²ä²¶²ÚÆ Ð²Ú²êî²ÜÀ. ØƲÎòàôØ, Øðò²ÎòàôØ, ´²ð¶²ì²ÖàôØ ºñÏñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·í³Í ·Ý³Ñ³ïáõÙ Üàںشºð, 2017 REPORT NO.124816-AM ²­ՊԱԳԱՅԻ ÐԱՅԱՍՏԱՆԸ. ՄԻԱԿՑՈՒՄ, ՄՐՑԱԿՑՈՒՄ, ԲԱՐԳԱՎԱՃՈՒՄ ºñÏ­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ Üà­ÚºØ­´ºð, 2017 i γé³í³ñáõÃÛ³Ý µÛáõç»ï³ÛÇÝ ï³ñÇÝ՝ ÑáõÝí³ñÇ 1 - ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 31 ²ñÅáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñÅ»ùÝ»ñ՝ [³Ùë³ÃÇí] ¹ñáõÃÛ³Ùµ ·áñÍáÕ ÷á˳ñÅ»ùÁ՝ ³ñÅáõÛÃÇ ÙdzíáñÁ = ѳÛÏ³Ï³Ý ¹ñ³Ù (ÐÐ ¹ñ³Ù) 1 ²ØÜ ¹áɳñ = 480 ÐÐ ¹ñ³Ù ÎßÇéÝ»ñÇ ¨ ã³÷»ñÇ Ù»ïñÇÏ Ñ³Ù³Ï³ñ· вä²ìàôØܺð ºì ÎðÖ²î ²Üì²ÜàôØܺ𠲲ÞÌ ²ÏïÇí ³ß˳ï³ßáõϳÛÇ Íñ³·Çñ LTGM ºñϳñ³Å³ÙÏ»ï ³×Ç Ùá¹»É ÐÐ ¹ñ³Ù гÛÏ³Ï³Ý ¹ñ³Ù ب¶ ØáÝÇÃáñÇÝ· ¨ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ARMEPS г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ·ÝáõÙÝ»ñÇ Üê¼ Üí³½³·áõÛÝ ëå³éáÕ³Ï³Ý ½³ÙµÛáõÕ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ· àîÐ àã ï³ñ³÷áËÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ BAU êáíáñ³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ å³Ñå³ÝáõÙ NDC ²½·³ÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ÐÌö ÐÇÙÝ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷³Ã»Ã ݳ˳ï»ëíáÕ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ÐРδ г۳ëï³ÝÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏ NRI ²½·³ÛÇÝ å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý óáõóÇã ²äÐ ²ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛáõÝ ²ìÌ ²½·³ÛÇÝ íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝ ÞÐ Þ³ÑáõóѳñÏ NSW ²½·³ÛÇÝ Ù»Ï å³ïáõÑ³Ý º¶Þ ºñÏñÇ Ñ»ï ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³Ï îмΠîÝï»ë³Ï³Ý ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ¨ CPIA ºñÏñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É ½³ñ·³óÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙ OOP ¶ñå³ÝÇó ϳï³ñíáÕ í׳ñáõÙÝ»ñ ²èÎ ²Õ»ïÝ»ñÇ éÇëÏÇ Ï³é³í³ñáõÙ PAYG ´³ßËáÕ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ· º²îÐ ºíñ³ëÇ³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳÛÝù äÌàô ä»ï³Ï³Ý ͳËë»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ ºíñ³ëÇ³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝ äüÎ ä»ï³Ï³Ý ýÇݳÝëÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÙ º²îØ ÎØ Îáßï Ù³ëÝÇÏÝ»ñ 켺´ ì»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý »íñáå³Ï³Ý µ³ÝÏ äض ä»ï³Ï³Ý-Ù³ëݳíáñ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ ºÎ² ºíñáå³ ¨ λÝïñáÝ³Ï³Ý ²ëdz ¶ä ¶ÝáÕáõݳÏáõÃÛ³Ý å³ñÇï»ï ìØÎ ì³Õ Ù³ÝÏáõÃÛ³Ý Ñ³ë³ÏÇ ÏñÃáõÃÛáõÝ Ð¨Ø Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Ùß³ÏáõÙÝ»ñ ´ä²¾Ð ´³ñÓñ³ëïÇ×³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó ¿ÃÇϳÛÇ ºÐ¶ ºñÏñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·í³Í ·Ý³Ñ³ïáõ٠ѳÝÓݳÅáÕáí îØääÐ îÝï»ë³Ï³Ý Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý EEU Eurasian Economic Union å»ï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí Þز¶ Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ Î¼Ü Î³ÛáõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý Ýå³ï³Ï ²ÖÂÜ ²ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ ×ÛáõÕ»ñÇ Ã³÷³ÝóÇÏáõÃÛ³Ý ¼ä¶ ¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝ öØÒ öáùñ ¨ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ºØ ºíñ³ÙÇáõÃÛáõÝ STEM ´Ý³·ÇïáõÃÛáõÝ, ï»ËÝáÉá·Ç³, ÀÜÌ ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëïÝ»ñÇ Íñ³·Çñ ׳ñï³ñ³·ÇïáõÃÛáõÝ ¨ ٳûٳïÇϳ úàôÜ úï³ñ»ñÏÛ³ áõÕÕ³ÏÇ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ STEP ¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³ÝÝ áõ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³ÝÝ üÐ¶Ì üÇݳÝë³Ï³Ý ѳïí³ÍÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Íñ³·Çñ áõÕÕí³Í ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ð²Ø óáõóÇã гٳß˳ñѳÛÇÝ ÙñóáõݳÏáõÃÛ³Ý óáõóÇã À¶² ÀݹѳÝáõñ ·áñÍáݳÛÇÝ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝ Ðܲ гٳ˳éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝù TIMSS سûٳïÇϳÛÇ ¨ µÝ³·ÇïáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÐüÖ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý ׷ݳų٠ÙÇïáõÙÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Î¶Ð Î³é³í³ñáõÃÛ³Ý ·ÝáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³Ûݳ·Çñ UNFCCC Ødzíáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý GVC ¶Éáµ³É ³ñÅ»ßÕó ÎÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ îÐî î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¨ ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ßñç³Ý³Ï³ÛÇÝ ÏáÝí»Ýódz ؼÀ ØÇç³½·³ÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝÏ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝ ²²Ð ²í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏ îîβРîݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ØÎàô سëݳ·Çï³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ¨ áõëáõóáõÙ ³ÙµáÕç³óí³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝ Ð¼ò гٳß˳ñѳÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñ ²ØÐ ²ñÅáõÛÃÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÑÇÙݳ¹ñ³Ù ²éÐÎ ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ îî î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ÈÎò Èá·ÇëïÇϳÛÇ Ï³ï³ñáճϳÝÇ óáõóÇã ²ÐÎ ²é¨ïñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ Տարածաշրջանային փոխնախագահ՝ Սիրիլ Մյուլեր ՀՖԻ փոխնախագահ՝ Ջան Ուոլիսր Տարածաշրջանային տնօրեն՝ Մերսի Մ. Թեմբոն Պրակտիկայի տնօրեններ՝ Ջոն Պանզեր և Կարոլինա Սանչես-Պարամո Պրակտիկայի ղեկավար՝ Մարիա Գոնսալես-Միրանդա և Լուիս-Ֆելիպե Լոպես-Կալվա Առաջադրանքի թիմի ղեկավարներ՝ Ժենիվև Բոաղու և Նիշտա Սինհա ii Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ´à­ì²Ü­¸²­Îàô­ÚàôÜ Ð²­ä²­ìàôحܺð ºì ÎðÖ²î ²Ü­ì²­Üàôحܺð...........................................................................................................................ii ÂÆ­ØÆ ²Ü­¸²Ø­Üºð ºì Êàêø º­ð²Ê­î²­¶Æ­îàô­ڲÜ.......................................................................................................... viii ²Ø­öà­ö²­¶Æð.............................................................................................................................................................................ix ¶ÈàôÊ 1. îÜ­îº­ê²­Î²Ü òàô­ò²­ÜÆޭܺ­ðÀª ²Üò­Ú²È ºì ²­ä²­¶²............................................................................................1 A. سϭ ñáïÝ­ ï»­ ë³­ ÝÇß­ Ï³Ý óáõ­ ó³­ Ý»ñÝ áõ ¹ñ³Ýù å³Û­ Ù³­ ݳ­ íá­ ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­ ñÁ.................................................................1 Ý»­ B. ²Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ½»­ ÙÁݹ­Ñ³­ óáõÙ ¨ ѳ­ Ýáõñ µ³ñ­·³­ Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­ í³×­ ñÁ. ............................................................10 Ý»­ C. ܳ­Û»­ Éáí ³­ å³­·³­ÛÇÝ. ³­ ×Ç Ýáñ ß³ñ­ ÅÇã­ ñÁ.....................................................................................................................13 Ý»­ ¶ÈàôÊ 2. ²ð­î²¸­ðà­Ô²­Î²­ÜàôÂ­Ú²Ü ´²ðÒ­ð²ò­Ø²Ø´ ¸Æ­Ø²­Î²­ÚàôÜ Üº­ð²­è²­Î²Ü ²­ÖÆ Ðàì­Ø²Ü âàðê زð­î²Ð­ð²­ìºð­Üº­ðÀ...........................................................................................................17 ²­ä²­ A. سñ­ ï³Ñ­ ñ³­ ï³­ í»ñ 1. ²ñ­ ùÇÝ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ·áñ­Íáõ­ ÝÁ...........................................................................................17 Ý»áõíÛáõ­ i. ²ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ...................................................................................................................................18 i. ²ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñ.....................................................................21 B. سñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ 2. سë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ³ß­Ë³­ï³­ ï»­Õ»­ ÙÁ.............................................................................................................................................26 ñÇ ëï»Õ­Íáõ­ i. ²ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ÛáõÝ ¨ ÁÝ­ ϳ­ Ýáõí Ï»­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ Íáõ­ ñÇ ·áñ­ ÛáõÝ............................................................................ 27 Ý»áõí ii. ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ..............................................................29 a. Ü»ñ¹­ ñáõ­ Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ñÁ ¨ ϳ­ ç³­ í³Û­ é³­ í³ñ­ Ù³Ý µÝ³­ ·³­ éÇ µ³­ í³­ ñÁ................................................................................29 ó»­ b. Øñó³Ï­ óáõí ÛáõÝ ¨ ßáõ­ Û³­ ϳ­ Ï³Ý Ùñóáõ­ ݳ­ ÛáõÝ............................................................................................................34 Ïáõí c. üÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ½³ñ­ ݳݭ ·³­ óáõÙ ¨ ýÇ­ ë³­ Ï³Ý Ý»­ ñ³­ é³­ ϳ­ ÛáõÝ..................................................................................38 Ýáõí C. سñ­ ï³Ñ­ ñ³­ ÅÇ ³ñ­ í»ñ 3. ²ß­Ë³­ ïáõ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝÁ...........................................................................................40 ÝáõíÛáõ­ i. ²ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ ³ñ­ Õ³­ ï³¹­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí ÛáõÝ ¨ Ù³ñ¹­ ϳ­ ÛÇÝ Ï³­ ï³É.....................................................................................40 åÇ­ ii. ²ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Á ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ..................................................................43 a. Îñó­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­ ϳñ­ ·Ç ѳ­ Ù³­ å³­ Ýáõí ï³ë­ ˳­ Ûáõ­ ÝÁ ³ß­ ˳­ ßáõ­ ï³­ ϳ­ ѳÝç­ ÛÇ å³­ ñÇ...............................................43 Ý»­ ˳­ b. ²ß­ ïáÕ­ ñÇ á­ Ý»­ ñ³­Ï³­ íá­ ñáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ å³­ ѳÝç­ íáÕ ÑÙïáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÙÇç¨ ³Ý­ ѳ­Ù³­å³­ ï³ë­ ˳­ Ýáõí ÝÁ.................................................................................................................................44 Ûáõ­ c. Üí³­ ½áÕ ¨ Í»­ ˳­ ñ³­ óáÕ ³ß­ ï³Ý­ ù³­ ÛÇÝ é»­ Ý»ñ..........................................................................................................45 ëáõñë­ D. سñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ 4: ²­ ñ³­ ñ³· í»­ ϳݷݭ ݳ­ Ù³Ý áõ­ ÝáõíÛáõÝ..................................................................46 ÏáõíÛáõÝ ¨ ϳ­Ûáõ­ i. سϭ ñá, ÙÇÏ­ ñá, ÇÝã­ ç³­ å»ë ݳ¨ ßñç³­ ϳ ÙÇ­ í³Û­ ñÇ Ëá­ ó»­ ÉÇ ÏáÕ­ ñÁ.................................................................................46 Ù»­ ii. ²­ ñ³· í»­ ñ³­ ϳݷݭ Ù³Ý áõ­ ݳ­ Ïáõí Ûáõ­ Ûáõ­ ÝÁ ¨ ϳ­ Ýáõí Ûáõ­ ÝÁ ë³Ñ­ ݳ­ Ù³­ ÷³­ ÍáÝ­ ÏáÕ ·áñ­ ñÁ...........................................48 Ý»­ a.Մակրոտնտեսական խոցելի կողմերը................................................................................................................................49 b. ´Ý³Ï­ ãáõí Û³Ý Í»­ ñ³­ óáõ­ Ï³Ý Ï³Ë­ ÙÁ ¨ ïÝï»­ ë³­ í³­ Íáõí Û³Ý ³­ ×áÕ ·áñ­ ͳ­ ÏÇó­ ñÁ.......................................................51 Ý»­ Ù³É ýÇ­ c. üáñ­ ݳݭ Ï³Ý Í³­ ë³­ Ûáõí é³­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ ë³­ Ý»­ ÉÇáõí Ûáõ­ ÝÁ ¨ ëá­ ódz­ ɳ­ Ï³Ý å³ßï­å³­ÝáõÃ­Û³Ý ·Íáí ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÁ.......................................................................................................................54 d. ÎÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ......................................................................................................................................................55 e. ´Ý³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ñë­ï³­Ñ³­ñáõ­ÙÁ..........................................................................................................................56 ¶ÈàôÊ 3. àô­Ôƭܺð, ø²­Ô²­ø²­Î²­ÜàôÂ­Ú²Ü ¶º­ð²­Î² ÊܸÆð­Üºð ºì ¶àð­Ìà­Ôàô­Úàôܭܺð.........................................58 ×Á í»­ àõ­ÕÇ 1: ²­ ѳ­ ñ³­ í³­ ñ³Ï­ ë³­ ß»­Éáõ ѳ­Ù³ñ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ å»ïù ¿ ç³­ ݳ µ³­ ó»É ßáõ­ ϳ­ Ý»­ ñÁ, û·­ ·áñ­ ï³­ ÍÇ ³ñ­ï³­ Ù³Ý Ñݳ­ ѳݭ ñ³­ íá­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ ¨ ѳխ ó­ ѳ­ ñÇ Ï³­ åÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ³é­Ï³ ·áñ­ Ý»­ ÍáÝ­ ñÁ.......................................................................................................................60 ÍáõÝ ¨ ³ñ¹­ àõ­ÕÇ 2. ¶áñ­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï Ù³ë­ íáñ Ñ³ï­ Ý³­ í³Í ½³ñ­ ·³ó­ Ý»­ Éá ¨ Ýáñ ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»ñ ëï»Õ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ г­ Û³ë­ ï³­ÝÁ å»ïù ¿ í»­ñ³ó­ÝÇ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ³­ ×Á ¨ ¹»­ åÇ ßáõ­ ϳ­ Ý»ñ Ùáõï­ùÁ Ëá­ ãÁÝ­ ¹á­ ïáÕ ë³Ñ­Ù³­ ݳ­÷³­ÏáõÙ­ ñÁ.........................................................................................................61 Ý»­ iii àõ­ÕÇ 3. Ü»­ñ³­é³­Ï³Ý ³­×Ç í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ í»­ñ³ó­Ý»É ³ß­Ë³­ï»­Éáõ Ëá­ãÁÝ­¹áï­ Ý»­ ñÁ ¨ µ³­ ñ»­ ɳ­ Ñ³ï­ í»É ³Ý­ Ý»­ñÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­Ýáõí ÝÁ.................................................................64 Ûáõ­ àõ­ÕÇ 4. γ­ ÛáõÝ ¨ Ý»­ é³­ ñ³­ Ï³Ý ³­ ×Ç Ñ³ë­ Ý»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿, áñ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Ûáõ­ Ýáõí ÛáõÝ Ó­ ¨³­ íá­ ñÇ ÙÇ ù³­ÝÇ ×³­Ï³ï­ ñáí..........................................................................................67 Ý»­ ú¶î²­¶àðÌ­ì²Ì ¶ð²­Î²­Üàô­ÚàôÜ.......................................................................................................................................72 в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð........................................................................................................................................................................75 г­í»É­í³Í 1. ²é¨ïáõñ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­ Ïáõí ÛáõÝ. ÁÝïñ­ ó»ñ..........................................................................................75 í³Í ѳñ­ г­í»É­í³Í 2. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ............................................................................................................90 г­í»É­í³Í 3. ì³ë­ ï³­ ÏÁ ¨ í³ñ­ Û³Ý ·»Ý­ Ó³ï­ ñáõí ¹»­ ñ³­ ÛÇÝ Ë½áõ­ Û³ë­ ÙÁ г­ ÝáõÙ.........................................................92 ï³­ г­í»É­í³Í 4. Ü»ñ­ ùÇÝ ß³ñ­ ÛáõÝ ¨ ÙÇ­ Åáõ­ Ýáõí ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ÙÇ·­ ódz . ...................................................................................97 ñ³­ г­í»É­í³Í 5. γ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³­·Ç­ñÁ....................................................................................................99 г­í»É­í³Í 6. ²­ é³ç­ ݳ­ Ñ»ñ­ Ãáõí ÛáõÝ­ ñáß­ Ý»­ ñÇ á­ Ù³Ý ·áñ­ ÍÁÝ­ óóÝ áõ ïí۳ɭ Ý»­ ñÇ µ³­ ó³­ Ûáõí ϳ­ ÝÁ.............................. 100 Ûáõ­ ¶ԾԱՊԱՏԿԵՐՆԵՐ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.1. ²­ ×Ç ïñá­ Ñáõ­ Éáñï­ ÙÁª Áëï á­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ˭ ñÇ...........................................................................................3 ë»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.2. Ðܲ-Ç ³­ ó³­ ×Ç óáõ­ ÝÇß­ ñÁ г­ Ý»­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ¨ ѳ­ Ù³¹­ ñ»­ ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ ñáõÙ 2000-2015 Ãí³­Ï³Ý­ ñÇÝ..........................................................................................................................4 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.3. Ðܲ-Ç ³­×Ç óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ 2000-2015 Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ.............................................................................4 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.4. г­ Û³ë­ ï³­ Ï³Ý í»­ ÝÇ ïÝï»­ ë³­ ñ³­ ÷á­ Ëáõ­ ϳݭ ÙÁ 2000-2008 ¨ 2008-2015 Ãí³­ ñÇÝ............................5 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.5. Àݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ Ñ³ß­í»Ï­ßÇ­éÁ (Ðܲ-Ç %)..................................................................................................6 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.6. ì­¼º´ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ............................................................................................................9 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.7. г­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­·³­í³­×áõÙ. ï³­ñ»­Ï³­Ý³ó­í³Í ëå³é­Ù³Ý ³­×Á 2004-2015 Ãí³­ ϳݭ ñÇÝ (%)................................................................................................................10 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.8. ²­×Ç Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ Ïá­ñÁ, г­Û³ë­ï³Ý, 2010-2015 Ãí³­Ï³Ý­Ý»ñ..............................................................11 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.9. ­Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ¸³Ã-è³­í³­ÉÇá­ÝÇ ( Datt-Ravallion) ïñá­Ñáõ­ÙÁ , 2010-2015 Ãí³­Ï³Ý­Ý»ñ...........11 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.10. ²Õ­ ù³ï­ Ý»­ ñÇ Ãí³­ ù³­ Õáíñ­ ݳ­ ÏÁª Áëï Åá­ ¹³·­ ñ³­ Ï³Ý ¨ í³ë­ ï³­ ÏáÕ­ Ý»­ ÙÇ..............................12 ñÇ Ï³½­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.11. Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ç­ ñ³­ Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­ åÁ......................................................................15 ×Ç ï»Ù­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.12. Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ç­ Ï³Ý Ðܲ-Ç Ù³­ ñ³­ ϳñ­ ¹³­ ɳñ).................................16 ÏÁ (2011 Ã. ²ØÜ ¹á­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.13. ²Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ãí³­ù³­Ý³­ÏÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁª Áëï ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ·ÍÇ......................................16 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.1. ²å­ ñ³Ýù­ Ý»­ Ûáõí ñÇ ¨ ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ³ñ­ ѳ­ ï³­ ÙÁ (Ðܲ-Ç %)...........................................................20 Ýáõ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.2. ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­Ù³Ý óáõ­óÇã....................................................................................................20 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.3. ²é¨ïñÇ Í³Ë­ ñÁ....................................................................................................................................21 ë»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.4. г­Û³ë­ï³­ÝÇ Éá­·Çë­ïÇÏ Ï³­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ óáõ­óÇ­ãÁ, 2016 Ãí³­Ï³Ý......................................................21 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.5. ²­×Ç Ñ³ß­í³é­Ù³Ý ïñá­Ñáõ­ÙÁª Áëï ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ......................................................................................27 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.6. À­ ¶² ³­ ×Ç ï»Ù­ Û³ë­ å»­ ñÁ. г­ ï³­ ÝÁ ¨ ѳ­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ ñÁ.................................................................27 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.7. ¶áñ­Í³­ñ³­ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­í»­Éáõ ³­Ù»­Ý³Ëݹ­ñ³­Ñ³­ñáõÛó ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ..................................................29 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.8. ¶áñ­Í³­ñ³­ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­í»­Éáõ ¹Ûáõ­ñÇ­ÝáõÃ­Û³Ý óáõ­óÇ­ãÁ 2017 Ã...........................................................31 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.9. ¶Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý óáõ­óÇ­ãÁ............................................................................................................31 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.10. γñ­·³­íá­ñÇã ¹³ß­ïÇ á­ñ³Ï, 2015 Ã......................................................................................................31 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.11. г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ, 2015 Ã......................................................32 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.12. ´Ç½­Ý»­ëÇ éÇë­Ï»­ñÁª ϳå­í³Í Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÃáõÛÉ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï (Áëï µ³­ Õ³¹­ñÇã­Ý»­ñÇ)............................................................................................................... 35 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.13. Þáõ­Ï³­ÛÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÁ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ.............................................................................35 iv Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.14. êÝÝ¹Ç á­ñáß ³å­ñ³Ý­ù³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ áõ­Å»Õ Ùñó³Ï­óáõí۳ٵ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ñ³­ Ñݳ­ íáñ Ëݳ­ Õáõí Ûá­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁª Áëï ëå³é­ Ù³Ý ¹»­ óÇÉ­ Ý»­ ñÇ (Ù³ë­ Ý³­ µ³­ ÅÇ­ ÝÁ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ ͳ˭ ñáõÙ).......................................................................................36 ë»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.15. ²­ í³Ý¹­ µ»­ Ý»ñ/Ðܲ ѳ­ ñ³­ ñ³Ï­ óáõí Ûáõ­ íáí Ðܲ-Ý....................................................38 ÝÁ ¨ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.16. ì³ñ­ Ï»ñ/Ðܲ ѳ­ ñ³­ ñ³Ï­ µ»­ óáõí Ûáõ­ íáí Ðܲ-Ý........................................................38 ÝÁ ¨ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.17. îá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÇ ëåñ»­¹Ç µ³ó­í³Í­ùÁ.....................................................................................................39 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.18. îá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÇ ëåñ»­¹Á 2016 Ã. (ïá­Ïáë).............................................................................................39 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.19. г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Á ׷ݳ­Å³­ÙÇó Ñ»­ïá ¹³Ý­¹³­Õ»É ¿ ¨ ѳ­ ÉÇ »ñÏñ­ Ù³¹­ ñ»­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù»­ Ù³ï ß³ï ³­ í»­ÉÇ ó³Íñ ¿................................................41 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.20. ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³­×Ç Ýí³½­Ù³Ý å³ï­×³­éáí Ïñ׳ï­íáõÙ »Ý ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ù³­ÛÇÝ é»­ ëáõñë­ ñÁ.............................................................................................................42 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.21. ´Ý³Ï­ ãáõí Û³Ý ÙÇ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ùÁ µ³ñÓ­ ÝáõÙ ¿......................................................................................42 ñ³­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.22. ²Õ­ ù³ï­ Ý»­ ëÁ ÉñÇí ÙÇç­ ñÇ Ù»Í Ù³­ ݳ­ ϳñ· ÏñÃáõí ÝÇ.................................................................43 ÛáõÝ áõ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.23. ¶Ûáõ­Õ³­Ï³Ý µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý Ýí³­×áõÙ­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ »Ýª »ñÏ­ñáñ­¹³­ ÛÇÝ ù³­Õ³ù­ Ý»­ñÇ Ï³Ù ºñ¨³­ÝÇ µÝ³­ ÏÇã­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ï.....................................................43 Ù»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.24. Îñó­ Ï³Ý ³Ý­ ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­ Ûáõ­ ˳­ Ýáõí ÝÁ г­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ¨ ѳ­ Ù³¹­ ñ»­ ÉÇ »ñÏñ­ ñáõÙ....................45 Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.25. îÝï»­ë³­Ï³Ý ß³ñ­Åáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ 2010-15 ÃÃ....................................................................................47 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.26. ´Ûáõ­ ç»­ ï³­ ÛÇÝ ½³ñ­ ·³­ Ý»ñ, 2011-16 ÃÃ...........................................................................................50 óáõÙ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.27. г­Û³ë­ï³­ÝÇ å³ñï­ùÇ ¹Ç­Ý³­ÙǭϳÝ, 1999-16 ÃÃ.................................................................................50 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.28. ´Ý³Ï­ Û³Ý ÷á­ ãáõí Ëáõí ÷á­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ³ñ¹­ ùáõÙ ³­ ÛáõÝ­ éáÕ­ç³­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ͳ˭ ë»­ñÇ ³­ ×Ç Ùá­¹»­ ɳ­ í³Í ѳ߭ íáñ­ í³ñÏ.........................................................................52 ë³­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.29. îÝï»­ Ï³Ý Ï³Ë­ Íáõí í³­ Û³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ñ³­ ñ³Ï­ µ»­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ ïÝï»­ ë³­å»ë ³Ï­ ïÇí Ù³ñ¹­ ϳÝó Ýϳï­Ù³Ùµ, 2015-40 ÃÃ...............................................................53 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.30. г­ßÇí ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõ­ÝáõÙ, ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ï³­ñÇ­ùÇ ã³­ ÷³­ ѳë­Ý»ñ (%, 25+ ï³­ ϳÝ), 2014 Ã. .........................................................................................54 ñ»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 3.1: ¼áõÛ· Ýå³­ ï³Ï­ Ý»­ ñÁ, áõ­ ÕÇ­ ñ»­ Ý»­ ñÁ ¨ µ³­ ÷á­ ËáõÙ­ Ý»­ ñÇ áõÕ­ Õáõí ÛáõÝ­ ñÁ..............................................59 Ý»­ ÜԵՐԴԻՐՆԵՐ Ü»ñ­¹Çñ 1.1. г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ §Ñ᭠ɳݭ í³Ý­ ¹³­ Ï³Ý ÑÇ­ ¹áõí Û³­ ݦ µéÝÏáõ­ ÙÁ ¨ ·»ñ­ ï³­ ù³­ ÙÁ....................................................2 óáõ­ Ü»ñ­¹Çñ 1.2. г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ í»­ñ³­÷á­Ëáõ­ÙÁ.................................................................................................5 гñ­ Ü»ñ­¹Çñ 1.3. ­ Ûáõ­ ϳµ­ ç»­ ï³­ ÛÇÝ ù³­ Õ³­ ϳ­ ù³­ Ýáõí Û³Ý á­ ñ³Ï (»­ ϳ­ Ùáõï­ Ý»­ ñÇ Ùá­ µÇ­ ÉÇ­½³­ óáõÙ, å»­ ï³­ Ï³Ý Í³Ë­ë»­ ñÇ Ñ³­ óáõÙ )....................................................................................................................7 ٳϭ Ü»¹­ñÇñ 1.4. ­ Ü»ñ­ ÷á­ ùÇÝ µ³­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»­ ñÁ ÐüÖ­ é³ç..........................................................................................................9 -Çó ³­ Ü»ñ­¹Çñ 1.5. ƱÝã ­·Ç­ï»Ýù г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ..............................................................................................12 Ü»ñ­¹Çñ 2.1. г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ Û³Ý á­ ï»­ ëáõí Éáñ­ ïÁ. ³ñ¹­ ÛáõÝù­ Ý»ñ ¨ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ Ý»ñ........................................18 í»ñ­ Ü»ñ­¹Çñ 2.2. г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ É³í ³­ é³­ ó»É ë³Ñ­ çÁÝ­ Ã³ó ¿ ·ñ³Ý­ Ù³­ ݳ­ ÛÇÝ Ï³­ é³­ í³ñ­ Ù³Ý áõÕ­ Û³Ùµ...............................22 Õáõí Ü»ñ­¹Çñ 2.3. г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ¹Çñ­ ·³­ ùÁ ÙÇ­ ç³½­ ÛÇÝ ï³­ ñ³Ýó­ Ù³Ý Éá­ ·Çë­ ïÇ­ ÛáõÙ...................................................................25 ϳ­ Ü»ñ­¹Çñ 2.4. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ë÷Ûáõé­ùÁ.......................................................................................................................................26 Ü»ñ­¹Çñ 2.5. ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ý³­ÙǭϳÝ.........................................................................................................................28 Ü»ñ­¹Çñ 2.6. º­ ϳ­ ñÇ ¨ ·áõÛ­ Ùáõï­ Ý»­ ùÇ Ñ³Û­ ï³­ ñ³­ ñáõÙ.....................................................................................................30 ñ³·­ Ü»ñ­¹Çñ 2.7. ¾­Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ á­Éáñ­ïÇ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÁ..................................................................................................33 Ü»ñ­¹Çñ 2.8. ¶ÝáõÙ­Ý»­ñÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ.................................................................................................................................37 Ü»ñ­¹Çñ 2.9. ¸á­É³­ñÇ­½³­ódz....................................................................................................................................................50 Ü»ñ­¹Çñ 3.1. ÆÝã­å»±ë ­Ï³­ñáÕ »Ý ºÐ¶-Ç ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ í»­ñ³ó­Ý»É ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ ç³Ý­Ý»­ñÇ ÙÇ稪 ϳå­í³Í ϻݭ볭 Ù³­ ϳñ­ ÏÇ Ñ»ï......................................................................63 ¹³­ v vi Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 vii ÂÆ­ØÆ ²Ü­¸²Ø­Üºð ºì Êàêø º­ð²Ê­î²­¶Æ­îàôÂ­Ú²Ü êáõÛÝ ½»­ÏáõÛ­óÁ ϳ½­Ù»É ¿ г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ÃÇ­ ¼»­ÏáõÛ­óÁ ËÙµ³·­ñ»É ¿ öÇ­ÃÁñ ØÇÉ­Ý»Ý, ѳ­Ù³­Ï³ñ·­ã³­ÛÇÝ ÙÁª Ä»­ ÝÇí¨ ´á³­ Õá­ õÇ (³­ é³­ ç³¹­ ñ³Ý­ ùÇ ÃÇ­ ÙÇ Ñ³­ Ù³­ Õ»­ ¨³­ Ó­ íá­ñáõÙÝ ³­ ñ»É ¿ ê³­ é³ Ü³Ý­ ÏÇ­Û³ ´³ñ­ µÇñ­ Û»Ý: ϳ­ í³ñ, ѳ­ í³­ ë³ñ ³×, ýÇ­ ݳÝë­ Ý»ñ ¨ Ñ³ë­ ï³­ ïáõí ÂÇ­ÙÁ á­·»ßÝã­í»É ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñǪ »ñÏ­ñÇ ³ñ­ ÛáõÝ­Ý»ñ (ÐüÐ) ëïá­ñ³­µ³­Å³Ý­Ù³Ý Íñ³·­ñ»­ñÇ Õ»­Ï³­í³ñ) ¹Ç Ç­ñ³­ ϳ­ Ýáõí Û³Ý Ù³­ ëÇÝ Ï³ñ­ ÍÇù­ Ý»­ñáí, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ¨ ÜÇß­ ï³ êÇÝ­ ѳ­ ÛÇ (³­ é³­ ç³¹­ ñ³Ý­ ùÇ ÃÇ­ ÙÇ Ñ³­ Ù³­ Õ»­ ϳ­ ³­å³­·³­ÛÇ ï»ë­É³­Ï³­Ýáí, á­ñáÝó ѳ­Õáñ­¹³­ÏÇó ¿ ¹³ñ­ í³ñ, ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý ¨ ѳ­ í³­ ë³­ ñáõí Û³Ý ·Éá­ µ³É åñ³Ï­ Ó»É ºÐ¶-Ç Ç­ ñ³­½»Ï­Ù³Ý ³ß­ ˳­ ï³Ýù­ Ý»­ ñÇ ßñç³­ ݳ­ ÏáõÙ: ïÇ­ ϳ) ·É˳­ íá­ñáõí Û³Ùµ ¨ ¶á­ ѳñ ¶Ûáõ­ ÉáõÙ­ Û³­ ÝÇ (·Éá­ ºñ¨³­ ÝÇ ÜÇ­ ÏáÉ ²Õ­µ³É­ Û³­ÝÇ ³Ý­ í³Ý ÃÇí 19 ÑÇÙ­ ݳ­ Ï³Ý µ³É ٳϭñá­ýÇë­Ï³É åñ³Ï­ïǭϳ) áõ Èáñ­¹»ë èá¹­ñÇ­·»ë ¹åñá­ óÇ 4-ñ¹ ¨ 5-ñ¹ ­ ¹³­ ë³­ ñ³Ý­ óÇ­Ý»ñÝ ³ñ­ Ó³­ ·³Ý­ ù»É â³­ Ùáõ­ ëá­ õÇ (³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý ¨ ѳ­ í³­ ë³­ ñáõí Û³Ý ·Éá­ µ³É »Ý г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǪ Ç­ñ»Ýó å³ï­Ï»­ñ³ó­ñ³Í åñ³Ï­ïǭϳ) Áݹ·ñϭٳٵ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǪ §²­å³­·³­ÛÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ¦ Ýϳ­ñ»­Éáõ Ëݹñ³Ý­ùÇÝ: г­ ½»­ÏáõÛ­óÁ å³ï­ñ³ë­ïáÕ ÃÇÙÝ Áݹ·ñ­Ï»É ¿ ·Éá­µ³É åñ³Ï­ Û³ë­ï³­ÝÇ ï³ñ­µ»ñ ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ 64 áõ­ë³­ÝáÕ Ù³ë­ ïÇ­ ϳ­ ÛÇ ï³ñ­ µ»ñ áõÕ­ Õáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ ¨ ÷áË­ Ñ³ï­ íáÕ Éáõ­ ݳϭó»É ¿ §²­å³­·³­ÛÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝǦ Ù³­ëÇÝ Ñ³ñó­Ù³­ÝÁ, ÍáõÙ­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ ñÇÝ å³­ á­ ï³ë­ ˳­ Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ å³­ ѳÝç­ íáõÙ ¿ñ û·­ ïáõ­ Ý»­ ñÇÝ. ²­ ñáõë­ Û³Ï ²­ ɳ­ í»ñ¹­ Û³Ý ¨ ´»Ï­ ½á¹ Þ³Ù­ ëǨ ï³·áñ­Í»É Áݹ³­Ù»­ÝÁ Ù»Ï ³­Í³­Ï³Ý: (·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõÝ), êá­ñ»Ý Ü»­É»­Ù³Ý (ÏñÃáõíÛáõÝ), ¼»­ÏáõÛ­óÁ ϳ½Ù­í»É ¿ Ø»ñ­ëÇ Â»Ù­µá­ÝÇ (ECCSC ï³­ñ³­ ¾­ÙÇÉ ¼³­ ÉÇÝ­ Û³Ý (¿­ Ý»ñ­ ·»­ïÇ­ ϳ), æÇ­ ÉÇ³Ý ². ê»ñ­ µáõ ¨ ͳßñ­ ç³­ ÛÇÝ ïÝû­ ñ»Ý), êÇÉ­ íÇ ´á­ ëáõí Õá­ÛÇ (ºñ¨³­ ÝÇ ·ñ³­ èáõù­ ë³Ý¹­ ñ³ üÉá­ ñá­Ûáõ (ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­ í³Ûñ ¨ µÝ³­ Ï³Ý ë»Ý­Û³­ÏÇ Õ»­ ϳ­í³ñ), Èá­ ñ³ ´»Û­ ÉÇÇ (ºñ¨³­ ÝÇ ·ñ³­ ë»Ý­Û³­ å³­ß³ñ­Ý»ñ), ÎÇñë­ï»Ý Èá­ñÇ Ðáõݹ (¿­Ý»ñ­·³­ÏÇñ­Ý»­ñÇ ÏÇ Ý³Ë­ÏÇÝ Õ»­Ï³­í³ñ), Ú³Ý ì³Ý ´ÇÉ­ë»­ÝÇ (Øüέ ³­í³· ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­ÝáõÙ), ²­É»ù­ë³Ý¹­ñǭݳ ä³­ï³­Ýá­í³-ú­ Õ»­Ï³­í³ñ), س­ñdz ¶áÝ­ë³­É»ë-ØÇ­ñ³Ý­¹³­ÛÇ (ٳϭñá¿­ ùá­õ³µ (ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý ËáõÙµ), ´ñ»Ã øáÉ­Ù³Ý Ïá­ ÙÇ­ Ý᭠ϳ­ ÛÇ ¨ ýÇë­ Ï³É Ï³­ é³­ í³ñ­ Ù³Ý ·Éá­ µ³É åñ³Ï­ (ýǭݳÝë­ Ý»ñ ¨ ßáõ­ ϳ­ Ý»ñ), ²ñ­ Ù³Ý ì³Ã­ Û³Ý (ϳ­ é³­ í³­ ïǭϳ­ÛÇ Õ»­Ï³­í³ñ), Èá­õÇë-ü»­ÉÇ­å» Èá­å»ë-Î³É­í³­ÛÇ ñáõÙ-ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý Õ»­ ϳ­ í³­ ñáõÙ), ²ñ­ ÙÇ­Ý» ²Û­ ¹ÇÝ­ Û³Ý ¨ (³Õ­ù³­ ïáõí Û³Ý ¨ ѳ­ í³­ ë³­ ñáõí Û³Ý ·Éá­ µ³É åñ³Ï­ ïÇ­ ´»­Ý»­¹ÇÏ­ï³ ú­ÉÇ­í»­ñáë (ϳ­é³­í³­ñáõÙ-·ÝáõÙ­Ý»ñ), ¸³­ ϳ­ÛÇ Õ»­Ï³­í³ñ) Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Õ»­Ï³­í³­ñáõí۳ٵ: ÂÇ­ÙÁ íÇà ػ­ ÉÇù­ Û³Ý ¨ ¸»Û­ íǹ ´»ñÝß­ ï»ÛÝ (ϳ­ é³­ í³­ ñáõÙ-å»­ ó³Ý­ ϳ­ ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ßÝáñ­ ѳ­Ï³­ Éáõí ÛáõÝ Ñ³Ûï­ Ý»É èáõ­ ÙÇÝ ï³­ Ï³Ý Ñ³ï­ í³Í), èááõ­ ½»É ü. ȳ­ í³­ ¹á ¨ êáõ­ ë³Ý­ ݳ Æë­É³­ÙÇÝ (ïÝï»­ë³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­ïáõ), è. êáõ­¹³ñ­ß³Ý гۭ ñ³­ å»ï­ Û³Ý (³­ éáÕ­ç³­ å³­ Ñáõí ÛáõÝ), æáõÝ­ Ïá ܳ­ ñÇ­ γ­ ݳ­ ·³­ ñ³­ ÑÇÝ (½³ñ­ ç³­ ·³ó­ Ù³Ý ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»­ ïáõí Û³Ý Ù³Ã­ ëáõ (ï»­ Õ»­Ï³ï­ í³­ Ï³Ý ¨ ѳ­ Õáñ­ ¹³Ï­ óáõí Û³Ý ï»Ë­ Õ»­Ï³­í³ñ), ÈÇ­ñ» ¾ñ­ë³­¹á­ÛÇÝ (Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ýá­É᭷dz­ Ý»ñ), ÚáõÉ­ Û³ ØÇ­ ñá­ Ýá­ í³ ¨ ²ñ­ Ù³Ý ´³ñ­ Ëáõ­ ¹³ñ­ Íñ³·­ñÇ Õ»­Ï³­í³ñ), ê³­é³ Ø³Ûù­ÉÇÝ (ϳ­ÛáõÝ ½³ñ­·³ó­ Û³Ý (ØüÎ), ²Ý­Ý³ Îáñ­ëÇ (Ñá­Õ³­ÛÇÝ á­Éáñï), ö»ñ­ë»­÷á­ÝÇ Ù³Ý Íñ³·­ ñÇ Õ»­Ï³­í³ñ) ¨ ú­ ½³Ý ê­ ¨ÇÙ­ ÉÇÇÝ (Íñ³·­ ñ»­ñÇ Æ­Ïá­Ýá­ Ùáõ (´Üº¶), Øá­ ñÇó Ø»­ Û»ñ (³Õ­ ù³­ ïáõí ÛáõÝ ¨ ѳ­ ³­í³· å³­ ï³ë­ ˳­ ݳ­ ïáõ), ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ºñÏ­ ñÇ Ñ³­ Ù³­ í³­ë³­ñáõíÛáõÝ), Øá­Ýǭϳ èá­µ³­Ûá (³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ Ï³ñ·­ í³Í ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³ÝÝ ³­ ç³Ï­ óáÕ Ï»Ýï­ ñá­Ý³­ Ï³Ý ÃÇ­ ¹Ç³·­ Ýáë­ ïÇ­ ϳ, ³Õ­ ù³­ïáõí ÛáõÝ ¨ ѳ­ í³­ ë³­ ñáõí ÛáõÝ), ÙÇݪ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ óáõÛó ï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ: êáý­ Û³ ¶»áñ­ ·Ç¨³ ¨ г­ ñÇ­ ϳ س­ ëáõ¹ (ëá­ ódz­ ɳ­ Ï³Ý ÂÇ­ÙÁ »­ ñ³Ë­ ï³­ å³ñï ¿ ìáÉý­ ·³Ý· ü»Ý·­ ñÇÝ ¨ èÇÝ­ É»­ ½³ñ­·³­óáõÙ), س­¹³­É»­Ý³ Ðá­Ýá­ñ³­ïÇ (ëá­ódz­É³­Ï³Ý Ïáõ Øáõñ­ ·³­ ÛÇÝ (÷áñ­ Ó³­ ·»ï-·Ý³­ ѳ­ ïáÕ­ Ý»ñ) ¨ г­ ٳ߭ å³ßï­ å³­ Ýáõí ÛáõÝ ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ýù), ØÇï­ ã»É ìÇ»­ Ý»ñ ˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ µá­Éáñ ÃÇ­Ù»­ñÇÝ, á­ñáÝù Ù³ë­Ý³Ï­ó»É (ϻݭ볭 Ãá­ ß³­ ϳ­ ÛÇÝ µ³­ ñ»­÷á­ ËáõÙ), ²ñ­ ë»Ý ܳ­ ½³ñ­ Û³Ý ¨ »Ý ѳ­ Û»­ó³­ ϳñ­·Ç ùÝݳñÏ­ Ù³­ÝÁ, ºñ¨³­ ÝáõÙ ³Ýó­ Ï³ó­ ¶áÝ­ ë³­ Éá ì³­ ñ³ (³é¨ïáõñ ¨ Ùñóáõ­ É»­ ݳ­ Ïáõí ÛáõÝ), î³Ý­ í³Í »ñ­ Ïûñ­ Û³ ³ß­ ˳­ ï³­ Õá­ Åá­ íÇ ¨ á­ ñáß­ Ù³Ý Ï³­ Û³ó­Ù³Ý Û³ äñÇ­ ëÇ­ Û³ ´»­ ·³­ ëá ¶á­ Ù»ë (³é¨ïáõñ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­ Ïáõí ѳݭ ¹Çå­ Ù³Ý Ù³ë­ Ý³­ ÏÇó­ ñÇÝ, ÇÝã­ Ý»­ å»ë ݳ¨ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÛáõÝ. Ùñó³Ï­ óáõí ÛáõÝ), ¸³­ ÝÇ»É ê³ë­ ɳíë­ ÏÇ (³é¨ïáõñ ¨ ÷áñ­Ó³­·Ç­ï³­Ï³Ý ËÙµÇݪ ѳÛï­Ý³Í ϳñ­ÍÇù­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ. Éá­·Çë­ïǭϳ), ܳñ­·Ç½ èÇë­Ïáõ­Éá­í³ Ù³ñ: ¼»­ÏáõÛ­óÁ ѳñë­ï³­ó»É ¿ Ý»ñ­ùÇÝ ùÝݳñ­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ, (ïñ³Ýë­ åáñï), ¼³­ é³ ÂáË­ ٳ˭ Û³Ý ¨ ìÇ­ ϳ èá­ ë³­ ñÇá »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ëáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõí۳Ý, ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ´á­·³»ñÃë (ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ/³­Õ»ï­Ý»­ñÇ éÇë­ÏÇ Ï³­é³­í³­ Ñ»­ï³­½áï­Ù³Ý ËÙµ»­ñÇ, ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ѳñ­ó»­ñáí ·áñ­ ñáõÙ), à­ õÇÝë­ ÃáÝ Úáõ (çñ³­ ÛÇÝ á­ Éáñï), øÉÇí æ»Û г­ ñÇë ÍÁÝ­Ï»ñ­ Ý»­ñÇ ¨ ù³­ Õ³­ ù³­ ódz­ Ï³Ý Ñ³­ ë³­ ñ³­ Ïáõí Û³Ý Ï³½­ (廭ﳭϳÝ-Ù³ë­Ý³­íáñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ), ìÇ­·»Ý Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ÙÇ ù³­ÝÇ ÷áõ­Éáí ³Ýó­Ï³ó­í³Í ê³ñ·ë­ Û³Ý (ºÐ¶ ѳ­ Õáñ­ ¹³Ï­ óáõí ÛáõÝ ¨ Ç­ ñ³­ ½»­ ÏáõÙ): ËáñÑñ­¹³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí: viii Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ²Ø­öà­ö²­¶Æð 1991 Ãí³­ ϳ­ÝÇ ³Ý­ ϳ­Ë³­ ÙÇó ëÏë³Í ¨ ÙÇÝã 2008- óáõ­ ³­ é³ç­ Ýáñ­¹áõÙ ¿ÇÝ ³Ûë­ å»ë Ïáã­í³Í §³­ é³­ ¹Ç çÇÝ ë»ñÝ­ 2009 Ãí³­ ϳݭ Ý»­ñÇ Ñ³­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ýÇ­ ݳݭ볭 µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñǦ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý áõ­ÕÇÝ: Ï³Ý ×·Ý³­ ų­ ÙÁ (ÐüÖ) г­Û³ë­ ï³­ÝÇ Ñ³­çá­ ÕáõÃ­Û³Ý ²Û­ëûñª ÐüÖ­ -Çó ·ñ»­Ã» Ù»Ï ï³ë­ Ý³Ù­Û³Ï ³Ýó, г­Û³ë­ ï³­ å³ï­ ÝÁ ϳñ¨áñ ¿ñ ѳ­ ÙáõíÛáõ­ Ù³ñ­íáõÙ ³Ý­ Ù³­ÛÇÝ óáõ­ ÝÇ ïÝï»­ ëáõíÛáõ­ÝÁ ѳÛïÝ­ í»É ¿ ݳ˭ ÏÇÝ Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»­ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ: Æ­ ñáù, ÙÇ ù³­ ÝÇ ï³­ ñÇ ñÇó ËÇëï ï³ñ­ µ»ñ­íáÕ Ç­ñ³­íǭ׳­ ÏáõÙ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ß³­ñáõ­Ý³Ï »ñÏ­ñáõÙ ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­íáõÙ ¿ÇÝ Ù³Ï­ñáïÝ­ï»­ ES1): ºñ­ÏÇ­ñÁ ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÙ ¿ §ó³Íñ ³×-ó³Íñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­ ë³­Ï³Ý Ï³­ÛáõÝ Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»ñ, á­ñáÝù ³ñ­ï³­óáÉ­íáõÙ Ý»­ñ¦ ßÕó­ÛÇÝ, Áݹ á­ñáõÙª ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­½»ó­Ù³Ý ¿ÇÝ µ³ñÓñ ³­×Ç, ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï³­Ûáõ­Ýáõí۳Ý, ó³Íñ ¹³Ý­ ¹³Õ­ Ù³Ý ¨ »­ ϳ٭ ïÇ ³Ý­ ѳ­Ù³­ ã³­÷áõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ³­ ×Ç ·Ý³­×Ç áõ å³­ ϳ­ ëáõñ¹­Ý»­ ñÇ ¨ ³ñ­ ï³­ùÇÝ å³ñï­ ùÇ Ñ³­ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ: ä»­ï³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ ³­ñ³· Ù»­Í³­óáÕ Ù»ëï Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý Ýí³½­ å³­ ß³­ ñÁ г­ Û³ë­ï³­ÝÇÝ Ù³Ý¨ñ»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñ­ ϳµ­Ûáõ­ Ù³Ý ¨ »­ ϳ٭ﳭ ÛÇÝ ³Ý­ ѳ­Ù³­ã³­÷áõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ïñ×³ï­ ç»­ï³­ ÛÇÝ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï ï³­ ñ³Íù ¿ Ãá­ Õ»É, ÇëÏ í»­ ñ³­ Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáõÙ: سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ï³­ÛáõÝ Ï³Ý·Ý­í³Í ³­×Ç Ï»Ý­ëáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ¹Ç­Ù³­Ï³­Ûáõ­Ýáõí ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñÝ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ˳ñëË­íáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ñ­ ÝÁ ¨ Ý»­ Ûáõ­ ñ³­é³­ ϳ­ Ýáõí ÝÁ ϳ˭ Ûáõ­ í³Í ¿ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ϳµ­Ûáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ Ï³­ Ýá­ ÝÇ, ·Ý³­ ×Ç Ýå³­ ï³­ ϳ¹ñ­Ù³Ý »ñÏ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷᭠ѳ­Ù³­ ϳñ­ ·Ç íñ³, ÇëÏ ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇç­ Ýáñ­¹áõÃ­Û³Ý ËáõÙ­ Ý»­ñÇó, á­ñáÝù ¹»é¨ë ­ Édzñ­ Å»ù ã»Ý Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ í»É: Ëá­ñ³­óáõ­ÙÁª µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Æ­ñáù, ÐüÖ­ óó­ -Ç ÁÝ­ ùáõÙ ¨ ¹ñ³­ ÝÇó Ñ»­ ïá, Ñ»­ï³­ ·³­ÛáõÙª íñ³: Üßí³Í ³ñ¹­ÛáõÝ­ù»­ñÇÝ Ýå³ë­ïáõÙ ¿ÇÝ ³ñ­ï³­ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ×·Ý³­Å³­ÙÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ³ñ­ï³­ùÇÝ å³Û­ ùÇÝ µ³­ ñ»Ý­å³ëï ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÁ ¨ ³­í»­ÉÇ í³Õ Ç­ ñ³­Ï³­ ٳݭݻ­ñÇ í³ï­Ã³­ñ³­óáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ³­×Ç, ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ý³ó­í³Í Ý»ñ­ùÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁª áõÕÕ­í³Í ïÝï»­ Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­ ·³­í³×­ Ù³Ý óáõ­ ó³­ ëáõÃ­Û³Ý ³­½³­ï³­Ï³­Ý³ó­Ù³­ÝÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÁ ݳ˭ÏÇÝ ÝÇß­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù³­Ï³­Ûáõ­ÝáõíÛáõÝÝ ³ñ­ï³­ùÇÝ ³Ý­µ³­ñ»Ý­ ËáñÑñ­¹³­ÛÇÝ ³ÛÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ, á­ñáÝù å³ëï å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇÝ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ó³Íñ ¿ñ: å³ï­ ¶Í³­ ×Á ¨ ³Õ­ Ï»ñ ES1. ²­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ½»­ ÙÁ (ïá­ óáõ­ Ïáë) 60 54 50 40 29 30 26 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 -10 Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³ÅÇÝ ÁÝÏÝáÕ ÙÇçÇÝ ³×Á` 12.3% Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³ÅÇÝ ÁÝÏÝáÕ ÙÇçÇÝ ³×Á` 3.2% -20 ²Õµ­ ñÁª г­ Ûáõ­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ ½³ñ­ ·³ó­Ù³Ý óáõ­ ó³­ ÝÇß­ Ý»ñ ¨ ²½­·³­ÛÇÝ íǭ׳­Ï³·­ñ³­ Ï³Ý Í³­ Ûáõí é³­ ÛáõÝ (²ìÌ), г­Û³ë­ï³Ý: ¶Í³­å³ï­Ï»­ñáõÙ óáõÛó »Ý ïñí³Í ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ: ²Õ­ù³­ ïáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù»­ Ù³­ ïáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ÝáõÙ ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý ³­ ݳ­ Ù»­ µ³ñÓñ óáõ­ ÛáõÝù­ Ý»­ñÁ µ³ñÓñ »Ý ѳ­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ, µ³Ûó áã ï³­ ñ³­ ó³­ÝÇßÝ áõ­Ý»Ý, á­ñÁ ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÔñÕ½ëï³­ÝÇ Í³ßñ­ç³­ ݳ­ÛÇÝ Ù³ëß­ ï³­ µáí: Àëï ³Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ гݭñ³­å»­ïáõíÛáõ­ÝÁ: 2015 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÁ ÷áùñ-ÇÝã ç³½­·³­ÛÇÝ ·ÍǪ г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ³Õ­ ù³­ïáõíÛáõ­ ÝÁ, Áëï ³­í»­ÉÇ É³í ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ·ñ³Ý­ó»ó, ù³Ý ìñ³ë­ï³­ ѳ߭í³ñÏ­ ñÇ, ϳ½­ Ý»­ ÙáõÙ ¿ ÁÝ­ ¹³­Ù»­ÝÁ 1.9 ïá­ Ïáë, ÇÝ­ãÁ ÝÁ, ë³­ ϳÛÝ áã ³ÛÝ­ ù³Ý ɳí, áñ­ ù³Ý Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ó³Íñ ÙÇ­çÇÝ »­ ϳ٭ïáí »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ Í³Û­ ñ³­Ñ»Õ ³Õ­ ù³­ ÁÝÏ­ÝáÕ ÝÙ³­Ý³­ïÇå Ðܲ-Ç Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ ïáõÃ­Û³Ý ÙÇ­çÇݪ 16.35 ïá­ Ïáë óáõ­ó³­ ÝÇ­ ßÇó ½·³­ ÉÇá­ ñ»Ý ñÁ: »՛ àõÏ­ ñ³Ç­Ý³Ý, û՛ ØáÉ­ ¹á­ í³Ý, Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ó³Íñ ¿ (г­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­ Ù³Ý óáõ­ ó³­ ÝÇß­Ý»­ñÇ ÁÝÏ­ÝáÕ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ Ðܲ-Ç å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ, ï³­ñ³­ ïí۳ɭ ñÇ ßï»­ Ý»­ Ù³­ ñ³Ý): Àëï ó³Íñ ÙÇ­ çÇÝ »­ ϳ٭ ïáí ͳßñç³­ ݳ­ÛÇÝ ³Õ­ù³­ïáõí Û³Ý ¿³­å»ë ³­ ÉÇ ó³Íñ óáõ­ í»­ ¹³­ëÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·ÍǪ г­Û³ë­ï³ÝÝ áõ ìñ³ë­ï³­ÝÁ ó³­ÝÇß áõ­Ý»Ý: ix Üßí³Í ѳ­ ï»ùë­ Ù³­ ïáõÙ ºñÏ­ ñÇ Ñ³­ Ù³­ ϳñ·­ í³Í ·Ý³­ ñÇ û­ñ³­ ϳñ­·Á Ýá­ ñ³ó­ Éáõ ¨ í»­ Ý»­ ñ³­ ÷á­Ë»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­ íá­ Ñ³ï­ Ù³Ùµ (ºÐ¶) Ó­ ¨³­Ï»ñå­ íáõÙ »Ý г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ Ý»­ ñáõíÛáõÝ: ì»ñ­ çÇÝ Ï³­ éáõó­í³Í­ ù³­ÛÇÝ µ³­ ñ»­ ËáõÙ­ ÷á­ Ý»­ ñÁ ñ³­é³­ Ï³Ý ¨ ϳ­ÛáõÝ ³­ ×Ç Ëóݭ Ù³Ý ³­ å³­·³­ÛÇÝ ÙÇï­ í³Í ѳ­ Ù»­Ù³­ ï³­µ³ñ ¹³Ý­ ¹³Õ »Ý ÁÝ­ ó­ ó»É, ¨ ³Û¹ ¹³Ý­ ¹³Õ ï³ñ­ µ»­ ñ³Ï­Ý»ñª ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ óáõ­ ½»­ ÙÁ ¨ ѳ­ ÙÁݹ­ ï»Ù­åÁ ѳ­í³­Ý³­µ³ñ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ ³ñ­¹»Ý ѳ­Ýáõñ µ³ñ­·³­ í³­ ×áõÙÝ ³­é³ç ÙÕ»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: г߭í»ï­ µÝ³­ ϳ­ ÝáÝ ¹³ñ­ Ó³Í §Ýá­ ñ¦ å³Û­ ٳݭ Ý»­ñÇ ³­é³­ç³¹­ñ³Í íáõíÛáõ­ÝÁ ÑÇÙÝ­íáõÙ ¿ ³é­ ϳ ïí۳ɭݻ­ ñÇ ¨ í»ñ­ ͳ­ Éáõ­ Ï³Ý Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ³ñ­Ù³­ï³­íáñ­í»­óÇÝ ÐüÖ­- ·áñ­ÍÇù­ ñÇ íñ³ ¨ ѻݭ Ý»­ íáõÙ ³é­ ϳ ·Ç­ ï»­ÉÇ­ùÇ áõ ÷³ë­ ï»­ -Çó ëÏë³Í: ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ýáñ ÉÇóù ëï³­ó³Í û­ñ³­ ñÇ íñ³ª Éñ³ó­í»­Éáí ѳ­í»É­Û³É í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí: ϳñ­·Á ϳ­ñáÕ ¿ ëï»Õ­Í»É ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ, ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ ì»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý ÷³ë­ï»­ñÇó »É­Ý»­Éáíª ºÐ¶-Ý­ ³Ë­ïá­ñá­ßáõÙ å³Ñ­ å³Ý­ íáÕ ¨ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­×Ç ÑÇÙ­ù»ñ: ×Ç ¨ ѳ­ ¿ ³­ ÙÁݹ­Ñ³­ Ýáõñ µ³ñ­·³­ í³×­Ù³Ý Ñ³ë­ Ý»­Éáõ ë³Ñ­ ²ÛÝ Ý»­ ñ³­ éáõÙ ¿ ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý ¨ ϳ­ éáõó­í³Í­ ù³­ Ù³­Ý³­ ÷³­ Ý»­ ÏáõÙ­ åÇ­ ñÁ: ²Û¹­ ëáí ³­ é³­ ç³ñ­ Ïáõí ÛáõÝ­Ý»ñ »Ý ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ïÝï»­ë³­Ï³Ý í»­ñ»Éù­Ý»­ñÇ ¨³­ Ó­ Ï»ñå­ íáõÙ, á­ ñáÝó ³­ ݳ­ é³ç­ Ãáõí Ñ»ñ­ Ûáõ­ ÝÁ ë³Ñ­ ٳݭ óó­ ÁÝ­ ùáõ٠ϳ­ ñáÕ »Ý û·­ Ý»É ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ³­ ×Ç ¨ ѳ­ íáõÙ ¿ª Áëï ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­ ÙÁݹ­ ѳ­ Ýáõñ µ³ñ­ ·³­í³×­ Ù³Ý ³­ å³­ Ñáí­Ù³­ÝÁ ¨ Ùdz­ ų­ Ýáõñ µ³ñ­·³­í³×­Ù³Ý íñ³ ¹ñ³Ýó ³½­¹»­óáõí۳Ý: Ù³­Ý³Ï µ³­ñ»­É³­í»É ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ¹Ç­Ù³­Ï³­Ûáõ­ÝáõíÛáõÝÝ ³Ý­ ÏáõÙ­Ý»­ñÇ ¹»å­ ùáõÙ: Æ í»ñ­ çá, ³­ ×Ç Ýáñ Ùá­ ¹»ÉÝ ³ÝÑ­ ܳ­Û»­Éáí Ñ»ïª ºÐ¶-Ý­ ÁÝ­ ÝáõÙ ¿, áñ ³­ ¹áõ­ ×Á å³Û­ Ù³­ ݳ­íá­ ñ³­ Å»ßï ÏÉÇ­ ÝÇ Ý³¨ Åá­ Õáíñ­ ¹³·­ ñ³­ Ï³Ý ³Ý­ µ³­ñ»Ý­ å³ëï ñáÕ å³ï­ Ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­ Ý»­ñÁ ëå³é­ í»É »Ý: ²­×Á ÐüÖ­ -Çó ÙÇ­ïáõ­ ÙÁ (Ýí³­ ½áÕ ¨ Í»­ ñ³­ óáÕ µÝ³Ï­ ÛáõÝ) ϳñ­ ãáõí ·³­ ³­é³ç å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­ í³Í ¿ñ áã ³ñ­ ﳭѳ­ Ý»­ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ íá­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÇÝ­ ãÁ ßáõ­ïáí Éñç³­ ·áõÛÝ ë³Ñ­ Ù³­ ÷³­ ݳ­ ñÁ ¨ Ý»ñ­ ùÇÝ å³­Ñ³Ý­ç³ñ­ ÏÁ Ëó­ ÝáÕ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ýÇ­ ݳݭ ÏáõÙ­Ý»ñ ϳ­ é³­ç³ó­ ÝÇ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­ ×Ç ¨ ѳ­ ÙÁݹ­ ѳ­ ë³­Ï³Ý Ñáë­ù»­ñáí: ê³­ ϳÛÝ Ñݳ­ ñ³­ íáñ ¿, áñ ³­ ×Ç µ³ñÓñ Ýáõñ µ³ñ­·³­í³×­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: ϳ­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÁ ùá­Õ³ñ­Ï»ñ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ í×é³­ ϳ­ ñ»Ý ³­ Ýá­ é³ç ÙÕ»­ Éáõ ³ÝÑ­ ñ³­ Ż߭ïáõíÛáõ­ ÝÁ, á­ ñáÝù Üßí³­ÍÇó »É­ Ý»­Éáíª ºÐ¶-áí í»ñ ¿ ѳݭ íáõÙ ãáñë Ù³ñ­ ï³Ñ­ Ïû·­ Ý»ÇÝ ³­í»­ÉÇ É³í ϳ­ é³­ í³­ ñ»­Éáõ ÷á­÷áË­ í³Í (¨ ³­ í»­ ñ³­ í»ñª áõÕÕ­ í³Í Ý»­ ñ³­é³­Ï³Ý ³­ ×ÇÝ ¨ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Ûáõí۳­ ÉÇ ¹Åí³­ñÇÝ) ³ñ­ï³­ùÇÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÁ, »ñµ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ÝÁ Ýáñ ÉÇóù ѳ­ Õáñ­¹»­ÉáõÝ (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ES2): ܳ˪ ¹ñ³Ýù ÷³ë­ ïá­ ñ»Ý Ç Ñ³Ûï »­ ϳÝ: Æ­ ñáù, ³Û­ ëûñ µÝ³­ ϳ­ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ³­í»­ÉÇ ³Ý­µ³­ñ»Ý­å³ëï ³ñ­ï³­ùÇÝ å³Û­ ÝáÝ ¹³ñ­Ó³Í Ýáñ Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÁ µÝáõ­Ã³·ñ­íáõÙ ¿ ß³ï ٳݭݻ­ñÇ ¹»å­ùáõÙ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý ³­í»­ÉÇ å³­ ϳë Ýå³ë­ ï³­íáñ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ñáí, ѳ­Ù³ñ ѳñ­Ï³­íáñ ¿ ÷Ýïñ»É ³ÛÝ å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ Ýáñ ÇÝ­ãÁ ѳݭ·»ó­ñ»É ¿ ³­×Ç ³­í»­ÉÇ ÃáõÛÉ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ, ÇëÏ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»ñ ¨ ³­ ×Á í»­ ñ³­Ñ³­í³­ë³­ ñ³Ïß­ é»É ³ñ­ ï³­ ѳ­Ý»­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ: Üßí³Í Ç­ñ³­íǭ׳­ÏáõÙ »ñÏ­ñÇ ³­×Á å³Û­ Ù³­Ý³­ íáñ­ íáÕ Ýáñ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»­ñÁ ¹»é¨ë ­ Édzñ­Å»ù ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ó³Íñ ³ñ¹­ ÛáõÝù­Ý»­ ñÁ ¨ ѳ­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ ã»Ý ³­é³ñ­Ï³­Û³­ó»É: ÛÇÝ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï µ³½­Ùáõ­ÕÇ Ñ³­Õáñ­¹³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ñáÝó å³ï­ ᭠׳­ éÁ ³é¨ïñÇ ¨ ïñ³Ýë­ åáñ­ ïÇ ¹Ûáõ­ ñ³ó­ ²Õ­ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ½»­óáõ­ÙÁ ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­·³­ Ù³Ý µ³ñÓñ ͳ˭ ë»ñÝ »Ý, ³­ çÇÝ Ù³ñ­ é³­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­Ý»ñÝ í³­ ÙÁ å³Û­ ×áõ­ Ù³­ ݳ­ íá­ñáÕ å³ï­ Ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­ Ý»­ñÇ »Ý, á­ ñáÝó å»ïù ¿ ³ñ­ Ó³­·³Ý­ù»É: ºñÏ­ ñáñ¹ª Ù³ë­ Ý³­ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ ÝÁ Ýí³­ ½»É ¿: ºñ­ÏáõëÝ ¿É å³Û­Ù³­Ý³­ íáñ ѳï­í³­ÍÇ áã µ³­í³­ñ³ñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ íáñ­í³Í »Ý »­ Õ»É Ù³ë­ Ý³­ íáñ ¨ å»­ ï³­ Ï³Ý ïñ³Ýë­ ý»ñï­ Ï³Ý·­ ÝáõÙ ¿ û՛ ³­ ÉÇ µ³ñÓñ ³­ í»­ ×Ç ¨ û՛ ³ß­ ˳­ ï³­ï»­ Ý»­ñáí (¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­Ý»ñ ¨ ϻݭ ë³­ ߳ϭ Ãá­ Ý»ñ) Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý ×³­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ: Àëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, ÁÝ­Ï»­ ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ í³ñ­ Ó³ï­ ñáõí۳ٵ áõ ½µ³Õ­ í³­ Íáõí ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, áñ­å»ë ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý Û³Ùµ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý áã ³ñ­ï³­ ß³ñ­ÅÇã­Ý»ñ, ϳ߭ϳݹ­í³Í »Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ѳ­Ý»­ÉÇ ×Ûáõ­ÕáõÙ, áñ­ï»Õ ó³Íñ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ áõ­Ý»­óáÕ ÝÁ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ý»­Éáõ ·áñ­ ÍáõÙ Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÇ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ³ß­Ë³­ï³Ýù ·ïÝ»É: Üßí³Í ³­Ý³­í³ñï µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ, ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ùñó³Ï­ å³ï­ Ù³­Ï³Ý ·áñ­ ÍáÝ­ Ý»­ñÁ, ë³­ ϳÛÝ, ÇÝã­ å»ë »ñ¨áõÙ ¿, óáõí Û³Ý ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý ½³ñ­ ·³­ óáõÙÝ ¿É ³­ í»­ÉÇ Ëá­ñ³ó­ Ïáñó­ñ»É »Ý ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ ïáõí í»­ Ûáõ­ ÝÁ. ³ñ­ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ Ý»­Éáõ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõÃ­Û³Ý ýá­ÝÇÝ: ºñ­ñáñ¹ª ³Õ­ù³­ïáõí ñÇ í³ï­ ó­ñ³ó­ Ù³­ÝÁ ѳ­ çáñ­¹»É »Ý ¹ñ³­ Ï³Ý ÷á­ Ù³­ ˳ݭ Û³Ý Ýí³­½»­óáõÙÝ áõ ѳ­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­·³­í³­×áõ­ÙÁ, óáõÙ­Ý»­ñÇ ÏïñáõÏ ³Ý­ Ïáõ­ÙÁ, ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ÛÇÝ µáõ­ý»ñ­ ³Û­ëÇÝùݪ ѳݭñ³­·áõ­Ù³­ñ³­ÛÇÝ ³­×Ç ÷á­Ë³Ý­óáõ­ÙÁ ³Ý­Ñ³­ Ý»­ñÇ ëå³­ éáõ­ÙÁ ¨ ßÇ­ ݳ­ ñ³­ ñ³­Ï³Ý ×Ûáõ­ ÕÇ ÷Éáõ­ ÙÁª ½áõ­ ï³­ Ï³Ý µ³­ ñ»­Ï»­óáõí Û³­ ÝÁ ¨ ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý Ýí³½­ Ù³­ÝÁ, Ý»­Õ³ó­Ý»­Éáí ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç ÷á­Ë³Ýó­Ù³Ý áõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë, ÃíáõÙ ¿, ϳ߭ϳݹ­í³Í ¿ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ ³Ý­ ѳ­ï³­ Ï³Ý µ³­ Ï»­ ñ»­ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñáí. ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñÁ óáõí۳­ÝÁ: Ïñ׳ï­íáõÙ »Ý, ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ó³Íñ ²­ í»­ÉÇ í³Õ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­í³Í ù³­Õ³­ù³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý û­·áõï­ ¿, ºí­ñá­å³­ÛÇ áõ λÝï­ñá­Ý³­Ï³Ý ²­ëdz­ÛÇ (º­Î²) ï³­ñ³­ Ý»­ñÇ ¨ ë³­ ï³­ñáÕ ³ñ­ ï³­ùÇÝ å³Û­ ٳݭ ñÇ Ýß³­ Ý»­ ݳ­ ͳßñ­ ç³­ÝáõÙ »ñ­ ÏÇñÝ ½µ³Õ­ í³­Íáõí Û³Ý ³­ ݳ­ Ù»­ ó³Íñ ¨ ÏáõÃ­Û³Ý Ýí³½­ Ù³­ÝÁ ½áõ­·³­Ñ»éª Ý»ñ­ ϳ ¨ ³­ å³­·³ ·áñ­Í³½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñÝ áõ­ÝÇ, Ù³ñ­ ï³Ñ­ñ³­í»ñ­ Ý»­ñÇÝ ¹Ç­ Ù³·­ ñ³­í»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ï»ÕÍ­ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ¿É Ýí³­½»É ¿: íáõÙ ¿ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­×Ç Ùá­ ¹»ÉÝ áõ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ Àëï »ñ¨áõÛ­ ÃÇÝ áõ­ ëáõ٭ݳ­éáõí Û³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝù­Ý»­ñÁ å³­ x Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ ES2. Ü»­ñ³­é³­ Ï³Ý ³­×Ç ³­ íáõ­ å³­Ñá­ ÙÁ ï³­ ·áñÍ­ ٳٵ: ÂáõÛÉ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³Ý ¨ ³ñ­ ï³­ ·³ÕÃÝ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­Ù³Ùµ. ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ »Ý ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­ ë³Ñ­Ù³Ý­ ÷³­ ÏáõÙ­ Ý»ñ ¨ Ù³ñ­ï³Ñ­ ñ³­ Ý»ñ í»ñ­ Ý»­ñÇ å³­Ï³­ëÁ, á­ñÇ å³ï­×³­éÁ ϻݭëáõ­Ý³Ï Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõÝÝ ¿: سë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ سñï³Ññ³í»ñ 1. ²ñï³ùÇÝ Ø1³. ²é¨ïñÇ µ³ñÓñ ͳËë»ñ ÍÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ, ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ѳïí³ÍÇ Ø1µ. гٳß˳ñѳÛÇÝ ÙdzÏóáÕ µ³­ ó³ï­ ñ»É Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ñÇÝ ¨ ßáõ­ ϳ ³­ ½³ï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Ü»ñ³é³Ï³Ý ¨ ¹ÇٳϳÛáõÝ ³×` ÑÇÙÝí³Í ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý ³×Ç íñ³ »Ýóϳéáõóí³Íù (ýǽÇÏ³Ï³Ý ¨ ÇÝëïÇïáõóÇáݳÉ) Ùáõïù áõ »É­ùÇÝ ÙÇï­í³Í µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ³Ý­µ³­í³­ ñ³ñ ³­ é³­çÁݭó­ óáí, ÇÝ­ ãÁ µ³­ ó³ïñ­ íáõÙ ¿ å»­ ï³­ Ï³Ý ¨ Ø2³. Ü»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³Ûñ Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ û­ñ³­ سñï³Ññ³í»ñ 2. سëݳíáñ ϳñ­·Ç ѳ­å³Õ­Ù³Ùµ: Ò»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñáõíÛáõÝÝ ³ÝÑ­ñ³­ Ø2µ. Þáõϳ ³½³ï »Éù áõ Ùáõïù ѳïí³ÍÇ ³ñï³¹- ñáճϳÝáõÃÛáõÝ Å»ßï ¿ Ëó­ Ý»É áÕç ïÝï»­ ëáõí Û³Ý Ù³ëß­ ï³­ µáíª ³­ í»­ÉÇ Ø2·. üÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý Ùñóáõ­ ݳÏ, ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ Ï³Ý ¨ ó­ ÷³Ý­ óÇÏ ·áñ­ ͳ­ ñ³ñ Ëáñ³óáõÙ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý Ù³ïã»ÉÇáõÃÛáõÝ ÙÇ­ç³­í³Ûñ ³­ å³­ í»­ Ñá­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ: Ü»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ÙÃÝá­ Éáñ­ïÇ ¨ Ùdzϭ ó»­ÉÇáõí Û³Ý ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÁ í»­ Ø3³. ÎñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÝ ³ß˳ï³ßáõϳÛÇÝ ñ³ó­ Ý»­Éáõó ¨ å³­ ϳë å³ñ­ ï³¹­ ñáÕ ¹³é­ ݳ­ Éáõó Ñ»­ ïá سñï³Ññ³í»ñ 3. ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ á­ñ³Ï­Û³É ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ²ß˳ïáõÅÇ Ø3µ. ÐÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáÕ³- ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¹³é­Ý³É, ϳÝáõÃÛáõÝ ÇëÏ ³­ í»­ÉÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ÙÇ­ çá­óáí Ø3·. ÊݳÙùÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ µ³ñÓñ ¨ Ý»­ ñ³­ é³­Ï³Ý ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³× ³­ å³­ Ñá­ í»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ Ïå³­ ѳÝç­íÇ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ µá­ Éá­ñÇ, Ñ³ï­ Ø4³. سÏñáïÝï»ë³Ï³Ý ϳé³í³ñáõ٠ϳ­å»ëª ϳ­Ý³Ýó ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ: Ü»­ñ³­é³­ Ø4µ. ÄáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Éñ³ó­íáõÙ ¿ ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ¨ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý ¨ Ï»Ýë³Ãá߳ϳÛÇÝ Ï³ñÇùÝ»ñÇ íñ³ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ñáí (ýǭݳÝë­Ý»­ñÇ, ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßï­ Ø³ñï³Ññ³í»ñ 4. ¸ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ϻݭ ë³­ Ãá­ß³Ï­ Ý»­ñÇ Ñ³­ ë³­ Ý»­ ÉÇáõí Û³Ý), Ø4·. ²Ý³å³Ñáí ïݳÛÇÝ ¨ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Í µ³ÅÇÝ, óÝóáõÙÝ»ñÇÝ á­ñáÝù ï³­ÉÇë »Ý óÝóáõÙ­Ý»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³·­ñ³­í»­Éáõ, ïÝï»­ ¹ÇٳϳۻÉáõ Ù³ïã»ÉÇ ·áñÍÇùÝ»ñ ë³­Ï³Ý ³­×Çó Ç­ñ»Ýó ëï³­ó³Í û­·áõï­Ý»­ñÁ å³Ñ­å³­ Ø4¹. ÎÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ, ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ, ³Õ»ïÝ»ñÇ éÇëÏ»ñ Ý»­Éáõ ¨ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý íÇ­ ׳­ÏáõÙ ÏñÏÇÝ Ñ³ÛïÝ­ í»­ Éáõó Ëáõ­ë³­÷»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ: سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ñ³Ý­ç³ñ­ÏÇó Ñ»ï »Ý ÙÝáõ٠û՛ Ù³­ ¹³­ ϳñ­ ÏÇ, û՛ ³ÛÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ áõ ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­éáõ­Ùáí, á­ñáÝù ÷ÝïñáõÙ ¿ ßáõ­Ï³Ý: »Ý ˳­Ã³­ñ»É ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ-³×-í»­ñ³­Ñ³­í³­ âáñ­ñáñ¹ª ³Õ­ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ½»ó­ Ù³Ý ¨ ѳ­ ѳ­ ÙÁݹ­ Ýáõñ ë³­ñ³Ïß­éáõÙ ×ß·ñïáõ­ÙÁ, »­Ã» ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý³­µ³ñ µ³ñ­·³­í³×­Ù³Ý ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ ٳϭñáïÝ­ ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ϳ٠×ÏáõÝ ãÉÇ­Ý»Ý óÇϭɳ­ÛÇÝ ï»­Õ³­ß³ñ­ ﻭ볭ϳÝ, ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÇ ¨ ÙÇÏ­ ñáïÝ­ ë³­ ï»­ Ï³Ý Å»­ñÁ ѳñ­ û­Éáõ ѳ­Ù³ñ: Æ í»ñ­ çá, µÝ³­ Ï³Ý ³Ï­ ïÇí­ Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí µ³Ë­íáõÙ ¿ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ëá­ó»­ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ ϳ­ é³­ í³­ ÙÁ ¨ ÏÉÇ­ ñáõ­ Ù³­ ÛÇ ÷á­ ÷á­ Ëáõí Û³­ÝÁ ѳñ­ Ù³ñ­ í»­ ñÇÝ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³­óáõ­ÙÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ÉÁ ϳ½­¹»Ý é»­ëáõñë­Ý»­ñÇó ϳ­ËáõÙ áõ­Ý»­óáÕ á­Éáñï­Ý»­ñÇ Ï³Ý¹­ñ³­ ¹³é­Ý³ ³­ éáÕ­ ç³­ å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ñÇ ¨ ϻݭ ë»­ »ñ­Ï³­ ñ³­Å³Ù­ Ï»ï ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý Ï³­ Ûáõ­Ýáõí Û³Ý ¨ ë³­Ãá­ß³­ ÛÇÝ Ñ³­ ϳ­ Ù³­ ϳñ­ ·Ç íñ³ ¨ ãϳñ­ ·³­íáñ­í»­ Éáõ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý íñ³: ¹»å­ùáõ٠ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ÛÇÝ Ï³­ Ýáõí Ûáõ­ Û³Ý ¨ ³Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí ϳ­ ñáÕ ¿ Éáõñç ѻ勉Ýù­ Ý»ñ áõ­Ý»­ ݳÉ: ºÐ¶-áí Ó­ ¨³­Ï»ñå­ íáõÙ »Ý ÙÇ ËáõÙµ ÷áËÉ­ ñ³ó­ ÝáÕ áõ­ ÕÇ­Ý»ñ ¨ µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ Ý»­ñÇ á­Éáñï­Ý»ñª µ³­ ó³­Ñ³Ûï­ Ø³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ 볭ϳÝ, ÙÇÏ­ñáïÝ­ ë³­ ï»­ Ï³Ý ¨ ϳ­ éáõó­í³Í­ í³Í Ù³ñ­ ï³Ñ­ñ³­í»ñ­ Ý»­ñÇÝ ¹Ç­ Ù³·­ ñ³­ Éáõ ѳ­ í»­ Ù³ñ ù³­ÛÇÝ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí í»­ñáÝß­Û³É Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»ñÝ (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ES3)1: ¸Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ³­×Ç ³ÛÝ­å»ë »Ý ß³Õ­ Ï³å­ í³Í, áñ ÙÇ á­ Éáñ­ ïÇ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ³­å³­Ñáí­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ áñ­¹»·­ñ»É ³ñ­ï³¹­ ÷³­ ÏáõÙ­Ý»­ñÁ ѳ­çáñ­¹³­µ³ñ Ýí³­ ÝáõÙ »Ý ÙÛáõë­ ½»ó­ ñÇ Ý»­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ѳ­çá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ: ØÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ³é¨ïñÇ Ñ³­ Ù³ñ µ³½­ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç Ýáñ Ùá­¹»É: ܳ˪ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ³­×Ç Ùáõ­ÕÇ Ñ³­ Õáñ­ óáõí ¹³Ï­ Û³Ý ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­ ñÁ ¨ Ý»­ í»­ñ³­ ѳ­í³­ë³­ñ³Ïß­ éáõÙª å³­ ѳݭç³ñ­ Ïáí û­ ɳ¹ñ­ ÕÇó íá­ åÇ áã ³ñ­ ¹»­ ï³­ ѳ­Ý»­ ÉÇ á­ Éáñï áõ Ý»ñ­ ùÇÝ å³­ ѳݭ ç³ñÏ ³­é³­ ç³ñ­Ïáí û­ ɳ¹ñ­íá­ÕÇ ¨ ¹»­ åÇ ³ñ­ ï³­ ѳ­ Ýáõ٠ϳ٠߻խí³Í ³­×Á ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ³ñ­ï³­ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ ³å­ñ³Ýù­Ý»ñ áõ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñª Ñ»­é³­ ѳÛï­ íáõÙ ¿ ¹³Ý­ ¹³Õ Ùáõï­ ùáí ¨ ³­ ×áí, ³å­ ñ³Ýù­ ñÇ Ý»­ ݳ­ Éáí áã ³ñ­ï³­ ѳ­Ý»­ÉÇ ¨ Ý»ñ­ùÇÝ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÇó (áõ­ÕÇ µ³½­ Ù³­½³­ Ý»ó­Ù³Ý ó³Íñ ³ë­ ïǭ׳­Ýáí ¨ Ýá­ñá­ñ³­ñáõí 1): г­ ï³­ Û³ë­ ÝÁ å»ïù ¿ Ó·ïÇ ßáõ­ Ý»ñ µ³­ ϳ­ ó»É, ³ñ­ï³­ Û³Ý áõ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ 볭ϳí û·­ ѳݭ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõí Ý»ñ áñ­ ÛáõÝ­ ë³É ¨ µ³½­ ÕÇ Ñ³­ Ùáõ­ 1 ñÇ Ñ³­ ºñÏ­ Ù³­Ï³ñ·­í³Í ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý (ºÐ¶) Ýå³­ ï³ÏÝ ¿ г­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ËÙµÇ Ñ³­ ׳­ Ëáñ­ ¹Ç ³éç¨ Í³­ é³­ó³Í ³­×Ç, ³Õ­ù³­ïáõí Û³Ý Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ¹Ç­ Ù³­Ï³­Ûáõ­ Û³Ý ÑÇÙ­ Ýáõí ݳ­Ï³Ý Ù³ñ­ï³Ñ­ ñ³­ Ý»­ í»ñ­ ñÇ ³Ë­ ïá­ ßáõ­ ñá­ ÙÁ: ²Ûë ·áñ­ ÍÁÝ­ ó­óáõÙ ºÐ¶-áí ë³Ñ­ ٳݭ íáõÙ ¿ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏÇ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý Ñݳ­ íáñ ³­ ñ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­ Ãáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁª Ýßí³Í ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ ñÇ Ñ³Õ­ ó­Ñ³ñ­ ÝÁ Ù³­ Ýå³ë­ ï»­ Ù³ñ: ºÐ¶-ÇÝ Ñ³­ Éáõ ѳ­ ¹áõÙ ¿ ºñÏ­ çáñ­ ñÇ Ñ»ï ·áñ­ ÍÁÝ­ ñáõí Ï»­ Û³Ý ßñç³­ ݳ­ÏÇ (º¶Þ) ϳ½­ Ùáõ­ÙÁ, á­ ñÁ ѻݭíáõÙ ¿ ºÐ¶ ³Ë­ ñá­ ïá­ Ý»­ ßáõÙ­ ñÇ íñ³, ¨ ϳ­ é³­ í³­ Û³Ý Ñ»ï ·áñ­ ñáõí Ï»­ ÍÁÝ­ Û³Ùµ ϳ½Ù­ ñáõí íáõÙ ¿ Íñ³­ ·Çñª ³­é³­ Ï»­ ç³ñ­ Éáí ÏáÕÙ­ ñá­ Ýá­ ßÇã (¹»é¨ë­áã á­ ñá­ ÏÇ) ù³­ ß³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ ç³Ù­ ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÁÝï­ Õ³­ ñá­ Ï³Ý Íñ³­ ·Çñ º¶Þ ÙÇç­Ý³­ ų٭ Ï»ï ßñç³­ ÷áõ­ óó­ ÉÇ ÁÝ­ ùáõÙ: xi ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ES3. ¼áõÛ· Ýå³­ ï³Ï­Ý»ñ, áõ­ ÕÇ­ Ý»ñ ñ»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (áõ­ÕÇ 3): âáñ­ñáñ¹ª г­ ¨ µ³­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ Ý»­ ñÇ áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ­ Ý»ñ Û³ë­ï³­ÝÇÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ÝÙ³Ý Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ³­×Ç û­·áõï­Ý»­ñÁ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ áõ­Å»­Õ³ó­Ý»É ¹Ç­Ù³­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ µá­Éáñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­Ý»­ñáí óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ àõÕÇ 1. ²×Ç í»ñ³Ñ³í³ë³- Ýϳï­Ù³Ùµ (áõ­ÕÇ 4): ñ³ÏßéÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ г۳ëï³ÝÁ Ó·ïÇ 1. ú·ï³·áñÍ»É ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ¶Ç­ï³Ï­ ó»­Éáí г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ µ³ñ­·³­ í³×­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ ßáõϳݻñ µ³ó»É, ·ïÝ»É Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï»ÕÍáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ¨ µ³½ÙáõÕÇ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý Ùdzϭ ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ¨ Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨á­ ñáõíÛáõ­ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ûÕ³ÏÝ»ñÇ ÉͳÏÁ ѳÕóѳñ»É ÝÁª µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ ù³­ Õ³­ ù³­ ÙdzÏóÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­Íá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁ ϳ­ ñ»­ÉÇ ¿ ËÙµ³­ íá­ñ»É ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ Áëï Ñ»ï¨Û³É ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñ­ ÃáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ: ¶Ý³­Ñ³­ïáõ­ ²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ýí³½»óáõÙ ¨ ѳÙÁݹѳÝáõñ µ³ñ·³í³×Ù³Ý ËóÝáõÙ àõÕÇ 2. ÙÁ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ µ³½­ Ù³­ ÃÇí Ù³ñ­ λÝëáõݳÏ, ³ñï³¹ñá- Õ³Ï³Ý Ù³ëݳíáñ ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÁ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ѳխó­Ñ³­ñ»Éª ½³ñÏ ï³­ ѳïí³ÍÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ³í»ÉÇ Ù»Í Ãíáí 2. ²å³Ñáí»É ï»ÕáõÙ ³½³ï ÙáõïùÝ áõ »ÉùÁ ßáõϳ ¨ ÙñóáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Éáí Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ: سë­Ý³­íáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ г۳ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³- Å»ßï ¿ í»ñ³óÝ»É 3. Èñ³óÝ»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ÝÁ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­Ïáõí ÝÁ ѳ­ Ûáõ­ å³­ ÕáõÙ »Ý, ÇëÏ ³ñ­ ï³­ ÙÛáõë µ³ó»ñÁ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³- Ù³ñ ßáõϳݻñ ÙáõïùÇ Ñ³­ Ýáõ­ÙÁ Ý»­ ñáõ­ÅÇó ó³Íñ ¿: л勉­ µ³ñ Ññ³­ ï³å ¨ ³×»Éáõ ë³Ñٳݳ- ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ ³­é³ç­ ݳ­ Ñ»ñ­ Ãáõí ÛáõÝ ¿ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ßáõ­ ϳ­ Ý»­ñÇ Áݹ­ Ýáõ­ ɳۭ ÙÁ ¨ Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ ÍÇ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý µ³­ 4. ²å³Ñáí»É, áñ ÏñÃ³Ï³Ý áõ ³ß˳ïáõÅÇ É³­ ñ»­ íáõ­ ÙÁª ³­ ×Á ¨ ³ß­ ˳­ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ëï»Õ­ ÙÁ Ëó­ Íáõ­ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ù³ïáõóÇ àõÕÇ 3. Ü»ñ³é³Ï³Ý ³×Ç ßáõϳÛÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ Éáõ ѳ­ Ý»­ Ù³ñ: ¸ñ³ Ç­ ñ³­ ·áñÍ­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ ϳñ¨áñ ÏÉÇ­ ÝÇ Ñ³Ù³ñ г۳ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ 5. ²ç³Ïó»É ³ß˳ÏÇóÝ»ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ Ñݳ­ñ³­íáñ ¹³ñÓ­ÝáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ Éͳ­ ѳٳå³ï³ë˳ݻóÙ³ÝÁ í»ñ³óÝ»É ³ß˳ï»Éáõ ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ ¨ µ³ñ»- ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ ÏÇ û·­ ï³­ ·áñ­ Íáõ­ ÙÁ ¨ ó³­ Ù³­ ù³­ ÛÇÝ Ñ³­ Õáñ­ ¹³Ï­ óáõí Û³Ý É³í»É ³ÝѳïÝ»ñÇ ³ñ- ï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ³ñ­ ·»Éù­ Ý»­ñÇ ßñç³Ý­ óáõ­ÙÁ: ²ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï »Ý Ý³¨ ï»­ ÕáõÙ 6. ÊÃ³Ý»É Ï³Ý³Ýó Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÝ ³ß˳ï³ßáõϳÛÇÝ Ý»ñ¹­ ñáõ­ Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ñÇ ¨ ϳ­ é³­í³ñ­ Ù³Ý á­ Éáñ­ïÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»ñª ëÏë»­Éáí ßáõ­Ï³ ³­½³ï Ùáõïù áõ »É­ 7. àõŻճóÝ»É Ï³ÛáõÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³×ÇÝ ûųݹ³ÏáÕ Ù³Ïñá ϳé³í³ñáõÙÁ ùÇó ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý Ý»­ ñ³­ é³­ ϳ­ Ýáõí ÝÇó, ÇÝã­ Ûáõ­ å»ë àõÕÇ 4. ݳ¨ Ù³ë­ Ý³­ íáñ ¨ å»­ ï³­ Ï³Ý Ñ³ï­ í³Í­ Ý»­ñÇ ß÷áõÙ­ Ý»­ γÛáõÝáõÃÛ³Ý 8. àõŻճóÝ»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳé³í³ñáõÙÝ áõ ѳñÙ³íáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ñÇó: ²Ûë ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­Ãáõí Ûáõ­ ÝÁ ÏÝå³ë­ ïÇ ³­ ×Á å³Û­ г۳ëï³ÝÇÝ ÏÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛ³ÝÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³­Ý³­íáñ­íáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­Ù³­ÝÁ, µ³½Ù³ÏÇ 9. àõŻճóÝ»É ÙÇÏñá¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁª ׳ϳïÝ»ñáí ýÇݳÝë³Ï³Ý Ù³ïã»ÉÇáõÃÛ³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ í»­ñ³­÷áË­Ù³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³­ÝÁ, ëï»ÕÍ»É ³½·³ÛÇÝ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Ï»Ýë³Ãáß³ÏÝ»ñÇ áõ ¹ÇٳϳÛáõÃÛáõÝ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý íñ³ Í»ñ³óáÕ ³ß­Ë³­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ÝÁ ¨ Ý»­ ñ³­ é³­ Ï³Ý ï³­ ñ³­ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÕóѳñÙ³Ý ÙÇçáóáí ͳ­Ï³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý û­Å³Ý­¹³­Ïáõí۳­ÝÁ: г­çáñ¹ ³­ é³ç­ ÃáõíÛáõÝÝ ³ß­Ë³­ ݳ­Ñ»ñ­ ïáõ­ÅÇ ³ñ­ ï³¹­ Õáñ­¹³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÉͳÏÝ û·­ï³­·áñ­Í»É: ºñÏ­ñáñ¹ª ³­×Ç ß³­ ѳ­ µ³­ÅÇ­ ÝÁ ³­ í»­ ɳó­ Ý»­Éáõ ¨ ³­ ×Ç Ý»­ ñ³­ 鳭ϳ­Ýáõí ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³­óáõÙÝ ¿ª Ùdz­ ų­Ù³­ Ý³Ï Ûáõ­ÝÁ í»­ñ³­Ï³Ý·­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ÏñÏÇÝ Ï³­ é³­í³­ñ»­Éáí Ýí³­ ½áÕ ¨ Í»­ ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý ½³ñÏ ï³É ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³­ÝÁ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ ³½­ ¹»­ óáõíÛáõÝ­ ñÁ ³ß­Ë³­ Ý»­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ Ý»ñ·­ ñ³í­ í³­ í»ï ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñá­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ÍáõÃ­Û³Ý ³­ í»­É³ó­ Ù³Ý ¨ ³Ý­Ñ³ï­ Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù³­ Ýáõí ϳ­Ûáõ­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ³Ý­ Ñ³ï­ Ý»­ñÇ Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõí Û³Ý ÙÇ­ óáí çá­ Û³ÝÝ ³­ç³Ï­ó»­Éáõ ÙÇ­çá­óáí: ¸ñ³ ѳ­ Ù³ñ Ïå³­ ѳÝç­ (áõ­ÕÇ 2 ¨ 3): ºñ­ ñáñ¹ª ϻݭ Ý³Ï ¨ ³ñ­ ëáõ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ Ï³Ý íÇ ³­å³­Ñá­í»É, áñ Ïñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á Ù³­ïáõ­óÇ Ù³ë­ Ý³­ íáñ Ñ³ï­ í³­ ÍÇ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý ¨ ³­ í»­ÉÇ Ù»Í Ãíáí ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáÕ ÑÙïáõí ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ г­Û³ë­ï³­ÝÁ ÛáõÝ­Ý»ñª ëÏë»­Éáí ÏñÃáõÃ­Û³Ý á­ñ³­ÏÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÇó: å»ïù ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ í»­ñ³ó­ÝÇ ßáõ­Ï³ ê³ å³­ ѳݭ çáõÙ ¿ ݳ¨ ³ß­ ˳­ ï³­ßáõ­Ï³­Ûáõ٠ϳ­ ݳÝó Ùáõï­ ùÇ ¨ ³­ ×Ç ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÁ: ºí áñ­ å»ë­ ½Ç Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý ¹Ûáõ­ñ³­óáõÙª Áݹ­É³Û­Ý»­Éáí í³Õ ٳݭ ³­×Á µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý ¨ Í»­ ñ³ó­ Ù³Ý å³Û­ ٳݭ Ý»­ ϳ­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏÇ ÏñÃáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ »ñ­Ïáõ ³ñ¹­ÛáõÝù ¿ ñáõÙ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ÉÇ­ÝÇ, г­Û³ë­ï³­ÝÁ å»ïù ¿ í»­ñ³ó­ÝÇ µ»­ñáõÙª Ëó­ÝáõÙ ¿ ϳ­Ý³Ýó ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ, »ñÏ­ñáñ¹ª ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ³ñ­ ·»Éù­Ý»­ñÁ ¨ µ³­ ñ»­ íÇ ³Ý­ ɳ­ Ñ³ï­ Ý»­ñÇ ñ»­ »­ ˳­ Ý»­ ñÇÝ å³ï­ ïáõÙ ¿ ¹åñá­ ñ³ë­ óÇÝ ¨ ½³ñ­ ·³ó­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ áõ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ï»­Õ³­íá­ ÝáõÙ ¿ Ýñ³Ýó µ³­ñ»­Ï»­óáõíÛáõ­ÝÁ: ØÇÏ­ñ᭹ǭٳ­Ï³­Ûáõ­ 2 é³­ γ­ í³­ñáõÃ­Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³­ ·Ç­ñÁ, áñ ѳë­ï³ï­ í»É ¿ 2017 Ã. Ñáõ­ ÝÇ­ ëÇÝ, ë³Ñ­ Ù³­ÝáõÙ ¿ ï»ë­É³­Ï³­ÝÁ, Ýå³­ ï³Ï­Ý»­ñÁ ¨ á­ ï³­ Éáñ­ ÛÇÝ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­Ý»­ñÇ ³­é³­çÇ­ ϳ ³­ é³ç­ ݳ­ Ñ»ñà áõÕ­Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: î»ë­ ϳ­ ɳ­ ÝÇ ÑÇÙ­ ùáõÙ §³Ýí­ï³Ý·, ³ñ­ ¹³ñ, ³­½³ï ¨ Ë»­ ɳ­óÇ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝǦ ëϽµáõÝùÝ ¿: Üå³­ ï³Ï­ Ý»ñÝ »Ýª ï³­ Ï³Ý ÙÇ­ ñ»­ çÇ­ÝÁ 5 ïá­Ïáë ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­ ×Ç ³­å³­ Ñá­íáõ­ÙÁ, ³å­ ñ³Ýù­Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Áª Ñ³ë­ Éáí Ðܲ-Ç 40-45 ïá­ Ý»­ Ïá­ëÇ, 12 ïá­ ë³­ Ïá­ ÛÇÝ Ï»­ ïáí ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ïñ׳­ïáõ­ ÙÁ ¨ ³Ý­ í³­Ý³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ ï³­ í³ñ­ ñÇ 25 ïá­ Ó»­ ëáí ³­ Ïá­ ×Áª ½µ³Õ­í³­ Íáõí Û³Ý ³­ ×Ç ½áõ­·³Ïó­ ٳٵ: γ­ é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ ñáõÙ ³­é³­ç³ñÏ­ íáõÙ »Ý ݳ¨ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÇ ÙÇ ËáõÙµ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»ñ å»­ ï³­ Ï³Ý Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ¨ Ç­ ñ³­ Ï³Ý ¹³ß­ í³­ ïáõÙ, ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­Ýáõí۳Ý, ïÝï»­ Ï³Ý ¨ ëá­ ë³­ ódz­É³­Ï³Ý á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ: ²Ûë ¨ ³ÛÉ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ ñÇÝ á­ ß³­ ñá­ ÏÇá­ ñ»Ý ³­ ç³Ï­ ó»­Éáõ ѳñ­ óÁ г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ËÙµÇ ·áñ­ ÍÇ­ù³­Ï³½­ ÙáõÙ ³é­ ϳ í³ñ­ ϳ­ íáñ­Ù³Ý ¨ ï»Ë­ ϳ­ ÝÇ­ Ï³Ý ³­ç³Ï­óáõÃ­Û³Ý ï³­ ñ³µ­ÝáõÛà ·áñ­ Ý»­ ÍÇù­ ñÇ ÙÇ­çá­ óáí ѳݭ ·³­Ù³­ ñ»Ý ÏùÝݳñÏ­ Ýá­ íÇ º¶Þ-Ç ßñç³­ ݳ­ ÏáõÙ: Ìñ³­·ÇñÝ ³Ù­ ÷á÷ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­íáõÙ ¿ ѳ­ í³Í­ í»É­ Ý»­ñáõÙ: xii Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÝáõÃ­Û³Ý áõ­Å»­Õ³­óáõ­ÙÁ, ³Û¹ ÃíáõÙª ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ÏÇó ³­ ×Ç í»­ ñ³­ ѳ­í³­ ë³­ñ³Ïß­ ÙÁ ³ñ­ éáõ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ¨ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ù³ï­ã»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ, µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ, ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ ß³­ ñ³­ Í»­ óáÕ ¨ Ýí³­ ½áÕ µÝ³Ï­ãáõí Û³Ý Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­í»ñ­Ý»­ ñáõ­Ý³­ ϳ­Ï³Ý Ý»ñ¹­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÁ ¨ ³­ éáÕ­ 糭峭ѳ­Ï³Ý ¨ ñÇÝ ¹Ç­Ù³­Ï³­Û»­Éáõ Ñ»ï ٻϭï»Õ, ϵ³­ñ»­É³­íÇ Ð³­Û³ë­ï³­ ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßïå³­Ýáõí۳ÝÝ áõÕÕ­í³Í ͳ˭뻭ñÇ Ï³­ ÝÇ »­ ïÁ ¨ Ïí»­ Ùáõ­ ñ³ó­ÝÇ ³Õ­ù³­ ïáõí ÝÁª ³Û­ Ûáõ­ ëûñ­í³ å³ßï­å³­ÝáõÙÝ áõ ³­í»­ÉÇ É³í ÃÇ­ñ³­Ë³­íá­ñáõ­ÙÁ ÝáõÛÝ­ ã³­÷³­ÝÇß­Ý»­ñáí: å»ë ϳñ¨áñ ÏÉÇ­ Ý»Ý: ºñ­ Ïáõ ÷áË­ Ñ³ï­ íáÕ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó §³é­Ï³­Ûáõí Ðáõ­ë³¹­ ñáÕ ¿ ³Ûë ³­ é³­ç³ñÏ­íáÕ µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ Ý»­ Ûáõ­ÝÁ å³ñ­ï³­¹Çñ ¿¦, Ý»­ñ³­éáõÙ »Ý ٳϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ñÇ ³Ë­ ïá­ Ù³Ý Áݹ­Ñ³Ý­ ñáß­ ÝÁ ϳ­ ñáõíÛáõ­ é³­ í³­ñáõí ¨ ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÇ Ï³­ é³­ í³ñ­Ù³Ý ³Ù­ ñ³åÝ­ ÙÁ: ¹áõ­ Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³·­ ñÇ Ñ»ï: γ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ü³­ Ëáñ­¹Á å³­ ѳݭçáõÙ ¿ ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ç»­ ï³­ ÛÇÝ Ï³­é³­ Íñ³·­ñáõÙ Ý»­ñ³é­í³Í ¿ ³ÛÝ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ë­ïá­ í³ñ­Ù³Ý ѳñ­óáõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ×Ïáõ­ÝáõíÛáõÝ áõ ³ñ¹­Ûáõ­ ñá­ßáõ­ÙÁ, á­ñáÝó ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ Ó»é­Ý³­ÙáõË ÉÇ­Ý»É Ï³­ ݳ­ í»­ïáõíÛáõÝ ¨ ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý ù³­ Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí é³­í³­ñáõÃÛ³Ý ï»ë­É³­Ï³ÝÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, Û³Ý Ñ³­Ï³­óÇϭɳۭÝáõÃ­Û³Ý Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñ­ÍáõÙ: ï»ë­ ɳϳÝ, á­ ñÁ ѳ­ Ù³­ÑáõÝã ¿ ëáõÛÝ ºÐ¶-áí Ý»ñ­ ϳ­ Û³ó­íá­ÕÇÝ: ²­í»­ÉÇÝ, ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ñáí ÁÝ­¹áõÝ­ ´³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ ñÇ Ýßí³Í ËÙµÇ Ç­ Ý»­ ñ³­Ï³­Ý³­ óáõ­ ÙÁ г­ íáõÙ ¿ г­ Û³ë­ï³­ Ù³ñ ³ÛÝ Ï³ñ¨áñ áõ­ ÝÇ Ñ³­ Å»Õ ÏáÕ­ Ù»­ Û³ë­ï³­ ÝÇÝ Ï³­ ñáÕ ¿ ï³É ÙÇ­çÇÝ »­ ϳ٭ﳭÛÇÝ Ã³­ ϳñ­ ¹Çó ñÇ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõÝÁ, á­ñáÝù áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­íáõÙ »Ý ëáõÛÝ ¹áõñë ·³­ Éáõ ¨ ¹»­åÇ µ³ñÓñ »­ ϳ٭ ïáí »ñÏ­ ñÇ Ï³ñ­·³­ ºÐ¶-áõÙ ÇÝã­å»ë ٳϭñáïݭﻭ볭ϳÝ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ϳ­ ×³Ï ×³­ íÇ­ ݳ­å³ñÑ Ñ³ñ­ Éáõ Ñݳ­ û­ ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ: ²­ÖÇ, éáõó­ í³Í­ ù³ÛÇÝ Ù³­ ϳñ¹³­ ñáÝù ϳ­ Ïáí, ¨ á­ ñáÕ »Ý Ýå³­ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ýí³­ ½»ó­ Ù³Ý ¨ ³Ý­ Ù³­ ѳ­ ã³­÷áõí ÛáõÝ­ Ý»­ ï³­ ÏÇÝ Ñ³ë­ Ý»­ çáó ¹³é­ Éáõ ÙÇ­ Ý³É ³­ çÇ­ é³­ ϳ­ ÛáõÙ µ³­ñ»­ ñÇ íñ³ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý ÝÙ³­Ý³­Ïáõ­ÙÁ ÷á­ËáõÙÝ»­ñÇ Ýáñ ÉÇóù ëï³­ó³Í û­ñ³­Ï³ñ­·Á Ï۳ݭùÇ (ëÇ­ Û³­ ÙáõÉ­ ódz) óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ Ý»ñ­ùÇÝ å³­ ѳݭç³ñ­ Ïá­ã»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: xiii ¶ÈàôÊ 1. îÜ­îº­ê²­Î²Ü òàô­ò²­ÜÆޭܺ­ðÀª ²Üò­Ú²È ºì ²­ä²­¶² 1.1. êáõÛÝ ·ÉËáõÙ áõ­ ëáõÙ­ ݳ­ ëÇñ­íáõÙ »Ý г­Û³ë­ ï³­ ϳ­óáõíÛáõÝ ¿ ³ñ­íáõÙ, áñ ³­×Ç í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõ­ÙÁ ÝÇ Ù³Ï­ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ, ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇó ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ ³å­ñ³Ýù­ Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­ Ýáõñ µ³ñ­·³­ í³×­ Ù³Ý ³­ é³ÝÓ­ Ý»­ñÇ ¨ ͳ­é³­Ûáõí ÛáõÝ­ Ý»­ Õáõí ñÇ áõÕ­ Û³Ùµ ¨ ³ñ­ï³¹­ ñá­Õ³­ ݳ­Ñ³ï­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÐüÖ­ -Çó ³­ é³ç ¨ Ñ»­ ïá: øÝݳñÏ­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ Ïï³Ý ϳ­ÛáõÝ íáõÙ »Ý Ýßí³Í ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­ ³­×Ç í»ñëÏë­ Ù³Ý ¨ ëá­ ódzÉ-ïÝï»­ ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ Ý»­ ÝÇß­ ñÇ Ý»­ ñÁ, ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ ñÇ ¹»­ ñÁ, ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ Ýáõí Û³Ý Éáõñç ³­ é³­çÁݭó­ óÇ ³­å³­ Ñáí­Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ Ûáõݪ ÙÇ­çá­ óáí ³ñ­ Ó³­·³Ý­ ù»­Éáõ ³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ í»­ïáõí ÝÁ ¨ ϳ­ Ûáõ­ »ñÏ­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ñݳ­ñ³­íáñ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ïáí éáõó­í³Í­ ù³­ ÛÇÝ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ ñÇ ³­ é³­çÁݭó­ óÁ ³­ å³­ ϳñ­·³­íǭ׳­ÏÇ Ñ³ë­Ý»­Éáõ ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí Áݭó­Ý³­ÉÁ: ·³ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý, ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ ³­×Ç ÑÇÙ­ù»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ÝÁ Ýå³ë­ï»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ: ²ÛÝ »½­ñ³­÷³Ï­íáõÙ ¿ A سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñÝ áõ ¹ñ³Ýù ³­å³­·³­ÛÇÝ áõÕÕ­í³Í ѳ­Û³ó­ùáíª ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç Ýáñ å³Û­ ݳ­ Ù³­ ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­ íá­ ñÁ Ý»­ Ùá­¹»­ÉÇ ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­Ýáí, á­ñÁ г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ Ïï³ Ý»­ñ³­ 1.2. ÆÝ㭠ϳ­ å»±ë ­ ñ»­ ÉÇ ¿ µÝáõ­ ñ»É г­Û³ë­ ó·­ ï³­ ÝÇ Ù³Ï­ é³­ ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ¹Ç­Ù³­ ϳ­ Ûáõ­ Ýáõí ÝÁ í»­ Ûáõ­ ñ³­ ϳݷ­ Ý»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ: γݭ˳­ï»ë­Ù³Ý ëϽµáõÝ­ùáí ϳ­ ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ: êáõÛÝ µ³Å­ÝáõÙ áõ­ëáõ­Ù³­ ï³ñ­ íáõÙ ¿ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ »ñ­ ϳ­ ñ³­ ų٭ Ï»ï »­ ϳ٭ïÇ ¨ ëÇñ­ ñáõÙ Ç­ íáõÙ ¿ »ñÏ­ ϳ­ ñ³­ ݳó­í³Í ٳϭñá­Ñ³ñ­Ï³µ­ Ûáõ­ç»­ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý í»ñç­ Ý³ñ¹­ ÛáõÝù­ Ý»­ñÇ ÝÙ³­ ݳ­ÏáõÙ (ëÇ­ÙáõÛ­ ï³­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ ϳ­ ù³­ Ýáõí Û³Ý ¨ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­ ×Ç Ï³­ åÁ: ɳ­ódz)ª ϳ˭í³Í µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ áñ­¹»·ñ­íáÕ áõ­Õáõó øÝݳñÏ­íáõÙ ¿ ³ñ­ï³­ùÇÝ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ, ٳϭñá­Ñ³ñ­Ï³µ­ ¨ г­ Û³ë­ï³­ Õáíñ­ ÝÇ Åá­ ¹³·­ ñ³­ Ï³Ý ÙÇ­ ïáõÙ­Ý»­ñÇó: º½­ñ³­ Ûáõ­ ç»­ï³­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ ù³­Ï³­ Û³Ý ³ñ­ Ýáõí Ó³­·³Ýù­ Ý»­ñÇ ¨ 1 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ý»ñ­ùÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ¹»­ñÁ ɳݭ¹³­Ï³Ý ÑÇ­í³­Ýáõí۳­Ý¦ ³½­¹»­óáõí۳ٵ: ²ñ­ï³­ùÇÝ Ð³­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³­×Ç óáõ­ ó³­ÝÇß­ Ý»­ñÇ ¨ ٳϭ ñáïÝ­ï»­ ë³­ Ï³Ý Ñáë­ù»­ñÁ Ýå³ë­ï»­óÇÝ ýÇ­½Ç­Ï³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇÝ, ë³­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõÝÝ áõ íǭ׳­ÏÇ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ ϳÛÝ ãÝå³ë­ï»­óÇÝ Ã»՛ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³­Ùáõñ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ó³ï­ñ»­Éáõ ѳñ­óáõÙ: ï³Ï­ Ïáõ­ Ù³­ ï»­ ÝÁ, û՛ ·Ç­ ÉÇù­Ý»­ ñÇ ¨ ï»Ë­ Ýá­ É᭷dz­Ý»­ñÇ Ïɳݭٳ­ ï³¹­ ÝÁ ¨ û՛ ³ñ­ ñá­Õ³­Ï³­ Û³Ý µ³ñÓ­ Ýáõí ñ³ó­ Ù³­ سϭ ñáïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý ¨ ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ ÝÁ ϳ٠³­×Ç ³­å³­·³ ¹Ç­íÇ­¹»Ýï­Ý»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³­ÝÁ: óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ 1.4. ²Ûë ų­ Ù³­ ݳ­ ϳ­Ñ³ï­ í³­ÍÇ áÕç Áݭóó­ ùáõÙ Ç߭˳­ 1.3. ÐüÖ­ -Çó ³­ é³ç г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ù³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ñ³ë­ ï³­ ï»É »Ý Ç­ ñ»Ýó »ñ­ ϳ­ ñ³ï¨ ѳ­ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ, ѳ­Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ï, µ³ñÓñ Ù»­ í³­ ï³ñ­ ÝÁ ϳ­ÛáõÝ ¨ ßñ糭ѳ­Û³ó ٳϭ ÙáõíÛáõ­ ñáïÝ­ ï»­ ¿ÇÝ: 2000-2008 ÃÃ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ ï³­ ë³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí۳­ÝÁ: гñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ ñ»­Ï³Ý ³­ ×áõÙ ¿ñ ÙÇ­ ÝÁ ·ñ»­ çÇ­ û 11 ïá­ ëáíª ½·³­ Ïá­ ÉÇá­ñ»Ý ÏáÝ­ëá­ÉÇ­¹³ó­ Ù³Ý ç³Ý­ ù»­ñÇó Ñ»­ ïá ϳ­ é³­ í³­ ñáõíÛáõ­ÝÁ ³­é³ç ³Ýó­ Ý»­Éáí ï³­ñ³­ ͳßñ­ç³­ ÝÇ ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ ñÇó: سϭ ë³Ñ­ Ù³­ Ý»ó ѳñ­ ϳµ­Ûáõ­ ç»­ï³­ÛÇÝ ËÇëï ϳ­ ÝáÝ (2008 Ã.), ñáïÝ­ ï»­ ë³­ Ï³Ý ÙÛáõë óáõ­ó³­ ÝÇß­Ý»­ñÁ ¨ë ½­ ·³­ ÉÇá­ ñ»Ý µ³­ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ·Ý³­ ×Ç Ýå³­ ﳭϳ¹ñ­ Ù³Ý Íñ³­ ·Çñ ¨ ³­ í»­ÉÇ ñ»­É³í­í»É ¿ÇÝ »ñÏ­ ñÇ ³Ý­Ï³­ ˳­ ÙÇó Ñ»­ óáõ­ ïá. µÛáõ­ ç»Ç å³­ ×ÏáõÝ ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ· (2006 Ã.), á­ñÁ ݳ˭ù³Ý ϳ­ ¹Á Ýí³­ ëáõñ­ ½»É ¿ñ ÙÇÝ㨠Ðܲ-Ç 2-3 ïá­ Ïá­ ëÁ, ·Ý³­ ×Á ÐüÖ-Ý óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ ÏÉ³Ý­Ù³Ý Ù»­Ë³­Ýǽ­ÙÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý í»­ñ³Ñë­ Ïá­ ÕáõÃ­Û³Ý ï³Ï ¿ñ å³Ñ­ í»É ¨ ÁÝ­ ó­ óÇÏ Ñ³ß­ íÇ Ñݳ­ ñ³­íá­ ñáõíÛáõÝ ïí»ó: Üßí³Í ç³Ý­ ù»­ñÁ, ë³­ ϳÛÝ, 峭ϳ­ëáõñ­¹Á ÏïñáõÏ Ýí³­½»É ¿ñ »ñÏ­ÝÇ­ßÇó ³­í»­ÉÇ Ï³­ÛáõÝ µ³­í³­ñ³ñ ã¿ÇÝ ³ÛÝ éÇë­Ï»­ñÁ Édzñ­Å»ù ϳݭ˻­Éáõ ѳ­ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ: ²Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ Ý»ñ­ùÇÝ å³­ Ù³ñ, á­ ñáÝù ³­ é³­ ç³­ÝáõÙ »Ý ·»ñ­ ï³­ ù³ó­Ù³Ý ³ë­ ïÇ­ ׳­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÁ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ ×Á å³Û­ Ù³­ ݳ­ íáñ­íáÕ ÑÇÙ­ ݳ­ ݳ­Ï³Ý áõ­Å»­Õ³­óáõ­ÙÇó: à­ñáß ïí۳ɭݻñ íϳ­ÛáõÙ »Ý, áñ Ï³Ý ·áñ­ÍáÝÝ ¿ñ, á­ñÇ ß³ñ­ÅÇãÝ ³ñ­ï³­ùÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý µÛáõ­ç»Ç ϳ­ éáõó­ í³Í­ù³­ÛÇÝ å³­ ϳ­ëáõñ¹­Ý»­ñÁ ѳ­ í³­ ݳ­ Ñáë­ù»ñÝ ¿ÇÝ, ÇÝ­ãÁ ß³­Ñ»­Ï³Ý ¿ñ áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ á­Éáñï­ µ³ñ áÕç ų­ Ù³­Ý³­ ϳ­Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ åñá­óÇÏ­ ɳ­ÛÇÝ Ùݳ­ ÛÇÝ Ý»­ñÇ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕÇ Ñ³­ ¨ ½áõ­ ·³­ Ñ»é ·Ý³­ ×Á µ³ñÓ­ ñ³­ ݳñ ÑáõÙ­ ù³­ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­ Ù³ñ: ²ñ­ï³­ùÇÝ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÇ Ï³½­ÙáõÙ ¿ÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ Ý»­ñÇ ·»ñ­óÇÏ­ÉÇ ³­Ù»­Ý³­Ã»Å å³­ÑÇÝ: ²Ûë ѳ­Ù³­ï»ùë­ïáõ٠ѳݭù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÇó, ñ³­ Ç­ Ï³Ý ÷᭠˳ñ­ Å»ùÝ ³ñŨáñ­ í»óª íݳ­ë»­Éáí Ùñóáõ­ ݳ­ ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ µ³ñÓñ ·Ý»­ñÁ, ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ÇëÏ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÇ ãÃáõ­É³­óáÕ ÷᭠˳ݭ óáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ û­ ï³­ ñ»ñÏñ­Û³ áõÕ­ Õ³­ ÏÇ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ µ³ñÓñ ï³­ï³­Ýá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Ñáõ­ß»ó Ý»ñ­ùÇÝ Ëá­ó»­ Ý»­ñÁ (úàôÜ), á­ñáÝó ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ·­Ù³Ý ³Õµ­Ûáõ­ñÁ èáõ­ ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇݪ »ñÏ­ñÇ ³­í»­ÉÇ µ³½­ ë³ë­ï³ÝÝ ¿ñ: ê³ Ñ³Ý­·»ó­ñ»ó Ç­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ Ù³­ ½³Ý ³ñ­ ï³¹­ ùÇ ¨ ³ñ­ ñ³Ý­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ³­ í»­ÉÇ É³ÛÝ µ³­ ³ñŨáñ­ Ù³Ý ¨ Ùñóáõ­ ݳ­ÏáõÃ­Û³Ý á­ ñá­ß³­ÏÇ Ïáñë­ ïÇ §Ñá­ ½³­ÛÇ Ï³­ñÇ­ùÇ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ3: ¹Çñ 1.1. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ÝÇ §Ñá­ ï³­ ¹³­ ɳݭ Ï³Ý ÑÇ­ í³Ý­ ¹áõí۳­ ÙÁ ¨ ·»ñ­ ݦ µéÝÏáõ­ ù³­ ï³­ ÙÁ óáõ­ 2003 Ã. ëÏë³Íª ã³­ ÷³­ ½³Ýó ³­ ç³Ï­óáÕ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ ³­ ×»­ Ý»­ óÇݪ ÙÇÝ㨠2008 Ã. Ñ³ë­ Éáí Ðܲ-Ç ³­ ÉÇ ù³Ý 17 í»­ ç³­í³Û­ ñÁ ѳݭ ·»ó­ ñ»ó »ñÏ­ ÝÇß ³­ ×Ǫ ³Ù­ ñ³åݹ­ í³Í ïá­ ëÇ ¨ Ëó­ Ïá­ Éáí Ù³ë­ Ý»­ ݳ­íáñ ëå³­éáõ­ÙÁ: Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ µ³ñÓñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Áݹ­É³ÛÝ­í»ó ѳݭù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ Þǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕáõÙ Ù»Í Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÐüÖ­- µ»­ñ³­Ï³Ý ³ñ­ ﳭѳ­ Ý»­ ÝáõÙ­ ñÇ Ù³­ ëáí ³é¨ïñÇ å³Û­ ٳݭ -ÇÝ Ý³­ Ëáñ­¹³Í ï³­ ñÇ­ Ý»­ñÇÝ ³­ç³Ï­ óÇÝ ïÝï»­ ó»­ ë³­Ï³Ý Ý»­ñÇ µ³­ ñ»Ý­å³ëï ï»­ Õ³­ß³ñ­ ñÇ, ³­ Å»­ ×áÕ úàôÜ-Ý»­ ñÇ ¨ ³­ñ³· ³­ ×ÇÝ: 2004-2008 ÃÃ. Ç­ ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ÙÇ­çÇÝ ï³­ µ³ñÓñ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí: ´³ñÓñ ñ»­Ï³Ý ³­×Á 11 ïá­Ïá­ëÇó µ³ñÓñ ¿ñ: ²­é³Ýó ßǭݳ­ñ³­ñáõí ³­×Ç ³­ é³­ ç³­ ï³ñ ×Ûáõ­ Õ»­ñÁ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ÝáõÙ µÝ³­ ϳ­ñ³­ Û³Ý ×Ûáõ­ÕÇ (á­ñÁ ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÇݪ ³­×Ç ·ñ»­Ã» »ñ­Ïáõ ݳ­ ßÇ­ Ýáõí Ûáõ­ ÝÁ, ëå³­ éáõ­ ÙÁ ¨ Ý»ñ­ ùÇÝ Í³­é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»ñÝ »ñ­ñáñ­¹ÇÝ Ñ³­ë³í 2006 Ã.) ÙÇ­çÇÝ ³­ ×Á Ïϳ½­ Ù»ñ 7.3 ïá­ ¿ÇÝ, á­ñáÝù Ïɳ­Ý»­óÇÝ Ý»ñ­ùÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ïáëª 11.2 ïá­Ïá­ëÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý: Þǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕÇ Ù³­ ëÁ ¨ ϳ­ åÇ­ ï³É Ý»ñ­ Ñáë­ù»­ ñÁ: г­Ù³­Ë³éÝ Ï³­ åÇ­ï³­ ͳ˭뻭ñÇ ½·³­ÉÇ Ù³ëÝ áõÕÕ­í³Í ¿ñ µÝ³­Ï³­ñ³­Ý³­ßÇ­Ýáõí ÉÇ Ïáõ­ï³­Ïáõ­ÙÁ 2008 Ã. ѳ­ë³í ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÇݪ Ðܲ-Ç Û³­ÝÁ, áñÝ ³½­¹»ó ϳñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ³­×Ç íñ³, 볭ϳÛÝ åá­ 40 ïá­ Ïá­ ëÇ: 46 ïá­ Ïáë ϳ½­ ÙáÕ ëå³­ éáõ­ ÙÁ 2004-2008 ÃÃ. ï»Ý­óÇ³É ³­×ÇÝ Ï³Ù ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳ÝÝ ³ÝÝ­ß³Ý ³­Ù»­Ý³­Ù»Í Ýå³ë­ïÁ µ»­ñ»ó ·áõ­Ù³­ñ³­ÛÇÝ 73.2 ïá­Ïáë Ýå³ëï µ»­ñ»ó: 2008 Ã. ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕÇÝ µ³­ÅÇÝ ³­×ÇÝ: èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ µ³ñÓñ ³­×Çó û·ï­í»­Éáíª ¹»­åÇ Ð³­ Áݭϳí Ðܲ-Ç Ù»Ï ù³­éáñ­¹Á, ÇÝãÝ ¿³­å»ë ³­í»­É³­ó»É ¿ñ Û³ë­ï³Ý ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇá­ñ»Ý 2004 Ã. 16 ïá­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï: 3 IMF Working Paper Series WP/10/97 “Estimates of the Output Gap in Armenia with Applications to Monetary and Fiscal Policy”, 2010 2 ²Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­Íáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ ï³­é³­ ÉÇ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇÝ ÷á­Ë³­ñÇ­ÝáÕ É³í óáõ­ó³­ÝÇß ¿, ëɳ­ó³í åáõÙ ¿ñ §ÏñÏݳ­ÏÇ Ñá­É³Ý­¹³­Ï³Ý ÑÇ­í³Ý­¹áõí۳٭µ¦, í»ñª ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí ³­í»­ ÇÝ­ãÁ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ñ û՛ ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ ÉÇ ·ñ³­ íÇã, ù³Ý Ý»ñ­ ùÇÝ Ý»ñ¹­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÇ áñ¨¿ ³ÛÉ ï»­ ë³Ïª ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÇó ëï³ó­í³Í áõÕ­Õ³­ÏÇ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñáí, ³­é³Ýó µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ³­í³Ý¹­Ý»­ñÇ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÁ Ýß»­ û՛ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ý»­ óáõÙ­ ñáí ¨ û­ ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ³ÛÉ Éáõ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ß­ ïáõí۳Ý: ÜáõÛÝ Ï»ñå ݳ˭ ù³Ý 2009 Ã. Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñáí, á­ñáÝù ÉóíáõÙ ¿ÇÝ »ñ­ÏÇñ (ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ Ç­ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ñÇ ³­×Ç ï»Ù­åÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ¨ Ý»ñ¹­ ñáõ­ Ù³­ÛÇÝ ·É˳­ íáñ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¿ñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Çó: ÆÝã­å»ë ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ³å­ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ µáõ­ÙÇ ßÝáñ­ÑÇí) ¨ µÝá­ ñáß ¿ Ñá­ ¹³­ ɳݭ Ï³Ý ÑÇ­ í³Ý­ ¹áõí۳­ Ù³·­ ÝÁ ¹Ç­ ñ³­íáÕ ¨ Ëó­ ÝáõÙ ëå³é­ Ù³Ý ³­ ñ³· ³­ ×Á: ²ñ­ ï³ñ­ ó­ Åáõ­ ÛÇÝ »ñÏ­ñÇÝ, Ýßí³Í ٳϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ½³ñ­·³­óáõÙ­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ñáë­ù»ñÝ Ç­ñ³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõí۳ٵ ѳݭ·»ó­ñÇÝ ·áõ­Ù³ñ­í»­óÇÝ »­Õ³Í ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ã»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ³½­ ·³­ÛÇÝ ³ñ­ ÃÇ ³ñŨáñ­ ÅáõÛ­ ٳݪ ¹³é­ ݳ­Éáí Ùñóáõ­ ¨ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³­Ï»­ ï³­ óÇÝ ³ñ­ ѳ­Ý»­ÉÇ ¨ ³ñ­ï³­ ѳݭ Ù³ÝÝ Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý í³ï­Ã³­ñ³ó­Ù³Ý å³ï­×³é ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ áõÕÕ­í³Í ³ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý ѻݭùÁ: öá­Ë³­ñ»­ÝÁ Ëóݭí»ó ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ Ëá­ßáñ áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ á­Éáñ­ïÁ (ßǭݳ­ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ý»­ ·Ý»­ ñÇ µ³ñÓ­ ñ³ó­Ù³Ý ѻ勉ݭ ùáí1: 2003-2008 ÃÃ. Ç­ñ³­ ñ³é­ Û³É), ÇÝ­ ãÁ ³ß­Ë³­ ï³­ï³ñ ¿ ¨ ³Õ­ ù³­ ïáõí ÝÁ Ýí³­ Ûáõ­ Ï³Ý ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ÷᭠˳ñ­ Å»­ùÁ (REER) ³ñŨáñ­ í»ó 60 ½»ó­ÝáÕ, 볭ϳÛÝ ÙÇï­í³Í ã¿ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ïá­Ïá­ëáí, ÇëÏ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ ·Ç­ÝÁ, áñ áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ µ³ñÓñ ³­×ÇÝ: 1.5. ÐüÖ­ -Ç Áݭóó­ ùáõÙª 2008-2009 ÃÃ., ³ñ­ ï³­ ùÇÝ å³Û­ ϳ½­ Ù»­Éáí Ðܲ-Ç, ѳ­ Ù³­ å³­ ˳­ ï³ë­ ݳ­ µ³ñ, 17 ¨ 14 ٳݭ Ý»­ñÇ í³ï­ ó­ñ³ó­ Ù³­ ÝÁ ¨ 2014-2015 ÃÃ. éáõ­ ë³­Ï³Ý ïá­Ïá­ëÁ ¨ ѳ­ ¹áÕ »ñ­ çáñ­ Ïáõ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ å³Ñ­ å³Ýí»ó ׷ݳ­ ų­ ÙÇ å³ï­ ׳­ éáí ¿É ³­ ÉÇ ëñí»­ í»­ ÉáõÝ ½áõ­·³­Ñ»é, 11 ïá­Ïá­ëÇ ã³­÷áí: 2009 Ã. ëÏë³Íª ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ å³ñ½ ¹³ñ­ Ó³í, áñ ݳ˭ ÏÇÝ µ³ñÓñ ³­ ×Ç ÑÇÙ­ùáõÙ ÁÝ­ ÛÇÝ Ç­ ñ³ó­í»­ ÉÇáõí ÝÁ ëå³é­ Ûáõ­ í»ó, ¨ ýÇ­ ݳݭ볭 Ï³Ý Ï³Í ïÝï»­ ë³­Ï³Ý Ùá­ ÉÁ ëå³­ ¹»­ é»É ¿ Ç­ñ»Ý: ²ÛÝ ëå³é­ Ý»ñ­Ñáëù»­ñÇ ï»Ù­åÇ ß»ß­ï³­ÏÇ ¹³Ý­¹³­Õáõ­ÙÁ ѳñ­í³Í Ù³Ý ³­ ×Á ¨ ßÇ­ ݳ­ñ³­ ñáõí ÝÁ ýÇ­ Ûáõ­ ݳݭ볭íá­ Éáõ ѳ­ ñ»­ Ù³ñ ѳëó­ñ»ó г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»ñÇ, ã³­÷Çó ³­ í»­ÉÇ ¿ñ ³­ å³­ íÇ­ÝáõÙ ³Ýë­ å³­ë»­ÉÇ Ñ³­ Õáõí çá­ úàôÜ-Ç ¨ ³é¨ïñÇ áõ­ ÕÇ­ ñáí: 2009 Ã. Ðܲ-Ý­ Ç­ Ý»­ ç³í ÛáõÝ­Ý»­ñáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³ñ­ï³­ùÇÝ ýÇݳݭ볭 14.2 ïá­Ïá­ëáíª Ñ³Ý­·»ó­Ý»­Éáí ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ÏïñáõÏ Ï³Ý Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÇÝ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ëáó»­ ³­×Ç ¨ »­ ϳ٭ïÇ ³Ý­ ѳ­ Ù³­ã³­÷áõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ: г­½Çí ¿ñ ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ã»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ, г­Û³ëï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ ëÏë»É ÏñÏÇÝ áï­ùÇ Ï³Ý·­ ãÃáõ­É³­óáÕ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ-Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ³Ý­Ñ³­í³­ Ý»É, »ñµ Ýá­ñÇó ѳñ­ í³Í Ïñ»óª ³Ûë ³Ý­ ·³Ù å³Û­Ù³­ ݳ­ ë³ñÏß­éáõí۳ٵ, ³ÏݭѳÛï ¹³ñ­Ó³Ý »ñÏ­ÝÇß ïÝï»­ë³­ íáñ­í³Í Ý³í­ ÃÇ ³­ñ³· Ýí³­ ½áÕ ·Ý»­ ñáí ¨ èáõ­ ï³­ ë³ë­ ÝÇ Ï³Ý ³­ ×Ç ßñç³­ ÝÇ ÏïñáõÏ ³­ í³ñ­ ïÇ Å³­ Ù³­Ý³Ï: ÀÝ­ ó­ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ å³ï­ ų­ ÙÇ­ çáó­ ñÇ ÏÇ­ Ý»­ ñ³é­ óÇÏ Ñ³ß­ íÇ å³­ ϳ­ ëáõñ­¹Á §÷ùí»­ ó¦ª 2009 ¨ 2010 ÃÃ. ٳٵ5: å³ï­ ¶Í³­ ×Ç ïñá­Ñáõ­ Ï»ñ 1.1. ²­ ÙÁª Áëï á­ Éáñï­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ˭ ñÇ ë»­ 14 ²×Áª Áëï áÉáñïÝ»ñÇ 14 ²×Áª Áëï áÉáñïÝ»ñÇ 12 Services 12 Private consumption 10 10 îáÏáë³ÛÇÝ Ï»ï»ñ îáÏáë³ÛÇÝ Ï»ï»ñ Construction 8 Public consumption 8 Industry 6 6 4 Gross Investment 4 Agriculture 2 2 0 Net Exports of G&S Net indirect taxes 0 -2 2000-2008 2010-2016 -2 2000-2008 2010-2016 GDP (at market prices) -4 GDP (at market prices) Ûáõ­ ²Õµ­ Ý»­ ñÁª ²ìÌ-Ç ïí۳ɭ í³Í ѳ߭ ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­ Ý»ñ: í³ñÏ­ 4 ¸ñ³­ ñ³­ ÙÇ Ç­ Ï³Ý ³ñŨ᭠ÙÁ Ýß³­ ñáõ­ ϳ­ ݳ­ ¹»­ ÉÇ ³½­ ÛáõÝ áõ­ Ý»­ óáõí ó³í û՛ ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý ³ñ­ ùÇ ¨ û՛ ³ñ­ Å»­ ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý å³Ñ­ å³Ý­ é³Ý­ Ù³Ý Ñ»­ ϳñ­ Ý»­ ñÇ íñ³: Æ­ñáù, г­ ï³­ Û³ë­ ÝáõÙ ³ñ­ï³­ ѳݭ Ù³Ý Ñáë­ù»­ñÇ Ù³Ý­ñ³½­ÝÇÝ í»ñ­Éáõ­ Íáõí Ûáõ­ ÝÁ óáõÛó ¿ ïí»É, áñ ï»­Õ³­Ï³Ý ³ñ­ ÃÇ 10 ïá­ ÅáõÛ­ Ïá­ëáí Ç­ ñ³­ Ï³Ý ³ñŨ᭠ñáõÙÝ ³ÛÉ Ñ³­í³­ ë³ñ å³Û­ ٳݭݻ­ñáõ٠ѳݭ ·»ó­ ÝáõÙ ¿ ¹á­ ñ³­ ɳ­ ï³­ ÛÇÝ ³ñ­ ѳۭ Û³Ùµ ³ñ­ ïáõí ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý 8.7 ïá­Ïá­ëáí Ýí³½­Ù³Ý: ÜáõÛÝ ³ñŨ᭠ﳭ ñáõÙÝ ³ñ­ ѳݭ ù»­ Ù³Ý Ñáë­ ñÇ ¹³­ ¹³­ñ»­ Éáõ ѳ­ í³­ ϳ­ ݳ­ Ýáõí ÝÁ Ù»­ Ûáõ­ ͳó­ ÝáõÙ ¿ ßáõñç 3 ïá­ Ïá­ë³­ ïáí (ï»՛ë ѳ­ ÛÇÝ Ï»­ í³­ í»É­ ÍÁ. ²é¨ïñÇ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­ Û³Ý ÁÝïñ­ Ïáõí í³Í ѳñ­ ó»ñ): 5 ë³ë­ èáõ­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ Ñ»ï г­ ï³­ ÝÇ ë»ñï ïÝï»­ ë³­Ï³Ý Ï³­ ñÇ å³Û­ å»­ ٳݭ ñáõÙ Ýßí³Í ³ñ­ Ý»­ ï³­ùÇÝ óÝóáõ­ ÙÁ г­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ íñ³ ³Ý¹­ ¹³ñ­ ñ³­ ñ»ù áõ­ Ó³í »­ Ý»­ ñáí. (i) Çñ ³é¨ïñ³­ ÕÇ­ í»Ïß­ ÛÇÝ Ñ³ß­ éáíª Éáõ ³ñ­ éáõµ­ Å»½ñÏ­ ë³ë­ ٳٵ ¨ èáõ­ ï³­ ÝÇ ³­ ×Ç ¨ Ý»ñ­ Ù³Ý å³­ ÙáõÍ­ ç³ñ­ ѳݭ ÏÇ ï»Ù­åÇ ¹³Ý­ ¹³Õ­Ù³Ùµ, (ii) ¹ñ³­Ù³­ ˳ݭ Ï³Ý ÷á­ Ý»­ óáõÙ­ ñáí, á­ ñáÝù ½·³­ ñ»Ý Ýí³­ ÉÇá­ ½»­ ñÇ ³ÝÏ­ óÇÝ ¨ (iii) úàôÜ-Ý»­ ٳٵ: 3 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­ ×Ç óáõ­ Ï»ñ 1.2. Ðܲ-Ç ³­ ÝÇß­ ó³­ Ý»­ñÁ г­Û³ë­ ¶Í³­å³ï­ ×Ç óáõ­ Ï»ñ 1.3. Ðܲ-Ç ³­ ÝÇß­ ó³­ ñÁ Ý»­ ï³­ Ù³¹­ ÝáõÙ ¨ ѳ­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ ñáõÙ 2000-2015 ÃÃ. Ý»­ 2000-2015 ÃÃ. % % 20 13 15 11 10 9 5 7 0 5 2011 2001 2002 2012 2000 2004 2010 2014 2003 2006 2007 2013 2016 2008 2009 2005 2015 -5 3 -10 1 -15 -20 -1 ARM ALB BIH HUN MKD MDA SRB SVN GEO ARM HUN MDA SVN GEO 2000-2004 2005-2008 2012-2016 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª мò ïí­Û³É­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ѳ߭í³ñÏ­Ý»ñ: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª мò ïí­Û³É­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ѳ߭í³ñÏ­Ý»ñ: 1.6. »¨ ѳ­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù»­Ù³ïª г­Û³ë­ ï³­ ³ñ­ Ó³­·³Ý­ ù»É, ù³Ýª áõß: ²­×Á ½·³­ÉÇ ¹³Ý­¹³­Õ»óª 2015 ÝÇ ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý í»­ ϳݷݭ ñ³­ Ù³Ý óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÁ µ³ñÓñ Ã. 3.0 ïá­ ëÇó 2016 Ã. ϳ½­ Ïá­ Éáí ÁÝ­ Ù»­ ¹³­ Ù»­ÝÁ 0.2 ïá­ ¿, ³­×Á Ùݳ­ ó»É ¿ ³Ý­ µ³­í³­ñ³ñª á­ ñáß Ëá­ ó»­ÉÇáõíÛáõÝ­ Ïáë, ÇÝ­ãÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ñ Ù»­ï³Õ­ Ý»ñ ¹³ñÓ­ Ý»­Éáí ³­í»­ ÉÇ ³ÏݭѳÛï: ÐüÖ­ -Çó Ñ»­ïá ýÇ­ Ý»­ñÇ (г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÑáõÙ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý Ý»ñ­ Ñáë­ù»­ ñÁ ÏïñáõÏ Ýí³­ ½»­óÇÝ ¨ ¿É ³­ í»­ÉÇ ù³­ ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»ñ) ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ÛÇÝ ·Ý»­ ñÇ ï­¨³­ Ï³Ý ³Ý­ÏáõÙ ³å­ñ»­óÇÝ 2014 Ã. èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ×·Ý³­Å³­ÙÇó ³ÝÏ­ ٳٵ, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ Ýí³­ ½áÕ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ñ»­ïá: ÐüÖ­-Ç ëϽµáõÙ ï»­ÕÇ áõÝ­ó³Í ³Ý­Ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá óáõÙ­ Ý»­ñáí ¨ úàôÜ-Ý»­ ñáí (á­ ñáÝó Ù»Í Ù³­ ëÁ ·³­ ÉÇë ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³­×Ç ï»Ù­åÁ í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­í»óª 2010-2015 èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó): âݳ­Û³Í µÝáõÛ­Ãáí Ñáõ­ë³¹­ñáÕ ÉÇ­Ý»­ ÃÃ. ϳ½­ Ù»­Éáí ÙÇ­çÇ­ ÝÁ ßáõñç 4 ïá­ Ïáë, ë³­ ϳÛÝ ¹ñ³­ ÝÇó Éáõݪ áã é»­ëáõñ­ë³­ÛÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇ 20 ïá­ Ñ»­ïá Ù»Ï ³Ý­ ·³Ù ¿É Ýí³­ ½»ó: »¨ ³Ûë ³ñ¹­ ùÁ ï³­ ÛáõÝ­ Ïá­ëáí Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ, å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ñ³­ ͳßñ­ ç³­ ÝÇ ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ñÇó ³­ í»­ÉÇ É³í ¿ñ, ³×Ý ³­ í»­ Ñ»ï ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ Ï³­ ñÇ í»­ å»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­ ٳٵ ¨ âÇ­ Ý³ë­ ÉÇ ï³­ï³­Ýá­Õ³­Ï³Ý ¿ ¹³ñ­Ó»Éª Ç óáõÛó ¹Ý»­Éáí ³ñ­ï³­ ï³Ý áõ Ø»ñ­ Ó³­ íáñ ²ñ¨»Éù Ý»ñ­ ó­ ÷³Ýó­ ٳٵ, ãϳ­ ñá­ ùÇÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ½·³­ÉÇ ³½­¹³­ÏÇñ ÉÇ­Ý»­ÉÁ, ѳï­Ï³­å»ë Õ³­ó³í ã»­½á­ù³ó­Ý»É ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕÇ »ñÏ­ÝÇß »ñÏ­ñÇ Ù»Í Ï³Ë­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó ëï³ó­ ³Ý­ Ïáõ­ÙÁ ¨ ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ý­ ùÇ ½·³­ ÉÇ íáÕ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­Ý»­ñÇó ¨ ¹»­ åÇ èáõ­ ë³ë­ Ýí³­½áõ­ÙÁ: ¸ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³­ ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÇó: ÐüÖ­-Çó Ñ»­ïá Áݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ Ï³­ Ï³Ý Ýí³­ ½áõ­ ÙÁ, úàôÜ-Ý»­ ñÇ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÇ ³Ý­ Ïáõ­ÙÁ ¨ µ³ñÓñ å³­ ϳ­ëáõñ­¹Á å³Ñ­ å³Ý­ í»ó ³éÝ­ í³½Ý ÙÇÝ㨠ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ý»ñ­ùÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñÝ ¿³­Ï³­Ýá­ñ»Ý Ãáõ­ 2015 Ãí³­Ï³­ÝÁ, ÝáõÛ­ÝÇëÏ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï, »ñµ Ý»ñ­Ùáõ­ ɳó­ ñÇÝ Ý»ñ­ ùÇÝ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÁª ¹³é­ ݳ­Éáí ·Ý³ÝÏ­ Ù³Ý Íáõ­ÙÁ ½ëåí³Í ¿ñ: ²ÛÝ í»ñ ѳ­ Ý»ó »ñÏ­ ñÇ áã ÑáõÙ­ù³­ ÛÇÝ ¹ñí³­ ·Ç å³ï­ ׳é: Ødz­ ų­ Ù³­Ý³Ï ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ÉÇ µ³­½³­ÛÇ Ã»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ÛÇÝ Áݹ­É³Û­Ýá­Õ³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (Áݹ á­ñáõÙ ñÁ ¨ ϳ­ éáõó­ í³Í­ù³­ ÛÇÝ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»­ ñÇ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ß­ µÛáõ­ç»Ç å³­ ϳ­ ëáõñ­¹Á Ù»­Í³­ó³íª 2014 Ã. Ðܲ-Ç ßáõñç ïáõí ÝÁ, á­ Ûáõ­ ñáÝù Ïû·­ Ý»Ý ³­ é³­çǭϳ­ ÛáõÙ ³Ù­ñ³åÝ­ ¹»­Éáõ 2 ïá­ Ïá­ëÇó 2016 Ã. í»ñ­ çÇÝ Ï³½­ Éáí ßáõñç 5.5 ïá­ Ù»­ Ïáë) ¹ñ³ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ: ³­Ý³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï »­Õ³í ³­×Á í»­ñ³­Ï³Ý·­Ý»­Éáõ ѳñ­óáõÙª Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ¹³é­Ý³­Éáí »ñÏ­ñÇ å»­ï³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ 1.7. г­Û³ë­ï³­ ÝÇ í»ñ­çÇÝ Ù³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý ¨ ѳñ­ ÏïñáõÏ ³­ í»­É³ó­ Ù³Ý ¨ »ñÏ­ ñÇ Ñ³ñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ Ï³­ ï³­ÛÇÝ ³ñ¹­ÛáõÝù­ ϳµ­Ûáõ­ç»­ Ý»­ñÇó ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ Ñ»ï¨áõíÛáõÝ Ýá­ÝÇ Ë³Ëï­Ù³Ý å³ï­×³é : 6 ³­Ý»É, áñ É³í ¿ ³é­Ï³ Ëá­ ó»­ ÉÇáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇÝ ³­ ÉÇ ßáõï í»­ 6 ϳµ­ гñ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ Ýá­ ÛÇÝ Ï³­ Ýáí ë³Ñ­ íáõÙ ¿, áñ »­ û å»­ ٳݭ ï³­ Ï³Ý å³ñï­ ùÁ ·»­ ½³Ý­ ñ³­ óáõÙ ¿ Ðܲ-Ç 50 ïá­ Ïá­ëÁ, ѳ­çáñ¹ ï³ñ­ ç»Ç å³­ í³ µÛáõ­ ëáõñ­ ϳ­ ¹Á Ýí³­ íáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠ݳ­ ½»ó­ Ëáñ¹ »­ñ»ù ï³­ñÇ­ Ý»­ ñÇ ÙÇ­çÇÝ ³Ý­í³­Ý³­Ï³Ý Ðܲ-Ç 3 ïá­ Ïá­ëÁ: л勉­ µ³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ϳ­ í³­ é³­ ñáõí Ûáõ­ ϳ­ ÝÁ å³­ ¹Á ëáõñ­ 2016 Ãí³­Ï³­ ÝÇ Ðܲ-Ç 5.9 ïá­ ëÇó 2017 Ãí³­ Ï᭠ϳ­ ç»ó­ ÝÇÝ Ç­ Ïá­ ÝÇ ÙÇÝ㨠Ðܲ-Ç 2.8 ïá­ ëÁ: 4 ¹Çñ 1.2. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ÝÇ Ï³­ ï³­ éáõó­ í³Í­ ù³­ÛÇÝ í»­ ÷á­Ëáõ­ ñ³­ ÙÁ ²Ý­ó³Í 15 ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Áݭóó­ùáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ Éáñ­ á­ ïÇ ½³ñ­ ·³­ ÙÁ ¨ ·ÛáõÕ­ óáõ­ í»­ñ³Ù­ ߳ϭ Ù³Ý ³ñ­ ï³¹­ ëáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ ß³ï ³Ý­óáõÙ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ ¹»­åÇ Í³­ ñ³Ý­ ùÁ, Ù³ë­ Ý³­ ñ³­ íá­ å»ëª ËÙÇãù­ Ý»­ ñÁ ¨ Í˳­ Ëá­ïÁ: é³­ Ûáõí Ý»ñ ¨ Ñ»­ ÛáõÝ­ é³­ÝáõÙ ¿ñ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ Ûáõ­ ëáõí ÝÇó: Üßí³Í á­ Éáñï­Ý»­ñÇ ÷áñ­ ÓÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ¹ñ³Ýó ÙÇÏ­ 2016 Ã. Ðܲ-Ç ¨ ½µ³Õ­ í³­Íáõí Û³Ý Ï»­ ëÁ µ³­ ÅÇÝ ¿ñ ÁÝÏ­ ñá­Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ ñáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ Ñ³ï­ Ï³­ÝÇß­ Ý»­ñÇ Ýáõ٠ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïÇݪ µ³ñÓ­ñ³­Ý³­Éáí 2000 ³­í»­ÉÇ É³í ÁÙµé­ÝáõÙÝ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ÏÉÇ­ÝÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ã. ßáõñç 37 ïá­ Ïá­ëÇó: ²Ý­ó³Í 16 ï³­ ñÇ­Ý»­ ñÇÝ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ϳ­ éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ í»­ñ³­ ÷á­Ëáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­ í»­Éáõ ¨ Ýßí³Í ï»­ëáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕáõÙ ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ 9 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ ¹ñ³­Ï³Ý ¹Ç­Ý³­ÙÇ­Ï³Ý ¿É ³­í»­ÉÇ Áݹ­É³Û­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ïáí Ïñ×³ï­ Ï»­ í»ó, ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ Ï³Ý Ðܲ-Ý ¨ë Ý­ ë³­ í³­ ½»ó, 볭ϳÛÝ ³­í»­ÉÇ ¹³Ý­¹³Õª 5 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí: ê³ Î³ñ¨áñ ѳݭ ·³­Ù³Ýù ¿, áñ ßÇ­ ݳ­ ñ³­ Û³Ý ×Ûáõ­ ñáõí ÕÇ í»­ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ ó³Íñ ³ñ­ï³¹­ ñ»É­ùÇ ¨ í³Û­ ùÇ ßñç³­ ñ¿ç­ ÷áõ­ÉÁ, á­ ñÁ ßáõñç 15 ï³­ ñÇ ï­¨»ó, ñá­ Õ³­ ϳ­ Û³Ùµ ÇÝù­ Ýáõí ݳ½­ µ³Õ­ í³Í (¨ ѳ­ ×³Ë áã å³ß­ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ¿ ѳ­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­·³­í³×­Ù³Ý óáõ­ ïá­Ý³­Ï³Ý) ѳï­í³­ÍÇ ¹Ç­Ù³ó­Ïáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Ødz­Å³­Ù³­ ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ý³­ÙÇ­Ï³Ý µ³­ó³ï­ñ»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí: 2000- Ý³Ï ÝáõÛÝ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý 2008 ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙ ßǭݳ­ñ³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕÁ í»­ñ»Éù µ³­ÅÇ­ÝÁ Ðܲ-áõÙ Ïñ׳ï­í»ó 9 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí, ÇëÏ ³å­ñ»óª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í Ëá­ßáñ ϳ­åÇ­ï³É Ý»ñ­Ñáë­ ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßáõÙª 3 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí: ù»­ñáí ¨ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­ ñáí: ²Ý­ Ý»­ ß³ñÅ ·áõÛ­ ê³ íϳ­ÛáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³­å³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³ó­Ù³Ý ùÇ á­Éáñ­ïÇ í»­ñ»É­ùÁ Ïɳ­Ý»ó ó³Íñ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ áõ­Ý»­ ·áñ­ÍÁݭó­óÇ ³é­Ï³­Ûáõí۳Ý, Ùß³­ÏáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí óáÕ ³ß­ ˳­ ïáÕ­ ñÇÝ, á­ Ý»­ ñáÝó ѳ­ Ù³ñ ß³­ Ñ»­Ï³Ý ¿ñ ݳ¨ Û³Ý Ùñóáõ­ ݳ­Ïáõí Û³Ý Ïáñë­ïÇ ¨ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý áõ ѳݭ ÐüÖ­-ÇÝ Ý³­Ëáñ­¹³Í µ³ñÓñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Á. á­Éáñ­ïÇÝ ù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ íñ³ Ù»­ï³Õ­Ý»­ñÇ ·Ý»­ñÇ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ ½µ³Õ­ í³­ ÍáõÃ­Û³Ý ¨ ³ñ­ ï³¹­ñáõí Û³Ý óáõ­ ³ÝÏ­Ù³Ý µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ µ³ñÓ­ñ³­ó³Ý, ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý³­µ³ñ, Áݹ­Ñáõå ÙÇÝ㨠27 ¨ 9 ïá­ Ïáë ÙÇÝ㨠2015 Ã., »ñµ í»­ Ødz­ ų­Ù³­Ý³Ï ¨ Ýßí³Í í»­ ñ³­ ÷áË­ Ù³Ý áÕç ÁÝ­ óó­ ñ³­ ¹³ñ­Ó³Ý 15 ï³­ ñÇ ³­é³ç ¹Çï­ í³Í Ù³­ ϳñ­¹³Ï­ Ý»­ ñÇÝ: ùáõÙ Ç Ñ³Ûï »­ Ï³Ý §³ñ­ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý û­ç³Ë­ 2008-2009 ÃÃ. ÷áõ­ ÏÇ å³Ûí ãÇ­ Ûáõ­ ÝÇÝ Ñ³­ çáñ­ ¹»ó Ñ³ë­ Ý»­ñ¦, á­ñáÝù Ëáë­ ïáõ٭ݳ­ ÉÇó ¿ÇÝ ³­ å³­ ·³­ÛáõÙ ³é¨ïñÇ ï³­ïáõÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ÏïñáõÏ ³Ý­Ïáõ­ÙÁ (50 ïá­Ïá­ëáí) ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ Û³Ý ³ñ¹­ Ýáõí ÛáõÝù­ Ý»­ñÇ µ³­ ñ»­ ɳí­Ù³Ý ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ, á­ñÁ ÷Éáõ½­í»ó: ê³ Ëáñ ³­ éáõ­ Ùáí: ¸ñ³Ýó ÃíáõÙ »Ý ½µá­ ë³ßñ­ çáõí Û³Ý ¹Ç­ ݳ­ÙÇÏ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÁ, ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ áõ­Å»­Õ³­óáÕ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ îÐî­ ³­×Çó ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ïñ׳­ïáõÙ ï³­ÝáÕ áõ­ÕÇ­Ý»­ñÇ íñ³: å³ï­ ¶Í³­ ï³­ Ï»ñ 1.4. г­Û³ë­ ÝÇ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý í»­ ñ³­ ÙÁ 2000-2008 ¨ 2008-2015 Ãí³­ ÷á­Ëáõ­ Ý»­ ϳݭ ñÇÝ 60% 2000 2008 2006 40% 27% 20% 11% 9% 9% 4% 4% 0% Agriculture Agriculture Industry Industry Servies Servies GDP Employment GDP Employment Construction Construction GDP Employment GDP Employment 1.8. Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­ ٳٵ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ù³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ ͳ˭ ë»­ ñÇ ½·³­ ÉÇ Ëݳ­ Õáõí Ûá­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ï­¨³­Ï³Ý ßñç³­ ë³­Ï³Ý Ï³­ÛáõÝ ¨ ϳ­ é³­í³­ñ»­ÉÇ ¹Çñ­ ùÁ å³Ñ­ å³Ý­ íáõÙ ÝÇÝ: ²ØÐ-Ç ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ùµª г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­ùÇÝ ¿ª ³­ ϳ µ³­ é³­çÇ­ ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ³­ í»­ å³­Ñá­ Éáí ¹ÇñùÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ѳ­Ù³­ÑáõÝã ¿ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ýå³ë­ï³­íáñ ѳñ­Ã³Ï: Àݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ å³­Ï³­ëáõñ­ ÙáõÝù­ ÑÇ­ ñÇÝ ¨ ù³­ Ý»­ Õ³­ù³­ Ýáõí ϳ­ Û³Ý ó³Ý­ ÉÇ ÙÇ­ ϳ­ ç³­ ¹áõ٠ϳ­ ÛáõÝ µ³­ ɳ­ ñ»­ íáõÙ ¿ ¹ñë­ ¨áñ­ í»Éª ѳ­ çáñ­ ¹»­Éáí í³Û­ñÇÝ7: Àݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ å³­ ϳ­ ¹Á 2015 ¨ 2016 ëáõñ­ 7 ϳÝ, IV Ñá¹­ ²ØÐ, 2017 Ãí³­ í³Í: 5 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 å³ï­ ¶Í³­ Ï»ñ 1.5. ÀÝ­ ó­ óÇÏ Ñ³ß­ íÇ Ñ³ß­ ßÇ­ í»Ï­ éÁ (Ðܲ-Ç %) 45 35 25 15 5 -5 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 -15 Investment Savings current Account Balance Ûáõ­ ²Õµ­ ñÁª ²ìÌ: ÃÃ. Ýí³­ ½»ó ÙÇÝ㨠Ðܲ-Ç 2.6 ïá­ Ïá­ ëÁ, ÇÝ­ãÇÝ Ýå³ë­ ï»ó Õ³­ù³­Ï³­ Û³Ý Ç­ Ýáõí ñ³­Ï³­Ý³ó­ Ù³Ý ßñç³­ ݳ­ÏÁ, á­ ñÁ Ïû·­ 20 ïá­Ïá­ëáí ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Áª áõ­Õ»Ïó­í»­Éáí Ý»ñ­ÙáõÍ­ Ý»ñ í»ñ­ íáí »ñ­ çÇÝ Ñ³ß­ ϳ­ñ³ï¨ óÝóÙ³Ý ³½­ óáõí ¹»­ ÝÁ Ûáõ­ Ù³Ý å³­ ѳݭ ÏÇ ³ÝÏ­ ç³ñ­ ٳٵ ¨ ×ÏáõÝ ÷᭠˳ñ­ Å»­ùáí, ë³­ÑáõÝ Ï»ñ­åáí ѳխó­Ñ³­ñ»­Éáõ ѳñ­óáõÙ: á­ñÁ ·áñ­ÍáõÙ ¿ áñ­å»ë óÝóáõÙ­Ý»­ñÁ Ïɳ­ÝáÕ (·Í³­å³ï­ Ï»ñ 1.5): 1.10.гñ­Ï³µ­Ûáõ­ç»­ï³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ýßí³Í Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­Ý»­ ñÁ íϳ­ÛáõÙ »Ý г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ñ³ñ­ ϳµ­ سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ï³­ÛÇÝ ËÇëï ϳ­ Ûáõ­ç»­ Ýá­ ÝÇ ×ß·ñïÙ³Ý ³ÝÑ­ ñ³­ Ż߭ïáõí ³ñ­Ó³­·³Ýù Û³Ý Ù³­ ëÇݪ ³ÛÝ Ñ³­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­ í³Û­ ñÇ ÷á­ ÷á­ ËáõíÛáõÝ­ ñÇÝ ³­ Ý»­ í»­ ÉÇ É³í ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³­ Ý»ó­Ý»­Éáõ 1.9. ÐüÖ­ -Çó ëÏë³Íª ѳñ­ ϳµ­Ûáõ­ç»­ ï³­ÛÇÝ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ ¨ ³­ í»­ÉÇ ¹Ç­Ù³­ ϳ­ÛáõÝ ¨ íëï³­Ñ»­ ÉÇ ¹³ñÓ­ Ý»­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ýáõí۳ٵ ÷áñÓ ¿ ³ñ­ í»É ³­ í»­ÉÇ Ñ³­ ϳ­óÇϭɳ­ÛÇÝ ¹»ñ ϳ­ Ïáí: ¶áñ­ÍáÕª 2008 Ã. ÁÝ­¹áõÝ­í³Í ϳ­Ýá­ÝáõÙ µ³­ó³­Ï³­ ï³­ñ»É, 볭ϳÛÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ï³­ï³­Ýá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ áõ ÛáõÙ »Ý ÐüÖ­ -Çó Ñ»­ïá Ù߳ϭ í³Í Ýáñ ë»ñÝ­ ¹Ç ϳ­ ÝáÝ­Ý»­ Ó·Ó·íáÕ óÝóáõÙ­ Ý»­ñÇ ³­é³­ç³­ óáõ­ÙÁ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ Ý»ñ í»ñ­ ñáõÙ Áݹ·ñÏ­í³Í ѳï­Ï³­ÝÇß­Ý»­ñÁ: سë­Ý³­íá­ñ³­å»ë, »Ý ëï»Õ­Í»É: 2009 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÁ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝÇ Ñ³ñ­ ϳµ­ Ûáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ Ï³­ ÝÁ û՛ åñá­ Ýá­ óÇÏ­ óÝóÙ³ÝÝ ³ñ­Ó³­·³Ý­ù»ó áõ­Å»Õ Áݹ­É³Û­Ýá­Õ³­Ï³Ý, ѳ­Ï³­ ɳ­ÛÇÝ ß»­ ÙÁ Ù»Õ­ Õáõ­ Ù»­Éáõ, û՛ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý Éáõñç óÝóáõÙ­ óÇϭɳ­ ÛÇÝ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­Ýáõí۳ٵ, ¨ µÛáõ­ ç»Ç å³­ ϳ­ëáõñ¹Ý Ý»­ñÇ ¹»å­ ùáõ٠ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ç»­ ï³­ ÛÇÝ ×ß·ñïáõ­ ÙÁ ë³­ ÑáõÝ Áݹ­É³ÛÝ­í»óª ݳ­Ëáñ¹ ï³ñ­í³ Ðܲ-Ç 1.7 ïá­Ïá­ëÇó Ñ³ë­ ¹³ñÓ­Ý»­Éáõ ѳñ­óáõÙ Ç߭˳­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ û·­Ý»­Éáõ ϳ٠ݻ­Éáí 7.7 ïá­Ïá­ëÇ8: àñ­ å»ë ѻ勉Ýù ¨ ³­ ×Ç µ³ñÓ­ ñ³­Ý³­ ³ñ­ï³­ùÇÝ ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ùµ Íñ³·­ñ»­ñÇ ï³­ï³­Ýá­Õ³­ ÉáõÝ ½áõ­·³­Ñ»éª г­Û³ë­ï³­ÝÁ áñ­¹»·­ñ»ó ÏáÝ­ëá­ÉÇ­¹³ó­Ù³Ý ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ѳխó­Ñ³­ñ»­Éáõ Ù»­Ë³­Ýǽ٠ãáõ­ÝÇ: Üßí³Í ѳ­ í³Ï­ Ýáï Íñ³­ ·Çñª ÷áñ­ Ó»­ Éáí Çñ ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ Ã»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ѳݭ·»ó­Ý»É ϳñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ¹Çñ­ùÁ í»­ ñ³­¹³ñÓ­ Ý»É µÝ³­ ϳ­ ÝáÝ ÑáõÝ: ²Û¹ ç³Ý­ ù»­ñÁ, áñ ÏïñáõÏ ×ß·ñïáõÙ­Ý»­ñǪ ³­å³­Ï³­Ûáõ­Ý³ó­Ý»­Éáí ѳ­Ù³­ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ÑÇÙÝ­í³Í ¿ÇÝ Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Í³Ë­ë»­ ˳éÝ å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÁ ¨ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ Ï»­Éáí ϳ­ åÇ­ ñÇ ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³Ý Ïñ׳ï­Ù³Ý íñ³, ϳ­ë»ó­í»­óÇÝ, ù³­ ï³É ͳ˭뻭ñÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõ­ÝÁ: γ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ÝÇ áñ ¨ë ­ Ù»Ï ÷áõ­Éáí ËÃ³Ý Ý»ñ¹ñ­ í»ó 2014 Ãí³­ ϳ­ÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ ¿ ³­ é»É í»­ ñ³­Ý³­ Û»É Ñ³ñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ç»­ï³­ ÛÇÝ Ï³­ Ýá­ÝÁ ¨ èáõ­ë³ë­ ï³­ ÝÇó »­ ÏáÕ óÝóÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýù­ Ý»­ñÁ Ù»Õ­ Ù»­Éáõ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ å³Ñ­å³­Ý»É ϳ­ÝáÝ­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­ ѳ­Ù³ñ: ì»­ñ³­¹³ñÓÝ Áݹ­É³Û­Ýá­Õ³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí í³Í ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ Ï³­ é³­ í³­ ñáõ­ÙÁ9: Û³­ÝÁ ѳݭ·»ó­ñ»ó å»­ï³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ ½·³­ÉÇ Ïáõ­ï³Ï­ Ù³Ý, Áݹ á­ñáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ѳ­Ù³­ 1.11 ÖÏáõÝ ÷á­Ë³ñ­Å»­ ùÇ ù³­ ù³­ Õ³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝÝ Ë³éÝ å³ñï­ùÇ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ Ðܲ-ÇÝ ³­í»­ÉÇ ³­é³ñ­ Ï³Ý ¹»ñ ¿ ϳ­ ϳ­Û³­ ï³­ ñ»É ³ñ­ï³­ Ý»­ ùÇÝ óÝóáõÙ­ ñÇ ù³Ý »­ é³­å³ïÏ­ í»óª 2016 Ã. í»ñ­ çÇÝ Ñ³ë­ Ý»­Éáí Ðܲ-Ç Ù»ÕÙ­Ù³Ý Ñ³ñ­óáõÙ: 2008 Ã. ëÏë³Íª ѳۭ Ï³Ý ¹ñ³ÙÝ Ï³­ 55 ïá­ Ïá­ëÇ (2008 Ã. 14.6 ïá­ Ïá­ëÇó): ¸ñ³ ѻ勉ݭ ùáí ³ñ­Å»½ñÏ­í»ó Ùá­ï³­íá­ñ³­å»ë 60 ïá­Ïá­ëáí 2003-2008 ·áñ­ Í»ó ËáñÑñ­ ¹³­ ñ³­ÝÇ ÁÝ­ ¹áõ­ Ý³Í Ñ³ñ­ ϳµ­ Ûáõ­ç»­ ï³­ ÛÇÝ ÃÃ. ·ñ»­Ã» ÝÙ³­ ݳ­ïÇå ³ñŨ᭠ÙÇó Ñ»­ ñáõ­ ïá: г­Û³ë­ ËÇëï ϳ­ ÝÁª 2017 Ã. í»­ Ýá­ ñ³­ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí µÛáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÁ (ÐÐ ½·³­ ÉÇ Ïñ׳­ ïáõÙ­ Ý»­ñÇ ÷áõ­ ÉÁ ¨ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³­ Ï»­Éáí ù³­ δ) Ñ»­ï³­Ùáõï ¿ »­Õ»É ·Ý³­×Ç Ý峭ﳭϳ¹ñ­Ù³Ý ù³­ 8 ²ÛÝ Ï³­ í³­ é³­ ñáõÃ­Û³Ý ÏáÕ­ÙÇó ѳ­Ï³­óÇÏ­ ÛÇÝ ËÃ³Ý ïñ³­ ɳ­ Ù³¹­ ñ»­ Ù³ñ ͳ˭ Éáõ ѳ­ ë»­ ñÇ Áݹ·Í­ í³Í ³­ ɳó­ í»­ Ù³Ý (Ðܲ-Ç ßáõñç 7 ïá­ Ïá­ëáí) ѻ勉Ýù ¿ñ: ´Ûáõ­ç»Ç å³­ ϳ­ëáõñ­ ×Á ÑÇÙ­ ¹Ç ³­ ݳ­Ï³­ÝáõÙ í»­ ñ³·ñ­ íáõÙ ¿ñ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý å³ßï­ å³­ Ýáõí۳ÝÝ áõ ïÝï»­ë³­Ï³Ý á­Éáñï­ Ý»­ ñÇÝ áõÕÕ­ í³Í ³­ í»­ÉÇ Ù»Í µÛáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ Ñ³ï­Ï³­óáõÙ­Ý»­ñÇݪ 2008- 2009 ÃÃ. Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõ­ñÇ 1.8 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí ³­×áí: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, å»­ï³­Ï³Ý Í³Ë­ë»­ñÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõÝ (2014): 9 í³Í: ²ØÐ 2017, IV Ñá¹­ 6 Õ³­ ù³­Ï³­ Û³­ Ýáõí ÝÁ ³ñ­ ï³ñ­ Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³Ù­ïáõíÛáõÝ­ Éáõ ËÇëï ³ñ­ Å»½ñ­Ïáõ­ ÙÁ 2014-2015 ÃÃ. ³­ é³­ ñ»ó ç³ó­ Ý»­ñÇ ÙÇ­ óáí: àã ³ñ­ ç᭠ﳭѳ­ ÉÇ ³å­ Ý»­ ñ³Ýù­Ý»­ ñÇ ·Ý»­ñÁ ñá­ á­ ß³­ÏÇ Ç­ñ³­Ï³Ý ³ñŨ᭠ÝÇ áñ ¹ñ³­ ñáõÙ, ù³­ ÙÁ ÝáõÛÝ ×ß·ñïí»É »Ý Ýßí³Í ³ñ­ ï³­ ùÇÝ Ýáñ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ Ñ»ï ã³­÷áí ã³ñ­Å»½ñÏ­í»ó: Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ¹ñ³­Ù³­ ѳ­Ù³­ï»­Õ»­ÉÇ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­Ý»­ñáí: Æ­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÁ í³ñ­ ϳ­ÛÇÝ ¨ ÷á­Ë³ñ­ Å»­ùÇ ù³­Õ³­ ϳ­ ù³­ ÛáõÝÝ û·­ Ýáõí Ý»ó ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ³ñ­Å»½ñÏ­í»ó 2009-2013 ÃÃ., ÇëÏ Ç­ñ³­Ï³Ý ·Ý»­ñÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý å³Ñ­å³Ý­Ù³ÝÝ áõ û­Å³Ý­¹³­Ï»ó ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ñÇ ³­×Ç ï»Ù­åÁ ×ß·ñïí»óª í»­ñ³­¹³ñÓ­ ³ñ­ï³­ùÇÝ ×ß·ñïÙ³­ÝÁ, ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ ¿ ÷³ë­ïáõÙ ³ñ­ï³­ Ý»­Éáí ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí Û³Ý (ó³Íñ) ³­ å»ë ¨ ×Ç, ÇÝã­ ùÇÝ Áݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ Ýí³­½áÕ å³­Ï³­ »­Õ³í ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ ·Ý»­ñÇ ¹»å­ùáõÙ: èáõ­ë³­Ï³Ý éáõµ­ ëáõñ­¹Á10: Ü»ñ­¹Çñ 1.3. ­Ð³ñ­Ï³µ­Ûáõ­ç»­ï³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý á­ñ³Ï ϳ­ (»­ Ùáõï­Ý»­ µÇ­ ñÇ Ùá­ ÉÇ­½³­ ï³­ óáõÙ, å»­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ ñÇ Ñ³­ óáõÙ ) ٳϭ Æ ÉñáõÙÝ Ù³Ï­ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ³Ù­ñáõí۳ÝÝ áõ ϳ­Ûáõ­ ݳ¨ Íñ³·­ ñ»­ñÇ ÷áùñ Ù³ëß­ ï³­ µÇ å³ï­ ׳­éáí12: Àݹ­ Ýáõí۳ÝÝ ³­ ç³Ï­ ó»­ Éáõݪ ѳñ­ ϳµ­Ûáõ­ ç»­ï³­ÛÇÝ ù³­ Õ³­ ѳ­Ýáõñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßáõ٠ѳݭñ³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ³½­¹áõÙ ¿ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç íñ³ ñáõÙ­Ý»­ñÇ µ³­ÅÇ­ÝÁ Ýí³­½»É ¿ª 2009 Ã. 22 ïá­Ïá­ëÇó »­ ϳ­ Ùáõï­Ý»­ ñÇ ¨ ͳ˭ ë»­ ñÇ Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏÇ ¨ ϳ½­ÙÇ ÙÇ­ (ϳ٠Ðܲ-Ç 7 ïá­ Ïá­ëÇó) 2016 Ã. ϳ½­ Ù»­ Éáí 12 ïá­ Ïáë çá­óáí: г­çáñ­ ¹Çí ùÝÝáõí Û³Ý ¿ ³éÝ­ íáõ٠г­ Û³ë­ ÝÇ ï³­ (Ðܲ-Ç 3 ïá­Ïá­ëÁ): γ­åÇ­ï³É ͳ˭뻭ñÇ ÝÙ³Ý ó³Íñ ѳñ­ ϳµ­Ûáõ­ ç»­ï³­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ ù³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý á­ñ³­ÏÁ: Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÁ Ù³ï­ ã»­ ÉÇ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³Ï ÙÇ­ Ý»­ çáó­ ñÇ ¨ ϳ­åÇ­ï³É ͳ˭뻭ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ Áݭó­óÇÏ Í³Ë­ë»­ñÇÝ Ð³­Û³ë­ ï³­ ÝÇ µÛáõ­ç»Ý, ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý ã³­ ÷Ç Ñ³­ Ù»­Ù³ï, ³­é³ç­Ý³­ Ãáõí Ñ»ñ­ ÛáõÝ ï³­ Éáõ ѻ勉Ýù ¿ª å³Û­ ݳ­ Ù³­ ÷áùñ ¿ª å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­í³Í ѳݭ ñ³­ÛÇÝ »­ ϳ­Ùáõï­ Ý»ñ íáñ­í³Í ëá­ódz­É³­Ï³Ý ͳ˭뻭ñÇ å³ñ­ï³­íá­ñáõíÛáõÝ­ ѳ­ í³­ ù»­Éáõ Çñ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³Ï áõ­ ݳ­Ïáõí۳ٵ: г­Û³ë­ Ý»­ñáí (Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßï­å³­Ýáõí ï³­ÝÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Í³Ë­ë»­ñÁ, á­ñáÝù Û³Ý ¨ ³­ éáÕ­ç³­å³­ Ñáõí۳Ý): Æ­ ñáù, ÁÝ­ ó­ óÇÏ Í³Ë­ ë»­ñÁ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ Ï³½­ Ý»­ Ù»É »Ý Ðܲ-Ç ßáõñç 25 ïá­ Ïá­ ÷áùñ-ÇÝã ³­ ×»É »Ýª 2009 Ã. Ðܲ-Ç 23 ïá­ ëÇó 2016 Ã. Ïá­ ëÁ, ó³Íñ ÙÇ­ çÇÝ »­Ï³Ù­ ïáí ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ, ²äÐ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ³ë­Ý»­Éáí Ðܲ-Ç 24.6 ïá­Ïá­ëÇ: ¨ ºØ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Í³Ë­ ë»­ñÇó ÷áùñ »Ý, ÇÝ­ ãÁ ÑÇ٭ݳ­ ϳ­ ÝáõÙ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ å»­ï³­Ï³Ý »­Ï³­Ùáõï­Ý»ñ ѳ­ гݭ ñ³­ÛÇÝ Ï³Ù Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇó Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ Ý»­ í³­ù»­Éáõ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï áõ­Ý³­Ïáõí۳ٵ11: Æ­ñáù, ãݳ­Û³Í ñÁ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Í­ùáõ٠ϳ­ñáÕ »Ý ³­ é³­ çÁݭó­ óÇÝ, »­ ϳ­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ùá­ ÉÇ­ µÇ­ ½³­ ÙÁ ½Ç­ óáõ­ çáõÙ í»­ñ³­ ϳݷ­ Ý»É ³×Ý ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý í»­ ñ³­ ¿ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ ç³­ ݳ­ÛÇÝ ¨ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ÙÇ­ çÇÝ óáõ­ ó³­ ÍáÕ á­ ñáß áõ­ ÕÇ­Ý»ñª Ñ»­Ý³­ñ³Ý ëï»Õ­Í»­ Éáí ³­ ÉÇ É³Û­ í»­ ݳ­ ÝÇß­Ý»­ñÇÝ: гñ­Ï³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»ñÝ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ Ñ»Ýù Ðܲ-Ç Ñ³­ Ù³ñ: гݭñ³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ãϳ­ï³­ ³­ ×»­óÇݪ 2002 Ã. Ðܲ-Ç 15 ïá­ Ïá­ ëÇ Ñ³­ Ù»­ Ù³ï 2016 Ã. ñ»­ÉÁ Ùï³­ í³­ ËáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ³­ é³­ç³ó­ ÝáõÙ ¿ ³­ å³­ ·³ ϳ½­ Ù»­Éáí Ðܲ-Ç 20 ïá­ Ïá­ ëÁ: ²ÏÝ­ ϳɭíáõÙ ¿, áñ 2016 Ã. ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ Ù³ñ¹­ ϳ­ ÛÇÝ áõ ýÇ­ ½Ç­Ï³­ ÁÝ­¹áõÝ­ í³Í ѳñ­ ϳ­ ÛÇÝ Ýáñ û­ñ»Ýë·ñ­ ùáí ÙÇç­ Ý³­ ų٭ϻï Ï³Ý Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ û­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ»­é³Ý­Ï³­ñáõ٠ѳñ­Ï³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ ϵ³ñÓ­ñ³­Ý³Ý ѻ勉Ýù­ Ý»­ñÇ ³éÝ­ ãáõí۳ٵ: ²ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ µ³­ ñ»­É³­ Ðܲ-Ç ßáõñç 2 ïá­ Ïá­ëÇ ã³­ ÷áí: ú­ñ»Ýë·ñ­ ùÇ Ù³Ý­ ñ³Ïñ­ í»É ѳݭñ³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ, Ñëï³Ï ÏÇï Ç­ ñ³­ ϳ­ ݳ­óáõ­ÙÁ ¨ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ³é­ ٳٵ Ý»ñ­ ùÇÝ ã³­÷³­ÝÇß­Ý»­ñÇó »É­Ý»­Éáíª ë³Ñ­Ù³­Ý»É Ý»ñ­¹áõ­Ù³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ù᭵ǭÉÇ­½³ó­Ù³Ý é³½­Ù³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ Íñ³·­ ñ»­ñÇ ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­ÃáõíÛáõ­ ÝÁ ¹ñ³Ýó ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý г­Û³ë­ï³­ÝǪ ³½­¹»­óáõíÛáõÝÝ ³­é³­í»­É³­·áõÛ­ÝÇ Ñ³ëó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ û՛ ýÇ­ ½Ç­Ï³­ ϳÝ, ¨ û՛ Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ Ï³­ åÇ­ï³­ ÉÇÝ áõÕÕ­ ¨ µ³­ ñ»­É³­í»É ÙÇç­ Ý³­ ų٭ Ï»ï Íñ³·­ ñ»­ ñÇ Ï³½­ ÙÁ13: Ùáõ­ í³Í ³­ í»­ ÉÇ Ù»Í Í³Ë­ ë»­ñÇ ÙÇ­çá­ óáí ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý Ï³­ ²­í»­ÉÇ É³ÛÝ Ç­Ù³ë­ïáíª Ñ³Ý­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ, Ù³ë­Ý³­íáñ ñÇù­Ý»­ñÁ Ñá­·³­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ѳï­í³­ÍÇ ÏáÕ­ÙÇó ϳ٠»ñ­Ïáõ­ëÇ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñáõí۳ٵ ýǭݳݭ볭íáñ­íáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Í­ùÁ ²½­¹»­óáõíÛáõ­ ÝÁ ³­ ×Ç, ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý ¨ ѳݭ ñ³­ÛÇÝ Í³Ë­ ÑÇÙ­ ù»ñ Ïëï»Õ­ ÍÇ ¹Ç­Ù³­ ϳ­ÛáõÝ ¨ Ý»­ñ³­ é³­Ï³Ý ³­ ×Ç Ñ³­ ë»­ñÇ ³Ý­Ñ³­ Ù³­ã³­ ÷áõíÛáõÝ­ ñÇ íñ³ ¹ñ³­ Ý»­ Ï³Ý ¿, µ³Ûó Ù³ñ: ²ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇÝ (Ç ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³Ïª ϳ­ é³­í³­ ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï­ùÇ Ýí³½­ Ù³Ý ³Ý­ ß³ñÅ ·áõÛ­ ùÇ ßǭݳ­ ñ³­ñáõí۳Ý) ÙÇ­çáó­ ñÇ Ýáñ Ñáëù Ý»­ å³ï­ ׳­éáí: Àݹ­ ѳ­Ýáõñ ³é­ ٳٵ ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ãáõÕ­Õ»­ÉÁ, ³ñ­ï³­ùÇÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ÏñÏÇÝ µ³­ñ»­É³í­í»­Éáõ ÛÇÝ ÙÇ­ ó³­ çá­ éáõÙ­Ý»­ñÁ Ýí³­ ÝáõÙ »Ý ³Ý­ ½»ó­ ѳ­ í³­ë³­ ñáõí ¹»å­ ùáõÙ, ϳ­ ñáÕ ¿ í»­ ñ»É­ùÇ ¨ í³Û­ ùÇ Ýáñ ßñç³­ ñ¿ç­ ÷áõ­ ÉÇ ÛáõÝÝ áõ ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ, ÷áùñ ¿ ¹ñ³Ýó ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ íï³Ý· óùó­Ý»É: 7 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 γ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ¹»­ñÁ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: γ­é³­í³­ ñáõíÛáõÝÝ Áݹ­É³Û­ÝáõÙ ¿ Ïá­éáõå­ódz­ÛÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³ñ­Ù³Ý 1.12. г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ »ñ­ ϳ­ñ³­ ų٭ Ï»ï ³­ ×Ç û­ ñ³­ ϳñ­ ç³Ý­ ù»­ñÁ, Áݹ á­ ñáõÙª µ³­ñ»­É³­ í»­Éáí ѳñ­ ϳ­ ÛÇÝ ¨ Ù³ù­ ·ÇÝ ³­ç³Ï­ Éáõ ѳñ­ ó»­ óáõ٠ϳ­ éáõó­ í³Í­ ù³­ÛÇÝ µ³­ ÷á­ ñ»­ ë³­ÛÇÝ í³ñ­ã³­ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÁ: λÝï­ñá­Ý³ó­í³Í ·ÝáõÙ­ ËáõÙ­ Ý»ñÝ ³­ é³­çÁݭóó »Ý ¹ñë­ ¨á­ ñ»É, ë³­ ϳÛÝ á­ ñáß Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ û­ñ»ÝùÝ áõ­Å»­Õ³ó­í»É ¿ª ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ áõ­ß³­óáõÙ­Ý»­ñáí: 2016 Ã. ѳë­ï³ï­í³Í Ýáñ гñ­Ï³­ÛÇÝ Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ ¨ ó­ ÷³Ý­ óÇÏ ·áñ­ ÍÁÝ­Ã³ó ³­ å³­ í»­ Ñá­ Éáõ ñ»Ýë­ û­ ·Çñ­ ùÁ ѳñ­ ϳ­ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ ñÇ µ³­ ñ»­É³í­ Ù³­ ÝÁ ¨ ѳ­ Ù³ñ: ºØ-Ç Ñ»ï ³­ é³ç »Ý ÁÝ­ ó­ ÝáõÙ ØÇ³ë­ Ý³­ Ï³Ý ÙÇç­ Ý³­Å³Ù­ Ï»ï »­ ϳ­ Ùáõï­Ý»­ñÇ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³ÝÝ áõÕÕ­ ³­ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ßñç³­ ݳ­ÏÇ ÁÝ­¹áõÝ­Ù³Ý µ³­ ݳϭ óáõíÛáõÝ­ í³Í í×éá­ ñáß ù³ÛÉ ¿ñ: гñ­ ϳ­ÛÇÝ ¨ Ù³ù­ ë³­ ÛÇÝ í³ñ­ ã³­ Ý»­ñÁ, ÇëÏ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ û­ñ»Ý­ùÇ ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÁ, å»­ï³­Ï³Ý ýǭݳÝë­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ ÷á­ ÷á­Ëáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙÝ ³ÏÝ­ ϳɭíáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠(äüÎ), ³Û¹ ÃíáõÙª ¿­ É»Ïï­ñá­Ý³­ ÛÇÝ ·ÝáõÙ­ Ý»­ ñÁ ¨ ·áñ­ 2017 Ãí³­ ϳ­ÝÇ í»ñ­ ˳­ çÁ: Æß­ Ýáõí Ý»ñÝ û·­ ÛáõÝ­ ï³­ ·áñ­ ͳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ÍáõÙ »Ý º²îØ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý µ³­ ñ»­ ËáõÙ­ ÷á­ Ý»­ñÁ, ³­é³ç »Ý ÁÝ­ ó­ ó»É, ë³­ ϳÛÝ ³­ í»­ÉÇ µ³½­Ù³­½³­Ý»­óáõ­ÙÁ Ëó­Ý»­Éáõ, ã³­÷³­ÝÇß­Ý»­ñÁ µ³­ñ»­É³­ ¹³Ý­¹³Õ ï»Ù­åáí: ÐРδ-Ý áñ­¹»·­ñ»É ¿ ¹ñ³­Ù³­í³ñ­Ï³­ í»­Éáõ, Ý»ñ­ùÇÝ Ùñó³Ï­ óáõíÛáõÝÝ ³­ í»­É³ó­ Éáõ ¨ »Ý­ Ý»­ ó­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ í»­ñ³­Ý³Û­Ù³Ý ϳ­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ·ª ·Ý³­×Ç Ý峭ﳭϳ¹ñ­Ù³Ý Éáõ ѳ­Ù³ñª Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï Ñ»­ï³­Ùáõï ÉÇ­Ý»­Éáí º²îØ-Ç Íñ³·­ ñÇÝ ³­ ç³Ï­ ó»­Éáõ ѳñ­óáõÙ û·­ Ý»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ¨ ýÇ­ ßñç³­ ݳ­ÏÇó ¹áõñë ³é¨ïñÇ ³­ ÉÇ Ù»Í ÇÝ­ í»­ ï»·ñ­ Ù³­ÝÁ: Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ »­ñ³ß­Ë³­íá­ñ»­Éáõ Ýå³­ï³­ Ïáí ³Ù­ñ³åÝ­¹»É ¿ Íñ³·­ñ»­ñÇ Ï³½­Ùáõ­ÙÁ ãݳ­Ë³­ï»ë­ 1.14. ê³­ ϳÛÝ û·­ ï³­ ϳñ ÏÉÇ­ ÝÇ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ í³Í ¹»å­ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: Ò»é­Ý³ñÏ­í»É »Ý ¿­Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ ñ³­ û­ ϳñ­·Ç í»­ ñ³­÷á­Ëáõ­ ÙÁ á­ ñáß áõÕ­ Ý»­ ÕáõíÛáõÝ­ ñáí, Éáñ­ á­ ïÇ ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý ¹Çñ­ ùÇ µ³­ ñ»­É³í­ Ù³Ý ¨ ѳñ­ ϳµ­ áñ­ï»Õ ³ÛÝ ïáõ­ Å»É ¿ ¹³Ý­ ¹³Õ ³­ é³­çÁÝ­ ó­óÇ ¨ Ñ³ï­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ éÇë­ Ï»­ñÁ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ Ï»­ Éáõ ÙÇ­ çá­ó³­ éáõÙ­ í³­Í³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý å³ï­ ׳­éáí: Øñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ, ·áñ­ Ý»ñ: 2014 Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇÝ Ù»Ï­Ý³ñ­Ï»­óÇÝ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­ ͳ­ ñ³­ñáõí Û³Ý ÙÃÝá­ ïÁ ¨ ϳñ­ Éáñ­ ·³­íáñ­ Ù³Ý µ³­ ñ»­÷᭠ϳ­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ý峭ﳭϳáõÕÕ­í³Í ËáõÙ­Ý»ñÝ Áݭó­ó»É »Ý ëå³ë­í³­ÍÇó ³­í»­ÉÇ ¹³Ý­¹³Õ ¿ÇÝ ³Ù­ µáÕ­ çáõí۳ٵ Ïáõ­ ï³­ ϳ­ ÛÇÝ Ï»Ý­ ë³­ Ãá­ß³­ ϳ­ ÛÇÝ ï»Ù­ åáí: ú­ ñǭݳϪ ѳñ­ ϳ­ÛÇÝ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­Ý»­ñÁ ¨ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç Ý»ñ¹ñ­Ù³­ÝÁ: г­Ù³­Ï³ñ·Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ 2016 Ã. í»ñ­ çÇÝ ÁÝ­ ¹áõÝ­í³Í Ýáñ ѳñ­ ϳ­ ñ»Ýë­ ÛÇÝ û­ ·Çñ­ í»ó ÙÇÝ㨠40 ï³­ ñ»­Ï³Ý ù³­ Õ³­ ù³­ ódz­ Ï³Ý Í³­ é³­ ÛáÕ­ ùÁ ï³­ëÁ ï³­ñÇ ùÝݳñÏ­í»É »Ý: г­Û³ë­ï³­ÝÁ ëï»Õ­Í»É Ý»­ñÇ ¨ Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ ÍÇ Ýáñ ³ß­ ˳­ ï³­ÏÇó­ Ý»­ ¿ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý û­ñ»Ýë¹­ñáõíÛáõÝÝ ñÇ Ñ³­Ù³ñ, 볭ϳÛÝ ¹ñ³ Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ Ù³ë­Ý³­íáñ áõ ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù »Ý­Ã³¹­ñáõÙ »Ý Ùáõï­ùÇ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ÙÇÝ㨠40 ï³­ ñ»­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ïáÕ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³­ ÏáõÙ­Ý»­ ñÇ á­ ñá­ß³­ÏÇ Ïñ׳­ïáõÙ ¨ Ç­ ñ³­ í³­ Ñ»­ï³Ó·­ í»ó ÙÇÝ㨠2018 Ãí³­ ϳ­ ÝÇ Ñáõ­ ÉÇ­ ëÇ 1-Á: à­ ñáß ÏÇ­ñ³é­Ù³Ý ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñù áõ­Ý»­óáÕ ³­é³­ Ã³ó ¿ ·ñ³Ýó­ çÁÝ­ í»É Ñ»­ é³­ ѳ­ Õáñ­ ¹³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ¨ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ, ë³­ ϳÛÝ ³Û¹ ßñç³­ ݳ­ ù³­Õ³­ù³­ódz­Ï³Ý ³­ídz­ódz­ÛÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ µ³­ñ»­ ÏÁ Ñ»­ éáõ ¿ ³Ù­ µáÕ­ç³­ Ï³Ý ÉÇ­ Éáõó (ï»՛ë ·ÉáõË 2, µ³­ Ý»­ É³í­ Ù³Ý, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ·áõÛ­ ù³­ ÛÇÝ Ç­ ñ³­ íáõÝù­ ñÇ ÏÇ­ Ý»­ ÅÇÝ 2): ÜÙ³­Ý³­å»ë ÃáõÛÉ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ëݳݭÏáõÃ­Û³Ý ñ³é­Ù³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ: ñ»Ýë¹­ û­ ñáõí Û³Ý ÏÇ­ ñ³­ éáõ­ ÙÁ, ¨ ë³­ Ï³í »Ý ³ÛÝ ·áñ­ Íá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ó»é­Ý³ñÏ­í»É »Ý ϳ՛Ù Ïáñ­åá­ñ³­ ó­ 1.13. ÀÝ­ ÝáõÙ »Ý µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ Ý»ñª áõÕÕ­ í³Í, Ù³ë­ ïÇí ϳ­é³­í³­ñáõÙÝ áõ­Å»­Õ³ó­Ý»­Éáõ, ϳ՛Ù Ïá­éáõå­ódz­ÛÇ Ý³­íá­ å»ë, ·áñ­Í³­ ñ³­ ñ³ñ ÙÇ­ç³­í³Û­ ñÇ µ³­ ñ»­É³í­Ù³­ÝÁ ¨ Ñ»ï ϳå­í³Í ³Õ­×³­ïáõÙ­Ý»­ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ ѳ­ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ ñ³í­ Ù³­ÝÁ: Ü»ñ­Ï³­ÛÇëª 2017 Ã. ³å­ñÇ­ Ù³ñ: üÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ ÝáõÛÝ­å»ë ÉÇÝ Ýß³­Ý³Ï­í³Í ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý û­ñáù Ï³Ý µ³­ñ»­ ѳ­å³­ÕáõÙ ¿: ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ³­Ý³­í³ñï û­ñ³­Ï³ñ­ ÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ É³ÛÝ Ã³÷ ëﳭݳ­Éáõ Ñáõ­ë³¹­ñáÕ ·Ç ѳñ­ó»­ñÁ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ íñ³ éÇë­ÏÇ Ñ³­í»­É³­·ÇÝ »Ý Ý߳ݭݻñ: 2017 Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇÝ ëï»ÕÍ­í»ó è³½­Ù³­í³­ å³ñ­ ï³¹­ ñáõÙ: ²­ í»­ ÉÇ É³ÛÝ Ç­Ù³ë­ ïáí, û¨ ³­ é³­çÁݭóó ñ³­Ï³Ý ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï»Ýï­ñá­ÝÁª 廭ﳭϳÝ- ¿ ·ñ³Ýó­í»É, ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ áõÕ­ Ù³ë­Ý³­íáñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý (äض) Ëñ³­Ëáõë­Ù³Ý, Õáõí۳ٵ ¹»é å»ïù ¿ í×éá­ ñáß ßñç³­¹³ñÓ ³­ å³­ Ñáí­ íǪ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ ñ³í­ Ù³Ý ¨ Ý»ñ¹­ ñáÕ­Ý»­ Õ³­ ñÇ ¨ ×Ûáõ­ ÛÇÝ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ¹ñ³­ÝÇó ݳ­Ë³­ ñ³­ ÛáõÝ­ ñáõí Ý»­ñÇ ÙÇç¨ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý Ýå³­ ï³Ï­ µËáÕ Ñ»ï¨³Ýù­ Ý»­ñáí: 10 í³­ ²ØÐ IV Ñá¹­ ݳ­ ÍÇ ßñç³­ ÏáõÙ ¹Ç­ ÏáõÙ­ ï³ñ­ ï³­ Ý»ñ (2014 ¨ 2017 ÃÃ.): ²ñ­ ѳݭ É³ë­ ïÇ­ Ù³Ý ¿­ Ûáõ­ Ïáõí ÝÁ Ç­ Ï³Ý ÷᭠˳ñ­ ñ³­ ùÇ ÝÏ³ï­ Å»­ ٳٵ ·Ý³­ íáõÙ ¿ñ 0.87 (г­ Ñ³ï­ í»É­ ݳ­ í³Í 1. ²é¨ïñÇ ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí í³Í ѳñ­ Û³Ý ÁÝïñ­ ó»ñ): 11 Û³ë­ Ð³­ ï³­ ÝÇ Ñ³ñ­ ϳ­ ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ µ³Õ­Ï³­ ó³Í ¿ ³­ ɳó­ í»­ í³Í ³ñ­ ùÇ Ñ³ñ­ Å»­ ÏÇó (²²Ð), ß³­ ó­ Ñáõ­ ѳñ­ ÏÇó (ÞÐ), ³Ï­ óÇ­ ½³­ ÛÇÝ Ñ³ñ­ ÏÇó, Ù³ù­ë³­ïáõñ­ ù»­ñÇó ¨ »­ ϳ٭ ﳭѳñ­ ÏÇó (ºÐ): »¨ ¹ñáõÛ­ ã³­ ù³­ ÷»­ ñÁ, á­ñáÝ­óáí ѳñÏ­ íáõÙ »Ý ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ·áñ­ Ý»áõí Íáõ­ Ûáõ­ ÝÁ ¨ ýÇ­½Ç­ Ï³Ý ³Ý­ ϳ­ ÓÇÝù, ó³Íñ ã»Ý, ³Ûë ѳñ­ ϳ­ï»­ë³Ï­ Ý»­ñáí Ùá­ µÇ­ ½³ó­ ÉÇ­ íáÕ »­ ϳ­ Ùáõï­Ý»­ñÁ ó³Íñ »Ý: ¼·³­ ÉÇ ³ñ­ ï³­ Ñáëù ¿ »­Õ»Éª å³Û­Ù³­Ý³­ íáñ­í³Í ѳñ­ ÛÇÝ í³ñ­ ϳ­ ã³­ ñ³­ Û³Ý ¨ ѳñ­ ñáõí ϳ­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ã»­ ÛáõÝ­ ñáõí Ý»­ñáí, ³Û¹ ÃíáõÙª ѳñ­ ϳ­ÛÇÝ ³ñ­ïá­ ÛáõÝ­ Ýáõí Ý»­ ñáí: гñ­ Ï»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõí ÝÁ, áñ ÷³ë­ Ûáõ­ ï³­óÇ ¨ Ñݳ­ ñ³­íáñ ϳ٠ﻭ ë³­Ï³Ý Ñ³ñ­ ϳ­ÛÇÝ »­ ϳ­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ñ³­ ñ³­ ñ³Ï­ µ»­ óáõíÛáõÝÝ ¿, ó³Íñ ¿ º­Î² »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÇó, û¨ г­Û³ë­ï³­ ÝÇ ß³­Ñáõ­Ã³­Ñ³ñ­ÏÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­ µ³ñ ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ¿ (г­Ù³ß­ ˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ µ³ÝÏ, ä»­ï³­ Ï³Ý Í³Ë­ ñÇ áõ­ ë»­ ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõí ÛáõÝ, 2015): гñ­Ï³­ÛÇÝ Ýáñ û­ñ»Ýë·ñ­ ¹áõ­ ùÇ ÁÝ­ Ýáõ­ÙÁ Éáõñç ³­ é³­çÁݭóó ù³ÛÉ ¿ ѳñÏ­ Ù³Ý Ñ³­ í³­ë³­ñ³Ïß­ éáõíÛáõÝÝ áõÕ­ Õ³­ÏÇÇó ¹»­åÇ ³­ Õ³­ ÝáõÕ­ ÏÇ Ñ³ñ­ÏáõÙ ÷á­Ë»­ Éáõ ¨ ³ñ­ ¹³­ñáõí ÝÁ µ³­ Ûáõ­ ñ»­É³­ í»­ Õáõí Éáõ áõÕ­ Û³Ùµ: ´³­ óÇ ³Û¹, û­ ñ»Ýë­ ·ÇñùÝ áõ­ ÝÇ Ñ³ñ­Ï³­ÛÇÝ Ï³ñ­·³­å³­ÑáõÃ­Û³Ý Í³Ë­ë»­ñÁ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³Ï: 12 ٳ߭ г­ ˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ ï³­ ÏÇ å»­ Ï³Ý Í³Ë­ë»­ ëáõÙ­ ñÇ áõ­ ݳ­ëÇ­ ñáõí Éáõ­ ÛáõÝ (2014): êáõÛÝ í»ñ­ Ûáõ­ Íáõí ÝÁ ßáõ­ Û³­ ϳ­ ϳ٭ Ï³Ý »­ ïÇ ¨ í»ñç­ Ý³­ ϳ٭ Ï³Ý »­ ïÇ, ѳñ­ ÙÇó, ïñ³Ýë­ Ïáõ­ Ý»­ ñÇó ¨ Í³Ë­ ý»ñï­ ÛÇÝ Ýå³ëï­ ë³­ ñÇó ³­ Ý»­ é³ç ¨ Ñ»­ ÝÇ ·áñ­ ïá æÇ­ ͳ­ Ý»­ ÏÇó­ ñÇ ¨ ³Õ­ù³­ïáõí Û³Ý óáõ­ ó³­ Ý»­ ÝÇß­ ñÇ Ñ³­ Ù³­ Ù»­ ïáõí Û³Ý ¨ Íñ³·­ ñÇ ³ñ¹­ ñ»­ ݳ­ Ûáõ­ ó»³­ í»ï Ñ³ë­ Ï³­ Ýáõí Û³Ý áõ­ ݳ­ ëáõÙ­ ñáõí ëÇ­ Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝùÝ ¿ : 13 Æ­ñáù, Íñ³·­ñ»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ïª ѳݭñ³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ų­Ù³­Ý³Ï ³é ų­Ù³­Ý³Ï û­ñ³­Ï³­ï³ñ­í»É ϳ٠·»­ñ³­Ï³­ï³ñ­í»É »Ý: 14 é³­ γ­ ñáõí í³­ Û³Ý µÛáõ­ Ù»­ ç»Ý ѳ­ ï³­ Ù³­ µ³ñ ùÇã ß³­ ï³Õ­ Ý»­ Ñ»ó ÙÇÝã ÐüÖ-Ý Ù»­ ñÇ í»­ ñÇ ·Ý»­ ñ»É­ ÝÇ áñ ýÇë­ ùÇó, ù³­ Ù³­ Ï³É Ñ³­ ϳñ­ ˳­ ·Á ݳ­ í³Í ã¿ñ ·»ñ­ ï»ë­ ß³­ ÃÇ á­ ñáß Ù³ëÝ Áݹ·ñ­ ÑáõÛ­ Éáõ ѳ­ Ï»­ Ù³ñ: 8 ñÇñ 1.4. ­ Ü»¹­ ùÇÝ µ³­ Ü»ñ­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ Ý»­ -Çó ³­ ñÁ ÐüÖ­ é³ç Ü»ñ­ùÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ á­ñáß ã³­÷áí û­Å³Ý­¹³­Ï»É »Ý ïíÛ³É µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ á­ñáß ã³­÷áí Ýå³ë­ï»­óÇÝ ëá­ódzÉ-ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³­ÝÁ, ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ÙÇ­ ë³­ ϳÛÝ ¹ñ³Ýó ßÝáñ­ ÑÇí ãÇ Ñ³­ çáÕ­ í»É ëï»Õ­ Í»É ¹Ç­ Ù³­ çáó­Ý»­ñÇ í»­ ñ³­ µ³ßË­Ù³Ý µ³­ ñ»­É³í­Ù³­ Ý»­ ÝÁ, µÇ½­ ëÇ ³­ ×ÇÝ Ï³­ Ûáõ­Ýáõí Û³Ý ¨ É³í µ³½­ Ù³­ ½³­ Ý»ó­ í³Í ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ý­ ùÇ ¨ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý ëá­ ódz­É³­Ï³Ý ϳ­ ñÇù­ Ý»­ñÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¨ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ÑÇÙ­ ñÁ: г­ ù»­ Û³ë­ ï³­ ϳ­ ÝÁ ßáõ­ Û³­Ù»ï ³­í»­ÉÇ É³í »Ý­Ã³­Ï³­ í³Í­ éáõó­ ùÇ ¨ Ñ³ë­ ï³­ ÛáõÝ­ ïáõí Ý»­ñÇ ÙÇ ß³ñù µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó í³Õ ÷áõ­ÉáõÙ, µ³­ñ»­É³í­Ù³­ÝÁ: ö³ë­ïá­ñ»Ý 2008 Ã., Áëï г­Ù³ß­Ë³ñ­ ³Û¹ ÃíáõÙª ³­½³ï ·Ý³­·á­Û³­óáõ­ÙÁ ã³­÷³­½³Ýó µ³ó ßáõ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ºñÏ­ñÇ ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ϳ­ ÛáõÙª ³é¨ïñÇ ¨ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ³­ ½³­ ï³­ Ï³Ý ïáõ­óÇá­Ý³É ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝÝ­Ý»­ñÇ ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý (CPIA), ѳ­Ù³­Ï³ñ­·áí, ³­½³­ï³­Ï³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³­Ù³­ г­Û³ë­ï³­ÝÁ, ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï, ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓñ ³ñ¹­ ϳñ­·Á, Ñá­ÕÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ù³ë­Ý³­íáñ ë»­÷³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ÛáõÝù­Ý»­ñáí ؼÀ »ñ­ÏÇñÝ ¿ñ: ÝÁ ¨ û՛ ÙÇ­ çÇÝ Ó»é­ Ý³ñ­ Ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ (öØÒ-­ Ý»ñ), û՛ Ëá­ßáñ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­íá­ñ»­óáõ­ÙÁ: 2002 곭ϳÛÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ѳï­í³­ Ã. ¹»Ï­ ï»Ù­ µ»­ñÇÝ, Ùdz­ ݳ­ Éáí ²é¨ïñÇ Ñ³­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ ͳ­ Ï³Ý ¿ÇÝ: ØÇ ù³­ ÝÇ Ï³ñ¨áñ µ³­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­Ý»ñ áõ­ ÛÇÝ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõí۳­ÝÁ (WTO)ª г­Û³ë­ï³­ÝÁ Ý»ñ·­ ß³­ó³Ýª ãݳ­Û³Í ¹ñ³Ýó Ññ³­ï³­åáõí۳­ÝÁ: ú­ñǭݳϪ ñ³í­ í»ó µ³ó ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ³é¨ïñÇ Ñ³­ Ù³­ ϳñ­ ·áõÙ: ³­ídz­ódz­ÛÇ á­Éáñ­ïÇ ³­½³­ï³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ, Ùñó³Ï­óáõí ܳ˭ù³Ý 2009 Ã. ÁÝ­Ï³Í Å³­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ Û³Ý ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý ¹³ß­ ïÇ Ùß³­ Ïáõ­ ÙÁ ¨ ѳݭ ù³ñ¹­ ³ñ­ Ó³­ ݳ·ñ­ í»­óÇÝ Ý³¨ ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ ë³­ Ï³Ý Ï³­ ÛáõÝ Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý á­Éáñ­ïÇ ýÇë­Ï³É ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á µ³­ñ»­ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ, á­ñáÝù ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ˳ñëË­íáõÙ ¿ÇÝ ÷áË­í»­óÇÝ ÙdzÛÝ ÐüÖ­-Çó Ñ»­ïá5: ºñµ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­ ϳµ­ Ûáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ Ï³­ Ýá­ ÝÇ ¨ ·Ý³­ ×Ç Ýå³­ ï³­ ϳ¹ñ­ ѳ­Ù³ñ ß³­Ñ»­Ï³Ý ¿ÇÝ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³­ÙÁݭóó ù³­ÙÇ­Ý»­ñÁ, Ù³Ý Ñ³­ Ù³­ ϳñ­ ·Ç íñ³, ³ñ­ Ó³­ ݳ·ñ­ í»ó ݳ¨ µ³Ý­ ϳ­ ÛÇÝ ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ÑÇÙ­ù»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý Ëóݭ Ñ³ï­ í³­ ÍÇ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý ÙÇ­ çá­óáí ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý Ñ³ï­ Ý»ñÝ áõ­Å»Õ ã¿ÇÝ, á­ñáÝù, ÇÝã­å»ë ÐüÖ­-áí µ³­ó³­Ñ³Ûï­í»ó, í³­ÍÇ Ëá­ñ³­óáõÙ: ´³­óÇ ³Û¹, ѳ­Ù³­å³ñ­÷³Ï µ³­ñ»­÷á­ »ñ­ÏÇ­ñÁ Ëá­ ÉÇ Ãá­ ó»­ Õ»­ óÇÝ ³ñ­ ï³­ùÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÇ ÝÏ³ï­ ËáõÙ­ Ý»ñÝ û­ ųݭ ¹³­ Ï»­óÇÝ ¿­ Ý»ñ­·»­ ïÇ­ ϳ­ ÛÇ ¨ ѳݭ ñ³­ ÛÇÝ Ù³Ùµ: 켺´-Ç ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ Ñëï³Ï ͳ­ é³­ ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÙÛáõë á­ Éáñï­ ñÇ ýÇ­ Ý»­ ݳݭ볭 Ï³Ý ¨ óáõÛó »Ý ï³­ ÉÇë ·Ý»­ñÇ ³­ ½³­ï³­Ï³­Ý³ó­ Ù³Ý, Ù»Í ¨ ÷áù­ ï»Ë­Ýǭϳ­Ï³Ý, ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ ñ³­ Ù³ëß­ ï³µ Ù³ë­ Ý³­íá­ñ»ó­Ù³Ý ¨ ³ñ­ ï³ñ­ Åáõ­Ã³­ ÛÇÝ ¨ ñÇÝ: ì³ñ­ ϳ­ íáñ­Ù³Ý ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ñÁ µ³­ ñ»­É³­í»­Éáõ Ýå³­ ³é¨ïñÇ ³­ ½³­ ï³­ ϳ­ ݳó­ Õáõí Ù³Ý áõÕ­ Û³Ùµ ·ñ³Ýó­ í³Í ï³­Ïáí ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ÙÇ ß³ñù µ³­ñ»­÷á­ËáÕ ÙÇ­ ³­ñ³· ³­ é³­ ó­ çÁÝ­ óÁ: ê³­ ϳÛÝ óáõ­ ó³­ ÝÇß­ Ý»­ñÁ óáõÛó »Ý çá­ ó³­ éáõÙ­ Ý»ñ Ç­ ñ³­ ϳ­Ý³ó­ ñ»ó µ³Ý­ ϳ­ ÛÇÝ Ñ³ï­ í³­ ÍáõÙ: ï³­ ÉÇë ݳ¨, áñ 2004 Ã. Ç í»ñ г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ Ïáñ­åá­ ñ³­ 1999 Ã. Ý»ñ¹ñ­í³Í ÀÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý Ýå³ëï­Ý»­ñÇ Íñ³·­ñáí ïÇí ϳ­ é³­í³ñ­ Ù³Ý ¨ Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ ç³­ ñÇ µ³­ í³Û­ (ÀÜÌ) Áݹ­ ѳ­ Ýáõñ Ñá­ í³­ Ýáõ Ý»ñ­ ùá ѳ­ Ù³ËÙµ­ í»ó ·áñ­ ñ»­É³í­ Ù³Ý ÷áùñ ³­ é³­ çÁÝ­Ã³ó ¿ ³ñ­ Ó³­ ݳ·­ñ»É ÇÝã­ å»ë ÍáÕ Íñ³·­ ñ»­ ñÇ ·Ý³­ ѳ­ïáõÙÝ áõ í³ñ­ ã³­ ñ³­ñáõí ÝÁ ¨ Ûáõ­ µ³­ó³ñ­Ó³Ï ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõí۳ٵ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ѳ­Ù»­Ù³­ ë³Ñ­Ù³Ý­í»ó ÃÇ­ñ³­Ë³­íá­ñáõ­ÙÁ: ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ï³­Ï³Ý ³­éáõ­Ùáí, û­ñǭݳϪ ¾ë­ïá­Ýdz­ÛÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.6. ì­¼º´ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ Armenia Estonia 4.5 4.5 4.0 4.0 3.5 3.5 3.0 3.0 2.5 2.5 2.0 2.0 1.5 1.5 1.0 1.0 0.5 0.5 0.0 0.0 1991 2001 2011 1991 2001 2011 1997 2007 1997 2007 1989 1993 1999 2003 1993 2009 2013 1989 1999 2003 2009 2013 1995 2005 1995 2005 Large scale privatisation Small scale privatisation Governance and enterprise restructuring Price liberalisation Trade & Forex system Competition Policy ²Õµ­Ûáõ­ñÁª 켺´ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ: 9 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 B ²Õ­ ù³­ ½»­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ óáõÙ ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­ Ýáõñ ¿ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ ×Á µ³­ÅÇÝ Ñ³­ ë»É ËÙµÇÝ: 2004-2009 í³×­ µ³ñ­·³­ Ý»­ Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­ ñÁ ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙ, »ñµ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÁ í»­ñ»Éù ¿ñ ³å­ ñáõÙ ¨ ¹ñ³­ Ï³Ý ÷á­ Ù³­ ˳ݭóáõÙ­Ý»­ñÁ ÏïñáõÏ ³­ ×»É 1.15. ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³³Õ­ù³ï 40 ïá­Ïá­ëÁ ÙÇÝã ¿ÇÝ, г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ëïá­ñÇÝ 40 ïá­Ïá­ëÇ ëå³é­Ù³Ý ³­×Ç 2009 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ ·ñ³Ýó­í³Í ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­×Çó µ³­ÅÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ µ³ñÓñ ¿Çݪ ·»­ñ³­½³Ý­ó»­Éáí ³­í»­ÉÇ É³í ¿ñ ëï³­ÝáõÙª û·ï­ í»­ Éáí ßÇ­ ݳ­ ñ³­ ÕáõÙ ó³Íñ ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ íǭ׳­ÏáõÙ ·ïÝíáÕ­Ý»­ñÇ ëå³é­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ ³­×Á (§í»­ ñ³­ ᭠ϳ­íáñ­Ù³Ùµ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇó ¨ ³ß­ËáõÛÅ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ñÇÝ 60 ïá­Ïá­ë¦) (·Í³­å³ï­Ï»ñ 1.7, Ó³­Ë³­ÏáÕÙ­Û³Ý í³­ ÷á­Ë³Ý­ Ý»­ óáõÙ­ ñÇó: ´³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³³Õ­ù³ï 40 ѳ­Ý³Ï): 2009 Ãí³­Ï³­ÝÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³Ý­Ïáõ­ÙÁ ͳÝñ ïá­ ëÇ (§ëïá­ Ïá­ Ïá­ ñÇÝ 40 ïá­ ë¦) ßñç³­ÝáõÙ ëå³é­ ×Ç Ù³Ý ³­ ѳñ­í³Í ѳëó­ñ»ó ëïá­ñÇÝ 40 ïá­Ïá­ëÇÝ. Ýñ³Ýó ëå³­éáõ­ ï³­ñ»­Ï³­Ý³ó­í³Í óáõ­ó³­ÝÇ­ßáí ã³÷­íáõÙ ¿, û áñ­ù³­Ýáí ÙÁ Ù»Ï ï³ñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ Ïñ׳ï­í»ó 7.46 ïá­Ïá­ëáí: ¶Í³­å³ï­ г­ Ï»ñ 1.7. ­ Ýáõñ µ³ñ­·³­ ÙÁݹ­Ñ³­ í³­ ×áõÙ. ï³­ ñ»­ ݳó­ ϳ­ Ù³Ý ³­ í³Í ëå³é­ ×Á ϳݭ 2004-2015 Ãí³­ ñÇÝ (%) Ý»­ 10% 5.61% 8% 6% 3.34% 4% 2.94% 2.53% 2.63% 2% 2.33% 2.42% 1.61% 1.49% 0% LVA 2007-12 EST 2007-12 LTU 2007-12 POL 2007-12 CZE 2007-12 BLR 2009-14 SVK 2007-12 KAZ 2008-13 ALB 2008-12 RUS 2007-12 SVN 2007-12 UKR 2009-14 HRV 2009-12 TUR 2008-13 HUN 2007-12 KGZ 2009-14 BGR 2007-12 SRB 2008-13 MDA 2009-14 ARM 2009-14 MNE 2009-14 GEO 2009-14 MKD 2009-13 ROM 2007-12 -2% -4% 2004-2015 2004-2009 2009-2015 -6% High income Lower Upper middle income -8% middle Bottom 40 All Bottom 40 percent Top 60 percent All income ²Õµ­ ñÁª º­ Ûáõ­ β ï³­ ñ³­ ͳßñ­ç³­ Ùá­ ÝÇ Ñ³ñ­ ÝÇ­ ½³ó­í³Í ëå³é­ Ù³Ý ïí۳ɭ ñÇ ßï»­ Ý»­ Ù³­ñ³Ý (ECAPOV) (Ó³­ ˳­ Û³Ý í³­ ÏáÕÙ­ ѳ­ ݳÏ): г­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­ ·³­ í³×­Ù³Ý ѳ­ ˳ñ­ ٳ߭ ѳ­ÛÇÝ ïí۳ɭ ñÇ ßï»­ Ý»­ Ù³­ñ³Ý (³­ç³­ ÏáÕÙ­ ѳ­ Û³Ý í³­ ݳÏ): ̳­ÝáÃ.ª ѳ­ ѳ­ ÙÁݹ­ Ýáõñ µ³ñ­ ·³­í³­ ÙÁª ·Ý³­ ×áõ­ Ñ³ï­ í³Í ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­ ëÇ Ñ³­ Ïá­ Ù³ñ ëå³é­ Ù³Ý ï³­ñ»­ ϳ­ í³Í ³­ ݳó­ ×áí: ²­ÖÇ Ýßí³Í óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ѳ­Ù»­Ù³ï­íáõÙ ¿ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ ³­×Ç óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ Ñ»ï: 1.16. ÐüÖ­ -Çó Ñ»­ïá ³­ ×Áª ó³Íñ á­ ñ³­Ï³­íáñ­ ٳٵ ³ß­Ë³­ Ïá­ëÇ ëå³é­Ù³Ý ³­×Á15 ·»­ñ³­½³Ý­ó»ó ëïá­ñÇÝ 40 ïá­Ïá­ ïáÕ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ Ù³ï­ ã»­ÉÇ ³­í»­ ÉÇ ÷áù­ ñ³­ÃÇí ³ß­Ë³­ ï³­ ëÇ ëå³é­Ù³Ý ³­×Ç óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ: ²­ÖÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ Ïá­ñÁ, ï»­ Õ»­ñáí ¨ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­ óáõÙ­ ñÇ Ýí³½­ Ý»­ ٳٵ, á­ ñÁ å³ï­ Ï»­ñáõÙ ¿ ų­ ݳ­ Ù³­ Ïáõ Ï»­ ÏÇ »ñ­ ï»­ ñÇ ÙÇç¨ Ù»Ï Ýå³ë­ ï³­ íáñ ¿ñ ³­ í»­ÉÇ µ³­ ñ»­Ï»­óÇÏ íǭ׳­ ÏáõÙ ·ïÝíáÕ­ ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ ³­×Ç ï³­ñ»­Ï³­Ý³ó­í³Í óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: 2009 Ã. Ç í»ñ ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­ Ïá­ëÁ ï³­ ëå³é­Ù³Ý µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ åñá­ó»Ý­ïÇ­ Ï³Ý ÙÇ­ ñ»­ çÇ­ÝÁ 1 ïá­Ïá­ ëÇó å³­ Ï³ë ³× ¿ áõ­ ó»É, ÇÝ­ Ý»­ ãÇ ÉÇ Ñ³­ Ù³ñ, Éñ³­óáõ­ ·³Ù óáõÛó ¿ ï³­ óÇ㠳ݭ í»­ ÉÇë ³­ ÉÇ µ³­ ѻ勉ݭ ùáí г­Û³ë­ï³­ ÝÁ º­ β-Ç ÙÇ­ çÇÝ »­Ï³Ù­ ïáí »ñÏñ­ ñ»­Ï»­óÇÏ íǭ׳­ÏáõÙ ·ïÝíáÕ­Ý»­ñÇÝ µ³­ÅÇÝ Ñ³­ë³Í ³­í»­ÉÇ Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõ٠ѳÛïÝ­í»ó ³­Ù»­Ý³­í³ï ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí µ³ñÓñ û­·áõï­Ý»­ñÁ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 1.8): »ñÏñ­Ý»­ñÇ ï»­ÕáõÙ, á­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ ϳÝ: È»­Ñ³ë­ ï³­ ÝÇó ¨ êÉá­ í³­Ïdz­ÛÇó µ³­ óÇ, г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³ñ¹­ ÛáõÝù­ ÖÇ µ³ßË­ 1.17. ²­ Ù³Ý ÝÙ³Ý í³ñ­ù³­·Ç­ÍÁ Ýß³­ ݳ­ÏáõÙ ¿ñ, Ý»ñÝ ³­ í»­ÉÇ É³íÝ ¿ÇÝ, ù³Ý º­ β-Ç µ³ñÓñ »­ ϳ٭ ïáí áñ ÐüÖ­ -Çó ëÏë³Íª ëå³é­ Ù³Ý ³Ý­Ñ³­ í³­ ë³­ ÝÁ ñáõíÛáõ­ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó íñ³ ÐüÖ-Ý áõ­Ý»­ó»É í³ï­Ã³­ñ³­ó³í: ܳ˭ ù³Ý ÐüÖ-Ý, »ñµ ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­Ïá­ ¿ñ ½·³­ÉÇ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ëÇ ëå³é­ Ù³Ý ³­ ×Ç óáõ­ ó³­ ÝÇß­ Ý»­ñÁ µ³ñÓñ ¿ÇÝ, æÇ­ ÝÇ ·áñ­ 1.7, ³­ ç³­ ÏáÕÙ­Û³Ý í³­ ѳ­Ý³Ï): ²­ ÉÇÝ, í»­ í»­ ñÇÝ 60 ï᭠ͳϭóáí ã³÷­íáÕ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõíÛáõ­ÝÁ 28-Çó Ýí³­½»É ¿ñ 15 ÛÇÝ ïÝï»­ îݳ­ ÛáõÝ­ ëáõí Ý»­ ï³­ ñÇ Ñ»­ ïáõí ½á­ Ý»­ ÛáõÝ­ ëÇ Ýٳݪ г­ ñÇ Ù»Í Ù³­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ §îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ÛáõÝ­ ëáõí ñÇ Ï»Ý­ ë³­ Ý»­ ϳñ­ Ù³­ ¹³­ ÏÇ ³Ù­ ç³ó­ µáÕ­ í³Í Ñ»­ï³­ ïáõí Û³Ù­ ½á­ µ¦ µ³ñÓñ »­ ïáí ïݳ­ ϳ٭ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ Ñ³­Ù³ñ­Å»­ ñ»Ý Áݹ·ñÏ­ ùá­ í³Í ã»Ý: л勉­ µ³ñ, Ñ»­ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý Ù»ç ³­í»­ÉÇ µ³­ñ»­ Ï»­óÇÏ íǭ׳­ÏáõÙ ·ïÝíáÕ 60 ïá­ ëÁ ãÇ Ï³­ Ïá­ ñáõëï ѳ­ ñáÕ Ñ³­ Ù³ñ­ ï³­ í»É: л­ ïáõí ½á­ Û³Ý Ù»ç Áݹ·ñÏ­í³Í µÝ³Ï­ ãáõí û 50 ïá­ Û³Ý ·ñ»­ ñ³­ ÏáëÝ û­ Ï³Ý ëå³­ ɳñ (Áëï 2005 Ãí³­ éáõÙ ¿ 2.50-Çó 5.00 ²ØÜ ¹á­ Ï³Ý ·Ý᭠ݳ­ Õáõ­ Ïáõí Û³Ý å³­ ï»­ ñÇ­ ÏáëÝ û­ ïÇ) ¨ ¨ë 25 ïá­ ñ³­ Ï³Ý ëå³­ ɳ­ éáõÙ ¿ 5.00 ²ØÜ ¹á­ ñÇó ³­í»­ÉÇ: 10 ÙÇÝ㨠24: Àݹ­ ѳ­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ³­ ×Ç ï»Ù­ åÇ ¹³Ý­ ¹³Õ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.9. ­Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ Ù³Ý ¨ ³­ ÉÇ µ³­ í»­ Ï»­ ñ»­ ׳­ óÇÏ íÇ­ ÏáõÙ ·ïÝíáÕ­ Ý»­ñÇ Ñ³­ ¸³Ã-è³­ í³­ ÝÇ ( Datt-Ravallion) ïñá­Ñáõ­ ÉÇá­ ÙÁ , Ù³ñ Ýå³ë­ï³­íáñ ÉÇ­Ý»­Éáõ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ æÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ 2010-2015 Ãí³­ ϳݭݻñ óÁ ÏñÏÇÝ µ³ñÓ­ ÏÇ­ ñ³­ó³íª 2010 Ã. 27-Çó 2015 Ã. ¹³ñÓ­Û³É Ï³½­Ù»­Éáí 2816: 10 1.18. 2004-2008 ÃÃ., »ñµ ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­ ÏáëÝ ³­ ×Çó µ³­ 5 ÅÇÝ ¿ñ ëï³­ ÝáõÙ, ³Õ­ù³­ ÝÁ ÏïñáõÏ Ýí³­ ïáõíÛáõ­ ½»ó, ë³­ ϳÛÝ ÐüÖ­ ݳ­ -Ç ¨ ½áõ­·³­Ñ»é ßÇ­ ñ³­ Ï³Ý ×Ûáõ­ ñ³­ ÕÇ ÷Éáõ½­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ ùáí ³Õ­ ù³­ïáõíÛáõ­ ÝÁ ÏïñáõÏ ³­ ɳ­ í»­ ó³í: 0 ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ 2008 Ã. 53.5 ïá­Ïá­ëÇó Ýí³­ -2.11 ½»ó 27.6 ïá­ ëÇ, ÇëÏ 2015 Ã. ÏñÏÇÝ µ³ñÓ­ Ïá­ ñ³­ ó³í -5 ÙÇÝ㨠29.8 ïá­ Ïáë (³Õ­ù³­ïáõí Û³Ý ÙÇ­ïáõÙ­Ý»­ñÁ ï»՛ë -5.91 -5.53 ES1 ·Í³­å³ï­Ï»­ñáõÙ, ÇëÏ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý µÝáõ­Ã³­·Ç­ ñÁª Ý»ñ­¹Çñ 1.5-áõÙ): ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ëá­ñáõíÛáõ­ÝÁ ÝáõÛÝ­ -10 -11.03 å»ë 峭ϳ­ë»ó: ºñµ г­Û³ë­ï³­ÝÁ Ùáõïù ·áñ­Í»ó ó³Íñ ³­×Ç Å³­ Ù³­Ý³­ ϳßñ­ç³Ý, ³­×Á å³Û­ Ù³­Ý³­ ñáÕ ·áñ­ íá­ ÍáÝ­ -15 Ý»­ñÁ ¨ë ­÷áË­ óÇÝ, áõë­ í»­ ïÇ í»­ñÇÝ 60 ïá­ Ïá­ ëÇ Ñ³­ Ù³ñ national Yerevan other urban rural ëå³é­Ù³Ý ³×Ý ³­í»­ÉÇ ß³­Ñ»­Ï³Ý »­Õ³í, ù³Ý ëïá­ñÇÝ 40 Growth Redistribution Percentage point change ïá­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù³ñ: л­ï³­·³ í»ñ­Éáõ­Íáõí۳ٵ ѳë­ï³ï­ íáõÙ ¿, áñ »­Ã» ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ãÙ»­Í³­Ý³ñ, ³­×Ç ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý í»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý, 2017 Ãí³­Ï³Ý: ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ù³­ ëÁ Ï÷á­Ë³Ýó­ í»ñ ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­ Ïá­ëÇÝ ¨ Ïѳݭ·»ó­Ý»ñ ß³ï ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñª 10 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí 1.19. 2004 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ÙÇÝã Ù»ñ û­ñ»ñÝ ÁÝ­Ï³Í Å³­ Ù³­Ý³­ ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ 1.9): л勉­ ϳ­Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ ³Õ­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ù³­ ½»­ ÙÁ å³Û­ óáõ­ Ù³­Ý³­ µ³ñ ³­å³­·³­ÛáõÙ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­½»ó­Ù³Ý áõ ³­×Ç íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ Ùݳ­ ó»É »Ý ÝáõÛ­ÝÁ: ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ý»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Ýí³­½»­óáõ­ÙÁ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í»É ¿ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ¿ áã ÙdzÛÝ ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ³×, ³Ûɨ ëïá­ ñÇÝ 40 ïá­ ëÇ Ïá­ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇó ëï³ó­í³Í »­Ï³Ù­ïáí, ½µ³Õ­ ³­å³­Ñá­íáõÙ ³Ï­ïÇí­Ý»­ñáíª ³­×Çó µ³­ÅÇÝ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ ѳ­ í³­ Íáõí۳ٵ ¨ ϻݭ ë³­Ãá­ ß³­Ïáí: ¸ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ù³ñ (ï»՛ë ·ÉáõË 2): óáõÙ­ ñÁ ¨ë­ ³Õ­ Ý»­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ óáõ­ ½»­ ÙÁ å³Û­ Ù³­Ý³­ íá­ñáÕ Ï³ñ¨áñ ·áñ­ ÍáÝ ¿ÇÝ, Ñ³ï­ Ï³­ Õ³­ å»ëª ·Ûáõ­ Ï³Ý ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.8. ²­ ×Ç Ù³­ ϳñ­¹³­ ñÁ, ÏÇ Ïá­ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, áñ­ï»Õ ϳñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ï³Ý, 2010-2015 Ãí³­ г­Û³ë­ Ý»ñ ϳݭ ÙÇ·­ñ³­óÇ³Ý ¹»­åÇ èáõ­ë³ë­ï³Ý ³­í»­É³­ó³í ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ëáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­ÕáõÙ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ïñ׳ï­Ù³­ÝÁ ½áõ­ ·³­ Ñ»é: ²Õ­ù³­ïáõí Û³Ý Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ѳ­ ѳ­ ÙÁݹ­ Ýáõñ 5 µ³ñ­ ·³­í³×­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ ϳñ¨áñ ¿ñ û՛ ³ÛÝ, áñ ³­ ×Ç Ù³­ ϳñ­ ¹³ÏÝ ³­ ÉÇ ó³Íñ ¿ñ, ¨ û՛ ¹ñ³ ϳ½­ í»­ í»­ ÙÁª ³­ ÉÇ ÷áù­ 4 ñ³­ÃÇí Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ ÛáõÝ­ Ý»ñ ³­é³­ç³ñ­ Éáí ëïá­ Ï»­ ñÇÝ 40 Change in consumption ïá­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù³ñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳­ÝÁ 3 Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí: 1.20. ²Ûë­åÇ­ëáí ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿ ëï»Õ­Í»É ¨ å³Ñ­ å³­ Ý»É 2 ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­Ù³ÝÝ áõÕÕ­ í³Í ³­ ×Ç Ýáñ ³Õµ­Ûáõñ­Ý»ñ: Ðݳ­ ñ³­íáñ ¿, áñ ³×Ý ³Ýó­ Û³­ÉáõÙ Ý»­ 1 ñ³­é³­Ï³Ý ¨ ³Õ­ ù³­ïáõí Ûáõ­ ÝÁ Ýí³­ ½»ó­ÝáÕ ¿ñ, ë³­ ϳÛÝ Ï³­ÛáõÝ ã¿ñ, ù³­ÝÇ áñ ã³­÷Çó ³­í»­ÉÇ ¿ñ ³­å³­íÇ­ÝáõÙ 0 0 20 40 60 80 100 ³ñ­ï³­ùÇÝ Ù»Í ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³­ÝÁ: ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ óáõ­ ½»­ ÙÁ ¨ ѳ­ ÙÁݹ­Ñ³­ Ýáõñ µ³ñ­ ·³­í³­ ×áõ­ÙÁ å³Û­ 95% CI Consumption ad.eq. Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ Ýá­ñÇó ½³ñÏ Growth rate at mean Growth rate at median ï³É ³­ ×Ç ³ÛÝ­åÇ­ ëÇ ³Õµ­Ûáõñ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çá­óáí, á­ñáÝù µËáõÙ »Ý Ý»ñ­ ëÇóª Ý»ñ­ùÇÝ Ùñó³Ï­ ó³­ ÛÇÝ ³­ é³­ í»­Éáõí ÝÇó ¨ Ûáõ­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý í»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý, Ùñóáõ­Ý³­ Ûáõ­ Ïáõí ÝÇó ¨ Ã»­ ɳ¹ñ­íáõÙ »Ý ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ 2017 Ãí³­Ï³Ý: ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñáí: 16 æÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ÏÇ­óÁ, áñÝ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý ³­é³­í»É ѳ­×³Ë Ý»ñ­Ï³­Û³ó­íáÕ óáõ­ó³­ÝÇßÝ ¿, ·ïÝíáõÙ ¿ 0-Çó (Édzñ­Å»ù ѳ­í³­ë³­ñáõíÛáõÝ) 100-Ç (Édzñ­ Å»ù ³Ý­Ñ³­í³­ ë³­ ÛáõÝ) ÙÇ­ ñáõí ϳۭ ç³­ ùáõÙ, û¨ ëå³é­ Ù³Ý Í³Ë­ ñÇ Ñ³­ ë»­ Ù³ñ ³ÛÝ, áñ­å»ë ϳ­ ÝáÝ, ·ïÝíáõÙ ¿ 30-50-Ç ÙÇ­ ϳۭ ç³­ ùáõÙ: 11 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¹Çñ 1.5.­Æ±Ýã ­·Ç­ Ü»ñ­ ï»Ýù г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³Õ­ ù³ï­ ñÇ Ù³­ Ý»­ ëÇÝ ºñ¨³­ ÝÁ, áñ­ å»ë ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­Ý»áõí Û³Ý Ï»Ýï­ ï³­ ÝáõÙ ¨ ê»ñ­ µÇ³­ÛáõÙ, û¨ Ï»Ýï­ ñá­Ý³­óáõ­ ù³Ý ÙÁ ÝáõÛÝ­ ñáÝ, »ñÏ­ñáõÙ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­ó³Íñ óáõ­ó³­ÝÇßÝ ³ÏݭѳÛï ã¿, ·Ûáõ­ Õ³­Ï³Ý µÝ³Ï­ Û³Ý ßñç³­ ãáõí ÝáõÙ ³Õ­ù³­ ÝÇ (2015 Ã.ª 25 ïá­ áõ­ Ïáë): ºñ¨³­ ÝáõÙ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý óáõ­ ïáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ »Ý: Æ ï³ñ­µ»­ ó³­ ÝÇ­ßÁ µ³ñÓñ ¿, »­ û ѳ߭ íÇ ³é­ Ý»Ýù, áñ ù³­ Õ³­ ùÇÝ µ³­ ñáõíÛáõݪ ²É­µ³­Ýdz­ÛáõÙ ¨ àõÏ­ ñ³Ç­ ݳ­Ûáõ٠г­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ ÅÇÝ ¿ ÁÝÏ­Ýáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ðܲ-Ç 50 ïá­Ïá­ëÁ, 볭ϳÛÝ ÝÙ³Ý ù³­ Õ³ù­ ñÇ µÝ³Ï­ Ý»­ ãáõí Û³Ý ßñç³­ ÝáõÙ ³Õ­ ïáõí ù³­ ºñ¨³­ ÝÇó ¹áõñë ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇßÝ ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¿ 17 (ï»՛ë ݳ¨ Ý»ñ­ ¹Çñ 3.1): ¿: ø³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ³ÛÉ í³Û­ñ»­ñáõÙª »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ 48 ù³­Õ³ù­ Ý»­ñáõÙ µÝ³Ï­íáÕ­Ý»­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­µ³ñ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý àñ­å»ë ϳ­ÝáÝ, ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÁ Ïñó­Ï³Ý ³­í»­ÉÇ ó³Íñ Ù³­ ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓñ óáõ­ó³­ÝÇßÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É (2015 Ã.ª 34 ï᭠ϳñ­ ¹³Ï áõ­Ý»Ý, ¨ Ýñ³Ýó ϳåÝ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ßáõ­Ï³­ Ïáë): ¶Ûáõ­Õ³­Ï³Ý ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ÝáõÛÝ­å»ë Ý»­ñÇ Ñ»ï ³­í»­ÉÇ ÃáõÛÉ ¿: ²ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ½µ³Õ­í³Í µ³ñÓñ ¿, 볭ϳÛÝ »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ ³Õ­ù³­ïáõí ã³­÷³­Ñ³ë­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ïá­Ïá­ëÁ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ ³Õ­ Û³Ý óáõ­ ó³­ ÝÇ­ ßÇ Ñ³­Ù»­Ù³ïª ó³Íñ (2015 Ã.ª 30.4 ïá­ Ïáë): ù³ï ÉÇ­Ý»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ÝáõÛÝ Ï»ñå ³­í»­ÉÇ Ødz­ ëÇÝ Ñ³ß­ í³Íª »ñÏ­ ¹³­ ñáñ­ ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ ñáõÙ ¨ ·Ûáõ­ Õ³­ ɳí ÏñÃáõí ÛáõÝÝ ³Ý­Ñ³ï­ Ý»­ñÇ ¨ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­ Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ ³å­ñáÕ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÁ »ñÏ­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ëï»Õ­ÍáõÙ ¿ ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÇó ËáõÛë ï³­ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ 70 ïá­Ïá­ëÇó ÷áùñ-ÇÝã ³­í»­ÉÇ »Ý: ºñÏ­ñáñ­ Éáõ ÑÇÙ­ù»ñ: àõë­ïÇ ³ÛÝ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, áñ­ ¹³­ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ µÝ³Ï­íáÕ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ù»Í µ³­ÅÇ­ÝÁ ï»Õ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý í³ë­ï³­Ïá­ÕÁ ÏÇÝ ¿, ³­í»­ÉÇ Ñ³­í³­Ý³­Ï³Ý ï³ñ­µ»ñ­íáõÙ ¿ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ù»Í ¿, áñ ³Õ­ù³ï ÉÇ­Ý»Ý, ù³­ÝÇ áñ ϳ­Ý³Ûù ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ý­óÇó ËïáõÃ­Û³Ý µÝá­ñáß å³ï­Ï»­ñÇó: ú­ñǭݳϪ ´»­É³­éáõ­ëáõÙ, ùÇã »Ý í³ë­ï³­ÏáõÙ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­Ý³Ûù ïÕ³­Ù³ñ¹­ ´á­ ÉÇ­ ídz­ ÛáõÙ, ´áë­ Ýdz ¨ лñ­ ó»­·á­íÇ­ ݳ­ ÛáõÙ, Êáñ­ í³­ ϳݭóÇó ³­í»­ÉÇ ùÇã »Ý í³ë­ï³­ÏáõÙ áã ³ÛÝ å³ï­×³­éáí, Ãdz­ÛáõÙ, ÐáõÝ­·³­ñdz­ÛáõÙ, ȳï­ídz­ÛáõÙ, È»­Ñ³ë­ï³­ÝáõÙ, áñ ÏñÃáõí Û³Ùµ ½Ç­çáõÙ »Ý Ýñ³Ýó, ¹³ å³Û­ Ù³­Ý³­ í³Í íáñ­ èáõ­ ÙÇ­ Ýdz­ ë³ë­ ÛáõÙ, èáõ­ ï³­ ÝáõÙ ¨ êÉá­ í³­ Ïdz­ÛáõÙ ³Õ­ù³­ ¿ ³ÛÝ Ù³ë­ Ý³­·Ç­ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñáí ¨ á­Éáñï­Ý»­ ï»Õ ñáí, áñ­ ïáõí Ûáõ­ ÝÁ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ ÝáõÙ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý »ñ¨áõÛà ¿: ìñ³ë­ Ýñ³Ýù ³ß­Ë³­ïáõÙ »Ý (ï»՛ë ѳ­í»É­í³­ÍÁ): å³ï­ ¶Í³­ ù³ï­ Ï»ñ 1.10.²Õ­ ñÇ Ãí³­ Ý»­ ݳ­ ù³­ ÏÁª Áëï Åá­ Õáíñ­ ¹³·­ Ï³Ý ¨ í³ë­ ñ³­ ÏáÕ­ ï³­ ñÇ Ï³½­ Ý»­ ÙÇ 45 37.8 38.9 40 35 30.9 31.1 30 25.2 25 19.9 20 17.3 15 9.3 10 5 0 Households Households Households Households Households Households Households Households with no earners with single with single with single with single with single with main with main earner male earner male earner female earner female earner couple both couple both and without and without earners, with earners without dependents dependents dependents dependents dependents dependents ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ 2015 Ãí³­Ï³­ÝÇ îîβРÏÇ­ñ³é­Ù³Ùµ: ̳­ÝáÃ.ê³Ñ­ Ù³Ý Ñ³­ ٳݭ Ù³­ Ó³Ûݪ Ëݳ٭ùÇ ï³Ï ·ïÝíáÕ ³ÝÓ ¿ ѳ­ Ù³ñ­ íáõÙ 18-Çó ó³Íñ ϳ٠69-Çó µ³ñÓñ ï³­ ùÇ ³Ý­ ñÇ­ ÓÁ: ì³ë­ï³­Ïá­ÕÁ ë³Ñ­Ù³Ý­íáõÙ ¿ áñ­å»ë ݳ­Ëáñ¹ ï³­ñÇ ½ñá­ÛÇó ï³ñ­µ»ñ­íáÕ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï áõ­Ý»­óáÕ ³ÝÓ: ´³½­Ù³­ã³÷ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ÅÇ­ µ³­ ÝÁ, á­ñáÝó ³Ý­ ¹³Ù­Ý»ñÝ ³­ é³­ ɳ­ í»­ ÝÁ ÙÇç­ ·áõÛ­ ݳ­ ï³­ÉÇë, áñ ³Õ­ù³ï ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ïñó­ ϳñ· ÏñÃáõí ÛáõÝ áõ­ Ý»Ý, ¨ ³­ ÉÇ Ñ³­ í»­ ݳ­ í³­ Ï³Ý ¿, áñ Ï³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÁ ó³Íñ ¿, ÇëÏ ³­ éáÕ­ çáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ Ýñ³Ýó »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÁ µ³­ó³­Ï³­Û»Ý ¹åñá­óÇó: ÂíáõÙ ¿, û ÛáõÝù­Ý»­ ñÁª í³ï: ²­Ù»­ ݳ³Õ­ù³ï 20 ïá­ Ïá­ ÝáõÙ ëÇ ßñç³­ ˽áõ­ÙÁ ÷áù­ñ³­ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ ³ÛÝ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ ¹Ç­ï³ñ­Ï»­ÉÇë, §áñ­ï»Õ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ 17 Poverty and Shared Prosperity Snapshots, World Bank, accessed May 2017. http://globalpractices.worldbank.org/poverty/Pages/SitePages/AAG-PovertyandSharedProsperity.aspx 12 ëáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇó ³éÝ­í³½Ý Ù»­ÏÇÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ѳï­í³­ÍáõÙ ·ïÝíáÕ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ Õ»É Çñ ³­ »­ éûñ­Û³Ý Áݹ­ ï»É ³­ ѳ­ éáÕ­ ç³­Ï³Ý ËݹÇñ­ ñÇ Ý»­ Ù³ñ (22.7 ïá­Ïáëª 8.4 ïá­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï): ÎñÃáõÃ­Û³Ý å³ï­×³­éá­í¦ (ÇÝ­ãÁ ëñíáõÙ ¿ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ï»­ë³Ï­ ¨ ³­éáÕ­ ç³­å³­ ѳ­ Ï³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝù­Ý»­ñÇ Ýßí³Í ³Ý­ ѳ­Ù³­ Ý»­ñÇ ¨ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý ï³­ ù³­ ñÇ­ ÛÇÝ Ï³­ éáõó­ ã³­ ÷áõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñáí áã ÙdzÛÝ Ó­ ¨³­ íáõÙ ¿ ³Ý­ íáñ­ ѳ­ïÇ í³Í­ ùÇ Ñ»ï), ³­ ç³­ éáÕ­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ ñÇ µ³­ Ï»­ ñ»­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ, ³Ûɨ á­ íáõÙ ¿ Ýñ³ª Ý»­ ñáß­ ñ³­ é³­Ï³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ù³ï­ã»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ÃíáõÙ ¿, áñ ß³ï ³­í»­ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ ×Ç ·áñ­ ÍÁݭó­ óÇÝ Ù³ë­ Ý³Ï­ó»­Éáõ ¨ ѳ­ ÉÇ ó³Íñ ¿ µ³­ñ»­Ï»­óáõÃ­Û³Ý µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ëïá­ñÇÝ ë³­ñ³­ ÏáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ý»ñ·­ ñ³í­í»­ ݳ­ Éáõ áõ­ Ûáõ­ Ïáõí ÝÁ: ²Õµ­ ñÁª г­ Ûáõ­ ٳ߭˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ ϳ½­ ÙǪ 2015 Ã. îîβÐ-Ç í»ñ­ Íáõí Éáõ­ ÝÁ ¨ Ûáõ­ г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǪ 2017 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ïáõ­ÙÁ: C ܳ­Û»­ å³­·³­ÛÇÝ. ³­ Éáí ³­ ÅÇã­ ×Ç Ýáñ ß³ñ­ ñÁ Ý»­ Ïáõ­ï³Ï­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: ºñÏ­ñáñ¹ ëó»­Ý³­ñáí »Ý­Ã³¹ñ­íáõÙ ¿, áñ å³ï­Ù³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý å³­ñ³­Ù»ï­ñ»­ñÁ 1.21. ²ÝÑ­ Å»ßï ¿ ·ïÝ»É ³­ ñ³­ ×Ç Ýáñ ³Õµ­Ûáõñ­ Ý»ñ: ²é¨ïñÇ Ùݳ­ó»É »Ý ³Ý­÷á­÷áË: ó³Íñ Ù³­ ϳñ­¹³­ Ïáí ³­ ×Á ¨ Ý»ñ­ ùÇÝ å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÁ ýÇ­ ݳݭ볭íá­ñáÕ Ëá­ßáñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÁ ѳ­ 1.23. êÇ­ ÙáõÉ­Û³­ ódz­ ñÁ (ÝÙ³­ Ý»­ ݳ­ ÏáõÙ­Ý»ñ) Ñáõ­ ßáõÙ »Ý, áñ ë»É »Ý Ç­ ñ»Ýó ë³Ñ­ Ù³­ ÝÇݪ ó³Íñ ³×-ó³Íñ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³éç¨ Í³­ é³­ ó»É »Ý ¿³­ Ï³Ý Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­ §µÝ³­Ï³­ÝáÝ ¹³ñ­Ó³Í Ýá­ñ¦ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ç­ñ³­íÇ­ Ý»ñ, á­ ñáÝó å»ïù ¿ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Û»É, µ³Ûó Ñáõ­ ßáõÙ »Ý ݳ¨, áñ ׳­ÏáõÙ: §´Ý³­Ï³­ÝáÝ ¹³ñ­Ó³Í Ýá­ñ¦ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ »ñ­ÏÇ­ñÁ ß³ï Éáõñç Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ­ ÝÇ, »­ û û·ï­ ¨ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ 糭ݳ­ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ ñáõÙ ³­ ×Ç ³Õµ­ Ûáõñ­Ý»­ñÁ, íÇ ¹ñ³Ý­óÇó: êÇ­ÙáõÉ­Û³­ódz­Ý»­ñÇ »ñ­Ïáõ ëó»­Ý³ñ­Ý»­ñáõÙ ÇÝã­å»ë ÙÇÝã 2009 Ãí³­ ϳÝÝ ¿ñ, ã»Ý ϳ­ ñáÕ ³­ é³­ ç³­ Ý³É ¿ñ ѳ߭íÇ ¿ »Ý ³éÝ­íáõ٠ϳݭ˳­ï»ë­íáÕ Åá­Õáíñ­¹³·­ Ý»ñ­ùÇÝ ïÝï»­ Ûáõ­ ëáõí ÝÁ Ëó­ ÝáÕ ¨ áã ³ñ­ ï³­ ѳ­Ý»­ÉÇ ñ³­ Ï³Ý ÙÇ­ ïáõÙ­ Ý»­ ñÁ, á­ ñáÝù Éñç³­ ·áõÛÝ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ ë³­ï³­ñáÕ ýǭݳݭ볭 Ý»ñ »Ý ëï»Õ­ ÍáõÙ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛÇ ¨ ³­ ×Ç ¹Ç­ ݳ­ Ùǽ­ÙÇ, Ï³Ý Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÇó: ܳ˪ ѳ­í³­Ý³­Ï³Ý ¿, áñ ϳ­åÇ­ï³É ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ Ý»ñ­Ñáë­ ù»­ñÁ ã³­ ÷³­ íáñ ÉÇ­ Ý»Ý ¨ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ ϳ­ Ýáõí Ûáõ­ Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ: Ø»Ï ÏÝáç ѳ߭ íáí 1.6 »­ ñ»­Ë³­ ÛÇó óáõÙ­Ý»­ñÇ ½ëåí³Í ͳ­í³­ÉÁ å³Ñ­å³Ý­íǪ áã ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ å³­ ϳë ÍÝ»­ ÉÇáõÃ­Û³Ý óáõ­ ó³­ ÝÇ­ßáí ¨ ½áõï ³ñ­ ï³­ ·³Õ­ ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇ ³­×ÇÝ ³­å³­íÇ­Ý»­ÉÁ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí ùÇã ѳ­í³­ ÃÇ å³Û­ ٳݭ Ý»­ñáõ٠г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ µÝ³Ï­ ãáõíÛáõ­ÝÁ ÙÇÝ㨠ݳ­Ï³Ý: ºñÏ­ ñáñ¹ª ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ç»­ ï³­ ÛÇÝ Ëó­ ÝÇ ÉͳÏÝ Çñ 2050 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ ÏÝí³­ ½Ç ßáõñç 10 ïá­ Ïá­ ëáíª Ï³½­ Ù»­Éáí ¹»­ñÁ ϳ­ ï³­ñ»É ¿, ³ÛÅÙ ëå³é­ í³Í ѳñ­ ϳµ­ Ûáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ 2.7 ÙÇ­ÉÇáÝ: ²ÏݭϳɭíáõÙ ¿, áñ Í»­ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý µáõ­ý»­ñáí, ÇÝ­ ãÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ Ùáï ³­ å³­ ·³­ ÛáõÙ Áݹ­ ¨ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇÝ Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³­ éáõ­ Ùáí ϳ­ ݳÝó ¨ É³Û­Ýá­Õ³­ Ï³Ý Ñ³ñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ ù³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ ÝáõíÛáõ­ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ ãÙ»Õ­Ù³­óáÕ Ë½Ù³Ý å³­ ÝÁ ãÇ Ï³­ ñáÕ ß³­ ñáõ­Ý³Ï­ í»É: ì»ñ­ çÇ­í»ñ­çá, г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ñ³­ ·³­ ÛáõÙ ïÝï»­ ë³­ å»ë á㠳ϭ ïÇí (ÙÇÝ㨠14 ï³­ ñ»­Ï³Ý ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ëá­ó»­ÉÇáõíÛáõÝÝ ³ñ­ï³­ùÇÝ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ ñ»­ »­ ˳­ Ý»ñ ¨ 65-Çó µ³ñÓñ ï³­ ñÇ­ùÇ ã³­ ÷³­ Ñ³ë­ Ý»ñ) ¨ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ µ³­ ó³­Ñ³Ûï­ í»É ¿, ¨ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ ¹ñ³Ý ïÝï»­ë³­å»ë ³Ï­ïÇí Áݹ­Ñ³­Ýáõñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý (³Ï­ïÇí­ ³ñ­Ó³­·³Ý­ù»É: êáõÛÝ µ³Å­ÝáõÙ ¹Ç­ï³ñÏ­íáõÙ ¿ ³­×Ç Ýáñ Ý»­ñÁ 15-64 ï³­ñÇ­ù³­ÛÇÝ ËÙµáõÙ) ѳ­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ Ùá­¹»­ ñÁ г­ ÉÁ, á­ Û³ë­ï³­ Ýáõ٠ϳ­ ñáÕ ¿ ³­ é³­ ϳ­ çÇ­ ÛáõÙ ¹³é­ 2015 Ãí³­ ϳ­ ÝÇ ßáõñç 60 ïá­ Ïá­ëÇó ϵ³ñÓ­ ñ³­ ݳª ÙÇÝã¨ Ý³É ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ³­×Ç ÑÇÙù: 2030 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ Ñ³ë­ Ý»­ Éáí ßáõñç 80 ïá­ Ïá­ ëÇ: ´Ý³Ï­ ãáõí Û³Ý Ýí³­½áõÙÝ áõ Í»­ñ³­óáõ­ÙÁ Ù»Í ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý 1.22. г߭íÇ ³é­Ý»­Éáí, áñ Ý»ñ­Ï³ ³ñ­ï³­ùÇÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÁ Ðܲ-Ç ³­×Ç íñ³: ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ýí³½­Ù³Ý ϳ­ë»­óáõ­ÙÁ å³­ ϳë Ýå³ë­ ï³­ íáñ »Ý, Ç­ ñ³­ï»­ëá­ ñ»Ý ϻݭ ë³­Ù³­Ï³ñ­ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ï³­ñÇ Ïµ»­ñÇ Ðܲ-Ç ³­×Ç ³­í»­É³­óáõÙ 0.3 ¹³­ÏÇ ¨ ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ Ù³Ý Ç±Ýã­ ³ñ¹­ÛáõÝù­ ½»ó­ Ý»ñ ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí: ²ß­Ë³­ïáõ­Ý³Ï ï³­ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ãáõí ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ³Ïݭϳ­ É»É µ³­ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³­å³ñ­ ÷³Ï Û³Ý ¨ Áݹ­ ѳ­ Ýáõñ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Ñ³­ ñ³­µ»­ ñ³Ï­ óáõíÛáõ­ÝÁ ÷³­ û­ÃÇó : ƱÝ㠭ų٭ϻ­ïáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ѳë­ï³­ïáõÝ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ Ðܲ-Ç ï³­ñ»­Ï³Ý Ó·ï»Éª ѳë­Ý»­Éáõ µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ïáí »ñÏ­ñÇ Ï³ñ­·³­íǭ׳­ ³­×Á ϳ­í»­É³­Ý³ Éñ³­óáõ­óÇã 0.3 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí: ê³ ÏÇ: àñ­ù³­Ýá±í ÏÝ­í³­ ½»Ý ³Õ­ ù³­ïáõí ÝÁ ¨ »­ Ûáõ­ ϳ٭ ï³­ ÛÇÝ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ÃÁ Éñ³­óáõ­óÇ㠳ݭѳ­Ù³­ã³­÷áõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: êáõÛÝ µ³Å­ÝáõÙ ùÝݳñÏ­íáõÙ ÙÇ­çá­ó³­ éáõÙ­Ý»­ñáí ѳ­ ٳɭ ñ»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­íá­ ñáõí ÝÁ: Ûáõ­ »Ý »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï ³­×Ç Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñÁª ÏÇ­ñ³­é»­ Éáí ³­×Ç å³ñ½ Ùá­¹»É: àõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­íáõÙ ¿ »ñ­Ïáõ ëó»­Ý³ñ: Àëï µ³­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­å³ñ­÷³Ï ÷³­ û­ÃÇ ëó»­ ²­é³­çÇÝ ëó»­ Ý³­ñáí »Ý­ ó¹ñ­ íáõÙ ¿ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí ݳ­ ó¹ñ­ ñǪ »Ý­ íáõÙ ¿, áñ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­Ï³­ÝÁ г­Û³ë­ Û³Ý ÷á­ ÷á­ ËáõíÛáõÝ ¨ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ³­ñ³­·³­óáõÙª ï³­ ÝÁ µ³­ í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ³­ é³ç Áݭó­ ÝÇ µ³ñÓñ ó³Í ÏÉÇ­ ³ñ­ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­Ù³Ý ¨ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»­ñÇ Ï³Ù­ »­ ïáí »ñÏ­ ñÇ Ï³ñ­·³­ ׳­ íÇ­ ÏÇ ³­ Ù³Ý ¨ ³Õ­ å³­Ñáí­ ù³­ 13 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ïáõíÛáõ­ÝÁ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇá­ñ»Ý Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ: ÛÇÝ ³é¨ïñÇ ¨ ϳ­ åÇ­ï³­ ϳ­ ÉÇ ßáõ­ Ý»­ ñÇ Ñ»ï ³­ ÉÇ ë»ñï í»­ Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ·áñ­Íá­Ý³­ÛÇÝ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý (À­¶²) ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ý ѳë­Ý»­Éáõ, ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»ñ ëï»Õ­ Ëóݭ ÝÁ, ³ß­ Ù³­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ¨ ϳ­åÇ­ ï³­ ÉÇ ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»­ Í»­ Éáõ ¨ ·Ç­ ï»­ÉÇ­ùÇ ÏÉ³Ý­Ù³Ý å³Û­ ٳݭ Ý»ñ ³­ å³­ í»­ Ñá­ Éáõ ïáõí Û³­ ˳­ ÝÁ, ³ß­ ïáõ­ÅÇ ¨ ϳ­åÇ­ï³­ ÉÇ Ïáõ­ï³Ï­ Ù³­ÝÁ ¨ ѳ­Ù³ñ, ÇÝãÝ ¿É ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ¿ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ï³Ý ³­í»­ÉÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­ã³­÷áõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ïñ׳ï­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í µ³­ñ»­ µ³ñÓñ ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­Ù³Ý: ÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõÙÝ áõÕ­Õ³­ÏÇ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ ³­×Á å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ 1.25. г­ Ù»­Ù³­ ï³­ µ³ñ ÷áùñ Ý»ñ­ ùÇÝ ßáõ­ ϳ­ÛáõÙ ³Ûë íñ³: êÇ­ Û³­ ÙáõÉ­ ódz­ Ý»­ ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë, áñ ³Û¹ ³­ ×Á µ³­ ³­Ù»ÝÝ ³­ Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ í³­ñ³ñ ÏÉÇ­ å»ë­ ÝÇ, áñ­ ½Ç г­Û³ë­ ï³­ÝÁ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ Çñ ³­ ×Á í»­ ñ³­Ñ³­ í³­ ë³­ ñ³Ïß­ é»É ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý áõÕ­ ϳ­ÝÁ ѳë­ÝÇ µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ïáí »ñÏ­ñÇ Ï³ñ­·³­íǭ׳­ÏÇ: Õáõí۳ٵ ¨ ³ñ­ ï³­ ë³Ñ­ Ù³­ ÝáõÙ µ³­ ó»É Ýáñ ßáõ­ ϳ­ Ý»ñª ²Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ãí³­ù³­Ý³­ÏÇ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ, áñ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ å³­Ñ³Ý­ç³ñ­ ÏÇó ³­ ÉÇ Ù»Í ã³­ í»­ ÷áí û·ï­ í»­ Éáõ ã³÷­íáõÙ ¿ Áëï ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ·ÍÇ, ÏïñáõÏ Ñ³­Ù³ñ: ¸ñ³Ý ϳ­ ñáÕ »Ý Ýå³ë­ ï»É Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ ñÁ µ³½­ Ý»­ ÏÝí³­½Çª 2030 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ Ï³½­Ù»­Éáí 8.6 ïá­Ïáë, ÇëÏ Ùáõ­ÕÇ Ñ³­ Õáñ­¹³Ï­ óáõí Û³Ý Ù»ç, ³é¨ïñÇ ¨ ïñ³Ý­ åáñ­ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ ·ñ»­Ã» Ïѳ­í³­ë³ñ­ íÇ ½ñá­ ÛÇ: ïÇ ¹Ûáõ­ ñ³­ óáõ­ÙÁ, îÐî-­ Ý»­ ñÁ ¨ ¹ñ³Ýù Ñݳ­ ñ³­ íáñ ¹³ñÓ­ ÝáÕ ³ÛÉ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»­ñÁ, û­ ñǭݳϪ ѳۭ ϳ­Ï³Ý ë÷Ûáõé­ ùÁ, ¨ Æ ï³ñ­ ñáõíÛáõÝ Ýßí³­ÍÇ, »­ µ»­ û »Ý­ ó¹­ ñáõíÛáõÝ ¿ ³é¨ïñÇ áõ Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ù³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ Ýáõí ÝÁ (2-ñ¹ Ûáõ­ ³ñ­ íáõÙ, áñ í»ñ­çÇÝ ÙÇ­ ïáõÙ­Ý»­ñÁ Ïß³­ ñáõ­Ý³Ï­í»Ý, г­ ·É­ ËÇ 1-ÇÝ µ³­ ÅÇÝ), Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ñÇ µ³­ ñ»­ Û³ë­ï³­ ÝÇ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ Ñ³­ Ù»ëï ³­ ×Á µ³­ ÷á­ ËáõÙ­ ñÁ ¨ ßáõ­ Ý»­ ϳ ³­ ½³ï Ùáõïù áõ »É­ ùÇ Ñݳ­ ñ³­ íá­ í³­ ñ³ñ ãÇ ÉÇ­ ÝÇ ³Õ­ ù³­ïáõíÛáõÝÝ ¿³­ ϳ­ ñ»Ý Ïñ׳­ Ýá­ ï»­Éáõ ñáõíÛáõ­ÝÁ áñ­å»ë ÉÍ³Ï û·­ï³­·áñ­Í»­ÉÁ (2-ñ¹ ·É­ËÇ 2-ñ¹ ¨ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ÝÁ µ³ñÓñ »­ ϳ­ ϳ٭ ï³­ÛÇÝ Ï³ñ­·³­ ­µ³­ÅÇÝ): ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ϳå ëï»Õ­Í»É ³Ûë­åÇ­ëÇ µ³­ñ»­÷á­ íǭ׳­ ÏÇ Ñ³ë­ Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ´³ñÓñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ¨ ÏñÃáõí Û³Ý áõ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõÕ­ Õáõí Û³Ùµ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ëå³ë­íáõÙ ¿, áñ Ù»Ï Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ Ý»­ñÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­í»ï å³ß­ ïá­Ý³­ ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ðܲ-Ç ³­ ×Á ÙÇÝ㨠2030 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ Ï³Ý ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÇó û·ï­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳ­í³­ë³ñ Ïå³Ñ­å³Ý­íÇ 2.5 ïá­Ïá­ëÇó ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ: ܳ­Û»­ Ùáõï­ ùÇ ³­ å³­ Ñáí­Ù³Ý ÙÇç¨ (2-ñ¹ ·É­ ËÇ 3-ñ¹ ­ µ³­ ÅÇÝ): Éáí ³­í»­ÉÇ Ñ»­éáõݪ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ êÏǽµ ¿ ³é­ÝáõÙ ¹»­åÇ ³­í»­ÉÇ É³í ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»ñ ϳ­ Ðܲ-Ý ­ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ÝÁ ÙdzÛÝ 7490 ²ØÜ ¹á­ ɳ­ñÇ éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÷á­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÁ, 볭ϳÛÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ ÏÑ³ë­ ÝÇ (2016 Ã. ²ØÜ ¹á­ ɳ­ñáí), ÇÝ­ãÁ ½·³­ ñ»Ý ó³Íñ ¿ ÉÇá­ Ëá­ßáñ áã ýáñ­Ù³É ѳï­í³­ÍáõÙ (Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ·Ûáõ­ µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ï³­ÛÇÝ Ï³ñ­·³­íǭ׳­ÏÇ ³­å³­Ñáí­Ù³Ý Ó·ï»­ Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ) ó³Íñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Éáõ Ýå³­ ï³­ ÏÇó (12 476 ²ØÜ ¹á­ ɳñ ϳ٠³­ ÉÇ): Ø»Ï í»­ ÷³ë­ ïÁ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­ Ý»ñ ¿ ³­ é³­ ç³ó­ ÝáõÙ: γ­ éáõó­ ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ðܲ-Ý ­ ϳ­í»­É³­Ý³ ÙÇÝ㨠4690 ²ØÝ í³Í­ù³­ÛÇÝ í»­ñ³­÷áË­Ù³Ý ³­ñ³­·³­óáõ­ÙÁª ÷³Ï ïÝï»­ ¹á­É³ñ (2016 Ã. ²ØÜ ¹á­ ñáí), ÇÝ­ ɳ­ ãÁ µ³­ í³­ñ³ñ ¿, áñ­ ëáõí ÝÇó ³·­ Ûáõ­ ñ᭵ǽ­ Ý»­ ëÇ ¨ ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ ëáõí ÝÇó Ûáõ­ å»ë­½Ç г­Û³ë­ï³­ÝÁ Ùáï 2021 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ ·»­ñ³­½³Ý­óÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í Ùß³­ÏáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí۳Ý, µ³ñÓñ ÙÇ­ ϳ٭ çÇÝ »­ ïáí »ñÏñ­ ñÇ 4 035 ²ØÜ ¹á­ Ý»­ ɳ­ñÇ ß»­ µ³­ ñ»­÷á­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ÷³­ û­ ÃÇ Ï³ñ¨áñ Ù³ë å»ïù ϳ½­ ÙÁ: ØÇ­ çÇÝ ³­ ×Ç ó³Íñ óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÁ ݳ¨ Ùï³­ ·Çã Ñ»­ Ñá­ é³Ý­ ÙÇ: ²ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñÁ ѳï­Ï³­ ϳñ ¿ ëï»Õ­ÍáõÙª ϳå­í³Í å³ñï­ùÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: å»ë ϳñ¨áñ ÏÉÇ­ Ý»Ý ³ß­ ˳­ ïáõ­Ý³Ï ï³­ ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ ãáõí ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ýí³½­Ù³Ý ¹³Ý­¹³Õ ï»Ù­åÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ýù­ Ý»­ñÇÝ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Û»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: Ͻǭ çÇ Áëï μܭ -Ç ë³Ñ­Ù³Ý­ í³Í Ýå³­ ï³­ ÏÇÝ18: г­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ µ³ñ­·³­í³­×áõÙ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ 1.24. º½­ñ³­Ï³ó­Ý»Ýùª г­Û³ë­ï³ÝÝ áõ­ÝÇ Çñ Áݭóó­ùÁ »ñÏ­ ñÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ ³­ í»­ÉÇ ß³ï ¨ ³­ í»­ÉÇ É³í û·­ ï³­ ÷á­Ë»­ ×Á µ³ñÓ­ Éáõ, ³­ ñ³ó­Ý»­Éáõ ¨ ³Õ­ ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ Ýí³­ ·áñ­ Í»É ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ù³­ ÛÇÝ é»­ ëáõñë­ Ý»­ ñÁ ³­ í»­ÉÇ ß³ï ¨ ½»ó­Ý»­Éáõ ¨ µ³ñÓñ »­ ϳ٭ﳭÛÇÝ Ï³ñ­·³­ íǭ׳­ ÕÇáõÙ ÏÇ áõ­ ³­ í»­ÉÇ É³í ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ÙÇ­ çá­óáíª ³ñ­ Ó³­ ·³Ý­ ù»­ ѳÛïÝ­í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ, »­Ã» áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝÝ Éáí ݳ¨ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ ³Ý­ ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­ ˳­ Ýáõí Û³Ý áõÕ­ ÕÇ ³ñ­ ï³¹­ñá­Õ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³Ý µ³­ ñ»­÷᭠ѳñ­óÇÝ: Ødz­ëÇÝ í»ñó­ñ³Íª µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý ËáõÙ­ Ý»­ñÇÝ: ºñÏ­ñÇ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ã³÷Ý ³ÝÑ­ñ³­ ÷³­ û­ÃÁ Ïѳݭ ·»ó­ ÝÇ ³­ í»­ ÉÇ µ³ñÓñ À­ ¶²-Ç ¨ Ù³ñ¹­ ϳ­ Å»ßï ¿ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó­Ý»É Çñ ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÛÇÝ Ï³­ åÇ­ ï³­ ÉÇ ³­ ×Ç: ²ÛÝ Ý³¨ µ³ñÓ­ ñá­ñ³Ï ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù 2009 Ã. л­ï᪠³ñ­ï³­ùÇÝ Õ³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³­í»­É³ó­Ù³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ í³ï­Ã³­ñ³­óáõ­ÙÇó ëÏë³Í, ³­í»­ÉÇ ³ÏÝ­ ϳ­ é³­ ç³ó­ ÝÇ ¨ ϳ­ å³­ Ñá­ íÇ: Æ í»ñ­ çá, ù³­ ÝÇ áñ ³Û¹­ åÇ­ ѳÛï ¹³ñ­ Ó³Ý: ²ñ­ ¹»Ý ÇëÏ ÐüÖ­ -Çó Ñ»­ïá ß³ï í»ñ­ Éáõ­ ͳ­ ëáí Ïí»­ñ³­Ï³Ý·Ý­í»Ý ³×-³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ëï»Õ­ÍáõÙ µ³Ý­Ý»ñ Ù³ï­Ý³Ý­ß»­óÇÝ ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùÁ, áñ 2008 Ã. ÷á­Ë³Ýó­Ù³Ý áõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ, µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ Ïϳ­ë»ó­Ý»Ý ݳ­Ëáñ­¹³Í ½³ñ­·³ó­Ù³Ý áõ­ÕÇÝ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³Ý­ ѳ­ í³­ ë³­ñáõí Û³Ý Ñ»­ ï³­ ·³ Ëá­ ñ³­ ÙÁ ¨ ³Õ­ óáõ­ ù³­ å³­ ѳÝç­ íáõÙ ¿ñ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇ Ëá­ñ³­ óáõÙª ïÝï»­ ïáõíÛáõ­ÝÁ Ïñ׳­ï»­Éáõ ѳñ­óáõÙ ³­×Á Ϲ³ñÓ­Ý»Ý ³­í»­ÉÇ ëáõÃ­Û³Ý Ùñó³Ï­ ó³­ ÛÇÝ ¹³ß­ïÁ µ³­ ñ»­ ɳ­í»­Éáõ, ÙÇ­ç³½­·³­ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï : 18 γ­ÛáõÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý 1․2 Ýå³­ ï³­ ó¹­ ÏÁ (μÜ) »Ý­ ñáõÙ ¿ ³Õ­ ù³­ïáõí ·³­ Û³Ý ³½­ ÛÇÝ ·Íáí ѳ߭ í³ñÏ­í³Í ³Õ­ù³­ïáõí ó³­ Û³Ý óáõ­ ÝÇ­ ëáí ã³÷ Ýí³­ ßÇ ÏÇ­ ϳ­ ½áõÙ ÙÇÝ㨠2030 Ãí³­ ÝÁ: г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ë³ Ýß³­ ݳ­ ÏáõÙ ¿ ³Õ­ ù³ï­ ñÇ Ãí³­ Ý»­ ù³­Ý³­ÏÇ óáõ­ ó³­ ßÇ Ýí³­ ÝÇ­ ½áõÙª 2015 Ãí³­Ï³­ÝÇ 29․8 ïá­ Ï᭠ϳ­ ëÇó 2030 Ãí³­ Ïáë: ÝÇÝ ÙÇÝ㨠14․9 ïá­ 14 ¹Çñ 1.6. ­ Ü»ñ­ ï³­ г­Û³ë­ ϳ­ ÝÇ »ñ­ ų٭ ñ³­ Ï»ï ³­ ×Ç Ï³Ý­Ë³­ ï»­ Ý»­ ëáõÙ­ µ»ñ ëó»­ ñÁ ï³ñ­ Ý»­ ݳñ­ Ù³Ý íñ³ ñÇ ÑÇ­ DEC-MFM »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï ³­×Ç Ùá­¹»ÉÝ (LTGM) û·­ º­É³­Ï»­ïÁ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë BAU-ݪ »Ý­ ó¹­ ñ»­ Éáí í»ñ­ çÇÝ ÙÇ­ ï³­·áñ­Í»­Éáíª Ù»Ýù ëá­íá­ñ³­Ï³Ý íǭ׳­ÏÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý ïáõÙ­ Ý»­ ñÇ ß³­ ݳ­ ñáõ­ Ïáõí Ûáõ­ÝÁ ¨ ¹Ç­ï³ñ­ Ï»­Éáí å³ï­ Ù³­Ï³Ý ¹»å­ùáõÙ (BAU) ³­×Á ѳ­Ù»­Ù³­ïáõÙ »Ýù ³­×Ç ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ»­ ÙÇ­ ïáõÙ­ Ý»­ñÁ: лï¨Û³É »Ý­ ó¹­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ Ñ»­ ï³­ ·³ µ³­ ï³·­ ÍÇ Ñ»ï, á­ Ù³ñ À­ ñÇ Ñ³­ ¶²-Ç, ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ¨ ϳ­ ó³ï­ ñáõí ÛáõÝ »Ý å³­ ѳݭ çáõÙ, ù³­ ÝÇ áñ ¹ñ³Ýù Ï÷á­ ÷áË­ åÇ­ï³­ÉÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳Ý, ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ Ù³ë­ í»Ý µ³­ ñ»­÷áË­ Ù³Ý ëó»­ Ý³­ ñáõÙ: ²­ é³­ çÇݪ À­ ¶² ³­ ×Á ë³Ñ­ ݳϭóáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ ÝÁ ¨ ³­ Ù³­ ÉÇ Ù»Í Ý»ñ¹­ í»­ ñáõÙ­ Ý»­ñÇÝ Ù³Ý­ íáõÙ ¿ 1.0 ïá­ Ïáë, ÇÝ­ ãÁ ÷áùñ-ÇÝã µ³ñÓñ ¿ áÕç »ñÏ­ ñÇ áõÕÕ­í³Í µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ÃÁ ß³­Ñ»­Ï³Ý ¿: LTGM-Ý Ù»­ ¹Ç³­ ÝÇó ¨ Ùáï ¿ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ` 2005-2014 ÃÃ. å³ï­ Ù³­ ­ÑÇÙÝ­í³Í ¿ êá­Éááõ-êí³­ÝÇ (Solow-Swan) ³­×Ç Ùá­¹»­ÉÇ íñ³, Ï³Ý ÙÇ­ çÇݪ 1.3 ïá­ Ïáë óáõ­ ó³­ ÝÇ­ßÇÝ (PWT9): À­ ¶² ³­ ×Á ͳۭ 볭ϳÛÝ Áݹ­É³ÛÝ­í»É ¿ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ, Åá­Õáíñ­ ñ³­Ñ»Õ ï³­ï³­Ýá­Õ³­Ï³Ý ¿ »­Õ»É ³Ýó­Û³­ÉáõÙ: ú­ñǭݳϪ À­¶² ¹³·­ñ³­Ï³Ý ¨ ³­ ×Á å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ³ÛÉ ·áñ­ ÍáÝ­ Ý»­ñÁ Ý»­ ³­ ×Á ÙÇÝ㨠2005 Ã. á­ ñáß ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇ 10 ïá­ ëÇó µ³ñÓñ Ïá­ ñ³­ Éáõ ѳ­ é»­ Ù³ñ, á­ ñáÝù ϳñ¨áñ »Ý ½³ñ­ ·³­ óáÕ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ ¿ñ, ÇëÏ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇÝ µ³­ ó³­ ë³­ Ï³Ý ¿ »­ Õ»É: ì»ñ­ çÇ­ ѳ­ Ù³ñ: Øá­ ÉÁ Ñ»ï¨áõÙ ¿ ݳ¨ »­ ¹»­ ϳ٭ïÇ µ³ßË­ í³­ Íáõí ÝÁ 10 ï³ñ­ í³ ÙÇ­ çÇ­ÝÇó Ñ»­ é³­ ݳ­ Éáõ ¨ ëå³­ ëáõÙ­Ý»­ñÁ ÙÇÝ㨠۳­ÝÁ: ²Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßáõÙ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­ 1.0 ïá­ Ïáë Ç­ Ý»­ ç»ó­ Éáõ å³ï­ ׳éÝ ¿: ºñÏ­ ñáñ¹ª Ù³ñ¹­ ϳ­ ÛÇÝ Ý»­ñÇ µ³­ ó³­Ï³­ Û³Ý ¹»å­ Ûáõí ùáõÙ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­ ×Ç ÙÇ­ç᭠ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ³­×Á ë³Ñ­Ù³Ý­íáõÙ ¿ 0.1 ïá­Ïáë, ÇÝãÝ ³ñ­ï³­ óáí µá­Éáñ »­Ï³­Ùáõï­Ý»ñÝ ³­í»­É³­ÝáõÙ »Ý, ÇÝ­ãÁ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ óá­ÉáõÙ ¿ å³ï­ Ù³­ Ï³Ý ÙÇ­ çÇ­ÝÁ 2005-2014 ÃÃ. ÁÝ­ óó­ ùáõÙ, ¿ ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ, »ñµ ³­×Á Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ë³­Ï³ÛÝ ùÇã ï³­ï³­Ýá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳ٵª Ç ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ ·ÍÇ »ñ­Ï³ÛÝ­ùáí µ³ñÓ­ñ³­ÝáõÙ ¿: Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ ¹ñ³, À­¶²-Ç ³­×Ç: ºñ­ñáñ¹ª »Ý­Ã³¹ñ­íáõÙ ¿, áñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ-Ðܲ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý ³­×Ç ³­í»­É³­óáõÙÝ ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­ ñ³­ µ»­ñ³Ï­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ ÏÙݳ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏáõÙª ³Û­ ëÇÝùÝ ßáõñç 20 ïá­ Ïáë: Æ í»ñ­ çá, »Ý­ ó¹ñ­ íáõÙ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.11. ­Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ Ç­ ñ³­ Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­×Ç ï»Ù­ åÁ ¿, áñ æÇ­ÝÇ ·áñ­Í³Ï­óÇ í»­ñÁݭóó ÙÇ­ïáõ­ÙÁ Ïß³­ñáõ­Ý³í­ÏǪ ÙÇÝ㨠2030 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ µ³ñÓ­ ñ³­Ý³­ Éáí ÙÇÝ㨠36.7 ¨ ¹ñ³­ 5.0% ÝÇó Ñ»­ïá ѳë­ï³­ïáõÝ å³Ñ­å³Ý­í»­Éáí: æÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ÏÇ­ 4.5% óÁ 2005-2014 ÃÃ. ï³­ ñ»­ Ï³Ý µ³ñÓ­ ñ³­ó³í 0.33-áíª 2009 4.0% Ã. 29.9-Çó 2014 Ã. ϳ½­ Ù»­ Éáí 31.5, ÇëÏ µ³­ ñ»­ óáõí Ï»­ Û³Ý 3.5% µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ëïá­ñÇÝ Ñ³ï­í³­ÍáõÙ »­Ï³­Ùáõï­ Ý»­ñÁ, 3.0% Ùݳ­ó³Í µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, ³­í»­ÉÇ 2.5% ¹³Ý­¹³Õ ï»Ù­åáí ³­×»­óÇÝ: º­Ã» »Ý­Ã³¹­ñáõÙ »Ýù, áñ ³Ûë 2.0% ÙÇ­ ïáõ­ÙÁ Ïß³­ ñáõ­Ý³Ï­ íÇ ÙÇÝ㨠2030 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ, æÇ­ÝÇ ·áñ­ 1.5% ͳ­ÏÇ­óÁ ÙÇÝã ³Û¹ ï³­ñÇ Ïϳ½­ÙÇ 36.7: ¸³ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ³­ÝÇ­ñ³­ï»­ë³­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³Ï ã¿, »­Ã» æÇ­ÝÇ ·áñ­ 1.0% ͳ­ óÁ 2004 Ãí³­ ÏÇ­ ϳ­ ÝÇÝ 37.5 ¿ñ : 0.5% 0.0% ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ëó»­Ý³ñ. ØÇÝã 2025 Ãí³­Ï³­ÝÁ À­¶² 2022 2032 2042 2020 2024 2030 2050 2034 2040 2044 2016 2026 2036 2046 2018 2028 2038 2048 ³­×Á ϳ­ ɳ­ í»­ ݳ ÙÇÝ㨠2.0 ïá­ Ïáë, Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ ÉÇ ³­×Á Ïѳë­ÝÇ 0.3 ïá­Ïá­ëÇ, ÇëÏ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ-Ðܲ ѳ­ñ³­ Baseline (BAU) Scenario (Reform) µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁª 26 ïá­Ïá­ëÇ7: ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ÃÁ Ý»­ñ³­ éáõÙ ¿ ݳ¨ ³Ý­ ѳ­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³Õ­ ó­Ñ³ñ­Ù³Ý ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ: ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ, á­ñÁ å»ïù ¿ ³éÝ­í³½Ý ¹³­¹³­ñ»ó­ÝÇ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ ѳñ­óáõÙ å³­Ï³ë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ¿ ¹³é­ÝáõÙ: æÇ­ÝÇ ·áñ­ ͳϭ óÇ ³­ ×Á: ¶Í³­ å³ï­ Ï»ñ 1.11-Á óáõÛó ¿ ï³­ ÆÝã­å»ë »­É³­Ï»­ï³­ÛÇÝ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ëó»­Ý³­ñ³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÉÇë ÝÙ³Ý µ³­ñ»­÷áË­Ù³Ý ÷³­Ã»­ÃÇ ³½­¹»­óáõíÛáõÝÝ ³­×Ç »½­ñ³­Ï³­óáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ »Ý. ëϽµÝ³­ Ï³Ý Ñ³ß­ ¨ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ýí³­ ½»ó­ Ù³Ý íñ³: ²ÛÝ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, í³ñ­Ï³­ÛÇÝ ï³­ñÇÝ 2016 Ãí³­Ï³ÝÝ ¿, ëϽµÝ³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ áñ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ðܲ-Ý ½­ ·³­ ñ»Ý ³­ ÉÇá­ ×»É ¿: ï³É-Ðܲ ѳ­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ 2.7 ¿, Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ 2017 -2050 ÃÃ. ÁÝ­ óó­ ùáõÙ Ðܲ-Ç ÙÇ­çÇÝ ³­×Ç óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ÁÝÏ­ÝáÕ ëϽµÝ³­ Ï³Ý Ðܲ-Ý 3 640 ²ØÜ ¹á­ ɳñ ¿ (2016 Ã. Ïϳ½­ ÙÇ 3.4 ïá­ Ïáë ¨ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ íáíª 3.7 ïá­ Ïáë: ¸³ ²ØÜ ¹á­É³­ñáí), ³ñ­Å»½ñÏ­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ 2.7 ïá­Ïáë ¿, µ³­ í³­ñ³ñ ÏÉÇ­ ÝÇ, áñ г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñÁ ѳë­ï³­ïáõÝ 62.5 ï᭠ѳë­ÝÇ µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ï³­ÛÇÝ Ï³ñ­·³­íǭ׳­ÏÇ (·Í³­å³ï­Ï»ñ Ïáë »Ý ¨ ëϽµÝ³­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ï³­ ϳ­ ßáõ­ ÛáõÙ Ù³ë­ óáõí ݳϭ 1.12): ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.13-Á óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ` 66.9 ïá­Ïáë: Äá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ¹Ç­Ý³­ÙÇ­ Ýí³½­Ù³Ý íñ³ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ »ñ­Ïáõ ï³ñ­µ»ñ áõ­ÕÇ­Ý»­ ϳ­ÛÇ ïí۳ɭݻ­ñÁ ëï³ó­í»É »Ý г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ñáí: ØÇ ÏáÕ­ÙÇóª ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Áݭó­óÇÏ ³½­·³­ÛÇÝ ·Íáí µÝ³Ï­ ãáõí Û³Ý ·Ý³­ ѳ­ï³­ ϳݭ Ý»­ ñÇó ¨ Íñ³·­ ñ»­ñÇ ïí۳ɭ ·Ý³­Ñ³ï­í³Í ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ ÃíÇ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ Ý»­ñÇ ßï»­Ù³­ñ³­ÝÇó: ÏïñáõÏ ÏÝí³­ ½Çª ÙÇÝ㨠2030 Ãí³­ ϳ­ÝÁ ϳ½­ Éáí ÁÝ­ Ù»­ 15 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.12.­Ø»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ Ç­ñ³­Ï³Ý ¸³ ¿³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ Ðܲ-Ç ³­×Ç ï»Ù­åÇ íñ³: ϳñ­ Ðܲ-Ç Ù³­ ¹³­ÏÁ (2011 Ã. ²ØÜ ¹á­É³ñ) ÆÝã­å»ë í»­ ñÁ ï»­ë³Ýù, ϳݭ ˳­ï»ë­ íáõÙ ¿, áñ BAU ï³­ 14,000 Ï³Ý Ç­ ñ»­ ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­ ×Á ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ 1.8 ïá­ Ïáë Ïϳ½­ ÙÇ: ´³Ûó »­Ã» ϳ­ é³­í³­ ñáõí ÝÁ ѳ­ Û³­ íÇ çáÕ­ 12,000 ϳ­ë»ó­Ý»É µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ýí³­½áõ­ÙÁ, ³­×Á ϳ­í»­É³­Ý³ 0.3 10,000 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí (·Í³­å³ï­Ï»ñ 1.12): Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï 8,000 Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ Ðܲ-Ç ³­ ×Á ÷áùñ-ÇÝã Ï÷áË­ íÇ, 6,000 ë³­ ϳÛÝ Ñ³­Ï³­é³Ï áõÕ­Õáõí çÇ­ Û³Ùµª ÙÇ­ ÝÁ 2.1 ïá­ ëÇó 2.0 Ïá­ 4,000 ïá­Ïá­ëÇ: 2,000 ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³­óáõÙÝ ¿É ³­í»­ÉÇ Ù»Í ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­ 0 ÝÇ Ðܲ-Ç ³­×Ç íñ³: Ü»ñ­Ï³­ÛáõÙë г­Û³ë­ï³­ÝÁ Í»­ñ³­óáÕ 2022 2032 2042 2020 2024 2030 2034 2040 2044 2050 2016 2026 2036 2046 2018 2028 2038 2048 µÝ³Ï­ ãáõí ÝÇ, ¨ ϳݭ ÛáõÝ áõ­ ˳­ ï»ë­ íáõÙ ¿, áñ ³Ûë ÙÇ­ ïáõ­ ÙÁ ÙÇÝ㨠2030-³­ ϳݭ ñÇ ëÏǽ­ Ý»­ µÁ Ïå³Ñ­ å³Ý­ íÇ: ²ÏÝ­ Baseline (BAU) Scenario (Reform) ϳɭ íáõÙ ¿, áñ Ïٻϭ ݳñ­ÏÇ í»­ñ³­ ϳݷݭ Ù³Ý ÷áõ­ ÉÁ, û¨ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ: áã ϳ­ ÛáõÝ. ÙÇÝ㨠³ß­ ˳­ Ý³Ï ï³­ ïáõ­ ñÇ­ ùÇ ¨ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Ñ³­ ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõí ÝÁ ¨ë ­ Ûáõ­ Ù»Ï ³Ý­ ·³Ù ÏëÏÇ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 1.13. ²Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ ÃíÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁª Ýí³­ ½»É: º­Ã» »Ý­Ã³¹­ ñáõÙ »Ýù, áñ 2017 Ã. ϳ­ é³­í³­ ñáõí ù³­ Áëï ³Õ­ ïáõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ·ÍÇ Û³­ÝÁ ѳ­ çáÕ­íáõÙ ¿ñ ϳ­ë»ó­Ý»É ³Ûë ÙÇ­ ïáõ­ ÙÁ ¨ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ³ß­ ˳­ ïáõ­Ý³Ï ï³­ ñÇ­ùÇ ¨ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ 30% 25% µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­ï³­ïáõÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ å³Ñ­ 20% å³­ Ý»É, ³­ å³ ³ÛÝ ½·³­ ÉÇ ¨ ¹ñ³­ Ï³Ý ³½­ ¹»­óáõíÛáõÝ Ïáõ­ 15% Ý»­Ý³ ÇÝã­ å»ë Ðܲ-Ç, ³ÛÝ­ å»ë ¿É Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ 10% Ðܲ-Ç ³­×Ç íñ³: г­Ï³­÷³ë­ï³­Ï³Ý ¹»å­ùÁª ³­é³Ýó Í»­ 5% ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ãáõí۳Ý, Ç­ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­×Á ϳ­í»­É³­Ý³ª 0% ÙÇ­çÇ­ÝÁ 1.8 ïá­ Ïá­ëÇó 2.1 ïá­Ïá­ëÇ, ÝÙ³­ ݳ­ ïÇå ³×, ÇÝã­ åÇ­ ëÇÝ ³­ é³­ç³­ÝáõÙ ¿ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Ýí³­ ½áõ­ÙÁ ϳ­ Ý»­ ë»ó­ 2022 2032 2042 2020 2024 2030 2034 2040 2044 2050 2016 2026 2036 2046 2018 2028 2038 2048 Éáõ ¹»å­ùáõÙ: 곭ϳÛÝ ãÍ»­ñ³ó­Ù³Ý ëó»­Ý³­ñáõÙ Ù»Ï ßÝãÇÝ Baseline (BAU) Scenario (Reform) µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáÕ Ðܲ-Ý ¨ë ­ ϳ­×Ç 0.3 ïá­ Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ ïáíª Scenario (Reform) with shifting poverty line* ϳ½­Ù»­Éáí 2.4 ïá­Ïáë: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ º­É³­Ï»­ïÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ ϳ­ï³ñ­íáÕ Åá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ: ½·³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ µ³­ ¹³­ ÝÁ 8.6 ïá­ Ù»­ Ïáë ¨ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ÝÁª ·ñ»­Ã» ½ñá: ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ ñÇ ÷³­ û­ ÃÁ Éñ³­ óÇã ÙÇ­ óáõ­ çá­ ó³­ éáõÙ­ Ý»­ ñáí 곭ϳÛÝ »ñÏñ­Ý»­ñÁ, ѳñë­ï³­Ý³­ÉáõÝ ½áõ­·³­Ñ»é, ëá­íá­ñ³­ Éñ³ó­Ý»­Éáõ ½·³­ÉÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ Ï³Ý : ´Ý³Ï­ãáõí µ³ñ Ç­ñ»Ýó ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·Í»­ñÁ í»­ñÁݭóó ×ß·ñïáõÙ Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý ¨ Í»­ ñ³ó­ Ù³Ý ÙÇ­ ïáõ­ÙÁ ϳ­ ë»ó­ Ý»­ÉÁ ϳ٠»Ý: ¸³ óáõÛó ¿ ïñíáõÙ ëó»­ Ý³­ñáõÙ ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý ·ÍÇ ³éÝ­í³½Ý å³­Ï³­ë»ó­Ý»­ÉÁ Ïѳݭ·»ó­ÝÇ Ç­ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­×Ç ½·³­ÉÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñÇ: ºñµ Ëáë­ùÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ÷á­÷á­Ëáõí۳ٵ: ²Ûë ëó»­Ý³­ñáõÙ Ù»Ýù »Ý­Ã³¹­ñáõÙ »Ýù, áñ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ Ðܲ-Ç ³­ ×ÇÝ, Ñ»Ýó ÙdzÛÝ Í»­ ñ³­ ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ÝÁ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·ÇÍÝ ³ë­ ïÇ­ ׳­Ý³­ óáõ­ÙÁ ϳ­ ë»ó­Ý»­Éáõ ϳ٠ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³­ Éáõ ÙÇ­ Ï»­ çá­ó³­ éáõÙ­ µ³ñ ¹»­åÇ í»ñ Ï÷áË­íǪ ѳë­Ý»­Éáí ¹ñ³­ÝÇó »ñ­Ïáõ ³Ý­·³Ù Ý»­ñÁ ¹ñ³­Ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ϵ»­ñ»Ý: ²ÛÝ ³­Ù»­ÝÁ, ÇÝ­ãÁ ÑÇÙ­ µ³ñÓñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ (Ç­ñ³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõí۳ٵ), á­ñÁ ݳ­ íáñ­í³Í ¿ BAU-Ç í»ñ­ Íáõí Éáõ­ Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ, ×Çßï ¿ ݳ¨ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ ³Ûë »­Ï³Ù­ï³­ÛÇÝ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ÃÇ ëó»­Ý³­ñÇ ¹»å­ùáõÙ. µÝ³Ï­ ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ³½­·³­ÛÇÝ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·Í»­ñÇÝ8: ´³­óÇ ãáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­ ï³­ ïáõÝ ÃÇ­ íÁ ϵ³ñÓ­ ñ³ó­ ÝÇ ÙÇ­ çÇÝ Ç­ñ³­ Ï³Ý ³Û¹, ³Ûë ëó»­Ý³­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇ Ðܲ-Ç ³­ ×Á ÙÇÝ㨠3.6 ïá­ Ïá­ëÇ (¨ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÏÝí³­½Çª ÙÇÝ㨠2050 Ãí³­ ϳ­ÝÁ ѳë­Ý»­Éáí 16.8 ïá­Ïá­ëÇ ÝáÕ Ðܲ-Ç ³­ ×Á ÏÝí³­ ½»ó­ ÝÇ ÙÇÝ㨠3.6 ïá­ Ïá­ ëÇ), ³ß­ ˳­ Ýáñ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·ÍÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ, á­ñÁ »ñ­Ïáõ ³Ý­ ïáõ­ Ý³Ï ï³­ ùÇ ¨ Áݹ­ ñÇ­ ѳ­Ýáõñ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÁ ·³Ù µ³ñÓñ ¿ ëϽµÝ³­ ϳ­ÝÇó: ѳë­ï³­ïáõÝ å³­Ñ»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ ÝáõÃ­Û³Ý í»ñ­ ¼·³­Ûáõ­ Éáõ­ÍáõíÛáõÝ ÙÇ­çÇÝ Ç­ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­ ×Á ϵ³ñÓ­ ñ³­Ý³ ÙÇÝ㨠3.7 ïá­ Ïáë ¨ 4.0 ïá­ Ïáë: ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ýí³­½áõ­ÙÁ ½·³­ÉÇ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ Ðܲ-Ç ³­×Ç íñ³: »¨ ϳݭ ˳­ ï»ë­íáõÙ ¿, áñ ÙÇÝ㨠Ùáï 2020 19 ϳ­ Üßí³Í óáõ­ ÝáõÙ ÷á­ ó³­ ÷á­ ÝÇß­ ˳­ Ý»­ ñÁ ѳ­ ϳݭ Ý»­ Ù³­å³­ ñÁ ϳ­ ï³ë­ ˳­ÝáõÙ »Ý г­ é³ÝÓ­ ÛáõÝ ã»Ý Ùݳ, áã ¿É ³­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ å³ï­ ݳ­å»ë ³ë­ Ùáõí ïÇ­ Û³­ ׳­ ÝÁ ¨ áÕç »ñÏ­ ݳ­Ï³Ý Ó­ ñÇ ÷áñ­ ¨áí Ï÷á­ ÓÇÝ: Æ­ ÷áË­ ñ³­ í»Ý, ³ÛÉ Ãí³­Ï³­ÝÁ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ¹ñ³­Ï³Ý ³­×Á Ïå³Ñ­å³Ý­íÇ, ³ÛÝ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ëå³­ë»É, áñ ¹ñ³Ýù Ïï³­ï³Ý­í»Ý: 20 ñáù, ó³Íñ »­ Æ­ ϳ٭ ïáí »ñÏ­ñÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·ÍÇ å³Ñ­ å³­ åÇ­ ÝáõÙÝ ³ÛÝ­ ëÇ ÙÇ­ç³­ ñáõÙ, áñ­ í³Û­ ï»Õ Ù»Ï ßÝãÇÝ Ýí³½­Ù³Ý ÙÇ­ ïáõÙ áõ­ ïáí µ³­ ÝÇ ¨ ßáõ­ ó³­ ë³­ Ï³Ý Ï¹³é­ ݳ: µ³­ÅÇÝ ÁÝ­ÏáÕ Ðܲ-Ý ­Ñ³ë­ÝáõÙ ¿ µ³ñÓñ »­Ï³Ù­ïáí »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇÝ, íëï³­Ñ»­ÉÇ ãÇ ÉÇ­ÝÇ: 16 ¶ÈàôÊ 2. ²ð­î²¸­ðà­Ô²­Î²­ÜàôÂ­Ú²Ü ´²ðÒ­ð²ò­Ø²Ø´ ¸Æ­Ø²­Î²­ÚàôÜ Üº­ð²­è²­Î²Ü ²­ÖÆ ²­ä²­Ðàì­Ø²Ü âàðê زð­î²Ð­ð²­ìºð­Üº­ðÀ 2.1. ²ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ÝÁ µ³ñÓ­ ñ³ó­ ÝáÕ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ A سñ­ï³Ñ­ ñ³­í»ñ 1. ²ñ­ ï³­ ùÇÝ Ñ³ï­ í³­ÍÇ Ý»­ ñÇ ³­ç³Ï­ óáõí۳ٵ ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý ³­ í»­ÉÇ Ù»Í Ñݳ­ Ý»áõíÛáõ­ ·áñ­Íáõ­ ÝÁ ñ³­ íá­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ ¨ ϻݭ ëáõ­Ý³Ï Ù³ë­ Ý³­ íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ Ñ³­ ٳϭ ÙÁ ϳ­ óáõ­ å³­Ñá­ íÇ ³­ ×Ç ³­éáÕç ¨ ϳ­ÛáõÝ ³Õµ­Ûáõñ­ 2.2.ÆÝã­å»ë å³ñ­ ½³­µ³Ý­ í»É ¿ 1-ÇÝ ·ÉËáõÙ, ³­ é³ç Ý»ñ: ²Û¹­ åÇ­ ëáí ϳ­ é³­ ç³ñÏ­ í»Ý ݳ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ Ï³Ý ß³ñÅí»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ÏÉÇ­ ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»ñ, á­ñáÝù ÏÉñ³ó­Ý»Ý ×Çßï ÑÙïáõíÛáõÝ­ ÝÇ ³­ í»­ÉÇ ¨ ³­ ÉÇ ³­ í»­ å³­ íÇ­ Ý»É Çñ ³ñ­ ï³­ùÇÝ Ñ³ï­ Ý»ñ ¨ ¹»­ åÇ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³ Ùáõïù áõ­ Ý»­óáÕ ³Ý­ ÓÇÝùª í³ÍÇ ·áñ­Íáõ­ Ý»áõí۳­ÝÁ ¨ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ ¹ñ³­ Ýáí ÇëÏ ³­ å³­ Ñá­ í»­ Éáí ³­ ×Ç Ý»­ é³­ ñ³­ ϳ­ ÝáõíÛáõ­ ÝÁ ¨ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×Çݪ áñ­ å»ë ³­ ×Ç ¨ ³ß­Ë³­ ï³­ ï»­Õ»­ ñÇ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáí ³ñ­ï³­·³Õ­ÃÇ Ëóݭݻ­ñÁ (ï»՛ë 4-ñ¹ ­Ñ³­ ëï»ÕÍ­Ù³Ý ß³ñ­ÅÇ­ãÇ: ¸ñ³ ѳ­ Ù³ñ å³­ ѳÝç­íáõÙ ¿ ³­×Ç í»É­í³­ ÍÁ): г­ çáñ¹ µ³­ ÅÇÝ­ Ý»­ñáõÙ áõ­ëáõÙ­ ݳ­ëÇñ­íáõÙ ¿ ñ³­ í»­ ѳ­ í³­ë³­ ñ³ÏßéáõÙª Ý»ñ­ ùÇÝ å³­ ѳݭç³ñ­ÏÇó ¹»­ åÇ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ (Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ, áã ³ñ­ï³Ñ³­Ý»­ÉÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇóª ³ñ­ï³­ í»ñ 1), ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ ¨ ³Ý­ Ñ³ï­ ñÇ ³ñ­ Ý»­ ï³¹­ ñ᭠ѳ­Ý»­ÉÇ á­Éáñï­Ý»ñ ¨ ·áñ­ Íá­Ý³­ÛÇÝ Ïáõ­ ï³­ ÙÇóª À­ Ïáõ­ ¶² Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý³­µ³ñ Ù³ñ­ï³Ñ­ µ³­ñ»­É³­íáõÙ: лï¨Û³É µ³­ ÅÇÝ­ ñáõÙ ùÝÝáõí Ý»­ Û³Ý »Ý ñ³­ í»ñ­Ý»ñ 2 ¨ 3) ¨ Áݹ·Í­ íáõÙ »Ý ÙÇÝã ³ÛÅÙ ·ñ³Ý­ ó³Í ³éÝ­ íáõÙ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ³ñ¹­ Ý»­ ÛáõÝù­ ñÁ ¨ ¹ñ³Ýù ³­é³­ çÁݭóóÝ áõ Ó»éù­ µ»­ ñáõÙ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ùݳ­ å³Ûٳݳ­íá­ñáÕ ÑÇÙ­Ý³Ï³Ý û­Å³Ý­¹³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ ó³Í ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ ÏáõÙ­Ý»­ ñÁ ¨ Ñ»­ ï³­·³ µ³­ ñ»­É³í­ Ù³Ý ñÁª ÙÛáõë­Ý»­ñÇ Ñ»ï ÙdzÏó­Ù³Ý ýÇ­½Ç­Ï³­Ï³Ý »Ý­Ã³­Ï³­ ѳ­ Ù³ñ ³é­ ϳ Ñݳ­ ñ³­ íá­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: ì»ñ­ çÇÝ µ³Å­ ÝáõÙ éáõóí³Í­ ùÁ (ó³Ù³ù³ÛÇÝ ¨ û­ ¹³­ ÛÇÝ ×³­ ݳ­å³ñ­ Ñáí) ¨ ³Ý¹­ñ³­¹³ñÓ ¿ ϳ­ï³ñ­íáõÙ ³é­Ï³ éÇë­Ï»­ñÇÝ áõ Ëá­ó»­ ÇÝë­ïÇ­ïáõóÇáÝ³É »Ý­ ó­ ϳéáõó­ í³Í­ ùÁ (îÐî), ³é¨ïñÇ ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ ³ÛÝ Ñ³ñ­ óÇÝ, û ÇÝã­ å»ë ¹ñ³Ýù ϳ­ é³­ ¨ Ý»ñ¹ñáõ­ Ù³­ÛÇÝ ù³­ Õ³ù³­ ϳ­ ÝáõíÛáõ­ ÝÁ ¨ ë÷Ûáõé­ ùÇ í³­ñ»É (Ù³ï­ñ³Ñ­ñ³­í»ñ 4): ¹»ñÁ: 17 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 I ²ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ ݳ­ ÏáõÙ ¿ Ëá­ ó»­ ÉÇ ÙÝ³É Ñ³­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ³å­ ñ³Ý­ ù³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµª áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý 2.3. ÆÝã­åÇ­ëDZݭ »Ý »­Õ»É г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñÝ Ï³Ù ³­ ÝáõÕ­Õ³­ ÏÇá­ ñ»Ý èáõ­ ë³ë­ ï³­ ÝÇ Ñ»ï ë»ñï ïÝï»­ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí: ºñ­ ÏÇ­ñÁ í»ñ­çÇÝ ë³­Ï³Ý Ï³­å»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: Êݳ­ Ûá­ Õáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Í³Ëë­ ï³­ Ý»­ ñÇ­ ñÇÝ Ý»ñ­Ï³­ Û³­ÝáõÙ ¿ Ýϳ­ ï»­ ÉÇ ³­é³­ çÁݭó­óáí, Ù³Ý ï­ ¨³­ Ï³Ý Å³­ Ù³­ ݳ­Ï³­ Ñ³ï­ í³­ ÍÇó Ñ»­ ïá ÁÝ­ ó­ óÇÏ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ ¨ ßáõ­ ϳ­ Ý»­ñÇ ³­ í»­ ÉÇ Ù»Í Ñ³ß­ íÇ å³­ ϳ­ ëáõñ­ ¹Á ϳ­ ÛáõÝ µ³­ ñ»­ ɳ­íáõÙ­ Ý»ñ ¿ ¹ñë­ ¨á­ µ³½­Ù³­½³­Ý»ó­Ù³Ùµ, í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»Ïß­éÇ ½·³­ÉÇ µ³­ ñ»É ÇÝã­å»ë Ý»ñ­ÙáõÍ­Ù³Ý ÁÝÏ×­Ù³Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³ñ­ï³­ ñ»­É³í­Ù³Ùµ ¨ úàôÜ-Ý»­ ñÇ ³­ í»­ ÉÇ Ï³­ ï³­ ñ»­ ·áñÍ­ ɳ­ ٳٵ: ѳݭ Ù³Ý ³­ í»­ ɳó­ Ù³Ý ÙÇ­ çá­óáíª ³­ í»­ÉÇ Ù»Í µ³½­ Ù³­ 곭ϳÛÝ »ñÏ­ñÇ í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»Ï­ßÇ­éÁ û՛ ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ½³­Ý»ó­Ù³Ùµ: ºñ­ÏÇ­ñÁ ½áõï ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³å­ ñ³Ýù­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ·Ý»­ ñÇó ¨ Ã»՛ èáõ­ ë³ë­ï³­ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ ¿, Áݹ á­ñáõÙª ѳݭù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí۳­ ÝÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ¿³­Ï³Ý Ï³Ë­í³­Íáõí ÝÁ ¨ Ù»­ ï³Õ­ Ý»­ ñÇÝ ³éÝã­ íáÕ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý Ýå³ëïÝ ÛáõÝ áõ­ÝǪ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý, û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ 60 ïá­Ïáë21: ¨ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­Ý»­ñÇ ÙÇ­ çá­óáí: г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ¶»­ñ³Ïß­ éáõÙ ¿ ½·³­ ÉÇ Ëá­ó»­ ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ·Ý»­ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý µ³­½³Ý Ý»Õ ¿, ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­í³­Íáõí ñÇ ï³­ï³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ, ÇÝã­å»ë óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë ÝÁ ó³Íñ ¿, ·á­ Ûáõ­ Û³ï¨Ù³Ý óáõ­ ó³­ÝÇß­ Ý»­ñÁ ó³Íñ »Ý ¨ ѳ­ ³ñ­ ï³­ ѳ­ Ýáõ­ ÙÇó ëï³ó­ í³Í »­ ϳ­ Ùáõï­ Ý»­ñÇ ¨ åÕÝÓÇ áõ Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ïª ó³Íñ ¿ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ßñç³­ Ý³é­ íáÕ ³ÛÉ Ñ³­ ݳ­ Íá­Ý»­ñÇ ·ÝÇ ë»ñï Ïá­ ÝÁ ·Éá­µ³É ³ñ­Å»ßխó­Ý»­ñÇÝ: ´³Å­ÝáõÙ »½­ñ³­Ï³­óáõíÛáõÝ é»­É³­ódzÝ: àõë­ïÇ »ñÏ­ñÇ í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»Ï­ßÇ­éÁ Ý»ñ­Ï³­ ¿ ³ñ­íáõÙ, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ½³ñ­·³ó­ Û³­ÝáõÙ ¿ ÑáõÙ­ ù³­ ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ·Ý»­ ñÇó Ý»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ, áñ­å»ë ³­×Á å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ, ½·³­ÉÇ Ï³Ë­í³­Íáõí۳ٵ, ÇÝ­ãÁ Ëá­ñ³­ÝáõÙ ¿ èáõ­ë³ë­ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ ¨ ßáõ­ ϳ­ Ý»­ñÇ µ³½­ Ù³­½³­ Ý»­óáõÙÝ ³ÝÑ­ ñ³­ ï³­ÝÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇó Ù»Í Ëá­ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Å»ßï ÏÉÇ­ÝÇ Ëá­ñ³ó­Ý»Éª ³Ý­Ï³Ë èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ ѻ勉ݭ ùáíª ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý, û­ ï³­ ñ»ñÏ­ Û³ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ ëáõí Û³Ý ¨ ÑáõÙ­ù³­ ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ ñÇ ¨ ³ñ­ Ý»­ ï³·­ ݳ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ Ù»Ï­ Ý³Í Ñ³­ ñÇ ¹ñ³­ Û»­ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñÇó: Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ óáí: ²ß­ ç᭠˳ñ­ ÑÇ Ùݳ­ ó³Í »ñÏñ­Ý»­ñÇó г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­Ùáõ­ÍáõÙ­Ý»­ñÁ Ëá­ßáñ ѳ߭ ï³­ 2.4. г­Û³ë­ ÝÇ í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»Ï­ ßÇ­éÁ í»ñ­çÇÝ ï³­ íáí ýÇ­ ݳݭ ë³­ íáñ­ í»É »Ý (i) åÕÝÓÇ ¨ áë­ Ïáõ ³ñ­ ï³­ ѳݭ ñÇ­ Ý»­ñÇÝ Ýϳ­ ñ»Ý µ³­ ï»­ ÉÇá­ ñ»­ É³í­ í»É ¿, 볭ϳÛÝ ß³­ñáõ­ ٳٵ, ¹Çñ 2.1. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ÝÇ ·Ûáõ­ ï³­ ï»­ Õ³ïÝ­ ëáõÃ­Û³Ý á­ Éáñ­ ïÁ. ³ñ¹­ÛáõÝù­ ï³Ñ­ Ý»ñ ¨ Ù³ñ­ í»ñ­ ñ³­ Ý»ñ Õ³ïÝ­ ¶Ûáõ­ ï»­ ëáõÃ­Û³Ý á­ Éáñ­ ïáõÙ ³­ ×Á µ³ñÓñ ¿ »­ ջɪ û­ñÇ ¨ ë»ñÙ­ ݳ­óá­õÇ Ù³ï­ ã»­ÉÇáõí ÝÁ µ³­ Ûáõ­ ñ»­É³í­í»É ¿ñ å³Û­Ù³­ ݳ­íáñ­ í³Í Ù³­ ë³Ùµ ÷³Ï ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ëáõµ­ëÇ­¹³­íáñ­Ù³Ý Íñ³·­ñ»­ñÇ ßÝáñ­ ³ñ­ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×áí ¨ Éù»­ Õ³ïÝ­ Éáí ·Ûáõ­ ï»­ ÑÇí: ä»­ï³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñÝ áõÕÕ­í»É »Ý á­éá·­Ù³Ý ëáõíÛáõ­ÝÁ: 2015 Ã. á­ Éáñ­ïÇ Ýå³ë­ ïÁ Ðܲ-ÇÝ Ï³½­ Ù»É Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³í­Ù³­ÝÁ, ËáñÑñ­¹³ï­í³­Ï³Ý ¿ 20 ïá­ Ïáë, ½µ³Õ­ í³­Íáõí۳­ÝÁª 35 ïá­ Ïáë ¨ ³ñ­ ï³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ½³ñ­·³ó­Ù³ÝÝ û­Å³Ý­ ѳݭٳ­ÝÁª 28 ïá­Ïáë: ²ÛÝ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ áã ýáñ­Ù³É ¿, ¹³­ Ï»­ ÉáõÝ, çñû·­ï³­ ·áñ­ ÍáÕ­ Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Áݹ á­ñáõÙª µá­Éáñ áã ýáñ­Ù³É ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ 76 ïá­Ï᭠ѽ᭠ñ³ó­ Ù³Ý ÙÇ­ ó³­ çá­ éáõÙ­ Ý»­ñÇÝ ·Ûáõ­ Õ»­ñáõÙ á­ éá·­Ù³Ý ëÁ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ ¿: 2004-2015 ÃÃ. ϳ­ é³­í³­ ÙÁ µ³­ ñáõ­ ɳ­ ñ»­ í»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ¨ ý»ñ­ Ù»ñ­Ý»­ ñÇ ÉáñïÝ ³­ á­ ×»É ¨ Ýå³ë­ ï»É Ðܲ-Ç ³­ ×Ç Ù»Ï ù³­ éáñ­¹ÇÝ Ïáá­å»­ ñ³­ ïÇí­ Ý»­ ñÇ ¨ ³ñ­ ï³¹­ Ý»­ ñáÕ­ ñÇ ÙÇáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇݪ (г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ): áñ­å»ë Ù³ëß­ ï³­ µÇ ³ñ¹­ ÛáõÝ­ ùÇ ³­ å³­ Ñáí­Ù³Ý ÙÇ­ çá­óÇ, ²ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ áñÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ ³­×Á å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ³­í»­ÉÇ ß³­Ñáõ­Ã³­µ»ñ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ÜÙ³­Ý³­ ·áñ­ÍáÝÝ ¿ñ, á­ ñÁ Ñá­ÕÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳Ý, ݳ¨ å»ë ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý µ³­ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ñ»­É³í­í»É ¿ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý Å³­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙª ³ñ¹­ÛáõÝù ¿ñ, Áݹ á­ ñáõÙ í»ñ­ çÇ­ÝÇÝ ¹ñ¹áõÙ ¿ñ á­ Éáñ­ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ µ³Ý­ Ï»­ñÇ ÏáÕ­ ÙÇó ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ ëáõÃ­Û³Ý ïáõÙ ½µ³Õ­ í³Í Ù³ñ¹­ ϳÝó ÃíÇ ÏïñáõÏ Ïñ׳­ ïáõ­ ÙÁ: í³ñ­ ϳ­ íáñ­Ù³Ý, úàôÜ-Ý»­ ñÇ ¨ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý ·áñ­ ÍÁÝ­ ´»ñ­ù³ï­íáõÃ­Û³Ý ³­×Á å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñ³Í ¿ñ å³­ñ³ñ­ Ï»ñ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ ÙÇó ýÇ­ ݳݭ볭 íáñ­ Ù³Ý ÙÇ­ óáí: Ødz­ ç᭠ų­ ï³Ý­ Ûáõ­ û­ñÇ û·­ ï³­ ·áñÍ­Ù³Ý ³­ í»­É³ó­Ù³Ùµ ¨ ɳۭ Ýá­ñ»Ý Ù³­Ý³Ï ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Á µ³ñÓñ ¿ »­Õ»Éª ÑÇ٭ݳ­Ï³­ µ³­ñ»­É³í­í³Í ë»ñ­Ù»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ùµ. å³ñ½, ó³Íñ ÇÝù­ ÝáõÙ å³Û­ Ù³­Ý³­ íáñ­í³Í ËÙÇãù­ Ý»­ñáí ¨ Í˳­ Ëá­ï³­ ÛÇÝ Ý³ñ­Å»­ùáí ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»ñ, á­ñáÝù ý»ñ­Ù»ñ­Ý»­ñÇ Ù»Í ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùáí, á­ñáÝù »ñÏ­ñÇ é»­ëáõñ­ë³­ÛÇÝ µ³­½³­ÛÇÝ Ù³ëÝ û·­ ï³­ ·áñ­ÍáõÙ ¨ Ñ³ë­ Ï³­ ÝáõÙ ¿: ä³­ ñ³ñ­ ï³Ý­ Ûáõ­ ùÇã »Ý ³­å³­íÇ­ÝáõÙ: г­ 21 ï³­ Û³ë­ ÝÇ Ý»ñ­ Ù³Ý óáõ­ ÙáõÍ­ ó³­ ßáõÙ ·»­ ÝÇ­ ñ³Ïß­ ݳ­ éáõÙ »Ý í»ñç­ Ï³Ý ëå³é­ Ù³Ý ³å­ñ³Ýù­ ñÁ (52 ïá­ Ý»­ ù³­ Ïáë): ÐáõÙ­ ÛÇÝ ³å­ñ³Ýù­ ñÇ Ý»ñ­ Ý»­ Ù³­ ÙáõÍ­ ݳ­ ÝÁ (ÑÇÙ­ ϳ­ ½ÇÝ ¨ ·³½) µ³­ ÝáõÙ µ»Ý­ ÝáõÙ Ý»ñ­ ÅÇÝ ¿ ÁÝÏ­ Ù³Ý ßáõñç 18 ïá­ ÙáõÍ­ ëÁ (2015 Ã.): Ïá­ 18 г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­ Éáñ­ ïÁ ų­ Ù³­ ݳ­ í³Í ÁÝ­ áõÕÕ­ ó­ óáõí ç³Ï­ óÇÏ ³­ çá­ Û³Ý ÙÇ­ óáí: ϳ­ ÏÇó ¹Ç­ ÙÇÏ á­ Ý³­ Éáñ­ïÇ í»­ ñ³­ ÙÁ ¨ ÷³Ï ïÝï»­ ÷á­Ëáõ­ ëáõíÛáõ­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­ Ù³Ý ³Ý­ óáõ­ ÙÁ ϳݭËáõÙ »Ý »ñ­ Ïáõ ȳۭ ݳ­Ñ»Ýù ÙÇç­ Ý³­Å³Ù­ Ï»ï Íñ³­·Çñª Ñá­ ÕÇ ßáõ­ ϳ­ÛÇ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÁ: ܳ˨³­ é³ç ¨ г­ ÙÇ­çá­óáí ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ëá­ ßá­ñ³­óáõ­ÙÁ Ëó­ Ý»­Éáõ Û³ë­ï³­ÝÇ í³­ñ»­É³­Ñá­Õ»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ï³­ñ³Íù­Ý»­ ѳ­Ù³ñ. (i) Ñá­Õ»­ñÇ Ëá­ßá­ñ³ó­Ù³Ý Íñ³·­ñ»ñ, (ii) Ñá­ÕÇ Ñ»­ ñÇ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ Ñá­ÕÇ ë»­÷³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ѳï­í³­ ï³­ ½áï­ Ù³Ý, Ñá­ÕÇ ·ñ³Ýó­ Ù³Ý ¨ Ñá­ Õ³­ ÛÇÝ Ç­ ñ³­ íáõÝù­Ý»­ ͳ­ Ï³Ý ¿, ¨ ·»­ñ³Ïß­ éáõÙ »Ý ÷áù­ ñ³­Ù³ëß­ ï³µ, Ù³­ ë³Ùµ ñÇ ÷á­Ë³Ýó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ å»­ï³­Ï³Ý ÷³Ï ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ºñÏ­ñáñ¹ª ³­é³­ç³­¹»Ù ï»Ë­ Ý᭠ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ½á­ñ³­óáõÙ, (iii) ·Ûáõ­Õ»­ñÇ Ñá­ÕÇ ·Ç³­ Éá­ Ý»­ñÇ ¨ ϳ­ é³­ í³ñ­Ù³Ý ÷áñ­ ÓÇ Ñ³­Ù³­ï³­ñ³Í Ûáõ­ ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý ¨ ·Ûáõ­ Õ»­ñáõÙ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ ùÇ í³­ ×³é­ ùÇ ñ³ó­Ù³Ý 峭ϳ­ëÁ á­Éáñ­ïÇÝ ¹»­åÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙÝ Ç­ñ³­ ѳ­Ù³ñ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ Ù³ë­Ý³­íáñ ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÇ å»ë ³­ í»­ÉÇ ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­í³Í ¹³é­ ݳ­Éáõ ¨ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»ñÝ Ñ½á­ñ³­óáõÙ, (iv) Ñá­ÕÇ Ñ³ñ­Ï»­ñÇ ¹»­ñÇ í»­ñ³­Ý³­ÛáõÙª áñ­å»ë áõ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ µ³½­Ù³­½³­Ý»ó­Ý»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ãÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ñá­ÕÇ û·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ ïí»É: ïáõí Ûáõ­ ÝÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ »­Õ³­ Ý³Ï ¨ (v) ³­ í»­ÉÇ ï³­ ñ»ó ý»ñ­Ù»ñ­Ý»­ñÇÝ Ëñ³­Ëáõ­ë»­Éáõ Ëóݭݻñ, áñ Ç­ñ»Ýó Ñá­Õ³­ ij­ Ù³­ ϳ­ ݳ­ ÏÇó ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý á­ Éáñ­ïÇ ëï»Õ­ ï³­ñ³Í­ùÁ í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÃ­Û³Ý Ñ³ÝÓ­Ý»Ý Ï³Ù í³­×³­é»Ý Íáõ­ÙÁ 峭ѳݭçáõÙ ¿ ÇÝë­ ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É »Ý­ ϳ­ ó­ éáõó­ ³­í»­ÉÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ý»ñ­Ù»ñ­Ý»­ñÇÝ (û­ñǭݳϪ Ñá­ÕÇ Ñ³ñ­ í³Í­ ùÇ Ýáñ ËáõÙµ ¨ ·Ç­ ï»­ ùÇ ÷á­Ë³Ý­ ÉÇ­ óáõÙ: ¼·³­ ÉÇ ³× ÏÇó ³­ ½³­ ïáõÙ, å»­ï³­ Ï³Ý ïñ³Ýë­ ý»ñï­ Ý»ñ ¨ ³ÛÉÝ): ¿ ³­å³­Ñáí­í»É ÷áù­ñ³­Ù³ëß­ï³µ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ùµ, á­ñáÝù ß³­ñáõ­ Ü»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»ñ ý»ñ­ Ý»­ Ù»ñ­ ñÇÝ ¨ ·ÛáõÕ­ í»­ñ³Ù­ ß³­ÏáÕ­ ݳ­ÏáõÙ »Ý ÏÇ­ é»É 1990-³­ ñ³­ ϳݭݻ­ñÇ í»ñ­ çÇÝ Ý³­ ˳­ Ý»­ñÇÝ ·Ç­ ï»­ ÉÇ­ ùÇ Ñ³­ Õáñ¹­ Ù³Ý ¨ ·Ûáõ­ Õ³­óÇ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ó»éÝ­í³Í Ù³ë­Ý³­ÏÇ ÷³Ï ³ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ Ù³ñ ÏñÃáõÃ­Û³Ý ¨ áõ­ ëáõó­ Ù³Ý µ³­ ñ»­É³í­Ù³Ý áõÕ­ Õáõí ñÇ û·­ï³­·áñ­Íáõ­ÙÁ: 곭ϳÛÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝǪ µ³ñÓ­ñ³ñ­Å»ù Û³Ùµ: ¶Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ ·Ç­ï»­ÉÇ­ùÇ Ñ³­Õáñ¹­Ù³Ý, µ»ñ­ùÇ ¨ ³­ Ý³ë­ Ý³­å³­ ѳ­ Ï³Ý Ùûñù­ Ý»ñ ëï³­ ݳ­Éáõ ¨ áõ­ëáõó­Ù³Ý áõ ÏñÃáõÃ­Û³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­ ѳ­ Ý»­Éáõ ϳ­ñá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁ ¹»é¨ë ­ Édzñ­Å»ù ã»Ý ³­é³ç­ ݳ­ Ñ»ñ­ Ãáõí Û³Ý ë³Ñ­ Ù³Ý­Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ »ñ­ Ïáõ ѳ­ û·­ï³­·áñÍ­íáõÙ: ¶Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ ³­×Ç Ýáñ Ùá­½Çã å³ï­×³é ϳ: ܳ˪ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­ Ùá­ ¹»­ ÉÇ Ñ³­Ù³ñ ³­ é³­ ç³ñÏ­íáÕ ÑÇÙ­ ݳ­ Ï³Ý µ³­ Õ³¹­ñ³­ ÷á­Ëáõ­ÙÁ Ù³­ë³Ùµ ÷³Ï ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÇó ý»ñ­Ù»­ñ³­ÛÇÝ ï³ñ­ñ»ñÝ »Ý. ³ñ­ ¹Ç ѳ­ Ù³­Ï³ñ­ ·»­ñÇ Ñ³­çá­Õáõí ÛáõÝ Ïáõ­ ݳ ÙdzÛÝ ³ÛÝ Ý»­ ¹»å­ùáõÙ, »­Ã» ý»ñ­Ù»ñ­Ý»ñÝ áõ ·ÛáõÕ­í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý Ó»é­ öáù­ñ³­ Ù³ëß­ ï³µ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ, ý»ñ­ Ù»ñ­Ý»­ ݳñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ Ç íǭ׳­ÏÇ ÉÇ­Ý»Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï û·­ï³­ ñÇ íñ³ áõ­ ß³¹­ ñáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ Ý³­ ñá­ óáõ­ ñáÝù Ý»ñ¹­ ÙÁ, á­ ·áñ­Í»­Éáõ ³Ûë ï»Ë­Ýá­É᭷dzÝ: îíÛ³É ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ ñáõÙ­ Ý»ñ ϳ­ ï³­ ñ»­Éáõ å³ï­ ñ³ë­ ï³­ ϳ­ÙáõíÛáõÝ ¨ ëáõÛÝ Ûáõ­ñ³­óáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáíª ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ËáñÑñ­ ï»Ë­ Ýá­ Éá­·Ç³Ý ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ ïá­ í»­ ñ»Ý ÏÇ­ ñ³­é»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ ¹³ï­í³­Ï³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý ³­í»­É³ó­ÝáõÙ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ·Ç­ ï»­ ÉÇù­Ý»ñ áõ­ Ý»Ý: ÜÙ³Ý ÙÇ­ çÇÝ Ù³ëß­ ¿ ݳ¨ Ýßí³Í Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ ñÇ Ï³­ Ý»­ ï³ñ­Ù³Ý Ëóݭ Ý»­ñÁ ¨ ï³­ µÇ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ·ÛáõÕ­ í»­ñ³Ù­ß³Ï­ Ù³Ý Ó»é­ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ó³­ËáÕ­Ù³Ý éÇë­Ï»­ñÁ: ºñÏ­ ݳñ­ ÏáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ³­ í»­ ÉÇ áõ­Å»Õ ¨ ɳۭݳ­Ñ»Ýù Ý»ñ­ ϳ­Ûáõí ñáñ¹ª ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõ­ÝÇó Ññ³­Å³ñ­íáÕ ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ Ûáõ­ÝÁ ˳­ ÕÇ ³­ í»­ÉÇ Ñ³­ í³­ë³ñ å³Û­ ٳݭ Ý»ñ Ïëï»Õ­ ÍÇ ¨ ñÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿ ÑÇÙ­ ݳ­íáñ, ɳۭݳ­Ñ»Ýù ÏñÃáõí ÛáõÝ ¨ Ïáõ­Å»­Õ³ó­ÝÇ Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁª ³Û¹­åÇ­ëáí ³­í»­É³ó­Ý»­Éáí Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý áõ­ëáõó­Ù³Ý ÙÇ ß³ñù Íñ³·­ñ»­ñÇ Ñ³­ë³­ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ï»Ý­ëáõ­Ý³­Ïáõí Ý»­ÉÇáõíÛáõÝ, áñ­å»ë­½Ç Ýñ³Ýù ³ÛÉ ³ß­Ë³­ï³Ýù ·ïÝ»Ý: Ûáõ­ÝÁ: ²ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ, áñÝ ³ÝÑ­ àã ý»ñ­Ù»­ñ³­ÛÇÝ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ñ³­ Å»ßï ¿ ÙÇ­ çÇÝ Ù³ëß­ ï³­µÇ ³Ûë ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­ ñÇ ¨ Ý»­ ³é­Ï³ »Ý ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­ ·ÛáõÕ­í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³­Ûáõ­Ýáõí Ý»áõí Û³Ý ³Ù­ µáÕç ëå»Ïï­ ñáí, ³Û¹ ÃíáõÙª ½µ³Õ­ í³­ Íáõí Û³Ý Ñ³­Ù³ñ, ϳ­å³­Ñáí­í»Ý ³ñ­Å»ßխó­ÛÇ ½³ñ­·³ó­Ù³ÝÝ Ûáõ­ÝÁ ѳݭñ³­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: (ii) èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ùûñ­ùÇ Ç­ñ³ó­ ï³­ ³ñ­ Ù³Ý ¹ë­ ѳݭ ¨á­ ñ³Í áõ­ ß³·­ñ³í ¹Ç­ Ùǽ­ ݳ­ ÙÇÝ, Ù³Ý µ³ñÓñ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí, (iii) èáõ­ë³ë­ï³Ý ³ñ­ï³·­Ý³ óÇó ¹»é¨ë­³é¨ï³­ ¹ñ³Ý­ ÛÇÝ Ñ³­ í»­ é³­ Éáõñ¹ ãÇ ³­ ç³­ÝáõÙ22: ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ù»Ï­Ý³Í ó³Íñ á­ñ³­Ï³­íáñ­Ù³Ùµ ѳ­Û»­ ñÇó ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñáí, (iv) èáõ­ë³ë­ï³­ 2.5. г­Û³ë­ ï³­ ï³­ ÝÇ íñ³ ³ñ­ ùÇÝ ³é¨ïñÇ ³½­ óáõíÛáõ­ ¹»­ ÝÁ ÝÇó û­ ï³­ ñ»ñÏñ­Û³ Ý»ñ¹­ñáõÙ­ Ý»­ñáí ¨ (v) ³ñ­ï³­ ùÇÝ û·­ ѳ­Ù³¹­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­ ñÇó ó³Íñ ¿: ²å­ Ý»­ ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ¨ ͳ­é³­ Ýáõí۳ٵ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï, ãݳ­Û³Í ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ÏßÇ­éÁ Ðܲ-áõÙ 2015 Ã. 30 22 ï³­ ²ñ­ ·³Õ­ÃÁ ¨ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ý»­ óáõÙ­ ñÁ ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»É »Ý áã ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­ ñÇ ³ñ­ Ý»­ ﳭѳݭ Ù³­ÝÁ: ØÇ·­ñ³­ ódz­ÛÇ ÙÇ­ óáí ³ß­ ç᭠˳­ ïáõÅÝ ³ñ­ï³­ ѳݭ Õ³ñ­ í»É ¿ª áõ­ Éáí ¹ñ³­ Ï»­ Ï³Ý ÷á­ Ù³­ ˳ݭ Ý»ñ ³å­ óáõÙ­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý »­Ï³­ Ùáõï­Ý»­ ñÁ »ñ­ÏÇñ µ»­ Éáõ ÷á­ ñ»­ ˳­ ñ»Ý: ºí »­Ã» áã ÑáõÙ­ù³­ÛÇÝ ³å­ ñ³Ýù­Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ ųݭ ÝáõÙÝ û­ ¹³­ ÏáõÙ ¿ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí Û³­ ÝÁ ¨ ³ß­Ë³­ï³­ ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ñ³­ ÝÁ, ÙÇ·­ óÇ³Ý ÝáõÛÝ ã³­ ÷áí ãÇ Ýå³ë­ ïáõÙ Ý»ñ­ ùÇÝ Ñ³­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ÝÁ ¨ áõÕ­Õ³­ ñ»Ý ³ñ­ ÏÇá­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ Ù³­ ñ³ó­ ÝÁ: ´³­óÇ ³Û¹, ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭóáõÙ­ ѳñ­ Ý»ñÝ Ç­ Ï» ³­ç³Ï­óáõÙ »Ý ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ ×ÇÝ Ï³ñ­ ׳­Å³Ù­Ï»ï Ñ»­ é³Ý­ ϳ­ñáõÙ Ù³ë­Ý³­ íáñ ëå³­ éáõÙÝ ³­ ɳó­ í»­ Ý»­ Éáõ ÙÇ­ óáí, ë³­ ç᭠ϳÛÝ ¹ñ³Ýó Ýå³ë­ ïÁ ³­×Ç á­ ñ³­ÏÇ µ³­ É³í­ ñ»­ Ù³­ÝÁ ³ñ­ï³¹­ ñá­Õ³­ Ï³Ý Ý»ñ¹­ Ý»­ ñáõÙ­ çá­ ñÇ ÙÇ­ óáí ÷áùñ ¿: γ­ ñ»­ í»­ ÉÇ ¿ ³­ ÉÇ Ñ³Ý­·³­Ù³­Ýá­ñ»Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»É ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ß³ï ÙÇÏ­ñá­Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ, ù³Ý ëå³é­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ û·­ï³­·áñ­Í»­Éáõ Ëóݭݻ­ñÁ: 19 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ïá­Ïá­ëÇó ó³Íñ å³Ñ­å³Ý­í»ó (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.1): ²ñ­ï³­ ¿, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÁ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇÝ ³­í»­ Ñ³Ý­Ù³Ý µ³ó ÉÇ­Ý»­Éáõ óáõ­ó³­ÝÇ­ßáí г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³­í»­ ÉÇ ùÇã ¿ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í, ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÁ (·Í³­ ÉÇ ó³Íñ Ù³­ ϳñ­¹³Ï »Ý ¹ñë­ ñáõÙ ÙdzÛÝ ²É­ ¨á­ µ³­ÝÇ³Ý å³ï­Ï»ñ 2.2): ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ïí۳ɭ ¨ ´áë­ ÝdzÝ: ØÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ ³é¨ïñÇ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³Ï Ý»­ñÁ ѳë­ï³­ïáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ³½­ ¹»­ Ûáõ­ óáõí ÝÁ ݳ¨ Ç Ñ³Ûï ¿ ·³­ ÉÇë ³ñ­ ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ù³ë­ Ý³Ï­ Ûáõ­ óáõí ÝÁ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ßáõ­Ï³­ ñÇÝ24: γñ× Ý»­ ÏáÕÙ­ ñáß­ Ý᭠ٳٵ í³ñ­ ϳ­ÝÇ­ßáõ٠г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ¨ ѳ­Ù³¹­ Ó­ ¨³­ Ï»ñå­Ù³Ùµª г­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ãû·­ï³­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ¹Çñ­ùÁ ¹Ç­ï³ñ­Ï»­ÉÇë, á­ñáí ã³÷­íáõÙ »Ý ·áñÍ­í³Í Ý»­ñáõÅÝ ³­å³­·³ ³­×Ç Ñ³­Ù³ñ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ³é¨ïáõñ-Ðܲ ѳ­ ñ³­ ñ³Ï­ µ»­ óáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ23: ²ÏݭѳÛï Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿: ¶Í³­å³ï­ ñ³Ýù­ Ï»ñ 2.1. ²å­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.2. ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ﳭѳ­ ³ñ­ ÙÁ (Ðܲ-Ç %) Ýáõ­ ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­Ù³Ý óáõ­óÇã 100 Exports 2012-2015 60 90 80 70 40 SVK Export Orientation Index 60 LTU EST CZE 50 20 40 MDA AZE 30 0 20 LVA GEO 10 MKD -20 0 TUR 2011 2001 2002 2012 2000 2004 2010 2014 2003 2006 2007 2008 2009 2013 2016 2005 2015 ARM -40 -40 -20 0 20 40 60 ARM ALB HUN MDA Ranking SRB SVN GEO Residuals Residuals ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ мò ïí­Û³É­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ мò ïí­Û³É­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 2.6. ²é¨ïñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­ Ý»­ñÇ ·Ý³­Ñ³ï­ Ù³Ý ÙÛáõë óáõ­ ó³­ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í ÉÇ­Ý»­Éáõó Édzñ­Å»ù ß³­Ñ»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõí ÝÇß­Ý»­ ñÁ µ³­ É³í­ ñ»­ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­ ñáõíÛáõÝ­ íá­ Ý»ñ »Ý Ù³ï­ ÛáõÝ ãÇ ï³­ ÉÇë: ì»ñ­ í»ñ­ çÇ­ ç³½­ çá, ÙÇ­ ·³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³¹­ Ûáõ­ ñáõí ݳݭßáõÙ: ØÇ ÏáÕ­ÙÇóª ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý µ³½­Ù³­½³­Ý»­óáõ­ÙÁ ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ·É᭠û՛ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ, û՛ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ³­éáõ­Ùáí ÃáõÛÉ µ³É ³ñ­ Å»ßÕ­ ó­ Ý»­ ñÇÝ (GVCs) û՛ áñ­ å»ë í³­ éáÕ ¨ û՛ ׳­ ¿ »­Õ»Éª г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ Ñ³­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÇó áñ­å»ë ·Ýáñ¹ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿ »­Õ»É25: ê³­ ϳÛÝ ³é¨ïñÇ Ñ»ï ÃáÕ­Ý»­Éáí: ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñ»­É³­ µ³½­Ù³­½³­Ý»ó­Ù³Ý Ý߳ݭݻ­ñÁ ÇÝã­å»ë ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ, ·áñÍ­ í³Í ã¿ ¨ áõÕ­ Õ³Í ¿ èáõ­ ë³ë­ ï³­ ÝÇÝ (г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³ÛÝ­å»ë ¿É áõÕ­ Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ³­ Ùáí ¹ñ³­ éáõ­ Ï³Ý ¨ Ñáõ­ë³¹­ Áݹ­ ѳ­ Ýáõñ ³ñ­ï³­ ѳݭ Ù³Ý 16 ïá­ Ïá­ëÁ ¨ ÑÇ٭ݳ­ Ýáõ٠ϳ­ ñáÕ »Ý: ´³­óÇ ³Û¹, ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ѳ­Ù»­Ù³­ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ý­ ùÁ) ¨ ºØ »ñÏñ­ Ý»­ñÇÝ ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇó »ñ¨áõÙ ¿, áñ Ñ»­ ï³­ ·³ µ³­ ñ»­ ɳ­ íáõÙ­Ý»­ñÇ (Áݹ­ ѳ­ Ýáõñ ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý 28 ïá­ Ïá­ëÁ ¨ ÑÇ٭ݳ­ Ýáõ٠ϳ­ ï»Õ ϳ: г­Ù³¹­ñ»­ÉÇ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí ÙÇ Ñ³Ý­ù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí۳ÝÝ ³éãÝ­íáÕ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ): ù³­ÝÇ »ñÏñ­ Ý»ñ ϳ­ ñá­Õ³­ó»É »Ý ³­ é³­ óó ³ñ­ çÁÝ­ Ó³­Ý³·­ г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­ ñ»É ³é¨ïñÇ ³ñ¹­ ÛáõÝù­Ý»­ñÇ ³­éáõ­Ùáí, ÇÝ­ãÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, ÷³Ï »Ý, á­ ñáÝù 2010 Ãí³­ ϳ­ÝÇó Ñ»­ ïá ã»Ý Áݹ­ ɳÛÝ­í»É, áñ г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ÝÙ³­ ݳ­ïÇå áõ­ Õáõ ѻ層É: ¨ ó³Íñ ¿ µ³½­ Ù³­ ½³­ Ù³Ý Ù³­ Ý»ó­ ϳñ­ ¹³­ ñÇÝ Ï³­ ÏÁ, á­ ñ»­ ÉÇ ¿ ³­ ϳ­Ý³­ ï»ë ÉÇ­Ý»É Ý³¨ ³­ í»­ÉÇ ³­ å³­Ëá­ßá­ñ³ó­ í³Í 2.7. Æ í»ñ­çá, úàôÜ-Ý»­ñÁ ѳ­ Ù³­ Ù»­ ï³­ µ³ñ ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÝ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí: ÜáõÛÝ Ï»ñå г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ »Ý »­Õ»É ¨ ¹³ñ­ Ó»É »Ý ³­ ÉÇ ·Ç­ í»­ ï³­ ï³ñ ¨ ï»Ë­ Ýá­Éá­ ÙÁ í»ñ­ çÇÝ 10 ï³­ Ý»­ ñÇ­ ñÇ ÁÝ­ óó­ ùáõ٠ѳ­ ٳ߭˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ ·Ç³­ ï³ñ: úàôÜ-Ý»­ ñÇ Ï³½­ ÙÁ Ñ»ï¨»É ¿ ³ë­ ïǭ׳­ ݳ­Ï³Ý ßáõ­Ï³­ÛáõÙ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ ¿ñ Ó»éù µ»­ñáõÙ, 볭ϳÛÝ ³­í»­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý í»­ñ³­÷áË­Ù³­ÝÁª ¹»­åÇ ³­í»­ÉÇ Ï³­ ÉÇ ¹³Ý­¹³Õ, ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÁ: ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ï³­ñ»­É³­·áñÍ­í³Í, µ³ñÓñ ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùáí á­Éáñï­ ßáõ­Ï³­ Ý»­ñáõ٠ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ·á­Û³ï¨Ù³Ý Ý»ñ ¨ ѳ­ Ù³­ Ù»­ ï³­µ³ñ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­ ջɪ ³ñ­ ÛáõÝ ¿ »­ ï³­ ùÇÝ ËݹÇñ áõ­Ý»Ý, ÇÝ­ãÁ Ýñ³Ýó ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ûáõ٠ѳ­çáñ­¹³­Ï³Ý í³Û­ñ¿çù­ ñÇó Ñ»­ Ý»­ ïá: 2004-2006 ÃÃ. ýÇ­ 23 ٳí êáõÛÝ Ñ³­ íÇ ã»Ý ³éÝ­ íáõ٠ѳ߭ íáõÙ ïÝï»­ Û³Ý ã³­ ëáõí ½Ç­ ÷Ç ¨ ³ÛÉ ýÇ­ ϳ­ é³ÝÓ­ ݳ­ Ï³Ý ³­ Ïáõí Ñ³ï­ ÛáõÝ­ ñÇ ³½­ ¹»­ Ý»­ ÛáõÝ­ óáõí Ý»­ ñÇ­ ñÁ, û­ ݳϪ ¹»­ Ý»­ åÇ Íáí »Éù ãáõ­ ݳ­ Ý»­ ÉÁ ϳ٠ÏÕ½Ç ÉÇ­ ÉÁ: г­ 24 Û³ë­ï³Ý­ Û³Ý ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÙdzÛÝ 15 ïá­ Ý»­ ÏáëÝ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ϳ٠³­ ÝáõÕ­ Õ³­ÏÇá­ñ»Ý (BEEPS, 2013): ê³ ½·³­ ÉÇá­ñ»Ý ó³Íñ ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çÇÝ óáõ­ó³­ ßÇó (24 ïá­ ÝÇ­ Ïáë) ¨ ѳ­Ï³­é³Ï ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùÇÝ, áñ ѳ­Û³ë­ ï³Ý­ Û³Ý ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ÙÇ ½·³­ÉÇ Ù³­ëÁ (45 ïá­Ïá­ ëÁ) ÙÇ­ ç³½­·³Û­Ýá­ñ»Ý ׳­Ý³ã­ í³Í á­ñ³­ ÏÇ Ñ³­í³ë­ï³·­ñáõÙ áõ­ ÝÇ: ö³ë­ï»­ñÁ íϳ­ ÛáõÙ »Ý, áñ ÙÇ­ç³½­ ·³Û­ ñ»Ý ׳­ Ý᭠ݳ㭠ñ³­ í³Í á­ ÏÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ ñÇ ÁÝ­ Ý»­ ¹áõ­ ÝáõÙ ¿ ÁÝ­ ÝáõÙÝ û·­ Ï»­ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇÝ ³ñ­ ï³­ Ù³Ý Ñ³ñ­ ѳݭ óáõÙ, ¨ ÃíáõÙ ¿, áñ ¹³ Ñ³ï­ Ï³­ å»ë í»­ñ³­µ»­ ñáõÙ ¿ ½³ñ­·³­óáÕ »ñÏñ­ ñÇó Ç­ Ý»­ ñ³­Ï³­Ý³ó­íáÕ ³ñ­ ï³­ ѳ­ Ý»­ ÝáõÙ­ ñÇÝ (Swann, 2010): ´³Ûó û¨ г­ ï³­ Û³ë­ ÝáõÙ ç³½­ ÙÇ­ Ýá­ ·³Û­ ñ»Ý ׳­ í³Í ᭠ݳ㭠ñ³­ÏÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ Ý»­ñÇ ï³­ñ³­ ÙÁ ·»­ Íáõ­ ñ³­ ½³Ý­óáõÙ ¿ ê»ñ­ ÛÇÝ ¨ êÉá­ µÇ³­ Ýdz­ í»­ ÛÇÝ, Ù³ë­Ý³Ï­óáõí Ûáõ­ ÝÁ ³ñ­ ï³­ ѳݭٳ­ÝÁ ÙÝáõÙ ¿ ½·³­ ñ»Ý ³­ ÉÇá­ í»­ÉÇ ó³Íñ: 25 í»É­ г­ í³Íª ²é¨ïñÇ ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí ݳ­ í³Í ѳñ­ Û³Ý ÁÝïñ­ ó»ñ: 20 Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ѳ­Õáñ­¹³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ å³ï­ ¶Í³­ Ï»ñ 2.3. ²é¨ïñÇ Í³Ë­ ñÁ ë»­ ¨ Ù»­ ï³Õ­ Ý»­ñÁ úàôÜ-Ý»­ ñÇ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý ÃÇ­ ñ³Ë­ Ý»ñÝ ¿ÇÝ: 600 곭ϳÛÝ 2014-2016 ÃÃ. úàôÜ-Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ Ñ»­ 鳭ѳ­ Õáñ­¹³Ï­ óáõí۳Ý, Íñ³·­ ñ³­ÛÇÝ ³­ å³­ Ñáí­Ù³Ý ¨ 500 îÐî ­ ͳ­é³­ ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ¨ í»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­ íáÕ Ï³Ù ³Û­ ÉÁÝï­ % ad valorem 400 ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ ¿­Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ ½·³­ÉÇ ³­×»ó: úàôÜ-Ý»­ñÇ µ³ñÓñ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ 300 å³Ñ­ å³Ý­ í»­ óÇݪ ѳ­ Ù³¹­ ñ»­ ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, û¨ ¹»é¨ë ­ ݳ­Ë³×·­ ݳ­ ų­Ù³­ÛÇÝ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏáõÙ »Ý, ÇÝ­ ãÁ 200 ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ ÝÇÝ µÝá­ ñáß Ñ³ï­ Ï³­ ÝÇß ¿ :лï×·­Ý³­Å³­ 26 100 Ù³­ ÛÇÝ ßñç³­ Ýáõ٠г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ ·»­ñ³­½³Ý­ ó»ó êÉá­í»­Ýdz­ ÛÇÝ, ØáÉ­ í³­ ¹á­ ÛÇÝ, س­ ¹á­ Ï»­ Ýdz­ ÛÇÝ ¨ ´áë­Ýdz­ ÛÇÝ, 볭ϳÛÝ 0 Switzerland Russian Fed. Poland Spain Georgia Ukraine Latvia Austria Moldova Slovenia Croatia Singapore Belarus ½Ç­çáõÙ ¿ ìñ³ë­ ï³­ ÝÇÝ, ÐáõÝ­ ·³­ñdz­ ÛÇÝ ¨ ²É­µ³­ Ýdz­ÛÇÝ: ²­í»­ÉÇÝ, г­Û³ë­ï³­ÝÁ ÷áùñ-ÇÝã µ³ñÓñ ¿ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ­ Ñáë­ù»­ñÇ ëå³ë­íáÕ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇó, »­Ã» ѳ߭íÇ ³é­Ý»Ýù Ù»Ï ßÝãÇÝ µ³­ÅÇÝ ÁÝÏ­ÝáÕ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ: Armenia Georgia 2.8. º½­ñ³­Ï³ó­Ý»Ýùª ³ñ­ï³­ùÇÝ á­Éáñ­ïÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ Ûáõ­ ²Õµ­ ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ ÏÇ ³é¨ïñÇ Í³Ë­ ÛÇÝ µ³Ý­ ñÇ ë»­ µ³­ ñ»­ ɳ­ í»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ѻݭ í»É ÙÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ ßï»­Ù³­ñ³Ý: ù³­ÝÇ áõ­Å»Õ ÏáÕ­Ù»­ñÇ íñ³: ¸ñ³Ýù Ý»­ ñ³­ éáõÙ »Ý ³ñ­ ï³­ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 2.4. г­Û³ë­ ï³­ ïÇÏ ÝÇ Éá­·Çë­ Ñ³Ý­ Ù³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝù­ ñÇ í»ñ­ Ý»­ çÇÝ µ³­ ñ»­É³­íáõÙ­ ñÁ ¨ ÁÝ­ Ý»­ ϳ­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ óáõ­óÇ­ãÁ, 2016 Ãí³­Ï³Ý Ã³­ óÇÏ Ñ³ß­ íÇ Ñ³ß­ í»Ï­ßÇ­éÁ, á­ñÁ Ý»­ñ³­ éáõÙ ¿ ³é¨ïñÇ LPI µ³½­ Ù³­ ½³­ Ý»­óáõ­ÙÁ, û­ñǭݳϪ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ¨ áõÕ­ Õáõí 5 ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­éáõ­Ùáí, ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ý³­ÙÇÏ á­Éáñ­ïÁ, 4 Timeliness Customs áñ ³­ í»­ÉÇ áõ ³­ í»­ÉÇ ¿ ³ñ­ ï³­ ѳ­ÝáõÙ, ¨ µá­ í³Ý­ ¹³­Ïáõí 3 Û³Ý áõ û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ñ»­ï³ùñù­ ñáõíÛáõÝ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáÕ á­Éáñ­ïÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ: 곭ϳÛÝ 2 г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ, ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ 1 ѳ­ Ù³ï, ¹»é¨ë ­ Ù»­ Ý»Õ Ñ»Ýù, ó³Íñ ϳ­ ï³­ ñ»­ ·áñ­ ɳ­ ÍáõÙ, Tracking & tracing Infrastructure ·á­Û³ï¨Ù³Ý ó³Íñ óáõ­ ó³­ÝÇß­Ý»ñ ¨ ѳ­ ٳ߭ ˳ñ­Ñ³­ ÛÇÝ ³ñ­Å»ßխó­Ý»­ñÇÝ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ ¿ ¹ñë­ ¨á­ñáõÙ: ¸ñ³­ ÝÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ µ³­ É³í­ ñ»­ Ù³Ý µ³­ í³­ ñ³ñ Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ ÛáõÝ­Ý»ñ ϳÝ: г­ çáñ¹ µ³Å­ ÝáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ Logistics competence International shipments ëÇñ­íáõÙ ¿, û ÇÝ­ãáí ϳ­ñáÕ »Ý µ³­ó³ïñ­í»É ³ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­ í³­ ÍÇ í»ñ­ çÇÝ ³ñ¹­ Ý»­ ÛáõÝù­ ñÁ, Ó»éù­ ñáõÙ­ µ»­ ñÁ ¨ Ý»­ Armenia 2016 Income: Lower middle income 2016 Ùݳ­ó³Í ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ϳ­ñáÕ »Ý ѳխ Region: Europe & Central Asia 2016 ó­Ñ³ñ­í»É: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Éá­·Çë­ïÇÏ Ï³­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ óáõ­óÇã, 2016 Ãí³­Ï³Ý: ii ²ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ 2.10. г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ ïáõ­ ÅáõÙ ¿ ³é¨ïñÇ Ñ³­ Ù»­Ù³­ ï³­µ³ñ µ³ñÓñ ͳ˭ ñÇ Ñ»ï¨³Ý­ ë»­ ñáÝù ÑÇÙ­ ùáí, ᭠ݳ­ ϳ­ ÝáõÙ µ³­ 2.9. àñ­ ù³­Ýá±í­ ¿ ¹Ûáõ­ ñÇÝ Ð³­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ùdzϭ óáõÙÝ ó³ïñ­ íáõÙ »Ý Ýñ³ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ ñ³­ Ï³Ý Ç­ ñ³­ íǭ׳­ Ïáí ¨ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ùݳ­ ó³Í Ù³­ ëÇÝ: ØÇÝã ³ÛÅ٠DZÝã­³­ é³­çÁÝ­ óó ÷³Ï ë³Ñ­ ٳݭ Ý»­ñáí: г­ Û³ë­ ï³­ÝÇ ³é¨ïñÇ ·»­ ñ³Ïß­ éáÕ ¿ ·ñ³Ýó­í»É, á­ñá±Ýù­ »Ý ѳխó­Ñ³ñ­Ù³Ý Ùݳ­ó³Í Ù³ñ­ Ù³ëÝ Ç­ ñ³­ ϳ­Ý³ó­ íáõÙ ¿ ó³­ Ù³­ ùáí ¨ ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­Ý»­ñÁ ¨ á­ñá±Ýù­ »Ý û·ï­ í»­ Éáõ Ñݳ­ñ³­ íá­ñáõí ³é¨ïñÇ Í³Ë­ ë»­ñÇ Ñ»ï ¿ Ï³å­ í³Í, ù³Ý ѳñ¨³Ý »ñÏñ­ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ: êáõÛÝ µ³Å­ÝáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­íáõÙ ¿ ·ñ³Ýó­ Ý»­ñáõÙ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.3)27: ¸»­åÇ Íáí »Éù ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõó í³Í ³­ é³­ çÁݭó­ óÁ ¨ г­Û³ë­ï³­ ÝÇ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ Ñ³ï­ í³­ÍÇ µ³­ ˳ñ­ óÇ, ³ß­ ѳ­ù³­ Õ³­ù³­ Ï³Ý »ñ­ ϳ­ñ³ï¨ ËݹÇñ­ Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ µ³­í³­ñ³­ñ»­Éáõ Ùݳ­ó³Í ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ ѻ勉ݭ ùáí ²¹ñ­ ç³­ µ»­ ÝÇ ¨ Âáõñ­ ùdz­ ÛÇ Ñ»ï г­ ï³­ Û³ë­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ Ñݳ­ ñ³­íá­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁª »ñÏ­ñÇ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ÝÇ ë³Ñ­ ٳݭ Ý»­ñÁ ÷³Ï »Ýª áñ­ å»ë ³é¨ïñÇ ÙÇ³Ï Ñݳ­ Ùdzϭ ó»­ÉÇáõíÛáõ­ ÝÁ µ³­ ñ»­ ɳ­í»­ Éáõ ÙÇ­ çá­ óáí (ýÇ­ ϳ­ ½Ç­ Ï³Ý ñ³­ íáñ »ñ­ Ãáõ­ÕÇ­Ý»ñ ÃáÕ­ Ý»­Éáí ìñ³ë­ ï³­ÝÁ ¨ Æ­ ñ³­ÝÁ: ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ïáõ­óÇá­Ý³É »Ý­ ó­Ï³­éáõó­ í³Íù): àõë­ïÇ ³é¨ïáõ­ ñÁ ϳ˭ í³Í ¿ »ñ­ ñáñ¹ »ñÏñ­Ý»­ñÇó, Ñ³ï­ 26 úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÁ ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÇݪ 9 ïá­Ïá­ëÇÝ Ñ³­ë³Ý 2009 Ã., ³­å³ ÏïñáõÏ Ýí³­½»­óÇݪ 2015 Ã. ϳ½­Ù»­Éáí Ðܲ-Ç 1.8 ïá­Ïá­ëÁ: 27 ²é¨ïñÇ Í³Ë­ ñÁ Ý»­ ë»­ ñ³­ ÍÁÝ­ éáõÙ »Ý ·áñ­ Ý»­ Ï»ñ­ ñÇ ÙÇç¨ ÁÝ­ ˳ñ­ Ï³Í ³ß­ ѳ·­ ñ³­ Ï³Ý Ñ»­ íá­ é³­ ñáõí ÝÁ, Éá­ Ûáõ­ ·Çë­ïÇÏ Ï³­ ï³­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ï»­ ÝÇ ¨ ëϽµÝ³­ ݳ­ ïáõÙ áõ í»ñç­ Õáõí Ï³Ý áõÕ­ Û³Ý í³Û­ñáõÙ ¹Ûáõ­ Ù³Ý ³ñ­ ñ³ó­ Ý»­ ·»Éù­ ñÇ ³é­Ï³­ Ûáõ­ Ûáõí ÝÁ, »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ ÙÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ ÙÇ³Ï­ó»­ ÉÇáõí Ûáõ­ ÝÁ, ë³Ñ­ Ù³­ ÛÇÝ ¹Ûáõ­ ݳ­ ñ³­ óáõ­ ϳ·­ ÙÁ, ë³­ ñÁ, áã ë³­ Ý»­ ϳ·­ ÛÇÝ Ë᭠ݳ­ ¹áï­ ãÁÝ­ Ý»­ ñÁ ¨ ³é¨ïñÇ ë³Ñ­ ÷³­ Ù³­ ÏáõÙ­Ý»­ñÁ (г­ ٳ߭ ˳ñ­ ÛÇÝ µ³Ý­ ѳ­ ÏÇ ³é¨ïñÇ Í³Ë­ ñÇ ïí۳ɭ ë»­ Ý»­ñÇ ßï»­Ù³­ ñ³Ý/World Bank Trade Cost Database): 21 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ϳ­å»ëª ìñ³ë­ï³­ÝÇ ï³­ñ³Í­ùáí ï³­ñ³Ý­óÇÏ »ñ­Ãáõ­ÕÇ­ ϳ, û­ñǭݳϪ û­¹³­ÛÇÝ Ñ³­Õáñ­¹³Ï­óáõÃ­Û³Ý ¹»å­ùáõÙ, ÇÝ­ Ý»­ñÇó, á­ñáÝù ͳ˭ ë»­ñÇ, áõ­ ß³­ óáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ ³Ý­ ϳݭ ˳­ ï»­ ãÁ Ëá­ ßáñ ѳ߭íáí ³­ ½³­ ï³­ ϳ­Ý³ó­ í³Í ¿, ¨ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ÛÇÝ ë»­ÉÇáõÃ­Û³Ý å³ï­ ׳­éáí ³ñ­ ·»Éù­Ý»ñ »Ý ³­ é³­ ç³ó­ ÝáõÙ: ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ, áñ­ï»Õ ï³­ñ³Ýó­Ù³Ý Áݭó­ Æ­ñ³­ Ýáí ³é¨ïáõ­ ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë ³­ é³­ç³¹­ ñáõÙ ¿ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ó³­Ï³ñ­·»­ñÁ, áñ­å»ë ϳ­ÝáÝ, Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõÙ »Ý ³­é³Ýó ñ³­ í»ñ­Ý»­ñÇ ³­é³Ý­ÓÇÝ ËáõÙµª ï³­ ñ³Ý­ óáõ­ÙÁ ëÏë»­ Éáõ ¨ Éáõñç áõ­ ß³­ Ý»­ óáõÙ­ ñÇ: ê³­ ϳÛÝ ³é¨ïñÇ ¨ ïñ³Ýë­ åáñ­ Ó­ ¨³­ Ï»ñ­ åáõÙ­Ý»­ñÇ å³­ ѳÝç­ Ý»­ ñÁ ϳ­ ï³­ ñ»­Éáõ ½·³­ ÉÇ Å³­ ïÇ ËÃ³Ý­Ù³Ý ³ñ­¹Ç ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ Ù³­Ý³­ÏÇ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí, µ»é­Ý³­ï³ñ­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ ³­í»­ÉÇÝ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ³­Ý»É: ú­ñǭݳϪ Éá­·Çë­ïÇÏ Í³­é³­Ûáõí Ûáõí۳ٵ ¨ ¹ñ³Ýó ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³Ï ѻ層­ ÉÇáõí۳ٵ: ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ã³­÷³­½³Ýó ë»·­Ù»Ý­ï³­íáñ­í³Í »Ý: Ü»ñ­ùÇÝ ¸»­åÇ ê¨ Íáí ¨ ѳ­ ϳ­é³Ï áõÕ­ Û³Ùµ »ñ­ Õáõí ϳ­ Õ³­ Ãáõ­ ÛÇÝ Éá­·Çë­ïǭϳ­ÛÇ á­Éáñ­ïáõÙ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ï»Õ ϳª ³ñ¹­Ûáõ­ ¨ É³ë­ ï³­ ݳ­í³­ÛÇÝ Í³­é³­ Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ¹»é¨ë­ Ç­ Ù³ë­ ï³­ ݳ­ ñáÕ­ µ»­ ñÇ ¨ Ý»ñ­ Ý»­ Ùáõ­ÍáÕ­ ñÇ ÏáÕ­ Ý»­ ÙÇó Ù³­ ï³­ ϳ­ñ³ñ­ ÉÇó ³Û­ÉÁÝï­ñ³Ýù ã»Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ù³Ý ßÕó­ÛÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ³ñ­¹Ç Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹áõÝ­ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ٳٵ ¨ ³­ í»­ ÉÇ É³í ϳ­ Ýá­Ý³­Ï³ñ­ ·»­ Éáí ïñ³Ýë­ åáñ­ïÇ µ³­ ó³­éáõí۳ٵ ã÷³­ û­Ã³­ íáñ­í³Í µ»é­ Ý»­ñÇ ¨ µ³ñÓñ ³­í³Ý­ ¹³­Ï³Ý ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÁ ¨ µ»é­Ý³­ ÷᭠˳¹­ ñáõÙ­ Ëïáõí۳ٵ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ý : г­Û³ë­ï³­ÝÁ 28 Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïÁ: ÜÙ³­Ý³­å»ë ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÛÇÝ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý Ùdz­ó³Í ¿ ÙdzÛÝ íñ³­ó³­Ï³Ý »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ ó³Ý­óÇÝ, µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ï»Õ á­ñÁ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇÝ Ùdz­ó³Í ã¿: ϳ, áñ­ï»Õ å³Ñ­å³Ý­íáõÙ ¿ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³­ñ»­÷á­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ¨ ï»­ ÕáõÙ ³é­ ϳ Ç­ñá­Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÙÇç¨ ½·³­ 2.11. Èá­·Çë­ïǭϳ­ÛÇ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ Ù³ë­ Ý³­·»ï­ ñÁ ï»­ Ý»­ ÉÇ Ë½áõ­ÙÁ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.2): Õ»­Ï³ó­ ÝáõÙ »Ý ϳñ¨áñ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÇ Ù³­ ëÇÝ: г­Û³ë­ï³­ÝÁ, Áëï г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ 2016 Æ í»ñ­çá, û¨ ³­ é³­çÁÝ­ Ã³ó ¿ ·ñ³Ýó­ í»É ÑÛáõ­ëÇë-ѳ­ñ³í Ãí³­Ï³­ÝÇ Èá­·Çë­ïÇÏ Ï³­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ óáõ­óÇ­ãÇ (ÈÎò) ÙÇ­ç³Ýó­ùÇ µ³­ É³í­ ñ»­ Ù³Ý áõÕ­ Õáõí۳ٵ, ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ 160 ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ ½µ³­Õ»ó­ñ»É µ³­ñ»­É³­í»É г­Û³ë­ï³­ÝÇ ×³­Ý³­å³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ó³Ý­óÁ, á­ñÇ ¿ 141-ñ¹ ­ï»­ÕÁ29: г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ÝÇ ÙÇ­çÇÝ Ýí³½, ù³Ý Ï»ëÝ ¿ ɳí ϳ٠µ³­ í³­ ñ³ñ íǭ׳­ ÏáõÙ: Ö³­ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇó ¿³­å»ë í³ï ³ñ¹­ÛáõÝù ¿ óáõ­ó³­µ»­ñáõÙ. 2016 ݳ­å³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ó³Ý­óÇ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ í³ï á­ñ³­ÏÁ Ã. º­Î² ½³ñ­·³­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ 2.5 ¿ñ, г­Û³ë­ µ³­ó³­ë³­µ³ñ ¿ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ÝáõÙ »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ùÇÝ Ùdzϭ ï³­ÝÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁª 2.2 (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.4): ÜáõÛ­ÝÁ í»­ñ³­ ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý íñ³: àã µ³­í³­ñ³ñ ïñ³Ýë­åáñ­ï³­ÛÇÝ Ñ³­ µ»­ñáõÙ ¿ ݳ¨ г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇݪ ó³Íñ ÙÇ­ çÇÝ Õáñ­¹³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ á­ñáß Ñ³­Ù³ÛÝù­Ý»­ñáõÙ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý »­ ϳ٭ ïáí »ñÏñ­ Ý»­ñÇ ÙÇ­çÇÝ óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÇ (2.5 Ùdz­ íáñ) ѳ­ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ ¿ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý á­Éáñ­ïǪ Ù»­Ù³ï: Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ÈÎò-Ý áã ÙdzÛÝ ï»­Õ»­Ïáõí ³é¨ïáõñ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ Ý»­Éáõ Ý»­ ÅÁ: ²é­ ñáõ­ ϳ é»­ Ý»­ ëáõñë­ ñÇ ÛáõÝ­Ý»ñ ¿ å³­ñáõ­Ý³­Ïáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­ë³­ï³­ïáõí û·­ï³­ ·áñÍ­ Ù³Ý ßñç³­ ݳ­ ÏÁ ¨ ÇÝë­ ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É ϳ­ ñá­ ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ, ³Ûɨ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ѳ­ ë³­ Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­ ó»­ñÇ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ï³ Ý»ñ­ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É: Èá­·Çë­ïǭϳ­ÛÇ Ñ³ñ­óáõÙ á­ñáß µ³­ñ»­É³­íáõÙ ùÇÝ ×³­Ý³­å³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ó³Ý­óÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: ¹Çñ 2.2. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ÝÁ É³í ³­ ï³­ é³­çÁÝ­ Ã³ó ¿ ·ñ³Ý­ ó»É ë³Ñ­ Ù³­ é³­ ݳ­ÛÇÝ Ï³­ Ù³Ý áõÕ­ í³ñ­ Õáõí۳ٵ 2017 Ã. »ñÏ­ñÇ í³ñ­Ï³­ÝÇ­ßÁ, Áëï §¶áñ­Í³­ñ³­ñáõíÛáõ­Ý¦ ï³­ÝÇ µ³ñÓñ Ùdz­íá­ñÇ Ý³­Ë³¹ñ­Û³É­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ³ÛÝ (Doing Business) ½»­ ÏáõÛ­ óÇ §ÙÇç­ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÛÇÝ ³é¨ïáõ­ ñ¦ ¿ñ, áñ ºí­ñ³­ëdz­Ï³Ý ïÝï»­ë³­Ï³Ý ÙÇáõí۳ÝÝ (º²îØ) óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ, ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ µ³ñÓñ ¿ñª 48-ñ¹Á 189 ³Ý­ ¹³­ ٳϭ ó»­ Éáõ ßÝáñ­ ÑÇí èáõ­ ë³ë­ ï³­ ÝÇ ¸³ß­ Ýáõí Û³Ý ¨ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ: ê³Ñ­Ù³­Ý³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇó Ñ»­é³­ º²îÐ ³ÛÉ ³Ý­ ¹ ³Ù »ñÏñ­ Ý »­ ñ Ç Ñ»ï ³é¨ïñÇ ÷³ë­ ï ³ÃÕ­ íá­ñáõÃ­Û³Ý 86.45 (Ñݳ­ñ³­íáñ 100-Çó) Ùdz­íá­ñáí ³ÛÝ Ã³­ Û ÇÝ ¨ ë³Ñ­ Ù ³­ Ý ³­ Û ÇÝ ÁÝ­ à ³­ ó ³­ Ï ³ñ­ · »­ ñ Ç Ï³­ ï ³ñ­ Ù³Ý º­ β-Ç ½³ñ­ ·³­ óáÕ »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ ÙÇ­ çÇÝ, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ó³Íñ ų­Ù³­Ý³ÏÝ áõ ͳ˭뻭ñÁ Ïñ׳ï­í»­óÇÝ: ÙÇ­ çÇÝ »­ ϳ٭ ïáí ¨ µ³ñÓñ ÙÇ­ çÇÝ »­ ϳ٭ ïáí »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ ²å­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ Ù³ù­ ë³­ ½»ñÍ­ Ù³Ý ¨ ë³Ñ­ ٳݭ Ý»­ ñÇ Ï³­ é³­ ÙÇ­ çÇÝ óáõ­ ó³­ ÝÇ­ ßÇó ½·³­ ÉÇá­ ñ»Ý ³­ í»­ ÉÇ ³­ é³ç ¿ ѳÛïÝ­ í³ñ­ Ù³Ý á­ Éáñ­ ïáõÙ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ É³í Ùdzϭ ó»­ ÉÇáõí Û³Ý íáõÙ: 2009-2011 ÃÃ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ í³ñ­Ï³­ÝÇ­ßÁ 54 ï»­ ѳ­Ù³ñ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõ­ÝÁ å³Ñ­å³Ý­ Õáí µ³ñÓ­ñ³­ó³í: Æ­ñ³­Ï³­Ý³ó­í³Í µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ íáõÙ ¿: λÝï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ ÃíáõÙ ¿ÇÝ ïÝï»ë­í³­ñáÕ­Ý»­ñÇ ÇÝù­Ý³­Ñ³Û­ï³­ñ³­ñ³·ñ­ Ù³Ý (ÑÝ·³Ù­Û³ ·áñ­Íá­ÕáõÃ­Û³Ý Íñ³­·Çñ, Ýáñ ²½­·³­ÛÇÝ Ù³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ·Ý áõÕ­Õ³­ÏÇ Ùáõï­ù³·ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ­·Ç Ùdzë­Ý³­Ï³Ý å³­ïáõ­Ñ³Ý (NSW), Ù³ù­ë³­ÛÇÝ ³ñ­Å»­ ßñç³­ ݳ­ ÏáõÙ, Ýáñ »Ý­ ó­ ϳ­ éáõó­ í³Íù­ Ý»­ ñÇ ¨ ë³ñ­ ù³­ ùÇ ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý ¨ Ñ»ï­ µ³ó­ Ãá­ Õáõ­ Ù³­ ÛÇÝ ëïá­ ñ³­ µ³­ íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁª ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÛÇÝ Å³­ ÝáõÙ­ Ý»­ ñÇ ¹ñ³­ Ï³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝù­ Ý»ñ) ¨ ï»­ ÕáõÙ ³é­ ϳ ·áñ­Í³é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý, Ù³ù­ë³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­ Ç­ ñá­ Õáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÙÇç¨ Ñ³­ Ù³­ ï³­ ñ³Í ˽áõ٠ϳ: ú­ ñÇ­ ϳñ­ 28 á­µÇ ²í­ïá­Ù· ǭɳ­Ûѳ­ Ù³­ ÇÝ ïñ³Ýë­ åÏ ³ñ·­ ïÇ Ù³ë­ã áñ­ ³Û­ ݳϭ ݳó­ óáõí ÛáõÝÝ Ù ³ñ­³Ý ¨ ﳭѳݭ Ù³­ÝéÇë­ Ï»­ Á 2010-2016 ñÃÃ. Ç »ñ­ ϳ­ ϳ­Ãé ³­ áõ­Õ áõ í ³ñ­ ѳ߭ ݳϪ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÷³ë­ï³Ãխû­ñÇ ÃíÇ Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ, íÇÝ Áݹ­É³ÛÝ­í»É ¿ª 37-Çó ïá­Ïá­ëÇó ѳë­Ý»­Éáí 63 ïá­Ïá­ëÇ: ú­¹³­ÛÇÝ µ»é­Ý³­÷á­Ë³¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÷áùñ »Ý ÙÝáõÙ: 29 г­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ ÏÇ Èá­ ÛÇÝ µ³Ý­ ·Çë­ ïÇÏ Ï³­ ï³­ ñ᭠ϳ­ Õ³­ ÝÇ óáõ­óÇ­ ãÁ (LPI) ·É˳­ ñ³­ íá­ å»ë ·Ý³­ ѳ­ïáõÙ ¿ ¹»­ åÇ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ³é¨áõñ »ñÏ­ ñÇ ¹³ñ­å³ë­ Ý»­ ñǪ ݳ­í³­ ѳݭ ·Çëï­Ý»­ñÇ, û­ ¹³­Ý³­ í³­Ï³­Û³Ý­ ñÇ ¨ ÙÇ­ Ý»­ ·³­ ç³½­ Ù³Ý ÛÇÝ ó³­Ù³­ ùѳ ³­ÛÇÝ ­Ù ³ ë³Ñ­ ­Ï³ñ ٳݭݻ­ñÇ ­· Ç Ï³­ï³­Ùß³Ï ñ á­ Õ³­ ÝÁ: ϳ­ ­ÙLPI-Á ³Ý·ïÝíáõ٠ѳ­Ù ¿ ³ñ: 2016 1-Çó (ó³Íñ) Ã. ÙÇ­ 5-Ç (µ³ñÓñ) г ç³­ ­Û³ë­ ùáõÙ: ϳۭ á­ñÇ Ù³­ëÇÝ ÝßíáõÙ ¿ñ §¶áñ­Í³­ñ³­ñáõí۳­Ý¦ ½»­ÏáõÛ­óáõÙ, 22 Áëï ³­ ݳۭ Ù»­ ß³­ ÝÇ áõ­ óáõÙ­ Ý»­ñÇ ¨ µÛáõ­ ñáÏ­ñ³­ïdz­ ÛÇ ç³Ý­ ù»ñ »Ý ·áñ­ ͳ¹ñ­í»É ·»­ ñ³­ï»ë­ Ï³Ý Ñ³­ ã³­ ÙÁÝÏ­ ÝáõÙ­ áñ¨¿ ¿³­ Ï³Ý Ïñ׳­ ïáõÙ ãÇ ¹³é­ ÝáõÙ: ²é­Ï³ »Ý éÇë­ Ï»­ Ý»­ñÇ Ïñ׳ï­Ù³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ, û­ñǭݳϪ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ñÇ Ï³é³­ í³ñ­ Ù³Ý Ùá­ï»ó­Ù³Ý ½·³­ ÉÇ Ã»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»ñ ¨ Ù³ù­ë³­½»ñÍ­Ù³Ý Ï³Ù µ»é­Ý³ñÏ­Õ»­ñÇ Ù³ù­ë³­½»ñÍ­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõÃ­Û³Ý å³­Ï³ë: Ü»ñ­Ùáõ­ÍáÕ­Ý»­ñÁ å»ïù á­Éáñ­ïáõÙ: ê³ÑÙ³ÝÇ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ϳ­ ¿ ³Ý­Ó³Ùµ Ù³ù­ë³­ïáõÝ ·Ý³Ý Ç­ñ»Ýó ѳۭﳭñ³­ñ³·­ ñÇù ϳ, áñ­å»ë­½Ç Ïñ׳ï­íÇ ë³Ñ­Ù³­ÝÁ ѳ­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ñ»­ ñÇ Ñ³ë­ ï³ï­ Ù³Ý ¨ ϳݭ ËÇÏ í׳­ ñáõ٠ϳ­ ï³­ Éáõ ñ»­ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ų­Ù³­Ý³­ÏÁ, áñ­ï»Õ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÙë Ù»Í Ëó³­ Ñ³­Ù³ñ, ÇëÏ ¿­É»Ïï­ñá­Ý³­ÛÇÝ í׳ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á ÝáõÙ­Ý»ñ »Ý ÉÇ­ÝáõÙ: ú­Å³Ý­¹³Ï ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÁ É³í »Ý Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÇó 10 ï³­ ñÇ Ñ»­ ïá ¿É ¹»é¨ë ­ ãÇ ·áñ­ ÍáõÙ: г­ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõÙ, 볭ϳÛÝ ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ÙÁÝÏ­ÝáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ ³Ý­ ѳ­Ù³­ å³­ï³ë­ ˳­ÝáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ³Ù­ñ³åÝ­¹»É (ѻﭵ³ó­Ãá­Õáõ­Ù³­ÛÇÝ ß³­ñáõ­Ý³Ï­íáõÙ »Ý, ãݳ­Û³Í §²½­·³­ÛÇÝ Ùdzë­Ý³­Ï³Ý ëïáõ·­Ù³Ý, Ù³ù­ë³­ÛÇÝ ³ñ­Å»­ùÇ ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý ëïá­ñ³­ å³­ ïáõ­ ѳ­Ý¦ ݳ­ ˳ӻéÝáõí Û³Ý ßñç³­ ݳ­ÏáõÙ ½·³­ ÉÇ µ³­Å³­ÝáõÙ, îî): 2.13. îÐî ­ Ùdzϭ ó»­ÉÇáõíÛáõ­ ÝÁ íϳ­ÛáõÙ ¿ µ³­ ñ»­É³í­ Ù³Ý ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÁ: Üßí³Í ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ï³ñ­µ»­ñ³Ï­Ý»­ñÇ Ñݳ­ ñ³­ íá­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ Ù³­ ëÇݪ ÑÇÙÝ­ Éáí Ý»ñ­ í»­ ϳ ¹ñ³­ å³ï­×³­éáí Ýí³­½áõÙ ¿ ѳ­Ù³­ó³Ý­ó³­ÛÇÝ Ãá­Õáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ï³Ý ÙÇ­ïáõ­ÙÇ íñ³: Ü»ñ­Ã³­÷³Ýó­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ µ³­ñ»­ Ù³ï­ ÉÇáõí ã»­ ÝÁ ¨ ³­ Ûáõ­ í»­É³­ ÝáõÙ ¿ ÙÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ Í³­ Ûáõí é³­ É³í­ í»É ¿, Áݹ á­ñáõÙ îмέ»ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ˽áõÙÝ ³ë­ ïÇ­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ Å»­ùÁª ÙÇ­çÇÝ ù³­Õ³­ù³­óÇ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ µ³ñÓñ ׳­ ݳ­µ³ñ Ý»­ Õ³­ÝáõÙ ¿: 2015 Ã. í»ñ­ çÇÝ Ñ³­ Ù³­ó³Ý­ óÁ ³­ñ³­·áõí۳ٵ ѳ­Ù³­ó³Ý­óÁ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí ³­í»­ÉÇ Í³Ë­ë³­ ѳ­ë³­Ý»­ÉÇ ¿ñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý 58 ïá­Ïá­ëÇÝ ï³ñ: سï­ã»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁ å³Ñ­å³Ý­íáõÙ ¿: êï³ó­í³Í (Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ýÇùë­ í³Í ¨ ß³ñ­ ų­Ï³Ý), áñ ³­ ÉÇ µ³ñÓñ í»­ ³ñ¹­ ÛáõÝù­ ñÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ ýÇùë­ Ý»­ ݳ­ í³Í ɳۭ ß»ñï ϳ­åÇ ¿ñ, ù³Ý ìñ³ë­ï³­ÝÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ (48 ïá­Ïáë), 볭ϳÛÝ Ñ³­ ë³­Ý»­ÉÇáõí Ûáõ­ ÝÁ ¹»é¨ë ­ ͳ˭볭 ï³ñ ¿ ³­ ÉÇ ³Õ­ í»­ ù³ï ó³Íñ ²¹ñ­ ç³­ µ»­ ÝÇó (77 ïá­ Ïáë), ÇÝã­ å»ë ݳ¨ èáõ­ ë³ë­ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ ÷áùñ Ó»é­ Ý³ñ­ ϳ­ ñ»­ ï»­ ñÇ ï³­ ÝÇó (70 ïá­ Ïáë), ºØ-Çó (80 ïá­ Ïáë) ¨ îмΠ­ çÇ­ ÙÇ­ ÝÇó ѳ­Ù³ñ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª Ýñ³Ýó ѳ­Ù³ñ, áí­ù»ñ Ï»Ýï­ (77 ïá­Ïáë)30: г­Û³ë­ï³­Ýáõ٠ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­åÇ ßáõ­Ï³Ý ñá­Ý³­ó³Í »Ý ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ31: ÏïñáõÏ ³Ýó­ Ù³Ý ÷áõ­ í»­ ÉáõÙ ¿ñª ³­ ÉÇ µ³ñÓñ Ùñó³Ï­ óáõí Û³Ùµ ¨ ó³Íñ ·Ý»­ ñáí: 2015 Ã. г­ Û³ë­ ï³­ÝáõÙ 100 Ñá­ 2.15. Þáõ­Ï³­ÛÇ ÷áùñ ã³­ ÷Á ¨ëª ¨՛ ­ýÇùë­ í³Í, ¨՛ ­ß³ñ­ ų­Ï³Ý ·áõ ѳ߭íáí ýÇùë­í³Í ɳۭݳ­ß»ñï ѳ­Ù³­ó³Ý­óÇ µ³­Å³­ ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­ ϳ­ åÇ ßáõ­ Ý»­ ñáõÙ Ù³ë­ Ý³­ ÏÇó­Ý»­ñÇ ë³Ñ­ Ýáñ¹­Ý»­ñÁ 10 ïá­Ïáë ¿ÇÝ Ï³½­ÙáõÙ, ÇÝ­ãÇ ³­×Á Ýϳ­ï»­ÉÇ ¿ñ Ù³­ ݳ­÷³Ï Ãíáí, ½ëåáõÙ ¿ ѳ­ Ù³­ ó³Ý­ óÇ ³­ í»­ÉÇ Ù³ï­ 2013 Ã. 3 ïá­Ïá­ëÇ, µ³Ûó ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ó³Íñª ѳ­Ù³¹­ ÉÇ ¨ Ñáõ­ ã»­ ë³­ ÉÇ Í³­ Ý»­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ Ñ³­ ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï: ²­í»­ÉÇ É³í ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ ³­í»­É³­óáõ­ÙÁ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ýá­ñáõ­ÙÇ ÝÁ ÙÝáõÙ ¿ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³Û­ñ»­ñáõÙ, ÇëÏ ó³Ý­ó³­ÛÇÝ å³ï­ñ³ëï­í³­ÍáõÃ­Û³Ý óáõ­óÇ­ãáí (NRI) г­Û³ë­ ·Ûáõ­Õ»­ñáõ٠ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­åÇ Ý»ñ­Ã³­÷³Ýó­Ù³Ý óáõ­ó³­ ï³­ ÝÇ í³ñ­ ϳݭ ÛÇÝ ÙÇ­ ß³­ çÇÝ ·Ý³­ ѳ­ ï³­ ϳ­ ÝÁ ѳ­ Ù³¹­ ñ»­ ÝÇ­ßÁ Ñ»ï ¿ ÁÝÏ­ ÝáõÙ: ÉÇ »ñÏñ­ ñÇó ó³Íñ ¿ª îÐî ­ Ý»­ ÙÇ­ ç³­ ñÁ ѳ߭ í³Û­ íÇ ³é­ Ý»­Éáõ ¹»å­ ùáõÙ: »¨ îÐî­á­ Éáñ­ïáõ٠г­ Û³ë­ ï³ÝÝ áõ­ ÝÇ ³ÝÑ­ñ³­ 2.14. ú­å»­ñ³­ ïáñ­ ñÇ ³­ Ý»­ é³­ç³ñ­ Ï³Í ÙÇ­çÇÝ ³­ Ý»­ ñ³­·áõíÛáõÝ­ ñÁ Å»ßï Ç­ñ³­í³­Ï³ñ­·³­íáñ­Ù³Ý ¹³ß­ïÁ, ¹ñ³ ÏÇ­ñ³ñ­Ïáõ­ÙÁ ¹»é¨ë­³­ í»­ÉÇ ó³Íñ »Ý, ù³Ý ѳ­ Ù³¹­ñ»­ ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ ãÁ ñáõÙ, ÇÝ­ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿: ºñÏ­ñÇ í³ñ­Ï³Ý­ß³­ÛÇÝ ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³­ Ù³­ ë³Ùµ å³Û­ Ù³­Ý³­ íáñ­ í³Í ¿ г­Û³ë­ï³­ åÇ Íáí »Éù ÝÇ ¹»­ ÝÁ ß³ï ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¿ Çñ ·áñ­ ͳ­ ñ³ñ ¨ Ýá­ ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõ Ç­ñá­Õáõí۳ٵ: г­Ù³­ó³Ý­óÇ ·Ýá­ñá­ßáõ­ÙÁ Ýí³­ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ, ù³Ý îÐî ­ ù³­Õ³­ù³­ ϳ­Ýáõí Û³Ý ¨ ϳñ­ ·³­ ½»É ¿ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇÝ: ê³­ ϳÛÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­ ٳٵ íáñ­Ù³Ý ÙÇ­ ç³­ í³Û­ñÇ ³­ éáõ­Ùáí: Þ³ñ­ ų­ Ï³Ý Ï³­ åÇ ßáõ­ г­Û³ë­ï³­Ýáõ٠ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­åÇ ³­ñ³­·áõíÛáõ­ÝÁ ·ÝÇ, ϳ­ÛÇ 60 ïá­Ïá­ëÇó ³­í»­ÉÇÝ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ù³ë­ ³Û­ëÇÝùݪ ÷á­ÕÇ ¹Ç­Ù³ó ëï³ó­í³Í ³ñ­Å»­ùÇ (ͳ˭ë³Í ·áõ­ ݳ­ÏÇó­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇÝ, ÇëÏ ÙÛáõ­ëÁ í»­ñ³Ñë­ÏáõÙ ¿ ýÇùë­í³Í Ù³­ñÇ ³ñ­¹³­ñ³ó­í³­Íáõí۳Ý) Ýϳï­Ù³Ùµ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ¿, ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­åÇ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ñ³­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇ µ³­½³­ÛÇ ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ: ÆÝã­å»ë ß³ñ­Å³­Ï³Ý, ³ÛÝ­ ·ñ»­Ã» Ï»­ëÁ: å»ë ¿É ýÇùë­í³Í ɳۭݳ­ß»ñï ϳ­åÇ ³­ñ³­·³­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ г­Û³ë­ï³­Ýáõ٠ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇó ó³Íñ ¿: ¸³ å³Û­ 2.16. г­Û³ë­ï³­ ÝáõÙ Ãí³­ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý Áݹ·ñ­ Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùáí, áñ ¹»­åÇ Íáí »Éù ÏáõÝ ï³ñ­ñ»­ñÇ ¹Ç­ï³ñ­ Ïáõ­ÙÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ µ³­ ñ»­É³í­ ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõ å³ï­×³­éáí г­Û³ë­ï³­ÝÁ ëïÇå­í³Í ¿ Çñ Ù³Ý ï»Õ ϳ: Âí³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Éͳϭݻ­ñÁ Ý»ñ­ùÇÝ Ñ³­Ù³­ó³Ý­óÇ Ãá­Õáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý »ñ­Ãáõ­ÕÇÝ ³Ý­Ï³ó­Ý»É ϳ՛Ù ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ¹áõñë ßáõ­Ï³­Ý»ñ µ³­ó»­Éáõ Ý»­ñáõÅ áõ­Ý»Ý: ìñ³ë­ ï³­Ýáí, ϳ՛Ù Æ­ ñ³­ Ýáí ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ûå­ïǭϳ­ ٳݭ г­Ù³­ó³Ý­óÁ ÷á­ËáõÙ ¿ ³é¨ïáõ­ ñÁ, ÁÝ­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ñ³­Ã»­É³­ÛÇÝ Ù³­ÉáõË­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñáí ÷á­Ë³Ý­ó»­Éáõ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ѳ­Ù³ñ ϳ٠û·­ï³­·áñ­Í»É ³­í»­ÉÇ ¹³Ý­¹³Õ ³ñ­µ³Ý­Û³­Ï³­ÛÇÝ å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÁ ¨ ³ß­ ˳­ ïáõÅ-ßáõ­ ϳ Ù»­ ˳­ Ýǽ٭ݻ­ñÁ: 30 ٳ߭ г­ ˳ñ­Ñ³­ ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­ ó³­ Ù³Ý óáõ­ Ý»ñ. §¾­ ÝÇß­ ñá­ É»Ïï­ Ý³­ÛÇÝ Ñ³­ë³­ñ³­ Û³Ý ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí Ïáõí ݳ­ ۳ݠѳ­ ñ³­ Ù³ñ Ýá­ ñ³­ Û³­ ñáõí ݦ Íñ³·­ ñÇ (P115647) ßñç³­ ݳ­ í³ù­ Ïáõ٠ѳ­ í³Í ïí۳ɭ ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ Ý»­ Û³ë­ ÉÇë, áñ г­ ï³­ Ýáõ٠ѳ­Ù³­ó³Ý­óÇ Ñ³­ë³­Ý»­ ÉÇáõí Ûáõ­ ãáõí ÝÁ (µÝ³Ï­ Û³Ý ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ïá­ Ïá­ ëáí) ÙÇÝ㨠2016 Ã. Ñáõ­ ÝÇ­ëÁ ѳ­ Ïá­ ë»É ¿ 73.4 ïá­ ëÇ: 31 Ù³­ 2015 Ã. ѳ­ óÇ »Ý­ ó³Ý­ ó­ ½³Ùµ­ ÕÇ ³Ù­ Ûáõ­ ë³­Ï³Ý Í³Ë­ ëÁ г­Û³ë­ï³­ Ýáõ٠ѳ߭ íáõÙ ¿ñ 8 ²ØÜ ¹á­ í³ñÏ­ ãÁ г­ ɳñ, ÇÝ­ Û³ë­ ÝÇ ïݳ­ ï³­ ëáõí ÛÇÝ ïÝï»­ Ý»­ ñÇ ßáõñç 80 ïá­ ÛáõÝ­ ëÇ Ñ³­ Ïá­ Ù³ñ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³Ù­ë³­Ï³Ý »­Ï³Ù­ïÇ 5 ïá­Ïá­ëÇó µ³ñÓñ ¿ñ: 23 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ØÇ ÏáÕ­ÙÇóª ѳ­Ù³­ó³Ý­ó³­ÛÇÝ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹áõ­ ï³­ Ï³Ý µ»­ éÁ ÙÇáõí Ûáõ­ ÝÇó ¹áõñë ³é¨ïñÇ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ Ýáõ­ ÙÁ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ, ѳï­Ï³­å»ëª ³ÛÝ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ, á­ñáÝó ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ ÏáÕ­ ÙÇó ½Ç­ çáõÙ ¿ ѳ­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ ñÇÝ: ѳ­Ù³ñ Éñ³­óáõ­óÇã ÃáõÛÉï­íáõíÛáõÝ­Ý»ñ ϳ٠ѳ­í³ë­ ØÛáõë ÏáÕ­ ÙÇó, 2006 Ã. ëÏë³Í, îÐî-Ý ¨ µ³ñÓñ ï»Ë­ ï³·­ñáõÙ ¿ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï33: ØÇ­ ÝÇó »ñ­ çÇ­ ϳ­ñ³­ ų٭ϻï Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÁ ¹³ñ­Ó»É »Ý »ñÏ­ñÇ »ñ­Ïáõ ³­é³­í»É ³­ñ³· ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ½áõ­·³Ïó­í³Í »Ý ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ ³­×áÕ á­Éáñï­Ý»­ñÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ å³Û­ ÛÇÝ ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ïáõ­ óÇá­ Ý³É µ³­ ñ»­÷á­ ËáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ ·Ç­ ï»­ÉÇ­ Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝÝ ³Ûë »ñ­Ïáõ á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ ÏñÃí³Í ùÇ ÷á­Ë³Ýó­Ù³Ý û­·áõï­Ý»­ñÇ Ýí³½­Ù³Ý Ñ»ï: º²îØ-ÇÝ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõÝÝ ¿ ë÷Ûáõé­ùÇ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ϳ߭ϳݭ¹áõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝǪ »ñ­ ³­ ç³Ï­ óáõí Û³Ý Ñ»ï ٻϭ ï»Õ: ê³­ ϳÛÝ ï»Ë­ Ýá­Éá­ ·Ç³­ ñáñ¹ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï Ëá­ ñÁ ³ñ­ ïáÝ­ Û³É ³é¨ïñÇ å³Û­ Ù³­ Ï³Ý ë³Ñ­Ù³­ÝÇÝ ·ïÝíáÕ ³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³ñ­ ݳ·­ñ»­ñÇ µ³­Ý³Ïó­Ù³Ý áõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ: àñ­å»ë ¹ñ³­Ï³Ý ¹»Ý ѳÛï­ÝáõÙ »Ý Ç­ñ»Ýó ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÏáÕÙª ½·³­ ÉÇ Ñ»­ ï³ùñù­ ñáõíÛáõÝ Ï³­ ÉÇ ¿ ³­ ñ»­ é³­ç³ó­Ý»É ·ïÝ»­Éáõ ѳñ­óáõÙ ¹Åí³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­í»­É³ó­Ù³Ý Ù³­ ßáõ­Ï³ á­ñá­ÝáÕ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: Ü»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ ëÇÝ, ÇÝ­ ãÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ ѳ­ í³­ ݳ­ µ³ñ ³­ é³­ ç³ñÏÝ ³Ûë »Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ ¹Ç­ï»É áñ­å»ë ³ÛÝ µ³­½³Ý, áñ­ï»­ÕÇó ϳ­ Éáñï­ á­ Ý»­ñáõÙ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÇÝ Ñ³­ ÙÁÝ­ ñáÕ »Ý Ùáõïù ·áñ­ Í»É º²îØ ³­ í»­ÉÇ É³ÛÝ ßáõ­Ï³: ²Û¹ Ý»ñ¹­ óó ã¿32: ´³­óÇ ³Û¹, ãݳ­Û³Í ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ Ýå³ë­ïáÕ ñáÕ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý г­Û³ë­ï³Ý µ»­ñ»É ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»ñ ñ³­ Ç­ í³­ Ï³Ý ¹³ß­ ïÇÝ, ¿­É»Ïï­ ñá­Ý³­ ÛÇÝ ³é¨ïñÇ ·áñ­ ͳñù­ ¨ Ýááõ ѳáõ: ú­ ñǭݳϪ г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ·ñ³­ íÇã Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ó³Íñ ¿, µ³Ûó ³­×áõÙ ¿: г­Û³ë­ï³­ÝÁ, í³Ûñ ¹³é­Ý³É º²îØ-ÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ïáõó­ Áëï µÇ½­ Ý»­ ëÇó ëå³­ éá­ÕÇÝ ¿­ É»Ïï­ Ý³­ ñá­ ÛÇÝ ³é¨ïñÇ 2016 ٳٵ Ñ»­ï³ùñùñ­í³Í Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: г­Û³ë­ï³­ Ãí³­ ϳ­ ÝÇ óáõ­ óÇ­ãÇ (B2C E-Commerce Index 2016), 137 ÝÁ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïáõ٠ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ³­í»­ÉÇ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ß³ñ­ ùáõÙ 87-ñ¹Ý­ ¿ñ, ÇÝ­ ãÁ ѳñ¨³Ý µ³ó ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ é»­ÅÇÙ áõ­ ÝÇ, ù³Ý º²îØ ³Ý­ ¹³Ù ÙÛáõë »ñÏñ­ Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ Æ­ ñ³­ ÝÇ (77) ¨ ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ (84) »ñÏñ­Ý»­ñÁ, ÇÝ­ãÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­Ï³Ý ³­é³­í»­ÉáõíÛáõÝ ¿ ï³­ óáõ­ ó³­ ÝÇ­ ßÇó ó³Íñ ¿: Æ­ ñáù, ¿­ É»Ïï­ ñ᭠ݳ­ ÛÇÝ ³é¨ïñÇ ÉÇë: Ü»ñ¹­ ñáÕ­ Ý»­ñÇÝ Ï³­ ñáÕ ¿ Ñ»­ ï³ùñù­ ñ»É ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ÇÝë­ ïÇ­ ïáõ­ óÇá­Ý³É ¨ ýÇ­ ½Ç­Ï³­ Ï³Ý »Ý­ ó­Ï³­ éáõó­í³Í­ ùÁ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãáõÃ­Û³Ý ÑÇÙ­Ýáõ­ÙÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙª ³é­Ï³ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ï»Õ áõ­ÝǪ û·ï­íáÕ­Ý»­ñÇ íëï³­ÑáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­ ݳ­ Ù³­ ÷³­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÇó ¨ å³Û­ ٳݭ ñÇó Ëáõ­ Ý»­ ë³­ ÷»­Éáõ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, Ý»­ñ³é­Û³É ëå³­éáÕ­Ý»­ñÇ å³ßï­ Ñ³­Ù³ñ, á­ñáÝù ï³­ñ³Í­íáõÙ »Ý º²îØ-Ç ³Ý­¹³Ù ãѳݭ¹Ç­ å³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ·³Õï­ÝÇáõíÛáõÝÝ áõ ïí۳ɭݻ­ñÇ å³ßï­ ë³­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇ íñ³: г­Û³ë­ï³­ÝǪ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ å³­ Ýáõí Ûáõ­ ÝÁ ¨ ÏÇ­ µ»ñ­Ñ³Ý­ ó³­ ·áñ­ Íáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÁ: ÐÇÙ­ ݳ­ ñÇ ³­éáõ­Ùáí ß³­Ñ³­í»ï ¹Çñ­ùÁ Ù»­Í³­å»ë ϳ˭í³Í ÏÉÇ­ÝÇ Ï³Ý Ï³ß­Ï³Ý­¹áÕ ·áñ­Íá­ÝÁ »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ëáõÙ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý º²îØ-áõ٠ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÇÝ­ï»·­ñáõÙ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙª í³ñ­ ϳ­ ÛÇÝ ù³ñ­ ï»­ ñÇ ¨ ³ë­ïǭ׳­ÝÇó: ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ í׳­ ñ³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­ ϳñ­ ·»­ ñÇ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï û·­ï³­·áñ­ÍáõÙÝ ¿: г߭íÇ ³é­Ý»­Éáí á­Éáñ­ïáõ٠г­Û³ë­ï³­ 2.18. º²îØ-Çó ¹áõñë г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ñ»­ï³­Ùáõï ÝÇ Ëáë­ ïáõÙ­ ݳ­ ÉÇó ½³ñ­ ·³­ óáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ ѳ­ Ù»­Ù³­ ï³­ Ï³Ý Ý»É Ñݳ­ ÉÇ­ ñ³­ íá­ñÇÝë ÷áË­ ß³­Ñ³­ í»ï ³é¨ïñÇ Ñ³­ Ù³­ ³­é³­ í»­ Éáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁª ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ Ïáõí ÛáõÝ Ïáõ­ Ý»­Ý³ Ó³Û­ ݳ·­ñ»­ñÇ µ³­ ݳÏó­Ù³­ÝÁ34: ÜÙ³Ý Ñ³­Ù³­Ó³Û­Ý³·­ñ»­ ѳݭ·³­Ù³­Ý³­ÉÇó ·Ý³­Ñ³­ïáõ­ÙÁª ³­í»­ÉÇ É³í ÁÙµé­Ý»­Éáí, ñÁ Ïû·­Ý»Ý ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ, ѳï­Ï³­å»ëª ·Éá­µ³É û ÇÝã­å»ë ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ³­ñ³­·³ó­Ý»É Ãí³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí ³ñ­Å»ßխó­Ý»­ñÇÝ ÙÇï­í³Í á­Éáñï­Ý»­ñáõ٠ѳ­í³­ë³ñ Û³Ý ÁÝ­¹áõ­Ýáõ­ÙÁ ³­×Ç ËÃ³Ý­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ: γ­é³­í³­ñáõí ¹³ß­ ïáõÙ ·áñ­ Í»­ Ù³¹­ Éáíª Ñ³­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­ ñÇ ¨ ѳñ¨³Ý­ Ý»­ Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³·­ ñáõÙ Ãí³­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝÝ Ý»­ñÇ Ñ»ï Ùñó»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ: ú­ñǭݳϪ ³é¨ïñÇ ÷áËÉ­ ñ³ó­ ³­é³Ýӭݳó­íáõÙ ¿ áñ­å»ë ÷á˭ѳï­íáÕ ·»­ñ³­Ï³­ÛáõíÛáõÝ: Ù³Ý í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙÝ ³­í»­ÉÇ ÷á˭ɳñó­ÝáÕ ¿ Ðݹϳë­ï³­ÝÇÝ 2.17. ÆÝã í»­ ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ³é¨ïñÇ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí۳­ ¨ âÇ­ ݳë­ï³­ ÝÇÝ, ù³Ý ¶»ñ­ Ù³­ Ýdz­ ÛÇÝ ¨ èáõ­ ë³ë­ ï³­ÝÇÝ, ÝÁ, 2015 Ãí³­Ï³­ÝÇó г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ë³­ ϳÛÝ Ý»ñ­ ϳ­ ÛáõÙë ¶»ñ­Ù³­ÝÇ³Ý ¨ èáõ­ ë³ë­ ï³­ÝÁ, áñ­ ºí­ñ³­ëdz­Ï³Ý ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ÙÇáõí۳­ ÝÁ (º²îØ) µ»­ ñáõÙ å»ë г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ, ß³ï ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ Ñݳ­ñ³­íá­ Ý»ñ, µ³Ûó ݳ¨ Ù³ñ­ ñáõíÛáõÝ­ ï³Ñ­ ñ³­í»ñ­Ý»ñ: µ³­ÅÇÝ áõ­Ý»Ý35: ´³­ óÇ ³Û¹, ÃíáõÙ ¿, áñ Æ­ ñ³­ÝÁ ѳۭ ϳ­ ²é¨ïñÇ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ Ýáõí Ûáõ­ ÝÁ ß³ï µ³ó ¿ñ 2003 Ãí³­ Ï³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ áñ­å»ë ï³­ñ³Ý­óÇÏ »ñ­ÏÇñ ϳ­ÝÇó ²ÐÎ-ÇÝ (WTO) г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõíÛáõ­ÝÇó ͳ­é³­Û»­Éáõ Ý»­ñáõÅ áõ­ÝÇ, ϳ٠·áõ­ó» г­Û³ë­ï³­ÝÁ èáõ­ Ç í»ñ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ºí­ñ³­ëdz­Ï³Ý ë³ë­ï³­ÝÇó ϳ٠ìñ³ë­ï³­ÝÇó ¹»­åÇ Æ­ñ³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ÙÇáõí ÝÁ (º²îØ) 2015 Ã. ³Ý­ Û³­ ÙÇ­ ç³­Ï³Ý ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ áñ­å»ë ï³­ñ³Ý­óÇÏ »ñ­ÏÇñ ͳ­é³­Û»­Éáõ û­ ·áõï­ Ý»ñ ¿ µ»­ ñ»É, µ³Ûó ݳ¨ ͳݭ ñ³ó­ ñ»É ¿ µÛáõ­ ñ³­ ñáÏ­ Ý»­ñáõÅ áõ­ÝÇ: 32 WDR 2016-ÇÝ Ñ»ï¨»­ ÉÇÝ ¨ áõ­ Éáíª ø»É­ ñÇß­ Ý»­ñÁ (Kelly et al.) (2017) ³­é³­ç³ñ­ ÏáõÙ »Ý, áñ г­ Û³ë­ ï³­ å»ë ÇÝ­ ÝÁ, áñ­ ï»ñ­Ý»­ï³­ ÛÇÝ ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ Ý»­ñÁ Ûáõ­ñ³ó­ Éáõ Ý»­ ³­ Ùáí ½³ñ­ éáõ­ ·³­óáÕ »ñ­ ÏÇñ, å»ïù ¿ ߻߭ﳹ­ ñÇ ÏñÃáõí Û³Ý á­ñ³­ ÏÇ ¨ áõ­ ë³­ ÝáÕ­ ñÇ Ñ»Ý­ Ý»­ ÛÇÝ ÑÙïáõí ù³­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñ³­ ñÇ Ñ½á­ ÙÁ ( Kelly, Tim, Aleksandra Liaplina, Shawn óáõ­ W. Tan, and Hernan Winkler. 2017. Reaping Digital Dividends: Leveraging the Internet for Development in Europe and Central Asia. World Bank). г­Û³ë­ï³­ÝÁ º²îØ Ù³ù­ë³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³­í³­½³­ÝÇó û·ï­í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»ó, ÇÝ­ãÁ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ Ù³ù­ 33 ë³­ÛÇÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ù»Í ³­í»­É³­óáõÙ ¿ ¹³é­ÝáõÙ: ºí­ñ³­ëdz­Ï³Ý Ù³ù­ë³­ÛÇÝ ÙÇáõí۳ÝÝ (º²ØØ) ³Ý­¹³­Ù³Ï­ó»­Éáíª Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ Ëáõ­ë³­÷»ó èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó Ý»ñÏñ­íáÕ ·³­½Ç ·ÝÇ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³Ý µ³­ ó³­ë³­ Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇó (Ðܲ-Ç ßáõñç 1 ïá­Ïá­ ÷áí Ëݳ­ ëÇ ã³­ Ûá­ Õáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ ëï»Õ­ Éáí): Í»­ 34 é³­ γ­ ñáõí í³­ Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³·­ ѳÛï ¿ ÙÇ ß³ñù »ñÏñ­ ñáõÙ ³ÏÝ­ ñÇ Ñ»ï »ñÏ­ Ý»­ ñ³­ ÏáÕ٠ѳ­ µ»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ½³ñ­·³ó­ Éáõ ¨ Ëá­ Ý»­ Ý»­ Éáõ (âÇ­ ñ³ó­ ï³Ý, Ý³ë­ ÐÝ¹Ï³ë­ Ó³­ ï³Ý, Ø»ñ­ íáñ ²ñ¨»Éù, ²ØÜ, èáõ­ ë³ë­ ï³Ý, ì³­ ñ³ë­ ñ³Ý) ¨ Âáõñ­ ï³Ý, Æ­ ÛÇ Ñ»ï ѳ­ ùdz­ ñ³­ ñáõí µ»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ϳñ­ ·³­ ñ»­ íá­ ÙÁ: Éáõ Ó·ïáõ­ 35 ٳ߭ г­ ˳ñ­ ÛÇÝ µ³ÝÏ (2013 Ã.) §Îáõ­ ѳ­ ÏáõÙ, Ùñó³Ï­ ï³­ ÛáõÝ ¨ Ùdzϭ ó»­ óáõí Ûáõ­ ÉÇáõí ݦ 24 ¹Çñ 2.3. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ï³­ ÝÇ ¹Çñ­ ùÁ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ï³­ ñ³Ýó­ ïÇ­ Ù³Ý Éá­·Çë­ Ï³­ÛáõÙ ÆÝë­ ïÇ­ïáõ­ óÇá­Ý³É µ³­ñ»­É³­íáõÙ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ óáí Ñݳ­ çá­ ñ³­ ²­í»­ÉÇÝ, ³Ý¹ñ­Ï³ëå­Û³Ý »ñ­Ï³Ã­·ÇÍ-ɳë­ï³­Ý³­í³­ÛÇÝ íáñ ¿, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ï³­ñ³Í­ùáí ï³­ñ³Ýó­Ù³Ý Éáõ­ÍáõÙ­ ͳ­ é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ñ³­ ë³ë­ Ù³ñ èáõ­ ï³­ ñ³­ ÝÇ ¨ Æ­ ÝÇ ÙÇç¨ Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ·ñ³­íÇã ¹³é­Ý³Ý, 볭ϳÛÝ »ñ­ÏÇ­ñÁ å»ïù ¿ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ï³­ ñ³Ý­ óáõÙ ãÇ å³­ íáõÙ: ѳÝç­ Ý³¨ ÙñóÇ ³Û­ ÉÁÝï­ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ ç³Ýóù­ ñÇ Ñ»ï, áñ­ Ý»­ å»ë­ ½Ç ·ñ³­íÇã ÉÇ­ÝÇ µ»é­Ý³­÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ý Ç­Ù³ë­ï³­íáñ­í³Í г­Û³ë­ ï³­ÝÇ Áݹ­ ɳÛÝ­í³Í ßáõ­Ï³Ý (Âáõñ­ ùdz­ÛÇÝ ¨ ²¹ñ­ µ»­ ç³­ÝÇÝ ëå³­ ë³ñ­ Ï»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõí Û³Ý ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ͳ­í³É­Ý»­ñÇ ï³­ñ³Ý­óáõ­ÙÁ: γ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ å³Û­Ù³Ý­ ÷³Ï­ ٳٵ) å³­ Ï³ë ·ñ³­ íÇã ¿ »ñÏ­ ñáõÙ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ Ý»­ñÁ (û­ñǭݳϪ ÷³Ï ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÁ) Ïß³­ñáõ­Ý³­Ï»Ý ³Ý¹­ ݳ­ÛÇÝ ¹Çëï­ ñǵ­ Ûáõ­ïá­ñ³­Ï³Ý ¨ ѳ­ Û³É ³ñ­ í»É­ Å»ù áõ­Ý»­óáÕ ñ³­ ¹³é­Ý³É »ñÏ­ ó»­ ñÇ Ùdzϭ ÉÇáõÃ­Û³Ý ¨ ѳ­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ï»­Õ³­Ï³Û­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: öá­Ë³­ñ»­ ³ñ­Å»ßխó­Ý»­ñÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý íñ³: ÝÁ ѳ­í³­Ý³­Ï³Ý ¿, áñ ³Ûë ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ޻߭ ï³¹ñ­ í»É ¿ ݳ¨ ÑÛáõ­ ëÇë-ѳ­ ñ³í ÙÇ­ ç³Ýó­ ùÁ, áñÝ ÁÝïñ­ íÇ ìñ³ë­ ï³­ ÝÁª å³Û­ Ù³­Ý³­íáñ­ í³Í µá­Éáñ ѳñ¨³Ý Æ­ ñ³­ ÝÁ Ùdzó­ ë³ë­ ÝáõÙ ¿ èáõ­ ï³­ ÝÇÝ ¨ ³­ í»­ÉÇ Ñ»­ éáõ Ñ³ë­ »ñÏñ­Ý»ñ é³½­Ù³­í³­ñ³­Ï³Ý Ùáõï­ùÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõí۳ٵ, ÝáõÙ, ù³­ ÝÇ áñ г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ûñ¨ë ­ ɳ­í³­ ·áõÛÝ ¹Çñ­ ׳­Ý³­ å³ñ­ ѳ­ ÛÇÝ Áݹ­ ɳÛÝ­í³Í ó³Ý­ óáí ¨ ¹»­ åÇ Íáí ùáõÙ ãÇ ·ïÝíáõÙ ³ñ¨»Éù-³ñ¨Ùáõïù »ñ­ Ãáõ­Õáõ ß³ñÅÝ Ùáõï­ ùáí: î³­ ñ³Ýó­ Ù³Ý ¨ µ»é­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ËÙµ­ Ù³Ý ³­ í»­ ³­å³­ í»­ Ñá­ Éáõ ѳ­Ù³ñ: Êá­ ßáñ ׳­ ݳ­ å³ñ­ ѳ­ ÛÇÝ Ý»ñ¹­ ÉÇ ×ÏáõÝ Ï³ñ­ ·³­ íá­ñáõÙ­Ý»­ ñÇ å³­ ϳ­ëÁ ¨ å³­ Ñ»ëï­ Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­ ݳ­÷³Ï é»­ ÅÇ­ÙÁ ϳ­ ñáÕ »Ý ݳ¨ ݳ­ Ëáñ¹ Ýϳ­ ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÑÛáõ­ ëÇë-ѳ­ñ³í ÙÇ­ ç³Ýó­ ùÇ áõÕ­ Õáõí Û³Ùµ ßáõ­ ï³­éáõÙ­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ Í³Ý­ñ³Ï­ßÇé ¹³ñÓ­Ý»É: ²­í»­ÉÇÝ, á­ñáß ïáí ϳ­é³ñ­Ï³­Û³­Ý³Ýª ´³í­ñ³­ÛÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÛÇÝ ³Ý­ó³­Ï»­ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ѳë­Ý»É ³½­·³­ÛÇÝ û­ñ»Ýë¹­ ïÁ (ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï) Ùdzó­Ý»­Éáí Æ­ñ³­ÝÇÝ ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÏÇó ñáõÃ­Û³Ý ÷á­÷á­Ëáõí۳ٵ, 볭ϳÛÝ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿, áñ ÙÛáõë ػխñÇÇÝ: ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ³ß­Ë³­ ÏáÕ­Ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ëá­ãÁÝ­¹áï ÉÇ­Ý»Ý Ø³ù­ë³­ÛÇÝ ÙÇáõÃ­Û³Ý ï³Ý­ ùÁ ÑÛáõ­ ëÇë-ѳ­ñ³í ׳­ ݳ­å³ñ­ ѳ­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³Ýó­ ùÇ Ï³ñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ٠³Ý­·³Ù Ùáï ³­å³­·³­Ûáõ٠û­ »Ý­Ã³­ ϳ­ éáõó­í³Í­ùÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí ϳñ¨áñ ɳ¹ñ­í»Ý í»ñ­ çÇ­ ÝÇë ÏáÕ­ ÙÇó (ÇÝã­å»ë ³í­ ïá­Ù᭠ɳ­ µÇ­ ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ Ý»ñ­ùÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÷áËÉ­ ïñ³Ýë­åáñ­ïÇ ¹»å­ùáõÙ ¿): ñ³ó­ Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: Âáõñ­ ùdz­ÛÇ ¨ ²¹ñ­ µ»­ ç³­ÝÇ ï³­ ñ³Í­ ùáí ³Ýó­ÝáÕ ³Û­ÉÁÝï­ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ »ñ­Ãáõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ Ùñó»­Éáõ »Ý гÛ-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³ñ­·³­í᭠г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï ï³­ñ³Ýó­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ñáõÙÝ ³­é³Ýó ݳ­Ë³­å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ, ÇÝã­å»ë Ý»ñ­Ï³­ Ýí³×­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñª ³­ é³­ç³ñ­ Ï»­Éáí ·á­ ÛáõíÛáõÝ áõ­ Ý»­óáÕ Û³ó­í³Í ¿ ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³·­ñáõÙ, »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ Ñ³­Õáñ­¹³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ (á­ñáÝó ÙÇ Ù³­ëÁ ½·³­ ¹»­ ÉÇ ³½­ óáõíÛáõÝ Ïáõ­ Ý»­Ý³ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ï³­ñ³Ýó­ ßáõ­ïáí ³­ í³ñ­ ïÇÝ Ïѳëó­ íÇ) ¨ Éñ³­ óáõ­óÇã ï³­ ñ³Ýó­ Ù³Ý Ù³Ý Éá­·Çë­ïÇÏ ßÕó­Ûáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ ¹Çñ­ù³­íá­ñáõÙÝ »ñÏñ­Ý»­ñÇó §Ëáõ­ë³­÷»­Éá­õ¦ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ³Ù­ñ³åÝ­¹»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí 2.19. Æ í»ñ­çá, ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ·áñ­Íáõ­ ÝÁ Ñݳ­ Ý»áõíÛáõ­ ñ³­ íáñ ¹³ñÓ­ ÝáÕ ÙÛáõë ·áñ­Íá­ ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ѳۭϳ­ Ï³Ý ë÷Ûáõé­ ùÁ Ý»É, áñ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ³é¨ïñÇ, Ý»ñ¹­ ÉÇ­ ñáõ­Ù³­ÛÇÝ Ñáë­ù»­ñÇ, ·Ç­ ï»­ ùÇ ÷á­Ë³Ýó­ ÉÇ­ Ù³Ý ¨ Ýá­ñ³­ñ³­ ñáõÃ­Û³Ý ³­×ÇÝ û­Å³Ý­ ¹³­Ï»­Éáõ Ý»­ñáõÅ áõ­ÝÇ:г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ³­éáõ­Ùáí »ñÏ­ñÇ ë÷Ûáõé­ ùÇ ã³­÷Á Ï³å­ í³Í ¿ ÇÝã­ å»ë ³é¨ïñÇ, ³ÛÝ­ å»ë ¿É Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ê÷Ûáõé­ùÇ Ëá­ßáñ ѳ­Ù³ÛÝù­Ý»­ñÁ ÙÇç­ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ÛÇÝ ï»­ Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý Ñáë­ ñÇ Ëóݭ ù»­ Ù³Ý ¨ Ç­ñ»Ýó ѳۭ ñ»­ ùáõÙ Ý»ñ¹­ ÝÇ­ ñáõÙ­ ñÇ Ëóݭ Ý»­ Ù³Ý Ý»­ ñáõÅ Ý»Ý: ²é­ áõ­ ϳ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³Ï ÷³ë­ ñÇó »ñ¨áõÙ ¿, áñ ï»­ ѳۭϳ­Ï³Ý ë÷Ûáõé­ùÇ ÉͳÏÝ ³­í»­ÉÇ É³í û·­ï³­·áñ­Í»­Éáõ ½·³­ ÉÇ Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõí Ý»ñ ϳÝ, á­ ÛáõÝ­ ñáÝù Áëï »ñ¨áõÛ­ ÃÇÝ ÙÇ ß³ñù µ³ñ¹ å³ï­ ×³é­ ñáí ѳ­ Ý»­ ×³Ë Ã»­ ñÇ »Ý û·­ ï³­·áñÍ­í»É: 36 г­Û³ë­ï³Ý­óÇ ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÁ ³­í»­ÉÇ ùÇã Ý»ñ­Ùáõ­ÍáõÙ­Ý»ñ »Ý ëï³­Ýáõ٠ѳۭñ»­ÝÇ »ñÏ­ñÇó, ù³Ý ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ ñÇ ³ÛÉ ËÙµ»­ñÁ, ÇëÏ ïíÛ³É »ñÏ­ñÇó Ç­ñ»Ýó ͳ·­Ù³Ý »ñ­ÏÇñ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­éáõ­Ùáí ѳ­Û³ë­ï³Ý­óÇ ÙÇ·­ñ³Ýï­ Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ÝÙ³Ý ¿ ³ÛÉ ËÙµ»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇÝ: г­Û³ë­ï³­ÝÁ ùÇã úàôÜ-Ý»ñ ¿ Ý»ñ·­ñ³­íáõÙ ºØ »ñÏñ­Ý»­ñÇó, áñ­ï»Õ µÝ³Ï­ íáõÙ ¿ Çñ ë÷Ûáõé­ùÁ: ØÇ·­ ñ³­óÇáÝ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ, úàôÜ-Ý»­ ñÇ ¨ г­ ï³­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ û­ ñ»ñÏ­ Û³ ¹áõëïñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý Ï³­åÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿ (г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, 2013 Ã.): Üϳ­ ï»­ÉÇ µ³­ó³­éáõíÛáõÝ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ îÐî­ á­Éáñ­ïÁ, á­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ýå³ë­ï³­íáñ »Ý »­Õ»É ²ØÜ-áõÙ ·ïÝíáÕ êÇ­ÉÇ­ ÏáÝ­Û³Ý Ñáí­ïÇ ë÷Ûáõé­ ùÇ ³­ç³Ï­óáõí ¹áõÙ­ ÛáõÝÝ áõ Ý»ñ­ Ý»­ñÁ: 25 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¹Çñ 2.4. г­Û³ë­ Ü»ñ­ ÝÇ ë÷Ûáõé­ ï³­ ùÁ ²ß­Ë³ñ­ ÑáõÙ ³å­ ñáõÙ ¿ 9-11 ÙÇ­ ÉÇáÝ Í³­ ·áõ­ Ùáí ѳÛ: г­ óÇá­Ý³É ËݹÇñ­ ñÇ, û­ Ý»­ ݳϪ å³ñ­ ñÇ­ ï³­ïáÙ­ë»­ñÇ ¨ µ³Å­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ³å­ ñáõÙ ¿ 3 ÙÇ­ÉÇáÝ Ñ³Û, ÇëÏ Ùݳ­ ó³Í 6-8 Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ ã½³ñ­·³­ó³Í ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ï³ñ­·³­íá­ñáõ­ÙÁ: ÙÇ­ ݳ­ ÉÇá­ Ýáó ѽáñ ë÷Ûáõé­ ùÁ ï³­ ñ³Í­í³Í ¿ áÕç ³ß­ ˳ñ­ ÑáõÙ ¨ µ³­ ųݭí³Í »ñ­ Ïáõ ËٵǪ §ÑÇÝ ë÷Ûáõé­ ù¦ª 1970 ¸»é г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³Ý­ ϳ­ ˳­ óáõ­ÙÇó ³­ é³ç ë÷ÛáõéùÝ ³Ï­ ïÇí Ï»ñ­ åáí úàôÜ-Ý»ñ, Ù³ñ­ ¹³­ ëÇ­ñ³­Ï³Ý û·­ Ýáõí Û³Ý ¨ Ãí³­ ϳ­ÝÇó ³­ é³ç ·³Õ­ óͭ Ý»­ ñÇ Å³­ é³Ý·­ ñÁ, áñ ɳí Ý»­ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»ñ ¿ ϳ­ï³­ñ»É: ì»ñ­Éáõ­ ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³Í »Ý, 볭ϳÛÝ ³­í»­ÉÇ ùÇã »Ý Ï³å­í³Í Í»­Éáí 1994-2004 ÃÃ. Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ Ñáë­ù»­ñÁª Ñ»­ï³­ ѳۭñ»­ ùÇ Ñ»ï, ¨ §Ýáñ ë÷Ûáõé­ ÝÇ­ ù¦ª 1970 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ½á­ïáÕ­Ý»­ñÁ å³ñ­½»É »Ý, áñ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ Ñ»­ïá ·³Õ­Ã³Í­Ý»ñÝ áõ Ýñ³Ýó ų­é³Ý·­Ý»­ñÁ, áñ ³­í»­ÉÇ Ï³­ï³­ñ³Í û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ 69 ïá­Ïá­ëÁ Ï³å­ ùÇã »Ý ÇÝ­ï»·ñ­í³Í Ç­ñ»Ýó ÑÛáõ­ñÁݭϳ­É³Í »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ, í³Í ¿ñ ë÷Ûáõé­ ùÇ Ñ»ï ¨ úàôÜ ëï³­ óáÕ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ µ³Ûó ³­í»­ÉÇ ë»ñ­ïá­ñ»Ý »Ý ϳå­í³Í Ç­ñ»Ýó ݳ˭ÝÇ­Ý»­ñÇ Ý»­ñÇ 68 ïá­Ïá­ëÁ ë÷Ûáõé­ùáõ٠ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ϳ­å»ñ ѳۭñ»­ÝÇ­ùÇÝ: Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ѳۭϳ­Ï³Ý ë÷Ûáõé­ áõ­Ý»ñ: ´³­ óÇ ³Û¹, ë÷Ûáõé­ ùÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í Ý»ñ¹­ ñáÕ­ Ý»­ ùÁ áã ÙdzÛÝ Ù»­ ͳ­ÃÇí ¿, ϳ½­ Ù³­ Ï»ñå­í³Í ¨ ɳí ϳ­ ñÇ 60 ïá­ÏáëÝ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ »­ñ»ù »ñÏñ­Ý»­ñÇó ¿ñª èáõ­ë³ë­ Û³­ó³Í ÁÝ­ ¹áõ­Ý³Í »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ, ³Ûɨ ³ß­ ˳ñ­ ѳ·­ñá­ñ»Ý ï³­ ÝÇó (29 ïá­ Ïáë), ²ØÜ-Çó (17 ïá­ Ïáë) ¨ Æ­ñ³­ ÝÇó (14 ë÷éí³Í ¿: ²ÛÝ Ý³¨ ë»ñï Ùß³­ ó­ Ïáõ­ ÛÇÝ, ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ïá­ Ïáë): 2000-2010 ÃÃ. ãáñë á­ ïÇ ¿ñ µ³­ Éáñ­ ÅÇÝ ÁÝÏ­ ÝáõÙ ¨ Ñáõ­½³­ Ï³Ý Ï³­ å»ñ ¿ å³Ñ­ å³­ Ýáõ٠ѳۭñ»­ ùÇ Ñ»ï: ÝÇ­ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ·áõ­Ù³­ñ³­ÛÇÝ úàôÜ-Ý»­ñÇ 72.5 ïá­Ïá­ëÁ, γ­ñ»­ÉÇ ¿ ÷³ë­ï»É, áñ Ýßí³Í á­ñ³Ï­Ý»­ñÁ ѳۭϳ­Ï³Ý ¹ñ³Ýù ¿Çݪ ïñ³Ýë­ åáñï ¨ Ñ»­ é³­ ѳ­Õáñ­¹³Ï­óáõí ÛáõÝ, ë÷Ûáõé­ùÁ ¹³ñÓ­ÝáõÙ »Ý ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó ³­é³­í»É Ýß³­ É»Ïï­ ¿­ ñ³¿­Ý»ñ­ ·Ç³, ·³½ ¨ çáõñ, ýÇ­ ݳݭ Ï³Ý ÙÇç­ ë³­ Ýáñ­ ݳ­Ï³­ÉÇ ë÷Ûáõéù: ¹áõí ÛáõÝ ¨ ѳݭù³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ µ»­ñáõíÛáõÝ: ²Ý­ó³Í ÑÇÝ· ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ñ³ï­Ï³­å»ë ¿³­Ï³Ý ¿ »­Õ»É ë÷Ûáõé­ùÇ ¹»­ñÁ îÐî­ üÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÁ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª Éáñ­ á­ ïáõÙ: ¼µá­ ë³ßñ­çáõí Ûáõ­ ÝÁ, Ù³ë­ Ý³­íá­ñ³­å»ëª §å³­ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ, 1995 Ã. 65 ï³ë­ ˳­ ݳ­ïáõ ½µá­ ë³ßñ­ çáõí ÝÁ¦, ϳ­ Ûáõ­ é³­ í³­ ñáõí ÙÉÝ­²ØÜ ¹á­ ñÇó (Ðܲ-Ç 5 ï᭠ɳ­ Ïá­ ëÇó 峭ϳë) 2003 Ã. Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñà ᭠Éáñï ¿ ¹³ñ­ Ó»É Ù³ñ­ ½»­ ñÁ ѳ­ ë³Ý 168 ÙÉÝ­ ²ØÜ ¹á­ ñÇ (Ðܲ-Ç ßáõñç 6 ï᭠ɳ­ Ïáë), ½³ñ­·³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ÇëÏ 2014 Ã.ª 2.1 ÙÉñ¹­²ØÝ ¹á­ ñÇ (Ðܲ-Ç 19 ï᭠ɳ­ ëÇó Ïá­ ³­í»­ÉÇ): 곭ϳÛÝ Ù»Í Ï³Ë­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ê÷Ûáõé­ ùÁ µ»­ñáõÙ ¿ ݳ¨ ϳñ¨áñ áã ÝÛáõ­ ó­Ï³Ý Ýå³ëï ¸³ß­ÝáõíÛáõ­ÝÇó ëÏǽµ ³é­ÝáÕ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­ (û­ñǭݳϪ ÇÝë­ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É, ·Ç­ï»­ÉÇ­ùÇ ÷á­Ë³Ý­óáõÙ): Ý»­ñÇó Ùï³­ í³­Ëáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ ¿ ³­ é³­ ç³ó­ÝáõÙ 2015 Ã. ¨ Ü»ñ·­ñ³í­í³­ÍáõÃ­Û³Ý É³í ÷áñ­ÓÇ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ѳݭ¹Ç­å»É Ñ»­ï³­·³ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ³éÝ­í³½Ý 20 ïá­Ïá­ëáí Ïñ×³ï­ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍáõÙ, áñ­ï»Õ ë÷Ûáõé­ùÁ Ýå³ë­ïáõÙ ¿ í»­Éáõ å³ï­ ׳­ éáí: ê÷Ûáõé­ ùÇ ã³­ ÷Á ¨ Ù»Í Ï³Ë­ í³­ ÏñÃáõí Û³­ÝÁ, ·Ç­ï»­ ùÇ ¨ ÑÙïáõí ÉÇ­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­Õáñ¹­Ù³­ÝÁ ÍáõíÛáõ­ÝÁ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇó г­Û³ë­ï³­ÝÁ ¨ ³ÛÝ Íñ³·­ ñ»­ñÇÝ, á­ñáÝó ³½­¹»­ óáõí ÝÁ ï³­ Ûáõ­ ñ³Í­íáõÙ ¿ ɳí ûϭݳ­Íáõ ¿ ¹³ñÓ­ÝáõÙ Ýáñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇù­ ï»­ ÕáõÙ: ø³­ Õ³­ ϳ­ ù³­ Ýáõí Û³Ý ³­å³­ ·³ ç³Ý­ ù»­ñÁ å»ïù Ý»­ñÇ ÏÇ­ ñ³é­Ù³Ý ¨ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ý»­ óáõÙ­ ñÇ Éͳ­ ¿ Ý峭ﳭϳáõÕÕ­í³Í ÉÇ­Ý»Ý ë÷Ûáõé­ùÇ íëï³­ÑáõÃ­Û³Ý ÏÁ ½³ñ­·³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²Û¹ ·áñ­ÍÇù­Ý»­ñÇ ÃíáõÙ »Ý í»­ñ³·ïÝ­Ù³­ÝÁª ³Û¹ Ù³ë­Ý³­íáñ Íñ³·­ñ»­ñÁ Ëó­Ý»­ ë÷Ûáõé­ ùÇ å³ñ­ ï³­ ïáÙ­ ë»­ñÁ ¨ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­ óáõÙ­ Éáí ³­ í»­ÉÇ É³í Ç­ ñ³­í³­ Ï³Ý ¹³ß­ïÇ ¨ ·áñ­ ͳ­ñ³ñ ÙÇ­ ç³­ Ý»­ñÇ ³­å³­·³ Ñáë­ù»­ñÇ ³ñ­Å»Ãխó­íá­ñáõ­ÙÁ: 곭ϳÛÝ í³Û­ ñ»­ ñÇ ÙÇ­ óáí: ¸ñ³Ýó µ³­ çá­ ñ»­É³í­ Ù³­ÝÁ ½áõ­ ·³­Ñ»éª áñ­å»ë­½Ç ³Û¹ ·áñ­ÍÇù­Ý»­ñÁ ÏÇ­ñ³é­í»Ý, å³ñ­ï³­¹Çñ ¿ ë÷Ûáõé­ùÁ ϳ­ñáÕ ¿ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É Çñ Ý»ñ·­ñ³í­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­ùÇÝ ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­ ·Ç ϳñ¨áñ ÇÝë­ ïá­ ïÇ­ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ: B سñ­ï³Ñ­ í»ñ 2. Ø³ë­ ñ³­ ݳ­íáñ íáõ­ÙÁ ¨ ÙÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ Ùdzϭ ÉÇáõí ó»­ ÛáõÝÝ ³­é³Ýó­ ù³­ ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ÏÉÇ­Ý»Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ ÏáÕ­ÙÇó í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­ ï³­ ¨ ³ß­Ë³­ ï»­Õ»­ ñÇ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ Ù³Ý ¨ ³­ ×Á å³Û­ Ù³­Ý³­íá­ñáÕ Ýáñ ·áñ­ Ý»ñ ·ïÝ»­ ÍáÝ­ Éáõ ѳ­Ù³ñ, ¹ñ³Ýù ѳ­ çá­ÕáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý ÙdzÛÝ ³ÛÝ 2.20. ¼·³­ ñ»Ý Ýí³½ ³­ç³Ï­ ÉÇá­ óáÕ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ ¹»å­ùáõÙ, »­Ã» û­Å³Ý­¹³­ÏÇ Ï»Ý­ëáõ­Ý³Ï, ¹Ç­Ý³­ÙÇÏ Ù³ë­ ñÇ å³Û­Ù³Ý­ Ý»­ ï³¹­ ñáõÙ ³ñ­ ñá­ Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ ñ»­É³í­ ݳ­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÁ, á­ ñÁ å³ï­ ñ³ëï ¿ ³­ ï»­ ×»É, ·Ç­ ÉÇù ¨ Ù³Ý ¨ ³ß­Ë³­ ï³­ Õ»­ ï»­ ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³Ý ÙÇ­çá­ ï³­·³ óáí Ñ»­ ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ Ý»ñ Ïɳ­ ϳ­ Ý»É ¨ Ýáñ ßáõ­ Ý»ñ µ³­ ó»É: êáõÛÝ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­ ×Ç ¨ ³Õ­ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ýí³­ Ù³Ý Ñ³­ ½»ó­ µ³Å­ÝáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­íáõÙ »Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·áñ­ Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­ Å»ßï ¿ ϻݭëáõ­ Ý³Ï ·áñ­Í³­ ñ³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ï­ Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ¹Ç­ ݳ­ÙÇ­Ï³Ý ¨ ¹ñ³Ýó ³éÝã­ íáÕ ÑÇÙ­ ݳ­ í³Í: Æ­ ñáù, û¨ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ³ñ¹­ Ý»­ ÛáõÝù­ ñÇ µ³­ ɳ­ ñ»­ Ï³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ37: 37 ݳ­ î»՛ë §²é¨ïñÇ ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí í³Í ѳñ­ Û³Ý ÁÝïñ­ ó»­ í»É­ ñ¦ ѳ­ ÍÁ: í³­ 26 ï³¹­ i. ²ñ­ Õ³­ ñ᭠ϳ­Ýáõí ÛáõÝ ¨ ÁÝ­ Ï»­ ÛáõÝ­ ñáõí ñÇ Ý»­ Ù³Ý ï»Ù­åÇ ¹³Ý­¹³Õ­Ù³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ, ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ Ïáõ­ï³ÏáõÙÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¹»ñ ϳ­ï³­ñ»ó (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.5): ê³Ï³ÛÝ Ï³­ åÇï³­ ÉÇ Ýå³ë­ ïÁ 2012-2015 ÃÃ. 2.21. ²­ ×Á å³Û­ Ù³­Ý³­ ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­ íá­ Ý»­ ñÁ Ñ»ï×·­ Üí³­ ½»ó, ¨ ³ñ¹Ûáõݳ­ ïáõÃÛ³Ý ³×Ý ¿É ³­ í»­ ÉÇ ¹³Ý­ í»­ ¹³­ ݳٳÛÇÝ ßñç³­ ÝáõÙ ÷áË­ í»É »Ý, ù³­ÝÇ áñ ³Ý­ Ù³­ óáõ­ Õ»ó: ØÛáõë ÏáÕ­ ÙÇóª Ðܲ-Ç ³­ ×Ç Ù»ç ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ÛÇÝ ßñç³­ ÝÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ ïáõÃ­Û³Ý Ñ»­ ó³Íñ ¹»­ ñÁ ß³­ ݳ­ ñáõ­ ϳ­ µ³ñ å³Ñ­ å³Ý­í»ó ¨ ׷ݳ­ ų­ ï³­·³ µ³­ ɳ­ ñ»­ Ý»­ íáõÙ­ ñÇ Ï³ñ¨á­ ÝÁ Ýí³­ ñáõíÛáõ­ ½»É ¿: Ù»­ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí Ýí³­ ÝÇ áñ ѳ­ ½»ó, ù³­ Û³ë­ï³Ý­ óÇ­ Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ·áñ­Íá­Ý³­ÛÇÝ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Ý»­ñÁ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ÷Ýïñ»­óÇÝ (À­¶²) ³­×ÇÝ Ýå³ë­ïáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝÝ ¿ñ г­ ³ñ­ ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ: Üϳ­ ï»Ýù, 볭ϳÛÝ, áñ û¨ г­ Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõí۳ݪ Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­í³Í åɳ­Ý³­ÛÇÝ Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³í»­ïáõÃ­Û³Ý ³­×Á 2012-2015 ÃÃ. ïÝï»ëáõíÛáõÝÇó ßáõ­Ï³­Û³­Ï³Ý ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³Ýó­Ù³Ý ϳ½­ ÙáõÙ ¿ñ 2005-2008 ÃÃ. Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÇ Ï»­ëÁ, ѳ­ ÷áõ­ÉáõÙ, ¨ ϳ­åÇ­ï³ÉÝ áõ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÁ í»­ ñ³­ µ³ßË­ Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»ñÇ Ñ³Ù»­Ù³­ïáõí۳ٵ ³ÛÝ µ³­í³­Ï³­ í»óÇÝ ³­í»ÉÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ: 2005- ݳ­ã³÷ µ³ñÓñ ¿ñ Ùݳ­ó»É, Ù³ë­Ý³­íáñ³å»ëª ï³­ñ³­ 2008 ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙ, ³ñ¹Ûáõ­Ý³­í»­ïáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­ ͳßñç³ÝáõÙ: ¶Í³­å³ï­ ×Ç Ñ³ß­ Ï»ñ 2.5. ²­ Ù³Ý ïñá­Ñáõ­ í³é­ ÙÁª ¶Í³­å³ï­ ¶² ³­ Ï»ñ 2.6. À­ ×Ç ï»Ù­å»­ñÁ. Ý»­ Áëï ·áñ­ÍáÝ­ ñÇ Ð³­Û³ë­ ï³­ ÝÁ ¨ ѳ­ ñ»­ Ù³¹­ Ý»­ ÉÇ »ñÏñ­ ñÁ 14 13 12 11 10 9 8 6 7 4 5 2 0 3 -2 1 -4 2000-2003 2005-2008 2012-2015 -1 ARM ALB GEO HUN MKD MDA SLV BIH Labor Capital Total Factor Productivity Growth of GDP, log change -3 2000-2003 2005-2008 2012-2015 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³­Åá­Õá­íÇ ËáñÑñ­¹Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ѳ߭í³ñÏ­Ý»ñ: 2.22. Ðܲ-Ç ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×Ç ¹³Ý­¹³Õ­ ÁÝ­Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ϳ­ ñǪ ßáõ­ Ý»ñ Ùáõï­ ùÇ, ³­×»­ Éáõ ¨ Ëá­ ßá­ Ù³Ý ¹Çï­ í³Í û­ ñÇ­ ã³­ ݳ­ ÷áõíÛáõÝ­ ñÁ ëï³ó­ Ý»­ íáõÙ »Ý ñ³­Ý³­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï »Ý: ÀÝ­Ï»­ ٳϭñá­Ù³­ ϳñ­ Ïáí ÁÝ­ ¹³­ Ï»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ ³­ Ý»­ ×Ç ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Õ³­ ñ᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ¹Ç­ ݳ­Ùǭϳ­ÛÇ ³Ù­ ÷á­ ÙÇó: سë­Ý³­ ÷áõ­ 2009-2013 ÃÃ. ³Ý­÷á­÷áË ¿ñ Ç ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ, û­ñǭݳϪ íá­ñ³­å»ë ٳϭñá­Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³ñ­ï³¹­ñá­ ìñ³ë­ï³­ÝÇ, áñ­ï»Õ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Ç Ñ³­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ »ñ­Ïáõ áõÅ ÝáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ñ»­É³í­í»ó (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.6): Üáñ ÁÝ­Ï»­ ·áñ­ÍÇ: ܳ˪ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ų­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ùáõï­ ùÇ óáõ­ó³­ Ý»­ ÝÇß­ ñÇ ¹³Ý­ ¹³Õ ³­ ×Çó ¨ Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ ³­í»­ÉÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ¹³é­Ý³Ý: Ù»­Í³­ Ý³É ÷áñ­ ÓáÕ ÷áùñ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ³éç¨ Í³­ é³­ ºñÏ­ñáñ¹ª ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ³­é³­í»É ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ó³Í ¹Åí³­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ ½·³­ ÉÇ ³ñ­ ·»Éù­ Ï»­ ÁÝ­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»ñÝ ³­ ×»Ý ¨ Ïɳ­ Ý»Ý Ýí³½ ³ñ­ ï³¹­ñá­ Ý»ñ Ï³Ý Ùáõï­ ùÇ ¨ ³­ í»­ÉÇ Ù»Í Ãíáí í³ñ­ Óáõ ³ß­ ˳­ Õ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³ó Ãá­Õ³Í é»­ëáõñë­Ý»­ñÁ ïáÕ­Ý»ñ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ ϳ٠ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ù³ï­ã»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý §¹³ñ­íÇÝ­Û³­Ý¦ ëï»Õ­Í³­ñ³ñ ù³Û­ù³Û­Ù³Ý ³­éáõ­Ùáí: ÀÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ñáõ٠ݳ¨ ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ ·áñ­ÍÁݭó­ óÇ ÙÇ­ çá­ óáí, á­ñÁ å»ïù ¿ ѳݭ ÝÇ ÁÝ­ ·»ó­ Ï»­ ÝáõÃ­Û³Ý ³ÏݭѳÛï óñí³­ÍáõíÛáõÝ ¿ Ýϳï­íáõÙª íϳ­Û»­Éáí ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÙÇç¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ Û³Ý ï³­ Ýáõí ñ³Í­ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: ò³Íñ ³ñ­ï³¹­ Ù³Ý Ýí³½­Ù³­ÝÁ: ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳ٵ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ãíáí ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ 2.23. ÐüÖ­-Çó Ñ»­ ïá ÁÝ­Ï³Í Å³­ Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ ç³­ Ó³­ ÝáõÙ ³ñ­ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ Ùñó³Ï­óáõí ݳ·ñ­í»É ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ³ñ­ï³¹­ Û³Ý ³ñ­·»Éù­Ý»­ñÇ ·á­Ûáõí۳­ÝÁ, á­ñáÝù ϳ­ë»ó­ÝáõÙ »Ý ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³Ï ³×, ¨ Áëï ³­ Ù»­ ݳۭÝÇ ³­Ý³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ »É­ùÁ: 27 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ü»ñ­¹Çñ 2.5. ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ý³­ÙÇ­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñáõÙ ³é­ ϳ û­ ñǭݳ­ã³­ ÷áõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ í»ñ­ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Û³Ý Ï۳ݭùÇ ßñç³­ ÷áõ­ÉáõÙ ³­×»­ ݳ­ Éáõ áõ­ Ûáõ­ Ïáõí Éáõ­Íáõí۳ٵ µ³­ íáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó ϳñ¨áñ ë³Ñ­ ó³­Ñ³Ûï­ Ù³­ ÝÁ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ Ý»­ñÇÝ ¹³Ý­¹³­Õ»É ¿: ê³ Ñ³Ý­ ÝáõÙ ¿ ·»ó­ ݳ­÷³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÁ. ¿ ³ÛÝ »½­ñ³­Ñ³Ý·­Ù³Ý, áñ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñáõí۳­ÝÁ, Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, ˳ݭ·³­ñáõÙ ¿ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ³Ï­ïÇí­ Ü³Ëª ÃíáõÙ ¿, û ÁÝ­ Ï»­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ Ùáõï­ ùÁ ¨ Ëá­ Ý»­ñÇ Ýí³½ Ù³ï­ã»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ (³Û­ëÇÝùÝ ª ýǭݳÝë­Ý»­ñÇ ñ³­ ßá­ ÙÁ ¹Åí³ñ ¿: âݳ­Û³Í Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñáõÃ­Û³Ý óáõ­ Ù³ï­ ÉÇáõí ã»­ ÝÁ, ï»՛ë ѳ­ Ûáõ­ çáñ¹ µ³­ ÅÇ­ÝÁ): ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ µ³ñÓñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇݪ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ѳ­ Ù³­ Ù»­ ï³­ µ³ñ ÷áùñ ѳ­ çá­Õáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ »Ý óáõ­ ºñ­ ñáñ¹ª ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»Í óñí³­Íáõí ó³­µ»­ñáõÙ Ç­ñ»Ýó ѳ­í³­ë³­ñ³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï: г­ ÝÁ ¨ ¹³Ý­ Ûáõ­ ¹³Õ ³­ ×Á Ñáõ­ßáõÙ »Ý Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ¨ »É­ Û³ë­ï³­ÝÁ ¹³ë­íáõÙ ¿ ɳ­í³­·áõÛÝ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùÁª Áëï ùÇ å³­ ϳ­ ëÇ Ù³­ ëÇݪ ѳݭ·»ó­ Ý»­Éáí é»­ ëáõñë­ ñÇ Ã»­ Ý»­ ñÇ ã³­÷³­Ñ³ë µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³ÛÝ Ù³ë­Ý³­µ³Å­ÝÇ, á­ñÁ ÷áñ­Ó»É Ñ³ï­ Ï³ó­ Ù³Ý ¨ íϳ­Û»­ Éáí ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­í»­ ïáõÃ­Û³Ý µ³­ ñ»­ ¿ ·áñÍ Ó»é­Ý³ñ­Ï»É: Àݹ á­ñáõÙ, ³Û¹ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ 2010 É³í­ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý Ù³­ ëÇÝ ª ³ß­Ë³­ ï³ÝùÝ áõ Ã. Ç í»ñ 7 ïá­ ë³­ Ïá­ ÛÇÝ Ï»­ïáí Ù»­ ͳ­ ó»É ¿: ê³­ ϳÛÝ Ñ³­ ϳ­ åÇ­ï³­ ÉÁ ï»­ Õ³­÷á­Ë»­ Éáí ³­ í»­ÉÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³Ý Û³ë­ï³Ý­ óÇ Ó»é­ Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ³­ çá­ÕáõÃ­Û³Ý óáõ­ ó³­ ßÁ ÝÇ­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ: ²ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí ï³­ ñ³­ ͳßñ­ç³­ÝáõÙ ³­Ù»­Ý³­ó³ÍñÝ ¿: êÏëÝ³Ï ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Û³Ý µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­ó³Íñ ¹»­óÇ­ÉÇ ÁÝ­Ï»­ñáõí ÛáõÝ­ ñÇ ·ñ»­ Ý»­ û 40 ïá­ Ïá­ ëÇÝ ãÇ Ñ³­ çáÕ­íáõÙ ·á­ ۳層É, ÛáõÝ­Ý»­ñÁ »­ ñ»ù ³Ý­ ·³Ù ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ Ýáõí۳ٵ ½Ç­ çáõÙ ÇÝ­ãÁ íϳ­ÛáõÙ ¿ ·áñÍ ëÏë»­Éáõ ¹Åí³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ: »Ý ³­ Ù»­Ý³­ µ³ñÓñ ¹»­ óÇ­ÉÇÝ: гñ¨³Ý ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ Ñ»ï ÜáõÛÝ Ï»ñå å³ß­ ïá­Ý³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ ÍáõÙ, 2010 Ã. ëÏë³Í, ѳ­Ù»­Ù³­ï»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ À­¶² µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý óñí³­ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ Ýáñ ·ñ³Ýó­í³Í ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ÍáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ó³Íñ ³ñ­ï³¹­ ÷áùñ ³× ¿ ³ñ­ Ó³­Ý³·ñ­í»É ¨ ½·³­ ÉÇá­ñ»Ý ³­ í»­ÉÇ ¹³Ý­ ¹³Õ ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳ٵ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ÃÇ­íÁ ï»Ù­ åáí, ù³Ý ìñ³ë­ ï³­ ÝáõÙ 2008-2009 ÃÃ. ÐüÖ­ -Ç Å³­ íϳ­ÛáõÙ ¿ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­Ûáõí Ù³­Ý³Ï Ýí³­½»­Éáõó Ñ»­ïá: Û³Ý Ù³­ëÇÝ, á­ñáÝù ϳݭËáõÙ »Ý ³­Ý³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ÁÝ­ ºñÏ­ Ï»­ ñáñ¹ª ÁÝ­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ ³­ Ý»­ ×Á ¨ë ­ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï Ï»­ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ »É­ùÁ ¨, ѻ勉­ µ³ñ, é»­ ëáõñë­ Ý»­ñÇ í»­ ¿: г­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, áñ ·»ñ­÷áùñ ѳë­ï³­ïáõíÛáõ­ ñ³­µ³ß­ËáõÙÝ ³­í»­ÉÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý û·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý ÝÁ (5-Çó å³­Ï³ë ³ß­Ë³­ïáÕ áõ­Ý»­óáÕ) Ñ»­ï³­·³ »ñ­Ïáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ: ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ã³­÷Á ¹ñ³Ýó Ï۳ݭùÇ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ï³­×Ç ³­í»­ÉÇ Ù»Í ÁÝ­Ï»­ñáõí۳Ý, ÷áùñ ¿: ßñç³­ ÷áõ­ ÉáõÙ ¹³Ý­ ¹³Õ ¿ Ù»­ ͳ­ÝáõÙ, ÇÝ­ ãÁ é»­ ëáõñë­Ý»­ Àëï ¿áõí Û³Ý, 2013-2015 ÃÃ. 100 ·»ñ­ ÷áùñ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí ñÇ ëË³É µ³ßË­Ù³Ý Ý³­Ë³Ý­ß³Ý ¿: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ÑÇÝ ÛáõÝ­ ñÇó ÙdzÛÝ 7-Ý­ »Ý ѳ­ Ý»­ çá­ Õáõí۳ٵ ³­ ׻ɪ ѳÛïÝ­ ÁÝ­Ï»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÁ (20 ¨ ³­ í»­ÉÇ ï³ñ­ í³) ÙÇ­ ÝÁ »­ çÇ­ ñ»ù í»­Éáí ë³Ý¹­Õ³­ÏÇ Ñ³­ çáñ¹ ÙÇ­ 糭ϳۭùáõÙ (5-9 ³ß­Ë³­ ï³­ ³Ý­·³Ù ³­í»­ÉÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ (5 ï³­ñÇ Ï³Ù å³­Ï³ë) ÁÝ­ ÏÇó ) ¨ ÙdzÛÝ 100-Çó 1-Ý­ ¿ ³­ ׻ɪ ÙïÝ»­Éáí öØÒ ­ ËáõÙµ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ëá­ßáñ »Ý: ²ØÜ-áõÙ, û­ñǭݳÏ, ³­í»­ÉÇ (10-49 ³ß­Ë³­ ï³­ ÏÇó): ê³ Ýß³­ ݳ­ÏáõÙ ¿, áñ 5-Çó å³­ ÑÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 7 ³Ý­·³Ù Ëá­ßáñ »Ý Ï³ë ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó áõ­Ý»­óáÕ ·»ñ­÷áùñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó: ¸³ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ßáõñç 92 ïá­ Ïá­ ëÁ »ñ­ Ïáõ ï³­ ñÇ ³Ýó ¹»é¨ë ·ïÝ­ íáõÙ ¿ñ µ³ñÓñ ¿ª г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ¹Çï­í³Í óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ÝáõÛÝ ËÙµáõÙ: öá­Ë³­ñ»­ÝÁ ³­í»­ÉÇ Ñ³­ ¨ ¹ñ³­ ÝÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ Ï³Ý ³­ ×Ç ³ñ­ ·»Éù­ Ý»­ñÇ Ýí³­ ½»ó­ í³­Ý³­Ï³Ý ¿, áñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÷áù­ñ³­Ý³Ý: 2015 Ã. Ù³Ý ¨ ѳ­ Û³ë­ï³Ý­ Û³Ý ÁÝ­ Ï»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ Ýñ³Ýó 5-9 ³ß­Ë³­ïáÕ áõ­Ý»­óáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ 26 ïá­Ïá­ëÁ ѳ­ïáõÏ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­å³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ïáõ­ï³­Ïáõ­ÙÁ ÷áù­ñ³­ó³íª áõ­Ý»­Ý³­Éáí 5-Çó å³­Ï³ë ³ß­Ë³­ïáÕ: ²­í»­ÉÇÝ, Ëó­Ý»­Éáõ ½·³­ÉÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ: 2.24. 곭ϳÛÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ ³­é³­í»É ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ³­é³­í»É ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, áñå»ë Ï»­ ÁÝ­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÁ ¹ñë­ ñáõÙ »Ý ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ÷áñÓÇÝ ¨á­ ϳ­ÝáÝ, ³­í»­ÉÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ »Ý, ³­í»­ÉÇ ß³ï »Ý Ñ³­Ù³­ÑáõÝã ѳï­Ï³­ÝÇß­Ý»ñ, á­ñáÝ­óÇó µ³­ñ»É³íÙ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³­ Ý»ñ ÏÇ­ñ³­ éáõÙ ¨ ³­ í»­ÉÇ Ýá­ ñ³­ñ³ñ »Ý, Ñݳñ³­ ñáõíÛáõÝ­ íá­ Ý»ñ »Ý µËáõÙ: ºñ­ÏÇ­ñÁ ß³­ÑáõÙ ¿ ÇëÏ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ Ñ³­í³­Ý³­Ï³Ý ¿, áñ ÉÇ­Ý»Ý Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñáõÃ­Û³Ý µ³ñÓñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñÇó: ²­í»­ÉÇÝ, Ýáñ³­ñ³ñ ¨ û­ï³­ñ»ñÏ­ Û³ ë»­÷³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ: öØÒ-­ ñÁ Ý»­ ѳçáÕ­í³Í ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë ÙÇ­ ç³½­ ϳñ¨áñ ·áñ­ ͳ­ïáõ ¨ ³ß­ ˳­ï³­ï»Õ ëï»Õ­ ÍáÕ­Ý»ñ »Ý38: ·³ÛÇÝ ÷áñ­ÓÇÝ Ñ³­Ù³­ÑáõÝã û­ñǭݳ­ã³­÷áõÃÛáõÝÝ»ñ. 38 ï³¹­ ²ñ­ ñáõÃ­Û³Ý ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­Õ»­ñÇ ßáõñç 40 ïá­ Ïá­ëÁ ¨ å³ß­ ï᭠ݳ­Ï³Ý ͳ­ Ûáõí é³­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ ï³­ Õ»­ ï»­ ñÇ Ï»­ ëÇó ³­í»­ÉÇÝ öØÒ-­ ñáõÙ »Ý: öáùñ ÁÝ­ Ý»­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ¨ ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ý»­ Ûáõí Éáñ­ ñÇ á­ ïÇ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³Ý Ñ³ñ­ óáõÙ ³­ é³­ ï³ñ »Ý: 2013-2015 ÃÃ. ÷áùñ ÁÝ­ ç³­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ ñÁ ¹ñ³­ Ý»­ Ï³Ý Ýå³ëï »Ý µ»­ ñ»É ³ß­Ë³­ ï³­ ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³Ý ½áõï óáõ­ ó³­ÝÇ­ ßÇÝ, ÇëÏ ÙÇ­çÇÝ ¨ Ëá­ Ï»­ ßáñ ÁÝ­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñáõÙ ³ñ­ Ó³­ ݳ·ñ­ í»É ¿ ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ ½áõï ³Ý­ ÏáõÙ: ̳­ é³­ Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñǪ ïÝï»­ëáõí Û³Ý ³­ ݳ­ Ù»­ Ëá­ßáñ á­ ïáõÙ ÝÏ³ï­ Éáñ­ í³Í ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³×Ý ³­ ÉÇ ù³Ý ѳ­ í»­ ïáõó­ í»ó ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ëáõí ï»­ Û³Ý ¨ ³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ µ»­ñáõÃ­Û³Ý ×Ûáõ­Õ»­ñáõÙ ·ñ³Ýó­ í³Í ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ïñ׳­ ïáõ­ Ùáí: ²ñ­ï³¹­ ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ ½µ³Õ­ í³Í­ ñÇ ßáõñç 40 ïá­ Ý»­ Ïá­ ëÁ, ÇëÏ Í³­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí ñÇ á­ Ý»­ ïáõÙ ýáñ­ Éáñ­ Ù³É µ³Õ­ í³Í­ ñÇ ³­ Ý»­ ÉÇ ù³Ý Ï»ëÝ ³ß­ í»­ ˳­ïáõÙ ¿ öØÒ-­ ñáõÙ: Ý»­ öáùñ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ¨ ëå³­ ë³ñÏ­ Ù³Ý á­Éáñ­ ïÇ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³­ é³­ç³­ï³ñ ¹Çñù »Ý ½µ³­ Õ»ó­ÝáõÙ ³ß­ ˳­ ï³­ï»­Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³Ý ³­ éáõ­Ùáí: 2013-15ÃÃ. ÁÝ­ Ï³Í Å³­ Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ ç³­ÝáõÙ ÷áùñ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¹ñ³­ Ï³Ý Ù³ë­ Ý³Ï­óáõí ÛáõÝ »Ý áõ­ Ý»­ó»É ³ß­Ë³­ ï³­ ï»­Õ»­ ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ÝÁ (½áõï ³ñ­ ﳭѳۭ ïáõí Û³Ùµ), ÙÇÝã­¹»é ¨ ÙÇ­ çÇÝ, ¨ Ëá­ßáñ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ñáõÙ ³ñ­ ݳ·ñ­ Ó³­ í»É ¿ ½µ³Õ­ í³­ Û³Ý Ù³­ Íáõí ϳñ­¹³­ÏÇ ³Ý­ ÏáõÙ: îÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý Ù»ç ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßá­ñÁ ѳݭ¹Ç­ë³­óáÕ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³Í ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ ³×Ý ³­í»­ÉÇ ù³Ý ã»­½á­ù³ó­ñ»É ¿ ÇÝã­å»ë ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõí۳Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³Í ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ: 28 2.25. Üßí³Í í³ñ­ ù³·­ÍÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ 2.26. ø³­ Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³ñ ÙÇ­ç³­í³ÛñÝ í»­ïáõÃ­Û³Ý ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³Ý ³½­ ¹áõÙ »Ý ÁÝ­ Ï»­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñǪ ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí ½·³­ ÉÇ Ñݳ­ñ³­ ñáõíÛáõÝ Ï³: ¸³ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ³­Ý»Éª ³ß­Ë³­ íá­ Ûáõ­ ÝÁ µ³ñÓ­ ñ³ó­Ý»­Éáõ Ëóݭ ñÇ íñ³: ì»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ Ý»­ ï³ÝùÝ áõ ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ï»­Õ³­÷á­Ë»­Éáí ³­í»­ÉÇ ³ñ­ï³¹­ñá­ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ Õ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ, é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ëË³É µ³ßË­Ù³Ý Ï³ñ­ ¹³­Ïáí ³ñ­ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ßáõñç Ù»Ï »ñ­ñáñ¹Ý å³ï­ ×³é­ ñÁ í»­ Ý»­ ñ³ó­ Ý»­ Éáí: г­ çáñ¹ µ³Å­ ëáõÙ­ ÝáõÙ áõ­ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ µ³­ó³ï­ñ»É ù³­Õ³­ù³­Ï³­ ݳ­ëÇñ­íáõÙ ¿ ÙÇÝã ³ÛÅÙ ³Ûë å³ï­×³é­Ý»­ñÇ í»­ñ³ó­Ù³Ý Ýáõí Û³Ý ÙÇ­ ç³­í³Û­ñáí:39 л­ï³­½á­ïáõí۳ٵ ѳñó­í³Í áõÕ­Õáõí۳ٵ ·ñ³Ýó­ í³Í ³­ é³­ çÁݭó­óÁ ¨ Ùݳ­ó³Í ë³Ñ­ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ û­Õ³­ÏÇ Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ å³­ï³ë­Ë³­Ý»É »Ý, Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù å»ïù ¿ ѳխó­Ñ³ñ­í»Ý: áñ ýǭݳÝë­Ý»­ñÇ Ù³ï­ã»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ, Ïá­éáõå­ódzÝ, µÛáõ­ ñáÏ­ ñ³­ïÇ³Ý ¨ ѳñ­ ñÁ г­ Ï»­ Û³ë­ï³­ÝáõÙ ·áñ­Í³­ñ³­ ñáõí ii. ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Û³Ùµ ½µ³Õ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³­é³­í»É Ëݹñ³­Ñ³­ñáõÛó ·áñ­ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ ÍáÝ­Ý»ñÝ »Ý (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.7): å³ï­ ¶Í³­ ñ³­ Ï»ñ 2.7. ¶áñ­Í³­ ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­ í»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ³­ í»É Ëݹñ³­Ñ³­ é³­ Ý»­ ñáõÛó ·áñ­ÍáÝ­ ñÁ Access to financing 15.3 Corruption 11.3 Inefficient government bureaucracy 10.6 Tax rates 10.5 Tax regulations 10.1 Inadequately educated workforce 8.9 Foreign currency regulations 7.9 Inflation 6.8 Inadequate supply of infrastructure 6.1 Insufficient capacity to innovate 3.7 Policy instability 33 Poor work ethic in national labor force 2.8 Restrictive labor regulations 1.3 Poor public health 0.9 Crime and theft 0.3 Government instability 0.1 0 4 8 12 16 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª ¶Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­ÃÇí, Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ñ­óáõÙ, 2017-18 ÃÃ. 2.27. ²Ûë µ³Å­ÝáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­íáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ¨ å»­ ï³­ Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ÍÇ ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ ïáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ í»­ ñ³ó­ Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­ í³Û­ñÇ µ³­ñ»­É³í­ Ù³Ý ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý áõÕ­ Ù³­ÝÁ: ²Û¹ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ Ý»­ñ³­éáõÙ »Ý ϳñ­·³­íá­ñáÕ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Ø³ë­ Ý³­ ñ³­ íá­ å»ë ÝßíáõÙ »Ý ÙÇÝã ûñë ï»­ ¹³ß­ïÇ Ñ³­Ù³­å³ñ­÷³Ï áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõ­ÙÁ (ϳñ­·³­íá­ñÇã ÕÇ áõ­Ý»­ó³Í ³­ é³­çÁÝ­ ó­ óÁ ¨ ϳñ­ ·³­íáñ­Ù³Ý »Ý­ ó­Ï³ ·ÇÉ­Ûá­ïÇÝ), ï»ë­ã³­Ï³Ý µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ, ϳñ­·³­íá­ Ùݳ­ó³Í ѳñ­ó»­ñÁ: ²é­Ï³ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÁ í»­ñ³­µ»­ ñÇã ÁÝ­ ó­ ó³­Ï³ñ­ ·»­ñÇ å³ñ­ ½»­ ÙÁ ¨ ϳñ­ óáõ­ ·³­íáñ­Ù³Ý ñáõÙ »Ý. (i) ãݳ­ Û³Í ï»Õ ·ï³Í á­ ß³­ ñá­ ÏÇ ³­é³­ ó­ çÁÝ­ óÇݪ µÝ³­·³­í³­éáõÙ Ù»Ï å³­ïáõ­Ñ³­ÝÇ ëϽµáõÝ­ùáí ·áñ­ÍáÕ Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ ñáõÙ ¨ ϳ­ é³­í³ñ­ Ù³Ý µÝ³­ ·³­ Ï»Ýï­ ñáÝ­Ý»­ ñÇ Ý»ñ¹­ ñáõ­ÙÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ýáñ ϳñ­ ·³­ íá­ í³­éáõÙ ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ µ³­ó»­ñÇÝ, (ii) ãݳ­Û³Í á­ñá­ ñáõÙ­ ñÇ ³½­ Ý»­ ¹»­óáõí Û³Ý ·Ý³­ ѳ­ïáõ­ ÙÁ: ØÛáõë ϳñ¨áñ ß³­ÏÇ ³­ é³­çÁݭó­ óÇݪ Ùñó³Ï­ óáõí Û³Ý ¨ ßáõ­ ϳ­ Ï³Ý Û³­ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ Ý»­ñ³­é»É »Ý Ýáñ ѳñ­Ï³­ÛÇÝ û­ñ»Ýë·ñ­ Ùñóáõ­ ݳ­ ÏáõÃ­Û³Ý µ³­ ó³­Ï³­Ûáõí Û³­ÝÁ, ¨ (iii) ýǭݳݭ ë³­ ùÇ ÁÝ­¹áõ­Ýáõ­ÙÁ, áñÝ áõÕÕ­í³Í ¿ ѳñ­Ï³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ Ï³Ý ÙÇç­ Ýáñ­¹áõÃ­Û³Ý Ñ»­ ï³­ ·³ Ëá­ ñ³ó­ Ù³Ý ³ÝÑ­ ñ³­Å»ß­ Ýáõí Û³Ý ¨ í³ñ­ ã³­ñ³­ ñáõí Û³Ý å³ñ­ ½»ó­Ù³­ ÝÁ ¨ ó­÷³Ý­ ïáõí ÝÁ ¨ ýÇ­ Ûáõ­ ݳݭ ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­ Ý»­ ë³­ ÉÇáõÃ­Û³Ý ³ÝÑ­ óÇ­Ïáõí Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³­ÝÁ: ê³ Ùdz­ íá­ñ»É ¨ å³ñ­ ½»ó­ñ»É ñ³­Å»ß­ïáõí۳­ÝÁ: ¿ ѳñ­ ϳ­ ÛÇÝ û­ ñ»Ýë¹­ ñáõí Ûáõ­ ÝÁ (¨՛ ­ù³­ Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí۳Ý, ¨՛ ­ í³ñ­ ã³­ ñ³­ ñáõí Û³Ý ³­ éáõ­Ùáí) ¨ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³­ Ï»É ñáõ­ a. Ü»ñ¹­ Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­ í³Û­ ñÁ ¨ ϳ­ í³ñ­ é³­ Ù³Ý ³ñ­ïá­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ: ÆÝã­å»ë Ýßí»É ¿ í»­ñÁ, ë³Ñ­ µÝ³­·³­í³­éÇ µ³­ó»­ñÁ Ù³­Ý³­ÛÇÝ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ϳñ­·»ñÝ áõ Áݭó­ó³­Ï³ñ­·»­ñÁ 2.28. ì»ñ­çÇÝ ï³ë­ ݳ٭۳­Ïáõ٠г­Û³ë­ï³­ ÝÁ ëÏë»É ¿ Ç­ ñ³­ ¿³­ å»ë µ³­ ñ»­É³í­ í»É »Ý: ´³­ óÇ ³Û¹, ·áñ­ ùÇ ¨ ÍáõÙ ¿ ·áõÛ­ ϳ­Ý³ó­ Ý»É ÙÇ ß³ñù µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ Ý»ñª áõÕÕ­ í³Í Ù³ë­ Ý³­ û­ñ»Ý­ùáí ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇ å³ßï­å³­ÝáõÃ­Û³Ý íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ¨ ù³­Õ³­ ù³­óÇ­Ý»­ ñÇ Ñ³­Ù³ñ ϳñ­·³­ íá­ñÇã Ç­ñ³­í³­Ï³Ý ¹³ß­ïÁ, á­ñáí û­ñ»Ýë¹­ñáõíÛáõÝÝ ÁÝ­Ó»­éáõÙ ¿ Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ í»­ Ù³­ ñ³ó­ ÝÁ, Ïá­ éáõå­ ódz­ÛÇ Ïñ×³ï­ Ù³­ ÝÁ ³­ å³­ Ñáí í³ñ­ ϳ­ íáñ­ Ù³Ý, ·ñ³­ íÇ ¨ ·ñ³­ í³¹ñ­Ù³Ý, ÇÝã­ 39 г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ (2015Ã.). §Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõíÛáõÝ. ¹Ç­Ý³­Ùǽ­ÙÇ ß³ñ­ÅÇã ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ¦: 29 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 å»ë ݳ¨ ų­ Ù³­Ý³­Ï³­ ÏÇó ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ·áñ­ ͳñù­ Ý»­ñÇ Õáõí۳ٵª Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí µ³­ñ»­É³­í»É ù³­Õ³­ù³­ ¨ ·áõÛ­ùÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í ·áñ­ Í³é­ Ýáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ç­ ñ³­Ï³­ óÇ­Ý»­ñÇÝ Ù³­ïáõó­íáÕ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Ü»ñ¹ñ­í»É ¿ ݳó­ Ù³Ý Ù»­Ë³­ Ýǽ٭ݻ­ñÇ ÑÇÙ­ ݳ­ ñ³ñ ßñç³­ ݳ­ ÏÁ: ij­Ù³­ ݳ¨ µ³ñÓ­ ñ³ë­ ïÇ­×³Ý å³ß­ ïáÝ­ Û³­Ý»­ ϳ­ ñÇ »­ Ùáõï­ Ý»­ ñÇ ¨ ݳ­Ï³­ÏÇó é»»ëï­ñÁ ²Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ Ï³­¹³ëï­ñÇ å»­ï³­ ·áõÛ­ùÇ Ñ³Û­ï³­ñ³­ñ³·ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á: ²ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ç ϳ­éáõó­í³Í­ùáõÙ Ùdz­íá­ñáõÙ ¿ ϳ­¹³ëï­ñÇ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ëÁ ï³­ ñáõ٠г­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ µ³­ ñ»­É³í­í»É ¿ ¨ ·ñ³Ýó­ Ù³Ý Ñ³­ ϳñ­ Ù³­ ·»­ñÁ: γñ­ ·³­ íá­ñÇã ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ·áñ­ ͳ­ñ³ñ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÁ: г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ µ³­ñ»­É³­í»É ¿ ·áñ­ ïáõ­óÇá­Ý³É ¹³ß­ ïÁ ï³­ ÉÇë ¿ Ñá­ÕÁ ¨ ·áõÛ­ ùÁ áñ­å»ë ·ñ³í ͳ­ ñ³ñ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ óáõ­ ó³­ ÝÇß­ ñÇ Ù»Í Ù³­ Ý»­ ëÁ. ·áñ­Í³­ ñ³­ ï³­ û·­ ·áñ­ Í»­ Éáõ Ñݳ­ñ³­ íá­ñáõí ÛáõÝ, ¨ ³Ûë ·áñ­Í»­ ɳ­ Ï»ñåÝ ñáõí Û³Ùµ ½µ³Õ­ í»­ Éáõ óáõ­ óÇ­ãáõÙ §Ñ»­ é³­ ñáõí íá­ ÛáõÝ ÙÇÝ㨠³ë­ïǭ׳­Ý³­ µ³ñ Áݹ­ ɳÛÝ­íáõÙ ¿, û¨ µ³Ý­ ñÁ ѳ½­ Ï»­ í³­ ë³Ñ­Ù³­ÝÁ¦ (DBI) óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ 2010 Ã. ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­í³Í ¹»å »Ý ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ ·ïÝíáÕ Ñá­Õ³Ï­ïáñ­Ý»­ñÁ 61-Ç Ñ³­Ù»­Ù³ïª 2017 Ã. ïíÛ³É óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ·Ý³­Ñ³ï­í»É ¿ ·ñ³í í»ñó­ ÝáõÙ: ¸ñ³­ Ï³Ý ù³Û­ É»ñ »Ý Ó»é­ Ý³ñÏ­ í»É Ù³ñ¹­ 74: г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ á­ ñáß µ³­ ñ»­É³­íáõÙ ¿ ³ñ­ Ó³­Ý³·­ ñ»É ݳ¨ ϳ­ÛÇÝ é»­ ëáõñë­ Ý»­ ñÇ Ï³­ é³­í³ñ­ Ù³Ý, ¿É-³­ éáÕ­ç³­ å³­ Ñáõí ·Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý óáõ­óÇ­ãÇ (GCI) ³­éáõ­Ùáí. 2009- Û³Ý ¨ ¿É-áë­ïÇ­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý µÝ³­ ·³­ í³é­ Ý»­ñáõÙ å»­ ï³­ Ï³Ý 10 ÃÃ. 97-Ç Ñ³­ Ù³ïª 2017-18 ÃÃ. ïíÛ³É óáõ­ Ù»­ ó³­ÝÇ­ßÁ ѳï­í³­ÍÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ áõÕ­ ·Ý³­Ñ³ï­í»É ¿ 73: ¹Çñ 2.6. ¶áõÛ­ Ü»ñ­ ϳ­ ùÇ ¨ »­ Ùáõï­ Ý»­ ñÇ Ñ³Û­ ñ³­ ï³­ ñáõÙ ñ³·­ ´³ñÓ­ ñ³ë­ ïÇ­×³Ý å³ß­ ïáÝ­Û³­ ñÇ »­ Ý»­ ϳ­Ùáõï­Ý»­ñÇ ¨ ·áõÛ­ Ù³­ Õ»­ ï»­ ÉÇáõí Ûáõ­ ÝÁ ¨ µ³ñÓ­ ñ³ó­ ñÇÝ Ë³­ ã³Ó¨ ëïáõ­·áõÙ­ ùÇ Ñ³Û­ï³­ñ³­ñ³·ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á 2004 Ã. ëϽµÇÝ Ý»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ¾­Ãǭϳ­ÛÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÁ Ý»ñ¹­ñ»É ¿ ѳñ­Ï³­ÛÇÝ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ, á­ ïá, û¨ áã å³ñ­ ñÇó Ñ»­ ½·³­ÉÇ ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó éÇë­Ï»­ñÇ íñ³ ñ³­ µ»­ µ³ñ ¨ ѳݭ ñáõí Û³Ý Ñ³­Ù³ñ áã Ññ³­ å³­ñ³­ ϳí ѳ­ ÑÇÙÝ­í³Í í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ: ë³­Ý»­ÉÇ Í³­í³É­Ý»­Éáí, ëÏë»­óÇÝ ïå³·ñ­í»É ѳۭﳭñ³­ ñ³·­ñ»ñ: 2011 Ã. §ä»­ï³­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõÃ­Û³Ý Ù³­ëǭݦ ²Û­ëáõ­ ѳݭ ¹»ñÓ, å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­ í³Í í³ñ­ ã³­Ï³Ý ¨ Ç­ ñ³­ Ýáñ û­ ñ»Ý­ùáí å³­ ѳÝç ë³Ñ­ ٳݭ í»ó ´³ñÓ­ ñ³ë­ ïÇ­×³Ý í³­Ï³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñáí, ¾­Ãǭϳ­ÛÇ Ñ³ÝÓ­ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ¿­Ãǭϳ­ÛÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇÝ ³­í»­ÉÇ Ý³­ Åá­Õá­íÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ÝÁ ãѳ­ çáñ­¹»­ óÇÝ Ç­ ñ³­Ï³Ý (ϳ٠ù³Ý 500 µ³ñÓ­ ñ³ë­ ïÇ­×³Ý å³ß­ ïá­Ý³­ï³ñ ³Ý­ Ó³Ýó (¨ ³éÝ­í³½Ý Ñ³Ý­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ ï»­ë³­Ý»­ÉÇ) Ñ»­ï³ùÝ­ Ýñ³Ýó Ñ»ï Ï³å­ í³Í ³Ý­ Ó³Ýó) »­ ϳ­Ùáõï­Ý»­ ñÇ ¨ ·áõÛ­ùÇ ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ: Ø߳ϭí»É ¿ û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­Ëáõí ѳۭﳭñ³­ñ³·­ñ»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ù³Ý Ù³­ëÇÝ, á­ñÁ Éñ³ó­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ÃÇ Ý³­Ë³­·Çͪ áõÕÕ­í³Í ¾­Ãǭϳ­ÛÇ ñ»ó ÐÐ ­Ý³­Ë³­·³­ÑÇ 2012 Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 9-Ç Ññ³­Ù³­ÝÁ: ѳÝÓ­ ݳ­ Åá­ Õá­íÇ Édz­ ½á­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ ϳ­ ñá­Õáõí ÛáõÝ­ Ü»Õ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ß³­Ñ»­ñÁ Ññ³­å³­ñ³­Ï»­Éáõ ѳñ­óÇ íñ³ Ý»­ñÁ Áݹ­ ɳۭ Ý»­ÉáõÝ ¨ ¹ñ³­ Ýáí ÇëÏ ³ÛÝ Ïá­ éáõå­ ódz­ ÛÇ Ñ³Ý­ñáõÃ­Û³Ý áõ­ß³¹­ñáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­óáõÙÝ Áݹ·­ ϳݭ˳ñ­·»É­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ϳ­éáõÛ­óÇ í»­ñ³­Í»­ÉáõÝ: ÍáõÙ ¿ ѳۭﳭñ³­ñ³·ñ­í³Í ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý ³é­ó³Ýó ²ÏݭϳɭíáõÙ ¿, áñ û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ Ññ³­å³­ ñ³Ï­Ù³Ý ϳñ¨á­ ñáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ñ»­÷áË­ Ù³Ý Ç­ ñ³­ ñáí Ïݳ­Ë³­ï»ë­íÇ ß³­Ñ»­ñÇ Éñ³­óáõ­óÇã µ³­ó³­Ñ³Û­ïáõ٠ϳ­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ í³­ñÇó í»ñ ×ÝßÙ³Ý ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó: ¨ Ïùñ»³­ ϳ­ ݳó­ íÇ Ñ³Û­ ï³­ ñ³­ ñ³­ ·Çñ ãÝ»ñ­ ϳ­ Û³ó­Ý»­ÉÁ ϳ٠ϻÕÍ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ñ³Û­ïáõ­ÙÁª ¹ñ³­Ýáí 2013 Ã. »ñÏ­ñáñ¹ ÏÇ­ë³Ù­Û³­ÏáõÙ ¾­Ãǭϳ­ÛÇ Ñ³­Ù³­Ó³­ ÇëÏ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ï³­Éáí ³é­ó³Ýó Ññ³­å³­ñ³­Ï»É Åá­Õá­íÁ Ý»ñ¹­ñ»É ¿ ¿É-ѳۭﳭñ³­ñ³·ñ­Ù³Ý ϳ­ï³­ñ»­ ³­é³­ í»É ³Ù­ µáÕ­ ç³­ Ï³Ý ï»­ Õ»­ Ï³ï­ íáõí ÛáõÝ, á­ ñÁ ϳñ­ ɳ­·áñÍ­ í³Í ѳ­ Ù³­ ϳñ· áõ åáñ­ ï³É, ¨ 2014-15 ÃÃ. ï³­óá­ÉÇ å»­ï³­Ï³Ý å³ß­ïá­Ý³­ï³ñ ³Ý­Ó³Ýó ß³­Ñ»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Û³ 100 ïá­Ïá­ëáí ³­å³­Ñáí­í»É ¿ ѳۭﳭñ³­ Ñݳ­ñ³­íáñ µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÁ: г­Ù³­Ï³ñ­·Ç Ñ»­ï³­·³ µ³­ ñ³·­ñ»­ñÇ Ñ³­í³­ùáõÙÝ áõ Ññ³­å³­ñ³­Ïáõ­ÙÁ: ¾­Ãǭϳ­ÛÇ ñ»­É³í­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ ϳ­ ñáÕ »Ý å³­ ѳÝç­ í»É ݳ¨ Ýáñ Ù᭠ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÁ ݳ­Ë³­Ó»é­Ýá­Õ³­Ï³Ý Ùá­ï»­óáõÙ ¿ óáõ­ ï»­óáõÙ­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³Ý ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ 40 ѳ߭í³é­Ù³Ý ó³­µ»­ñ»É ݳ­Ë³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ÷á­ËÁÙµéÝ­Ù³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ, á­ñáÝù Ñݳ­ñ³­íáñ ã¿ í»ñ ѳ­Ý»É ýáñ­Ù³É Ñáõ­ß³·­ñ»­ñÇ ëïá­ñ³·ñ­Ù³Ý ËݹñáõÙ, á­ñáÝó Ýå³­ï³ÏÝ é»»ëïñ­ Ý»­ñÇ (ï»­ Õ»­Ï³ï­ í³­Ï³Ý µ³­ ½³­ Ý»­ñÇ) ˳­ ã³Ó¨ ¿ ³­å³­Ñá­í»É ï»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý µ³­½³­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³­¹³ñÓ ëïáõ·­ Ù³Ý ÙÇ­ óáí: ì»ñ­ çá­ ç»ñë г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ëï³ÝÓ­ Ý»É ¿ ѳ­Ù³­ï»­Õ»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ, áñÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ µ³­ó³­Ñ³Ûï­ ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­ ¹»ñ­ ùÇ û·­ï³­ ·áñÍ­ Ù³Ý á­ Éáñï­ Ý»­ñáõÙ í³Í ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõ­ÝÁ »ñ­ñáñ¹ ³Ý­Ó³Ýó ÏáÕ­ÙÇó ˳­ Ç­ñ³­Ï³Ý ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇÝ µ³­ó³­Ñ³Û­ï»­Éáõ á­ñá­ß³­ ã³Ó¨ ëïáõ­ ·»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: §¾­É»Ïï­ ñ᭠ݳ­ ÛÇÝ ÷³ë­ ï³ÃÕ­ ÏÇ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ Ñ³ÝÓ­ ݳ­ éáõí ÛáõÝ­Ý»ñ: 2016 Ã. ÐРδ-Ý­ ÃÇ ¨ ¿­ É»Ïï­ñá­Ý³­ ÛÇÝ ëïá­ ñ³·­ ñáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇ­ ݦ û­ ùÇ ñ»Ý­ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ϳ­Ýá­Ý³­Ï³ñ·ª Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí Éñ³ó­Ý»É ÷á­÷á­ ËáõíÛáõ­ÝÁª ÁÝ­ í³Í 2014 Ã. ¹»Ï­ ¹áõÝ­ ï»Ù­ ñÇÝ (¨ µ»­ ÙÇ­ç³½­ ·³­ ÛÇÝ Ñ»­ ݳ­ ÝÇß­ Ý»­ ñÇÝ (´³Ý­ ϳ­ ÛÇÝ ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­ í»ï ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý »Ý­Ã³û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ³Ï­ï»­ñÁ) ¿É í»­ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý ´³­½»É­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ëϽµáõÝù­Ý»ñ ³­í»­ÉÇ µ³­ñ»­É³­í»­óÇÝ ï»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý µ³­½³­Ý»­ñÇ Ñ³­ [2012]) ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­ 40 ñ³­ Æ­ ÷³­ Ï³Ý ë»­ ϳ­ ï»­ ݳ­ ñÁ ë³Ñ­ íáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå. §üÇ­ ٳݭ ϳ­ ½Ç­ Ï³Ý ³ÝÓ (³Ý­ ñÇÝ å³ï­ ÓÇÝù), ᭠ϳ­ÝáõÙ ¿ ϳ٠á­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó í»­ ñ³ÑëÏ­íáõÙ ¿ å³ï­ ñ³­ íÇ­ ½Ç­ ïáõÝ, ¨/ϳ٠ýÇ­ ϳ­Ï³Ý ³ÛÝ ³Ý­ ñÇ ³­ ÓÁ, á­ Ýáõ­ ñ³­ ÝÇó Ç­ ϳ­Ý³ó­ ͳñ­ íáõÙ ¿ ·áñ­ ñ³­ ùÁ: ê³ Ý³¨ Ý»­ Ó³Ýó, áí­ éáõÙ ¿ ³ÛÝ ³Ý­ ù»ñ Ç­ ñ³­ ϳ­ ÝáõÙ »Ý Ç­ ݳó­ í³­ ñ³­ µ³­ ݳ­Ï³Ý ³Ý­ ÓÇ Ï³Ù å³Û­ ݳ­ Ù³­ í³­ íáñ­ Û³Ý ÝÏ³ï­ Íáõí ٳٵ Ç­ ñ³­ ÍáõÝ í»­ Ï³Ý ·áñ­ Ïá­ ñ³Ñë­ Ûáõ­ Õáõí ÝÁ¦ (§Financial Action Task Force¦): 30 åáõí ÛáõÝ­ ñÇ ¨ ËÙµ»­ Ý»­ ñ³­ ñÇ Ç­ Ï³Ý ß³­ ѳ­éáõ ë»­÷³­Ï³­ éáõ­Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ñ³Û­ïáõ­ÙÁ: Ødz­Ý³­Éáí ²ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­ ݳ­ï»­ ñÇ µ³­ ñ»­ ó³­ Ñ³Ûï­ Ù³Ý Ç­ñ³­ í³­Ï³Ý ¨ Ýáñ­ Ù³­ïÇ­ ÝáÕ ×Ûáõ­Õ»­ñÇ Ã³­÷³Ý­óÇ­ÏáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­Ó»é­Ýáõí۳­ÝÁ í³­ÛÇÝ é»­ ÙáõÙ »­ ÅÇ­ Õ³Í á­ ñáß µ³­ó»ñ:  ÐРδ-Ý, 볭ϳÛÝ, (²ÖÂÜ) 2017 Ã. Ù³ñ­ ïÇ 9-Çݪ г­ Û³ë­ï³­ÝÁ ëï³ÝÓ­ Ý»É å»ïù ¿ Ëá­ ÝÇ ë»­ ñ³ó­ ÷³­Ï³­ ï»­ ݳ­ ñÇ Ï³­ ñ»­ éáõó­ í³Í­ùÇ ¨ ¿ ÙÇÝ㨠2020 Ã. µ³­ ó³­ ï»É Ç­ ѳۭ ñ³­ Ï³Ý ë»­ ÷³­ ݳ­ ϳ­ ëϽµÝ³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ã³­÷³Ý­óÇ­Ïáõí ï»­ñ»­ñÇÝ ÁÝ­¹»ñ­ùû·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý á­Éáñ­ïáõÙ: ´³­óÇ ³Û¹, Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ïáõ­ÙÁ, áñ­å»ë­½Ç ³­å³­Ñáí­íÇ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý 2018 Ãí³­ ϳÝÝ ³ÛÝ í»ñç­ Ý³­ Ï»ïÝ ¿, »ñµ å»ïù ¿ ų٭ ϳ½­ Ù³­Ï»ñ­ åáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ¨ ËÙµ»­ ñÇ íñ³ í»­ ñ³Ñë­ Ï᭠ѳë­ï³ï­íÇ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ϳñ­·³­íá­ñÇã ¹³ß­ïÇ Ù߳ϭ Õ³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ µá­Éáñ Ç­ñ³­Ï³Ý ß³­Ñ³­ Ù³Ý ¨ ÁÝ­ Ù³Ý ýáñ­ ¹áõÝ­ Ù³É ×³­ ݳ­ å³ñ­ ÛÇÝ ù³ñ­ ѳ­ ï»­½Á: 2.29. »¨ г­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ï³­ é³­ í³ñ­ Ù³Ý óáõ­ ó³­ÝÇß­ ù³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ó­¨³­íáñ­Ù³Ý ų­ Ù³­Ý³Ï ³­ í»­ Ýá­ ÉÇ É³Û­ ñ»Ý Ý»­ñáí ³­ é³­çÁÝ­Ã³ó ¿ ·ñ³Ýó­ ñ»Ý­ í»É û­ ùÇ ·»­ñ³­ ϳ­ÛáõÃ­Û³Ý ñ³­ ÏÇ­ é»­Éáõ ¨ ¹³­ï³­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­·Ç ³Ý­ ϳ­ Ëáõí ÛáõÝÝ áõÕ­Õáõí۳ٵ, ϳñ­·³­ íáñ­Ù³Ý á­ ñ³­ÏÇ ¨ Ïá­ éáõå­ ódz­ ³Ù­ñ³åÝ­¹»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ:42 Þ³­Ñ»­ñÇ µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ÛÇ ÑëÏá­ÕáõÃ­Û³Ý á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ï»Õ ϳ: ·áñ­ ͳ­¹Çñ, û­ ¹Çñ ¨ ¹³­ ñ»Ýë­ ï³­ ñdz­í³­Ï³Ý ѳ­ Ù³­ ϳñ­ äÌüÐ (PEFA) í»ñ­ çÇÝ (2014 Ã.) ·Ý³­ ѳ­ ïáõ­ÙÇó Ñ»­ ïá ·áõÙ ¿É ³­í»­ÉÇ »Ý Ãáõ­É³ó­Ýáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­Ûáõ­ äüÎ ­µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ ¿ ·ñ³Ýó­í»É: ú­ñÇ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.9. ¶Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ÇÝ­¹»ùë ݳϪÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ã³­ ÷³­ ÝÇß­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³­Ó³ÛÝ Ù߳ϭ í»É »Ý ýÇ­ ݳݭ볭 Ï³Ý ¨ ѳ­ Ù³­å³­ ï³ë­ ˳­ Ýáõí Û³Ý í»­ ñ³Ñë­ Subindex A: Basic requirements 7 Innovation Institutions Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý Ó»é­ Ý³ñÏ­ Ý»ñ, ¨ Áëï ³­ é³Ý­ ÓÇÝ ¹»å­ ù»­ ñÇ 6 Business sophistication 5 Infrastructure ÏÇ­ñ³é­í»É »Ý ì»­ñ³Ñë­ÏÇã 峭ɳ­ïÇ ÏáÕ­ÙÇó: гݭñ³­ÛÇÝ 4 ѳï­í³­ÍÇ Ý»ñ­ùÇÝ ³áõ­¹Ç­ïá­ñÇ­Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙª ѳ­ Subindex C: 3 Macroeconomic Innovation and í³ë­ï³·ñ­í³Í Ý»ñ­ùÇÝ ³áõ­¹Ç­ïáñ­Ý»­ñÇ ÃÇíÝ ³­×»É ¿: sophistication factors 2 environment 1 ê³­ ϳÛÝ ¹»é¨ë­ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿ ³­ é³­çÁÝ­ Ã³ó ³­ å³­ í»Éª Ñá­ 0 Health and primary ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ËÙµ­í³Í ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ß­ Market size education í»ï­ íáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ µ³­ ó³­Ï³­Ûáõí۳­ÝÁ ¨ ó­ ÷³Ý­ óÇ­Ïáõí Subindex B: Technological Û³­ÝÁ, ѳݭñ³­ÛÇÝ Ý»ñ­ùÇÝ ÑëÏá­ÕáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ readiness Efficiency enhancers ³­Ý³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ßñç³­ ݳ­ ÏÇÝ ¨ í»­ ñ³Ñë­ Õáõí Ïá­ Û³Ý ÃáõÛÉ Higher education and Financial market development training ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ ѳ­Ù³ñ:41 ÜáõÛÝ á­ ·áíª Labor market efficiency Goods market efficiency ³­é³­çÁÝ­Ã³ó ¿ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ³­ å³­ í»É ѳݭ Ñá­ ñ³­ÛÇÝ Ñ³ï­ í³­ Íáõ٠ѳ߭ í»ï­ Õ³­ í᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ í»­ ñ³Ñë­ Ïá­Õáõí Û³Ý Armenia -4.1 Georgia -4.3 Estonia -4.8 µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý, ÷³ë­ï³­Ñ»Ýù í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ù³­Õ³­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í³­ñ³ñ ѳ­Ù³­Åá­Õáí 2016 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.8. ¶áñ­Í³­ñ³­ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­í»­Éáõ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 2.10. γ­ Ý᭠ݳ­ Ù³Ý á­ Ï³ñ·­ ñ³Ï, ¹Ûáõ­ñÇ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ 2017 2015 Regulatory Quality SVN (100=Best) ARM 100 90 80 79 HUN 70 70 61 MDA 60 50 49 SER 40 33 30 ALB 20 10 BIH 0 Armenia Georgia Europe and Lower Upper 0 20 40 60 80 Central Asia Middle Middle Income Income Ease of doing business index (1=easiest to 185=most difficult) Countries Countries Ûáõ­ ²Õµ­ ¼Æ (WBG DBI) 2017 ñÁª Ð´Ê ¶­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª γ­é³­í³ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ 41 ï³­ ä»­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ ¨ ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ß­í»ï­ íá­Õ³­ ϳ­Ýáõí çÇÝ ·Ý³­ Û³Ý (§PEFA¦, 2014) í»ñ­ ٳٵ áñ­ Ñ³ï­ Ý³­ å»ë ÑÇÙ­ Ï³Ý ËݹÇñ µ³ñÓ­ íáõÙ (á­ ñ³ó­ ëûñ ¿É ³ñ­ ñáÝù ³Û­ ¹Ç³­Ï³Ý »Ý) »Ý Ý»ñ­ ùÇÝ ÑëÏá­ Û³Ý, Ý»ñ­ Õáõí ùÇÝ ¨ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ³áõ­¹Ç­ ïÇ, ýÇ­ ݳݭ Ï³Ý Ñ³ß­ ë³­ í»ï­íáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ á­ ÏÇ ¨ û­ ñ³­ ¹Ç­ ñ»Ýë­ ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ٳݭ ñ³Ïñ­ ëáõÙ­ ÏÇï áõ­ ݳ­ëÇ­ñáõí Û³Ý Ñ³ñ­ ñÁ: ä»­ ó»­ ï³­Ï³Ý áã ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ µ³½­ ÃÇí ϳ½­ Ù³­ Ù³­Ï»ñ­ åáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ (äà²Î) í»­ ñ³Ñë­ Õáõí Ïá­ Ûáõ­ ÝÁ ¨ë Ï ñáÕ ¿ ³Ù­ ­ ³­ ñ³åݹ­ í»É: 42 ²Ûë ³­éáõ­Ùáí è³½­Ù³­í³­ñ³­Ï³Ý ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï»Ýï­ñá­ÝÇ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ, á­ñÇ ËݹÇñÝ ¿ ËáñÑñ­¹³ï­íáõíÛáõÝ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý é³½­Ù³­í³­ñ³­Ï³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É, Ëñ³­Ëáõ­ëáÕ ¿: 31 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ݳ­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ²ÛÝ ³­í»­ÉÇ ¿ Ëá­ñ³­ÝáõÙ ù³­Õ³­ù³­ódz­ í³Û­ ñÇ á­Éáñï­ Ý»­ñáõÙ (ÑÙÙï. ѳ­ çáñ¹ µ³Å­ ÝÇ Ñ»ï): »¨ Ï³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõ­ÝáõÙ ³ñ­Å³­ÝÇù­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ·áñÍ ëÏë»­ÉÁ, ·áõÛ­ùÇ Ýϳï­Ù³Ùµ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»ñ ·ñ³Ý­ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý å³ï­×³­éáíª Áݹ á­ñáõÙ ó»­ÉÁ, å³Û­ Ù³­ ݳ·­ ñ»­ñÇ ÏÇ­ñ³ñ­Ïáõ­ÙÁ ¨ í³ñ­ Ï»­ ñÇ Ñ³­ ë³­ í³ñ­Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý ë³Ý¹­Õ³­Ïáí, á­ñÁ ϳ­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ϳñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñáí ¹Ûáõ­ñ³ó­í»É »Ý, ·áñ­ ¨ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­ Ù³ó ãÇ å³ñ·¨³ï­ ñáõÙ ¨ ï³­ ͳ­ñ³ñ ·áñ­Í³é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÉÇë ¿ å³ß­ ïáÝ­ ñÁ ¨ ³­ Ý»­ é³ç­Ë³­Õ³­ Ý»­ óáõÙ­ ñÁ Ñá­í³­ ݳ­ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ³ñ­ó»­ñÇ Ï³ñ­·³­íá­ñáõ­ÙÁ, ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý û­ñÇ­ íáñ­ Û³Ý ¹ñë­ ãáõí ¨áñ­Ù³Ùµ µ³ß­ Ë»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ ÛáõÝ: ݳϪ ßÇ­ ݳ­ ñ³­ñ³­ Ï³Ý ÃáõÛÉï­ íáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ëï³­ ÙÁ ¨ óáõ­ 2018 Ã. ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí г­Û³ë­ï³­ÝÇ Î³ñ­·³­íá­ñáÕ Ï³­ É»Ïï­ ¿­ ñ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý Ùdz­ óáõ­ÙÁ, ¹»é¨ë ­ ϳ­ñáÕ »Ý ¹Åí³­ é³­í³ñ­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë, áñ ³é­Ï³ ¿ ñáõí۳ٵ Áݭó­Ý³É (¶áñ­Í³­ñ³­ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­í»­Éáõ ѳݭñ³­ÛÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý áõ­ÕÇ­Ý»­ñÇ ³Ù­ñ³åݹ­Ù³Ý ¹Ûáõ­ñÇ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, 2018 Ã.): ´³­óÇ ³Û¹, ÇÝã­å»ë ï»­ë³Ýù Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõݪ Ñ»­ï³­¹³ñÓ Ï³­åÇ ßÕÃ³Ý ÷³­Ï»­Éáõ ³­í»­ÉÇ í³Õª Ùdzϭó»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ùÝݳñ­ÏáÕ µ³Å­ÝáõÙ, Õáõí áõÕ­ Û³Ùµ ÙÇ­ çá­ó³­éáõÙ­ Ý»ñ Ó»é­ Ý³ñ­ Ï»­Éáí ¨ Ý»ñù¨Çó ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ùáõï­ù³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ·Ç­ÝÁ, ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý í»ñ¨ Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõíÛáõ­ ÝÁ µ³­ ɳ­ ñ»­ í»­ Éáí: û­ñǭݳϪ Ãí³­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ϳ­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ 2.30. ØÇ ß³ñù µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»ñ Ñ»ï »Ý ÙÝáõÙ, Áݹ ѳ­Ù»­Ù³ï µ³ñÓñ ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇó, ÇÝãÝ ¿É ³Ý¹­ ñáõÙ ÃÕÃÇ íñ³ (¹» Ûáõ­ á­ ñ») Ñ³ë­ ï³ï­ í³Í ¨ ï»­ ÕáõÙ ñ³­ ¹³é­ ÝáõÙ ¿ Ùñóáõ­ ݳ­ ÏáõÃ­Û³Ý íñ³: ÜÙ³­ ݳ­ ïÇå Ó­ ¨áí, ñ³­ Ç­ ݳó­ ϳ­ íáÕ (¹» ý³Ï­ ïá)µ³­ñ»­ ÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨ ³é­ ñ³Ï­ á­ Û³É »Ý­ ó­Ï³­ éáõó­ í³Í­ ùÇ Ñ³­ë³­Ý»­ ÉÇáõí Ûáõ­ÝÁ ½Ç­çáõ٠ϳ ¿ ˽áõÙ: ú­ñǭݳϭݻ­ñÇ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ѳݭ¹Ç­å»É ë³Ñ­Ù³Ý­ ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇÝ: ú­ñǭݳϪ ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý, ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇ, ѳ­ Õáñ¹­ Ù³Ý ¨ µ³ßË­ Ù³Ý Ï³ñ¨áñ ³Ï­ ïÇí­ Ý»­ñÇ í³ï íÇ­ ѳñ­ ϳ­ ÛÇÝ í³ñ­ã³­ñ³­ñáõí Û³Ý ¨ Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ç³­ ׳­ÏÁ íï³Ý­·áõÙ ¿ Ù³­ï³­Ï³­ñ³ñ­Ù³Ý Ñáõ­ë³­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: å³ï­ ¶Í³­ é³­ Ï»ñ 2.11.γ­ í³ñ­ Ù³Ý Ñ³­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ óáõ­ ÝÇß­ ó³­ Ý»ñ, 2018 Percentile Rank Indicator Country Year ? (0 to 100) Regulatory Quality Albania 2015 Armenia 2015 Bosnia and Herzegovina 2015 Georgia 2015 Hungary 2015 Macedonia, FYR 2015 Moldova 2015 Rule of Law Albania 2015 Armenia 2015 Bosnia and Herzegovina 2015 Georgia 2015 Hungary 2015 Macedonia, FYR 2015 Moldova 2015 Control of Corruption Albania 2015 Armenia 2015 Bosnia and Herzegovina 2015 Georgia 2015 Hungary 2015 Macedonia, FYR 2015 Moldova 2015 0 20 40 60 80 100 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª WBGI 2017: 43 Ï³Ë ¨ ÏáÙ­ ²Ý­ ï»Ýï ¹³­ å»­ ï³­Ï³Ý Ù³ñ­ ÙÇÝ­Ý»­ ó³­ ñÇ µ³­ ϳ­Ûáõí ÝÁ Ëá­ Ûáõ­ ãÁÝ­ ïáõÙ ¿ ·áñ­ ¹á­ ͳ­ñ³­ñáõí Û³Ùµ ½µ³Õ­ ÉÁ: ¶áõÛ­ í»­ ù³­ ×»­ ÛÇÝ í»­ ñÇ Ñ»ßï ÉáõÍ­Ù³Ý ¨ ¹³­ï³­Ï³Ý ϳñ­ ·áí ·áñ­ ñÇ ùÝÝáõí Í»­ Û³Ý ³Û­ ñ³Ý­ ÉÁÝï­ ù³­ ˳­ ÛÇÝ Ù»­ Ýǽ٭ ñÇ µ³­ Ý»­ ó³­ Ï³­ Û³Ý å³Û­ Ûáõí Ý»­ ٳݭ ñáõÙ ë³ Ý³¨ Ãáõ­ ɳó­ ù³­ ÝáõÙ ¿ ·áõÛ­ ÛÇÝ Ç­ñ³­ íáõÝù­ Ý»­ñÁ: ²Ûë û­ñáõí ÛáõÝ­ Ý»ñÝ ³ñ­ ï³­ í³Í »Ý §¶áñ­ óáÉ­ ñ³­ ͳ­ ñáõí í»­ Û³Ùµ ½µ³Õ­ õ¦ Ñ»­ Éá­ ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý ³ÛÝ óáõ­ óÇ­ ãáõÙ, á­ ñ³­ ñÁ í»­ µ»­ñáõÙ ¿ å³Û­ Ù³­ ݳ·­ ñÇ ÏÇ­ ñ»­ ñ³ñÏ­ Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ å³­ ѳÝç­ íáÕ Å³­ ݳ­ Ù³­ ÏÇÝ. 2012 Ã. Ç í»ñ ³ÛÝ 570 ûñ ¿: Àëï 2015-16 ÃÃ. ¶Éá­ µ³É Ùñóáõ­ ݳ­Ïáõí Û³Ý ½»­ óǪ ¹³­ ÏáõÛ­ ï³­Ï³Ý Ù³ñ­ Ý»­ ÙÇÝ­ ñÇ ³Ý­Ï³­ Û³Ý ³­ Ëáõí Ùáí 140 »ñÏñ­ éáõ­ Ý»­ñÇ ß³ñ­ ùáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ¿ 106-ñ¹ ­ï»­ÕÁ: §Âñ³Ýë­÷³­ñ»Ý­ëÇ Æݭûñ­Ý»­ßÁÝ­ÉǦ 2013 Ã. §Îá­éáõå­ódz­ÛÇ ·Éá­µ³É µ³­ñá­Ù»ï­ñ¦ ½»­ÏáõÛ­óÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ¹³­ï³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý ÁݭϳɭíáõÙ ¿ áñ­å»ë »ñÏ­ñÇ ³­Ù»­Ý³­Ïá­éáõÙ­å³ó­í³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇó Ù»­ÏÁ: 32 2.31. Îáñ­ åá­ ñ³­ ïÇí ϳ­ é³­í³ñ­Ù³Ý µÝ³­·³­ í³­éÇ Ù³ñ­ (û,;,ñ.ª ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ Ï³­éáõó­í³Íù, é³½­Ù³­í³­ ï³Ñ­ ñ³­í»ñ­ Ý»­ñÁ ¹Åí³­ ñ³ó­ ÝáõÙ »Ý úàôÜ-Ý»­ ñÇ Ï³Ù ñáõí ÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) µ³­ ó³­ Ñ³Û­ïáõÙÝ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ Ý»ñ­ ùÇÝ ßáõ­ ϳ­ÛÇó ýÇ­ ݳݭ볭íáñ­Ù³Ý Ý»ñ·­ ñ³­íáõ­ÙÁ: ÃáõÛÉ ¿: Êáñ­ Ñáõñ¹­ ñÁ ³Ý­ Ý»­ ϳ­ Ëáõí ÛáõÝ, é³½­ Ù³­í³­ñ³­ ê³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ó­÷³Ý­óÇ­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, áã ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï Ï³Ý ¹»­ ñ³­Ï³­ï³­ ñáõÙ ¨ ÁÝ­ Ï»­ñáõÃ­Û³Ý Ï³­ é³­í³ñ­Ù³Ý ·áñ­ ÍáÕ ïÝû­ ñ»Ý­ ñÇ Ëáñ­ Ý»­ Ñáõñ¹­Ý»­ ñÁ ¨ ë»­ ÷³­ ϳ­Ý³­ï»­ Ýϳï­Ù³Ùµ í»­ñ³Ñë­Ïá­ÕáõíÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ Ç­ñ³­ ñ»­ñÇ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï å³ßï­å³­Ýáõí í³­ ëáõí Ý»Ý: »¨ ϳ­ ÛáõÝ ãáõ­ ñ»­ÉÇ ¿ ³­ ÷³­ ë»É, áñ ë»­ ϳ­ Ûáõ­ÝÁ µ³­ó³­ë³­µ³ñ »Ý ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ýáõ٠ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­ ݳ­ï»­ñ»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í »Ý Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñǪ Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»ñ Ý»ñ·­ñ³­í»­Éáõ, µ³Ý­Ï»­ñÇó ñ»Ý­ û­ ùáí, ë³­ ϳÛÝ å³ñ½ ã¿, û ÇÝã­ å»ë »Ý ÏÇ­ ñ³ñÏ­íáõÙ ýǭݳݭ볭íá­ñáõÙ ëﳭݳ­Éáõ ϳ٠ѻ­Õǭݳ­Ï³­íáñ ÙÇ­ ë»­÷³­ ϳ­ ݳ­ï»­ñ»­ñÇ Ç­ ñ³­ Ý»­ íáõÝù­ ñÁ ¨ Ýñ³Ýó Ñ»ï Ó»éù ç³½­ ·³­ÛÇÝ ·áñ­ ÍÁÝ­ Ï»ñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳ­ å»ñ Ñ³ë­ ï³­ ï»­Éáõ µ»ñ­í³Í ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ:44 Ü»ñ­ùÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ íñ³ª ¹ñ³­Ýáí ÇëÏ ¿³­å»ë ë³Ñ­ ßáõ­Ï³­ ÛÇ ½³ñ­ ·³ó­Ù³Ý ¨ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý áõÕÕ­ í³­Íáõí Ù³­Ý³­÷³­Ï»­Éáí Ýñ³Ýó ³­×Ç Ñ»­é³Ý­Ï³ñ­Ý»­ñÁ: ȳÛÝ ï³­ ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ñ³í­Ù³Ý áõÕ­ ñ³­ ÍáõÙ áõ­ ÝÇ ëïí»­ ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í³­ éáõ­ ÙÁ ¨ ß³­ÑáõÛ­ÃÇ Ã»ñ­ Õáõí۳ٵ ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ÏáÕ­ÙÇó ·áñ­Í³¹ñ­íáÕ ß³­ñáõ­ ѳۭﳭñ³­ñ³·­ñáõ­ÙÁ, á­ñáÝù Ù³­ë³Ùµ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ݳ­ ϳ­ Ï³Ý ç³Ý­ ñÁ ѳ­ ù»­ çá­Õáõí۳ٵ Ïåë³Ï­ í»Ý ÙdzÛÝ »Ý ѳñ­ ϳ­ÛÇÝ ¨ Ù³ù­ ë³­ÛÇÝ í³ñ­ã³­ñ³­ ñáõí Ûáõ­ ÝáõÙ ³é­ ϳ ³ÛÝ ¹»å­ùáõÙ, »ñµ Ïѽá­ñ³ó­íÇ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ Ç­ñ³­ û­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí: àã ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý íáõÝù­Ý»­ñÇ å³ßï­å³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ45: ¹Çñ 2.7. ¾­ Ü»ñ­ ïÇ­ Ý»ñ­·»­ ϳ­ÛÇ á­ Éáñ­ ïÇ Ù³ñ­ ï³Ñ­ í»ñ­ ñ³­ ñÁ Ý»­ ¾­É»Ïï­ ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ù³­ ï³­ ϳ­ ñ³ñ­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ­ Å»­ùáõí Ý»ñ·­ ñ³í­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ: ÐÇÙÝ­ í»­Éáí 1997 Ã. ëÏëí³Í µ³­ Ûáõ­ÝÁ: 2021 Ãí³­Ï³­ÝÇó Ðñ³½­¹³­ÝÇ æ¾Î-Ç ³ß­Ë³­ï³Ý­ ñ»­ ËáõÙ­ ÷á­ Ý»­ñÇ Ñ³­ çáÕ Áݭóó­ ùÇ íñ³ª á­ Éáñ­ïÁ Ý»ñ·­ ùÇ Ý³­Ë³­ï»ë­íáÕ ¹³­¹³­ñ»ó­Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ñ³­í»É ¿ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 1.2 ÙÉñ¹­ ²ØÜ ¹á­É³­ñÇ Ù³ë­Ý³­íáñ ÏÉÇ­ÝÇ ³­å³­Ñá­í»É ϳݭ˳­ï»ë­íáÕ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í µ»éÝ­í³­ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ: 2017 Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇÝ §¾­Ý»ñ­·»­ïÇÏ ßáõ­Ï³­ÛÇ Íáõí ÝÁ ¨ ¿­ Ûáõ­ Ý»ñ­ ïÇÏ Ñ³­ ·»­ Ù³­ ϳñ­ ·Ç µ³­ í³­ñ³ñ ѽ᭠³­½³­ï³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý Íñ³·­ñǦ ѳë­ï³­ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ñáõíÛáõ­ÝÁ: ¾­Ý»ñ­·³Ë­Ý³­Ûá­ÕáõíÛáõÝÝ ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ï¹³­ ¹³­ñ»ó­íÇ á­Éáñ­ ïÇ Ï³ñ­ ·³­ ÙÁ, ¨ ³ÛÝ ³Ý­ íáñáõ­ óáõÙ å³­ ѳݭ ç³ñ­ÏÇ µ³­ í³­ ñ³ñ­Ù³Ý ³­ Ù»­Ý³Ý­ í³½ ͳ˭ ë³­ Ïϳ­ï³­ñÇ ³­½³­ï³­Ï³­Ý³ó­í³Í Ùá­¹»­ÉÇݪ Ýå³ï³Ï áõ­ ï³ñ ï³ñ­µ»­ñ³ÏÝ ¿: г߭í³ñÏ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ 1Ïì/Å Ý»­ Éáí Ý»ñ¹­ ݳ­ Ý»É Å³­ Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ Ï³­ÝáÝ­ ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ËÝ³Û­Ù³Ý ³ñ­Å»­ùÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ Ýáñ Ý»ñ, ¿É ³­í»­ÉÇ µ³­ñ»­É³­í»É ë³­ ϳ·­ ñÇ Ï³­ Ý»­ éáõó­í³Í­ùÁ ¨ ³ñ­ï³¹ñ­í³Í ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï ë³Ñ­ Ëó­ Ý»É ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÛÇÝ ³é¨ïáõñÁ: ä»­ ï³­Ï³Ý å³ñï­ Ù³­Ý³­ÛÇÝ ³ñ­Å»­ùÇ 25-30 ïá­Ïá­ëÁ: ¾­Ý»ñ­·³Ë­Ý³­Ûá­ÕáõÃ­Û³Ý ùÇ Ñ»ï ϳå­í³Í ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ ç³Ý­ ù»­ñÇ Ï»Ýï­ ñá­Ý³ó­ Ù³Ý å³­ ñ³­ ·³­ ÛáõÙ Ïϳñ­ ·³­íáñ­ ñáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ïá­ñá­ßÇ ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ á­Éáñ­ïáõÙ í»Ý ݳ¨ Ù³ï­ ÉÇáõí ã»­ Û³Ý ËݹÇñ­ ñÁ, ÇÝã­ Ý»­ å»ë ݳ¨, í»­ »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ù³ë­Ý³íáñ ϳ­åÇ­ï³É Ý»ñ·­ñ³­í»­Éáõ ñ³­Ï³Ý·Ý­íáÕ ¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ñ»ï ٻϭï»Õ, ϳ­ ·áñ­ÍáõÝ Ù»­Ë³­ÝǽÙÝ»­ñÁª Ýå³ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí ³ñ¹­Ûáõ­ ×Ç ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ ³Ýí­ï³Ý­·áõíÛáõ­ÝÁ (2013 Ã. ¾­Ý»ñ­·»­ïÇÏ Ý³­í»ï Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ³­×Ç Ñ³Ù³ñ ³­å³­Ñá­í»É ³Ýí­ï³Ý­·áõÃ­Û³Ý ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³­Û»­ó³­Ï³ñ·): ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ù³Ï³­ï³­ñ³ñ­Ù³Ý Ñáõ­ë³­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ѳ­ Ù³ñ­Å»­ ÝÁ: ùáõÃÛáõ­ γ­é³­ í³­ñáõ­ÙÁ ¨ Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÁ: 2016 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ á­Éáñ­ïÇ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý íǭ׳­ÏÁ ëÏë»ó Ðáõ­ë³­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: ¾­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ñ³­Õáñ¹­Ù³Ý »Ý­Ã³­ µ³­ñ»­É³í­í»Éª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý §üÇ­ ϳ­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ í³ï íǭ׳­ÏÁ ˳­Ã³­ñáõÙ ¿ Ù³­ï³­Ï³­ ݳݭ볭 Ï³Ý ³­ éáÕ­ç³ó­ Ù³Ý Íñ³·­ ñǦ ѳ­ çáÕ Ç­ ñ³­ ϳ­ ݳó­ ñ³ñ­ Ù³Ý Ñáõ­ ë³­ÉÇáõí ½á­ ÝÁ: 110 ¨ 220 Ïì Ñ­ Ûáõ­ ñáõí ¹³­ Û³Ý û­ ÛÇÝ Ù³Ùµ: лݭ Éáí ³Ûë ¹ñ³­ í»­ Ï³Ý ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý íñ³ª гݭ ѳ­ Õáñ¹­Ù³Ý Ù»Ï ·ÍÇ Ñ³ß­ íáí ¹³­ ¹³­ ñÇ ÙÇ­çÇÝ Ñ³­ ׳­Ë³­Ï³­ ñ³­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳñ­·³­íá­ñáÕ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÁ ÝáõíÛáõ­ÝÁ 2.5 ³Ý­·³Ù Ù»Í ¿ª É³í ³ß­Ë³­ïáÕ Ñ³­Ù³¹­ñ»­ÉÇ (ÐÌÎÐ) ݳ­ ˳­ ï»­ëáõÙ ¿ ³Ýó­ Ý»É Ï³ñ­ ·³­ ñÇã µ³­ íá­ ñ»­÷᭠ó­ »Ý­ ϳ­ éáõó­í³Íù­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ï: ºÝ­ Ù»­ ó­Ï³­ ۳ݭ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çÇÝ ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­ çáñ¹ ÷áõ­ ÉÇÝ ¨ í»­ñ³ó­ Ý»É É³ñ­Ù³Ý ï³ñ­ µ»ñ í³­ Ùáõí Õ»­ Ûáõ­ ÝÁ ßáõñç 35 ï³­ ñÇ ¿, ¹ñ³Ýó Ù»Í Ù³­ ëÁ ãÇ í»­ ËÙµ»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ë³Ñ­ ٳݭ í³Í í»ñç­ Ý³­ Ï³Ý ëå³é­ Ù³Ý ñ³­Ï³Ý·Ý­í»É ϳ٠³ñ­¹Ç³­Ï³­Ý³ó­í»É: ¾­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ë³­Ï³·­ Ý»­ ñÇ Ë³­ ã³Ó¨ ëáõµ­ ëÇ­ ¹³­ íá­ ñáõ­ÙÁ: Àݹ­ ѳ­Ýáõñ Ù³­ï³­Ï³­ñ³ñ­Ù³Ý ͳ­é³­ÛáõÃ­Û³Ý á­ñ³­ÏÁ, Áëï гݭñ³­ÛÇÝ ³é­Ù³Ùµ, »ñÏ­ ñáõÙ û­ ñ»Ýë¹­ ñ³­Ï³Ý ¨ »Ý­ óû­ ñ»Ýë¹­ñ³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳñ­·³­íá­ñáÕ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇ Ñ³ß­í³ñ­ Ï³Ý ¹³ß­ïÁ Ýå³ë­ï³­íáñ ¿ Ù³ë­Ý³­íáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ï³Í ¨ Ññ³­ å³­ ñ³­ Ï³Í Í³­ é³­ÛáõÃ­Û³Ý á­ ñ³­ ÏÇ óáõ­ó³­ÝÇß­ 44 öáù­ñ³­Ù³ë­Ý³­Ï³Ý µ³Å­Ý»­ï»­ñ»­ñÇ ß³­Ñ»­ñÇ å³ßï­å³­ÝáõÃ­Û³Ý ¶Øò­-Ç ³­éáõ­Ùáí г­Û³ë­ï³­ÝÇ ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³­ÝÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ó³Íñ ¿ª 36-ñ¹ ­ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³ñ­Å»ù: 45 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª Îáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ­é³­í³­ñáõÙÝ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ù³­ëÇÝ ½»­ÏáõÛó, 켺´, 2016 Ã.: 33 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ý»­ñÇ, 2013 Ãí³­Ï³­ÝÇó ÁÝ­Ï»É ¿ µ³ßË­Ù³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ëå³é­Ù³Ý ½·³­ÉÇ Ù³­ëÁ. ¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ¹³­¹³­ñ»­óáõÙ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­×Ç å³ï­×³­éáí46: г­Õáñ­ ¹Çã ¨ ¨ ¿­É»Ïï­ ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ Í³Ë­ ë»­ ñÁ ϳ½­ ÙáõÙ »Ý ïݳ­ ÛÇÝ µ³ß­ËÇã ó³Ý­ó»­ñáõÙ Ýáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÏÝå³ë­ï»Ý Ñáõ­ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ͳ˭뻭ñÇ, ѳ­Ù³­å³­ ë³­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³­ÝÁ: ï³ë­ ˳­Ý³­µ³ñ, 12.4 ¨ 6 ïá­ ëÁ: г߭ Ïá­ í³ñÏ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³­Ó³Ûݪ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ø³ï­ã»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: ²­í³Ý­¹³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ óáõÛó ßáõñç 11.2 ¨ 52.5 ïá­ ëÁ, ѳ­ Ïá­ Ù³­ å³­ï³ë­ ˳­Ý³­µ³ñ, »Ý ï³­ÉÇë, áñ ¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ù³ï­ã»­ÉÇáõíÛáõÝÝ ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý É»Ïï­ §¿­ ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ ¨ ¿­Ý»ñ­·Ç³­ éáõ­ ÛǦ ³­ Ùáí ³Õ­ù³ï ѳñó ¿ Ð³­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ¨ ѳ­ Ù»­ Ù³­ï³­ µ³ñ ³­ ÉÇ Éñçá­ í»­ »Ý47: êå³ë­íáõÙ ¿ ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ë³­Ï³·­Ý»­ñÇ Ñ»­ ñ»Ý ¿ ³½­ ¹áõ٠ϳ­ ñÇ­ ù³­íáñ­Ý»­ñÇ ¨ Ëá­ ó»­ÉÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ï³­·³ µ³ñÓ­ñ³­óáõÙª ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ á­Éáñ­ íñ³: ¾­Ý»ñ­·Ç³Ý ϳ½­ÙáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïáõÙ ³ÏݭϳɭíáÕ ßá­ß³­÷»­ÉÇ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ: 2.32. Æ í»ñ­çá, Ýá­ ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ï»Ë­ Ýá­ É᭷dz­ Ý»­ óáõí b. Øñó³Ï­ ÛáõÝ ¨ ßáõ­ Ï³Ý Ùñóáõ­ Û³­ ϳ­ Ïáõí ݳ­ ÛáõÝ ñÇ ³­ é³­ í»É ɳÛÝ ÏÇ­ ñ³­éáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ·Ç­ ï»­ Ý»­ ÉÇù­ ñÇ Ûáõ­ ñ³­ óáõ­ÙÁ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ ïá­ í»­ ñ»Ý ÏËó­ Ý»Ý ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñá­ 2.33. ì»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñáõ٠ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Üá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ã»Ý ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ³­ é³­çÁÝ­Ã³ó ¿ ¹Çï­ í»É: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ïÝï»­ë³­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Ç, ÇÝ­ãÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿, áñ Ï³Ý ýá­ñáõ­ÙÇ 2016-17 ÃÃ. ¶Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝáõÙ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ½»­ÏáõÛ­óáõÙ ³ñ­ï³­óáÉ­í³Í Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÁÝ­Ï³É­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ ï»­Õ³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý å»ïù ¿ ³­í»­ÉÇ ·Éá­µ³É Ùdz­íáñ­í»Ý: Üá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ÇÝ­ï»Ý­ëÇ­íáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí 138 »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáÕ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí г­Û³ë­ï³­ÝÁ ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ¿ 91-ñ¹ ­ï»­ÕÁ, ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ·ñ³Ý­óáõÙ »Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓñ ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñ­ùÇ ³­éáõ­Ùáíª 51-ñ¹ ­ï»­ÕÁ, ѳ­Ï³­Ù»­Ý³ß­ ѳ­í»­É³×: ²ÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ý»ñ¹­ñ»É »Ý Ýáñ­Ñ³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõí Ýáñ ³å­ñ³Ýù ϳ٠³ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý Ýáñ Ù»­Ãá¹, Ç­ñ»Ýó Û³Ý ³­éáõ­Ùáíª 77-ñ¹ ­ï»­ÕÁ49: ì»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ á­ Ý»­ ñáß ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳ٵ »ñ­Ïáõ ³Ý­·³Ù ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ µ³­ñ»É³í­í»É ¿ ϳñ­·³­íá­ñÇã ¹³ß­ïÁª ï³­ »Ý áã Ýá­ñ³­ñ³ñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: ¸ñ³­Ï³Ý ѳ­í»­É³× Éáí ³­ é³­í»É Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ½³ñ­·³ó­ Ù³Ý Ñݳ­ ¿ ·ñ³Ýó­ í»É ݳ¨ ³ÛÝ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñáÝù ½µ³Õ­ ñáõÙ, á­ ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ50: î³ñ­ µ»ñ ϳñ¨áñ ßáõ­ ϳ­Ý»­ñÇ, û­ñǭݳϪ íáõÙ »Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñå­ã³­Ï³Ý Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí, ¹»­ ñ³Û­ Õá­ ùÇ, å³­ ñ³ñ­ï³Ý­ Ûáõ­ û­ñÇ, ³­ éáÕ­ç³­ 峭ѳ­Ï³Ý ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­É³­Ï»ñ­å»­ñÁ, ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝÝ»­ñÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý áõ­ÕÇ­ ³ß­Ë³­ï³­ï»­ÕÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõ­ÙÁ, ³ñ­ï³­ùÇÝ Ï³­å»­ Ý»­ñÇ ßáõñç ùÝݳñ­ ÏáõÙ­Ý»ñÝ ÁÝ­ óó­ùÇ Ù»ç »Ý51: ñÁ ϳ٠ݻñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ·Ç­ï³­Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ ï³Ýù­Ý»­ñáõÙ48: ²Û­ëáõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ý ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ýí³­½»ó­Ý»É Ýá­ñ³­ñ³­ñáõí Û³Ý ÙÇ­ çá­óáí ëï³ó­ íáÕ û­ ·áõï­ Ý»­ñÇ ßñç³­ ݳ­ÏÁ: Ø³ë­ Ý³Ï­ óáõí ÝÁ ·Ç­ Ûáõ­ ï³­ Ñ»­ï³­ ½á­ï³­ Ï³Ý ¨ Ýá­ ñ³­ñ³­ñ³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳­ÝÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ Ýí³­½»É ¿, ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ñ»ï »Ý ÙÝáõ٠ѳ­Ù³¹­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ýá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÇ (û­ñǭݳϪ ·Ç­ï³­Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­Ý»áõí Û³Ý ·Íáí ͳ˭ ë»­ ñÇ ¨ Ýá­ ñ³­ñ³­ñ³­ñ³­ Ï³Ý Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ·áñ­Í³­ïáõ­Ý»­ ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ëñ³­Ëáõë­Ù³Ý) ³­éáõ­Ùáí: ØÇ ß³ñù ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ñáÕ »Ý å³Û­ù³­ñ»É Ýá­ñ³­ ñ³­ñ³­Ï³Ý Éáõ­ÍáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ á­ñáß ýǭݳݭ볭íá­ñáõÙ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÇëÏ ß³ï ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿É ϳ­ ñáÕ »Ý ã³­ ÷³­ ½³Ýó ÷áùñ ÉÇ­ Ý»É ¹ñ³Ý­ óÇó û­·áõï ù³­ Õ»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ: 46 ñáõ٠ѳ­ ºñÏ­ ϳñ­ Ù³­ ·Ç ³ß­ ï³Ý­ ˳­ ùÇ Å³­ ݳ­ Ù³­ ϳ­ íáñ ¹³­¹³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³­×³­Ë³­ ϳ­ Û³Ý ï­ Ýáõí ¨á­ÕáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ çÇÝ óáõ­ ãÁ (§SAIFI¦), 2012 Ã. 5.18-Ç Ñ³­ óÇ­ Ù»­Ù³ï, ³­×»É ¿ª 2016 Ã. ϳ½­ Éáí 6.98: ºñÏ­ ñáõ٠ѳ­ Ù»­ ϳñ­ Ù³­ ˳­ ·Ç ³ß­ ï³Ý­ ùÇ Å³­Ù³­ ݳ­ ϳ­ íáñ ¹³­¹³ñ­ ñÇ ï­ Ý»­ ¨á­ Õáõí çÇÝ óáõ­ Û³Ý ÙÇ­ ãÁ, 2013 Ã. 8.69-Ç Ñ³­ óÇ­ Ù»­Ù³ï, 2016 Ã. ϳ½­Ù»É ¿ 12.66: س­ï³­Ï³­ ñ³ñ­Ù³Ý Ñáõ­ë³­ Û³Ý ³ë­ ÉÇáõí ïǭ׳­ ÝÇ Ýí³­½áõ­ÙÁ ϳ­ Ù³­ ñáÕ ¿ å³Û­ íáñ­ ݳ­ Ý»É 2012-14 í³Í ÉÇ­ ÃÃ. оò-Ç Í³Ýñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý íǭ׳­ÏÇ å³ï­×³­éáí µ³ß­ËÇã ó³Ý­óáõ٠ϳ­ï³ñ­í³Í Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí: 47 É»Ïï­ ¾­ Ý»ñ­ ñ³¿­ ·Ç³­ Ý»ñ­ ÛÇ/¿­ ÛÇ ëå³é­ ·Ç³­ ë³ÝÏ­ Ù³Ý ï»­ ÝÇó ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ Ûáõ­ Ûáõ­ ëáõí Ù³ñ­ ÝÁ ѳ­ íáõÙ ¿ ³Õ­ û Ýñ³ Áݹ­ ѳ­ ù³ï, »­ ç»Ç ³­ Ýáõñ µÛáõ­ í»­ Ïá­ ÉÇ ù³Ý 10 ïá­ íáõÙ ¿ ¿­ ëÁ ͳËë­ É»Ïï­ Ý»ñ­ ·Ç³­ ñ³¿­ Ý»ñ­ ÛÇ/¿­ ÛÇ íñ³: ·Ç³­ 48 Ûáõ­ ²Õµ­ ñÁª ºÐ¶-Ç §²é¨ïáõñ ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí ݳ­ ݦ »­ Ûáõ­ Ï»­ ï³­ ɳ­ ï³­ ÛÇÝ ÷³ë­ ÃáõÕÃ: ê³ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ ¿ 2010 Ã. ѳ­Ù»­Ù³ï, »ñµ 140 »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõ٠ѳ­Ï³­Ù»­Ý³ß­Ýáñ­Ñ³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí г­Û³ë­ï³­ÝÁ 138-ñ¹Ý­ ¿ñ, ï»­Õ³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáíª 49 136-ñ¹Á, ÇëÏ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñ­ùÇ ³­éáõ­Ùáíª 133-ñ¹Á: 50 åÇ­ ²ÛÝ­ ëÇ á­Éáñï­ Ý»ñ, ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý û­¹³­ ϳ­ ÛÇÝ, »ñ­ Õ³­ Ãáõ­ ÛÇÝ ÷á­Ë³¹­ ñáõÙ­ ñÁ ¨ í³­ Ý»­ ÉÇ­ é»­ ùÁ, á­ ÏÇ­ ÝáõÙ Ù»­ ñáÝù ݳ˭ å»ë ÷³Ï ¿ÇÝ Ýáñ Ù³ë­ Í³­ ݳ­ Ý»­ ÏÇó­ Ù³ñ, í»ñ­ ñÇ Ñ³­ çÇÝ ï³­ Ý»­ ñÇ­ ñÇÝ ¹³ñ­ ϳÛÝ Ëá­ Ó»É »Ý µ³ó, ë³­ ñ³­ ßá­ ·áõÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñù ½µ³­Õ»ó­Ý»É ³Û¹ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ: 51 ç³Ïó­ ²­ íáõÙ »Ý îÝï»­ Ï³Ý Ùñó³Ï­ ë³­ Û³Ý å³ßï­ óáõí Ýáõí å³­ ï³­ Ï³Ý Ñ³ÝÓ­ Û³Ý å»­ Å᭠ݳ­ íÇ (îØääÐ) ÏáÕ­ Õá­ ÙÇó: 34 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.12. ´Ç½­Ý»­ëÇ éÇë­Ï»­ñÁª ϳå­í³Í Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÃáõÛÉ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï Õ³¹­ (Áëï µ³­ ñÇã­ ñÇ) Ý»­ 14 Vested interests/cronyism Discrimination against foreign companies 12 Unfair competitive practices Price controls 10 8 6 4 2 0 Poland Herzegovina Lithuania Ukraine Armenia Moldova Albania Romania Serbia Georgia Latvia Bulgaria Estonia Macedonia, FYR Hungary Bosnia and Ûáõ­ ²Õµ­ ñÁ. «Economist Intelligence Unit», 2017 Ã.: Ýá­ 2.34. ²Û­ Ù»­ õ³­ ݳۭ ÝÇí ¹»é¨ë ­Éáõñç Ùï³­Ñá­·áÕ ËݹÇñ­ ÏáõÛó): ²Ý­ telligence Unit¦-Ç [EIU] 2017-18 ÃÃ. ½»­ ßáõßï, Ý»ñ Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: »¨ å»­ ï³­ ݳñ­ Ï³Ý Ó»é­ §EIU¦-Ç èÇë­Ï»­ñÇ ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ, µÇ½­Ý»­ëǪ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³ï­í³­ÍÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿ г­Û³ë­ï³­ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÃáõÛÉ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï Ï³å­ ÝáõÙ, Ùñó³Ï­ ó³­ Ù³Ý­ ÛÇÝ ÃáõÛÉ å³Û­ Ý»­ñÁ ¨ Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ í³Í éÇë­ Ï»ñÝ Ç­ ñ»Ýó µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³­Ïáí ½Ç­çáõÙ »Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ÁݭϳɭíáõÙ »Ý áñ­å»ë Ù³ë­Ý³­íáñ ÙdzÛÝ àõÏ­ñ³Ç­Ý³­ÛÇÝ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.11): Üßí³Í ÁÝ­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ µÇ½­Ý»­ëÇ ·áñ­Í³é­Ý³­Ï³Ý ϳɭíáÕ éÇë­Ï»­ñÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­Ýáõ٠ϳå­í³Í »Ý ³Ýӭݳ­ µ³ñÓñ éÇë­ ÏÇÝ Ýå³ë­ ïáÕ ·áñ­ ÍáÝ­ Ý»ñ: ºí­ å³­ ñá­ Ï³Ý ¨ Ï³Ý ß³­ Ñ»­ñÇ, ùñá­ ÙÇ ¨ ³Ý­ Ýǽ­ ѳ­í³­ë³ñ Ùñó³Ï­ ÛÇÝ ó³­ Î»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý ²­ëdz­ÛÇ (º­Î²) ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ í³ñ­ù³·­Í»­ñÇ Ñ»ï, á­ñáÝù Ëá­ãÁÝ­¹á­ïáõÙ »Ý ßáõ­Ï³­Ûáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ µÇ½­Ý»­ëÇ í³ñ­Ù³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ѳ­í³­ë³ñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ éÇë­Ï»ñÝ ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓñ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ »Ý (§Economist In- ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ52: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.13. Þáõ­Ï³­ÛÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÁ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ 100% 22% 80% 34% 36% 32% 41% 47% 39% 52% 43% 46% 45% 57% 59% 53% 54% 54% 60% 66% 47% 40% 53% 53% 47% 43% 42% 44% 32% 41% 44% 39% 40% 37% 40% 20% 36% 0% Poland ECA Average Albania Armenia Georgia Moldova Serbia Estonia Latvia Bosnia Ukraine Bulgaria Lithuania Romania Macedonia, FYR Hungary Monopoly Oligopoly (3 to 6) Duopoly More than 6 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, Ò»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ: Ø»­Ý³ß­Ýáñ­Ñáí, »ñÏß­Ýáñ­Ñáí, û­ÉÇ­·á­åá­Édz­Ûáí µÝáõ­Ã³·ñ­ å»ë ݳ¨ ³­ íáÕ, ÇÝã­ í»­ ÉÇ Ù»Í Ãíáí ˳­Õ³­ óáÕ­ Ý»ñ áõ­Ý»­ óáÕ ßáõ­ ϳ­ ñÇ Ù³ë­ Ý»­ ݳ­µ³­ ÅÇ­ÝÁª Ý»ñ­ ϳ­ í³Í áõÕ­ Û³ó­ Õ³­ ѳ­ Û³ó ³­é³Ýó­ùÇ íñ³: ñáß »Ý­ 2.35. ୠó᭠ݻ­ Éáñï­ ñáõÙ ¹Çï­ Ï»­ í»É ¿ ÁÝ­ ñáõíÛáõÝ­ ͳßñ­ ç³­ÝÇ Ñ³­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ ñÇ ß³ñ­ ùáõ٠г­ Û³ë­ï³­ ñÇ Ùáõï­ Ý»­ ùÁ ßáõ­Ï³, ë³­ ϳÛÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ß³ï ßáõ­ ϳ­ ÝÇ Ùß³­ÏáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ ñáõÙ ÷áù­ Ý»­ ñ³­ÃÇí Ù³ë­Ý³­ Ý»ñ Ï³Ý Ï³Ù ¹ñ³Ýó ѳ­ ÏÇó­ ÅÇ­ÝÁ, á­ñáÝù Ù»­Ý³ß­ÝáñÑ­Ý»ñÝ »Ý, ¹á­õá­åá­Édz­Ý»ñ ϳ٠ٳ­ Ï»Ýï­ñ᭠ݳ­ ÙÁ µ³ñÓñ ¿ª Ù»­Í³ó­ óáõ­ Ý»­ ϳ­ÛÇ áã Éáí ßáõ­ û­ÉÇ­·á­åá­Édz­Ý»ñ, ³­Ù»­Ý³­Ù»ÍÝ ¿ (¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.13)52: Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ í»ñç­Ý³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ éÇë­ÏÁ: º­Î² ï³­ñ³­ ö³ë­ ï»­ñÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ Ùß³­ ÏáÕ ³ñ¹­ Ûáõ­ µ»­ ݳ­ ñáõí 52 ٳ߭ г­ ˳ñ­ ÛÇÝ µ³ÝÏ, Ó»é­ Ñ³­ Ïáõí ݳñ­ ÛáõÝ­ ñÇ Ñ³ñ­ Ý»­ óáõÙ­ ã»­ Ý»ñ, Ù³ï­ çÇÝ ïí۳ɭ ÉÇ í»ñ­ Ý»ñ 35 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Û³Ý ¨ ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí ñÇ »Ý­ Ý»­ ó᭠Éáñï­ Ý»­ ñÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ñÇ ÏñÏݳ­ÏÇ Ï³Ù »­é³­ÏÇ ³­×Ç (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.13): Áݭóó­ùáõÙ ³­í»­ÉÇ Ñ³­Ù³­Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í »Ý ¹³é­ÝáõÙ:53 à­ ñáß ßáõ­ ϳ­Ý»ñ Ùáõïù ¿ ¹Çï­í»É, 볭ϳÛÝ Ï³ñ¨áñ ß³ï ²ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ËÇëï ѳ­Ù³­Ï»Ýï­ñá­Ý³­óáõ­ÙÁ å³Ñ­å³Ý­ á­ñáß á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ (»ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ ïñ³Ýë­åáñï, Ïá­ íáõÙ ¿:54 Ùáõ­Ý³É ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ÇÝ­ï»ñ­Ý»­ï³­ÛÇÝ Ï³å) ßáõ­Ï³­ Û³­Ï³Ý Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ¨ Ùñó³Ï­ óáõí ÝÁ Ëó­ Ûáõ­ ÝáÕ Ñ³­ 2.36. ÂáõÛÉ Ùñó³Ï­ ÝÁ ¨ ßáõ­ óáõíÛáõ­ ϳ­Û³­Ï³Ý Ùñó³Ï­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ϳñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ óáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ó³­ë³­µ³ñ »Ý ³½­¹áõÙ Ýå³ë­ïáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ·áñ­ÍáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×Ç ¨ ëå³­ éáÕ­ ñÇ µ³­ Ý»­ ñ»­ ͳ˭ ë»­ ñÇ ³­ ×ÇÝ ¨ Ãáõ­ ɳó­ÝáõÙ Ýñ³Ýó Ùñóáõ­ ݳ­Ïáõí Ûáõ­ Ï»­óáõÃ­Û³Ý íñ³ : Ðܲ-Ç ¨ ѳ­ 55 Ù³­ï»Õ µ³­ Ï»­ ñ»­ óáõí ÝÁ: ÖÇßï ¿, ³Û¹ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßáõ­Ï³­ÛÇ ÷áùñ ͳ­ Û³Ý ³­ ×Ç Ù»ç Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ Ù³ë­ Ý³Ï­óáõí ÝÁ Ûáõ­ í³É­Ý»ñÝ ³ÛÝ­ù³Ý ¿É ßáõ­Ï³­ÛÇ ï³ñ­µ»ñ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»ñ áõ­ ϳ˭í³Í ¿ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ³ë­ïǭ׳­ÝÇó: Ý»­Ý³­ Éáõ Ñݳ­ ñ³­ íá­ ñáõí ÛáõÝ ã»Ý ï³­ ÉÇë, ë³­ ϳÛÝ ·Ý»­ ñÇ ¨ ì»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ Ï»Ýï­ñá­Ý³­óáõÙ­Ý»­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­ñ³­ÏÇ ³­éáõ­Ùáí Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ×ÝßáõÙ ñÇ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ³ë­ïÇ­×³Ý áõ­Ý»­óáÕ »Ý­Ã³á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ Ëó­ÝáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ϳñ­·³­íá­ñÇã ¹³ß­ï»­ñÇ µ³­ó³­ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ Ç­ñ³­Ï³Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý å³ï­×³­éáí ëå³­éáÕ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ÙÝ³É µ³ñÓñ ¿: ²­í»­ÉÇ µ³ñÓñ Ï»Ýï­ñá­Ý³­óáõÙ­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ ßáõ­ ãå³ßï­å³Ý­í³Í, ÇëÏ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ ϳ­Ý»­ñáõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ áã Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ Ï³­ñáÕ »Ý Ë»­Õ³Ã­Ûáõñ­í»É: Ø»­Ý³ß­ÝáñÑ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­åÇ­ëÇù ÙÇ­ïáõ­ÙÁ, ÇÝã­åÇ­ ëÇù ¿ Ýá­ ñ³­ ñ³­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ ³ñ­ï³¹­ »Ý »ñ­ ϳ­ Ãáõ­Õ³­ ó­ ÛÇÝ »Ý­ ϳ­ éáõó­ í³Íù­ Ý»­ ñÁ, çñ³­Ù³­ ï³­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ ³­í»­ÉÇ ÃáõÛÉ Ï³­ ñ³­ ñáõ­ÙÁ, ¿­É»Ïï­ ñ³¿­ Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ù³­ ï³­ ϳ­ñ³­ ÙÁ ¨ ñáõ­ ß³­Ñ³·ñ·­éáõíÛáõ­ÝÁ: ´³­óÇ ³Û¹, г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³Ýó­ ϳ­åÇ »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÁ, ϳ­ñáÕ »Ý û·­ï³­·áñ­Í»É ϳó­ í³Í ݳ­ Ëáñ¹ í»ñ­ Íáõí Éáõ­ ÝÁ óáõÛó ¿ ïí»É, áñ ÃáõÛÉ Ûáõ­ Ç­ñ»Ýó ßáõ­Ï³­Û³­Ï³Ý ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñ­ùÁ Ç­ñ³­í³­µ³­Ý³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ ³ÝÓ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­óáÕ ëå³­éáÕ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ Ëïñ³­ Ý»­ áõ­ Ý³É ëå³­ éá­Õ³­ Ï³Ý ·Ý»­ ñÇ íñ³, á­ ñáÝù ϳñ¨áñ Ï³Ý Ï³Ù Ñ³­ Û»­ óá­Õ³­Ï³Ý í»­ ñ³­ µ»ñ­ÙáõÝ­ ùáí ¨ ³½­ ¹»É Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ Ýñ³Ýó Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ¹Çñ­ùÇ íñ³: º­Ã» ÝÙ³Ý Ù³ñ56: º­Ã» »Ý­Ã³¹­ñ»Ýù, áñ ÏáÝÏ­ñ»ï ëÝݹ³Ù­Ã»ñ­ùÇ µ³Ý ÃáõÛÉ ïñíÇ ÃáõÛÉ Ï³ñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ, ·Ý»­ñÁ áõé­×³ó­í³Í »Ý ÃáõÛÉ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý å³ï­×³­éáí, ³­å³ ¹³ ϳ­ñáÕ ¿ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»É г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ·áñ­ÍáÕ ³­å³ ëïá­ñÇÝ ¹»­óÇ­ÉáõÙ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ëó­Ýáõ­ÙÇó ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Í³Ë­ ñÁ ¨ Ãáõ­ ë»­ ɳó­ Ý»É Ýñ³Ýó Ùñóáõ­ ³­é³­ ç³­óáÕ Ëݳ­ Õáõí Ûá­ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ïѳݭ ·»ó­Ý»Ý ëå³é­ ݳ­ÏáõíÛáõ­ÝÁ: Ù³Ý í»­ñÇÝ ¹»­óÇ­Éáõ٠ѳ­ñ³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.14. êÝÝ¹Ç á­ñáß ³å­ñ³Ý­ù³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ áõ­Å»Õ Ùñó³Ï­óáõí۳ٵ Ù³­ å³Û­ ݳ­íáñ­í³Í Ñݳ­ñ³­íáñ Ëݳ­Ûá­ ÕáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÁª Áëï ëå³é­ Ù³Ý ¹»­ óÇÉ­ ñÇ Ý»­ (Ù³ë­Ý³­µ³­ ÝÁ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ÅÇ­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ Ýáõñ ͳ˭ ñÇ Áݹ­Ñ³­ ë»­ñáõÙ) 0.030 Average share of total expenditure 0.025 0.020 0.015 0.010 Bread & cereals 0.005 Milk, cheese & eggs 0.000 Oils & fats 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Consumption deciles ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г߭í³ñÏ­Ý»ñª ÑÇÙÝ­í³Í 2014 Ã. λݭ볭å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ Ùdzë­Ý³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Û³É º­Î²-Ç §²Õ­ù³­ ïáõí Û³Ý ¨ ѳ­ ë³­ í³­ ñáõÃ­Û³Ý ÃÇ­ ÙǦ ѳ߭í³ñÏ­ ñÇ íñ³: Ý»­ ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ä»­ï³­Ï³Ý »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ïá­ÙÇ­ï»Ç 2011-2015 Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: г­Ù³­Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³Ã­í»­ñÇ µ³ßË­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñáÝ­óáí 53 í³é­ ѳ߭ íáõÙ ¿ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÃÇ­ íÁ ¨ »Ý­ ó᭠ïáõÙ »­ Éáñ­ ϳ­ Ùáõï­ ñÇ Ù³ë­ Ý»­ ݳ­µ³­ÅÇ­ ÝÁ, Ùß³­ ÏáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ Û³Ý ¨ ͳ­ ñáõí é³­Ûáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ó᭠ñÇ »Ý­ ïáõÙ ï»­ Éáñ­ ß³ñÅ­ Õ³­ í»É ¿ ¹»­ åÇ ³ç: ²ÛÝ, û­ 54 ݳÏ, ×Çßï ÏÉÇ­ ñÇ­ ÝÇ ¿ ß³­ ñ³­ ù³­ í³­ ½Ç­ ½Ç, µ»Ý­ ÝÇ, µ³­Ý³­ÝÇ ¨ Ãéãݳ٭ ùáõÙ: г­ ëÇ ¹»å­ Ï»Ýï­ Ù³­ ݳó­ Ù³Ý í»ñ­ ñá­ Íáõí Éáõ­ Ûáõ­ í³Í ¿ îÝï»­ ÝÁ ÑÇÙÝ­ ë³­ óáõí Ï³Ý Ùñó³Ï­ Û³Ý å³ßï­ Ýáõí å³­ Û³Ý å»­ï³­Ï³Ý Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇ (îØääÐ) 2011-2015 Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ íñ³: 55 ñ³­ º½­ ·áõÙ­ ѳݭ Ý»­ í»É »Ý г­ ñÁ ëï³ó­ ˳ñ­ ٳ߭ ÛÇÝ µ³Ý­ ѳ­ ÏǪ ºÐ¶ ²é¨ïáõñ ¨ Øñóáõ­ Ïáõí ÛáõÝ »­ ݳ­ Ï»­ ɳ­ ï³­ Éáõ­ ÛÇÝ í»ñ­ Ûáõ­ Íáõí ÝÇó: λݭ 56 ë³­ ݳ­ Ï³Ý Ýß³­ Ïáõí ñáß ³å­ Û³Ý á­ ñ³Ýù­Ý»­ ñÇ­ ݳϪ ϳ­ ñÇ, û­ ÃÇ, Ñ³í­ ÃÇ, ѳ­ ÏÇ­ ñ³­ óÇ ¨ ϳ­ ñÁ, ²äÐ ³ÛÉ »ñÏñ­ ·Ç ·Ý»­ Ý»­ Ù»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ï, µ³ñÓñ »Ý (³éÝ­ Ïá­ í³½Ý 23 ïá­ ëáí) ÝáõÛ­ ϳ­ ÝÇëÏ ßáõ­ ÛÇ ÷»­ ã³­ ˳¹ñ­ ñÇ ¨ ÷á­ Ù³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ ·áñ­ ÍáÝ­ Ý»ñÝ ³Ý­ ë»­ ï»­ ùáõÙ: î»՛ë г­ Éáõ ¹»å­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ (2013 Ã.): 36 2.39. Øñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ßñ糭ݳ­ÏÁ ã³­÷»­ñÇÝ ¨ ïÝï»ë­ í³­ Û»Ïï­ ñáÕ ëáõµ­ Ý»­ñÇ ë³Ñ­ ٳݭ Ù³­ ÝÁ, å³­ ñáõ­ ݳ­ÏáõÙ ¿ ß³ï áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ­ ñáÝù í»­ Ý»ñ, á­ ñ³­Ý³Û­ ñáõÙ å»ïù ¿ Ý»­ á­ ñ³é­ í»Ý ݳ¨ Áݹ­ ѳ­ Ýáõñ í»­ ñ³Ñë­ Ïá­ Ù³Ý Ï³­ñÇù áõ­Ý»Ý: γ­ é³­ ñáõí í³­ Û³Ý ÙÇ­ç³Ù­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ ÕáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­ùá ·áñ­ÍáÕ ³­é³Ý­ÓÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ñÇ ÙÇ­ ç᭠ϳ­ óáí ßáõ­ ÛÇ ËݹÇñ­Ý»­ñÇ ÉáõÍ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ ï³ñ­ñ»­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÁ ų­Ù³­Ý³­Ï³­íáñ µÝáõÛà ¿ 2.40. ¸»é¨ë ­ ã»Ý Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ í»É ϳ­é³­ í³­ ñáõÃ­Û³Ý áõ­Ý»­ó»É, ÇÝãÝ ³­í»­ÉÇ ß³ï å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ îÝï»­ Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ ã»­½á­ùáõíÛáõÝÝ ³­ å³­Ñá­ íáÕ ÙÇ­çá­ ó³­éáõÙ­ ë³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý å³ßï­å³­ÝáõÃ­Û³Ý å»­ï³­Ï³Ý Ý»ñ: ¶ÝáõÙ­Ý»­ñÇ µÝ³­·³­í³­éáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­í»É »Ý ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ (îØääÐ) ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÇ áõÕÕ­í³­ ï³ñ­ µ»ñ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»ñ, ë³­ ϳÛÝ ÃíáõÙ ¿, áñ ¹»é¨ë Íáõí۳ٵ, ù³Ý ÙÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áí, á­ñáí Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ­·»­ñ³­Ï³­ÛáõÙ »Ý ѳ­Ï³Ùñ­ó³Ï­ó³­ÛÇÝ í³ñ­ù³·­Í»­ñÁ (Ý»ñ­ ëϽµáõÝù­Ý»­ñÁ Ùdz­íáñ­íáõÙ »Ý ϳñ­·³­íá­ñÇ㠷ݳ­Ñ³ï­ ¹Çñ 2.7): ºñÏ­ñáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ËóݭٳÝÝ áõÕÕ­í³Í Ù³Ý Ù»ç: ¸»é¨ë ­ Éáõñç µ³­ó»ñ ϳÝ, á­ ñáÝù Ýí³­½»ó­ÝáõÙ »Ý å»­ï³­ Ï³Ý ³­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ·áñ­ ÍÇù­Ý»­ ñÁ (ÇÝã­åÇ­ ëÇù »Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ û­ñ»Ý­ùÇ ÏÇ­ñ³ñÏ­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ ѳñ­ ϳ­ÛÇÝ ³ñ­ ïá­ ÝáõíÛáõÝ­ ñÁ ¨ ³ñ­ Ý»­ ïáÝ­Û³É í³ñ­ Ï»­ñÁ) ïáõí ÝÁ ¨ ·»­ Ûáõ­ ñÇß­ ËáÕ ¹Çñù ½µ³­ Õ»ó­ ÝáÕ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ ½áõñÏ »Ý ³Ù­ µáÕ­ç³­Ï³Ý ßñç³­ ݳ­ ÏÇó Ùñó³Ï­ óáõí Û³Ý µÝ³­ Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ç­ñ»Ýó ¹Çñ­ùÇ ã³­ñ³­ß³Ñ­Ù³Ý, Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ·³­í³­éáõÙ Ë»­Õ³Ã­Ûáõ­ñáõÙ­Ý»­ñÁ Ýí³­½³­·áõÛ­ÝÇ Ñ³ëó­Ý»­Éáõ ÙÇç¨ ·³Õï­ ÝÇ Ñ³­ Ù³­Ó³Û­ Ýáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ¹»å­ù»­ ñÁ ϳݭ Ë»­ ѳ­Ù³ñ: Øñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ û­ñ»Ý­ùÁ å³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõ­ÝÁ: Üßí³Í µ³­ó»­ñÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ »Ý á­ñáß ¹ñáõÛíݻñ å»­ ï³­ Ï³Ý ³­ ç³Ï­óáõí Û³Ý Ù³­ ëÇÝ, á­ñáÝù Ñ»­ï³ùÝÝ­ã³­Ï³Ý Édz­½á­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ, ïáõ­·³Ýù­Ý»­ñÇ ã»Ý ÏÇ­ñ³ñÏ­íáõÙ: Ü»ñ­¹Çñ 2.8. ¶ÝáõÙ­Ý»­ñÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ àÕç ³ß­Ë³ñ­ÑáõÙ ³ß­Ë³­ ï³Ýù­ ñÇ, ³å­ Ý»­ ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ¨ г­Û³ë­ï³­ ÝÇ ÷áñ­ ÓÁ íϳ­ÛáõÙ ¿ ÷áùñ »ñÏ­ ñáõÙ ³ñ­ ï³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ó»éù­ µ»­ñáõ­ ÙÁ å»­ ï³­Ï³Ý Í³Ë­ ñÇ ë»­ å³ï­íÇñ­Ù³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í ¹Åí³­ñáõíÛáõ­ÝÁ, áñ­ï»Õ ÑÇÙùÝ ¿ Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ³­ ×Ç Ñ³­ Ù³ñ: г­Û³ë­ï³­ Ù³­ ﳭϳ­ñ³ñ­ Ý»­ ñÇ ÙÇç¨ Ùñó³Ï­ ÝÁ ÃáõÛÉ ¿: ¶ÝáõÙ­ óáõíÛáõ­ ÝÁ µ³­ó³­éáõíÛáõÝ ã¿, áñ­ï»Õ å»­ï³­Ï³Ý ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ ·Íáí Ý»­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ ͳ˭ ë»­ ñÁ 2014-16 ÃÃ. ų­ Ù³­ ݳ­Ï³ßñ­ç³­Ýáõ٠ϳ½­Ù»É »Ý å»­ï³­Ï³Ý ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ µÝ³­·³­í³­éáõÙ Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ Ðܲ-Ç ßáõñç 7 ïá­ Ïá­ëÁª áõ­ Ý»­Ý³­ Éáí ϳñ¨áñ Ù³ë­ Ý³­ µ³­ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿: ÖÇßï ¿, å³Û­Ù³­Ý³·­ ÅÇÝ å»­ï³­Ï³Ý Í³Ë­ë»­ñáõÙ: àõë­ïÇ ³Û¹ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ñ»­ñÇ ÃÇ­íÁ Ù»Í ¿, 볭ϳÛÝ Ññ³­å³­ñ³­Ï³­ÛÇÝ ÙñóáõÛíݻ­ñÇ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ëñ³­Ëáõ­ëáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ãáõ­É³ó­Ý»É ýÇë­ ÃÇ­íÁ ϳ٠µ³ó Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ÷áùñ Ï³É Ñ³­ßÇí­Ý»­ñÇ íñ³ ×Ýßáõ­ÙÁ, ÇëÏ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ ¿: ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ÍáõÙª ËÇï Ïáõ­ï³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ: ó³Íñ ¿. ÙñóáõÛ­ ÃÇÝ Ù³ë­ Ý³Ï­óáõÙ ¿ ÙÇ­çÇ­ÝÁ 1.7 ¨ 1.9 ѳۭ ï³­ïáõ: î³ñ­µ»ñ Áݭó­ó³­Ï³ñ­·»­ñáí ³Ýó­Ï³ó­íáÕ ·ÝáõÙ­ ä»­ï³­ Ï³Ý Ù³ñ­ ÙÇÝ­Ý»­ñÁ ݳ­Ë³­ Ó»é­ Õ³­ Ýá­ µ³ñ Ý»ñ·­ ñ³í­ Ý»­ñÇ ¹»å­ ùáõÙ ¨ë Ùñ­ ó³­ÏÇó­ Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ ¿³­ å»ë ï³ñ­ µ»ñ í»É »Ý µ³­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñáõÙ: ¸»é¨ë 2005 Ã. ëï»ÕÍ­ í»ó ¿: Ðñ³­å³­ñ³­Ï³­ÛÇÝ ÙñóáõÛíݻ­ñáõÙ ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­íáõÙ ¿ ³é­ó³Ýó ѳñ­Ã³Ïª г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ù³ë­ Ý³­ÏÇó­ ñÇ ³­ Ý»­ Ù»­Ý³­µ³ñÓñ ÃÇ­ íÁ ¨ å³Û­ Ù³­ ݳ·­ ñ»­ ¿É-·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á (Ðо¶Ð), áñ­ï»Õ ½»­ï»Õ­íáõÙ ñÇ ³­ ݳ­ Ù»­ µ³ñÓñ ÙÇ­ çÇÝ ÃÇ­íÁ, ÙÇÝã­¹»é á­ñáß ·ÝáõÙ­ Ý»­ñÇ, »Ý û­ñ»Ýë¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ åɳݭݻñÝ áõ ·³Ý­·³ï­ ñÇ­ û­ ݳϪ ßñç³­ ݳ­ ϳ­ÛÇÝ å³Û­ Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ å³­ ñ³­·³­ÛáõÙ Ý»­ñÁ, ѳۭﳭñ³ñ­í³Í å»­ï³­Ï³Ý å³Û­Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ó³Íñ ¿ (û­ñǭݳϪ 2014 ÏÝùÙ³Ý Ñ³­Ù³ñ ¹Ç­Ù»­Éáõ ϳ٠ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý á­ñá­ßáõÙ­ Ã. ëïá­ ñ³·ñ­í»É ¿ 161 ßñç³­ ݳ­Ï³­ÛÇÝ å³Û­ Ù³­ ݳ­·Çñ Ý»­ñÁ ·³Ý­·³­ï³ñ­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ï»­Õ»­Ï³ï­ ÙǨÝáõÛÝ Ãíáí ·ñ³Ýó­ í³Í ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ñ»ï): Ý»­ íáõíÛáõ­ÝÁ: ²­í»­ÉÇÝ, 2010 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÁ Ùdz­ó³í ²ÐÎ-Ç §Î³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Û­Ý³·­ñǭݦ (GPA) îØääЭ -Ç Ï³­ ï³­ ñ³Í Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý í»ñ­ Ý»­ Éáõ­ÍáõíÛáõÝ­ ª ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ Ùñó³­ ÏÇó­Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ å»­ ï³­ Ï³Ý å³Û­ ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ѳ߭íÇ »Ý ³éÝ­í»É å»­ï³­Ï³Ý Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ýå³­ï³­ ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ù³­ ëÇÝ Ýáñ û­ ñ»Ý­ùáõÙ, í»ñ »Ý ѳ­ Ý»É å»­ ï³­ Ïáí: ²Û­ ѻ飯 2015 Ã., ϳ­ Ýáõ­ é³­í³­ñáõí Ûáõ­ ÝÁ Ñ³ë­ ï³­ Ï³Ý ·ÝáõÙ­ Ý»­ñÇ µÝ³­·³­ í³­éáõÙ ³é­ ϳ µ³­ó»­ñÁ ¨ å»­ ï³­ ï»ó §GPA¦-Ç í»­ ñ³­ ݳۭí³Í ï³ñ­ µ»­ñ³­ ÏÁ ¨ ÁÝ­ ¹áõ­ Ý»ó Ï³Ý å³Û­ Ù³­ ݳ·­ ñ»­ ñÇ ·Íáí Ùñó³­ Ý»­ ÏÇó­ ñÇ ÙÇç¨ Ñ³­ ϳÙñ­ Ýáñ ϳ­ÝáÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó ѳ­Ù³­Ó³Ûݪ å»­ï³­Ï³Ý å³Û­Ù³­ ó³Ï­ó³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­ Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ·»­ñ³­Ï³­ÛáÕ µÝáõÛ­ ÃÁ: ݳ·­ñ»­ñÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ññ³­í»­ñÁ å»ïù ¿ áõ­Õ³ñÏ­ ä»­ï³­Ï³Ý ·ÝáõÙ­Ý»­ñáõ٠ѳ­Ï³Ùñ­ó³Ï­ó³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ó³Û­ íÇ ³éÝ­ í³½Ý »­ ñ»ù ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ¨ Ññ³­ å³­ íÇ å»­ ñ³Ï­ ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ å³ñ½­í»É ¿, ï³­Ï³Ý ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ ·áñ­Í³­Ï³­ÉáõÃ­Û³Ý å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý áñ ÝÙ³Ý Ñ³­Ù³­Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ ·áñ­ÍáõÙ »Ý ¹»­Õá­ñ³Û­ùÇ, ϳۭùáõÙ: Ðо¶Ð-ݪ »ñÏ­ñÇ ¿É-·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á, ëÝݹ³Ù­Ã»ñ­ùÇ, ·ñ³­ë»Ý­Û³­Ï³­ÛÇÝ Ï³­ÑáõÛ­ùÇ áõ Ç­ñ»­ñÇ, ѳ­ ·áñ­ÍáõÙ ¿ ¨ ϳ­ ï³­ ɳ­ ñ»­ ·áñÍ­í»É ¿: ²Û­ëáõ­Ñ³Ý­ ¹»ñÓ Ýñ³ Ù³­Ï³ñ·­ã³­ÛÇÝ ï»Ë­Ýǭϳ­ÛÇ, ßǭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý ÝÛáõ­Ã»­ñÇ, ͳͭÏáõÛ­ÃÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿, ½·³­ÉÇ Ãíáí ·ÝáõÙ­Ý»ñ µ³ó ݳ­ ßÇ­ ñ³­ñ³­ Ï³Ý Í³­ é³­ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ, Ù³ù­ñáÕ ¨ ³Ë­ ï³­ ã»Ý Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ѳ­ÝáÕ ÝÛáõ­Ã»­ñÇ Ù³­ëáí: Üßí³Í ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ 37 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ϳ­ñáÕ »Ý ѳݭ·»ó­Ý»É ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Í³Ë­ë»­ñÇ ³­×Ç å³Û­Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ ÏÝùÙ³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ÙÇ­çÇ­ÝÁ 49 ïá­ ëáí (Connor, 2014): Øñó³Ï­ Ïá­ óáõÃ­Û³Ý åá­ï»Ý­óÇ³É Ñ³Û­ï³­ïáõ­Ý»­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­íáÕ ï»­Õ»­Ï³ï­ Ëóݭ Ù³ÝÝ áõÕÕ­ í³Í ³­ é³­ç³ñ­Ïáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ Ý»­ñ³­éáõÙ íáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ Áݹ­É³ÛÝ­í»Éª ÑÇÙÝ­í»­Éáí Ýáñ ϳ­ÝáÝ­ »Ý Ñ»ï¨Û³­ ÉÁ. §÷áË­ ϳ­å³Ïó­ í³Í ³Ý­ Ó¦ ѳë­Ï³­óáõÃ­Û³Ý ñÇ íñ³, á­ Ý»­ ñáÝù å³­ ѳݭçáõÙ »Ý ·ÝáõÙ­ ñÇ µÝ³­ Ý»­ ·³­ Ñëï³­ Ï»­ óáõÙ ÙǨÝáõÛÝ ÙñóáõÛ­ ÃÇÝ ÙǨÝáõÛÝ ïÝï»ë­ í³­ í³­éáõÙ ¿É-·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ÏÇ­ñ³­éáõÙ: ºñÏ­ñáñ¹ª ñáÕ ëáõµ­Û»Ï­ïÇ ÏáÕ­ÙÇó í»­ñ³ÑëÏ­íáÕ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõí ù³Û­É»ñ ϳ­ ñáÕ »Ý Ó»é­ Ý³ñÏ­í»É öØÒ-­ Ý»­ñÇ ·ñ³Ý­ óáõ­ÙÁ ¨ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ϳݭ˻­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, ÙñóáõÛíݻ­ñÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ Ëñ³­Ëáõ­ë»­Éáõ áõÕ­Õáõí ·³Ý­ ·³­ ï³ñÏ­ Ù³Ý Ï³ñ­ ·Ç µ³­ ñ»­ ɳ­íáõÙ ¨ ·³Ý­ ·³­ ï³ñÏ­ Û³Ùµ: ºñ­ñáñ¹ª Ëá­ßáñ ÙñóáõÛíݻ­ñáõÙ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³Ý Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇ ³Ý­Ï³­ËáõÃ­Û³Ý ³ë­ïǭ׳­ÝÇ µ³ñÓ­ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ ϳ­å³­Ñá­íÇ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ñ³­óáõÙ, Ðо¶Ð-áõÙ ½»­ï»Õ­íáÕ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý Ã³­ ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»­ïáõíÛáõÝ ¨ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ: ºí, Ç í»ñ­ çá, ÷³Ý­ óÇ­ Û³Ý ³­ Ïáõí ɳ­ í»­ óáõÙ: ²Ûë ³­ é³­ Ïáõí ç³ñ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ѳۭﻭ ñÇ ßáõñç ݳ­Ë³­ å»ë å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­í³­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ ¹»é¨ë ­ Édzñ­Å»ù ã»Ý Ç­ñ³­ ݳó­ ϳ­ í»É: ñÇ Ó»éù­µ»ñ­Ù³Ý ¹»å­ù»­ñÇ ³­é³­í»É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï µ³­ó³­ Àݹ­Ñ³­ ٳٵ, »ñ­ Ýáõñ ³é­ ÏÇ­ ñÁ ·ÝáõÙ­Ý»­ ñÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í ѳۭïáõ­ ÙÁ ¨ ÝÙ³Ý ·áñ­ ɳ­ ͳ­ Ï»ñ­åÇ ³­ å³Ë­ ñ³­Ëáõ­ ëáõ­ÙÁ ͳ˭ ë»­ ñÁ áñ­å»ë Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ ½³ñ­·³­ ÙÁ óáõ­ Ïû·­ÝÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ å»­ï³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñáõÙ ÷á­ Ëó­ ÝáÕ ·áñ­ÍÇù ³­é³­ í»É ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­í»ï û·­ ï³­·áñ­Í»­ ÕÇ ¹Ç­Ù³ó ëï³ó­íáÕ ³ñ­Å»­ùÁª ¹ñ³­Ýáí ÇëÏ Ýå³ë­ï»­Éáí Éáõ ѳ­Ù³ñ Ñëϳ­Û³­Ï³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ: ܳ˪ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×ÇÝ: ݳݭ c. üÇ­ ë³­Ï³Ý ½³ñ­ ·³­ óáõÙ ¨ ýÇ­ ݳݭ Ï³Ý ë³­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.15. ²­í³Ý¹­Ý»ñ/Ðܲ Ý»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ ñ³­ ѳ­ ñ³Ï­ µ»­ ÝÁ ¨ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ óáõíÛáõ­ íáí Ðܲ-Ý 6 2.41.üÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ½³ñ­·³ó­ Ù³Ý ¨ ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ý»­ ñ³­ 鳭ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÁ ³­ ×»É ¿ í»ñ­çÇÝ ï³ë­ ݳ٭۳­ ÏáõÙ, µ³Ûó ¹»é¨ë­ ³­ ×Á ¨ Ù³ë­ Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ 5 Avg. log Domestic Bank ½³ñ­·³­ ÙÁ ë³Ñ­ óáõ­ ݳ­ Ù³­ ÷³­ÏáÕ Éáõñç ·áñ­ÍáÝ­Ý»ñ ϳÝ: Deposits/GDP (%) ¼·³­ ÉÇ ³­ é³­ çÁÝ­Ã³ó ¿ ³ñ­ Ó³­Ý³·ñ­í»É 2012 Ã. §üÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ï­í³­ÍÇ ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý Íñ³·­ñǦ (FSAP) 4 ³­é³­ç³ñ­ Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý áõÕ­ Õáõí۳ٵ: Ýá­ ²Û­ õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ ¹»é¨ë 3 ­·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñù áõ­Ý»Ý µ³Ý­Ï»­ñÁ, ÇëÏ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ARM Ý»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿, á­ñÇ Ù³­ëÇÝ »Ý íϳ­ÛáõÙ ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³­ÙÁÝÏ­ÝáÕ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ57: üǭݳݭ볭 2 Ï³Ý Ñ³ï­í³­ÍÇ ã³­÷»­ñÁ ɳÛÝ ³­éáõ­Ùáí ѳ­Ù³­å³­ï³ë­ 6 8 10 12 ˳­ÝáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇÝ, Avg. log GDP per capita (current US$) »ñµ ÏÇ­ñ³é­íáõÙ ¿ í³ñ­Ï³­ÛÇÝ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ (·Í³­å³ï­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.16. ì³ñ­Ï»ñ/Ðܲ Ï»ñ 2:15), 볭ϳÛÝ, ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, ñ³­ ѳ­ ñ³Ï­ µ»­ ÝÁ ¨ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ óáõíÛáõ­ íáí Ðܲ-Ý Ñ»ï ¿ ÙÝáõÙ, »ñµ ÏÇ­ñ³é­íáõÙ ¿ ³­í³Ý¹­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁª Avg. log Domestic private credit to the real sector 6 »Ý­Ã³¹­ñ»­Éáí Ý»ñ­ùÇÝ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.14): Ü»ñ­ùÇÝ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³ÏÝ ¿É ³­í»­ÉÇ ¿ Ýí³­½áõÙ ß³ï ³­í»­ÉÇ ó³Íñ by deposit money banks to GDP 5 ARM û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ó³Íñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ ñÇ ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ÙÇ­ Ý»­ çáó­ ñÇ ßáõñç ¹³­Å³Ý ·Éá­µ³É Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ýá­ÝÇÝ: 4 57 Ø»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­íáí ÝáõÛ­Ý³Ý­Ù³Ý »­Ï³­Ùáõï áõ­Ý»­óáÕ ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ Ý»ñ­ùÇÝ í³ñ­Ï³­íá­ñáõ­ÙÁª ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í Ðܲ-Ç Ýϳï­Ù³Ùµ ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõí۳ٵ, 2015 Ã. ϳ½­Ù»É ¿ ßáõñç 46 ïá­ Ïáë: ¶Éá­ µ³É Ùñóáõ­ ݳ­ Ïáõí óÇ­ Û³Ý óáõ­ ãÇ Ï³­éáõó­í³Í­ ùáõÙ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³­ ݳ­ Ù»­ í»ñ­çÇÝ §BEEPS¦ 3 Ñ»­ï³­ ½á­ ïáõíÛáõ­ ÝáõÙ, áñ­ å»ë ³­ ݳ­ Ù»­ Éáõñç ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³­ ÏáÕ ·áñ­ ÍáÝ, ÝßíáõÙ ¿ ýǭݳݭ ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­ Ý»­ ë³­ ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: гۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 3 ïá­ÏáëÝ ¿ Ýß»É, áñ ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõí ÝÁ Ëݹñ³­ Ûáõ­ ѳ­ ñáõÛó ãÇ »­ Õ»É 2013 Ã.ª Ç ï³ñ­ µ»­ñáõí ÛáõÝ º­Î²-Ç »ñÏñ­ Ý»­ñáõÙ ·ñ³Ýó­ í³Í 49 ïá­ çÇÝ Ïáë ÙÇ­ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇ: ´³­óÇ ³Û¹, ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ áõÕÕ­í³Í ¿ Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ (á­ñáÝó 75 ïá­ÏáëÝ ¿ Ýß»É, 2 áñ ëï³­ó»É ¿ í³ñ­Ï»ñ µ³Ý­Ï»­ñÇóª ÷áùñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ 31 ïá­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, Áݹ á­ñáõÙ, ÝÙ³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ ÝáõÙ ·áñ­ ÍáõÙ »Ý ºñ¨³­ ÝáõÙ): ÀÝ­ Ï»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ ¹³­ ñÇ ÁÝ­ Ù»­ÝÁ 46 ïá­ ëÁ í³ñ­ Ïá­ Ï»ñ 6 8 10 12 ϳ٠í³ñ­Ï³­ÛÇÝ ·Í»ñ áõ­ÝǪ ëï³ó­í³Í µ³Ý­Ï»­ñÇó, ÇëÏ Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ 10 ïá­Ïá­ëÇó 峭ϳëÝ ¿ ýǭݳݭ ë³­ íáñ­íáõÙ µ³Ý­ Ï»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: Ø»Í Ù³­ ë³Ùµ (í³ñ­ Ï»­ñÇ 89 ïá­ Ïá­ëÇ ¹»å­ùáõÙ) å³­ ѳÝç­ íáõÙ ¿ ·ñ³í, Avg. log GDP per capita (current US$) ñÇ ³ñ­ á­ Å»­ ùÁ, ÃíáõÙ ¿, ã³­ ÷Çó ¹áõñë µ³ñÓñ ¿ (ÙÇ­ ÝÁ í³ñ­ çÇ­ ÏÇ ·áõ­Ù³­ñÇ 264 ïá­ Ïá­ëÇ ã³­÷áí): ´³Ý­ Ù³ï­ Ïá­ Ý»­ñÇ, Ù³ë­ Ý³×­ Ûáõ­Õ»­ ñÇ, í³ñ­ ϳ­ ÛÇÝ ¨ ³­ í³Ý­¹³­ÛÇÝ Ñ³­ Ý»­ ßÇí­ ñÇ ³­×Ç Ñ»ï ٻϭ ï»Õ Áݹ­ ɳÛÝ­í»É »Ý µ³Ý­ ϳ­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²Û­ëáõ­Ñ³ÝÙ­¹»ñÓ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³­ßÇí­Ý»ñ áõ­ÝÇ ã³­÷³­Ñ³ë­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 17 ïá­Ïá­ëÁ: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ, Æ ÉñáõÙݪ ¹»é¨ë ­ ɳۭÝá­ ñ»Ý ÏÇ­ ñ³é­ íáõÙ »Ý áã ýáñ­ Ù³É ÷᭠˳­ éáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ñ³í­ Ù³Ý áõ­ ÕÇ­ Ý»­ñÁ: 2014 Finstats database, г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ: Ã. ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó í³ñ­Ï»ñ ¿ Ó»éù µ»­ñ»É ã³­÷³­Ñ³ë­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 20 ïá­Ïá­ëÁ, ÙÇÝã­¹»é ã³­÷³­Ñ³ë­Ý»­ñÇ 27 ïá­Ïá­ëÁ í³ñÏ ¿ í»ñó­ñ»É ѳ­ñ³­½³ï­Ý»­ñÇó ϳ٠ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇó (²ØÐ, Ðá¹­í³Í ̳­ÝáÃ.ª 2014-2015 ÃÃ., 143 »ñ­ Ý»­ ÏÇñ, ïí۳ɭ ñÇ Éá­·³­ ÛÇÝ IV, 2017 Ã.): ÷á­Ë³­Ï»ñ­åáõÙ 38 2.42. γ­éáõó­ í³Í­ ù³­ÛÇÝ ÃÇ µÝáõÛ­ ¹Åí³­ ñáõíÛáõÝ­ çÇÝ ëåñ»¹Ý (5.2) ÁÝ­ Ï»É ¿ Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ ùáõÙ ÛáõÝ­ Ý»­ñÁ Ëá­ ¹á­ ãÁÝ­ ïáõÙ »Ý ýÇ­ ݳݭ볭 Ï³Ý ½³ñ­·³­ óáõ­ ß³­ÑáõÛ­ÃÇ Ù³ñ­Å³­Ý»­ñÇ Ýí³½­Ù³­ÝÁ ½áõ­·Áݭóó, 볭ϳÛÝ ÙÁ: îá­ ë³¹­ Ïá­ Ý»­ ñáõÛù­ ñÁ г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ µ³ñÓñ »Ý ¨՛­ ³ÛÝ ÙÇ ³Ù­ µáÕç ïá­ ë³­ Ïá­ ïáí µ³ñÓñ ¿ ѳ­ ÛÇÝ Ï»­ Ù³¹­ ñ»­ ³­í³Ý¹­Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ñ³í­Ù³Ý µ³ñÓñ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÇ, ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ³Í ÙÇ­çÇÝ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ ݳ­ ÛÇÝ í³ñ­ ¨՛ ­ ϳ­ Ý»­ éáõ­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ·áñ­ ÍáÕ ïá­ Ïá­ë³¹­ Ý»­ ñáõÛù­ ñÇ 4.2 óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇó (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.18): öáùñ í³ñ­Ï³­éáõ­ µ³ñÓñ ëåñ»­¹Ç å³ï­×³­éáí: Îáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ­é³­í³ñ­ Ý»­ñÁ ѳ­×³Ë ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ãáõ­Ý»Ý í³ñ­ Ù³Ý ÃáõÛÉ ·áñ­Í»­É³­Ï»ñ­å»­ñÇ, ѳï­Ï³­å»ë ó­÷³Ý­óÇ­ ϳñ­Å³Ý ѳ­Ù³ñ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ì³ñ­Ï³­ïáõ­Ý»­ñÁ ѳ­×³Ë ÏáõÃ­Û³Ý ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý Ñáõ­ ë³­ÉÇ Ñ³ß­ í»ï­íáõíÛáõÝ­ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ãáõ­Ý»Ý ÷áùñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ýá­ÝÇÝ µ³Ý­Ï»­ñÁ í³ñ­Ï³­íáñ­Ù³Ý ³ß­Ë³­ ï»­Éáõ ¨ Ýñ³Ýó µÇ½­ Ý»ëÝ ÁÙµé­ Éáõ, ³ñ­ Ý»­ ų­ ݳ­ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ ÏÇ­ñ³­éáõÙ »Ý éÇë­Ï»­ ѳ­í³ï ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ß­í»ï­íáõíÛáõÝ­Ý»ñ ϳ½­Ù»­Éáõ ñÇ ·Íáí µ³ñÓñ ѳ­ í»­É³í­ ×³ñ­Ý»ñ ¨ å³­ ѳݭçáõÙ Ù»Í ¨ í³ñ­ ϳ­ ï»­ ÛÇÝ Ñ³Û­ ñÁ ·Ý³­ ѳ­ Éáõ ѳ­ ï»­ Ù³ñ: üÇ­ ݳݭ ·ñ³í : ì»ñ­ 58 çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ éÇë­ Ý»­ Ï»­ ñÇ ·Íáí ѳ­ í»­É³í­ ë³­ Ï³Ý ½³ñ­ ·³ó­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­Ïáõí ÛáõÝ ×³ñÝ ³­ ×»É ¿, ÙÇÝã­ ¹»é ëåñ»­ ¹Ç íñ³ ³½­ ¹áÕ ³ÛÉ ·áñ­ Ïáõ­ Ý³Ý áã ýáñ­ Ý»­ Ù³É ·áñ­ ɳ­ Í»­ Ï»ñ­å»­ñÇ Ýí³­ ½»ó­Ù³Ý ¨ ÍáÝ­Ý»­ñÁ Ýí³­½»É »Ý ϳ٠¿³­å»ë Ùݳ­ó»É ³Ý­÷á­÷áË ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÏñÃí³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇÝ áõÕÕ­í³Í (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2:17): г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÇ ÙÇ­ ç³Ý­ ù»­ñÁ: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.17. îá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÇ ëåñ»­¹Ç ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.18. îá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÇ ëåñ»­¹Á µ³ó­í³Í­ùÁ Ïáë) 2016 Ã. (ïá­ 20% 10 9 8 15% 7 6 5.2 10% 5 Average is 4.2 4 5% 3 2 1 0% 0 2011 2012 2010 2014 2006 2007 2008 2009 2013 2016 2017 2005 2015 Poland Spain Estonia Latvia Slovakia Russia Armenia Ukraine Bolivia Georgia Regulatory cost Credit Risk Operational costs ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³ÝÏ: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³ÝÏ: 2.43. ´³Ý­ Ýáñ­ ϳ­ÛÇÝ ÙÇç­ ¹³­ÛÇÝ Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ÷áËÉ­ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ ¨ ¹ñ³­ Ýáí ÇëÏ Ëó­ ÝÇ ¹ñ³Ýó ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ñ³ó­Ý»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ åÇ­ï³­ ÉÇ ßáõ­ ϳ­Ý»­ñÇ ½³ñ­·³­ óáõ­ÙÁ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÁ, ÇÝ­ ãÇ ßÝáñ­ ÑÇí ÏÝí³­ ½»Ý ³Û¹ å³ñ­ ï³­ ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­ ݳ ýÇ­ Ý»­ ݳݭ ë³­ íáñ­Ù³Ý ïáÙ­ë»­ñÇ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ñ³­ë³­ Ý»­ ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ù³Ý ¨ µ³½­ Ù³­ ½³­ Ù³Ý Ý»ó­ ßáõ­Ï³­ÛÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ѽáñ Ëó­ÝÇã ¿ ϳ­é³­í³­ ѳ­Ù³ñ: г­Û³ë­ï³­Ýáõ٠ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ßáõ­Ï³­Ý»ñÝ Ñ³ï­ ñáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ³Í ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷᭠ϳ­å»ë ÷áùñ »Ý: г­Û³ë­ï³­ÝÇ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ ßáõ­Ï³­ÛÇ ËáõÙ­Ý»­ñÇ Íñ³­·Ç­ñÁ: г­Û³ë­ï³­Ýáõ٠ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åǭﳭɳ­óáõ­ÙÁ 2015 Ã. ϳ½­Ù»É ¿ Ðܲ-Ç 8.5 ïá­Ïá­ëÁ: ýáÝ­¹»­ñÇ ³Ï­ïÇí­Ý»­ñÇ Ù»­ÍáõíÛáõÝÝ ³­Ù»­Ý³­ó³Íñ­Ý»­ñÇó г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ßáõ­Ï³Ý ¹»é¨ë Ï­ ñáõÙ ¿ µ³ñÓñ ¨ ³Ý­ ϳ­ÛáõÝ ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ: 2015 Ã. г­Û³ë­ï³­ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÇ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ, ³Û¹ ÝÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ ýáÝ­¹»­ñÇ ³Ï­ïÇí­Ý»­ñÁ ϳ½­Ù»É »Ý Ù³­ëÇÝ ¿ íϳ­ ÛáõÙ í»ñ­çÇÝ ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇ å»­ ï³­ Ï³Ý å³ñ­ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ Ðܲ-Ç 0.6 ïá­Ïá­ëÁª ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ï³­ ïáÙ­ ñÇ »­ ë»­ ϳ٭ﳭ µ»­ ñáõí ÝÁ: л勉­ Ûáõ­ µ³ñ ÁÝ­ Ï»­ ·ñ³Ýó­ í³Í 14.1 ïá­ Ïáë ÙÇ­çÇÝ óáõ­ ó³­ ßÇ Ñ»­ ÝÇ­ Ù»­Ù³ï: г­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ¹Åí³ñ ¿ ³­ é³­ç³ñ­ Ï»É ÝáõÛ­ÝÇëÏ Û³ë­ï³­Ýáõ٠ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïÁ ëÏë»ó ¹³Ý­¹³Õ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¹ñáõÛù­Ý»ñ, áñ­å»ë­½Ç Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ Ý»ñ·­ ï»Ù­ å»­ñáí Ó­¨³­íáñ­ í³­ í»É, »ñµ 2014 Ã. ÑáõÝ­ ñÇ 1-Çó ù³Õ­ ñ³­í»Ý Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí å³ñ­ï³­ïáÙ­ë»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: â³­÷³­ ͳ­ é³­ÛáÕ­ ñÇ ¨ ³ß­ Ý»­ ˳­ ï³­ ϳ Ùáõïù ·áñ­ ßáõ­ Í³Í Ýáñ ½³Ýó ϳñ¨áñ ¿, áñ ϳ­ é³­ í³­ñáõí Ûáõ­ ÝÁ ½³ñ­ ·³ó­ ÝÇ å»­ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ å³ñ­ï³­¹Çñ ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ ï³­ Ï³Ý å³ñ­ ï³­ ïáÙ­ë»­ñÇ ³­é³ç­ ݳ­ÛÇÝ ¨ »ñÏ­ ñáñ­¹³­ÛÇÝ í׳ñ­Ý»­ñÇ ëË»­Ù³­ÛÇ Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ëϽµÝ³­Ï³Ý ÷áõ­ 58 ñ³­ Üáñ Ç­ Ï³Ý ¹³ß­ í³­ ïÇ ¨ ß³ñ­ ų­Ï³Ý ·áõÛ­ùÇ ·ñ³­íÇ é»»ëï­ ñÇ Ý»ñ¹ñ­Ù³Ý ßÝáñ­ ÑÇí ëÏë»É »Ý Ù»­ Ý³É ÷áùñ ÁÝ­ ͳ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ ïñ³­ íáÕ í³ñ­ Ù³¹ñ­ Ï»­ í³É­ Ý»­ ñÇ Í³­ ñÁ, µ³Ûó ѳ­Ù³Ý­ Ù³Ý µ³­ ÷á­ ñ»­ Ý»ñ Ç­ ËáõÙ­ ϳ­ ñ³­ ݳó­ñ³Í ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ïª Ð³­ Ù»­ ï³­ Û³ë­ Ï»­ ÝáõÙ µ³Ý­ ñÁ ¹»é¨ë ­ Édzñ­ ï³­ Å»ù ã»Ý û·­ ÍáõÙ ïíÛ³É µ³­ ·áñ­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ïí³Í Ñݳ­ñ³­ ñáõí íá­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: 39 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÉáõÙ Ïáõ­ï³Ï­ óÇÝ ½·³­ í»­ ÉÇ Í³­í³­ÉÇ ÙÇ­ çáó­Ý»ñ: γ­é³­í³­ ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ Ïñ׳ï­í»ó 10 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí: ñáõíÛáõ­ÝÁ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÙë åɳ­Ý³­íá­ñáõÙ ¿ 2018 Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ ¶áñ­Í³­½áõñÏ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­×Á, áñ 2010 Ã. ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÇÝ 1-Çó å³­ ѳݭ ç»É ÙÇÝ㨠40 ï³­ ñ»­Ï³Ý µá­Éáñ ³ß­Ë³­ïáÕ­ ѳ­ ë³í, 2013 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ÏñÏÇÝ ëÏë»É ¿ ³­ ×»É: ´³­ÅÇÝ Ý»­ñÇ å³ñ­ï³­¹Çñ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ (ï»՛ë µ³­ÅÇÝ 2.4): §B¦-áõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í³Í í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿, γ­ñ»­ÉÇ ¿ ³Ïݭϳ­É»É, áñ ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ ýáÝ­¹»­ñÇ áñ ³Ï­ïÇ­íá­ñ»Ý ½³ñ­·³­óáÕ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÁ ϳ­ Ïáõ­ï³Ï­Ù³­ÝÁ ½áõ­·ÁÝ­Ã³óª ¹ñ³Ýù ÏëÏë»Ý ·áñ­Í³¹­ñ»É ñáÕ ¿ ³ß­ ˳­ïáõ­ÅÇ å³­ ѳݭç³ñ­ÏÇ Ëóݭ Ù³Ý ÙÇ­ óáí çá­ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛù­Ý»­ñÇ Ýí³½­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ³ÛÝ­ù³Ý ³ÝÑ­ñ³­ Éáõ­Í»É ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ÝÙ³Ý ÃáõÛÉ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Å»ßï ×Ýßáõ­ ÙÁª µ³ñÓ­ñ³ó­ Ý»­ Éáí å³ñ­ ï³­ ïáÙ­ë»­ñÇ ¨ ³ÛÉ Ëݹǭ ñÁ: ÀÝ­¹áõ­Ý»­Éáí ïÝï»­ Û³Ý ³éç¨ Í³­ ëáõí é³­ó³Í ³ñ­ Å»ÃÕ­ ñÇ å³­ û­ ѳݭç³ñ­ÏÁ: Åá­Õáíñ­ ñ³­ ¹³·­ Ï³Ý ¨ ÑÙïáõí ÛáõÝ­ ñÇ Ñ»ï Ï³å­ Ý»­ í³Í Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÁª ëáõÛÝ µ³Å­ÝáõÙ ùÝÝáõÃ­Û³Ý ¿ ³éÝ­ 2.44. ÐРδ-Ý ë­ ï³ÝÓ­ Ý»É ¿ ýǭݳݭ ë³­ Ï³Ý ½³ñ­·³ó­ Ù³Ý íáõÙ ³ß­ ˳­ï³­ ßáõ­ ϳ­ ÛÇ ³­ é³­ç³ñ­ÏÇ Ñ³ñ­óÁ60: ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ù³Ý Ñ³­ íáñ­ ë³­ ÉÇáõÃ­Û³Ý ë³Ñ­ Ý»­ Ù³­ ݳ­ ÷³­ ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­ ñÇ í»­ Ý»­ ñ³­ ÙÁ Ñ»ï¨Û³­ óáõ­ óáí. (i) ýÇ­ ÉÇ ÙÇ­çá­ 2.46. ²ß­Ë³­ ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³­ é³­ç³ñ­ ÏÇ ³­éáõ­Ùáí ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ÍÇ ÃáõÛÉ ¨ Ëá­ ÉÇ ÏáÕ­ ó»­ Ù»­ ñÇ ·Ý³­ ѳ­ í»ï ³ß­Ë³­ ÅÁ ¿³­ ïáõ­ Ï³Ý Ýß³­ ݳ­ÏáõíÛáõÝ áõ­ ÝÇ áã ÙdzÛÝ ïáõÙ, ¨ (ii) ϳ­ é³­ í³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï Ýáñ Ýå³­ ï³Ï­ ñÇ áõ Ý»­ Ù³ë­ Ý³­ íáñ Ñ³ï­ í³­ÍÇ í»­ ñ³»­ ñÇ­ï³­ ë³ñ­ ¹³ó­ Ù³Ý, ³Ûɨ ËݹÇñ­ Ý»­ñÇ ë³Ñ­ ÝáõÙª ýÇ­ Ù³­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ÙÇç­ Ýáñ­¹³­ ÛÇÝ ³ß­Ë³­ ïáÕ­ ñÇ »­ Ý»­ ϳ­Ùáõï í³ë­ ï³­ Ï»­Éáõ Ý»­ñáõ­ÅÇ Ù»­Í³ó­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, Ý»­ñ³é­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ, Ñ³ï­ Ï³­å»ëª ï»Ë­ Ýá­É᭷dz­ Ý»­ñÇ Ï³­ ï³­ ñ»­ Û³É ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý ·ñ³­ ·Ç­ïáõí Û³Ý ¨ Ý»­ ñ³­é³­ ϳ­ Ýáõí ɳ­·áñÍ­ Ù³Ý ¨ 峭ѳÝç­ íáÕ ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ÷á­ ÷áË­ Û³Ý ó³Íñ Ù³­ ϳ­¹³­ÏÇ Ëݹǭ ñÁ Éáõ­ Í»­Éáõ ÙÇ­ óáí, (iii) çá­ Ù³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ: ºñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ïïñí³Í­ùáõÙ ³­ç³Ï­ óáõí ÛáõÝ Ï³­ åÇ­ï³­ ÉÇ ßáõ­ ϳ­ ñÇ ½³ñ­ Ý»­ ·³ó­ Ù³­ ÝÁ59: ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³×Ý ³ÛÝ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­ ²Ûë­å»ë û ³ÛÝ­å»ë Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí ѳï­í³­Íáõ٠ϳ­é³­ ÍáÝÝ ¿, á­ ñÁ ϳ­ ñáÕ ¿ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ý»É µá­ Éáñ Ù³ñ¹­ ϳÝó, í³ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ñ³ï­Ï³­å»ë ϳ­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»­ñÇ Ï»Ý­ë³­Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ: ¶Ûáõ­ Ïáõ­Ý»­Ý³ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ Ïñ×³ï­ µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ѳ­ë³­Ý»­ Ù³Ý ¨ îî­ -Ç íñ³ ÑÇÙÝ­ íáÕ á­ Éáñï­Ý»­ñÇ Ñ»­ é³Ý­ ϳ­ñ³­ ÛÇÝ ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ³­×Ç å³Û­ ٳݭ Ý»­ñáõÙ ÷á­ ÷áË­ íáõÙ ¿ å³­ ѳÝç­ íáÕ ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ¨ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ µÝáõÛ­ ÃÁ: èá­ õ³ë­ï³­ ÝÇ C سñ­ï³Ñ­ñ³­ í»ñ 3. ²ß­Ë³­ ÅÇ ïáõ­ Õ³­ ·Ûáõ­ ódz­ Ï³Ý ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñáõÙ ¨ ßÇ­ ݳ­ñ³­ñ³­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­Ï³Ý ûµ­Û»Ïï­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí Ù³ñ¹­ ϳÝó ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ù³­ÛÇÝ Ï³ñ­ ×³ï¨ ÙÇ·­ ñ³­ óÇ³Ý Ïß³­ ñáõ­ 2.45. ÐüÖ­ -Çó Ñ»­ ïá ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³×Ý ³Ý­ ÏáõÙ ¿ ݳ­ÏÇ ï³ñ­µ»­ñ³Ï ÙÝ³É ó³Íñ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ ³å­ ñáõÙª ³ñ­ ï³­ É»­ óá­ Éáí ³ß­Ë³­ ßáõ­ ï³­ é³­ç³ñ­ ϳ­ÛáõÙ ³­ ÏÇ Ñ³Û ³ß­Ë³­ï³­íáñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ (ï»՛ë ѳ­í»É­í³Í 4), ë³­ ¨ 峭ѳݭç³ñ­ ÏÇ å³Û­ ٳݭ ñÁ: îÝï»­ë³­å»ë ³Ï­ïÇí Ý»­ ϳÛÝ Ï³ñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­ Ý»­Ý³ µ³­ ÅÇÝ §B¦-áõÙ ï³­ñÇ­ùÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó (ÇÝã­å»ë ½µ³Õ­í³Í, ³ÛÝ­å»ë ¿É ùÝݳñÏ­ íáÕ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ ã³ß­Ë³­ïáÕ) íñ³ ³½­¹áõÙ ¿ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­ í»ñ­Ý»­ñÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³­ñáõ­ÙÁª ½áõ­·³Ïó­í³Í ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ý»­ñÇ Í³­ í³­ ÉÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³ß­ ˳­ ïáõ­Ý³Ï ï³­ ùÇ ñÇ­ ½µ³Õ­ í³­ Íáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ¨ »­ ϳ­ Ùáõï í³ë­ ï³­ Ï»­ ñáõ­ Éáõ Ý»­ Ù³ñ¹­Ï³Ýóª ³ß­Ë³­ï³Ýù ÷Ýïñ»­Éáõ á­ñá­ßáõ­ÙÁ: 2008 Ã. ÅÇ Ëóݭ Ù³Ý Ñ»ï (í»ñ­ çÇÝë ùÝÝáõí Û³Ý ¿ ³éÝ­ íáõÙ ëáõÛÝ Ç í»ñ ïÝï»­ë³­å»ë ³Ï­ïÇí ¹³ñ­Ó³Í ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ µ³Å­ÝáõÙ): ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñáõÙ ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ó»É ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ ÷áùñ ³×: ´³Ûó ïÝï»­ ë³­ å»ë ³Ï­ ïÇí Ù³ñ¹­ ϳÝó ÃíÇ ³­ ×Á i. ²ß­ ˳­ ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñá­ Ýáõí ϳ­ ÛáõÝ ¨ ·É˳­íá­ñ³­å»ë ѳݭ·»ó­ñ»É ¿ ·áñ­Í³½ñ­Ïáõí۳Ý, áã û Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³É ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­×Ç, ÇÝãÝ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõÙ ¿ ³ß­Ë³­ ïáõ­ÅÇ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÇ ¨ ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ ñÇ ëï»ÕÍ­ Õ»­ Ù³Ý 2.47. ²ß­Ë³­ ÅÇ ³ñ­ ïáõ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ϳ­ ×Ç ï»Ù­ å³Û­ ٳݭݻ­ñÁ: »¨ 2004-2008 ÃÃ. ÁÝ­ Ï³Í Å³­ ݳ­ Ù³­ ϳ­ å»ñÝ ¿³­ 61 å»ë ¹³Ý­¹³­ óÇÝ ×·Ý³­ Õ»­ ÙÇó Ñ»­ ų­ ïá, ÇëÏ Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõÝÝ ³­×»É ¿ 9.4 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ï (µ³­ Ù»­ ó³­éáõí۳ٵ Ï»­ïáí (ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ßǭݳ­ñ³­ñáõí ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ)ª ³ñ­ ñá­ ï³¹­ Õ³­ ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ ϳ­ ñáõ­ óÁ ß³­ ݳϭ Û³Ý í»­ñ»É­ùáí), ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ß³­ñáõ­Ý³­ íáõÙ ¿: ÐüÖ­-Çó Ñ»­ïá ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ ³­×Ç Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ÏáõÙ ¿ ÁÝÏ­ Ý»É 2008 Ã. Ç í»ñ, Áݹ á­ ñáõÙ, 2008-2015 ÃÃ. í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­í»ó, µ³Ûó ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ëÏë»ó ÁÝÏ­Ý»É, 59 ¹Ç­ ÐРδ-Ý ­ ݳݭ Ù»É ¿ 2018 Ã. §üÇ­ ë³­ Ï³Ý Ñ³ï­ ÍÇ ·Ý³­ í³­ Ñ³ï­ Ù³Ý Íñ³­ ñ¦ (FSAP) ³Ýó­ Ï³ó­ ·Ç­ Éáõ Ëݹñ³Ý­ Ý»­ ùáí, ¨ ³ÏÝ­ íáõÙ ¿, áñ ³ÛÝ ÏÁݹ·ñ­ ϳɭ åÇ­ ÏÇ ³ÛÝ­ ëÇ Ñ³Ý­ ó³­ ·áõ­ ó»ñ, ÇÝã­ ÛÇÝ Ñ³ñ­ åÇ­ åÇ­ ï³­ ëÇù »Ý ϳ­ ϳ­ ÉÇ ßáõ­ ÛÇ ½³ñ­ óáõ­ ·³­ ÙÁ, í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­ ·Ç ³ñ­ ϳñ­ ϳ­ ¹Ç³­ ݳ­óáõ­ ÙÁ ¨ ϻݭ Ãá­ ë³­ ϳ­ ß³­ ÛÇÝ µ³­ ñ»­ ÷á­ Ý»­ ËáõÙ­ ñÁ: 60 ²é­Ï³ ÷³ë­ï»­ñÁ óáõÛó ã»Ý ï³­ÉÇë, áñ ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ïáõÙ­Ý»­ñÁ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í »Ý ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ Ï³ñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñáí: ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ã»Ý ÝßáõÙ, áñ ³Û¹ ϳñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý: ú­ ݳϪ Áݹ­ ñÇ­ ѳ­Ýáõñ Ùï³­ Ñá­·áõÃ­Û³Ý ³­ é³ñ­ ϳ ¿ ³ÛÝ, áñ Ýí³­ ½³­·áõÛÝ ³ß­Ë³­ ï³­ ÓÁ ϳ­ í³ñ­ ñáÕ ¿ §å³ñ­ ï³­¹Ç­ Ý»É ¨ Ñ»ï å³­ ñ¦ ÉÇ­ Ñ»É ó³Íñ ÑÙïáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ áõ­ óáÕ ³ß­ Ý»­ ˳­ ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ³ß­ ˳­ ï³­ Õ»­ ï»­ ñÇ ëï»Õ­ Íáõ­ÙÇóª ѳݭ Ý»­ ·»ó­ Éáí ³Ûë ËÙµáõÙ ·áñ­ ͳ½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­ µ³ñÓñ Ù³­ ݳ­ ϳñ­ ¹³­ ëáõ­ ÏÇÝ: ²Û­ ¹»ñÓ Ð³­ ѳݭ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ½áñ­ ͳ½ñ­Ïáõí ÝÁ ï³­ Ûáõ­ ñ³Í­ í³Í ¿ ÙÇç­ Ý³­Ï³ñ· ϳ٠µ³ñÓ­ ñ³­ ·áõÛÝ ÏñÃáõí Ý»­ ÛáõÝ áõ­ Ý»­ óáÕ­ ñÇ ßñç³­ÝáõÙ: ºñ¨³­ ï»Õ ·áñ­ ÝáõÙ, áñ­ ͳ½ñ­ ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÁ µ³ñÓñ ¿, ½áñ­Í³­ Ý»­ ½áõñÏ­ ñÇ 38 ïá­Ïá­ ëÁ µ³ñÓ­ ·áõÛÝ ÏñÃáõí ñ³­ ÝÇ: ê³ íϳ­ ÛáõÝ áõ­ ÛáõÙ ¿ ³ÛÝ Ù³­ ëÇÝ, áñ Ç­ ñ³­íǭ׳­ÏÇ íñ³ ³½­ ¹áõÙ »Ý ³ÛÉ ·áñ­ Ý»ñ: ÍáÝ­ ¶á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ï³½Ù­Ù³Ý ï³ñ­µ»ñ »­Õ³­Ý³Ï­Ý»ñ: ì»­ñÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í³Í ïí۳ɭݻ­ñáõÙ áñ­å»ë Ùá­ï³­íáñ óáõ­ó³­ÝÇß ÏÇ­ñ³é­í»É ¿ Ù»Ï ³ß­Ë³­ïá­ÕÇ Ñ³ß­íáí ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ 61 Õ³­ ñ᭠ϳ­ ÝáõíÛáõÝ/Ðܲ ѳ­ñ³­ ñ³Ï­ µ»­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ (³ñ­ï³­ ѳÛï­ í³Í Ñ³ë­ ï³­ïáõÝ ²ØÜ ¹á­ ɳ­ ñáí, 2011 Ã.): ØÇÝ㨠2013 Ã. Ðܲ-Ç ïí۳ɭ ñÁ ×ß·ñïí³Í ã»Ýª ѳ߭ Ý»­ íÇ ³é­ Éáí Ù»­ Ý»­ Ãá­¹³­ µ³­Ý³­Ï³Ý ÷á­ Ëáõí ÷á­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: ¸ñ³Ýó ×ß·ñïáõ­ ÙÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ³½­¹»É 2009-14 ÃÃ. Ðܲ-Ç ³­ ×Ç ï»Ù­ å»­ñÇ íñ³: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ §³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñǦ ¹»å­ùáõÙ ï³ñ­µ»­ñ³­ÏáõÙ ãÇ ³ñ­ íáõÙ ÉñÇí ¨ áã ÉñÇí Ñ³ë­ ùáí ³ß­ ïÇ­ ˳­ ïáÕ­Ý»­ ñÇ ÙÇç¨: îí۳ɭ Ý»­ ñÇ µ³­ ϳ­ ó³­ Û³Ý Ûáõí å³ï­ ׳­ éáí ã»Ýù ÏÇ­ñ³­ éáõÙ Ðܲ/³ß­ ˳­ ï³Í ų­ Ù»ñ ѳ­ ñ³­µ»­ ñ³Ï­ Ûáõ­ óáõí ÝÁ: л勉­ µ³ñ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí ó³­ Û³Ý Ù»ñ óáõ­ ßÁ Ñ»ï¨Û³É »ñ­ ÝÇ­ Ïáõ µ³­Õ³¹­ ñÇã­ Ý»­ ñÇ ³ñ­ï³¹ñ­ Û³ÉÝ ¿. Ù»Ï Å³­ íáí Ðܲ X Ù»Ï ³ß­ ÙÇ Ñ³ß­ ˳­ ïá­ÕÇ ³ß­Ë³­ ï³Í ų­ ˳­ Ù»ñ (³ß­ ïá­ ùÇ óáõ­ ÕÇ ç³Ý­ ó³­ÝÇß): 40 ÇëÏ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý ³­×Á í ¨³­ Ë»ó ѳ­ Ïá­ Ù»ëï ãÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³ñ­í»É: 2000 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³­×Ç Å³­ Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ ç³Ý: Æ­ñ³­ ϳ­ÝáõÙ Ýßí³Í ų­ Ù³­Ý³­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ ϳ­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ (2010-15 ÃÃ.) ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ùáõÙ í»ñ­ çÇó »ñÏ­ñáñ¹Ý ¿ñ, ¨ 2014 Ã. å³Ñ­å³Ý­ í»É ¿ Ýñ³ ï³­ñ»­Ï³Ý ³­×»ó ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 2.34 ïá­Ïá­ëáí, ÇÝãÝ ¿³­å»ë ã³­÷³­½³Ýó ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.16-Ç ó³Íñ ¿ ݳ­Ëáñ¹ª ݳ­Ë³×·­Ý³­Å³­Ù³­ÛÇÝ Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ ³ç Ù³ë): г­ ñ³­í³ñ¨»É­Û³Ý ºí­ ñá­å³­ÛÇ »ñÏñ­ Ý»­ñáõÙ ç³­ÝÇ 12.4 ïá­ Ïáë ³­ ×Ç ï»Ù­ åÇó (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ 2.16-Ç ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ 1.3-2.4 ³Ý­·³Ù Ó³Ë Ù³ë): 2010 Ã. Ç í»ñ, å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­í³Í ³ß­ ˳­ïáõ­ ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý óáõ­ ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù»ëï ³­×áí, ѳ­Ù³¹­ñ»­ ó³­ÝÇ­ßÁ: ºØ-Ç 11 »ñÏñ­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­ ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ï³ñ­ ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ 2-3.3 ³Ý­·³Ù µ³ñÓñ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³­ µ»­ñáõí Ûáõ­ ÝÁ å³Ñ­ å³Ý­ í»É ¿ ¨ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ å³­ï³ë­Ë³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßÇó: ¶Í³­å³ï­ ï³­ Ï»ñ 2.19: г­Û³ë­ ïáõ­ ÝáõÙ ³ß­Ë³­ ï³¹­ ÅÇ ³ñ­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ×Á ׷ݳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ÙÇó Ñ»­ ų­ ¹³­ ïá ¹³Ý­ Õ»É ¿ Ù³¹­ ¨ ѳ­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ï ß³ï ³­ Ù»­ ÉÇ ó³Íñ ¿ í»­ Labor Productivity growth Labor productivity, 2014 (percent change) GDP per person employed, 2011 PPP $ 15.00 Slovenia 12.7 12.3 12.8 Hungary 10.00 9.2 Lithuania 5.8 5.3 Croatia 5.00 4.1 Latvia 0.7 0.6 1.1 0.00 Bulgaria -1.3 2011 2012 2004 2010 2014 2006 2007 2008 2009 2013 2005 2015 Macedonia, FYR -5.00 Bosnia and… -10.00 Albania -12.8 Georgia -15.00 0 20000 40000 60000 80000 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ, Ç­ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ý 2011 Ã., ·Ýá­Õáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý å³­ñÇ­ï»ï (¶ä), ²ØÜ ¹á­É³ñ: ²ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõݪ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í Ù»Ï ³ß­Ë³­ïá­ÕÇ Ñ³ß­íáí Ðܲ-Ç Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõí۳ٵ, 2011 Ã., ¶ä, ²ØÜ ¹á­ ɳñ: 41 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 2.48. ²ñ­ ï³¹­ñá­Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×Ç ó³Íñ ï»Ù­ å»­ñÁ Ýáõ­ ÙÁ ¨ ïÝï»­ ëáõí ÝáõÙ ³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ³ß­Ë³­ïáÕ µá­ Ùï³­Ñá­·Çã »Ý ÙÇ ù³­ ÝÇ å³ï­ ׳é­Ý»­ñáí: ܳ˪ Ýí³­½áÕ Éáñ Ù³ñ¹­ ϳÝó ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­ å³­ íáõ­ Ñá­ ÙÁ ϳñ¨áñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ Ñ³­Ù³­Ë³éÝ ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ Í³­í³É­ Ý»­ñÁ ã»Ý ϳ­ñáÕ µ³ñÓ­ ñ³ó­ ˳­ Ý»É ³ß­ ï³­ í³ñ­ Ó»­ ñÁ, ¨ Ñݳ­ ñÇ Ïñ׳­ Ý»­ ÙÁ ϳݭ ïáõ­ Éáõ ѳ­ Ë»­ Ù³ñ: 2008-09 ÃÃ. Ç í»ñ ñ³­íáñ ¿, áñ Ýí³­½Ç Ýáñ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ: ºñÏ­ñáñ¹ª г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­×Ç Ù³­Ï³ñ­¹³ÏÝ ÁÝÏ­ »­Ã» »ñÏ­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñÁ (³ß­Ë³­ï³Ý­ ÝáõÙ ¿ª Ù³­ë³Ùµ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ é»­ ù³­ ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ãáõí Ûáõ­ ÝÁ) Ýí³­½áõÙ »Ý ¨ Í»­ ñ³­ÝáõÙ, ëáõñë­Ý»­ñÇ Ïñ×³ï­ Ù³Ùµ ¨ Ù³­ ë³Ùµ ¿Éª ³ß­Ë³­ï³­ ϳ­ ßáõ­ ÛÇ ³­å³ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ëó­ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.18): ¶Í³­å³ï­ ãáõÃ­Û³Ý ³­ Ï»ñ 2.20. ´Ý³Ï­ ×Ç Ýí³½­ Ù³Ý å³ï­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.21. ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÙÇ­çÇÝ éáí Ïñ×³ï­ ×³­ íáõÙ »Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ ëáõñë­ ù³­ÛÇÝ é»­ Ý»­ ñÁ ï³­ ùÁ µ³ñÓ­ ñÇ­ ñ³­ÝáõÙ ¿ 110 50 105 45 100 40 95 35 90 30 85 25 80 20 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Labor resources 2008=100 Emp 2008=100 Armenia Georgia ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª زÎ-Ç µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ, í³ñÏ­ Ý»ñª ÑÇÙÝ­í³Í ÐЭ²ìÌ-Ç Ññ³­ å³­ñ³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÇ íñ³: 2015 Ã.: 2.49. ì»ñ­çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÁ µÝáõ­ Ý»­ ó·ñ­ í»É »Ý ÏñÃí³Í ¨ ÏÉ³Ý­Ù³Ý Ý»­ñáõ­ ÅÁ ÏÙ»­ ͳ­Ý³ ï³­ Ï³Ý 17 ïá­ ñ»­ ëáí ¨ Ïá­ ÑÙáõï Ù³ë­ Ý³­·»ï­ Ý»­ñÇ ¨ ï»Ë­ Ýǭϳ­ Ï³Ý ³ß­Ë³­ ïáÕ­ Ý»­ ÙÇÝ㨠2017 Ã. Ïϳ½­ ˳­ ÙÇ 15,000 ³ß­ ïáÕ (г­ ٳ߭ ˳ñ­ ñÇ å³­Ñ³Ý­ç³ñ­ ÏÇ ³­ ×áí: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, 2014³): ÷á­ ÷á­Ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ñ»ï¨³Ý­ ùáí ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ëáõí Û³Ý ¨ ßÇ­ ݳ­ ñ³­ñáõí Û³Ý á­Éáñï­ Ý»­ñáõÙ ³ß­ ˳­ ï³­ï»­Õ»­ ñÁ 2.50. ²Û¹ ÇëÏ å³ï­ ׳­éáí Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ Ï³­ åÇ­ ï³­ ÉÁ ͳ­ Ïñ×³ï­ í»É »Ý, ¨ ¹ñ³Ýó ³× ¿ ³ñ­ Ó³­ ݳ·ñ­ í»É ͳ­é³­Ûáõí é³­ÛáõÙ ¿ áñ­ å»ë ³ß­Ë³­ ïáõ­ ÅÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ß³­ ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ³­ ×Ç Ï³ñ¨áñ ³Õµ­Ûáõñ: ²ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïáõÙ, á­ñÁ ·ñ³Ý­ó»É ¿ Ðܲ-Ç Ýϳï­Ù³Ùµ 6.9 áõ­ëáõ٭ݳ­éáõÃ­Û³Ý ï³­ñÇ­Ý»­ñÁ, áõë­Ù³Ý á­ñ³­ÏÁ, í»­ñ³­ ïá­ Ïáë ï³­ ñ»­Ï³Ý ÙÇ­ çÇÝ ³×: ²ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý å³ï­ ñ³ë­ ÙÁ ¨ ³ß­ ïáõ­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ í»­ ñ³­µ»ñ­ á­ñá­ß³­ÏÇ ³× ¿ ï»­ ÕÇ áõ­Ý»­ó»É ݳ¨ ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ëáõÃ­Û³Ý ÙáõÝ­ùÁ, µá­Éá­ñÁ Ùdz­ëÇÝ í»ñó­ñ³Í, Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ý ¨ ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ µ»­ñáõÃ­Û³Ý á­ Éáñï­Ý»­ ñáõÙ: ²Û­ëûñ ͳ­ é³­Ûáõí Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ: ÀÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­ÉáñïÝ ³­å³­Ñá­íáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ½µ³Õ­í³­ Ý»­ñÇ ¨ áõë­Ù³Ý ÙÇ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ Ý»­ñÇ ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý ³­ éáõ­Ùáí ÍáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ­Û³ Ï»­ëÁ: ´³­óÇ ³Û¹, 2006 Ãí³­Ï³­ÝÇó г­Û³ë­ï³­ÝÁ ѳ­ïáõÏ ï»Õ ¿ ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ï³­ñ³­Í³ßñ­ îî ¨ µ³ñÓñ ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ Ý»­ñÇ á­ Éáñï­ Ý»­ñÁ ¹³ñ­Ó»É »Ý ç³­ ÝáõÙ. ³ß­ ˳­ ïáÕ­Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ áõ­ ëáõ٭ݳ­ éáõí Û³Ý »ñÏ­ñÇ »ñ­Ïáõ ³­Ù»­Ý³³­ñ³· ½³ñ­·³­óáÕ ×Ûáõ­Õ»­ñÁ: Üßí³Í ï³­ ñÇ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çÇÝ ÃÇ­íÁ62 12.5 ¿, µáõ­Ñ»­ñÇ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý á­Éáñï­Ý»­ñáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ß³ñ­ÅÇã áõ­ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ 52.9 ïá­Ïáë ¿, ÇëÏ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÏñÃáõÃ­Û³Ý ÅÁ ÏñÃí³Í Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõÝÝ ¿: ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³ÏÝ ¿É г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ, îî­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­×áí å³Û­Ù³­ ³­í»­ ÉÇ µ³ñÓñ ¿ª 91.6 ïá­ Ïáë: ݳ­ íáñ­ í³Í, îî ­ Ù³ë­ Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ å³­ ѳݭ ç³ñ­ÏÁ Ïß³­ñáõ­ ݳ­ÏÇ Ù»­Í³­Ý³É: ä³Ñ­å³­Ýá­Õ³­Ï³Ý ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ 2.51. ÎñÃáõíÛáõ­ÝÁ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ïáõ­ï³Ï­Ù³Ý ѳ­ Ù³­Ó³Ûݪ »­ û ßáõ­ Ï³Ý ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ³­ ݳ­ Ù»­ ï³­ñ³Í­ í³Í »­ Õ³­ ݳÏÝ ¿: ²Õ­ ù³ï­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ, ß³­ ݳ­ ñáõ­ Ï»Ý ³­ ×»É ÙÇ­ çÇ­ ÝÁ, ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­ ˳­Ý³­µ³ñ, ѳ­Ù»­ ï³Í áã ³Õ­ Ù³­ ù³ï­ ñÇ Ñ»ï, Ïñó­ Ý»­ Ï³Ý Ó»éù­ µ»­ 18 ¨ 1 ïá­ Ïá­ëáí, ³­ å³ Éñ³­ óáõ­ óÇã îî ­ Ù³ë­ Ý³­·»ï­Ý»­ ñÇ Ý»ñÝ ³­ ñáõÙ­ í»­ÉÇ ó³Íñ »Ý: àõë­ ïÇ Ï³ñ¨áñ ¿ ³­ å³­Ñá­í»É, àõ­ëáõ٭ݳ­éáõÃ­Û³Ý ÷á­÷á­Ë³­Ï³­ÝÁ (ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ÷á­÷á­Ë³­Ï³­ÝÁ) Ù»ñ ÏáÕ­ÙÇó ѳ߭í³ñÏ­í»É ¿ª ÑÇÙÝ­í»­Éáí ëï³ó­í³Í ÏñÃáõÃ­Û³Ý (ϳ­ï»­·á­ñÇÏ ÷á­÷á­Ë³­Ï³Ý) íñ³, ÏÇ­ñ³­é»­Éáí 2010-15ÃÃ. Î»Ý­ë³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ÇÝ­ï»·ñ­ 62 í³Í Ñ»­ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý ïí۳ɭ ñÁ: г­ Ý»­ Û³ë­ï³­ ѳ­ ÝáõÙ Áݹ­ Ýáõñ/ó³Íñ ÙÇç­ Ý³­Ï³ñ· ÏñÃáõí ÛáõÝ ëï³­ó³Í­ Ý»­ ñ³­ ñÁ Ý»­ ѳ­ éáõÙ »Ý Áݹ­ ݳ­ Ýáõñ/ÑÇÙ­ Ï³Ý ÏñÃáõí ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ (9 ï³ñ­ ëáõÙ ³Ý­ í³ áõ­ ϳÝó: ÈñÇí ÙÇç­ ó³Í) Ù³ñ¹­ ݳ­Ï³ñ· ÏñÃáõí ÝÁ »Ý­ Ûáõ­ ó¹­ ñáõÙ ¿ ³­í³· ¹åñá­ óáõÙ áõ­ëáõÙ­ ݳ­éáõí ÝÁ, á­ Ûáõ­ ñÁ ѳ­ ¹áõÙ ¿ Áݹ­ çáñ­ ѳ­ Ýáõñ ÏñÃáõí۳­ ÏáõÙ ¿ 2-3 ï³­ ÝÁ ¨ Áݹ·ñ­ ñÇ: ´³ñÓ­ ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõí ÝÁ Ý»­ Ûáõ­ ñ³­éáõÙ ¿ µ³­ É³í­ Ï³­ ñdz­ïÁ ¨ ¹ñ³­ÝÇó µ³ñÓñ Ïñó­ Ï³Ý Ï³ñ­ Ù³­ ¹³Ï­ Ý»­ Ï»­ ñÁª Áݹ·ñ­ Éáí ³éÝ­ í³½Ý 16 ï³ñ­ í³ áõ­ ݳ­ ëáõÙ­ éáõÃ­Û³Ý ßñç³­ÝÁ: 42 áñ áõ­ 볭ݳÍÝ Çñ ³ñ¹­ÛáõÝ­ ùÁ ï³ ³ß­Ë³­ ï³­ ϳ­ÛáõÙ: ßáõ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.23. ¶Ûáõ­Õ³­Ï³Ý µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý γ­ ñÇ­ù³­íáñ­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ ³ß­ ˳­ï³Ý­ ù³­ ÛÇÝ ï³­ ñÇ­ ùÇ Ýí³­×áõÙ­ Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ »Ý »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ Ù³ñ¹­Ï³Ýó 44 ïá­ÏáëÝ63 ³­ í³ñ­ í³· ¹åñá­ ï»É ¿ ³­ óÁ, ¨ë Õ³ù­ ù³­ Ý»­ñÇ Ï³Ù ºñ¨³­ ÝÇ µÝ³­ Ý»­ ÏÇã­ ñÇ Ñ³­ Ù³ï Ù»­ 15 ïá­ ëÁ ÙÇ­ Ïá­ çÇÝ Ù³ë­ Ý³­·Ç­ ï³­ Ï³Ý ÏñÃáõí ÝÇ, á­ ÛáõÝ áõ­ ñÁ ï³­ÉÇë ¿ Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý á­ñ³­Ï³­íáñ­Ù³Ý »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ 100% Rural; 9% Yerevan; ¹Çå­ ÉáÙ (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ 2.19): àã ³Õ­ ù³ï­ Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ 31% 80% 14% ¨ë ­Ù»­Í³­ Ù³ë­ÝáõíÛáõÝÝ ³­í³ñ­ ï»É ¿ ³­í³· ¹åñá­ óÁ (38 Secondary ïá­ Ïáë) ϳ٠ÙÇ­ çÇÝ Ù³ë­ Ý³­ ·Ç­ ï³­ Ï³Ý ÏñÃáõí ÛáõÝ áõ­ ÝÇ cities; 25% 60% 20% (19 ïá­Ïáë): 곭ϳÛÝ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõíÛáõÝ áõ­Ý»­ 20% óáÕ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï³½­ÙáõÙ, 40% 50% ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, áã ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ 33% 28% ÏßÇéÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿: ²ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ³­éáõ­Ùáí ·Ûáõ­Õ³­ 20% Ï³Ý µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³ÏÝ ³­Ù»­Ý³­ó³ÍñÝ 0% ¿. Ýñ³Ýó Ùáï 50 ïá­ Ïá­ëÁ ÉñÇí ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ÏñÃáõí ÛáõÝ Rural Secondary cities Yerevan ÝÇ (·Í³­ áõ­ å³ï­ Ï»ñ 2.20): ºñ¨³­ ÝáõÙ ¨ »ñÏ­ ñáñ­ ¹³­ ÛÇÝ tertiary ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý middle vocational (technical college, college) preliminary vocational (handicraft, industrial) ϳ½­ ÙáõÙ ³­ ÉÇ Ù»Í ¿ ÙÇ­ í»­ çÇÝ Ù³ë­ Ý³­ ï³­ ·Ç­ Ï³Ý ¨ µ³ñÓ­ upper secondary ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ­Ý»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ: primary ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.22. ²Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³ëÝ áõ­ÝÇ ÉñÇí ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ ÙÇç­ Ý³­ ϳñ· ÏñÃáõíÛáõÝ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»ñ 15-75 ï³­ñ»­Ï³Ý­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³Éª ÑÇÙÝ­í³Í 2015 Ã. ÎäÆÐ-Ç íñ³: 100% Non-poor; Ý»ñ ¨ ÑÙïáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ áõ­ Ý»­óáÕ Ù³ë­ Ý³­ ·»ï­ å»ë Ý»ñ (ÇÝã­ 22% 80% Poor; 10% ³Õ­ù³ï, ³ÛÝ­å»ë ¿É áã ³Õ­ù³ï) ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ï»­ë³ÝÏ­ 15% Ûáõ­ÝÇó: ºñÏ­ñáñ¹ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»­ñÁ ϳå­í³Í ¿ ³ß­Ë³­ 60% 19% ïáÕ­Ý»­ñÇ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáÕ ³ß­ ˳­ ï³­ï»­Õ»­ñÇ ³­ å³­ Ñáí­ Ù³Ý Ñ»ï, á­ ñÇ ï­ ¨³­Ï³Ý 40% 44% µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ѳݭ·»ó­Ý»É ßÝáñ­Ñ³­ÉÇ Ù³ñ¹­ 38% ϳÝó áã Ý峭ﳭϳ­Ñ³ñ­Ù³ñ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùáõÙ ï»­Õ³­íáñ­ 20% Non-poor; Ù³Ý, ÇÝ­ãÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­í»­ÉÇ Poor; 8% 7% 0% ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï: ²ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Poor Non-poor »ñ­ñáñ¹ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»­ñÁ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ µÝ³Ï­ãáõí tertiary Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý áõ Í»­ ñ³ó­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ ùáí ³­é³­ç³­óáÕ middle vocational (technical college, college) preliminary vocational (handicraft, industrial) Åá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ×ÝßáõÙ­Ý»­ñáí, á­ñáÝù ³ñ­¹»Ý ³½­¹áõÙ upper secondary »Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùÇ ³Ï­ïÇí µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÃíÇ primary áõ ï³­ñÇ­ùÇ íñ³: ²Ï­ïÇí ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ ñÇ Ïñ׳ï­Ù³Ý áõ Í»­ñ³ó­Ù³Ý íñ³ Åá­Õáíñ­¹³·­ñáõÃ­Û³Ý ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»ñ 15-75 ï³­ñ»­Ï³Ý­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³Éª ³½­¹»­óáõíÛáõÝÝ ¿É ³­í»­ÉÇ ¿ áõ­Å»­Õ³­ÝáõÙ ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ ÑÇÙÝ­í³Í 2015 Ã. ÎäÆÐ-Ç íñ³: ùáí, áñ ϳ­ ݳÝó ½·³­ ÉÇ Ù³­ ëÁ Ý»ñ·­ ñ³í­ í³Í ã¿ ³ß­Ë³­ ï³­ ϳ­ ßáõ­ ÛáõÙ, û¨ Ïñó­ Ï³Ý µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³Ï áõ­ÝÇ: ii. ²ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­×Á ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ a. Îñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ ˳­ ÝÁ ³ß­ ï³­ßáõ­ ϳ­ ÛÇ å³­Ñ³Ýç­ ñÇÝ Ý»­ 2.52. ÆÝã í»­ ñ³­ ñáõÙ ¿ ³ß­Ë³­ µ»­ ï³­ ϳ­ÛÇ ³­ ßáõ­ é³­ç³ñ­ ÏÇÝ, ³­å³ г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ³ß­Ë³­ ïáõ­ÅÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ 2.53. ¶á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ÙÇ ù³­ÝÇ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»ñ, á­ñáÝù ÝáõÃ­Û³Ý ³­ ×Ç íñ³ »­ ñ»ù ·áñ­ÍáÝ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³­ ÏáÕ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ ïáõÙ »Ý Ïñó­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­·áõÙ ³ß­Ë³­ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ: ²­ é³­ ÝÁ Ïñó­ çÇ­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­ ·Ç ï³­ ϳ­ÛÇ Ñ³­ ßáõ­ Ù³ñ Ù³ë­ Ý³­·»ï­ Ý»­ ñÇ å³ï­ ñ³ëï­ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõÝÝ ¿ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ å³­ Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ­Å»­ùáõíÛáõ­ÝÁ: ÜÙ³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ ѳÝç­ Ý»­ñÇÝ, Ñ³ï­ Ï³­å»ëª ïÝï»­ ëáõí ÝáõÙ ·Ûáõ­ Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ñÇ­ »­ ï³­ ë³ñ¹­Ý»­ ñÇ ßñç³­ÝáõÙ ·áñ­ ͳ½ñ­ Û³Ý Ù³­ Ïáõí ϳñ­ ï»­ë³­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ Ïñ×³ï­ Ù³Ý ¨ ͳ­ é³­ Ûáõí ¹³ÏÝ ¿: ÐЭ ²ìÌ-Ç Ñ³ß­ í³ñÏ­Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³­Ó³Ûݪ 2015 Ã. ÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïáõÙ ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ ³­×Ç ñÇ­ »­ ï³­ ë³ñ¹­Ý»­ ñÇ (15-24 ï³­ ñ»­Ï³Ý) ßñç³­ ÝáõÙ ·áñ­ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ³­í»­ÉÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ·áñ­ÍáÕ ×Ûáõ­Õ»­ ͳ½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ 32.5 ïá­Ïáë ¿ñ, ³Û­ëÇÝùݪ ñáõÙ ³ß­ ˳­ ï»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ å³­ ѳÝç­íáÕ á­ñ³­ ϳ­ ñáõÙ­ íá­ ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓ­ñÁ µá­Éáñ ï³­ñÇ­ù³­ÛÇÝ ËÙµ»­ñáõÙ: Æ­ñ³­Ï³­ 63 ñ³­ Ø»Ýù ÏÇ­ éáõÙ »Ý ³ß­ ï³Ý­ ˳­ ÛÇÝ ï³­ ù³­ ùÇ ÐЭ²ìÌ-Ç ë³Ñ­ ñÇ­ Ù³­ ÙÁ, ³ÛÝ ¿ª 15-75 ï³­ Ýáõ­ ϳÝ: ñ»­ 43 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÝáõÙ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹­Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ·áñ­ ͳ½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­·Á ϳñ­Í»ë Ñ»ï ¿ ÙÝáõÙ: îî ¨ µ³ñÓñ ï»Ë­ Ýá­ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÁ å³Ñ­ å³Ý­ í»É ¿ í»ñ­çÇÝ ï³ë­ ݳ٭ Û³­ É᭷dz­Ý»­ñÇ á­Éáñï­Ý»­ñÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³­Ù»­Ý³³­ñ³· ÏáõÙ: ƭѳñ­Ï», ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ½³ñ­·³­óáÕ á­Éáñï­Ý»­ñÇó »Ý: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí Ù³ë­ ëï»Õ­Íáõ­ ÙÁ ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ á­ñá­ÝáõÙ­ ñÇ ßñç³­ Ý»­ ݳϭ Ý»­ ݳ­ ·Ç­ï³­ Ï³Ý ÏñÃáõí Û³Ý Ù»ç ¨ í»­ ñ³­å³ï­ ñ³ëï­ Ù³Ý ñáõ٠ѳ­í³Ï­Ýáñ¹­Ý»­ñÇ Ñ»ï ß÷áõÙ­Ý»ñÝ ³½­¹áõÙ »Ý ·áñ­ ¹³­ëÁݭóó­Ý»­ñáõÙ ³Ûë Íñ³·­ñ»­ñÇÝ ÷áùñ ï»Õ ¿ Ñ³ï­ Í³½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý ï³­ñÇ­ù³­ÛÇÝ Ï³­éáõó­í³Í­ùÇ íñ³, 볭ϳÛÝ Ï³ó­í³Í: ¶Ç­ïáõí۳Ý, ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ï³Ý ÇÝ­Å»­Ý»­ñdz­ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ áõ­ëáõÙ­ ÛÇ ¨ Ù³­ û­Ù³­ïÇ­ ϳ­ÛÇ (§STEM¦) µ³­ ÅÇÝ­ ñáõÙ ëá­ Ý»­ íá­ ñáÕ Ý³­éáõÃ­Û³Ý ÁÝ­ óó­ùáõÙ ßñç³­ ݳ­í³ñï­ Ý»­ñÇ Ó»éù µ»­ µáõ­Ñ³­ Ï³Ý áõ­ë³­ ÝáÕ­Ý»­ñÇ ó³Íñ ÃÇ­ íÁ Ýß³­Ý³­ ÏáõÙ ¿ ݳ¨, ñ³Í ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ³½­¹áõÙ ¿ Ýñ³Ýóª áñ Ïñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á å³ï­ñ³ëï 㿠ѳ­Ù³ñ­Å»­ù᭠ѻ߭ïáõí۳ٵ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ï»­Õ³­íáñ­í»­Éáõ áõ­Ý³­Ïáõí ñ»Ý ³ñ­Ó³­·³Ý­ù»­Éáõ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ï³Ý ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ Û³Ý íñ³: ÎñÃáõÃ­Û³Ý á­ñ³­ÏÁª ã³÷­í³Í ûë­ï»­ñÇ ·Ý³­ áõ­ óáÕ ³ß­ Ý»­ ˳­ ïáÕ­ Ý»­ñÇ å³­ ѳݭ ç³ñ­ÏÇ Ï³Ý­ ˳­ ï»ë­ ѳ­ï³­ ϳݭ Ý»­ñáí, óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ Ù³­ û­ ïÇ­ Ù³­ ϳ­ÛÇ ¨ íáÕ ³­×ÇÝ: Üá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µÝ³­·³­í³­éáõ٠г­ µÝ³­Ï³Ý ·Ç­ ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µÝ³­ ·³­ í³­éáõÙ ÙÇ­ç³½­·³­ ÛÇÝ Û³ë­ï³­ÝÁ Ñ»ï ¿ ÙÝáõÙ ³­é³­í»É ½³ñ­·³­ó³Í ïÝï»­ëáõí ã³­÷á­ñá­ßÇã­Ý»­ñáí Ñ³Û ëá­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»­ñÇ Ù³­ ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇó65: ÎñÃáõíÛáõ­ÝÁ, ѳï­Ï³­å»ëª ϳñ­¹³­ ÏÁ ó³Íñ ¿: ì»ñ­ ç»ñë (2003 Ã., 2007 Ã. ¨ 2011 Ã.) µÝ³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ, ׳ñ­ï³­ г­Û³ë­ï³­ ÝÁ Ù³ë­ Ý³Ï­ ó»É ¿ Ù³­ û­Ù³­ïǭϳ­ÛÇ ¨ µÝ³­Ï³Ý ñ³­ ·Ç­ïáõí Û³Ý ¨ Ù³­ û­Ù³­ ïÇ­ ϳ­ ÛÇ µÝ³­ ·³­ í³é­ ñáõÙ, Ý»­ ïáõí ·Ç­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ïáõÙ­ ñÇ Ñ»­ Ý»­ ï³­ ½á­ ã³­ ÷³­ ½³Ýó ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­Ïáõí ÛáõÝ áõ­ÝÇ Ýá­ñ³­ ñ³­ñáõí ïáõí۳­ÝÁ (§TIMSS¦): 2011 Ã. §TIMSS¦-áõ٠г­ ï³ÝÝ Û³ë­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: 2013 Ã. Ó»é­Ý³ñ­Ïáõí Çñ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí Ñ»ï ¿ ÙÝáõ٠ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇóª ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõí۳­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ó³Í ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ ³Û¹ ËÙµáõÙ ·»­ ñ³­½³Ý­ ó»­Éáí ÙdzÛÝ ìñ³ë­ ï³­ ÝÇÝ ¨ ëï³­ Ý»­ñÁ, á­ñáÝó ÃíáõÙ ïÝï»­ë³­Ï³Ý í»­ñ»É­ùÇ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ý³­Éáí ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ÙÇ­ çÇÝ Ùdz­ íá­ñÇó (500) ÷áùñ-ÇÝã г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ Ýáñ ³å­ñ³Ýù­Ý»ñ Ý»ñ¹­ñ³Í, ·Ç­ï³­Ñ»­ï³­ ó³Íñ ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³Ý: ½á­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ³Í ϳ٠·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ³å­ñ³Ýù­Ý»ñÝ ³ñ­¹Ç³­Ï³­Ý³ó­ 2.54. àõë­ Ù³Ý á­ ñ³­ÏÁ ϳ­ ñáÕ ¿ µ³­ ñ»­É³í­í»É ͳ˭ ë³Ë­ ñ³Í ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ å»ë ϳñ¨áñ Ëá­ ñÁ, áñ­ ¹áï Ýᯐ ãÁÝ­ ݳ­Ûá­ Ý»­ ÕáõíÛáõÝ­ ñÇ ÙÇ­çá­ óáíª Ñ³ß­ íÇ ³é­ Ý»­ Éáí Åá­ Õáíñ­ »Ý ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³­Ï³­ëÁ: ¹³·­ ñ³­ Ï³Ý ÙÇ­ ïáõÙ­Ý»­ñÇ å³ï­ ׳­éáí ëá­ íá­ñáÕ­ ñÇ ÃíÇ Ý»­ Ïñ׳­ ïáõ­ÙÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³Ý­ñ³Ïñ­Ã³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­ ˳­ b. ²ß­ ïáÕ­ Ý»­ ñ³­ ñÇ á­ Ï³­ ñáõÙ­ íá­ ñÇ ¨ å³­ Ý»­ ѳÝç­ íáÕ ·áõÙ ëá­ íá­ñáÕ­ Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ 2010-11 ÃÃ. Ùáï 360,000 ¿ñ, ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ áñ 100,000-áí å³­ Ï³ë ¿ ¹ñ³­ ÝÇó ÑÇÝ· 5 ï³­ ñÇ ³­é³ç ·ñ³Ýó­ í³Í ÃíÇó ¨ ³ñ­ ï³­ óá­ÉáõÙ ¿ µÝ³Ï­ ãáõí Û³Ý ÃíÇ ÙÇ­ 2.56. ÐÙïáõíÛáõÝ­ ñÇ ³Ý­Ñ³­ Ý»­ Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ ÝÁ ÝáõíÛáõ­ ïáõÙ­Ý»­ñÁ (г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, 2012Ã.): 2015-16 ¨ë ­ ϳ­ñáÕ ¿ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³­ Ï»É ³ß­Ë³­ ïáõ­ÅÇ ³ñ­ ï³¹­ ÃÃ. ëá­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÃÇ­íÁ 364,39864¿ñ: 2005- ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: ú­ñǭݳϪ îмέ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ³Ýó­ 06 Ãí³­ ϳݭ Ý»­ñÇó ÙÇÝ㨠2010-11 Ãí³­ ϳݭ Ý»ñÝ ÁÝ­ Ï³Í Ï³ó­í³Í ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ýáõí ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ Ýí³­½»É ¿ Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ í»ñ ¿ ѳ­Ý»É ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­ ÉÇ ù³Ý 22 ïá­ í»­ ëáí, ë³­ Ï᭠ϳÛÝ áõ­ëáõ­ Ý»­ óÇã­ ñÇ ¨ ¹åñáó­ ³Ý­ ѳ­Ù³­ å³­ï³ë­ ˳­ ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ ³ñ­ ï³¹­ Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ Ùݳ­ó»É ¿ ³Ý­÷á­÷áË: 2010-11 ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ϳ­åÁ (McGowan and ÃÃ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ 1,365 ѳݭñ³Ïñ­Ã³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý Andrews, 2015): ²ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ ßáõ­ ϳ­ ÛÇ å³­ ѳÝç­ Ý»­ñÇÝ ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï»É ¿ 39,021 áõ­ëáõ­óÇã, 2005-06 ÃÃ.ª ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ µÝá­ñáß 1,367 ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ 40,069 áõ­ëáõ­óÇã (г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ¿ ݳ¨ ³Ý­ óáõ­Ù³­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ (ÇÝã­ åÇ­ëÇÝ ¿ µ³ÝÏ, 2012 Ã.): 2015-16 ÃÃ. »ñÏ­ ñÇ Ñ³Ý­ ñ³Ïñ­ ó­Ï³Ý г­Û³ë­ï³­ÝÁ), á­ñáÝ­óáõÙ ï»­ÕÇ »Ý áõ­Ý»­ÝáõÙ ïÝï»­ëáõí ¹åñáó­ Ý»­ñÇ áõ­ëáõ­óÇã­ ñÇ ÃÇ­ Ý»­ íÁ 38,690 ¿ñ: л勉­ µ³ñ Û³Ý í»­ ñ³­Ï³­éáõ­óáõÙ ¨ ϳ­ éáõó­í³Í­ ù³­ÛÇÝ ÷á­ ÷á­Ëáõí г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ §³­ ß³­Ï»ñï/áõ­ ëáõ­óǭ㦠ÙÇ­ çÇÝ Ñ³­ µ»­ ñ³­ ÛáõÝ­Ý»ñ: º­Ã» ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛÇ å³­ ѳÝç­ Ý»­ñÁ ã»Ý µ³­ ñ³Ï­ óáõí ÝÁ, áñ ³ñ­ Ûáõ­ ¹»Ý ÇëÏ ó³Íñ ¿ñ (11.5), 2010-11 í³­ñ³ñ­íáõÙ, ³­å³ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ ÃÃ. ¿É ³­ ÉÇ ÁÝ­ í»­ ϳí (9.2), ÇëÏ 2015-16 ÃÃ. ϳ½­ Ù»ó 9.5: ñ³­ ᭠ϳ­íáñ­Ù³Ý ¨ ³ß­ ˳­ï³Ý­ ùÇ å³­ ѳÝç­ Ý»­ñÇ ³Ý­ ѳ­ γ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ, áñ­å»ë å³­ï³ë­Ë³Ý ù³ÛÉ, Ïñ׳­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ѳݭ·»ó­Ý»É ³ß­Ë³­ ï»É ¿ áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Å³­Ù»­ñÁ: 곭ϳÛÝ ¹³ ϳ­ñáÕ ¿ ³½­ ïáõ­ ÅÇ ÃáõÛÉ µ³ßË­ í³­ Íáõí۳Ý: ²Ý­ óáõÙÝ ³­ é³­ç³ó­ ñ»É ¿ ¹»É ¹³­ë³­í³Ý¹­Ù³Ý á­ñ³­ÏÇ íñ³, ù³­ÝÇ áñ áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ýáñ ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ ñ³­×áõÝ å³­ ѳݭç³ñÏ (á­ ñáÝù ñ³­ Ç­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ï³­ í³ñ­ ÓÁ ÙÇ­ ÝÇó ÁÝÏ­ çÇ­ ÝáõÙ ¿ ¨, ѳ­ ã³÷­ íáõÙ »Ý áã ÙdzÛÝ Ïñó­ Ï³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³­Ïáí, ³Ûɨ í³­ ݳ­µ³ñ, Ãáõ­ ɳ­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ Ýñ³Ýóª Ù³ë­ Ý³­·Ç­ï³­ Ï³Ý ×³­Ý³­ ãá­Õ³­Ï³Ý ¨ áã ׳­ ݳ­ãá­Õ³­Ï³Ý ÑÙïáõí Ý»ñÝ ÛáõÝ­ ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ ß³­Ñ³·ñ·­éáõíÛáõ­ÝÁ: ³ñ­ï³­óá­ÉáÕ ³ÛÉ Ùá­ï³­íáñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí), µ³Ûó -Ç Ñ»ï Ï³å­ 2.55. îî­ í³Í ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ¹ñ³Ýó ³­ é³­ç³ñ­ ÏÁ ãÇ Ñ³­ ë»É ÝáõÛÝ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÇÝ, û¨ 峭ѳݭç³ñ­ÏÇ µ³­ í³­ Ù³Ý ³­ ñ³ñ­ éáõ­Ùáí Ïñó­Ï³Ý ѳ­ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Í³Í­ÏáõÛÃÝ ³­ñ³· Áݹ­É³ÛÝ­ 64 ²½­·³­ÛÇÝ íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ. http://www.armstat.am/file/article/soc_15_2.pdf 65 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ýá­ñáõ­ÙÇ ¶Éá­µ³É Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ½»­ÏáõÛó, 2016-2017 ÃÃ.: 44 ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 2.24. Îñó­ Ï³Ý ³Ý­Ñ³­Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³­ Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³­Ù»­Ý³­µ³ñÓñÝ ¿ 50-64 ÝÁ г­Û³ë­ ÝáõíÛáõ­ ï³­ Ù³¹­ ÝáõÙ ¨ ѳ­ ñ»­ ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ñáõÙ ï³­ ñ»­Ï³Ý­ Ý»­ ñÇ Ùáï (34 ïá­ Ïáë), ÇëÏ ìñ³ë­ ï³­ ÝáõÙ ¨ àõÏ­ñ³Ç­ ݳ­ÛáõÙ ³ÛÝ, ѳ­ Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ ݳ­µ³ñ, 38 ¨ 30 Individual (actual) match rates between woker ïá­Ïáë ¿: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³Ýó­Ï³ó­í³Í Ñ»­ï³­½á­ïáõí education and job required education Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ ·»ñÏñíí³Í ¿ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ 25 ïá­Ïá­ëÁ: ²­í»­ÉÇ ï³­ñ»ó ³ß­Ë³­ïáÕ­ Ukraine 3.8 72.1 24 Ý»­ñÇ ·»ñÏñÃ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í Ý»É ËáñÑñ­ ÉÇ­ ¹³­ ÛÇÝ ßñç³­ÝáõÙ ëï³­ó³Í ¨ ³Û­ ëûñ Ñݳ­óáÕ FYR ¹Çå­ÉáÙ­Ý»­ñáí: º­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ·»ñÏñÃ­í³­ Macedonia 5.1 72.6 22.3 ÍáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ µ³­ó³ïñ­í»É ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùáí, áñ Ýñ³Ýù ëÏëÝ³Ï ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»ñ »Ý: ¶»ñÏñÃ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Georgia 4 66.4 29.4 µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï áõ­ Ý»Ý Ý³¨ ËáñÑñ­ ¹³­ ÛÇÝ ßñç³­ÝáõÙ ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· Ù³ë­ Ý³­·Ç­ ï³­ Ï³Ý ÏñÃáõí ÛáõÝ ëï³­ ó³Í Armenia 4.8 66.2 28 Ù³ñ­ ¹ÇÏ (Kupets, 2015) : г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ï³­ñÇ­ù³­ÛÇÝ 68 ³Ûë ËÙµáõÙ ·»ñÏñíí³Í Ù³ñ¹­Ï³Ýó ﻭ볭ϳ­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ 0 50 100 150 56 ïá­ Ïáë ¿, ìñ³ë­ ï³­ÝáõÙª 66 ïá­Ïáë, ÇëÏ àõÏ­ ñ³Ç­Ý³­ ÛáõÙª 40 ïá­ Ïáë: Under-education Matched Over-education ²Õµ­ Ûáõ­ ñÁª Handel, Valerio and Sanchez Puerta (2016): г߭ ½áÕ ¨ Í»­ c. Üí³­ ñ³­ ˳­ óáÕ ³ß­ ù³­ ï³Ý­ ëáõñë­ ÛÇÝ é»­ Ý»ñ í³ñÏ­ Ý»­ñÁ ÑÇÙÝ­ í³Í »Ý §STEPS¦ (½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ¨ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Ýáõí Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ å³­ ѳÝç­íáÕ ÑÙïáõí 2.58. λÝï­ñá­Ý³­Ï³Ý ºí­ñá­ å³­ÛÇ ³ÛÉ »ñÏñ­ ñÇ, èáõ­ Ý»­ ë³ë­ ÛáõÝ­Ý»ñ) ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ ï³­ ÝÇ ¸³ß­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ²ñ¨ÙïÛ³Ý ´³É­ ϳݭݻ­ñÇ »ñÏñ­ Ý»­ ñÇ íñ³, á­ñáÝù ³Ýó­Ï³ó­í»É »Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùÇ ñÇ ÝÙ³Ý Ð³­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ï»­ Ý»­ ÕÇ ¿ áõ­ ÝáõÙ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý (15-64ï³­ ϳÝ) ù³­ ñ»­ Õ³­ù³µ­ Ý³Ï ã³­÷³­Ñ³ë­ ñÇ ßñç³­ Ý»­ ÝáõÙ: Í»­ñ³­óáõÙ ¨ ÃíÇ Ïñ׳­ ïáõÙ (Bussolo, Koettl and Sinnot, 2015)69: 1985 Ã. Ù»Ï ÏÝáç ѳ߭ íáí 2.55 »­ ñ»­Ë³­ÛÇ Ñ³­ í»É ¿: л勉­ µ³ñ ·»­ñáõ­ëáõ­óáõÙÝ ³­í»­ ñáß ¿ ÉÇ ß³ï µÝá­ Ù»­Ù³ïª 2015 Ã. ÝáõÛÝ óáõ­ ó³­ ßÁ »­ ÝÇ­ Õ»É ¿ 1.65: äïÕ³­ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ, ù³Ý á㠳ݭóáõ­Ù³­ÛÇÝ »ñÏñ­Ý»­ñÇÝ: µ»­ñáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ß³ï ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ¿ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý í»­ñ³ñ­ï³¹ñ­Ù³Ý ϳ٠³­×Ç Ñ³­Ù³ñ 2.57. ²Ý­Ñ³­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ëÇÝ íϳ­ÛáÕ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇó: ä³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ѳ߭í³ñÏ­ ïí۳ɭ ñÁ Ó»éù »Ý µ»ñ­ Ý»­ í»É 2013 Ã. §STEP¦66 Ñ»­ ï³­ ½á­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ 2016 Ã. µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÃÇ­íÁ 2,998,600 ïáõí۳­ÝÁ Ù³ë­ Ý³Ï­ó³Í ³ß­Ë³­ ïáÕ­ ñÇ ßñç³­ Ý»­ ÝáõÙ ³Ýó­ ¿, ³Û­ëÇÝùݪ 2011 Ã. Ù³ñ­¹³­Ñ³­Ù³­ñáí ·ñ³Ýó­í³Í ϳó­ í³Í ѳñó­ Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ ùáõÙ, á­ ñáÝù Ýᯐ »Ý, û áñ­ 3,018,900-Ç Ñ³­Ù»­Ù³ï ³ÛÝ Ýí³­ ½»É ¿: ù³­ Ýáí ¿ Ç­ñ»Ýó á­ñ³­Ï³­íá­ñáõ­ ÙÁ ѳ­ Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ ÝáõÙ ñ»Ýó ³ß­Ë³­ Ç­ ï³Ý­ ùÇ å³­Ñ³Ýç­ Ý»­ñÇÝ: ì»ñ­ ç»ñë г­ ٳ߭ 2.59. Üí³­ ½áÕ åïÕ³­ ñáõíÛáõ­ µ»­ í³Í Ï۳ݭ ÝÁª ½áõ­·³Ïó­ ˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ï³­ï³­ñ³Í áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõ­ÝÁ67, ùÇ ëå³ë­ íáÕ ï­ ¨á­ ÕáõÃ­Û³Ý ³­ ×áí, ³½­ ï³­ ¹»É ¿ г­Û³ë­ ÝÇ á­ñáõÙ ÏÇ­ñ³é­í»É »Ý 12 »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ³Ýó­Ï³ó­í³Í ïݳ­ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ù³­ÛÇÝ é»­ Ý»­ ëáõñë­ ñÇ íñ³: îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ §STEP¦ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÁ óáõÛó »Ý ïí۳ɭݻ­ñÁ, å³ñ­½»É ¿, áñ Ïñó­Ï³Ý ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­ ï³­ÉÇë, áñ 2015 Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ ˳­ÝáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓñ ¿ º­Î²-Ç ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ: ñÇ­ùÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï»­ëÁ 42 ï³­ñ»­Ï³­ÝÇó µ³ñÓñ ¿: ²Û¹ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 66.2 ïá­Ïá­ ï³­ñÇ­ùÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ù»Í Ù³­ëÁ ÏñÃáõíÛáõÝ ¿ ëï³­ó»É ëÇ Ñ³­ Ù³ñ ¿ å³­ ѳÝç­íáõ٠ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­ Ë³Ý ÏñÃáõí ݳ˭ ù³Ý ³Ý­ óáõ­Ù³­ÛÇÝ ßñç³­ÝÁ, ѻ勉­ µ³ñ ³ß­ ˳­ï³­ ÛáõÝ, ÙÇÝã­¹»é ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ 5.8 ïá­Ïá­ëÁ ½µ³Õ­í³Í ¿ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ³ÛÉ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ ¿ ó³Íñ Ïñó­ Ï³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï å³­ ѳݭ çáÕ ³ß­ ˳­ï³Ý­ ÁÝï­ñ»É áõë­Ù³Ý µÝ³­·³­í³­éÁ: ùáõÙ: ²Û­ÝÇÝã Ù³ë­ ÏÇó­ ݳ­ ñÇ 28 ïá­ Ý»­ Ïá­ëÁ Ýᯐ ¿, áñ Çñ Ïñó­ Ï³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÁ å³­ ѳÝç­ í³­ ÍÇó µ³ñÓñ ¿ (·Í³­ ïáÕ µÝ³Ï­ 2.60.²ß­Ë³­ ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³­ ÙÁ ¨ µÝ³Ï­ óáõ­ ãáõí å³ï­Ï»ñ 2.21): ¶»ñÏñÃ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ÝÙ³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ Û³Ý ÃíÇ Ýí³­ ½áõ­ÙÁ ϳ­ ñáÕ »Ý ѳݭ·»ó­ ïáõ­ Ý»É ³ß­Ë³­ ÅÇ µÝá­ñáß ¿ ݳ¨ ìñ³ë­ ï³­ ÝÇÝ, ë³­ ϳÛÝ ³ÛÝ ³­ í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¿ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³ÝÏ­Ù³Ý: ²­í»­ÉÇ ï³­ñ»ó ³ß­Ë³­ ³ÛÉ Ñ³­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ: §STEP¦ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ïáÕ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹­Ý»­ñÇ Ñ³ñó­íáÕ­Ý»­ñÇ Ýß³Í ³Ûë ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõÝÝ Ñ³­ Ù³ï, ϳ­ Ù»­ ñáÕ ¿ ó³Íñ ÉÇ­ û Ýñ³Ýù áõ­ Ý»É, »­ ëáõÙ »Ý Áëï ï³­ ñÇ­ù³­ÛÇÝ ËÙµ»­ñÇ µ³­ ų­ Ý»­Éáõ ÙÇ­ çá­ óáí Îáõ­å»ï­ ëï³­ó»É Ïñó­Ï³Ý ³ÛÉ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áõÙ, ϳ٠»­Ã» Ýñ³Ýó ëÁ (Kupets, 2015 Ã.) óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ ·»ñÏñí í³­ Íáõí ³ß­Ë³­ ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ÷áñ­ ÓÁ ¨ ï»Ë­ ϳ­ ÝÇ­ Ï³Ý ÑÙïáõí ÛáõÝ­ 66 í³­ ¼µ³Õ­ Íáõí ï³¹­ Û³Ý ¨ ³ñ­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ ³ÝÑ­ Ýáõí Å»ßï ÑÙïáõí ñ³­ Ý»ñ: ÛáõÝ­ 67 Handel, Valerio and Sanchez Puerta (2016). 68 Kupets, O. Education in Transition and Job Mismatch: Evidence from the Skills Survey in Non-EU Transition Economies. Kyoto Institute of Economic Research Discussion Paper No. 915, 2015. 69 Bussolo, Maurizio, Johannes Koettl, and Emily Sinnott. 2015. Golden Aging: Prospects for Healthy, Active, and Prosperous Aging in Europe and Central Asia. Washington, DC: World Bank. 45 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ý»ñÝ ³ÛÉ¨ë ­ ã»Ý ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³­ ÝáõÙ Ýáñ ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»ñ, »­ñ»­Ë³­ÛÇ Ëݳ٭ùÇ Í³­ Ý»­ñÇ å³­ ѳÝç­ ñÇÝ ¨ ³ß­ Ý»­ ˳­ ï³­í³Û­ñáõÙ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï é³­ Ûáõí Ý»ñ ¨ ÑÕÇáõí ÛáõÝ­ Û³Ý áõ Ù³Û­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ­ Ó³­Ïáõñ­¹Ç áõ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­µ³ñ ÷á­÷áË­íáÕ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: ´³­óÇ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ: γ˭í³Í Ç­ñ»Ýó ëïáõÛ· ϳ­éáõó­ ³Û¹, ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ѳϭí³Í ÉÇ­Ý»É ³­í»­ÉÇ í³Í­ùÇóª ³Û¹ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ù»Í Ù³­ë³Ùµ ï³­ñ»ó­Ý»­ñÇÝ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ãÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáõݪ ѳ߭íÇ ³é­Ý»­ á­ñá­ß³­ÏÇ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­ÝáõÙ »Ý, 볭ϳÛÝ Ñ³­×³Ë Éáí ÝÙ³Ý ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳå­í³Í µ³ñÓñ ͳ˭뻭 ³½­¹áõÙ »Ý ÍÝáõݹ­Ý»­ñÇ Å³Ù­Ï»ï­Ý»­ñÇ, áã û ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ñÁ ϳ٠Ýñ³Ýó ó³Íñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ í»ñç­ Ý³­ Ï³Ý ã³­÷»­ ñÇ íñ³: º­ û Ýå³­ ï³ÏÝ ¿ Ù»­ ͳó­Ý»É Áݭϳ­ÉáõÙ­Ý»­ñÁ: ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý íñ³ ³Ûë Åá­Õáíñ­ ÍÝáõݹ­ Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ, ³­å³ ϳñ¨á­ ñ³­·áõÛÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ ¹³·­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý ³ÛÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ (ѳï­Ï³­å»ë í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ïí»É, áñ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ³ñ­ï³¹­ »­ñ»­Ë³­ÛÇ Ëݳ٭ùÇ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ), á­ñáÝù û·­ÝáõÙ »Ý ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñݳ­ñ³­íáñ Ýí³½­Ù³Ý ËݹñÇ ÉáõÍ­Ù³Ý Ï³­Ý³Ýó Ù³Û­ñáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù³­ï»­Õ»É ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ³­Ù»­Ý³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï »­Õ³­Ý³­ÏÁ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ Ù³ë­Ý³Ï­ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: óáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÇ µ³ñÓ­ñ³­óáõÙÝ ¿ ¨ ÑÙïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ýá­ñ³ó­Ù³Ý áõ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý D سñ­ï³Ñ­ñ³­ í»ñ 4: ²­ñ³· í»­ ñ³­ Ù³Ý Ï³Ý·Ý­ Ýå³­ï³­Ïáí ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ݳ­ áõ­ ÝáõíÛáõÝ ÏáõíÛáõÝ ¨ ϳ­Ûáõ­ áõ­ëáõó­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­å³­Ñá­íáõ­ÙÁ: i. سϭñá, ÙÇÏ­ å»ë ݳ¨ ßñç³­ ñá, ÇÝã­ ç³­ ϳ ÙÇ­ ñÇ í³Û­ 2.61.γ­ ݳÝó ÁÝ­ ¹³­ Ù»­ ÝÁ 60 ïá­ ÏáëÝ ¿ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­í³Í Ëá­ó»­ÉÇ ÏáÕ­Ù»­ñÁ ³ß­Ë³­ ïáõ­ ÅáõÙ, ¨ ë³ ¿É ³­ ÉÇ ¿ í³ï­ í»­ ó­ ñ³ó­ ÝáõÙ ³ß­Ë³­ 2.63. г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ Ù³ñ­ ¹ÇÏ, ÁÝ­ Ï»­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÁ ¨ áÕç ï³­ ϳ­ ßáõ­ Ý»­ ñÇ íñ³ Åá­ Õáíñ­ ¹³·­ ñ³­ Ï³Ý ³½­ óáõíÛáõ­ ¹»­ ÝÁ: ïÝï»­ ëáõíÛáõ­ÝÁ ÏñáõÙ »Ý Ý»ñ­Ñ³­ ïáõÏ Ëá­ ÉÇ ÏáÕ­ ó»­ Ù»­ñÇ ´³ñÓ­ ñ³­ ·áõÛÝ ÏñÃáõí ÛáõÝ ëï³­ Ý»­ óáÕ­ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ 1 ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ٳϭñáïݭﻭ볭ϳÝ, ïÕ³­ Ù³ñ­ ¹áõ ѳ߭ íáí ϳ­ ݳÝó ÃÇ­ íÁ 1.5 ¿: ØÇÝã­ ¹»é ÙÇ­ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ¨ µÝ³­ ϳÝ/ÏÉÇ­Ù³­Û³­ Ï³Ý å³Û­ ٳݭ ñáí: Ý»­ çÇÝ ÏñÃáõí ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ï³­ ݳÝó ѳ­ Ù³ñ­Û³ Ï»­ ëÁ, ÇëÏ Ø³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ Ïáõ٠г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ »Ý­Ã³­ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõíÛáõÝ ëï³­ó³Í ϳ­Ý³Ýó ³­í»­ÉÇ ù³Ý ϳ ¿ á­ñáß Ýß³­ ݳ­ ϳ­ÉÇ Ëá­ó»­ÉÇ ÏáÕ­Ù»­ñÇ ³½­ ¹»­óáõí۳­ÝÁ: Ù»Ï »ñ­ñáñ­¹Á Áݹ·ñÏ­í³Í ã¿ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ: º­ñ»­ ²­×Á Ù»­Í³­ å»ë ϳ˭ í³Í ¿ »ñ­ ÏÇñ Ùáõïù ·áñ­ ÍáÕ ýÇ­ ˳­ÛÇ Ëݳ٭ùÇ å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñáë­ù»­ñÇó, Ý»­ñ³é­Û³É Ù³ë­Ý³­íáñ ïñ³Ýë­ ÏáõÙ »Ý ³ß­Ë³­ïáõ­Åáõ٠ϳ­Ý³Ýó Ý»ñ­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ: §Pro- ý»ñï­Ý»­ñÁ, ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ·Ý»­ñáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í bit¦ Ùá­ ¹»­ÉÇ ÙÇ­çá­óáí ³ß­ ˳­ ïáõ­ÅáõÙ Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³Ýë­ å³­ë»­ÉÇ Ùáõï­ ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: 2008-09 ÃÃ. ³Û¹ Ñáë­ ù»­ ù»­ á­ñá­ßÇã ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ å³ñ½ ѳ߭í³ñ­ÏÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ ñÇ ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ Ïñ׳­ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá г­Û³ë­ï³­ÝÁ ëïÇå­ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ³­ Ùáõë­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¨ Ù³Û­ Ûáõ­ ñáõí ÝÁ Ù»­Í³­ í³Í ¿ Ç­ ñ³­Ï³­ ݳó­ Ý»É í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­ Ù³Ý ÙÇ­ çá­ó³­ Ý»ñ: éáõÙ­ å»ë ϳå­í³Í »Ý ³ß­Ë³­ïáõ­ÅáõÙ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ó³Íñ ²å­ ñ³Ýù­ ñÇ ·Ý»­ Ý»­ ñÇ ³Ý­ Ïáõ­ ÙÁ ¨ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ 糭ݳ­ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÇ Ñ»ï: ²­ Ùáõë­Ý³­ ó³Í ϳ٠½áõ­ ·ÁÝ­Ï»­ñáç Ñ»ï ÛÇÝ ³Ý­ µ³­ñ»Ý­ å³ëï ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÁ Ýå³ë­ ï»É ³å­ ñáÕ ¨ ÷áùñ »­ ˳­ ñ»­ Ý»ñ áõ­ Ý»­ óáÕ Ï³­ ݳÝó ßñç³­ ÝáõÙ »Ý 2015-16 ÃÃ. ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³Ï­ïÇ­íáõÃ­Û³Ý ¹³Ý­¹³Õ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ï»Ù­å»­ñÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³­ÝÁ, ÇëÏ ³­×Ç Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ­Ý»­ ÝÁ ó³Íñ ¿: ÜÙ³­Ý³­å»ë, µ³­ó³­ë³­Ï³Ý Ï³å ·á­ÛáõíÛáõÝ ñÁ ᷨ᭠ñáÕ ã»Ý: ´³­ óÇ ³Û¹, ÙÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ Ù³ë­ Ý³­ íáñ áõ­ÝÇ 6-14 ï³­ ñ»­Ï³Ý »­ ñ»­Ë³­ Ý»­ñÇ ï»­ 볭ϳ­ñ³ñ ÏßéÇ ¨ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÇ óÇϭɳ­ÛÇÝ µÝáõÛ­ÃÁ Ù»­Í³ó­ÝáõÙ ¿ É³í ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­Ûáõ٠ϳ­ ݳÝó Áݹ·ñÏ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ÙÇç¨: ¨ í³ï ų­ Ù³­ ݳϭ Ý»­ñáõÙ µÇ½­ Ý»­ ëÇ Ù³Ï­ ñáïÝ­ ï»­ë³­Ï³Ý ÜÙ³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ ã»Ý ³½­¹áõÙ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõíÛáõ­ÝÁ: ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ý»ñ­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý Ñ³­í³­Ý³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý íñ³: 2.64. îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ ñÇ µ³­ Ý»­ Ï»­ ñ»­ óáõíÛáõÝÝ áõÕ­ Õ³­ÏÇ Ï³Ë­ Ù³Ý Ù»ç ¿ ³ÛÝ­ åÇ­ ëÇ ßá­Ï³­ÛÇÝ Ç­ñ³­íÇ­ ׳ϭݻ­ 2.62. ø³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏáõÙ µÝ³Ï­ ãáõí ñÇó, ÇÝã­ åÇ­ ëÇÝ ¿ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇ Ïá­ñáõë­ïÁ ϳ٠ÑÇ­ í³Ý­ Û³Ý Í»­ ñ³ó­ Ù³Ý ¨ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý ÃíÇ Ïñ×³ï­ Ù³Ý ËݹñÇ ¹áõíÛáõ­ÝÁ, ¨ ¹ñ³ íñ³ ³­ Õ³­ ÝáõÕ­ ÏÇá­ñ»Ý ³½­ ¹áõÙ »Ý ÉáõÍ­Ù³Ý ï³ñ­ ñ³Ï­ µ»­ Ý»­ ñÇó Ù»­ ÏÁ åïÕ³­ ñáõÃ­Û³Ý Ù³­ µ»­ ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ ë³­ Ï³Ý Ëá­ ó»­ÉÇ ·áñ­ÍáÝ­ Ý»­ñÁ: ij­Ù³­Ý³­ÏÇ Ï³ñ­ ¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ ñ³­ óáõÙÝ áõ å³Ñ­ å³­ ÝáõÙÝ ¿: ÆëÏ Ñ»­ ï³­ Áݭóó­ùáõÙ Ù»­Í³­ó»É ¿ ³ÛÝ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë, áñ åïÕ³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý ÏßÇ­éÁ, á­ñÁ Ëá­ ó»­ ÉÇ ¿ ³Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç ѳÛïÝ­ Éáõ í»­ ϳ­ÛáõÝ Ï³Ù ÷á˭ѳ­ ïáõ­óáÕ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÇ ³­å³­Ñáí­ Ù³Ý ³­éáõ­Ùáí (·ÉáõË 1): îÝï»­ë³­Ï³Ý ß³ñ­Åáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ ѳݭ·áõ­ ó³­ÛÇÝ Ýß³­ ݳ­ ÝÇ ³ß­Ë³­ ÏáõíÛáõÝ áõ­ ï³Ý­ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí ùÇ ¨ ÁÝ­ ï³­ Ý»­Ï³Ý Ï۳ݭ ùÇ Ñ³­ Ù³¹ñ­ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ Û³Ý íǭ׳ÏÝ ¿³­å»ë ÷á­÷á­Ë³­Ï³Ý ¿ª ϳ˭í³Í ïݳ­ÛÇÝ Û³Ý Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ: ºí­ñá­å³­ÛÇ, λÝï­ñá­Ý³­Ï³Ý ²­ëdz­ÛÇ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ·É˳­íáñ ³Ý­¹³­ÙÇ ÏñÃáõíÛáõ­ÝÇó, ½µ³Õ­ ¨, Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ ³é­ ٳٵ, áÕç ³ß­ ˳ñ­ ÑÇ Í»­ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ í³­Íáõí ÝÇó ¨ ½µ³Õ­ Ûáõ­ í³­ ÍáõÃ­Û³Ý á­ Éáñ­ïÇó (·Í³­ å³ï­ ãáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ß³ï »ñÏñ­Ý»ñ ÷áñ­Ó³ñ­ÏáõÙ »Ý åïÕ³­ Ï»ñ 2.25): г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ»­ñáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ ³­×ÇÝ áõÕÕ­í³Í ù³­Õ³­ù³­Ï³­ ½·³­ÉÇ Ù³­ëáõÙ Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»ñ, ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ: ¸ñ³Ýù Áݹ·ñ­ÏáõÙ »Ý »­ñ»ù áõÕ­ÕáõíÛáõݪ ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí ÝÙ³Ý ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõÕ­Õ³­ 46 ÏÇá­ñ»Ý ÏñáõÙ »Ý ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ×·Ý³­ ų­Ù»­ ³­å³­·³ µ³­ñ»­Ï»­óáõÃ­Û³Ý íñ³: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ, ´áõÉ­Õ³­ ñÇ, ѳï­Ï³­å»ëª éáõ­ë³­Ï³Ý ׷ݳ­Å³­ÙÇ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ: ñdz­ ÛáõÙ, ØáÝ­ Ý»·­ ï»­ ñá­ÛáõÙ ¨ Âáõñ­ ùdz­ ÛáõÙ 2009-2010 ²­í»­ÉÇÝ, ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­óáÕ Ï³­éáõó­í³Í­ ÃÃ. ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù³­Ï³Û­Ù³Ý í³ñ­ ù³­ÛÇÝ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ½áõ­·³­Ñ»é, µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ù³·­ÍÇ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ (Dasgupta and Ajwad, 2011Ã.)) ³éÝ­ í³½Ý Ï»­ ëÁ ѳÛïÝ­ íáõÙ ¿ ³Õ­ ù³­ ïáõí ïá Û³Ý Ù»ç ¨ Ñ»­ Ñ»­ï³ùñ­ùÇñ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ¿ ïí»É: º­Ï³Ù­ï³­ÛÇÝ óÝóáõÙ­ Ýá­ñÇó ¹áõñë ·³­ÉÇë ³Õ­ù³ï íǭ׳­ÏÇó: îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ Ý»­ñÇ ¹»å­ùáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ïñ׳­ï»É ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ëá­ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ù»Ï ³ÛÉ ³Õµ­Ûáõñ ¿ µÝ³­Ï³Ý »Ý ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ë»­ñÁ (Ïñ׳­ ï»É »Ý µÅßÏÇÝ ³­Õ»ï­ ñÇ, Ñ³ï­ Ý»­ ϳ­ å»ë »ñÏ­ ñ³­ß³ñ­Å»­ ÏÁ: ºñ¨³­ ñÇ éÇë­ ÝÁ ³Û­ Éáõí ó»­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÃÇ­ íÁ, ¹»­ ñ³Û­ Õá­ ùÇ ¨ µáõ­ Åû·­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ »ñÏ­ ñáñ­ ¹³­ÛÇÝ ù³­Õ³ù­ Ý»­ñÁ »Ý­Ã³­Ï³ »Ý »ñÏ­ ñ³­ß³ñ­ÅÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í ͳ˭ ë»­ñÁ): Üñ³Ýù ݳ¨ Ïñ׳­ ï»É »Ý áõë­ éÇë­ÏÇÝ, ù³­ ÝÇ áñ »ñ­ÏÇ­ ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ µ³ñÓñ ë»Ûë­ ÙÇ­ Ïáõí Ù³Ý Í³Ë­ë»­ñÁ, µ³Ûó »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÇÝ ã»Ý ѳ­Ý»É ¹åñá­ Û³Ý ·á­ïáõÙ70: ì»ñ­ çÇÝ 20 ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇÝ »ñÏ­ñ³­ ß³ñ­Å»­ñÇ óÇó: Ø»Í Ãíáí ÷³ë­ ï»ñ íϳ­ ÛáõÙ »Ý, áñ ëá­ ódz­É³­ Ï³Ý å³ï­ ׳­éáí Ù»Í Ãíáí Ù³ñ­ ¹ÇÏ »Ý ïáõ­ Å»É, ¨ ·ñ³Ýó­ í»É ³­å³­Ñá­íáõÃ­Û³Ý ó³Ý­ó»ñÝ û·­ÝáõÙ »Ý ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ »Ý ½·³­ÉÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý íݳë­Ý»ñ: ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ³­ñ³· í»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý áõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁª áñ­å»ë í³ï ų­Ù³­Ý³Ï­ 2.65. ì³ñ­ ϳ­íáñ­ ϳ­ Ù³Ý ßáõ­ Ý»­ ñÇ ¨ ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý å³ßï­ Ý»­ñÇó å³ßï­ å³Ý­ í»­Éáõ ÙÇ­çáó Ù»­ ͳó­Ý»­Éáí, û­ ݳÏ, ñÇ­ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ ñ»­ñÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ Ýñ³Ýó Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, Ïñ׳­ï»­Éáí áõ­Ý»ó­í³Í­ùÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ï³É ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ Ñ³ñ­ ϳ¹ñ­ í³Í í³­ ×³é­ ùÇ ¹»å­ ù»­ñÁ ¨ »­ñ»­Ë³­ ÛÇÝ ³ß­Ë³­ ³­é³Ýó é³½­Ù³­í³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­¹³­ë³­íáñ­Ù³Ý, ï³Ý­ùÇ áõ­Õ³ñ­Ï»­Éáõ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ´ñ³­½Ç­Édz­ ñÇ­ û­ ݳϪ ³­ éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ñÇ Ï³Ù »­ ë»­ ñ»­Ë³­ Ý»­ñÇ ÛáõÙ, üÇ­ åÇÝ­ ÉÇ­ ñáõÙ ¨ ²ý­ Ý»­ ñǭϳ­ÛÇ ÙÇ ù³­ ÝÇ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ Ù³Ý Í³Ë­ áõë­ ë»­ñÇ Ïñ×³ï­ Ù³Ýª ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Û»­Éáõ ßá­Ï³­ÛÇÝ Ï³­ï³ñ­í³Í ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ ñ³­ Ç­ íǭ׳ϭ ñÇÝ ¨ ѳñ­ Ý»­ ûó­ Ý»­ Éáõ ëå³­ éáõ­ÙÁ: ä»­ï³­Ï³Ý ùáõÙ µ³­ó³­Ñ³Ûï­í»É »Ý Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇó ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»ñ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ Ùï³­Ñá­·áõíÛáõÝÝ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý Ýå³ëï­Ý»­ñÇ ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ëݳ­ ³ÛÝ ¿, áñ ßá­Ï³­ÛÇÝ Ç­ñ³­íǭ׳­ÏáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí Õáõí Ûá­ ÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ ï³­ ñ»­Éáõ ¨ ßá­Ï³­ÛÇÝ Ç­ñ³­íǭ׳ϭݻ­ ñÇó ÛáõÝ­Ý»­ñÁ (ѳï­Ï³­å»ë ϳ­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»ñÝ áõ Ëá­ó»­ÉÇ­Ý»­ñÁ) ³­ñ³· í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­í³­Ý³­Ï³­ ϳ­ñáÕ »Ý ÁÝï­ñ»É ¹Ç­Ù³­Ï³Û­Ù³Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ é³½­Ù³­í³­ ÝáõÃ­Û³Ý íñ³71: (Handa et al. 2013; Bowen 2015; Berhane ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝù µ³­ó³­ë³­µ³ñ »Ý ³Ý¹­ñ³­¹³é­ÝáõÙ et al. 2015; De Brauw et al. 2012; Orbeta et al. 2014.) å³ï­ ¶Í³­ Ï»ñ 2.25. îÝï»­ ë³­ Ï³Ý ß³ñ­ Åáõ­ ÏáõíÛáõ­ ݳ­ ÝÁ 2010-15 ÃÃ. (% of population) A: Household head’s education B: Household head’s sector of employment 70% 80% 60% 70% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% 0% basic and high school college and university agriculture manufacturing construction services general vocational poor-poor poor-nonpoor poor-poor poor-nonpoor nonpoor - poor nonpoor - nonpoor nonpoor - poor nonpoor - nonpoor ²Õµ­Ûáõ­ñÁª Tiwari, Cancho and Meyer (2017): л­Õǭݳϭݻ­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»ñª ϳ­ï³ñ­í³Í ëÇݭû­ïÇÏ ËÙµÇ Ù»­Ãá­¹³­µ³­Ýáõí Û³Ùµ, á­ ñáÝù ÑÇÙÝ­íáõÙ »Ý 2010 Ã. ¨ 2015 Ã.­ ë³­ ϻݭ å³Û­Ù³Ý­ Ý»­ ñÇ ÇÝ­ í³Í Ñ»­ ï»·ñ­ ï³­ ïáõí ½á­ Ý»­ Û³Ý ïí۳ɭ ñÇ íñ³: ̳­ÝáÃ.ª Âí»­ ñÁ, Áëï ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ Û³Ý ·É˳­ ëáõí íáñ ³Ý­ ¹³Ù­ ñÇ µÝáõ­ Ý»­ ñÇ㭠ó·­ ñÇ, óáõÛó »Ý ï³­ Ý»­ ÉÇë 2010 Ã. ¨ 2015 Ã. ³Õ­ù³ï, 2010 Ã. ³Õ­ ù³ï ¨ 2015 Ã. áã ³Õ­ ù³ï, 2010 Ã. áã ³Õ­ ù³ï ¨ 2015 Ã. ³Õ­ù³ï, ÇÝã­å»ë ݳ¨ »ñ­ Ïáõ ï³­ Ý»­ ñÇ­ ñÇÝ ¿É áã ³Õ­ù³ï µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßÇé­Ý»­ñÁ: 70 UNISDR, Central Asia and Caucasus Disaster Risk Management, http://www.unisdr.org/files/11641_CentralAsiaCaucasusDRManagementInit.pdf 71 Handa, S., M. Park, R. Osei Darko, I. Osei-Akoto, B. Davis and S. Daidone. 2013. “Livelihood empowerment against poverty program impact evaluation”. Carolina Population Center. University of North Carolina. Berhane, G., K. Hirvonen, J. Hodinott. 2015. “The Implementation of the Productive Safety Nets Programme, 2014: Highlands Outcomes Report”. International Food Policy Research Institute, Washington, D.C. Bowen, T. 2015 “Social Protection and Disaster Risk Management in the Philippines: The case of Typhoon Yolanda”. World Bank Policy Research Working Paper Series 7482. De Brauw, A., D. Gilligan, J. Hoddinott, V. Moreira, and S. Roy. 2012. The Impact of Bolsa Familia on Child, Maternal, and Household Welfare. Washington, DC: International Food Policy Research Institute. Orbeta Jr., A., A. Abdon,  M. del Mundo, M. Tutor, M. T.  Valera, and D. Yarcia. 2014. Keeping Children Healthy and In School: Evaluating the Pantawid Pamilya Using Regression Discontinuity Design Second Wave Impact Evaluation Results. Washington, DC: World Bank. 47 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 2.66. Þñç³­ ϳ ÙÇ­ç³­ í³Û­ñÇ ¨ µÝ³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­ ñÇ Ï³­ Ý»­ ÷áõ­Ù³­ÛÇÝ ³½­·³­ÛÇÝ óáõ­óÇ­ãÁ, á­ñÁ ã³­÷áõÙ ¿ ³Õ­ù³­ïáõí ÛáõÝ Ï³­ é³­ í³­ ñáõ­ ÙÁ ϻݭ ë³­ Ï³Ý Ýß³­ ݳ­ ÝÇ Ð³­ ÏáõíÛáõÝ áõ­ Ûáõ­ÝÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, µÝ³­Ï³­ñ³­Ý³­ÛÇÝ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³­ å³­·³ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ ×Ç Ñ³­ Ù³ñ: Þñç³­ ϳ å³Û­ ٳݭݻ­ñÇó ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ù³­ ÛÇÝ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÁ ¨ µÝ³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­ Ý»­ ñÁ ³­ å³­ Ñá­íáõÙ »Ý Ý»­ñÇó û·ï­í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ï­ ¨³­Ï³Ý Ý»­ ñ³­ é³­ Ï³Ý ³­ ×Ç ÑÇÙ­ù»­ñÁ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ëáõí ï»ë­ùáí, ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ ¿ ÝÙ³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Û³Ý, ÁÝ­¹»ñ­ùû·­ ï³­ ·áñÍ­ Ù³Ý, ½µá­ ë³ßñ­ çáõÃ­Û³Ý ¨ ³Ý­ ï³­ ³­í»­ÉÇ ëÕáõíÛáõ­ÝÁ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙª ѳ­Ù»­Ù³­ï³Í é³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñï­Ý»­ñÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý µ³­ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³Û­ñ»­ñÇ Ñ»ï: ñ»­É³í­Ù³Ý ÙÇ­ çá­óáí, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ͳ­ é³­ÛáõÙ »Ý áñ­ å»ë »­ Õ³­ ݳ­Ï³­ÛÇÝ ³ñ­ ﳭϳñ· å³Û­ ٳݭ Ý»­ñÇó ¨ ÏÉÇ­ Ù³­ÛÇ ñ³· í»­ ii. ²­ ñ³­ ϳݷݭ Ù³Ý áõ­ ݳ­ Ûáõ­ Ïáõí ÝÁ ¨ ÷á­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÇó å³ßï­å³­ÝáÕ µáõ­ý»ñ: Àëï ѳ߭í³ñÏ­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ Ý»­ñǪ 2005 Ã. г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ³Ý­ï³é­ Ý»­ñÇ ¨ Ñá­ÕÇ ³ñ­ Å»­ 2.68. ²­ ñ³­·á­ñ»Ý í»­ ñ³­ ϳݷݭ íáÕ ¨ µÝ³­ å³Ñ­ å³­ ùÁ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­ íáí ϳ½­ Ù»É ¿ 3,000 ²ØÜ ¹á­ ɳñ, ÇëÏ Ý³­Ï³Ý ³­ éáõ­Ùáí ³­ é³­ í»É ϳ­ÛáõÝ ³­ ×Ç ³­ å³­Ñáí­ Ù³Ý Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­íáí ³­ÍáõËÝ áõ û·­ï³­Ï³ñ ѳ­Ý³­Íá­Ý»­ñÁª ËݹñáõÙ »ñ­ ñÁ ϳݷ­ ÏÇ­ Ý³Í ¿ ãáñë Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­Ý»­ñÇ 100 ²ØÜ ¹á­ ɳñ72: ²Ý­ï³­é³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³­í³Ý­¹Á ³éç¨: ²­ é³­çÇÝ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­í»­ñÁ Ï³å­ í³Í ¿ ٳϭ ñáïÝ­ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ 2011 Ã.­Ï³½­Ù»É ¿ 17.0 ÙÉÝ­ ²ØÜ ¹á­É³ñ ï»­ë³­Ï³Ý Ëá­ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: ºñÏ­ñáñ¹ Ù³ñ­ï³Ñ­ ϳ٠Ðܲ-Ç ßáõñç 0.2 ïá­ ëÁ73: 곭ϳÛÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ Ïá­ ñ³­í»­ñÁ µËáõÙ ¿ »ñÏ­ñÇ Åá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý íǭ׳­ÏÇ Ñ³­ Ù»ëï ѳ­ çá­Õáõí Û³Ùµ ¿ ³­ å³­Ñá­íáõÙ ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­ í³ï­ ó­ ñ³­óáõ­ÙÇó ¨ ³­ å³­ ·³ ϻݭ ë³­ ߳ϭ Ãá­ ñÇ áõ Ý»­ í³Û­ ñÇ ¨ µÝ³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­Ý»­ñÇ Ï³­ÛáõÝ Ï³­ é³­í³­ ñáõ­ ÙÁ: ³­éáÕ­ç³­å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³Ë­ ñÇ Ñ³­ ë»­ Ù³ñ ÝÙ³Ý í³ï­ ó­ ñ³ó­Ù³Ý ѻ勉Ýù­ ñÇó: ºñ­ Ý»­ ñáñ¹ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­í»­ñÁ 2.67. ºñÏ­ ñáñ­ ¹³­ÛÇÝ ù³­ Õ³ù­ ñáõÙ ¨ ·Ûáõ­ Ý»­ Õ³­ Ï³Ý í³Û­ ϳå­í³Í ¿ ßá­Ï³­ÛÇÝ Ç­ñ³­íǭ׳ϭݻ­ñáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ñ»­ñáõÙ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý »Ý­ ó­ ϳ­ éáõó­í³Íù­ ñÇó û·ï­ Ý»­ í»­Éáõ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÏáÕ­ ÙÇó ëå³­ éáõ­ ÙÁ ѳñ­ ûó­ Éáõ ÙÇ­ Ý»­ çá­ Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõÃ­Û³Ý µ³­ ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ ÝÁ Ýå³ë­ ïáõÙ ¿ ïݳ­ ó³­éáõÙ­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: âáñ­ñáñ¹ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ëá­ ÉÇáõÃ­Û³Ý ³­ ó»­ ×ÇÝ: ì»ñ­ çÇÝ í»­ñÁ å³Û­ Ù³­Ý³­ íáñ­ í³Í ¿ ÏÉÇ­ Ù³­ ÷á­ ÛÇ ÷á­ Ëáõí Û³Ùµ ¨ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»ñë »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñáõ٠ϳ­ï³ñ­í³Í µÝ³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ñë­ï³­Ñ³ñ­Ù³Ùµ, á­ñáÝù, Ùdz­ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí Ýí³­½»É »Ý ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ëÇÝ í»ñó­í³Í, ³½­¹áõÙ »Ý µÝ³­å³Ñ­å³­Ý³­Ï³Ý ϳ­Ûáõ­ ñÁ ù³­ Õ³­ ù³­ ÛÇÝ ¨ ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý í³Û­ ñ»­ñÇ ÙÇç¨, ë³­ ϳÛÝ ÝáõÃ­Û³Ý íñ³: ¹ñ³Ýù ¹»é¨ë ­ å³Ñ­ å³Ý­ íáõÙ »Ý: ú­ ñǭݳϪ ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ 46 ïá­ Ïá­ëÁ ¨ »ñÏ­ ñáñ­¹³­ 2.69. ¶á­ÛáõíÛáõÝ áõ­ Ý»Ý Ý³¨ ϳñ¨áñ áõ­ Å»Õ ÏáÕ­ ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ µÝ³Ï­íáÕ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ Ù»ñ, á­ ñáÝó íñ³ »ñ­ ñÁ ϳ­ ÏÇ­ ñáÕ ¿ ѻݭ í»É µá­ Éáñ ñÇ 40 ïá­ Ïá­ëÁ ßáõñ­ çûñ­Û³ çñ³­ Ù³­ ï³­ ϳ­ñ³­ ñáõÙ ãáõ­Ý»Ý: ³­é³ç­ ݳ·­Í»­ñáõÙ Çñ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõÝÝ ³Ù­ ñ³åÝ­ ¹»­ Éáõ ѳ­ ¶Ûáõ­Õ³­ Ï³Ý ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ù»Í Ù³­ ëÁ ¨ Ù³ñ: ºñ­ÏÇñÝ áõ­ÝÇ É³í ϳñ­·³­íáñ­í³Í µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­ »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ µÝ³Ï­íáÕ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ Ù³­Ï³ñ·, Ñáõ­ë³­ÉÇ Ù³Ï­ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÙ, ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ßáõñç Ù»Ï ÑÇÝ­ ·»­ñáñ­¹Á ç»­ éáõó­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ ³Û¹ ÃíáõÙ ×ÏáõÝ ÷á­Ë³ñ­Å»­ù³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõݪ ÷³Ûï »Ý û·­ï³­·áñ­ÍáõÙ: ²Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ Ýñ³Ýó Ëá­ ½áõ­·³Ïó­ í³Í ϳ­ ÛáõÝ Ñ³ñ­ ϳµ­Ûáõ­ ç»­ï³­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ ù³­ ϳ­ ó»­ÉÇ ¿ ¹³ñÓ­ ÝáõÙ, ù³­ ÝÇ áñ »Ý­ óñÏ­ íáõÙ »Ý ÷³Ï ï³­ Ýáõí۳ٵ: سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ñ³Í­ùáõÙ û­¹Ç ³Õ­ïáï­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³½­¹»­óáõí۳­ÝÁ, µ³­óÇ ³ñ­Å³­Ý³­Ñ³­í³­ïáõÃ­Û³Ý ³­×ÇÝ »Ý Ýå³ë­ïáõÙ ÇÝë­ïÇ­ ³Û¹, ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ Ïáõí ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ µÝ³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ ïáõ­óÇá­Ý³É Ù»­Ë³­Ýǽ٭ݻ­ñÁ, û­ñǭݳϪ »ñÏ­ñÇ å»­ï³­ ¿ ëå³é­íáõÙ74: º՛í ³Õ­ ù³ï, ¨՛­áã ³Õ­ ù³ï ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ Ï³Ý å³ñï­ ùÁ ½ëåáÕ ýÇë­ Ï³É Ï³­ ÝáÝ­Ý»­ñÁ ¨ ·Ý³­ ×Ç ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ, Ñ³ï­ Ï³­ å»ëª ºñ¨³­ ÝáõÙ, ¨՛­ »ñÏ­ ¹³­ ñáñ­ ÛÇÝ Ý峭ﳭϳ¹ñ­Ù³Ý Ù»­Ë³­Ýǽ­ÙÁ: îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí ù³­ Õ³ù­ Ý»­ñáõÙ µÝ³Ï­ íáÕ­ Ý»­ñÁ ÙÇ­ çÇÝ Ñ³ß­ íáí Ç­ñ»Ýó µÛáõ­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ (ÙÇÏ­ñáïݭﻭ볭ϳÝ) Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ Ëá­ó»­ÉÇ ç»Ç Ùáï 10 ïá­ Ïá­ëÁ ͳ˭ ëáõÙ »Ý ¿­ Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ (ÑÇ٭ݳ­ ÏáÕ­Ù»­ñÁ í»­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ »ñÏ­ñáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõ٠ϳ­ ÝáõÙ ¿­ É»Ïï­ ñ³¿­ Ý»ñ­ ·Ç³­ ÛÇ ¨ ·³­ ½Ç) íñ³, ÙÇ ·áõ­ Ù³ñ, ¿ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ Ý峭ﳭϳ­ÛÇÝ Íñ³­·Çñª á­ñÁ ɳۭÝá­ñ»Ý ׳­Ý³ã­í³Í ¿ áñ­å»ë §áã Ù³ï­ã»­ÉǦ: γ­ ÀÝ­ï³­ Ý»­ Ï³Ý Ýå³ë­ ïÇ Íñ³­ ñÁ, á­ ·Ç­ ñÁ û¨ ÷áùñ ¿, µ³Ûó åÇ ¨ ѳ­ ë³­ Ý»­ÉÇáõí Û³Ý ÙÇ­ çáó­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý Ñ³­Ù»­Ù³­ ï³­µ³ñ É³í ¿ ·áñ­ ÍáõÙ ¨ ϳ­ ñáÕ ¿ Áݹ­ ɳÛÝ­ í»É í³Û­ ñ»­ñáõÙ í³ï íÇ­ ׳­ ÏáõÙ »Ý, ã³­ ÷³­ ½³Ýó ϳñ¨áñ »Ý ϳ­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»­ñÇ Í³Í­ÏáõÛ­ÃÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ³Õ­ ù³­ ïáõí Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý ¨ ѳ­ Ù³­ ï»Õ µ³­ ñ»­Ï»­óáõí г­Û³ë­ ï³ÝÝ ³ñ­ ¹»Ý Ç­ ñ³­ ϳ­Ý³ó­ ÝáõÙ ¿ ÙÇ­ ó³­ çá­ éáõÙ­ Û³Ý ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó: ¶Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ Ï»Ý­ë³­Ï³Ý Ý»ñª áõÕÕ­í³Í Åá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ýß³­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ×³­Ý³­å³ñÑ­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­Ï³ñ­·áõ­ÙÁ Ù»Í å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ï³­ñ»ó­Ý»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßéÇ ³­×ÇÝ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ñ³­ ½áõ­·Áݭóó ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­ Ù³ñ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý É³í­Ù³­ ÝÁ: ´Ý³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­ Ý»­ ñÇ ¨ µÝ³­ å³Ñ­ å³­ ݳ­ Ï³Ý µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó: ²Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý µ³½­Ù³­ã³­ ϳ­é³­ í³ñ­ Ù³Ý á­Éáñ­ïÁ ɳí Ù߳ϭ í³Í û­ñ»Ýë¹­ñ³­ Ï³Ý ¨ 72 ٳ߭ г­ ѳ­ ˳ñ­ ÛÇÝ µ³ÝÏ, 2011 Ã.: The Changing Wealth of Nations: Measuring Sustainable Development in the New Millennium. Washington, DC: World Bank. 73 www.fao.org/3/a-i3710e.pdf. 74 Ý»­ ²ÛÉ »ñÏñ­ ÓÁ óáõÛó ¿ ï³­ ñÇ ÷áñ­ ÉÇë, áñ ÷³Û­ ï³­ ïÇ û·­ ·áñ­ ÙÁ Ñݳ­ ñ³­ Íáõ­ é³­ íáñ ¿ ϳ­ ñ»É ³ÛÝ­ å»ë, áñ ³ÛÝ ¹³é­ í³­ éáõó­ ݳ ç»­ Ù³Ý ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ¨ ³­ Ñáí ³Õµ­ å³­ Ûáõñ: 48 »Ý­Ã³û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ¹³ßï áõ­ÝÇ, á­ñÇ Édzñ­Å»ù Ç­ñ³­Ï³­ 2.72.г­Û³ë­ï³­ÝÇ å»­ï³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ µ»­éÇ ÏïñáõÏ Ý³­óáõ­ÙÁ Ù»Í ³½­¹»­óáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ µÝ³­Ï³Ý å³­ß³ñ­ ³­×Á ù³Û­ù³­Û»É ¿ ýÇë­Ï³É ï³­ ÝÁª ¿³­ ñ³­ÍáõíÛáõ­ å»ë Ù»­Í³ó­ ñÇ å³Ñ­ Ý»­ å³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ϳ­ ÛáõÝ Ï³­ í³ñ­ é³­ Ù³Ý Ñ³ñ­ Ý»­Éáí г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ëá­ ó»­ ÉÇáõíÛáõ­ ÝÁ ÇÝã­ å»ë ³ñ­ ï³­ùÇÝ, óáõÙ: ³ÛÝ­å»ë ¿É Ý»ñ­ ùÇÝ óÝóáõÙ­ Ý»­ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ: Êá­ ÉÇáõí ó»­ Û³Ý ÝÙ³Ý ³­×Á å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ Áݹ­É³Û­Ýá­Õ³­Ï³Ý a. سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ëá­ó»­ÉÇ ÏáÕ­Ù»­ñÁ ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ ù³­Ï³­Ýáõí Û³Ùµ ¨ ÷᭠˳ñ­ Å»­ ùÇ ³ñ­Å»½ñϭٳٵ, á­ñÁ ѳݭ·»ó­ñ»É ¿ ³ñ­ï³­ùÇÝ å³ñï­ 2.70. سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ ùÇ µ»­éÇ ³­×Çݪ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í ³½­·³­ÛÇÝ ³ñ­ÅáõÛ­Ãáí: µÝá­ñáß­íáõÙ ¿ ÙÇ ù³­ ÝÇ Ýß³­ ݳ­ ϳ­ÉÇ Ëá­ ó»­ÉÇ ÏáÕ­ ñáí: Ù»­ ²ÛÝ Ý³¨ ѳݭ ·»ó­ñ»É ¿ г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ýÇë­ Ï³É Ï³­ ÝáÝ­Ý»­ñÇ å»ë Ýßí»É ¿ 1-ÇÝ ·ÉËÇ 3-ñ¹ ­ ÆÝã­ µ³Å­ÝáõÙ, ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ÏÇ­ñ³é­Ù³­ÝÁ (³­é³Ýó µ³­ó³­éáõíÛáõÝ Ý³­Ë³­ï»­ëáÕ ¹ñáõÛ­ ³­×Á Ù»­Í³­å»ë ϳ˭í³Í ¿ ³ñ­ï³­ùÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÃÇ), áñÝ ÇÝù­ ÝÁë­ïÇÝù­ Û³Ý å³­ ѳݭçáõÙ ¿, áñ 2017 Ã. µÛáõ­ Ñáë­ù»­ñÇó, Ý»­ñ³é­Û³É Ù³ë­Ý³­íáñ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÁ, ç»Ç ¹»­ýÇ­óÇ­ ïÁ ãå»ïù ¿ ·»­ ñ³­½³Ý­ óÇ í»ñ­ çÇÝ 3 ï³ñ­ í³ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ·Ý»­ñáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ ÙÇ­çÇÝ Ðܲ-Ç 3 ïá­ Ïá­ëÁ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï­ ׳­ ñ»Ýë¹­ éáí û­ ñ³­ Ùáõï­ù»­ ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: 2008-09 ÃÃ. ³Û¹ Ñáë­ ñÇ ³Ýë­ ù»­ å³­ ë»­ Ï³Ý ³Ûë å³­ ѳݭçÇ ÏÇ­ñ³­éáõ­ÙÁ ѳݭ ·»ó­ ñ»ó 2017 Ã. å»­ ÉÇ Ïñ׳­ ïáõ­ÙÇó ¨ 2014 Ã. éáõ­ë³­Ï³Ý ׷ݳ­ ÙÇó Ñ»­ ų­ ï³­Ï³Ý Í³Ë­ë»­ñÇ ÏïñáõÏ Ïñ׳ï­Ù³Ý: ö³ë­ïá­ñ»Ý Çß­ ïá г­ Û³ë­ï³ÝÝ ³­ Ù»Ý Ï»ñå ç³­ ÝáõÙ ¿ í»­ñ³­ ϳݷݭ í»É: ˳­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ùÝÝáõÃ­Û³Ý »Ý ³é­ÝáõÙ ýÇë­Ï³É ϳ­Ýá­ÝÇ ²å­ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ·Ý»­ñÇ ³Ý­ Ïáõ­ ÙÁ ¨ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ ݳ­ÛÇÝ í»­ñ³­Ý³Û­Ù³Ý ¨ ų­ Ù³­ ݳ­Ï³­ ÏÇó ëï³Ý­ ¹³ñï­ Ý»­ñÇÝ Ýñ³ ³Ý­µ³­ ñ»Ý­å³ëï ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ÙÇ­ç³­ ñÁ Ýå³ë­ í³Û­ ï»É »Ý ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó­Ù³Ý ѳñ­óÁ: 2015-16 ÃÃ. ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³Ï­ïÇ­íáõÃ­Û³Ý ¹³Ý­¹³Õ ï»Ù­ å»­ñÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³­ÝÁ: 2.73. г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ å³ñï­ ùÇ Ï³­Ûáõ­ ÝÁ Ëá­ ÝáõíÛáõ­ ÉÇ ¿ ó»­ ÷á­Ë³ñ­ Å»­ùÇ ÷á­ ÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ³­ ×Ç Ï³Ý­Ë³­ ï»­ 2.71. г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ³ñ­ ï³­ ùÁ ß³ï ½·³­Ûáõ­ ùÇÝ ¹Çñ­ Ý³Ï ëáõÙ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ: ºñµ å»­ ï³­ Ï³Ý å³ñï­ ùÇ 84 ïá­ ¿ ³Ý­ ϳ­ÛáõÝ Ù³ë­ íáñ ïñ³Ýë­ Ý³­ ý»ñï­ Ý»­ñÇ ¨ ³é¨ïñ³­ ÏáëÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í ¿ ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí, ÷á­Ë³ñ­Å»­ ÛÇÝ å³Û­Ù³­Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳå­í³Í óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ: ù³­ÛÇÝ éÇë­ÏÁ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇó ¿: ä³ñï­ùÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý ²­í³Ý­¹³­µ³ñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Áݭó­óÇÏ Ñ³­ßÇíÝ áõ­Ý»­ó»É í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ å³ñï­ ¿ ½·³­ÉÇ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõíÛáõÝ­Ý»ñ: سë­Ý³­íáñ ùÇ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ íñ³ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í ³½­¹»­óáõíÛáõÝÝ áõ­ÝÇ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»ñÝ û·­Ý»É »Ý Ù³­ë³Ùµ ͳͭϻ­Éáõ ³Û¹ ï³ñ­ Ç­ñ³­Ï³Ý Ðܲ-Ç ³­×Á: γ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÃáõÛÉ ÏáÕ­Ù»­ñÁ µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ÇëÏ Áݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ ¹»­ýÇ­óÇ­ïÇ Ùݳ­ó³Í í»­ñ³ó­ Ý»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ Éáõñç ç³Ý­ ù»ñ ã·áñ­ ͳ¹­ñ»­Éáõ Ù³­ ëÁ ýÇ­ ݳݭ íáñ­ ë³­ í»É ¿ úàôÜ-Ý»­ñÇ ¨ ÷᭠˳­ éáõ ÙÇ­ çáó­ ¹»å­ùáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ Ù»­Í³­å»ë Ëá­ Ý»­ñÇ Ñ³ß­íÇÝ: Àݭó­óÇÏ Ñ³ß­íÇ ¹»­ýÇ­óÇ­ïÇ Ïñ׳ï­Ù³Ý ó»­ÉÇ ÏÉÇ­ÝÇ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ, ѳï­Ï³­å»ëª ³­×Ç Ý»ñ­Ï³ ÙÇ­ïáõÙÝ ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­ ï»Ù­åÇ Ï³Ù ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ ³­éáõ­Ùáí: ÜÙ³Ý ßá­Ï³­ÛÇÝ í³É­Ý»­ñÇ ½·³­ÉÇ Ïñ׳­ïáõ­ÙÁª ½áõ­·³Ïó­í³Í Ù³ë­Ý³­íáñ Ç­ñ³­íǭ׳­ÏáõÙ Ïíï³Ý·­íÇ å³ñï­ùÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ75: ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÇ ¿³­Ï³Ý Ýí³½­Ù³Ùµ (2015-16 ÃÃ.ª 40 ïá­ ëáí), µ³Ûó ݳ¨ª ³ñ­ Ï᭠ﳭѳ­ÝáõÙ­ ñÇ ³­ Ý»­ ×Á ¨ ³­ í»­ ÉÇ 2.74. üǭݳݭ ë³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ Ëá­ ó»­ÉÇ ÏáÕ­ ñÁ ÑÇÙ­ Ù»­ ɳÛÝ ¹Ç­í»ñ­ëÇ­ýǭϳ­óÇ³Ý (ï»ë ·ÉáõË 1): ²Û­ëáõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, ݳ­ ÝáõÙ å³Û­ ϳ­ Ù³­Ý³­íáñ­í³Í »Ý µ³ñÓñ ¹á­ ñÇ­ ɳ­ ½³­ódz­ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³­ÝÁ ½áõ­·Áݭóó, ³Ý­Ëáõ­ ÛÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ í³ñ­Ï»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íáñ ³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ë³­÷»­ÉÇá­ñ»Ý ï»­ÕÇ Ïáõ­Ý»­Ý³ Ý»ñÏñ­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÇ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí: γ­ñ»­ÉÇ ¿ ³­ë»É, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³×: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï Ù³ë­Ý³­íáñ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÇ Ý³­ ýǭݳݭ Ï³Ý Ñ³ï­ ë³­ í³ÍÝ ³­ éáÕç ¿ ¨, ѻ勉­ µ³ñ, ϳ­ ˳׷­Ý³­Å³­Ù³­ÛÇÝ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ (Ðܲ-Ç Ùáï 18 ïá­Ïáë) ñáÕ ¿ ѳ­çá­Õáõí۳ٵ ÁÝ­¹³ñ­ ӳϭ å»ë, áñ ³­ í»É ³ÛÝ­ óÇ ç³Ï­ í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³ñ­Ý»ñÝ ³­Õáï »Ý, »­Ã» ѳ߭íÇ »ñÏ­ñÇ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ½³ñ­ ·³ó­ Ù³­ ÝÁ: ì»ñ­ çÇÝ ÙÇ­ç³½­·³­ ³é­Ý»Ýù èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý (áñ­ï»­ÕÇó г­Û³ë­ ÛÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ×·Ý³­Å³­Ù»­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ ýǭݳݭ ï³Ý áõÕÕ­íáÕ ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ½­ÙáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³Ý ë³­Ï³Ý Ñ³ï­í³­ÍÁ å³Ñ­å³­Ý»É ¿ Çñ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Æ ÙïÝáÕ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ù³ë­Ý³­íáñ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÇ 90 ïá­ ÉñáõÙݪ ÐРδ-Ý­ÁÝ­ Ý»É ¿ µ³½­ ¹áõ­ Ù³­ÃÇí ϳñ­ ·»ñ ¨ Áݭó­ Ïá­ëÁ) Ý»ñ­ ϳ ÃáõÛÉ íǭ׳­ ÏÁ: л勉­ µ³ñ г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ó³­Ï³ñ­·»ñ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍáõÙ éÇë­Ï»­ñÁ ϳ­é³­í³­ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³ß­í»Ïß­éÇ Ñ»­ï³­·³ í³ï­Ã³­ñ³­óáõ­ÙÇó Ëáõ­ Éáõ ϳ٠Ýí³­ ñ»­ ½»ó­Ý»­ Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí: ´³Ûó ¨ ³ÛÝ­ å»ë ë³­ ÷»­ Ù³ñ, ÇÝã­ Éáõ ѳ­ å»ë Ýßí»É ¿ í»­ñÁ ëáõÛÝ ½»­ óáõÙ, ÏáõÛ­ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ¹á­É³­ñÇ­½³­ódz­ÛÇ µ³ñÓñ Ù³­Ï³ñ­ ¿³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý áõÕ­ ¹³­ÏÁ ³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ï³ñ­µ»­ñáõÃ­Û³Ý éÇë­ÏÇ ¿ »Ý­Ã³ñ­ÏáõÙ Õáõí۳ٵ ³­×Ç í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõ­ÙÁ, á­ñÁ Ñݳ­ñ³­ ¨´ ­í³ñ­Ï³­éáõ ѳ­ ׳­Ëáñ¹­ Ý»­ñÇÝ, »ñµ áñ¨¿ µ³­ ó³­ ë³­Ï³Ý íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³ ßïÏ»­Éáõ »ñÏ­ñÇ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ óÝóáõÙ ¹Åí³­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­ ¿³­Ï³Ý ³Ý­ µ³­í³­ñ³­ñáõí ÝÁ ¨ Ýí³­ Ûáõ­ ½»ó­ Éáõ ³ñ­ Ý»­ ï³­ ùÇÝ í³Í í³ñ­ Ï»­ñÇ Ù³­ ñáõ­ ÙÁ, ¨´­ ³­ÝáõÕ­ Õ³­ÏÇá­ñ»Ý áã í³ñ­ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»Ïß­éÇ Ëá­ó»­ ϳ­éáõ ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇÝ, ù³­ÝÇ áñ ³­×áõÙ ¿ ã³ß­Ë³­ïáÕ ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: í³ñ­Ï»­ñÇ ÃÇ­íÁ: í³Í IV, 2017 Ã.: 75²ØÐ, Ðá¹­ 49 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­ ï³­ÛÇÝ ½³ñ­·³­ Ï»ñ 2.26. ´Ûáõ­ç»­ Ý»ñ, óáõÙ­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ 2.27. г­Û³ë­ï³­ÝÇ å³ñï­ùÇ 2011-16 ÃÃ. (%-Á Ðܲ-áõÙ) ݳ­ ¹Ç­ ϳÝ, 1999-16 ÃÃ. (%-Á Ðܲ-áõÙ) ÙÇ­ 60 0 60% -2 50% 40 40% -4 30% 20 20% -6 10% 0 -8 0% 2001 2011 2002 2012 2000 2004 2010 2014 2003 2006 2007 1999 2008 2009 2013 2016 2005 2015 2011 2012 2013 2014 2015 2016 External public sector debt (lhs % GDP) External debt Domestic public sector debt (lhs %GDP) Domestic debt Fiscal balance (rhs - %GDP) CBA's external debt Ûáõ­ ²Õµ­ ٳ߭ ñÁª ÐЭ²ìÌ, üÜ ¨ г­ ѳ­ ˳ñ­ ÏÇ ÛÇÝ µ³Ý­ ²Õµ­ Ûáõ­ ٳ߭ ñÁª ÐЭ²ìÌ, üÜ ¨ г­ ѳ­ ˳ñ­ ÏÇ ÛÇÝ µ³Ý­ ѳ߭í³ñÏ­Ý»ñ: ѳ߭í³ñÏ­Ý»ñ: Ü»ñ­¹Çñ 2.9. ¸á­É³­ñÇ­½³­ódz ²Ý­Ï³­ËáõÃ­Û³Ý Ñéã³­Ïáõ­ ÙÇó Ç í»ñ ɳ­ ¹á­ ñÇ­ ϳ­ »­ Ùáõï í³ë­ ï³­ ÏáÕ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ¨ ³Ý­ Ñ³ï­ Ý»­ñÁ ½³­óÇ³Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý µÝá­ñáß ÐÐ ¹­ñ³­ÙÇ ³ñ­Å»½ñÏ­Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý ¹Åí³­ñáõí ³­é³ÝÓ­ ݳ­Ñ³ï­ ÏáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇó ¿, 볭ϳÛÝ Ñ³ñÏ ¿ Ýß»É, ÛáõÝ­Ý»ñª Ï³å­ í³Í Ç­ ñ»Ýó å³ñï­ ùÇ Ù³ñ­ Ù³Ý Ñ»ï: ºñ­ áñ ¹á­ ɳ­ñÇ­½³­ódz­ÛÇ Ù³­ ϳñ­ ¹³ÏÝ ¿É ³­ ÉÇ µ³ñÓ­ í»­ ñ³­ ñáñ¹ª Ç Ñ³Ûï »Ý ·³­ ÉÇë ³ñ­ ï³ñ­ ÅáõÛ­ Ãáí ³ñ­ ï³­ ѳÛï­ ó³í í»ñ­çÇÝ ×·Ý³­ ų­Ù³­ÛÇÝ Ç­ ñ³­íÇ­ ׳ϭ Ý»­ñÇó Ñ»­ ïá: í³Í Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý éÇë­Ï»ñ ³ÛÝ ¹»å­ùáõÙ, »ñµ µ³Ý­ÏÁ ²ØÜ ¹á­É³­ñÇÝ ïñíáÕ Ý³­Ë³­å³ï­íáõíÛáõ­ÝÁ Ù³­ë³Ùµ ³ñ­ï³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ µ³­í³­ñ³ñ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇ ³Ï­ïÇí­Ý»ñ ãáõ­ µ³­ ó³ïñ­ íáõÙ ¿ ºí­ ñá­å³­ ÛáõÙ, ²ØÜ-áõÙ ¨ èáõ­ ë³ë­ ï³­ ÝÇ ¨ ³ñ­ ï³ñ­ Ãáí ³ñ­ ÅáõÛ­ ï³­ ѳÛï­ í³Í å³ñ­ ï³­ íá­ñáõí ÝáõÙ µÝ³Ï­íáÕ ë÷Ûáõé­ùÇ Ù»­Í³­ÃÇí ѳ­Û»­ñÇó (7 ÙÉÝ ­Ñ³Û ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ñ­Ù³Ý ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõÃ­Û³Ý Ç ³å­ ñáõÙ ¿ ë÷Ûáõé­ ùáõÙ, »ñµ »ñÏ­ ñÇ µÝ³Ï­ ãáõíÛáõ­ ÝÁ 3 ÙÇ­ ѳÛï ·³­Éáõ ¹»å­ùáõ٠ϳ­ñáÕ ¿ áõ­Ý»­Ý³É ³ñ­ï³ñ­Åáõ­Ã³­ ÉÇáÝ ¿) »­ÏáÕ Ù³ë­Ý³­íáñ ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÇ Ù»Í Í³­í³­ ÛÇÝ ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõíÛáõÝ: âáñ­ñáñ¹ª éÇë­Ï»ñ Éáí: 2008-09 ÃÃ. ¨ í»ñë­ ïÇÝ 2014-15 ÃÃ. ï»­ ÕÇ áõ­Ý»­ »Ý Ç Ñ³Ûï ·³­ ÉÇë ݳ¨ û­ ï³­ ñ»ñÏñ­ Û³ µ³Ý­ Ï»­ñÇ ½·³­ ÉÇ ó³Í ÐÐ ¹­ ñ³­ ÙÇ ³ñ­ Å»½ñÏ­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ ùáí ³­ ×»­óÇÝ ²ØÜ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ù³Ûñ µ³Ý­Ï»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íáñ ¹á­É³­ñáí Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ì³ñ­Ï»­ñÇ ï³­ñ»­Ï³Ý ÙÇ­ ó³Íñ íÇ­ ׳­ÏÇ Ñ»ï¨³Ý­ ùáí: ú­ ï³­ ñ»ñÏñ­Û³ ë»­ ÷³­ ϳ­ çÇÝ ¹á­ ɳ­ ñÇ­½³­óÇ³Ý ÙÇ ù³­ ÝÇ ï³­ ñáõÙ Ñ»ï¨á­ Õ³­ ϳ­Ý᭠ݳ­ï»­ñ»­ñÇÝ å³ï­Ï³­ÝáÕ µ³Ý­Ï»ñÝ ³­í»­ÉÇ ùÇã »Ý ÑÇÙÝ­ ñ»Ý ³­ ×»É ¿: 2008 Ã. ³ÛÝ ÁÝ­ ¹³­Ù»­ ÝÁ 38.4 ïá­Ïáë ¿ñ, µ³Ûó íáõ٠ѳ­ ׳­Ëáñ¹­Ý»­ñÇó Ý»ñ·­ ñ³í­ í³Í ³­ í³Ý¹­ Ý»­ñÇ íñ³ ¨ 2016 Ã. ³­×»É ¿ª ѳë­Ý»­Éáí 65 ïá­Ïá­ëÇ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇÝ, ÇëÏ ×»Õù­ í³Í­ ùÁ Éñ³ó­ÝáõÙ »Ý Ù³Ûñ µ³Ý­ Ï»­ñÇ ¨ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÙë ³­í³Ý¹­Ý»­ñÇ 63 ïá­ÏáëÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í ¿ ýǭݳݭ ë³­Ï³Ý Ï³½­ Ù³­ Ï»ñ­ åáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: »¨ ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí: ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ÷áùñ ¿, 볭ϳÛÝ Ñ³­×³­Ëáñ¹­Ý»­ ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ù»Í Í³­í³­Éáí ³­í³Ý¹­Ý»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íáñ ¹áõñë ¸á­É³­ñÇ­½³­ódz­ÛÇ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÇ å³Û­ ٳݭݻ­ñáõÙ µ»­ñáõ­ÙÁª ½áõ­·³Ïó­í³Í Ù³Ûñ µ³Ý­ÏáõÙ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³Ý­ ñÇ ³éç¨ Í³­ Ï»­ é³­ÝáõÙ ¿ ãáñë éÇëÏ: ܳ˪ ³­é³­ç³­ÝáõÙ ³Ý­µ³­í³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï (û­ñǭݳϪ ÇÝã­å»ë ï»­ÕÇ ¿ áõ­ ¿ ÷á­Ë³ñ­ Å»­ ÙÇ­ç³­ ùÇ ³Ý­ Ï³Ý éÇëÏ µ³Ý­ Ï»­ ñÇ ³Ï­ ïÇí­Ý»­ñÇ ¨ Ý»­ó»É µ³½­Ù³­ÃÇí û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ µ³Ý­Ï»­ñáõÙ 2008-09 ÃÃ. å³ñ­ ï³­ ñáõíÛáõÝ­ íá­ Ý»­ñÇ ÙÇç¨ ³ñ­ ó­ÛÇÝ ï³ñ­ Åáõ­ µ»­ñáõí ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ×·Ý³­Å³­ÙÇ Å³­Ù³­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ å³­ ñ³­·³­ÛáõÙ: ÜÙ³Ý Ç­ñ³­íǭ׳­ÏáõÙ ÐÐ ¹­ñ³­ÙÇ Ý³Ï), ѳ­Ù³­Ï³ñ­·³­ÛÇÝ éÇëÏ ¿: ÷á­Ë³ñ­Å»ù­Ý»­ñÇ ÏïñáõÏ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹»å­ùáõÙ µ³Ý­Ï»­ñÁ »Ý­Ã³ñÏ­íáõÙ »Ý í»­ñ³·­Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý íݳë­Ý»­ñÇ É³­ ¸á­ ñÇ­½³­ódz­ÛÇ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÁ ݳ¨ Ëá­ ãÁÝ­¹á­ éÇë­ÏÇÝ: ºñÏ­ñáñ¹ª í³ñ­Ï³­ÛÇÝ ³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇ éÇë­ÏÁ ß³­ñáõ­ ïáõÙ ¿ ³ñ­ Å»ÃÕ­ ñÇ ßáõ­ û­ ϳ­ ñÇ ½³ñ­·³­ Ý»­ óáõ­ÙÁ, á­ñáÝù ݳ­ÏáõÙ ¿ ³­×»Éª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí ïñ³­ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï »Ý Ï»Ý­ Ãá­ ë³­ ß³­ ϳ­ÛÇÝ ýáÝ­ ¹»­ ñÇ Ï³­ é³­í³­ Ù³¹ñ­í³Í í³ñ­Ï»­ñÇ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ù³ë­Ý³­µ³Å­Ýáí. ³ñ­ï³ñ­ ñÇã­Ý»­ñÇÝ: §Ü³½­ ¹³ù ú-¾Ù-¾ù­ ñÇ µáñ­ ëǦ (»ñÏ­ ë³­ÛÇ) ÏáÕ­ ÅáõÛ­Ãáí í³ñÏ ëï³­ó³Í, 볭ϳÛÝ ï»­Õ³­Ï³Ý ³ñ­ÅáõÛ­Ãáí ÙÇó Ó»é­ Ý³ñÏ­í³Í ѳ­ ï»Õ ݳ­ Ù³­ ˳­ Ó»é­ÝáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ óáí çá­ 50 ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­ÛÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ³­å³­Ñá­í»É Ù³Ý Ñ³­Ù³ñª Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí Ù»Õ­Ù»É ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­ µ³­í³­ñ³ñ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõíÛáõÝ ³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ýáñ­í³ñ¹ Ãáí í³ñ­Ï³­íáñ­Ù³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í í³ñ­Ï³­ÛÇÝ éÇë­ÏÁ: ·áñ­ ͳñù­ Ý»­ñÇ ßáõ­ ϳ­ÛÇÝ ³­ ç³Ï­ó»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: Üßí³Í ²ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõÕ­Õ³­ÏÇ éÇë­Ï»­ñÁ ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõ­ÝÁ å»ïù ¿ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó­íÇ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ δ-Ý µ³Ý­Ï»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ë³Ñ­Ù³­ »­Ï³Ù­ï³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý Ïá­ñÇ Ñ»­ï³­·³ ×ß·ñïÙ³­ÝÁª ÏÇ­ñ³­ Ý»É ¿ ϳ­ åÇ­ï³­ ÉÇ 7 ïá­ Ïá­ëÇÝ Ñ³­ í³­ë³ñ ½áõï µ³ó ¹Çñù: é»­Éáí å»­ï³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ é³½­Ù³­í³­ñáõí ²­í³Ý¹­Ý»­ñÇ ¹á­É³­ñÇ­½³­óÇ³Ý ½ëå»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí δ-Ý ÛáõÝ, á­ñÁ ÏÑÇÙÝ­ íÇ Ãíáí ³­ í»­ ÉÇ ÷áùñ, µ³Ûó ³­ í»­ ÉÇ áõ­ Å»Õ Ý³¨ ÏÇ­ ñ³­ é»É ¿ Ýí³­ ½³­·áõÛÝ å³­ Ñáõë­ï³­ íáñ­Ù³Ý ³­ í»­ÉÇ Ñ»­Ý³­ÝÇ­ß³­ÛÇÝ Ï»­ï»­ñÇ íñ³: ê³ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³ µ³ñÓñ å³­ ѳÝç ³ñ­ ï³ñ­ Ãáí ³ñ­ ÅáõÛ­ ï³­ ѳÛï­ í³Í å³ñ­ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõíÛáõÝ »ñÏ­ñáñ­ ï³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: 곭ϳÛÝ Î´-Ý ·áñ­ÍÇù­Ý»ñ ¹³­ ÛÇÝ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ, ÇëÏ ÙÇç­ Ýáñ¹­Ý»­ ñÁ ϳ­ ñáÕ »Ý ÏÇ­ ñ³­é»É ãáõ­ÝÇ ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ÝÙ³Ý ·áñ­ÍÇù­Ý»­ñÁ ÐÐ ¹­ñ³­ÙÇ éÇë­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ ëåñ»­¹Ç Ïáñ éÇë­ Ï»­ñÁ Ýí³­ ½»ó­ Éáõ ѳ­ Ý»­ Ù³ñ: ÖÇßï ¿, ݳ å³­ ѳݭçáõÙ Ó­¨³­ íá­ ñ»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: º­Ï³Ù­ ï³­ µ»­ñáõí Û³Ý áõ­ Å»Õ Ïá­ ñÇ ¿, áñ µ³Ý­Ï»ñÝ ³­å³­Ñá­í»Ý ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõ­ ³é­ ϳ­ÛáõíÛáõ­ ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ݳ¨ ѻ߭ ï³ó­ Ý»É û­ï³­ ñ»ñÏñ­ Û³ ÝÁ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý »ñ­Ïáõ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ñ»ï (µ³ñÓñ Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ùáõï­ùÁª ³­å³­Ñá­í»­Éáí ¹ñ³­ÙÇ ³­é³­í»É Ç­ñ³ó­ í»­ÉÇ ³Ï­ ïÇí­ Ý»ñ/ÁÝ­ ¹³­ Ù»­ÝÁ ³Ï­ ïÇí­ Ý»ñ ¨ µ³ñÓñ é³½­ Ù³­í³­ ñ³­ Ï³Ý ¹Çñ­ ù»­ ñÁ ¨ Ëáõ­ ë³­÷»­ Éáí ÐÐ ¹­ñ³­Ùáí Ç­ñ³ó­ í»­ÉÇ ³Ï­ ïÇí­ Ý»ñ/óå³­ ѳÝç ³­ í³Ý¹­ Ý»ñ), ë³­ ϳÛÝ »­Ï³­Ùáõï­Ý»ñ í³ë­ï³­ÏáÕ á­Éáñï­Ý»­ñáõÙ ³ñ­ï³ñ­ÅáõÛ­Ãáí ³Û¹ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ ÏÇ­ñ³é­íáõÙ »Ý ÙdzÛÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í å³ñï­ù³­ÛÇÝ ³ñ­Å»Ãխûñ Ãá­Õ³ñ­ÏáÕ ³Ï­ ïÇí­ Ý»­ñÇ ¨ å³ñ­ ï³­ íá­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ, ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ý­Ñ³ñ­ÏÇ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý éÇë­ ³­é³Ýó ³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ï³ñ­µ»­ñ³Ï­Ù³Ý: àõë­ïÇ Ñ»­ï³­·³ ÏÇó: µ³­ ñ»­É³­íáõÙ­Ý»ñ ϳ­ ñ»­ÉÇ ¿ Ç­ñ³­ ϳ­Ý³ó­ Ý»É Ñ»ï¨Û³É áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí. (i) í³ñ­Ï³­éáõ­Ý»­ñÇ ³ñ­Åáõ­Ã³­ÛÇÝ ï³ñ­ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÁ µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ùá­ÝÇ­Ãá­ñÇÝ·, (ii) Áëï ³ñ­ÅáõÛíݻ­ñÇ (δ) ÏÇ­ ñ³­é»É ¿ ٳϭñá­Ýáñ­ Ù³­ïÇí­ Ý»­ ñÇ ù³­ Õ³­ ù³­ Ýáõí ϳ­ Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ·áñ­Í³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõÙ, (iii) üǭݳݭ Û³Ý ·áñ­ÍÇù­ Ý»ñ ¹á­ ɳ­ñÇ­½³­ódz­ÛÇ Ñ»ï Ï³å­ í³Í éÇë­Ï»­ ë³­Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇ ï»Ë­Ýǭϳ­Ï³Ý ñÁ ϳ­é³­í³­ñ»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: δ-Ý ÏÇ­ñ³­é»É ¿ éÇë­Ï»­ ³­ é³­ç³¹­ ñ³Ý­ ùÇ Ñ»­ï³­ ·³ Ñëï³­ Ï»­óáõÙ ¨ (iv) ѳ­Ù³­Ï³ñ­ ñÇ ³­ ÉÇ µ³ñÓñ ÏßÇé­ í»­ Ý»ñ ¨ ÐÐ ¹­ñ³­ Ùáí í³ñ­ íáñ­ ϳ­ Ù³Ý ·³­ ÛÇÝ éÇë­ Ï»­ñÇ Ùá­ ÝÇ­Ãá­ñÇÝ­·Ç ¨ ٳϭ ñá­Ýáñ­ Ù³­ ïÇí­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ïª ë³Ñ­Ù³­Ý»É å³­Ñáõë­ï³­íáñ­Ù³Ý ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý Ó­ ¨³­ íáñ­Ù³Ý Ù³­ ëÇÝ ³­ í»­ÉÇ É³ÛÝ Éáõ­ å³­ ѳÝç ³ñ­ ï³ñ­ Ãáí ïñ³­ ÅáõÛ­ Ù³¹ñ­ íáÕ í³ñ­ ϳ­íáñ­ ë³­ µ³­ Ýáõ٠ѳݭ ñáõÃ­Û³Ý ßñç³­ ÝáõÙ: ãáõí b. ´Ý³Ï­ Û³Ý Í»­ñ³­óáõ­ ÙÁ ¨ ïÝï»­ Ï³Ý ë³­ »­Ï³­Ùáõï áõ­Ý»­óáÕ ß³ï »ñÏñ­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝáõÙ Ï³Ë­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­×áÕ ·áñ­Í³­ÏÇó­Ý»­ñÁ ·ñ³Ýó­í»É ¿ áã í³­ñ³­ÏÇã ÑÇ­í³Ý­¹áõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (àìÐ) é»­ Ïáñ­¹³­ÛÇÝ ³×:77 ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³ó­Ù³­ÝÁ ½áõ­·Áݭóóª 2.75. ´Ý³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Í»­ ñ³ó­ Ù³­ ÝÁ ½áõ­·ÁÝ­ óóª å»­ ï³­ ϳ­×Ç àìÐ-Ý»­ñáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í µ»­éÁ: º­Ã» µáõÅ­Ù³Ý Ï³Ý é»­ ëáõñë­Ý»­ñÇ íñ³ ÁÝ­ Ï³Í ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý µ»­ éÁ ¨ ³ñ­ Å»­ùÁ Ùݳ ÝáõÛÝ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏáõÙ, ÇÝã 2015 Ã., ³­ å³ ³­ éáÕ­ç³­å³­ÑáõÃ­Û³Ý ·Íáí ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ë»­ñÁ ÏÙ»­ ͳ­Ý³Ý Ñ»ï¨Û³É ·ñå³­ ÝÇó ³ñ­ íáÕ í׳­ ñáõÙ­ ñÁ ų­ Ý»­ Ù³­Ý³­ ÏÇ ÁÝ­ ó­óáõÙ Ï»ñå: 2030 Ã., µÝ³Ï­ Û³Ý ÃíÇ ÏÇ­ ãáõí ñ³é­Ù³Ý ¹»å­ ùáõÙ, ¿³­ å»ë ϳ­ ×»Ý, »­ û áã í³­ ñ³­ ÏÇã ÑÇ­ í³Ý­ ¹áõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ë»­ ñÁ ÏÝí³­ ½»Ý 6 ïá­ Ïá­ëáíª µáõÅ­ Ù³Ý Ý»ñ­ ϳ ³ñ­ Å»­ùÁ Ùݳ ³Ý­ ÷á­ ÷áË: г­Û³ë­ï³­ÝÇ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÃíÇ Ïñ׳ï­Ù³Ùµ, µ³Ûó ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­ ·áõÙ ³ñ­ ¹»Ý ï»­ ÕÇ ¿ áõ­ ï³­ ñ»ó­Ý»­ñÇ ³­ ÉÇ Ù»Í ÃíÇ Ñ»ï¨³Ý­ í»­ ùáí ¹ñ³Ýù ϳ­ ×»Ý Ý»­ÝáõÙ ¿­åÇ­¹»­ÙÇá­É᭷dz­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ ÑÇ­í³Ý­¹³­ 40 ïá­ ëáí: л勉­ Ïá­ µ³ñ ³­ éáÕ­ ç³­ å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ˭ ë»­ñÇ óáõí Û³Ý ¨ Ù³­ ѳ­ Û³Ý ÙÇ­ óáõí ïáõÙ­ ñáõÙ: ²­ Ý»­ í»­ ÉÇÝ, ÍË»­ ÉÁ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ëå³ë­ íáÕ ³­×Á Ïϳ½­ ÙÇ 34 ïá­ Ïáë: 2050 Ã., ѳݭ ·»ó­ ñ»É ¿ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ßñç³­ ÝáõÙ ³­ éáÕ­ çáõÃ­Û³Ý »­Ã» ѳ߭íÇ ³é­Ý»Ýù, áñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ù»Í Ù³­ëÁ ÏÉÇ­ÝÇ éÇë­ÏÇ ³­ ×ÇÝ: ²­ éáÕ­ç³­ å³­Ñáõí Û³Ý Ñ³­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ 60-70 ï³­ ñ»­Ï³Ý, ³­ ç³­ éáÕ­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³Ë­ ñÁ ϳ­ ë»­ ×»Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃ­Û³Ý (²éÐÎ) ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ùµ, г­Û³ë­ï³­ 186 ïá­Ïá­ëáí, ÇÝ­ãÁ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÃíÇ Ýí³½­Ù³Ùµ å³Û­ ÝáõÙ 15-49 ï³­ñ»­Ï³Ý ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó 63 ïá­Ïá­ëÁ ÍËáÕ Ù³­ ݳ­ íáñ­í³Í 14 ïá­ Ïáë Ïñ×³ï­ Ù³Ý ¨ Í»­ ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ ¿: ê³, ϳ­Ý³Ýó ѳ­Ù»­Ù³ï, ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ãáõí Û³Ý 200 ïá­ Ïá­ëáí ³­éáÕ­ ç³­ 峭ѳ­ Ï³Ý Ï³­ Ý»­ ñÇù­ ñÇ ï³­ ñÇ­ùÇ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ßñç³­ ÝáõÙ Ù³­ ѳ­ óáõí Û³Ý ß³ï ³­ ×Ç Ñ»ï¨³Ýù ¿ (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ 2.25): ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ Ñݳ­ñ³­íáñ å³ï­×³é­Ý»­ ñÇó Ù»ÏÝ ¿: 15-44 ï³­ ù³­ ñÇ­ ÛÇÝ ËÙµáõÙ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó 2.76. ä»­ ï³­ Ý»­ Ï³Ý ÙÇ­çáó­ ñÇ Ñ³ß­íÇÝ ýÇ­ ݳݭ볭 íáñ­ ¨ ϳ­ ݳÝó Ù³­ ѳ­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³Ï­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ ñ³­ µ»­ íáÕ ³­ éáÕ­ç³­ Ï³Ý ³­ 峭ѳ­ ×áÕ Í³Ë­ë»­ñÇ ýÇë­Ï³É Ñݳ­ ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù³ñ­Û³ 3:1 ¿: ò³Íñ ¨ ÙÇ­ 76 çÇ­ ÝÇó ó³Íñ ñ³­ ñáõíÛáõ­ íá­ ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ³­ å³­·³­ÛáõÙ ë³Ñ­Ù³­ ݳ­÷³Ï 76 ݳÛù ¨ ïÕ³­ ²ìÌ, 2013 Ã. γ­ Ù³ñ­ Û³ë­ ¹ÇÏ Ð³­ ÝáõÙ, 2013. ìÇ­ ï³­ ϳ·­ ñ³­ ׳­ Û³ë­ Ï³Ý ·ñùáõÛÏ: ºñ¨³Ý, г­ ï³Ý: 77 ñÁ Ý»­ àìÐ-Ý»­ éáõÙ »Ý ëñï³­ ñ³­ Ýá­ ÛÇÝ ÑÇ­ ó­ ¹áõí í³Ý­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ, ù³Õó­ ÕÁ, Ñá­ ·»­ Ï»­ í³Ý­ Ï³Ý ÑÇ­ ÛáõÝ­ ¹áõí ñÁ, ß³­ Ý»­ ñ³­ ù³­ µ»­ ÛÇÝ ¹Ç³­ ïÁ, ùñá­ é³­ ÝÇÏ ßÝã³­ í³Ý­ Ï³Ý ÑÇ­ ÛáõÝ­ ¹áõí Ý»­ ݳ­ ß³ñ­ ñÁ ¨ Ñ»­ Ï³Ý Ë³Ý­ ų­ ñáõÙ­ ·³­ ñÁ: Ý»­ 51 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÉÇ­Ý»É: ²­ éáÕ­ç³­ å³­ ÑáõÃ­Û³Ý ·Íáí å»­ ï³­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ 2.77. ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³ó­Ù³Ý Ñ»ï­Ï³å­í³Í Ù»Ï ³ÛÉ ñÇ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÁ, á­ ñáÝù ϳ½­ ÙáõÙ »Ý Ðܲ-Ç 1.9 ïá­ Ïá­ Ùï³­Ñá­·áÕ ËݹÇñ ¿ ï³­ ñ»ó­Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ³Õ­ ù³­ ïáõí ëÁ, ³ß­Ë³ñ­ÑáõÙ ³­Ù»­Ý³­ó³Íñ­Ý»­ñÇó ¿:78 ²ñ­¹»Ý »ñÏ­ñáõÙ Û³Ý Ï³ÝË­ Ù³Ý Ñ»ï Ï³å­ í³Í ͳ˭ ñÇ ³­ ë»­ ×Á: г­Û³ë­ï³­ ³­éáÕ­ ç³­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ Ù»Í Ù³­ ëÁ ýÇ­ ݳݭ ë³­ íáñ­ ÝÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á ÙÇÝã ûñë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ íáõÙ ¿ áã û å»­ ï³­ Ï³Ý µÛáõ­ ç»Çó, ³ÛÉ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ í»­ïá­ñ»Ý Éáõ­ÍáõÙ ¿ ï³­ñ»ó­Ý»­ñÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­óÁ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·ñå³­ÝÇó, á­ñáÝó ϳ­ï³­ñ³Í í׳­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ¨ ѳݭ ¹Ç­ ÝáõÙ ¿ ï³­ ë³­ ñ»ó­ ñÇ ßñç³­ Ý»­ ÝáõÙ ³Õ­ ïáõí ù³­ ϳ½­ ÙáõÙ »Ý ³­ éáÕ­ç³­ å³­ ѳ­Ï³Ý Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ͳ˭ ë»­ñÇ 54 Û³Ý Ï³ÝË­ Ù³Ý Íñ³·­ ñÇ Ï³ñ¨áñ µ³­ Õ³¹­ ñÇ­ ãÁ:79 λݭ볭 ïá­ Ïá­ëÁ: ê³ ²éÐÎ-Ç ³­ é³­ ç³ñ­ Ï³Í 20 ïá­ Ïáë Ù³­ ϳñ­ ¹³­ Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÁ, Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ, Ñ»­ ÏÇó ß³ï ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¿: ²Ûë­åÇ­ëáí, µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Í»­ñ³ó­ ï³åÝ­ ¹áõÙ »Ý »ñ­ Ïáõ ·É˳­ íáñ Ýå³­ ï³Ï. (i) ϳݭ Ë»É Ù³Ý Ñ»ï ٻϭï»Õ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·ñå³­ÝÇó ï³­ ñ»ó­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ ³Õ­ ù³­ïáõí Ûáõ­ÝÁ, ¨ (ii) Ù³ë­Ý³Ï­ ϳ­ï³ñ­íáÕ í׳­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ³­×»É, »­Ã» å»­ï³­ óáõíÛáõ­ÝÁ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅáõÙ ¹³­¹³­ñ»ó­Ý»­Éáõó Ñ»­ïá ÷áË­ Ï³Ý »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ µ³­í³­ñ³ñ ã³­÷áí ãÙ»­Í³­Ý³Ý, áñ­å»ë­ ѳ­ïáõ­ó»É »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ (ëå³é­Ù³Ý ѳñ­Ã»­óáõÙ): г­ ½Ç Ñݳ­ ñ³­ íáñ ÉÇ­ ÝÇ ýÇ­ ݳݭ ë³­ íá­ñ»É ³­éáÕ­ ç³­å³­ Ñáõí Û³Ý Û³ë­ï³­Ýáõ٠ϻݭ볭Ãá­ß³Ï ¿ ëï³­ÝáõÙ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý 20 ·Íáí ³­×áÕ å»­ï³­Ï³Ý Í³Ë­ë»­ñÁ: г߭íÇ ³é­Ý»­Éáí ³­å³­ ïá­Ïáë ³­Ù»­Ý³³Õ­ù³ï ½³Ý·­í³­ÍÇ 60 ïá­Ïá­ëÁ: ²­í»­ÉÇÝ, ·³ ëáõÕ ýÇë­Ï³É Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõ­ÝÁª ·ñå³­ÝÇó í׳­ ÇÝã­å»ë óáõÛó ¿ ïñí³Í ·ÉáõË 1-áõÙ, ϻݭ ë³­ Ãá­ß³Ï­Ý»ñÝ ñáõÙ­ ñÁ Ïñ׳­ Ý»­ ï»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ³­ éáÕ­çáõÃ­Û³Ý å³ñ­ ï³­ ¹Çñ ¿³­å»ë Ýå³ë­ï»É »Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ïñ×³ï­ ³­å³­ Ñá­í³·­ ñáõí Û³Ý ëË»­ Ù³­ ÛÇ Ý»ñ¹­ ñáõ­ ÙÁ Éáõñç Ù³ñ­ Ù³­ÝÁ: Øá­¹»­É³­íáñ­í³Í ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë, ï³Ñ­ñ³­í»ñ ÏÉÇ­ÝÇ Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ, ù³­ÝÇ áñ áñ ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ ãí׳ñ­Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ ³Õ­ù³­ïáõí ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ÏÉÇ­ ÝÇ å³­ ѳÝç­ íáÕ »­ ϳ­Ùáõï­ Ý»­ñÇ ½·³­ ÉÇ Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ÏÉÇ­Ý»ñ: Ù³ëÝ ³­å³­Ñá­í»É ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ­ïá­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»­ ÃÇ, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ Ç­ ñ³­íáõ­Ý³­Ïáõí Û³Ý Ï³­ ï»­·á­ñdz­ Ý»­ ñÇ 2.78. îÝï»­ë³­Ï³Ý Ï³Ë­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ é³­óÇá­Ý³­É³ó­Ù³Ý ѳ߭íÇÝ: ²ÛÉ Í³Ë­ë³Ë­Ý³­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­ ñ³­ óáõ­ ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ íï³Ý­·»É ϻݭ ë³­Ã᭠ϳ­ÛÇÝ Ñ³­ ß³­ Ù³­ Ý»ñ ϳ­ ñáÕ »Ý ³­ å³­ Ñáí­ í»É, Ç ÃÇíë ³Û­ Éáó, ·ÝÙ³Ý/Ù³­ ϳñ­·Ç ýÇ­ ݳݭ볭 íá­ ñáõ­ÙÁ: ´Ý³Ï­ Û³Ý Í»­ ãáõí ñ³ó­ Ù³Ý ¨ ï³­ ϳ­ñ³ñ­ Ý»­ñÇ í׳ñ­ Ù³Ý Å³­ Ù³­Ý³­ ϳ­ÏÇó ¨ é³½­ Ù³­í³­ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅáõÙ Áݹ·ñÏ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­Ï³ ÙÇ­ïáõÙ­Ý»­ñÇ ñ³­Ï³Ý í׳ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ, ѳë­ó»³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ïÝï»­ë³­å»ë Ï³Ë­Û³É Ù³ñ¹­Ï³Ýó ï»­ í»­ñ³­ ݳ­ ÛáõÙ­ Ý»­ ñÇ, ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ 볭ϳ­ñ³ñ ÏßÇéÝ ¿³­å»ë ÏÙ»­Í³­Ý³: îÝï»­ë³­å»ë ϳ˭ ñÇ ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ý, ¹»­Õ³­·áñ­ÍáõÃ­Û³Ý µÝ³­·³­í³­éÇ µ³­ñ»­ Û³É Ù³ñ¹­ ϳÝó (14 ï³­ ϳ­ ñ»­ ÝÇó ó³Íñ »­ ñ»­Ë³­ ñÇ ¨ Ý»­ ÷á­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ÙÇ­ çá­óáí: 65+ ï³­ñ»­Ï³Ý Ù»­Í³­Ñ³­ë³Ï­Ý»­ñÇ) ﻭ볭ϳ­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ ïÝï»­ë³­å»ë ³Ï­ïÇí Áݹ­Ñ³­Ýáõñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý (15-64 ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 2.28. ´Ý³Ï­ ÷á­ËáõíÛáõÝ­ ãáõÃ­Û³Ý ÷á­ ñÇ Ý»­ ï³­ Ï³Ý ï³­ ñ»­ ù³­ ñÇ­ ÛÇÝ ËÙµáõÙ ³Ï­ ïÇí Ù³ñ¹­ ϳÝó) Ù»ç ùáõÙ ³­ ³ñ¹­ÛáõÝ­ éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ͳ˭ ë»­ ñÇ 2015 Ã. ϳ½­Ù»É ¿ Ùáï 60 ïá­ Ïáë, µ³Ûó ϳݭ ˳­ ï»ë­íáõÙ ×Ç Ùá­ ³­ ¹»­ íáñ­ ɳ­ í³ñÏ í³Í ѳ߭ ¿, áñ ÙÇÝ㨠2030 Ã. ³Ûë óáõ­ ó³­ ßÁ ÏÑ³ë­ ÝÇ­ ÝÇ 80 ïá­ Ïá­ëÇ ¨ ÙÇÝ㨠2040 Ã. ÷áùñ-ÇÝã ÏÝí³­ ½Çª ¹³é­Ý³­ Éáí 77 ïá­Ïáë 250% (·Í³­å³ï­Ï»ñ 29, ëó»­Ý³ñ ²): 186% 200% 2.79. ÆÝ㨿, 2010 Ãí³­ ϳ­ÝÇó å»­ ï³­ Ï³Ý Ï»Ý­ ë³­ Ãá­ ß³­ ϳ­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­·áõ٠ϻݭ ë³­Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ ýÇ­ ݳݭ 150% ë³­ íáñ­Ù³Ý ¨ ѳ­ Ù³ñ­ Å»­ ùáõÃ­Û³Ý ËݹÇñ­ ñÁ Éáõ­Í»­ Ý»­ Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí ݳ­Ë³­ Ó»éÝ­ í»É »Ý ϳñ¨áñ µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ 100% 200% Ý»ñ ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ïáõ­ Ý³É é³­ óÇá­ óÇá­Ý³­É³ó­Ù³ÝÝ áõÕÕ­ í³Í 50% ³ß­Ë³­ ï³Ýù­ Ý»ñ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Áݭó­óÇÏ í׳ñ­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­íáÕ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á ÙÇÝã ûñë ѳ­ 40% 0% 34% çá­Õáõí۳ٵ å³ßï­ å³­ ÝáõÙ ¿ ï³­ ñ»ó­Ý»­ñÇÝ Í³Û­ñ³­ Ñ»Õ -6% -14% ³Õ­ ù³­ïáõí ÝÇó, û¨ í׳­ Ûáõ­ ñáõÙ ¿ Ñ³ë­ ï³­ ïáõÝ ¨ ó³Íñ 2030 2050 -50% ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»ñ: îíÛ³É Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á, á­ñáõ٠ϻݭ볭Ã᭠߳ϭݻ­ñÇ ã³­÷Á ϳ˭í³Í 㿠ݳ˭ÏÇ­ÝáõÙ í³ë­ï³­Ï³Í % increase due to aging/population composition % decrease due to population decline »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ ã³­÷Çó, ÇëÏ í׳ñ­Ý»­ñÁª »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇó, ãÇ ³­å³­Ñá­íáõÙ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý áõ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ñ³Û­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­ ï³­ ñ³­ñ³·ñ­Ù³Ý Ëóݭ Ý»ñ ¨ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Í»­ ñ³ó­ Ù³Ý í³ñÏ­ Ý»ñ: ´Ý³Ï­ Û³Ý ¨ ï³­ ãáõí ñÇ­ ù³­ ñÇ Ï³Ý­ ÛÇÝ ËÙµ»­ ˳­ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ¹Åí³ñ û ³­å³­·³­Ûáõ٠ϳ­ñá­Õ³­Ý³ ï»ë­íáÕ µ³ßË­ í³­Íáõí ÝÁ 2030Ã.¨ 2050Ã. Ûáõ­ ³­å³­Ñá­í»É ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Å»­ùáõíÛáõ­ÝÁ: 2010 78 гñÏ ¿ Ýß»É, áñ å»­ï³­ Ï³Ý ýÇ­ ݳݭ ë³­ ñáõ­ íá­ ñ³­ ÙÁ Ý»­ éáõÙ ¿ ݳ­ ˳­ ñ³­ ÛáõÝ­ ñáõí ñÇ ³­ Ý»­ ç³­ éáÕ­ å³­ÑáõÃ­Û³Ý ·Íáí ͳ˭뻭 ñÁ, µ³­ó³­ éáõí Û³Ùµ ³­ éáÕ­ ç³­ å³­ÑáõÃ­Û³Ý Ý³­ ˳­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý (²Ü): ²Ûë ÃÇ­ íÁ µ³Õ­ ó³Í ¿ ²Ü/²ä¶-Ç µÛáõ­ ϳ­ ˳­ ç»Çó (92.4%), ³ß­ ï³Ý­ùÇ ¨ ëá­ ódz­ Ï³Ý Ñ³ñ­ ɳ­ ñÇ Ý³­ ó»­ Ë³­ ñ³­ñáõÃ­Û³Ý (4.1%), ²½­·³­ ï³Ý­ ÛÇÝ ³Ýí­ ·áõÃ­Û³Ý Í³­é³­ Ûáõí Û³Ý (0.3%) ¨ áë­ ïÇ­ ϳ­ Û³Ý (0.1%), ÇëÏ Ùݳ­ Ýáõí ó³­ÍÁª å»­ï³­Ï³Ý Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ³ÛÉ Ù³ñ­ÙÇÝ­ Ý»­ ñÇ µÛáõ­ ç»­Ý»­ñÇó: î»՛ë 2015 Ã. ²ä¶, ¿ç. 26-27: 79 ë³­ λݭ ß³­ Ã᭠ϳ­ Ù³­ ÛÇÝ Ñ³­ ·Á г­ ϳñ­ ï³­ Û³ë­ ÝáõÙ 2015 Ã.ª Ñ»­ ϳñ ¨ Ñ»­ é³Ý­ ·³ µ³­ ï³­ ñ»­ ËáõÙ­ ÷á­ ñÇ ï³ñ­ Ý»­ ñ³Ï­ µ»­ Ý»ñ: 52 Ã. ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ýå³­ï³ÏÝ ¶Í³­å³ï­ ë³­ Ï»ñ 2.29. îÝï»­ Ï³Ý Ï³Ë­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù»ç ¿ñ µ³­ñ»­É³­í»É ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ ³­å³­·³ ѳ­Ù³ñ­Å»­ Ý»­ ·ïÝíáÕ­ ñÇ Ñ³­ñ³­ µ»­ ñ³Ï­ ÝÁ ïÝï»­ óáõíÛáõ­ ë³­å»ë ùáõí ÝÁ ¨ áõ­ Ûáõ­ Õ³ó­ Å»­ Ý»É Ëóݭ Ý»­ ñÁª 2014 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ïÇí Ù³ñ¹­ ³Ï­ ϳÝó ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ, 2015-40 ÃÃ. Ý»ñ¹­Ý»­Éáí å³ñ­ï³­¹Çñ Ïáõ­ï³­Ï³­ÛÇÝ µ³­Õ³¹­ñÇ­ãÁ, á­ñÁ number of individuals 0 to 14 or 65+ per 0.90 Ïýǭݳݭ볭íáñ­í»ñ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ í׳ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ß­íÇݪ person active in the labor market ½áõ­·³Ïó­í³Í å»­ïáõÃ­Û³Ý 5 ïá­Ïáë ѳ­Ù³­ýǭݳݭ볭íáñ­ ٳٵ: ØÇÝã ûñë Ýßí³Í ѳ­ ϳñ·Ý Áݹ·ñ­ Ù³­ ÏáõÙ ¿ ÙdzÛÝ 0.80 ù³Õ­ ͳ­ é³­ Ý»­ ÛáÕ­ ñÇÝ ¨ Ù³ë­Ý³­íáñ Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ³Ý­ó³Í 40 ï³­ñ»­Ï³­ÝÇó ó³Íñ 0.70 ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇÝ: ܳ­Ë³­ï»ë­íáõÙ ¿, áñ 2018 Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 1-Çó ѳ­Ù³­Ï³ñ­·áõÙ ÏÝ»­ñ³é­í»Ý Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ 0.60 40 ï³­ ϳ­ ñ»­ ÝÇó ó³Íñ µá­Éáñ ³ß­ ˳­ïáÕ­ ñÁ: γñ¨áñ Ý»­ ¿, áñ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõÝÝ Ç­ñ³­·áñ­ÍÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ͳͭ 0.50 ÏáõÛ­ÃÇ Ý³­Ë³­ï»ë­í³Í Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁª µá­Éáñ ³ß­Ë³­ïáÕ­ 2015 2020 2025 2030 2035 2040 Ý»­ñÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ ³­å³­·³ ѳ­Ù³ñ­Å»­ùáõíÛáõÝÝ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: Scenario A: Labor participation does not change Scenario B: Female labor force participation growing 2.80. г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ï»Ý­ ë³­Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­ ϳñ·Ý ÁÝ­ at average rate of 1.05% annually to equalize male ó­ óÇÏ í׳ñ­ Ý»­ñÇó ³Ý­ óáõÙ ¿ ϳ­ ï³­ ñ»É Ïáõ­ ﳭϳ­ÛÇÝ and female rates of participation in 2040 ѳ­ Ù³­Ï³ñ­·Ç: г­Ù³­Ï³ñ­·Á ϳ½Ù­í³Í ¿ »ñ­Ïáõ µ³­Õ³¹­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ Ñ³ß­ ñÇ­ãÇóª (i) ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ϻݭ볭Ãá­ß³­ÏÇ µ³­Õ³¹­ñÇã, á­ñÁ í³ñÏ­Ý»ñ, á­ñáÝ­óáõ٠ѳ߭íÇ »Ý ³éÝ­í»É زÎ-Ç Ï³­ï³­ñ³Í µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñÁª Áëï ï³­ñÇ­ù³­ÛÇÝ ËÙµ»­ ýÇ­ ݳݭ볭 íáñ­ íáõÙ ¿ å»­ ï³­ Ï³Ý µÛáõ­ç»Çó, ¨ (ii) ë³Ñ­ ٳݭ ñÇ ¨ ³ß­ ˳­ ÅáõÙ 15-64 ï³­ ïáõ­ ñ»­Ï³Ý­ ñÇ Ù³ë­ Ý»­ ݳϭ Û³Ý óáõí í³Í í׳­ ñÇ Íñ³­ ·Çñ, á­ñÁ ·áñ­ÍáõÙ ¿ 2014 Ãí³­ ϳ­ÝÇó ¨ ²ØÎ-Ç Ùá­¹»­É³­íáñ­í³Í ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ: Áݹ·ñ­ÏáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ù³Õ­Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇÝ áõ 2014 Ãí³­Ï³­ ÝÇó ³ß­ ˳­ ï³­ ϳ ³­ ßáõ­ é³­çÇÝ ³Ý­ ·³Ù Ùáõïù ·áñ­ Í³Í ëå³­ éá­Õ³­Ï³Ý ½³Ùµ­Ûáõ­ ÕÇÝ (Üê¼)ª Ýå³­ ï³Ï áõ­ ݳ­ Ý»­ ³Ý­Ó³Ýó: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­ Éáí ¿É ³­ í»­ÉÇ Ïñ׳­ ï»É ³Õ­ ù³­ ïáõíÛáõ­ÝÁ ï³­ ñ»ó­Ý»­ñÇ ·Ç ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ϻݭ볭Ãá­ß³­ÏÇ µ³­Õ³¹­ñÇ­ãÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ßñç³­ÝáõÙ: ´³ñÓñ óáõ­ óÇ­ãáí ×ß·ñïÙ³Ý ¹»å­ ùáõÙ ÁÝ­ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ Ï³Ý­Ë»É ³Õ­ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ ï³­ñ»ó­Ý»­ñÇ Ã³­óÇÏ í׳ñ­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­íáÕ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á µ³ñÓñ ßñç³­ ÝáõÙ: ê³Ñ­ ٳݭ í³Í í׳ñ­ ñÇ Ýáñ Íñ³·­ Ý»­ ñÇ Ýå³­ å»­ ï³­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»ñ Ïå³­ ѳݭçÇ: ä³ñ­ ï³­ ¹Çñ »ñÏ­ ñáñ¹ ï³ÏÝ ¿ ³­å³­Ñá­í»É »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñǪ ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñÇ Ý³ë­ Ñ»­ ÛáõÝÝ ³­ é³­ ç³ñ­ ÏáõÙ ¿ µá­ Éá­ñÇ Ï»Ý­ Ãá­ ë³­ ߳ϭ Ý»­ñÇ Ù³ë ϳ½­ÙáÕ ÷á˭ѳ­ïáõó­Ù³Ý ·áõ­Ù³­ñÁ: ê³Ñ­Ù³Ý­í³Í ѳ­Ù³ñ­Å»­ùáõÃ­Û³Ý »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï µ³­ñ»­É³­íáõÙ: γñ­ í׳ñ­Ý»­ñÇ Íñ³­·Ç­ñÁ ýǭݳݭ볭íáñ­íáõÙ ¿ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ×³­ ų٭ Ï»ï Ñ³ï­ í³­ ÍáõÙ ¹ñ³ ѳ­ Ù³ñ Ïå³­ ѳÝç­ í»Ý ÏáÕ­ ÙÇó ϳ­ ï³ñ­ íáÕ ¨ áñ­ å»ë ѳñÏ Ñ³­ Ù³ñ­ íáÕ í׳ñ­ Ý»­ Éñ³­ óáõ­ óÇã µÛáõ­ç»­ï³­ ÛÇÝ Í³Ë­ ë»ñ, µ³Ûó »ñ­ ϳ­ñ³­ ų٭ Ï»ï ñÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ѳ­ Ù³­Ù³ë­ ݳ­µ³ñ å»­ ïáõí Û³Ý ÏáÕ­ ÙÇó Ïïñí³Í­ ùáí ÏÓ­ ¨³­ íáñ­í»Ý Ëݳ­ Ûá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ: Àݭó­ óÇÏ Ñ³­Ù³­ýǭݳݭ볭íáñ­íáÕ í׳ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ß­íÇÝ: ²ß­Ë³­ïá­ÕÇ í׳ñ­Ý»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­íáÕ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç å³­ñ³­Ù»ï­ñ»­ ¨ å»­ ïáõí Û³Ý ÏáÕ­ ÙÇó ϳ­ï³ñ­ íáÕ ÙÇ³ë­ Ý³­ Ï³Ý í׳­ ñÁ ñÇ Ñ»­ï³­·³ ×ß·ñïáõÙ­Ý»­ñÁ, ѳï­Ï³­å»ë ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ѳ­í³­ë³ñ ¿ ³ß­Ë³­ïá­ÕÇ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ 10 ïá­Ïá­ëÇÝ, ϻݭ볭 Ãá­ß³­Ï³­ ÛÇÝ ï³­ ñÇ­ùÇ ë³Ñ­ Ù³­ ÙÁ ¨ ѳ߭ Ýáõ­ ٳݭ ¹³­ Áݹ á­ñáõÙª å»­ïáõÃ­Û³Ý ÏáÕ­ÙÇó ѳ­Ù³­ýǭݳݭ볭íáñ­íáÕ ÙáõÃ­Û³Ý ã³­÷³­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ëëï³­óáõ­ÙÁ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­ í׳­ñÁ ϳ­ï³ñ­íáõÙ ¿ á­ñá­ß³­ÏÇ ³­é³­í»­É³­·áõÛÝ ³ß­Ë³­ Ý»ñ Ó­¨³­ íá­ñ»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³Ý ¨ ÏÝå³ë­ ï»Ý ï³­í³ñ­ÓÇó ó³Íñ ³ß­Ë³­ï³­í³ñÓ ëï³­óáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÷³­Ã»­ÃÇ Ï³­Ûáõ­Ýáõí۳­ г­ Ù³­Ï³ñ·Ý Áݹ·ñ­ ÏáõÙ ¿ µá­Éáñ ù³Õ­ ͳ­é³­ ÛáÕ­ ñÇÝ ¨ Ý»­ ÝÁ: 2014-2025 ÃÃ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­ÛáõÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý 2014 Ã. ÑáõÝ­ í³­ñÇ 1-Çó ³ß­ ˳­ ï³­ßáõ­Ï³ ³­é³­ çÇÝ ³Ý­·³Ù Íñ³·­ñáõÙ ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­í³Ï­Ýáï Ùáõïù ·áñ­Í³Í ³Ý­Ó³Ýó: γ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ݳ­Ë³­ï»­ Ý峭ﳭϳ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ ëáõÙ ¿ 2018 Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 1-Çó Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ å³ñ­ï³­ ÙÁ Ïûè³ó­ ÝÇ ÁÝ­ ó­ óÇÏ í׳ñ­ Ý»­ñÇ ýÇ­ ݳݭ볭 íáñ­Ù³Ý ¹Çñ ¹³ñÓ­Ý»É 40-Çó ó³Íñ µá­Éáñ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ϳñ­ ׳­ ų٭ϻï å³­ ѳÝç­ Ý»­ñÁ: γñ¨áñ ¿, áñ ϳ­ é³­í³­ 40-50 ï³­ñ»­Ï³Ý ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇÝ Ù»Ï ³Ý­·³Ù Ñݳ­ñ³­ ñáõíÛáõ­ÝÁ, ³­é³Ýó Ñ»­ï³­·³ »ñ­Ï³­ñ³Ó­·áõÙ­Ý»­ñÇ, 2018 íá­ñáõíÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ ÙÇÝ㨠2018 Ã. Ñáõ­ ëÇ 1-Á ë³Ñ­ ÉÇ­ Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 1-Çó Ý»ñ¹­ÝÇ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ µá­Éáñ ٳݭí³Í í׳­ñÇ Íñ³·­ñáõÙ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÙÇÝã­ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ å³ñ­ï³­¹Çñ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­ ¹»é 50-Çó µ³ñÓñ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÁ ÙÝáõÙ »Ý ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ϳñ­·Á: ϻݭ볭Ãá­ß³­ÏÇ Íñ³·­ñáõÙ: ë³­ 2.82. λݭ ß³­ Ã᭠ϳ­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ٻϭ ë³­ 2.81. λݭ Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ¨ 2014- ï»Õ ³ß­Ë³­ ïáõ­Åáõ٠ϳ­ ݳÝó Ý»ñ·­ ñ³í­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­ 2025 ÃÃ. г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­ÛáõÝ ½³ñ­·³ó­ ñÁ Ù³Ý Íñ³­·Ç­ ϳñ­¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ óáõ­ ñ³­ ñáÕ ¿ ¹³­ ÙÁ ϳ­ ¹³­ñ»ó­Ý»É ïÝï»­ ݳ¨ ݳ­Ë³­ ï»­ëáõÙ »Ý Áݭó­óÇÏ í׳ñ­ ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­ Ý»­ ë³­Ï³Ý Ï³Ë­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­ ¹³­ ñ»É­ ÏÇ í»­ ùÁ: 2015 Ã. íáÕ Ï»Ý­ë³­ ߳ϭ Ãá­ Ý»­ñÁ ѳ­ í³­ë³­ Ý»É Ýí³­ ñ»ó­ ½³­·áõÛÝ ·ñ³Ýó­í»É ¿ Ùáï 20 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ 53 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ³ß­Ë³­ïáõ­ÅáõÙ 15-64 ï³­ Ï³Ý ïÕ³­ ñ»­ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ¨ Ï³­ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 2.30. г­ ßÇí ýÇ­ ݳݭ Ï³Ý Ï³½­ ë³­ Ù³­Ï»ñ­ ݳÝó Ù³ë­ óáõí ݳϭ Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³Ï­ ñÇ ÙÇç¨: º­ Ý»­ û ³­í»­ ÝáõÙ, ³­ åáõíÛáõ­ ÉÇ µ³ñÓñ ï³­ í»­ ùÇ ã³­ ñÇ­ Ý»ñ (%, ÷³­Ñ³ë­ ÉÇ Ù»Í Ãíáí ϳ­ ݳÝó ³ß­ ˳­ ï³Ýù á­ñá­Ý»­ Éáõ ¨ ·ïÝ»­ Éáõ 25+ ï³­ ϳÝ), 2014 Ã. ñ»­ Ñݳ­ íá­ ñ³­ ÛáõÝ ï³­ ñáõí Éáõ ÙÇ­ çá­óáí ³Ûë ï³ñ­ µ»­ Ûáõ­ ñáõí ÝÁ í»­ñ³ó­íÇ, ³­å³ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï³Ë­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­ ¹³­ÏÇ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ÙÇ­ïáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Ýí³­ 100 90 ½»É (ëó»­ Ý»ñ ´ ¨ ¶, ·Í³­ ݳñ­ å³ï­ Ï»ñ 2.26): 80 70 c. üáñ­Ù³É ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­ 60 Ý»­ Ûáõ­ ÉÇáõí ÝÁ ¨ ëá­ ódz­ ɳ­ Ï³Ý å³ßï­ å³­ Ýáõí Û³Ý ·Íáí 50 ïñ³Ýë­ý»ñï­Ý»­ñÁ 40 30 19.3 2.83. г­ Ù³ñ­Å»ù ³­ å³­Ñá­ í³·­ ñ³­ Ï³Ý ßáõ­ ϳ­ÛÇ µ³­ ó³­ 20 ϳ­ÛáõÃ­Û³Ý å³Û­ ٳݭ Ý»­ñáõÙ Ù³ñ­ ¹ÇÏ Ï³­ ñáÕ »Ý å³ßï­ 10 å³Ý­ í»É ïÝï»­ ë³­Ï³Ý óÝóáõÙ­ Ý»­ ñÇóª û·­ ï³­·áñ­Í»­ Éáí 0 B&H Switzerland Spain Poland Israel Slovenia Armenia Moldova Albania Georgia Ukraine Romania Chile Costa Rica Russia Slovakia Croatia Latvia Singapore Austria Estonia Belarus Serbia Bolivia Hungary Ëݳ­Ûá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ٠óÝóÙ³Ý ¹»å­ ùáõÙ í³ñÏ Ó»éù µ»­ñ»É: ²­å³­Ñá­í³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ ÍÇ Ï³ñ¨áñ Ù³­ ëÁ, áñÝ û·­ ÝáõÙ ¿ ÁÝ­ Ï»­ ÛáõÝ­ ñáõí Ý»­ñÇÝ ¨ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇÝ Ï³­ é³­í³­ ñ»­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ Éáõ óÝóáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ ¹Ç­ Ù³­ ϳ­Û»­Éáõ ¹ñ³Ýó: г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»ñª ÑÇÙÝ­í³Í §Findex¦-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ íñ³: ³­å³­ í³·­ Ñá­ ñ³­Ï³Ý á­ Éáñ­ïÁ, ë³­ ϳÛÝ, ÷áùñ ¿ ¨ ûñ­ ½³ñ­ íáÕ ³­ éáÕ­ç³­ 峭ѳ­Ï³Ý í׳­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÇ µ³ñÓñ ͳ˭ ë»­ñÇ: ·³­ ó³Í, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­ ׳­éáí ãÇ Í³­ é³­ ÛáõÙ Ýßí³Í Ýå³­ Þ³ï ÷áùñ ù³­Ý³­Ïáõí۳ٵ ¹»­Õá­ñ³Ûù ¿ ïñ³­Ù³¹ñ­íáõÙ ï³­ ÏÇÝ: г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ Ëݳ­ Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ í³ñ­ ϳ­ вö-Ç ÙÇ­ óáí, г­ çá­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ¹»­ ñ³Û­ Õá­ ùÁ ͳ˭ ë³­ ÛÇÝ ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿, áñ ¹ñ³Ýù ¨ë ­ ѳ­Ù³ñ­ Å»ù ã»Ý óÝóáõÙ­ Ý»­ ñÇÝ ³ñ­ Ó³­·³Ý­ Ëá­ßáñ Ñá¹­í³Í ¿ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñª ù»­Éáõ ³­ éáõ­Ùáí ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇÝ ¨ ³Ý­ Ñ³ï­ Ý»­ñÇÝ û·­ 2014 Ã. ϳ½­ Éáí ³­ Ù»­ ç³­ éáÕ­ å³­ ѳ­Ï³Ý ͳ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: ²Ý­ ßáõßï, ÇÝã­ å»ë ÝßíáõÙ ¿ ëáõÛÝ ·ÉËáõÙ, Ý»­ñáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ð²ö-Ç Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõ­Ýáõ٠ѳ­ßÇí áõ­Ý»­óáÕ Í³Ë­ë»­ñÇ 74 ïá­Ïá­ëÁ: вö-Ç Í³Ë­ë»­ñÇ µ³ñÓñ Ù³­Ï³ñ­ Ù»­Í³­Ñ³­ë³Ï­Ý»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ ó³Íñ ¿, ÇëÏ µ³Ý­ ¹³­ ÏÁ µ³ñÓ­ ñ³ó­ ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ éÇë­ÏÁ, áñ ³­éáÕ­ç³­å³­ ѳ­ Ï³Ý Ï³­ ÛÇÝ ³­ í³Ý¹­ Ý»­ñÁ, Áëï ³Û¹Ù, ÝáõÛÝ­ å»ë ó³Íñ »Ý: 2014 µ³ñÓñ ͳ˭뻭ñÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí Ã. Ù»­Í³­Ñ³­ë³Ï­Ý»­ñÇ (25+ ï³­ñ»­Ï³Ý) ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 19.3 ÛáõÝ­Ý»­ ñÁ ϳ­ ñáÕ »Ý ѳÛïÝ­ í»É ³Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç: ´³­ óÇ ïá­ÏáëÝ ¿ ѳ­ßÇí áõ­Ý»­ó»É ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­ ³Û¹, ³ÛÝ Ï³­ ñáÕ ¿ ѳݭ ·»ó­Ý»É ³­éáÕ­ç³­å³­ ÑáõÃ­Û³Ý ýÇ­ åáõíÛáõ­ÝáõÙ: ê³ ³­Ù»­Ý³­ó³Íñ óáõ­ó³­ÝÇßÝ ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ Ý³Ý­ë³­íáñ­Ù³Ý ó³Ý­Ï³­ó³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç åá­ï»Ý­óÇ³É »ñÏñ­ Ý»­ñÇ ß³ñ­ ùáõÙ, áñ­ ï»Õ ÙÇ­ çÇÝ óáõ­ ó³­ ÝÇ­ßÁ 74.5 ïá­ í»­ñ³­µ³ß­ËÇã ϳ­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý Ãáõ­É³ó­Ù³Ý: вö-Ç Ñ³ë­ Ïáë ¿ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 2.28): üÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­ 󻳭ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ÷áùñ µ³­ñ»­É³­íáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ½·³­ åáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõ٠ѳ­ßÇí­Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ý ÝÙ³Ý ó³Íñ Ù³­ ÉÇ û­·áõï­Ý»ñ ï³É: г߭íÇ ³é­Ý»­Éáí ³ÛÝ, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³ñ­¹³­ÏÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³­í³Ý­¹³­ÛÇÝ 3 ÙÇ­ÉÇá­Ý³­Ýáó µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ùáï 30 ïá­Ïá­ëÁ ·ïÝíáõ٠ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ã³­÷³Ýó­Ù³Ý ³ë­ïǭ׳­ÝÁ ¿ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ·ÍÇó í³ñª ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Í³Í­ÏáõÛ­ÃÇ ³­Ù»­ ݳ­ ó³Íñ­ Ý»­ñÇó ¿ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­ÝáõÙ: 1.0 ïá­ ë³­ Ïá­ ÛÇÝ Ï»­ïáí Áݹ­ Ýáõ­ ɳۭ ÙÁ ¨ ͳͭ ÏáõÛ­ÃáõÙ áã ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Å»ù Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ Ïѳݭ·»ó­ÝÇ Ýñ³Ý, 2.84. ÆÝã í»­ ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ³­ éáÕ­ç³­ Ï³Ý ËݹÇñ­ Ý»ñ áõ­ Ý»­ áñ Éñ³­óáõ­óÇã 9,000 ϳ­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»ñ Ç­ñ³­íáõ­Ý³Ï ÏÉÇ­Ý»Ý óáÕ Ù³ñ¹­ ϳÝó µáõÅ­ Ù³Ý ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý ÏáÕ­ ÙÇÝ, ³­ å³ û·ï­ í»­Éáõ ÷³­ û­ÃÇó, ¨ ÝáõÛÝ Ãíáí áã ³Õ­ ù³ï­ Ý»ñ Ϲ³é­ ³­éáÕ­ç³­ 峭ѳ­ Ï³Ý Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ·Íáí ÐÇÙ­ ݳ­Ï³Ý Ý³Ý áã Ç­ñ³­íáõ­Ý³Ï: ³ñ­ ïá­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷³­ ûÃÝ ³­ é³­ç³ñ­ ÏáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï å³ßï­ å³­ ÝáõíÛáõÝ: ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ­ïá­Ýáõí 2.85. г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ³Õ­ ù³ï ¨ Ëá­ ÉÇ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ó»­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷³­Ã»ÃÝ (вö) ³ÛÝ Íñ³­ ·ÇñÝ ¿, á­ ñÇ ßñç³­ ݳ­ ÏáõÙ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ ñ³­ ñÁ Ç­ íáõ­ Ý³Ï »Ý ݳ¨ û·ï­ í»­ Éáõ »ñÏ­ñÇ ë᭠ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõÝÝ ³­å³­Ñá­íáõÙ ¿ Ï»Ý­ë³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ·É˳­ íáñ Íñ³·­ ñÇóª ÀÝ­ ï³­ Ïáõí Û³Ý ³­ éáÕ­ç³­å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³­ é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Áݹ·ñ­ Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ ïÇ Íñ³·­ ñÇó (ÀÜÌ), û¨ ¹³ Áݹ·ñ­ ÏáõÙ ÏáõÝ Í³Í­ÏáõÛ­ÃÁ: вö-Á ýǭݳݭ볭íáñ­íáõÙ ¿ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ¿ ϳ­ ñÇ­ù³­ íáñ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý ÁÝ­¹³­ Ù»­ÝÁ 27.5 ïá­ Ïá­ëÁ: å»­ ï³­ Ï³Ý »­ ϳ­Ùáõï­ Ý»­ñÇ Ñ³ß­ íÇÝ: ²­ éáÕ­ ç³­ å³­ ÑáõÃ­Û³Ý ÀÜÌ-Ý ­ ϳ­ñÇ­ù³­íá­ñáõí Û³Ý ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý íñ³ ÑÇÙÝ­ íáÕ ·Íáí å»­ ï³­Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ ó³Íñ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÁ ¨ вö- ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý í׳ñ­ ñÇ Ñ³ß­ Ý»­ íÇÝ ãÓ­ íáñ­ ¨³­ íáÕ ¹ñ³­ áõÙ Áݹ·ñÏ­í³Í ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù³ó ѳ­Ù³í­×³ñ­ Ù³­ Ï³Ý ÷᭠˳ݭ Ý»­ óáõÙ­ ñÇ­ ñÇ Ñǵ­ ¹³­ ÛÇÝ Íñ³­ ·Çñ ¿: »¨ Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ÷³­ û­Ãáõ٠óÝÏ µáõ­ ÅáõÙ »Ý­ ó¹­ ñáÕ Íñ³·­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳͭÏáõÛ­ÃÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõ٠ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ (ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýá­ó³­ ÷á­ ÷áË­ í»É ¿, ùÇã ³­é³­ çÁÝ­ óó ϳ ¹ñ³ Ñ³ë­ ó»³­Ï³­Ýáõí ÛÇÝ µáõ­ ÅáõÙ ¨ ³Ù­ ɳ­ µáõ­ ïáñ ¹»­ Õá­ñ³Ûù), ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ÝÁ ¨ ϳ­ Ûáõ­ ñÇ­ù³­ Ý»­ íáñ­ ñÇ Í³Í­ ÏáõÛ­ ÃÁ µ³­ ñ»­ í»­ ɳ­ Éáõ áõÕ­ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ѳݭ·»ó­ñ»É »Ý ·ñå³­ÝÇó ϳ­ï³ñ­ Õáõí۳ٵ: ÀÜ-Ç ß³­Ñ³­éáõ ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ 2008 Ã. 54 ³ñ­ Ó³­ ݳ·ñ­ í³Í 121,000-Çó (ï³­ Ï³Ý ÙÇ­ ñ»­ çÇÝ ÃÇí) 2011 ϳ­ ñáÕ »Ý Ý»­ñ³é­ í»É ÀÜÌ-Ç Ýå³ëï­ ñÇ Ý³­ Ý»­ ˳·­ ÍáõÙ: Ã. ¹³ñ­ Ó»É ¿ ßáõñç 91,000, á­ ñÇó Ñ»­ïá Ýá­ ñÇó Ñ»ï¨á­ Õ³­ â³­ ÷³­½³Ýó ϳñ¨áñ ¿, áñ ß³­ ѳ­ Ý»­ éáõ­ ñÇ ³Ï­ïÇ­í³ó­Ù³Ý ϳ­ ñ»Ý ³­ Ýá­ ×»É ¿ª 2016 Ã. í»ñ­ çÇÝ ¹³é­ ݳ­Éáí 107,000: л­ ÙÇ­ ó³­ çá­ éáõÙ­Ý»­ñÁ ½áõ­·³Ïó­í»Ý ¼ä¶­ -Ç Ï³­ñá­ ÛáõÝ­ Õáõí Ý»­ ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ 2015 Ã. ïíÛ³É ñÇ ½³ñ­·³ó­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñáí, áñ­å»ë­½Ç Íñ³­ ·ÇñÝ Áݹ·ñ­ Ï»É ¿ µÝ³Ï­ Û³Ý Ùáï 13 ïá­ ãáõí ëÁ: ê³­ Ïá­ ·áñ­Í³­Ï³­ÉáõíÛáõÝÝ Ç íǭ׳­ÏÇ ÉÇ­ÝÇ ëå³­ë³ñ­Ï»­Éáõ ³­í»­ÉÇ Ï³ÛÝ ¹»é ï»Õ ϳ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ¹ñ³ ѳë­ó»³­Ï³­Ýáõí Ù»Í Ãíáí ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ (ÇÝã­å»ë ó­÷áõñ ³ß­Ë³­ï³­ï»­ ÝÁ. ÙÇ­ Ûáõ­ çáó­ ñÇ ÁÝ­ Ý»­ ¹³­Ù»­ ÝÁ 61 ïá­ ÏáëÝ ¿ ïñ³­ Ù³¹ñ­ í»É Õ»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ñ³­í³ù­í³Í ï»­Õ»­Ï³ï­íáõí۳Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇÝ80: ²Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ Í³Í­ÏáõÛÃÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Þ²Ì-Ý»­ ²­ ñÇ ³­ éáõ­ Ùáí), ÇÝã­å»ë ݳ¨ ï»­ Ï³ï­ Õ»­ í³­Ï³Ý ó³Íñ ¿, ù³­ ÝÇ áñ 2015 Ã. ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý í»­ñÇÝ ·ÍÇó ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ùµ, ÇÝ­ãÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ó³Íñ ·ïÝíáÕ­ Ý»­ñÇ ÁÝ­ ¹³­ Ù»­ÝÁ ßáõñç 27.5 ïá­ ÏáëÝ ¿ Ïï³ ÑëÏ»­Éáõ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ Ï³­ï³­ñáõ­ÙÁ: Ýå³ëï ëï³­ó»É: 2.88. ܳ­Û»­ Éáí ³­ é³çª ϳ­ é³­í³­ ÝÁ ݳ­Ë³­ ñáõíÛáõ­ Ó»é­ 2.86. ²ß­Ë³­ ï³Ýù á­ ñá­ Ý»­ ÝáÕ­ ñÇ ¨ Ïñó­ Ï³Ý Ñ³ë­ ï³­ Ý»É ¿ ëá­ ódz­ Ï³Ý å³ßï­ É³­ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ßñç³­ ݳ­ í³ñï­ Ý»­ ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ݳ­Ë³­ ï»ë­ Ý»­ñÇ Ù³­ïáõó­Ù³Ý Ùdzë­Ý³­Ï³Ý Ùá­ï»ó­Ù³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ: í³Í ³ß­Ë³­ ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ ïÇí Íñ³·­ ñ»­ñÇ (²­ Þ²Ì) ̳­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ Ù³­ ïáõó­ Ù³Ý Ýáñ Ùá­ ¹»­ÉÇ ÑÇÙ­ ݳ­ ßñç³­ ݳ­ÏÁ ¨ ³­ é³­ç³ñÏ­ íáÕ Í³­ Ý»­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÁ ë³Ñ­ Ï³Ý ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÁ ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ëá­ódz­É³­å»ë Ù»­ Ù³­ ݳ­ ÷³Ï »Ý: γñ¨áñ ¿ ݳ¨ ³­ å³­ Ñá­ í»É, áñ ³ß­ ˳­ Ïáõ­ë³ó­ í³Í ¨ Ëá­ ó»­ÉÇ Ë³­í»ñÝ »Ý: ̳­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ ïáÕ­ Ý»­ñÁ å³­ ѳÝç­íáÕ Å³­ Ù³­Ý³­ ÏÇó ÑÙïáõí ϳ­ ÛáõÝ­Ý»ñ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í Ùá­¹»­ÉÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ Ý»­ áõ­ ݳÝ, ¨ ³Ûë ³­ éáõ­Ùáí ²­ Þ²Ì-Ý»­ñÁ ͳ­ é³­ ÛáõÙ »Ý áñ­ µ³­ñ»­É³­í»É ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó û·ï­íáÕ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­ å»ë ù³­ Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí Û³Ý Ï³ñ¨á­ ñ³­·áõÛÝ ·áñ­ Ý»ñ: ÍÇù­ Ý»­ñÁª Ýí³­½³­·áõÛ­ÝÇ Ñ³ëó­Ý»­Éáí Ýñ³Ýóª ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­ ¶áñ­Í³½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý Ýå³ëï­Ý»­ñÇ í»­ñ³ó­Ù³Ý Ñ»ï ٻϭï»Õ ñÇó ¨ Ýå³ëï­ Ý»­ ñÇó û·ï­ Ý»­ Éáõ Ñ»ï Ï³å­ í»­ í³Í ͳ˭ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ïÇí Íñ³·­ñ»­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ñÁ: ê³ Ï³ñ¨áñ Ýß³­ ë»­ ݳ­Ïáõí ÝÇ µÝ³Ï­ ÛáõÝ áõ­ ãáõÃ­Û³Ý Ñ³Ý­¹Ç­ë³­Ý³É ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­Ëá­ó»­ÉÇ Ë³­í»­ñǪ ï³­ñ³µ­ÝáõÛà áõ µ³ñ¹ ËݹÇñ­ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý µ³­Õ³¹­ñÇ­ãÁ: ²Û­ëáõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ Ýßí³Í Íñ³·­ ñÇ ³éç¨ Ï³Ý·­ Ý»­ Ý³Í ¨ ëá­ íá­ñ³­µ³ñ ýáñ­ Ù³É ³ß­ ˳­ ï³­ ñ»­ñÁ ã»Ý ϳ½­Ùáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÇ ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßï­ ßáõ­Ï³­ÛÇó ³­Ù»­Ý³­Ñ»­éáõ ·ïÝíáÕ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ѳ­Ù³ñ: å³­ Ýáõí Û³Ý Ñ³­ Ù³­ ϳñ­ ·Ç ϳñ¨áñ Ù³­ ëÁ: ä»­ ï³­Ï³Ý ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ·áñ­Í³­Ï³­ÉáõÃ­Û³Ý (伶) ϳ­ñá­Õáõí d. ÎÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï »Ý ÇÝã­å»ë ϳ¹­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³Éñ­ 2.89. ì»ñ­çÇÝ ï³ë­ ݳ٭۳ϭ ñáõÙ ÏÉÇ­ Ý»­ Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷áË­ Ù³Ý Ù³Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ïÇí ù³­Õ³­ù³­Ï³­ ѻ勉ݭ ùáí г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ¿³­ å»ë Ù»­Í³­ ó»É »Ý íï³Ý­ ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·Íáí ѳï­Ï³ó­í³Í é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ³­éáõ­Ùáí: ·³­ íáñ Ñǹ­ñáû­ ¹»ñ¨áõ­Ã³­ µ³­Ý³­ Ï³Ý »ñ¨áõÛí Ý»­ñÇ Ñ³­ ׳­ ²­Þ²Ì-Ý»­ ç»Ý 2006 Ãí³­ ñÇ µÛáõ­ ϳ­ÝÇó ß³­ ñáõ­ ݳ­ÏáõÙ ¿ ˳­ ϳ­ ÝÁ ¨ áõÅ·­ ÝáõíÛáõ­ ÝÁ: ¸ñ³Ýù Ý»­ ÝáõíÛáõ­ ñ³­éáõÙ »Ý Ýí³­½»Éª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ ·Íáí ëáõµ­ ã³­÷³­ ½³Ýó ë³­ éÁ ç»ñ­Ù³ë­ ïÇ­ ׳­ ÛÇÝ å³Û­ ݳ­ ٳݭ ñÁ ¨ Ý»­ ëÇ­¹Ç³­ Ý»­ñÇ ¨ ѳݭ ñ³­ ÛÇÝ ³ß­Ë³­ ï³Ýù­ Ý»­ ñÇ ÷³­ û­ ÃÇ Ñáñ­¹³­é³ï ³ÝÓñ¨Ý»­ ñÇ áõ ϳñ­ Ïáõï­Ý»­ñÇ û­ñ»­ñÇ ÃÇ­ íÁ: Ïñ׳ï­Ù³Ùµ: ì»ñ­ çÇÝ ï³ë­ ݳ٭ ۳ϭ ñáõÙ ³ñ­ Ý»­ ﳭϳñ· »­ Õ³­ ݳ­Ï³­ ÛÇÝ 2.87. ÀÜÌ-Ç Ýå³ë­ ï³­éáõ­Ý»­ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ³ß­Ë³­ ï³­ íǭ׳ϭݻ­ñÁ (»­ñ³ßï, ßá· ¨ ãáñ ù³­ ÙÇ­ Ý»ñ, ϳñ­ Ïáõï, ·³ñ­ ßáõ­ ϳ­ÛáõÙ Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ëó­ Ýáõ­ÙÁ ß³­ ñáõ­ ݳ­ ÏáõÙ Ý³Ý óñﳭѳ­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ) ¹³ñ­Ó»É »Ý ³­í»­ÉÇ Ñ³­×³­Ë³­ÏÇ ¿ ÙÝ³É áñ­ å»ë ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ é³ç­Ý³­ÛÇÝ Ýå³­ ¨ ï­ ¨³­Ï³Ýª ѳëó­ Ý»­Éáí Ù»Í íÝ³ë ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ëáõí Û³­ ï³Ï: êá­ ódz­ Ï³Ý ³­ ɳ­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ß³­ ѳ­éáõ­ ñÇÝ ýáñ­ Ý»­ ÝÁ: 2010 ¨ 2013 ÃÃ. »­ Õ³­ ϳ­ ݳ­ ÛÇÝ ³ñ­ ï³­ ϳñ· å³Û­ ٳݭ Ù³É ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ý»ñ·­ ñ³í­í»­ Éáõó ϳ­ ñáÕ »Ý Ñ»ï Ý»­ñÇó г­Û³ë­ï³­ÝÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõí۳­ÝÁ ѳëó­í³Í å³­Ñ»É ÙÇ ù³­ÝÇ ·áñ­ÍáÝ­Ý»ñ, Ý»­ñ³é­Û³Éª ýáñ­Ù³É ³ß­Ë³­ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý íݳ­ëÁ, Áëï ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÇ, ϳ½­Ù»É ¿, ï³­ï»­Õ»­ñÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ, ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ Ïñó­ ѳ­ Ù³­å³­ ï³ë­ ˳­Ý³­ µ³ñ,  35.5 ÙÉÝ ¨  23.9 ÙÉÝ ¹­ ñ³Ù: Ï³Ý ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ, Ëݳ٭ùÇ å³ñ­ï³­Ï³­Ýáõí 2009-2013 ÃÃ. »­Õ³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ ³ñ­ï³­Ï³ñ· å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ µ³ñÓñ »­ ϳ٭ ï³­ÛÇÝ Ñ³ñ­ Ï»­ñÁ (ó³Íñ ½áõï å³ï­×³­éáí µ»ñ­ùÇÝ Ñ³ëó­í³Í Áݹ­Ñ³­Ýáõñ íݳ­ëÁ ϳ½­ ϳ­ »­ Ùáõ­ïÁ)ª ëá­ódz­É³­Ï³Ý ³­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ýå³ëï­ Ý»­ñÇ Ù»É ¿ 72.71 ÙÉñ¹ ¹­ ñ³Ù (ßáõñç 177 ÙÉÝ­ ²ØÜ ¹á­ ɳñ): ²ÏÝ­ Ïáñë­ïÇ ¹Ç­Ù³ó (ѳï­Ï³­å»ë ó³Íñ í׳ñ­íáÕ ³ß­Ë³­ ϳɭíáõÙ ¿, áñ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ³­å³­·³ ÙÇ­ïáõÙ­Ý»ñÝ ¿É ³­í»­ÉÇ ï³Ý­ ùÇ ¹»å­ ùáõÙ): Êá­ ÉÇ ËÙµ»­ ó»­ ñÇÝ Í³­ é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÏÙ»­Í³ó­Ý»Ý ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­Ë³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (ÇÝãÝ ³ñ­¹»Ý Ù³­ïáõó­Ù³Ý ³­éáõ­Ùáí ¼ä¶­-Ç ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ϳ­ñá­Õáõí ³½­ ¹áõÙ ¿ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ íñ³) ¨ г­ Û³ë­ï³ÝÝ ¿É ³­ í»­ÉÇ Ëá­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ Ëóݭݻ­ñÁ ó»­ÉÇ Ï¹³ñÓ­Ý»Ý µÝ³­Ï³Ý ³­Õ»ï­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ81: 80 òáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ ѳ߭ í³ñÏ­ íáõÙ ¿ áñ­å»ë ÀÜÌ-Ç ß³­ ѳ­éáõ ѳݭ ë³­ ¹Ç­ óáÕ ³Õ­ù³ï (å³ß­ ï᭠ݳ­ å»ë ë³Ñ­ ٳݭ í³Í ³Õ­ ù³­ïáõÃ­Û³Ý í»­ ñÇÝ ·ÍÇó ó³Íñ ·ïÝíáÕ) Ù³ñ¹­ ϳÝó Ù»Ï ï³­ ñáõÙ í׳ñ­ íáÕ µá­Éáñ Ýå³ëï­ ñÇ ·áõ­ Ý»­ Ù³ñª µ³­ ų­ Ý³Í Ù»Ï ï³­ ñáõÙ í׳ñ­ íáÕ ÀÜÌ-Ç µá­ Éáñ Ýå³ëï­ ñÇ ·áõ­ Ý»­ Ù³­ñÇ íñ³: ÀÜÌ-Ç ß³­ ѳ­ éáõ ¿ ѳ­Ù³ñ­ íáõÙ ³ÛÝ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõ­ ÝÁ, á­ ñÁ λݭ볭 å³Û­ Ý»­ ٳݭ ñÇ ÙÇ³ë­ Ý³­ Ï³Ý Ñ»­ ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý §ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ Û³Ý ëáõí »­Ï³­ Ùáõï­ ñÇ ¨ ß³­ Ý»­ ÃÇ û­ ÑáõÛ­ ñ³­·Ç­ ¹áõ­ ñ¦ Ùá­ ÉáõÙ ÝßáõÙ ¿, áñ ëï³­ ï³­ ÝáõÙ ¿ ÁÝ­ Ï³Ý Ýå³ëï (5-ñ¹ ­ Ý»­ Ï»ïª §ÁÝ­ï³­ Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ ï¦): Àݹ­ ѳ­Ýáõñ ëå³é­ Ù³Ý ïíÛ³­ ñÇ ÙÇ­ ÉÁ, á­ çá­ óáí á­ íáõÙ »Ý ³Õ­ ñáß­ ù³ï ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ, ã³­÷³­ Ñ³ë­ Ý»­ ñÇ Áݹ­ ѳ­Ýáõñ ѳ­Ù³ñ­ Å»ù ëå³­ éáõÙÝ ¿ª ѳ­ Ý³Í ëá­ódz­ Ï³Ý ³­ ɳ­ ç³Ï­ Û³Ý µá­ óáõí Éáñ Ýå³ëï­ Ý»­ñÁ (ÁÝ­ï³­ Ý»­ Ï³Ý Ýå³ëï, »­ ˳­ ñ»­ ÛÇ Ýå³ëï, »­ ϳ٭ ïÇ Ùá­ ¹áõ­ÉÇ, ѳ­Ù³­ å³­ ï³ë­ ˳­ ݳ­µ³ñ, 5-ñ¹, 6-ñ¹ ¨ 8-ñ¹ Ï»­ ­ ï»­ñÇÝ Ñ³­ Ù³­å³­ ï³ë­ ˳­ÝáÕ ³ÛÉ Ýå³ëï­ Ý»­ ñÁ): ê³ ï³ñ­ µ»ñ­ ù³­ íáõÙ ¿ ³Õ­ ïáõí Û³Ý å³ß­ ïá­Ý³­Ï³Ý ·Ý³­ ѳï­Ù³Ý Ù»ç ÏÇ­ ñ³é­ íáÕ ëå³é­ Ù³Ý Ñ³Ý­ ñ³­ ·áõ­ Ù³­ñ³­ÛÇÝ Ù»­Íáõí Ûáõ­ ÝÇó, á­ ñ»­ ñÁ Ç­ ϳ­ ÝÇó Ý»ñ­ Û³ó­ ódz­ ÝáõÙ ¿ §ë᭠ɳ­Ï³Ý å³ßï­ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý ·Íáí ïñ³Ýë­ ý»ñï­ Ý»­ñÁ¦, Ý»­ñ³é­ Û³É ÁÝ­ ï³­ Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ ñ»­ ïÁ, »­ ˳­ ÛÇ Ýå³ë­ ïÁ ¨ ϻݭ ë³­Ã᭠߳ϭ Ý»­ñÁ: ÆÝ㨿, ÀÜÌ-Ç Ñ³ë­ ó»³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ×ß·ñïáõí ÝÁ ·Ý³­ Ûáõ­ ѳ­ ï»­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí ëå³é­ Ù³Ý Ñ³Ý­ ñ³­·áõ­ Ù³­ ñ³­ÛÇÝ Ù»­Íáõí ÝÁª ѳ­ Ûáõ­ Ý³Í ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ ç³Ï­óáõÃ­Û³Ý ·Íáí ïñ³Ýë­ ý»ñï­ Ý»­ ñÁ, ѳ­ Ù³ñ­ íáõÙ ¿ áñ­å»ë §Ý³Ë­ ù³Ý ïñ³Ýë­ ý»ñï­ Ý»­ñÁ ³Õ­ ù³ï íÇ­ ׳­ÏáõÙ ·ïÝíá­ Õ¦ ÀÜÌ-Ç ÃÇ­ ñ³­Ë³­ íáñ­í³Í µÝ³Ï­ Ûáõ­ ãáõí ÝÁ: 81 Û³ë­ Ð³­ ï³­ ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ ïáõí Ù³­ ÛáõÝ. زÎ-Ç ÎÉÇ­ ÛÇ ÷á­÷á­ Ëáõí Û³Ý ßñ糭ݳ­Ï³­ í»Ý­ ÛÇÝ ÏáÝ­ ódz­ ùá »ñÏ­ ÛÇ Ý»ñ­ ñáñ¹ ½»­ ñÇ »ñ­ ÏáõÛ­ ٳ߭ óÁ, 2015 Ã.: г­ ѳ­ ˳ñ­ Ïáï­ ÛÇÝ µ³ÝÏ, ²Ý­ Ï³Ý ³­ Õ»ï­ ñáõÝ. µÝ³­ ñÇ ÝÏ³ï­ Ý»­ ù³ï ٳٵ ³Õ­ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ¹Ç­Ù³­Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý ³­å³­Ñá­íáõÙ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ½»­ÏáõÛó, 2017 Ã.: 55 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 2.90. ÎÉÇ­ Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷á­ËáõÃ­Û³Ý ³½­ óáõíÛáõÝ­ ¹»­ Ý»ñÝ §NDC¦-Ç Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ §2050 Ã. ³­å³­Ñá­í»É ³­ í»­ é³­ ɳ­·áõÛÝë ³Ý¹­ ñ³­¹³é­ ÝáõÙ »Ý ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ ë³­ ¿­Ïá­Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ѳ­Ù³ñ ã»­½áù ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ï³Ý ³ñ­ ï³¹­ ñáõÃ­Û³Ý ¨ ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ ëáõÃ­Û³Ý áõ ³ÛÉ ç»ñ­ ó³­ Ùá­ ÛÇÝ ·³­ ½»­ ï³­ ñÇ ³ñ­ Ý»­ Ù¦ (³Û¹ Ýå³­ ïáõ­ ï³­ ϳ¹­ á­Éáñï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ çñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý íñ³: г­Ù³ß­ ñáõ­ÙÁ ÉÇá­íÇÝ Ï³Ë­ í³Í ¿ ÙÇ­ ç³½­·³­ÛÇÝ ³­ ç³Ï­óáõí Û³Ý Ë³ñ­ ѳ­ ÛÇÝ µ³Ý­ çÇÝ Ñ³­ ÏÇ í»ñ­ Ù³­å³ñ­ ÷³Ï ½»­ Ý»­ ÏáõÛó­ ñÇó ³é­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÇó): Ù»­ÏáõÙ82 áñ­å»ë ³Ý­ ç³­ ÙÇ­ Ï³Ý ¨ ³­ é³Ýӭݳ­å»ë ϳñ¨áñ ËݹÇñ ·Ý³­Ñ³ï­íáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ e. ´Ý³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³ñë­ï³­Ñ³­ñáõ­ÙÁ ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ Ñ³­Ù³ñ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý éÇë­ 2.93. ÀÝ­ ¹»ñ­ ùû·­ï³­·áñ­Íáõ­ ÙÁ Ù»ÏÝ ¿ ³ÛÝ ×Ûáõ­ Õ»­ñÇó, Ï»­ñÁ, ù³­ÝÇ áñ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ù»Í Ù³­ëÇ ñáÝù ³­ á­ Ù»­ÝÇó Ù»Í Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõíÛáõÝÝ áõ­ Ý»Ý Ðܲ-Ç Ó­ ¨³­ ³å­ñáõëïÝ áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ϳ٠³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ϳ˭ íáñ­Ù³Ý ¨ ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý Ù»ç: ¶á­ÛáõíÛáõÝ áõ­ Ý»Ý Ùï³­ í³Í ¿ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõ­ÝÇó: ²ÏݭϳɭíáõÙ ¿, áñ ·Ûáõ­ Ñá­·áÕ ËݹÇñ­ Ý»ñª Ï³å­ í³Í ѳݭ ù»­ ñÇ ïÝï»­ 볭ϳÝ, ëá­ Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý íñ³ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ¨ µÝ³­ å³Ñ­ å³­ ݳ­ Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: Ï³Ý µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ï»­ÕÇ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ û·­ï³­Ï³ñ ѳ­Ý³­Íá­Ý»­ñÇ á­Éáñ­ïáõÙ Ù»Ï Ñá­ÕÇ µ»ñ­ñÇáõÃ­Û³Ý Ýí³½­Ù³Ý, Ñá­ÕÇ ³­é³­í»É ÇÝ­ï»Ý­ëÇí ³­é³Ý­ÓÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñ­ùÁ ïíÛ³É á­Éáñ­ïÁ ù³Û­ù³Û­Ù³Ý, ³·­ñáÏ­ÉÇ­Ù³­Û³­Ï³Ý ·á­ïÇ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ³ßË­ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ¿ Ëá­ó»­ÉÇ Ñݳ­ñ³­íáñ ³ñ­ï³­ùÇÝ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇ Ù³Ý, á­éá·­ íáÕ ï³­ ñ³Íù­ Ý»­ñÇ Ù³ë­ µ³Å­ ݳ­ ÝÇ ³­×Ç ¨ á­éá·­ Ýϳï­Ù³Ùµ, ¹³ íï³Ý­·áõÙ ¿ á­Éáñ­ïÇ »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ù³Ý çñÇ Éñ³­ óáõ­óÇã ϳ­ ùÇ å³ï­ ñÇ­ ׳é­Ý»­ñáí: ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: î»­Õ³­Ï³Ý ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³ÛÉ á­Éáñï­ 2.91. г­Û³ë­ï³­ ÝÇ ý»ñ­Ù»ñ­ Ý»­ ñÁ ɳí ã»Ý ³­ ¹³å­ ï³ó­ í³Í Ý»ñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳ­ å»­ ñÇ Ó­¨³­ íá­ñáõ­ÙÁ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­ ϳ­ÛÇë ÏÉÇ­Ù³­ÛÇÝ, ¨ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷á­ËáõÃ­Û³Ý ³½­ ¹»­óáõí۳­ ÝÁ Ý»áõí Û³Ý ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ϳ­ Ûáõ­ ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ ñ»­ É³í­ Ù³Ý å³ï­ñ³ëï­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³­¹³å­ï³ó­Ù³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ áõ­ÕÇ­ Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿: »¨ ϳ­ å»­ ñÁ ¨ §ï»­ Õ³­ Ï³Ý µá­ í³Ý­ å»ïù ¿ ³­ í»­ÉÇ ß³ï ù³Û­ É»ñ Ó»é­ Ý³ñ­ Ï»Ý: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ¹³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ¦ ³é­Ï³ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ, ÁÝ­¹»ñ­ùû·­ï³­ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ëáõí Û³Ý á­ Éáñ­ïáõÙ ³­ ¹³å­ ï³ó­ Ù³Ý Éáõñç ·áñÍ­ Ù³Ý á­ Éáñ­ïáõÙ ï»­ Õ³­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³ÛÝù­ Ý»­ñÇ ¨ ѳۭ ϳ­ 峭ϳ­ëÁ Ý»­ñ³­éáõÙ ¿ Ñá­Õ»­ñÇ ³Ý­Ï³­ÛáõÝ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ, Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ Áݹ­É³Û­Ý»­Éáõ ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ á­éá­·áõ­ÙÁ, µÝ³­Ï³Ý íï³Ý·­Ý»­ñÁ, û­ñǭݳϪ ½·³­ÉÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ï³: γ­ñ»­ÉÇ ¿ ³­ë»É, áñ Ù»­ï³­ »­ ñ³ß­ ïÇ, çñÑ»­ Õ»Õ­Ý»­ñÇ, ë³é­ ݳ­ Ù³­ ÝÇù­ Ý»­ñÇ ¨ ÷á­ Ãá­ñÇÏ­ ñÇ Ý»­ Õ³­Ï³Ý ѳ­Ý³­Íá­Ý»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­ Ýϳï­Ù³Ùµ µ³ñÓñ Ëá­ó»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ: ö³ë­ï»­ñÁ íϳ­ÛáõÙ Ý»­ñÇó áã Ù»ÏÝ ¿­ Ïá­ ·Ç³­ Éá­ å»ë ϳ­ ÛáõÝ ã¿: ÊáñÑñ­ ¹³­ÛÇÝ »Ý Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ÏÉÇ­Ù³­Û³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇÝ ³­¹³å­ï³ó­Ù³Ý ßñç³­ Ýáõ٠ѳÛï­ Ý³­ µ»ñ­í³Í Ù»­ ï³­ Õ³­Ï³Ý ѳ­ ݳ­ Íá­Ý»ñ ó³Íñ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: ¶Ûáõ­Õ³µ­Ý³Ï ϳ­ñÇ­ù³­íáñ­ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­ÝáÕ ÷áùñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ç­ñ³­ Ý»­ñÇ íñ³ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ ³Ý­Ñ³­Ù³­ã³÷ ÏÉÇ­ÝÇ, ù³­ÝÇ áñ ϳ­Ý³ó­ÝáõÙ »Ý í³ï ϳ­é³­í³ñ­íáÕ §ÁÝ­¹»ñ­ùû·­ï³­ Ýñ³Ýù ³­ í»­ÉÇ Ù»Í Ï³Ë­ Ù³Ý Ù»ç »Ý ·Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ëáõí ·áñÍ­Ù³Ý/Ñ»­ï³­Ëáõ­½³­Ï³Ý Íñ³·­ñ»­ñ¦, ½·³­ÉÇ íÝ³ë »Ý Ûáõ­ÝÇó, ³­¹³å­ï³ó­Ù³Ý ³­í»­ÉÇ ÃáõÛÉ áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ѳëó­ ÝáõÙ ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ñÇÝ (¨°­û­ ñÇÝ): ÂíáõÙ ¹ÇÝ, ¨° ç­ ¨ »­ ϳ­Ùáõï­Ý»­ ñÇ ½·³­ ÉÇ Ù³­ ëÁ ͳ˭ ëáõÙ »Ý ëÝÝ¹Ç íñ³: ¿, áñ ѳݭ ù³­ í³Û­ñ»­ñÇ ¨ ѳ­ ñ³­ ÏÇó ó­ ÷áÝ­ Ý»­ñÇ ûµ­Û»Ïï­ ²­¹³å­ ï³ó­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³­å³ñ­ ÷³Ï ³½­ ·³­ ÛÇÝ åɳ­ çá­ ÝÇ ÙÇ­ óáí Ý»­ñÇ í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ݳ­Ë³­ï»ë­íáÕ åɳݭݻñÝ ÏÉÇ­Ù³­Û³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ã¹Ç­Ù³­Ï³­Û»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ áõ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý ÙÇ­ çáó­Ý»­ ñÁ µ³­ í³­ ñ³ñ ã»Ý: ´³ñÓñ ë»Ûë­ ÏÉÇ­Ù³­Û³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÏÝí³­½»ó­Ý»Ý ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ÙÇÏ éÇë­ ÏÇ ¨ Ñá­ ÕÇ ³Ý­ ϳ­ Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý Áݹ­ ѳ­Ýáõñ éÇë­ ÏÇ ï»­ ëáõÃ­Û³Ý ¹Ç­ ݳ­ÙÇÏ ·áñ­ Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ¨ ³­ ñ³· í»­ ñ³­ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõ٠ó­÷áÝ­Ý»­ñÇ Ïáõ­ï³Ï­Ù³Ý ûµ­Û»Ïï­Ý»­ñÇ Ï³Ý·Ý­í»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁª µ³­ó³­ë³­µ³ñ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ ÷Éáõ½­ Ù³Ý ¨/ϳ٠˳­ ÷³­ ÝáõÙ­ Ý»­ñÇ Ýß³­ ݳ­ ϳ­ÉÇó éÇëÏ Ý³­ Éáí ëÝÝ¹Ç ³Ýí­ ï³Ý­ ·áõí Û³Ý ¨ ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõ٠ϳ: ¶á­ ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý µ³½­ Ù³­ ÃÇí ѳݭ ù»ñ ¨ ó­ ÷áÝ­Ý»­ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­×Ç íñ³: ¶Ûáõ­Õ³­ódz­Ï³Ý ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ïáõ­ ï³Ï­ Ù³Ý ûµ­ Û»Ïï­ Ý»ñ, á­ ñáÝù ³ÛÉ¨ë ­ ã»Ý ß³­Ñ³­ ·áñÍ­ ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý íñ³ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý íáõÙ, ÙÇÝã­ ¹»é ç³Ý­ ù»ñ ã»Ý ·áñ­ ͳ¹ñ­ íáõÙ ¹ñ³Ýó í»­ ñ³­ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ɳí ï»­ë³­Ý»­ÉÇ ¿ µ»ñ­ùÇ Ï³Ý·Ý­ Ù³Ý ¨ ÏáõÉ­ ïÇ­ í³­ ódz­ ÛÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ: ³­éáõ­Ùáí, 볭ϳÛÝ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ï»Ý­¹³­ÝÇ­Ý»­ñÇ Ù³­ 2.94. ¶á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý µÝ³­å³Ñ­å³­Ý³­Ï³Ý û­ñ»Ýù­Ý»ñ ëáí ³Û¹ ³½­ ¹»­óáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ­ ù³Ý ¿É å³ñ½ ã¿: áõ »Ý­Ã³û­ ñ»Ýë¹­ñ³­ Ï³Ý ³Ï­ ï»ñ, á­ ñáÝù ϳ­ ñáÕ »Ý ϳñ­ 2.92. ì»ñ­ç»ñë ϳ­ í³­ é³­ ñáõíÛáõ­ ÝÁ í³­ í»­ñ³ó­ ñ»ó زÎ-Ç ·³­ ñ»É í»­ íá­ ñáÝß­Û³É ËݹÇñ­ Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ ëÁ: 곭ϳÛÝ ³Û¹ ÎÉÇ­ Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý ßñç³­ ݳ­Ï³­ÛÇÝ ÏáÝ­ í»Ý­ ódz­ÛÇ û­ñ»Ýù­Ý»­ñÁ å³ï­ß³× ã»Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõÙ: ´³­óÇ ³Û¹, (§UNFCCC¦) Ý»ñ­ ñ³·ñ­ ùá ëïá­ í³Í ö³­ ñǽ­Û³Ý ѳ­Ù³­ Ó³Û­ ¹ñ³Ýù »ñ­ Ù³ëï »Ý ¨ Ý»ñ­ ÏÇ­ ¹³ß­ ݳ­Ï»ó­í³Í ã»Ý: ¶áñ­ ÍáÕ Ý³­·Ç­ ñÁ ¨ §ä»­ï³­ Ý᭠ϳ­ ñ»Ý á­ñáß­ í³Í Ù³ë­ Ý³Ï­óáõí۳­ ݦ ïáõ­ ·³Ýù­ Ý»­ñÁ ¨ µÝ³­ å³Ñ­ å³­ ݳ­Ï³Ý û­ ñ»Ýù­ ñÇ å³­ Ý»­ (§NDC¦) Ù»ç ë³Ñ­ Ù³­Ý»ó ³½­ ¹»­ óáõÃ­Û³Ý Ù»Õ­Ù³ó­Ù³Ý ¨ ѳÝç­ Ý»­ ñÁ ãϳ­ ï³­ Éáõ ѻ勉Ýù­ ñ»­ Ý»­ñÁ ã³­÷³­½³Ýó ÃáõÛÉ ³­¹³å­ï³ó­Ù³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÁ: γ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ѳۭ »Ý ¨ ã»Ý ϳ­ ñáÕ µ³­ í³­ñ³ñ ã³­ ÷áí Ñ»ï å³­ ñ»Ý­ Ñ»É û­ ùÇ ï³­ñ³­ñ»ó, áñ §(i) §NDC¦-Ý Ï­ÑÇÙÝ­íÇ §Ï³­Ý³ã ïÝï»­ëáõí ˳Ëï­Ù³Ý ¹»å­ù»­ñÇó: ²­í»­ÉÇÝ, ß³ï ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ ݦ ëϽµáõÝ­ Ûáõ­ ùÇ íñ³ ¨ ѳ­Ù³­ï»­ Õ»­ ÉÇ ÏÉÇ­ ÝÇ Ð³­ ï³­ Û³ë­ ÝÇ Ý»­ñáõÙ û­ ñ»Ý­ùÇ Ç­Ù³­óáõí ÝÁ ¨ û­ Ûáõ­ ùÇ å³Ñ­ ñ»Ý­ å³Ý­ Ù³Ý ëá­ódzÉ-ïÝï»­ë³­Ï³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ»­ï¦: ÁÙµé­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ÃáõÛÉ ÉÇ­Ý»É: 82 г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ: ÎÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ Ëá­ó»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ýí³­½»­óáõÙ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ, 2014 Ã.: 56 2.95. гñë­ ï³­Ñ³ñ­ íáõÙ »Ý ݳ¨ ³ÛÉ µÝ³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­ Û³Ùµ) ¨ Ýßí³Í ѳ­ Ù³­ ϳñ­ ·»­ñÇ Í³Ë­ 볭ͳÍÏ­ Ù³Ý ó³Íñ Ý»ñ: ´Ý³­Ï³Ý ³­ñá­ï³­í³Û­ñ»­ñÁ ù³Û­ù³Û­íáõÙ »Ýª ѳݭ·»ó­ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ѳݭ·»ó­Ý»É ³ÛÝ Ç­ñ³­íÇ­ Ý»­Éáí ßñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­í³Û­ñÇ, ³å­ ñ»­É³­ Ï»ñ­åÇ, É»é­ Ý³­ ÛÇÝ ×³­ÏÇÝ, »ñµ á­ÉáñïÝ ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ ÇÝù­Ý³ñ­Å»­ùÇó ó³Íñ ßñç³Ý­ Ý»­ ñÇ íÇ­ ׳­ÏÇ í³ï­ ó­ ñ³ó­Ù³Ýª Ùdz­ ų­ Ù³­ Ý³Ï ß³­ÑáõÛ­ Ãáí: ÆÝã í»­ ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ËÙ»­ Éáõ çñÇÝ, ³­ å³ í»ñ­ íï³Ý­ ·»­ Éáí ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ ëáõÃ­Û³Ý ¨ ϻݭ¹³­ Ý»­ ÝÇ­ ñÇ Ï³­ çÇÝ 15 ï³­ ñÇ­Ý»­ñÇÝ å»­ ï³­ ϳÝ-Ù³ë­ Ý³­íáñ ·áñ­ ÍÁÝ­Ï»­ Ýáõí Ûáõ­ Ûáõ­ÝÁ ¨ ³­ å³­ ·³ ³­ ×Á: г­ Û³ë­ ï³­ ÝÁ ºí­ ñá­ å³­ ÛÇ ñáõí Û³Ý (äض) Íñ³·­ ñÇ Ñ³­ çáñ­¹³­Ï³Ý Ç­ ñ³­ ϳ­Ý³­ óáõ­ ÙÁ ¨ λÝï­ ñ᭠ݳ­Ï³Ý ²­ ëdz­ÛÇ ³­Ù»­Ý³­÷áùñ ³Ý­ ï³­ é³­å³ï Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ ïí»É ¿³­å»ë µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ËÙ»­ ï³­ñ³Íù­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇó ¿, á­ñÇ ë³­Ï³í é»­ëáõñë­ Éáõ çñÇ Ù³­ ï³­ ϳ­ñ³ñ­ Ù³Ý á­ ñ³ÏÝ áõ Ñáõ­ ë³­ ÉÇáõí ÝÁ: Ûáõ­ Ý»­ñÁ ëå³é­íáõÙ »Ý: ²Ý­ï³é­Ý»­ñÁ ϳ½­ÙáõÙ »Ý Ñá­Õ³­ÛÇÝ ú­ñǭݳϪ ³ñ­¹»Ý ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ ¿, ÇÝã Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ï³­ ñ³Í­ ùÇ Ýí³½ ù³Ý 10 ïá­ Ïá­ëÁ ¨ 1993 Ã. Ç í»ñ Ïñ×³ï­ ºñ¨³­ ÝÇ µÝ³Ï­ ãáõíÛáõÝÝ û·ï­ íáõÙ ¿ ßáõñ­ çûñ­Û³ çñ³­ Ù³­ í»É »Ý ³­ í»­ ÉÇ ù³Ý 10 ïá­ Ïá­ ëáí83: ²Ý­ï³­é³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­ ï³­Ï³­ñ³­ñáõ­ÙÇó: 곭ϳÛÝ Ùáï 450,000 Ù³ñ¹ ½ñÏí³Í Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ Ù³­ë³Ùµ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ ¿ ßáõñ­ çûñ­ Û³ çñ³­ Ù³­ ﳭϳ­ ñ³­ ñáõ­ ÙÇó û·ï­ í»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­ ³Ý­ï³é­Ý»­ñÇó û·ï­íáÕ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ÏáÕ­ÙÇó ³Ý­ï³­éÇ íá­ñáõíÛáõ­ÝÇó: ²Û¹ µÝ³Ï­ãáõíÛáõÝÝ ³å­ñáõÙ ¿ Ùáï 560 ã³­ñ³­ß³­Ñáõ­Ùáí, ÇÝãÝ, Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ, ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ëË³É Ñ³­Ù³ÛÝù­ Ý»­ ñáõÙ ¨ ϳ½­ ÙáõÙ ¿ »ñÏ­ ñÇ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý 20 ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ Û³Ý Ëóݭ Ýáõí Ý»­ ñÇ ¨ ³Ý­ ï³é­ Ý»­ñÇ Ï³­ é³­ ïá­Ïá­ëÁª Áݹ·ñ­Ï»­Éáí »ñÏ­ñÇ ï³­ñ³Í­ùÇ »ñ­Ïáõ »ñ­ñáñ­¹Á: í³ñ­Ù³Ý ϳ­ÛáõÝ ·áñ­Í»­É³­Ï»ñ­å»­ñÇ áõ á­Éáñ­ïáõÙ Ý»ñ¹­ Êáë­ ùÁ ÑÇÙ­ ݳ­ ϳ­ÝáõÙ í»­ ñ³­ µ»­ñáõÙ ¿ ·Ûáõ­Õ»­ ñÇÝ ¨ Ñ»­ é³­ ñáõÙ­ ñÇ Ï³­ Ý»­ ï³ñ­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ Ýå³ë­ ï³­íáñ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ñÇ íáñ ³­ í³Ý­ Ý»­ ñÇÝ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³ÛÝ ù³­ Õ³ù­ Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù µ³­ ó³­Ï³­ ÛáõÃ­Û³Ý Ñ»ï¨³Ýù ¿: å³ï­ Ù³­Ï³Ý å³ï­ ×³é­ Ý»­ñáí ¹»é¨ë ­ å³­ ï³ë­ ˳­ ݳ­ïáõ »Ý Ç­ ñ»Ýó çñ³­ Ù³­ï³­ ϳ­ ñ³ñ­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ: Üßí³Í ѳ­ 2.96. æñ³­ÛÇÝ é»­ ëáõñë­Ý»­ñÇ Ï³­ é³­í³­ ÙÁ ѳݭ·áõ­ ñáõ­ ó³­ÛÇÝ Ù³ÛÝù­ Ý»­ñÇ µÝ³Ï­ ãáõí ÝÁ ¹áõñë ¿ Ùݳ­ Ûáõ­ ó»É í»ñ­ çÇÝ 15 Ýß³­ ݳ­ ÏáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ Ï³­ÛáõÝ ³­ ×Ç Ñ³­Ù³ñ, Ù³­ ݳ­ í³Ý¹ ï³­ ñáõ٠ѳ­ çáñ­¹³­µ³ñ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ íáÕ äض Í­ ñ³·­ ñÇó: áñ ³­ å³­·³­ÛáõÙ çñÇ ³é­ ϳ­ÛáõÃ­Û³Ý íñ³ ϳ­ ñáÕ ¿ ³½­ ¹»É »¨ µÝ³Ï­ ãáõí Û³Ý ³Ûë ë»·­ Ù»ÝïÝ û·ï­ íáõÙ ¿ çñÇ µ³­ ñ»­ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷á­ËáõíÛáõ­ÝÁ: ºñÏ­ñáõÙ ³­×»ó­íáÕ Ùß³­Ï³­ ɳí­í³Í ³Õµ­ Ûáõñ­ Ý»­ ñÇó, çáõ­ñÁ ѳ½­ í³­ ¹»å ¿ Ù³­ ï³­ ϳ­ µáõÛ­ë»­ñÇ ßáõñç 80 ïá­ Ïá­ëÁ á­éá·­íáõÙ ¿: Ðǹ­ ñá¿­É»Ïï­ ñ³­ ñ³ñ­ íáõÙ Ëá­ Õá­í³­Ï³­ ß³­ñáí ¨ ѳëó­ íáõÙ ïÝ»­ ñÁ: ÜáõÛ­ ϳ­Û³Ý­Ý»­ñÁ ³­å³­Ñá­íáõÙ »Ý ³ñ­ï³¹ñ­íáÕ ¿­É»Ïï­ñ³­Ï³Ý ÝÇëÏ ³Û¹ å³­ ñ³­·³­ ÛáõÙ çñ³­ Ù³­ ï³­ ϳ­ ñ³­ñáõ­ ÙÁ ѳ­ ×³Ë Ý»ñ­ ¿­ ·Ç³­ ÛÇ 40 ïá­ Ïá­ ëÁ: êïáñ­ ·»ïÝ­ Û³ çñ»­ñÁ ³­å³­ Ñá­íáõÙ ¹³­¹³­ ñ»ó­ íáõÙ ¿, ÇëÏ ËÙ»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ çñÇ åÇ­ ï³­ ÝÇáõí »Ý ËÙ»­ Éáõ çñÇ 96 ïá­ ëÁ: ´Ý³­ Ïá­ å³Ñ­ å³­ Ýáõí Û³Ý Ý³­ ÛáõÝÝ ³­å³­Ñáí­í³Í ã¿: ˳­ ñ³­ ñáõí ÝÁ (2010 Ã.) ϳݭ Ûáõ­ ˳­ï»­ëáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠2100 Ã. ç»ñ­ Ù³ë­ ïǭ׳­ ÝÇ 4°C µ³ñÓ­ ñ³­óáõÙ ¨ ï»­ ÕáõÙ­ Ý»­ñÇ 9 9.98. îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ Ý»­ ëáõíÛáõÝ­ ñÇ Ù»Í Ù³­ ëÁ, áñ Ùdz­ó³Í ¿ ïá­Ïáë Ïñ׳­ïáõÙ: γݭ˳­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ çñ³­ Ù³­ï³­ ñ³ñ­ ϳ­ Ù³Ý ó³Ý­ óÇÝ, Ùdz­ ó³Í ¿ ݳ¨ Ïá­Ûáõ­ Õáõ ²­ñ³­ñ³ï­Û³Ý ¹³ß­ï³­í³Û­ñáõÙ (á­ñÁ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ó³Ý­óÇÝ: ê³­ ϳÛÝ Ñ»­é³ó­ í³Í ѳ­ Ù³ñ­ Û³ µá­Éáñ ϻխï³ç­ ¨ ÓÏݳ­ µáõ­ÍáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨áñ ßñç³Ý ¿) ç»ñ­ Ù³ë­ ïÇ­ ׳­ ÝÇ ñ»­ñÁ, ³­ ñ³Ù­ é³Ýó í»­ ߳ϭ Ù³Ý, µ³ó »Ý ÃáÕÝ­ íáõÙ ßñç³­ ϳ µ³ñÓ­ ñ³­ óáõÙÝ ³­ ÉÇ Ù»Í ÏÉÇ­ í»­ ÝÇ ¨ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Í³­ í³­ ÙÇ­ç³­í³Ûñ: ÜÙ³Ý Ç­ñ³­íÇ­ ׳ÏÝ ³­ é³­ç³ó­ ÝáõÙ ¿ Éáõñç µÝ³­ ÉÇ á­éá·­ Ù³Ý çáõñ Ïå³­ ѳÝç­íÇ: ¸ñ³ ѻ勉ݭ ùáí, Áëï å³­ ѳ­ Ï³Ý ¹»·­ ݳ­ ñ³­ ¹³­ódz áã ÙdzÛÝ ·»­ ï»­ ñáõÙ, ³Ûɨ µÝ³­å³Ñ­å³­ÝáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý (2009 Ã.), ·»­ Ïá­ ¿­ Éá­ ·Ç³­å»ë ½·³­ ÛáõÝ ï³­ ñ³Íù­ ñáõÙ, û­ Ý»­ ñǭݳϪ ê­ ¨³­ ï»­ñÇ Ñáë­ùÇ 25 ïá­Ïáë Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ Ïѳݭ·»ó­ÝÇ á­éá·­íáÕ Ý³ É×áõÙ (940 ÏÙ²): ó³Ý­ù³­ï³­ñ³­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý 15-34 ïá­ Ïáë (ÙÇ­çÇ­ÝÁª 24 ïá­ Ïáë) Ýí³½­ Ù³Ý: г߭ í³ñÏ­ 9.99. ØÃÝá­ ï³­ÛÇÝ û­ Éáñ­ ¹Ç ³Õ­ ïá­ïáõ­ÙÁ ï»­ ÕÇ ¿ áõ­ Ý»­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý ³­å³­·³ Áݹ­Ñ³­ ÝáõÙ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ ÝáõÙ ÷á­ Ù³Ý Ù³ë­ ß»Ý­ Ý»­ ÝÇÏ­ ñÇ (PM/öØ) Ýáõñ Ùá­ï³­íáñ íݳë­Ý»­ñÁ Ïϳ½­Ù»Ý 75-170 ÙÉñ¹ ¹­ñ³Ù ï»ë­ùáí: îí۳ɭ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ 2013 Ã. ßñç³­ ϳ ÙÇ­ç³­ (180-405 ÙÉÝ­ ²ØÜ ¹á­ ɳñ): ¾­Ý»ñ­ ïÇ­ ·»­ ϳ­ ÛÇ á­Éáñ­ïÁ ¨ë í³Û­ñáõÙ öØ­ -Ç ï³­ ñ»­Ï³Ý ÙÇ­ çÇÝ Ëïáõí Ûáõ­ ÝÁ Ù»Ï Ëá­ ­Ï»Ý­Ã³ñÏ­íÇ Ýßí³Í ³½­¹»­óáõí۳­ÝÁ, ù³­ÝÇ áñ г­Û³ë­ ñ³­Ý³ñ¹ Ù»ï­ñÇ Ñ³ß­íáí ϳ½­Ù»É ¿ 17.75 ÙÇÏ­ñá·­ñ³Ù: ï³ÝÝ Çñ ·»­ï»ñÝ û·­ï³­·áñ­ÍáõÙ ¿ Ñǹ­ñá¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­ ä³ï­Ï»­ñ³­óáõÙ ·á­ÛáõíÛáõÝ ãáõ­ÝÇ ÙÃÝá­Éáñ­ï³­ÛÇÝ û­¹Ç ·Ç³ ëï³­ ݳ­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ áñ­ å»ë ë³­ é»ó­ÝáÕ ³Õ­ïáï­ í³­Íáõí Û³Ý áÕç ͳ­ í³­ ÉÇ Ù³­ ëÇÝ, ù³­ ÝÇ áñ µ³­ çáõñ ³­ ïá­Ù³­ ϳ­Û³­ÝÇ ¨ æ¾Î-»­ ñÇ Ñ³­Ù³ñ: àõë­ ïÇ Ï³­ ñáÕ ó³­Ï³­ÛáõÙ ¿ ¹Ç­ï³­Ï³­Û³Ý­Ý»­ñÇ ï»ë­ùáí (ÙÃÝá­Éáñ­ï³­ ¿ íï³Ý·­í»É »ñÏ­ñÇ ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ Íñ³­·Ç­ñÁ, á­ñÁ ݳ­Ë³­ï»­ ÛÇÝ û­¹Ç ³Õ­ïáï­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ) ï»­Õ»­Ï³ï­íáõí۳Ý/ ëáõÙ ¿ Ñǹ­ñá¿­É»Ïï­ñ³­Ï³­Û³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­·³ ½³ñ­·³­óáõÙ: ïí۳ɭ Ý»­ñÇ Ñ³­í³­ ùáõ­ÙÁ, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ã»Ý ³Ýó­ íáõ٠ϳó­ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ÷³Ï 2.97. à­ éá·­ ï³­ Ù³Ý ¨ ËÙ»­ Éáõ çñÇ Ù³­ ϳ­ ñ³­ñáõ­ÙÁ ѳÛïÝ­ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñáõÙ û­¹Ç ³Õ­ïáï­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ ï»­Õ»­ í»É ¿ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­í»ñ­Ý»­ ñÇ ³éç¨: à­ Ù³Ý çñÇ Ù³­ éá·­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ ѳ­í³­ù»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: Þ³ï ѳ­í³­Ý³­Ï³Ý ¿, ﳭϳ­ñ³ñ­Ù³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í µ³ñÓñ ͳ˭뻭ñÁ (á­ñáÝù áñ öØ2.5 ¨ öØ10 Ëïáõí Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÁ ûñ­ ѳۭﳭ ñ³­ Ù³­ë³Ùµ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í »Ý á­ñáß í³Û­ñ»­ñáõ٠óݭ ñ³·ñ­í³Í »Ý, ù³­ÝÇ áñ г­ñ³­í³­ÛÇÝ Îáí­Ï³­ëáõÙ ¹Ç­ï³Ý­ ϳñ­Å»ù åáÙ­å»­ñÇ û·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõí óáõÙ­Ý»­ñÁ ß³ï ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï »Ý 84: GIZ 2014. http://biodivers-southcaucasus.org/wp-content/uploads/2015/02/GIZ-2014-BioFact-Forest-Cover-of-Armenia.pdf (µ³ñÓñ Ï»­ï³Û­Ýáõí۳ٵ µ³½­Ù³ë­å»Ïï­ñ³­ÛÇÝ 83 µ³Ý­ ³ñ­ ϳ­ Û³­ ÛÇÝ å³ï­ Ï»ñ­Ý»ñ (§Rapideye¦) »Ý å³ï­ íÇñ­í»É ÐЭáÕç ï³­ ñ³Í­ùÇ Ñ³­ Ù³ñ, á­ñáÝó ÑÇ­ Ñ³ï­ Ù³Ý íñ³ ·Ý³­ -áõÙ ³Ý­ í»É »Ý ÐЭ ï³­ é³­ å³ï µá­ ñ³Íù­ Éáñ ï³­ ñÁ:) Ý»­ www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/189051/Health-effects-of-particulate-matter-final-Eng.pdf 84 57 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶ÈàôÊ 3. àô­Ôƭܺð, ø²­Ô²­ø²­Î²­ÜàôÂ­Ú²Ü ¶º­ð²­Î² ÊܸÆð­Üºð ºì ¶àð­Ìà­Ôàô­Úàôܭܺð 3.1. ²­ ñ³­·á­ ñ»Ý í»­ ñ³­ ϳݷݭ íáÕ ¨ Ý»­ ñ³­ é³­ Ï³Ý ³× ·»­ñ³­Ï³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ÁÝïñ­í»É »Ýª ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí ½áõÛ· ³­å³­Ñá­ í»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ Ý»ñ¹­ Ý»É ïÝï»­ ë³­ Ýå³­ ï³Ï­ Ý»­ñÇ Ç­ ñ³­·áñ­ ÙÁ Ëá­ Íáõ­ ¹á­ ãÁÝ­ ïáÕ ³­ Ù»­Ý³­Éáõñç Ï³Ý ³­ ×Ç Ýáñ Ùá­ ¹»Éª ÑÇÙÝ­í³Í ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁ: ¶»­ñ³­Ï³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ á­ñá­ß»­ µ³­ñ»­É³í­Ù³Ý íñ³ª Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí ѳխó­Ñ³­ñ»É ÉÇë ݳ¨ ѳ߭ íÇ »Ý ³éÝ­ í»É »ñÏ­ñÇ ÃÇ­ÙÇ ÷áñ­Ó³­·»ï­ Ý»­ñÇ ·ÉáõË 2-áõÙ Ù³ï­ Ý³Ýß­ í³Í Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ í»ñ­Ý»­ ñÁ: ¼áõÛ· ϳñ­ÍÇù­Ý»ñÝ áõ ³­ é³­ç³ñ­Ïáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÁ (ѳ­ í»É­í³Í 6): Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ á­ñáß­í»É ¿ ãáñë áõ­ÕÇ 3.2. àõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ ÷áË­ ϳ­ å³Ïó­ í³Í »Ý ¨ Ù»­Í³­ å»ë Éñ³ó­ (·Í³­å³ï­Ï»ñ 3.1): ²­×Á å»ïù ¿ í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­íǪ ÝáõÙ »Ý ÙÇÙ­ Û³Ýó: ä³ñ­½áõÃ­Û³Ý Ýϳ­ï³­éáõ­Ùáí áõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÇ ÷᭠˳­ ñ»Ý ëÏë»­ Éáí ÑÇÙÝ­ í»É ³­ é³­ç³ñ­ ÏÇ, ¨ ѳ­ Ù³­ å³­ ï³ë­ Ë³Ý µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ Õáõí ñÇ áõÕ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý/ßáõ­ ϳ­ Û³­Ï³Ý ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ñÁ Ý»ñ­ ϳ­ Û³ó­í³Í »Ý Ç­ñ»Ýó ѳ­ çáñ­¹³­ ϳ­Ýáõí۳ٵ: ´³Ûó ¨ Í³­ é³­ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ íñ³ª ³Ý­ óáõ٠ϳ­ ï³­ ñ»­Éáí å³­ ѳݭ Ý»­ ÉÇ­ Éáí Ù»­ ͳ­å»ë ÷áË­ ϳ­ å³Ïó­ í³Íª ¹ñ³Ýù ³­ ç³Ï­óáõÙ ç³ñÏ ãí³­ Û»­ÉáÕ ³å­ ñ³Ýù­ Ý»­ñÇó áõ ͳ­ é³­ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, »Ý ѳ­Ù³­Å³­Ù³­Ý³Ï­Û³ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³­ÝÁ: ú­ñǭݳϪ ÙÇ­ ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ý»ñ­ ùÇÝ å³­ ѳݭç³ñ­ ÏÇó (áõ­ ÕÇ 1): ²­ ×Ç û­·áõï­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ³é¨ïáõ­ ñÁ Ëá­ ¹á­ ãÁÝ­ ïáÕ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÁ Ù»­ ͳó­ Ý»­Éáõ ¨ Ý»­ ñ³­é³­ ϳ­ Ýáõí Ûáõ­ÝÁ Ýá­ ñ³ó­ Ý»­ Éáõ Ý»­ñÇ í»­ ñ³­óáõ­ÙÁ ¨ µ³½­ Ù³­ÏÇ Ï³­ å»­ ñÇ Ëá­ ñ³­ ÙÁ, óáõ­ Ýå³­ï³­Ïáí ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ·áñ­ÍáÕ ÁÝ­Ï»­ ³Ý­ßáõßï, ·»­ñ³­Ï³ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ³­×Á ¹»­åÇ ßáõ­ ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­ ϳ­ ÛáõÙ ³Ý­ Ñ³ï­ Ý»­ñÇ ³ñ¹­ ϳ­ Ï³Ý ³å­ Û³­ ñ³Ýù­Ý»­ñÁ, ͳ­é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí ñÁ ¨ ³ñ­ Ý»­ ï³­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ óáí Ýáñ ó÷ ѳ­ çá­ Õáñ­¹»É ѳ­Ýáõ­ÙÁ í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, 볭ϳÛÝ ³Ûë ³ß­Ë³­ ï³­ ï»­ Õ»­ñÇ ëï»ÕÍ­ Ù³­ ÝÁ (áõ­ÕÇ­Ý»ñ 2 ¨ 3): Æ í»ñ­ çá, ù³Û­É»­ñÁ µ³­í³­ñ³ñ ã»Ý ÉÇ­ÝÇ: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ¹ñ³Ýó г­Û³ë­ï³­ÝÁ å»ïù ¿ áõ­Å»­Õ³ó­ÝÇ µá­Éáñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­Ý»­ Éñ³ó­ÝÇ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ ñáõÙ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³­Ï³­Û»­Éáõ Çñ áõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, áñ­ ñ»­É³­íáõ­ÙÁ, á­ñÁ Ϲ³é­Ý³ Ýßí³Í í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­ å»ë­½Ç ϳ­ñá­Õ³­Ý³ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ å³Ñ­å³­Ý»É Ù³Ý ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ß³ñ­ÅÇã áõ­ÅÁ: ²ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¨ û·­ ï³­ ·áñ­Í»É ÝÙ³Ý Ý»­ ñ³­ é³­Ï³Ý ³­ ×Ç ïí³Í û­ ·áõï­ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ (áõ­ ÕÇ 4): ´³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ áõÕ­ Õáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ Ý»ñÝ û·ï­í»Ý ×Çßï ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, ÙÇÝã­¹»é ³­é³­í»É 58 ³ñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ í»ï ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­Õ»­ñÇ ÙÇ­ çá­óáí ïÝï»­ ë³­Ï³Ý á­ñ³­ÏÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÇó: ´³­óÇ ³Û¹, å»ïù ¿ ¹Ûáõ­ñ³ó­íÇ ³­ ×Ç Ëóݭ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ Ïå³­ ѳÝç­íÇ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ Ù³ë­ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­Ûáõ٠ϳ­Ý³Ýó Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ, Áݹ­ ݳϭóáõíÛáõÝ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ Ý»ñ¹­ ɳÛÝ­íÇ Ý³­Ë³¹å­ñá­ó³­Ï³Ý ÏñÃáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ ï³­ÉÇë ¿ Ý»É Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»ñ (ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõÝ, »ñ­Ï³­ÏÇ û­·áõï, ³ÛÝ ¿ª Ëó­ÝáõÙ ¿ ϳ­Ý³Ýó ³ß­Ë³­ï³Ý­ ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý å³ßï­ å³­ ÝáõíÛáõÝ ¨ ϻݭ ë³­ Ãá­ß³Ï­ Ý»ñ), ùÁ ¨ µ³ñÓ­ ñ³ó­ ÝáõÙ ¿ »­ñ»­Ë³­ ñÇ å³ï­ Ý»­ ñ³ëï­ í³­Íáõí á­ñáÝù Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³Ý ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³­ Ûáõ­ÝÁ ¹åñá­óÇÝ: ØÇÏ­ñá­Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ ³­ñ³­·á­ñ»Ý í»­ ϳ­Û»­Éáõ óÝóáõÙ­Ý»­ñÇÝ, ¹ñ³­Ýáí ÇëÏ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ïÝï»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­í»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ³Ù­ñ³åÝ­¹áõ­ÙÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ë³­ Ï³Ý ³­ ×Ç ïí³Í û­ ·áõï­Ý»­ ñÁ ¨ ÏñÏÇÝ ãѳÛïÝ­ Éáõ í»­ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ù»ç: àñ­ å»ë §³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­Ýáõí ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ, ϻݭ볭Ãá­ß³Ï­Ý»­ñáõÙ ÛáõÝ-³×-í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõ­Ù¦ óÇÏ­ÉÇ ³­å³­Ñáí­Ù³Ý ß³­ ñáõ­ ݳ­Ï³­ Ï³Ý Ý»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»­ ñÁ ¨ ³­ éáÕ­ å³­ ç³­ Ï³Ý Ñ³­ ݳ­Ë³­å³Û­Ù³Ýª å»ïù ¿ Ý»ñ¹ñ­í»Ý Ñáõ­ë³­ÉÇ Ù³Ï­ñáïÝ­ ¨ ëá­ ódz­ Ï³Ý å³ßï­ É³­ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ å³Ñ­å³­ ï»­ë³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñª ÙÇï­í³Í ³­×Ç ÝáõÙÝ áõ Ñ³ë­ ó»³­Ï³­ Û³Ý µ³­ Ýáõí ɳ­ íáõ­ ñ»­ ÙÁ ¨ë ­Ï³ñ¨áñ Ëóݭ Ù³­ÝÁ: Æ í»ñ­ çá, »ñ­Ï³­ñ³­ ų٭ϻï ϳ­ Ûáõ­ ÝáõÃ­Û³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³Ý: ѳ­Ù³ñ »ñ­ÏÇ­ñÁ å»ïù ¿ ϳ­é³­í³­ñÇ µÝ³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ 3.5. ø³­ Õ³­ù³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý »ñ­Ïáõ ѳ­ ÙÁݹ·ñ­ ÏáõÝ §å»ïù ¿ ñÁ ¨ ѳñ­ Ù³ñ­íÇ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ Ëáõí۳­ÝÁ: Ý»­ áõ­ ݳ­ ɦ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ Ý»­ñ³­ éáõÙ »Ý ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ 3.3. ÀÝ­ ¹áõ­Ý»­ Éáí г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ µ³­ ñ»­ óáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ï»­ ë³­ Ï³Ý ¨ µÝ³­ å³Ñ­ å³­ ݳ­Ï³Ý ϳ­ é³­ í³ñ­Ù³Ý ѽ᭠ñ³­óáõ­ Ù³ñ ϳ­ åÇ ¨ Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨á­ ñáõíÛáõ­ ÝÁª ù³­ Õ³­ ÙÁ: ²­é³­ ÝÁ å³­ çÇ­ ѳݭçáõÙ ¿ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ×Ïáõ­ Ýáõí ÛáõÝ ù³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ϳ­ ñ»­ÉÇ ¿ ËÙµ³­ íá­ñ»É ¨ ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­ ïáõí í»­ ÛáõÝ Ñ³ñ­Ï³µ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ Ï³­é³­í³ñ­ Áëï Ñ»ï¨Û³É ·»­ ñ³­ ϳ­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ: ¶Ý³­Ñ³­ïáõ­ÙÁ Ù³Ý Ù»ç ¨ ٳϭ ñáïÝ­ ï»­ë³­Ï³Ý ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë, áñ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ñÇ Ñ³­Ï³­óÇϭɳۭÝáõÃ­Û³Ý Ëá­ñ³­óáõÙ: ºñÏ­ñáñ­¹Á ϳ­ñáÕ ³­½³­ ï³­ ϳ­ ݳó­ Ù³Ý ÙÇ­ óáí ϳ­ çá­ ñ»­ÉÇ ¿ ѳխ ó­Ñ³­ ñ»É ¿ ëÏëí»É ó­ ÷áÝ­Ý»­ñÇ Ï³­ é³­í³ñ­ Ù³Ý µ³­ ɳ­ ñ»­ íáõ­ÙÇó ¨ µ³­½áõÙ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»ñ: ¶ÉáõË 2-áõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í³Í ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõÃ­Û³Ý ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý íñ³ áõ­ß³¹­ñáõí í»ñ­Éáõ­Íáõí Û³Ý Ù»ç Ù³ï­ Ý³Ýß­ íáõÙ ¿ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ ÛÇ Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­óáõ­ÙÇó: Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ É׳­óáõ­ÙÁ, áñÝ ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ 3.1: ¼áõÛ· Ýå³­ ï³Ï­ Ý»­ ñÁ, áõ­ Ý»­ ÕÇ­ ñÁ ¨ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ãíáí ³ß­Ë³­ï³­ï»­ ñ»­ µ³­ Ý»­ ÷á­ËáõÙ­ ÕáõíÛáõÝ­ ñÇ áõÕ­ ñÁ Ý»­ Õ»­ñÇ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ: سë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ ÝáõíÛáõ­ ÝÁ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­ Ïáõí ÝÁ Ñ»ï »Ý Ûáõ­ ÙÝáõÙ, ÇëÏ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙÝ Çñ Ý»­ñáõ­ÅÇó ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ àõÕÇ 1. ²×Ç í»ñ³Ñ³í³ë³- ÏáõÙ ¿: ²Ûë­ åÇ­ ëáí, áñ­å»ë ·»­ ñ³­Ï³ ³­ é³ç­ ݳ­ Ñ»ñ­ÃáõíÛáõÝ, ñ³ÏßéÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ г۳ë- 1. ú·ï³·áñÍ»É ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ³×Ý áõ ³ß­Ë³­ï»­Õ»­ñÇ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ Ëó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ï³ÝÁ Ó·ïÇ ßáõϳݻñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï»ÕÍáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÇ µ³ó»É, ·ïÝ»É ³ñï³Ñ³Ý- ¨ µ³½ÙáõÕÇ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ Áݹ­ É³Û­Ý»É ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ßáõ­ ϳ­Ý»­ñÁ ¨ Ù³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ûÕ³ÏÝ»ñÇ ÉͳÏÁ ¨ ѳÕóѳñ»É ÙdzÏó- Ëó­Ý»É Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ: êñ³ ѳ­ Ù³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ýí³½»óáõÙ ¨ ѳÙÁݹѳÝáõñ µ³ñ·³í³×Ù³Ý ËóÝáõÙ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ Ù³ñ ϳñ¨áñ ¿ Ý»ñ·­ ñ³­ í»É ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­ íá­ ñáõí ÛáõÝ­Ý»ñ ëï»Õ­ ÍáÕ­ Ý»­ñÇÝ ¨ ßñç³Ý­ ó»É ó³­ Ù³­ù³­ ÛÇÝ àõÕÇ 2. λÝëáõݳÏ, ³ñï³¹ñá- ϳ­åÇ ³ñ­·»­É³­å³ï­Ý»ß­Ý»­ñÁ: ´³­óÇ ³Û¹, ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Õ³Ï³Ý Ù³ëݳíáñ ѳï- 2. ²å³Ñáí»É ï»ÕáõÙ ³½³ï ÙáõïùÝ áõ »ÉùÁ í³ÍÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ³í»- ¿ »ñÏ­ ñáõÙ µ³­ ɳ­ ñ»­ í»É Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³ÛñÝ áõ ϳ­ ÉÇ Ù»Í Ãíáí ³ß˳ï³- ßáõϳ ¨ ÙñóáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³- é³­í³­ñáõ­ÙÁª ëÏë»­Éáí ßáõ­Ï³­Û³­Ï³Ý Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÇó Ù³ñ г۳ëï³ÝÇÝ 3. Èñ³óÝ»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ í»ñ³óÝ»É ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý Ý»­ ñ³­ é³­ ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÇó, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÙÛáõë µ³ó»ñÁ ßáõϳݻñ ÙáõïùÇ ¨ ³×»- Ù³ë­Ý³­íáñ áõ å»­ï³­Ï³Ý Ñ³ï­í³Í­Ý»­ñÇ ÷áË­·áñ­Í³Ï­ Éáõ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ óáõí ÝÇó: êñ³­ Ûáõ­ Ýáí ÇëÏ Ïí»­ ñ³­Ñ³­ í³­ ë³­ ñ³Ïßé­ í»Ý ¨ 4. ²å³Ñáí»É, áñ ÏñÃ³Ï³Ý áõ ³ß˳ïáõÅÇ Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÷á­Ë³­Ï»ñå­Ù³Ý ϻݭóñÏ­í»Ý ³­×Ç ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ù³ïáõóÇ àõÕÇ 3. ßáõϳÛÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ß³ñ­ ÅÇã áõ­ Å»­ ñÁ, Ïëï»ÕÍ­ í»Ý ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ Õ»ñ ¨ ÏËóݭ Ü»ñ³é³Ï³Ý ³×Ç Ñ³Ù³ñ г۳ëï³ÝÇÝ 5. ²ç³Ïó»É ³ß˳ÏÇóÝ»ñÇ íÇ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ï³­ñ³­Í³­Ï³Ý ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ: ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ í»ñ³óÝ»É ³ß˳ï»Éáõ ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ ¨ ѳٳå³ï³ë˳ݻóÙ³ÝÁ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ µ³ñ»É³í»É ³ÝѳïÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝÁ 3.4. г­çáñ¹ »­ñ»ù ·»­ ñ³­ Ý»ñÝ û·­ ϳ­ÛáõíÛáõÝ­ ÝáõÙ »Ý »ñÏ­ 6. ÊÃ³Ý»É Ï³Ý³Ýó Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÝ ³ß˳ï³ßáõϳÛÇÝ ñÇÝ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Éáõ ³ß­Ë³­ Ý»­ ïáõ­ ÅÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ ÝÁª ïáõíÛáõ­ Ùdz­ ų­ Ù³­Ý³Ï ³ß­Ë³­ ï³­ ßáõ­ ϳ­ÛáõÙ Ù³ë­ Ý³Ï­ ÝÁ óáõíÛáõ­ 7. àõŻճóÝ»É Ï³ÛáõÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³×ÇÝ ûųݹ³ÏáÕ Ù³Ïñá ϳé³í³ñáõÙÁ µ³ñÓ­ ñ³ó­ Éáõ ¨ ³Ý­Ñ³ï­ Ý»­ Ý»­ ñÇ Ù»ç ¹Åí³­ ñÇÝ Ç­ñ³­ íÇ­ àõÕÇ 4. 8. àõŻճóÝ»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ Î³ÛáõÝáõÃÛ³Ý ×³Ï­ Ý»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³­ ϳ­Û»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝÝ ³Ù­ ñ³åÝ­¹»­ Éáõ ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳé³í³ñáõÙÝ áõ ѳñÙ³íáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛ³ÝÁ г۳ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ óáí ϳ­ ÙÇ­çá­ é³­í³­ ñ»­Éáí Ýí³­ ½áÕ ¨ Í»­ ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ãáõí µ³½Ù³ÏÇ ×³Ï³ïÝ»ñáí 9. àõŻճóÝ»É ÙÇÏñá¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁª ëï»ÕÍ»É ³½·³ÛÇÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý Ù³ïã»ÉÇáõÃÛ³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý Û³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ: êñ³ ѳ­ Ù³ñ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿, áñ ¹ÇٳϳÛáõÃÛáõÝ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Ï»Ýë³Ãáß³ÏÝ»ñÇ áõ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý íñ³ Í»ñ³óáÕ Ïñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý ³­å³­Ñá­íÇ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÕóѳñÙ³Ý ÙÇçáóáí å³­ ѳÝç­ í³Í ÑÙïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁª ëÏë»­ Éáí ¹³­ë³­í³Ý¹­Ù³Ý 59 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÕÇ 1: ²­ àõ­ ñ³­Ñ³­ ×Á í»­ í³­ë³­ñ³Ï­ Éáõ ѳ­ ß»­ Ù³ñ г­Û³ë­ ïÇ Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñ­ÍáõÙ, áã ýáñ­Ù³É ·áñ­Í»­É³­Ï»ñ­å»­ñÇ ï³­ ÝÁ å»ïù ¿ 糭ݳ µ³­ó»É ßáõ­ ϳ­ ñÁ, û·­ Ý»­ ï³­·áñ­ÍÇ Ïñ׳­ïáõÙ, Éá­·Çë­ïǭϳ­ÛÇ åñá­ý»­ëÇá­Ý³­É³­óáõÙ, ßáõ­Ï³­ ³ñ­ ﳭѳݭ ñ³­ Ù³Ý Ñݳ­ íá­ Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÁ ¨ ѳխó­Ñ³­ Û³­ Ï³Ý Ùñó³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³­å³­ íáõÙ, ¨ (ii) ï³­ Ñá­ ñ³Ý­ óÇÏ ñÇ Ï³­åÁ ë³Ñ­Ù³­ ÷³­ ݳ­ ÏáÕ ³é­Ï³ ·áñ­ÍáÝ­ Ý»­ñÁ ÷á­Ë³¹­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÇ å³ñ­ ½»­óáõÙ, ϳ­ åÇ µ³­ ñ»­É³­íáõÙ ¨ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ç³­Ý³­ÛÇÝ áõ ѳ­ ٳ߭ ˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ 3.6. ÆÝã­ å»ë óáõÛó ¿ ïñí³Í ·ÉáõË 2-áõÙ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­í³Í Ñ»ï г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­åÇ ³Ù­ñ³åݹ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí í»ñ­ Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝáõÙ, ϳ­ åÇÝ ³éÝã­ íáÕ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³­ ÏáõÙ­ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ, Éá­·Çë­ïÇ­ Ý»­ñÇ å³ï­ ׳­éáí ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý Í³­ Ý»­ í³É­ ñÁ ÷áùñ »Ý, ϳ­ÛÇ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó ·áñ­ ÍÇù­Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ý ÙÇ­ çá­óáí ë³­ ϳÛÝ ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­ Ý»Ý ÙÇ ß³ñù Ñݳ­ ñ³­ ñáõíÛáõÝ­ íá­ ÙÇ­ ç³Ýó­ ùÇ û·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý ³Ï­ ïÇí Ëó­ ÝáõÙ: Ý»ñ: Êá­ ãÁÝ­¹áï­ Ý»ñ »Ý í»ñ ѳݭ í»É ³é¨ïñÇ ¨ ÷᭠˳¹­ ñáõÙ­ Ý»­ñÇ ¹Ûáõ­ ñ³ó­ Ù³Ý (Éá­ ïÇ­ ·Çë­ Ï³­ ÛÇ ¨ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ÛÇÝ Î³­ åÇ ³­ å³­Ñá­ íáõÙ Ãí³­ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý Éͳϭ Ý»­ ϳ­ é³­ í³ñ­ Ù³Ý), îÐî­ »Ý­ ó­Ï³­ éáõó­ í³Íù­ ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó Ý»­ ñÇ ÙÇ­çá­óáí, á­ñáÝù ϳ­ñáÕ »Ý µ³­ó»É å³­ïáõ­Ñ³Ý ¹»­åÇ Ñ³­ ë³­ Ý»­ ÉÇáõí۳Ý, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ Ý»ñ­ ùÇÝ Ï³­ åÇ µÝ³­ ·³­ »ñÏ­ñÇ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ¹áõñë ·áñ­ÍáÕ ßáõ­Ï³­Ý»ñ: ÆÝ­ï»ñ­ í³é­Ý»­ñáõÙ: Ðݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ »Ý µ³­ó³­Ñ³Ûï­í»É Ý»­ïÁ ÷á­ ËáõÙ ¿ ³é¨ïáõ­ ñÁ, ÁÝ­ Ï»­ ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ³ñ­ï³¹­ Ñ»ï¨Û³É áõÕ­ Õáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñáõÙ. ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ù³­ Õ³­ù³­ ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ å³­ ϳ­ Ýáõí ÛáõÝ ¨ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ å³Û­ Ù³­Ý³·­ ñ»ñ, ͳ­ é³­Ûáõí ѳݭ ç³ñ­ÏÁ ¨ ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ï³­éáõó­í³Í­ ùÁ: ú­ ñǭݳϪ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­ Éáñ­ïáõÙ ³é¨ïñÇ µ³­ ñ»­É³í­Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­íá­ ³­ç³Ï­ó»­Éáí ÇÝ­ï»ñ­ Ý»­ï³­ ÛÇÝ Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ Ï³­ åÇ Ñ³­ ë³­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï û·­ï³­·áñ­ÍáõÙ, Íá­í³­ÛÇÝ Ý»­ÉÇáõí Û³­ÝÁ, ½³ñ­ ·³ó­ Ý»­Éáí ¿É-³é¨ïáõ­ ñÁ ¨ û­ ųݭ ¹³­ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ï³­Ûáõí۳ٵ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í Ï»­Éáí ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ µ³ñÓñ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ­ ýÇ­½Ç­Ï³­Ï³Ý Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ Ý»­óáÕ ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ãí³­ÛÇÝ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ Ãí³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï û·­ï³­·áñ­ÍáõÙ ÏÇ­ñ³­éáõ­ÙÁª г­Û³ë­ï³­ÝÁ ÏËó­ÝÇ µ³½­Ù³­ÏÇ Ï³­å»­ñÇ Çñ µ³½­ Ù³­ ÃÇí ã³­ ÷áõÙ­ Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí, ë÷Ûáõé­ ùÇ Ý»­ñáõ­ ³­å³­Ñáí­Ù³Ý Çñ û­ñ³­Ï³ñ­·Á: ÅÇ ³­é³­í»É ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í û·­ï³­·áñ­ÍáõÙ, ³ñ­ï³­Ñ³Ý­ Ù³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý ³­é³­í»É ѳ­Ù³­ γ­åÇ ³­å³­Ñá­íáõ٠ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí, á­ñÁ ÏáÕ­Ù³­ÝÇ ³­å³­Ñá­íáõÙ, º²îØ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óáõÃ­Û³Ý ïí³Í Ïͳ­ é³­ÛÇ áñ­ å»ë ѳñ­ Ã³Ï ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý Ï³­ ï³­ ñ»­É³­ ³­é³­í»­ÉáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ û·­ï³­·áñ­ÍáõÙª »ñ­ÏÇ­ñÁ ¹Çñ­ù³­íá­ ·áñÍ­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ (³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ëá­ñ³ó­í³Í ·Ç­ï»­ ñ»­Éáí áñ­ å»ë µ³­ ½³ ßáõ­ ϳ­Ý»ñ á­ ñá­ ÝáÕ ¨ ²ºîØ ³­ ÉÇ í»­ ÉÇ­ù³­ÛÇÝ µá­í³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ): êñ³ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ßáõ­Ï³­Ý»ñ Ùáõïù ·áñ­Í»­Éáõ ó³Ý­ÏáõíÛáõÝ áõ­ ÏÉÇ­ÝÇ á­ ïáõÙ Ý»ñ·­ Éáñ­ ñ³­í»É úàôÜ-Ý»ñ ¨ Ý»ñ¹­ Ý»É Í³­ Ý»­óáÕ Ý»ñ¹­ ñáÕ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ, ¨ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ¨ Ý»ñ¹­ ñáõ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñ Ù³­ïáõ­óáÕ (û­ñǭݳϪ Íñ³·­ñ»ñ Ùß³­ÏáÕ) Ù³­ÛÇÝ å³Û­Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ ÏÝùáõÙ º²îØ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñǪ û­ï³­ñ»ñÏ­Û³ ßáõ­Ï³­Ý»ñ Ùáõïù ·áñ­Í»­ ¹áõñë: Éáõ Ñ»ï ϳå­í³Í ͳ˭뻭ñÇ Ïñ׳ï­Ù³Ý Ù»­Ë³­Ýǽ٭ݻñ: ´Ýá­ñáß û­ñǭݳϭݻ­ñÇó »Ý ÏñÏݳ­ÏÇ Ñ³ñÏ­Ù³Ý Ñ³­Ù³­Ó³Û­ ø³­ ù³­ Õ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ ÕáõíÛáõÝ 1. Ü»ñ·­ñ³­í»É ݳ·­ ñ»­ ñÁ: ²­ ÉÇ É³ÛÝ ³­ í»­ éáõ­Ùáí ë³ Ïå³­ ѳݭçÇ µÇ½­Ý»­ëÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ëï»Õ­ÍáÕ­Ý»­ñÇÝ Ñ³­ Ù³ñ Ýå³ë­ ï³­ íáñ, µ³ó ¨ ϳݭ ˳­ ë»­ ï»­ ÉÇ Ý»ñ¹­ñáõ­ Ù³­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­í³Ûñ (ï»՛ë ëïáñ¨ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ 3.7. ¶»­ ϳ ³­ ñ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñ­ ÃáõíÛáõÝÝ ¿ Ëó­ Ý»É ³ñ­ï³­ ÕáõíÛáõ­ÝÁ): ѳ­ ÙÁª û·­ Ýáõ­ ï³­·áñ­Í»­ Éáí г­Û³ë­ï³­ ÝÇ Ñ³­ Ù³ñ ѳ­ ë³­ Ý»­ÉÇ Ï³­åÇ û­Õ³Ï­Ý»­ñÁ: ²Ûë ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­Ïáõ­ÙÁ í»­ñ³ó­ γ­åÇ ³­å ³­Ñá­íáõÙ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ÙÇ­çá­óáí: Ðݳ­ñ³­íá­ Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ïå³­ ѳÝç­ íÇ µ³½­ Ù³­÷áõÉ Ùá­ï»­ ñÁ óáõÙ, á­ ñáõíÛáõÝ Ï³ ³­í»­ÉÇ É³Û­Ýá­ñ»Ý û·­ï³­·áñ­Í»­Éáõ ë÷Ûáõé­ùÇ ÏÝ»­ñ³­éÇ ÙÇ ù³­ÝÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇÝ áõÕÕ­í³Í ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ, Ý»ñ­ ¹áõ­Ù³­ ÛÇÝ ¨ ·Ç­ ï»­ÉÇ­ ù³­ ÛÇÝ ó³Ý­ó»­ñÁ ¨ Ý»ñ: êïáñ¨ ³­ é³­ ç³ñÏ­ íáõÙ »Ý Ýßí³Í ·»­ ñ³­ ϳ ËݹñÇ Ëó­Ý»É ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³­éáõ­ÙÁ: Üá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ·áñ­ ÍÇù­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí ë÷Ûáõé­ ùÇ ·áñ­Í³­ ñ³ñ ó³Ý­ óÇ, ýǭݳÝë­ Î³­ åÇ ³­ å³­Ñá­íáõÙ µ³­ ñ»­ ɳí­í³Í Éá­·Çë­ ïǭϳ­ÛÇ ¨ Ý»­ñÇ ¨ Ýááõ ѳ᭠õÇ Ï³­ å»­ñÇ Ñ³ë­ ï³­ ïáõ­ ÙÁ ϳ­ ñáÕ ¿ »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: ê³ Ý»­ ñ³­ éáõÙ ¿ Ý»ñ­ û·­ï³­ ϳñ ÉÇ­ Ý»É ·Ç­ ï»­ÉÇù­ ñÇ ¨ ï»Ë­ Ý»­ Éá­ Ýá­ ·Ç³­ ñÇ Ñ»ï Ý»­ ùÇÝ ×³­Ý³­å³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ó³Ý­óÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ϳå­í³Í Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ г­Û³ë­ï³Ý µ»­ñ»­Éáõ ËݹñáõÙ: ï»­ Õ³­ Ï³Ý ¨ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ 糭ݳ­ÛÇÝ Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï­Ý»­ñáõÙ ²ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ Ëó­ÝáÕ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó ϳ­éáõÛó­Ý»­ µ³­ ó»­ñÇ í»­ ñ³ó­Ù³Ý ÙÇ­ çá­ óáí ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý ïñ³Ýë­ åáñ­ ñÇ Ý»ñ·­ñ³­íáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ÁÝ­Ó»­é»Éª ï³­ÛÇÝ »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ, ׳­Ý³­å³ñÑ­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ïñ׳­ï»­Éáõ ³ÛÝ Ñ³ë­ï³­ï³·ñ­í³Í ͳ˭뻭ñÁ, á­ñáÝù Ï³å­ í³Í ͳ˭ ë»­ñÇ ¨ ÇÝë­ ïÇ­ ïáõ­ Ý³É Ï³­ óÇá­ ÛáõÝ Ù»­Ë³­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ï³­ñáõÙ »Ý Ýáñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ Ùáõïù Ýǽ٭ Ý»­ñÇ µ³­ ɳ­ ñ»­ íáõ­ÙÁ: ê³ Ý³¨ »Ý­ ó¹­ñáõÙ ¿ ͳ­ é³­ ·áñ­ Í»­ ÉÇëª ³­ å³­ Ñá­ Éáí ÁÝ­ í»­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ Ï³­ Ý»­ ï³­ ɳ­ ñ»­ ·áñ­ ÍáõÙ ¨ ÷᭠˳¹­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý åá­ï»Ý­óÇ³É ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ñ³­ë³­ ¹Ûáõ­ñ³­ óáõÙ Ñ»ï¨Û³­ ÉÇ ÙÇ­ çá­óáí. (i) ³­ ç³ñ­ é³­ ÏÇ ßÕó­ ÛÇ Ý»­ÉÇ ï»­Õ»­Ï³ï­ íáõÃ­Û³Ý ßñç³­ ݳ­ ÙÁ: éáõ­ ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý ³ñ­¹Ç³­Ï³­Ý³­óáõÙ, µ»é­Ý³­÷á­Ë³¹­ñáõÙ­ Ý»­ñÁ ¨ Éá­ ·Çë­ïÇ­Ï³Ý Ï³ñ­ ·³­ íá­ ñ»Ýë¹­ ñáÕ û­ ñ³­Ï³Ý ¹³ß­ ñ³­ 3.8. ²ÛÉ ·»­ ϳ­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ í»­ ñ³­ ñáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³­ µ»­ ÉÇÝ. 60 ú·­ï³­·áñ­Í»É º²îØ-áõ٠г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³Ý­¹³­ ٳϭóáõí ÝÁ ¨ Ý»ñ­ùÇÝ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ Ûáõ­ Û³Ý ïí³Í ³­ é³­í»­ÉáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª »ñ­ÏÇ­ñÁ ¹Çñ­ù³­íá­ñ»­Éáí ³ÛÝ á­ Éáñï­ Ý»­ñáõÙ, á­ñáÝù ѳݭ ¹»ë »Ý ·³­ ÉÇë áñ­å»ë å»ë µ³­ áñ­ ½³ ßáõ­Ï³­ Ý»ñ á­ñá­ ÝáÕ ¨ º²îØ ³­ í»­ ¹³ñ­ ÉÇ ÁÝ­ ÑáõÙ­ùÇ Ù³­ ï³­ ϳ­ñ³ñ­ Ý»ñ ³ñ­ï³­Ñ³­ ÝáÕ ÁÝ­ ñáõíÛáõÝ­ Ï»­ Ó³Ï ßáõ­Ï³­Ý»ñ Ùáõïù ·áñ­Í»­Éáõ ó³Ý­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: êñ³ ßÝáñ­ÑÇí ϳ­å³­Ñáí­íÇ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: г­Û³ë­ï³­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ý»ñ·­ñ³­í»É ³­ç³Ï­óáõí ÛáõÝ û­ï³­ ñ»ñÏñ­ ñáõÙ­ Û³ Ý»ñ¹­ ñÇÝ, ÇëÏ ÙÇÏ­ Ý»­ Ýáñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ á­ñá­ÝáÕ û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ áõÕ­Õ³­ÏÇ Ý»ñ¹­ñáÕ­ ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ý»ñ ³ÛÝ ¹»å­ ùáõÙ, »­Ã» º²îØ ³ÛÉ »ñÏñ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù»­Ù³ïª ÏïñíÇ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ Ùáõïù ·áñ­ Í»­ ϳ ¨ Éáõ ßáõ­ Ýñ³ ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ­ç³­ í³Û­ ÝÇ ³­ ñÁ ÉÇ­ é³­ í»É ½³ñ­·³­Ý³­Éáõ: ²Ûë ϳ߭ϳݭ¹áÕ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­Ù³Ý Ýå³ë­ ï³­ íáñ ¨ Ý»ñ¹­ ñáÕ­Ý»­ñÁ ëÏë»Ý ¹Ç­ ï³ñ­ Ï»É Ð³­ Û³ë­ í»­ñ³­óáõ­ÙÁ Ïå³­ ѳݭ çÇ ÙÇ ù³­ ÝÇ á­Éáñï­Ý»­ ñáõÙ ·áñ­Íá­ ï³­ÝÁ áñ­å»ë µ³­½³ º²îØ-Ç ³­é³­í»É ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ßáõ­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ½áõ­·³Ï­óáõÙ »Ý­Ã³¹­ñáÕ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ Ï³ Ý»ñ­Ã³­÷³Ý­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: º­Ã» ³­í»­ÉÇ Ù»Í Í³­í³­Éáí Ùá­ï»­óáõÙ: êïáñ¨ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­í³Í »Ý ³ÛÝ ³­ é³­ íáÕ ç³ñÏ­ úàôÜ-Ý»ñÝ Ð³­Û³ë­ï³Ý µ»­ñ»Ý Ýáñ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»ñ, ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ÏÝå³ë­ï»Ý ³Ûë ·»­ñ³­Ï³ ³­å³ ³é¨ïñÇ í»­ ñ³áõÕ­ Õáõ­ ÙÇó ³­é³­ ç³­óáÕ áã ß³­ Ñ»­Ï³Ý ËݹñÇ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³­ÝÁ. å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ã»­½á­ù³ó­Ý»É ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý ï³­ñ³Í­Ù³Ý ¹ñ³­Ï³Ý ¿­ý»Ï­ïÁ: Øñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ¹³ß­ïÇ Ñ½á­ñ³­óáõÙ: г­Ù³­å³ñ­÷³Ï Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ¹³ß­ïÁ ÑÇÙÝ­íáõÙ ¿ Ùñó³Ï­óáõí۳ÝÝ º²îØ ë³Ñ­ ٳݭ ñÇó ¹áõñë ß³­Ñ»­ Ý»­ Ï³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¨ ³­ç³Ï­ óáÕ Ï³ñ­ ·³­ íá­ñáõÙ­ Ý»­ ñÇ ¨ å»­ ïáõí Û³Ý ÙÇ­ ç³Ù­ Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ å³Û­Ù³­Ý³·­ñ»­ñÇ ÏÝùáõÙ: ÜÙ³Ý å³Û­ Ù³­ ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ËóݭٳÝ, ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõí ݳ·­ ñ»­ñÇ ÏÝùáõ­ ÙÁ ºØ ¨ ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï Ïû·­ÝÇ ³ñ­ ï³­ Û³Ý Ùñó³Ï­ ó³­ÛÇÝ ã»­½á­ ùáõí Û³Ý »­ ñ³ß­ ˳­ íáñ­ Ù³Ý ¨ áÕç ѳ­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ, ѳï­Ï³­å»ëª ¶²Þ-Ç Ù³ë ϳ½­ÙáÕ á­Éáñï­ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝáõÙ §Øñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëǭݦ û­ñ»Ý­ùÇ Ý»­ñáõÙ ·áñ­ÍáÕ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ¹Çñ­ù³­íáñ­í»­Éáõ ÏÇ­ñ³ñÏ­Ù³Ý íñ³: §Øñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëǭݦ û­ñ»Ý­ùÇ Ñ³­ ë³ñ Ù³­ í³­ ϳñ­¹³­Ïáõ٠ѳñ¨³Ý »ñÏñ­ ñÇ, û­ Ý»­ ñǭݳϪ ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­í»­ïáõí Ûáõ­ ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ µ³­ É³í­ ñ»­ í»É Ñ»ï¨Û³­ ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï Ùñó³Ï­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ÉÇ ÙÇ­çá­óáí. (i) Ùñó³Ï­ óáõí Û³Ý ëϽµáõÝù­ ñÇ Ý»­ Ý»­ ñ³­ éáõ٠ϳñ­ ·³­ íá­ñÇã ³½­ ¹»­ óáõí Û³Ý ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý Ù»ç, á­ ñÁ àõ­ÕÇ 2. ¶áñ­ÍáõÝ ¨ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï Ù³ë­Ý³­íáñ Ñ³ï­ Ï³Ù­ ñ³åÝ­ ¹Ç îØääЭ -Ç ³­ é³Ý­ ÓÇÝ ÙÇ­ ç³Ù­ ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁª í³Í ½³ñ­·³ó­ Éáõ ¨ Ýáñ ³ß­Ë³­ Ý»­ ï³­ï»­Õ»ñ ëï»Õ­Í»­ áõÕÕ­í³Í Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ ϳñ­·³­íá­ñÇã ë³Ñ­ Éáõ ѳ­Ù³ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ å»ïù ¿ í»­ñ³ó­ ÝÇ ÁÝ­Ï»­ñáõí Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ í»­ñ³ó­Ù³­ÝÁ, (ii) Ç­ñ³­Ï³Ý Ñ»­ï³ùÝÝ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ³­ åÇ ßáõ­ ×Á ¨ ¹»­ ϳ­Ý»ñ Ùáõï­ ùÁ Ëá­ ¹á­ ãÁÝ­ ïáÕ ã³­Ï³Ý Ç­ñ³­í³­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ¹­ÝáõÙ, (iii) ïáõ­·³Ýù­Ý»­ ë³Ñ­ Ù³­ ÷³­ ݳ­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÁ ñÇ ã³­ ÷»­ñÇ ×ß·ñïáõÙ ¨ (iv) ïÝï»ë­ í³­ ñáÕ ëáõµ­ Û»Ïï­ Ý»­ñÇ ë³Ñ­ ٳݭ Ù³Ý Ó­ ¨³­ Ï»ñ­ åáõÙ, á­ ñáõ٠ѳ߭ íÇ »Ý ³éÝ­ íáõÙ 3.9. Ü»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ ï³­ñ»­Éáõ, ³­ Éáõ ¨ Ýá­ ×»­ ñ³­ ñ³­ ѳ­Ù³­ï»Õ í»­ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­ùá ·áñ­ÍáÕ ³­é³Ý­ÓÇÝ ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ Ý»ñ¹­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ Ý»ñ¹­Ý»É Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ É³ÛÝ ³­ éáõ­ Ùáí ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ¿ ϳ­ÛáõÝ, ϳݭ˳­ ï»­ ë»­ ½á­ ã»­ ùáõíÛáõÝ ³­ å³­ Ñá­ íáÕ ÙÇ­ ó³­ çá­ éáõÙ­Ý»ñ, ÇÝã­ åÇ­ ëÇÝ ÉÇ ¨ Ýå³ë­ ï³­ íáñ Ý»ñ¹­ Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­ ñáõ­ í³Ûñ: âݳ­Û³Í ñÇ­ ¿, û­ ݳÏ, å»­ ï³­ Ï³Ý ³­ ç³Ï­ óáõí Û³Ý ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ í»­ ³­ çÁÝ­ é³­ ó­ óÇݪ г­Û³ë­ ï³­ÝÇ Ý»ñ¹­ Ù³­ ñáõ­ ÛÇÝ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ: ¾É-·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ ñáõÙ ¹»é¨ë­ ³é­ ϳ »Ý ÙÇ ß³ñù Éáõñç µ³­ ó»ñ: ´³­ óÇ ³Û¹, ϳñ­·Á å»ïù ¿ Ý»ñ¹ñ­íÇ Édzñ­Å»ùª ݳ­Ë³­Ó»é­Ýá­Õ³­µ³ñ ¿³­å»ë µ³­ó³­Ï³­ÛáõÙ ¿ ßáõ­Ï³­Û³­Ï³Ý Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ³­ç³Ï­ ó»­Éáí Ùñó³Ï­ óáõí Û³­ ÝÁ ¨ ó­ ÷³Ý­ óÇ­Ïáõí Û³­ÝÁ: á­ñÁ Ëá­ãÁÝ­¹á­ïáõÙ ¿ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ùáõï­ ùÁ ßáõ­ ϳ ¨ ²­í»­ÉÇ É³ÛÝ ³­éáõ­Ùáí ÷³ë­ï»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ ë»­÷³­Ï³­ Ýñ³Ýó Ñ»­ï³­·³ ³­×Á: Üå³ë­ï³­íáñ Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ ݳ­ ïÇ­ñáõí Û³Ý ¨ ßáõ­ ϳ­ ÛÇ ¹Ç­ ݳ­ ÙÇ­ ϳ­ÛÇ ·Ý³­ ѳ­ïáõ­ ÙÁ ç³­ í³ÛñÝ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ, ϳ­åÇ­ ï³­ ÉÇ, ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ Ý»­ Ïû·­ÝÇ Ñ³­ Ù³¹­ ñ»­Éáõ ÁÝ­ ϳ­ ÉáõÙ­Ý»ñÝ áõ ÷³ë­ ï»­ ñÁ ¨ Áëï ñÇ ¨ ·Ç­ ï»­ ÉÇù­ ñÇ Ñáë­ Ý»­ ùÇ Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³ ¹»­ ³Û¹Ù Ó­ ¨³­ Ï»ñ­å»­ Éáõ ³­ é³­ ç³ñ­ Ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ: åÇ ³­ é³­í»É ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ·áñ­ ÍáÕ ÁÝ­ Ï»­ñáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ ¨ á­Éáñï­Ý»ñ: ê³, Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ, ÏÝå³ë­ïÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ гݭñ³­ÛÇÝ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ѽá­ñ³­óáõÙ: ê³ Ý»­ ñ³­ éáõÙ ¿ ÝáõÃ­Û³Ý ³­×ÇÝ, á­ñÁ ٳϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ Ññ³­å³­ ñ³­Ï³Û­Ýáõí Û³Ý ¨ ѳ߭ í»ï­ Õ³­ í᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳ٭ñ³åÝ­¹Ç áõ­ÕÇ 1-áõÙ ùÝݳñÏ­íáÕ í»­ñ³­Ñ³­í³­ë³­ ϳñ­¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÁ, ·áñ­Í³­¹Ç­ñÇ í»­ñ³Ñë­Ïá­Õáõí ñ³Ïß­éáõ­ÙÁ: Üßí³Í µ³­ó»­ñÁ í»­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ñáÕ Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ, û­ñ»Ý­ùÇ ·»­ñ³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ÏÇ­ñ³ñ­Ïáõ­ »Ý ùÝÝáõí Û³Ý ³éÝ­ í»É ëïáñ¨ Ãí³ñÏ­ í³Í ÙÇ­ çá­ó³­ éáõÙ­ ÙÁ ¨ Ïá­éáõå­ ódz­ÛÇ ¹»Ù å³Û­ ù³­ ñÁ: êñ³ Ç­ ñ³­·áñÍ­ Ù³Ý Ý»­ñÁ: ų­Ù³­Ý³Ï å»­ï³­Ï³Ý Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ß³­Ñ»­ñÇ µ³­ËáõÙ­Ý»­ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 2. ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ ³Ù­ñ³åݹ­Ù³Ý Õ»­ î»­ ñáõÙ ßáõ­Ï³­Û³­Ï³Ý Ùñóáõ­Ý³­ ÏáõÃ­Û³Ý ¨ ç³Ý­ù»­ñÁ ϳÝó­Ý»Ý »ñ­ ϳñ áõ­ÕÇ (ï»՛ë ëïáñ¨ ³­ é³Ý­ ÓÇÝ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý ³­å³­Ñá­íáõÙ Ï»­ïÁ): ø³­ Õ³­ù³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý Ó­¨³­ Ù³Ý ·áñ­ íáñ­ ó­ ÍÁÝ­ óÁ Ý»Õ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ß³­Ñ»­ñÇ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­ ñáõ­ 3.10. Ü»ñ¹­ í³Û­ Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­ ñÇ ¨ ϳ­é³­ í³ñ­Ù³Ý áõÕ­ ÷³­ Éáõ Ýå³­ Ï»­ ï³­ Ïáí ÏëÏëÇ ÑÇÙÝ­ í»É ÷³ë­ ï»­ñÇ íñ³ ¨ Õáõí۳ٵ ·»­ ñ³­Ï³ ËݹÇñÝ ¿ µ³­ ñ»­ ɳ­ í»É Ùñó³Ï­ óáõí Ïí»­ñ³ÑëÏ­íÇ Ñ³Ý­ñáõÃ­Û³Ý ÏáÕ­ÙÇó: äüέ-Ç ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý 61 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ëïá­ ñÇÝ ÑëÏá­ Õáõí Û³Ý ÙÇ­çáó­ Ý»­ñÇ (Ý»ñ­ ùÇÝ ÑëÏá­ Õáõí Ý»ñ·­ñ³í­Ù³Ý ÙÇ­ çá­ óáí û­ ï³­ñ»ñÏñ­ Û³ Ëݳ­ Ûá­ Õáõí ÛáõÝ­ Û³Ý, Ý»ñ­ùÇÝ ¨ ³ñ­ ï³­ùÇÝ ³áõ­¹Ç­ ïÇ, ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ß­ Ý»­ñÇ ³­é³­í»É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï Ù᭵ǭÉÇ­½³­óáõ­ÙÁ: í»ï­ íáõí ÛáõÝ­ ñÇ ¨ û­ Ý»­ ñ»Ýë­ ¹Ç­ ñÇ ÏáÕ­ ÙÇó Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ íáÕ í»­ñ³Ñë­ Ïá­ Õáõí۳Ý) µ³­ ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ¨ë ­ ѳݭ·áõ­ ó³­ ÛÇÝ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 3. Ü»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³: Æ ÉñáõÙݪ ß³­Ñ³·ñ­·Çé ÏáÕ­Ù»­ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ³ÛÉ µ³­ó»­ñÇ í»­ñ³­óáõÙ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ³Ýó­ ϳó­íáÕ ÉëáõÙ­ Ý»­ñÇ ¨ ù³­ Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ ñÇ ñ³­ 3.11. ²ÛÉ ·»­ Ý»­ ϳ ËݹÇñ­ ñ³­ ñÁ í»­ ñáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³­ µ»­ Ý»ñ·­ñ³í­í³­ÍáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ϵ³ñÓ­ñ³ó­ÝÇ ù³­ ÉÇÝ. Õ³­ ù³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý Ý³­ ˳·Í­ Ù³Ý ¨ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ø³­Õ³­ù³­ódz­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõÃ­Û³Ý Ð»ï Ùݳ­ óáÕ Ý»ñ¹­ñáõ­ Ù³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ³ÛÉ ³ë­å»Ïï­ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ß³­Ñ»­Ï³­Ýá­ñ»Ý Ï»Ýï­ñá­ Ý»­ñÇ µ³­ñ»­É³­íáõÙ: Ò»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí ݳ­Ý³É ³ÛÝ û­ñ»Ý­ùÇ ÁÝ­¹áõÝ­Ù³Ý íñ³, á­ñÁ ݳ­Ë³­ï»­ëáõÙ Û³Ý Ý³­Ë³­Ó»é­Ýáõ­ÙÁ, ·áõÛ­ùÇ ·ñ³Ý­óáõ­ÙÁ, å³Û­Ù³­Ý³·­ ¿ ù³Õ­ ͳ­ é³­Ûáõí Û³Ý ÇÝ­ï»·­ñáõÙ ¨ å»­ ï³­ Ï³Ý áõ ù³­ Õ³­ ñ»­ñÇ ÏÇ­ñ³ñ­ Ïáõ­ÙÁ ¨ í³ñ­ ϳ­íáñ­Ù³Ý ѳ­ ë³­ ÉÇáõí Ý»­ ÝÁ Ûáõ­ ù³­ódz­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­ ¹Ûáõ­ñ³ó­ í»É »Ý ϳ­Ýá­Ý³­ ϳñ­·»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: 곭ϳÛÝ Ó»é­ Ý»­ñÇ Ï³­ é³­í³ñ­ Ù³Ý ³­ å³­ Ï»Ýï­ ñá­Ý³­óáõÙ: γñ¨áñ ¿ ݳñ­Ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ݳ¨ Ùdz­ ñ»É å»­ íá­ ï³­ Ï³Ý Í³­ é³­ Ûáõí Û³Ý Ù»­ÏÇó ³­ í»­ÉÇ ù³Û­É»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ϳå­í³Í ÉÇ­Ý»É ¹Åí³­ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»­ñÁ: ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ØÇ ß³ñù µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­ ݳ­ óáõ­ÙÁ ¹³Ý­ ¹³­Õ»É ¿, ¨ ³­ é³­ ç³­ó»É ¿ ×»Õù­í³Íù ÃÕÃÇ ²Ù­ñ³åÝ­ ¹»É ß³­Ñ»­ ñÇ µ³Ë­ Ù³Ý ßñç³­ ݳ­ ÏÁ ¨ Ñ»ï¨»É íñ³ Ñ³ë­ ï³ï­ í³­ÍÇ ¨ ï»­ Õ»­ñáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­í³­ÍÇ ÙÇç¨, ¹»å­ù»­ñÇ ùÝÝáõÃ­Û³Ý Áݭóó­ùÇÝ: »¨ µ³ñÓ­ ñ³ë­ïÇ­×³Ý û­ñǭݳϪ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý, ·áõÛ­ù³­ÛÇÝ Ç­ñ³­ å³ß­ ïáÝ­ Û³­ ñÇ »­ Ý»­ ϳ­Ùáõï­ ñÇ ¨ áõ­ Ý»­ í³Í­ Ý»ó­ ùÇ Ñ³Û­ï³­ íáõÝù­ ñÇ ¨ ѳñ­ Ý»­ ϳ­ ÛÇÝ í³ñ­ ã³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý µÝ³­·³­ í³é­ ñ³­ñ³·ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á ·áñ­ÍáõÝ ¿, 볭ϳ­í³­ÃÇí Ý»­ñáõÙ: γñ­·³­íá­ñÇã áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­ »Ý ѳۭﳭñ³­ñ³·ñ­í³Í ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý ëïáõ·­Ù³Ý Å»ßï »Ý ³­í»­ÉÇ ³­Ùáõñ ÇÝë­ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É Ù»­Ë³­Ýǽ٭ݻñ: ¨ Ñ»­ ï³ùÝÝ­ Ù³Ý ¹»å­ ù»­ ñÁ: ²ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ Áݹ­ Ý»É É³Û­ ¸³ Ý»­ñ³­éáõÙ ¿ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ·áñ­ÍÇù­Ý»ñ, ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý ϳñ­ ´³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ¿­Ãǭϳ­ÛÇ Ñ³Ýӭݳ­ ·³­ íá­ñÇã ³½­ ¹»­óáõÃ­Û³Ý ·Ý³­ ѳ­ïáõ­ÙÁ ¨ ϳñ­ ·³­íá­ñÇã Åá­Õá­íÇ Ç­ñ³­í³­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª åɳ­Ý³­íáñ­Ù³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇ ³ñ­¹»Ý ÇëÏ Ù»Ï­Ý³ñ­ÏÇ å³­ ¹³ñÓ­Ý»­Éáí ³ÛÝ Ïá­éáõå­ódz­ÛÇ Ï³Ý­Ë³ñ­·»É­Ù³Ý ·áñ­ÍáõÝ ÑÇÝ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³Ý §ex ante¦ é³½­Ù³­í³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Ù³ñ­ÙÇÝ, áñÝ ûÅï­í³Í ÉÇ­ÝÇ Ñ»­ï³ùÝÝ­ã³­Ï³Ý Édz­½á­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí: ²ÏݭϳɭíáõÙ ¿, áñ ·³­ÉÇù û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ¾­É»Ïï­ñ³¿­ Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ñáõ­ ë³­ ÉÇ ¨ ѳ­ Ù³ñ­Å»ù Ù³­ ï³­ ϳ­ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí Ïݳ­Ë³­ï»ë­í»Ý ß³­Ñ»­ñÇ Éñ³­óáõ­ ñ³ñ­ Ù³Ý ³­ å³­Ñá­ íáõÙ ¨ á­ Éáñ­ ïÇ ýÇ­ ݳݭ Ï³Ý ³­ ë³­ Ùáõñ óÇã µ³­ó³­Ñ³Û­ïáõÙ­Ý»ñ, Ïùñ»³­Ï³­Ý³ó­íÇ Ñ³Û­ï³­ñ³­ íÇ­ ׳­ÏÇ å³Ñ­ å³­ ÝáõÙ: ¾­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ ÷á­Ë³Ýó­ ñ³­·Çñ ãÝ»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­ÉÁ ϳ٠ϻÕÍ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõÝ Ù³Ý ¨ µ³ßË­ Ù³Ý »Ý­ ó­ ϳ­ éáõó­í³Íù­ ñÇ í»­ Ý»­ ñ³­ ϳݷ­ Ý»ñ­Ï³­ Ý»­ Û³ó­ ÉÁ ¨ Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ ÛáõÝ ÏïñíÇ ³é­ ó³Ýó Ýáõ­ ÙÁ ¨ ¿­ É»Ïï­ ñ³¿­ Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ ³ñ­ ï³¹­ Û³Ý Ýáñ ñáõí Ññ³­å³­ñ³­Ï»­Éáõ ³­é³­í»É Áݹ·ñ­ÏáõÝ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõí ѽá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³­éáõ­óáõÙÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï »Ý ïÝï»­ ÛáõÝ, á­ñÁ ϳñ­ï³­óá­ÉÇ å»­ï³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ß³­ ëáõí۳­ÝÁ ¿­É»Ïï­ñ³¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ­Å»ù Ù³­ï³­Ï³­ Ñ»­ñÇ µ³Ë­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íáñ ¹»å­ù»­ñÁ: г­Ù³­Ï³ñ­·Ç Ñ»­ ñ³­ ñáõÙ ³­ å³­ Ñá­í»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: Ø»­ ͳ­ å»ë å³­ ѳÝç­íáÕ ï³­ ·³ ϳ­ ï³­ ɳ­ ñ»­ ·áñ­Íáõ­ ÙÁ ϳ­ ñáÕ ¿ ݳ¨ å³­ ѳݭç»É »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñáõÙ Ù³ë­Ý³­íáñ Ýáñ Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³Ý (Ç Ñ³­Ï³¹­ñáõíÛáõÝ de jure) »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï ϳ­åÇ­ï³É Ý»ñ·­ñ³­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ïÇ­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ß­í³é­Ù³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ: ñ³­Å»ßï ¿ ݳ˭ÏÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ýí³­×áõÙ­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³, á­ Éáñ­ïÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ Ý»­ñÇ ÙÇ­ óáí ϳ­ çá­ ï³­ Îáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ: ȳí Ïáñ­ ñ»­É³­·áñ­Í»É í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­íáÕ ¿­Ý»ñ­·Ç³­ÛÇ á­Éáñ­ïÁ ϳñ­ åá­ñ³­ïÇí ³ñ­Å»ù­Ý»ñÝ û·­ÝáõÙ »Ý Ç­ñ³­·áñ­Í»­Éáõ ÁÝ­Ï»­ ·³­ íá­ ñ»Ýë¹­ ñáÕ û­ ñ³­Ï³Ý ¨ »Ý­ óû­ñ»Ýë¹­ ñ³­Ï³Ý ¹³ß­ ïÁ: ñáõí Ý»­ Ûáõ­ ñÇ Ñ»­é³Ý­ ϳ­ñ³­ ÛÇÝ Ýå³­ ï³Ï­ ñÁ. Ó­ Ý»­ ¨³­Ï»ñ­ ¾­Ý»ñ­·»­ïÇÏ »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Å»ù å³Ñ­ å»É ¨ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ Ý»É é³½­ Ù³­ í³­ Ûáõ­ ñáõí ÝÁ, µ³ñÓ­ ñ³ó­Ý»É å³­ÝáõÙÝ áõ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ Ý»­ñ³­éáõÙ »Ý ¿­Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ, ³­å³­Ñá­í»É éÇë­Ï»­ñÇ É³í ϳ­ á­Éáñ­ïÇ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ç­ñ»Ýó ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý é³­í³­ñáõ­ÙÁ, Ý»ñ·­ñ³­í»É ϳ­åÇ­ï³É, ³­å³­Ñá­í»É ë³­ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ñ»ï ãϳå­í³Í ͳ˭뻭ñÇ Ï³­ï³ñ­Ù³Ý ÑáõÝ ÙÇç­ ë»ñÝ­¹³­ÛÇÝ ³Ý­ óáõÙ­Ý»­ ñÁ ¨ Ý»ñ·­ ñ³­ í»É áõ å³Ñ­ ϳݭ Ëáõ­ÙÁ ¨ ¿­ Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ Ù³­ ï³­ ϳ­ ñ³ñ­ Ù³Ý ÇÝù­ ݳñ­Å»­ å³­Ý»É ï³­Õ³Ý­¹³­íáñ Ù³ñ¹­Ï³Ýó: ê³ ³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ùÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý 볭ϳ·­Ý»­ñÇ ×ß·ñïáõ­ÙÁ, ³Û¹ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÁ µ³ñ­Ó³ó­ÝÇ Ïáñ­åá­ñ³­ ÃíáõÙª í»ñç­ Ý³­ Ï³Ý ëå³é­ Ù³Ý ë³­ ϳ·­Ý»­ñÇ Ë³­ ã³Ó¨ ïÇí ó­÷³Ý­óÇ­ÏáõíÛáõ­ÝÁ (Ý»­ñ³é­Û³Éª ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý áõ ëáõµ­ëÇ­¹³­íáñ­Ù³Ý í»­ñ³­óáõ­ÙÁ: áã ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ñ³Û­ïáõ­ÙÁ, ïÝû­ñ»Ý­ ñÇ Ëáñ­ Ý»­ Ñáõñ¹­ Ý»­ñÇ Ñ½á­ñ³­ ÙÁ) ¨ µ³Å­ óáõ­ Ý»­ üǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ: ï»­ñ»­ñÇ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇ å³ßï­å³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Îáñ­åá­ üǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ ѳ­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ñ³­ïÇí ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ³Ýó­Ý»É ¹Ç­ï³ñÏ­íáõÙ ¿ áñ­å»ë ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­×Á ë³Ñ­ »ñ­Ï³ñ áõ­ÕÇ ¹»­åÇ Ñ³­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý»ñ¹­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ù³­Ý³­÷³­ÏáÕ Éáõñç ·áñ­ ÍáÝ: üÇ­ ݳݭ볭 íáñ­Ù³Ý ѳ­ë³­ 62 Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ñáÕ »Ý ùÝÝáõí Ý»­ñÁ, á­ñÇ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ í»ñ ѳ­Ý»É ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý Û³Ý ³éÝ­ í»É Ñ»ï¨Û³É ÙÇ­ çá­ó³­ éáõÙ­ ñÁ: ܳ˪ Ý»ñ¹­ Ý»­ Ý»É Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ Ëá­ãÁÝ­¹á­ïáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ë³Ñ­Ù³­ ³­å³­Ñáí ·áñ­Í³ñù­Ý»­ñÇ Ýáñ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á: ê³ ÏÁݹ­É³Û­ ݳ­ ÷³­ÏáõÙ­ ñÁª Ï³å­ Ý»­ í³Í ù³­ ù³­ Õ³­ ϳ­ Û³Ý ¨ ÇÝë­ Ýáõí ÝÇ ØöØÒ-­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó áñ­å»ë ·ñ³­íÇ ³­é³ñ­Ï³ ß³ñ­Å³­ ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É ¹³ß­ïÇ Ñ»ï: ¶Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ Ï³Ý ·áõÛ­ ùÇ û·­ ï³­ ·áñÍ­ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõí ÝÁ ¨ ÃáõÛÉ Ûáõ­ ñÁ ѳ߭íÇ Ï³éÝ­í»Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ý»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ïï³ Ýñ³Ýó áõ­Ý»­Ý³É í³ñ­ÏÇ ³­å³­Ñá­íáõíÛáõÝ: ²Û­ëûñ é³½­Ù³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ùß³Ï­Ù³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï: г­ Û³ë­ï³ÝÝ û­ ñ»Ýë¹­ ñ³­Ï³Ý Ýáñ ¹³ßï ¨ é»»ëïñ áõ­ ÝÇ, µ³Ûó µ³Ý­ Ï»­ñÇ ßñç³­ Ýáõ٠ϳ­ ñá­Õáõí Û³Ý Ï³Ù Ç­ ñ³­½»­ Üá­ ñ³­ñ³­ ñáõÃ­Û³Ý ¨ ·Ç­ ï»­ÉÇù­Ý»­ñÇ Ñ³­ ë³­Ý»­ÉÇáõí ÏáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý å³ï­×³­éáí ¹ñ³ ÏÇ­ñ³­éáõí Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³­óáõÙ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ 2015 Ã. Ûáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÏÉÇ­ÝÇ ³Ýó­Ï³ó­Ý»É ½»­ÏáõÛ­óáõÙ85 ³­ é³­ ç³ñÏ­í»É »Ý ÙÇ­ çá­ó³­éáõÙ­ Ý»ñ, á­ñáÝù µ³Ý­ Ï»­ ñÇ ¨ áõ­ ÝÇ­í»ñ­ë³É í³ñ­ ϳ­ ÛÇÝ Ï³½­ Ù³­ åáõí Ï»ñ­ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ÙÝ³É áõ­ ÅÇ Ù»ç ¨, Ç ÃÇíë ³Û­ Éáó, Ý»­ñ³­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ (àôìÎ-Ý»­ñÇ, ³Û­ëÇÝùݪ ÙÇÏ­ñá­ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý éáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³­ ÉÁ. ëï»Õ­Í»É Ýá­ ñ³­ñ³­ ñ³­ Ï³Ý Ñ³ë­ ï³­ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ) ³Ýӭݳ­Ï³½­ÙÇ áõ­ëáõ­óáõÙ: ïáõí ÛáõÝ­Ý»ñª ѳ­ Ù³ËÙ­ µ»­ Éáí å»­ ï³­ Ï³Ý ¨ Ù³ë­ Ý³­ íáñ ºñÏ­ñáñ¹ª ½³ñ­·³ó­Ý»É ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ, áñ­å»ë­ ß³­Ñ³·ñ­·Çé ÏáÕ­Ù»­ñÇ áõ­Å»­ñÁ, ³­å³­Ñá­í»É å»­ï³­Ï³Ý ½Ç ³Û­ëûñ Ëá­ßáñ Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ·Ç­ï³­Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³­åÁ ÙÇÙ­ Û³Ýó Ñ»ï Ùñó³Ï­ óáÕ µ³Ý­ Ï»­ñÁ ëÏë»Ý ½µ³Õ­ í»É öØÒ-­ ³½­·³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ñ»ï, í»ñ­Éáõ­Í»É Ýáñ ï»Ë­Ýá­Éá­ Ý»­ñáí, »ñµ Ëá­ ßáñ ѳ­ ׳­Ëáñ¹­ ñÁ ¹ñ³­ Ý»­ Ù³­ Ï³Ý ÙÇ­ çáó­ ·Ç³­ Ý»­ñÇ Ï³Ý­ ˳­ ï»ë­ íáÕ û­·áõï­Ý»­ñÁ ¨ Ëó­ Ý»É ßá­ ß³­ Ý»­ñÇ Ý»ñ·­ñ³í­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ϳÝó­Ý»Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ßáõ­Ï³­ ÷»­ÉÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ëï»Õ­ÍáÕ Íñ³·­ñ»­ñÁ, Ý»­ñÇÝ: ºñ­ñáñ¹ª Ëó­Ý»É Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ì³ñ­Ï»­ñÇ ³Ù­ñ³åÝ­¹»É Ùï³­íáñ ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ ïñ³­ Ù³¹ñ­Ù³Ý ³­ éáõ­ Ùáí г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ óáõ­ó³­ ÝÇ­ßÁ ÙÇ­çÇ­ ñÁ, ³­ ç³Ï­ ó»É Ýáñ ï»Ë­ Ýá­Éá­ ·Ç³­ ñÇ ï³­ Ý»­ ñ³Í­ Ù³­ ÝÁ ¨ ÝÇÝ Ùáï ¿, 볭ϳÛÝ Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ïáõ­ï³Ï­Ù³Ý ³é¨ïñ³Û­ ݳó­ Ù³­ ÝÁ, ëï»Õ­ Í»É ßáõ­Ï³ Ýá­ ñ³­ ñ³­ñáõí ÛáõÝ­ ï»­ ë³ÝÏ­ Ûáõ­ÝÇó Ýñ³ óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÁ ϳ½­ ÙáõÙ ¿ ÙÇ­ çÇ­ ëÁ: ÝÇ Ï»­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»É ³ñ­ï»ñÏ­ñáõÙ ³ß­Ë³­ïáÕ ÂíáõÙ ¿, áñ µ³Ý­ Ï»­ñÁ ùÇã »Ý ß³­ ѳ·ñ·é­ í³Í ³­ í³Ý¹­ Ý»ñ Ñ³Û ·Çï­Ý³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, é»­ëáõñë­Ý»­ñÇó Ý»ñ·­ñ³­í»­Éáõ ѳñ­óáõÙ: âáñ­ñáñ¹, µ³­ñ»­É³­í»É ØöØÒ-­Ý»­ ¨ Ù³ë­ Ý³­·Ç­ï³­ Ï³Ý ó³Ý­ ó»­ñÇó û·ï­ í»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­ íá­ ñÇ ¨ í³ñ­ ϳ­ïáõ­ Ý»­ñÇ (µ³Ý­ Ï»­ñÇ ¨ àôìÎ-Ý»­ ñÇ) ÑÙïáõí ñáõíÛáõ­ÝÁ ¨ áñ­ ¹»·­ñ»É ·Ç­ ï³­ ï³­ Ñ»­ ½á­ï³­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ ¹ñ³­ Ýáí ÇëÏ Éáõ­ Í»É Ï³­ ñá­Õáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ µ³­ó³­ ï³Ýù­Ý»­ñÇ áõ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ëï»Õ­Í³Í Ý᭠ϳ­ ÛáõÃ­Û³Ý ¨ ØöØÒ-­ Ý»­ñÇ áõ í³ñ­ ϳ­ ïáõ­ Ý»­ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ñ³­ ñ³­ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ¹ñ³Ýó Ý»ñ¹ñ­ Ù³Ý ³Ýíë­ï³­ÑáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁ: Àݭóó­ùáõÙ »Ý ýǭݳݭ볭 Ñݳ­ ñ³­ ñáõí íá­ Û³Ý ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ëï³Ý­ Ï³Ý Ý»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­ ¹³ñï­Ý»ñ: ¹Çñ 3.1. ÆÝã­ Ü»ñ­ ϳ­ å»±ë ­ ñáÕ »Ý ºÐ¶-Ç ù³­Õ³­ù³­ ϳ­ ÕáõíÛáõÝ­ ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ Ý»­ ñ³ó­ ñÁ í»­ Ý»É ï³ñ­ ñáõíÛáõÝ­ µ»­ ñÁ ï³­ Ý»­ ñ³­Í³ßñ­ç³Ý­ Ý»­ ñÇ ÙÇ稪 ϳå­í³Í ϻݭ볭ٳ­Ï³ñ­ ÏÇ Ñ»ï ¹³­ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­ñÇ­ù³­íáñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý 70 ïá­ÏáëÝ 2009 Ã. WDR-áõÙ ùÝݳñÏ­ íáÕ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³ß­ ˳ñ­ ³å­ ñáõÙ ¿ »ñÏ­ ñáñ­ ¹³­ÛÇÝ ù³­ Õ³ù­ Ý»­ ñáõÙ ¨ ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý Ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý ëϽµáõÝù­Ý»­ñÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ »Ý, áñ »ñÏñ­Ý»­ñÁ í³Û­ñ»­ñáõÙª »ñÏ­ñÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï»Ýï­ñáÝ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­óáÕ å»ïù ¿ Ó·ï»Ý Ñ³ë­ Ý»É Ý»­ñ³­ é³­Ï³Ý ¨ ï³­ ñ³­Í³­Ï³­Ýá­ ºñ¨³­ ÝÇó Ñ»­ å»ïù ¿ ³­ éáõ: ƱÝã ­ ÝÇ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝÇ Ï³­ é³­ ñ»Ý ѳ­í³­ ñ³Ïßé­ ë³­ í³Í ½³ñ­ ·³ó­ Ù³Ý ¨ á㠳ݭ å³Û­Ù³Ý í³­ñáõíÛáõÝÝ ³Ûë ï³­ñ³­Í³­Ï³Ý ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõí ï³­ñ³­Í³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ѳ­í³­ë³­ñ³Ïßé­í³Í ïÝï»­ë³­Ï³Ý Û³Ý ¹»å­ùáõÙ: ²ñ¹­Ûáù ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ å»±ïù­ ³­×Ç: ¿ Ó·ï»Ý ëï»Õ­Í»É ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»ñ ³Û¹ §Ñ»ï Ùݳ­óáÕ ßñç³Ý­ Ý»­ñáõ­ Ù¦: ÆÝã­ å»ë ÝßíáõÙ ¿ 2009 Ã. WDR-áõÙ, ³×Ý îñ³Ýë­åáñ­ï³­ÛÇÝ »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñáõÙ å»ïù ¿ ß³­ ÇÝù­ÝÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­í³Í ñáõ­Ý³­Ï³­µ³ñ ³ñ­í»Ý é³½­Ù³­í³­ñ³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñª ¿, ¨ »ñÏ­ñÇ á­ ñáß Ù³­ Ý»­ ë»ñ, ÙÛáõë­ ñÇ Ñ³­ Ù»­ Ù³ï, ³­ í»­ÉÇ É³í Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí µ³­ñ»­É³­í»É ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­é³­Ûáõí íǭ׳­ÏáõÙ »Ý: ÖÇßï ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ ïñ³­ Ù³¹­ñáõ­ÙÁ ¨ ѳ­ ë³­ Ý»­ ÉÇáõí ÝÁ (áõ­ Ûáõ­ ÕÇ­Ý»ñ Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ Ù³ñ­¹ÇÏ å»ïù ¿ ϳ­ñá­Õ³­Ý³Ý ï»­Õ³­ß³ñÅ­ å»ë ݳ¨ ûå­ 3 ¨ 4), ÇÝã­ ïÇ­Ù³­É³ó­Ý»­ Éáí ϳ­ åÁ ßñç³Ý­ Ý»­ í»É ½³ñ­ ·³­ ó³Í ßáõ­ ϳ­Ý»ñ ¨ û·ï­ í»É ïÝï»­ ë³­Ï³Ý Ñݳ­ ñÇ ÙÇç¨ ¨ ¹ñ³Ýó Ý»ñ­ ÕÇ 1), ÇÝ­ ëáõÙ (áõ­ ãÁ Ñݳ­ ñ³­ íá­ ñáõí ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó: ºÐ¶-Ý ­å³ñ­½»É ¿, áñ ѳ­Û»ñÝ Ç­ñáù ÛáõÝ Ïï³ Ïñ׳­ ï»­ é³­ Éáõ Ñ»­ ñáõí íá­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ¨ ͳ˭ ë»­ñÁ: ï»­ Õ³­ß³ñÅ­ íáõÙ »Ý, µ³Ûó ³­ í»­ÉÇ ß³ï ¹»­ åÇ ³ÛÉ »ñÏñ­ ²Ûë­ï»Õ ·³­Õ³­÷³­ñÁ Ù³­ë³Ùµ ³ÛÝ ¿, áñ é³½­Ù³­í³­ñ³­ Ý»ñ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª »ñÏ­ñÇ ïÝï»­ë³­å»ë Ñ»­ï³Ù­Ý³ó Ï³Ý Ý»ñ¹­ Ý»ñÝ û·­ ñáõÙ­ Ý»Ý Ëïáõí Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý ÙÇ­ çá­ ßñç³Ý­ Ý»­ñÇó ٻϭ ÝáõÙ »Ý Ñ³ï­ Ï³­å»ë èáõ­ ë³ë­ï³Ý: óáí ϳݭ˻­Éáõ Ëó³­ÝáõÙ­Ý»ñÝ ³­é³­í»É ËÇï µÝ³­Ï»ó­í³Í 85 г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ (2015 Ã.). ¸Ç­Ý³­Ùǽ­ÙÇ ß³ñ­ÅÇã áõ­Å»­ñÁ: 63 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³Û­ñ»­ñáõÙ: Æ ÉñáõÙÝ ó³Ý­óÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ï³É, áñ Ñ»ï Ùݳ­óáÕ í³Û­ñ»­ñáõÙ µ³ñ­ í»­ïáõí Û³Ý µ³ñÓ­ ñ³ó­ ٳݪ ϳ­ ñáÕ »Ý å³­ ѳÝç­í»É µ³­ ·³­í³­×»Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý á­ñáß ï»­ë³Ï­Ý»ñ, ѳï­Ï³­ ñ»­É³­íáõÙ­Ý»ñ ïñ³Ýë­åáñ­ï³­ÛÇÝ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙª å»ë Ýñ³Ýù, á­ñáÝù ϳ­ñáÕ »Ý û­·áõï ù³­Õ»É »ñÏ­ñáñ­¹³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, û­ñǭݳϪ ¹åñáó­Ý»­ñÇ, ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ ³·­Éá­Ù»­ñ³­óÇáÝ ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÇó/ïÝï»­ë³­ ³­éáÕ­ç³­ å³­ ѳ­ Ï³Ý ÑÇÙ­ ݳñÏ­ ñÇ ¨ ï»­ Ý»­ Õ³­ Ï³Ý ßáõ­ Ï³Ý ËïáõíÛáõ­ÝÇó (û­ñǭݳϪ îÐî) ϳ٠³·­Éá­Ù»­ñ³­óÇáÝ Ï³­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ï³­ñÇù ãáõ­Ý»Ý (·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõíÛáõÝ, Ù»Í Ïáí: »¨ Ýßí³Í ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ Ñ³­ Ý»­ ë³­ ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ ³ß­Ë³­ ïáõÅ å³­ ѳݭ çáÕ ³ñ­ ï³¹­ ñ³­Ï³Ý ·áñ­ Ý»áõí Íáõ­ ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ Ïáõí ÝÇ Ù³ñ¹­ ÛáõÝ áõ­ ϳÝó µ³­ ñ»­Ï»­óáõí ßáõßï, Ñ»ï Ùݳ­ ÛáõÝ): ²Ý­ óáÕ ßñç³Ý­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳ­ åÇ ÝÁ µ³­ Ûáõ­ ɳ­ ñ»­ í»­Éáõ ¨ ï»­ Õ³­ Ï³Ý Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ ³Ù­ñ³åÝ­ ÙÁ ϳ­ ¹áõ­ ñáÕ ¿ ß³­Ñ»­Ï³Ý ÉÇ­Ý»É Ý³¨ ºñ¨³­ ÝáõÙ ñÇó ³­é³­í»­É³­·áõÛÝë û·ï­í»­Éáõ ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó, 볭ϳÛÝ ï»­Õ³­Ï³Û­í³Í ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: Ù»­Ïáõ­ë³ó­í³Í í³Û­ñ»­ñáõÙ ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý ïñ³Ýë­åáñ­ï³­ ÛÇÝ Í³­ é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ù³­ ïáõó­ Ù³Ý, å³Ñ­ å³Ý­ Ù³Ý ¨ îÝï»­ë³­Ï³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ËóݭٳÝÝ áõÕÕ­í³Í §ï³­ ß³­ñáõ­Ý³Ï­Ù³Ý ͳ˭ë»ñÝ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ »Ý: ø³­Õ³­ù³­Ï³­ ñ³­ ͳ­Ï³­Ýá­ñ»Ý ÃÇ­ ñ³­Ë³­ íáñ­í³­Í¦ ÙÇ­ ç³Ù­ ïáõíÛáõÝ­ ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏÇ ³Ûë Ý»ñ¹­ Ý»­ ñáõÙ­ ñÁ ݳ¨ Ý»­ ñ³­ éáõÙ Ý»­ñÁ å»ïù ¿ ß³ï ٳݭ ñ³Ïñ­ÏÇï ùÝÝáõí Û³Ý ³éÝ­ í»Ý: »Ý ï»­ Ï³ï­ Õ»­ íáõÃ­Û³Ý ¨ ·³­ Õ³­÷³ñ­ ñÇ Ñáë­ Ý»­ ù»­ñÇ Áݹ­ ²Ûë ÙÇ­ çá­ó³­éáõÙ­Ý»­ ñÁ Ý»­ ñ³­éáõÙ »Ý Ý»ñ¹­ ñáõ­Ù³­ÛÇÝ É³ÛÝ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí îÐî­-Ç Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñ­ÍáõÙ: ëáõµ­ëÇ­¹Ç³­Ý»­ñÁ, ½»Õã­í³Í ѳñ­Ï³­ÛÇÝ ¹ñáõÛ­ù³­ã³­÷»­ñÁ, ï»­Õ³­Ï³Û­Ù³Ý í³Û­ñ»­ñÇ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ºñµ ϳ­ñÇ­ù³­íáñ µÝ³Ï­ãáõíÛáõÝÝ ³å­ñáõÙ ¿ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ ѳ߭íÇ ³é­ÝáÕ Ï³ñ­·³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÁ, ï»­Õ³­Ï³Ý »Ý­Ã³­ ÝáõÙ Ñ»ï Ùݳ­ó³Í í³Û­ñ»­ñáõÙ (ÇÝã­å»ë, û­ñǭݳϪ г­Û³ë­ ϳ­ éáõó­í³Íù­ ñÇ ½³ñ­ Ý»­ ·³­ ÙÁ ¨ Ý»ñ¹­ óáõ­ Ù³­ ñáõ­ ÛÇÝ ÙÇ­ ï³­ÝÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ), ³­å³ ï³­ñ³­Í³­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ ç³­í³Û­ñÇ Ýå³­ ﳭϳ­ ÛÇÝ µ³­ ñ»­÷á­ Ý»­ ËáõÙ­ ñÁ, ÇÝã­ åÇ­ ѳ߭íÇ ã³é­ÝáÕ Ñ³ë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ëó­ÝáõÙ ëÇù »Ý ³ñ­ ﳭѳݭ Ù³Ý ·áñ­ ͳñù­ ñÇ Ó­ Ý»­ ¨³­ Ï»ñå­Ù³Ý »Ý ³ß­ ˳­ ïáõ­ÅÇ ¨ ϳ­ åÇ­ï³­ ÉÇ ß³ñ­ Åáõ­ Ïáõí ݳ­ ÝÁ Ûáõ­ ·á­ïÇ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ѳ­ïáõÏ Ï³ñ­·³­ (Ý»ñ­ùÇÝ ß³ñ­Åáõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ ó³Íñ ¿ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ) íá­ñáõÙ­ ñÁ: γñ¨áñ ¿ ùÝÝáõí Ý»­ Û³Ý ³é­ Ý»É ÝÙ³Ý ù³­ ¨ ³­ å³­ Ñá­íáõÙ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ñÇ Ù³­ ïáõ­ Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ÙdzÛÝ Ã» ѳ­ñ³­µ»­ñ³­Ï³Ý óáõ­ÙÁ, å»ïù ¿ ½áõ­·³Ïó­í»Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ ³­é³­ Éáõí í»­ Û³Ý ³Õµ­ Ûáõñ­Ý»­ ñÇ á­ Ù³Ý ¨ ï³­ ñáß­ ñ³­Í³­ Ï³Ý ñáíª áõÕÕ­í³Í Ñ»ï Ùݳ­óáÕ í³Û­ñ»­ñáõÙ ¹»­åÇ ßáõ­Ï³­Ý»ñ ³­é³ÝÓ­ ݳ­ Ñ³ï­ ÏáõíÛáõÝ­ ñÁ ѳ߭ Ý»­ íÇ ã³é­ÝáÕ ¨ ï³­ ñ³­ Ó»é­Ý»­ Ý»­ ñ»ó­ ñÇ Ùáõï­ ùÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³­ ÕÇ­ ÝÁ (áõ­ Ý»ñ 1 ¨ 2): ͳ­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ Ùdz­íá­ñáÕ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­ Þáõ­Ï³­ÛÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý Ý»­ñÇ û­·áõï­Ý»­ñÇ áõ­Å»­Õ³ó­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ï»­Õ»­Ï³ï­ ÙÇ­ óáí Ñ»ï Ùݳ­ çá­ óáÕ ¨ ½³ñ­ ·³­ó³Í í³Û­ ñ»­ñÇ ÙÇç¨ íáõÃ­Û³Ý Ñ³­ í³ù­ Ù³Ý ç³Ý­ ù»­ñáõÙ Ý»ñ¹­ ñáõ٠ϳ­ ï³­ñ»­Éáõó »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ï³­å»­ñÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ñ»­ïá: Ûáõ­ ²Õµ­ ٳ߭ ñÁª WDR 2009 Ã., г­ ѳ­ ˳ñ­ ÛÇÝ µ³ÝÏ (2014 Ã.): ÕÇ 3. Ü»­ àõ­ ñ³­ é³­Ï³Ý ³­ ×Ç í»­ ϳݷݭ ñ³­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ ïáõ­óÇ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­ г­Û³ë­ ï³­ÝÇÝ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ¿ í»­ñ³ó­ ï»­ Ý»É ³ß­Ë³­ Éáõ Ë³Ý ÑÙïáõí Ý»ñ, ³­ ÛáõÝ­ ó»É ³ß­ ç³Ï­ ˳­ Ý»­ ïáÕ­ Ù³­ ñÇ Ñ³­ Ëá­ ¹áï­ ãÁÝ­ ñÁ ¨ µ³­ Ý»­ ñ»­ ɳ­ Ý»­ í»É ³Ý­Ñ³ï­ ï³¹­ ñÇ ³ñ­ å³­ ï³ë­Ë³­ Ù³­ Ý»ó­ ÝÁ ³ß­ ˳­ ï³­ ï»­ ñÇÝ ¨ Ëó­ Õ»­ Ý»É ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­Ý³Ýó Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ: 3.12.²ß­Ë³­ ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ï³­ ñÇ­ ùÇ µÝ³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý ³ñ­ ï³¹­ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 4. ²­å³­Ñá­í»É, áñ Õ³­ ñá­ Ï³Ý Ý»­ ÅÁ µ³ñÓ­ ñáõ­ ñ³ó­ Ý»ÉÝ áõ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý Ù³ë­ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­ ϳñ­·Á Ù³­ïáõ­óÇ ³ß­Ë³­ï³­ ßáõ­ ϳ­ÛÇ Ý³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ëá­ãÁÝ­ ¹áï­Ý»­ ñÁ í»­ ñ³ó­ ÉÁ ϳñ¨áñ ¿ ³­ Ý»­ ×áÕ ñÇù­ ϳ­ Ý»­ñÇÝ Ñ³­ Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³Ý ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»ñ ïÝï»­ëáõíÛáõÝÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ é»­ëáõñë­Ý»­ñáí ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí: ´³­óÇ ³Û¹, ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ 3.14. ²­å³­Ñá­ í»É, áñ г­Û³ë­ï³­ ÝÇ Ïñó­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­ ϳ­Ý³Ýó Ý»ñ·­ñ³í­Ù³ÝÝ û­Å³Ý­¹³­Ï»­ÉÁ µ³­ó³ñ­Ó³Ï û­·áõï ·áõÙ ëá­ íá­ ñáÕ­ Ý»ñÝ ³­í³ñ­ï»Ý ³ß­Ë³­ ï³­ßáõ­ ϳ­ÛÇ Ï³­ñÇù­ ϵ»­ñÇ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝÇÝ, ù³­ÝÇ áñ ϳ­ ݳÝó ßñç³­ÝáõÙ ½µ³Õ­ Ý»­ñÇÝ Ñ³­ Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³­ ÝáÕ ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñáí ½ÇÝ­í³Í, í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ áã ÙdzÛÝ ÏÉñ³ó­ ٳݭ ϳ­ í³ñÅ­ Ý»­ñÇ å³ï­ ñ³ë­ïáõÙÝ áõ í»­ ñ³­å³ï­ ñ³ë­ ÝÇ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ù³­ ÛÇÝ é»­ëáõñë­ Ý»­ ñÇ Ýí³½­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ ïáõ­ ÙÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ëá­ íá­ñáÕ­Ý»­ñǪ STEM (µÝ³­·Ç­ ïáõí ùáí ³­ é³­ ó³Í µ³­ ç³­ óÁ, ³Ûɨ ϳ­ å³­Ñá­ íÇ ³­ í»­ ÉÇ Ù»Í ÛáõÝ, ï»Ë­ É᭷dz, ׳ñ­ Ýá­ ï³­ñ³­ å»­ïáõíÛáõÝ, Ù³­ Ù³­ û­ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³×: ïÇ­ ϳ) µÝ³­·³­ í³­ éáõÙ ³­ é³­ç³­¹Ç­ ÝÁ å»ïù ¿ ÙáõíÛáõ­ ϳñ¨á­ ñ»É ÏñÃáõÃ­Û³Ý á­ ïÇÝ Ñ³ï­ Éáñ­ ϳó­íáÕ ýÇ­ ݳÝë­ Ý»­ 3.13. ²Ûë Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­ Ý»­ í»ñ­ ñÇ Ñ³ë­ Ù³ÝÝ áõÕÕ­ ó»³·ñ­ ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ í»ï ͳËë­ Ù³Ùµ: àõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³½­ í³Í ³ß­Ë³­ ï³Ýù­Ý»­ñÁ µ³­ ųݭíáõÙ »Ý »­ñ»ù ËÙµÇ. ÙáõÙ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ÏÉáõ­Í»Ý ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ ¹ñ³Ýù »Ýª ³­å³­Ñá­í»É, áñ Ïñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á Ù³­ ñÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁª áõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý 64 Í»­ñ³­óáÕ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÁ ½Ç­Ý»­Éáí ³ñ­¹Ç áõ Ý峭ﳭϳ­ µ³­ñ»­÷á­ËÇ STEM Ïñó­Ï³ñ­·Á, ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý Ù»­ ѳñ­Ù³ñ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³­Ï³ñ­·»­ñáí: ÀÝ­ Ãá¹­ Ý»ñÝ áõ ÝÛáõ­ û­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ í»­ ñ³­ å³ï­ ñ³ë­ ïÇ ¹áõ­Ý»­Éáí STEM µÝ³­·³­í³­éÇ á­ñáß áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ áõ­ëáõ­ Ý»­ óÇã­ ñÇÝ ³­ é³­í»É Ýá­ñ³­ñ³ñ ¨ ëá­ íá­ñá­Õ³­Ï»Ýï­ ñáÝ ³ß­Ë³­ ï³­ï»­ Õ»­ ñÇ Ï³ñ¨áñ Ýß³­ ݳ­Ïáõí ÝÁª ݳ¨ Ññ³­ Ûáõ­ áõ­ëáõ­óáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ, á­ñÁ, ÇÝã­å»ë ï³å ¿, áñ Ïñó­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á Ëó­ÝÇ ëá­íá­ñáÕ­ å³ñ½­í»É ¿, Ëñ³­Ëáõ­ëáõÙ ¿ ëá­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ Ý»­ñÇ áõ­ ݳ­ ëáõÙ­ ÛáõÝÝ áõ ³­ éáõí é³­ç³­¹Ç­Ùáõí ÝÁ STEM Ûáõ­ éáõíÛáõ­ÝÁ: STEM µÝ³­·³­í³­éáõÙ ó³Íñ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ ³­é³ñ­Ï³­Ý»­ñÇ ·Íáí: г­Û³ë­ï³­ÝÇ µÝ³Ï­ãáõíÛáõ­ÝÁ ѻｭ ËݹñÇÝ Éáõ­ ÍáõÙ ï³­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿, áñ ϳ­ é³­í³­ ñáõí Ñ»­ï» Ýí³­½áõÙ ¿, ÇÝãÝ Çñ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ Ïáõ­Ý»­Ý³ ëá­ Ûáõ­ÝÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­å»É Ùdzë­Ý³­Ï³Ý ÁÝ­¹áõ­Ý»­ íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ ÃíÇ íñ³: гݭñ³Ïñ­Ãáõí۳­ÝÁ ѳï­Ï³ó­íáÕ ÉáõÃ­Û³Ý ùÝÝáõí Ý»ñ ¨ ³­ ÛáõÝ­ å³­Ñá­íÇ Ï³­ Ýá­Ý³­ íáñ Ù³ë­ ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇ Í³Ëë­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ áã á­ñ³­ ݳϭ óáõí ÛáõÝ ÙÇ­ç³½­·³­ ÛÇÝ ëïáõ­·³­ï»ë­ Ý»­ñÇÝ, ÇÝã­åÇ­ ëÇÝ ÏÇ Ñ³ß­íÇÝ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿, áñ г­Û³ë­ï³­ ¿ ÂÆØêê-Á (TIMSS), áñ­å»ë ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõÝ û·­ï³­ ÝÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏÇ ýǭݳݭ볭íá­ñáõ­ÙÁ ëá­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ãíáí: ·áñ­Í»­Éáí ¹ñ³Ýó ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ ÏñÃáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ùß³Ï­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ: ´áõ­Ñ»­ñÇ STEM ì»­ ñ³­Ý³­Û»É ٳݭ ϳ­í³ñÅ­Ý»­ ñÇ å³ï­ ïáõÙÝ áõ í»­ ñ³ë­ ñ³­ Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý Íñ³·­ñ»­ñáõÙ Áݹ·ñÏ­ å³ï­ñ³ë­ïáõ­ÙÁª áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ ï³­Éáí ¹³­ë³å­ñá­ó»­ëáõÙ í³­ÍáõíÛáõÝÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿, áñ µáõ­Ñ»­ñÁ ³­é³­ í»É µ³ñÓ­ ñ³­ ϳñ· ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»ñ ¹³­ë³­í³Ý­ ¹»­Éáõ ѳ­ Ù³­ ·áñ­Í³Ï­ ó»Ý Ù³ë­ Ý³­íáñ ¨ ëá­ ódz­É³­Ï³Ý á­ Éáñï­ ·áñ­ÍÇù­Ý»ñ: гñÏ ¿, áñ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ¹Ç­ï³ñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ïª ÙÇç­ Ý³­Ï³ñ· ¹åñáó­ Ý»­ ñÇ ³­ ß³­ Ï»ñï­ Ý»­ñÇÝ ÏÇ Ù³Ý­Ï³­í³ñ­Å³­Ï³Ý µáõ­Ñ»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý Íñ³·­ñ»ñÝ Ùñó³Ï­ ó³­ ÛÇÝ ¨ ½»Õã­í³Í ÙÇÝã­ µáõ­Ñ³­Ï³Ý ³­ ϳ­¹»­Ùdz­ Ï³Ý áõ ·áñ­ÍáÕ Ù³Ý­Ï³­í³ñÅ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­å³ï­ñ³ëï­Ù³Ý å³ï­ ñ³ë­ ïáõí Û³Ý Íñ³·­ ñ»ñ ³­ é³­ ç³ñ­Ï»­Éáõ, ÇÝã­ å»ë Íñ³·­ñ»ñÝ ³ñ­¹Ç³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ѳñ­óÁ: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, ݳ¨ STEM-Ç Ñ³­ Ù³ñ µáõ­ ѳ­Ï³Ý Ïñó­ ߳ϭ Ãá­ Ý»ñ ï³­ Éáõ áñ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý Íñ³·­ñ»ñÝ áõ í»­ñ³­å³ï­ñ³ëï­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí: ä»ïù ¿ ѳ­ïáõÏ ß»ß­ï³¹­ñ»É STEM µÝ³­·³­ Íñ³·­ñ»ñÝ ³­í»­ÉÇ ß³ï Ù»­Ãá­¹³­Ï³Ý áõ­Õ»­óáõÛó­Ý»ñ å³­ í³­éáõÙ ³­í»­ÉÇ ß³ï Ç­·³­Ï³Ý ë»­éÇ ëá­íá­ñáÕ­Ý»ñ Ý»ñ·­ñ³­ ñáõ­Ý³­Ï»Ý ¹³­ë³å­ñá­ó»­ëáõ٠׳­Ý³­ãá­Õ³­Ï³Ý, ëá­ódz­ í»­Éáõ ѳñ­óÁ: ɳ­Ï³Ý ¨ Ñáõ­ ½³­ ϳÝ, ï»Ë­ Ýǭϳ­Ï³Ý ÑÙïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÏÇ­ñ³­éáõÙÝ ³­ ÉÇ ³Ù­ í»­ ñ³åÝ­ Éáõ ѳ­ ¹»­ Ù³ñ, ¨ ¹³ å»ïù гݭñ³Ïñ­ÃáõÃ­Û³Ý ûå­ïÇ­Ù³­É³­óáõÙ: гݭñ³Ïñ­ÃáõíÛáõ­ ¿ ÉÇ­ÝÇ ÏñÃáõÃ­Û³Ý µá­Éáñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­Ý»­ñáõÙ áõ, Ù³ë­Ý³­ ÝÇó ëï³ó­í³Í Ëݳ­Ûá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï ϳ­ñ»­ÉÇ íá­ñ³­å»ë, ·Ûáõ­ Õ³­ Ï³Ý ßñç³Ý­ Ý»­ñáõÙ: ¿ û·­ï³­ ·áñ­Í»É ÏñÃáõí Û³Ý á­ ïÇ ÙÛáõë ÑáõÛŠϳñ¨áñ Éáñ­ ¨ áõ­ ß³¹­ñáõí ÝÇó ¹áõñë Ùݳ­ Ûáõ­ ó³Í µÝ³­ ·³­ Ý»­ í³é­ ñÇ ä³ñ½­í»É ¿, áñ ³Ûë ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ѳݭ ·»ó­ ÝáõÙ »Ý áã ÙdzÛÝ áõ­ ëáõó­ Ù³Ý ³­ í»­ ÉÇ É³í í»ñç­ Ý³ñ¹­ íñ³, Ý»­ñ³é­Û³Éª í³Õ ٳݭÏáõÃ­Û³Ý ï³­ñÇ­ùÇ ÏñÃáõíÛáõ­ ÛáõÝù­Ý»­ ñÇ, ³Ûɨ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý µ³­ ñ»­ Ï»­óáõí Û³Ý ÝÁ, ݳ˭ ݳ­Ï³Ý ¨ ÙÇ­çÇÝ Ù³ë­ Ý³­ ·Ç­ï³­Ï³Ý áõ µ³ñÓ­ ñ³­ »ñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ñ»­é³Ý­Ï³­ñáõÙ: سݭϳ­í³ñ­ÅáõíÛáõ­ÝÁ ·áõÛÝ Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÏñÃáõíÛáõ­ÝÁ: гݭñ³Ïñ­ÃáõÃ­Û³Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ¹³é­ÝáõÙ ¿ Í»­ñ³­óáÕ Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõÝ: ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ µ³½­ ²ß­Ë³­ïáÕ ³ÛÝ Ù³Ý­Ï³­í³ñÅ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ, á­ñáÝó ϻݭ볭Ãá­ Ù³­ÃÇí Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÁ Éáõ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, á­ñáÝ­óÇó ß³­ ϳ­ ÛÇÝ ï³­ ñÇùÝ ³ñ­ ¹»Ý Éñ³­ ó»É ¿, ÝáõÛÝ­ù³Ý ¿, áñ­ù³Ý »Ý, û­ñǭݳϪ ³­ß³­Ï»ñï-áõ­ëáõ­óÇã ËÇëï ó³Íñ ѳ­ñ³­ Ïñó­Ï³Ý Íñ³·­ñ»­ñÁ Ñ»Ýó Ýáñ ³­í³ñ­ïáÕ Ù³Ý­Ï³­í³ñÅ­ µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ (9.2), ³­ß³­Ï»ñ­ï³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³½­ÙÇ Ý»­ñÇ ³­Ù»­Ý³»­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ѳ­Ù³­Ï³½ÙÝ ¿: ØÇ ÷áùñ ³­í»­ ϳݭ˳­ ï»ë­íáÕ Ýí³­ ½áõ­ÙÁ ¨ ٳݭ ϳ­ í³ñÅ­ ñÇ áã ÉñÇí Ý»­ ÉÇ ¿ ³­é³­í»É ï³­ñÇ­ùáí áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ. ³ß­Ë³­ïáÕ ¹ñáõÛ­ùáí ½µ³Õ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ ³ÝÑ­ñ³­ áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ³­í»­ÉÇ ù³Ý Ï»­ëÁ 45-Çó µ³ñÓñ ï³­ñÇ­ùÇ ¿: Å»ßï ¿ ¹Ç­ï³ñ­Ï»É ³ñ­µ³Ý­Û³­Ï³­ÛÇÝ Ï»Ýï­ñáÝ ¹åñáó­Ý»ñ ²Ûë Ãí»­ñÁ ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »Ý ÇÝã­å»ë ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý, ³ÛÝ­å»ë ëï»Õ­Í»­Éáõ, ï³ñ­µ»ñ ¹³­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇÝ ¿É ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ µÝ³­Ï³­í³Û­ñ»­ñáõÙ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï, 2012 Ùdz­Å³­ Ù³­Ý³Ï ¹³­ ë³­í³Ý­ Éáõ ¨ ÙÇ ù³­ ¹»­ ÝÇ ³­é³ñ­Ï³­Ý»ñ Ã. Ç í»ñ, 49 ïá­ Ïá­ ëáí Ýí³­ ½»É ¿ ٳݭ ϳ­í³ñ­ ų­Ï³Ý ·áñ­ ¹³­ë³­í³Ý­¹áÕ áõ­ëáõ­óÇã­Ý»ñ å³ï­ñ³ë­ï»­Éáõ ѳñ­óÁ: Íáõ­Ý»áõí Û³Ý ¹³ßï Ùáõïù ·áñ­ ÍáÕ ßñç³­ ݳ­í³ñï­ Ý»­ñÇ ÜÙ³Ý åñ³Ï­ ïÇ­ ϳ ѳ­ çá­ Õáõí Û³Ùµ Ý»ñ¹ñ­ í»É ¿ ï³­ ñ³­ ÃÇ­íÁ: λݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ ï³­ñÇ­ùáõ٠ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ͳßñ­ ç³­ÝÇ ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ñáõÙ, á­ ñáÝù Ç­ ñ»Ýó Ïñó­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó­ÝáÕ áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ÷áùñ ÃÇ­ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí ÝÙ³Ý »Ý íÁ áã ÙdzÛÝ å³Ñ­å³­ÝáõÙ ¿ ëá­íá­ñáÕ-áõ­ëáõ­óÇã ³ñ­¹»Ý ÇëÏ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇÝ: Üñ³Ýó ÷áñ­ÓÇÝ Í³­Ýá­Ã³­Ý³­ÉÁ ϳ­ñáÕ ¿ ó³Íñ ѳ­ ñ³­µ»­ñ³Ï­ óáõíÛáõ­ ÝÁ, ³Ûɨ ϳ­ ñáÕ ¿ Ýß³­Ý³­Ï»É, û·­ï³­Ï³ñ ÉÇ­Ý»É Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: áñ áõ­ëáõ­óÇ­ã³­Ï³Ý Ñ³­Ù³­Ï³½­ÙÇ ÷áùñ Ù³ëÝ ¿ ³ñ­¹Ç³­Ï³­ ݳó­ñ»É ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ϳ­ 3.15. ºñ­ ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ñ»­ é³Ý­Ï³­ ñáõÙ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ·Ý áõ­ ÝÇ Ñ³­í»É­Û³É ³­é³ç­Ý³­Ñ»ñ­ Ý»ñ: ºñ­ ÃáõíÛáõÝ­ ¸»­åÇ STEM ÏñÃáõíÛáõÝ ï³­ ÝáÕ ³­í»­ÉÇ Ñëï³Ï áõ­ ϳ­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ñ»­é³Ý­Ï³­ñáõ٠ϳ­ñÇù ϳ áã ÙdzÛÝ µ³­ñ»­ ÕÇ­Ý»­ñÇ ëï»Õ­ÍáõÙ: ´Ý³­·Ç­ïáõí۳Ý, ï»Ë­Ýá­É᭷dz­ ÷á­Ë»É Ù³ë­ Ý³­ ï³­ ·Ç­ Ï³Ý ÏñÃáõí ëáõ­ ÛáõÝ ¨ áõ­ óáõÙ (ØÎàõ) ÛÇ, ׳ñ­ ñ³­ ï³­ ·Ç­ ïáõí Û³Ý ¨ Ù³­ Ù³­ û­ ïÇ­ ϳ­ÛÇ (STEM) Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ ÝáÕ Ñ³ë­ï³­ ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ, ³Ûɨ ³ñ­ ¹Ç³­Ï³­ µÝ³­·³­ Ý»­ í³é­ ñáõÙ ëá­íá­ ñáÕ­ ñÇ ³­ Ý»­ ç³­ é³­ ¹Ç­ Ûáõ­ Ùáõí ÝÁ ݳó­ ˳­ Ý»É ³ß­ ï³Ý­ ù³­ ÛÇÝ Ï³¹­ñ»­ñÇ å³ï­ ñ³ëï­Ù³Ý áÕç µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ å»ïù ¿ ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á: 65 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶áñ­ÍáÕ ØÎàõ ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­ñ³­ÏÇ µ³­ñ»­É³­ Ù³­Ó³Û­ Ý»É ²²Ì-»­ Ý»ó­ ñÁ ¨ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ³­ óáõí ç³Ï­ Û³Ý íáõÙ: ²­í»­ÉÇ Ù»Í Ñ³ß­í»ï­íá­Õ³­Ï³­Ýáõí۳Ý, ÙÇû­ñǭݳ­Ï³­ Íñ³·­ñ»­ñÁ, á­ñáÝ­óÇó »Ý ÀÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ïÇ Íñ³­·Ç­ ݳó­ Ù³Ý ¨ ³ß­ ˳­ï³­ ßáõ­ ϳ­ ÛÇ Ñ»ï ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ ñÁ ¨ Ññ³­ï³å û·­ ÝáõÃ­Û³Ý Íñ³­·Ç­ñÁ, Ñ³ï­ Ï³­å»ëª ·áñ­ ѳñÏ ¿, áñ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ¹Ç­ï³ñ­ÏÇ ØÎàõ ½³ñ­·³ó­ ͳ½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý Ýå³ë­ïÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ Ù³Ý Ï»Ýï­ ñáÝÝ áõ ØÎàõ ½³ñ­ ·³ó­Ù³Ý ³½­ ·³­ÛÇÝ Ëáñ­ ñáõÙ (³ÛÝ ãÇ ·áñ­ÍáõÙ 2014 Ã. ÑáõÝ­ í³­ ñÇó): Ñáõñ­¹Á í»­ ñ³­ ϳ½­Ù³­ íá­ñ»­Éáõ ¨ ¹ñ³Ýó ϳñ­ ·³­ ñáõ­ íá­ ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ѳñ­óÁ: ´³­óÇ ³Û¹, ٳݭϳ­í³ñ­ÅáõÃ­Û³Ý Ù»­ ²ß­Ë³­ï³­ï»Õ-³ß­Ë³­ ïáÕ Ñ³­ Ù³­ å³­ ï³ë­Ë³­ Ýáõí Ãá¹­ Ý»­ ñáõÙ ¨ áõ­ëáõÙ­ ݳ­ Ï³Ý Íñ³·­ ñáõ٠׳­ ñ»­ ݳ­ Õ³­ ã᭠ϳÝ, ÝÁ ¼µ³Õ­ Ûáõ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý å»­ ï³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ ϳ­ÉáõÃ­Û³Ý ódz­ ëá­ Ï³Ý ¨ Ñáõ­ ɳ­ ½³­ ϳÝ, îÐî ÑÙ­ ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ý»­ñ³­ (¼ä¶) ѽ᭠ñ³ó­Ù³Ý ÙÇ­çá­óáí µ³­ ñ»­É³­í»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ ³ÝÑ­ éáõ­ÙÁ ÏÝå³ë­ ïÇ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ½³ñ­·³­óáÕ îÐî ¨ µ³ñÓñ ñ³­Å»ßï »Ý ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ: Øá­ ÝÇ­Ãá­ñÇÝ­·Ç ¨ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ á­Éáñï­Ý»­ñÇ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇ µ³­í³­ñ³ñ­ ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý (ب¶) µ³­ É³í­ ñ»­ í³Í ѳ­ Ù³­Ï³ñ­ ñÁ, ³Û¹ ·»­ Ù³­ÝÁ: ÃíáõÙª íÇ­ ׳­Ï³·­ñ³­ Ï³Ý åñá­ ýǭɳ­íáñ­ Ù³Ý ³­ é³­ ç³­¹»Ù »­Õ³­Ý³Ï­Ý»­ñÁ ÏÝå³ë­ï»Ý ¼ä¶ ­ëáõÕ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ²ß­Ë³­ïáõ­ ÅÇ å³ï­ ñ³ëï­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­·Ç ³ñ­ ¹Ç³­ ³­é³­í»É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ѳë­ó»³·ñ­Ù³­ÝÁ: г߭íÇ ³é­Ý»­ ϳ­Ý³­óáõÙ: ºñ­Ï³­ñ³­Å³Ù­Ï»ï Ñ»­é³Ý­Ï³­ñáõ٠ѳ­Û³ë­ Éáí ³é­Ï³ ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ÉÇ­Ý»­Éáõ ï³Ý­Û³Ý ѳ­Ù³­ï»ùë­ïáõ٠ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ Ñ»­ï³­½á­ï»É ØÎàõ ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁª ³ß­Ë³­ï»­Éáõ áõ­Ý³Ï ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ åñá­ »ñ­Ï³­ÏÇ (¹á­õ³É) Ùá­¹»­ÉÁ Ý»ñ¹­Ý»­Éáõ ѳñ­óÁ, á­ñÁ ëÏëíáõÙ ¿ ýǭɳ­ Ù³Ý ³­ íáñ­ é³­ ç³Ý­óÇÏ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­ ·Ç ÏÇ­ ñ³­ éáõ­ÙÁ ϳ­ ѳݭ ñ³Ïñ­Ãáõí Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏáõÙ ¨ ѳ­ Ù³­ ·áñ­Í³Ï­óáõÙ ñáÕ ¿ Ýå³ë­ï»É ³ÛÝ ³Ý­Ó³Ýó µ³­ó³­Ñ³Ûï­Ù³­ÝÁ, á­ñáÝù, Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ Ñ»ïª ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇÝ ÁÝ­Ó»­é»­Éáí Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, áõ­Ý»Ý ¼ä¶ ­Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó û·ï­í»­ ³ñ­Ñ»ë­ï³­·áñ­Í³­Ï³Ý åñ³Ï­ïǭϳ­ÛÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ, Éáõ ϳ­ñÇù, ¨ ³ÛÝ ³Ý­ Ó³Ýó, á­ñáÝó ³­ í»­ÉÇ Ñ»ßï ¿ ³ß­ ˳­ ÇÝã­å»ë Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõÙ ¿ »í­ñá­å³­Ï³Ý »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ, ï³Ý­ùÇ ï»­Õ³­íá­ñ»É: ñÇ­ û­ ݳϪ ²íëï­ ñdz­ ÛáõÙ, Þí»Û­ó³­ ñdz­ÛáõÙ ¨ ¶»ñ­ Ýdz­ Ù³­ ÛáõÙ: г­Û³ë­ï³­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ¹Ç­ï³ñ­Ï»É íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý åñá­ ýǭɳ­íáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ· Ý»ñ¹­Ý»­Éáõ ѳñ­óÁ, á­ñÇ ÙÇ­ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 5. ²­ç³Ï­ó»É óáí Ïϳ­ çá­ Û³ó­í»Ý á­ ñáß ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ Ýáõí۳­ÝÁ ²²Ì-»­ ñáõÙ ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñà Áݹ·ñ­ Ï»­ Éáõ á­ ßáõÙ­ ñá­ Ý»­ñÁ: ³ß­Ë³­ï³­ï»­ ñÇÝ Õ»­ Æé­É³Ý­ ¹Ç³­ÛÇ, Þí»­ ¹Ç³­ ÛÇ ¨ ²íëï­ ñ³­ Édz­ÛÇ û­ñǭݳϭ Ý»­ ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë, áñ í³ñ­ã³­Ï³Ý ïí۳ɭݻ­ñÁ ϳ­ñ»­ÉÇ 3.16. ²ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇ ï»­ Õ³­ íáñ­Ù³Ý ͳ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ý»ñ ¿ û·­ï³­·áñ­Í»É íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý Ùá­¹»É­Ý»ñ ϳ½­Ù»­Éáõ Ç­ñ³­Ï³­ ݳó­ÝáÕ Ï³­ Ý»­ éáõÛó­ ñÇ (áñ­åÇ­ëÇÝ Ñ³Ý­ ¹Ç­ ë³­ÝáõÙ ¿ ѳ­Ù³ñ, á­ñáÝù ¹Ûáõ­ñ³­ÏÇ­ñ³é ÏÉÇ­Ý»Ý Ñ³Ý­ñ³­ÛÇÝ Ïñó­ ¼µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý å»­ ï³­ Ï³Ý ·áñ­Í³­ ϳ­ ÝÁ (¼ä¶)) ÉáõíÛáõ­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­ ϳñ­·áõÙ ¨ ϳ­ ñáÕ »Ý ϳݭ ˳­ï»­ ë»É ·ñ³Ýó­ ¹»ñÝ ¿ Ýå³ë­ ï»É ³ß­Ë³­ ï³­ ï»Õ-³ß­Ë³­ ïáÕ É³­ í³­·áõÛÝ í³Í ·áñ­ ͳ­½áõñÏ­ Ý»­ ñÇ ·áñ­ ͳ½ñ­ ÏáõÃ­Û³Ý ï­ ¨á­Õáõí ÝÁª Ûáõ­ ѳ­ Ù³­ å³­ï³ë­Ë³­ Ýáõí۳­ÝÁ ¨ û·­ Ý»É Ýí³­ ½»ó­ Ý»­ ñ³­ Éáõ á­ ·ñ³Ýó­Ù³Ý ûñ­í³­ÝÇó ëÏë³Í: ¸³ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ ϳ­ ñáõÙ­ íá­ Ý»­ñÇ Ï³Ù Ù³ë­ Ý³­·Ç­ï³­ Ï³Ý ÑÙïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ï³­ÉÇë ³­ñ³· ѳÛï­Ý³­µ»­ñ»­Éáõ ³ß­Ë³­ï³Ýù ÷ÝïñáÕ­ ³Ý­Ñ³­ Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ ÝáõíÛáõÝÝ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇ å³­Ñ³Ýç­ Ý»­ñÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ó»­ÉÇ ËÙµ»­ñÁ: ÜÙ³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á ϳ­ Ý»­ñÇÝ: ²ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ï»­Õ³­íáñ­Ù³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ñáÕ ¿ û·­Ý»É §Ù»Ï ϳݭ·³­éǦ ëϽµáõÝ­ùáí ³ß­Ë³­ïáÕ Ï³­ ñáÕ »Ý Éáõ­ Í»É ³ß­ ˳­ïáÕ­ Ý»­ Ý»­ ñÇ áõ­ ó³Í ¨ å³­ ѳÝç­ ëå³­ë³ñÏ­Ù³Ý Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»­ñÇÝ Ï³Ù ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý íáÕ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ áõ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇݪ ϳ­é³­í³­ñ»­Éáõ Ç­ñ»Ýó ¹Ç­ÙáÕ ß³­Ñ³­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë éáõ­ ñÇ Ù»Í Ñáë­ Ý»­ ù»­ñÁ ¨ Áëï ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­Ãáõí Û³Ý Ñ»ñ­ ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ á­ñáß ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙª ïñ³­ ó·­ñ»­Éáõ ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇÝ: Ù³¹­ ñ»­Éáí ϳ­ ñÇ»­ñ³­ÛÇ Ñ³ñ­ ó»­ñáí ËáñÑñ­ ¹³ï­ íáõí ÛáõÝ ¨ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáí ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ïÇí Íñ³·­ñ»ñ ò³Íñ »­ ϳ­ Ùáõï áõ­ Ý»­óáÕ ËÙµ»­ ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙª ëá­ (²²Ì): ²ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»ï ³Ï­ ïÇ­ í³ó­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ å³­ ѳÝç­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ ñ»­ ñÇ ß³­Ñ³­ éáõ­Ý»­ñÁ, íáõÙ »Ý ³­ ÉÇ Ù»Í Ý»ñ¹­ í»­ ñáõÙ­Ý»ñ ¨ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ ï»­ Õ³­ ³Ï­ ïÇ­í³ó­ Ù³Ý Ñ³ë­ ó»³­ Ï³Ý ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ Ý»­ ÝáõíÛáõÝ­ Ï³Ý å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÇ íñ³ ÑÇÙÝ­ í³Í ѳ­ Ù³­ ÉÇñ Ùá­ ï»­ óáõÙ, ñÇ Ï³­ñÇù áõ­Ý»Ý, á­ñáÝù ϹÛáõ­ñ³ó­Ý»Ý Ýñ³Ýó ³Ý­óáõ­ÙÁ ¼µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý å»­ï³­Ï³Ý ·áñ­Í³­Ï³­Éáõí۳ݪ ³ß­Ë³­ (³­é³­í»É ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³Ý) ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ¹³ßï ¨/ ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ïÇí Íñ³·­ñ»ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ³­í»­ÉÇ Ï³Ù Ýñ³Ýó ÏÁÝ­ Ó»­é»Ý ·áñ­ÍáÕ ³ß­Ë³­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ Ù»Í Ï³­ Õáõí ñá­ Ý»ñ, ÇÝã­ ÛáõÝ­ å»ë ݳ¨ ËáñÑñ­ ¹³ï­ í³­ Ï³Ý ïÇí Íñ³·­ ñ»­ñÇó ³ñ­ ïáÝ­Û³É Ï»ñ­ åáí û·ï­ í»­Éáõ Ñݳ­ñ³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ ¹»å­ù»­ñÇ ³Ï­ïÇí í³­ñáõÙ: ò³Íñ íá­ñáõíÛáõÝ: г­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý Ç­ñ³­íǭ׳­ÏáõÙ, á­ñÇÝ µÝá­ñáß í³ñ­Ó³ïñ­íáÕ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÁ, Ñݳ­ñ³­íáñ ¿, ÏáÝÏ­ñ»ï ¿ ³ß­ ˳­ïáõ­ ÅÇ ó³Íñ å³­ ѳݭç³ñÏÝ áõ ·Ûáõ­ Õ³­Ï³Ý í³Û­ ËݹÇñ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹Ç­å»Ý ÏñÃí³­ÍáõÃ­Û³Ý ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ ñ»­ñáõÙ ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ýí³­½áõ­ÙÁ, Ó»é­Ý»­ñ»­óáõí۳ÝÝ ÏÇ ¨ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ϳ­ ÅÇ ßáõ­ ÛáõÙ Ù³ë­ Ý³Ï­óáõí ÝÁ Ëá­ Ûáõ­ ãÁÝ­ ³­ç³Ï­ óáÕ Íñ³·­ ñ»­ ñáÝù Ç­ ñÁ, á­ ñ³­Ï³­ íáõÙ »Ý µÇ½­ ݳó­ Ý»ë ¹á­ïáÕ ³ÛÉ ·áñ­ Ý»­ ÍáÝ­ ñÇ å³ï­ ׳­éáí ¨, Áëï ³Û¹Ù, ³­ í»­ ¹ñ³­ ٳ߭ ÝáñÑ­Ý»­ñÇ ¨ ¹ñ³Ý ½áõ­ ·³Ïó­ í³Í µÇ½­ Ý»ë í»­ñ³­ ÉÇ í³ï ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ëï³­Ý³Ý Ç­ñ»Ýó ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇó: å³ï­ ñ³ë­ ïáõÙ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çá­óáí, Ç­ å»ë ѳ­ ñ³­ çáÕ­í³Í ·áñ­ Ü»­ñ³­é³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ѳñÏ ¿ ³­í»­ÉÇ É³í ѳ­ ÍÇù­Ý»ñ »Ý ³­Ù»­Ý³­Ëá­ó»­ÉÇ Ë³­íÇÝ (ÏñÃí³­ÍáõÃ­Û³Ý ó³Íñ 66 Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï áõ­ Ý»­óáÕ­Ý»ñ, ϳ­ ݳÛù ¨ ·Ûáõ­ Õ³­Ï³Ý ßñç³Ý­ Àݹ­ Ý»É á­ É³Û­ ñ³Ï­Û³É ݳ­Ë³¹å­ ó³­ ñá­ Ï³Ý ÏñÃáõí Ý»­ñáõÙ ³å­ñáÕ­Ý»ñ) ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ Û³Ý Í³Í­ ÃÁ, Ù³ë­ ÏáõÛ­ ݳ­íá­ñ³­å»ëª ÙÇÝ㨠3 ï³­ Ï³Ý ñ»­ ï³­Éáõ ³­éáõ­Ùáí: ÀÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ïÇ Íñ³·­ñÇ Ýå³ë­ ñ»­Ë³­ »­ Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ¨ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý ѳ­ Ù³ÛÝù­ Ý»­ñáõÙ: ºñÏ­ ï³­ éáõ ÉÇ­Ý»­ ÉÁª ³Ù­ µáÕ­çáõí۳ٵ ϳ٠ٳ­ ë³Ùµ å³Û­ Ù³­ ݳ­ ñáõ٠ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í »­Õ³­Ý³­Ïáí í³Õ ٳݭÏáõÃ­Û³Ý ï³­ íá­ñ»­Éáí ýáñ­ Ù³É ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ³­ é³­ç³ñÏÝ ÁÝ­ ¹áõ­ Ý»­ Éáõ ñÇ­ùÇ ÏñÃáõÃ­Û³Ý (ìØÎ) Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ɳí ݳ­Ë³­¹»å ѳݭ ·³­ ٳݭ ùáí ³ÛÝ (ù³­ Õ³­ ù³­ ÛÇÝ) ßñç³Ý­ Ý»­ñáõÙ, áñ­ ï»Õ áõ ÷áñÓ ¿ Áݭó­óÇÏ §ÎñÃáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­Ù¦ Íñ³­·Ç­ ¹»é¨ë­ ³é­ ϳ ¿ ³ß­ ˳­ ïáõ­ ÅÇ ãµ³­ í³­ñ³ñ­ í³Í å³­ ѳݭ ñÁ, á­ñÇ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ ìØÎ ­Í³Í­ÏáõÛ­ÃÇ Áݹ­É³Û­ ç³ñÏ, ϳ­ ñ»­ÉÇ ¿ ѳ­ Ù³­ ñ»É ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ ç³Ï­óáõí Û³Ý ÝáõÙÝ ¿: ìØÎ ­ÝáõÛ­Ý³Ý­Ù³Ý ËݹÇñ­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇ, Íñ³·­ñ»­ñÇ ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ ³Ï­ïÇ­í³­óáõ­ÙÁ Ëñ³­Ëáõ­ëáÕ ñÇ­ û­ ݳϪ ´áõÉ­ Õ³­ñdz­ÛÇ ¨ Ø»ù­ ϳ­ ëÇ­ ÛÇ ÷áñ­ ÓÇó ù³Õ­ í³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ­·³­ÛÇÝ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ: ÀÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý ¹³­ë»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý Éñ³­óáõ­óÇã Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ÁÝ­Ó»­é»É Ýå³ë­ ïÇ Íñ³·­ ñÇ ß³­ ѳ­éáõ­Ý»­ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ³ß­ ˳­ ïáõ­ г­Û³ë­ï³­ÝÇݪ ï»­Õ³­Ï³Ý ѳ­Ù³ÛÝù­Ý»­ñÇÝ ³­í»­ÉÇ ß³ï ÅÇ ³Ï­ïÇ­í³ó­Ù³Ý Ëñ³­Ëáõë­Ù³Ý ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ѳë­Ý»Éª ëá­ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý û­Å³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ áõ ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ýå³ëï­ Ý»­ñÇ Ï³­ í³Í­ éáõó­ ùáõÙ ½³ñ­ ·³ó­ Ù³ÝÝ ³­ ç³Ï­óáõíÛáõÝ ïñ³­Ù³¹­ Éáõ ¨ ³Ýí­ ñ»­ ׳ñ Ý»ñ¹­Ý»­Éáí ³ß­Ë³­ï»­ÉÁ Ùá­ïÇ­í³ó­ÝáÕ Ëóݭݻñ (³ÛÝ­å»ë å³Û­ Ù³­Ý³­ Ï³Ý Ïñó­ Ï³Ý Íñ³·­ ñÇ ÙÇ­ çá­óáí ÍÝáÕ­ ñÇ Ý»­ ³­Ý»É, áñ §³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ í׳­ñǦ Ýå³ë­ïÇ ëï³ó­Ù³Ý ßñç³­ ÝáõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í å³­Ñ³Ý­ ç³ñÏ Ó­ ¨³­ íá­ñ»­ éáõ­ Éáõ ³­ Ùáí: ѳ­Ù³ñ), ³ÛÉ áã û §å³ï­Å»­Éá­í¦ Ýå³ë­ï³­éáõ­Ý»­ñÇÝ: ø³­ Õ³­ ù³­ ÛÇÝ ßñç³Ý­ Ý»­ñáõÙ Éñ³­ óÇã ѳ­ óáõ­ Ù³­ ϳñ­ ·³­ ÛÇÝ Îñó­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­Ï³ñ­·Á å»ïù ¿ Éáõ­ÍáõÙ ï³ Ï³­ ݳÝó ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ñáÕ »Ý Éǭݻɪ (i) ¼ä¶­- ¨ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó, ³Õ­çÇÏ­Ý»­ñÇÝ ¨ ïÕ³­ ñÇÝ í»­ Ý»­ ñ³­ µ»­ áõÙ å³ñ­ ï³­ ¹Çñ ·ñ³Ýó­ Ù³Ý Ëñ³­ Ëáõ­ëáõ­ÙÁ, ¨ (ii) ¼ä¶­ - ñáÕ Ï³ñÍ­ ñ³­ å»­ ïÇ­ ñÇ ËݹñÇݪ ÇÝã­ å»ë ѳݭ ñ³Ïñ­Ãáõí -Ç ÏáÕ­ÙÇó ïñí³Í ·áñ­Í³½ñ­ÏáõÃ­Û³Ý ï»­Õ»­Ï³Ý­ùÇ ·áñ­ Û³Ý, ³ÛÝ­ å»ë ¿É µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Ù»ç: гݭñ³­ Íá­ÕáõÃ­Û³Ý ³­é³­í»­É³­·áõÛÝ Å³Ù­Ï»­ïÇ ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙÝ áõ ÛÇÝ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áõÙ ÝÙ³Ý Ï³ñÍ­ñ³­ïÇ­å»­ñÁ ³Ù­ñ³·­ñáõ­ÙÁª ³ß­Ë³­ï³Ýù ÷Ýïñ»­Éáõ ³Ï­ïÇí í³ñ­ù³­ í»­ñ³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, á­ñáÝù, ÇÝã­å»ë ³­å³­óáõó­í»É ·ÇÍ Ëñ³­ Ëáõ­ ë»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ: ÊÇëï ϳñ¨áñ ¿, áñ ³Ï­ ïÇ­ ¿, µ³­ó³­ë³­Ï³Ý »Ý ѳ­ñ³­µ»ñ­íáõ٠ϳ­Ý³Ýó ϳ­ñÇ»­ñ³­ÛÇ í³ó­ Ù³Ý ³Ûë ÙÇ­ çá­ó³­éáõÙ­ Ý»­ ñÁ ½áõ­ ·³Ïó­ í»Ý ¼ä¶­ -Ç Ï³­ Ñ»­ï³­·³ áõ­ÕáõÝ, ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ñá­Õáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ Ý»­ñáí, áñ­å»ë­ ½Ç í»ñ­ çÇÝë Ñëï³Ï ¨ ³­ é³­í»É Ñ»ï¨á­Õ³­ Ï³Ý ÉÇ­ ÝÇ Ïñó­ Ï³Ý ã³­÷á­ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ãíáí ß³­Ñ³­éáõ­Ý»­ñÇ ëå³­ë³ñ­ÏÇ Ã»՛ ó­÷áõñ ñá­ßÇã­Ý»­ñáõÙ, Ïñó­Ï³ñ­·áõÙ, áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý Íñ³·­ñ»­ñáõÙ, ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ·ñ³Ýó­Ù³Ý, û՛ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ ëáõÙ­ áõ­ ݳ­Ù»­Ãá­¹³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñÏ­ ñáõÙ ¨ ٳݭ Ý»­ ϳ­í³ñÅ­ ³Ï­ ïÇí Íñ³·­ ñÇ ³­ ñ»­ éáõ­ Ùáí, ¨ ï»­ Ï³ï­ Õ»­ í³­Ï³Ý Ñ³­ Ý»­ñÇ å³ï­ñ³ëï­Ù³Ý Íñ³·­ñ»­ñáõÙ áõ ¹³­ë³·ñ­ù»­ñáõÙ Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ ÇÝ­ï»·ñ­Ù³Ùµª ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í å³Û­Ù³Ý­Ý»­ ѳ­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý ³­å³­Ñáí­Ù³Ý ѳñ­óáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ñÇ Ï³­ï³­ñáõ­ÙÁ Ùßï³­¹Ç­ï³ñ­Ï»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¹ñ³Ýù ¿É ³­í»­ÉÇ Ñ³­í³­ë³­ñ³Ïßé­í³Í ÉÇ­Ý»Ý ïÕ³­Ù³ñ¹­ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ϳÝó ¨ Ï³­ ݳÝó ëá­ ódz­É³­Ï³Ý ¨ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ¹»­ñ»­ñÇ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 6. Êó­Ý»É ϳ­Ý³Ýó ѳ­í³­ë³­ñáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí: Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ ³ß­Ë³­ï³­ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ àõ­ ñ³­ ÕÇ 4. γ­ÛáõÝ ¨ Ý»­ Ï³Ý ³­ é³­ Ý»­ ×Ç Ñ³ë­ Éáõ 3.17. ²ß­Ë³­ ïáõ­ÅÇ Ï³½­ Ùáõ٠ϳ­ ݳÝó Áݹ·ñÏ­ í³­Íáõí ѳ­ Ù³ñ ѳñÏ ¿, áñ г­Û³ë­ï³­ ÝÁ ¹Ç­ Ù³­ ÝáõíÛáõÝ Ï³­Ûáõ­ Û³Ý ³ë­ ïǭ׳­ÝÇ µ³ñÓ­ ñ³­ óáõ­ÙÁ ¨ ·»Ý­ ¹»­ñ³­ÛÇÝ Ï³ñÍ­ ¨³­ Ó­ íá­ñÇ ÙÇ ù³­ ÝÇ ×³­ Ï³ï­ Ý»­ ñáí ñ³­ ïÇ­ å»­ñÇ Ñ³Õ­ ó­Ñ³­ñáõ­ÙÁ áã ÙdzÛÝ ÏÝå³ë­ ïÇ Ï³­ ݳÝó Ùáõï­ ùÇÝ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇ ßáõ­Ï³, ³Ûɨ Ïí»­ ñ³ó­ ÝÇ 3.18. Êá­ ó»­ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁ Ñ³ë­ ï³ï ã»Ý ѳݭ·»ó­ ÝÇ í³ñ­ Ó³ï­ ñáõÃ­Û³Ý ·»Ý­ ¹»­ ñ³­ÛÇÝ Ë½í³Í­ ùÇ á­ñáß ³Õµ­ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ¹Åí³­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, »­ û í³ñ­ í»Ý ¹Ç­ Ù³­ Ûáõñ­Ý»ñ: ´³½­Ù³­ÃÇí ÷³ë­ï³Ãխû­ñáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõÝ Ó­ ¨³­íá­ñáÕ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ Ý»ñ: ÝáõíÛáõÝ­ í³Í »Ý ³­å³­óáõÛó­Ý»ñ ³é ³ÛÝ, áñ »­ñ»­Ë³­ÛÇ Ëݳ٭ùÇ ²­å³­·³­ÛÇ ³­×Á ãíï³Ý­·áÕª ϳ­ÛáõÝ ³­×Ç Ùá­¹»­ÉÇ ÑÇÙ­ùáõÙ ýáñ­Ù³É ï³ñ­µ»­ñ³Ï­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ßÝáñ­ÑÇí µ³­ñ»­ å»ïù ¿ ¹ñí³Í ÉÇ­ Ý»Ý Ý³¨ ¹Ç­ Ù³­Ï³­ Ûáõ­ Ýáõí ÛáõÝ Ó­¨³­ ɳí­íáõÙ ¿ ϳ­Ý³Ýó Áݹ·ñÏ­í³­ÍáõíÛáõÝÝ ³ß­Ë³­ïáõ­ÅÇ íá­ñáÕ ù³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ Ýáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ, ¨ ³Û¹ Ùá­ ¹»­ ÉÁ å»ïù ϳ½­ ÙáõÙ, Ùdz­ ų­Ù³­Ý³Ï Éáõñç ÑÇÙ­ ù»ñ »Ý ³­ å³­ Ñáí­íáõÙ ¿ û·­ÝÇ ïÝï»­ëáõí۳ÝÝ áõ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ »­ñ»­Ë³­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñª ¹åñá­ óáõÙ ¨ ³Û­ Ñ»ï ݳ¨ ³ß­ Ýáõ­ ˳­ ñÇÝ Ñ³ñ­ Ù³ñ­ í»­Éáõ ¨ í»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­ í»­Éáõ ѳñ­ óáõÙ: Ü»ñ­ ï³Ý­ ùÇ ßáõ­Ï³­Ûáõ٠ѳ­ çá­Õáõí Û³Ý Ñ³ë­ Ý»­ Éáõ ³­ éáõ­Ùáí: ϳ­ ÛÇ ¨ ³­ å³­ ·³­ÛÇ Ñ³Ý­ ñ³­ ·áõ­Ù³­ñ³­ ÛÇÝ ³ñ¹­ ÛáõÝùÝ áõ ²Ûë áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ Ù³ñ¹­Ï³Ýó µ³­ñ»­Ï»­óáõíÛáõÝÝ áõ ëå³­éáõ­ÙÁ å³ßï­å³­ ½³ñ­ ·³­ óáÕ »ñÏñ­ ñÇÝ, ë³­ Ý»­ ϳÛÝ ÙÇ­çÇÝ »­ ϳ­Ùáõï­ Ý»ñ áõ­ Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ¹Ç­Ù³­Ï³­Ûáõ­Ýáõí۳ÝÝ áõ ϳ­Ûáõ­Ýáõí Ý»­óáÕ (ÑÇ٭ݳ­Ï³­Ýáõ٠ȳ­ïǭݳ­Ï³Ý ²­Ù»­ñǭϳ­ÛÇ) »ñÏñ­ Û³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ û·­ÝáõÙ »Ý Ý»­ñáõÙ í»ñ­ ç»ñë ϳ­ ï³ñ­ í³Í áõ­ ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ϳ­é³­í³­ñ»­Éáõ Ëá­ó»­ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ µá­Éáñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­ íϳ­ ÛáõÙ »Ý ϳ­Ý³Ýó ½µ³Õ­ í³Í ÉÇ­ Ý»­ Éáõ ¨ Ù³Û­ñ»­ ñÇ ³­í»­ Ý»­ñáõÙ: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ í»ñ ѳݭí³Í Ëá­ó»­ÉÇáõíÛáõÝ­Ý»­ ÉÇ ß³ï ų­Ù»ñ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý íñ³ ñÁ Ñ³ë­ ó»³·­ ñ»­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí ٳϭ ñá- ¨ ÙÇÏ­ ñáïÝ­ï»­ »­ñ»­Ë³­ÛÇ Ëݳ٭ùÇ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ë³­ Ï³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï­ Ý»­ñáõÙ ³­ é³ç »Ý ù³ß­ íáõÙ Ñ»ï¨Û³É ϳ­ÛáõÝ ¹ñ³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ: ³­é³­ ç³ñ­Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: 67 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 7. àõ­Å»­Õ³ó­Ý»É ϳ­ÛáõÝ ¨ ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­í»ï û·­ ï³­·áñ­ÍáõÙÝ ³­ å³­Ñá­ í»­Éáõ ϳ­Ûáõ­ Ýáõí۳ÝÝ áõ ³­ ×ÇÝ û­Å³Ý­ ¹³­ÏáÕ Ýå³­ï³­Ïáí: Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ѳñÏ ¿ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ ٳϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ Ý³É »­ ñ»ù ѳñ­ óÇ: ²­ é³­ çÇÝ` çñ³­ÛÇÝ á­ Éáñ­ïÇ Ï³­ é³­ í³­ ñáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ г­Û³ë­ï³­ÝÇ 3.19. гñ­ ï³­ÛÇÝ éÇë­ Ï³µ­Ûáõ­ç»­ ñÁ Ù»Õ­ Ï»­ Ù³ó­ ÉÁ ¨ Ý»­ ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­ ÏáõÃ­Û³Ý ÷áùñ çñ³Ù­ µ³ñ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ ٳϭñáïÝ­ ï»­ë³­ Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ Ýáõí۳ÝÝ ³­ç³Ï­ ÉÁ ËÇëï ó»­ Ùß³­ Ï»É é³½­ Ù³­í³­ ñ³­ Ï³Ý Íñ³­ ·Çñª çñÇ å³­ Ñáõë­ï³­ íáñ­ ϳñ¨áñ »Ý г­Û³ë­ ï³­ÝÇ Ñ³­ Ù³ñ ٳϭñáïÝ­ï»­ ë³­Ï³Ý Ù³Ý ÷áùñ ѽ᭠ñáõí ÛáõÝ­Ý»ñ Ó­¨³­íá­ ñ»­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí: óÝóáõÙ­Ý»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³­Ï³­Û»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí: ºñÏ­ ñáñ¹ª ϳñ¨áñ ¿ çñû·­ ï³­ ·áñÍ­Ù³Ý Ùá­ ÝÇ­Ãá­ñÇÝ­ ·Ç ¨ ã³÷­Ù³Ý ³­Ùáõñ ÑÇÙù ëï»Õ­Í»­ÉÁ: ¶áñ­ÍáÕ Ùá­ÝÇ­Ãá­ñÇÝ­ ñ³­ ì»­ ϳ­ éáõ­ó»É ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý µáõ­ ý»ñ­ Ý»­ñÁ ¨ Ù»Õ­ ·Ç ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý Áݹ­É³Û­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ѳñÏ ¿ ³ñ­¹Ç Ù³ó­Ý»É ѳñ­Ï³µ­Ûáõ­ç»­ï³­ÛÇÝ éÇë­Ï»­ñÁ: ²Ûë­ ï»Õ ϳñ¨áñ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ùµ Ùß³­Ï»É ѳ­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ µ³­Õ³¹­ñÇã­Ý»ñ »Ý »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ñ³­í³­ù³·ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­ Ùá­ï»­óáõÙª Ùá­ÝÇ­Ãá­ñÇÝ­·Ç Ï»­ï»­ñÇ ÃÇíÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ ɳ­ ÙÁ ѳñ­ íáõ­ ϳ­ ÛÇÝ û­ñ»Ýë·ñ­ ùÇ Ï³­ÛáõÝ ÏÇ­ñ³ñÏ­ Ù³Ý ÙÇ­ çá­ ¨ ïí۳ɭ Ý»­ñÇ Ñ³­ í³ù­ Ù³Ý, ëïáõ­ ·³×ßï­ Ù³Ý áõ ϳ­ é³­ óáí, å»­ï³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï, Ý»ñ­·áñ­ í³ñ­Ù³Ý Ýáñ Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»ñ áñ­¹»·­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: гñÏ ¿ ÍáõÝ (¨ ϳ­ åÇ­ï³­ ÉÁ Ù»­ ͳó­ ÝáÕ) ͳ˭ ëáõ­ÙÁ, å»­ ï³­ Ï³Ý Ý³¨ Ëñ³­ ë»É ï³ñ­ Ëáõ­ µ»ñ ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÇ ÙÇç¨ ïí۳ɭ Ý»­ ·ÝáõÙ­Ý»­ñÇ ·áñ­ÍÁݭó­óáõÙ §³ñ­Å»­ùÁ ÷á­ÕÇ ¹Ç­Ù³­ó¦ ѳ­ ñÇ ÷á­Ë³­Ý³­ÏáõÙÝ áõ ѳݭñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ ïí۳ɭݻ­ñÇ ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõí Û³Ý µ³­ ñ»­É³­ ÙÁ ¨ ÙÇ ß³ñù ѳݭ íáõ­ ñ³­ÛÇÝ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ: ºñ­ñáñ¹ª ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ïáõó­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí å»­ï³­Ï³Ý ¿ í»ñ­ Í»É ¨ Ç­ Éáõ­ Ù³­Ý³É Ûáõ­ ñ³­ù³Ýã­ Ûáõñ çñ³­ í³­½³­ ÝáõÙ áõ Ù³ë­Ý³­íáñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (äض) Ëó­Ýáõ­ÙÁª ï³ñ­ µ»ñ çñû·­ï³­ ·áñ­ ÍáÕ­ ñÇÝ Ñ³ï­ Ý»­ ϳó­ íáÕ çñÇ ûå­ ïÇ­ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ѳݭ·³­Ù³­Ýá­ñ»Ý ·Ý³­Ñ³­ï»­Éáí éÇë­Ï»­ñÁ: Ù³É µ³ß­ Ëáõ­ÙÁ, áñ­å»ë­ ½Ç Ñݳ­ ñ³­íáñ ÉÇ­ ÝÇ Ç­ñ³ó­Ý»É çñ³­ ܳ¨ ËÇëï ϳñ¨áñ ÏÉÇ­ ÝÇ ·áñ­ ÍáÕ Ñ³ñ­ ϳµ­Ûáõ­ ç»­ï³­ ÛÇÝ ÛÇÝ å³­ ß³ñ­ ñÇ áÕç ïÝï»­ Ý»­ ë³­Ï³Ý Ý»­ ñáõ­ÅÁ: Ü»ñ­ ϳ­ÛáõÙë ëϽµáõÝù­ Ý»­ñÁ í»­ ñ³­Ý³­Û»­ÉÁ ѳñ­ ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ ¹³ß­ ïÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­Ïáí ϳ­é³­í³ñ­íáÕ á­éá·­Ù³Ý, íëï³­Ñ»­ÉÇáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ³­éáõ­Ùáíª Ùdz­Å³­Ù³­ çñ³­ Ù³­ï³­ ϳ­ñ³ñ­ Ù³Ý áõ Ñǹ­ ñá¿­ Ý»ñ­ ·»­ïÇ­ ϳ­ Éáñï­ ÛÇ á­ Ý³Ï å³Ñ­å³­Ý»­Éáí ³­×Á, ÇÝãÝ ³ñ­¹»Ý ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ¿ Ý»­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõ­Ù³­ÛÇÝ Íñ³·­ñ»­ñÇ åɳ­Ý³­íá­ñáõ­ÙÁ ß³ï ùÇã ÐÐ ­Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ñáí: üÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý á­Éáñ­ïÇ Ï³å áõ­ÝÇ ³ñ­¹»Ý ÇëÏ Ï³½Ù­í³Í ·»­ï³­í³­½³­Ý³­ÛÇÝ Ï³­ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ å»ïù ¿ ß³­ñáõ­Ý³­ÏÇ Ýå³­ï³­ é³­í³ñ­Ù³Ý åɳݭݻ­ñÇ Ñ»ï: ϳáõÕÕ­í³Í ÉÇ­Ý»É á­Éáñ­ïÇ ¹Ç­Ù³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­ Ù³ÝÝ áõ ٳϭ ñáå­ ¹»Ý­ ñáõ­ ó³É ßñç³­ ݳ­ÏÇ Ñ½á­ ñ³ó­ Ù³­ ÝÁ: æñ³­ ½³­ í³­ ݳ­ÛÇÝ åɳݭ Ý»­ Éáñ­ ñÇ ¨ á­ ï³­ ÛÇÝ Íñ³·­ ñ»­ ñÇ áõ ç»­ µÛáõ­ Ý»­ñÇ ÙÇç¨ Ù»Í Ë½áõ٠ϳ: ´³­ óÇ ³Û¹, ³­ é³Ý­ ÓÇÝ Ø³Ï­ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ å»ïù µÝ³­·³­í³é­Ý»­ñáõÙ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ Ý»­ñ³­éáõÙ »Ýª ¿ Ù»Í ¹ñ³­ Ï³Ý ³½­ óáõíÛáõÝ áõ­ ¹»­ Ý³Ý Ù³Ï­ Ý»­ ñáïÝ­ï»­ ë³­Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ³­×Ç íñ³: سϭñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý éá·­ i) à­ Ù³Ý çáõñ: à­ éá·­Ù³Ý çñÇ ³ñ­ ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý Áݹ­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ ½³ñ­·³ó­Ù³ÝÝ Ñ³­Ýáõñ ͳ­í³É­Ý»ñÝ ³­é³­í»­É³­·áõÛ­ÝÇ Ñ³ëó­Ý»­Éáõ ѳ­ áõ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­ ×ÇÝ áõÕÕ­ í³Í ó³Ý­ ϳ­ó³Í ѳ­çáÕ­í³Í Ù³ñ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ÙÇ­ ç³Ù­ïáõí ÛáõÝ­Ý»ñ »Ý Ý»ñ¹­ñáõÙ­ Ý»­ ñÁ ç³Ý­ùÇ ÑÇÙ­ ݳ­ ù³ñÝ ¿: ²Û¹ Ýå³­ ï³­Ïáí ϳñ¨áñ ¿, áñ ÏÇ­ á­éá·­Ù³Ý »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ (ÇÝã­å»ë ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý, ñ³é­í»Ý ×Çßï ѳ­í³­ë³­ñ³Ïßé­í³Í ٳϭñá­ýÇë­Ï³É ù³­ ³ÛÝ­å»ë ¿É »ñÏ­ñáñ­¹³­ ñ³­ ÛÇÝ) í»­ Ýá­ñá·­Ù³Ý Ù»ç, á­éá·­Ù³Ý Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹­ñáõíÛáõÝ áõ ѳ­Ï³­óÇϭɳ­ ³­é³­í»É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ѳ­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÁ ·Ûáõ­ ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ: Õ³­ódz­Ï³Ý ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, ¿­Ý»ñ­·³­Í³Ë­ë³­ï³ñ åáÙ­ 峭ϳ­Û³Ý­Ý»­ñÇó ϳ˭ í³­ Íáõí Û³Ý Ýí³­½»­ ÙÁ ¨ óáõ­ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 8. àõ­Å»­Õ³ó­Ý»É µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³­óáõ­ÙÁ á­éá·­Ù³Ý ÇÝë­ïÇ­ ßñ糭ϳ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ Ï³­é³­í³­ñáõÙÝ áõ ïáõ­óÇá­Ý³É ѳ­Ù³­ ϳñ­·áõÙ (ï»Ë­ Ýǭϳ­Ï³Ý ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­ ѳñ­Ù³ñ­ Õ³­ í᭠ϳ­ ÝáõíÛáõ­ Ù³­ÛÇ ÷á­ ÝÁ ÏÉÇ­ ÷á­Ëáõí۳­ÝÁ Ï³Ý Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ): 3.20. ´Ý³­ Ï³Ý å³­ ß³ñ­ Ý»­ñÇ ¨ ³­ Õ»ï­ ñÇ éÇë­ Ý»­ Ï»­ ii) ÊÙ»­Éáõ çáõñ: γñ¨áñ ³­ é³ç­Ý³­Ñ»ñ­Ãáõí ñ³­ ÛáõÝ ¿ Ç­ ·áñ­ ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ í»ï ϳ­ é³­ í³­ñáõ­ ÙÁ, ³Õ­ ïáï­ í³­Íáõí Í»­ÉÇ ÇÝë­ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É Éáõ­ÍáõÙ ·ïÝ»­ÉÁ, áñ­å»ë­½Ç äض Û³Ý ËݹñÇ Éáõ­ÍáõÙÝ áõ ÏÉÇ­ Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷á­Ëáõí۳­ÝÁ ѳñ­ ­ µ³­ ñ»­ ÷á­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇó ¹áõñë Ùݳ­ ó³Í 450.000 ³Ý­ ÓÇÝù ¨ë Ù³ñ­ í»­ Éáõ Ýß³­ ݳ­ÏáõÃ­Û³Ý ÁÙµé­ ÙÁ ËÇëï ϳñ¨áñ Ýáõ­ ϳ­ ­ ñá­ Õ³­ Ý³Ý û·ï­ Éáõ çñ³­ í»É ËÙ»­ Éáñ­ ÛÇÝ á­ ïÇ Ñ³­ í³Í çáÕ­ ·»­ ñ³­ Ý»ñ »Ý: ¶áñ­ÍáÕ µÝ³­å³Ñ­å³­Ý³­Ï³Ý ϳ­ÛáõíÛáõÝ­ µ³­ ÷á­ ñ»­ ËáõÙ­ Ý»­ñÇó ¨ ëï³­ Ý³Ý á­ñ³Ï­Û³É çñ³­ Ù³­ï³­ ϳ­ ñ»Ýù­ û­ Ý»­ñÇ ¨ »Ý­Ã³û­ ñ»Ýë¹­ ñ³­Ï³Ý ³Ï­ ï»­ñÇ ³­ ÉÇ É³í í»­ ñ³­ñáõÙ: ÏÇ­ñ³ñ­Ïáõ­ÙÁ Ù»Í ³½­¹»­óáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ г­Û³ë­ï³­ ÝÇ µÝ³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ï³ç­ iii) λխ ñ»­ñÇ Ù³ù­ñáõÙ: ìï³Ý·­ í³Í çñ³­ÛÇÝ å³­ ß³ñ­ ³­ Ùáí, ÇÝ­ éáõ­ ãÇ Ù³­ëÇÝ íϳ­ ÛáõÙ ¿ ݳ¨ ѳݭ ù³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ µ»­ Ý»­ ñÁ (ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ ê­¨³­Ý³ ÉÇ­×Á) å³ßï­ å³­ Ý»É ãÙ³ùñ­ ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ïáõ­ÙÁ: í³Í ϻխ ï³ç­ ñÇ ³ñ­ ñ»­ ï³­ Ý»­ ïáõÙ­ Ý»­ ñÇó: ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿, áñ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ å³ñ­½Ç, û á­ñáÝù »Ý ³ñ­ï³­Ý»­ æñ³­ÛÇÝ å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý áõ­Å»­Õ³­óáõÙª ïáõÙ­ Ý»­ éáõ­ ñÇ ³­ Ùáí ³­Ù»­ ݳ­Ëá­ ÉÇ ßñç³Ý­ ó»­ ñÁ, ·Ý³­ Ý»­ ѳ­ 68 ïÇ ï»­Õ³­Ï³Ý Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÇÝ Ñ³ñ­Ù³ñ ï³ñ­µ»ñ ï»Ë­Ýá­ ÇëÏ ·á­ Ûáõí Ý»Ý µÝ³­ ÛáõÝ áõ­ å³Ñ­ å³­ ݳ­ Ï³Ý û­ ñ»Ýù­Ý»ñ ¨ ·Ç³­ Éá­ ñÁ ¨ ×Çßï á­ Ý»­ ñá­ßÇ Ý³­Ë³­ï»ë­ ï³ç­ íáÕ Ï»Õ­ ñ»­ ñÇ »Ý­Ã³û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ³Ï­ï»ñ, á­ñáÝù ﻭ볭ϳ­Ýá­ñ»Ý ϳ­ Ù³ùñ­Ù³Ý ϳ­Û³­ÝÇ (ÎÎØÎ) ³­ é³ç­ Ñ»ñà ݻñ¹­ ݳ­ Ý»­ ñáõÙ­ ñáÕ »Ý Éáõ­ÍáõÙ ï³É ѳݭ ù»­ñÇ ³­ é³­ç³ó­ ñ³Í ·ñ»­ û µá­Éáñ ñÁ: ï»­ë³­ÏÇ ³Õ­ïá­ïáõÙ­Ý»­ñÇÝ: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ³Ûë û­ñ»Ýù­ Ý»­ñÁ å³ï­ ß³× Ï»ñ­ åáí ã»Ý Ç­ ñ³­ ϳ­ ݳó­ íáõÙ, ¨ ½·³­ ÉÇ Å»­ àõ­ Õ³ó­Ý»É ³ñ­ Ó³­·³Ý­ ùáõ­ÙÁ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­ ÷á­Ëáõí۳­ ÝÁª ËݹÇñ­ Ý»ñ ϳݪ Ï³å­ í³Í Ç­ ñ³­ í³­Ï³Ý ³­ ñá­ Ýá­ ßáõÃ­Û³Ý ¨ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ëáõÃ­Û³Ý ¨ çñ³­ÛÇÝ á­ Éáñï­ ñáõ٠ѳñ­ Ý»­ Ù³ñ­ û­ ñ»Ýù­ Ý»­ñÇ å³ñ­ ½»ó­ í³Í ãÉÇ­Ý»­Éáõ Ñ»ï: Î³Ý Ý³¨ Ùï³­ íá­Õ³­ Ï³Ý ·áñ­Íá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñëï³Ï áõ ѳ­ Ù³­ ÏáÕ­Ù³­ ÝÇ Ñá­·áõíÛáõÝ­Ý»ñ ³é ³ÛÝ, áñ ³é­Ï³ µÝ³­å³Ñ­å³­Ý³­Ï³Ý Íñ³·­ ñÇ ÙÇ­çá­óáí: ò³Ý­ ϳ­ÉÇ ¿, áñ ³Û¹ Íñ³­ ·Ç­ñÁ Ý»­ ñ³­ û­ ñ»Ýë¹­ ñáõí ÝÁ ãѻ層­ Û³­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ ë³Ñ­ ٳݭí³Í ïáõ­ éÇ ³·­ñ³­ñ³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ ·³Ýù­ Ý»ñÝ áõ ѻ勉Ýù­ Ý»­ñÁ ã³­÷³­ ½³Ýó ÷áùñ »Ý ¨ µ³­ ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó­Ù³­ÝÁ, ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ í³­ñ³ñ ã³­÷áí ½ëåáÕ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ ãáõ­Ý»Ý: ²­í»­ÉÇÝ, ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïáõÙ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ÇÝë­ïÇ­ïáõ­óÇá­Ý³É ß³ï ѳݭ ù³ñ¹­Ûáõ­ µ»­ ݳ­ ñ³­ Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨, ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ (ÏáÝÏ­ñ»ï ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ Ù³ë­ Ý³­ ñ³­ íá­ å»ë, ÷áùñ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ï»­ëáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí Ñǹ­ñá­Ù»ï ϳݭ˳­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­í³­Ý³­Ï³Ý ¿ û­ñ»Ýù­Ý»­ñÇ Ç­Ù³­óáõÃ­Û³Ý å³­Ï³­ëÁ, ÇÝã­ ïñ³­ Ù³¹­ñáõÙ) ¨ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï »Ý­ ó­ ϳ­éáõó­ í³Íù­ Ý»­ñÇ å»ë ݳ¨ û­ ñÇ å³ï­ ñ³­ Ï»­ óáõÙÝ ³é ³ÛÝ, û ÇÝã ¿ å³­ ëï»ÕÍ­ Ù³­ÝÁ (³ÛÝ ¿ª á­éá·­ Ù³Ý ó³Ý­ ñÇ áõ çñû·­ ó»­ ï³­ ·áñÍ­ ѳÝç­ íáõÙ ¹ñ³Ýó ¹ñáõÛí Ý»­ñÁ ϳ­ ï³­ ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: Ù³Ý ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­í»­ïáõí Û³Ý µ³­ ɳ­ ñ»­ íáõÙ ¨ çñÇ å³­ Ñáõë­ ï³­íáñ­Ù³Ý ³½­·³­ÛÇÝ Ñ½á­ñáõÃ­Û³Ý Ù»­Í³­óáõÙ) áõÕÕ­í³Í 3.21. Èñ³­óáõ­óÇã ³­é³ç­Ý³­Ñ»ñ­ÃáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ »Ý. ù³Û­É»ñ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ·Ûáõ­ Õ³­ódz­ Ï³Ý ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ý»ñ­ ëáõÙ éÇë­ ÏÇ Ù»Õ­ Ù³ó­ Ù³Ý ¨ ѳñ­ Ù³ñ­ íá­ Õ³­ Ï³Ý ÙÇ­ ²½­·³­ÛÇÝ Ù³­ ¹³­ ϳñ­ Ïáí ë³Ñ­ ٳݭ í³Í ݳ­Ë³­ ï»ë­íáÕ çá­ ó³­ éáõÙ­Ý»ñ (ÏÉÇ­ Ù³­Û³­¹Ç­Ù³ó­ÏáõÝ ë»ñ­ Ù»­ñÇ ÁÝï­ ñáõÙ, ·áñ­Íá­ Ý»­ ÕáõíÛáõÝ­ ñÁ (NDC) í»­ ñ³­Í»É Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ Ù³Ý ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ï»Ë­Ýá­Éá­ ·áñ­ÍáõÝ é³½­ Ù³­ í³­ñáõí۳ݪ ³­ å³­Ñá­í»­Éáí ¹ñ³ ѳñ­ ·Ç³­ Ý»­ñÇ Ñ³­ ë³­Ý»­ÉÇáõÃ­Û³Ý ¨ ³ß­ ˳­ ï³­ ϳñ­ ·»­ñÇ µ³­ ñ»­ Ù³­ñ»ó­Ù³Ý ¨ Ù»Õ­ Ù³ó­ Ù³Ý ÃÇ­ ñ³Ë­ Ý»­ñÁ ÙÇ­çá­ ï³­ÛÇÝ Éáñ­ ɳ­íáõÙ Ùß³­Ï³­µáõÛ­ë»­ñÇ µ»ñ­ù³ï­íáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­ »ñÏ­Ëá­ëáõÃ­Û³Ý Ëóݭ Ù³Ý ÙÇ­çá­ óáí: NDC-Ý­ Áݹ­Ñ³Ý­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ) ¨ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ ï»­ ë³­Ï³Ý ³­ å³­ Ñá­í³·­ ñáõíÛáõÝ: ñ³­Ï³Ý µÝáõÛ­ÃÇ ÷³ë­ï³­ÃáõÕà ¿, á­ñÁ å»ïù ¿ í»­ñ³­Í»É ·áñ­Í³ñ­Ï»­ÉÇ é³½­Ù³­í³­ñáõí۳ݪ ï³­Éáí Ñëï³Ï ù³­Õ³­ Àݹ­É³Û­Ý»É г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³­ Õ»ï­ Ý»­ ñÇ éÇë­ÏÇ Ï³­ é³­í³ñ­ ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³½­¹³Ï­Ý»ñ »ñÏ­ñÇ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõí Ù³Ý (²èÎ) ѳ­ Ù³­Ï³ñ­·Ç ѽ᭠ÝÁ: 1998 Ãí³­Ï³­ÝÇ ñáõíÛáõ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ Ý»ñ¹­ ñáÕ­ ñÇ í³ñ­ Ý»­ ù³·­ ÍÇ íñ³ Ý»ñ­ ·áñ­ Éáõ Í»­ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇó Ñ»­ïá »ñ­Ïáõ ï³ë­Ý³Ù­Û³Ï­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ã³ó­ ¨ ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ÙÇ­ ç³½­ ·³­ÛÇÝ ³­ ç³Ï­óáõíÛáõÝ Ý»ñ·­ ñ³­í»­ ùáõ٠ϳ­ é³­í³­ ñáõíÛáõ­ ÝÁ ϳñ¨áñ û­ ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ³Ï­ ï»ñ Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí (³Û¹ ÃíáõÙª ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ýǭݳݭ볭íá­ñáõÙ): ¿ ÁÝ­¹áõ­Ý»Éª áõÕÕ­í³Í ³­Õ»ï­Ý»­ñÇ éÇë­ÏÇ Ýí³­½»ó­Ù³Ý áõ NDC Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý é³½­Ù³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ û·­ ³ñ­ï³­Ï³ñ· Ç­ñ³­íǭ׳ϭݻ­ñÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³­ ï³­·áñÍ­í»É áñ­å»ë Éñ³­óáõ­óÇã ѳñ­Ã³Ï á­Éáñ­ï³­ÛÇÝ Ï³­ ϳñ­·»­ñÇ µ³­ñ»­É³í­Ù³­ÝÁ: ²èÎ ³Ûë ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç ϳ­ éáõÛó­ ñÇ ÙÇç¨ »ñÏ­ Ý»­ Ëá­ ëáõíÛáõÝÝ ³Ù­ ñ³åÝ­ Éáõ ѳ­ ¹»­ Ù³ñª ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ½á­ ñ³­óáõ­ÙÁ ËÇëï ϳñ¨áñ ¿ ÉÇ­ Ý»­Éáõ: ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ëóݭݻ­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»­Õ»­ÉÇáõíÛáõÝÝ Ðñ³­ ï³å ¿ ÉÇ­ Éáõ ݳ¨ ù³­ Ý»­ Õ³­ ù³­ÛÇÝ åɳ­ ݳ­íáñ­Ù³Ý ³­å³­ Ñá­ Éáõ ¨ ëáõÕ Ñ³Ý­ í»­ ñ³­ÛÇÝ é»­ ëáõñë­Ý»­ñÇ û·­ ï³­ Ù»ç ²èÎ-Ç Ñ³­ Ù³­ ï³­ ñ³Í ÏÇ­ ñ³­ éáõ­ ÙÁ ¨ ³­ é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ·áñÍ­Ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ Ýß³­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý »Ý­Ã³­Ï³­éáõó­í³Íù­Ý»­ñÇ, áñ­åÇ­ëÇÝ »Ý ï³­Ïáí: ¹åñáó­ Ý»­ñÁ, ³­ ï³­ Õ»­ ϳ­Ûáõ­ Ýáõí Û³Ý Ó­ ¨³­ ñáõ­ íá­ ÙÁ: ²èΠѽá­ñ³ó­í³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ÉÇ­Ý»­Éáõ ÏÉÇ­Ù³­ ²Ý­ï³é­Ý»­ñÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý µ³­ñ»­É³­íáõÙ: ²Ý­ï³­ ÛÇ ÷á­÷á­Ëáõí۳ٵ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ñ³­×³­ é³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí ѽá­ñ³ó­Ý»É ³Ý­ï³é­Ý»­ñÇ Ë³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ áõ áõÅ·­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ íï³Ý­·³­íáñ ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­ó»­ ¹»ñ¨áõ­ û­ ó­ µ³­Ý³­Ï³Ý »ñ¨áõÛí Ý»­ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ ¹Ç­ Ù³­ Éáí ѳñ¨³Ý ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ Ñ»ï: Î³Ý Ý³¨ ³Ý­ ï³­é³­ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ÛÇÝ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý Ï³­Ûáõ­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­Ý»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ ñáõíÛáõÝ­Ý»ñª ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»Õ­Ù³ó­Ù³Ý Èáõ­ÍáõÙ ï³É ѳݭ ù»­ñÇ ³­é³­ç³ó­ ñ³Í ³Õ­ ïáï­í³­Íáõí áõ ѳñ­ Ù³­ Ù³Ý ßáõñç »ñÏ­ ñ»ó­ ëáõí Ëá­ Û³Ý, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Û³Ý ËݹñÇݪ ÏÇ­ ñ³ñ­Ï»­Éáí ³é­ Ï³ û­ Ý»ñÝ áõ ϳñ­·»­ ñ»Ýù­ ñÁ, ³Ý­ï³­é³­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝÝ áõ ÏÉÇ­Ù³­ÛÇ ÷á­÷á­Ëáõí Ù»­Í³ó­Ý»É 峭ѳÝç­ Ý»­ñÇ Ë³Ëï­ Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ ë³Ñ­ ٳݭ Ý»ñÝ áõÕ­ ÛáõÝ­ Õ³­ÏÇá­ñ»Ý Ç­ ñ³ñ ϳ­ Éáõ ¨ г­ å»­ Û³ë­ï³­ÝÇ í³Í ïáõ­·³Ýù­ ñÇ ã³÷Ý áõ ѻ勉Ýù­ Ý»­ Ý»­ñÁ, µ³ñÓ­ñ³ó­ NDC-ÇÝ Ýå³ë­ ï»­ çá­ Éáõ ÙÇ­ óáí: Ý»É Ñ³Ý­ñáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­½»­ÏáõíÛáõ­ÝÁ: §Þñç³­ ϳ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ íñ³ ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý Ù³­ëǭݦ ÐЭ û­ñ»Ý­ùáõÙ Ý»ñ­·³Ë­ ¾­ ÕáõíÛáõÝ ³­ ݳ­Ûá­ å³­Ñá­ ó³­ íáÕ ÙÇ­çá­ Ý»­ éáõÙ­ ñÇ ¨ §Â³­ ÷áÝ­Ý»­ñÇ Ï³­é³­ í³ñ­ Ù³Ý Ù³­ ëǭݦ ÐЭ û­ñ»Ý­ ùáõÙ Ùß³Ï­Ù³Ý ¨ Ù³­ ùáõñ í»­ ñ³­Ï³Ý·Ý­ íáÕ ¿­ ïÇÏ å³­ Ý»ñ­·»­ ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í »Ý å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ ѳݭù³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ß³ñ­Ý»­ñÇ Ù³ëß­ï³µ­Ý»­ñÇ Áݹ­É³Û­ÝáõÙ: γ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ñáõÃ­Û³Ý ã³­÷³­ÝÇß­Ý»­ñÁª ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ É³­í³­·áõÛÝ Ï³­ñáÕ ¿ ùÝݳñ­ Ý»ñ­ Ï»É ¿­ ·³Ë­ ݳ­ Õáõí Ûá­ Û³Ý Ù»ç ϳ­ ï³ñ­ µÝ³­å³Ñ­å³­Ý³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³­Ï³ñ­·»­ñÇÝ á­Éáñ­ïÇ Ñ³­Ù³­ í³Í å»­ ï³­ Ï³Ý Ý»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»­ ñÇ ýǭݳݭ볭íáñ­Ù³Ý ѳ­ çáÕ­ å³­ï³ë­Ë³­ÝáõíÛáõÝÝ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ²ñ­¹»Ý í³Í Ùá­¹»É­Ý»­ñÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ý Ù³ëß­ï³µ­Ý»­ñÇ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁª 69 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ý»­ñ³­ é»­ Éáí ݳ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý, ѳݭ ñ³­ÛÇÝ Ýß³­ ݳ­ Ïáõí ÍÇ, »ñÏ­ñáñ¹ Ñ»­Ý³ë­Ûáõ­ÝÁ í»­ñ³­·áñ­Í³ñ­Ï»­ÉÁ, Ù³ë­Ý³­íáñ Û³Ý ¨ µÝ³­ Ï»­ÉÇ ß»Ý­ ù»­ñÁ: Þñç³­ ϳ ÙÇ­ ç³­ ñÇ Ñ³­ í³Û­ Ù³ñ ѳï­í³­ÍáõÙ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ í»­ñ³­¹³ñ­ÓÇ Ñݳ­ ³Ýí­Ý³ë »­Õ³­Ý³­Ïáí ÷áùñ Ñǹ­ñá¿­É»Ïï­ñ³­Ï³­Û³Ý­Ý»­ñÇ ñ³­ ñáõí íá­ ÛáõÝÝ ³­ ñ³­ ·³ó­Ý»­ÉÁ ¨ Ñݳ­ ñ³­ íá­ñÇÝë ß³ï (оÎ) ϳ­ éáõ­óáõ­ÙÁ ¨ Ëá­ ßáñ оÎ-»­ ñÇ ÑÇÙ­ ݳ­ Ýá­ ·áõ­ ñá­ ÙÁ Ãíáí 40-50 ï³­ñ»­Ï³Ý ³Ý­Ó³Ýó Ý»ñ·­ñ³­í»­ÉÁ, áñ­å»ë­½Ç í×éá­ ñáß Ýß³­ ݳ­ Ïáõí ÛáõÝ áõ­Ý»Ý çñ³­ ÛÇÝ å³­ ß³ñ­Ý»­ñÇ Ï³­ ϳ­Ù³­íáñ ÑÇ­ÙáõÝù­Ý»­ñáí Ùdz­Ý³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·ÇÝ: ÛáõÝ Ï³­ é³­í³ñ­ Ù³Ý ³­ éáõ­ Ùáí: ²­í»­ÉÇÝ, ÙÇ­çÇÝ Ù»­Íáõí Û³Ý Ýáñ оÎ-»­ ñÇ Ï³­ óáõ­ éáõ­ ÙÁ, áñ ݳ­ ˳­ ï»ë­í³Í ¿ í»ñ­ ç»ñë г­ Ù³ñ­Å»ù ³­ å³­Ñá­ í³·­ ñ³­ Ï³Ý ßáõ­ ϳ­ÛÇ µ³­ ó³­ Ï³­ ÁÝ­¹áõÝ­í³Í §Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ñǹ­ñá¿­ ÛáõÃ­Û³Ý å³Û­ ٳݭ Ý»­ñáõÙ áõ­ Å»­Õ³ó­ Ý»É ¨' ­ í³ñ­ Ï»­ñÇ, Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ á­Éáñ­ïÇ é³½­Ù³­í³­ñ³­Ï³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ¨' Ë­ ÕáõÃ­Û³Ý Ý³­Ûá­ ·áñ­ÍÇù­ Ý»­ñÇ Ñ³­ ë³­Ý»­ ÉÇáõíÛáõ­ Íñ³·­ í¦, ÇÝã­ ñá­ å»ë ݳ¨ í»­ ñ³­ ϳݷݭ íáÕ ¿­ Ý»ñ­·»­ïÇÏ ÝÁ: ÆÝã­ å»ë ³­ é³­ ç³ñÏ­ í»É ¿ Ù³ë­ Ý³­ íáñ ϳ½­ Ù³­ Ï»ñ­ ³ÛÉ å³­ ß³ñ­Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙª ³ñ¨Ç ¨ ù³­ Ùáõ ¿­Ý»ñ­·Ç³­ ÛÇ åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí, ³Ûë áõ­ëáõ٭ݳ­ ñáõ­ ëÇ­ ÙÁ ¨ û·­ ï³­ ·áñ­Íáõ­ÙÁ ÏÝå³ë­ ï»Ý §³í»­ å³­ ñ³­ ·³­ÛáõÙ ¨ë ­ ϳñ¨áñ ¿ í³ñ­ ϳ­ íáñ­Ù³Ý, Ëݳ­ Ûá­ ÉÇ Ï³­ ݳ­ã¦ ë»­ ñáõݹ áõ­ Ý»­ ݳ­ ÉáõÝ ¨ ϳ­ é³­í³­ ñáõí۳ݪ Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ, ³­ å³­ Ñá­í³·­ ñáõí Û³Ý, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ϳ­ ¿­Ý»ñ­·»­ïÇÏ ³Ýí­ï³Ý­·áõíÛáõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ é³½­Ù³­ åÇ­ï³­ÉÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ëá­ñ³­óáõÙÝ áõ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ: γ­ í³­ñ³­Ï³Ý Ýå³­ï³­ÏÇ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³­ÝÁ: åÇ­ï³­ÉÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Áݹ­É³ÛÝ­Ù³Ý ßÝáñ­ÑÇí Ïѽá­ñ³­Ý³ ݳ¨ ³­ å³­ í³·­ Ñá­ ñ³­ Ï³Ý á­ Éáñ­ïÁ: г­ Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ ø³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ 9. àõ­Å»­Õ³ó­Ý»É ·áñ­ ÍáÕ É³í û­ ñ»Ýù­ Ý»­ñÇ ¨ ϳñ­ ·³­ íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³­ ÙÇÏ­ñá­ Ù³­ ¹Ç­ ϳ­Ûáõ­ ÝáõíÛáõ­ ÝÁ ýÇ­ Ý»­ ݳÝë­ ñÇ ï»ùë­ïáõÙ ³­å³­Ñá­í³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ ½³ñ­·³ó­Ý»­ÉÁ ÏÉÇ­ÝÇ Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõí۳Ý, ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßï­å³­ÝáõÃ­Û³Ý áõ ϻݭ볭 Ã᭠߳ϭݻ­ ñÇ ¨ ³­ å³­ÑáõÃ­Û³Ý íñ³ éáÕ­ç³­ ³­å³­Ñá­í³·­ñ³­Ï³Ý á­Éáñ­ïÇ ÏáÕ­ÙÇó É³í ³ß­Ë³­ï³­Ï³ñ­ Í»­ñ³­óáÕ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·Ç ÷áË­ ϳ­å³Ïó­ í³Í ¨ ÷á­ Ëû­Å³Ý­ ¹³Ï ѳñó (ɳí ëå³­ ѳխó­Ñ³ñ­Ù³Ý ÙÇ­çá­óáí ë³ñ­Ï»É ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇÝ, ϳ­ï³­ñ»É Ç­ñ»Ýó å³Û­Ù³­Ý³·­ ñ³­ ÛÇÝ å³ñ­ ï³­ íá­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ) ¨ µÝ³Ï­ Û³Ý ÏáÕ­ ãáõí ÙÇó 3.22. ØÇÏ­ ¹Ç­ ñá­ Ù³­Ï³­Ûáõ­ ÝÁ å»ïù ¿ Ó­ ÝáõíÛáõ­ ¨³­íá­ñ»É íëï³­ ÑáõÃ­Û³Ý Ñ³ñó (ݳ¨ª ³­ å³­ Ñá­í³·­ ñáõÃ­Û³Ý ³ñ­ Å»­ ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý å³ßï­ å³­ ÝáõÃ­Û³Ý (ϻݭ ë³­ ߳ϭ Ãá­ Ý»ñ, ùÁ ï»ë­Ý»­ÉÁ): г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³­å³­Ñá­í³·­ñ³­Ï³Ý á­Éáñ­ïÇ ³­éáÕ­ç³­ å³­ÑáõíÛáõÝ ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ç³Ï­ óáõíÛáõÝ) ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ, Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, ï³­ñÇ­Ý»ñ Ïå³­ ¨ ýÇ­ ݳݭ ë³­Ï³Ý Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ ÙÇ­çá­ Ý»­ óáí (í³ñÏ, ѳÝç­ íÇ, ¨ ³Û¹ ½³ñ­ ·³­óáõ­ÙÁ ï»­ ÕÇ Ïáõ­ Ý»­Ý³ ÙdzÛÝ ³ÛÝ Ëݳ­Ûá­ ÕáõíÛáõÝ ¨ ³­ å³­Ñá­ í³·­ ñáõíÛáõÝ): г­Û³ë­ï³­ ¹»å­ùáõÙ, »­Ã» ³­å³­Ñá­í³·­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÝáõÙ ï»Õ ·ï³Í Åá­Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­ Ñ»ï¨á­ Õ³­Ï³­ Ýá­ ñ»Ý ïñ³­ Ù³¹­ ñ»Ý ɳí ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ Ý»­ñÇ Ññ³­Ù³­Û³­Ï³ÝÝ ¿ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É Í»­ñáõÃ­Û³Ý ï³­ ¨ ³­ é³Ýó áõ­ ß³­ óáõÙ­Ý»­ñÇ Ï³­ ï³­ ñ»Ý å³Û­ Ù³­ ݳ·­ ñ³­ ÛÇÝ ñÇ­ùáõÙ ³Õ­ ù³­ ïáõÃ­Û³Ý ¨ ³­ éáÕ­ç³­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³Ë­ ë»­ñÇ å³ñ­ï³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï µ³­ñ»­É³­í»­Éáí ³­×Ç Ù»Õ٭ٳÝÝ áõÕÕ­í³Í ݳ­Ë³­Ó»é­Ýá­Õ³­Ï³Ý åɳ­Ý³­ ³­å³­Ñá­í³·­ñ³­Ï³Ý åñá­¹áõÏï­Ý»­ñÇ Ù³­ëáí ýǭݳݭ볭 íá­ñáõÙ: üÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Áݹ­É³Û­ÝáõÙÝ Ï³Ý ·ñ³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ÐÐ ­Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÁ (δ) áõ Ëá­ñ³­óáõ­ÙÁ Ïû·­ÝÇ ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇÝ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³­ñ»­Éáõ ëÏë»É ¿ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Í³Í­ÏáõÛ­ÃÇ óÝóáõÙ­ Ý»­ñÁ: ²Õ­ ù³ï ¨ ëá­ ódz­ ɳ­ å»ë ³­ ݳ­å³­ Ñáí ÁÝ­ áõ­ëáõÙ­ ݳ­ ñáõí ëÇ­ ÛáõÝ, á­ñÇ ßñç³­ ݳϭ ñáõ٠ϳ­ Ý»­ ï³ñ­ í»­ Éáõ ï³­ ÝÇù­ ñÇ å³­ Ý»­ ñ³­ ·³­ÛáõÙ ëá­ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ ç³Ï­óáõÃ­Û³Ý ¿ áõ­ëáõ٭ݳ­ ëÇ­ñáõí ÛáõÝ ¨ Ó­ ¨³­Ï»ñå­ í»­Éáõ »Ý ѳ­ Ù³­ å³­ Íñ³·­ñÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ϳ­å³­Ñá­íÇ ³ñ¹­ ï³ë­ Ë³Ý ³­ é³­ç³ñ­ Ïáõí Ý»ñ: ÛáõÝ­ Ûáõ­Ý³­í»ï û­Å³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ: ÀÝ­¹áõ­Ý»­Éáí, áñ ëá­ódz­É³­ å»ë ³­Ý³­å³­Ñáí ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÁ ѳ­×³Ë µ³½­Ù³µ­ÝáõÛà гñ­ ï³­ÛÇÝ ë³Ñ­ ϳµ­Ûáõ­ç»­ Ù³­ ݳ­÷³Ï Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõí ½ñϳÝù­Ý»ñ »Ý ÏñáõÙ, ÇÝ­ãÁ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ óÝóáõÙ­Ý»­ñÁ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ µ³­ñ»­É³­í»É µ³­½³­ÛÇÝ Ýå³ë­ïÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³­ñ»­Éáõ Ýñ³Ýó áõ­Ý³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï Íñ³·­ ñÇ (´ÜÌ) Ñ³ë­ ó»³­ ϳ­ÝáõíÛáõ­ÝÁª ³­éáÕ­ç³­ 峭ѳ­ Ï³Ý ÏÉÇ­ÝÇ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ý ͳ˭ ë»­ñÁ ýÇ­ ݳݭ ë³­å»ë Ù³ï­ ÉÇ ¹³ñÓ­ ã»­ Ý»­Éáõ ¨ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í Ùá­¹»­ÉÁ: ³­éáÕ­ç³­ 峭ѳ­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­ ϳñ­·Ç ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ í»­ïáõíÛáõ­ ÝÁ ¸Ç­ï³ñ­ Ï»É ë³Ñ­ ٳݭí³Í Ýå³ë­ ïÇ µ³­ Õ³¹­ñÇ­ãÇ (PAYG) µ³ñÓ­ ñ³ó­ Éáõ Ýå³­ Ý»­ ï³­Ïáí: г߭ íÇ ³é­ Ý»­Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý­ ßñç³­ ݳϭݻ­ñáõ٠ϻݭ ë³­ Ãá­ß³­Ï³­ÛÇÝ ÃÇ­ñ³Ë­Ý»­ ñÇ ³­ é³­í»É ·³­Ù³Ý­ùÁ, áñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ùáï 3 ÙÇ­ÉÇáÝ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³ë­ ïǭ׳­ ݳ­ Ï³Ý Ç­ ñ³­Ï³­Ý³­óáõÙ ¨, Áëï Íñ³·­ ñ³­ÍÇ, Ñ»­ ßáõñç 30 ïá­ Ïá­ëÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý ·ÍÇó Ý»ñù¨, ï³­ Ùáõï ÉÇ­Ý»É 2018 Ãí³­ ϳ­ÝÇÝ ë³Ñ­ ٳݭí³Í í׳­ ñáõÙ­ ´ÜÌ­ -áõÙ ³Õ­ù³ï­ Ý»­ñÇ Í³Í­ ÏáõÛ­ ÃÇ 1.0 ïá­ Ïá­ ë³­ÛÇÝ Ï»­ ïáí ñÇ µ³­ Ý»­ Õ³¹­ñÇ­ãÇ í»­ ñ³­·áñ­Í³ñÏ­ Ù³­ÝÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³­í»­ ɳó­ Ù³Ý ¨ áã ³Õ­ ù³ï­ Ý»­ñÇ Í³Í­ ÃÇ Ñ³­ ÏáõÛ­ Ù³ñ­ Å»ù гݭñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý 2014-25 ÃÃ. ϳ­ÛáõÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ýí³­½»ó­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ 9000 ³Õ­ù³ï ³ÝÓ Ç­ñ³­íáõÝù Íñ³·­ñáõÙ ³Ù­ñ³·ñ­í³Í ѳ­í³Ï­Ýáï ϻݭ볭Ãá­ß³­Ï³­ Ïëï³­ ݳ û·ï­ í»­ Éáõ Íñ³·­ ñÇó, ¨ ÝáõÛÝ Ãíáí áã ³Õ­ ù³ï­ ÛÇÝ ÃÇ­ñ³Ë­Ý»­ñÇ ³­é³­í»É ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÁ Ý»ñ ³ÛÉ¨ë­ Ç­ ñ³­íáõÝù ã»Ý áõ­ Ý»­ ݳ û·ï­ í»­Éáõ Íñ³·­ ñÇó: Ïûè³ó­ ÝÇ Ï³ñ­ ׳­Å³Ù­ Ï»ï PAYG ýÇ­ ݳݭ볭 íáñ­Ù³Ý ²ñ¹­ Ûáõ­Ý³­ ïáõí í»­ Ûáõ­ ÝÁ Ïß³­ ÑÇ Ý³¨ ·ÝáõÙ­ Ý»ñ/ͳ­ é³­ Ûáõí å³­ ѳÝç­Ý»­ñÁ: »՛ ýÇ­ ½Ç­ ϳ­ Ï³Ý ³Ý­ Ó³Ýó, û՛ ѳݭ ñáõí ÛáõÝ Ç­ ñ³­Ï³­Ý³ó­ ÝáÕ Ï³½­ Ù³­ Ï»ñ­ åáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ ¹Ç ¨ Û³Ý ß³­ Ñ»­ñÇó ¿ µËáõÙ 2018 Ãí³­ ϳ­ÝÇÝ, Áëï Íñ³·­ ñ³­ û­å»­ñ³­ïÇí í׳­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ, Ëݳ٭ùÇ Ý»­ñ³é­ 70 Õ³­ Ù³Ý ¨ ¹»­ ·áñ­ Ï³Ý á­ Í³­ Éáñ­ ïÇ µ³­ ñ»­ ËáõÙ­ ÷á­ ñÇ ¨ ³ÛÉ Ý»­ г­Û³ë­ï³­ÝÁ ëÏë»É ¿ ëá­ódz­É³­Ï³Ý å³ßï­å³­Ýáõí çá­ ÙÇ­ ó³­ Ý»­ éáõÙ­ ÑÇí: ñÇ ßÝáñ­ Û³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ »­Õ³­Ý³­ÏÇ ¿³­Ï³Ý í»­ ñ³­÷áË­Ù³Ý ·áñ­ÍÁݭóó: ÀÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ñ³­Ù³­ÉÇñ ·Ý³­ ´³­ ñ»­É³­í»É ³Õ­ ù³ï­ Ý»­ ñÇ Áݹ·ñÏ­ Ù³Ý Í³Í­ ÏáõÛ­ÃÁ ¨ ѳ­ïáõ­ ÙÁ ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ¹»å­ ùÇ Ñ³­ ï»Õ í³­ Ù³­ ÙÁ, ñáõ­ ÁÝ­ï³­ Ý»­Ï³Ý Ýå³ë­ ïÇ Íñ³·­ ñÇ (ÀÜÌ) ͳ˭ ë³­ÛÇÝ ³ñ¹­ Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, ϳ­å³­Ñá­íÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­ Ûáõ­Ý³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ: гë­ó»³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ×ß·ñïáõíÛáõ­ÝÁ Ûáõñ ³Ý­ ¹³­ÙÇ Ï³­ ñÇù­ Ý»­ñÇ µ³­ í³­ ñ³ñ Ñ³ë­ ó»³·­ñáõÙ ¨ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáõ (³Û­ëÇÝùݪ ÇÝã­ù³­Ýáí ¿ ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙª ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í áõ µÛáõ­ç»Ý Ñ³ë­ ÝáõÙ Ýñ³Ýó, áí­ ù»ñ Ç­ ñ³­å»ë ϳ­ ùÇ Ù»ç »Ý ñÇ­ ϳ­å³Ïó­í³Í »­Õ³­Ý³­Ïáí: êá­ódz­É³­Ï³Ý ¹»å­ùÇ í³ñ­ ϳ٠¹ñ³ ³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»­ ïáõí ÝÁ) ¨ Íñ³·­ Ûáõ­ ñáõÙ ³Õ­ ù³ï­ Ù³Ý Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ùß³­Ïáõ­ÙÁ, áñ ëá­ódz­É³­Ï³Ý Ý»­ñÇ Áݹ·ñÏ­Ù³Ý Í³Í­ÏáõÛÃÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ß³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÇÝ­ï»·ñ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý µ³ñÓ­ñ³ó­ ñáõ­Ý³­ ϳ­Ï³Ý ç³Ý­ ù»ñ »Ý ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý Ù³Ý ¨ ëá­ ódz­ ɳ­Ï³Ý ³­ ݳ­å³­ Ñá­íáõÃ­Û³Ý ·Ý³­ ѳï­Ù³Ý ³­ç³Ï­ óáõí Û³Ý Ýå³ëï ëï³­ ݳ­ Éáõ Ç­ ñ³­ íáõÝ­ùÇ ·Ý³­ Ñ³ï­ áõ ëïáõ­·³×ßï­Ù³Ý ·áñ­ÍÇù ¿, ÐÐ ­Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Ù³Ý µ³­ Ý³Ó¨Ç Ï³­ éáõó­í³ÍùÝ áõ ¹ñ³ ÏÇ­ ñ³­éáõ­ÙÁ µ³­ ñ»­ 2017-2022 ÃÃ. ·áñ­ Íá­Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Íñ³·­ ñÇ Ï³ñ¨áñ ɳ­í»­Éáõ, ³­Ù»­Ý³³Õ­ ù³ï­ Ý»­ñÇÝ Ñ³ë­ Ý»­Éáõ ¨ Ýñ³Ýó ¹Ç­ Ù»É ³­é³ç­Ý³­ ñáõí Ñ»­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇó ¿: êá­ ódz­É³­Ï³Ý ¹»åù í³­ Ëñ³­ Ëáõ­ ë»­Éáõ, ÀÜÌ-Ç Ï³­ é³­í³­ ñáõÙÝ áõ Ùá­ ÝÇ­Ãá­ ·Á ñÇÝ­ ñáÕ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ¿ û­ñ»Ý­ùáí, å»ïù ¿ ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: û·­Ý»Ý ³Ûë Ëá­ó»­ÉÇ ËÙµ»­ñÇÝ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ Ç­ñ»Ýó ëá­ódz­ ¶áñ­Í³ñ­Ï»É ÇÝ­ í³Í ëá­ ï»·ñ­ ódz­É³­ Ï³Ý Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ɳ­Ï³Ý ³Ï­ ïÇ­í³­ óáõÙÝ áõ ³å­ ñáõë­ïÇ ÙÇ­çáó­Ý»­ ñÁª Ýñ³Ýó Ý»­ñÁ, Ñ³ï­ Ï³­ å»ëª ë᭠ɳ­ ódz­ å»ë Ù»­ ë³ó­ Ïáõ­ í³Í áõ Ë᭠ϳ­å»­ Éáí ³é­Ï³ ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ Íñ³·­ ñ»­ñÇÝ, ³Û¹ ó»­ÉÇ ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ÆÝ­ï»·ñ­í³Í ëá­ódz­É³­Ï³Ý ÃíáõÙª ³ß­ ˳­ ï³­ ßáõ­Ï³­ÛÇ ³Ï­ïÇí Íñ³·­ ñ»­ñÇÝ ¨ ³ß­Ë³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ý Ùá­¹»­ÉÇ Ý»ñ¹ñ­Ù³Ùµ ï³Ý­ùÇ á­ñáÝ­Ù³Ý Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: 71 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ú¶î²­¶àðÌ­ì²Ì ¶ð²­Î²­Üàô­ÚàôÜ ñáïÝ­ سϭ ë³­ ï»­ ϳµ­Ûáõ­ç»­ Ï³Ý ¨ ѳñ­ ï³­ÛÇÝ Republic of Armenia: Fourth Review Under the Extended Arrangement. 2016. International Monetary Fund. Public Expenditure Review, “Supporting effective fiscal management”. 2016. World Bank Group. Public Expenditure Review, “Expanding the Fiscal Envelope”. 2014. World Bank Group. Public Expenditure Review, “Fiscal Consolidation and Recovery in Armenia”. 2013. World Bank Group Country Economic Memorandum, “Drivers of Dynamism”. 2015. World Bank Group. Country Economic Memorandum, “Accumulation, Competitiveness and Connectivity“. 2013. World Bank Group Country Economic Memorandum, “Armenia: The Caucasian Tiger, Policies to Sustain Growth”. 2008. World Bank Group. Asian Development Outlook, (various years) Asian Development Bank. ù³­ ²Õ­ ïáõíÛáõÝ ¨ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó áõ ϳ­ ݳÝó ѳ­ ë³­ í³­ ñáõíÛáõÝ Armenia Poverty Assessments. 2014, 2015 and 2016. World Bank Group. Country Gender Assessments. 2014 and 2015. World Bank Group. Missing girls in the South Caucasus. 2015. World Bank Group. Missing men in Armenia. Ongoing. World Bank Group. General Assessment of the Content of Selected School Subjects from a Gender Perspective. 2015. World Bank Group Armenia: Gender dynamics in STEM fields of study and occupations. 2017 and forthcoming. World Bank Group. Gender Analysis of Armenian School Curriculum and Textbooks, Policy Brief. 2016. World Bank Group. Toward Gender-Informed Energy Subsidy Reforms. 2015. World Bank Group. Armenia: Country Gender Assessment. 2015. Asian Development Bank. Women in STEM fields in ECA countries. 2017. World Bank Group. ݳݭ üÇ­ Ï³Ý Ñ³ï­ ë³­ í³Í, ýÇ­ ݳݭ ë³­ Ï³Ý Í³­ Ý»­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ÏáõÛà ñÇ Í³Í­ Financial Sector Assessment Program (FSAP) Update. 2012. International Monetary Fund, World Bank Group. Country Strategy and Action Plan for Enhancing Corporate Financial Reporting. 2014. Ministry of Finance, Armenia, Resolving Insolvency in Armenia. 2014. World Bank Group. Diagnostic Review of Consumer Protection and Financial Literacy. 2012. World Bank Group. ²é¨ïáõñ ¨ Ùñóáõ­ Ïáõí ݳ­ ÛáõÝ National Competitiveness Report. 2015. EV Consulting. An Assessment of Challenges and Opportunities in the Eurasian Economic Union. 2015. World Bank Group. Deep Trade Policy Options in Armenia, Policy Research Paper, 5662. 2011. World Bank Group. Upgrading the National Quality Infrastructure in Armenia. 2011. IFC-World Bank Group. Armenia Agribusiness Review. 2014 and 2015. IFC-World Bank Group. Fostering Entrepreneurship in Armenia. 2013. IFC-World Bank Group. Ownership, Revenue and Competition: an Institutional and Governance Review. 2012. World Bank Group. South Caucasus-People's Republic of China Bilateral Free Trade Agreements: Why It Matters. 2014. Asian Development Bank. ø³­Õ³­ù³­ßÇ­ÝáõíÛáõÝ Urban Development in Secondary Cities, City Development Plans for Selected Cities. 2015. Asian Devel- opment Bank. 72 Õ»ñ, ·Ûáõ­ ¶Ûáõ­ Õ³ïÝ­ ï»­ëáõíÛáõÝ, ÑáÕ Modernization and Commercialization of Armenian Agriculture, Priorities for Sector Reform and Investments. 2016. World Bank Group. AGRICIS TRADE: Country Report Armenia, International Center for Agribusiness and Research and Education, Europe- an Union. Short-Term Objectives and Long-Term Outcomes: Agricultural Sector Development in Armenia. World Bank Group Country Brief: Armenia, FAO, 2014. Ï³Ý å³­ ´Ý³­ ß³ñ­Ý»ñ (ѳݭù³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­ ñáõíÛáõÝ, ³Ý­ µ»­ é³­ÛÇÝ ïÝï»­ ï³­ ëáõíÛáõÝ), å³Ñ­ µÝ³­ ÝáõíÛáõÝ, ²èÎ, ÏÉÇ­ å³­ ÷á­ËáõíÛáõÝ Ù³­ÛÇ ÷á­ Armenia: Strategic Mineral Sector Sustainability Assessment. 2016. World Bank Group Europe and Central Asia: Country Risk Profile. 2016. World Bank Group. Armenia Country Environmental Analysis Note. 2008. World Bank Group Forest Dependency in Rural Armenia. 2014. World Bank Group. Building Resilience to Climate Change in South Caucasus Agriculture. 2014. World Bank Group. Disaster Risk Reduction and Emergency Management in Armenia. 2009. World Bank Group. Seismic Risk Assessment and Management Plan for Yerevan. 2012. JICA. Gyumri Earthquake Risk Assessment. 2011. UNDP. Armenia Forestry-Poverty-Energy Linkages. 2017. World Bank Group. Integrated Biodiversity Management, South Caucasus. 2014. GIZ. Ý»ñ­·»­ ¿­ ϳ ïÇ­ Armenia Power Sector Policy Note. 2014. World Bank Group. Financial Standing of the Power Sector in Armenia. 2016. World Bank Group. Adapting to Higher Energy Costs: Public Perspectives and Responses to Rising Energy Costs in ECA. 2015. World Bank Group. Improvement of Power Tariff Setting and Addressing of Social Impacts of Tariff Increases. 2017 and forthcoming. World Bank Group. Lessons Learned from 15 Years of Water PPP Experiences in Armenia. 2017. World Bank Group. æáõñ Toward Integrated Water Resources Management in Armenia. 2015. World Bank Group. Financial Strengthening of Operating Water Concessions: Armenia Water Sector Tariff Study. 2015. World Bank Group. Toward Integrated Water Resource Management in Armenia: A New Generation of Reforms to Enhance Armenia's Fu- ture Water Security. 2014. World Bank Group. îñ³Ýë­åáñï Country Economic Memorandum, “Accumulation, Competitiveness and Connectivity“. 2013. World Bank Group. Impact of Roads on Poverty. 2017, and forthcoming. World Bank Group. îÐî Armenia IT Jobs and Skills Mapping. 2015. World Bank Group. ICT Sector Policy Note. 2012. World Bank Group. Armenia: Telecommunications Policy Note. 2012. World Bank Group. ²­éáÕ­ç³­å³­ÑáõíÛáõÝ Armenia National Health Accounts. 2015. Government of Armenia. Health Sector Performance Assessment. 2015. World Bank Group. Health sector review. Ongoing. World Bank Group. 73 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÎñÃáõíÛáõÝ, ÑÙïáõíÛáõÝ­Ý»ñ Armenia Education Sector Policy Report: Education Reforms for Economic Growth. 2012. World Bank Group. Strengthening Higher Education for the Development of the Pharmaceutical Industry. 2012. World Bank Group. Transforming Higher Education for Competitiveness. 2012. EV Consulting. Quality and Equity in Armenian General Education: Analysis of the Student Assessment Results and Teacher Workforce. 2012. World Bank Group. Assessment of the Early Childhood Development Policies and Programs: SABER Armenia. 2012. World Bank Group. Addressing Governance at the Center of Higher Education Reforms in Armenia. 2013. World Bank Group. Armenia Education Sector Status Report. 2017 and forthcoming. World Bank Group. Armenia: Promoting Productive Employment. 2012. World Bank Group. Armenia: Skills toward Employment and Productivity (STEP). 2015. World Bank Group. ï³­ ²ß­Ë³­ ϳ, ëá­ ßáõ­ ódz­ ɳ­ Ï³Ý å³ßï­ å³­ ë³­ ÝáõíÛáõÝ, ϻݭ ߳ϭ Ãá­ Ý»ñ Activation for Poverty Reduction: Realizing the Potential of Armenia’s Social Safety Nets. 2014. World Bank Group. Pension System in Armenia: Outlook and Further Reform Options. 2015. World Bank Group. Improvement of power tariffs and addressing social impacts, ESMAP. 2015. World Bank Group. ñ³­ ê÷Ûáõéù, ÙÇ·­ Õáíñ­ ódz, Åá­ ñáõíÛáõÝ ¹³·­ Migration Surveys 2007-13 and 2012-15. 2016. Armenia Migration Agency and Slavonic University of Armenia Armenia Diaspora & Homeland Development, mimeo. 2016. World Bank Group. Armenia: Demographic Change - Implications for Social Policy and Poverty. 2011. World Bank Group. The Development and the Side Effects of Remittances in CIS Countries: the Case of Armenia. 2013. Consortium for Applied Research on Internationla Migration. γ­é³­í³­ñáõÙ Public Expenditure and Financial Accountability Assessments. 2008, 2013 and 2014. European Union. Institutional and Governance Review. 2012. World Bank Group. Armenia Country Report, Bertelsmann Stiftung's Transformational Index. 2016. TADAT Assessment (tax administration gaps to inform future reform priorities). 2017. World Bank Group. Armenia Voice and Accountability. Ongoing. World Bank Group. ²ÛÉ Doing Business: Measuring Business Regulations. Various years. World Bank Group. Global Competitiveness Report 2015-2016 - Reports - World Economic Forum. Worldwide Governance Indicators Various years. World Bank Group. Life in Transition Surveys. Various years. European Bank of Reconstruction and Development. EBRD Transition report. Various years. European Bank of Reconstruction and Development. Armenia: MDG progress report. United Nations Development Program. Armenia Enterprise surveys. Various years. World Bank Group. EBRD transition indicators. Various years. European Bank of Reconstruction and Development. Reshaping Economic Geography, World Development Report. 2009. World Bank Group. Jobs, World Development Report. 2013. World Bank Group. Governance and the Law, World Development Report. 2017. World Bank Group. Diversified Development: Making the Most of Natural Resources in Eurasia. 2014. World Bank Group. Inclusive Growth Analytics: Framework and Application. 2009. World Bank Group. Lopez-Calva, Luis Felipe and Carlos Rodriguez Castelan. 2016. Pro-growth equity: An asset framework for the twin goals. World Bank Policy Research Working Paper 7897. 74 ANNEXES в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 1. ÐԱՎԵԼՎԱԾ 1. ²ՌԵՎՏՈՒՐ ԵՎ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ. ԸՆՏՐՎԱԾ ՀԱՐՑԵՐ 1 ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ý³­ÙÇ­Ï³Ý Ï»ñ ²1): ò³Íñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (¹ñ³Ýù ·Í³­å³ï­Ï»ñ ²1-áõÙ Ýßí³Í г­Û³ë­ ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ ÝÏ³ï­ »Ý ³­í»­ÉÇ ï³­÷³Ï Ó³­Ë³­ÏáÕÙ­Û³Ý Ïá­ñáí) ³­í»­ÉÇ Ù»Í íáõÙ ¿ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý Ù»Í óñí³­ÍáõíÛáõÝ, ÇÝ­ ãÁ ÃÇ­íÁ, ѳï­Ï³­å»ë 2013 Ã., ѳ­Ù³­ÑáõÝã ¿ Ùñó³Ï­óáõí íϳ­ÛáõÙ ¿ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ µ³­ ñ»­ í»­ ɳ­ Éáõ ³ÝÑ­ ñ³­ Û³Ý Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­Ûáõí۳­ÝÁ, á­ñáÝù ϳݭËáõ٠Ż߭ïáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇݪ é»­ëáõñë­Ý»­ñÁ í»­ñ³­Ñ³ï­Ï³ó­Ý»­Éáí »Ý ËÇëï ³­Ý³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­é³­Ý³­ ³­é³­ í»É µ³ñÓñ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ÁÝ­ Ï»­ ÉÁ ßáõ­Ï³­ÛÇó: º­Ã» ³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ñ»­é³­Ý³­ÛÇÝ, ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: ²­Ù»­Ý³­µ³ñÓñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ ³­å³ é»ëáõñë­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí Ý»­ áõ­ óáÕ 10 ïá­ Ïáë ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ ³­ Ý»­ ݳ­ Ù»­ ó³Íñ ÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ïí»­ñ³­ï»­Õ³­µ³ßË­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ 10 ïá­Ïáë ÁÝ­Ï»­ñáõí í»ÇÝ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ÛáõÝ­ ñÇ ÙÇç¨ ³ñ­ Ý»­ ï³¹­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­ ͳ­ÏÇ­óÁ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙª ³Ûë Ï»ñå µ³ñÓ­ ñ³ó­ Ý»­ ·ñ»­Ã» 3 ¿, ÇÝ­ãÁ 20 ïá­Ïá­ëáí ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ ¿ ѳ­Ù³¹­ Éáí Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Àëï ¿áõí ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ÝáõÝ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ (³Õ­Ûáõ­ë³Ï ²1): Û³Ý, ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ÷³ë­ ï»­ ñÁ íϳ­ ѳ­ ÛáõÙ »Ý, áñ Áݹ­ Ýáõñ гñ¨³Ý ìñ³ë­ ï³­ÝÇ Ñ»ï ѳ­ Ù»­Ù³­ ï»­ÉÇë ÝÏ³ï­ íáõÙ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ëË³É ï»­ ¿ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³ñ­ï³¹­ñá­ Õ³­ µ³ß­Ëáõ­ ÙÁ ѳݭ ÝáõÙ ¿ µ³ñÓñ ͳ˭ ·»ó­ ë»­ñÇ (Hsieh ¨ Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³­í»­ÉÇ Ù»Í óñí³­ÍáõíÛáõÝ (·Í³­å³ï­ Klenow, 2009 Ã.): ¶Í³­ å³ï­ Ï»ñ ² 1. ²ñ­ ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­ÍáÝ­ Ý»­ ñÇ Áݹ­ ë³Ï ² 1. ²ñ­ ²Õ­Ûáõ­ ï³¹­ Ý»­ ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­ÍáÝ­ ñÇ Áݹ­Ñ³­ ѳ­ ݳ­ Ýáõñ ³ñ¹­Ûáõ­ ïáõÃ­Û³Ý (TFP) µ³ßË­ í»­ í³­ÍáõíÛáõ­ ݳ­ Ýáõñ ³ñ¹­Ûáõ­ ïáõÃ­Û³Ý (TFP) óñí³­ÍáõÃ­Û³Ý ã³­ í»­ ÝÁ. г­Û³ë­ï³­ÝÁª ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï ÷³­ÝÇß­ Ý»ñ TFP Armenia, 2009 Armenia, 2013 TFP 2009 .4 .4 â³÷³ÝÇß Ð³Û³ëï³Ý ²ÛÉ .3 .3 .2 .2 CV 0.54 0.59 .1 .1 72-25 1.48 1.21 0 0 90-10 2.91 2.54 -2 0 2 4 6 -2 0 2 4 6 Georgia, 2009 Georgia, 2013 TFP 2013 .6 .5 â³÷³ÝÇß Ð³Û³ëï³Ý ²ÛÉ .4 .4 .3 .2 CV 0.74 0.54 .2 .1 72-25 1.25 1.10 90-10 2.90 2.53 0 0 -2 0 2 4 6 -2 0 2 4 6 ̳­ ÝáÃ. г­ ٳ߭˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ³ß­ ˳­ ï³­ ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­ í³ñÏ­ Ý»­ñÁª í»ñó­í³Í г­ ٳ߭ ˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ò»é­Ý³ñ­ Ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÇó: ²Õ­Ûáõ­ë³­ÏÇ §²Û­É¦ ëÛáõ­Ý³­ÏáõÙ µ»ñ­í³Í ¿ ²É­µ³­Ýdz­ÛÇ, ìñ³ë­ï³­ÝÇ, ÐáõÝ­·³­ñdz­ÛÇ, ê»ñ­µÇ³­ÛÇ, س­ Ï»­¹á­Ýdz­ Ýdz ¨ лñ­ ÛÇ, ´áë­ ó»­ ·á­ íǭݳ­ ÛÇ ¨ ØáÉ­¹á­í³­ ÛÇ óñí³­ ÍáõÃ­Û³Ý Ùdz­ Ý»­ íáñ­ ñÇ å³ñ½ ÙÇ­ çÇÝ óáõ­ ÝÇ­ ó³­ í»­ ßÁ: êÉá­ ÝÇ³Ý Ý»­ñ³é­ í³Í ã¿ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý í»ñ­ Éáõ­ ÍáõÃ­Û³Ý Ù»ç, á­ Ñ»ï¨ ³ß­ ñáí­ Ë³­ ï³Ý­ ùÇ ³ñ­ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ Ýáõí Û³Ý Ù³­ ëáí ïí۳ɭ Ý»ñ ãϳÝ: CV = ÷á­ ÷á­Ë³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­ ͳ­ÏÇó, 75 - 25-Á ï³ñ­ ñáõí µ»­ ÛáõÝÝ ¿ 75-ñ¹ ¨ 25-ñ¹ ­ïá­ ë³­ Ïá­ ÛÇÝ Ï»­ï»­ñÇ ÙÇç¨, ÇëÏ 90 - 10-Áª 90-ñ¹ ¨ 10-ñ¹ ­ ïá­ Ïá­ ë³­ ÛÇÝ Ï»­ ï»­ñÇ ÙÇç¨: 75 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ´³­óÇ ³Û¹, ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ³­í»­ÉÇ áõß ÷áõ­ Éáõ٠ϳ٠Áݹ­ ѳݭ ñ³­ å»ë ï»Õ ãÇ ·ïÝáõÙ, ÏïñáõÏ ³­ ×»É ¿, »­ û ѳ­ Ù»­ Ù³­ ïáõÙ »Ýù 2009 ¨ 2013 ÇÝã­å»ë ìñ³ë­ï³­ÝáõÙ ¿): ´á­Éáñ ¹»å­ù»­ñáõÙ ÁÝ­Ï»­ñáõí Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ: Æë­Ï³­å»ë, µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³Ûë »ñ­Ïáõ Û³Ý Ï۳ݭ ùÇ ßñç³­ ÷áõ­ ÉÇ ÁÝ­ óó­ ùáõÙ ³ß­ ˳­ ïáÕ­ Ý»­ñÇ é»­ÅÇÙ­Ý»­ñÁ ·áñͭݳ­Ï³­Ýáõ٠ѳ­ÙÁÝÏ­ÝáõÙ »Ýª Ç Ñ³­Ï³¹­ ÃíÇ ³­ ×Á ½·³­ ñ»Ý ¹³Ý­ ÉÇá­ ¹³­ Õ»É ¿ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ, Ý»­ ñáõíÛáõÝ ìñ³ë­ï³­ÝáõÙ Ýϳï­íáÕ å³ï­Ï»­ñÇ, áñ­ï»Õ, Ç ÇÝ­ãÁ ϳ­ñáÕ ¿ ϳå­í³Í ÉÇ­Ý»É Ëá­ãÁÝ­¹á­ïáÕ Í³Ë­ë»­ñÇ ÉñáõÙÝ í»­ñÁ Ýßí³Í óñí³­ÍáõÃ­Û³Ý Ýí³½­Ù³Ý, µ³ñÓ­ñ³­ ³­í»­É³ó­Ù³Ùµ, á­ñáÝó ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ѳݭ¹Ç­åáõÙ »Ý ó»É ¿ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ ³­×Ç ×³­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ (³­í»­ÉÇ ß³ï ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ½µ³Õ­ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³ßË­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ï»­Õ³­ í³­Íáõí۳ٵ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ϳ٠ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ñ³­ë³­Ý»­ ß³ñÅ­ åÇ ³ç): í»É ¿ ¹»­ ÉÇáõÃ­Û³Ý Ù³­ëáí): ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÃíÇ óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÁ 2009 Ã. ³­ í»­ÉÇ Ï³­ Õ»É, ù³Ý 2013 ÛáõÝ ¿ »­ ÀÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ Ç­ ñ»Ýó Ï۳ݭ ùÇ ßñç³­ ÷áõ­ÉÇ Áݭóó­ Ã. (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ²3): ÀÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ï۳ݭ ùÇ ßñç³­ ùáõÙ Ëá­ ßá­ñ³­ ÝáõÙ »Ý, ë³­ ϳÛÝ ³Û¹ ÁÝ­ óó­ ùáõÙ Ýñ³Ýó ÷áõ­ÉÇ Áݭóó­ùáõÙ ³­Ë³­ï³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­×Á ϳ­ñáÕ ¿ ³­×»­Éáõ áõ­ ݳ­ ÏáõíÛáõ­ ÝÁ í»ñ­çÇÝ ï³­ ñÇ­ Ý»­ñÇÝ ¹³Ý­ ¹³­ ï»Õ ·ïÝ»É Ï³՛Ù ³­é³­í»É µ³ñÓñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí Õ»É ¿: ö³ë­ ï»­ñÁ íϳ­ ÛáõÙ »Ý, áñ Ï۳ݭ ùÇ ßñç³­ ÷áõ­ÉÇ ÛáõÝ áõ­Ý»­ óáÕ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ·á­ Û³ï¨Ù³Ý (ÁÝï­ ñáõí Áݭóó­ùáõÙ ³­×Ç ó³Íñ óáõ­ó³­ÝÇ­ßÁ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ëË³É ÛáõÝ), ϳ՛Ù ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÇ ï»­ Õ³­µ³ßË­ Ù³Ý Ñ³Û­ ï³­ ÝÇß ¿, ¨ ¹³ ϳ­ ñáÕ ¿ Ýß³­ ݳ­ ëï»ÕÍ­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ (ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñ᭠ϳ­ÉÇ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³É Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ³×): ´³ñÓñ »­Ï³­Ùáõï­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ »ñÏñ­ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý íñ³ (Hsieh ¨ Klenow, 2014 Ã.): Ý»­ñáõÙ ÝÏ³ï­ íáõÙ ¿, áñ »ñ­ Ïáõ áõ­ Å»ñÝ ¿É Ýå³ë­ ïáõÙ »Ý г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ §ï³­ñÇ­ùá­í¦ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ (·áñ­Íáõ­ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÃíÇ ³­×ÇÝ: Ødzó­Û³É ܳ­ Ý»áõí Û³Ý 20 ¨ ³­ ÉÇ ï³­ í»­ ñÇ) ÙÇ­ çÇ­ ñ»ù ³Ý­ ÝÁ »­ ·³Ù ³­ í»­ ѳݷ­Ý»­ñáõÙ, û­ñǭݳÏ, ³­í»­ÉÇ §ï³­ñ»­ó¦ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñÝ ÉÇ Ëá­ßáñ »Ý, ù³Ý §»­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹¦ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 7 ³Ý­·³Ù Ëá­ßáñ »Ý »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ÁÝ­Ï»­ñáõí (·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý 5 ï³­ñÇ Ï³Ù ³­í»­ÉÇ ùÇã, ·Í³­å³ï­Ï»ñ ÛáõÝ­ ñÇó (Hsieh ¨ Klenow, 2014 Ã.): ¸³ ½·³­ Ý»­ ÉÇá­ñ»Ý ²2): ²ñ¹­ ÛáõÝ­ùÁ ÝÙ³Ý ¿ ´áë­ Ýdz ¨ лñ­ ó»­ ·á­íǭݳ­ÛÇ, س­ ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ ¿ ³Û¹ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ¹á­ Ï»­ Ýdz­ ÛÇ, ØáÉ­¹á­í³­ÛÇ ¨ ê»ñ­ µÇ³­ ÛÇ ³ñ¹­ ÛáõÝ­ùÇÝ: îí۳ɭ ·ñ³Ýó­ í³Í å³ï­ Ï»­ñÁ ¨ íϳ­ ÛáõÙ ¿ г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ÁÝ­ Ï»­ ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ Ý»­ ÉÇë ݳ¨ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³­ ÛáõÝ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³­×Ç Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÁ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ ³× (³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­×áí) Ï۳ݭ ¨ ³Û¹ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ ³­ é³Ý­ ÓÇÝ Ó»é­ Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ ùÇ ßñç³­ ÷áõ­ ÉÇ ÁÝ­ óó­ ùáõÙ (ÙÇÝã­ ¹»é ³Û¹­ å»ë 㿠ѳ­ Ù»­ ñÇ Ñ³­Ù³ñ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³É Ïáõ­ï³­Ï»­Éáõ Ù³¹­ ñ»­ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ñáõÙ, áñ­ ï»Õ ³­ ×Á ï»Õ ¿ ·ïÝáõÙ ÙdzÛÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: ¶Í³­å³ï­ ïáÕ­ Ï»ñ ² 2. ²ß­Ë³­ Ý»­ ñÇ ÃÇ­ íÁ Ï۳ݭ ùÇ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ ² 3. ²ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ ÃÇ­ íÁ Ï۳ݭ ùÇ ßñç³­ ÉÇ ÁÝ­ ÷áõ­ óó­ ùáõÙ ßñç³­ ÷áõ­ óó­ ÉÇ ÁÝ­ ï³Ý ùáõÙ. г­Û³ë­ 5 5 ALB ARM BIH 2009 2013 GEO HUN MDA Average employment (Age<5 =1) 4 MKD SLO SRB 4 3 3 2 2 1 1 0 0 <5 5-10 11-15 16-20 >20 <5 5-10 11-15 16-20 >20 Age Age ̳­ÝáÃ. г­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ³ß­Ë³­ ï³­ ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­ Ý»­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ Ò»é­Ý³ñ­ ÛáõÝ­ Ïáõí ñÇ Ñ»­ Ý»­ ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý ÑÇ­ Ù³Ý íñ³: ¶Í³­ å³ï­ Ý»­ Ï»ñ­ ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ ÉÇë ³ß­ ˳­ ïáÕ­ ñÇ ÙÇ­ Ý»­ çÇÝ ÃÇ­ íÁ ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­ Õ³­Ï³­ Û³Ý ¨ TFP-Ç »ñÏ­ Ýáõí ñ³­ã³­÷³­ Ï³Ý ÙÇ­ çÇ­ÝÁ: ²ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­Ýáõí ÝÁ ¨ ³ß­ Ûáõ­ ˳­ ïáÕ­ Ý»­ ñÇ ÃÇ­íÁ ³­Ù»­Ý³»­ ï³­ ñÇ­ ë³ñ¹ ËÙµáõÙ (ÙÇÝ㨠5 ï³ñ­ í³ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»ñ) Ýáñ­ ÛáõÝ­ Ù³­ íáñ­í³Í ¿ 1-áíª Ûáõ­ ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ »ñÏ­ñáõÙ: ²ß­Ë³­ïáÕ­ ñÇ ÃÇíÝ áõ ³ß­ Ý»­ ˳­ ï³Ý­ùÇ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ÇÝã­å»ë ³ñ­ï³¹­ñáõí۳Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ëå³­ë³ñÏ­Ù³Ý á­Éáñï­Ý»­ñÇÝ: TFP-Ý ïñ­í³Í ¿ ÙdzÛÝ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ Ñ³­Ù³ñ: Ò³Ë ÏáÕ­ÙÇ ·Í³­å³ï­Ï»­ñáõÙ û·­ï³­·áñÍ­í³Í »Ý ïí۳ɭݻñ, á­ñáÝù í»ñó­ í³Í »Ý Ñ»­ï³­ ½á­ Û³Ý »ñ­ ïáõí Ïáõ ų­ Ù³­Ý³­ ϳ­Ñ³ï­ í³Í­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñª 2008-09 ¨ 2013 Ãí³­ ϳݭ Ý»ñ: 76 2 Üá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ³Û¹ ÃÇ­íÁ 23 ïá­Ïá­ëÇó ÏÝí³­½Ç ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ ÙÇÝ㨠³­é³­í»­ ɳ­ ·áõÛ­ ÝÁ 5 ïá­ Ïá­ëÇ (·Í³­å³ï­ Ï»ñ ²4): Ø³ë­ Ý³Ï­ óáõíÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­ ïáõíÛáõÝ­ ½á­ ñÇÝ ¨ Ùß³­ Ý»­ ÏáõÙ­ Üá­ñ³­ ñ³­ñ³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃ­Û³Ý ³­ éáõ­Ùáí ѳ­Û³ë­ Ý»­ñÇÝ ¨ Ýá­ ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ų­ Ù³­Ý³­ ÏÇ ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­ ñáõíÛáõÝ­ Ï»­ Ý»­ñÁ Ñ»ï »Ý ÙÝáõ٠ѳ­ Ù³¹­ ñ»­ Áݭóó­ ùáõÙ ³Ý­ ÏáõÙ ¿ ³å­ñ»É: ²Ý­Ï³Ë ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ç­ñ»Ýó ѳ­í³­ë³­ñ³­ÏÇó­Ý»­ñÇó: 2012-13 ÃÃ. ùÇó, û áñ­ ù³­Ýáí ËÇëï ϳ٠³­ ½³ï ¿ ë³Ñ­ ٳݭí³Í ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 5 ïá­ §Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõ­Ý¦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÁ, ïí۳ɭݻ­ñÁ íϳ­ ÏáëÝ ¿ ѳ­Õáñ­¹»É ݳ­Ëáñ¹ »­ñ»ù ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ñ»­ï³­½á­ ÛáõÙ »Ý, áñ Ýá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ïáõÙ­Ý»­ñÇ å³ï­Ï»­ñÁ ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ Ùß³­ ÏáõÙ­ Ý»­ñÇ Ù³­ ëáí Ç­ñ»Ýó ͳ˭ ë»ñÝ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ¿: ²Ýó­Û³É ï³­ñÇ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇÝ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ² 5): л­ï³­½á­ïáõí Ýáñ ³ñ­ï³¹­ñ³Ýù Ý»ñ¹­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇÝ Ñ³Û­ï³­ñ³­ñ³Í ÁÝ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇÝ ¨ Ùß³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÇÝ Ñ³ï­ Ï³ó­íáÕ ·áõ­ Ù³ñ­Ý»­ñÇ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ, 2009 Ã. г­Ù»­Ù³ï, 63 ïá­Ïá­ëáí ó³Íñ Ù³­ ϳñ­ ¹³ÏÝ ³Ý­ ·³Ù ³­ ÉÇ ó³Íñ ¿, ù³Ý ´áë­ í»­ Ýdz­ Ýí³­ ½»É ¿ª 2012-13 ÃÃ. Ñ³ë­ Éáí Ùáï 16 ïá­ Ý»­ Ï᭠û, ëÇ: º­ ÛÇ ¨ ØáÉ­ ¹á­í³­ÛÇ Ñ³­ ٳݭ Ù³Ý ³­ í»­ÉÇ ÷áùñ ÁÝ­ Ï»­ ÛáõÝ­ ñáõí ÷á­Ë³­ñ»­ÝÁ, ³­é³Ýó­ùáõÙ ¹ñíÇ §Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõ­Ý¦ Ñ³ë­ Ý»­ñáõÙ: г­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ ϳ­óáõÃ­Û³Ý ³­é³­í»É ËÇëï ë³Ñ­Ù³­Ýáõ­ÙÁ, ³Û­ëÇÝùݪ ÁÝ­Ï»­ 17.5 ïá­ÏáëÝ ¿ ѳÛï­Ý»É, áñ Ëñ³­Ëáõ­ëáõÙ ¿ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ ñáõíÛáõÝ­ ñÇ ÏáÕ­ Ý»­ ÙÇó Ñ»­ï³­½á­ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ Ùß³­ÏáõÙ­ ñÇ Ýá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁª Ç Ñ³­Ï³¹­ñáõíÛáõÝ Ý»­ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ Ý»ñ ϳ­ ñáõÙ­ ï³­ñ»­ Éáõ ѳݭ ·³­Ù³Ý­ùÁ, ÝáõÛÝ ´áë­Ýdz­ ÛÇ ¨ ØáÉ­ í³­ ¹á­ ÛÇ ÁÝ­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ 35.3 ïá­Ïá­ëÇ: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 4. Üá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáÕ ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ ² 5. Üá­ ñ³­ ñ³­ ñ³­ Ý»áõíÛáõ­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­ ÝÁ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïá­Ïá­ëÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ 2012-13 ÃÃ. 70 Encouraged innovation among employees 50 60 45 40 50 35 40 30 30 25 20 20 15 10 10 5 0 2009 2013 2009 2013 0 New products Investment in R&D ALB ARM BIH GEO HUN MKD MDA SRB SVN Ûáõ­ ²Õµ­ ñÁª л­ ݳ­ ÕÇ­ ÏÇ Ñ³ß­ í³ñÏ­ Ý»­ñÁ BEEPS-Ç (¶áñ­ ͳ­ñ³ñ ÙÇ­ ç³­ í³Û­ ݳñ­ ñÇ ¨ Ó»é­ Ï³­ ïÇ­ ñ³­ Ï³Ý ·áñ­ Ý»áõí Íáõ­ Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ) ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: Ðݳ­ñ³­íáñ ¿, áñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ó³Íñ ³­×Ç ¶Í³­ å³ï­ Ï»ñ ² 6. ²å­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­ Ý»­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ å³ï­×³­éÁ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ù³­Ï³ñ­ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ ¹³ÏÝ ¿ ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ý­ùÇ ¨ ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ù߳ϭ Ù³Ý, ÇÝã­å»ë ݳ¨ û­ å»­ óÇáÝ ¨ ϳ­ ñ³­ é³­í³ñ­Ù³Ý ·áñ­ ÍÁݭóó­ Percentage of firms that introduced new products or services Ý»­ñÇ Ù³­ëáí: гñó­í³Í ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ 40 Ý»­ñÇ Ýí³½, ù³Ý 16 ïá­ ÏáëÝ ¿ Ýß»É Ñ»ï×·­ ݳ­ ų­Ù³­ÛÇÝ 35 ßñç³­ ÝáõÙ Ýáñ ³ñ­ ñ³Ýù­ ï³¹­ Ý»ñ ϳ٠ͳ­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»ñ 30 Ý»ñ¹­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇݪ Ç ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ Ñ³­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­ Ý»­ñÇó ´áë­ Ýdz­ µÇ³­ ÛÇ, ê»ñ­ ÛÇ ¨ êÉá­í»­Ýdz­ÛÇ ÁÝ­Ï»­ñáõí 25 ÛáõÝ­Ý»­ñÇ 35 ïá­Ïá­ëÇ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²6): г­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý 20 ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ýí³½, ù³Ý 7 ïá­ÏáëÝ ¿ ÷áñ­Ó³ñ­Ï»É 15 Ýáñ ³ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý/ Ù³­ï³­Ï³­ñ³ñ­Ù³Ý ϳ٠ϳ­é³­ 10 í³ñ­Ù³Ý ³ß­Ë³­ï³­Ï³ñ·, ÇëÏ 12 ïá­Ïá­ëÁ ѳÛï­Ý»É ¿ Ù³ñ­ù»­ÃÇÝ­·³­ÛÇÝ Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ Ù³­ëáí Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ³Í 5 Ýá­ñ³­ ñ³­ñáõÃ­Û³Ý Ù³­ ëÇÝ: ØdzÛÝ ³É­µ³­Ý³­ Ï³Ý ¨ íñ³­ ó³­ 0 ALB ARM BIH GEO HUN MKD MDA SRB SVN Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ »Ý ³Ûë ϳ­ï»­·á­ñdz­Ý»­ñáõÙ Ñ»ï ÙÝáõ٠ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ïÝï»ë­í³­ñáÕ ëáõµ­Û»Ïï­Ý»­ñÇó ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ² 7): ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ BEEPS Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 77 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­ å³ï­ å»­ Ï»ñ ² 7. ú­ ñ³­ óÇáÝ ·áñ­ÍÁÝ­ óó­ Ý»­ ñÇ Ï³Ý ³­ í»­É³­óáõÙ ¿ ÝÏ³ï­ í»É ݳ¨ ³ÛÝ ÁÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­Ý»­ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ ñáõÙ, á­ñáÝù Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»É »Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å³­Ï³Ý Ýá­ ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ, û­ñǭݳϪ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ »Ý ϳ­ï³­ñ»É Percentage of firms that introduced new.... µÇ½­Ý»ë ³ß­Ë³­ï³­Ï³ñ­·»­ñáõÙ, ³ß­Ë³­ï³­í³Û­ñÇ Ï³½­ 45 Ù³­Ï»ñå­Ù³Ý »­Õ³­Ý³Ï­Ý»­ñáõ٠ϳ٠³ñ­ï³­ùÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ 40 ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: γ½­Ù³­Ï»ñ­å³­Ï³Ý Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõ­ 35 ÝÁ Ëó­ ÝáõÙ ¿ Ý»ñ¹ñ­ íáÕ ÙÇ­ çáó­Ý»­ñÇ ¨ ³ñ­ ï³¹­ ñáõÃ­Û³Ý 30 ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­ï»­Õ³­µ³ß­Ëáõ­ÙÁ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­ 25 ëáõÙ Ç­ñ³­ ϳ­Ý³ó­ íáÕ ·áñ­Íáõ­Ý»áõí Û³Ý ï»­ ë³Ï­ ñÇ ÙÇç¨: Ý»­ 20 ²ñ­ï³¹­ ñá­Õ³­Ï³­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ í»­É³­óáõÙ ¿ ÝÏ³ï­ í»É ݳ¨ 15 ³ÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, á­ñáÝù Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ »Ý ϳ­ï³­ 10 ñ»É Ñ»­ï³­ ïáõí ½á­ ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ¨ Ùß³­ ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Ù»ç (³Õ­ Ûáõ­ 5 ë³Ï ²2), Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª 2012-13 ÃÃ., »ñµ Ýá­ñ³­ñ³ñ 0 Production/supply Management practices Marketing methods ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, Áëï ¿áõí۳Ý, 2.5 ³Ý­·³Ù ³­í»­ÉÇ methods µ³ñÓñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É, ù³Ý ÙÛáõë ALB ARM BIH GEO HUN MKD MDA SRB SVN ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ´³Ûó ¨ ³ÛÝ­ å»ë Ñݳ­ ñ³­ íáñ ¿, áñ ÁÝ­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ù»Í ¹Åí³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹Ç­å»Ý á­ñáß ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ýǭݳݭ볭íá­ñáõ٠ѳۭóۭ ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ BEEPS Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: û­ÉÇë, ÇëÏ ÙÛáõë­ Ý»ñÝ ¿É, Áëï »ñ¨áõÛ­ ÃÇÝ, ã³­ ÷³­ ½³Ýó Üá­ñ³­ ñ³­ñáõíÛáõÝÝ ³ñ­ ¹³­ ñ³ó­íáõÙ ¿ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ ÷áùñ »Ý ¹ñ³Ý­ óÇó û­ ·áõï ù³­ Õ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: î»ùë­ ïÇ­ÉÇ ¨ ÝáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí: Àëï ¿áõí۳Ý, ³ÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ѳ­·áõë­ïÇ á­Éáñ­ïÇ Ù³ë­Ý³­íáñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ñÁ, á­ñáÝù Ýá­ñ³­ñ³­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ »Ý Ç­ñ³­Ï³­ ѳñ­ó³½­ñáõÛó­Ý»­ñÇó å³ñ½­í»É ¿, û­ñǭݳÏ, áñ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ݳó­ÝáõÙ, ß³­ÑáõÙ »Ý ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ½·³­ÉÇ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇ Í³Ë­ ëÇ Ï³­ é³­í³ñ­ Ù³Ý ¿­ É»Ïï­ñá­Ý³­ ÛÇÝ Ñ³­ Ù³­ µ³ñÓ­ñ³­óáõ­ÙÇó: ²ÛÝ Ñ³­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ϳñ­·Ç ÏÇ­ñ³­éáõ­ÙÁ (Ù»­Í³­å»ë ·»­ñ³Ïß­éáõÙ ¿ ½³ñ­·³­ó³Í á­ñáÝù Ýáñ ³ñ­ï³¹­ñ³Ýù ϳ٠³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý Ù»­Ãá¹ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ·áñ­ÍáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ) ï³­ »Ý Ý»ñ¹­ñ»É, »ñ­Ïáõ ³Ý­·³Ù ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­ ñ³Í­ í³Í ã¿: îÝû­ ñ»Ý­Ý»­ñÁ ÷³ë­ ï»É »Ý, áñ ݳ˪ ß³ï ÁÝ­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý, ù³Ý áã Ýá­ñ³­ñ³ñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ÷áùñ »Ý, ¨ Ñݳ­ ñ³­ íáñ ¿, áñ ã»Ý ï»ë­ ÝáõÙ (³Õ­Ûáõ­ë³Ï ²2)86: 2009 Ã. ³Û¹ ³­ ɳ­ í»­ óáõÙÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¹ñ³ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõ­ÝÁ, ù³­ÝÇ áñ Ç­ñ»Ýù ³Û¹ ¹»å­ùáõÙ ¿ »­Õ»É, ù³Ý ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­í³­ÍÁ, µ³­ó³­ ͳ˭ë³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï ã»Ý ÉÇ­ÝÇ: ºñÏ­ñáñ¹ª ÝáõÛ­ÝÇëÏ »­Ã» éáõí۳ٵª ìñ³ë­ ï³­ å»ë ¨ ݳ˭ ÝÇ: ¸³ 2012-13 ÃÃ., ÇÝã­ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ µ³­ñ»­É³­íáõÙ »Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ ÏÇ­ÝáõÙ, ³­ ÉÇ µ³ñÓñ ¿ñ ³ÛÉ »ñÏñ­ í»­ Ý»­ñáõÙ, û¨ ϳݷ ¿ ïáõíÛáõ­ÝÁ, ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ÝßáõÙ »Ý, ãáõ­Ý»Ý ³­é»É ß³ï ³­í»­ÉÇ ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ (68 ïá­Ïáë): ¸ñ³­ ¹ñ³Ýù Ý»ñ¹­ Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ ñ³­ Å»ßï ÙÇ­ çáó­Ý»ñ: ë³Ï ² 2. Üá­ ²Õ­Ûáõ­ ñ³­ ñ³­ ñ³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃ­Û³Ý ³½­ óáõíÛáõ­ ¹»­ ÝÁ ²ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ Ü»ñ¹ñáõÙÝ»ñ Ü»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ²ñï³¹ñ³ÝùÇ Î³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý سñù»ÃÇÝ·³ÛÇÝ ·áñÍÁÝóóÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ºñÏÇñ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ ¨ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÇ Ù»ç ¨ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÇ Ù»ç (2009) (2012-13) (2012-13) (2012-13) (2009) (2012-13) ²Éµ³Ýdz ÎÇñ³é»ÉÇ ã¿ 31.45 -10.97 -2.6 ÎÇñ³é»ÉÇ ã¿ ÎÇñ³é»ÉÇ ã¿ Ð³Û³ëï³Ý 108.66*** 68.38* 98.09*** -1.33 15.49 154.50*** ´áëÝdz лñó»·áíÇݳ 62.86** 41.34* 24.96 50.99* 52.54** 26.95 ìñ³ëï³Ý 315.38*** 32.67 10.18 159.22*** 531.29*** 22.27 ÐáõÝ·³ñdz 75.81*** 5.41 -21.75 38.59 55.45 41.13 Øáɹáí³ 47.50* 204.46*** 1.47 27.31 59.79* 389.36*** سϻ¹áÝdz 60.23** 68.72*** 31.63 -7.38 20.31 104.37*** ê»ñµÇ³ 29.58 8.33 52.46** -14.01 6.81 -9.50 ̳­ÝáÃ. ²ñ¹­ ÛáõÝù­Ý»­ñÁ ëï³ó­ í»É »Ý ݳ­Ë³Ý­ ßÇ é»·­ Ùáõ­ ñ»­ ëdz­ ñÁ óáõÛó ¿ ï³­ Ûáí, á­ Ûáù ïíÛ³É ÁÝ­ ÉÇë, û ³ñ¹­ ñáõí Ï»­ ñ³­ ÛáõÝÝ Ç­ ϳ­Ý³ó­ ñ»É ¿ ³Õ­ ë³­ Ûáõ­ ÏÇ í»ñ¨Ç ß³ñ­ ùáõÙ Ýßí³Í Ýá­ ñ³­ ñ³­ñ³­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­ Û³Ý ï»­ Ý»áõí ë³Ï­Ý»­ñÇó áñ¨¿ Ù»­ ÏÁ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ ùÇ ³ñ­ï³¹­ Õ³­ ñ᭠ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ ëáí, ¨ ѳ߭íÇ »Ý ³éÝ­ Ï»­ í»É ÁÝ­ ñáõÃ­Û³Ý ³­å³­ Ñá­í³Í ½µ³Õ­ í³­ÍáõíÛáõ­ ÝÁ, ÁÝ­ Ï»­ ñáõÃ­Û³Ý ï³­ ñÇ­ùÁ Éáñ­ ¨ á­ ïÁ: *** óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë Ýß³­Ý³­Ïáõí ÝÁ 1%, 5% (**) ϳ٠10% (*) Ù³­ Ûáõ­ ϳñ­¹³­ ÏáõÙ: 86 ÍÁÝ­ ¶áñ­ óó­Ý»­ñÇ ¨ ³ñ­ï³¹­ ñ³Ý­ ùÇ Ýá­ ñ³­ ñ³­ ñáõí ÝÁ ϳ­ Ûáõ­ ñ³ó­ ñáÕ ¿ µ³ñÓ­ Ý»É ÁÝ­ Ï»­ Û³Ý ³ñ­ ñáõí ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­ Ûáõ­ ÝÁª ÙÇ­ Ýáõí ç³ÝÏ­ Û³É Ý»ñ¹­ Ý»­ ñ³Ýù­ ñÇ ¨ ³ñ­ ï³¹­ñáõí ÍáÝ­ Û³Ý ·áñ­ Ý»­ é³­ ñÇ ³­ Ûáõ­ í»É ³ñ¹­ ݳ­í»ï û·­ï³­·áñÍ­ Ù³Ý, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³ß­ ˳­ ï³Ý­ ùÇ åñá­ó»­ íá­ ëáõÙ ëá­ ñ»­ Éáõ ÙÇ­ óáí (Lopez-Acevedo, 2016Ã): Üϳ­ çá­ ï»Ýù, ë³­ ñ³­ ϳÛÝ, áñ Ýá­ ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ Û³Ý ³ß­ ñáõí ˳­ï³Ý­ Ûáõ­ ùÇ ³ñ¹­ ݳ­ í»­ ïáõÃ­Û³Ý å³ï­ ׳­é³­Ï³Ý ϳ­åÁ ϳ­ Õáí ñáÕ ¿ ³ÛÉ áõ­ Áݭó­Ý³É: γ­ñáÕ ¿ ³ÛÝ­å»ë ÉÇ­Ý»É, áñ ÙdzÛÝ ³­í»­ÉÇ É³í ³ß­Ë³­ïáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ñá­Õ³­Ý³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ³­éáõ­Ùáí Ç­ñ»Ýó ¹³ ÃáõÛÉ ï³É: 78 Üá­ñ³­ ñ³­ ÝÁ ¨ ÁÝ­ ñáõíÛáõ­ Ï»­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÇÝ­ï»·­ ñáõ­ ٳݭ Û³Ý ï»Ë­ Éá­ Ýá­ ·Ç³­ Ý»­ñÇ ¨ ·Ç­ ï»­ ùÇ (Ýááõ ѳáõ) ÉÇ­ ÙÁ ѳ­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­ ϳ­ÛáõÙ ÷áË­ ϳ­ å³Ïó­í³Í »Ý, ³½­¹»­óáõí۳Ý, ÇÝãÝ ¿É Ýñ³Ýó íñ³ Ýá­ñ³­ñ³­ñáõí۳ٵ 볭ϳÛÝ Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ ÇÝ­ ï»·ñ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ó³Íñ ³ë­ ïÇ­ ½µ³Õ­í»­Éáõ ×ÝßáõÙ­Ý»ñÝ áõ­Å»­Õ³ó­Ý»­Éáõ ѳï­ÏáõíÛáõÝ ×³­ÝÁ ϳ­ ñáÕ ¿ Ýí³­ ½»ó­Ý»É Ýá­ñ³­ñ³­ óáí ñáõÃ­Û³Ý ÙÇ­çá­ áõ­ÝÇ: Æë­Ï³­å»ë, ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ û­·áõï­ Ý»ñ ëï³­ ݳ­ Éáõ Ñݳ­ ñ³­ íá­ñáõíÛáõ­ ÝÁ: ²­å³­óáõó­í»É ßñç³­ ÝáõÙ 90 ïá­ Ïá­ëáí ³­ í»­ ÉÇ Ù»Í ¿ Ýáñ ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ýù ¿, áñ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ Ý»ñ¹­ Ý»­ Éáõ ѳ­ í³­ ݳ­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ÝÁ (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ²8) ¨ »ñÏ­ÏáÕ­ Ù³­ ÝÇ Ï³­ åÇ Ù»ç ¿ Ýá­ ñ³­ñ³­ñáõí Û³Ý Ñ»ï: Üá­ 50 ïá­ Ïá­ëáí ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ Ñ»­ï³­ ïáõí ½á­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ¨ Ùß³­ ñ³­ñ³ñáõíÛáõÝÝ ³½­¹áõÙ ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­ ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ ï³­ ñ³Í ÉÇ­Ý»­ Éáõ ѳ­í³­ Éáõ á­ ñáß­ Ù³Ý íñ³, ¨ Çñ Ñ»ñ­ ÃÇÝ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ÷áñÓÝ Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²9): ØÛáõë ÏáÕ­ÙÇóª ѳ­ ³½­ ¹áõÙ ¿ Ýá­ ñ³­ ñ³áõí Û³Ý íñ³, á­ ñÁ Ó­ ¨³­ íáñ­íáõÙ ¿ Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ɳí ã»Ý ÇÝ­ï»·ñ­í³Í §³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ÙÇ­ çá­ óáí ëá­ íá­ñ»­ õ¦ ßÝáñ­ Éá­ ÑÇí (Aw ¨ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ßáõ­ ϳ­ ÛáõÙ, ¨ ÙÇ­ç³½­·³­ ÛÇÝ ³é¨ïñÇó û·ï­ ³ÛÉù, 2011Ã.): ²ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÁ, Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, ³­í»­ í»­Éáõ Ñݳ­ íá­ ñ³­ ñáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ¹»é¨ë ­ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï »Ý, ÉÇ »Ý »Ý­Ã³ñÏ­íáõÙ Ù»Í Ùñó³Ï­óáõí۳Ý, ³ñ­ï³­ë³Ñ­ ÇÝ­ãÇ Ù³­ ëÇÝ Ëáë­íáõÙ ¿ ëïáñ¨: ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ ² 8. ²ñ­ï³­Ñ³­ ï³¹­ ÝáõÙ ¨ ³ñ­ ñ³Ý­ ùÇ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 9. ²ñ­ ÝáõÙ ¨ Ý»ñ¹­ ﳭѳ­ Ý»ñ Ñ»­ ñáõÙ­ ñ³­ Ýá­ ñáõíÛáõÝ, 2012-13 ÃÃ. ñ³­ ï³­½á­ ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ ÏáõÙ­ ñÇ ¨ Ùß³­ ñÇ Ù»ç. 2012-13 ÃÃ. Ý»­ 60 Non-exporters Exporters 30 Non-exporters Exporters 50 25 40 20 30 15 20 10 10 5 0 0 Bosnia Herz. Albania Armenia Moldova Georgia Slovenia Macedonia Serbia Hungary Bosnia Herz. Albania Armenia Georgia Moldova Slovenia Macedonia Serbia Hungary ̳­ ÝáÃ. г­ ˳ñ­ ٳ߭ ѳ­ ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ùß³­ÏáõÙ­ ñÁ г­ Ý»­ ٳ߭˳ñ­ ÛÇÝ µ³Ý­ ѳ­ ÏÇ Ò»é­Ý³ñ­Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ñ»­ ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ¶Í³­ å³ï­ Ï»­ñáõÙ óáõÛó ¿ ïñí³Í Ýáñ ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ýù áñ­¹»·­ñáÕ (Ó³Ë ÏáÕ­ÙáõÙ) ¨ Ñ»­ï³­½á­ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ÏáõÙ­ ñÇ áõ Ùß³­ Ý»­ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ ñáÕ (³ç ÏáÕ­ ÙáõÙ) ÁÝ­ Ï»­ ÛáõÝ­ ñáõí ñÇ ïá­ Ý»­ Ïá­ ëÁ: îí۳ɭ Ý»­ñÁ ѳ­Ù³ËÙµ­ í»É »Ý Áëï Ñ»­ï³­ ½á­ïáõÃ­Û³Ý »ñ­ É»­ Ïáõ ÷áõ­ ñǪ 2008-09 ¨ 2013 ÃÃ.: 3 ²é¨ïñÇ Ùñóáõ­ ÏáõíÛáõÝ Ý³­ ã³­÷Ç ¨ ³ÛÉ ýÇ­ ½Ç­Ï³­Ï³Ý ³­ é³ÝÓ­ ݳ­Ñ³ï­ Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿, û­ñǭݳϪ Íá­í³­ÛÇÝ ë³Ñ­ ƱÝã­³ñ¹­ÛáõÝù­ ï³ÝÝ áõ­ Ý»ñ ¿ г­Û³ë­ Ý»­ ﳭѳݭ ó»É ³ñ­ Ù³Ý Ù³Ý­Ý»ñ ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõ ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²11): ¹³ß­ïáõÙ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí: ²é¨ïñÇ ½³ñ­ ·³­ г­Û³ë­ï³ÝÝ ³­í»­ÉÇ ùÇã ¿ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ óáõ­ÙÁ, ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­ÛÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñÁ, ÛÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇÝ, ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÁ: ÀÝ­Ï»­ñáõí µ³½­Ù³­½³­Ý»­óáõ­ÙÁ (¹Ç­í»ñ­ëÇ­ýǭϳ­ódz), á­ñ³­ÏÇ Ï³­ï³­ ÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ í»­ñ³­µ»­ñáÕ ïí۳ɭݻ­ñÁ ѳë­ï³­ïáõÙ »Ý ë³Ñ­ ñ»­É³­·áñ­ ÙÁ ¨ ·á­ Íáõ­ Û³ï¨Ù³Ý û­ ñÇ­ ݳ­ ã³­÷áõí Ý»ñÝ ÛáõÝ­ Ù³­ ݳ­÷³Ï Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ ÙÇ­ ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ßáõ­ ϳ­ ÛáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»ÉÝ û·­ï³­Ï³ñ ¿ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ùñóáõ­Ý³­Ïáõí (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²12): г­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Û³Ý ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ ·Ý³­Ñ³­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ¸ñ³Ý »Ý ³Ý¹­ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 15 ïá­ÏáëÝ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáõÙ ñ³­ ¹³é­ Ýáõ٠ѳ­çáñ¹ µ³­ ÅÇÝ­ ñÁ: Ý»­ (áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ϳ٠³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý): ê³ ß³ï ³­í»­ ÉÇ ó³Íñ ¿ ѳ­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ Ý»­ñÇ ÙÇ­çÇÝ óáõ­ ó³­ÝÇ­ßÇó (24 г­Û³ë­ ï³­ÝǪ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ³é¨ïñáõÙ Ý»ñ·­ ñ³í­ í»­ ïá­ Ïáë) ¨ ³ÛÝ å³­ ñ³­·³­ ÛáõÙ, »ñµ ÁÝ­ Ï»­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ù»Í Éáõ Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÁ ¹»é¨ë ­ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ÷³Ï »Ý, Ù³ëÝ áõ­ ÝÇ ÙÇ­ç³½­ ·³­ÛÇÝ ×³­ ݳ­ãáõÙ ëï³­ ó³Í á­ ñ³­ ÏÇ Ñ³­ Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï: í³ë­ ï³­ ·Çñ (45 ïá­ Ïáë): ö³ë­ ï»­ñÁ íϳ­ ÛáõÙ »Ý, áñ ÙÇ­ ²å­ñ³Ýù­ Ý»­ñÇ ¨ ͳ­ é³­ Ûáõí ÛáõÝ­ ñÇ ³ñ­ Ý»­ ï³­ ѳ­ ÙÁª áñ­ Ýáõ­ å»ë Ðܲ-Ç ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõÝ, á­ñÁ 2004 ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ×³­ ãáõÙ ëï³­ ݳ­ ó³Í á­ñ³­ ÏÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ Ý»­ ñÇ Ã. ѳ­ë»É ¿ñ 31 ïá­ Ïá­ ëÇ, 2015 Ã. Ùݳ­ ó»É ¿ 30 ïá­ Ïá­ ëÇó áñ­¹»·­ñáõÙÝ û·­ÝáõÙ ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ ó³Íñ: ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³­ÝÁ å³ï­ñ³ëï ÉÇ­Ý»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí ѳñ­ óáõÙ, ¨ ë³, ÇÝã­ å»ë »ñ¨áõÙ ¿, Ñ³ï­ Ï³­ å»ë ϳñ¨áñ ÙdzÛÝ ²É­µ³­ÝÇ³Ý ¨ ´áë­ ÝÇ³Ý »Ý г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇó ó³Íñ Ù³­ ¿ ½³ñ­·³­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñÇó ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­ ϳñ­¹³Ï áõ­ Ý»­ó»É (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ 2.1.): ê³ »ñ¨áõÙ ¿ ݳ¨ Éáõ ³­éáõ­ Ùáí (Swann, 2010 Ã.): ²Û­ ¹áõ­ ѳݭ ¹»ñÓ, û¨ ÙÇ­ г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ¨ Ýñ³ Ñ»ï ѳ­ Ù³ï­ Ù»­ íáÕ »ñÏñ­ ñÇ ¹Çñ­ Ý»­ ùÇó ç³½­ ·³­ ÛÇÝ ×³­ ݳ­ ãáõÙ ëï³­ ó³Í á­ñ³­ ÏÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ Ý»­ ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­í³­ÍáõÃ­Û³Ý í³ñ­Ï³­ÝÇ­ß³­ÛÇÝ ï³­ñ³Í­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³­í»­ÉÇ ³Õ­ ë³­ Ûáõ­ ÏáõÙ, á­ñÁ ã³­÷áõÙ ¿ Ðܲ-Ç Ñ³­ Ù»­Ù³ï ³é¨ïñÇ µ³ñÓñ ¿, ù³Ý ê»ñ­ µÇ³­ ÛáõÙ ¨ êÉá­ í»­Ýdz­ ÛáõÙ, Ù³ë­ Ý³Ï­ ·áñ­Í³­ÏÇó­Ý»­ñÁª ³­é³Ýó ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáõ ïÝï»­ëáõÃ­Û³Ý óáõíÛáõÝÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ¹³ß­ïáõÙ ß³ï ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ¿: 79 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­ Ï»ñ ² 10. ²å­ å³ï­ ñ³Ýù­ Ý»­ ñÇ ¨ ͳ­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ ñÇ Ý»­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 11. ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ﳭѳݭ ³ñ­ í³É­ Ù³Ý Í³­ Ý»ñ (Ðܲ-Ç %) ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­ÃÇí 100 Exports 2012-2015 60 90 80 Export Orientation Index 40 70 SVK LTU 60 EST CZE 20 % 50 MDA AZE 40 30 0 LVA 20 GEO MKD -20 10 TUR ARM 0 2011 2001 2002 2000 2012 2004 2010 2014 2003 2006 2007 2008 2009 2013 2005 2015 -40 -40 -20 0 20 40 60 ARM ALB BIH HUN Ranking MDA SRB SVN GEO Residuals Residuals ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁª ÑÇÙÝ­í³Í WDI-Çó í»ñó­í³Í ïí۳ɭݻ­ñÇ íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁª ÑÇÙÝ­í³Í WDI-Çó í»ñó­í³Í ïí۳ɭݻ­ñÇ íñ³: å³ï­ ¶Í³­ Ï»­ Ï»ñ ² 12. ÀÝ­ ñáõíÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ ÇÝ­ ï»·ñ­ ÝÁ ѳ­ í³­ÍáõíÛáõ­ ϳ­ÛÇÝ, 2009 Ã. ¨ 2013 Ã. ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­ ï³­ (²ñ­ ѳ­ÝáÕ ÁÝ­ Ï»­ ÛáõÝ­ ñáõí Ý»­ñÇ ïá­ Ïá­ ëÁ, ÙÇ­ç³½­·³­ ݳ­ ÛÇÝ ×³­ ó³Í á­ ãáõÙ ëï³­ ÏÇ ñ³­ ѳ­í³ë­ï³·­ñ»ñ áõ­Ý»­óáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïá­Ïá­ëÁ) 60 50 40 30 20 10 0 Bosnia Herz. Bosnia Herz. Moldova Slovenia Slovenia Albania Armenia Georgia Albania Armenia Moldova Georgia Macedonia Serbia Macedonia Serbia Hungary Hungary % of firms having Internationallly-recognized % of exporters (directy or indirectly) quality certification ̳­ ÝáÃ. г­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ ÏÇó­ Ý»­ñÇ Ùß³­ ÏáõÙ­ Ý»­ í³Í г­ ñÁª í»ñó­ ˳ñ­ ٳ߭ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ò»é­Ý³ñ­ ÛáõÝ­ Ïáõí Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÇó: Ò³Ë ÏáÕ­ÙÇó ëÛáõ­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùÁ óáõÛó ¿ ï³­ÉÇë ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ ïá­Ïá­ëÁ ï³ñ­µ»ñ »ñÏñ­Ý»­ ñáõÙ (2009 Ã. ¨ 2013 Ã.), ÇëÏ ³ç ÏáÕ­ ݳϭ ÙÇ ëÛáõ­ Ý»­ ùÁ óáõÛó ¿ ï³­ ñÇ ß³ñ­ ÉÇë ÙÇ­ ç³½­·³Û­ ñ»Ý ѳ­ Ýá­ í³ëï­ ñ³­ í³Í á­ ÏÇ ëï³Ý­ ¹³ñï­ ñÇ­ Ý»ñ (û­ ݳϪ ISO) áñ­ ñ³Í ÁÝ­ ¹»·­ Ï»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ Ïá­ ñÇ ïá­ ëÁ (2009 Ã. ¨ 2013 Ã.): ϳ­ ²× ¨ ßáõ­ ݳ­ ÛÇ Ù³ë­ ÅÇÝ­ µ³­ Ý»ñ г­Û³ë­ ï³­ ÝÁ ¹³Ý­¹³Õ Ó»éù ¿ µ»­ ϳ­ÛÇ Ù³ë­ ñáõÙ ßáõ­ ݳ­µ³­ ÅÇÝ­Ý»ñ: 2005 Ã. ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ Ð»ï×·­ ݳ­ ų­Ù³­ÛÇÝ ßñç³­ Ýáõ٠г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ 100,000 ²ØÜ ¹á­É³­ñÇ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù³ó ³é¨ïñÇ Ñ³ß­ í»Ï­ éÁ µ³­ ßÇ­ ñ»­ ɳí­í»É ¿, ë³­ ϳÛÝ ¹»é¨ë ѳۭϳ­Ï³Ý ͳ·­Ù³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ Ù³­ëÁ ϳ½­Ù»É ¿ 8 ²ØÜ µ³­ ­ ó³­ë³­Ï³Ý ¿: ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÁ 2010-2016 ¹á­É³ñ: ØÇÝ㨠2015 Ã. ¹³ ³­ ×»É ¿ª Ñ³ë­ Éáí 9 ²ØÜ ¹á­ Ý»­ ɳ­ ÃÃ. Áݭóó­ ùáõÙ ³­ ×»É »Ý ÙÇ­çÇ­ÝÁ 17 ïá­Ïá­ëáí: âݳ­ Û³Í ñÇ: ê³ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿, áñ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ѳۭϳ­Ï³Ý 2015 Ã. ·ñ³Ýó­í³Í ³ÝÝ­ß³Ý Ýí³½­Ù³­ÝÁª ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ·­Ù³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ Í³­í³É­Ý»­ñÁ 24 ïá­Ïá­ëáí ³­×»É »Ý 2016 Ã.: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ ³­ñ³· »Ý ³­×»É, ù³Ý ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³Û¹ áÕç ÁÝ­ óó­ ùáõÙ Ý»ñ­ ÙáõÍ­Ù³Ý Í³­ í³É­Ý»ñÝ ³Ý­ ѳ­ ͳ­ í³É­ ñÁ: ´³Ûó ¨ ³ÛÝ­ Ý»­ å»ë г­ Û³ë­ï³­ ϳ­ ÝÇ ßáõ­ Ï³Ý Û³­ Ù»­Ù³ï ·»­ñ³­½³Ý­óáõÙ »Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÁ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ ³Ý­ó³Í ï³ë­Ý³Ù­Û³­ÏáõÙ ³­í»­ÉÇ ùÇã ¿ ³­×»É, (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²13): ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ­ÝÁ (³Õ­Ûáõ­ë³Ï ²3:): 80 å³ï­ ¶Í³­ ñ³Ýù­ Ï»ñ ² 13. ²å­ ñÇ ³é¨ïáõñ Ý»­ ²Õ­Ûáõ­ë³Ï ² 3. Þáõ­Ï³­ÛÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»ñ 4 500 000 60% 2005 2015 CAGR 4 000 000 50% 3 500 000 40% ìñ³ëï³Ý 0.009 0.011 1.6% 30% 3 000 000 ȳïídz 0.035 0.075 8.0% US$ '000 20% 2 500 000 10% Øáɹáí³ 0.008 0.009 0.2% 2 000 000 0% 1 500 000 سϻ¹áÝdz 0.022 0.029 3.2% -10% 1 000 000 -20% г۳ëï³Ý 0.008 0.009 1.2% 500 000 -30% â»ËdzÛÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ 0.826 1.033 2.3% 0 -40% 2011 2002 2012 2004 2010 2014 2003 2006 2007 2008 2009 2013 2016 2005 2015 êÉáí³Ïdz 0.336 0.493 3.9% Imports Exports Export growth Import growth ÈÇïí³ 0.127 0.167 2.7% ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Í³­í³­ÉÇ Ý»­ Ïá­ Éáí 29.6 ïá­ ëÇ (·Í³­å³ï­ Ï»ñ ²15): ´³Ûó ¨ ³ÛÝ­å»ë, ³­ Ùáí Ýß³­ éáõ­ ݳ­Ï³­ ÉÇ ³Ï­ïÇ­íáõíÛáõÝ ¿ ÝÏ³ï­ íáõÙ: ̳­ Ðܲ-Ç Ñ³­ Ù»­Ù³ï ³é¨ïñÇ ·áñ­ ͳ­ óÁ г­ ÏÇ­ Û³ë­ï³­ÝÇ å³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ ù³Ý ñ³­·³­ÛáõÙ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ ¿, ù³Ý ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ ÏñÏݳ­å³ïÏ­í»É »Ý 2005-2015 ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙª ³­×»­Éáí ¿, á­ óÇó »Ý ²É­ ñáÝ­ µ³­ÝdzÝ, ÐáõÝ­ ·³­ ñÇ³Ý ¨ ìñ³ë­ ï³­ ÝÁ ï³­ ñ»­Ï³Ý ÙÇ­ çÇÝ 14.4 ïá­ Ïáë ï»Ù­ åáí: ̳­ é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²13:): ñÇ ³é¨ïáõñÝ ³­ ×»É ¿ª 2005 Ã. 20 ïá­Ïá­ëÇó 2015 Ã. Ñ³ë­ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 14. ̳­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 15. ̳­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³é¨ïáõñ, 2005-15 ÃÃ. ³é¨ïáõñ (Ðܲ %) 2000 45 40 1500 35 30 USD Millions 1000 25 20 % 500 15 10 0 5 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0 -500 ARM ALB BIH HUN MKD MDA SRB SVN GEO Exports Imports Trade Balance 2005 2010 2015 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ UNCTAD-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ UNCTAD-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: г­Û³ë­ï³­ ÝÇ ïÝï»­ ëáõíÛáõ­ ÝÁ á­ñá­ß³­ÏÇ ³ñ­ ï³¹­ñá­Õ³­ ÏñÏݳ­å³ïÏ­ í»É ¿ª 2005 Ã. 4.13-Çó 2015 Ã. Ñ³ë­ Ý»­ Ï³Ý ÷á­Ë³­ Ï»ñå­ Ù³Ý ¿ »Ý­ óñÏ­í»É, û¨ ãÇ Ï³­ ñ»­ ÉÇ Éáí ÙÇÝ㨠7.56-Ç: î»ùë­ïÇ­ÉÇ ¨ ѳ­·áõë­ï»­ Õ»­ ÝÇ Ñ³­ Ù»­ ³­ë»Éª ϳ­ï³­ñ»­ÉáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­Ý»­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ: λݭ Ù³ï³Ï³Ý ³­é³­í»­ÉáõíÛáõÝÝ ³Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ ¹³­Ý³­Ï³Ý ͳ·­ Ù³Ý, å³­ ñ»­Ý³­ ÛÇÝ ¨ ѳݭù³­ÛÇÝ ³ñ­ï³¹­ ÍáõÙ ³ñ­ ×»É ¿ 0.80-Ç: Æ Ñ³­ ¹»Ý 0.19-Çó ³­ ϳ¹­ ñáõí ÛáõÝ ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ µ³­ó³­Ñ³Ûï­í³Í ѳ­Ù»­Ù³­ï³­Ï³Ý ¹ñ³ª 2005-2015 ÃÃ. Áݭóó­ùáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ áõ­Ý»­ó»É ¿ ³­é³­í»­ÉáõíÛáõ­ÝÁ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇá­ñ»Ý Ù»­Í³­ó»É ¿ 2005-2015 ù³­ñ» ¨ ³­ å³Ï­Û³ ³ñ­ï³¹­ ñ³­ï»­ë³Ï­ ñÇ µ³­ Ý»­ ó³­ Ñ³Ûï­ ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙ: Æë­Ï³­å»ë, å³­ñ»­Ý³­ÛÇÝ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ í³Í ѳ­Ù»­Ù³­ï³­Ï³Ý ³­é³­í»­ÉáõÃ­Û³Ý (´Ð²) ÏïñáõÏ ´Ð² ѳ­Ù³­ÃÇíÝ ³Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ·ñ»­Ã» ³Ý­ÏáõÙ: 81 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 å³ï­ ¶Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ï»ñ ² 16. ̳­ ñÇ ³ñ­ Ý»­ ÝáõÙ, 2005 Ã. ¨ 2015Ã. ﳭѳ­ 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2005 2015 Goods-related services Transport Travel Construction Insurance and pension services Financial services ICT Other business services Personal, cultural and recreational service ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ UNCTAD-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ̳­ é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³é¨ïáõñÝ ³­ ÉÇ å³­ í»­ Ï³ë ³ñ­ ï³¹­ ¶Í³­ å³ï­ ó­ Ï»ñ ² 17. Ü»ñ­ ó³Í ßáõ­ ÷³Ý­ Ý»­ ϳ­ ñÇ ÃÇí ñá­Õ³­ Ï³Ý ÷á­Ë³­ åáõÙ ¿ ·ñ³Ý­ Ï»ñ­ ñáõí ó»É: 2005 Ã. áõը᭠140 ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñå­Ù³Ý ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ½­Ù»É »Ý г­Û³ë­ï³­ÝÇ Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­í»­ÉÇ 120 ù³Ý Ï»­ëÁ, »ñÏ­ñáñ¹ ï»­ÕáõÙ »Ý ÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ý ͳ­é³­Ûáõí 100 ÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ϳ½­ÙáõÙ »Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý 22 ïá­ ëÁ: àõը᭠Ïá­ ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ï³½­ Ù³­Ï»ñå­ Ù³Ý Í³­ 80 é³­ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ù³ë­ Ý³­µ³­ÅÇÝÝ ³­ ×»É ¿ª ÙÇÝ㨠2015 Ã. 60 ѳë­Ý»­Éáí 62 ïá­Ïá­ëÇ, ÙÇÝã­¹»é ÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ý ͳ­é³­Ûáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­ Ý³­µ³­ÅÇ­ ÝÁ Ýí³­ ½»É ¿ ÙÇÝ㨠11 ïá­ Ïáë: îÐî 40 ­ ͳ­ é³­ ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ù³ë­ Ý³­µ³­ ÅÇ­ÝÁ ÝáõÛÝ­å»ë, û¨ ùÇã, 20 Ýí³­ ½»É ¿ª 2005 Ã. 11 ïá­ ëÇó 2015 Ã. Çç­ Ïá­ Éáí 9 ïá­ Ý»­ Ïá­ ëÇ (³Õ­Ûáõ­ë³Ï ²16): Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ ßǭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý 0 ALB ARM BIH GEO HUN MDA MKD SER SVN ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³­í»­É³­ó»É »Ýª 2 ïá­Ïá­ëÇó ѳë­Ý»­Éáí 11 ïá­Ïá­ëÇ, ÇÝãÝ ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ ¿ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇ 2000 2005 2010 2014 í»­ñ³­ ϳݷ­ Ýáõ­ÙÁ í»ñ­ çÇÝ Å³­ Ù³­ ݳ­Ï³ßñ­ç³­ÝáõÙ: ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²é¨ïñÇ ¹Ç­ í»ñ­ ëÇ­ ýÇ­ ϳ­ óáõ٠ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ, ѳ­Ù»­Ù³­ï³Í ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 18. ²ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ÝÏ³ï­ íáõÙ ¿ ÇÝã­å»ë ³ñ­ ï³¹­ ñ³­ ï»­ë³Ï­ ñÇ, ³ÛÝ­ Ý»­ å»ë ¿É ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ ÃÇí ßáõ­Ï³­ ñÇ ¹Ç­ Ý»­ í»ñ­ëÇ­ ýÇ­ ϳó­Ù³Ý ó³Íñ Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï: г­Û³ë­ ï³ÝÝ ³­í»­É³ó­ñ»É ¿ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ã³­÷³Ýó­Ù³Ý ³ë­ïÇ­ 3000 ׳­ ÝÁª 2000-³­Ï³Ý­ Ý»­ñÇ ëϽµÇÝ ·ñ³Ýó­ í³Í 30-Çó 2010 Ã. 2500 ѳë­Ý»­Éáí 60-Ç (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²17): ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­ Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ ÏñÏÇÝ Ýí³­ ½»ó 2014 Ã., Ùdz­Å³­Ù³­ Ý³Ï Ïñ×³ï­ 2000 í»ó г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ù³­ëáí ßáõ­Ï³­ÛÇ Ï»Ýï­ ñá­Ý³ó­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ. »­ñ»ù ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí 1500 ϳ­ï³ñ­íáÕ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ Ýí³­½»É ¿ª 2005 Ã. 50 ïá­ Ïá­ëÇó 2015 Ã. Çç­ Éáí 39 ïá­ Ý»­ Ïá­ ëÇ: г­Û³ë­ 1000 ï³­ÝÁ ãÇ Áݹ­É³Û­Ý»É ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ³ñ­ï³¹­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ï»­ 500 볭ϳ­ÝÇÝ: г­Û³ë­ï³­ÝÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ ë³Ï­ Ý»­ñÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­ í³­ Íáõí Û³Ý ³ë­ ïǭ׳­ í³­ ÝÁ ¨ë Ý­ ½»É 0 ¿. ÐÇñß­Ù³­ÝÇ ÇÝ­¹»ù­ëÁ Ýí³­ ½»É ¿ª 2005 Ã. 0.18-Çó 2015 Ã. ALB ARM BIH GEO HUN MDA MKD SER SVN ѳë­Ý»­Éáí 0.09-Ç: ¸Ç­í»ñ­ëÇ­ýǭϳó­Ù³Ý ³Ûë ϳ­éáõó­í³Í­ùÇ 2000 2005 2010 2014 ѻ勉ݭ ùáí г­Û³ë­ï³­ ÝÁ Ñ»ï ¿ ÙÝáõ٠ѳ­Ù³¹­ ÉÇ ·ñ»­ ñ»­ û ²Õµ­Ûáõ­ñÁªª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ µá­Éáñ »ñÏñ­Ý»­ñÇó: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 82 ï³­ ²ñ­ Ù³Ý ßáõ­ ѳݭ ϳ­ Ý»­ ñáõÙ ·á­ Ï»­ Û³ï¨Ù³Ý å³ï­ ñÁ ³Ýó: ê³ Ï³­ë»óÝáõÙ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Ç Ñ³­Ù³ËÙ­ µáõ­ÙÁ ¨ ϳ­ ñáÕ ¿ ³­Ý³ñ¹­ ݳ­ Ûáõ­ í»­ïáõí ÛáõÝ ³­é³­ç³ó­Ý»É, ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ »­Ã» ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­Ý»ñ Ùáõïù ·áñ­Í»­Éáõ Ñ³ë­ ·á­Û³ï¨áõ­ ÙÁ Ù³ñ­ ï³Ñ­ ñ³­í»ñ ¿ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ Ñ³Ù³ñ, ï³­ïáõÝ Í³Ë­ë»­ñÁ µ³ñÓñ »Ý: ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­ ѳï­Ï³­ å»ëª 2006 Ã. Ñ»­ ïá, ÇÝ­ ãÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³­ ÉÇë Ý»­ñáõÙ ·á­ Û³ï¨Ù³Ý ó³Íñ Ù³­ ϳñ­ ¹³ÏÝ ³ñ­ ï³­óá­ÉáõÙ Édzñ­ Å»ù ß³­ÑáõÛà ëï³­ Ý³É Ñ³­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­ ϳ­ ¿ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ, ÇÝ­ãÁ Ëá­ãÁÝ­¹á­ ÛÇÝ ÇÝ­ ï»·­ ñáõ­ ÙÇó: ²Õ­Ûáõ­ë³Ï ²4-áõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í³Í ïáõÙ ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ëá­íá­ñ»­Éáõ ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÁª ¿ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ßáõ­Ï³­ Ý»­ñáõÙ ·á­Û³ï¨Ù³Ý ѳ­ í³­ ݳ­ ϳÝáõí Ûáõ­ÝÁª г­ Û³ë­ï³­ ÝÇó ¨ Ñ³­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ ѳݭ·»ó­Ý»­Éáí Ýñ³Ý, áñ ³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÑÇÙÝ­ Ý»­ñÇó ϳ­ï³ñ­íáÕ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ñáë­ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: íáõÙ »Ý ÷áñ­ ÓÇ áõ ë˳­ ÉÇ Ù»­Ãá­¹Ç íñ³87: ¶á­ Û³ï¨Ù³Ý г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ, ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ ¨ ²É­µ³­ Ýdz­ÛÇ Ñ»ï Ùdz­ ëÇÝ, óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÁ ï³ñ­ µ»ñ »Ý ݳ¨ Áëï ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ¹ñë­ ¨áñáõÙ ¿ ·á­ Û³ï¨Ù³Ý ³­ Ù»­ ݳ­ ÷áùñ ߳ݭ ë»­ñÁ: Ø»ñ áõÕ­Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ. èáõ­ ë³ëï³Ý ¨ º­ β ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»ñ ϳ­ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ íϳ­ÛáõÙ ¿, áñ ïíÛ³É ï³­ñÇÝ Ð³­Û³ë­ ï³ñ­íáÕ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ ß³ï ³­í»­ÉÇ ï³­ÝÇó ϳ­ï³ñ­íáÕ 100 ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ñáë­ù»­ñÇó µ³ñÓñ ·á­ Û³ï¨Ù³Ý óáõ­ ó³­ ÝÇß ¿ ·ñ³Ýó­ íáõÙ (·Í³­ å³ï­ ÙdzÛÝ 36-Ý­¿ ß³­ ݳ­ ñáõ­ ÏáõÙ ³Ï­ ïÇí ÙÝ³É Ù»Ï ï³­ ñÇ Ï»ñ ²19): ë³Ï ² 4. ²ñ­ ²Õ­Ûáõ­ Ù³Ý ßáõ­ ﳭѳݭ Ý»­ ϳ­ ñáõ٠г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ¨ ѳ­ Ù³¹­ ÉÇ »ñÏñ­ ñ»­ ñÇ ·á­Û³ï¨Ù³Ý óáõ­ Ý»­ ÝÇ­ ó³­ ßÁ Spell Length BIH ARM ALB GEO HUN MDA MKD SRB SVN 1 year 47.8% 36.8% 38.9% 38.5% 54.6% 45.9% 43.7% 48.9% 59.1% 2 years 29.2% 16.8% 20.7% 19.9% 37.3% 26.9% 26.5% 30.4% 42.0% 5 years 13.4% 5.0% 7.1% 5.5% 19.2% 11.4% 11.9% 13.9% 23.6% 10 years 4.2% 1.3% 2.1% 1.2% 9.4% 3.7% 3.5% 5.0% 13.1% ¶Í³­ å³ï­ Ï»ñ ² 19. ¶á­Û³ï¨áõÙÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­ Ù³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙª Áëï ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Export Relationships by Destination Survival Rate 2004-2015 1.00 Asia ECA EU27 MENA Other RUS 0.75 Probability 0.50 0.25 0.00 0 5 10 15 Years Active ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: Õ»­ zî»­ íáõí Ï³ï­ ó³­ Û³Ý µ³­ ϳ­ Ûáõí Ûáõ­ ÝÁ ϳñ¨áñ Ëá­ ¹áï ¿ ³ñ­ ãÁÝ­ ѳݭ ï³­ ÛáõÝù­ Ù³Ý É³í ³ñ¹­ Ý»­ ñÇ ï»­ ë³ÝÏ­ ÝÇó (ÇÝ­ Ûáõ­ ó¹­ ãÁ »Ý­ í»ñ­ ñáõÙ ¿ ³×, ¹Ç­ ëÇ­ ýÇ­ ϳ­ Û³ï¨áõÙ): ÆÝã­ óáõÙ ¨ ·á­ Ù³ÝÝ áõ èá¹­ å»ë åݹáõÙ »Ý гáõë­ ÏÁ (2003 ñÇ­ Ù³­ Ã.)ª Ç­ ÉÁ, û ÇÝãÝ »ë É³í ³ñ­ ݳ­ ñáõÙ, ß³ï ϳñ¨áñ ËݹÇñ ¿, á­ ï³¹­ ñÁ ͳ­ é³­ ÝáõÙ ¿ »ñÏñ­ ñÇ ³éç¨ ½³ñ­ Ý»­ Ù³Ý ×³­ ·³ó­ å³ñ­ ݳ­ ÑÇÝ: ø³­ ÝÇ áñ ÇÝù­ ݳ­ ó³­ µ³­ ïáõ­ ѳۭ ë³­ ÙÁ ͳ˭ ï³ñ ¿, ¨ µ³­ ó³­ Ñ³­ Ù³Ý ïÝï»­ Û³ï­ Ï³Ý û­ ë³­ ·áõï­ ñÇ Ûáõ­ Ý»­ Ù³Ý Ñݳ­ ñ³ó­ íá­ ñ³­ ñáõí Ûáõ­ ÝÁ ó³Íñ ¿, Ñ»Ýó áñ ¹³ ï»­ Ý»­ ÕÇ ¿ áõ­ ÝÇ áñ ³ÛÉ Ó»é­ ÝáõÙ (ù³­ ϳ­ ݳñ­ ï»­ ñ»­ ñÁ ϳ­ ïáõí ñáÕ »Ý ѻ߭ ¹û­ Û³Ùµ ÁÝ­ ݳ­ ñÇ­ Ï»É ¹ñ³Ýù), áñ­ å»ë ϳ­ ÝáÝ, ·áñÍ »Ýù áõ­ ÝáõÙ §ÇÝã ϳ­ Ý»­ ÉÇ ¿ ³ñ­ ñ»­ ñ»É ¨ ï³¹­ ç᭠ѳ­ Û³Ùµ ßáõ­ Õáõí ϳ­ Û³­ ѳ­ ÉÁ¦ Ç­ Ý»­ Ù³­ ݳ­ Éáõ áã µ³­ í³­ ïáõó­ ñ³ñ Ù³­ Ù³Ý Ñ»ï: ²ñ­ ï³­ ѳ­ ÝáÕ­ ñÁ ³ñ­ Ý»­ ï³­ ùÇÝ å³­ ѳݭ ç³ñ­ é³ÝÓ­ ÏÇ ³­ ݳ­ Ñ³ï­ Ïáõí ÛáõÝ­ Ù³­ Ý»ñÝ Ç­ ݳ­ Éáõ ϳ­ ñÇù áõ­ Ý»Ý (׳­ Ý»­ ߳ϭ ñÁ, í׳­ ñ»­ Éáõ å³ï­ ñ³ë­ ϳ­ ï³­ Ùáõí ÝÁ, ͳ­ Ûáõ­ í³É­ Ý»­ ñÁ ¨ ³ÛÉÝ), ÇÝã­ å»ë ݳ¨ ³ñ­ ѳݭ ï³­ Ù³Ý ·áñ­ Íáõ­ Ý»áõí ÛáõÝ µ³ñ­ ÛáõÝ­ ¹áõí ñÁ (Ù³ù­ Ý»­ ÛÇÝ Ï³ñ­ ë³­ íá­ ·³­ ñáõÙ­ Ý»­ ñÇ, µ»é­ ÷᭠ݳ­ ñáÕ­ ˳¹­ ñÇ, ³­ Ý»­ Ñá­ å³­ í³·­ ñ³­ Ï³Ý ÁÝ­ ñáõí Ï»­ Ý»­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ Ñ»ï ·áñÍ áõ­ ÉÁ ¨ ³ÛÉÝ) ¨ ݳ­ ï³¹­ ³ñ­ Û³Ý ÷³ë­ ñáõí óÇ Í³Ë­ ï³­ ñÁ (ï»Ë­ ë»­ Ýá­ Éá­ ·Ç³­ ½³­ Ý»ñ, Ýí³­ Ûáõ­ ·áõÛÝ ³ñ¹­ í»ï Ù³ëß­ ݳ­ µÁ, Ý»ñ¹ñ­ ï³­ íáÕ ÙÇ­ çáó­ Ý»­ Ù³Ý ³Õµ­ ñÇ ëï³ó­ Ý»­ Ûáõñ­ Õ»­ ñÁ ¨ ³ÛÉÝ): î»­ íáõí Ï³ï­ Û³Ý µ³­ ó³­ Ï³­ Û³Ý å³Û­ Ûáõí Ý»­ ٳݭ Ï»­ ñáõÙ ÁÝ­ ÛáõÝ­ ñáõí ñÁ ëá­ Ý»­ ñáõÙ »Ý ÷áñ­ íá­ ÉÇ ÙÇ­ ÓÇ áõ ë˳­ çá­ óáí, ÇÝ­ ãÁ, áñ­ å»ë ϳ­ ·»ó­ ÝáÝ, ѳݭ ï³­ ÝáõÙ ¿ ³ñ­ Ù³Ý ßáõ­ ѳݭ ϳ­ Ý»­ ñáõÙ ·á­ ϳñ­ Û³ï¨Ù³Ý ó³Íñ Ù³­ ÏÇ, áñÝ ¿É Çñ Ñ»ñ­ ¹³­ ñáÕ ¿ ³­ ÃÇÝ Ï³­ ݳñ¹­ Ûáõ­ ݳ­ í»ï ÉÇ­ ï³­ Ý»É ³ñ­ Ù³Ý ßáõ­ ѳݭ Ý»ñ ϳ­ ùÇ áõ »É­ Ùáõï­ Ñ³­ ùǪ Áݹ­ ٳٵ ϳñ¨áñ Ïáñë­ Ýáõñ ³é­ ë»­ í³Í ͳ˭ ñÇ ³é­ ϳ­ Ûáõí ٳݭ Û³Ý å³Û­ ñáõÙ: î»­ Ý»­ Ï³ï­ Õ»­ Û³Ý µ³­ íáõí ó³­ Ï³­ Ûáõí ÝÁ ݳ¨ ë³Ñ­ Ûáõ­ ݳ­ Ù³­ ÏáõÙ ¿ ÁÝ­ ÷³­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­ Ý»­ ñÇ í³ñÏ ëï³­ Éáõ áõ­ ݳ­ Ïáõí ݳ­ ÝÁ, ù³Ý­ Ûáõ­ ½Ç ݳݭ ýÇ­ Ï³Ý Ñ³ï­ ë³­ ÍÁ, ÇÝã­ í³­ å»ë ¨ Ó»é­ Ý³ñ­ ϳ­ ï»­ ñ»Ýù, ³­ ñ»ñÝ Ç­ ñá­ Ýá­ Û³Ý Ù»ç ¿ ³ñ­ ßáõí ï³­ ѳݭ Ù³Ý Íñ³·­ ñ»­ ï³­ ñÇ Ñ»­ Ñáõ­ ·³ ß³­ µ»­ ó­ ñáõí Û³Ý Ï³­ å³Ï­ óáõí ųñ­ Û³Ùµ ¨, Áëï ³Û¹Ù, Ññ³­ ϳ­ íáõÙ ¿ í³ñ­ ñ»É: íá­ 83 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ²Ý¹­ñ³­¹³ñÓ ·Éá­µ³É ³ñ­Å»ßխó­Ý»­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³­éáõó­í³Í ¿ »ñ­ñáñ¹ »ñÏñ­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ½­ ÙáõÙ (ѳÛï­ ÝÇ ¿ ݳ¨ áñ­å»ë §¹»­åÇ ³­ ï»·­ é³ç ÇÝ­ Ù¦):88 ñáõ­ öáùñ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ·Éá­ µ³É ³ñ­ ó­ Å»ßÕ­ ñÁ (¶²Þ) Ý»­ ϳ­ ñáÕ »Ý ÇÝ­ Ù³Ý Ñ½áñ ѳñ­ ï»·ñ­ Ã³Ï Ñ³Ý­ ¹Ç­ 볭ݳÉ: ØÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ Ñ³­ Ù»­Ù³­ïáõíÛáõ­ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ г­ àñ­ù³­Ýá±í­ ¿ г­Û³ë­ï³ÝÝ ÇÝ­ï»·ñ­í³Í ¶²Þ-Ý»­ñáõÙ: Û³ë­ ï³­ÝÇ Ù³ë­ Ý³Ï­ ÝÁ ¶²Þ-Ý»­ óáõíÛáõ­ ñáõÙ ë³Ñ­ Ù³­ ݳ­ ¶²Þ-Ý»­ñáõÙ ÇÝ­ï»·ñ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ã³­÷»É »ñ­Ïáõ ÷³Ï ¿ »­ Õ»É Ã»° áñ­ å»ë í³­ ׳­ éáÕ ¨ û° áñ­ å»ë ·Ýáñ¹: »­ Õ³­ ݳ­ Ïáí: ܳ˪ »­Ã» ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ Ùáï ¿ í»ñç­ Ð³­ Û³ë­ï³­ ÝÇó ³ñ­ ï³­ ѳݭíáÕ ³ñ­ ï³¹­ ñ³Ý­ ùÇ Ù»ç Ý»ñÏñ­ ݳ­ Ï³Ý å³­ ѳݭ ç³ñ­ ÏÇÝ, ³­å³ ѳ­ í³­Ý³­ µ³ñ ÇÝ­ ï»·ñ­ Ù³Ý µ³­Õ³¹­ñÇ­ãÁ, á­ñÁ ã³÷­íáõÙ ¿ ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùáí, í³Í ¿ áñ­å»ë §·Ýáñ­¹¦` û·­ï³­·áñ­Í»­Éáí ³ÛÝ é»­ëáõñë­ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ Ýí³­½»É ¿ 2000 Ã. 29 ïá­Ïá­ëÇó Ý»­ñÁ, á­ ñáÝù ³ñ­ ï³¹ñ­ íáõÙ »Ý ·áñ­ ÍÁÝ­ ó­ óÇ Ñ³­ çáñ¹ ÙÇÝ㨠21 ïá­ ëÇ 2011Ã., ÇÝ­ Ïá­ ãÁ íϳ­ÛáõÙ ¿, áñ ѳۭ ñ»­Ý³­ ßÕó­Ý»­ñáõÙ: ÆÝ­ï»·ñ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁª áñ­å»ë ·Ýáñ¹, ϳ­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ëÏë»É »Ý ³­í»­ÉÇ ùÇã û·­ï³­·áñ­Í»É ñ»­ÉÇ ¿ ã³­÷»É ³ñ­ï»ñÏñ­Û³ ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùÇ ³ÛÝ µ³Å­ ï³­ û­ ñ»ñÏñ­Û³ ÙÇ­ ç³ÝÏ­Û³É ³ñ­ ï³¹­ñ³Ý­ ùÁ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ýáí, á­ñÁ Ý»ñ­Ï³­éáõó­í³Í ¿ ïíÛ³É »ñÏ­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý íáÕ ³ñ­ï³¹­ñ³Ýù ³ñ­ï³¹­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ (·Í³­å³ï­Ï»ñ Ù»ç (ѳÛï­ ÝÇ ¿ ݳ¨ áñ­ å»ë §Ñ»­ ï³­ ¹³ñÓ ÇÝ­ ï»·­ Ù¦): ñáõ­ ²20): г­Û³ë­ï³­ÝÇ ÇÝ­ï»·ñ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ áñ­å»ë í³­×³­ ºñÏ­ñáñ¹ª »­Ã» ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ³ñ­ï³¹­ñáõí éáÕ ¿É ³­ í»­ÉÇ ÷áùñ ¿, û¨ í»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ Ã»Ã¨³­ Ý»­ Û³Ý ·áñ­ ÍÁÝ­ ó­ óÇ ³­ é³­ çÇÝ û­ Õ³­ ÏáõÙ, ³­å³ ѳ­ í³­Ý³­µ³ñ ÏÇ ³× ¿ ·ñ³Ýó­í»É: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³­í»­É³ó­í³Í ³ñ­Å»­ùÇ ßÕó­ÛáõÙ ÏÁݹ·ñÏ­íÇ áñ­å»ë í³­×³­éáÕ: ÆÝ­ï»·ñ­í³­ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ½­ÙáõÙ ÍáõíÛáõ­ÝÁª áñ­å»ë í³­×³­éáÕ, ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ã³­÷»É ѳۭñ»­Ý³­ ³­ í»­ ɳ­ó»É ¿ª 2000 Ã. 26 ïá­ Ïá­ ëÇó 2011 Ã. Ñ³ë­ Ý»­Éáí 30 Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùÇ ³ÛÝ µ³Å­Ýáí, á­ñÁ ïá­Ïá­ëÇ: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 20. ú­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùÇ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 21. гۭñ»­Ý³­Ï³Ý ѳ­í»É­Û³É ³ñ­Å»­ùÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ ѳۭñ»­Ý³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ½­ÙáõÙ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ½­ÙáõÙ 0.6 1 0.5 0.8 0.4 0.6 % 0.3 % 0.4 0.2 0.1 0.2 0 0 Armenia Georgia Czech Serbia Slovakia Armenia Georgia Czech Serbia Slovakia Republic Republic 1996 2000 2006 2011 1996 2000 2006 2011 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­ ñÁ EORA-Ç ÑÇ­ Ý»­ Ù³Ý íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ EORA-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³ ¶²Þ-Ý»­ ñÇÝ ÇÝ­ ï»·ñ­ í»­Éáõ ѳϭ í³Í ѳ­Û³ë­ ï³Ý­Û³Ý ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñù »Ý ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ¶²Þ-Ý»­ñÁ: ¸ñ³Ý­óÇó Éáñï­ á­ Ý»­ ݳ­ ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­ í»­ïáõÃ­Û³Ý í»ñ­ ÝÁ íϳ­ Éáõ­ÍáõíÛáõ­ ѳ­·áõë­ï»­ ÝÇ ¨ Ïáß­ Õ»­ Ï»­ Õ»­ Éáñï­ ÝÇ á­ ï»Õ ѳ­ Ý»ñÝ »Ý, áñ­ ÛáõÙ ¿, áñ ѳ­·áõë­ï»­ Õ»­ÝÇ ¨ Ïáß­ Ï»­Õ»­ ÝÇ ³­ í³ñ­ ïáõÝ ¨ Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ßáõ­Ï³­ÛÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ ÙÇ­ç³ÝÏ­Û³É ³ñ­ï³¹­ ñ³Ý­ùÇ á­Éáñï­ ñáõÙ ¿, áñ ÁÝ­ Ý»­ Ï»­ñáõí »Ý Ó»éù µ»­ ñ»É (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ² 22): Æë­Ï³­å»ë, ï»ùë­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ϳ­ Õ³­ ñá­ ó»É »Ý ³­ Ù»­ÝÇó ɳí ÇÝ­ ï»·ñ­í»É ÙÇ­ç³½­ ïÇ­ÉÇ ¨ ѳ­ ï»­ ·áõë­ ÝÇ á­ Õ»­ Éáñ­ ïÁ, áñ »ñÏ­ñÇ ïÝï»­ Û³Ý ëáõí ·³­ÛÇÝ ³ñ­ï³¹­ ñ³­Ï³Ý ó³Ý­ ñÇÝ: êá­íá­ñ³­µ³ñ ï»ùë­ïÇ­ ó»­ ³­Ù»­ ݳ­ ÑÇÝ ×Ûáõ­ ñÇó ¿, í»­ Õ»­ ñ³Í­ Ýáõݹ ¿ ³å­ñ»É ¨ ¹³ñ­ ÉÁ ¨ ѳ­ ï»­ ·áõë­ ÝÁ, ¿­ Õ»­ É»Ïï­ñá­ Ï³Ý ¨ ïñ³Ýë­ ÝÇ­ åáñ­ ï³­ÛÇÝ Ó»É ¿ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ç³­Ýáõ٠ѳݭ ¹»ñ­Ó³Ý­ùÇ ·É˳­íáñ Ù³­ ÙÇ­ Ý»ñÝ ³ÛÝ µÝ³­ çáó­ ·³­í³é­ Ý»ñÝ »Ý, áñ­ ï»Õ ³é¨ïñáõ٠ﳭϳ­ñ³­ñÁ: 2015 Ã. Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ 10.000 ²ØÜ ¹á­É³ñ 88 ï³­ л­ ¹³ñÓ ÇÝ­ ï»·­ ñáõ­ ÙÁ ï³­ÉÇë ¿ á­ñ³Ï­Û³É Ý»ñ¹ñ­ íáÕ ÙÇ­çáó­ ñÇó û·ï­ Ý»­ í»­Éáõ Ñݳ­ íá­ ñ³­ ñáõí ãÁ ¹ñ³­ ÛáõÝ, ÇÝ­ Ï³Ý ¿ ³½­ ¹áõÙ í³­×³é­ ùÇ Ùñó³Ï­ ó³Û­ Û³Ý íñ³. ³ÛÝ Ý³¨ ³ñ­ Ýáõí ï³¹­ñá­Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ³­ óáõÏ ³­ í»É­ å³­ í»­ Ñá­ Éáõ Ý»­ ñáõÅ áõ­ÝÇ ³­ ç³Ý­ é³­ ٳ߭ óÇÏ Ñ³­ ˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ ï»Ë­Ýá­ É᭷dz­ Ý»­ñÇ Ñ³­ë³­ ÉÇáõí Ý»­ Û³Ý ÙÇ­çá­ óáí: àñ­ å»ë ³Û¹­ ëÇݪ Ñ»­ åÇ­ ï³­ ï»·­ ¹³ñÓ ÇÝ­ ÙÁ Ñ³ï­ ñáõ­ ϳ­ å»ë ϳñ¨áñ ϳ­ Ý»É »ñÏñ­ ñáÕ ¿ ÉÇ­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, ù³­ÝÇ áñ ϳ­ åáõÙ ¿ ϳ­ éáõó­í³Í­ ÛÇÝ ÷á­ ù³­ ˳­ Ï»ñå­ Ù³Ý ÙÇ ù³­ çá­ ÝÇ ÙÇ­ ó³­ éáõÙ­ Ý»­ñÇ: ÜáõÛÝ Ï»ñå ¹»­åÇ ³­ é³ç ÇÝ­ï»·­ ÙÁ ³ñ­ ñáõ­ ùÇ Å»­ ßÕó­ ï»·ñ­ ÛáõÙ ÇÝ­ í³­Íáõí Û³Ý óáõ­ å»ë ÁÝ­ óÇã ¿ ¨ ÝáõÛÝ­ Ó»­éáõÙ ¿ ï»Ë­Ýá­Éá­ ·Ç³­ Ï³Ý Ñ½á­ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇó û·ï­ í»­ Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõí ÛáõÝ: 84 ³ñ­Å»­ùáí ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ѳ߭íáí ëíÇ­ï»ñ­Ý»­ñÁ ¨ µ³Ù­ µ³Ï­Û³ ëåáñ­ ï³­ÛÇÝ í»ñ­Ý³­ß³­åÇÏ­Ý»­ ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ³ñ­ï³¹ñ­íáÕ ñÁ å³ï­ñ³ë­ïÇ Ñ³­·áõë­ï»­Õ»­ÝÇ ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»ñ ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ ³ñ­Å»­ùÁ ϳ½­Ù»É ¿ 1.3 ²ØÜ ¹á­É³ñ, ÙÇÝã­ »Ý, á­ñáÝó ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ Ù»Í ³× ¿ áõ­Ý»­ó»É 2000-2015 ¹»é 2000 Ã. ¹³ ã¿ñ Ñ³ë­ ÝáõÙ 0.6 ²ØÜ ¹á­ ɳ­ ñÇ:89 ÃÃ.: ²Ûë ³ñ­ï³¹­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõ­ÝÁ èáõ­ë³ë­ï³ÝÝ ¿, áõñ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáõÙ ¿ г­Û³ë­ï³­ ÝÇó ѳ­·áõë­ ï»­ Õ»­ ÝÇ ³ñ­ ﳭѳ­ ÙÁ µÝá­ Ýáõ­ ñáß­ Áݹѳ­Ýáõñ ͳ­í³­ÉÇ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 90 ïá­Ïá­ëÁ, µ³­ó³­éáõí íáõÙ ¿ ÷áù­ ñ³­ ÃÇí ³ñ­ ï³¹­ ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñáí ¨ ³ñ­ ï³­ Û³Ùµ ëÇݭû­ïÇÏ Ù³Ý­ñ³­Ã»­É»­ñÇó å³ï­ñ³ëï­í³Í ³Ý¹­ Ñ³Ý­Ù³Ý Ù»Ï áõÕ­Õáõí۳ٵ: ´³×­ÏáÝ­Ý»­ñÁ, ³Ý¹­ñ³­í³ñ­ ñ³­í³ñ­ïÇù­Ý»­ñÇ, á­ñáÝó 70 ïá­ÏáëÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáõÙ ¿ ïÇù­Ý»­ñÁ, í»­ñ³ñ­Ïáõ­Ý»­ñÁ, ïñÇ­Ïá­ï³­Å» µ³×­ÏáÝ­Ý»ñÝ áõ ¶»ñ­Ù³­Ýdz: ¶Í³­å³ï­ Ï»ñ ² 22. ¶²Þ-Ý»­ ï»·ñ­ ñÇÝ ÇÝ­ Ù³Ý Ñ³Ï­ í³Í á­ Éáñï­ ï»­ Ý»ñ. ѳ­·áõë­ Ï»­ Õ»Ý/Ïáß­ Õ»Ý, É»Ïï­ ¿­ ÝÇ­ ñ᭠ϳ ¨ ³í­ïá­ ù»­ Ù»­ ݳ­Ý»ñ 0.05 Armenia 2000 Georgia 2000 Moldova 2000 0.045 Armenia 2015 Georgia 2015 Moldova 2015 0.04 0.035 Global Marketshare (%) 0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005 0 Final Apparel & Final Electronics Final Textiles Final Vehicles Intermediate Intermediate Intermediate Footwear (Pass+Comm) Apparel & Electronics Vehicles Footwear ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: гۭϳ­ Ï³Ý ³ñ­ ï³¹­ ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­·áõë­ ï»­ ÝÁ µÝáõ­ Õ»­ ó·ñ­ ñÁ) í»­ñ³­Í»Ý ѳ­·áõë­ïÇ Ùá­¹»­É³­íáñ­Ù³Ýª Ý»ñ¹­Ý»­Éáí Ýáñ íáõÙ ¿ á­ ñ³­ÏÇ µ³ñÓñ óáõ­ ó³­ ÝÇ­ ßáí. ³Ûë ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ ×»ñ ¨ á­ á­ ñ³­ ÏÇ åÇ­ï³Ï­ Ý»ñ, ÃÇ­ñ³­Ë³­ íá­ Éáí ¿­ ñ»­ ï³ñ ѳ­ ÉÇ­ ë³Ï­ Ý»­ñÁ Ùáï »Ý ÙǨÝáõÛÝ ë»·­ ٻݭïáõÙ ·ïÝíáÕ Ùñó³­ ×³­ Ëáñ¹­ Ý»­ñÇ: î»ùë­ ïÇ­ ÉÇ ¨ ѳ­ ïÇ á­ ·áõë­ Éáñ­ïÇ Ñ³Û­ ϳ­Ï³Ý ÏÇó­Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ á­ ñ³­ÏÇ µ³ßË­ í³­ Û³Ý í»­ Íáõí ÙÇÝ, ñÇÝ ß»­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (á­ñáÝó Ù»Í Ù³ëÝ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»ñ »Ý) ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ùáï »Ý ³Ûë ³ñ­ ï³¹­ ñ³­ï»­ ë³Ï­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ Ñ»ï ³Ýó­ ϳó­ í³Í ýá­ Ïáõë ËÙµÇ Ó­ ¨³­ ÷áí ùÝݳñ­ ã³­ Ý»­ ÏáõÙ­ ¹ñ³Ýó ³­å³­Ñá­í³Í Ùdz­íáñ ³ñ­Å»­ùÇÝ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ íϳ­ÛáõÙ »Ý, áñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¹Åí³­ ² 23): ´³­ó³­éáõíÛáõÝ »Ý ϳ½­ÙáõÙ ëÇݭû­ïÇÏ Ã»­É»­ñÇó ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ »Ý ѳݭ¹Ç­åáõÙ Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ÑÇ­ÙáõÝù­Ý»­ñáí å³ï­ñ³ëï­í³Í ³Ý¹­ñ³­í³ñ­ïÇù­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó Ù³­ëáí ·Ýá­ñáß­í³Í ýǭݳݭ볭íá­ñáõÙ Ó»éù µ»­ñ»­Éáõ ѳñ­óáõÙ (Áëï ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ á­ñ³­ÏÁ ɳ­í³ó­Ý»­Éáõ ¿áõí۳Ý, á­Éáñ­ïÇÝ µ³Ý­Ï»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ïñ³­Ù³¹ñ­íáÕ í³ñ­ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ï»Õ áõ­Ý»Ý: سñ­ï³Ñ­ñ³­í»­ñÁ »ñ­Ïáõ »­ñ»ë ϳ­ íáñ­Ù³Ý ͳ­ í³É­ Ý»­ñÁ í»ñ­ Ïáõ ï³­ çÇÝ »ñ­ Ý»­ ñÇ­ ñÇÝ Ýí³­ áõ­ÝÇ. ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ å»ïù ¿ ·Ý³­ÛÇÝ ³­éáõ­Ùáí ³­í»­ÉÇ ½»É »Ýª Áëï ÐÐ ­Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇ íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý Ùñóáõ­Ý³Ï ÉÇ­Ý»Ý, ϳ­ñá­Õ³­Ý³Ý ëå³­ë³ñ­Ï»É Ù»­ÏÇó ³­í»­ ïí۳ɭݻ­ñÇ)90: ´³­óÇ ³Û¹, ³Ûë ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¹Åí³­ ÉÇ ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý áõÕ­ Õáõí ÛáõÝ­ Ý»ñ ¨ ùÇã »­ ϳ٭ﳭ µ»ñ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ »Ý ѳݭ¹Ç­åáõÙ å³ï­ñ³ëï­í³Í Ù³ë­Ý³­·»ï­ §Ïïñ»É-å³ï­ ñ³ë­ ï»É-Ó­ ¨»­É¦ ³ß­Ë³­ï³Ýù­ Ý»­ ñÁ Ý»ñ­ ñÁ (á­ Ý»ñ ·ïÝ»­Éáõ ѳñ­óáõÙ, á­ñáÝù å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³Ù ÏÉÇ­Ý»Ý Ï³­ÛáõÙë Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáõÙ »Ý ·ñ»­Ã» µá­Éáñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Óáí91: 89 é³­ γ­ í³­ ñáõÃ­Û³Ý ÏáÕ­ ÙÇó ׳­Ý³ã­í»É ¿ áñ­å»ë ³ñ­ ﳭѳݭٳÝÝ áõÕÕ­ í³Í 11 §é³½­ Ù³­ í³­ ϳ­ ñ³­ Éáñï­ Ý¦ á­ Ý»­ ñÇó Ù»­ ÏÁ, ¨ ¹ñ³ í»­ ñ³Í­ÝáõÝ¹Ý ³­é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­Ãáõí ÝÁ Ûáõ­ ¹³ñÓ­ ˳­ ñ»É ¿ §³ß­ ï³­ï»­Õ»ñ ëï»Õ­ Í»­ Éáõ, ѳ­ Û³É ³ñ­ í»É­ Å»ù ëï»Õ­ÍáÕ ³é¨ïáõ­ ñÁ Ëó­ Ý»­ Éáõ ¨ ³ñ­ï³­ ѳ­ ÝáõÙÝ Áݹ­ Ý»­ ɳۭ Éáõ ÙÇ­ çáóª û·­ ï³­ Í»­ ·áñ­ Éáí ÙÇ ß³ñù ѳ­Ù³¹­ ñ»­ÉÇ ¨ å³ï­ Ù³­ Ï³Ý ³­ í»­ é³­ Éáõí ÛáõÝ­ Ý»­ ñÁ ÇÝã­å»ë ï³­ ñ³­Í³ßñ­ ÝáõÙ, ³ÛÝ­ ç³­ å»ë ¿É ÙÇ­ ç³½­·³Û­ ñ»­ Ý᭠ݦ: ÀÝ­ ñáõí Ï»­ ÛáõÝ­Ý»ñÝ ³ñ­ ï³¹­ ñáõÙ »Ý µ³Ù­ µ³Ï ¨ µñ¹Û³ ٳݭ í³Íù­ Ý»ñ, µñ¹Û³ ¨ Ù»­ ï³ùë­ Û³ ѳ­·áõëï, ïñÇ­ Ïá­ï³­ Å» ·áñÍ­ å³­ í³Íù, ·áõÉ­ Ý»ñ, ϳ­ñÇ ³ñ­ï³¹­ ñ³Ýù ¨ ï»ùë­ ïÇÉ, ³ñ­ í»ë­ ïÇ ·áñ­ Í»ñ, ϳ­ßÇ ¨ Ùáñ­ ÃÇ, ѳ­ïáõÏ ³ñ­ ﳭѳ­·áõëï: 90 ϳ­ Æë­ å»ë, á­ ïÇÝ ïñíáÕ µ³Ý­ Éáñ­ ϳ­ÛÇÝ í³ñ­ íáñ­ ϳ­ Ù³Ý Í³­ Ý»­ í³É­ ñÁ 2017 Ã. Ù³ñ­ Ù»É ¿ 2.17 ÙÉñ¹­²ØÜ ¹á­ ïÇÝ Ï³½­ ãÁ ³Ý­ ɳñ, ÇÝ­ ÉÇ­ ÏáõÙ ¿ 2014 Ã. Ñáõ­ ëÇ 4.34 ÙÉñ¹­²ØÜ ¹á­É³­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï (³Õµ­Ûáõ­ñÁª ÐÐ ­Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³ÝÏ): 91 ãÁÝ­ ²Ûë Ëá­ ïÁ ÝÙ³Ý ¿ ìñ³ë­ ¹á­ ï³­ ñ³·ñ­ ÝáõÙ Ýϳ­ í³Í Ëá­ ¹á­ ïÇݪ å³Û­ ãÁÝ­ ݳ­ Ù³­ í³Í ï»ùë­ ïÇ­ íáñ­ ·áõë­ ÉÇ ¨ ѳ­ ï»­ ÝÇ á­ Õ»­ Éáñ­ Ùá­ ïÇ §µáõ­ í¦: 85 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 23. ²ñ­ï³­Ñ³Ý­íáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ á­ñ³­ÏÇ µ³­ñ»­É³­íáõ­ÙÁ ARM Men/Boys Overcoats, Synthetic (2015) ARM Men/Boys' Trousers, Synthetic Fibers (2015) ARM 2.5 TUN ITA ARM 2 CAN GBR BRN LTU POL 2 Relative Unit Value Relative Unit Value 1.5 CHE NZL MDA LUX 1.5 HUN ECU ARG URY BRN SVN CAN HRV NOR LVA LTU MKD KAZ SWE KOR ITA CHL KAZ NOR BGR 1 SER CMR ISL CRI BWA ESP DEU AUT VNM IDN FRA SVK MAR JPN DOM BIH PRY QAT OMN MDG JOR CHL BGR NIC GTM THA EST BRA ZMB SLV COL GBR ROM FJI UKR DNK ROM DNK POL LVA 1 FIN SWE NZL SVN MLT CZE HUN KWT MKD FIN HRV PRT COL PRT NLD BWA AUS ISR CZE MLT GEO NCL JAMETH QAT PSE CPV OMN PRY BRB KHM JPN GTM EGY CRI DOM FRANIC DEU BIH SLV VNM ESP IDNMDG SER SVK MAR AUT VCT ISL ARE NLD FJI BEL EST ARM BRA ALB UKR RUS .5 OASBEL KWT TUR MNT MOZ MYS GEO URY PHL IRL .5 USA BLR ARG TUN RUSPHL SGPGRC CHN OAS BHRBLR THA GRC IRL ALB MDA ECU MUS TUR PYF PER BOL USA KOR IND MEX PER ARM MEX IND MYS LKASGP ZAF NPL CHN PAK BOL ZAF LKA ZWE PAK 0 CYP KGZ 0 UGA MNG MAC ETH BHR ARE 0 20 6040 80 100 0 20 60 40 80 100 Rank Rank Rel Unit Values Rel Unit Values ARM Rel Unit Values Rel Unit Values ARM ARM Men/Boys Overcoats, Synthetic (2015) ARM Jersey of Man-Made Fibers (2015) ARM 2.5 TUN ITA ARM CHE 2 ARM CAN HKG NPL BRN 2 URY POL ARM Relative Unit Value Relative Unit Value CYP 1.5 NZL MDA BOL MDA LTU 1.5 HUN ECU ARG CAN URY NOR LVA FIN MNT LTU KAZ BRA ARG ITA SWE KOR THA CHLEST BRA LVA SERAUT CMR DEU FRA ESPIDN BIH MAR JPN VNM DOM PRY SVK JOR QATMDG OMN BGR GTM NIC 1 GBR CRI BWA SLV ZMB COL ISL ROM FJI UKR SWE MKD DNK EST COL 1 GBR NOR CZE ECU GRC KAZ SVN MLT BWA BGR ROMNLD ARE JAM QAT SVN UKR BIH PANDOM GTM JOR NIC OMN SLVIDN ESP SERDEU FRA MDG PSE SVK VNM AUTJPN MAR TZA CRI KHMISL PRY MKD FIN PRT MLT DNK HRV PRT TUN IND HUN CZE NLD POL RUS ALB KOR HRV PER BLR BEL THA OAS MUS TUR IRL BEL KWT TUR MEX USA .5 OAS MYS KWT MYS .5 GEO USA BLR SGP CHN LKA CHN GRC PHL PHL RUS SGP IRL PAK MNG ALB IND MEX PER ZAF BOL ZAF LKA ZWE PAK UGA KGZ 0 ARE BHR CYP ETH MAC MNG 0 0 20 60 40 80 100 0 20 6040 80 100 Rank Rank Rel Unit Values Rel Unit Values ARM Rel Unit Values Rel Unit Values ARM ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ Comtrade-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ¶²Þ-Ý»­ ñÇÝ ÇÝ­ï»·ñ­ Ù³Ý Ñ³Ï­ í³Í Ù»Ï ³ÛÉ á­ Éáñï ¿ îÐî-Ý, ïÇ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»Ï »ñ­ñáñ­¹Á å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ û­ï³­ áñ­ï»Õ ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ í»ñ­çÇÝ 10 ñ»ñÏñ­Û³ ë»­÷³­ ϳ­ ݳ­ï»­ ñ»­ñÇ, ¨ ²ØÜ-Ý­ áõ γ­ ݳ­ ¹³Ý ï³ñ­ í³ Áݭóó­ ùáõÙ Áݹ­É³ÛÝ­í»É »Ýª Ù»­Í³ó­ Éáí ϳ­ Ý»­ å»­ ï³­ û­ ñ»ñÏñ­ Û³ Ý»ñ¹­ ñáÕ­ ñÇ ß³ñ­ Ý»­ ùáõÙ ³­ çÇÝ­ é³­ Ý»ñÝ »Ý, ñÁ ѳ­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ù³­ ï³­ ϳ­ ñ³ñ­Ý»­ ñÇ ¨ å³ï­ íÇ­ñ³­ Ýñ³Ýó ѳ­ çáñ­ ¹áõÙ »Ý »í­ ñá­å³­Ï³Ý »ñÏñ­Ý»ñÝ áõ èáõ­ë³ë­ ïáõ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: îÐî ­Í³­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³­å³­Ñá­íáõÙ »Ý ï³­ÝÁ: ³ñ­ ﳭѳݭ íáÕ Í³­ é³­Ûáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ úàôÜ- Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ñáë­ù»­ñÇ ³­×áÕ µ³Å­ÝÇ ½·³­ÉÇ Ù³­ëÁ: à­Éáñ­ïÇ ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 24. îÐî­ á­Éáñ­ïÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ 2015 Ã. ѳ­ë»É »Ý 559 ÙÉÝ­ ͳ­í³É­Ý»­ñÁ, 2015 Ã. ²ØÜ ¹á­É³­ñÇ, ÇÝ­ãÁ, 2014 Ã. ѳ­Ù»­Ù³ï, 17.7 ïá­Ïá­ëáí ³­í»­ÉÇ ¿: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ îÐî­ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ Russia & CIS Other ÝáõÛÝ­å»ë ³­ ×»É ¿. 2000 Ã. »­ Õ»É ¿ 55 ÁÝ­ Ï»­ ñáõíÛáõÝ, ÇëÏ 8% 1% Europe 2015 Ã. ¹ñ³Ýó ÃÇ­ íÁ ѳ­ ë»É ¿ 450-Ç: Æë­ Ï³­å»ë, г­ Û³ë­ 11% ï³­ ÝÁ ëÏë»É »Ý ѳ­ Ù³­ñ»É Íñ³·­ ñ³­ Ù³Ý ¨ ѳ߭ íáñ­ íá­Õ³­ Ï³Ý ï»Ë­Ýǭϳ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­·áõÛó: îÐî­ á­ ïÁ ÑÇÙ­ Éáñ­ ݳ­Ï³­ Ýáõ٠ѳ­ Ù³­ ϳñ·­ ã³­ÛÇÝ Íñ³·­ ñ»ñÝ ³ñ­ ﳭѳ­ Éáõ ÏáÕÙ­ Ý»­ Ýá­ ñáß­í³­ÍáõíÛáõÝ áõ­ ÝÇ. ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ·É˳­ íáñ áõÕ­ Ý»ñÝ »Ý ÐÛáõ­ ÕáõíÛáõÝ­ ë³­ÛÇÝ ëÇ­ ²­Ù»­ñÇ­Ï³Ý ¨ ºí­ å³Ý: îÐî­ á­Éáñ­ïÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­ ñá­ í³É­Ý»­ñÇ 80 ïá­ Ïá­ëÁ 2015 Ã. Ç­ñ³ó­ í»É ¿ ²ØÜ-áõÙ ¨ γ­ ݳ­¹³­ÛáõÙ, ÇëÏ 11 ïá­ÏáëÝ áõÕÕ­í»É ¿ »í­ñá­å³­Ï³Ý »ñÏñ­ Ý»ñ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²24): èáõ­ë³ë­ï³ÝÝ áõ ²äÐ »ñÏñ­Ý»­ñÁ USA & Canada 80% »ñ­ñáñ¹ ·É˳­íáñ áõÕ­ÕáõíÛáõÝÝ »Ý, áñÝ Ç­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ îÐî­ Éáñ­ á­ ïÇ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý áÕç ͳ­ í³­ ÉÇ 11 ïá­ ëÁ: à­ Ïá­ Éáñ­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª Ò»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÇÝ­Ïáõ­µ³­ïáñ ÑÇ٭ݳ¹­ñ³Ù: 86 ¶Ý³­ÛÇÝ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ ¶Í³­å³ï­ ñ³­ Ï»ñ ² 25. Æ­ Å»­ Ï³Ý ·áñ­ÍáÕ ÷á­Ë³ñ­ ùÁ ï³­ г­Û³ë­ í»­ ÝáõÙ (³­ ɳ­ Ý»ñÝ Ç­ óáõÙ­ Ï³Ý ñ³­ ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý á­Éáñ­ïáõÙ Ùñóáõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ Å»½ñ­ ³ñ­ Ý»ñÝ »Ý) ÏáõÙ­ å³Û­ Ù³Ý »Ý Ýå³ë­ ï³­íáñ ٳϭ ñáïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­ í³ÛñÝ áõ, Ù³ë­ Ý³­ ñ³­ íá­ å»ë, Ùñóáõ­Ý³Ï Ç­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­ 110 Å»­ùÁ: ú­ñǭݳϪ »ñµ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ¹ñ³ÙÝ ³ñ­Å»½ñÏ­íáõÙ Real Effective Exchange Rate (WDI) ¿ ²ØÜ ¹á­É³­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï, ѳۭϳ­Ï³Ý ³ñ­ï³¹­ñ³ÝùÝ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­ÝÇ Ñ³­Ù»­Ù³ï ³­í»­ÉÇ ¿­Å³­Ý³­ÝáõÙ ¿, »­Ã» 100 ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í³Í ¿ ÝáõÛÝ ³ñ­ÅáõÛ­Ãáí, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõ٠ѳۭñ»­ÝÇ­ùáõÙ ¨ ³ñ­ ï»ñÏ­ñáõÙ å³­ ѳݭ ç³ñ­ÏÁ ²ØÜ 90 ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇó ÷á­Ë³Ýó­íáõÙ ¿ ѳۭϳ­Ï³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ ñÇÝ:92 Àëï ¿áõí۳Ý, áñ­ù³­Ýá±í­ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ½·³­ 80 ÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÝÏ³ï­ Ù³Ùµ: ºí DZÝã ¹»ñ ¿ Ç­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ ï³­ï³­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñáõ٠ѳ­Û³ë­ï³Ý­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ 70 Ý»­ñÇ ßñç³­ ÝáõÙ Ýϳï­íáÕ ·á­Û³ï¨Ù³Ý ó³Íñ Ù³­ ϳñ­¹³­ 2000 2005 2010 2015 ÏÇ ³­éáõ­Ùáí: year ì»ñ­çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ ·Ý³­ÛÇÝ Ùñóáõ­ Ý»­ ݳ­ ÝÁ ã³÷­ ÏáõíÛáõ­ íáõÙ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ¿ Ç­ñ³­ Ï³Ý ·áñ­ÍáÕ ÷á­Ë³ñ­ Å»­ùáí, á­ ñÁ г­Û³ë­ ï³­ ÝáõÙ Ùß³­Ïáõ­ÙÁ WDI-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ³Ý­ ÏáõÙ ¿ ³å­ ñ»É: 2003-2011 ÃÃ. ÁÝ­ óó­ ùáõÙ ¹ñ³ÙÝ Ç­ ñ³­ ó·­ ñÇã­ Ý»­ñÁ: î»­ Õ»­Ï³ï­ Ûáõ­ íáõí ÝÁ ϳñ¨áñ Ýß³­ ݳ­Ïáõí Ï³Ý ³ñ­ ﳭѳۭ ïáõí۳ٵ ³ñŨáñ­ í»É ¿ 49.5 ïá­ Ïá­ ëáí ÛáõÝ áõ­ÝÇ ÇÝã­å»ë ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³ñ­Å»ùÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ, (·Í³­ å³ï­ Ï»ñ ²25): ÆëÏ í»ñ­ ç»ñë, ãݳ­ Û³Í ³ñ­ Å»½ñÏ­ Ù³Ý ³ÛÝ­å»ë ¿É ³ñ­ ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­ ϳ­Ý»­ñáõÙ ·á­ ۳層­ Éáõ ÏïñáõÏ ·áñ­ ÍÁÝ­ ó­ óÁ ¹³Ý­ ¹³­Õ»É ¿, 2012 Ã. Ç í»ñ Ý»ñ­ ѳ­Ù³ñ: ø³­ÝÇ áñ ³­í»­ÉÇ áõ ³­í»­ÉÇ ß³ï ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ ùÇÝ ³ñ­ ÃÁ Ç­ ÅáõÛ­ ñ³­Ï³Ý ³ñ­ ï³­ ѳۭïáõí Û³Ùµ ¨ë 7 ïá­ ë³Ï­Ý»ñ »Ý Ý»ñ­Ã³­÷³Ý­óáõÙ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­ Ïá­ëáí ³ñŨáñ­ í»É ¿: üá­ Ïáõë ËÙµ»­ ñÇ ùÝݳñÏ­ Ù³Ý ³ñ¹­ Ý»ñ, ¹»­åÇ ïíÛ³É áõÕ­ÕáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ñáë­ù»­ñÇ ÛáõÝ­ùáõÙ ëï³ó­í³Í ³­é³Ý­ÓÇÝ ÷³ë­ï»­ñÁ íϳ­ÛáõÙ »Ý, ·á­Û³ï¨Ù³Ý Ù³­ ϳñ­ ¹³ÏÝ ³­ ×áõÙ ¿: Æë­ Ï³­å»ë, ïíÛ³É áñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ѳï­Ï³­å»ëª ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÁ, ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³ Ý»ñ­Ã³­÷³Ý­óáÕ ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ ϳñ¨á­ ñáõÙ »Ý Ç­ ñ³­Ï³Ý ÷᭠˳ñ­ Å»­ùÇ ÷á­ ÷á­ Ëáõí ÝÁ Ûáõ­ ë³Ï­Ý»­ñÇ ÃíÇ 10 ïá­Ïáë ³­í»­É³­óáõ­ÙÁ Ùá­ï³­íá­ñ³­å»ë ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ: Æë­Ï³­å»ë, ѳñó­í³Í ï»ùë­ïÇÉ 4.2-4.4 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ ïíÛ³É Ñáë­ùǪ ¨ ѳ­ ·áõëï ³ñ­ ï³¹­ ñáÕ­ Ý»­ ñÇó ß³­ ï»­ñÁ ÷³ë­ ï»É »Ý, áñ ïíÛ³É ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ßáõ­Ï³­ÛÇó §³Ý­Ñ»­ï³­Ý³­Éá­õ¦ ѳ­ §³ñŨáñ­ í³­ ͦ Ç­ñ³­ Ï³Ý ÷᭠˳ñ­ Å»­ùÁ á­ ñáß ã³­÷áí Ëá­ í³­ ݳ­ ϳ­Ýáõí ÝÁ ¨ Ùá­ Ûáõ­ ï³­íá­ñ³­ å»ë 1.6-3.0 ïá­ Ïá­ëáí ãÁÝ­¹áï ¿ Ç­ñ»Ýó ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: Ð³Û ³ñ­ï³­Ñ³­ ÝáÕ­ Ý»­ ñÁ ¨ ßáõ­ ϳ­ ۳層­ ÛáõÙ ·á­ Éáõ Ýñ³Ýó Ñ»­ é³Ý­ ϳñ­ Ý»­ñÁ ³­í»­É³ó­ÝáõÙ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÁ: ¸³ å³­Û³­ ËÇëï ½·³­ÛáõÝ »Ý Ç­ñ³­Ï³Ý ÷á­Ë³ñ­Å»­ùÇ ï³­ï³­ÝáõÙ­Ý»­ Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùáí, áñ áñ­ù³Ý ³­í»­ ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ 2000-2015 ÃÃ. Áݭó­ ÉÇ ß³ï ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»ñ »Ý í³­×³éù Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáõÙ óáõÙ ·ñ³Ýó­í³Í ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ñáë­ùÇ û­ñǭݳ­ã³­÷áõí ïíÛ³É ßáõ­Ï³­ÛáõÙ, ³ÛÝ­ù³Ý ß³ï ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõÝ ¿ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ­ß³­¹Çñ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý ßÝáñ­ÑÇí å³ñ½­íáõ٠ѳ­ë³­Ý»­ÉÇ ¹³é­ÝáõÙ ïíÛ³É ßáõ­Ï³ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ å³­ ¿, áñ Ý»ñ­ ùÇÝ ³ñ­ ÅáõÛ­ÃÇ 10 ïá­ Ïáë Ç­ ñ³­ Ï³Ý ³ñŨ᭠ñáõ­ÙÁ ѳÝç­ Ý»­ñÇ Ù³­ ëÇÝ, ÇÝ­ ãÇ ßÝáñ­ ÑÇí ³Û¹ ï»­ Ï³ï­ Õ»­ íáõí ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ¿ ²ØÜ ¹á­É³­ñáí ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ 8.7 ïá­ Û³Ý Ó»éù­µ»­ñáõ­ÙÁ 峭ϳë ͳ˭볭ï³ñ ¿ ¹³é­ÝáõÙ ÁÝ­ Ïáë Ýí³½­Ù³Ý ÙÛáõë µá­Éáñ ѳ­í³­ë³ñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ å³­ Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ÜÙ³­Ý³­ïÇå ³½­¹»­óáõíÛáõÝ ¿ ñ³­ ·³­ÛáõÙ: ´³­ óÇ ³Û¹, ÙǨÝáõÛÝ áõÅ·­ ÝáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­ Ï³Ý Ýϳï­íáõÙ ïíÛ³É ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ Ý»ñ­Ã³­÷³Ýó­Ù³Ý áõÕ­ ³ñŨ᭠ñáõ­ ÙÁ 3 ïá­ Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí Ù»­ ͳó­ÝáõÙ ¿ ïíÛ³É ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÃíÇ ³­éáõ­Ùáí, á­ñÁ ïíÛ³É ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ ³ñ­ï³¹­ñ³­ï»­ë³­ÏǪ ïíÛ³É áõÕ­Õáõí۳ٵ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­ ÙÁ ¹³­¹³­ñ»ó­Ý»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª »Ý­Ã³¹­ñ»­Éáí Û³É ï»­ Õ»­Ï³ï­ íáõí Û³Ý Ñ³­ ë³­Ý»­ Û³Ý óáõ­ ÉÇáõí óÇã ¿, û¨ ßáõ­Ï³­ÛÇó ¹áõñë ·³­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý 5 ïá­Ïáë ѳ­ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ï³­ñ³Í­íáõÙ ¿ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³ñ­Å»­ùÇ, Ù³­Ù³ë­Ý³­Ï³Ý ³× (³Õ­Ûáõ­ë³Ï ² 6:): ³ÛÉ áã ·á­ Û³ï¨Ù³Ý ߳ݭ ñÇ íñ³: ²­ ë»­ í»­ÉÇÝ, ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý ËÃ³Ý »Ý ³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ Ï³Ù ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý áõÕ­ ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ­ï³­ñá­Õ³­Ï³­ÝÇ Ù»ç ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ Õáõí ÝáõÙ å³­ Ûáõ­ ѳݭ ç³ñ­ÏÇ ¹ñ³­ Ï³Ý óÝóáõÙ­ Ý»­ ñÁ, ÇÝ­ãÁ Ý»Ý ³ÛÉ ·áñ­ÍáÝ­ áõ­ ñáÝ­ Ý»ñ ¨ë, á­ é³ÝÓ­ óÇó ³­ ݳ­ÝáõÙ »Ý ï»­ ëå³­ ë»­ÉÇ ¿ (³Õ­ ë³Ï ² 6:): Ûáõ­ Õ»­Ï³ï­íáõÃ­Û³Ý ïñ³­ Ù³¹­ ñáõÙÝ áõ 峭ѳݭç³ñ­ÏÇ µÝáõ­ 92 ç³½­ ØÇ­ ·³­ÛÇÝ ÷³ë­ï»­ñÁ óáõÛó »Ý ï³­ ÉÇë ³ÛÝ ¹»­ ñ³­ ñÁ, áñ Ç­ Ï³Ý ³ñ­ Å»½ñ­ ÏáõÙÝ áõ­ ï³­ ÝÇ ³ñ­ Ñ³Ý­Ù³Ý Ï³­ ï³­ ñá­Õ³­ ÝÇ Ëóݭ ϳ­ Ù³Ý Ù»ç: üñáÛÝ¹Ý áõ äÇ»­ É³Ý (2012 Ã.), û­ ñá­ ñǭݳÏ, óáõÛó »Ý ï³­ ÉÇë, áñ ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý Ù»Í ³­ÉÇù­Ý»ñÝ ³­ëá­ó³ó­íáõÙ »Ý Ëá­ßáñ Ç­ñ³­Ï³Ý ³ñ­Å»½ñ­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ²½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ ß³ï ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ ½³ñ­·³­óáÕ »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ, áñ­ï»Õ ³­é³­í»É ï³­ñ³Í­í³Í »Ý ßáõ­Ï³­ÛÇ Ó³­Ëá­ÕáõÙ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ÃáõÛÉ ã»Ý ï³­ÉÇë í»­ñ³­µ³ß­Ëáõ٠ϳ­ ï³­ Ý³Ï ³å­ ñ»É Ùñóáõ­ ñ³Ýù­Ý»ñ ëï³­ ݳ­Éáõ ѳ­ Ù³ñ, ¨ ÑÇÙ­ ݳ­ ÝáõÙ ·áñ­ ϳ­ ÍáõÙ »Ý Ù»Í Ù³ñ­ ų­ Ûáí. Ùáõïù ³­í»­ÉÇ ß³ï Ýáñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ ¨ Ýáñ ³ñ­ ï³¹­ñ³­ ë³Ï­ ï»­ Ý»ñ: ì»ñ­ç»ñë ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­ ï³­ í»É ¿ ³ñ­ Ñ³Ý­Ù³Ý ·áñ­ Ý»áõí Íáõ­ Û³Ý íñ³ Ç­ ñ³­Ï³Ý ÷᭠˳ñ­Å»­ùÇ ³½­ óáõí ¹»­ Û³Ý Ýí³­ ½áõÙª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ³ñ­ ï³­ ѳݭ Ù³Ý Ù»ç Ý»ñÏñ­ í³Í ÙÇ­ Ý»­ çáó­ ï³­ ñÇ û·­ ·áñÍ­ Ù³Ý Í³­í³É­Ý»­ñÇ ³­ í»­ ɳó­Ù³Ùµ, ÇÝ­ ãÁ ¶²Þ-Ý»­ ñÇÝ Ï³å­ í³Í ³é¨ïñÇ ³ñ¹­ ϳÛÝ ³Û¹ ÛáõÝù ¿, ë³­ Ëá­ Õá­í³­ÏÁ ß³­ñáõ­ ݳ­ Í»É (ï»′ë, û­ ÏáõÙ ¿ ·áñ­ ñǭݳÏ, Cheng ¨ ³ÛÉù (2016 Ã.), Ahmed ¨ ³ÛÉù (2015 Ã.), Amiti ¨ ³ÛÉù (2012Ã.) ϳ٠Bernard ¨ Jensen (2001Ã.)): 87 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 4 Ü»ñ¹­ñáõÙ ²É­µ³­ÝÇ³Ý (·Í³­å³ï­Ï»ñ ²26): г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ýÇ­ ݳݭ볭 Ï³Ý ×·Ý³­ ų­ÙÇÝ Ñ³­ çáñ­¹³Í ÷áõ­ Éáõ٠г­ ï³­ Û³ë­ ï³¹­ ²ñ­ ñá­Õ³­ ϳ­ÝáõíÛáõ­ ÝÁ ¨ Ùñóáõ­ ݳ­Ïáõí ÝÁ å³Û­ Ûáõ­ Ù³­ ÝÁ ·»­ñ³­½³Ý­ó»É ¿ êÉá­í»­Ýdz­ÛÇÝ, ØáÉ­¹á­í³­ÛÇÝ, س­Ï»­¹á­ ݳ­íá­ñáÕ Ù»Ï ³ÛÉ Ï³ñ¨áñ ·áñ­ ÝÁ Ï³å­ Íá­ í³Í ¿ Ý»ñ¹­ Ýdz­ Ýdz­ ÛÇÝ ¨ ´áë­ í»­ ÛÇÝ: ²­ ÉÇÝ, г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ëå³ë­ í³­ ÍÇó Ý»­ ñáõÙ­ ñÇ Ñ»ï ¨, Ù³ë­ Ý³­íá­ ñ³­ ñ³Ï­ å»ë, á­ Û³É úàôÜ-Ý»ñ ÙÇ ÷áùñ ³­í»­ÉÇ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ñáëù ¿ ³­å³­Ñá­í»É, »­Ã» Ý»ñ·­ñ³­í»­Éáõ ¨ ¹ñ³­ ÝÇó ³­é³­ç³­ ó³Í ѽ᭠ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇó ѳ߭íÇ ³é­Ý»Ýù »­Ï³­Ùáõ­ïÁ Ù»Ï ßÝãÇ Ñ³ß­íáí (·Í³­å³ï­ û·ï­í»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñ»ï: Ï»ñ ² 27): úàôÜ-Ý»­ ñÇ Ý»ñ­Ñáë­ùÁ Ýß³­Ý³­Ï³­ ÉÇ ¿ Ùݳ­ó»É ų­Ù³­Ý³­ ÏÇ èáõ­ë³ë­ ï³­ ÝÁ ß³­ñáõ­ ݳ­ÏáõÙ ¿ ѳݭ ë³­ ¹Ç­ Ý³É Ð³­Û³ë­ï³Ý Áݭóó­ ùáõÙ, ë³­ ϳÛÝ ¹»é¨ë ­ å»ïù ¿ í»­ ñ³­¹³é­ ݳ ݳ­ ÏáÕ úàôÜ-Ý»­ »­ ñÇ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í ³Õµ­Ûáõ­ñÁ: 2001-Çó ÙÇÝ㨠˳׷­ ݳ­ ų­Ù³­ÛÇÝ Ù³­ ϳñ­¹³­ÏÇÝ: úàôÜ-Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ñáë­ ù»­ñÁ, á­ñáÝó ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÁ 944 ÙÉÝ­ ²ØÜ ¹á­É³ñÝ ¿ñ, 2012 Ã. úàôÜ Ý»ñ­Ñáë­ùÇ 40 ïá­ÏáëÝ ³­å³­Ñá­í»É ¿ èáõ­ë³ë­ 2008 Ã., ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ×·Ý³­Å³­ÙÇ ï³­ ÝÁ: êÏë³Í 2010 Ãí³­ ϳ­ÝÇóª ²ñ¨ÙïÛ³Ý ºí­ å³­ ñá­ ÛÇ Ñ»ï¨³Ý­ ùáí ¿³­ ϳ­Ýá­ñ»Ý Ïñ×³ï­ í»­óÇÝ: úàôÜ-Ý»­ ñÇ ïá­ »ñÏñ­Ý»­ñÁ, Ù³ë­ Ý³­ ñ³­ íá­ å»ëª üñ³Ý­ ëdzÝ, ¶»ñ­Ù³­ÝÇ³Ý ¨ Ïá­ëÁ Ðܲ-Ç Ï³½­ ÙáõÙ Ýí³­½»É ¿ª 2009 Ã. 9 ïá­ Ïáë óáõ­ ó³­ ÜÇ­¹»é­É³Ý¹­Ý»­ñÁ Áݹ­É³Û­Ý»É »Ý г­Û³ë­ï³Ý »­ÏáÕ Áݹ­Ñ³­ ÝÇ­ßÇó ÙÇÝ㨠1.8 ïá­ Ïáë 2015 Ã.: Ü»ñ¹­ ñáõÙ­ Ý»ñ ·ñ³­ í»­ Ýáõñ úàôÜ-Ý»­ñÇ Ç­ñ»Ýó Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñÁ: ¸ñ³Ý ѳ­ Éáõ ѳñ­óáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝÁ Ñ»ï ¿ ÙÝáõ٠ѳ­Ù³¹­ñ»­ÉÇ á­ñáß Ï³­é³Ïª γ­ ݳ­¹³Ý, ²ØÜ-Ý ¨ Ðáõ­ Ý³ë­ ï³­ ÝÁ ½·³­ ñ»Ý ÉÇá­ »ñÏñ­Ý»­ñÇó, ÇÝã­åÇ­ ëÇù »Ý ìñ³ë­ ï³­ ÝÁ, ÐáõÝ­·³­ñÇ³Ý ¨ 峭ϳ­ë»ó­ñ»É »Ý Ç­ñ»Ýó Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÁ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ: å³ï­ ¶Í³­ Ï»ñ ² 26. úàôÜ (Ðܲ-Ç %) å³ï­ ¶Í³­ ï»·­ Ï»ñ ² 27. úàôÜ ÇÝ­ ñáõÙ 14 20 AZE 12 15 10 FDI (% of GDP) 10 8 GEO 6 ARM MDV LVA CZE 5 BIH SVK 4 LTU SVN 0 2 0 -5 ALB ARM BIH GEO HUN MDA SRB SVN MKD 6 8 10 12 2001-2004 2005-2008 2012-2015 Log of GDP per capita (PPP, av.) ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ WDI-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ѳ߭í³ñÏ­Ý»­ñÁ WDI-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ¶Í³­å³ï­Ï»ñ ² 28. úàôÜ Ý»ñ­Ñáë­ùÁª Áëï á­Éáñï­Ý»­ñÇ a. 2004-16 4% 3% 1% 5% b. 2014-16 2% 1% 2% 23% 26% 3% 31% 11% 49% 24% 6% 7% 2% Beverages Automotive OEM Alternative/Renewable energy Alternative/Renewable energy Communications Communications Coal, Oil and Natural Gas Food & Tobacco Software & IT services Hotels & Tourism Financial Services Semiconductors Metals Transportation Textiles Consumer Products Textiles Financial Services ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ úàôÜ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇó í»ñó­í³Í ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 88 ÏÇñ ÙïÝáÕ úàôÜ-Ý»­ ºñ­ ñÇ á­ Éáñ­ ï³­ÛÇÝ Ï³­ éáõó­í³Í­ ùÇ »­Õ»É »Ý úàôÜ-Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÃÇ­ñ³Ë­Ý»­ñÁ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝÝ ³ñ­ ï³­óá­ÉáõÙ ¿ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ïÝï»­ ëáõí ¹»ñÓ 2014-16 ÃÃ. úàôÜ-Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ ϳ­åÇ, Û³Ý ³ë­ ׳­ ïÇ­ ݳ­ ï³¹­ Ï³Ý ³ñ­ ñá­Õ³­ Ï³Ý ÷á­Ë³­ Ï»ñ­åáõ­ ÙÁ: Íñ³·­ ñ³­íáñ­Ù³Ý ¨ îî ­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ å»ë ݳ¨ ñÇ, ÇÝã­ 2004-2016 Ãà ­Å³­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý í»­ñ³­Ï³Ý·Ý­íáÕ/ ³Û­ÉÁÝï­ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ ¿­Ý»ñ­·»­ïǭϳ­ÛÇ á­Éáñï­ Í³­ Ûáõí é³­ ÛáõÝ­ ñÇ, ϳ­ Ý»­ åÇ ¨ Ù»­ ï³­ Õ³­Ï³Ý á­ Ý»­ Éáñï­ ñÁ Ý»­ñáõÙ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇá­ñ»Ý ³­×»É ¿ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ² 28): ë³Ï ² 5. îÝï»­ ²Õ­Ûáõ­ Ï³Ý ³­ ë³­ Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý µ³ó­ ×Ç í»ñ­ í³Íù. 2000-15 ÃÃ. 2000-2003 2005-2008 2012-2015 Ðܲ ³×, ·ñ³Ýóí³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝ 10.50 11.25 4.17 ²ß˳ïáõÅÇ ù³Ý³ÏÇ Ýå³ëïÁ -2.61 0.48 -0.44 îÐî é»ëáõñëÝ»ñÇó ïñ³Ù³¹ñíáÕ Ï³åÇï³É ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýå³ëïÁ 0.41 -0.34 0.13 àã îÐî é»ëáõñëÝ»ñÇó ïñ³Ù³¹ñíáÕ Ï³åÇï³É ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýå³ëïÁ 0.08 3.05 0.80 ²ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý ³×Áª ·Ý³Ñ³ïí³Í Tornqvist ѳٳÃíáí 12.62 8.06 3.68 ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­í³ñÏ­Ý»­ñÁ Conference Board ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃ­Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ë³Ï ² 6: ²ñ­ ²Õ­Ûáõ­ ﳭѳݭ ï³­ Ù³Ý Ï³­ ñá­ Õ³­ ϳ­ ÝÁ å³Û­ ݳ­ Ù³­ ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­ íá­ ñÁ Ý»­ (³ñ­Å»ù­ ùÇ Ñ³­ Ý»ñ ¨ »É­ ݳ­ í³­ ÝáõíÛáõÝ) ϳ­ ²ñï³Ñ³ÝáõÙ ²ñï³Ñ³ÝáõÙ ²ñï³Ñ³ÝáõÙ ²ñï³Ñ³ÝáõÙ P(ºÉù) P(ºÉù) P(ºÉù) P(ºÉù) (îíÛ³É) d áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ³ñï³Ñ³Ýí³Í ³ñï³¹ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÇ ÃÇíÁ 0.302*** 0.161*** 0.159*** -0.0421*** -0.0432*** -0.0440*** -0.0476 -0.0461 -0.0468 -0.0114 -0.0119 -0.0123 (îíÛ³É) ºñÏñÝ»ñÇ ÃÇíÁ, áñï»Õ ³ñï³Ñ³Ýí»É ¿ i ³ñï³¹ñ³ÝùÁ 0.579*** 0.141 0.158* -0.0569*** 0.0370* 0.0368* -0.0888 -0.0879 -0.0934 -0.0149 -0.019 -0.02 (îíÛ³É) ²ñï³¹ñ³Ýù i-Ç Ñ³Ù³ß- ˳ñѳÛÇÝ Ý»ñÏñÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ 0.250** 0.248* 0.0659*** 0.0603** -0.126 -0.136 -0.0228 -0.0246 (îíÛ³É) гٳß˳ñѳÛÇÝ Ý»ñÏñáõÙÁ d áõÕÕáõÃÛáõÝÇó 0.423*** 0.397*** -0.100*** 0.0907*** -0.0853 -0.0922 -0.0167 -0.018 (îíÛ³É) I ³ñï³¹ñ³ÝùÇ Ù³ëáí Ùñó³ÏÇóÝ»ñÇ ÃÇíÁ d áõÕÕáõÃÛáõÝáõÙ 0.146** -0.0228 -0.0613 -0.0181 REER -0.00433*** -0.00720*** -0.00841*** -0.00869*** 0.00473*** 0.00507*** 0.00327*** 0.00298*** -0.00131 -0.00131 -0.00131 -0.0016 -0.00029 -0.00029 -0.00032 -0.00038 гëï³ïáõÝ 5.232*** 2.748*** -6.837*** -6.876*** -0.00326 0.230*** 0.842*** 0.860*** -0.126 -0.394 -1.323 -1.387 -0.0281 -0.063 -0.251 -0.264 ²ñï³¹ñ³Ýù-áõÕÕáõÃÛáõÝ Ñ³ëï³ïáõÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñ ²Ûá ²Ûá ²Ûá ²Ûá ²Ûá ²Ûá ²Ûá ²Ûá ¸Çï³ñÏáõÙÝ»ñ 7,449 7,449 7,070 6,548 13,597 13,597 12,524 11,527 R-ù³é³ÏáõëÇ 0.004 0.063 0.109 0.113 0.026 0.03 0.023 0.019 Cpid ÃÇíÁ 1,925 1,925 1,873 1,776 4,672 4,672 4,435 4,157 Ûáõ­ ²Õµ­ ٳ߭ ñÁª г­ ѳ­ ˳ñ­ ÏÇ ³ß­ ÛÇÝ µ³Ý­ ˳­ ï³­ ÏÇó­ ñÇ Ñ³ß­ Ý»­ Ý»­ í³ñÏ­ Ý»­ ñÁ زÎ-Ç Comtrade- Ç ¨ WDI-Ç ïí۳ɭ Ù³Ý íñ³: ñÇ ÑÇ­ í»É­ г­ ï³­·áñÍ­ í³Í 1. ú·­ ϳ­ í³Í ·ñ³­ ÝáõíÛáõÝ Aw, B. Y., Roberts, M. J. and Xu, D. Y. 2011. R&D Investment, Exporting, and Productivity Dynam- ics, American Economic Review, 101, 1312–44. Hsieh, C., and Klenow, P. J. 2009. “Misallocation and Manufacturing TFP in China and India” Quarterly Journal of Economics, 124(4), 1403–1448. Hsieh, C. T., & Klenow, P. J. 2014. The life cycle of plants in India and Mexico. The Quarterly Journal of Economics, 129(3), 1035-1084 Lopez-Acevedo, G., Medvedev, D., & Palmade, V. 2016. South Asia's Turn. World Bank Publications. Swann, G. P. 2010. “International Standards and Trade: A Review of the Empirical Literature”, OECD Trade Policy, Working Papers, No. 97, OECD Publishing 89 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 2. ÐԱՅԱՍՏԱՆԻ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ ìǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ϳ­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý óáõ­ó³­ÝÇ­ßáí (SCI) 2016 ßáõñç: ²­ í»­ÉÇ ß³ï óáõ­ ó³­ ÝÇß­ Ý»­ ñÇ ·Ý³­ Ñ³ï­ Ù³Ý ¨ ³é­ Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÁ 100 Ùdz­íá­ñÇó 92 Ùdz­íáñ ¿ ѳ­í³­ù»Éª ϳ á­ ñáß ã³­ ÷³­ ÝÇß­ Ý»­ñÇ Ëëï³ó­ Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ ùáí г­ ÑÇÝ Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý ÏÇ­ñ³é­Ù³Ùµ: ºñ­ÏÇ­ñÁ ѳ­Ù»­ Û³ë­ï³­ ÝÁ 100 Ùdz­ íá­ ñÇó ѳ­ í³­ ãÁ óáõÛó ¿ ù»É ¿ 64.99, ÇÝ­ Ù³­ï³­µ³ñ ѳ­í³­ë³­ñ³Ïßé­í³Í Ùdz­íáñ­Ý»ñ ¿ ѳ­í³­ù»É ï³­ÉÇë íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ϳ­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ »­ñ»ù ïÇ­ñáõÛíݻ­ñáõÙ. ¹ñ³Ýù »Ýª Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõíÛáõÝ ó³Íñ Ù³­ ϳñ­ ¹³Ï (ϳñ¨áñ óáõ­ ó³­ ÝÇß­ Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ Û³Ý Ûáõí (100), ³Õµ­ Ûáõ­ Ý»ñ (100) ¨ å³ñ­ ñÇ ïí۳ɭ µ»­ñ³­Ï³­ Ýáõí ÛáõÝ Ù³­ ëáí û·­ ï³­ ·áñÍ­í»É »Ý 2014 Ã. ïí۳ɭ ñÁ): ê³ óáõÛó Ý»­ (76.7): ìǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ϳ­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý Ýáñ óáõ­ó³­ÝÇ­ ¿ ï³­ÉÇë, áñ íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ϳ­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý Ýáñ óáõ­ó³­ ßáí г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³­ÝÁ ïñí»É ÝÇ­ßÇ ÏÇ­ñ³é­Ù³Ùµ µ³­ó³­Ñ³Ûï­í³Í ÃáõÛÉ ÏáÕ­Ù»­ñÇ ³é­Ï³­ ¿ª í»ñ­Éáõ­Í»­Éáí ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç ãáñë ïÇ­ñáõÛíݻ­ñÁ (Ù»­Ãá­ ÛáõÃ­Û³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á ¹³­ µ³­Ýáõí ÛáõÝ, ëï³Ý­ ¹³ñï­Ý»ñ ¨ ¹³­ 볭ϳñ­ Ý»ñ ·áõÙ­ µ³­ñ»­É³­í»­Éáõ ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõÝ Ï³ ª ÷³ë­ï»­ñÇ íñ³ (Øê¸), Ù³ñ­ ¹³­Ñ³­Ù³ñ­Ý»ñ ¨ Ñ»­ï³­½á­ ïáõí Ý»ñ (ØÐ), ÛáõÝ­ ÑÇÙÝ­í³Í á­ñá­ßáõÙ­Ý»­ñÇ Ï³­Û³ó­Ù³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇ Ñ³­Ù³ñ ïí۳ɭ Ý»­ñÇ ï³­ ñ³Í­Ù³Ý ³ß­ ˳­ ﳭϳñ­ ·»ñ ¨ ó­ ÷³Ý­ å³ï­ß³× ï»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý Ñ»Ýù ³­å³­Ñá­í»­Éáõ, ÇÝã­å»ë óÇ­ÏáõíÛáõÝ (î²Â), ϳñ¨áñ óáõ­ ó³­ÝÇß­ Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ ÛáõÝ Ûáõí ݳ¨ ³­ é³­ çǭϳ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ ½³ñ­ Ý»­ ·³ó­ Ù³Ý ³­ é³­çÁݭó­ óÁ (Îò²)), á­ñáÝù ï³­ñ³Í­íáõÙ »Ý ÑÇÝ Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ùßï³­ ¹Ç­ï³ñ­ Ï»­ Éáõ ¨ ·Ý³­ ѳ­ï»­ Éáõ ѳ­ Ù³ñ: ºñ­ÏÇñ. в­Ú²ê­î²Ü I γ­ï³ñ­Ù³Ý ³Ù­ë³­ÃÇ­íÁª 2016 Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 24 ´³ÅÇÝ 1. ÀݹѳÝáõñ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Ù³ëÇÝ ²ìÌ-Ç Çñ³í³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÁ ϳñ·³íÇ׳ÏÁ (ÐÐ ²ìÌ) ³ÝÏ³Ë å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ ¿: ìÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÝ áõ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÝ ³Ùñ³·ñí³Í »Ý §ä»ï³Ï³Ý íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ìÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»Ýùáí, áñÝ áõÅÇ Ù»ç ¿ Ùï»É 2000 Ã. Ù³ÛÇëÇ 10-ÇÝ: ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ (³Ù»Ý³Ã³ñÙ) http://www.armstat.am/en/?nid=183 ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý 2016-18 ÃÃ. »é³ÙÛ³ å»ï³Ï³Ý íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Íñ³·Çñ ·É˳íáñ Íñ³·Çñ ´³ÅÇÝ 2. ØÇÏñáïíÛ³ÉÝ»ñ îíÛ³ÉÝ»ñÇ Ü»ñϳ۳óáõóã³Ï³- àã å³ñï³¹Çñ ºñÏñáñ¹ ѳë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ Ø³ñ¹³Ñ³Ù³ñÇ/ ²Ù»Ý³Ã³ñÙÁ ÝáõÃÛáõÝ ³Ù»Ý³Ã³ñÙÁ (µ³ó ѳë³Ý»ÉÇáõ- ѻﳽáïáõÃÛ³Ý ï»ë³ÏÁ (î³ñÇ) (³½·³ÛÇÝ, Ù³ñ½³ÛÇÝ, î³ñ³Ýç³ïí³ÍáõÃÛáõÝ (î³ñÇ) ÃÛáõÝ/ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ/ ù³Õ³ù³ÛÇÝ/·ÛáõճϳÝ) (î/Â) ÷³Ï) ê»é سñ½³ÛÇÝ Ø³ñ¹³Ñ³Ù³ñÝ»ñ ÐÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇ µ³ó ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñ 2011 2001 ²½·³ÛÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ î î ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ѳßí³éáõÙ 2014 ´Ç½Ý»ëÇ/Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßí³éáõÙ ö³Ï лﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ îݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ/ ²Ù»Ý ï³ñÇ ëå³éÙ³Ý Ù³ëáí93 îî²Ð 2015 2001-2014 ²½·³ÛÇÝ ÂáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ î î îݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ ÏñÃáõÃÛ³Ý ´³ó STEP 2013 ²½·³ÛÇÝ î î Ù³ëáí (ûñ.ª MICS) ѳë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ îݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý îݳÛÇÝ Ù³ëáí (ûñ.ª îîÄÐ, MICS) ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ http://armstat.am/en/?nid=81&pth ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý id=demo&year=2016&submit ѻﳽáïáõÃÛáõÝ, 2015 2010 ²àôÐ 2014 ²ß˳ïáõÅÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ (2015 Ãí³Ï³ÝÇÝÁ (²àõÐ, ïݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ÛÝ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ѻﳽáïáõÃÛáõÝ ÙdzÛÝ ³ß˳ïáõÅÇ å³ïñ³ëï Ù³ëáí) ÏÉÇÝÇ 2017 Ã. ÑáõÝí³ñÇÝ) LFS 2014 ²½·³ÛÇÝ ÂáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ î ²½·³ÛÇÝ/Ù³ñ½³ÛÇÝ (4 Ù³ñ½, ù³Õ³ù ¨ ѳñ³ÏÇó ï³ñ³Íù)/áÉáñï³ÛÇÝ ´Ç½Ý»ëÇ/ Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, Ù³Ýñ³Í³Ë Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ 2013 2009 ¨ ³ÛÉ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ) ѻﳽáïáõÃÛáõÝ (IBRD-WB) (2005, 2003) /ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ã³÷ (L, M, S) î ²ÛÉ (Ýß»É) 93 2000 թվականից բոլոր ՏՏՀ-ները թվարկված են երկրի բնութագրում: 90 ´³ÅÇÝ 3. سÏñáïíÛ³ÉÝ»ñ ºñÏÇñÁ µ³Å³Ýáñ¹³·ñí³±Í ¿ ²ñÅáõÛÃÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÇ §îíÛ³ÉÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ï»Õ»Ï³·ñÇÝ (SDDS) ϳ٠³ñ¹Ûáù SDDS ³Ý¹³Ù³Ïóá±õÙ ¿ §îíÛ³ÉÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ÁݹѳÝáõñ ¿É»Ïïñá- ݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ (eGDDS) ºÃ» eGDDS - eGDDS ä³ñµ»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ä³ÙÏ»ï³ÛÝáõÃÛáõÝ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ËáõÙµ SDDS ºñÏÇñ SDDS ºñÏÇñ ²½·³ÛÇÝ Ñ³ßÇíÝ»ñ. ºé., ï³ñÇ ºé., ï³ñÇ 2³ÙÇë/4³ÙÇë гٳ˳éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝùÁª Áëï [î³ñ»Ï³Ý. ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ͳËë»ñǪ áÉáñïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÉdzñÅ»ù ºé³Ùë۳ϳÛÇÝ. ïíÛ³É ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ÁÝóóÇÏ ¨ ѳßÇíÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ] »é³ÙëÛ³ÏÇÝ Ñ³çáñ¹áÕ Ñ³ëï³ïáõÝ ·Ý»ñáí 90-92-ñ¹ ûñÁ: 2012 Ã. Ç í»ñ. ïíÛ³É »é³ÙëÛ³ÏÇÝ http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/DQA ºé., î ѳçáñ¹áÕ 60-62-ñ¹ ûñÁ FBase.aspx?ctycode=ARM&catcode= [î³ñ»Ï³Ý. (ïíÛ³É ï³ñáõÝ NAG00 ѳçáñ¹³Í) »ñÏñáñ¹ ï³ñí³ ³åñÇÉÇ 30-ÇÝ]: êå³éáÕ³Ï³Ý ·Ý»ñÇ Çݹ»ùë ²ÙÇë ²ÙÇë 5ûñ http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/DQA îíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý FBase.aspx?ctycode=ARM&catcode= ïíÛ³É ³Ùëí³Ý ѳçáñ¹áÕ CPI00 5-ñ¹ ûñÁ: λÝïñáÝ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²ÙÇë ²ÙÇë ²ÙÇë ·áñͳéÝáõÃÛáõÝÝ»ñ îíÛ³É Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/DQAF ³í³ñïÇó Ñ»ïá 1 ³ÙÇë: Base.aspx?ctycode=ARM&catcode= CGO00 ºé., î ºé., î 1ºé./2ºé. ì׳ñ³ÛÇÝ Ñ³ßí»ÏßÇé ºé³ÙÛë³Ï³ÛÇÝ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ¹»åùáõÙª µ³½Çë³ÛÇÝ http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ DQAF ųٳݳϳѳïí³ÍÇ Base.aspx?ctycode=ARM& catcode= ³í³ñïÇó Ù»Ï »é³ÙëÛ³Ï Ñ»ïá: BOP00 î³ñ»Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ¹»åùáõÙª µ³½Çë³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ ³í³ñïÇó »ñÏáõ »é³ÙëÛ³Ï Ñ»ïá: ²ñï³ùÇÝ å³ñïù ºé., î ²ÙÇë, ºé., î 1ºé. http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ DQAF ´³½Çë³ÛÇÝ Base.aspx?ctycode=ARM &catcode= ųٳݳϳѳïí³ÍÇ ³í³ñïÇó EXD00 Ù»Ï »é³ÙëÛ³Ï Ñ»ïá: î³ñ»Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý Ó»éݳñÏáõÙ: ²åñ³ÝùÝ»ñÇ ³é¨ïáõñ ²ÙÇë, ï³ñÇ ²ÙÇë, ï³ñÇ 3ß³µ³Ã/1³ÙÇë http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ DQAF ²ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ¨ Ý»ñÙáõÍÙ³Ý Base.aspx?ctycode= ARM&catcode= ݳËÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ MET00 ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý 20-ñ¹ ûñÁ ¨ í»ñ³Ý³ÛíáõÙ µ³½Çë³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ ³í³ñïÇó Ù»Ï ³ÙÇë Ñ»ïá: ²ñï³¹ñ³ÝùÇ Çݹ»ùë ²ÙÇë ²ÙÇë 3ß³µ³Ã/1³ÙÇë http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ DQAF ܳËÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Base.aspx?ctycode=ARM &catcode= Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý µ³½Çë³ÛÇÝ IND00 ųٳݳϳѳïí³ÍÇó Ñ»ïá 20-ñ¹ ûñÁ, ÇëÏ í»ñçÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý µ³½Çë³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ ³í³ñïÇó Ù»Ï ³ÙÇë Ñ»ïá: ¼µ³Õí³ÍáõÃÛáõÝ ºé. ºé. 3³ÙÇë http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ îíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý DQAFBase.aspx?ctycode=ARM& ïíÛ³É Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ catcode=EMP00 ³í³ñïÇó »ñ»ù ³ÙÇë ³Ýó: ¶áñͳ½ñÏáõÃÛáõÝ ºé. ²ÙÇë, ºé. 3³ÙÇë http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ îíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý DQAFBase.aspx?ctycode=ARM& ïíÛ³É Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ catcode=UEM00 ³í³ñïÇó »ñ»ù ³ÙÇë ³Ýó: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáÕÝ»ñÇ ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ²ÙÇë ²ÙÇë 3ß³µ³Ã/1³ÙÇë ·Ý³ÛÇÝ Çݹ»ùë ܳËÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ http://dsbb.imf.org/Pages/SDDS/ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý ïíÛ³É DQAFBase.aspx?ctycode=ARM& ųٳݳϳѳïí³ÍÇÝ catcode=PPI00 ѳçáñ¹áÕ 20-ñ¹ ûñÁ: ì»ñçÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ »Ý ïíÛ³É Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ ³í³ñïÇó Ù»Ï ³ÙÇë ³Ýó: 91 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 3. ìԱՍՐԱԿԸ ԵՎ ՎԱՐՁԱՏՐՈՒԹՅԱՆ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ԽԶՈՒՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒ94 г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ í³ñ­Óáõ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ï³½­Ùáõ٠ϳ­ ¶Í³­ å³ï­ Ï»ñ ² 29. Æ­ ñ³­ Ï³Ý ³ß­Ë³­ ï³­ Ó»­ í³ñ­ ñÇ Ý³Ýó ѳ­Ù³­Ù³ë­ÝáõíÛáõ­ÝÁ 2008-2015 ÃÃ. Áݭóó­ùáõÙ ïáõÙ­ ÙÇ­ ñÁ ¨ í³ñ­ Ý»­ Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý ×ß·ñïí³Í ³­×»É ¿ª 45 ïá­Ïá­ëÇó ѳë­Ý»­Éáí 48 ïá­Ïá­ëÇ: ²Ûë ½³ñ­·³­ ·»Ý­ ñ³­ÛÇÝ Ë½áõ­ ¹»­ ÙÁ, 2008-15 ÃÃ. óáõÙÝ áõ­Õ»Ïó­í»É ¿ í³ë­ï³­ÏÇ ·»Ý­¹»­ñ³­ÛÇÝ Ë½Ù³Ý Gender wage gap (percentage points) 250000 80 Ýí³½­ ٳٵ` 41-Çó ÙÇÝ㨠33 ïá­ ëÇ: ²ß­ Ï᭠˳­ ïáõ­ÅÇ Ñ»­ 70 ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇó í»ñó­í³Í ïí۳ɭݻ­ñÇ 200000 Real wages, AMD 90 íñ³ ÑÇÙÝ­ í³Í í»ñ­ Éáõ­ Ûáõ­ Íáõí ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ г­ 150000 50 Û³ë­ï³­Ýáõ٠û՛ ϳ­Ý³Ýó, û՛ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó í³ë­ï³­ 40 ÏÁª ÙdzÛÝ Ï۳ݭùÇ ³ñ­Å»­ùáõÙ ï»Õ ·ï³Í ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­ 100000 30 Ý»­ñÇ (·Ý³×) ѳ߭í³é­Ù³Ùµ, ³×­Ù³Ý ÙÇ­ïáõÙ ¿ ·ñ³Ý­ó»É 20 2008-2015 ÃÃ. ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ: ´á­Éáñ ¹»å­ù»­ 50000 10 ñáõ٠ϳ­Ý³Ýó ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ñÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ³­í»­ 0 0 ÉÇ »Ý ³­×»É, ³ÛÝ­å»ë áñ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ 2011 2012 2010 2014 2008 2009 2015 2012* 2013** Ó»­ñÇ Ñ»ï »­Õ³Í ˽áõÙÝ ³Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍáõÙ ÷³Ï­ í»É ¿: âݳ­Û³Í ³Ûë ³­ é³­çÁݭó­óÇݪ ϳ­Ý³Ûù г­ Û³ë­ Gap (%) Men Women ï³­ ÝáõÙ ¹»é¨ë ­ ÙÇ­ ÝÁ 33 ïá­ çÇ­ Ïá­ ëáí ³­í»­ÉÇ ùÇã »Ý í³ë­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ï³­ÏáõÙ, ù³Ý ïÕ³­Ù³ñ­¹ÇÏ (·Í³­å³ï­Ï»ñ ² 29): Ùß³­ÏáõÙ­ Ý»­ñÁ ÐЭ²ìÌ ïí۳ɭ ñÇ ÑÇ­ Ý»­ Ù³Ý íñ³ (2016 Ã.) ÐÇÙÝ­ 94 í³Í ¿ èá¹­ ·»½-â³­ ñÇ­ Ùáõ­ ëÇÇ, È. Ü. êÇÝ­ ÛÇ ¨ ². ²­ ѳ­ ódz­ Û᭠ûݭ Ó³ï­ ÛÇ §ì³ñ­ Û³Ý ·»Ý­ ¹»­ ñáõí ÛÇÝ Ë½áõ­ ñ³­ ÙÁ г­ ï³­ Û³ë­ Ýáõ­ ˳­ Ù¦ ³ß­ Û³Ý ïáõí íñ³ (2017, г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ, ØÇ­Ù»á): 92 г­ ï³Ý­ Û³ë­ ïáõÙ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ¨ Ï³­ ݳÝó ÙÇ­ çÇÝ ¶Í³­å³ï­ Ó³ï­ Ï»ñ ² 30. ì³ñ­ ñáõÃ­Û³Ý ·»Ý­ ñ³­ÛÇÝ ¹»­ ³ß­Ë³­ ï³­ í³ñ­ Ó»­ñÇ ï³ñ­ ñáõí µ»­ ÝÁ ¹»é¨ë­³­ Ûáõ­ Ù»­Ý³­Ù»ÍÝ Ë½áõÙÝ ³Ù­ë³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ í³ñ­ ï³­ ÓÇ Ù»ç, ÁÝïñ­í³Í ¿ª ºí­ñá­å³­ ÛÇ ¨ λÝï­ Ý³­ ñá­ Ï³Ý ²­ ëdz­ ÛÇ ï³­ ñ³­ ͳßñ­ ç³­ Ý»ñ, 2008-14 ÃÃ. »ñÏñ­ ÝÇ »ñÏñ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù»­Ù³ï: ì»ñ­ çÇÝ ï³­ ñÇ­ ñÇÝ ·»Ý­ Ý»­ ¹»­ñ³­ ÛÇÝ Ë½Ù³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­Ïáí г­ Û³ë­ï³­ ÝÁ ÙÇ ÷áùñ ½Ç­ çáõÙ 50 ¿ ìñ³ë­ ï³­ ÝÇÝ ¨ ÝáõÛÝ Ù³­ ϳñ­ ¹³­ ÏáõÙ ¿ Æë­ ñ³­ ÉÇ Ñ»ï, Û»­ 45 40 볭ϳÛÝ 10 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ¹Çñ­ùáõÙ ¿, Gender wage gap (%) 35 ù³Ý ¾ë­ ÝdzÝ, ´»­ ïá­ éáõ­ ɳ­ ëÁ, àõÏ­ñ³Ç­ Ý³Ý ¨ Æë­ å³­ ÝdzÝ: 30 ì»ñ­ çÇÝ ï³ë­ ݳ٭۳­Ïáõ٠г­ Û³ë­ï³­ ÝáõÙ ¹Çï­ í³Í ¹Ç­ ݳ­ 25 ÙÇ­Ï³Ý ÝÙ³Ý ¿ »­ Õ»É ìñ³ë­ ï³­ ÝÇ ¹Ç­ ݳ­Ùǭϳ­ÛÇÝ, û¨ ѳ­ 20 Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ³­í»­ÉÇ ó³Íñ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­Ý»­ñáí (·Í³­å³ï­ 15 Ï»ñ ² 30): 10 5 ²ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ùdz­ï³ññ ã¿ í³ñ­ 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ó³ï­ ñáõí Û³Ý µ³ßË­ í³­ ÍáõÃ­Û³Ý Ù»ç: Àëï ¿áõí Û³Ý, Georgia Israel Belarus Spain ï³ñ­µ»ñ ïá­Ïá­ë³­ÝÇ­ß»­ñáõÙ Ýϳï­íáõÙ ¿, áñ 2015 Ã. Armenia Estonia Ukraine Serbia г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ñÇ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­ ˳­ ÝáõíÛáõÝÝ ¹»­åÇ í³ñ Ó·íáÕ U-ÝÙ³Ý Ó¨ áõ­ ÝÇ (·Í³­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ùß³­ÏáõÙ­Ý»­ñÁªUNECE-Ç íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý µ³Å­ÝÇ ïí۳ɭݻ­ñÇ ßï»­Ù³­ñ³­ÝÇ (2016 Ã.) å³ï­ Ï»ñ ² 31): ʽáõÙÝ ³­ í»­ÉÇ Ù»Í ¿ µ³ßË­ í³­ ÍáõÃ­Û³Ý ¨ ÐЭ²ìÌ-Ç (2016 Ã.) 2013 ¨ 2014 Ãí³­ ϳݭݻ­ ñÇ Ð³­ ï³­ Û³ë­ Ù»ç­ï»­ÕáõÙ, ÇëÏ µ³ßË­ í³­ Íáõí Û³Ý ëïá­ ñÇÝ áõ í»­ñÇÝ Ï»­ ÝÇÝ í»­ñ³­µ»­ñáÕ ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ï»­ñáõÙ ÝÏ³ï­ íáõÙ ¿ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ¨ Ï³­ ݳÝó ³ß­ ˳­ Ñëï³Ï ï³ñ­µ»­ñ³Ï­í³Í Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ÝáõÙ ï³Ý­ùÇ í³ñ­Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý ³­í»­ÉÇ ùÇã ï³ñ­µ»­ñ³Ï­í³­ ³ß­ ˳­ï³­ í³ñ­ Ó»­ ñÇ íñ³ µ³ßË­ í³­Íáõí ñÇ­ Û³Ý Ù»ç. û­ ݳϪ ÍáõíÛáõÝ: ʽáõÙÝ, ÇÝã­ å»ë »ñ¨áõÙ ¿, ¿³­ ϳ­ ñ»Ý ³­ Ýá­ ×áõÙ ÷áñ­ ÓÇ ³½­ óáõí ¹»­ Ûáõ­ ÝÁ ¹ñ³­Ï³Ý ¿ ¨ Ýí³­ ½áõÙ ¿ ³ß­ ˳­ ¿ 20-ñ¹ ­ ïá­ ë³­ Ïá­ ÝÇ­ ßÇ Ùáï ¨ ¿É ³­ ÉÇ ¿ Áݹ­ í»­ íáõ٠ɳÛÝ­ ï³­í³ñ­ÓÇ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý »ñ­Ï³ÛÝ­ùáíª Ï³­Ý³Ýó å³­ ÙÇÝ㨠50-ñ¹ ­ ïá­Ïá­ë³­ÝÇ­ ßÁ, á­ñÇó Ñ»­ïá ëÏëáõÙ ¿ Ýí³­ ½»É: ñ³­ ·³­ÛáõÙ ³­ é³­í»É Ù»Í áõÅ·­ ÝáõÃ­Û³Ý ¹ñë­¨áñ­ ٳٵ95 îÕ³­ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ¨ Ï³­ ݳÝó í³ë­ï³­ ÏÇ ï³ñ­ µ»­ñáõÃ­Û³Ý :²­Ùáõë­Ý³­ó³Í ÉÇ­Ý»­Éáõ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ »ï¨áõÙ ÁÝ­ Ï³Í ¿ ïÝï»­ Ï³Ý ¨ ÇÝë­ ë³­ ïÇ­ïáõ­ óÇá­Ý³É ϳ­ ϳ­ ݳÝó í³ë­ ï³­ÏÁ µ³ßË­ í³­ ÍáõÃ­Û³Ý í»­ ñÇÝ Ù³­ ëáõÙ ¨ éáõ­ó³­Ï³ñ­·»­ñÇ ÙÇ µ³ñ¹ ÷á­Ë³½­¹»­óáõíÛáõÝ: êá­ódz­É³­ ¹ñ³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõÝ ¿ áõ­Ý»­ÝáõÙ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó íñ³ª Ï³Ý ¨ Åá­ Õáíñ­ ¹³·­ñ³­ Ï³Ý ³­é³Ýӭݳ­ Ñ³ï­ Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ëïá­ñÇÝ Ù³­ëáõÙ: ¶Í³­å³ï­ Ù³ñ¹­ Ï»ñ ² 31. îÕ³­ ϳÝó ¨ Ï³­ ݳÝó ³ß­Ë³­ ï³­ í³ñ­ ÓÇ µ³ßË­ ÝÁ í³­ÍáõíÛáõ­ ï³­ ¨ ³ß­Ë³­ í³ñ­ ñÇ ï³ñ­ Ó»­ µ»­ ñáõíÛáõ­ ÝÁª Áëï ïá­ ë³­ Ïá­ ß»­ ÝÇ­ ñÇ, 2015 Ã. a)Wage distribution b) The wage gap by percentiles of wagedistribution .6 1 .8 .4 Density Log wage gap .6 .2 .4 .2 0 0 2 4 6 8 10 12 -2. log (hourly rate of pay) 0 20 40 60 80 100 Men Women Percentile ²Õµ­Ûáõ­ñÁªÐ³­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ùß³­Ïáõ­ÙÁ 2015 Ã. ²àôÐ-Ç ïí۳ɭݻ­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 94 Ý»É ÷áñ­ гñÏ ¿ ½·áõÛß ÉÇ­ Óáí å³Û­Ù³­Ý³­ íáñ­ í³Í ³ñ¹­ ÛáõÝù­ ñÁ ëï³­ Ý»­ ݳ­ ÝÇ áñ ïí۳ɭ ÉÇë, ù³­ ñÇ ë³Ñ­ Ý»­ Ù³­ ÷³Ï ÉÇ­ ݳ­ Ý»­ Éáõ ѻ勉ݭ Ó¦ ùáí §÷áñ­ ÷á­÷á­Ë³­Ï³­ÝÁ ëï³ó­íáõÙ ¿ª ï³­ñÇ­ùÇó ѳ­Ý»­Éáí ëá­íá­ñ»­Éáõ ï³­ñÇ­Ý»­ñÁ: Àëï ³Û¹Ù, ³ÛÝ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ÷áñ­ÓÇ Ï³­ï³ñ­Û³É ã³­÷³­ÝÇß ã¿: 93 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ¶Í³­å³ï­ é³ÝÓ­ Ï»ñ ² 32. ²­ ݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ ùíÇÝ­ ïÇÉ­ ñáõÙ Ý»­ ï³­ (³ß­Ë³­ í³ñ­Ó»­ ñÇ áã å³Û­ Ù³­ ݳ­ Ï³Ý µ³ßË­ í³­ÍáõíÛáõÝ)ª Áëï ë»­ ñÇ, 2015 Ã. é»­ Potential experience Sq potential experience Primary -.02 -.01 0 .01 .02 .03 .0005 3 2 1 0 0 -.0005 -1 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Lower secondary Upper secondary Teriary/post-graduate 2 2 2 1 1 1 0 0 0 -1 -1 -1 -2 -2 -2 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Quantile Public firm Informal Urban-Yerevan .1 .2 .2 .1 .1 0 -.3 -.2 -.1 0 0 -.1 -.1 -.2 -.2 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Other urban Married -.1 -.05 0 .05 .1 .15 -.2 -.15 -.1 -.05 0 .05 Women Men 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Quantile ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ùß³­Ïáõ­ÙÁ 2015 Ã. ²àôÐ-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ì³ñ­Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ µÝáõ­ ÙÇç¨ ·ïÝíáÕ Ï³­ ݳÝó: ºí í»ñ­ çáõÙª ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ ó·ñ­íáõÙ »Ý »­ñ»ù ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí. ݳ˪ ñÇ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­í»­ñÇÝ Ù³­ëáõÙ ·ïÝíáÕ Ï³­ ÏñÃáõÃ­Û³Ý ³½­ ¹»­óáõí Ûáõ­ ÝÁ ϳñ¨áñ ¿ µ³ßË­ í³­ Íáõí ݳÝó »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÁ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇó Û³Ý ëïá­ ñÇÝ Ù³­ ëáõÙ ¨ ¹ñ³­ Ï³Ý ³½­ óáõí ¹»­ ÛáõÝ áõ­ÝÇ ó³Íñ »Ý, Ù³ë­Ý³­ ñ³­ íá­ å»ëª îÐî ­ Íáõ­ ·áñ­ Ý»áõÃ­Û³Ý ¨ ýÇ­ ϳ­Ý³Ýó íñ³: ºñÏ­ñáñ¹ª áã ýáñ­Ù³É ïÝï»­ëáõíÛáõ­Ýáõ٠ݳݭ Ï³Ý Ñ³ï­ ë³­ í³­ ÍáõÙ, á­ ñáÝù ÙÇ­çÇÝ Ñ³ß­íáí ³­ ÉÇ í»­ ³ß­Ë³­ï»­ÉÁ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ¿ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ÇÝã­å»ë ɳí í³ñ­Ó³ïñ­íáÕ á­Éáñï­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ »Ý: ϳ­Ý³Ýó, ³ÛÝ­å»ë ¿É ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó í³ë­ï³­ÏÇ íñ³ µ³ßË­í³­ Û³Ý ³­ Íáõí é³­çÇÝ Ï»­ ëáõÙ. ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ²ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ë½áõ­ÙÁ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ Ùáï ¿ ½ñá­ÛÇ µ³ßË­ å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ í³­ÍáõÃ­Û³Ý í»­ñÇÝ Ù³­ëáõÝ, ÇëÏ Ï³­Ý³Ýó å³­ñ³­·³­ÛáõÙ ³ÛÝ ¹ñ³­ Ï³Ý ¿ ¨ Ù»Í: ºñ­ ñáñ¹ª å»­ï³­Ï³Ý Ñ³ï­ í³­ÍáõÙ îÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ¨ Ï³­Ý³Ýó ³ß­ ˳­ ï³­ í³ñ­ ñÇ ï³ñ­ Ó»­ ³ß­Ë³­ï»­ÉÁ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ¿ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ÝáõÙ í³ë­ï³­ÏÇ µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ Ç Ñ³Ûï ·³É ¹Ç­ï³ñÏ­íáÕ­Ý»­ íñ³, µ³­ ó³­éáõí۳ٵ 20-ñ¹ ¨ 40-ñ¹ ­ ïá­Ïá­ ë³­ ÝÇß­ ñÇ Ý»­ ñÇ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý 94 Ù»ç ³é­ Ï³ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí, ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿, û­ñÇ­ Ï³Ý ³ß­ ˳­ï³Ý­ ùÁ óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ 2015 Ã. ³ß­ ˳­ ݳÏ, ÏñÃáõíÛáõ­ÝÁ (§Ï³½­ÙÇ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõ­Ý¦) ϳ٠ﳭí³ñ­ÓÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùáí (á­ñÁ ϳ­ñáÕ ¿ ϳå­í³Í ÉÇ­Ý»É ³ß­ ˳­ï³­ ϳ­ ßáõ­ ÛáõÙ ïÕ³­ Ù³ñ¹ ¨ ÏÇÝ ³ß­ ˳­ïáÕ­Ý»­ Ëïñ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï) ¿ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í µ³ßË­ ñÇ å³ñ·¨³ïñ­ Ù³Ý »­Õ³­Ý³­ÏÇ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª í³­ ÍáõÃ­Û³Ý ÙÇ­çÇÝ Ù³­ ëáõÙ (30-50-ñ¹ ­ Ïá­ ïá­ ë³­ÝÇß­Ý»ñ) Ýñ³Ýó µÝá­ñáß Ñ³ïϳ­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ (§³ß­Ë³­ï³­ ³é­ ϳ í³ñ­ Ó³ï­ ñáõÃ­Û³Ý Ë½í³ÍùÝ ³Ù­ µáÕ­ Û³Ùµ. çáõí í³ñ­ÓÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÇ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõ­Ý¦): г­Ù³ñ­íáõÙ ²ß­Ë³­ ï³­ í³ñ­ÓÇ Ï³­ éáõó­ í³Í­ùÇ ¹»­ ñÁ í»ñ¨áõÙ ³­ ÉÇ í»­ ¿, áñ ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³ñ­ï³­ Ù»Í ¿, 볭ϳÛÝ Ï³­Ý³Ýó ÏñÃí³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ óá­ÉáõÙ »Ý Ëïñ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛáõÙ: Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ á­ñáß ã³­÷áí ѳ­í³­ë³­ñ³Ïß­éáõÃ­Û³Ý ¿ µ»­ г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­Ó»­ñÇ Ë½í³Í­ùÁ µ³ßË­ ñáõÙ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÁ: ´³ßË­í³­Íáõí í³­ÍáõÃ­Û³Ý »ñ­Ï³ÛÝ­ùáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ ·É˳­íá­ Û³Ý ëïá­ñÇÝ Ù³­ëáõÙ, 볭ϳÛÝ, ϳ½­ÙÇ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõÝÝ ñ³­å»ë ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÇ Ý»ñ­·áñ­Íáõí ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ª ѳ­Ù³­ÑáõÝã ϳ­Ý³Ýó ßñç³­ ÝáõÙ Ù³ñ¹­ ϳ­ Û³Ùµ (·Í³­å³ï­ Ï»ñ ²34): Recentered Influence Function ÛÇÝ Ï³­ åÇ­ï³­ÉÇ Ù»ç ϳ­ï³ñ­ íáÕ ³­í»­ÉÇ ÷áùñ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­ (RIF) Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõÃÛ³Ùµ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­í³Í í»ñ­Éáõ­Í³­ Ý»­ñÇÝ: ¶Í³­å³ï­ Ù³¹ñ­ Ï»ñ ² 33. îÕ³­ ϳÝó ¨ Ï³­ ݳÝó »­ ϳ­ Ùáõï­ Ý»­ ïÇÉ­ ñÁ ùíÇÝ­ ñáõÙª Áëï ïÝï»­ Ý»­ ë³­ Ï³Ý Éáñï­ á­ ñÇ ¨ ½µ³­ Ý»­ Õ»ó­ñ³Í å³ß­ïá­ ÝÇ (³ß­Ë³­ ï³­ í³ñ­ÓÇ áã å³Û­Ù³­Ý³­Ï³Ý µ³ßË­ í³­ÍáõíÛáõÝ), 2015 Ã. Industry Construction Trade, transport 1 1.5 2 1 1.5 1 1.5 .5 .5 0 .5 0 0 -.5 -.5 -.5 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Info & communication Financial Real Estate 1 1.5 1 1.5 1 1.5 .5 .5 .5 0 -.5 0 0 -.5 -.5 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Technical activities Support service Other services 1 1.5 1 1.5 1 1.5 .5 .5 .5 0 0 0 -.5 -.5 -.5 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Quantile ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ùß³­Ïáõ­ÙÁ 2015 Ã. ²àôÐ-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: îñáÑ­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù óáõÛó »Ý ï³­ÉÇë ³ß­Ë³­ ϳñ­ ÏÇó ³­ ¹³­ ÉÇ ³­ í»­ é³ç ·Ý³É ϳ½­ Ï»ñ­ Ù³­ åáõíÛáõÝ­ ñÇ Ý»­ ï³­í³ñ­ÓÇ Ï³­éáõó­í³Í­ùÇ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõÝ ÑÇ»­ ñ³ñ­Ëdz­ÛáõÙ ¨ ëï³­ Ý³É ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ³ß­ ˳­ ï³­ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­í»­ñÇÝ Ù³­ëáõÙ, íϳ­ÛáõÙ »Ý í³ñÓª ³Ý­Ï³Ë Ç­ñ»Ýó á­ñ³­Ï³­íá­ñáõ­ÙÇó ϳ٠ӻéù­µ»­ñáõÙ­ §³å³Ï­ Û³ ³­ ï³­ é³ë­ Õ¦ »ñ¨áõÛ­ ÃÇ Ù³­ ëÇÝ, á­ñÁ í»­ ñ³­ µ»­ Ý»­ñÇó: Àëï ¿áõí۳Ý, ϳ½­ÙÇ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý Ý»ñ­·áñ­Íáõí ñáõÙ ¿ ³ÛÝ §³Ý­ï»­ë³­Ý»­ÉǦ Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇÝ (Ëïñ³­Ï³­ Ûáõ­ÝÁ µ³ßË­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­í»­ñÇÝ 40 ïá­Ïá­ëÇ Ùáï Ýáõí۳­ÝÁ), á­ñáÝù ϳ­Ý³Ýó ÃáõÛÉ ã»Ý ï³­ÉÇë á­ñá­ß³­ÏÇ Ù³­ íϳ­ÛáõÙ ¿ ³ÛÝ Ù³­ëÇÝ, áñ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ Ù³­Ï³ñ­¹³Ï­ 95 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ ëÇ å³­ñ³­·³­ ݳÛù å³­ Ûáõ٠ϳ­ ѳÝç­í³­ÍÇó å³ï­ ¶Í³­ Ï»ñ ² 34. ì³ñ­Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý ·»Ý­ ñ³­ÛÇÝ ¹»­ ³­í»­ ñ³­ ÉÇ á­ Ï³­ í³Í »Ý, ù³Ý í³ë­ íáñ­ ï³­ ÏÇ ÙǨÝáõÛÝ ïá­ ÙÁª Áëï ïá­ Ë½Ù³Ý ïñá­Ñáõ­ ë³­ Ïá­ ÝÇß­ ñÇ, 2015 Ã. Ý»­ Ïá­ë³­ÝÇ­ßáõÙ ·ïÝíáÕ ïÕ³­Ù³ñ­¹ÇÏ: Gender wage gap Composition Wage structure (in_hrp) effect effect Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ, г­Û³ë­ï³­ÝÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É µ³­ó³­ .25 ѳÛï­ í³Í ÷³ë­ ï»­ ñÁ íϳ­ ÛáõÙ »Ý ³ÛÝ Ù³­ ëÇÝ, áñ í³ñ­ .2 Ó³ï­ ñáõÃ­Û³Ý ·»Ý­ ¹»­ñ³­ÛÇÝ Ë½Ù³­ ÝÁ Ýå³ë­ ïáÕ Ï³ñ¨áñ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»ñ »Ý §ÏÝá­ ç¦ ¨ §ïÕ³­ Ù³ñ­¹á­õ¦ Ù³ë­ Ý³­ ·Ç­ .15 ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ á­Éáñ­ ïÇ ß»ñ­ ï³­ ëáõ­ ¹³­ ÙÁ: ÐÙïáõí ÛáõÝ­ .1 Ý»­ñÇ ½³ñ­·³ó­Ù³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ .05 ñÁ ϳñ¨áñ »Ý ó³Íñ í³ñ­ Ó³ïñ­ íáÕ ·áñ­ Ý»áõí Íáõ­ Û³Ùµ ½µ³Õ­íáÕ Ï³­Ý³Ýó ѳ­Ù³ñ: ´á­Éáñ ¹»å­ù»­ñáõÙ, í³ñ­Ó³ï­ 0 ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­óáõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ·»Ý­¹»­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­í³­ë³­ -.1 -.05 ñáõíÛáõ­ÝÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­Ýáõ٠ϵËÇ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, á­ñáÝù Ïû·­Ý»Ý Ïáï­ñ»­Éáõ ³Û¹ ³­å³Ï­Û³ 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Percentile ³­é³ë­ï³­ÕÁ: ²Û¹­åÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ ¿, û­ñǭݳÏ, ϳ­ ݳÝó ѳ­ Ù³ñ Õ»­Ï³­ í³ñ ¨ å³­ ï³ë­Ë³­ ݳ­ïáõ å³ß­ ²Õµ­Ûáõ­ñÁª г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ïáÝ­Ý»ñ ½µ³­Õ»ó­Ý»­Éáõ Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ í»­ñ³­óáõ­ÙÁ: Ùß³­Ïáõ­ ÙÁ 2015 Ã. ²àôÐ-Ç ÑÇ­Ù³Ý íñ³: 96 в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 4. ÜԵՐՔԻՆ ՇԱՐԺՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՄԻԳՐԱՑԻԱ96 Àݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­ ٳٵ É׳­ ó³Í ³ß­ ˳­ ï³­ßáõ­Ï³­ ÛÇ ¨ ·Ûáõ­ ëáõÙ: ê³ ó³Íñ óáõ­ ó³­ ÝÇëÏ º­ ÝÇß ¿ ÝáõÛ­ β »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý á­Éáñ­ïÇó ¹áõñë ³é­Ï³ áã å³ß­ï᭠ѳ­Ù³ñ, áñ­ ï»Õ ³é­ ϳ »Ý ÷³ë­ ï»ñ ³é ³ÛÝ, áñ ³ß­ ˳­ ݳ­Ï³Ý ó³Íñ óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñÇ ýá­ÝÇÝ ½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇ ã¿, áñ ïáõ­ÅÇ ó³Íñ å³­ ѳݭ ç³ñ­ÏÇó µ³­ ÍáÝ­ óÇ, ³ÛÉ ·áñ­ Ý»ñ ¨ë ïÕ³­ Ù³ñ­¹ÇÏ ¨ ϳ­ ñÇ Ý»ñ­ ݳÛù »ñÏ­ ëáõÙ ï»­ ÕÇó ï»Õ ã»Ý ­¹»ñ áõ­Ý»Ý: ²Ûë­ï»Õ ¹»ñ »Ý ˳­ÕáõÙ Ëóݭݻ­ñÁ, Åá­Õáíñ­ ß³ñÅ­ íáõÙ ³ß­Ë³­ ï³Ýù ·ïÝ»­ Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí: ì»ñ­ ç»ñë ¹³·­ ñ³­Ï³Ý íÇ­ ׳­ÏÁ ¨ ÇÝë­ ïÇ­ïáõ­ óÇá­Ý³É ·áñ­ÍáÝ­ ñÁ: Ý»­ ñ³­ Ç­ ϳ­Ý³ó­í³Í §Î۳ݭ ùÁ ³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ ßñç³­ Ýáõ­Ù¦ Ñ»­ Ðݳ­ ñ³­ íáñ ¿, áñ ¹»ñ ¿ ˳­ Õáõ٠ݳ¨ ï³­ ñ»ó ¨ Í»­ñ³­óáÕ ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý (2016 Ã.) ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáí` ѳ­Û³ë­ï³Ý­óÇ­ µÝ³Ï­ãáõíÛáõ­ÝÁª ½áõ­·³Ïó­í³Í ûñ­½³ñ­·³­ó³Í µÝ³­Ï³­ Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 22 ïá­ÏáëÝ ¿ ѳÛï­Ý»É, áñ å³ï­ñ³ëï å³­ Ñáí­Ù³Ùµ ¨ í³ñ­ ϳ­íáñ­Ù³Ý Ù³ë­ Ý³ï­ í³Í ßáõ­Ï³­Ûáí ¿ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ýå³­ï³­Ïáí ï»­Õ³­÷áË­í»É »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í Ç­ñ³ó­í»­ÉÇáõÃ­Û³Ý Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñáí: å³ï­ ¶Í³­ Ù³­ Ï»ñ ² 35. ê³Ñ­ ݳ­ ÷³Ï Ý»ñ­ ùÇÝ ß³ñ­ Åáõ­ ÝÁ г­Û³ë­ ÝáõíÛáõ­ ÝáõÙ ï³­ 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Slovak Rep. Bosnia and Herz. Kyrgyz Rep. Czech Rep. Azerbaijan Tajikistan Poland Uzbekistan Kazakhstan Lithuania Albania Georgia Ukraine Serbia Greece Moldova Slovenia Romania Russia Cyprus Latvia Armenia Kosovo Montenegro Belarus Mongolia Bulgaria FYR Macedonia Croatia Estonia Germany Turkey Hungary Italy ²Õµ­ ñÁª г­ Ûáõ­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³ß­ í³ñÏ­ ñÁ §Î۳ݭ Ý»­ ùÁ ³Ý­ Ù³­ óáõ­ ÛÇÝ ßñç³­Ýáõ­ Ù¦ Ñ»­ ï³­ ïáõí ½á­ Û³Ý Ù³Ý íñ³ (켺´, 2016 Ã.): Y ³­ ÑÇ­ ùáí ã³÷­ é³Ýó­ íáõÙ ¿ ³ÛÝ ³Ý­Ó³Ýó Ù³ë­ Ý³­ µ³­ ÝÁ, á­ ÅÇ­ ñáÝù ·áñ­Í³­½áõñÏ »Ý ¨ å³ï­ñ³ëï »Ý ½µ³Õ­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ï»­Õ³­÷áË­í»É »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ëáõÙ: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ³ñ­ï³­ùÇÝ ÙÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ ·»­ñ³Ïß­éáÕ ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÇ ·ñ»­Ã» 70 ïá­Ïá­ëÁ ѳÛï­Ý»É ¿, áñ Ç­ñ»Ýó ï³­ñ³­ï»­ë³­ÏÁ ϳñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý áõÕ­ÕáõíÛáõ­ÝÁ èáõ­ë³ë­ï³ÝÝ ¿ (ÑÇ٭ݳ­Ï³­ ÙÇ·­ñ³­óÇ³Ý ¿97: ØÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÇ ù³­Ý³­ÏÇ í»­ñ³­µ»ñ­ ÝáõÙª ØáëÏ­í³Ý): ²Ûë ïÇ­åÇ ÙÇ·­ñ³­óÇ³Ý ³­å³­Ñá­íáõÙ Û³É ×ß·Çñï Ãí»ñ ãϳÝ: èáõë-ѳۭ ϳ­Ï³Ý áõ­ ëáõÙ­ ݳ­ »Ý Ù»Í Ù³ë­ Ù³µ ºñ¨³­ ÝÇó ¹áõñë ³å­ ñáÕ ïݳ­ ÛÇÝ ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý (2015 Ã.) ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáíª Ï³ñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ÆÝã­å»ë ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ µÝá­ñáß ¿ ÙÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ Ù³ë­Ý³­ÏÇó µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ ó³Íñ »­ ϳ­ Ùáõï ³­ å³­Ñá­ íáÕ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇó ¹»­åÇ µ³ñÓñ 2007-13 ÃÃ. 24.3 ïá­ Ïá­ ëÇó ³­×»É ¿ª 2012-15 ÃÃ. Ñ³ë­ Ï³­ »­ Ùáõï ³­ å³­ Ñá­ íáÕ ÙÇ­ í³Ûñ ÙÇ·­ ç³­ ñ³­óÇáÝ Ñáë­ ùÇÝ, Ý»­Éáí 33.8 ïá­Ïá­ëÇ: îмÎ/ÐèÎÎ-Ç (2017 Ã.) ïí۳ɭ Ñ³Û ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó èáõ­ë³ë­ï³­Ýáõ٠ϳ­ï³ñ­ Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, á­ñáÝó ÑÇÙ­ùáõÙ ÁÝ­Ï³Í »Ý Ødz­íáñ­ íáÕ ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÇÝ µÝá­ñáß ¿ á­Éáñ­ï³Û­ÝáõíÛáõ­ÝÁ. í³Í ³½­·»­ñÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃ­Û³Ý ïí۳ɭݻ­ñÁ, 2015 Ã. Ýñ³Ýù ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ïáõÙ »Ý ßǭݳ­ñ³­ñáõíÛáõ­ ³ñ­ï»ñÏ­ñáõÙ ¿ »­Õ»É 937.000 ÙÇ·­ñ³Ýï, á­ñÁ ϳ½­ÙáõÙ ÝáõÙ ¨ ϳ­ ï³­ñáõÙ »Ý ó³Íñ á­ ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ å³­ ѳݭ ¿ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý 31 ïá­Ïá­ëÁ: ØÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ çáÕ ³ß­Ë³­ï³Ýù­ Ý»ñ: îмÎ/ÐèÎÎ (2017 Ã.) ½»­ ÏáõÛ­óáõÙ ·É˳­ íáñ ÙÇ­ç³Ýó­ùÁ г­ Û³ë­ ï³­ ÝÇ ¨ èáõ­ë³ë­ ï³­ ÝÇ ÙÇç¨ Ý³¨ »ñ¨áõÙ ¿, áñ ·ñ»­ Éáñ ÙÇ·­ û µá­ ñ³Ýï­ Ý»­ñÁ ϳ­ ï³­ ¿ (¹ñ³Ý Ýå³ë­ ïáõÙ ¿ ³­ é³Ýó íÇ­ ½³­ÛÇ é»­ ÅÇ­ÙÁ ¨ éáõ­ ñáõÙ »Ý ó³Íñ á­ ñ³­ í᭠ϳ­ ñáõÙ å³­ ѳݭçáÕ ³ß­ ˳­ï³Ýù ë³ó É»½­íÇ Ç­Ù³­óáõíÛáõ­ÝÁ): îݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Õ³ïÝ­ ·Ûáõ­ ï»­ëáõí Û³Ý ¨ ßǭݳ­ ñáõí ñ³­ Û³Ý á­Éáñï­ ñáõÙ: Ý»­ ϻݭ볭å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ³Ù­ µáÕ­ç³ó­í³Í Ñ»­ ï³­ ½á­ ïáõí Û³Ý §¸»­åÇ ¹áõñ­ë¦ ·áñ­ÍáÝ ¿ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ýå³­ï³­Ïáí (2015 Ã.) ßñç³­ ݳϭݻ­ñáõ٠ѳñó­ í³Í ϳñ­ ׳­Å³Ù­ Ï»ï ³ñ­ï³­·³Õ­Ã»­Éáõ á­ñáß­Ù³Ý ·»­ñ³­Ï³ å³ï­×³­éÁ: ´»É­É³­ 97 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ÏÁ ¨ ÙÛáõë­ Ý»­ñÁ (2014 Ã.) 2006-10 ÃÃ. ÁÝ­ ó­ óáõÙ Ñ³Û ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý íñ³ Ýß³­ ݳ­ ϳ­ Õ»­ ÉÇ ¿: ¶Ûáõ­ ñÇ ¨ »ñÏ­ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ÙÇ ÁÝï­ ñ³Ý­ ùÇ ÙÇ­ óáí çá­ ñáñ­¹³­ÛÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»É »Ý ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó ÙÇ·­ñ³­óÇ³Ý ¹»­åÇ áõ­Õ³ñÏ­íáÕ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ ã³­÷³­íáñ èáõ­ë³ë­ï³Ý: Üñ³Ýó áõ­ëáõÙݳ­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý íñ³: 곭ϳÛÝ ùáõÙ å³ñ½­í»É ¿, áñ ·áñ­Í³­½áõñÏ ÉÇ­Ý»­Éáõ ѳݭ·³­Ù³Ý­ ·ñ»­Ã» µá­Éáñ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ ùÁ µ³ñÓ­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ ³Ý­ÓǪ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ Ýå³­ï³­Ïáí ÙÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ ³ñ­ï³­·³Õ­Ã»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: ØáëÏ­í³­ÛáõÙ ñÇ áõ­Õ³ñÏ­Ù³Ý/ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ·áñ­ ͳ½ñ­ ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏÁ áñ¨¿ ³½­ ¹»­óáõíÛáõÝ ¹ñ³Ýó ëï³ó­ Ù³Ý ³½­ ¹»­óáõí Ûáõ­ ÝÁ ³ñ­ï³¹­ Û³Ý Ù»ç ñáõí ãÇ áõ­Ý»­ÝáõÙ ³Ûë á­ñáß­Ù³Ý íñ³: ²­í»­ÉÇÝ, µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ Ï³­ï³ñ­íáÕ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ íñ³ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ¿ ϳ٠ٳë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÏñÃáõíÛáõÝ ëï³­ó³Í ÉÇ­Ý»­Éáõ ѳݭ·³­ ·ñ»­Ã» ½ñá­Û³­Ï³Ý: îмÎ/ÐèÎÎ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý Ù³Ý­ùÁ Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ ïíÛ³É ³Ý­ÓǪ ¹»­åÇ èáõ­ë³ë­ï³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñáíª ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»ñ ëï³­óáÕ Ï³ñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ÙÇ·­ñ³­ódzÛÇ Áݭóó­ùáõÙ ÝáõÛÝ ï»­ ÁÝ­ï³­ Ý»­ ÝÇù­ ñÇ ßñç³­ÝáõÙ ³­ í»­ÉÇ ÷áùñ ¿ µÇ½­ Ý»­ Ý»ë áõ­ ë³­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùáí ½µ³Õ­í»­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ ݳ­Éáõ ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: ÝÁ, á­ ñáí ݳ ½µ³Õ­ íáõÙ ¿ñ ë»­ ÷³­Ï³Ý »ñÏ­ ñáõÙ: îмÎ/ ÐèÎÎ-Ç (2017 Ã.) í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ѳë­ï³­ïáõÙ ¿, áñ ò³Íñ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ áõ­Ý»­óáÕ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³ñ­ï³­·³Õ­ÃÇ á­ñá­ßáõ­ÙÁ ϳ­Û³ó­Ý»­Éáõ ѳñ­óáõÙ ïÇ­ñ³­å»­ ³ß­Ë³­ï³Ýù ·ïÝ»­Éáõ áõ­ÕÇ ³­å³­Ñá­í»­Éáíª Ï³ñ­×³­Å³Ù­ ïáÕ ¹»ñ áõ­ Ý»Ý áã û §¹»­ åÇ Ý»ñ­ë¦, ³ÛÉ §¹»­åÇ ¹áõñë¦ Ï»ï ÙÇ·­ ñ³­óÇ³Ý Ï³ñ¨áñ ¹»ñ ¿ ϳ­ ï³­ ñáõÙ ³ÛÝ­ ù³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ: Àëï ½»­ÏáõÛ­óǪ ϳå ϳ ·Ûáõ­Õ³­ódz­Ï³Ý ų­Ù³­Ý³Ï, ù³­ÝÇ ¹»é »ñÏ­ñÇ ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³Ý ͳխÏáõÙ ïݳ­ ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ ñǪ ÙÇçÇÝ Ù³ë­ Ý³­ ï³­ ·Ç­ Ï³Ý ãÇ ³å­ñ»É: 곭ϳÛÝ ³ñ­ï»ñÏ­ñÇó ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ñ»­ñÇÝ (³Ï­ïÇí ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ óáõÙ­Ý»­ñÇ ³Ûë Ñáë­ù»­ñÁ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý, á­ñÁ å»ïù ù³­ Õ³­ ϳ­ ù³­ ÝáõíÛáõÝ) Ù³ë­ Ý³Ï­ ó»­ Éáõ ¨ ëáõµ­ ¹Ç³­ ëÇ­ Ý»ñ ¿ ϳ­é³­í³­ñ»É: ¸ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³­ ëï³­ ݳ­Éáõ ѳݭ ·³­Ù³Ý­ ùÇ ¨ ³ñ­ ï³­ ·³Õ­ Éáõ Ùï³¹­ û­ ݳ­÷³Ï û·­ï³­·áñ­Íáõ­ÙÁ ë»­÷³­Ï³Ý µÇ½­Ý»ë ëÏë»­Éáõ ñáõí Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý ÙÇç¨: ϳ٠³ñ­ ï³¹­ ñ³­ Ï³Ý Ï³­ åÇ­ï³­ÉÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ Ý»­Éáõ Ýå³­ ï³­Ïáí ³éÝ­í³½Ý ³ñ­ï³­óá­ÉáõÙ ¿ »ñÏ­ñÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ØÇ·­ñ³Ýï­Ý»­ñÁ ïÝï»­ë³­å»ë ß³­ÑáõÙ »Ý ³ñ­ï»ñÏ­ñáõÙ ñ³­ Ç­ ׳­ íÇ­ ÏÁ, áñ­ï»Õ í³ñ­ ϳ­íáñ­Ù³Ý ¨ ϳñ­ ·³­ íáñ­ Ù³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù ÷Ýïñ»­Éáõ á­ñá­ßáõ­ÙÇó, 볭ϳÛÝ »Ý­Ã³­Ï³ »Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÙÇ­ ç³­í³Û­ ñÁ ãÇ Ëó­ ÝáõÙ ·»ñ­ ÷áùñ Ó»é­ Ý³ñ­ ³ñ­ï»ñÏ­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý íǭ׳­ÏÇ í³ï­Ã³­ ϳ­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ: Øï³­Ñá­·áõíÛáõÝ Ï³ ñ³ó­Ù³Ý ³½­ óáõí ¹»­ Û³­ ÝÁ: ´»É­ ÏÇ ¨ ÙÛáõë­ É³­ Ý»­ ëáõÙ­ ñÇ áõ­ ݳ¨, áñ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­Ý»ñ ëï³­ ݳ­ Éáõ ѳݭ ݳ­ëÇ­ñáõí ÝÁ óáõÛó ¿ ï³­ Ûáõ­ ÉÇë, áñ 2007-2010 ÃÃ. ÁÝ­ ·³­Ù³Ý­ùÁ ãÇ Ëó­ÝÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ï»­ óó­ ùáõÙ èáõ­ ë³ë­ï³Ý ٻϭ Ý³Í ÙÇ­ çÇÝ Ï³ñ­ ׳­Å³Ù­ Ï»ï ÉÁ: ²Ûë Ùï³­Ñá­·áõíÛáõ­ÝÁ ÑÇ٭ݳ­íáñ­í³Í ¿ á­ñáß ÷³ë­ï»­ ÙÇ·­ñ³ÝïÝ Çñ ³Ù­ë³­Ï³Ý í³ë­ï³ÏÝ ³­í»­É³ó­ñ»É ¿ 279 ñáí: ´³Ûó ¨ ³ÛÝ­ å»ë, ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­ Ý»­ñǪ ïá­Ïá­ëáíª Ñ³­Ù»­Ù³­ï³Í ³ÛÝ í³ë­ï³­ÏÇ Ñ»ï, áñ ݳ ϳ­ ³ß­Ë³­ï»­ÉÁ ãËó­Ý»­Éáõ ³Ûë Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ѳñÏ ñáÕ ¿ñ ëï³­Ý³É Ñ³Û­ñ»­ÝÇ­ùáõÙ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ 2014 Ã. ¿ ٻϭݳ­µ³­Ý»É Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ³ß­Ë³­ï³­ßáõ­Ï³­ÛÇ Ñ³­Ù³­ Ç í»ñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ëáõíÛáõÝÝ ³Ý­ÏáõÙ ¿ ³å­ñ»Éª ï»ùë­ïáõÙ, áñ­ï»Õ ùÇ㠳߭˳­ï³­ï»­Õ»ñ »Ý ëï»ÕÍ­íáõÙ: µ³­ó³­ Ï³Ý ³½­ ë³­ ¹»­Éáí Ñ³Û ÙÇ·­ ñ³Ýï­ ñÇ ¨ Ýñ³Ýó Ý»­ ²ñ­ï»ñÏ­ñÇó ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ ß³ï ³­í»­ÉÇ ÏáÕ­ÙÇó Ç­ñ»Ýó ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇÝ ³ñ­ï»ñÏ­ñÇó áõ­Õ³ñÏ­íáÕ ³­å³Ë­Ã³­ÝáÕ Ý»ñ­·áñ­ÍáõíÛáõÝ ¿ Ýϳï­íáõ٠ٳϭñá­ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ íñ³: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏáõÙ: ¸ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇ ïí۳ɭݻ­ñÁ íϳ­ µÝáõÛ­Ãáí åñá­óÇϭɳ­ÛÇÝ ÉÇ­Ý»­Éáõ ÙÇ­ïáõÙ áõ­Ý»Ý (í»ñ­ ÛáõÙ »Ý, áñ 2015 Ã. ³ñ­ ï»ñÏ­ ï³ñ­ ñÇó ϳ­ íáÕ ¹ñ³­ Ù³­ ç»ñë ·ñ³Ýó­ í³Í í³é û­ ñÇ­Ý³Ï ¿ ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³Ý­ Ïáõ­ Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ Ïñ׳ï­í»É »Ý 35 ïá­Ïá­ëáí, ÇëÏ ÙÁ èáõë³ë­ï³­ÝáõÙ): ú­ñǭݳϪ óÇÏ­ÉÇ ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïáõÙ 2016 Ã.ª ¨ë 10 ïá­ Ïá­ëáí, ÇÝ­ãÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ å³Û­ Ù³­ ݳ­íáñ­í³Í ¿ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó ϳ­ï³ñ­íáÕ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÁ 20% »Ý ϳ½­Ù»É Ðܲ-Ç ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ Ýí³½­Ù³Ùµ: ϳ½­ ÙáõÙ, ÙÇÝã­ ¹»é í»ñ­çÇÝ ¹³Ý­ ¹³Õ ³­ ×Ç ï³­ Ý»­ ñÇ­ ñÇÝ ¹ñ³Ýù Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ³Ý­ÏáõÙ »Ý ·ñ³Ý­ó»É: öá­Ë³ñ­Å»­ γñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ÙÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ ßÝáñ­ÑÇí í³ë­ï³­Ï³Í ùÇ ³ñŨ᭠ñáõ­ÙÁ ¹ñ³­ Ù³­Ï³Ý ÷᭠˳ݭ óáõÙ­ ñÇ Ý»ñ­ Ý»­ Ñáë­ »­Ï³­Ùáõ­ïÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ »ñ­ÏÇñ ¿ ÙïÝáõÙ ¹ñ³­Ù³­ ùÇ ßÝáñ­ÑÇí ³­é³­í»É Ùñó³Ï­ó³­ÛÇÝ ¿ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ³ñ­ï³­ Ï³Ý ÷á­Ë³Ý­óáõÙ­Ý»­ñÇ ï»ë­ùáí: ²Ûë »­Ï³­Ùáõï­Ý»­ñÇ Ñ³Ýáõ­ÙÁª ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»­ñÁ §Ññ»­Éá­í¦ ¹»­åÇ ³ñ­ï³­ùÇÝ ³½­¹»­óáõíÛáõ­ ÝÁ ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ ëáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ ¨ »ñÏ­ ñÇ ³é¨ïñÇ Ñ»ï ãÏ³å­ í³Í á­ Éáñï­Ý»ñ98: 96 í»É­ ²Ûë ѳ­ í³­ í»É ¿ Ñ»ï¨Û³É ³Õµ­ ÍÁ ϳ½Ù­ Ûáõñ­ ñÇ ÑÇ­ Ý»­ Ù³Ý íñ³. Bellak, Christian, Markus Leibrecht, and Mario Liebensteiner, 2014, Short-term Labour Migration from the Republic of Armenia to the Russian Federation, Journal of Development Studies. 50 (3). 349–367, http://dx.doi.org/10.1080/00220388.2013.858125. èáõë-ѳۭϳ­Ï³Ý (êɳ­íá­Ý³­Ï³Ý) ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý, 2015Ã.: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³­ùÇÝ ÙÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ »­é³Ù­Û³ Ùá­ÝÇ­Ãá­ñÇÝ·: îмÎ/ÐèÎÎ-г­ ï³Ý (2017Ã.), гݭ Û³ë­ ñ³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­ ϳ­ ÛáõÝ­ Ýáõí Ý»­ñÇ, ÙÇ·­ñ³­ ódz­ ·³ó­ ÛÇ ¨ ½³ñ­ ˳­ Ù³Ý ÷á­ ¹³ñÓ Ï³­ å»­ Û³ë­ ñÁ г­ ÝáõÙ, ï³­ îмΠ­½³ñ­·³ó­Ù³Ý áõ­ÕÇ­Ý»ñ, îмΠѭñ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõÝ, ö³­ñǽ .http://dx.doi.org/ 10.1787/9789264273603-en г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³ÝÏ 2017Ã. г­Û³ë­ï³­ÝÇ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý ï»­Õ»­Ï³­·Çñ (î»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý ÷³ë­ï³­ÃáõÕà ºÐ¶ ѳ­Ù³ñ): 97 ˳­ ²ß­ ï»É ¿ ³ñ­ ñáõÙ ³éÝ­ ï»ñÏ­ ÙÇë ¨ ³­ í³½Ý 3 ³­ í»­ ɳ­ é³­ ÝÁ 11 ³­ ·áõÛ­ ÙÇë: 98 ñ³­ γ­ å»ï­ ÝÁ ¨ г­ Û³­ ÛáõÝ­ ñáõí ÝÁ (2013 Ã.) г­ Û³­ Û³ë­ ÝáõÙ ÝÙ³Ý û­ ï³­ ñÇ­ ã³­ ݳ­ ÛáõÝ­ ÷áõí ñÇ ÷³ë­ Ý»­ ï»ñ »Ý ·ï»É: 98 в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 5. ÎԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2017-2022 ԹԹ.ԾՐԱԳԻՐԸ ÐÐ ­Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý 2017-2022 ÃÃ. Íñ³·­ñáõÙ, á­ñÁ Ñ³ë­ Ê»­ ɳ­óÇ Ð³­ Û³ë­ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ (i) ų­Ù³­Ý³­Ï³­ ï³ï­í»É ¿ 2017 Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇÝ, ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í »Ý ³­å³­·³­ÛÇ ÏÇó, Ùñóáõ­Ý³Ï, µ³ñÓñ á­ñ³­Ï³­íá­ñáõÙ áõ­Ý»­óáÕ, ÏÇñÃ, ï»ë­ ɳ­ ÝÁ, Ýå³­ ϳ­ ï³Ï­ Ý»ñÝ áõ ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñà ᭠Éáñ­ ï³­ Ùá­ïÇ­ í³ó­í³Í ¨ ß³ñ­ Åáõ­Ý³Ï ³ß­ ˳­ïáõÅ, (ii) Ë»­É³­ ÛÇÝ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ: ²Ûë­ï»Õ ³Ù­ñ³·ñ­í³Í ï»ë­É³­Ï³­ óÇ ¨ Ýá­ ñ³­ ñ³ñ ïÝï»­ ëáõí ÛáõÝ, áñ­ï»Õ Ëñ³­ Ëáõë­íáõÙ ÝÁ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ Ýáõ٠ѳ­ Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ ÝáõÙ ¿ ºÐ¶-Ç Ù»ç ¿ é»­ëáõñë­Ý»­ñÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï µ³ß­ËáõÙÝ áõ Ùñóáõ­Ý³­ ³­é³­ ç³¹ñ­í³Í ï»ë­ ɳ­Ï³­ ï»Õ ÁÝ­ ÝÇÝ: ²Ûë­ ¹áõÝ­ íáõÙ ¿, áñ ÏáõíÛáõ­ÝÁª ³­å³­Ñá­í»­Éáí ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»­ñÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ å»ïù ¿ ¹áõñë ݳ­ÛÇ, »­Ã» å³ï­ñ³ëï­íáõÙ ³­í»­É³­óáõÙ, ÇÝ­ãÁ å»ïù ¿ ѳݭ¹Ç­ë³­Ý³ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¿ Ç­ñ³­·áñ­Í»É ÐÐ ­Ï³­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ñáõÙ ³Ù­ñ³·ñ­ ³­×Ç ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ ß³ñ­ÅÇ­ãÁ, (iii) ³ñ­ï³¹­ñá­Õ³­Ï³­Ýáõí í³Í ÙÇç­ Ý³­ ų٭ Ï»ï ¨ »ñ­ ϳ­ ñ³­ ų٭ Ï»ï ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý Û³Ý ß³­ ݳ­ ñáõ­ ϳ­Ï³Ý ³× ¨ Ýáñ ï»Ë­ Ýá­ Éá­ Ý»­ ·Ç³­ ñÇ ÏÇ­ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÁ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ §ºñÏ­ñÇ ·áñ­ ñ³­éáõÙª Ï۳ݭùÇ Ïá­ã»­Éáí ѳ­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ Ãí³­ÛÇÝ û­ñ³­ ÍÁÝ­ Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ßñç³­ ݳ­Ïáõ­Ù¦ Ïٳݭ ñ³­Ù³ëÝ­ í»Ý г­ ϳñ­·Á, (iv) Ùñó³Ï­ ÛÇÝ ¨ µ³­ ó³­ ñ»Ý­ å³ëï ¿­ ѳ­ Ïá­ Ù³­Ï³ñ· ٳ߭˳ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ËÙµÇ ·áñ­ÍÇ­ù³­Ï³½­ÙáõÙ ³é­Ï³ ¨ ѳ­ í³­ë³ñ å³Û­ ٳݭ Ý»ñ ï»­Õ³­ Ï³Ý áõ û­ ï³­ñ»ñÏñ­Û³ í³ñ­ ϳ­íáñ­Ù³Ý ¨ ï»Ë­ Ýǭϳ­Ï³Ý ³­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³ÛÝ ï³­ Ý»ñ¹­ ñáÕ­ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ ¨ (v) ³­ Ùáõñ ϳ­ å»ñ ѳۭ ϳ­Ï³Ý ñ³­ ï»­ ë³Ï ·áñ­ ÍÇù­Ý»­ñÁ, á­ ñáÝó ÙÇ­ óáí û­ ç᭠ųݭ ¹³­Ïáõí ë÷Ûáõé­ùÇ Ñ»ï: ÛáõÝ Ïïñ³­ Ù³¹ñ­ íÇ ³Ûë ¨ ³ÛÉ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇÝ: ²Ûë Íñ³·­ ñ³­ ñÇ Ç­ ݳó­ ϳ­ óáí 2017-2022 Ãí³­ Ù³Ý ÙÇ­çá­ î»ë­É³­Ï³­ í³Í ¿ §³Ýí­ ÝÁ ÑÇÙÝ­ ¹³ñ, ³­ ï³Ý·, ³ñ­ ½³ï ¨ ϳݭ ñÇ Ñ³­ Ý»­ Ù³ñ ë³Ñ­ í»É »Ý Ñ»ï¨Û³É Ýå³­ ٳݭ ï³Ï­Ý»­ ɳ­ Ë»­ ï³­ óÇ Ð³­Û³ë­ ùÇ íñ³: ݦ ëϽµáõÝ­ ñÁ. ²Ýí­ï³Ý· г­Û³ë­ï³Ý ëϽµáõÝ­ùÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ í»­ ½³ñ­·³­ó³Í »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³ïª ïÝï»­ë³­Ï³Ý ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ï³­ ñ³­Í³ßñ­ 糭ݳ­ÛÇÝ Ù³ñ­ ï³Ñ­ñ³­í»ñ­ Ý»­ñÇÝ é³­ ³­ óÇÏ ï»Ù­ ç³Ý­ å»­ å³­ ñÇ ³­ íáõÙª Ðܲ-Ç ÙÇ­ Ñá­ çÇÝ Ñ³ß­ ¨ ³½­ ·³­ÛÇÝ ³Ýí­ ï³Ý­ Û³­ ·áõí ÝÁ ëå³é­ ݳ­óáÕ íï³Ý·­ Ý»­ Ïáë ³­ íáí ßáõñç 5 ïá­ å³­ ×Ç ³­ Ñáí­Ù³Ùµ. ñÇÝ: ÀÝ­¹áõ­Ý»­Éáí ³Ûë Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõ­ ÝÁª Íñ³·­ ñáõ٠ϳñ¨áñ­ íáõÙ ¿ ³½­ ·³­ ï³Ý­ ÛÇÝ ³Ýí­ ·áõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Ç Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ï»Ù­å»­ñÇ ³­å³­ Ñáí­Ù³Ý ѳ­ Ù³ñ Ç­ñ³­í³­ ϳÝ, ù³­ Õ³­ù³­Ï³Ý ¨ é³½­ ³­å³­Ñá­ ñ³Ýù­ íáõÙª ³å­ Ý»­ñÇ ¨ ͳ­ Ûáõí é³­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ù³­Ï³Ý ÙÇ­ çá­ó³­ Ý»­ éáõÙ­ ñÇ Ó­ ¨³­Ï»ñ­åáõÙÝ áõ Ç­ ñ³­·áñÍ­ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ Ðܲ-áõ٠ѳëó­Ý»­Éáí 40- Ù³Ý ³­å³­Ñá­íáõ­ÙÁ: 45 ïá­Ïá­ëÇ. ²ñ­¹³ñ г­Û³ë­ï³Ý ëϽµáõÝ­ùÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ѳ­ë³­ ³Õ­ù³­ïáõí Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý ³­ å³­ Ñá­ ç»ó­ íáõÙª Ç­ Éáí Ý»­ ñ³­Ïáõí Û³Ý Ù»ç íëï³­ Ñáõí Û³Ý ¨ ³ñ­ ¹³­ñáõí Û³Ý Ó­¨³­ ³ÛÝ 12 ïá­Ïá­ë³­ÛÇÝ Ï»­ïáí. íáñ­Ù³­ÝÁ: ²Ûë Ýå³­ ï³­ Ïáí ç³Ý­ ù»ñÝ áõÕÕ­ í»­Éáõ »Ý ÙÇ ß³ñù µÝ³­ ·³­í³é­Ý»­ñÇ ¨ áõÕ­ Õáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ: ¸ñ³Ýù »Ýª (i) ½µ³Õ­ í³­ÍáõÃ­Û³Ý ³­ ×Ç ¨ ³ñ­ ų­ ݳ­ ïÇí ³ß­ å³­ ˳­ ï³Ý­ ѽá­ñ³ó­Ý»É å»­ï³­Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÙÝ ³­é³­í»É µ³ñÓñ ùÇ í³ñ­Ó³ï­ñáõÃ­Û³Ý ûå­ïÇ­Ù³É ½áõ­·³Ïó­Ù³Ùµ ³Ý­í³­ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»­ïáõí۳Ý, ³­í»­ÉÇ ß³ï ó­÷³Ý­óÇ­ÏáõÃ­Û³Ý Ý³­Ï³Ý Ýí³­½³­·áõÛÝ ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÇ 25 ïá­Ïáë ³­×Ç ¨ ³­ ÉÇ µ³ñÓñ ѳ߭ í»­ í»ï­ íá­Õ³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ óáí, (ii) çá­ ³­å³­Ñá­íáõÙª ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ·áñ­ ѽá­ñ³ó­ Ý»É Ùñó³Ï­ óáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ѳ­ í³­ë³ñ å³Û­ ٳݭݻñ ͳ½ñ­ Ïáõí ÝÁ ¨ »ñÏ­ Ûáõ­ ñÇ Ùñóáõ­ Ïáõí ݳ­ Û³Ý Ýí³½­ Ù³Ý ³­å³­Ñá­í»É Ù³ë­Ý³­íáñ ѳï­í³­ÍÇ Ñ³­Ù³ñ, ÇÝ­ãÁ ËÇëï éÇë­ ñÁ ½ëåáÕ ³ß­ Ï»­ ˳­ ï³­ í³ñ­ ÓÇ ¨ ³ß­ ï³­ ˳­ í³ñ­ÓÇ Ï³ñ¨áñ ¿ Ù³ë­ Ý³­ íáñ Ý»ñ¹­ ñáõÙ­Ý»ñ ·ñ³­ í»­ ñ³Ï­ Éáõ ¨ á­ Ù»­¹Ç³­Ý³­ÛÇ Ñ³­Ù³­Ù³ë­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: Û³É ³ß­Ë³­ï³­ï»­Õ»ñ ëï»Õ­Í»­Éáõ ³­éáõ­Ùáí, (iii) Ýå³ë­ï»É ³Ý­Ï³Ë, ³­ ݳ­ã³é ¨ ϳݭ ˳­ ï»­ë»­ÉÇ ¹³­ï³­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³­ êñ³ ÑÇ­ Ù³Ý íñ³ ÐÐ ­ é³­ ϳ­ í³­ ñáõÃ­Û³Ý Íñ³·­ñáõ٠ϳñ­·Ç ϳ­Û³ó­Ù³­ÝÁ, (iv) áõ­Ý»­Ý³É Ïá­éáõå­ódz­ÛÇ ¹»Ù å³Û­ ³­ é³­ç³ñÏ­ íáõÙ ¿ Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ µ³­ ñ»­ Ý»­ ÷á­ËáõÙ­ ñÇ ß³ñù ù³­ñÇ ¨ ѳݭ ñ³­ÛÇÝ í»­ñ³Ñë­ Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý ÇÝë­ïÇ­ ïáõ­óÇá­Ý³É ñ³­ Ç­ ϳ­Ý³ó­Ý»É Ñ»ï¨Û³É á­Éáñï­Ý»­ ñáõÙ. ¹³ßï, ¨ (v) û­ ųݭ ¹³­Ï»É ëá­ ódz­É³­ Ï³Ý å³ßï­ å³­Ýáõí Û³ÝÝ áõ ÃÇ­ñ³­Ë³­íá­ñ»É ϳ­ñÇ­ù³­íáñ ËÙµ»­ñÇÝ: 1) ä»­ï³­ é³­ Ï³Ý Ï³­ í³ñ­Ù³Ý ¨ Ç­ ñ³­í³­ Ï³Ý Ñ³­ ϳñ·, Ù³­ ³Û¹ ÃíáõÙª å»­ï³­Ï³Ý Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ³ñ­¹Ç³­Ï³­Ý³­ ²­½³ï г­Û³ë­ï³Ý ëϽµáõÝ­ùÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ³Ýí­×³ñ óáõÙ, ï³­ ñ³Í­ ÛÇÝ Ï³­ ù³­ é³­í³­ñáõÙ ¨ ï»­ Õ³­ Ï³Ý ÇÝù­Ý³­ ͳ­é³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙª µÅßϳ­Ï³Ý û·­ÝáõÃ­Û³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÙ, Ù³ñ­¹áõ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇ å³ßï­å³­Ýáõí ïñ³­Ù³¹ñ­Ù³­ÝÁ: ¹³­ ÛáõÝ, ³ñ­ ñ³­ ïáõí ¹³­ ÛáõÝ ¨ Ïá­ éáõå­ ódz­ÛÇ ¹»Ù å³Û­ù³ñ, 99 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ï³Ý­ ³Ýí­ ·áõí ë³­ ÛáõÝ ¨ ѳ­ ñ³­ ϳ­ ï³­ Ï³Ý Ï³ñ·, ³ñ­ ϳñ· ѳñ­Ï³­ÛÇÝ ¨ Ù³ù­ ë³­ Ù³­ ÛÇÝ Ñ³­ ϳñ­ ·»ñ, ¿­ Ý»ñ­ ·»­ ïÇÏ »Ý­Ã³­ ñ³­ Ç­ ׳ϭ íÇ­ Ý»­ ñÇ ¨ ³­ Õ»ï­ ñÇ éÇë­ Ý»­ ½»­ ÏÇ Ýí³­ óáõÙ, å»­ ï³­ ϳ­ í³Íù­ éáõó­ Ý»ñ ¨ µÝ³­ Ï³Ý å³­ß³ñ­ Ý»ñ, ¿­ ·»­ Ý»ñ­ ïǭϳ, Ï³Ý ·áõÛ­ùÇ Ï³­é³­í³­ñáõÙ, ϳ­¹³ëïñ. Õ³ïÝ­ ·Ûáõ­ ï»­ ëáõíÛáõÝ, ïñ³Ýë­åáñï, Ï³å ¨ ï»­ Ï³ï­ Õ»­ í³­Ï³Ý ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»ñ, ù³­Õ³­ù³­ódz­Ï³Ý ³­ídz­ódz, ï³­ 2) ²ñ­ ùÇÝ ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ ï³­ ÝáõíÛáõÝ, ³Û¹ ÃíáõÙª ³ñ­ ù³­Õ³­ù³­ßÇ­ÝáõíÛáõÝ. ùÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ, ë÷Ûáõéù, å³ßï­å³­ÝáõíÛáõÝ. 4) êá­ódz­É³­Ï³Ý á­Éáñï­Ý»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙª ÏñÃáõí ÛáõÝ ¨ 3) îÝï»­ ë³­Ï³Ý ¨ ëá­ódz­ ɳ­ Éáñï­ Ï³Ý á­ Ý»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙª ·Ç­ïáõíÛáõÝ, ³ß­Ë³­ï³Ýù ¨ ëá­ ódz­É³­ Õ³­ Ï³Ý ù³­ ù³­ ϳ­ ïÝï»­ ëáõÃ­Û³Ý ³­ çÁÝ­ é³­ óó (³ñ­ï³­ ÝáõÙ, Ý»ñ¹­ ѳ­ ñáõÙ­ Ýáõí ÛáõÝ, ³­ ç³­ éáÕ­ å³­ Ñáõí ÛáõÝ, µÝ³­ å³Ñ­å³­ ÛáõÝ, Ýáõí Ý»ñ, ·áñ­ ͳ­ñ³ñ ÙÇ­ç³­ ë³ßñ­ í³Ûñ, ½µá­ çáõí ÛáõÝ), ѳñ­ Ùß³­ÏáõÛÃ, ëåáñï ¨ »­ ï³­ ñÇ­ ë³ñ­ ÛáõÝ: ¹áõí ϳµ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­ Ýáõí ϳ­ ÛáõÝ ¨ ýÇ­ ݳÝë­ Ý»ñ, в­ìºÈ­ì²Ì­Üºð 6. ²ՌԱՋՆԱՀԵՐԹՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ­ ՈՐՈՇՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆ ՈԻ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ºñÏ­ñÇ Ñ³­ Ù³­ ϳñ·­ í³Í ·Ý³­Ñ³­ ïáõ­ ÙÁ ·Ý³­Ñ³­ïá­ Õ³­ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»ñ: ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý ÃÇÙÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï Ûáõ­ñ³­ Ï³Ý »½­ ñ³­Ñ³Ý­·áõÙ­Ý»­ñÇó ³Ý­ó»É ¿ µ³­ ñ»­ ÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ù³Ýã­ Ûáõñ ³­ é³ç­Ý³­Ñ»ñà ᭠Éáñ­ ïÇ Ñ³­ Ù³ñ Ó­¨³­ å»É ¿ Ï»ñ­ é³ç­ ³­ ݳ­Ñ»ñ­ Ý»­ ÃáõíÛáõÝ­ ñÇݪ ³­é³­ç³ñ­ Éáí ù³­ Ï»­ Õ³­ ù³­ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ ºÐ¶ ѳ­Ù³ñ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý á­ ß³­ ñá­ ÕáõíÛáõÝ­ ÏÇ ·áñ­Íá­ Ý»ñ: Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­í³Í ѳ­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý ÑÇ­Ù³Ý íñ³: ²ÏÝ­ ϳɭíáõÙ ¿, áñ ³­é³ç­ ݳ­Ñ»ñà ù³­Õ³­ù³­ ϳ­Ýáõí ܳ˪ »ñÏ­ ñÇ ÃÇ­ ÙÁ Ñ³ë­ ï³­ ï»ó ¹Ç­ Ù³­ ϳ­ Ýáõí Ûáõ­ Û³Ý ¨ ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ç­ñ³­ ϳ­Ý³­óáõ­ÙÁ Ïë³Ñ­ Ù³­ é³­ ÝÇ ³­ ó­ çÁÝ­ óÇ áõÕ­ Ý»­ñ³­é³­Ï³Ý ³­×Ç áõ ³Õ­ù³­ïáõÃ­Û³Ý Ïñ׳ï­Ù³Ý Ù³­ëáí Õáõí Ûáõ­ÝÁ ÙÇ­çÇÝ Å³Ù­ Ï»­ïáõÙ (á­ ñÁ ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ¿ í»ó ³­é³­ ó­ çÁÝ­ óÁ Ëá­ ãÁÝ­ ¹á­ïáÕ ·áñ­ ÍáÝ­Ý»­ñÇ »ñ­ ó³Ïª ϳñ óáõ­ ³­ ÙÇë), û¨ å³ñ­ ï³­ ¹Çñ ã¿, áñ »ñ­ÏÇñÝ ³Û¹ ų٭ Ï»­ïáõÙ ÑÇÙÝ­í»­Éáí Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ áõ­Õáõ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý íñ³: ºñµ ñ³­ Ç­ ·áñ­ ÍÇ Çñ ³éç¨ ¹ñí³Í µá­ Éáñ Ýå³­ ï³Ï­ ñÁ: Ý»­ ºÐ¶ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáÕ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÃÇ­ÙÁ ϳ½­Ù»ó ³Ûë óáõ­ ó³­ ÏÁ, ³ÛÝ ùÝݳñÏ­ í»ó ºÐ¶ ÃÇ­ ÙáõÙ ¨ Éñ³Ù­ ߳ϭ ÙÇ í»ó ÃÇ­ ²Õ­Ûáõ­ ë³Ï 1-áõÙ µ»ñ­ í³Í »Ý áõ­ Ý»­ ÕÇ­ ñÁ ¨ µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ ÷áñ­Ó³­·Ç­ï³­Ï³Ý ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ (·ÉáõË 3): ñÇ ³­ Ý»­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñà ᭠Éáñï­Ý»­ ñÁ ¨ áõ­ ݳ­ ëáõÙ­ í³Í ¿ ëÇñ­ ¹ñ³Ýó ³½­ ¹»­ ÝÁ ½áõÛ· Ýå³­ óáõíÛáõ­ ï³Ï­ Ý»­ñÇ íñ³ ¨ Ýß³­ ºñÏ­ñáñ¹ª Ûáõ­ ñ³­ ù³Ýã­Ûáõñ áõ­ Õáõ ѳ­ Ù³ñ ݳ­Ë³Ýß­ í»­ ݳ­ ÝÁ ïÝï»­ ÏáõíÛáõ­ ëáõÃ­Û³Ý Ù»ç ϳ­ ݳÝó Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõí óÇÝ µ³­ ñ»­÷á­ËáõÙ­ Ý»­ñÇ ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñà ᭠Éáñï­Ý»­ñÁ (¨ Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ á­Éáñï­Ý»ñÝ ÁÝïñ­í»É »Ýª ³Û­Ýáõ­Ñ»ï ù³­ Õ³­ ù³­ ϳ­ ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­Íá­ ÕáõíÛáõÝ­ ñÁ) Ý»­ ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí, û Áëï ³Ïݭϳ­ÉÇù­Ý»­ñǪ ³Ûë á­Éáñï­Ý»­ ª ÏÇ­ñ³­ é»­Éáí Ëá­ ãÁÝ­ ¹áï­ Ý»­ñÇ »ñ­ ϳñ óáõ­ ó³­ÏÁ Ïñ׳­ ñáõÙ ³­ é³ç­ ˳­Õ³­óáõÙÝ ÇÝã­ å»ë ¿ ß³­ ñáõ­Ý³­ ϳ­Ï³Ý Ï»ñ­ ï»­Éáõ ã³­ ÷³­ ÝÇß­Ý»ñ: ²Û¹ ã³­ ÷³­ ÝÇß­Ý»ñÝ »Ýª (i) ½áõÛ· åáí ³½­ ¹áõ٠ѳ­ ÙÁݹ­ ѳ­Ýáõñ µ³ñ­ í³×­ ·³­ Ù³Ý ¨ ³Õ­ ù³­ Ýå³­ ï³Ï­ Ý»­ñÇ íñ³ ³­ é³­ ç³ñ­ Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ Ý»ñ­ ·áñ­Íáõí ïáõí Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý ³­ é³­ ó­ çÁÝ­ óÇ íñ³: Û³Ý ã³÷Ý áõ ϳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, (ii) ÷áËÉ­ñ³ó­Ù³Ý ³ë­ïÇ­ ׳­ÝÁ. ³Û­ ëÇÝùݪ ³ñ¹­ Ûáù ³Û¹ ³­ é³­ ç³ñ­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ´³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­óáõÛ­óÁ, ¹ñ³Ýó ѳñ­ û­·áõï­Ý»ñ »Ý ëï»Õ­ÍáõÙ ³Ý­Ñ³­í³­ë³­ñáõí۳Ý, ³­×Ç Ï³µ­ ç»­ Ûáõ­ ï³­ ÛÇÝ ³½­ ¹»­ óáõí ÝÁ, ³é­ Ûáõ­ ϳ Éñ³­ óáõÙ­ ñÁ Ý»­ ϳ٠ϳ­ Ýáõí Ûáõ­ Û³Ý ï³ñ­ µ»ñ ïÇ­ ñáõÛíݻ­ ñáõÙ, ¨ (iii) ¨ ¹ñ³Ýó Ç­ ñ³­·áñ­ ÉÇáõí Í»­ ÝÁ ¨ë ­ Ûáõ­ íÇ »Ý ³éÝ­ ѳ߭ í»É: ³­é³ç­Ý³­ Ñ»ñà ³­ é³­ç³ñ­ Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ ã»­ ½á±ù, û± ¹ñ³­ ²­ é³ç­ ݳ­ Ñ»ñà ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­Ýáõí ÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ç­ñ³­ ÍáõÙÝ ·áñ­ Ï³Ý ³½­ ¹»­ óáõíÛáõÝ áõ­ Ý»Ý Ñ³ñ­ ϳµ­ Ûáõ­ ï³­ ç»­ ÛÇÝ Ï³­ Ûáõ­ ³Ïݭϳɭ ݳ­ íáõÙ ¿ ÙÇç­ Å³Ù­ Ï»ïª í»ó ï³­ Ï»­ ñÇ Å³Ù­ ïáõÙ: Ýáõí۳ݪ áñ­å»ë ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ݳ­Ë³­å³Û­Ù³­ÝÇ íñ³: ÂÇ­ÙÁ ݳ¨ ѳ߭ íÇ ¿ ³­ é»É Ý»ñ­ ùÇÝ ¨ ³ñ­ ï³­ ùÇÝ ùÝݳñ­ ÂÇ­ ÙÁ ¹Ç­ï³ñ­ Ï»É ¿ ݳ­Ë³Ýß­í³Í µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ ñÇ Ç­ Ý»­ ñ³­ ÏáõÙ­Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ ëï³ó­í³Í ϳñ­ÍÇù­Ý»­ñÁ: ÂÇ­ ÉÇáõíÛáõ­ ·áñ­Í»­ ÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó Ýß³­ ݳ­ ÝÁª ³­ ÏáõíÛáõ­ é³Ýó ݳ­ ÙÁ ÑÇÙÝ­í»É ¿ ³ñ­ï³­ùÇÝ ÷áñ­Ó³­·»ï­Ý»­ñÇ ËÙµÇ íñ³ª ˳Ýß­ í³Í Ëá­ ¹áï­ ãÁÝ­ ñÇó ³­ Ý»­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñí ñÁ á­ Ý»­ ß»­ ñá­ Éáõ ³­é³ç­Ý³­ Ñ»ñ­ ÃáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ í»­ ñ³­µ»ñ­Û³É ϳñ­ ÍÇù ëï³­ ϳ٠¹ñ³Ýù ¹³­ ë³­ Éáõ Ùï³¹­ ϳñ­·»­ ñáõí۳Ý: ²Ûë Ùá­ï»ó­ ݳ­Éáõ Ýå³­ ï³­ Ïáí: Ò­ ¨³­ íáñ­í»É »Ý ÇÝÝ ³­ é³ç­Ý³­Ñ»ñÃ Ù³Ý ÏÇ­ñ³­éáõÙÝ û·­Ý»É ¿ ÉáõÛë ë÷é»­Éáõ ³ÛÝ á­Éáñï­Ý»­ñÇ 100 íñ³, á­ ñáÝù µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­çáÕ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý Ù³ñ¹­Ï³Ýó, ³ÛÉ áã ϳ­ ݳÝó ßñç³­ ÝáõÙ) ³ÛÝ Ñݳ­ ñ³­íáñ Ù»Í ß³Ýë áõ­Ý»Ý: ²Ûë Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ ݳ¨ û·­ Ý»É ¿ ï»­ Ï³ï­ Õ»­ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇó »Ý, á­ñáÝù å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáõÙ »Ý Ù»­Í³­Ñ³­ íáõíÛáõÝ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ µ³­ñ»­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íáñ ë³Ï ï³­ñÇ­ùáõÙ, ϳ­Ý³Ýó ѳ­Ù»­Ù³ï, Ù³­Ñ³­óáõÃ­Û³Ý ³­í»­ ѳ­çáñ­¹³­Ï³­ Ûáõ­ Ýáõí ÝÁ á­ ß»­ ñá­ Éáõ ѳ­Ù³ñ: ÉÇ µ³ñÓñ Ù³­ ϳñ­¹³­ ÏÁ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ßñç³­ ÝáõÙ: ºí, í»ñ­ç³­ å»ë, ÃÇ­ÙÁ ùÝÝ»É ¿ ³Û¹ ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñ­ Ý»­ ÃáõíÛáõÝ­ ñÇ ºñÏ­ ñÇ ÃÇ­ ÙÁ Ù³ë­ Ý³Ï­ó»É ¿ µ³ó ùÝݳñÏ­ ٳݪ Ýß³­ ݳ­ ÏáõíÛáõ­ ñ³­ ÝÁ Ûáõ­ ù³Ýã­Ûáõñ áõ­Õáõ٠ϳ­ ݳÝó ¨ ïÕ³­ ³­ é³­ç³¹ñ­ í³Í ³­ é³ç­ ݳ­Ñ»ñà ù³­ Õ³­ù³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ïÝï»­ ë³­Ï³Ý ³­ é³ç­Ë³­ Õ³ó­ Ù³Ý ³­ éáõ­Ùáí: ²Ûë Ý»ñÝ áõ ·áñ­Íá­ ÕáõíÛáõÝ­ ñÁ í³­ Ý»­ ñ³ó­ í»­ Ý»­Éáõ ¨ Éñ³Ù­ í»ñ­ Éáõ­Íáõí ÛáõÝÝ û·­ï³­ ϳñ ¿, á­ ñáí­Ñ»ï¨ ϳ­ ݳÝó ³­ í»­ ß³­Ï»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ºñÏ­ñÇ ÃÇ­ÙÇ µá­Éáñ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñÝ ÉÇ Ù»Í Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí áõ Õ»­Ï³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ññ³­íÇñ­í»É »Ý »ñ­Ïûñ­Û³ ³ß­Ë³­ Û³Ý Ù»ç å»ïù ¿ áñ û·­ ÝÇ Ð³­ Û³ë­ ï³­ ÝÇÝ Ñ³Õ­ ó­ ѳ­ñ»­Éáõ ï³­Åá­Õá­íÇ, á­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÃÇ­ÙÁ Ý»ñ­Ï³­ Ïñ׳ï­íáÕ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ñݳ­ñ³­íáñ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Û³ó­ñ»É ¿ ³­ é³­ç³¹ñ­ íáÕ ³­ é³ç­Ý³­Ñ»ñ­Ãáõí Ý»ñÝ áõ ÛáõÝ­ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ³­ ×Á Ýí³­ ½»ó­ Ý»­ éáõ­ Éáõ ³­ Ùáí: ºÐ¶ Ù»ç Ý»ñ­ ٳݭñ³­Ù³ë­Ý»É ¿ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõ­ñÇ í»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý Ñ»ÝùÝ Ï³­Û³ó­í³Í µá­Éáñ áõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ñݳ­ áõ ÑÇ٭ݳ­íá­ñáõ­ÙÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇ Ñ³ñ­ó»­ñÇ ³ñ­ï³­ùÇÝ ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ëï»Õ­Í»É ϳ­Ý³Ýó ѳ­Ù³ñ: º­Ã» í³Õ ÷áñ­Ó³­·Ç­ï³­Ï³Ý ËáõÙ­µÁ Ññ³­íÇñ­í»É ¿ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­ ٳݭÏáõÃ­Û³Ý ï³­ñÇ­ùÇ ÏñÃáõÃ­Û³Ý Áݹ­É³ÛÝ­Ù³Ý í»­ñ³­ Éáõ ³ß­ ˳­ ï³­ Åá­Õá­íÇ ³­ çÇÝ ûñ­ é³­ í³ ùÝݳñ­ ÏáõÙ­Ý»­ñÇÝ, µ»ñ­Û³É ³­ é³­ ç³ñ­Ïáõí ÛáõÝÝ (áõ­ ÕÇ 3) Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ íÇ, ³­ å³ ÇëÏ »ñÏ­ ñáñ¹ û­ñÁ ÝíÇñ­ í³Í ¿ »­ Õ»É Ý»ñ­ùÇÝ ùÝݳñ­ ÏáõÙ­ ³Ûë Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý í»­ñ³Í­í»É ³ß­Ë³­ Ý»­ñÇÝ ¨ ϳñ­ ÍÇù­ Ý»­ñÇ ÷᭠˳­ ݳϭٳ­ÝÁ, ³Û¹ ÃíáõÙª ïáõ­ÅÇ Ï³½­Ùáõ٠ϳ­Ý³Ýó ³­í»­ÉÇ Ù»Í Áݹ·ñÏ­í³­Íáõí۳Ý: ³­ é³ç­Ý³­ Ñ»ñà ù³­ Õ³­ ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ÙÇ­ çá­ó³­éáõÙ­Ý»­ñÇ Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­ÓÁ ÙÇÏ­ñ᭹ǭٳ­Ï³­Ûáõ­Ýáõí۳­ á­ñáß­Ù³­ÝÁ: øÝݳñÏ­Ù³Ý Áݭóó­ùáõÙ ù³­Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí ÝÁ (áõ­ ÕÇ 4) óáõÛó ¿ ï³­ ÉÇë, áñ Éáõñç ϳݭ ˳ñ­ ·»­ÉÇã áõÕÕ­ Û³Ý ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Éñ³Ù­ß³Ï­í»É »Ýª ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí í³­ Íáõí ÛáõÝ áõ­ óáÕ ³­ Ý»­ éáÕ­ç³­ å³­ ѳ­ Ï³Ý Í³­ é³­ÛáõíÛáõÝ­ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ÏáÝÏ­ñ»ï á­Éáñ­ï³­ÛÇÝ ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»ñÝ áõ Ý»­ñÁ ϳ­ñáÕ »Ý û·­Ý»É ѳë­ó»³·­ñ»­Éáõ ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ï³ñ­µ»ñ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷áËÉ­ ³­éáÕ­ çáõí Û³Ý ¨ Ï۳ݭ ùÇ ³ÏÝ­ ϳɭíáÕ ï­ Õáõí ¨á­ Û³Ý í»­ ñ³­óáõÙ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõ­ÝÁ: ´³­óÇ ³Û¹, ñ³­ µ»ñ­ Û³É Ùï³­ Ñá­·áõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÁ: ÌË»­ Éáõ ѻ勉ݭ ùáí áõÕ­Õáñ¹­Ù³Ý ¨ ³­ ç³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ ÃÇ­ ÙÁ ¹Ç­ Ù»É ¿ ºÐ¶ ³­é³­ ç³­ ó³Í ³­ éáÕ­ç³­ Ï³Ý éÇë­ Ï»­ñÁ (·»­ñ³Ïß­ éáõÙ ¿ ïÕ³­ Ï»Ýï­ Ý³­ ñá­ Ï³Ý ³­ ç³­ÏÇó ÃÇ­ ÙÇÝ: Ü»ñ­¹Çñ ² 1. î»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý µ³ó ²Õ­ù³­ïáõí Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý ¨ ѳ­ ѳ­ ÙÁݹ­ Ýáõñ µ³ñ­ ·³­ »ñÏ­ ñáõÙ, á­ñÇ ³éç¨ Í³­ ó³Í »Ý ËÇëï ϳñ¨áñ Éá­ é³­ í³×­Ù³Ý ËÃ³Ý­Ù³Ý áõÕ­Õáõí۳ٵ г­Û³ë­ï³­ÝÇ áõ­Õáõ ·Çë­ïÇÏ Ñ³ñó»ñ áõ Íá­í³­ÛÇÝ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»ñ ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõ ѳ­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ·Ý³­Ñ³­ïáõÙÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ÁÝ­ ѳݭ·³Ù³Ý­ùáí å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»ñ: ´³­ óó­ ùáõ٠г­ ٳ߭˳ñ­Ñ³­ ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ ¨ ³ÛÉ Ï³­ éáõÛó­ Ý»­ñÇ óÇ ³Û¹, û¨ Ï³Ý ³­ é³Ý­ÓÇÝ ÷³ë­ ï»ñ ë÷Ûáõé­ ùÇ Ñ»ï ³é­Ï³ ÷³ë­ï»­ñÇó, ïí۳ɭݻ­ñÇó áõ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ г­ Û³ë­ï³ÝÇ Ï³­ å»ñÇ ¨ ѳ­ ñ³­µ»­ ñáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ í»­ñ³­ ñÇó û·ï­ í»­ÉÇë ÃÇÙÝ ³éÝã­ í»É ¿ ÙÇ ß³ñù ï»­ Ï³ï­ Õ»­ í³­ µ»ñ­Û³É, ãϳ ÷³ë­ï»­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõݪ Ï³Ý µ³­ ñÇ, á­ ó»­ óÇó Ñ»ï¨Û³É­ ñáÝ­ ñÁ ³­ Ý»­ é³­ í»É ϳñ¨áñ ½áõ­ ·³Ïó­í³Í ÙÇ­ç³½­ ·³ÛÇÝ ÷áñ­ ÓÇ íñ³ ÑÇÙÝ­ í³Í ù³­ »Ý »­Õ»É Éñ³­óáõ­óÇã í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý ³­éáõ­Ùáí: Õ³­ ù³­Ï³­ ñ³­ ÝáõÃÛ³Ý í»­ µ»ñ­ Û³É ³­ é³­ç³ñ­Ïáõí Ý»­ ÛáõÝ­ ñáí: ºí, í»ñ­ ç³å»ë, û¨ ³éϳ ¿ á­ ñáß Ñ³ï­ í³­ ͳ­Ï³Ý ´³½­ ÕÇ Ñ³­ Ùáõ­ Õáñ­ ¹³Ï­óáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ï³­ ϳÝ: ºñÏñÇ ï»­Õ»­Ï³ï­íáõÃÛáõÝ îÐî ­Ñ³­ë³­Ý»­ÉÇáõí۳Ý, ù³­Õ³­ù³­ ѳ­Õáñ­¹³Ï­óáõÙÝ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ñ»ï ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ϳ­ ÝáõÃÛ³Ý ¨ »Ý­ óϳéáõó­ í³Í­ùÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ îÐî­ ¹³é­ ÝáõÙ ¿ µ³½­ Ù³­ÏáÕÙ áã ÙdzÛÝ ³å­ Ý»­ ñ³Ýù­ ñÇ ¨ á­Éáñ­ïÇ ³ñ­ï³­Ñ³ÝÙ³Ý Í³­í³É­Ý»­ñÇ ³­í»­É³ó­Ù³Ý í»­ ͳ­é³­ ÛáõÝ­ Ûáõí Ý»­ ñÇ, ³Ûɨ Ù³ñ¹­ ϳÝó, ï»Ë­ Ýá­ ·Ç³­ Éá­ ñ³­µ»ñ­Û³É, 볭ϳÛÝ »ñ­ÏÇ­ñÁ ãáõ­ÝÇ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÇ Ý»ñÇ ¨ ·Ç­ ï»­ ùÇ ÙÇ­ ÉÇ­ óáí: ºñµ ÃÇ­ çá­ ÙÁ í»ñ­ Éáõ­ÍáõÙ áñ¨¿ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ ¨ ù³­ Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ·áñ­ Íá­Õáõí ¿ñ, û г­Û³ë­ï³ÝÝ ÇÝã­å»ë ϳ­ñáÕ ¿ í»­ñ³­Ñ³­í³­ ÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝù Ñݳ­ñ³íáñáõíÛáõÝ Ïï³Ý г­Û³ë­ï³­ ë³­ñ³Ïßé»É ïÝï»ë³­ Ï³Ý ³×Ý áõ ³­ ÉÇ É³í ѳ­ í»­ Õáñ­ ÝÇÝ Édzñ­ ¨³ÏáË»Éáõ ³Û­ Å»ù í å»ë Ïáã­ í³Í §Ãí³­ ÛÇÝ ¹³Ïóí»É ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ñ»ï Çñ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ Ù»­Í³ó­Ý»­Éáõ ïÝï»ëáõíÛáõ­Ý¦: ѳ­Ù³ñ, å³ñ­ ½»ó, áñ ³é¨ïñÇ ¨ ÷᭠˳¹­ñáõÙ­ Ý»­ñÇ ñ³ó­ ¹Ûáõ­ Ù³Ý Ã»­ Ù³­ Ûáí áñ¨¿ í»ñ­ Éáõ­ Íáõí ÛáõÝ ãϳ ÙÇ óáõí۳Ý/ßáõ­ Øñó³Ï­ ½³ï Ùáõï­ Ï³­ÛÇ ³­ ùÇ ·Ý³­ ùÇ ¨ »É­ 101 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ѳ­ï³­Ï³Ý: ºñÏ­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ·­í³Í ·Ý³­Ñ³­ïáõÙÝ ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ Áݭóó­ùáõÙ ³é­Ï³ ïí۳ɭݻ­ñÇ í»ñ­ ·Ý³­ ѳ­ ï»­Éáõ ¨ µ³­ ѳÛï­ ó³­ í³Í ÷³ë­ ï»­ ñÁ ÝÙ³­ ݳ­ïÇå Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý ¨ ùÝݳñ­ ÏáõÙ­ Ý»­ ñÇ ³ñ¹­ ÛáõÝ­ ùáõÙ å³ñ½­ í»É ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»ñ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ³Í ³ÛÉ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ¿, áñ Ùñó³Ï­ óáõí Ûáõ­ ÝÁ ¨ ßáõ­ ϳ ³­ ½³ï Ùáõï­ ùÇ ¨ »É­ ùÇ Ñ³­Ù»­Ù³­ï»­Éáõ ·áñ­ÍÇÝ: ºÐ¶ ѳ­Ù³ñ ϳ­ï³ñ­í³Í í»ñ­Éáõ­ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ Íáõí Ûáõ­ ÝÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ÑÇÙÝ­ í»É ¿ ²ìÌ µÝ³Ï­ ãáõí Û³Ý ñÇ ³ñ­ ï³¹­ ñá­Õ³­ ϳ­ Ýáõí Û³Ý Éáõñç Ëá­ ¹áï »Ý: ²Û­ ãÁÝ­ ¹áõ­ ß³ñ­ù»­ñÇ íñ³: 곭ϳÛÝ ¹³ µ³­ó³­ë³­Ï³Ý ¿ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­ ѳݭ ¹»ñÓ, ³Ûë ËݹÇñÝ áõ ¹ñ³ ѻ勉Ýù­ Ý»­ñÁ Ñ³ë­ Ï³­ Ó»É ³ÛÉ »ñÏñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ѳ­ Ù»­ ï»­ Ù³­ Éáõ ¨ ÙÇ­ç³½­ ·³­ ÛÇÝ Ý³­Éáõ ѳ­Ù³ñ ÏáÝÏ­ñ»ï г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ í»­ñ³­µ»­ñáÕ ß³ï ѳ­Ù»­Ù³­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃ­Û³Ý ùÇã ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõÝ Ï³ª å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ïí۳ɭ íñ³: ØÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ Ù³­ëáíª Ï³ñ­×³­Å³Ù­Ï»ï ÙÇ·­ñ³­óÇáÝ Ý»­ñÇ ¨ í»ñ­Éáõ­Íáõí Û³Ý µ³­ ó³­Ï³­ Ûáõí۳ٵ: Ø»ñ û­ ñ»­ ñáõÙ Ñáë­ù»­ ñÇ ¨ µ³ñÓ­ ñ³­·áõÛÝ Ù³ë­ ·Ç­ ݳ­ ï³­ Ï³Ý ÏñÃáõí ÛáõÝ Ï³Ý Ñ³Ûï­ÝÇ Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝ­óáí ·Ý³­ áõ­Ý»­óáÕ­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ï³Ý­ù³­ÛÇÝ ÙÇ·­ñ³­ódz­ÛÇ (áõ­Õ»Õ­Ý»­ Ñ³ï­ íáõÙ »Ý ïÝï»­ ëáõí Û³Ý Ù»ç ¨/ϳ٠ïÝï»­ ëáõí Û³Ý ñÇ ³ñ­ï³­Ñáëù) ³ë­ïǭ׳­ÝÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É óñÙ ïí۳ɭ ³­ é³Ý­ÓÇÝ ×Ûáõ­Õ»­ ñáõÙ Ùñó³Ï­ óáõí Û³Ý ³ë­ ïÇ­ ׳­ÝÁ ¨, áñ Ý»ñ ãϳÝ: ØÇ·­ñ³­óÇ³Ý å³Û­Ù³­Ý³­íá­ñáÕ ·áñ­ÍáÝ­Ý»ñÝ áõ ³­ Ù»­ ݳ­ ϳñ¨áñÝ ¿, í»ñ­ Éáõ­ Íáõí Û³Ý »Ý »Ý­ óñÏ­ íáõÙ ³ÛÝ ¹ñ³ ³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ å³ñ­½»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ï³ñ­í»É ïÝï»­ë³­Ï³Ý û­·áõï­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»­ »Ý ïݳ­ÛÇÝ ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ ß³ñù Ñ»­ï³­½á­ïáõí ɳí­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ Ïëﳭݳ »ñ­ÏÇñÝ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­å»ë ÛáõÝ­Ý»ñ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ ³Û¹ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý Ñ³­ ñ³­ µ»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­ é³Ý­ ÓÇÝ ëáõµ­ Áݹ·ñÏ­ Ù³Ý ßñç³­ ݳÏÝ áõ ͳͭ ÏáõÛ­ ÃÁ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­ ÷³Ï ¿: Û»Ïï­Ý»­ñÁ (ëå³­éáÕ­Ý»ñ, Ù³ë­Ý³­íáñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ø³­ ÝÇ áñ ÙÇ·­ ñ³­óÇ³Ý Ï³ñ¨áñ ¿ г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ïÝï»­ ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõÝ)ª Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë: г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ëáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ, ³Ûë Ñáë­ù»­ñÁ Ùßï³­¹Ç­ï³ñ­Ï»­Éáõ Ýå³­ Ùñó³Ï­ Û³Ý Ñ³ñ­ óáõí ó»­ ñÇ ³Ù­ ÷á­ ÷Çã ¨ ÷³ë­ ï»­ñÇ íñ³ ï³­ Ïáí ïí۳ɭ ñÇ Ñ³­ Ý»­ í³ù­ Ù³Ý Éáõñç ѳ­ Ù³­Ï³ñ­ ·»­ ñÇ ÑÇÙÝ­ í³Í í»ñ­ Éáõ­ Íáõí Ûáõ­ÝÁ Ïû·­ ÝÇ ³­ ç³Ï­ ó»­Éáõ ³Ûë µ³­ ñ»­ Ù»ç Ý»ñ¹­ ñáõ٠ϳ­ï³­ñ»­ÉÁ Ïí»­ñ³ó­ÝÇ ËÇëï ϳñ¨áñ ï»­ ÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÇ û­ñ³­Ï³ñ­·Ç Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³­ÝÁ: Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý µ³­óÁ: îí۳ɭݻñ Åá­ Õáíñ­ ¹³·­ ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ ïáõÙ­ ñÇ í»­ Ý»­ ñ³­µ»ñ­ г­Û³ë­ ï³­ ÝÇ ßñç³­ ϳ ÙÇ­ç³­ í³Û­ ñÇ ÁÝ­ ¹³­ Ýáõñ ·Ý³­Ñ³­ Û³É ¨ ¹ñ³Ýó ³½­ óáõÃ­Û³Ý ·Ý³­Ñ³­ ¹»­ ï³­ ϳÝ: ´Ý³Ï­ãáõí ﳭϳÝ: ºÐ¶ Ù»ç ³­ ×Ç Ï³­ Ýáõí Ûáõ­ Û³Ý í»ñ­ Éáõ­ ÍáõíÛáõ­ ÝÁ Û³Ý Í»­ñ³­óáõ­ÙÁ, µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ãí³­ù³­Ý³­ÏÇ ³Ý­Ïáõ­ÙÁ ËÇëï ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­í³Í ¿ »­Õ»É »ñÏ­ñÇ µÝ³­Ï³Ý å³­ ¨ ³ñ­ ï³­·³Õ­ ÃÁ µ³­ ó³­ ë³­Ï³Ý »Ý ³Ý¹­ ñ³­ Ýáõ٠г­ ¹³é­ ß³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃ­Û³Ý µ³­ó³­Ï³­Ûáõí Û³ë­ ï³­ÝǪ ³­×Ç ¨ ³Õ­ ù³­ïáõí Û³Ý Ïñ×³ï­ Ù³Ý ³­ å³­ ·³ Û³Ý å³ï­ ׳­éáí: ØÇ »ñÏ­ñáõÙ, á­ñÁ ѳ­ñáõëï ¿ µÝ³­ Ï³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³ñ­ Ý»­ ñÇ íñ³: ´Ý³Ï­ ãáõÃ­Û³Ý Ï³½­ ÙÇ ¨ Ãí³­ å³­ ß³ñ­ ñáí ¨ ѻݭ Ý»­ íáõÙ ¿ ³Û¹ å³­ ß³ñ­ Ý»­ñǪ áñ­å»ë ù³­ ÏÇ ÷᭠ݳ­ Ëáõí ÷á­ Û³Ý ÙÇ­ ïáõÙ­Ý»­ ñÁ ¨ ²½­·³­ÛÇÝ íÇ­ ϳ­ »­ Ùáõï­Ý»­ñÇ Ï³ñ¨áñ ³Õµ­ ñÇ íñ³ (½µá­ Ûáõ­ ë³ßñ­ çáõí ׳­ ϳ·­ñ³­Ï³Ý ͳ­ é³­ ÛáõÃ­Û³Ý (²ìÌ) áõ Ødz­ í³Í íáñ­ ÛáõÝ, û·­ï³­Ï³ñ ѳ­Ý³­Íá­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ), Ðܲ-Ý ³½­·»­ñÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃ­Û³Ý Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñÁ ­ÙdzÛÝ Ù³ë­Ý³­ÏÇ å³ï­Ï»ñ ¿ ï³­ÉÇë ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­ ï³ñ­µ»ñ­íáõÙ »Ý ѳï­Ï³­å»ë µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ÃíÇ ³ÝÏ­ Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñá­Õ»­ñÇ, û·­ï³­Ï³ñ ѳ­Ý³­Íá­Ý»­ñÇ Ù³Ý ï»Ù­ åÇ ¨ ų٭ Ï»ï­ Ý»­ñÇ ³­ éáõ­ Ùáí: ܳ¨ª ²ìÌ-Ç ¨ ¨ ³Ý­ ï³é­ Ý»­ñÇ ³ñ­Å»­ùÇ Ù³­ëáí: г­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ³­×Ç Ï³­ زÎ-Ç Ï³Ý­Ë³­ï»­ëáõÙ­Ý»­ñáõÙ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ï³ñ­µ»ñ­íáõÙ Ûáõ­Ýáõí۳­ÝÁ ѳ­Ù³ñ­Å»ù ·Ý³­Ñ³­ï³­Ï³Ý ï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ »Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ óáõ­óÇã­Ý»ñ, ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï³½­ û·­ï³­Ï³ñ Ý»ñ¹­ñáõ٠ϳ­ñáÕ ¿ ÉÇ­Ý»É µÝ³­Ï³Ý å³­ß³ñ­Ý»­ ÙáõÙ ù³­Õ³­ù³µ­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ: ´Ý³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ³Ûë ß³ñ­ ñÇ ¹ñ³­ Ù³­ Ï³Ý ·Ý³­ ѳ­ïáõ­ÙÁ ¨ ѳ߭ í³­ ÙÁ: ²Ûë í³ñ­ éáõ­ ù»­ñÁ Ý»ñ­¹³ß­Ý³­Ï»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ý»ñ¹­ñáõ٠ϳ­ï³­ñ»­ÉÁ Åáõí Ûáõ­ ÝÁ ϳ­ ï³­ Éáõ ѳ­ ñ»­ Ù³ñ Ï³Ý ÙÇ­ ç³½­ ·³Û­Ýá­ñ»Ý ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Ïû·­ÝÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý Ï³½­ÙáõÙ ÁÝ­¹áõÝ­í³Í Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ: 3.1. ºÐ¶ ÃÇ­ í»É ¿ ݳ¨ Ý»ñ­ ÙÁ ÑÇÙÝ­ ùÇÝ ¨ ³ñ­ ï³­ùÇÝ µ³½­ Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­ó»É »Ý ß³­Ñ³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ï³ñ­ Ù³­ÏáÕ­ Ù³­ÝÇ ËáñÑñ­¹³Ï­ ó³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁÝ­ ó­óÇ íñ³: ºÐ¶ µ»ñ ËÙµ»ñª ϳ½Ù­í³Í ÐÐ ­Ï³­é³­í³­ñáõí۳Ý, Ù³ë­Ý³­íáñ ѳ­Û»­ó³­Ï³ñ­·³­ÛÇÝ ÷áõ­ÉÇó ëÏë³Íª ËݹÇñ ¿ ¹ñí»É г­ ѳï­í³­ÍÇ, ù³­Õ³­ù³­ódz­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Ï³½­ Û³ë­ï³­ ÝÇ ¨ г­ ٳ߭ ˳ñ­Ñ³­ ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ Ñ³­ ï³Ý­ Û³ë­ Û³Ý Ù³­ åáõí Ï»ñ­ Ý»­ ÛáõÝ­ ñÇ, ·Ç­ ï³­ Ï³Ý Ñ³­ Ù³ÛÝ­ùÇ ¨ ½³ñ­ ·³ó­ ÃÇ­ÙÇ ÷áñ­Ó³­·»ï­Ý»­ñÇó ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³ï­ Ù³Ý ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇó: øÝݳñ­ íáõíÛáõÝ ëï³­ ï³¹ñ­ Ý³É ß»ß­ íáÕ á­Éáñï­ ñÇ ¨ ³ß­ Ý»­ ˳­ Ý»ñÝ ³Ûë ·áñ­ ÏáõÙ­ ÍÁݭó­ Ý»É »Ý í»ñ ѳ­ óáõÙ û·­ Éáõ ÙÇ Ý»­ ï³Ý­ ùÇ ³­é³­çÁÝ­ ó­óÇÝ ½áõ­ ·³­ Ñ»é Ó­¨³­íáñ­ Å»Ç íáÕ ëÛáõ­ ß³ñù ϳñ¨áñ ï»­ Õ»­Ï³ï­ í³­Ï³Ý µ³­ ó»ñ (Ý»ñ­¹Çñ 1): ¨ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý áõ­Õ»ñÓ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É: ÊáñÑñ­ ¹³Ï­ó³­ 102 ë³Ï ² 7. àõ­ ²Õ­Ûáõ­ ÕÇ­ é³ç­ Ý»ñ, ³­ ݳ­Ñ»ñà µ³­ ÷á­ËáõÙ­ ñ»­ Ý»­ ñÇ á­ Ý»ñ, ³½­ Éáñï­ óáõíÛáõ­ ¹»­ ÝÁ ½áõÛ· Ýå³­ï³Ï­ ñÇ Ý»­ íñ³ ¨ ¹ñ³Ýó Ýß³­ ÏáõíÛáõ­ ݳ­ ÝÁ ïÝï»­ ë³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃ­Û³Ý Ù»ç ϳ­ ݳÝó Ù³ë­Ý³Ï­ éáõ­ óáõÃ­Û³Ý ³­ Ùáí ²½¹»óáõÃÛáõÝÁ ½áõÛ· Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ü߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ´³ñ»÷áËÙ³Ý àõÕÇÝ»ñ íñ³, ųٳݳϳóáõÛó, ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ϳݳÝó ³é³çݳѻñà áÉáñïÝ»ñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÷áËÉñ³óáõÙÝ»ñ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí àõÕÇ 1. 1. ú·ï³·áñÍ»É ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ²ñï³Ñ³ÝÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ ³é³Ýóù³ÛÇÝ Ü»ñϳÛáõÙë îÐî ëå³ë³ñÏÙ³Ý áÉáñïáõÙ ²×Ç í»ñ³Ñ³í³ë³ñ³ÏßéÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ³ÏïÇí³óáõÙÁ ¹ñ³Ï³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ 35 ïáÏáëÁ ϳݳÛù »Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ г۳ëï³ÝÁ Ó·ïÇ ÉͳÏÁ ¨ ѳÕóѳñ»É ó³Ù³ù³ÛÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ïáõݻݳ ½áõÛ· (гٳß˳ñѳÛÇÝ µ³ÝÏ, 2013 Ã.): µ³ó»É ßáõϳݻñÁ, áñë³É ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ËáãÁݹáïÝ»ñÁ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ íñ³ ¨ ϳå³ÑáíÇ Éáõñç ²ÏÝϳÉíáõÙ ¿, áñ îÐî áÉáñïÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ѳÕóѳñ»É (³é¨ïñ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÷áËÉñ³óáõÙÝ»ñ` ٻͳóÝ»Éáí ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ïëï»ÕÍí»Ý ÙdzÏóÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ù³ëáí ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Á, ßáõϳݻñÇ ¨ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ: ºñÏñÇ Ý»ñùÇÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ: ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ, ë÷Ûáõéù, Éñ³óÝ»É ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¹Çí»ñëÇýÇϳóÙ³Ý Ùñó³Ïó³ÛÝáõÃÛ³Ý, ³é¨ïñÇ ¨ Éá·ÇëïÇÏ µ³ó»ñÁ, Ï»ÝïñáÝ³Ý³É ÙÇçáóáí ³ÛÝ ³í»ÉÇ ¹ÇٳϳÛáõÝ ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝ ÇÝï»·ñÙ³Ý ³é¨ïñÇ íñ³ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ îÐî ¹³ñÓÝ»Éáí óÝóáõÙÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ, ËóÝÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ç³Ýù»ñÇ ¨ áÉáñïÝ»ñáõÙ): ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ¨ ·Çï»ÉÇùÇ ³ß˳ï³ßáõϳÛáõÙ ·»Ý¹»ñ³ÛÇÝ ÷á˳ݳÏÙ³Ý ÙÇçáóáí ٻͳóÝ»Éáí ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝÝ ³í»É³óÝáÕ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½áõ·³ÏóáõÙÁ ³í»É³óÝ»Éáí áñ³ÏÛ³É ³ß˳ï³ÝùÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ áõݻݳÉáõ ³í»ÉÇ Éáõñç Ùñó³Ïó³ÛÇÝ Ñ³Ù³ñ: ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ, áñÁ ϳå³ÑáííÇ Ðݳñ³íáñ ¿, áñ µ³½ÙáõÕÇ µ³ñÓñ³·áõÛÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý »Ýóϳéáõóí³ÍùÇ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ³í³ñï³Í ³í»ÉÇ ÁݹɳÛÝáõÙÝ ³å³ÑáíÇ Ï³ñ׳ųÙÏ»ï Ù»Í Ãíáí ϳݳÝó áõ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ¨ §³ñ³· ѳÕóݳÏÝ»ñ , ÇëÏ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ùñó³Ïó³ÛÇÝ ëϽµÝ³Ï³Ý ÙÇçݳųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ Ñݳñ³íáñ ³ñÅ»ùÇ ÙÇçáóáí: ÏÉÇÝÇ Çñ³óÝ»É µ³½ÙáõÕÇ Î³Ý³Ýó ÏáÕÙÇó ջϳí³ñíáÕ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ûñ³Ï³ñ·Ç ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ûñÇ »Ý Ý»ñϳ۳óí³Í Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó ëï³óí³Í û·áõïÝ»ñÁ: г۳ëï³ÝÇ µáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ. ø³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ³éáõÙáí µ³ó³éáõÃÛáõÝ »Ý ï»ùëïÇÉ ¨ µ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÝ Çñ³·áñÍ»ÉÇ »Ý, û¨ ѳ·áõëï»Õ»ÝÇ áÉáñïÁ ¨ ÑÛáõñ³Ýáó³ÛÇÝ Éñ³óáõóÇã ͳËë»ñ »Ý ³é³ç³¹ñáõÙ, áõ é»ëïáñ³Ý³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ ýÇݳÝë³íáñí»Ý áñï»Õ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 35 ïáÏáëÇ Ñ³ñϳµÛáõç»ï³ÛÇÝ ã»½áù »Õ³Ý³Ïáí: ջϳí³ñÝ»ñÁ ϳݳÛù »Ý (гٳß˳ñѳÛÇÝ µ³ÝÏ, 2016 Ã.): г·áõëï»Õ»ÝÇ áÉáñïáõÙ Ýáñ ßáõϳݻñ Ùáõïù ·áñÍ»ÉÇë ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ëï³ïáõÝ Í³Ëë»ñÁ Ýí³½»óÝ»Éáõ ѳٳñ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ËóÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó û·ïí»ÉÁ ¹ñ³Ï³Ý ϳ½¹Ç Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý ¹³ßïáõ٠ϳݳÝó ïÝï»ë³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹɳÛÝÙ³Ý íñ³ ¨ ÏÝå³ëïÇ ³é³í»É Ý»ñ³é³Ï³Ý ³×Ç ËóÝÙ³ÝÁ: àõÕÇ 2. 2. Èñ³óÝ»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ßáõϳ Ùáõïù ²í»ÉÇ Ù»Í Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ λÝëáõݳÏ, ³ñï³¹ñáÕ³Ï³Ý Ù³ëݳíáñ µ³ó»ñÁ (³Û¹ ÃíáõÙ` ϳñ·³íáñáõÙÝ»ñ, ·áñÍ»Éáõ ¨ ³×»Éáõ ѳٳñ ѳí³ë³ñ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý ¹³ßïáõÙ ¨ ѳïí³ÍÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ³í»ÉÇ Ù»Í ¹ñ³Ýó Çñ³Ï³Ý³óáõÙ, ýÇݳÝëÝ»ñÇ, å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ³å³Ñáí»ÉÁ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·»Ý¹»ñ³ÛÇÝ Ë½Ù³Ý ÷áùñ³óáõÙÁ Ãíáí ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Ýáñ³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ, ѳë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý, ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ¨ ÏÝå³ëïÇ ³í»ÉÇ ß³ï ³ß˳ï³ï»Õ»ñ ѳٳñ г۳ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÙñóáõÝ³Ï ßáõϳ, Ïáñåáñ³ïÇí Ýáñ³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí Ù»Í ëï»ÕÍáÕ, ³ñï³¹ñáÕ³Ï³Ý Ù³ëݳíáñ í»ñ³óÝ»É ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳé³í³ñáõÙ): Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñ³ïí³ÍÇ Ï³Û³óÙ³ÝÁ: ßáõϳݻñ ÙáõïùÇ ¨ ³×»Éáõ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý µ³ñ»É³íÙ³Ý ¨ Ò»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý ¹³ßïáõ٠ϳݳÝó ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ: ³Û¹ Ï»ñå, ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý §Ï³ÕáÕ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ³ÛÝåÇëÇ ³ß˳ï³ßáõϳÛáõÙ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ Ý»ñáõÅÇ ëË³É áñÁ ϳßϳݹí³Í ¿ å³Ñ³Ýç³ñÏáí: ï»Õ³µ³ßËÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýù ¿: ¸³ Ù»Í ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ïáõݻݳ гßí³ñÏÝ»ñÁ íϳÛáõÙ »Ý, áñ ³×Ç, ¹ñ³ ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ¨ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý ³Ýѳٳã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³` Ù»ç ·»Ý¹»ñ³ÛÇÝ Ë½áõÙÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ÙÇçáóáí Ðܲ-Ç 5 ïáÏáëÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù áõŻճóÝ»Éáí ϳåÁ ³×Ç ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇ ÏáñëïÇ Ï»Ýë³å³ÑáíÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ÙÇç¨: (гٳß˳ñѳÛÇÝ µ³ÝÏ, 2016 Ã.): Æñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳñ׳ųÙÏ»ïÇó ÙÇçݳųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ` Ý³Ë Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí ³é³çݳѻñà ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (ûñ.` ·áñÍáÕ Ñ³ëï³ïí³Í ϳñ·³íáñÙ³Ý ¹³ßï), ÙÛáõëÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí ³é³í»É ÙÇçݳųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ, Ù³ëݳíáñ³å»ë` ³ÛÝ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳٳϳñ·Ç ѽáñ³óáõÙ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ: 103 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ²½¹»óáõÃÛáõÝÁ ½áõÛ· Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ü߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ´³ñ»÷áËÙ³Ý àõÕÇÝ»ñ íñ³, ųٳݳϳóáõÛó, ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ϳݳÝó ³é³çݳѻñà áÉáñïÝ»ñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÷áËÉñ³óáõÙÝ»ñ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí 3. î»ÕáõÙ ³å³Ñáí»É ³½³ï Ùáõïù áõ Þáõϳ ³½³ï Ùáõïù áõ »Éù »Éù ßáõϳ ¨ ÙñóáõݳÏáõÃÛáõÝ: ³å³Ñáí»ÉÝ ³ÛÝ Ï³ñ¨áñ µ³Õ³¹ñ³ï³ññÝ ¿, áñÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñå»ë½Ç ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ³Ý³Ý ³½³ï Ùáõïù ·áñÍ»É ßáõϳ ¨ ³× ·ñ³Ýó»É: ¸³ Ù»Í ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ïáõݻݳ ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ¨ ѳÙÁݹѳÝáõñ µ³ñ·³í³×Ù³Ý íñ³` ë³Ñٳݳ÷³Ï»Éáí í³ñÓ³í׳ñÝ»ñÁ ¨ ³å³Ñáí»Éáí ³éáÕç Ùñó³ÏóáõÃÛáõÝ É³í ϳñ·³íáñíáÕ ßáõϳݻñáõÙ: ¸³ ݳ¨ ÏÝå³ëïÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³ÝÁ ¹Çí»ñëÇýÇϳóÙ³Ý íñ³ ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí: Æñ³·áñÍ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ »ñ¨Ç Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ ³å³Ñáí»É ÙÇçݳųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ, ù³ÝÇ áñ ¹³ Ïå³Ñ³ÝçÇ ï³ñµ»ñ ߳ѳ·ñ·Çé ÏáÕÙ»ñÇ ß³Ñ»ñÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙ: àõÕÇ 3. 4. ²å³Ñáí»É, áñ ÏñÃ³Ï³Ý 1-ÇÝ ¨ 2-ñ¹ æ³Ýù»ñ, áñáÝó ßÝáñÑÇí ÏñÃáõÃÛáõÝ ¨ Ü»ñ³é³Ï³Ý ³×Ç Ñ³Ù³ñ ѳٳϳñ·Á Ù³ïáõóÇ ³é³ç³Ý³Ñ»ñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (í»ñÁ) ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ó»éù µ»ñ³Í г۳ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³ß˳ï³ßáõϳÛÇ Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ Ï³ñ¨áñ ÷áËÉñ³óáõÙ ¿ ïÕ³Ù³ñ¹ÇÏ ¨ ϳݳÛù ³ß˳ï³Ýù í»ñ³óÝ»É ³ß˳ï»Éáõ ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ` ³ÝÑñ³Å»ßï ÏáõÝ»Ý³Ý ³ÛÝåÇëÇ áÉáñïÝ»ñáõÙ, µ³ñ»É³í»É ³ÝѳïÝ»ñÇ (Ù³Ýϳí³ñÅÝ»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý, ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ áõݻݳÉáõ áñï»Õ ϳÝ˳ï»ëíáõÙ ¿ ³× ¨ ³í»ÉÇ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝÁ: STEM ¨ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñå»ë½Ç µ³í³ñ³ñ»Ý ɳí í³ñÓ³ïñáõÃÛáõÝ: ËóÝÙ³Ý, ·ÛáõÕ³Ï³Ý í³Ûñ»ñáõÙ Ýáñ ¨ ³×áÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Î³Ý³Ýó ÏñÃí³ÍáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ù³íáñ µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ϳñÇùÝ»ñÁ: é»ëáõñëÇ Ù»ç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇó û·áõï ÏñÃáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³Ý, ØÎàô ³í»ÉÇ ù³Õ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ɳí ϳñ·³íáñÙ³Ý, ³ß˳ïáõÅÇ Àëï ³Û¹Ù, ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³ÛÝåÇëÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹ñáõÙ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù åñ³ÏïÇϳÛÇ ÙÇçáóáí): ϳï³ñ»ÉÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ³×Á Ïí»ñ³óÝ»Ý Ã»° å³Ñ³Ýç³ñÏÇ, û° ѳÙÁݹѳÝáõñ µ³ñ·³í³×Ù³Ý ¨ ³é³ç³ñÏÇ ÏáÕÙáõÙ ³éϳ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕóѳñÙ³Ý ËáãÁݹáïÝ»ñÁ: ´³í³ñ³ñ í»ñ³Í»Éáõ áõÕÇ: àñ³ÏÛ³É ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÝ Ý»Õ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõÕÕí³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ·Çï»ÉÇùÇ Ï³ñ¨áñ ³ÕµÛáõñ ¿: å»ïù ¿ áõÕ»Ïóí»Ý ËݳÙùÇ ¨ ²ß˳ïáõÅÇ ½³ñ·³óáõÙÝ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ áã ÙdzÛÝ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³í³ë³ñ³ÏßéÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý ³å³ÑáíÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ѳٳå³ï³ëË³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ²ß˳ïáõÅÇ Ï³½Ùáõ٠ϳݳÝó ³Ûɨ` Í»ñ³óáÕ ³ß˳ïáõÅÁ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ ËáãÁݹáïáÕ Ã³ñÙ³óÝÇ Çñ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ·áñÍáÝÝ»ñÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùÁ ³ß˳ï³ßáõϳÛÇ Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ ÏÉÇÝ»Ý ³ñÅ»ù³íáñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ÙÁÝóó ù³ÛÉÇ: ²ÛëåÇëáí ¨° ϳåÇï³ÉÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï µ³ßËáõÙÝ áñ³ÏÛ³É ÏñÃáõÃÛáõÝÁ, ¨° ³ß˳ïáõÅÇ áõ ïÝï»ë³Ï³Ý û·áõïÝ»ñÁ áã ÙdzÛÝ ½³ñ·³óáõÙÁ í×éáñáß ÷áËÉñ³óÝáÕ Ï³Ý³Ýó ¨ Ýñ³Ýó ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ, ³Ûɨ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ »Ý í»ñÁ Ýßí³Í 1-ÇÝ ¨ 2- áÕç ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ñ¹ ³é³çݳѻñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñáÝù Ãí³ÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÉdzñÅ»ù û·ï³·áñÍáõÙ ¨ ³í»ÉÇ ß³ï Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ: ÎñÃáõÃÛ³Ý Ù»ç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ù³ÛÉ ³é ù³ÛÉ ëÏë»É ϳñ׳ųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ. ¹ñ³Ý ϳñ»ÉÇ ¿ Ýå³ëï»É ÏñÃáõÃÛ³Ý áÉáñïÇ Í³Ëë»ñÇ ûåïÇٳɳóٳٵ: ²ß˳ïáõÅÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ù»ç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ϳï³ñ»É ÙÇçݳųÙÏ»ï ¨ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙª ѳٳ·áñͳÏó»Éáí Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ Ñ»ï: ²ß˳ïáõÅÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Éáõñç Íñ³·ñ»ñ Ù߳ϻÉáõ Çñ³·áñÍ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍǪ ѳٳ·áñͳÏó»Éáõ ¨ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáõ å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛáõÝÇó: ØÇçÇÝ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý (ØÎàõ) ³éϳ Íñ³·ñ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý µ³ñ»É³íáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ï³ñ׳ųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ: 104 ²½¹»óáõÃÛáõÝÁ ½áõÛ· Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ü߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ´³ñ»÷áËÙ³Ý àõÕÇÝ»ñ íñ³, ųٳݳϳóáõÛó, ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ϳݳÝó ³é³çݳѻñà áÉáñïÝ»ñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÷áËÉñ³óáõÙÝ»ñ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí 5. ²ç³Ïó»É ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ îÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç ³í»ÉÇ ß³ï ѳٳå³ï³ë˳ݻóÙ³ÝÁ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ ¨ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ (¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å»ï³Ï³Ý ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ñ½áñ³óÝ»Éáõ, ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³ï³ñÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»éª ³ß˳ï³ÝùÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï µ³ßËÙ³Ý ¨, Áëï ³Û¹Ù, Ýå³ëï³éáõÝ»ñÇÝ ³ÏïÇí³óÝ»Éáõ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý µ³ñ»É³íÙ³Ý ÙÇçáóáí): ³éáõÙáí Ïϳñ¨áñíÇ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ: §ÎÛ³ÝùÝ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ßñç³Ýáõ٠ѻﳽáïáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëݳÏó³Í ѳۻñÇ ³í»ÉÇ ù³Ý 70 ïáÏáëÁ Ýᯐ ¿, áñ ϳå»ñÁ ËÇëï ³ÝÑñ³Å»ßï ϳ٠߳ï ϳñ¨áñ »Ý É³í ³ß˳ï³Ýù ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ: ²ÛëåÇëáí, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ݻóÙ³Ý ·áñÍáõÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ: »ñ¨ë ¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ·áñͳϳÉáõÃÛ³Ý ÁݹɳÛÝí»Éáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ ë³Ñٳݳ÷³Ï ¿, »Ã» ѳßíÇ ³éÝ»Ýù ³ÏïÇí ³ß˳ï³ßáõϳÛÇ Íñ³·ñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ý»ñϳ å³ÑÇÝ Ñ³ïϳóíáÕ ÙÇçáóÝ»ñÁ: ¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÁ ѽáñ³óÝ»Éáõ ¨ Ýñ³ÝÇó û·ïíáÕÝ»ñÇ ÃÇíÝ ³í»É³óÝ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÏÉÇÝ»Ý å»ï³Ï³Ý µÛáõç»Çó ѳïϳóáõÙÝ»ñ ¨ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ ³í»ÉÇ Ù»Í Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ: 6. ÊÃ³Ý»É Ï³Ý³Ýó Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÝ ²í»ÉÇ Ù»Í Ãíáí ϳݳÝó ³ß˳ï³ßáõϳÛáõÙ (ìØÎ-Ç ÙÇçáóáí. Áݹ·ñÏí³ÍáõÃÛáõÝÝ ·»Ý¹»ñ³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñÇ Ý»ñ³éáõÙ ³ß˳ï³ßáõϳÛáõÙ Ïѳϳ½¹Ç ѳÝñ³ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ µ³ñÓñ³·áõÛÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ýí³½Ù³ÝÁ ¨ ÏñÃáõÃÛ³Ý Ù»ç): г۳ëï³ÝÇ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ íñ³ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇ·ñ³ódzÛÇ µ³ñÓñ óáõó³ÝÇßÇ ³½¹»óáõÃÛ³ÝÁ: ºÃ» ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ³ß˳ï³ßáõϳÛáõÙ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ¨ Ï³Ý³Ýó Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý Ë½áõÙÁ í»ñ³óÝ»É ³í»ÉÇ Ù»Í Ãíáí ϳݳÝó ³ß˳ï³Ýù ÷Ýïñ»Éáõ ¨ ·ïÝ»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÁÝÓ»é»Éáí, ³å³ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÇ µ³ó³ë³Ï³Ý ÙÇïáõÙÁ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ ¿³Ï³Ýáñ»Ý Ýí³½»óÝ»É, ¨ Ñݳñ³íáñ ¿ ѳëÝ»É Ðܲ-Ç Ùáï 14 ïáÏáëÇ: γݳÝó ³ß˳ï»ÉÁ ËóݻÉáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ³é³Ýóù³ÛÇÝ µ³ñ»÷áËáõÙ ¿ ÙÇÝ㨠3 ï³ñ»Ï³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¨ ·ÛáõÕ³Ï³Ý í³Ûñ»ñáõÙ í³Õ Ù³ÝÏáõÃÛ³Ý Ñ³ë³ÏÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý (ìØÎ) Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ å»ï³Ï³Ý Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñáõÙ: ìØÎ-Ç Ù»ç Ý»ñ¹ñáõÙÁ ÙÇç³½·³ÛÝáñ»Ý ÁݹáõÝí³Í ¿ áñå»ë ˻ɳóÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, áñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ ïÝï»ëáõÃÛ³ÝÝ ³Ûëûñ (³í»ÉÇ ß³ï ϳݳÝó Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ) ¨ ³å³·³ÛáõÙ (³Û¹ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ³í»ÉÇ Ù»Í ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ùµ ã³÷³Ñ³ë ï³ñÇùáõÙ): ²ÛÝåÇëÇ »ñÏñÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ Þí»¹Ç³Ý, ѳçáÕ ÉáõÍáõÙ »Ý ïí»É µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ýí³½Ù³Ý ËݹñÇݪ ÁݹɳÛÝ»Éáí ìØÎ Íñ³·ñ»ñÁ: ìØÎ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÙÇçáóáí ϳݳÝó ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ·áñÍáÕ å»ï³Ï³Ý Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñÇ Ñ»ÝùÇ íñ³ ϳñ׳ųÙÏ»ï ¨ ÙÇçݳųÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ: ²Ûë ÁݹɳÛÝÙ³ÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ç³Ïó»É ÏñÃáõÃÛ³Ý áÉáñïÇ Í³Ëë»ñÇ ûåïÇٳɳóٳٵ: 105 Future Armenia: Connect, Compete, Prosper I A Systematic Country Diagnostic I NOVEMBER, 2017 ²½¹»óáõÃÛáõÝÁ ½áõÛ· Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ü߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ´³ñ»÷áËÙ³Ý àõÕÇÝ»ñ íñ³, ųٳݳϳóáõÛó, ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ϳݳÝó ³é³çݳѻñà áÉáñïÝ»ñ ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÷áËÉñ³óáõÙÝ»ñ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí àõÕÇ 4. 7. àõŻճóÝ»É Ï³ÛáõÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³×ÇÝ Ø³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý îíÛ³É ë»é³ï³ñÇù³ÛÇÝ ËÙµáõÙ, γÛáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ ûųݹ³ÏáÕ Ù³Ïñáϳé³í³ñáõÙÁ: ¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ß˳ïáõÅÇ Ù³ëݳµ³ÅÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ïÝï»ë³Ï³Ý ³×ÇÝ ³í»É³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ϳݳÝó ѳٳå»ï³Ï³Ý ¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝ Ýå³ëïáÕ Ï³ÛáõÝ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý ³ß˳ïáõÅÇ ³í»É³óÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é, Ó¨³íáñ»É ï³ñµ»ñ ׳ϳïÝ»ñáõÙ: ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ݳ˳¹ñÛ³É Ï»Ýë³Ãá߳ϳÛÇÝ µÉáÏÇ Ñ½áñ³óáõÙÁ »Ý ½áõÛ· Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ϳñáÕ ¿ ϳë»óÝ»É ïÝï»ë³Ï³Ý ѳçáÕ ³é³çÁÝóóÇ ¨ ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý ·áñͳÏóÇ ³×Á: ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï 2015Ã. 15-64 ï³ñ»Ï³ÝÝ»ñÇ µ³ñ»÷áËÙ³Ý Ñ³Ù³ñ µáÉáñ ³ß˳ïáõÅÇ Ï³½ÙáõÙ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó µÝ³·³í³éÝ»ñáõÙ: ê³ Ý³Ë³ï»ë- ¨ ϳݳÝó Áݹ·ñÏí³ÍáõÃÛ³Ý íáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³Ýѳå³Õ, ˽í³ÍùÁ ϳ½Ù»É ¿ ·ñ»Ã» 20 ïáÏáë: ù³ÝÇ áñ ϳñ׳ųÙÏ»ï Ñ»é³Ýϳ- ºÃ» ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ³Ûë ˽í³ÍùÁ ñáõÙ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý ϳÛáõÝáõ- í»ñ³óÝ»É Ï³Ý³Ýóª ³ß˳ï³Ýù ÃÛ³Ý ³ÝÏáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ï¨³Ï³Ý ÷Ýïñ»Éáõ ¨ ·ïÝ»Éáõ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ: ¸ñ³ ûñÇݳÏÝ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï³Éáõ ÙÇçáóáí, ¿ å»ï³Ï³Ý Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëáí ³å³ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý í»ñç»ñë ³ñӳݳ·ñí³Í ѳñϳµÛáõ- ·áñͳÏóÇ µ³ó³ë³Ï³Ý ÙÇïáõÙÁ ç»ï³ÛÇÝ Í³Ëë»ñÇ Ïñ׳ïáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ½·³ÉÇáñ»Ý Ýí³½»óÝ»É Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ³ñϳµÛáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³ñϳµÛáõç»ï³ÛÇÝ Ï³ÛáõݳóÙ³Ý ÝáñÙ»ñáí å³Ûٳݳíáñí³Í ³íïá- íñ³ ¹ñ³Ï³Ý Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáí: Ù³ï ѳñϳµÛáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³ËÙµ- ÖÇßï ѳëó»³·ñí³Í ëáóÇ³É³Ï³Ý Ù³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, áñÁ ϳñ׳- ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ïݳÛÇÝ Å³ÙÏ»ï ¨ ÙÇçݳųÙÏ»ï ³½¹»óáõ- ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃÛáõÝ Ïáõݻݳ ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç íñ³: ¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óáõÙÁ ϵ³ñ»É³íÇ Ï³ËÛ³É ³Ý¹³Ù áõÝ»óáÕ ¨ ÙdzÛÝ³Ï ÏÇÝ Ï»ñ³ÏñáÕ áõÝ»óáÕ 8. àõŻճóÝ»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ¨ µÝ³Ï³Ý ïݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÙÁ ¨ å³ß³ñÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ Ï³é³í³ñáõÙÁ Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³ÛÝ Ñ³ñÙ³ñíáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÙ³ÛÇ Ï»Ýë³Ï³Ý ¿ г۳ëï³ÝÇ ³å³·³ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇÝÁ, áñï»Õ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç Ñ³Ù³ñ: Þñç³Ï³ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ ϳݳÛù »Ý, ÙÇç³í³ÛñÝ áõ µÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ áñáÝù ѳïϳå»ë Ëáó»ÉÇ »Ý ³å³ÑáíáõÙ »Ý ϳÛáõÝ Ý»ñ³é³Ï³Ý ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ¨ ï³ñÇù³ÛÇÝ ³×Ç ÑÇÙù ³ÛÝåÇëÇ áÉáñïÝ»ñáõÙ É³í ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí: ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ ·ñ³Ýó»Éáí, ÇÝãåÇëÇÝ ÊÇëï ϳÝ˳ñ·»ÉÇã áõÕÕí³ÍáõÃÛ³Ý »Ý ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ѳÝù³ñ- ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ, ½µáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ Ïû·Ý»Ý Ïñ׳ï»Éáõ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ¨ ³Ýï³é³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÏÛ³ÝùÇ ³ÏÝϳÉíáÕ ÇÝãå»ë ݳ¨ ¿ùëïñ»Ù³É »Õ³Ý³Ï³ÛÇÝ ï¨áÕáõÃÛ³ÝÝ ³éÝãíáÕ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ (ã³÷³Ñ³ë ¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝÝ áõŻճóÝ»Éáí ¨ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ßñç³ÝáõÙ, ϳݳÝó ÏÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ñ³Ù»Ù³ï, ٳѳóáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³ñÙ³ñí»Éáí: ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ¿): 9. àõŻճóÝ»É îݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇÏñá¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁ µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý íñ³ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ýÇݳÝëÝ»ñÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý, ³½¹áõÙ »Ý óÝóáõÙÝ»ñÁ, ûñÇݳϪ ëáóÇ³É³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ß˳ï³ÝùÁ ÏáñóÝ»ÉÁ ϳ٠ϻÝë³Ãáß³ÏÝ»ñÇ ¨ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÁ, ¨ ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ýª ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý íñ³ Í»ñ³óáÕ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý Ëáó»ÉÇáõÃÛáõÝÁ: µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ä³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝóóùáõÙ ³×»É ¿ ѳÕóѳñÙ³Ý ÙÇçáóáí: ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳÛïÝí»Éáõ ³éáõÙáí Ëáó»ÉÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÃÇíÁ: гÝñ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñ ¿ ³ÛÝ Çñ³íÇ׳ÏÁ, »ñµ ïݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù³ëݳíáñ³å»ëª ³Õù³ïÝ»ñÁ ¨ Ëáó»ÉÇÝ»ñÁ, óÝóáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ý¹Çå»ÉÇë ÁÝïñáõÙ »Ý ³ÛÝåÇëÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù íݳë³Ï³ñ »Ý ³å³·³ÛÇ µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý, ѳïϳå»ëª »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³åÇï³ÉÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Õù³ïÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ç³Ïóáõ- ÃÛ³Ý ë³Ñٳݳ÷³Ï ͳÍÏáõÛÃÁ ¨ §É³í ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ å³Ï³ëÁ, ѳïϳå»ëª ·ÛáõÕ³Ï³Ý ßñç³ÝÝ»- ñáõÙ, ³é³Ýóù³ÛÇÝ ËáãÁݹáïÝ»ñ »Ý ¹ÇٳϳÛáõÝáõÃÛ³Ý Ù³ñï³Ññ³í»ñÇ Ñ³ëó»³·ñÙ³Ý ¨ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ý»ñ³éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ (ѳëóÝ»É ëáóÇ³É³Ï³Ý Ýå³ëï ëï³óáÕÝ»ñÇÝ ³ß˳ï³ÝùÇ ¨ ϳÛáõÝ Ï»Ýë³å³ÑáíÙ³Ý): ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñÃáõÃÛáõÝáõÙ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ³í»ÉÇ Ù»Í ËݹÇñ ¿ ¹³éÝáõÙ ï³ñ»óÝ»ñÇ ³Õù³ïáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñÇ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÇ ³×Ç Ñ»ï¨³Ýùáí: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý Í»ñ³óáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ѳݷ»óÝ»É ïݳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»- ñÇ ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý ͳËë»ñÇ ³í»É³óÙ³Ý, ѳïϳå»ëª áã ï³ñ³÷áËÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×áÕ µ»éÇ ýáÝÇÝ: ²Õµ­ ñÁª γ­ Ûáõ­ ݳÝó ¨ ïÕ³­ Ù³ñ¹­ ϳÝó ïÝï»­ ë³­Ï³Ý Ù³ë­ Ý³Ï­ óáõí Û³Ý Ýß³­Ý³­ Ûáõ­ Ïáõí ÝÁ í»ñó­ í³Í ¿ г­ ٳ߭˳ñ­ ÛÇÝ µ³Ý­ ѳ­ ÏÇ í»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇó, áñÝ ³Ù­÷á÷­í³Í ¿ г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ (2016 Ã.) §Armenia. Country Gender Assess- ment 2016¦ ½»­ óÇó, г­ ÏáõÛ­ ٳ߭˳ñ­ ѳ­ÛÇÝ µ³Ý­ ٳ߭ ÏÇ (2013 Ã.) §Accumulation, Competition and Connectivity¦ ¨ г­ ˳ñ­ ѳ­ ÛÇÝ µ³Ý­ ÏÇ (2017 Ã.) §Armenia: Leveling the STEM Playing Field for Women¦ ½»­ÏáõÛó­ ñÇó: Ý»­ 106 107 л層ù Ù»½ Follow us on Facebook / л層ù ü»ÛëµáõùáõÙ Ù»½ü»ÛëµáõùáõÙ @WorldBankArmenia ²Ûó»É»ùÙ»½ Visit us / ²Ûó»É»ù Ù»½ www.worldbank.org/armenia www.worldbank.org/armenia