70114 Побарувачка на вештини во Република Македонија Техничка белешка која ќе поÑ?лужи како влезен параметар за работилницата на СветÑ?ка банка во Република Македонија1 16 јуни, 2010 година Вовед Ð?евработеноÑ?та во Македонија е многу виÑ?ока и долготрајна. Многу работници Ñ?е невработени подолг временÑ?ки период. Причините за виÑ?оката невработеноÑ?Ñ‚ во Македонија Ñ?еуште не Ñ?е целоÑ?но разбрани. Дали тие лежат главно на Ñ?трана на побарувачката или на Ñ?траната на понудата на пазарот на трудот? Оваа техничка белешка има за цел дополнително да го раÑ?ветли ова прашање Ñ?о тоа што ќе го разгледа прашањето на неÑ?појувањето на вештините – одноÑ?но, разликата помеѓу вештините кои ги бараат работодавачите и вештините кои ги поÑ?едуваат работниците доÑ?тапни за работа. Ги претÑ?тавува резултатите на конкретно дизајнирана анкета помеѓу работодавачите во одноÑ? на побарувачката за вештини, Ñ?проведена во 2009 година . Ð?нкетата имаше за цел да ги идентификува оÑ?новните вештини кои овозможуваат вработување и вештините кои најчеÑ?то недоÑ?таÑ?уваат кај работниците. Се утврди дека токму „меките“ вештини, како што Ñ?е Ñ?тавови и однеÑ?ување кон работата – Ñ?поред гледиштата на работодавачите во Македонија – недоÑ?таÑ?уваат кај голем дел од барателите на работа. Оттука, поÑ?тои недоÑ?таток на вештини кој придонеÑ?ува за невработеноÑ?та во Македонија. Ð?а голем дел од невработените Ñ?е чини дека им недоÑ?таÑ?ува некоја од еÑ?енцијалните вештини кои овозможуваат вработување, и така, и покрај виÑ?окото ниво на невработеноÑ?Ñ‚, Ñ?епак работодавачите имаат потешкотии при наоѓањето на работници Ñ?о потребните вештини. ПоÑ?тоењето на нееднаквоÑ?Ñ‚ помеѓу бараните и понудените вештини укажува на тоа дека невработеноÑ?та во Македонија, до одреден Ñ?тепен, е од Ñ?труктурна природа. Според тоа, потребно е да Ñ?е инвеÑ?тира во вештини, вклучувајќи и „меки“ вештини, Ñ?о цел да Ñ?е намали невработеноÑ?та во Македонија. Ð?нализата на разликите помеѓу 1 Оваа техничка белешка е изработена како дел од техничката помош пружена од Ñ?трана на СветÑ?ка банка на западниот Балкан (ЕЦЦУ5) и ќе Ñ?е кориÑ?ти како влезен параметар за работилница Ñ?о владата на Република Македонија која ќе Ñ?е одржи во јуни 2010 година. Белешката е изготвена од Ñ?трана на Јан РутковÑ?ки (Виш економиÑ?Ñ‚, ЕЦСХД). 1 бараните и понудените вештини базирана на анкета на работодавачи е, Ñ?поред Ñ?амата Ñ?воја природа, нецелоÑ?на, а во Поле 1 Ñ?е диÑ?кутирани нејзините ограничувања. Сепак, Ñ?о тоа што ќе Ñ?е утврдат клучните недоÑ?татоци на вештини, и Ñ?о тоа што ќе Ñ?е идентификуваат видовите на фирми кои Ñ?е погодени од недоÑ?таток на вештини, анализата Ñ?епак ќе даде важен придонеÑ? за политиките за образование, обука и вработување. Подолу Ñ?е претÑ?тавени главните наоди на анализата. Во поле 2 е даден контекÑ?Ñ‚ за понатамошна анализа на нивото на недоÑ?таток на вештини во Македонија во одноÑ? на иÑ?тото во други земји во регионот. Поле 1. Гледиштата на работодавачите Ñ?очинуваат Ñ?амо дел од приказната за нееднаквоÑ?Ñ‚ помеѓу бараните и понудените вештини Во ова поле Ñ?е наведени ограничувањата на анализата на нееднаквоÑ?та на вештините врз оÑ?нова на проценката на работодавачите. Ð?ајмалку три фактори го ограничуваат обемот на анализата: ï‚· Ð?нализата дава повеќе Ñ?убјективна отколку објективна проценка на понудата на вештини во одноÑ? на побарувачката; ï‚· Ð?нализата е делумна во Ñ?миÑ?ла на тоа дека ја претÑ?тавува Ñ?траната на побарувачката (работодавачите и нивните потреби) на пазарот на трудот, а не ја претÑ?тавува Ñ?траната на понудата (вработените и нивните вештини); ï‚· Ð?нализата е повеќе квалитативна отколку квантитативна. ПретÑ?тавува квалитативна проценка на работодавачите за недоÑ?татокот на вештини, меѓутоа не дава мерка на интензитетот на прекумерната понуда на одредени вештини и недоÑ?татокот (одноÑ?но незадоволената побарувачка) на други вештини. Понатаму, анализата не ги опфаќа инÑ?титуциите на пазарот на трудот, вклучувајќи ги практиките за утврдување на платите, што може да биде важен фактор кој придонеÑ?ува за нееднаквоÑ?та помеѓу побарувачката и понудата на вештини. Поконкретно, недоÑ?татоците на вештини може да ја одразуваат неможноÑ?та на платите да Ñ?е прилагодат кон променливите уÑ?лови на понуда и побарувачка . И покрај овие ограничувања, резултатите од анкетата даваат фрлаат одредено Ñ?ветло врз проблемот на нееднаквоÑ?Ñ‚ помеѓу понудата и побарувачката на вештини во Македонија Ñ?о тоа што го утврдуваат уделот и видот на фирми кои Ñ?е погодени од недоÑ?таток на вештини, и Ñ?о тоа што ги идентификуваат вештините кои, од една Ñ?трана, работодавачите ги гледаат како еÑ?енцијални за вработување, а од друга Ñ?трана, најмногу недоÑ?таÑ?уваат кај работниците. Ваквите информации претÑ?тавуваат важен влезен параметар при одредување на политиките за образование и вработување. Извор: Ð?нализа на перÑ?оналот на СветÑ?ка банка. 2 Поле 2. МакедонÑ?ките работодавачи Ñ?е помалку загрижени за вештините на работната Ñ?ила отколку нивните колеги во земјите од регионот Ð?е поÑ?тои вообичаена чеÑ?то кориÑ?тена објективна мерка за нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини, одноÑ?но разликата помеѓу вештините кои ги бараат работодавачите и вештините кои ги поÑ?едуваат работниците. Ова ја отежнува проценката на Ñ?илината на нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини. Поконкретно, одвај е возможно да Ñ?е направи објективна Ñ?поредба помеѓу Ñ?илината на нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини во различни земји . Сепак, може да Ñ?е употребат одредени поÑ?редни показатели базирани врз проценката на работодавачите во одноÑ? на вештините на работната Ñ?ила. ПредноÑ?та од употребата на вакви објективни показатели е дека тие обезбедуваат проценка на вештините на работната Ñ?ила во одноÑ? на побарувачката на работодавачите за вештини. Во иÑ?то време, неповолноÑ?та од нивното кориÑ?тење е дека тие Ñ?е Ñ?убјективни и малку кажуваат за реалната понуда на вештини. Еден од начините за Ñ?поредување на Ñ?илината на нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини во различните земји е да Ñ?е кориÑ?тат резултатите од ИÑ?тражувањето на уÑ?пешноÑ?та на претпријатијата и деловното опкружување (БЕЕПС) изготвена од МБОР СветÑ?ка Банка . Ð?а работодавачите им Ñ?е поÑ?тавуваат прашања за различните ограничувања во одноÑ? на работењето и раÑ?тот на нивните фирми, вклучувајќи ги и вештините на работната Ñ?ила. Ð?а Ñ?лика Ð? подолу Ñ?е прикажани резултатите за одредени европÑ?ки економии во транзиција во 2008 година. Слика A. Во Македонија Ñ?е помалку работодавачи ги Ñ?метаат вештините на работната Ñ?ила како главна пречка за работењето на нивните фирми во Ñ?поредба Ñ?о најголемиот дел од другите земји во регионот Ð?еадекватно образована работна Ñ?ила како главна или Ñ?ериозна пречка за работењето на фирмите Процент на работодавачи кои одговориле во 2008 година 60 50 40 процент 30 20 10 0 Извор: БЕЕПС на МБОР – СветÑ?ка банка 2008 година; преÑ?метки на перÑ?оналот на банката . Ð?еадекватните вештини на работната Ñ?ила Ñ?е Ñ?метаат за главна одноÑ?но Ñ?ериозна пречка од Ñ?трана на 14 проценти од работодавачите во Македонија. Ова е значително помал процент во Ñ?поредба Ñ?о другите земји во регионот. Ð?а пример, во Ñ?оÑ?една Бугарија и Србија, околу 20 проценти од работодавачите Ñ?е жалат на вештините на работната Ñ?ила, а во Романија тој процент е дури 50 проценти. Ова укажува на тоа дека во голема мера понудата на вештините ја задоволува побарувачката и дека нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини е многу помала во Ñ?поредба Ñ?о други земји во регионот. Ова може да биде предизвикано или поради тоа што понудата на вештини е голема или бидејќи побарувачката за вештини е мала. Употребениот показател не кажува кој од овие два фактори преовладува . Релативно поволните резултати не треба да бидат причина за опуштеноÑ?Ñ‚. Оваа белешка покажува дека 3 поголема е веројатноÑ?та македонÑ?ките фирми кои бараат поголеми вештини, одноÑ?но фирмите кои Ñ?е иновативни и кои раÑ?тат да ги Ñ?метаат вештините на работната Ñ?ила како главна пречка за нивниот раÑ?Ñ‚ отколку фирмите кои бараат помали вештини. Според тоа, вештините на работната Ñ?ила може да го ограничи потенцијалот на раÑ?Ñ‚ на македонÑ?ката економија и покрај фактот што процентот на фирми кои Ñ?е жалат во одноÑ? на недоÑ?татоците на вештини е релативно мал. Извор: Ð?нализа на перÑ?оналот на банката. 4 Главни наоди 1. И покрај виÑ?окото ниво на невработеноÑ?Ñ‚, Ñ?епак, во Македонија е тешко да Ñ?е ангажира работник Ñ?о потребните вештини. Околу 30 проценти од работодавачите велат дека ангажирањето на работник е или тешко или многу тешко (Ñ?лика 1). Ова укажува на тоа дека невработените ги немаат вештините кои им Ñ?е потребни на работодавачите. Ова може да биде една од битните препреки кон намалувањето на невработеноÑ?та во Македонија.2 Еден од изворите на нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештините е преÑ?труктуирањето на претпријатијата (види подолу). Прашањето за видовите на вештини кои им недоÑ?таÑ?уваат на невработените е разработено подоцна во овој документ. Слика 1. Многу работодавачи Ñ?метаат дека ангажирањето на работници Ñ?о потребни вештини е тешко Колку е тешко да Ñ?е ангажира нов работник Ñ?о потребните вештини? 6.3 37.1 Многу леÑ?но 24.2 ЛеÑ?но Тешко Многу тешко 32.4 Извор: Ð?нкета за побарувачката на вештини во Македонија, 2009 година; преÑ?метки на перÑ?оналот на Банката. 2. Ð?едоÑ?татоците на вештини повеќе ги погодуваат модерните и динамични фирми отколку традиционалните. Ð?а пример, неадекватните вештини на работната Ñ?ила Ñ?е значителна пречка за една третина од фирмите кои неодамна инвеÑ?тирале во нови технологии, и „Ñ?амо“ за една четвртина од фирмите кои не го Ñ?ториле тоа (Слика 2). Слична Ñ?лика Ñ?е јавува и доколку Ñ?е употребат мерила за „модерно работење“, како што Ñ?е извозната ориентација одноÑ?но доколку фирмата има интернет Ñ?траница. Модерните и динамичните фирми Ñ?е повеќе погодени од недоÑ?татоците на вештини бидејќи поголема е веројатноÑ?та дека овие фирми ќе бараат поголеми вештини во Ñ?поредба Ñ?о традиционалните фирми, кое прашање е обработено подоцна. 2 Ð’Ñ€Ñ?ката помеѓу невработеноÑ?та и вештините не е праволиниÑ?ка. Подобрувањето на вештините на невработените ќе доведе до намалување на невработеноÑ?та Ñ?амо под одредени претпоÑ?тавки во врÑ?ка Ñ?о најмалите прифатливи плати и диÑ?трибуцијата на плати . Поконкретно, тука претпоÑ?тавуваме дека подобрувањето на вештините нема да ги зголеми најмалите прифатливи плати над нивото кое пазарот го овозможува, и дека нема да ги зголеми трошоците поврзани Ñ?о барање на работа преку зголемување на диÑ?перзијата на плати. Доколку овие претпоÑ?тавки не Ñ?е иÑ?полнети, тогаш подобрувањето на вештините може да доведе до зголемување, намеÑ?то до намалување, на невработеноÑ?та. Сепак подобрувањето на вештините неÑ?омнено ќе доведе до зголемување на продуктивноÑ?та на трудот и Ñ?о тоа ќе придонеÑ?е за економÑ?ки раÑ?Ñ‚. 5 ПоÑ?ледицата од фактот дека недоÑ?татоците од вештини главно ги погодуваат модерните и динамичните фирми е дека – доколку овие недоÑ?татоци не Ñ?е надминат – може да Ñ?е претворат во ограничување на модернизацијата и раÑ?тот на економијата во Македонија. Слика 2. Модерните и динамичните фирми оÑ?обено тешко Ñ?е погодени од недоÑ?татокот на вештини Вештини како пречка за работењето на фирмите, 2009 година 40 35 30 Процент 25 20 15 10 5 Ñ‚ 0 Да Ð?е Да Ð?е Да Ð?е ИнвеÑ?тиции во нова Извоз Интернет Ñ?траница технологија/опрема Голема пречка Средна пречка Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година; преÑ?метки на перÑ?оналот на Банката. 3. Една причина поради која на невработените им недоÑ?таÑ?уваат вештините кои работодавачите ги бараат е преÑ?труктуирање на претпријатија.3 Ð?ово креираните работни меÑ?та Ñ?е разликуваат во Ñ?миÑ?ла на потребните вештини од Ñ?тарите работни меÑ?та кои Ñ?е уништуваат . Работните меÑ?та кои Ñ?е уништуваат бараат мали вештини и мануелна работна Ñ?ила. За разлика од тоа, најголем дел од ново креираните работни меÑ?та бараат виÑ?око Ñ?тручни вештини, одноÑ?но Ñ?редно Ñ?тручни и немануелни вештини. Според тоа, работниците кои ги загубиле Ñ?воите работни меÑ?та може да имаат потешкотии при наоѓање на нова работа, бидејќи вештините кои ги поÑ?едуваат не ги иÑ?полнуваат барањата за вештини за ново креираните работни меÑ?та. Ð?а пример луѓето кои ги загубиле Ñ?воите работни меÑ?та во 2009 година биле или неквалификувани работници или мануелни работници, како што Ñ?е занаетчии (Слика 3). Во иÑ?то време, ново креираните работни меÑ?та бараат или понапредни технички вештини одноÑ?но Ñ?тручни вештини. Очигледно, Ñ?амо мал број работници кои ги загубиле Ñ?воите работни меÑ?та како физички работници, можат да преминат на новите работни меÑ?та како канцелариÑ?ки работници . Оттука, прераÑ?пределбата на работните меÑ?та придонеÑ?ува за нееднаквоÑ?Ñ‚ помеѓу понудата и побарувачката на вештини и Ñ?о тоа за невработеноÑ?та во Македонија. 3 Во 2009 година, околу 5 проценти од Ñ?ите работни меÑ?та во Македонија беа префрлени од претпријатија кои Ñ?е ограничени во наÑ?ока на претпријатија кои Ñ?е шират. Стапката на Ñ?оздавање на работни меÑ?та беше околу 6 проценти, додека Ñ?тапката на уништување на работни меÑ?та беше помала од 5 проценти . 6 Слика 3. Вештините потребни за новите работни меÑ?та Ñ?е разликуваат од оние потребни за Ñ?тарите работни меÑ?та Разлика помеѓу уделот во креирање и уништување на работни меÑ?та ОÑ?новно Работа на машини Занаетчии ЗемјоделÑ?тво Продажба Лични уÑ?лугиs Ð?ето уништување на Ð?ето креирање на работни меÑ?та работни меÑ?та Службеник Техничари ПрофеÑ?ионалци Менаџери -15 - 10 -5 0 5 10 15 Забелешка: ИндекÑ?от за нето креирање/уништување на работни меÑ?та е изготвен под претпоÑ?тавка дека имаме Ñ?табилна Ñ?оÑ?тојба, одноÑ?но позитивна нула (Ñ‚.е. креирањето на работни меÑ?та = уништување на работни меÑ?та). Ð?а пример, вредноÑ?та на индекÑ?от од -10 значи дека 10% од Ñ?ите работници кои ги загубиле Ñ?воите работни меÑ?та нема да најдат нови работни меÑ?та во иÑ?тото занимање. Извор: Ð?нкета за побарувачката за вештини во Македонија, 2009 година; преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 4. ПоÑ?тојат многу упразнети работни меÑ?та, од кои некои Ñ?е тешки за пополнување. Вкупната Ñ?тапка на упразнети работни меÑ?та, која е мерка за незадоволената побарувачка на работна Ñ?ила, Ñ?е приближува кон 3 проценти во Македонија.4 Меѓутоа, за одредени занимања Ñ?тапката е значително поголема. Таа е оÑ?обено виÑ?ока за работници кои даваат лични уÑ?луги (9 проценти), што укажува на голем недоÑ?таток за овој вид на работна Ñ?ила. Упразнетите меÑ?та кои Ñ?е оÑ?обено тешки за пополнување Ñ?е оние каде Ñ?е бараат виÑ?око Ñ?тручни работници. Ð?а пример, потребни Ñ?е во проÑ?ек 5 недели за да Ñ?е ангажира Ñ?тручно профеÑ?ионално лице, во Ñ?поредба Ñ?о околу 2 недели потребни за ангажирање на работник во продажба (Слика 4). Оттука, оÑ?обено е тешко да Ñ?е регрутираат работници за ново креираните работни меÑ?та. Ð?ово креираните работни меÑ?та бараат виÑ?око Ñ?тручни вештини, а во иÑ?то време најтешко е да Ñ?е пополнат упразнетите меÑ?та за виÑ?око квалификувани работници. Ова повторно укажува на недоÑ?татокот на виÑ?око квалификувани работници во Македонија. Меѓутоа за изненадување е дека е иÑ?то така релативно тешко да Ñ?е пополнат упразнетите меÑ?та за работници кои имаат Ñ?амо оÑ?новни вештини и кои преовладуваат помеѓу невработените. 4 Стапката на упразнување на работните меÑ?та е одноÑ?от помеѓу бројот на упразнети работни меÑ?та и вкупните работни меÑ?та (вработеноÑ?Ñ‚ плуÑ? упразнети меÑ?та) – одноÑ?но одноÑ?от помеѓу незадоволената побарувачка за работна Ñ?ила и вкупната побарувачка за работна Ñ?ила . 7 Слика 4. Регрутирањето на работници Ñ?о виÑ?око Ñ?тручни вештини е долготраен процеÑ? Време потребно за пополнување на упразнето меÑ?то, 2009 година 6 5 недели 4 3 и 2 1 0 ПрофеÑ?ионалци Оператери на Лични уÑ?луги Службеници Земјоделци Продавачи Техничари Менаџери Занаетчии ОÑ?новни вештини машини Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година; преÑ?метки на перÑ?оналот на Банката. 5. Доминантната причина поради која е тешко да Ñ?е регрутираат работници е дека иÑ?тите ги немаат бараните вештини. Ова претÑ?тавува главната причина за дури 60 проценти од работодавачите во Македонија (Слика 5). Меѓутоа многу вработени (27 проценти) иÑ?то така велат дека поÑ?тојат малку кандидати за работните меÑ?та, што е зачудувачки Ñ?о оглед на многу големата невработеноÑ?Ñ‚ во Македонија. ПретпоÑ?тавката е дека има мал број на невработени кои Ñ?е заинтереÑ?ирани за Ñ?лабо платени работни меÑ?та Ñ?о оÑ?новни занимања, што би било во Ñ?оглаÑ?ноÑ?Ñ‚ Ñ?о претходно наведениот факт дека е тешко да Ñ?е ангажираат физички работници. Овие резултати укажуваат на тоа дека невработеноÑ?та во Македонија е поради неадекватноÑ?та на вештините помеѓу работниците Ñ?о терциерно образование кои бараат профеÑ?ионални работни меÑ?та, како и поради Ñ?лабата мотивација на работниците Ñ?о помало образование да прифаќаат пооÑ?новни занимања. Во првиот Ñ?лучај, лекот лежи во тоа вештините на работниците да Ñ?е направат порелевантни за потребите на пазарот на трудот преку реформирање на Ñ?иÑ?темот за образование; во вториот Ñ?лучај треба да Ñ?е зајакне мотивацијата на понудената работна Ñ?ила преку реформирање на Ñ?иÑ?темот за Ñ?оцијална заштита. Политики за активација, Ñ?поред кои добивањето на надомеÑ?токот завиÑ?и од активното барање на работа одноÑ?но од учеÑ?твување во обуки, може да одиграат оÑ?обено важна улога во оваа Ñ?миÑ?ла. Слика 5. Многу баратели на работа ги немаат вештините кои ги бараат работодавачите Зошто е тешко ангажирањето на работна Ñ?ила? 4.6 7.6 Малку кандидати 27.4 Ð?едоÑ?таток на потребни вештини Прекумерни очекувања за плата Друго 60.4 Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 8 6. Ð?ајважните вештини кои работодавачите очекуваат барателите на работа да ги имаат Ñ?е чувÑ?тво за работна етика, општа пиÑ?меноÑ?Ñ‚ и комуникациÑ?ки вештини. Ð?а Ñ?лика 6 е прикажано дека работодавачите во Македонија (како и работодавачите во најголем дел од другите земји) ги вреднуваат „меките“ одноÑ?но општи вештини повеќе отколку „цврÑ?тите“ одноÑ?но техничките вештини кои Ñ?е однеÑ?уваат на конкретните работни задачи. Соодветен Ñ?тав кон работата (одговорноÑ?Ñ‚ и Ñ?игурноÑ?Ñ‚, мотивација и поÑ?ветеноÑ?Ñ‚) Ñ?е помеѓу најкритичните вештини при вработувањето. ИÑ?тото важи и за општата пиÑ?меноÑ?Ñ‚ и култура, одноÑ?но Ñ?поÑ?обноÑ?та за читање и пишување, меѓутоа иÑ?то така тука е вклучена и Ñ?поÑ?обноÑ?та за идентификување, разбирање, кориÑ?тење и комуницирање на информациите. Природно, работодавачите не очекуваат од барателите на работа да имаат технички одноÑ?но Ñ?тручни вештини кои Ñ?е однеÑ?уваат на конкретните работни задачи. Сепак, оÑ?новните технички вештини Ñ?е покритични за вработување отколку напредните технички вештини. Ð?а кратко, работодавачите повеќе Ñ?акаат работници кои ќе можат да бидат обучени Ñ?о широки општи вештини, а не толку многу обучени работници Ñ?о теÑ?но Ñ?пецијализирани вештини кои Ñ?е однеÑ?уваат на работните задачи. Слика 6. Соодветен одноÑ? кон работата и пиÑ?меноÑ?та Ñ?е најбитни вештини при вработување во Македонија Ð?ајважни вештини при вработување % од фирмите кои одговориле ОдговорноÑ?Ñ‚ и Ñ?игурноÑ?Ñ‚ ПиÑ?меноÑ?Ñ‚ Комуникации Грижа за потрошувачи Мотивација и поÑ?ветеноÑ?Ñ‚ ТимÑ?ка работа Решавање на проблеми ОÑ?новни Ñ?тручни вештини поврзани Ñ?о работата КориÑ?тење на ИКТ Работа Ñ?о бројки Планирање и организирање Ð?апредни Ñ?тручни вештини поврзани Ñ?о работата СтранÑ?ки јазик - Самоуправување и претприемништво 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Процент Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 7. Многу баратели на работа не ги поÑ?едуваат клучните вештини што ги бараат работодавачите. Според работодавачите во Македонија, на кандидатите за работа чеÑ?то пати им недоÑ?таÑ?ува работна етика и вештини на оÑ?новна пиÑ?меноÑ?Ñ‚. Оттука Ñ?е чини дека на барателите на работа им недоÑ?таÑ?уваат оÑ?новните вештини за вработување. Работодавачите Ñ?е жалат дека младите работници кои бараат работа во нивните фирми не покажуваат одговорноÑ?Ñ‚ и Ñ?игурноÑ?Ñ‚, ниту пак мотивација и поÑ?ветеноÑ?Ñ‚. Се чини дека имаат Ñ?лаби вештини за комуникација и им недоÑ?таÑ?уваат вештини поврзани Ñ?о општа култура и пиÑ?меноÑ?Ñ‚ (Слика 7). Ð?а пример, 9 одговорноÑ?та и Ñ?игурноÑ?та е одноÑ?от кон работата кој Ñ?е Ñ?мета дека недоÑ?таÑ?ува кај младите работници, од Ñ?трана на 40 проценти од работодавачите во Македонија. За разлика од тоа, „Ñ?амо“ околу 20 проценти од работодавачите Ñ?е жалат дека кај младите вработени недоÑ?таÑ?уваат технички/Ñ?тручни вештини и вештини поврзани Ñ?о конкретните работни задачи. ИнтереÑ?но е дека почеÑ?то Ñ?е Ñ?мета дека недоÑ?таÑ?уваат оÑ?новните технички вештини отколку напредните технички вештини. Според тоа, произлегува дека недоÑ?татокот на чувÑ?твото за работна етика кај барателите на работа Ñ?е чини дека претÑ?тавува битен фактор во одноÑ? на невработеноÑ?та во Македонија. Слика 7. Многу баратели на работа немаат оÑ?новни вештини за вработување Вештини кои им недоÑ?таÑ?уваат на работниците % од фирмите кои одговориле ОдговорноÑ?Ñ‚ и Ñ?игурноÑ?Ñ‚ Мотивација и поÑ?ветеноÑ?Ñ‚ Комуникација Грижа за потрошувачот ПиÑ?меноÑ?Ñ‚ ТимÑ?ка работа ОÑ?новни Ñ?тручни вештини поврзани Ñ?о работата Решавање на проблеми КориÑ?тење на ИКТ ОÑ?новни Ñ?тручни вештини поврзани Ñ?о работата Планирање и организирање Работа Ñ?о бројки СтранÑ?ки јазик - Само управување и претприемништво 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Процент Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 8. Модерните фирми бараат различни вештини во Ñ?поредба Ñ?о традиционалните. Во табела 1 Ñ?е прикажани клучните разлики. Работодавачите во модерните фирми оÑ?обено го вреднуваат познавањето на Ñ?транÑ?ки јазици и вештини поврзани Ñ?о ИКТ. ИÑ?то така поголема е веројатноÑ?та дека тие ќе бараат Ñ?олидни технички/Ñ?тручни вештини. Ð?а крајот, модерните фирми бараат работници кои имаат повиÑ?оки вештини за оÑ?ознавање и однеÑ?ување, како што Ñ?е решавање на проблеми, преземање на иницијативи, и Ñ?поÑ?обноÑ?Ñ‚ за организирање на Ñ?војата работа. Овие разлики укажуваат на тоа дека Ñ?о цел да Ñ?е иÑ?полнат барањата на модерниот Ñ?ектор на македонÑ?ката економија, образовниот Ñ?иÑ?тем би требало да Ñ?тави поголем акцент на обезбедувањето на вештините кои Ñ?е оÑ?обено важни за модерните фирми, како што е наведено во Табела 1. 10 Табела 1. Вештини кои модерните фирми ги вреднуваат повеќе од традиционалните Разлика во индекÑ?от на „важноÑ?т“ помеѓу Вештини a) модерните и традиционалните фирми СтранÑ?ки јазик 0.54 КориÑ?тење на ИКТ 0.52 Вештини за решавање на проблеми 0.27 Технички/Ñ?тручни вештини 0.25 (оÑ?новни и напредни) Планирање и организација 0.23 СамоÑ?тојно управување и преземање на 0.21 иницијативи a) ИндекÑ?от Ñ?е протега од 1 го 5. Модерни фирми = фирми што имаат Ñ?воја интернет Ñ?траница. Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 9. Многу македонÑ?ки фирми обезбедуваат обука за Ñ?воите вработени за надградување на нивните вештини. МакедонÑ?ките фирми, оÑ?обено поголемите, уÑ?воиле активен приÑ?тап во одноÑ? на недоÑ?татокот на вештини. Три од четири фирми Ñ?о повеќе од 50 вработени обезбедиле обука на Ñ?војата работна Ñ?ила во рок од една година. Сепак, токму микро фирмите (до 10 вработени) Ñ?е фирмите кои Ñ?очинуваат најголем дел од македонÑ?ката економија. Ð? многу е помала веројатноÑ?та микро фирмите да обезбедат обука во Ñ?поредба Ñ?о поголемите фирми. Ð’Ñ?ушноÑ?Ñ‚, кај микро фирмите Ñ?амо една од шеÑ?Ñ‚ фирми обезбедила обука за Ñ?воите вработени. Според тоа, Ñ?евкупната фреквенција на обезбедување на обуки од Ñ?трана на фирмите е релативно ниÑ?ка: Ñ?амо 23 проценти. Потребно е дополнително иÑ?тражување за да Ñ?е утврди дали микро фирмите не обезбедуваат обука бидејќи не можат тоа да Ñ?и го дозволат или бидејќи нивните потреби за вештини Ñ?е помали во Ñ?поредба на потребите на поголемите фирми. 11 Слика 8. Поголемите фирми инвеÑ?тираат во обука за нивните вработени, меѓутоа такви фирми има малку на број Процент од фирми кои обезбедиле обука во поÑ?ледните 12 меÑ?еци 90 80 70 60 50 40 30 проÑ?ек 23% 20 10 0 Микро Мали Средни големи Големина на фирма Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 10. Како заклучок, има докази за нееднаквоÑ?та помеѓу понудата и побарувачката на вештини во Македонија. Барателите на работа ги немаат вештините кои ги бараат работодавачитеs. И покрај големата невработеноÑ?Ñ‚ Ñ?епак работодавачите имаат потешкотии при вработување на работници Ñ?о Ñ?оодветни вештини. Како поÑ?ледица на ова, недоÑ?татоците на вештини претÑ?тавуваат пречка за раÑ?тот на фирмите. Во иÑ?то време, недоÑ?татокот на вештини придонеÑ?ува кон невработеноÑ?та. ОÑ?обено е тешко да Ñ?е регрутираат работници кои поÑ?едуваат вештини кои Ñ?е бараат во ново креираните работни меÑ?та. Кај најголем број од овие работни меÑ?та Ñ?е бараат виÑ?око и Ñ?редно Ñ?тручни вештини, а не мануелни вештини. Сепак, оÑ?вен „цврÑ?тите“, технички вештини поврзани Ñ?о конкретните работни задачи работодавачите очекуваат од баерателите на работа да поÑ?едуваат и „меки“ вештини, оÑ?обено чувÑ?тво за работна етика . За жал, Ñ?поред гледиштето на работодавачите кај голем дел од младите работници недоÑ?таÑ?уваат клучните вештини за вработување, главно критичните „меки“ вештини. Модерните и динамичните фирми оÑ?обено Ñ?илно Ñ?е погодени од недоÑ?татоците на вештини. Уште една причина за ова е бидејќи ваквите фирми најчеÑ?то бараат повиÑ?око ниво на вештини – како што Ñ?е Ñ?транÑ?ки јазици и вештини за ИКТ – отколку традиционалните фирми. 11. Дводелна Ñ?тратегија би можела да помогне во наÑ?ока на пополнување на недоÑ?татокот од вештини. Прво, Ñ?иÑ?темот на образование би требало подобро да одговори на менливите потреби на пазарот на трудот. За ова, помеѓу другото, е потребна поголема вклученоÑ?Ñ‚ на работодавачите во дизајнирањето на наÑ?тавните планови и програми како и Ñ?оодветни информации за пазарот на трудот. Второ, потребно е да Ñ?е наглаÑ?и развивањето на „меки“ вештини. Ова цел претÑ?тавува предизвик за поÑ?тигнување бидејќи ја надминува традиционалната функција на Ñ?иÑ?темот за образование, кој Ñ?е фокуÑ?ира на учење на „цврÑ?ти“ вештини. Меките 12 вештини Ñ?е Ñ?текнуваат, во најголем дел, надвор од училишниот Ñ?иÑ?тем: во рамките на Ñ?емејÑ?твото и колегите, и оттука Ñ?е под Ñ?илно влијание од Ñ?трана на Ñ?оцијалната Ñ?редина . Програми за ран развој во детÑ?твото може да Ñ?е разгледаат како можен начин на кој би им Ñ?е помогнало да децата кои доаѓаат од ранливи Ñ?оцијални Ñ?редини. 13 Ð?некÑ?. ОпиÑ? на примерокот Рамка на примерокот: Централен региÑ?тер на Република Македонија. Големина на примерокот: 2.500 фирми и инÑ?титуции. Број на анкетирани фирми: 1702. 5 Број на фирми кои дале валидни информации (Ð?): 1697. Метод на земање на примерокот: диÑ?пропорционално Ñ?тратифицирано земање на примерок по Ñ?лучаен избор, Ñ?о тоа што повеќе беа заÑ?тапени големи фирми. (Проценките во рамките на групата беа пондерирани Ñ?о кориÑ?тење на коефициенти поврзани Ñ?о примерокот за да Ñ?е дојде до проценки на ниво на наÑ?еление). Стратумите беа дефинирани врз оÑ?нова на големината на фирмата (мала, Ñ?редна и голема) и индуÑ?триÑ?ката гранка (деÑ?ет едноцифрени индуÑ?триÑ?ки гранки Ñ?поред Ð?Ð?ЦЕ). Структура на примерок: види Табела 1 на анекÑ?от подолу. Ð?некÑ?и табела 1. Структура на вработување: примерок и општо наÑ?еление (2009 година) Процент Општо Примерок наÑ?еление Големина (вработување) Микро (1-10) 62,5 88.7 Мала (11-50) 18,2 8.1 Средна (51-250) 15,0 3.0 Голема (251+) 4,2 0.3 ИндуÑ?трија ЗемјоделÑ?тво 3,8 5.3 ПроизводÑ?тво 17,0 11.7 Трговија 49,9 55.2 Хотели и реÑ?торани 5,0 7.1 ТранÑ?порт и врÑ?ки 8,1 10.2 ФинанÑ?иÑ?ки уÑ?луги 3,5 0.7 Деловни уÑ?луги 0,4 1.0 Јавна админиÑ?трација 2,3 0.5 Образование 3,5 1.8 ЗдравÑ?тво 6,5 6.6 5 Релативно малата Ñ?тапка на одговарање е поради фактот дека 11 проценти од Ñ?ите претпријатија одбија на учеÑ?твуваат во анкетата, 6 проценти не можеа да бидат контактирани за време на Ñ?проведувањето на анкетата, а 15 проценти не можеа да бидат идентификувани поради неточни информации за контакт, или бидејќи повеќе не биле активни. 14 СопÑ?твеноÑ?Ñ‚ Приватна 85,4 96.4 Приватизирана 2,4 0.8 Јавнаa) 12,2 2.8 a) Вклучувајќи и мешана Ñ?опÑ?твеноÑ?Ñ‚ и кооперативи. Извор: Ð?нкета за побарувачка на вештини во Македонија, 2009 година, преÑ?метки на перÑ?оналот на банката. 15