    Եկամտային հարկի բարեփոխումների բաշխողական ազդե�?ության գանահատումը
                               Հայաստանում
                               2019թ. ապրիլ
    Համաշխարհային բանկի Աղքատության և հավասարության գլոբալ պրակտիկայի
                             ստորաբաժանում1

                                     Ամփոփագիր
2019 սկզբին Հայաստանի կառավարությունը մշակե�? հարկային օրինագիծ, որով
նախատեսվում է պարզե�?նել գործող եկամտային համակարգը�? գործող եռադրույք (23,
28 և 36 տոկոս) եկամտահարկային համակարգը փոխարինելով համահարթ
միասնական դրույքաչափով (23 տոկոս 2020 թ-ին): Առաջարկվող օրինագծում նաև
նշվում է, որ եկամտային հարկի դրույքաչափը կնվազե�?վի աստիճանաբար և 2023թ-ին
կհասնի 20 տոկոսի: Բարեփոխումը ներառում է նաև 1974 թ-ի�? հետո ծնված
աշխատողների կողմի�? վճարվող սո�?իալական վճարների դրույքաչափի և ծխախոտի,
ալկոհոլ պարունակող խմիչքնեըի, գարեջրի, բարձր թվով ձիաուժ ունե�?ող
մեքենաների և դրամախաղերի հարկերի դրույքաչափի բարձրա�?ում (2,5-ի�? մինչև 5
տոկոս):

Եկամտային հարկի դրույքաչափերի բարեփոխման արդյունքում և միայն ենթադրելով,
որ մնա�?ած ամեն ինչը կմնա անփոփոխ (օրինակ` չստա�?ված հարկային մուտքերը չեն
հանգե�?նի պետական ծախսերի կրճատմանը), տնային տնտեսությունները կվայելեն
եկամուտների մի փոքր ավելա�?ում; սակայն այդ ավելա�?ումը ավելի բարձր կլինի
հարուստների շրջանում և գրեթե աննշան�? բաշխման ստորին 10 տոկոսը
ներկայա�?նող խավի համար): Օգտագործելով “Հավասարության ապահովման
հանձնառության�? (Commitment to Equity/CEQ) շրջանակներում Հայաստանի համար
կատարված հարկաբյուջետային ազդե�?ության վերջին վերլուծությունը (2014),
հաշվարկում ենք, որ մնա�?ած ամեն ինչ անփոփոխ լինելու պարագայում, եկամտային
հարկի բարեփոխումների�? ամենի�? առավել կօգտվեն երկրի չորս ամենահարուստ
դե�?իլների ներկայա�?ու�?իչները, ընդ որում մինչև 2023 թվականը տնային
տնտեսությունների տնօրինվող եկամուտների մեկանգամյա աճը ավելի քան 4
տոկոսով կգերազան�?ի դրան�? գոյություն ունե�?ող մակարդակը: Ի տարբերություն
դրան, բաշխման ստորին 10 տոկոսը ներկայա�?նող տնային տնտեսությունների
եկամուտների աճը կլինի 0,5 տոկոսի�? էլ պակաս: Այս աճի գերակշռող մասը (60-80
տոկոս) պայմանավորված կլինի 2020-ի�? մինչև 2023 թվականը համահարթ

1
 Հեղինակներն են. Հեյդիլիզ Կառռասկոն (խորհրդատու, GPV03) և �?եզար Կանչոն (տնտեսագետ,
GPV03, ccancho@worldbank.org); օգտագործվել են նաև �?տեֆեն Յանգերի (CEQ (Հավասարության
ապահովման հանձնառություն) Ինստիտուտ) և Հարություն Ավագյանի (խորհրդատու, GPV03) նյութերը:
Արժեքավոր մեկնաբանություններ են տրամադրել նաև Արմինե Մանուկյանը (տնտեսագետ, GMTE2),
Ալան Ֆյուչսը (ավագ տնտեսագետ, GPV03) և Ժենևյև Բոյրոն (EFI (հավասար աճի, ֆինանսների և
հաստատությունների ոլորտ) ծրագրերի ղեկավար, ECCSC):
դրույքաչափի աստիճանական (23-ի�? մինչև 20 տոկոս) նվազե�?մամբ, ոչ թե 2020 թ-ին
եռադրույք համակարգի�? 23 տոկոս համահարթ դրույքաչափով համակարգին
ան�?նելու արդյունք:

   Եկամտային հարկի բարեփոխումների                 Բարեփոխումների          արդյունքում
 արդյունքում ստա�?վող եկամուտների աճի�?             սո�?իալապես պակաս ապահովված
    (մնա�?ած բոլորը հաստատուն լինելու              բնակչությանն    ուղղվող    ծախսերի
   դեպքում) ավելի շատ կօգտվեն առավել              պաշտպանությունը խիստ կարևոր է
            ապահովվածները:
                                                  նրան�?             կենսապայմանների
 �?նային տնտեսության տնօրինվող եկամտի
                                                  վատթարա�?ումի�?      խուսափելու     և
      ավելա�?ումները (ըստ դե�?իլների)
                                                  բարեփոխումների           նկատմամբ
     5.0%                Ամենաբարձր
                                       Ամենահար

                             եկատմի 9
                                             ուստ հանրության դիմադրությունը կանխելու
     4.5%                                  դե�?իլը
                           ավելա�?ում         8    համար: Անհայտ է, կարող է արդյոք
  �?նային տնտեսության եկամտի ավելա�?ում
  որպես տնօրինվող եկամտի տեսակարար




     4.0%                                    7
                                                  հարկային     մուտքերի   պոտեն�?իալ
     3.5%
                                                  նվազումը                  հանգե�?նել
     3.0%
                                             6    հարկաբյուջետային ծախսերի ճշգրտման
     2.5%                                    5
                                                  անհրաժեշտությանն այնպես, որ դա
                  կշիռ




     2.0%                                    4
                                             3    ավելի մեծ վնաս հաս�?նի աղքատներին:
     1.5%                                         Նման դեպքում կենսաթոշակների կամ
                                             2
     1.0%                           Նվազագույն
                                                  ուղղակի սո�?իալական տրանսֆերտների
                                    ավելա�?ում
     0.5%                                         (օրինակ, Ընտանեկան նպաստի ծրագրի
                                   Ամենաաղքատ
     0.0%                             դե�?իլը      շրջանակներում) ճշգրտումները կարող
             2020   2021     2022       2023
                                                  են ավելի քան հակազդել տնային
 Նշումներ�? աջ կողմում գրված թվերը
 ներկայա�?նում են դե�?իլը�? սահմանված                տնտեսության    եկամուտների աճին:
 տնային տնտեսությունների                          Հարկերի հավաքագրումն ապահովելու
 հետբարեփոխումային տնօրինվող                      համար      առաջարկվող      հարկերը
 եկամուտներով:                                    (օրինակ`ծխախոտի,        ալկոհոլային
 Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ                     խմիչքների), որոնք ներառված չեն
                                                  մոդելավորման մեջ, կարող են նույնպես
ավելի քան համամասնորեն հարվածել սո�?իալապես պակաս ապահովվածներին�? մի
խմբին, որը գրեթե չի օգտվում բարեփոխումների�?: Հետևաբար, կարևոր կլինի
խուսափել այդ ֆինանսական ծախսերի կրճատումների�?, որպեսզի հարկային
համակարգը (հարկերը և տրանսֆերտները) չվնասի նրան�? և չհանգե�?նի նրան�?
կենսապայմանների վատթարա�?ման, ինչը կարող է փոխել բարեփոխումների
հասարակական ընկալումը:

1. Համատեքստ

2018 թվականի դրությամբ Հայաստանում գործում էր եկամտային համակարգի
եռադրույք կառու�?վածք. 23 տոկոս�? ամսական մինչև 150,000 դրամ համախառն
եկամտի դեպքում, 28 տոկոս�? ամսական 150,000 – 2, 000, 000 դրամ համախառն
                                                                                   2
եկամտի դեպքում; և 36 տոկոս�? 2,000,000 դրամի�? ավելի համախառն եկամտի դեպքում:
Հարկվող եկամուտը ներառում է վաստակած (ռոճիկ և աշխատավարձ) գումարը,
պասիվ եկամուտը, նվիրատվությունները և օգնությունը, ինչպես նաև այլ
եկամուտներ: Պասիվ եկամտի շարքում են. միջո�?ների ինքնաճը, տոկոսները,
շահաբաժինները,      ռոյալթիները,      եկամուտը      լիզինգի�?  և  եկամուտը
ապահովագրությունի�? : Պահումները լինում են ամսական և վերջնական բնույթի,
                     2

անհատի հարկի�? ազատում չկա, իսկ կենսաթոշակային վճարները հարկման ենթակա
չեն: 2015 թվականին եկամտային հարկի հավաքագրումները կազմել են ՀՆԱ-ի 6,2
տոկոս (փաստա�?ի), 2018 թվականին դրանք հասել են 6, 5 տոկոսի (կանխատեսվող)3:

ՀՀ կառավարությունը մշակել է հարկային oրինագիծ, որը նախատեսում է եկամտային
հարկի կառու�?վածքի բարեփոխում: Օրինագիծը կմտնի Խորհրդարան 2019 թվականի
սկզբին: Եկամտային հարկի բարեփոխումը թույլ կտա պարզե�?նել եկամտահարկային
համակարգը`      սահմանելով    միասնական       համահարթ      դրույքաչափ,     որն
աստիճանաբար կնվազի, սկսած 23 տոկոսի�? 2020 թվականին, հասնելով 20 տոկոսի
2023 թվականին; անհատի հարկերի�? ազատում չի նախատեսվում (տես Աղյուսակ 1):
Միևնույն ժամանակ, բարեփոխման արդյունքում կբարձրանա պետական և
մասնավոր հատվածի աշխատողների (ծնված 1974 թ-ի�? հետո) կողմի�? նոր
կուտակային կենսաթոշակային հաշվին կատարվող սո�?իալական վճարումների (�?Վ)
դրույքաչափը�? 2, 5 տոկոսի�? հասնելով 5.0 տոկոսի 2023 թ-ին (տես Աղյուսակ 1): Մինչև
2018 թվականի հուլիսը նոր կենսաթոշակային համակարգի սո�?իալական վճարը
հիմնված էր 5-5 տոկոս հարաբերության վրա, որը պետք է վճարեին աշխատողները և
պետությունը (համաֆինանսավորման սկզբունքով): 2018 թվականի�? ներդրվել է 2,5-
7,5 տոկոս հարաբերությունը (աշխատողներ-պետություն), ընդ որում պետության
համաֆինանսավորումը չի կարող գերազան�?ել 37,500 դրամի սահմանը (500,000
դրամի 7,5 տոկոսը): Հարկային օրինագծով սահմանվում է, որ 2020 թվականի�? սկսած
եկամտային հարկի պլանավորված իջե�?ումը կուղեկ�?վի աշխատողների սո�?իալական
վճարի բարձրա�?մամբ, որը մինչև 2023 թիվը 2.5 տոկոսի�? կհասնի 5 տոկոսի:
Պետության համաֆինանսավորման շեմը նույնպես կկրճատվի մինչև 25,000 դրամ
(500,000 դրամի 5 տոկոս): Եկամտային հարկի բարեփոխումների հիմնական
նպատակներն են եկամտային համակարգի պարզե�?ումը և հարկման բազայի
մեծա�?ումը ստվերային զբաղվածության և թաքնված հարկերի դեմ պայքարի միջո�?ով:
Ֆինանսների     նախարարության      գնահատականներով,        եկամտային      հարկի
բարեփոխման գնահատված ծախսը 2020 թվականի բյուջեի համար կկազմի ՀՆԱ-ի 0,4
-0,5 տոկոսը:




2   Deloitte (2018)
3   Հայաստան, ԱՄՀ Հոդված IV, 2017

                                                                             3
           Աղյուսակ 1. Եկամտային հարկի բարեփոխում, Հայաստան, 2019թ.

                       �?արի      Եկամտային      �?Վ
                                   հարկի    դրույքաչափ
                                 դրույքաչափ
                       2020         23 %       2.5 %
                       2021         22 %       3.5 %
                       2022         21 %       4.5 %
                       2023         20 %       5.0 %
                   Աղբյուրը�? ՀՀ ՖՆ



2. Մեթոդաբանությունը և ենթադրությունները

Առաջարկվող հարկային բարեփոխման ազդե�?ությունը եկամուտների բաշխման վրա
գնահատելու համար մենք կատարե�?ինք մոդելավորման վարժություն, օգտագործելով
CEQ մեթոդաբանությունը, որը եկամուտների բաշխման վրա հարկաբյուջետային
քաղաքականության ազդե�?ությունը որոշելու համար կիրառվող համակարգված
մեթոդաբանություն է: �?տանդարտ CEQ մոդելն ընդգրկում է հիմնական ֆիսկալ
միջամտությունները�? ուղղակի հարկերը, անուղղակի հարկերը, ուղղակի և
անուղղակի տրանսֆերտները         և բնաիրային նպաստները կրթության և
առողջապահության ոլորտում: Այդ մեթոդաբանության կիրառմամբ կառու�?վում են
տարբեր եկամուտների միագումարներ, սկսած այնտեղի�?, որտեղ որևէ պետական
հարկ կամ տրանսֆերտներ չկան (շուկայական եկամուտ), այուհետև աստիճանաբար
ավելա�?վում են հարկերը և տրանսֆերտները (Գծապատկեր 1): Օգտագործվող
տվյալները հիմնված են տնային տնտեսությունների բյուջեների հետազոտությունների
վրա, որտեղ հարկերը և տրանսֆերտները հատկա�?վում են վարչական և
մակրոտնտեսական տվյալների հիման վրա: CEQ (հավասարության ապահովման
հանձնառություն) Գնահատումը մշակվել է Հավասարության ապահովման
հանձնառության ինստիտուտի (CEQ Institute) կողմի�? և իրականա�?վել է ավելի քան 40
երկրներում: Հայաստանի վերաբերյալ առկա են երկու նախկինում արված CEQ
գնահատումներ (2011 և 2014 թվականներին):

CEQ -ի որոշ սահմանափակումներ պայմանավորված են նրանով, որ վերլուծության
մեջ չեն ներառվել որոշ հարկեր (կորպորատիվ և միջազգային առևտրի հարկեր) և
պետական ծախսերի որոշ կատեգորիաներ (օրինակ`ենթակառու�?վածքային
ներդրումներ), որոն�? մասով մեթոդաբանությունները դեռևս լիարժեք չեն մշակվել:
Բա�?ի այդ, CEQ-ն այսօրվա դրությամբ չի դիտարկում հարկաբյուջետային
քաղաքականության փոփոխություններին տնային տնտեսությունների վարքագծային
արձագանքը: Այնուամենայնիվ, CEQ -ը կարևոր գործիք է եկամուտների
բաշխվածության      վրա    երկրի  գործող    հարկաբյուջետային      համակարգի

                                                                          4
ազդե�?ությունները հասկանալու, ինչպես  նաև   հնարավոր     քաղաքական
բարեփոխումների կանխատեսվող բաշխողական ազդե�?ությունները մոդելավորելու
համար:

                      Գծապատկեր 1. CEQ եկամտի գաղափարը


                               Շուկայական եկամուտ


              Գումարած ուղղակի տրանսֆերտները�? հանած ուղղակի հարկերը



                                �?նօրինվող եկամուտ


            Գումարած անուղղակի սուբսիդիաները�? հանած անուղղակի հարկերը



         Հետ-ֆիսկալային (հարկերը վճարելու�? հետո) կամ սպառվող եկամուտ


         Գումարած հանրային ծառայությունների դրամայա�?ված արժեքը. կրթության և
                              առողջապահության ոլորտ


                               Վերջնական եկամուտ


     sԱղբյուրը�? CEQ 2014

Հայաստանում     եկամտային      համակարգի       բարեփոխումների     ակնկալվող
ազդե�?ությունների վերլուծության համար ելակետ է ընդունվել 2018 թվականի գործող
համակարգը: Եկամտային հարկի ազդե�?ությունը Հայաստանում գնահատելու համար
մեր ելակետն է Եկամտային հարկի միկրոմոդելավորման 2018 թ-ի մոդելը, որն առկա
CEQ-ի վերջին տարբերակն է (2014): CEQ 2014-ը հիմնված է �?նային տնտեսությունների
կենսամակարդակի 2014 թ-ի ամբողջա�?ված հետատազոտության (�?�?ԿԱՀ) վրա:

Եկամտային հարկի 2018-2023 թվականների միկրոսիմուլյա�?իոն մոդելավորման
համար մենք կկենտրոնանանք աշխատողների և ինքնազբաղվածների վրա: Նրան�?
նկատմամբ կիրառվում են եկամտային հարկի նույն դրույքաչափերը, տարբերվում է
միայն հարկվող եկամտի գնահատումը: Մենք չենք գնահատելու սո�?իալական
վճարների ռեֆորմը, սակայն, �?Վ դրույքաչափերը վերլուծության մեջ հաշվի են
առնվում այնքանով, որքանով որ դրանք օգտագործվում են եկամտային հարկի
հարկման բազան (համախառն աշխատավարձը) հաշվելու համար: Վերջապես, մենք

                                                                              5
չենք գնահատելու պասիվ եկամտի�? գանձվող եկամտային հարկը (օրինակ, 10 տոկոսը
բանկի տոկոսագումարների համար և 5 տոկոսը�? շահաբաժինների), քանի որ այն
եկամտային հարկի բարեփոխումների շրջանակների�? դուրս է:

Եկամտային հարկով հարկման ենթակա ֆորմալ աշխատողներ են համարվում
պայմանագիր         ունե�?ող  աշխատողները,     կոոպերատիվների    անդամները,
գործատուները կամ գրան�?ված բիզնես ունե�?ող ինքնազբաղվածները: �?�?ԿԱՀ-ի 2014 թ.
տնային տնտեսությունների հետազոտության հիման վրա այս աշխատողների համար
մոդելավորվել է եկամտային հարկի երեք համակարգ`ըստ իրեն�? եկամտի տեսակի և
սո�?իալական վճար կատարելու պարտավորությունների.
   (i) Մեկ համակարգ պետական և մասնավոր հատվածի աշխատողների համար
         (ծնված 1974 թվականի�? հետո), ովքեր կատարում են սո�?իալական վճարներ
         (անհատական կենսաթոշակային կուտակային հաշվին),
   (ii) Մյուս համակարգը�? պետական և մասնավոր հատվածի մնա�?ած
         աշխատողների համար (ծնված մինչև 1974), և
   (iii) Երրորդ համակարգը�? ինքնազբաղված աշխատողների համար; վերջին
         երկուսի�? սո�?իալական վճարումների կատարում չի պահանջվում:

Աշխատավարձի, ռոճիկի և այլ եկամուտների բաղադրիչները կանխատեսվել են 2018-
2023 թվականների համար, օգտագործելով ՀՆԱ-ի մեկ շնչին բաժին ընկնող տնային
տնտեսության եկամտի առաձգականությունը: Եկամտային հարկի մոդելավորման
իրականա�?ման համար կենտրոնանում ենք աշխատողների և ինքնազբաղվածների
եկամուտների վրա (բա�?առությամբ պասիվ եկամտի): 2018-2023 թվականներին
հարկվող եկամուտը կանխատեսելու համար (2014 թ-ի տվյալների հիման վրա)
կատարում ենք երկու ճշգրտում: Նախ, կանխատեսում ենք աշխատավարձերի և
ռոճիկների զուտ արժեքները`օգտագործելով մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի աճ/տնային
տնտեսության եկամուտներ առաձգականությունը, որը կրկնել է 2015-2017
թվականների աղքատության մակարդակը: Ենթադրվել էր, որ եկամտի բաշխման
կտրվածքով աճը կլինի միանման, և ամբողջ եկամտի բաշխումը տեղափոխվե�? դեպի
աջ: Համաշխարհային բանկի “Մակրո աղքատության հեռանկարը�? և ԱՄՀ-ի
“Համաշխարհային տնտեսության զարգա�?ման հեռանկարների կանխատեսումները�?
զեկույ�?ների հիման կառու�?վե�?ին ՀՆԱ-ի մեկ շնչին բաժին ընկնող շարքերը 2014-2023
թվականների համար: Երկրորդ, ճշգրտում ենք աշխատավարձերն ու ռոճիկները
համախառն արժեքների նկատմամբ (հարկվող եկամուտ), հիմնվելով             2018-23
թվականների եկամտային հարկի և սո�?իալական վճարների ժամանակա�?ույ�?ի վրա:
Ապագա ազդե�?ության վերլուծության համար, քանի որ թարմա�?րել ենք 2018-23
թվականների աշխատավարձի և ռոճիկների տվյալները, հիմնվելով եկամուտ/մեկ
շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի աճ առաձգականության (համարիչ) վրա, կիրառում ենք նաև նույն
ճշգրտումը CEQ եկամտի գաղափարի նկատմամբ (հայտարար): CEQ-ի եկամտի
գաղափարների շարքում կենտրոնանում ենք տնօրինվող եկամտի�? որպես ընդհանուր


                                                                          6
բարեկե�?ության վրա, որը �?�?ԿԱՀ 2014-ում համարժեք է տնային տնտեսությունների
ընդհանուր սպառմանը:

Այլ հարկերի ավելա�?ում և վարքագծային արձագանք չի ենթադրվում: Մոդելավորման
համար հաշվի չեն առնվել ծխախոտի, ալկոհոլային խմիչքների, գարեջրի, բարձր թվով
ձիաուժ ունե�?ող տրանսպորտային միջո�?ների և դրամախաղերի հարկման
դրույքաչափերի ապագա բարձրա�?ումները: Եկամտային հարկի բարեփոխումների
հիման վրա թարմա�?վել են միայն եկամտային հարկի և սո�?իալական վճարների
դրույքաչափերը, իսկ մնա�?ած հարկաբյուջետային քաղաքականությունները մնում են
անփոփոխ: Չի դիտարկվում նաև տնային տնտեսությունների վարքագծային
ազդե�?ությունը�? ի պատասխան հարկման կամ ծախսային քաղաքականության
փոփոխություններին: �?ա նշանակում է, որ չենք ենթադրում եկամտային հարկի
բարեփոխումների արդյունքում աշխատուժի կազմի փոփոխություններ կամ
հարկային բազայի ընդլայնում, ինչը բարեփոխումների նպատակների�? մեկն է:

Եկամտային հարկի բարեփոխման արդյունքում տնային տնտեսությունների
ամենամյա եկամուտների ավելա�?ումը վերլուծելու համար հաշվարկում ենք
եկամտային հարկի գծով պարտավորությունների տարբերությունը երկու ս�?ենարի
միջև (առան�? բարեփոխումների և բարեփոխումներով): Ընթա�?իկ համակարգի (2018)
պարագայում 2020-23 ժամանակահատվածի յուրաքանչյուր տարվա եկամտային
պարտավորությունների գումարը ստանալու համար հաշվարկում ենք եկամտային
հարկի պարտավորությունները եկամտային հարկի գործող համակարգում (այսինքն,
առան�? բարեփոխումների ս�?ենարով)�? բազմապատկելով 2018 թ-ի եռաստիճան
դրույքաչափերը 2020-23 թվականների համար կանխատեսված հարկվող
եկամուտներով: Եկամտային հարկի բարեփոխումների ս�?ենարի դեպքում 2020-23
թվականների     ժամանակահատվածի        յուրաքանչյուր   տարվա    եկամտային
պարտավորությունները հաշվարկում ենք�? եկատմային հարկի բարեփոխումներով
առաջարկվող     միասնական      համահարթ      դրույքաչափը   բազմապատկելով
կանխատեսվող հարկվող եկամտով: Այս ճշգրտումները մեզ թույլ կտան որոշել
տնային տնտեսությունների բյուջեում 2020-23 թվականների ընթա�?քում եկամտային
հարկի բարեփոխումների արդյունքում դիֆերեն�?իալ եկամտի ավելա�?ումը,
առանձնա�?նելով միևնույն ժամանակ տնտեսական աճով պայմանավորված
ազդե�?ությունը:

3. Մոդելավորման արդյունքները

Քանի որ եկամտային հարկի բարեփոխումը սահմանում է եկամտային հարկի ավելի
�?ածր միասնական դրույքաչափ (և ենթադրելով, որ բոլոր մյուս հարկերը և
տրանսֆերտները կմնան անփոփոխ), եկամուտների որոշակի աճ կարող է ակնկալվել
գրեթե բոլոր դե�?իլներում, և այդ աճը կշարունակվի տարեկան կտրվածքով�?
եկամտային հարկի բարեփոխման շրջանակում եկամտային հարկի դրույքաչափի
                                                                        7
աստիճանական իջե�?մանը զուգընթա�?: Մենք գնահատում ենք եկամտային հարկի
բարեփոխումներով պայմանավորված զուտ եկամուտների ավելա�?ումը`հաշվելով
եկամտային     հարկի     գծով     պարտավորությունների   տարբերությունը
(բարեփոխումների բա�?ակայության և բարեփոխումներով ս�?ենարներում): Այս
հաշվարկը կատարվում է տնային տնտեսությունների մակարդակում տարեկան
կտրվածքով և ներկայա�?վում է որպես տնային տնտեսությունների տնօրինվող
եկամտի մի մաս: Եկամուտների ավելա�?ումը տատանվում է 0.1 - 4.5 տոկոսային
կետերի միջակայքում և մեծանում է եկամտային հարկի�? 23-ի�? մինչև 20 տոկոս
նվազե�?մանը զուգընթա�? (տես Աղյուսակ 3 և Գծապատկեր 1):

   Աղյուսակ 2. �?նային տնտեսությունների եկամուտների ավելա�?ումը�? պայմանավորված
  եկամտային հարկի բարեփոխումներով (որպես տնօրինվող եկամտի տեսակարար կշիռ,
                                  ըստ դե�?իլների)
    �?նօրինվող եկամտի դե�?իլ           2020         2021       2022        2023
          Ամենաաղքատ                0.12%        0.27%      0.41%       0.44%
                2                   0.32%        0.76%      0.93%       1.32%
                3                   0.37%        0.85%      1.47%       1.77%
                4                   0.39%        0.99%      1.53%       2.14%
                5                   0.70%        1.30%      1.82%       2.56%
                6                   0.86%        1.48%      2.27%       2.85%
                7                   1.44%        2.31%      3.20%       3.96%
                8                   1.55%        2.46%      3.38%       4.31%
                9                   1.54%        2.58%      3.46%       4.52%
         Ամենահարուստ               1.72%        2.52%      3.48%       4.46%
Նշում�? եկամտի ավելա�?ում =հարկվող եկամուտ*(եկամտային հարկի նախկին դրույքաչափը –
եկամտային հարկի նոր դրույքաչափը): Դե�?իլները ներկայա�?ված են ըստ տնօրինվող եկամտի�?
նոր դրույքաչափերի պարագայում: Գունասանդղակը. կարմիրը�? եկամտի ամենափոքր
ավելա�?ում, կանաչը�? ամենամեծ ավելա�?ում: Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ:

Եկամտային հարկի բարեփոխումը ավելա�?նում է բոլորի եկամուտները, բայ�?
օգուտները ավելի քան համաչափ են առավել ապահով բնակչության շրջանում:
Չնայած եկամտային հարկի բարեփոխումներով պայմանավորված եկամտի
ավելա�?ումն առկա է եկամտի բաշխման ողջ դաշտում, օգուտներն ավելի մեծ են վերին
դե�?իլներում: Եկամուտների դե�?իլային խմբերի առումով, եկամտային հարկի
բարեփոխման արդյունքում ստա�?ված դրական գրադիենտը կարող է կապվել (1) թե՛
եկամտային հարկի եռադրույք սանդղակի�? միասնական դրույքաչափի համակարգին
ան�?նելու հետ, որի�? շահում են հիմնականում եկամտի բաշխման վերին 4 դե�?իլները
(տես Գծապատկեր 2), և (1) թե՛ եկամտային հարկի դրույքաչափի�? 23-ի�? մինչև 20
տոկոս նվազե�?ման հետ, որը, թեև, օգուտներ է բերում եկամուտների ամբողջ
բաշխմանը, սակայն ավելի համամասնորեն վերին դե�?իլներին�? աշխատանքի�?
ստա�?վող հարկվող եկամտի հաշվին, որը նրան�? ընդհանուր եկամտի մեծ մասն է
կազմում (տես նաև Գծապատկեր 2):

                                                                              8
Գծապատկեր 1. �?նային տնտեսության                                                          Գծապատկեր 2. Եկամտային հարկի
եկամտի ավելա�?ումը�? պայմանավորված                                                         բարեփոխումներով պայմանավորված
եկամտային հարկի բարեփոխումներով                                                          տնային տնտեսության եկամտի ավելա�?ման
(որպես տնօրինվող եկամտի տեսակարար                                                        աղբյուրը 2023 թ-ին (ըստ դե�?իլների, որպես
կշիռ, ըստ դե�?իլների)                                                                     տնօրինվող եկամտի տեսակարար կշիռ)
                                                                                                             -1.0%      0.0%          1.0%      2.0%   3.0%      4.0%   5.0%




                                              5.0%                                       Ամենահարուստ
                                                                      Ամենահարուստ       Richest decile               1.8%                     2.7%           4.5%
                                                                             դե�?իլը              դե�?իլը
                                                                             9                          9             1.7%                     2.8%           4.5%
                                              4.5%
                                                                                    8
                                                                                                        8
 �?նային տնտեսության եկամտի ավելա�?ումը որպես




                                                                                                                     1.4%                     2.9%            4.3%
                                              4.0%                                  7
                                                                                                        7            1.2%                    2.7%      4.0%
      տնօրինվող եկամտի տեսակարար կշիռ




                                              3.5%
                                                                                                        6 0.7%                  2.2%           2.8%
                                              3.0%                                                      5 0.5%                 2.0%          2.6%
                                                                                    6
                                                                                                            0.4%
                                              2.5%                                  5                   4               1.7% 2.1%
                                                                                                            0.4%
                                                                                    4                   3        1.4% 1.8%
                                              2.0%                                                        0.3%
                                                                                    3                   2      1.1% 1.3%
                                              1.5%                                                          0.…
                                                                                    2    Ամենաաղքատ
                                                                                         Poorest decile              0.4%
                                                                                               դե�?իլը           0.4%
                                              1.0%
                                                                                                             0.0%       1.0%          2.0%      3.0%   4.0%      5.0%   6.0%




                                              0.5%
                                                                          Ամենաաղքատ
                                                                                դե�?իլը
                                              0.0%
                                                     2020   2021   2022          2023

Նշում�? Գծերի աջ կողմում գտնվող թվերը                                                     Նշում�? վանդակների ներսում նշված
դե�?իլներն են: Դե�?իլները սահմանված են                                                     տոկոսները ներկայա�?նում են
ըստ տնայիին տնտեսության տնօրինվող                                                        յուրաքանչյուր աղբյուրի շնորհիվ ստա�?ած
եկամտի�? եկամտային հարկի                                                                  ավելա�?ումները: Վանդակների�? դուրս
հետբարեփոխումային դրույքաչափերով:                                                        գտնվող տոկոսները ներկայա�?նում են
Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ:                                                            տնային տնտեսության տնօրինվող եկամտի
                                                                                         ամբողջ ավելա�?ումը: Դե�?իլները
                                                                                         սահմանված են ըստ տնային տնտեսության
                                                                                         տնօրինվող եկամտի�? եկամտային հարկի
                                                                                         հետբարեփոխումային դրույքաչափերով:
                                                                                         Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ:

�?նային տնտեսությունների եկամուտների ավելա�?ման արդյունքում աղքատությունը
կնվազի, բայ�? միայն այն ենթադրության պարագայում, որ մնա�?ած ամեն ինչը կմնա
անփոփոխ (օրինակ�? որ կոր�?րած հարկային մուտքերը չեն հանգե�?նի պետական
ծախսերի կրճատման): Մոդելավորումները �?ույ�? են տալիս, որ 2020-23 թվականներին,
երբ եկամտային հարկի բարեփոխումը կսկսի գործել, աղքատության մակարդակը
կարող է նվազել եկամտային հարկի բարեփոխումներով պայմանավորված եկամտի
ավելա�?ման արդյունքում (Գծապատկեր 3), և որ տարբերությունը “առան�?
բարեփոխումների�? ս�?ենարի համեմատությամբ ժամանակի ընթա�?քում կմեծանա:
Աղքատության մակարդակի գնահատականը բարեփոխման պարագայում (15.6 տոկոս

                                                                                                                                                                               9
2023 թ-ին) կլինի գրեթե երկու տոկոսային կետով ավելի �?ածր քան կլիներ “առան�?
բարեփոխումների�? ս�?ենարի դեպքում (17.6 տոկոս 2023 թ-ին): Ինչ վերաբերում է 2018-
23 թվականների աղքատության մակարդակին, ապա այն մոդելավորում ենք,
ենթադրելով, որ տնային տնտեսությունների տնօրինվող եկամուտն աճում է մեկ շնչին
ընկնող ՀՆԱ/ տնային տնտեսության տնօրինվող եկամուտ առաձգականությանը
համապատասխան,        որը   դիտարկվել    է   2015-2017թվականներին:     2018-19
թվականներին�? նախքան         եկամտային    հարկի    բարեփոխման       կիրառումը,
աղքատության մակարդակները երկու ս�?ենարների դեպքում էլ նույնն են : 4



    Գծապատկեր       3.     Կանխատեսվող                                            Գծապատկեր     4.   Ջինիի   գործակ�?ի
    աղքատության մակարդակը եկամտային                                               փոփոխությունները�?    պայմանավորված
    հարկի        գծով       առաջարկվող                                            եկամտային հարկի բարեփոխումներով
    բարեփոխումների       և        առան�?                                           (տնային տնտեսությունների տնօրինվող
    բարեփոխումների ս�?ենարներում (ազգային                                          եկամտի հիման վրա):
    աղքատության գիծը):
                                30                                                                   0.30
    Անապահով բնակչության թիվը




                                     24.0
    (աղքատության ազգային գիծ)




                                25          22.5                                                     0.29
                                                   20.5
                                     24.0                    19.3
                                                                                  Ջինիի միավորները




                                                                    18.2
                                20          22.5                           17.6
                                                                                                     0.28                   0.2773 0.2776 0.2782 0.2787
                                                   20.0                                                     0.2746 0.2746
                                15                           18.0
                                                                    16.4   15.6                      0.27   0.2746 0.2746 0.2746 0.2746 0.2746 0.2746
                                10
                                               Առան�? ԵՀ բարեփոխումների
                                                                                                                          Առան�? ԵՀ բարեփոխումների
                                               [With PIT reform]                                     0.26                 [With PIT reform]
                                 5

                                 -                                                                   0.25
                                     2018   2019   2020     2021    2022   2023                             2018   2019      2020     2021    2022   2023
    Նշում` Ենթադրվում է, որ տնային                                                Նշում�? Ջինիի գործակի�?ը չափում է
    տնտեսությունների տնօրինվող եկամուտը                                           անհավասարությունը 0-1 միջակայքում
    աճելու է 2018-2023 թթ. ըստ մեկ շնչին բաժին                                    (0=առավելագույն      հավասարությունը,
    ընկնող ՀՆԱ/տնային տնտեսության եկամտի                                          1=առավելագույն    անհավասարությունը):
    աճ առաձգականության, որը նկատվել է                                             Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ:
    2015-2017թթ.:     Աղբյուրը�?      սեփական
    մշակումներ:

Եկամտային      հարկի     բարեփոխումներով     պայմանավորված       տնային
տնտեսությունների    եկամուտների     փոքր    ավելա�?ումները    կհանգե�?նեն
անհավասարության նվազագույն աճի, ընդ որում Ջինիի գործակի�?ը 2023 թվականին
0,25-ի�? կհասնի 0.279-ի (+0.004 կետ): Գծապատկեր 4-ում ներկայա�?ված են
անհավասարության        մոդելավորման      արդյունքները      Հայաստանում;


4
 Մոդելավորման մեթոդաբանության վերաբերյալ մանրամասները տես Աղքատության վրա
ազդե�?ության մոդելավորման Հավելվածում:

                                                                                                                                                            10
անհավասարությունը չափվում է տնօրինվող եկամտի Ջինիի գործակ�?ով և
տատանվում է զրոյի (առավելագույն հավասարություն) և մեկի (առավելագույն
անհավասարություն) սահմաններում: “Առան�? բարեփոխումների�? ս�?ենարի դեպքում
(կարմիր գիծ) տեսնում ենք, որ Ջինիի գործակի�?ը�? բազիսային 2018 թվականի
համեմատությամբ (0.2746), մնում է անփոփոխ 2019-23 թթ. ողջ ժամանակահատվածի
ընթա�?քում; դա տեղի է ունենում, որովհետև մենք ենթադրել ենք, որ եկամտի
ամբողջական բաշխումը ամեն տարի աճում է համաչափորեն (հավասարապես բոլոր
տնային տնտեսություններում): Ի տարբերություն դրան, եկամտային հարկի
բարեփոխման ս�?ենարի պարագայում (կապույտ կետավոր գիծ) տեսնում ենք, որ
Ջինիի գործակի�?ը մի փոքր ավելի բարձր է, քան առան�? եկամտային հարկի
բարեփոխման ս�?ենարի դեպքում: Մենք հաշվարկել ենք, որ մինչև 2023 թվականը
Ջինիի գործակի�?ը 0.2746-ի�? կբարձրանա մինչև 0.2787 (+0.004 կետով), ինչը համահունչ
է այն հանգամանքին, որ եկամտային հարկի բարեփոխումներով պայմանավորված
զուտ եկամտի ավելա�?ումն ավելի բարձր է վերին դե�?իլներում:

Եկամտային հարկի բարեփոխման արդյունքում Հայաստանի եկամտահարկային
համակարգը կկոր�?նի իր պրոգրեսիվությունը: Քանի որ եկամտային հարկի գործող
եռադրույք սանդղակով համակարգը ան�?նելու է միասնական համահարթ
դրույքաչափով համակարգի, բաշխման առումով բա�?ասական ազդե�?ություն կլինի թե
աշխատողների�? գանձվող եկամտային հարկի (որը դառնում է ավելի ռեգրեսիվ), թե՛
ինքնազբաղվածների�? գանձվող հարկի վրա (որը դառնում է պակաս պրոգրեսիվ)5:
Ենթադրելով, որ հարկաբյուջետային միջամտություններում այլ փոփոխություններ չեն
լինելու (2014 թ. համեմատությամբ), մենք հաշվարկել ենք, որ եկամտային հարկի
բարեփոխման պարագայում ընդհանուր հարկային համակարգը (եկամտահարկ +
անուղղակի հարկեր) կդառնա պակաս պրոգրեսիվ6: Ավելին, նույնիսկ, եթե
տրանսֆերտները և առողջապահության և կրթության ոլորտներում նախատեսված
բնաիրային նպաստները վերադարձվեն տնային տնտեսություններին, ընդհանուր
հարկաբյուջետային համակարգը կունենա վերաբաշխողական կորուստներ7:


5
  Եկամտային հարկի բարեփոխման ժամանակահատվածում�? 2020-23 թվականներին, աշխատողների�?
գանձվող եկամտային հարկը դառնում է մի փոքր ավելի ռեգրեսիվ (2018 և 2023 թվականների
համեմատության դեպքում KI նվազում է -0.01-ի�? մինչև -0.02,) իսկ ինքնազբաղվածների�? գանձվող
եկամտային հարկը դառնում է պակաս պրոգրեսիվ (KI 2018 թ-ի 0.180-ի�? 2023թ-ին նվազում է մինչև
0.163) :
6 Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ CEQ 2014-ում անուղղակի հարկերը գնահատվել են որպես

չեզոք, գումարած այն փաստը, որ եկամտային հարկի բարեփոխման պարագայում եկամտային հարկը
կդառնա պակաս պրոգրեսիվ:
7 Եկամտային հարկի բարեփոխման պարագայում հարկաբյուջետային համակարգի վերաբաշխողական

ազդե�?ությունը (Ջինիի տարբերությունը�? Ջինիի վերջնական եկամտի�? հանած շուկայական եկամուտը)
-0.005 �?ածր է «առան�? եկամտային հարկի բարեփոխման« ս�?ենարի համեմատությամբ: �?եփական
հաշվարկները հիմնված են CEQ 2014-ի և «2018 2. թարմա�?ված եկամտային հարկի» մարգինալ
ազդե�?ությունների վրա :

                                                                                     11
Գծապատկեր    5.  Եկամտային    հարկի                                      Եկամտային      հարկի     բարեփոխման
բարեփոխումների տարեկան ծախսը�? որպես                                      ազդե�?ությունը բյուջեի վրա բա�?ասական
ՀՆԱ-ի տեսակարար կշիռ (Եկամտային                                          կլինի:   Եկամտային      հարկի   գծով
հարկի    բարեփոխումների արդյունքում                                      եկամուտների կորուստը 2020 թ-ին
եկամտային   հարկի   գծով   մուտքերի
                                                                         գնահատվում է ՀՆԱ-ի 0.3 տոկոսի
կրճատում )
                                                                         չափով: Ավելին, քանի որ բարեփոխման
                               -
                                                                         շրջաակներում     եկամտային     հարկի
                            (0.10)
                                                                         դրույքաչափը աստիճանաբար կնվազի,
 �?արեկան ծախսերը, ՀԱՆ-ի %




                            (0.20)
                                                                         ակնկալվում է, որ 2023 թ-ին եկամտային
                            (0.30)
                                     (0.30)
                                                                         հարկի գծով մուտքերի տարեկան
                            (0.40)                                       կորուստը կկազմի ՀՆԱ-ի 0.72 տոկոս
                            (0.50)            (0.46)                     (Գծապատկեր 5): Այս հաշվարկը �?ածր է
                            (0.60)                                       կառավարության կողմի�? 2020 թ-ի
                                                       (0.60)
                            (0.70)                                       համար     կատարված      պաշտոնական
                            (0.80)                              (0.72)   հաշվարկի�? ընդամենը 0.1 տոկոսային
                                     2020     2021     2022     2023     կետով (գնահատվում է ՀՆԱ-ի 0.4%-0.5%
Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ                                             սահմաններում):

4. Քննարկումներ քաղաքականության շուրջ

Առաջարկվող բարեփոխումների հաջողությունը մեծապես կախված է հարկային
բազայի հետագա ընդլայնումի�?: Ինչպես որ �?ույ�? է տվել ներկայա�?ված
մոդելավորումը, եկամտային հարկի առաջարկվող բարեփոխումը բա�?ասական
ազդե�?ություն կունենա հարկային համակարգի պրոգրեսիվության և բյուջետային
մուտքերի վրա: Առաջարկվող բարեփոխման նպատակն այն է, որ հարկային
համակարգի պարզե�?ումը (փոքր բիզնեսի հարկային համակարգի հետ միասին) և
հարկերի դրույքաչափերի իջե�?ումը (շահութահարկի հետ միասին) կվերա�?նի
եկամուտների իրական ծավալները թերհայտարարագրելու շարժառիթը, ինչը
կհանգե�?նի հարկային բազայի ընդլայնմանը: Բա�?ի այդ, ներդրումները երկրում պետք
է ավելանան (ըստ Լաֆֆերի կորը նմանե�?նող ինտուի�?իայի): �?ակայն, հնարավոր է,
անհրաժեշտություն լինի ավելի մանրամասն քննարկելու տվյալ բարեփոխման
հիմքում ընկած այս երկու ենթադրությունները և ակնկալվող արդյունքների
մոդելավորումը կարող է օգնել հասկանալ, թե ինչ ազդե�?ություն պետք է ունենա
բարեփոխումը հաջողված համարվելու համար:
Օրինակ, պարզ չէ, թե ինչպես այն ընկերությունները կամ անհատները, որոնք
եկամուտների թերհայտարարագրման միջո�?ով հաջողությամբ խուսափել են բարձր
դրույքաչափով հարկեր վճարելու�?, ավելի �?ածր դրույքաչափով հարկման
պարագայում կդադարե�?նեն կիրառել այդ նույն գործելակերպը և կսկսեն ներկայա�?նել
իրեն�? եկամուտների մասին ավելի ճշգրիտ հաշվետվություններ: Կամ, պարզ չէ նաև,
արդյոք ընկերության համար ներդրումներ անելու առավել լուրջ խոչընդոտը ավելի
բարձր դրույքաչափերն են: Իրականում, դա կարող է խոչընդոտող գործոն լինել, բայ�?
                                                                                                          12
այլ ոլորտներում ռեֆորմների կամ կարգավորման ոլորտում բարեփոխումների
(օրինակ, մր�?ակ�?ության կարգավորում, ենթակառու�?վածք և կապ, նոր
տնտեսությունում   պահանջվող     հմտություններ)  բա�?ակայության    դեպքում
դրույքաչափերի նվազե�?ումի�? հետո կատարվող ներդրումների իրական աճը չի կարող
փոխհատու�?ել հարկային մուտքերի կորուստը:

Այսպես կոչված “մեղքի հարկի�? բարձրա�?ումը ողջունելի միջո�? է հարկային
բարեփոխումների�? բխող հարկային եկամուտների ենթադրվող կորուստները
փոխարինելու համար, չնայած դրա բաշխողական ազդե�?ությունը հետագա
վերլուծության կարիք ունի: Հարկային բարեփոխումը նախատեսում է ծխախոտի,
ալկոհոլային խմիչքների, գարեջրի, բարձր թվով ձիաուժ ունե�?ող մեքենաների և
դրամախաղերի հարկերի բարձրա�?ում: Այս միջո�?ները ողջունվում են հարկային
եկամուտների նվազումը կանխելու համար, որը կարող է հանգե�?նել ֆինանսավորման
ավելա�?ման անհրաժեշտության և մակրոտնտեսական անհավասարակշռության:
�?ակայն միջազգային փորձը �?ույ�? է տալիս, որ այդ արտադրատեսակների նկատմամբ
կիրառվող հարկերի բարձրա�?ումը կարող է կարճ ժամանակում ստանալ ռեգրեսիվ
բնույթ: Ավելի համապարփակ վերլուծությունները (օրինակ, Fuchs, Orlic and Cancho,
2019) �?ույ�? են տվել, որ նման ապրանքների հարկերի ավելա�?ումը կարող է հանգե�?նել
միջին և երկարաժամկետ կտրվածքով իրական բարելավումների (օրինակ,
բա�?ասական        ազդե�?ություն   ունե�?ող  ապրանքների     սպառման     նվազում,
առողջապահական ծախսերի խնայողություններ և կյանքի տևողության բարձրա�?ում),
սակայն կարճ ժամանակահատվածում ազդե�?ության մեծությունը արժանի է հետագա
վերլուծության: Այս նպատակով է, որ ներկայիս CEQ շրջանակը տրամադրում է լավ
հիմք կարճաժամկետ հատվածում բաշխողական ազդե�?ությունը փորձարկելու
համար, ինչը կարող է օգտակար լինել քաղաքական քննարկումների համար, իսկ այդ
հարկերի բարձրա�?ման միջին ժամկետ և երկարաժամկետ ազդե�?ության
վերլուծությունները (օրինակ�?     կիրառելով ծախսերի և օգուտների ընդլայնված
վերլուծություններ) կարող են օգնել գնահատել ակնկալվող ազդե�?ության նշանը և
մեծությունը:

Բարեփոխումների արդյունքում սո�?իալապես պակաս ապահովված բնակչությանն
ուղղվող ծախսերի պաշտպանությունը խիստ կարևոր է նրան�? կենսապայմանների
վատթարա�?ումի�? խուսափելու և բարեփոխումների նկատմամբ հանրության
դիմադրությունը կանխելու համար: Անհայտ է, կարող է արդյոք հարկային մուտքերի
պոտեն�?իալ նվազումը հանգե�?նել հարկաբյուջետային ծախսերի ճշգրտման
անհրաժեշտությանն այնպես, որ դա ավելի մեծ վնաս հաս�?նի անապահով
բնակչությանը: Նման դեպքում     կենսաթոշակների կամ ուղղակի սո�?իալական
տրանսֆերտների (օրինակ, Ընտանեկան նպաստների ծրագրի շրջանակներում)
ճշգրտումները կարող են ավելի քան հակազդել տնային տնտեսության եկամուտների
ավելա�?մանը: Հարկերի հավաքագրումը պահպանելու համար առաջարկվող հարկերը

                                                                          13
(օրինակ`ծխախոտի, ալկոհոլային խմիչքների), որոնք ներառված չեն մոդելավորման
մեջ, կարող են նույնպես ավելի քան համամասնորեն հարվածել սո�?իալապես պակաս
ապահովվածներին�? մի խմբին, որը գրեթե չի օգտվում բարեփոխումների�?: Հետևաբար,
կարևոր կլինի խուսափել այդ ֆինանսական ծախսերի կրճատումների�?, որպեսզի
հարկային համակարգը (հարկերը և տրանսֆերտները) չվնասի այդ խավին և
չհանգե�?նի նրան�? կենսապայմանների վատթարա�?մամը, ինչը կարող է փոխել
հասարակության վերաբերմունքը այդ բարեփոխումների նկատմամբ:




                                                                      14
Հղումներ

Deloitte (2018). Tax System in Armenia.

Fuchs, Alan; Orlic, Edvard; and Cesar A. Cancho (2019) Time to Quit: The Tobacco Tax
Increase and Household Welfare in Bosnia and Herzegovina. The World Bank.

International Monetary Fund (2017). 2017 Article IV Consultation for the Republic of
Armenia. IMF Country Report No. 17/226

Lustig, N. (2018). Commitment to Equity Handbook: Estimating the Impact of Fiscal Policy on
Inequality and Poverty. CEQ Institute at Tulane University and Brookings Institution’s Press

Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե (2017): �?ո�?իալական
պատկերը Հայաստանում, 2017. [Մաս 1�? Հայաստան: Աղքատության պատկերը 2008-
2016 թվականներին]:

The World Bank (2018). Armenia: Macro Poverty Outlook. Oct. 2018

The World Bank (2016). Fiscal Incidence Analysis for Armenia: Status Quo and Effects of
Proposed Changes under the Unified Tax Code. DRAFT (Unpublished)

The World Bank (2014). Republic of Armenia, Public Expenditure Review: Expanding the
Fiscal Envelope. Report No. 88586-AM

United States Social Security Administration (2018). International Update: Recent
Developments in Foreign Public and Private Pensions. SSA Publication No. 13-11712, July
2018

Younger, S. and Khachatryan, A. (2017). Fiscal Incidence in Armenia. CEQ Working Paper
no. 43




                                                                                         15
                                   ՀԱՎԵԼՎԱԾ

             Շուկայական եկամուտը որպես բարեկե�?ության �?ու�?անիշ

Զուտ եկամտի ավելա�?ում: Մենք գնահատում ենք եկամտային հարկի
բարեփոխումներով պայմանավորված զուտ եկամուտների ավելա�?ումը`հաշվելով
եկամտային հարկի գծով պարտավորությունների միջև տարբերությունը
(բարեփոխումների բա�?ակայության և բարեփոխումներով ս�?ենարներում): Այս
հաշվարկը կատարվում է տարեկան կտրվածքով տնային տնտեսությունների
մակարդակում և ներկայա�?վում որպես տնային տնտեսությունների շուկայական
եկամտի մի մաս (տես Աղյուսակ Ա1): Ինչպես ակնկալվում էր, քանի որ եկամտային
հարկի բարեփոխմամբ սահմանվում է եկամտային հարկի ավելի �?ածր միասնական
դրույքաչափ, եկամտի դրական ավելա�?ումները առկա են բոլոր դե�?իլներում: Բա�?ի
այդ, եկամուտները աճելու են տարե�? տարի եկամտային հարկի դրույքաչափի
աստիճանական նվազե�?մանը զուգընթա�?: Օրինակ, եկամտի ավելա�?ումը (որպես
տնային տնտեսության շուկայական եկամտի տեսակարար կշիռ) աճում է 0-ի�? մինչև
0.6% 1-ին դե�?իլում (ամենաստորին դե�?իլը)�? 10-րդ դե�?իլի (ամենաբարձր) 2.3% -ի�?
մինչև 5.6% աճի համեմատությամբ: �?ակայն, բա�?ասական բաշխողական կողմն այն է,
որ եկամտային հարկի բարեփոխումներով պայմանավորված եկամուտների
ավելա�?ումներն ավելի բարձր են վերին դե�?իլներում (7-10), ինչպես �?ույ�? է տալիս
գունային սանդղակը 8 (տես Աղյուսակ Ա1 և Գծապատկեր Ա1):

     Աղյուսակ Ա1. �?նային տնտեսությունների եկամուտների ավելա�?ումները որպես
                         ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵԿԱՄՈՒ�?ՆԵ�?Ի %
 Շուկայական եկամուտների դե�?իլներ             2020      2021       2022      2023
              Ամենաստորին                   0.0%       0.2%       0.4%      0.6%
                   2                        0.0%       0.2%       0.4%      0.5%
                   3                        0.0%       0.4%       0.7%      1.0%
                   4                        0.1%       0.5%       1.0%      1.4%
                   5                        0.3%       0.8%       1.4%      1.9%
                   6                        0.4%       1.1%       1.7%      2.3%
                   7                        1.1%       1.8%       2.6%      3.4%
                   8                        1.1%       1.9%       2.8%      3.6%
                   9                        1.5%       2.5%       3.5%      4.5%
              Ամենաբարձր                    2.3%       3.4%       4.5%      5.6%




88
 Եկամտային հարկի բարեփոխումների վերաբերյալ 2014-ին կատարված CEQ մոդելավորման
արդյունքում նույնպես ստա�?վել են նմանատիպ որակական արդյունքներ եկամտային հարկի
ազդե�?ության վերաբերյալ�? ըստ դե�?իլների:

                                                                                   16
Նշումներ�? 1/եկամտի ավելա�?ում=հարկվող եկամուտ_տարի*(ԵՀ դրույքաչափ_նախկին –ԵՀ
դրույքաչափ_նոր): 2/դե�?իլներ ըստ շուկայական եկամտի: 3/Գունասանդղակ. կարմիրը�?
ամենա�?ածր; կանաչը�? ամենաբարձր:

Գծապատկեր Ա1. Եկամտային հարկի                                                                 Գծապատկեր Ա2. Եկամտի
բարեփոխումներով պայմանավորված                                                                 ավելա�?ումներ�? ապաագրեգա�?նելով
զուտ եկամտի փոփոխությունը, 2019-23                                                            եկամտային հարկի փոփոխությունները
թթ. (դե�?իլներ�? ըստ տնային                                                                     (դե�?իլներ�? ըստ տնային
տնտեսությունների տնօրինվող                                                                    տնտեսությունների շուկայական
եկամտի)                                                                                       եկամտի, 2023թ.)
                                           6%                                                                          6%




                                                                                              Եկամտի ավելա�?ում�? որպես շուկայական �?.
 Եկամտի ավելա�?ում�? որպես շուկայական �?. %




                                           5%                                                                          5%


                                           4%                                                                          4%

                                                                                                                       3%
                                           3%
                                                                                                               %       2%
                                           2%
                                                                                                                       1%
                                           1%
                                                                                                                       0%
                                           0%                                                                                         1      2     3    4     5     6   7    8      9   10
                                                 1 2   3     4 5   6 7     8     9 10                                                       Step
                                                                                                                                          Քայլ      2: Lowering
                                                                                                                                               2. Դրույքաչափի    the Rate
                                                                                                                                                              նվազում մինչևto 20%
                                                                                                                                                                            20%
                                                2020       2021     2022         2023                                                   Step1:
                                                                                                                                      Քայլ       Applying
                                                                                                                                           1. Համահարթ    single
                                                                                                                                                        23%      rate of 23%
                                                                                                                                                             դրույքաչափի  կիրառում




    Աղյուսակ Ա2. Ենթադրություններ Հայաստանի եկամտային հարկի բարեփոխման
                             մոդելավորման համար
 �?�?ենարը
 Ենթադրություն/տարի        2020     2021     2022   2023       Փոփոխականը
                                                           եկամտային հարկի
                                                                   մոդելում
 Եկամտի աճը�? հիմնված
 մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի
 նկատմամբ
 առաձգականության վրա                                                                                                                                                        Ֆորմալ
 և մեկ շնչին բաժին                                                         4.7          5.8                                               6.8           7.8          աշխատավարձ,
 ընկնող ՀՆԱ-ի                                                                                                                                                     տնօրնվող եկամուտ
 կանխատեսումները
 (կուտակային, 2014թ.
 համեմատությամբ)
 ՀՆԱ, ընթա�?իկ գներով                                                                                                                                              ԵՀ մուտքերը որպես
                                                                     7,248.8
  (միլիարդ, տեղական                                                          7,873.70                                         8,556.24           9,300.03         ՀՆԱ-ի տեսակարար
                                                                           9
 արժույթի միավորով)                                                                                                                                                             կշիռ

                                                                                                                                                                                         17
 Եկամտային հարկի           23.00   22.00     21.00   20.00      ԵՀ-ով հարկվող
 դրույքաչափը (%)                                             եկամտի հաշվարկը,
                                                                            ԵՀ
                                                             պարտավորությունն
                                                                           երը
 �?Վ դրույքաչափը (%)          2.5     3.5       4.5      5.0    Հարկվող եկամտի
                                                                գծով եկամտային
                                                               հարկի հաշվարկը
Աղբյուրը�? սեփական մշակումներ�? հիմնված Ֆինանսների նախարարության եկամտային
հարկի և սո�?իալական վճարների դրույքաչափերի վրա; ՀԲ-ի MPO (Մակրո աղքատության
հեռանկարները)     և   ԱՄՀ-ի-WEO    (Գլոբալ   տնտեսական      հեռանկարները/ՀՆԱ-ի
կանխատեսում), և տնօրինվող եկամտի վրա (�?�?ԿԱՀ 2014): Եկամտի աճը (սեփական
մշակումներ) 2014թ. համեմատությամբ հիմնված է տնօրինվող եկամուտ/մեկ շնչին ընկնող
ՀՆԱ առաձգականություն*կուտակային մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի աճի վրա:



          Աղքատության վրա ազդե�?ության մոդելավորման վերաբերյալ

Աղքատության վրա ազդե�?ությունը մոդելավորելու համար գնահատում ենք
աղքատությունը` տնային տնտեսության տնօրինվող եկամտի նկատմամբ կիրառելով
ազգային աղքատության գիծը: �?տանում ենք աղքատության մակարդակ, որը
մոտավորապես մեկ տոկոսային կետով �?ածր է, քան 2014 թ-ի պաշտոնապես
հայտարարված ազգային աղքատության մակարդակը (29% CEQ-ի հաշվարկով�?
աղքատության 30% պաշտոնական մակարդակի համեմատությամբ), որը հիմնված է
սպառման այլ ագրեգատի վրա: �?նօրինվող եկամտի վրա հիմնված 2015-2017թթ.
աղքատության մակարդակի հաշվարկը նպատակ է հետապնդում պահպանել այդ
տարբերությունը նշված տարիների վերաբերյալ ներկայա�?ված աղքատության
պաշտոնական մակարդակների համեմատությամբ, ինչի արդյունքում 2017 թ-ի
աղքատության մակարդակը կազմում է 24.6 տոկոս�? նույն տարվա աղքատության
պաշտոնական 25.7 տոկոս մակարդակի համեմատությամբ:




                                                                           18