Raport Nr. Ky raport është përgatitur për Qeverinë Shqiptare, Ministrinë e Financës dhe Ekonomisë nga Praktika Globale e Qeverisjes së Bankës Botërore në kuadër të projektit për përmirësimin e cilësisë së raportimit financiar (EQFinRep), të financuar nga Sekretariati Zvicerian i Shtetit për çështjet Ekonomike (SECO). Deklarim standard mospërgjegjësie: Ky vëllim është produkt i stafit të Bankës Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim/Bankës Botërore. Konstatimet, interpretimet dhe përfundimet e shprehura në këtë dokument nuk pasqyrojnë medoemos pikëpamjet e Drejtorëve Ekzekutivë të Bankës Botërore apo të qeverive që përfaqësojnë. Banka Botërore nuk garanton saktësinë e të dhënave të përfshira në këtë dokument. Kufijtë, ngjyrat, emërtimet dhe çdo informacion tjetër që paraqitet në hartat e këtij dokumenti nuk nënkuptojnë nga ana e Bankës Botërore asnjë gjykim për statusin juridik të asnjë territori dhe nuk përbëjnë ndonjë mbështetje apo pranim të kufijve të paraqitur. Të drejtat e autorit: Punimet e paraqitura në këtë botim mbulohen nga e drejta e autorit. Kopjimi dhe/ose transmetimi pa leje i këtij materiali, pjesërisht ose tërësisht, mund të përbëjë shkelje të legjislacionit të zbatueshëm. Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim/Banka Botërore nxit përhapjen e këtij raporti dhe normalisht do ta japë menjëherë lejen për të riprodhuar pjesë të tij. Për leje për të fotokopjuar apo rishtypur pjesë të këtij raporti, ju lutemi të dërgoni kërkesë me informacion të plotë pranë Qendrës së Lejes për të Drejtën e Autorit “Copyright Clearance Center, Inc.�, 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, SHBA, numër telefoni 978-750-8400, numër faksi 978-750-4470, http://www.copyright.com/. Çdo kërkesë për të drejta dhe leje, përfshirë të drejtat dytësore, duhet t’i drejtohet Zyrës së Botimeve të Bankës Botërore, 1818 H Street NW, Uashington, D.K. 20433, SHBA, numër faksi 202-522-2422, adresë e postës elektronike pubrights@worldbank.org. PËRMBATJA Shkurtime ....................................................................................................................... iii Përmbledhje..................................................................................................................... 1 Konteksti .............................................................................................................................. 1 Zhvillimi i kuadrit ligjor në fushën e raportimit financiar tregtar pas raportit të fundit ..... 2 Rekomandimet kryesore politike dhe institucionale ........................................................... 4 I. HYRJE .......................................................................................................................... 12 Informacion për vendin ..................................................................................................... 12 Lidhjet midis këtij Raporti dhe programit për Shqipërinë ................................................. 13 II. VLERËSIMI .................................................................................................................. 15 Standardet e Kontabilitetit dhe të auditimit ..................................................................... 15 III. KUADRI INSTITUCIONAL PËR RAPORTIMIN FINANCIAR TË SHOQËRIVE TREGTARE ....... 19 Kërkesat e përgjithshme të raportimit financiar ............................................................... 19 Shoqëritë tregtare të listuara ............................................................................................ 24 Sektori bankar .................................................................................................................... 24 Sektori i sigurimeve ............................................................................................................ 33 Sektori i fondeve të investimeve ....................................................................................... 38 Mikronjësitë, njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme ................................................. 45 Ndërmarrjet shtetërore ..................................................................................................... 49 Profesioni kontabël ............................................................................................................ 55 Arsimi dhe formimi profesional ......................................................................................... 59 Vendosja e standardeve të kontabilitetit .......................................................................... 63 Vendosja e standardeve të auditimit ................................................................................. 65 Rregullimi, kontrolli i cilësisë dhe mbikëqyrja publike e auditimit .................................... 66 IV. PRAKTIKAT E RAPORTIMIT FINANCIAR DHE PERCPETIMET E VËZHGUARA .................. 75 Shqyrtimi i pasqyrave financiare........................................................................................ 75 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi i Sssssss Perceptimet........................................................................................................................ 78 Përputhshmëria me standardet e auditimit ...................................................................... 79 V. REKOMANDIMET POLITIKE DHE INSTITUCIONALE ....................................................... 83 Të finalizohet dhe miratohet Plani i përditësuar i veprimit për vendin ............................ 83 harmonizimi i kuadrit legjislativ dhe rregullator ............................................................... 83 Të përmirësohet organizimi institucional .......................................................................... 85 Të forcohet harmonizimi me standardet ndërkombëtare ................................................ 86 Të fuqizohen shoqatat profesionale .................................................................................. 86 Të fuqizohet arsimi dhe formimi kontabël ........................................................................ 87 Të fuqizohet mbikëqyrja dhe kontrolli i cilësisë së auditimit ............................................ 88 Të fuqizohet profesioni i auditimit .................................................................................... 89 Të fuqizohet monitorimi dhe zbatimi me forcë ................................................................. 90 Rekomandim tjetër ............................................................................................................ 90 Përmbledhje e progresit mbi rekomandimet e ROSC 2006............................................... 95 Përmbledhje e progresit lidhur me rekomandimet e lëna nga Dokumenti Teknik i FSAp 2014 ............................................................................................................................. 113 Shtojca 1: Legjislacioni kryesor shqiptar për kontabilitetin dhe auditimin ........................... 114 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi ii Sssssss SHKURTIME ACCA Shoqata e Kontabilistëve të Miratuar të Autorizuar ALSE Bursa Shqiptare e Titujve AMF Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, Shqipëri BE Bashkimi Evropian BMP Bordi i Mbikëqyrjes Publike BSNAS Bordi i Standardeve Ndërkombëtare për Auditimin dhe Sigurimin BSNEK Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Etikës për Kontabilistët BSNK Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit BSH Banka e Shqipërisë CFREP Projekti i Përmirësimit të Raportimit Financiar të Shoqërive Tregtare CPA Kontabilist Publik i Certifikuar, i akredituar nga Instituti Amerikan i Kontabilistëve Publikë të Certifikuar EQ FINREP Projekti i Bankës Botërore i Ngritjes së Cilësisë së Raportimit Financiar FSAP Programi i Vlerësimit të Sektorit Financiar IEKA Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar IFAC Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve IKM Instituti i Kontabilistëve të Miratuar KKK Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit KLSH Kontrolli i Lartë i Shtetit LEK Leku (monedha e Shqipërisë) MRF Manual i Raportimit Financiar NMVM Njësitë mikroekonomike, të vogla dhe të mesme NSH Ndërmarrje shtetërore NVM Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme NJEIP Njësi ekonomike me Interes publik OJF Organizatë jofitimprurëse OPK Organizatë e profesionit kontabël PBB Produkti i brendshëm bruto PVV Plani i veprimit i vendit QKB Qendra Kombëtare e Biznesit ROSC A&A Raport mbi vlerësimin e standardeve dhe kodeve: kontabiliteti dhe auditimi Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi iii Sssssss SKK Standardet Kombëtare të Kontabilitetit SMO Deklarata e detyrimeve të anëtarësimit në IFAC SNA Standardet Ndërkombëtare të Auditimit SNE Standardet Ndërkombëtare të Edukimit SNK Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit SNKC Standardet Ndërkombëtare të Kontrollit të Cilësisë SNRF Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar SRU Sistemi i Raportimit të Unifikuar, që përdor Banka e Shqipërisë SHKFSH Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të Shqipërisë SHKM Shoqata e Kontabilistëve të Miratuar USD Dollari (monedha e SHBA-së) ZHVP Zhvillimi i vazhduar profesional Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi iv Sssssss PËRMBLEDHJE KONTEKSTI Transformimi i jashtëzakonshëm ekonomik i Shqipërisë është cënuar nga kriza botërore financiare. Sfidat kryesore të Shqipërisë përfshijnë ruajtjen e stabilitetit makrofiskal dhe të sektorit financiar, përmirësimin e klimës së investimeve, nxitjen e rritjes së sektorit privat, heqjen e pengesave për punësimin dhe përmirësimin e qeverisjes dhe realizimit të shërbimeve publike1. Përmirësimi i klimës së investimeve dhe trajtimi i boshllëqeve në infrastrukturë dhe aftësitë e fuqisë punëtore janë të nevojshme për të vjelë përfitimet e para të anëtarësimit në Bashkimin Evropian dhe për ta bërë Shqipërinë tërheqëse për investimet e huaja të drejtpërdrejta2. Ky raport mbi zbatimin e standardeve dhe kodeve në kontabilitet dhe auditim (ROSC A&A) synon të ndihmojë në zhvillimin e mëtejshëm të kuadrit institucional për raportimin financiar në Shqipëri. Përmes tij synohet të kuptohet më mirë rëndësia që ka një sistem cilësor për raportimin financiar dhe auditimin e shoqërive tregtare. Raporti nënvizon lidhjet e drejtpërdrejta me përmirësimin e drejtimit të brendshëm dhe llogaridhënies së shoqërive tregtare nëpërmjet rritjes së transparencës dhe dhënies së informacioneve. Raportimi financiar i cilësisë së lartë kontribuon në nxitjen e rritjes së sektorit privat, ngaqë u jep mundësi investitorëve të vlerësojnë të ardhmen e shoqërisë tregtare dhe të marrin vendime të informuara mbi investimin, duke kontribuar kështu në thithjen e investimeve të huaja direkte. Fuqizimi i agjendës së raportimit financiar dhe auditimit të shoqërive tregtare është në përputhje me Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020, e cila bazohet në përmirësimin e qeverisjes së mirë si themel i vizionit të vendit. Ky vlerësim është kryer me kërkesë të Qeverisë së Shqipërisë3. Të dhënat dhe informacionet e përdorura për shqyrtimin janë mbledhur me pyetësorin diagnostikues ROSC A&A të plotësuar nga palët e interesit; nga shqyrtimi i dokumenteve të lidhura; dhe nëpërmjet intervistave me palët kryesore të interesit, si ente rregullatore, organizata të profesionit kontabël, firma auditimi, ekspertë, banka dhe akademikë. Në raport bëhet një prezantim i përditësuar i progresit të bërë që pas ROSC A&A të vitit 2006 dhe Dokumentit Teknik të Programit të Vlerësimit të Sektorit Financiar (FSAP)4. Në të bëhet një përmbledhje e 1 Fletë informative për Shqipërinë e Bankës Botërore, http://pubdocs.worldbank.org/en/555781555015319241/Albania-Snapshot-Apr2019.pdf 2 https://www.worldbank.org/en/country/albania/overview 3 Ky vlerësim dhe raport është hartuar gjatë periudhës Nëntor 2018-Maj 2019. Disa prej veprimeve të ardhshme ose ndryshimeve të planifikuara mund të jenë kryer deri në datën e publikimit. 4 Dokument Teknik i FSAP-së për raportimin financiar në sektorin privat në Shqipëri, Shkurt 2014 https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/19294/892470FSAP0P1400Box385275B00Pu blic0.pdf?sequence=1&isAllowed=y Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 1 konstatimeve kryesore, identifikohen mangësitë dhe jepen rekomandime për t’u mbajtur parasysh nga autoritetet për rritjen e harmonizimit me standardet ndërkombëtare dhe praktikën e mirë. ZHVILLIMI I KUADRIT LIGJOR NË FUSHËN E RAPORTIMIT FINANCIAR TREGTAR PAS RAPORTIT TË FUNDIT Qeveria e Shqipërisë ka hartuar një Plan Veprimi për Vendin për Përmirësimin e Raportimit Financiar të Shoqërive Tregtare (PVV) në vitin 2008. PVV-ja ndjek një qasje me tri faza: gjatë dy fazave të para, fokusi ka qenë te vënia në zbatim e rekomandimeve të ROSC A&A 2006 në kuadër të Projektit të Përmirësimit të Raportimit Financiar të Shoqërive Tregtare (CFREP), i cili ka përfunduar tashmë, dhe Projektit të Ngritjes së Cilësisë së Raportimit Financiar (EQ FINREP), i cili është në fazë zbatimi, të dyja këto projekte të financuara nga Sekretariati Zvicerian i Shtetit për çështjet Ekonomike (SECO). Faza e tretë do të ketë si synim konsolidimin e arritjeve të mëhershme dhe përfundimin e vënies në zbatim të aktiviteteve në kuadër të PVV-së të përqendruara në zhvillimin e mëtejshëm të kapaciteteve institucionale dhe fuqizimin e mbikëqyrjes me bazë riskun. Disa prej rekomandimeve kanë marrë zgjidhje, ndërsa disa të tjera kanë marrë zgjidhje vetëm pjesërisht. Progresi mbi rekomandimet e ROSC paraqitet në paragrafët në vijim5. Qeveria e Shqipërisë ka miratuar një ligj të ri për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare6 (“Ligji për Kontabilitetin�) në vitin 2018 dhe ka ndryshuar ligjin e vitit 2009 për auditimin ligjor dhe organizimin e profesionit kontabël në vitin 20167 (“Ligji për Auditimin�), duke i përafruar më tej me Direktivën e Kontabilitetit8, Direktivën e Auditimit dhe Rregulloren e Auditimit9. Këto ligje përbëjnë bazën e kuadrit të raportimit financiar në sektorin privat në Shqipëri dhe përcaktojnë qartë kërkesat për raportimin financiar dhe auditimin bazuar në klasifikimin e njësive ekonomike10. Autoritetet shqiptare janë angazhuar për konvergjencë të plotë me Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF). Ligji për Kontabilitetin u kërkon njësive ekonomike me interes publik (NJEIP) dhe rregullatorëve që ushtrojnë aktivitet në fushën e kredidhënies dhe sigurimeve t’i hartojnë pasqyrat financiare sipas SNRF -ve, ndërsa njësitë mikroekonomike, të vogla dhe të mesme (NMVM) zbatojnë Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK). Ligji lejon zbatimin vullnetar të SNRF-ve. Por, Banka e Shqipërisë e ka 5 Hollësitë jepen në Rubrikën V “Përmbledhje e progresit mbi rekomandimet e ROSC 2006� 6 Ligji 25/2018 datë 10.05.2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare� 7 Ligji nr. 10 091, datë 05.03.2009, "Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar", ndryshuar me Ligjin Nr. 47/2016 8 2013/34/EU https://ec.europa.eu/info/law/accounting-rules-directive-2013-34-eu_en 9 2014/56/EU & 537/2014/EU https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/?uri=CELEX:32014R0537 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32014L0056 10 Kriteret për klasifikimin e ndërmarrjeve dhe grupeve në funksion të raportimit financiar do të rriten çdo tre vjet, për të arritur plotësisht kriteret e përcaktuara në legjislacionin përkatës të BE-së brenda vitit 2028. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 2 shtyrë zbatimin e SNRF-ve për arsye rregullatore nga bankat për të paktën dy vite të tjera dhe ende kërkon raportim sipas rregullave të autoritetit mbikëqyrës nga sektori bankar. Legjislacioni bankar u kërkon bankave t’i përgatisin pasqyrat financiare në përputhje me Manualin e Raportimit Financiar (MRF), i cili bazohej në SNRF-të e vitit 1998. Bankat që janë shoqëri të kontrolluara të bankave ndërkombëtare hartojnë një paketë tjetër pasqyrash financiare në bazë të SNRF-ve, për aksionarët dhe publikun. Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) e ka përmirësuar kuadrin e raportimit te rregullatori dhe nuk kërkon raport më vete për rregullatorin nga shoqëritë e sigurimit. AMF po harton strategji pesëvjeçare për zhvillimin e tregjeve nën mbikëqyrje, përfshirë sektorin e ri të fondeve të investimeve, që do ta fuqizojë raportimin rregullator. Të gjitha ndërmarrjeve shtetërore (NSH) u kërkohet t’i hartojnë pasqyrat financiare në përputhje me Ligjin e Kontabilitetit, në bazë të SNRF-ve ose në bazë të SKK-ve, në varësi të madhësisë. Me VKM 17/2019 për kriteret e NJEIP-ve, NSH-të që janë objekt auditimi tani klasifikohen si NJEIP. Kërkesat ekzistuese për monitorimin dhe dhënien e shënimeve shpjeguese të NSH-ve nuk janë të zhvilluara mjaftueshëm dhe janë të integruara dobët në strategjinë e përgjithshme të qeverisë për buxhetimin dhe qëndrueshmërinë fiskale dhe, edhe kur janë të parashikuara me ligj, shpesh nuk zbatohen. Fuqizimi i drejtimit të brendshëm dhe transparencës së shoqërive është element thelbësor për përmirësimin e llogaridhënies mbi fondet publike të përdorura në NSH-të. Procesi i përkthimit të SNRF-ve është përmirësuar me mbështetjen e CFREP-së dhe SKK-të janë të harmonizuara në mënyrë të konsiderueshme me SNRF për NJVM-të 2009. Ligji i Auditimit parashikon përdorimin e Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit (SNA) të publikuara nga Bordi i Standardeve Ndërkombëtare për Auditimin dhe Sigurimin (BSNAS), por përkthimi zyrtar dhe publikimi i SNA-ve nuk është bërë në mënyrë sistematike. Kërkesat etike për kontabilistët dhe audituesit në Shqipëri mbështeten në Kodin e Etikës të vitit 2015 të Bordit Ndërkombëtar të Standardeve të Etikës për Kontabilistët (BNSEK). Përkthimi i Kodit të Etikës të vitit 2016 të BNSEK-së nuk është kryer. Bordi i Mbikëqyrjes Publike (BMP) është krijuar në vitin 2009 pas miratimit të ligjit të auditimit, si organ rregullator, dhe është përgjegjës për mbikëqyrjen e profesionit të kontabilitetit dhe auditimit. Me shtesat dhe ndryshimet e bëra në ligjin e auditimit në vitin 2016 është fuqizuar më tej pozicioni i BMP-së dhe janë rritur funksionet e tij hetimore, disiplinore dhe të kontrollit të cilësisë të profesionit të auditimit, krahas sigurimit të pavarësisë së BMP-së nga profesioni i auditimit dhe kontabilitetit. BMP është fokusuar aktualisht në kryerjen e kontrollit të cilësisë për audituesit e NJEIP-ve dhe fuqizimin e kapacitetit të tij për të kryer mbikëqyrje më efektive. BMP synon të ketë bashkëpunim aktiv me rregullatorët përkatës dhe palët e interesit për të bashkërenduar aktivitetin dhe për të përmirësuar cilësinë e auditimeve. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 3 Ligji për Auditimin njeh Institutin e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA) si të vetmen shoqatë profesionale të audituesve ligjorë. Ky ligj rregullon edhe profesionin kontabël, çka nuk kërkohet nga Direktiva e Auditimit e BE-së. Ligji për Auditimin nuk përcakton një organizatë të profesionit kontabël (OPK), por parashikon kriteret minimale për t’u përmbushur nga organizata të tilla. Ka tri OPK ekzistuese, Instituti i Kontabilistëve të Miratuar (IKM), Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të Shqipërisë (SHKFSH) dhe Shoqata e Kontabilistëve të Miratuar (SHKM). Nga këto të tria, vetëm IKM ndjek detyrimet dhe standardet e Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve (IFAC) dhe është drejt anëtarësimit të plotë në IFAC, pak kohë pas anëtarësimit jo të plotë në vitin 2012. BMP ka nxjerrë kohët e fundit një rregullore lidhur me profesionin e kontabilistit të miratuar dhe shoqatat përkatëse, në kuadër të strategjisë që ka për mbikëqyrjen e OPK-ve, për të verifikuar personat që mbajnë titullin kontabilist i miratuar dhe për të rregulluar kuadrin organizues për zhvillimin e vazhduar profesional (ZHVP). Me mbështetjen e projektit EQ FINREP, programet mësimore në universitet kryesore në Tiranë, si edhe programi i formimit profesional për ata që duan të bëhen kontabilistë dhe auditues, tani ndjekin Standardet Ndërkombëtare të Edukimit (SNE). Standardet ndërkombëtare janë duke u përfshirë në materialet mësimore universitare. Janë të qarta rrugët se si dikush mund të bëhet kontabilist dhe auditues. Komisioni i Provimeve të Aftësive Profesionale (KPAP) është ngritur në Mars 2018, për të organizuar provimin përfundimtar për t’u bërë kontabilist i miratuar ose auditues ligjor. IEKA është përgjeg jës për përgatitjen e programeve mësimore në bazë të SNE-ve për përgatitjen dhe formimin profesional të kandidatëve që dëshirojnë të hyjnë në profesionin e auditimit. IEKA organizon dhe monitoron procesin e formimit. Legjislacioni i rishikuar kërkon publikimin e informacioneve financiare të shoqërive tregtare siç e kërkon legjislacioni i BE-së. Me mbështetjen e EQ FINREP, Qendra Kombëtare e Biznesit (QKB) e ka përmirësuar harduerin e saj, në mënyrë që sistemi i saj të mbështetë depozitimin dhe publikimin e informacioneve financiare. REKOMANDIMET KRYESORE POLITIKE DHE INSTITUCIONALE Rekomandimet e mëposhtme trajtohen më me hollësi në Rubrikën V. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 4 Të finalizohet dhe miratohet PVV i përditësuar Nevojitet PVV i përditësuar për të plotësuar përputhshmërinë e Shqipërisë me Acquis Communautaire11 në lidhje me legjislacionin e shoqërive tregtare, raportimin financiar, auditimin, tregun financiar dhe institucionet financiare. Plani duhet të përmbajë programin e mëtejshëm të reformës deri në 2023, duke përcaktuar një strategji dhe plan-veprimi të përditësuar me një program të qartë të reformave të mëtejshme për ta përmirësuar më tej kuadrin ligjor, institucionet, profesionin e kontabilitetit dhe auditimit dhe sektorin financiar privat në Shqipëri. Të harmonizohet kuadri legjislativ dhe rregullator Shqipëria ka bërë progres të mirë në zhvillimin e kuadrit ligjor për raportimin financiar të shoqërive tregtare gjatë viteve të fundit, me ndryshimin e ligjit të auditimit më 2016 dhe miratimin e një ligji të ri kontabiliteti në vitin 2018. Rekomandohet që Qeveria të vijojë punën për mbylljen e hapësirave dhe konvergimin e kuadrit ligjor për raportimin financiar të shoqërive tregtare me legjislacionin e BE-së. Disa shembuj të mangësive ekzistuese që janë vënë re gjatë këtij vlerësimi diskutohen më poshtë. Ligji për Auditimin u jep mundësi audituesve t’u ofrojnë edhe shërbime të tjera klientëve NJEIP që auditojnë, për aq sa palët e treta të mos perceptojnë asnjë shkelje të pavarësisë. Me përfitim do të ishte sigurimi i pavarësisë së audituesve përmes parashikimit në ligj të shërbimeve jo audituese që ndalohet t’u ofrohen klientëve NJEIP të audituar, siç parashikohet në Direktivën e Auditimit të BE-së.12 Bankave të nivelit të dytë u kërkohet t’i hartojnë pasqyrat financiare në bazë të dy kornizave, pra SNRF për pasqyrat financiare vjetore të përgjithshme, siç e kërkon ligji i ri i kontabilitetit për NJEIP-të, dhe MRF për rregullatorin, si e kërkon ligji për bankat. MRF bazohet në SNRF-të e dala nga përdorimi dhe ka nevojë të përditësohet sipas SNRF-ve më të fundit. BSH duhet të krijojë kuadrin për t’i pajtuar këto të dyja për raportimin rregullator. Instrumentet e rakordimit do të ishin të dobishme për ta ndihmuar BSH-në në funksionin e saj të mbikëqyrjes që kërkon raportimin rregullator, duke mbështetur në të njëjtën kohë raportimin financiar për qëllime të përgjithshme të jetë në përputhje me SNRF-të. Kuadri ligjor për komitetet e auditimit duhet harmonizuar më tej me BE-në. Ligji për Shoqëritë Tregtare dhe Ligji për Auditimin janë në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE-së, në kuptimin që Komiteti i Auditimit duhet të jetë i pavarur nga njësia ekonomike e audituar. Por, 11 Tërësia e së drejtës së Bashkimit Evropian njihet bashkërisht si acquis communautaire. Ky term më shpesh përdoret në lidhje me përgatitjet që bëjnë vendet kandidate për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian. Këto vende duhet të miratojnë dhe zbatojnë të gjitha pjesët e Acquis-së, përpara se t’u lejohet të anëtarësohen në Bashkimin Evropian. Acquis communautaire përfshin të gjithë legjislacionin parësor (traktatet), legjislacionin dytësor (rregulloret, direktivat etj.) dhe jurisprudencën (vendimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë dhe Gjykatës Evropiane të Shkallës së Parë). 12 Neni 5, pika 1 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 5 Ligji për Sigurimet duket sikur e kufizon përzgjedhjen e anëtarëve të komitetit të auditimit brenda anëtarëve të këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës, pa parashikuar përzgjedhjen e anëtarëve të pavarur. Gjithashtu, duhen harmonizuar kërkesat ligjore mbi komitetin e auditimit të parashikuara në ligjin për bankat dhe ligjin e auditimit, për të siguruar një drejtpeshim të njohurive prej eksperti mes anëtarëve të komitetit. Ligji për Bankat kërkon që të gjithë anëtarët e komitetit të auditimit të kenë njohuri eksperti në kontabilitet dhe auditim, që do të thotë se komiteti privohet nga njohuri të fushave të tjera. Ligji për Auditimin kërkon që njohuri të tilla t’i ketë të paktën një anëtar i komitetit. Qeveria duhet të rishikojë kriteret e përkufizimit të NJEIP-ve, të vendosura në VKM nr. 17/2019, për t’u fokusuar te ato njësi ekonomike që kanë ndikim të konsiderueshëm për ekonominë. VKM-ja e ka rritur numrin e njësive ekonomike që konsiderohen si NJEIP, për jo medoemos të gjitha këto njësi ekonomike janë të rëndësishme për ekonominë. Është nevoja që Qeveria të mendojë harmonizimin e plotë të përkufizimit të NJEIP-së me direktivat e BE- së; ku NJEIP janë shoqëritë e listuara, bankat, shoqëritë e sigurimeve dhe njësitë e tjera ekonomike që kanë rëndësi të konsiderueshme për publikun për shkak të natyrës së veprimtarisë së tyre tregtare, madhësisë apo numrit të punëmarrësve.13 Do të duhej që njësitë ekonomike e konsideruara si NJEIP të zbatonin SNRF-të. Ligji për Tatimin mbi të Ardhurat ka nevojë të ndryshohet, për të rritur harmonizimin e kuadrit fiskal dhe legjislacionin e kontabilitetit, auditimit dhe raportimit financiar. Njësitë që nuk janë NJEIP duhen nxitur të zbatojnë SKK-të gjatë hartimit të raporteve financiare. Përmirësimi i raportimit financiar të jo-NJEIP-ve rrit besimin e investitorëve, përmirëson vendimmarrjen dhe rrit saktësinë e vlerësimit tatimor. Rekomandohet të ndryshohet ligji tatimor për t’i dhënë mundësi Administratës Tatimore të përdorë instrumentet e rakordimit të përgatitura në kuadër të projektit EQ FINREP, për t’i përdorur për qëllime tatimore raportet financiare të hartuara sipas SKK-ve. Të përmirësohet organizimi institucional Ende ka konfuzion brenda profesionit të auditimit lidhur me detyrat dhe përgjegjësitë e BMP- së dhe IEKA-s sa i takon kontrollit të cilësisë dhe procesit të regjistrimit të audituesve ligjorë. Puna afruese me profesionin do të ndihmonte që të kuptoheshin më mirë rolet përkatëse në përputhje me Ligjin e ndryshuar për Auditimin. Ka nevojë të përmirësohet qarkullimi i informacionit midis profesionit të auditimit dhe BMP-së dhe IEKA-s. Të ketë një kanal unik përmes të cilit informacioni i auditimit të mund të dorëzohet për t’u përdorur nga BMP dhe IEAK sipas detyrave dhe përgjegjësive të tyre. 13 Direktiva e Kontabilitetit e BE-së, neni 2, pika 1, dhe Direktiva e Auditimit e BE-së, neni 2, pika 13 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 6 Të bëhet harmonizimi me standardet ndërkombëtare Nuk ka përkthim zyrtar të paketës së plotë më të fundit të SNA-ve. Megjithëse ligji thotë që përkthimi dhe publikimi i SNA-ve të reja dhe të rishikuara të bëhet në kohën e duhur, nuk ka një proces të ngritur për të siguruar vënien në jetë të këtij detyrimi. Rekomandohet të bëhet në kohën e duhur, sipas ligjit, përkthimi dhe publikimi i SNA-ve të reja dhe të rishikuara, dhe t’u vihet gjerësisht në dispozicion palëve të interesuara ky përkthim. IEKA, si organizata udhëheqëse përgjegjëse për përkthimin e Kodit Etik të BSNEK-së, të miratojë dhe publikojë kodin e rishikuar dhe të ristrukturuar të BSNEK-së, i cili ka hyrë në fuqi më qershor 2019. Kodi i ri përfshin ndryshime materiale. Është me rëndësi që standardet më të fundit të etikës të jenë të zbatueshme për të gjithë anëtarët e profesionit. Të fuqizohen shoqatat profesionale Ligji i ndryshuar i auditimit kërkon që OPK-të të jenë në përputhje me kërkesat e IFAC-ut. Me mbështetjen e projektit EQ FINREP, BMP ka hartuar një plan veprimi dhe një dokument udhërrëfyes për zhvillimin e OPK-ve. Si një mundësi mund të shikohet bashkimi në një organizatë i tri institucioneve të profesionit të kontabilitetit. Një bashkim i tillë do të ndihmonte ngritjen e sistemeve të duhura të edukimit, kualifikimit dhe ZHVP-së, për të mbështetur realizimin e shërbimeve cilësore nga kontabilistët. SNE-të e rishikuar (2015) të përfshihen plotësisht në kërkesat për zhvillimin fillestar profesional (ZHFP) dhe ZHVP-në për kontabilistët profesionistë në Shqipëri. Profesioni i kontabilistëve si anëtarë të OPK-ve të jetë në përputhje me Kodin Etik të profesionit dhe të përmbushë kërkesat për ZHVP-në. OPK-të të ngrenë një sistem për monitorimin dhe evidentimin e përmbushjes së kërkesave të përvojës profesionale nga ana e kandidatëve për kontabilistë të miratuar. OPK-ve mund t’u duhet të zhvillojnë një mekanizëm për të pasur një listë të “punëdhënësve të aprovuar� te të cilët mund të bëhet stazhi (të merret përvoja e duhur). Kandidatët të paraqesin rregullisht të dhëna me shkrim pranë OPK-ve lidhur me përvojën praktike që kanë fituar. Këto të konfirmohen/mbështeten nga punëdhënësit e aprovuar pranë të cilëve është fituar përvoja në punë. Të fuqizohet arsimi dhe formimi kontabël Ruajtja e një raporti të ulët pedagog/student mund të bëhet problem në të ardhmen afatgjatë për shkak të mungesës së personave që i hyjnë profesionit të mësimdhënies. Kjo vjen kryesisht për shkak të pagës jo tërheqëse dhe mungesës së mbështetjes për t’i mb ajtur të përditësuara materialet didaktike. Qeverisë mund t’i interesojë të mendojë si të kujdeset që kushtet profesionale dhe personale të mësimdhënësve, shpërblimi dhe stimujt e tjerë të vijojnë të nxitin individë cilësorë të japin mësim në fushat kontabël. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 7 Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë mund t’i interesojë të mendojë uljen e kërkesës minimale arsimore për kandidatët, nga diplomë “Master� në diplomë “Bachelor�, në përputhje me legjislacionin e BE-së. Ekziston nevoja për të krijuar një bazë të dhënash me materialet mësimore për lektorët, nëpërmjet OPK-ve. Aktualisht, lektorët shpesh përdorin burime vetjake për t’i përditësuar materialet mësimore, për të ecur me një hap me standardet ndërkombëtare. OPK-të mund të lidhin marrëveshje me ofrues kryesorë të mësimdhënies profesionale në kontabilitet dhe auditim, për të përdorur dhe përkthyer libra shkollorë dhe materiale studimore të cilësisë së lartë. Kjo bazë të dhënash mund të përdoret edhe për të hartuar materiale studimore dhe provime model (të simuluara) për kandidatët. IEKA ka kontratë me një prej ofruesve të huaj të formimit profesional, për të përdorur materialet studimore të Shoqatës së Kontabilistëve të Miratuar të Autorizuar (ACCA), me mbështetjen e projektit EQ FINREP. Është e nevojshme që IEKA ta përshpejtojë procesin e përkthimit, për t’ua vënë në dispozicion materialet studentëve. Të fuqizohet mbikëqyrja dhe kontrolli i cilësisë së auditimit BMP duhet të vijojë ta fuqizojë rolin e tij si rregullator i auditimit, duke ruajtur pavarësinë nga profesioni, duke siguruar një kuadër ligjor adekuat dhe autoritetin për të mbikëqyrur profesionin, organikën e duhur dhe fonde të mjaftueshme dhe të qëndrueshme. Sipas ligjit të auditimit, BMP krijohet me statusin e një autoriteti rregullator të pavarur, çka do të thotë se duhet të gëzojë pavarësi nga ndikimi i parregullt. Kërkesa që duhet të kalojnë tre vjet përpara se audituesit ushtrues të profesionit të mund të kryejnë kontroll cilësie për një auditues ligjor ose shoqëri auditimi me të cilën kanë pasur lidhje më parë mund t’i kufizojnë mundësitë për të rekrutuar punonjës me përvojë dhe njohuri auditimi të nivelit të lartë. Një mundësi është të merret me kontratë një ekspert i jashtëm për disa shqyrtime, por edhe për të pasur njohuri dhe përvojë që kanë lidhje me sektorë të veçantë. Në periudhën afatgjatë, BMP lipset të ofrojë trajnim adekuat për pasurimin e njohurive të inspektorëve dhe për të mbajtur një nivel të mirë të kontrollit të cilësisë. Meqënëse BMP është ende në fillimet e veta, mund ta ketë të vështirë të sigurojë fonde të mjaftueshme vetë, ndaj do të mbështetet në fonde publike për financim. Si rrjedhojë e mungesës së financimit në momentin e duhur, disa aktivitete të tilla si trajnimi i inspektorëve mund të shtyhen. Në këtë situatë, lind nevoja për një planifikim efektiv të përdorimit të fondeve të gatshme për BMP-në, me qëllim që të tërheqë dhe të ruajë një numër të mjaftueshme inspektorësh me përvojë dhe t’u sigurojë trajnime të rregullta. BMP duhet të marrë masa për të përmirësuar mendimin e përgjithshëm lidhur me përfitimet që sjell auditimi cilësor, për t’u dhënë zgjidhje shqetësimeve të ngritura nga audituesit lidhur me tarifat e ulëta të auditimit në vend. BMP mund të zhvillojë takime pune dhe seanca Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 8 informative me palët e interesit, përfshirë edhe komitetet e auditimit të shoqërive, për të rritur ndërgjegjësimin lidhur me riskun e tarifave të ulëta të auditimit. Nëpërmjet inspektimeve, BMP ka filluar të evidentojë problemet në fushën e cilësisë së auditimeve. Kur të jetë tërësisht funksional, inspektimet rigoroze të BMP-së do të ndihmojnë në identifikimin e mëtejshëm të problemeve që qëndrojnë në themel të cilësisë së auditimeve, të cilat mund të kenë lidhje me tarifat e ulëta të auditimit dhe me kohën e reduktuar që investohet në auditime. Pavarësisht nga problemet e cilësisë në raportet e auditimit të evidentuara në anketat e perceptimeve dhe gjetjet e BMP-së, në vitin 2018 janë hetuar vetëm dy raste nga BMP-ja. Është e nevojshme që BMP ta fuqizojë zbatimin e funksionit hetimor dhe disiplinor. Të fuqizohet profesioni i auditimit Megjithëse Ligji për Auditimin u kërkon audituesve ligjorë ose shoqërive të auditimit të kenë sigurim të përgjegjësisë profesionale për dëmin e shkaktuar, kuadri ligjor nuk bën të ditur vlerën minimale që duhet siguruar. Nuk ka të dhëna në nivel agregat se si po vihet në zbatim kjo kërkesë ligjore. Pavarësisht nga mungesa e raporteve mbi dëmet në të shkuarën, është me rëndësi të sigurohet që çdo kërkesë për dëmshpërblim e ngritur kundër audituesve të mbulohet në mënyrë adekuate. BMP duhet të vlerësojë dhe përcaktojë mbulimin minimal dhe të kërkojë raportim periodik të këtyre të dhënave nga ana e audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit. Cilësia e zbatimit të standardeve të auditimit në Shqipëri nuk është e njëjtë, për shumë arsye, përfshirë burimet e kufizuara të praktikave të vogla audituese dhe disa metodologji të vjetëruara. Disa ekspertë që e ushtrojnë të vetëm profesionin dhe disa shoqëri auditimi e kanë të kufizuar kapacitetin për të zhvilluar dhe mirëmbajtur një metodologji auditimi, dhe kjo mund të krijojë vështirësi në arritjen e përputhshmërisë së plotë me standardet e auditimit. Duhet të mbështeten praktikat më të vogla audituese për të përdorur metodologji të përditësuara auditimi dhe për të pasur qasje në mënyrë të vazhdueshme në përkthimin e standardet e reja dhe të rishikuara. Praktikat e vogla janë përgjegjëse për shumicën e rasteve të mospërputhshmërisë me standardet e auditimit. Ato nuk janë pjesë e sistemit aktual të kontrollit të cilësisë, nëse nuk kanë NJEIP si klient. BMP ka miratuar Rregulloren nr.7, datë 2.10.2018 “Për procedurat dhe metodologjinë e kontrollit të cilësisë së auditimit ligjor�, ku përfshihet edhe sistemi i kontrollit të cilësisë për audituesit e njësive që nuk janë NJEIP. Rekomandohet që BMP të shqyrtojë kontrollin e cilësisë të audituesve të njësive ekonomike jo me interes publik, ose në bashkëpunim me IEKA-n, ose duke marrë një ekspert të jashtëm. Ky shqyrtim do ta ndihmonte BMP-në për të kuptuar fushat që përbëjnë shqetësim në zbatimin e standardeve të auditimit nga audituesit ligjorë që ushtrojnë të vetëm profesionin apo që auditojnë njësi jo me interes publik, dhe për të menduar në mënyrë strategjike si të plotësohen mangësitë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 9 Anketa me palët e interesit ka zbuluar një problem me konfliktin e interesit kur audituesit hartojnë dhe pastaj auditojnë pasqyrat financiare që po vetë i kanë hartuar. Kjo ndodh për shkak të cilësisë së ulët me të cilën i hartojnë pasqyrat financiare njësitë ekonomike. Strategjia e BMP-së për të rregulluar praktikat e kontabilistëve të miratuar dhe për të fuqizuar kontrollin mbikëqyrës të këtij profesioni pritet të ndihmojë në rritjen e cilësisë së pasqyrave financiare të hartuara nga njësitë ekonomike dhe në ruajtjen e pavarësisë së audituesve ligjorë. Të fuqizohet monitorimi dhe zbatimi Cilësia e përgjithshme e raportimit financiar ka nevojë të përmirësohet për shkak të mospërputhshmërisë së mundshme me standardet e raportimit financiar dhe standardet e auditimit. Problemi i standardeve të kontabilitetit financiar dhe auditimit ka evidentuar se aktivitetet e kontrollit të cilësisë nuk janë të mjaftueshme. Mungesa e një sistemi solid të monitorimit të përputhshmërisë dhe kontrollit të zbatimit të standardeve po krijon boshllëqe të përputhshmërinë me kërkesat e standardeve të raportimit financiar dhe auditimit. Ligji i ri për Kontabilitetin i kërkon Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit (KKK) të shqyrtojë rregullisht zbatimin e standardeve, por KKK-së i mungon kapaciteti i mjaftueshëm dhe mund të ketë nevojë për mbështetje në formën e ngritjes së kapaciteteve për monitorim dhe punë kërkimore. Rezultatet dhe problemet sistematike të identifikuara nga KKK-ja do të duhej t’u bëheshin të ditura enteve rregullatore si BSH, AMF dhe BMP për të ndjekur çështjet e përputhshmërisë. BMP i është drejtuar BSH-së dhe AMF-së për të vendosur një mënyrë sistematike për të punuar së bashku brenda rolit të tyre mbikëqyrës që u kërkohet. Është në proces një aktmarrëveshje midis BMP-së dhe BSH-së. Në të do të përcaktohen rolet dhe përgjegjësitë e dy enteve rregullatore në fushën e mbikëqyrjes së audituese të sektorit financiar. BMP pritet të ketë një aktmarrëveshje të tillë me Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare (AMF). Projekti EQ FINREP mund të përfshijë edhe një fokus mbi fuqizimin e mëtejshëm të mbikëqyrjes me bazë riskun që kryen AMF-ja, përfshirë edhe zhvillimin e raportimit rregullator në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Në këtë aspekt, ka rëndësi kritike të rriten aftësitë teknike të personelit mbikëqyrës të AMF-së në lidhje me SNRF-të dhe aftësia e tyre për të shqyrtuar pasqyrat financiare me bazë SNRF-të të shoqërive nën mbikëqyrje, përfshirë edhe shoqëritë e fondeve të investimit. Rekomandim tjetër Studentëve të arsimit të lartë në fushat kontabël u është kufizuar mundësia për të fituar përvojë profesionale me anë të stazhit, për shkak se kjo ofrohet nga një numër shumë i vogël shoqërish auditimi. Për t’i ndihmuar studentët të fitojnë përvojë praktike , rekomandohet zhvillimi i një rrjeti me mundësi stazhi për studentë, përfshirë ushtruesit e profesionit, sektorin privat, NSH-të, institucionet akademike dhe OPK-të. Institucionet akademike dhe Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 10 OPK-të mund të marrin rolin udhëheqës duke qenë se kanë lidhje më nga afër me ish- studentë dhe anëtarë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 11 I. HYRJE INFORMACION PËR VENDIN 1. Qeveria e Shqipërisë ka filluar një program reformash me bazë të gjerë, i fokusuar, mes të tjerash, në qëndrueshmërinë makroekonomike dhe fiskale dhe stabilizimin e sektorit financiar. Shqipëria është duke zbatuar reforma strukturore për të rritur produktivitetin dhe aftësinë konkurruese të ekonomisë, për të krijuar më shumë vende pune dhe për ta përmirësuar qeverisjen dhe realizimin e shërbimeve publike. Ruajtja e hapit të këtyre reformave dhe zbatimi i tyre do të ketë rëndësi kritike për vijimin e rritjes ekonomike të Shqipërisë dhe aspiratat e saj për integrim në BE. Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) është rritur me 4,2 për qind në vitin 2018. Pati rritje të konsumit familjar dhe të investimeve si edhe në numrin e vendeve të reja të punës, sidomos në industri dhe shërbime. Investimet e huaja direkte u rritën me 6,4 për qind.14 Fushat me rritje më të fuqishme pritet të jenë eksportet neto, me mbështetjen e rritjes së kërkesës së jashtme dhe mundësisë për të arritur tregjet, dhe investimet publike dhe private, ndërkohë që Qeveria vijon të investojë në infrastrukturë dhe përmirësohet mjedisi i biznesit.15 Shqipëria renditet në vendin 63 sa i takon lehtësisë së të bërit biznes.16 2. Sistemi bankar është i kapitalizuar mirë dhe likuid, por kreditimi i sektorit privat vijon të tkurret. BSH ka vijuar punën për të ulur nivelin e kredive nën standard, të cilat kanë rënë në 11,1 për qind të kredive gjithsej në Dhjetor 2018. Pavarësisht nga lehtësimi monetar, kreditimi i sektorit privat, më së shumti për klientët familjarë dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM), ka pësuar rënie. 3. Sektori i NSH-ve ka një ndikim të ndjeshëm në ecurinë fiskale shtetërore në Shqipëri. Të ardhurat vjetore të NSH-ve zënë afërsisht një të katërtën e të ardhurave buxhetore të qeverisjes së përgjithshme (pa përfshirë NSH-të), ose 8 për qind të PBB-së. Sektori i NSH-ve merr sasi të konsiderueshme subvencionesh buxhetore të drejtpërdrejta, borxh të garantuar dhe mbështetje buxhetore në formën e huave për financimin e projekteve të investimeve dhe mbulimin e flukseve monetare negative të shfrytëzimit. Ky sektor merr edhe lloje të ndryshme mbështetjeje të tërthortë nga të cilat lindin detyrime të drejtpërdrejta dhe të kushtëzuara për buxhetin e shtetit. 14 https://www.worldbank.org/en/country/albania/overview 15 Shqyrtim i ecurisë dhe nxjerrje e mësimeve lidhur me Kuadrin e Partneritetit të Bankës Botërore për Republikën e Shqipërisë për periudhën VF15-19, Banka Botërore, Janar 2019 16 Të bësh biznes 2019, Banka Botërore. Shqipëria e ka bërë më të lehtë ekzekutimin e kontratave nëpërmjet ndryshimit të Kodit të Procedurës Civile, për të vendosur procedurën e thjeshtuar për paditë e vogla dhe për të futur afate kohore për hapat e procedurës në gjykatë. Më parë, Shqipëria kishte përmirësim në furnizimin me energji elektrike dhe mundësinë për kreditim, me anë të ndryshimit të ligjeve. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 12 LIDHJET MIDIS KËTIJ RAPORTI DHE PROGRAMIT PËR SHQIPËRINË 4. ROSC A&A e mbështet drejtpërdrejt programin për Shqipërinë dhe plotëson vlerësimet dhe programet e tjera të Bankës Botërore. Vlerësimi krahasues kundrejt standardeve ndërkombëtare dhe praktikave të mira siguron bazën për rekomandimet për politikat, të përfshira në Rubrikën V “Konstatimet kryesore dhe fushat që kërkojnë vëmendje�. Rekomandimet synojnë të ndihmojnë në krijimin e kushteve për përshpejtimin e rritjes së sektorit privat dhe të rrisin llogaridhënien dhe transparencën e njësive ekonomike. 5. Ky vlerësim është kryer me kërkesë të Qeverisë së Shqipërisë dhe mbështetet në ROSC A&A të vitit 2006 dhe Dokumentin Teknik të FSAP-së për raportimin financiar në sektorin privat në Shqipëri të vitit 2014. Në bazë të rekomandimeve të ROSC A&A të vitit 2006, në vitin 2009 është miratuar një PVV për përmirësimin e raportimit financiar të shoqërive tregtare në Shqipëri. PVV është konceptuar me një qasje me tri faza. Faza e parë është vënë në zbatim nëpërmjet CFREP (2011-14). Dokumenti teknik i FSAP-së i vitit 2014 mbulonte progresin e bërë pas vitit 2006. Faza e dytë është duke u zbatuar nëpërmjet projektit EQ FINREP (2015 e në vijim). Faza e tretë do të ketë si synim konsolidimin e arritjeve të mëhershme dhe përfundimin e vënies në zbatim të aktiviteteve në kuadër të PVV-së të përqendruara në zhvillimin e mëtejshëm të kapaciteteve institucionale. Shih Rubrikën V për një përmbledhje të progresit të bërë për rekomandimet e ROSC A&A 2006 deri në Korrik 2019. 6. Në Kuadrin e Partneritetit me Shqipërinë të Bankës Botërore përmendet përmirësimi i raportimit financiar të shoqërive tregtare. Objektivi “Krijimi i një mjedisi cilësor biznesi për të nxitur rritjen dhe punësimin� e përfshin raportimin financiar të shoqërive tregtare si një prej fushave që kontribuon në një mjedis më të mirë biznesi dhe rritje të investimeve. Nevoja për të përmirësuar raportimin financiar të shoqërive tregtare përfshihet edhe në objektivin “Mbështetja për përmirësimin e stabilitetit financiar�.17 7. Ky raport fokusohet në kuadrin institucional i cili shërben si bazë për praktikat e kontabilitetit dhe auditimit në Shqipëri. Në të përshkruhen rolet dhe përgjegjësitë e njësive ekonomike të rregulluara, sektorit privat, përfshirë NMVM-të dhe NSH-të në lidhje me raportimin financiar të shoqërive tregtare. Pastaj, bëhet një vlerësim krahasues i kuadrit aktual kundrejt standardeve ndërkombëtare dhe praktikës së mirë, siç tregohet në Figurën 1. 8. Rritja e shkallës së harmonizimit me praktikat e mira dhe standardet ndërkombëtare për raportimin financiar të shoqërive tregtare është faktor kyç për përmirësimin e standardit të përgjithshëm të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare. Një raportim financiar cilësor i shoqërive tregtare, publikisht i disponueshëm, i besueshëm, i saktë dhe i krahasueshëm, e nxit rritjen e besimit te investitorët, huadhënësit dhe kreditorët. 17 http://documents.worldbank.org/curated/en/602151467991993190/Albania-Country-partnership- framework-for-the-period-FY15-FY19 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 13 Figura 1. Metodologjia e vlerësimit ROSC 2.0 Moduli B: Moduli A: Kuadri institucional Standardet e për raportimin kontabilitetit dhe financiar të të auditimit shoqërive tregtare Moduli C: Praktikat raportuese të vëzhguara dhe perceptimet 9. Raportimi financiar, auditimet dhe dhënia e informacioneve shpjeguese me cilësi të lartë ndihmon në rritjen e transparencës dhe llogaridhënies, të cilat janë sidomos të rëndësishme në krijimin e një “fushe të barabartë loje� për investitorët. Kjo ndihmon në mbështetjen e mjedisit të nevojshëm, si për sektorin financiar, ashtu edhe zhvillimin e tregjeve të kapitalit, duke e shtuar thellësinë përmes rritjes së përfshirjes së investitorëve institucionalë. Kjo ndihmon edhe të nxiten ndërmarrjet që të ushtrojnë aktivitet në ekonominë formale, duke e bërë më të lehtë punën për të siguruar që ato t’i përmbushin detyrimet tatimore dhe të kontribuojnë në rritjen e qëndrueshmërisë fiskale. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 14 II. VLERËSIMI STANDARDET E KONTABILITETIT DHE TË AUDITIMIT 10. Cilësia e raportimit financiar varet në masë të madhe nga cilësia e standardeve të kontabilitetit dhe auditimit mbi të cilat bazohet raportimi. Vendeve që synojnë përmirësimin e mjedisit të biznesit, rritjen e mundësive për të gjetur financim dhe thithjen e investimeve të huaja direkte, u nevojiten standarde të mira kombëtare të kontabilitetit që sigurojnë informacione financiare transparente dhe të sakta. Vlerësimi i standardeve të kontabilitetit dhe auditimit nga ROSC A&A synon të krahasojë raportimin kombëtar financiar me praktikën e mirë ndërkombëtare për të kuptuar më qartë fushat kyçe të divergjencës dhe për të identifikuar problemet dhe çështjet e mundshme apo faktike. Vlerësimi – Hapësirat në standardet e kontabilitetit 11. Standardet e kontabilitetit sigurojnë bazën mbi të cilën njësitë ekonomike përgatisin pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme. Në to përfshihen kërkesat e përgjithshme dhe të veçanta që duhen ndjekur nga hartuesit e pasqyrave financiare gjatë vendosjes së politikave kontabël, marrjes së vendimit për trajtimin kontabël të llojeve të ndryshme të transaksioneve dhe përcaktimit të objektit dhe formatit të pasqyrave financiare përfshirë edhe shkallën e informacioneve shpjeguese në shënimet e pasqyrave financiare. 12. Në këtë rubrikë vlerësohet se deri ku standardet kombëtare të kontabilitetit ndjekin standardet ndërkombëtare SNRF dhe SNRF për NJEVM. Cilësia e standardeve kombëtare dhe mënyra si zbatohen në praktikë ndikon në besueshmërinë dhe krahasueshmërinë e informacioneve financiare për përdoruesit, sidomos për investitorët, huadhënësit dhe kreditorët e mundshëm. Zbatimi i standardeve kombëtare shqyrtohet në Rubrikën IV “Praktikat e zbatuara të raportimit financiar�. Procesi i vendosjes së standardeve kombëtare mbulohet në Rubrikën III “Vendosja e standardeve të kontabilitetit�. 13. Kontabiliteti dhe raportimi financiar rregullohen më së pari nga Ligji i Kontabilitetit i cili përmendet në legjislacionet e tjera, për shembull Ligji për Bankat dhe Ligji për veprimtarinë e Sigurimit dhe Risigurimit. Ligji i Kontabilitetit përcakton se si njësitë ekonomike duhet t’i mbajnë librat dhe evidencat kontabël dhe parashikon standardet e raportimit financiar që duhet të përdoren gjatë hartimit të pasqyrave financiare. Kërkesat e raportimit financiar për njësitë ekonomike dhe grupet raportuese varen nga klasifikimi në kategori i njësive ekonomike dhe grupeve në mikronjësi ekonomike, të vogla, të mesme dhe të mëdha, në bazë të qarkullimit, vlerës totale të aktiveve dhe numrit të punëmarrësve. 14. NJEIP-të, përfshirë bankat dhe institucionet financiare jo-bankë dhe rregullatorët e tyre në fushën e kreditimit dhe sigurimeve, duhet t’i mbajnë llogaritë dhe t’i nxjerrin pasqyrat Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 15 financiare në përputhje me SNRF-të. Të gjitha njësitë e tjera ekonomike duhet ta mbajnë kontabilitetin dhe raportimin financiar në përputhje me SKK-të. NJEIP-të përkufizohen në bazë të natyrës së biznesit, madhësisë së veprimtarisë ose numrit të punëmarrësve.18 NSH- të, degët e shoqërive të listuara, njësitë ekonomike që ushtrojnë aktivitet në tregje të rregulluara dhe shoqëritë tregtare që shumicën e të ardhurave afariste i marrin nga buxheti i shtetit përfshihen në përkufizimin e NJEIP-ve kur përmbushin kriteret për t’u audituar.19 15. SNRF, në kuadër të legjislacionit shqiptar, janë ato standarde që hartohen nga Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (BSNK), përkthehen dhe miratohen për zbatim në gjuhën shqipe nën autoritetin e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit pa ndryshime nga teksti origjinal në anglisht.20 Procesi i përkthimit të SNRF-ve është përmirësuar me mbështetjen e CFREP-së dhe versioni më i fundit i konsoliduar i SNRF-ve është përkthyer në në gjuhën shqipe dhe është i publikuar. Përgjithësisht, nuk ka vonesa të ndjeshme dhe standardet e reja dhe të rishikuara përkthehen dhe publikohen përpara hyrjes në fuqi. 16. Versioni aktual i SKK-ve ka hyrë në fuqi më 1 janar 2015 dhe në thelb është i harmonizuar me SNRF për NJEVM-të të vitit 2009, me përjashtim të kërkesave për matjen e aktiveve me vlerën e drejtë, të cilat janë të harmonizuara me SNRF për NJEVM-të 2015. Pas vitit 2015, KKK ka përditësuar SKK 2 Paraqitja e Pasqyrave Financiare dhe SKK 9 Kombinimet e bizneseve dhe Konsolidimi me qëllim përmirësimin e kërkesave për dhënien e informacioneve shpjeguese duke përdorur si bazë SNRF për NJEVM-të. KKK është aktualisht në proces të rishikimit të SKK 5 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jo-materiale, SKK 11 Tatimi mbi fitimin dhe SKK 13 Aktivet biologjike dhe marrëveshjet koncesionare me qëllim harmonizimin e mëtejshëm të tyre me BE-në, duke i çliruar njësitë e vogla nga kërkesat e gjera mbi rivlerësimin e aktiveve. 17. KKK ka përgatitur standarde të kontabilitetit enkas për organizatat jofitimprurëse (OJF) dhe njësitë ekonomike shumë të vogla. Versioni i përmirësuar i SKK 15 Për kontabilitetin dhe raportimin financiar të mikronjësive ekonomike (2016) synon të ofrojë në një vend të vetëm një paketë parimesh të thjeshtuara dhe të përgjithshme kontabël që të përdoren nga njësitë shumë të vogla ekonomike (siç përkufizohen në ligjin e kontabilitetit). Në mënyrë të ngjashme, SKK 16 për organizatat jofitimprurëse, në fuqi prej datës 1 janar 2016, ofron parime të thjeshtuara kontabël dhe kërkesat e raportimit financiar që duhen përdorur nga OJQ-të e regjistruara në Shqipëri. 18 Shih “Kërkesat e përgjithshme për raportimin financiar� për kriteret e hollësishme të NJEIP -ve. 19 Ligji i auditimit, neni 41. 20 Banka Botërore, Raporti FSAP për Shqipërinë, Raportimi financiar në sektorin e shoqërive tregtare, Dokument Teknik, shkurt 2014. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 16 Procesi i përkthimit të SNRF-ve është përmirësuar dhe versioni më i fundit i konsoliduar i SNRF-ve është përkthyer në gjuhën shqipe dhe është publikuar. Versioni aktual i SKK-ve është i harmonizuar në mënyrë të konsiderueshme me SNRF për NJVM-të 2009. Vlerësimi – Hapësirat në standardet e auditimit 18. Standardet e auditimit u sigurojnë audituesve bazën që duhet të ndjekin gjatë kryerjes së auditimeve dhe dhënies së opinioneve të auditimit. Opinioni i auditimit konfirmon nëse pasqyrat financiare japin një pamje të vërtetë e të drejtë të pozicionit financiar dhe performancës financiare të njësisë ekonomike. Kjo kërkon që audituesit të vlerësojnë dhe të shprehin opinion nëse pasqyrat financiare janë plotësisht në përputhje në çdo aspekt material me kërkesat e standardeve të kontabilitetit/raportimit financiar. 19. Ligji për Auditimin parashikon që të gjithë audituesit, përfshirë edhe audituesit ligjorë, të përdorin SNA-të e publikuara nga BSNAS. Zbatimi i duhur i SNA-ve ka rëndësi për besueshmërinë e pasqyrave financiare të publikuara. Edhe pse shumë vende i kanë miratuar për përdorim SNA-të, shpesh mbetet problem zbatimi me sukses i tyre duke qenë se kjo kërkon ndryshime të sjelljes së audituesit dhe përdorim të metodologjive rigoroze me bazë riskun të auditimit, të cilat mundësojnë kuptimin në thellësi të biznesit të njësisë ekonomike dhe risqet e mundshme me të cilat përballet ajo. Se si zbatohen në praktikë në Shqipëri SNA- të trajtohet në Rubrikën IV “Praktikat raportuese të vëzhguara dhe perceptimet�. Procesi i vendosjes së standardeve të auditimit mbulohet në Rubrikën III “Vendosja e standardeve të kontabilitetit�. 20. Ligjërisht, IEKA është përgjegjëse për përkthimin zyrtar të SNA-ve në gjuhën shqipe, por nuk i përkthen dhe publikon në mënyrë sistematike versionet e përditësuara. Ligji për Auditimin kërkon që SNA-të të përkthehen dhe publikohen në gjuhën shqipe nga IEKA në përputhshmëri me politikën e përkthimit të BSNAS-së. Përkthimi i parë zyrtar i SNA-ve në përputhje me politikën e përkthimit të IFAC-ut bazohej në versionin e SNA-ve të vitit 2010. Një paketë standardesh të rishikuara dhe të reja për raportimin e audituesve e publikuar nga BSNAS më janar 2015 është përkthyer dhe publikuar nga IEKA më 2018, por nuk janë përkthyer përditësimet e mëpasshme të standardeve. 21. Kërkesat etike për kontabilistët dhe audituesit në Shqipëri mbështeten në Kodin e Etikës të vitit 2015 të BNSEK-së. IEKA luan rolin udhëheqës në përkthimin e Kodit të Etikës dhe IKM e zbaton siç e publikon IEKA. Përkthimi i Kodit të Etikës të vitit 2016 të BNSEK-së nuk është kryer. Në Prill 2018, BSNEK nxori një version plotësisht të ristrukturuar, fuqizuar dhe qartësuar të Kodit Ndërkombëtar të Etikës për Kontabilistët Profesionistë, i cili ka hyrë në fuqi në Qershor 2019. Krahas kuadrit të përmirësuar konceptual, kodi i ri përfshin të gjitha rishikimet materiale në lidhje me përgjegjësitë profesionale të kontabilistëve kur vijnë në dijeni të mospërputhshmërisë me aktet ligjore dhe nënligjore të kryera nga klientët ose punëdhënësit Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 17 (në fuqi prej muajit Korrik 2017) dhe dispozita të rishikuara mbi pavarësinë që trajtojnë periudhat e gjata të bashkëpunimit të audituesit me klientët (në fuqi prej muajit Dhjetor 2018). Ligji për Auditimin parashikon përdorimin e SNA-ve të publikuara nga BSNAS. Por, ndryshe nga SNRF-të, përkthimi zyrtar dhe publikimi i SNA-ve dhe Kodi i Etikës i BSNEK-së nuk është kryer në mënyrë sistematike. Në Kodin Etik të BSNEK-së, të rishikuar dhe ristrukturuar, që është në fuqi që prej muajit qershor 2019, janë bërë ndryshime materiale. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 18 III. KUADRI INSTITUCIONAL PËR RAPORTIMIN FINANCIAR TË SHOQËRIVE TREGTARE 22. Në këtë rubrikë raportohet për standardet e kontabilitetit dhe auditimit, kuadrin institucional për raportimin financiar të shoqërive tregtare dhe praktikat dhe perceptimet në këto fusha: kërkesat e përgjithshme të raportimit financiar; shoqëritë tregtare të listuara; sektori bankar; sektori i sigurimeve; sektori i fondeve të investimeve; NMVM; NSH; profesioni kontabël; arsimi dhe formimi profesional; vendosja e standardeve të kontabilitetit; vendosja e standardeve të auditimit; kuadri rregullator i auditimit, kontrolli i cilësisë dhe mbikëqyrja publike e auditimit. KËRKESAT E PËRGJITHSHME TË RAPORTIMIT FINANCIAR 23. Kërkesat e përgjithshme për raportimin financiar dhe auditimin për sektorin e shoqërive tregtare jepen në disa akte ligjore dhe nënligjore. Hollësi të mëtejshme për kërkesat e raportimit financiar të NMVM-ve trajtohen në rubrikën “Njësitë mikro, të vogla dhe të mesme�. Tabela 1. Përmbledhje e kërkesave të raportimit financiar për shoqëritë tregtare Njësitë Standardet e Kërkesat e auditimit Informacionet publike ekonomike kontabilitetit Shoqëritë me U kërkohet shoqërive U kërkohet shoqërive të përgjegjësi të SKK/SNRF tregtare që mesme dhe të mëdha kufizuara përmbushin kriteret21 dhe NJEIP-ve U kërkohet shoqërive të Shoqëritë SKK Kërkohet mesme dhe të mëdha aksionare dhe NJEIP-ve NJEIP SNRF Kërkohet Kërkohet U kërkohet shoqërive të Ndërmarrjet SNRF Kërkohet mesme dhe të mëdha shtetërore dhe NJEIP-ve 21 Shoqëritë që zbatojnë SNRF, shoqëritë që zbatojnë SKK të cilat për dy vjet radhazi përmbushin dy prej kritereve të mëposhtme (i) aktivet gjithsej në datën e raportimit janë të barabarta ose më ë mëdha se 50 milion lekë; (ii) të ardhurat totale gjatë vitit janë të barabarta ose më të mëdha se 100 milion lekë; dhe (iii) numri gjithsej i punëmarrësve është 30 vetë mesatarisht gjatë vitit. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 19 Tabela 1. Përmbledhje e kërkesave të raportimit financiar për shoqëritë tregtare Njësitë Standardet e Kërkesat e auditimit Informacionet publike ekonomike kontabilitetit Mikronjësitë U kërkohet shoqërive ekonomike, tregtare që njësitë U kërkohet shoqërive të SKK përmbushin kriteret ekonomike të konsideruara si NJEIP (shih shënimin 21 vogla dhe të poshtë faqes) mesme 24. Ligji për Kontabilitetin, që ka zëvendësuar Ligjin nr.9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare�, është më i avancuar sa i takon përputhshmërisë me legjislacionin e BE-së. Në të parashikohen kufij të rinj, mes të tjerash, për klasifikimin e njësive ekonomike, një përkufizim i ri për grupet dhe dispozita për hartimin e pasqyrave financiare të konsoliduara dhe rregulla të reja për përgatitjen e raporteve të tjera jo-financiare. Kriteret për klasifikimin e njësive ekonomike do të rriten çdo tre vjet për të arritur plotësisht kërkesat ligjore të BE-së brenda vitit 2028.22 25. Ligji për Kontabilitetin thotë se organi i drejtimit ekzekutiv të njësisë ekonomike dhe organi mbikëqyrës janë përgjegjës për të siguruar që pasqyrat financiare vjetore dhe raporti i ecurisë së veprimtarisë të hartohen dhe të publikohen.23 Kjo është pjesërisht në përputhje me legjislacionin e BE-së, duke qenë se ligji nuk përfshin përgatitjen dhe publikimin e pasqyrave të drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare. Ligji i ri ka futur kërkesën që pasqyrat financiare të nënshkruhen nga përfaqësuesi ligjor i njësisë ekonomike dhe nga personi përgjegjës për hartimin e pasqyrave financiare. 26. NJEIP-të dhe rregullatorët e tyre në fushën e kreditimit dhe sigurimeve duhet t’i hartojnë pasqyrat financiare në bazë të SNRF-ve. Të gjitha ndërmarrjet e tjera duhet të zbatojnë SKK- të. KKK ka publikuar formatin e veçantë që duhet të ndjekin njësitë ekonomike gjatë hartimit të pasqyrave financiare sipas SKK-ve. Zërat që duhen përfshirë në pasqyrat financiare janë përcaktuar me hollësi në SKK 2 Paraqitja e pasqyrave financiare. Njësitë ekonomike që përdorin SKK-të, duhet të ndjekin formatin e kërkuar.24 Neni 12 i Ligjit për Kontabilitetin i lejon njësitë që nuk janë NJEIP t’i hartojnë pasqyrat financiare në bazë të SNRF -ve. Ligji i ri për Kontabilitetin ka futur dispozita të veçanta për hartimin e pasqyrave financiare të konsoliduara. Grupeve të vogla nuk u kërkohet të hartojnë pasqyra financiare të konsoliduara, përveç rastit kur ndonjë prej njësive të grupit është njësi ekonomike me interes publik. 22 Direktiva 2013/34/BE, neni 3 23 Ligji nr.25/2018 datë 10.05.2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare�, neni 23, pika 1 24 Ligji nr.25/2018 datë 10.05.2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare�, neni 3, pika 5 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 20 27. Në kuptim të auditimit ligjor, përkufizimi i NJEIP-ve në Ligjin e ndryshuar për Auditimin është në përputhje me legjislacionin e BE-së. Neni 41 i ligjit të ndryshuar kërkon që NJEIP-të përmbushin kërkesën për auditim ligjor. NJEIP janë shoqëritë e listuara, bankat, shoqëritë e sigurimeve dhe njësitë ekonomike të sektorit financiar dhe shoqëritë e tjera tregtare që konsiderohen me interes publik për shkak të natyrës së veprimtarisë së tyre tregtare, madhësisë apo numrit të punëmarrësve. 28. Kriteret specifike të parashikuara në Vendimin nr. 17, datë 16.1.2019 të Këshillit të Ministrave kanë çuar në rritje të numrit të NJEIP-ve. VKM e klasifikon një njësi ekonomike si NJEIP (çka do të thotë se duhet të auditohet sipas nenit 41 të Ligjit për Auditimin) në bazë të natyrës së biznesit, madhësisë ose numrit të punëmarrësve të tyre (shih Tabelën 2, më poshtë).25 Kriteret e madhësisë së veprimtarisë dhe numrit të punëmarrësve janë në përputhje me kriteret e njësisë ekonomike të madhe që parashikon ligji i kontabilitetit. Por ligji kërkon që shoqëria të përmbushë të paktën dy nga tri kriteret e madhësisë së veprimtarisë dhe numrit të punëmarrësve (qarkullimi, aktivet totale ose numri i punëmarrësve), ndërsa sipas VKM-së njësia ekonomike që përmbush cilindo prej kritereve, qoftë ky natyra e biznesit, madhësia e biznesit apo numri i punëmarrësve, dhe që duhet të auditohet sipas nenit 41 të Ligjit për Auditimin, konsiderohet NJEIP. Kjo ka sjellë rritjen e numrit të NJEIP-ve në Shqipëri. Të gjitha këto njësi ekonomike duhet të përmbushin tashmë kërkesat që zbatohen për NJEIP-të lidhur me raportimin financiar, auditimin dhe publikimin, sipas ligjit të ndryshuar të auditimit, detyrimin për të pasur komitet auditimi me të paktën një anëtar të pavarur me njohuri në fushën e kontabilitetit ose të auditimit. Ky klasifikim i ri përbën barrë për bizneset e vogla, pa pasur ndonjë efekt të konsiderueshëm për ekonominë. Tabela 2. Kriteret për njësitë ekonomike shtetërore ose private që konsiderohen NJEIP, sipas VKM nr.17/2019 Kategoria Kriteret Natyra e • Njësia ekonomike është pjesërisht shtetërore; ose biznesit • Ka më shumë se 50% të të ardhurave nga fondet publike; ose • Operon si degë, shoqëria mëmë e së cilës është e listuar në bursë; ose • Ofron një të mirë publike në aktivitetin e vet tregtar dhe është subjekt i rregullatorëve të fushës përkatëse. 25 Shoqëritë tregtare që hartojnë pasqyrat financiare në bazë të SNRF-ve, SHA-të që hartojnë pasqyrat financiare në bazë të SKK-ve dhe shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara që hartojnë pasqyrat financiare në bazë të SNRF-ve që për dy vjet radhazi tejkalojnë dy prej këtyre kritereve: i. vlera totale e aktiveve në fund të periudhës kontabël është të paktën 50 milionë lekë, ii. vlera totale e qarkullimit gjatë periudhës kontabël është të paktën 100 milionë lekë ose iii. numri mesatar i punëmarrësve gjatë periudhës kontabël është 30. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 21 Tabela 2. Kriteret për njësitë ekonomike shtetërore ose private që konsiderohen NJEIP, sipas VKM nr.17/2019 Kategoria Kriteret Madhësia e • Vlera e totalit të qarkullimit në periudhën kontabël, të paktën një biznesit miliard e pesëqind milionë lekë; ose • Vlera e totalit të aktiveve të pasqyrës së pozicionit financiar në mbyllje të periudhës kontabël, të paktën shtatëqind e pesëdhjetë milionë lekë. (Kriteret e bazuara në madhësinë zbatohen për dy periudha raportuese të njëpasnjëshme. Përndryshe njësia ekonomike nuk konsiderohet NJEIP) Numri i • Më shumë se 250 punonjës në fund të periudhës kontabël ose punonjësve mesatarisht për gjithë periudhën kontabël. 29. Njësive ekonomike u kërkohet t’i depozitojnë pasqyrat e tyre financiare pranë QKB-së jo më vonë se shtatë muaj pas datës së raportimit për publikim. Sipas nenit 22, pika 1, të Ligjit për Kontabilitetin, paketa e plotë mund të përfshijë pasqyrat financiare vjetore, raportin e ecurisë së veprimtarisë, dhe raportin e auditimit, sipas kërkesave të legjislacionit në fuqi. Aktualisht, njësitë ekonomike të cilave u kërkohet të depozitojnë pasqyrat financiare janë shoqëritë me qarkullim të barabartë ose më të madh se 5 milion lekë në një periudhë kontabël. Numri i njësive ekonomike që i depozitojnë pasqyrat financiare pranë QKB-së është rreth 22.000 (përfshirë edhe personat fizikë). QKB ua ndërpret ofrimin e shërbimeve të regjistrit tregtar atyre njësive ekonomike që nuk e paguajnë tarifën e shërbimit apo që nuk depozitojnë raportin financiar vjetor, deri sa të jetë paguar tarifa ose deri sa të jenë depozituar rregullisht raportet financiare vjetore. 26 30. Sistemi i ri elektronik i depozitimit e përmirëson procesin e depozitimit duke siguruar konfirmimin dhe përpunimin e të dhënave të pasqyrave financiare të depozituara me internet nga subjektet nëpërmjet portalit e-Albania. Ky sistem i standardizon dokumentet që mund të ngarkojnë subjektet gjatë depozitimit të pasqyrave financiare vjetore pranë QKB- së. Sistemi përfshin masa kontrolluese që përcaktojnë se cilat njësi ekonomike duhet të zbatojnë dhe depozitojnë pasqyra financiare sipas SNRF-ve apo sipas SKK-ve, për të diktuar ato njësi ekonomike që nuk i depozitojnë pasqyrat financiare, për të përcaktuar se cilat njësi ekonomike janë objekt auditimi dhe për të verifikuar nëse audituesi është i regjistruar pranë Regjistrit të Audituesve Ligjorë. 26 Njësive ekonomike dhe tregtare në Shqipëri u kërkohet të regjistrohen pranë QKB-së. QKB publikon të dhënat e regjistrimit të bizneseve, të cilat arrihen pa pagesë nga publiku i gjerë në faqen zyrtare të QKB-së. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 22 Kutia 1. Qendra Kombëtare e Biznesit QKB është krijuar më dhjetor 2015, pas bashkimit të Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhe Qendrës Kombëtare të Licencimit.27 QKB-ja është përgjegjëse për të gjitha proceset e regjistrimit dhe licencimit të biznesit, përfshirë edhe regjistrimin si subjekt tatimpagues. QKB është “shërbim me një ndalesë�, që e ka zvogëluar barrën administrative lidhur me hapjen dhe ushtrimin e aktivitetit të biznesit në Shqipëri. QKB është institucion përfitues i sistemit të modernizimit elektronik për depozitimin dhe publikimin e pasqyrave financiare (komponent i projektit FQ FINREP). Ky komponent synon të japë mbështetje për bërjen e politikave, harduerin dhe softuerin. Me sistemin e ri, pritet që informacionet financiare të jenë të arritshme nga të gjitha palët e interesit dhe nga publiku i gjerë. Njësitë ekonomike plotësojnë online një formular me të gjitha informacionet, përfshirë edhe të dhënat për audituesin ligjor, nëse janë objekt i kërkesave ligjore për auditim. Dokumentet depozitohen duke përdorur një format të paracaktuar dhe duke bashkëlidhur paketën e plotë si PDF të pasqyrave financiare (përfshirë edhe pasqyrat financiare të audituara nëse janë objekt i kërkesave ligjore për auditim). Procesi nuk mund të mbyllet pa u depozituar të gjitha informacionet dhe dokumentet e detyrueshme. Ky sistem i ri është prezantuar më nëntor 2018 dhe njësitë ekonomike do të fillojnë depozitimin online pranë QKB-së të pasqyrave financiare dhe raportit të auditimit me anë të sportelit elektronik të shërbimit më pas gjatë vitit 2019. 31. Kërkesat minimale për dhënien e informacioneve jepen në Ligjin për Shoqëritë Tregtare dhe në Ligjin për Kontabilitetin. Të gjitha NJEIP-të dhe shoqëritë e mesme dhe të mëdha duhet të publikojnë informacionet e depozituara pranë QKB-së, përfshirë pasqyrat financiare vjetore, në faqen e tyre në internet.28 Në praktikë, zbatimi i këtyre kërkesave është i dobët. Shqyrtimi që u është bërë pasqyrave financiare nxori në pah çështjen se cilësia e informacioneve financiare të paraqitura në pasqyrat financiare ka nevojë për përmirësim.29 Kërkesave ligjore për raportimin financiar për qëllime të përgjithshme u janë bërë shumë përmirësime pas ROSC A&A të fundit. Janë miratuar dhe vënë në zbatim ligje për kontabilitetin dhe auditimin, por është e nevojshme të zgjidhen mospërputhjet në kriteret për NJEIP-të. Me ndihmën e projektit EQ FINREP, depozitimi dhe publikimi i pasqyrave financiare do të bëhet nëpërmjet QKB-së, me anë të një sistemi modern elektronik. Kjo risi pritet të sigurojë që informacionet financiare të jenë të arritshme nga të gjitha palët e interesit dhe publiku i gjerë. 27 Ligji nr.131/2015 “Për Qendrën Kombëtare e Biznesit�. 28 Neni 1 i Ligjit për Shoqërive Tregtare dhe neni 22 i Ligjit për Auditimin. 29 Shih Rubrikën IV “Praktikat dhe perceptimet e raportimit financiar të zbatuar�. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 23 SHOQËRITË TREGTARE TË LISTUARA Informacion i përgjithshëm mbi tregun e letrave me vlerë dhe të këmbimit valutor 32. Në vitin 2017, AMF licencoi një platformë private për bursën e titujve, 30 pas dështimit të orvatjeve të mëparshme për të krijuar një bursë shtetërore të letrave me vlerë. Bursa Shqiptare e Titujve (ALSE) po përpiqet të zhvillojë një treg të centralizuar për t’i dhënë përgjigje kërkesës dhe ofertës për letra me vlerë në vend, nëpërmjet listimit të letrave me vlerë, shërbimeve të tregtimit, klerimit dhe shlyerjes. Aktualisht, nuk ka shoqëri tregtare që tregtohen në bursën e Shqipërisë. Deri në këtë moment, ALSE ka ndërtuar kuadrin rregullator dhe infrastrukturën e nevojshme teknike (softuerin) për të mundësuar tregtimin e plotë dhe procesin e kliring-shlyerjes të transaksioneve të letrave me vlerë të qeverisë të cilat tregohen në ALSE. Raport-progresi i Komisionit Evropian për Shqipërinë i vitit 201831 thotë se ka fushëveprim të konsiderueshëm për zgjerimin e financimit nëpërmjet titujve të kapitalit dhe obligacioneve të shoqërive tregtare, me kusht që të fuqizohet kapaciteti mbikëqyrës dhe të përmirësohen transparenca dhe drejtimi i brendshëm në sektorin privat. SEKTORI BANKAR Informacion i përgjithshëm mbi sektorin bankar 33. Sektori bankar në Shqipëri është i vogël dhe dominohet nga bankat e huaja. Nga muaji Prill 2019, në Shqipëri ushtrojnë aktivitet 14 banka.32 Ky numër pritet të bjerë në 13 deri në fund të vitit 2019, duke qenë se njëra bankë është në proces blerjeje nga një bankë tjetër e sistemit. Bankat zënë pjesën më të madhe të aktiveve të sektorit financiar dhe shumica e tyre janë me kapital të huaj. Përqendrimi i tri bankave më të mëdha, për nga aktivet në 2018, qe 55,8 për qind, diçka më pak se mediana rajonale por më e lartë se ekonomitë e tjera të rajonit si Bosnja dhe Hercegovina (41,8 për qind) dhe Serbia (44,9 për qind).33 34. Sektori bankar mbizotëron tregun, ndërsa institucionet financiare jo-bankë të kreditit janë të vogla, për nga aktivet. Në Qershor 2018, aktivet e bankave qenë sa 97,1 për qind të PBB- së. Kishte 31 institucione të regjistruara financiare krediti jo-bankë, pra institucione mikrofinancimi, qiraje financiare, shoqëri të blerjes së borxheve dhe shoqata kursim-krediti: aktivet e tyre qenë 47 miliardë lekë gjithsej, duke zënë 3,1 për qind që aktiveve të sektorit bankar gjithsej. Konsolidimi i mëtejshëm i shoqatave të kursim-kreditit ka çuar në zvogëlimin 30 Sipas Vendimit nr.88, datë 03.07.2017, Bordi i AMF-së ka licencuar Bursën Shqiptare të Titujve ALSE sh.a. 31 Komisioni Evropian, Raporti për Shqipërinë, 2018, datë 17 prill 2018. 32 Siç raportohet zyrtarisht në faqen e BSH-së. 33 Finstats 2018. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 24 e numrit të tyre nga mbi 120 në 13. Në Dhjetor 2017, aktivet gjithsej të të gjitha shoqatave të kursim-kreditit shkonin në 8,8 miliardë lekë gjithsej, duke zënë jo më shumë se 0,5 për qind të sistemit bankar. Rregullimi i sektorit bankar 35. Legjislacioni bankar ende u kërkon bankave t’i përgatisin pasqyrat financiare individuale dhe të konsoliduara në përputhje me MRF-në, i cili bazohej në SNRF-të e vitit 1998. Bankat e nivelit të dytë aktualisht i hartojnë pasqyrat financiare për qëllime rregullatore në bazë të MRF-së, të miratuar nga Këshilli Mbikëqyrës i BSH-së në 24 Dhjetor 2008, i cili ka zëvendësuar manualin e mëparshëm të kontabilitetit të bankave. MRF është miratuar për qëllime rregullatore në bazë të nenit 47 të Ligjit për Bankat të vitit 2006.34 Pas publikimit, MRF nuk është përditësuar, prandaj ai nuk përfshin kërkesa të rëndësishme për dhënien e informacioneve financiare në lidhje me instrumentet financiare. Institucionet financiare janë objekt edhe i Rregullores nr.69/2014 të BSH-së “Për kapitalin rregullator të bankës�, sa i takon administrimit të kapitalit. Kjo rregullore thotë se bankat mund të bazohen në SNRF sa herë një zë i përmendur në rregullore nuk përshkruhet në MRF. Rregullorja nr.48/2013 “Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit� bazohet në kërkesat e Bazel II. 36. Kur identifikohet një grup bankar, legjislacioni bankar u kërkon bankave mbizotëruese t’i përgatisin pasqyrat financiare të konsoliduara në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe SNRF-të.35 Gjithësesi, në raste të tjera i lihet BSH-së të vendosë nëse nevojiten kërkesat mbi konsolidimin për paraqitje të plotë dhe objektive të pozicionit financiar dhe rezultateve ushtrimore të bankës. Përkufizimi i njësisë ekonomike kontrolluese në Ligjin për Bankat nuk është në përputhje me SNRF-të apo me kërkesat e Direktivës së BE-së për Kontabilitetin, çka do të thotë se pasqyrat financiare të konsoliduara nuk i përfshijnë të gjitha njësitë ekonomike brenda grupit dhe informacionet financiare të paraqitura janë jo të plota. 37. Bankat e nivelit të dytë hartojnë raporte financiare periodike për qëllime rregullatore sipas kërkesave ligjore të BSH-së.36 Raportimi bëhet çdo muaj, tremujor, gjashtëmujor dhe çdo vit, në formë elektronike nëpërmjet Sistemit Elektronik Raportues Rregullator brenda dhjetë ditëve pas përfundimit të periudhës së raportimit. Kërkohen tri grupe formularësh raportimi: grupi i parë konsiston në formularin e aktiveve, formularin e pasiveve, pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve dhe formularin e zërave të mbajtur jashtë bilancit; grupi i dytë përbëhet nga informacione për të vlerësuar përmbushjen e kërkesave rregullatore; ndërsa grupi i tretë përmban statistika dhe tregues të tjerë. 34 Ligji Nr. 9662, datë 18.12.2006 PËR BANKAT NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË, ndryshuar me Ligjin Nr.10 481, datë 17.11.2011) dhe Ligjin Nr.131, datë 22.12.2016. 35 Ligji për Bankat, neni 85 36 Rregullore 45/2009 ''Mbi raportimet në Bankën e Shqipërisë sipas Sistemit Raportues të Unifikuar'', miratuar nga Këshilli Mbikëqyrës i BSH-së më 10 qershor 2009, me ndryshimet e mëpasshme. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 25 38. Nëse MRF nuk përditësohet dhe nuk harmonizohet me SNRF-të, bankat do të vijojnë të kenë të bëjnë me kërkesa të ndryshme për raportimin (ligjor) për qëllime të përgjithshme dhe raportimin financiar rregullator. Gjithashtu, barra e raportimit për bankat e nivelit të dytë do të rritet kur Shqipëria të bëhet anëtare e plotë e BE-së, duke qenë se bankat e nivelit të dytë do të duhet të jenë në përputhshmëri edhe me direktivat e BE-së për kërkesat rregullatore mbi bankat, të cilat bazohen mbi SNRF-të dhe kërkesat e Bazel III. Gjatë viteve të fundit, BSH ka kërkuar këshillim teknik për harmonizimin e kuadrit rregullator mbi raportimin rregullator me SNRF dhe Bazel III, duke marrë në konsideratë efektet e mundshme cilësore dhe sasiore mbi kapitalin rregullator të bankave të nivelit të dytë. Ekziston një shqetësim i përgjithshëm se miratimi për zbatim i SNRF-ve për qëllime të raportimit rregullator dhe llogaritjes së kapitalit rregullator mund t’i vërë në rrezik kriteret rregullatore mbi fondet e veta dhe mund të shkaktojë paqëndrueshmëri në pasqyrat financiare, duke qenë se zërat e rëndësishëm të pasqyrës së bilancit bazohen në hipoteza dhe çmuarje të administratorëve (p.sh., zhvlerësimi i kredive), duke i rritur kështu kostot e ngritjes së sistemeve dhe monitorimit. Kutia 2. Dallime të rëndësishme midis pasqyrave financiare të hartuara sipas SNRF-ve ose sipas MRF-së • Zhvlerësimi i huave dhe paradhënieve të dhëna klientëve: SNRF 9 (në fuqi prej datës 1 janar 2018) vendos kuadrin për zhvlerësimin e kredive, që bazohet në aspektet të cilat marrin në konsideratë riskun e kredisë; MRF vendos kritere për klasifikimin e kredive sipas llojeve dhe shkallë të veçanta për provigjonet në bazë të Rregullores së BSH Nr.62/2011 ''Për administrimin e rrezikut të kredisë nga bankat dhe degët e bankave të huaja''. • Rezerva e rivlerësimit për portofolin e aktiveve të gatshme për shitje: Fitimet dhe humbjet e parealizuara njihen në kategorinë e rezervave “Të gatshme për shitje�, sipas SNRF-ve; në raportimin rregullator, humbjet e parealizuara njihen në PASH, ndërsa fitimet e parealizuara nuk njihen. • Aktivet e ekzekutimit të kolateralit: Sipas SNRF-ve, njohja fillestare bëhet me vlerën e drejtë dhe më pas rimatet dhe kontabilizohet sipas politikave kontabël për këto kategori aktivesh. Sipas MRF-së, këto aktive amortizohen për një periudhë shtatëvjeçare nga data e marrjes në pronësi. • Të ardhurat nga interesi: SNRF lejon konstatimin e interesave mbi portofolin e kredive nën standard. Sipas MRF-së, bankat nuk duhet të konstatojnë interesa mbi portofolin e kredive nën standard. • Trajtimi i shpenzimeve dhe komisioneve fillestare: Këto amortizohen gjatë jetës së instrumentit, sipas SNRF-ve; sipas MRF-së, njihen menjëherë në shpenzime. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 26 Kutia 2. Dallime të rëndësishme midis pasqyrave financiare të hartuara sipas SNRF-ve ose sipas MRF-së • Aktivet afatgjata materiale: Në SNRF përdoret metoda lineare; në raportimin rregullator, përdoret metoda e amortizimit bazuar në vlerën e mbetur. • Tatimi i shtyrë: SNRF i kërkon njësisë ekonomike të marrë në konsideratë rrjedhojat tatimore në të ardhmen me anë të tatimit të shtyrë; MRF nuk kërkon matje të tatimit të shtyrë. • Kostot e fillimit të aktivitet dhe shpenzimet e parapaguara: sipas MRF-së këto kapitalizohen dhe kontabilizohen si “aktive afatgjata jo-materiale� dhe amortizohen gjatë një periudhe pesëvjeçare; për SNRF-të, kostot e fillimit të aktivitetit njihen në shpenzime. • Fshirja e huave dhe e paradhënieve: Disa banka e fshijnë portofolin e kredive në bazë të kërkesave të MRF-së; të tjera banka përdorin kritere të ndryshme të fshirjes gjatë hartimit të pasqyrave financiare sipas SNRF-ve. • Paraqitja e pasqyrave financiare: Kuadri i SNRF-ve ndjek Standardin Ndërkombëtar të Kontabilitetit (SNK) 1: Paraqitja e pasqyrave financiare (rregullat për paraqitjen); Raportimi rregullator ndjek MRF-në. Ka disa dallime në zërat e pasqyrave financiare. • Pasqyrat financiare të konsoliduara: Ligji për Bankat kërkon përgatitjen e pasqyrave financiare të konsoliduara për grupet bankare. Grupi bankar përkufizohet si a) një bankë në Shqipëri që ka pjesëmarrje influencuese ose kontrollon një apo më shumë banka ose institucione të tjera financiare pavarësisht se ku e ushtrojnë aktivitetin; ose b) një subjekt financiar jo-bankë në Shqipëri që të paktën ka pjesëmarrje influencuese ose kontrollon një bankë me seli në Shqipëri dhe kur totali i bilancit të kësaj banke është më i madh se secili prej investimeve të tjera të kryera. Sipas Ligjit për Kontabilitetin, pasqyrat financiare të konsoliduara hartohen nga shoqëria mëmë për të gjithë grupin (me përjashtim të grupeve të vogla) pavarësisht aktiviteteve të shoqërive të kontrolluara dhe vendit të themelimit. • Trajtimi i kapitalit: Në Sistemin Raportues të Unifikuar37, kapitali paraqitet me normën e këmbimit valutor të fundit të periudhës, ku efekti nga përkthimi paraqitet në zërat e kapitalit neto. Sipas SNRF-ve, kapitali nuk duhet të trajtohet si zë monetar në përputhje me SNK 21: Efektet e ndryshimit në kurset e këmbimit. • Aktive të tjera: Të arkëtueshmet për tarifa përmbarimi në lidhje me portofolin e kredive nën standard kërkojnë norma të veçanta provigjoni sipas MRF-së, ndërsa SNRF kërkon trajtim të ndryshëm zhvlerësimi. 37 SRU, i përdorur nga BSH për raportimin rregullator sipas MRF-së. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 27 Kërkesat e raportimit financiar për bankat e nivelit të dytë 39. Bankat e nivelit të dytë duhet të zbatojnë SNRF-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Neni 47 i Ligjit për Bankat thotë se bankat e nivelit të dytë duhet t’i mbajnë llogaritë kontabël dhe të përgatitin raportet financiare në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe SNRF-të. Sipas nenit 12 të Ligjit për Kontabilitetin, duhen hartuar pasqyra financiare të konsoliduara nga bankat që janë shoqëri kontrolluese të grupeve ekonomike me një ose më shumë shoqëri të kontrolluara, pavarësisht aktiviteteve ose vendit ku ushtrojnë aktivitet. Në dallim nga kjo, Ligji për Bankat kërkon konsolidim vetëm në rastin e grupeve bankare38. Kur bankat janë në pronësi të bankave të huaja, Rregullorja nr. 60/2008 e Bankës së Shqipërisë “Për kërkesat minimale të publikimit të informacionit nga bankat dhe degët e bankave të huaja� u kërkon bankave të publikojnë informacione të rregullta mbi sho qërinë mëmë, përfshirë edhe pasqyrat e saj financiare vjetore të audituara. Auditimi ligjor dhe format e tjera të sigurimit të pavarur 40. Të gjitha bankat e nivelit të dytë duhet të bëjnë auditim të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Gjithashtu, kërkohen auditimet e pasqyrave financiare dhe raporteve të bankave të nivelit të dytë të hartuara në përputhje me dispozitat mbi raportimin dhe metodikën e përmbajtës të parashikuara në MRF-në e BSH-së39. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet të depozitojnë raportin vjetor, shoqëruar me opinionin e audituesit ligjor, pranë BSH-së jo më vonë se gjashtë muaj pas fundit të vitit. Neni 48 i Ligjit për Bankat parashikon se audituesi ligjor është person juridik i licencuar në Republikën e Shqipërisë. Gjithashtu, Rregullorja e BSH-së për ekspertin kontabël të autorizuar kërkon që eksperti kontabël i autorizuar të jetë i regjistruar në regjistrin publik të ekspertëve kontabël të regjistruar. 41. Emërimi/largimi i firmës së auditimit duhet të miratohet nga asambleja e përgjithshme/asambleja e aksionarëve të bankës së nivelit të dytë. Komitetit të auditimit i kërkohet të vlerësojë dhe rekomandojë emërimin përpara këshillit mbikëqyrës40. Këshilli mbikëqyrës pastaj ia propozon emërimin asamblesë së aksionarëve në bazë të rekomandimit të komitetit të auditimit. 42. Emërimi dhe çdo ndryshim i mëpasshëm i audituesit ligjor të bankës së nivelit të dytë duhet të miratohet nga Banka e Shqipërisë. BSH i ka vendosur kriteret në një rregullore më vete41 për përzgjedhjen e audituesve ligjorë, përfshirë përvojën profesionale dhe kërkesat etike për 38 Grupi bankar përkufizohet si a) një bankë në Shqipëri që ka pjesëmarrje influencuese ose kontrollon një apo më shumë banka ose institucione të tjera financiare pavarësisht se ku ushtrojnë aktivitet; ose b) një subjekt financiar jobankë në Shqipëri që të paktën ka pjesëmarrje influencuese ose kontrollon një bankë me seli në Shqipëri dhe kur totali i bilancit të kësaj banke është më i madh se secili prej investimeve të tjera të kryera. 39 Rregullore 42/2011 e BSH-së ''Për ekspertin kontabël të autorizuar të bankave dhe degëve të bankave të huaja'', neni 10-11. 40 Terminologjia e përdorur në Ligjin për Bankat është “Këshilli Drejtues�. 41 Rregullore 42/2011 e BSH-së ''Për ekspertin kontabël të autorizuar të bankave dhe degëve të bankave të huaja'', neni 5. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 28 firmën e auditimit, partnerët dhe personelin profesional të saj. Në të njëjtën rregullore përcaktohen procedura dhe dokumentacioni për miratimin e audituesit ligjor nga Banka e Shqipërisë. Bankat duhet të informojnë BSH-në kur duan ta zëvendësojnë audituesin ligjor, ndërsa audituesi duhet ta informojë zyrtarisht BSH-në kur heq dorë nga detyra e auditimit42. Shërbimet jo të sigurisë që ofron audituesi ligjor nuk janë shprehimisht të rregulluara. Por audituesi ligjor respekton kërkesat për pavarësinë të parashikuara në Ligjin për Auditimin. 43. Audituesi ligjor ose partnerët auditues dhe partnerët e kontrollit të cilësisë mund të marrin pjesë në auditimin e të njëjtës bankë të nivelit të dytë për jo më shumë se shtatë vjet radhazi. Pas këtij afati shtatëvjeçar, ka një periudhë dyvjeçare “largimi�. Firmës së auditimit nuk i lejohet të auditojë më shumë se pesë banka të nivelit të dytë në të njëjtin vit financiar. Komitetet e auditimit 44. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet të ngrenë komitet auditimi të përbërë nga tre anëtarë. Anëtarët e komitetit të auditimit emërohen nga asambleja e aksionarëve për një periudhë katërvjeçare43. Ligji thotë se roli i komitetit të auditimit është kryerja e monitorimit dhe vlerësimit të planifikimit dhe zbatimit të auditimit si edhe monitorimi i rezultateve të masave të ndjekjes në vijimësi për të vlerësuar mjaftueshmërinë e auditimit të brendshëm dhe mjaftueshmërinë e procesit të raportimit financiar. Komiteti i auditimit miraton raportet financiare dhe pasqyrat financiare që duan të publikojnë bankat e nivelit të dytë. 45. Anëtarët e komitetit të auditimit duhet të jenë të pavarur. Drejtuesve të lartë dhe punonjësve u ndalohet të jenë anëtarë të komitetit të auditimit. Por anëtarë të komitetit të auditimit mund të jenë anëtarët e këshillit mbikëqyrës. Në dallim nga Ligji për Auditimin, i cili kërkon që të paktën një anëtar i komitetit të auditimit të ketë njohuri prej eksperti në fushën e kontabilitetit dhe të auditimit, Ligji për bankat kërkon që të gjithë anëtarët e komitetit të auditimit ta kenë këtë njohuri (më shumë se tre vjet)44. Anëtarët mund të asistohen nga ekspertë të jashtëm, për ushtrimin e funksioneve të tyre. Komiteti i auditimit raporton përpara këshillit mbikëqyrës dhe i asiston këtij të fundit në procesin e vendimmarrjes dhe të mbikëqyrjes. Depozitimi/publikimi i pasqyrave financiare 46. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet të publikojnë dhe t’i depozitojnë pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme pranë BSH-së brenda gjashtë muajve pas fundit të vitit fiskal (brenda datës 30 qershor të çdo viti)45. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet të publikojnë raportet financiare periodike mbi pozicionin dhe performancën financiare, përfshirë edhe 42 Ligji për Bankat, neni 48.4 43 Kjo kërkesë është në nenin 38 të Ligjit për bankat. 44 Ligji për Bankat, neni 38. 45 Ligji për Bankat, neni 52. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 29 pozicionin e riskut, çdo tremujor,46 jo më vonë se 30 ditë pas fundit të tremujorit, me përjashtim të tremujorit të fundit të vitit fiskal, për të cilin afati i publikimit është fundi i muajit prill të vitit pasardhës. Raportet duhet të publikohen si vijon: • Pasqyra financiare të kondensuara tremujore (brenda fundit të muajit Mars, fundit të muajit Qershor, fundit të muajit Shtator dhe fundit të muajit Dhjetor): në faqen në internet të bankës, në zyrat qendrore, si fletëpalosje informative, forma elektronike ose të afishuara në një tabelë njoftimi. • Pasqyrat financiare vjetore: në faqen në internet të bankës, në zyrat qendrore, si fletëpalosje informative, forma elektronike ose të afishuara në një tabelë njoftimi. Monitorimi dhe zbatimi - raportimi financiar 47. BSH ka përgjegjësinë për licencimin, rregullimin dhe mbikëqyrjen e bankave të nivelit të dytë në Shqipëri. BSH vendos standardet rregullatore dhe kryen aktivitetet e rregullta të mbikëqyrjes. Hartohen dhe publikohen raporte vjetore përmbledhëse të mbikëqyrjes. 48. Departamenti i Mbikëqyrjes Bankare i BSH-së kryen mbikëqyrjen me bazë riskun, në vend dhe nga zyra, të të gjitha bankave të nivelit të dytë. Ky departament konsiston në dy sektorë përgjegjës për mbikëqyrjen: Sektori i Mbikëqyrjes së Subjekteve Individuale dhe Sektori i Mbikëqyrjes së Rreziqeve. I pari shqyrton pasqyrat financiare vjetore, deklaratat e tjera rregullatore, raportet e auditimit, letrën e drejtuesve dhe dokumentet e tjera përkatëse; i dyti shqyrton deklaratat rregullatore dhe monitoron përputhshmërinë me kërkesat për dhënien e informacioneve shpjeguese. Shqyrtimi ka kryesisht në fokus raportimin rregullator dhe mbulon afatet e raportimit dhe publikimit, si edhe përmbajtjen. Çdo mospërputhje materiale ndiqet në komunikim me bankën. BSH mund të nxjerrë urdhër ku t’i kërkojë bankës të marrë masa korrigjuese nëse, gjatë kontrollit, konstaton se banka nuk është në përputhshmëri me detyrimet për raportimin dhe informimin.47 Por raporti i publikuar nuk përmban konstatimet e hollësishme të shqyrtimit që u është bërë pasqyrave financiare. 49. Sanksionet për mospërputhshmërinë me kërkesat ligjore për publikimin e informacioneve nga bankat e nivelit të dytë parashikohen në Ligjin për Bankat.48 Këto janë: • Dhënia e vërejtjeve me paralajmërim me shkrim për administratorët e bankës dhe • Vendosja e gjobave për administratorët e bankës.49 46 Rregullore e BSH-së Për kërkesat minimale të publikimit të informacionit. 47 Ligji për Bankat, neni 76 48 Ligji për Bankat, neni 89 dhe neni 76. 49 Sipas Ligjit për Bankat, neni 89, gjoba që mund të zbatohet për mospërputhshmëri me kërkesat për raportimin dhe dhënien e informacioneve shkon nga 500.000 lekë deri në 800.000 lekë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 30 50. Nëse çështja mbetet e pazgjidhur, mund të zbatohen sanksione administrative. 50 Ka pasur shumë pak raste të shkeljeve të kërkesave për raportim financiar dhe dhënie të informacioneve. Në vitin 2017, BSH mori masa shtesë për të siguruar që 11 banka të nivelit të dytë të vinin plotësisht në përputhje me kërkesat minimale të dhënies së informacioneve, të vendosura me Rregulloren nr.60/2008, të ndryshuar.51 51. Një rregullore i jep kompetencë BSH-së të influencojë në objektin e auditimit të jashtëm. Rregullorja nr.42/2011 e BSH-së përcakton kërkesat e tjera të shërbimit të sigurisë, përtej objektit të auditimit ligjor të pasqyrave financiare individuale dhe të konsoliduara për qëllime të përgjithshme. Në kërkesa të tilla përfshihet auditimi dhe shqyrtimi i pasqyrave financiare dhe i raporteve të hartuara në përputhje me MRF-në, vlerësimi i përputhshmërisë me rregulloret për menaxhimin e riskut, vlerësimi i sistemit të auditimit të brendshëm dhe vlerësimi i situatës dhe mjaftueshmërisë së sistemeve të informacionit për menaxhimin që përdoren. 52. Audituesve u kërkohet të informojnë BSH-në nëse, gjatë kryerjes së auditimit, vijnë në dijeni të shkeljeve të rëndësishme të ligjit, pamjaftueshmërisë së konsiderueshme të sistemit të kontrollit të brendshëm, pamjaftueshmërisë së konsiderueshme të raportimit financiar apo problemeve me vijimësinë e biznesit52. Nuk është zbuluar asnjë shkelje e rëndësishme e kërkesave të raportimit financiar. 53. Ka një protokoll për komunikimin midis mbikëqyrësit të bankës dhe audituesit. Letra e audituesit për administratorët është e detyrueshme të depozitohet pranë BSH-së. Mbikëqyrësi i bankës ka tagrin të kërkojë takime dhe informacione shtesë nga audituesi sa herë ta gjykojë të arsyeshme BSH-ja, edhe pasi të ketë përfunduar detyra e auditimit53. Siç parashikohet në Ligjin për Bankat, BSH rezervon të drejtën të kërkojë ri-auditim nga një auditues ligjor tjetër. BSH mund ta ushtrojë këtë të drejtë kur audituesi ligjor i bankës e ka kryer auditimin ose ka dorëzuar një raport i cili nuk është në përputhje me kërkesat e Ligjit për Bankat ose me standardet e auditimit dhe nuk pasqyron situatën e vërtetë dhe të saktë financiare të bankës.54 54. BSH është në proces të lidhjes së një aktmarrëveshjeje me Bordin e Mbikëqyrjes Publike. Në këtë aktmarrëveshje do të parashikohen rolet dhe përgjegjësitë e të dy organizatave në mbikëqyrjen e auditimit sa i takon sektorit financiar dhe formati dhe shpeshtësia e komunikimit midis palëve. 50 Sipas nenit 89, pika 4, të Ligjit për Bankat, këto sanksione mund të jenë: të pezullojë deri në dymbëdhjetë muaj administratorët; të kërkojë largimin e një ose të të gjithë administratorëve; të urdhërojë ndërprerjen e shpërblimit të administratorëve; Të heqë licencën; dhe/ose ta vendosë bankën në procedurë likuidimi. 51 Rregullore nr. 60/2008 “Për kërkesat minimale të publikimit të informacionit nga bankat dhe degët e bankave të huaja�. 52 Ligji për Bankat, neni 50. 53 Rregullore nr. 42/2011, neni 16. 54 Ligji për Bankat, neni 51. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 31 Drejtimi i brendshëm i shoqërisë 55. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet të zbatojnë kërkesat për drejtimin e brendshëm të vendosura nga BSH.55 Nenet 30-39 të Ligjit për Bankat përcaktojnë strukturën e drejtimit të brendshëm të bankave të nivelit të dytë. Rregullorja 63/2012 e BSH-së vendos parimet dhe rregullat për drejtimin e përgjegjshëm dhe efikas të bankave (përfshirë degët e bankave të huaja); kërkesat për një sistem efektiv të menaxhimit të rreziqeve, kërkesat minimale për hartimin, zbatimin dhe publikimin e politikës dhe skemës së pagave; dhe parakushtet për administratorët e bankave dhe degëve të bankave të huaja. Kjo rregullore u kërkon bankave të nivelit të dytë të ngrenë struktura më vete për menaxhimin e riskut dhe zbatimin e ligjeve (përputhshmërinë). Çdo bankë duhet të publikojë si pjesë të raporteve vjetore një deklaratë të qartë të rregullave dhe procedurave kryesore që zbaton lidhur me parimet qendrore të përgjegjësisë dhe efikasitetit, si edhe një deklaratë për nivelin e pranimit/tolerancës së riskut. 56. Rregullorja nuk parashikon pasoja që mund të lindin në rast mospërputhshmërie. Por Ligji për Bankat parashikon pasojat e mospërputhshmërisë me rregullat për menaxhimin e riskut, kontrollit të brendshëm dhe kontabilitetit dhe raportimit financiar. Zbatimi i kërkesave për drejtimin e brendshëm të bankës monitorohet nëpërmjet funksionit të mbikëqyrjes dhe gjetjet dhe masat korrigjuese ndiqen në kohën e duhur. 57. Sipas Ligjit për Kontabilitetin, raporti vjetor i bankës së nivelit të dytë duhet të përfshijë një raport jo-financiar dhe një raport për drejtimin e brendshëm të shoqërisë. Raporti jo- financiar duhet të përmbajë informacionet e nevojshme për të kuptuar më mirë zhvillimin e bankës, performancën e saj, pozicionin dhe ndikimin social dhe mjedisor të aktivitetit të saj, përfshirë edhe fushën antikorrupsion dhe mitëmarrjen. Raporti për drejtimin e shoqërisë duhet të përfshijë informacione lidhur me drejtimin e bankës, përfshirë kodin e drejtimit të brendshëm, praktikat e drejtimit që ndiqen përtej kërkesave ligjore, përbërjen dhe funksionet e organeve drejtuese dhe mbikëqyrëse dhe një përshkrim të politikave dhe procedurave për emërimin e organeve drejtuese dhe mbikëqyrëse. BSH është në proces të lidhjes së një aktmarrëveshjeje me Bordin e Mbikëqyrjes Publike për të bashkërenduar një mbikëqyrje më efektive. Megjithëse raportimi me bazë SNRF-të kërkohet nga Ligji i ri për Kontabilitetin, BSH ka në plan të presë edhe dy vjet të tjera përpara se të kalojë në SNRF të plota, prandaj ende kërkon raportim rregullator bazuar në MRF. Nëse MRF nuk përditësohet dhe nuk harmonizohet me SNRF-të, bankat do të vijojnë të kenë të bëjnë me kërkesa të ndryshme për raportimin (ligjor) për qëllime të përgjithshme dhe raportimin financiar rregullator dhe ngarkesën përkatëse që vjen nga dy auditime të veçanta për secilin raport. 55 Zbatimi i parimeve të mira të drejtimit të brendshëm të shoqërisë përshkruhet në Rregulloren ''Mbi parimet bazë të drejtimit të bankave dhe degëve të bankave të huaja dhe kriteret për miratimin e administratorëve të tyre'', miratuar me Vendim nr.63, date 14.11.2012 dhe ndryshuar me Vendim nr.73, date 6.12.2017 të Këshillit Mbikëqyrës të BSH-së. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 32 SEKTORI I SIGURIMEVE Informacion i përgjithshëm mbi sektorin e sigurimeve 58. Sektori i sigurimeve në Shqipëri mbetet i vogël dhe i pazhvilluar, me prime të shkruara bruto sa rreth 1,05 për qind e PBB-së56. Aktualisht ka 11 shoqëri sigurimi që ushtrojnë aktivitet në Shqipëri. Ky sektor, në përgjithësi, ka nivelin më të ulët të penetrimit të sigurimeve në krahasim me vendet e rajonit, me prime për frymë 38,9 euro në 2016, në krahasim me 45,6 euro në Kosovë, 68,4 euro në Maqedoni dhe 985 euro në Slloveni. Në treg mbizotëron sigurimi jo-jetë, që zë 93 për qind të vëllimit të primeve gjithsej, ndërsa sigurimi i jetës zë rreth 7 për qind të primeve të shkruara bruto në dhjetor 2017. Sektori i sigurimit jo-jetë vijon të bazohet në sigurimin e përgjegjësisë ndaj palëve të treta, me 67% të primeve të shkruara gjithsej. Sektori i sigurimit të jetës njeh një hap të plogësht zhvillimi dhe kryesisht përbëhet nga produkte të kërkuara nga bankat. Nivelet e primeve bruto dhe trendi paraqitet në tabelën e mëposhtme. Tabela 3. Nivelet e primeve të sigurimeve57 Viti Primet bruto Rritja e primeve 2015 14,09 miliardë lekë 21,19 për qind 2016 15,37 miliardë lekë 9,09 për qind 2017 16,19 miliardë lekë 5,38 për qind 59. Zhvillimi i këtij sektori është penguar nga rregullimi jo i njëtrajtshëm i sigurimeve, moszbatimi me forcë i legjislacionit ekzistues, mungesa e novacioneve në produkte të sektorit të sigurimeve, të ardhura të pakta të disponueshme, historiku i dobët i këtij sektori në trajtimin e dëmeve dhe mungesa e besimit që ka publiku te sigurimet. Mjaftueshmëria e kapitalit e sektorit të sigurimeve jo-jetë është dobësuar ndjeshëm gjatë dy viteve të fundit, duke rënë nën nivelin minimal. Sektori vuan nga risku i reputacionit që vjen nga trajtimi i dobët i dëmeve, përfshirë edhe dëmet e pjesës së automjeteve të pasiguruara ose paidentifikuara në fondin e kompensimit. Shoqëritë e sigurimeve kanë bërë konkurrencë agresive me çmimet e produkteve më të zakonshme të sigurimit, pa i kushtuar vëmendje aftësisë paguese apo rentabilitetit. 58 56 Raporti i Programit të Vlerësimit të Sektorit Financiar për Shqipërinë, shkurt 2014. 57 Statistika të sigurimeve, 2017 58 Raporti i Programit të Vlerësimit të Sektorit Financiar për Shqipërinë, Shkurt 2014. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 33 Rregullimi i sektorit të sigurimeve 60. AMF-së i jep të drejtë ligji të përcaktojë se si duhen hartuar raportet financiare të shoqërive të sigurimit për qëllime rregullatore.59 Këto raporte financiare hartohen në bazë të SNRF-ve. Gjatë viteve të fundit, AMF e ka përmirësuar kuadrin e raportimit rregullator dhe ka instaluar një platformë raportimi elektronik, ndër përfitimet e së cilës përfshihet sigurimi i njëtrajtshmërisë së raportimit nga siguruesit.60 61. Shoqëritë e sigurimit dhe të risigurimit hartojnë raporte financiare periodike për qëllime rregullatore.61 Raportet financiare tremujore duhet t’i dorëzohen AMF-së me një format të standardizuar, jo më vonë se 30 ditë kalendarike pas fundit të tremujorit. Llojet e tjera të raportimit përfshijnë raportin tremujor për aktivet në mbulim të humbjeve teknike; raporti tremujor për mjaftueshmërinë e kapitalit; statistika mujore, tremujore dhe vjetore; dhe raporte të tjera teknike. Raportimet dorëzohen në formatin e paracaktuar elektronik në sistemin “AMF In-Reg�. Kërkesat e raportimit financiar për shoqëritë e sigurimeve 62. Sipas nenit 5 të Ligjit për Kontabilitetin, shoqëritë e sigurimit duhet të zbatojnë SNRF-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Neni 126 i Ligjit për Sigurimet thotë se shoqëritë e sigurimit duhet t’i mbajnë llogaritë kontabël dhe të përgatitin raportet financiare në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe SNRF-të për qëllime të auditimit ligjor. Sipas nenit 111 të po të njëjtit ligj, pasqyrat financiare të konsoliduara duhet të hartohen për shoqëritë e sigurimeve me një ose më shumë shoqëri të kontrolluara.62 Auditimi ligjor dhe format e tjera të sigurimit të pavarur 63. Të gjitha shoqëritë e sigurimit duhet të bëjnë auditim të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Sipas Ligjit për Sigurimet, edhe pasqyrat individuale, edhe ato të konsoliduara, duhet të auditohen. Rregullorja nr.38/2015 e AMF-së përcakton termat kryesore të referencës për audituesin ligjor. Audituesi duhet të raportojë në letrën për drejtimin një vlerësim mbi përputhshmërinë me rregullat e administrimit të rrezikut, mjaftueshmërinë e sistemit të kontrollit të brendshëm, mjaftueshmërinë e sistemit të teknologjisë së informacionit dhe vlerësim mbi rregullsinë dhe cilësinë e raporteve financiare periodike. Gjithashtu, kërkohet edhe një raport aktuarial mbi vlerësimin e mjaftueshmërisë së provigjoneve teknike. Komiteti i auditimit duhet të propozojë audituesin e jashtëm dhe 59 Në bazë të Ligjit për Sigurimet, neni 111, pika 5, AMF ka nxjerrë Rregulloren nr.34, datë 05/2015, të ndryshuar më pas, ku parashikohen raportimet periodike rregullatore të shoqërive të sigurimit/risigurimit. 60 Raporti FSAP për Shqipërinë, Raportimi financiar në sektorin e shoqërive tregtare, Dokument Teknik, Shkurt 2014. 61 Sipas kërkesave të Rregullores nr.34/2015 të BSH-së, të ndryshuar. 62 Kjo kërkesë përcaktohet edhe në Ligjin nr.25/2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare�, neni 12. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 34 shqyrtojë dhe monitorojë pavarësinë e shoqërisë audituese63. Vendimi përfundimtar për emërimin/largimin e firmës së auditimit merret nga asambleja e përgjithshme/asambleja e aksionarëve e shoqërive të sigurimit. 64. AMF duhet të miratojë emërimin dhe çdo ndryshim të mëpasshëm të audituesit ligjor të shoqërisë së sigurimit dhe risigurimit. AMF ka vendosur kriteret64 në një rregullore më vete për përzgjedhjen e audituesve ligjorë, përfshirë përvojën profesionale dhe kërkesat etike për shoqërinë e auditimit, partnerët dhe personelin profesional të saj. Në të njëjtën rregullore përcaktohen procedura dhe dokumentacioni për miratimin e audituesit ligjor nga AMF-ja. Shoqëritë duhet të njoftojnë dhe të marrin miratim paraprak nga AMF-ja kur të duan të zëvendësojnë audituesin ligjor65. AMF kërkon që shoqëritë e sigurimit të emërojnë shoqëri auditimi/partnerë auditimi që kanë aftësi dhe përvojë të mjaftueshme mbi shoqëritë e sektorit financiar të cilat zbatojnë SNRF.66 Shoqëria e auditimit duhet të ketë aftësi të vërtetuara të kompetencës në shërbime aktuariale.67 Në bazë të ligjit, duhet të ketë rotacion 4-vjeçar të shoqërisë së auditimit ose të partnerëve të auditimit, me një periudhë pushimi prej dy vjetësh.68 65. Shërbimet jo të sigurisë që ofron audituesi ligjor nuk janë shprehimisht të rregulluara. Por audituesi ligjor respekton kërkesat për pavarësinë të parashikuara në Ligjin për Auditimin. Ligji veçanërisht përcakton se nëse shoqëria e auditimit ka marrë tarifa auditimi sa 50% ose më shumë të të ardhurave totale nga shoqëria e sigurimit, e njëjta shoqëri auditimi nuk mund të angazhohet për auditimin ligjor të vitit të ardhshëm.69 Komitetet e auditimit dhe monitorimit të riskut 66. Shoqërive të sigurimit u kërkohet të ngrenë komitet auditimi të përbërë nga të paktën tre anëtarë. Rregullorja nr.153/2014 e AMF-së rregullon emërimin dhe funksionimin e komitetit. Komiteti i auditimit raporton përpara këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës dhe easiston këtë të fundit në procesin e vendimmarrjes dhe të mbikëqyrjes. Komiteti i auditimit monitoron proceset e raportimit financiar, vlerëson integritetin e pasqyrave financiare, monitoron mjaftueshmërinë dhe efektivitetin e sistemit të kontrolleve të brendshme, proceseve të projektuara për të siguruar pajtueshmërinë me kërkesat ligjore dhe rregullatore dhe punën e auditimit të brendshëm si dhe propozon audituesin e jashtëm. 67. Ligji për Sigurimet nuk i përjashton shprehimisht anëtarët ekzekutivë të këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës nga të qenët anëtarë të komitetit të auditimit, gjë që 63 Ligji për Sigurimet, nr.52/2014, neni 26. 64 Rregullore nr.37/2015 e AMF-së, ndryshuar në 2018. 65 Rregullore nr.37/2015 e AMF-së, ndryshuar në 2018, neni 8. 66 Rregullore nr.37/2015 e AMF-së, ndryshuar në 2018. 67 Rregullore nr.37/2015 e AMF-së, ndryshuar në 2018. 68 Ligji për Sigurimet, nr.52/2014, neni 123. 69 Ligji për Sigurimet, nr.52/2014, neni 124. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 35 nuk është në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE-së.70 Ndërkohë që anëtarët që janë të pavarur nga njësia ekonomike e audituar mund të emërohen, kjo nuk është kërkesë në bazë të ligjit. Jo vetëm që u lejohet anëtarëve ekzekutivë të këshillit të jenë anëtarë të komitetit të auditimit, por ligji nuk përjashton shprehimisht që komiteti i auditimit të përbëhet tërësisht nga këshilli administrativ/mbikëqyrës. Anëtarët e komitetit të auditimit që nuk janë në këshillat e administrimit/mbikëqyrjes emërohen nga këshilli i administrimit/mbikëqyrjes për një periudhë trevjeçare, me mundësi riemërimi. Mandati i anëtarëve që janë edhe në këshill të administrimit/mbikëqyrjes nuk mund të jetë më shumë se tre vjet, me të drejtën për t’u rizgjedhur. Të paktën një nga anëtarët e komitetit të auditimit duhet të ketë njohuri në kontabilitet dhe auditim (me më shumë se 3 vjet përvojë). Komiteti i auditimit mund të asistohet nga ekspertë të jashtëm, për ushtrimin e funksioneve të tij. AMF ka në plan ta rishikojë Ligjin për Sigurimet për ta harmonizuar me Direktivën e Auditimit të BE-së. Depozitimi/Publikimi i Pasqyrave Financiare 68. Shoqërive të sigurimit u kërkohet t’i depozitojnë pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme pranë AMF-së brenda katër muajve pas fundit të vitit fiskal (brenda datës 30 Prill të çdo viti). Një kopje e raportimit të auditimit dhe letrës për drejtimin duhet të dorëzohet brenda 15 ditëve kalendarike nga data e marrjes së tyre, por jo më vonë se data 30 Prill. Pasqyrat financiare vjetore të paaudituara të shoqërive të sigurimit dhe risigurimit duhet të depozitohen pranë AMF-së jo më vonë se tre muaj dhe katër muaj, përkatësisht, nga fundi i vitit. Nëse shoqëria e sigurimit përgatit llogari të konsoliduara, raporti i mësipërm depozitohet jo më vonë se data 31 Maj e vitit pasardhës. 69. Shoqëritë e sigurimit duhet të publikojnë raport të plotë vjetor përfshirë pasqyrat financiare, opinionin e auditimit, raportin e drejtimit dhe analizën e performancës. Neni 128 i Ligjit për Sigurimin kërkon që raporti vjetor të publikohet në faqen e shoqërisë së sigurimit jo më vonë se gjashtë muaj nga fundi i vitit fiskal. Kërkesat minimale të raportit të auditimit jepen në Rregulloren nr.110/2017 të AMF-së. Shqyrtimi që u ka bërë ROSC A&A pasqyrave financiare të një shoqërie sigurimi vëren se raportet vjetore nuk i përfshinin plotësisht shënimet shpjeguese të pasqyrave financiare të hartuara në përputhje me SNRF-të. Monitorimi dhe zbatimi - raportimi financiar 70. AMF ka detyrën e rregullimit dhe mbikëqyrjes së shoqërive të sigurimit. AMF vendos standardet rregullatore dhe kryen aktivitetet e rregullta të mbikëqyrjes. Aktivitetet e mbikëqyrjes në sektorin e sigurimit përmblidhen në kapitullin mbi sigurimin të raportit vjetor 70 Ligji për Sigurimet, nr.52/2014, neni 26, pika 1, kërkon që shumica e anëtarëve të jenë anëtarë joekzekutivë të këshillit të administrimit. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 36 të mbikëqyrjes të AMF-së, i cili publikohet në faqen e AMF-së. Raporti i publikuar nuk përmban konstatimet e hollësishme të shqyrtimit që u është bërë pasqyrave financiare. 71. Drejtoria e Mbikëqyrjes së Tregut të Sigurimeve në AMF kryen mbikëqyrjen në vend dhe nga zyra të të gjitha shoqërive dhe grupeve të sigurimit. Monitorimi rregullator kryhet përmes platformës së raportimit elektronik (AMF In-Reg) dhe fokusohet te kriteret e aftësisë paguese, mjaftueshmërisë së kapitalit dhe treguesit të aktiveve në mbulim të provigjoneve teknike. Shqyrtimi i cilësisë së pasqyrave financiare sipas SNRF-ve nuk është ende normë, por AMF mbështetet në gjetjet e audituesve dhe aktuarëve. Kur zbulohet shkelje e kërkesave për aftësinë paguese, vendosen sanksione. Këto mund të përfshijnë kërkesën për të zbatuar një plan veprimi që siguron nivelin e garantuar të fondeve, ndalimin për të nënshkruar kontrata të reja sigurimi në një ose disa kategori sigurimi, ndalimin për të kryer lloje të caktuara transaksionesh, përfshirë edhe transaksionet me palët e lidhura, mbikëqyrjen ligjore ose, si masë e fundit, heqjen e licencës së ushtrimit të aktivitetit. Drejtimi i brendshëm i shoqërisë 72. Shoqërive dhe grupeve të sigurimit dhe risigurimit u kërkohet të zbatojnë kërkesat për drejtimin e brendshëm të vendosura nga AMF.71 Ligji për Sigurimet, Seksioni II, për administrimin e shoqërive të sigurimit, përcakton strukturën e drejtimit të brendshëm, ndërsa neni 17 përcakton kërkesat për aftësinë dhe përshtatshmërinë e aksionarëve, anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, administratorit, kontrollorit ose funksionarëve të tjerë kryesorë. Në këtë aspekt, AMF rregullon emërimin dhe riemërimin e anëtarëve të këshillit të administrimit dhe këshillit mbikëqyrës. Po kështu, Rregullorja nr.135/2014 e AMF-së përcakton parimet dhe kriteret kryesore të kuadrit të kontrollit të brendshëm për administrimin e përgjegjshëm dhe efikas, kërkesat për një sistem efektiv të administrimit të riskut dhe kërkesat për sistemet informatike. Një dokument tjetër rregullon funksionin e auditimit të brendshëm. 73. Ligji për Sigurimet parashikon pasojat e mospërputhshmërisë me rregullat për menaxhimin e riskut, kontrollit të brendshëm dhe kontabilitetit dhe raportimit financiar. Zbatimi i kërkesave për drejtimin e brendshëm monitorohet nëpërmjet funksionit të mbikëqyrjes dhe gjetjet dhe masat korrigjuese ndiqen në kohën e duhur. 74. Sipas Ligjit për Kontabilitetin, raporti vjetor i shoqërive të sigurimit duhet të përfshijë një raport jo-financiar dhe një raport për drejtimin e brendshëm të shoqërisë. Raporti jo- financiar duhet të përmbajë informacionet e nevojshme për të kuptuar më mirë zhvillimin e shoqërisë, ecurinë e saj, pozicionin dhe ndikimin social dhe mjedisor të aktivitetit të saj, përfshirë edhe fushën antikorrupsion dhe mitëmarrjen. Raporti për drejtimin e shoqërisë duhet të përfshijë informacione lidhur me drejtimin e shoqërisë së sigurimit, përfshirë kodin e drejtimit të brendshëm, praktikat e drejtimit që ndiqen përtej kërkesave ligjore, përbërjen 71 Rregullore nr.137/2015. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 37 dhe funksionet e organeve drejtuese dhe mbikëqyrëse dhe një përshkrim të politikave dhe procedurave për emërimin e organeve drejtuese dhe mbikëqyrëse. Raportet financiare të shoqërive të sigurimit bazohen në SNRF, por këto pasqyra financiare mund të mos japin të gjitha informacionet e kërkuara. AMF e ka përmirësuar kuadrin e raportimit rregullator, që siguron njëtrajtshmëri në raportimin që bëjnë siguruesit. Është praktikë e mirë të jepet informacion i mjaftueshëm financiar dhe rregullator në një raport të vetëm. Ligji për Sigurimet nuk i përjashton shprehimisht anëtarët ekzekutivë të këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës nga të qenët anëtarë të komitetit të auditimit. SEKTORI I FONDEVE TË INVESTIMEVE 75. Megjithëse fondet e investimit të krijuara relativisht rishtazi kanë ndihmuar në diversifikimin e pronësisë së letrave me vlerë të qeverisë në sistemin financiar, rritja e shpejtë e tyre mund të përbëjë një risk më të lartë të sistemit në vend. Sektori i fondeve të investimit, i lindur në vitin 2012, është rritur me shpejtësi të madhe, duke arritur 66 miliardë lekë në vlerë të aktiveve neto në fund të muajit dhjetor 2018. Numri i investitorëve në treg është rritur me 7 për qind në 2017, por ka rënë me 7,5 për qind gjatë vitit 2018, në rreth 29.000 investitorë (vetëm 6 janë subjekte juridike). Hë për hë, pesë fonde investimi ushtrojnë aktivitet në treg, ku më i madhi syresh zë 71 për qind të tregut. Në treg mbizotërojnë investimet në obligacione shtetërore (61,3 për qind), brenda dhe jashtë Shqipërisë. Dy shoqëri të licencuara të administrimit të fondeve administrojnë si fonde të pensionit vullnetar, ashtu edhe fonde të investimit, ndërsa një administron vetëm fonde të pensionit vullnetar. Një shoqëri e re e administrimit të fondeve është licencuar së fundmi nga AMF-ja. Mungesa e një tregu të afirmuar dytësor për letrat me vlerë të qeverisë përbën një risk kyç për sektorin e fondeve të investimeve në rast se një numër i madh mbajtësish kuotash ushtrojnë në të njëjtën kohë të drejtën e shlyerjes së kuotave. Ky risk likuiditeti mund të ishte problem edhe për sektorin bankar, duke qenë se ky treg dominohet nga banka. 76. Struktura e tregut të fondeve të investimeve më 31 Dhjetor 2018 konsiston në pesë fonde investimesh, të cilat paraqiten në Tabelën 4. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 38 Tabela 4. Shoqëritë e fondeve të investimeve në Shqipëri, 31 Dhjetor 2018 Totali i Fondi i Administruesi # aseteve neto Licenca Depozitari investimeve i fondit (në mln lekë) 1 Raiffeisen 47.624 Vendim Bordi i Raiffeisen First Prestige AMF-së nr.180, Invest sh.a. Investment Investment datë Bank sh.a Fund 13.12.2011 2 Raiffeisen 10.309 Vendim Bordi i Raiffeisen First Invest Euro AMF-së nr.135, Invest sh.a. Investment Investment datë Bank sh.a Fund 26.09.2012 3 Raiffeisen 6.118 Vendim Bordi i Raiffeisen First Vizion AMF-së nr.143, Invest sh.a. Investment datë Bank sh.a 30.07.2018 4 Credins 1.956,5 Vendim Bordi i Credins Invest American Premium AMF-së nr.86, sh.a Bank of Investment datë Investments Fund 30.05.2016 sh.a. 5 WVP Top 77,9 Vendim Bordi i WVP Fund First Invest AMF-së nr.14, Management Investment datë Tirana sh.a Bank sh.a 31.01.2018 Gjithsej 66.086,5 Rregullimi i sektorit të fondeve të investimeve 77. AMF-së i jep të drejtë ligji të përcaktojë se si duhen hartuar raportet financiare të fondeve të investimeve për qëllime rregullatore. Mbikëqyrja e tregut të fondit të investimeve bëhet nga AMF në bazë të Ligjit nr.9572, datë 3.7.2006 “Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare�, i ndryshuar, dhe të Ligjit nr.10 198, datë 10.12.2009 “Për sipërmarrjet e investimeve kolektive�, si edhe në bazë të akteve nënligjore. AMF ka hartuar projekt-legjislacion të ri për fondet e investimeve, i cili pritet të miratohet gjatë vitit 2019, ku përfshihet edhe futja e kërkesave të reja më të përmirësuara për raportimin rregullator dhe veprimtaritë e Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 39 mbikëqyrjes. Në pjesët në vijim përshkruhen kërkesat e parashikuara në legjislacionin ekzistues. 78. Shoqëritë e administrimit të fondeve hartojnë raporte financiare periodike për qëllime rregullatore në bazë të kërkesave të Rregullores nr.127, datë 06.10.2011 (ndryshuar më pas në vitet 2015-2018). Këto raporte financiare hartohen në bazë të SNRF-ve. Raportet financiare tremujore për i. shoqëritë e administrimit të fondeve dhe ii. çdo fond investimi që administrojnë duhet t’i dorëzohen AMF-së me një format të standardizuar, jo më vonë se 15 ditë kalendarike pas fundit të tremujorit. Nuk ka një platformë raportimi elektronik; përdoret raportim me tabela, të dorëzuara me postë elektronike, shoqëruar me versionin PDF. Lloje të tjera raportimi janë raportet e mbikëqyrjes, si vlerësimi i aktiveve dhe pasiveve, kuotat e emetuara dhe treguesit e pasqyrave financiare për fondet e investimit (sipërmarrjet e investimeve kolektive), kapitali fillestar dhe mjaftueshmëria e kapitalit për shoqëritë e administrimit të fondeve dhe raportet statistikore për veprimtarinë e fondeve të investimeve dhe transaksionet vjetore me palët e lidhura si pjesë e pasqyrave financiare. AMF ka filluar ngritjen e një platforme raportimi elektronik për fondet e pensionit vullnetar dhe fondet e investimeve. Kërkesat e raportimit financiar për fondet e investimeve 79. Neni 20 i Ligjit për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive i detyron shoqëritë e administrimit t’i mbajnë llogaritë kontabël dhe të përgatitin raportet financiare në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe SNRF-të për qëllime të auditimit ligjor. I njëjti nen thotë se pasqyrat financiare të konsoliduara duhet të hartohen për shoqëritë me një ose më shumë shoqëri të kontrolluara. Kjo kërkesë është e harmonizuar me nenin 12 të Ligjit për Kontabilitetin dhe me nenin 5 që u kërkon drejtuesve të shoqërive që bien në përkufizimin e NJEIP-ve sipas nenit 2, pika 23, të Ligjit për Auditimin, të zbatojnë SNRF-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Por, Ligji për Kontabilitetin nuk kërkon hartimin e pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme për fondet e investimeve, duke qenë se nuk konsiderohen njësi ekonomike në përkufizimin e të njëjtit ligj. Rregullorja nr. 127, datë 6.10.2011, e AMF-së (e ndryshuar më 2015, 2017 dhe 2018) përcakton kërkesat për raportimin financiar të shoqërive të administrimit dhe të fondeve të investimeve, përkatësisht në seksionin III dhe seksionin IV. Në bazë të rregullores, hartohen dy paketa pasqyrash financiare vjetore. i. pasqyra financiare për qëllime të përgjithshme në bazë të SNRF-ve për shoqëritë e administrimit (individuale dhe të konsoliduara) dhe ii. pasqyra financiare vjetore të fondeve të investimeve në bazë të SNRF-ve (për fondet individuale dhe të konsoliduara). Kjo rregullore përcakton përmbajtjen minimale të detyrueshme të pasqyrave financiare vjetore dhe parashikon formatin e pasqyrave financiare që duhet përdorur për këtë raportim. Shoqërive të administrimit u kërkohet të hartojnë pasqyrën e flukseve monetare duke përdorur metodën indirekte për fondet e investimeve. Por, mund të zgjedhin midis metodës direkte dhe indirekte, në rastin e pasqyrave të tyre financiare. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 40 Auditimi ligjor dhe format e tjera të sigurimit të pavarur 80. Të gjitha shoqëritë e administrimit të fondeve duhet të bëjnë auditim të pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Sipas Ligjit për Kontabilitetin, edhe pasqyrat individuale, edhe ato të konsoliduara, duhet të auditohen. Rregullorja nr.89/201672 e AMF-së përcakton termat kryesore të referencës për audituesin ligjor. Audituesi duhet të raportojë në letrën për drejtimin mbi mjaftueshmërinë e sistemit të kontrollit të brendshëm, mjaftueshmërinë e sistemit të teknologjisë së informacionit, një vlerësim mbi cilësinë dhe mjaftueshmërinë e procedurave të brendshme dhe të zbatimit të tyre dhe një vlerësim mbi rregullsinë dhe cilësinë e raporteve financiare periodike. Vendimi për emërimin/largimin e firmës së auditimit merret nga asambleja e përgjithshme/asambleja e aksionarëve e shoqërive të administrimit. 81. AMF duhet të miratojë emërimin dhe çdo ndryshim të mëpasshëm të audituesit ligjor të shoqërisë së administrimit. Rregullorja nr.89/2016 e AMF-së (e ndryshuar më 2018) përcakton kriteret për përzgjedhjen e audituesve ligjorë, përfshirë përvojën profesionale dhe kërkesat etike për firmën e auditimit, partnerët dhe personelin profesional të saj. Në nenin 7 të së njëjtës rregullore përcaktohen procedura dhe dokumentacioni për miratimin e audituesit ligjor nga AMF-ja. Shoqëritë duhet të njoftojnë dhe të marrin miratim paraprak nga AMF-ja kur duan të zëvendësojnë audituesin ligjor. AMF kërkon që shoqëritë e administrimit të emërojnë shoqëri auditimi/partnerë auditimi që kanë aftësi të mjaftueshme në raport me shoqëri të sektorit financiar të cilat zbatojnë SNRF. Në bazë të kësaj rregulloreje, duhet të ketë rotacion 4-vjeçar të shoqërisë së auditimit ose të partnerëve të auditimit, me një periudhë pushimi prej dy vjetësh. Ligji për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive (Neni 22, pika 4) i kërkon audituesit të informojë AMF-në për shkaqet që kanë çuar në përfundimin e kontratës së auditimit për çdo çështje për të cilat audituesi vjen në dijeni që mund të dëmtojnë aftësinë e shoqërisë administruese për të zbatuar kërkesat e ligjit. 82. Shërbimet jo të sigurimit që ofron audituesi ligjor nuk janë shprehimisht të rregulluara. Por gjithësesi, audituesi ligjor respekton kërkesat për pavarësinë të parashikuara në Ligjin për Auditimin. Komitetet e auditimit dhe monitorimit të riskut 83. Kuadri i tanishëm ligjor për fondet e investimeve nuk ka parashikuar kërkesa specifike për shoqëritë administruese të fondeve. Shoqërive administruese të fondeve u kërkohet të themelohen si shoqëri aksionare, ku shumica e aksioneve të zotërohen nga banka ose institucione financiare (neni 10 i Ligjit për Shoqëritë e Investimeve Kolektive). Këto subjekte kanë strukturë drejtimi me një nivel, që konsiston në këshillin e administrimit i cili përfshin 72 Rregullore nr. 89, datë 27.6.2016 "Për kriteret dhe kërkesat për miratimin e shoqërisë audituese të shoqërive administruese të sipërmarrjeve të investimeve kolektive dhe shoqërive administruese të fondeve të pensionit vullnetar", ndryshuar më 30.07.2018. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 41 edhe anëtarë ekzekutivë. Neni 46 i Ligjit të ndryshuar për Auditimin u kërkon të gjitha NJEIP- ve, përfshirë edhe shoqëritë e administrimit të fondeve, të krijojnë komitet auditimi. Por, kërkesa për të pasur komitet auditimi nuk është zbatuar ende, deri në këtë moment, për shoqëritë e fondeve të investimeve. Depozitimi/publikimi i pasqyrave financiare 84. Shoqërive të administrimit të fondeve u kërkohet t’i depozitojnë pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme dhe pasqyrat financiare vjetore të audituara të fondeve të investimeve pranë AMF-së brenda katër muajve pas fundit të vitit fiskal. Në bazë të kërkesave të Rregullores nr.127, datë 06.10.2011 (ndryshuar më pas në vitet 2015-2018) për përmbajtjen e detyrueshme, afatet dhe formën e raporteve, kërkesat për depozitimin e pasqyrave financiare vjetore pranë AMF-së janë si vijon: Tabela 5. Kërkesat për raportim dhe publikim të shoqërive të administrimit # Emërtimi Institucioni Forma Afati 1 Pasqyrat financiare AMF Tabelë në Excel dhe Jo më vonë se vjetore jo të PDF data 15 Janar e audituara vitit pasardhës 2 Pasqyrat financiare AMF Letra zyrtare, në Jo më vonë se të audituara, format të shtypur data 30 Prill e vitit opinioni i auditimit pasardhës Tabelë në Excel dhe dhe letra e drejtimit PDF, nëse ka ndryshime nga pika 1, më lart 3 Raporti vjetor AMF Letra zyrtare, në Jo më vonë se format të shtypur data 30 Prill e vitit pasardhës 4 Pasqyrat financiare AMF Letra zyrtare, në Nuk përcaktohet të konsoliduara të format të shtypur audituara, nëse e kërkon legjislacioni 5 Pasqyrat financiare Autoriteti Dorëzim elektronik Jo më vonë se të audituara tatimor dhe depozitim në data 30 Mars e (individuale) PDF vitit pasardhës Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 42 Tabela 5. Kërkesat për raportim dhe publikim të shoqërive të administrimit # Emërtimi Institucioni Forma Afati 6 Pasqyrat financiare QKB Dorëzim elektronik Jo më vonë se të audituara, (të dhe depozitim në data 31 Korrik e konsoliduara nëse e PDF vitit pasardhës kërkon legjislacioni) Tabela 6. Kërkesat për raportim dhe publik për fondet e investimeve # Emërtimi Institucioni Forma Afati 1 Pasqyrat financiare AMF Tabelë në Excel dhe Jo më vonë se vjetore jo të PDF data 15 Janar e audituara vitit pasardhës 2 Pasqyrat financiare AMF Letra zyrtare, në Jo më vonë se të audituara, format të shtypur data 30 prill e opinioni i auditimit vitit pasardhës Tabelë në Excel dhe dhe letra e drejtimit PDF, nëse ka ndryshime nga pika 1, më lart 3 Raporti vjetor AMF Letra zyrtare, në Jo më vonë se format të shtypur data 30 Prill e vitit pasardhës 4 Pasqyrat financiare AMF Letra zyrtare, në Jo më vonë se të konsoliduara të format të shtypur data 30 Qershor e audituara, nëse e vitit pasardhës kërkon legjislacioni 85. Shoqërive të administrimit u kërkohet të publikojnë pasqyrat financiare vjetore të audituara për çdo fond investimi dhe pasqyrat financiare vjetore të konsoliduara. Këto raporte duhet të publikohen jo më vonë se afatet e treguara më lart: 30 Prill për pasqyrat financiare individuale të fondeve të investimeve dhe 30 Qershor për pasqyrat financiare të konsoliduara. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 43 Monitorimi dhe zbatimi - raportimi financiar 86. AMF ka detyrën e rregullimit dhe mbikëqyrjes së shoqërive të sipërmarrjeve të investimeve kolektive, shoqërive të administrimit të fondeve dhe depozitarëve. AMF vendos standardet rregullatore dhe është përgjegjëse për kryerjen e aktiviteteve të mbikëqyrjes. 87. Me mbështetje nga asistenca teknike me fonde të donatorëve, AMF ka punuar për ta fuqizuar kuadrin ligjor dhe rregullator dhe kapacitetet për zbatim. Projekti më i madh i asistencës teknike “Fuqizimi i Kapaciteteve Mbikëqyrëse të AMF-së me fokus në zhvillimin e tregut të kapitali� përfundoi më 31 Mars 2019. Financuar me fonde të Sekretariatit Shtetëror Zviceran për Çështjet Ekonomike, një aspekt i këtij projekti ishte edhe mbështetja që AMF të fuqizonte kapacitetet për të mbikëqyrur sektorin e fondeve të investimeve. Projekti ishte thelbësor për përmirësimin e të menduarit strategjik në AMF lidhur me zhvillimin e tregjeve, përcaktimin e formës së organizimit institucional, përmirësimin e kapaciteteve teknike të personelit, hartimin e legjislacioneve të reja themelore për fondet e investimeve dhe tregjet e kapitalit, si edhe zhvillimin e një qasjeje të re me bazë riskun për mbikëqyrjen e fondeve të investimeve. AMF ka hartuar tashmë një strategji pesëvjeçare për zhvillimin e tregjeve nën mbikëqyrje, përfshirë sektorin e fondeve të investimeve, dhe ka nevojë për mbështetje të vazhdueshme, sidomos për i. zbatimin e kuadrit ligjor, ii. bërjen e përmirësimeve të mëtejshme të kapaciteteve operacionale dhe profesionale, iii. rritjen e aftësive në mbikëqyrje dhe iv. mbështetjen e zhvillimit të tregjeve nën mbikëqyrje. Një projekt pasues do të fokusohet në fuqizimin e mëtejshëm të mbikëqyrjes me bazë riskun që kryen AMF-ja, përfshirë edhe zhvillimin e raportimit rregullator në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Drejtimi i brendshëm i shoqërisë 88. Shoqërive të administrimit të fondeve të investimit u kërkohet të zbatojnë kërkesat për drejtimin e brendshëm të vendosura në ligj dhe të detajuara nga AMF. Seksioni II i Ligjit për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive parashikon strukturën e drejtimit të brendshëm të shoqërive të administrimit të fondeve. Neni 18 përcakton kërkesat për aftësinë dhe përshtatshmërinë e aksionarëve, anëtarëve të këshillit të administrimit, audituesit dhe funksionarëve të tjerë kryesorë, ndërsa neni 17 vendos kërkesat minimale për anëtarët e këshillit të administrimit. Por, ndryshe nga shoqëritë e sigurimeve, AMF nuk ka nxjerrë akt nënligjor më vete ku të detajojë kriteret për emërimin e anëtarëve të këshillit. Ligji dikton kriteret minimale për anëtarët e këshillit, si të jenë të paktën dy anëtarë ekzekutivë të këshillit të cilët të kenë të paktën tre vjet përvojë profesionale në një institucion financiar, të kenë qenë anëtar të organeve drejtuese ose të jenë këshilltarë të licencuar në investime. Rregullorja nr.110 e AMF-së, datë 19.7.2016 "Për administrimin e riskut të shoqërisë administruese të sipërmarrjeve të investimeve kolektive" përcakton parimet dhe kriteret kryesore të kuadrit të kontrollit të brendshëm për administrimin e përgjegjshëm dhe efikas, kërkesat për një sistem efektiv të administrimit të riskut dhe kërkesat për sistemet Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 44 informatike. Shoqërive të administrimit u kërkohet të zbatojnë kodin e sjelljes të përcaktuar në Rregulloren nr. 131, datë 6.10.2011, të AMF-së (përditësuar më 2015). Në bazë të kësaj rregulloreje, shoqëritë e administrimit duhet të ngrenë një njësi përputhshmërie së cilës t’i ngarkohet detyra e monitorimit dhe vlerësimit të përputhshmërisë së operacioneve me aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi. 89. Ligji për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive parashikon pasojat e mospërputhshmërisë me rregullat për menaxhimin e riskut, kontrollit të brendshëm dhe kontabilitetit dhe raportimit financiar. Zbatimi i kërkesave për drejtimin e brendshëm monitorohet nëpërmjet funksionit të mbikëqyrjes dhe gjetjet dhe masat korrigjuese ndiqen në kohën e duhur. Në bazë të rregulloreve ekzistuese, shoqërive të administrimit nuk u kërkohet të bëjnë raport vetëvlerësimi mbi përputhshmërinë. Por, mendohet që një kërkesë e tillë të futet në kuadrin e ri ligjor. Në varësi të rëndësisë së shkeljes, sanksionet mund të shkojnë nga vërejtje me paralajmërim deri në heqje të licencës së aktivitetit73. Nuk ka ende një platformë raportimi elektronik për shoqëritë e fondeve të investimeve, ndryshe nga shoqëritë e sigurimeve. Megjithëse raportimi financiar për qëllime të përgjithshme për këto shoqëri nuk përcaktohet në Ligjin për Kontabilitetin, parashikohet në Ligjin për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive dhe në aktet nënligjore të AMF-së se këto shoqëri duhet t’i hartojnë pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme në bazë të SNRF-ve. Kuadri ligjor për fondet e investimeve nuk ka parashikuar kërkesa specifike për komitetin e auditimit. Megjithëse Ligji për Auditimin u kërkon të gjitha NJEIP-ve, përfshirë edhe shoqëritë e administrimit të fondeve, të krijojnë komitet auditimi, kjo kërkesë nuk është zbatuar ende. Me mbështetjen e asistencës teknike me fonde të donatorëve, AMF është duke hartuar një strategji pesëvjeçare për zhvillimin e tregjeve nën mbikëqyrje (përfshirë sektorin të fondeve të investimeve), që do ta fuqizojë raportimin rregullator në përputhje me praktikën e mirë ndërkombëtare. MIKRONJËSITË, NJËSITË EKONOMIKE TË VOGLA DHE TË MESME Kërkesat e raportimit financiar 90. Të gjitha shoqëritë tregtare, pavarësisht nga forma juridike, duhet t’i hartojnë pasqyrat financiare vjetore në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe Raportimin Financiar. Shoqëritë që nuk konsiderohen si NJEIP mund të zgjedhin t’i hartojnë pasqyrat fina nciar në përputhje me SNRF-të ose në përputhje me SNK-të siç parashikohet në Ligjin për Kontabilitetin. Kërkesat e raportimit financiar për njësitë ekonomike dhe grupet raportuese varen nga klasifikimi në kategori i njësive ekonomike dhe grupeve në njësi ekonomike mikro, 73 Neni 130 i Ligjit për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 45 të vogla, të mesme dhe të mëdha, në bazë të qarkullimit, vlerës totale të aktiveve dhe numrit të punëmarrësve,74 siç tregohet në tabelën e mëposhtme. Nga audituesi ligjor kërkohet të bëjë auditim dhe të raportojë për përputhshmërinë e pasqyrave financiare vjetore në bazë të Ligjit për Kontabilitetin. Tabela 7. Përmbledhje e kërkesave të raportimit financiar për NJEMVM-të Kriteret75 Mikro Të vogla Të mesme OJQ Totali i aktiveve < 15 milionë < 150 < 750 - lekë milionë milionë lekë lekë Totali i të ardhurave < 30 milionë < 300 < 1.500 - lekë milionë milionë lekë lekë Të punësuar < 10 < 50 < 250 - PËRMBAJTJA E RAPORTEVE FINANCIARE Pasqyra e pozicionit *përmbledhëse Po Po Po financiar Pasqyra e performancës *përmbledhëse Po Po Pasqyrë aktiviteti Pasqyra e flukseve monetare Jo Jo Po Po Pasqyra e të ardhurave Jo Jo Po Jo gjithëpërfshirëse Ndryshimet në kapitalin Jo Jo Po Nuk ka aksionar Shënimet e pasqyrave *përmbledhëse Po Po Po financiare Raporti i drejtimit76 Jo Jo Po Jo77 74 Neni 4 i Ligjit për Kontabilitetin. 75 Sipas nenit 4 të Ligjit për Auditimin, nëse dy prej tri kritereve të mëposhtme janë më të vogla se vlerat e përcaktuara. 76 Neni 17 i Ligjit për Kontabilitetin. 77 Sipas nenit 17 të Ligjit për Kontabilitetin, OJQ-ve u kërkohet të hartojnë raport drejtimi nëse totali i aktiveve apo totali i të ardhurave është më i madh se 30 milionë lekë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 46 Tabela 7. Përmbledhje e kërkesave të raportimit financiar për NJEMVM-të Kriteret75 Mikro Të vogla Të mesme OJQ Raporti i drejtimit të Jo Jo Jo Jo brendshëm të shoqërisë78 Raporti i pagesave të bëra Jo Jo* Jo* Jo kundrejt sektorit publik79 Kërkesat për auditimin ligjor 91. Ndërkohë që të gjitha shoqëritë e regjistruara si shoqëri aksionare duhet t’i nënshtrohen auditimit ligjor vjetor të pasqyrave financiare, shoqëritë e regjistruara si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar duhet t’i nënshtrohen auditimit vetëm nëse zbatojnë SN RF-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare ose nëse kalojnë disa pragje të caktuara. Sipas nenit 41 të Ligjit për Auditimin, auditimi ligjor vjetor u kërkohet të gjitha shoqërive me përgjegjësi të kufizuar të cilat i hartojnë pasqyrat e tyre financiare në bazë të SKK-ve dhe të cilat gjatë dy viteve të njëpasnjëshme kalojnë dy prej tri pragjeve të mëposhtme: i. totali i aktiveve është më i madh se 50 milionë lekë, ii. totali i të ardhurave është më i madh se 100 milionë lekë, iii. numri i të punësuarve është 30. Paketa e plotë e pasqyrave financiare, siç përshkruhet më lart, përfshirë edhe raportin e auditimit kur duhet të ketë të tillë, duhet të depozitohet pranë autoriteteve tatimore dhe QKB-së, përkatësisht brenda datës 31 Mars dhe 31 Korrik të vitit pasardhës. Sipas nenit 81, pika 1, të Ligjit për Shoqëritë Tregtare, emërimi i audituesve është përgjegjësi e asamblesë së përgjithshme/aksionarit. Komitetet e auditimit dhe të monitorimit të riskut 92. Ligji i ndryshuar për Auditimin u kërkon të gjitha NJEIP-ve, pavarësisht nga madhësia80, të krijojnë komitet auditimi. Ligji për Shoqëritë Tregtare nuk kërkon në mënyrë të veçantë që komiteti i auditimit të jetë nënkomitet i këshillit mbikëqyrës, por ia lë këtë në dorë këshillit mbikëqyrës ta vendosë. Kriteret për NJEIP-të, të parashikuara me Vendimin nr. 17, datë 16.1.2019 të Këshillit të Ministrave, kanë çuar në rritje të numrit të NJEIP-ve. Për pasojë, njësi ekonomike të konsideruara si NJEIP mund të jenë edhe NJEMVM të cilat bien nën këto kritere për shkak të natyrës së veprimtarisë dhe të cilave u kërkohet të bëjnë auditim edhe pse 78 Sipas nenit 19 të Ligjit për Kontabilitetin, NJEIP-ve (jo të vogla dhe të mesme) u kërkohet të hartojnë raport të drejtimit të brendshëm të shoqërisë. 79 Sipas nenit 21 të Ligjit për Kontabilitetin, të gjitha NJEIP-ve dhe njësive të mëdha ekonomike u kërkohet të hartojnë një raport vjetor për pagesat e kryera kundrejt sektorit publik. 80 Neni 46 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 47 administrohen nga pronari i vetëm apo edhe pse madhësia e tyre nuk e justifikon nevojën për të ngritur një komitet auditimi. Monitorimi dhe zbatimi - raportimi financiar 93. Ligji për Kontabilitetin i kërkon këshillit të administrimit dhe këshillit mbikëqyrës të shoqërisë të sigurojë që pasqyrat financiare dhe raportet e drejtimit të hartohen në përputhje me legjislacionin dhe standardet në fuqi. Por, aktualisht, hartimi dhe paraqitja e pasqyrave financiare për NMVM-të orientohet më shumë drejt përputhshmërisë me legjislacionin tatimor dhe jo me standardet e kontabilitetit. Gjithashtu, pa një bursë funksionale, ka shumë pak stimuj për të pasur raportim financiar cilësor si një instrument për thithjen e investitorëve. 94. Përputhshmëria me afatet për dorëzimin e pasqyrave financiare të audituara verifikohet nga organet përgjegjëse për mbikëqyrjen e njësive ekonomike, si autoritet tatimore dhe QKB-ja. Autoritetet tatimore dhe QKB-ja zbatojnë penalitete për vonesat përtej afateve ligjore të depozitimit. Shoqëritë tregtare duhet t’i depozitojnë pasqyrat financiare më vete në autoritetet tatimore dhe QKB, duke qenë se këto dy institucione nuk i kanë sistemet të lidhura, megjithëse janë në komunikim të rregullt me njëri-tjetrin. Formati i tanishëm i depozitimit (dokumente PDF) nuk mundëson monitorim efikas të përputhshmërisë me kërkesat e raportimit. Të dhënat dhe informacionet që jepen me këtë format dokumenti nuk mund të përdoren dhe përpunohen me lehtësi për analizë të risqeve dhe trendeve. Autoritetet tatimore shqyrtojnë pasqyrat financiare për ato njësi ekonomike që përzgjidhen për kontroll në bazë të riskut të vlerësuar. Drejtoria e tatimeve, me mbështetjen e projektit EQ FINREP, ka zhvilluar instrumente dhe tabela për rakordimin e raportimit financiar për qëllime të përgjithshme (SKK dhe SNRF) me raportimin për qëllime tatimore. Por, këto instrumente ende nuk kanë filluar të përdoren në aktivitetet e përditshme të kontrollit; Inspektorët tatimorë duhet të ndjekin kërkesat gjatë kryerjes së punës së tyre, prandaj autoritetet tatimore mendojnë se fillimisht duhet të ndryshohet Ligji për Tatimin mbi të Ardhurat81. Prandaj, për të rritur harmonizimin e kuadrit fiskal dhe legjislacionin e kontabilitetit, auditimit dhe raportimit financiar do të duhet të ndryshohej Ligji për Tatimin mbi të Ardhurat. 95. Ka kërkesa minimale për dhënien e informacioneve, të përcaktuara në Ligjin për Shoqëritë Tregtare dhe në Ligjin për Kontabilitetin. NMVM-të e konsideruara si NJEIP duhet të publikojnë në faqen e tyre në internet informacionet e depozituara pranë QKB-së, përfshirë pasqyrat financiare vjetore. Në praktikë, zbatimi i këtyre kërkesave është i dobët. 81 Ligji nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat�, i ndryshuar. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 48 Ligji për Kontabilitetin dhe Ligji për Auditimin përcaktojnë nëse subjektet që nuk janë NJEIP duhet të hartojnë ose jo pasqyra financiare sipas SNRF-ve apo sipas SKK-ve, apo nëse duhet bërë ose jo auditim. Vendimi nr. 17, datë 16.1.2019 i Këshillit të Ministrave mund të bëjë që NMVM-të të konsiderohen si NJEIP për shkak të natyrës së veprimtarisë dhe të jenë objekti i kërkesës për auditim. Aktualisht, hartimi i pasqyrave financiare për NMVM- është orientuar më shumë drejt përputhshmërisë me legjislacionin tatimor dhe jo me standardet e kontabilitetit. Instrumentet e rakordimit që ndihmojnë në vendosjen e lidhjes midis raportit tatimor dhe raportit financiar të hartuar në bazë të SKK-ve nuk janë shfrytëzuar dhe fillimisht mund të jetë nevoja të ndryshohet Ligji për Tatimin mbi të Ardhurat. NDËRMARRJET SHTETËRORE Informacion i përgjithshëm mbi NSH-të 96. NSH-të themelohen në bazë të Ligjit për Shoqëritë Tregtare, ose si shoqëri aksionare (Sh.a.) ose si shoqëri me përgjegjësi të kufizuara (Sh.p.k.). Ka 99 NSH aktive,82 shumica e kapitalit të të cilave është në pronësi ose të qeverisjes qendrore (34) ose të qeverisjes vendore (65) që kanë formën juridike të “NSH-ve të komercializuara� (1 shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe 98 shoqëri aksionare). Ka edhe 30 klube futbolli të themeluara si shoqëri tregtare, kryesisht në pronësi të bashkive. Disa ndërmarrje publike rregullohen me ligjet e tyre të posaçme, si Radiotelevizioni Kombëtar dhe Autoriteti Portual i Durrësit. Këto subjekte themelohen si subjekte juridike publike dhe nuk regjistrohen në regjistrin tregtar. 97. NSH-të e komercializuara rregullohen nga Ligji për Shoqëritë Tregtare, por edhe nga Ligji për Transformimin e Ndërmarrjeve Shtetërore në Shoqëri Tregtare (Ligji për Komercializimin)83. Ligji për Komercializimin, i miratuar në vitin 1995, parashikonte që të gjitha ndërmarrjet shtetërore të transformoheshin në shoqëri aksionare ose në shoqëri me përgjegjësi të kufizuar sipas kërkesave të Ligjit për Shoqëritë Tregtare dhe përfshinte një sërë dispozitash dhe përjashtimesh që zbatohen për NSH-të. Ligji për Komercializimin përcakton Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë si përfaqësues të të drejtave të pronësisë mbi pronën shtetërore, duke u ngarkuar rol administrativ ministrive të linjës të sektorëve përkatës. Por Ligji për Komercializimin nuk e përcakton qartë dallimin dhe përgjegjësitë e ngarkuara secilit prej roleve. Këshilli i Ministrave mund të ricaktojë rolin e pronësisë ministrive të tjera ose njësive të qeverisjes vendore. Ligji për Komercializimin përcakton strukturën e drejtimit të NSH-ve dhe ngarkon Këshillin e Ministrave si organ përgjegjës për të caktuar shpërblimin për 82 Pa përfshirë 30 klubet e futbollit në pronësi të qeverisjes vendore dhe federatës së futbollit. 83 Ligji nr.7926, datë 20.4.1995, “Për transformimin e ndërmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare�, pasuar nga disa VKM për kriteret për kapitalin, statutin dhe organet drejtuese të shoqërive tregtare shtetërore. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 49 anëtarët e këshillit dhe modelin statut. Më pas nuk ka pasur ligj të ri për rregullimin e NSH- ve, prandaj dispozitat e Ligjit të Komercializimit të vitit 1995, me ndryshimet e herëpashershme, ende ndiqen nga NSH-të e reja dhe ekzistuese. Këto janë pasuar nga disa VKM dhe akte nënligjore, ku përcaktohet statuti model, organizimi i këshillit mbikëqyrës dhe bëhet rishpërndarja e përgjegjësive të përfaqësuesit të pronarit në organet e tjera shtetërore. NSH-ve u kërkohet, teorikisht, të zbatojnë edhe ligjet përkatëse tregtare të sektorit privat, si Ligji për Kontabilitetin, Ligji për Auditimin dhe Regjistri tregtar.84 NSH-të janë gjithashtu objekt i ligjeve përkatëse të sektorit publik, si Ligji Organik i Buxhetit85, Ligji për Pagat në Sektorin Publik86, Ligji për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik87, Ligji për Menaxhimin dhe Kontrollin Financiar dhe Ligji për Prokurimet Publike. 98. Aktualisht, pronësia mbi NSH-të është e shpërndarë midis Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë dhe njësive të qeverisjes vendore. Përfshirja dhe monitorimi nga ana e qeverisë bëhet në nivel të shoqërisë, nëpërmjet anëtarëve të emëruar nga qeveria në këshillin mbikëqyrës, raportimit të rregullt dhe asamblesë aksionare. Kërkesat e raportimit financiar për NSH-të 99. Mekanizmi i raportimit dhe monitorimit të NSH-ve parashikohet në aktet nënligjore. Ky ka të bëjë me a) programet vjetore të zhvillimit ekonomik, ku përfshihen parashikimet financiare dhe operacionale për vitin e ardhshëm, b) raportet tremujore për zbatimin e programit, të cilat u paraqiten njësive monitoruese të NSH-ve në qeverisjes qendrore dhe vendore dhe c) pasqyrat financiare vjetore dhe raportet e auditimit. Pasqyrat financiare dhe raportet e auditimit u dorëzohen njësive të monitorimit të NSH-ve për miratim dhe vendimmarrje mbi shpërndarjen e fitimit apo mbulimin e humbjeve. 100. Të gjitha NSH-të, pavarësisht nga forma juridike, duhet t’i hartojnë pasqyrat financiare vjetore në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin dhe Raportimin Financiar. Shoqëritë tregtare, përfshirë edhe NSH-të, i hartojnë pasqyrat financiare në përputhje me SNRF-të ose Standardet Kombëtare të Kontabilitetit në bazë të kritereve të përcaktuara në Ligjin për Kontabilitetin. Për NSH-të, si NJEIP, zbatimi i SNRF-ve përcaktohet në bazë të madhësisë.88 Me VKM 17/2019 për kriteret e NJEIP-ve, NSH-të që janë objekt auditimi tani klasifikohen si NJEIP. 84 Ligji Nr. 9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", me ndryshimet e mëpasshme. 85 Ligji Organik i Buxhetit nr.9936, datë 26.6.2008, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë�, i ndryshuar më 2012 dhe 2016. 86 Ligji nr.10 405, datë 24.3.2011, “Për kompetencat për caktimin e pagave dhe të shpërblimeve�. 87 Ligji nr. 114/2015, datë 22.10.2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik�. 88 Neni 5 i Ligjit për Kontabilitetin kërkon zbatimin e SNRF-ve për NSH-të e mëdha që kalojnë dy prej kritereve të mëposhtme: i. totali i raportuar i aktiveve është më i madh se 750 milionë lekë, ii. totali i të ardhurave është më i madh se 1,5 miliardë lekë, ose iii. numri i punonjësve është 250. Përndryshe zbatohen Standardet Kombëtare të Kontabilitetit. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 50 Kërkesat për auditimin ligjor lidhur me NSH-të 101. Të gjitha shoqëritë e regjistruara si shoqëri aksionare, përfshirë NSH-të, duhet t’i nënshtrohen auditimit ligjor vjetor të pasqyrave financiare, ndërsa shoqëritë e regjistruara si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar duhet t’i nënshtrohen auditimit vetëm nëse zbatojnë SNRF-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare ose nëse kalojnë disa pragje të caktuara 89. Paketa e plotë e pasqyrave financiare, përfshirë edhe raportin e auditimit kur duhet të ketë të tillë, duhet të depozitohet pranë autoriteteve tatimore dhe QKB-së, përkatësisht brenda datës 31 Mars dhe 31 Korrik të vitit pasardhës. 102. Sipas Ligjit për Shoqëritë Tregtare, emërimi i audituesve është përgjegjësi e asamblesë90 dhe kjo dispozitë shtjellohet më tej në statutin dhe/ose aktin themelues të NSH-së. Por, procesi i përzgjedhjes dhe emërimit të audituesve nuk është transparent. Audituesit propozohen nga njësia monitoruese e NSH-së (në Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë dhe Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë) në bazë të regjistrit publik të audituesve ligjorë, që ka IEKA, duke i kushtuar shumë pak, në mos aspak, rëndësi njohurive dhe kapacitetit teknik. Audituesi më pas emërohet nga ministri që vepron me cilësinë e aksionarit të vetëm. Gjithashtu, praktika e emërimit të audituesve që ushtrojnë aktivitet të vetëm apo i bashkimeve të disa audituesve në thuajse të gjitha NSH-të në pronësi të qeverisjes qendrore ngre pikëpyetje për zbatimin e kërkesës së Standardit Ndërkombëtar për Kontrollin e Cilësisë (ISQC) 1 për të pasur një sistem të kontrollit të cilësisë për auditimet, sidomos në NSH-të e mëdha dhe të mesme. Për pasojë, kjo praktikë ngre pikëpyetje mbi cilësinë e auditimit në përgjithësi. 103. Ka raste kur audituesi përzgjidhet nëpërmjet procedurës së prokurimit publik (kryesisht në NSH-të në pronësi të qeverisjes vendore). Ka një fokus të tepruar te konkurrimi në çmim gjatë përzgjedhjes së audituesve duke i kushtuar shumë pak, në mos aspak, rëndësi njohurive teknike të shoqërive të auditimit. Ky proces mund të shkaktojë cilësi të dyshimtë dhe rotacion të shpeshtë (shpesh vjetor) të shoqërive të auditimit, duke e kufizuar zhvillimin e njohurive të audituesve lidhur me NSH-në. 104. Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) është i vetmi institucion publik që kryen auditime të posaçme të NSH-ve sipas fushëveprimit që parashikohet në legjislacion dhe sipas llojit të auditimeve të kryera. Legjislacioni91 përcakton që të gjitha NSH-të bien në objektin e tagrit të KLSH-së. Ka një drejtori më vete për auditimin e NSH-ve në nivel qendror dhe vendor. KLSH kryen kryesisht kontrolle të përputhshmërisë, në përputhje me SNA-të dhe Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve të Kontrollit të Lartë. Nuk bëhen auditime financiare. Plani 89 Sipas nenit 41 të Ligjit për Auditimin, auditimi ligjor vjetor u kërkohet të gjitha shoqërive me përgjegjësi të kufizuar të cilat i hartojnë pasqyrat e tyre financiare në bazë të SKK-ve dhe të cilat gjatë dy viteve të njëpasnjëshme kalojnë dy prej tri pragjeve: i. totali i aktiveve është më i madh se 50 milionë lekë, ii. totali i të ardhurave është më i madh se 100 milionë lekë, iii. numri total i punonjësve është më i madh se 30. 90 Neni 81, pika 1, i Ligjit për Shoqëritë Tregtare. 91 Ligji Nr.154/2014, datë 27.11.2014 "Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit". Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 51 i kontrollit i vitit 2019 i KLSH-së përfshin nëntë auditime përputhshmërie dhe tri auditime të teknologjisë së informacionit në NSH-të kryesore. Komiteti i auditimit dhe komiteti i monitorimit të riskut 105. Nuk ekzistojnë komitetet e auditimit, të cilat luajnë rol qendror në sigurimin e kontrollit adekuat financiar dhe të cilësisë së auditimit të jashtëm. Ligji i ndryshuar për Auditimin u kërkon të gjitha NJEIP-ve, përfshirë NSH-të, të krijojnë komitet auditimi. VKM nr.17/2019 përcakton NSH-të të cilat duhen audituar si NJEIP, por kërkesa për të pasur komitet auditimi ende nuk është zbatuar. 106. Neni 13 i Ligjit nr. 114/2015, datë 22.10.2015, “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik� u kërkon të gjitha njësive ekonomike të sektorit publik të krijojnë komitet të auditimit të brendshëm. Por, për shkak të mungesës së udhëzimeve zbatuese dhe të ndjekjes në vijimësi, kjo kërkesë nuk është zbatuar ende në NSH. Nevojitet harmonizimi i Ligjit për Auditimin e Brendshëm me Ligjin për Auditimin, sidomos duke qenë se prej janarit 2019, NSH- ve u kërkohet të krijojnë komitet auditimi. 107. Statutet/aktet e brendshme të NSH-ve nuk kërkojnë krijimin e komitetit të auditimit. Bordet, sidomos në NSH-të e transformuara në shoqëri tregtare, duhet të kenë rol mbikëqyrës mbi audituesit e jashtëm, auditimin e brendshëm dhe kontrollin e brendshëm të njësisë ekonomike. VKM nr.17/2019 (shih pikën 105, më lart) u kërkon të gjitha NSH-ve që përmbushin kriteret për auditim, të kenë komitet auditimi, por kjo nuk është përfshirë ende në statutet/aktet e NSH-ve. Monitorimi dhe zbatimi - raportimi financiar 108. Çdo vit, këshilli mbikëqyrës i NSH-së ua dorëzon pasqyrat financiare të audituara njësive përkatëse monitoruese të NSH-ve në qeverisjen qendrore dhe vendore, për miratim të pasqyrave financiare nga pronari dhe për vendimmarrje mbi shpërndarjen e fitimeve ose mbulimin e humbjeve. Njësia monitoruese e NSH-së shqyrton dhe kryen analizë bazë të pasqyrave financiare. Nuk bëhet asnjë krahasim midis shifrave të audituara dhe jo të audituara në raportet financiare tremujore si pjesë e monitorimit që kryhet. Po kështu, nuk bëhet asgjë në përgjigje të shprehjes së rezervave në raportet e auditimit, ku për disa NSH opinioni i audituesit del me të njëjtat rezerva vit pas viti. Por, ka disa përjashtime, sidomos për ato NSH që zbatojnë investime të financuara nga institucionet financiare ndërkombëtare, kërkesat e të cilave për auditime cilësore dhe masat korrigjuese mbi gjetjet e auditimit janë të detyrueshme për administratorët. Arsyet bazë për monitorimin dhe zbatimin e dobët vijnë nga një ndërthurje e boshllëqeve në kuadrin ligjor sa i takon monitorimit të rregullt të ecurisë financiare të sektorit të NSH-ve (në nivel agregat dhe në nivel të shoqërisë) dhe të mungesës së aftësive të nevojshme për të shqyrtuar cilësinë e pasqyrave financiare të njësive që monitorojnë NSH-të. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 52 109. Ekzistojnë kërkesa minimale për dhënien e informacioneve për NSH-të në nivel njësie ekonomike, të përcaktuara në Ligjin për Shoqëritë Tregtare dhe Ligjin për Kontabilitetin dhe Raportimin Financiar. Të gjitha NSH-ve dhe shoqërive private (të mesme, të mëdha dhe me interes publik) u kërkohet të publikojnë në faqen e tyre informacionet që dorëzojnë pranë QKB-së, përfshirë pasqyrat financiare vjetore, raportin vjetor të ecurisë dhe raportin e auditimit, kur kërkohet të ketë të tillë. Raporti vjetor duhet të përfshijë deklaratën e drejtimit të mirë dhe të administrimit, ku të përfshihen biografitë e administratorëve dhe anëtarëve të këshillave. Në praktikë, zbatimi i këtyre kërkesave është i dobët. Në përgjithësi, NSH-të nuk i dorëzojnë rregullisht raportet vjetore pranë QKB-së. NSH-të e mëdha nuk i publikojnë gjithmonë rregullisht informacionet e kërkuara në faqen në internet, ndërsa NSH-të e vogla nuk kanë as faqe në internet të shoqërisë. 110. Kërkesat për dhënien e informacioneve në nivel të njësisë ekonomike rregullohen nga Ligji nr.119/2014, datë 18.9.2014, “Për të drejtën e informimit�. Në të parashikohen rregullat që garantojnë të drejtën e publikut për të marrë informacionet që nxjerrin dhe mbajnë autoritetet publike, përfshirë NSH-të. Ka disa lloje dokumentesh që duhet të japin njësitë ekonomike, përfshirë informacionet për njësinë ekonomike, legjislacionin e zbatueshëm dhe dokumentet e politikave, informacione mbi drejtuesit, buxhetet vjetore dhe raportet financiare, mekanizmat e mbikëqyrjes së administrimit dhe raportet. Por, ligji nuk vendos kërkesa specifike për NSH-të. Gjithashtu, organet përkatëse që monitorojnë përputhshmërinë i kanë të kufizuara njohuritë mbi NSH-të dhe mbi mënyrën se si këto kërkesa duhet të reflektohen me kuadrin e drejtimit të brendshëm të shoqërisë, e kjo ka çuar në nivel të ulët zbatimit të kërkesave të ligjit. Qeveria është duke përgatitur PVV-në e përditësuar, ku përfshihet edhe sigurimi i zbatimit të kontabilitetit dhe auditimit për sektorin e NSH-ve, që është në përputhje me kërkesat e Acquis Communautaire dhe praktikën e mirë ndërkombëtare për menaxhimin financiar dhe qeverisjen e NSH-ve dhe përputhet me programin e reformës së NSH-ve në vend. Drejtimi i brendshëm i shoqërisë 111. Struktura e shoqërisë për NSH-të, në varësi të formës juridike, përcaktohet nga Ligji për Shoqëritë Tregtare. Por, zbatohen edhe kërkesat e Ligjit për Komercializimin dhe akteve nënligjore përkatëse. NSH-ja, pavarësisht nga forma juridike, ka asamblenë aksionare, e cila funksionon si organi më i lartë vendimmarrës i shoqërisë. Asambleja luan rolin e pronarit, duke e ushtruar këtë rol kryesisht nëpërmjet votimit mbi vendimet e rëndësishme, përfshirë edhe bërjen e ndryshimeve në statut, ndryshimin e kapitalit, shpërndarjen e dividendëve ose miratimin e pasqyrave financiare; ndërsa këshillat emërohen nga aksionarët për të mbikëqyrur menaxhimin dhe për të siguruar mbrojtjen ligjore të interesave të aksionarëve. Organet drejtuese janë këshilli mbikëqyrës (me anëtarë të jashtëm vetëm) ose këshilli i administrimit dhe administratori. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 53 112. Të gjitha NSH-të, pavarësisht nga forma juridike, duhet të zgjedhin këshillin mbikëqyrës ose administrativ. NSH-të strategjike92 duhet të krijojnë këshill mbikëqyrës të përbërë nga gjashtë anëtarë, ndërsa NSH-të jo strategjike, ato të vogla dhe të mesme mund ta kenë me vetëm tre anëtarë.93 Anëtarët e këshillit emërohen nga përfaqësuesi i pronarit, zakonisht me mandat tre-katër-vjeçar (kjo caktohet me statut). Dy të tretat e anëtarëve të këshillit propozohen nga përfaqësuesi i pronarit dhe një të tretat nga ministria e linjës që mbulon sektorin. Anëtarët nuk mund të kenë konflikt interesi94 dhe nuk mund të marrin pjesë në më shumë se dy këshilla mbikëqyrës. 113. Në dallim nga kjo, për ndërmarrjet e ujësjellës-kanalizimeve, asambleja e përgjithshme emëron këshill administrimi.95 Tre anëtarë emërohen me mandat trevjeçar, dy prej anëtarëve janë të pavarur. Kërkesat mbi këshillin përcaktohen me model-statutin e miratuar për ndërmarrjet e ujësjellës-kanalizimeve. 114. Përcaktimi i numrit të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës (gjashtë për NSH strategjike dhe tre për NSH jo strategjike) pavarësisht nga madhësia apo kompleksiteti i shoqërisë, nuk konsiderohet të jetë praktikë e mirë. Përkundrazi, do të ishte mirë të parashikohej një gamë e pranueshme (për shembull, nga tre deri në nëntë), për të mundësuar një madhësi dhe përbërje këshilli që u përshtatet më mirë nevojave të shoqërisë. Anëtarët e këshillit marrin shpërblim për punën e tyre, i cili përcaktohet nga qeveria. Në përgjithësi, ka vend të konsiderueshëm për përmirësim sa i takon përbërjes së këshillit, pavarësisë, aftësisë dhe procesit të emërimit. Të gjitha NSH-ve u kërkohet t’i hartojnë pasqyrat financiare në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin, në bazë të SNRF-ve ose në bazë të SKK-ve, në varësi të madhësisë. Pas VKM 17/2019 për kriteret e NJEIP-ve, NSH-të që janë objekt auditimi tani klasifikohen si NJEIP. Për NSH-të në pronësi të qeverisjes qendrore, procesi i përzgjedhjes dhe emërimit të audituesve mund të jetë duke u kryer në mënyrë transparente me propozimin dhe emërimin nga qeverisja qendrore. Edhe në rastet kur ka proces të prokurimit publik, kriteret e përzgjedhjes i japin peshë nivelit të tarifës së auditimit dhe jo njohurive teknike. Megjithëse NSH-të tani mund të konsiderohen si NJEIP, kërkesat për krijimin e një komiteti auditimi nuk është zbatuar. 92 NSH strategjike janë NSH-të që janë pjesë e sektorëve ekonomikë strategjikë, të përcaktuar në nenin 8 të Ligjit për Investimet Strategjike. Sektorët strategjikë ekonomikë përfshijnë: a) sektorin energjetik dhe minerar, b) sektorin “Transport, infrastrukturë e komunikimeve elektronike dhe mbetjet urbane�, c) sektorin “Turizëm (Strukturat turistike)�, ç) bujqësinë dhe d) sektorin “Zonë e teknologjisë dhe zhvillimit ekonomik�. 93 VKM nr.570, datë 3.10.2018 “Për këshillat mbikëqyrës të shoqërive aksionare shtetërore�. 94 VKM nr. 570, datë 3.10.2018, “Për këshillat mbikëqyrës së shoqërive aksionare shtetërore� parashikon që i. anëtarët ekzekutivë të këshillave të shoqërive tregtare, ii. anëtarët ekzekutivë të këshillave të NSH-ve dhe iii. profesionistët e auditimit që punojnë për qeverisjen vendore dhe atë qendrore nuk mund të emërohen si anëtarë të këshillave mbikëqyrës të NSH-ve nëse ka konflikt interesi siç përkufizohet në Ligjin Nr. 9367, datë 7.4.2005, “Për parandalimin e konfliktit të interesave në ushtrimin e funksioneve publike�. 95 Vendim nr.63, datë 27.1.2016, i Këshillit të Ministrave “Për riorganizimin e operatorëve që ofrojnë shërbimin e furnizimit me ujë të pijshëm, grumbullimin, largimin dhe trajtimin e ujërave të ndotura� Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 54 PROFESIONI KONTABËL 115. Profesioni në Shqipëri është i ndarë midis kontabilistëve të miratuar dhe audituesve ligjorë. Këto dy pjesë të profesionit kanë kërkesa të veçanta, organe drejtuese të veçanta, si edhe mekanizma të veçanta monitorimi dhe kontrolli. Profesioni rregullohet në bazë të Ligjit për Auditimin, në të cilin audituesit quhen “auditues ligjorë� ndërsa kontabilistët profesionistë “kontabilistë të miratuar�. 116. Për të ushtruar profesionin, audituesi ligjor duhet të regjistrohet në regjistrin publik të audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit. Ky regjistër menaxhohet nga Komiteti i Regjistrimit pranë IEKA-s, i cili përbëhet nga përfaqësues të IEKA-s dhe të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë. Komiteti i Regjistrimit është përgjegjës për menaxhimin e regjistrit publik të audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit, përfshirë edhe audituesit e huaj dhe shoqëritë e huaja të auditimit. Ligji për Auditimin kërkon që audituesi ligjor dhe shoqëria e auditimit duhet të jetë anëtar i OPK-së, për të qenë në gjendje të ushtrojë profesionin e auditimit ligjor në Shqipëri. Angazhimet e auditimit mund të kryhen nga një grup audituesish ligjorë ose shoqërish auditimi. 117. Ligji për Auditimin parashikon se organizata profesionale e audituesve ligjorë është IEKA. Krahas dispozitave përkatëse të Ligjit për Auditimin, IEKA ka vendosur rregulla të hollësishme në statutin e tyre, që miratohen nga Ministria e Financave. IEKA është themeluar në vitin 1997.96 Prej vitit 2000 është anëtar i IFAC-ut dhe është gjithashtu anëtare e Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve Frankofonë, Federatës së Kontabilistëve dhe Federatës Evropiane të Kontabilistëve dhe Audituesve për NVM-të. 118. Organet e drejtimit të IEKA-s janë Asambleja e Përgjithshme e Anëtarëve, Këshilli Drejtues, Komiteti i Kontrollit të Brendshëm dhe Drejtori Ekzekutiv. Asambleja e Përgjithshme ka kompetencën më të lartë vendimmarrëse dhe, me votim të fshehtë, zgjedh anëtarët e Këshillit Drejtues dhe të Komitetit të Kontrollit të Brendshëm, me mandat katërvjeçar. Këshilli administron organizatën në bazë të vendimeve të Asamblesë së Përgjithshme dhe jep llogari përpara Asamblesë së Përgjithshme. Kryetari dhe Zëvendëskryetari mund të rizgjidhen për jo më shumë se dy mandate të tjera. Edhe anëtarët e Komitetit të Kontrollit të Brendshëm mund të rizgjidhen për një tjetër mandat pas një periudhe pushimi pas përfundimit të mandatit të parë. Kryetari i Këshillit Drejtues përfaqëson IEKA-n dhe ka kompetencën të mbledhë Asamblenë e Përgjithshme. Funksionimi i përditshëm i IEKA-s kryhet nga njësitë administrative nën udhëheqjen e Drejtorit Ekzekutiv. 119. Ka disa komitete të përhershme në IEKA, që janë Komiteti i Regjistrimit, Komiteti i Zhvillimit të Vijueshëm Profesional, Komiteti i Edukimit Profesional, Komiteti i Kontrollit të Cilësisë dhe Komiteti i Investigimit dhe Disiplinës. Në bazë të Ligjit për Auditimin, IEKA mund të kryejë hetime të rasteve të mospërmbushjes dhe moszbatimit të standardeve teknike dhe 96 Regjistruar pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, me Vendimin nr. 3537/1998. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 55 etikës profesionale nga ana e audituesve. IEKA ia referon rezultatet e hetimit BMP-së për shqyrtim dhe vendimmarrje mbi masat disiplinore. 120. IEKA, në bazë të Ligjit për Auditimin, financohet me të ardhurat që merr nga anëtarët, përfshirë gjobat dhe sanksionet, ofrimi i kurseve të formimit, publikimet dhe shërbimet që u ofron të tretëve. IEKA merr të ardhura edhe nga aktivet e mbajtura për investim, donacionet, grantet dhe burime të tjera. Përdorimi i këtyre fondeve rregullohet nga statuti i IEKA-s. 121. Tarifa vjetore e anëtarësisë në IEKA është relativisht e lartë dhe e krahasueshme me OPK të huaja me reputacion. Tarifa vjetore e anëtarësisë përbëhet nga një tarifë fikse, plus një tarifë të ndryshueshme për individët që e ushtrojnë profesionin dhe shoqëritë e auditimit, e llogaritur në bazë të tarifave të auditimit të arkëtuara. Tarifa fikse është 70.000 lekë (afërsisht 633 USD), ndërsa e ndryshueshme shtesë është 0,3 deri në 0,5 për qind e totalit të qarkullimit vjetor. Kandidatët dhe anëtarët auditues jo ushtrues të profesionit paguajnë një tarifë vjetore më të ulët, përkatësisht 12.000 lekë dhe 7.000 lekë. 122. Ekzistojnë shqetësime lidhur me koston e anëtarësimit dhe probleme të tjera, në një treg auditimi me tarifa mjaft të ulëta. Disa auditues ngrenë shqetësimin se duhet të paguajnë për anëtarësimin në IEKA, por të paguajnë edhe për aktivitetet e kontrollit të cilësisë të BMP-së, ndërsa tarifa e auditimit nuk është shumë konkurruese në Shqipëri. Duke qenë se nuk ka treg kapitali, auditimet më së pari bëhen për të përmbushur kërkesat e akteve ligjore dhe nënligjore ose me kërkesë të investitorëve të huaj. Me numrin e ofruesve të shërbimit që ekzistojnë në treg, klientët në përgjithësi marrin auditues me tarifa të arsyeshme (dhe, sipas pretendimeve, marrin ata auditues që janë të gatshëm të nxjerrin opinion të pëlqyeshëm auditimi). Edhe IEKA e ngre shqetësimin se anëtarët nuk duan t’i paguajnë tarifat e anëtarësimit për shkak të fitimeve të ulëta. 123. Anëtarët e Komisionit të Provimeve të Aftësisë Profesionale kanë të drejtë të marrin shpërblim fiks. Shpërblimi fiks miratohet nga BMP. 124. IEKA ka 222 anëtarë aktivë që e ushtrojnë profesionin, të ndarë në 125 persona fizikë dhe 97 auditues pranë shoqërive të auditimit. Anëtarët e kanë selinë kryesisht në kryeqytet. Vetëm 26 për qind e audituesve ndodhen jashtë Tiranës. Në fillim të vitit 2019, për t’u regjistruar në regjistër kishin bërë kërkesë 15 auditues ligjorë. Pranë IEKA-s janë regjistruar 175 kandidatë, të cilët janë duke kryer praktikën profesionale pranë audituesve ligjorë ose shoqërive të auditimit. IEKA nuk e ka tagrin për t’ia hequr licencën një anëtari në rast shkeljesh në ushtrimin e profesionit. Në këtë rast, IEKA i bën njoftim dhe rekomandim BMP-së, i cili merr vendim dhe zbaton sanksionet. 125. Sipas Ligjit për Auditimin, kontabilistët e miratuar janë profesionistë të regjistruar si anëtarë të një OPK-je, të kontraktuar nga një person juridik për të kryer shërbime të jashtme kontabiliteti. Kontabilistët e miratuar mund të kryejnë shërbime të tjera nëse këto Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 56 nuk bien ndesh me kërkesat e legjislacionit të zbatueshëm. Në Shqipëri ka tri OPK ekzistuese: IKM, SHKFSH dhe SHKM. Ligji nuk e specifikon konkretisht OPK-në përkatëse. Rregullorja nr.9/2019 e BMP-së “Për rregullimin dhe mbikëqyrjen e funksionimit të profesionit të kontabilistit të miratuar dhe organizatave të tyre profesionale� parashikon kriteret që u kërkohen OPK-ve të përmbushin në përputhje me kërkesat e IFAC-ut.97 126. Ligji për Auditimin u kërkon OPK-ve të kenë të paktën 50 anëtarë (persona fizikë ose shoqëri) të cilët ofrojnë aktivisht shërbime kontabiliteti. Deri më 31 dhjetor 2016, SHKFSH pretendonte se kishte 4.804 anëtarë dhe 312 anëtarë studentë. SHKM nuk dha shifra, ndërsa IKM kishte 937 anëtarë të plotë98. SHKFSH ka një program për anëtarët studentë; IKM nuk ka program për anëtarët studentë por i nxit studentët të regjistrohen si kandidatë për të marrë më pas titullin “Kontabilist i miratuar�. 127. IKM është themeluar në vitin 2000 dhe është anëtar jo i plotë i IFAC-ut prej vitit 2012. IKM po kërkon të jetë anëtar i plotë i IFAC-ut, me mbështetjen e BMP-së, KKK-së dhe IEKA-s për të qenë në përputhje me Deklaratën e Detyrimeve të Anëtarësimit në IFAC (SMO). Statusi i përputhshmërisë me SMO-në, siç tregohet në faqen në internet të IFAC-ut më shtator 201699, tregonte se IKM është duke zbatuar SMO 4: Kodi i Etikës, është duke shqyrtuar dhe përmirësuar SMO 1: Kontrolli i cilësisë dhe SMO 2: SNE dhe është duke menduar SMO 6: Hetimi dhe disiplinimi.100 IKM rual rol në mbështetjen për KKK-në dhe është përfshirë në procesin e futjes në zbatim të SNKSP-ve (SMO 5) dhe SNRF-ve (SMO 7). 128. IKM drejtohet nga Këshilli i Drejtimit, drejtuar nga Kryetari. Anëtarët e Këshillit të Drejtimit zgjidhen me votim nga Asambleja e Përgjithshme çdo katër vjet, me mundësi rizgjedhjeje për një tjetër mandat të njëpasnjëshëm. Anëtarësimi në Këshillin e Drejtimit është vullnetar. Operacionet e përditshme kryhen nga Drejtori Ekzekutiv, i emëruar nga Këshilli i Drejtimit dhe i mbështetur nga punonjës me orar të plotë dhe të pjesshëm. Për t’u anëtarësuar në IKM, individët duhet të kenë diplomë universitare në fushat përkatëse, tre vjet përvojë të lidhur profesionale, të kenë ndjekur kurset e kualifikimit për SNRF-të dhe SKK-të të zhvilluara nga IKM dhe të mbajnë titullin “kontabilist i miratuar�. Licenca si kontabilist i miratuar jepet nga BMP-ja. 129. Numri i anëtarëve të rinj të IKM-së ka qenë i ulët gjatë tre viteve të fundit101, ndërsa numri i anëtarëve të rinj me të drejta jo të plota ka qenë i qëndrueshëm në 170 në vit. Krahas 1.027 anëtarëve me të drejta të plota, IKM ka 1.727 anëtarë jo të plotë (kandidatë për kontabilistë të miratuar). Sipas të dhënave të vitit 2018, 232 anëtarë të plotë ofrojnë shërbime jo sigurimi. 97 Pas shqyrtimit që u ka bërë BMP-ja OPK-ve, IKM është njohur në bazë të kritereve të rregullores së BMP-së. 98 Raport vlerësimi i organizatave të profesionit kontabël duke përdorur si tregues krahasimi detyrimet e anëtarësisë dhe standardet e IFAC-ut, EQ-FINREP, mars 2018. 99 https://www.ifac.org/about-ifac/membership/members/instituti-i-kontabilist-ve-t-miratuar 100 IKM ka paraqitur informacion të përditësuar mbi progresin në lidhje me SMO-të, në muajin shtator 2019, i cili është publikuar në faqen e IFAC-ut më tetor 2019. Statusi i përditësuar mbi përmbushjen e SMO-ve qe se IKM po shqyrtonte dhe përmirësonte SMO 1, dhe po realizonte SMO 2, SMO 4 dhe SMO 6. 101 13 anëtarë të rinj në 2015 dhe 23 në 2017. Nuk ka pasur anëtarë të rinj në 2016. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 57 130. IKM financohet me tarifat e anëtarësisë, të ardhurat nga aktivitetet e formimit dhe edukimit dhe burime të tjera si materialet e trajnimit. IKM ka vështirësi në mbledhjen e tarifave të anëtarësisë. Për ushtruesit e profesionit, kjo tarifë është rreth 10.000 lekë në vit, ndërsa për jo ushtruesit e profesionit, është rreth 5.000 lekë në vit. 131. Në vitin 2018 është ngritur një komitet investigimi dhe disiplinimi, anëtarët e të cilit zgjidhen nga Këshilli i Drejtimit të IKM-së. Për të ndihmuar në arritjen e SMO 6, IKM ka ngritur një komitet investigimi dhe disiplinimi, përgjegjës për hetimin e rasteve të shkeljeve të mundshme të detyrës dhe për të rekomanduar masat disiplinore për miratim Këshillit. Sanksionet për shkeljet e detyrës mund të shkojnë nga tërheqja e vërejtjes, te regjistrimi i shkeljes në regjistrin e IKM-së, te vendosja e një mase ndëshkimore e deri te pezullimi dhe heqja e anëtarësimit në IKM. Zbatimi është parë me seriozitet edhe përpara ngritjes së komitetit të investigimit dhe disiplinimit, siç duket nga revokimi i anëtarësisë së 64 anëtarëve të plotë në 2016 nga Këshilli i Drejtimit në bazë të mospërmbushjes së kërkesave. 132. BMP po u bën mbikëqyrje më të madhe OPK-ve dhe ka filluar t’i japë zgjidhje problemit të pretendimeve të rreme nga persona të ndryshëm se janë kontabilistë të miratuar. BMP ka nxjerrë kohët e fundit një rregullore102 për profesionin e kontabilistit të miratuar dhe shoqatave profesionale për të zbatuar strategjinë e mbikëqyrjes së përmirësuar të OPK-ve, verifikimin e mbajtësve të titullit “kontabilist i miratuar� dhe rregullimin e organizimit të ZHVP-së. Ligji i ndryshuar i auditimit kërkon që OPK-të të jenë në përputhje me kërkesat e IFAC-ut. Me mbështetjen e projektit EQ FINREP, BMP ka hartuar një plan veprimi dhe një dokument udhërrëfyes për zhvillimin e OPK-ve. Nëse përdorim detyrimet e anëtarësimit dhe standardet e IFAC-ut si standard krahasimi, nga të tre OPK-të vetëm IKM është anëtar jo i plotë i IFAC-ut dhe është angazhuar të përmbushë kërkesat e IFAC-ut. IKM ka përfunduar një strategji të rishikuar për ZHVP e cila është në përputhje me SNE-të dhe ka në plan ta zbatojë. SHKFSH dhe SHKM nuk i kanë paraqitur SMO IFAC-ut dhe një vlerësim në nivel të lartë i kryer në kuadër të EQ FINREP ka zbuluar se asnjëra prej këtyre dy organizatave nuk i kanë përmbushur kërkesat e SMO-ve të IFAC-ut, sidomos SMO 1, SMO 2, SMO 4 dhe SMO 6103. 133. BMP ka në plan të publikojë në faqen e tij listën e OPK-ve të kontabilistëve të miratuar dhe listën e kontabilistëve të miratuar të regjistruar. Ky plan i BMP-së pritet të zgjidhë problemin kur ka persona që në mënyrë të rreme hiqen sikur janë kontabilistë të miratuar dhe hartojnë pasqyra financiare për klientët. Megjithëse kostoja e verifikimit do të paguhej nga kontabilistët, zbatimi i këtij programi do t’ia shtojë ngarkesën e punës BMP-së dhe duke qenë se ka numër të kufizuar punonjësish, BMP mund të ketë nevojë për burime të tjera shtesë për ta kryer këtë proces verifikimi. 102 Rregullore nr.9, datë 27.2.2019, e Bordit të Mbikëqyrjes Publike. 103 Produkti 20 i projektit EQ FINREP në Shqipëri: Raport vlerësimi i organizatave të profesionit kontabël duke përdorur si tregues krahasimi detyrimet e anëtarësisë dhe standardet e IFAC-ut, mars 2018. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 58 Për të ushtruar profesionin, audituesi ligjor dhe shoqëria e auditimit duhet të regjistrohet në regjistrin publik. Ligji për Auditimin u kërkon të anëtarësohen në IEKA. Në rastin e mungesës së disiplinës së anëtarëve, IEKA i jep njoftim dhe rekomandim BMP-së, i cili vendos për zbatimin e sanksioneve dhe mund ta heqë audituesin nga regjistri publik. Profesioni ka ngritur shqetësimin lidhur me kostot e vendosura mbi anëtarët e profesionit në lidhje me anëtarësimin në OPK dhe në lidhje me aktivitetet e kontrollit të cilësisë që kryen BMP, ndërsa rritja e tarifave të auditimit është konstante. IKM po kërkon të arrijë anëtarësim të plotë në IFAC, ndërsa IEKA është anëtare e plotë prej vitit 2000. BMP ka filluar një mbikëqyrje më të madhe mbi kontabilistët e miratuar dhe OPK-të. ARSIMI DHE FORMIMI PROFESIONAL 134. Cilësia e arsimit terciar kontabël është rritur, sidomos në kryeqytet. Ka 20 universitete që ofrojnë programe në fushat kontabël në Shqipëri. Shumica e tyre ndodhen në Tiranë. Me mbështetjen e projektit EQ FINREP, programet mësimore të universiteteve kryesore në Tiranë janë harmonizuar me SNE-të dhe në materialet mësimore janë përfshirë edhe standardet ndërkombëtare. 135. Kontabiliteti mbetet një prej programeve më të kërkuara në nivel universiteti për shkak të kërkesës së lartë në tregun e punës. Perceptimi është se ata me diplomë universiteti shtetëror janë më të gatshëm për tregun se sa ata me diplomë universiteti privat. Një praktikë e mirë që është vënë re është mbajtja e një raporti të ulët pedagog/student nga Universiteti i Tiranës, për të siguruar cilësinë e arsimit, megjithëse kjo mund të jetë e vështirë të vazhdohet në të ardhmen, duke qenë se rekrutimi i lektorëve nuk është premtues. Pozicionet e lektorit në kontabilitet mund të mos tërheqin shumë kandidatë, për shkak të pagës jo konkurruese dhe mungesës së materialeve të përditësuara mësimore. SNRF, SNA dhe Kodi i Etikës i Bordit Ndërkombëtar të Standardeve të Etikës për Kontabilistët përditësohen në vazhdimësi dhe shumë lektorë duhet të mbështeten në burimet e tyre për t’i mbajtur të përditësuara materialet mësimore. Mungesa e standardeve më të fundit në gjuhën e vendit është një pengesë shtesë për disa lektorë sa i takon përditësimit të materialeve mësimore. 136. Zhvillohen praktika mësimore të studentëve pranë punëdhënësve me peshë, si rrjeti ndërkombëtar i firmave të mëdha të auditimit, por ka më pak mundësi në krahasim me më parë. Punëdhënësit i perceptojnë programet e stazhit si një mënyrë e mirë që studentët të përgatiten për botën e punës. Punëdhënësit mendojnë se pa stazh, studentët nuk do të ishin gati për botën e vërtetë. Për disa studentë me rezultate të larta, stazhi pasohet me punësim definitiv pasi diplomohen. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 59 Kutia 3. Praktikat e mira në arsimin dhe formimin profesional104 Përvoja praktike është komponent thelbësor i zhvillimit fillestar profesional, me synim plotësimin e arsimit formal dhe përforcimin e mësimeve përmes zbatimit të dijeve në botën e vërtetë. Programi i kontabilitetit në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës e ka përfshirë përvojën praktike për të gjithë studentët e kontabilitetit. Të gjithë studentët në programet Bachelor ose Master duhet të kryejnë stazhin tremujor, si kusht për diplomim. Si lektorë të jashtëm angazhohen edhe profesionistët e fushës. Lektorë të jashtëm nga universitete të huaja dhe nga profesioni dhe nga sektori privat ftohen shpesh për të mbajtur prezantime, takime pune dhe seminare. Kjo qasje i pajis studentët me dije të vyera për punën kontabël në jetën e vërtetë. Për të arritur nivel ekselent në arsim, me rëndësi kyçe është një mjedis të mësuari cilësor. Fakulteti i Ekonomisë i Universitetit të Tiranës mban një raport të ulët pedagog/student. Raporte të tilla të ulëta lektor/student janë një faktor i cili shpesh përmendet se ndihmon në krijimin e një mjedisi më cilësor të mësuari. Në përfitimet përfshihet fakti se lektorët kanë ngarkesë më të menaxhueshme, kanë më shumë kohë për punën vetëm për vetëm me studentët, u jepet mundësi të zhvillojnë një qasje individuale për secilin student dhe se lektorët mund të ndërveprojnë më shumë me studentët gjatë procesit mësimor dhe të provojnë aktivitete të ndryshme që mund të mos jenë të realizueshme në grupe më të mëdha studentësh. Besimi i publikut për profesionin lidhet me cilësinë e shërbimeve që mund të ofrojnë kontabilistët profesionistë. Këta e kanë detyrim etik kundrejt klientëve, punëdhënësve dhe palëve të tjera të interesit, për ta kryer punën me kujdes dhe korrektësi. Përmes angazhimit në aktivitetet e ZHVP-së, kontabilistët profesionistë vijojnë të punojnë gjatë të gjithë karrierës, duke e ruajtur dhe rritur kështu aftësitë për të ruajtur nivelin e mirë të cilësisë dhe për të ecur në një hap me zhvillimet e botës kontabël. Ligji për Auditimin105 i ngarkon Këshillit Drejtues të IEKA-s përgjegjësinë për të kryer provime periodike të dijeve të fituara nëpërmjet ZHVP-së për të vlerësuar aftësinë profesionale të anëtarëve. Këto vlerësime duhen bërë në mënyrë ciklike, çdo tre deri pesë vjet. IEKA-s i kërkohet t’i bëjë publike rezultatet e vlerësimeve dhe një kopje të tyre t’ia dorëzojë organit të mbikëqyrjes së auditimit. Këshilli Drejtues i IEKA-s i shqyrton rezultatet dhe duhet të marrë masa korrigjuese, sipas rastit, të cilat mund të përfshijnë edhe heqjen e anëtarësimit. IEKA-s i kërkohet edhe të bëjë monitorim për të siguruar që dëshmitë mbi zhvillimin e vazhdueshëm profesional që dorëzojnë audituesit të jenë të sakta dhe të plota. Një deklarim i rremë ndërshkohet me përjashtim nga IEKA, shoqëruar me informim BMP-së, i cili e heq nga regjistri audituesin ligjor. 104 Edukimi i profesioneve kontabël, përmbledhje e praktikës së mirë, Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, IRJ Maqedoni, Mali i Zi dhe Serbi, Qendra për Reformën e Raportimit Financiar, Banka Botërore, 2017. 105 Neni 25, pika 5 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 60 137. Kriteret për t’u regjistruar si auditues ligjor ose kontabilist i miratuar janë: diplomë Master në kontabilitet, financë, administrim biznesi, ekonomik ose ekuivalente; minimumi tre vjet përvojë praktike; dhe marrja e provimit profesional. Legjislacioni i BE-së kërkon vetëm diplomë universiteti, por nuk përcakton se duhet të jetë e nivelit Master. 138. Kandidatët për auditues ligjorë dhe kontabilistë të certifikuar bëjnë një provim të administruar nga Komisioni i Provimeve të Aftësisë Profesionale. Komisioni i Provimeve të Aftësisë Profesionale është komision i pavarur, me detyrën për të organizuar provimin përfundimtar për kandidatët për kontabilistë të miratuar dhe auditues ligjorë, pranë BMP-së, dhe ka zëvendësuar komisionin e mëparshëm të provimeve të emëruar nga ministri i Ekonomisë dhe Financave. Pas miratimit të Ligjit për Kontabilitetin, është ngritur komisioni i ri në Mars 2018. BMP ka nxjerrë rregulloren nr.2 “Për funksionimin e Komisionit të Provimeve të Aftësive Profesionale dhe mbikëqyrjes së procesit të testimit të kandidatëve për auditues ligjor dhe kontabilist i miratuar� dhe rregulloren nr.6 “Për procedurat e testimit dhe sistemin e vlerësimit në provimin e aftësive profesionale të kandidatëve për auditues ligjor dhe kontabilist i miratuar�. Komisioni rifilloi provimin profesional të vitit 2016 në Qershor 2018 dhe organizoi provimin profesional të vitit 2018 në periudhën Korrik-Dhjetor 2018. 139. Numri mesatar i kandidatëve për auditues ligjor të regjistruar në provimin përfundimtar në katër vitet e fundit ka qenë rreth 250. Ky numër është dyfishuar në 2018 duke qenë se në 2017 nuk u bë provim. Përqindja mesatare e studentëve që e kanë marrë provimin në periudhën 2015-2018 nuk është konstante, por është e ulët, 18,5 deri në 31 për qind. Faktorët kryesorë për këtë shkallë të ulët kalimi janë ofrimi i kufizuar i qendrave trajnuese për kandidatët si edhe ofrimi i kufizuar i materialeve të mira studimore në përputhje me standardet ndërkombëtare. Është e kuptueshme se ky trajnim ofrohet nëpërmjet OPK-ve në Shqipëri, por është e nevojshme të bëhet më shumë punë për t’i ndihmuar studentët të përgatiten për provimet. 140. IEKA është përgjegjës për përgatitjen e programeve mësimore për t’i përgatitur dhe trajnuar profesionalisht kandidatët që dëshirojnë të hyjnë në profesionin e auditimit dhe për organizimin dhe monitorimin e procesit të trajnimit. IEKA ka marrë mbështetje nga EQ FINREP për përgatitjen e moduleve të reja të programit mësimor, në bazë të SNE-ve, duke përdorur materialet e ACCA-s. Pritet që provimi i ardhshëm do të bazohet në modulet e reja. 141. Kandidatët për auditues ligjor duhet të kenë të paktën tre vjet përvojë praktike (stazh) pranë një shoqërie auditimi ose audituesi ligjor me reputacion të mirë të njohur nga IEKA, nën mbikëqyrjen e duhur nga ana e një audituesi ligjor aktiv që e ka ushtruar profesionin të paktën tre vjet. Të paktën dy të tretat e përvojës praktike duhet të kryhet pranë një audituesi ligjor ose shoqërie auditimi të regjistruar në Shqipëri. Gjatë tre vjetëve përvojë praktike, kandidati duhet të kryejë të paktën 600 orë punë në angazhime auditimi. Raportet e punëdhënësit mbi progresin e kandidatin i dorëzohen IEKA-s çdo gjashtë muaj, si edhe në përfundim. Në përfundim të stazhit, kandidati përgatit një detyrë stazhi e cila përfshin Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 61 trajtime teorike dhe praktike në profesionin e auditimit, të cilën e prezanton përpara Komisionit të Provimeve të Aftësisë Profesionale. 142. Kandidatët për kontabilistë të miratuar duhet të kenë të paktën tre vjet përvojë praktike në kontabilitet, financë, raportim financiar ose fusha të lidhura. Ndryshe nga audituesi ligjor, nuk ka një sistem ekzistues për të monitoruar përputhshmërinë e kandidatëve me kërkesat për përvojë profesionale. Kandidatit i kërkohet të sjellë dokumentacion nga punëdhënësi si dëshmi e përvojës praktike kur regjistrohen për provimin profesional dhe pastaj vlerësohet nga Komisioni i Provimeve të Aftësisë Profesionale. 143. Kërkesa ligjore është që të ndiqen të paktën 40 orë zhvillim i vazhduar profesional në vit për audituesit ligjorë, që është në përputhje me IFAC-in. IEKA është përgjegjëse për monitorimin dhe vlerësimin e përmbushjes së numrit të orëve të ZHVP-së nga anëtarët dhe duhet të miratojë çdo orë trajnim që nuk e ofron vetë. BMP shqyrton përputhshmërinë me kërkesat për zhvillim të vazhduar profesional dhe merr masat në rast mospërputhshmërie. 144. SHKFSH dhe IKM zhvillojnë të dyja program të zhvillimit të vazhduar profesional për anëtarët e tyre, ndërsa SHKM mbështetet në programin e zhvillimit të vazhduar profesional të realizuar nga IEKA dhe IKM. IKM kërkon 40 orë ZHVP në vit për anëtarët e tij, me strategjinë për të bashkuar në një vend programin e brendshëm dhe atë jashtëm. Pas anëtarësimit pa të drejta të plota në IFAC, IKM po i përmirëson kërkesat për të qenë në përputhje me SNE-të, përfshirë shtimin e orëve të ZHVP-së nga 30 në 40 në vit dhe ka filluar ta monitorojë përputhshmërinë e anëtarëve me kërkesat për ZHVP.106 Programet mësimore të universiteteve kryesore në Tiranë janë harmonizuar me SNE-të. Kontabiliteti është një prej programeve më të kërkuara në nivel universiteti për shkak të kërkesës së lartë në tregun e punës. Raporti aktualisht i mirë pedagog/student mund të jetë e vështirë të ruhet në të ardhmen, nëse brezi i ri nuk ndien tërheqje për t’u bërë lektor. Studentët i kanë më të pakta mundësitë për të kryer stazhin pranë punëdhënësve me reputacion të mirë. Komisioni i Provimeve të Aftësisë Profesionale, përgjegjës për provimet e audituesve ligjorë dhe kontabilistëve të certifikuar, është krijuar dhe funksionon që prej muajit mars 2018. Shkalla e marrjes së provimit është dukshëm më e ulët, për shkak të numrit të ulët të qendrave të trajnimit dhe materialeve studimore. EQ FINREP po e mbështet IEKA-n me materiale studimore ndërkombëtare, të cilat janë duke u përkthyer. IEKA dhe vetëm njëra prej OPK-ve (IKM) ka një sistem të strukturuar si duhet edukimi, provimi, përvoje praktike dhe kërkesa ZHVP. Monitorimi që i bën IEKA përputhshmërisë së studentëve me kërkesat për përvojë praktike përpara marrjes së titullit “auditues ligjor� reflekton praktikën e mirë, ndërsa asnjë prej OPK-ve nuk ka ende një sistem të ngjashëm për kandidatët për kontabilistë të miratuar. 106 https://www.ifac.org/about-ifac/membership/members/instituti-i-kontabilist-ve-t-miratuar Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 62 VENDOSJA E STANDARDEVE TË KONTABILITETIT 145. Standardet e kontabilitetit i vendos KKK-ja. Ky Këshill është përgjegjës për i) përkthimin e SNRF-ve në gjuhën shqipe dhe ii) hartimin dhe publikimin e SKK-ve. 146. KKK është organ i pavarur publik profesional me statusin e personit juridik. Anëtarët e KKK- së caktohen me urdhër të Ministrit të Financave për një mandat 4-vjeçar dhe mund të rizgjidhen për një mandat tjetër me miratim të Ministrit. Anëtarët e KKK-së duhet të kenë formimin përkatës, pra të kenë diplomë në kontabilitet dhe/ose financë, të kenë njohuri në nivel eksperti për teorinë dhe metodikën e kontabilitetit ose të jenë ushtrues të profesionit kontabël. 147. Anëtarët e KKK-së zgjedhin njërin prej tyre si kryetar dhe një tjetër mes tyre si nënkryetar. Në bazë të Ligjit të ri për Kontabilitetin, duke filluar nga data 1 janar 2019, numri i anëtarëve të KKK-së është ulur nga nëntë në shtatë. Ligji i ri ka ndryshuar edhe përbërjen e tij (shih Tabelën 8, më poshtë): fakultetet ekonomike të universiteteve nuk mund të propozojnë më anëtarë; Dhoma e Tregtisë ose Shoqata e Bankave propozon vetëm një anëtar; dhe një anëtar propozohet nga BMP. Kjo do të thotë se vetëm një anëtar mund të propozohet nga rregullatori i NJEIP-ve ose nga NJEIP-të (më parë qe dy përfaqësues nga Dhoma e Tregtisë ose rregullatorët e NJEIP-ve). Tabela 8. Anëtarësia e KKK-së Institucioni Anëtarët Organizata profesionale e auditimit ligjor (IEKA) 1 Shoqatat profesionale të kontabilitetit 1 Dhoma e Tregtisë 1 Ministria e Financave dhe Ekonomisë 3 BMP 1 148. Aktivitetet e vendosjes së standardeve financohen nga buxheti i shtetit. Buxheti vjetor është rreth 12,5 milionë lekë (afërisht 100.000 euro). Të gjithë anëtarët e KKK-së janë me orar të pjesshëm, me mbështetjen e një ekipi administrativ, i cili aktualisht përbëhet nga Drejtori Ekzekutiv, tre inspektorë dhe dy punonjës mbështetës. Struktura, emërimet, pagat e personelit dhe honorarët e anëtarëve të KKK-së miratohen me vendim të Këshillit të Ministrave. Me mandatin e ri për të monitoruar zbatimin e standardeve të kontabilitetit në bazë të Ligjit për Kontabilitetin, KKK do të ketë nevojë për të paktën pesë shqyrtues. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 63 149. KKK miraton një program vjetor pune. Personeli mbështetës i raporton KKK-së mbi ecurinë e programit të punës, në baza dhe vjetore. Hartohet raporti vjetor i KKK-së, i cili i dorëzohet Ministrit të Financave brenda tremujorit të parë të vitit pasardhës. 150. Ligji për Kontabilitetin u kërkon NJEIP-ve të zbatojnë SNRF-të për hartimin dhe paraqitjen e pasqyrave financiare, ndërsa NJMVM-të zbatojnë KKK-të. NJEIP-të me kritere që nuk i kalojnë pragjet e njësive ekonomike të mesme mund të zbatojnë SKK-të. Ligji lejon zbatimin vullnetar të SNRF-ve. Sipas ligjit, SNRF-të janë standardet dhe interpretimet e përgatitura dhe publikuara nga BSNK, e të përkthyera në gjuhën shqipe nën mbikëqyrjen e KKK-së. Përkthimi bëhet pa ndryshime, nga teksti origjinal në gjuhën angleze. 151. Ka një proces të afirmuar tashmë për miratimin e standardeve të reja që emetohen nga BSNK-ja. Standardet e reja përkthehen në gjuhën shqipe dhe shqyrtohen nga Komiteti i Rishikimit në vartësi të KKK-së. Pastaj, Ministri i Financave nxjerr vendim për miratimin dhe me këtë vendim bëhet i detyrueshëm zbatimi i standardit. Proceset e përkthimit dhe miratimit mesatarisht zgjasin deri në gjashtë muaj. Ngritja e një procesi transparent për vendosjen e standardeve është bërë me asistencën e CFREP dhe EQ-FINREP. 152. Është ngritur një proces për të shtuar dhe rishikuar SKK. Procesi është si vijon: • Hartimi i standardeve. KKK harton një standard të ri ose të rishikuar. Nuk nxirren tekste për diskutim në kuadër të procesit të hartimit për standardet e reja apo të rishikuara. • Qarkullimi i standardeve. Projektstandardi ose standardi i rishikuar publikohet në faqen në internet të KKK-së, u dërgohet OPK-ve dhe shoqërive të auditimit dhe diskutohet në një grup diskutimi tematik me palët e interesuara. • Periudha e konsultimit publik. Lihet një periudhë gjashtëmujore konsultimi për publikun, nëpërmjet faqes zyrtare në internet të KKK-së. Konsultimi publik rregullohet me Rregulloren nr.672/2005. KKK-së nuk i kërkohet t’u përgjigjet komenteve që ka marrë gjatë procesit të konsultimit. • Nxjerrja e standardeve të reja ose të rishikuara. Hartohen udhëzime zbatimi kur është nevoja. Këshilli i diskuton dhe i aprovon udhëzimet. • Identifikimi i problemeve në zbatimin e standardit. Kur vihen re probleme, ngrihet një grup pune për ta rishikuar standardin. 153. KKK ia shpërndan standardet e reja dhe të rishikuara (si SNRF, ashtu edhe KKK) profesionit dhe palëve të gjera të interesit, si rrethet akademike dhe publiku. Procesi i shpërndarjes përfshin publikimin në Fletoren Zyrtare dhe faqen në internet të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë dhe të KKK-së, dhe shpërndarjen në konferencën dyvjeçare të KKK-së, takimet e punës dhe seminaret. 154. KKK nuk është përfshirë aktivisht në procesin e vendosjes së standardeve nga BSNK-ja. Një përfaqësues i KKK-së merr pjesë në konferencën vjetore të BSNK-së, por jo rregullisht. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 64 Ka një proces të afirmuar tashmë për miratimin e SNRF-ve të reja dhe të rishikuara që emetohen nga BSNK-ja. Është ngritur një proces për të hartuar dhe rishikuar SKK. KKK i shpërndan gjerësisht standardet e reja dhe të rishikuara të SNRF-ve dhe SKK-ve. VENDOSJA E STANDARDEVE TË AUDITIMIT 155. SNA-të miratohen për përdorim siç emetohen nga BSNAS. IEKA ka përgjegjësinë për përkthimin e SNA-ve në gjuhën shqipe por, ndryshe nga SNRF-të, përkthimi i SNA-ve nuk përbën kusht për futjen në zbatim në vend. 156. Përkthimi dhe publikimi i standardeve të reja dhe të rishikuara nuk bëhet sistematikisht. Ligi për Auditimin thotë se përkthimi dhe publikimi i SNA-ve të reja dhe të rishikuara duhet të bëhet në kohën e duhur. Përkthimi i parë zyrtar i SNA-ve në përputhje me politikën e përkthimit të IFAC-ut bazohej në versionin e SNA-ve të vitit 2010107. Ky aktivitet është mbështetur nga CFREP. Përkthimi bëhet nga dy përkthyes të miratuar dhe konfirmohet nga një shqyrtues i pavarur i cilësisë. Pastaj, përkthimi miratohet nga Këshilli IEKA-s. Përkthimet e mëpasshme përfshijnë një paketë standardesh të rishikuara dhe të reja për raportimin e audituesve e publikuar nga BSNAS në Janar 2015, e finalizuar dhe publikuar në 2018. Përditësimet e mëpasshme të standardeve nuk janë përkthyer. Nuk ka një proces të ngritur, për të siguruar që standardet e ndryshuara dhe të reja, siç publikohen nga BSNAS, të përkthehen dhe publikohen në kohë. 157. IEKA i shpërndan brenda vendit SNA-të e përkthyera, nëpërmjet disa kanaleve. Përhapja e standardeve arrihet nëpërmjet botimeve të ndryshme, konferencave, takimeve të punës dhe programeve të arsimit të vazhduar profesional. Por, përveç përditësimeve të vitit 2015, SNA- të e përkthyera nuk publikohen në faqen në internet të IEKA-s apo me mjete të ndryshme elektronike që do t’i bënte lehtësisht të arritshme për grupe të ndryshme, përfshirë rrethet akademike, studentët dhe profesionistët e auditimit dhe kontabilitetit. 158. IEKA nuk është përfshirë aktivisht në procesin e vendosjes së standardeve nga BSNAS-ja. Një përfaqësues i IEKA-s merr pjesë në konferencën vjetore të BSNK-së, por jo rregullisht. SNA-të miratohen për përdorim siç emetohen nga BSNAS. Përkthimi dhe publikimi i SNA- ve të reja dhe të rishikuara nuk bëhet sistematikisht. Përveç përditësimeve të vitit 2015, IEKA nuk i ka publikuar SNA-të e përkthyera në faqen në internet të IEKA-s apo në kanale të tjera për t’i bërë lehtësisht të arritshme për një rreth më të gjerë palësh interesi. 107 Procesi i përkthimit bëhet me ndihmën e softuerit TRADOS. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 65 RREGULLIMI, KONTROLLI I CILËSISË DHE MBIKËQYRJA PUBLIKE E AUDITIMIT Mjedisi rregullator i audituesve 159. Audituesit ligjorë dhe shoqëritë e auditimit në Shqipëri rregullohen me Ligjin për Auditimin. Ligji vendos kriteret për licencimin, të drejtat dhe detyrimet dhe rregullat e tjera mbi ofrimin e shërbimeve të auditimit dhe shërbimeve të tjera. Ligji rregullon edhe përdorimin e titullit “auditues ligjor�. Licencat jepen pa afat, por audituesit duhet të përmbushin kërkesat ligjore. Të gjithë audituesit ligjorë dhe shoqëritë e auditimit duhet të jenë anëtarë të IEKA-s. Për më shumë hollësi mbi kushtet dhe kriteret e licencimit, shih Rubrikën III “Profesioni kontabël� dhe “Arsimi dhe formimi profesional�, të këtij raporti. 160. Ka 222 auditues ligjorë dhe 65 shoqëri auditimi të regjistruar në Regjistrin Publik të Audituesve Ligjorë, i cili është publik në faqen në internet të IEKA-s. Audituesit janë, ose anëtarë të shoqërive të auditimit (97 auditues), ose e ushtrojnë profesionin si person fizik (125 auditues). Të gjitha shoqëritë e auditimit janë shoqëri të regjistruara pranë QKB-së si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar ose si shoqëri aksionare. Në vitin 2018, rreth 2.600 shoqëri tregtare përmbushnin kriteret për t’u audituar sipas Ligjit për Auditimin. 161. Shoqëritë e auditimit duhet të hartojnë një raport vjetor të transparencës. Ligji i ndryshuar për Auditimin kërkon hartimin dhe publikimin e një raporti vjetor për transparencën brenda tre muajve pas mbylljes së vitit financiar nga ana e audituesit ligjor ose shoqërisë audituese, që kryen auditimin ligjor të njësive ekonomike me interes publik, përfshirë edhe informacion mbi bazën e shpërblimit të partnerëve/aksionarëve. 162. Nuk ka marrëveshje të njohjes reciproke për të njohur licencat e audituesve të vendeve të tjera në Shqipëri. Por, ligji ua lejon subjekteve që kanë kualifikim të huaj në fushat kontabël (pavarësisht nga shtetësia, shqiptare ose e huaj) të mos jenë të detyruar të kalojnë procesin e plotë kualifikues. Subjektet e huaj që kanë fituar titullin “Auditues ligjor� apo ekuivalentin e tij dhe janë të regjistruar për të ushtruar veprimtarinë si anëtarë të një organizate profesionale të audituesve ligjorë në një shtet tjetër, kur programi i përgatitjes së tyre vlerësohet nga organizata profesionale shqiptare e audituesve ligjorë se është në pajtueshmëri, në masën jo më pak se 75 për qind, me programin e përgatitjes së audituesve ligjorë në Shqipëri përjashtohen nga kriteri i përvojës praktike dhe u kërkohet të bëjnë vetëm dy provime profesionale mbi legjislacionin tatimor dhe tregtar të vendit. Kjo është pjesërisht në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE-së, duke qenë se Ligji për Auditimin përfshin çdo vend, ndryshe nga legjislacioni i BE-së i cili përcakton vetëm audituesit ligjorë të miratuar në Shtete Anëtare të tjera të BE-së. 163. Ligji i ndryshuar për Auditimin kërkon që partneri shqyrtues në një angazhim i cili kryen shqyrtimin e kontrollit të cilësisë duhet të ketë titullin “auditues ligjor�. Vërehet se në rastin Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 66 e shoqërive të auditimit në rrjet ndërkombëtar, partneri shqyrtues shpesh ndodhet në një tjetër vend dhe mund të mos e ketë titullin ekuivalent me titullin shqiptar “auditues ligjor�. BMP ka në plan t’i japë zgjidhje kësaj me anë të një shënimi shpjegues pas para -angazhimit me palët e interesit, por kjo mund të kërkojë edhe ndryshime në ligj. 164. Ligji për Auditimin i përjashton nga kërkesat për përvojë praktike shtetasit shqiptarë që mbajnë titullin CPA108 dhe ACCA dhe janë të regjistruar si anëtarë të plotë të CPA-së dhe ACCA-së. Në Shqipëri ka 2 CPA dhe 14 ACCA të cilët ushtrojnë profesionin. 165. Ligji për Auditimin kërkon që gjatë kryerjes së auditimit, audituesi ose shoqëria e auditimit duhet të ketë policë sigurimi të përgjegjësisë për zhdëmtim të pasojave profesionale ose të ketë një marrëveshje me klientin për ta kufizuar këtë përgjegjësi, deri në një shumë të paracaktuar, në letrën e angazhimit. Kuadri ligjor nuk e përcakton vlerën minimale të sigurimit të përgjegjësisë profesionale. Disa shoqëri auditimi blejnë sigurim të përgjegjësisë profesionale në mbulim të riskut të auditimit. Shoqëritë e auditimit që janë pjesë e rrjeteve ndërkombëtare ndjekin politikën e rrjetit. Përgjegjësia profesionale mbulohet gjatë procesit të kontrollit të cilësisë. Nuk ka të dhëna në nivel agregat se si po vihet në zbatim kjo kërkesë ligjore, por nuk ka pasur asnjë rast të raportuar kërkese për dëmshpërblim në të shkuarën. 166. Shërbimet jo auditim që ofrojnë audituesit, të tilla si shërbime kontabiliteti, shqyrtime të kontrollit të cilësisë dhe shërbime të tjera, janë objekt i dispozitave mbi pavarësinë dhe shmangien e konfliktit të interesit në Ligjin për Auditimin. Shërbimet jo auditim nuk duhet të bien ndesh me objektin e ligjit, standardet profesionale apo kodin e etikës. Në të gjitha rastet, audituesit dhe shoqëritë e auditimit duhet të ndjekin ligjin lidhur me pavarësinë apo shmangien e konfliktit të interesit. Ligji nuk parashikon shërbime jo auditimi të ndaluara për klientët auditues e NJEIP, siç parashikon Direktiva e Auditimit e BE-së. Ligji thotë se për shoqëritë e listuara në bursë, bankat ose shoqëritë e sigurimeve, audituesi ose shoqëria audituese mund të ofrojë, përveç auditimit, edhe shërbime të tjera për sa kohë që një palë e tretë nuk arrin në përfundimin se shkelet pavarësia109. Çdo rast shkeljeje duhet t’i raportohet BMP-së. Duket se në Shqipëri është praktikë e përhapur që audituesit t’i zgjerojnë shërbimet nëpërmjet ofrimit të këshillimit për të rritur cilësinë e dobët të pasqyrave financiare, përpara kryerjes së auditimit. Sistemi i mbikëqyrjes dhe kontrollit të cilësisë së auditimit 167. BMP është krijuar në 2009 si autoritet rregullator përgjegjës për mbikëqyrjen e profesioneve të kontabilitetit dhe auditimit, shoqërive të auditimit dhe organeve të tyre profesionale, në përputhje me Ligjin për Auditimin dhe Vendimin e Këshillit të Ministrave nr.874/2009. Ligji është ndryshuar ndjeshëm më 2016, për ta fuqizuar BMP-në në burime njerëzore dhe financiare, operacione dhe për të përmirësuar hetimin dhe disiplinimin dhe 108 Kontabilist Publik i Certifikuar, i akredituar nga Instituti Amerikan i Kontabilistëve Publikë të Certifikuar 109 Ligji i auditimit, neni 33, pika 5 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 67 kontrollin e cilësisë. Ndryshimi parashikonte që aktiviteti i kontrollit të cilësisë të kryhet nga BMP, me mundësinë për t’ia deleguar këtë aktivitet IEKA-s në rastin e audituesve/shoqërive të auditimit që kryejnë auditim të subjekteve jo NJEIP. Aktualisht, vetëm BMP kryen kontroll cilësie, i cili mbulon audituesit dhe shoqëritë audituese të NJEIP-ve. Rregullorja110 në mbështetje të Ligjit për Auditimin është miratuar më 29 mars 2018 lidhur me strukturën organizative të BMP-së dhe përshkrimet e punës të personelit të BMP-së, përfshirë inspektorët për audituesit ligjorë, inspektorët për kontabilistët e miratuar dhe personelin administrativ. 168. Aktivitetet kryesore të BMP-së janë të lidhura me funksionin e tij si autoritet i pavarur rregullator. Këtu përfshihet emërimi i anëtarëve të bordit, miratimi i statutit, hartimi i rregulloreve, marrja me kontratë e ekspertëve të huaj dhe vendas dhe hartimi i dokumentit strategjik të BMP-së dhe i manualit të inspektimit. BMP përbëhet nga pesë anëtarë jo ushtrues të profesionit; kryetari dhe tre anëtarë propozohen nga Ministri i Financave (nga të cilët njëri përzgjidhet nga institucionet e arsimit të lartë) dhe një anëtar propozohet nga komisioni parlamentar përgjegjës për ekonominë dhe financat. Anëtarët e Bordit duhet të kenë përvojë në çështje juridike, kontabiliteti dhe auditimi dhe emërohen nga Ministri i Financave, me një mandat 4-vjeçar, me të drejtë rizgjedhjeje jo më shumë se dy herë. Këshilli i Ministrave miraton përzgjedhjen dhe shkarkimin e anëtarëve të bordit, organizimin dhe përshkrimet e punës të Bordit të Mbikëqyrjes Publike, shpërblimin e anëtarëve të bordit dhe përshkrimet e punës dhe nivelin e pagave të personelit të sekretariatit teknik. 169. BMP financohet nga burime të veta dhe nga buxheti i shtetit. Burimet e veta janë i) pagesa prej 3 për qind, e caktuar mbi shumën e honorarit të faturuar për auditim të NJEIP-ve, ii) kontributet nga IEKA, iii) shumat që u ngarkohen audituesve ligjorë dhe shoqërive audituese, subjekt të masave disiplinore, për të mbuluar shpenzimet e procedurave disiplinore iv) teprica të papërdorura nga proceset e provimit përfundimtar të kandidatëve dhe v) fonde të tjera të pavarura nga profesioni, si për shembull mbështetja që i jep BMP-së projekti EQ FINREP. Financimi i BMP-së nëpërmjet Buxhetit të Shtetit mund të zbritet në bazë të tepricave nga viti i mëparshëm. Buxheti vjetor i BMP-së në vitin 2018 për kontrollin e cilësisë të auditimeve të NJEIP-ve në Shqipëri qe 40.522 euro. 170. BMP është i pavarur nga profesioni. Anëtarët e Bordit janë jo ushtrues të profesionit dhe duhet të jenë të pavarur nga të gjitha organet e IEKA-s. Sipas ligjit të auditimit, BMP krijohet me statusin e një autoriteti rregullator të pavarur, çka do të thotë se duhet të gëzojë pavarësi nga ndikimi i parregullt. Kur BMP kontrakton ekspertë për të kryer inspektime të veçanta, Ligji për Auditimin kërkon që këta të jenë të pavarur nga profesioni i auditimit. Ekspertët duhet të përmbushin kriteret për inspektor, siç parashikohen në Ligjin për Auditimin, sa i takon formimit, përvojës, si edhe pavarësisë nga profesioni. Duhet të kalojnë të paktën tre vjet pas 110 Rregullore Nr.5, datë 29.3.2018 “Për organizimin dhe funksionimin e Sekretariatit Teknik të BMP -së�. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 68 largimit si partner, përpara se një ish-auditues të bëhet ekspert, ose pas punësimit apo të qenit palë e lidhur me një auditues ligjor apo firmë auditimi. 171. BMP duhet të raportojë çdo vit mbi aktivitetet. Ky raport i paraqitet Ministrit të Financave dhe publikohet në faqen e BMP-së jo më vonë se tre muaj pas përfundimit të vitit. Raportet vjetore të BMP-së gjenden në faqen e tij në internet. Raporti përmban informacion për aktivitetet e inspektimit, gjetjet e inspektimeve bashkë me rekomandimet dhe planin e BMP- së për vitin e ardhshëm. Megjithëse roli i BMP-së si organ mbikëqyrës mbulon edhe audituesit ligjorë, edhe kontabilistët e miratuar, dhe organet e tyre profesionale, Ligji për Auditimin në kërkesat për raportimin e BMP-së përmend vetëm çështjet e lidhura me audituesit ligjorë dhe masat dhe zgjidhjet111. 172. BMP fokusohet në fuqizimin e mëtejshëm të kapacitetit për të kryer mbikëqyrje më efektive. Në vitin 2018, fokusi ishte te mbikëqyrja e audituesve dhe shoqërive të auditimit dhe te përmirësimi i kuadrit rregullator përmes hartimit të akteve të reja nënligjore. BMP, me ndihmën e ekspertëve ndërkombëtarë të financuar nga EQ FINREP, ka hartuar një dokument strategjik me përgjegjësitë dhe prioritetet e BMP-së, përfshirë një plan vjetor pune si pjesë e planit afatmesëm të punës (katërvjeçar). Asistenca teknike po ndihmon gjithashtu BMP-në, BSH-në dhe AMF-në për të ngritur një bashkëpunim efektiv për të siguruar cilësinë e auditimeve në njësitë ekonomike të sektorit financiar; dhe po asiston BMP-në për kryerjen e 15 inspektimeve të auditimit të njësive ekonomike të sektorit publik dhe NJEIP-ve të tjera. 173. BMP është përballur me disa sfida në kryerjen e kontrollit të cilësisë sa i takon marrjes së informacionit. Inspektorët e BMP-së kanë hasur vështirësi në marrjen e informacionit nga audituesit/shoqëritë e auditimit brenda kohës së duhur, për të kryer kontrollin e cilësisë siç parashikohet në Ligjin e ndryshuar për Auditimin. Ata kanë marrë informacione të pjesshme lidhur me klientët dhe shërbimet e ofruara nga audituesit (vetëm për klientët NJEIP) dhe kanë pasur vështirësi në marrjen e informacioneve të plota mbi tarifat e preventivuara për orë, shpenzimet korrente dhe tarifat përkatëse për të gjitha angazhimet. Audituesve/shoqërive të auditimit, sidomos atyre që punojnë si pjesë e rrjeteve ndërkombëtare, u duhet më shumë kohë për të marrë miratimin nga qendra sa i takon dhënies së informacionit. Gjithashtu, ka njëfarë pështjellimi te audituesit, duke qenë se një informacion të ngjashëm lidhur me klientët dhe shërbimet e ofruara ata duhet t’ia japin edhe BMP-së dhe IEKA-s, dhe do të preferonin që të njëjtin informacion ta jepnin vetëm nëpërmjet një kanali. 174. BMP është anëtar i Forumit Ndërkombëtar të Rregullatorëve të Pavarur të Auditimit prej datës 12 Shtator 2011. BMP synon shkëmbimin e përvojës me anëtarë të tjerë dhe marrjen e dijeve më të mira për kryerjen e inspektimeve të kontrollit të cilësisë. 111 Ligji për Auditimin, neni 6, pika 1 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 69 Kutia 4. Programi i BMP-së për 2019 Programi i BMP-së për vitin 2019 përfshin nxjerrjen e një akti nënligjor për të siguruar ruajtjen e fshehtësisë së të dhënave të shqyrtuara.112 Aktiviteti i kontrollit të cilësisë ka filluar prej muajit Shtator 2019, ku mbulon 14 angazhime auditimi, mbikëqyrjen e kontabilistëve të miratuar, shoqëritë e shërbimeve të kontabilitetit, si edhe 25 auditues me më pak se pesë vjet përvojë në ushtrimin e profesionit. Lista e organizatave profesionale të kontabilistëve të miratuar dhe kontabilistët e miratuar të regjistruar do të publikohet në faqen e BMP-së. Trajnimi i personelit do të vijojë t’i përmirësojë aftësitë e inspektorëve. BMP do të vijojë pjesëmarrjen në aktivitetet e IFIAR-it, për të përfituar nga anëtarësia në të. BMP do të vijojë bashkëpunimin aktiv me palët përkatëse të interesit, si DPT, QKB, KKK, Shoqatat e Bankave, Instituti i Audituesve të Brendshëm dhe institucione të tjera rregullatore si BSH dhe AMF për të bashkërenduar veprimtarinë mbikëqyrëse dhe për të rritur cilësinë e auditimeve, sidomos të NJEIP-ve në sektorin financiar. BMP po rekruton më shumë personel mbështetës për të siguruar kryerjen me sukses të provimit profesional të vitit 2019. Procedurat e shqyrtimit të sigurimit të cilësisë, qasja dhe komunikimi i gjetjeve 175. BMP ka ndjekur një qasje të kombinuar për përzgjedhjen e angazhimeve të auditimit për shqyrtim, një qasje me bazë risku dhe ciklike. Qasja ciklike përdoret në bazë të llojit të klientit dhe përvojës së audituesve. Audituesit dhe shoqëritë e auditimit të angazhuara në auditime të NJEIP-ve janë objekt i kontrollit të cilësisë çdo tre vjet, ndërsa audituesit dhe shoqëritë e auditimit të angazhuara në auditime të njësive jo NJEIP janë objekt i kontrollit të cilësisë çdo gjashtë vjet. Për audituesit me më pak se pesë vjet përvojë në ushtrim të profesionit, kontrolli i cilësisë kryhet çdo dy vjet. Pritet që brenda ciklit trevjeçar, do të inspektohen të gjitha angazhimet e auditimit të NJEIP-ve. BMP do t’i renditë angazhimet e auditimit të NJEIP-ve çdo vit duke përdorur metodikë me bazë risku. Një inspektim angazhimi auditimi NJEIP-je mund të kryhet pavarësisht ciklit, kur risku konsiderohet i lartë. 176. BMP e ka përgatitur manualin e kontrollit të cilësisë në 2018, përfshirë një pyetësor që do të përdoret nga inspektorët gjatë shqyrtimit dhe pyetësorë vetëvlerësimi që do të përdoren nga audituesit. Teknikat e shqyrtimit përfshijnë intervista me personelin kryesor, shqyrtim të materialeve të punës dhe kontroll të manualeve dhe udhëzimeve të audituesve. BMP përdor një sistem klasifikimi me shkallë për të siguruar njëtrajtshmëri në matjen e veprimtarisë së kontrollit të cilësisë, siç tregohet në tabelën 9, më poshtë. Në bazë të këtyre shkallëve, BMP vendos nëse nevojitet hetim. Shkallët D dhe F çojnë drejtpërdrejtë në hetim, ndërsa shkallët 112 Rregullore Nr. 8/2019 e BMP-së “Për mbrojtjen, ruajtjen, përpunimin dhe sigurinë e informacioneve konfidenciale�. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 70 A deri në C kërkojnë shqyrtim të mëtejshëm të gjetjeve përpara marrjes së një vendimi nga BMP nëse duhet vijuar ose jo me një hetim. Hetimi mund t’u vendosë sanksione audituesve, nga gjobë 50.000 deri 200.000 lekë deri në pezullimin e licencës për deri në pesë vjet. Ligji për Auditimin i detyron audituesit të marrin masa korrigjuese dhe të zbatojnë rekomandimet e miratuara brenda një afati të arsyeshëm. Tabela 9. Notat e shqyrtimit të sigurimit të cilësisë Shkalla e Kriteret vlerësimit A Nuk janë identifikuar mangësi në qasjen e auditimit, evidencat e marra, dokumentimin e auditimit ose pasqyrat financiare. B Qasja e auditimit, evidencat e marra, dokumentimi i auditimit dhe pasqyrat financiare janë në përgjithësi të një standardi të mirë, por janë identifikuar fusha për përmirësim. C Qasja e auditimit, evidencat e marra, dokumentimi i auditimit dhe pasqyrat financiare janë në përgjithësi të një standardi të mirë, por ka i) shkelje të kuadrit ligjor/rregullator pa ndikim në opinionin e auditimit dhe ii) fusha për përmirësim D Megjithëse opinioni i auditimit është i mbështetur dhe i duhur, janë identifikuar mangësi të konsiderueshme në qasjen e auditimit, evidencat e marra, dokumentimin e auditimit ose pasqyrat financiare. F Janë identifikuar mangësi themelore, si opinion auditimi i pasaktë ose i pambështetur, mangësi të konsiderueshme në evidencat e auditimit, dokumentim i munguar ose i mangën auditimi ose gabime të rënda në pasqyrat financiare ose shkelje të kuadrit ligjor dhe rregullator. 177. Numri i shqyrtimeve të kontrollit të cilësisë që do të kryhen në një vit mund të ndryshojë sipas qasjes me bazë risku. Nuk është kryer asnjë shqyrtim në vitin 2017, ndërsa BMP sapo ka nisur. Në vitin 2018, janë kontrolluar 15 angazhime auditimi që mbulojnë 10 shoqëri auditimi (përfshirë 7 shoqëritë më të mëdha të auditimit). 178. Metodika e BMP-së në kryerjen e inspektimeve të kontrollit të cilësisë mbulon sistemin e kontrollit të brendshëm të cilësisë dhe cilësinë e angazhimeve të veçanta të auditimit. Metodika e inspektimit fokusohet në përgjegjësinë e audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit sa i takon zbatimit të standardeve dhe kërkesave ligjore gjatë kryerjes së auditimit. Procedurat dhe metodika e kontrollit të cilësisë së auditimit ligjor janë miratuar me anë të Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 71 Rregullores nr.7/2018 të BMP-së113, ku përfshihet edhe metodika e kontrollit të cilësisë për audituesit ligjorë. Kjo rregullore është hartuar në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE- së, me asistencën e konsulentëve ndërkombëtarë. Rregullorja është edhe për politikat dhe procedurat për arritjen e bashkëpunimit efikas midis BMP-së dhe IEKA-s për kryerjen e veprimtarisë së kontrollit të cilësisë duke qenë se BMP mund t’ia delegojë IEKA -s kontrollin e cilësisë së audituesve të angazhuar për auditime të njësive jo-NJEIP. 179. Në përfundim të inspektimit, zhvillohet një takim mbyllës me audituesit për të diskutuar gjetjet paraprake. Projektraporti i inspektimit dhe plani i veprimit hartohen dhe u dërgohet audituesve. Audituesit duhet të japin komente dhe të konfirmojnë planin e veprimit brenda dy javëve. Pas konfirmimit, nxirret raporti përfundimtar nga BMP-ja. 180. BMP nuk është në komunikim me komitetet e auditimit apo organe të tjera të cilave u është ngarkuar drejtimi brenda klientëve të auditimit, për të diskutuar për gjetjet dhe aktualisht nuk ka bazë ligjore për një ndërveprim të tillë. BMP mund të mendojë punën afruese me komitetet e auditimit në të ardhmen për të ndihmuar në rritjen e ndërgjegjësimit për informacionet e vyera që mund të kenë në dispozicion si rezultat i veprimtarisë së mbikëqyrjes së auditimit dhe kontrollit të cilësisë. Inspektorët e kontrollit të cilësisë 181. BMP asistohet nga një sekretariat teknik, përfshirë inspektorët, në kryerjen e funksioneve të kontrollit të cilësisë dhe mbikëqyrjes. BMP ka tre inspektorë për kryerjen e kontrollit të cilësisë. Ky numër është më i vogël se minimumi prej pesë inspektorësh që kërkon VKM nr.31, datë 31.1.2018.114 Kriteret për inspektorët janë se duhet të kenë formim në auditim, financë ose kontabilitet, të kenë të paktën 10 vjet përvojë në fushën e auditimit ligjor dhe raportim financiar dhe të jenë trajnuar për kryerje të kontrollit të cilësisë. Përveç këtij formimi dhe përvoje, nuk ka kritere për dije ose përvojë në sektorë të veçantë të ekonomisë. Në vitin 2018, tre inspektorët janë asistuar nga ekspertë të huaj, të marrë në kuadër të projektit EQ FINREP. 182. Disa seanca trajnimi dhe asistencë teknike i janë siguruar personelit të BMP-së në vitin 2018, për të zhvilluar kapacitetin e inspektorëve në kryerjen e veprimtarisë së kontrollit të cilësisë. Ka pasur vonesë në sigurimin e trajnimit dhe asistencës në 2018, të cilat janë zhvilluar jo më herët se tremujori i katërt, për shkak të financimit dhe mbështetjes rregullatore. BMP nevojitet të sigurojë që të ketë financim të mjaftueshëm për ngritjen e rregullt të kapaciteteve të inspektorëve. 183. Niveli i pagesës për inspektorët caktohet dhe miratohet nga Këshilli i Ministrave. Inspektorët kategorizohen si kategoria II b e pagave të administratës publike (ose ekuivalenti i nivelit të drejtorit në ministri). 113 Rregullore nr.7 e BMP-së, datë 2.10.2018 “Për procedurat dhe metodologjinë e kontrollit të cilësisë së auditimit ligjor�. 114 Aktualisht, BMP i ka tashmë pesë inspektorë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 72 184. BMP siguron që inspektorët të jenë të pavarur nga profesioni. Ata duhet të jenë auditues jo ushtrues të profesionit dhe të mos jenë të lidhur me një auditues ose shoqëri auditimi. Në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE-së, ushtruesit e profesionit të lidhur me një auditues ligjor/shoqëri auditimi nuk mund të bëjnë kontroll të cilësisë pa kaluar një periudhë 3-vjeçare pas ndërprerjes së marrëdhënieve.115 Kërkesa të tilla mund të kufizojnë zbatimin në praktikë, kjo shpjegon vështirësitë në gjetjen e inspektorëve me formim, përvojë dhe dije adekuate. 185. Të gjitha veprimtaritë e kontrollit të cilësisë, pavarësisht nëse kryhen nga BMP-ja apo delegohen, duhet të ruajnë të njëjtat standarde të larta. BMP ka detyrën ligjore për kryerjen e veprimtarive të kontrollit të cilësisë. Ai mund t’ia delegojë kontrollin e cilësisë për jo -NJEIP IEKA-s. Veprimtaritë e deleguara duhet të ruajnë të njëjtin nivel pavarësie, shmangieje të konfliktit të interesit dhe kërkesave për shqyrtimit që bëhet nga inspektorët që përmbushin kriteret, njësoj si për kontrollin e cilësisë së audituesve të NJEIP-ve që kryen BMP-ja. Hetimet dhe sanksionet 186. Një tjetër hap thelbësor në ngritjen e BMP-së si autoritet i pavarur rregullator është miratimi i Rregullores nr.4, datë 29.3.2018 “Për investigimin dhe masat disiplinore�. Kjo rregullore i jepte BMP-së kompetencat për të kryer hetim dhe për të marrë masat e nevojshme disiplinore ndaj audituesve ligjorë, shoqërive të auditimit, kontabilistëve të miratuar, shoqërive të shërbimeve kontabilitetit dhe subjekteve të tjera mbikëqyrëse. Rregullorja mbështet BMP-në për marrjen e masave disiplinore ndaj çdo pale që është nën mbikëqyrjen e drejtpërdrejtë ose të tërthortë të BMP-së përfshirë njësitë ekonomike që shkelin Ligjin për Auditimin; dhe për verifikimin e ankesave që merr BMP-ja. 187. IEKA ia referon rezultatet e hetimeve të mospërputhshmërisë apo moszbatimit të standardeve teknike dhe etikës profesionale nga ana e audituesve BMP-së. Në 2018, BMP shqyrtoi dy raste të referuara nga IEKA. Pas shqyrtimit dhe zhvillimit të një seance me shoqëritë e auditimit, BMP vendosi që njëri rast ishte i pabazë. Në rastin tjetër, në bazë të provave, shoqëria e auditimit mori një gjobë 85.000 lekë për mosdhënie informacioni të kërkuar gjatë shqyrtimit të kontrollit të cilësisë. Në bazë të Ligjit për Auditimin, 30 për qind e gjobave të arkëtuara i kanë kaluar buxhetit të BMP-së. Ligji për Auditimin nuk parashikon shërbime jo auditimi të ndaluara për klientët e audituar NJEIP, siç parashikon Direktiva e Auditimit e BE-së. Ligji i ndryshuar për Auditimin e fuqizon pozicionin e BMP-së si autoritet i pavarur rregullator. BMP është i pavarur nga profesioni. BMP ndjek një qasje të kombinuar për përzgjedhjen e angazhimeve për shqyrtim, që mundëson kontrollin e të gjitha angazhimeve të NJEIP-ve brenda një cikli trevjeçar. BMP 115 Ligji për Auditimin, neni 4, pika 7 Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 73 është përgjegjës për veprimtarinë e kontrollit të cilësisë, me mundësinë për t’ia deleguar këtë aktivitet IEKA-s në rastin e audituesve që kryejnë auditim të subjekteve jo NJEIP. Të gjitha veprimtaritë e kontrollit të cilësisë të deleguara në të ardhmen duhet të ruajnë të njëjtat standarde të larta, sikur të kryhen nga BMP-ja. BMP aktualisht ka tre inspektorë, megjithëse VKM nr.31/2018 kërkon një minimum prej pesë inspektorësh. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 74 IV. PRAKTIKAT E RAPORTIMIT FINANCIAR DHE PERCPETIMET E VËZHGUARA 188. Procesi i ROSC A&A përfshin shqyrtime të pasqyrave financiare dhe raporteve të rregullatorëve dhe diskutime me palët e interesit. Objektivat e kësaj rubrike janë i) mbështetja e konstatimeve që dalin nga vlerësimet e standardeve të kontabilitetit dhe auditimit (rubrika II) dhe të kuadrit për raportimin financiar të shoqërive tregtare (Rubrika III), mbështetur në pasqyrat financiare të nxjerra dhe raportet e rregullatorëve, kur ka, dhe ii) marrja e perceptimeve mbi kërkesën për informacione financiare dhe cilësinë e tyre nga ana e përdoruesve të pasqyrave financiare. Entet rregullatore të sektorit financiar (BSH dhe AMF) nuk nxjerrin në veçanti raporte mbi shqyrtimin e pasqyrave financiare. Prandaj, kjo rubrikë bazohet kryesisht në shqyrtime të pasqyrave financiare, rezultate të anketave mbi perceptimet dhe diskutimet e zhvilluara me përdoruesit e pasqyrave financiare dhe audituesit. 189. Praktikat e vërejtura të raportimit financiar tregojnë se ka një hendek midis kërkesave ligjore të zbatueshme dhe praktikës faktike. Janë identifikuar mospërputhshmëri me standardet e zbatueshme të raportimit financiar, të cilat çojnë në kufizim të gjetjes së informacioneve financiare në mbështetje të vendimmarrjes ekonomike. Kufizimet në informacionin financiar kufizojnë potencialin për financim, rritje të biznesit dhe rritje të të ardhurave fiskale. Hendeku në përputhshmëri është tregues i nevojës për rritje të mëtejshme të kapaciteteve për zbatimin me forcë të praktikave të raportimit financiar nga njësitë ekonomike. SHQYRTIMI I PASQYRAVE FINANCIARE 190. Janë bërë disa shqyrtime të kufizuara të pasqyrave financiare për të vlerësuar hendekun në përputhshmëri dhe cilësinë e informacioneve financiare që gjenden në treg. Ekipi i ROSC-ut shqyrtoi një kampion pasqyrash financiare për të vlerësuar shkallën me të cilën përputhen me standardet e raportimit financiar në bazë të të cilave hartohen. Përfundimet duhen marrë me një shkallë rezerve, duke pasur parasysh sa i vogël ka qenë kampioni, si edhe problemet që ka vetë këqyrja e hendekut të mospërputhshmërisë, duke qenë se shqyrtuesi i pasqyrave financiare nuk mund ta dijë me siguri se gjithçka që duhej bërë e ditur është bërë e ditur. Gjithashtu, ekipi e ka pasur të vështirë të marrë një kampion përfaqësues pasqyrash financiare të hartuara sipas SNRF-ve për shkak të ekzistencës së kufizuar të këtyre pasqyrave financiare në anglisht. Duke qenë se nuk ka një treg kapitali, kampioni nuk mbulon shoqëri të listuara. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 75 191. Janë shqyrtuar 30 komplete pasqyrash financiare të hartuara sipas SNRF-ve ose SKK-ve. Sektorët dhe llojet e njësive ekonomike janë përzgjedhur në bazë të rëndësisë për ekonominë e vendit, me përjashtim të kufizimit të lartpërmendur. • Pesë banka private; • Një shoqëri sigurimi; • Një shoqëri administruese e fondeve të investimeve dhe një fond investimi nën administrim; • Dy NSH: një shoqëri prodhuese e energjisë dhe një shoqëri shpërndarëse e energjisë; dhe • 20 shoqëri tregtare të sektorëve të ndryshëm të cilat i kanë hartuar pasqyrat financiare sipas SKK-ve, ku përfshihen edhe dy NSH që nuk janë NJEIP. Pasqyrat financiare të hartuara sipas SNRF-ve 192. Cilësia e përgjithshme e raportimit financiar ka nevojë të përmirësohet për shkak të mospërputhshmërisë së mundshme me standardet e raportimit financiar e identifikuar në disa fusha. Tri prej pasqyrave financiare të bazuara në SNRF, të cilat janë shqyrtuar, kishin opinion me rezerva: i) një shoqëri e trajtonte kapitalin si zë monetar; ii) ka gjasa që ka patur zhvlerësim të aktiveve afatgjata materiale dhe moskontabilizim të tatimit të shtyrë dhe rivlerësimit të kësaj; dhe iii) parimi i vijimësisë së biznesit dhe mospasja e njohjes në lidhje me zhvlerësimin e aktiveve. Shqyrtimi i pasqyrave financiare të përzgjedhura ka zbuluar disa raste praktikash të dyshimta të raportimit financiar dhe disa raste mospërputhshmërie shumë të mundshme me SNRF-të. Këto çështje kanë identifikuar ndikimin në cilësinë e informacioneve financiare të paraqitur dhe dhënien e informacioneve shpjeguese, çka nga ana e vet bën që të ketë informacione më pak të besueshme për vendimmarrje dhe llogaridhënie nga ana e atyre që u është ngarkuar detyra e drejtimit të brendshëm. Problemet me raportet e auditimit dhe paraqitjen e pasqyrave financiare kanë evidentuar se aktivitetet e kontrollit të cilësisë nuk janë të mjaftueshme. 193. Në bazë të gjetjeve të shqyrtimit, cilësia e raportimit financiar ka nevojë të përmirësohet në disa fusha. Fushat me mospërputhshmëri të mundshme jepen në formë të përmbledhur në vijim: • Paraqitja e pasqyrave financiare: dhënia e një sasie të tepruar informacionesh që nuk i nevojiten vendimmarrjes. Shumica e pasqyrave financiare të shqyrtuara jepnin informacione të hollësishme shpjeguese të politikave të parëndësishme kontabël, një përshkrim të plotë të standardeve të kontabilitetit financiar që nuk nevojiten ose nuk do t’i kërkoheshin kurrë njësisë ekonomike në fjalë, dhe informacione pa rëndësi materiale. • Dhënie e paplotë e informacioneve për transaksionet, tepricat, risqet dhe ngjarjet e mëpasshme që mund të ndikojnë në paraqitjen e pozicionit financiar dhe mund t’i keqorientojnë përdoruesit e pasqyrave financiare. Shqyrtuesit vunë re informacione Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 76 shpjeguese të paplota për sa vijon: rezultatet nga këmbimi valutor; rivlerësimi i aktiveve afatgjata materiale; lëvizjet e tatimit të shtyrë mbi fitimin; çmuarjet mbi jetën e dobishme të aktiveve afatgjata materiale; menaxhimi i riskut në situata krize dhe çështje mjedisore; dhe përthithja e mëpasshme e një njësie ekonomike. • Kishte gabime dhe mangësi të shpeshta në paraqitjen e raportit të audituesve, pasqyrave financiare dhe shënimeve të pasqyraveve financiare. Këto mangësi mund të reflektojnë kontrollin e dobët të cilësisë nga audituesi dhe hartuesi. Për shembull, opinioni i audituesve, shumica e shënimeve shpjeguese dhe zëra të tjerë të ndryshëm përjashtohen nga pasqyrat financiare të disa njësive ekonomike të cilat bëhen publike. Këto mangësi mund të vijnë për shkak të preferencës për të mos qenë transparent, cilësisë së dobët të përkthimit të pasqyrave financiare në anglisht apo për shkak të mungesës së njohurive mbi standardet. Gjithashtu, një raport i audituesit të një njësie ekonomike bënte të ditur mosmarrëveshje midis audituesit dhe njësisë ekonomike lidhur me përdorimin e parimit të vijimësisë në kontabilitet, por audituesi nuk kishte shprehur opinion negativ siç do të duhej të shprehte sipas SNA 570. • Në asnjërin prej raporteve të audituesve që janë shqyrtuar nuk paraqiten çështje kyçe të auditimit. Duke qenë se këto njësi ekonomike nuk janë të listuara në asnjë treg kapitali, audituesit nuk e kanë detyrimin të përfshijnë çështjet kyçe të auditimit në raportet e tyre. Pasqyrat financiare të hartuara sipas Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit 194. Nga 20 paketat e pasqyrave financiare të shqyrtuara, pesë nuk qenë të audituara. Nga 15 pasqyrat financiare të audituara, nëntë shoqëri tregtare kishin marrë opinione pa rezerva (të pastër), pesë shoqëri kishin marrë opinione me rezerva, ndërsa një shoqëri nuk kishte marrë opinion auditimi. Pasqyrat financiare gjenden publikisht nëpërmjet faqes në internet të QKB- së. Shoqëritë e përzgjedhura janë të sektorëve të ndryshëm. Gjatë shqyrtimit, databaza e QKB-së nuk bënte të ditur nëse pasqyrat financiare të njësive ekonomike qenë hartuar sipas SNRF-ve apo sipas SKK-ve, dhe për ta identifikuar këtë gjë shqyrtuesve iu është dashur të hapin çdo skedar raporti. Kjo çështje do të marrë zgjidhje me sistemin e ri të QKB-së, i cili hyn në funksionim në Korrik 2019. 195. Cilësia e raportimit financiar të hartuar sipas SKK-ve ka nevojë për përmirësim të konsiderueshëm. Pasqyrat financiare të audituara dhe jo të audituara që janë shqyrtuar, në përgjithësi, nuk ishin në përputhje me një ose disa SKK. Kjo mospërputhshmëri rritet ndjeshëm për SKK-të që u kërkojnë administratorëve të bëjnë gjykime apo të zhvillojnë çmuarje për njohjen dhe matjen e zërave të ndryshëm të pasqyrave financiare, si instrumentet financiare dhe zhvlerësimi dhe amortizimi i aktiveve të qendrueshme. 196. Fushat me mospërputhshmëri të mundshme jepen në formë të përmbledhur në vijim: • Kishte mungesë të dhënies të informacioneve shpjeguese cilësore dhe kuptimplota në të gjithë kampionët e shqyrtuar. Mangësi të tilla shkojnë që nga mungesa e Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 77 informacioneve krahasuese në shënimet e pasqyrave financiare deri te mosdhënia e shënimeve të pasqyrave financiare. Gjithashtu, për shumicën e shoqërive tregtare, kishte mungesë të një përshkrimi të qartë të aktiviteteve dhe linjave të biznesit të njësive ekonomike (85% e kampionit vlerësohej si me mospërputhshmëri ose pjesërisht në përputhshmëri me SKK 1 dhe 65% me SKK 2). • Përdorimi i pasqyrave klishe dhe shënimeve klishe të pasqyrave financiare e bën paraqitjen dhe dhënien e informacioneve në pasqyrat financiare pa lidhje me njësitë ekonomike, çka do të thotë mosdhënie e informacioneve për përdoruesit e pasqyrave financiare. • Kishte një tendencë të përgjithshme nga ana e hartuesve të pasqyrave financiare për të paraqitur sa më pak informacion dhe shumica përdorin rregullat fiskale për njohjen dhe matjen e aktiveve/detyrimeve dhe për pasojë edhe për të ardhurat dhe shpenzimet. Përdorimi i rregullave fiskale mbështet rezultatin që del nga anketa me hartuesit se përdoruesi kryesor i pasqyrave financiare është administrata tatimore. Një tendencë e tillë cënon qëllimin e pasqyrave financiare të përgjithshme, i cili është dhënia e një pamjeje të vërtetë dhe të drejtë të pozicionit financiar dhe rezultatit ushtrimor të shoqërive. • Duke pasur parasysh përhapjen e gjerë të mangësive të identifikuara gjatë shqyrtimit, mund të supozohet se në pjesën më të madhe të rasteve do të kishte qenë e përshtatshme dhënia e një opinioni të modifikuar. Gjithësesi, shqyrtimi ka treguar se opinionet e audituesit kanë qenë të modifikuar (me rezerva) vetëm në pesë nga katërmbëdhjetë shoqëritë me pasqyra financiare të audituara. PERCEPTIMET 197. Ekipi ka kryer diskutime në grup me palët e interesit, të cilat në përgjithësi kanë konfirmuar cilësinë e dobët të raportimit financiar. Në palët e interesit përfshiheshin audituesit, bankierët dhe analistët financiarë. Krahas diskutimit në grup, janë kryer anketa të perceptimeve në kuadër të projektit EQ FINREP, me përdoruesit dhe hartuesit e pasqyrave financiare.116 Grupi i synuar i përzgjedhur për anketën me përdoruesit pëbëhej nga institucione financiare dhe jo-financiare, shoqëri tregtare private, institucione publike përfshirë autoritetet tatimore dhe rrethet akademike. Grupi i synuar i përzgjedhur për anketën me hartuesit përbëhej nga kontabilistë nga sektori privat, institucione publike, kontabilistë të miratuar, shoqëri të shërbimeve të kontabilitetit dhe shoqëri auditimi. 198. Palët e interesit perceptonin se pasqyrat financiare të hartuara për qëllime ligjore kanë nivel të pamjaftueshëm hollësie të informacionit dhe dhënie informacionesh shpjeguese 116 Anketa me përdoruesit dhe anketa me hartuesit “Ndërgjegjësimi për përfitimet e raportimit të mirë financiar�, projektraporte, 2018. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 78 për pasqyrat kryesore, palët e lidhura, risqet apo vlerësimet. Gjithashtu, pjesëmarrësit në anketë ishin të mendimit se ka mungesë qartësie sa i takon politikës kontabël dhe supozimeve të përdorura në pasqyrat financiare. Pasqyrat financiare konsideroheshin si të paqarta sa u takon politikave për menaxhimin e riskut që ndjek shoqëria, që trajtohen në mënyrë të pamjaftueshme në pasqyrat financiare. 199. Palët e interesit vërenin një përmirësim të cilësisë së raportimit financiar në Shqipëri, krahasuar me pesë vjet më parë. Shumica perceptonin përmirësime të dukshme, ndërsa pjesa tjetër perceptonin përmirësime të vogla. Analistët e kredive nëpër banka ende mbështeten më shumë në informacionet mbi transaksionet se sa në pasqyrat financiare, sidomos në rastin e bizneseve të vogla, megjithëse kanë vënë re një përmirësim në cilësinë e pasqyrave financiare. 200. Palët e interesit perceptonin se pengesat kryesore ndaj përmirësimit të raportimit financiar në Shqipëri lidhur me zbatimin e standardeve të kontabilitetit kanë të bëjnë me: mungesë të të dhënave të disponueshme që do të mundësonin vlerësime të përshtatshme; shumë pak udhëzues dhe shembuj ilustrues; papërputhshmëri me kërkesat rregullatore dhe për deklarim fiskal; dhe nivel i pamjaftueshëm i hollësisë së informacionit në evidencat kontabël. Gjithashtu, anketa ka treguar një perceptim se informacioni i kufizuar që jepet nga burime të tjera përtej zyrës së financës dhe kontabilitetit është pengesa kryesore ndaj përmirësimit të cilësisë së raportimit financiar. 201. Gjatë krahasimit të pasqyrave financiare të hartuara sipas SNRF-ve dhe SKK-ve, disa pjesëmarrës në anketë ishin dakord se SNRF-të mundësojnë matje të drejtë të pozicionit financiar dhe performancës dhe disa pjesëmarrës ishin dakord se me SNRF-të ofrohet qartësi më e madhe mbi shifrat. Por, shumica e pjesëmarrësve mendojnë se SKK-të janë më të lehta për t’u kuptuar se SNRF-të. Kjo mund të ndodhë ngaqë mund të gjenden shumë lloje literaturash për SKK-të në gjuhën e vendit, në dallim nga SNRF-të, të cilat më së shumti janë në gjuhën angleze. 202. Anketa me palët e interesit tregoi se 42 për qind e audituesve auditojnë pasqyra financiare të cilat i kanë hartuar vetë. Kjo praktikë bie ndesh me Ligjin për Auditimin dhe me praktikën e mirë, sipas së cilës audituesit ligjorë duhet të ruajnë pavarësinë dhe të shmangin konfliktin e interesit në dhënien e shërbimeve. PËRPUTHSHMËRIA ME STANDARDET E AUDITIMIT 203. Ekipi i ROSC-ut shqyrtoi një kampion pasqyrash financiare për të vlerësuar shkallën me të cilën përputhen, në praktikë, me standardet e zbatueshme të auditimit (kryesisht SNA 700 Formimi i një Opinioni dhe Raportimi mbi Pasqyrat Financiare). Raportet e audituesit të cilët janë shqyrtuar kishin të bënin me pasqyrat financiare të përdorura në shqyrtimin e praktikave të raportimit (shih Rubrikën IV). Të njëjtat kufizime vlejnë edhe për analizimin e një kampioni Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 79 relativisht të vogël të raporteve të auditimit dhe ekipi është fokusuar kryesisht në shqyrtimin e përputhshmërisë me SNA 700. Vlen të theksohet se, duke pasur parasysh formatin “standard� të raporteve të auditimit, është relativisht e lehtë për hartuesit e raporteve të auditimit t’i bëjnë të duken të mirë thjesht duke i qëndruar konform formatit, nga transaksionet financiare dhe pozicionit financiar të njësisë ekonomike mbi të cilat mbështetet raporti. Ekipi i ROSC-ut përfshin këtu edhe konstatimet nga shqyrtimi i kontrollit të cilësisë të kryer nga BMP. 204. Ekipi ka kërkuar mendime mbi zbatimin praktik të standardeve të auditimit nëpërmjet diskutimeve me grupe audituesish, përfshirë rrjetet e mëdha ndërkombëtare të shoqërive të auditimit dhe ushtruesve të vegjël dhe të mesëm të profesionit të auditimit. Diskutimi u fokusua në zbatimin praktik të standardeve të auditimit, cilësinë e auditimit dhe vështirësitë e shumta me të cilat përballet profesioni i auditimit. 205. Cilësia e zbatimit të standardeve të auditimit nuk është e njëjtë, për shumë arsye, përfshirë burimet e kufizuara të praktikave të vogla audituese dhe disa metodika të vjetëruara auditimi. Disa auditues ligjorë dhe shoqëri auditimi e kanë të kufizuar kapacitetin për të zhvilluar dhe mbajtur një metodologji auditimi, dhe kjo mund të krijojë vështirësi në arritjen e përputhshmërisë së plotë me standardet e auditimit. Metodologjitë plotësisht të dokumentuara të auditimit nuk janë faktori parësor i cilësisë së auditimit, duke qenë se elemente të tjera të rëndësishme si aftësia, përvoja dhe qëndrimet/sjellja janë elemente kyçe në arritjen e një cilësie të mirë auditimi. Megjithatë, metodologjitë kanë rëndësi sepse ndihmojnë të sigurohet përputhshmëria e audituesve me SNA dhe SNKC 1. Një shqyrtim që ka kryer BMP-ja ka zbuluar se shoqëritë e mëdha të auditimit kanë burime nga rrjeti i tyre ndërkombëtar dhe prandaj personeli i tyre ka trajnim adekuat për standardet ndërkombëtare, ndërsa audituesit që e ushtrojnë të vetëm profesionin nuk kanë njohuri të mira për SNA-të. 206. Në bazë të shqyrtimit të raporteve të auditimit, ekipi ka identifikuar disa probleme, përfshirë cilësinë e pasqyrave financiare, që nënkuptojnë problemet e mëposhtme të përputhshmërisë me standardet e auditimit nga ana e audituesve: • Paraqitja e pasqyrave financiare: rrëmujë që lind nga dhënia e një sasie të madhe informacionesh pa rëndësi materiale; • Gjykimet në politikat kontabël: shpesh këto përmbajnë informacione “klishe� jo adekuate; • Supozimet kryesore të drejtuesve: shpesh paraqiten në mënyrë jo sasiore; • Përqindje e lartë mangësish të identifikuara në pasqyrat financiare të hartuara në përputhje me SKK-të, por njësitë ekonomike gjithsesi marrin opinion pa rezerva. Hollësi të mëtejshme mbi problemet në pasqyrat financiare jepen në fillim të Rubrikës IV. 207. Shqyrtimi i kontrollit të cilësisë i kryer nga BMP-ja ka zbuluar disa probleme mbi përputhshmërinë me legjislacionin dhe standardet e auditimit, si: Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 80 • Angazhimet e NJEIP-ve lokale nuk përfshihen gjithmonë në kontrollin e cilësisë të shoqërisë së auditimit. Megjithëse ky lloj angazhimi është objekt i kontrollit të cilësisë sipas legjislacionit dhe SNKC 1, politikat e disa shoqërive auditimi nuk kërkojnë një shqyrtim të tillë në nivel angazhimi. • Raporti i transparencës nuk hartohet në disa raste; • Arkivimi i dosjeve të auditimit duket se përbën problem, audituesit ligjorë që e ushtrojnë të vetëm profesionin duket se nuk kanë sisteme arkivimi; • Procedurat e kontrollit të cilësisë në shoqëritë e vogla të auditimit janë të përmbledhura në SNKC 1, por ato nuk kanë politika të hartuara për të përmbushur objektivat e lidhur me sistemin e kontrollit të cilësisë dhe procedura për të zbatuar dhe monitoruar zbatimin e këtyre politikave; • Disa raste mospërputhshmërie me procedurat e dokumentimit të auditimit dhe mungesë të letrave të përfaqësimit në shqyrtimin e shumë angazhimeve. • Mungesë dëshmish se audituesit i kanë kryer procedurat e duhura të auditimit në identifikimin e palëve të lidhura. • Mungesë informacioni mbi orët e punës të shpenzuara për angazhimin, që do të thotë se është e pamundur të konstatohet nëse orët e shpenzuara të punës kanë qenë të mjaftueshme për të siguruar një cilësi të mirë auditimi. Nuk ka asnjë informacion për orët e planifikuara dhe orët faktike të shpenzuara për angazhimin, që do të thotë se nuk bëhet sa duhet planifikim, çka shtron çështjen se si caktohet honorari i auditimit. • Opinionet e auditimit të shoqërive të vogla nuk janë në përputhje me SNA-të. 208. Audituesit janë shprehur se duke qenë se auditimi bëhet vetëm për të qenë në rregull me ligjin, klientët shpesh e kanë të vështirë t’ia kuptojnë vlerën auditimit. Anketa e perceptimeve ka treguar se përdoruesit parësorë të pasqyrave financiare janë autoritetet tatimore dhe aksionarët. Për qëllime të raportimit tatimor, njësive ekonomike u kërkohet të hartojnë vetëm pasqyra financiare të thjeshta dhe auditimi nuk është i detyrueshëm. Audituesit hasin vështirësi për shkak të rënies së tarifave të auditimit por edhe rritjes së ngarkesës në punë për shkak të cilësisë së dobët të raportimit financiar, që kërkon përshtatje të shumta. Shumë palë interesi kanë përmendur përfshirjen e audituesve në hartimin e pasqyrave financiare, çka ngre pikëpyetje sa i takon pavarësisë dhe skepticizmit profesional të audituesit. 209. Audituesit e bankave zakonisht duhet të auditojnë dy palë pasqyrash financiare, të hartuara në bazë të kornizave të ndryshme. Bankat, si NJEIP, duhet të hartojnë pasqyra financiare sipas SNRF-ve, por prej tyre kërkohet të hartojnë edhe një palë tjetër pasqyrash financiare në bazë të kërkesave të rregullatorit117. Audituesit perceptojnë se rregullatori nuk ua ka parë 117 Metodologjia për Raportimin dhe Përmbajtjen e Raporteve Financiare dhe Rregulloreve të BSH-së. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 81 vlerën pasqyrave financiare të bazuara në SNRF, prandaj ende kërkon pasqyra financiare të hartuara sipas manualit të tij. Zakonisht, bankat punojnë me shoqëritë e mëdha të auditimit të cilat kanë rrjet ndërkombëtar, ndërsa degëve të bankave të huaja u kërkohet të përdorin të njëjtën shoqëri auditimi që përdor banka mëmë. 210. Sa i takon zbatimit të Ligjit të ndryshuar për Auditimin, ende ka konfuzion lidhur me kontrollin e cilësisë dhe procesin e regjistrimit të audituesve ligjorë. Kjo ndodh më së shumti për shkak të metodikës së ndryshme të kontrollit të cilësisë në të shkuarën, në krahasim me veprimtarinë e tanishme të BMP-së. Audituesit që i përkasin një rrjeti ndërkombëtar mund të kenë nevojë për shumë kohë për t’i dhënë të drejtë BMP-së për të parë informacionet e kërkuara, sepse duhet të kërkojnë leje nga qendra. Tarifa prej 3 për qind për kontrollin e cilësisë perceptohet si tepër e lartë. Audituesit ndihen të paqartë sa u takon kritereve të regjistrimit për ata që mbajnë titullin ACCA/CPA e që dëshirojnë të regjistrohen si auditues ligjor. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 82 V. REKOMANDIMET POLITIKE DHE INSTITUCIONALE 211. Në këtë rubrikë jepen rekomandime institucionale dhe mbi politikat, në funksion të përmirësimit të kuadrit të raportimit financiar të shoqërive tregtare në Shqipëri. TË FINALIZOHET DHE MIRATOHET PLANI I PËRDITËSUAR I VEPRIMIT PËR VENDIN 212. Ministria e Financave dhe Ekonomisë është duke përditësuar PVV-në për ta përmirësuar më tej raportimin financiar të shoqërive tregtare në Shqipëri. Plani pritet të trajtojë progresin dhe arritjet e vendit që prej miratimit të tij deri në vitin 2018 dhe të përmbajë programin e mëtejshëm të reformës deri më 2023. Plani do të përcaktojë një strategji dhe plan-veprimi të përditësuar me një program të qartë të reformave të mëtejshme për ta përmirësuar më tej kuadrin ligjor, institucionet, profesionin e kontabilitetit dhe auditimit dhe sektorin financiar privat në Shqipëri. Është e rëndësishme të finalizohet dhe miratohet PVV i përditësuar për të plotësuar elementet përbërëse të përputhshmërisë së Shqipërisë me Acquis Communautaire në lidhje me legjislacionin e shoqërive tregtare, raportimin financiar, auditimin, tregun financiar dhe institucionet financiare. Këto, krahas SNRF-ve dhe SNA-ve, janë masat kryesore të praktikës më të mirë ndërkombëtare. Transpozimi dhe zbatimi si duhet i Acquis communautaire ka marrë edhe më shumë rëndësi me ecjen përpara të Shqipërisë në rrugën drejt anëtarësimit në BE. HARMONIZIMI I KUADRIT LEGJISLATIV DHE RREGULLATOR 213. Shqipëria ka bërë progres të mirë në zhvillimin e kuadrit ligjor për raportimin financiar të shoqërive tregtare gjatë viteve të fundit, me ndryshimin e Ligjit për Auditimin në vitin 2016 dhe miratimin e një ligji të ri për kontabilitetin në vitin 2018. Këto e kanë çuar përpara përputhshmërinë me direktivat e auditimit dhe kontabilitetit të BE-së. Qeveria e Shqipërisë duhet ta vijojë punën për të mbyllur hendekët dhe për të ecur përpara në procesin e konvergjencës së kuadrit përkatës ligjor të raportimit financiar me legjislacionin e BE-së. Disa shembuj të mangësive ekzistuese që janë vënë re gjatë këtij vlerësimi ROSC-u përshkruhen më poshtë. 214. Vendimi nr.17/2019 i Këshillit të Ministrave e ka rritur numrin e njësive ekonomike që konsiderohen si NJEIP, për jo medoemos të gjitha këto njësi ekonomike janë të rëndësishme për ekonominë. Të gjitha bizneseve të konsideruara si NJEIP u kërkohet t’i hartojnë pasqyrat financiare me dhënie të informacioneve shpjeguese shtesë, të jenë objekt auditimi ligjor dhe t’i publikojnë pasqyrat financiare. Duhet të ngrenë edhe një komitet auditimi. Është e Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 83 nevojshme që Qeveria të mendojë harmonizimin e plotë të kritereve që përkufizojnë NJEIP- të me direktivat e BE-së. Njësitë ekonomike e konsideruara si NJEIP duhet të zbatojnë SNRF- të. Duhet të vendoset një drejtpeshim midis përfitimeve të informacioneve financiare bazë dhe kostove të kërkesave të rënda për raportim, sidomos kur shoqëritë tregtare nuk kanë ndonjë ndikim të konsiderueshëm në ekonomi. 215. Ligji i auditimit u jep mundësi audituesve t’u ofrojnë edhe shërbime të tjera klientëve NJEIP që auditojnë, për aq sa palët e treta të mos perceptojnë asnjë shkelje të pavarësisë. Me përfitim do të ishte sigurimi i pavarësisë së audituesve përmes parashikimit në ligj të shërbimeve jo audituese që ndalohet t’u ofrohen klientëve NJEIP të audituar, siç parashikohet në Direktivën e Auditimit të BE-së.118 216. Bankave të nivelit të dytë u kërkohet t’i hartojnë pasqyrat financiare në bazë të dy kornizave, pra SNRF për pasqyrat financiare vjetore të përgjithshme, siç e kërkon ligji i ri kontabël për NJEIP-të, dhe MRF për rregullatorin, siç e kërkon ligji për bankat. MRF bazohet në SNRF-të e dala nga përdorimi dhe, prandaj, ka nevojë të përditësohet sipas SNRF-ve më të fundit. Krahas kërkesës së Ligjit për Auditimin që pasqyrat financiare të bankave të përgatitura në bazë të SNRF-ve duhet të auditohen, MRF kërkon që të auditohet edhe raporti financiar i hartuar në bazë të MRF-së. Kjo i ngarkon edhe bankat dhe audituesit të bëjnë auditim të dy paketave të raporteve financiare. Theksohet se BSH do të presë të paktën dy periudha të plota raportimi përpara se të kalojë drejt futjes në zbatim të SNRF-ve për raportim rregullator. BSH duhet të fokusohet në fushat ku ka dallime dhe të krijojë kuadrin për t’i pajtuar këto dy korniza për raportimin rregullator. Instrumentet e rakordimit do të ishin të dobishme për ta ndihmuar BSH-në në funksionin e saj të mbikëqyrjes që kërkon raportimin rregullator, dhe për ta mbështetur në të njëjtën kohë raportimin financiar për qëllime të përgjithshme të jetë në përputhje me SNRF-të. 217. Shqipëria duhet ta harmonizojë kuadrin ligjor mbi kërkesat për komitetet e auditimit, përfshirë Ligjin për Shoqëritë Tregtare, Ligjin për Auditimin dhe ligjet sektoriale, me legjislacionin e BE-së. Ligji për Shoqëritë Tregtare u lejon këshillave mbikëqyrës dhe/ose këshillave të administrimit të ngrenë komitete të veçanta, përfshirë komitetin e auditimit, me përbërje të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës/këshillit të administrimit. Ligji për Shoqëritë Tregtare parashikon që komitete të tilla duhet të përbëhen më së shumti nga anëtarë të jashtëm. Ligji për Auditimin kërkon që komitetet e auditimit të përbëhen nga anëtarë jo ekzekutivë (të jashtëm) ku të paktën njëri anëtar duhet të jetë i pavarur nga njësia ekonomike e audituar. Gjithësesi, Ligji për Sigurimet nuk i përjashton shprehimisht anëtarët ekzekutivë të këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës nga komiteti i auditimit. Por, duket sikur e 118 Sipas nenit 5, pika 1, të Direktivës së BE-së për Auditimin, shërbimet jo auditimi të ndaluara për klientët e audituar NJEIP, përfshirë shërbimet fiskale, të vepruarit në emër të administratorëve ose vendimmarrësve të njësisë ekonomike të audituar, shërbimet e mbajtjes së llogarive dhe kontabilitetit, shërbimet e listëpagesave, projektimin dhe zbatimin e sistemit të kontrollit të brendshëm ose të procedurave të menaxhimit të riskut, shërbimet e vlerësimit, shërbimet juridike, shërbimet e auditimit të brendshëm, të vepruarit si agjent investimi i njësisë ekonomike të audituar, shërbimet e marrjes në sigurim dhe shërbimet e burimeve njerëzore. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 84 kufizon përzgjedhjen e anëtarëve të komitetit të auditimit brenda anëtarëve të këshillit të administrimit/këshillit mbikëqyrës, pa parashikuar përzgjedhjen e anëtarëve të pavarur. Ligi për Sigurimet duhet të ndryshohet në mënyrë që të jetë në përputhje me Direktivën e Auditimit të BE-së dhe të harmonizohet me ligjet e tjera. 218. Ligji për Bankat dhe Ligji për Auditimin kanë kërkesa të ndryshme lidhur me anëtarët e komitetit të auditimit. Ligji për Bankat kërkon që të gjithë anëtarët e komitetit të auditimit të kenë njohuri eksperti në kontabilitet dhe auditim, që do të thotë se komiteti privohet nga njohuri të fushave të tjera. Ligji për Auditimin kërkon që njohuri të tilla t’i ketë të paktën një anëtar i komitetit. Qeveria duhet t’i harmonizojë kërkesat mbi komitetet e auditimit mes këtyre ligjeve, me qëllim që të sigurohet që komitetet të kenë një gamë të gjerë të njohurive përkatëse. 219. Njësitë që nuk janë NJEIP duhen nxitur të zbatojnë SKK-të gjatë hartimit të raporteve financiare. Përmirësimi i raportimit financiar të jo-NJEIP-ve rrit besimin e investitorëve, përmirëson vendimmarrjen dhe rrit saktësinë e vlerësimit tatimor. Rekomandohet të ndryshohet ligji tatimor për t’i dhënë mundësi Administratës Tatimore të përdorë instrumentet e rakordimit, për t’i përdorur për qëllime tatimore raportet financiare të hartuara sipas SKK-ve. Në praktikë, duket se shumë shoqëri tregtare që zbatojnë SKK-të gjatë hartimit të pasqyrave financiare ndjekin kërkesat e legjislacionit tatimor dhe jo SKK-të.119 Drejtoria e tatimeve, me mbështetjen e projektit EQ FINREP, ka zhvilluar instrumente dhe tabela për rakordimin e raportimit financiar për qëllime të përgjithshme me raportimin për qëllime tatimore. Por këto instrumente nuk janë futur zyrtarisht në përdorim, duke qenë se Drejtoria e Tatimeve është nën kufizimin e kërkesave të legjislacionit tatimor. Futja zyrtarisht në përdorim do të kërkonte një ndryshim të ligjit. TË PËRMIRËSOHET ORGANIZIMI INSTITUCIONAL 220. Ende ka konfuzion brenda profesionit të auditimit lidhur me detyrat dhe përgjegjësitë e BMP- së dhe IEKA-s sa i takon kontrollit të cilësisë dhe procesit të regjistrimit të audituesve ligjorë. Përfshirja në profesion do të ndihmonte që të kuptoheshin më mirë rolet përkatëse në përputhje me ligjin e ndryshuar të auditimit. Nevojitet të përmirësohet kuadri që ndihmon shkëmbimin e informacionit midis profesionit dhe BMP-së dhe IEKA-s. Kjo do të t’i jepte mundësi BMP-së dhe IEKA-s të komunikonin me profesionin dhe të kërkonin informacion; dhe do t’i jepte profesionit një kanal unik përmes të cilit informacioni i auditimit të mund të dorëzohet për t’u përdorur nga BMP dhe IEKA sipas detyrave dhe përgjegjësve të tyre. 119 Mbështetur nga gjetjet e nxjerra nga shqyrtimi i pasqyrave financiare, shih Rubrikën IV. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 85 TË FORCOHET HARMONIZIMI ME STANDARDET NDËRKOMBËTARE 221. Nuk ka përkthim zyrtar të paketës së plotë më të fundit të SNA-ve. Megjithëse ligji kërkon që përkthimi dhe publikimi i SNA-ve të reja dhe të rishikuara të bëhet në kohën e duhur, nuk ka një proces të ngritur për të siguruar përkthimin në kohën e duhur dhe publikimin e përditësimeve. Kjo ngre pikëpyetje nëse standardet janë ligjërisht të zbatueshme kur disa standarde gjenden vetëm në anglisht. Nevojitet një qasje më e njëtrajtshme për përkthimin zyrtar të SNA-ve të reja dhe të rishikuara së bashku me mekanizmat e duhur për të siguruar që të jetë ligjërisht e zbatueshme paketa e plotë e standardeve. Kjo do të ndihmojë në ruajtjen e njëtrajtshmërisë së kërkesave mbi auditimin dhe standardet e cilësisë së auditimit me standardet ndërkombëtare të krahasimit. Shpërndarja e standardeve duhet të jetë më e arritshme për një grup më të gjerë palësh interesi duke u dhënë të drejtë shikimi nëpërmjet faqes në internet të IEKA-s. 222. Kërkesat etike për kontabilistët dhe audituesit në Shqipëri mbështeten në Kodin e Etikës të vitit 2015 të BSNEK-së. Kodi Etik i vitit 2016 i BSNEK-së nuk është përkthyer. Më prill 2018, BSNEK ka nxjerrë një kod tërësisht të ristrukturuar, të fuqizuar dhe të qartësuar ndërkombëtar të etikës për kontabilistët profesionistë, i cili ka hyrë në fuqi më qershor 2019. IEKA, si organizata udhëheqëse përgjegjëse për përkthimin e Kodit Etik të BSNEK-së, rekomandohet ta miratojë dhe publikojë kodin e rishikuar dhe të ristrukturuar të BSNEK-së. Kodi i ri përfshin ndryshime materiale dhe është me rëndësi që standardet më të fundit të etikës të jenë të zbatueshme për të gjithë anëtarët e profesionit. TË FUQIZOHEN SHOQATAT PROFESIONALE 223. Ligji i ndryshuar i auditimit kërkon që organizatat profesionale të jenë në përputhje me kërkesat e IFAC-ut. Me mbështetjen e projektit EQ FINREP, BMP ka hartuar një plan veprimi dhe një dokument udhërrëfyes për zhvillimin e OPK-ve. Ekziston nevoja të bëhet inventarizim i OKP-ve për të shmangur mbivendosjen dhe për të siguruar zhvillim dhe qëndrueshmëri në periudhën afatgjatë. Si një mundësi mund të shikohet bashkimi në një organizatë i tri institucioneve. Një bashkim i tillë do të ndihmonte ngritjen e sistemeve të duhura të edukimit, kualifikimit dhe ZHVP-së, për të mbështetur realizimin e shërbimeve cilësore nga kontabilistët. Kontabilistët profesionistë duhet të ruajnë aftësinë e tyre profesionale për të mundur të realizojnë shërbime të cilësisë së lartë. Është pjesë e detyrimit të tyre etik ta kryejnë punën me kujdesin dhe korrektesën e duhur. OKP-të duhet t’u kërkojnë anëtarëve të tyre ta vijojnë dhe të ruajnë nivelin e aftësisë profesionale përmes vendosjes së kërkesave për ZHVP. SNE-të e rishikuara (2015) duhet të përfshihen plotësisht në kërkesat për zhvillimin fillestar profesional (ZHFP) dhe ZHVP-në për kontabilistët profesionistë në Shqipëri. Profesioni i kontabilistëve si anëtarë të OPK-ve të jetë në përputhje me Kodin e Etikës të profesionit dhe të përmbushë kërkesat për ZHVP-në. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 86 224. OPK-të të ngrenë një sistem për monitorimin dhe raportimin e përmbushjes së kërkesave të përvojës profesionale nga ana e kandidatëve. Aktualisht nuk ka asnjë sistem për të siguruar përmbushjen e kritereve për përvojë profesionale nga ana e kandidatëve për kontabilistë të miratuar. Duhet të ketë udhëzues të shkruar për punëdhënësit dhe studentët. OPK-ve mund t’u duhet të ngrenë një mekanizëm për të pasur një listë të “punëdhënësve të aprovuar� të cilët mund t’u ofrojnë përvojë pune kandidatëve. Kandidatët është mirë të paraqesin rregullisht të dhëna me shkrim pranë OPK-ve lidhur me përvojën profesionale që kanë fituar. Këto të konfirmohen nga punëdhënësit (e aprovuar) pranë të cilëve është fituar përvoja në punë. IEKA ka krijuar një praktikë të mirë sa i takon monitorimit dhe evidentimit të përvojës praktike të kandidatëve për auditues ligjor por nuk ka asgjë të ngjashme për kandidatët për kontabilist të miratuar. TË FUQIZOHET ARSIMI DHE FORMIMI KONTABËL 225. Ruajtja e një raporti të ulët pedagog/student mund të bëhet problem në të ardhmen afatgjatë për shkak të mungesës së personave që i hyjnë profesionit të mësimdhënies. Kjo vjen kryesisht për shkak të pagës jo tërheqëse dhe mungesës së mbështetjes për t’i mbajtur të përditësuara materialet didaktike. Qeverisë mund t’i interesojë të mendojë kushtet profesionale dhe personale të mësimdhënësve, shpërblimin dhe stimujt e tjerë për të vijuar nxitjen e individëve cilësorë të japin mësim në fushat kontabël. 226. Ligji për Auditimin kërkon diplomë Master si kriter minimal për arsimin, për të hyrë si kandidat në profesion. Diploma e nivelit Master mund të jetë me përfitim por jo thelbësore. Direktiva e Auditimit e BE-së kërkon që kandidati të ketë kryer arsimin universitar ose një nivel ekuivalent. Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë mund t’i interesojë të mendojë ndryshimin e kërkesës minimale arsimore për kandidatët, në përputhje me legjislacionin e BE-së. 227. Ekziston nevoja për të krijuar një bazë të dhënash me materialet mësimore për lektorët, nëpërmjet OPK-ve. Aktualisht, lektorët shpesh përdorin burime vetjake për t’i përditësuar materialet mësimore, për të ecur me një hap me standardet ndërkombëtare. OPK-të mund të lidhin marrëveshje me ofrues kryesorë të mësimdhënies profesionale në kontabilitet dhe auditim, për të përdorur dhe përkthyer libra shkollorë dhe materiale studimore të cilësisë së lartë. Gjithashtu, kjo bazë të dhënash mund të përdoret edhe për të hartuar materiale studimore dhe provime model (të simuluara) për kandidatët në mënyrë që të përgatiten më mirë për provimet profesionale. Kjo do të ndihmonte në rritjen e shkallës së suksesit në provimet profesionale. IEKA ka kontratë me një prej ofruesve të huaj të formimit profesional, për të përdorur materialet studimore të ACCA-s, me mbështetjen e projektit EQ FINREP. IEKA nevojitet ta përshpejtojë procesin e përkthimit, për t’ua vënë në dispozicion materialet studentëve. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 87 TË FUQIZOHET MBIKËQYRJA DHE KONTROLLI I CILËSISË SË AUDITIMIT 228. BMP nevojitet të vazhdojë zhvillimin e profilit të tij dhe të fuqizojë kapacitetin e vet institucional për kryerjen e mbikëqyrjes publike efektive. BMP duhet ta ruajë pavarësinë nga profesioni dhe të sigurojë një kuadër ligjor adekuat dhe autoritetin për të mbikëqyrur profesionin, organikën e duhur dhe fonde të mjaftueshme dhe të qëndrueshme. 229. Një mbikëqyrje e fortë publike ka nevojë për inspektorë me përvojë dhe me dije. Ligji për Auditimin kërkon që inspektorët e BMP-së të jenë auditues jo ushtrues të profesionit dhe të pavarur nga profesioni. Kërkesa që duhet të kalojnë tre vjet përpara se audituesit ushtrues të profesionit të mund të kryejnë kontroll cilësie për një auditues ligjor/shoqëri auditimi me të cilën kanë pasur lidhje më parë mund t’i kufizojë mundësitë për të rekrutuar punonjës me përvojë dhe njohuri auditimi të nivelit të lartë të cilët do ta kryenin me efektivitet punën. Një mundësi është marrja me kontratë e ekspertëve të jashtëm për shqyrtime të veçanta, çka e lejon edhe ligji. Ekspertët e jashtëm mund të përdoren edhe për të zgjidhur mungesën e ekspertizës së brendshme me njohuri dhe përvojë të veçantë për sektorin përkatës. Në periudhën afatgjatë, BMP nevojitet të ofrojë trajnim adekuat për pasurimin e dijeve të inspektorëve dhe për të mbajtur një nivel të mirë të kontrollit të cilësisë. 230. Kuadri rregullator ekzistues përcakton burimin e fondeve për BMP-në, ku përfshihen edhe veprimtaritë gjeneruese. Duke qenë se është ende në fillimet e veta, BMP nuk mund të sigurojë fonde të mjaftueshme vetë, pra mund t’i duhet të mbështetet në fonde publike për financim. Nëse nuk gjen dot menjëherë financim, mund të vonohen disa aktivitete të tilla si trajnimi i inspektorëve. Derisa të ardhurat e BMP-së të jenë më të qëndrueshme, nevojitet të ketë planifikim efektiv bazuar në burimet e mundshme të fondeve për të siguruar që është në gjendje të ketë personel adekuat me përvojën dhe dijet dhe për të dhënë pagë konkurruese dhe për të siguruar trajnim të rregullt për inspektorët. 231. BMP nevojitet të marrë masa për të përmirësuar mendimin e përgjithshëm lidhur me përfitimet që sjell auditimi, për t’u dhënë zgjidhje shqetësimeve të ngritura nga audituesit lidhur me tarifat e ulëta të auditimit në vend. Auditimi duhet më së shumti të përmbushë kërkesat e akteve ligjore dhe nënligjore ose në bazë të kërkesës së investitorëve të huaj, vetë klientët shpesh nuk ia shohin vlerën dhe u japin prioritet tarifave të ulëta dhe jo cilësisë së lartë. BMP mund të zhvillojë takime pune dhe seanca informative me palët e interesit dhe të përfshijë komitetet e auditimit të shoqërive, për të rritur ndërgjegjësimin lidhur me riskun e tarifave të ulëta të auditimit. Nëpërmjet inspektimit, BMP ka konstatuar se disa shoqëri auditimi nuk kishin informacion për orët faktike të personelit të shpenzuara për një angazhim. Kjo ka ngritur pikëpyetje nëse shpenzohet koha adekuate për këto angazhime dhe se si përcaktohet tarifa e auditimit. Kur të jetë tërësisht funksional, inspektimet rigoroze të BMP- së do të ndihmojnë në identifikimin e mëtejshëm të problemeve që qëndrojnë në themel të cilësisë së auditimeve, të cilat mund të kenë lidhje me tarifat e ulëta të auditimit dhe me kohën e reduktuar që investohet në auditime. Pavarësisht nga problemet e cilësisë në Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 88 raportet e auditimit të evidentuara në anketat e perceptimeve dhe gjetjet e BMP-së, në vitin 2018 janë hetuar vetëm dy raste nga BMP-ja. Nevojitetet që BMP të fuqizojë zbatimin e funksionit të tij hetimor dhe disiplinor. TË FUQIZOHET PROFESIONI I AUDITIMIT 232. Kuadri ligjor nuk përcakton vlerën minimale të sigurimit të përgjegjësisë profesionale. Nuk ka të dhëna në nivel agregat se si po vihet në zbatim kjo kërkesë ligjore. Megjithëse nuk janë raportuar raste me kërkesa për shpërblim dëmi në të shkuarën, është me rëndësi të sigurohet që çdo kërkesë për dëmshpërblim e ngritur kundër audituesve të mbulohet në mënyrë adekuate. BMP duhet të vlerësojë dhe përcaktojë mbulimin minimal dhe të kërkojë raportim periodik të këtyre të dhënave nga ana e audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit. 233. Cilësia e zbatimit të standardeve të auditimit është jo e njëtrajtshme për një larmi arsyesh. Shumë praktika të vogla auditimi nuk kanë mundësi të kenë SNA-të më të fundit për shkak të burimeve të kufizuara dhe ende përdorin metoda auditimit të vjetruara. Siç është theksuar tashmë, sistemi për përkthimin dhe publikimin në kohë të SNA-ve të reja dhe të rishikuara duhet të përmirësohet për të siguruar që audituesit ligjorë të kenë mundësi t’i aksesojnë standardet dhe t’i kuptojnë dhe të mund t’i zbatojnë. 234. Praktikat e vogla janë përgjegjëse për pjesën më të madhe të rasteve të mospërputhshmërisë me standardet e auditimit. Ato nuk janë pjesë e sistemit aktual të kontrollit të cilësisë, nëse nuk kanë NJEIP si klient. BMP është fokusuar te audituesit e NJEIP-ve, por shqetësuese është cilësia e auditimit të njësive jo NJEIP. Ka nevojë për të pasur shqyrtim të kontrollit të cilësisë për audituesit e njësive jo NJEIP, ku procedurat dhe cilësia të bihet dakord me BMP-në. Një mundësi është përdorimi i ekspertëve të jashtëm. Ky shqyrtim do ta ndihmonte BMP-në për të kuptuar fushat që përbëjnë shqetësim në zbatimin e standardeve të auditimit nga audituesit ligjorë që ushtrojnë të vetëm profesionin apo që auditojnë njësi jo me interes publik, dhe për të menduar në mënyrë strategjike si të plotësohen boshllëqet. 235. Anketa me palët e interesit ka zbuluar një problem me konfliktin e interesit kur audituesit auditojnë pasqyrat financiare që po vetë i kanë hartuar. Kjo përbën konflikt interesi dhe një praktikë shqetësuese. Duket se kjo ndodh për shkak të cilësisë së dobët të pasqyrave financiare, që duhen përshtatur si duhet përpara se të auditohen. Strategjia e BMP-së për të rregulluar praktikat e kontabilistëve të miratuar dhe për të fuqizuar kontrollin mbikëqyrës të këtij profesioni pritet të ndihmojnë në dhënien fund kësaj praktike dhe në ruajtjen e pavarësisë së audituesve ligjorë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 89 TË FUQIZOHET MONITORIMI DHE ZBATIMI ME FORCË 236. Zbatimi i standardeve të kontabilitetit financiar dhe auditimit është sfidë e vërtetë në Shqipëri. Cilësia e informacioneve financiare të paraqitura në pasqyrat financiare ka nevojë për përmirësim. Pjesa më e madhe e kampionit të pasqyrave financiare të shqyrtuara nuk është në përputhje me parimet e standardeve të raportimit financiar në disa fusha. Një sfidë e ngjashme vlen edhe për NMVM-të që zbatojnë SKK-të në hartimin e pasqyrave financiare. Megjithëse palët e interesit perceptonin disa përmirësime në cilësinë e pasqyrave financiare, bankave u duhet t’u bëjnë përpunim të gjerë këtyre pasqyrave financiare për të qenë në gjendje të bëjnë analizën e tyre në kuadër të huadhënies. Duke qenë se kreditë nën standard mbeten një shqetësim i rëndësishëm, bankat shpesh mbështeten në mënyrë të kufizuar në pasqyrat financiare ose opinionet e auditimit, për shkak të shqetësimeve lidhur me besueshmërinë e tyre. Mungesa e një sistemi solid të monitorimit të përputhshmërisë dhe kontrollit të zbatimit të standardeve është një faktor që kontribuon në hapësirat e përputhshmërisë me kërkesat e standardeve të raportimit financiar dhe auditimit. Ligji i ri për Kontabilitetin i ngarkon KKK-së përgjegjësinë për kryerjen e një shqyrtimi të rregullt nga zyra të zbatimit të standardeve. Por, KKK-së aktualisht i mungon kapaciteti adekuat për ta bërë këtë dhe mund të ketë nevojë për mbështetje për t’i rritur kapacitetet për monitorim dhe kërkim. KKK duhet të punojnë me entet rregullatore si BSH, AMF dhe BMP për t’u bërë të ditura rezultatet dhe problemet sistematike të identifikuara, në mënyrë që këta rregullatorë të ndjekin çështjet e përputhshmërisë. 237. BMP duhet të marrë masat e duhura për bashkërendimin dhe bashkëpunimin me rregullatorët e tjerë për mbikëqyrje efektive. BMP i është drejtuar BSH-së dhe AMF-së për të vendosur një mënyrë sistematike për të punuar së bashku brenda rolit të tyre mbikëqyrës që u kërkohet. Është në proces një aktmarrëveshje midis BMP-së dhe BSH-së. Në të do të parashikohen rolet dhe përgjegjësitë e të dy organizatave në mbikëqyrjen e auditimit sa i takon sektorit financiar dhe formati dhe shpeshtësia e komunikimit midis palëve. BMP pritet të miratojë një aktmarrëveshje të ngjashme me AMF-në. 238. Aktiviteti pasues i projektit të asistencës teknike EQ FINREP mund të përfshijë edhe një fokus mbi fuqizimin e mëtejshëm të mbikëqyrjes me bazë riskun që kryen AMF-ja, përfshirë edhe zhvillimin e raportimit rregullator në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Me rëndësi kryesore do të jetë rritja e aftësive teknike të personelit mbikëqyrës të AMF-së në lidhje me SNRF-të dhe e aftësisë për të shqyrtuar pasqyrat financiare me bazë SNRF-të të shoqërive nën mbikëqyrje, përfshirë edhe shoqëritë e fondeve të investimit. REKOMANDIM TJETËR 239. Studentëve të arsimit të lartë në fushat kontabël u është kufizuar mundësia e vyer për të fituar përvojë profesionale me anë të stazhit, për shkak se kjo ofrohet nga një numër shumë Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 90 i vogël shoqërish auditimi. Programi i stazhit u jep mundësi studentëve të përgatiten për botën e punës, e cila është një praktikë e mirë e pranuar nga punëdhënësit. Për t’i ndihmuar studentët të fitojnë përvojë praktike, ekziston nevoja për të krijuar një rrjet me mundësi stazhi për studentë, me angazhimin e ushtruesve të profesionit, sektorit privat, NSH-ve, institucioneve akademike dhe OPK-ve. Institucionet akademike dhe OPK-të mund të marrin rolin udhëheqës duke qenë se kanë lidhje më nga afër me ish-studentë dhe anëtarë. Tabela 10. Rekomandimet e ROSC AA 2019 Institucioni Rekomandimi Periudha përgjegjës PLANI I VEPRIMIT I VENDIT Të finalizohet dhe miratohet PVV i përditësuar MFE120 Afatshkurtër KUADRI LIGJOR DHE RREGULLATOR Të harmonizohen kriteret për NJEIP-të në VKM MFE Afatmesme nr.17/2019 me Direktivat e BE-së Të bëhet parashikim në Ligjin për Auditimin për MFE Afatmesme ndalimin e shërbimeve jo audituese klientëve NJEIP të audituar, për të siguruar pavarësinë e audituesve. Të krijohet kuadri për rakordimin e pasqyrave BSH Afatshkurtër financiare të bankave në bazë të SNRF-ve dhe MRF- së. Të harmonizohet kuadri ligjor për komitetet e MFE Afatmesme auditimit me kërkesat legjislative të BE-së. Të harmonizohen kërkesat për anëtarët e komitetit MFE Afatshkurtër të auditimit në Ligjin për Bankat dhe Ligjin për Auditimin. Të ndryshohet ligji tatimor për t’i dhënë mundësi MFE Afatmesme administratës tatimore për zbatuar instrumentet e rakordimit. 120 Ministria e Financave dhe Ekonomisë Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 91 Tabela 10. Rekomandimet e ROSC AA 2019 Institucioni Rekomandimi Periudha përgjegjës ORGANIZIMI INSTITUCIONAL Të bëhet punë afruese me profesionin për të rritur BMP Afatshkurtër njohuritë mbi përgjegjësitë e BMP-së dhe IEKA-s në përputhje me ligjin e ndryshuar të auditimit. HARMONIZIMI ME STANDARDET NDËRKOMBËTARE Të përkthehen dhe publikohen SNA-të e reja dhe të IEKA Afatshkurtër rishikuara dhe Kodi i Etikës së i BSNEK-së FUQIZIMI I SHOQATAVE PROFESIONALE Të mendohet bashkimi në një organizatë i tri OPK- BMP dhe Afatmesme ve. SNE-të e rishikuar (2015) të përfshihen plotësisht OPK-të në kërkesat për zhvillimin fillestar profesional (ZHFP) dhe ZHVP-në për kontabilistët profesionistë. OPK-të të ngrenë një sistem për monitorimin dhe OPK-të Afatmesme evidentimin e përmbushjes së kërkesave të përvojës profesionale nga ana e kandidatëve për kontabilistë të miratuar. FUQIZIMI I ARSIMIT DHE FORMIMIT KONTABËL Të sigurohen kushtet profesionale dhe personale të MFE Afatgjatë mësimdhënies, shpërblimi dhe stimujt e tjerë për të nxitur individë cilësorë të japin mësim në fushat kontabël. Të mendohet ulja e kërkesës minimale arsimore për MFE Afatshkurtër kandidatët, nga diplomë “Master� në diplomë “Bachelor�. Të krijohet një bazë të dhënash me materiale OPK-të dhe Afatmesme mësimore për lektorët. rrethet akademike Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 92 Tabela 10. Rekomandimet e ROSC AA 2019 Institucioni Rekomandimi Periudha përgjegjës FUQIZIMI I MBIKËQYRJES DHE KONTROLLIT TË CILËSISË SË AUDITIMIT Të sigurohet që BMP të ketë një kuadër ligjor MFE Afatmesme adekuat dhe autoritetin dhe personelin për të mbikëqyrur profesionin, dhe të ketë fonde të mjaftueshme dhe të qëndrueshme. Të sigurohet që inspektorët të kenë dijet adekuate BMP Afatmesme për të mbajtur një shqyrtim të mirë të cilësisë. Të sigurohet planifikim efektiv i përdorimit të BMP Afatshkurtër fondeve të gatshme për BMP-në, me qëllim që të tërheqë dhe të ruajë një numër të mjaftueshëm inspektorësh me përvojë dhe t’u sigurojë trajnime të rregullta. FUQIZIMI I PROFESIONIT TË AUDITIMIT Të vlerësohet dhe përcaktohet mbulimi minimal i BMP Afatshkurtër sigurimit të përgjegjësisë profesionale dhe të kërkohet raportim periodik i këtyre të dhënave nga ana e audituesve. Të ngrihet një sistem i kontrollit të cilësisë për BMP Afatmesme audituesit e njësive jo NJEIP. Të rregullohen praktikat e kontabilistëve të miratuar BMP Afatmesme dhe të fuqizohet kontrolli mbikëqyrës i profesionit. FUQIZIMI I MONITORIMIT DHE ZBATIMIT Të rritet kapaciteti i KKK-së për monitorim dhe MFE Afatmesme kërkim mbi zbatimin e standardeve të kontabilitetit nga shoqëritë tregtare. Të vendoset një mënyrë sistematike për AMF, BSH Afatshkurtër harmonizimin e mbikëqyrjes nga rregullatorët. dhe BMP Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 93 Tabela 10. Rekomandimet e ROSC AA 2019 Institucioni Rekomandimi Periudha përgjegjës Të fuqizohet mbikëqyrja me bazë riskun që bën AMF Afatshkurtër AMF-ja, përfshirë rritjen e aftësive teknike të personelit mbikëqyrës në lidhje me SNRF-të dhe aftësinë për të shqyrtuar pasqyrat financiare të bazuara në SNRF. TJETËR Të zhvillohet një rrjet me mundësi stazhi për OPK-të dhe Afatshkurtër studentë, me angazhimin e ushtruesve të rrethet profesionit, sektorit privat, NSH-ve, institucioneve akademike akademike dhe OPK-ve. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 94 PËRMBLEDHJE E PROGRESIT MBI REKOMANDIMET E ROSC 2006121 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 1. Forcimi i kuadrit ligjor që rregullon kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar duke përdorur një metodë tërësore dhe duke marrë parasysh edhe aktet e tjera ligjore dhe nënligjore, si Ligjin për Shoqëritë Tregtare dhe Ligjin Për Tatimet Hartimi i një ligji për auditimin në përputhje me Direktivën e Tetë të BE-së për Shoqëritë Tregtare për të përfshirë ndër të tjera krijimin e Rekomandimi një sistemi të mbikëqyrjes publike të profesionit të auditimit, një 1.1 kontroll të lartë të cilësisë së auditimeve ligjore, dhe rregulla mbi regjistrimin e auditorëve vendas e të huaj, duke përfshirë firmat e auditimit. Ka marrë zgjidhje Ligji për Auditimin i vitit 2009122 mbështetet në dispozitat kyçe të Direktivës së BE-së për Auditimin Ligjor dhe kërkon ngritjen e një sistemi të mbikëqyrjes publike. BMP është krijuar në vitin 2009, si organ rregullator, dhe është përgjegjës për mbikëqyrjen e profesionit të kontabilitetit dhe auditimit, shërbimit të kontabilitetit dhe shoqërive të auditimit dhe organeve të profesionit. Ligji është Statusi i zbatimit ndryshuar ndjeshëm në vitin 2016, për ta fuqizuar BMP-në në deri në Korrik burime njerëzore dhe financiare, operacione dhe për të përmirësuar 2019 hetimin dhe disiplinimin dhe kontrollin e cilësisë. Ndryshimi parashikonte që aktiviteti i kontrollit të cilësisë të kryhet nga BMP, me mundësinë për t’ia deleguar këtë aktivitet IEKA-s në rastin e audituesve/shoqërive të auditimit që kryejnë auditim të subjekteve jo NJEIP. Aktualisht, vetëm BMP kryen kontroll cilësie, i cili ka mbuluar audituesit dhe shoqëritë audituese të NJEIP-ve. Pavarësia e anëtarëve të BMP-së nga profesioni, çka më parë konsiderohej si problem, tani është zgjidhur. Anëtarët e BMP-së janë 121 Përditësuar nga Dokumenti Teknik FSAP i Bankës Botërore, 2014. 122 Ligji nr. 10 091, datë 5.3.2009, "Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar" Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 95 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 pesë anëtarë jo ushtrues të profesionit, në përputhje me kërkesat e Direktivës së BE-së për Auditimin Ligjor. Megjithëse tani ka qartësi lidhur me burimet e financimit të BMP-së, problem mund të mbetet mjaftueshmëria e financimit. Vendosja e kufijve të përshtatshëm për kërkesat e thjeshtuara të raportimit financiar dhe përjashtimi nga auditimi ligjor vjetor duke përfshirë kriteret e përdorura për përcaktimin e njësive ekonomike të rëndësishme nga pikëpamja ekonomike. Kjo do të shmangë Rekomandimi mbingarkimin e NVM-ve me kërkesa të tepërta mbi raportimin 1.2 financiar dhe auditimin. Nga ana tjetër, do të sigurojë që NJEIP-të t’i nënshtrohen një transparence më të madhe dhe kërkesave më të forta për dhënien e informacioneve shpjeguese. Kjo duhet bërë nëpërmjet një analize të strukturës së biznesit në Shqipëri. Ka marrë zgjidhje Një ligj i ri për kontabilitetin është miratuar në 10 Maj 2018. Në këtë ligj të ri parashikohen kufij të rinj për klasifikimin e njësive ekonomike, një përkufizim i ri për grupet dhe dispozita për hartimin e pasqyrave financiare të konsoliduara dhe rregulla të reja për përgatitjen e raporteve të tjera jo-financiare. Kriteret për klasifikimin e ndërmarrjeve dhe grupeve në funksion të raportimit financiar do të rriten çdo tre vjet, për të arritur plotësisht Statusi i zbatimit kriteret e përcaktuara në legjislacionin përkatës të BE-së brenda vitit deri në Korrik 2028. 2019 Kërkesat e raportimit financiar: Sipas Ligjit të ri për Kontabilitetin, SNRF-të duhet të zbatohen nga NJEIP-të. SNRF në kuadër të legjislacionit shqiptar janë ato standarde që hartohen nga BSNK dhe përkthehen dhe miratohen për zbatim në gjuhën shqipe nën autoritetin e KKK-së pa ndryshime nga teksti origjinal në anglisht. SNRF-të duhen zbatuar nga NJEIP-të që arrijnë dhe kalojnë kriteret e BSH-së dhe AMF-ja dhe nga njësitë e mesme ekonomike.123 123 Njësitë ekonomike që nuk i tejkalojnë dy prej kritereve të mëposhtme më datën e raportimit: totali i aktiveve 750 milionë lekë, totali i të ardhurave 1,5 miliardë lekë dhe numri mesatar i punonjësve gjatë të gjithë periudhës kontabël 250 punonjës. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 96 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Për të gjitha shoqëritë e tjera tregtare zbatohen SKK-të. Njësitë mikro ekonomike124 zbatojnë një standard të thjeshtuar (SKK 15). Kërkesat për t’i audituar pasqyrat financiare (kërkesat për auditimin ligjor) janë në përgjithësi në përputhje me parimet e Direktivës së Kontabilitetit të BE-së. Auditimi ligjor i pasqyrave financiare vjetore është i detyrueshëm për: • Shoqëritë tregtare që zbatojnë SNRF-të, pavarësisht nga forma juridike; • Shoqëritë aksionare që zbatojnë SKK-të për raportimin financiar; dhe • Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar që zbatojnë SNRF ose zbatojnë SKK-të që për dy vjet radhazi përmbushin dy prej kritereve të mëposhtme: (i) vlera totale e aktiveve më datën e raportimit është e barabartë ose më e madhe se 50 milionë lekë; (ii) të ardhurat totale gjatë vitit janë të barabarta ose më të mëdha se 100 milion lekë; dhe (iii) numri gjithsej i punëmarrësve është 30 vetë mesatarisht gjatë vitit. Të kërkohet që njësitë ekonomike me interes publik të paraqesin për Rekomandimi publikun pasqyrat e tyre financiare të njësisë ligjore (dhe ato të 1.3 konsoliduara) brenda një periudhe të arsyeshme kohore pas datës së bilancit. Ka marrë pjesërisht zgjidhje dhe është aktualisht në zbatim Statusi i zbatimit Sipas Ligjit të ri për Kontabilitetin, jo më vonë se 7 muaj nga data e deri në Korrik raportimit, njësitë ekonomike duhet të dorëzojnë pranë 2019 autoriteteve përkatëse pasqyrat vjetore financiare, raportin e ecurisë dhe raportin e auditimit (nëse është objekt i kërkesës për 124 Njësitë ekonomike që nuk i tejkalojnë dy prej kritereve të mëposhtme: totali i aktiveve 15 milionë lekë, totali i të ardhurave 30 milionë lekë dhe numri mesatar i punonjësve gjatë të gjithë periudhës kontabël 10 punonjës. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 97 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 auditim). Shoqërive tregtare u kërkohet që këto informacione t’ia dorëzojnë QKB-së. Njësive të mesme dhe të vogla ekonomike dhe NJEIP-ve u kërkohet t’i publikojnë informacionet financiare në faqen e tyre në internet jo më vonë se 7 muaj nga data e raportimit. Organizatat jofitimprurëse me aktive/të ardhura mbi 30 milionë lekë, nëse nuk e kërkojnë ndryshe dispozita të tjera ligjore, duhet t’i publikojnë pasqyrat financiare së bashku me raportin e ecurisë në faqen e tyre zyrtare në internet. Harmonizimi i kuadrit tatimor me legjislacionet për kontabilitetin, auditimin dhe raportimin financiar. SNRF-të dhe SKK-të do të prezantojnë kategori të reja të ardhurash dhe shpenzimesh, kështu Rekomandimi që do të nevojiten udhëzime mbi rakordimin e fitimit/humbjes 1.4 kontabël me fitimin/humbjen e tatueshme. Në kushtet e mungesës së udhëzimeve të tilla, njësitë ekonomike do të ngatërronin standardet tatimore dhe ato të kontabilitetit në hartimin e pasqyrave financiare. Ka marrë pjesërisht zgjidhje Nuk ka pasur asnjë harmonizim kuptimplotë të kuadrit fiskal me kuadrin e kontabilitetit/auditimit. Drejtoria e Tatimeve, me Statusi i zbatimit mbështetjen e projektit EQ FINREP, ka zhvilluar instrumente dhe deri në Korrik tabela për rakordimin e raportimit financiar për qëllime të 2019 përgjithshme (SKK dhe SNRF) me raportimin për qëllime tatimore. Por, këto instrumente ende nuk kanë filluar të përdoren në aktivitetet e përditshme të kontrollit dhe nevojitet një ndryshim i procedurave/proceseve ekzistuese. 2. Struktura e hartimit dhe vendosjes së standardeve të kontabilitetit të forcohet dhe të bëhet e qëndrueshme Zgjerimi i organit aktual të vendosjes së standardeve për të përfshirë një shkallë më të gjerë të palëve të interesuara me qëllim që të Rekomandimi trajtohen dhe plotësohen sistematikisht nevojat e pjesëmarrësve 2.1 nga sektori privat dhe publik në procesin e hartimit të standardeve duke përfshirë edhe përshtatshmërinë e qëllimit/fushës së zbatimit të SNRF-ve dhe SKK-ve, që nënkupton kërkesa të thjeshta raportimi Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 98 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 për NVM-të dhe kërkesa raportimi më rigoroze për njësitë ekonomike me interes publik. Rekomandimi Mobilizimi i financimit dhe ekspertizës teknike për të siguruar që 2.2 standardet e kontabilitetit janë të përditësuara. Dokumentimi, përhapja dhe zbatimi i një strategjie të qartë për hartimin dhe adoptimin e standardeve e cila përfshin një proces Rekomandimi efikas konsultimi. Kjo do të ndihmojë në zgjidhjen e problemit të 2.3 nivelit të ulët aktual të demonstruar të njohjes dhe zbatimit të standardeve të kontabilitetit. Ka marrë zgjidhje Ligji i ri për Kontabilitetin i përmirëson kërkesat për zgjedhjen e anëtarëve të KKK-së, duke e zgjeruar mundësinë për të përfaqësuar më shumë sektorë në Këshill dhe duke e kufizuar mandatin e anëtarëve. Ai fut edhe dispozita të tjera shtesë që parashikojnë të drejtën e KKK-së për të monitoruar zbatimin e standardeve të kontabilitetit. Statusi i zbatimit deri në Korrik Ligji i ri e pakëson numrin e anëtarëve të KKK-së, nga nëntë në 2019 shtatë, dhe e ndryshon përbërjen e KKK-së duke ndryshuar subjektet dhe institucionet që kanë të drejtë të propozojnë anëtarë. Anëtarët emërohen nga Ministri i Financave, dhe jo nga Këshilli i Ministrave. Është futur një kërkesë e re që KKK të raportojë ecurinë vjetore brenda fundit të tremujorit të parë të vitit pasardhës. Procesi i përkthimit të SNRF-ve është përmirësuar dhe, me mbështetjen e EQ FINREP, versioni më i fundit i konsoliduar i SNRF- ve është përkthyer në gjuhën shqipe dhe është publikuar. Kërkimi dhe gjetja e sinergjive për përkthimin e standardeve të kontabilitetit dhe auditimit në përputhje me politikat e përkthimit të Fondacioneve të Komitetit Ndërkombëtar të Standardeve të Rekomandimi Kontabilitetit (IASCF) dhe IFAC-ut. KKK duhet të kërkojë mundësi për 2.4 të bashkëpunuar me organin e vendosjes së standardeve të auditimit, duke përfshirë grupimin e burimeve dhe përdorimin e një softueri të përbashkët. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 99 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ka marrë zgjidhje Proceset e përkthimit të SNRF-ve dhe SNA-ve kërkojnë sinergji sa herë që është e mundur nëpërmjet bashkëpunimit midis KKK-së dhe IEKA-s. Statusi i zbatimit Me mbështetjen e Bankës Botërore, KKK dhe IEKA janë pajisur me deri në Korrik softuer TRADOS për të ndihmuar në procesin e përkthimit. Ndiqet 2019 një protokoll i përbashkët për bashkimin në një vend të burimeve. Përkthyesve të caktuar u bëhet gjithashtu trajnim. Kështu, procesi i përkthimit është shumë i përmirësuar dhe tani është në përputhje me politikat e përkthimit të IFAC-ut. Është përkthyer dhe publikuar nga KKK një version i kohëve të fundit i SNRF-ve të konsoliduara. Por, nuk ka përkthim zyrtar të paketës së plotë më të fundit të SNA-ve. Angazhimi i rregullatorëve të bankave dhe sigurimeve në forume ndërkombëtare për të parë lidhjet mes raportimit për qëllime rregullatore dhe raportimit financiar për qëllime të përgjithshme në mënyrë që të krijohen filtra kujdesi. Kjo do të mund të zgjidhte shqetësimin e rregullatorëve se zbatimi i SNRF-ve mund të rrezikojë kriteret rregullatore të fondeve të veta dhe të sjellë një paqëndrueshmëri në pasqyrat financiare. Në këtë kontekst, BSH të marrë në konsideratë (i) udhëzimet mbi një kuadër të përbashkët raportimi financiar që do të përdoret nga institucionet kredidhënëse dhe shoqëritë e investimeve në raportimin e tyre mbi aftësinë Rekomandimi financiare pranë autoriteteve mbikëqyrëse sipas Direktivës për 2.5 Kërkesat Mbi Kapitalin dhe (ii) udhëzimet mbi një kuadër të standardizuar raportimi financiar për institucionet kredidhënëse që operojnë në BE. Ky kuadër bën të mundur që institucionet kredidhënëse të përdorin të njëjtat formate të dhënash dhe përkufizime të dhënash për raportim për qëllime kujdesi në të gjitha vendet ku zbatohet kuadri, duke zvogëluar ngarkesën e raportimit për institucionet kredidhënëse që operojnë jashtë vendit, dhe duke ulur pengesat për zhvillimin e një tregu efikas të shërbimeve financiare. Kjo ka një rëndësi të veçantë sidomos në kontekstin aktual të vendit, ku një pjesë e mirë e sektorit bankar është nën pronësi të huaj. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 100 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ka marrë pjesërisht zgjidhje, disa aktivitete në proces Rregullatorët e bankave dhe shoqërive të sigurimit janë më të ndërgjegjësuar për zbatimin e SNRF-ve. Rregullatori i bankave vijon të ketë kërkesë më vete për raportimin rregullator për qëllime mbikëqyrjeje. BSH dhe AMF marrin pjesë në forume ndërkombëtare dhe kanë bërë hapa për t’i përditësuar kërkesat për raportim. Qendra CFRR e Bankës Botërore, në kuadër të programit REPARIS, ka organizuar disa seminare rajonale “SNRF-të për rregullatorët e sektorit financiar�, ku kanë marrë pjesë përfaqësues të BSH-së dhe AMF-së. BSH ka finalizuar një projektrregullore për mjaftueshmërinë e Statusi i zbatimit kapitalit, që duhet të kalojë nëpër një proces të gjerë diskutimi me deri në Korrik sektorin përpara vënies në zbatim. Vëmendje e veçantë i është 2019 kushtuar përpilimit të kuadrit të raportimit në BSH në bazë të kuadrit të përbashkët të raportimit të hartuar nga Autoriteti Bankar Evropian. Po instalohet një sistem i ri raportimit elektronik rregullator. BSH është duke zbatuar një projekt për të përdorur SNRF-të për raportimin rregullator, si një element i nevojshëm për zbatimin plotësisht të kuadrit Bazel II. Shoqëritë e sigurimit duhet të përdorin SNRF-të në raportimin financiar për qëllime të përgjithshme. AMF-së i jep tagrin ligji për të vendosur kërkesa të tjera shtesë. Në praktikë, kjo ka rrjedhoja për raportimin rregullator. Gjatë viteve të fundit, AMF e ka përmirësuar kuadrin e raportimit rregullator dhe ka instaluar një platformë raportimi elektronik, që ndihmon në sigurimin e njëtrajtshmërisë së raportimit nga siguruesit. 3. Të krijohet një strukturë e qëndrueshme për vendosjen e standardeve të auditimit. Krijimi i një procesi të qëndrueshëm për vendosjen e standardeve të Rekomandimi auditimit, që siguron përkthimin e SNA-ve dhe zhvillimin e 3.1 praktikave relevante të auditimit, veçanërisht për NVM-të. Mobilizimi i fondeve dhe ekspertizës teknike për të siguruar Rekomandimi përkthimin në kohë të SNA-ve. Kjo do të përfshinte gjetjen e 3.2 sinergjive për përkthimin e SNRF-ve. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 101 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ka marrë pjesërisht zgjidhje Statusi i zbatimit Sipas Ligjit për Auditimin, SNA-të e nxjerra nga BSNAS përkthehen deri në Korrik në shqip nga IEKA në përputhje me politikën e përkthimit të IFAC-ut 2019 dhe janë të zbatueshme për të gjitha auditimet ligjore në Shqipëri. Shih pikën 2.4 mbi asistencën për përkthimin. Nuk ka përkthim zyrtar në shqip të paketës së plotë më të fundit të SNA-ve. 4. Të krijohen mekanizma sistematike të institucionalizuara të monitorimit dhe zbatimit për të siguruar përputhshmërinë me standardet e kontabilitetit dhe auditimit. Përditësimi i legjislacionit për të përcaktuar qartë autoritetin e organeve që nxisin vënien në zbatim të standardeve të kontabilitetit dhe auditimit dhe për të modernizuar sanksionet ekzistuese me qëllim që ata të bëhen parandalues më të mirë. Shqipëria mund të marrë në konsideratë parimet e zbatimit të standardeve të Rekomandimi kontabilitetit të përcaktuara nga Komiteti i Rregullatorëve Evropianë 4.1 të Letrave me Vlerë edhe pse ato janë zhvilluar në kontekstin e shoqërive të listuara. Raportet e auditimit me rezerva duhet të inkurajojnë investigimet mbi njësitë ekonomike dhe raportet e auditimit pa rezerva të cilat në fakt duhet të kishin nxitur një opinion me rezervë, duhet të çojnë gjithashtu në investigimin e një shoqërie audituese. Më së shumti ka marrë zgjidhje Me Ligjin për Auditimin e vitit 2009, është parashikuar një sistem i mbikëqyrjes së auditimit. Me këtë legjislacion është krijuar BMP-ja. Ligji parashikon sanksione disiplinore për audituesit. Ai është ndryshuar në vitin 2016 për të fuqizuar pozicionin e BMP-së. Statusi i zbatimit deri në Korrik BSH dhe AMF kanë kompetencën të miratojnë audituesit e bankave 2019 dhe të shoqërive të sigurimit çdo vit. Këta rregullatorë kanë nxjerrë rregullore të veçanta që vendosin kërkesa të tjera shtesë se çfarë duhet të raportohet për qëllime rregullatore. Audituesit duhet t’i raportojnë menjëherë rregullatorit çdo fakt material që është në shkelje të legjislacionit. Një opinion me rezerva normalisht vë në lëvizje një hetim nga rregullatorët. Si BSH-ja, ashtu edhe AMF-ja, Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 102 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 kanë kompetencën për të kërkuar riauditim dhe për t’ia ndaluar audituesit kryerjen e auditimeve në të ardhmen. BMP ka bërë përpjekje për të pasur bashkëpunim me rregullatorët. Rregullatorët financiarë do të përfitonin nga bashkëpunimi me BMP- në. Kjo mbështet një sistem më të fortë dhe më funksional të mbikëqyrjes publike dhe një pjesëmarrje të drejtpërdrejtë më të madhe të rregullatorëve financiarë në sistemin e mbikëqyrjes (për shembull, nëpërmjet pasjes së përfaqësuesve të tyre si anëtarë të BMP-së, si edhe nëpërmjet shkëmbimit të rregullt të informacionit). Krijimi i një sistemi të kontrollit të cilësisë i cili i nënshtrohet mbikëqyrjes së publikut. Kontrolli i cilësisë për auditimin ligjor është shumë i rëndësishëm për të siguruar një cilësi të mirë auditimi e cila rrit besueshmërinë e informacionit financiar të publikuar dhe iu jep vlerë e mbrojtje aksionarëve, investuesve, kreditorëve dhe palëve të tjera të interesuara. Sistemi mund të mbështetet mbi praktikat Rekomandimi ekzistuese të Vendeve Anëtare të BE-së, sidomos atyre vendeve që 4.2 janë bërë anëtare të BE-së në 1 Maj 2004, të cilave iu është dashur të zbatojnë sisteme të sigurimit të cilësisë në rrethana të ngjashme edhe pse jo identike me ato të Shqipërisë. Gjithashtu, SMO 1 i IFAC, Kontrolli i Cilësisë, është një udhëzues i dobishëm për këtë qëllim. Rezultatet e sistemit të kontrollit të jashtëm të cilësisë së auditimit duhet të përfshihen në programin e Zhvillimit Profesional të Vijueshëm dhe/ose sistemin disiplinor sipas rastit. Ka marrë pjesërisht zgjidhje, në proces Sistemi i sigurimit të cilësisë kryhet nga BMP në mënyrë të pavarur nga profesioni. Kanë përfunduar aktivitetet e mëposhtme: Statusi i zbatimit • Zhvillimi i përmirësimeve rregullatore dhe mbështetja për deri në Korrik zbatimin në nivel kombëtar si edhe në nivel firme dhe angazhimi, 2019 në bazë të SMO 1 të IFAC-ut, dhe në përmbushje të kërkesave dhe rekomandimeve në Acquis communautaire të BE-së; • Zhvillimi i metodikës dhe udhëzuesve për të mbështetur kontrollin e cilësisë në nivel firme (pra përputhshmëria e shoqërive audituese me SNKC 1) dhe në nivel angazhimi Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 103 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 (përputhshmëria me SNA-të), me instrumente për të ndihmuar monitorimin e zbatimit të kërkesave; • Zhvillimi i manualit të kontrollit të cilësisë, përfshirë udhëzimet, metodikat dhe instrumentet për të mbështetur kontrollin e cilësisë që bën BMP-ja në lidhje me NJEIP-të si një mjet për të kryer një vlerësim të pavarur të cilësisë së angazhimeve të auditimit të kryera nga audituesit ligjorë dhe shoqëritë e auditimit; • Përgatitja dhe realizimi i trajnimit për inspektorët për zbatimin e manualit dhe procedurave të cilësisë; • Janë kryer 15 inspektime auditimi në vitin 2018. Disa aktivitete që mbetet të marrin zgjidhje: • Hartimi i rregulloreve dhe udhëzimeve që kërkojnë futjen në zbatim dhe përputhshmërinë me kërkesat etike për audituesit, siç shpallen nga Kodi i Etikës i Bordit Ndërkombëtar të Standardeve të Etikës për Kontabilistët, si edhe me kërkesat e Direktivës së BE-së për Auditimin Ligjor; • Përgatitja e instrumenteve në mbështetje të shqyrtimit të kontrollit të cilësisë që duhet të bëjë IEKA për njësitë jo NJEIP; • Zhvillimi i rasteve studimore për të fuqizuar mësimdhënien e etikës dhe trajnimin. Kërkesa ndaj audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit që kryejnë auditime ligjore të NJEIP-ve për të përgatitur dhe publikuar raporte vjetore të transparencës. Këto raporte duhet të përfshijnë një përshkrim të rrjetit dhe organizimeve strukturore dhe ligjore të tij në rastet kur shoqëria audituese është pjesë e një rrjeti; Rekomandimi informacion mbi strukturën e drejtimit të brendshëm të shoqërisë 4.3 audituese; një përshkrim të sistemit të kontrollit të brendshëm të cilësisë; një listë të njësive ekonomike me interes publik që janë audituar nga shoqëria audituese në vite; dhe informacione të tjera të rëndësishme që do të ndihmonin përdoruesit e pasqyrave financiare për të rritur besimin në cilësinë e punës së auditimit. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 104 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ka marrë zgjidhje Ligji i ndryshuar për Auditimin kërkon hartimin dhe publikimin e një Statusi i zbatimit raporti vjetor për transparencën brenda tre muajve pas mbylljes së deri në Korrik vitit financiar nga ana e audituesit ligjor ose shoqërisë audituese, që 2019 kryen auditimin ligjor të njësive ekonomike me interes publik, përfshirë edhe informacion mbi bazën e shpërblimit të partnerëve/aksionarëve. Ngritja e një sistemi efikas investigimesh dhe sanksionesh për të zbuluar, korrigjuar dhe parandaluar kryerjen e pamjaftueshme të auditimit ligjor. Sistemi mund sigurojë vendosjen e ndëshkimeve efikase, proporcionale dhe parandaluese civile, administrative apo penale për auditues dhe shoqëri të auditimit ligjor, në rastet kur auditimet ligjore nuk kryhen në përputhje me Ligjin Për Auditimin, Rekomandimi SNA-të dhe/ose Kodin e Etikës Për Kontabilistët Profesionistë. 4.4 Gjithashtu, çdo masë apo sanksion i vendosur ndaj audituesve apo shoqërive të auditimit ligjor, duhet të bëhet e ditur siç duhet për publikun. Ky sistem mund të ngrihet mbi bazën e praktikave ekzistuese në Shtetet Anëtare të BE-së. SMO 6 i IFAC-ut, Investigimi dhe Disiplina, është gjithashtu një udhëzues i dobishëm për këtë qëllim. Ka marrë pjesërisht zgjidhje, në proces Ligji i ndryshuar për Auditimin parashikon kërkesa adekuate për autoritetin e BMP-së për të hetuar dhe vendosur sanksione ndaj audituesve dhe shoqërive të auditimit. BMP dhe IEKA, me mbështetje nga Banka Botërore, po punojnë për Statusi i zbatimit ta përmirësuar sistemin e hetimit dhe sanksioneve disiplinore. Kanë deri në Korrik përfunduar aktivitetet e mëposhtme: 2019 • Përmirësimi i rregulloreve të brendshme të BMP-së dhe IEKA-s për t’u kërkuar llogari atyre që nuk mbajnë një nivel të lartë të standardeve profesionale; • Hartimi i udhëzimeve dhe metodologjive për vendosjen e një sistemi të drejtë hetimi dhe disiplinimi. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 105 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Janë duke marrë zgjidhje sa më poshtë: • Puna për të siguruar që sistemi i hetimit dhe disiplinimit të përfshijë një lidhje me regjistrin publik të audituesve ligjorë dhe një shërbim që u jep mundësi përdoruesve të shërbimeve të auditimit të bëjnë vërejtje, sugjerime dhe ankesa lidhur me shkelje të dyshuara të kërkesave profesionale ose etike. Duhet të nxirren raporte të rregullta, që duhen bërë publike, ku të jepet informacion mbi funksionimin e sistemit (numri i ankesave të ardhura, numri i hetimeve, përmbledhje e rezultateve dhe përmbledhje e masave korrigjuese/disiplinore); • Të sigurohet që sistemi i hetimit dhe disiplinimit të mundësojë hetim të hershëm të rasteve me interes publik; • Të mbështetet zhvillimi i punës afruese me publikun për t’i edukuar audituesit, përdoruesit dhe publikun e gjerë për sistemin e hetimit dhe disiplinimin. Marrja e stafit të mjaftueshëm në numër dhe rritja e ekspertizës së organeve përgjegjëse për monitorimin dhe nxitjen e zbatueshmërisë. Kontrolluesit duhet të kenë ekspertizë në rishikimin/kontrollin e pasqyrave financiare për të përcaktuar nëse Rekomandimi ato janë në përputhje me standardet e kontabilitetit. Po kështu, 4.5 kontrolluesit e shoqërive të auditimit duhet të kenë aftësinë për të vlerësuar nëse mekanizmat e kontrollit të brendshëm brenda shoqërive janë efikase dhe të mjaftueshme për të siguruar kryerjen e auditimeve cilësore. Ka marrë pjesërisht zgjidhje, në proces Ligji i ndryshuar për Auditimin e fuqizon pozicionin e BMP-së si autoritet i pavarur rregullator përgjegjës për mbikëqyrjen e Statusi i zbatimit profesionit dhe organeve të profesionit. Ligji rregullon financimin e deri në Korrik BMP-së dhe qartëson rolin e BMP-së në inspektimin e auditimeve të 2019 NJEIP-ve. Janë përgatitur metodologji dhe manualet e shqyrtimit të sigurimit të cilësisë. Bëhet trajnim për inspektorët e BMP-së për të siguruar që kanë njohuritë adekuate për shqyrtimin. BMP ka nevojë të marrë më shumë inspektorë në punë. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 106 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ligji i ri për Kontabilitetin i ngarkon KKK-së përgjegjësinë për të monitoruar zbatimin e standardeve të kontabilitetit duke filluar nga viti 2019. KKK aktualisht ka tre inspektorë dhe mund të kenë nevojë për pesë inspektorë për ta kryer shqyrtimin. Përmirësimi i regjistrit të audituesve ligjorë dhe shoqërive të auditimit me qëllim që palët e interesuara të mund të përcaktojnë me lehtësi nëse një auditues ose shoqëri auditimi është i miratuar Rekomandimi apo jo. Kjo do të bëhet e mundur nëpërmjet regjistrimit në një 4.6 regjistër elektronik publik. Disponueshmëria e regjistrit publik në gjuhë të huaj do të rriste ndjeshëm dobishmërinë e tij në kontekstin e investimeve të huaja direkte apo të portofolit. Ka marrë zgjidhje Statusi i zbatimit Regjistri Publik i Audituesve Ligjorë është publik në faqen në internet deri në Korrik të IEKA-s. Ky regjistër menaxhohet nga IEKA, me përbërje nga 2019 përfaqësues të IEKA-s dhe të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë. 5. Të përmirësohet profesionalizmi dhe cilësia e punës së profesionistëve të kontabilitetit dhe auditimit Rekomandimi Qartësimi i mandatit të IEKA-s për të përfshirë shërbimin për 5.1 interesin e publikut. Ka marrë zgjidhje Statusi i zbatimit Neni 12 i Ligjit për Auditimin sqaron se qëllimi i IEKA-s është të deri në Korrik sigurojë që profesioni i auditimit të veprojë në përputhshmëri të 2019 plotë me interesin publik dhe që të respektohet reputacioni dhe pavarësia e anëtarëve të tij. Heqja e përcaktimit të çmimit të auditimit nga qeveria, gjë e cila aktualisht e kufizon spektrin dhe cilësinë e punës së audituesve. Më Rekomandimi shumë besim i duhet kushtuar procesit të kontrollit të cilësisë, 5.2 investigimit dhe disiplinës për të monitoruar pavarësinë e audituesve dhe cilësinë e auditimit. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 107 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Ka marrë zgjidhje Statusi i zbatimit Tarifa e auditimit nuk vendoset nga Qeveria. IEKA ka përcaktuar deri në Korrik tregues krahasimi lidhur me numrin minimal të orëve dhe kostove 2019 minimale të nevojshme për auditimin, që përdoren në funksion të kontrollit të cilësisë. Kërkimi i anëtarësimit (të plotë) në organizatat ndërkombëtare të tilla si IFAC dhe me kalimin e kohës, në Federatën Evropiane të Rekomandimi Kontabilistëve. Anëtarësimi në këto organizata ndërkombëtare 5.3 shpesh siguron disiplinën dhe strukturën që ndihmon organizatat profesionale lokale t’iu përmbahen standardeve minimale e cila ndihmon në përmirësim. Ka marrë zgjidhje IEKA është anëtar i plotë në IFAC prej muajit Nëntor 2008, si edhe anëtar i Federatës së Ekspertëve Kontabël Mesdhetarë dhe i Statusi i zbatimit Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve Frankofonë. deri në Korrik Anëtarësimi në IFAC ka vendosur njëfarë presioni mbi IEKA-n që të 2019 respektojë përputhshmërinë me SMO-të. IKM është bërë anëtar jo i plotë i IFAC-ut në 2012. E ka përditësuar SMO-në e IFAC-ut në Shtator 2019 dhe është në pritje të anëtarësimit të plotë nga Këshilli i IFAC-ut. Rekomandimi Qartësimi i rolit dhe përgjegjësive të kontabilistëve të miratuar dhe 5.4 të konsiderohet merita e një përforcimi të rregullatorëve. Ka marrë zgjidhje Ligji i ndryshuar për Auditimin përkufizon profesionin e kontabilistit të miratuar dhe përcakton kërkesat bazë. Kontabilistët e miratuar Statusi i zbatimit duhet të përmbushin disa kritere për arsimin dhe përvojën, të deri në Korrik kalojnë një varg provimesh dhe të anëtarësohen në shoqatat 2019 profesionale të kontabilistëve. Ka një nivel rregullimi për kontabilistët që ofrojnë shërbime të jashtme kontabiliteti. Sipas ligjit, shoqëritë tregtare mund të kenë kontabilistë si punonjës të brendshëm ose t’ia kalojnë këtë shërbim Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 108 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 me kontratë një të treti. Në rastin e dytë, mund të përdoren vetëm kontabilistë të miratuar. 6. Rekomandohet rritja e numrit të profesionistëve të kontabilitetit dhe auditimit të aftë për përgatitjen e pasqyrave financiare dhe për kryerjen e auditimeve cilësore përkatësisht. Duhen ndërmarrë nisma për tërheqjen e të sapodiplomuarave më të mirë në profesion dhe për rritjen e njohjes së kualifikimeve në kontabilitet dhe në auditim të organizuara në Shqipëri. Rishikimi i programit mësimor të universitetit për të përfshirë më Rekomandimi shumë materiale për SNRF-të, SNA-të, etikën e biznesit dhe 6.1 drejtimin e brendshëm të shoqërive tregtare. Ka marrë zgjidhje Dy universitete publike, IEKA dhe OKP-të kanë bashkuar forcat (me mbështetjen e Bankës Botërore në kuadër të CFREP dhe EQ FINREP) për të shqyrtuar dhe përditësuar programet mësimore të kontabilitetit dhe auditimit për arsimin universitar dhe certifikimin profesional. Kanë përfunduar aktivitetet e mëposhtme: • Është përgatitur një program bërthamë mësimor që shërben si Statusi i zbatimit standard krahasimi, në përputhje me SNE-të, për t’u përdorur deri në Korrik nga universitetet dhe organet profesionale të kontabilistëve dhe 2019 audituesve. • Është përmirësuar procesi mësimor nëpërmjet trajnimit dhe seminareve të punës për programet e reja mësimore dhe materialeve të trajnimit. • Rritje e ndërgjegjësimit për përfitimet që sjellin programet e përmirësuara mësimore. Një sërë aktivitetesh trajnimi në kuadër të EQ FINREP për edukimin, tatimet dhe kontabilitetin e kanë fuqizuar kapacitetin e universiteteve dhe organizatave profesionale. Dhënia e stimujve për individët për përfshirjen e tyre në profesion. Rekomandimi Stimujt mund të jenë në formën e bursave nga qeveria dhe njësitë e 6.2 biznesit për të studiuar kontabilitet. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 109 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Nuk ka të dhëna se Qeveria dhe komuniteti i biznesit kanë ofruar bursa për studentë universitarë për të studiuar kontabilitet apo se Statusi i zbatimit kanë ofruar stimuj të tjerë për t’iu bashkuar profesionit. Por, fusha deri në Korrik kontabël është një prej programeve më të kërkuara nga studentët. 2019 Gjithashtu, ka pasur një rritje të qëndrueshme të numrit të kandidatëve për auditues dhe kontabilistë të miratuar. Nuk ka nevojë për stimuj të tjerë që individët t’i bashkohen profesionit. Përditësimi i standardeve të kualifikimit në përputhje me SNE të IFAC. Kjo do të përfshinte përmirësimin dhe përditësimin e programit të provimeve profesionale, përmbajtjes së provimeve dhe vlerësimin e tyre me qëllim që të përfshihen aspekte të rëndësishme Rekomandimi të cilat aktualisht nuk janë të përfshira. Kjo do të siguronte 6.3.1 profesionistë më të kualifikuar dhe njohje më të mirë të kualifikimeve. Për shkak të mungesës së burimeve në vend, duhet të kërkohen sinergji ndërmjet arsimimit dhe kualifikimit të kontabilistëve dhe audituesve. Ka marrë pjesërisht zgjidhje, në proces Statusi i zbatimit (Shih 6.1) deri në Korrik 2019 Standardet e kualifikimit janë në përputhje me SNE. Është duke u përditësuar programi i lëndës për provimin profesional. Koordinimi dhe organizimi i kurseve të trajnimit, veçanërisht në aspektet e SNRF-ve dhe SNA-ve, të drejtuara nga ekspertë rajonalë Rekomandimi apo ndërkombëtarë. Kurset e trajnimeve duhet të jenë duke filluar 6.3.2 nga niveli bazë i njohurive në atë më të avancuarin. Përveç kësaj, kurse duhet të jepen edhe për fusha të specializuara si raportimi financiar dhe auditimi i bankave dhe shoqërive të sigurimeve. Ka marrë zgjidhje Kurse trajnimi ofrohen shpesh nga IEKA dhe organet profesionale të Statusi i zbatimit kontabilistëve, më së shumti për anëtarët. Banka Botërore, në deri në Korrik kuadër të programeve REPARIS, CFREP dhe EQ FINREP, ka ofruar 2019 trajnime dhe seminare rajonale për tema të ndryshme të kontabilitetit dhe auditimit për rregullatorët, OPK-të, autoritetet fiskale dhe universitetet. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 110 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 Monitorimi sistematik i anëtarëve për të parë përputhshmërinë me Rekomandimi ZHVP dhe marrja në konsideratë e pezullimit të licencave të 6.4 anëtarëve në raste shkeljesh Ka marrë zgjidhje Sipas Ligjit për Auditimin, audituesit ligjorë duhet të kryejnë ZHVP nëpërmjet formave të ndryshme të aktiviteteve profesionale dhe arsimore të organizmave profesionale. ZHVP është i detyrueshëm dhe duhen kryer të paktën 40 orë në vit. Kjo mund të arrihet nëpërmjet seminareve, paneleve dhe tryezave të rrumbullakëta sipas programit vjetor të IEKA-s. Gjithashtu, duhet që vërtetimi për ZHVP të depozitohet çdo vit pranë IEKA-s. Këshilli i IEKA-s miraton procedurat e monitorimit dhe vlerësimit për ZHVP-në e anëtarëve. Statusi i zbatimit Në kuadër të procesit të vlerësimit, këshilli miraton testimin e dijeve deri në Korrik të fituara gjatë ZHVP-së. Kjo duhet të bëhet jo më pak se çdo tre vjet 2019 dhe jo më shumë se çdo pesë vjet. IEKA publikon rezultatet e monitorimit, të cilat i dërgohen për dijeni BMP-së. Neni 52 i Ligjit për Auditimin parashikon edhe kërkesat e ZHVP-së për kontabilistët e miratuar, për aq njohuri sa u kërkohen nga statusi si të tillë, nën monitorimin e shoqatave profesionale të kontabilistëve. Rregullorja nr.9/2019 e BMP-së ka vendosur kërkesa të mëtejshme për ZHVP-në për kontabilistët e miratuar, sipas të cilave duhen kryer të paktën 40 orë ZHVP çdo vit. Ngritja e një qendre arsimore profesionale kontabiliteti për të Rekomandimi siguruar trajnim bashkëkohor në kontabilitet, auditim, raportim 6.5 financiar dhe aspekte të tjera të lidhura me këto. Ka marrë zgjidhje Statusi i zbatimit Nuk ekziston një qendër e vetme e tillë, duke qenë se qeveria ka deri në Korrik vendosur të fuqizojë institucionet ekzistuese në vend të krijimit të 2019 një qendre të re dhe t’u japë organizmave profesion al tagrin e zhvillimit të formimit profesional në fushën e kontabilitetit dhe auditimit. Ligji për Auditimin parashikon kërkesat që kandidatët për Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 111 Tabela 11. Progresi mbi rekomandimet e ROSC 2006 auditues ligjorë dhe kontabilistë të miratuar të ndjekin kurse profesionale të organizuara nga organizmat profesionale. Rekomandimi Vendosja apo ri-vendosja e lidhjeve me organizatat ndërkombëtare 6.6 profesionale të kontabilitetit. Ka marrë zgjidhje IEKA është anëtar i plotë në IFAC, si edhe anëtar i Federatës së Ekspertëve Kontabël Mesdhetarë dhe i Federatës Ndërkombëtare të Statusi i zbatimit Kontabilistëve Frankofonë. deri në Korrik IKM është bërë anëtar jo i plotë i IFAC-ut në 2012 dhe është duke 2019 punuar drejt anëtarësimit të plotë. SMO i përditësuar është dorëzuar në Shtator 2019 dhe është publikuar në faqen në internet të IFAC-ut në Tetor 2019. IKM është në pritje të miratimit të anëtarësimit të plotë nga Këshilli i IFAC-ut. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 112 PËRMBLEDHJE E PROGRESIT LIDHUR ME REKOMANDIMET E LËNA NGA DOKUMENTI TEKNIK I FSAP 2014 Tabela 12. Progresi lidhur me rekomandimet e Dokumentit Teknik FSAP 2014 Rekomandimi Statusi i zbatimit deri në korrik 2019 i. BSH duhet të vijojë zbatimin e Mbetet për të marrë zgjidhje FINREP, një kuadër të standardizuar BSH e ka shtyrë zbatimin e SNRF-ve për arsye mbarë-BE për të dhënat e raportimit rregullatore për të paktën dy vite të tjera. financiar bazuar në SNRF. ii. AMF t’i japë zgjidhje mungesës së Ka marrë zgjidhje kapacitetit teknik për të përmbushur Pas FSAP 2014 dhe me mbështetjen e kredisë me efektivitet kompetencën për për politikat për zhvillim për modernizimin e zbatimin me forcë të standardeve të sektorit financiar të vitit 2014, një sërë raportimit financiar dhe auditimit që ndryshimesh ligjore e kanë ndihmuar AMF-në vjen nga mungesa e pavarësisë të rrisë pavarësinë financiare dhe mundësinë financiare dhe pamundësia për të për të marrë dhe mbajtur në punë punonjës mbajtur në punë punonjësit me me kualifikimet e përshtatshme. Kjo është kualifikime të përshtatshme. zbatuar edhe në praktikë. Kjo i ka dhënë mundësi AMF-së të thithë aktivitete për ngritjen e kapaciteteve dhe ta përmbushë më mirë kompetencën për të zbatuar standardet e raportimit financiar. Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 113 SHTOJCA 1: LEGJISLACIONI KRYESOR SHQIPTAR PËR KONTABILITETIN DHE AUDITIMIN • Vendimi nr. 17, datë 16.01.2019 i Këshillit të Ministrave “Për përcaktimin e shoqërive të tjera shtetërore ose private, të rëndësishme për interesin e publikut, për shkak të natyrës së biznesit, madhësisë ose numrit të punëmarrësve të tyre� (“VKM nr.17/2019�) • Ligji nr. 25/2018, datë 10.05.2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare� (“Ligji për Kontabilitetin�) • Ligji nr. 10 091, datë 05.03.2009, “Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar�, ndryshuar me Ligjin Nr. 47/2016 (“Ligji për Auditimin�) • Ligji nr. 9901, datë 14.04.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare�, me ndryshimet e mëpasshme (“Ligji për Shoqëritë Tregtare�) • Ligji nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë� (“Ligji për Bankat�) • Ligji nr.7926, datë 20.4.1995, “Për transformimin e ndërmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare�, pasuar nga disa VKM për kriteret për kapitalin, statutin dhe organet drejtuese të shoqërive tregtare shtetërore (“Ligji për Komercializimin�) • Rregullore Nr.69, datë 18.12.2014 e Bankës së Shqipërisë “Për kapitalin rregullator të bankës� • Rregullore Nr. 48, datë 31.7.2013 e Bankës së Shqipërisë “Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit� • Rregullore Nr. 63, datë 14.11.2012 e Bankës së Shqipërisë “Mbi parimet bazë të drejtimit të bankave dhe degëve të bankave të huaja dhe kriteret për miratimin e administratorëve të tyre�, ndryshuar me Rregulloren nr.73/2017 • Rregullore Nr. 62, datë 14.9.2011 e Bankës së Shqipërisë “Për administrimin e rrezikut të kredisë në bankat dhe degët e bankave të huaja� • Rregullore Nr. 42, datë 15.06.2011, e Bankës së Shqipërisë ''Për ekspertin kontabël të autorizuar të bankave dhe degëve të bankave të huaja'' • Rregullore nr. 60, 29.08.2008, e Bankës së Shqipërisë “Për kërkesat minimale të publikimit të informacionit nga bankat dhe degët e bankave të huaja� • Rregullore nr. 131, datë 06.10.2011 e AMF-së "Mbi kodin e sjelljes të shoqërisë administruese të sipërmarrjeve të investimeve kolektive" • Rregullore nr. 89, datë 27.06.2016 e AMF-së "Për kriteret dhe kërkesat për miratimin e shoqërisë audituese të shoqërive administruese të sipërmarrjeve të investimeve kolektive Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 114 dhe shoqërive administruese të fondeve të pensionit vullnetar", ndryshuar më 30.07.2018. • Rregullore nr. 110, datë 19.7.2016 e AMF-së "Për administrimin e riskut të shoqërisë administruese të sipërmarrjeve të investimeve kolektive" • Rregullore nr. 34, datë 28.05.2015 e AMF-së "Për raportimin e detyruar dhe periodik të shoqërive të sigurimit dhe risigurimit", me ndryshimet e mëpasshme • Rregullore nr. 9 datë 27.02.2019 e BMP-së “Për rregullimin dhe mbikëqyrjen e funksionimit të profesionit të Kontabilistit të Miratuar dhe organizatave të tyre profesionale� Shqipëri – ROSC Kontabiliteti & Auditimi 115