr tė migruar sėrish nė tė ardhmen e afėrt. Si rrjedhojė minimalisht, shifra pėr vitin 2004 duhet parė si njė mbivlerėsim i fluksit aktual tė tė rikthyerve (Figura 3.28). Megjithatė, edhe sikur ta konsiderojmė pikun nė vitin 2004 si njė lapsus statistikor, tendenca drejt ngjitjes ėshtė e sigurt dhe potenciali i saj i madh ka premisa tė mos jetė i neglizhueshėm. Duke qenė pjesėrisht reflektimi i asaj qė nė e kemi quajtur deri tani si migrimi i pėrkohshėm, nuk tė habit fakti qė tė rikthyerit janė shumica meshkuj qė kthehen nga Greqia fqinjė. Figura 3.27: Fluksi i Migrantėve tė Pėrkohshėm tė Figura 3.28: Pjesa e Migrantėve tė Pėrkohshėm tė rikthyer sipas Destinacionit tė fundit rikthyer sipas synimit pėr tė migruar sėrish .9 0 0003 s ant gri 0 st .6 my an ar 0002 gri m por of met 0 % .3 of# 00 10 0 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year of ret migration fromlast time year of ret migration fromlast time Total Greece Italy yes no don't know 3.45 Tė dhėnat mbi pėrbėrjen demografike dhe kualifikimin e migrantėve tė kthyer, nuk flasin pėr njė "pėrthithje tė trurit". Vitet mesatare tė arsimimit tė tė kthyerve, kanė ardhur duke u ulur qė nė vitin 1995, me njė ritėm mė tė shpejtė se sa tendenca nė ulje e vėnė re nė nivelin e arsimimit tė migrantėve tė rinj. Pėr mė tepėr megjithėse piku nė moshėn mesatare tė tė kthyerve rreth vitit 1999, mund tė pritej nga fluksi masiv i migrantėve mė tė moshuar pas krizes se skemave piramidale te vitit 1996, rritja nė vitet e mėvonshme duhet tė pėrbėjė njė shqetėsim. (Figura 3.32). 52 Figura 3.29: Arsimimi mesatar i Migrantėve tė Figura 3.30: Mosha mesatare e Migrantėve tė herės sė fundit sipas Gjinisė herės sė fundit sipas Gjinisė 12 36 s earynoita 11 nrtuertae 34 educgva aggva 32 10 9 30 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 year of ret migration fromlast time year of ret migration fromlast time all males all males 3.46 Ka njė marrėdhėnie tė fortė dhe pozitive midis migrantėve tė rikthyer dhe pronėsisė nė biznes, por tė dhėnat gjithashtu tregojnė se ky biznes karakterizohet nga njė produktivitet i ulėt. Njė proporcion nė rritje i migrantėve tė pėrkohshėm, janė duke u kthyer nė Tiranė ose nė qendra tė tjera urbane pavarėsisht se ata kanė qenė nga zonat rurale, megjithėse rritja nė kthimin nga migrimi i zonave rurale, e vėrejtur nė dy vitet para vrojtimit, ėshtė deri diku kuptueshme. (Figura C 6) Njė pjesė e mire e kėtyre tė rikthyerve pėrdorin (disa nga) fitimet e huaja pėr tė ngritur biznes familjar, shpesh kopje tė bizneseve qė ata bėnin ndėrkohė qė punonin jashtė shtetit. (Labrianidis dhe Hatziprokopiou, 2006). Probabiliteti i ngritjes sė kėtyre ndėrmarrjeve tė vogla rritet me kalimin e kohės qė ata kanė kaluar jashtė shtetit (Kule et al., 2002). Studime tė tjera gjithashtu konstatojnė njė lidhje tė fortė dhe pozitive midis kthimit nga migrimit dhe pronėsisė nė biznes dhe se tendencat pėr t'u mare me biznesin personal janė mė tė mėdha midis familjeve qė kthehen nga vende veē Greqisė(Kilic et al., 2007). Megjithatė, sikurse kanė theksuar edhe autorėt, nė rastet mė tė shumta, kėto biznese janė tė vogla, me fitime tė vogla dhe pėrpjekje informale tė familjes nė sektorin e shėrbimit, ēka sugjeron aftėsi tė dobėta sipėrmarrjeje nga ana e migrantėve tė kthyer. 3.47 Madje edhe mė tepėr shqetėsuese janė tendencat nė drejtim tė mirėqėnies. Nė vitet e fundit, migrantėt qė po rikthehen vijnė nė familje mė tė varfra se sa nė vitet e mėparshme. Tė gjitha kėto prirje tė kombinuara tregojnė njė lloj pėrzgjedhjeje negative midis migrantėve qė me kalimin e kohės pėrbėhen nga migrantė mė tė moshuar dhe mė tė paarsimuar tė cilėt kthehen nė familjet e tyre mė tė varfėra.. Si tė tillė dhe sikurse thuhet edhe nga Barjaba, (2000), migrimi i rikthyer mund tė reflektojė njė dėshtim jashtė shtetit, ēka pėrbėn njė katalist mė tė dobėt pėr zhvillim nė vend. 3.48 Megjithatė, migrimi duket se promovon lėvizshmėri mė tė lartė nė punėsim. LSMS 2005 grumbulloi informacion pėr punėsimin e individėve nė harqe kohorė tė ndryshėm qė nė vitin 1990. Pėr anėtarėt e familjeve qė tani janė jashte shtetit, (migrantėt e pėrhershėm), vrojtimi u interesua pėr punėn e bėrė nė vitin 1990, nė kohėn e migrimit dhe punėn aktuale qė bėn nė vendin nė destinacion. Anėtarėt e familjeve u pyetėn pėr punėn e bėrė nė vitin 1990, pėr migrantėt u kėrkua puna e kryer gjatė ēdo episodi migrimi si edhe nė kohėn e vrojtimit. Bazuar nė kėtė informacion, ne jemi nė gjendje tė analizojmė lėvizshmėrinė nė punėsim tė individėve qysh nė fillim tė tranzicionit dhe tė zbulojmė pėr migrantėt lidhjen midis migrimit dhe lėvizshmėrise sociale. Analiza ėshtė thjesht pėrshkruese dhe nuk nenkupton 53 lidhje shkakėsore midis migrimit dhe ndryshimeve nė punėsim. Megjithate ajo na jep tė dhėna pėr ndryshimet nė pėrzgjedhjen pėr punė midis migrantėve tė kthyer dhe atyre qė nuk migruan. 3.49 Megjithėse, midis jo-migrantėve vihet re njė lėvizshmėri e vogėl, tė dy grupet e migrantėve tregojnė njė lėvizshmėri mjaft tė madhe, e shkaktuar kryesisht nga lėvizje dramatike nė papunėsi. Sikurse tregohet edhe nė Tabelėn 3.5, migrimi shoqėrohet me pjesėmarrje mė tė ulėt nė bujqėsi, si nė Shqipėri edhe jashtė shtetit. Para migrimit, thuajse gjysma e migrantėve punonin nė bujqėsi, por tashmė nė kthim kėta pėrbėjnė njė tė tretėn. Rėnia madje ėshtė mė e madhe midis migrantėve tė pėrhershėm. Megjithėse thuajse gjysma merreshin me bujqėsi, ndėrkohė qė ishin nė Shqipėri, thuajse vetėm njė e pesta merren ende me bujqėsi jashtė shtetit. Pėr migrantėt e pėrkohshėm, ndryshimet mė tė mėdha vihen re nė ndėrtim ( njė pjesė e profesioneve), dhe nė sektorėt e shėrbimit. Midis viteve 1990 dhe 2005, pjesa e individėve qė punonin nė kėto dy sektorė, thuajse u dyfishua (nga 12.6 nė 21.3 pėrqind.).18 Njė model i ngjashėm por madje mė i theksuar vihet re midis migrantėve tė pėrhershėm, ku pjesa qė merren me zejtari rritet nė mė shumė se gjashtėfish.(nga 6.3 nė 40.1 pėrqind), dhe pjesa me punė krahu, bėhet mė tepėr se trefishi. (nga 4.1 nė 15.9 pėrqind.) Nuk ėshtė ēudi qė migrimi i pėrhershėm ėshte njė mjet mė i suksesshėm i gjetjes sė punės (jashtė shtetit). Tabela 3.7: Puna e Individeve nė kohė sipas statusit tė Migrimit (mostėr e plotė) Migrantė tė Migrantė tė Jo-migrantė pėrkohshėm pėrhershėm 1990 2005 1990 2005 1990 2005 Bujqėsi 27.2 24.5 26.9 26.9 17.4 12 Zejtari 6.9 7.3 12.6 21.3 6.3 40.1 Shėrbim 1.5 4.9 1.6 7.5 1.7 8 Administratė 7.9 8.3 7.7 9.3 5.7 4.2 Punė krahu 7.4 5.9 7.4 9.6 4.1 15.9 Tė tjera 1.1 0.3 1.0 0.5 0.7 1.3 Nuk punojnė 48 48.7 42.7 24.9 64.1 18.6 Totali 100 100 100 100 100 100 paktėn dy episode migrimi jashtė shtetit, ēon nė arritjen e disa konstatimeve. Sė pari, nė kėtė nėn-grup njė pėrqindje jashtėzakonisht e madhe ishte dhe mbetet nė bujqėsi duke sugjeruar se migrimi i pėrsėritur ishte dhe mbetet njė migrim sezonal i lidhur me sezonin bujqėsor inaktiv. Shumica e migrantėve punojnė nė bujqėsi kur janė jashtė shtetit, sidomos gjatė periudhės se tyre tė parė tė migrimit. Sė dyti, me kalimin e kohės, vetėm njė pjesė e vogėl janė nė gjendje tė punojnė nė sektorė tė tjerė. Punėt nė ndėrtim duket se janė njė nga format kryesore tė punės jashtė shtetit pėr kėtė nėngrup. Sė treti, shumė pak persona qė bėnin punė administrative ndėrkohė qė ishin nė Shqipėri, janė nė gjendje tė ruajnė tė njėjtėn lloj pune kur punojnė jashtė shtetit, duke treguar njė rėnie nė lėvizshmėri megjithėse kjo ėshtė e pėrkohshme. Sė fundmi, njė pjesė veēanėrisht mė e madhe e individėve janė tė punėsuar nė sektorin e shėrbimeve, nė vitin 2005, krahasuar me vitin 1990 ose kur kanė qenė jashtė shtetit, duke vėrtetuar nė kėtė mėnyrė konstatimin se migrantėt dhe familjet e tyre ka mundėsi qė t'i pėrdorin remitancat e tyre si edhe kursimet nga jashtė shtetit, pėr tė ngritur biznese tė vogla familjare nė sektorin e shėrbimeve, pas kthimit. (Tabela C.26) Njė vėzhgim i mėtejshėm i lėvizshmėrisė pėr punė midis episodeve tė migrimit, pėr migrantėt e pėrkohshėm me shumė episode migrimi, tregon njė lėvizshmėri shumė tė vogėl ndėrmjet episodeve tė migrimit. I vetmi ndryshim i vėrejtur ėshtė kalimi i 25 pėrqind tė individėve tė cilėt punonin nė bujqėsi gjatė episodit tė migrimit tė tyre tė parė nė sektorin e shėrbimeve (Tabela C.27). 18Njė pjesė e rritjes vjen nga persona tė cilėt nė vitin 1990 nuk punonin, disa prej tė cilėve mund tė kenė qenė tepėr tė rinj pėr t'u inkuadruar nė forcėn e punės. 54 3.50 Migrimi Ndėrkombetar i pėrhershėm, ka njė ndikim negativ nė shkallėn e frekuentimit tė shkollės pėr fėmijėt femra. 3.51 Tabela C.36 tregon rezultatet e kufizimit tė analizės pėr familjet qė kanė fėmijė midis moshave 6 deri nė 22 vjeē. Vlerėsimet kontrollojnė pėr faktorė tė tillė si distanca nga shkolla, arsimi i kyefamiljarit, kapitali social dhe efektet rajonale tė cilat kanė efekt mbi shkallėn e frekuentimit tė shkollės. Rezultati i papritur ėshtė se familjet me migrantė ndėrkombėtarė tė pėrhershėm kanė, mesatarisht, shkallė frekuentimi mė tė ulėt se familjet pa migrantė ndėrkombėtarė. Kur bėhen vlerėsime tė veēanta pėr frekuentimin e fėmijėve meshkuj dhe femra, rezultatet tregojnė se efekti negativ ėshtė i rėndėsishėm statistikisht vetėm pėr fėmijėt femra. Tė njėjtat vlerėsime u bėnė duke i ndarė familjet nė familje rurale dhe urbane. Nė tė dyja zonat, tė dhėnat vazhdojnė tė tregojnė se shkalla e frekuentimit tė shkollės pėr familjet me migrim ndėrkombėtar tė pėrhershėm, ėshtė mė e vogel se sa ai i familjeve pa migrantė. Megjithatė, nė zonat rurale kjo ėshtė e vėrtetė vetėm pėr frekuentimin e fėmijėve femra ndėrsa nė zonat urbane, diferencat nuk janė statistikisht tė rėndėsishme. 3.52 Efekti ėshtė mė i fortė pėr frekuentimin e shkollave tė mesme nė zonat rurale. Kufizimi i analizave nė arsimin e mesėm, tė ēon nė tė njėjtat konkluzione por rezultatet janė tė mėdha dhe statistikisht tė rėndėsishme vetėm nė zonat rurale. Tabela C.34 dhe tabela C. 31, tregojnė se efekti i madh dhe statistikisht i rėndėsishėm i frekuentimit tė shkollės nga femrat, ėshtė tėrėsisht njė problem rural. Nuk ka ndonjė diferencė tė matur nė shkallėn e frekuentimit pėr fėmijėt meshkuj dhe femra nė zonat urbane midis familjeve me dhe pa migrim tė pėrhershėm ndėrkombėtar. 3.53 Po kėshtu, familjet me migrantė ndėrkombėtarė tė pėrhershėm qė kanė shpenzime pozitive nė arsim, harxhojnė mė pak nė kėtė sektor. Analizat e shpenzimeve pėr arsimin pėr tė njėjtat familje u bėnė duke pėrdorur gjithashtu njė model me dy pjesė, nė tė cilin, vendimi pėr tė bėrė ose jo shpenzime pėr arsimin e fėmijėve ėshte i ndarė nga vendimi se sa duhet harxhuar pasi tė jetė marrė vendimi pėr tė kryer shpenzime (pozitive) pėr arsimin. Paneli i parė i tabelės C.34 dhe Tabela C.36 tregon se mesatarisht familjet me migrantė tė pėrhershėm ndėrkombėtarė kanė njė probabilitet mė tė ulėt shpenzimi pėr arsimin. Midis atyre qė kryejnė shpenzime (pozitive), familjet me migrantė tė pėrhershėn ndėrkombėtarė shpenzojnė mė pak se sa familjet pa migrantė ndėrkombėtarė tė pėrhershėm. Efekti ėshtė negativ dhe statistikisht i rėndėsishėm pėr fėmijėt meshkuj dhe femra por mė i madh pėr fėmijėt meshkuj. Njė shpjegim pėr kėtė rezultat mund jetė fakti se shpenzimet pėr arsimin pėr shumė familje migrantėsh si pėr shembull transporti nė shkollė, rrobat etj. janė shpenzime nė natyrė ndaj edhe janė tė paraportuara. Pėr shembull ndoshta njė fėmijė nga njė familje migrantėsh ēohet nė shkollė me makinė ose rrobat i dėrgohen nga Greqia ose Italia. 3.54 Tė marra se bashku kėto konstatime qė i lidhin vendimet e migrimit dhe rezultatet e arsimimit, janė tė habitshme sepse mund tė mendohet se kombinimi i tė ardhurave mė tė larta nga remitancat, i cili lehtėson ēdo kufizim likuiditeti ekzistues, dhe ekspozimi i migrantėve tė rikthyer ndaj tė ardhurave pėr shkollim nė vendin nė destinacion, do tė ofrojė njė bazė tė fuqishme pėr investimin nė arsim nė Shqipėri. Fakti qė nė vėrejmė tė kundėrtėn, tregon tre rrugė tė mundshme qė barazojnė kėto forca. E para ėshtė qė migrimi ndėrkombėtar i pėrhershėm mund tė ketė njė efekt shqetėsues nė strukturėn familjare, organizimin dhe udhėheqjen. Pėr shembull, mungesa e kryefamiljarit mund tė ēojė nė mė pak kontribut prindėror nė arsim, strukturė dhe kontroll nė familje, duke ndikuar kėshtu negativisht nė frekuentimin e shkollės nga fėmijėt, performancėn dhe vazhdimin e arsimimit.(Mc.Kenzie, 2006) Nė fakt, tė dhėnat tona tregojnė se pėrqindja e familjeve me kryefamiljare femra, midis familjeve migrante ėshtė dy herė mė e madhe se sa ajo e familjeve jo migrante. Pėr mė tepėr, preferencat e anėtarit tė familjes migrante dhe vendimmarresit nė pjesėn tjetėr mund tė mos jenė nė njė linjė. Kjo ndodh nė rastet kur migrantėt tė cilėt shpesh janė meshkuj tė rinj dhe relativisht mė tė arsimuar mund ta vlerėsojnė arsimin dhe duan tė invesojnė pėr tė, por vendimmarrėsi i cili mund tė jete mashkull mė i moshuar dhe qė ėshtė mė pak i arsimuar, mund tė mos ketė tė njėjtat synime.(Commander, Kangasniemi dhe Ėinters, 2004). 55 3.55 E dyta ėshtė se ekspozimi ndaj rrjeteve tė informacionit dhe emigracionit rrit mundėsinė e migrimit nė tė ardhmen duke i bėrė migrimin dhe frekuentimin e shkollės, forca konkuruese. Megjithėse fėmijėt mund tė mos emigrojnė sot pėr sot, planet pėr tė migruar nė tė ardhmen i ndikojnė nė tė ardhurat e pritshme nga arsimimi. Kur kostua oportune e qėndrimit nė shkollė rritet falė potencialit mė tė lartė tė fitimeve jashtė shtetit, fėmijėt e familjeve migrante mund ta lenė shkollėn mė herėt. Aty ku mundėsitė e punėsimit janė mė tė larta, pėr punė tė pakualifikuara tė cilat mund tė gjenden veēanėrisht nėpėrmjet imigrimit ilegal nė Greqi, motivimi i fėmijės pėr tė frekuentuar shkollėn mund tė ulet. Ky efekt mund tė jetė mė i madh veēanėrisht pėr fėmijėt nga familje me migrantė jashtė shtetit tė cilėt mund tė mbėshteten nė rrjete dhe ta ulin koston e migrimit. Sikurse tregohet nė pjesėn e parė tė kėtij kreu, shumė migrantė ndėrkombėtarė nga Shqipėria shkojnė nė Greqi. Pothuajse 51 pėrqind e familjeve me migrantė ndėrkombėtarė, aktualisht kanė njė migrant nė Greqi dhe shifra mė e lartė e viteve tė shkollės pėr familjet me migrantė tė cilėt nuk shpenzojnė pėr arsimimin ėshtė mė e ulėt (9.8 vjet ) se sa ajo e familjeve qė kanė shpenzime pozitive arsimore pėr fėmijėt e tyre (10.5 vjet). Ne do tė prisnim qė ky efekt tė ishte mė i fortė nė zonat rurale ku kushtet ekonomike janė mė tė kėqia se sa ato nė zonat urbane dhe nė tė cilat migrimi shfaqet fort si njė rrugė shpėtimi nga vėshtirėsitė sikurse konfirmohet edhe nga rezultatet e vlerėsimit. Koefiēenti i migrimit nė normat e frekuentimit tė shkollės, nė zonat rurale, (-68) ėshte mė i madh (do tė thotė mė keq) se sa ai i zonave urbane (-0.04) (Tabela C.34 dhe Tabela C.33). 3.56 Sė fundmi, migrimi mund tė ketė njė efekt negativ nė shkallėn e frekuentimit tė shkollės, nėse fėmijėt nga familjet me migrantė kanė mundėsi pėr pėrfitime mė tė larta se sa ato qė mund t'ju sjellė arsimimi. Nė veēanti, nėse familjet me migrantė i pėrdorin remitancat pėr t'u marrė me veprimtari mė fitimprurėse, dhe kėto sjellin rrugė alternative pėr krijimin e aftėsive, dhe pėrfitime mė tė mėdha se sa qėndrimi nė shkollė, atėhere fėmijėt e familjeve tė migrantėve mund tė ndėrpresin investimet pėr shkollim mė herėt se tė tjerėt. Konkluzion 3.57 Si pėrfundim, migrimi i kohėve tė fundit i Shqipėrise, si ai i brendshėm, edhe ai ndėrkombėtar, kanė qenė pa precedent pėr nga niveli dhe ndikimi i vet nė vend. Shumica e migrantėve tė brendshėm vijnė nga zonat rurale, nga zonat e izoluara Malore dhe nė njė masė tė madhe janė femra. Migrimi ndėrkombėtar ka rritur intensitetin e kėtyre rivendosjeve. Ndikimi mbi popullatėn ka qenė i ndjeshėm dhe shumėdimensioanl. Sė pari, forma e migrimit ka pėsuar ndryshim dhe shkalla e migrimit ka riformuar shpėrndarjen hapėsinore tė popullatės nė vend, sė dyti, ndryshimet nė mirėqenie kanė qenė tė konsiderueshme. Nė pėrgjithėsi, familjet me migrantė mendojnė se mirėqenia e tyre ėshtė mė e mirė pas migrimit tė njė anėtari tė familjes, se kanė konsum mė tė madh dhe shkallė mė tė ulėt tė varfėrisė. Krahas kėsaj, ata kanė mė shumė premisa qė tė investojnė nė fillimin e njė biznesi. Migrimi duket se pėrmirėson lėvizshmėrinė nė punė, megjithėse nga tė dhėnat nga migrantėt qė kthehen, nuk duket se vendi po pėrfiton aftėsi superiore ende. Mė nė fund pėrkundrejt kėtij sfondi tė kėtyre efekteve pozitive tė migrimit, ka disa mangėsi qė shfaqen mė tepėr nė faktin qė familjet e migrantėve investojnė mė pak nė arsimimim, veēanėrisht pėr fėmijėt femra nė zonat rurale dhe ju kushtojne mė pak pėrpjekje veprimtarive bujqėsore. 56 KREU 4: MBĖSHTETJA PĖR TĖ VARFĖRIT NĖPĖRMJET PROGRAMIT NDIHMA EKONOMIKE (NE) Programi NE , i cili ėshtė i vetmi program kundėr varfėrisė i bazuar nė proces seleksionimi nė Shqipėri, ka njė mbulim tė ulėt megjithėse kjo gjė ėshtė pėrmirėsuar ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005 pėr shkak tė rritjeve tė mėdha tė konsumit nė Zonat Malore, Tiranė dhe nė zonat Rurale. Nė tė njėjtėn kohė, mos pėrfshirja e jo tė varfėrve ėshtė rritur kėshtu qė ėshtė pėrkeqesuar rrjedhja e fondeve. Njė shpėrbėrje e targetimit tė performancės, tregon se shumica e fitimeve nė mbulim u atribuohen pėrpjekjeve tė autoriteteve lokale pėr tė gjetur dhe mbėshtetur tė varfėrit. Pėrfundimisht, ne kemi konstatuar se ndėrsa udhėzimet e shumta administrative pėr tė monitoruar dhe pėrzgjedhur familjet duket se po ndiqen nė nivele tė kėnaqshme, ato kanė njė lidhje tė dobėt me statusin e varfėrisė sė familjeve krahasuar me njė listė lehtėsisht tė verifikueshme tė aseteve qė ka familja nė pėrdorim. 4.1 Shqipėria shpenzoi afėrsisht 7 pėrqind tė PBB pėr mbrojtjen sociale ­ njė kombinim i sigurimeve shoqėrore, planit tė tė ardhurave dhe programeve tė tregut tė punės ­ nė vitin 2005. Pjesa mė e madhe e shpenzimeve, nė 5.4 pėrqind tė PBB shkoi pėr programe tė sigurimeve shoqėrore duke pėrfshirė pensionet (Urban, rural dhe veteran) dhe lejet e lindjes. Programet e tregut tė punės duke pėrfshirė asistencėn, trainime profesionale dhe promovimin e punėsimit pėrftuan njė 0.4 pėrqind tjetėr tė PBB. Pjesa e mbetur shkoi pėr programe tė projektuara nė mėnyrė tė qartė pėr tė mbėshtetur tė ardhurat e tė varfėrve apo tė njerėzve nė nevojė. Kolektivisht, kėto programe nė mbėshtetje tė tė ardhurave referohen si asistencė sociale, dhe pėrfshijnė , institucionet pėr kujdesin social dhe Ndihma Ekonomike (NE). Pensionet e invaliditetit tė cilat pėrthithėn 0.6 pėrqind tė PBB ose 10 pėrqind tė gjithė shpenzimeve pėr mbrojtjen sociale nė 2005, janė programi mė i madh i asistencės sociale. Megjithatė NE. mbetet programi mė i mirėnjohur dhe ai qė synon direkt tek familjet e varfėra. 4.2 Njė rishikim i balancuar i programeve tė mbrojtjes sociale u pėrfundua sė fundmi nėn rishikimin e shpenzimeve publike (Banka Boterore, 2006). Pėr kėtė arsye, nė kėtė kre, ne fokusohemi vetėm tek njė program qė ėshtė projektuar pėr tė asistuar familjet e varfėra, qė ėshtė NE. Ky Kre do tė shqyrtojė evolimin e ndihmave tė NE, aftėsinė e saj pėr tė mbėshtetur tė varfėrit dhe targetimin e performancės sė saj. Me interes tė veēantė do tė jetė analizimi i faktit se si natyra e decentralizuar e programit tė NE ndikon nė targetimin e performancės. A. TENDENCAT NĖ ALOKIMET E NE. 4.3 Alokimet mesatare tė NE pėr komunė apo bashki, u ulėn nė mėnyrė tė qėndrueshme ndėrmjet viteve 2000 dhe 2006. Shpėrndarja mesatare (me ēmimet e vitit 2002) pėr njė komunė ose bashki, ishte pėrafėrsisht njė milion lek nė 2000, por kjo u ul nė rreth 740,000 Lek nė 2006, e cila ėshtė njė ulje reale prej 29 pėrqind nė pėrmasat e alokimeve. Niveli i alokimeve nė 2006 shėnon njė pėrmirėsim nga njė ulje e menjėhershme dhe e papritur nė 2005, e cila e reduktoi alokimin real mesatar me 21 pėrqind ndėrmjet viteve 2004 dhe 2005 (Figura 4.1). Pėrgjatė rajoneve, ulje tė mėdha janė veēanėrisht evidente nė Tiranė dhe nė Zonėn Bregdetare, ku alokimet mesatare pėr komunė u ulėn 41 dhe 35 pėrqind nė vlera reale gjatė gjashtė viteve, ndėrkohė qė ulja ishte mė pak e rėndė nė zonat malore, tė cilat pėsuan njė ulje kumulative prej 16 pėrqind. 4.4 Numri mesatar i familjeve pėrfituese nė njė komune apo bashki ėshtė ulur gjithashtu. Por ulja kėtu ka qenė e qėndrueshme dhe graduale. Siē tregohet nė Figurėn 4.1, pothuajse 400 familje mund tė kishin pėrfituar NE, mesatarisht, nė njė komunė apo bashki nė vitin 2000. Por kjo u ul nė 310, ose nė njė 57 reduktim prej 22 pėrqind, nė vitin 2006. Si rrjedhojė, numri total i familjeve pėrfituese u ul nga rreth 150,000 nė vitin 2000, nė afėrsisht 112,000 nė vitin 2006. Reduktimi i konstatuar nė pagesat e NE-sė duket se ėshtė zbatuar nė mėnyrė tė barabartė tek pėrfituesit e plotė apo tė pjesshem tė NE. Paraqitja vizuale nė Figurėn 4.2, tregon se si lista e pėrfituesve tė pjesshėm edhe ajo e pėrfituesve tė plotė, u reduktuan nė tė njėjtin nivel. Tendencat tregojnė se nivelet mė tė mėdha tė heqjes nga lista e personave pėrfitues, u vunė re nė Tiranė dhe zonat Bregdetare dhe shumė mė pak nė zonat malore dhe qendrore. Figura 4.1: Tendencat nė alokimet mesatare tė NE dhe numri i Personave pėrfitues Social Transfers in Albania by Commune and Per Family Ndhima Ekonomike: Allocation Size and Recipient Families 00 0 11 400 220 400 00 00 380 10 21 380 s liei snt ou 0 00 0 mAnoitac 0 36 20 36 maFfor 90 be 0 00 0 umN lloA 0 34 19 34 80 0 0 0 gearevA 32 180 32 0 70 0 30 7001 0 30 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 year year Allocation # of Families Allocation # of Families Note: All Amounts in 2002 Prices Burimi: Ministria e Punes dhe Ēėshtjeve Sociale (MPĒS). 4.5 Ka diferenca tė mėdha nė alokimet mesatare pėr familjet pėrfituese pėrmes rajoneve. Alokimi mesatar pėr familje nė Tiranė ėshtė shumė mė i lartė krahasuar me rajonet e tjera. Gjatė gjashtė viteve, niveli mesatar i pėrfitimit pėr familje pėrfituese nė Tiranė ishte tre herė mė i madh se alokimi mesatar pėr familje nė zonat Bregdetare, dy herė mė e madhe pėr familje nė zonat Qendrore dhe pothuajse 70 pėrqind mė e lartė se alokimi mesatar nė zonat malore, zona e dytė mė e madhe pėr nga numri i familjeve pėrfituese. Figura 4.2: Alokimi mesatar pėr komune/bashki dhe pėr familje pėrftuese, sipas Rajonit nė kohė Ndihme Ekonomike by Stratum over Time 005 2, 0 00 2, 0 50 1, 0 00 1, 0 50 0 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 20 200 200 200 200 200 200 001 2 3 4 5 6 Coastal Central Mountain Tirana Per Family Allocation Commune Total Allocation Note: All Amounts in 2002 Prices Burimi: Ministria e Punės dhe Ēėshtjeve Sociale (MPĒS). 58 4.6 Megjithatė, Vlera e NE pėr familje pėrftuese ėshtė ulur me ngadalė me kalimin e kohės. Niveli i pėrfitimit pėr familje pėrftuese u ul nga rreth 2170 Lek pėr muaj nė vitin 2000, nė rreth 2113 Lek pėr muaj nė vitin 2006, e cila ėshtė vetėm njė ulje kumulative prej 3 pėrqind nė 6 vjet. Ky ėshtė pjesėrisht njė kompensim i rritjes prej 25 pėrqind nė alokimin mesatar ndėrmjet viteve 2005 dhe 2006. Kėto nivele uljeje janė pak mė tė larta se sa ritmi i reduktimit tė pėrfitimit pėr familje i konstatuar duke pėrdorur sondazhet e familjeve. Sipas tė dhėnave administrative, nivelet e pėrftimit pėr familje pėrfituese ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005, pėr tė dy vitet pėr tė cilat ne kemi tė dhėna nga sondazhet, u ulėn me rreth 23 pėrqind. Duke pėrdorur tė dhėnat e sondazheve, ne konstatuam se ulja ishte vetėm nė gjysmen e atij niveli. Pėr mė tepėr, nėse dikush shikon jo reduktimet reale pėr familje por reduktimet reale pėr frymė nė nivelet e pėrftimit tė ndihmės ekonomike, ulja ėshtė pėrafėrsisht vetėm 11 pėrqind ose gjysma e niveleve (Tabela 4.1). Si tė dhėnat administrative ashtu dhe ato prej sondazheve tregojnė gjithashtu se uljet mė tė shpejta ndodhėn nė Tiranė dhe Zonat Bregdetare, ku tendencat shihen midis rajoneve, ndėrkohė qė nivelet urbane u ulėn mė shpejt se ato nė zonat rurale, ku niveli i pėrfitimit pėr frymė u rrit lehtė. Tabela 4.1: Tendencat nė vlerėn e pėrfitimit real pėr frymė tė NE, dhe pėr familje pėrfituese Pėrfitimet pėr familje, Pėrfitimet pėr frymė, Pėrshtatur Pėrshtatur vetėm pėr CPI pėr CPI dhe ndryshimet rajonale tė ēmimeve 2002 2005 % 2002 2005 % Bregdet 2806.56 2146.87 -23.5 742.1 652 -12.1 Qendėr 2439.21 2231.62 -8.5 577.3 546.1 -5.4 Mal 2053.00 1988.20 -3.2 427.4 394.8 -7.6 Tiranė 3219.85 2146.53 -33.3 883.7 569.3 -35.6 Urban 3031.22 2609.68 -13.9 775.4 707.5 -8.8 Rural 1928.43 1948.51 1.0 410.2 429.6 4.7 Total 2408.30 2161.03 -10.3 2389.899 2116.491 -11.4 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 4.7 Nė vėshtrim tė parė, kėto reduktime masive nė numrin e alokimeve dhe numrin e pjesėmarrėsve nė njė program tė projektuar pėr tė asistuar tė varfėrit duken shqetėsuese nė njė vend ku nivelet e varfėrisė janė ende relativisht tė larta. Megjithatė, nė kontekstin e njė zhvillimi relativisht tė lartė, tė ruajtur nė shumė vite, dhe reduktimit thelbėsor tė varfėrisė, pritet qė lista e pjesėmarresve nė NE tė ulet. Ritmi i uljes mund tė jetė gjithashtu i arsyeshėm duke marė parasysh natyrėn e cekėt tė varfėrisė sė matur nė 2002. Pyetja qė shtrohet ėshtė nėse programi ka sjellė ndonjė pėrfitim nė lidhje me mbėshtetjen dhe targetimit tė tė varfėrve, tek tė cilėt ne drejtojmė vėmendjen. B. MBULIMI DHE TARGETIMI I PERFORMANCĖS SĖ NE 4.8 Mbulimi i tė varfėrve ėshtė pėrmirėsuar ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. Tabela D.6 tregon pjesėn e familjeve qė kanė pėrfituar NE ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. Nė total, rreth 11 pėrqind e familjeve pėrftuan NE dhe kjo u rrit vetėm nė masė tė vogėl nė 13 pėrqind nė 2005. Megjithatė, fraksioni i familjeve tė varfėra tė mbuluara nga programi nė tė njėjtėn periudhė ėshtė rritur me rreth 7 pikė pėrqindje, nga 24.6 nė 32.5 pėrqind. Ky ėshtė njė pėrmirėsim thelbėsor duke marė parasysh faktin qė varfėria nė pėrgjithesi u ul. Pjesėmarrja nėpėrmjet decileve tė konsumit real pėr frymė nxjerr dy konstatime. E para, mbulimi i dy decileve mė tė ulėta, nė fakt tė gjithė tė varfėrit nė 2005, u rritėn me 3 pikė pėrqindje. Sė dyti, sa mė tė larta tė jenė decilet, aq mė shumė ulet mbulimi, por niveli i rėnies ėshtė 59 mė i madh pas decilit tė mesėm (qė ėshtė i pesti). Pėr shembull, pėr ēdo 10 pjesėmarrės nė decilin mė tė varfėr tė familjeve, pothujase 1 nė ēdo 2 decilet e kreut, merr pjesė. (Tabela D.7 dhe Tabela D.8). Tabela 4.2: Pjesa e pėrfituesve tė NE sipas shtresave dhe ndarjes nė zona urbane/rurale 2002 2005 Tė Varfėr Jo Tė gjithė Tė varfėr Jo Tė gjithė tė varfėr tė varfėr Breg 0.158 0.040 0.058 0.097 0.028 0.036 Qendėr 0.238 0.090 0.119 0.416 0.130 0.179 Mal 0.463 0.271 0.340 0.450 0.299 0.329 Tiranė 0.082 0.022 0.029 0.197 0.020 0.030 Urban 0.263 0.079 0.105 0.329 0.063 0.085 Rural 0.237 0.077 0.115 0.324 0.127 0.165 Shqipėria 0.246 0.078 0.110 0.325 0.095 0.127 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 4.9 Njė tipar tjetėr pozitiv i programit ėshtė konstatimi se nė program merr pjesė njė numėr mė i madh i familjeve nė zonat mė tė varfėra. Zonat malore njihen nė pėrgjithėsi si mė tė varfėra se zonat e tjera tė vendit, ndėrkohė qė Bregu dhe Tirana konsiderohen si zonat me gjendje mė tė mirė ekonomike. Nė 2005 nivelet e varfėrisė nė zonat malore ishin pėrafėrsisht tre herė mė tė larta se nė Tiranė dhe afėrsisht 58 pėrqind mė tė larta se nė zonat Bregdetare. Rezultatet nė Tabelėn D.6 tregojnė se pak mė shumė se njė e treta e tė gjithė familjeve nė zonat Malore marrin pjesė nė program, ndėrkohė qė vetėm 3 pėrqind e familjeve nė Tiranė dhe 4 pėrqind nė Breg marrin pjesė nė vitin 2005. Pėr mė tepėr, pothuajse gjysma e tė gjitha familjeve tė klasifikuara si tė varfėra nė zonat Malore mbulohen nga NE krahasuar me 10 dhe 20 pėrqind nė Breg dhe nė Tiranė respektivisht. 4.10 Pėr mė tepėr, me kalimin e kohės, mbulimi nė zonat rurale, ku jetojnė mė shumė se dy tė tretat e tė varfėrve, ėshtė pėrmirėsuar mė shpejt se nė zonat urbane. Nė 2002, afėrsisht 11 pėrqind e tė gjitha familjeve nė zonat urbane dhe rurale u mbuluan nga programi. Nė 2005, nivelet e mbulimit nė zonat rurale, nė afėrsisht 17 pėrqind, ishin pothuajse dy herė mė tė larta se nivelet urbane (9 pėrqind). Fatkeqėsisht, jo tė gjitha pėrmirėsimet e matura nė zonat rurale burojnė vetėm nga mbulimi me ndihmė i tė varfėrve nė fshat. Sikurse e tregon Tabela D.6 pėrmirėsimet nė pjesėmarrjen e tė varfėrve nė zonat urbane dhe rurale ishin tė tė njėjtit rend madhėsie, por ndėrkohė qė mbulimi i jo tė varfėrve nė zonat urbane u ul, nė zonat rurale ai u shtua. 4.11 Mbulimi me ndihmė NE i tė varfėrve ekstremė ėshtė edhe mė i lartė. Tabela D.6 dhe Tabela D.4 regojnė tendencat nė mbulimin me NE pėr tė varfėrit ekstremė, tė varfėrit dhe familjet jo tė varfėra. Tė varfėrit i kemi ndarė nė tė varfėr ekstremė dhe jo ekstremė, nė mėnyrė qė tė shihet mė qartė progresi i bėrė nė mbulimin e tė varfėrve ekstremė. Pėrmirėsimet nė mbulimin e tė varfėrve duke pėrjashtuar tė varfėrit ekstremė mbeten tė njėjta si ato tė prezantuara nė Tabelėn D.6. Megjithatė, pėrmirėsimet nė mbulimin e tė varfėrve nė ekstrem kanė qenė shumė mė tė mėdha. Nė pėrgjithėsi, programi mbėrrin tek 50 pėrqind e tė varfėrve ekstremė, qe ėshtė njė pėrmirėsim i rėndėsishėm nga viti 2002 kur ai mbėrrinte vetėm tek 30 pėrqind e tė varfėrve ekstremė. Nė zonat Malore dhe Qendrore, pėrpjekjet pėr tė mbėrritur tek tė varfėrit ekstremė duket se kane ēuar nė njė dyfishim tė niveleve tė mbulimit. Nė kėto zona, rreth 60 pėrqind e tė gjithė tė varfėrve ekstremė u mbuluan nga programi nė vitin 2005 krahasuar me vitin 2002, kur mbulohej vetėm njė e treta (Tabela D.4). 4.12 Nė gjithė kėtė progres ėshtė i njohur edhe fakti qė niveli i mbulimit mbetet i ulėt dhe rrjedhjet janė rritur. Vetėm njė e treta e tė varfėrve marrin pjesė nė program (Tabela 4.3). Ky mbulim 60 me NE ėshtė mė i ulėt nė disa zona, veēanėrisht nė zonėn Bregdetare, ku janė tė mbuluar vetėm 10 pėrqind e tė varfėrve qė jetojnė nė atė zonė. Edhe nė zonat ku ka patur sukses mė tė madh nė mbulimin e tė varfėrve, si nė ato Malore dhe Qendrore, pjesėmarrja e tė varfėrve ėshtė maksimumi 45 pėrqind. Nė tė njėjtėn kohė, pjesėmarrja e jo tė varfėrve nė program ėshtė rritur. Nė total, 8 pėrqind e familjeve jo tė varfėra u mbuluan nė vitin 2002, por kjo ėshtė rritur nė 10 pėrqind nė vitin 2005. Kjo rritje ėshtė konstatuar nė zonat Rurale, Malore dhe Qendrore. Nė zonat rurale pjesa e familjeve jo tė varfėra tė cilat marrin pėrfitime u rrit nga 8 pėrqind nė 2002 nė 13 pėrqind nė 2005, ndėrkohė qė nė zonat Malore ajo u ngrit nga 27 nė 30 pėrqind. Por nė zonat urbane dhe Bregdetare, mbulimi i jo tė varfėrve u ul, ndėrkohė qė nė Tiranė mbeti i njėjtė. 4.13 Njė vėshtrim i atyre qė pėrfitojnė vetėm NE, tregon se pjesa e familjeve jo tė varfėra tė cilėt kanė pėrfituar ("rrjedhja") ėshtė rritur ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005 nga 57 pėrqind nė 64 pėrqind. Midis rajoneve, numri i familjeve jo tė varfėra tė cilat morėn pėrfitime, u rrit ndjeshėm nė zonat malore dhe Bregdetare, ai qėndroi i njėjtė nė Qender dhe u ul mjaft nė Tiranė. Njė rritje nė rrjedhje ėshtė vėrejtur gjithashtu nė zonat rurale, ku fraksioni i jo tė varfėrve ndėrmjet pėrfituesve u rrit nga 52 nė 64 pėrqind. Tabela 4.3: Pjesa e familjeve jo tė varfėra nė programin e NE 2002 2005 Breg 57.31 68.89 Qendėr 60.94 60.36 Mal 50.76 72.32 Tiranė 64.59 62.95 Urban 64.75 67.83 Rural 51.62 62.43 Shqipėria 57.33 64.17 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Boterore nga tė dhėnat e sondazheve. B. SHPĖRBĖRJA E TARGETIMIT TĖ PERFORMANCĖS+ 4.14 NE ėshtė njė program i decentralizuar. Sikurse administrohet aktualisht, NE ndjek njė proces alokimi me dy faza. Sė pari, si pjesė e procesit tė buxhetit, parlamenti pėrcakton shpėrndarjet totale pėr ēdo komune dhe bashki mbi bazėn e raporteve tė dėrguara nga Min. Punės, tė cilat nė vetvete bazohen nė kėrkesat dhe informacionet e komunitetit tė paraqitura nga kėshillat e zgjedhur tė komunave dhe bashkive. Menjėherė pas pėrcaktimit tė alokimeve, pushteti vendor lokale pėrcakton familjet e pėrzgjedhura, shumat pėr t'u transferuar nė ēdo familje dhe nėse duhet tė plotėsohet ndonjė kusht (si kėrkesė pune) nga ana e familjes nė mėnyrė qė tė marrė pėrfitimet (Kutia 4.1). Kėshtu, ėshtė e lehte tė kuptohet se natyra e decentralizuar e programit ndikon nė efektivitetin e planifikimit tė pėrgjithshem tė programit. Pėr shembull, nėse pushteti qendror alokon shumicėn e fondeve tek bashkitė mė tė varfėra dhe nėse pushtetet lokale konstatojnė familjet mė tė varfėra nėn juridiksionin e tyre, programi pritet tė mbulojė njė pjesė mė tė madhe tė varfėrish dhe targetimi i performancės do tė jetė mė i lartė. Pėrkundrazi, nėse shumica e fondeve u alokohen bashkive dhe komunave mė pak tė varfėra, ne do tė prisnim qė targetimi i performancės tė ishte mė i ulėt edhe nėse zyrtarėt lokalė bėjnė pėrpjekjet maksimale pėr tė gjetur tė varfėrit. Nė mėnyrė tė ngjashme, nėse zyrtarėt lokalė nuk bėjnė pėrpjekje pėr tė gjetur tė varfėrit, apo mė keq, i pėrdorin fondet pėr favore, duke i dhėnė pėrfitimet tek familjet me 61 lidhje miqėsie por jo domosdoshmėrisht tė varfėra, targetimi do tė jete gjithashtu i ulet, edhe nėse alokimet janė bėrė nė mėnyrė tė ndershme. Ndaj, ne shpėrbėjmė targetimin e performancės pėr tė vėzhguar se sa nga performanca e programit nė mbulimin e familjeve tė varfėra buron nga pėrpjekjet e qendrės pėr tė mbėrritur tek komunat e varfėra (komponenti inter-komunė) pėrkundrejt pėrpjekjeve tė komunės pėr tė mbėrritur tek popullsia e vet e varfėr (komponenti intra-komunė ). Ne mbėrrijmė nė tre konkluzione kryesore: Kutia 4.1: Procesi i shpėrndarjes sė NE Programi i NE filloi mė 1993 nė pėrgjigje tė papunėsisė sė vazhdueshme dhe revoltave sociale nė rritje pas kolapsit tė ekonomisė sė planifikuar tė centralizuar, me synim mbėshtetjen e familjeve urbane pa ndonjė burim tjetėr tė ardhurash dhe familjet bujqėsore me pronėsi tė vogėl toke. Nė konceptim, pushteti qendror administroi fonde nėpėrmjet zyrave lokale tė ministrive. Megjithatė, nė vitin 1995 programi u decentralizua meqė u bė e qartė se sistemi i centralizuar mundėsonte stimuj tė paktė pėr zyrtarėt lokalė pėr tė verifikuar legjitimitetin ose pėr tė ruajtur disiplinėn fiskale. Sipas administrimit tė tanishėm, kėshillat e zgjedhur tė bashkive dhe komunave pėrcaktojnė nevojat e familjeve tė tyre nė lidhje me disa tregues socio-ekonomikė dhe paraqesin kėrkesat e tyre pėr fonde pėr NE tek Aministrata e Shėrbimit Social Shteteror. (SSS). Mė pas, SSS dhe MPĒS paraqet njė kėrkesė tė pėrgjithshme pėr buxhet pėr t'u shqyrtuar nga autoritetet qendrore. Parlamenti vendos shpėrndarjet nė bazė tė prioriteteve tė buxhetit shtetėror. Pas pėrcaktimit tė fondeve, SSS i paraqet mė pas fondet e pėrcaktuara Drejtorisė sė Programimit dhe Zhvillimit (DPZH) nė Ministrinė e Punės dhe Ēėshtjeve Sociale, e cila vlerėson prioritetet nė nivel kombėtar dhe vendos mbi shpėrndarjet pėrfundimtare pėr ēdo komunė. Nė vazhdim tė vendimit tė DPZh, dhe shpėrndarjes sė fondeve tė NE tek bashkitė dhe komunat, zyrtarėt lokalė pėrzgjedhin familjet pėrfituese dhe nivelin e pėrfitimit mbi bazėn e udhėzimeve tė pėrgjithshme mundėsuar nga qendra. Pėrzgjedhja e familjeve pėrfituese pėrmban tre hapa. Sė pari, kryefamiljari aplikon pėr NE nė zyrėn lokale dhe kalon nė njė intervistė me administratorin social. Plotėsimi i aplikimit pėr NE bėhet ēdo muaj ndėrkohė qė intervista nga administratori social bėhet ēdo vit. Aplikimi mujor kėrkon qė kryefamiljari tė rideklarojė burimet e tė ardhurave tė familjes si dhe ēdo ndryshim lidhur me statusin e punėsimit tė anėtarėve tė familjes ose pronėsinė e familjes. Sė dyti, administratori social, verifikon informacionin e kėrkuar dhe propozon njė listė pėrfituesish tė cilėt plotėsojnė kushtet dhe vlerėson nevojat pėr ēdo pėrfitues. Sė treti, kėshilli lokal i zgjedhur pėrcakton pėrfitimet aktuale pėr ēdo familje. Kėshilli ka autoritetin tė kushtėzojė pėrfitimet me pjesėmarrje me kohė tė plotė apo tė pjesshme nė projektet e komunitetit. 4.15 Sė pari, targetimi i performancės ėshtė e ulėt por ėshtė pėrmirėsuar me kalimin e kohės. Njė rrugė pėr tė vlerėsuar targetimin e performancės ėshtė tė pėrcaktohet koeficienti i targetimit (TC) si diferenca ndėrmjet pjesės sė tė varfėrve qė marrin pjesė nė program (mbulimi) dhe pjesės sė jo tė varfėrve qė marrin pjesė nė program (rrjedhja) (shiko Gallaso dhe Ravallion, 2005). Koefiēenti shtrihet nė periudhin -1 dhe 1. Njė program i cili fokusohet nė mėnyrė tė pėrsosur tek tė varfėrit ­ qė supozon asnjė pėrfitim pėr jo tė varfėrit ­ dhe mbulon gjithė tė varfėrit ­ do tė kishte njė vlerė 1, ndėrkohė qė njė program qė fokusohet pėrsosmėrisht tek jo tė varfėrit, do tė kėtė njė vlere -1 meqėnėse tė gjithė jo tė varfėrit mund tė marrin pjese nė program, dhe mund tė mos marrė pjesė asnjė i varfėr. Sė fundmi, koefiēenti do tė ishte i barabarte me 0 nė rastin e mbulimit tė barabartė me rrjedhjen. Sikurse tregohet nė Tabelėn 4.4, koefiēenti i targetimit nė vitin 2002, nė nivelin 16.8 pėrqind ėshtė i ulėt, por ėshtė pėrmirėsuar nė 23 pėrqind nė vitin 2005. Koefiēenti i targetimit u rrit gjatė periudhės nė fjalė, falė mbulimit tė pėrmirėsuar tė tė varfėrve dhe njė rritjeje mjaft tė kontrolluar tė rrjedhjeve. Njė vlerėsim i ngjashėm i targetimit tė performancės, duke pėrdorur vlera transfertash nė vend tė sa mė sipėr, tregon pėrmirėsime tė pakta me kalimin e kohės. (Tabela D.3 dhe Tabela D 16). 62 Tabela 4.4: Shpėrbėrja e Targetimit tė Performancės duke pėrdorur nivelet e Pjesemarrjes sė tė varfėrve dhe Jo tė varfėrve 2002 2005 Pėrgjithshme Intra- Inter- Pėrgjithshme Intra- Inter- komunė komunė komunė komunė Qendror 0.147 0.115 0.033 0.286 0.182 0.104 Breg 0.118 0.084 0.034 0.069 0.066 0.003 Mal 0.192 0.161 0.031 0.151 0.159 -0.007 Tiranė 0.06 0.06 0 0.177 0.172 0.005 Urban 0.184 0.164 0.02 0.266 0.234 0.032 Rural 0.16 0.073 0.087 0.197 0.1 0.097 Kombėtar 0.168 0.105 0.062 0.23 0.144 0.086 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 4.16 Pėrfundimisht, targetimi i performancės nė zonat urbane u pėrmirėsua mė shpejt krahasuar me zonat rurale. Koefiēentėt e targetimit nė zonat urbane dhe rurale, matur nė 18 dhe 16 pėrqind respektivisht, kishin diferencė tė vogėl nė vitin 2002. Por nė vitin 2005, targetimi i performancės nė zonat urbane u pėrmirėsua me 50 pėrqind, nga 18 nė 27 pėrqind, ndėrkohė qė performanca rurale u rrit me gjysmėn e saj, qė ėshtė 25 pėrqind. Kjo ka ndodhur brenda njė konteksti ku ka patur reduktime tė mėdha nė alokimet pėr zonat urbane, veēanėrisht pėr Tiranėn, krahasuar me zonat rurale. Shpėrbėrja e targetimit tė performancės tregon se pėrpjekjet lokale shpjegojnė pothuajse tė gjitha performancat e matura nė zonat urbane, ndėrkohė qė nė zonat rurale, pėrpjekjet lokale shpjegojnė pothuajse gjysmėn e targetimit tė performancės tė matur. Nė fakt, vetėm nė zonat rurale pėrpjekjet e pushtetit qendror dhe ato tė pushtetit lokal pėrkojnė me njera tjetrėn nė drejtim tė targetimit tė performancės sipas matjeve tė bėra. Kėshtu qė, shpėrbėrjet tregojnė gjithashtu se ka njė pėrmirėsim megjithėse paksa tė ngadaltė tė asaj pjese tė performancės sė reflektuar nga pėrpjekjet lokale. (Tabela 4.4). 4.17 Sė dyti, komponenti intra-komunė, ose pėrpjekjet e komunave dhe bashkive pėr tė mbėrritur tek tė varfėrit e tyre, shpjegon mė shumė se dy tė tretat e targetimit tė performancės. Shpėrbėrja e koefiēentit tė targetimit tregon se tė paktėn dy tė tretat e targetimit tė performancės nė nivel kombėtar, janė atribut i pėrpjekjeve tė zyrtarėve lokalė pėr identifikimin dhe mbėrritjen tek tė varfėrit. Pėr mė tepėr, me kalimin e kohės, kjo pėrpjekje lokale ėshtė pėrmirėsuar nė Zonat malore dhe Bregdetare dhe ka mbetur e njėjtė nė Tiranė. Nė zonat Qendrore, targetimi i performancės, pothuajse u dyfishua ­ koefiēenti u rrit nga 0.15 nė 0.29. Megjithatė, mbi tre tė katėrtat e performancės u atribuohen pėrpjekjeve lokale, ndėrkohė qė dy tė tretat mund tė shpjegohen nga pėrpjekjet lokale nė vitin 2005 (Tabela D.9). C. PĖCAKTUESIT E PJESĖMARRJES DHE PĖRFITIMET 4.18 Si pėrmbledhje, evidencat sugjerojnė se mbulimi ėshtė i ulėt por ėshtė pėrmirėsuar, dhe pėrmirėsimi madje ėshtė mė i theksuar pėr tė varfėrit ekstremė, ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. Pėr mė tepėr, pėrmirėsimet mė tė mėdha janė vėnė re nė zona, tė tilla si rurale dhe malore, ku jeton shumica e tė varfėrve. Megjithatė, sikurse tregojnė tė dhėnat, jo vetėm qė shumė familje jo tė varfėra mbeten nė kėtė program, por pjesa e pėrfituesve ndėrmjet tyre, ėshtė rritur gjatė sė njėjtės periudhe. 4.19 Njė arsye pėr prezencėn e vazhdueshme tė jo tė varfėrve nė listėn e pjesėmarrėsve do tė ishte thjesht inercia, qė do tė thotė se, nė kontekstin e transformimeve madhore strukturore dhe teknologjise sė varfėr tė informacionit pėr tė monitoruar ndryshimet e statusit tė mirėqėnies nė familje, pushteti lokal mund tė jetė vetėm njė hap mbrapa nė identifikimin e atyre qė duhet tė dalin nga programi. Nga ana tjetėr, jo tė varfėrit mbeten nė listė sepse ndoshta ka diēka qė zyrtarėt lokalė dinė mbi kushtet e vėrteta tė 63 mirėqėnies sė kėtyre familjeve, diēka qė mund t'i ketė munguar njė instrumenti tė paanshėm sikurse ėshtė agregati i konsumit. Kjo mund tė jetė e vėrtetė veēanėrisht nėse shumė nga familjet qė mund tė konsiderohen jo tė varfėra mbi bazėn e konsumit tė tyre tė raportuar dhe vijės sė varfėrisė, gjykohen gjithsesi si tė varfėr . Nė fakt, evidenca tregon se 60 pėrqind e jo tė varfėrve tė cilėt kanė marė pėrfitime, janė tė njė mesatareje prej 25 pėrqind mbi vijėn e varfėrisė (Tabela D.30 gjithashtu shiko Tabela D.29), e cila pėrkon nė mėnyrė preēize me pėrkufizimin e ndjeshmėrisė sė pranuar nė kėtė raport. Kjo na ēon nė njė eksplorim tė pėrcaktuesve tė pjesėmarrjes dhe tė niveleve tė pėrfitimit. Figura 4.3: Shpėrndarja e Pjesėmarresve Jo tė varfėr nė NE sipas distancės sė Konsumit real pėr frymė nga vija e Varfėrisė D is t a n c e F ro m P o v e rty L in e F o r N o n P o o r R e c ip ie n t s o f N d ih m e E k o n o m ik e 150 80 60 100 y y nc nc ue queerF 40 eqrF 50 20 0 0 0 1 2 3 4 0 2 4 6 D is ta n c e f r o m A b s o lu te P o v e r ty L in e in 2 0 0 2 D is ta n c e f r o m A b s o lu t e P o v e r ty L in e in 2 0 0 5 4.20 Fillojmė me njė vėshtrim tė disa ndryshoreve tė cilat pėrdoren si udhėzues nga zyrtarėt lokalė pėr tė pėrcaktuar tė drejtėn pėr tė pėrfituar NE. Mė pas ne e shtrijmė analizėn mė tej pėr tė pėrfshirė njė numėr mė tė madh ndryshoresh duke pėrfshirė krizat, alokimet e NE si njė mėnyrė pėr tė marrė njė pjesė tė informacionit lokal qė mund tė jetė pėrdorur nga zyrtarėt lokalė, krahas udhėzimeve, pėr tė pėrfshirė familjet nė NE. Ne i krahasuam kėto modele me njė tjetėr ku pėrdoren vetėm disa pajisje shtėpiake pėr tė pėrcaktuar nivelin e varfėrisė sė familjes. Nė tė dyja rastet ne gjithashtu u munduam dhe vlerėsuam se nė ēfarė niveli e parashikojnė varfėrinė kėto dy modele. Rezultatet i kemi pėrmbledhur mė poshtė. 4.21 Sė pari, programi duket bėn njė pėrzgjedhje tė mirė mbi bazėn e udhėzimeve administrative. Ky vėzhgim bazohet vetėm nė faktin se pėrafėrsisht tė gjitha ndryshoret qė supozohet tė pėrdoren nga zyrtaret lokalė pėr tė pėrcaktuar tė drejtėn e mbulimit me ndihmė, e kryejnė kėtė funksion me vėrtetėsi ­ qė do tė thotė se koefiēentėt i kanė shenjat e duhura dhe pothuajse tė gjithė janė statistikisht tė rėndėsishėm. Pėr shembull, familjet qė kanė njė pensionist, tė cilat kanė mė shumė tokė nė pronėsi dhe ku ka mė shumė punonjės dhe/ose kryefamiljari punon, kanė mė pak premisa tė marrin pjesė nė program sikurse mund tė pritet. Po kėshtu, familjet me kryefamiljar tė ndarė/divorcuar, me mė shumė se tre fėmijė ose qė jetojnė nė zona Malore kanė mė shumė mundėsi tė marrin pjesė (Kutia 4.1 dhe Tabela D.25). 64 Kutia 4.2: Udhėzimet seleksionuese dhe Nivelet e Pėrfitimit Udhėzimet seleksionuese dhe nivelet e pėrfitimit: Aktualisht, njė familje nuk kualifikohet pėr NE nėse ka tė paktėn njė anėtar qė (i) zotėron/ėshtė bashkėpronar nė ēdo pronė tjetėr veē banesės dhe tokės bujqėsore; (ii) ėshtė aktiv ekonomikisht (punėdhėnės, punėmarrės, ose i vetėpunesuar), (iii) ėshtė jashtė shtetit pėr ēdo arsye tjetėr veē arsimimit, trajtimit mjekėsor, punės diplomatike, ose emėrimit nė njė organizatė ndėrkombetare, (iv) nuk ėshtė i regjistruar si punėkėrkues i papunė, me pėrjashtim tė pjesėtarėve tė familjeve bujqėsore, invalidėve tė punės, tė paaftėve, paraplegjikėve dhe tetraplegjikėve, (v) refuzon tė pranojė oferta pune nga zyra e punės dhe/ose nuk merr pjesė nė punėt e komunitetit organizuar nga bashkia ose nė kurse profesionale trainimi kur ėshtė i papunė, i aftė dhe nė moshė pune; (vi) nuk e tėrheq shumėn e NE miratuar nga kėshilli i bashkisė/komunės brenda 6 ditėve pune tė fondeve qė janė tė disponueshme nė bankė dhe (vii) ndėrmerr veprime tė qėllimshme pėr tė pėrfituar NE nė mėnyrė tė pamerituar. Duhet thėnė gjithashtu se familjet bujqėsore me tokė nė zotėrim kanė tė drejtė pėr asistencė tė pjesshme sociale. Pasi njė familje quhet e kualifikuar, kompensimi potencial mujor konsiston si mė poshtė: pėr ēdo pjesėtar tė kualifikuar tė familjes (i) 2600 Lek pėr kryefamiljarin, (ii) 2600 Lek pėr ēdo anėtar tė familjes mbi moshė pune (18+), (iii) 600 Lek pėr ēdo pjesėtar familjeje nė moshė pune dhe (iv) 700 Lek pėr ēdo pjesėtar familjeje nėn moshė pune. Nė ēdo rast, NE potenciale mujore, pavarėsisht nga pėrbėrja e familjes, nuk mund tė kaloje 7000 Lek. Pėr tė llogaritur pėrfitimet e NE aktuale mujore tė familjes, administratori social llogarit nė fillim tė ardhurat e familjes sė kualifikuar pėr NE. Kėto tė ardhura pėrfshijnė tė ardhura nga (i) veprimtari ekonomike jo-bujqėsore, (ii) skema tė ndryshme tė mbrojtjes sociale, dhe (iii) ēdo lloj kapitali, prodhim toke dhe blegtori. Administratori social pastaj zbret tė ardhurat aktuale nga NE mujore e mundshme pėr tė pėrcaktuar nivelin aktual tė NE tė cilėn mund ta pėrfitojė njė familje e kualifikuar. 4.22 E dyta, informacioni lokal ėshtė i rėndėsishėm. Ndryshoret e tjera qė nuk pėrfshihen nė udhėzime, por tė cilat ndikojnė nė gjendjen ekonomike tė familjes, ėshtė konstatuar se janė tė rėndėsishme pėr pjesėmarrjen nė program. Ndėrmjet tyre, tė rėndėsishme janė tronditjet si humbja e njė pune apo sėmundje. Pikėrisht kėshtu duhet tė jetė. Dhe kjo ėshte njė nga pikat e forta tė programit. Rezultatet statistikisht tė rėndėsishme tek Tabela D.27, tregojnė se qė tė dyja kėto tronditje, duket se merren nė konsiderate nga zyrtarėt lokalė. Pėr shkak se kėto janė efekte marxhinale, rezultatet sugjeruan se njė tronditje ekzogjene qė ēon nė humbje tė njė pune, e ngre probabilitetin e pėrfshirjes nė NE me 6 pikė pėrqindje. Premisa e pjesėmarrjes ėshtė 3 pikė pėrqind mė e larte se pėr njė tronditje shėndetsore (sėmundje). 4.23 Sė treti, historia e pjesėmarrjes ka lidhje me nivele mė tė larta pėrfitimi. Ata qė kanė qėndruar mė gjatė nė listėn e pjesėmarrėsve duket se marrin nivele mė tė larta pėrfitimi. Njė muaj shtesė me tepėr si njė pjesėmarrės nė NE shoqėrohet me 47 lekė nė muaj mė tepėr nė pėrfitime (duke pėrdorur rezultatet e grumbulluara). Dhe ndėrkohė qė kjo ndihmė ėshtė ulur nga 57 nė 39 Lek pėr muaj ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005, faktet tregojnė se kjo ėshtė pozitive dhe statistikisht e rėndėsishme. Arsyeja kryesore pėr t'u shqetėsuar pėr kėtė rezultat ėshtė se duke paguar pėrfitime mė tė larta pėr qėndrim mė tė gjatė nė program, mund tė ēojė nė pėrpjekje mė tė pakta pėr tė gjetur burime alternative tė ardhurash ­ qė do tė thotė, se ka njė potencial qė krijon stimuj qė i mbajnė familjet larg nga pėrfshirja nė aktivitete mė produktive dhe shpėrblyese sikurse ėshtė pjesėmarrrja nė rrogėn jobujqesore. Evidenca paraprake sugjerojnė se ata qė marrin NE varen nga NE pėr njė pjesė tė rėndėsishme tė mbrojtjes sė tyre sociale. (Tabela D.21 dhe Tabela D.22) dhe ofrojnė mė pak punė. Nga ana tjetėr, pėrcaktuesit e tjerė tė nivelit tė fitimit janė tė qėndrueshėm sipas pritshmėrisė. Nivelet e pėrfitimit janė mė tė larta pėr familjet qė janė shpėrbėrė (divorcuar apo ndarė) dhe jetojnė nė zona Malore apo Qendrore, (krahasuar me zonėn 65 Bregdetare), ndėrkohė qė ato bien me rritjen e nivelit tė decileve. Gjithashtu pėrfitimet bien pėr familjet me pensione mė tė mėdha, me shumė punėtorė nė familje, me njė kryefamiljar nė punė, dhe pėr ata qė jetojnė nė Tiranė. 4.24 Pėrfundimisht, ndryshoret e pėrdorura si udhėzues pėr tė pėrfshirė apo pėrjashtuar familje nga NE, kanė fuqi tė ulėt parashikuese lidhur me statusin e varfėrisė. Tabela D. 28 pėrdor tė njėjtat ndryshore qė janė pėrdorur si udhėzues nga zyrtarėt lokalė pėr tė pėrcaktuar kualifikimin pėr NE pėr tė parashikuar statusin e varfėrisė tė familjeve. Me fjalė tė tjera, ne shtrojmė pyetjen se sa janė nė gjendje kėto ndryshore tė parashikojne statusin e vafėrisė sė familjeve bazuar nė LSMS 2005. Rezultatet tregojnė se vetėm 29 pėrqind e tė varfėrve mund tė parashikohen si tė varfėr nga kėto ndryshore. Parashikimi ėshtė pak mė i mirė pėr zonat Malore ku parashikohen si tė tillė 34 pėrqind e tė varfėrve por kėto ndryshore nuk kanė qenė rezultative nė zona tė tilla si Tirana, ku ato parashikojnė si tė varfėr vetėm 16 pėrqind. Krahasimisht, njė model tjetėr qė mbėshtetet nė informacion familjar lehtėsisht tė vėzhgueshem dhe tė verifikueshem, tregon se ėshtė mė rezultativ. Parashikimi rritet me 38 pėrqind nga pėrdorimi i karakteristikave tė vėzhgueshme pėr banesėn tė tilla si: nėse familja ka apo jo ujė tė rrjedhshem, banjė moderne, ose asete tė tilla si veturė, antenė satelitore, furrė me gaz etj. (Tabela D.29). Kjo do tė thotė se, njė model qė pėrdor vetėm asetet nė nivel familje ose shtėpie mund tė parashikojė 40 pėrqind tė tė varfėrve si tė varfėr krahasuar me 29 pėrqind tė parashikuar nga ndryshoret e "udhėzimit". Madje nė disa raste sikurse nė Tiranė, modeli i mėsipėrm e tejkalon dyfishin e vlerės sėparashikuar (numrin e pritshėm tė tė varfėrve). Pėrvec kėsaj, rezultatet nga njė model i tille janė mė tė qėndrueshme se rezultatet e ndryshoreve tė "udhėzimit". Konkluzion 4.25 Programi i NE ėshtė i vogel. Nė vitin 2005, ai pėrthithi vetėm 0.4 pėrqind tė PBB dhe vetėm 6 pėrqind tė gjithė shpenzimeve pėr mbrojtje sociale. Megjithatė, ai mbulon 15 pėrqind tė familjeve dhe si mekanizmi kryesor pėr tė mbėrritur tek tė varfėrit, roli i tij mund tė jetė mė i rėndėsishėm sesa ai qė duket nga pjesa e buxhetit. Nė vitet e fundit, alokimet e NE nė komuna dhe numri i familjeve pjesėmarrėse ėshtė rritur mjaft, po kėshtu edhe nivelet e pėrfitimit pėr familje. Parė nga njė kėndvėshtrim pozitiv, mbulimi i tė varfėrve ėshtė pėrmirėsuar, megjithėse mbetet i ulet. Pėrmirėsimet kanė ardhur pjesėrisht nga ulja e madhe e varfėrisė, por ndoshta edhe nga pėrpjekjet pėr tė identifikuar tė varfėrit nė zona mė tė varfėra si zonat Malore dhe Rurale. Fatkeqėsisht, pjesėmarrja e jo tė varfėrve ėshtė rritur gjithashtu nė tė njėjtėn kohė. Njė tipar interesant i ketij programi ėshtė natyra e vet e decentralizuar dhe tė dhėnat kėtu tregojne se pjesa mė e madhe e pėrfitimit nė pėrmirėsimin e mbulimit me ndihmė tė tė varfėrve u atribuohet pėrpjekjeve tė zyrtarėve lokalė pėr tė mbėrritur tek tė varfėrit nėn administrimin e tyre. 66 SHTOJCA A: RRITJA EKONOMIKE, VARFĖRIA DHE PABARAZIA Figura A. 1: Normat e Rritjes sė PBB 15.0 10.0 5.0 0.0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ht -5.0 ow gr % -10.0 -15.0 -20.0 -25.0 -30.0 Year Burimi: Database i ĖDI dhe Albania Live. Figura A. 2: Pėrbėrja sektoriale e PBB 60.0 50.0 40.0 PDG oftnec 30.0 per 20.0 10.0 0.0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Year Agriculture Industry Construction Manufacturing Services Burimi: Database i ĖDI dhe Albania Live. 67 Figura A. 3: Niveli i punėsimit sipas grup-moshave; 2002, 2005 90 2002 80 2005 70 60 50 40 30 20 10 0 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 Figura A. 4: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Kombėtar, Rural dhe urban: 2002-2005 CDF: national, rural and urban CDF:National CDF:Rural 1 1 .8 .8 .6 .6 .4 .4 .2 .2 0 0 7 8 9 10 11 12 7 8 9 10 11 lncons lncons 2002 2005 2002 2005 CDF:Urban 1 .8 .6 .4 .2 0 7 8 9 10 11 12 lncons 2002 2005 68 Figura A. 5: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Tirana dhe Zona tė tjera Urbane : 2002-2005 CDF: Tirana and other urban CDF:Tirana CDF:other urban 1 1 .8 .8 .6 .6 .4 .4 .2 .2 0 0 7 8 9 10 11 7 8 9 10 11 12 lncons lncons 2002 2005 2002 2005 Figura A. 6: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona bregdetare: 2002-2005 CDF: Coastal area CDF:Coast CDF:Coast-urban 1 1 .8 .8 .6 .6 .4 .4 .2 .2 0 0 7 8 9 10 11 12 7 8 9 10 11 12 lncons lncons 2002 2005 2002 2005 CDF:Coast-rural 1 .8 .6 .4 .2 0 7 8 9 10 11 lncons 2002 2005 69 Figura A. 7: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona Qendrore: 2002-2005 CDF: Central area CDF:Central CDF:Central-urban 1 1 .8 .8 .6 .6 .4 .4 .2 .2 0 0 7 8 9 10 11 7 8 9 10 11 lncons lncons 2002 2005 2002 2005 CDF:Central-rural 1 .8 .6 .4 .2 0 7 8 9 10 11 lncons 2002 2005 Figura A. 8: Funksionet e Densitetit Kumulativ-Zona Malore: 2002-2005 CDF: mountain area CDF:Mountain CDF:Mountain-urban 1 1 .8 .8 .6 .6 .4 .4 .2 .2 0 0 7 8 9 10 11 7 8 9 10 lncons lncons 2002 2005 2002 2005 CDF:Mountain-rural 1 .8 .6 .4 .2 0 7 8 9 10 11 lncons 2002 2005 70 Figura A. 9: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi Uje cezme-urbane dhe rurale 1 .8 ujit1 tė .6 imit burI .4 Mjeti .2 0 2002 2005 2002 2005 Urbane Rural Me tė varferat 2 3 4 Me tė pasurat Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankes nga tė dhenat e sondazheve. Figura A. 10: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi, Urbane Uje cezme brenda-urbane 1 .8 ujit1 tė .6 imit burI .4 Mjeti .2 0 Me tė 2 3 4 Me tė Me tė 2 3 4 Me tė varfrat 2002 pasur varfrat 2005 pasur Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankes nga tė dhenat e sondazheve. 71 Figura A. 11: Proporcioni i njerėzve me ēezma nė shtėpi, Rurale Uje cezme brenda- rurale .4 .3 ujit1 tė .2 burimitI Mjeti .1 0 Me tė 2 3 4 Me tė Me tė 2 3 4 Me tė varfrat 2002 pasur varfrat 2005 pasur Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankes nga tė dhenat e sondazheve. Figura A. 12: Frekuenca e Varfėrisė pėr parametra te Ndryshėm te Ekonomise sė Shkallės, 2005 0.4 0.35 0.3 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05 0 0.1 0.3 0.5 0.7 Economies of size parameter No children With 1 child With 2 children With 3+ children 72 Figura A. 13: Frekuenca e Varfėrisė pėr parametra te Ndryshėm te Ekonomise sė Shkallės, 2005 0.25 0.20 rete mar 0.15 pa ez si of esi 0.10 onomcE 0.05 0.00 0.1 0.3 0.5 0.7 Elderly hhds Female headed Tabela A. 1: Shqipėria: Prirjet nė PBB reale dhe Rritjen Sektoriale 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ndarja Sektoriale Bujqėsi 23.2 26.4 33.7 34.0 33.7 35.0 33.0 32.7 31.1 28.8 28.0 26.7 26.1 25.3 Industri 39.3 32.4 20.5 19.2 18.4 19.0 20.2 16.4 18.8 23.2 21.7 21.5 21.0 20.8 Ndėrtim 2.8 2.7 3.1 3.7 3.8 4.3 4.7 4.6 4.9 5.3 6.8 9.0 9.2 9.4 Prodhim 14.4 11.8 13.9 16.6 15.5 15.3 14.7 Shėrbime 32.8 38.8 43.7 46.0 49.1 43.4 46.8 50.9 50.1 48.0 50.3 51.8 53.0 53.9 Rritja nė pėrqindje e PBB -9.6 -27.5 -7.2 9.6 9.4 8.9 9.1 -7.0 7.9 7.3 7.8 6.5 4.7 6.0 5.9 5.5 Bujqėsi 3.6 -17.4 18.5 10.4 8.3 13.2 3.0 -9.7 4.9 0.4 4.5 3.0 2.3 3.0 Industri -6.0 -40.2 -41.3 2.5 4.7 12.6 15.9 - 26.1 34.2 0.5 7.2 2.0 5.0 25.8 Ndėrtim -29.9 7.0 30.0 15.0 21.2 18.4 - 18.0 17.8 37.2 43.9 7.1 8.5 10.5 Prodhim - 29.5 29.6 0.7 6.5 0.3 25.1 Shėrbime -35.2 -14.1 4.4 15.5 16.6 -3.8 17.8 -0.6 8.1 4.3 12.7 11.1 7.1 7.9 Burimi: ĖDI 2003 pėr nivelet e rritjes se PBB. Albania Live Database pėr pėrbėrjen sektoriale dhe normat e rritjes sektoriale. 73 Tabela A. 2: Pėrmbledhje e Ndryshoreve Kryesore Testi 2002 2005 i ndryshimeve nė mesatare Ndryshore Mesatarja Gabim standart Mesatarja Gabim Standart Vlerat P Konsumi Total 7801 82.5 9105 105.1 0.001 Ushqime 4906 51.4 5159 53.1 0.001 Jo-ushqimore 1655 30.9 2457 48.9 0.001 Arsimim 177 7.5 275 12.6 0.001 Utilitetet 958 12.4 1087 13.4 0.001 Asete tė qėndrueshme 105 3.1 128 34.2 0.67 Madhėsia e shtėpisė 4.3 1.8 4.2 1.7 Vija e varfėrisė 3047.0 3047.0 ekstreme Vija e varfėrisė 4891.0 4891.0 absolute Njė dollar nė ditė 1888.0 1888.0 Dy dollare nė ditė 3775.0 3775.0 Katėr dollarė nė ditė 7549.0 7549.0 Vija e varfėrisė 7671.4 8683.0 relative Shėnim: Konsumi total, ushqimi, joushqimoret, arsimimi, utilitetet dhe tė qėndrueshmet janė tė gjitha tė pėrllogaritura pėr fryme dhe sipas ēmimeve tė vitit 2002. Gabimet standarte tė paraqitura perdoren per stratfikim dhe dhe janė llogaritur duke pėrdorur komandėn svymean tė STATA. Kini parasysh se hipoteza e mesatarcve tė barabarta nė shpenzime nė tė dy vitet hidhet poshtė nė tė gjitha rastet pėrveē mallrave(aseteve) tė qėndrueshmeve. Tabela A. 3: Pjesėt e Shpenzimeve tė Komponentėt e Ushqimit Ndryshore 2002 2005 Buke dhe brumėra 7.1 6.0 Drithėra, miell dhe makarona 9.6 10.6 Mish 20 19.4 Peshk 1.2 1.2 Qumėsht dhe produkte bulmeti 21.3 22.1 Vaj 7.1 6.1 Fruta 4.3 4.7 Perime dhe zarzavate 14.7 18.2 Perime tė konservuara dhe tė ngrira 1.9 0.0 Sheqer dhe ėmbėlsira 3.7 3.4 Erėza, piper dhe kripė 0.5 0.7 Pije jo-alkoolike, ēaj dhe kafe 3.6 2.8 Tė ndryshme 0.3 0.1 Ushqim i ngrėnė jashtė 4.5 4.7 74 Tabela A. 4: Pjesėt e komponentėve te Konsumit Real pėr Frymė Komponentėt e konsumit 2002 2005 Ushqim 64.5 59.2 Jo ushqim 19.4 24.8 Utilitete 12.6 12.6 Arsimim 2.3 2.4 Asete tė qėndrueshme 1.2 0.9 Table A. 5: Rritja e Konsumit Real pėr frymė, sipas Shtresės, 2002- 2005 2002 2005 Niveli i rritjes se konsumit Shtresa Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Bregdet 8809.9 8122.5 8419.3 10750.5 8693.9 9580.5 1.22 1.07 1.14 Qendrore 8264.6 7136.6 7496.1 10088.5 7670.8 8510.6 1.22 1.07 1.14 Malore 7795.9 5759.5 6168.3 8159.2 6888.1 7140.6 1.05 1.20 1.16 Tiranė 9042.6 9042.6 11812.5 11812.5 1.31 1.31 Total 8624.2 7211.6 7800.8 10690.1 7867.7 9108.0 1.24 1.09 1.17 Tabela A. 6: Tendencat nė Varfėrine Eksteme, sipas Shtresės: 2002-2005 2002 2005 Shtresa Treguesi i Varfėrisė Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Bregdet Numri i tė varfėrve 5.9 1.8 3.6 1.8 2.5 2.2 (Headcount poverty) Thellėsia (Hendeku) 1.2 0.3 0.7 0.2 0.4 0.3 Ashpėrsia 0.3 0.1 0.2 0.0 0.1 0.1 Qendrore Numri i tė varfėrve 3.4 5.1 4.6 3.5 6.0 5.2 Thellėsia 0.5 0.5 0.5 0.8 0.9 0.9 Ashpėrsia 0.2 0.1 0.1 0.3 0.2 0.2 Malore Numri i tė varfėrve 7.8 11.6 10.8 2.6 3.4 3.2 Thellėsia 1.6 2.1 2.0 0.3 0.4 0.4 Ashpėrsia 0.5 0.5 0.5 0.0 0.1 0.1 Tiranė Numri i tė varfėrve 2.3 2.3 1.0 1.0 Thellėsia 0.6 0.6 0.1 0.1 Ashpėrsia 0.2 0.2 0.0 0.0 Total Numri i tė varfėrve 4.1 5.2 4.7 2.2 4.5 3.5 Thellėsia 0.8 0.7 0.8 0.4 0.7 0.5 Ashpėrsia 0.2 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 75 Tabela A. 7: Tendencat nė Varfėrinė Ekstreme sipas zonave Urbane dhe Rurale: 2002-2005 Zona Matja e varfėrisė 2002 2005 Tirana Numri i tė varfėrve 2.3 1.0 Thellėsia 0.6 0.1 Ashpėrsia 0.2 0.0 Urbane tė tjera Numri i tė varfėrve 4.8 2.7 Thellėsia 0.9 0.5 Ashpėrsia 0.2 0.1 Rurale Numri i tė varfėrve 5.2 4.5 Thellėsia 0.7 0.7 Ashpėrsia 0.2 0.1 Total Numri i tė varfėrve 4.7 3.5 Thellėsia 0.8 0.5 Ashpėrsia 0.2 0.1 Tabela A. 8: Tendencat nė Varfėrinė Absolute sipas Shtresave: 2002-2005 2002 2005 Shtresa Matja Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total e varfėrisė Bregdet Numri i tė 20.2 20.9 20.6 11.6 19.7 16.2 varfėrve Thellėsia 5.4 3.6 4.4 2.0 4.1 3.2 Ashpėrsia 2.1 1.0 1.5 0.6 1.3 1.0 Qendrore Numri i tė 19.3 28.5 25.6 12.5 25.9 21.2 varfėrve Thellėsia 3.8 6.5 5.7 3.0 6.0 5.0 Ashpėrsia 1.2 2.1 1.8 1.2 2.1 1.8 Malore Numri i tė 24.7 49.5 44.5 17.1 27.7 25.6 varfėrve Thellėsia 6.5 12.3 11.1 3.6 5.5 5.1 Ashpėrsia 2.6 4.4 4.1 1.1 1.7 1.5 Tirana Numri i tė 17.8 17.8 8.1 8.1 varfėrve Thellėsia 3.8 3.8 1.6 1.6 Ashpėrsia 1.3 1.3 0.5 0.5 Total Numri i tė 19.5 29.6 25.4 11.2 24.2 18.5 varfėrve Thellėsia 4.5 6.6 5.7 2.3 5.3 4.0 Ashpėrsia 1.6 2.1 1.9 0.8 1.8 1.3 76 Tabela A. 9: Tendencat nė Varfėrinė Absolute sipas zonave urbane dhe rurale: 2002-2005 Zona Matja e varfėrisė 2002 2005 Tirana Numri i tė varfėrve 17.8 8.1 Thellėsia 3.8 1.6 Ashpėrsia 1.3 0.5 Urbane tė tjera Numri i tė varfėrve 20.1 12.4 Thellėsia 4.7 2.6 Ashpėrsia 1.7 0.9 Rurale Numri i tė varfėrve 29.6 24.2 Thellėsia 6.6 5.3 Ashpėrsia 2.1 1.8 Total Numri i tė varfėrve 25.4 18.5 Thellėsia 5.7 4.0 Ashpėrsia 1.9 1.3 Tabela A. 10: Niveli i varfėrisė dy dollarė nė ditė sipas Shtresės: 2002-2005 2002 2005 Shtresa Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Bregu Numri i tė 9.7 6.8 8.1 3.6 8.1 6.2 varfėrve Thellėsia 2.5 1.0 1.7 0.6 1.3 1.0 Ashpėrsia 0.8 0.3 0.5 0.1 0.4 0.3 Qendrore Numri i tė 5.9 13.2 10.9 5.2 11.7 9.5 varfėrve Thellėsia 1.3 2.3 1.9 1.4 2.4 2.1 Ashpėrsia 0.4 0.5 0.5 0.6 0.7 0.6 Malet Numri i tė 12.0 24.4 21.9 7.3 10.2 9.6 varfėrve) Thellėsia 3.1 5.1 4.7 1.1 1.7 1.6 Ashpėrsia 1.2 1.6 1.5 0.3 0.4 0.4 Tirana Numri i tė 6.7 6.7 3.5 3.5 varfėrve Thellėsia 1.4 1.4 0.5 0.5 Ashpėrsia 0.5 0.5 0.1 0.1 Total Numri i tė 7.7 13.1 10.8 4.4 10.3 7.7 varfėrve Thellėsia 1.8 2.3 2.1 0.9 1.9 1.5 Ashpėrsia 0.6 0.6 0.6 0.3 0.5 0.4 77 Tabela A. 11: Nivelet e varfėrisė katėr dollarė nė ditė: 2002-2005 2002 2005 Shtresa Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Bregu Numri i tė varfėrve 47.9 55.7 52.3 33.3 49.5 42.6 Thellėsia 15.4 16.1 15.8 9.2 14.9 12.4 Ashpėrsia 7.0 6.2 6.5 3.5 6.1 5.0 Qendrore Numri i tė varfėrve 53.6 66.6 62.5 36.8 56.5 49.7 Thellėsia 15.2 21.6 19.6 10.8 18.7 15.9 Ashpėrsia 6.0 9.1 8.1 4.5 8.2 6.9 Mal Numri i tė varfėrve 54.5 78.9 74.0 50.9 68.9 65.3 Thellėsia 18.4 30.9 28.4 14.6 21.1 19.8 Ashpėrsia 8.4 14.9 13.6 5.7 8.5 7.9 Tirana Numri i tė varfėrve 50.5 50.5 29.5 29.5 Thellėsia 14.5 14.5 7.5 7.5 Ashpėrsia 5.8 5.8 2.8 2.8 Total Numri i tė varfėrve 51.0 65.3 59.3 34.4 56.3 46.7 Thellėsia 15.3 21.4 18.9 9.5 17.9 14.2 Ashpėrsia 6.4 9.2 8.0 3.7 7.6 5.9 Tabela A. 12: Vija e varfėrisė relative, shkalla OECD, Vija e varfėrisė relative mbi Konsumin real pėr Frymė 2002 2005 Shtresa Urbane Rurale Total Urbane Rurale Total Bregu Numri i tė 13.2 10.0 11.3 9.8 17.3 14.1 varfėrve Thellė sia 3.1 1.5 2.2 1.6 3.0 2.4 Ashpėrsia 1.0 0.4 0.7 0.4 0.8 0.7 Qendrore Numri i tė 9.0 16.8 14.3 12.0 24.3 20.0 varfėrve Thellė sia 1.7 3.1 2.6 2.8 5.0 4.3 Ashpėrsia 0.5 0.8 0.7 1.1 1.6 1.4 Mal Numri i tė 12.9 26.6 23.9 15.5 21.6 20.4 varfėrve Thellė sia 3.3 5.4 5.0 2.5 3.7 3.5 Ashpėrsia 1.2 1.7 1.6 0.7 1.0 0.9 Tirana Numri i tė 9.1 9.1 7.5 7.5 varfėrve Thellė sia 1.9 1.9 1.4 1.4 Ashpėrsia 0.7 0.7 0.4 0.4 Total Numri i tė 10.6 16.3 13.9 10.2 21.6 16.6 varfėrve Thellė sia 2.3 3.0 2.7 2.0 4.2 3.2 Ashpėrsia 0.8 0.8 0.8 0.7 1.2 1.0 78 Tabela A. 13: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Kombėtare Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -6.878 -9.272 2.188 0.205 Ndryshimi nė V1 -1.711 -2.495 1.024 -0.239 Ndryshimi nė V2 -0.584 -0.917 0.487 -0.154 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 14: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Bregdet Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -4.382 -7.291 3.121 -0.212 Ndryshimi nė V1 -1.241 -1.711 0.766 -0.296 Ndryshimi nė V2 -0.518 -0.599 0.205 -0.124 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 15: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Qendror Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -4.324 -7.695 3.63 -0.259 Ndryshimi nė V1 -0.718 -2.163 1.707 -0.262 Ndryshimi nė V2 -0.04 -0.802 0.945 -0.183 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 16: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zona Malore Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarje Ndėrveprimit Varfėri s Ndryshimi nė VA -18.965 -14.084 -7.434 2.553 Ndryshimi nė V1 -6.01 -4.2 -2.495 0.685 Ndryshimi nė V2 -2.509 -1.69 -1.158 0.34 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 17: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Tiranė Ndryshimi Total Komponenti i Komponenti i Komponenti i nė Varfėri Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Ndryshimi nė VA -9.673 -11.148 2.216 -0.741 Ndryshimi nė V1 -2.118 -2.423 0.616 -0.311 Ndryshimi nė V2 -0.808 -0.829 0.215 -0.194 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 79 Tabela A. 18: Shpėrbėrja e Ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: zona tė tjera urbane (duke pėrjashtuar Tiranėn) Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -7.699 -8.584 2.106 -1.22 Ndryshimi nė V1 -2.134 -2.254 0.423 -0.303 Ndryshimi nė V2 -0.792 -0.86 0.126 -0.058 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 19: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zonat rurale Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -5.355 -6.407 0.219 0.833 Ndryshimi nė V1 -1.285 -1.808 0.531 -0.008 Ndryshimi nė V2 -0.39 -0.674 0.323 -0.039 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 20: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė varfėri 2002-2005: Zonat rurale bregdetare Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -1.092 -5.504 2.195 2.217 Ndryshimi nė V1 0.478 -1.005 1.612 -0.129 Ndryshimi nė V2 0.28 -0.299 0.703 -0.123 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 21: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė varfėri 2002-2005: Zonat qendrore rurale Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -2.607 -3.972 3.101 -1.736 Ndryshimi nė V1 -0.538 -1.491 1.037 -0.084 Ndryshimi nė V2 -0.005 -0.58 0.629 -0.055 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 22: Shpėrbėrja e ndryshimeve nė Varfėri 2002-2005: Zonat Malore Rurale Ndryshimi Komponenti i Komponenti i Komponenti i Total nė Rritjes Rishpėrndarjes Ndėrveprimit Varfėri Ndryshimi nė VA -21.851 -18.953 -5.087 2.189 Ndryshimi nė V1 -6.796 -5.516 -1.987 0.708 Ndryshimi nė V2 -2.761 -2.191 -0.89 0.32 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 80 Tabela A. 23: Tendencat nė Pabarazi sipas zonave kombėtare, urbane dhe rurale: 2002-2005 Kombėtare Rurale Urbane 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Devijimi mesatar relativ 20.2 21.1 19.5 19.5 20.4 21.1 Koefiēenti i variacionit 55.9 62.3 53.0 53.8 56.9 63.4 Devijimi standart i logaritmeve 50.0 52.7 47.7 48.8 51.6 53.3 Koefiēenti Gini 28.2 29.6 27.1 27.3 28.5 29.7 Treguesi Mehran 38.4 40.2 37.0 37.5 39.0 40.3 Treguesi Piesch 23.1 24.3 22.2 22.2 23.3 24.4 Treguesi Kakėani 7.1 7.9 6.6 6.7 7.4 7.9 Treguesi Theil entropy 13.2 15.1 12.1 12.4 13.7 15.3 Treguesi i devijimit mesatar tė 12.9 14.4 11.8 12.1 13.4 14.7 logaritmit Theil Tabela A. 24: Tendencat nė pabarazi sipas Shtresės: 2002-2005 Breg Qendėr Mal Tirana 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Devijimi mesatar relativ 20.0 20.8 19.3 20.3 19.6 17.3 21.5 21.4 Koefiēenti i variacionit 54.5 65.9 53.1 56.5 52.3 51.0 60.4 59.8 Devijimi standart i logaritmeve 50.2 52.0 47.3 52.0 48.2 42.9 52.8 53.6 Koefiēenti Gini 27.9 29.4 26.9 28.6 27.1 24.4 29.8 29.8 Treguesi Mehran 38.3 39.8 36.6 39.3 37.2 33.4 40.0 40.7 Treguesi Piesch 22.7 24.2 22.0 23.3 22.1 19.9 24.7 24.4 Treguesi Kakėani 7.0 7.8 6.5 7.4 6.6 5.5 8.0 8.0 Treguesi Theil entropy 12.9 15.5 12.0 13.6 12.0 10.5 15.0 14.9 ilTreguesi i devijimit mesatar tė 12.7 14.3 11.6 13.6 11.8 9.8 14.5 14.6 logaritmit The Tabela A. 25: Burimet e Ujit sipas Kuintilit tė Konsumit real Pėr frymė Burimet e ujit Kuintilet 2002 Kuintilet 2005 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Ēezmė brenda 0.32 0.42 0.49 0.56 0.71 0.31 0.45 0.55 0.61 0.73 Ēezmė jashtė 0.24 0.20 0.15 0.15 0.10 0.30 0.19 0.16 0.11 0.06 Makinė 0.01 0.01 0.01 0.00 0.00 0.11 0.07 0.05 0.04 0.04 Ēezmė Publike 0.14 0.10 0.10 0.09 0.04 0.01 0.00 0.01 0.00 0.00 Burim ose pus 0.25 0.26 0.24 0.19 0.15 0.27 0.28 0.24 0.24 0.17 Lumė, liqen 0.01 0.01 0.01 0.00 0.00 0.00 0.01 0.00 0.00 0.00 Burimi: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 81 Table A. 26: Aksesi dhe Vizita tek Shėrbimet Shėndetėsore 2002 2005 Tė ndryshme Treguesi Std. Dev. Treguesi Std. Dev. Kohėzgjatja e sėmundjeve kronike 1.45 5.31 1.30 4.66 Ditė tė humbura pėr paaftėsi 7.18 10.04 4.19 8.19 Pjesa e pacientėve qė vizitohen tek qendrat publike 0.13 0.33 0.09 0.28 ambulatore Numuri i vizitave (tek qendrat publike ambulatore) 1.50 1.02 1.32 0.74 Pjesa qė vizitohet tek shėrbimet private ambulatore 0.01 0.12 0.01 0.11 Numuri i vizitave (tek mjekėt privatė) 1.43 0.73 1.24 0.57 Pjesa qė vizitohet nga njė infermiere 0.03 0.17 0.01 0.11 Numuri i vizitave tek njė infermiere 5.10 5.57 3.54 3.05 Pjesa qė pėrdor mjekime alternative 0.00 0.05 0.00 0.06 Numuri i vizitave tek mjekėsia alternative 1.79 1.03 1.30 0.72 Tabela A. 27: Burimet kryesore tė ngrohjes: Kombėtare Burimi kryesor i ngrohjes Kuintilet nė 2002 Kuintilet nė 2002 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Elektricitet 0.08 0.11 0.09 0.11 0.20 0.05 0.06 0.08 0.11 0.21 Dru 0.78 0.68 0.64 0.59 0.40 0.83 0.74 0.61 0.51 0.33 Gaz 0.12 0.19 0.25 0.28 0.37 0.09 0.18 0.28 0.35 0.43 Naftė/benzinė 0.00 0.00 0.00 0.00 0.02 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 Qymyr 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Pa ngrohje 0.02 0.02 0.02 0.02 0.01 0.04 0.02 0.03 0.03 0.02 Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 28 Burimet kryesore tė ngrohjes: Urban Burimi kryesor i ngrohjes Kuintilet nė 2002 Kuintilet nė 2002 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Elektricitet 0.22 0.22 0.18 0.18 0.31 0.16 0.14 0.16 0.19 0.31 Dru 0.49 0.40 0.34 0.34 0.18 0.52 0.50 0.33 0.26 0.15 Gaz 0.24 0.34 0.44 0.43 0.46 0.24 0.33 0.46 0.51 0.51 Naftė/benzinė 0.01 0.00 0.00 0.00 0.02 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 Qymyr 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Pa ngrohje 0.03 0.03 0.04 0.03 0.02 0.08 0.04 0.04 0.04 0.02 Burimi: : Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela A. 29: Burimet kryesore tė ngrohjes: Rurale Burimi kryesor i ngrohjes Kuintilet nė 2002 Kuintilet nė 2002 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Elektricitet 0.01 0.04 0.03 0.03 0.06 0.00 0.02 0.01 0.02 0.04 Dru 0.92 0.84 0.84 0.80 0.68 0.95 0.87 0.84 0.77 0.65 Gaz 0.06 0.11 0.13 0.15 0.25 0.03 0.09 0.14 0.19 0.29 Naftė/benzinė 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Qymyr 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Pa ngrohje 0.01 0.01 0.00 0.01 0.00 0.02 0.02 0.01 0.01 0.02 82 Tabela A. 30: Testim pėr Ekonomitė e Shkallės, metoda Engel Ndryshorja e varura: Pjesa e ushqimit 2002 2005 Logaritmi i konsumit real pėr frymė -0.059 -0.087 (8.23)** (13.76)** Logaritmi i madhėsise sė familjes -0.035 -0.083 (4.13)** (11.47)** Proporcioni i fėmijėve meshkuj tė moshės 0-5 -0.014 0.039 (0.55) (1.53) Proporcioni i femijėve meshkuj tė moshės 6-14 0.013 -0.063 (0.57) (3.18)** Proporcioni i femijėve femra tė moshės 0-5 0.031 0.029 (1.04) (1.00) Proporcioni i fėmijėve femra tė moshės 6-14 -0.024 -0.035 (1.02) (1.82) Proporcioni i tė rriturve meshkuj -0.037 -0.009 (2.20)* (0.83) Proporcioni i tė rriturave femra -0.038 -0.048 (2.41)* (4.23)** Proporcioni i meshkujve mė tė vjeter -0.007 0.01 (0.34) (0.62) labmktstat==2 -0.011 0.002 (1.20) (0.16) labmktstat==3 0.028 0.023 (4.15)** (3.81)** labmktstat==4 0.142 -0.019 (2.70)** (1.37) labmktstat==5 0.028 0.038 (1.97)* (2.14)* labmktstat==6 0.019 0.022 (2.65)** (3.19)** labmktstat==7 0.042 0.05 (2.58)* (3.38)** Shtėpi me njė familje 0.024 0.059 (4.04)** (8.90)** Numuri i dhomave qė ka familja -0.01 -0.01 (3.99)** (4.35)** Konstant 1.222 1.486 (17.59)** (23.53)** Vėzhgime 3432 3468 R-kuadratuar 0.10 0.22 Statistikat Robust nė parantezė * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Shėnim: Llogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Raporti i femrave mė tė moshuara ėshtė ndryshorja demografike e fshirė. Parametri i ekonomive tė shkallės ėshtė raporti i koefiēentit tė logaritmit (madhėsia e familjes) ndaj logaritmit (konsumi real pėr frymė.) 83 Tabela A. 31: Korrelacionet e Konsumit sipas viteve, marė nga periudha 2002-2005 Pa kontrolle rajonale Me kontrolle rajonale Ndryshorja e varur: Logaritmi i Deficiti i t-statistikat Deficiti I t-statistikat konsumit real Vlerėsuar Vlerėsuar Njė fėmijė -0.088 -6.42 -0.088 -6.53 Tre fėmijė -0.235 -12.98 -0.219 -12.08 Raport i ulėt varėsie 0.173 13.61 0.167 13.22 Drejtuar nga femer 0.158 8.82 0.152 8.48 Kreu i familjes, shkollė fillore -0.014 -0.67 -0.014 -0.71 Kreu ifamiljes, shk.e mesme 0.141 5.89 0.146 6.15 Kreu i familjes, profesional 0.172 7.78 0.167 7.64 Kreu i familjes, arsim i lartė 0.400 15.71 0.395 15.64 Numuri i diteve tė humbura nga semundja (nė logaritme) 0.016 1.62 0.022 2.33 Kreu i familjes ėshtė i papunė -0.196 -23.19 -0.186 -21.84 Kreu i familjes ėshtė inaktiv -0.017 -2.98 -0.013 -2.44 Rezident rural -0.167 -13.85 -0.145 -11.43 Distanca pėr nė shkolle nė km (nė rregjistra) -0.040 -5.45 -0.035 -4.88 Modeli i vitit (2005==1) 0.108 9.88 0.109 10.07 Bregu 0.041 2.31 Qendror -0.045 -2.54 Mal -0.131 -7.37 Konstant 8.960 384.89 8.981 346.22 N 7237 7237 R-katror 0.255 0.27 Shėnim: Tė gjitha ndryshoret me t-vlerė mė tė madhe se 2 janė statistikisht tė rėndėsishme, dhe tė gjitha ato me t-vlerė mė tė vogėl se 2 nuk janė statistikisht tė rėndėsishme, d.m.th. nė rastin e pare, variacioni nė konsum pėr shkak te variacionit nė ndryshore nuk ndodh rastėsisht, ndėrkohė nė rastin e dytė lidhja mund tė jetė rastėsore. 84 Tabela A. 32: Korrelacionet e Konsumit, sipas Viteve 2002 2005 2002 2005 Ndryshore e Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- varur: logaritmi parashikua statistikat parashik statistikat parashik statistikat parashik statistikat i konsumit real r uar uar uar Njė fėmijė -0.052 -2.73 -0.119 -6.09 -0.058 -3.03 -0.114 -5.92 Tre fėmijė -0.246 -10.23 -0.212 -7.78 -0.230 -9.59 -0.197 -7.18 Nivel Varėsie i ulėt 0.151 8.34 0.194 10.8 0.144 8.08 0.189 10.61 Kryesuar nga femer 0.137 5.75 0.183 6.81 0.130 5.46 0.179 6.7 Kreu i familjes, primar 0.019 0.74 -0.054 -1.58 0.020 0.8 -0.064 -1.89 Kreu i familjes, sekondar 0.141 4.61 0.134 3.46 0.153 5.04 0.125 3.22 Kreu i familjes, i punėsuar 0.171 6.22 0.168 4.54 0.172 6.34 0.149 4.04 Kreu i familjes, arsim i lartė 0.385 12.27 0.419 9.95 0.394 12.56 0.395 9.44 Numuri i ditėve tė humbura nga sėmundjet (nė logaritme) 0.019 1.66 0.006 0.34 0.029 2.45 0.004 0.24 Kreu i familjes ėshtė i papunė -0.192 -17.69 -0.198 -14.33 -0.184 -16.79 -0.184 -13.46 Kreu i familjes ėshtė inaktiv -0.005 -0.59 -0.030 -3.75 -0.001 -0.1 -0.027 -3.43 Rezident Rural -0.151 -8.55 -0.179 -10.74 -0.144 -7.92 -0.143 -8.02 Distanca pėr nė shkolle nė km (nė logaritme) -0.075 -6.2 -0.015 -1.59 -0.068 -5.66 -0.012 -1.29 Breg 0.105 4.13 -0.017 -0.71 Qendror 0.022 0.88 -0.110 -4.4 Mal -0.085 -3.29 -0.170 -7.02 Konstant 8.948 308.68 9.085 253.92 8.922 267.39 9.155 233.75 N 3599 3638 3599 3638 R-katror 0.235 0.263 0.253 0.278 Shėnim: Tė gjitha ndryshoret me t-vlerė mė tė madhe se 2 janė statistikisht tė rėndėsishme, dhe tė gjitha ato me t-vlerė mė tė vogėl se 2 nuk janė statistikisht tė rėndėsishme, d.m.th. nė rastin e pare, variacioni nė konsum pėr shkak te variacionit nė ndryshore nuk ndodh rastėsisht, ndėrkohė nė rastin e dytė lidhja mund tė jetė rastėsore. 85 Tabela A. 33: Korrelacionet e Konsumit sipas Viteve, Zonat Urbane 2002 2005 2002 2005 Ndryshorja e Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- varur: rregjistri parashik statistika parashik statistika parashik statistika parashik statistika i konsumit real uar uar uar uar Njė fėmijė -0.081 -3.3 -0.142 -5.33 -0.081 -3.31 -0.136 -5.17 Tre fėmijė -0.330 -9.54 -0.261 -5.7 -0.326 -9.35 -0.241 -5.24 Nivel Varėsie i ulet 0.179 7.83 0.241 10.24 0.179 7.82 0.234 10.01 Kryefamiljar 0.149 4.96 0.125 3.98 0.151 5 0.128 4.06 Kryefamiljar primar 0.026 0.58 -0.083 -1.36 0.026 0.6 -0.090 -1.48 Kryefamiljar, sekondar 0.121 2.48 0.093 1.45 0.127 2.57 0.092 1.43 Kryefamiljar, I punėsuar 0.159 3.57 0.108 1.73 0.162 3.63 0.097 1.55 Kryefamiljar, arsim i lartė 0.368 8.15 0.380 5.84 0.377 8.32 0.364 5.59 Numuri i ditėve tė humbura nga sėmundjet (nė rregjistra) 0.025 1.48 0.011 0.56 0.026 1.5 0.008 0.39 Kryefamiljar i papunė -0.222 -18.3 -0.225 -13.68 -0.220 -18.13 -0.210 -13 Kryefamiljar inaktiv -0.048 -4.8 -0.062 -5.7 -0.046 -4.6 -0.058 -5.27 Rezident Rural -0.043 -2.76 -0.009 -0.74 -0.043 -2.75 -0.005 -0.39 Distanca pėr nė shkolle nė km (nė rregjistra) 0.053 1.89 -0.024 -0.86 Breg 0.018 0.68 -0.072 -2.55 Qendror 0.005 0.18 -0.182 -6.79 Mal 8.998 195.8 9.152 151.12 8.972 182.8 9.209 145.37 Konstant N 1959 1999 1959 1999 R-katror 0.287 0.28 0.288 0.295 Shėnim: Tė gjitha ndryshoret me t-vlerė mė tė madhe se 2 janė statistikisht tė rėndėsishme, dhe tė gjitha ato me t-vlerė mė tė vogėl se 2 nuk janė statistikisht tė rėndėsishme, d.m.th. nė rastin e pare, variacioni nė konsum pėr shkak te variacionit nė ndryshore nuk ndodh rastėsisht, ndėrkohė nė rastin e dytė lidhja mund tė jetė rastėsore. 86 Tabela A. 34: Korrelacionet e Konsumit sipas Viteve, Zonat Rurale 2002 2005 2002 2005 Ndryshorja e Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- Deficiti I t- varur: logaritmi parashik statistika parashiku statistika parashiku statistika parashikua statistika i konsumit real uar ar ar r Njė fėmijė -0.022 -0.72 -0.075 -2.61 -0.039 -1.28 -0.072 -2.58 Tre fėmijė -0.149 -4.27 -0.168 -4.92 -0.131 -3.89 -0.155 -4.53 Nivel i ulėt varėsie 0.150 4.96 0.133 4.84 0.139 4.84 0.132 4.85 Kryefam. Femer 0.122 3.09 0.235 4.51 0.090 2.33 0.215 4.12 Kryefam. Primar 0.026 0.8 -0.040 -0.95 0.023 0.75 -0.048 -1.15 Kryefam. Sekondar 0.156 3.47 0.146 2.73 0.172 3.93 0.129 2.42 Kryefam. i punėsuar 0.188 4.99 0.208 4.22 0.177 4.91 0.185 3.8 Kryefam. me shkollė tė lartė 0.329 4.87 0.266 3.22 0.306 4.72 0.245 2.9 Numri i diteve tė humbura nga sėmundjet (nė logaritme) 0.010 0.61 -0.011 -0.39 0.026 1.58 -0.010 -0.34 Kryefam. ėshtė i papunė -0.134 -5.38 -0.134 -5.75 -0.121 -4.61 -0.126 -5.25 Kryefam. Ėshtė inaktiv 0.046 3.56 0.010 0.89 0.048 3.92 0.010 0.94 Toka e kultivuar nė metėr katrore (nė logaritme) -0.028 -4.01 -0.024 -3.72 -0.038 -5.21 -0.024 -3.56 Numuri i parcelave tė vaditura -0.006 -1.3 0.030 3.95 -0.009 -2.09 0.024 3.09 Distanca pėr nė shkollė (nė rregj.) -0.099 -5.15 -0.027 -1.78 -0.076 -4.2 -0.025 -1.7 Qendėr -0.165 -5.36 -0.134 -4.51 Mal -0.340 -11.08 -0.173 -6.18 Konstant 9.022 125.47 9.006 133.87 9.309 118.15 9.133 127.61 N 1472 1547 1472 1547 R-katror 0.144 0.144 0.215 0.166 Shėnim: Tė gjitha ndryshoret me t-vlerė mė tė madhe se 2 janė statistikisht tė rėndėsishme, dhe tė gjitha ato me t-vlerė mė tė vogėl se 2 nuk janė statistikisht tė rėndėsishme, d.m.th. nė rastin e pare, variacioni nė konsum pėr shkak te variacionit nė ndryshore nuk ndodh rastėsisht, ndėrkohė nė rastin e dytė lidhja mund tė jetė rastėsore. 87 88 SHTOJCA B: PRODUKTIVITETI RURAL DHE VARFĖRIA Figura B. 1: Frekuentimi Primar, Urban dhe Figura B. 2: Frekuentimi terciar, Urban dhe Rural Rural tertiary enrollment-urban and rural primary enrollment-urban and rural .6 1 dello dello .8 nretnerruc .6 nretnerruc .4 of of .4 nae nae .2 m m .2 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Urban Rural Urban Rural poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: the net enrollment rates are calculated for 6-13 year olds. Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: tertiary estimates for those between 18-24 years. Figura B. 3: Frekuentimi primar neto Meshkuj Figura B. 4: Frekuentimi Sekondar Meshkuj dhe dhe Femra nė zonat Rurale Femra nė zonat Rurale 1 .8 dellor .8 dellor .6 en en nterrucfo .6 .4 nterrucfo .4 ane ane m .2 m .2 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Male Female Male Female poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: the net enrollment rates are calculated for 6-13 year olds. Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: General secondary educaiton for ages 14-17. Figura B. 5: Frekuentimi terciar Meshkuj dhe Figura B. 6: Shtėpi me ēezmė brenda Femra nė zonat Rurale tap water-urban and rural .4 1 dell 1ret .8 .3 nro wafo te ce .6 enrruc ur .2 .4 of sofo nae m .1 nae m .2 0 0 2002 2005 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Urban Rural Male Female poorest 2 poorest 2 3 4 3 4 richest richest Source: World Bank staff calculations from survey data. Note: tertiary estimates for those between 18-24 years. Source: World Bank staff calculations from survey data. 89 Tabela B. 1: Korrelacionet e Konsumit dhe Varfėrisė, Zonat Rurale Rregjistri i Mundesia kufi pėr tė Konsumit Real qene i varfėr pėr frymė Mosha e kreut tė familjes 0.003 -0.002 (4.20)** (3.76)** Familje e kryesuar nga femėr 0.051 0.019 (1.15) (0.44) Familje me njė kryetar -0.012 -0.015 (0.31) (0.41) Mosha e punės e meshkujve tė familjes >14 0.007 -0.02 por <60 (0.68) (2.09)* Mosha e punės e femrave tė familjes >14 0.009 -0.011 por <60 (0.78) (1.09) Numuri i njerėzve nė familje -0.147 0.088 (22.90)** (14.23)** Vitet maksimale tė arsimimit nė familje 0.016 -0.014 (5.55)** (4.98)** Dummy=1 nėse ka shtėpi tulle 0.006 0.003 (0.32) (0.15) Dummy=1 nėse ka banjė 0.002 -0.012 (0.12) (0.71) Dummy=1 nėse ka ujė tė rrjedhshem 0.03 -0.029 (1.45) (1.41) Dummy=1 nėse ka sahat elektriku -0.049 0.018 (2.47)* (1.00) Numri i bagėtive 0.001 0 (2.05)* (0.09) Drithėra 0.016 -0.012 (1.51) (0.54) Perime 0.164 -0.104 (2.12)* (1.34) Numri pemėve frutore 0 0 (4.38)** (1.92) Tokė nė pronėsi me vaditje, nė hektarė 0 0 (2.00)* (1.69) Ka TV 0.143 -0.083 (5.79)** (3.57)** Ka sobė me gaz 0.132 -0.066 (6.97)** (3.80)** Ka kompjuter 0.096 0.117 (0.57) (0.77) Ka satelit 0.095 -0.078 (4.35)** (3.53)** Ka motoēikletė 0.177 -0.027 (4.06)** (0.61) Ka veturė 0.365 -0.136 (12.86)** (4.81)** Qendror -0.02 0.017 90 (0.95) (0.79) Mal -0.004 0.006 (0.20) (0.30) labmktstat==2 -0.168 0.113 (3.17)** (1.80) labmktstat==3 -0.081 0.049 (3.10)** (1.89) labmktstat==4 -0.004 0.025 (0.08) (0.51) labmktstat==5 -0.024 0.008 (0.65) (0.22) labmktstat==6 -0.059 0.055 (1.79) (1.56) labmktstat==7 -0.076 0.088 (1.62) (1.88) labmktstat==8 -0.069 -0.058 (0.95) (0.51) dumyr -0.061 0.042 (3.19)** (2.30)* Konstant 9.113 (143.35)** Vezhgime 2166 2167 R-katror 0.46 Statistikat t robuste nė paranteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela B. 2: Pėrcaktuesit e INEFIĒENCĖS teknike pėr prodhimin e pėrgjithshėm bujqėsor duke pėrdorur efektet fikse tė fshatit (Njė shenjė negative e koefiēentit rrit eficiencen e fermerit) Koef. Gab. Std. z P>|z| Numuri i parcelave -0.206 0.023 -9.010 0.000 Vitet maksimale tė arsimimit nė familje 0.042 0.012 3.620 0.000 Mosha e kryefamiljarit -0.008 0.003 -3.040 0.002 Pėrmasat e familjes -0.041 0.019 -2.080 0.037 Modeli ka marė pjesė nė njė program kullimi -0.445 0.249 -1.790 0.073 Modeli ka marre kėshilla mbi tokėn -0.650 0.166 -3.900 0.000 Transferimet e pjesės nga tė ardhurat totale 1.001 0.125 8.010 0.000 Nr. i viteve qė kur ėshtė pėrftuar toka 0.004 0.004 0.870 0.386 Modeli ka dokumente mbi tokėn qė mė 1991 -0.130 0.098 -1.330 0.184 Toka e modelit ėshtė e trashėguar -0.427 0.088 -4.840 0.000 Ndryshoret e Nivelit tė komunitetit Ndėrveprimi ndėrmjet distancės pėr nė bankė dhe aksesit pėr kredi nga qeveria dhe bankat private -0.017 0.005 -3.670 0.000 Niveli i Interesit pėr tė marrė njė kredi pėr tė filluar njė biznes tė vogel nė nivel komuniteti 0.003 0.006 0.560 0.574 Burimet e kredisė sė modelit brenda komunitetit 0.120 0.088 1.360 0.173 Konstant 2.905 0.233 12.460 0.000 Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. 91 Tabela B. 3: Pėrmbledhje e Parametrave tė Efiēencės Eficienca Teknike Pjesėt e familjes Gjithe familja 28% 100% Dhėnė me qira 13% 3.6% Autarki 28% 90.2% Hyrė me qira 37% 6.2% Shitje toke 20% 1.6% Autarki 29% 91.8% Pėrfitim toke 19% 6.7% Kategoria e tokės 0-0.25 Ha 22% 25.7% Kategoria e tokės 0.25-0.6 ha 27% 25.6% Kategoria e tokės 0.60-1.16 ha 30% 23.7% Kategoria e tokės 1.16-11.5 ha 33% 24.9% F me <=2 parcela 24% 45% F me 3 parcela 29% 22% F me 4 parcela 30% 16% F me >5 parcela 35% 17% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela B. 4: Teknike: Efiēenca nė tregun me qira (rental) tė tokės Dhėnė me qira Autarki Marė me qira GJITHĖ FAMILJA Mesatarja TE Pjesa e F Mesatarja TE Pjesa e F Mesatarja TE Pjesa e F Mesatarja TE Pjesa e F TE <=20% 2.4% 76.12% 6.5% 40.91% 6.6% 22.61% 6.3% 41% TE ndėrmjet 20 dhe 50% 29.6% 10.45%% 34.0% 36.71% 34% 46.09% 34% 36% TE>50% 62% 13.43% 62.5% 22.38% 63% 31.30% 63% 23% Mesatarja Te 13% 3.6% 28% 90.2% 37% 6.2% 28% 100% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela B. 5: Karakteristikat e familjes sipas grupit tė Efiēences Teknike (TE) TE ndėrmjet Njesia TE <=20% 20 dhe 50 TĖ>50% Vlera totale e prodhimit/ha US$/ha 552 1901 3914 Totali i tokės nė pronesi ha 0.69 0.95 0.79 Zona e tokės nėn ujė (ha) ha 0.19 0.38 0.37 Kosto e marjes nė punė US$ 3 6 18 Numuri i pjesėtarėve tė familjes qė punojnė nė fermė nb 1.1 1.5 1.2 Kosto e inputeve (pėrveē punės) US$ 195 370 415 Numuri i parcelave nb 2.6 3.3 3.3 Vitet maksimale tė arsimimit nė familje nb 9.9 9.8 9.8 Mosha e kreut tė familjes years 51.7 52.3 53.0 Pėrmasat e familjes nb 4.5 4.7 4.7 Distanca nga komuniteti nė bankė km 3.2 4.6 3.8 Transferimi i pjesėve nga tė ardhurat totale % 33.8% 25.1% 24.0% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. 92 Tabela B. 6: Vlerėsimi i Kufirit Stokastik pėr Vlerėn bruto tė Prodhimit tė Pėrgjithshem Bujqesor Kufiri Stohastik Logaritmi i Vleres Totale i Prodhimit Agregat. Logaritmi hektarėve tė tokės nė pronėsi 0.440*** (3.41) Logaritmi sipėrfaqe e tokės sė vaditur 0.019** (2.02) Logaritmi Vlera e punės me mėditje 0.050 (1.57) Logaritmi Numri i pjesėtarėve tė familjes qė punojnė nė fermė 0.330*** (4.53) Logaritmi Kostoja e inputeve totale (pėrveē punės sė marė) 0.491*** (18.58) # makineri .096 (1.83) Dummy ka pompė uji 0.050 (0.44) Konstante 4.866*** (21.52) Vėzhgime 1796 Sigma v 46% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. Vlera absolute e modeleve ndėr rrethe e llogaritur por e pa raportuar e _statistkave z , nė kllapa, * e rėndėsishme nė 10%; ** e rėndėsishme nė 5%; *** e rėndėsishme. Tabela B. 7: Prodhimi Bujqėsor E Marre Dhėnė Njėsia Tokė e Shitje gjitha me Autarki me Autarki qira qira blerė toke Pjesa e familjeve % 100 6.22 90.16 3.62 6.65 91.78 1.57 Toka e kultivuar Ha 0.81 1.24 0.77 1.06 0.43 0.83 0.90 Numuri i parcelave Nb 2.9 3.8 2.8 3.2 1.9 3.0 3.1 Prodhimi totale bujqėsore US$ 975 2261 912 330 765 998 472 Prodhimet totale bujqėsore pėr ha US$/Ha 1802 2157 1839 276 3124 1725 715 Fitim total (pėrveē punės sė pjesėtarėve tė familjes) US$ 628 1217 607 149 442 649 189 Fitimi total/Ha US$/Ha 1243 1308 1284 162 2036 1202 195 Pjesėt me fitime negative % 24.0% 20.9% 23.5% 41.8% 56.9% 21.4% 34.5% Vlera e inputeve totale US$ 346 1044 305 181 324 349 283 Vlera e inputeve totale/Ha US$/Ha 612 849 616 114 1087 578 546 Vlera e inputeve pėr tė korra/Ha US$/Ha 303 487 299 65 420 293 362 Vlera e inputeve pėr tė korra US$ 226 723 198 86 101 236 207 Vlera e inputeve pėr bagėti US$ 90 150 89 16 218 81 61 Vlera e inputeve: pėrdorimi i makinave US$ 23 145 12 77 0 25 10 Vlera e inputeve: toka me qira US$ 4 11 3 1 2 4 3 Vlera e inputeve tė tjera US$ 4 16 3 1 2 4 1 93 Tabela B. 8: E Drejta pėr Tokėn Shpėrnd Njėsia Tė Mare Dhėnė Shitje e gjitha me qira Autarki me qira arja e Autarki tokės tokes Pjesa e familjeve % 100 6.22 90.16 3.62 6.65 91.78 1.57 Pjesa e familjeve me Ēert. Pronėsie nga toka qė mė 1991 % 75.1% 84.5% 73.6% 95.5% 20.3% 79.0% 89.3% Ēert. Pronėsie nga toka qė mė 1946 % 21.3% 8.7% 22.6% 9.0% 1.6% 22.9% 10.7% Njė dok. pėr tokė % 1.4% 0.0% 1.4% 1.5% 1.6% 1.4% 0.0% Njė faturė shitjeje pėr tokė % 6.8% 3.9% 7.0% 7.5% 95.1% 0.2% 0.0% Njė dokument gjykate pėr tokė % 0.1% 0.0% 0.1% 1.5% 0.0% 0.1% 0.0% Dokumenta tė tjera ligjore pėr tokė % 0.5% 2.9% 0.3% 0.0% 0.8% 0.4% 0.0% Pa dokumenta ligjore pėr tokė % 3.2% 4.9% 3.2% 0.0% 3.3% 3.2% 3.6% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. . Tabela B. 9: Pėrbėrja e prodhimit tė pėrgjithshėm bujqėsor Njėsia Tė Me qira Dhėnėme Shpėrndar Shitje e gjitha nė Autarki qira ja e tokes Autarki tokes Pėrbėrja totale e vlerės sė tė ardhurave bujqėsore Prodhimi i tė korrave % 14.1% 17.4% 13.8% 18.3% 23.8% 13.6% 24.3% Prodhimi i pemėtarisė % 5.8% 5.2% 5.6% 17.6% 5.2% 5.5% 24.1% Prodhimi blegtoral % 48.3% 43.2% 49.2% 24.3% 40.6% 49.0% 27.8% Prodhimi i produkteve blegtorale % 31.7% 34.1% 31.4% 39.7% 30.4% 31.9% 23.8% Burimi: Vlerėsimet e stafit tė Bankės Botėore nga tė dhėnat e sondazheve. 94 Tabela B. 10: Rezultatet e regresionit Multinomial Logit mbi Pjesėmarrjen nė Tregun Rental Logaritmi Multinomial mbi Tregun e Tokės me Qira Dhene me qira Mare me qira Eficienca Teknike -2.467*** 1.291** (2.97) (2.54) Total i tokės nė zotėrim 0.742*** 0.480*** (4.49) (4.38) Zona e tokės sė kultivuar e tė vaditurnė m2 -2.387*** 0.047 (2.90) (0.41) Pėrmasat e shtėpisė -0.121 0.040 (1.31) (0.66) Mosha e kryefamiljarit 0.005 -0.038*** (0.37) (4.18) Vitet mė tė shumta tė arsimimit nė familje 0.083* -0.004 (1.79) (0.09) Numuri i anėtarėve tė familjes qė punojnė nė fermė -1.206*** 0.204** (4.95) (2.17) Vlera e logaritmit e krahut tė punės me qira -0.327 0.256*** (1.36) (3.19) Modeli ka ēertif. pronesie qė mė 1991 1.997*** -0.349 (3.20) (1.32) KM nga komuniteti nė bankėn mė tė afėrt -0.042* -0.035** (1.69) (1.98) Burimet e kredisė se modelit brenda komunitetit 0.605 0.376 (1.02) (0.74) Numuri i viteve qė kur ėshtė pėrfituar toka -0.023 -0.064*** (0.98) (2.93) Transferimi i pjesėve nga tė ardhurat totale 1.387*** -0.028 (2.91) (0.06) Indeksi i pasurisė agrokulturore 0.036 0.160* (0.25) (1.78) Indeksi i infrastrukturės 0.336** -0.058 (2.09) (0.45) Raporti nė kg i prodhimit tė tė lashtave shitur pėr kg prodhim tė grumbulluar. -0.594 0.755* (0.72) (1.66) Konstante -5.870*** -2.210** (3.93) 1.291** Vėzhgime 1796 1796 Premisa tė logaritmit 331 Shėnime: Modele sipas bashkive tė llogaritura por jo tė raportuara. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė bankės Botėrore nga tė dhenat e sondazheve. 95 Tabela B. 11: Rezultatet e regresionit Multinomial Logit mbi Pjesėmarrjen nė Tregun e Shitjeve Logaritmi Multinomial mbi Tregun e Shitjes se Tokes TokeShitur Tokeeblere Efiēenca teknike -2.621** -1.325* (2.32) (1.85) # parcelat nė pronėsi -0.760** -0.382 (2.10) (1.15) Parcelat katrore nė pronėsi 0.097*** 0.050 (2.59) (1.20) Pėrmasat e familjes 0.262** -0.005 (2.34) (0.06) Mosha e kryefamiljarit 0.014 0.009 (0.87) (0.75) Vitet maksimale tė arsimimit nė familje -0.062 -0.083 (0.81) (1.53) Numuri i pjesėtarėve tė familjes qė punojnė nė fermė -0.091 -0.254 (0.47) (1.62) Vlera e logaritmit e punės sė paguar -0.554 -0.223 (1.62) (1.04) Modeli ka ēertif. Pronėsie qė mė 1991 0.548 -4.827*** (0.64) (11.98) Modeli ka ēertif. Pronėsie qė mė 1946 -0.607 -5.769*** (0.73) (7.46) KM nga komuniteti nė bankėn mė tė afert -0.028 -0.202* (0.64) (1.81) Burimet e kredisė se modelit brenda komunitetit 1.617* -0.186 (1.76) (0.28) Pjesa e rrogės jo bujq. nga tė ardhurat totale -0.093 0.681 (0.14) (1.52) Indeksi i pasurisė agrokulturore 0.221 -0.082 (1.55) (0.36) Indeksi i infrastrukturės 0.614*** 0.197 (2.78) (1.03) Raporti nė kg. midis prodhimit tė tė korrave tė shitura me 1.778** -0.155 prodhimin e drithrave tė mbledhura. (2.32) (0.19) Konstante -5.091*** 1.930 (2.70) (1.41) Vėzhgime 1796 1796 Premisat e logaritmit = 595 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve . 96 SHTOJCA C: MIGRIMI Figura C. 1: Fluksi i Migrantėve tė Pėrhershėm,sipas Figura C. 2: Rezidenca aktuale e tė shkėputurve vitit tė Migrimit sipas vitit nė tė cilin ata janė larguar 0 0 0005 10 s ant gri me 0 00 noiatnitsedta 80 60 mit-tsrif 25 geatnecr 40 pe 20 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0 year 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 total AL GR IT D EU USA CA/oth Figura C. 3: Destinacioni i Migrantėve tė Tanishėm Figura C. 4: Niveli i Migrimit tė Pėrkohshėm sipas Destinacionit 0 0 00 00 25 90 0 00 20 stn 0 stna 0 00 grai 00 gri 15 myr 60 m 0 of# orap 0001 met 00 of# 300 00 50 0 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Year moved abroad year Greece Italy beyond Greece Italy beyond 97 Figura C. 5: Shkalla e Varfėrisė Subjektive nė vitin Figura C. 6: Fluksi i rikthimit tė migrantėve tė 1990 dhe 2005, me ose pa migrim tė pėrhershėm pėrkohshėm sipas zonės sė rezidencės familjare sipas Vendit tė Destinacionit 0 .2 s 0002 5.1 granti m sHHfo porary 0 % .1 5.0 metnruterfo# 1000 0 0 1 2 3 4 5 6 7 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ladder year of ret migration fromlast time 1990 2005 w/o migr. 2005 w/ GR 2005 w/ IT Tirana Other urban Rural Figura C. 7: Numri i migrantėve dhe remituesve dhe % e remituesve sipas Kuintilit (shpenzimet pėr frymė neto tė remitancave) 160000 0.8 140000 0.7 120000 0.6 100000 0.5% n re ildhc 80000 0.4 ofremi of # tters 60000 0.3 40000 0.2 20000 0.1 0 0 Lowest 2 3 4 Highest Quintile of pc income Migrants Remitters % of remitters 98 Tabela C. 1: Popullsia nė bazė Rajoni sipas Rezidencės Aktuale dhe Migrimit tė parė qysh mė 1990 Migrantė Rajoni i migrimit tė Popullsia tė brendshėm parė qė mė 1990 (NGA) Frek. % Frek. % Tirana 389,452 12.7 2,572 0.6 Urbane tė tjera 959,715 31.3 152,163 34.1 Bregdet 412,678 13.5 35,696 8.0 Qendror 477,876 15.6 81,368 18.2 Malor 69,160 2.3 35,098 7.9 Rurale 1,720,097 56.0 291,363 65.3 Bregdet 544,820 17.8 58,415 13.1 Qendror 896,242 29.2 138,429 31.0 Malor 279,035 9.1 94,519 21.2 Total 3,069,263 100 446,098 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 2: Shpėrndarja sipas Rajoneve te Lindjes dhe Rezidences Aktuale e Migrantėve tė Brendshėm Rajoni i Rezidences Aktuale (TEK) Rajoni i Lindjes Tirana Breg Breg Qendėr Qendėr Mal Mal Total (NGA) Urban rural Urban rural Urban fshat Tirana 0.4 0.1 0.0 0.2 0.1 0.0 0.0 0.8 Breg Urban 2.6 3.1 1.0 0.6 0.5 0.0 0.0 7.7 Breg rural 1.1 6.5 8.1 0.5 0.9 0.0 0.0 17.2 Qendėr Urban 6.8 2.3 1.1 2.8 2.0 0.1 0.1 15.1 Qendėr rural 4.9 3.9 3.6 10.2 11.9 0.2 0.3 35.0 Mal Urban 3.1 0.8 0.2 0.5 1.3 0.1 0.1 6.2 Mal rural 4.3 1.2 1.4 0.7 4.2 2.6 3.8 18.1 Total 23.1 17.8 15.3 15.5 20.9 3.1 4.4 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 3: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale Rajoni Rajoni I rezidences aktuale (TO) i migrimit tė parė qė mė Breg Breg Qendėr Qendėr Mal Mal 1990 (NGA) Tirana Urban rural Urban rural Urban ffshat Total Tirana 0.4 0.0 0.0 0.1 0.1 0.0 0.0 0.6 Breg Urban 3.7 2.6 0.5 0.6 0.6 0.0 0.0 8.0 Breg rural 1.6 6.5 4.5 0.0 0.5 0.0 0.0 13.1 Qendėr Urban 10.8 2.5 1.1 1.2 2.6 0.0 0.0 18.2 Qendėr rural 5.7 4.9 3.3 9.6 7.2 0.1 0.2 31.0 Mal Urban 4.9 0.7 0.2 0.3 1.7 0.1 0.0 7.9 Mal rural 6.6 1.7 1.7 0.7 5.6 2.5 2.5 21.2 Total 33.7 18.8 11.2 12.4 18.4 2.8 2.8 100 99 Tabela C. 4: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale ( vetėm periudha 1997-1998) Rajoni i Rajoni i rezidences aktuale (TEK) migrimit tė parė qė mė 1990 Breg Breg Qendėr Qendėr Mal Mal (NGA) Tirana Urban rural Urban rural Urban fshat Total Tirana 0.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 Breg Urban 3.7 3.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 7.0 Breg rural 2.8 7.3 1.7 0.1 0.0 0.0 0.0 11.8 Qendėr Urban 15.3 3.5 0.4 0.4 3.3 0.0 0.0 22.9 Qendėr rural 4.7 4.1 1.2 6.0 6.2 0.2 0.0 22.4 Mal Urban 5.5 0.0 0.0 0.6 2.4 0.0 0.0 8.5 Mal rural 7.8 1.1 0.3 1.6 11.6 2.5 2.0 26.8 Total 40.3 19.3 3.6 8.7 23.4 2.7 2.0 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 5: Shpėrndarja sipas Rajonit tė Migrimit tė Parė qysh mė 1990 dhe Rezidenca Aktuale (vetėm periudha 2002-2004) Rajoni i Rajoni i rezidences aktuale (TEK) Migrimit tė parė qė mė 1990 Breg Breg Qendėr Qendėr Mal Mal (NGA) Tirana Urban rural Urban rural Urban fshat Total Tirana 0 0 0 0 0 0 0.1 0.1 Breg Urban 7.1 3.5 1.2 1.1 1.0 0 0.2 14.0 Breg rural 0.9 3.6 3.5 0 0.5 0 0 8.5 Qendėr Urban 14.3 3.2 0.4 0.5 2.2 0 0.2 20.8 Qendėr rural 4.8 7.0 0.6 8.5 9.6 0.2 0.5 31.1 Mal Urban 4.6 1.3 0 0 1.5 0.1 0 7.4 Mal rural 6.0 3.7 1.0 0.5 1.0 1.7 4.2 18.1 Total 37.7 22.2 6.6 10.6 15.8 2.0 5.2 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 6: Karakteristikat e Personave tė Rritur sipas Statusit tė Migrimit tė Brendshėm Total Statusi i Migrimit Rėndės jo po % e femrave 0.52 0.50 0.61 *** Mosha 41.3 42.2 37.5 *** Vitet e arsimimit 8.9 8.8 9.4 *** I rėndėsishėm nė 1% 100 Tabela C. 7: Migrantėt e Pėrhershėm Sipas Vendit tė Destinacionit dhe Rezidencės sė Familjes Origjinė (2000-2004) Vendi i Destinacionit Shqipėri Greqi Itali Pertej Total Tirana 46.8 9.3 15.1 28.8 100 Rezidenca e Urbane tė familjeve nė tjera 34.7 19.2 35.8 10.4 100 Shqipėri Rural 41.1 29.3 24.3 5.3 100 Total 40.0 24.9 26.4 8.7 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Boterore nga tė dhenat e sondazheve. Tabela C. 8: Mbizotėrimi i Migrimit sipas Rezidences sė familjes origjinė Migrante tė perhershem Gjithė tė shkėputurit Mbizotėrimi (Prevalenca)* # % # % Tirana 47,489 10.5 92,965 9.6 0.511 Urbane tė tjera 154,711 34.3 293,891 30.2 0.526 Rurale 248,837 55.2 586,873 60.3 0.424 Tirana 47,489 10.5 92,965 9.6 0.511 Breg Urban 85,801 19.0 148,780 15.3 0.577 Breg rural 114,214 25.3 242,692 24.9 0.471 Qendėr Urban 62,857 13.9 131,734 13.5 0.477 Qendėr rural 113,242 25.1 268,739 27.6 0.421 Mal Urban 6,053 1.3 13,377 1.4 0.452 Mal rural 21,381 4.7 75,442 7.8 0.283 Total 451,037 100 973,729 100 0.463 Shenim: Mbizotėrimi (Prevalenca) ėshtė llogaritur si raporti ndėrmjet numrit total tė migrantėve dhe numrit total tė individėve tė shkėputur nga familjet. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Boterore nga tė dhenat e sondazheve. Tabela C. 9: Migrantėt e pėrhershėm sipas vendit tė destinacionit dhe Rezidencės sė familjes Origjinė (1990-2004) Vendi I Destinacionit Shqipėri Greqi Itali Pertej Total 53.7 20.3 18.4 7.6 100 100 Urbane tė tjera 47.4 21.1 23.6 8.0 100 Rurale 57.6 21.1 16.8 4.5 100 Tirana 48.9 12.6 12.4 26.1 100 Breg Urban 42.3 18.6 31.5 7.5 100 Breg rural 52.9 18.1 25.6 3.3 100 Qendėr Urban 52.3 24.6 15.0 8.1 100 Qendėr rural 57.9 26.0 11.1 5.1 100 Mal Urban 54.8 13.4 19.7 12.2 100 Mal rural 71.7 13.1 9.0 6.2 100 Total Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Boterore nga tė dhenat e sondazheve. 101 Tabela C. 10: Pėrqindja e personave tė rritur Tabela C. 11: Pėrbėrja e migrantėve tė pėrkohėsisht jashtė shtetit (1990-2004) pėrkohshėm Frek. % cum. Frek. % cum. Jo 2,009,666 87.3 87.3 Gruaja 22,065 7.6 7.6 Po 291,759 12.7 100 Kreu 155,344 53.2 60.8 Fėmijė 114,351 39.2 100 Total 2,301,425 100 Total 291,759 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 12 a-b: Pėrqindja e Familjeve me Anėtarė Pėrkohėsisht Jashtė shtetit dhe Ndarja sipas Numrit tė Anėtarėve Jashtė shtetit, 1990-2004 Frek. % Akum. Numri i Jo 494,178 67.3 67.3 pjesetareve jashte Frek. % Akum. Po 239,682 32.7 100 1 196,492 82.0 82.0 2 34,960 14.6 96.6 Total 733,860 100 3 7,573 3.2 99.7 4 657 0.3 100 Total 239,682 100 Tabela C. 13: Karakteristikat e Familjeve sipas Lėvizjeve tė Brendshme Total Pa lėvizur Lėvizur Numri i tė varfėrve pėr banor 0.19 0.19 0.16 Thellėsia e varfėrisė 4.00 4.19 3.07 Ashpėrsia e Varfėrisė 1.33 1.41 0.97 Norma e papunėsisė 0.10 0.09 0.13 Norma e papunėsisė (perkufizim i relaksuar) 0.15 0.14 0.17 Niveli i varėsisė 0.83 0.82 0.86 Madhėsia e familjes 4.18 4.15 4.34 Numri i tė rriturve (mosha>=15) 3.14 3.14 3.11 Familje me kryefamiljare femėr 0.11 0.11 0.10 Vitet mesatare tė arsimimit 8.9 8.8 9.6 Maksimumi # tė viteve tė arsimimit 10.75 10.64 11.32 Kryefamiljari pa punė 0.04 0.04 0.07 Kryefamiljari i martuar 0.88 0.87 0.92 Kryefamiljari i ve 0.09 0.10 0.06 Kryefamiljari beqar 0.12 0.13 0.08 * Qelizat me hije tregojnė njė rėndėsi tė nivelit 5 pėrqind, ose mė pak. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 102 Tabela C. 14: Karakteristikat e Migrantėve tė Pėrhershėm dhe familjeve tė tyre tė Origjinės Jo migrant * Migrant Total Karakteristika individuale % e femrave 0.69 0.35 0.53 Mosha 36.6 31.5 34.22 Vitet e shkollės 9.8 10.1 9.96 Karakteristikat e familjes Numri i tė varfėrve pėr banor 0.21 0.12 0.19 Ashpėrsia e varfėrisė 1.62 0.61 1.33 Thellėsia e varfėrisė 4.7 2.2 4 Niveli i varėsisė 0.84 0.81 0.83 Madhėsia e familjes 4.54 3.48 4.18 Madhėsia e familjes nė 1990 5.07 6.36 5.51 Numri i tė rriturve (mosha>=15) 3.24 2.93 3.14 Numri i tė rriturve nė 1990 3.76 5.81 4.46 Kreu ėshtė femėr 0.08 0.18 0.11 Vitet mesatare tė arsimimit pėr tė rritur 9.23 8.36 8.93 Vitet maksimale tė arsimimit pėr tė rritur 11.08 10.12 10.75 Kreu ėshtė i papunė 0.05 0.04 0.04 Kreu ėshtė i martuar 0.90 0.84 0.88 Kreu ėshtė i ve 0.07 0.15 0.09 Kreu ėshtė beqar 0.10 0.16 0.12 Mosha e kreut tė familjes 48.5 59.3 52.14 Mosha mesatare e tė rriturve nė familje 39.7 46.3 41.95 * Qelizat me hije tregojne njė rėndėsi tė nivelit 5 pėrqind, ose mė pak. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 15: Karakteristikat e Migrantėve tė Pėrkohshem dhe familjeve tė tyre Jo migrante* Migrante Total % e femrave 0.58 0.12 0.52 Mosha 41.8 37.8 41.26 Vitet e arsimimit 8.7 10.1 8.92 Numri i tė varfėrve pėr banor 0.18 0.19 0.19 Ashpėrsia e Varfėrisė 1.32 1.35 1.33 Thellėsia e varfėrisė 3.98 4.04 4 Niveli i papunėsisė, java e kaluar 0.11 0.09 0.1 Niveli i varėsisė 0.82 0.84 0.83 Permasat e familjes 3.93 4.71 4.18 Numuri i tė rriturve (mosha>=15) 2.98 3.45 3.14 Kreu ėshtė femėr 0.14 0.06 0.11 Vitet mesatare tė arsimimit tė tė rriturve 8.82 9.17 8.93 Vitet maksimale tė arsimimit tė tė rriturve 10.58 11.11 10.75 Kreu ėshtė i papunė 0.05 0.04 0.04 Kreu ėshtė i martuar 0.86 0.92 0.88 Kreu ėshtė i ve 0.11 0.07 0.09 Kreu ėshtė beqar 0.14 0.08 0.12 * Rreshtat me hije tregojnė njė rėndėsi tė nivelit 5 pėrqind, ose mė pak. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 103 Table C. 16: Modele tė Kohėzgjatjes tė Migrimit bazuar ne metoden e Probabilitetit Maksimal (Maximum Likelihood) - (funksioni i rrezikut i formės logaritmik-logjistik ) Vetėm migrimi i Vetėm migrimi i Ēdo migrim pėrhershėm pėrkohshėm Koef Rob.sd Koef Rob.sd Koef Rob.sd Fillimi i periudhės -0.008** 0.004 -0.016*** 0.005 0.029*** 0.01 Gjinia (femėr=1) 0.673*** 0.025 0.283*** 0.025 1.562*** 0.067 Rajon bregdetar -0.197*** 0.033 -0.221*** 0.039 -0.132 0.082 Rajon qendror -0.071** 0.034 -0.091** 0.041 -0.046 0.081 Rajon malor 0.114*** 0.035 0.057 0.042 0.204** 0.082 Zonė urbane -0.024 0.021 -0.090*** 0.026 0.102* 0.053 Mosha (nė vite) 0.049*** 0.001 0.052*** 0.002 0.046*** 0.003 Vitet e arsimimit -0.123*** 0.018 -0.095*** 0.02 -0.162*** 0.046 Vitet e arsimimit nė katror 0.005*** 0.001 0.004*** 0.001 0.007*** 0.002 Nr. i pjesetareve tė shtėpise mosha 0-14 0.013* 0.008 0.039*** 0.01 -0.035** 0.017 Nr. i meshkujve nė familje mosha 15-35 -0.006 0.009 -0.099*** 0.011 0.124*** 0.028 Nr. i femrave nė familje mosha 15-35 -0.050*** 0.012 -0.016 0.015 -0.060* 0.035 Nr. i femrave nė familje mosha 36-55 -0.118*** 0.013 -0.298*** 0.018 0.224*** 0.03 Nr. i anėtarėve tė familjes mosha >55 -0.095*** 0.016 -0.235*** 0.021 0.313*** 0.045 Rrjet migrantėsh nė Greqi -0.322*** 0.022 -0.240*** 0.021 -0.245*** 0.067 Rrjet migrantėsh nė Itali dhe mė tej -0.234*** 0.019 -0.235*** 0.019 0.175*** 0.062 Tronditjet nė nivel familjeje Rėnia e piramidave 0.007 0.056 0.054 0.063 -0.375*** 0.126 Humbja e pasurise -0.002 0.05 -0.016 0.061 0.026 0.126 Humbja e punės 0.001 0.019 0.086*** 0.023 -0.139*** 0.042 Sėmundje/vdekje e njė anėtari tė familjes 0.029** 0.014 0.021 0.015 0.046 0.048 Indeksi i pasurise nė 1990 -0.018*** 0.005 -0.006 0.007 -0.041*** 0.013 Programe rregullimi (epoch dummy >1998) 0.180*** 0.026 0.174*** 0.03 Konstantja 2.099*** 0.115 2.624*** 0.129 2.570*** 0.299 Logaritmi i gamma -0.996*** 0.019 -1.052*** 0.028 -0.533*** 0.026 Gamma 0.369 0.349 0.587 Nr. i subjekteve 12,753 12,753 12,753 Nr. i dėshtimeve 2,955 1,971 984 Koha totale nė rrezik 147,757 155,428 158,298 Log-Likelihood -6,041 -4,304 -3,400 Chi2 4,916 3,664 1,036 P 0 0 0 Shėnim: .01 - ***; .05 - **; .1 - * Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 104 Tabela C. 17: Modele tė Kohėzgjatjes se fazes se rikthimit nga migrimi bazuar ne metoden e Probabilitetit Maksimal (Maximum Likelihood) - (funksioni i rrezikut i formės logaritmik-logjistik ) Koef Rob. sd Fillimi i periudhės -0.137*** 0. Gjinia (femėr=1) 0.310*** 0.076 Gruaja ėshtė jashte me migrantin 0.897*** 0.077 Rajon bregdetar 0.036 0.085 Rajon qendror 0.055 0.085 Rajon malor 0.133 0.094 Zone urbane -0.158*** 0.060 Mosha (nė vite) -0.023*** 0.003 Vitet e arsimimit 0.240* 0.135 Vitet e arsimimit nė katror -0.025** 0.012 Vitet e arsimimit nė kub 0.001* 0.000 Nr. i anetareve tė familjes mosha 0-14 -0.085*** 0.022 Nr. i meshkujve nė familje mosha 15-35 0.125*** 0.031 Nr. i femrave nė familje mosha 15-35 -0.080** 0.037 Nr. i meshkujve nė familje mosha 36-55 0.320*** 0.037 Nr. i pjesetareve tė familjes mosha >55 0.351*** 0.041 Rrjeti i migranteve nė Greqi 0.105*** 0.032 Rrjeti i migranteve nė Itali dhe me tej 0.170*** 0.044 Distanca minimale me kalimin kufitar 0.001 0.001 Programe rregullimi (epoka e modelit >1998) 0.440*** 0.073 Vendi i destinacionit Greqi 0.629*** 0.074 Itali 0.432*** 0.087 Puna kur ishte jashtė Bujqėsi 0.138 0.099 Zeje 0.493*** 0.093 Shėrbime 0.480*** 0.113 Punė nė prodhim 0.415*** 0.100 Administratė 0.993*** 0.185 Tė tjera 0.232 0.244 Konstantja 1.608*** 0.515 Logaritmi i gamma -0.672*** 0.028 Gamma 0.511 Nr. i subjekteve 2,955 Nr. i dėshtimeve 984 Koha totale nė rrezik 16,736 Log-Likelihood -1,912 Chi2 1,285 P 0.000 Shėnim: .01 - ***; .05 - **; .1 - * Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankes Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 105 Tabela C. 18: Karakteristikat e migrantėve nė Greqi* Migrantėt e Migrantet jo tė kontaktuar nė kontaktuar nė Greqi Greqi Total Mosha 33.5 31.6 31.89 % e femrave 0.27 0.37 0.35 Vitet e arsimimit 9.98 9.68 9.73 Hyrė legalisht nė Greqi 0.5 0.53 0.53 Ka rezidence tė ligjshme nė Greqi 0.9 0.89 0.89 Fliste Greqisht nė 1990 0.12 0.1 0.1 Flet Greqisht tani 0.97 0.91 0.92 Viti kur ka shkuar nė Greqi 1998 1999 1998 Punonte kur la Shqipėrinė 0.5 0.39 0.41 Aktualisht punon nė Greqi 0.93 0.87 0.88 Punon legalisht 0.84 0.75 0.76 Gruaja ėshtė Shqiptare 0.77 0.66 0.68 Para tė paguara nė vitin e fundit 0.67 0.54 0.56 *Qelizat me hije tregojnė rėndesi tė njė niveli 95% ose mė sipėr. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhenat e sondazheve. Tabela C. 19: Karakteristikat dhe Shpėrndarja e Migrantėve sipas Synimit tė tyre pėr tu rikthyer Po Jo Total Mosha 35.4 34.9 35.2 Pjesa e femrave 0.16 0.38 0.25 Pjesa me familje 0.92 0.93 0.92 Pjesa e martuar 0.84 0.8 0.82 Pjesa me shkollė 8-vjecare 0.53 0.33 0.44 Pjesa me shkollė tė mesme 0.31 0.4 0.35 Pjesa me shkollė profesionale 0.08 0.2 0.13 Pjesa me universitet 0.06 0.07 0.07 Pjesa urbane 0.47 0.57 0.52 Vitet totale nė Greqi 8.75 9.88 9.24 Viti i ardhjes sė parė nė Greqi 1995 1995 1995 # i muajve nė Shqipėri nė 2 vitet e fundit 2.35 1.85 2.13 # i vendeve nė Greqi 2.88 2.1 2.54 % dėshirojnė tė migrojnė nė njė vend tjetėr 0.37 0.3 0.34 U munduan tė kthehen pėrsėri nė Shqipėri 0.16 0.05 0.11 % e hyrjes sė parė tė ligjshme 0.27 0.3 0.29 % pėrfituan rezidencė legale 0.94 0.95 0.95 # I muajve tė papunėsise (12 muajt e fundit) 10 9.64 9.88 Ditėt e punės mesatare pėr muaj 19.88 22.65 21.07 % e pėrfitimit tė aftėsive tė reja nė Greqi 0.94 0.8 0.88 % momentalisht tė siguruar 0.8 0.7 0.76 Sa vula kanė marė 89 95 91 Tė ardhurat mesatare individuale mujore 767 721 747 Tė ardhurat mesatare mujore familjare 1,201 1,303 1,246 % e dėrgimit tė parave nė Shqipėri 0.67 0.55 0.62 106 Sasia Mesatare e parave dėrguar nė Shqipėri 2,029 2,068 2,045 % e remitancave shpenzuar pėr konsum 0.43 0.4 0.42 Remitanca mė tepėr apo tė njėjta me 2004 0.51 0.42 0.47 Mė pak pagesa se 2004 0.16 0.13 0.14 Me tepėr ose tė njėjtat pagesa me 2005 0.33 0.33 0.33 Mė pak remitanca se 2005 0.04 0.1 0.07 % qė planifikojnė tė qėndrojnė nė Greqi pėrgjithnjė 0.13 0.94 0.47 % e investitorėve nė Shqipėri 0.59 0.33 0.47 % e kursyesve tė parave nė 2005 0.79 0.49 0.66 N 51 40 91 % 56 44 100 *Qelizat me hije tregojnė rėndėsine e nivelit 95% ose mė tė lartė. Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 20: Remitancat sipas Vendit tė Destinacionit dhe Rajonit tė Rezidences tė Familjes se Origjinės % e familjeve qe marrin pagesa Shuma mesatare e paguar nė nga shtėpi (nė cmimet e 2005, leke) Tjetėr Tjetėr Rajoni Greqi Itali (Pertej) Greqi Itali (Pertej) Breg 0.08 0.13 0.04 177,359 169,902 139,025 Qendror 0.1 0.05 0.04 145,910 148,956 182,782 Mal 0.07 0.05 0.03 198,771 243,796 217,775 Tiranė 0.02 0.04 0.09 239,100 150,299 187,398 Total 0.08 0.08 0.04 164,144 166,538 175,552 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 21: Varfėria nė periudhėn 2002-2005 sipas rajoneve Numri i tė varfėrve pėr Thellėsia (hendeku) e banor varfėrisė Rajoni 2002 2005 2002 2005 Tiranė 0.18 0.08 -9.7 3.77 1.65 -2.1 Urban breg 0.20 0.17 -8.6 5.43 1.99 -3.4 Breg rural 0.21 0.20 -1.2 3.62 4.06 0.4 Urban qendėr 0.19 0.13 -6.8 3.82 2.99 -0.8 Qendėr rural 0.29 0.26 -2.6 6.55 6.01 -0.5 Urban mal 0.25 0.17 -7.6 6.52 3.61 -2.9 Mal rural 0.50 0.28 -21.8 12.3 5.50 -6.8 Total 0.25 0.19 -6.9 5.71 4.00 -1.7 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve . 107 Tabela C. 22: Migrantėt dhe Remitancat 2002-2005 sipas Rajoneve Shuma mesatare e Shuma totale e % e familjeve qe remitancave tė derguara pėr remitancave tė marrin remitanca familje (nė leke, me ēmimet e derguara familjeve 2005) (miliard leke me ēmimet e 2005) Rajoni 2002 2005 2002 2005 2002 2005 Tiranė 0.158 0.310 15.2 160,537 181,715 13.2 2.3 5.8 152.2 Urban breg 0.351 0.397 4.6 133,837 161,305 20.5 4.9 6.9 40.8 Breg rural 0.302 0.387 8.5 208,922 196,807 -5.8 7.9 9.6 21.5 Urban qendėr 0.318 0.293 -2.5 116,385 113,668 -2.3 4.4 4.2 -4.5 Qendėr rural 0.310 0.333 2.3 193,539 136,055 -29.7 13.0 9.2 -29.2 Urban mal 0.117 0.210 9.3 230,604 194,195 -15.8 0.4 0.7 47.7 Mal rural 0.150 0.249 9.9 213,191 212,011 -0.6 1.8 2.8 55.6 Total 0.28 0.33 5.3 170,155 160,154 -5.9 35.0 39.0 11.4 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 23: Vlerėsimet e Logaritmit tė Konsumit pėr Frymė : Matja e ndikimit tė Migrimit Migrim I Pėrkohshėm Migrim I Pėrhershėm OLS IV OLS IV (ndryshoret dummy tė rretheve janė lėnė jashtė) Numri i fėmijėve <=5 vjec -0.087*** -0.098*** -0.086*** -0.124*** [0.012] [0.014] [0.013] [0.019] Madhėsia e familjes -0.253*** -0.255*** -0.242*** -0.130*** [0.013] [0.016] [0.013] [0.037] Madhėsia e familjes nė katror 0.014*** 0.014*** 0.014*** 0.008*** [0.001] [0.002] [0.001] [0.002] Mosha e kreut tė familjes 0.001 0.002 -0.003 -0.036*** [0.004] [0.004] [0.004] [0.010] Mosha e kreut tė familjes nė katror 0 0 0 0.000*** [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] Kreu i familjes ėshtė femėr -0.021 -0.019 -0.021 -0.009 [0.024] [0.024] [0.024] [0.033] Vitet mesatare tė arsimimit tė tė rriturve 0.051*** 0.049*** 0.053*** 0.065*** [0.003] [0.003] [0.003] [0.005] Indeksi i rezultatit PCA 1990 0.049*** 0.046*** 0.049*** 0.044*** [0.006] [0.006] [0.006] [0.008] Norma e papunėsise (nė nivel rrethi) -0.006*** -0.006*** -0.007*** -0.011*** [0.002] [0.002] [0.002] [0.003] Indeksi i distances sė fam. -0.035*** -0.036*** -0.035*** -0.034*** [0.009] [0.010] [0.009] [0.009] Indeksi kapital social i fam. -0.038*** -0.038*** -0.037*** -0.039*** [0.008] [0.008] [0.008] [0.010] # total i muajve jashtė shtetit 90-04 me familje 0.001*** 0.005** [0.000] [0.002] # total i individeve qė jetojnė jashtė shtetit me familje 0.034*** 0.409*** [0.008] [0.105] Konstantja 9.445*** 9.403*** 9.505*** 9.964*** 108 [0.114] [0.119] [0.116] [0.188] Vėzhgime 3638 3638 3638 3638 R katror e pėrshtatur 0.48 0.45 0.48 0.10 Testi F i instrumenteve tė pėrjashtuar 11.45 15.68 Testi Anderson-Rubin chi-katror i regresorėve endogjenė 7.90 36.30 P-vlera 0.02 0.00 Cragg-Donald F-stat 39.14 22.25 Cragg-Donald chi-katror 79.32 45.10 P-vlera 0.00 0.00 Hansen J-statistik 0.21 2.30 P-vlera 0.65 0.13 Anderson korrelacion kanonike LR chi-katror test 78.47 44.82 P-vlera 0.00 0.00 Gabimet standarte robuste nė kllapa * e rėndėsishme nė 10%; ** e rėndėsishme nė 5%; *** e rėndėsishme nė 1% Instrumente tė pėrjashtuar Pėr tė pėrkohshmit: gjithsecili nė familje fliste Greqisht nė '90; familja kishte kusherinj apo miq qė jetonin jashtė nė '90 Pėr tė pėrhershmit: % e meshkujve 20-39 sipas rretheve; gjithsecili nė familje fliste Italisht apo Greqisht nė 1990 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 24: Statistika pėrshkruese tė pėrzgjedhura sipas Statusit tė Migrimit tė Pėrkohshem Ė/O Migrim i Ė/ Migrim i Ndyshorja Pėrkohshem Pėrhershem Total Rėndės. Konsumi pėr-frymė 9,202 8,943 9,109 Tirana 0.16 0.10 0.14 *** Urban breg 0.15 0.15 0.15 Breg rural 0.17 0.18 0.17 Urban qendėr 0.18 0.15 0.17 *** Qendėr fshat 0.25 0.33 0.28 *** Urban mal 0.02 0.02 0.02 * Mal rural 0.07 0.07 0.07 Numuri i fėmijėve <=5 vjec 0.25 0.50 0.33 *** Madhėesia e familjes 3.94 4.70 4.18 *** Mosha e kreut tė familjes 53 50 52 *** Kreu i familjes ėshtė femėr 0.14 0.06 0.11 *** Vitet mesatare tė arsimimit tė tė rriturve 8.8 9.2 8.9 *** Niveli i papunėsise 2002 (nė nivel rrethi) 13.2 12.5 13.0 *** PCA treguesi i rezultatit 1990 0.05 0.13 0.08 Indeksi i distancės sė familjes -0.01 0.03 0 Indeksi kapital social i familj. 0.02 -0.04 0 # total i muajve jashtė shtetit 90-04 nė familje 0.00 31.30 10.06 *** Gjithsecili fliste Greqisht nė ' 90 0.04 0.11 0.06 *** Familja kishte miq ose tė afėrm jashtė nė 90 0.07 0.10 0.08 *** # i individeve qė jetojnė jashtė nė familje 0.69 0.46 0.61 *** % e meshkujve 20-39 sipas rretheve 13.71 14.04 13.82 *** Dummy: gjithsecili fliste Greqisht apo Italisht nė 90 0.2 0.2 0.2 * N 2,470 1,170 3640 % 68 32 100 * e rėndėsishme nė 10%; ** e rėndėsishme nė 5%; *** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 109 Tabela C. 25: Statistika pėrshkruese tė pėrzgjedhura sipas Statusit tė Migrimit tė Pėrhershėm Ė/O Migrim i Ė/ Migrim i Ndryshore Pėrhershem Pėrhershem Total Rėndės. Konsumi pėr-frymė 8,813 9,856 9,109 *** Tirana 0.15 0.12 0.14 *** Urban breg 0.13 0.18 0.15 *** Breg rural 0.14 0.24 0.17 *** Urban qendėr 0.18 0.15 0.17 ** Qendėr fshat 0.30 0.24 0.28 *** Urban mal 0.03 0.02 0.02 * Mal rural 0.08 0.05 0.07 *** Numuri i fėmijėve <=5 vjec 0.40 0.19 0.33 *** Madhėesia e familjes 4.54 3.48 4.18 *** Mosha e kreut tė familjes 48 59 52 *** Kreu i familjes ėshtė femėr 0.08 0.18 0.11 *** Vitet mesatare tė arsimimit tė tė rriturve 9.2 8.4 8.9 *** Niveli i papunėsisė 2002 (nė nivel rrethi level) 12.79 13.29 12.96 ** PCA treguesi i rezultatit 1990 -0.03 0.28 0.08 *** Indeksi i distancės sė familjes 0.02 -0.02 0 Indeksi kapital social i familj. -0.01 0.02 0 Tot # tė muajve jashtė shtetit 90-04 nė familje 10.55 9.11 10.06 Gjithsecili fliste Greqisht nė 90 0.1 0.1 0.1 *** Familja kishte miq ose tė afėrm jashtė shtetit nė 90 0.08 0.08 0.08 # i individeve nė familje qė jetojne jashtė shtetit 0.00 1.80 0.61 *** % e meshkujve 20-39 sipas bashkive 13.96 13.54 13.82 *** Dummy: gjithsecili fliste Greqisht apo Italisht nė 90 0.1 0.3 0.2 *** N 2,400 1,240 3640 % 66 34 100 * e rėndėsishme nė 10%; ** e rėndėsishme nė 5%; *** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 26: Punėsimi i Personave gjatė Periudhės kohore sipas Stausit tė Migrimit (mostėr e plotė) Episodi I Episodi I Migrimit tė 1990 Migrimit tė parė fundit 2005 Bujqesi 32.0 48.7 40.0 35.6 Ndėrtim 10.5 33.0 40.5 22.8 Shėrbime 2.3 2.1 3.1 5.9 Zyrtar 5.3 1.0 0.7 6.0 Punėtor 6.5 5.6 5.8 7.0 Tė tjera 1.1 0.0 0.5 0.2 Pa punė 42.5 9.6 9.4 22.6 Total 100 100 100 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. 110 Tabela C. 27: Puna e migrantėve nė episodin e parė dhe tė fundit tė migrimit Punėsimi nė Punėsimi nė Migrimin e Fundit Migrimin e Jaka tė Jaka Pa Parė Bujqe. Zejt. Sherbi. bardha Blu Tė tjera punė Total Bujqesi 34.1 11.5 0.5 0 1.1 0.2 1.3 48.7 Ndėrtim 3.0 25.5 0.3 0.1 1.1 0.1 2.9 33.0 Shėrbime 0 0.4 1.6 0 0 0 0.1 2.1 Zyrtar 0.4 0 0 0.6 0 0 0 1.0 Punėtor 0.6 0.8 0.2 0 3.3 0.1 0.5 5.6 Tė tjera 0 0.0 0 0 0 0 0 0.0 Pa punė 1.9 2.2 0.5 0 0.3 0.2 4.6 9.6 Total 40.0 40.5 3.1 0.7 5.8 0.5 9.4 100 Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 28: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē Niveli i Niveli i Niveli i Frekuentimit Frekuentimit tė Frekuentimit tė Gjithė Fam. meshkujve femrave mhh -0.572 -0.165 -0.764 (3.76)** (0.97) (4.40)** lnpce 0.12 0.118 0.139 (6.60)** (5.94)** (5.36)** lnmadhėsia e fam. -0.117 0.032 -0.194 (2.20)* (0.53) (3.00)** Anėtar 0-5 -0.154 0.12 -0.348 (1.20) (0.79) (1.87) Anėtar 6-9 0.422 0.504 0.361 (3.07)** (3.50)** (1.89) Anėtar 10-13 0.194 0.397 0.034 (1.51) (2.91)** (0.19) Anėtar 14-17 -0.141 -0.032 -0.201 (1.24) (0.26) (1.24) Anėtar 18--22 -0.96 -0.837 -0.893 (8.32)** (6.71)** (5.48)** Anėtar 23-25 -0.666 -0.567 -0.776 (4.56)** (3.49)** (3.72)** Anėtar 26t-65 -0.192 -0.111 -0.293 (1.82) (0.89) (1.86) Mosha kreut 0.007 0.001 0.011 (0.90) (0.07) (1.00) Mosha kreut2 0 0 0 (0.02) (0.29) (0.20) Shkoll.kreut 0.017 0.016 0.014 (5.14)** (4.23)** (3.20)** Kreu fem. 0.108 0.064 0.106 (2.76)** (1.35) (1.99)* Treguesi Distancė -0.021 -0.025 -0.011 (2.42)* (2.69)** (0.90) 111 Parcela fam. -0.009 -0.007 -0.023 (1.69) (1.06) (3.30)** Zona e tokės 0 0 0 (0.64) (0.78) (0.07) Indeksi shoqėror 0.005 0.008 -0.001 kapital (0.58) (0.92) (0.13) Breg 0.077 0.047 0.116 (2.56)* (1.49) (2.78)** Qendėr 0.031 0.035 0.065 (1.23) (1.20) (1.81) Mal 0.018 0.024 0.026 (0.72) (0.87) (0.74) Konstant -0.392 -0.492 -0.437 (1.47) (1.66) (1.15) Vezhgime 2262 1652 1596 F-Stat 12.60 13.93 13.92 Sargan P-Vlera 0.17 0.86 0.216 Vlerat absolute tė statistikave z nė paranteza *E rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 29: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē (Zona Rurale) Niveli i Niveli i Niveli i Frekuentimit Gjithė Frekuentimit tė Frekuentimit tė Fam. meshkujve femrave Mfam. -0.637 0.063 -0.719 (3.41)** (0.51) (3.92)** lnpce 0.129 0.114 0.151 (3.87)** (3.73)** (3.50)** lnmadh.fam. -0.122 0.094 -0.163 (1.72) (1.53) (1.85) Anėt 0-5 -0.327 0.109 -0.272 (1.63) (0.52) (1.06) Anėt t 6-9 0.588 0.688 0.699 (2.75)** (3.48)** (2.59)** Anėt 10-13 0.172 0.533 0.153 (0.83) (2.88)** (0.58) Anėt 14-17 -0.278 -0.136 -0.101 (1.60) (0.82) (0.45) Anėt 18-22 -1.3 -0.894 -1.164 (6.73)** (5.14)** (4.85)** Anėt 23-25 -0.774 -0.631 -0.706 (3.35)** (2.78)** (2.29)* Anėt 26-65 -0.162 -0.005 -0.226 (1.04) (0.03) (1.01) Kryefam 0.024 -0.011 0.02 (1.50) (0.86) (1.12) Kryefam2 0 0 0 112 (1.15) (0.99) (0.71) Shkollkryefam 0.017 0.018 0.014 (3.19)** (3.56)** (2.03)* Kryefamfem 0.143 0.016 0.063 (2.26)* (0.27) (0.79) Indeksidistancės -0.015 -0.019 -0.008 (1.54) (1.83) (0.60) Parcelafam 0.001 0.001 -0.013 (0.08) (0.18) (1.26) Sipėrfaqe tokė 0 0 0 (0.41) (1.55) (0.23) Indeksi 0.008 0.007 0 social kapital (0.60) (0.58) (0.03) Qendror -0.086 -0.021 -0.09 (2.30)* (0.61) (1.91) Mal -0.097 -0.031 -0.15 (2.80)** (0.97) (3.34)** Konstant -0.744 -0.303 -0.745 (1.49) (0.69) (1.19) Vėzhgime 1070 822 774 F-Stat 13.29 15.90 12.19 Sargan P-Vlera 0.62 0.11 0.23 Vlera absolute e z statistikave nė paranteza *E rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 30: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 6-22 vjeē (Zona Urbane) Niveli Niveli Niveli i Frekuentimit i Frekuentimit tė i Frekuentimit tė Gjithė fam. Meshkujve femrave Mfam. 0.08 0.087 0.142 (0.96) (0.75) (1.35) Lnpce 0.123 0.109 0.116 (6.30)** (4.33)** (4.46)** ln.madh.fam. 0.063 0.112 0.003 (1.29) (1.50) (0.05) Anėt 0-5 -0.091 0.123 -0.321 (0.58) (0.56) (1.48) Anėt 6-9 0.423 0.482 0.287 (2.78)** (2.41)* (1.36) Anėt 10-13 0.328 0.458 0.155 (2.37)* (2.54)* (0.80) Anėt 14-17 0.054 0.149 -0.051 (0.41) (0.85) (0.27) Anėt 18-22 -0.716 -0.689 -0.685 (5.49)** (3.95)** (3.76)** Anėt 23-25 -0.453 -0.433 -0.668 (2.84)** (1.98)* (2.98)** Anėt 26-65 -0.285 -0.216 -0.393 113 (2.23)* (1.20) (2.19)* Kryefam -0.005 0 -0.007 (0.72) (0.03) (0.80) Krye am2 0 0 0 (0.47) (0.10) (0.52) Shkollkryefam 0.019 0.019 0.018 (6.27)** (4.53)** (4.38)** Kryefamfem 0.003 0.011 -0.025 (0.09) (0.23) (0.52) Indeksidistancės -0.056 -0.047 -0.057 (2.75)** (1.83) (2.11)* Parcelafam 0.005 0.009 0.002 (0.54) (0.76) (0.15) Zonėtokė 0.002 0.023 -0.01 (0.07) (0.75) (0.31) Indeksi 0.054 0.064 0.074 social kapital (2.29)* (2.02)* (2.30)* Qendror 0.023 0.028 0.035 (0.94) (0.88) (1.03) Mal -0.329 -0.492 0.011 (1.20) (1.30) (0.03) Konstant 1192 830 822 34.55 23.06 27.91 Vėzhgime 0.40 0.71 0.27 F-Stat Sargan P-Vlera Vlera absolute e statistikave z nė paranteza *E rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 31: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē Niveli i Frekuentimit Niveli i Frekuentimit Niveli i Frekuentimit Gjithė Fam. tė Meshkujve tė Femrave mfam -0.578 -0.02 -0.931 (3.04)** (0.14) (3.29)** lnpce 0.157 0.171 0.173 (5.08)** (4.66)** (3.41)** ln.madh.fam. -0.026 0.083 0.119 (0.27) (0.73) (0.83) Anėt0-5 -0.587 -0.668 -0.897 (1.97)* (1.86) (1.75) Anėt6-9 0.008 0.314 -0.731 (0.03) (1.03) (1.69) Anėta10-13 -0.613 -0.149 -1.05 (2.64)** (0.58) (2.60)** Anėt14-17 -0.363 -0.211 -0.732 (1.56) (0.83) (1.87) Anėt18-22 -0.418 -0.034 -0.942 (1.84) (0.14) (2.21)* 114 Anėt23-25 0.113 -0.206 0.378 (0.42) (0.63) (0.86) Anėt26-65 0.03 -0.011 0.178 (0.12) (0.04) (0.41) Kryefam 0.006 -0.034 0.04 (0.33) (1.78) (1.20) Kryefam2 0 0 0 (0.12) (1.86) (0.90) Shkollkryefam 0.019 0.014 0.02 (3.42)** (2.33)* (2.08)* Kryefamfem 0.124 0.032 0.254 (1.56) (0.38) (1.90) Indeksidistancės -0.064 -0.051 -0.073 (4.09)** (2.73)** (3.04)** Parcelafam -0.018 -0.021 -0.01 (1.86) (1.62) (0.63) Zonėtokė 0 0 0 (0.49) (0.73) (0.57) Indeksi social kapital 0.024 0.015 0.026 (1.79) (0.93) (1.15) Qendror 0.097 -0.015 0.202 (2.04)* (0.27) (2.70)** Mal 0.061 0.04 0.13 (1.36) (0.70) (1.88) Konstant 0.058 0.042 0.088 (1.30) (0.75) (1.25) Vėzhgime -0.886 -0.031 -2.099 F-Stat (1.49) (0.05) (1.98)* Sargan P-Vlera 1087 603 589 11.38 16.70 10.32 0.94 0.97 0.81 Vlera absolute e statistikave z.nė parenteza *Rėndėsia nė 5%; ** Rėndėsia nė 1% Burimi: Vlerėsime tė stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e sondazheve. Tabela C. 32: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē (Zona Rural) Niveli Niveli Niveli i Frekuentimit i Frekuentimit i Frekuentimit Gjithė fam. Meshkuj Femra mfam -0.677 -0.151 -1.335 (2.61)** (0.65) (2.78)** lnpce 0.254 0.265 0.297 (4.52)** (3.97)** (2.86)** Pėrma.familja 0.044 0.071 0.144 (0.30) (0.41) (0.52) Anėt0-5 -0.782 -0.994 -0.793 (1.70) (1.93) (0.86) Anėt6-9 0.223 0.398 -0.646 (0.58) (0.86) (0.81) 115 Anėt10-13 -0.779 -0.493 -1.306 (2.08)* (1.22) (1.66) Anėt14-17 -0.091 -0.223 -0.4 (0.25) (0.55) (0.58) Anėt18-22 -0.345 -0.052 -1.056 (0.93) (0.13) (1.30) Anėt23-25 0.053 -0.466 0.423 (0.12) (0.83) (0.53) Anėt26-65 -0.018 -0.269 -0.296 (0.04) (0.57) (0.32) Moshakryefam 0.027 -0.038 0.102 (0.73) (0.88) (1.50) Moshakryefam2 0 0 -0.001 (0.45) (1.07) (1.29) Shkollkryefam 0.025 0.013 0.031 (2.80)** (1.19) (1.96)* Kryefamfem 0.081 -0.081 0.462 (0.54) (0.47) (1.63) IndeksiDistancės -0.053 -0.041 -0.062 (2.59)** (1.73) (1.71) Parcelafam -0.005 -0.021 0.018 (0.35) (1.18) (0.72) Sipėrfaqe tokė 0 0 0 (0.43) (0.58) (0.35) Indeksi social kapital 0.015 0.007 0.018 (0.67) (0.28) (0.42) Qendror -0.071 0.026 -0.174 (1.13) (0.38) (1.53) Mal -0.102 0.016 -0.302 (1.67) (0.24) (2.72)** Konstant -2.481 -0.64 -4.803 (2.06)* (0.42) (2.27)* Vėzhgime 545 315 297 F-Stat 11.50 7.44 5.89 Sargan P-Vlera 0.61 0.80 0.60 Vlera absolute e z statistikave nė parenteza * rėndėsia nė 5%; ** rėndėsia nė 1% 116 Tabela C. 33: Efekti i migrimit nė nivelin e Frekuentimit te shkollės, pėr moshat 14-17 vjeē (Zona Urbane) Niveli i Frekuentimit Niveli i Frekuentimit Niveli i Frekuentimit Gjithė fam. tė Meshkujve tė Femrave mfam -0.036 -0.027 -0.041 (0.28) (0.13) (0.20) lnpce 0.103 0.108 0.099 (3.39)** (2.55)* (2.34)* Pėrmasatfam 0.055 0.087 0.068 (0.51) (0.51) (0.51) Anėt0-5 -0.41 -0.309 -0.926 (1.22) (0.62) (1.95) Anėt6-9 -0.194 0.178 -0.783 (0.72) (0.46) (1.99)* Anėt10-13 -0.3 0.002 -0.804 (1.29) 0.00 (2.34)* Anėt14-17 -0.366 -0.213 -0.716 (1.40) (0.62) (1.96) Anėt18-22 -0.335 -0.241 -0.712 (1.51) (0.81) (2.07)* Anėt23-25 -0.147 -0.071 -0.367 (0.52) (0.18) (0.85) Anėt26-65 -0.052 0.096 -0.324 (0.20) (0.27) (0.78) Moshakryefam -0.01 -0.013 0 (0.65) (0.64) (0.02) Moshakryefam2 0 0 0 (0.65) (0.49) (0.14) Shkollkryefam 0.019 0.016 0.022 (3.70)** (2.23)* (2.58)** Kryefamfem 0.063 0.105 0.033 (0.99) (1.16) (0.35) IndeksiDistancės -0.089 -0.046 -0.113 (2.67)** (0.89) (2.73)** Indeksi Social Kapital 0.029 0.019 0.047 (2.12)* (1.02) (2.46)* Breg 0.014 -0.05 0.087 (0.38) (0.94) (1.71) Qendėr 0.068 0.022 0.117 (1.78) (0.36) (2.37)* Mal 0.086 0.052 0.15 (2.21)* (0.94) (2.60)** Konstant 0.017 -0.007 -0.012 (0.03) (0.01) (0.01) Vėzhgime 542 288 292 F-Stat 15.82 11.03 9.57 Sargan P-Vlera 0.49 0.37 0.52 Vlera absolute e z_ statistikave nė parenteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% 117 Table C. 34: Efekti i Migrimit nė Shpenzimet Arsimore, PROBIT IV (efektet margjinale) Ēdo Shpenz. Ēdo Shpenzim Arsimimi Ēdo Shpenzim Arsimimi pėr Meshkuj Arsimimi pėr femra mfam -0.351 -0.099 -0.716 (1.45) (0.47) (10.23)** lnpce 0.041 0.097 0.138 (1.85)* (4.76)** (5.54)** Pėrmasatfam 0.035 0.062 -0.032 (2.33)* (1.25) (0.51) Anėt0-5 -0.139 0.071 -0.386 (1.55) (0.48) (2.09)* Anėt6-9 0.944 0.870 0.987 (2.32)* (5.98)** (4.25)** Anėt10-13 0.492 0.552 0.432 (2.34)* (4.52) (2.20)* Anėt14-17 0.195 0.146 0.052 (2.11)* (1.34) (0.33) Anėt18-22 -0.010 -0.292 -0.396 (0.21) (2.59)** (2.52)** Anėt23-25 -0.042 -0.140 -0.346 (0.66) (1.08) (1.83)* Anėt26-65 -0.003 -0.059 -0.123 (0.07) (0.55) (0.82) Moshakryefam 0.004 -0.001 0.013 (0.84) (0.15) (1.21) Moshakryefam2 0.000 0.000 0.000 (0.50) (0.47) (0.51) Shkollkryefam 0.005 0.014 0.009 (2.57)** (4.57)** (1.96)* Kryefamfem 0.024 0.037 0.085 (1.17) (1.14) (2.13)* Indeksi Distancės -0.007 -0.018 -0.005 (1.17) (2.21)* (0.43) Parcelafam 0.00011 -0.003 -0.019 (0.05) (0.50) (2.60)** Sipėrfaqe tokė -0.000001 0.000 0.000 (1.70) (1.40) (0.14) Indeksi social kapital 0.005 0.009 -0.006 (1.19) (1.11) (0.52) Breg 0.013 0.019 0.098 (0.82) (0.73) (2.83)* Qendėr 0.009 0.036 0.070 (0.93) (1.62) (2.17)* Mal -0.001 0.021 0.029 (0.12) (0.88) (0.85) Vėzhgime 2262 1652 1596 F-Stat 15.81 13.93 18.60 Sargan P-Vlera 0.64 0.47 0.96 Vlera Absolute e z statistikave nė parenteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% 118 Tabela C. 35: Efektet e Migrimit nė Shpenzime Arsimore (OLS Kushtėzuese) Ln Ln Ln Shpenzime Arsimimi Shpenzime Arsimimi Shpenzime Arsimimi pėr Meshkuj pėr femra mfam -4.943 -0.117 0.19 (4.03)** (0.30) (0.46) lnpce 1.384 1.072 1.167 (11.76)** (13.44)** (13.92)** Pėrmasatfam 0.072 0.184 0.766 (0.21) (0.89) (3.96)** Anėt0-5 -2.059 -2.868 -1.687 (2.56)* (4.74)** (2.71)** Anėt6-9 -1.874 -2.37 -1.566 (2.21)* (4.20)** (2.55)* Anėt10-13 -1.409 -1.978 -1.147 (1.77) (3.80)** (1.99)* Anėt14-17 -0.061 -1.244 0.174 (0.09) (2.46)* (0.32) Anėt18-22 0.717 0.148 1.616 (0.99) (0.29) (2.98)** Anėt23-25 -0.496 -0.72 0.584 (0.53) (0.99) (0.78) Anėt26-65 0.259 -0.624 0.468 (0.35) (1.14) (0.80) Moshakryefam 0.184 0.055 0.004 (3.40)** (1.78) (0.13) Moshakryefam2 -0.001 0 0 (2.61)** (1.51) (0.07) Shkollkryefam 0.005 0.051 0.069 (0.21) (3.89)** (5.14)** Kryefamfem 0.942 -0.157 -0.004 (2.87)** (0.97) (0.02) Indeksi Distancės -0.019 0.015 -0.032 (0.33) (0.37) (0.77) Parcelafam 0.033 -0.03 -0.063 (0.79) (1.30) (2.57)* Sipėrfaqe tokė 0 0 0 (0.32) (0.82) (0.77) Indeksi Social kapital 0.061 0.015 0.028 (1.22) (0.44) (0.76) Breg 0.623 0.135 -0.119 (3.19)** (1.16) (0.94) Qendėr -0.231 -0.262 -0.411 (1.48) (2.24)* (3.53)** Mal -0.017 -0.203 -0.41 (0.10) (1.81) (3.52)** Konstant -11.193 -4.724 -5.906 (6.11)** (4.09)** (4.76)** Vėzhgime 1905 1348 1235 119 F-Stat 10.47 41.18 26.10 Sargan P-Vlera 0.99 0.26 0.29 Vlera absolute e statistikave z nė parenteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Tabela C. 36: Efekti i migrimit nė shpenzime arsimimi, pėr moshat 14-17 vjeē (IV PROBIT) Ēdo shpenzim Ēdo shpenzim arsimimi Ēdo shpenzim arsimimi pėr meshkuj arsimimi pėr femra mfam -0.602 -0.029 -0.758 (4.30)** (0.14) (18.25)** lnpce 0.165 0.184 0.174 (5.14)** (4.53)** (3.71)** Pėrmasafam 0.158 0.150 0.171 (1.65) (1.27) (1.30) Anėt0-5 -0.480 -0.608 -0.837 (1.71) (1.72) (1.88) Anėt6-9 -0.003 0.283 -0.710 (0.01) (0.84) (1.95) Anėt10-13 -0.538 -0.217 -0.948 (2.46)** (0.78) (2.82) Anėt4-17 0.453 0.011 -0.447 (1.85)* (0.04) (1.31) Anėt18-22 -0.360 -0.066 -0.927 (1.66) (0.26) (2.81)** Anėt23-25 0.044 -0.359 0.233 (0.17) (1.08) (0.59) Anėt26-65 -0.009 -0.026 -0.007 (0.04) (0.09) (0.02) Moshakryefam 0.012 -0.018 0.041 (0.68) (0.86) (1.62) Moshakryefam2 0.000 0.000 0.000 (0.26) (0.90) (1.23) Shkollkryefam 0.020 0.016 0.018 (3.16)** (2.42)** (1.66) Kryefamfem 0.098 0.061 0.187 (1.71) (0.81) (2.74)** Distancė -0.039 -0.033 -0.044 (2.71)** (1.85)* (2.02)* Hhparcela -0.015 -0.020 -0.007 (1.55) (1.58) (0.51) Zonė tokė -0.000001 -0.000002 -0.000001 (0.55) (0.74) (0.64) Kapi~l social 0.021 0.013 0.017 (1.58) (0.79) (0.84) Breg 0.063 -0.011 0.158 (1.37) (0.16) (2.83)** Qendėr 0.059 0.060 0.127 (1.30) (1.00) (2.14)* Mal 0.041 0.056 0.084 (0.91) (0.93) (1.42) 120 Vėzhgime 1087 603 589 F-Stat 15.11 16.71 10.42 Sargan P-Vlera 0.52 0.87 0.47 Vlera absolute e z statistikave nė parenteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Tabela C. 37 Efekti i migrimit nė shpenzime arsimimi, pėr moshat 14-17 vjeē (OLS e Kushtezuar) Ln Ln Ln Shpenzime Arsimimi Shpenzime Arsimimi Shpenzime Arsimimi pėr Meshkuj pėr Femra mfam -0.433 -0.965 0.238 (0.84) (1.54) (0.36) lnpce 0.988 0.792 1.096 (10.33)** (6.11)** (8.00)** Pėrmasatfam 0.705 0.475 0.629 (2.40)* (1.12) (1.60) Anėt0-5 -1.652 -1.322 -1.884 (1.69) (0.95) (1.32) Anėt6-9 -0.725 -1.141 0.521 (0.94) (1.03) (0.46) Anėt10-13 -0.682 -0.969 -0.266 (0.96) (1.07) (0.25) Anėt4-17 0.561 -0.588 -0.624 (0.79) (0.64) (0.61) Anėt18-22 -1.028 -1.009 -0.994 (1.54) (1.21) (0.93) Anėt23-25 -0.413 -0.289 -0.751 (0.49) (0.24) (0.63) Anėt26-65 0.884 0.784 1.773 (1.08) (0.71) (1.48) Moshakryefam 0.02 0.17 -0.131 (0.35) (2.45)* (1.49) Moshakryefam2 0 -0.001 0.001 (0.11) (2.28)* (1.65) Shkollkryefam 0.034 0.031 0.054 (2.06)* (1.47) (2.08)* Kryefamfem 0.065 0.473 -0.286 (0.27) (1.48) (0.84) Indeksi Distancės -0.021 -0.045 0.031 (0.36) (0.56) (0.36) parcelafam -0.013 0.045 -0.046 (0.47) (0.90) (1.19) Zonė tokė 0 0 0 (1.07) (0.07) (1.42) Indeksi 0.027 0.021 -0.026 social kapital (0.63) (0.37) (0.41) Breg 0.115 0.339 -0.226 (0.82) (1.82) (1.17) 121 Qendėr -0.27 -0.28 -0.381 (2.03)* (1.43) (2.13)* Mal -0.078 0.06 -0.332 (0.58) (0.31) (1.68) Konstant -4.864 -6.69 -1.723 (2.65)** (2.87)** (0.61) Vėzhgime 841 475 424 F-Stat 18.03 12.29 10.80 Sargan P-Vlera 0.52 0.95 0.80 Vlera absolute e z statistikave nė parenteza * e rėndėsishme nė 5%; ** e rėndėsishme nė 1% Tabela C. 38: Statistika Pėrshkruese sipas Statusit tė Migrimit Ndryshore Jo-Migrant Migrant Total P-VLera Ndryshore E Varur Niveli i Frekuentimit 0.76 0.60 0.72 0.000 Niveli_frekuentimit,Meshkuj 0.77 0.70 0.76 0.007 Niveli_frekuentimit,Femra 0.76 0.54 0.71 0.000 Shpenzime Arsimimi 2630 1806 2409 0.006 Shpenzime Arsimimi pėr frekuentuesit 3022 2548 2913 0.232 Shpenzime Arsimimi pėr Meshkuj 1588 1255 1508 0.263 Shpenzime Arsimimi pėr Femra 1992 1410 1843 0.056 Shpenz. Arsimimi pėr Meshkuj frek. 1911 1698 1864 0.584 Shpenzime Arsimimi pėr Femra Frek. 2461 2318 2432 0.753 Pėr fėmijė ndėrmjet 14 dhe 17 Vjeē Niveli i Frekuentimit 0.752 0.642 0.724 0.003 Niveli_frekuentimit,burra 0.763 0.746 0.759 0.717 Niveli_frekuentimit,gra 0.734 0.544 0.684 0.000 Shpenzime Arsimimi 1461 802 1291 0.000 Shpenzime Arsimimi pėr frekuentuesit 1860 1179 1702 0.002 Shpenzime Arsimimi pėr Meshkuj 1210 803 1105 0.043 Shpenzime Arsimimi pėr Femra 1453 653 1243 0.000 Shpenz. Arsimimi pėr Meshkuj frek. 1550 1057 1426 0.051 Shpenzime Arsimimi pėr Femra frek. 1928 1145 1762 0.008 Ndryshore tė Pavarura Madhėesia e familjes 4.935 4.463 4.808 0.00 Kreu i familjes ėshtė femėr 4.94% 12.94% 7.08% 0.00 Konsumi PC 10101 10363 10171 0.39 Arsimimi i kryefamiljarit 9.98 8.04 9.46 0.00 Indeksi i Distancės 0.01 0.09 0.03 0.22 Indeksi Social Kapital 0.03 0.01 0.03 0.72 Migrantė nė Greqi 51.00% Migrantė nė Itali 41.29% Migrantė Familja 26.80% Familje migrante me frekuentim dhe Pa-frekuentim Pa- Rregjistruar Rregjistruar Total P-Vlera Familje me kryefam. Femėr 6.14% 15.75% 12.94% 0.001 Familja ka migrantė nė Greqi 54.07% 49.73% 51.00% 0.412 122 Familja ka migrantė nė Itali 41.64% 41.15% 41.29% 0.925 Familja ka Migrantė nė US 4.07% 6.66% 5.91% 0.236 Familja jeton nė Zonė Rurale 65.32% 60.26% 61.74% 0.308 Familja jeton nė zonė Urbane 34.68% 39.74% 38.26% 0.308 Arsimimi mesatar i Migrantėve 9.19 9.91 9.70 0.000 Arsimimi maksimal i Migrantėve 9.80 10.50 10.29 0.008 * Shpenzimet e Arsimimit janė nė muaj leke Shqiptare tė reja. Tabela C. 39: Arsyet e Mosfrekuentimit (Familje Migrantė) Arsyet pėr mosfrekuentim Pėrqindja Shumė shtrenjte 1.52 Pa Interes 16.41 Punė Bujqesore 1.01 Punė tjeter 1.52 Shkolla shumė larg 6.82 Mjedise tė varfėra 0.25 Sėmundje e vet 0.76 Sėmundje familjare-Vdekje 0.25 Lėvizur 0.76 Siguria 0.76 U martua 1.01 Mbaroi studimet 66.16 Tė tjera 2.78 Total 100 Vėzhgime 396 Tabela C. 40: Arsyet e Mosfrekuentimit (Familje pa-Migrantė) Arsyeja pėr Mos Frekuentim Pėrqindja Shumė Shtrenjte 1.50 Pa Interes 16.29 Punė Bujqesore 1.00 Punė tė tjera 1.50 Shkolla shumė larg 6.77 Mjedise tė varfėra 0.25 Sėmundje e vet 0.75 Sėmundje e familjes-Vdekje 0.25 Levizur 0.75 Siguria 0.75 U martua 1.00 Mbaroi studimet 66.42 Tė tjera 2.76 123 Tabela C. 41: Mosha e pėrfundimit tė Arsimimit pėr tė shkėputurit nga shkolla (Familje Migrantėsh) Mosha Pėrqindja 10 1.01 11 1.26 12 1.26 13 1.26 14 51.01 15 21.46 16 5.05 17 1.26 18 13.89 19 2.02 20 0.25 22 0.25 Vėzhgime 396 124 SHTOJCA D: MBĖRRITJA TEK TĖ VARFĖRIT NĖPĖRMJET NDIHMĖS EKONOMIKE Figura A. 14: Normat e Pjesėmarrjes nė Program tė Familjeve sipas Decileve tė Konsumit pėr Fymė nė raport me Decilin e Parė 1.20 noi 1.00 atpicitraPfo 0.80 0.60 otiaR 0.40 0.20 0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Household Per Capita Consumption Deciles 2002 2005 Tabela D. 1: Sasia e NE tė pėrfituar pėr ēdo Familje (Pėrshtatur vetėm pėr ICK) Raporti E Varfėr/ Jo e Varfėr E Varfėr Jo e Varfėr Breg 3007.53 2014.46 -33.0 2536.75 2440.09 -3.8 0.84 1.21 Qendėr 2257.00 2319.17 2.8 2723.47 2098.33 -23.0 1.21 0.90 Mal 1910.41 1973.29 3.3 2199.98 2027.15 -7.9 1.15 1.03 Tiranė 3058.30 2104.11 -31.2 3514.50 2218.60 -36.9 1.15 1.05 Urban 2861.24 2580.93 -9.8 3343.37 2670.28 -20.1 1.17 1.03 Rural 1793.84 1983.51 10.6 2072.03 1890.35 -8.8 1.16 0.95 Total 2318.37 2186.49 -5.7 2529.13 2115.44 -16.4 1.09 0.97 125 Tabela D. 2: Sasia e NE tė pėrfituar (pėrshtatur pėr ICK, diferencat sipas ēmimeve rajonale dhe e shprehur pėr frymė) Raporti E Varfėr/ Jo e Jo e Varfėr E Varfėr Varfėr 2002 2005 % 2002 2005 % Breg 874.4 709 -18.9 564.6 525.7 -6.9 0.65 0.74 Qendėr 607.7 620 2.0 529.9 433.6 -18.2 0.87 0.70 Mal 484.1 426.1 -12.0 368.9 313.3 -15.1 0.76 0.74 Tiranė 934.1 517.7 -44.6 791.7 656.9 -17.0 0.85 1.27 Urban 819.1 754 -7.9 695.3 609.5 -12.3 0.85 0.81 Rural 449.3 477.2 6.2 368.5 350.7 -4.8 0.82 0.73 Total 2308.608 2139.164 -7.3 2499.13 2075.892 -16.9 1.08 0.97 Tabela D. 3: Shpėrndarja mesatare pėr Komune dhe Mesatarja pėr familje, sipas shtresave Viti Shpėrndarja totale pėr Komune (`000) Shpėrndarja mesatare pėr familje Breg Qendėr Mal Tiranė Total Breg Qendėr Mal Tiranė Total 2000 672.0 1052.1 1170.3 2323.9 1035.5 2018.3 2144.2 2328.5 2582.8 2167.1 2001 582.2 958.3 1145.6 1879.3 938.0 1780.9 2008.5 2353.0 2184.1 2020.8 2002 572.6 927.9 1235.7 1791.5 933.3 1972.3 2140.8 2664.7 2343.1 2204.6 2003 518.3 876.4 1089.3 1706.0 861.3 1820.4 2028.7 2427.3 2287.3 2060.7 2004 502.0 835.5 1072.4 1673.7 832.1 1867.5 2005.3 2420.5 2197.4 2056.3 2005 406.8 662.5 868.0 1204.1 659.3 1522.8 1668.0 1979.8 1771.7 1692.9 2006 437.0 747.2 981.3 1369.1 738.6 2183.3 2012.1 2334.9 1863.0 2112.7 Total 527.2 865.8 1080.4 1706.8 856.9 1880.8 2001.1 2358.4 2175.6 2045.0 Tabela D. 4: Ndryshimet nė Shpėrndarjet Mesatare pėr Komune dhe pėr Familje sipas Shtresave Shpėrndarja Totale pėr Komune (`000) Shpėrndarja mesatare pėr Familje Breg Qendėr Mal Tiranė Total Breg Qendėr Mal Tiranė Total 2000-01 -0.134 -0.089 -0.021 -0.191 -0.094 -0.118 -0.063 0.011 -0.154 -0.068 2001-02 -0.016 -0.032 0.079 -0.047 -0.005 0.107 0.066 0.132 0.073 0.091 2002-03 -0.095 -0.055 -0.118 -0.048 -0.077 -0.077 -0.052 -0.089 -0.024 -0.065 2003-04 -0.031 -0.047 -0.016 -0.019 -0.034 0.026 -0.012 -0.003 -0.039 -0.002 2004-05 -0.190 -0.207 -0.191 -0.281 -0.208 -0.185 -0.168 -0.182 -0.194 -0.177 2005-06 0.074 0.128 0.130 0.137 0.120 0.434 0.206 0.179 0.052 0.248 2000-06 -0.350 -0.290 -0.162 -0.411 -0.287 0.082 -0.062 0.003 -0.279 -0.025 126 Tabela D. 5: Pjesa qė merr NE sipas Statusit tė Varfėrisė, Tė Varfėrit pėrfshijnė Tė Varfėrit Ekstremė 2002 2005 Tė Tė Varfėr Tė Jo tė Tė Varfėr Tė Jo tė Tė Ekst. Varfėr Varfėr gjithė Ekst. Varfėr Varfėr gjithė Breg 0.212 0.158 0.040 0.058 0.123 0.097 0.028 0.036 Qendėr 0.362 0.238 0.090 0.119 0.602 0.416 0.130 0.179 Mal 0.359 0.463 0.271 0.340 0.607 0.450 0.299 0.329 Tiranė 0.108 0.082 0.022 0.029 0.425 0.197 0.020 0.030 Urban 0.333 0.263 0.079 0.105 0.524 0.329 0.063 0.085 Rural 0.301 0.237 0.077 0.115 0.500 0.324 0.127 0.165 Shqipėria 0.312 0.246 0.078 0.110 0.507 0.325 0.095 0.127 Tabela D. 6: Probabiliteti i marrjes se NE sipas Statusit tė Varfėrisė, Tė Varfėrit pėrjashtojnė Tė Varfėrit Ekstremė 2002 2005 Tė Tė Varfėr Tė Jo tė Tė Varfėr Tė Jo tė Tė Ekst. Varfėr Varfėr gjithė Ekst. Varfėr Varfėr gjithė Breg 0.212 0.149 0.040 0.058 0.123 0.094 0.028 0.036 Qendėr 0.362 0.213 0.090 0.119 0.602 0.364 0.130 0.179 Mal 0.359 0.492 0.271 0.340 0.607 0.429 0.299 0.329 Tiranė 0.108 0.079 0.022 0.029 0.425 0.160 0.020 0.030 Urban 0.333 0.249 0.079 0.105 0.524 0.286 0.063 0.085 Rural 0.301 0.226 0.077 0.115 0.500 0.286 0.127 0.165 Shqipėria 0.312 0.233 0.078 0.110 0.507 0.286 0.095 0.127 127 Tabela D. 7: Pjesėmarrja nė NE sipas Decileve tė Konsumit Pėr frymė tė familjes 2002 Prezenca e Mbulimi i Pėr frymė Treguesi i Transferimi i Pėrfituesit tė Decilet Programit Konsumi treguesit NĖ Pages Urban 1 32.97 2967 908 50.92 35.90 2 31.96 4110 815 50.52 40.21 3 22.37 4859 588 52.63 42.43 4 17.17 5623 431 59.93 51.85 5 19.12 6351 464 61.44 48.59 6 14.63 7127 348 63.58 56.42 7 11.40 8212 276 61.66 57.25 8 8.01 9627 193 64.32 62.38 9 5.25 11671 131 62.18 63.66 10 2.17 18107 50 61.07 66.40 2005 Prezenca e Mbulimi i Konsumi i Treguesit Transferimi i Pėrfituesit tė Decilet Programit Pėr frymė* treguesit NE Pages Urban 1 38.64 3612 903 50.76 35.61 2 31.47 4946 719 66.08 36.71 3 26.84 5925 612 68.44 43.36 4 21.99 6881 487 68.98 42.47 5 15.73 7960 376 67.42 49.16 6 12.02 9055 297 71.85 55.72 7 8.66 10286 218 70.34 56.43 8 5.97 12050 140 72.32 65.63 9 4.79 14741 89 72.15 65.53 10 2.28 23390 77 77.39 76.76 Shenim: * 2005 shifrat e konsumit pėr frymė janė nė terma reale. Tabela D. 8: Normat e Pjesėmarrjes nė Program sipas Decileve tė Konsumit pėr Fymė nė raport me Decilin e Parė 2002 2005 Mbulimi i Niveli i Decile Programit Pjesemarrjes Mbulimi i Programit Niveli i Pjesėmarrrjes 1 32.97 1.00 38.64 1.00 2 31.96 0.97 31.47 0.81 3 22.37 0.68 26.84 0.69 4 17.17 0.52 21.99 0.57 5 19.12 0.58 15.73 0.41 6 14.63 0.44 12.02 0.31 7 11.40 0.35 8.66 0.22 8 8.01 0.24 5.97 0.15 9 5.25 0.16 4.79 0.12 10 2.17 0.07 2.28 0.06 128 Tabela D. 9: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullates nė 2002 (Kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtar Urban Rural Pėrqindja e tė varfėrve nė NE 0.246 0.263 0.237 Pėrqindja e jo tė varfėrve nė NE 0.078 0.079 0.077 Koefiēenti i Targetimit 0.168 0.184 0.160 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.105 0.164 0.073 (62.8%) (89.1%) (45.8%) Komponenti Inter-Komune 0.062 0.020 0.087 (37.2%) (10.9%) (54.2%) 2 Testi I Pavarėsise (P-Vlera) 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 10: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullates nė 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtare Urbane Rurale Pėrqindja e tė varfėrve nė NE 0.325 0.329 0.324 Pėrqindja e jo tė varfėrve nė NE 0.095 0.063 0.127 Koefiēenti i Targetimit 0.230 0.266 0.197 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.144 0.234 0.100 (62.6%) (88.0%) (50.8%) Komponenti Inter-Komune 0.086 0.032 0.097 (37.4%) (12.0%) (49.3%) 2 Testi i Pavarėsise (P-Vlera) 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 11: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullatės nė 2002 (Shtresat) Qendror Breg Mal Tiranė Pėrqindja e tė Varfėrve nė NE 0.238 0.158 0.463 0.082 Pėrqindja e jo tė varfėrve nė NE 0.090 0.040 0.271 0.022 Koefiēenti i Targetimit 0.147 0.118 0.192 0.060 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.115 0.084 0.161 0.060 (77.7%) (71.2%) (83.6%) (100.0%) Komponenti Inter-Komune 0.033 0.034 0.031 0.000 (22.3%) (28.8%) (16.4%) (0.0%) 2 Testi I Pavarėsise (P-Vlera) 0.000 0.000 0.000 0.000 129 Tabela D. 12: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė ndarjen e popullatės nė 2005 (Shtresat) Qendror Breg Mal Tiranė Pėrqindja e tė Varfėrve nė NĖ 0.416 0.097 0.450 0.197 Pėrqindja e jo tė varfėrve neNE 0.130 0.028 0.299 0.020 Koeficienti i Targetimit 0.286 0.069 0.151 0.177 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.182 0.066 0.159 0.172 (63.6%) (95.7%) (105.3%) (97.2%) Komponenti Inter-Komune 0.104 0.003 -0.007 0.005 (36.4%) (4.3%) (-4.6%) (2.6%) 2 Testi i Pavarėsise (P-Vlera) 0.000 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 13: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike bazuar nė Vlerat e Transferuara nė 2002 (kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtare Urbane Rurale NE mesatare transferuar tek tė Varfėrit 636.98 869.86 519.09 NE mesatare transferuar tek jo tė Varfėrit 187.52 228.98 148.58 Targetim i Diferencave 449.47 640.88 370.51 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponernti Intra-Komune 323.37 585.71 147.15 (71.9%) (91.4%) (39.7%) Komponenti Inter-Komune 126.10 55.17 223.35 (28.1%) (8.6%) (60.3%) Tabela D. 14: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtare Urbane Rurale NE mesatare transferuar tek tė Varfėrit 730.48 948.49 643.48 NE mesatare transferuar tek jo tė Varfėrit 219.32 178.28 262.17 Targetim i Diferencave 511.16 770.20 381.32 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 381.88 687.21 234.87 (74.7%) (89.2%) (61.6%) Komponenti Inter-Komune 129.28 82.99 146.45 (25.3%) (10.8%) (38.4%) Tabela D. 15: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2002 (Shtresat) Qendror Breg Mal Tirana NE mesatare transferuar tek tė Varfėrit 631.37 402.93 1121.33 308.39 NE mesatare transferuar tek jo tė Varfėrit 200.30 122.36 591.96 69.94 Targetim i Diferencave 431.07 280.56 529.37 238.45 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponernti Intra-Komune 379.94 219.47 441.24 238.45 (88.1%) (78.2%) (83.4%) (100.0%) Komponenti Inter-Komune 51.13 61.10 88.13 0.00 (11.9%) (21.8%) (16.6%) (0.0%) 130 Tabela D. 16: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Vlerat e Transferuara nė vitin 2005 (Shtresa) Qendror Breg Mal Tirana NE mesatare transferuar tek tė Varfėrit 918.84 251.83 979.06 514.88 NE mesatare transferuar tek jo tė Varfėrit 311.28 61.08 654.44 48.95 Targetim i Diferencave 607.56 190.75 324.63 465.93 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponernti Intra-Komune 485.22 188.24 377.27 459.84 (79.9%) (98.7%) (116.2%) (98.7%) Komponenti Inter-Komune 122.35 2.51 -52.65 6.09 (20.1%) (1.3%) (-16.2%) (1.3%) Tabela D. 17: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullatės nė vitin 2002 (kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtare Urbane Rurale Pėrqindja e tė Varfėrve nė NE 0.312 0.333 0.301 Pėrqindja e jo tė Varfėrve nė NE 0.104 0.100 0.108 Koefiēenti i Targetimit 0.208 0.233 0.193 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.162 0.215 0.132 Komponenti Inter-Komune 0.047 0.018 0.062 2 Testi i Transfertave tė pafokusuara (P- Vlera) 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 18: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullatės nė vitin 2005 (kombėtare, rurale dhe urbane) Kombėtare Urbane Rurale Pėrqindja e tė Varfėrve nė NE 0.507 0.524 0.500 Pėrqindja e Jo tė Varfėrve nė NE 0.117 0.079 0.153 Koefiēenti i Targetimit 0.390 0.445 0.347 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.290 0.386 0.234 Komponenti Inter-Komune 0.101 0.060 0.114 2 Testi i Transfertave tė pafokusuara (P- Vlera) 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 19: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmės Ekonomike Bazuar nė Varfėrinė Ekstreme & Ndarjen e Popullates nė vitin 2002 (Shtresat) Qendror Breg Mal Tirana Pėrqindja e tė Varfėrve nė NE 0.362 0.212 0.359 0.108 Pėrqindja e Jo tė Varfėrve nė NE 0.111 0.055 0.339 0.028 Koefiēenti i Targetimit 0.251 0.157 0.020 0.080 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.203 0.143 0.127 0.080 Komponenti Inter-Komune 0.048 0.014 -0.107 0.000 2 Testi i Transfertave tė pafokusuara (P- Vlera) 0.000 0.000 0.000 0.000 131 Tabela D. 20: Vlerėsimi i Targetimit tė Decentralizuar tė Ndihmes Ekonomike Bazuar nė Varfėrine Ekstreme & Ndarjen e Popullates nė 2005 (Shtresat) Qendror Breg Mal Tirana Pėrqindja e tė Varfėrve nė NE 0.602 0.123 0.607 0.425 Pėrqindja e Jo tė Varfėrve nė NE 0.162 0.034 0.323 0.027 Koefiēenti i Targetimit 0.439 0.088 0.285 0.398 Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Shpėrbėrja Komponenti Intra-Komune 0.336 0.090 0.318 0.395 Komponenti Inter-Komune 0.104 -0.001 -0.034 0.003 2 Testi i Transfertave tė pafokusuara (P-Vlera) 0.000 0.000 0.000 0.000 Tabela D. 21: Tendencat nė Shpėrndarjan Totale tė Mbrojtjes Sociale (nė terma Reale), niveli i familjeve 2002 2005 NE si % e Totalit NE si % e Totalit Mbrojtja Mbrojtja Sociale Mbr. Sociale Mbr. Totale NE Soc. Konsumi Totale NE Soc. Konsumi Jo tė varfėr 3863.24 181.54 12.18 0.67 4359.49 206.82 13.89 0.70 Tė Varfėr 3262.34 622.60 32.21 3.31 4114.55 688.48 37.21 3.97 Breg 3373.33 163.27 9.97 0.75 4297.05 76.60 5.62 0.35 Qendėr 3864.30 290.21 16.97 1.28 4296.16 398.94 24.72 1.77 Mal 3428.08 698.98 40.39 2.89 4244.72 654.68 36.35 2.16 Tiranė 4514.03 94.95 5.24 0.52 4538.74 64.64 4.57 0.34 Urban 4588.74 319.50 15.73 1.46 4955.94 222.71 12.98 1.01 Rural 3043.83 221.11 17.04 0.94 3748.47 321.07 22.24 1.29 Shqipėria 3748.22 265.97 16.44 1.18 4325.29 274.08 18.07 1.16 NE si pjesė e asistencės totale sociale kushtėzohet nga marrja e ēdo lloj asistence sociale. Tabela D. 22: Tendencat nė totalin e pėrfitimeve nga mbrojtja sociale (pėrfitimet reale pėr frymė) pėr pjesėmarrresit nė NE (niveli familjar) 2002 2005 NĖ si % e Totalit NĖ si % e Totalit Mbrojtja Mbrojtja Mbrojtja Sociale Sociale Sociale Mbrojtja Totale NE Totale Konsumi Totale NE Sociale Konsumi Jo tė varfėr 3439.94 2318.37 86.52 8.60 4310.34 2186.49 78.50 7.39 Tė Varfėr 4064.00 2529.13 83.05 13.44 3712.07 2115.44 82.15 12.20 Breg 4049.52 2806.56 86.77 12.90 4064.75 2146.87 80.01 9.72 Qendėr 3836.05 2439.21 85.25 10.79 4042.97 2231.62 81.71 9.92 Mal 3324.33 2053.00 82.55 8.48 4082.86 1988.20 75.52 6.56 Tiranė 3592.82 3219.85 95.98 17.49 5289.52 2146.53 75.22 11.25 Urban 4758.31 3031.22 85.46 13.84 5042.67 2609.68 80.39 11.89 Rural 2895.72 1928.43 84.72 8.22 3647.50 1948.51 79.54 7.80 Shqipėria 3706.21 2408.30 85.04 10.66 4095.95 2161.03 79.81 9.12 132 Tabela D. 23: Pėrcaktuesit e Pėrfitimit tė NE duke pėrdorur decilet e konsumit pėr frymė ­Efektet Marxhinale Probit 2002 2005 Mbledhur (1) (2) (3) Viti 0.002 -0.73 Pėrmasat e familjes -0.007 0.001 -0.003 (2.40)** -0.41 -1.42 Shuma e pensionit urban -0.043 -0.036 -0.04 (6.80)*** (4.90)*** (7.27)*** Shuma e pensionit rural -0.136 -0.058 -0.081 (4.88)*** (4.80)*** (6.70)*** Qendror 0.065 0.149 0.104 (3.83)*** (6.79)*** (7.17)*** Mal 0.165 0.218 0.192 (8.59)*** (9.13)*** (11.56)*** Tiranė -0.042 -0.005 -0.027 (2.60)*** -0.22 (1.99)** Decile e dytė mė e varfėr 0.003 -0.02 -0.009 -0.16 -1.33 -0.84 Decile e tretė me e varfėr -0.027 -0.034 -0.031 (1.94)* (2.35)** (3.01)*** Decile e katėrt -0.036 -0.046 -0.043 (2.65)*** (3.52)*** (4.50)*** Decile e pestė -0.032 -0.06 -0.049 (2.32)** (4.93)*** (5.45)*** Decile e gjashtė -0.046 -0.067 -0.058 (3.52)*** (5.70)*** (6.55)*** Decile e shtatė -0.057 -0.076 -0.069 (4.94)*** (6.89)*** (8.19)*** Decile e tretė mė e pasur -0.065 -0.083 -0.077 (5.41)*** (7.18)*** (8.78)*** Decile e dytė mė e pasur -0.077 -0.086 -0.085 (6.77)*** (7.49)*** (10.12)*** Decile mė e pasur -0.091 -0.096 -0.097 (8.37)*** (7.50)*** (11.37)*** Vėzhgime 3599 3638 7237 Z-statistikat robuste nė paranteza. * e rėndėsishme nė 10%; ** e rėndėsishme nė 5%; *** e rėndėsishme nė 1%. 133 Tabela D. 24: Pėrcaktuesit e pėrfitimit tė NE, duke pėrdorur Decilet 2002 2005 Grumbulluar 2005me goditje (treguesi act madh.fam. -0.01 0 0 (2.40)** (0.41) (1.43) Pens.qyt. reale 0 0 0 (6.80)*** (4.90)*** (7.23)*** Pens.rur. reale 0 0 0 (4.88)*** (4.80)*** (6.58)*** Shtresa==2 0.07 0.15 0.11 0.16 (3.83)*** (6.79)*** (7.17)*** (6.58)*** Shtresa==3 0.17 0.22 0.19 0.21 (8.59)*** (9.13)*** (11.56)*** (8.60)*** Shtresa==4 -0.04 -0.01 -0.03 -0.03 (2.60)*** (0.22) (1.99)** (1.30) decil==2 0 -0.02 -0.01 (0.16) (1.33) (0.83) decil==3 -0.03 -0.03 -0.03 (1.94)* (2.35)** (2.99)*** decil==4 -0.04 -0.05 -0.04 (2.65)*** (3.52)*** (4.48)*** decil==5 -0.03 -0.06 -0.05 (2.32)** (4.93)*** (5.43)*** decil==6 -0.05 -0.07 -0.06 (3.52)*** (5.70)*** (6.55)*** decil==7 -0.06 -0.08 -0.07 (4.94)*** (6.89)*** (8.19)*** decil==8 -0.07 -0.08 -0.08 (5.41)*** (7.18)*** (8.76)*** decil==9 -0.08 -0.09 -0.09 (6.77)*** (7.49)*** (10.12)*** decil==10 -0.09 -0.1 -0.1 (8.37)*** (7.50)*** (11.36)*** Vdekje e pėrfituesit tė tė ardhurave 0 (0.19) Sėmundje serioze 0.03 (1.88)* Humbje pune 0.06 (4.59)*** Viktimė e skemave piramidale -0.06 (5.79)*** Seksi -0.02 (0.94) Mosha ­ Vitet 0 (3.42)*** mstat==2 0.26 (4.23)*** mstat==3 0.1 (2.01)** mstat==4 0.03 (1.13) 134 mstat==5 0.12 (2.62)*** Numuri i ind. Punės. 0.03 (4.38)*** Numuri ind. Punės. 0.03 (2.37)** Numuri i ind. Ėkage 0.01 (2.83)*** # I fėmijėve nė familje 0.01 (1.75)* # I punėtorėve nė familje -0.01 (1.24) Pension urban moshė e vjeter 0 (6.38)*** Pension rural moshė e vjeter 0 (2.80)*** Pėrmasat totale tė pronėsisė sė tokės 0 (0.97) Kryefamiljari punon -0.05 (3.77)*** Viti Vėzhgime 3599 3638 7237 3638 Z-statistikat robuste nė parentezae * rėndėsishėm nė 10%; ** rėndėsishėm nė 5%; *** rėndėsishėm nė 1% Tabela D. 25: Pėrcaktuesit e marrjes sė NE duke pėrdorur ndryshoret (kriteret) Administrative 2002 2005 Grumbulluar Grumbulluar me goditjet (treguesi) akt pėrmasashtėpie 0 (0.26) Pens qyt. Reale 0 (5.10)*** Pens rur. Reale 0 (4.52)*** Shtresa==2 0.08 0.18 0.13 0.13 (4.12)*** (7.07)*** (7.83)*** (6.41)*** Shtresa==3 0.18 0.23 0.2 0.2 (8.34)*** (8.93)*** (11.48)*** (8.77)*** Shtresa==4 -0.06 -0.02 -0.05 -0.01 (3.21)*** (1.01) (2.96)*** (0.68) decil==2 -0.02 (1.37) decil==3 -0.03 (2.35)** decil==4 -0.04 (3.41)*** decil==5 -0.06 (4.88)*** decil==6 -0.06 (5.64)*** 135 decil==7 -0.07 (6.66)*** decil==8 -0.08 (6.97)*** decil==9 -0.08 (7.22)*** decil==10 -0.09 (7.34)*** Vdekje e pėrfituesit tė tė 0.01 ardhurave (0.64) Sėmundje serioze 0.03 (1.90)* Humbje pune 0.07 (6.03)*** Viktimė -0.05 e skemave piramidale (5.16)*** Gjinia -0.02 -0.03 -0.03 (1.09) (1.23) (1.51) Mosha ­ Vitet 0 0 0 (4.06)*** (3.39)*** (5.50)*** Mstat==2 0.17 0.33 0.24 (2.39)** (5.23)*** (4.98)*** Mstat==3 0.25 0.11 0.14 (1.12) (1.62) (1.65)* Mstat==4 0.04 0.04 0.04 (1.71)* (1.27) (1.84)* Mstat==5 0.04 0.15 0.09 (1.06) (2.96)*** (2.80)*** Numuri i ind. Punės. 0.03 0.03 0.03 (4.55)*** (4.30)*** (6.10)*** Numuri i ind. prapam. 0.02 0.03 0.02 (1.50) (2.49)** (2.70)*** Numuri i indiv. Moshė pune 0.02 0.02 0.02 (3.53)*** (3.16)*** (4.66)*** # I fėmijėve nė familje 0 0.01 0.01 (0.49) (2.08)** (1.96)** # I punėtorėve nė familje -0.02 -0.01 -0.02 (2.59)*** (1.78)* (3.50)*** Pension urban moshė e vjeter 0 0 0 (6.89)*** (6.55)*** (9.26)*** Pension Rural moshė e vjeter 0 0 0 (3.63)*** (3.05)*** (4.48)*** Pėrmasat totale tė pronėsisė sė 0 0 0 tokės (2.70)*** (0.96) (1.75)* Kreu i familjes punon -0.06 -0.06 -0.06 (4.08)*** (4.02)*** (6.31)*** Viti 0.01 (1.99)** Vėzhgime 3599 3638 7237 3638 136 Tabela D. 26: Pėrcaktuesit e Pėrfitimit tė NE duke pėrdorur ndryshoret e kritereve administrative dhe karakteristikat e vėzhguara tė familjeve ­ Efektet Marxhinale Probit Karakteristika tė Ndryshore Ndryshore si administrative vezhgueshme tė familjes Administrative ashtu edhe familjare Familja ėshtė e varfėr Familja ėshtė e Familja ėshtė e varfėr varfėr Mosha e Anėtar. Tė 0.05 0.09 fam.<7 (10.91)*** (2.03)** Mosha e Anėtarėve tė 0.03 0.07 Familjes 6