64665 V1 dünya kalkınma raporu Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma dünya kalkınma raporu Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma Genel Bakış DÜNYA BANKASI 2011© Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası/Dünya Bankası 1818 H Street NW Washington DC 20433 Tel: 202-473-1000 İnternet: www.worldbank.org Tüm hakları saklıdır 1 2 3 4 14 13 12 11 İşbu belge Dünya Kalkınma Raporu 2012’nin (World Development Report 2012) özetidir. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası/Dünya Bankası personeli tarafından hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan bulgular, yorumlar ve sonuçlar Dünya Bankası İcra Direktörlerinin ve temsil ettikleri hükümetlerin görüşlerini yansıtmamaktadır. Dünya Bankası işbu raporda yer alan verilerin doğruluğunu garanti etmemektedir. Bu çalışmada yer verilen herhangi bir haritadaki sınırlar, renkler, işaretler ve diğer bilgiler herhangi bir şekilde Dünya Bankası’nın bir toprak parçasının yasal statüsüne dair yargısı veya bahse konu sınırların onayı ve kabullenilmesi olarak nitelendirilemez. Haklar ve İzinler İşbu yayın telif haklarıyla korunmaktadır. Çalışmanın bir parçasının veya tamamının izinsiz kopyalanması ve/veya iletimi ilgili kanunların ihlali anlamını taşıyacaktır. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası/Dünya Bankası çalışmasının paylaşımını teşvik etmektedir ve normal şartlarda çalışmanın bölümlerinin çoğaltılmasına hemen izin verecektir. İşbu çalışmanın çoğaltılması veya yeniden basımına ilişkin izin almak üzere lütfen ilgili tüm bilgileri içeren talebinizi aşağıdaki adrese gönderiniz: Copyright Clearance Center Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA; tel: 978-750-8400; faks: 978-750-4470; internet: www.copyright.com İkinci dereceden haklar da dahil olmak üzere, haklar ve lisanslara dair diğer tüm hususlarda, Office of the Publisher, The World Bank’e başvurmak gerekir. 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA; faks: 202-522-2422; e-posta: pubrights@worldbank.org. Kapak Fotoğrafı: Arne Hoel, Dünya Bankası Fotoğraflar: Dünya Bankası Kapak Tasarımı: Critical Stages Şekil ve Grafik Tasarımı: Design Symphony, Cymetrics, Harkness Design ve Naylor Design. İçindekiler Önsöz vii Teşekkür ix Genel Bakış Kalkınma için toplumsal cinsiyet eşitliği neden önemlidir? 2 Bu Rapor ne yapmaktadır? 7 Toplumsal cinsiyet eşitliği yönünde en çok hangi alanlarda ilerleme kaydedilmiştir? 9 Toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri hangi alanlarda ve neden devam etmiştir? 15 Ne yapılmalı? 24 Toplumsal cinsiyet eşitliği için gereken reformların ekonomi politiği 39 Daha fazla toplumsal cinsiyet eşitliği için küresel bir gündem 40 Notlar 43 Kaynakça 44 v Önsöz Son çeyrek yüzyılda kız çocuklarının ve kadınların yaşamları köklü biçimde değişmiştir. Bugün artık; her zamankinden çok daha fazla kız çocuğu ve kadın okuma yazma bilmekte, gelişmekte olan ülkelerin üçte birinde ise erkek çocuğundan daha fazla kız çocuğu okula gitmektedir. Küresel işgücünün artık yüzde kırkından fazlasını kadınlar oluşturmaktadır. Üstelik; dünyanın tüm bölgelerinde kadınlar erkeklerden daha uzun süre yaşamaktadırlar. Değişim gerçekten de hayret verici olmuş, hatta birçok gelişmekte olan ülkede eşdeğer değişimler gelişmiş ülkelere kıyasla daha hızlı gerçekleşmiştir. Kız çocuklarının okullaşma oranlarını yükseltmek için Amerika Birleşik Devletleri 40 yıla ihtiyaç duyarken, aynı süreç Fas’ın sadece 10 yılını almıştır. Bazı alanlarda ise, toplumsal cinsiyet eşitliğine doğru ilerleme sınırlı kalmıştır ve bu durum gelişmiş ülkeler için dahi geçerlidir. Yoksul, taşralarda yaşayan, engelli veya azınlık gruplarına mensup kız çocukları ve kadınlar halen geride kalmaktadırlar. Halen çok fazla sayıda kız çocuğu ve kadın çocukken veye gençken hayatlarını kaybetmektedirler. Kadınlar, halen, elde ettikleri gelir ve üretkenlik ve de toplumda seslerini duyurma anlamında geridedirler. Eğitim gibi bazı alanlarda ise artık erkeklerin ve erkek çocuklarının aleyhine bir toplumsal cinsiyet farkı ortaya çıkmıştır. Bu yılki Dünya Kalkınma Raporu: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma’nın ana mesajı toplumsal cinsiyet eşitliği alanındaki söz konusu ilerlemeler ve devam eden sorunların, hem kalkınmaya dair sonuçlar hem de politika yapımı açısından önem taşıdığını vurgulamaktır. Bu ilerlemeler ve sorunlar önemlidir zira toplumsal cinsiyet eşitliği kendi içinde temel bir kalkınma hedefidir. Öte yandan; daha fazla toplumsal cinsiyet eşitliği ekonomik açıdan da akılcıdır; verimliliği artırmakta ve diğer kalkınma çıktılarını (bir sonraki kuşağın önündeki fırsatları ve toplumsal politikaları ve kurumları iyileştirmek gibi) güçlendirmektedir. Ekonomik kalkınma tüm toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini azaltmak için tek başına yeterli olmayacaktır. Hala devam eden toplumsal cinsiyet uçurumlarını düzeltmeye odaklanan politikalar elzemdir. Elinizde tuttuğunuz bu rapor ileriye dönük politikalar açısından dört öncelikli alana odaklanmaktadır. İlk olarak; kadınlar ve erkekler arasındaki beşeri sermaye farkını (bilhassa kadın ölüm oranları ve eğitimle ilgili uçurumlar) azaltmak gelmektedir. İkincisi; ekonomik fırsatlara erişimde, kazanımlarda ve verimlilikte toplumsal cinsiyet farkları kapatılmalıdır. Üçüncüsü; toplumda sesini duyurma ve eyleyicilik açısından toplumsal cinsiyet farkları giderilmelidir. Son olarak ise toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin kuşaklar boyunca yeniden üretilmesi sınırlanmalıdır. Tüm bu alanlarda, sadece gelirlerin yükseltilmesi toplumsal cinsiyet uçurumlarını azaltmada çok sınırlı bir etki yapacaktır. Ancak belirli hedeflere odaklanan politikalar istenen etkiyi yaratabilir. Kamu müdahalelerinin; öncelikli alanların her birinde varolan toplumsal cinsiyet uçurumlarının temelindeki etkenlere eğilmesi, bazı hallerde hizmet sunumunu iyileştirmesi (bilhassa temiz su, sanitasyon ve anne bakımı alanlarında), diğer durumlarda ise piyasaların ve kurumların işleyişinden kaynaklanan ve ilerlemeyi kısıtlayan faktörlerle mücadele etmesi (örneğin, gelir ve verimlilik alanlarında toplumsal cinsiyet uçurumunun kapatılması) vii gerekmektedir. viii ÖNSÖZ Kalkınma ortakları kamu sektörünün eylemlerini destekleyebilir. Dört öncelikli alanın her birinde yürütülecek çabaların daha fazla f inansmana (özellikle en yoksul ülkelerin anne ölümleri ve eğitimde toplumsal cinsiyet uçurumunu azaltmaya yönelik gerçekleştirecekleri çalışmalar için); toplumsal cinsiyete göre ayrıştırılmış daha iyi verilere, daha fazla deney ve sistematik değerlendirmeye ve özel sektörü, kalkınma kuruluşlarını ve sivil toplum kuruluşlarını da sürece dahil eden daha kapsamlı ortaklıklara ihtiyacı olacaktır. Toplumsal cinsiyet eşitliği kalkınmanın temelindedir. Hem doğru bir kalkınma hedefidir hem de ekonomik kaynakların akılcı kullanımı demektir. Dünya Kalkınma Raporu 2012 hem ülkelere hem de uluslararası ortaklara konuyu enine boyuna düşünmek ve kalkınma politikalarının oluşturulması ve programlanması süreçlerine toplumsal cinsiyet eşitliği odağını yerleştirmek için yardımcı olabilecektir. Robert B. Zoellick Başkan Dünya Bankası Grubu Teşekkür Bu Rapor; Ana Revenga ve Sudhir Shetty liderliğinde ve Luis Benveniste, Aline Coudouel, Jishnu Das, Markus Goldstein, Ana Maria Munoz Boudet ve Carolina Sanchez-Paramo’dan oluşan bir çekirdek ekip tarafından hazırlanmıştır. Araştırma desteği Rabia Ali, Maria Ines Berniell, Rita Costa, Nina Rosas ve Lucia Solbes Castro tarafından sağlanmıştır. Çok ülkeli niteliksel değerlendirme ise Patti L. Petesch ve Carolyn Turk tarafından koordine edilmiştir. Ayrıca; Andre Croppenstedt, Malcom Ehrenpreis, Rebekka Grun, Mary Hallward-Driemeier, Tazeen Hasan, Karla Hoff, Ghazala Mansuri, Claudio E. Montenegro ve Bob Rijkers tarafından son derece değerli katkılar sağlanmıştır. Dünya Kalkınma Raporu 2012’nin eş sponsorları Kalkınma Ekonomisi Başkan Yardımcılığı (Development Economics Vice-Presidency - DEC) ve Yoksulluğu Azaltma ve Ekonomik Yönetim Başkan Yardımcılığı (Poverty Reduction and Economic Management Vice-Presidency - PREM) birimleridir. Bu çalışma DEC biriminden Justin Yifu Lin ve PREM biriminden Otaviano Canuto dos Santos Filho’nun ortak rehberliğinde yürütülmüştür. Ann E. Harrision ve DEC ekibi ile Mayra Buvinic ve PREM Toplumsal Cinsiyet Ekibi (PRMGE) de raporun hazırlanması sırasında değerli rehberlik ve katkılar sağlamışlardır. Bina Agarwal, Ragui Assad, Anne Case, Alison Evans, Raquel Fernandez, Naila Kabeer, Ravi Kanbur, Santiago Levy ve Germano Mwabu’dan oluşan bir danışmanlar paneli mükemmel tavsiyelerde bulunmuştur. Kathleen Beegle, Laura Chioda, Lousie Cord, Maria Correia, Monica Das Gupta, Shantayanan Devarajan, Marianne Fay, Francisco H. G. Ferreira, Ariel Fiszbein, Indermit Gill, Alejandro Hoyos, Emmanuel Jimenez, Elizabeth King, Andrew Mason, William Maloney, Ambar Narayan, Pierella Paci, Tara Vishwanath ve Michael Walton tarafından son derece değerli yorumlar ve katkılar sunulmuştur. Dünya Bankası içerisinden ve dışarısından birçok başka kişi tarafından sürecin bütününde değerli görüşler ve girdiler sağlanmıştır (isimleri Kaynakça Notu’nda verilmiştir). Dünya Bankası Başkanı Robert B. Zoellick ve Sorumlu Müdürler Sri Mulyani Indrawati, Mahmoud Mohieldin ve Ngozi Okonjo-Iweala tarafından son derece önemli ve değerli rehberlik ve tavsiyeler sağlanmıştır. Ekip, aynı zamanda, yerel ve ulusal düzeyde gerçekleştirilen birçok istişareden, toplantıdan ve bölgesel çalıştaylardan istifade etmiştir. Bu toplantılara Benin, Bolivya, Burkina Faso, Burundi, Karayip Ülkeleri, Orta Afrika Cumhuriyeti, Şili, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Gürcistan, Guatemala, Hindistan, Endonezya, Ürdün, Kenya, Kuveyt, Lübnan, Mali, Mek- sika, Fas, Panama, Paraguay, Ruanda, Senegal, Slovak Cumhuriyeti, Güney Afrika, Sudan, Tanzanya, Tayland, Togo, Türkiye, Uganda, Uruguay, Vietnam, Zambiya ve Zimbabve’den politika yapıcılar, sivil toplum temsilcileri, akademisyenler ve kalkınma ortakları katılmıştır. Avustralya Uluslararası Kalkınma Kurumu (AUSAID), Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı (CIDA), Amerika Ülkeleri Kadın Komisyonu – Amerikan Devletleri Örgütü (CIM-OAS), Danimarka Uluslararası Kalkınma Ajansı (DANIDA), Birleşik Krallık Uluslararası Kalkınma Departmanı (DFID), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Finlandiya Dışişleri Bakanlığı, MCC, NORAD, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı – Kalkınma Yardımları Komitesi (OECD-DAC) ix x TEŞEKKÜR Gendernet, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (SDC), İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA), BM Kadınları, BM Çocuk Fonu (UNICEF), Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) ve Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi (ECOSOC) Kadının Statüsüne dair 55. Komisyonu’nun da aralarında bulunduğu birçok çok taraflı ve ikili ortakların temsilcileriyle de raporun hazırlanmasının farklı safhalarında istişareler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca; Norveç Hükümeti’ne Kraliyet Dışişleri Bakanlığı vasıtasıyla gerçekleştirdiği, İsveç Hükümeti’ne Dışişleri Bakanlığı vasıtasıyla gerçekleştirdiği cömert yardımlardan ötürü, ayrıca SDC’ye, AUSAID’e, CIDA’ya, Değişim için Bilgi Programı’na (KCP), Nike Vakfına, Dünya Bankası Nordic Fund’a ve Fast Track İnisiyatifi Eğitim Programı Geliştirme Fonu’na cömert desteklerinden ve de JICA, DFID ve OECD’ye de ayni katkılarından ötürü teşekkürü borç biliriz. Rebecca Sugui, Cecile Wodon ve Mihaela Stangu’dan oluşan WDR prodüksiyon ekibine ve Sonia Joseph ve Evangeline Santo Domingo’nun kaynak yönetim ekibine de teşekkürlerimizi sunarız. Sağlamış oldukları sürekli destekten ötürü Ivar Cederholm, Jimmy Olazo ve Irina Sergeyeva’ya teşekkür ederiz. Gytis Kanchas ve Mohamed Megherbi de değerli yardımlar sağlamışlardır. Ayrıca, Vamsee Krishna Kanchi, Swati P. Mishra, Merrel Tuck-Primdahl ve Roula Yazigi web sayfası ve iletişim hususlarında ekibe önemli katkılar sağlamıştır. Baş editörlük Bruce Ross-Larson tarafından gerçekleştirilmiştir. Kalkınma Verileri Grubu veri eklerine katkıda bulunmuş, Seçili Dünya Kalkınma Göstergelerini hazırlamıştır. Design Symphony tarafından rapor tasarımına önemli katkılar sağlanmıştır. Yayın Ofisi (the Office of the Publisher) ve GSDTR, mükemmel yayın, çeviri ve dağıtım hizmetleri sunmuşlardır. Bu konuda özellikle Mary Fisk, Stephen McGroarty, Nancy Lammers, Santiago Pombo-Bejarano, Denise Bergeron, Rick Ludwick, Cecile Jannotin, Hector Hernaez ve Bouchra Belfqih’e katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Dünya Kalkınma Raporu 2012: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma Genel Bakış Baruani, Tanzanya’nın bir köyü olan Ijuhanyondo’da kadın ve erkeklerin yaşamlarının son on yıl içinde nasıl değiştiği hakkındaki düşüncelerini anlatıyor. “On yıl önce her şey çok kötüydü,� diyor. “Kadınlar çok geri kalmıştı. Tüm vakitlerini evde ev işi yaparak geçiriyorlardı. Oysa şimdi, kadınlar hem iş dünyasında hem siyaset dünyasında.� Benzer şekilde düşünen başkaları da var. “Erkeklere eskisi kadar bağımlı değiliz,� diyor Agnetha. “Artık cebimizde kendimize ait biraz para var, bu da erkeklerden bağımsız olmamıza, bir dereceye kadar hayatlarımızı kontrol edebilmemize yardımcı oluyor.� Kurdukları işlerin idaresinin yanı sıra, kadınlar bugün köyü yöneten sokak komitesi üyelerinin de yarısını oluşturuyor. Bu olumlu değişimlere rağmen, birçok zorluk kadınların gündelik yaşamında etkili olmaya devam ediyor. Köydeki evlerin yarıdan azı şebeke suyuna bağlı. Daha da zoru, Tungise ve köyün diğer kadınları hala eşlerinden şiddet görecekleri korkusuyla yaşıyor: “Sarhoşken, evdeki kadın ve çocukları dövmeye başlayabiliyorlar. En kötüsü de sizi cinsel ilişkiye zorlamaları.� Hukuki olarak kadınlar arazi ve ev üzerinde miras hakkına sahip olsa da, gelenekler hala baskın. Sokak komitesi yönetici sekreteri Flora şöyle açıklıyor:“Evet, kadınlar miras olarak mülk alabiliyor. Aslında, vasiyetinde babanın her bir oğluna ve kızına bir şeyler bırakması gerekiyor ve bugünkü yasalar bu mirasın eşit olması gerektiğini kesin olarak belirtiyor. Ama hala, babalar hep oğullarına veriyor ve kadınların evlenip gittikleri yerdeki mülklere sahip olduğunu savunuyorlar.� Dodoma Kırsal Topluluğu Raporu, “21. Yüzyılda Toplumsal Cinsiyeti Tanımlamak: Dünyanın Dört Bir Yanından Kadın ve Erkeklerle Sohbet: Toplumsal Cinsiyet ve Ekonomik Tercih Üzerine Çok Ülkeli Bir Niteliksel Çalışma� (Dünya Bankası 2011) KALKINMA İÇİN TOPLUMSAL CİNSİYET olanaklarına erişim konusunda eşi görülmemiş EŞİTLİĞİ NEDEN ÖNEMLİDİR? kazanımlar elde etti. Bugün, çok sayıda ülke, mülk edinme, miras ve evlilik gibi alanlarda Tanzanya’daki Ijuhanyondo Köyü’nün öyküsü, kadınlar ve erkeklere kanuni olarak eşit son çeyrek yüzyılda toplumsal cinsiyet haklar öngörüyor. Toplamda, 136 ülke artık eşitliğinin dünya çapında uğradığı evrime ayna anayasalarında kadın ve erkek arasında tutuyor. Birçok kadın günlük yaşamlarında ayrımcılığı yasaklamakta ve tüm vatandaşlar cinsiyet temelli dezavantajlarla mücadele için eşitlik garantisi vermektedir. etmeyi sürdürse de, daha iyiye doğru bir Ne var ki, ilerleme pek de kolay olmadı. değişim oldu ve bu değişim yirmi yıl önce Ve ilerleme tüm kadınlara, tüm ülkelere veya kimsenin düşünemeyeceği bir hızda gerçekleşti. cinsiyet eşitliğinin tüm boyutlarına eşit şekilde Kadınlar haklar, eğitim ve sağlık ve iş ve geçim yansımadı. Sahra altı Afrika ve Güney Asya’nın Genel Bakış 3 bazı kesimlerinde kadınların doğum sırasında anlamına geliyorsa, aynı zamanda kadınlar ölme olasılığı hala Kuzey Avrupa’da 19’uncu ve erkekler arasında refah açısından da daha yüzyılda olduğu düzeyde. Nijerya’da varlıklı az fark anlamına gelmelidir. Üçüncü ve Beşinci bir kentli çocuk, ister kız ister erkek olsun, Binyıl Kalkınma Hedeflerinde ifadesini bulan, ortalama 10 yıl okula giderken, Hausa etnik kadının güçlenmesi ve toplumsal cinsiyet grubuna mensup yoksul ve kırsal bölgede eşitliğinin başlı başına kalkınma hedefleri yaşayan kızlar ortalama olarak altı aydan daha olduğu, görüşü, uluslararası kalkınma kısa bir süre okula gidebilmektedir. Erkeklere topluluğu tarafından da kabul edilmiştir (Kutu kıyasla kadınların ölüm oranları, özellikle 2). Aynı bakış açısını Kadına Karşı Her Türlü kritik bebeklik ve erken çocukluk yıllarında ve Ayrımcılığın Yok Edilmesi Sözleşmesinin doğurganlık döneminde, düşük ve orta gelirli (CEDAW) kabulü ve birçok ülke tarafından ülkelerde yüksek gelirli ülkelere kıyasla daha onaylanmasında da görebiliriz. 1979 yılında yüksektir. Boşanma veya dul kalma, birçok Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul kadının topraksız kalmasına ve malvarlıklarını edilen sözleşme, kadınların ilerlemesi için kaybetmelerine neden olmaktadır. Kadınlar, kapsamlı bir çerçeve oluşturmuş ve bugüne dek “kadına özgü� olarak nitelenen sektörlerde ve 187 ülke tarafından onanmıştır. mesleklerde yoğunlaşmaya devam etmektedir ve bunların çoğu da düşük gelirli işlerdir. Toplumsal cinsiyet eşitliği kalkınma için Kadınların evde şiddet mağduru olma ve önemlidir—Ekonomik Açıdan Akılcıdır daha ağır yaralar alma olasılığı da daha Toplumsal cinsiyet eşitliği aynı zamanda yüksektir. Ve neredeyse her yerde, kadınların bir kalkınma aracı olarak da önemlidir. siyasette ve iş dünyasında üst düzey yöneticilik Bu Raporun da gösterdiği gibi, toplumsal pozisyonlarındaki temsil oranı erkeklerin çok cinsiyet eşitliği ekonomide akılcılıktır: üç çok altında kalmaktadır. yolla ekonomik etkinliği artırabilir ve diğer Peki, insan sermayesi ve fiziksel sermaye kalkınma sonuçlarını iyileştirebilir. Birincisi, donanımında, ekonomik fırsatlarda ve arzu kadınların eğitime, ekonomik fırsatlara ve edilen sonuçlara ulaşmak için seçim yapabilme üretken girdilere erkeklerle aynı düzeyde yetisinde (eyleyicilik) baş gösteren, özellikle erişebilmesini önleyen engelleri kaldırmak de kalkınma sürecindeki ilerlemelere rağmen birçok verimlilik kazanımları sunabilir ki bu devam eden bu toplumsal cinsiyet eşitsizliği —kazanımlar giderek daha rekabetçi, daha örüntüleri önemli mi? Elinizdeki Dünya küresel hale gelen bir dünyada çok daha önemli Kalkınma Raporu (WDR) bu örüntülerin iki hale gelmektedir. İkincisi, kadınların mutlak sebepten ötürü önemli olduğunu savunmak- ve göreli statülerinin iyileştirilmesi, çocuklara tadır. Öncelikle, toplumsal cinsiyet eşitliği yönelik olanlar da dahil olmak üzere birçok kendi içinde önemlidir, çünkü kişinin kendi diğer kalkınma sonucunu besler. Üçüncüsü, seçtiği hayatı yaşayabilme ve mutlak mahrumi- kadınlar ve erkeklerin sosyal ve siyasi açıdan yete düşmeme yetisi temel bir insan hakkıdır aktif hale gelmek, kararlar almak ve politikaları ve kadın veya erkek herkes için eşit olmalıdır. şekillendirmek için eşit şansa sahip oldukları İkinci olarak, toplumsal cinsiyet eşitliği araçsal bir oyun alanı yaratmak; zaman içinde temsil yönüyle de önemlidir, çünkü daha fazla cinsiyet gücü daha yüksek, daha içermeci kurumların eşitliği ekonomik verimliliğe ve diğer kilit ve politika tercihlerinin önünü açarak daha kalkınma sonuçlarına ulaşılmasına katkıda iyi bir kalkınma yolu sunacaktır. Bu üç unsuru bulunur. sırasıyla ele alalım. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Başlı Başına Kadınların beceri ve yeteneklerinin doğru Önemlidir kullanılmamasının ekonomik maliyeti Amartya Sen’in izinden, kalkınmayı özgür- yüksektir (ve her geçen gün daha da lüklerin tüm insanlar için eşit olarak geniş- yükselmektedir) Toplumsal cinsiyet eşitliği, lediği bir süreç olarak görüyoruz.1 Kalkınma verimlilik üzerinde büyük etkiler yaratabilir. hakkındaki bu görüşe göre, toplumsal cinsiyet Kadınlar bugün küresel işgücünün %40’tan eşitliği başlı başına bir temel hedeftir (Kutu fazlasını, tarımsal işgücünün %43’ünü ve 1). Bu nedenle, nasıl ki kalkınma daha az dünyadaki üniversite öğrencilerinin yarısından gelir yoksulluğu veya adalete daha iyi erişim fazlasını temsil etmektedir. Bir ekonominin 4 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 KUTU 1 Toplumsal cinsiyet eşitliğinden neyi kastediyoruz? Toplumsal cinsiyet, kadın veya erkek olmakla ilişkilendirilen sosyal, şartlardan kaynaklanan eşitsizlikler ile tercih ve seçimlerdeki davranışsal ve kültürel özellikler, beklentiler ve normları ifade eder. farklılıkların ortaya çıkardığı eşitsizlikleri birbirinden ayırt etmeye Toplumsal cinsiyet eşitliği, bu unsurların kadın ve erkeğin birbirleriyle olanak verdiğini öne sürmektedir. olan ilişkisini nasıl belirlediğini ve bunun sonucunda bu iki cinsiyet Riskten kaçınma, sosyal tercihler ve rekabete karşı takınılan arasında doğan güç farklarını ifade eder. tutumlarda kadın ve erkek arasındaki farkları belgeleyen çok sayıda Bu Rapor, toplumsal cinsiyet eşitliğinin hem araştırmacılar araştırma mevcuttur. Buna göre, şayet kadın ve erkekler ortalamada hem de Afganistan’dan Polonya’ya ve Güney Afrika’ya kadar birçok tutumlar, tercihler ve seçimler konusunda farklılık gösteriyorsa, o farklı coğrafyadan kadın ve erkeğin belirlediği üç kilit boyutuna zaman sonuçlardaki farkların hepsini fırsatlardaki farklara atfetmek odaklanmaktadır: donanımların (eğitim, sağlık ve fiziksel varlıklar) mümkün olamaz. birikimi; bu donanımların ekonomik fırsatları kullanmak ve gelir Sonuç eşitliğini savunanlar, tercih ve tutumlardaki farklılıkların üretmek için kullanılması; ve bu donanımların hem bireyin hem de büyük oranda “öğrenilmiş� olduklarını ve doğuştan gelmediğini, hanehalkının refahını etkileyecek eylemlere girişmek (yani eyleyicilik) yani bunların kadın ve erkeklerin sosyal norm ve beklentileri için uygulamaya konması. Bunlar, eşitlik kavramının, seçenek içselleştirmesine neden olan kültür ve çevrenin bir sonucu olduğunu eksikliğinin refah eksikliğine yansıdığı boyutlarıdır. Kendi başlarına ileri sürmektedir. Kadınlar ve erkeklerin güç ve statü açısından önemlidirler. Ama aynı zamanda birbirleriyle çok yakından da aralarındaki farklılıklar, eşitsizlikleri devam ettiren hedefler, bağlantılıdırlar. davranışlar ve tercihler olarak içselleştirilebilir. Bu nedenle, gerçekte Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, ırk veya etnisite gibi diğer sonuçların nasıl bir dağılım gösterdiğini göz önüne almadan fırsat özelliklerden kaynaklanan eşitsizliklerle hem benzer hem de farklı eşitliğini tanımlamak zordur. Yalnızca sonuçlar eşitlenmeye çalışılırsa nitelikler taşır. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin analizinde özellikle düşük hedeflerin ve kıt fırsatların oluşturduğu kısır döngü kırılabilir. önem taşıyan üç fark vardır. Birincisi, aynı hane içinde yaşayan Bu tartışmaya rağmen, uygulamada fırsatları sonuçlardan bağımsız kadınlar ve erkeklerin refahını ayrı ayrı ölçmek zordur; bu sorun olarak ölçmek zordur. Gerçekten de, fırsat eşitliği ve sonuç eşitliği hanehalkının harcamalarına ilişkin verilerin yetersizliği ile daha da hem kuramda hem de ölçümde birbiriyle sıkı sıkıya bağlantılıdır. güçleşir. İkincisi; tercihler, ihtiyaçlar ve kısıtlılıklar kadın ve erkek Bu nedenle, Rapor pragmatik bir yaklaşım benimseyerek, donanım, arasında sistematik bir şekilde farklılık gösterebilir; bu farklılık hem eyleyicilik ve ekonomik faaliyetlere erişim ile ilişkili olarak hem biyolojik faktörleri hem de “öğrenilmiş� sosyal davranışları yansıtır. sonuçlara hem de fırsatlara odaklanmaktadır. Sen’in izinden giderek, Üçüncü olarak, toplumsal cinsiyet gelir düzeyleri ve sınıf ayrımlarıyla ayrıca şuna da inanıyoruz ki insanlar neyin adil veya hakkaniyetli kesişir. Bu özellikler, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sonuçların eşitliği olduğu konusunda anlaşmaya varamasa bile, “kabul edilemez olarak mı yoksa fırsat eşitliği olarak mı ölçülmesi gerektiği sorusunu derecede adaletsiz düzenlemelerin� ortadan kaldırılması konusunda gündeme getirmektedir. Ekonomi ve felsefe literatürleri bu konuda anlaşacaklardır. Diğer bir deyişle, toplumsal cinsiyet eşitliğinin farklı görüşler öne sürmektedir. sonuçlarla mı yoksa fırsatlarla mı ilişkili olduğunu belirlemek zor olsa Toplumsal cinsiyet eşitliğinin fırsat eşitliği çerçevesine da, çoğu insan toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin vahim örneklerinin oturtulmasını savunanlar, bunun bireylerin kontrolü dışındaki ortadan kaldırılması gerektiğinde hemfikir olacaktır. Kaynaklar: Booth ve Nolen 2009; Croson ve Gneezy 2009; Gneezy, Leonard ve List 2009; Kabeer 1996; Sen 1999; Dünya Bankası 2011. KUTU 2 Binyıl Kalkınma Hedefleri, toplumsal cinsiyet eşitliğinin hem asli hem de araçsal değerini kabul etmektedir 2010 Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) Zirvesi, güçlendirilmesinin başlı başına kalkınma belirlenen sekiz hedefe 2015’e kadar ulaşılmasına hedefleri (BKH 3 ve 5) olduğu ve diğer BKH’lere yönelik bir küresel eylem planının kabulüyle ulaşılmasında ve gelir yoksulluğu ile gelir dışı sonuçlandı. Zirvede ayrıca, kalkınmaya yönelik yoksulluğun azaltılmasında kritik kanallar politikaların oluşturulmasında toplumsal cinsiyet olarak hizmet ettiği yönündeki inancını da konusunun ana akışa dahil edilmesi yoluyla eğitim yansıtmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği ve ve sağlıkta, ekonomik fırsatlarda ve karar alma kadının güçlendirilmesi, evrensel ilköğretimin süreçlerinde kadın-erkek eşitliğini sağlamak için desteklenmesine (BKH 2), beş yaş altı çocuk ölüm eylem çağrısı yapan bir karar da kabul edilmiştir. oranının azaltılmasına (BKH 4), anne sağlığının Karar ve eylem planı, uluslararası kalkınma toplu- iyileştirilmesine (BKH 5) ve HIV/AIDS’e yakalanma luğunun toplumsal cinsiyet eşitliğinin ve kadının olasılığının azaltılmasına (BKH 6) yardımcı olur. Kaynak: WDR 2012 ekibi. tam potansiyelinde işleyebilmesi için, kadınların görüleceği gibi, gerçek hayatta durum hiç de beceri ve yeteneklerinin bu kabiliyetlerden en böyle değildir. Kadınların işgücü yetersiz veya iyi şekilde yararlanan faaliyetlerde kullanılması yanlış kullanıldığında —piyasada veya top- gerekir. Ancak, birçok kadının öyküsünden de lumsal kurumlarda uğradıkları ve eğitimlerini Genel Bakış 5 tamamlamalarına, belirli mesleklere girmeleri- toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin açık ticaretin ne ve erkeklerle aynı gelirleri kazanmalarına hakim olduğu bir dünyada çoğu ülke için daha engel olan ayrımcılık yüzünden— sonuç da maliyetli hale geldiğini göstermektedir.7 ekonomik kayıptır. Birçok ülkede ve özellikle Toplumsal cinsiyet eşitsizliği bir ülkenin Afrika’da olduğu gibi, kadın çiftçiler işledikleri uluslararası alanda rekabet edebilme yetisini toprak üzerinde kullanım hakkı güvencesine azaltır —özellikle de bu ülke kadın ve erkek sahip olmadığında, sonuç, krediye ve girdilere işçilerin eşit derecede çalışmasına uygun mal ve daha az erişim ve verimsiz toprak kullanımı ol- hizmetlerin ihracatında uzmanlaşıyorsa. Kadın makta, bu da üretkenliği düşürmektedir. Kredi işgücüne daha çok bağımlı olan endüstriler, piyasalarında görülen ayrımcılık ve üretken kadınların daha eşit olduğu ülkelerde daha girdilere erişimdeki diğer cinsiyet eşitsizlik- büyük genişleme göstermektedir.8 Bu ilişki leri de kadınların yönettiği firmaların erkek- tersten de geçerlidir: Kadın işgücüne daha lerce yönetilenler kadar karlı ve verimli olma- bağımlı olan ürünlerin imalatında avantaja sını zorlaştırmaktadır. Ve kadınlar yönetim sahip olan ülkelerde toplumsal cinsiyet eşitliği kadrolarından dışlandığında, yöneticilerin de daha üst düzeylere çıkmıştır.9 Çin, Avrupa ortalama beceri düzeyleri düşmekte, bu da ve Orta Asya gibi nüfusları hızla yaşlanan ülke yenilikçiliğin ve yeni teknolojilere uyumun ve bölgelerde ise, kadınları işgücü piyasasına hızını azaltmaktadır.2 girmeye ve işgücü piyasasında kalmaya teşvik Birçoğu piyasaların ve kurumların etmek, çalışabilir yaştaki nüfusun azalmasından işleyişinde köklenmiş olan bu yetersizlikleri kaynaklanan olumsuz etkileri kırmaya düzeltmenin doğrudan getirisi büyüktür: Kadın yardımcı olabilir. Bu yüzden, küreselleşmiş bir çiftçilerin gübre ve diğer tarımsal girdilere ülkede, cinsiyete dayalı eşitsizlikleri, özellikle erkeklerle eşit erişime sahip olmasını sağlamak, de ortaöğretim ve yükseköğretimdeki ve mısır rekoltelerini Malavi’de %11 ila 16 ve ekonomiye katılımdaki eşitsizlikleri azaltan Gana’da %17 arttıracaktır.3 Burkino Faso’da ülkeler, bu konuda geç kalan ülkelere göre açık kadınların mülkiyet haklarını iyileştirmek, hiç bir avantaj elde edecektir (Bölüm 6). bir ek kaynak olmaksızın — sadece kaynakları (gübre ve işgücünü) erkeklerden kadınlara Kadınların donanımları, eyleyicilikleri ve kaydırmak yoluyla — hanehalkı başına toplam sahip olduğu fırsatlar bir sonraki nesli de tarımsal üretimde yaklaşık %6’lık bir artış şekillendiriyor sağlayacaktır.4 Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Kadınların hanehalkı kaynakları üzerinde üretken kaynaklara erişimin kadın ve erkek daha fazla kontrole sahip olması, çocuklar çiftçiler için eşit hale getirilmesinin gelişmekte için insan sermayesine daha fazla yatırım olan ülkelerde tarımsal üretimi %2,5 ila 4 yapılmasına yol açıyor ve ekonomik büyüme gibi yüksek oranlarda artırabileceğini tahmin üzerinde dinamik pozitif etkiler doğuruyor. etmektedir.5 Kadınların belli meslek veya Bir dizi ülkeden gelen bulgular (Bangladeş, sektörlerde çalışmasına mani olan engellerin Brezilya, Fildişi Sahili, Meksika, Güney ortadan kaldırılması da bir dizi ülkede kadın Afrika ve İngiltere gibi) kadınların ister kendi ve erkek işçiler arasındaki üretkenlik farkını kazançları ister nakit transferleri yoluyla üçte bir ila yarı yarıya azaltarak (Bölüm 5) ve hanehalkının geliri içinde kontrol ettikleri işçi başına çıktıyı %3 ila 25 oranında artırarak payın arttırılmasının, harcamaları çocuklar benzer olumlu etkiler yaratacaktır.6 Ancak, bu lehine değiştirdiğini göstermektedir.10 Gana’da, kazanımlara ulaşılması ülkeler zenginleştikçe kadınların mülkiyetindeki malvarlıklarının ve otomatik olarak meydana gelmeyecektir: arazilerin oranı, yüksek gıda harcamalarıyla Toplumsal cinsiyet eşitliğinin önüne çoklu doğru orantılıdır.11 Brezilya’da, kadınların ve bazen de pekiştirici engellerin çıkması kendilerine ait ve emeğe dayanmayan bir muhtemeldir. gelire sahip olması, kız çocuklarının boyları Bu üretkenlik kazanımları, kaynakların üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir.12 Çin’de, verimli kullanımının bir ülkenin rekabet gücü yetişkin kadınların gelirinin ortalama hanehalkı ve büyümesi açısından elzem olduğu daha gelirinin %10’u oranında arttırılması, hayatta entegre bir dünyada muhtemelen daha da büyük kalan kız çocukların oranında % 1’lik bir artış olacaktır. Gerçekten de, yapılan son çalışmalar, sağlamış ve hem kız hem de erkek çocuklar için 6 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 okula gidilen yıl sayısını arttırmıştır. Bunun kültürlerde, kadın ve erkeklerin bu seçimleri aksine, erkek gelirinde aynı artış yapıldığında, yapabilme yetisi arasında, genellikle kadınların kız çocuklarının hayatta kalma oranları ve aleyhine olan farklar mevcuttur. Bu cinsiyet eğitim düzeyleri düşmüş, erkek çocuklar temelli farklılıklar sadece kadınların refahı üzerinde ise herhangi bir etki görülmemiştir.13 bakımından değil, özelde bu kadınların aileleri Hindistan’da, kadının daha yüksek gelire sahip ve genelde toplum için ortaya çıkan bir dizi olması çocuklarının okula gittiği yıl sayısını sonuç açısından da önemlidir. Kadınların arttırmaktadır.14 eyleyiciliği, onların insan sermayelerini artırma Kadınların kendi eğitimlerinde ve sağlık- ve ekonomik fırsatları kullanma yetilerini larında iyileşmeler de çocuklar için ortaya çıkan etkilemektedir. Bangladeş’te, sağlık ve hanehalkı bu ve diğer sonuçlar üzerinde olumlu etkiye sa- alışverişleri üzerinde daha fazla kontrole hiptir. Annelerin beslenme durumlarının daha sahip olan kadınlar, daha yüksek bir beslenme iyi olması, daha iyi çocuk sağlığı ve çocukların statüsüne sahiptir. Kadınların eyleyiciliği hayatta kalma oranları ile ilişkilendirilmiştir.15 ayrıca çocuklarının refahı için de önemlidir. Ve kadınların eğitim durumunun, daha yüksek Meksika’da, hanehalkının kararları üzerinde aşılanma oranlarından daha iyi beslenmeye daha fazla kontrole sahip olan kadınların ve daha düşük çocuk ölüm oranlarına kadar kızlarının (ama oğullarının değil), ev işleri için uzanan bir dizi alanda çocuk sağlığı üzerinde harcadığı saat sayısı daha azdır. olumlu etkiyle bağlantılı olduğu bulunmuştur. Kadınların kolektif eyleyiciliği, toplum için Annelerin (ve babaların) okullaşma düzeyleri, dönüştürücü bir güç olabilir. Bu eyleyicilik, çok sayıda ülkede çocukların ulaştığı eğitim kadınların bireysel eyleyiciliğini ve fırsatlarını düzeyi ile doğrudan ilişkilidir; Pakistan’da, sınırlayan kurumların, piyasaların ve sadece bir yıl eğitim almış annelerin çocukları toplumsal normların yeniden şekillenmesine bile, her gün fazladan bir saatlerini evde ders ön ayak olabilir. Kadınların siyasi ve sosyal çalışarak geçirmekte ve sınavlardan daha yüksek aktörler olarak güçlenmesi, siyasi seçimlerini notlar almaktadır.16 Aile içi şiddet olgusunda da değiştirebilir ve kurumların daha geniş bir görüldüğü gibi, kadınların eyleyiciliğe sahip yelpazenin sesini daha iyi temsil etmesini olmaması, çocuklarının yetişkinlikteki bilişsel sağlayabilir. Amerika Birleşik Devletleri’nde davranışları ve sağlıkları üzerinde olumsuz kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi, etkiye sahiptir. Gelişmiş ülkelerde yapılan tıbbi politika yapıcıların dikkatlerini ana-çocuk araştırmalar, çocukken aile içi şiddete maruz sağlığına yöneltmelerine yol açmış ve bebek kalma olgusu ile yetişkinlikte karşılaşılan ölüm oranlarının yüzde 8 ila 15 düşürülmesine sağlık sorunları arasında bağlantı kurmuştur yardımcı olmuştur.19 Hindistan’da, kadınlara —çocukluklarında evlerinde aile içi şiddete yerel düzeyde güç verilmesi (siyasi kotalar maruz kalmış kadın ve erkeklerin kanser, inme yoluyla), kamu hizmetlerinin (hem su ve veya kalp-damar sağlığı sorunları yaşama sanitasyon gibi kadınlarca tercih edilen, hem olasılığı aile içi şiddet görmemiş olanlara oranla de sulama ve okul gibi erkeklerce tercih edilen iki ila üç kat daha fazla, alkol veya yasadışı hizmetler) sağlanma oranında artışlara yol uyuşturucu kullanma olasılığı ise beş ila on açmış ve yolsuzlukları azaltmıştır.20 Kadınların kat daha fazladır.17 Çok sayıda araştırma ayrıca yönetimindeki köylerde kadınlar ve erkeklerce çocuklukta ebeveynler arasında şiddete tanık verilen rüşvet, erkeklerin yönetimindeki olmanın, yetişkinlikte kadınların eşlerinden köylere nazaran yüzde 2,7 ila 3,2 daha düşük şiddet görme ve erkeklerin kendi eşlerine şiddet olmuştur.21 Hindistan ve Nepal’de, ormanların uygulama olasılığı açısından bir risk faktörü yönetiminde kadınların söz hakkının olduğunu belirlemiştir.18 artırılması, orman koruma çalışmalarının sonuçlarında önemli iyileşmeler sağlamıştır.22 Kadınların bireysel ve kolektif eyleyiciliğini Kadınların kamusal alanda seslerinin artması, artırmak daha iyi sonuçlara, daha iyi sadece kadın ve çocuklar için değil, erkekler kurumlara ve daha iyi politika seçimlerine için de faydalar getirmektedir. Birçok zengin götürür ülkede, kadınların ekonomik faaliyete daha fazla Eyleyicilik, kişinin seçimler yapabilme —ve katılması, genel anlamda iş ve aile yaşamının bu seçimleri arzu edilen eylem ve sonuçlara dengelenmesine yönelik toplumsal görüşlerin dönüştürebilme— yetisidir. Tüm ülkeler ve yeniden şekillendirilmesine ve daha aile dostu Genel Bakış 7 iş mevzuatlarının çıkarılmasına ön ayak olan toplumsal cinsiyet eşitliğini desteklemek için siyasi liderlikte kadınların temsilinin artmasını öne sürdüğü bulgular bakımından, Rapor da beraberinde getirmiştir. büyük ölçüde toplumsal cinsiyet hakkındaki Bunun aksine, kadınların ve erkeklerin, ekonomi literatüründen yararlanmaktadır. sosyal ve siyasi açıdan aktif olma ve yasaları, Dört nedenden dolayı bu yaklaşımı politikayı ve siyasi belirleme süreçlerini etki- benimsiyoruz. Birincisi, bu yaklaşım, kalkınma leme bakımından eşit şansa sahip olmadığı süreci devam ederken kilit cinsiyet sonuçlarının durumlarda, kurumların ve politikaların nasıl ortaya çıkıp evrimleştiği ve politikanın daha nüfuzlu kesimleri sistematik olarak rol ve etkinliğinin bu sonuçları nasıl etkilediği kayırması daha büyük bir olasılıktır. Aynı konusunda değerli açılımlar sunmaktadır. durumda, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini İkincisi, bu yaklaşım, Dünya Bankası’nın besleyen kurumsal kısıtlılıkların ve piyasa toplumsal cinsiyet ekonomisi konusunda başarısızlıklarının ele alınıp düzeltilme araştırma yürütme geleneğinden (özellikle de olasılığı da daha düşük olup, bu da söz konusu Kalkınmanın Cinsiyetlendirilmesi Engendering eşitsizliklerin kemikleşmesine yol açar. Dünya Development24 başlıklı rapor) ve Bankanın en Kalkınma Raporu 2006: Eşitlik ve Kalkınma güçlü uzmanlık alanlarından beslenmektedir. adlı belgede de belirtildiği gibi, bu şekilde Üçüncüsü, bu alanda doldurulmasına yardımcı bir “eşitsizlik kapanı� ortaya çıkabilir ve bu olabileceğimiz önemli veri ve bilgi boşlukları kapan nesiller boyunca, kadınların erkeklerle vardır. Dördüncüsü, Rapor çoğu zaman diğer aynı düzeyde eğitim almasını ve ekonomik yaklaşımlarla benzer teşhislerde bulunsa da, fırsatlardan yararlanmasını engelleyerek, toplumsal cinsiyet eşitliğinin desteklenmesinde kadınların bilgilendirilmiş seçimler yapma ve kullanılabilecek politika araçları konusunda birey olarak potansiyellerine ulaşma yetisini farklı kavrayışlar sağlamaktadır. azaltabilir.23 Rapor, büyük ölçüde kadınları etkileyen eşitsizliklere odaklanmakta ve yeniden üreti- lerek gelecek kuşaklara aktarılma olasılığı yüksek BU RAPOR NE YAPMAKTADIR? olan eşitsizliklerin üzerinde durmaktadır. Rapor aynı zamanda erkekleri etkileyen eşitsizliklere Bu Rapor, toplumsal cinsiyet eşitliği ve de odaklanmakta, ancak erkeklere yönelik kalkınma ekonomisine odaklanmaktadır. eşitsizliklerin refahla ilgili alanların daha azını Rapor, refahın kilit unsurları —eğitim ve sağlık, etkilediğini kabul etmektedir. ekonomik fırsatlara ve üretken kaynaklara Ampirik bir yaklaşım benimsemekle erişim ve etkili seçimler yapma ve eyleme birlikte özenli, bulgulara dayanan bir analizi geçme yetisi— söz konusu olduğunda kadınlar tercih ederek mümkün olduğu yerlerde neden- ile erkekler arasındaki farklılıklara yol açan sonuç ilişkilerine dikkat çekiyoruz. Bunun için, faktörleri anlamak için ekonomik kurama özellikle zaman kullanımı, aile içi şiddet, ölüm başvurmaktadır. Rapor, cinsiyetler arasındaki riskleri ile tarım ve girişimcilikle ilgili girdiler bu farklılıkları azaltmak ve genel anlamda hakkında yapılan yeni analizlerle desteklenen, kalkınma sonuçlarını iyileştirmek için hangi giderek büyümekte olan bir niceliksel politika müdahalelerinin ve daha kapsamlı toplumsal cinsiyet araştırmaları bütününden toplumsal tedbirlerin uygulanabileceğini yararlanıyoruz. Ayrıca gelişmekte olan 19 değerlendirmek için de aynı ekonomi ülkede 98 topluluktan 4.000’i aşkın kadın ve merceğini kullanmaktadır. Rapor kendini erkek ile yapılan ve toplumsal cinsiyetin bu ekonomik sonuçlarla sınırlandırmamaktadır; insanların gündelik yaşamlarını ve hayattan insanların donanımları, ekonomik fırsatlar ve beklentilerini, eğitimlerini, iş tercihlerini, karar kadınların eyleyiciliği üzerinde eşit derecede alma süreçlerini ve refahlarının diğer yönlerini durarak, insan refahında birbiriyle ilişkili nasıl etkilediğini irdeleyen yeni niteliksel saha olan bu üç unsurun hepsinin önemine işaret araştırmalarından da yararlanıyoruz (Kutu 3).25 etmektedir. Rapor, ister formel ister enformal Böyle bir küresel raporun ülkelerin olsun toplumsal ve siyasi kurumların toplumsal kendilerine has koşulları hakkında cinsiyete ilişkin sonuçları belirlemedeki derinlemesine bir analiz sunması mümkün merkezi rolünü de göz ardı etmemektedir. değildir. Böyle bir raporun cinsiyet eşitliğinin Ancak konuları oturttuğu çerçeveler ve tüm boyutlarını kapsayabilmesi de mümkün 8 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 uçurum, ev işi ve bakım sorumluluğu, mülkiyet KUTU 3 21’inci yüzyılda kadınlar ve erkekler ve özel ve kamusal alanda kadınların eyleyiciliği) toplumsal cinsiyeti nasıl tanımlıyor? odaklanmak suretiyle bu çerçevenin nasıl kullanılacağını göstermektedir. Bu Rapora bilgi sağlamak amacıyla Dünya Bankası, kadınlar ve erkeklerin Toplumsal cinsiyet ve kalkınma konu- toplumsal cinsiyet olgusunu gündelik yaşamlarında nasıl deneyimlediklerini ilk sunda, Dünya Bankası26 bünyesinde ve di- ağızdan öğrenmek için dünyanın tüm bölgelerini kapsayacak şekilde 19 ülkede ğer yerlerde yapılan hem geçmişteki hem yeni saha araştırmaları gerçekleştirmiştir. de güncel çalışmalardan yararlanan Rapor, Tüm yaş gruplarındaki, gelir düzeylerindeki ve coğrafi yerlerdeki kadınlar ve erkekler eğitim, varlık mülkiyeti, ekonomik fırsatlara erişim ve gelir elde hanehalklarının formel ve enformel piyasa etme fırsatlarını, kendilerinin ve ailelerinin refahını iyileştirecek kilit unsurlar ve kurumların işleyişine ve yapısına nasıl olarak görmektedir. Araştırmacılar, 500 odak grubu çalışmasında özel ve tepki verdikleri üzerinden toplumsal cinsiyet kamusal alanda kadın ve erkeğin üstlendiği rol ve sorumlulukları belirlemiştir sonuçlarını anlamanın mümkün olduğunu —buna göre, kadınların görevleri daha çok aileye bakmak ve ev içi üretim iken, savunmaktadır. Kaç çocuk yapacaklarına, ne erkeklerin görevi gelir getirmek ve karar almak olarak ortaya çıkmıştır. Ancak kuşaklar arasındaki farklılıklar, hem kadınlar hem de erkekler için yeni fırsatlar zaman yapacaklarına, kız ve oğullarının eğitim ve ihtiyaçlar sunan bir dünyada bu rollerin yeniden tanımlandığını açıkça ve sağlıklarına ne kadar para harcayacaklarına, göstermektedir. farklı görevleri nasıl bölüştüreceklerine Bulgular ayrıca, ortaya çıkan yeni zorlukların yanı sıra eski sorunların da (hane içinde ve dışında) ve toplumsal cinsiyet yeni ortamlarda varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Birçok grup, yaygın sonuçlarını etkileyen diğer hususlara aileler dezavantajlarla karşı karşıyadır —onlar için, değişim gelecek kuşaklarda gerçekleşmesi umulan bir beklenti olarak kalmakta, kendi gündelik yaşamlarının karar vermektedir. gerçekliğine yansımamaktadır. Aileler seçimlerini farklı aile bireylerinin tercihleri, teşvikleri ve kısıtları temelinde ve Kaynak: Dünya Bankası 2011. bu üyelerin göreli sesleri ve pazarlık güçleri Not: Çalışma; Latin Amerika (Dominik Cumhuriyeti ve Peru), Avrupa ve Orta Asya (Moldova, Polonya ve Sırbistan), Afrika (Burkina Faso, Liberya, Sudan, Güney Afrika ve Tanzanya), Güney Asya (Afganistan, Butan ve Hindistan), Orta doğrultusunda yaparlar. Tercihler; toplumsal Doğu (Batı Şeria ve Gazze ile Yemen Cumhuriyeti), Doğu Asya (Endonezya ve Vietnam), ve Pasifik Adaları (Fiji ve cinsiyet rolleri, sosyal normlar ve sosyal ağlar Papua Yeni Gine) bölgelerinde yaşayan 98 toplulukta farklı yaş grubundan kadınlar ve erkeklerle (yaklaşık 4.000 kişi) gerçekleştirilmiştir. (bunları enformel kurumlar başlığı altında topluyoruz) ile şekillenir. Teşvikler, büyük değildir. Bunun yerine, Rapor, toplumsal cin- oranda, hanehalkının karar ve yatırımlarının siyet eşitsizliğini açıklamak için bir kavramsal getirisini belirleyen piyasalardan (işgücü, çerçeve sunmakta ve gerektiği şekilde belirli kredi, arazi ve mal piyasaları dahil) etkilenir. ülkelere, sorunlara ve sektörlere uyarlanabilecek Kısıtlar formel kurumlar (devletin işleyişiyle eylem önerileri getirmektedir. Ardından, Rapor ilgili her şeyi içine alır) ve piyasalar arasındaki toplumsal cinsiyet eşitliğinin dünya genelinde etkileşimden kaynaklanır ama aynı zamanda en çok ilerleme kaydedilen yönlerine (eğitim, enformel kurumların etkisini de yansıtır. doğurganlık, ömür beklentisi, işgücüne katılım (Kutu 4). Hanehalkı üyelerinin söz hakkı ve ve yasal hakların genişletilmesi) ve değişimin pazarlık gücünü tanımlayan bir dizi faktör çok az veya çok yavaş olduğu yönlerine arasında bu kişilerin kaynaklar üzerindeki (kadın ölüm oranlarının yüksekliği, ekonomik mülkiyeti veya kontrolü, hanehalkını terk etme faaliyette toplumsal cinsiyet ayrımı, gelirlerde yetisi (çıkış seçeneği) ve sosyal normlar yer Kadının toplumda kendini kanıtlamak ve daha iyi bir anne olmak için eğitim alması ve çalışması gerektiğine inanıyorum. Batı Şeria ve Gazze’nin Refah kentinden genç bir kadın Kadınlar çalışmalı. Dışarıda çalışabiliyorsam niye evde oturayım? Benim de bir gelirim olmalı; kazandığım para hem bana hem halkıma fayda sağlayabilmeli. Annelerimizin iç çamaşırı gibi en basit şeyler için bile babalarımızdan para istemek zorunda olduğu o günler geride kaldı. Kendi paramıza ihtiyacımız var ve bu da çalışmamız gerektiği anlamına geliyor. Tanzanya’nın Bukoba kentinden genç bir kadın Genel Bakış 9 alır. Bu yolla, hanehalkının karar alma sü- reçleri, piyasalar, formel kurumlar ve enformel KUTU 4 Piyasalar, formel kurumlar ve enformel kurumlar birleşerek etkileşime girer ve toplumsal kurumlar derken neyi kastediyoruz? toplumsal cinsiyetle ilişkili sonuçları belirler (Şekil 1). Piyasalar—alıcı ve satıcıların belli bir kurallar bütünü çerçevesinde herhangi bir mal veya hizmet türünü (bunlara ait hakları) değiş-tokuş etmesine olanak veren çeşitli Ekonomik kalkınmanın toplumsal cinsiyet düzenlemeler. Piyasalar, alım-satımı yapılan ögeye değer ve fiyat biçilmesine olanak sonuçları üzerindeki faydalarının (daha yüksek verir. Piyasalar formel ve enformel kurumlar tarafından etkilenip şekillendirilebilir. gelirler ve daha iyi hizmet sunum kurumlarının Formel (resmi) kurumlar—devletin sağladığı hizmetlerin (adli hizmetler, birleşimi) hanehalklarının, piyasaların, ku- kolluk hizmetleri, temel altyapı ve eğitim) sunumuna yönelik yasalar, düzenleyici rumların ve bunlar arasındaki etkileşimlerin çerçeveler ve mekanizmalar da dahil, devletin işleyişiyle ilgili tüm boyutlar. Enformel toplumsal kurumlar—sosyal etkileşimleri şekillendiren ancak devlet sonucunda ortaya çıktığı bu Raporda be- işleyişiyle ilişkili olmayan mekanizmalar, kurallar ve usuller. Bu Raporun odağında nimsenen çerçevede açıkça görülebilir. Bu toplumsal cinsiyetle ilgili roller, inançlar, toplumsal normlar ve sosyal ağlar yer etkiler, Şekil 1’de çarkı daha fazla toplumsal almaktadır. Toplumsal cinsiyet rolleri, belli sosyal bağlamlar içinde her bir cinsiyet cinsiyet eşitliği yönüne döndüren “büyüme� için normatif davranışlara ilişkin rehberler sunar. Roller sosyalleşme yoluyla okları ile gösterilmiştir. Daha fazla toplumsal öğrenildikçe, kültürel ürünlerde detaylandırıldıkça ve günlük yaşamda icra edildikçe güç kazanır. Toplumsal cinsiyet rollerinin tekrar tekrar oynanması deneyimi, kadınlar cinsiyet eşitliğinin büyüme üzerindeki etkisi ise ve erkeklerin özelliklerine ve kişinin kendi kimliğine ilişkin yaygın inançları etkiler. daha fazla büyümeye doğru yönelen “cinsiyet Toplumsal normlar, sosyal olarak paylaşılan inançlardan kaynaklanandavranış eşitliği� oku ile gösterilmektedir. kalıplarını ifade eder ve enformelsosyal yaptırımlarla uygulamaya konur. Bunlar birçok yolla hanehalklarının pazarlık güçlerini etkileyebilir: Neyin pazarlığa tabi olduğu konusunda sınırlar koyarlar; pazarlık gücü üzerinde belirleyici veya kısıtlayıcı olabilirler; pazarlığın nasıl yapıldığını etkileyebilirler; ve kendileri de pazarlığa tabi TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ olup değişebilirler. Sosyal ağlar, kişinin fırsatlarını, aldığı bilgiyi, sosyal normlarını YÖNÜNDE EN ÇOK HANGİ ALANLARDA ve algılarını şekillendiren ve karşılıklı faydaya hizmet eden işbirliği bağlarından ve İLERLEME KAYDEDİLMİŞTİR? sosyal ilişkilerden oluşan sistemi ifade eder. Gelişmekte olan ülkelerdeki kadın ve kızlar için, Kaynaklar: Agarwal 1994, 1997; Fehr, Fischbacher ve Gätcher 2002; Kabeer 1999; Sen 1990. son çeyrek yüzyılda birçok şey iyi yönde değişti. Örneğin, doğumda kadınların yaşam beklentisi, ve yüksek öğretim — istikrarlı ve kesintisiz gelişmekte olan ülkelerde dramatik bir şekilde olmuştur. yükselerek (son 50 yılda çoğu bölgede 20 ila Birçok ülkede, özellikle yüksek öğretimde, 25 yıla kadar) 2007’de küresel olarak 71 yıla bu farkların artık tersine döndüğü, bugün ulaşmıştır (bu rakam erkekler için 67 yıldır) erkek çocukların ve genç erkeklerin göreli bir ve şimdi kadınlar dünyanın her bölgesinde dezavantaja sahip olduğu görülmektedir. Tüm erkeklerden daha uzun yaşamaktadır. ülkelerin üçte ikisi ilköğretime kayıt oranla- Değişimler, bugünün zengin ülkelerinin daha rında kız-erkek eşitliğine ulaşmış olup, ülkelerin yoksul olduğu zamanlara göre çok daha hızlı üçte birden fazlasında ortaöğretimdeki kız gerçekleşmiştir. ABD’de bir kadının doğurduğu öğrenci sayısı erkek öğrenci sayısının bir çocuk sayısının 6’dan 3’e düşmesi 100 yıldan hayli üzerindedir (Şekil 3). Kız-erkek öğrenci fazla zaman almıştır; kadın başına doğan çocuk sayıları arasındaki farkın hala en yüksek olduğu sayısında aynı düşüşe Hindistan’da 35 yılda, bölgelerde bile, —Güney Asya ve Sahra altı İran’da ise 20 yıldan az bir sürede ulaşılmıştır Afrika (özellikle Batı Afrika)— kayda değer (Şekil 2). Aynı örüntüleri ilköğretimde de kazanımlar olmuştur. Ve geçmişteki örüntülerin görmek mümkün. ABD’nin 6-12 yaş grubu çarpıcı bir şekilde tersine dönmesiyle, bugün kız çocukları arasında okula kayıt yaptırma oranlarını %57’den %88’e çıkarması 40 yıl (1870’den 1910’a) almıştır; oysa Fas aynı yaş Bence kadınlar da iş aramak için dışarı grubu için kayıt oranlarında benzer bir artışı çıkmalı, çünkü erkekler iş bulamıyor; on yıldan biraz uzun bir sürede yakalamıştır oysa kadınlar için bu daha kolay çünkü (1997’de % 58’den 2008’de %88’e). seçenekleri daha fazla Kız Çocuklarının Eğitimi Güney Afrika’nın kırsal Ngonyameni bölgesinden Eğitimde cinsiyetler arası farkın kapatılmasında genç bir adam kaydedilen ilerleme tüm düzeylerde —ilk, orta 10 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 ŞEKİL 1 Toplumsal cinsiyet sonuçları; hanehalkları, piyasalar ve kurumlar arasındaki etkileşimlerden doğar L CİNSİYET EŞİTLİ po MSA Ğİ liti PLU ka lar TO AR RUML M EL KU ENFOR EKONOMİK FIRSATLAR AR SAL PİYA HANEHALKLARI EYLEYİCİLİK DONANIMLAR FOR MEL KUR UM LAR BÜ YÜ ME Kaynak: WDR 2012 ekibi. erkeklerden daha çok sayıda kadın üniversitelere devam etmekte olup dünya ŞEKİL 2 Dünya genelinde kadınlar genelinde kadınların yükseköğretime kayıt daha az çocuk doğuruyor yaptırma oranları 1970’den bu yana yedi kat artmıştır (erkeklerde dört kat). Doğurganlık ne hızda düşebilir? Yine de, bazı yerlerde erkekler dezavantajlı İran konuma düşse de, kızların hala dezavantajlı İslam Cum. konumda olduğu yerlerde, bu dezavantaj Bangladeş yaşamın daha erken evrelerinde ortaya Fas çıkmakta ve daha köklü olma eğilimindedir. Zimbabve Kadınların işgücü piyasasında çalışması Kolombiya Artan ekonomik fırsatların birçok kadın işçiyi işgücü piyasasına çekmesiyle birlikte, kadın- Hindistan ların işgücüne katılımı son 30 yılda artmıştır. ABD 1980 ve 2008 arasında, işgücü piyasasına katılımda kadın-erkek arasındaki fark %32’den %26’ya inmiştir. 2008’e gelindiğinde, kadınlar toplam doğurganlık oranını 6 çocuktan fazlayken 3 çocuktan daha küresel işgücünün %40’dan fazlasını temsil aza inmesi için gereken yıl sayısı ediyordu. Çok düşük katılım oranlarıyla başlayan ülkelerde (özellikle Latin Amerika ve Karayipler ve bir dereceye kadar Orta Doğu ve Kaynak: www.gapminder.org Genel Bakış 11 ŞEKİL 3 Eğitimin daha alt seviyelerinde kayıt oranlarında kız-erkek eşitliğine dünyanın büyük kısmında ulaşılmıştır, ancak yükseköğretime kayıt oranları çok düşüktür ve kadınların lehinedir İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim Some African kayıt oranları, kadınlar, brüt, % kayıt oranları, kızlar, net, % kayıt oranları, kızlar, net, % girls kayıt oranları, erkek öğr, net % kayıt oranları, erkek öğr, net % kayıt oranları, erkek, brüt % Doğu Asya ve Pasifik Avrupa ve Orta Asya Latin Amerika ve Karayipler Orta Doğu ve Kuzey Afrika Güney Asya Sahra altı Afrika Yüksek gelirli ülkeler Kaynak: WDR 2012 ekibinin Dünya Kalkınma Göstergelerini temel alan tahminleri. Not: Her bir şekilde 45° çizgisi, kayıt oranlarında kız-erkek eşitliğini göstermektedir. 45° çizgisinin üstündeki tüm noktalar, erkeklere göre daha çok kadının kayıt yaptırdığını göstermektedir. Kuzey Afrika) kadınların işgücüne katılımında olmadığı faaliyetler daha görünür olmaktadır. görülen büyük artışlara karşılık çok yüksek Bu kayma, kadınların istihdamı için yeni katılım oranlarıyla başlayan ülkelerde (özellikle fırsatlar açmakta, hanehalkları ise bu sinyallere Doğu Avrupa ve Orta Asya) kadın katılımında kızlarını eğiterek yanıt vermektedir. Daha görülen ufak azalmalar, kadınların işgücüne zengin olan ülkeler ayrıca okullar inşa ederek ve katılım oranlarının bölgeler genelinde birbirine öğretmenler istihdam ederek daha erişilebilir yakınlaştığını göstermektedir; ancak önemli eğitim sistemlerine yatırım yapabilmektedir. farklar hala mevcuttur. Kadınların işgücüne Daha iyi teşvik ve hesap verebilirlik katılımının en düşük olduğu yerler Orta Doğu sistemleriyle birleştiğinde, bu girdiler daha ve Kuzey Afrika (%26) ve Güney Asya (%35) iyi ve daha ucuz hizmetlerin sunulmasına olurken, en yüksek olduğu yerler Doğu Asya ve yardımcı olarak hanehalklarının bu hizmetlere Pasifik (%64) ile Sahra altı Afrika’dır (%61). erişim maliyetlerini düşürmekte ve hizmetleri kullanma oranlarını arttırmaktadır. Tüm bu İlerleme nasıl açıklanabilir? faktörlerin birlikte işlediği yerlerde ise, kadınlar Kadınlarla erkekler arasındaki farkların hızla ve erkekler arasındaki farklar, tıpkı Fas’ta olduğu kapandığı yerlerde, bu hızlı değişim, piyasa gibi hızla kapanmıştır. ve kurumların işleyiş ve evrilme biçimlerine, Bu kanalların herhangi birinde darboğazlar büyümenin nasıl gerçekleştiğine ve tüm oluşsa bile—örneğin aile içinde erkek çocuklar bu faktörlerin hanehalkı kararlarında nasıl lehine yapılan tercihler veya eğitim sunumunda bir etki yarattığına bağlı olarak meydana yetersizlikler veya yavaş büyüme veya kadınlara gelmiştir. Eğitim için tüm bu faktörleri sırasıyla yönelik istihdam olanaklarının sınırlı olması— değerlendirelim. Daha yüksek gelir, önceden diğer kanallar yine de kız çocuklarının sadece oğullarını okula gönderen ailelerin eğitiminde ilerlemeye olanak vermiştir. Dünya bugün kızlarını da okula göndermesine olanak genelinde 30’u aşkın ülkede uygulanan şartlı vermiştir. Ülkeler zenginleştikçe, ekonomik nakit transferleri gibi çocukları okula çekmeyi yapıları da değişmekte, erkeklerin artık avantajlı hedefleyen politikalar da, (ki Bangladeş ve 12 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 ŞEKİL 4 Eğitimdeki ilerlemenin açıklanmasında çerçevenin kullanılması L CİNSİYET EŞİTLİ po MSA Ğİ liti ka O PLU lar T LAR URUM MEL K ENFOR EKONOMİK FIRSATLAR AR SAL eri PİYA anın g HANEHALKLARI a lm m ası im rt Daha istikrarlı Eğit ünün a EYLEYİCİLİK DONANIMLAR üş gelirler dön FOR MEL Dah KUR a dü UM şük LAR dola doğ ylı v rud e an, mal fırsa iyet t leri BÜ YÜ ME Kaynak: WDR 2012 ekibi. Kamboçya gibi birçok ülkede bu uygulama yeniden işgücü piyasasına getirmektedir. 10 açıkça kız çocuklarını hedeflemektedir) Latin Amerika ülkesinde, kadınların işgücüne sürece yardımcı olmuştur. Bu güçler Şekil katılımında son yirmi yılda görülen artışın 4’te hanehalklarını, formel kurumları ve neredeyse üçte ikisi daha yüksek eğitim piyasaları temsil eden (yeşil) çarkların cin- düzeylerine ve aile oluşumundaki değişikliklere siyetler arasındaki farkları daraltan yönlerde (daha geç evlilik ve daha düşük doğurganlık) ilerlemesiyle gösterilmiştir (destekleyici poli- bağlanmaktadır.27 tikalarla “yağlanmış� şekilde). Gelirdeki büyümenin ve kadınların Hanehalkları, piyasalar ve kurumlar kazandığı ücretlerdeki artışın ortaya çıkardığı arasındaki etkileşimler, kadınların işgücüne bu farklı etkiler, ülkeler genelinde kadınların katılım örüntülerini ve hızını da açıklayabilir. işgücü katılımında U şeklinde bir örüntüye Bir kadının ev dışında çalışma kararı, hem yol açmaktadır (Şekil 5). Ancak, asıl önemlisi kadının kendi aldığı ücretteki değişimlere, 1980’den bu yana, her gelir düzeyinde kadının hem de hanehalkının gelirindeki değişimlere işgücüne katılım oranı zaman içinde keskin bir duyarlıdır. Düşük gelirli ülkeler zenginleştikçe, artış göstermiştir. Bu nedenle, kişi başı gelirin kadınlar, hanehalklarının geliri de arttığı için, her düzeyinde, daha önce hiç olmadığı kadar işgücü piyasasına daha az katılmaktadır. Zaman çok sayıda kadın bugün evleri dışında ekonomik içinde, formel kurumların da yanıt vermesiyle faaliyete katılmaktadır. kadınların eğitim düzeyleri de artmaktadır. Birçok gelişmekte olan ülkede toplumsal Artan gelir düzeyleri ayrıca evlenme ve çocuk cinsiyet eşitliğinin bazı alanlarında elde edilen doğurma yaşını yükseltmekte ve doğurganlığı kazanımların bugünün zengin ülkelerinin düşürmektedir. Tüm bu faktörler kadınları kıyaslanabilir gelir düzeylerine sahip olduğu Genel Bakış 13 dönemlere göre daha hızlı ortaya çıkmasının iki temel nedeni vardır. Birincisi, gelişmekte ŞEKİL 5 Kadınların işgücüne katılımı, zaman içinde tüm gelir olan ülkelerin birçoğunda gelirler daha hızlı düzeylerinde arttı artmıştır. 1950’den bu yana, 13 gelişmekte olan ülke, 25 yıl veya daha uzun bir süredir yılda ortalama yüzde 7’lik bir oranda büyümüştür —bu, 20’nci yüzyılın son yarısından önce eşi kadın işgücüne katılım oranı, % görülmemiş bir hızdır.28 İkincisi, toplumsal cinsiyet sonuçlarının çeşitli alanları birbiriyle ilişkilidir. Bu nedenle, bir alandaki iyileşmeler diğer alanlardaki gelişmeleri hızlandırmıştır. Gelirlerin yükselmesiyle doğurganlıkta görü- len düşüş, anne ölümlerinden kaynaklanan ölümlerin sayısının azaltılmasına yardımcı ol- muştur. Ve daha az sayıda çocuk doğurmak ka- dınlara insan sermayesi edinmek ve ekonomiye katılmak için daha fazla zaman sunmuştur. İleri log, kişi başı GSYİH (sabit 2000 USD) görüşlü ebeveynler, kız çocuklarına yaptıkları eğitim yatırımını arttırmak yoluyla istihdam Kaynak: WDR 2012 ekibinin hesaplamaları; Uluslararası Çalışma Örgütü 2010 (130 ülke) çalışması esas alınmıştır. olanaklarındaki genişlemeye yanıt vermişlerdir. Daha iyi eğitim almış bu kız çocuklarının eğitilmesinden ve kadınların çalışmasından ileri yaşlarda daha az çocuk yapma ve kendi elde edilen ekonomik getiriler gözle görülür hanehalkları içinde daha fazla söz hakkı hale geldiğinde söz konusu normların da gayet kullanma olasılığı daha yüksektir—bu da hızlı bir şekilde duruma ayak uydurduklarını değişim döngüsünü besler. Yani, doğurganlık göstermektedir. Birbirinden çok farklı iki ülke konusunda ilerleme, eğitimdeki kazanımlar, olan Bangladeş ve Kolombiya’da toplumsal kadının eyleyiciliğindeki kazanımlar ve cinsiyet eşitliği konusunda kaydedilen önemli kadınların piyasada istihdama kayması sadece ilerlemeleri ele alalım. birbiriyle ilişkili değil, birbirini karşılıklı olarak güçlendiren şeylerdir. Kamu politikaları da • Bangladeş’in bağımsızlığını kazanmasından bunda rol oynamıştır, zira son on yılda herkes bu yana geçen 40 yılda, bir kadının ömrü için eğitim yönündeki büyük atılım, bütün boyunca doğuracağı ortalama çocuk sayısı çocukların okula gitmesinin sağlanmasına neredeyse 7’den 2’nin biraz üstüne kadar yardımcı olmuştur. düşmüştür. Kızlar arasında okula kayıt Ana ders: piyasalardan gelen sinyallerle oranları 1991’de üçte birken 2005’de %56’ya formel kurumlar ve gelir artışı bir araya gelerek çıkmıştır. Ve sadece 1990’ların son yıllarında kadına yapılan yatırımları desteklediğinde, bile, genç kadınların işgücü piyasasına toplumsal cinsiyet eşitliği çok büyük bir katılımı iki katın üstünde artış göstermiştir. hızla ilerleyebilmekte ve ilerlemektedir. Bu • Kolombiya’da, bir kadının doğuracağı iyileşmeler, kızlar/kadınlar ve erkekler için ortalama çocuk sayısı 1980-2005 yılları neyin “uygun� olduğunu belirleyen sosyal arasında 3,2’den 2,4’e düşmüştür. Kadınlar normlar gibi enformal kurumların gelişmelere eğitimdeki farkı da tersine çevirmiş olup, ayak uydurmasının zaman aldığı hallerde bile bugün ilk, orta ve hatta yükseköğretimi meydana gelebilir. Bu, sosyal normların bu tamamlama oranlarında erkekleri geçmiştir. sonuçların belirlenmesinde önemli olmadığı Ülke ayrıca kendi bölgesinde kadınların anlamına gelmemektedir. Eğitim düzeylerinde işgücüne katılım oranlarında en büyük ve ve işgücüne katılımda kadın-erkek arasındaki en hızlı artışı yaşamış, Latin Amerika’da farkların kapatılmasında ülkeler arasında ve en yüksek kadın işgücü katılım oranlarına ülkelerin farklı bölgeleri arasında görülen sahip ülkelerden biri olmuştur. Ülkedeki farklılıklar, bu enformel kurumların etkisini kadınlar yöneticilik kademelerinde ve finans ortaya koymaktadır. Ancak, eğitimde ve hatta dünyasında iyi bir temsil oranına sahiptir işgücüne katılımda neredeyse dünyanın her ye- —ki bu kademelerde kadınların tutunması rinde görülen değişimin hızlı temposu, kızların birçok zengin ülkede bile bir hayli zordur. 14 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 aynı düzeydedir; Etiyopya ve Pakistan’da da du- ŞEKİL 6 Düşük gelirli ülkeler, kız çocukların okula kayıt rum daha iyi değildir (Şekil 6). Ayrıca, birçok oranlarında ilerleme kaydetme konusunda geride ülkede, cinsiyetler arasındaki eşitsizliklerin kalıyor hala çok olduğu kesim sadece yoksullardır. Hem Hindistan hem de Pakistan’da, üst gelir Mısır, Arap Cum. dilimindeki (%20’lik) ailelerden gelen kız ve erkek çocukların okula gitme oranları birbirine yakın olsa da, alt gelir diliminde kız ve erkek Kız çocuklar için okula kayıt oranları, 5-19 yaş, (%) Bangladeş Tacikistan çocuklar arasında neredeyse beş yıllık bir fark Mozambik bulunmaktadır (Şekil 7). Fildişi Sahilleri Yoksulların yanı sıra, etnisitenin, coğrafi Nijerya Nijer uzaklığın ve diğer faktörlerin (engellilik Etiyopya ve cinsel yönelim gibi) toplumsal cinsiyet Burkina Faso eşitsizliğini katladığı gruplarda cinsiyetler Mali arası farklar özellikle büyük olmaya devam Pakistan etmektedir. Tüm dünyada, okul sisteminin ABD dışındaki kız çocuklarının neredeyse üçte 1900’de ikisi kendi ülkelerindeki bir etnik azınlığa mensuptur.29 Guatemala’da yerli kadınlar ara- sında okuryazar olmayanların oranı yüzde 60 ile yerli erkeklerden %20, yerli olmayan kadınlardan ise iki kat daha fazladır.30 yıl Dezavantajların yoğunlaştığı küçük böl- ABD gelerde yaşayan ya da bir ülke veya bölgenin eğilim çizgisi (ABD, 1850–2000) tamamına yayılmış olan bu aşırı dezavantajlı Kaynak: WDR 2012 ekibinin, ABD Nüfus Sayımı ve Uluslararası Gelir Dağılımı Veritabanını esas alarak yaptığı gruplar için, kızların ve genç kadınların hesaplamalar (I2D2). eğitimine katkı yapan faktörlerin hiç biri Not: 1760 ve 1840 arasındaki değerler, 1850-2000 dönemi için kız çocuklarının okula kayıt eğilimlerine işe yaramamaktadır. Bu nedenle, toplam dayanmaktadır. gelirdeki büyüme, yoksul hanehalklarına fayda sağlayacak kadar geniş tabanlı olma- Aşırı dezavantajlı nüfuslar yabilmektedir. Piyasadan gelen sinyaller silik- Piyasalar, hizmet sunum kurumları ve gelir tir, çünkü ya kadınlara yönelik ekonomik büyümesi biraraya geldiğinde, pek çok kadın fırsatlar yeterince yaygınlaşamamaktadır, ya da için eğitim, doğurganlık ve işgücüne katılım diğer engeller — etnisite, ırk veya kast temelli oranlarında kadınlar ile erkekler arasındaki dışlanma gibi— bu fırsatlara erişime olanak farkın kapatılmasına katkıda bulunurken, vermemektedir. Hizmet sunumu ise çoğu herkes için aynı faydaları getirmemiştir. Yoksul zaman sorunludur, çünkü yoksulluk, uzaklık kadınlar ve çok yoksul yerlerdeki kadınlar için, ve ayrımcılık bu grupların okul veya öğretmen cinsiyetler arasındaki farklar hala büyüktür. Bu sayısında bir artış görmemesi demektir. Bu, farklar, yoksulluğun etnisite, kast, uzak mesafe, dünyanın başka yerlerinde kız çocuklarına ırk, engellilik veya cinsel yönelim gibi diğer yarar getiren kanalların bu gruplar için işe dışlanma faktörleriyle birleştiği yerlerde çok yaramayacağı anlamına gelmez. İlerleme için daha ciddi düzeydedir. Kadınlar ve erkekler elzem olan yapı taşlarının (geniş tabanlı gelir arasındaki farkların birçok ülkede daraldığı büyümesi, kadınlar için istihdam olanaklarının eğitim alanında bile, kız çocuklarının ilk ve genişletilmesi ve etkin hizmet sunumu) inşa ortaöğretime kayıt oranları birçok Sahra altı edilmesi için çabaların iki katına çıkarılması Afrika ülkesinde ve Güney Asya’nın bazı gerekir. Ayrıca, bu çabaların toplumsal cinsiyet kesimlerinde çok az iyileşme göstermiştir. eşitsizliğini şiddetlendiren belirli dezavantajları Mali’de kız çocukların okula kayıt oranları, ele alan ek müdahalelerle birleştirilmesi de ABD’de 1810’da gerçekleşen kayıt oranlarıyla gerekli olabilir (Bölüm 7). Genel Bakış 15 ŞEKİL 7 Kadınların ülke içindeki dezavantajı, düşük gelir seviyelerinde daha belirgindir Benin Kongo, Dem. Cum. Gambiya medyan okullaşma, yıl, medyan okullaşma, yıl, medyan okullaşma, yıl, yaş 15–19 yaş 15–19 yaş 15–19 Hindistan Pakistan Togo medyan okullaşma, yıl, medyan okullaşma, yıl, medyan okullaşma, yıl, yaş 15–19 yaş 15–19 yaş 15–19 gelir dilimi gelir dilimi gelir dilimi kız erkek Kaynak: WDR 2012 ekibinin EdAttain’a dayanarak yaptığı hesaplamalar. TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİKLERİ hala zordur. Aslında, bu toplumsal cinsiyet HANGİ ALANLARDA VE NEDEN DEVAM eşitsizliklerinin çoğu, en zengin ülkelerde bile ETMİŞTİR? göze çarpmaya devam etmektedir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin bu sorunlu İlerleme kaydedilen alanların aksine, toplumsal alanlarda hala devam etmesinin başlıca üç ne- deni vardır. Birincisi, gerçekleştirilmesi zor olan cinsiyet eşitliğinin birçok diğer boyutunda sadece tek bir kurumsal veya politik “çözüm� değişim birçok kız ve kadın için ya çok yavaş olabilir ve bu çözüm kolayca engellenebilir. Bu gerçekleşmiş, ya da hiç gerçekleşmemiştir. Kız sorunu, kadın ölüm oranlarının yüksekliği va- ve kadınların yüksek göreli ölüm oranların- kası üzerinden açıklıyoruz. İkincisi, eşitsizlikler da kendini gösteren sağlık dezavantajları birden fazla pekiştirici baskı unsurunun bu kategoriye girmektedir. Ekonomik faali- ilerlemeyi engellemek için biraraya geldiği yetlerde ayrım, kadınlar ve erkeklerin ücretleri durumlarda devam eder. Bu sorunu resmetmek arasındaki farklar, ev işi ve bakım sorumlu- için ekonomik alandaki eşitsizlikleri (cinsiyetler luklarında kadın-erkek arasındaki farklılıklar, arasındaki gelir eşitsizliklerinin ve istihdamda mülk edinmedeki farklılıklar ve hem özel hem cinsiyet ayrımının sürmesi) ve eyleyicilik de kamusal alanda kadının eyleyiciliğinin alanındaki eşitsizlikleri (toplumsal ses sahibi önündeki kısıtları da içeren diğer süregelen olma ve hanehalkının karar alma süreçlerinde cinsiyet eşitsizlikleri de aynı kategoridedir. farklılıklar) kullanıyoruz. Üçüncüsü, cinsiyet Dünyanın birçok yerinde bugün refah düzeyi eşitsizlikleri, çok derinlere inen kemikleşmiş artmış olsa da, bu alanlarda ilerleme görmek toplumsal cinsiyet rollerine ve sosyal normlara 16 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 TABLO 1 Her yıl neredeyse 4 milyon kayıp kadın Yaş ve bölgelere göre dünyada aşırı kadın ölümleri, 1990 ve 2008 (bin) Toplam kadın doğumda kızlar 5 yaş altı kızlar 5–14 yaş kız 15–49 yaş kadın 50–59 yaş kadın 60 yaş altı Çin Hindistan Sahra altı Afrika HIV’in yaygın olduğu ülkeler HIV’in yaygın olmadığı ülkeler Güney Asya (Hindistan hariç) Doğu Asya ve Pasifik (Çin hariç) Orta Doğu ve Kuzey Afrika Avrupa ve Orta Asya Latin Amerika ve Karayipler Toplam Kaynak: WDR 2012 ekibi; hesaplamalar Dünya Sağlık Örgütü 2010 ve Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı 2009 raporlarına dayanmaktadır. Not: Toplamlar yuvarlama nedeniyle tam çıkmayabilir. dayandığında özellikle kalıcı olmaktadır —evde oranı ile doğumda “kaybolan� kız çocuklarının ailenin bakımı ve ev işlerinden kimin sorumlu her yıl 60 yaşın altındaki 3,9 milyon kadına olduğu, kadın ve erkekler için hangi alanlarda karşılık geldiği tahmin edilmektedir. Bunların okumanın, ne yapmanın ve ne istemenin “kabul yaklaşık beşte ikisi hiç doğmamakta, beşte edilebilir� olduğu gibi. Ve bu farklar kuşaklar biri bebeklikte veya çocuklukta kaybolmakta, boyunca yeniden üretilme eğilimi taşır. Her kalan beşte iki ise 15-59 yaşları arasında birini sırasıyla ele alalım. kaybedilmektedir (Tablo 1). Büyüme, sorunu ortadan kaldırmamak- Kızlar ve kadınların yüksek ölüm oranı tadır. 1990 ve 2008 arasında, doğumda kaybo- Erkeklere kıyasla kadın ve kızların ölüm oranı, lan kızların sayısı ile doğum sonrası fazla kadın düşük ve orta gelirli ülkelerde yüksek gelirli ölümleri pek değişmemiştir; bebek ve çocuk ülkelere göre daha yüksektir. Kadın ölüm ölümlerinde görülen azalmalar, Sahra altı oranındaki bu fazlalığı (“kayıp� kız ve kadınları) Afrika’da doğurgan çağda gerçekleşen kayıplarla nicel olarak ifade etmek ve bu kayıpların hangi dengelenmiştir. Artışın bir bölümü, nüfus yaşlarda meydana geldiğini belirlemek amacıyla, bu Raporda 1990, 2000 ve 2008 yıllarında her artışından kaynaklanmaktadır. Ancak, nüfusa ülke ve her yaş için fazla kadın ölümleri sayısı uyarlanmış kayıp kadın sayısının her ülkede hesaplanmıştır.31 Belli bir yıldaki fazla kadın düştüğü (Bangladeş, Endonezya ve Vietnam’da ölümleri, yaşadıkları ülkelerin genel sağlık dramatik şekilde) Asya’nın aksine, Sahra altı ortamları değerlendirildikten sonra, yüksek Afrika’daki birçok ülke yeni binyılda çok az gelirli bir ülkede yaşamış olsalar bir önceki yılda ilerleme kaydetmiştir. HIV/AIDS salgınından ölmeyecek olan kadınları temsil etmektedir. en çok zarar gören ülkelerde ise durum daha da Küresel olarak, doğum sonrası fazla kadın ölüm kötüleşmiştir. Genel Bakış 17 Rapor’da yer alan analizler, bu örüntüleri açıklamaya yardımcı olmaktadır. Yaşam döngü- ŞEKİL 8 Kadınlar ve erkekler farklı sektörlerde çalışıyor sündeki döneme bağlı olarak, kadın ve kızların kaybolma sebepleri farklılık göstermektedir. kadın/erkek istihdamının sektörlere dağılımı Doğumda kaybolan kızlar, aile içinde açık bir İletişim Hizmetleri ayrımcılığı yansıtmaktadır; bu, erkek çocuğa sahip olma yönündeki güçlü tercihlerle bir- Perakende, Otel, Restoran likte doğurganlığın düşmesi ve ebeveynlerin doğumdan önce çocuklarının cinsiyetini İmalat öğrenmesine olanak veren teknolojilerin Finans ve İş yaygınlaşmasının bir sonucudur.32 Bu özel- likle Çin ve Kuzey Hindistan’da sorundur Elektrik, Gaz ve Buhar, Su (ancak artık Hindistan’ın diğer bölgelerine de yayılmaktadır), ama Kafkaslar ve Batı Madencilik Balkanlar’da da görülmektedir. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Bebeklik ve çocuklukta kaybolan kızları sadece erkek çocuk tercihiyle açıklamak Tarım, Avcılık, vb. mümkün değildir, ancak kızlara karşı yapılan ayrımcılığın buna katkıda bulunduğu söy- İnşaat lenebilir. Bu, ayrımcılıktan çok, özellikle su ve Tüm Sektörler / Tüm Meslekler sanitasyon konusunda aileleri birçok kötü se- çenek arasından seçim yapmaya zorlayan kötü kurumların yarattığı bir sonuçtur. Piyasalar ve hanehalkları bu yetersiz hizmetleri telafi Kaynak: WDR 2012 ekibi; tahminler Uluslararası Çalışma Örgütü 2010 (77 ülke) çalışmasına dayanmaktadır. Not: Toplamlar yuvarlama nedeniyle tam çıkmayabilir. edememektedir. Doğurgan çağda kaybolan kadınlar iki başlıca faktörü yansıtır. İlk olarak, yüksek anne ölüm oranları devam etmektedir; özellikle de anne sağlık hizmetlerini yeterince çabuk Sahra altı Afrika’nın büyük bir kısmında ve almasını zorlaştıran sosyal normlarla da Güney Asya’nın belli kesimlerinde. Yüksek pekişmektedir. Kısmen düşük gelirin bir yan- anne ölüm oranları, doğurgan yıllardaki fazla sıması olan yüksek doğurganlık, Sahra altı Af- kadın ölümlerini en çok arttıran unsurdur. rika’nın bazı kısımlarında bu sorunu daha da Afganistan, Çad, Gine-Bissau, Liberya, Mali, şiddetlendirmektedir. Nijer, Sierra Leone ve Somali’de, 25 kadından İkinci olarak, HIV/AIDS salgınının birçok en az 1’i doğum veya hamilelik esnasında Doğu ve Güney Afrika ülkesinde kadınların ölmektedir. Daha büyük bir orandaki kadın ölüm oranı üzerindeki etkisi dramatik olmuştur. ise doğumdan kaynaklanan uzun vadeli sağlık HIV/AIDS’in erkeklere göre kadınlar arasında sorunları yaşamaktadır.33 daha yaygın olmasının nedeni, kadınların Anne ölümlerinin azaltılmasındaki ilerle- daha hassas olması ve cinsel partnerlerinin me, gelirdeki büyümeyle orantılı olmamıştır. kendilerinden yaşça daha büyük olma Hindistan’da, son yıllarda yaşanan muazzam olasılığının ve bu nedenle genç erkeklere göre ekonomik büyümeye rağmen, anne ölümleri HIV taşıma riskinin daha yüksek olmasıdır. oranı Sri Lanka’dakinin neredeyse altı katıdır. Ek olarak, düşük yoğunluklu iç çatışmaların Son yirmi yılda, sadece 90 ülke anne ölümle- yaşandığı ülkelerde de (örneğin Demokratik rinde yüzde 40 veya üzerinde bir azalma ya- Kongo Cumhuriyeti) “kayıp� kadınların şarken, 23 ülkede artış görülmüştür. Burada da sayısında artış görülmüştür. Bu, doğrudan temel sorun, hanehalklarının kötü seçenekler savaşta olan ülkelerle tezatlık göstermektedir; karşısında birçok karar vermeye zorlanmasıdır örneğin Eritre’de, savaş yıllarında “kayıp� erkek —ki bu da birçok hizmetin sunumunda yaşanan sayısı yükselmiştir. aksaklıkların bir sonucudur. Dünyanın birçok Kuzey ve Batı Avrupa ülkelerinin ve yerinde, bu durum, hanehalkının davranışını ABD’nin tarihsel deneyimleri incelendiğinde, etkileyen ve kadınların mevcut davranışını buralarda da bebeklikte ve doğurgan çağda etkileyen ve kadınların mevcut olan yerlerde kadın ölüm oranı yüksek olduğunda benzer 18 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 HARİTA 1 Kadın-Erkek Kazanç Farkı (erkeğin 1 USD’lik kazancına karşılık kadın kazancı) Almanya 62¢ Gürcistan 60¢ Hindistan 64¢ Meksika 80¢ Benin 80¢ Nijerya 60¢ Etiyopya 34¢ Sri Lanka 50¢ Malavi 90¢ Çiftçiler Kaynaklar: Benin verileri Kinkingninhoun-Mêdagbé vd. 2010; Malawi verileri Gilbert, Sakala, ve Benson 2002; Nijerya verileri Oladeebo ve Fajuyigbe 2007; Bangladeş, Etiyopya ve Sri Lanka verileri Costa ve Rijkers 2011; Mısır, Gürcistan, Almanya, İzlanda, Hindistan ve Meksika verileri LABORSTA, Uluslararası Çalışma Örgütü. örüntülerin olduğu, ancak bunların 1900-1950 ülkelerde, erkeklere kıyasla, kadınların düşük yılları arasında kaybolduğu görülmektedir. üretkenlikli faaliyetlerde çalışma olasılığı daha Bu azalmaların temel sebebi ise kurumların yüksektir. Kadınların ücretli veya ücretsiz —temiz su, sanitasyon ve anne sağlık aile işletmelerinde veya enformel ücretli hizmetlerinin— kalitesindeki görünür iyileş- sektörde çalışma olasılığı daha yüksektir. melerdir. Yüksek kadın ölüm oranlarını Tarımda, özellikle Afrika’da, kadınlar daha azaltmak için tek başlangıç noktasının daha küçük arazileri işlemekte ve daha az kazanç iyi kurumlar oluşturulması olması nedeniyle, getiren ürünler yetiştirmektedir. Girişimci sorunu çözmek kız çocukların okula gitmesini olduklarında, daha küçük şirketlerle daha az sağlamaktan çok daha zordur. Ancak insani karlı sektörlerde yoğunlaşma eğilimindedirler. adaletin temel ilkeleri doğrultusunda, küresel Kayıtdışı istihdamda ise, “kadın� mesleklerinde kalkınma topluluğu bu sorunun ele alınmasını ve sektörlerinde yoğunlaşmaktadırlar (Şekil öncelik olarak benimsemelidir. 8). Ekonomik faaliyetteki bu cinsiyet ayrımı örüntüleri ekonomik kalkınmayla değişse bile Ekonomik faaliyetlerde cinsiyet ayrımı ve tümden ortadan kaybolmamaktadır. gelir farkı Kadınlar ve erkeklerin çalıştıkları yerler Son çeyrek yüzyılda, gelişmekte olan dünyanın konusundaki bu farkların bir sonucu olarak, büyük bir kısmında çok sayıda kadın işgücüne kazanç ve üretkenlikteki kadın-erkek farkı girmişse de, bu artan katılım kadın ve ekonomik faaliyetin her biçiminde —tarımda, erkekler için eşit istihdam fırsatlarına veya ücretli istihdamda ve girişimcilikte— varlı- eşit kazançlara dönüşmemiştir. Kadınlar ğını sürdürmektedir (Harita 1). Neredeyse ve erkekler “ekonomik alanın� çok farklı tüm ülkelerde, imalat sektöründe kadınlar kesimlerinde çalışma eğilimindedir ve yüksek erkeklerden daha az kazanmaktadır. Tarımda, gelirli ülkelerde bile bu durumda zaman içinde kadınlarca işletilen çiftlikler ortalamada pek değişiklik olmamıştır. Neredeyse tüm erkeklerce işletilenlere göre daha düşük verim Genel Bakış 19 ŞEKİL 9 Ekonomik Faaliyetlerde Ayrımın ve kazanç farklarının açıklanması LAR URUM MEL K a EN F O R lışmay ada ça k ım a /piyas m la r Ba nor sosyal ilişkin EKONOMİK LAR FIRSATLAR ASA /arsa PİY ye HANEHALKLARI edi ara /kr ağl a Zamanın/ İşe ve sın a aşm kaynakların asa klıl dağıtımında piy e far farklılaşma imd EYLEYİCİLİK DONANIMLAR eriş FOR MEL Öny KUR argı UM yön lı ka LAR etm nun elik lar/ ler, alty ve s BÜ apıl ınır ar lı YÜ M E Kaynak: WDR 2012 ekibi. almaktadır, aynı hanehalkı içindeki kadın ve fazla cinsiyet eşitliğine doğru ilerlemenin erkekler ile aynı ürünü yetiştiren kadın ve önünü kesen üçgenler olarak gösterilmiştir. erkekler için bile durum böyledir.34 Kadın Gelir artışı bu kalıpların kaydırılmasında girişimciler de erkek girişimcilere göre daha az belli bir etkiye sahip olsa da, bunları ortadan üretkendir.35 Doğu Avrupa ve Orta Asya, Latin kaldırmamaktadır. Bu farklı faktörler arasın- Amerika ve Alt Sahra Afrikası’ndaki kentsel daki karşılıklı pekiştirici etkileşimler, sorunu alanlarda, işçi başına katma değer, kadınla- daha da zor hale getirmektedir. Her birini rın yönettiği şirketlerde erkeklerin yönettiği sırayla düşünün. şirketlere göre daha düşüktür.36 Bangladeş, Kadınların ve erkeklerin bakım ve ilgili ev Etiyopya, Endonezya ve Sri Lanka’nın kırsal işleri için ayırdıkları zaman arasındaki fark, kesimlerindeki şirketlerde, karlılıktaki fark- ayrımı ve ayrım sonucunda ortaya çıkan ka- lar kadınlara ait işletmeler ve erkeklere ait zanç farkını tetikleyen faktörlerden biridir. işletmeler arasında önemli düzeydedir.37 Birçok ülkede, gelirden bağımsız olarak, Peki, ekonomik faaliyette ısrarla süren bu kadınlar ev işi ve ailenin bakımı konusunda cinsiyet ayrımının ve sonucunda ortaya çıkan orantısız bir sorumluluk yüklenirken, erkekler kazanç farkının açıklaması nedir? Rapor, zaman çoğunlukla piyasada çalışmaktan sorumludur kullanımı, varlık ve krediye erişim ile piyasala- (Şekil 10). Tüm faaliyetler toplandığında, rın ve formel kurumların (yasal ve düzenleyici kadınlar tipik olarak erkeklere kıyasla daha çerçeve dahil) tutumlarında görülen kadın- fazla saat çalışmakta,bu da kadınlar için boş erkek farklılıklarının tümünün kadınların zaman ve refah bakımından olumsuz sonuçlar fırsatlarının kısıtlanmasında rol oynadığını doğurmaktadır. Ve dünyanın her yerinde ka- savunmaktadır. Bu kısıtlamalar Şekil 9’da, daha dınlar her gün ailenin bakımına ve ev işlerine 20 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 ŞEKİL 10 Dünya genelinde, erkeklere kıyasla kadınlar bakım ve ev işlerine günde daha fazla zaman harcıyor Piyasa Faaliyetleri Ev İşi Çocuk Bakımı Pakistan Kamboçya Güney Afrika Bulgaristan İsveç İtalya kadın = 12 saat erkek Kaynak: Berniell ve Sanchez-Páramo 2011. erkek partnerlerinden çok daha fazla zaman Ve bu kalıplar evlilikten ve çocukların doğu- ayırmaktadır: ev işlerinde bu fark bir ila üç saat, mundan sonra daha da keskinleşmektedir. bakım (çocuk, yaşlı ve hasta bakımı) konusun- İstihdamda ve kazanç farkında ayrımı da iki ila on saat ve piyasa faaliyetleri için bir besleyen ikinci bir faktör ise insani ve fiziksel ila dört saat arasında değişmektedir. Kadınlar donanımlardaki farklılıklardır (buna varlık piyasadaki çalışma saatlerini arttırsalar bile, ev ile krediye erişim de dahildir). Kadınların işlerinden ve bakım işlerinden sorumlu olmaya eğitimindeki yükselmeye rağmen, kadınlar ve büyük oranda devam etmektedirler. erkeklerin insan sermayesinde hala farklılıklar Genel Bakış 21 mevcuttur. Bunlar, daha büyük yaş gruplarında okula devam yılı farkları, daha genç yaş ŞEKİL 11 Üretken girdilerin erişim ve kullanımı göz önüne gruplarında ise kadın ve erkeğin eğitim için alındığında, tarımsal üretkenlikteki farklar seçtikleri alan farklılıklarını içerir —bu farklar, kaybolmaktadır özellikle çoğu gencin yükseköğrenim yaptığı Malavi’de, kadınların tarımsal üretkenliği ülkelerde, istihdamda cinsiyet ayrımcılığını erkeklere göre % 13,5 düşüktür etkilemektedir. Tarım ve girişimcilikte, Kadın ve erkekler girdilere eşit eriştiğinde, cinsiyetler arasındaki üretkenlik farkının Malavi (Ulusal) kökünde yatan, girdilere (arazi ve kredi dahil) bu fark kaybolmaktadır Nijerya (Osun Eyaleti ve mülk edinmeye erişimdeki büyük ve önemli toplumsal cinsiyet eşitsizliklerdir. Aslında, Benin (Orta) üretken girdilere erişim hesaba katıldığında, kadın ve erkek çiftçiler arasındaki verim farkı Gana (Ulusal) tamamen ortadan kaybolmaktadır (Şekil 11). Girdilere erişimdeki farklar, yukarıda Etiyopya (Orta Dağlık Bölge) da belirtilen mevcut “piyasa faaliyetlerine ayrılan zaman�daki farklılıklarla daha da Kenya (Alt ulusal) artmakta, bu da aynı yatırımın kadınlar için Kenya (Batı), 2008 erkeklere nazaran daha az üretken olmasıyla sonuçlanabilmektedir. Bir araya geldiklerinde, Kenya (Batı), 1976 bu kısıtlar kadın girişimcilerin ve kadın çiftçilerin çoğu zaman daha az kar getiren ve genişleme olasılığı daha düşük işletme ve yüzde faaliyetlerle kendilerini sınırlamaları anlamına ortalama kadın-erkek farkı gelmektedir. girdilere eşit erişim durumunda kadın-erkek farkı Peki, varlıklara (özellikle arazi), krediye ve diğer girdilere erişimde cinsiyetler Kaynak: Alene vd. 2008; Gilbert, Sakala, ve Benson 2002; Kinkingninhoun-Mêdagbé vd. 2010; Moock 1976; arasındaki farklar ne kadar büyüktür? Çeşitli Oladeebo ve Fajuyigbe 2007; Saito, Mekonnen, ve Spurling 1994; Vargas Hill ve Vigneri 2009. veriler, bu farkların büyük olduğunu öne sürmektedir. Gelişmekte olan beş bölgede 16 ülkeden alınan veriler, kadınların yönettiği hanehalklarının toprak sahibi olma ve toprağı piyasaları çoğu zaman kadınların lehine iş- işleme olasılıklarının daha düşük olduğunu lememektedir; özellikle de bazı sektör ve göstermektedir.38 Daha genel bakıldığında, mesleklerdeki kadın varlığı sınırlıysa. Çok tüm çiftçiler için bulgu mevcut olan yerlerde, az kadın çalıştığında, işverenler kadınların kadınlar işledikleri arazilerin mülkiyetine üretkenliği veya işçi olarak uygunluğu ko- nadiren sahiptir. Örneğin, Brezilya’da, kadınlar nusunda ayrımcı inançlar besleyebilmekte- arazilerin sadece %11 gibi küçük bir kısmına dir —bu inançlar, onları düzeltecek bir sahiptir. Ve kadınların sahip oldukları araziler mekanizma yoksa kalıcı da olabilmektedir. sistematik bir biçimde erkeklerin sahip İş olanakları hakkında bilgiye erişim ve terfi olduklarına göre daha küçüktür. Kenya’da ve derece yükselmelerine destek çoğu zaman kadınlar ülke genelinde kayıtlı arazi sahiple- cinsiyet temelli ağlarda meydana gelmekte, rinin sadece %5’ini oluşturmaktadır.39 erkek egemen bir alana girmeye çalışan Gana’da, erkeklerin arazilerinin ortalama kadınlara zarar vermektedir (ya da aynı şekilde, değeri kadınlarınkinin üç katıdır.40 Benzer hemşirelik gibi kadın egemen bir işe girmeye büyük farklar tarımda gübre ve ıslah edilmiş çalışan erkeklere zarar vermektedir). Bazen ise, tohum çeşitlerinin kullanımında ve girişimciler koruyucu tedbir olarak sunulan yasal engeller arasında krediye erişimde ve kredi kullanımında kadınların bazı sektörlere veya mesleklere da gözlenmektedir. girmesini engellemektedir. Üçüncü olarak, piyasa başarısızlıkları ve Özetle, kadınlar ister çiftçi ister girişimci kurumsal kısıtlar da rol oynamaktadır. İşgücü veya işçi olsunlar, birçoğu bir üretkenlik 22 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 tuzağına takılmaktadır: Üretken girdilere yoktur; sosyo-ekonomik yoksunluk aile içi eşitliksiz erişim ile, adil olmayan bir oyun şiddet vakalarını arttırma eğiliminde olsa da, alanında amansızca çalışmak. Bu kapan, şiddet sınır tanımaz. Brezilya (Sao Paolo ve kadınların refahı ve ekonomik fırsatları Pernambuco bölgesi) ve Sırbistan (Belgrat) açısından önemli bir maliyet getirmekte ve gibi bazı orta gelirli ülkelerde, kadınların yarının kadınına yatırım yapmanın önünde partnerlerinden fiziksel şiddet görme caydırıcı bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. sıklıklarının yüzde 25 gibi yüksek oranlarda seyrettiği bildirilmektedir.43 Peru’da (Cusco), Toplumda ve hanehalkı içinde karar kadınların neredeyse yüzde 50’si ağır fiziksel almada daha az söz hakkı şiddete maruz kalmıştır; Etiyopya’da (Butajira) Dünyanın büyük bir kısmında, kadınlar hane- ise kadınların yüzde 54’ü son 12 ay içinde halklarında, topluluklarında ve toplumlarında partnerlerinin fiziksel veya cinsel istismarına karar alma süreçlerine erkeklere oranla daha az uğradıklarını bildirmiştir. 44 girdi sağlamaktadır. Formel siyasette, özellikle Kadının söz sahibi olma oranındaki bu de siyasetin üst kademelerinde kadınların ne büyük farkların arkasında birden fazla faktör kadar yetersiz temsil edildiğini düşünün. Tüm yatmaktadır. Toplumda, düşük temsil gücü kabinelerde sandalyelerin beşte birinden azı kadınların liderlik yetilerini göstermelerini kadınların elindedir. Ayrıca kadınların yetersiz engelleyerek kendi kendini sürekli hale getiren temsili yargıya ve sendikalara da uzanmaktadır. bir olguya dönüşebilmektedir. Bu nedenle, Bu kalıplar, ülkeler zenginleştikçe pek de siyasette, seçmenler bir kadın liderin kapasite- değişmemektedir. 1995-2009 yılları arasında sini doğru bir şekilde değerlendiremeyecektir. kadın parlamenterlerin oranı %10’dan sadece Ayrıca kadınların siyasete girişi, siyaset yap- %17’ye çıkmıştır. manın erkeksi bir faaliyet olduğu veya kadın- Bir kadının çocuklara yapılan harcamalar ların erkeklerden daha az etkili liderler olduğu da dahil harcama kalıpları hakkında hanehalkı- yönündeki toplumsal inançlar yüzünden de nın verdiği kararlarda ne derece söz sahibi sınırlanabilmektedir —ve bu inanç kalıplarını olduğu, kadının eylemliliği açısından önemli yıkmak, kritik yoğunluk oluşturabilecek sayıda bir işarettir. Malavi’de evli kadınların üçte kadın politik liderliğe yükselene kadar hayli biri ve Hindistan’da evli kadınların beşte biri, zordur. Bakım işlerine ilişkin farklı sorum- harcamalarla ilgili kararlara karışmamaktadır; luluklar da kadınların siyasi kurumlara yatırım söz konusu olan kendi gelirleri olsa bile. Tür- yapmak için erkekler kadar çok zamana ve kiye gibi üst-orta gelirli bir ülkede bile, en düşük esnekliğe sahip olmadığı anlamına gelmektedir. gelir dilimindeki evli kadınların çeyreğinden Kadınların sosyal ağlarının olmaması da fazlası, kendi kazandıkları gelir üzerinde söz siyasi partilerde veya sendikalarda otorite sahibi değildir.41 Kadınların mülk edinme konumlarına yükselmelerini zorlaştırmaktadır. ve mülk üzerinde kontrol ve tasarrufa sahip Hane içinde kadının söz düzeyini be- olma yetisi bile bazen hukuken çoğu zaman da lirleyen iki unsur, kadının geliri ve hanehalkı uygulamada hala erkeklerden farklıdır. mülkleri üzerindeki kontrolüdür. Ekonomik Ve yine, bu örüntüler ülkeler zenginleştikçe büyüme, eyleyicilik için gereken maddi ancak yavaş yavaş değişmektedir. koşulları iyileştirebilir, zira daha varlıklı Eyleyiciliğe sahip olmamanın açık bir hanehalklarında kadınlar genellikle daha tezahürü de aile içi şiddettir. Şiddet, özgür- fazla söz sahibidir. Ancak daha yüksek gelir, lüğün tersidir —tanımı itibariyle eyleyiciliği kadınların eyleyiciliklerini icra etmedeki etkisiz kılan aşırı bir zorlama biçimidir. düşük kapasitesini ortadan kaldırmada tek Kadınların, ilişkide oldukları partnerlerinden başına yeterli değildir. Önemli olan, kadının veya tanıdıkları birinden şiddet görme riski, kendi geliri ve malvarlığı ve hanehalkını terk tanımadıkları birine kıyasla çok daha yüksek- edebilme yetisidir ve bunların hepsi de kadının tir. Ve erkeklere kıyasla, kadınların partner- pazarlık gücünü ve hanehalkı seçimlerini leri tarafından öldürülme, ciddi derecede etkileme yetisini artırır. Hindistan’da, mülk yaralanma veya cinsel şiddete maruz bırakılma sahibi olmak, kadınların çeşitli konular üzerine olasılığı daha yüksektir.42 Aile içi şiddetin hanehalkı içinde söz sahibi olma oranını yaygınlığı, ülkeler arasında büyük farklılıklar artırarak aile içinde şiddete maruz kalma riskini göstermektedir ve gelirle arasında net bir ilişki azaltmaktadır.45 Genel Bakış 23 Benzer şekilde, Kolombiya ve Güney Afrika’da kadınlarla evlenme olasılığı düşük olmaktadır.48 kadınların hanehalkı geliri içindeki payı art- Genç kız ve erkekler ayrıca azami farklılık arz tıkça, kilit öneme sahip hanehalkı kararları eden alanlarda eğitim alma eğilimindedir üzerinde kontrolleri de artmaktadır. Kadın- —kadınlar eğitim ve beşeri/sosyal bilimleri ların malvarlıkları, kazançları ve hanehalkı tercih ederken, erkekler mühendislik, tarım gelirindeki payları ile aile içi şiddet vakaları ve fen alanlarını tercih etmektedir— ve bunu arasında bir ilişki olduğuna dair kanıtlar da yetilerle ilişkili olmayan (Bölüm 3) ancak mevcuttur.46 kuşaklar arasında kendini tekrarlayan ve ge- Ama kadınların gelirleri kötü işleyen lirin artmasıyla da ortadan kaybolmayan şe- piyasalar veya ekonomik fırsatların ve mülk killerde yaparlar. Araştırma bulguları ayrıca sahipliğinin önündeki diğer cinsiyet temelli göstermektedir ki çocuklukta tanık olunan aile engeller yüzünden sınırlandığında, kadının içi şiddet, yetişkinlikte de tekrarlanmaktadır.49 hanehalkı içindeki sesi suskun kalacaktır. Bu Haiti’de aile içi şiddete tanık olmuş kadınların piyasa etkilerini ve hukuki etkileri pekiştiren fiziksel veya cinsel şiddete maruz kaldıklarını bir unsur da, hanehalkı içinde kilit kararları bildirme olasılığı daha yüksek olmuştur.50 kadınların değil erkeklerin alması gerektiğini Kamboçya ve Meksika’da da benzer bir örüntü dayatan sosyal normlardır. görülmektedir.51 Güney Afrika’da ise anne- baba arasında aile içi şiddete tanık olduklarını Kuşaklar arasında devam eden toplumsal bildiren erkeklerin kendilerinin fiziksel şiddet cinsiyet eşitsizliği uygulama olasılığı da önemli ölçüde yüksek Toplumsal cinsiyet sonuçlarının belki de en olmuştur.52 “yapışkan� olan boyutu, cinsiyet eşitsizliği Normlar; hanehalkı içinde öğrenilse de, örüntülerinin zaman içinde yeniden üretilme çoğu zaman birçok yönden toplumsal cinsiyet şeklidir. Örüntülerin bu sürekliliği, kısmen açısından yanlı olan piyasa sinyalleri ve ku- sosyal normların çok yavaş değişmesinden ve rumlar tarafından pekiştirilir. Örneğin, ev ve hanehalkı arasında olan bitene etki etme şek- bakım işleri için alınan farklı sorumluluklar, linden ileri gelmektedir. Kadınlar ve erkekler, az önce tartıştığımız gibi, cinsiyet rollerine sosyal normları sadece kendilerinin değil, dayanır ama işgücü piyasalarındaki ayrımcılık- çocuklarının da beklentilerini, davranışlarını la ve çocuk bakım hizmetlerinin olmamasıyla ve tercihlerini etkileyecek şekilde içselleştirir. güçlenir. Kadın ve erkeklerin hangi alanlarda Young Lives (Genç Yaşamlar) adlı çalışma, eğitim aldıklarıyla ilgili cinsiyetlendirilmiş Etiyopya’da, Hindistan’ın Andhra Pradesh örüntülerin kökünde, hanehalkı kararlarını (kız bölgesinde, Peru ve Vietnam’da 8, 12 ve 15 yaş- ve erkek çocuklar için neyin uygun olduğu- larındaki 12.000 kız ve erkek çocuğun eğitim na dair normlar), kurumları (cinsiyete göre beklentilerini ve bilişsel olmayan becerilerini belirlenmiş eğitim sistemleri) ve piyasaları incelemiştir.47 Çocuklarının eğitimleri konu- (cinsiyet temelli ağlar ve mesleki ayrımcılık) sunda anne-babaların beklentileri, 12 yaş için besleyen bu faktörlerin bir birleşimi yatmaktadır. Etiyopya ve Hindistan’da erkek çocukların, Aile içi şiddet konusunda kayda değer açıkla- Peru ve Vietnam’da ise kız çocuklarının lehine yıcı güç, ampirik çalışmalar tarafından, sosyal olmuştur. 15 yaşa gelindiğinde, bu taraflı bakış algılarla ve kurumsal yetersizliklerle (koruyucu çocuklara da geçmiş, Etiyopya ve Hindistan’da kanunların ve hizmetlerin olmaması veya erkek çocuklar ve Peru ve Vietnam’da kız bunların yetersiz uygulanması veya sunulması çocuklar daha yüksek eğitim beklentilerine dahil) kuvvetlenen birey, hanehalkı ve topluluk girmiştir. Yine 15 yaşta, eyleyicilik ve etkililik düzeylerinde tespit edilmektedir.53 ölçüldüğünde Hindistan ve Etiyopya’da erkek çocuklar lehine güçlü bir fark görülürken, Peru Cinsiyetler arasındaki tüm bu farkların ve Vietnam’da böyle bir fark görülmemiştir. devam etmesi bize ne öğretebilir? Giderek artan araştırmalar da ailede ve Piyasalar ve kurumlar (formel ve enformel), çoğu işyerinde kadına yönelik takınılan tutumların zaman birbirlerini pekiştirecek şekilde, cinsiyet kuşaklar arasında aktarıldığına işaret etmek- eşitliğinin artması aleyhinde işleyebilir. Genç tedir. Kadınlar evleri dışında çalışmadığında, kız ve kadınların doğum sırasında yaşadıkları kızlarının da yetişkinlikte evin dışında çalışma gibi, hizmet sunum kurumları bazen başarısız olasılığı ve oğullarının ev dışında çalışan olmaktadır. Bazense piyasalar iyi işlemez ve 24 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 bunun sonuçları, hem işgücü hem de kredi olan hiçbir şey yoktur. Bunun nedeni, kısmen, piyasalarındaki ayrımcılığın da gösterdiği gibi, daha yüksek gelirlerin ve devlet tarafından daha kadınlar için daha kötü olur. Ancak çoğu za- iyi hizmet sunulmasının kadınlar ve erkekler man, bu piyasa başarısızlıklarını kuvvetlen- arasındaki farkların azaltılmasına sadece bazı diren, kadınlar ve erkeklere farklı muamele alanlarda yardımcı olmasıdır. Ve bu alanlarda eden formel kurumlardır. Yasa ve yönetmelik- gerçekleşen iyileşmeler bile tüm kadınlara ula- ler, kadınların eyleyiciliğini ve fırsatlarını er- şamamaktadır. Meslek bazında ayrımcılık ve keklere göre daha fazla kısıtlayabilmektedir; kadın eyleyiciliğinin çeşitli tezahürleri gibi diğer tıpkı kadınlar ve erkeklerin farklı mülkiyet toplumsal cinsiyet eşitliği alanlarında, gelir haklarına sahip olduğu veya kadınların çalı- artışı ve daha iyi hizmet sunumu, çoğu zaman şabileceği saat ve sektörlere kısıtlamalar geti- süregelen cinsiyet eşitsizliklerinin altında yatan rildiği koşullarda olduğu gibi. Kredi ve işgücü çoklu ve pekiştirici kısıtları aşma konusunda piyasalarının zaten ayrımcı olduğu yerlerde, bu çok daha etkisiz kalmaktadır. tür eşitsiz yasa ve yönetmelikler sorunu daha Küreselleşmenin yeni kuvvetleri bu farkla- da belirgin hale getirebilmektedir. Eşit olmayan rın çoğunu azaltabilir. Öncelikle, ticaretin açık muamele, dolaylı olarak hizmet sunumunda olması ve yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin taraflılık olarak da tezahür edebilir; tıpkı yayılması, kadınlar için daha fazla iş ve piya- tarım destekleme hizmetlerinde olduğu gibi. sayla daha güçlü bağlar sağlamış, kadınla- Burada, kurumsal yanlılık ve piyasa yapısı rın ekonomik fırsatlara erişimini artırarak (zira kadınlar çoğu zaman tarımsal destekleme ekonomik olarak güçlenmelerine katkıda politikalarının hedefi olan gıda dışı ürünleri bulunmuştur. İkinci olarak, kentleşme ve yetiştirmemektedir) eşitsizlikleri pekiştir- bilgiye erişimin artması, gelişmekte olan mekte, hatta daha da derinleştirmektedir. ülkelerde birçok insanın, kadınların rolü de Tüm kurumlar (formel ve enformel) kayda dahil olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerin- değer derecede atalete sahiptir. Kurumlar daha deki yaşamı ve gelenekleri öğrenmesine olanak fazla güç ve nüfuza sahip kesimlerin menfaat- vererek, muhtemelen bu insanların tutum ve lerini yansıtma eğilimi gösterir ve kolektif davranışlarında değişiklik yapmıştır. Üçüncü eyleyicilik veya ses olmadan bu kurumların olarak, toplumsal cinsiyet eşitliğini amaçlayan değişmesi zordur.54 Sosyal normların değişimi ise kamu eylemlerine yönelik teşvikler, bugün hiç bilhassa yavaş olabilir: Zamanın bir noktasında olmadığı kadar güçlüdür. Çünkü kadınların belli bir amaca hizmet etmiş olan ama artık ekonomik, sosyal ve siyasi açıdan güçlenme- hiç bir faydası kalmamış olan normlar sadece sinin başlı başına taşıdığı öneme dair artan görenekler yüzünden veya normu ilk kıran küresel görüş birliği, toplumsal cinsiyet olmanın getireceği sosyal ceza yüzünden veya eşitsizliğinin bir ülkenin uluslararası itibarına normun toplumdaki bir egemen grubun (bu zarar verdiği anlamına gelmektedir. Ancak, durumda erkekler) menfaatine olması yüzünden insan sermayesi donanımları, eyleyicilik varlığını sürdürebilir. Normun inatla varlığını ve ekonomik fırsatlara erişim konusunda, sürdürmesi, normu doğuran ilk gerekçe ortadan kadınlar ve erkekler arasında hala devam eden kalktıktan çok sonra bile toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri gidermek için ülkeler etkili kamu eşitsizliklerinin kemikleşmesine neden olabilir. eylemlerine girişmediği taktirde küreselleş- Özetle, cinsiyetlere göre farklı sonuçlar menin bu potansiyeli de gerçekleşmeyecektir. yaratan piyasa başarısızlıkları, kurumsal kısıtlar O zaman, gelişmekte olan ülkelerde ile inatçı sosyal normlar, çoğu zaman cinsiyet hükümetler toplumsal cinsiyet eşitliğinin eşitsizliklerini pekiştirecek şekilde biraraya gelir artmasını desteklemek için neler yapmalı? ve toplumsal cinsiyet eşitliğini iyileştirmeyi Hükümetler toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin daha da karmaşık bir hale getirir. Birden fazla hangi alanlarına odaklanmalıdır? Eğitim ve kısıtın olduğu yerlerde, bunların hepsinin ele sağlık alanına müdahalelerle mi başlamalılar, alınması gerekir. yoksa ekonomik fırsatlara erişim ve eyleyicilik konusuna mı odaklanmalılar? Hangi politika bileşimlerini hangi sırayla uygulamalılar? NE YAPMALI? İlk bakışta, öncelikli alanların çokluğu ve mevcut politika araçlarının sayısı nedeniyle Tüm cephelere daha fazla cinsiyet eşitliği getiren bu sorular bunaltıcı görünebilir. Bu Rapor, büyüme ve kalkınma sürecinde, kendiliğinden daha iyi analizler yapmanın politika belirleme Genel Bakış 25 ve tasarlama sürecinin karmaşıklığının vurgulamaktadır. Rapor’un 2’nci bölümünde azaltılmasına çeşitli yollarla nasıl yardımcı sunulan çerçeve, altta yatan bu nedenlerin orta- olabileceğini göstermektedir. ya konmasına yardımcı olmakta ve bunların, Başlangıç noktası, toplumsal cinsiyet piyasa ile kurumların işleyişi, birbirleriyle eşitsizliğinin hangi yönlerinin uygulanacak ve hanehalklarıyla etkileşimleri sonucu nasıl politika için en yüksek önceliğe sahip ortaya çıktığını göstermektedir. Diğer bir olacağının belirlenmesidir. Bu anlamda üç deyişle, çerçeve hangi sorunların çözülmesi kriter önemlidir: gerektiğini ve müdahalelerin piyasaları mı, formel kurumları mı, enformel kurumları mı • Birincisi, refahın artırılması ve kalkınmanın yoksa bunların üçünü birlikte mi hedeflemesi sürdürülebilmesi açısından hangi toplumsal gerektiğini belirlemektedir. cinsiyet eşitsizlikleri daha önemlidir? İlgili cinsiyet eşitsizliği nedenleri belir- Peki, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini lendikten sonra, Rapor, farklı ortamlarda işe gidermenin kalkınma için getirisinin en yarayabilecek belirli müdahaleler konusunda yüksek olacağı alanlar hangileridir? rehberlik sunmak için, geniş bir ülkeler • İkincisi, ülkeler zenginleşse bile hangi yelpazesi genelinde politika müdahaleleri eşitsizlikler devam etmektedir? Peki, yüksek deneyimlerinden yararlanmaktadır. Rapor aynı gelirin tek başına eşitsizlikleri azaltmada zamanda reformların politik ekonomisine göz başarılı olamadığı alanlar hangileridir? atmakta ve politika tasarım ve uygulamasının ülkelerin kurumsal, sosyal, siyasi ve kültürel • Üçüncüsü, bu öncelik alanlarının hangisine ortamlarına ve ilgili toplumsal aktörlere göre yetersiz veya gereksiz alaka sarf edilmiştir? uyarlanması gerektiğini vurgulamaktadır. Peki, politikaların yönünün yeniden belirlenmesi hangi alanlarda en büyük İnsan sermayesi donanımlarındaki (sağ- faydayı sağlayacaktır? lık ve eğitim) cinsiyet eşitsizliklerinin Bu kriterleri uyguladığımızda, politika azaltılmasına yönelik politikalar yapıcılar için en yüksek önceliğe sahip olması İnsan sermayesi donanımlarındaki cinsiyet gereken dört alan olduğu sonucuna varıyoruz: eşitsizlikleri-yaşam döngüsünün belirli dö- nemlerindeki yüksek kadın ölümleri ve eği- • İnsan sermayesi donanımlarındaki cinsiyet timde cinsiyete bağlı dezavantaj yaşayan grup- eşitsizliklerinin azaltılması (yüksek kadın lar ya da bölgeler-sorunlarını gidermek, kamu ölüm oranlarının düşürülmesi ve eğitimde hizmetleri sunan kurumların düzeltilmesini cinsiyet temelli dezavantajların ortadan gerektirir. Anne adaylarına temel hizmetlerin kaldırılması) zamanında sağlanması ve hanehalklarının temiz su ve sanitasyona erişiminin iyileşti- • Kazanç ve verimlilikte kadınlar ve erkekler rilmesi, aşırı ölümlülükte kadınlar ve erkekler arasındaki farkların kapatılması arasındaki farkların kapatılmasında hayli yol • Söz hakkında cinsiyetler arası farkların kat edilmesini sağlayacaktır. Eğitim hizmetleri, azaltılması halihazırda etnisite, kast, ırk veya coğrafya nedeniyle dezavantajlı konumda olan önemli • İster donanımlar ister ekonomik fırsatlar nüfus grupları için erişimin iyileştirilmesine ya da ister eyleyicilik aracılığıyla olsun, odaklanmalıdır. Böyle bir odak, toplumdaki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin zaman dışlanmış kesimleri ve yoksulları etkileyen içinde yeniden üretilmesini sınırlandırmak. “toplumsal cinsiyet eşitsizliği kapanlarının� ele Açıktır ki, bu öncelik alanlarının hepsi alınmasına yardımcı olacaktır. tüm ülkeler için geçerli değildir. Ve düzeltici Bu çözümler konunun arz tarafından veya politikaların nasıl uyarlanacağını da ülkelerin talep tarafından gelebilir, ancak toplumsal kendilerine has özellikleri belirleyecektir. cinsiyete duyarsız olamaz. Aksine, çözümler, Analizimiz aynı zamanda, politikaların se- sağlık ve eğitim çıktılarındaki cinsiyet eşit- çilmesinde ve tasarlanmasında sonuçları değil, sizliklerinin devam etmesine neden olan kaygı veren toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin faktörleri hem tasarım hem de uygulama aşa- belirleyicilerini hedeflemenin gerekli olduğunu masında açıkça göz önünde bulundurmalıdır. 26 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 Çözümler ayrıca politika tasarlama ve ender vakalardan biri olan Kore Cumhuriyeti oluşturma sürecine politikanın ulaşmaya örneğine bakmak yeterli olacaktır.55 Sürece çalıştığı kesimlerin sesini de getirmelidir. Bu katkıda bulunması açısından anne babalara kız kesimler, dışlanmış kadın ve kızlar ile onlarla çocuk sahibi olmaları halinde mali teşvikler de birlikte yaşayan erkeklerdir. verilebilir (bazı Hindistan eyaletlerindeki “Apni Beti Apni Dhan� programı gibi) ve toplumsal Yüksek kadın ölüm oranlarının düşürülmesi cinsiyet eşitliği hakkında toplumsal görüşleri Yaşam döngüsünün farklı dönemlerindeki değiştirmeye yönelik destekleyici medya yüksek kadın ölüm oranlarının başlıca kampanyaları yürütülebilir. belirleyicileri, ülkelerin ne denli hızlı bü- Bebeklikte ve erken çocuklukta, kız yüdükleriyle pek de alakalı değildir. Bu çocuklarının yüksek ölüm oranının kökünde ölümler hanehalklarının tercihlerinden ve hanehalkları veya piyasalar yatmaktadır —bu piyasalar ile kurumların işleyiş biçimlerinden ikisi biraraya geldiğinde durum daha da kaynaklanmaktadır. Politika için başlangıç kötüleşebilir. Altta yatan neden, kurumların noktalarını belirleyecek olan, her bir dönem temiz su, sanitasyon, atık bertarafı ve drenaj için aşağıdaki etkilerin hangilerinin daha hizmetleri sağlayamamasıdır. Bebeklikte bağlayıcı olduğudur. yüksek kadın ölümlerinin görüldüğü ülkeler, Doğumda asimetrik cinsiyet oranları bulaşıcı hastalık vakalarının hala yüksek oldu- dünyanın birkaç bölgesinde yaşanan bir ğu yerlerdir. Bugünün zengin ülkeleri, genç sorundur; bunlara Çin, Hindistan’ın bazı kızlarda yüksek kadın ölümlerini 20’nci yüzyı- kesimleri ve Kafkaslar ile Batı Balkanlar’ın lın ilk dönemlerinde temiz su ve sanitasyona bazı bölgeleri dahildir. Bunun altında yatan erişimi iyileştirerek ortadan kaldırmıştır. sebep hanehalklarının erkek çocuk tercihidir Bangladeş, Çin ve Vietnam gibi son yirmi ve hızlı gelir büyümesi bu yerlerin bazılarında yılda kız çocuklarının ölüm oranlarında büyük bu tercihlere sahip hanehalklarının sayısını düşüşler gerçekleştiren gelişmekte olan ülkeler daha da artırmıştır. Gelirlerin yükselmesi, de aynısını yapmışlardır. Şu halde, Sahra altı doğumda cinsiyet seçimine olanak veren Afrika’da “kaybolan� kızların “yeniden ortaya ultrason teknolojilerine erişimi artırmıştır. Bu çıkması� için, ülkeler benzer sistemlere yatırım nedenle, politikaların iki cepheden çalışması yapmalı ve yeterli su, sanitasyon ve atık bertaraf gerekmektedir. hizmetlerini sadece varlıklı vatandaşlarına Öncelikle, cinsiyet seçme teknolojilerinin is- değil, tüm nüfusa sunmalıdır. Bu hizmetler tismarına karşı, Çin ve Hindistan’da olduğu gibi tüm küçük çocuklara yarar sağlayacak olsa da, yasaların çıkarılıp uygulanması gerekmektedir. bulaşıcı hastalıklardaki azalma nedeniyle genç Ancak deneyimler, başka etik kaygılara kızlara sağladığı fayda daha büyük olacaktır. Peki, ülkeler bunu tam olarak nasıl yol açan ve çoğu toplumda uygulanabilir yapmalıdır? Bugünün zengin ülkelerinin olmayan katı kısıtlamalara başvurmadan, geçmişteki deneyimlerini rehber alacak kanunları uygulamanın imkansız olmasa da olursak, çözümün bir parçası da temiz suyun hala zor olduğunu göstermektedir. Ve bu tür kullanım noktasına boruyla taşıma yoluyla kısıtlamaların uygulanmasındaki zorluğu daha götürülmesidir. Kaynağında su arıtma gibi da artıran etmenlerden birisi, ilgili toplumlarda diğer çözümler, tekrar kirlenme riski nedeniyle bu sorunların zenginler arasında daha ciddi ishale bağlı ölüm oranının azaltılmasında daha düzeyde olmasıdır. az etkilidir.56 Şu durumda sorun, temiz suya İkinci ve daha umut vaat eden bir erişimi etkin bir şekilde artırırken hizmetlerin yaklaşım ise kız çocukların değeri konusunda yoksullar için de erişilebilir ve uygun maliyetli hanehalkı algılarının iyileştirilmesidir. İşgücü olmasını sağlayacak bir kurumsal çerçeve piyasasındakiler de dahil olmak üzere tasarlamaktır. genç kadınlar için ekonomik fırsatların Çözüm, ortama bağlı olarak değişkenlik genişletilmesi, bunu yapmanın yollarından arz edecektir; ancak yine de kritik öneme biridir ve erkek çocuk tercihini tersine sahip birkaç unsur bulunmaktadır. çevirmek için kalkınma süreciyle bağlantılı olarak kullanılabilir. Doğumda yüksek kadın • Hükümet müdahalesinin mantığını bilen ve ölüm oranının kısa bir sürede tersine çevrildiği bu mantık ile uyumlu yönetmelikler. Genel Bakış 27 • Hizmet sunucuların politika yapıcılara karşı İlk olarak, hizmet zincirinin sunumunda hesap verebilirliğini artıracak yeterlikte bir çalışan kişilerin niteliğinin yükseltilmesi teşvik yapısı. gerekmektedir. Özellikle becerili ebeler olmak üzere ek sağlık çalışanlarına sürekli ihtiyaç • Hem hizmet sunucuların hem de politika duyulacaktır; az hizmet alan alanlarda yerel yapıcıların hizmet kullanıcılarına karşı halk düzeyinden gelen hizmet sağlayıcıları ile hesap verebilirliğini arttıracak tedbirler. özel sektör sürece dahil edilerek hizmetlerin Kentsel ortamlarda sanitasyon için, bireyler kapsama alanı genişletilebilir. ve topluluklar tesislere yatırım yapmanın İkinci olarak, anne sağlık hizmetleri faydalarını anladıkları sürece iyileştirme için sunanların anne adaylarına karşı daha duyarlı yeterli talep genellikle mevcuttur. Bu durumda, olmaları gerekmektedir. Bunun bir yolu, hiz- çözüm, mülkiyet haklarını güçlendirmek ve met sağlayıcıları anne adaylarına karşı daha enformel yerleşimleri tanımak yoluyla hem hesap verebilir hale getirmektir. Kullanıcılara talebi canlandırmak, hem de halkın bağımsız bilgi aktarmak — örneğin hizmet standartları, hizmet sağlayıcılara erişebilmesini sağlamaktır. hizmetlerin kalitesi ve kalitenin iyileştiril- Kırsal alanlarda ve az yoğunluklu kentsel mesine yönelik politikalar hakkında— yardımcı alanlarda, sanitasyonun iyileştirilmesinde olabilir, ancak bu aktarımın, kullanıcıların öncelik, Kamboçya, Endonezya ve Vietnam’ın bu bilgilerden faydalanmasını sağlayacak da yaptığı gibi, insanların toplumsal sorumluluk başka adımlarla desteklenmesi gerekecektir. duygularına seslenmek, akran baskısı Uganda’da toplum temelli izleme, temel sağlık oluşturmak ve bilgilendirme kampanyaları hizmetlerinin hem niteliğini hem de niceliğini düzenlemek yoluyla davranış değişikliği iyileştirmiştir.58 Hesap verebilirliği artıracak sağlamak, farkındalığı ve talebi artırmaktır. bir başka yol da vatandaşların başarısızlıklar Şebeke suyunun kapsama alanını karşısında kendi siyasi temsilcilerini sorumlu genişletmek ve sanitasyonu artırmak pahalı tutabilmesini sağlamaktır; buna karşılık bir iştir; bu nedenle, yoksul ülkelerde önemli politikacılar da hizmet sağlayıcılar üzerinde bir finansmana —muhtemelen dışarıdan — daha etkili bir denetim uygulamalıdır. Bu ihtiyaç olacaktır. Sahra altı Afrika için alt- mekanizmanın gücü, anne sağlığının iyileş- yapı finansman ihtiyaçlarının belirlenmesine tirilmesi için hizmetlerin verildiği kapsama yönelik yeni bir analiz çalışmasında, erişimde alanının genişletilmesine, hizmet sağlayıcılara önemli bir iyileşme kaydedebilmek için temiz doğru teşviklerin verilmesine ve vatandaşların su ve sanitasyona harcanacak ek kaynağın seslerinin politika yapıcılar tarafından duyu- mevcut düzeyin bir buçuk katı olması labilecek güçte olmasının sağlanmasına ihtiyaç —yıllık 11 milyar USD— gerektiği sonucuna duyulan Peru’da kolayca görülmektedir.59 varılmıştır.57 Ancak, Bölüm 3’te de belirtil- Doğumda profesyonel yardım alma oranları diği gibi, bu yatırımların ölüm oranındaki 2000’de %57’den 2004’te %71’e çıkmıştır. düşüş açısından getirisi çok büyüktür. Üçüncü olarak, anne sağlığı hizmetlerine Doğurgan çağda, anne ölümleri özellikle erişimde yoksul kadınların karşılaştığı Sahra altı Afrika ve Asya’nın bazı kesimlerinde maddi zorluklara özellikle dikkat edilmelidir. hala yüksektir. Bunun başlıca nedeni, Yardımcı olabilecek yollardan birisi, yoksul kurumların anne adaylarına tıbbi bakım ve kadınlara anne sağlığı hizmetlerinde hizmet götürememesidir. Kadınların doğumda kullanabilecekleri şartlı nakit transferleri derhal tıbbi yardım almasını geciktiren normlar yapılmasıdır. Bunun bir örneğini Hindistan’ın ile yüksek doğurganlık bazı yerlerde soruna Janani Suraksha Yojana bölgesinde görüyoruz; katkıda bulunan faktörler olsa da, sorunun burada, bu tür transferler doğumların çözümü, temiz su ve sanitasyon sağlanmasında eğitimli profesyonel kişiler gözetiminde olduğu gibi, bu hizmetleri sağlayan gerçekleşme oranını yaklaşık %36 arttırmıştır.60 kurumların düzeltilmesini gerektirmektedir. Dördüncü olarak, yüksek anne ölüm Bu çözüm, ön saflardaki hizmet sağlayıcılara oranlarını düşürmeye yönelik çabaların sağlık daha fazla kaynak temin edilmesini ve anne sistemlerinin ve hizmetlerinin iyileştirilme- sağlığı sisteminin tamamının iyi işler halde sinin ötesine geçmesi ve sektörler geneline olmasının sağlanmasını gerektirecektir: yayılması gerekmektedir. Kalkınmalarının 28 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 koymuştur. Temel sağlık hizmetlerine ve ön- KUTU 5 Anne ölüm oranının düşürülmesi —Neler işe leyici hizmetlere ayrılan bütçe, az hizmet alan yarıyor? bölgelerde %58 artmış, uzakta yaşayan insan- lara hizmet götürmek için hava ambülansları Malezya ve Sri Lanka örneklerine bakış hizmete sokulmuş, sağlık çalışanları yoksul bölgelerde kapsama alanını genişletebilmek için Sri Lanka ve Malezya örneğindeki gibi, nispeten düşük gelirli yerlerde bile anne sağlığı hizmetlerinin verilmesi zor olsa da mümkündür. 1930’larda 100.000 canlı yeniden dağıtılmış ve şartlı nakit transferleri doğum başına 2.000 olan anne ölüm oranı, Sri Lanka’da 1947’ye kadar yaklaşık yoluyla gebe annelerin doğum öncesi bakım 1000’e düşmüş, sonraki üç yılda ise yarıya inerek 500’ün altına inmiştir. 1996’ya evlerini kullanmaları ve devlet hastanelerinde gelindiğinde, anne ölüm oranı 24’e düşmüştü. Malezya’da ise, 1950-1957 yılları doğum yapmaları teşvik edilmiştir. 2009’a arasındaki yedi yıllık dönemde, anne ölüm oranı 534’den yarı yarıya inmiştir. gelindiğinde, anne ölüm hızı 19,8’e düşmüştür.62 Ardından, her on yılda bir yarıya düşen ölüm oranı, 1997’de 19’a kadar düşmüştür. Sağlık sistemlerinin etkili çalışmasını önleyen kurumsal engelleri aşmak için, Sri Lanka ve Malezya entegre ve aşamalı yaklaşımlar benimsemiştir. Bu iki Ağır dezavantajlı nüfuslara eğitim sağlanması ülke bunu mütevazi bir toplam sağlık harcaması ile yapmıştır: 1950’lerden bu Eğitime kayıt oranlarında cinsiyetler arası yana ortalamada gayrisafi yurt içi hasılanın yüzde 1,8’i. Her iki ülkede de sağlık fark ulusal ölçekte azalsa bile, bu eşitsizlikler programları temel eğitim, su ve sanitasyon, sıtma kontrolü ve entegre kırsal yoksul insanlar ile uzaklık, etnisite, kast, ırk kalkınma arasındaki sinerjik etkileşimlerden yararlanmıştır. Kadın-doğumla ilgili ve engellilik gibi başka koşullar nedeniyle acil durumlarla başa çıkılmasına yardımcı olan kırsal yolların yapımı buna dahildir. dezavantajlı konumda olanlar için devam Anne sağlık hizmetlerinin önündeki mali, coğrafi ve kültürel engeller, kırsal alanlarda yetkin, profesyonel ebelerin ön saflarda hizmet vermesi sağlanarak ve etmektedir. Bu gruplara ulaşabilmek için, bu ebelere istikrarlı bir şekilde ilaç ve ekipman temin ederek, destek hizmetleriyle politika yapıcılar Kamboçya, Kolombiya, bağlantılandırarak ve iletişim ve ulaşımı geliştirerek ele alınmıştır. Eş zamanlı Honduras, Meksika, Nikaragua, Pakistan ve olarak, tesisler, kadın hastalıkları tedavisi temin edecek ve komplikasyonları Türkiye’nin deneyimlerinden yararlanabilirler. ele alacak şekilde güçlendirilmiştir. Kurumsal yönetimin iyileştirilmesi, hizmet Mevcut olan seçenekler yelpazesine arza yönelik sağlayıcıların denetim ve hesap verebilirliğini arttırmıştır. Alana özel ölüm verileri, çareler (uzak bölgelerde daha fazla okul inşa izleme sistemleri yoluyla sağlanmış, böylece yetkilendirilen yerel topluluklar siyasi liderlerden hesap sorabilmiş ve ulusal ve bölgesel aktörler tek bir anne etmek ve yerel öğretmenler istihdam etmek ölümünün bile kabul edilemez olduğunu kabul etmeye zorlanmıştır. Son olarak, gibi) ve talebe yönelik çareler (kız çocukların her iki ülke de kadınların statülerinin iyileştirilmesi yönünde güçlü bir taahhüt okula devam etmesi şartına bağlanmış nakit sergilemiştir: kadınlar milli bağımsızlığın öncesinde veya hemen sonrasında oy transferleri gibi) dahildir. Etkin maliyetli kullanma haklarını almış, kadınların eğitimine özel önem verilmiştir. müdahaleler tasarlamanın anahtarı, yerel koşullar ve özellikler hakkında bilginin mevcut olması ve bu bilgiyi toplamanın maliyetidir. Kaynak: Pathmanathan v.d.. 2003. Eldeki bilginin göreli az olduğu yerlerde, kız çocukların okula gönderilmesi şartına ilk dönemlerinde yüksek anne ölüm oranı so- bağlanmış nakit transferleri gibi yerele daha runuyla baş etmede Malezya ve Sri Lanka’nın az uyarlanmış politikalar, toplumsal cinsiyet elde ettiği başarı da bu noktayı göstermektedir eşitsizliklerinin azaltılmasında daha etkili (Kutu 5). Altyapıya (kırsal yollar) ve kadınların olabilir. Nakit transferleri hem orta hem de alt eğitimine yapılacak küçük yatırımlar, anne gelir gruplarında okula kayıt oranlarını olumlu sağlığı hizmet sağlayıcılarının eğitilmesiyle yönde etkilemiş, özellikle de kayıt oranlarının ve hastanelerin inşa edilmesiyle birleştiğinde, baştan beri düşük olduğu gruplarda (ağır anne ölüm oranlarında dramatik bir düşüşe dezavantajlı gruplar gibi) bu oranı arttırmıştır.63 neden olmuştur.61 Etkililikleri nedeniyle geniş siyasi kabul bulan Beşinci olarak, sorunun siyasi görünürlüğü bu politikalar, 30’u aşkın ülkede uygulan- ve öneminin artırılması büyük önem maktadır. taşımaktadır. Türkiye, bu anlamda nelerin başarılabileceğini göstermektedir. Türkiye’nin Kadınlar için ekonomik fırsatların 2000’deki anne ölüm oranı her 100.000 canlı iyileştirilmesine yönelik politikalar doğum başına 70’ti. Başa geçen yeni bir Dünya genelinde, kadın ve erkeklerin ekonomik hükümet, kendisini iktidara taşıyan siyasi fırsatlara erişimi —ister ücretli istihdam ister destekten yararlanarak 2003’te, az hizmet alan tarım veya girişimcilik olsun— temelde farklı bölgelere odaklanmaya, kurumsal reforma yollarla gerçekleşmektedir. Kadınlar, erkeklere ve hastalara karşı sorumluluğa vurgu yapan göre ekonomik alanın çok farklı kesimlerinde bir Sağlık Dönüşüm Programını uygulamaya yer alma ve orantısız bir şekilde daha düşük Genel Bakış 29 üretkenlikli faaliyetlerde, bağımsız işlerde ve gündüz bakım hizmetleri ve Arjantin ve kayıt dışı (enformel) sektörde yoğunlaşma eği- Brezilya’da uygulanan benzer programlar limi göstermektedir. Formal ücret sektöründe sayılabilir. Bu ülkelerden ve benzer programlar bile kadınlar genellikle daha düşük ücret veren uygulayan zengin ülkelerden (başta Kuzey ve belli meslek ve sektörlerde toplanmaktadır. Bu Batı Avrupa) gelen bulgular, bu yöntemin hem farklılıklar, ülkeler zenginleşse bile varlığını kadınların çalışma saatlerini arttırdığını hem korumaya devam etmektedir. de onları kayıtlı (formel) istihdamda çalışmaya Bu kalıplara neden olan üç faktörden söz yönelttiğini göstermektedir. Daha düşük gelirli edilebilir. Birincisi, kadın ve erkekler, aile ülkelerde, kırsal kadınlar ve kayıt dışı sektörde üyelerinin bakımı ve ev işleri konusunda çalışan kadınlar için çocuk bakımı çözümlerine çok farklı sorumluluklara sahiptir ve bunun özellikle ihtiyaç vardır. sonucunda çok farklı zaman kullanım kalıpları Hindistan’da, bir sivil toplum kuruluşu ortaya çıkmakta, bu kalıplar da istihdam (STK) olan Mobile Creches (Gezici Kreşler), seçimlerini ve ekonomik faaliyeti doğrudan kırsal alanda kayıt dışı sektörde çalışan kadınlar etkilemektedir. İkincisi, kadınlar ve erkeklerin için çocuk hizmetleri sunumuna yönelik üretken girdilere erişimi farklıdır ve çoğu farklı modelleri ve bayındırlık programlarını zaman piyasalar ve kurumların muamelesi de denemektedir. Hindistan’ın Gujarat Eyaleti’nde cinsiyete göre farklılaşmaktadır. Üçüncüsü, de Self Employed Women’s Association (Serbest birbirini pekiştiren bu kısıtlılıklar bir “kadın Çalışan Kadınlar Derneği) tarafından benzer üretkenliği kapanı� yaratabilmektedir. Bu çalışmalar yapılmış, Dernek üyelerinin 0-6 nedenle, politikalar altta yatan bu faktörleri yaş çocukları için gündüz bakım merkezleri hedeflemelidir. Çoğunlukla birden fazla kurulmuştur. Devlet eliyle sunulan diğer gün- faktörün etkisi söz konusu olacağından, etkili düz bakım seçenekleri ya okul gününü uzatma- politika müdahalelerinin ya eşzamanlı olarak ya (özellikle eğitimin sadece yarım gün olduğu ya da sırayla bu faktörlerin bir kaçını birden sınıflar için) ya da çocukların okul sistemine hedeflemesi gerekebilir. giriş yaşını düşürmeye yöneliktir. Annelik-babalık izinlerine yönelik politikalar Kadınların zamanının serbest bırakılması temel olarak zengin ülkelerde denenmiştir Ekonomik fırsatlara erişimde cinsiyetler arasın- ve bunlar tipik olarak doğum izni biçiminde da farka yol açan neden kısmen, aile üyelerinin olmaktadır. Bu politikalar söz konusu ülkelerde bakımı ve ev işleriyle ilgili sorumlulukların kadınların işgücüne katılımını arttırmışsa da, dağılımına ilişkin yerleşmiş normların bir aynı politikaların gelişmekte olan ülkelerde sonucu olarak zaman kullanımında görülen uygulanabilirliği çok daha sınırlı olabilir. farklılıktır. Bu bağlayıcı normların ele alınması Öncelikle, bu politikalar sadece kayıtlı sektörde ve kadınların zamanının serbest bırakılması, kullanılabilmektedir; kayıtlı sektör ise orta ve üç tür politikaya daha fazla önem atfedilmesi düşük gelirli ülkelerde tipik olarak istihdamın anlamına gelir: Çocuk bakımı ve annelik/ sadece küçük bir kısmını temsil etmektedir. babalık izin politikaları, altyapı hizmetlerin- İkinci olarak, bu tür politikalar, doğum izninin de iyileştirmeler, ve piyasalara erişimin işlem devlet tarafından finanse edilmediği yerlerde, maliyetlerini azaltan politikalar. işverenlerin çocuk doğurma yaşındaki kadınları Çocuk bakımı için para yardımı yapılması işe almak istememesiyle de sonuçlanabilmek- veya çocuk bakım hizmetinin devlet eliyle tedir. Hem annelik hem de babalık izni öngö- sunulması, piyasada çalışmalarının evde ren ve annelik iznini zorunlu kılan politikalar getirdiği yükler için kadınları tazmin edebilir. (İzlanda, Norveç ve İsveç’te olduğu gibi) Çocuk bakımı ya doğrudan devlet eliyle (yerel kadınlara karşı ayrımcı olmama avantajına yönetimler dahil) ya da özel sektör vasıtasıyla ve sahip olmanın yanı sıra çocuk bakımıyla ilgili buna yönelik kamu teşvikleri ve düzenlemelerle normlarda bir dönüşüm gerçekleşmesine de sunulabilir. Gelişmekte olan ülkeler arasında, yardımcı olmaktadır. Ancak bu yaklaşım, mali bazı orta gelirli Latin Amerika ülkeleri çocuk açıdan, birçok gelişmekte olan ekonominin bakımı politikaları uygulamıştır. Örnekler mali kapasitesinin çok ötesinde olabilir. arasında Meksika’daki Estancias Infantiles ve Altyapı hizmetlerinde iyileştirmeler — Kolombiya’daki Hogares Comunitarios gibi özellikle su ve elektrikte— kadınların ev ve ba- devlet eliyle sağlanan veya sübvanse edilen kım işleri için harcadığı zamanın azaltılmasına 30 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 yardımcı olabilir. Örneğin, Güney Afrika’da çıktının çoğu zaman soyut olduğu hizmet evlerin elektrik şebekesine bağlanması, sektörlerinde çalışmaktadır. Hanehalkı içinde kadınların işgücüne katılımını %9 kadın ve erkek üyelere eşit olmayan kaynak arttırmıştır; Bangladeş’te ise kadınların daha tahsislerine (örneğin arazi konusunda) yol fazla boş zamanı kalmasına yol açmıştır. açabilen cinsiyet temelli tercihler de bu fak- Pakistan’da, su kaynaklarının evlerin yakınına törleri pekiştirebilmektedir. yerleştirilmesi, piyasa çalışmasına ayrılan Politikaların bu farklı erişim imkanlarının zamanın artmasında etkili olmuştur. Başka altında yatan belirleyici faktörlere odaklanması araştırmalar piyasa çalışması üzerinde bir gerekmektedir —kadınların mülkiyet haklarını etkiden bahsetmese de, boş zamanların iyileştirerek, hizmet sunum kurumlarındaki artması üzerindeki etkiden söz etmektedir ayrımcı uygulamaları düzelterek ve kredi ve boş zamanların artması da kadınların piyasalarının işleyişini iyileştirerek kurumsal refahını arttıran etkenlerden biridir (Bölüm 7). oyun alanının eşitlik esasına göre düzenlenmesi Müdahaleler, piyasalara erişimle bağlantılı gibi. işlem (zaman) maliyetlerinin azaltılmasına da Kadınların arazi edinme ve mülkiyet odaklanabilir. Daha iyi ve daha etkili ulaşım haklarını güçlendirmek, kadın çiftçilere ve seçenekleri, evin dışında çalışmanın getirdiği girişimcilere yardımcı olabilir. Ele alınması zaman maliyetini azaltarak, ev, bakım ve piyasa gereken başlıca kısıt, kadının malvarlığı edinme işinin yükünü idare etmeyi kolaylaştırabilir. veya miras alma ve kaynakları kontrol etme Bilgi ve iletişim teknolojileri ise kadınların yetisi üzerindeki kısıtlamalardır. Hindistan piyasalara erişim ve piyasada istihdama katılım ve Meksika’da yaşanan deneyimler, miras konusunda karşılaştığı zaman ve mobilite hukukundaki hükümlerin kadın ve erkekler kısıtlarının azaltılmasına yardımcı olabilir. için eşit hale getirilmesinin kadınlarda varlık Kenya’daki M-PESA gibi mobil bankacılık mülkiyetini artırdığını göstermektedir. sistemleri, kadınların küçük finansal ve Birçok ülkede tarımsal üretkenlik farklarının bankacılık işlemlerini daha verimli bir altında yatan ayrımcı toprak kanunları da en şekilde gerçekleştirmesine olanak vererek azından evlilikte ortak mülkiyeti öngörecek ve tasarrufu desteklemekte ve özellikle küçük böylece kadının ekonomik fırsatlara erişimde kadın girişimciler için faydalar getirmektedir. arazisini kullanabilme yetisini artıracak şekilde Hindistan’da, bir STK olan Foundation of reformdan geçirilmelidir. Evli kadınların toprak Occupational Development (Mesleki Gelişim haklarını (özellikle boşanma veya eşin ölümü Vakfı) tarafından yürütülen program, kadınları halinde) güvenceye almanın daha da iyi bir pazarlamaya odaklanacak şekilde gruplar ha- yolu ise arazilerin zorunlu olarak ortak tapuya linde örgütlemiş, onlara cep telefonu ve inter- kaydettirilmesidir. Etiyopya’da arazi ruhsatı net erişimi sağlamış, böylece kadınların hem için her iki eşin ortak tapu çıkartması şartının ürünlerini doğrudan pazarlamasına hem de kar arandığı iki bölgede, kadınların isimleri tüm marjlarını arttırmalarına yardımcı olmuştur.64 tapuların %80’den fazlasında yer almıştır; bu, ruhsatın sadece aile reisi adına çıkarıldığı Varlık ve girdilere erişimde farkın kapatılması bölgede %20 civarında olan oranın dört katıdır.65 Kadın çiftçilerin ve girişimcilerin araziye Hizmet sunan kurumlarda ayrımcı uygu- erişimi, erkek meslektaşlarına kıyasla daha lamaların düzeltilmesi kapsamında örneğin azdır. Benzer şekilde, kredi talebi ve kredi devletin toprak dağıtım ve tapu kayıt usullerinin kullanımı da kadın çiftçiler ve girişimciler ara- ve tarımı destekleme kuruluşlarının işleyişle- sında erkek meslektaşlarına göre daha azdır. rinin düzeltilmesi, birçok ülkede kadınların Bu farklılıkların kökeninde, piyasaların ve ku- ekonomik fırsatlara erişimini iyileştirebilir. Bu rumların başarısızlıkları ile bu başarısızlıklara ayrımcı uygulamaların giderilmesi için birkaç hanehalklarının nasıl tepki gösterdiği arasındaki koldan çalışılması gerekecektir. Öncelikle, etkileşimler yatar. Örneğin, krediye erişim çoğu hizmet sağlayıcılar kadınları açıkça ve ilaveten zaman teminat karşılığı göstermeyi gerektirir ve hedeflemelidir. Örneğin, hanehalkı reisini bu karşılığın arazi veya başka bir taşınmaz olması hedefleyen arazi dağıtım programları kadınlara tercih edilir. Kadınlar bu yüzden dezavantajlıdır, pek hizmet etmeyecektir. Bunun yerine, zira kadınların toprağa erişimi ya daha düşük hükümetler, dağıtılan araziler için zorunlu ortak ya da daha güvencesizdir ve kadınlar orantısız tapu uygulaması getirebilir ve bunu cinsiyet bir şekilde sermayelendirmenin daha düşük ve konusunda duyarlılaştırma politikalarıyla ve Genel Bakış 31 yerel arazi kurullarında kadınlara daha geniş (IFC) ile işbirliğine gitmiştir. Müdahaleler temsil sağlamak suretiyle destekleyebilir. İkinci arasında ekipman karşılığı veya nakit akışı olarak, kadınlara, önceliklerin belirlenmesi temelinde teminat karşılıklarıyla verilen de dahil olmak üzere hizmet sunum kuruluşu krediler gibi yeni ürünlerin geliştirilmesi, bünyesinde belli ölçüde yetki verilebilir. mali kurumların personellerinin eğitilmesi ve Tarımsal destekleme için, örneğin, kadınlar kadın müşterilerinin sayılarını arttırmalarında Tarım Bakanlığında karar alma makamlarına bankalara yardımcı olacak stratejik destekler yer yerleştirilebilir. Üçüncü olarak, çağrı merkezleri almaktaydı. Bu müdahalelerden elde edilen ilk yoluyla tarımın desteklenmesi için Kenya’da deneyimler, finansal hizmetlerden yararlanan yapıldığı gibi, hizmetlerin ulaşım kapsamını ve ortalamanın üstünde geri ödeme ile daha genişletmek için teknolojiden faydalanılabilir. büyük krediler alan kadın müşterilerin oranında Dördüncü olarak, izlemenin iyileştirilmesi bir artış olduğunu göstermektedir (Bölüm 7). sorunların görünür hale gelmesini sağlayabilir. Son olarak, hizmetlerin kadın kullanıcılarına, İşgücü piyasalarındaki ayrımcılığa karşı hakları olan hizmet düzeyi konusunda bilgi ve- mücadele rilmelidir. Bu adıma yardımcı olacak şekilde ta- Ücretli istihdamda, kadınların belli sektör lebin kolektif unsuru oluşturulabilir—örneğin, veya mesleklerde yeterince temsil edilmemesi, kadınların çiftçi örgütlerini destekleyerek. işverenler arasında kadınların uygun işçiler Kadın borçlananlarla yeterli deneyim olmadığı veya istihdam için iyi adaylar olmadığı yaşanmamış olmasından kaynaklanan bilgi so- yönündeki ayrımcı kanıları besleyebilir runlarını gidermek yoluyla kredi piyasalarının (ya da var olan kanıları pekiştirebilir). İş işleyişinin iyileştirilmesi, tarım ve girişimcilik- arama ve mesleki yükselmede sosyal ağların te kadın ve erkek arasındaki üretkenlik (çoğu zaman cinsiyet esaslı) taşıdığı önem farklarının ele alınmasına yardımcı olabilir. de kadınların belli iş, pozisyon, sektör veya Mikro kredi programları, kadınların küçük mesleklerden dışlanmasını artırabilir. Bu bilgi ölçekli kredilere erişmesine yardımcı olmak sorununu kırmak ve ağları kadınları da içerecek ve bir kredi performansı sicili oluşturmak şekilde genişletmek için başlıca üç politika yoluyla bu sorunların ele alındığı en yaygın türünden yararlanılabilir: aktif işgücü piyasası yöntem olmuştur. Tipik olarak, bu programlar politikaları; olumlayıcı eylem programları; ve grup borçlandırma programları biçiminde grup oluşturma ve rehberlik tedbirleri. olmaktadır; örnek olarak ise Bangladeş’teki Aktif işgücü piyasası politikaları, kadınların Grameen Bank ve Peru’daki FINCA verilebilir. işgücüne girmesine veya yeniden girmesine Mikro kredi bugün grup borçlandırma olanak tanıyan eğitim, işe yerleştirme ve planlarının ötesine geçerek, Bolivya’da diğer destek uygulamalarını bir araya getirir. Banco Sol ve Endonezya’da Bank Rakyat gibi Bu politikalar tipik olarak kadın-erkek bankaların uyguladığı, daha büyük bireysel arasındaki ücret farklarını azaltma amacı krediler sunan ve akran denetiminden ziyade gütmese de, Arjantin, Kolombiya ve Peru’dan geri ödeme teşviklerine dayanan kredi planları gelen araştırma bulguları bu politikaların, yönünde evrimleşmiştir. Formel krediye eri- katılımcıların kabiliyetlerini işverenlere daha şim olmamasının bir çözümü de, Nijerya’da iyi iletebilmesine olanak sağlayarak kayıtlı Access Bank, Uganda’da DFCU ve Tanzanya’da sektörde kadınların istihdamını ve gelirini Sero Lease ve Finance’ın yaptığı gibi, finansal arttırabildiğini göstermektedir. inovasyon ve küçük işletmelerin ihtiyaçlarına Ürdün’de halihazırda uygulama ve değerlen- cevap veren kredi modelleri benimsemektir. dirmesi süren benzer bir program da umut vaat Kadınların geçmişten gelen bir kredi siciline eden başarı işaretleri göstermektedir (kutu 6). sahip olma olasılığının erkeklere göre daha Pozitif ayrımcılık, ya da istihdamda düşük olduğunu ve kadınların teminat karşılığı eşit fırsatlar yaratmaya yönelik programlar, olarak gösterebileceği varlık tabanlarının işgücü piyasasında bilgi eksikliklerinden daha düşük olacağını kabul eden bu büyük kaynaklanan başarısızlıkları aşmanın bir başka ticari bankalar, kadınlara ait işletmelere ve yoludur. Amaç, kadınların ücretli istihdama kadın girişimcilere yönelik kredi hizmetlerini katılımını, bilgi eksikliklerinin ve sosyal desteklemek ve genişletmek için yeni araçlar ağların bağlayıcılığını yitirdiği bir “kritik eşiğe� geliştirmek üzere Uluslararası Finans Kurumu ulaştırmaktır (çoğu zaman bunun %30 civarında 32 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 KUTU 6 Ürdün’de kadın istihdamının kolaylaştırılması Artan eğitim düzeylerine rağmen, Orta Doğu hizmet, özgeçmiş hazırlama, mülakat ve pozitif ve Kuzey Afrika’da kadınların işgücüne katılım düşünme konularında 45 saatlik eğitim almışlardır. oranları hala çok düşüktür. Ürdün’de, 20-45 yaş Bu politikalar için büyük bir talep olduğu arası kadınların sadece %17’si çalışırken, bu görülmektedir. Düşük istihdam oranlarına rağ- oran aynı yaş grubundaki erkeklerde %77’dir. men, yeni mezun kadınların çoğunluğu çalışmak İşgücüne katılımdaki bu fark, daha eğitimli olan istemekte: yüzde 93’ü mezun olduktan sonra yüksekokul mezunları arasında da geçerlidir. Bu çalışmayı planladıklarını belirtirken, yüzde 91’i ev- düşük istihdam oranları, işgücü piyasasına girmek lendikten sonra evin dışında çalışmak istediklerini isteyen yeni mezunların işini zorlaştırmaktadır. söylüyor. Eğitim kurslarına katılmaya davet edilen Çalışan kadın sayısı çok az olduğundan, genç genç kadınların yüzde 62’si eğitimi tamamlamış, kadınlar istihdam dünyasında izleyebilecekleri bir evli olmayan kadınların eğitime devam oranı daha rol modelden veya iş bulmalarına yardımcı olacak yüksek olmuştur. Kursa başlayanlar olumlu görüş sosyal ağlardan yoksundur. Kadınlarla çalışma bildirmiş, kursun kendilerine iş aramaya başlama deneyimi olmayan işverenler, kadınların çalışmaya konusunda güven kazandırdığını iddia etmişlerdir. devam etme konusunda daha az kararlı olduğuna Ücret sübvansiyonu programının dördüncü ayına inanıyorlarsa kadınları işe almak konusunda isteksiz gelindiğinde, kuponları kullananların yaklaşık üçte biri kendilerine birer iş bulmuştu. davranabilmektedir. Yapılan proje ortası değerlendirmesinin ilk Jordan New Opportunities for Women (Jordan sonuçları, kuponların önemli istihdam etkileri ol- NOW) (Ürdün Kadınlar için Yeni Fırsatlar) programı, duğunu ortaya koymaktadır: sadece kupon alan iki politikanın ne derece etkili olduğunu sıkı bir şe- veya kuponla birlikte eğitim de alan mezunlar kilde değerlendirmek amacıyla oluşturulmuş bir arasında istihdam oranları yüzde 55-57 arasında pilot uygulamadır. Programın odaklandığı politi- olurken, sadece eğitime katılan veya ne eğitim kalar ise şunlardır: kısa dönemli ücret sübvan- ne de kupon alanlarda bu oran yüzde 17-19 ara- siyonları ve istihdam edilebilirlik becerileri eğitimi. sında kalmıştır. Tüm gruplarda, istihdamın etkileri Kısa vadeli ücret sübvansiyonları, firmalara genç evli olmayan kadınlar için daha yüksektir. Mali kadın mezunları işe almak için bir şans ve buralarda güçlenme/yetkilenme (kendi paraları olan ve bu çalışan genç kadınları izlemek yoluyla stereotipleri parayı nasıl kullanacaklarına karar verebilen ka- aşmak için bir fırsat sunmaktadır. Sübvansiyonlar dınların oranı ile ölçülen) de kupon, eğitim veya aynı zamanda genç kadınlara iş arama ve işverenlere her ikisini alanlar için önemli ölçüde artmıştır. yaklaşma konusunda güven de verebilmektedir. Çalışmanın takibi için yapılacak izleme anketleri, Pilot uygulamada, verilen her bir kupon, altı aylık kuponların yarattığı bu istihdam etkilerinin uzun asgari ücrete denk bir tutara karşılık gelmektedir. vadede devam edip etmediğini belirleyecek ve yet- İstihdam edilebilirlik becerileri eğitimi, mezun- kilenme ve tutum değişikliğinin diğer ölçülerine ların okulda öğrendikleri teknik becerileri pratik odaklanacaktır. Anketler ayrıca evlilik ve çalışma becerilerle destekleyerek iş bulma ve işte başarılı arasındaki bağlantının daha derinlemesine ince- olma şansını yükseltmektedir. Birçok işveren, yeni lenmesine de olanak verecektir; bu kapsamda evli mezunların bu kişilerarası iletişim becerilerine veya kadınların eğitime katılma, kuponları kullanma ve temel iş becerilerine sahip olmadığını söylemek- istihdam edilme olasılıklarının daha düşük olduğu tedir. Pilot uygulamada, öğrenciler takım oluştur- yönündeki daha önceki bulgular da göz önüne ma, iletişim, sunum, ticari yazışmalar, müşteriye alınacaktır. Kaynak: WDR 2012 ekibi bir katılımı ifade ettiği savunulmaktadır). yönünde olmuştur. Bu tür politikaların Deneyimler (çoğu zengin ülkelerden), pozitif ekonomik verimliliği hala tartışılsa da, bu ayrımcılık programlarının, zorunlu tutulduğu konudaki en kapsamlı bulgular (ABD’deki durumlarda en iyi sonuçları verdiğini göster- uzun deneyimlerin sonucu) verimlilik üze- mektedir. Pozitif ayrımcılık ayrıca kamu sek- rinde çok az olumsuz etki olduğunu veya hiç törü istihdam ve sözleşme kuralları için de uy- olmadığını göstermektedir.67 Diğer ülke- gulanabilir; ancak etkilerin dikkatle izlenmesi lerdeki deneyimler de potansiyel olumsuz ve uygunsuzluklar için sağlam yaptırımların verimlilik etkilerini önlemek için pozitif ay- uygulanması önem arz etmektedir.66 rımcılık programlarının geçici olması ge- Bu tür programların uygulandığı yerlerde, rektiğini ve kadınların temsil oranı gereken programın açıkça görülen etkisi, ücretli kritik kitleye ulaşır ulaşmaz programların istihdamın erkeklerden kadınlara kaydırılması kaldırılması gerektiğini göstermektedir. Genel Bakış 33 Doğrudan pozitif ayrımcılık politikaları olmasa olan ve kadınların resmi siyasi kurumlara bile, kamu sektöründe kadın istihdamının katılmak için kullanabileceği zamanı sınırlayan yüksek rakamlara ulaşması bir “iyi örnek� etkisi normlar; ve siyaset içinde yer alan ve kadına yaratabilir. Zengin ülkelerde, kamu sektörün- karşı işleyen cinsiyet temelli ağlar, gelirdeki deki büyüme, kadınların işgücü piyasalarına büyümeden çok daha etkili olmaktadır. entegre edilmesinde önemli bir araç olmuştur.68 Bu kısıtlar kadınların işgücü piyasasındaki Kadın ağlarının oluşturulmasını desteklemek, şanslarını sınırlayanlara çok benzediğinden, cinsiyet temelli ağların kadın işçi, çiftçi ve politika çözümleri de benzerdir. Kotalar girişimcileri olumsuz etkilediği yerlerde etkili ve diğer pozitif ayrımcılık programları, olabilir. Bu tür müdahaleler, sosyal sermaye siyasetin çeşitli düzeylerinde kadının siyasi ve ağ oluşturma çalışmalarının eğitim, temsil oranını arttırmıştır. Bu tür tedbirler bilgilendirme ve rehberlik sunumuyla birleştiği siyasi partiler tarafından seçmen listelerine zamanlarda en iyi performansı göstermektedir. alınacak kadın adaylara yönelik yapılan Buna bir örnek de, Kutu 6’da anlatılan gönüllü taahhütlerden, mecliste kadınlar Ürdün’ün NOW programıdır. Daha yerleşmiş için ayrılan sandalye sayısının belirtilmesine olan bir başka örnek ise Hindistan’daki kadar uzanabilir. Bir ülke için hangi seçeneğin Serbest Çalışan Kadınlar Derneğidir; Dernek, daha uygun olduğu, ülkenin politik sistemine kayıt dışı sektörde çalışan çok sayıda işçi ve bağlıdır. Örneğin, nispi temsil sistemlerinde girişimcinin çıkarlarını temsil eden ve üyelerine kadınlara tek tek sandalye ayırmak bir işe kapsamlı bilgi, destek ve eğitim hizmetleri yaramayacaktır, oysa partilerin güçlü liderliğe sunan etkin bir kuruluş haline gelmiştir. ve parti içi disipline sahip olduğu yerlerde İş mevzuatlarındaki ayrımcı muamelenin gönüllü parti kotaları işe yarayabilir. Sistem ne ortadan kaldırılması, kadınların önündeki olursa olsun, nasıl tasarlandığı ve uygulandığı ekonomik fırsatları destekleyebilir. Yasa ve hayati öneme sahiptir. Senato seçimlerinde yönetmeliklerde öncelik, birçok ülkede yarı adayların oy pusulasına alfabetik sırayla (kısmi) zamanlı çalışmaya getirilen sınırların yerleştirildiği İspanya’da, partiler oy pusulasının alt kısımlarına düşen soyadlarına sahip ve bu (yasaklar da dahil) yeniden gözden geçirilmesi nedenle de sandalye kazanma şansı daha düşük olmalıdır. Kadınlar bakım ve ev işlerinde olan kadınları seçme eğilimi göstermiştir.70 orantısız bir sorumluluk yüklendiğinden, bu Kadınların siyasi temsilini artırmak için tür kısıtlamalar kadınların iş seçeneklerinin kotalardan yararlanılacaksa, daha kapsamlı erkeklere kıyasla çok daha fazla sınırlanmasıyla gerilimlerin ortaya çıkma olasılığı da kabul sonuçlanmaktadır. Bu yasakların esnetilmesi, edilip değerlendirmeye alınmalıdır. Zorunlu ücretli istihdam konusunda kadınlara daha kotalar, devletin demokratik sürecin bir kıs- fazla fırsat sağlayacaktır. Arjantin’de, kayıtlı mını sınırlaması anlamına geldiğinden, bu deği- sektörde yarı zamanlı iş sözleşmeleri üzerindeki şikliğin kemikleşmiş eşitsizlikleri telafi etme yasağın kaldırılması, kayıt dışı sektörde ihtiyacı karşısında dengelenmesi gerekmekte- yarı zamanlı çalışan çocuklu kadınların dir. Hindistan’daki yerel yönetimlerin uygu- önemli bir kısmının kayıtlı sektörde yarı ladığı bir seçenek, kotaları dönemsel esasta zamanlı işlere kaymasıyla sonuçlanmıştır.69 uygulamak olmuştur —bu yöntemde, her farklı seçim için, kotaya ayrılacak sandalyeler Söz hakkı farklılıkların azaltılmasına önceki seçimlerde kotalı olan sandalyeler- yönelik politikalar den farklı olacak şekilde belirlenmektedir. Tüm pozitif ayrımcılık uygulamalarında Kadının toplumsal sesinin yükseltilmesi olduğu gibi, bu seçenek de net bir amaç Kadınlar toplumda ve hanehalkı içinde erkek- veya sürenin en baştan belirlenebilmesine lere göre daha kısık bir sese sahiptir. Toplumsal olanak vermektedir. Sandalye ayırmanın düzeyde, gelirin artması bu farklılıkların yapısı da önemlidir. Belli sandalyelerin ka- azaltılmasında etkili olmamaktadır. Siyasetin dınlar için ayrılması, “göstermelik� kadın erkekler için olduğunu dikte eden normlar; sandalyeleri yaratma riskini de taşımaktadır. kadınların daha kötü liderler olduğu yönündeki Kotalar kadın temsilini artırmıştır. ve kadınların siyaset dünyasındaki düşük Meksika’da, aday kotaları parlamentodaki ka- katılımıyla da kısmen beslenen inançlar; aile dınların oranını yüzde 16’dan yüzde 22’lere üyelerinin bakımı ve ev işleri konusunda yaygın çıkarmıştır. Fas’ta kadınlara ayrılan sandalyeler, 34 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 parlamentodaki kadın sayısını yüzde 1’in de aile hukuku mevzuatı ve toprak kanunları altında olan bir orandan neredeyse yüzde 11’e önem taşır. Birden fazla hukuk sisteminin çıkarmıştır. Hindistan’da yerel yönetimlerin bulunduğu birçok ülkede, kanunların bir- koydukları kotalar da bu tür tedbirlerin, birleriyle çatışma durumu ortaya çıkar. Hem kadın siyasetçilerin etkinliği konusunda örfi hukuku hem de dini hukuku içerebilen seçmenlerin sahip olduğu önyargıların kısa bu sistemlerin uzlaştırılması, özellikle tüm sürede değişebileceğini ve kotalar kaldırıldıktan yasaların ülkenin anayasasıyla uyumlu sonra bile bu pozisyonlara seçilen kadınların olmasını sağlamak açısından bir önceliktir. oranlarını arttırabileceğini göstermiştir.71 Kenya, yakın zamanda gerçekleştirdiği anayasa Siyasi alandaki pozitif ayrımcılık reformunda bu türde değişiklikler yapmıştır. uygulamalarının sendikalar, şirketler, yargı Bu alanlarda reform siyasi ve sosyal açıdan ve meslek kuruluşları gibi diğer toplumsal karmaşık olsa ve büyük oranda ülke bağlamına kurumlarda kadınların sesini yükselten bağımlı olsa da, deneyimler değişimin mümkün tedbirlerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu, olduğunu göstermektedir. Etiyopya, 2000 yı- kotalarla yapılabileceği gibi, kadınlar için lında aile hukukunda yaptığı reformla, kocanın hedeflenen bu alanlarda rehberlik programları, eşinin dışarıda çalışmasına izin vermeme kadın ağları ve beceri geliştirme programları yetkisini kaldırmış ve aile mülkünün idaresinde yoluyla da yapılabilir. Kadın gruplarının toplu eşlerin ikisinin de mutabakat vermesini şart hareket etmesi bunda özellikle etkili olabilir; koşmuştur. Bu değişikliklerin ilk aşaması, ka- zira Hindistan’daki Serbest Çalışan Kadınlar dınların ekonomik faaliyetlerini ev dışında ça- Derneği buna örnektir. Daha genel olarak, lışma, tam zamanlı çalışma ve daha yüksek be- kadınlar daha az formel kuruluşlarda daha ceri düzeyleri gerektiren işlerde çalışma yönüne iyi temsil edilme eğiliminde olduğundan, kaydırmıştır.72 Fas da 1990’larda aile hukuku kanun ve yönetmelikler bu tür kuruluşlar kanunlarında reform yapmış, 2004’te çıkardığı için adil bir oyun alanı sağlamalıdır. yeni Aile Kanunu ile de kocanın evin reisi olduğuna dair tüm atıfları kanundan çıkarmıştır. Kadının hanehalkı içindeki sesinin Bu hakları daha etkili kılmak ve adalet yükseltilmesi sistemlerini kadınların ihtiyaçlarına daha du- Kadınların kendi hanehalkları içindeki kısık yarlı hale getirmek için, çok daha fazla çaba sesi, onların ekonomik fırsatlara daha sınırlı harcanması gerekmektedir. Müdahalelerin erişiminin, sosyal normların doğasının, yasal hem arz, hem de talep tarafında yapılması mevzuatın ve kanun uygulamalarının birleşik gerekmektedir. Kanunları uygulayan kurum- etkisini yansıtmaktadır. Hanehalkı kaynakları ların kapasitelerinin arttırılması, kanunlar üzerindeki kontrolün kilit belirleyicileri, doğrultusunda öngörülebilir sonuçları des- ekonomik fırsatlara erişim ve özellikle tekleyecek şekilde adalet sisteminde hesap varlıklara erişimi belirleyen haklar ve mülkiyet verebilirliğin artırılması ve kadınların adalete üzerindeki haklar olmak üzere yasal mevzuattır. erişimini ve adli kurumlarda temsilini Aile içi şiddet açısından, sosyal normlar ve destekleyecek usullerin benimsenmesi, arz kanunların içeriği ve uygulanışı önemlidir. tarafındaki kritik öğelerdir. Kanunların Doğurganlık açısından ise, normlar, pazarlık uygulanmasına yönelik mekanizmalar da kritik gücü ve hizmet sunumu kritik öneme sahiptir. öneme sahiptir. Etiyopya’dan gelen kanıtlar, zorunlu ortak tapu uygulamasında kullanılan Hanehalkı kaynakları üzerinde kontrolün usullerin kadınların arazi üzerindeki haklarının arttırılması desteklenmesine nasıl yardımcı olduğunu gös- Bu nedenle, kadının hanehalkı içindeki sesini termektedir. Kadınların haklarının uygulan- yükseltmek açısından en çok umut vaat ması yönündeki taleplerini desteklemek adına eden politikalar, kadınların hanehalkına ait okuryazarlık yaygınlaştırılabilir, yasal yardım varlıkların kontrolünde ve ekonomik fırsatların hizmetlerinin erişilebilirliği artırılabilir ve genişletilmesinde dezavantajlı olmamasını hukuki süreçlerin maliyeti azaltılabilir. Ayrıca, temin etmek üzere yasal mevzuatın reformdan kadınların adalete erişimiyle ilgili sorunlarının geçirilmesine odaklanır. Yasal çerçeve için, daha görünür olması için, ilgili verilerin de evlilik, boşanma ve mal paylaşımını düzenleyen toplanıp halka duyurulması gerekmektedir. Genel Bakış 35 Aile içi şiddetin azaltılması Women’s Legal Empowerment (Kadınların Aile içi şiddetin azaltılması, çok koldan adım Yasal Güçlenmesi) kuruluşu, aile içi şiddet ve atılmasını gerektirmektedir. Amaç, şiddeti aile hukukuna odaklanacak şekilde, köyler gerçekleşmeden önce önlemektir. İlk adım, için hukuk destek elemanları eğitmektedir. kadına karşı şiddetin farklı türlerini tanımla- Kadının adalete erişimini artırmanın bir diğer yan yasaları uygulamaya koymak, yürütme ve yolu ise kadınların aile işi şiddetle mücadeleden soruşturma için görev ve yetkileri belirlemek, sorumlu adli görevliler ve kolluk güçleri toplumsal farkındalığı artırmak ve hükümetin içindeki oranının artırılmasıdır. Hindistan’ın bu konudaki taahhüdünün işaretlerini vermek- Tamil Nadu Eyaleti, hem kırsal hem de kentsel tir. Bu kanunlar, özellikle Orta Doğu ve Kuzey alanda görev yapmak ve kadınlara yönelik Afrika, Güney Asya ve Sahra altı Afrika’da bu suçlara odaklanmak üzere, hepsi kadınlardan tür kanunları olmayan ülkelerde uygulamaya oluşan 188 kişilik polis birimleri kurmuştur. konmalıdır. Bu tür kanunlara sahip olan Bu birimler kadınların polise başvurma ve aile ülkeler ise söz konusu kanunları daha spesifik içi şiddeti ihbar etme konusunda güvenlerini ve uygulamaya daha uygun hale getirmelidir. artırmıştır.73 İkinci bir adım ise, önleme çabalarına yönelik olarak, aile içi şiddetle ilgili norm ve Doğurganlık üzerindeki kontrolün arttırılması davranışlarda dönüşüm yaratılmasıdır. Güney Kadınların kendi doğurganlıkları üzerindeki Afrika’da Soul City örneğinde olduğu gibi, kontrolünü artırmak, birkaç alanda adım eğitim ve bilinçlendirme programları, hem atılmasını gerektirir. Aile planlaması hizmetle- kadınların hem de erkeklerin aile içi şiddete rinin sunumu, dünyanın bazı bölgelerinde dair normlarını değiştirebilir. Kadınların hala sınırlıdır. Bazı durumlarda, yeterli hizmet kendi evlerindeki pazarlık güçlerini arttırmak alamayan nüfus tüm ülkeyi kaplarken, çoğun- —kadının ekonomik olanaklarını artırarak ve lukla hizmet alamayanlar ya yoksuldur ya da kaynaklar üzerindeki kontrollerini ve evlilikten ülkenin belirli coğrafi bölgelerinde —genellikle çıkma yetilerini artırarak— da davranış kırsal kesimde —yaşayan kadınlardır. Bu değişikliğine yol açabilir. Ancak, kadınların gruplar için, aile planlaması hizmetlerinin pazarlık güçlerinin artırılması, kısa vadede sunumunun iyileştirilmesi bir önceliktir. ev içi şiddetin artması riskini de taşıyabilir. Doğurganlık kararları —kaç çocuk Bu nedenle, şiddeti azaltacak özel tedbirlere doğrulacağı ve aralarının kaç yıl olacağı— ihtiyaç olabilir. üzerinde kontrole sahip olmak, üreme sağlığı Üçüncü olarak, şiddet meydana geldiğinde, hizmetlerinin sunulması meselesinden öte bir mağdurlar, polisten yargıya ve sağlık önem taşır; dolayısıyla, iki politika alanının hizmetlerinden sosyal hizmetlere kadar uzanan daha üzerinde durulması gerekir. Bunların kurumların zamanında ve etkili yardımına ilki, çocukların sayısı ve aralarında kaç yıl ihtiyaç duyar; örneğin, Malezya’da devlet has- olacağı konularında kadınların hanehalkı tanelerinde kurulan tek durak kriz merkezleri içinde tercihlerini dile getirme yetisinin tüm bu destek unsurlarını bünyesinde arttırılmasıdır. Daha önce de belirtildiği gibi, barındırmaktadır. Hizmet sağlayıcılar —polis ekonomik fırsatlara erişim, varlıklar üzerinde ve yargı, sağlık ve sosyal hizmetler— kadınları kontrol ve uygun yasaların mevcut olması açıkça hedeflemelidir. Kadınların hedeflenmesi yardımcı olur. Doğum kontrolünün kullanım ayrıca, zaman ve mobilite sıkıntılarının üste- ve faydaları konusunda erkeklerin eğitilmesi sinden gelmek için hizmetlerin kadının ya- de yardımcı olur. Bangladeş74 ve Etiyopya’da75 kınına getirilmesini gerektirir —örneğin, ka- da görüldüğü gibi, aile planlaması eğitimine dının adalet sistemini kullanabilmesine olanak kocalar da dahil edildiğinde, doğum kontrolü vermek için hukuki destek görevlileri ve gezici yöntemlerinin kullanımı artmaktadır. yasal yardım klinikleri sağlayarak. Birçok İkinci politika alanı, aile planlaması hiz- bağlamda, hizmetleri bireylere yakınlaştırmak metlerinin kalitesinin yükseltilmesidir. Bu konu- (talep), cinsiyet eşitliği hakkında hizmet daki iyileştirmeler üç alana odaklanmalıdır. sağlayan kurumların ve özellikle de yönetimin İlk olarak, yeterli bir doğum kontrol seçenekleri farkındalıklarının arttırılması (arz) ile birleş- yelpazesinin emre amade olması gerekir. İkinci tirilebilir. Endonezya’da kadınların hukuki olarak, kadınların bilgilendirilmiş kararlar açıdan güçlendirilmesine odaklanan PEKKA alabilmesi için, mevcut seçenekler, bunların 36 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 yan etkileri ve farklı yöntemlerin avantaj bir fark yaratır. Müdahaleler insan sermayesini ve dezavantajları hakkında yeterli bilginin ve sosyal sermayeyi artırmalı; okuldan çalışma verilmesi gerekir. Üçüncü olarak, hizmetler hayatına geçişi kolaylaştırmalı; ve bireylerin bireyin veya çiftin mahremiyetini koruyacak hayattan beklentilerini ve eyleyiciliklerini şekilde sağlanmalıdır. Bu, aile planlaması artırmalıdır. Riskli davranışları azaltma ve için özel olarak tasarlanan protokoller etkileme yönündeki çabalar da önemlidir. konusunda sağlık çalışanlarının eğitilmesini Burslar ve şartlı nakit transferleri, ergenler gerektirecektir. Zambiya’daki son deneyimler, için ve özellikle kızlar için okula devam oran- kadınlara özel olarak mı yoksa eşleriyle birlikte larını arttırabilir ve okul terk oranlarını azalta- mi yaklaşıldığına bağlı olarak, doğurganlık ve bilir. Bu olumlu etkiler, Kolombiya, Ekvador, doğum kontrolü ile ilgili çok farklı sonuçların Meksika ve Nikaragua gibi Latin Amerika ortaya çıkabileceğini göstermektedir. ülkelerinde çok iyi belgelenmiştir.76 Daha yakın zamanlarda Afrika’dan gelen araştırma Cinsiyet eşitsizliğinin kuşaklar boyu bulguları da benzer sonuçlar göstermeye yeniden üretilmesini önlemeye yönelik başlamıştır. Malavi’de, kız çocukları için verilen politikalar hayli küçük meblağlı nakit transferleri, kayıt Belirli cinsiyet eşitsizliklerinin sonraki oranlarını arttırmış ve okul terk oranlarını kuşaklarda yeniden üretimi, “cinsiyet eşitsizliği azaltmıştır.77 Dahası, bu transferler her ne kadar kapanları� yaratmakta, bu kapanlardan ise en eğitimi hedeflemişse de, HIV enfeksiyonlarının çok yoksullar ve toplumun dışlanmış kesimleri azaltılması gibi başka alanlarda da faydalar etkilenmektedir. Kadınların siyaset alanında sağlamıştır. Kız çocuklarının okulda kalmasına seslerini duyuramaması, cinsiyet eşitsizliklerini yardımcı olmak için başka araçlar da uygu- besleyen piyasa başarısızlıklarının ve kurumsal lamaya konabilir. Okullaşmanın getirileri başarısızlıkların düzeltilme olasılığının pek de konusunda kız çocuklarına bilgi vermek, bu olmadığı anlamına gelmektedir. Gelir artışı, bu araçlardan biridir: örneğin, Madagaskar’da, süregelen eşitsizliklerin altında yatan süreçleri kız ve erkek öğrencilere ve ailelerine ilkokulu ele almada tek başına etkili olamamaktadır. bitirenlerin elde ettiği kazançlar hakkında Daha önceki bölümlerde, diğer kuşaklara bilgi verilmesi, okula devam oranlarını yüzde aktarılan bu eşitsizliklerden üçünü ele almaya 3,5 arttırmıştır.78 Dominik Cumhuriyeti’nde, yönelik politikalardan bahsedilmişti —eğitimde eğitimin fiili getirileri hakkında erkek halen devam eden yoğun dezavantajlı çocuklara doğru bilgiler sağlamayı amaçlayan gruplara ulaşmak, kadının söz hakkını ve benzer çabalar da olumlu etkiler yaratmıştır.79 toplumsal kurumlara katılımını artırmak Başka araştırmaların bulguları, teşviklerin ve kadınların kendi hanehalkları içindeki (okul performansı karşılığında bir burs veya seslerini yükseltmek. Burada ise, yaşamın doğrudan ödeme almaya hak kazanma şansı) erken evrelerinde belirlenen insan sermayesi, çocukların kendi yetileri ile ilgili algılarını fırsatlar ve beklentilerde görülen cinsiyet etkileyebileceğini ve sınav sonuçlarını eşitsizliklerini ele alan tedbirlere yer veriyoruz. iyileştirebileceğini göstermektedir.80 Ergenlikteki kararlar kişinin beceri Özellikle gençleri hedefleyen mesleki kazanımlarını, sağlık sonuçlarını ve ekonomik eğitimler, Kolombiya ve Peru’da genç kadınlar fırsatlarını şekillendirebilir. Ergenlik aynı için hem istihdam olasılığını hem de kazançları zamanda kişinin yaşama dair en büyük arttırmıştır.81 Kenya’da, erkek veya kadınların beklentilerinin de şekillendiği, sosyal normların yoğun olduğu sanayilerde mesleki eğitimin kız ve erkek çocuklar için bağlayıcı olmaya göreli getirileri hakkında genç kızların başladığı dönemdir. Özellikle yoksul kızlar bilgilendirilmesi, kızların kendilerini daha ve mobiliteyle ilgili normların ve mesafenin yüksek getirili ve tipik olarak erkeklerin önemli kısıtlılıklar getirdiği kırsal bölgelerdeki egemen olduğu ticaret kollarına hazırlayan kızlar olmak üzere, kız çocuklarının ufukları ticaret okullarına kayıt yaptırma oranlarını çoğu zaman daralır. Kendileri için daha arttırmıştır.82 Adolescent Girls Initiative iyi seçimler yapabilmeleri için ergenlerin (Ergen Kızlar İnisiyatifi), düşük ve orta gelirli güçlendirilmesi, hem kendi yaşamları, hem bir dizi ülkede beceri eğitimi ve rehberlikde aileleri, hem yerel toplulukları, hem de geleceğin dahil olmak üzere bu müdahale türlerini işçi ve vatandaşları olarak ülkeleri için büyük değerlendirmeyi amaçlamaktadır (Kutu 7). Genel Bakış 37 KUTU 7 Gelecekteki işgücü piyasası başarısızlıklarının üstesinden gelmek için erken aşamada müdahale etmek—Ergen Kızlar İnisiyatifi Ergen Kızlar İnisiyatifi (Adolescent Girls Initiative) bazıları elektrikçi, duvar ustası veya cep başarıyla denendikten sonra yaygınlaştırılan telefonu tamir teknisyeni olarak eğitilmektedir. veya çoğaltılan yenilikçi müdahaleler vasıtasıyla Uygulamalardan çıkarılan dersler, çoğu ergen kızların okuldan üretken istihdama geçişini zaman korunmasız ve soyutlanmış olan genç destekleyen bir kamu-özel ortaklığıdır.a Afganistan, kadınlar için ekonomik fırsatlardan yararlanmayı Ürdün, Lao Halk Cumhuriyeti, Liberya, Nepal ve kolaylaştırmak üzere üzerinde durulması gereken Güney Sudan’da sürdürülen (ve yakında Ruanda’da ve genç kızlara özgü olan farklı sosyal sermaye başlatılacak olan) inisiyatif, 16-24 yaş arası yaklaşık ihtiyaçlarını vurgulamaktadır. Liberya’daki pilot 20.000 ergen kızı ve genç kadını hedeflemektedir. uygulamada yer alan eğitmenler, genç kızları üçlü Müdahaleler iş geliştirme becerileri eğitimi ve dörtlü gruplara ayırmış ve gruplar da eğitim ve hizmetlerinden teknik ve mesleki eğitime boyunca hem sınıf içinde hem sınıf dışında kadar uzanmakta olup büyük talep gören birbirlerini destekleyeceklerine dair taahhütlerini becerileri hedeflemektedir. Tüm projelerde, genç bildirmişlerdir. Olumlu akran baskısı eğitimlere kızlar ekonomik bağımsızlıklarının önündeki devam oranlarının yükseklerde tutulmasına en önemli engelleri ele almalarına yardımcı yardımcı olarak katılımcıların %95’inin eğitimi olan yaşam becerileri eğitimi almaktadır. Her bir tamamlamalarında etkili olmuş ve katılımcılar ülke programı yerel bağlama ve ergen kızların arasındaki eğitim düzeyi farklılığını ele almıştır. belirli ihtiyaçlarına göre tasarlanmaktadır. Liberya’daki pilot programın umut vaat eden Nelerin işe yaradığıyla ilgili kanıtlar henüz bir başka yeniliği de tüm katılımcı kızlar için yerel bir az olduğundan, titiz etki değerlendirmeleri bankada 5 dolar mevduatla açılan mevduat hesabı de inisiyatifin bir parçasını oluşturmaktadır. olmuştur. Açılan mevduat hesabı kızların finansal Beceri eğitimi, genç kızları yerel işgücü piya- okuryazarlık becerilerini sınıf ortamının ötesinde sasında talep gören teknik becerilerle donatma- yı amaçlamaktadır. Tüm pilot uygulamalarda, de uygulamalarına olanak vermekle kalmamış, res- eğitmenlerden hangi ticaret kolları için eğitim mi finans kurumlarına karşı güven de oluşturmuş- geliştirilip sunulacağı belirlenmeden önce piyasa tur; kızlar modern ekonomiyle ilk kez bağlantı değerlendirmeleri yapmaları istenmektedir. İnisi- kurmuş olmaktan mutlu olduklarını belirtmiştir. yatifin odağı becerilerin piyasayla eşleştirilmesi Genç kızların stajyerlik veya işlere yerleş- olsa da, birçok vakada sonuçlar cinsiyete uygun tirilmesine ilgi gösteren potansiyel işverenlere mesleklere yönelik normlara meydan okumaktadır. programı pazarlamak için iş fuarları düzenlenmiştir. Liberya’da programa katılan genç kadınlara Özel sektörden insan kaynakları ve kariyer gelişim ev boyama, profesyonel sürücülük ve güvenlik uzmanları, kursiyerlerle tek tek görüşerek endüstri hizmetleri alanındaki işler için altı aylık eğitim hakkında sahip oldukları bilgileri paylaşmış, verilmektedir. Nepal’de katılımcılara önce üç aylık işyerinde profesyonellikle ilgili tavsiyelerde mesleki beceri eğitimi verilmekte, zorunlu bir bulunmuş ve genç kızların sergilediği beceriler beceri testinin ardındansa katılımcılar üç aylığına hakkında yapıcı geri bildirimler sunmuşlardır. bir işe yerleştirilmektedir. Odak, kadınlar için cazip Bu bire bir toplantılar kızlara ağlar kurma ve olan ancak kadınlara özgü olmadıkları yönünde yeni işe başlayanlar için hayati öneme sahip yargıların oluştuğu iş kollarıdır ve katılımcıların olan endüstri bilgilerine ulaşma fırsatı vermiştir. a. Adolescent Girls Initiative’in mevcut bağışçıları arasında, inisiyatifin ana ortağı olan Nike Foundation’ın yanı sıra Avustralya, Danimarka, Norveç, İsveç ve Birleşik Krallık hükümetleri yer almaktadır. Dünya Bankası Toplumsal Cinsiyet Eylem Planı da inisiyatifin ülke projelerini desteklemektedir. İnisiyatif için taahhüt edilen hibeler 22 milyon USD’ye ulaşmıştır. Sağlık eğitim programları, riskli davranış- istenmeyen gebeliklerin azaltılmasında etkili ların azaltılmasında etkili olmuştur. Tanzan- olabilmektedir.84 Uganda’da ergenlik çağındaki ya’nın kırsal bölgelerinde yürütülen bir prog- kızlara yönelik olarak gerçekleştirilen böyle ram, cinsel bilgiyi, tutumları, hem kadın hem bir program, katılımcılar arasında prezervatif erkeklerde prezervatif kullanımını ve erkek ço- kullanımında önemli bir artış ve çocuk sayı- cuklarında rapor edilen cinsel davranışı büyük sında düşüş ile sonuçlanmıştır.85 oranda arttırmıştır.83 Ergenler için, doğum kont- Bazen, bireylerin ekonomik açıdan rolünün tanıtılması, eğitim müdahaleleriyle ve güçlendirilmesi bile tek başına belirgin beceri edinimiyle birleştiğinde ve kültürel ve bir etki yaratabilmektedir. Dominik sosyal ortamları uygun şekilde hedeflediğinde, Cumhuriyeti’nde yaşam becerileri eğitimiyle 38 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 birlikte bir çıraklık eğitimini de içeren bir Örneğin, birçok şartlı nakit transferi gençlik mesleki eğitim programının yakın programı ilk başta kadınları hedef almıştır, zamanda yapılan değerlendirmesi, katılımcılar çünkü bu —kadınların para harcama biçimleri- arasında gebe kalma oranlarında önemli nin erkeklerden muhtemelen farklı olacağının bir azalma olduğunu ortaya koymuştur.86 bilinciyle— transfer edilen paranın daha Kadınlara atfedilen alışılagelmiş rollerle büyük bir kısmının çocukların insan sermayesi ters düşen liderlik veya iktidar konumlarında donanımlarına harcanmasını sağlamanın bir bulunan kadın rol modelleriyle etkileşim, yolu olarak görülmüştür. Ne var ki transferler cinsiyet normlarının kuşaktan kuşağa hanehalkı içindeki pazarlık gücünü değiştirmiş aktarımını azaltabilir. Hindistan’da politika ve Meksika’daki gibi bazı örneklerde, aile içi alanında kadınlara tanınan kontenjanla ilgili şiddette kısa dönemli artışlarla sonuçlanmıştır. bir çalışma, kadın liderlerle tekrar tekrar Bu etki uzun vadede ortadan kaybolabilir veya karşılaşan genç kızların daha geç evlenmek, niteliği değişebilir; bununla birlikte daha son- daha az çocuk sahibi olmak ve yüksek öğrenim ra uygulanan bir dizi nakit transferi programı, gerektiren işlerde çalışmak gibi geleneksel aile içi şiddetten caydırma (Brezilya), kadınların normlara meydan okuyan yaşam beklentilerini ve ailelerin şiddet konusunda eğitilmesi ifade etme olasılığının daha yüksek olduğunu ve bilinçlendirilmesi (Kolombiya, Peru) ve göstermiştir.87 Genç kızlar için ekonomik hatta konuya özgü sosyal hizmet uzmanları fırsatların artması da hem genç kızların hem çalıştırılması (Şili) gibi koşullara yer vermiştir. de içinde yaşadıkları toplumun ergen kızlara Peki, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve biçilen cinsiyet rolleri hakkındaki algılarını bunların altında yatan belirleyicilerle ilgili değiştirebilir. Delhi’de yüksek ücretli telefon kaygılar daha kapsamlı politika ve program ta- işleri için işverenlerle yerel toplulukları bir sarımlarına nasıl entegre edilebilir? Bu Rapor- araya getiren bir programla ilgili olarak daki analitik çerçeve bir rehber sunmaktadır. yapılan bir çalışmada, bu toplulukların çeyiz Öncelikle, hanenin içinde olanlar politikaların beklentilerinin daha düşük olduğu ve kadınların etkilerini de şekillendirmektedir. Buna bir evlenmeden önce yalnız yaşamasını ve evlilik örnek, Papua Yeni Gine’den gelmektedir. Pal- ve çocuk doğurma öncesinde veya sonrasında miye hasadında toplumsal cinsiyet rollerine çalışmasını kabul edilebilir bulma olasılığının göre erkekler ağaca çıkıp meyveleri toplamakta, daha yüksek olduğu belirlenmiştir.88 kadınlarsa yere düşen meyveleri toplamaktadır. Palmiye yağı sanayisi, yere düşen meyvelerin Diğer politikaları “toplumsal cinsiyet yüzde 60-70’inin toplanmadığını fark etmiştir. açısından akılcı� hale getirmek Sanayiciler, kadınların karşılaştıkları kısıtlarla Hanehalklarının, piyasaların ve kurumların başa çıkmak için çeşitli inisiyatifler denemiş; işleyişlerinde cinsiyetin nasıl bir rol bu çerçevede kadınlara kullanmaları için oynadığını anlamak, ana hedefin cinsiyet özel ağlar vermiş, hatta meyve toplama eşitliğini iyileştirmek olmadığı yerlerde zamanını kadınların bakıcılık görevlerini rahat bile politikalar için önemli olabilir. yapabilecekleri şekilde düzenlemiştir. Ama Neden? Çünkü piyasalardaki cinsiyete bağlı bunların hiç biri işe yaramamıştır. En sonunda, aksaklıklar, kurumlardaki cinsiyete dayalı Mama Lus Frut planı uygulamaya konulmuştur; önyargılar ve cinsiyetin hanehalkı içindeki buna göre, kadınlara kendi hasat kayıt kart- etkisi, hem kadınların hem de erkeklerin ları verilerek ücretleri doğrudan kadınların davranışlarını değiştirir (ve bazen de kısıtlar). kişisel banka hesaplarına yatırılmıştır. Bu Davranışlardaki bu değişimler, kadın ve sayede hem rekolte, hem de kadınların erkeklerin politikalara verdikleri tepkileri palmiye meyvesi hasadına katılımı artmıştır. de etkileyebilir. Bu nedenle, bu değişimleri İkinci olarak, toplumsal cinsiyete odak- göz önüne almamak, politikanın istenmeyen lanmayan birçok politika ve program için, sonuçlar doğurması veya en basitinden kadınların piyasalarda, sektörlerde veya mes- hiç işlev gösterememesi anlamına gelebilir. leklerde yeterince temsil edilmediğini ve bu Örneğin hanehalkı içindeki ilişkileri düşünün. durumun sadece kadınlar için değil, kadınları Bu ilişkiler, hanehalkının politikalara yanıt istihdam etmek, onlara kredi vermek veya hiz- verme biçimini net bir şekilde etkiler ve bazen met sunmak isteyenler için de bilgi sorunla- istenmeyen sonuçları da beraberinde getirir. rına yol açabileceğini göz önüne almak faydalı Genel Bakış 39 olabilir. Kadınların yetersiz temsilinin nasıl göz Politikalar ülkelerin kurumsal, sosyal ve önüne alınacağına bir örnek, Ekvador’un kredi politik ortamlarına ve ilgili toplumsal aktörlere bürolarını mikrofinansmanı içerecek şekilde göre ayarlanmalıdır. Reformların gerçekte yaygınlaştırmak için uyguladığı programdır. nasıl gerçekleştiğini ve hangi faktörlerin bu Bu müdahale, mikrofinans kurumlarının, reformların sürdürülüp değişime yol açmasına kime kredi verdiklerinden bağımsız olanak verdiğini anlamak önemlidir. olarak daha iyi kredi kararları vermelerine Toplumsal cinsiyete ilişkin reform yardımcı olacaktır. Mikrofinans müşterileri süreçlerinin iki özelliğinden bahsetmekte fayda ağırlıkla kadın olduğundan, program vardır. Birincisi, tüm reformlarda olduğu gibi, kadınların daha geniş bir finansal hizmet bu reformlar da kaynakları ve gücü kadın ve yelpazesine erişmesine de yardımcı olacaktır. erkekler de dahil olmak üzere toplumdaki Üçüncü olarak, politika tasarımı; özellikle gruplar arasında yeniden dağıtır. Toplumsal yasa ve yönetmeliklerin kadınlar ve erkeklere cinsiyet eşitliğini ilerletmeye yönelik politikalar farklı muamele ettiği ve nominal bir eşitliğin çok iyi seçilip ekonomik verimliliği arttırdı- olduğu durumlarda bile sistemlerin kanun ve ğında bile, bazı gruplar bunun sonucunda kay- yönetmelikleri farklı uyguladıkları yerlerde, ba uğrayabilir. İkincisi, bu tür reformlar çoğu oyun alanını kadınlar ve erkekler için eşitleme- zaman toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin güçlü yi amaçlamalıdır. Kanun ve yönetmelikleri toplumsal normlarla ve inançlarla karşı karşıya veya yürütme mekanizmalarını revize ederken gelir. Bu özelliklerin her biri, muhtemelen bu tür ayrımcılıkları bulup düzeltmek, ikincil bir muhalefetin olacağı anlamına gelir ve bu bir fayda olarak toplumsal cinsiyet eşitliğini baskıyla başa çıkabilmek, başarılı reformların iyileştirmek için bir fırsat da sunabilir. anahtarıdır. Erkeklerle aynı geliri kazanan kadınlara Zengin ve gelişmekte olan bir dizi ülke, farklı vergi oranları uygulanarak kadınlara reformların ekonomi politiğinin bazı yönlerinin karşı açıkça ayrımcılık yapılmasını ele alalım. toplumsal cinsiyetle özellikle ilişkili olduklarını Örneğin, Fas’ta, çocuklar için uygulanan vergi göstermektedir. Öncelikle, reformlara verilen indirimi erkeklere tahsis edildiğinden, erkekler destek geniş tabanlı olduğunda, reformların daha düşük bir vergi yüküyle karşılaşmaktadır. başarılı olma olasılığı da en üst düzeye çıkar. Kadınlar bu indirimden ancak ve ancak eş ve Bu nedenle, reformlar etrafında seferber olan çocuklarının mali açıdan kendilerine bağımlı koalisyonlar kurmak önemlidir. Bu koalisyon- olduklarını kanıtlarlarsa yararlanabilmektedir. lar siyasi partiler, sendikalar, sivil toplum Bu tasarım ne verimlidir, ne de toplumsal kuruluşları ve dernekleri ve özel sektör gibi cinsiyet açısından hakkaniyetlidir. devlet dışı aktörleri içerebilir. Bilhassa kadın Bu kaygılar genel politika tasarımına grupları, iş mevzuatında ve aile hukukunda yansıtıldığında, politikaların amaçladıkları daha fazla toplumsal cinsiyet eşitliğinin hedeflere ulaşma olasılığı daha yüksek olur ve sağlanmasında itici bir güç olmuştur. Örneğin, politika yapıcılar için süreç içinde toplumsal kayıt dışı sektördeki kadın işçiler, Hindistan’daki cinsiyet eşitliğini arttırmak amacıyla bu politikalarda belli ayarlamalar yapmayı Self Employed Women’s Association (Serbest kolaylaştırır. Çalışan Kadınlar Derneği) ve Bangladeş’teki Nijera Kori gibi örgütler vasıtasıyla işverenlerine ve zaman zaman da devlete meydan okumuştur. Bu gruplar kadınların sesi olmuş, reforma karşı TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ İÇİN gösterilen dirençle mücadeleye yönelik kamu GEREKLİ REFORMLARIN EKONOMİ müdahalesi için alan yaratmıştır. POLİTİĞİ Kadınlar ve erkekler, toplumsal cinsiyet eşitliğinin iyileştirilmesinde ortak Belirli piyasa başarısızlıklarıyla ve kurumsal konumundadırlar. Erkekleri toplumsal cinsiyet veya normatif kısıtlarla başa çıkmak için eşitliğini desteklemeye çağıran inisiyatiflerin tasarlanmış kamu politikaları, toplumsal çoğu hala küçük olsa da, göstergeler birçok cinsiyet eşitliğinde önemli ilerlemeleri gelişmekte olan ülkede kadın haklarına verilen destekleyebilir. Ancak politikaların seçilmesi erkek desteğinin büyüdüğüne ve birçok alanda ve uygulanması bir anda olan bir şey değildir. daha geniş bir angajman olduğuna işaret 40 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 etmektedir. Örneğin, Rwanda Men’s Resource sağlığı garantilerinin genişletilmesi sürecini Center (Ruanda Erkek Kaynakları Merkezi), bilgilendirmiş ve doğum kontrol yöntemlerine cinsiyet temelli şiddetle mücadele için erkeklerle erişimin artmasını kolaylaştırmıştır. çalışmaktadır. Son olarak, reforma giden bir çok yol Brezilya, Şili, Hırvatistan ve Meksika’da vardır. Çoğu zaman, hükümetler reformları erkeklerin toplumsal cinsiyet eşitliği hızlandırmak ve itmek için toplumsal ipuçlarını konusundaki tutumlarına dair yapılan takip eder. Politika oluşturma ve uygulama sü- anketlerde, yetişkin erkeklerin büyük bir reçleri piyasalarda devam eden kaymaların ve çoğunluğu “kadın hakları desteklendiğinde sosyal normların bıraktığı ipuçlarını izledi- erkekler bir şey kaybetmez� görüşünü ifade ğinde, yakınsama ve uyumlu hale getirme etmiştir.89 Bu anketteki erkeklerin genelde sürdürülebilir, değişimi besleyebilir. Ancak toplumsal cinsiyet eşitliğine daha az destek bu “mütevazı� reformlar, toplumsal cinsiyet verdiği Hindistan’da bile, üniversitelerde kotalar eşitsizliklerinin sürmesiyle sonuçlanan kurum- ve hükümette sandalyeler gibi bazı politikalara sal katılıkları ve yol bağımlılıklarını aşmak erkeklerden güçlü bir destek gelmiştir. için yeterli olmayabilir. Sosyal dinamikleri İkinci olarak, firmalar —küçük veya değiştirmek ve daha eşitlikçi bir dengeye doğru büyük— toplumsal cinsiyet eşitliği için ikna yol almak için, hükümetin “Dönüştürücü� edici bir savunma yapabilirler. Hızla değişen reformlarla cesur adımlar atması gerekebilir. küresel ekonomide, becerilere olan talep artmış, Toplumsal cinsiyet reformlarının bir parçası firmaları yetenek havuzlarını genişletmeye olarak mütevazı ve dönüştürücü politikalar teşvik etmiştir. İşletmeler yetenekli kadınları arasından seçim yaparken, politika yapıcıları çekip işe almakla kalmamış, onları ellerinde bekleyen zorluk, değişimin hızıyla geri tutmak için iş-yaşam dengesini kolaylaştıran dönüşün risklerinin dengelenmesidir. Mütevazı tedbirler bile almışlardır. Firmalar çeşitlilik politikalar sadece yavaş değişimler getirecektir. gösteren fikirlerin karar alma süreçlerini Ama dönüştürücü politikalar bir ters tepme zenginleştirebileceğini ve yaratıcılığı teşvik riski oluşturabilir. İlerleme için yapılması edeceğini bilmektedirler. Ve toplumsal cinsiyet gereken, dönüştürücü politikaları uygularken eşitliği de müşterilerin ve yatırımcıların aradığı, seçici olmak ve politikaların uygulamasına arzu edilen bir özellik haline gelmiştir. Ku- yeterli dikkatin verildiğinden emin olmaktır. rumsal sosyal sorumluluk, firmaların ürünlerde farklılaşmaya gitme ve kadınların artan pazar gücünün sadakatini kazanma yoluyla rekabet DAHA FAZLA TOPLUMSAL CİNSİYET güçlerini arttırabilecekleri bir alandır. Üçüncü olarak, şoklar ve dış kaynaklı EŞİTLİĞİ İÇİN KÜRESEL BİR GÜNDEM değişimler politika yapıcılara toplumsal cin- siyet sonuçlarını iyileştirebilecek reformlar Eşitsizliklerin azaltılmasında ülke içinde başlatmak için bir fırsat penceresi açabilir. eyleme geçmek merkezi rol oynar. Gelişmiş Bu pencereler bazen ulusal afetler gibi ön- ve gelişmekte olan ülkelerdeki hükümetler, görülemeyen durumlardan doğabilir. 1998’de, insanlar ve kuruluşlar ile uluslararası kurumlar Nikaragua’da Mitch Kasırgası’nın ardından tarafından yürütülecek küresel eylemler, eşit- yaşanan felaket, aile içi şiddet hakkındaki bir likçi ve verimli iç politikaların ve kurumların diyaloğu kolaylaştırmıştır. Bunu bir ulusal yerini dolduramaz. Ancak küresel eylem, ulusal kampanya ve mevzuatın yürürlüğe kon- politikaların kapsam ve etkisini arttırabilir. ması takip etmiştir. Politik veya ekonomik Ayrıca küresel entegrasyonun; bilgi, mobilite ortamdaki kaymalar da başka pencereler açar. ve teknoloji yoluyla getirdiği fırsatların tüm 1970’lerin sonlarındaki demokratik geçiş kadınlar için mi yoksa sadece bazı kadınlar döneminde İspanya’da yaşanan değişimler, için mi daha iyi yaşamları ve daha fazla eşitliği özellikle aile hukuku ve üreme hakları açı- mümkün kılıp kılmayacağı konusuna küresel sından bir hayli dramatikti. Bunların üstüne, eylem etki edebilir. ulusaşırı kuruluşların savunuculuğu ve küresel Küresel eylem, cinsiyetler arasındaki fark- gündemdeki rol modelleri de başka olanaklar ların hem başlı başına hem de potansiyel kal- yaratır. Örneğin, CEDAW’da Kolombiyalı yerel kınma sonuçları bakımından en fazla önem kadın gruplarının yaptığı izleme ve savunu, arz ettiği alanlara —ve büyümenin tek başına 1990 yılında Kolombiya Anayasası’nda üreme çözemeyeceği sorunlara odaklanmalıdır. Diğer Genel Bakış 41 bir deyişle, uluslararası eylem, bu Raporda ülkeleri mali olarak destekleyebilir. belirlenen dört öncelik alanı genelinde ülke çabalarının desteklenmesine odaklanmalıdır: İnovasyon ve öğrenmenin desteklenmesi. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin arttırılmasının • Yüksek kadın ölüm oranlarının düşürülmesi desteklenmesi söz konusu olduğunda nelerin ve gerekli olan yerlerde eğitimdeki farkların işe yarayıp nelerin yaramadığı konusunda kapatılması çok şey öğrenilmiş olsa da, en “yapışkan� • Kadınlar için ekonomik fırsatlara erişimin sorunlar için yeterli çözümlerin veya verinin iyileştirilmesi olmamasının çoğu zaman ilerlemenin önünü kestiği gerçeği değişmemiştir. Örneğin, zaman • Kadınların hanehalkındaki ve toplumdaki kullanım örüntülerindeki ve bu örüntüleri söz hakkının ve eyleyiciliğinin arttırılması yaratan bakım sorumluluğuna ilişkin normlar- • Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin kuşaklar daki cinsiyet farklılıklarında durum budur. arası yeniden üretiminin sınırlandırılması Kalkınma topluluğu hem sonuçlara, hem sü- reçlere hem de bağlama dikkat eden deney- Ek olarak, bu dört alanla kesişen bir öncelik ler ve değerlendirmeler yoluyla inovasyonu daha vardır: araştırma bulgularına dayalı kamu ve öğrenmeyi destekleyebilir ve böylece müdahalelerinin daha iyi verilerle, daha iyi bilgi başarılı deneyimlerin yaygınlaştırılmasını üretimi ve paylaşımıyla ve daha iyi öğrenmeyle kolaylaştırabilir. desteklenmesi. Küresel eyleme yönelik bir gündem oluş- Etkili ortaklıklardan yararlanmak. Bölüm turmak için üçlü bir motivasyon vardır. Birin- 8’de de açıkça belirtildiği gibi, başarılı reformlar cisi, bazı cephelerde ilerleme, zengin ülkeler- çoğu zaman sınırlar içinde ve ötesinde den gelişmekte olan ülkelere daha fazla kaynak hareket edebilen koalisyonları ve ortaklıkları aktarılmasını gerektirmektedir (örneğin, dünya gerektirir. Bu ortaklıklar, uluslararası kalkınma genelinde insan sermayesi donanımlarında daha topluluğunda yer alanlar tarafından finansman fazla eşitlik yaratmak veya yüksek kadın ölüm konuları çerçevesinde, deney ve öğrenme oranlarının kökünde yatan nedenlerin ortadan amaçları için akademisyenler ve düşünce kaldırılması gibi). İkincisi, etkili eylem bazen kuruluşlarıyla birlikte ve daha geniş ölçekte ise yeni (küresel) bilgiler veya veriler gibi, kamu ekonomik fırsatlara erişimi desteklemek için mallarının üretilmesine dayanır. Üçüncüsü, özel sektörle birlikte kurulabilir. Birlikte, bu belli bir politikanın etkisi sınırları aştığında, çok ortaklıklar, bugünün küreselleşmiş dünyasında sayıda ülke ve kurum arasındaki koordinasyon, toplumsal cinsiyet eşitliğini başarıyla des- eylem için yurtiçinde baskı ve ivmeyi arttırarak teklemek için gerekli bilgi ve kaynaklardan en politikanın etkililiğini güçlendirebilir. iyi şekilde yararlanılması konusunda ülkeleri Bu kriterlere dayanarak, küresel eylem için destekleyebilir. önerilen gündemde yer alan inisiyatifler, üç Bu faaliyetlerin göreli önemi tabii ki ülkeden faaliyet türü altında toplanabilir: ülkeye farklılık gösterecektir. Tablo 2, küresel eylem için önerilen gündemin ana hatlarını Mali destek sağlamak. Temiz su ve sani- vermektedir (Bölüm 9’da daha ayrıntılı olarak tasyon sunumunda iyileştirmeler yapmak ve anlatılmaktadır). İşaretli alanlar, yeni veya ek gelişmekte olan dünyada anneler ve kız çocuk- eyleme ihtiyaç olan veya mevcut inisiyatiflerin larında görülen yüksek ölüm oranlarının aşağı yeniden odaklanmasına ihtiyaç olan alanlardır. çekilmesi için gerekli olduğu üzere daha iyi Tabii ki, işaretli olmayan alanlarda da devam sağlık hizmetlerinin sağlanması için muazzam eden önemli çalışmalar bulunmaktadır kaynaklara ihtiyaç olacaktır; ki bunlar çoğu —örneğin, HIV/AIDS’in önlenmesine yönelik zaman hükümetlerin tek başına, özellikle de hizmet sunum modellerinde inovasyon ya göreli yoksul ülkelerin tek başına altından da ergenlere odaklanan ortaklıklar gibi. Bu kalkamayacağı boyuttadır. Uluslararası kalkın- sonuncu alanlarda, odak devam eden çabaların ma topluluğu, azami etkiyi sağlamak ve tekrar- ve ortaklıkların sürdürülmesi ve önceki ları en aza indirmek için belirli inisiyatifler ve- taahhütlerin yerine getirilmesi olmalıdır. ya finansman araçlarıyla koordineli bir şekilde Son olarak, Rapor’da sunulan çerçeve ve bu reformları yapmaya muktedir ve istekli olan analiz, politika ve program tasarımı için tüm 42 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 TABLO 2 Küresel eylem için gündem Küresel kalkınma topluluğu için yönler Desteğe ihtiyaç duyan Mali destek İnovasyonu ve öğrenmeyi Ortaklıklardan Öncelik alanı yeni/ek inisiyatifler sağlamak desteklemek faydalanmak Dezavantajlı grupların eğitime erişiminin arttırılması Temiz suya erişimin arttırılması İnsan sermayesi donanımlarında cinsiyetler Uzmanlaşmış anne sağlığı arasındaki farkın kapatılması hizmetlerine erişimin arttırılması HIV/AIDS önleme ve tedavisine desteğin güçlendirilmesi Kadınların ekonomik Çocuk bakımı ve erken çocukluk fırsatlara erişiminin gelişimine erişimin arttırılması desteklenmesi Kırsal kesim kadınlarına yatırım Kadınların adalet sistemine Söz hakkı ve eyleyicilikte erişiminin arttırılması cinsiyetler arasındaki farkın kapatılması Kadına yönelik şiddete dair normlarda değişim sağlanması Toplumsal cinsiyet Ergen kız ve erkek eşitsizliğinin kuşaklar arası çocuklarına yatırım yeniden üretiminin önlenmesi Bulgu temelli kamu Yeni bilgi ve veri oluşturulması müdahalelerinin Bilgi paylaşımının ve desteklenmesi öğrenmenin kolaylaştırılması Kaynak: WDR 2012 ekibi. öncelik alanları genelinde küresel eylemin etkileşimlerini ve sosyal normların bunları etkisini ve etkililiğini artırabilecek dört genel nasıl şekillendirdiklerinin derinlemesine ilke sunmaktadır. Bu ilkeler şunlardır: incelenmesi şarttır. • Politika ve program tasarımı için bir ön koşul • Belirleyicileri hedeflemek veya sonuçları olarak toplumsal cinsiyet konusunda kapsamlı hedeflemek. Politikaların seçim ve teşhisler. Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin tasarımında, sonuçlardan ziyade mevcut devam etmesinin birçok nedeni vardır: toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini oluşturan Zor olan ve kolayca engellenebilen tek bir kurumsal kısıtları ve piyasa yetersizliklerini kurumsal “çare� veya politika “çözümü� hedeflemek gerekir. Bu kısıtlar çok sayıda olabilir; piyasalarda, formel kurumlarda olabileceği gibi, sonucun gözlendiği alanın ve hanehalklarında ilerlemeyi bloke etmek dışında bile olabilir. için birleşen çoklu ve birbirini pekiştiren • Üst düzeye çıkarma ve stratejik olarak ana kısıtlar olabilir; ya da bu eşitsizliklerin akıma taşıma. kökeninde çok yavaş dönüşen sosyal normlar veya toplumsal cinsiyet rolleri Toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri çoğu olabilir. Etkili politika tasarımı, belli bir zaman karşılıklı olarak birbirini pekiştiren bağlamda bu durumların hangisinin hakim çoklu kısıtların bir sonucu olduğundan, olduğu ve bağlayıcı kısıtların hangileri ve etkili bir eylem için koordineli ve çok nerelerde olduğu konusunda iyi bir anlayış sektörlü müdahalelere veya birbirini takip gerektirir. Bu teşhisin, yararlı olabilmesi eden müdahalelere ihtiyaç olabilir. Birçok için, hanelerde, piyasalarda ve formel durumda, bu tür müdahaleler toplumsal kurumlarda neler yaşandığını, bunların cinsiyetle ilgili konuları kendi tasarım ve Genel Bakış 43 uygulamalarına dahil ederek “toplumsal 19. Miller 2008. cinsiyet açısından akılcı� hale getirilmiş 20. Beaman vd., baskıda; Chattopad- hyay ve Duflo genel politikalara dönüşebilir. Bu nedenle, 2004. etkiyi maksimuma çıkarmak için, toplumsal 21. Beaman and others, baskıda. cinsiyet meselelerinin spesifik sektör 22. Agarwal 2010a; Agarwal 2010b. ürünleri ve projeleri olmaktan çıkarılıp 23. World Bank 2005. ülkesel ve sektörel programlar düzeyine 24. World Bank 2001. taşınması gerekmektedir. 25. World Bank 2011. 26. Bkz. World Bank (2001), ayrıca kavramsal çerçeve Bu, toplumsal cinsiyetin ana akıma daha için yararlandığımız World Bank (2011b). stratejik bir şekilde yerleştirilmesine olanak 27. Chioda, Garcia-Verdú, ve Muñoz Boudet 2011. verecektir. 28. World Bank 2008. 29. Lewis ve Lockheed 2006. • Herkese uyan tek beden yok. Piyasaların ve 30. Chioda, Garcia-Verdú, ve Muñoz Boudet 2011. kurumların doğası, yapısı ve işleyişi, tıpkı 31. Anderson ve Ray’a (2010) dayanarak geliştirilen normlar ve kültürler gibi ülkeden ülkeye yöntemin ayrıntılı açıklaması için, Anderson ve büyük değişiklik göstermektedir; bunun Ray (2010), bölüm 3. sonucunda hanehalklarının ve bireylerin 32. Çok sayıdaki kayıp kız çocuğu sorunu ilk kez davranışları da farklılık göstermektedir. Bu, Sen (1992), Coale (1984) ve Das Gupta (1987) aynı politikanın bağlama bağlı olarak çok tarafından belgelenmiştir. farklı sonuçlarının olabileceği anlamına 33. WHO, UNICEF, UNFPA, ve World Bank 2010. gelir —ya da, Bölüm 8’deki tartışmanın da 34. FAO 2011. açıkça ortaya koyduğu gibi, reforma giden 35. Bu bölümdeki tartışma bağlamında, “girişimci� birçok yol vardır. terimi serbest çalışanlar, işçi çalıştırmadan kendi hesabına çalışanlar ve işçi çalıştıranları ifade NOTLAR eder. 36. Sabarwal, Terrell, ve Bardasi 2009; Bruhn 2009; 1. Sen 1999. Hallward-Driemeier 2011. 2. Esteve-Volart ve Bagues 2010. 37. Costa ve Rijkers 2011. 3. Gilbert, Sakala, ve Benson 2002; Vargas Hill ve 38. FAO 2011. Vigneri 2009. 39. Nyamu-Musembi 2002. 4. Udry 1996. 40. Deere ve Doss 2006. 5. FAO, IFAD, ve ILO 2010. 41. Ekibin hesaplamaları ICF Macro 2010’a 6. Cuberes ve Teignier Baqué 2011; Hurst vd. 2011. dayanmaktadır. 7. Do, Levchenko, ve Raddatz 2011. 42. Reed vd. 2010. 8. Do, Levchenko, ve Raddatz 2011. 43. WHO 2005. 9. Do, Levchenko, ve Raddatz 2011. 44. United Nations Department of Economic and 10. Haddad, Hoddinott, ve Alderman 1997; Katz Social Affairs 2010. ve Chamorro 2003; Duflo 2003; Thomas 1990; 45. Agarwal ve Panda 2007. Hoddinott ve Haddad 1995; Lundberg, Pollak, 46. Pronyk ve others 2006; ICRW 2006; Swamina- ve Wales 1997; Quisumbing ve Maluccio 2000; than, Walker ve Rugadya 2008. Attanasio ve Lechene 2002; Rubalcava, Teruel, 47. Dercon ve Singh 2011. ve Thomas 2009; Doss 2006; Schady ve Rosero 48. Fernández ve Fogli 2009; Fogli ve Veldkamp, 2008. forthcoming; Farré ve Vella 2007. 11. Doss 2006. 49. Agarwal ve Panda 2007. 12. Thomas 1990. 50. Gage 2005. 13. Qian 2008. 51. Yount ve Carrera 2006; Castro, Casique, ve 14. Luke ve Munshi 2011. Brindis 2008. 15. Thomas, Strauss, ve Henriques 1990; Allendorf 52. Abrahams vd. 2009. 2007. 53. Kishor ve Johnson 2004. 16. Andrabi, Das, ve Khwaja 2011; Dumas ve 54. World Bank 2005. Lambert 2011. 55. Chung ve Das Gupta 2007. 17. Felitti vd.vd. 1998; McEwen 1999. 56. Waddington ve diğ 2009. 18. Kishor ve Johnson 2004; Jeyaseelan vd. 2007; 57. Chioda, Garcia-Verdú, ve Muñoz Boudet 2011. Hindin, Kishor, ve Ansara 2008; Koenig vd. 2006; 58. Björkman ve Svensson 2009. Martin vd. 2002. 59. Cotlear 2006. 44 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 60. Lim vd. 2010. Janani Suraksha Yojana ayrıca 2009. “Mortality of Women from Intimate sırasıyla 1000 gebelikte 2,7 ölüm ve 1000 canlı Partner Violence in South Africa: A National doğumda 2,5 ölüm azalmayla perinatal ve Epidemiological Study.� Violence and Victims 24 neonatal ölümler üzerinde de önemli etkiler (4): 546–56. yaratmıştır. Çalışma, anne ölüm oranları Agarwal, Bina. 1994. A Field of One’s Own: Gender üzerinde bir etki tespit edememiştir; ancak, belki and Land Rights in South Asia. Cambridge, U.K.: de bunun sebebi anne ölümünün göreli olarak Cambridge University Press. daha ender rastlanan bir olay olması ve çalışma ———. 1997. “ ‘Bargaining’ and Gender Relations: örnekleminin sadece çok büyük etkileri tespit Within and Beyond the Household.� Feminist etmeye yeterli büyüklükte olmasıdır. Economics 3 (1): 1–51. 61. Prata vd. 2010; WHO ve diğ 2010. ———. 2010a. “Does Women’s Proportional Strength 62. Baris, Mollahaliloglu, ve Sabahattin 2011. Affect Their Participation? Governing Local 63. Fiszbein vd. 2009. Forests in South Asia.� World Development 38 64. FAO 2003. (1): 98–112. 65. Deininger, Ali, ve Zevenbergen 2008. ———. 2010b. Gender and Green Governance: The 66. Leonard 1989, Holzer ve Neumark 2000. Political Economy of Women’s Presence Within 67. Holzer ve Neumark 2000. and Beyond Community Forestry. New York: 68. Gornick ve Jacobs 1998; OECD 1993; Schmidt Oxford University Press. 1993. Agarwal, Bina, ve Pradeep Panda. 2007. “Toward 69. Bosch ve Maloney 2010. Freedom from Domestic Violence: The Neglected 70. Esteve-Volart ve Bagues 2010. Obvious.� Journal of Human Development and 71. Kotalar, yerel bölgeler arasında rotasyon esasına Capabilities 8 (3): 359–88. göre uygulanmaktadır. Alene, Arega D., Victor M. Manyong, Gospel O. 72. Gajigo ve Hallward-Driemeier 2011. Omanya, Hodeba D. Mignouna, Mpoko Bokanga, 73. Natarajan 2005. ve George D. Odhiambo. 2008. “Economic 74. Barker ve Ricardo 2005. Efficiency and Supply Response of Women as 75. Terefe ve Larson 1993. Farm Managers: Comparative Evidence from 76. Bkz. Meksika ve Nikatagua için Rawlings ve Western Kenya.� World Development 36 (7): Rubio (2003), Kolombiya için Barrera-Osorio ve 1247–60. Linden (2009), Ekvador için Schady ve Araujo Allendorf, Keera. 2007. “Do Women’s Land Rights (2006). Promote Empowerment and Child Health in Ne- 77. Baird vd. 2009. pal?� World Development 35 (11): 1975–88. 78. Nguyen 2008. Anderson, Siwan, ve Debraj Ray. 2010. “Missing 79. Jensen 2010. Women: Age and Disease.� Review of Economic 80. Angrist ve Lavy 2009; Kremer, Miguel, ve Studies 77 (4): 1262–300. Thornton 2009. 81. Attanasio, Kugler, ve Meghir 2008; Ñopo, Robles, Andrabi, Tahir, Jishnu Das, ve Asim Ijaz Khwaja. ve Saavedra 2007; Hjort vd. 2010. 2011. “Students Today, Teachers Tomorrow. 82. Hjort vd. 2010. Identifying Constraints on the Provision of 83. Ross vd. 2007. Education.� Policy Research Working Paper 84. Gilliam 2010; Bearinger vd. 2007. Series 5674, World Bank, Washington, DC. 85. Bandiera vd. 2011. Angrist, Joshua, ve Victor Lavy. 2009. “The Effects of 86. Martinez vd. 2011. High Stakes High School Achievements Awards: 87. Beaman vd. 2009. Evidence from a Randomized Trial.� American 88. Jensen 2010. Economic Review 99 (4): 1384–414. 89. Barker vd. 2011. Attanasio, Orazio, Adriana Kugler, ve Costas Meghir. 2008. “Training Disadvantaged Youth in Latin America: Evidence from a Randomized Trial.� KAYNAKÇA Working Paper Series 13931, National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA. Processed (işlenmiş) terimi, kütüphanelerde Attanasio, Orazio, ve Valérie Lechene. 2002. “Tests yaygın olarak bulunamayabilen, gayriresmi olarak of Income Pooling in Household Decisions.� Re- çoğaltılmış çalışmaları ifade etmektedir. view of Economic Dynamics 5 (4): 720–48. Baird, Sarah, Ephraim Chirwa, Craig McIntosh, Abrahams, Naeemah, Rachel Jewkes, Lorna J. and Berk Özler. 2009. “The Short-term Impacts Martin, Shanaaz Mathews, Lisa Vetten, ve Carl of a Schooling Conditional Cash Transfer Lombard. Program on the Sexual Behavior of Young Genel Bakış 45 Women.� Policy Research Working Paper Booth, Alison L., ve Patrick J. Nolen. 2009. “Gender Series 5089, World Bank, Washington, DC. Differences in Risk Behaviour: Does Nurture Bandiera, Oriana, Niklas Buehren, Robin Burguess, Matter?� Centre for Economy Policy Research, Markus Goldstein, Selim Gulesci, Imran Rasul, Londra. ve Munshi Sulaiman. 2011. “Economic Em- Bosch, Mariano, ve William F. Maloney. 2010. powerment of Female Adolescents: Evidence “Comparative Analysis of Labor Market Dynam- from Uganda.� Presentation to the American ics Using Markov Processes: An Application to Agricultural Association, Pittsburgh, PA. Informality.� Labour Economics 17 (4): 621–31. Baris, Enis, Salih Mollahaliloglu, ve Aydin Sabahattin. Bruhn, Miriam. 2009. “Female-Owned Firms in Latin 2011. “Healthcare in Turkey: From Laggard to America. Characteristics, Performance, and Ob- Leader.� British Medical Journal 342 (c7456): stacles to Growth.� Policy Research Working 579–82. Paper Series 5122, World Bank, Washington, Barker, Gary, Manuel Contreras, Brian Heilman, Ajay DC. Singh, Ravi Verman, ve Marcos Nascimento. Castro, Roberto, Irene. Casique, ve Claire D. Brin- 2011. “Evolving Men: Initial Results from the dis. 2008. “Empowerment and Physical Violence International Men and Gender Equality Survey throughout Women’s Reproductive Life in Mex- (IMAGES).� International Center for Research on ico.� Violence Against Women 14 (6): 655–77. Women and Instituto Promundo, Washington, Chattopadhyay, Raghabendra, ve Esther Duflo. DC. 2004. “Women as Policy Makers: Evidence from Barker, Gary, ve Christine Ricardo. 2005. “Young a Randomized Policy Experiment in India.� Men and the Construction of Masculinity in Econometrica 72 (5): 1409–43. Sub- Saharan Africa: Implications for HIV/AIDS, Chioda, Laura, with Rodrigo Garcia-Verdú, ve Ana Conflict, and Violence.� Social Development María Muñoz Boudet. 2011. Work and Family: Papers, World Bank, Washington, DC. Latin American Women in Search of a New Barrera-Osorio, Felipe ve Leigh L. Linden. 2009. Balance. Office of the Chief Economist and “The Use and Misuse of Computers in Educa- Poverty Gender Group, LAC. Washington, DC: tion: Evidence from a Randomized Experiment World Bank. in Colombia.� Policy Research Working Paper Chung, Woojin, ve Monica Das Gupta. 2007. “The Series 4836, World Bank, Washington, DC. Decline of Son Preference in South Korea: Beaman, Lori, Raghabendra Chattopadhyay, Esther The Roles of Development and Public Policy.� Duflo, Rohini Pande, ve Petia Topalova. 2009. Population and Development Review 33 (4): “Powerful Women: Does Exposure Reduce 757–83. Bias?� Quarterly Journal of Economics 124 (4): Coale, Ansley J. 1984. “Rapid Population Change 1497–540. Beaman, Lori, Esther Duflo, Rohini in China, 1952–1982.� Report 27, Committee Pande, ve Petia Topalova. Forthcoming. “Political on Population and Demography, National Reservation and Substantive Representation: Academies Press, Washington, DC. Evidence from Indian Village Councils.� In India Costa, Rita, ve Bob Rijkers. 2011. “Gender and Rural Policy Forum, 2010, ed. Suman Bery, Barry Non-Farm Entrepreneurship.� Background paper Bosworth, ve Arvind Panagariya. Brookings for the WDR 2012. Institution Press and the National Council of Cotlear, Daniel, ed. 2006. “A New Social Contract Applied Economic Research, Washington, DC, for Peru: An Agenda for Improving Education, ve New Delhi. Health Care, and the Social Safety Net.� Country Bearinger, Linda H., Renee E. Sieving, Jane Ferguson Study, World Bank, Washington, DC. ve Vinit Sharma. 2007. “Global Perspectives on Croson, Rachel, ve Uri Gneezy. 2009. “Gender Dif- the Sexual and Reproductive Health of Adoles- ferences in Preferences.� Journal of Economic cents: Patterns, Prevention, and Potential.� Lancet Literature 47 (2): 448–74. 369 (9568): 1220–31. Cuberes, David, ve Marc Teignier Baqué. 2011. Berniell, Maria Inés, ve Carolina Sánchez-Páramo. “Gender Inequality and Economic Growth.� 2011. “Overview of Time Use Data Used for the Background paper for the WDR 2012. Analysis of Gender Differences in Time Use Pat- Das Gupta, Monica. 1987. “Selective Discrimination terns.� Background paper for the WDR 2012. against Female Children in Rural Punjab, In- Björkman, Martina, ve Jacob Svensson. 2009.“Power dia.� Population and Development Review 13 (1): to the People: Evidence from a Randomized Field 77–100. Experiment on Community-Based Monitoring Deere, Carmen Diana, ve Cheryl R. Doss. 2006. in Uganda.� Quarterly Journal of Economics 124 “Gender and the Distribution of Wealth in (2): 735–69. Developing Countries.� Research Paper Series 46 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 2006/115, United Nations University and World Fiszbein, Ariel, Norbert Schady, Francisco H. G. Institute for Development Economics Research, Ferreira, Margaret Grosch, Nial Kelleher, Pedro Helsinki. Olinto, ve Emmanuel Skoufias. 2009. World Deininger, Klaus, Daniel Ayalew Ali, Holden T. Stein, Bank Policy Research Report: Conditional Cash ve Jaap Zevenbergen. 2008. “Rural Land Certi- Transfers: Reducing Present and Future Poverty. fication in Ethiopia: Process, Initial Impact, and Washington, DC: World Bank. Implications for Other African Countries.� World Fogli, Alessandra ve Laura Veldkamp. Forth- Development 36 (10): 1786–812. coming. “Nature or Nurture? Learning and the Dercon, Stefan, ve Abhijeet Singh. 2011. “From Geography of Female Labor Force Participation.� Nutrition to Aspirations and Self-Efficacy: Econometrica. Gender Bias over Time among Children in Four FAO (Food and Agriculture Organization). 2003. Countries.� Oxford University, Oxford, U.K. “Revisiting the ‘Magic Box.’ � Case Studies in Lo- Processed. cal Appropriation of Information and Communi- Do, Quy-Toan, Andrei Levchenko, ve Claudio cation Technologies, FAO, Rome. Raddatz. 2011. “Engendering Trade.� Background ———. 2011. “The State of Food and Agriculture paper for the WDR 2012. 2010–11. Women in Agriculture: Closing the Doss, Cheryl R. 2006. “The Effects of Intrahousehold Gender Gap for Development.� FAO, Rome. Property Ownership on Expenditure Patterns FAO (Food and Agriculture Organization), IFAD in Ghana.� Journal of African Economies 15 (1): (International Fund for Agricultural Develop- 149–80. ment), and ILO (International Labour Office). Duflo, Esther. 2003. “Grandmothers and Grand- 2010. “Gender Dimensions of Agricultural and daughters: Old-Age Pensions and Intrahousehold Rural Employment: Differentiated Pathways out Allocation in South Africa.� World Bank of Poverty. Status, Trends and Gaps.� FAO, IFAD, and ILO, Rome. Economic Review 17 (1): 1–25. Gage, Anastasia J. 2005. “Women’s Experience of In- Dumas, Christelle, ve Sylvie Lambert. 2011. “Edu- timate Partner Violence in Haiti.� Social Science cational Achievement and Socio-Economic & Medicine 61 (2): 343–64. Background: Causality and Mechanisms in Gajigo, Ousman, ve Mary Hallward-Driemeier. Senegal.� Journal of African Economies 20 (1): 2011. “Constraints and Opportunities for New 1–26. Entrepreneurs in Africa.� World Bank, Washing- Esteve-Volart, Berta, ve Manuel F. Bagues. 2010. “Are ton, DC. Processed. Women Pawns in the Political Game? Evidence Gilbert, Robert A., Webster D. Sakala, ve Todd D. from Elections to the Spanish Senate.� Working Benson. 2002. “Gender Analysis of a Nationwide Paper Series 2009–30, Fundación de Estudios de Cropping System Trial Survey in Malawi.� Economía Aplicada, Madrid. African Studies Quarterly 6 (1). Farré, Lídia, ve Francis Vella. 2007. “The Intergen- Gilliam, Melissa L. 2010. “Interventions for Prevent- erational Transmission of Gender Role Attitudes ing Unintended Pregnancies among Adolescents.� and Its Implications for Female Labor Force Obstetrics and Gynecology 115 (1): 171–72. Participation.� Discussion Paper Series 2802, Gneezy, Uri, Kenneth L. Leonard, ve John A. List. Institute for the Study of Labor, Bonn. 2009. “Gender Differences in Competition: Evi- Fehr, Ernst, Urs Fischbacher ve Simon Gächter. dence from a Matrilineal and a Patriarchal Soci- 2002. “Strong Reciprocity, Human Cooperation ety.� Econometrica 77 (5): 1637–64. and the Enforcement of Social Norms.� Human Gornick, Janet C. ve Jerry A. Jacobs. 1998. “Gen- Nature 13 (2002): 1–25. der, the Welfare State, and Public Employment: Felitti, Vincent D., Robert F. Anda, Dale D. A Comparative Study of Seven Industrialized Nordenberg, David F. Williamson, Alison M. Countries.� American Sociological Review 63 Spitz, Valerie Edwards, Mary P. Koss, ve James S. (5): 688–710. Marks. 1998. “Relationship of Childhood Abuse Haddad, Lawrence, John Hoddinott ve Harold and Household Dysfunction to Many of the Alderman. 1997. Intrahousehold Resource Leading Causes of Death in Adults: The Adverse Allocation in Developing Countries: Models, Childhood Experiences (ACE) Study.� American Methods, and Policy. Baltimore: Johns Hopkins Journal of Preventive Medicine 14 (4): 245–58. University. Fernández, Raquel, ve Alessandra Fogli. 2009. “Cul- Hallward-Driemeier, Mary. 2011. “Improving the ture: An Empirical Investigation of Beliefs, Work, Legal Investment Climate for Women in Sub- and Fertility.� American Economic Journal: Saharan Africa.� World Bank, Washington, DC. Macro- economics 1 (1): 146–77. Hindin, Michelle J., Sunita Kishor, ve Donna L. Genel Bakış 47 Ansara. 2008. “Intimate Partner Violence among Economy in Rural Nicaragua and Honduras.� Couples in 10 DHS Countries: Predictors and Paper presented at the Annual Conference of Health Outcomes.� DHS Analytical Studies 18, the Latin American and Caribbean Economics U.S. Agency for Iinternational Development, Association, Puebla, Mexico, October 9. Washington, DC. Kinkingninhoun-Mêdagbé, Florent M., Aliou Hjort, Jonas, Michael Kremer, Isaac Mbiti, ve Ed- Diagne, Franklin Simtowe, Afiavi R. Agboh- ward Miguel. 2010. “Vocational Education Noameshie, ve Patrice Y. Adégbola. 2010. Vouchers and Labor Market Returns: A “Gender Discrimination and Its Impact on Randomized Evaluation among Kenyan Youth.� Income, Productivity, and Technical Efficiency: Harvard University and Southern Methodist Evidence from Benin.� Agriculture and Human University, Berkeley, CA. Processed. Values 27 (1): 57–69. Hoddinott, John, ve Lawrence Haddad. 1995. “Does Kishor, Sunita, ve Kiersten Johnson. 2004. Profiling Female Income Share Influence Household Domestic Violence: A Multi-Country Study. Expenditures? Evidence from Côte D’Ivoire.� Calverton, MD: ORC Macro. Oxford Bulletin of Economics and Statistics 57 Koenig, Michael A., Rob Stephenson, Saifuddin (1): 77–96. Ahmed, Shireen J. Jejeebhoy, ve Jacquelyn Holzer, Harry J., ve David Neumark. 2000. “Assessing Campbell. 2006. “Individual and Contextual De- Affirmative Action.� Journal of Economic terminants of Domestic Violence in Northern Literature 38 (3): 483–568. India.� American Journal of Public Health 96 (1): Hurst, Erik, Chang-Tai Hsieh, Charles Jones, and 132–38. Peter Klenow. 2011. “The Allocation of Talent Kremer, Michael, Edward Miguel, ve Rebecca and Economic Growth.� Chicago Booth, Chicago. Thornton. 2009. “Incentives to Learn.� Review of Processed. Economics and Statistics 91 (3): 437–56. ICF Macro. 2010. “Demographic and Health Surveys.� Leonard, Jonathan S. 1989. “Women and Affirmative Action.� Journal of Economic Perspectives 3 (1): Measure DHS, ICF Macro, Calverton, MD. 61–75. ILO (International Labour Organization). 2010. Lewis, Maureen A., ve Marlaine E. Lockheed. 2006. “Key Indicators of the Labour Market.� ILO, Inexcusable Absence: Why 60 Million Girls Aren’t Geneva. ICRW (International Center in School and What to Do About It. Washington, for Research on Women). 2006. Property DC: Center for Global Development. Ownership & Inheritance Rights of Women for Lim, Stephen S., Lalit Dandona, Joseph A. Hoisington, Social Protection: The South Asia Experience. Spencer L. James, Margaret C. Hogan, ve Em- Washington, DC: ICRW. manuela Gakidou. 2010. “India’s Janani Suraksha Iyer, Lakshmi, Anandi Mani, Prachi Mishra, ve Petia Yojana, A Conditional Cash Transfer Programme Topalova. 2010. “Political Representation and to Increase Births in Health Facilities: An Impact Crime: Evidence from India’s Panchayati Raj.� Evaluation.� Lancet 375 (9730): 2009–23. International Monetary Fund, Washington, DC. Luke, Nancy, ve Kaivan Munshi. 2011. “Women as Processed. Agents of Change: Female Income and Mobility Jensen, Robert. 2010. “Economic Opportunities and in India.� Journal of Development Economics 94 Gender Differences in Human Capital: Experi- (1): 1–17. mental Evidence for India.� Working Paper Series Lundberg, Shelly J., Robert A. Pollak, ve Terence J. 16021, National Bureau of Economic Research, Wales. 1997. “Do Husbands and Wives Pool Their Cambridge, MA. Resources? Evidence from the United Kingdom Jeyaseelan, L., Shuba Kumar, Nithya Neelakantan, Child Benefit.� Journal of Human Resources 32 Abraham Peedicayil, Rajamohanam Pillai, ve (3): 463–80. Nata Duvvury. 2007. “Physical Spousal Violence Martin, Sandra L., Kathryn E. Moracco, Julian Garro, against Women in India: Some Risk Factors.� Amy Ong Tsui, Lawrence L. Kupper, Jennifer L. Journal of Biosocial Science 39 (5): 657–70. Chase, ve Jacquelyn C. Campbell. 2002. “Do- Kabeer, Nalia. 1996. “Agency, Well-Being & Inequal- mestic Violence across Generations: Findings ity: Reflections on the Gender Dimensions of from Northern India.� International Journal of Poverty.� IDS Bulletin 27 (1): 11–21. Epidemiology 31 (3): 560–72. ———. 1999. “Resources, Agency, Achievements: Martinez, Sebastian ve diğerleri. 2011. “Hard Skills Reflections on the Measurement of Women’s or Soft Skills.� Presentation to the World Bank, Empowerment.� Development and Change 30 Washington, DC. (3): 35–64. McEwen, Bruce S. 1999. “Stress and Hippocampal Katz, Elizabeth, ve Juan Sebastian Chamorro. 2003. Plasticity.� Annual Review of Neuroscience 22 “Gender, Land Rights, and the Household (1): 105–22. 48 D Ü N YA K A L K I N M A R A P O R U 2 0 1 2 Miller, Grant. 2008. “Women’s Suffrage, Political “Intrahousehold Allocation and Gender Rela- Responsiveness, and Child Survival in American tions: New Empirical Evidence from Four De- History.� Quarterly Journal of Economics 123 veloping Countries.� Discussion Paper 84, Food (3): 1287–327. Consumption and Nutrition Division, Interna- Moock, Peter R. 1976. “The Efficiency of Women as tional Food Policy Research Institute, Washing- Farm Managers: Kenya.� American Journal of ton, DC. Agricultural Economics 58 (5): 831–5. Rawlings, Laura, B., ve Gloria M. Rubio. 2003. “Eval- Natarajan, Mangai. 2005. “Status of Women Police in uating the Impact of Conditional Cash Transfer Asia: An Agenda for Future Research.� Journal Programs: Lessons from Latin America.� Policy for Women and Policing 17: 45–47. Research Working Paper Series 3119, World Nguyen, Trang. 2008. “Information, Role Models and Bank, Washington, DC. Perceived Returns to Education: Experimental Reed, Elizabeth, Anita Raj, Elizabeth Miller, and Evidence from Madagascar.� Working Paper, Jay G. Silverman. 2010. “Losing the ‘Gender’ in Massachusetts Institute of Technology, Gender-Based Violence: The Missteps of Research Cambridge, MA. on Dating and Intimate Partner Violence.� Vio- Ñopo, Hugo, Miguel Robles, and Jaime Saavedra. lence Against Women 16 (3): 348–54. 2007. “Occupational Training to Reduce Gender Ross, David A., John Changalucha, Angela I. N. Segregation: The Impacts of ProJoven.� Working Obasi, Jim Todd, Mary L. Plummer, Bernadette Paper Series 623, Inter-American Development Cleophas- Mazige, Alessandra Anemona, Dean Bank Research Department, Washington, DC. Everett, Helen A. Weiss, David C. Mabey, Heiner Nyamu-Musembi, Celestine. 2002. “Are Local Norms Grosskurth, ve Richard J. Hayes. 2007. “Biological and Processes Fences or Pathways? The Example and Behavioural Impact of an Adolescent Sex- of Women’s Property Rights.� In Cultural ual Health Intervention in Tanzania: A Commu- Transformations and Human Rights in Africa, nity-Randomized Trial.� AIDS 21 (14): 1943–55. ed. Abdullahi A. An-Na’im. Londra: Zed Books. Rubalcava, Luis, Graciela Teruel, ve Duncan Thomas. Oladeebo, J. O., ve A. A. Fajuyigbe. 2007. “Technical 2009. “Investments, Time Preferences, and Efficiency of Men and Women Upland Rice Public Transfers Paid to Women.� Economic Farmers in Osun State, Nigeria.� Journal of Development and Cultural Change 57 (3): 507– Human Ecology 22 (2): 93–100. 38. OECD (Organisation for Economic Cooperation Sabarwal, Shwetlena, Katherine Terrell, ve Elena and Development). 1993. Private Pay for Public Bardasi. 2009. “How Do Female Entrepreneurs Work. Performance-Related Pay for Public Sector Perform? Evidence from Three Developing Managers. Paris: OECD. Regions.� World Bank, Washington, DC. Pathmanathan, Indra, Jerker Liljestrand, Jo M. Mar- Processed. tins, Lalini C. Rajapaksa, Craig Lissner, Amalia Saito, Katrine A., Hailu Mekonnen, ve Daphne de Silva, Swarna Selvaraju, ve Prabha Joginder Spurling. 1994. “Raising the Productivity of Singh. 2003. “Investing in Maternal Health Women Farmers in Sub-Saharan Africa.� Africa Learning from Malaysia and Sri Lanka.� World Technical Department Discussion Paper Series Bank, Washington, DC. 230, World Bank, Washington, DC. Prata, Ndola, Paige Passano, Amita Sreenivas, Schady, Norbert, ve Maria Caridad Araujo. 2006. ve Caitlin Elisabeth Gerdts. 2010. “Maternal “Cash Transfers, Conditions, School Enrollment, Mortality in Developing Countries: Challenges and Child Work: Evidence from a Randomized in Scaling Up Priority Interventions.� Women’s Experiment in Ecuador.� Policy Research Health 6 (2): 311–27. Working Paper Series 3930, World Bank, Pronyk, Paul M., James R. Hargreaves, Julia C. Kim, Washington, DC. Linda A. Morison, Godfrey Phetla, Charlotte Schady, Norbert, and José Rosero. 2008. “Are Cash Watts, Joanna Busza, ve John D. H. Porter. 2006. Transfers Made to Women Spent Like Other “Effect of a Structural Intervention for the Pre- Sources of Income?� Economics Letters 101 (3): vention of Intimate-partner Violence and HIV 246–48. in Rural South Africa: A Cluster Randomized Schmidt, Manfred G. 1993. “Gendered Labour Force Trial.� Lancet 2368 (9551): 1973–83. Participation.� In Families of Nations: Patterns Qian, Nancy. 2008. “Missing Women and the Price of Public Policy in Western Democracies, ed. of Tea in China: The Effect of Sex-Specific Frances G. Castles. Dartmouth Publishing Earnings on Sex Imbalance.� Quarterly Journal Company, Aldershot, U.K., ve Brookfield, VT. of Economics 123 (3): 1251–85. Sen, Amartya. 1990. “Gender and Cooperative Quisumbing, Agnes R., ve John A. Maluccio. 2000. Conflict.� In Persistent Inequalities: Women and Genel Bakış 49 Development, ed. Irene Tinker. Oxford, U.K.: University Press. Oxford University Press. ———. 2008. Growth Report. Strategies for Sustained ———. 1992. “Missing Women.� British Medical Growth and Inclusive Development. Washington, Journal 304: (6827): 587–8. DC: World Bank. ———. 1999. Development as Freedom. New York: ———. 2011. “Defining Gender in the 21st Century: Knopf. Talking with Women and Men around the Swaminathan, Hema, Cherryl Walker, ve Margaret World, A Multi-Country Qualitative Study of A. Rugadya, eds. 2008. Women’s Property Rights, Gender and Economic Choice.� World Bank, HIV and AIDS, and Domestic Violence: Research Washington, DC. Findings from Two Rural Districts in South Yount, Kathryn M., and Jennifer S. Carrera. 2006. Africa and Uganda. Cape Town: HSRC Press. “Domestic Violence against Married Women in Terefe, Almas, ve Charles P. Larson. 1993. “Modern Cambodia.� Social Forces 85 (1): 355–87. Contraception Use in Ethiopia: Does Involving Husbands Make a Difference?� American Journal of Public Health 83 (11): 1567–71. Thomas, Duncan. 1990. “Intra-Household Resource Allocation: An Inferential Approach.� Journal of Human Resources 25 (4): 635–64. Thomas, Duncan, John Strauss, ve Maria-Helena Henriques. 1990. “Child Survival, Height for Age, and Household Characteristics in Brazil.� Journal of Development Economics 33 (2): 197–234. Udry, Christopher. 1996. “Gender, Agricultural Pro- duction, and the Theory of the Household.� Jour- nal of Political Economy 104 (5): 1010–46. United Nations Department of Economic and Social Affairs. 2009, “World Population Prospects 2009.� United Nations, New York. ———. 2010. “The World’s Women 2010: Trends and Statistics.� United Nations, New York. Vargas Hill, Ruth, ve Marcella Vigneri. 2009. “Main- streaming Gender Sensitivity in Cash Crop Markets Supply Chains.� International Food Pol- icy Research Institute, Washington, DC. Waddington, Hugh, Birte Snilstveit, Howard White, ve Lorna Fewtrell. 2009. “Water, Sanitation and Hygiene Interventions to Combat Childhood Diarrhoea in Developing Countries.� Interna- tional Initiative for Impact Evaluation 31E, Syn- thetic Review, New Delhi, Londra ve Washington, DC. WHO (World Health Organization). 2005. “WHO Multi-country Study on Women’s Health and Domestic Violence against Women: Initial Results on Prevalence, Health Outcomes and Women’s Responses.� WHO, Geneva. WHO, UNICEF (United Nations Children Fund), UNFPA (United Nations Population Fund), and World Bank. 2010. “Trends in Maternal Mortality: 1990 to 2008.� WHO, Washington, DC. World Bank. 2001. “Engendering Development— Through Gender Equality, Resources, and Voice. Policy Research Report, World Bank, Washington, DC.� ———-. 2005. World Development Report 2006: Equity and Development. New York: Oxford