                                                                              ‫د راپور شمیره‪ACS1205 :‬‬




       ‫د ا�?غانستان د اسالمي جمهوریت د سرچینو دهلیز‬
                                                                    ‫ستراتیژي او پالن‬


              ‫د کان کیندن�? په اساس ټول شموله وده رامن�?ته کول‬

                                                                                            ‫می ‪۳۱۰۲‬‬




                                                                        ‫‪SASFP, SASDE, SEGOM‬‬


                                                                                             ‫سهیلی آسیا‬




 ‫دا سند د ‪ Afghanistan Resource Corridor Strategy and Plan‬ژباړه ده چی په می ‪ ۳۱۰۲‬ترسره شو�? ده‬
‫او لیوالو کسانو ته د یو خدمت په توګه وړاندی کیږي‪ .‬د اختال�? په صورت ک�? د د�? سند انګلیس�? متن ته غوره توب‬
                                                                                        ‫ورکول کیږي‪.‬‬
                                                                                                                                  ‫د مسولیت ر�?ع‬

‫دا لیکنه د بیا رغاون�? او پراختیا د نړ�?وال بانک ‪ /‬نړ�?وال بانک د کارکوونکو د کار محصول دي‪ .‬پد�? مسوده ک�? چ�? کوم�? موندن�?‪،‬‬
‫ت�?سیرونه‪ ،‬او پایلی په ګوته شوی دي‪ ،‬د نړ�?وال بانک د مدیره هیئت او یا د هغه دولت چ�? دوي ی�? استازیتوب کوي‪ ،‬نظرونه نه منعکس‬
‫کوي‪ .‬پد�? راپور ک�? چی کوم معلومات شامل دي‪ ،‬نړیوال بانک د هغو د سموالي ضمانت نه کوي‪ .‬هغه سرحدونه‪ ،‬رنګونه ‪ ،‬نوم‬
‫ایښودنی او نور معلومات چ�? د نقشو په ډول پد�? راپور ک�? وړاند�? شوي‪ ،‬د نړ�?وال بانک له خوا د یو�? ساح�? د حقوقي وضعیت په اړه‬
                                                                       ‫قضاوت او یا د دا ډول سرحدونو د منلو په معنا ندي‪.‬‬




                                                                                                                              ‫د چاپ او نشر حق‬

‫د دي نشری�? د موادو د چاپ حق خوندي د�?‪ .‬کاپي کول او‪/‬یا د د�? راپور یوه برخه او یا ټول ب�? له اجاز�? انتقالول کیدای شي د نا�?ذه قوانینو نه سرغړونه وي‪ .‬د‬
‫بیارغاون�? او پراختیا لپاره د نړ�?وال بانک ‪ /‬نړ�?وال بانک د د�? راپور خپرونه هڅوی او په عادی ډول د د�? راپور د یو�? برخی د بیا تولید اجازه په زغرده ورکو�?‪.‬‬

    ‫د د�? راپور د �?وتوکاپي او بیا چاپ د اجازی لپاره‪ ،‬مهربانی وکړئ یو غوښتنلیک له واړه معلوماتو سره د چاپ د حق د تص�?یی مرکز ته را ولیږئ‪ ۳۳۳ .‬روزووډ‬
     ‫‪ ،۸۰۰– ۰۵۱– ،۸۰۰ http://www.copyright.com/.‬�?کس ‪– ۰۵۱– ۰۰۰۱‬ډرایو‪ ،‬ډانورز‪ ،‬ایم آی‪ ،‬د امریکا متحده ایاالت‪ ،‬تلی�?ون ‪۰۰۱۱‬‬

      ‫د �?رعي حقوقو په ګډون‪ ،‬د حقوقو او جوازونو په اړه ټول�? پوښتن�? باید د نشریاتو د د�?تر په ادرس ول�?ږل شي‪ :‬نړ�?وال بانک‪ ۰۰۰۰ ،‬ایچ سټریټ این ډبلیو‪ ،‬واشنګټن‬
     ‫‪ ،۳۱۳pubrights@worldbank.org.‬ایمیل –ډی سی‪ ،۳۱۰۲۲ ،‬د امریکا متحده ایاالت‪ ،‬�?کس ‪۵۳۳ -۳۰۳۳‬‬
                                                                                                                                                        ‫سریزه‪:‬‬

‫ا�?غانستان پراخه طبیعي ز�?رم�? لر�? چ�? تر ډ�?ره ناپرمختلل�? پات�? دي‪ .‬دا ه�?واد د یو لړ زیاتو کاني موادو لرونک�? دی‪،‬‬
‫پد�? کانونو ک�? د مسو‪ ،‬د ډبرو د سکرو‪ ،‬اوسپن�?‪ ،‬سرو زرو‪ ،‬ت�?لو او ګازو د پ�?ژندل شویو شتمنیو څخه نیول�? تر ډ�?رو‬
‫اټکلیزو ذخیرو پور�?‪ ،‬او همدارنګه لیتیوم او نور شامل دي‪ .‬خو الهم د د�? سکټور د وړتیا په اړه په بحثونو ک�? تعادل‬
‫شتون نلري‪ :‬�?ینی کسان د د�? پراختیا حقیقي نه ګڼي او یوا�?�? په اوږد مهال ک�? ی�? ممکن بولي او یا ویره څرګندوی‬
‫چ�? ممکن دغه سکټور د « ز�?رمو ناورین » او یا « د ز�?رمو په سر د شخړو » المل وګر�?ي؛ نور ی�? بیا د ټولو‬
                                                          ‫کړاوونو درمل او په �?ان د بسیاتوب یوا�?ینی المل بولي‪.‬‬
‫په حقیقت ک�?‪ ،‬استخراجي صنعت هم یو رحمت دی او هم یو زحمت‪ ،‬او ډ�?ر به مشکله وي چ�? خپل پخپله د بدلون المل‬
‫ش�?‪ .‬په ا�?غانستان ک�? به پانګونه یوا�?�? هغه مهال کمال ته ورسیږي چي د اوږد مهال لپاره وي‪ ،‬خو یوه څه اغیز به ی�?‬
‫مخک�? هم تر سترګو شي‪ .‬د ز�?رمو سکتور سره له د�? هم چ�? لوی به و�? ول�? د بدلون المل نش�? ک�?دلی‪ :‬تر ‪۳۱۳۱‬م کال‬
‫پوری کیدای شي د ‪ ۰۱۱۱۱‬څخه نیول�? تر ‪ ۳۱۱۱۱‬پور�? مستقیمو دندو سبب شی‪ ،‬چی په ا�?غان مقیاس هم یو ډیر لږ‬
‫شم�?ر د�?؛ دولت به د دغه سکټور نه د ‪ ۰۱۱‬میلونه امریکایي ډالرو څخه نیول�? تر ‪ ۵.۰‬میلیارډو ډالرو پور�? عاید‬
‫ترالسته کړي ( د د�? لیکلن�? تر مهاله) چ�? د مرستو د جریان د �?ای ناست�? ک�?دو لپاره به کا�?ي نه وي‪ .‬همدارنګه‪ ،‬د د�?‬
‫سکټور له اغ�?زو باید پداس�? ډول ګټه واخیستل شي څو وکوالی شي د ه�?واد د اقتصادي ود�? موجب وګر�?ي‪ .‬د د�? کار‬
‫ترسره کول به ستونزمن وي خو د پانګونو او اصالحاتو په ترتیبولو کوم چ�? د ا�?غانستان د دولت‪ ،‬پراختیایي موسسو او د‬
                                                 ‫کورني او نړیوال خصوصي سکټور په اختیار ک�? دي‪ ،‬امکان لري‪.‬‬
‫د « ز�?رمو دهلیز» تر کوم�? چ�? یو پراختیایي م�?هوم د�?‪ ،‬په هغه اندازه یو جغرا�?یایي م�?هوم هم دی‪ .‬دا م�?هوم د یو لړ‬
‫�?عالیتونو د تنظیم او یو�?ای کولو وسیله ده او د پانګونو او �?عالیتونو د یو تسلسل په حیث تعری�? ک�?ږي چ�? په یوه مشخصه‬
‫جغرا�?یای�? ساحه ک�? د زیربنا‪ ،‬اجناسو او خدماتو په برخه ک�? د استخراجي صنعت لوی پانګون�? پک�? د یو �?عاله او متنوع‬
‫اقتصادي پراختیا په موخه کارول ک�?ږي‪ .‬له یو څه وخت راهیس�? دا م�?هوم شتون لري‪ :‬پد�? معنا چ�? د نړی پرمخ تلل�?‬
‫ه�?وادونه د زیرمو د همد�? دهل�?ز په ترڅ ک�? صنعتي شو�? ده‪ .‬په اوسنیو لسیزو ک�?‪ ،‬د زیرمو دهلیز څخه په چل�?‪،‬‬
                              ‫موزامبیق‪ ،‬زامبیا او نورو �?ایونو ک�? کار اخیستل شو�? د�?‪ ( .‬لومړ�? بکس وګوری)‪.1‬‬
‫د ا�?غانستان دولت د مل�? او سیمه ایز سرچینو د دهلیز )‪ (NRRCP‬په پروګرام ک�? چ�? د ملي لمړیتوبونو یو پروګرام دی‬
‫)‪ ،(NPP‬د یاد�? تګالر�? اهمیت رسماْ منل�? دی‪ .‬که څه هم د سرچینو دهلیز به د هر مرض دوا نه وي‪ ،‬خو یو سکټور‬
‫ته د ټول شمول�? ود�? د ورکړ�? لپاره یوه پیاوړی وسیله کیدای شي کوم چي پرته له د�? (د سرچینو دهلیز) ممکن د‬
‫جالجال �?عالیتونو یوه ټولګه وي‪ .‬په �?انګړي توګه پداس�? حالت ک�? دا صدق کوي چی دا د کرن�? او کرنیز تجارت لپاره‬
‫هڅ�? بشپړ�? کړي‪ ،‬چ�? په راتلونک�? لسیزه ک�? د ود�? یو بل محرک ګڼل ک�?ږي‪ .‬ننګون�? او خطرونه‪ ،‬په �?انګړي توګه‬
‫د حکومتداری او د ز�?رمو د پانګون�? د تنظیم په برخه ک�? په ښکاره ډول شتون لري او د «نرمو» او «سختو» مداخلو‬
‫ترتیب او یو�?ای کولو ته اړتیا لیدل ک�?ږی ترڅو اقتصادي اغ�?ز ی�? زیات کړی شي او د ټول شموله کار پ�?داک�?دن�? المل‬
                                                                                            ‫‪2‬‬
                                                                                              ‫هم وګر�?�?دل�? شي‪.‬‬

‫باید چ�? د عامه او خصوصي �?عالیتونو ترمن�? د همکاریو ساح�? وپ�?ژندل شي او کار ترینه واخستل شي‪ .‬دا تګالره باید په‬
‫راتلونک�? ک�? د نایقیني حاالتو په مقابل کی مقاومت و ښیی‪ ،‬پد�? معنا چ�? د من�?ي وضعیتونو د رابرسیره ک�?دو پر مهال د‬
‫هغوي اغ�?ز�? کم�? کړي او که چ�?ري نایقیني حالتونه په مثبت ډول حل شي‪ ،‬نو د هغوي د ګټو څخه په چټکی کار‬
                                                                                              ‫واخیستالی شي‪.‬‬
‫که چ�?ر�? دا کار تر سره شي نو د سرچینو دهلیز به په راتلونک�? لسیزه ک�? د ټولیز�? ود�? یوه نو�? ز�?رمه وي‪ .‬د د�? لیکن�?‬

                                                                                                                                                                      ‫‪1‬‬
                                                                                                                                ‫‪ .‬له نورو سره متیغا هم و ګوری (‪.)۲۱۰۲‬‬
 ‫‪« .۲‬سخت» �?زیکی جوړښت ته ویل کیږی لکه سړکونه‪ ،‬د ریل خط او بریښنا‪ ،‬او کار کولو لپاره د اوپراسیون سیستمونه‪« .‬نرم» ټولینز جوړښت ته ویل کیږی لکه د ټولنیز �?عالیت لپاره‬
                                                                                       ‫سازمانونه‪ ،‬د شرکتونو وړتیا‪ ،‬مهارتونه‪ ،‬روغتیایی خدمتونه‪ ،‬کلتوري ساتنه او داس�? نور‪.‬‬
  ‫پات�? برخه د سرچینو د دهلیز پوتانسیال‪ ،‬د تحقق لپاره ی�? اړین ګامونه او د پراختیا لپاره ی�? د سناریوز یا صحنو په‬
                                    ‫ګډون رامن�?ته ک�?دونکي لنډمهاله‪ ،‬من�? مهاله او اوږدمهاله لمړیتوبونه توضیح کوي‪.‬‬

                                                                                         ‫لمړی بکس‪ :‬د بل �?ای مثالونه‬
‫د سرچینو لومړی دهلیز د صنعتي انقالب سره یو�?ای مین�?ته راغ�?‪ .‬په اتلسمو او نولسمو پ�?ړیو په وروستیو کي د برطانیه‬
‫اقتصادي وده د ارزانه ډبرو سکرو او د بخار د انجن په څ�?ر د نورو استخراجي تکنالوژیګانو د پراختیا څخه پرته نشوه رامن�?ته‬
‫ک�?دل�? او هم دغه ماشین بیا وروسته د اقتصاد په نورو سکټورونو ک�? د بدلون المل شو‪ .‬همدارنګه‪ ،‬په اروپایي لویه وچه ک�?‬
‫صنعتي پراختیا په لومړي �?ل د بلژیک د سیلون انډسټریل ( صنعتی دهلیز) له خوا‪ -‬په کوم ک�? چ�? د کان کیندن�? ‪ ،‬اوسپن�?‬
‫‪ ،‬انجینیری او د اوسپن�? کارونکي سکڼورنو د یو بل سره تعامل د ود�? باعث وګر�?�?د‪ -‬رهبري شوه‪ .‬د ز�?رمو او صنعتي کدو‬
‫ترمین�? دا کلکه اړیکه په ‪ ۰۸۹۱‬مو کلونو ک�? د جاپان د دولت او صنعت‪ ،‬له باروونکو نیول�? د پوالدو تر تولیدوونکو پور�?‪،‬‬
                               ‫‪3‬‬
                                 ‫د دوامداره کوښښونو په ترڅ ک�? له مین�?ه الړه ترڅو د تجارت شرایط د سره تنظیم کړي‪.‬‬
‫په اوسنیو کلونو ک�? د سرچینو په مټ د پراختیا څخه السته راغل�? نتیج�? مختلط�? دي‪ .‬لد�? سره سره‪ ،‬بریاوی هم ترالسه‬
‫شویدي‪ .‬ترټولو زیات د یادون�? وړ د چلي ه�?واد دی‪ .‬د مسو د عایداتو په مسؤالنه مالي مدیریت د�? ه�?واد د خپلو مسو د‬
‫ز�?رمو شاوخوا سیمو ته په داس�? ډول پراختیا ورکړ�? چ�? هغه ی�? د ود�? انجنونه یا ماشینونه ګر�?ولي‪ .‬له یو�? خوا ی�? د‬
‫اوږمهاله مهارتونو او عرضه کونکو په پراختیا سره د لوړ ارزښت لرونکو صنعتونو او خدمتونو اساس رامن�?ته کړو او له بل�?‬
  ‫خوا د زیربناوو او ټولنیزو پروګرامونوڅخه ی�? د بیوزلیتوب د کموالي او د بشری سرمایی د لوړولو لپاره کار واخیست‪.4‬‬
‫د سرچینو لومړنی دهلیز چ�? رسماْ هم دغس�? ونومول شو د ماپوټو پراختیایی دهلیز )‪ (MDC‬دی چ�? په ‪ ۰۸۸۵‬ک�? تاسیس شو‬
‫او د سهیلي ا�?ریقا او موزامبیق تر مین�? پروت دی ‪ .‬تر اوسه ی�? د سیمه ایز ز�?ربناوو د پراختیا ‪ ،‬صنعتی انکشا�?‪ ،‬او د طبیعي‬
‫ز�?رمو د استخراج او پروسس په برخه ک�? ی�? د ‪ ۵‬میلیارډو امریکایي ډالرو په پانګونه ک�? مرسته کړ�? ده‪ .‬پد�? ک�? نه یوا�?�?‬
‫داچ�? لوی زیربناو�? شامل�? دي بلک�? د المونیم یوه د نړی تر ټولو لویه بټ�?‪ ،‬د اوسپن�? او پوالدو کارخان�? او په سیاحت‪ ،‬پرچون‬
                                              ‫خرڅونه او تولیدي برخو ک�? ب�? شم�?ره کوچنی پانګون�? هم پک�? شتون لري‪.‬‬
‫بل مثال ی�? که څه هم د «دهلیز» څخه زیات یو�? « ستن�?» سره ورته وال�? لري‪ ،‬د مدغاسکر د ډاو�?ین د کان کیندن�? بندر دی‬
‫چ�? په دولت�? پانګونه د راز راز کارون�? په موخه جوړ کړی شو�?‪ .‬پد�? کار سره سیم�? دا وکوالی شو چ�? د سیاحت (توریزم)‬
    ‫څخه عایدات السته کړي او د جزیر�? سهیل په سیمه ایزو خوراکي بازارونوپور�? په تړلو سره قحطي له مین�?ه یوسي‪.‬‬
‫یقینآ‪ ،‬چ�? د زیرمو پر مټ د پراختیا د هڅو ډیر من�?ي مثالونه هم شته دی‪ .‬تکراري مالي کړک�?چونه او سیاسي او ټولنیز�?‬
‫ناکراری چی د نایجیریا له ت�?لو څخه را والړ�? شوی‪ ،‬په ښه ډول ټولو ته معلوم�? دي‪ .‬حتی بریالي واقعات هم له عیب څخه خالی‬
‫نه وو‪ :‬د ز�?رمو اصلی دهلیز‪ ،‬چی مخک�? تر�?نه یادونه وشوه‪ ،‬په چاپیریال ناوړه اغ�?زونه درلود چی باید د د�? ه�?وادونو په بډایه‬
‫ک�?دو سره ی�? وروسته سمون موندل�? وی‪ .‬دا دواړه ټکي له پ�?له د چاپیریال او ټولنیزو اغ�?زو او همدارنګه د ز�?رمو د مدیریت‬
                         ‫او ګټه اخیستن�? لپاره د اړین اداري وړتیا د پ�?دا کولو په اړه د د�? لویو اندیښنو اهمیت په ډاګه کوي‪.‬‬

                                               ‫ال�?‪ :‬هیله او نا باوري‪ :‬د ا�?غانستان د سرچینو د سکټور مستقیم پوتانسیال‬
  ‫په نړ�?واله کچه د ا�?غانستان د اوسپن�? او مسو ذخیر�? او د ګازو او ت�?لو من�?نی ز�?رم�? زیات پوتانسیال لري‪ .‬پد�? برخه‬
  ‫ک�? به د هغو معدنیاتو د ارزښت په اړه یو تخمین وړاند�? شي چ�? په راتلونکو شلو کلونو ک�? په ګټور ډول استخراج‬
  ‫ک�?دل�? شي‪ .‬عمده زیرم�? په لومړی ضمیمه (‪ )۰‬کی ښودل شوی دي‪ .‬دا ز�?رم�? د ورستیو نمونود پایلو په اساس چ�?‬
  ‫د سوداګری او ثبات د عملیاتو لپاره د کاري ډل�? )‪ (TFBSO‬او د ا�?غانستان جیولوژیکل سروی )‪ (AGS‬لخوا اخستل‬
  ‫شوي‪ ،‬پ�?ژندل شوی دي‪ .‬د عینک (مس) او د حاجیګک ( اوسپنه) د پ�?ژندل شویو ز�?رمو سره سره ‪ ۰۰‬نور�? ز�?رم�?‬
  ‫موندل شوی دي چ�? ‪ ۰‬ی�? د کاري ډل�? )‪ (TFBSO‬او ‪ ۰‬یي د ‪ AGS‬لخوا په نښه شوی دي‪ .‬د څلورو لپاره یی ممتازه‬
  ‫داوطلبان د ‪ ۳۱۰۲‬په لومړیو ک�? اعالن شول او د نورو دوو ( شمالي عینک او تور سیند (سیاه دریا) داوطلبي په‬
  ‫راتلونک�? ک�? متوقع ده‪ .‬سربیره پر کاني موادو‪ ،‬ا�?غانستان لږ تر لږه دوه د هایدروکاربن (ن�?ت او ګاز) حوز�? لري‪:‬‬
  ‫کوچنی ی�? د آمو سیند حوزه ده چی په ‪ ۵‬بالکونو ک�? ی�? امتیازات د ‪ ۳۱۰۰‬په وروستیو ک�? ورکړل شوی دي؛ او بله د‬
  ‫وړتیا له پلوه خورا لویه د ا�?غان تاجک حوزه ده چ�? د امتیاز به خاطر ی�? بهرنیو او کورنیو پانګه اچوونکو خپل�?‬
  ‫وروستی داوطلبی د ‪ ۳۱۰۳‬په آخر ک�? تسلیم کړ�? دي‪ .‬په ټولیز ډول‪ ،‬تر ټولو ستر�? اغ�?ز�? به د مسو‪ ،‬اوسپن�? او د‬
  ‫طبیع�? ګازو په ذخیرو پور�? تړلي وي‪ :‬د طبیعي ګازو ګټ�? به تر ډیره مالي وي؛ د اوسپن�? ذخیر�? به د ز�?ربنا او‬

                                                                                                                                ‫‪3‬‬
                                                                                          ‫پومیرانز‪۲۱۱۰ ،‬؛ سیسانتل و بنکر‪۲۱۱۲،‬‬   ‫‪.‬‬
                                                                                                                                 ‫‪4‬‬
                                                                                                  ‫مک موهن و برانډن‪۲۱۱۲ ،‬‬        ‫‪.‬‬
‫�?رعي پراختیاوو سبب شي؛ او مس به د مالي جریان ‪ ،‬ز�?ربنا‪ ،‬او د توکو او خدماتو د برابرولو پراخه ساحه رامن�?ته‬
‫کړي‪ .‬نور اضا�?ي پوتانسیال د طال‪ ،‬لیتیوم او د ډبرو د سکرو په ذخیرو ک�? شتون لري‪ .‬خو د�? سکټور ته د پانګون�?‬
‫راجلبولو لپاره اړینه ده چ�? د دغه برخ�? اړونده قوانینو او مقرراتو ک�? تعدیالت رامن�?ته شي‪ .‬پدغه لړ کي په ‪ ۳۱۰۲‬کال‬
‫ک�? د وزیرانو شورا له خوا د کانونو د قانون منظوري ‪ ،‬د استخراجي صعنت او د سرچینو د دهلیز د ستراتیژی د‬
‫پرمختګ لپاره یو ستره السته راوړنه ده‪ ،‬که څه هم چ�? د یاد قانون مسوده ال د ملي شورا له خوا د تصویب�?دو په انتظار‬
                                                                                                           ‫ده‪.‬‬




                       ‫‪Exhibit One and its translation shall be inserted here‬‬


‫‪ .۲‬د آمو سیند د ت�?لو ز�?رم�? لومړنی زیرم�? دي چ�? تولید ی�? په کوچنی کچه پیل کړ�?‪ .‬ظر�?یت ی�? خورا زیات د�? چ�?‬
‫څیړنه ی�? پکار ده‪ .‬د آمو سیند حوزه چ�? یوه څنډه ی�? په ا�?غانستان ک�? موقعیت لري تر ترکمنستان او ازبکستان پور�?‬
‫غزیدلی‪ .‬په ت�?رو لسیزو ک�? ‪ ۵‬څاه ګان�? پک�? کیندل شوی‪ ،‬خو د دی بشپړ ظر�?یت اټکلي دی‪ ،‬چی د پلټنی عصری تخنیکونو‬
‫تطبیق ته اړتیا لري‪ .‬د ‪۳۱۰۰‬م کال په ورستیو ک�? د در�? بالکونو چ�? دغه ‪ ۵‬څاه ګان�? پک�? شتون لري‪ ،‬د تولید او پلټن�?‬
‫حقوق ‪ CNPCIW‬ته ورکړل شو‪ ،‬چ�? د چین د مل�? پترولیم شرکت )‪ (CNPC‬او وطن ګروپ چ�? یو ا�?غاني شرکت دی‪،‬‬
‫ترمین�? ګډه پروژه ده‪ .‬دا پن�?ه څاه ګان�? د ت�?لو ‪ ۰۱‬میلیون بیرله معلوم�? ز�?رم�? او ‪ ۰۱‬میلیون بیرله نور ممکنه ذخایر‬
‫لري او په یو کال کی به ‪ ۵‬میلیون بیرله‪ ،‬او یا د ‪ ۰۵‬زرو څخه نیول�? تر ‪ ۳۱۱۱۱‬بیرله پور�? په ور�? کی )‪ (bpd‬تولید کړی‬
‫شي خو پد�? شرط چ�? د تولید حالت ثابت پات�? شي‪ .‬پات�? ساحه کیدای شي په ډ�?ره اندازه نور�? ز�?رم�? ولري چ�? د اته کلن‬
‫پلټنو پروګرام موضوع به وي او ورسره هم مهاله به لومړنی تولید هم پ�?ل شي‪ .‬قرارداد ی�? د تولید د شریکولو توا�?ق )‪(PSA‬‬
‫په بڼه تنظیم شوی د�?‪ .‬په اوسني قیمت او د تولید په ثابت حالت ک�? او وروسته له هغ�? چی د پانګونی لګښتونه بیرته ورکړل‬
‫شي‪ ،‬د ا�?غانستان دولت به له ساح�? څخه ‪ ٪۰۱‬ګټه ترالسه کړي – یا د اوسني پراختیایي پالنونو په اساس په کال ک�? د‪۲۱۱‬‬
‫څخه نیول�? تر ‪ ۰۱۱‬میلیونه امریکایي ډالرو پوري عاید ترالسه کړي‪ .‬تولید ی�? د ‪ ۳۱۰۳‬په ورستیو ک�? پ�?ل شوی او دا هیله‬
                                                   ‫شته دی چ�? په ‪ ۳۱۰۲‬او ‪ ۳۱۰۰‬ک�? به ی�? کچه نوره هم لوړه شي‪.‬‬

‫‪ .۳‬د عینکو ز�?رمه چ�? د کابل سهیل لویدی�? ته په ‪ ۳۵-۳۳‬کیلو متری ک�? د لوګر په والیت ک�? موقعیت لري ‪ ،‬یوه له ټولو‬
                       ‫زیات پ�?ژندل شو�? کان دی او لومړن�? منرالی پرمختګ به وي چ�? ګټه اخیستنه به تر�? پ�?ل شي‪.‬‬

‫عینک د لوړ�? درج�? د مسو ز�?رمه ده او په نړیواله کچه یو تر ټولو لوی کان دی چی تر اوسه ناپرمختلل�? پات�? دی ‪ .‬د مسو‬
‫‪ ٪۲.۳‬غلظت په نړ�?والو معیارونو لوړ غلظت دی‪ ( .‬په پرتله ایز ډول د منګولیا د اویو تولغوی ز�?رمه ‪ ٪۲۲.۰ -۰۰.۱‬مس‬
‫لرونکي مواد لري)‪ .5‬په ت�?رو لسیزو ک�? په پراخه پیمانه پلټل شوی او د نااستخراج شوي کاني موادو په اړه ی�? تر ټولو بشپړ‬
‫جیولوژیک�? معلومات شتون لري‪ .‬په ‪ ۳۱۱۰‬کال کی ی�? د استخراج امتیاز ‪ MJAM‬ته ورکړل شو�? دی‪ 6‬چ�? د دوه چینایي‬
‫دولتي شرکتونو ‪ MCC‬او ‪ JCC‬اشتراک دی کوم چ�? په قسمی ډول لست شوی دی‪ MJAM .‬پالن لري چ�? په کال ک�?‬
‫‪ ۳۱۱۱۱۱‬ټنه مسي کتودونه او یا په همدا اندازه د مسو غلظت له عینک څخه تولید کړي‪ .‬همدارنګه ‪ MJAM‬به د ‪۰۱۱‬‬
‫میګاواټو د بر�?ښنا د تولید لپاره �?ابریکه جوړه کړي چ�? د بامیانو والیت د اشپشتي سیم�? د ډبرو په سکرو به چلیږي‪ .‬د ډبرو‬
‫د سکرو دغه کان د هم د�? شرکت لخوا د ا�?غانستان د دولت سره د یو قرارداد له مخ�? اداره ک�?ږي‪ .‬د د�? بر�?ښنا یوه برخه‬
‫(‪ ۳۱۱-۰۱۱‬میګاواټه) به ا�?غانستان ته په هغه قیمت چ�? د بریښنا اخستلو قرارداد کي به معین ک�?ږي‪ ،‬ورکړل شي‪MJAM .‬‬
‫اړ دی چ�? د کان د سیم�? خلکو لپاره په یو لړ ټولنیزو پروژو ک�? او همدا رنګه په قراردادي ډول نامشخص‪ ،‬د ریل د خط په‬
‫پانګونه ک�? برخه واخلي‪ .‬د کان په ساحه ک�? د کلتوري آثارو موندل ک�?دلو‪ ،‬امنیت�? اند�?ښنو‪ ،‬او پد�? ورستیو ک�? د قرارداد په‬
‫سر د خبرو اترو په ګډون ب�?الب�?لو مسایلو د کان د پراختیا چار�? �?نډولي دي‪ ،‬خو له د�? سره سره دا هیله شته چ�? د ‪۳۱۰۹‬‬
‫په وروستیو ک�? او یا د ‪ ۳۱۰۰‬په پ�?ل ک�? به د کان څخه په تولید پ�?ل وشي‪ .‬کله چ�? د پانګون�? پیس�? بیرته ورکړل شو�?‪ ،‬لد�?‬
‫معدن څخه تمه ک�?ږ�? چ�? د تولید په ثابت حالت ک�? به دولت ته د ‪۳۵۱‬میلیونه امریکایي ډالرو څخه نیول�? تر‪ ۲۱۱‬میلیونه‬

                                                                                                                       ‫‪5‬‬
                                                                                                   ‫‪ .‬رایو ټینټو (‪)۳۱۰۲‬‬
                                                                                                                       ‫‪6‬‬
                                                                              ‫‪ MCC-JCC‬د ا�?غانستان د کان کیندن�? شرکت‬
‫امریکایي ډالرو پور�? عاید پیدا کړي‪ ،‬چی دا اندازه د مسو د محتاط قیمت په اساس ده چ�? یو ټن ‪ ۵۰۱۱‬ډالره قیمت لري‪ .‬د‬
                     ‫اوسنیو قیمتونو په اساس ( ‪ )$ ۰۱۱۱-۰۵۱۱‬به دولت ته ‪ ۰۵۱- ۰۱۱‬میلونه ډالر عاید تولید کړي‪.‬‬

‫‪ .۴‬د حاجیګک د اوسپنی د ز�?رمو د امتیاز په ورکړه باند�? خبر�? اتر�? روان�? دي‪ .‬�?عالول به ی�? ډیر وخت او زیات�?‬
‫پانګون�? ته اړتیا ولري ‪ .‬د حاج�? ګک د اوسپن�? کان ‪ ۰.۰‬میلیارډ ټنه اوسپنه لري‪ .‬لکه څرنګه چ�? دا په خاص ډول لویه‬
‫ز�?رمه نده ( د نړ�?والو معلومو ز�?رمو د ‪ ٪۰‬څخه هم لږ)‪ ،‬خو د اوسپن�? کی�?یت ی�? ډ�?ر لوړ دی‪ Fe ٪۹۹-۹۳ ،‬یا اوسپنه لري‪.‬‬
‫سربیره پرد�?‪ ،‬د دره صو�? د ډبرو د سکرو زیرم�? ته ی�? نژدیوالی ‪ ،‬په ممکنه ډول د پوالد جوړن�? لپاره یو په زړه پور�?‬
‫اساس برابروي‪ ،‬لکه څرنګه چ�? د ډبرو د سکرو دا ډول ز�?رمی ( د سکرو هغه ډول چ�? په لوړ حرارت او لږ لوګي سو�?ي)‪،‬‬
‫ډ�?ر ب�? ساري دي او د اوسپنی ز�?رمو ته ی�? نږد�? والی خو ال نور هم بی ساری خبره ده‪ .7‬د حاجی ګک د دواطلبی لپاره‬
‫ممتاز داوطلبان په ‪ ۳۱۰۰‬کال ک�? ټاکل شوی دي‪ .‬د کاناډا کیلو ګولډماینز ته د څلورو بالکونولپاره د خبرو اترو حقوق ورکړل‬
‫شوي او ‪ AFISCO‬ته چ�? د هند د عامه او خصوصي شرکتونو چتر دی (چی اکثریت ملکیت د عامه شرکتونو د�? او د هند‬
‫د پوالدو د مسؤلی اداری یا ‪ SAIL‬په واسطه ی�? مشري ک�?ږي)‪ ،‬ته پات�? در�? ورکړل شول‪ .‬د قرارداد په شرایطو په د ‪۳۱۰۳‬‬
‫کال په مین�? ک�? توا�?ق شوی دی خو آخرنی امضاء ګان�? ی�? د پارلمان لخوا د کان کیندن�? د قانون تر تصویبه �?نډیدلي دي‪.‬‬
‫څرنګه چ�? د عینک په پرتله د حاجی ګک �?مکپوهنه (جیولوژی) لږه معلومه ده‪ ،‬نو دا قرارداد د څو کلونو پلټن�? هم په بر ک�?‬
‫نیس�? چ�? تخمیني لګښت ی�? ‪ ۰۱۱-۰۵‬ملیونه ډالرو پور�? دی او د د�? پلټنو د پایلو په اساس به بیا استخراجي کار ترسره‬
‫شي‪ .‬که چیر�? د استخراج کارونه پ�?ل شي‪ ،‬د ‪ AFISCO‬شرکت به له قرارداد د مخ�? اړ وي چ�? ‪ ۰۱‬میلیارډ ډالره پانګونه‬
‫وکړي چی تقریبآ در�? برخ�? به ی�? د اوسپن�? د ذوب په کارخان�? چ�? کلن�? وړتیا به ی�? ‪ ۰‬میلیونه ټنه وي‪ ،‬ولګ�?ږي‪ ،‬چ�? پد�?‬
‫ډول به ‪ AFISCO‬په نړ�?واله کچه په ‪ ۲۱‬سترو اوسپنه تولیدوونکو ک�? وشم�?رل شي‪ 8.‬د لومړني پړاو لپاره‪ -‬چ�? په کال ک�?‬
‫به ‪ ۲-۳‬ټنه اوسپنه تولیدوي‪ -‬به هم تقریبآ ‪ ۵-۰‬میلیارډ ډالرو پانګون�? ته اړتیا ولري‪ .‬د د�? چتر له خوا ورکړل شوی اوسنی‬
‫بیانیی دا څرګندوي چ�? هغوي د دویم یاد انتخاب پر مخ بوتللو خوښ دي‪ .‬که څه هم په د�? کوچنی پیمان�? باند�? په پ�?ل سره‪،‬‬
‫د حاجیګک پروژ�? څخه ګټه اخیستنه به د آمو سیند یا عینک په پرتله زیات وخت ونیسي‪ :‬دوه در�? کاله به د پلټنو په‬
‫�?عالیتونو ک�? ت�?ر شي‪،‬څو کاله به ی�? د جوړولو لپاره په کار ولګ�?ږي‪ 9‬او تولید به ی�? یوا�?�? د لسیز�? تر پایه پ�?ل ش�? چ�? په‬
‫راتلونک�? لسیزه ک�? به زیاتوال�? ومومي‪ .‬سره لد�? چ�? د کان د ز�?ربنا اړتیاو�? او پوالدو د �?ابریک�? شا او خوا �?رعي‬
‫پراختیاو�? به د پام وړ وي‪ ،‬مالي اغ�?ز�? ی�? شاید دعینک او آمو سیند حوز�? په پرتله لږ�? وي‪ ،‬اقال ترڅو چی لویه پانګونه‬
                                                                                         ‫بیرته نه وي ورکړل شوی‪.‬‬

‫‪ .۳‬د د�? هر�? یو�? زیرم�?‪ -‬مس‪ ،‬تیل‪ ،‬وسپنه ‪ -‬لپاره کیدای شي د دی بنسټیز پراختیاوو ترڅنګ نور�? ممکنه پرمختیاو�?‬
‫هم شتون ولري‪ .‬د ت�?لو او ګازو په برخه ک�?‪ ،‬د ا�?غان‪ -‬تاجک حوزه په �?عال ډول تر څ�?ړن�? الند�? ده ( د سیسمیک برم�? په‬
‫واسطه(او د پلټن�? او تولید په مقصد پد�? ورستیو ک�? داوطلبی ته وړاند�? شوه‪ ،‬چ�? د ‪ ۳۱۰۳‬په وروستیو ک�? ی�? ممتاز‬
‫داوطلبان اعالن شول‪ .‬د د�? ز�?رم�? د وسعت په اړه اټکلونه په پراخ ډول یو بل سره توپیر لري‪ :‬د پخواني شوروي اتحاد د‬
‫وختونو څ�?ړنو دا ښودل�? چ�? کیدای شي د آمو د سیند له حوز�? څخه څو چنده زیات وسعت ولري‪ .‬سربیره پرد�?‪ ،‬د آمو سیند‬
‫الند�? «جوراسیک ژور» جوړښتونه کیدای شي د ګازو لوی مقدار ولري‪ .‬په ټولیز ظر�?یت ک�? ی�? د پام وړ توپیر موجود دی‪،‬‬
‫خو د مستقلو اټکلونو په اساس چی تر ‪ ۸۱٪‬باوري دي ښیی په شمال ک�? ‪ ۰۶۰۰-۱۶۹۰‬تریلیون مکعب �?ټه )‪ (TCF‬اضا�?ي‬
‫ز�?رم�? موجود�? دي چ�? اوسط ی�? ‪ )TCF( ۳۶۰‬دی او کیدای شي تر ‪ ۳۱۳۱‬او ‪ ۳۱۲۱‬پور�? ی�? پراختیا ګړندی شي‪ .10‬په‬
‫مسو ک�?‪ ،‬جیولوژیکه پټئ چ�? د کابل دسهیل لویدی�? څخه تر کندهاره غزیدل�? او دا باور موجود د�? چ�? د مسو‪ ،‬سرو زرو‬
‫او نورو منرالونو لپاره د پام وړ ظر�?یت لري‪ .‬لومړی زیرمه – په غزن�? ک�? د زرخشان ده‪ ،‬چی په ‪ ۳۱۰۳‬کال کی داوطلبی‬
‫ته وړاندی شوی او د ‪ ۳۱۰۲‬په لومړیو ک�? یو ممتاز دواطلب ورته غوره شوی دی‪ .‬د مسو نور�? ز�?رم�? عبارت دي له شمالی‬
‫عینک‪ ،‬بلخاب او شیدها څخه‪ .‬د د�? ز�?رمو وسعت اټکلیز دی البته د پلټن�? قرارداد ی�? تر داوطلبی الند�? ده او یا به شي‪.‬‬
‫بالخره‪ ،‬داسی آند موجود دی چ�? د اوسپن�? دوهمه لویه ز�?رمه په تور دره (سیاه دره) ک�? چ�? له حاجي ګک څخه ‪۰۱۱‬‬
‫کیلومتره لویدی�? ته موقعیت لري‪ ،‬شتون لري‪ .‬لد�? سره سره دا ز�?رمه شاید د نورو هغو په پرتله چ�? ښکاره ظر�?یت لري‪،‬‬
                                        ‫ډیره لږ پیژندل شوی او همدارنګه څ�?ړنه او پراختیا ی�? هم ممکن کلونه ونیسي‪.‬‬


                                                                                                                ‫‪7‬‬
                                                                                              ‫‪ .‬کورډیلټ (‪)۳۱۰۳‬‬
                                                                                                                ‫‪8‬‬
                                                                                             ‫‪ .‬ورلډ سټیل (‪)۳۱۰۰‬‬
                                                                                                               ‫‪9‬‬
                                                                                  ‫‪ .‬کورډیلت (‪)۳۱۰۳( HWTSK، ۳۱۰۳‬‬
                                                                                                              ‫‪10‬‬
                                                                                            ‫‪.‬ګوسټاوسن (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫‪ .۶‬لد�? سره نور�? در�? زیرمی – ګاز‪ ،‬د ډبرو سکاره او سره زر – له پخوا څخه تولید لري او د نور�? پراختیا وړتیا‬
‫لري‪ .‬که څه هم چ�? د ا�?غان‪ -‬تاجک حوز�? ګاز د نور اکتشا�?ی څیړنو الندي د�?‪ ،‬خو په شبرغان ک�? د آمو د سیند په ساحه‬
‫ک�? پ�?ژندل شوی څاګان�? شتون لري‪ .‬دا د ګازو څاهګان�? له لسیزو راهیس�? تولید کوي او که چ�?ر�? پراختیا ورکړل ک�?ږي‪ ،‬نو‬
‫یاد�? څاه ګانی به د تولید لپاره د ګاز د تص�?یی کارخان�? ته اړتیا ولري‪ .‬دا ښکاره نده چ�? څومره بر�?ښنا به تولید کړي ( اندازه‬
‫ی�? له ‪ ۵۱‬میګاواټ څخه تر ‪ ۳۱۱‬میګاواټه او یا هم پورته ښیی)‪ .‬په ‪ ۳۱۰۲‬کال ک�? د د�? څاه ګانو د بیارغاون�? او تجارتي‬
‫کیدو لپاره ګام پورته شو کله چی ‪ TFBSO‬د پایپ الین بیارغاونه پ�?ل او یاد�? څاګان�? ی�? د مزارشری�? سره ونښلول�? او‬
‫‪ ADB‬پخپله په اتو څاګانو کار پ�?ل کړ‪ .‬لومړنی سیسمیک سروی هم د خوشا په حوزه ک�? چ�? هرات ته نږد�? ده روانه ده‪،‬‬
‫چ�?رته چ�? د ګازو د لویو ذخایرو د موندلو په اړه ډیر�? هیل�? شتون لري‪ .‬همدارنګه په ا�?غانستان ک�? د ډبرو سکاره هم‬
‫استخراج ک�?ږي‪ ،‬چ�? د سکرو د ساح�? پټئ له اشپشت�? نیول�? تر دره صو�? او بلخاب پور�? غزیدل�?‪ .‬د شمال د ډبرو د سکرو‬
‫شرکت اوسمهال په کال ک�? تقریبآ یو ملیون ټنه د ډبرو سکاره تولیدوي؛ د عینک د ‪ ۰۱۱‬میګاواټه بر�?ښنایی کارخان�? لپاره د‬
‫اشپشتی د ډبرو د سکرو له ساح�? څخه ‪ ۰۶۵‬میلونه ټڼه سکارو تولید تمه ک�?ږي ( که څه هم ‪ MCC‬دا دعوه کوي چی د هغوي‬
‫د پلټن�? پایل�? ک�?دای شي د د�? تخمین په اړه شکونه وزیږوي)؛ او د دره صو�? ساحه ک�?دای شي د ډبرو د سکرو د کاکنګ‬
‫ډول (د سکرو هغه ډول چی په لوړ حرارت او لږ لوګي سو�?ي) د پام وړ ز�?رم�? ولري‪ .‬د د�? ز�?رمو په اړه مت�?اوت معلومات‬
‫شتون لري او د نور�? پراختیا سره ی�? دا پوښتنه مطرح ک�?ږي چ�? ایا دا سکاره په کور دننه د بر�?ښنا یا پوالدو د تولید لپاره‬
‫وکارول شي او که صادر کړی شي‪ .‬په ډیر ښه حالت ک�? به دا ز�?رم�? د پام وړ ظر�?یت ولري‪ .‬بالخره‪ ،‬د مسو د ډیری ز�?رمو‬
‫ترڅنګ د سرو زرو ذخایر هم ترسترګو ک�?ږي‪ .‬یو د سرو زرو ذخیره چ�? د بدخشان به قره زغن ک�? موقعیت لري‪ ،‬د کورنیو‬
            ‫او بهرنیو پانګه والو خصوصي چتر ته ورکړل شوی ده او نور�? ی�? د داوطلبی د راتلونک�? پروس�? برخه دي‪.‬‬

‫‪ .۷‬په نورو منرالونو لکه نادره عناصر او لیتیوم ک�? هم پوتانسیال شتون لري‪ .‬د امریکا د متحده ایاالتو جیالوجیکي سروی‬
‫‪ USGS‬راپور ورکړ�? چ�? ک�?دای شي د ا�?غانستان په لویدی�? ک�? د مالګ�? په وچو ډنډنو ک�? د پام وړ د لیتیوم ز�?رم�? شتون‬
‫ولري ( چ�? خصوصیات ی�? د سهیلی امریکا د «لیتیوم د مثلث» سره ورته وال�? لري)‪ .‬په پرمختللو بټریو ک�? ( د هغو اساسي‬
‫استعمالوونکي) د کار�?دن�? له کبله د لیتیوم تقاضا مخ په زیاتیدو ده او ک�?دای شي په راتلونک�? ک�? دا ممکنه ز�?رمی د پام وړ‬
‫ارزښت پیدا کړي‪ .‬د نمکسر (هرات) ز�?رمه باید په راتونک�? کلونو ک�? داوطلبی ته وړاند�? شي‪ .‬سربیره پرد�?‪ ،‬د هلمند په‬
‫خانشین ک�? د نادره عناصرو د تولید ظر�?یت موجود وي‪ .‬د نادره عناصرو قیمتونه په نژد�? کلونو ک�? لوړ شوی دي – که څه‬
‫هم اوس ثابت دي – او یو لړ هیوادونه ( د امریکا متحده ایاالتو به ګډون‪ ،‬استرلیا‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬ویتنام او کاناډا) په �?عال ډول د‬
‫نویو ز�?رمو د پراختیا په لټه ک�? دي‪ .‬د نادره عناصرو د محیطی لویی اغیز�? – د زهرجنو او �?ینی وختونه راډیو اکتی�? �?ضله‬
‫موادو په ګډون – او د مخ ښکته ګټورتوب مغلق وال�? پد�? معنی دی چ�? اقآل څلور تر پن�?ه کاله به ونیسي ترڅو تجارتي پلټنه‬
‫یی بشپړه شي‪ .11‬پد�? حالت ک�? د بازار جوړښت په اوږد مهال کی د لیتیوم لپاره ډیر مساعد دی نسبت نجیبه �?لزاتو ته‪ ،‬لد�?‬
                                                                  ‫سره سره‪ ،‬پراختیا ی�? ک�?دای شي څو کلونه وخت و نیسي‪.‬‬

‫‪ .۸‬حتی دا لوی پراختیاوي به هم د کیس�? پای نه وي‪ .‬په ا�?غانستان ک�? بنسټیز جیولوژیک کارونه په ت�?رو ‪ ۳۱‬کلونو ک�?‬
‫محدود وو او ډیره لږ جدي پلټنه ترسره شو�? ده‪ .‬نو له همد�? کبله دا ډیر امکان لري چی من�?نی او لوی ز�?رم�? به ال هم پټ�?‬
‫پات�? وي‪ .‬پد�? اړه‪ ،‬د ا�?غانستان دولت د خپل وړتیا د ښه کولو په لړ ک�? ګامونه پورته کړي ترڅو په اغ�?زمن ډول د ا�?غانستان‬
‫د منرالونو او د طبیعي ګازو سکتورونه تنظیم کړی شي او د�? سکتورونو ته خصوصي پانګونه را جلب کړي‪ .‬دا کوښښونه‬
‫د د�? سبب شوي چ�? د کان کیندنی عصري قانون ( چ�? ک�?دای شي د ‪ ۳۱۰۲‬تر من�? پوری منظور شي) او مقررات ( چ�? د‬
‫‪ ۳۱۰۲‬په پای ک�? به منظور شي) وضع او د کان کیندن�? او طبیعي ګازو کادستر‪ ،‬د کان کیندن�? او طبیعي ګازو ت�?تیشي اداره‬
             ‫(کار پر�? ادامه لري) او د ا�?غانستان جیولوژیکل سروی ( کار پر�? ادامه لري) په څیر ادارات رامن�?ته شي‪.‬‬

‫‪ .۹‬په تراکمي ډول د ا�?غانستان د ز�?رمو د تولید ظر�?یت ډیر د پام وړ د�? خو حجم یی نا معلوم د�?‪ ،‬دا نایقیني والی د اجناسو‬
‫د قیمتونو د ب�? ثباتی له امله نور هم مغلق شوی دی‪ .‬اوس مهال د اجناسو قیمتونه پداس�? کچه او یا ور نږد�? دي چی په‬
‫لسیزو ک�? هم ډیر لږ ترسترګو شوي دي‪ ،‬که څه هم په ت�?رو ‪ ۰۳‬میاشتو ک�? دا قیمتونه را لویدلي هم دي‪ .‬پداس�? حال ک�? چ�?‬
‫د خام�? اوسپن�? قیمتونه په نږد�? وختونو ک�? را لویدلي دي‪ ،‬�?ي ټن (‪ ۹۳٪‬وسپنه) قیمت یی ‪ ۰۲۱‬امریکایي ډالره باند�? والړ‬
‫د�?‪ .‬له ‪ ۰۸۰۳‬څخه تر ‪ ۳۱۱۰‬پور�? د اوسپن�? د هر ټن قیمت د ‪ ۰۱-۲۱‬ډالرو( تش په نامه) په شاوخوا ک�? او یا ښکته وو‪.‬‬
‫د قیمتونو د لوړوالي المل په چین ک�? د پوالدو د تولید وده ده‪ :‬په ‪ ۳۱۱۰‬ک�? ی�? ‪ ۰۵۱‬ملیون ټنه یا د ټول�? نړ�? ‪۰۰٪‬تولید او‬
‫په ‪ ۳۱۰۱‬کال ک�? ی�? ‪ ۹۳۰‬ملیون ټنه یا د نړی ‪ ۰۰٪‬تولید درلود‪ .‬د ګڼو الملونو له کبله دا امکان شته چ�? د پوالدو لپاره د‬
                                                                                                                        ‫‪11‬‬
                                                                                                    ‫‪ .‬سټراټ�?ور (‪)۳۱۰۱‬‬
‫چین دا تقاضا به د د�? لسیز�? تر پای بدلون و مومي او یو لړ شننونکي دا وړاندوینه هم کوي چ�? تر ‪ ۳۱۳۱‬کاله به د‬
‫اوسپن�? قیمتونه ‪ ۰۱۱-۰۱‬ډالره �?ي ټن ته را ښکته شي‪ .12‬پداس�? حال ک�? چ�? د مسو په اوسني قیمت ک�? د اوږمهاله میالنونو‬
‫په پرتله لږ تورم موجود دی – �?ی ټن تقریبآ ‪ ۰۱۱۱‬ډالره‪ ،‬چ�? د ‪ ۳۱۱۱‬کال څخه مخک�? لسیزو ک�? �?ی ټن ‪ ۳۱۱۱‬ډالره وو‬
‫– دا کیدای شی‪ -‬په لوړه کچه بدلیدونک�? وي‪ :‬د ‪ ۳۱۱۹‬کال د می له میاشت�? د ‪ ۳۱۱۰‬کال تر جنوري پور�? ‪ ۲۱٪‬را ولویدل‬
‫او له اپر�?ل ‪ ۳۱۱۰‬څخه تر جنوری ‪ ۳۱۱۸‬پوری ‪ ۹۲٪‬را ولویدل‪ ،‬مخک�? لد�? چی صر�? په اتو میاشتو ک�? بیرته دوه چنده‬
‫لوړ شي‪ .13‬که څه هم د انرژی نړیوال�? ادار�? )‪ (IEA‬د اټکل له مخ�? د ت�?لو قیمتونه به د د�? لسیز�? په دوران ک�? لوړ پاتی شی‪،‬‬
‫د ت�?لو د بازار بدلون – او د ت�?لو په عاید د مالی اتکاء خطرونه – په ښه ډول معلوم دي‪ .‬د اجناسو د قیمتونو ب�? ثباتي په داس�?‬
‫الملونو پوري اړه لري چ�? د ا�?غانستان او حتی پخپله د دغه سکتور څخه د باندی واقع دي‪ :‬په ‪ ۸-۳۱۱۰‬کلونو ک�? نړ�?وال اقتصادي‬
‫بحران د د�? سبب شو چی د اجناسو قیمتونه ‪ ۵۱٪‬را ولویږي‪ .‬که چ�?رته په نړ�?وال مالي بازارونو ک�? شته ستونز�? په یوبل بحران‬
                                   ‫بدل�? شي نو دا امکان شته چی د اجناسو په قیمتونو ک�? به همدارنګه بدلون را مین�?ته شي‪.‬‬

‫‪ .۰۵‬حتی د بازار د نایقیني توب برسیره‪ ،‬که چ�?ر�? نړیوال او یا کورنی ډاډ لږ شي نو په ز�?رمو ک�? د پانګون�? تنظیم د پام وړ �?نډ‬
‫سره مخ ک�?دای شي‪ .‬یو له ټولو مهم خطر د کان کیندن�? او یا طبیعی ګازو په برخه ک�? په ژمنو شویو پانګونو ک�? د ممکنه �?نډ‬
‫راتګ دی‪ .‬د کان کیندن�? د نړ�?وال صنعت د پانګون�? لپاره پالنونه په ډ�?ره چټکی سره بدلون موندالی شي‪ :‬په ‪ ۳۱۰۰‬کی ‪BHP‬‬
‫بیلیتون پالن درلود چی د ‪ ۳۱۰۵‬تر پایه ‪ ۰۱‬میلیارډ ډالره پانګونه وکړي؛ خو په ‪ ۳۱۰۳‬کال ک�? شرکت له خوا دغه کچه نیمایي‬
‫ته راټیټه شوه‪ .‬رئیس یی د ‪ ۳۱۰۳‬کال په می ک�? وویل « لکه څرنګه چی پخوا دا صنعت د پانګونو د �?رصتونو او انتخابونو د‬
‫کموالي سره مخ و‪ ،‬اوس د مالي سرچینو په پرتله پروژ�? ډ�?ر�? دي»‪ .‬د ‪ ۳۱۰۲‬په لومړیو ک�? د کان کیندن�? د نړی تر ټولو سترو‬
‫شرکتونو د خپلو لویو شتمنیو اندازه په میلیارډونو ډالره کمه کړه چ�? د دوه عمومی اجرائیوي مدیرانو د استع�?ی سبب هم شوه‪ .‬دا‬
‫ډول نا کراری به په مالي ثبات او د سکټور د پراختیا په اعتبار اغ�?زه وکړي ( او همدارنګه به په غیر مستقیم ډول د پانګون�? د‬
‫جلبولو په توان) او په ممکنه ډول به په ټولیز ثبات به هم تاثیر پریباسي‪ .‬په ‪ ۳۱۰۰‬کال د ټاکنو په راتلو‪ ،‬د بهرنیو قواوو په وتلو‬
                                     ‫او د مرستو په کمیدو سره په تجارتي اعتماد باندي په بالقوه اغیزه سره نور هم مغلق شي‪.‬‬

‫‪ .۰۰‬د د�? سکټور پراختیا به په کلکه د کورني او سیمه ایز سیاسي اقتصاد سره تړل�? وي‪« .‬انتقالي» دوره‪ ،‬چی د ‪ ۳۱۰۰‬تر پایه‬
‫به دوام وکړی‪ ،‬د ټاکنو‪ ،‬د بهرنیو قواوو د وتلو او د مرستو په څرنګوالی کی د بدلون شاهده به وي‪ .‬پد�? مدت ک�? به د ه�?واد ثبات‬
‫د ز�?رمو د سکټور په تنظیم او پانګونه اغ�?زه وکړی‪ .‬په همد�? ډول به جیوپولیټیک چاپیریال او د ا�?غان دولت او پراختیایي ټولن�?‬
‫دننه د وړتیا او همغږی مشخص خطرونه به هم خپل اغ�?ز پریباسي‪ .‬د عایداتو د پیدا ک�?دو او پانګون�? کچ�? ته په پام سره ‪ ،‬د ز�?رمو‬
‫سکټور به د �?ایي خلکو‪ ،‬شاوخوا والیتونو‪ ،‬او په ټولیز ډول د هیواد او سیمه ایز جیوپولیټیک د سیاسی اقتصاد سره د پام وړ‬
‫تعامل ولري‪ .‬د نړ�?وال بانک د استخراجي صنعت د پراختیا نوښت )‪ (E4D‬دا راښیی چی په محلي کچه « یو معدن نشي کوالی‬
‫به هغه ټولونو ک�? ګټور اوسي کوم�? چ�? ناکام�? شي»‪ .‬د پراختیایی بودج�? په کارون�? سره د �?ایي خللکو په ژوندانه ک�? ښه والی‬
‫به د ټول شموله ود�? لپاره مهم وي‪ .‬په عین حال ک�?‪ ،‬د دولتي او نادولتي والیتي �?عاالنو کړن�? به د پانګون�? په اغیزمنه جریان‪،‬‬
‫مصونیت او سم�? څارن�? باندی هم اغ�?ز وکړي‪ .‬د مثال په ډول والیتي سیاسي اقتصاد‪ ،‬د ګمرکونو د عایداتو د کنټرول او اداري‬
‫په وړاند�? یو خنډ پات�? شوی دی‪ .‬ضروري نده چ�? ووایو والیتي‪ ،‬ملي او سیمه ایز سیاست او امنیتي وضعیت به د پانګون�? په‬
‫جریان او سرعت باند�? ستر اغ�?ز ولري‪ .‬په ټولو سطحو‪ ،‬ګډونوال به په خپل ژوندانه ک�? د احساس وړ بدلون هیله ولري چی ک�?دای‬
‫شي د نه اټکل ک�?دونکی ټولنیز بدلونونو المل وګر�?ي‪ .‬د ا�?غانستان له سرحدونو ها خوا‪ ،‬د وارداتو او صادراتو مخصوصو الرو‬
‫شتون – او په همد�? �?ایونو ک�? د �?ینو ز�?رمو شتون – به د شاوخوا ملکونو په پراختیاو او بهرنیو اړیکو متکي وي‪ .‬لد�? سره به‪،‬‬
                                                                   ‫په ټولیز ډول د د�? سکټور وده له څرګند خطر سره مخ وي‪.‬‬

‫‪ .۰۲‬د داسی نایقینی په موجودیت ک�? تخمینونه یوا�?�? ښودونک�? ک�?دای شي‪ .‬په محتاط ډول‪ ،‬که څه هم دا سکتور به د اقتصاد‬
‫او مال�? عایداتو په تولید کی د پام وړ ونډه ولري‪ .‬که چ�?ر�? ټول�? ز�?رم�? پراختیا وموم�?‪ ،‬په راتلونک�? لسیزه ک�? بهرنی مستقیمه‬
‫پانګونه تر ‪ ۳۱-۰۱‬میلیارډ ډالرو پور�? رسیدالی شي؛ مالي عایدات به تر ‪ ۳۱۳۳‬او ‪ ۳۰‬پور�? په کال کی ‪ ۰۶۵-۱۶۰‬میلیارډ ډالرو‬
‫ته ورسیږي او په عین مهال ک�? به صادرات په کال ک�? تر ‪ ۰۳-۰۱‬میلیارډ ډالرو پور�? ورسیږي‪ .‬په کار موندن�? به ی�? اغیزه‬
                                                               ‫مهمه وي‪ ،‬چی په ت�?صیل سره الندی پری بحث شوی دی‪.‬‬

‫‪ .۰۴‬د نایقیني والي سره سره‪ ،‬د سکټور مستقیمه اغ�?زه ‪ ،‬که څه هم لویه به وي‪،‬خپل پخپله به د بدلون المل نشي او نه به د‬
‫ټول شمول�? ود�? باعث وګر�?ي‪ .‬عینک نشي کوالی له ‪ ۰۵۱۱ -۰۱۱‬څخه زیات�? دند�? تولید کړي‪ .‬اکثریت به ی�? نیمه او یا بشپړ‬

                                                                                                                             ‫‪12‬‬
                                                                                         ‫‪.‬د نورو سره‪ ،‬روپر و زاو (‪.)۳۱۰۱‬‬
                                                                                                                             ‫‪13‬‬
                                                                                  ‫‪ .‬د لندن د �?لزاتو د تاریخی احصایی په اساس‪.‬‬
‫مهارت لرونکي کارکونک�? وي اود قرارداد له شرطونو سره سم باید پدی وظی�?و کی د ا�?غانانو سهم د تولید تر ‪ ۵‬کلونو پور�?‬
‫‪ ۰۵٪‬ته لوړ کړی شي‪ .‬حاجي ګک ممکن له ‪ ۵۱۱۱ – ۰۱۱۱‬پور�? وظی�?�? تولید کړي او حتی د اوسپنی د ذوب کارخانه – که‬
‫چ�?ر�? په عصري ټکنالوژی سمباله جوړه شي – یوا�?�? ‪ ۵۱۱۱‬کاري �?رصتونه به برابر کړي‪ .14‬د ت�?لو او ګازو صعنت به لد�? هم‬
‫لږ خلک به مستقیم ډول وګوماري‪ .‬حتی که چ�?ر�? ټول�? ز�?رم�? هم د لومړیو زطرمو په اندازه وي او په عین اندازه خلک په وظی�?و‬
‫وګوماري ‪،‬بیا به هم د کان کیندن�? سکټور په ټولیزه توګه د ‪ ۳۱۱۱۱‬څخه زیاتو خلکو ته کاري زمینه برابر نشي کړی‪ .‬لکه‬
‫څرنګه چی اکثریت به یی نیمه او یا بشپړ مهارت لرونک�? کارکوونک�? وي او د کم مهارت لرونکی وظی�?ی به اکثرآ له سخت‬
‫جسماني کار سره یو�?ای وي‪ ،‬د ب�?وزلو او ښ�?و لپاره به یی ګت�? محدود�? وي‪ .‬مالي ګټو ته په پام سره‪ ،‬هغه عایدات چی په مخکی‬
‫برخو ک�? تخمین شول‪ ،‬ال دمخه په اوږدمهاله پالنونواو وړاندوینو کی شامل شوی دي‪ .‬د مثال په ډول دغه عایدات به دومره نه وي‬
‫چ�? مالي خالوی ډک�? او په بشپړ ډول د مرستو �?ای ناستي شي‪ .‬تر ډ�?ره حده‪ ،‬د د�? زیرمو مالي عایدات به د ‪ ۳۱۳۳‬او ‪ ۳۰‬کلونو‬
‫پور�? د اوسنیو ملک�? مرستو ‪ ٪ ۰۱-۲۲‬جوړه کړي‪ .15‬په بل عبارت‪ ،‬دا به بخپله دومره عاید تولید نه کړي چ�? د اوسنی‬
‫مرستندویه جریان متبادل وګر�?ي‪ .‬سربیره پرد�?‪ ،‬د ښ�? ادار�? نه پرته ک�?دای شی له د�? شتمنی څخه په بشپړ ډول ګټه پورته نشي‬
‫کړی‪ .‬په ټولیز ډول‪ ،‬ز�?رم�? نشي کوالی چط د ټول شمول�? ود�? المل وګر�?ي ترڅو چ�? د سکټور د مستقیم اغیز څخه پوره ګټه‬
‫وانه خیستل�? شي او د شمولیت او مدیریت ننګونو ته د حل یوه الره و نه لټول شي‪ .‬د د�? لپاره چ�? کان کیندنه ټول شموله کړی شي‬
‫او اغیز ی�? پراخه شي نو باید د ز�?رمو د دهلیز تګالره خپله شي‪ .‬دا تګالره به د پانګونو او اصالحاتو په تنظیم او ترتیب سره‬
‫اعظمي است�?ادي ته زمینه برابره کړي او له بل�? خوا به هڅه وکړي چی هغه ګڼ خطرونه و ب�? باوری راکم�? کړي چی مخک�? تر�?‬
                                                                                                         ‫یادونه وشوه‪.‬‬

                                                                                    ‫ب‪ .‬لرلید‪ :‬هڅونک�? اقدامات ‪۲۵۲۴-۲۵۰۲‬‬

‫‪ .۰۴‬اساسي اصول‪ :‬د سرچینو د هلیز تګالره د پورته یاد شوي پوتانسیال د تحقق او ښ�? ګټ�? اخیستن�? په مقصد په یو لړ مهمو‬
‫اصولو بنا شو�? ده ‪ .‬لومړی‪ ،‬تمرکز په ا�?غانستان د�?‪ ،‬که څه هم دا کار د سیمه ایزو پروګرامونو بشپړوونک�? د�? نه دا چ�? د‬
‫هغوي څخه جال‪ .‬د الزیات�? عامه پانګون�? لپاره چ�? د خصوصي پانګون�? د تکمیل په مقصد ترسره ک�?ږي ‪ ،‬تسلسل او تنظیم اهمیت‬
‫لري‪ .‬نه ا�?غان دولت او نه هم باید تمویلوونکي اوس مهال داس�? قطعي پریکړ�? وکړي چ�? وروسته هم ک�?دای شي ( د « انعطا�?‬
‫منونک�? طرح�? » اصل )‪ .‬هغوي باید د داس�? پانګونو په اړه بیړه ونه کړي چ�? ک�?دای شي وروسته د خصوصي سکټور لخوا په‬
‫ښه ډول تمویل شي‪ .‬له بله پلوه‪ ،‬خطرونه باید وپ�?ژندل شي‪ :‬پد�? ک�? د کان کیندن�? د پانګون�? �?نډ‪ ،‬�?ساد او ضعی�?ه اداره‪ ،‬د امنیت‬
‫خرابوالی او د حکومت وړتیا شامل د�?‪ .‬د د�? خطرونو او موجوده نایقیني حالت په پایله ک�? لنډمهاله پانګونه او کړنی باید پخپله د‬
‫منلو وړ وي‪ ،‬نه دا چ�? د کیندن�? په پروژه متکي وي ( لکه‪ :‬ز�?رمی د پانګون�? د لمړیتوبونو په ټاکلو ک�? مرسته کوي نه دا چی‬
‫هغوي ته اعتبار وربخښي‪ .) .‬لد�? سره تړل�? توقعات باید تنظیم شي‪ :‬لنډمهال�? پایل�? به حقیقي و�? خو دومره ډ�?ر�? به نه وي‪ ،‬حال‬
‫دا چ�? تر ټولو زیاته اغ�?زه به ی�? د بدلون د لسیز�? په دوهمه نیمایي ک�? د احساس وړ وي‪ .‬باالخره‪ ،‬په اوږدمهال ک�?‪:‬دولت‪،‬‬
                                                                ‫خصوصي سکټور او د پراختیا ګډونوال باید دغه الر قایمه ونیسي‪.‬‬

‫‪ .۰۳‬ښه سناریو یا حالت‪ -‬د کارونو د پ�?داک�?دنط او اقتصادي اغیزو د پراخوالي په مقصد به «نرمه» ز�?ربنا او «سخته» ز�?ربنا‬
‫ترتیب او تنظیم شي‪ .‬د سرچینو د دهلیز تګالر د دغه ډول اغ�?زو د رامن�?ته کولو لپاره باید چ�? په څلورو ساحو ک�? ګامونه سره یو�?ای‬
‫او منسجم کړي‪ :‬�?زیکي یا سخته ز�?ربنا‪ ،‬معیشت‪ ،‬چاپیریالیز�? او ټولنیز�? اغ�?ز�?؛ او حکومت داری («نرمه» زیربنا)‪ .‬په څلورواړو‬
‫ساحو ک�? موخه دا ده چی کارونه پیدا او عایدات لوړ کړی شي‪ .‬په هریو ک�? عامه – خصوصی اتحاد په نظر ک�? نیول شوی‪ ،‬لکه د سخت�?‬
‫ز�?ربنا د ګډ�? کارون�? لپاره د اضا�?ي پانګون�? زمینه برابرول یا د خصوصي سکټور د مالتړ په مقصد دولتي السوهنه ترڅو وکوالی شي‬
‫د کانونو په سکټور ک�? د اجناسو او خدماتو د تقاض�? څخه پوره پوره ګټه واخلي‪ .‬موخه د عامه پانګون�? مناسب تنظیم د�?‪ ،‬�?رق نه‬
‫کوي که پانګ�? په لومړیو ز�?رمو پور�? اړه ولري او که په وروستیو پور�?‪ .‬اړتیا دا ده چ�? هغه عامه خدمتونه په ګوته شي د کومو‬
‫عرضه چ�? نه یوا�?�? ډیر�? اقتصادي ګټ�? لري بلک�? د شویو پانګونو د بیرته السته راوړن�? امکان هم زیاتوي‪ .‬پد�? سره به یو ښه‬
‫جریان رامن�?ته شي په کوم ک�? چ�? د عامه او خصوصی پانګونی تعامل د پراخ�? اقتصادي ود�? المل ګر�?ي او د النور پلټن�? او پراختیا‬
                                                              ‫لپاره مساعده چاپیریال رامن�?ته ک�?ږي چ�? پایله ی�? ال نوره وده ده‪.‬‬

‫‪ .۰۶‬لومړی باید د سکټور د اړتیا وړ ز�?ربناو�?‪ ،‬اجناس او خدمات و پ�?ژندل شي او په څه ډول کوالی شو چ�? دغه د ه�?واد دننه برابر‬
‫کړو‪ :‬په شمال ک�? د ت�?لو او ګازو ز�?رم�? محدوده اندازه بر�?ښنا او کارونو ته اړتیا لري‪ ،‬خو ترانسپورت او نورو خدمتونو ته ډ�?ر‬
‫ضرورت لري‪ .‬په خاصه توګه‪ ،‬د آمو سیند ذخیر�? څخه به په ور�? ک�? د دوه ریل ګاړیو مساوی ت�?لو انتقالولو ته اړتیا وي‪ .‬د د�? ترڅنګ‬
‫د کاریګرو او خدماتو لپاره د ‪ ۰۱۱-۳۱۱‬میلونه ډالرو او د عملیاتی مصار�?و لپاره د ‪ ۰۱۱-۵۱‬میلیونه ډالرو پور�? پانګ�? ته اړتیا‬

                                                                                                                                ‫‪14‬‬
                     ‫‪ .‬په نورو �?ایونو ک�? د مسو د معدنو‪ ،‬د اوسپن�? ذخیرو او د پوالدو د �?ابریکو د خصوصیاتو به اساس (التایی‪.)۳۱۰۳ ،‬‬
                                                                                                                                ‫‪15‬‬
                                             ‫‪ .‬په ‪ ۳۱۰۰-۳۱۰۱‬ک�? ‪ ۳،۵‬میلیارډ ډالره تخمین شو�? د�?‪ .‬وګوری هوګ‪ ،‬ناسی�? (‪.)۳۱۰۲‬‬
‫ولري‪.16‬د ا�?غان‪-‬تاجک حوزه به د خپل وسعت له امله د د�? لګښتونو څوچنده ته اړتیا ولري‪ .‬د دغو پانګونو پراخه اقتصادي اغ�?زه به په‬
‫زیاته اندازه پد�? پور�? اړه ولري چ�? په څومره اندازه تجهیزاتي پانګه (‪ )Capex‬او عملیاتي پانګه (‪ )Opex‬په ه�?واد ک�? دننه چمتو‬
‫ک�?ږي‪ .‬د ز�?ربناو په برخه ک�? ‪ ،‬د شمال د ګاز د من�? مهاله یراختیای�? سناریو په نتیجه ک�? به د ‪ ۳۱۳۱‬وروسته د ګاز په وسیله د پام وړ‬
‫بر�?ښنا تولید پ�?ل شي‪ .‬دا بر�?ښنا ک�?دای شي په شمال ک�? تولید شي ( ممکن د پوالدو په �?ابریکه ک�? د تولید شوي ګاز څخه کار واخیستل‬
‫شي که چ�?ر�? په مزار ک�? موقعیت ولري) او د انتقالي الین له الری سهیل ته یوړل شي‪ .‬همدارنګه ګاز ک�?دای شي د د پایپ په وسیله کابل‬
‫ته انتقال او هلته د ګازو په واسطه څرخیدونکي توربین )‪ (CCGT‬کارخان�? ته یوړل شي‪ ،‬د مثال په ډول ‪ ۵۱۱‬میګاواټه به یو زیات‬
‫حجم تولید کړي چی په صنعتی کارونکو به وویشل شي‪ .‬عینک به د لویو زیربناوو لپاره او د پام وړ اجناسو او خدمتونو ته په ټولو‬
‫سکتورنو ک�? اړتیا ولري‪ .‬لومړنی �?عالیت کونه به یی ‪ ۰۱۱‬میګاواټه بر�?ښنا او یا ‪ ۲۱۱-۳۱۱‬میګاواټه بر�?ښنا ته اړتیا ولري‪ ،‬که‬
‫چ�?ر�? ذوب کوونک�? �?ابریکه هم ورسره جوړه شي‪ .‬په کال کی د ‪ ۳۱۱۱۱۱‬ټنه مسو صادرات – غلیظ او کتود – به ‪ ۵۱‬الریو ته‬
‫په ور�? ک�? اړتیا ولري چ�? د پاکستان له الر�? تقریبآ په یقیني ډول بحر ته ترانزیټ شی‪ .‬په آشپشته ک�? د بر�?ښنا د کارخان�? د‬
‫جوړولو لپاره به دوشي ته د تجهیزاتو انتقال د بامیانو له الری تر سره ک�?ږي‪ .‬په م�?که باند�? د انتقالي الین د غزولو لپاره به د‬
‫«عبور یا د تیرید و حق» السته راوړل اړین وي‪ .17‬د حاجي ګک لپاره وضعیت مغلق دی‪ :‬که چ�?ر�? کاکنګ ډوله د ډبرو سکاره‬
‫د ښه کی�?یت لرونک�? وي‪ ،‬نو د پوالدو لپاره سیمه ایز بازار ته په پام سره‪ ،‬په دره صو�? یا مزارشری�? ک�? به د کال ‪ ۲-۳‬میلون‬
‫ټنو په وړتیا سره د کارخان�? جوړونه به ګټوره تمامه شي؛ دا به په خپل وار سره له حاجي ګک څخه تر مزار پور�? د ریل لیک�?‬
‫ته اړتیا ولري ترڅو د ډبرو کاکنګ ډوله سکاره مزار ته انتقال کړي؛ د پوالدو د �?ابریک�? د یو �?رعي محصول په ډول تولید شوي‬
‫ګاز ک�?دای شي په لویه بریښنا تولیدوونکي کارخانه ک�? وکارول شي(‪ AFISCO‬په خپله داوطلبی ک�? ‪ ۰۱۱‬میګاواټه ذکر کړ�?)‬
‫که چ�?ر�? دا ګاز له طبیعي ګاز سره مخلوط شی؛ او تر د�? انداز�? لویه د پوالدو �?ابریکه به د عملیاتي مصار�?و لپاره ‪ ۰۱۱‬میلیونه‬
‫ډالرو ته اړتیا ولري‪ ،‬چ�? لد�? څخه ‪ ۹۱۱-۵۱۱‬میلیونه ی�? ک�?دای شي د ه�?واد دننه په مصر�? ورسیږي‪ 18.‬د د�? یادولو ضرورت‬
‫نشته چ�? د حاجي ګک د کان‪ ،‬د ډبرو د سکرو او د پوالدو د �?ابریک�? د ساحو د خلکو معیشت ښه وال�? ته اړتیا لري؛ د ریل‬
                                        ‫لیکه به �?مکنی الری ته اړتیا ولري او د بامیانو د در�? کلتوري میراث باید وساتل شي‪.‬‬

‫‪.۰۰‬په لنډ او من�? مهال ک�? دا اقدامات باید په څلور برخو ک�? منسجم او ترڅنګ ی�? په اوږد مهال ک�? د در�? نورو غوره شویو‬
‫برخو پراختیا په پام ک�? ونیول شي‪( .‬دویمه نقشه وګورئ)‪ :‬لومړنی برخه به په شمال ک�? د هایدروکاربن شاوخوا ک�? جوړه شي‪.‬‬
‫دویمه برخه به په ختی�? ک�? د عینک او د ډبرو د سکرو په ساحه ک�? متمرکزه وي چ�? د قره زغن د سرو زرو له ز�?رم�? سره به‬
‫هم ونښلي‪ .‬دریمه برخه د ز�?رمو د پانګون�? په کوم مخصوصه ساحه باندي تمرکز نه لري‪ ،‬بلک�? اړیک�? ښ�? کوي او د هر�?‬
‫ز�?رم�? پانګون�? او ورسره تړلو �?عالیتونو لپاره د ټرانسپورت وسایلو ته پراختیا ورکوي‪ .‬دا برخه – « د هندوکش نه ها خوا» ‪-‬‬
‫د سالنګ په تونل باند�? متمرکزه ده‪ .‬وروستی برخه به په انرژی او پوالدو تمرکز ولري او د �?عالیتونو د انداز�? او ډول لپاره به‬
‫یو لړ انتخابونه چمتو کړي چ�? یوا�?�? د راتلونکو دوه در�? کلونو د څیړن�? په ترڅ ک�? به واضحه شي‪ ( :‬د مثال په ډول‪ ،‬د پوالدو‬
‫د کارخان�? ابعاد او ممکنه �?رعي �?عالیتونه؛ د بر�?ښنا د انتقال د ولتاژ اندازه)‪ .‬د اضا�?ي ګټو په اړه باید وویل شي چی دا وروستی دوه‬
‫برخ�? به د ه�?واد در�? تر ټولو زیات کرنیز محصول لرونک�? سیم�? سره وصل کړي ‪ ،‬د کومو څخه چی لومړنی دوه برخ�?‬
‫ت�?ریږي‪ :‬د شمال د غنمو تولیدونک�? سیم�? او د ننګرهار والیت د جالل آباد شاوخوا د بیالبیلو زراعتي محصوالتو تولیدونک�?‬
‫ساح�?‪ .‬په اوږد مهال ک�?‪ ،‬د در�? غوره شویو برخو پراختیا هم امکان لري چی د ز�?رمو د خصوصیاتو په یووالي او نورو‬
‫متغیرونو به متکي وي‪ :‬لومړی‪ ،‬د ختی�? د مسو د برخ�? لویدی�? خواته غزیدنه ترڅو زرخشان او د مسو نور�? ز�?رم�? چ�? ک�?دای‬
‫شي وموندل شي‪ ،‬په بر ک�? و نیسي ؛ دویم‪ ،‬د شمالي برخ�? غزیدنه د هرات په لور‪ ،‬چی د ایران د ر�?ل له شبکی سره وصل شي‬
‫او د شیدا د مسو ز�?رم�? هم پک�? شامل�? شي؛ دریم‪ ،‬په اوږدمهال کط له سهیل نه ختی�? خواته د ر�?ل د یو زیات وړتیالرونکي خط‬
‫جوړیدنه چ�? له حاجي ګک څخه د ایران د چاه بهار یا د پاکستان د ګوادر بندر پوری غزیدل�? وي‪ .‬د دي وروستي انتخاب تحقق به‬
                                      ‫مساعد کورني امنیت‪ ،‬سیمه ایز جیوپولیټیک او د اوسپن�? لوړ ثابت قیمتونو ته اړتیا ولري‪.‬‬

                                                                  ‫‪Translation of Exhibit 2 shall be inserted here‬‬



‫‪ .۰۸‬د هر�? برخ�? په اوږدو ک�? «نرم» او «سخت» اقدامات به د ټول شموله ود�? لپاره یو بشپړ حمایو چوکاټ مین�?ته‬
‫راوړي‪ :‬د مثال په ډول په ختی�?ه برخه ک�? به لنډ مهاله او من�? مهاله اقدامات په الند�?ني نکتو مشتمل وي‪ :‬د «نرم�?» ز�?ربنا‬
‫اړونده برخه ک�?‪ ،‬په کابل ک�? د تصدیو او د عینک شاوخوا ټولنو پراختیا‪ ،‬ترڅو د کان او د بر�?ښنا �?ابریک�? ته اجناس او‬
                                                                                                                                  ‫‪16‬‬
                                                                 ‫‪ .‬التایی (‪ .)۳۱۰۳‬په نورو �?ایونو ک�? د مقایس�? وړ پراختیاوو په اساس‬
                                                                                                                                  ‫‪17‬‬
 ‫‪« .‬عبور» د انتقال د الین لپاره د یو�? م�?ک�? څخه د تیریدن�? حق دی کوم چی د �?ینو �?عالیتونه لپاره د الین د الند�? م�?ک�? کارونه محدودوي‪.‬‬
                                                                                                                                  ‫‪18‬‬
                                                                                                             ‫‪ .‬کورډیلټ (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫خدمات چمتو کړی شي ( حتی که چ�?ر�?«دویم السي» هم وارد شوي وي )؛ د کان شاوخوا او د آشپشتی د سکرو په ساحه ک�?‬
‫د ټولن�? د پراختیا توا�?قات ( ترڅو د ټولن�? سره د ګټ�? شریکول یقیني شي)؛ ‪ -‬د اړینو سړکونو او د انتقال د الینو په مقصد‬
‫د عبور حق السته راوړلو یا بشپړ استمالک لپاره د �?مک�? د استمالک د پروس�? تقویه کول؛ د عینک په ساحه ک�? د لرغون�?‬
‫اثارو کیندنه چټکه کول؛ او د عوایدو د ضایعه ک�?دو د مخنیوي په مقصد د قرارداد د نظارت لپاره وړتیا پ�?دا کول ( د مثال په‬
‫ډول‪ ،‬تولید شویو مسو د وزن د ارزون�? لپاره)‪ .‬په «سخت» ز�?ربنایز پانګونو ک�? به سړکونو ته لومړیتوب ورکړل شي او‬
‫د بامیانو د بر�?ښنا له �?ابریک�? څخه نیول�? تر عینکه پور�? او د هغه �?اي څخه تر تورخم او بیا پیښور پور�? وغزول شي (‬
‫دا پورتني ټول د اضا�?ي ګټو لرونکي دي چ�? په الند�? ډول تشریح کیږي)؛ د پالن‪ ،‬تدریجي پانګون�?‪ ،‬او د «برج د کوډ»‬
‫(‪ )Grid Code‬په واسطه د بریښنا د �?ابریکي امنیت ټینګول؛ او په اوبو ک�? ‪ ،‬چ�? په ممکنه ډول لوی ترین ګواښ او‬
‫�?رصت دی‪ ،‬د عینک د اوبه ستونزه به د کابل د اوبو د اوږمهاله ستونز�? ته په یو دوامداره حل لټولوسره ر�?ع شي‪ .‬د د�? هر‬
‫یو په اړه الند�? نور ت�?صیل ورکړل شوی دی‪ .‬په ټولیز ډول‪ ،‬دا به د عینک لخوا تولید شوي کارونه تر پن�?ه چنده پور�? لوړ‬
‫کړي او په غیر مستقیم ډول به ‪ ۹۵۱۱‬کاري �?رصتونه پیدا کړي‪ ۳۵۱۱ .‬نور�? دند�? به په اشپشته یا هغ�? سره نږد�? پ�?دا‬
‫شي‪ 19‬؛ د �?ایی خلکو لپاره د پراختیا د پایلو بهترول ( مثآل د روغتیا او پوهنه په برخه ک�?)‪ ،‬دسړکونو او بر�?ښنایي شبکو‬
    ‫په پیاوړی کولو سره د نورو پراخو اغ�?زو تولیدول او همدارنګه د کابل ښار د ‪ ۵-۲‬میلونه وګړو د اوبو د ستونز�? حل‪.‬‬
‫‪ .۰۹‬من�?ن�? سناریویا حالت ـ څه باند�? یوه لسیز وخت ک�? به په ټولو یادو برخو ک�? په سخته زیربنا باند�? تقریباْ ‪۹-۷‬‬
‫میلیارډ ډالره پانګونه وشي‪ .‬د د�? پانګ�? دریمه یا دوه په دریو برخو ک�? به د خصوصي سکټور له خوا برابر کړی شي او‬
‫تر ډیره به عامه پانګونه چ�? نور سکټورونه ترینه ګټه اخلي ‪،‬پک�? ولګول شي‪ .‬د‪‎‬څلورو‪‎‬لنډمهاله‪‎‬او‪‎‬من�?‪‎‬مهاله برخو د‬
‫پانګون�? سناریو به په ټولو برخو ک�? د پام وړ نرمو ز�?ربناوو ته اړتیا ولري‪ .‬لومړی به پروګرامونه د پانګون�? اړونده یوه‬
‫برخه ک�? تجربه شي او بیا د دغه تجرب�? څخه په زده کړه‪ ،‬په نورو برخو ک�? تکرار او پراخه شي‪ .‬دغه ډول پروګرامونه به‬
‫نه یوا�?�? دا چ�? لوی اقتصادي ګټ�? ولري بلک�? په پلي کونه به ی�? هم نسبتاْ کم لګښت راشي‪ .‬د تمویل په پرتله به د تطبیق‬
‫کی�?یت او د مالي ژمنو دوران عملي کول ستونزمن وي‪ .‬پد�? سربیره‪ ،‬د سړکونو‪ ،‬بر�?ښنا‪ ،‬اوبو او د ر�?ل خط لپاره به هم ډ�?رو‬
‫لویو پانګونو ته اړتیا وي‪ .‬د هغه لوی الرو د جوړولو لپاره چ�? قوي ستراتیژیک منطق ولري‪ ،‬تقریباْ‪ ۶‬دری اعشاریه پن�?ه‬
‫(‪ )۲۶۵‬میلیارډ ډالرو ته اړتیا وي او د ‪ ۳،۵‬میلیارډ ډالرو څخه نیول�? تر ‪ ۲‬میلیارډ ډالرو پور�? د من�?نی کچ�? انتخابونو لپاره‬
‫پکار و�? چی منطق ی�? التر اوسه معلوم نه دی؛ همدا ډول به په اوږد مهال ک�? د لوی کچ�? در�? انتخابونه په تدریجی ډول‬
‫(‪ )۳،۵‬څخه نیول�? تر در�? (‪)۲‬میلیارډ ډالرو پور�? لګښتونه وغواړي‪ .20‬پد�? مقدار ک�? د کان کیندن�? د پانګوالو له خوا‬
‫زیربنا جوړیدنه (‪۳۶۵‬دوه اعشاریه پن�?ه میلیارډ ډالره ) او همدارنګه هغه پروژ�? چ�? له پخوا تمویل شوي ( ‪ ۰‬میلیارډ ډالر)‬
‫شامل�? دي‪ .‬که چ�?ر�? د لوی کچ�? انتخابونه د پامه وغورزول شي ‪ ،‬سره لد�? به هم د ‪ ۳۶۵‬میلیارډ ډالره ناتمویله پات�? شي‬
‫او یا به ی�? د تمویل ژمن�? ناتضمینه وي‪ .‬دا مقدار به په راتلونک�? لسیزه ک�? په ب�?ال ب�?ل وختو تقسیم وي‪ .‬کله چ�? په ز�?رمو‪،‬‬
‫ساحو او پخپله د پوالدو په �?ابریکه ک�? د خصوصي سکتور ونډه ور اضا�?ه شي ‪ ،‬د در�? اعشاریه پن�?ه (‪ ) ۲۶۵‬میلیارډ ډالرو‬
‫په اندازه عامه پانګونه به وکوالی شي د خصوصي سکتور تقریبآ ‪ ۰۳‬میلیارډ ډالره پانګونه وهڅوي‪ ،‬پد�? محاسبه ک�? د کان‬
‫کیندن�? د عرض�? زن�?یر او د سرچینو دهلیز لخوا هڅول شویو نورو سکتورنو ک�? د خصوصي سکتور پانګونه په پام ک�? نه‬
‫ده نیول شوی ‪ .‬د پانګون�? ت�?صیالت په مله سالیډونو ک�? ورکړل شوی او غټ ټکي ی�? په الند�? برخه ک�? بیان شوی دي‪.‬‬
‫د پانګون�? په یوه ستراتیژی ک�? د لومړیتوب په اساس د دوي د ترتیبولو په مقصد باید د نایقیني توب هغه لوړه کچه چ�?‬
                                           ‫کوالی شي په هر ډول پالن جوړونه باند�? اغیز وکړي‪ ،‬په پام ک�? ونیول شي‪.‬‬

                                                                           ‫ج‪ .‬ابهام‪ ،‬سناریو او اړینه ستراتیژي‪:‬‬
‫‪ .۲۵‬ټول نا یقیني حالتونه د خطر په معنا نه دي‪ :‬مثبت پرمختګونه هم ممکن دي‪ .‬پالنونه او ستراتیژی یوا�?�? باید د من�?ي‬
‫پراختیاوو څخه د ح�?اظت په مقصد جوړ�? نشي بلک�? دومره انعطا�? ولري چ�? د مثبتو هڅونکو حاالتو څخه هم ګټه‬
‫واخ�?ستالی شي‪ .‬د ز�?رمو یوه بله څپه او حجم او همدا رنګه په سیمه ایز سیاست ک�? پراختیاو�? هغه دوه مهم متغیرونه دي‬
‫چ�? کیدای شي له توقع څخه زیات�? مثبت�? پایل�? ولري‪ . .‬که چ�?ر�? د سختو او نرمو ز�?ربناوو لپاره اقدامات پراخوال�? پ�?دا‬

‫‪ .۰۸‬د عینک لپاره د پن�?ه ذ مضروب په غیر مستقیم حد په اساس؛ او د ورته مضروب په اساس ‪ ۵۱۱‬نور�? دندي د سکرو په دستګاه ک�? او د معدن‬
‫د �?عالیت په نتیجه ک�? ( د ورته بریښنایی دستګاوو په اساس تخمین)‬
‫‪)Based on a benchmark indirect multiplier of five for Aynak; plus 500 jobs at the coal plant and mine operation‬‬
‫( ‪(estimate from similar power operations) with a similar multiplier.‬‬

‫‪ .‬د مثال په ډول د د کابل او مزارشری�? تر من�? سرک د درانده موټرو د تګ راتګ وړکول‪ ،‬په شمال ک�? د ‪ ۰۱۱‬میګاواټو په ظر�?یت د ګازی بریښنا‬
‫�?ابریکه تاسیس کول او تر ټولو قیمته مګر په اوس وخت ک�? نااقتصادي او د نه تحمل وړ‪ ،‬د هندوکش دهلیزانتخابونه ( د مثال په ډول په تدریجی ډول‬
                                                                                                                                     ‫‪20‬‬
                                                                                                                    ‫د سالنګ پراختیا)‬
‫نکړي ‪ ،‬اضا�?ي وړتیاو�? – لکه د ګاز په ساحو ک�? او یا د ترانزیتي تجارت لپاره په �?رصتونو ک�? – به ګوښه پات�? شي چ�?‬
‫پد�? ډول به دا �?رصتونه په ډ�?ره لوړه بیه تمام شي‪ .‬تر د�? انداز�? د غیر یقینی حالت ته په پام سره پدغه وخت ک�? د «اوسط»‬
                    ‫لپاره د پالنګذاری معیاري تګالره چ�? د حساسیت محدود شم�?ر معاینات هم ولري‪ ،‬شاید بسنه ونکړي‪.‬‬
‫‪ .۲۰‬په پایله ک�?‪ ،‬ستراتیژي باید یو لړ لوی سناریوګان�? په پام ک�? ونیسي او انتخابونه ډیزاین کړي؛ پد�? معنا چ�? کله د‬
‫وخت په ت�?ریدو سره یو یا بل ی�? (سناریو) پراختیا وموم�? نو د �?عاله ک�?دو وړ وي‪ .‬لد�? سره سره‪ ،‬د متغیرونو د ډیر زیات‬
‫مغلق والي او یو له بل سره تړل شوي نایقیني حالتونو ته په پام‪ ،‬د ټولو پایلو لپاره پالن جوړونه – یا « د علت سناریوګان�?»‬
‫‪ -‬ناممکن کار دی‪ .‬که څه هم یو کس کوالی شي په نسبي ډول د پایلو د مختل�?و ټولګو یا سیټونو ترمن�? توپیر وکړي چ�? د‬
‫علتونو یو لړ مختل�? سیټونه په وسیله من�?ته را�?ي‪ ،‬لکه د پایلو سناریو‪ .‬پن�?ه دغه ډول سناریوګان�? پ�?ژندل شوي او الند�? له‬
                                                                            ‫من�?ي څخه د مثبت به لور تشریح شوی دي‪.‬‬
‫‪ .۲۲‬لومړی سناریو « سقوط» ‪ -‬د ز�?رمو د سکټور پانګون�? په بر کی نیسی چی پخپله نه واقع کیږي او په نتیجه ک�? ی�?‬
‫عامه پانګونه متروکه او ضایعه ک�?ږي‪ .‬پد�? سناریو ک�?‪ ،‬په ز�?رمو ک�? پانګون�? تر کلونو �?نډیږي او یاهم نه واقع ک�?ږي‪ .‬دا‬
‫حالت کیدای شي په ټول ه�?واد ک�? او یا هم د ز�?رم�? د پانګون�? له �?ای سره نږد�? د دوامداره سیاسي نا کراری له امله را پ�?دا‬
‫شي او د خصوصي سکټور د دلچسپی د ختم�?دو او یا اقآل په پانګونه ک�? ترڅو کلونو پور�? د �?نډ رامن�?ته ک�?دو المل شي‪.‬‬
‫دا ک�?دای شي د اجناسو به دوران کی د من�?ي بدلونونو او یا د خصوصي سکتورد توقع برعکس کم�? ګټ�? ترالسه کولو له‬
‫کبله وي او یا شاید پانګوال داس�? پریکړه و کړي چ�? تر څو دنایقینی حالت نه وي سم شوی د هغوي کارونه باید ودریږي‪،‬‬
‫او یا هم د ز�?رم�? د پانګون�? په �?ای ک�? شخړ�? مین�?ته راشي‪ .‬پد�? سناریو ک�? من�?ي پایلی به نه یوا�?ی خپله د پانګون�? نه‬
‫موجودیت وي بلک�? د سخت ز�?ربناوو په اجزاوو ک�? د شوي پانګون�? ضایعه ک�?دل به هم وي چ�? منطق ی�? په ډیره اندازه‬
‫پخپله د ز�?رم�? په پانګونه پور�? تړل�? وو‪ .‬څرنګه چ�? دا خطر باید د وخت له ت�?ریدو سره د �?ینواساسي نایقیني توب حالتونو‬
‫په سمون سره له منی�?ه الړ شي‪ ،‬خو د ډ�?رو لویو پانګونو لپاره به په خپل �?ای پات�? شي ( مثآل‪ :‬د ر�?ل په خط ک�? پانګونه له‬
‫سهیل نه ختی�? خواته ک�?دای شي ودریږي که چ�?ر�? د اوسپن�? قیمتونه په ډ�?ره پیمانه راولویږي)‪ .‬د لنډ مهال لپاره د حاد خطر‬
‫په حالت ک�? په هغه ګامونو باند�? تمرکز وشي چ�? قوی منطق ولري او په ز�?رمو ک�? له پانګون�? څخه مستقل وي‪ ،‬ترڅو د‬
‫د�? ز�?رمو د پانګون�? لپاره د خپلو اضا�?ی ګټو په اساس لومړیتوب ورکړل شي‪ .‬دا خطر ک�?دای شي تر یو�? انداز�? د عامه‬
‫– خصوصي توا�?ق په پراختیا سره له مین�?ه الړ شي چ�? د ټولو لپاره ګتورعامه خدمتونو ک�? پانګونه کوي اوپه عین حال ک�?‬
‫د خصوصي سکټور ګټ�? هم تقویه کوي‪ ،‬خو دا په وخت او د خصوصي پانګونو په سرعت پور�? تړاو ولري ( لکه څرنګه‬
‫چی د مدغاسکر د ود�? د ستن یا پایی په جوړولو سره ترسره شوی‪ ،‬چیرته چی د منرالونو بندر څخه مختل�? ډوله کارونه‬
                                                            ‫اخستل ک�?دل چ�? د عامه پانګونو به واسطه ترسره شوی وو)‪.‬‬
‫‪ .۲۳‬په دویمه سناریو ک�? استخراجي پانګونه صورت نیسی‪ ،‬خو « ګوښه» پات�? کیږي او ډیر�? لږ�? هڅونک�? اغیز�?‬
‫لري‪ .‬پد�? حالت ک�?‪ ،‬خصوصي پانګون�? واقع ک�?ږی او په محدوده اندازه مالي اغیزی مین�?ته را�?ي‪ .‬د مثال په ډول‪ ،‬صر�?‬
‫�?ینی زیرمی د امنیت‪ ،‬د پانګونی خصوصیاتو او یا د اجناسو د مارکیټ د ښکته پورته والی له امله ګټور�? وي‪ .‬زیربنا‬
‫جوړیږي خو خو ناوخته جوړیږي او په خراب ډول ساتل ک�?ږي‪ .‬د معیشت پراخه ښه والی لپاره اقدامات نه ترسره ک�?ږي‪،‬‬
‫�?که چ�? خصوصي سکټور او کلیوالی سیمی د نوي «سخت�?» ز�?ربنا څخه ګته نشي پورته کوالی‪ .‬په پایله ک�?‪ ،‬یوا�?ی په‬
‫شمال کی یو او یا دوه برخ�? جوړیږي‪ .‬عام خلک په پراخ ډول د ز�?رمو د سکټور ګټ�? نه ویني‪ ،‬چ�? له همد�? کبله خپل‬
‫مشروعیت له السه ورکوي‪ .‬که څه هم پد�? سناریو ک�? په سخته او نرمه ز�?ربناوو ک�? شوی پانګون�? په بشپړ ډول نه ضایعه‬
‫ک�?ږي خو ولی د خلکو شمولیت به پک�? محدود وي او ښایی د سرچینو سکتور او دهلیز به ونشي کړای په ثبات او یا‬
‫پراخ‪-‬بنسټه ودی ک�? برخه واخلي‪ .‬لکه څرنګه چی �?ین�? دا ډول خطرونه د سرچینو د دهلیز په تګالره ک�? د له مین�?ه وړلو‬
‫وړ نه دی – لکه د زیرم�? خصوصیات‪ ،‬د اجناسو مارکیټ او جیوپولیټیک – البته د اغ�?زو د کمولو لپاره یي �?ین�? کارونه‬
‫ترسره کیدای شي ‪ :‬په لنډ مهال ک�? د نرمو زیربنا په جوړونه باند�? ډ�?ر تمرکز ترڅو د سختوز�?ربناوو لپاره چمتو وي؛ د‬
‫زراعت او ښاري خصوصي سکټور په وړاندي د خنډونو ل�?ر�? کول ترڅو د سختو زیربناوو له اغ�?زو ګټه پورته کړی شي کله‬
‫چی هغوي په کار پ�?ل وکړي؛ او د حکومتداری په برخه ک�? �?یني کارونه چ�? الندي په اړونده برخه کی په م�?صله توګه بیان‬
                                                                                                           ‫شوی دي‪.‬‬
‫‪ .۲۴‬په دریمه سناریو ک�? یوه برخه �?عاله کیږي او د هغ�? پر مټ پراخه اقتصاد�? وده رامن�?ته کیږي‪ :‬په یوڅه اندازه ښه‬
‫حالت ک�? امکان لري چ�? د ز�?رمو �?یني اساسی پانګونو څخه ګټه اخیستنه پ�?ل شي او په نورو اړونده برخو ک�? پراخه وده‬
‫رامن�?ته شي‪ ،‬خو دا ویره هم شتون لري چ�? یو شم�?ر پروژ�? د�? ګواک�? د ناکامی سره مخ شي‪ .‬دا تر ډیره د اوږدمهاله‬
‫انتخابونو په اړه صدق کوي ده‪ ،‬لکه د کاني توکو لپاره د سهیل‪-‬ختی�? لور ته د ر�?ل لیکه ( چی په نتیجه کی د حاجی ګک د تولید‬
‫اندازه محدودویږي)‪ .‬داس�? حالت کیدای شي د مختل�?و متغیرونو د یو�?ای ک�?دو له امله را مین�?ته شي‪ ،‬لکه د یو لړ اجناسو د‬
‫نرخونو ښکته ک�?دل او د نورو نه‪ ،‬ترانزیتي تجارت د تحقق په اړه ستونزه او یا د �?مکی د استمالک �?نډیدل او د سختو‬
‫ز�?ربناوو په جوړونه ک�? د �?نډ راتګ یا په ټیټ کی�?یت سره د هغوي جوړونه‪ .‬پدغس�? حالت ک�?‪ ،‬که څه هم دهل�?ز به �?ینو‬
‫ساحو ک�? د ټول شمول�? ود�? باعث شي خو ولی دا به ټولیزه نه وي او له همد�? کبله کیدای شي سیمه ایز نابرابری او‬
‫شخړ�? رامن�?ته کړي‪ .‬لکه څرنګه چ�? د دغه ډول سناریوګانو د من�?ته راتګ الملونه تر ډیر باندني دي نو پدغه خاطر د‬
‫خطراتو کمونه به ستونزمن وي‪ .‬له یوه پلوه‪ ،‬دا سناریو پد�? معنا ده چ�? پریکړ�? باید یوا�?�? د ډیري اړتیا په صورت ک�? او‬
‫باید چ�? په واقعیتونو والړ�? وي‪ .‬له بل�? خوا‪،‬لکه څرنګه چ�? د تمویلون�? او جوړون�? په پرتله چمتوالي اکثراْ ډیر وخت نیسي‬
‫‪ ،‬په وخت پ�?ل کول ک�?دای شی په ستراتیژی ک�? د انعطا�?ونو رامن�?ته ک�?دو سبب شی ( د مثال په ډول‪ ،‬د مختل�?و خوصیاتو‬
 ‫لپاره د عملي ک�?دن�? مطالعات یا د تمویلون�? په باره ک�? د وروستی پریکړي د مخه د ډیزاین په اړه څ�?ړن�? ترسره کول)‪.‬‬

‫‪ .۲۳‬په څلورمه سناریو ک�? ب�?ال ب�?ل�? برخ�? جوړ�? شوی خو په ټولیز ډول په ه�?واد ک�? وده محدوده او د تهید الند�? ده‪.‬‬
‫پد�? سناریو ک�? هغه مثبت�? پراختیاو�? چ�? پورته په ت�?صیل سره بیان شو‪ ،‬تحقق مومي‪ ،‬خو جاری �?عالیت د د اجناسو د قیمتونو‬
‫ب�? ثباتی او سیمه ایز سیاستونو په څ�?ر خارجي �?کتورونو له کبله د تهدید الند�? وي‪ .‬د مثال په ډول د پوالدو او انرژی دهل�?ز‬
‫به جوړ شي‪ ،‬خو ګټه به ی�? ډیره کمه وي او که چیر�? نرخونه لږ نور هم ښکته شي ک�?دای شي پروژه له بندیدو سره مخ شي‪.‬‬
‫بل مثال‪ ،‬د مارکیټ قوتونه کوالی شی ټولی برخی جوړی کړی او په لوړه کچه تولید وکړي‪ ،‬خو سیمه ایز سیاستونه کوالی‬
‫شي د تخنیکي تعر�?و(‪ )non-tarrif barriers‬په خنډونو‪ ،‬د ترانسپورت د سیستم سره د نښلیدو په لوړو نرخونو ‪ ،‬په همسایه‬
‫ملکونو ک�? دبریښنایي ظر�?یت په کمولو او یا نور داسی �?کتورونو سره به د هغوي مخه ونیسي‪ .‬حتی که مخه ی�? هم ونه نیول�?‬
‫شي‪ ،‬دغه ډول الملونه کوالی شي په ډ�?ره اندازه دپانګون�? داخلي او اقتصادي عایدات لږ کړي او په ټولیزه توګه په دهل�?ز‬
‫اغ�?ز پریباسي‪ .‬که څه هم د دودیزه نظریاتو د چوکاټ دننه ډیر لږ څه داس�? ترسره ک�?دای شي چی د دغه ډول یو سناریو د‬
‫رامن�?تته ک�?دو امکان کم کړي‪ ،‬خو بیا هم په ټوله ستراتیژی ک�? په یو شم�?ر انتخابونو شاملولو او د پانګون�? لپاره د مشخصو‬
‫برخو په انتخاب سره ک�?دای شی اغ�?ز یي کم کړی شي‪ .‬په بل عبارت تر ممکن بریده د داس�? پانګونو څخه ډډه وش�? چ�? په‬
‫یو�? برخ�? پوري تړلي پات�? وي‪ .‬بناْ داس�? پانګونو ته لومړیتوب ورکړل شي چ�? نو�? الري خالصوي او په اسانی سره‬
‫نورو صادراتی برخو ته اړول ک�?دای شي‪ .‬د د�? کار لپاره باید چ�? دواړو‪ -‬سختي او نرم�? زیربنا ته پام وشي‪ .‬د نرم�? ز�?ربنا‬
‫د یو مثال په حیث باید چ�? د ر�?ل پټلی لپاره په هر ډول پراختیایي پالن ک�? د ګاونډی ملکونو سره د تعر�?و په سر د خبرو اترو‬
                                                                 ‫لپاره پیاوړي اداري وړتیا رامن�?تته کول هم شامله وي‪.‬‬

‫‪ .۲۶‬وروست�? سناریو‪ -‬که څه هم احتمال نلري خو د یو غوړیدلي دهل�?ز او ژور پیوستون په لرلو سره بشپړه پراختیا رامن�?ته ک�?ږي‪.‬‬
‫په د�? سناریو ک�? کورني سیاسي وضعیت مساعد دی‪ ،‬د اجناسو قیمتونه لوړ پاتی ک�?ږي ( د بیلګ�? په توګه‪ ،‬که چ�?ر�? د هند تولیدات او‬
‫ودانیز�? چار�? پراختیا پ�?دا کړي)‪ ،‬او سیمه ییز سیاست په کمه بیه د ل�?ږد لپاره مساعد وي‪ .‬ټول څلور لنډمهاله او من�?مهاله برخ�? د خپلو‬
‫پوره ګټو په لرلو سره تحقق مومي او دغه رنګی اوږدمهاله پراختیایي انتخابونه هم پلي ک�?ږي‪ .‬په پایله ک�?‪ ،‬د پام وړ ز�?ربناوي جوړ�?ږي‪،‬‬
‫خصوصي سکټور کانونو ته د خدماتو و اجناسو په برابرولو پیاوړ�? کیږي او ت�?ل او ګاز د نورو کلسټرونو د �?عالیت لپاره چی د کان‬
     ‫کیندن�? صنعت �?رعي محصوالت کاروي (لکه پوالد او کیمیاوي توکي) اساس رامن�?ته کوی‪.‬د�? کار پایله به دا وي‪ ،‬چ�? په نورو‬
‫�?عالیتونو ک�? ګڼه ګوڼه رامن�?ته شي او په اوږده مهال ک�? په سرچینو باند�? اتکا کمه شي‪ .‬دد�? کار لپاره د څو ګونو بهرنیو عناصرو یوه‬
‫ترکیب او همدارنګه په لنډ او اوږده مهال ک�? په اړونده برخو ک�? چټکو او اغ�?زمنو اجرااتو ته اړتیا لیدل ک�?ږي‪ .‬سټراټیژي باید په داس�?‬
‫سناریو باند�? تکیه ونکړي‪-‬ان د مثبت حالت په صورت ک�? هم‪ ،-‬د د�? په پرتله د دوه پورتنیو سناریوګانو چ�? مخک�? تر�? یادونه وشوه‪،‬‬
‫د تحقق امکان ډیر د�?‪ .‬خو باید وکړای شي‪ ،‬چ�? د تحقق په صورت ک�? له د�? څخه ګټه تر السه کړي‪ .‬دا کار تر سره ک�?دای شي‪ ،‬خو‬
 ‫پورتن�? سناریو باید په پام ک�? ونیول شي او همدارنګه په وخت او مناسب�? پر�?کړ�?‪ ،‬په ډیزاین ک�? تسلسل او دا چ�? د رغولو پروسه د‬
‫امکان تر حده پارچه پارچه وي‪ ،‬او د ا�?غانستان په خصوصي او عامه سکتور ک�? د وړتیا لوړولو په برخه ک�? باید له لوړو �?رصتونو‬
                                                                                                        ‫څخه ګټه واخیستل شي‪.‬‬


                                                                                          ‫د‪ .‬د پانګون�? د لومړیتوبونو پایل�?‬
   ‫‪ . ۲۷‬د سناریو ګانو تر من�? د زیات توپیر په پام ک�? نیولو سره‪ ،‬د سرچینو د هل�?ز د بالقوه پانګون�? پروګرام له پ�?له انعطا�?‬
‫منونک�? د�?‪ . 21‬په لنډمهالي ډول‪ ،‬سټراټیژي لومړی هغو �?عالیتونو او پانګونو ته لومړیتوب ورکوي‪ ،‬چ�? په مستقله یو قوي دلیل‬
‫ولري او همدارنګه هغه �?عالیتونه او پانګون�? چ�? د پام وړ نایقیني توب په حالت ک�? هم ګټه ولري‪ .‬په بل عبارت‪ ،‬لومړني �?عالیتونه‬
‫باید هغه وي‪ ،‬چ�? له لومړ�? سناریو په وړاند�? د ډیر مقاومت وړ وي‪ .‬د بیلګ�? په توګه د بامیان‪ -‬دوشي تر من�? د سالنګ د له ګڼ�?‬

                                                                                                                              ‫‪21‬‬
                                                                                             ‫‪ .‬ډي نیو�?وایل او شولټس (‪.)۳۱۰۰‬‬
‫ګوڼ�? او خطرونو ډکه الر�? د یو بدیل سړک په حیث او یا د �?مک�? د استمالک په چارو ک�? ښه وال�?‪ ،‬د پام وړ ګټ�? له �?انه سره‬
 ‫لري ‪ ،‬حتی که کانونه پراختیا هم و نه مومي‪ .‬سرب�?ره پر د�?‪ ،‬که چ�?ر�? په مناسبه توګه ډیزاین شي‪ ،‬نو په خپله هم کولی شي د‬
 ‫پانګونو تحقق ته سرعت ورکړي‪ .‬که چیر�? خصوصي پانګون�? رامن�?ته شي‪ ،‬نو لومړني �?عالیتونه به ی�? په ډ�?ره اسان�? سره له‬
‫عامه شبکو سره یو�?ای کړی او یا به داس�? مخ په زیات�?دو پانګون�? ته الره هواره کړي‪ ،‬چ�? هغه به په عامه خدمتونو بدل کړي‪.‬‬
‫په پای ک�?‪ ،‬که چیر�? ب�? ثباتي رامن�?ته شي‪ ،‬نو تر څو چ�? اسناد او څ�?ړن�? وساتل شي‪ ،‬د دوه راتلونکو کلونو هل�? �?ل�? به ب�? �?ایه‬
‫الړ�? نشي ( د بیلګ�? په توګه‪ ،‬د �?مک�? سرو�? او یا انجنیري ډیزاین چ�? د کار د بیا پیل لپاره اړین دي‪ ،‬د ثبات له رامن�?ته کیدو‬
‫وروسته به له مخک�? نه په الس ک�? وي)‪ .‬ټول لنډمهالي لومړیتوبونه نشي کولی ټول دغه څلور معیارونه پوره کړي‪ ،‬په داس�? حال‬
                                                                   ‫ک�? چ�? ډ�?ری ی�? لږ تر لږه در�? معیاره پوره کولی شي‪.‬‬
    ‫‪ . ۲۸‬دوهم‪ ،‬لنډمهاله‪ ،‬من�?ه مهاله او اوږدمهاله پانګون�? باید په احتیاط سره ډیزاین شي‪ ،‬څو په نورو سکتورونو باند�? ی�?‬
‫اغ�?ز�? زیات�? شي‪ .‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬هغه مهارتونه‪ ،‬چ�? د ل�?ږد څه ناڅه وړتیا لري‪ ،‬باید لومړیتوب ورکړل شي‪ ،‬له د�? امله‪ ،‬کله‬
‫چ�? د وسایلو دوران تکمیل�?ږي‪ ،‬نو هغه کسانو ته به نوي �?رصتونه پیدا شي‪ ،‬چ�? ټریننګ ی�? تر السه کړی دی‪ .‬همدارنګه‪ ،‬د ر�?ل‬
‫پټل�? باید داس�? ډیزاین شي‪ ،‬چ�? دد�? وړتیا ولري‪ ،‬چ�? په عمومي بڼه پر�? کارګو ول�?ږدل شي‪ ،‬ان که پالن دا وي‪ ،‬چ�? د ل�?ږد ډ�?ری‬
  ‫مواد منرالونه وي ( د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬د بار د انداز�? د مشخص کولو او دد�? په روښانه کولو سره‪ ،‬چ�? ډبل‪ -‬سټاک کانټینرونه‬
‫ل�?ږدولی شي)‪ .‬دد�? کار په تر سره کولو‪ ،‬آن که د بازار د معکوس خو�?ښت په ترڅ ک�? من�?ي سناریوګان�? رامن�?ته شي‪ ،‬نو ضایع‬
                                                                            ‫شو�? پانګون�? او کړن�? به تر ډیره کم�? وي‪.‬‬
                    ‫‪ .۲۹‬دریم‪ ،‬د پر�?کړه کولو پروس�? باید ټکنی وي څو د عمل ممکنه الر�? رامن�?ته شي‪ ،‬خو تر مناسب وخت‬
‫پور�? انتخاب نشي‪ .‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬د ‪ 055‬کیلو واټه او ‪ 225‬کیلوواټه لینونو د ډیزاین لپاره مطالعات باید خوا په خوا تر سره‬
‫شي‪ ،‬خو دد�? دواړو تر من�? انتخاب باید یوا�?�? هغه مهال وشي چ�? کله د ګازو او سکرو د ساحو په اړه زیات معلومات تر السه‬
 ‫شي‪ .‬به همد�? ډول‪ ،‬د ټرانسپورټ دهغو الرو د عملي ک�?دن�? په اړه مطالعات‪ ،‬کوم چ�? د ټرانزیت په رژیم پور�? اړه لري‪ ،‬تر‬
‫سره کیدای شي‪ ،‬ان که په راتلونک�? ک�? ی�? موجودیت چندان روښانه هم نه وي‪ .‬دارنګه اقدامات ک�?دای شي په نسبي ډول کم لګښت‬
‫ولري‪ ،‬یعن�? د ټول�? پانګ�? یو څو سلنه‪ .‬نور اقدامات کیدای شي‪ ،‬په قیاسي ډول ګران تمام شي‪ ،‬خو ک�?دای شي‪ ،‬د ب�?الب�?لو سناریوګانو‬
‫په ترڅ ک�? د پام وړ ګټ�? هم له �?انه سره ولري‪ ،‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬په ‪ 055‬کیلو واټه ک�? د ټرانسمیشن لین چمتو کول او په ‪225‬‬
 ‫کیلو واټو ک�? دهغه ل�?ږدول‪ .‬په داس�? حال ک�?‪ ،‬چ�? که چیر�? راتلونکي ته نظر واچول شي‪ ،‬دارنګه اضا�?ي پانګونه د سناریو له‬
‫تحقق وروسته کیدای شي ضایع شي‪ ،‬هغه کیدای شي دد�? پر �?ای چ�? په نویو مشخصاتو له سره بیا جوړ شي‪ ،‬په کم لګښت جوړ‬
‫شي‪ .‬په نرمو زیربناوو ک�? ډ�?ری پانګون�? کیدای شي د عمل لپاره د ممکنه الرو رامن�?ته کولو او انتخابولو ته زمینه مساعده کړي‬
‫او دهغو�? تر من�? دیو�? پر�?ښودو او د بل د کارولو لګښت راکم کړي‪ .‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬په اړوندو وزارتونو ک�? د پالن جوړولو‬
   ‫په برخه ک�? ښ�? وړتیاو�? به له عمومي شبک�? سره د نوي انتخاب د یو �?ای کولو په برخه ک�? الره هواره کړي او د �?مک�? د‬
  ‫حصول غښتلي کول به د الرو د بدلولو رابدلولو د وخت لګښت راکم کړي‪ .‬د عمومي متوقعه اقتصادي ارزښت د لوړولو لپاره‪،‬‬
 ‫کړنال ره هڅه کوي‪ ،‬څو د نرم�? ز�?ربنا او چمتووالي او ډیزاین د کارونو په ګډون د کړنو ترتیب سره برابر کړي‪ ،‬چ�? دا کار د‬
‫انتخابونو د رامن�?ته کولو او د ابهام له امله د پر�?کړو د �?نډ�?دو له امله اضا�?ي لګښت له �?انه سره لري‪ .‬د پانګون�? د سناریو ګانو‬
                                                             ‫�?انګړي عناصر دد�? څپرکي په پات�? برخو ک�? څ�?ړل شوي دي‪.‬‬
                                                                                                          ‫‪ .1‬ز�?ربنا‬

 ‫‪ .۳۵‬د سړکونو د نښلولو په پات�? برخو ک�? پانګون�?‪ .‬په د�? برخو ک�? دغه سړکونه شامل دي‪ :‬د سالنګ له تونل څخه د بامیان‪-‬‬
‫دوشي لویه الره‪ ،‬په خپله د سالنګ تونل‪ ،‬له بامیان څخه تر کابل پور�? سړک‪ ،‬د کابل‪ -‬جالل آباد لویه الره‪ ،‬له جالل آباد څخه تر‬
‫تورخم او له هغه �?ایه تر پ�?ښور پور�? لویه الره‪،‬له مزار شری�? څخه تر دره صو�? او له هغه �?ایه تر بامیان پور�? سړک او له‬
‫اندخو�? څخه تر هرات پور�? سړک‪ .22‬دد�? سړکونو تر من�? تر ټولو مهمه برخه د سالنګ تونل ده‪ ،‬چ�? بیارغون�? ته اړتیا لري‪.‬‬
‫دد�? سړکونو له جمل�? څخه یو شم�?ر له مخک�? څخه تمویل شوي دي ( لکه د کابل‪ -‬جالل آباد سړک د ‪ ADB‬لخوا)‪ .‬پات�? نور ی�?‬
‫ال تراوسه تمویل شوي ندي او هر یو ی�? د منابعو د پانګونو په خوا ک�? غښتلیو سټراتیژیکو دالیلو ته اړتیا لري‪ .‬سرب�?ره پر‬
    ‫د�?‪ ،‬دغه سړکونه د ه�?واد ګڼ م�?شت�? ساح�? سره نښلوي‪ .‬کلیوالي سړکونو ته د السرسي د پراختیا پروګرام کیدای شي د‬
‫لومړیتوب ورکولو یو مهم اړخ جوړ کړي‪ .‬د ه�?واد تر من�? او د نړ�?وال ټرانسپورټ د وخت او لګښت په راکمولو سره‪ ،‬دغه‬
‫سړکونه کولی شي د ود�? او دندو د پیدا ک�?دو المل شي‪ ،‬خو یوا�?�? ب�? وزله کسانو ته دغه خدمت هغه مهال تر سره کولی شي‪،‬‬

                                                                                                                            ‫‪22‬‬
                                                                                            ‫‪ .‬وولډن‪ ،‬البیو او نور (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫چ�? په نورو سکتورونو ک�? نورو اړوندو پروګرامونو ته هم پوره اندازه پاملرنه وشي‪ .‬دغه پانګون�? به د راتلونکو پن�?و څخه‬
  ‫تر لسو کلونو پور�? په ټولیزه توګه ‪ 1.0‬میلیارده امریکایي ډالروي ( د څه باند�? ‪ 1055‬کیلومترو په اوږدو ک�?)‪ ،‬چ�? د‬
                                            ‫څارن�? او ساتن�? لګښت به ی�? په کال ک�? شاخوا ‪ 25-10‬میلیونه ډالر وي‪.‬‬

‫‪ .۲۰‬په اغ�?زمنه توګه د سړکونو د ساتن�? چار�?‪ .‬له اغ�?زمن�? ساتن�? او ترمیم پرته‪ ،‬پر سړکونو پانګونه به ډ�?ره کمه ګټه له‬
‫�?انه سره ولري‪ .‬دا کار به د سرچینو د دهل�?ز په اړه ډ�?ر صدق وکړي‪ ،‬�?که چ�? زیات شم�?ر درانه موټر د سړکونو د تخریب‬
‫المل ک�?ږي‪ .‬په ورته وخت ک�?‪ ،‬په ټوله شبکه ک�? د سړکونو د ترمیم د ترتیباتو اصالحات به ستونزمن وي او هغه هل�? �?ل�?‬
‫چ�? تر د�? مهاله تر سره شوي دي‪ ،‬کومه پایله ی�? له �?انه سره نده لرل�?‪ .‬یوه اغ�?زمن کړنالره به ډ�?ره عملي وي او په طبیعي‬
    ‫ډول کولی شي لومړي د سړکونو د نښلولو په هغو برخو تمرکز وکړي‪ ،‬چ�? پورته ی�? یادونه وشوه او همدارنګه د مزار‬
‫شری�? – اندخو�? په نوي جوړ شوي سړک او له اندخو�? څخه تر هرات پور�? تر جوړولو الند�? برخ�? باند�? تمرکز وکړي‬
‫( دغه دوه سړکونه په پن�?و کلونو ک�? شاوخوا ‪ 0-2‬میلیونه امریکایي ډالرو ته اړتیا لري)‪ .‬په د�? �?ای ک�? به ستونزه د پیسو‬
    ‫اندازه نه وي ( په �?انګړ�? توګه دا چ�? د ‪ ARTF‬د څارن�? او ترمیم کار د ‪ 2512‬کال په وروستیو ک�? تصویب شو)‪ ،‬خو‬
‫ستونزه به د اجرااتو طریقه او د تمویل ثبات او د همد�? کار لپاره د پیسو �?انګړي کول وي‪ .‬په بشپړه توګه چمتو شو�? لوی�? الر�?‬
‫د اوسنیو شرایطو په پرتله ان په ډ�?رو ښو شرایطو ک�? هم د جوړ�?دو لپاره په کا�?ي اندازه وخت ته اړتیا لري‪ ،‬له د�? امله تر ټولو‬
 ‫زیاته پاملرنه باید د لومړي اقدام په توګه په �?انګړ�? توګه د سړکونو د شبک�? ترمیم ته وشي‪ .‬ویل ک�?ږي‪ ،‬چ�? د سون پر توکو د‬
‫مالیاتو وضع کول هم تصویب شوي دي ( په یوه لیتر باند�? ‪ 2‬سنټه)‪ ،‬چ�? په د�? سره د سړکونو د شبک�? د ترمیم لپاره په کلني ډول‬
‫په کا�?ي اندازه بودیجه ترالسه کیدای شي ( په دوامداره او دوراني ډول)‪ .‬کله چ�? یو �?ل د تمویل د میکانیزم په اړه پر�?کړه وشوه‪،‬‬
‫نو بیا کیدای شي‪ ،‬چ�? یوه مشخصه اندازه ( د سړکونو د ترمیم بودیجه)‪ 23‬�?انګړ�? شي د ترمیم د یوه کوچني واحد لخوا تنظیم کړای‬
 ‫شي ( د ح�?ظ و مراقبت اداره)‪ .‬دغه واحد به د �?انګړو اوږدوالي لرونکي د سړکونو د ترمیم کار نورو خصوصي بنسټونو ته په‬
‫قرار داد ورکړي‪ ،‬چ�? دا خصوصي بنسټونه بیا کولی شي د ترمیم اصلي کار کورنیو قراردادیانو ته وسپاري او د اړتیا وړ اندازه‬
‫ټر�?ننګ او استخدام ورته تر سره کړي‪ .‬دا کار کیدای شي په امتحاني ډول د ترمیم دیوه یا دوه قراردادونو په ترڅ ک�? پیل شي – په‬
‫زیات احتمال د مزار – اندخوی او د کابل – جالل آباد سړکونه – او بیا په تدریجي ډول پراختیا ومومي‪ .‬ستراتیژیک�? لوی�? الر�?‬
                                                                     ‫لکه د سالنګ لویه الره �?انګړ�? پاملرن�? ته اړتیا لري‪.‬‬

 ‫‪ .۲۳‬د انرژ�? یو خوندي سیستم‪ .‬د شمال – ختی�? د برق سیستم )‪ (NEPS‬اوس مهال تر ډ�?ره حده له ازبکستان او تاجکستان‬
‫څخه په وارداتو باند�? والړ دی‪ ،‬چ�? دغه واردات د ټرانسمیشن الینونو په وسیله د سالنګ د لوی�? الر�? څخه تیر�?ږي او د کابل په‬
 ‫شمال ک�? د چمتلي په سبسټیشن ک�? پای ته رس�?ږي‪ .‬که چیر�? دغه لینونه او یا هم یاد شوي یوا�?ینی سبسټیشن دیو�? لنډ�? مود�?‬
‫لپاره هم له کاره ولو�?ږي‪ ،‬نو کابل ښار به په بشپړ ډول له بر�?ښنا څخه پرته پاتي شي‪ .‬له عینک څخه تر اشپشت�? پور�? د ترانسمیشن‬
‫لین او بیا وروسته د حاجي ګک د ترانسمیشن اړتیاو�? د�? ته �?رصت برابروي‪ ،‬چي د خصوصي پانګونو له الري‪ ،‬د عامه شبک�?‬
‫ا منیت خوندي شي‪ .‬د نوموړي كار ترسره كیدل تر ټولو زیات د پالن جوړوني ادغام او د شبكوي كوډ رامن�? ته كولو ته اړ دي ‪،‬‬
                           ‫چ�? په د�? سره به د ا�?غانستان د بریښنا سیستم سره د نوي تولید اتصال تخنیكي اړتیاوي تنظیم كړي‪.‬‬

‫‪ .۲۲‬د کابل په سو�?لي څنډه ک�? له مخک�? نه پالن شوی سب سټیشن د جوړولو په موخه ‪ ،‬په تدریجي ډول عامه كوچنیو پانګونو‬
‫ته اړتیا ده‪ .‬په ورته وخت ک�?‪ ،‬د عینک د انتقال د لین بشپړول د�? ته الره هواره کړي‪ ،‬تر څو هغه عامه بودیجه چ�? اوسمهال د‬
‫ل�?ږد د نورو لینونو لپاره د سالنګ د لوی�? الر�? له طریقه �?انګړ�? شوي دي‪ ،‬د�?خواته راوګر�?ي‪ .‬دا کیدای شي په بل کوم �?ای ک�?‬
‫وکارول شي او یا د ‪ 055‬کیلو واټه لپاره د عینک لین د چمتو کولو لپاره ولګول شي (د ‪ 225‬کیلو واټه ‪ ،‬چ�? د ‪ MJAM‬ورته اړتیا‬
‫لري‪ ،‬په وړاندي)‪ ،‬چ�? د عینک دغه لین به لومړی په کم ولټاژ �?عال شي‪ .‬شمال ختی�? لوري ته دد�? لین د ال پراختیا لپاره پانګون�?‬
‫سره به دا موضوع له حاجي ګک او په شمال ک�? د ګاز لرونکو نورو ساحو سره نښلول هم ك�?داي شي له دي الري همغږي شي‪.‬‬
‫دغه ساح�? ك�?داي شي د بریښنا سیستم د پراختیا لپاره په لومړیتوب ك�? �?اي ونیسي‪ ،‬څو د ژمي په موسم ک�? د بریښنا وړتیا لوړه‬
‫کړي او په وارداتو باند�? د اتکا په کمولو سره د انرژي خوندیتوب تامین کړي‪ .‬له بل�? خوا‪ ،‬د ګازو د ذیرمي په پام كي لرولو سره‪،‬‬
                           ‫د تولید او ویش لپاره د کابل ښار ته دیوه پایپ الین تمدیدول به له اقتصادي پلوه د زیات اهمیت ولري‪.‬‬

‫‪ .۲۰‬د ورستیو بشپړو معلوماتو ترالسه كولو پوري باید وروست�? پر�?کړه و�?نډول شي‪ ،‬خو په موقت ډول دي د پالن جوړون�? او‬
 ‫ډیزاین ستونزمن کارونه باید د ډیرو وړاندیزونو په پام كي نیولو سره پیل شي‪ .‬دد�? کړنالر�? د عملي کولو لپاره دي د اړتیا وړ‬
  ‫اعتماد او همغږي‪ ،‬تر ټولو لومړي د دوه اړخیزه ګټو په پام كي لرلو سره رامن�? ته شي‪ .‬د بیلګ�? په توګه‪ MJAM ،‬د خپلو‬

      ‫‪ .‬د پیسو نړ�?وال صندوق‪ ،‬سره لد�? چی د یو�? واحد�? بودجوي پروسي کلک پلویتوب کوي‪ ،‬د سرکونو د صندوق سره په پرنسیپ ک�? خپل‬
                                                                                                                     ‫‪23‬‬
                                                                                                     ‫مالتړڅرګند کړ�?‪.‬‬
‫لومړنیو �?عالیتونو ترسره كولو لپاره د ‪ 155‬میګاواټو حرارتي بریښنا تولیدي �?ابریكه په پام كي لري‪ .‬په کابل ک�? د امریکا د متحده‬
‫ایاالتونو د پراختیایي ادار�? لخوا تمویلیدونکي جنراتوري بریښنا تولید �?ابریكه‪ ،‬چ�? په تره خیلو ک�? موقیت لري‪ ،‬د ‪150‬میګاواټه‬
‫بریښنا د تولید وړتیا لري او په كابل ښار كي د وارداتي بریښنا ارزانه ویش له امله د خپلي وړتیا ‪ 0‬سلنه تولید ترسره كوي‪ .‬د حل‬
‫یوه الره کیدای شي‪ ،‬دا وي‪ ،‬چ�? له د�? ظر�?یت څخه د عینک د لومړنیو �?عالیتونو لپاره ګټه واخیستل شي‪ ،‬کوم چ�? د بریښنا دلیږد‬
‫ً اړتیا ده) او همدارنګه د داس�? پیچل�? تړون پر‬ ‫او سبسټیشن لپاره کوچنیو پانګونو ته اړتیا لري ( چ�? په راتلونک�? ک�? ورته حتما‬
  ‫سر خبرو اترو ته اړتیا ده‪ ،‬چ�? هغه د ‪ MJAM‬او د ا�?غانستان بریښنا شرکت دواړو ته د منلو وړ وي‪ .‬د حل دارنګه یوه الره‬
‫کیدای شي‪ ،‬دغه ډول د پام څخه غورزیدلي پانګون�? وژغوري‪ ،‬د ‪ MJAM‬د لګښت خطر راکم کړي او د سترو توا�?قاتو د پیل لپاره‬
  ‫لومړني ګام وي‪ .‬که څه اوس هم په د�? موضوع بحث کیږي او باید هغه تضمینات ورته شامل وي چي ‪ MJAM‬لخوا په خپل‬
                                        ‫وخت سره اشپشتي ک�? د بریښنا دیوه ستري �?ابریكي جوړولو لپاره خنډ رامن�? ته نكړي‪.‬‬

     ‫‪ .۲۵‬د شمال په لور د سوداګریز�? اوسپن�? پټل�?‪ .‬ا�?غانستان د اوسپن�? پټل�? د جوړولو په برخه ک�? له زیاتو وړاندیزونو څخه‬
  ‫كړیږي‪ ،‬یعن�? د وړاندیزونو دومره کثرت‪ ،‬چ�? که چیر�? دا ټول عملي شي‪ ،‬نو په سیمه ک�? به د اوسپن�? د پټل�? له پلوه تر ټولو‬
‫متراکم هیواد وي‪ .24‬یو�? پراخي څیړن�? دا پتیلي ده‪ ،‬چ�? ټول دغه وړاندیزونه اوسمهال نشي ترسره کیدای‪ .‬نوموړي وړاندیزونه‬
‫د ‪MJAM‬لخوا وړاندیز شوی ریل پټل�? هم په بركي لري چي د هغوي د لومړنیو څیړنو پر بڼسټ به په کومي �?انګړ�? الري‬
    ‫غز�?ږي‪ .‬ټاکل شو�? ‪ ،‬چ�? د اوسپن�? په دغه پټل�? باندي به څه باند�? ‪ 8‬میلیارډه امریکایي ډالر لګښت راشي‪ ،‬له ګاونډیو‬
‫سیستمونو سره به وصل او ك�?دایي شي هغه انداز�? ونشي لیږدولي چي د سوداګري او اقتصادي پلوه اغیزمند وي‪ ،‬کیدای شي‬
  ‫په اوږده مهال ک�? په �?انګړي ډول هغه مهال چي كوچني ټرا�?یك مسا�?رین ولیږدوي ( لکه څنګه چ�? دډیزاین په لومړنیو‬
                                                   ‫اسنادو ک�? په ډاګه شو�? ده) د مالي لګښت په یوي منبع باندي تبدیل شي‪.‬‬

‫‪ .۲۹‬د الري د صعب العبور والي‪ ،‬احتمالي ټرا�?یک‪ ،‬په كورد ننه د �?عالیت یا كاروني وړتیا‪ ،‬او هغه لیكي چي ظاهرا د ډیرو‬
‫سهولتونو درلودنكي دي او هغوي عبارت دي ‪ :‬له مزار شری�? څخه اندخوي ته د اوسپن�? پټل�?‪ ،‬چ�? ترکمنستان او د آمو سیند‬
‫ته هم د تلو زمینه لري‪ ،‬چ�? په یوه ور�? ک�? به دوه اورګاډي پر دي كرښه �?عالیت لري (چ�? د داسیایي پراختیای�? بانك د دي‬
‫مالي تمویل بودیجه د ټرانسپورټ شبكي پراختیا برخي لپاره �?انګړي كړي)‪ ،‬د هرات او د ایران د ریل پټل�? تر من�? اتصال‪ ،‬چ�? په‬
‫نصبي توګه د ایران لخوا جوړه شوی ‪ ،‬چ�? په شدید ډول وروست�? ډیزاین ته اړتیا لري‪ -‬تراوسه پور�? دومره بودیجه نه لري‪ ،‬چ�?‬
‫د عمومي کارګو وړتیا پیدا كړي‪ ،‬او همدارنګه له حاجي ګک څخه د دره صو�? د سکرو لرونک�? سیم�? ته او له هغه �?ایه مزار‬
‫شری�? ته لین ( له یو�? خوا د کانونو موادو ته �?انګړی شوی خو کیدای شي له هرات نه بامیان ته کارګو ولیږدوي)‪ .‬د ا�?غانستان د‬
‫اوسپنو او پوالدو کانسرتی وم په ډاګه کړ�? ده‪ ،‬چ�? په پام ک�? لري‪ ،‬څو دد�? اتصال په لومړن�? تر ټول�? ستونزمن�? برخ�? باند�? یو‬
 ‫میلیارد ډالر ولګوي او پات�? ‪ 105‬کیلومترو ( نږد�? ‪ 055-205‬میلیونه ډالرو په ارزښت) ته باید بودیجه ولټول شي‪ .‬دد�? ر�?ل‬
‫پټل�? عملي بڼه تر ډ�?ره بریده د ویلي كړاي شوي اوسپن�? په حجم باندي اتكاء لري‪ ،‬چ�? د نوموړي جذبیت او اندازه بیا په خپل وار‬
                                                             ‫د ډبرو سکرو د استخراج په انداز�? او کی�?یت پور�? اړه لري‪.‬‬

        ‫‪ .۲۰‬داوږده مهال لپاره‪ ،‬دسه�?ل ختی�? په لورد کاني موادو یوه �?انګړ�? شو�? ر�?ل پټل�? چ�? د پاکستان د ګواډر یا د ایران‬
 ‫چابهارسیم�? ته رسیږي‪ ،‬ک�?دای شي د حاجي ګک د اوسپن�? تولید د صادراتو لپاره یوه مهمه الره جوړه کړي‪ .‬دد�? لپاره مناسبو‬
‫کورني اونړیوال سیاست ته اړتیا ده او په هندوستان ک�? د �?لزاتو په اړتیا پور�? اړه لري‪ ،‬چ�? کیدای شي د اوسپن�? بیه لوړه وساتي‪.‬‬
‫بل اوږدمهاله انتخاب ک�?دای شي هرات ته د شمالي ر�?ل پټل�? غ�?ول وي‪ ،‬چ�? په د�? کار سره به د ایران شمال شرق ته د �?لزاتو او‬
‫اوسپنیزو تولیداتو صادرولو ته زمینه مساعدوي ( چ�? دا کار د ترکمنستان پول�? ته نږد�? په غرنیزه ساحه ک�? د مناسب�? الر�? په‬
‫موندلو پور�? اړه لري)‪ .‬په عمومي ډول‪ ،‬حتا که یوا�?�? د مزار‪ -‬اندخوي د ر�?ل پټل�? ودانه شي‪ ،‬نو د ر�?ل پټل�? د لنډمهاله جوړ�?دو‬
      ‫لپاره لومړیتوبونه باید په د�? ډول وي‪ ( :‬ال�?)په �?انګړ�? توګه په مزار شری�?‪ ،‬اندخوي او هرات ک�? ډول ډول خصوصي‬
‫ترمینلونو ودانول او �?عالیت‪ ( ،‬ب) د نو�? ر�?ل پټل�? په اوږدو ک�? دخوندیتوب ته لومړیتوب ورکول ‪ ،‬چ�? د ر�?ل سیستم جوړول له‬
                                                              ‫پیله د خوندیتوب له معیارونو سره سمون درلودل ‪ ،‬یقیني شي‪.‬‬

‫‪ .۲۰‬په هر یاد شو�? متغیر ک�? نایقیني توب کچ�? په پام ک�? نیولو سره‪ ،‬د انتخابونو انعطا�? منونک�? او دقیق تحلیل د ډیر اهمیت‬
‫څخه برخمند دي‪ .‬دا موضوع د بر�?ښنا برخي كي په �?انګړي ډول صدق كوي‪ .‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬د ل�?ږد اړونده لینونه ک�?دای شي‬
‫ددواړو ‪ 055‬کیلو واټه او ‪ 225‬کیلو واټو لپاره ډیزاین شي‪ ،‬چ�? په پایله ک�? ی�? د پانګ�? یو سلنه لګښت ضایع کیږي‪ ،‬خو په بدل‬
‫ک�? ی�? د بیا�?لي ډیزاین په برخي ک�? د وخت او لګښت له پلوه زیات څه تر السه کیږي (یو مطلوب �?رعي سیستم)‪ .‬په ورته وخت‬
‫ک�?‪ ،‬د پانګون�? لپاره د عامه بودیج�? د کارولو سره ‪ ،‬چ�? خصوصي سکتور ی�? باید په هره برخه ک�? رامن�?ته کړي‪ ،‬د ب�? وخته‬

                                                                                                                           ‫‪24‬‬
                                                                                             ‫‪ .‬ایچ ډبلیوټي ایس ک�? (‪)۳۱۰۳‬‬
‫پریکړو د مخنیوي په موخه باید له ډ�?ر زیات احتیاط نه کار واخیستل شي‪ .‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬په سو�?ل‪ -‬ختی�? ک�? د زرکشان کیندن�?‪،‬‬
 ‫چ�? په زیات احتمال د بریښنا تمدید ته اړتیا لري‪ ،‬باید د بریښنا له سویل ختی�? سیستم سره یو �?ای شي‪ .‬په خپله د سویل‪ -‬ختی�? د‬
‫بریښنا سیستم ودانول باید تر هغو و�?نډیږي‪ ،‬چ�? د زرکشان کان ته حق ورکړل شي‪ ،‬څو د ز�?ربنا لپاره د عامه منابعو کارولو مخه‬
‫ونیول شي‪ ،‬کوم چ�? کیدای شي له هغه پرته د خصوصي سکتور لخوا تمویل شي‪ .‬همدارنګه‪ ،‬لکه څنګه چ�? د منابعو پانګون�? په‬
   ‫خپله د وسعت او وخت له پلوه زیات�? مبهم�? دي‪ ،‬نو د پانګونو لومړی پړاو باید داس�? منطقي دالیل ولري‪ ،‬چ�? په کا�?ي اندازه‬
   ‫غښتلي وي‪ ،‬څو له کانونو پرته هم بریالیتوب تر السه کړای شي‪ .‬په بل عبارت‪ ،‬د منابعو سکتور دد�? لپاره کارول کیږي‪ ،‬څو‬
‫لومړیتوب ورکړي‪ ،‬نه دا چ�? په اړوندو زیربناوو ک�? پانګونو ته اعتبار په برخه کړي‪ .‬دغه اصل به په نورو اړخونو كي هم پلي‬
                                                                                                             ‫كړاي شي‪.‬‬

                                                                                                             ‫‪ .2‬معیشت‬
‫‪ .۲۸‬د کان کیندن�? د ارزښت زن�?یر‪ .‬د غیر مستقیمو دندو شم�?ر‪ ،‬چ�? د سترو کانونو په واسطه رامن�?ته کیږي‪ ،‬د پام وړ توپیر لري‪،‬‬
‫له ‪ 2-1.0‬برابره مستقیمو دندو څخه تر ‪ 7-0‬برابرو پور�?‪ 25.‬د عینک په کان ک�? له ټیټ�? کچ�? څخه لوړ�? کچ�? ته بدلون به له‬
   ‫‪ 0555-4‬پور�? نویو دندو ته زمینه برابره کړي‪ .‬که چیر�? دا موضوع د سرچینو تر سکټور پور�? وغ�?ول شي ( د پوالدو د‬
‫کارخان�? سربیره) نو نږد�? ‪ 05555-40‬پور�? دندو ته به الره هواره کړي‪ .‬كه څه هم چي نوموړي رقم به د بي كاري د رقم په‬
‫پرتله كوچني وي خو بیاهم د پام وړ دي‪ .‬ډیری دغه دند�? په مهارت لرونکو او یا نیمه مهارت لرونکو کسانو ته اړتیا ولري او په‬
‫احتمالي ډول به په ښاري سیمو ک�? وي‪ ،‬خو پات�? نور�? ی�? ک�?دای شي ساحوي وي او کلیوالي ب�? وزله کسانو ته د کار زمینه برابره‬
                                                                                                               ‫کړي‪.‬‬

 ‫‪ . ۰۰‬په �?انګړ�? توګه‪ ،‬که چیر�? د مس عینک مثال راواخلو‪ ،‬نو د داخلي تدارکاتو لپاره �?رصتونه په دوه کتګوریو ویشل کیږي‪:‬‬
‫لومړی‪ ،‬اساسي توكي او خدمتونه‪ ،‬د کومو لپاره چ�? د ا�?غانستان خصوصي سکتور نن ور�? رقابت کولی شي او دوهم‪ ،‬هغه وسایل‬
‫او خدمات‪ ،‬چ�? اوسمهال ی�? کورني سکتورونه نشي چمتو کولی‪ ،‬خو د یو څه پانګون�? په ترڅ ک�? کیدای شي د ا�?غان سکتور لخوا‬
 ‫چمتو کړای شي‪ .‬لومړ�? کتګوري د لنډمهالو �?عالیتونو او کلیوالي او کم مهارته دندو ته زمینه برابرولی شي‪ ،‬دوهمه کتګوري به‬
‫پراخ�? هڅونكي اغیز�? ولري‪ -‬د بیلګي په توګه‪ ،‬د اوسپني د ویلي كولو كارخانه د كانونو او نور صنایعو لپاره كوالي شي بهتره‬
  ‫پرژي وړاندي كړي – او د کورني خصوصي سکتور ته ال زیاته وړتیا ورپه برخي كوي ( په دریمه کتګوري ک�? هه وسایل او‬
‫خدمات شامل دي‪ ،‬کوم چ�? د وړاندوین�? وړ راتلونک�? ک�? د داخلي سکتور له الر�? نشي چمتو کیدای)‪ .‬د مس عینک په کان ک�? د‬
     ‫لومړ�? کتګور�? د لسو مهمو وسایلو او خدماتو چمتو کول د ودانولو پر مهال نږد�? ‪ 095‬میلونه ډالر رامن�?ته کړي‪ 26‬او ‪05‬‬
‫میلیونه نور به د �?عالیت پر مهال تكراري لګښتونو په وسیله رامن�?ته کړي‪ ،27‬ددوهم�? کتګور�? لپاره‪ ،‬کوم چ�? زیات�? مداخل�? ته‬
‫اړتیا لري‪ ،‬در�? مهم وسایل کیدای شي د ودانولو پر مهال ‪ 185‬میلیونه ډالر رامن�?ته کړي او د لګښت پر مهال تكراري لګښتونه‬
                                                                                          ‫‪ 05‬میلیونه ډالر رامن�?ته کړي‪.‬‬

 ‫‪ .۰۰‬که څه هم داخلي خصوصي سکتور به وکړای شي د لومړ�? کتګور�? مواد چمتو کړي‪ ،‬خو دد�? کار تر سره کولو لپاره به‬
‫دقیقو معلوماتو ته اړتیا ولري‪ .‬دد�? کار لپاره باید عامه‪ -‬خصوصي میکانیزم رامن�?ته شي‪ ،‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬له کانونو څخه چمتو‬
‫کوونکو ته د تخنیکي �?انګړتیاوو لیږدول او له چمتو کوونکو څخه کانونو ته د اعتبار وړ بیو او معیارونو لیږدول‪ .‬دغه میکانیزم‬
‫باید همدارنګه د هغو وسایلو او خدماتو د چمتو کولو لپاره چ�? په دوهمه کتګور�? ک�? شامل دي‪ ،‬د پوه�? او خطراتو شریکولو ته‬
‫الره هواره کړي – د بیلګ�? په توګه د کاروبار پراختیا او د تخنیکي سالمشور�? خدمتونه او همدارنګه د اړتیا وړ پانګونو لپاره پیسو‬
                                                                                                             ‫ته السرسی‪.‬‬

‫‪ .۰۳‬په د�? وروستیو کلونو ک�? دارنګه میکانیزمونو پراختیا موندل�? او د ا�?ریقا او التین�? امریکا څخه د ورته برنامو په برخي كي‬
‫كیداي شي ښي تجربي ترالسه شي‪ 28.‬د پام وړ یوه بیلګه په موزمبیق ک�? موزلینک ده‪ ،‬چ�? دا له ‪ SME‬سره مرسته کوي‪ ،‬څو د‬
‫موزال المونیم د ذوبولو بنسټ ته‪ ،‬چ�? د ‪ BHP‬لخوا جوړه شو�? ده‪ ،‬د وسایلو او خدماتو په چمتو کولو ک�? مرسته وکړي ( لومړي‬
‫چوکاټ ته مراجعه وکړی)‪ .‬د مزاید�? په اسنادو ک�? د ټریننګ‪ ،‬تخنیکي مانیټورنګ او د انسجام وړ برخو باند�? د مزاید�? د ویشلو‬
  ‫په شان کړنو سره‪ ،‬دغه پروګرام وکړای شول په ساحوي توګه د پروژ�? د لومړي پړاو او دوهم پړاو تر من�? ساحوي تدارکات‬
   ‫‪ ٪ 055‬لوړ کړي‪ .‬په نږد�? راتلونک�? ک�? لومړیتوب به دا وي‪ ،‬څو د مس عینک او آمو سیند حوز�? لپاره دا ډول پروګرام په‬
      ‫امتحاني ډول په الره واچول شی او من�? مهالي ډول د ټول سکتور لپاره ورته پراختیا ورکړل شي‪ .‬لومړن�? پایل�? کیدای شي‬

                                                                                                                             ‫‪25‬‬
                                                                      ‫‪ .‬نړیوال بانک (‪)۳۱۰۳‬؛ ایی سي ایم ایم (‪)۳۱۱۰‬؛ او نور‪.‬‬
                                                                                                                             ‫‪26‬‬
                                                        ‫‪ .‬لکه سیمنټ‪ ،‬کانکریټ‪ ،‬شګه‪ ،‬کاڼي‪ ،‬ټول ګټ�? کارونه او کارګران او نور‪.‬‬
                                                                                                                             ‫‪27‬‬
                                                                    ‫‪ .‬لکه �?لزي پایپونه غ�?ونه‪ ،‬پوالدي تاسیسات او د بر�?ښنا مزی‬
                                                                                                                             ‫‪28‬‬
                                              ‫‪.‬نړ�?وال بانک (‪)۳۱۰۳‬؛ نړ�?وال بانک (‪)۳۱۰۳‬؛ پي ډبلیو سي (‪)۳۱۱۰‬؛ التایي (‪)۳۱۰۳‬‬
‫محدود�? وي‪ ،‬له د�? امله استقامت او ثبات مهمه ونډه لري‪ :‬په چیلي ک�?‪ ،‬ددوهم�? کتګور�? وسایلو چمتو کوونکي یوه لسیزه مخک�?‬
‫په مهمو چمتو کوونکو بدل شول‪ ،‬په داس�? حال ک�? چ�? دهغو�? کارکوونکو په نوښتونو الس پور�? کړ او د لومړنیو هلو �?لو پایله‬
‫ی�? ورو ورو مخ په زیاتیدو شوه‪ .‬دد�? یقیني کول‪ ،‬چ�? دغه اقتصادي �?عالیتونه داخلي او ټول شموله ګومارن�? زیاتوي‪ ،‬د خصوصي‬
                                ‫سکتور د اړتیاوو او د مهارتونو د پراختیا د زیات شمیر پروګرامونو تر من�? انډول برابروي‪.29‬‬

‫‪ .۴۳‬�?رعي پراختیا‪ .‬د ا�?غانستان د اوسپنو او پوالدو د ذوب كارخانه به په زیات احتمال د دندو د رامن�?ته کولو او پراخ پرمختګ‬
  ‫ته ستره زمینه مساعده کړي‪ .‬اصلي مزایده ک�? به یوه پوالدو کارخانه شامله ده‪ ،‬کومه چ�? په یوه کال ک�? د ‪ 7‬میلیونه ټنو وړتیا‬
‫�?نو پر لومړني پړاو هم بحث شوی دی‪ .‬داس�? یوه بټ�?‬   ‫ولري‪ ،‬چ�? دا به په نړ�? ک�? د سترو کارخانو له جمل�? څخه وي‪ .‬د ‪ 0‬میلیونه ټ‬
‫ک�?دای شي ا�?غانستان‪ ،‬د مرکزي اسیا یو�? برخ�? او د پاکستان شمالي برخو ته هم مواد چمتو کړي‪ .‬یاد�? شو�? سیم�? د اوسپن�? او‬
‫چودن له کمبود سره مخ دي او هیله کیږي‪ ،‬چ�? �?لزاتو ته اړتیا ی�? په راتلونک�? لسیزه ک�? الپس�? زیاته شي او اوسني چمتو کوونکي‬
‫به له زیاتو لوژستیکي لګښتونو سره مخامخ شي‪ .‬�?لزاتو ته دد�? سیم�? اړتیا کیدای شي تر ‪ 2520‬زیږدیزکال پور�? په یوه کال ک�?‬
‫�?نو ته ورسیږي‪ ،‬چ�? له د�? جمل�? څخه یاده شو�? بټ�? کولی شي ‪ 05-05‬�?یصده پور�? چمتو کړي‪ ،‬چ�? په عمده ډول‬            ‫‪ 0-4‬میلیونه ټ‬
‫به د ترکي وارداتو �?ای ونیسي‪ .‬په بل عبارت‪ ،‬د لومړي پړاو کوچن�? بټ�? غښتلی سوداګریز استدالل لري‪ ،‬چ�? په راتلونکي ک�? به‬
                             ‫په د�? صورت ک�? پراختیا ومومي‪ ،‬چ�? که چیر�? په پاکستان او ایران ک�? وده له توقع زیاته وي‪.‬‬

‫ً لنډ اتصال ته اړتیا ولري‪ ،‬چ�? باید د عامه بودیج�? له الر�? تمویل شي‪،‬‬  ‫‪ .۰۰‬دغه بټ�? به له دره صو�? څخه مزار شری�? ته نسبتا‬
‫د ا�?غانستان د اوسپن�? او پوالدو كانسرتیوم له مخک�? نه له حاجي ګک څخه تر دره صو�? پور�? اتصال په خپل پالن ک�? شامل کړی‬
‫دی‪ .‬په بټ�? ک�? په مستقیمه توګه ګومارنه یا د کسانو استخدام په براخه کچه توپیر لري‪ :‬په پر مختللو هیوادونو ک�? د عصري بټ�?‬
 ‫�?نو پور�? وړتیا لري‪ 1055 ،‬کارکوونکي په کار ګوماري‪ ،‬خو د هند په ګډون په مخ پر وده هیوادونو ک�? زړ�?‬           ‫د ‪ 0-2‬میلیونه ټ‬
‫کارخاني له لسو نه تر شلو برابرو پور�? کسان په کار ګوماري‪ ،‬چ�? �?ین�? ی�? ان له ‪ 05555-45‬پور�? کسانو ته اړتیا لري‪ 30.‬د‬
   ‫صنعتي ماهرینو په وینا‪ ،‬د صنعت د معیارونو پر بنسټ‪ ،‬د دارنګه بټیو عملیاتي لګښت په ټولیزه توګه ‪ 855‬میلیونه ډالرو ته‬
‫رسیږي‪ ،‬چ�? له د�? جمل�? څخه ‪ 055‬میلیونه ډالر ک�?دای شي د ه�?واد دننه مصر�? شي ( چ�? په له د�? امله زیاته برخه ی�? په خامو‬
‫موادو لګیږي)‪ .31‬د ال زیات پرمختګ �?رصتونه هم ممکن دي او کیدای شي د بټ�? د �?رعي تولیداتو کارولو ته اړتیا ولري‪ ،‬لکه هغه‬
  ‫ګاز چ�? د بټ�? له الر�? تولیدیږي د بریښنا او سر�? د تولید لپاره‪ ،‬د �?لزاتو ت�?اله د سمنټو او سړکونو د جوړولو لپاره‪ ،‬ساختماني‬
                                                                              ‫�?لزات یا اوسپنیز مواد د کانونو د صنعت لپاره‪.‬‬

 ‫‪ .۰۵‬د امو سیند له حوز�? څخه د تولیداتو تص�?یه به كوچني خو مخ پر پراختیا �?رصتونه رامن�?ته کړي‪ .‬دا کار اوسمهال د وطن‬
  ‫ګروپ لخوا پالنیږي‪ ،‬چ�? دغه ګروپ د امو سیند په حوزه ک�? کورنی همکار دی‪ .‬د شونتیا د روانو مطالعاتو او د چمتووالي د‬
‫کارونو له مخ�?‪ ،‬ټولیز ظر�?یت کیدای شي ‪ 05555‬بیرله پر ور�? كي وي‪ ،‬چ�? ‪ 855-055‬میلیونه ډالرو خصوصي پانګون�? ته‬
‫اړتیا لري‪ .‬نوموړي به د امو دریا د تولیداتو دري چنده تص�?یه ترسره كړي‪ ،‬چي د مصر�? له اوسني كچي څخه چي وروسته تر‬
     ‫لیږدولو به راكم شي‪ ،‬زیات دي‪ .‬په ا�?غانستان ک�? د تص�?یه شویو تیلو د لیږد لوړ لګښت ته په پام سره‪ ،‬د داس�? تص�?ی�? لپاره‬
‫سوداګریز لګښت ( لکه ‪ 20000‬بیرله په ور�? كي) لوړ معلومیږي‪ .32‬دارنګه سهولت کولی شي په هیواد ک�? د تیلو لګښت راکم‬
               ‫کړي او یا د محصوالتو د ترکیب په پام ک�? نیولو سره په لومړني پړاو ک�? په مس عینک ک�? بریښنا تمدید کړي‪.‬‬

   ‫‪ .۴۶‬د دهلیزونو په اوږدو ک�? کرهنیزمحصوالت او سوداګري‪ .‬د �?ن�?یر په اوږد ک�? د بشپړ پرمختګ په صورت ک�? به‪ ،‬چ�?‬
‫پورته ی�? یادونه وشوه‪ ،‬د یو�? لسیز�? په اوږدو ک�? له ‪ 155555‬څخه کمو دندو ته زمینه برابره شي‪ .‬له د�? امله‪ ،‬د سرچینو له‬
‫دهلیز څخه د لومړن�? ود�? ریښه په هغو اغیزو پور�? اړه لري‪ ،‬چ�? دغه دهلیز ی�? په کرنیزو محصوالتو لري‪ .‬لومړ�? برخه به‬
    ‫ی�? د ه�?واد د دوه مهمو کرنیزو ساحو تر من�? اتصال زیات کړي‪ :‬شمالي برخه ی�? په هیواد ک�? د غنمو د پن�?و – شپږو سترو‬
‫تولیدوونکو والیتونو ته غزیږي ( چ�? دغه والیتونه د هیواد د غنمو له ‪ 00‬څخه تر ‪ 42‬�?یصده پور�? غنم تولیدوي)‪ ،‬او ختی�?ه برخه‬
‫ی�? د میوو او سبو د سترو تولیدوونکو سیمو تر من�? تیریږي ( چ�? د هیواد په کچه ‪ 08‬څخه تر ‪ 01‬سلن�? پور�? انګور تولیدوي)‪.33‬‬


                                                                                                                                             ‫‪29‬‬
                                                                                                                           ‫‪ .‬التایي (‪)۳۱۰۳‬‬
                                                                                                                                             ‫‪30‬‬
                                                             ‫‪ .‬د مثال په توګه‪ ،‬د قزاقستان د تیمیراتو کارخانه‪ ،‬یا د هندوستان د بیالیي کارخانه‬
                                                                                                                                             ‫‪31‬‬
                                                                                                                       ‫‪ .‬کورډیلټ (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫‪ .‬د مثال په توګه‪ ،‬روسیه غواړي په راتلونکو ‪ ۰-۵‬کلونو ک�? دغه ډول ‪ ۰۱۱-۵۱۱‬کارخان�? جوړ�? کړي‪ .‬له بل�? خوا چین ګن شم�?ر دغسي کارخاني‬
                                                                                                                                             ‫‪32‬‬
                                                                                                                                     ‫بندوي‬
‫‪ .‬شمالي والیتونه لکه �?اریاب‪ ،‬جوزجان‪،‬بلخ‪ ،‬کندز او تخار او احتماالْ هرات؛ ختی�? والیتونه لکه کابل‪ ،‬کاپیسا‪،‬پروان‪ ،‬لوګر او احتماالْ غزني‪ .‬ماخذ‪:‬‬
                                                                                                                                             ‫‪33‬‬
                                                                          ‫دا�?غانستان د مرکزي احصایی ادار�? کلن�? راپور ‪ ،۰۲۰۰‬زراعت‪.‬‬
‫له بل�? خوا‪ ،‬د لویو الرو له الر�? د ټرانسپورت زیربنا‪ 34‬داس�? نه ښکاري‪ ،‬چ�? د کرنیزو صادراتو په برخه ک�? به خنډ وي‪ :‬داس�?‬
     ‫ښکاري‪ ،‬چ�? ګاونډیو هیوادونو نه خالي راګر�?یدل په ص�?ر ته نږد�? حاشیوي لګښت ولري‪ .‬د کرن�? او کرنیز�? سوداګر�? د‬
‫پرمختګ پر وړاند�? اړوند خنډونه باید مخک�? له د�? چ�? له من�?ه والړ شي‪ ،‬باید په م�?صل ډول مطالعه شي او د مطالع�? لپاره ی�?‬
 ‫باید د تیر�? لسیز�? د کرن�? د بیالبیلو سترو پراختیایي پروژو له تجربو څخه کار واخیستل شي‪ .‬دا موضوع د کرن�? د سکتور په‬
‫جاري څیړنه ک�? تر الس الند�? نیول شو�? ده‪ .‬هغه �?عالیتونه چ�? په د�? څیړنه ک�? په ګوته کیږي‪ ،‬د سرچینو د دهلیز د ستراتیژ�?‬
  ‫د بشپړولو لپاره به وکارول شي‪ .‬د کانونو د استخراج ټول شمولتیا به‪ ،‬چ�? اوسمهال د سنجش وړ نده‪ ،‬په پایله ک�? په کرنه تکیه‬
‫ولري‪ .‬د تیر�? لسیز�? په اوږدو ک�? ډیری عامه منابع کرن�? ته �?انګړ�? شوي دي ( د بیلګ�? په توګه د کلیوالي سړکونو له الر�?)‪.‬‬
‫د سرچینو د دهلیز ستراتیژي به یوا�?�? هغه مهال په د�? توازن اغیزه وکړي‪ ،‬چ�? د کرن�? سکتور هم خپل�? مهم�? برخ�? مشخص�?‬
‫کړي‪ .‬د سرچینو دهلیز ته باید له د�? امله‪ ،‬د کرن�? او د کرنیز�? سوداګر�? دیوه سیال او رقیب په سترګه ونه کتل شي‪ ،‬بلکه هغه‬
                                                                                ‫باید دیوه تکمیلوونکي په توګه وګڼل شي‪.‬‬

                                                                                                  ‫چاپیریالیزي او ټولنیز�? اغ�?ز�?‬

‫‪ .۴۷‬عمومي اغیز�?‪ .‬په خپله د سرچینو د سکتور لپاره د کانونو وزارت لخوا د نړ�?وال بانک په مالي مرسته په ‪ 12-2511‬کلونو‬
‫ک�? سټراتیژیکه چاپیریالي او ټولنیزه ارزونه (‪ )SESA‬په الره واچول شوه‪ .‬اوبو ته د رقابتي اړتیا د رامن�?ته کولو له الر�? د اوبو‬
‫د رسولو په برخه ک�? په ګوته شوي خطرونه او همدارنګه که چیر�? په مرکزونو ک�? کارول شوي �?رعي تولیدات زیرمه شي‪ ،‬نو‬
‫د �?مک�? د لړز�? خطرات ( د بیلګ�? په توګه د مسو د پروسس لپاره د ت�?اله جاتو موانع) د لړز�? د خطراتو د زیاتیدو المل نه کیږي‪،‬‬
    ‫د �?مک�? د مدیریت غښتلي توب ته اړتیا لیدل کیږي‪ ،‬څو په کا�?ي اندازه او اغیزمنه توګه دوباره تنظیم ته الره هواره کړي او‬
 ‫همدارنګه سیمه ییزو ټولنو ته زمینه مساعده کړي‪ ،‬څو له پانګونو څخه ګټه پورته کړي‪ .‬په داس�? حال ک�? چ�? د ‪ SESA‬�?ین�?‬
‫برخ�? غښتلي کیدو ته اړتیا لري‪ ،‬دد�? المل شو�? ده‪ ،‬څو روان کارونه هم په وزارت او هم د چاپیریال ساتن�? په ملي اداره ک�? د‬
‫څارن�? د غښتلي کیدو او وړتیاوو د لوړ�?دو په لور سوق شي‪ .‬هغه موضوعات‪ ،‬چ�? په ګوته کیږي‪ ،‬له د�? سره به هم مرسته وکړي‪،‬‬
  ‫څو په هغو څیړنو باند�? تمرکز وشي‪ ،‬چ�? د پانګوونکو لخوا په الره اچول کیږي او د چاپیریالي او ټولنیز اغیزو د ارزون�? د‬
‫ادار�? لخوا ‪ ESIAs‬لخوا څیړل کیږي‪ .‬دا کار به هم منابعو د پانګون�? او هم د سرچینو د دهلیز د دوام لپاره حیاتي ارزښت ولري‪،‬‬
   ‫چ�? د دارنګه ارزونو د تر سره کولو لپاره د د�? اجنسي ګانو په وړتیا باند�? مثبته اغیزه کوي‪ .‬په خپله له خصوصي پانګونو‬
  ‫هاخوا‪ ،‬چ�? باید دوامداره وي‪ ،‬د منابعو دهلیز باید دغو دریو موضوعاتو ته جدي پاملرنه وکړي‪ :‬اوبه‪ ،‬�?مکه او د ټولن�? ګټ�?‪.‬‬

    ‫‪ .۴۸‬د کابل لپاره اوبه‪ .‬د مس عینک د اوبو د سرچینو د نږد�? والي په پام ک�? نیولو سره‪ ،‬دغه سرچین�? د کابل لپاره داوبو له‬
 ‫سرچینو څخه جال په پام ک�? نیول کیدای نشي‪ .‬اوسمهال د کابل ښار سطحي اوبه له متوسط ژوروالي څخه تر السه کوي‪ ،‬چ�? د‬
‫�?مک�? دغه اوبه لرونک�? کچه ټیټه شوي ده( د اوبو سطحه له ‪ 1995‬کال څخه تر ‪ 2558‬کال پور�? ‪ 11‬متره ټیټه شو�?ده) او په‬
‫زیات احتمال دغه اوبه ککړ�? شوي هم دي‪ ،‬�?که چ�? دغه ښار د ککړو اوبو د ویستو سیستم نه لري‪ .‬کابل ښار په یوه کال ک�? نږدي‬
‫‪ 05‬میلیونه متر مکعبه اوبه له عامه پیپونو او خصوصي بمبو له الر�? تر السه کوي او په یوه ور�? ک�? دیوه هر وګړي پر سر ‪10‬‬
‫لیتره اوبه راوباسي‪ .‬دغه اندازه له هغ�? دوامداره انداز�? څخه‪ ،‬چ�? د �?مک�? له اوبه ورکوونک�? سطح�? څخه تر السه کیږي‪ ،‬زیاته‬
‫ده او یا له همد�? انداز�? سره یو شان ده‪ .‬که چیر�? د کابل ښار وګړي د یو شمیر کسانو له اټکل سره سم‪ ،‬تر ‪ 2505‬زیږدیز کال‬
‫پور�? شپږ میلیونه کسانو ته لوړ شي او د هر شخص پر سر د اوبو مصر�? دنورو کم عایده هیوادونو انداز�? ته لوړ شي ( ‪ 45‬لیتره‬
‫په یوه ور�? ک�?) نو اوبو ته اړتیا به په یوه کال ک�? نږد�? ‪ 95‬میلیونه متر مکعبو ته لوړه شي‪ ،‬چ�? داوسني وخت لږ تر لږه در�?‬
‫برابره به وي‪ .‬که څه هم اوبو ته اړتیا تر ډیره حده پور�? توپیر کوي او همدارنګه د اړتیا په زیاتیدو او کمیدو ک�? بدلون را�?ي‪ ،‬د‬
‫بیلګ�? په توګه که چیر�? اړتیا لومړی په چټک�? سره زیاته شي او بیا په کراره او یا په معکوس ډول – نو دا موضوع د پانګون�? د‬
                                                                                              ‫پریکړو لپاره ډیره مهمه ده‪.‬‬

‫‪ .۰۸‬په ورته وخت ک�?‪ MJAM ،‬ادعا کړ�? ده‪ ،‬چ�? د عینک کان به په یوه کال ک�? په تقریبي ډول ‪ 12-7‬میلیونه متر مکعبه اوبو‬
‫ته اړتیا ولري‪ ،‬حتی که له ټاکل شوي معیار سره چ�? د اوبو بیا کارول پک�? شامل دي‪ ،‬جوړ شي ( لکه څنګه چ�? ‪ MJAM‬دد�?‬
‫کار لپاره هوکړه کړ�? ده)‪ .‬خو ان ‪ 12‬میلیونه متر مکعبه به د چلي په پرتله چ�? د مسو د کان د استخراج په برخه ک�? له د چاپیریالي‬
‫پلوه رهبر پیژندل شوی دی‪ ،‬کم�? وي‪ .35‬دا به ډیره غوره وي‪ ،‬څو له ‪ 25-14‬میلیونه متر مکعبه په پام ک�? ونیول شي‪ ،‬کوم چ�?‬
‫دیوه ښه عمل په توګه په پام ک�? نیول کیدای شي‪ .‬په عینک ک�? د �?مک�? اوبه ورکوونک�? سطحه د کابل په پرتله پورته ده او لکه‬
‫څنګه چ�? دد�? دواړو سیمو اتصال په دقیقه توګه معلوم ندی‪ ،‬نو دد�? خطر موجود دی‪ ،‬چ�? په عینک ک�? د اوبو کمبود به په کابل‬
‫ک�? د اوبو د کمبود المل شي‪ .‬په هر صورت ک�? به دا کار دغه اوبه لرونک�? سطحه په کابل ک�? د اوبو د راتلونک�? سرچین�? په توګه‬
                                                                                                                                ‫‪34‬‬
     ‫‪ .‬د مثال په توګه‪ ،‬د لوړ�? وړتیا لرونک�? ټرانسپورټي الري لکه لوی سرکونه او د ر�?ل لیک�? چی د کلیو او ثانو�? سړکونو سره توپیر لري‪.‬‬
                                                                                                                                ‫‪35‬‬
                                                                                             ‫‪ .‬هیویه‪ ،‬بانډي او ګواجرډو (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫له السه وباسي‪ 36.‬د عینک داوبو رسول به تر هغ�? پور�? دوامداره او د ډاډ وړ نه وي‪ ،‬څو په کابل ک�? داوبو د اړتیا لپاره د حل‬
 ‫کومه الره پیدا نه شي او یا دغه کان د اوبو لپاره کومه بله سرچینه پ�?دا نه شي‪ .‬په دواړو صورتونو ک�? باید له سطحي اوبو کار‬
‫واخیستل شي‪ :‬د ښار لپاره دیوه بند ودانول‪ ،‬چ�? احتمالي موقعیت به ی�? دمیدان په سیند په شاتوت ک�? وي‪ ،‬چ�? په تقریبي ډول ‪055‬‬
‫میلیونه امریکایي ډالرو پانګون�? ته اړتیا لري او د ودانولو لپاره لږ تر لږه پن�?و کلونو ته اړتیا لري او په همد�? ډول د ګلبهار بند‬
‫دی‪ ،‬چ�? په تقریبی ډول ‪ 055‬میلیونه ډالرو او د جوړولو لپاره له شاتوت څخه زیات وخت ته اړتیا لري‪ 37‬او په خپله عینک هم باید‬
‫یوه زیرمه جوړه کړي ( ذخیروي بند) څو سطحي اوبو څخه کار واخیستی شي‪ MJAM .‬د دارنګه زیرم�? د عملي کیدو د وړتیا‪،‬‬
‫لګښت او وخت په اړه یوه مطالعه په ډاګه کوي‪ ،‬چ�? دا ټول موضوعات د پام وړ توپیر لري‪ .‬دغه زیرمه کولی شي په اوږده مهال‬
                                   ‫ک�? کله چ�? کان خپل �?عالیت بند کړ‪ ،‬د کابل لپاره داوبو دیو�? سرچین�? په توګه کار ورکړي‪.‬‬

‫‪ .۵۱‬په خپله د کابل لپاره د اړتیا بدلون د زرګونه سناریو ګانو م�?صل�? ارزون�?‪ ،‬چ�? د منابعو د رسولو له مبهم ماډل سره یو شان‬
‫دی‪ ،‬د طر�?ینو د پانګون�? له ستراتیژ�? مالتړ کوي‪ ،‬په کومه ک�? چ�? کان د ښار د اوبو رسولو یو اندازه لګښت ورکوي‪ .‬د زیات�?‬
‫اړتیا او رسولو د سناریو ترچوکاټ الند�?‪ ،‬کابل ته د اوبو ورکولو لپاره د لوګر د اوبه لرونک�? سطح�? چمتو کول یو بل انتخاب دی‪،‬‬
 ‫چ�? په راتلونک�? لسیزه ک�? د کابل د مخ په زیاتیدو اړتیا د پوره کولو لپاره په پام ک�? نیول کیدای شي‪ .‬که چیر�? امنیتي وضعیت‬
‫دغ�? اوبه لرونک�? سطح�? ته د السرسي اجازه ورکړي‪ ،‬نور تر هر ډول سناریو الند�? به دغه اوبه لرونک�? سطحه کابل ته اوبه‬
‫ورکړي‪ ،‬سیمه به خړوبه کړي او همدارنګه عینک ته به هم اوبه ورکړي‪ .‬د د�? سناریو ګانو په چوکاټ ک�?‪ ،‬دا به بسنه ونکړي او‬
‫د کابل ښار‪ ،‬خړوبولو او عینک تر من�? د اوبو د اړتیا پر سر شخړ�? به زیات�? شي‪ .‬د عینک نسبي انداز�? ته په پام سره دا یو مهم‬
‫�?کتور ندی‪ ،‬په داس�? حال ک�? چ�? اوبو ته د کابل مخ په زیاتیدو اړتیا د لوګر اوبه لرونک�? سطح�? د عینک په پرتله یو ستر ګواښ‬
‫دی‪.‬د شاتوت یا بل کوم ورته بند جوړول به دغه خطر له من�?ه یوسي او په هر ډول حاالتو ک�? به په کا�?ي اندازه د اوبو په رسولو‬
‫سره به د مصیبتونو د رامن�?ته کیدو مخه ونیسي‪ .‬د شاتوت په بند باند�? پانګونه زیاتو پیسو ته اړتیا لري‪ ،‬چ�? اوسمهال دغه انتخاب‬
‫ډیر ګران تمامیږي‪ .‬له د�? سره سره‪ ،‬د عملیاتي اقتصاد په پام ک�? نیولو سره‪ ،‬د اوبو زیات لګښت د مسو د کانونو له ګټورتیا سره‬
‫ډیر کم ت�?اوت لري‪ ،‬خو د اوبو د وسایلو په مقابل ک�? له مالي عوایدو سره زیات توپیر لري‪ .‬له د�? امله‪ ،‬د مسو کانونه د اوبو د تمدید‬
‫لپاره د پیسو ورکړ�? ته زیات تمایل لري ( په چلي ک�? دیو متر مکعب اوبو لپاره ‪ 4‬امریکایي ډالر)‪ .‬که چیر�? د عینک کان وکړای‬
‫شی دومره پیس�? ورکړي‪ ،‬نو د شاتوت بند به له اقتصادي ا و مالي پلوه عملي بڼه غوره کړي‪ .‬په بل عبارت‪ ،‬عینک کولی شي د‬
‫کابل او لوګر د ساح�? لپاره د اوبو د خوندي تامین لپاره یو انتخاب په پیسو واخلي‪ ،‬که چیر�? د اوبو سیستم د حل یوه برخه جوړیدل‬
‫غواړي‪ .‬دا کار د اوبو د کارولو د سطح�? په برخه ک�? د ‪ MJAM‬د ژمنو د څارلو په ترڅ ک�? او د امنیتی وضعیت په ښه کیدو سره‬
 ‫ژر تر ژره د اوبه لرونک�? سطح�? د ازمویلو له الر�? تر سره شي او له امله ی�? په نړیواله کچه پرتله کیدونک�? تعر�?ه یا لګښت‬
                                                                                                               ‫وضع شي‪.38‬‬

‫‪ .۳۰‬د �?مک�? استمالک‪ .‬د �?مکو تنظیم او اداره یوه مهمه موضوع ده‪ ،‬�?که چ�? د سرچینو د دهلیز په اوږدو ک�? د پانګون�? د شونتیا‬
‫لپاره د �?مک�? استمالک مهم ارزښت لري‪ .‬په ا�?غانستان ک�? له څو لسیزو جګړو وروسته‪ ،‬د �?مک�? د مدیریت سیستم د یوه مشترک‬
‫او کله ناکله متضاد حقوقي سیستم لخوا تر سره شوی دی‪ .‬د تصد�? د مود�? د خوندیتوب نشتوالی او همدارنګه دیوه روښانه حقوقي‬
  ‫او پالیس�? چوکاټ نشتوالی‪ ،‬چ�? له �?مک�? سره سروکار ولري‪ ،‬دد�? المل شوی‪ ،‬چ�? د خلکو او ټولنو تر من�? د �?مک�? پر سر‬
‫شخړ�? رامن�?ته شي‪ .‬دغه شخړ�? تیر�? او اوسني قومي او مذهبي شخړ�? ال پس�? غښتل�? کوي‪ ،‬چ�? له پراختیایي او د بیارغون�? له‬
‫پروګرامونو سره تړاو لري او د کرنیز سکتور د سالم�? او دوامداره پرمختیا مخه نیسي او په حکومت باند�? د پراختیا او د خلکو‬
‫او دهغوی د ساتن�? په برخه ک�? د خلکو اعتماد کموي‪ .‬یوا�?�? شاوخوا په دریو کی یوه د ګاډستر تر پوښښ الند�? ده‪ .‬د �?مکو د ثبت‬
   ‫محدود او زوړمیتود د �?مکو په سر د عر�?ي ادعاوو د زیاتوالي المل کیږي او همدارنګه د اجار�? د موضوعاتو د هوارولو په‬
‫موضوعاتو ک�? دستونزو د رامن�?ته کیدو المل کیږي‪ .‬په ا�?غانستان ک�? د مجدد تنظیم لپاره کومه �?انګړ�? پالیسي نشته‪ .‬د �?مک�? د‬
‫مدیریت قانون تر اص الحاتو الند�? ده او د �?مک�? د سلب مالکیت قانون هم باید له نړیوالو معیارونو سره مطابقت ولري‪ .‬په دواړو‬
‫دغو قوانینو ک�? الزمه اصول او مقررات موجود ندي‪ .‬په تنظیمي چهارچوب ک�? خال تر ډ�?ره حده د حکومت د کمزور�? تطبیقي‬
 ‫وړتیا او د همغږ�? د ستونزو له امله رامن�?ته شو�? ده او د قانون په پلي کیدو ک�? د اختال�? المل کیږي‪ .‬په پایله ک�?‪ ،‬د �?مک�? د‬
‫سنجش په برخه ک�? پانګونه ( د مالکیت او شخړو د هوارولو په ګډون) او د �?مک�? د مالکیت د مدیریت په برخه ک�? د حکومت د‬
‫وړتیا لوړول هم په خپل ذات ک�? او هم د سرچینو د دهلیز په برخه ک�? مهم دي‪ .‬د ا�?غانستان د اراضي اداره باید د داس�? اصالحاتو‬
‫او پانګونو لپاره مرکزي نقطه وي‪ :‬د نوي حقوقي او کړنالر�? د چارچوب لپاره د تصویب او سالمشورو د مدیریت به موخه او‬
‫همدارنګه د سرچینو د دهلیز په اوږدو ک�? د جغرا�?یایي برخو د موضوعاتو د مدیریت لپاره د الزمو وړتیاوو د رامن�?ته کولو لپاره‪.‬‬
‫په د�? وړتیاوو ک�? دا موضوعات شاملیږي‪ :‬د�?مک�? د معلوماتي سیستم رامن�?ته کول‪ ،‬د �?مک�? د راجستر کولو د سیستم رامن�?ته‬

                                                                                                                               ‫‪36‬‬
                                                                       ‫‪ .‬د پ�?ل �?ریشمان لخوا د کابل او عینک لپاره ارقام (‪.)۳۱۰۳‬‬
                                                                                                                               ‫‪37‬‬
                                                                                                           ‫‪ .‬سخراني (‪.)۳۱۰۳‬‬
                                                                                                                               ‫‪38‬‬
                                                                                                                ‫‪ .‬همدغه لیکنه‪.‬‬
‫کول‪ ،‬د امالکو د ثبت �?عالیتونه رامن�?ته کول او د �?مک�? د اجاره ورکولو د خدماتو رامن�?ته کول‪ .‬د اراضي اداره د وړتیا لوړولو‬
‫مهمو هلو �?لو ته اړتیا لري‪ .‬له کومه �?ایه چ�? دغه اصالحات او پانګون�? د �?مک�? د ترالسه کولو لپاره مهمه او حیاتي ونډه لري‪،‬‬
‫نو په خپله هم د ز�?ربنا لپاره یو مهم اړخ دی‪ ،‬چ�? ژر تر ژره باید پیل شي‪ .‬تر ټولو مخک�? باید په هغو ساحو باند�? تمرکز وشي‪،‬‬
                                                              ‫کوم�? چ�? دسرچینو د دهلیز د رامن�?ته کولو لپاره اړین�? دي‪.‬‬

  ‫‪ .۳۲‬د ټولنو سره د ګټو شریکول‪ .‬د عینک او امو سیند په جوازونو ک�? داس�? شرایط راغلي دي‪ ،‬چ�? باید هغو ټولنو ته چ�? د‬
‫استخراجي پانګونو له امله زیانمنیږي‪ ،‬باید د ښوون�?یو او کلینیکونو په شان خدمات چمتو شي‪ .‬توقع ده‪ ،‬چ�? د راتلونکو کیندنو لپاره‬
‫جوازونه هم ورته شرایط ولري‪ .‬د کانونو وزارت په د�? وروستیو ک�? د کانونو د سکتور لپاره د ټولنیز�? پالیس�? الرښود خپور کړ‪،‬‬
‫چ�? په هغه ک�? ی�? یو لړ مهم موضوعات په ډاګه کړي دي‪ ،‬چ�? باید د حکومت‪ ،‬د کانونو د پانګوالو او مدني ټولن�? لخوا په پام ک�?‬
  ‫ً له دارنګه مقرراتو څخه سرچینه اخلي‪ ،‬کیدای شي مهم وي او د ټولن�? تر من�? د ګټو د‬  ‫ونیول شي‪ .‬د تمویل شرایط‪ ،‬چ�? احتماال‬
   ‫شریکولو لپاره دیوه چارچوب د رامن�?ته کولو لپاره یوه ضروري موضوع ده‪ ،‬څو د کانونو په برخه ک�? خلکو ته د اوسنیو او‬
‫راتلونکو پانګونو په اړه معلومات ورکړي‪ .‬د دارنګه یوه چارچوکاټ رامن�?ته کول باید له نورو اړوندو خواوو سره نږد�? همغږ�?‬
 ‫ک�? تر سره شي‪ ،‬په �?انګړ�? توګه د کانونو په برخه ک�? پانګوال او مدني ټولنه‪ .‬له نړیوالو تجربو نه معلومیږي‪ ،‬چ�? دارنګه یو‬
  ‫چوکاټ باید د ټولن�?زي پراختیا په تړونونو باند�? تمرکز ولري‪ ،‬چ�? دغه تړونونه د لومړیتوبونو په ټاکلو او د ونډو ‪ ،‬توقعاتو او‬
‫متوقعه پایلو په مشخص کولو ک�? په خپله ټولن�? ښکیلوي‪ .39‬د ټولن�? د پراختیا د تړونونو پر سر د پانګوالو او هر�? زیانمن�? شو�?‬
‫ټولن�? تر من�? خبر�? کیږي او په ترڅ ک�? ی�? داس�? میکانیزمونه رامن�?ته کیږي‪ ،‬چ�? په ډاګه کوي‪ ،‬چ�? ګټ�? باید څه ډول د ټولن�?‬
‫تر من�? شریک�? شي‪ ،‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬په پریکړه کولو ک�? د ښ�?و او نورو کم رنګو ګروپونو د استازو شاملول‪ .‬دارنګه تړونونه‬
                                                      ‫دد�? لپاره مهم دي‪ ،‬څو د کانونو په شاوخوا ک�? د ټولیز�? ود�? المل شي‪.‬‬

                                                                                                                                        ‫اداره‬
‫‪ .۳۳‬په ټولو سطحو ک�? د وړتیا لوړول‪ .‬په اغیزمنه توګه د ټولن�? پراختیایي تړونونه په سیمه ییزه سطحه د وړتیاوو په غښتلي کولو‬
‫ک�? مرسته کوي‪ .‬دد�? لپاره چ�? د منابعو دهلیز بریالی شي‪ ،‬نو د حکومت په ټولو سطحو ک�? باید وړتیاو�? لوړ�? شي‪ .‬د یو شمیر‬
 ‫اړوندو وزارتونو او ادارو د پالن جوړون�? وړتیا باید غښتل�? شي‪ ،‬چ�? په د�? ک�? د �?واید عام�? وزارت‪ ،‬د ټرانسپورت او هوایي‬
‫چلند وزارت‪ ،‬د سوداګر�? او صنایعو وزارت‪ ،‬د اطالعاتو او �?رهنګ وزارت‪ ،‬د کرن�?‪ ،‬اوبولګولو او مالدار�? وزارت‪ ،‬د کلیو د بیا‬
      ‫جوړولو او پراختیا وزارت‪ ،‬د اراضي اداره‪ ، NEPA،‬د ا�?غانستان د بریښنا شرکت او داس�? نور�? ادار�? شامل�? دي‪ .‬دد�?‬
‫وزارتونو له جمل�? څخه باید تر ټولو زیات د کانونو په وزارت ک�? وړتیا لوړه شي‪ ،‬چ�? دغه وزارت د ‪ NRRCP‬لپاره د همغږ�?‬
  ‫وزارت دی‪ .‬یوه هغه ساحه‪ ،‬چ�? د همغږ�? مالتړ ته بیړن�? اړتیا لري‪ ،‬هغه وړتیا ده‪ ،‬چ�? د اړوندو خواوو تر من�? د پرانستو او‬
‫روښانه خبرو اترو او د معلوماتو د شریکولو لپاره الزمه ده‪ :‬د ا�?غان حکومت تر من�?‪ ،‬په کابل او والیتونو ک�? د ریاستونو تر من�?‪،‬‬
  ‫د حکومت او خصوصي سکتور تر من�?‪ ،‬په خپله د خصوصي سکتور او زیانمنو شویو ټولنو ترمن�? او همدارنګه په لویه کچه د‬
                                                                                                ‫ا�?غانستان د وګړو تر من�?‪.‬‬

‫‪ .۵۰‬د بودیجي ش�?ا�?ه او غښتلي پروسه‪ .‬لکه څنګه چ�? په لومړی برخي ک�? په رڼا واچول شوه‪ ،‬د ‪ 2525‬کلونو په لومړیو ک�? له‬
‫کانونو څخه مالي عواید چي د كانونو د سپړلو او زیرمو د كچي پوري تړلي ده‪ ،‬په احتمالي ډول د ناخالصه کورنیو ملي عوایدو‬
‫‪ %4-2‬ته رسیږي‪ .‬له کومه �?ایه چ�? ا�?غان حکومت به تر هغه وخته پور�?‪ ،‬د ناخالصو کورنیو عوایدو نږد�? ‪ ٪20‬بودیجوي خال‬
‫ولري‪ ،‬نو د ال زیاتو اضا�?ي پانګونو لپاره به له غیر پراختیایي چارو څخه عواید په الس ک�? نه وي – لکه څنګه چ�? دا موضوع‬
    ‫په زیاتو نورو هیوادونو ک�? هم همداشان ده‪ -‬خو د عادي مالي تداوم لپاره ورته اړتیا لیدل کیږي‪ .‬نو له همدي امله دا�?غانستان‬
‫حکومت پریکړه کړ�? ده‪ ،‬له د�? سکتور څخه تر السه شوي عواید به د نورمال�? بودیج�? په پروسه ک�? شاملوي‪ .‬د بودیجوي پروس�?‬
‫د غښتلتیا او روڼتیا د رامن�?ته کولو ته دوام ورکول له د�? امله مهم دي‪ ،‬څو دغه پیس�?‪ ،‬وروسته له د�? چ�? یوه واحد بانکي حساب‬
  ‫ته راوړل شي‪ ،‬نو په اغیزمنه توګه مصر�? شي‪ .‬یو تر ټولو مهم اهمیت ی�? په هغو والیتونو ک�? عامه پانګون�? دي‪ ،‬چیرته چ�?‬
‫کانونه موقعیت لري او همدارنګه له د�? کانونو څخه عواید دي ‪ .‬دا له د�? امله دی‪ ،‬چ�? په یادو شویو والیتونو ک�? والیان او نور‬
‫اړوند اړخونه به له یوه قوي ن�?وذ څخه د قراردادونو د عوایدو په تر السه کیدو‪ ،‬او د پانګون�? د عمومي عملیاتي چاپیریال په څارنه‬
‫ک�? کار واخلي‪ .‬د مرکز او والیتونو تر من�? په مساویانه ډول د عوایدو د شریکولو د ناکام�? په صورت ک�? دنایجیریا او عراق په‬
‫شان هیوادونو ک�? اوږدمهاله ستونز�? رامن�?ته شوي دي‪ ،‬چ�? له امله ی�? په لومړني ه�?واد ک�? �?ساد وده موندل�? او په وروستي هیواد‬
                                          ‫‪40‬‬
                                             ‫ک�? د استخراجي صنایعو په برخه ک�? پراختیایي چار�? له �?نډ سره مخ شوي دي‪.‬‬


                                                                                                                                            ‫‪39‬‬
                                                                                                ‫‪ .‬د دوامداره پراختیا ستراتیژیګان�? (‪.)۳۱۰۳‬‬
‫‪ .‬د مثال په توګه‪ ،‬د عراق د هایدرو کاربنو قانون د اووه کالو راهیسي د والیاتو ترمن�? د عوایدو د ویش پر سر د اختال�?اتو له امله �?نډیدل�? دی او همدغه‬
                                                                                                                                            ‫‪40‬‬
                                  ‫رنګ�? په نایجیریا ک�? د والیاتو ترمن�? د ت�?لو د عوایدو ناعادالته ویش پدغه ه�?واد ک�? د شخړي المل بلل کیږي‪.‬‬
‫‪ .۳۳‬د بالقوه ضایعاتو د مخنیوي لپاره د قرار دادونو شدیده څارنه‪ .‬دد�? یقیني کول‪ ،‬چ�? عواید په بشپړه توګه بودیج�? ته رسیږي‪،‬‬
‫په هماغه اندازه مهم دي‪ ،‬لکه څنګه چ�? له رسیدو وروسته له د�? عوایدو سره چلند کیږي‪ .‬د خالصو عوایدو یا تولیداتو له اصلي‬
‫کچ�? نه د کمو راپور ورکول کولی شي د امتیاز حق یا د عوایدو په مالیاتو ک�? د پام وړ کموالی رامن�?ته کړي‪ .‬په �?انګړ�? توګه‪،‬‬
‫�?ناژ او خالصو عوایدو راپور ورکول دي‪ ،‬چ�? په د�? �?ای ک�? د ناوړه است�?اد�? شونتیا‬   ‫د زیان منن�? ټکی په تولیداتو ک�? د تولیداتو د ټ‬
‫زیاته ده‪ .‬همدارنګه هغه پروس�?‪ ،‬چ�? د تولیداتو د انداز�? له ریکارډ وروسته په قرارداد ک�? شامل�? دي‪ ،‬په نسبي ډول زیات�? دي‪،‬‬
‫چ�? د ا�?غان حکومت لپاره بیالبیلو حسابونو او مقرراتو ته اړتیا لري‪ ،‬څو وکړای شي په هر وخت ک�? چ�? وغواړي‪ ،‬ریکارډونو ته‬
 ‫السرسی ولري‪ .‬له د�? امله‪ ،‬تولیدات باید په سرچینه ک�? لږ تخمین شي‪ ،‬او یو اندازه وسایل‪ ،‬چ�? د د�? میکانیزم په اوږدو ک�? نه‬
  ‫لیږدول کی ږي‪ ،‬باید تر الس الند�? وي‪ ،‬څو د تولیداتو کچه معلومه شي‪ .‬دغه خطر د پام وړ دی‪ :‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬دهغو وسایلو‬
‫ارزښت‪ ،‬چ�? د ګمرک له الر�? را�?ي‪ ،‬د کلونو کلونو لپاره کم ښودل شوي دي‪ .‬له د�? امله ‪ ،‬چ�? ستر نړیوال شرکتونه به په کانونو‬
‫ک�? تولیداتو سره سروكار لري ‪ ،‬نو له د�? امله باید هغوی د دي ګذارش په وركول سره دي جرم ک�? شریک وګڼل شي ( او له د�?‬
‫امله باید د ترالسه کولو لپاره یو څه ولري) او یا باید د کم راپور ورکولو لپاره غولیدلي وي‪ ،‬لکه څنګه چ�? په هر ډول حاالتو ک�?‬
 ‫به دغه شرکتونه خپل مدیریتي جوړښت له خپلو کارکوونکو سره ح�?ظ کړي‪ ،‬نو وروست�? نظریه ناشون�? ښکاري‪ .‬په پایله ک�? به‬
 ‫دد�? شرکتونو چلند او انګیزه د عوایدو د لیکاژ د کنټرول لپاره مهمه وي‪ .‬په ورته وخت ک�?‪ ،‬محا�?ظتي تدابیر کیدای شي دد�? په‬
   ‫یقیني کولو سره غښتلي شي‪ ،‬چ�? د کانونو په وزارت ک�? د قراردادونو د څارن�? واحد په مناسبه توګه روزنه لیدل�? ده‪ ،‬په کا�?ي‬
‫اندازه وړتیا لري او سپیڅل�? مسلکي �?انګړن�? لري‪ .‬سربیره پر د�?‪ ،‬د مدني ټولن�? ادار�? کیدای شي د څارن�? او حساب اخیستو په‬
‫برخه ک�? خپلواک�? سرچین�? اوسي‪ ،‬په د�? صورت ک�?‪ ،‬چ�? دهغوی وړتیا لوړه شي او مالي چار�? روښانه وي‪ .‬د ‪ EITI‬په پروسه‬
                                                              ‫ک�? د ا�?غان حکومت شاملیدل به دغه پروسه الپس�? زیاته کړي‪.‬‬

                                                                                                               ‫ه‪ .‬نتیجه ګیري‬
‫‪ .۳۶‬ټولیزي اغیز‪ :‬پانګونه‪ ،‬دند�? او معیشت‪ .‬لکه څنګه چ�? پورته تشریح شول‪ ،‬هغه دند�? چ�? په مستقیم او غیر مستقیم ډول د‬
‫استخراجي صنعت له الر�? رامن�?ته کیږي‪ ،‬آن په یو�? خوشبینانه سناریو ك�? هم لږ�? دي‪ .‬یو شمیر دند�? به د زیربنا د ودانولو په‬
     ‫برخه ک�? رامن�?ته شي‪ .‬د دغه صنعت د معیارونو له مخ�? کیدای شي د بامیانو‪ -‬دوشي سړک جوړونه د ‪ 055‬څخه نیول�?‬
‫تر‪ 055‬پور�? کسانو ته کاري �?رصت برابر شي او د ح�?ظ و مراقبت لپاره به ی�? په هر یو کیلومتر ک�? تر څلورو پور�? کسان‬
‫په کار وګومارل شي‪ .‬له شپږو څخه تر اتو پور�? دا ډول برخ�? او د دهلیز د نږد�? ‪ 2555‬کیلومتره مستقیم سړک په ترڅ ک�? به‬
  ‫د سړکونو په برخه ک�? د لنډمهاله او من�?مهاله لومړیتوبونو له امله نږد�? ‪ 15555‬زره دند�? رامن�?ته شي‪ .‬که چیر�? د ودانولو‬
 ‫چار�? تر ډ�?ره په بشر�? �?واک اتکا وکړي‪ ،‬نو کیدای شي‪ ،‬چ�? دغه شمیره نوره هم لوړه شي‪ ،‬خو تجربو ښودل�? ده‪ ،‬چ�? دد�?‬
‫کار تر سره کول د مدیریت د مهارتونو یو�? لوړ�? درج�? ته اړتیا لري او د کلیوالي سړکونو څخه پرته‪ ،‬حتی په کم عایده ه�?وادونو‬
‫ک�? هم په مشکله تر سترګو ک�?ږي‪ .‬په ورته ډول‪ ،‬د ر�?ل پټل�? په برخه ک�? به لږ شم�?ر خلک په کار و ګومارل شي‪ ،‬�?که چ�? په ښه‬
‫کی�?یت سره د ر�?ل پټل�? جوړونه او ترمیم ی�? تر ډ�?ره حده په ماشینونو متکي دي‪ .‬د هغه ‪ 005‬کیلو متره ر�?ل پټل�? برخه‪ ،‬چ�? پورته‬
‫ی�? یادونه وشوه‪ ،‬او د ورته ر�?ل پټل�? لپاره په یوه کیلو متر ک�? د څارن�? او ترمیم لپاره د نیمایي کارګر یا دند�? ته اړتیا وي‪ ،‬نو په‬
‫د�? ترتیب به دغه سکتور ‪ 205‬نو�? دند�? رامن�?ته کړي‪ .‬د غیر مستقیمو دندو په اړه د محتاط اټکل له مخ�?‪ ،‬د ټرانسپورټ ز�?ربنا‬
   ‫به په ټولیزه توګه شاوخوا ‪ 200555‬دند�? رامن�?ته کړي‪ .‬یو څو سوه خلک به د ډبرو د سکرو په وسیله چلیدونک�? بر�?ښنایي‬
‫کارخانه ک�? په کار وګومارل شي او څو سوه نورو ته به د ډبرو سکرو د کان د �?عالیت له امله کار پ�?دا شي‪ ،‬خو د ګازو په واسطه‬
  ‫چلیدونک�? کارخان�? به ډ�?ر کم کاري �?رصتونه برابر کړي او د بریښنا د تمدید کارونه خو به ال کم خلک په کار کړي‪ .‬ممکن یو‬
      ‫شم�?ر نور خلک‪-‬چ�? احتماالْ به د لوړ مهارت لرونکی وي‪ -‬د اوبو بند او د چټلو اوبو د ویستن�? په س�?ستم ( ‪wastewater‬‬
‫‪ )system‬ک�? په کار وګومارل شي‪ .‬په ټولیزه توګه‪ ،‬که چیر�? د کار پ�?داک�?دن�? لوړه کچه په پام ک�? ونیول شي نو کانونه‪ ،‬د اړونده‬
 ‫زیربناوو ح�?ظ و مراقبت او د عرض�? په زن�?یرونو ک�? نور�? غ�?ر مستقیم�? اغیز�? به وکوالی شي چ�? یوا�?�? د ‪ 155‬زرو‬
 ‫څخه نیول�? تر ‪120555‬زرو پور�? خلکو ته د کار زمینه برابره کړي‪ ،‬هغه هم پد�? شرط چ�? ټول�? زیرم�? پراختیا ومومي او‬
‫زیربناو�? جوړ�? شي چ�? دا کار د ‪ 2525‬کلونو د من�?نیو پور�? امکان لري‪ .‬او که چ�?ر�? ټیټه کچه په پام ک�? ونیول ش�? نو د دندو‬
‫شم�?ره به له ‪ 05‬زرو څخه نیول�? تر ‪ 155555‬پور�? وي ( که چ�?ر�? د �?والدو کارخانه جوړه نش�? نو ک�?دای شي دا شم�?ره نوره‬
‫هم را راکمه شي)‪ .‬بلخوا‪ ،‬د پانګون�? اندازه به ډ�?ره زیاته وي‪ :‬د ښ�? سناریو په صورت ک�? به د ‪ 12‬څخه نیول�? تر‪ 10‬میلیارډه‬
 ‫ډالرو پور�? عامه او خصوصي پانګونه وشي ( او متوسطه سناریو ک�? له ‪ 9-7‬میلیارده ډالرو پور�?)‪ ،‬چ�? په یوه کال ک�? به له‬
                                                ‫‪ 755‬میلیونو څخه تر ‪ 1.0‬میلیارده ډالرو پور�? مالي عواید له �?انه سره ولري‪.‬‬

 ‫‪ .۳۷‬د سكتور لخوا د رامن�?ته شوی اقتصادي ود�? عمومي والی به په هغه �?رعي اغ�?زو پور�? تړاو ولري چ�? پدغه سکتور‬
‫ک�? د پانګونو په پایله ک�? پیدا ک�?ږي‪ :‬دوي څرنګه كوالي شي د كرهنیز�? اختیا المل وګر�?ي‪ ،‬او همدا رنګه د ارزانه او په اسانه‬
‫تر السه ك�?دونكو موادو له الري تولیدي پراختیا ( له بر�?ښنا نه نیول�? تر �?لزاتو او پرزه جاتو پور�? ) رامن�?ته او د مالي عوایدو له‬
‫امله مالي غښتلتیا ومومي‪ .‬ددغو پانګونو د عملي کیدو اوږده موده په ډاګه کوي‪ ،‬چ�? لومړي په ترتیب سره تر سره شي‪ :‬د چمتو‬
 ‫والي په څنګ ک�? باید دهغو اداري خنډونو د ل�?ر�? کولو لپاره هم ګامونه واخ�?ستل شي‪ ،‬کوم چ�? د کلیوالي او ښاري خصوصي‬
‫سکتور مخه نیسي چ�? له عملي ک�?دو وروسته له هغو څخه ګټه تر السه کړي‪ .‬دهغو ګڼ شم�?ر ا وسترو پروګرامونو په پام ک�? نیولو‬
‫سره چ�? په ت�?رک�? ی�? د خصوصي سکتور د مالتړ لپاره هل�? �?ل�? کړي دي‪ ،‬او همدارنګه دهغوي ښو پایلو ته په پام سره‪ ،‬باید‬
 ‫داس�? ګامونه واخ�?ستل شي چی نوښت پک�? وي او له تیرو تجربو څخه په ک�? پوره پوره زده کړه شوی وي‪ .‬له بل�? خوا‪ ،‬نورو‬
     ‫سکتورونو ته د ز�?ربنا ګټ�? ک�?دای شي ډ�?ر�? زیات�? وي‪ :‬په یو شم�?ر مخ پر وده ه�?وادونو لکه ګانا ک�?‪ ،‬د کانونو په برخه ک�?‬
‫پانګون�? دد�? المل شو�?‪ ،‬چ�? د مستقیم او غیر مستقیمو دندو په پرتله ی�? لس برابره زیات�? دند�? رامن�?ته کړ�?‪ ،‬او دا کار هله وشو‬
  ‫کله چ�? ی�? په هغه سیمو ک�? چ�? پخوا کار پک�? نه وو شوی او د ز�?ربنا نشتوال�? دنورو سکتورونو په وړاندي یو ستر خنډ وو‪،‬‬
                                                                                               ‫‪41‬‬
                                                                                                  ‫زیربناو�? جوړ�? کړی‪.‬‬

‫‪ .۳۸‬لنډ مهالي لومړیتوبونه د د�? لپاره دي چ�? نرم�? زیربناو�? جوړ�? شي‪ ،‬د سترو او اوږدمهاله �?عالیتونو ترسره كولو لپاره‬
   ‫چمتووالي پ�?ل شي‪ ،‬د خصوصي سکتور د خطراتو د مخنیوي لپاره اسباب رامن�?ته شي او په سختو ز�?ربناوو ک�? کوچن�? او‬
‫هڅونک�? پانګون�? وشي‪ .‬د ب�?الب�?لو پراختیایي همکارانو پروګرامونو په د�? لومړیتوبونو وار دمخه كار پ�?ل كړ�?( د ب�?لګي په توګه‪،‬‬
       ‫د د اسیایي پراختیا بآنك د ټرانسپورت پروګرام‪ ،‬د نړ�?وال بانک د ‪ SDNRP II‬پروژه او د پراختیایي پالیسي بالعوضه‬
‫مرست�?)‪ .‬پات�? نور د خصوصي سکتور پانګون�? دي‪ .‬هغه نور موضوعات‪ ،‬چ�? تر ټولو ستر لومړیتوب لري او التر اوسه خو یا‬
‫تمویل شوي ندي او یا ی�? تمویل باوري نه دی او یا هم الزیات تمویل ته اړتیا لري په د�? ډول دي‪ :‬د کانونو د اړتیاوو د پوره کولو‬
 ‫لپاره د کورنیو شرکتونو وړتیاو�?‪ ،‬د مهارتونو د عرض�? او اړتیا ترمن�? انډول‪ ،‬د �?ای�? خلکو سره د ګټو د شریکولو په مقصد د‬
   ‫ټولن�? د پراختیایي تړونونو پلي کول‪ ، ،‬د بر�?ښنا د شبک�? کود(‪ )grid code‬رامن�?ته کول او د شبک�? له پالن جوړون�? سره د‬
‫عینک د بریښنا پالن یو �?ای کول‪ ،‬د ر�?ل د ټرم�?نلونو جوړول او د ‪ PPPs‬په توګه دهغو �?عالول ( همدارنګه د تیلو د چاڼ کارخانه‬
‫جوړول‪ ،‬چ�? چمتوالی ی�? ادامه لري)‪ ،‬چ�? دد�? لپاره په احتیاط ډیزاینول او په سمه توګه پلي کول د پ�?سو په پرتله ډیر زیات اهمیت‬
  ‫لري‪ ،‬د سړکونو د ترمیم ترتیبات‪ ،‬د مهمو سړکونو جوړونه یا وړتیا ډ�?رونه ( په �?انګړ�? توګه د بامیان – دوشي او جالل آباد‪-‬‬
                                                     ‫پ�?ښور سړکونه) او د کابل د اوبو لپاره د سټراتیژ�? تر الس الند�? نیول‪.‬‬

     ‫‪ .۳۹‬له زیرمو څخه د باند�? خصوصي پانګونه د وخت او انداز�? له پلوه په واقعیتونو بنا وي او همدارنګه د خطراتو د‬
‫شریکولو لپاره د نوي وسایلو څخه کار واخلي‪ .‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬د ز�?ربناوو په برخه ک�? �?ین�? پانګون�? باید په خصوصي ډول‬
 ‫تمویل شي‪ .‬د ر�?لونو ټرم�?نلونه اکثر په خصوصي ډول تمویلږي او هغه ټرم�?نلونه چ�? د عامه بودیجي څخه تمویلیږي‪ ،‬د ناکام�?‬
 ‫اوږده مخینه لري‪ .‬له د�? سره سره‪ ،‬دا باید په پام ک�? ونیول شي‪ ،‬چ�? د اوسنی نایقینی په �?ضا ک�? که چیر�? خصوصي پانګونه‬
‫ترسره هم شي‪ ،‬نو په لومړیو ک�? به په ډ�?ره کمه کچه وي‪ ،‬چ�? له لسګونو میلیونه ډالرو څخه به زیاته نه وي‪ ،‬لکه ټرم�?نلونه‪ ،‬کوچني‬
‫صنعتي کارخان�? چ�? ګاز وکاروي او یا د ګازو په وسیله چلیدونک�? د بریښنا کوچن�? کارخان�?‪ .‬که چیر�? دغه پانګون�? بریال�? شي‪،‬‬
 ‫نو بیا دد�? احتمال شته چ�? خصوصي پانګون�? زیات�? شي‪ .‬حتی دد�? لومړنیو کارونو لپاره باید د خطرونو د کمولو لپاره اسباب‬
‫چمتو شي‪ ،‬چ�? له سیاسي خطر نه هاخوا باید د خرڅالو او تدارکاتو تړونونه تضمین کړي‪ .‬د نړیوال بانک د قسمي خطر تضمینونه‬
‫(‪ )PRGs‬دغه ډول وسیله وړاند�? کوي‪،‬چی باید په مناسبه توګه ډیزاین شي‪ .‬په د�? ډول‪ ،‬په �?رعي صنعتونو یا د ر�?ل په ټرم�?نلونو‬
     ‫ک�? کوچن�? او لومړن�? خصوصي پانګون�? کیدای شي د باارزښته تجربو او په پایله ک�? دد�? نظری�? د ثبوت لپاره �?رصتونه‬
                                                                                                           ‫رامن�?ته کړي‪.‬‬

‫‪ .۶۵‬ټول ټال ‪ 088‬میلیونه امریکایي ډالر – ‪ 2.1‬میلیارده ډالرو اضا�?ي ژمنو ته اړتیا ده‪ .‬ډ�?ری دغه اندازه پ�?س�? به په من�? مهاله‬
‫ډول پري كړاي شي‪ ،‬خو بیړنیو ژمنو ته اړتیا ده‪ ،‬څو د امکان تر حده ژر تر ژره ډیزاین او قرارداد کول پ�?ل شي‪ .‬همدارنګه‪ ،‬له‬
 ‫د�? سره موازي‪ ،‬م�?صلو تحلیلي کارونو ته اړتیا ده‪ ،‬لکه د عملي ک�?دو د امکان مطالعاتو ته اړتیا ده‪ ،‬څو د دهل�?ز په اوږدو ک�? د‬
‫کرن�? او کرنیز�? سوداګر�? د پراختیا لپاره ( د کرن�? د سکتور د اوسن�? څیړن�? دیو�? برخ�? په توګه) په الره واچول شي‪ ،‬د انرژ�?‬
‫– پوالدو د برخ�? په اوږدو ک�? د بر�?ښنا د تمدید د عملي ک�?دو ډیزاین یا مطالعات ( د ب�?لګ�? په توګه له مزار شری�? څخه تر بامیان‬
‫پور�?)‪ ،‬همدارنګه د امکان په صورت ک�? له دره صو�? څخه تر مزار شری�? پور�? د اوسپن�? پټل�? د ډیزاین مطالعات باید تر سره‬
‫شي‪ .‬په ټولیزه توګه دغه کارونه یو څو میلیونه ډالره لګښت ته اړتیا لري او من�?مهاله انتخابونو ته الره هواروي‪ ،‬چ�? باید په چټک�?‬
                                                                                                         ‫سره تر سره شي‪.‬‬

‫‪ .۶۰‬من�? مهاله لومړیتوبونه – له ‪ 1822‬څخه تر ‪ 1820‬پور�?‪ -‬د انرژي او پوالدو په برخه ک�? او همدارنګه د �?عالیتونو له‬
‫لومړي پړاو څخه د څو ګونو اغیزو په رامن�?ته ک�?دو باند�? تمرکز کوي‪ .‬من�? مهالي �?عالیتونو ک�? به د سختو زیربناوو په برخه ک�?‬
‫د ب�?الب�?لو سترو انتخابونو تر من�? ټاکنه شامله وي‪ ،‬چ�? د نرم�? ز�?ربنا لپاره د بدل�?دونکي جغرا�?یایي او سکتوریز تمرکز په وسیله‬
‫بشپړیږي‪ .‬په سختو ز�?ربناوو ک�? په �?انګړي ډول له حاجي ګک څخه شمال ته د ر�?ل پټل�? بشپړول او بیا ودانول او همدارنګه د‬
‫انرژ�? د دهل�?ز په اوږدو ک�? د بر�?ښنا د تمدید انتخابول او ودانول شامل دي‪ .‬نور�? پانګون�? کیدای شي تعقیبي پانګون�? او یا د هغو‬
                                                                                                                       ‫‪41‬‬
                                                                              ‫‪ .‬پي‪ .‬ډبلیو‪ .‬سي (‪)۳۱۱۰‬؛ نړ�?وال بانک (‪)۳۱۰۳‬‬
‫پانګون�? بشپړوونک�? وي‪ ،‬چ�? پورته ی�? یادونه وشوه‪ ،‬د بیلګ�? په توګه‪ ،‬په کابل ک�? د �?اضالب س�?ستم رامن�?ته کول او همدارنګه‬
‫د سالنګ تونل بیارغونه‪ .‬په نرمو ز�?ربناوو ک�? به تمرکز په کرنیز�? ود�? باند�? وشي‪ ،‬چ�? دا کار به د حاجي ګک په پراختیا او‬
 ‫د پوالدو د کارخان�? او د بریښنا د پانګونو( د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬د شمال د ګازو ساح�?) په مټ �?رعي پراختیا ته په الره هوارون�?‬
 ‫پور�? تړاو ولري ‪ .‬دغه پانګون�? به د لنډ مهالو مداخلو په پرتله له زیات ابهام سره مخ شي او دعامه تمویل په برخه ک�? به کم�?‬
‫ژمن�? له �?انه سره ولري‪ .‬دا کار په تقریبي ډول د عامه بودیج�? سرب�?ره ‪ 1.0‬میلیارډ ډالرو ته اړتیا لري‪ ،‬له بل�? خوا‪ ،‬که چ�?ر�? د‬
    ‫سرچینو په برخه ک�? پانګون�? عملي بڼه خپله کړي‪ ،‬نو ‪ 1.1‬میلیارډ به له خصوصي سکتور څخه راشي ( د ب�?لګ�? په توګه د‬
                                                                                            ‫‪ AFISCOs‬داخلي زیربنا)‪.‬‬

     ‫‪ .۶۲‬اوږدمهاله لومړیتوبونه به د لومړنیو برخو بشپړول‪ ،‬سهیل ختی�? ته د پراختیا د انتخاب چټکول‪ ،‬د خصوصي سکتور‬
 ‫پراختیا او د کرنیز�? سوداګر�? پرمختګ وي‪ .‬اوږدمهاله پراختیا ال زیاته مبهمه ده‪ .‬خو بیا هم دوه ډوله انتخابونه په ګوته ک�?دای‬
‫شي‪ :‬لومړی ډول ی�? پراختیایي برخه ده‪ ،‬لکه ر�?ل او له اندخوي څخه هرات ته د بر�?ښنا تمدید‪ ،‬له حاجي ګک څخه ایران یا پاکستان‬
‫ته د درنو کاني توکو د ل�?ږد لپاره د ریل پټل�? او له غزني څخه په ت�?ریدو د کندهار ښار ته د بر�?ښنا او نورو ز�?ربناوو غزول ( چ�?‬
 ‫دا وروستی انتخاب په تر زیاته حده من�? مهال�? بڼه ولري‪ ،‬که چیر�? د زرکشان د مسو کان له توقع څخه ژر جوړ شي)‪ .‬بل ډول‬
‫انتخابونه په لومړنیو پړاوونو ک�? د بشپړ شویو ز�?ربناوو پراختیا ده‪ ،‬د ب�?لګ�? په توګه‪ ،‬د درنو بارونو لپاره د کابل – مزار د اوسپن�?‬
‫پټل�? وړتیا لوړول‪ ،‬د کابل د �?اضالب سیستم ته پراختیا ورکول‪ ،‬د انرژ�? د دهل�?ز په اوږدو ک�? دیوه پایپ الین اضا�?ه کول څو په‬
‫شمال ک�? له نویو ز�?رمو څخه کابل ته ګاز ول�?ږدوي‪ ،‬او یا په شمال ک�? د بر�?ښنا د یوه ستر سټیشن جوړول‪ ،‬څو دد�? ساح�? له ګازو‬
‫څخه کار واخ�?ستالی شي‪ .‬ډ�?ری دغه انتخابونه به زیات�? پانګ�? ته اړتیا ولري – هر یو ی�? له ‪ 1‬میلیارد امریکایي ډالرو څخه زیات‬
‫ته اړتیا لري او ممکن چی د خصوصي سکتور پانګون�? ته هم اړتیا پیدا کړي (امکان لري چ�? د هغه پانګو په وسیله دا کار ترسره‬
‫شي چ�? د نورو قراردادي ژمنو له نه عملي کیدو په وجه پات�? شوي وي لکه کیدای شي د عینک د ر�?ل پټلی هم دغس�? یوه قضیه‬
                                                                                                                     ‫وي) ‪.‬‬

 ‫‪ .۶۳‬دد�? ویل ناشوني دي‪ ،‬چ�? کومه نرمه ز�?ربنا به په راتلونکي ک�? لومړیتوب ولري‪ ،‬خو دهغو پروګرامونو دوام به‪ ،‬چ�? د‬
‫لنډمهالو لومړیتوبونو په توګه پ�?ل شوي دي‪ ،‬مهم پات�? شي‪ .‬په �?انګړي ډول‪ ،‬د کورني خصوصي سکتور د وړتیاوو لوړول به‬
‫د د�? لپاره مهم وي‪ ،‬چ�? دغه سکتور په �?رع�? برخو ( د ب�?لګ�? په توګه له میده ک�?دن�? لپاره د پوالدو څخه کار اخیستل ) او اصلي‬
‫برخو ( د ب�?لګ�? په توګه د کانونو د تدارکاتو لپاره لوړ ارزښته �?عالیتونو ته بدلون) ک�? پیاوړی کړي‪ .‬په نورو �?ایونو ک�? تجرب�?‬
 ‫په ډاګه کوي چ�? دا ډول پروګرامونه اکثره وختونه په لنډمهالي ډول محدود�? اغیز�? لري‪ -‬له داس�? محدودو کمپنیو سره مرسته‬
‫کوي‪ ،‬چ�? څو محدود کارکوونکي ولري‪ -‬یوه لسیزه وروسته دغه څو محدود�? کمپن�? د ټولو صنعتونو په ریښو بدل�? شو�? دي‪ ،‬نه‬
‫یوا�?�? دا چ�? په خپله ی�? وده وکړه‪ ،‬بلک�? هغه پانګون�? ی�? زیاته ګټه وکړه چ�? د څو لومړنیو کارکوونکو لخوا تر سره شو�? و�?‪.‬‬
‫په همد�? ډول‪ ،‬دد�? پروګرامونو لپاره اوږدمهاله ژمن�? او په داس�? حاالتو ک�? چ�? لومړن�? پایل�? ی�? خراب�? و�?‪ ،‬دد�? پانګونو نه‬
‫محدودول زیات اهمیت لري‪ .‬په ورته وخت ک�?‪ ،‬دا ډول نوښتونه باید د پرمختګ په حال ک�? په پام ک�? ونیول شي‪ ،‬او د ډیزاین هغه‬
‫شکل‪ ،‬چ�? غیر موثر ثابت شوی وو‪ ،‬اصالح شي‪ .‬په همد�? ډول‪ ،‬د کرنیز او کرنیز�? سوداګر�? پراختیا زیاتو کلونو ته اړتیا لري‪،‬‬
‫څو ستر�? اغ�?ز�? رامن�?ته کړي‪ ،‬همدارنګه له کوچني کار څخه باید پیل شي‪ ،‬څو سترو کارونو ته ورسیږی او تطابق او زده کړ�?‬
      ‫ته اړتیا لیدل کیږي‪ .‬د سختو ز�?ربناوو د تمویل سرب�?ره‪ ،‬د دارنګه پروګرامونو لپاره اوږدمهاله ژمنو ته اړتیا ده – د دارنګه‬
‫پروګرامونو د تطابق وړتیا د سرچینو دهلیز د ود�? لپاره یو مهم شرط دی‪ .‬په پایله ک�?‪ ،‬د سرچینو دهلیز یوه اوږدمهاله کړنالره ده‬
‫او موخه ی�? دا ده چ�? په دریو کلونو ک�? �?ین�? نتیج�? تر السه کړي‪ ،‬یو څه نور�? په اتو کلونو ک�? السته راوړي او ستر تحوالت‬
                                                                                ‫په پن�?لسو یا زیاتو کلونو ک�? رامن�?ته کړي‪.‬‬


                                                                                                                   ‫ماخذونه‬

                               ‫التای )‪ . (2012a‬د ا�?غانستان د سرچینو د دهل�?ز د مهارتونو د ستراتیژ�? چمتو کول‪Mimeo .‬‬

‫التای )‪ .(2012b‬د ا�?غانستان د سرچینو د دهل�?ز د خصوصي سکتور پراختیا‪ :‬سټراتیژي او د عمل د پروګرام مصوبه‪Mimeo .‬‬

                         ‫براډلي‪ ،‬آر‪ (( ،)2550( .‬د چلي د مسو د شتمن�? انسجام)) د چلي بزنس ‪ ،‬نمبر ‪ ،145‬سانتیاګو‪ ،‬چلي‪.‬‬

‫سیکانټل‪ ،‬پي‪ .‬ایس او بنکر‪ ،‬ایس‪ .‬جي‪ .)2552( .‬د نړیوال ک�?دو په عصر ک�? نړ�?وال�? ب�? عدالت�?‪ :‬د جاپان اقتصادي صعود او د‬
                        ‫کاپیټالیستي نړ�?‪ -‬اقتصاد ته له سره بڼه ورکول‪ .‬د نړیوال‪ -‬سیستم د څیړن�? ژورنال‪8(1), 62-98 ،‬‬
           ‫کورډلټ بي وي (‪ .)2512‬د ا�?غانستان د سرچینو د دهلطز پراختیا‪ :‬د مخ ښکته کانونو د مارکیټ ارزونه‪Mimeo .‬‬

                ‫ډي نیو�?ویل‪ ،‬آر او سکولټز‪ ،‬ایس‪ .)2511( .‬د انجنیر�? په ډیزاین ک�? ارتجاعیت‪ .‬کامبریج‪ ،‬ماس‪ MIT :‬پرس‪.‬‬

‫�?یونټس‪ ،‬آر‪ ،)2559( .‬د طبیعي منابعو د عواید انسجام‪ ،‬د چلي قضیه‪ .‬د اوکس کار�? څیړنه ‪ ، 45‬اکس�?ورډ‪ ،‬د منابعو غني اقتصاد‬
                                                                                             ‫د تحلیل مرکز‪ ،‬اکس�?ورډ‪.‬‬

            ‫ګوسټاوسن (‪ .) 2512‬د ګازي بریښنا د اهمیت ارزونه او د منابعو د ود�? د دهلیز په برخه ک�? دهغ�? ونډه‪Mime .‬‬

 ‫هاویا‪ ،‬ا�?‪ ،‬بانډ�?‪ ،‬ج�? او ګواجارډو‪ ،‬ج�?‪ .‬ایس (‪ .)2512‬د ا�?غانستان د منابعو د دهلیز پراختیا‪ :‬د مس عینک کان په برخه ک�?‬
                                                                                        ‫سټراټیژیک �?واک‪Mime .‬‬

‫هاګ‪ ،‬ریچارډ‪ ،‬ناسی�?‪ ،‬کالوډیا‪ ،‬اوسوریو‪ ،‬کامیلو ګومیز‪ ،‬بایرډ‪ ،‬ویلیام‪ ،‬بیټ‪ ،‬اندریو‪ .)2510( .‬ا�?غانستان په لیږد ک�?‪ .‬له ‪2514‬‬
                                      ‫کال وروسته‪ .‬د پراختیا په لور‪ ،‬هیوادونه او ساح�?‪ .‬واشنګټن ډي سي‪ .‬نړیوال بانک‪.‬‬

                                       ‫‪ .)2512( HWTSK‬د ا�?غانستان د منابعو دهلیز‪ :‬د ریل پټل�? د جوړ�?دو پالن‪Mime .‬‬

‫د کانونو او �?لزاتو په برخه ک�? نړیواله شورا )‪ ، (ICMM, 2007‬د کانونو د شتمن�? پر وړاند�? ننګون�?‪ :‬د منابعو له نعمت څخه‬
                                             ‫د دوامداره پرمختګ په زیاتولو ک�? ګټه اخیسته‪ ،‬د ګانا هیواد د قضی�? مطالعه‪.‬‬

‫مک ماهون‪ ،‬جي‪ .‬برانډون‪ ،‬ټي‪ :)2511( .‬د دوامداره ود�? د مدرک په توګه د ا�?غانستان د کانونو سکتور‪ :‬د سترو کانونو ګټ�? او‬
                                                                              ‫�?رصتونه‪ .‬واشنګټن ډي سي‪ .‬نړیوال بانک‪.‬‬

‫میلر‪ ،‬پي‪ .‬او سیمپاسا‪ ،‬ای‪ .)2511( .‬د چلي او زمبابو�? په اقتصاد ک�? د مسو ونډه‪ :‬اصلي اقتصادي او د پالیس�? موضوعات‪ .‬کاري‬
                                                                               ‫مسوده‪ ،‬نمبر ‪ GDN ،40‬کاري لړ�?‪.‬‬

‫تیغا‪ ،‬ایچ‪ ،‬لیوو‪ ،‬پي‪ ،‬نایکر‪ ،‬ایس او مولیپو‪ ،‬ایم ( ‪ .)2512‬د منابعو دهلیز‪ :‬تجرب�?‪ ،‬اقتصاد او ښکیلتیا‪ :‬د سحارایي ا�?ریقا د دهلیز‬
                                                                           ‫ټایپولوژي‪ .‬د استخراجي صنعت د منابعو کتاب‪.‬‬

        ‫موینډلر‪ ،‬ایم او راوچ‪ ،‬ج�?‪ .)2511( .‬د کارکوونکو د ونډ�? له الر�? د ټولنیز�? شتمن�? انسجام‪ :‬له برازیل څخه شواهد‪.‬‬

        ‫پیل �?ریچمن (‪ .) 2512‬د ا�?غانستان د منابعو د دهلیز پراختیا‪ :‬د اوبو سټراټیژي‪ ،‬د کابل دسیند وروستی راپور‪Mimeo .‬‬

  ‫پاټر‪ ،‬بي‪ .)2550( .‬د سړکونو د ترمیم لپاره د بودیج�? چمتو کول‪ .‬د اروپایي ه�?وادونو د ټرانسپورت د وزیرانو ګډ کن�?رانس‪،‬‬
                                                                    ‫‪ OECD/ECMB‬د ټرانسپورت د څیړن�? مرکز‪.‬‬

‫پومیرانز‪ ،‬ک�?‪ .) 2555( .‬ستر اختال�?‪ :‬چین‪ ،‬اروپا او د عصري نړ�? د اقتصاد جوړول‪ .‬د پرنسټون پوهنتون مطبوعاتي څانګه‪.‬‬

                                      ‫‪Mimeo .)2558( mineIndonesia.)2558( PricewaterhouseCoopers‬‬

             ‫ساکراني‪ ،‬وي‪ .)2512( .‬د منابعو د دهلیز د پروګرام لپاره د سیستم په ډیزاین ک�? د ارتجاعیت ارزښت‪Mimeo .‬‬

                                                           ‫ریو تینتو (‪ ،)2510‬د ‪ OyuTolgoi‬پروژه‪ ،‬د پروژ�? ت�?صیالت‪.‬‬

‫‪ (http://www.riotintomongolia.com/ENG/oyutolgoi/884.asp‬وروستی �?ل کتنه ‪ ،‬د ‪ 2510‬کال د مارچ ‪24‬مه)‬

‫روپر‪ ،‬آی‪ ،‬او ژاو‪ ،‬وای‪ .)2512( .‬د لګښتونو د منحني غوڅول‪ .)2512( Iron Ore Sector Outlook .‬شانګهای‪CLSA .‬‬
                                                                              ‫د پاسی�?یک آسیا بازارونه‪.‬‬
‫سټینلي‪ ،‬ایم او میخایلو�? اي (‪ .)2511‬د کاني منابعو مزایده او د کانونو د زیربنا پروژه‪ :‬الرښوونکي اصول‪ .‬د پرمختیایي لړ�?‬
                                                    ‫لپاره استخراجي صنایع‪ ،‬نمبر ‪ .22‬واشنګټن ډي سي‪ .‬نړیوال بانک‪.‬‬

                                ‫سټارټ�?ور (‪ .)2512‬�?انګړی راپور‪ :‬چین او د �?مک�? د نادره عناصرو راتلونک�?‪Mimeo .‬‬

            ‫والډن‪ ،‬ټي‪ .‬البیاو ا�? او نور‪ ،‬ایم‪ .)2512( .‬د ا�?غانستان د منابعو د دهلیز پراختیا‪ .‬د سړکونو ستراتیژي‪Mimeo .‬‬

  ‫نړیوال بانک (‪ .)2512‬په لویدی�?ه ا�?ریقا ک�? د کانونو د صنعت له الر�? د ساحوي استخدام زیاتول‪ .‬واشنګټن ډي سي‪ .‬نړیوال‬
                                                                                                          ‫بانک‪.‬‬

‫نړیوال بانک (‪ .)2515‬د مسو په برخه ک�? د کوچنیو او من�?نیو صنایعو د تدارکاتو د پراختیا د پروګرام په اړه د خپلواک�? ارزون�?‬
                                                                                   ‫راپور‪ .‬واشنګټن ډي سي‪ .‬نړیوال بانک‪.‬‬

                             ‫د �?لزاتو نړیواله اتحادیه (‪ .)2511‬د �?لزاتو د احصای�? په برخه ک�? کلنی کتاب ‪ ،2511‬بروسلز‪.‬‬