                     77508




МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�?
С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�?
ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь




           2013 он
        Эн�?хүү бодлогын баримт бичгийг Д�?лхийн Банкны Зүүн �?зи, �?омхон Далайн Бү�?ийн �?дийн за�?агч
    Темина Ханы удирд�?ан, т�?ргүүл�?х �?дийн за�?агч Рожер ван ден Бринк, үйл ажиллагаа хариуц�?ан м�?рг�?жилт�?н
    Б.Оюунбил�?г, �?дийн за�?агч �?. Мөнхна�?ан, ахлах �?дийн за�?агч Энди Ма�?он, �?дийн за�?агч Транг ван �?гуен,
    �?дийн за�?агч Ш.�?лтанц�?ц�?г нараа�? бүрд�?�?н баг болов�?руулав. Ту�? бодлогын баримт бичгийг З�?�?ДБ-н
    �?албарын менежер Ивайло Извор�?ки, т�?ргүүл�?х �?дийн за�?агч Рожер ван ден Бринк болон Монголыг
    хариуц�?ан менежер Корали Гив�?р�? нарын удирдамжийн дор Темина Хан голлон б�?лтг�?л�?�?. Жон Стронм�?н,
    Садир Шити, Корали Гивер�? нар �?анал, хувь н�?мр�?�? оруул�?ан болно.




2   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Г�?РЧИГ


 Өмнөх үг................................................................................................................................4
 Оршил ба өнөөгийн нөхцөл байдал..................................................................................10
 Уул уурхайн �?албарын хөгжлийн үр нөлөөллөөр бий болох
 боломжит ө�?өлт ба ажил �?рхл�?лт.......................................................................................11
 Монголын уул уурхай ба түүнд хамаарах �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн
 оролцоонд учирч буй б�?рхш�?�?л........................................................................................15
 Бу�?ад орны уул уурхайн �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоо......................................17
 Дүгн�?лт ба бодлогын зөвлөмж..........................................................................................19
 Хав�?ралт A. Монгол ул�?ын MAMs Ерөнхий т�?нцлийн загвар.........................................25
 Хав�?ралт Б. Уул уурхайн �?албарт �?м�?гт�?йчүүдийн хөдөлмөр �?рхл�?лтийг
 х�?згаарла�?ан хууль тогтоомж (1999-2008).......................................................................28
 �?ом зүй................................................................................................................................30


 ЗУР�?Г
 Зураг 1. �?жил �?рхл�?лт, �?албараар (2008)..............................................................................5
 Зураг 2. Д�?Б-д уул уурхайн �?албарын �?зл�?х хувь, ашигт малтмалын
 �?албарын ө�?өлтийн тө�?өөлөл.............................................................................................11
 Зураг 3. Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүний ө�?өлт: Валютын ханшийн хөдөлгөөн....................13
 Зураг 4. Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүний ө�?өлт: Бодит н�?мүү өртөг �?албараар..................13
 Зухаг 5. Эдийн за�?аг дахь дундаж орлого, хүчин зүйл�?�?р................................................13
 Зураг 6. Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүн н�?м�?гд�?�?ний дараах ажил �?рхл�?лт, �?албараар........13
 Зураг 7. �?жил �?рхл�?лтийн ө�?өлт, бууралт: �?албараар, хүй�?�?�?р......................................14
 Зураг 8. Бодит ажил �?рхл�?лт, �?албараар, хүй�?�?�?р 2008-2009...........................................14
 Зураг 9. Салбаруудын дундаж цалин хөл�? ба �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й
 хүмүү�?ийн цалин хөл�?ний зөрүү.....................................................................................15
                                                                             . ..17
 Зураг 10. Уул уурхай, инженер, барилга, бу�?ад �?албарын ажил м�?рг�?жлийн �?лгаа	
 Зураг 11. Канадын уул уурхай, хайгуулын �?албарын м�?рг�?жлийн �?лгаа, 2006................19
 Зураг 12. Канадын уул уурхайн �?албарт удирдах албан тушаал
 хашиж буй �?м�?гт�?йчүүдийн төлөөлөл, 2006....................................................................19




                                                         МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь              3
        ХҮС�?ЭГТ
        Хү�?н�?гт 1. Санал болгож буй бодлогын зөвлөмж ба х�?р�?гжүүл�?гч агентлагууд...............8
        Хү�?н�?гт 2. Монголын өмнөд бү�?ийн үнд�?�?н ордууд........................................................11
        Хү�?н�?гт 3. Орцын нийт төлбөрт хүчин зүйл�?ийн төлбөрийн �?уурь
        үзүүл�?лтийн �?зл�?х хувь, �?албараар...................................................................................27

        Х�?ЙРЦ�?Г
        Хайрцаг. Эм�?гт�?йчүүдийг уул уурхайн ажиллах хүчний бүр�?лд�?хүүнд
        н�?гтг�?х нь: Өмнөд �?фрикийн Лонмин компанийн туршлага...........................................22




4   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
ӨМ�?ӨХ ҮГ

    Монгол ул�? ашигт малтмалын ба�?лгийн                         уул уурхайн �?албарын хөгжлийн ашгийг
арвин их нөөцөө �?үүлийн 10-аад жилд                             адилхан хүрт�?х ё�?той төдийгүй, уул уурхайн
ашиглалтанд оруулж, уул уурхайн �?албарын                        �?албарын �?р�?д�?лийг �?р�?гт�?йчүүд�?�?�? илүүг�?�?р
Д�?Б-д �?зл�?х хувь гурав гаруй дахин н�?м�?гд�?ж,                    үүр�?х ё�?гүй юм4. Эр�?гт�?йчүүд давамгайл�?ан
өдгөө 20 орчим хувьд хүр�?�?д байна. Уул                          ажиллах хүчин бүхий уламжлалт уул уурхайн
уурхайн �?албар �?үүлийн жилүүд�?д за�?гийн                         �?албарт т�?гш байдал, олон талт байдлыг
газрын орлогын гуравны н�?г хувь, 2010                           д�?мж�?�?н �?оёлыг бий болгох шаардлага байгааг
онд нийт �?к�?портын 80-аа�? илүү хувийг                           бизне�?ийн жиш�?�?, туршлагууд харуулж
бүрдүүлж�?�?. 2013 онд з�?�?-алтны н�?г том                          байна. Эр�?гт�?йчүүд�?�?�? дутахгүй бүт�?�?мжт�?й
уурхайг (Оюу Толгой) ашиглалтад оруулан,                        ажилладаг �?м�?гт�?йчүүдийг үл ойшоо�?ноор
хүл�?�?гд�?ж буй х�?д�?н тө�?лийг х�?р�?гжүүл�?х�?д л                     олборлох уурхайн компаниуд м�?рг�?жлийн
ойрын жилүүд�?д Монгол ул�?ын �?дийн за�?гийн                       ажиллах хүчний дутмаг нөөөцөд захирагдан
уул уурхайн �?албараа�? хамаарах хамаарал                         үйл ажиллагаагаа �?вуулж байна. Гадаадаа�?
н�?м�?гд�?х�?�?р байна.                                              ажиллах хүчин оруулж ир�?х нь �?н�?хүү байдлаа�?
                                                                гарах н�?г арга мөн боловч дотоодын ажиллах
   Уул    уурхайн     �?албарын      хурдацтай
                                                                хүчний нөөцийг (�?м�?гт�?йчүүд) ашиглах нь ул�?
хөгжлийн боломжит үр ашгаа�? �?м�?гт�?йчүүд
                                                                төр, �?дийн за�?гийн хувьд илүү таатай, өртөг
хүрт�?ж амжилгүй хоцрох хандлагатай байдаг
                                                                багатай арга зам юм.5 Чили, Замби, Шин�?
тохиолдол бий1. Жиш�?�? нь, д�?лхийн уул
                                                                Гвинейн туршлагаа�? харахад, �?м�?гт�?йчүүдийн
уурхайн компаниудын тоо м�?д�?�?н�?�?�? харахад,
                                                                жолоодож байгаа хүнд машин механизмын
олборлох уурхайн ажиллах хүчний 5-10 хувь
                                                                ашиглалтын болон за�?вар үйлчилг�?�?ний зардал
нь �?м�?гт�?йчүүд байгаа бөгөөд т�?д голдуу
                                                                бага�?ч, машин механизмын �?д�?лг�?�? урта�?ч,
үйлчилг�?�?ний �?албарт ту�?лах үүргийн ажил
                                                                компанийн зардал буурдаг байна6. Г�?хд�?�?,
�?рхл�?н, �?рүүл м�?нд, нийгмийн болон г�?р
                                                                “�?м�?гт�?йчүүд илүү найдвартай байна�? �?�?в�?л
бүлийн зөрчил, �?алалт з�?р�?г олон �?р�?д�?лийг
                                                                “бага �?р�?д�?л дагуулж байна�? г�?х хандлагаар
үүрч байна2. Мөн түүнчл�?н, том х�?мж�?�?ний
                                                                ажил м�?рг�?жлийн женд�?рийн хуваарийг болон
уурхайнууд нь их�?нхд�?�? ал�?лагдмал орон
                                                                женд�?рийн х�?вшм�?л ойлголтыг бататгахгүй,
нутгийн ажил олгогчид байдаг. Индонез
                                                                зөвтгөхгүй байх нь чухал юм.
ул�?ын нүүр�?ний уурхайн �?удалгаанаа�? үз�?х�?д,
том х�?мж�?�?ний уурхайнууд �?р�?гт�?йчүүд
давамгайл�?ан ажиллах хүчинт�?й хо�?лох
тохиолдолд �?м�?гт�?йчүүд �?дийн за�?гийн хувьд
                                                                4	   Strongman, J. (2008) Gender mainstreaming in the mining sector
оршин тогтнохын тулд айлын �?з�?гт�?й юмуу,                             and mining communities. Ба�? н�?г�?н шалтгаан бол �?р�?гт�?йчүүд
�?�?в�?л бие�? үн�?л�?гч байж, �?р�?гт�?йчүүд�?�?�?                              орлогоо шууд х�?р�?гл�?д�?г байхад, �?м�?гт�?йчүүд мөнгөнийхөө
хамаарахаа�? өөр аргагүй болдог, �?н�? нь улмаар                        дийл�?нхийг хуримтлан хадгалдаг юмуу, �?�?в�?л �?рүүл м�?нд,
                                                                     болов�?рол болон г�?р бүлийн хүмүү�?т�?�? зарцуулдаг байна.
женд�?рийн харьцаанд их�?�?х�?н нөлөө үзүүлд�?г                      5	   Уул уурхайн компаниуд д�?лхийн хурдацтай ө�?өн н�?м�?гд�?ж
аж�?�?.3                                                               буй төмөр, з�?�? болон бу�?ад �?рд�?�? ба�?лгийн �?р�?лтийг хангах
                                                                     г�?ж чармайж байгаа бөгөөд т�?дний хувьд м�?рг�?жилт�?й
   �?шигт малтмал болон түүнд хамаарах                                ажилчны хом�?дол гол б�?рхш�?�?л болоод байна. �?в�?тралид
                                                                     одоогийн ажиллаж буй 200,000 ажиллах хүчин д�?�?р н�?м�?лт
�?албаруудад �?м�?гт�?йчүүдийг илүү оролцуулах                           86,000 ажилчин дутаж байгаа нь за�?гийн газрын болон
жиш�?�?, туршлагууд маш �?нгийн. Эм�?гт�?йчүүд                            �?албарын зүг�?�?�? �?м�?гт�?йчүүд, үнд�?�?ний цөөнх нутгийн
нийгмийн тал хувийг �?з�?лж буйн хувьд                                 хүмүү�?ийг ажилд авах бодлогыг авч үз�?х�?д хүрг�?ж байна.
                                                                     Жиш�?�?г             http://www.e-mj.com/index.php/features/461-
1	   Eftimie, Heller ба Strongman (2009)                             australian-mining-industrys-looming-labor-shortage.html -�?�?�?
2	   Eftimie, Heller ба Strongman (2009)-д �?н�? тухай маш �?айн        харна уу.
     үн�?лж дүгн�?�?�?н                                             6	   Олон ул�?ын валютын �?ан (2006) �?Promoting gender equality
3	   Lahiri-Dutt ба Mahy (2006)                                      in the private sector – hiring women in mining production jobs�?


                                                      МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь           5
       Эдг�?�?р нь ойрын ир�?�?дүйд х�?д х�?д�?н том                      �?тратеги, практикийг тодорхойлоход оршино.
    х�?мж�?�?ний уурхайн тө�?лийг х�?р�?гжүүл�?х г�?ж                      Зөвлөмжид ерөнхий т�?нцлийн загварыг Монгол
    буй Монгол ул�?ын хувьд бүр ч цаг үе�? ол�?он                     ул�?ын �?дийн за�?агт тохируулан ашиглаж, уул
    а�?уудал болоод байна. Өнөөдөр Монголын                         уурхайн �?албарын хөгжлийн үр нөлөөллөөр
    албан ё�?ны уул уурхайн �?албарт 40,0007 орчим                   �?дийн за�?гийн бу�?ад �?албарт гарах өөрчлөлт,
    хүн ажиллаж байгаа нь нийт ажил �?рхл�?лтийн                     �?дийн за�?гийн ө�?өлт ба ажил �?рхл�?лт�?д үзүүл�?х
    4 хувийг �?з�?лж байна (Зураг 1).8 Х�?дийг�?�?р                     нөлөөллийн тухай �?хл�?н өгүүл�?х юм. Түүнчл�?н,
    уул уурхай нь хүн хүчн�?�?�? илүү хөрөнгө их                      том х�?мж�?�?ний уул уурхайд �?м�?гт�?йчүүдийн
    шаарддаг �?албар боловч өргөжин т�?л�?хд�?�?                        оролцоог хангах бу�?ад орны туршлага, �?ургамж
    н�?л�?�?д олон тооны ажлын байр бий болгодог                      болон бодлогын тодорхой зөвлөмжүүдийн
    юм.                                                            тухай өгүүлн�?.
    Зураг 1. �?жил �?рхл�?лт, �?албараар (2008)                            Уул уурхайн �?албарт ажил м�?рг�?жлийг
    �?ийт ажил �?рхл�?лт�?д �?зл�?х хувь                                 женд�?р�?�?р хуваарил�?ан байдал их�?�?х�?н өндөр
                                                                   байхын з�?р�?гц�?�? �?м�?гт�?йчүүд үйлчилг�?�?ний
                                                                   ту�?лах ажил голчлон хийж байна г�?�?�?н үнд�?�?н
                                                                   дүгн�?лт гарч байгаа нь цор ганц Монголд
                                                                   тохиолдож байгаа зүйл биш юм. Г�?хд�?�?, Монгол
                                                                   ул�?ын хувьд, ажил м�?рг�?жлийн женд�?рийн
                                                                   хуваарь нь 2008 он хүрт�?л хүчин төгөлдөр
                                                                   байж, уул уурхайн �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн
                                                                   оролцоог х�?згаарлаж бай�?ан хөдөлмөрийн хууль
                                                                   тогтоомжийн ту�?гал байж болзошгүй. Эн�?хүү
                                                                   хууль тогтоомжийн нөлөөлөл нь магадгүй
                                                                   �?оёлын х�?м х�?мж�?�?, х�?вшм�?л ойлголтоор улам
                                                                   батжиж �?м�?гт�?йчүүдийг “хөнгөн ажил�? руу
                                                                   түлх�?хийн з�?р�?гц�?�? уул уурхайд �?р�?гт�?йчүүд
                                                                   давамгайлах, т�?нд �?м�?гт�?йчүүдийг алагчлах,
    Эх �?урвалж: ҮСХ                                                хохироох а�?уудал ердийн болоход нөлөөл�?өн
                                                                   байх талтай.10 Монголд байгалийн ухаан,
                                                                   технологийн м�?рг�?жл�?�?р �?м�?гт�?й төг�?өгчид
        Мөн түүнчл�?н, уул уурхай т�?л�?х�?д нийт                      �?р�?гт�?йчүүд�?�?�? цөөхөн байгаа х�?дий ч т�?дний
    ажил �?рхл�?лтийн 13 хувийг өнөөгийн байдлаар                    тоо бага биш юм. 2009-2010 оны хич�?�?лийн
    �?з�?лж буй т�?�?в�?р, хангамж үйлчилг�?�?, барилга                   жилд тухайн м�?рг�?жл�?�?р төг�?�?өн 5800 оюутны
    з�?р�?г бу�?ад �?албарт дагалдах нөлөө шууд ту�?на.                 2300 нь �?м�?гт�?й бай�?ныг т�?мд�?гл�?х нь зүйт�?й.
    Х�?дийг�?�?р жижиг болон албан бу�? уурхай,                        Үүн�?�?�? харахад Монголын уул уурхайн �?албарт
    т�?дг�?�?рийн женд�?рт үзүүлж буй нөлөөллийн                       �?м�?гт�?йчүүдийг ажиллуулах чигл�?лд хоёр
    тухай �?удалгаа Монголд н�?л�?�?н байдаг ч том                     а�?уудал байна. �?�?гдүг�?�?рт, �?м�?гт�?йчүүд уул
    уурхайн женд�?рийн нөлөөллийг авч үз�?�?н                         уурхайд шаардагдах техникийн ур чадвараар
    �?удалгаа цөөхөн байна9.                                        дутмаг, хоёрдугаарт, ур чадвар бай�?ан ч т�?днийг
                                                                   ажилд авдаггүй, �?�?в�?л т�?д өөр�?дөө т�?дг�?�?р
       Эн�?хүү бодлогын зөвлөмжийн зорилго нь                       ажлыг �?онгодоггүй байна.
    уул уурхайн �?албарт �?м�?гт�?йчүүдийн н�?втр�?х
    боломж, оролцоог н�?м�?гдүүл�?х бодлого,                          10	 Д�?лхийн бу�?ад орны олборлох уурхай, түүнд хамаарах
    7	 Д�?лхийн түүхий �?дийн үн�? унаж �?дийн за�?гийн уналт,              �?албаруудад �?р�?гт�?йчүүд х�?т давамгайл�?ан байдаг ба
       ажилгүйд�?л огцом н�?м�?гд�?хийн өмнө 2008 онд бараг 47,000         �?м�?гт�?йчүүдийг алагчлах �?вдал т�?дний өөр�?дийн үз�?л бодол,
       болж ө�?�?өн.                                                     �?онголт (уул уурхай нь их�?вчл�?н ал�?лагдмал, хөдөө орон
    8	 Х�?дийг�?�?р бодит тоо 100,000 г�?ж үз�?ж байгаа ч улирлын           нутагт байдаг “хүнд ажил�?, т�?нд г�?р бүлийн харилцааг х�?вийн
       чанартай гар аргаар ашигт малтмал олборлодог бичил              байлгахад хүндр�?лт�?й, �?м�?гт�?йчүүдийг д�?мж�?�?н үйлчилг�?�?
       уурхайг оруул�?ан болно. Олон ул�?ын хөдөлмөрийн                  хангалттай бу�?, �?м�?гт�?йчүүд нийгм�?�?�? ту�?гаарлагд�?ан м�?т
       байгууллага (2006)-г харна уу.                                  �?анагддаг з�?р�?г)-той нийл�?н �?м�?гт�?йчүүдийн уг �?албар дахь
    9	  Жиш�?�? нь, ОУХБ (2006) ба Д�?лхийн Банк (2012)                   оролцоог улам бүр бууруулж байна.



6   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
    Д�?лхийн орнуудын туршлагаа�? харахад,                      (зөвхөн уул уурхайд бу�?, ба�? бу�?ад �?албарт)
женд�?рийн т�?гш �?рхийг хүнд�?тг�?�?�?н хуультай                    бодлогын х�?р�?гжилт�?�? тайлагнахыг За�?гийн
байх нь женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг                            газар компаниудаа�? шаардаж болно. Санал
баталгаажуулах, хангах зайлшгүй бөгөөд чухал                  болгож буй бодлогын зөвлөмж, х�?р�?гжүүл�?х
анхны алхам мөн х�?дий ч хууль дангаараа                       агентлагуудын товчоог Хү�?н�?гт 1-д харуул�?ан
хангалттай бу�? г�?д�?г нь харагдаж байна. За�?гийн               болно.
газраа�? женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг д�?мжих,
                                                                  Эц�?�?т    нь,    уул     уурхайн    �?албарт
жиш�?�?лб�?л, уул уурхайд ту�?гайлан д�?мжих арга
                                                              �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоог бүр�?н хангах
х�?мж�?�?ний бодлого төдийгүй, �?р�?гт�?йчүүд,
                                                              а�?уудлаар     �?албарын      түвшинд     зохион
�?м�?гт�?йчүүдийн �?рүүл м�?нд, аюулгүй байдлыг
                                                              байгуулалтын шин�?чл�?л шаардагдаж байна.
хангахад чигл�?гд�?�?н хууль тогтоомж гаргаж
                                                              Эн�? төрлийн шин�?чл�?лийг х�?рх�?н хий�?�?н
х�?р�?гжүүл�?х шаардлагатай байна. Үүний
                                                              талаар цагаан алтны д�?лхийн хамгийн том
з�?р�?гц�?�? уул уурхай ба бу�?ад холбогдох
                                                              үйлдв�?рл�?гчдийн н�?г болох Өмнөд �?фрикийн
�?албарт их�?�?х�?н д�?лг�?р�?х хандлагатай байдаг
                                                              жиш�?�?г Хайрцаг -д үзүүлл�?�?. Ийм�?рхүү арга
б�?лгийн дарамтын �?�?р�?г хуулийн х�?р�?гжилтийг
                                                              х�?мж�?�? нь техникийн болон уул уурхайн
�?айжруулах х�?р�?гт�?й.
                                                              чигл�?лийн болов�?ролд �?м�?гт�?йчүүд хөрөнгө
    Түүнчл�?н, Монголын уул уурхайн �?албар ур                  оруулах, уул уурхайн �?албарт ажил хайж
чадвартай м�?рг�?жилтн�?�?р дутмаг байгаагийн                     өргөдөл гаргах болон тухайн �?албарт
з�?р�?гц�?�? ту�? �?албарын дунд болон урт хугацаанд                үрг�?лжлүүл�?н ажиллахыг д�?мжин урамшуулах
ө�?өн т�?л�?х х�?мж�?�?, далайцыг тооцоход ур                       чигл�?лд н�?н чухал болох нь харагд�?ан.
чадвартай ажилчдын хүрт�?�?мж, х�?р�?гц�?�?ний                      �?жиллах хүчний бүтц�?�? өргөжүүл�?хийн
а�?уудал улам хурцдах төлөвт�?й байна За�?гийн                   тулд уул уурхайн компаниуд хатуу үүр�?г
газраа�? �?албарын байгууллагуудтай хамтран                     амлалт авах, түүнд хүр�?х тодорхой үзүүл�?лт,
үйлчилг�?�?ний ту�?лах ажил �?рх�?лж буй                           урамшууллын хөшүүрг�?�? тогтоохын з�?р�?гц�?�?,
�?м�?гт�?йчүүдийг техник м�?рг�?жлийн �?ургалтад                    �?н�? чигл�?лд ахиц, д�?вшил гараагүй тохиолдолд
хамруулж, улмаар уул уурхайн м�?рг�?жилт�?й                      үү�?�?х үр дагаврыг тодорхойлох нь чухал юм.
ажилчдын �?гн�?�?нд шилжих�?д нь ту�?лах замаар                    Эн�?хүү үйл ажиллагаа нь ажиллах хүчний
�?н�?хүү хүндр�?лийг давах боломжтой юм.                         хувьд �?м�?гт�?йчүүд хаана байна, т�?д�?нд �?мар
                                                              хүндр�?лт�?й а�?уудал тулгарч байна, одоогийн д�?д
    Цаашилбал, уул уурхайн �?албар дахь
                                                              бүт�?ц (тухайлбал, ту�?даа байр, бие за�?ах газар,
�?м�?гт�?йчүүдийн оролцооны а�?уудал нь
                                                              хүүх�?д харж а�?рах үйлчилг�?�?, ажлын цагийн
зөвхөн ажилчин байх төдийгүй ба�? уурхайн
                                                              у�?н хатан бодлого г�?х м�?т) �?м�?гт�?й ажилчинтай
�?з�?н байх тухай а�?уудал юм. Эм�?гт�?йчүүд нь
                                                              байхад х�?р тохирч буй з�?р�?г а�?уудлуудыг үн�?лж
�?р�?гт�?йчүүдт�?й харьцуулахад бизне�?ийн х�?лх�?�?
                                                              дүгн�?х, ойлгохыг шаардаж байна. Компаниуд
холбоо багатай байдаг г�?дгийг анхаарч, уул
                                                              �?м�?гт�?йчүүдийн ажил �?рхл�?лтийн хувийг уул
уурхайн лиценз олгох з�?р�?г үйл ажиллагааны
                                                              уурхайн �?албарын м�?рг�?жлийн ангилал бүр�?�?р
ил тод байдлыг хангаж, �?м�?гт�?й бизне�?
                                                              н�?м�?гдүүл�?х зорилго тавьж, ажилд авах болон
�?рхл�?гчдийг д�?мжд�?г болтол н�?л�?�?н урт замыг
                                                              ажил гүйц�?тгүүл�?х �?тратег�?�? дахин шин�?�?р
туулах х�?р�?гт�?й болно. Уул уурхайн компанид
                                                              болов�?руулан х�?р�?гжүүлж мөн болох юм.
ханган нийлүүл�?лт хийд�?г орон нутгийн аж
ахуй �?рхл�?гч �?м�?гт�?йчүүд�?д бичил з�?�?л олгох,
бизне�?ийн �?ургалт �?вуулах бу�?ад арга х�?мж�?�?г
х�?р�?гжүүлж болох юм.11 Т�?гш боломж олгох

11	 Орон нутгийн ханган нийлүүл�?гчид н�?л�?�?д тооны ажилчдыг
    авч ажиллуулдаг бөгөөд үүнийг анхаарахгүй байхын
    аргагүй. Оюу Толгой уурхайн хоол, хүн�?ний хангамж
    жиш�?�?лб�?л 4000 ажилчидтай, т�?дг�?�?рийн дөрөвний гурав нь
    �?м�?гт�?й ажилчид байна.




                                                    МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   7
    Хү�?н�?гт 1. Санал болгож буй бодлогын зөвлөмж ба х�?р�?гжүүл�?гч агентлагууд

      Бодлогын зөвлөмж                            Х�?р�?гжүүл�?гч агентлаг, түнш


      Бодлогын ерөнхий зөвлөмж

      2011 Оны 2-р �?ард батлагд�?ан                Х�?р�?гжүүл�?гч гол агентлаг нь женд�?рийн үнд�?�?ний хороо (жүх)
      женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг                  бөгөөд женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг хангах хуулийн заалтын
      хангах тухай хуулийг х�?р�?гжүүл�?х.           дагуу төрийн албан дахь �?м�?гт�?йчүүдийн ажил �?рхл�?лтийг
      Хуульд төр, олон нийтийн                    доод х�?згаараа�? д�?�?гүүр барих, за�?гийн газрын бүх �?албарт
      байгууллагуудын женд�?рийн т�?гш              �?м�?гт�?йчүүдийн төлөөллийг хангалттай байлгах заалтыг
      байдлыг хөхүүл�?н д�?мжих арга                х�?р�?гжүүл�?х чигл�?лд за�?гийн газрын бу�?ад бүх байгууллагуудын
      х�?мж�?�?, хүний �?рхийн үнд�?�?ний               д�?мжл�?гийг авч ажиллана. Түнш байгууллагууд: ахб, дб, бу�?ад
      коми�?�?, хөдөлмөрийн маргаан                 олон ул�?ын хандивлагч байгууллагууд, үнд�?�?ний ба олон ул�?ын
      та�?лах коми�?�? з�?рг�?�?р дамжуулан             агентлагууд
      гомдол шүүмжл�?лийг шийдв�?рл�?х
      арга замыг бий болгох үүргийг
      ту�?га�?ан аж�?�?.

      Техник м�?рг�?жлийн ур чадварын               �?ийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам, �?рд�?�? ба�?лаг, �?рчим
      �?ургалт,    техникийн     болон             хүчний �?ам, болов�?рол, �?оёл, шинжл�?х ухааны �?амд хоорондоо
      байгалийн ухааны болов�?рол,                 болон уул уурхайн компаниуд, орон нутгийн (магадгүй олон
      мөн түүнчл�?н жижиг бизне�?                   ул�?ын) д�?�?д болов�?ролын байгууллагуудтай хамтран шаардагдах
      �?рхл�?х �?ургалтаар дамжуулан                 ур чадварын х�?р�?гц�?�?г тодорхойлох, т�?рхүү ур чадварт
      уул уурхай болон өндөр ө�?өлтт�?й             нийц�?�?н �?ургалтыг х�?рх�?н хүрг�?х талаар зохицуулалт хийж
      байгаа холбогдох �?албаруудад                ажиллана. Өнөөгийн байдлаар уул уурхайн ажиллах хүчин ажил
      �?м�?гт�?йчүүд ажиллах боломжийг               м�?рг�?жлийн хувьд хүй�?�?�?р х�?т хуваагд�?ан бөгөөд �?м�?гт�?йчүүд
      бүрдүүл�?х                                   их�?вчл�?н үйлчилг�?�?ний ту�?лах ажил (нийтийн хоол, угаалга,
                                                  ц�?в�?рл�?г�?�?) хийж байна. За�?гийн газраа�? �?м�?гт�?йчүүдийн
                                                  х�?р�?гц�?�?нд нийц�?�?н техникийн, м�?рг�?жлийн болон аж ахуй
                                                  �?рхл�?лтийн �?ургалтын хөтөлбөрүүдийг бий болгож, уул
                                                  уурхайтай холбоо бүхий ажлын талбарт �?м�?гт�?йчүүд ажилчнаар
                                                  төдийгүй, ханган нийлүүл�?лтийн менежер, �?зний х�?мж�?�?нд
                                                  н�?втр�?н ороход шаардлагатай ур чадвар �?з�?мшүүлж болох юм.
                                                  Мөн түүнчл�?н �?м�?гт�?й оюутнуудыг ажлын байранд нь �?ургах,
                                                  дадлага хийлг�?х�?д за�?гийн газраа�? уул уурхайн ажил олгогчдод
                                                  д�?мжл�?г үзүүлж болно.

     Уул уурхайн �?албарт илүү ноцтой             Жүх, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам ба тбб. Шин�?�?р
     байх магадлалтай ажлын байран               батал�?ан женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг хангах тухай хуульд
     дах б�?лгийн дарамтын а�?уудлыг               урьдчилан �?�?ргийл�?х болон гомдол шүүмжл�?л гаргах арга замуудыг
     шийдв�?рл�?х                                  багтаа�?ан дотоод журамтай байх тухай заалтууд бий. Төрийн
                                                 болон хувийн �?албаруудаа�? �?н�?хүү заалтуудыг даган мөрдөхийг
                                                 шаардаж, үүнд х�?налт тавих х�?р�?гт�?й. Б�?лгийн дарамтад өртөж
                                                 болзошгүй �?м�?гт�?йчүүд�?д хууль �?рх зүй, �?анхүү, м�?д�?�?ллийн
                                                 д�?мжл�?г үзүүлд�?г жижиг х�?мж�?�?ний “хуулийн н�?гж�?-ийг жүх
                                                 байгуулж болох юм. За�?гийн газрын зүг�?�?�? төрөл бүрийн цахим
                                                 болон х�?вл�?м�?л м�?д�?�?л�?л, �?н�? ойлголтыг н�?м�?гдүүл�?х кампанит
                                                 ажил �?анаачлах х�?р�?гт�?й. Жил бүр “ажил �?рхл�?х�?д хамгийн �?айн
                                                 компани�?-г шалгаруулах кампанит ажлыг зохион байгуул�?наар
                                                 ажлын байрны нөхцөлийг �?айжруулах шахалтыг компаниудад
                                                 үзүүлж болно.




8   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Уул уурхай болон холбогдох         Эрд�?�? ба�?лаг, �?рчим хүчний �?ам нь тендерийн н�?�?лтт�?й байдал,
�?албарт  �?м�?гт�?йчүүд    зөвхөн     уул уурхайн г�?р�?�? байгуулах �?рх олгох үйл ажиллагааг илүү ил
ажилчин бу�? �?з�?н байх а�?уудлыг     тод болгох замаар уул уурхайн өгөөж өндөрт�?й, томоохон г�?р�?�?т
д�?мжих                             ажилд өр�?өлдөхөд нь �?м�?гт�?йчүүдийг урамшуулан д�?мжиж
                                   болно. Цаашилбал, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам
                                   болон �?ангийн �?ам �?м�?гт�?йчүүд�?д чигл�?�?�?н жижиг бизне�?ийн
                                   �?ургалтаар болон ждү-н з�?�?л авах боломжоор хангах зохицуулалт
                                   хийж болох юм. Инг�?�?н�?�?р б�?лтг�?н нийлүүл�?х бизне�?т (уул
                                   уурхайн �?екторт) �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоо н�?м�?гд�?н�?.

Эм�?гт�?йчүүдийн      төлөөллийн     �?ийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам, �?рд�?�? ба�?лаг, �?рчим
а�?уудал н�?н хурц байгаа уул        хүчний �?ам. Өмнөд африкийн туршлагыг жиш�?�? болгож
уурхайн �?албарт �?м�?гт�?йчүүдийг     (хайрцаг), �?м�?гт�?йчүүдийн төлөөлөл х�?т бага байгаа уул уурхайн
ту�?гайлан д�?мжих арга х�?мж�?�?г      �?албарын ажиллах хүчний тодорхой хувийг заа�?ан хугацаанд
авч х�?р�?гжүүл�?х тушаал шийдв�?р     (магадгүй, 5 жилийн дотор) �?м�?гт�?йчүүд байхаар за�?гийн газраа�?
гаргах                             чиг үүр�?г өгч болно. Эн�?хүү арга х�?мж�?�? нь уул уурхайн �?албарт
                                   ажиллахад �?м�?гт�?йчүүд�?д шаардлагатай техникийн болон
                                   м�?рг�?жлийн ур чадвар �?з�?мшүүл�?х бу�?ад хөтөлбөрийг д�?мжиж,
                                   хо�?лох болно (д�?�?рх х�?�?гийг харна уу).

Уул уурхайн �?албарт т�?гш           Эрд�?�? ба�?лаг, �?рчим хүчний �?ам, тбб, олон ул�?ын агентлагууд,
боломжийг х�?рх�?н н�?втрүүлж         үйлдв�?рчний �?вл�?л, компани, ажилчдын төлөөлөлт�?й хамтран
болох талаар бодит зөвлөмжөөр      х�?р�?гжүүлн�?.
компаниудыг хангах, зөвлөмжийг
дагаж мөрдөхийг, �?�?в�?л �?агаад
дагаж мөрдөж болохгүй байгаа
талаар тайлбар хийхийг шаардах
(“а�?дуу    х�?р�?гжүүл�?х    хууль
тогтоомж�?)

Уул уурхайн �?албарын �?р�?гт�?й       �?ийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам, тбб, олон ул�?ын
болон �?м�?гт�?й ажилчдын аль         агентлагууд (жиш�?�?лб�?л, оу�?к)-ын д�?мжл�?гт�?йг�?�?р ажил
алины �?рүүл м�?ндийн болон          олгогчид, үйлдв�?рчний �?вл�?л, ажилчидтай зөвлөлдөн
материаллаг х�?р�?гц�?�?, аюулгүй      х�?р�?гжүүлн�?.
ажиллагааг �?айжруулах зорилгоор
үн�?лг�?�? хийх. Эм�?гт�?йчүүдийн
хувьд т�?дг�?�?рийг ажиллах хүчинд
амжилттай н�?гтг�?н байршуулахад
шаардагдах         тохиромжтой
байгууламж     байгаа   �?�?�?хийг
шалгах     (жиш�?�?лб�?л,   ту�?даа,
аюулгүй амьдрах нөхцөл, хувца�?
�?олих өрөө, бие за�?ах газар г�?х
м�?т)




                                        МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   9
     ОРШИЛ Б�? Ө�?ӨӨГИЙ�? �?ӨХЦӨЛ Б�?ЙД�?Л

        Монгол ул�? нь д�?лхийд хамгийн том                            бүт�?�?гд�?хүүн Д�?Б-ий т�?н хага�?аа�? илүү хувийг
     ашиглагдаагүй алт, з�?�?, уран, нүүр�? з�?р�?г ашигт                 �?зл�?х болно. Х�?р�?в дунд хугацааны �?вцад бу�?ад
     малтмалын ордуудтай юм. 2010 онд 165 �?а�?                        ордуудыг ашиглалтанд оруулбал уул уурхайн
     тонн нүүр�? импортол�?он ба түүн�?�?�? н�?г жилийн                    Д�?Б-д �?зл�?х хувь улам бүр н�?м�?гд�?х төлөв
     өмнөхөн 103 �?а�? тонн нүүр�?12 импортолж бай�?ан                   харагдаж байна.
     нь хурдацтай хөгжиж буй Х�?тад ул�?ад ойрхон
                                                                         Үүний з�?р�?гц�?�?, Монгол ул�?ад ашигт
     оршиж буй Монгол ул�?ад ашигт малтмалын
                                                                     малтмалын ордуудыг олборлох, зах з�?�?лд
     б�?л�?н зах з�?�?л байгааг харуулж байгаа юм.
                                                                     гаргахад их�?�?х�?н хөрөнгө оруулалт шаардагдана.
         Монголын өмнөд бү�? нутаг дангаараа жилд                     Уул уурхай нь бу�?ад �?албар, �?лангу�?а д�?д
     45 гаруй �?а�? тонн нүүр�? үйлдв�?рл�?ж, 5 т�?р бум                   бүт�?ц, т�?�?в�?р, хангамж үйлчилг�?�?ний �?албарт
     ам долларын орлого13 олох боломжтой г�?�?�?н                       олон талын нөлөөлөл үзүүлн�? г�?ж тө�?өөлж
     тооцоо гарч байна (Хү�?н�?гт 2). Х�?тадын хойд                     байна. Тухайлбал, Монголын өмнөд х�?�?�?гт
     хилийн ойролцоо оршиж буй, д�?лхийд хамгийн                      2015 он г�?х�?д төмөр зам, цахилгаан �?рчим хүч,
     том, ашиглагдаагүй байгаа з�?�?-алтны орд болох                   хот то�?гон, у�?ан хангамжийн байгууламжид 5
     Оюу Толгой (OT) уурхайг байгуулах ажил ид                       т�?р бум ам доллар шаардлагатай.15 Хамгийн их
     өрнөж байгаа бөгөөд 2013 оноо�? ашиглалт                         хөрөнгө оруулалт хүн ам ба уурхайн тө�?лийн
     �?х�?лб�?л 35 гаруй жилийн турш хамгийн доод                       х�?р�?гц�?�?г хангах �?рчим хүчний үйлдв�?рл�?лд
     тал нь жилийн 500,000 тонн з�?�?, 500,000 унц алт                 ($2.7 т�?р бум ам доллар) х�?р�?гт�?й юм. Төмөр
     үйлдв�?рл�?н�? г�?�?�?н урьдчил�?ан тооцоо байна.                      зам, зам т�?�?врийн �?үлж�?�?г барьж байгуулахад
     За�?гийн газрын зүг�?�?�? бу�?ад уурхайг ашиглах,                    н�?л�?�?д их х�?мж�?�?ний хөрөнгө оруулалт (1.1
     өргөжүүл�?х үйл ажиллагааг д�?мжин, д�?лхийд                       т�?р бум ам доллар) шаардлагатай. Уурхайн ойр
     хамгийн том ашиглагдаагүй нүүр�?ний ордын                        орчимд үйлчилг�?�? �?рхл�?гчид, уурхайн ажилчид,
     н�?г болох Таван толгойн ордыг �?хлүүл�?х�?�?р                       т�?дний г�?р бүл амьдрахад зориулж хот то�?гон
     з�?х�?ж байна. Таван толгойн орд ашиглалтад                       байгуулахад $1.4 т�?рбум ам доллар х�?р�?гт�?й.
     ор�?ноор жилийн 15 �?а�? тонн нүүр�? үйлдв�?рл�?х                     Уул уурхайн �?албарт бий болох ажлын н�?г
     болно. 14                                                       байр тутамд хоол хүн�?ний хангамж, угаалга,
                                                                     ц�?в�?рл�?г�?�?, ажлын хувца�?ны нийлүүл�?лт, бичиг
         Үүний үр дүнд �?дийн за�?аг уул уурхайн
                                                                     х�?р�?г з�?р�?г 2-4 н�?м�?лт ажлын байр орон нутагт
     �?албараа�? их�?�?х�?н хамааралтай болж, �?дийн
                                                                     бий болно г�?�?�?н тооцоо байна.16
     за�?гийн бүтц�?д н�?л�?�?н их өөрчлөлт орох юм.
     2013 онд ОТ ашиглалтад ор�?ноор х�?дх�?н                              Г�?хд�?�? байгалийн нөөцөөр дагнах нь
     жилийн дотор Д�?Б дөрөв дахин ө�?нө г�?ж                           уул уурхайн �?албартай шууд хамааралгүй
     тө�?өөл�?өн байна (Зураг 2). Өнөөдөр ашигт                        �?албаруудад шууд бу�? нөлөөлөл үзүүл�?х ба
     малтмалын �?албар Д�?Б-ий тавны н�?г хувийг                        �?н�?хүү нөлөөлөл нь �?өрөг үр дагавар авчрах
     �?з�?лж байгаа бол ОТ-н уурхай ашиглалтанд                        магадлалтай. Уул уурхайн �?албарын огцом
     ор�?оноор 2016 он г�?х�?д уул уурхайн �?албарын                     ө�?өлт, г�?н�?т орж ир�?х мөнгө нь Голланд өвчин
     12	 http://www.mineweb.com/mineweb/view/mineweb/en/
                                                                     үү�?�?х �?р�?д�?лийг дагуулдаг. Уул уурхайн
         page38?oid=120867&sn=Detail. Х�?тад ул�? долоо хоногт         бүт�?�?гд�?хүүний �?к�?порт огцом н�?м�?гд�?ж,
         нүүр�?�?�?р ажилладаг цахилгаан �?рчим хүчний 2 хүрт�?л          түүн�?�?�? олох ашиг орлого т�?л�?х�?д валютын
         �?танцыг барьдаг г�?ж өмнө м�?д�?�?лж бай�?ан. http://news.bbc.
         co.uk/2/hi/asia-pacific/6769743.stm                         15	 Д�?лхийн банк (2009)
     13	 Д�?лхийн банк (2009)                                         16	 Eftimie, Heller ба Strongman (2009). Уул уурхайн �?албарын
     14	 За�?гийн газраа�? ордыг ашиглах уул уурхайн г�?р�?�?                 бүт�?�?гд�?хүүний ө�?өлтт�?й холбоотой “үржүүл�?гч�? өндөр
         байгуулахаар з�?х�?ж байгаа Таван толгойн кок�?ж�?он ба �?рчим       байх магадлалтай. Тухайлбал өмнөд �?в�?тралийн уул
         хүчний нүүр�?ний орд нь 6-6,5 т�?р бум тонн нөөцт�?й ба орд        уурхайн �?албарын гарцын үржүүл�?гчийг бү�? нутагт 2,
         нь т�?р�?�?р д�?лхийн хамгийн том, ашиглагдаагүй түлшний            орлогын үржүүл�?гчийг 3, ажил �?рхл�?лтийн үржүүл�?гчийг 4
         нөөц юм.                                                        г�?ж тооцож байж�?�?.


10   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
ханш ө�?ч, дотоод инфл�?цийг хөөрөгдөнө.                    �?албар (үйлчилг�?�?ний �?албар) т�?лн�?. Ийм�?�?�?
Дотоодын орцын үнийн ө�?өлтийг даган өөрийн                уул уурхай ба бу�?ад холбогдох �?албарын
бүт�?�?гд�?хүүний үн�?�? ө�?гөх боломжгүй арилжаа               хөгжил нь зарим �?албарын ө�?өлтөд �?ер�?г�?�?р
�?рх�?лд�?г �?албаруудын (аж үйлдв�?р төдийгүй,                нөлөөлөх х�?дий ч хөдөө аж ахуй, үйлдв�?рл�?л
ба�? хөдөө аж ахуй, импортын өр�?өлдөөнд                    з�?р�?г Голланд өвчинд н�?рв�?гд�?х магадлалтай
н�?рв�?гдд�?г пүү�? компани) өр�?өлдөх чадвар,                 �?албаруудад �?�?р�?г�?�?р нөлөөлөх магадлалтай
ашиг буурч, �?дг�?�?р �?албарууд хумигдахын                   юм.
з�?р�?гц�?�? арилжааны бу�? үйл ажиллагаа �?рх�?лд�?г


Хү�?н�?гт 2. Монголын өмнөд бү�?ийн                           Зураг 2. Д�?Б-д уул уурхайн �?албарын
үнд�?�?н ордууд                                              �?зл�?х хувь ба ашигт малтмалын �?албарын
                                                           ө�?өлтийн тө�?өөлөл
Орд               �?шигт     �?шиглах    Үйлдв�?рл�?л
                  малтмал   хугацаа    (000, жилд/         Жилийн ө�?өлт %              Д�?Б-нд �?зл�?х %
                            (жил�?�?р)   тонн)
Таван толгой      �?үүр�?     200+       15,000
Ухаахудаг         �?үүр�?     40         10,000
Баруун наран      �?үүр�?     20         6,000
Цагаан толгой     �?үүр�?     20         2,000
�?арийн �?ухайт     �?үүр�?     40         12,000
Овоот толгой      �?үүр�?     50         5,000
Сүмб�?р            �?үүр�?     50         5,000
Шив�?�? овоо        �?үүр�?     200+       14,000
Оюу толгой*       З�?�?       50         2,000
Цагаан �?уврага*   З�?�?       20         250
�?ийт                                    



Эх �?урвалж: Монголын өмнөд бү�?ийн д�?д                      Эх �?урвалж: Олон ул�?ын валютын �?ан,
бүтцийн �?тратеги (2009). *Үйлдв�?рл�?лийн                    Д�?лхийн банк
зураг нь з�?�?ийн ба�?жмал болно (30 хувь з�?�?)




                                                МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   11
     УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РЫ�? ХӨГЖЛИЙ�? ҮР
     �?ӨЛӨӨЛЛӨӨР БИЙ БОЛОХ БОЛОМЖИТ
     ӨСӨЛТ Б�? �?ЖИЛ ЭРХЛЭЛТ


         Уул уурхайн огцом ө�?өлтөө�? ажил �?рхл�?лт                          �?албар, хөдөө аж ахуйн �?албарын ашиг буурч,
     ба ул�? орны хөгжилд үзүүл�?х нөлөөллийг                               �?н�? нь ашигт малтмалын �?албарын татварын
     Монголын �?дийн за�?агт тохируул�?ан ерөнхий                            орлого н�?м�?гд�?�?нт�?й з�?р�?гц�?н барилга, төрийн
     т�?нцлийн загварыг ашиглан тооц�?он. Судалгааг                         болон үйлдв�?рл�?лийн бу�? хувийн �?албар (Зураг
     �?дийн за�?гийн дунд ба урт хугацааны                                  4) ө�?өх хүчин зүйл болно. �?жил �?рхл�?лт х�?р
     ерөнхий төлвийг харуулах Д�?лхийн банкны                              х�?мж�?�?г�?�?р н�?м�?гд�?х, буурах нь хүчин зүйлийн
     MAMS (М�?нганы хөгжлийн зорилтын Макет                                ашиглалт, хүчин зүйлийн орцыг орлуулан
     загварчлал буюу Maquette for MDG Simulation)17                       ашиглах боломж, хүчин зүйлийн үнийн
     загварт �?уурилуулан хий�?�?н юм. Г�?хд�?�? тоо,                           ө�?өлт з�?рг�?�?�? хамаарна. Тухайлбал, хөдөө аж
     м�?д�?�?ллийн х�?згаарлагдмал байдлын улмаа�?                             ахуй, үйлдв�?рл�?л д�?х ажил �?рхл�?лт буурахад
     Монголын MAMs загвар нь �?дийн за�?гийн                                хөдөлмөр хөнгөвчлөх технологи н�?втрүүл�?х
     ойролцоо дүр зураг, ерөнхий чиг хандлагын                            боломж багатай, хөдөлмөр зарцуулалт их
     тө�?өөлөл г�?ж ойлгох нь зүйт�?й. (аль ч �?дийн                          шаард�?ан үйлчилг�?�?ний �?албар түүнийг
     за�?гийн ерөнхий т�?нцлийн загвар ийм байдаг).                         шинг�?�?н�? (Зураг 5).
         Загварчлалаар 2012-2014 оны хооронд уул                             Загварчлал нь уул уурхайн �?албарын
     уурхайн �?албар хоёр дахин ө�?нө г�?ж тооц�?он.                          т�?л�?лтийн үр нөлөөллөөр 2012-2014 оны
     Уул уурхайн �?албар нь �?дийн за�?гийн бу�?ад                            хооронд жил бүр дунджаар 5,000 (Зураг 6)
     �?албарын н�?г�?н адил урт хугацааны туршид                             ажлын байр шин�?�?р н�?м�?гд�?н�? г�?ж тө�?өөлж
     6,5 хувиар ө�?нө х�?м�?�?н үр дүнг тооцоолж,                             байна (15,000 орчим ажил). Г�?хд�?�? �?дг�?�?р нь
     �?уурь хувилбартай харьцуул�?ан. Дундаа�? урт                           ажил �?рхл�?лт х�?р х�?мж�?�?г�?�?р н�?м�?гд�?хийг
     хугацааны �?вцад ур�?гал дан�?ыг балан�?луулж,                           харуулах ерөнхий үзүүл�?лт юм.18 �?жил
     ерөнхий т�?нцлийг хадгалах үүдн�?�?�? уул                                �?рхл�?лтийн доод түвшинг Монголын өмнөд
     уурхайн �?албарын �?к�?портын давалгааны                                бү�?ийн д�?д бүтцийн тайлангаа�? ав�?ан ба
     нөлөөгөөр импорт ө�?өх, �?�?в�?л уул уурхайн                             (2009) �?н�?хүү тайланд Монголын өмнөд нутагт
     бу�? �?к�?порт буурна г�?ж тө�?өөлөх х�?р�?гт�?й                             уул уурхайн �?албар хөгж�?өнөөр дунд ба урт
     юм. Үүнийг худалдаалагдах �?албарын ашиг,                             хугацааны �?вцад 10,000 н�?м�?лт ажлын байр
     өр�?өлдөх чадварт �?өргөөр нөлөөлөх валютын                            бий болох ба бу�?ад бү�? нутагт уул уурхайг
     бодит ханшийн ө�?өлтөөр тохируул�?ан (Зураг                            хөгжүүлб�?л илүү олон ажлын байр бий болно
     3).                                                                  г�?ж өгүүлж�?�?. Уул уурхайтай холбоо бүхий
                                                                          �?албаруудад (барилга, нийтийн хоол болон
        Г�?хд�?�? бодит валютын ханшийн ө�?өлт
                                                                          уурхайг ханган нийлүүлд�?г орон нутгийн
     нь тохируулах аргачлалын чухал х�?�?�?г юм.
     Ханшийн ө�?өлтөд уул уурхайд дутагдалтай                              18	    MAMs загварт уул уурхайн �?албар дахь ажил �?рхл�?лт
     байгаа хөдөлмөрийн хүчин зүйл хуваарилагдаж,                               бу�?ад хүчин зүйлт�?й тогтмол харьцаатай байна г�?ж
     �?дийн за�?аг дахь цалин хөл�?ний түвшин өндөр                                тө�?өөлдөг. Ийм�?�?�? уул уурхайн �?албар 2 дахин т�?л�?х�?д ажил
                                                                                �?рхл�?лтийн х�?р�?гц�?�? мөн т�?р х�?мж�?�?г�?�?р н�?м�?гд�?н�?. Г�?хд�?�?
     бол�?он нь нөлөөлнө г�?ж үз�?ж байна. Үүний                                   бу�?ад �?албар дахь үйлдв�?рл�?лийн технологи нь ашгаа
     улмаа�? арилжааны үйл ажиллагаа �?рх�?лд�?г                                    н�?м�?гдүүл�?х зорилготой үйлдв�?рл�?гчид нь үйлдв�?рл�?лийн
                                                                                зардлыг бууруулах (�?�?в�?л ашгийг н�?м�?гдүүл�?х) хөдөлмөр
     17	   MAMs загварын үнд�?�?н шинж чанарын талаар Löfgren, Lee                болон бу�?ад хүчин зүйл�?ийн орцын харьцааг �?онгоно г�?ж
           ба Robinson (2001), Löfgren ба Díaz-Bonilla (2006) харна уу.         тө�?өөлж байна.


12   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
бу�?ад аж ахуйн н�?гжүүд) гарах н�?м�?гд�?л ажлын                         �?өгөөт�?йгүүр, �?мар �?албарт ажиллаж
байрууд мөн н�?л�?�?д их19 байх шинжт�?й бөгөөд                      буйгаа�?     үл     хамааран     �?м�?гт�?йчүүд,
тооны хувьд уурхайн дотоодод бий бол�?онтой                       �?р�?гт�?йчүүдийн цалин хөл�?ний зөрүү өндөр
ойролцоо байх төлөвт�?й.                                          байна (Зураг 8). Тухайлбал, уул уурхайд
                                                                 �?м�?гт�?йчүүд �?р�?гт�?йчүүд�?�?�? 23 хувиар, т�?�?в�?рт
    Уул уурхай, өндөр ө�?өлтт�?й байх барилгын
                                                                 17 хувиар, харин �?м�?гт�?йчүүд харьцангүй их
үйлдв�?рл�?л з�?р�?г �?албарт �?р�?гт�?йчүүд илүүт�?й
                                                                 ажилладаг олон нийтийн болон нийгмийн
ажиллах тө�?өөлөл харагдаж байна. Эн�? нь зарим
                                                                 үйлчилг�?�?ний     �?албарт    бараг   гуравны
н�?г талаар уурхай, уурхайд хамаарах �?албарт
                                                                 н�?г�?�?рдоогуур х�?мж�?�?ний цалин авч байж�?�?.
�?м�?гт�?йчүүд ажиллахыг х�?згаарла�?ан хууль
                                                                 Мөн түүнчл�?н, Монголын хөдөлмөрийн зах
тогтоомжоо�? үүд�?лт�?й юм (тухайлбал далд
                                                                 з�?�?лийн талаархи бодлогын баримт бичигт20
уурхайд �?м�?гт�?йчүүд ажиллахыг хориглох,
                                                                 �?м�?гт�?йчүүд үйлчилг�?�?ний �?албар, жижигл�?н
тодорхой х�?мж�?�?ний даацаа�? илүү даац бүхий
                                                                 худалдаа, нийтийн хоолны газруудын ту�?лах
хүнд машин механизм жолоодохгүй байх г�?х
                                                                 ажлын байранд олноор ажиллаж, албан бу�?
м�?т заалтууд байгаа бөгөөд �?н�? тухай бид
                                                                 хөдөлмөр �?рхл�?н цалин хөл�? авч буй тухай
дараагийн х�?�?�?гт өгүүл�?х болно). Эн�? нөхцөл
                                                                 дурдж�?�?.
байдлыг нөхөж, одоо ч �?м�?гт�?йчүүд давуутай
ажиллаж байгаа арилжааны бу�? �?албар буюу
олон нийтийн �?албарт ажиллах �?м�?гт�?йчүүдийн
тоо н�?м�?гд�?н�? (Зураг 7).
                                                                 20	 Д�?лхийн банк (2011) Монгол ул�?ын хөдөлмөрийн зах з�?�?л
                                                                     д�?х женд�?рийн �?лгаа, бодлогын зөвлөмж, удахгүй гарна
19	    Д�?�?р т�?мд�?гл�?�?�?нчл�?н, хөдөлмөр �?рхл�?лтийн үржүүл�?гч нь        (Gender disparities in Mongolian labor markets and policy
      холбогдох �?дг�?�?р �?албаруудад н�?л�?�?д өндөр байдаг талтай.       suggestions).


Зураг 3. Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүний                               Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүний ө�?өлт: Бодит
ө�?өлт: Валютын ханшийн хөдөлгөөн                                  н�?мүү өртөг, �?албараар
 Суурь хувилбартай харьцуул�?ан �?лгаа, хувиар                      Суурь хувилбартай харьцуул�?ан �?лгаа, хувиар
(+т�?мд�?г нь ханшны уналт юм)




Эх �?урвалж: Д�?лхийн банк                                          Эх �?урвалж: Д�?лхийн банк




                                                       МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь    13
     Зураг 4. Эдийн за�?аг дах дундаж орлого,                        Зураг 5. Уул уурхайн бүт�?�?гд�?хүүн
     хүчин зүйл�?�?р                                                  н�?м�?гд�?�?ний дараах ажил �?рхл�?лт,
                                                                    �?албараар
     Суурь хувилбартай харьцуул�?ан байдал, хувиар                   �?ийт ажил �?рхл�?лт�?д �?зл�?х хувь




     Эх �?урвалж: Д�?лхийн банк                                             Эх �?урвалж: Д�?лхийн банk21




         MAMS –ийн загвараа�? харахад хумигдаж                       шалтгаалан, үр нөлөөлөл нь өөр байх ба�?
     буй �?албараа�? т�?лж буй �?албар руу шилжих                       н�?г хувилбар байж болох талтай. Тухайлбал,
     боломж бараг байхгүй байна. Тухайлбал ажил                     уул уурхайн �?к�?портын орлогыг үнд�?�?ний
     �?рхл�?лтийн гуравны н�?г�?�?�? д�?�?ш хувийг �?з�?лд�?г,                 Тогтворжилтын Санд байршуулах, �?�?в�?л �?дийн
     м�?рг�?жлийн ур чадвар бага шаарддаг, хөдөө аж                   за�?аг т�?л�?хийн х�?р�?�?р үү�?ч буй ханшийн
     ахуйн �?албараа�? ажлын байрны цомхотголоор                      уналтын дарамтыг бууруулж, за�?гийн газрын
     шахагдан гарах ажилчдыг уурхайн �?албар                         зардлыг х�?згаарлах з�?р�?г арга х�?мж�?�? авч
     шинг�?�?хгүй юм (Зураг 1-ийг харна уу). Хувийн                   чадвал Голланд өвчний үр дагавар хамаагүй
     үл арилжаалагдах жижиг х�?албар, хөдөө аж                       бага байх болно 22. 21




     ахуйн �?албараа�? орж ир�?х м�?рг�?жлийн ур
     чадвар багатай хүмүү�?ийг х�?рх�?н шинг�?�?х нь                     21	 MAMs загварт хөдөлмөрийн нийлүүл�?лт нь дотогш
                                                                        чигл�?�?�?н хүн амын ө�?өлтөөр тодорхойлогддог. Иймд �?н�?хүү
     тодорхойгүй байна. Зарим �?албарт м�?рг�?жлийн                        зургуудад хүчин зүйлүүдийн хооронд орлуулалтын у�?н
     ур чадварын хом�?дол (уул уурхай, �?анхүүгийн                        хатан байдал байна г�?ж үз�?н, н�?г �?албараа�? нөгөө �?албар
     үйлчилг�?�?) бий болж, харин өөр бу�?ад �?албарт                       руу хүчин зүйлийн орц дахин хуваарилагдана г�?ж �?нгийн�?�?р
                                                                        дүр�?�?лж байгаа юм.
     ажилгүйд�?л үү�?н�? (хөдөө аж ахуй, жижигл�?н                      22	 “Голланд өвчин�?-ий үр дагаврыг бууруулах за�?гийн газрын
     худалдаа). Г�?хд�?�? бодлогын арга х�?мж�?�?н�?�?�?                         бодлогын үр нөлөөллийн талаар Д�?лхийн Банкнаа�? Олон
                                                                        ул�?ын валютын �?антай хамтран гарга�?ан өгүүл�?лд дурдана.




14   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Зураг 6. �?жил �?рхл�?лтийн ө�?өлт, бууралт:           Зураг 7. Бодит ажил �?рхл�?лт, �?албараар,
�?албараар, хүй�?�?�?р                                 хүй�?�?�?р 2008-09
Жилийн дундаж ө�?өлт, бууралт (1000)	   х           �?жил �?рхл�?лт�?д �?зл�?х хувь, хүй�?�?�?р




Эх �?урвалж: Д�?лхийн банк (2010)                     Эх �?урвалж: LFS, 2008-09 оны �?удалгаа




Зураг 8. Салбаруудын дундаж цалин хөл�? ба �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й хүмүү�?ийн цалин хөл�?ний
зөрүү




   Т�?мд�?гл�?л. Тоон м�?д�?�?л�?л нь тухайн �?албарт ажиллаж буй �?м�?гт�?йчүүдийн цалин
�?р�?гт�?йчүүдийн цалингаа�? дунджаар х�?д�?н хувиар бага байгааг харуулж байна.
    Эх �?урвалж: ҮСХ 2009 Стати�?тикийн оны �?мхтг�?л, �?ХБ (2010)


                                           МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   15
        Монголын уул уурхай ба түүнд хамаарах                       барилгын бутлах ажил, зарим н�?г машиныг
     �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоонд учирч                     ашиглах, 2.5 тонноо�? илүү даацтай, 25-аа�? д�?�?ш
     буй б�?рхш�?�?л                                                   хүн т�?�?в�?рлах машин жолоодох з�?р�?г барилга
                                                                    үйлдв�?рл�?лийн зарим төрлийн ажлуудыг
        Олборлох уурхай ба түүнд хамаарах
                                                                    �?рхл�?хийг хоригло�?он байна.
     �?албарт �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоо бага байгаа
     нь х�?д х�?д�?н хүчин зүйлийн үр дагавар юм.                         Эн�?хүү хоригийн шалтгаан нь �?рүүл м�?нд,
     �?�?г талаа�?, хууль �?рх зүйн маш олон хоригууд                   аюулгүй байдал байж болох ч �?дг�?�?р хоригууд
     байгаа нь �?дг�?�?р �?албарт �?м�?гт�?йчүүд ажиллах                   н�?л�?�?н дур зоргоороо гарга�?ан, хуучир�?ан,
     боломжийг бууруулж байна. �?өгөө талаа�?,                        ерөнхий бөгөөд бу�?ад орнуудад аюулгүй г�?ж
     алагчлалын �?�?р�?г болон �?м�?гт�?йчүүдийн                          үзд�?г олон ажлыг �?м�?гт�?йчүүд хийх боломжгүй
     оролцоог ту�?гайлан д�?мжих арга х�?мж�?�?ний                       болж байна. Хоригло�?он ажлуудын жаг�?аалт
     бодлого, бодлогын зохицуулалт байхгүйн                         н�?л�?�?н урт, өргөн цар хүр�?�?г хамар�?ан бөгөөд
     улмаа�? �?м�?гт�?йчүүд өөр ажил м�?рг�?жил                           мах боож баглах, н�?хм�?л, оёдол, х�?вл�?лийн
     �?онгоход хүрч байж болох талтай юм.                            үйлдв�?рл�?л г�?�?д �?рүүл м�?нд�?д үзүүл�?х хор аюул
                                                                    бага байх талтай олон �?албаруудыг багтааж�?�?.
        Монгол ул�? олон ул�?ын хүний �?рхийн
                                                                    Цаашилбал, �?рүүл м�?нд, аюулгүй ажиллагааны
     �?уурь г�?р�?�? х�?л�?ц�?�?рүүд, үүнд Эм�?гт�?йчүүдийг
                                                                    а�?уудлыг хууль, �?рх зүйг�?�?р бу�?, харин шууд
     алагчлах бүх төрлийн х�?лб�?рийг у�?тгах
                                                                    утгаар нь �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й хүмүү�?ийн аль
     конвенцид (CEDAW) н�?гд�?�?н бөгөөд Г�?р
                                                                    алинд таатай байхаар шийд�?х боломжтой юм.
     бүлийн тухай хууль, �?ийгмийн халамжийн
     тухай хууль, Г�?р бүлийн хүчирхийллийн тухай                        Монгол ул�?ад женд�?рийн х�?вшм�?л ойлголт
     хууль, Хөдөлмөрийн хууль з�?р�?г хүний �?рх,                      их чухал хүчин зүйл бөгөөд �?м�?гт�?йчүүд
     �?м�?гт�?йчүүдийн �?рхийг зөрчих, алагчлахын                       “тохирохгүй, аюултай�? ажил хийх ё�?гүй,
     �?�?р�?г харьцангүй хүчт�?й хууль тогтоомжтой                      �?м�?гт�?йчүүдийг “хүнд ажил�? хийх�?�?�? хамгаалах
     бил�?�?. Са�?хан Монгол ул�? Женд�?рийн�?рх т�?гш                     х�?р�?гт�?й г�?�?�?н хошин �?риа ч байдаг. Бидний
     байдлыг хангах тухай хуулийг батал�?ан юм.                      хий�?�?н �?рилцлага, туршлагаа�? үз�?х�?д б�?лгийн
     Хууль нь төр, олон нийтийн байгууллагуудын                     дарамт нь уурхайд �?м�?гт�?йчүүд ажиллахад
     женд�?рийн т�?гш байдлыг хангах үүр�?г                            �?аад болж буй н�?г хүчин зүйл юм. Тухайлбал,
     хариуцлагыг ту�?га�?наараа женд�?рийн т�?гш                        ОУХБ-ын �?удалгаагаар компаниуд ШУТИС-
     байдлын үнд�?�?ний х�?мж�?�?ний ту�?гайл�?ан                          ийн геологийн �?ургуулийн оюутнуудыг
     хуульгүй бай�?ан Монгол орны хувьд чухал                        ажилд �?анал болгохыг хү�?�?хд�?�? геологийн
     алхам бол�?он юм.                                               м�?рг�?жилт�?й, �?м�?гт�?й оюутныг гадуурхах �?мар
                                                                    н�?г байдал гаргадаггүй ч �?р�?гт�?й ажилтантай
         Г�?�?�?н х�?дий ч, 2008 он хүрт�?л хүчинт�?й
                                                                    байхыг илүүд үзд�?г нь харагд�?ан байна (ОУХБ,
     бай�?ан хөдөлмөрийн хууль тогтоомж болон
                                                                    2006). Эм�?гт�?й оюутнууд нь геологийн ангийн
     женд�?рийн талаарх х�?вшм�?л ойлголт нь уул
                                                                    оюутны тал хувийг �?з�?лд�?г ч уул уурхайн
     уурхайн �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоог
                                                                    �?албарын ажилчдын 10 хувийг л �?м�?гт�?йчүүд
     бага�?гахад ноцтой нөлөөл�?өн байх талтай.
                                                                    �?з�?лж байна. Цаашилбал, их�?нхи �?м�?гт�?й
     Мөнхүү тушаалын дагуу �?м�?гт�?йчүүд маш олон
                                                                    ажилчин нь компанийн тогооч, үйлчл�?гч,
     төрлийн ажил хийх хориотой байлаа. (Хав�?ралт
                                                                    өрлөгчин, хүн�?ий ногоо тариалагч, малчин
     B). Х�?дийг�?�?р тушаал нь албан ё�?ны “хууль�?
                                                                    з�?р�?г ту�?лах ажлыг �?рх�?лд�?г аж�?�?.
     биш боловч хуулиар баталгааж�?ан хүчин
     төгөлдөр шийдв�?р тул түүнийг заавал дагаж                         ОУХБ-ын х�?д х�?д�?н орны албан ё�?ны
     мөрдөх ё�?той юм. Тушаалд ажлын аюулгүй                         уул уурхайн �?албарт ажиллаж буй �?м�?гт�?й
     байдал, биеийн хүчний хүнд ажил мөн �?�?�?х,                      ажилчидтай хий�?�?н �?рилцлагаа�? харахад
     уг ажил нь механикж�?ан �?�?�?х, ажлын онцлог                      компаниудад б�?лгийн дарамтаа�? �?�?ргийл�?х,
     (геологич, инженер, уурхайн газар х�?мжигч г�?х                  ажиллах, амьдрах нөхцөлийг хангах женд�?рийн
     м�?т) з�?ргийг үл харгалзан уул уурхайн �?албарт                  м�?др�?мжт�?й бодлого дутмаг байдаг аж�?�?.
     “газар доорхи бүх төрлийн ажилд�? �?м�?гт�?йчүүд                   Тухайлбал, үйлчилг�?�?ний болон м�?рг�?жлийн
     оролцохыг      хориглож�?�?.     Эм�?гт�?йчүүд�?д                   ажлаа хийж буй буй �?м�?гт�?йчүүдийг дарамтлах,

16   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
хүнд�?тг�?лгүй харилцдаг23, �?м�?гт�?йчүүд үүнийг                  байхгүй бөгөөд хуулиар үүнийг г�?мт х�?р�?г
жирийн зүйл г�?ж үзд�?г тул гомдол гаргах                       г�?ж хараахан үз�?хгүй байна. Үүний з�?р�?гц�?�?,
дургүй байдаг г�?�?�?н байна. Монголд ч мөн адил                 зарим уул уурхайн компаниуд г�?р бүлт�?й
б�?лгийн дарамтыг зохицуулах хууль тогтоомж                    �?м�?гт�?йчүүд�?д барагтай л ту�?ламж үзүүлд�?ггүй,
23	 “Өмнөговь аймагт байршилтай, томоохон уул уурхайн         �?м�?гт�?йчүүдийг уурхай д�?�?р амьдрах, х�?р�?в
    компани болох Монгол Газарт ажилладаг �?м�?гт�?йчүүд         г�?р бүлт�?йг�?�? хамт байвал илүү өндөр төлбөр
    нь уурхайчид, харуул хамгаалалтын албаны хүмүү�?
    т�?д�?нт�?й хүнд�?тг�?лгүй харьцдаг, дарамталдаг, �?мар ч       төлөхийг шаарддаг аж�?�?. Ярилцлагад оролц�?он
    шалтгаангүй ахлагч нар нь илүү цаг ажиллуулдаг, г�?р бүл   зарим �?м�?гт�?йчүүд өндөр х�?мд химийн боди�?
    хүүхдүүд�?�?�?�?�? хол амьдрахыг т�?вчих�?�?�? өөр аргагүйд        задгай хадгал�?ан хүнд нөхцөлт�?й, �?р�?гт�?й
    хүрд�?г тухай гомдоллон өгүүлж бай�?ан. Т�?д �?р�?гт�?й
    ажилчид �?м�?гт�?йчүүдийг “нутгийн индианчууд �? г�?ж          ажилчинтай орон байраа хувааж амьдрах з�?р�?г
    гутаадаг, д�?�?р�?лхүү харьцдаг –заримдаа доромжлол ам�?даг   зүйл байдаг тухай �?рь�?ан юм.
    г�?ж батлан х�?лж байлаа.�? (ОУХБ, 2006)


Зураг 9. Уул уурхай, инженер, барилга, бу�?ад �?албарын ажил м�?рг�?жлийн �?лгаа




 _____________________
 Эх �?урвалж: Өрхийн орлого зарлагын �?удалгаа, 2007-08


   Дүгн�?ж х�?л�?х�?д, уул уурхай ба холбогдох                    уул уурхайн м�?рг�?жл�?�?р төг�?өгчдийн24 16
�?албарт хөдөлмөрийн �?лгавартай харьцаа н�?л�?�?н                 хувь нь л �?м�?гт�?й оюутнууд �?з�?лж байгаа нь
байдаг байна. Тухайлбал, “хүнд хөдөлгүүрт�?й                   т�?дний ажил хийх, м�?рг�?жл�?�?р�?�? ажиллах
болон зүтгүүрийн машин механизм�? жолоодож                     боломж х�?згаарлагдмал байгааг харуулж байна.
буй ажилчдын 5 хувь нь л �?м�?гт�?йчүүд аж�?�?                     Байгалийн ухаан, технологийн м�?рг�?жл�?�?р
(Зураг 9). Машини�?т, уул уурхайн ба химийн                    2009-1010 онд төг�?�?өн 5,800 төг�?өгчийн 40 хувь
механикчдын 10 хувь, уурхай, барилга, т�?�?в�?р                  нь �?м�?гт�?йчүүд бай�?ан бол нийгмийн ухаан,
з�?р�?г хүнд үйлдв�?рийн �?албарын албан                          хүмүүнл�?г, багшийн м�?рг�?жл�?�?р төг�?�?өн 22,000
хаагчдын 11 хувь нь �?м�?гт�?йчүүд болохыг зураг                 төг�?өгчийн 70 хувь нь �?м�?гт�?йчүүд байлаа.25
д�?�?р харуул�?ан байна. (2007-2008, Өрхийн
орлого зарлагын �?удалгаа).                                    24	 Уул уурхайн �?ургуулийн оюутны �?тати�?тик м�?д�?�?, 2009-
                                                                  2010 оны хич�?�?лийн жил. Маги�?трантуудын 22 хувь нь,
    �?ХБ-ны (2010) �?удалгаагаар МУИС-ийг                           докторантуудын 39 хувь нь �?м�?гт�?й оюутнууд юм.
                                                              25	 ҮСХ (2010).


                                                    МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   17
     БУС�?Д ОР�?Ы УУЛ УУРХ�?Й�?
     С�?ЛБ�?Р Д�?ХЬ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�?
     ОРОЛЦОО


        Компанийн женд�?рийн тааламжгүй бодлого,                     х�?дий ч уул уурхай, хайгуулын �?албарт
     б�?лгийн дарамт, �?лгаварлан гадуурхал нь зөвхөн                 ажилладаг �?м�?гт�?йчүүдийн тоо 1996 онд
     Монголын олборлох уул уурхайд оршиж буй                        11 хувь бай�?наа 2006 онд 14 хувьд л хүр�?�?н
     зүйл биш юм. Г�?�?�?н х�?дий ч хөгжиж буй болон                    бөгөөд (Зураг 10) �?н�? тоо нь �?м�?гт�?йчүүд нийт
     өндөр хөгжилт�?й орнуудад �?м�?гт�?йчүүдийн                        ажиллах хүчний 47 хувийг �?з�?лд�?г г�?д�?гт�?й
     ажлын нөхцлийг �?айжруулах, т�?днийг уул                         харьцуулахад д�?ндүү доогуур үзүүл�?лт юм.28
     уурхайн ажиллах хүчний бүр�?лд�?хүүнд н�?гтг�?х                    �?в�?тралийн ажиллах хүчний �?тати�?тик тоо
     талаар н�?л�?�?н их хүчин чармайлт гаргаж байна.                  мөн л адил, уул уурхайн �?албарт 120,000 хүн
     Уул уурхайн компаниуд өөр�?дийнх нь ашигт                       ажиллаж байгаагийн 13 хувь нь �?м�?гт�?йчүүд
     хохирол учруулж буй м�?рг�?жлийн ур чадварын                     юм. Цаашилбал, �?м�?гт�?йчүүд бичиг х�?р�?г,
     хом�?долыг шийд�?хийн тулд өөр�?дөө уг ажлыг                      захиргаа з�?р�?г ту�?лах ажлыг гүйц�?тг�?ж байгаа
     �?анаачилж байгаа юм.                                           ба м�?рг�?жлийн ажилтнуудын цалин хөл�?ний
                                                                    �?лгааг �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й ажилчдын ажлын цаг
         �?в�?трали, Канад ул�?ын хий�?�?н анхны
                                                                    �?лгаатай байдгаар тайлбарлах боломжгүй юм.
     (маш чухал) алхам нь уул уурхайн �?албар
                                                                    Түүнчл�?н, �?м�?гт�?йчүүд илүү олноор ажилладаг
     за�?гийн газар, их �?ургуулиудтай хамтран
                                                                    ажил м�?рг�?жлийн хувьд ч удирдлагын
     �?м�?гт�?йчүүдийн уул уурхайн �?албарын
                                                                    түвшний ажил �?рх�?лж буй �?м�?гт�?йчүүдийн тоо
     оролцоонд �?мар хүчин зүйл нөлөөлж буй,
                                                                    харьцангуй цөөн байна (Зураг 11). 29
     х�?рх�?н �?м�?гт�?йчүүдийг уурхайд татах, тогтвор
     �?уурьшилтай ажиллуулах талаар х�?налт                               �?в�?трали, Канад ул�?ын �?удалгаа нь уурхайн
     шалгалт, �?удалгаа хийж�?�?26.                                    �?оёл, ажлын нөхцөл �?м�?гт�?йчүүд�?д таагүй
                                                                    байх тал руугаа х�?лбийж, н�?л�?�?н гажууд�?ан
        Хөгжилт�?й орнуудын хий�?�?н �?н�?хүү
                                                                    болохыг харуулж байна. Үү�?�?�?н нөхцөл байдал
     �?удалгаанаа�? женд�?рийн т�?гш байдлын тухай
                                                                    нь �?м�?гт�?й хүн ажлын туршлагатай �?�?�?х, хүнд
     хуультай ч уул уурхайн �?албарт �?р�?гт�?йчүүд
                                                                    машины оператор з�?р�?г бүхий л ажлыг хийх
     давамгайлж буйг, ажлын байран дахь
                                                                    хү�?�?л зориг, бүр�?н б�?лтг�?лт�?й, ал�?лагд�?ан
     �?оёл, женд�?рийн тааламжгүй бодлого нь
                                                                    уурхайд амьдрахад б�?л�?н буй з�?р�?г нөхцөл
     �?м�?гт�?йчүүдийг татах, тогтвор �?уурьшилтай
                                                                    байдлаа�? огт хамаарахгүй байгаа аж�?�?30.
     ажиллуулахад    нөлөөлдөг    г�?дгийг   олж
     илрүүлж�?�?.                                                        Д�?�?рхи хоёр орны аль алинд �?м�?гт�?йчүүд
                                                                    “�?р�?гт�?йчүүд давамгайл�?ан ажлын �?оёл�? нь
        Тухайлбал Канад ул�?ад Торонтогийн
                                                                    алхам тутамд м�?рг�?жл�?�?р�?�? ахиж д�?вших�?д
     хөрөнгийн бирж�?д бүртг�?лт�?й 840 уурхай,
                                                                    нь �?аад болдог31, �?м�?гт�?йчүүдийг алагчлах нь
     1400 компани байдаг ба уул уурхай, хайгуулын
     �?албарт 150,000 хүн ажиллаж байна27. Г�?�?�?н
                                                                    28	 Уул уурхай дах �?м�?гт�?йчүүд-WIM (2010) Канадын уул
     26	  Жиш�?�? болгож �?в�?тралийн �?шигт малтмалын зөвлөл ба             уурхайн �?албарын �?м�?гт�?йчүүдийн �?удалгаа.
         Эм�?гт�?йчүүдийн а�?уудал хариуц�?ан газрын тайлан(2007),      29	 �?в�?тралийн �?шигт малтмалын зөвлөл, Эм�?гт�?йчүүдийн
         WIM (2010) Канадын уул уурхайн �?албарын �?м�?гт�?йчүүдийн         а�?уудал хариуц�?ан газрын тайлан, (2007)
         �?удалгаатай танилцана уу.                                  30	 Уул уурхай дах �?м�?гт�?йчүүд-WIM (2010) Канадын уул
     27	 Х�?р�?в �?рд�?�? ба�?лаг, үйлдв�?рл�?лийн �?албарын ажилчдыг            уурхайн �?албарын �?м�?гт�?йчүүдийн �?удалгаа.
         оруулбал �?н�?хүү тоо нийт ажиллах хүчний 2 хувь буюу        31	 Уул уурхай дах �?м�?гт�?йчүүд-WIM (2010) Канадын уул
         350,000 болно.                                                 уурхайн �?албарын �?м�?гт�?йчүүдийн �?удалгаа.


18   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
“�?н�? �?и�?тем д�?х хамгийн ноцтой а�?уудал�?32 г�?ж                 шүүмжл�?х з�?р�?г дунд түвшний дарамт�?
үзж�?�?. Х�?дийг�?�?р б�?лгийн дарамтын талаар                      уурхайд гардаг, �?м�?гт�?йчүүд өөр�?дөө албан
айхтар ноцтой гомдол шүүмжл�?л гараагүй                        ё�?оор дарамт, алагчлалын �?�?р�?г гомдол гаргах
ч “б�?лгийн дарамтын шинжт�?й материал                          дургүй байдгийг хүл�?�?н зөвшөөрч�?�?.33
байрлуулах, х�?л амаар доромжлох, �?вгүйг�?�?р
                                                              33	    �?в�?тралийн �?шигт малтмалтын зөвлөл, Эм�?гт�?йчүүдийн
32	    �?в�?тралийн �?шигт малтмалтын зөвлөл, Эм�?гт�?йчүүдийн           а�?уудал хариуц�?ан газрын тайлан, (2007)
      а�?уудал хариуц�?ан газрын тайлан, (2007)


Зураг 10. Канадын уул уурхай, хайгуулын                             Зураг 11. Канадын уул уурхайн �?албарт
�?албарын м�?рг�?жлийн �?лгаа, 2006                                     удирдах албан тушаал хашиж буй
                                                                    �?м�?гт�?йчүүдийн төлөөлөл , 2006
Салбарын нийт хөдөлмөр �?рхл�?лт д�?х �?м�?гт�?йчүүдийн                   Хөдөлмөр �?рхл�?лтийн хувь, хүй�?�?�?р
хөдөлмөр �?рхл�?лтийн хувь




Эх �?урвалж: Канад ул�?, Уул уурхай дахь                                Эх �?урвалж: Канад ул�?, Уул уурхай дахь
�?м�?гт�?йчүүд-WIM (2010)                                                �?м�?гт�?йчүүд-WIM (2010)


Түүнчл�?н, уурхайд цөөхөн �?м�?гт�?йчүүд                          �?оёлтой аж�?�?. Эдг�?�?р хүчин зүйлийн улмаа�?
ажилладаг тул м�?рг�?жлийн болон нийгмийн                       �?м�?гт�?й оюутнууд уул уурхайн �?албарыг
ту�?гаарлалд орох магадлалтайг өгүүлж байна.                   ажиллахад хүнд �?албар х�?лб�?р х�?м�?�?н үз�?ж, �?н�?
Эр�?гт�?йчүүд “�?р�?гт�?й г�?д�?г имиж�?�?р�?�?�?                         үз�?л м�?рг�?жил �?онголтод нөлөөл�?өөр байна.
ажилд ордог тул их�?нхи дарга, удирдах албан                   Хүүхд�?�? ө�?гөхөд нь д�?мжл�?г үзүүлд�?ггүйн
тушаалд �?р�?гт�?йчүүд байдаг, үүний улмаа�?                      улмаа�? ажлаа орхих, жир�?м�?�?ний амралтаа
�?м�?гт�?йчүүд�?д зөвлөх, даган дуурайх удирдагч                  ав�?аны улмаа�? албан тушаал д�?вших боломжоо
байдаггүй аж�?�?. Уурхайд хүүх�?д а�?рах тохилог                  алддаг з�?р�?г нь �?м�?гт�?йчүүд�?д �?мар их ту�?ламж
газар байхгүй, урт цагаар ажилладаг, ажлын �?�?лж               д�?мжл�?г, хүүх�?д а�?рах газар чухал байгааг
тохиромжгүй, уурхай �?вах зам урт, их цаг ордог                харуулж байна.
г�?�?д олон төрлийн нөхцөл шалтгааны улмаа�?
                                                                  Г�?�?�?н х�?дий ч уул уурхайн �?албар нь
�?м�?гт�?йчүүдийг тогтвортой ажиллуулахад
                                                              �?н�?хүү бодит байдлыг өөрчлөх цаг бол�?он
хүндр�?л учирдаг 34. �?жлын цагийг у�?н хатан
                                                              г�?дгийг ойлгож      �?хл�?�?д байна. Үүний
байлгах хөтөлбөр х�?р�?гжүүл�?�?н ч ийм цагаар
                                                              цаад учир шалтгаан нь ажиллах хүчний
ажиллаж буй хүмүү�?ийг д�?мжд�?ггүй ажлын
                                                              хом�?долтой үед �?м�?гт�?йчүүдийн уул уурхайн
34	    �?в�?тралийн �?шигт малтмалын зөвлөл (2006), �?в�?тралийн   �?албар дахь оролцоо нь �?албарын ир�?�?дүйн
      �?шигт малтмалтын зөвлөл, Эм�?гт�?йчүүдийн а�?уудал
      хариуц�?ан газрын тайлан, (2007), Сардар (2008)          амжилтын �?алшгүй х�?�?�?г мөн г�?д�?гт оршиж

                                                    МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   19
     буй юм35. �?в�?тралийн �?удалгаа нь ту�? ул�?ын                     компанийн ашиг орлогыг бууруулж, уурхайн
     за�?гийн газар ба Уул уурхайн зөвлөлийн                         тө�?лүүд хойшлоход хүрч байна. Үүний улмаа�?
     �?рд�?м шинжилг�?�?ний түншл�?лийн үр дүн                           компаниудад “үнд�?�?н�? а�?уудлаа авч үз�?х �?ах
     бөгөөд �?удалгаа нь уул уурхайн �?албар дахь                     аргагүй х�?р�?гц�?�? тулгарч байна: �?н�? нь т�?д�?нд
     �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоонд нөлөөлж буй �?уурь                     ажилчин х�?р�?гт�?й болохоо�? т�?дний �?р�?гт�?й,
     хүчин зүйлийг тогтоох, �?м�?гт�?й ажилчдыг                        �?м�?гт�?й байх нь чухал биш юм. Үүний цаана
     татах, тогтвор �?уурьшилтай ажиллуулах                          �?м�?гт�?й ажилчдыг татаж, тогтвор �?уурьшилтай
     нөхцлийг �?айжруулах зорилготой байв.                           ажиллуулахын тулд илүү �?айн цалин хөл�?,
                                                                    албан тушаал д�?вших боломж, ажлын �?айн
        �?шигт малтмалын үнийн ө�?өлттт�?й з�?р�?гц�?н
                                                                    нөхцөл �?анал болгох шаардлагатай байгаа юм.
     ажиллах хүчний хом�?дол, цалин хөл�?ний ө�?өлт
                                                                    Шөнөдөө г�?р, үр хүүхдүүд рүүг�?�? очиж болох
     35	 Жиш�?�? нь Канадын уул уурхайн �?албарт ир�?х 10 жилд          у�?н хатан ажлын �?�?лжт�?й бол�?ноор Рио Тинтод
         60,000 ажилчин дутагдах ба цагаачлалын шугамаар 1000       ажилладаг �?м�?гт�?й ажилчдын тоо 2007 онд 15
         хүр�?хгүй ажилчин орж ир�?х тооцоо байна. �?в�?тралийн уул
         уурхайн �?албар дахь ажиллах хүчний хом�?долыг нөхөхөд       хувь болж ө�?�?өн юм. �?в�?тралийн ал�?лагд�?ан
         70,000 ажилчин авах х�?р�?гт�?й г�?�?�?н тооцоо байна. Уул       уурхайнууд ажилчдаа онгоцоор авах, �?�?лж
         уурхайн �?албарын түүх�?нд х�?з�?�?д цөөхөн хувийг �?з�?лж        дуу�?ахад буцаан онгоцоор хүрг�?х боломжийг
         бай�?ан, одоо ч цөөхөн байгаа �?м�?гт�?йчүүдийг ойшоохгүй
         байх нь компанийн ашигт ажиллагааг л хохироох юм.          �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й бүх ажилчиддаа олгож�?�?.




20   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
ДҮГ�?ЭЛТ Б�? БОДЛОГЫ�? ЗӨВЛӨМЖ

   Эн�? х�?�?�?гт бодлогын зөвлөмжид өгүүл�?�?н                     �?албарын ажилчдын хом�?дол нүүрл�?ж, ир�?х
гол дүгн�?лтүүдийг хураангуйлж, уул уурхай                     10 жилд улмаар гүнзгийр�?х төлөвт�?й байгаа
ба түүнд хамаарах �?албарын боломжийг                          нөхцөлд гадаадаа�? ажиллах хүчин оруулж ир�?х
�?м�?гт�?йчүүд�?д илүү хүрт�?�?мжт�?й болгоход                       нь цаашдаа улам төвөгт�?й болно.
х�?р�?г болохуйц зөвлөмж болон шин�?чл�?лийн
хамрах хүр�?�?г �?анал болгож ту�?галаа. Үүнд:                        d)	Женд�?рийн �?рх т�?гш байдлыг хангах
                                                                    тухай хууль нь женд�?рийн �?рх т�?гш
        2008 он хүрт�?л хүчинт�?й бай�?ан
      a)	                                                           байдлыг баталгаажуулах, хангахад маш
        Монгол ул�?ын хөдөлмөрийн хууль                              чухал анхны алхам бол�?он боловч дан
        тогтоомж нь хурдацтай ө�?өлт, өндөр                          ганц хууль хангалттай бу�? юм. Компаний
        цалинтай уул уурхайн �?албар дахь                            түвшинд хуулийг д�?мж�?�?н, байгууллагын
        �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоог х�?згаарлаж                          бүт�?ц, зан төлөв, �?оёлын шин�?чл�?лийг
        байна.     Эм�?гт�?йчүүдийн  оролцоо                          хий�?н�?�?р хууль, бодит байдал хоёр
        зөвхөн үйлчилг�?�?ний ту�?лах ажлаар                           нийц�?х үнд�?�?л�?л бүрд�?н�?. �?в�?трали,
        х�?згаарлагдаж байна.                                        Канадын уул уурхайн �?албарын �?м�?гт�?й
      b)	Эдг�?�?р хууль тогтоомж нь женд�?рийн                         ажилчдын туул�?ан туршлага, хүндр�?л�?�?�?
        х�?вшм�?л ойлголт, �?м�?гт�?йчүүд “хөнгөн                        харахад хууль байх нь �?рх т�?гш байдал
        ажил�? хийхийг д�?мжд�?г �?оёлын х�?м                            байгаа м�?т хий хоо�?он төөрөгдөл үү�?г�?д�?г,
        х�?мж�?�?,    �?м�?гт�?йчүүдийг   алагчлах,                       г�?т�?л бодит байдал д�?�?р байхгүй байх
        хохироох а�?уудал өргөн д�?лг�?р�?�?н,                           тохиолдол байна. Г�?хд�?�? �?дг�?�?р орнуудад
        �?р�?гт�?йчүүд давамгайл�?ан уул уурхайн                        �?м�?гт�?йчүүдийн      ажиллах    нөхцлийг
        �?оёлтой нийл�?н улам хүчт�?й үйлчилж                          �?айжруулах чигл�?лд нухацтай арга х�?мж�?�?
        байна.                                                      авч, т�?дг�?�?р хүчин чармайлтаа компаниуд
                                                                    д�?мжиж, мөрдөн ажиллаж байгаа юм.
        Уул уурхайн �?албарт нүүрл�?�?д байгаа
      c)	
        м�?рг�?жилт�?й ажилчин хом�?дох а�?уудал                         Ба�? н�?г�?н учир дутагдалтай зүйл бол
                                                                  e)	
        ойрын ир�?�?дүйд �?албар т�?л�?х х�?р�?�?р улам                     хүмүү�?ийн дунд женд�?рийн т�?гш байдлын
        хүндр�?х шинжт�?й байна.                                      тухай ойлголт, �?рх т�?гш байдлынхаа
                                                                    төлөө гомдол шүүмжл�?л гаргах хөшүүр�?г,
                                                                    мөнхүү хөшүүргийг (үйлдв�?рчний �?вл�?л,
   Уул уурхайн �?албар өргөжихийн х�?р�?�?р                             шүүх, х�?налт шалгалтын байгууллага)
Монголын уул уурхай болон түүнд хамаарах                            х�?рх�?н х�?р�?гл�?х тухай ойлголт дутмаг
�?албаруудад     ажлын      байр     н�?м�?гд�?н�?.                      байна. Эм�?гт�?йчүүд �?дг�?�?р хөшүүргийг
Эм�?гт�?йчүүд нь компаниудын анзаарахгүй                              ажлаа�? халагдах, �?�?в�?л хуулиар олгогдох
үлд�?�?ж буй б�?л�?н ажиллах хүчин36 мөн бил�?�?.                         ё�?той т�?тг�?мж, хөнгөлөлт үйлчилг�?�?г�?�?
Гадаадаа�? ажилчин оруулж ир�?х юмуу �?�?в�?л                            хүрт�?ж чадахгүй бол�?он үед�?�? ашигладаг
�?р�?гт�?йчүүдийн �?ургуулиа төг�?өхийг хүл�?�?х нь                        боловч ажлын байран дах женд�?рийн
н�?г�?н хувилбар мөн ч илүү их өртөгт�?й, гаднаа�?                      алагчлалын �?�?р�?г ашигладаггүй аж�?�?. Эн�?
ажиллах хүч авах нь ул�? төрийн хувьд биелшгүй                       талаарх ажил олгогч болон ажилчдын
байх талтай. Д�?лхий да�?ар уул уурхайн                               ойлголтыг н�?м�?гдүүл�?х �?мар н�?г хөтөлбөр
36	    Уул уурхайн болон уул уурхайн холбогдох чигл�?л�?�?р            байхгүй байна.
      төг�?гөчдийн тоо нь техникийн болон м�?рг�?жлийн �?ургалт
      үйлдв�?рл�?лийн төвийг төг�?өгчдөөр өргөжиж, ажилд авч
      болох хүний тоо их�?�?н�?.




                                                    МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   21
        Уул уурхайн �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүд�?д                                 г�?рчилж байна. Г�?хд�?�? �?н�? о�?ол,
     зориул�?ан үнд�?�?ний бодлогыг х�?р�?гжүүл�?х                                  аюулын түгшүүр �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й
     дараах зөвлөмжүүдийг �?анал болгож байна.                                 бүх хүмүү�?т хамаарна. Иймд ажил
     Үүнд:                                                                    олгогч, үйлдв�?рчний �?вл�?л болон
                                                                              ажилчид хамтран �?рүүл м�?ндийн
           a)	 2011 оны 2-р �?ард батал�?ан Женд�?рийн
                                                                              болон     материаллаг        �?р�?д�?лийн
             �?рх т�?гш байдлыг хангах тухай
                                                                              үн�?лг�?�?г �?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й хүмүү�?ийн
             хуулийг       х�?р�?гжүүл�?х.     Хуулийг
                                                                              аль алины онцлогт нийцүүл�?н хийх
             Женд�?рийн үнд�?�?ний хороо �?ХБ-
                                                                              нь зүйт�?й. Эн�?хүү үн�?лг�?�?г хийхд�?�?
             ны д�?мжл�?гт�?йг�?�?р, За�?гийн газар,
                                                                              �?м�?гт�?йчүүдийгдараах гурван бүл�?г
             төрийн бу�? байгууллагуудтай зөвлөлдөн
                                                                              болгон авч үз�?х ё�?той. Үүнд нөхөн
             болов�?руул�?ан юм. Хууль нь �?р�?гт�?й
                                                                              үржихүйн на�?ны боловч хүүх�?д
             �?м�?гт�?й хүмүү�?ийн ул�? төр, �?дийн за�?аг,
                                                                              хөхүүлд�?ггүй жир�?м�?�?н бу�? �?м�?гт�?й,
             г�?р бүл, болов�?ролын �?албар дахь т�?гш
                                                                              жир�?м�?�?н �?м�?гт�?й, хүүх�?д хөхүүлд�?г
             байдлыг д�?мжих зорилготой юм.37 Хуульд
                                                                              �?м�?гт�?й     (уул     уурхайн     бу�?ад
             төр, олон нийтийн байгууллагуудын
                                                                              компаниудад ийм төрлийн үн�?лг�?�?г
             үүр�?г хариуцлага, үүнд женд�?рийн
                                                                              х�?рх�?н хийдгийг ОУСК 2010б-�? харна
             т�?гш байдлыг ту�?гайлан д�?мжих арга
                                                                              уу). Эн�?хүү үн�?лг�?�? нь хоёр зорилготой
             х�?мж�?�?, Хүний �?рхийн үнд�?�?ний коми�?�?,
                                                                              байна: н�?гдүг�?�?рт, өнөөгийн хууль
             хөдөлмөрийн маргаан та�?лах коми�?�?
                                                                              тогтоомж дахь д�?ндүү өргөн хүр�?�?т�?й
             з�?рг�?�?р дамжуулан гомдол шүүмжл�?лийг
                                                                              юмуу �?�?в�?л хоцрогд�?он заалтуудыг
             шийдв�?рл�?х арга замыг бий болгох чиг
                                                                              олж илрүүл�?х, хоёрдугаарт, �?р�?гт�?й,
             үүргийг ту�?га�?ан аж�?�?.
                                                                              �?м�?гт�?й хүмүү�?ийн аль алины �?рүүл
           b)	Уул уурхайн �?албарт �?м�?гт�?й, �?р�?гт�?й                            м�?нд, аюулгүй ажиллагааг илүү �?айн
             аль ч хүний �?рүүл, аюулгүй ажиллагааг                            хангахуйц дүр�?м, журам гаргах чиг
             ханга�?ан ажлын байрыг д�?мжих                                     үүр�?г өгөх.
               o	1999 онд батлагдан 2008 он хүрт�?л
                 хүчинт�?й     үйлчил�?�?н     Сайдын                      Хөдөлмөрийн      хууль,   тогтоомж   нь
                 тушаалд уул уурхай болон бу�?ад                     �?м�?гт�?йчүүд�?д �?�?лт�?й бу�? х�?м�?�?х н�?рийг
                 өндөр ө�?өлтт�?й байгаа �?албаруудад                  х�?дийн�?�? зүү�?�?н уул уурхайн �?албарын �?оёлын
                 аюулгүй ажиллагааны болон �?рүүл                    х�?вшм�?л ойлголттой хав�?раад �?м�?гт�?йчүүд
                 ахуйн шалтгааны улмаа�? �?м�?гт�?йчүүд                 ту�? �?албарт д�?ндүү бага төлөөлөлт�?й байх үе
                 ажиллахыг хоригло�?он олон заалтууд                 дамж�?ан залгамж халааг үү�?г�?�?д байна. Өмнөд
                 бай�?ан. Эн�?хүү хууль, �?рх зүйн акт                 �?фрикийн за�?гийн газрын шийдв�?р�?�?р 2010
                 2008 онд цуцлагд�?ан х�?дий ч о�?лын                  он г�?х�?д уул уурхайн �?албарын нийт ажил
                 улмаа�? Чилийн уурхайчид газрын                     �?рхл�?лтийн 10 хувийг �?м�?гт�?йчүүд байхаар
                 гүнд х�?д�?н �?араар хоригд�?он �?а�?хны                 заа�?антай н�?г�?н адил уул уурхайн �?албар
                 жиш�?�? уул уурхай аз турш�?ан,                       дахь женд�?рийн т�?нцв�?ргүй байдлыг хөнд�?өн
                 аюултай ажил х�?в�?�?р байгааг                        тушаал шийдв�?р гаргаж болох бил�?�? (Хайрцаг).
     37	   �?ХБ (2010) Ул�? орны женд�?рийн үн�?лг�?�?




22   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
    Хайрцаг. Эм�?гт�?йчүүдийг уул уурхайн ажиллах хүчний бүр�?лд�?хүүнд н�?гтг�?х нь: Өмнөд
�?фрикийн Лонмин компанийн туршлага
    Лонмин компани нь Өмнөд �?фрик дахь цагаан алт үйлдв�?рл�?гч д�?лхийн 3 дахь том компани бөгөөд
�?үүлийн жилүүд�?д үйл ажиллагааныхаа бүх түвшинд �?м�?гт�?йчүүдийг оролцуулахад их�?�?х�?н амжилт
ол�?он юм. Олон ул�?ын �?анхүүгийн корпорацитай хий�?�?н 3 жилийн түншл�?лийн д�?мжл�?гт�?йг�?�?р хуульд
өөрчлөлт оруулж (Өмнөд �?фрикийн Уул уурхайн �?ам нь 2010 он г�?х�?д нийт уурхайн ажилчдын 10
хувь �?м�?гт�?йчүүд байх удирдамж гаргаж�?�?), компанийн дотор �?м�?гт�?йчүүд�?д т�?гш боломж олгох хү�?�?л
�?рм�?лзл�?л, үз�?л �?анааг бий болгож чад�?анаар �?н�? үр дүнд хүр�?�?н юм.
    Уул уурхай дахь �?м�?гт�?йчүүд (Women in Mining-WIM) хөтөлбөр нь �?м�?гт�?йчүүдийн ажлын өмнөх
б�?лтг�?л, ажилд авах, хөгжүүл�?х ба тогтвор �?уурьшилтай ажиллуулах г�?�?�?н 4 а�?уудалд чигл�?�?�?н байлаа.
Компани нь �?м�?гт�?йчүүдийг ажиллах хүчн�?�?р оролцуулахад б�?лд�?ж, �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоонд �?аад
болж буй хүндр�?лт�?й а�?уудлуудыг үн�?л�?х замаар ажил �?рхл�?лтийн �?рх т�?гш байдалд х�?налт шалгалт
хий�?�?н байна. Үн�?лг�?�? нь ажил хийх�?д учирч буй �?аад б�?рхш�?�?л, �?м�?гт�?йчүүд�?д тохирох ажлын төрөл,
�?м�?гт�?йчүүдийг ажилд авах ба тогтвор �?уурьшилтай ажиллуулах бодлого, ариун ц�?врийн ба хувца�?
�?олих өрөө з�?р�?г �?м�?гт�?йчүүд�?д зориул�?ан д�?д бүт�?ц, �?оёлын б�?л�?н байдал, харилцаа, х�?налт үн�?лг�?�?ний
�?тратеги з�?ргийг хамар�?ан байна.
    Х�?налт шалгалтын үр дүнд �?м�?гт�?йчүүдийг ажилд авах, тогтвортой ажиллуулах б�?лтг�?лийг хангах
дараах алхмыг авч х�?р�?гжүүлж�?�?. �?�?гдүг�?�?рт Лонминий удирдлага, за�?аглалын бүтц�?д өөрчлөлт
оруул�?ан байна. Тухайлбал, д�?�?д удирдлагыг оролцуул�?ан Уул уурхай дахь �?м�?гт�?йчүүд хөтөлбөрт
д�?мжл�?г үзүүл�?х, чиглүүл�?х, хүндр�?лт�?й а�?уудлыг шийдв�?рл�?х, х�?нах үүр�?г бүхий үн�?лг�?�?ний хороо,
�?ар бүр уулздаг ажил �?рхл�?лтийн �?рх т�?гш байдлыг хангах форумыг байгуулж, н�?г �?м�?гт�?й Д�?д захирлыг
хөтөлбөрийн зохицуулагчаар томилж�?�?. Түүнчл�?н, газар, х�?лт�?үүдийн �?м�?гт�?йчүүдийг ажилд авах
зорилт, удирдлагын ажлын гүйц�?тг�?лийг х�?мжих онооны карт, урамшууллын тогтолцоог бий болгож�?�?.
    Уул уурхай дахь �?м�?гт�?йчүүд хөтөлбөрийг хууль ё�?ны болгохын тулд холбогдох бодлогуудыг
тодорхойл�?он юм. Үүнд хөтөлбөрийн удирдамж, удирдлагын зүг�?�?�? �?м�?гт�?йчүүдийг ажилд авах
боломжоор хангах, жир�?м�?�?н болон хөхүүл �?м�?гт�?йчүүдийг ажлын хувилбарт байраар хангах �?тратеги
з�?р�?г тулгарч болох а�?уудлуудыг х�?рх�?н шийдв�?рл�?х талаар ту�?гайлан заа�?ан бодлого, боломжит ажлын
байрны �?тратегийг ту�?га�?ан ажил �?рхл�?лтийн �?рх т�?гш байдлын бодлого, б�?лгийн дарамт г�?ж юу
болохыг тодорхойл�?он б�?лгийн дарамтын �?�?р�?г бодлого, гомдол хүл�?�?н авах механизм з�?ргийгту�?гаж�?�?.
Материаллаг орчин ч �?м�?гт�?йчүүдийн хувьд илүү тохилог болж, ту�?гай ариун ц�?врийн ба хувца�? �?олих
өрөөг газар доорхи уурхайд байгуулж, �?м�?гт�?йчүүд�?д зориул�?ан 2 х�?�?г�?�?�? бүрд�?�?н ажлын хувца�? хийж�?�?.
Уул уурхай дахь �?м�?гт�?йчүүд хөтөлбөрийн онцлог, �?м�?гт�?йчүүдийн амжилтын түүхийг танилцуулах
харилцааны цогц �?тратеги, компанит ажил, б�?лгийн дарамтын талаар танилцуулах �?ургалт �?еминар
зохион байгуулж�?�?.
    Үүний үр дүн �?мар бай�?ан б�?? 2007 онд �?м�?гт�?йчүүдийн нийт ажил �?рхл�?лт 4.6 хувь бай�?ныг 2009
он г�?х�?д 6.9 хувьд хүрг�?ж, 42 хувиар (480 �?м�?гт�?й) ө�?гөж�?�?. Хөтөлбөрийн бу�?ад амжилтын тухайд
хөдөлмөр �?рхл�?лтийн �?рх т�?гш байдал, б�?лгийн дарамт, жир�?м�?ний амралт г�?х м�?т 4 бодлогын баримт
бичгийг баталж�?�?. Уурхайд �?м�?гт�?йчүүдийн хувца�? �?олих өрөө 12, 200 орчим ариун ц�?врийн өрөөг
байгуул�?ан байна.
    Тө�?лийн ба�? н�?г т�?мд�?глүүшт�?й зүйл бол уул уурхайн ажиллах хүчинд �?м�?гт�?йчүүдийн оролцоог
н�?м�?гдүүл�?х бодит туршлага болж чад�?ан юм. Эн�? утгаараа бу�?ад орнуудад тохируулан х�?р�?гл�?ж
болохуйц гарын авлага болж чад�?ан. Тухайлбал, ажлын байрын �?рүүл м�?ндийн болон женд�?рийн
тохиромжтой байдлын үн�?лг�?�?г хийх, �?агаад женд�?р�?�?�? хамаар�?ан цалин хөл�?ний �?лгаа байгаа,болон �?н�?
�?лгаа нь �?мар түвшинд байгааг тодорхойлох, �?лгаатай байдлыг авч үз�?х талаар тодорхой зөвлөмжүүдийг
гаргахад �?н�?хүү загварыг ашиглаж болох юм. Эх �?урвалж: Олон ул�?ын �?анхүүгийн корпораци (2010a),
(2010b)




                                          МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   23
     c)	   Уул уурхайн �?албарын ажилд зохих ё�?оор                   e)	   Эм�?гт�?йчүүдийн уул уурхайн �?албар дахь
           м�?рг�?ж�?�?н байх х�?мж�?�?нд �?м�?гт�?йчүүдийг                         оролцоо зөвхөн ажилчин байх биш, �?з�?н
           техникийн болон м�?рг�?жлийн �?ургалтаар                          байх а�?уудал юм. Өмнө х�?л�?лц�?�?н�?�?р, уул
           хангах. Өнөөгийн байдлаар уул уурхайн                          уурхайн �?албарын гол хүндр�?лт�?й а�?уудал
           ажиллах     хүчин    ажил     м�?рг�?жлийн                       бол удирдлага, манлайллын түвшинд
           хувьд хүй�?�?�?р х�?т хуваагд�?ан бөгөөд                            �?м�?гт�?йчүүд хангалттай байхгүй байгаад
           �?м�?гт�?йчүүд их�?вчл�?н үйлчилг�?�?ний                              оршиж буй бөгөөд уг а�?уудлыг за�?гийн
           ту�?лах ажил (нийтийн хоол, угаалга,                            газар д�?мжин шийдв�?рл�?х боломжтой.
           ц�?в�?рл�?г�?�?) хийж байна. За�?гийн газраа�?
                                                                          Үүнд тохир�?он бодлогын арга х�?мж�?�?ний
           �?м�?гт�?йчүүдийн х�?р�?гц�?�?нд нийц�?�?н
                                                                          н�?г жиш�?�? бол Монголын за�?гийн
           техникийн, м�?рг�?жлийн болон аж ахуй
                                                                          газрын н�?л�?�?н ахиц д�?вшил олж буй
           �?рхл�?лтийн �?ургалтын хөтөлбөрүүдийг
                                                                          уурхайн лиценз олгох арга х�?мж�?�? юм.
           бий болгож, уул уурхайтай холбоо бүхий
                                                                          Өнөөг хүрт�?л уурхайн лиценз олголт
           ажлын талбарт �?м�?гт�?йчүүд ажилчнаар
                                                                          замбараагүй, бүрх�?г �?вагдаж ир�?�?н ба
           төдийгүй,      ханган      нийлүүл�?лтийн
                                                                          уг ажил нь танил тал, авилга руу хөтөлж
           менежер, �?зний х�?мж�?�?нд н�?втр�?н ороход
                                                                          бай�?ан бил�?�?. Эр�?гт�?йчүүдийг бодвол
           шаардлагатай ур чадвар �?з�?мшүүлж
                                                                          ул�? төр, бизне�?ийн �?үлж�?�? муутай,
           болох юм. Үүнийг х�?р�?гжүүл�?хийн тулд
                                                                          үүн�?�?�?�?�? болж давуу бу�? байдалд ордог
           төрийн �?рх м�?длийн хүр�?�?нд �?ийгмийн
                                                                          �?м�?гт�?йчүүд�?д хамгийн чухал зүйл бол
           хамгаалал, хөдөлмөрийн �?ам, Эрд�?�?
                                                                          лиценз олгох тендерт т�?гш өр�?өлдөх �?вдал
           ба�?лаг, �?рчим хүчний �?ам, Болов�?рол, �?оёл,
                                                                          юм. Эрд�?�? ба�?лаг, �?рчим хүчний �?ам уул
           шинжл�?х ухааны �?амд хоорондоо болон
                                                                          уурхайн када�?трын үйл ажиллагааны үр
           уул уурхайн компаниуд, орон нутгийн
                                                                          ашиг, ил тод байдлыг �?айжруулах �?рх зүйн
           (магадгүй олон ул�?ын) д�?�?д болов�?ролын
                                                                          акт гаргаж, лицензийн тогтолцооны ил тод,
           байгууллагуудтай хамтран шаардагдах
                                                                          н�?�?лтт�?й байдлыг н�?м�?гдүүл�?х зорилгоор
           ур чадварыг тодорхойлох, т�?рхүү ур
                                                                          компьютерт       �?уурил�?ан     када�?трын
           чадварын �?ургалтыг х�?рх�?н хүрг�?х талаар
                                                                          удирдлагын �?и�?темийг бий болго�?он.
           зохицуулалт хийж ажиллах шаардлагатай.
                                                                         Зохи�?той бодлогын арга х�?мж�?�?нд �?м�?гт�?й
     d)	 Б�?лгийн дарамттай холбогдох хууль,
                                                                    бизне�? �?рхл�?гчд�?д уул уурхайн �?албарын
         журмыг �?ахиулах, хохирогчдын хууль ё�?ны
                                                                    м�?рг�?жилтнүүд,     хөрөнгө     оруулагчидтай
         �?рхийн талаар олон нийтийн дунд м�?дл�?г,
                                                                    (�?р�?гт�?й, �?м�?гт�?й, гадаад дотоодын) уулзах,
         м�?д�?�?ллийг бий болгох. Монголд б�?лгийн
                                                                    уул уурхайн �?албар дахь бизне�?ийн боломжийн
         дарамт болов�?ролын байгууллага, ажлын
                                                                    талаар �?анал �?олилцох, харилцан танилцах
         байран д�?�?р н�?л�?�?н байдгийг баримт
                                                                    боломж олгох �?м�?гт�?й бизне�? �?рхл�?гчдийн
         нотолдог (�?ХБ, 2010) ба �?н�? а�?уудал
                                                                    бизне�?ийн форумыг д�?мжих үйл ажиллагааг
         уурхайд илүү ноцтой байж магадгүй юм.
                                                                    оруулж болно. Уурхайд ханган нийлүүл�?лт
         Компаниуд (мөн их �?ургуулиуд) б�?лгийн
                                                                    хийд�?г аж ахуйн н�?гжийн �?з�?н �?м�?гт�?йчүүд
         дарамтын �?�?р�?г �?и�?темт�?й бодлого
                                                                    мөн орхигдох ё�?гүй бөгөөд �?н�? чигл�?лийн
         х�?р�?гжүүл�?х, �?м�?гт�?йчүүдийг түгш�?�?ж
                                                                    бодлогын арга х�?мж�?�?нд бизне�?ийн �?ургалт,
         буй а�?уудлын талаар гомдол гаргах
                                                                    жижиг з�?�?лийн �?анхүүжилтийн а�?уудлууд
         механизмыг н�?втрүүл�?х х�?р�?гт�?й байна.
                                                                    багтаж болох юм.
         Үнд�?�?ний х�?мж�?�?нд, за�?гийн газрын
         зүг�?�?�? б�?лгийн дарамтын талаархи олон                      f)	   Эрх т�?гш боломж олгох бодлогын
         нийтийн м�?дл�?г, ойлголтыг н�?м�?гдүүл�?х                            х�?р�?гжилт�?�? компаниуд тайлагнах ажлыг
         �?урталчилгаа, м�?д�?�?л�?л, кампанит ажил                            албан ё�?ны болгох. Ийм бодлого байхгүйн
         �?вуулах төдийгүй, б�?лгийн дарамтад өртөж                         д�?�?р хөдөлмөрийн хуулин дахь цөөн х�?д�?н
         буй �?м�?гт�?йчүүд�?д ту�?лах үйлчилг�?�?г бий                          ерөнхий заалтууд х�?р�?гжихгүй байна.
         болгох х�?р�?гт�?й байна.                                           Эн�? а�?уудал мөн хөдөлмөрийн хууль,
                                                                          �?тандартыг х�?нах үүр�?гт�?й М�?рг�?жлийн

24   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
    х�?налтын газрын анхаарлын гадна байгаа                  х�?л�?лц�?ж, зөвшилцөх х�?р�?гт�?й. Үүнд
    юм. Сүүлийн жилүүд�?д уул уурхайн                        хүний нөөцийн газар, үйлдв�?рчний
    компаниуд      нийгмийн     хариуцлагын                 �?вл�?л, зохион байгуулалтад ороогүй
    а�?уудал буюу      орон нутгийн ирг�?д�?д                  ажилчид, уул уурхайн компанийн
    үзүүл�?х байгаль орчин, женд�?р, нийгмийн                 үйл ажиллагаа (уурхай ба ашиглалт )
    үр нөлөөнд н�?л�?�?д анхаарал хандуулж                     з�?р�?г орно. Оролцогч талууд а�?уудлыг
    байгаа ч ажлын байран дахь женд�?рийн                    ухаж ойлгох �?еминар, зөвлөгөөн
    а�?уудалд бага �?анаа тавьж ирж�?�?. За�?гийн                зохион байгуулж, �?м�?гт�?йчүүд �?агаад
    газар (�?�?в�?л Женд�?рийн үнд�?�?ний хороо)                  ажиллах хүчний үн�?т�?й х�?�?�?г мөн
    уул уурхайн компаниудад �?айн туршлагыг                  болохыг удирдах зөвлөлд тайлбарлаж
    х�?р�?гжүүл�?х     зөвлөмжийн      жаг�?аалт                ойлгуулах х�?р�?гт�?й. Удирдлагын ажлын
    болов�?руулж өгөх, �?�?в�?л �?н�? а�?уудлыг                    гүйц�?тг�?лийн үн�?лг�?�?нд женд�?рийн
    дагаж     мөрдөхийг    шаардаж,    х�?р�?в                а�?уудлууд(баг дахь �?м�?гт�?й ажилтны
    биелүүл�?хгүй бол �?агаад болохгүй байгаа                 тоо, �?м�?гт�?йчүүд м�?рг�?жл�?�?р�?�? ө�?өж
    талаар тайлбар авч болно. Эн�? нь �?нгли                  д�?вшихийн тулд �?ургалтад оролцох
    ул�?ын жишг�?�?р “а�?дуу х�?р�?гжүүл�?х�?                       боломж г�?х м�?т)-ыгоруулах. (Хав�?ралт
    хуулийг дагаж мөрдөнө г�?�?�?н үг бөгөөд                   В-�?�?�? д�?лхийн 3 дахь том цагаан алт
    жижиг компаниудын хувьд компанийн                       үйлдв�?рл�?гч Лонмин компани Өмнөд
    за�?аглалыг х�?р�?гжүүлж тайлагнахад илүү                  �?фрикт     �?м�?гт�?йчүүдийг    ажиллах
    хүндр�?лт�?й байдгийг ойлгож, хүл�?�?н                      хүчинд�?�? х�?рх�?н н�?гтг�?�?�?н тухай
    зөвшөөрдөг юм.                                          танилцана уу).
                                                       b)	 Эм�?гт�?йчүүдийг �?гн�?�?нд�?�? н�?гтг�?ж буй
                                                           байдал, цаашид хийх шаардлагатай
    Компанийн түвшинд �?албарын х�?мж�?�?нд
                                                           өөрчлөлтүүдийг       н�?гталж     үз�?х38.
�?м�?гт�?й ажилчин ажилд авах, хөгжүүл�?х,
                                                           Байгууллагад     �?м�?гт�?йчүүд      хаана
тогтвортой ажиллуулах “�?оёл�?, практикийг
                                                           ажиллаж байна, уул уурхайн үнд�?�?н
х�?рх�?н х�?р�?гжүүл�?х в�? г�?д�?г а�?уудал чухал юм.
                                                           үйл ажиллагааны чухам аль х�?�?�?гт
Эн�? а�?уудалд олон талт байдал, �?рүүл м�?нд,
                                                           �?м�?гт�?йчүүд ажиллах, ө�?өж д�?вших�?д
ажил м�?рг�?жлийн аюулгүй байдал, б�?лгийн
                                                           (хөндлөн �?�?в�?л бо�?оо) �?аад тотгор буйг
дарамт, ажлын у�?н хатан бу�? байдал, ажил,
                                                           н�?гтлах ё�?той. Түүнчл�?н, �?м�?гт�?йчүүд�?д
м�?рг�?жлийн �?лгавар з�?р�?г багтана. Эн�? талаар
                                                           �?мар ажил илүү тохиромжтой, өнөөгийн
дараах зөвлөмжүүдийг �?анал болгож байна.
                                                           д�?д бүт�?ц �?м�?гт�?йчүүд�?д тохирч байгаа
Үүнд:
                                                           �?�?�?хийг үн�?л�?х х�?р�?гт�?й. Тухайлбал,
   a)	 Компанийн бодлогыг н�?гтлах, бүх                     хувца�? �?олих өрөө, г�?р бүлт�?й
        оролцогч талуудын үүр�?г хариуцлагын                �?м�?гт�?йчүүд�?д зориул�?ан ту�?даа орон
        талаар х�?л�?лц�?х, тодорхой жишиг                    �?ууц, газар доорхи ажлын байрны ариун
        тогтоох, торгууль бий болгох. Компаниуд            ц�?врийн өрөө з�?р�?г нь ажлын нөхцөл,
        орон нутгаа�? амархан олж болох, б�?л�?н              �?м�?гт�?йчүүдийг ажиллуулах практикийг
        ажиллах хүчнийг үл ойшоо�?ноор                      �?айжруулахад чухал хүчин зүйл�? болох
        өөр�?дийн ашиг орлогоо алдаж байна                  юм.
        г�?дг�?�? ойлгох х�?р�?гт�?й юм. Юуны
                                                       c)	 �?жлын байрны �?оёл, м�?рг�?жл�?�?р�?�?
        түрүүнд удирдлагын зүг�?�?�? хатуу үүр�?г
                                                           ө�?өж д�?вших боломжийг �?айжруулах,
        амлалт авах, амлалтдаа хүр�?х тодорхой
                                                           �?м�?гт�?йчүүд�?д   тохирох    ажлын
        үзүүл�?лт, урамшууллын хөшүүрг�?�?
                                                           �?онголтыг бий болгох. Уул уурхайн
        тогтоохын з�?р�?гц�?�?, �?н�? чигл�?лд
                                                   38	 ОУСК (2010б)-г үз�?х. Уул уурхай дахь �?м�?гт�?йчүүд:
        ахиц, д�?вшил гараагүй тохиолдолд               �?жиллах хүчинд �?м�?гт�?йчүүдийг н�?гтг�?х зааварчилгаа,
        үү�?�?х үр дагаврыг тодорхойлох нь               тө�?өл. Т10, ОУСК. Эн�?хүү товхимол нь уул уурхайн үйл
        чухал. Удирдлагын амлалт, үүр�?г                ажиллагаа, барилга байгууламж, үйлчилг�?�?г х�?рх�?н үн�?л�?х,
                                                       т�?дг�?�?р нь �?м�?гт�?йчүүд�?д х�?р �?�?лт�?й талаар түвшин тогтоох
        хариуцлагыг бу�?ад оролцогч талуудтай           нарийвчил�?ан заавар, зөвлөгөө өгнө.


                                         МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь    25
             �?албарт хүмүү�?ийн м�?дл�?г ойлголтыг                          d)	 М�?рг�?жлийн         бүх       ангилалд
             н�?м�?гдүүл�?х замаар �?албарын “�?р�?гт�?й                            �?м�?гт�?йчүүдийн ажиллах боломжийг
             царайд�? анхаарлаа хандуулах, б�?лгийн                            н�?м�?гдүүл�?хийн тулд ажилд авах
             дарамтыг огт т�?вчихгүй байх бодлого,                            �?тратегид шинжилг�?�? хийх. Уул уурхайн
             �?м�?гт�?йчүүд�?д гомдол шүүмжл�?л тавих                             �?албарт ажиллах, ө�?өж д�?вших бүхий
             аргуудыг хангалттай ашиглах боломжоор                           л боломж буйг ойлгуулах үүдн�?�?�?
             хангах з�?р�?г а�?уудлууд багтана. Мөн                             бакалавр,    маги�?трийн    �?ургалтанд
             түүнчл�?н, г�?р бүл, үр хүүх�?дд�?�?                                 �?урч буй �?м�?гт�?йчүүд�?�?�? м�?рг�?жлийн
             анхаарал халамж тавих боломж, хүүх�?д                            бүх чигл�?л�?�?р (инженер, металлург,
             а�?рах газар з�?р�?г а�?уудлууд чухал байна.                        удирдлага, �?анхүү г�?х м�?т) ажилд
             М�?рг�?жл�?�?р�?�? ө�?өх боломжийн тухайд                              авах арга х�?мж�?�?г авч үз�?ж болох юм.
             уул уурхайн �?албар дахь �?м�?гт�?йчүүдийн                          Эм�?гт�?йчүүд�?д ханд�?ан м�?рг�?жлийн
             оролцоо бага байгаа тул �?хний �?�?лжинд                           �?ургалт, дадлага зохион байгуулбал
             тодорхой зорилт бүхий ту�?гайлан                                 �?албарын тухай �?өрөг ойлголтыг
             д�?мжих арга х�?мж�?�?ний бодлогыг, үүний                           бууруулж, �?м�?гт�?йчүүдийн болов�?рол,
             дараа �?ургалтын боломж олгох бодлогыг                           м�?рг�?жл�?�?      �?онгоход      нөлөөлөх
             х�?р�?гжүүлж болох юм.                                            магадлалтай бил�?�?.




26   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Х�?ВСР�?ЛТ A:
МО�?ГОЛ УЛСЫ�? MAMS ЕРӨ�?ХИЙ
ТЭ�?ЦЛИЙ�? З�?ГВ�?Р
    MAMS нь �?рүүл м�?нд, болов�?рол, ц�?в�?р          балан�?луулах х�?мж�?�?нд, өрхийн хөрөнгө
у�?, бохир у�? зайлуулах болон д�?д бүтцийн          оруулалтыг (�?�?в�?л хувийн хөрөнгө оруулалт)
�?албарыг �?дийн за�?гийн бу�?ад �?албарын             хадгаламж ба хөрөнгө оруулалтын т�?нцв�?ргүй
үзүүл�?лтт�?й    холбон    загварчлах    замаар     байдлыг арилгах х�?мж�?�?нд тохируулах юм.
М�?нганы хөгжлийн зорилт, �?дийн за�?гийн                Монгол ул�?ын MAMs загварыг дараах
ө�?өлт ба �?дуурлыг бууруулах зорилтод хүр�?х        байдлаар задал�?ан: уул уурхай, хувийн
бодлогын арга х�?мж�?�?г н�?гтг�?�?�?н �?дийн за�?гийн     хөрөнгө, цалин хөл�?өө�? орлого олж буй
ерөнхий т�?нцлийн загвар юм. Лофгрен ба Диаз       өрхийн төлөөлөл болно. Өрхүүд нь за�?гийн
Бонилла (2006) нар т�?мд�?гл�?�?�?нчл�?н ерөнхий        газарт татвар төлөхийн з�?р�?гц�?�? за�?гийн газар,
т�?нцлийн үнд�?�?н шаардлага бол ул�? орны            д�?лхийн бу�?ад орнуудаа�? мөнгөн шилжүүл�?г
�?дийн за�?гийн бүт�?ц, шинж чанарыг харуулах        хүл�?�?н авна. Эдийн за�?аг нь 6 өөр төрлийн
нийгмийн тооцооллын матриц (SAM)-д                бараа үйлдв�?рл�?д�?г 6 �?албартай ба үүнд хөдөө
үнд�?�?ний тоон м�?д�?�?ллийг оруулах �?вдал юм.        аж ахуй, уул уурхай, арилжаалах (голчлон
Макро түвшний бу�?ад загваруудаа�? �?н�?хүү           үйлдв�?рл�?лийн �?албар), барилга, үл арилжаалах
загварын �?лгарах давуу тал г�?в�?л илүү олон        �?албар39 ба төрийн �?албар багтана40. Үүний
өрх, �?дийн за�?гийн �?албар, хүчин зүйл�?ийн         з�?р�?гц�?�?, үйлдв�?рл�?лийн үнд�?�?н гурван хүчин
орцын төрлийг оруулдаг бөгөөд х�?р цогц, төг�?      зүйл�? байна: женд�?р�?�?р ангил�?ан ажиллах
загвар байхаа�? хамааруулан х�?мж�?�?, далайцыг       хүчин, хувийн хөрөнгө ба уул уурхайн хөрөнгө.
ө�?гөж болон бууруулж болдогт оршино. Мөн          Салбар бүр бу�?ад �?албарын бүт�?�?гд�?хүүнийг
түүнчл�?н, MAMS нь микро түвшний �?уурьтай          орц болгон х�?р�?гл�?х төдийгүй үүн�?�?�? гадна
юм, өөрөөр х�?лб�?л үн�? зах з�?�?лийг (хүчин          импортоор орж ир�?х 2 төрлийн зав�?рын
зүйл, бүт�?�?гд�?хүүний аль алиныг) чөлөөлж,         бүт�?�?гд�?хүүн, тухайлбал шатахуун болон уул
үйлдв�?рл�?гчид ашгаа н�?м�?гдүүлж, х�?р�?гл�?гчид       уурхайн �?албар дангаараа х�?р�?гл�?х зав�?рын
хангамж, үйлчилг�?�?г�?�? н�?м�?гдүүлд�?г.               хөрөнгийг х�?р�?гл�?н�?. �?ийт ажиллах хүчний
    Монголын нийгмийн тооцооллын матрицын         нийлүүл�?лт нь дотогш чигл�?�?�?н хүн амын
�?уурь үзүүл�?лт нь олон нийт�?д н�?�?лтт�?й байгаа     ө�?өлтөөр тодорхойлогдоно. Хувийн хөрөнгө нь
үнд�?�?ний �?тати�?тикийн тоон м�?д�?�? буюу 2005        хувийн хадгаламж, �?дийн за�?аг дахь хөрөнгө
оны орц–гарц, болон нийлүүл�?лт-х�?р�?гл�?�?ний        оруулалтын хувь х�?мж�?�?н�?�?�? хамаарна. Орцын
хү�?н�?гтүүд юм. �?ийгмийн тооцооллын матриц         нийт төлбөрт хүчин зүйл�?ийн төлбөрийн �?уурь
нь �?дийн за�?аг дахь орлогын н�?гд�?�?н ур�?гал        үзүүл�?лтийн �?зл�?х хувийг доорх хү�?н�?гт�?д
дан�? бөгөөд үйлдв�?рл�?лийн хүчин зүйл�?,            харуулж байна.
ин�?титуци (өрхүүд, за�?гийн газар, д�?лхийн
бу�?ад х�?�?�?г), �?р�?лт х�?р�?гц�?�? (зав�?рын ба
�?ц�?ийн, �?ц�?ийнх нь х�?р�?гл�?�?, хөрөнгө оруулалт,
�?к�?портыг оролцуулна) болон нийлүүл�?лт�?�?�?         39	 Бөөний ба жижигл�?нгийн худалдаа, зочид буудал зоогийн
(дотоодод үлйдв�?рл�?�?�?н бараа ба импорт)               газар, �?анхүүгийн зуучлах үйлчилг�?�?, үл хөдлөх хөрөнгө,
бүрд�?н�?. Ерөнхий т�?нц�?лд хүр�?хийн тулд                түр�?�?�? ба бу�?ад үйл ажиллагаа, хангамж үйлчилг�?�?.
                                                  40	 Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах, �?рүүл м�?нд,
за�?гийн газрын зардлыг тө�?вийг бүр�?н                  нийгмийн үйлчилг�?�?, болов�?рол, бу�?ад олон нийт, нийг�?м,
зарцуулах х�?мж�?�?нд, ханшийг ур�?гал тооцоог            ирг�?ний үйлчилг�?�?




                                        МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   27
     Хү�?н�?гт 3. Орцын нийт төлбөрт хүчин зүйл�?ийн төлбөрийн �?уурь үзүүл�?лтийн �?зл�?х
     хувь, �?албараар
     	                                                                                        �?ийт�?д �?зл�?х хувь
                                   Х�?�? Барилга            Хувийн              Хувийн үл        Уул      ЗГ
                                                          арилжаалагдах       арилжаалагдах    уурхай
         Зав�?рын, хувийн           19      63             50                  27               33       65
         үл арилжаалагдах
         �?албарыг
         оролцуулаагүй
         Хувийн үл                 5       14             18                  23               6        7
         арилжаалагдах
         �?жил �?рхл�?лт              19      13             16                  23               7        23
         Хувийн хөрөнгө            57      9              17                  28               5        5

         Уул уурхайн               0       0              0                   0                48       0
         хөрөнгө




28   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Х�?ВСР�?ЛТ Б: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ
ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ
ХЯЗГ�?�?РЛ�?С�?�? ХУУЛЬ ТОГТООМЖ (1999-200841)




         МО�?ГОЛ УЛСЫ�? �?ИЙГМИЙ�? Х�?МГ�?�?Л�?Л, ЭРҮҮЛ МЭ�?ДИЙ�? С�?ЙДЫ�?
                              ТУШ�?�?Л


    1999 оны 8 дугаар �?арын 13-ны өдөр		               Дугаар A/204		                  Улаанбаатар хот


    Монгол ул�?ын Хөдөлмөрийн хуулийн 109-р зүйлийн 5 дахь х�?�?�?г, 101-р зүйлд заа�?ныг
    үнд�?�?л�?н ТУШ�?�?Х �?Ь:
             1.	 “Эм�?гт�?й хүн ажиллуулахыг хоригло�?он ажлын жаг�?аалтыг�? 1 дүг�?�?р хав�?ралтаар,
                 “�?а�?анд хүр�?�?гүй хүнийг ажиллуулахыг хоригло�?он ажлын байрны жаг�?аалтыг�? 2
                 дугаар хав�?ралтаар батал�?угай.
             2.	 Эн�?хүү жаг�?аалтыг дагаж мөрдөхийг байгууллага, аж ахуйн н�?гжийн удирдлагад
                 үүр�?г болго�?угай. 41




    		             С�?ЙДЫ�? ҮҮРЭГ ГҮЙЦЭТГЭГЧ		
    							С.СО�?И�?




41	 2008 онд цуцлагд�?ан.


                                         МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   29
      Уул              •	 Газар доорхи бүх төрлийн ажил, �?гаарын                 •	 �?и�?�?х онгоцны механик
      уурхайн             газрын то�? олборлол, н�?р�?х     т�?�?в�?р                  •	 �?и�?�?х онгоцны холбоочин
      олборлох            шатдаг хий ашиглах                                     •	 Онгоц болон түүний
      үйлдв�?р                                                                       техникийн ба хөдөлгүүрийн
                                                                                    үйлчилг�?�?


      �?рь�?       • �?рь�? ширний ид�?�?л�?х, натри                        Мод         •	 Мод б�?лтг�?х, у�?аар ур�?гах бүх
      ширний       хромийн шим б�?лд�?х з�?р�?г                          б�?лтг�?х,       дамжлага
      үйлдв�?рл�?л   шохойн дамжлагын бүх ажил,                        болов�?-     •	 Гуалин мод гараар буулгах,
                   ид�?�?л�?�?н ширийг зөөж хураах                       руулах         ачих
                                                                     үйлдв�?р-    •	 Доод агуулахад мод тайрах,
                                                                     л�?л            �?лгаж хураах,
                                                                                 •	 Цаа�?ны үйлдв�?рл�?лийн хлор
                                                                                    найруулах
                                                                                 •	 Мод бутлах

      Шил        •	 Шилний амаар үл�?�?х,                              Барилга     •	 Яндан хоолой уг�?рах
      шаазан     •	 Карбид гараар бутлах                             уг�?ралт     •	 Худаг малтах
      үйлдв�?рл�?л                                                                 •	 Хавтан гараар цутгах
                                                                                 •	 Эвд�?ж буулгах
                                                                                 •	 Чулуу буулгах
                                                                                 •	 �?втоклавчин

      �?�?хм�?лийн •	 �?налины дав�?, флюк�? гараар                        �?ийгмийн    •	 Бохир у�?ны шүүр ц�?в�?рл�?х
      үйлдв�?рл�?л    б�?лд�?х                                           үйлчилг�?�?   •	 Бохир у�?ны шугамын
                 •	 Гидрохлорит гараар б�?лд�?х                                       �?антехник

      Х�?вл�?лийн Х�?вл�?лийн х�?вл�?гч                                    Түг�?�?м�?л    �?нтен мачтын ажил
      үйлдв�?рл�?л •	 Оф�?ет х�?вл�?л                                     ажил,       •	 Битум, а�?фальт чанах
                 •	 Цайр зургийг буулгах,                            м�?рг�?жил    •	 Уулын аврах ажил
                    хордуулах,                                                   •	 Шүх�?рчин гал �?өнөөгч
                 •	 Стреотип цутгах                                              •	 Мөнгөн у�?тай будаг найруулах
                 •	 Тугалга хайлуулах                                               ажил
                 •	 Ү�?�?г цутгах                                                  •	 Бүр төрлийн уурын зуухны
                 •	 �?�?г тал огтолгооны машины                                       галч
                    машинч                                                       •	 Шатах то�?лох материал
                                                                                    хадгалдаг це�?терн танкинд
      Оёдлын     Э�?г�?х дамжлагын нарийвчил�?ан                                       орж ц�?в�?рл�?х, будах,
      үйлдв�?рл�?л    ба х�?�?�?гчил�?�?н огтолгооны                                       за�?варлах, гагнах
                    машины машини�?т                                              •	 Бензинд �?тил холих
                 •	 Ту�?гай зориулалтын пре�?�?                                     •	 Зуух, �?ндан, хоолой ц�?в�?рл�?х
                    индүү ажиллуулах                                             •	 Түлш, үн�? зөөх
                                                                                 •	 Шир�?н метал хайлуулах,
      Махны      •	 Мал, гахай, шувууг м�?д�?�?                                        цувих, юүл�?х, �?авлах
      үйлдв�?рл�?л    алдуулах,                                                    •	 Хар тугалга хайлуулах,
                 •	 Мал н�?длах                                                      цутгах, �?унгах, цувих, х�?в�?нд
                 •	 �?ммиакан хөргүүрт�?й зооринд                                     цохих, гүйлг�?х
                    ажиллах



30   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь
Төмөр         •	 Вагон холбогч, найруулагч                              •	 �?ккумл�?тор гагнах
замын         •	 Хо�? дугуйн жийр�?г, мөөр                                •	 Кабелийг тугалгадах
т�?�?в�?р           �?уулгах                                                •	 Гар ажиллагаагаар хар
              •	 Гүүрийн �?ле�?арь                                           тугалган �?дл�?л болов�?руулах
              •	 Д�?р мод ид�?�?л�?х, ачиж буулгах                          •	 Хүдр�?�?�? хар тугалга, з�?�? мөнгө
              •	 Яндан ц�?в�?рл�?х, хөөлгөх, үл�?�?х                            з�?р�?г металл хайлуулах
              •	 Ивүүрчин,                                              •	 Шугам хоолой гаграх,
              •	 вагон доогуур орж үйлчилг�?�?                               лантуучих, 25 тонноо�? д�?�?ш
                 х�?налт хийх                                               хүч�?�?р металлыг хүйтн�?�?р
              •	 илчит т�?р�?гний дизель, ту�?лах                             х�?вл�?х автоматчин, пре�?�?чин,
                 тоноглол, түлш цахилгаан мотор                            хүрд зорох �?уурь машин,
                 за�?варлах                                                 бутлагч, автомашины дугуй
              •	 Хүнд машин механизмын                                     жигн�?х, зуухны за�?варчин,
                 жолооч                                                    өндөр даралтын шугам хоолой
                                                                           гагнах, за�?варлах, холхивч
У�?ан т�?�?в�?р •	 У�?ан онгоцны дизельчин                                      цутгах, �?уурийн дизелийн
            •	 Залуурч, у�?ан ц�?р�?г                                         цахилгаан �?танцын машинч,
            •	 У�?анд шумбах                                                за�?варчин, компре�?�?орчин,
            •	 У�?ан онгоцны механик                                        химийн аргаар металл
            •	 У�?ан замын т�?мд�?г тавих                                     өнгөлөх, хучих

�?вто замын •	 2.5 тонноо�? д�?�?ш даацын
т�?�?в�?р        автомашин, 25-аа�? д�?�?ш
              �?уудалтай автомашины жолооч
           •	 �?гуулах, резервуар, ци�?тернийн
              дотор талын за�?вар хийх, гагнах
  Эх �?урвалж: Монгол ул�?ын за�?гийн газар, Д�?лхийн банк




                                             МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь   31
     �?ОМ ЗҮЙ


              Eftimie, A., Heller, K. and Strongman,                          Strongman,      J.    (2008)     Gender
                  J. (2009) Gender Dimensions of                                  mainstreaming in the mining sector
                  Extractive Industries, World Bank,                              and mining communities. Paper
                  Extractive Industries and Development                           presented in the Mining, Gender and
                  Series #8                                                       Sustainable Livelihoods Workshop,
                                                                                  Canberra,       November      2008,
              Lahiri-Dutt, K and Mahy, P.(2006) Impacts
                                                                                  Organized by the Australian National
                 of Mining on Women and Youth in
                                                                                  University and World Bank. http://
                 Indonesia: Two Mining Locations,
                                                                                  empoweringcommunities.anu.edu.au/
                 Report prepared at the Australian
                                                                                  workshop.php
                 National University for the World Bank
                 as part of the Women and Extractive                          Office for Women and Minerals Council
                 Industries Program                                               of Australia (2007) ‘Unearthing new
                                                                                  resources; attracting and retaining women
              IFC (2010a). The Lonmin-IFC Women in                                in the Australian minerals industry’,
                 Mining Program, Case Study, IFC                                  Minerals Council of Australia, Canberra.
              IFC (2010b). Women in Mining: A Guide                           World Bank (2009), Southern Mongolia
                 to Incorporating Women into the                                 Infrastructure Strategy. World Bank
                 Workforce, Draft V.10, IFC                                      Report
              ILO (2006), Informal Gold Mining in                             WIM Canada (2010), RAMP-UP: A Study
                 Mongolia: A Baseline Survey Report                             on the Status of Women in Canada’s
                 Covering Bornuur and Zaamar Soums,                             Minerals and Metals Sector, prepared
                 Tuv Aimag                                                      by the Women in Mining Group,
              Löfgren, H., R. Lee and S. Robinson                               Canada
                 (2001), “A standard computable                               UN Department of Economics and Social
                 general equilibrium (CGE) model in                             Affairs - UNDESA (2009) Financial
                 GAMS�?, TMD Discussion Paper N°                                 and     Economic      Crisis,   Gender
                 75, Washington, D. C., International                           Perspective.    http://www.un.org/esa/
                 Food Policy Research Institute.                                desa/financialcrisis/gender.html.
              Löfgren, Hans y C. Díaz-Bonilla (2006),
                 “MAMS: An economy-wide model for
                 analysis of MDG country strategies.
                 Technical documentation�?, DECPG
                 World Bank, Washington, D.C.
                 (mimeo).
              Sardar, M. (2008) Women in Mining
                 Networking- Generating a Critical
                 Mass for Diversity, AUSIMM,
                 presented in the Mining, Gender and
                 Sustainable Livelihoods Workshop,
                 Canberra, November 2008,



32   МО�?ГОЛ УЛС: УУЛ УУРХ�?Й�? С�?ЛБ�?РТ ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙ�? ОРОЛЦООГ �?ЭМЭГДҮҮЛЭХ �?Ь