98418 Дэлхийн банк групп Монгол улс – “Цэвэр зуух” үндэсний стратеги Монгол улсын цэвэр зуухны тогтвортой зах зээлийн шилжилтийг эцэслэх нь Австрали Улсын Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр гаргав. Гарчиг Зураг......................................................................................................................... 3 Хүснэгт...................................................................................................................... 3 Оруулга..................................................................................................................... 3 Товчилсон үг, монгол нэр томъёоны жагсаалт..................................................... 4 Өмнөх үг................................................................................................................... 5 Талархал................................................................................................................... 7 Ерөнхий хураангуй................................................................................................... 9 Бүлэг 1: - Удиртгал..................................................................................................... 20 Бүлэг 2: - Монгол улсад утаа багатай зуухны хэрэглээг нэвтрүүлэх хөтөлбөрийн давуу тал, тулгамдсан асуудлууд.......................................... 23 Утаа багатай зуухны хэрэглээнд шилжих хөтөлбөрийн давуу тал, зуухны зах зээлийн боломж ................................................................................... 25 Утаа багатай зуухны хэрэглээнд шилжих хөтөлбөрийн тулгамдсан асуудлууд, зах зээл дэх эрсдэл, аюул .......................................................... 28 Бүлэг 3: - Монголын зуухны зах зээлийг өөрчлөх нь.............................................. 35 Уламжлалт халаалтын зуух ашигладаг хотын бүх хэрэглэгчийг хамруулах боломжтойгоор шалгуур үзүүлэлтэд өөрчлөлт оруулах............................... 36 Татаасыг түр хугацаанд хадгалж, олгох механизмыг хялбарчлах................37 Чанарын баталгааны механизмыг хялбарчлах............................................. 39 Сэлбэг хэрэгслийн хангамж, инновацийг дэмжих, ард иргэдийг бохирдуулдаг зуухнаас хамгаалахад чиглэсэн санхүү, эрх зүйн бодлогоор хангах ...........................................................................................41 Нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, нийгмийн оролцоогоор дамжуулан стандартын мөрдөлтийг хэрэгжүүлэх........................................ 49 Бэлтгэл ажил, хэрэгжилтийн санхүүжилт.......................................................51 Эдийн засгийн үр ашиг.................................................................................. 52 Бүлэг 4: Зуухны зах зээлийг шинэчлэх ерөнхий зураглал (Road Map)................... 54 Стратегийг хэрэгжүүлэх замын зургийг боловсруулах ................................ 54 Илүү цэвэр зуухны зах зээлд шилжих арван алхам..................................... 55 Алхам 1: Байгууллага, институцын зохион байгуулалт хийх...................... 55 Алхам 2: Улаанбаатар хотод шинэ бүтээгдэхүүний төв байгуулж ажиллуулах..................................................................................................... 60 Алхам 3: Халаалтын хэрэгслийн стандарт боловсруулах........................... 60 Алхам 4: Дотоодын зуух үйлдвэрлэгчдэд туслах.........................................61 Алхам 5: Улаанбаатар хотоос гадагш утаа багатай зуухны нийлүүлэлтийн сүлжээ бий болгох .............................................................. 62 Алхам 6: Чанарын хяналтын систем бий болгох....................................... 67 Алхам 7: Олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх компанит ажлын цар хүрээг тэлэх, зохицуулах......................................................................... 67 Алхам 8: Татаасын механизмыг өөрчилж, ирэх гурван жилийн хугацаанд аажмаар татаасгүй болгох .......................................................... 68 2 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Алхам 9: Утаа ялгаруулалтын стандартыг мөрдүүлэх................................. 69 Алхам 10: Үр дүнд мониторинг хийж үнэлэх, эрсдлийг тодорхойлж удирдах........................................................................................................... 70 Бүлэг 5: Дүгнэлт...........................................................................................................72 Ашиглсан материалууд.................................................................................. 74 Хавсралт 1: Боломжит зах зээлийн тооцоо................................................. 74 Улаанбаатар хотын уламжлалт зуухны нэмэлт зах зээл.............................. 76 Улаанбаатар хотоос гадуурх уламжлалт зуухын зах зээл.............................77 Хөдөөгийн уламжлалт зуухны зах зээл....................................................... 78 Уламжлалт зуухны зах зээлийн тойм............................................................ 78 Хавсралт 2: Сонгосон тохиолдлуудын хөтөлбөрийн зардал, үр ашгийн шинжилгээ.................................................................................... 78 Хавсралт 3: Аймгуудад зуух суулгах зардал, ба түүнд тооцсон төсөөллүүд...................................................................................................... 82 Хавсралт 4: Зуухны урамшуулал (татаас)....................................................84 Зураг Зураг 1: 2011-2014 оны хооронд УБ2 станцын м3-д ногдох НШТ2.5-ийн харьцуулалт.................................................................................................... 26 Зураг 2: УБЗ ашиглахтай холбоотой гардаг хүндрэлүүд.......................................... 32 Зураг 3: Хийх ажлын хуваарь.................................................................................... 55 Хүснэгт Хүснэгт 1: УБЗ-тай өрхийн тоо, 2013 оны 10 дугаар сар ('000)............................... 28 Хүснэгт 2: Бохир зуух болон ЖНДЗ-ыг ашиглалтаас гаргах санхүүгийн арга хэмжээний жишээ..................................................................................... 43 Хүснэгт 3: Хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд байгууллагуудын гүйцэтгэх үүрэг........................................................................................... 57 Хүснэгт 4: Стандарт боловсруулах, дагаж мөрдүүлэх ерөнхий зураглал ...............61 Хүснэгт 5: Эцсийн хэрэглэгчээс авах зуухны татаастай ба татаасгүй үнийн харьцуулалт............................................................................................... 69 Хүснэгт 6: Утаа бага ялгаруулдаг зуухтай өрх, 2013 оны 10 дугаар сар ('000)...... 75 Оруулга Оруулга 1: Нэр томъёо................................................................................................ 21 Оруулга 2: УБЗ-ны зах зээлийн бүтэц хэсгүүд ......................................................... 28 Оруулга 3: Одоогийн татаасын хуваарийг дахин үнэлэх зарчим............................ 38 Оруулга 4: Монгол улсын дотоодын үйлдвэрлэлийн хүчин чадал......................... 46 Оруулга 5: Улаанбаатар хот дахь борлуулалт, түгээлтийн систем.......................... 64 Оруулга 6: Улаанбаатар хотоос гадуур Гэрийн нарны эрчим хүчний системийн түгээлт, суурилуулалт.............................................................................. 65 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 3 Товчилсон нэрс болон Монгол нэр томъёоны жагсаалт АХБ Азийн хөгжлийн банк Кв Киловатт аймаг Монгол улсын засаг захиргааны Утаа Утаа багатай орон нутгийн дээд түвшний нэгж багатай АЧС Агаарын чанарын стандарт НДЗ Нам даралтын зуух, өөрөөр AusAID Австралийн Олон улсын ЖНДЗ хөгжлийн агентлаг ШХТ Шингэрүүлсэн хийн түлш ЦАС Цэвэр агаар сан СХЗГ Стандартчилал, хэмжил зүйн ЦХМ Цэвэр хөгжлийн механизм газар CHP Combined Heating and Power Мж Мегажоуль ЦЗС Цэвэр зуух санаачлага МБТ Мониторинг, баталгаажуулалт, тайлан ТБА Түгээлт, борлуулалтын агентлаг БТ Бүтээгдэхүүний төв Дүүрэг Улаанбаатар хотын засаг захиргааны нэгж - дүүрэг НШТ Нарийн ширхэгт тоосонцор ЗАНДБН Зүүн Ази, Номхон далайн бүс ЧБТ Чанарын баталгааны төлөөлөгч нутаг ОНСЭХТ Орон нутгийн сэргээгдэх эрчим гэр Монголчуудын уламжлалт хүчний төсөл эвхэгддэг ханатай, эсгий ЗХТ Зуух хөгжлийн төв туургатай гэр сууц бөгөөд хүн ам ЗУЯҮАТЛ ШУТИС-ийн Зуухны утаа ихтэй нийслэл Улаанбаатар зэрэг ялгаруулалт, үр ашгийг турших хот газарт ч их хэрэглэгдэнэ. лаборатори хашаа Нэг айл эсвэл өрхийн эзэмшил SMS Гар утасны мессэж дэх газрыг хашсан хашаа сум Аймгийн засаг захиргааны нэгж ОУХА Олон улсын хөгжлийн агентлаг УМХГ Улсын мэргэжлийн хяналтын (Дэлхийн банкны ажлын хэсэг) газар Хэсэг Улаанбаатар хотын засаг ЖНДЗ Жижиг нам даралтын зуух, захиргааны нэгж хорооны дотоод өөрөөр НДЗ зохион байгуулалтын нэгж. Ойролцоогоор 100 өрх нэг хэсэг Төг төгрөг (валют) болно. УБЦАТ Улаанбаатар хотын цэвэр агаар Хороо Улаанбаатар хотын дүүргийн төсөл засаг захиргааны нэгж. ДЭМБ Дэлхийн эрүүл мэндийн Ойролцоогоор 1000 өрх байгууллага μг Микрограмм Энэ тайлангийн дүгнэлт нь зохиогчдын хувийн үзэл бодол, байр суурь тул Австралийн Олон улсын хөгжлийн агентлаг, Дэлхийн банк, түүний салбар байгууллагууд, тэдгээрийн гүйцэтгэх захирлуудын зөвлөл, мөн оролцогч улсуудын үзэл бодол, байр суурийг илэрхийлээгүй болно. Дэлхийн банк энэ тайлангийн тоо мэдээний үнэн бодит байдлыг хариуцахгүй бөгөөд тэдгээр мэдээллийг ашиглахтай холбоотойхариуцлагыг үл хүлээнэ. Тайланд өгөгдсөн аливаа зураг, газрын зурагт дүрслэгдсэн улс орны хил хязгаар, илэрхийлэх өнгө, нэршил болон бусад мэдээллийн тухайд Дэлхийн банкны ажлын хэсэг тухайн улс орны нутаг дэвсгэрийн хууль ёсны статусыг хөндөөгүйн дээр энэ талаар ямарваа нэгэн байр суурь илэрхийлээгүй болохыг мэдэгдэж байна. 4 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Өмнөх үг Н ҮБ-аас 2012 оныг Тогтвортой Орон гэрээ халаах, хоол хийхээр эрчим хүчний жил болгон зарлаж, галлахаас үүдэлтэй бохирдлыг 2030 он гэхэд орчин үеийн эрчим бууруулах нь Монгол Улсын Засгийн хүчний үйлчилгээг хүртээмжтэй болгохыг газар, Улаанбаатар хотын захиргааны гол зорилтоо болгон тодорхойлсон. зүгээс нийслэл хотын агаарын чанарыг Монгол улс агаар бага бохирдуулдаг, сайжруулахаар урт хугацааны турш боломжийн үнэ өртөгтэй хоол хийх, орон олон салбар хамруулан явуулж буй гэрээ халаах зориулалтын хэрэгслээр стратеги ажиллагааны нэг хэсэг юм. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл Утаа багатай зуух нь агаарын бохирдлыг өрхийг хангах зорилтыг 2012 оноос өмнө бууруулах богино хугацааны арга дэвшүүлэн тавьсан байв. Хэдийгээр энэ хэмжээнд тооцогддог. Богино хугацааны ажил нэлээдгүй амжилтад хүрсэн боловч арга хэмжээ нь ихээхэн цаг хугацаа, хэд хэдэн учир шалтгааны улмаас утаа бэлтгэл ажил шаарддаг сайжруулсан багатай зуухны хэрэглээ хараахан орон сууцаар хангах зэрэг бохирдлыг тогтворжиж чадаагүй байна. Монгол нэг мөр шийдвэрлэх шийдлээс илүү орны цаг уур ихээхэн хүйтнээс орон түргэн хэрэгждэг. Өнгөрсөн жилүүдэд байраа халаах, хоол унд хийхдээ нэг л Улаанбаатар хотноо хэрэгжүүлсэн цэвэр зуух ашигладагаараа бусад улс орноос шаталттай, утаа багатай зуух нь хотын ялгаатай. Ядуу айл өрх жижигхэн агаарын чанарыг сайжруулахад ихээхэн гэрт, эсхүл хямд өртөгөөр барьсан дан түлхэц болсон. Энэхүү ололт амжилт байшинд амьдарч чанар муутай, хямд нь олон яам, төрийн байгууллага, нүүрсийг галлагаанд хэрэглэнэ. Үр ашиг Улаанбаатар хотын захиргаа, Монголын муутай, утаа ихтэй ийм зуух нь өвлийн олон их сургууль, лаборатори, өдрүүдэд Улаанбаатар хотыг дэлхийн хандивлагчид, олон улсын санхүүгийн хамгийн их агаарын бохирдолтой хотын байгууллагуудын уйгагүй хүчин нэг болгодог. Зарим аймагт ч яг ийм чармайлтын үр дүнд бий болсон. шалтгаанаар агаарын чанарын асуудал Гэсэн хэдий ч олсон амжилт, оруулсан өвлийн улиралд үүсэх болжээ. Үүний хөрөнгө, хүчин чармайлт хэд хэдэн хүчин зэрэгцээ Монгол улс хамгийн олон зуух зүйлийн улмаас эрсдэлд ороод байгааг хэрэглэдэг Улаанбаатар хотоо асар богино нь энэ тайланд дурьдах болно. Эдгээр хугацаанд ихэвчлэн импортлон оруулж эрсдэл нь ихээхэн чармайж зүтгэж байж ирсэн утаа багатай зуухаар хангахад сайжруулсан агаарын чанарыг эргүүлээд ихээхэн амжилт олсон юм. Үүгээрээ дордуулахад ч хүргэж болзошгүй дэлхийн олон улс оронд үе шаттайгаар ноцтой байгаа юм. Түлшний шаталт, хэрэгжүүлж хэрэгжүүлж байгаа хоол, утаа ялгаруулалтыг тодорхойлоход унд бэлтгэх зуухны хөтөлбөрүүдээс эос зуух, түлш, хэрэглэгчийн хэвшил, ялгарна. Учирч байгаа өвөрмөц асуудал сууцны чанар байдал гол хүчин зүйл бэрхшээл, төлөвлөсөн богино хугацаанд болдог. Үнэ, чанар, найдвартай хувийн гаргасан амжилтаараа Монголын утаа хэвшлийн нийлүүлэлтийн сүлжээ, засвар багатай зуухны санаачилга нь цэвэр үйлчилгээ, стандарт, журам зохицуулалт шаталттай зуух нэвтрүүлэх олон улсын нь хэрэглээний зах зээлийг бий болгох мэдлэг, туршлагад үлэмж хувь нэмэр гол суурь юм. Энэ бүхнийг зөв зүйтэй оруулах юм. нөхцөлдүүлэн тохируулж чадвал утаа Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 5 багатай зуухны өсөн нэмэгдэх эрэлт Энэ стратеги нь Дэлхийн банкнаас бүхий зах зээлийг бий болгож чадна. Зуух Монгол Улсын Засгийн газар, солих хөтөлбөрийн гол онцлогт хэрэглэж Улаанбаатар хотын захиргаатай утаа болохуйц арга технологи, түлш, ханган багатай зуухны талаар явуулж байгаа нийлүүлэх сүлжээний хүчин чадал, зах яриа, хэлцлийн нэгэн хэсэг юм. Энэхүү зээлийн эрэлт шаардлага, хэрэглэгчдийн тайланг санхүүжүүлсэн Монголын илүүтэй гэж үзэж сонгож буй зүйлс, цэвэр зуух санаачилгын техникийн хөшүүрэг, зохицуулалт багтана. Эдгээр туслалцаа үзүүлэх төслийн хүрээнд уг хүчин зүйл нэг бүрийг хамруулсан яриа, хэлэлцүүлгийг Дэлхийн банкаар хөтөлбөр боловсруулахад хялбар биш. дамжуулан үргэлжлүүлэхээр Австрали Төрийн төв болоод орон нутгийн засаг Улсын Засгийн газраас санхүүжилт өгөөд захиргаа, агентлаг хоорондын нягт байна. уялдаа холбоотой, тууштай зохицуулалт, хувийн хэвшлийнхний найдвартай оролцоо, санхүүгийн тогтвортой эх үүсвэр, хөтөлбөрийн маш сайн удирдлага шаардлагатай. Технологи, ханган нийлүүлэгчид, зах зээлийн эрэлт шаардлага цагийн эргэлтээр өөрчлөгддөг учраас Зуух солих хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ туйлын чухал юм. Зургаан жилийн турш явагдсан техникийн туслалцаа, бодлогын хэлэлцүүлэг, Улаанбаатар хотод сүүлийн жилүүдэд хэрэгжүүлсэн зуух солих хөтөлбөрийн туршлага дээр үндэслэн утаа багатай зуухны хэрэглээг Монгол улсад нэвтрүүлэх үндэсний хэмжээний стратегийг энэхүү тайланд танилцуулж байна. Энэ стратегийн зорилго нь утаа багатай зуухны байнгын хэрэглээний зах зээлийг Монгол улсад бий болгоход оршино. Улаанбаатар хот, аймаг, сумдын төвийн гэр хороололд ашиглагдаж байгаа цэвэр шаталтат халаалтын болон хоол хийх зуух, нам даралтын усан халаагуурын зуухны хэрэглээн дээр үндэслэн энэ тайланг бичсэн болно. Энэхүү стратеги нь цэвэр шаталтат зуухны хэрэглээний зах зээлийг өргөжүүлэх өнөөгийн нөхцөл байдалд холбогдох бөгөөд ойрын ирээдүйд өөрчлөгдөх боломжтой. Тиймээс, шаардлагатай тохиолдолд үр дүнг хянаж, тохируулан зохицуулж байх ёстой. 6 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Талархал Э нэхүү тайланг Гайлиус Ж. Улаанбаатар хотын Засаг даргын агаарын Драугелис, Роберт ван дер чанарыг хариуцан ажиллаж буй орлогч Плас нар Др. Юн Вүгийн үлэмж дарга Бат-Эрдэнэ, Улаанбаатар хотын оролцоотойгоор хамтран гаргасан Цэвэр агаар төслийн төсөл хэрэгжүүлэгч болно. Тайланг Монголын Цэвэр зуух нэгжийн дарга Энхболд, Улаанбаатар санаачлагын багийн ахлагч Гайлиус Ж. хотын Цэвэр агаар төслийн төсөл Драугелисийн удирдамж дор бэлтгэв. хэрэгжүүлэгч нэгжийн хөтөлбөрийн Мөн Гайлиус Ж. Драугелистай хамтран менежер Цэндсүрэн болон Улаанбаатар ажиллаж байсан Воравейт Тунтивейт хотын Цэвэр агаар төслийн төсөл болон Крис Солл нарын суурь судалгаа, хэрэгжүүлэгч нэгжүүдэд онцгой талархал дүн шинжилгээн дээр үндэслэн энэ илэрхийлж байна. стратегийг боловсруулж гаргасан болно. Энэхүү нөхцөл байдлыг үнэлэх Ерөнхий сайд Алтанхуяг 2014 оны 1 судалгаа нь Азийн хөгжлийн банк, АНУ- дүгээр сард биднийг хүлээн авч, өөрийн ын Мянганы сорилтын корпораци, Япон санал бодлоо хуваалцсан явдалд гүнээ улсын Олон улсын хамтын ажиллагааны талархаж байна. Манай баг Ерөнхий агентлаг, Европийн Сэргээн босголт, сайдын Ажлын алба, УБЗДТГ, түүний хөгжлийн банк, Германы Олон улсын Цэвэр агаар төслийн төсөл хэрэгжүүлэгч хамтын ажиллагааны байгууллага, АНУ- нэгж, Эрчим хүчний яам, Байгаль орчин, ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг, ногоон хөгжлийн яам, Хас банк, Монгол Швецарийн Хөгжлийн агентлаг болон улсын Цэвэр агаар сан, ШУТИС-ийн бусад хөгжлийн түнш байгууллагын дэргэдэх Зуухны утаа ялгаруулалт, үр хувь нэмрээр бүтсэн юм. Манай багтай ашгийг турших лаборатори, халаалтын өөрсдийн мэдлэг, ойлголтоо харамгүй зуух борлуулагчид, гэр хорооллын хороон хуваалцсанд маш их талархаж байна. дарга нар болон энэ ажилд цаг зав, хүч Манай баг Дэлхийн банкны ахлах чармайлтаа гарган ажилласан бусад бүх эдийн засагч Кофи Екүви, эрчим хүмүүст ихэд талархаж байна. 2014 оны хүчний ахлах мэргэжилтэн Ян Фридрих 1 дүгээр сар, 2014 оны 5 дугаар сарын нарын өгсөн зөвлөгөөнд талархаж 6-ны өдөр болсон оролцогч талуудтай байна. Дэлхийн банкны эрчим хүчний хийсэн семинарын үеэр ирүүлсэн санал ахлах эдийн засагч Др. Ябэй Жан (мөн бодол, зөвлөгөөг энэхүү стратегид тусган зааварлагч асан туршлагын ахлагч Дэжан орууллаа. Остожик) Дэлхийн банкны Зүүн Азийн Манай баг уг стратегийг цэвэр зуухны зохицуулагчийн хувьд боловсруулахад гүн туслалцаа үзүүлсэн маш чухал зааварчилгаагаар биднийг Монгол улсын Цэвэр агаар санаачлага, хангаж байсан билээ. Багийн хамт Эрчим хүчний яам, Улаанбаатар хотын олноос Дэлхийн банкнаас Монгол Улсыг Засаг даргын Тамгын газраас Монголын хариуцан ажиллаж байсан менежер Цэвэр зуух санаачлагын талаар арвин хатагтай Коралие Геверс, Дэлхийн банкны мэдээлэл, ойлголт өгч, хамтран тогтвортой хөгжлийн газрын Хятад, ажилласанд талархал илэрхийлж байна. Монголыг хариуцсан дарга асан Марк Сайд Оюун, Эрчим хүчний яамны Лүнделл, Дэлхийн банкны эрчим хүч, ус дэд сайд Доржпүрэв, Эрчим хүчний хариуцсан салбарын менежер Чарльз яамны стратеги бодлого, төлөвлөлтийн Файнстийн нарт тайлан бэлтгэх үйл газрын дарга Пүрэвжавын Товуудорж, ажиллагааны туршид тууштай туслалцаа, Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 7 зааварчилгаагаар хангаж ажилласанд талархлаа илэрхийлж байна. Мөн Ядмаагийн Отгонбаярт үйл ажиллагааны туршид багийн логистикийн асуудлыг зохицуулж өгч байсанд, Муратын Арайлымд үйл ажиллагааны туршид логистик, хэвлэлийн тал дээр үнэлж баршгүй их туслалцаа, дэмжлэгийг Улаанбаатар хотын Дэлхийн банкны оффисоос үзүүлсэнд багийнхаа нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлж байна. 8 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Ерөнхий хураангуй Утаа багатай зуухаар Улаанбаатар зуух солиход зарцуулсан 30 сая орчим хотын утааны ялгаралтыг ам. Доллар ямар чухал хөрөнгө оруулалт бууруулахад тулгамдаж буй болохыг харуулж байна. асуудлууд Сүүлийн үед Улаанбаатар хотын У лаанбаатар хотын (УБ) агаарын агаарын чанар сайжирсан нь гэр бохирдлын аюулыг бууруулах хорооллыг утаа багатай зуухны дунд хугацааны гол арга хэмжээ хэрэглээнд өргөнөөр шилжүүлсний нэг бол халаалтын болон хоол хийхэд үр дүн юм. Харамсалтай нь хяналтын зориулагдсан цэвэр, хямд төсөр зуухны станцуудаас нарийн ширхэгт тоосонцор хэрэглээг нэмэгдүүлэх явдал юм. Энэ PM2.5-ийн мэдээллийг системтэй нь мөн өвлийн улиралд орон гэрээ цуглуулаагүй байна. Зарим статистик халаах, хоол унд бэлтгэхийн тулд зуух мэдээнээс 2011 оны сарын дундаж галладаг хот, суурин газрын агаарын үзүүлэлттэй харьцуулбал PM2.5 нарийн бохирдлыг бууруулахад туслана. Айл ширхэгт тоосонцорын сарын дундаж өрхөд халаалтын зориулалтаар нүүрс, хэмжээ өвлийн хамгийн хүйтэн сар болох мод түлэх нь хатуу хахир өвлийг 1, 2-р сард 20% - 40%, 3, 4-р сард 20% давахад тун чухал боловч үүнээс үүссэн - 30% буурчээ. Гэтэл зарим станцаас утаа Улаанбаатар хотын агаар дахь өөрчлөлт бараг гараагүй гэж мэдээлсэн нарийн ширхэгт тоосонцорын (PM2.5) 60 байна. Мэдээлэл ийн харилцан адилгүй хувийг үүсгэдэг байна1. Нарийн ширхэгт байгаа нь Улаанбаатар дахь хяналтын тоосонцорын хэмжээ өвлийн улиралд станцуудыг гэр хорооллыг хамруулан маш өндөр хувьд хүрдэг нь эрүүл өгөгдлийг илүү бодитой бүртгэж мэндэд үлэмж хортой төдийгүй Дэлхийн болохоор оновчтой тараан байршуулах, эрүүл мэндийн байгууллагын (ДЭМБ) тогтмол ажиллуулах, тэдгээрт нарийн стандартаас хэд дахин давах болжээ2. ширхэгт тоосонцорыг хэмжих таатай Зуух сольж утаа багассаны үр өгөөж их. нөхцлийг бүрдүүлэх нь чухал байгааг Гэр хорооллын зуухнаас гарч буй утааг харуулж байна. Гэхдээ гэр хорооллын 50% бууруулахад эдийн засгийн үр хүн ам өсөн нэмэгдэж байгаа ч нарийн өгөөж нь жилд 28-52 сая ам. доллар; ширхэгт тооцонцор буурчээ3. Өнгөрсөн 80% бууруулбал 52-96 сая ам доллар; гурван жил хагаст буюу 2014 оны 1-р 30% бууруулахад 15-29 сая ам. доллар сар хүртэл 135,193 зуух худалдаалагдаж, байх тооцоо гарчээ (Дэлхийн Банк, 131,206 нь суурилагджээ. Энэ нь гадаад 2011). Эдийн засгийн энэ их үр өгөөж улс оронд зохиогдсон олон төсөл нь Засгийн газар, хандивлагчдын зүгээс хөтөлбөртэй харьцуулахад гайхалтай үр 1 Улаанбаатар хотын агаарын чанарын шинжилгээ, Эрүүл мэндэд үзүүлж буй нөлөөллийг бууруулахын тулд агаарын чанарыг сайжруулах нь; Дэлхийн Банк, 2011 оны 12-р сар 2 2009 онд PM2.5 нарийн ширхэгт тоосонцор барамнасын өдрийн хамгийн өндөр дундаж үзүүлэлт нь 4000 μг/м3, хотын төвдөө жилийн дундаж үзүүлэлт 75-150 μг/м3, гэр хороололд 200-300 μг/м3 байв. Монгол Улсын агаарын чанарын стандартын хүлцэх жилийн хэмжээ PM10-ийн хувьд 50 μг/м3 ба PM2.5-ийн хувьл 25 μг/м3 байдаг бол хөгжиж буй орнуудад дунд хугацаанд хүрэхээр зорьж буй ДЭМБ-ын үзүүлэлт PM10-ийн хувьд 70 μг/м3 ба PM2.5-ийн хувьл 35 μг/м3 байна. 3 2010-аас 2014 оны хооронд ойролцоогоор 128,000 хүн Улаанбаатар хотод шилжэн суурьшсан; УБЗДТГ-ын статистик мэдээ Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 9 дүнтэй хэрэгжсэн арга хэмжээ болсон • Дөрөвдүгээрт, өмнө нь худалдсан утаа юм. багатай зуухны засвар үйлчилгээнд Энэхүү үр дүн зарим сөрөг асуудалтай ашиглах материал болон техникийн тулгарч байгаа ч Улаанбаатар хот, хот чадавх баталгааны хугацаа дууссаны орчмын зуух хэрэглэгчдийн ихэнх утаа дараа мэдэгдэхүйц буурах эрсдэл багатай зуухыг ашигладаг болбол уг бий. зуухны хэрэглээ нэмэгдэж, сайжрах • Тавдугаарт, хэрэглэгчдийг утаа боломжтой. Үүнд долоон чухал асуудал багатай зуух ашиглахад сургаж хөндөгдөж байна: байгаа ч уламжлалт галлах, хоол хийх арга дадлаасаа салахад тэдэнд хэцүү • Нэгдүгээрт, зуухны зах зээл дээр байна. Зохих ёсоор ашиглаагүйгээс нам даралтын бага оврын уурын зуухнаас гарах утаа ихэсдэг. Зайлшгүй зуух зэрэг эрчим хүч их шаарддаг харгалзаж үзэх шаардлагагүй ч хэрэгслийн эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэх шинэ загваруудад уламжлалт дадал хандлагатай болсон. зуршлыг бодолцохгүй байна. Энэ талаар илүү их сургалт явуулж, • Хоёрдугаарт, чанарын шаардлага ойлголт мэдлэгийг сайжруулах хангасан ийм төрлийн зуухны шаардлагатай. Ингэснээр өрсөлдөөн дотоодын үйлдвэрлэл их хэмжээгээр бий болж, илүү тохиромжтой загвар явагдаагүй байна. Импортын зуухны зохиох боломж бүрдэнэ. үнэ төрөөс их хэмжээний хөнгөлөлт өгөхгүй бол жирийн иргэд худалдаж • Зургаадугаарт, нам даралтын авах боломжгүй өндөр байна. Төрийн бага оврын уурын зуухыг бараг татаасгүйгээр өнөөгийн үнээрээ зах анхаараагүй, стандарт (уламжлалт зээл дээр нэмэгдэж байгаа зуухны зуух уг стандартад тохирдоггүй) эрэлт хэрэгцээг уламжлалт зуух мөрдүүлэх ажлыг хангалтгүй нийлүүлэгчидтэй өрсөлдөн хангаж явуулсан, бүрэн шаталтат зуух ба чадахгүй. Хэрэглэгчид хямд үнээр түлшний хөтөлбөр хоорондын уялдаа сайн чанартай бүтээгдэхүүн ашиглах холбоо сул зэрэг утаа багатай зуухыг хандлагатай байдгийг дутуу үнэлж дэмжих бодлогын зохицуулалт болохгүй. Татаасын механизмыг дутагдалтай байна. өөрчлөх нь өрсөлдөөн бий болгож, • Долдугаарт, Улаанбаатар хот болон бизнесийн тогтсон хэвшлийг өөрчлөх бусад газар дахь утаа багатай зуухыг тул одоогийн утаа багатай зуух дамжуулан худалдах зэрэг зуухны зах нийлүүлэгчдээс ихээхэн эсэргүүцэлтэй зээлийн нөхцөл байдал ихээхэн төвөг тулгарна. Мөн хүмүүс татаасгүйгээр учруулж байна. Бусад газарт үйл худалдан авч чадахаар зуухны өөр ажиллагаагаа явуулж буй уламжлалт хувилбарыг сонгоход хүргэж болох зуух үйлдвэрлэгчид УБ хотын зах зээлд юм. нэвтрэн орж ирэх магадлал өндөр • Гуравдугаарт, Улаанбаатар хотоос байна. Хэрвээ төрөөс утаа багатай бусад газарт нийлүүлэлтийн өртөг зуух ашиглахыг дэмжих тодорхой өндөр гарах тул одоогоор нийслэлээс бодлого боловсруулалгүйгээр үзүүлж өөр газарт утаа багатай зуух буй татаасаа гэнэт зогсоох шийдвэр үйлдвэрлэх нь бизнесийн боломжит гаргавал хэрэглэгчид хямд төсөр, хувилбар мөн эсэх нь тодорхойгүй зах зээлд бэлэн байгаагаар нь байна. уламжлалт зуухыг худалдаж авахаас өөр сонголтгүй болно. 10 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Монгол Улс дахь зуухны зах зээлийг асуудлыг шийдвэрлэхэд нэмэр болно. өөрчлөн шинэчлэх стратегийн Агаарын бохирдол Улаанбаатар хотын санал – Утаа багатай зуухыг зах төдийгүй өөр 10 хотын асуудал болоод зээлд бүрэн нэвтрүүлэх нь байна (эдгээр хотод 2014 оны төсвөөс 2014 оны 1-р сарын 28-нд Дэлхийн агаарын бохирдлыг бууруулах арга банктай хийсэн уулзалтын үеэр Ерөнхий хэмжээг дэмжихэд зориулан төсвийн сайд Алтанхуяг хэлэхдээ утаа багатай хуваарилалт хийгджээ). Гуравт, зах зуух нь Монгол Улсын Засгийн газрын зээлийг үндэсний хэмжээнд тэлснээр богино хугацаанд агаарын бохирдлыг өнөөдөр ч шаардлагатай байгаа зуухыг бууруулах гол арга хэмжээ мөн гээд утаа дамлан борлуулахыг хориглосон дүрэм багатай зуухыг зах зээлд бүрэн нэвтрүүлж, журмыг зөрчих явдал арилна. Дөрөвт, улмаар агаарын бохирдлыг бууруулж, нарны цахилгаан үүсгүүрээр 100,000 үр өгөөжийг тогтворжуулах нь Монгол малчин өрхийг хангасан зэрэг төрийн Улсын Засгийн газар, Улаанбаатар хотын бусад санаа санаачлагад тулгуурлан захиргааны бодлогын чухал зорилт болж улс орон даяар ялангуяа хот суурин байгааг баталсан билээ. Энэ зорилтыг газарт байгальд ээлтэй эрчим хүчний биелүүлэхэд тулгарч буй бэрхшээл, эх үүсвэрийг хоол хийхэд өргөнөөр шаардлагатай арга хэмжээг тодорхойлох нэвтрүүлэх боломжийг Монгол улсад хүсэлтийг Дэлхийн банкинд тавьсан юм. олгоно. Шалгуур хангасан өрхийн Энэ тайлан нь уг хүсэлтийн хариу юм. тоог нэмэгдүүлэх, урамшуулан дэмжих Хэрэгжүүлэх бодлого, авах цогц арга зах зээлд тохирсон зохицуулалтыг хэмжээ нь энэхүү зорилтыг биелүүлэхэд хөгжүүлэх, нам даралтын бага оврын дэмжлэг болох юм. зуухны хөтөлбөр боловсруулах нь Үндэсний хэмжээний стратеги зуухны үндэсний хэмжээний зах зээлийг хэрэгжүүлбэл ҮЦАТ болон УБЗДТГ өргөжүүлнэ. нь өөрийн стратегидаа тогтмол Өнөөдөр төрөөс олгож буй хяналт, үнэлгээ хийх шаардлагатай. хөнгөлөлтийн хувь их, нийслэлээс өөр Зах зээлийн нөхцөл байдал маш хурдан газарт утаа багатай зуухны олдоц муу өөрчлөгддөг. байгаа зэргээс үүдэн утаа багатай зуухыг Бүх хот суурин газарт утаа багатай Улаанбаатар хотоос гадагш дамжуулан зуухны борлуулалтыг дэмжиж, худалдаж байгаа нь бэрхшээл үүсгэж шинэ санаачлага, хувийн хэвшлийн байна. Дамжуулан худалдахыг нийлүүлэлтийн гол бааз болсон хориглосон эрх зүйн зохицуулалтын Улаанбаатар хот дахь зах зээлд гол хэрэгжилтийг чангатгах нь зүйтэй анхаарлаа хандуулах. Бодлогыг боловч тухайн айл өрх, ялангуяа гэр үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд хорооллын ядуу тарчиг оршин суугчдад олон асуудлыг нэгэн зэрэг шийдвэрлэх торгууль ногдуулж хууль дүрмийг ёсчлон боломжтой болдог. Нэгт, утаа багатай биелүүлэхийг шаардахад төвөгтэй байна. зуухыг дамлан худалдах явдал багасна. Гэхдээ утаа багатай зуух худалдан авах Өрсөлдөхүйц үнийг санал болгосноор боломжийг айл өрх бүрт бүрдүүлж Улаанбаатар хотын гэр хорооллынхны чадвал уламжлалт зуухнаас хямд утаа багатай зуухаа уг зуухыг худалдан төсөр зуухыг дамлах явдал эрс буурна. авах боломжгүй бусад газрын хүмүүст Оролцогч талуудын зөвлөлдөх уулзалтаар зарж борлуулах сонирхол буурна. нийлүүлэгчид утаа ялгаруулалтанд тавьж Хоёрт, өвлийн улиралд бусад хот, буй одоогийн шаардлагад нийцсэн УБЗ- сууринд учрах болсон агаарын чанарын ны олон төрлийн загварыг илүү хямд Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 11 үнээр буюу нэгж үнэ нь 150 ам. доллар зээлийг боломжийн хэрээр дэмжих, орчмоор нийлүүлэх боломжтойг тогтжээ. зуухны загварын шударга өрсөлдөөнийг 2013 оны 10-р сард УБЗ-ны хар зах хангах, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх өртгийг дээрх үнэ 200 орчим ам. доллар буюу бууруулахын тулд зохицуулалт, одоогийн бүртгэлтэй үнийн хагастай урамшууллыг хослуулах шаардлагатай тэнцэх, уламжлалт зуухнаас бараг хоёр байна. дахин их үнэтэй байв. Энэхүү хөтөлбөрийн давуу талыг Улаанбаатар хот нь судалгаа хадгалж үлдэх нь чухал юм. Үүнд: (i) шинжилгээний хүрээлэн, санхүүгийн зөвхөн сайн чанартай зуух үйлдвэрлэдэг байгууллага, дэд бүтцээрээ дамжуулан чадварлаг үйлдвэрлэгчид шалгуурт инновацийг дэмжих боломжтой. Зуух тэнцэж оролцох; (ii) хуучин зуухаа солих хөтөлбөр нь гэр хорооллын, хураалгахыг шаардах; (iii) үйлдвэрлэгч ялангуяа хотын төвөөс зайдуу суудаг борлуулсан бүтээгдэхүүндээ тодорхой (боловч хотын төвийн агаарын чанарт хугацаатай үйлчилгээний баталгаа гаргаж нөлөөлдөг) айл өрхийг бүрэн хамраагүйн өгөх; (iv) шалгуур хангасан айл өрх дээр халаалтын ханан зуух, НДБОЗ-ны хэрэглэгчийн хөнгөлөлт эдлэх (зөвхөн нэг талаар бараг анхаараагүй билээ. Аймаг удаагийн худалдан авалтад олгогдоно); орон нутгийн зах зээлийн багтаамж (v) гуравдагч буюу хөндлөнгийн этгээд нийслэлээс хавьгүй бага. Зөвлөлдөх суурилуулалт, шаардлагатай сургалтын уулзалтуудаар УБ хотод хэрэгжүүлсэн чанарыг баталгаажуулдаг механизм хөтөлбөрийн үр дүнд тулгуурлан, аймаг, нэвтрүүлэх; (vi) айл өрхөд хүлээсэн үүрэг хот сууринд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн хариуцлагыг нь тайлбарлан мэдүүлэх, зэрэгцээ гол анхаарлыг УБ хотод зуухыг дамлан худалдахыг хориглосон төвлөрүүлэх нь зүйтэй гэж тогтжээ. тухай зэрэг төрийн холбогдох бодлогыг Улаанбаатар хотод зуух солих таниулан ойлгуулах компанит ажил хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн ололт явуулах; (vii) хөтөлбөрийн санхүүжилтын амжилтыг үндэсний хөтөлбөрт тусгаж төлөвлөгөө нь төвийн болон орон ажиллах. Хөтөлбөрийн цар хүрээг нутгийн засаг захиргаа, хувийн хэвшлийн үндэсний хэмжээнд тэлэхдээ дараах хамтарсан эх үүсвэртэй байх болно. үндсэн зарчмыг баримтлах нь зүйтэй. Хөтөлбөрт өөрчлөлт оруулахдаа Үүнд: (а) хэрэглэгчдэд олон загвараас сул талыг нь анхаарч, үндэсний сонгох боломж олгох; (б) Монгол хэмжээний хөтөлбөрийн шинж Улсын Шинжлэх ухаан технологийн чанарыг харгалзан тусгах. Үүний тулд их сургуулийн харъяа зуухны утаа дараах нэмэлт өөрчлөлтийг оруулав: ялгаруулалт, ажиллах чадварыг шинжлэх • Хэрэглэгчид олгох хөнгөлөлтийн лаборатори болгож буй зуух хөгжлийн нөхцлийг хангах шалгуурыг хот төвд утаа ялгаруулалтын үзүүлэлтийг суурин газарт бүртгэгдсэн уламжлалт лабораторын тестээр шалгах зэрэг шинэ халаалтын зуух ашигладаг бүх санаачилгыг хөхүүлэн дэмжиж, зөв зүйтэй хэрэглэгч хамрагдсан байхаар стандарт тогтоох; (в) хөтөлбөрт тавигдах өөрчлөх. Ингэснээр айл өрхүүд шаардлагыг хатуу тогтоож, мэргэжлийн 3-4 жилийн хугацаанд уламжлалт түвшинд чанартай нийлүүлэлт хийх зуухнаас сайн дураараа татгалзах, нөхцлийг бүрдүүлэх; (г) нэрлэсэн үнийг шаардлага хангахгүй нам даралтын бууруулах нөхцлийг бий болгож улмаар бага оврын зуухаа үндэсний төрөөс татаас авах шаардлагагүй болгох стандартад нийцсэн утаа бага юм. УБ хотын туршлагаас үзэхэд зах ялгаруулдаг зуухаар солиход уриалах 12 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс боломж бүрдэнэ. хороо (АББҮХ) нь бодлого зохицуулах, • Эхлээд уламжлалт зуух ашигласны аливаа арга хэмжээ давхардах, улмаас эрүүл мэндэд учрах хохирлын хоорондоо зөрчилдөхөөс зайлсхийх (болон утаа бага ялгаруулдаг зуухны нөхцлийг бүрдүүлж ажиллах үүрэгтэй. үр өгөөжийн) талаар олон нийтийн АББҮХ нь бохирдлыг бууруулах бодлого ойлголтыг нэмэгдүүлж, улмаар эрх боловсруулахад оролцогч талуудын зүйн зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх төлөөллөөс бүрдэж Ерөнхий сайдын замаар уламжлалт зуух ашиглахыг ажлын албаны удирдлага дор ажиллах аажмаар хориглох. бөгөөд энэхүү стратегийн хэрэгжилтийг • Өвлийн улиралд агаарын бохирдол удирдлага хяналтаар хангана. Ерөнхий үүсдэг арван аймгаас эхлэн бусад хураангуй хүснэгт 1-д энэхүү стратегийг аймагт утаа багатай зуух нийлүүлэх хэрэгжүүлэхэд оролцох гол байгууллагын сүлжээг аажмаар тэлэх. үүрэг хариуцлагыг тоймлон харуулав. Хоёрдугаарт, Улаанбаатар хотын • Хэрэглэгчид олгох нэг удаагийн захиргаа энэхүү стратегийн нийслэл дэх хөнгөлөлтийн хэмжээ, эсвэл шалгуур хэрэгжилтийг хянах ажлыг удирдаж, хангасан аль нэг загварын зуухны бусад хот, суурин дахь үйл ажиллагааг жижиглэнгийн үнийн тодорхой АББҮХ-той хамтран зохицуулна. хувийг тогтоох замаар хэрэглэгчийн Нийслэл нь бусад хот, сууринд утаа татаасын механизмыг хялбаршуулж багатай зуух нийлүүлэх, сэлбэг, үргэлжлүүлэн ашиглах. Хямд үйлчилгээгээр хангахад голлох үүрэгтэй үнэтэй боловч сайн ажиллагаатай тул АББҮХ-ны бодлого, зохицуулалтыг зуух дэлхийн зах зээл дээр элбэг хангахад Улаанбаатар хот манлайлан ч Монголд байхгүй байна. Утаа оролцоно. Хоёр байгууллагын нягт багатай зуух авахад зориулан гэр хамтын ажиллагаа хөтөлбөрийг эрсдлээс ахуйн тавилгын бичил-зээлийн хамгаална. санхүүжилтийг дэмжих. • Зуух нийлүүлэгчид үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулж эхэлснээс хойш хоёр жилийн хугацаанд бүтээгдэхүүнийх нь чанарын баталгаажуулалтын механизмыг хялбаршуулах (чанарын баталгаажилт хариуцсан байгууллаар дамжуулан). Одоо ашиглаж буй бараг 100 хувийн хяналт бус, харин түүврийн дагуу нийлүүлэгчдийг шалгаж албан ёсны тусгай зөвшөөрөл олгох тогтолцоог бий болгох Уялдаа холбоог сайжруулах, үндэсний хэмжээнд цар хүрээг нь өргөтгөн тэлэхэд чиглэсэн бодлогын зохицуулалтыг бэхжүүлэх. Бодит баримтад тулгуурласан хөндлөнгийн оролцооны зарчмыг баримтлах. Үүнд дараах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагатай: Нэгдүгээрт, Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 13 Ерөнхий хураангуй хүснэгт: Хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд байгууллагуудын гүйцэтгэх үүргийн талаархи санал, зөвлөгөө Гол үүрэг Бэлтгэл ажил Хэрэгжилт Хууль, журам баталж, Стратегийг хэрэгжүүлэх тушаал Явцыг хянах УИХ санхүүжилтийг шийдвэрлэх гаргаж явцын мониторинг хийх Бодлого, хөтөлбөрийн Хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө Үр дүнд уялдаа холбоог хангах боловсруулахад оролцогч бүх мониторинг ажлыг зохицуулах, зөрчлөөс талуудыг оролцуулах, зохицуулах. хийх, стратеги Агаарын зайлсхийх (олон нийтэд Хэрэгжилтийг удирдлага хяналтаар хөтөлбөрийг бохирдлыг тайлбарлан таниулах хангаж зохицуулах, санал дүгнэлтийг сайжруулж бууруулах компанит ажил зохиох хянаж дүн шинжилгээ хийх, стратеги өөрчлөлт оруулах, Үндэсний гэх мэт), хэрэгжилтийг хөтөлбөр, төлөвлөгөөг сайжруулан төсөвт хөрөнгө хороо удирдлага хяналтаар хангах өөрчлөлт оруулах, төсөвт хөрөнгө бэлэн эсэхийг (шууд эсвэл ажлын хэсгээр бэлэн эсэхийг баталгаажуулах баталгаажуулах дамжуулан) Агаарын чанарын Улаанбаатар, бусад хотод PM2.5- Агаарын чанарыг мониторинг хийх, ийн мониторинг хийж тайлагнах сайжруулах тайлагнах зэргээр бодлого, тогтолцоог сайжруулах, үр дүнд ажлын үр дүн, Байгаль хөтөлбөрийн дэмжлэг шинжилгээ хийх систем бий болгох хэрэгжилтийг орчинн, ногоон үзүүлэх замаар агаарын зэрэг дэмжих бодлого боловсруулж тайлагнах хөгжил, аялал бохирдлоос хамгаалах хэрэгжүүлэх. Үр дүнгийн талаар жуулчлалын нөхцлийг баталгаажуулах. иргэний нийгэмд тогтсон хугацаанд яам тайлагнах. Утааны хяналтын Цэвэр агаар сангийн удирдах зөвлөлийн даргын технологийг нэвтрүүлэх боломжийг үүрэг гүйцэтгэх тодорхойлох. Халаах, хоол хийхэд Дэмжих бодлого боловсруулж Тараасан зуух, байгальд ээлтэй эрчим хэрэгжүүлэх, түлш зуухны түлш зарцуулалтад хүчний хэрэглээг өргөнөөр ашиглалтын мониторингод хяналт гарсан нэвтрүүлэх ажлыг бүрэн тавих, үр дүнг тайлагнах тогтолцоо өөрчлөлтийн үр Эрчим хүчний шаталтат зуух, түлшний бий болгох. Байгальд ээлтэй эрчим дүнг тайлагнах яам бодлогын уялдааг хангах хүчний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, зэрэг замаар бодлого тухайн зуух нэг бүрийн утаа хөтөлбөрийн дэмжлэг ялгаруулалт, түлш зарцуулалтын үзүүлэх мониторинг, үнэлгээний систем бий болгох. Батлагдсан төсвийн Цэвэр технологи ашиглалтыг Төлөвлөгөөний хүрээнд санхүүгийн эх дэмжиж урамшуулах, бохирдуулагч дагуу улсын үүсвэр хангагдаж буй технологи ашиглахаас урьдчилан төсөвт үзүүлэх Сангийн яам эсэх, батлагдсан бусад сэргийлэх санхүү, татварын арга ачаалал, (эсвэл, Цэвэр санхүүгийн арга хэмжээ хэмжээг боловсруулж, батлагдсан нөлөөлөлд агаар сан хэрэгжиж буй эсэхийг хянан тохиолдолд хэрэгжүүлэх (жишээ мониторинг хийх хэсэгчлэн) баталгаажуулах нь импортын татварын төлөвлөгөө, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, НӨТ), төсвийн гүйцэтгэл, үр дүнг харьцуулан хянах Улаанбаатар хот дахь УБЦАТ-ийг хэрэгжүүлэх, Ус, цаг Стандартыг стратеги хөтөлбөр, зуух уур, орчны шинжилгээний газар, мөрдүүлэхэд Улаанбаатар солих ажлын хэрэгжилтийг Улаанбаатар хотын агаарын Мэргэжлийн хотын хангах, дэмжлэг үзүүлэхэд чанарын алба хоорондын ажлын хяналтын ерөнхий захиргаа чиглэсэн бодлого, уялдааг хангаж дэмжихэд чиглэсэн газарт туслах хөтөлбөрийн уялдаа аргахэмжээг боловсруулж хэрэгжүүлэх 14 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс холбоог хангах, нийслэл (мониторинг шинжилгээ хийх хот, үндэсний хэмжээний чадавхийг сайжруулах), хуулийн хөтөлбөрийн зохицуулалтыг хүрээнд стандарт боловсруулж дагаж хангах мөрдөхөд туслах Харъяа нутаг дэвсгэрт зуух Үр дүнгийн талаар мэдээлэл Айл өрхийн солих хөтөлбөрийг удирдан бүрдүүлж ТХН-д зах зээлийн талаар бүртгэл хянах, шаардлагатай мэдээлэл өгөх тэмдэглэлийг тохиолдолд дэмжих, хөтөлж, айл Хороо, хэсгийн шалгуур хангасан айл өрхийг оролцохыг ахлагч өрхийг тодорхойлох, ухуулж таниулах луйвар, залилангаас урьдчилан сэргийлэхэд оролцох Харъяа нутаг дэвсгэрт зуух Олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх Айл өрхийг солих хөтөлбөрийг удирдан компанит ажилд оролцох, шалгуур оролцохыг ухуулж хянах, шаардлагатай хангасан айл өрхийн жагсаалтыг таниулах, үр дүнд Аймгийн тохиолдолд дэмжих, гаргах, бүтээгдэхүүний төв болон мониторинг хийх засаг дарга, шалгуур хангасан айл чанарын баталгааны агентыг орон нутгийн өрхийг тодорхойлох, тогтооход туслах удирдлага луйвар залилангаас урьдчилан сэргийлэхэд оролцох Хандивлагч орны стратеги, УБЦАТ болон ЖАЙКА одоогийн Үр дүнд засгийн газраас гаргасан байдлаар зөвхөн Улаанбаатар мониторинг хүсэлтээс шалтгаалан төрөл хотод төвлөрч ажиллаж байна. хийх, ОУБ/ бүрийн нөөцийн тусламж Дэлхийн банкнаас үндэсний хандивлагчид үзүүлэх боломжтой стратеги боловсруулахад зөвлөн боломжтой бол туслах үйлчилгээ үзүүлж байгаа. бусад хүсэлтийн Олон улсын Бусад байгууллага чухал дэмжлэг дагуу дэмжлэг байгууллага, туслалцааг үзүүлж байна. туслалцаагаа хандивлагчид үзүүлэх. Боломжтой гэж үзвэл хэрэгжилтийн явцад арилжааны банкууд оролцох Улаанбаатар хотод Улаанбаатар хот дахь бүтээгдэхүүний ашигласан системийг төвүүдийг удирдахад боломжтой дахин ашиглаж зуух солих бол засгийн газрыг татан хөтөлбөрийн санхүүгийн оролцуулах, улсын хэмжээнд айл удирдлагад аль болох өрхүүдээс төлбөр хүлээж авах Арилжааны оролцохыг дэмжих, утаа систем бий болгох, үйлдвэрлэгчид банк бага ялгаруулдаг зуухны олгох татаасын сангийн урсгалыг урьдчилгаа төлбөрийг удирдах, төлбөр тооцоо, худалдан (нэмэгдсэн) төлөхөд бичил авалт, суурилуулалтын талаарх зээл олгохыг дэмжих мониторингийн мэдээллийн санг улсын хэмжээнд бий болгох Агаарын бохирдлыг Татаас болон үндэсний стратегийн бууруулах арга хэмжээнд үйл ажиллагааг үргэлжлүүлэн Цэвэр агаар зориулсан санг удирдаж, санхүүжүүлэх. Хэрвээ хэвээр үлдвэл сан хуваарилах ЦАС тогтвортой санхүүжилтийн эх үүсвэр байж болох юм. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 15 Халаалтын системийн Зуухны утаа ялгаруулалт, ашигт Шинэ технологи Монгол улсын стандарт тогтоох ажиллагааг шалгах лаборатори, УБ санаачилгад Стандарт хотын захиргаа/Агаарын чанарын тохируулан хэмжил зүйн алба, БОЯ, ЭХЯ хамтран халаалтын стандартыг газар зуух, халаалтын хана, нам даралтын сайжруулан бага оврын зуухны стандарт тогтоох боловсруулах Мэргэжлийн Халаалтын хэрэгслийн Стандартыг шатлан нэвтрүүлэх Стандартыг хяналтын агаарын чанарын стандарт ажлын төлөвлөгөө гаргах мөрдүүлэх ерөнхий газар, мөрдүүлэх Хэрэгжилтийг удирдах 10 аймагт хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг Оролцогч бэлтгэх. Бүтээгдэхүүний төв, талуудтай чанарын баталгааны агентууд, харилцаж, төсөл удирдах ТХН, нийлүүлэгчид болон сум, шаардлагатай нэгж орон нутгийн банкны салбаруудтай тохиолдолд байгуулах гэрээ боловсруулах удирдлагын туслалцаа үзүүлэх Агаарын бохирдлыг Хувийн хэвшлийнхнийг тус Утаа бага бууруулахад хувь нэмрээ стратегийн хэрэгжилтэнд санал ялгаруулдаг зуух оруулж зуухны сайн дүгнэлтээ өгөхийг хүсэх нь нийлүүлэлтийн загвар боловсруулах, зүйтэй бөгөөд энэ нь аж ахуйн тогтвортой импортлох, худалдахад нэгж, компаниудын нийгмийн сүлжээг бий хувийн хэвшлээс хөрөнгө хариуцлагын сонирхлын нэг хэсэг болгох оруулалт хийх, арилжааны байж болох юм. Одоо нийлүүлэгчээр ур чадвараа ашиглах. ажиллаж буй хувийн хэвшлийн Баталгаат хугацаанд засвар компаниуд засгийн газартай үйлчилгээ үзүүлэх хамтран борлуулалтын дараа буюу баталгаат хугацаа дуусмагц Нийлүүлэгчид Улаанбаатараас бусад хот сууринд ямар үйлчилгээ үзүүлж болох талаар төлөвлөгөө боловсруулж байна. ШХА-тай хамтран утаа багатай зуухыг хэрхэн засч сэлбэх сургалтын хөтөлбөр боловсруулах боломжтой. Энэ сургалтанд уламжлалт зуух хэрэглэгчдийг хамруулах нь зүйтэй. Нийлүүлэгчид зуухны загвар, нийлүүлэлтийн сүлжээг төрөлжүүлэхийг дэмжинэ. Зуух солих, зуух ашиглах Зуух солих хөтөлбөрийн хүрээнд Мессежийг хэв маяг, дадал зуршилд гарч болох өөрчлөлтөд айл тууштай хүргэж, гарах өөрчлөлтийн өрхүүдийг бэлтгэх хөтөлбөрт Хэвлэл үндэслэлийг олон нийтэд өөрчлөлт гарахад мэдээлэл түгээх бэлэн байх (татаас хөнгөлөлтгүй болох, стандарт мөрдүүлэх). Утаа багатай зуух худалдан Утаа багатай авч зөв ашиглах зуухнаас өөр зуух, Айл өрх нам даралтын зуух ашиглахыг бүрэн халах 16 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Гуравдугаарт, үндэсний хэмжээнд тайлбарлан таниулах компанит ажил нягт стратегийн хэрэгжилтийг хангах ажлыг нарийн төлөвлөгөөний дагуу явуулж, ҮХ, удирдах чадварлаг төсөл удирдах УБ хотын захиргаа зэрэг гол оролцогчид нэгжийг хангалттай боловсон хүчин, нэг ижил мэдээллийг олон нийтэд санхүүжилттэйгээр байгуулж ажиллуулах тууштай хүргэх нь цаашид тус стратегийг ёстой. ТХН нь ҮХ-д ажлаа тайлагнах улс төр, олон нийтийн түвшинд ижил ба засаглалын бүтцийн хувьд ҮХ нь тэгш дэмжих нөхцлийг бүрдүүлнэ. Ер нь олон агентлаг байгууллагын хооронд зуух солих хөтөлбөрийн үр ашиг, УБЗ- зохицуулах үүрэгтэй ажиллана. Утаа ны шинжлэх ухаан, технологийн давуу бага ялгаруулдаг зуухны зах зээлийг бий талыг ухварлаж ойлгосон хэрэглэгчид болготол ТХН идэвхтэй ажиллах ёстой. л энэ зуухны зах зээлийг бүрдүүлдэг. ТХН нь дээд түвшинд улс төрчид, салбарын Иймд агаар бохирдуулдаг уламжлалт яамд, хотын захиргааны ажилтнууд зуух нь хэвийн ажиллаж байгаа ч болон хандивлагч байгууллагуудын шинэ зуух худалдаж авах хэрэгтэйг ажилтнуудтай тогтмол харилцаж ажиллах хэрэглэгчид ойлгуулж, галлагаа, хоол шаардлагатай. Түүнчлэн захиргаа, зохион унд хийх аргыг шинэ технологид (нарийн байгуулалт, худалдаа, худалдан авалтын ширхэгт тоосонцор буюу барамнас маш чадавхиар хүчтэй нэгж байх ёстой. ТХН- бага ялгаруулдаг зуухны) тохируулан ийн гол үүрэг нь бүх үйл ажиллагааны өөрчлөхөд сургах шаардлагатай байна. хэрэгжилтийг удирдаж, оролцогч талууд Тэдэнд дотны хүмүүсийнхээ сайн сайхны үүрэг, хариуцлагаа ойлгосон эсэхийг төлөө энэ бүхнийг хийх ёстойг ойлгуулах хянан баталгаажуулахын тулд тэдний хэрэгтэй. Мөн дадсан хэвшлээ өөрчлөх уялдаа холбоо, зохицуулалтыг хангаж хэрэгтэй болсон ч эцсийн үр дүн нь ажиллах явдал юм. ихээхэн өгөөжтэйг ухамсарлуулах нь Дөрөвдүгээрт, АББҮЗ болон УБ хотын чухал. Олон нийтийн сурталчилгаагаар зүгээс айл өрхийн халаалт, хоол хийх дамжуулан агаарын бохирдлыг хэрэгслийн шийдлийг хүртээмжтэй болгох бууруулах ажилд гаргасан хүч чармайлт, ажилдаа бэрхшээлтэй тулгарч буй бусад хүрсэн үр дүнг ард түмэнд тайлагнаж улс оронтой шинжлэх ухааны мэдлэг агаарыг цэвэршүүлэхэд өөрийн хувь туршлага солилцож, олон улсын хамтын нэмрээ оруулснаа мэдрэх сэтгэгдлийг ажиллагааг дэмжинэ. Монгол Улс хоол хэрэглэгчдэд төрүүлэх хэрэгтэй. хийхэд зориулсан бүрэн шаталтат зуухны Зургаадугаарт, утаа бага ялгаруулдаг Дэлхийн нийгэмлэгийн гишүүн орон зуухны талаар бодлого боловсруулах үйл бөгөөд энэ чиглэлээр Йоханасбургийн явцыг системтэй, нягт уялдаа холбоотой их сургууль, Бээжингийн хөдөө аж явуулах ёстой. Зуухны утаа ялгаруулалт ахуйн их сургуультай холбоо тогтоогоод гурван хүчин зүйлээс шалтгаалдаг: зуух, байна. Шинжлэх ухаан, бодлогын түлш ба хэрэглэгч. Урамшуулал, эрх мэдлэг, туршлагаа солилцоход хамтын зүйн зохицуулалтыг хослуулсан бодлого ажиллагаа чухал ач холбогдолтой. боловсруулахдаа дээрх гурван хүчин Тавдугаарт, АББҮЗ ба УБ хот нь зүйлд хэрхэн нөлөөлөхийг бодолцох хүмүүст агаарын чанарын асуудлыг ёстой. Түлшийг орхигдуулж болохгүй. таниулж, үр дүнг хүргэх, энэ талаархи Жишээлбэл, Багануурын нүүрсээр хөтөлбөрийг өргөн хүрээнд ойлгуулж, уламжлалт зуух галлахад Налайхын нүүрс дэмжүүлэх олон нийтэд зориулсан ашигласнаас бараг хоёр дахин илүү утаа компанит ажлыг зохион байгуулахад ялгаруулдаг. Түүнчлэн амьдралын бодит чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Олон нийтэд байдлыг ч харгалзах хэрэгтэй. Тухайлбал Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 17 саяхан зуухаа сольсон айлыг шинэ түлш зуухыг бүрэн халах төлөвлөгөөгүйгээр гарсан учраас зуухаа дахиад солихыг үргэлжлүүлэн үйлдвэрлэж байгаа шаардах нь амьдралд нийцэхгүй. тохиолдолд хэрэглэгчдэд татаас олгох Зууханд түлш түлсний буюу утаа зэрэг санхүүгийн урамшууллын арга ялгаруулалтын сорилын үр дүнг бодлого хэмжээ авах нь ямар ч утгагүй юм. Ямар боловсруулагчдад мэдээлэх нь чухал. загварын зууханд аль төрлийн түлш Төрөөс үлэмж хэмжээний санхүүжилт хэрэглэх, шаталт хэрхэн явагдахыг нэг хуваарилахаас өмнө зуухны загвар, бүрчлэн гаргасан минимум стандартыг түлшний төрлийн шаталтын мэдээллийг боловсруулж эрх бүхий байгууллагаар нягтлан гаргасан байвал зохино. Монгол батлуулан дотоод, гадаадын улс дотооддоо утаа ялгаруулалтыг үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнд ижил тестлэн шалгах лабораторитойгоороо тэгш мөрдүүлбэл зохино. Энэ стандартыг бусад орноос давуу талтай. Монгол нэвтрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ улсын Шинжлэх ухаан технологийн уламжлалт зуухыг үйлдвэрлэх, их сургуулийн харъяа Зуухны утаа борлуулах, ашиглахыг зогсоох, бүрэн ялгаруулалт, ашигт ажиллагааг шаталтат зуухны үйлдвэрлэл, борлуулалт, шалгах лаборатори (ЗУЯААШЛ) ашиглалтыг хөхүүлэн дэмжих цогц арга утаа ялгаруулалтын гүйцэтгэлийг хэмжээ авах нь зүйтэй. шалган тогтоож байна. Тест сорилыг Наймдугаарт, бодлогын шат дараалсан лабораторийн нөхцөлд гарын авлагыг зохицуулалтыг хийж, хөтөлбөрийг ягштал баримтлан хийдэг боловч бодит ерөнхий зураглалын дагуу хэрэгжүүлнэ. амьдрал дээр хэрэглэгч заавар аргачлалыг Түүнчлэн мониторинг ба үнэлгээг эртнээс тэр бүр дагадаггүй. Бодит байдал, хийж хүлээсэн үр дүнд хүрэхийн тулд лабораторын сорилын ялгааг гэрийн шинэ бодлогыг хослуулан хэрэгжүүлэх нөхцөлд туршин гаргаж болно. Шинэ шаардлагатай. Аливаа стратеги ямарваа технологийг хялбар ашиглах талаархи эрсдэл дагуулдаг. Энэ стратегийн гол тайлбартаа ЗУЯААШЛ үүнийг оруулах эрсдэл нь хувийн хэвшлийн салбараас хэрэгтэй. ЗУЯААШЛ нам даралтын бага оролцох сонирхол муу байгаа явдал юм. оврын зуухны сорилын тестийг нэн даруй Иймд Монгол улс бүрэн шаталтат зуухны боловсруулах шаардлагатай. Ингэснээр санаачлагын дараагийн үе шатандаа бодлого боловсруулагчдад уг зуухыг баримтлах журам зохицуулалтын талаар сайжруулах хөтөлбөрийн үр өгөөжийг хувийн хэвшлийн байгууллагуудтай нягт ойлгуулахад дөхөмтэй болно. хамтран ажиллаж зөвлөлдөх нь чухал. Долдугаарт, АББҮЗ ба УБ хотын Мөн энэ хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэхэд улс захиргаа шинэ санаачлага өрнүүлэх, төрийн дэмжлэг туслалцаа дутмаг байгаа шаардлагатай сэлбэгээр хангах, агаар нь эрсдэл үүсгэж айна. Учир нь богино бохирдуулдаг зуух хэрэглэх явдлыг хугацаанд их амжилтад хүрэх нь “зорилго зогсооход чиглэсэн санхүү, эрхзүйн биелэгдлээ” гэсэн ташаа ойлголт өгдөг. зохицуулалтын бодлогыг боловсруулж АББҮЗ дээрх асуудлыг харгалзан үзэж зөв эхлэх нь зүйтэй. Эрх зүйн зохицуулалт, зүйтэй ойлголт бий болгоход анхаарах урамшууллын арга хэмжээ нь утаа бага ёстой. Мөн бодлогын чиг баримжааг зах ялгаруулдаг зуухны худалдан авалтыг зээлийн өөрчлөгдөн хувьсаж буй нөхцөл хялбаршуулж, уламжлалт зуухны байдал, хэрэглэгчдийн таашаал болон нийлүүлэлт, худалдан авалтыг хэцүү хөтөлбөрийн туршлагатай уялдуулан төвөгтэй болгох, улмаар хориглон тогтмол хянаж шинжлэх шаардлагатай. зогсооход чиглэх ёстой. Уламжлалт 18 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Улаанбаатар дэлхийн хамгийн буй “тогтвортой байдлыг хангахад гарч хүйтэн нийслэл хот боловч хамгийн буй алдаа дутагдлыг” шийдвэрлэхэд их бохирдолтой хот байх ёсгүй. энэхүү стратеги ихээхэн анхаарах юм. Үүнд Энэхүү стратегийн эдийн засгийн гол зуух болон жижиг нам даралтын зуухны үр өгөөж нь Улаанбаатар хотын хүн ам стандартыг гаргаж улам боловсронгуй өсөн нэмэгдсэн ч эрүүл мэндийн байдлыг болгож, улам үндэсний хэмжээнд үе өнөөгийн түвшинд хадгалахад оршино. шаттайгаар нэвтрүүлэх, шаардлагатай Стратегийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах сэлбэг, материал импортлоход туслах зардлын ихэнхийг хөнгөлөлт татаас эзэлж санхүүгийн урамшууллыг дахин сэргээх, байна. 2009 онд агаарын бохирдлын шинэ технологийг засах сэлбэх ур эдийн засгийн дундаж өртөг нэг өрхөд чадвар эзэмшихэд дотоодын зуух ойролцоогоор US$ 2000 ам доллар байв. үйлдвэрлэгчдэд дэмжлэг үзүүлэх, Агаарын мониторинг, эрүүл мэндэд хэрэглэгчдийн татаасын механизмыг нөлөөлөх нөлөөллийн суурь судалгааны сайжруулах, ирэх гурван жилийн 80% буюу 74 сая ам.долларын үр ашгаас хугацаанд татаасыг аажмаар халах, олон Улаанбаатар хотын нэг өрхөд жилд 211 нийтийн сурталчилгааны мэдээллийг ам.доллар ноогдож байна. Иргэдэд нэг тодорхой болгох зэрэг ажлыг хамруулж зууханд дунджаар 250-350 ам.долларын болно. АББҮЗ, УБ хотын захиргаанаас нэг удаагийн татаас олгосон нь зуух мониторинг, үнэлгээг тогтмол явуулна. ашигласны нэг жилийн эдийн засгийн үр Энэ бүх үйл ажиллагаа Улаанбаатар ашигтай харьцуулахад эрс доогуур дүн хотод бүрэн шаталтат зуухны тогтвортой, юм. Хавсралт 2-т эдийн засгийн нэмэлт найдвартай зах зээлийг бий болоход шинжилгээг харуулав. хувь нэмрээ оруулна. Хэрвээ амжилттай хэрэгжвэл утаа бага ялгаруулдаг зуух Зуух бол Улаанбаатар хотын агаарын нь Улаанбаатар болон бусад хотын чанарын асуудлыг шийдвэрлэх олон оршин суугчдыг өвлийн саруудад цэвэр арга замын зөвхөн нэг хэсэг бөгөөд агаараар амьсгалах нөхцлийг бүрдүүлнэ. уг стратегийн шинжилгээ хот суурин газрын оршин суугчдын дийлэнх хувь . бүрэн шаталтат зуух ашиглах боломжоор хангагдвал Улаанбаатар хотын агаарын чанарыг сайжруулахад хувь нэмрээ оруулах нэмэгдүүлнэ гэсэн дүгнэлтэнд хүргэж байна. Бүрэн шаталтат зуухыг бусад хот суурин газрын зах зээлд хүргэх, түүнчлэн өнөөдрийг хүртэл анхаарал бага хандуулж ирсэн нам даралтын бага оврын зуухны стандартыг боловсруулж мөрдүүлэх шаардлагатайг тус стратеги онцлон тэмдэглэж байна. Улаанбаатар хот, аймгийн төвүүдийн зуухны зах зээл хоорондоо уялдаа холбоотойг энд дурьдах хэрэгтэй. Энэ нь хор холбогдол учруулахын зэрэгцээ боломж ч олгоно. Одоогийн зуух солих хөтөлбөрийн давуу талд суурилан бүрэн шаталтат зуухны хэрэглээнд бүрэн шилжихэд саад болж Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 19 Бүлэг 1 - Удиртгал У лаанбаатар хот дэлхийн хамгийн зуухаар солих; зарим гэр хороололд хүйтэн нийслэл хот төдийгүй ахуйн цахилгаан хэрэгслийг шөнийн дэлхийн хамгийн бохирдсон цагаар хөнгөлөлттэй үнээр ашиглах; хотуудын нэг болж байна. Улаанбаатар хийн түлшийг нүүрсний оронд хотын гэр хорооллын айлууд орон гэрээ нийлүүлэхийг Засгийн газрын үндсэн халаахын тулд нүүрс, мод түлэхдээ бодлого болгох ажил орно. хотын4 агаарт цацагдаж буй нарийн (ii) Дунд хугацааны арга хэмжээнд ширхэгт тоосонцорын (НШТ2.5) 60 иргэдийг орон сууцанд амьдрах, орчим хувийг ялгаруулж байна. Үлдсэн их сургуулиудын хотхоныг барьж хэсэг нь дулааны цахилгаан станцын байгуулах, үйлдвэрүүдийг шилжүүлэн яндангаас гарч буй утаа, салхиар орж байршуулах, замын хучлагыг ирсэн тоосноос үүдэлтэй. Өвлийн сайжруулах ажил багтана; улирлын ялгардаг хорт хий нь Дэлхийн (iii) Урт хугацааны арга хэмжээнд эрүүл мэндийн байгууллагаас (ДЭМБ) байгальд ээлтэй томоохон цахилгаан, заасан зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэд дулааны станцууд барих, орон дахин5 хэтэрч, хүний эрүүл мэндэд маш сууцны барилга олноор босгох, хортойгоор нөлөөлөх түвшинд хүрчээ. цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах зэргээр Улаанбаатар хотын агаарын хотын ногоон бүсийг нэмэгдүүлэх, бохирдлыг багасгах зорилгоор УБЗДТГ- авто замын сүлжээг илүү зүй зохистой аас богино, дунд, урт хугацааны олон болгох ажил хамаарна; арга хэмжээ авахаар төлөвлөсөн (Утаагүй Богино хугацаанд авах арга хэмжээний Улаанбаатар, 2010 оны 3 дугаар сар, хамгийн чухал ажил нь өвлийн улиралд 81-р тогтоол) хоол хийх, орон гэрээ халаахын тулд Богино хугацааны арга хэмжээнд (i) зуух ашигладаг ядуу айл өрх, хотын хүн амын шилжилт хөдөлгөөний захын оршин суугчдыг байгальд урсгалыг буцаах бодлого ээлтэй, худалдан авах боломжтой хэрэгжүүлэх; төв зах, төмөр замын ахуйн цахилгаан хэрэгслээр хангах юм. ачааны терминал, зарим үйлдвэр, Дэлхийн банкны судалгаанаас үзэхэд гэр албан газрыг шилжүүлэн байрлуулах; хорооллынхны галлагаанаас ялгарах хорт Улаанбаатар хотын гэр хорооллын хийг 80%-иар бууруулахад хүн амын айл өрхийн мод, нүүрсээр галладаг НШТ2.5-ын өртөлт 48%-иар буурах зуухыг өөр төрлийн (модны шахмал юм. Эрүүл мэндэд учирч болзошгүй үртсэн түлш, боловсруулсан нүүрс, аюулаас урьчилан сэргийлж хамгаалсан хагас коксжуулсан нүүрс, цахилгаан үр ашиг (Дэлхийн банк 2011) нь жилийн зуух зэрэг бүрэн шаталтат зуух) 144 сая ам.долларт хүрнэ. Ийм үр дүнд 4 Агаарын чанарыг сайжруулж, эрүүл мэндийн нөлөөллийг багасгах Улаанбаатар хотын Агаарын чанарын шинжилгээ; Дэлхийн банк, 2011 оны 12 дугаар сар 5 2009 оны байдлаар Улаанбаатар хотын агаар дахь нарийн ширхэгт тоосонцорын жилийн дундаж агууламж 4000 мг/м3 –ээс дээш байсан бол хотын төвд 75-150 мг/м3, гэр хороололд 200-300 мг/ м3 байсан. Монголын агаарын чанарын стандарт нь 50 мг/м3 НШТ10 , 25 мг/м3 НШТ2.5 байдаг ба ДЭМБ-аас хөгжиж буй орнуудад гаргасан стандарт нь 70 мг/м3 НШТ10, 35 мг/м3 НШТ2.5 тус тус байдаг. 20 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс хүрэхийн тулд ядуу өрхийг олон жилийн гэр, модон эсвэл тоосгон байшингаа турш хоорондоо уялдаа холбоотой халаах, хоол хийхэд дан зуух ашигладаг. хэрэгжих бодлого, хөтөлбөрийн дагуу Уламжлалт зуух нь утаа ихтэй. Налайхын бага бохирдолтой халаалттай болгох нүүрсээр галлахад 1 мегажоуль дулаан шаардлагатай. Агаарын чанарыг ийн үүсэхэд 600-700 мг НШТ2.5 ялгардаг бол тогтмол сайжруулахын тулд тусдаа Багануурын нүүрснээс 1 мегажоульд 1400- халаалттай байр сууц хэрэглэхгүй болох, 1500 мг НШТ2.5 ялгарна. Том байшинг үйлдвэр аж ахуйн газрыг шилжүүлэн халаахын тулд зуухаа халаалтын ханатай байршуулах зэрэг дунд болон урт (ХХ) холбоно. Ийм ханан зуухны утааны хугацааны арга хэмжээг хэрэгжүүлэх ялгаруулалтыг тооцож үзээгүй боловч хэрэгтэй. дан зуухтай ойролцоо байх нь мэдээж. Бийлэг айл өрх уламжлалт зуух Мөн томхон дан байшинг энгийн паар болон нүүрсээр галладаг зуух-пийшин юмуу усан халаалтын хоолойтой нам (нам даралтын бага оврын зуух гэдэг) даралтын бага оврын зуухаар (ЖНДЗ) хэрэглэдэг нь өвөлд агаарын доод халаадаг. НДБОЗ-ны утаа ялгаруулалтыг давхаргад бохирдол үүсгэдэг гол хэмжиж үзээгүй боловч ийм зуухтай айл шалтгаан болдог. Айлууд ихэвчлэн өвөлд дан зуухтай айлаас даруй 3 дахин их нүүрс түлдэг. Оруулга 1. Нэр томъёо Энэ тайланд “цэвэр зуух” ба “утаа багатай зуух” ижил утгатай, “бохир зуух” ба “уламжлалт зуух” хоорондоо ижил утгаар хэрэглэгдэнэ. Уламжлалт зуух: мод түлэхэд зориулагдсан тэгш өнцөгт хэлбэртэй төмөр зуух. ЗУЯҮАШЛ-ын тооцооноос үзэхэд Налайхын нүүрс нэгж цэвэр мегажоульд 600-700 мг НШТ2.5 ялгаруулдаг бол Багануурын нүүрс нэгж цэвэр мегажоульд 1400-1500 мг НШТ2.5 ялгаруулдаг. Утаа бага ялгаруулдаг зуух: Налайхын нүүрс ашигладаг уламжлалт зуухтай харьцуулахад 90%- иар бага буюу нэгж цэвэр мегажоульд 70 мг-аас бага НШТ2.5 ялгаруулдаг. Халаалтын хана: хөндлөн, босоо яндангийн сувгаас бүрдсэн зуухтай холбогдсон дулаан хадгалах чадвартай хөндий хана. Нам даралтын бага оврын зуух: дулааны солбилцолтой зуух бөгөөд том байшинд ашиглагддаг; Доторхи шингэн нь паараар дамжин байшинг халаана. Өртөг ихтэй нь ус дамжуулах насостой, зарим нь халуун усны гүйлтийн системтэй байдаг. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын оны хооронд Улаанбаатарт шилжин (хотын захын) айл өрхийн дийлэнх суурьшсан 9 хүн тутмаас зөвхөн нэг нь нь ядуу, голдуу дан эсвэл ханан л нутагтаа буцсан байна6. Улаанбаатар зуух ашигладаг. Хотод ажлын байр хотод шинээр ирж суурьшиж буй хүн гайгүй олддогоос хөдөөнөөс шилжин амын тоо олширч, орон байшингаа суурьшигч их ирэх тул ядуу хүмүүсийн сайжруулж байгаа хүмүүс ч ихэссэн нь тоо нэмэгдсээр байна. 2006-2008 оны агаарын бохирдлыг бууруулахад ихээхэн хооронд хөдөөнөөс шилжин ирэгчдийн чирэгдэл учруулж байна. тоо 30,000 хүрч байсан бөгөөд албан Монгол улсын Засгийн газар, ёсны статистик баримтаар 2000-2008 Улаанбаатар хотын засаг захиргаатай 6 Капитал статистикийн газар; 2013 оны Улаанбаатар хотын Агаарын бохирдлын зардлаас авсан Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 21 хамтран зуухны хөтөлбөрт судалгаа хийх дугаар сар) нэрээр дээр хэвлэн гаргаж, хүсэлт гаргаж, үндэсний цэвэр зуухны монгол хэлнээ хөрвүүлсэн болно. 1000 стратегийг боловсруулахаар болсон өрхийн судалгаанд 2009 онд Дэлхийн нь цаг үеэ олжээ. Саяхан хэрэгжүүлсэн банкнаас явуулсан (зуух солих хөтөлбөр зуух солих хөтөлбөр нь Монгол улсад хэрэгжихээс өмнө) үүнтэй төстэй 1000 том сургамж, туршлага болсон. Цэвэр өрхийн судалгааг ашигласан. Энэ 2 зуух болон агаарын чанарыг сайжруулах судалгаа нь зах зээл дээрх зуух солих ажлыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд уг хөтөлбөрийн үр нөлөө, хэрэглэгчийн хөтөлбөр чухал хувь нэмэр оруулсан. шинж чанарыг тогтооход тус болсон Гэвч утаа багатай зуухыг Улаанбаатар юм. Судалгааны өгөгдлийг энэ дүн хотоос гаргаж дамлах явдал гарсан шинжилгээнд тусгасан болно. хөтөлбөрийн ололт амжилтад муугаар нөлөөлөх чухал эрсдэл болж байна. Энэхүү тайланд хөтөлбөрт эрсдэл учруулж болох бусад “тогтвортой байдлыг хангахад гарч буй алдаа дутагдлыг” -ыг илрүүлэн тоочсоноос гадна “цэвэр” зуухны хэрэглээг зах зээлд бүрэн нэвтрүүлэх шилжилтийн хөтөлбөрийн ерөнхий загварт өөрчлөлт оруулах боломж байсаар байгааг илэрхийлнэ. Энэхүү стратеги хөтөлбөр нь удиртгал хэсгээс гадна 3 бүлэгтэй. Хоёрдугаар бүлэгт зуух солих хөтөлбөрийн давуу тал болон тулгарсан бэрхшээлд хийсэн дүн шинжилгээ өгөгдөнө. Гуравдугаар бүлэг хөтөлбөрийн стратеги зорилго, төлөвлөгөөг танилцуулна. Дөрөвдүгээр бүлэгт стратеги хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ерөнхий зураглал төлөвлөгөөг танилцуулна. Стратеги хөтөлбөр нь Улаанбаатар хотын зуухны зах зээлд шинжилгээ хийсэн хэд хэдэн баг болон бусад хот сууринд тандалт үнэлгээ хийсэн нэг багийн судалгаан дээр суурилсан болно. Ялангуяа Улаанбаатар хотын гэр хорооллын 1000 өрхөөс авсан судалгаа (тайланд Хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн судалгаа (ХСХ судалгаа) гэж тусгагдсан), бусад хот сууринд хийсэн тандалт үнэлгээ орно. Судалгааны үр дүнг Монгол улс: Улаанбаатар хотын захын ядуу гэр хороолол болон зарим аймгийн төвийн халаалтын зуухны зах зээл, чиг хандлага (2013 оны 12 22 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Бүлэг 2 – Монгол Улсад утаа багатай зуух нэвтрүүлэх хөтөлбөрийн давуу тал, тулгамдсан асуудлууд 2 011 оноос хойш хэрэгжүүлсэн утаа сорилтын сан Улаанбаатар хотын 5 багатай зуух нэвтрүүлэх хөтөлбөрөөс дүүргээс агаарын бохирдлыг бууруулах олж авсан туршлага, сургамжинд дүн бүсийн хэд хэдэн хороог сонгон авч шинжилгээ хийхэд давуу тал, тулгарсан туршилтын хөтөлбөрөө санхүүжүүлэн асуудлын шинжилгээ чухал үүрэгтэй. хэрэгжүүлсэн. Утаа багатай зуух худалдан Асуудлыг ямар өнцгөөс харах нь их ач авахад хөнгөлөлт олгох, гэр, байшингийн холбогдолтой. Заримдаа бэрхшээл нь дулаалгыг сайжруулах, нам даралтын давуу тал болж хувирдаг. Боломжийг муудсан зуух солих арга хэмжээнээс энэ алдсанаас зуух солих хөтөлбөрөөс олж төсөл бүрдсэн юм. авсан үр ашгийг эрсдэлд оруулж болно. Гаргасан хүчин чармайлтын үр дүнд Иймд дүн шинжилгээ хийсэн нөхцөл зуух солих хөтөлбөрт маш олон өрх байдлыг ойлгох нь маш чухал. Тиймээс хамрагдсан нь том амжилт юм. Энэ энэ бүлгийн эхэнд 2009 оноос эхлэн санаачлагыг дэмжсэн бүхий л арга хэрэгжүүлсэн зуух солих хөтөлбөр, түүний хэмжээний дүнд ойролцоогоор (нийт үе шатуудад харьцуулсан дүгнэлт хийнэ. гэр хорооллын 170 мянган өрх) 110,000 Дараа нь холбогдох дүн шинжилгээг утаа багатай зуухыг нийлүүлсэн байна. танилцуулна. Дүн шинжилгээнээс үзэхэд Мөн, Байгаль орчны мэдээллийн төвөөс Монгол улс асуудлыг шийдвэрлэх чухал гаргасан тайланд 2013 оны 1 дүгээр сарын үе шатнаа ирсэн нь тодорхой байна. байдлаар хүн амын өсөлт явагдсанаас Монгол улс нь төрийн бодлогоороо үл хамааран агаарын бохирдол өмнөх зуухны хэрэглээг өөрчлөх шилжилтээ жилтэй харьцуулахад 30%-аар буурсан хэрэгжүүлж дуусгах, эсвэл эрүүл мэндийн үзүүлэлт гарсан байна. салбар дахь ололт амжилтаа эргэж Утаа багатай зуух хэрэглээнд нэвтрүүлэх буцалтгүйгээр алдаж Улаанбаатар хотыг шилжилтийг цаашид үргэлжлүүлэн дахин уламжлалт зуух ашигладаг хот явуулахын тулд 2013 оны 10 дугаар сард болгох болно. өмнөх хөтөлбөрүүдээс хуримтлуулсан Улаанбаатар хотын агаарын сургамж, туршлагуудыг агуулсан зуух бохирдлыг бууруулах богино солих шинэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж хугацааны гол арга хэмжээний хүрээнд эхэлсэн. Хөтөлбөрийг Улаанбаатар хандивлагч байгууллагууд 2009-2011 хотын захиргаа, Цэвэр агаар сан болон онд жижиг туршилтууд явуулж, зуухны Улаанбаатар хотын цэвэр агаар төслийн утаа ялгаралтыг хэмжих лаборатори дэмжлэгтэйгээр7 хэрэгжүүлж байгаа байгуулжээ. 2011-2012 онд Мянганы 7 Улаанбаатар хотын Цэвэр агаар төсөл; Улаанбаатар хотын Цэвэр агаар төслийн хөгжлийн зорилго нь Улаанбаатар хотын гэр хорооллын хэрэглэгчдийг НШТ бага ялгаруулдаг халаалтын үйлчилгээнд холбож, хотын ншт-ын хэмжээг хэмжигчийг дунд хугацааны ажлын нэг болгон байгуулах юм. УБЦАТ нь бүрэлдэхүүн 3 хэсэгтэй: А. Гэр хорооллын НШТ-ын бууруулах; Б. Улаанбаатар хотын төвийн НШТ- ыг нүүлгэх; В. Олон нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, хөтөлбөрийн зохицуулалт, төслийн удирдлага. Төслийн үр дүнг дараахь зүйлсээр хэмжинэ: (i) үлдсэн шалгуур үзүүлэлтийг хангасан айл өрхийн хамрагдалт; (ii) агаарын бохирдлыг бууруулахаар богино хугацаанд явуулах арга хэмжээнд хийсэн судалгааы тоо; (iii) агаарын бохирдлын зохицуулалтын механизмын ажиллаж буй өдрийн тоо. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 23 бөгөөд энэ өвөл 45,000 зуух түгээхээр ийн Халаалт, үйлдвэрийн экологийн зорилго тавиад байна. Хэрвээ бүгдийг хүрээлэнгийн дэмжлэгээр ажилладаг. нь борлуулж чадвал Улаанбаатар хотын Лаборатори бодлого боловсруулагчдын ихэнх айл уламжлалт зуухнаас хамаагүй хувьд агаарын бохирдлыг бууруулахад цэвэр зуухтай болох юм. Тэгвэл зөвхөн шаардлагатай шинэ түлш, зуухыг нийслэлд шинээр шилжиж ирээд байгаа бий болгоход шаардлагатай утаа эсвэл нам даралтын бага оврын зуух ялгаруулалтын талаарх шинжлэх ашигладаг өрх л ийм зуухгүй үлдэх юм. ухааны мэдээллийн эх үүсвэр болдог. 2013 оны өвөл эхлэх энэ хөтөлбөр Дөрөвт, айл өрхөд суурилуулсан зуухыг өмнөх хөтөлбөрүүдтэй харьцуулахад шалгах, зөв зохистой ашиглахад сургах хэд хэдэн өөрчлөлтийг агуулна. Нэгд, ажлыг хөндлөнгийн гуравдагч этгээд зуух солих үйл ажиллагааг Улаанбаатар тухайн айлд 2 удаа очиж гүйцэтгэнэ хот өөрөө хариуцан явуулах болж (суурилуулахад нэг, мөн хэдэн сарын байгаа нь тун чухал юм (анх удаа). дараа дахин нэг). Түүний үүрэг зорилго Хоёрт, зуухны үзүүлэлтийн шаардлагыг өрх тухайн цэвэр зуухыг ашиглаж сурсан боловсруулан гаргаж, шаардлага хангах эсэх болон хэдэн сарын дараа зуухаа загвар зуухыг нээлттэй өрсөлдөөнөөр ашиглаж байгаа эсэхийг тогтооход сонгоно8. Шалгуур үзүүлэлтийг хангаж оршино. Тавд, ЖАЙКА, Улаанбаатар байгаа тохиолдолд зуухны үүсэл, гарал хот, Дэлхийн банк нягт хамтран зуух нь хамаагүй. Нийт 15 төрлийн загвар солих хөтөлбөрийн үр дүнг хянах зуухны 11 нийлүүлэгчийн 8 нь үндэсний хамгийн чухал хэсэг болох агаар дахь үйлдвэрлэгч. 4 загвар зуух шалгарснаас нарийн тоосонцорын багасалтад хяналт 1 нь дотоодын үйлдвэрлэгчийнх байсан тавих агаарын чанарын удирдлагыг ч энэ нь монгол зуух олон улсын сайжруулна. шалгуурыг давсан анхны явдал байв. УБЦАТ-ийн зуух солих хөтөлбөрийн Горимын дагуу зөв ашиглавал эдгээр зорилго нь 45,000 утаа багатай зуухыг загвар зуух НШТ2.5 ялгаралтыг бараг 2014 оны 1 дүгээр сарын 22-ноос өмнө 95% бууруулна. Эдгээр зуух уламжлалт нийлүүлэх явдал юм. 2013 оны 10 зуухтай харьцуулахад хямд боловч дугаар сарын 7-нд хөтөлбөр албан өмнөх хөтөлбөрийн загваруудаас илүү ёсоор эхэлснээс хойш ирүүлсэн 29,710 үнэтэй. Гуравт, хөтөлбөр зуухны түлшний захиалгаас 25,193 өрх төлбөрөө бүрэн хийн ялгаралтын хэмжээг бодитой гаргах хийж, үүнээс 21,206 зуухыг суурилуулаад дотоодын лабораторийн хүчин чадлыг байна. нэмэгдүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийхэд чиглэнэ. Гуравт, Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк, Уул уурхай, эрчим хүчний яамнаас хамтран санхүүжүүлж, хэрэгжүүлсэн төслийн хүрээнд байгуулсан лабораторид өмнөх хөтөлбөр санхүүжилт оруулаагүй. Лаборатори УБЦАТ, ШУТИС- 8 Гол шалгуур: зуухны хүчин чадал > 3 kW; НШТ2.5-ийн дээд ялгаруулалт 70 мг/цэвэр Мж; Нүүрсхүчлийн дээд ялгаруулалт 7 г/цэвэр Мж; халаалтын хүчин чадал > 70%. Сарын үйлдвэрлэлийн хүчин чадал нь бас нэг шалгуур болно. 24 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Утаа багатай зуухны хэрэглээнд Давуу тал 2: Зуух солих санаачлага шилжих хөтөлбөрийн давуу тал, утаа багатай зуухыг богино зуухны зах зээлийн боломж хугацаанд өргөн хэрэглээнд нэвтрүүлж чадсан. Зуух солих ажлын 8 гол давуу тал: Дээр дурьдсанчлан 3.5 жилийн дотор Давуу тал 1: Зах зээлд суурилж буюу 2014 оны 1-р сарын байдлаар 135,1939 үр дүнд чиглэсэн арга замаар зуух борлуулж, 131,206 зуух суурилуулсан хэрэглээнд шилжилт хийхэд Засгийн газрын бодлого оршино. Ингэснээр нь бусад улстай харьцуулахад маш өндөр үр дүнг урамшуулж, чанартай үзүүлэлт юм. Албан ёсны статистикийн бүтээгдэхүүнийг дэмжинэ. мэдээнд ороогүй зарим зуухыг тооцвол нийт 208,400 гэр, байшингийн дан Санал болгосон зуухыг худалдан авч, болон ханан зуух хэрэглэгчийн 65%-ийг суурилуулснаар баталгааждаг хөнгөлөлт хамруулжээ. татаасыг хэрэглэгчид олгодог тул зуух солих хөтөлбөр нь үр дүнд суурилна. Давуу тал 3: Улаанбаатар хотын Мөн олгож буй өндөр татаасын хэмжээ агаар дахь нарийн ширхэгт нь тур зуурын гэдгийг зах зээлд ойлгуулах тоосонцорын хэмжээ өвлийн тал дээр Засгийн газар сайн ажиллаж саруудад багассан байна. чадсан. Зураг 1-д үзүүлсэнчлэн Монгол Үр дүнд суурилсан аргачлал нь улсын статистикийн баримт НШТ2.5 үйлдвэрлэгчдийн дунд бүтээгдэхүүнийхээ ялгаруулалт 2011-2014 оны эхний дөрвөн өнгө, үзэмж, чанарыг сайжруулах сард харьцангуй буурчээ. Энэ хугацаанд өрсөлдөөнийг бий болгож байна. өвлийн ид хүйтэнд буюу 1, 2-р сард Ингэснээр засгийн газраас тодорхой НШТ2.5—ийн хамгийн их хэмжээтэй байх зуухны загварыг худалдан авах санал сарын дундаж 2011 оны үзүүлэлтээс 20- гаргах (Засгийн газар хэрэглэгчийн 40%-аар буурч, өвлийн сүүл буюу 3, өмнөөс тэдний санаанд үл таарах зуухыг 4-р сарын дундаж НШТ2.5 20-30%-аар сонгох) эсвэл зуухыг үнэ төлбөргүй олгох багасчээ. Энэ хэмжилтийг Энхтайваны (хэдийгээр одоогийн олгож буй татаас өргөн чөлөөний Баруун дөрвөн замын зуухны үнийг маш доогуур тогтоож байгаа уулзварт байрлах УБ2 станц дээр боловч үнэ төлбөргүй олгож байгаа зүйл хийжээ. Уг станц дээр л НШТ2.5 түвшинг биш юм) зэрэг аргаас үүдэн гарч болох сард 3000 хүртэлх удаа тогтмол хэмжиж олон асуудлаас урьдчилан сэргийлж тэмдэглэсэн байна. Үүнээс гадна НШТ2.5- чадна. Зах зээлд суурилсан аргачлал ийг хэмждэг бас нэгэн станц нь Зүүн нь Засгийн газарт нийгмийн бодлогын дөрвөн замын уулзвар дахь УБ4 станц зорилтоо (дулаалга, аюулгүй байдлаас (Баянзүрх дүүргийн 13-р хорооны нутаг ялгарах бохирдлыг багасгах) хангахад дэвсгэрт) юм. Гэхдээ эндээс хэмжилтийг боловсруулж гаргасан стандарт нийцэж нэгбүрчлэн авах боломжгүй. Илүү байгаа эсэхэд хяналт тавьж ажиллахад нарийн дүн шинжилгээ хийхийн тулд үүрэг хариуцлага хүлээх боломж олгож, хотод дахин нэлээн олон станц байгуулах хувийн салбарынханд өнгө үзэмж сайтай, шаардлагатай. шинэ соргог бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргах өрсөлдөөнд давуу талаа харуулах бололцоо өгнө. 9 Энэ нь өнгөрсөн бүх хөтөлбөрийн үр дүнг (110,000 зуух) ба УБЦАТ-өөр тараагдсан зуух. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 25 Зураг 1: 2011-2014 оны хооронд УБ2 станцын м3-д ногдох НШТ2.5-ийн харьцуулалт 500 PM 2.5 (station UB2) 450 400 350 300 2011 250 2012 200 2013 150 2014 100 50 - Jan Feb Mar Apr Эх: БОМТ, 2014, УБЦАТ-ийн Төслийн зохицуулагч Давуу тал 4: Шалгагдсан, гар утасны мессэжээр хүлээн авч цахим баталгаатай утаа багатай бүртгэлд оруулсан, Улаанбаатар хотоос зуухны нийлүүлэлтийн сүлжээ томилсон чанарын баталгааны бүрэн бий болсон. Нийлүүлэлтийн эрхэт төлөөлөгчийн бүртгэлд бичигдсэн сүлжээнд нийлүүлэгчид болон өрх бүрийн зуухны суурилуулалт, тэдний бүтээгдэхүүний загварыг ашиглах аргачлалын сургалтыг батлах; шалгаж, чанарын баталгаа олгодог (б) ЧБТ тухайн өрхийн зуух ашиглалтыг бүтээгдэхүүний төвүүд орно. батлах 2 дахь шалгалтыг хийж, Бүтээгдэхүүний төвүүд (БТ) нь Улаанбаатар хотын захиргаанд мэдээлэх; засгийн газрын санхүүжилтээр хувийн (в) шаардлага хангасан үйлдвэрлэгч, хэвшлийнхэн эрхлэн явуулдаг, зөвхөн Улаанбаатар хотын захиргааны хооронд шаардлага хангасан зуух борлуулах байгуулсан үйлдвэрлэгчийн гэрээнд зорилготой байгууллага юм. Тэд мөн зах чанар муутай бүтээгдэхүүн нийлүүлэх, зээл, бүтээгдэхүүний мэдээллээр хангана. догодлыг засч чадаагүй тохиолдолд Борлуулалт их байгаа нь хүмүүс тухайн авах торгуульийн тогтолцоо, эрх зүйн төвийн нийлүүлж буй зуух, мэдээлэлд зохицуулалт хамаарна. итгэж байгаа итгэлийг харуулж байна. Нийлүүлэгчид тухайн сүлжээгээр Давуу тал 5: Хуучин, утаа ихтэй зуухыг сольдог тогтолцоо байдаг. дамжуулан зуух нийлүүлдэг тул тухайн төвүүдэд итгэдэг. Нийлүүлэгчид, тэдний Уламжлалт зуух нь маш их утаа бүтээгдэхүүнд хийх шалгалт, үзлэг гаргадаг тул Засгийн газрын зүгээс нээлттэй ил тод явагддаг нь мөн үүний уг зуухыг солих сонирхол их байдаг. шалтгаан болдог. Одоогоор Зуухны Хуучин зуухаа улсад тушаах нь шинэ утаа ялгаруулалт, үр ашгийн туршилтын зуух худалдан авахад хөнгөлөлт өгч, лабораториос баталсан цэвэр, нийтэд суурилуулж өгсөнд илэрхийлж буй хүртээмжтэй зуух болон үйлдвэрлэгчдийн талархал юм. Хуучин зуухыг агент шалгуур үзүүлэлтийг Улаанбаатар хотод хүлээн авч Дарханы төмөрлөгийн баримтлал болгож байна. Чанарын үйлдвэрт хүргүүлж устгалд оруулж баталгаажуулалтын тогтолцоонд: (а) дахин боловсруулна. Айл өрхийг хуучин хувийн хэвшлийн БТ-ийн менежерийн уламжлал зуухтай үлдээхээс илүүтэйгүүр 26 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс илүү зуухаар хангаж, хуучин зуухыг Үүнд жил бүрийн засвар, үйлчилгээ хийх хураах тогтолцоог хөгжүүлбэл нийтийн шаардлагатай зуухны тоог хамруулаагүй эрүүл мэндэд заналхийлдэг хортой болно. Ангилал бүрээр хийсэн тооцоог зүйлсийг устгах систесмийг сайжруулж Хавсралт 1-ээс харна уу. Товчхондоо, Хас болно. банкны бүртгэлээр 2013 оны 10 дугаар сарын байдлаар Улаанбаатар хотод Давуу тал 6: Өргөн хүрээтэй, зах нийт 64,000 өрх утаа багатай зуухыг зээлд суурилсан, үр дүнд чиглэсэн түгээлт явуулах туршлагатай, гол дулаан ялгаруулагчийн үүргээр уг ажлыг удирдлах чадвартай ашигладаггүй ажээ. Үүний 17,000 өрх нь дотоодын нөөц бүрэлдсэн. гэр, дан байшинд, 27,400 нь пийшинтэй байшинд, 19,100 нь нам даралтын Энэ бол Монголд өмнө нь байгаагүй зуухтай байшинд амьдарч байна. чадвар, туршлага юм. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах Зуухны хөтөлбөрт оролцогчидтой үндэсний хороо, Мянганы сорилтын хийсэн хэлэлцүүлгээс үзэхэд Улаанбаатар сангийн тус хөтөлбөрийн ажилтнууд, хотод ашиглагдаж буй уламжлалт гэрээт гүйцэтгэгчид, Байгаль орчин, зуухны тоо статистик тооноос илүү аялал жуулчлалын яамны Цэвэр агаар байна. Монголд ашиглагдаж байгаа сан, УБЦАТ-ийн төслийн удирдлагын зуухыг 3 ангилалд хувааж болно. Үүнд: нэгж (хуучин ажилтан, гэрээлэгчдээсээ (1) Улаанбаатарт “гол бус” зуух10 (утаа гэрээлэн ажиллуулдаг), нийлүүлэгч, багатай зуухыг гол хэрэглээ болгосон хэрэглэгчид зуух солих талаар мэдлэг, өрхүүдийн бусад зуух) буюу хөтөлбөрийн туршлагатай болсон. АББҮХороо тавьсан “шаардлагыг хангаагүй” өрхийн хөтөлбөрийн нэгэн хэсэг болох Зуухны гол зуух11 (ихэвчлэн бүртгэлгүй эсвэл утаа ялгаруулалт, үр ашгийн туршилтын татаасын шугамаар утаа багатай зуух лабораторийг ашиглаж эхэлсэн нь маш худалдан авсан гэр хорооллын өрхүүд); их ач холбогдолтой. (2) бусад хот суурин дахь халаалтын зуух (аймаг, сум, багийн төв); (3) малчин Давуу тал 7: Олон улсын стандартын өрхийн зуух болно. хувьд жижигхэн боловч үндэсний хэмжээнд авч үзвэл сайн чанартай үйлчилгээ үзүүлэх хувийн хэвшлийн оролцоог татахуйц хангалттай том зах зээл байна. Нийтдээ Монгол улс дахь утаа багатай зуухны (нам даралтын зуухыг оруулаад) зах зээлийн боломжит хэмжээ 500,000 зуух юм. Энэ нь олон улсын стандартын хувьд том тоо биш боловч хувийн хэвшлийн сонирхлыг татахад хангалттай. 10 Өрхийн гол хэрэглэдэг зуух нь халаалтын гол эх үүсвэр нь байдаг. Хэрэв хашаанд нэгээс дээш өрхтэй бол нэмэлт зуух нь санхүүгийн дэмжлэг авах боломжгүй. Зуны байшингийн зуух мөн адил хоёрдогч халаалтын зуух юм. 11 Хороо эсвэл засаг захиргааны байгууллагад албан ёсны бүртгэлгүй өрхд; нэг хашаанд олуулаа амьдардаг айлууд өмнөх хөтөлбөрт оролцох боломжгүй байсан бол УБЦАТ-ийн хүрээнд санхүүгийн тусламж авах боломжтой болсон. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 27 Хүснэгт 1: УБЗ-тай өрхийн тоо, 2013 оны 10 дугаар сар ('000) УБ хотод УБЗ-тай УБЗ-гүй (%) УБ хотын нийт өрх 350 Na Na Орон сууц 175 Na Na Гэр 76.5 73.0 19% (or 17.1) Амины орон сууц 13.6 Ханан зуухтай 54.3 26.9 50% (or 27.4) байшин ЖНДЗ-тай байшин 19.7 0.6 97% (or 19.1) Эх сурвалж: Хас банк Давуу тал 8: Үндэсний хэмжээнд Утаа багатай зуухны хэрэглээнд борлуулагдаж болох бага үнэтэй шилжих хөтөлбөрийн тулгамдсан загвар олон байгаа гэж зуух асуудлууд, зах зээл дэх эрсдэл, аюул нийлүүлэгчид үзэж байна. Хэдийгээр Улаанбаатар хотод зуух Зуух нийлүүлэгчидтэй хийсэн солих, агаарын чанарыг сайжруулах зөвлөлгөөнөөр бага үнээр олгож болох ажлын үр дүн маш сайн байгаа боловч шаардлага хангасан зуухны хэд хэдэн хөтөлбөрийг зогсоох, олсон үр ашгийг загвар байгааг тодруулсан болно. Бага үл тоомсорлон муутгах аюул, эрсдэл өртөгтэй загварын зуух ойролцоогоор оршсоор байна. Хөтөлбөрийн хүлээж 150 ам.доллар байх аж. Тэд цаашид болох дараахи эрсдлүүдэд хийсэн дүн ийм загваруудыг ЗУЯҮАТ лабораторид шинжилгээ боломжит шийдлүүдийг шалгуулах сонирхолтойгоо илэрхийлсэн санал болгож байна. боловч өндөр татаасын хөтөлбөрийн Тулгамдсан асуудал 1: Зуухны зах улмаас өндөр өртөгтэй загварыг илүүд зээлийн бүрэлдэхүүн хэсэг бүрийн үзэж байна. эрэлт нэмэгдэж, илүү их эрчим хүч 2014 оны 5 дугаар сарын эхээр хэрэглэдэг хэрэгслийн хэрэгцээ өснө. Улаанбаатар хотод нэг компани өдөрт Хүн ам зүйн хүчин зүйлийн өөрчлөлт, 300 орчим зуух угсрах хүчин чадалтай өрхийн орон байрны нөхцөл байдал үйлдвэр байгуулсан. Үйлдвэр Монголд энгийн зуух, пийшин, ханан зуух, НДБОЗ үйлдвэрлэх боломжгүй эд хэсгийг зэрэг бүх төрлийн зуухны эрэлт хэрэгцээ импортлон цэвэр зуух угсарч, цацдаг нэмэгдэхэд хүчтэй нөлөөлж байгаа нь будгаар будаад пааланддаг. Зуухаа 300 хөтөлбөрт аюул болоод боломжийг ам. доллараар борлуулах төлөвлөгөөтэй авчирч байна. 2007 онтой харьцуулахад байна. 2012 онд зах зээл эрс тэлж, орлогын өсөлттэй холбоотойгоор хүмүүс том, тав тухтай байшинг илүүтэйд үзэх болжээ. Оруулга 2. УБЗ-ны зах зээлийн бүтэц хэсгүүд Зах зээлийн эрэлтийг амжилттай хангахын тулд зах зээлийн бүтцийн хэсэг бүрийг нягт нарийн тодорхойлж гаргах шаардлагатай. Улаанбаатар хот, бусад хот суурин дахь халаалтын хэрэгслийн зах зээл 3 үндсэн хэсгээс бүрдэнэ. Үүнд: (i) гэр, жижиг байшинд (мод, тоосгоор барьсан, голдуу 2 давхар, ихэнхдээ маш муу дулаалгатай) ашиглагддаг зуух; (ii) дунд хэмжээний байшинд ашиглагддаг пийшин; (iii) НДБОЗ ашиглан халуун усыг хоолойгоор дамжуулдаг халаалтын хэрэгсэл. Өвлийн улиралд хүмүүс хоол ундаа голдуу гал дээр бэлддэг. НДБОЗ-тай зарим айл хоол хийх цахилгаан зуух, хэрэгсэлтэй байдаг. 28 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 2007-2012 онд төвийн зургаан багатай зуухны хөтөлбөрт хамрагдаагүй, дүүргийн гэр хорооллын өрхийн тоо нүүрс их хэмжээгээр түлдэг гэр хорооллын 36% буюу 43,990-р өсчээ. Мөн зах томоохон зах зээл байсаар байна. зээл дээрх орон сууцны дундаж хэмжээ Эцэст нь хэлэхэд орлого нэмэгдэхэд орлогын өсөлттэй уялдан нэмэгджээ. хүмүүс илүү сайн халдаг, аль болох цөөн Өрхөөс авсан Хэрэглэгчийн сэтгэл удаа галладаг, бага түлш зарцуулдаг, ханамжийн судалгаанаас үзэхэд өрхийн арай том, тав тухтай, халаалтын илүү сайн 44 хувь нь хашаандаа гэртэй, 42 хувь шийдэлтэй сууцтай болохыг эрмэлздэг. нь хашаандаа 1 эсвэл 2 давхар жижиг Тиймээс Монгол улс агаарын бохирдлоо байшинтай, 14 хувь нь хашаандаа гэр бууруулахын тулд зөвхөн зуух төдийгүй болон жижиг байшинтай байна. Таван зах зээлийн бүх бүтцэд тохирсон утаа ханатай гэрийн дундаж талбай 28m2. багатай халаалтын шийдлийг олох Пийшингүй, энгийн зуухаар халаадаг, шаардлагатай юм. даан байшингийн дундаж ашигт талбай 39 m2. Пийшинтэй байшин яльгүй том Тулгамдсан асуудал 2: Одоогоор буюу дундаж хэмжээ нь 41 m2 байдаг улс орныг бүрэн хангах шалгуур үзүүлэлтийг хангасан дотоодын бол жижиг нам даралтын зуухтай зуухны загвар байхгүй байгаа ба байшингийн хэмжээ хамгийн том буюу хэрэглэгчид маш сайн чанарын 73 m2 байна. импортын зуухыг тун бага үнээр авч Баялаг нэмэгдэх тусам айл өрх том, хэрэглэж байна. Нийлүүлэгчдийн тав тухтай байр сууцанд орж, халаалтын зүгээс татаасын бодлогыг системээ хүчтэй болгодог. Учир нь орон зогсоосноор өрсөлдөөн үүсч, байрны хэмжээ түлшний хэрэглээтэй бизнесийн тогтоод байгаа хэв маягт нягт уялдаа холбоотой: гэриэй айл жилд өөрчлөлт орж, үнийн хөнгөлөлтгүй болсноос хэрэглэгчдийн төлж 3.9 тонн нүүрс түлдэг бол пийшинтэй айл чадах үнэд тохируулан зуухныхаа 4.84 тонн, НДБОЗ-тай айл 6.3 тонныг загварыг солиход хүргэж магад хэрэглэж байна. Ханан пийшин нь хэмээн эсэргүүцэл гарах боломжтой хамгийн өргөн хэрэглэгддэг халаалтын байна. систем боловч пийшинтэй байшин 2007 онд 70% байснаа 2012 онд 62% болж Уламжлалт зуух нь өндөр үнэтэй утаа буурчээ. Түүний зах зээлийг НДБОЗ багатай зуухнаас илүүтэй борлуулагдан эзэлж 16%-иас 23% болж өсчээ. Харин цэвэр зуух технологийг нэвтрүүлэхэд ханан пийшингүй боловч энгийн зуухтай гаргасан бүх чармайлт, амжилтыг үгүй байшингийн эзлэх хувь тогтвортой 15 болгох эрсдэл бий. Татаасыг цаашид %-д байна. үргэлжлүүлэн олгохгүй тохиолдолд зуух авах шаардлагатай айл өрхүүд ХСХ судалгаанаас цааш үзэхэд дахин уламжлалт зуух худалдан авах уламжлалт зуух ашиглагчдын 67% нь болно. Дээр дурьдсанчлан УБХЦЗТ, зуухаа УБЗ-аар солих сонирхолтой ЦАС-ийн дэмжлэгтэй хэрэгжсэн байгаа ба цөөн тооны өрх уламжлалт Улаанбаатар хотын хөтөлбөрт дотоодын зуух худалдан авчээ. Уламжлалт зуухны нэг л загвар шалгарсан. Гэвч уг зуухны ашиглалтын дундаж хугацаа 2007 онд үйлдвэрлэлд бэрхшээл гарсан. Дотоодын 6 жил байсан бол одоо уртасч 9 жил үйлдвэрлэлийн чадамж муу байгаа болжээ. Зуухны ашиглалтын хугацаа нь зохицуулалтын тогтвортой орчинг дундажаар 10 жил тул уламжлалт зуухтай эрмэлзэж, утаа багатай болон НДБОЗ- айлууд ойрын хугацаанд хуучин зуухаа ны найдвартай зах зээлтэй байхыг шинэ зуухаар солих болно. Гэхдээ утаа Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 29 эрхэмлэсэн уг зах зээл дээр тууштай Зуухны зарим эд ангийг Монголд ажиллах сонирхолтой хувийн хэвшлийн үйлдвэрлэх боломжгүй тул импортлодог. анхаарлыг татаж чадахгүй байгаатай Одоогийн нийлүүлж буй утаа багатай холбоотой юм. зуух 2 жилийн баталгаатай ирдэг, Одоогийн утаа багатай зуух нь маш энэ хугацаандаа ямар ч асуудалгүй өндөр чанартай. Арай хямд үнэтэй ажилладаг. Цаашдаа засвар үйлчилгээ зуух нь хийц болон зарим шинж явуулах, шаардлагатай эд ангийг чанараараа дутуу байж болно. Татаасгүй импортлолгүйгээр шийдэх арга замыг тогтвортой зах зээлд шилжихийн тулд олох нь чухал юм. хэрэглэгчдийн төлсөн мөнгөндөө юу авч Өмнө нь уламжлалт зуух нийлүүлж болох ойлголтыг өөрчлөх шаардлагатай. байсан бизнес эрхлэгчид хуримтлуулсан Боломжийг нь бүрдүүлсэн тохиолдолд туршлагадаа тулгуурлан засварлах эд хувийн хэвшлийнхэн илүү сайн чанартай хэсгийг зохион бүтээх, шаардлагатай хямд үнэтэй шинэ бүтээгдэхүүн гаргах засвар, үйлчилгээг үзүүлэх хооронд бололцоотой. Тиймээс татаасын хэрэглэх түр зуурын зуух оруулж механизмд өөрчлөлт оруулах нь утаа ирэх боломжтой. Ийм нэмэлт бизнес багатай зуухыг хэрэглэгч, нийлүүлэгчдийн тэднийг уламжлалт зуух үйлдвэрлэхээс зүгээс хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарна. татгалзахад хүргэж, эсвэл уламжлалт Дотооддоо угсрах үйлдвэр энэхүү зуух үйлдвэрлэхийг хориглосон асуудлыг батлах нэг боломж байж болно. тохиолдолд тэсч үлдэхэд туслах юм. Засвар үйлчилгээний ийм бүтэц Тулгамдсан асуудал 3: Тээврийн одоогоор бүрэлдээгүй байгаа ч утаа өндөр зардал орон нутгийн зуухны зах зээлийн цаашдын хэвийн нөхцөл багатай зуухны ашиглалт, нийлүүлэлтийг байдалд хүндрэл учруулна. тогтвортой болгохын тулд уг дэд бүтцийг байгуулах шаардлагатай. Техникийн Улаанбаатараас бусад хот ийм үйлчилгээг орон даяар хүргэхийн суурингийн зуухны зах зээлийн бүтэц нь тулд эдгээр бичил үйлдвэрлэгчдийг нийслэлийнхтэй төстэй боловч хэмжээний сургалтанд хамруулж, ур чадварыг нь хувьд бага, зарим онцлог шинжтэй. Энэ дээшлүүлэх шаардлагатай. нь үйлдвэрлэлийн өртөг, нийлүүлэлтийн зардлыг ихээхэн багасгасан ч утаа багатай Тулгамдсан асуудал 5: Улаанбаатар зуухны орон нутгийн үйлдвэрлэлийг болон бусад хот суурин дахь зуухны цаашид үргэлжлүүлэхэд бэрхшээл зах зээл нягт холбоотой үүсгэнэ. Өнөөдөр зуухны нийлүүлэлтийг Зуухны эрэлтийн адил хот,орон бичил үйлдвэрлэгчид хангаж байгаа ч нутгийн зах зээлийн уялдаа холбоо нь их хэмжээгээр үйлдвэрлэх тохиолдолд Улаанбаатар хотын утаа багатай зуухны чанарын баталгаанд гажуудал үүсч зах зээлд аюул болон боломжийг нэгэн томоохон аймаг, сумын төвийн агаарын зэрэг үүсгэж байна. Улаанбаатар хотоос бохирдлын асуудлыг хүндрүүлж байна. бусад газарт хийгдсэн зах зээлийн судалгаанаас Улаанбаатар хотын зуухны Тулгамдсан асуудал 4: Утаа багатай зуухны техникийн хүчин чадал, зах зээл, орон нутаг ялангуяа аймгийн засвар үйлчилгээний материал нь төвүүдийн зуухны зах зээлийн хооронд баталгааны хугацаа дууссанаар холбоо хамаарал маш их байгаа нь эрсдэлд ордог харагдаж байна. Зуух, эд хэсгийг голдуу Улаанбаатараас аваачдаг байна. Энэ нь Импортын утаа багатай зуухны нийслэлээс бусад газарт хэрэгжүүлэх ашиглалтын дундаж хугацаа 5-10 жил. 30 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс цэвэр зуух хөтөлбөрийн тогтвортой ханан зуух задарч буудсанаас хойш байдал Улаанбаатар хот дахь утаа багатай хүмүүсийн зүгээс ийм ажилд хандах зуухны хэрэглээ, нийлүүлэлтээс ихээхэн хандлага өөрчлөгдөж, уг ажлын эрч хүч, шалтгаалахыг харуулж байна. Мөн зах хүртээмж хүлээн авалт сайжирчээ. Шинэ зээлийн уялдаа холбоо нь 2 урсгалтай зуухгүй орон нутгийн айл өрхүүд ч ийм байна. Утаа багатай зуухны татаасыг төрлийн ажлын ач тусыг нааштайгаар зогсоосноос улмаас Улаанбаатар хот дахь хүлээн авах болсон юм. энгийн зуух үйлдвэрлэгч дампуурлаа ч Дэлхийн банкны судалгаагаар нарийн гэсэн бусад газрын үйлдвэрлэгчид зах ширхэгт тоосонцорын хэмжээ түлш хийх, зээлийг хямд үнэтэй уламжлалт зуухаар дахин галлахад нэмэгддэг аж. Агаарын хангах боломжтой юм. бохирдол голдуу нь хүйтэн зуухыг галлах, Утаа багатай зуух худалдаж аваад дахин түлш нэмэхээс үүсдэг байна. хотоос гадагш дамласан айл өрх дахин Тиймээс галыг зөв галлаж сурснаар цэвэр зуух худалдан авах боломжгүй бохирдлыг нилээд хэмжээгээр багасгахад бол оронд нь уламжлалт зуух авах туслана. Бага утаатай зуухыг сурталчлах, нь мэдээж. 2013 оны 10 дугаар сард дэлгэрүүлэхэд хэрэглэгч, түүний дадал Нарантуул захад очиж үзэхэд 20-30 бүх хэвшил их чухал. Иймд тэднийг сургаж, загварын утаа багатай зуухыг борлуулж дадлагажуулах нь утаа багатай зуухыг байв. Тэдгээрийг зарж байсан хүмүүс дэлгэрүүлэх, нэвтрүүлэх ажлын нэгэн зуухыг голдуу хөдөөнийхөн авдаг гэсэн хэсэг болдог. Шатаж буй нүүрсэн дээр юм (ялангуяа жижиг жуулчны байр, нүүрс нэмбэл агаарын бохирдлыг хэд байшинд зориулан); Үнэ нь татаасгүй дахин нэмэгдүүлдэг гэж зуухны гарын зуухны үнийн 60%-70% тэнцүү байвн. авлагад бичсэн ч байсан хэрэглэгч Хэрвээ тэд өдөрт 20 УБЗ борлуулбал халаалтын хугацааг нэмэгдүүлэхийн тулд энэ хууль бус худалдаа нийт зуухны 6% нүүрс нэмээд хийж л орхидог. Хэрэглэгч орчим л болох юм. зуух нь ажиллагааны заавартай гэдгийг анхаарч ойлгох ёстой. Үүнийг ухаарч, Тулгамдсан асуудал 6: Хэдийгээр утаа дадаж хэвшихэд нилээд цаг хугацаа багатай зуухыг хэрхэн галлахад сургаж байгаа ч хэрэглэгчдийн шаардагдана. гал түлэх уламжлалт зуршлыг Буруу хэрэглээ аюултай боловч нөгөө өөрчлөхөд хэцүү байна. Зуухыг буруу талаар боломж олгодог. Одоогоор галлавалутаа ялгаруулалт ихэсдэг. 4 загварын зуухыг зах зээл дээр Заавал тооцох шаардлагагүй ч шинэ санал болгож байгаа боловч энэ тоог загварын зуухыг үйлдвэрлэхдээ энэ нэмэгдүүлэх боломжтой. Ер нь зуухны зуршлыг бодолцож үздэггүй тул хөгжил, цэвэр зуухны технологийн нэмэлт сургалт явуулах, илүү сайн маркетингид хэрэглэгчийн сонголт сургах хэрэгтэй байна. нөлөөлдөг. Хоол хийх, халаах дадлаас Утаа ялгаруулалт нь хэрэглэгчийн зуухны утаа ялгаруулалтыг сайжруулах, хэрэглээ, дадлаас их хамаардаг. зах зээл, солих санаачлага хамаарна. Чухамдаа, утаа багатай зуухтай айл бүр Гэр хорооллынхны орон гэрээ халаах, зуухыг зөв ашиглаж мэддэггүй. Мэдээж хоол хийх сонголт, зуршил нь зуухыг шинэ технологи нэвтрүүлэх нь дадал боловсронгуй болгох, зах зээлд зуршлаа өөрчлөхийг шаарддаг. Утаа нэвтрүүлэх, шинэ загвар гаргах ерөнхий бага ялгаруулдаг зуухыг зөв хэрэглэж чиг баримжаа болдог. Шинэ технологи сурч дадтал сургалт, кампанит ажлыг хоол хийх уламжлалт арга, халаах үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Хэд хэдэн айлын дадалтай нийцсэн тохиолдолд түүнийг Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 31 гэр хорооллынхон хялбархан хүлээн авч, цахилгаан зуух хэрэглэдэг байна. зөв зохистой ашигладаг. УБЗ хэрэглэгчдэд учирч буй хамгийн Утаа багатай зуух агаар бага хэцүү хүндрэлд зуухаа өдөрт 2 удаа галлах бохирдуулдагаас гадна түлш бага (уламжлалт зуух ашиглагчдын 45%-тай зарцуулдагаараа хэрэглэгчид их чухал. харьцуулахад 70%), дахин гал түлэхэд УБЗ ашигладаг өрхийн 2/3 нь байр халаах бэлтгэх (уламжлалт зуух ашиглагчдын чадварт нь сэтгэл ханамжтай байсан ч 42%-тай харьцуулахад 60%), орон хоол хийх талаар өөр бодолтой байв. байрыг халаах хугацаа (уламжлалт зуух Уламжлалт зуух хоол хийхэд аятай байдаг ашиглагчдын 25%-тай харьцуулахад гэж энгийн зуух ашигладаг хүмүүсийн 44%) орж байна. Энэ хариулт орон 90% нь хариулсантай харьцуулахад гэрийг халааж, дулаан болгох зуухны УБЗ ашиглагчдын зөвхөн 52% нь л УБЗ хүчин чадал нь хэрэглэгчдийн хувьд маш дээр хоол хийх нь хялбархан гэжээ. УБЗ- чухал байгааг харуулж байна. тай ихэнх айл өвөлд хоолоо цахилгаан зуухан дээр хийдэг (33 хувь) гэсэн бол уламжлалт зуух ашиглагчдын 13% нь л Зураг 2: УБЗ ашиглахтай холбоотой гардаг хүндрэлүүд БУЯЗ ашиглаж байсан БУЯЗ ашиглаж байгаагүй Өдөрт 2 удаа хүйтэн галлах ёстой 70% 45% Том савтай ус буцалгах боломжгүй 64% 48% Дахин галлахад төвөгтэй 42% 60% Хоол хийж, ус буцалгах боломжгүй 51% 41% Ашиглахын тулд зааврыг унших хэрэгтэй 48% 62% Халаахдаа удаан 25% 44% Зуухны галлах хэсэг жижигхэн 36%43% Айл бүр өөр түлш түлэх хэрэгтэй болдог 43% 36% Зуухны даралтаас болж хана буудах 32% 44% Зуух өндөр үнэтэй 31% 41% Хаанаас зуух авахаа мэдэхгүй 25% 58% Зуухыг суурилуулахад хүндрэлтэй 25% 40% Зуухыг ажиллуулахад хүндрэлтэй 21% 26% Түлшний зардал өндөр 18% 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% зөвшөөрсөн хариулт өгсөн хүмүүсийн хувь Байшингийн тохь тухыг нэмэгдүүлэх хэрхэн хэрэгжүүлж, мөрдөх журмын нэг арга бол халаалтын хана юм. БУЗ- төслийг боловсруулах ажлыг хийж ыг яндан хоолойгоор халаалтын ханатай байна. холбож болдог. УБЗДТГ-аас халаалтын НДБОЗ дээр Улаанбаатар хотын зүгээс ханыг УБЗ-тай холбох судалгаа судалгаа шинжилгээ хийгээгүй байгаа шинжилгээг хийлгэсэн. Халаалтын бөгөөд “цэвэр” НДБОЗ-ны шалгуур ханын хоолой суваг өөр байдгаас зарим үзүүлэлтийг одоогоор гаргаагүй байна. УБЗ-ыг холбож ашиглах боломжгүй. Саяхан засгийн газраас “цэвэр” ЖНДЗ- Хэрэглэгчийн аюулгүй байдлыг хангасан ыг шууд нийлүүлэх санаачлага гарсан хялбархан техникийн шийдлийг уг боловч амжилт олоогүйгээс зогсоосон. судалгаагаар гаргасан. УБЗДТГ үүнийг Хэрэглээний амжилттай шийдлийг 32 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс олохын тулд шинэ шалгуур боловсруулж боловсруулах боломжтой. НДБОЗ нь гаргах шаардлагатай. нүүрсээр галлаж, халуун ус хоолойгоор Эцэст нь дүгнэхэд одоогийн УБЗ дамжуулдаг зуух юм. Зарим НДБОЗ- нь зах зээлд нэвтэрч танигдсан ч гэлээ ыг Хятадад үйлдвэрлэдэг бол заримыг илүү өргөн сонголттой бүтээгдэхүүнийг дотооддоо угсардаг. Энэ зуухны НШТ- нийлүүлж чадвал НДБОЗ болон ийн үзүүлэлтийн талаар мэдээлэл халаалттай ханыг бүрэн хамруулж болно. байхгүй. НДБОЗ нь энгийн зуухнаас өөр технологитой тул тусад нь үнэлгээ, Тулгамдсан асуудал 7: Бага утаа шалгалтыг хийж хамгийн доод шалгуур ялгаруулагч зуухны бодлогын үзүүлэлтийг тогтоох ажлыг дараагийн зохицуулалтын алдаа. зуух солих хөтөлбөрт оруулах хэрэгтэй. Одоо Монгол улсад боловсруулсан Хэдийгээр зуух-түлшний утаа зуухны утаа ялгаруулах стандартыг ялгаруулалтын үзүүлэлтийг шинжлэх Европ стандартаас үндэслэн гаргасан, ухааны лабораториор шалгуулах энэ нь өмнөх стандарттай харьцуулахад талаар бодлого гаргагчид санал хязгаарлагдмал. Гэвч, шаардлага нийлж байгаа боловч зарим зөрчилтэй хангасан зуух шинэ стандартыг давуулж зүйлс байна. Зуухны загвар, түлшний биелүүлдэг. Энэ нь онолын хувьд төрлөөс шалтгаалан тэдгээрийн утаа одоо ашиглагдаж байгаа УБЗ-наас ялгаруулалтын үзүүлэлт ондоо. Иймд дутуу үзүүлэлттэй зуухыг борлуулж агаарын бохирдолд нөлөөлөх үзүүлэлтийг болохыг харуулж байна. Өмнөх ба лабораториор нэг бүрчлэн шалган тогтоох одоогийн стандартыг хангаж чадахгүй сорилыг хийх шаардлагатай байна. уламжлалт зуух одоо ч борлуулагдсаар УБЗ-ны агаарын бохирдлын нөлөөлөл байна. Хүрэлцээтэй, боломжийн 3 зүйлээс хамаардаг: (i) зуух; (ii) түлш; үнэтэй хувилбарууд бий болсон цагт (iii) хэрэглэгч. Эдгээрийн хослол зуухны стандартыг хатуу мөрдөх нь зүйтэй. цэвэр үзүүлэлтийг тогтооно. Мөн энэ Гэхдээ уламжлалт зуухыг хэн дуртай нь стратегид оруулаагүй 4 дэх нөлөөлөгч худалдаж авах боломжтой хэвээр байгаа бий. Энэ нь орон байрны дулаан барих учраас утаа багатай зуухаар солих хүчин чанар юм. Зуух ашиглах горимыг хагас чармайлт үр дүн муутай байна.12 дутуу мөрдөх, буруу дадал зуршлаар Мөн “бага утаатай НДБОЗ”-ыг хэрэглэснээс ялгаруулалтын үзүүлэлт тодорхойлох утаа ялгаруулалтын нь сорилын үзүүлэлт бодит байдлаас үзүүлэлтийг гаргасан сорил, зах зээлийн өөр байх боломжтой. Ялгаруулалтын судалгааны үр дүн тодорхой бус байгаа үзүүлэлтийг зөвхөн түлш, зуух ашиглах тул нам даралтын бага оврын зуух зааврын хамт стандартын дагуу бүрэн ашиглалт их нэмэгдэж байгаад нэн тоноглогдсон лабораториор шалгаснаар даруй анхаарал хандуулах шаардлагатай ялгаруулалтын үр дүнг найдвартай байна. Эдгээрийг тодорхойлон гаргасан тоотооно. тохиолдолд шаардлага хангаагүй Ялгаруулалтын хэмжээ зуухыг НДБОЗ-ыг хэрэглээнээс шахан гаргаж, анхлан галлах эсвэл дахин цэнэглэх энэ төрлийн утаа багатай зуухыг үед ихэсдэг. Үргэлжлүүлэн галладаг нэвтрүүлэх зохицуулалт, урамшууллыг ШУТИС-ийн ЗУЯҮАТЛ нь Монголын бүх оролцогч талуудаар зөвшөөрөгдсөн протоколыг ашиглан 12 үүнтэй ижил шинжилгээг хийх чадвартай. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 33 зуух хааяа галладаг зуухнаас бага НШТ зуухны шинэ төрлийг гаргаж ирэх нь ялгаруулна. Зуух бүрэн халж, гал хөгжих зүйтэй. Хэрэв зуухыг түлштэй нь зөв үед НШТ-ын ялгаруулалт хамгийн доод тохируулахгүй бол ялгаруулалтын түвшинд хүрнэ, эсвэл огт ялгарахгүй. бууралт өөрчлөгдөнө. Засгийн газар Мөн галаа хялбархан асаах, хэрхэн түлшний хувилбар (ялангуяа, хагас галлах талаар мэддэг байх нь агаарын коксжсон нүүрс) үйлдвэрлэгчдийг бохирдлыг бууруулах 2 чухал хүчин дэмжсээр ирсэн. Гэвч ХСХ-ийн зүйл болдог. Зарим зууханд гал амархан судалгаагаар хэрэглэгчдийн зөвхөн асдаг тул лабораторид зөвхөн бага ятаа 5% л хагас коксжсон нүүрсийг тогтмол ялгаруулагч зуухыг ашиглах нь хэрэгтэй . хэрэглэдэг гэж гарчээ. Үүний 49%-ийг Мөн зууханд ямар түлш шатааж түүхий нүүрс ашиглахыг хориглосон байгаа нь чухал. Жишээ нь саяхан Баянгол дүүрэгт ноогдож байна. Үүнээс засгийн газраас Налайхын нүүрсний гадна 6 дүүргийн айл өрхийын 90% нь уурхайг хаасан тул хүмүүс Багануурын түүхий нүүрс хэрэглэдэг бол 6% нь аргал нүүрс хэрэглэх болсон. Харамсалтай түлдэг байна. нь Багануурын нүүрс Налайхынхтай Дүгнэхэд, агаарын бохирдлыг харьцуулахад бүрэн шатдаггүй. ЗУЯҮАТЛ- бууруулах олон боломжит шийдэл НШТ- ийн сорилоос харахад уламжлалт ын ялгаруулалтын үзүүлэлт, зуух-түлшний зууханд НШТ2.5 ялгаруулалтын харилцан тохиргоо, түлшний чанар, хэмжээ нь 2 дахин их байна . Энэ нь хэрэглээний шалгуураас хамаарна. Улаанбаатар хотын агаарын чанарт маш Гэвч агаарын бохирдлын үзүүлэлт илүү муугаар нөлөөлж байна. Уламжлалт зуух нарийн бөгөөд бусад шалгуураас нэн агаарын бохирдлыг 2 дахин нэмэгдүүлнэ тэргүүнд тавигддаг. Зуухыг горимын гэсэн үг юм. Харин УБЗ их хэмжээний дагуу ашиглаж, зөв түлш хэрэглэх нь НШТ ялгаруулахгүй, зарим нь бүрэн агаарын бохирдлыг бууруулах хамгийн шатаах боловч зарим нь уламжлалт зөв арга гэдгийг айл өрхүүдэд дахин зууханд шатаах Налайхын нүүрсийг дахин сануулах нь зүйтэй. бодвол цэвэрхэн, ялгаруулалтыг ойролцоогоор 90%-аар бууруулна. “+90%-ийн үзүүлэлт” нь одоогийн зуух солих хөтөлбөрөөс дэмжиж байгаа шалгуур юм. Гэвч нүүрсний үндсэн төрлийг сольсны дараа хамгийн өргөнөөр борлогдсон УБЗ-ны нэг загвар +90%-ийн үзүүлэлтийг хангаж чадахгүй болсон. Иймээс уг зуухыг хөтөлбөрийн энэ шатанд оруулаагүй байна. Хэрэв хагас коксжсон нүүрс зэрэг түлшний өөр хувилбаруудыг нэвтрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх бол тэдгээр түлшний шаталтыг шалгаж, ялгаруулалтын түвшинг нийтэд мэдээлэх нь чухал. Хөтөлбөрийн зардлыг ялгаруулалтын нөлөөллийн тооцоотой харьцуулан бодоход энэ мэдээлэл хэрэгтэй. Шинэ түлш нэвтрүүлэхийн тулд түүнд тохирсон 34 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Бүлэг 3 – Монголын зуухны зах зээлийг өөрчлөх нь М онгол Улсын зуухны зах зээл чанарын асуудлыг хөндөж, гаргаж ирэхэд салаа замын уулзвар дээр ирээд нэмэр болно. Агаарын бохирдол бол байна – Улаанбаатар хотын зөвхөн Улаанбаатар хотод тулгамдаж гэрийн зуух болон пийшин хэрэглэдэг буй асуудал биш бөгөөд бусад 10 хотод өрхийн 64% нь цэвэр зуух худалдан тулгамдаж байгаа асуудал юм (2014 оны авсан ч утаа багатай зуухны зах зээлд төсөвт агаарын бохирдлыг бууруулахад бүрэн шилжүүлж дуусгах цогц стратегигүй дэмжлэг үзүүлэхээр хөрөнгө хувиарласан тохиолдолд уламжлалт, бохирдол ихтэй хотууд). Энэ нь 100000 малчин өрхийг зуух, ЖНДЗ-ны хэрэглээ зах зээлд маш нарны цахилгааны үүсгүүртэй болгохоор хялбархан эргээд өснө. Энэ бүлэгт утаа амжилттай хэрэгжсэн төсөл зэрэг бусад багатай зуухны тогтвортой зах зээл рүү санаачилгын адилаар бүх нийтийг, шилжихэд санал болгож буй стратегийг ялангуяа хотыг цэвэр эрчим хүчний танилцуулж байна. Хэдийгээр зуух болон эх үүсвэртэй болгох зорилтод Монгол ЖНДЗ-ны РМ2.5 (НШТ)-ын ялгаруулалтыг Улсыг илүү ойртуулах юм. бууруулах аргачлал ижил төстэй ч Улаанбаатарт амжилттай хэрэгжиж тэдгээрийг нэгэн зэрэг нягталж үзсэн байгаа Зуух солих хөтөлбөрийг сайн болно. талуудыг нь хадгалан, сул байсан зарим Зуух солих хөтөлбөрийг үндэсний нэг зүйлсийг нь сайжруулан, үндэсний хэмжээнд өргөжүүлэх хэмжээний онцлог шинж чанаруудыг тооцож уг хөтөлбөрийг боловсруулах УБЗ-ны нийлүүлэлтийн сүлжээг хэрэгтэй. Товчхондоо, үндэсний хөгжүүлж, зуух солих хөтөлбөрийг хөтөлбөрийн загвар нь: өргөжүүлэн улс даяар хэрэгжүүлэх нь 3 чухал ач холбогдолтой: (i) Улаанбаатар (i) УБЗ-ны зах зээлийг өргөжүүлэх. Хэрэв хотын агаарын чанарын сайжруулсан улсын хэмжээнд байгаа уламжлалт үр дүнг хадгалах; (ii) цэвэр зуухны зуухны нийт тоог УБЗ-ны зах зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх; (iii) зарим үзүүлэлт гэж авч үзвэл тэр нь хангалт аймгуудын агаарын бохирдлыг хийхэд ихээхэн сонирхолтой зах зээл бууруулах. байх болно. Худалдаалах боломжтой утаа багатай зуухны нийт тоо нь өдгөө Хамрах хүрээг улсын хэмжээнд нэгэнт түгээсэн зуухны тооноос олон болгосноор хэд хэдэн асуудлыг нэгэн байх магадлалтай юм. Хавсралт 1-г зэрэг шийдвэрлэх юм. УБЗ-ны хар захын үзнэ үү. Үндэсний зах зээлийг зуух эрэлтийг байхгүй болгож, Улаанбаатарын солиулах шаардлага хангасан өрхийн гэр хорооллынхон УБЗ-аа өөр зах зээлд тоог нэмэгдүүлэх, хөхиүлэн дэмжсэн зарж, борлуулах явдлыг бууруулна. арга хөшүүргүүдийг хэрэглэх, зах Зөвхөн Улаанбаатар хотын өрхүүд энэ зээлд түшиглэсэн зохицуулалт хөтөлбөрийн (зуухны үнэ дэндүү бага хийх, ЖНДЗ-уудыг сайжруулах – дараагийн хэсгээг үзнэ үү) үр ашгийг хөтөлбөрийг боловсруулах замаар хүртэж байгаа тул хар захын хэрэгцээ дэмжиж болно. байсаар байна. Мөн энэ нь бусад хот суурин газруудын өвлийн агаарын (ii) Олон загвараас хэрэглэгч сонгох боломжтой байлгах: Хэрэглэгчийн Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 35 зүгээс тухайлсан нэг загвар, d. Хөтөлбөрийн зардлыг бууруулж эсхүл тухайлсан нэг онцлог шинж чадвал зуухны нэрлэсэн үнийг чанарыг нь сайшааж, илүүд үзэж бууруулж болно. Жишээ нь байгаа байдал нь үйлдвэрлэгчдэд хяналтын зардлыг бууруулж ямар загварын зуухыг бий болгох, болно. Улаанбаатарт хэрэгжиж үйлдвэрлэх шаардлагатай болохыг байгаа одоогийн хөтөлбөр нь зааж, чиглүүлж өгч болох юм УБЗ-ны татаасын бодлогын (iii) Шинэ санаачилгыг дэмжих: Утаа хэрэгжилтэд цоорхой гарах ялгаруулалт, аюулгүй байдлын эрсдлээс хамгаалахын тулд стандартыг бүрэн хангасан, Монгол маш өргөн хүрээг хамарсан, Улсад мөрдөгдөж буй бусад хууль, харилцан уялдаатай хяналт- журмыг бүрэн мөрдсөн шинэ шинжилгээний тогтолцоог загварыг нэвтрүүлэх нь амар, хялбар агуулсан. Гэхдээ үндэсний байх ёстой. Бүх зуух стандартыг хэмжээнд яг ийм арга замаар ямар нэгэн тайлбаргүйгээр бүрэн хяналт-шинжилгээ хийх хангаж байх ёстой. нь өртөг-зардлын хувьд (iv) Зуухыг ашиглалтынх нь бүх боломжгүй юм. Тиймээс хугацаанд мэргэжлийн түвшинд, үндэсний хөтөлбөрийн хувьд өндөр чанартай үйлчилгээгээр уг тогтолцоог хялбарчилахыг хангах явдлыг баталгаажуулах: зөвлөж байна. Үйлдвэрлэгчид нь өндөр чанартай Технологийг сайжруулах, зах зээлийг бүтээгдэхүүнийг шаардлагатай бий болгох, үйлдвэрлэлийн хэмжээнээс тоо хэмжээгээр үйлдвэрлэж, гарах эдийн засгийн үр ашгийг борлуулалтын дараах үйлчилгээгээр нэмэгдүүлэх, УБЗ-нд өрхийн төлөхийг хангаж байх хүчин чадавхтай байх хүсэх чадамжит хэмжээ зэргээс зах зээл шаардлагатай. тогтворжиж, татаасын хэмжээ аажмаар (v) Зуухны үнийг боломжит хамгийн буурч, улмаар ирээдүйд татаасгүй болж доод түвшинд хүртэл бууруулж, болох юм. Маш сайн зохицуулалт нь улмаар татаас өгөх шаардлагагүй уламжлалт зуухны ашиглалт, үйлдвэрлэл, болгоход хүргэх тийм хөшүүргийг бий ЖНДЗ-ын бохирдуулалтыг цөөн хэдэн болгох. Үүнд дараах хувилбаруудыг жилд үе шаттайгаар халах замаар харгалзаж үзэх болох юм: дэмжиж чадна. a. Том зах зээл үнийн зөрүү бага Уламжлалт халаалтын зуух байлгахыг шаарддаг бөгөөд ашигладаг хотын бүх хэрэглэгчдийг хэмжээний ихээс эдийн засгийн хамруулах боломжтойгоор шалгуур үр ашиг гаргах боломжийг үзүүлэлтэд өөрчлөлт оруулах олгодог ; Өнгөрсөн хугацаанд зөвхөн урьд нь b. Цаашид зах зээл дээр утаа зуухны ямар ч хөтөлбөрт хамрагдаж багатай зуухны олон хувилбар байгаагүй Улаанбаатарт бүртгэлтэй өрх гарч ирснээр үнийн эрүүл татаастайгаар УБЗ авах боломжтой өрсөлдөөн бий болж улмаар байсан. Агаарын бохирдол олон өрх үнийг бууруулна; УБЗ-ыг ашиглахын хэрээр буурах тул, c. Судалгаа шинжилгээний үндсэн уламжлалт зуух хэрэглэдэг Улаанбаатарт дээр зуух үйлдвэрлэх өртгийг түр хугацаагаар амьдарч байгаа, эсхүл бууруулна; нэгээс дээш зуухтай бүх өрхүүдийг энэ 36 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс хөтөлбөрт хамрагдах эрхтэй болгохыг үнэ 250–350 ам. долларын хооронд зөвлөж байна. Үүнийг хянан-шинжлэхийн байгаа; тулд хорооны хэсэг, сумын бүх өрхийн (ii) Засгийн газар болон нийлүүлэгчдийн бүртгэлийг үндэсний системд нэгтгэсэн нэгж зуухны өртөгийн талаарх үндэсний хэмжээний мэдээллийн бааз мэдээлэл их зөрүүтэй байгаа нь (Улаанбаатар хот болон бусад суурин татаасын түвшинг хэрэглэгчийн газраас шилжин явагсад, ирэгсдийг төлөхөд бэлэн байгаа дүнтэй уялдуулан тооцсон)-ыг бий болгох шаардлагатай. тогтооход хүндрэлтэй байна. Үүнийг Урьдчилсан тооцоогоос харахад УБЗ- нийлүүлэгчидтэй хэлэлцсэний үндсэн ны зах зээл үндэсний хэмжээнд (УБЗ-гүй дээр тогтоох ёстой. Татаасын хэмжээг өрхүүд) 220 000 нэгж (Хавсралт 1) буюу нийлүүлэгчдтэй шууд хэлэлцэж 20-30 сая ам.долларын зах зээл байна. тохирох нь илүү оновчтой; Энд Улаанбаатараас гадна байгаа зуух, (iii) Одоогийн татаастай УБЗ-ны ЖНДЗ-ыг хооронд нь ялгаагүйгээс гадна үнэ уламжлалт зуухны үнээс хямд гэртээ зуух хэрэглэдэг 160 000 малчин байна; энэ нь (а) засгийн газар өрхийг оруулаагүй болно. Улаанбаатарын ирээдүйд тогтмол үр ашиг хүртэхийн гэр хорооллын өрхүүдийн ойролцоогоор тулд уг хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх 11% (ойролцоогоор 20 мянган өрх) шаардлагатай; (б) чанарын нь их хэмжээний нүүрсийг хэрэглэдэг хатуу хяналт, баталгаажуулалтын ЖНДЗ хэрэглэдэг байна. Түүнээс гадна тогтолцоог үргэлжлүүлэх, гэхдээ энэ хэрэв бүх ЖНДЗ-ыг үндэсний хэмжээнд нь хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд солино гэвэл 16-20 сая ам.долларын өргөжүүлсэн тохиолдолд хэтэрхий зах зээл байна. Энэ нь хангалттай том өндөр өртөг зардал шаардаж зах зээл хэдий ч олон улсын хэмжээнд болзошгүй; (в) зарим өрхүүд үйл ажиллагаа явуулдаг томоохон өөрсдийн УБЗ-ыг хар зах дээр нийлүүлэгчдийн анхаарлыг татахад арай борлуулах сонирхлыг бий болгож хангалтгүй юм. Энэхүү үйл ажиллагаа болно гэсэн үг юм. зуух солих өнөөгийн хөтөлбөрт оролцож Гэсэн хэдий ч, цаашдын зуух солих үйл байгаа жижиг, дунд хэмжээний аж ахуйн ажиллагааг дэмжихийн тулд хөндлөнгөөс нэгжүүдийн сонирхлыг татах юм. нөлөөлсөн хэрэглэгчдийн хүлээлтийг Татаасыг түр хугацаанд хадгалж, аажмаар өөрчлөхийн тулд хэрэглэгчдийн олгох механизмыг хялбарчлах татаасыг богино хугацаанд үргэлжлүүлэх шаардлагатай юм. Татаасгүйгээр үнийг Хэдийгээр одоогийн татаасын худалдан авах боломжит хэмжээнд механизм нь Улаанбаатар хотын УБЗ-ны хүргэх бүтээгдэхүүн одоогоор зах зээл зах зээлд маш амжилттай нэвтэрч чадсан дээр байхгүй тул татаасыг ойрын ч дараах шалтгааны улмаас зуух солих хугацаанд зогсоох боломжгүй юм. Мөн, дараагийн хөтөлбөрт өөрчлөлт оруулах зах зээлд гэнэтийн үнийн өсөлтийн шаардлагатай: шокийг мэдрүүлэх нь хэрэглэгчдийн (i) Нийлүүлэгчидтэй хийсэн ярилцлага, хямд үнээр сайн чанарын бүтээгдэхүүн судалгаагаар одоогийн утаа худалдан авах байдалд дасан зохицсон ялгаруулалтын шалгуур үзүүлэлтийг тул энэ эсрэгээр нөлөөлнө. Гэвч, өндөр хангасан төрөл бүрийн УБЗ нийлүүлэх татаас нь тогтворгүй, засгийн газрын нийлүүлэгчдийн нэрлэсэн үнэ нэгж татаасаас хамаарсан гажилттай зах бүрт ойролцоогоор 150 ам.доллар зээлийг бий болгох юм. Түр хугацаанд байна; одоогийн УБЗ-ны татаасгүй зохистой татаасын механизмыг хадгалах Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 37 нь Улаанбаатар хотын болон түүний утаа багатай зуух нийлүүлэгчдийн гаднах суурин газруудын айл өрхүүдийн зүгээс эсэргүүцэлтэй тулгарах аль алинд давуу талтай юм – Улаанбаатар магадлалтай. Хэрэглэгчид хямд үнэтэй, хотоос бусад газрын өрхүүдэд зориулсан өндөр чанартай бүтээгдэхүүнд, харин зуух солих татаасын хөтөлбөр нь нийлүүлэгчид өндөр татаастай, үнийн Улаанбаатар хотод УБЗ борлуулах өрсөлдөөнгүй байдалд дасан зохицсон шалтгааныг үгүй болгож, агаарын чанарт байна. Энэхүү гажилтыг зогсоохын тулд үр дүнг хадгалахад нөлөөлнө. татаасын түвшинг ойрын хугацаанд Татаасыг ихээхэн хэмжээгээр буулгах хэрэгтэй юм. буулгасан тохиолдолд айл өрхүүд болон Оруулга 3: Одоогийн татаасын хуваарийг дахин үнэлэх зарчим Одоогийн татаас нь зарчмын хувьд 3 элементээс бүрдэж байна; үнэ цэнэ нь ирээдүйн эрүүл мэнд эдийн засгийн үр ашигт суурилсан. Агаарын бохирдлыг бууруулснаар гарах үр ашгаас гадна эдгээр элементүүдийг татаас олгох үндэслэлийн талаарх олон нийтийн мэдлэг, ухамсарыг нэмэгдүүлэх кампанит ажилд ашиглах боломжтой: (i) Солих хэсэг; өөрсдийн тодорхой үнэ цэнэтэй хуучин зуухыг солиулахаар өгөх; (ii) Тэнцвэржүүлэх хэсэг; УБЗ-ны үнийг уламжлалт зуухны үнэтэй ижил түвшинд хүртэл буулгах; өрхүүд уламжлалт зуух худалдан авах чадалтай тул тухайн үнээр УБЗ худалдан авах боломжтой; (iii) Урамшууллын хэсэг; өрхүүдийг ирээдүйд бус одоо УБЗ худалдан авахыг ятгах. Бүх төрлийн зууханд ижил дүнгээр тэдгээрийг хэрхэн өөрчилж болох талаар татаас олгохыг санал болгож байна (өөр тайлбарласан. Хавсралт 2-т төрөл бүрийн нэг хувилбар нь худалдан авагчийн татаасын загвараар хийсэн хөтөлбөрийн үнийн тодорхой хувиар олгох). Энэхүү өртөг үр дүнгийн шинжилгээг харуулав. шинэ татаас нь шилжилтийн үе шатны Чөлөөт зах зээл дээр эцсийн дараагаар байхгүй болно. Татаасын хэрэглэгчийн үнэ нь борлуулалтын хувь хэмжээ нь тээврийн зардлыг түвшинг тогтоох гол хүчин зүйл байдаг. тооцон эцсийн хэрэглэгчдэд очих үнийг Чанартай, хамгийн хямд үнийг санал одоогийн уламжлалт зуухны үнээс болгож буй нийлүүлэгч нь зах зээлийн доош оруулахаас зайлсхийнэ. Татаасын дийлэнх хувийг эзэлж, тэр хэмжээгээрээ түвшинг зах зээлийн гажилт бий хамгийн их татаасыг авах боломжтой болгохгүйн тулд болгоомжтой тогтоох, юм. Татаасын тохирсон хувилбар нь гэхдээ Улаанбаатар хотоос гадуурх зах нийлүүлэгчдэд УБЗ-ны үнийг бууруулах зээлийн нийлүүлэлтийг хангах тээврийн хүчтэй хөшүүрэг болох хүлээлттэй байна. зардлыг бодолцох нь зүйтэй (доороос Өндөр татаасыг дуусгавар болгох харна уу). Урьд нь тодорхой тогтсон талаар өнгөрсөн өвөл Засгийн газраас хугацаагаар тогтоосон үнийн татаасыг өгсөн мессэжтэй уялдуулан цаашдын тооцон нийлүүлэгчид өөрсдөө үнээ татаасын хэмжээ нь түүнээс доогуур байх санал болгодог байсан – загвараас ёстой. Мөн засгийн газрын тохируулан хамаарч татаас нь өөр өөр байдаг өөрчилсөн татаас өгч байх зед зуухаа байсан. Энэ аргыг халж санал болгож солих нь ач холбогдолтой талаарх буй аргаар солих нь зүйтэй. Оруулга 3 мессежийг айл өрхүүдэд өгсөөр байх нь одоогийн татаасын ерөнхий зарчим, нь зүйтэй юм. 38 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Хэрэв энэ нөхцлийг сонгосон түвшинг тогтооход хүндрэлтэй юм. тохиолдолд, татаасыг зөвхөн тодорхой Татаасын түвшинг зах зээлийн судалгаа, хугацаанд буюу жишээ нь 3 жилийн нийлүүлэгчидтэй хийх зөвлөлдөөнөөр хугацаанд олгож болох юм. Үүний дараа маш ойроос ажиглаж, зах зээлээсээ татаасын хэмжээг эрс бууруулах эсвэл хамааран өөрчлөгдөх боломжийг олгож зогсоох хэрэгтэй. байх нь зүйтэй. Мөн, АББҮндэсний хороо нь өндөр Чанарын баталгааны механизмыг үнэтэй утаа багатай шинэ зуухны хялбарчилах төлбөрийг зөөлрүүлэх боломжтой бичил-зээл буюу хэрэглэгчдэд тохирсон Засгийн газар өмнөх (2012-2013) санхүүгийн хөтөлбөрийг тодорхойлохоор хөтөлбөрийн зуухны хяналтыг энэ зун арилжааны санхүүчидтэй хамтран (2014) хийж дуусгана. Үүнээс гарсан ажиллах шаардлагатай. Зардлын дүгнэлт нь одоогийн баталгаажуулалтын хэмжээ нь зарим зуухнытодорхойлолтод үйл явцын өөрчлөлтөд нөлөөлөх болно. дурдсанчлан түлшний хэмнэлтээс үүдэн Чанарын баталгаажуулалтад буурч болох юм. Хэрэглэгчдэд чиглэсэн хэд хэдэн элемент багтдаг: үүнд санхүүгийн хөтөлбөр нь тогтвортой зах (а) олон нийтийг чухал мэдээллээр зээл рүү шилжих үе шат байх ёстой. хангах ялгаруулалтын гүйцэтгэлийг Хэдийгээр зуухны чанар, үзүүлэлт нь найдвартай хэмждэг лаборатори; ялгаатай боловч одоогийн шалгуурыг (б) сайн чанарын зуух нийлүүлэх хангасан УБЗ-ны үнийг ойролцоогоор үүрэг хүлээсэн зуух үйлдвэрлэгчдийн 150-200 ам. долларын хооронд найдвартай сүлжээ (одоогийн байдлаар байлгаж болох талаар нийлүүлэгчидтэй бүх зуух үйлдвэрлэгчид өөрсдийн хийсэн уулзалтын үеэр санал гаргаса. үүрэг, хариуцлагыг тодорхой заасан Уламжлалт зуухны зах зээлийн үнэ 80 үйлдвэрлэгчийн гэрээнд гарын үсэг ам. доллар байгаа бол УБЗ-ыг дамлан зурдаг); (в) хуурамч зуух борлуулах зарж буй хар захын жижиглэнгийн үнэ боломжгүй найдвартай борлуулалтын 200 ам.доллар байна. Хэрэв эдгээр УБЗ төв буюу Бүтээгдэхүүний төв (шаардлага нь сайн ажиллагаатай нь батлагдвал хангасан найдвартай, татаастай зуух авах жижиглэнгийн үнийн 20% -ийн шинэ боломжтой цорын ганц газар); (г) SMS татаасын түвшин нь 30-40 ам.доллараар мессежээр баталгаажиж, хэрэглэгчийн үнийг бууруулж байгаа тул хуучин мэдээллийн санд бүртгэгддэг найдвартай зуухаа солиход хангалттай шалтгаан мэдээллийн сан болон борлуулалтын болох боломжтой. Гэвч, тээврийн систем; (д) хэрэглэгчийн татаас авах зардал болон ЧБТ-ын алс газар очих боломжтой айл өрхийн жагсаалт; томилолтын зардал нь Улаанбаатараас (е) зуухыг борлуулснаас хэдэн долоо бусад газарт борлуулагдаж байгаа хоногийн дараагаар зөв ашиглалт, зуухны хувьд сөргөөр нөлөөлж байна. суурилуулалт, айл өрхийн сэтгэл Тиймээс татаасын хөтөлбөрт эдгээр ханамжийг тодорхойлж, баталгаажуулах зардлын ихээхэн хэсгийг хамрах зохистой хөндлөнгийн баталгаажуулалт; (ё) санал өөрчлөлтийг оруулах шаардлагатай. гомдол хүлээн авах Төслйин удирдлагын Улаанбаатар хотоос бусад газарт нэгж зэрэг болно. холбогдох хөтөлбөрийн зардлын тоцоог Хөндлөнгийн баталгаажуулалтыг Хавсралт 3-д үзүүлэв. хялбарчилж болно. Системийг бусад Зах зээл нь байнгын хөдөлгөөнтэй хэсгийг хэвээр хадгалах нь зүйтэй юм. байдаг тул төгс зохицсон татаасын Нэгдүгээрт, баталгаажуулалтын ил Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 39 тод, нээлттэй байдлыг хангах нь хамгийн болох юм. Тодорхой тооны багц зуух чухал юм: (а) шаардлага хангасан борлуулагдсан үед түүврээр сонгосон зуухны загварууд болон нийлүүлэгчдийн өрхүүдэд ЧБТ очиж нийлүүлэгч жагсаалтыг нийтэд нээлттэй болгох зуухыг бодитойгоор суурилуулсан шаардлагатай; (б) бүтээгдэхүүний эсэхийг хянан-баталгаажуулах болно. хаягжилтыг цаашид үргэлжлүүлж, Нийлүүлэгчид туршлагажих, тэдэнд сайжруулах; (в) ТУН-ээс зуухны үзүүлэлт итгэх итгэл нэмэгдэхийн хэрээр очиж болон нийлүүлэгчийн үзүүлэлтийг хянаж, шалгах өрхийн тоог зохих хэмжээгээр үр дүнг нийтэд нээлттэй болгох;(г) цөөрүүлж болох юм. ЧБТ нь ТУН-тэй лабораторын шинжилгээнээс гарсан бүх гэрээ байгуулж, БТ-тэй уялдаа холбоотой үр дүнг нийтэд нээлттэй болгох. ажиллана. ЧБТ нь тухайн орон нутагт Хоёрдугаарт, Улаанбаатар хотын идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг, чанарын баталгааны тогтолцоог чадвартай байгууллага байж болно. хялбарчилж, Улаанбаатар хотоос бусад зах Одоогоор ЖНДЗ-ны чанарын хяналт зээлд хялбарчилсан чанарын баталгааны байхгүй байгаа бөгөөд тэдгээрийн тогтолцоог нэвтрүүлэхийг санал болгож гүйцэтгэлийн талаарх шинжлэх байна.(Хэрэв үнэ нь зохистой бөгөөд ухааны үндэслэлтэй нотолгоо бий татаасаас бага хамааралтай бол чанарын болж, зохих шалгуур үзүүлэлтүүдийг баталгаажуулалт хийх шаардлага бага тодорхойлсон тохиолдолд ЖНДЗ-ны байна.) талаар зохицуулалтын шинэ журмыг Улаанбаатар хотын болон гаднах гаргаж мөрдүүлэх нь зүйтэй. ЖНДЗ – үндэсний хэмжээний чанарын баталгааны ыг ядуу бус харин дунд давхаргын айл тогтолцоо нь 2 гол шинж чанартай: энэ өрхүүд худалдан авдаг. Ялгаруулах нь (i) УБЗ-ны борлуулалтыг зөвхөн бохирдлын стандартыг богино хугацаанд нийтэд тодорхой байдаг үйлдвэрлэлийн боловсруулж мөрдүүлснээр бүх шинэ худалдааны цэгүүд (Борлуулалтын ЖНДЗ-ууд нь утаа бага ялгаруулдаг төвүүдээр)-ээр борлуулахыг зөвшөөрөх, байх явдлыг баталгаажуулна. Цаашид (ii) хөндлөнгийн бие даасан нийлүүлэгчид нь зөвхөн утаа бага хяналт-шинжилгээ хийдэг Чанарын ялгаруулдаг загваруудыг үйлдвэрлэх, баталгаажуулалтын төлөөлөгч (ЧБТ)-тэй импортлох, угсрах, борлуулахаар тусгай байх явдал юм. зөвшөөрөл авдаг байж болно. ЖНДЗ-ын Улаанбаатар хот БТ-үүдийг хадгалан стандарт гэж одоо байхгүй байгаа учраас үлдээж болох боловч, тоог нь цөөрүүлэх түүнийг маш хурдан боловсруулаад, эсвэл зах зээл нь ханасан дүүргээс батлаад, мөрдүүлэх хэрэгтэй. шилжүүлэн өөр газарт байрлуулж болно. Үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд ТУН Хөндлөнгийн хяналтын тогтолцоог хэвээр нь айл өрхүүдэд тулгарч буй асуудлыг үргэлжлүүлэх буюу өмнөх хөтөлбөрийн утсаар болон биеэр хүлээн авах Гомдол үед боруулсан зууханд хийсэн АББҮХ- саналын төвийг үргэлжлүүлэн ажиллуулах ны аудитын тайланд үндэслэн нэмэн хэрэгтэй. Энэ нь заавал тусгай тохижуулсан сайжруулах шаардлагатай. төв байх шаардлагагүй, зөвхөн тодорхой Улаанбаатараас гадагш БТ-үүдийг утастай, түүнд хариулж байх хүнийг байгуулахаас гадна, баталгаажуулах томилсон байхад л хангалттай юм. Энэ үйл ажиллагаа (өнөөгийн Улаанбаатарт нь мэдээлэл цуглуулахаас гадна зуухыг мөрдөж байгаа)-нд айл бүрт очдог зохих түвшинд нийлүүлэхгүй байгаа байхын оронд түүврийн аргыг хэрэглэж нийлүүлэгчдэд анхаарал хандуулахад тустай. Энэхүү мэдээлэл нь ЧБТ-ийг 40 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс нийлүүлэгчээс борлуулалтын дараах Сэлбэг хэрэгслийн хангамж, үйлчилгээ үзүүлэхийг илүүтэй шаардах, инновацийг дэмжих, ард иргэдийг зуухны ажиллагааг илүү сайн хянан- бохирдуулдаг зуухнаас хамгаалахад шинжлэх боломжоор хангана. чиглэсэн санхүү, эрх зүйн бодлогоор хангах Хөтөлбөр үндэсний хэмжээний болж тэлснээр Улаанбаатараас бусад газарт Зохицуулалттай урамшуулал, эрх оршин суух айл өрхүүдийг хамруулахын зүйг бий болгосноор утаа багатай тулд мэдээллийн технологи, мэдээллийн зуухны худалдан авах явдал хялбар баазыг өргөтгөх шаардлагатай. болж, бохир зуухны нийлүүлэлт болон Одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотын худалдаалах асуудал бэрхшээлтэй хувьд Хэсгийн ахлагчийн өрх бүр дээр болж эцсийн дүндээ тэднийг шийтгэдэг хөтөлдөг дэвтрээр баталгаажиж байна. болоход тустай юм УБЗ-ны тогтвортой Албан ёсны бүртгэлийн дугаартай, зах зээлийн хөгжлийг хангахын тулд Улаанбаатарын оршин суугч гэдгийг ‘лууван саваа буюу урамшуулан банздах’ гэрчлэх баримт бүхий өрхүүд шаардлага аргыг хэрэглэх шаардлагатай байна. хангаж байгаа бөгөөд нэг өрхийн нэг Одоогийн хэрэгжиж буй урамшууллын зууханд л дэмжлэг үзүүлж байгаа юм. систем нь бүрэн уялдаа холбоотой байж Улаанбаатараас бусад газарт сумын чадахгүй байна. Жишээ нь, утаа багатай түвшинд нарны цахилгаан үүсгүүрийн зуухны борлуулалтад ашгийн татварын хөтөлбөрт хэрэглэж байсантай ижил хөнгөлөлт үзүүлдэг бол зуухыг бүтнээр төстэй бүртгэлийн системийг ашиглаж нь импортлосон тохиолдолд гаалийн болох юм. Нэг өрхөд нэг татаас гэсэн татвараас чөлөөлж байна. Зуухаа УБЗ-аар зарчмыг баримтлахын тулд улс орон солих үйл ажиллагаанд маш их хөрөнгө даяарх мэдээллийг нэгтгэсэн мэдээллийн оруулалт хийж байгаа үед бохир зуухны сан бүрдүүлэхийг шаардсан ийм ижил үйлдвэрлэл, борлуулалтыг зөвшөөрч төстэй системийг Улаанбаатараас гаднах байгаа нь ойлгомжгүй юм. Гэвч, энэхүү бүсэд бий болгох саналыг дэвшүүлж урамшуулал Монголд үйлдвэрдэггүй эд байна. Өрхүүдийг орон нутгийн захиргаа ангиудыгоруулж ирэхэд үйлчилдэггүй баталгаажуулаад, үндэсний жагсаалтад байна. оруулж болох юм. Энэ нь 100 000 нарны Бохир зуухны ашиглалт нь хэвээр гэр хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжсэнтэй байх тохиолдолд УБЗ-нд зориулах ижил төстэй юм. Хэрэв тухайн өрх нүүхэд төрийн хөрөнгө оруулалт үр дүн муутай орон нутгийн удирдлага тэдгээрийг аль байх болно. гэр хороололд оршин сууж байгааг, буюу Импортын болон дотоодод зуух нь хаана ашиглагдаж байгаагаар нь үйлдвэрлэгдсэн зууханд ижил байдлаар уг жагсаалтыг өөрчилж болно. Албан хандах ёстой. Засгийн газрын зүгээс ёсны бүртгэлийн дугаараар татаас авсан цэвэр зуухны дотоодын үйлдвэрлэл хувь хүмүүсийг харж болно. нь хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, зардлыг буулгах тул нааштай байгаагаа мэдэгдсэн. Гэвч, Монгол улсад тодорхой эд ангийг үйлдвэрлэх боломжгүй тул утаа багатай зуухыг бүхлээр нь эсвэл түүхий эд, эд ангийг нь импортлохыг зөвшөөрөхөөс өөр арга байхгүй. Жишээ нь, Хятад улс нь чанартай, бага өртөгтэй УБЗ болон ЖНДЗ-ыг (Монголд одоо ч Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 41 гэсэн экспортолж байгаа) үйлдвэрлэх Хүснэгт 2-ийн жишээнээс үзэхэд том хүчин чадалтай үйлдвэртэй. өрхүүдэд УБЗ руу шилжихэд 3 жилийн Үзүүлэлтийн доод стандартыг хугацаа13 байна. Засгийн газар энэ холбогдох байгууллагаас тогтоох хугацаанд татаас олгох болно (гэвч шаардлагатай – энэ нь дотоодын татаас олгох хугацаа шилжилтийн болон импортын бүтээгдэхүүнд ижил хугацаанаас богино байх боломжтой). үйлчилнэ. Энэхүү стандартыг мөрдүүлэх Гурван жилийн шилжилтийн хугацааны бодлогуудыг хэрэгжүүлж, бохир зуух дараагаас зөвхөн импортлосрн, ашиглах, үйлдвэрлэх борлуулахыг дотоодоо үйлдвэрлэсэн, угсарсан УБЗ- хориглох болоод цэвэр зуухыг ашиглаж, ыг ашиглана. Зуух соиход зориулсан үйлдвэрлэх, борлуулахыг дэмжсэн татаасын хөтөлбөр үүнээс хойш зогсоно. нарийн арга хэмжээ шаардлагатай. Зарим Торгуулиас орсон орлогыг эргүүлэн арга хэмжээнүүд нь улс төрийн хувьд урамшуулал болон цэвэр зуухны зах эмзэг байж болох бөгөөд АББҮндэсний зээлийг бий болгоход туслах бусад арга хороо үүнийг хянаж шаардлагатай хэмжээнд зарцуулах боломжтой юм. тохиолдолд зохицуулалт хийх хэрэгтэй. Энэ шилжилтийн үеийн талаар Дараах хэсгүүдэд энэ талаар дэлгэрэнгүй өргөнөөр сурталчилж, хүмүүст сайн тайлбарлана. ойлгуулж, таниулах нь зүйтэй. Мөн, Хэрэглэгчийн татааснаас гадна үүнийг сайжруулсан, хатуу стандарт импортын татвар, НӨАТ, ААНОАТ-ын мөрдөлтөөр зохицуулах шаардлагатай хөнгөлөлт, торгууль зэрэг нь нийтлэг (стандартыг мөрдөх хэсгийгүзнэ үү). хэрэглэгддэг санхүүгийн урамшууллын хэрэгсэл юм. Хүснэгт 2-т УБЗ болон ЖНДЗ-ны үйлдвэрлэл, борлуулалтад дараагийн 3 жилийн хугацаанд хэрхэн дэмжихээс гадна уламжлалт зуух болон шаардлага хангаагүй ЖНДЗ-ны хэрэглээг хэрхэн бууруулах талаарх мэдээллийг хүргэж байна. Хэвийн ажиллагаатай гэрийг нь хангалттай дулаацуулж байгаа уламжлалт зуух болон шаардлага хангахгүй ЖНДЗ-ны ашиглалтыг зөвхөн агаарын бохирдлын улмаас хугацаанаас нь өмнө сольж, ашиглалтыг хориглоход хүмүүсийн зүгээс эхэндээ хүндрэлтэй байх болно. Ядуу айл өрхүүдэд УБЗ худалдан авах боломжийн хувилбарыг санал болгоогүй тохиолдолд тэдэнд торгууль ноогдуулах нь хүндрэлтэй байх болно. 13 Хугацааг АББүндэсний хорооноос тогтооно; Өмнөд Африк үүнтэй ижил механзмыг 3 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлснээр одоо керосинээр ажилладаг аюулгүй, үр ашигтай хүнсний зуух ашигладаг. Тэд зуухны загварыг сайжруулахын тулд керосин зуух үйлдвэрлэгч байгууллагатай хамтран ажиллаж, өрх айлуудад сайжруулсан зуухыг худалдан авах ухуулгыг хийсэн. 42 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Хүснэгт 2: Бохир зуух болон ЖНДЗ-ыг ашиглалтаас гаргах санхүүгийн арга хэмжээний жишээ Уламжлалт болон УБЗ болон ЖНДЗ ЖНДЗ Зуухны Ногдуулах Чөлөөлөх борлуулалтын НӨАТ Өндөр, эсвэл Чөлөөлөх эсвэл бага; хэрэв дотоодын үйлдвэрлэлийн импортыг тэр чигт хүчин чадал эрэлтийг хангаж чадах тохиолдолд нь хориглох ааажмаар нэмэх; бүхэл эсвэл эд ангиар нь импортлохыг Гаалийн татвар тогтоох; бүхэлд нь импортлохоос Монголд үйлдвэрлэдэггүй зарим эд ангийг дотоодод угсардаг байх, (одоохондоо). Зуух, ЖНДЗ- Өндөр Бага эсвэл чөлөөлөх, татварын кредит ны үйлдвэрлэлд ногдуулах ААНОАТ 3 жилийн Өндөр Байхгүй шилжилтийн үе дууссаны хойшхи ашиглалтын торгууль Стандартыг чангатгах, уг баримтанд тусгаагүй юм. Хүссэн өргөжүүлэх, мөрдүүлэх ялгаруулалтын үзүүлэлтийг дотоодын Одоогийн байдлаар 2 өөр шалгуур зах зээлд амжилттай нийлүүлэхийн тулд үзүүлэлт бий: (i) хууль ёсны зуухны дотоодын шинж чанар болон туршлагыг стандарт (ii) хэрэглэгчийн зуух солилтын бодолцож үзэх шаардлагатай. татаасын шаардлага хангах шалгуур Засгийн газар нь төрөл бүрийн үзүүлэлт. Нийлүүлэх шаардлагатай үйлдвэрлэгчидтэй хэлэлцүүлэг хийж, зарим өөрчлөлтүүд байна. Одоогийн хатуу дүн шинжилгээн дээр суурилан байдлаар, бүх уламжлалт зуух хууль утаа ялгаруулалтын стандартыг тогтоох ёсны стандартын шалгуурыг хангахгүй шаардлагатай. Мөн, дотоодын томоохон байгаа бол хэрэглэгчийн татаас авах зуух импортлогч нь дотооддоо одоогийн шалгуурт нийцэж байгаа зуухнууд энэхүү утаа ялгаруулалтын стандартын дагуу үзүүлэлтүүдийг давуулан биелүүлээд зуух үйлдвэрлэх үйлдвэр байгуулахаар байна. Хэрэглэгчдийн татаасыг олгоход ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт УБ хотод хэрэглэгдэж буй шаардлага хийсэн байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй. хангах шалгуур үзүүлэлтийг ялангуяа Бид өнгөрсөн 3 жилийн хугацаанд утаа ялгаруулалтын шалгуур үзүүлэлтийг УБЗ-ны талаарх туршлага хуримтлуулсан хэвээр хадгалахыг санал болгож тул цаг үеэ олсон гэж бодож байна. байна. Мөн, одоогийн үйлчилж буй Стандартчилалын улсын байцаагч нар зуухны утаа ялгаруулалтын стандартыг нь ЗУЯҮАТЛ- боон бусад холбогдох зуух солих шалгуур үзүүлэлт болон байгууллагуудын хамт стандартыг талбарын туршлагатай харьцуулан үзэх шинэчлэхийн тулд журамд өөрчлөлт шаардлагатай юм. Өнөөдөр үйлчилж оруулах шаардлагатай. Мөн стандартын буй стандарт нь Европ стандарт дээр улсын байцаагч нар ЖНДЗ болон үндэслэсэн бөгөөд Монгол улсын УБЗ- түүнийг шалгах стандартыг боловсруулах ны борлуулалтын дотоод туршлагыг Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 43 шаардлагатай байна. ыг импортоор оруулж ирдэг тул бохир Одоогоор ЖНДЗ-ны стандарт ЖНДЗ-ыг импортоор оруулж ирэхийг байхгүй, боловсруулах шаардлагатай зогсооход л болно. Харин дотоодын байна. ЖНДЗ нь халаалтын системд бохир ЖНДЗ-ны үйлдвэрлэлийг хамгийн хурдацтай өсч буй зах зээлийн зогсооход төвөгтэй юм. Дотоодын сегментийн нэг юм. ЖНДЗ-ыг шинжилж, ЖНДЗ үйлдвэрлэгчдийг мэргэшүүлэхийн шалгах протоколийг боловсруулахаад тулд тэднийг Лицензжүүлэх үйл УБЦАТ дотоодын зөвлөх ажиллуулж явцад хамруулснаар зөвхөн бага утаа байна. ялгаруулалттай ЖНДЗ-ыг үйлдвэрлэж Өнөөгийн нөхцөл байдлыг бодолцож эхэлнэ. Үйлдвэрлэчид бага утаа үзсэн стандартын шинэчлэлт, ирээдүйд ялгаруулдаг хэрэгсэл борлуулж байгаа шинэ бүтээлийг дэмжих зорилгоор тохиолдолд л лиценз эзэмшиж, хадгалах стандартыг тогтмол шинэчилж байдаг эрхтэй болно. Ингэхийн тулд тэд бүх тогтолцоог бий болгохын тулд бүх загваруудаа ЗУЯҮАТЛ-оор шалгуулахыг халаалтын хэрэгсэлд стандарт тогтоож хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай юм. өгөх шаардлагатай. Мөн, доорх Шилжилтийн үе (санал болгож буй хүснэгтэнд харуулснаар стандарт 3 жилийн шилжилтийн үе) дуусах үед мөрдүүлэлтийн түвшинг тодорхой стандарт хангаагүй уламжлалт зуух хугацаанд аажмаар нэмэгдүүлэх болон ЖНДЗ-ыг дахин борлуулахыг шаардлагатай. Энэ үйл явцыг өрхүүдэд зогсоож, ашиглалтаас гаргана. Хэрэв мэдлэг олгох кампанит ажлын явцад ашиглалтад хориг тогтоосон тохиолдолд ойлгуулж, тайлбарлах тул бохир зуух, ялангуяа худалдан авах боломжтой утаа ЖНДЗ хэрэглэгчид стандарт мөрдөгдөж багатай зуухны төрлүүдийг нээлттэй эхэлтэл 3 жилийн дотортөхөөрөмжөө болгож, Засгийн газар хэсгүүдийн ахлагч сольж, цаашид бохир төхөөрөмж дахин нараар дамжуулан үлдсэн цөөхөн айл ашиглахгүй байх нөхцөл бүрдэнэ. өрхүүдийг зуухаа солих тал дээр тайлбар Хэдийгээр албан тушаалтнууд өгч, ятгуулна. дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжиж байгаа ч гэлээ эрх зүйн хүрээнд бүх дотоод, гадаадын үйлдвэрлэгч болон зуухыг тэгш хэмжээнд авч үзэх ёстой. Энэ нь шинэ өрсөлдөөн, шинэ технологи, шинэ материалыг Монголд бий болгоход туслана. Одоогоор бүх УБЗ-ыг (1 загвараас бусад) импортоор оруулж ирж байгаа бол бүх бохир зуухыг дотоодод үйлдвэрлэж байна14. Зуухнаас илүү ЖНДЗ-д хатуу зохицуулалт хийж өгөх нь хялбар байх юм. ЖНДЗ-ны үнэ харьцангүй өндөр ч гэсэн зохицуулалт хийх зардал нь харьцуангүй бага байх болно. ЖНДЗ- 14 Чанарын хяналтын асуудлаас болж дотоодын шалгуур хангасан цорын ганц зуухны загвараас одоогийн байдлаар нэг ч ширхэг борлогдоогүй. 44 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Халаалтын ханатай Цаг хугацаа холболттой/холболтгүй ЖНДЗ халаалтын зуух Яаралтай Стандартыг шинэчилэх Стандартыг ЗУЯҮАТЛ-ийн тусламжтайгаар тогтоох Импортын зууханд стнадарт Импортын ЖНДЗ-д стандарт тогтоох: цаашид 0-6 сар тогтоох: цаашид бохир зуух бохир ЖНДЗ импортлохгүй байх импортлохгүй байх Дотоодын үйлдвэрлэгчдийг ЗХТ- Үйлдвэрлэгчдийг лиценз авахыг шаардаж, зөвхөн тэй хамтран ажиллахыг санал стандартын дагуу бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг 0-12 сар болгож, стандартыг хангасан шаардах. Бага утаа ялгаруулагч ЖНДЗ-ыг НӨАТ- шинэ УБЗ үйлдвэрлэж эхлэх. аас чөлөөлөх. Зуухны үйлдвэрлэлд стандарт Лицензтэй нийлүүлэгч л цэвэр ЖНДЗ-ыг тогтоох; уламжлалт зууханд үйлдвэрлэнэ эсвэл импортлоно; дотоодын бохир 1-2 жил НӨАтатвар ногдуулж эхлэх, УБЗ- ЖНДЗ үйлдвэрлэгчдэд НӨАтатвар ногдуулна; утаа ыг татвараас чөлөөлөх багатай ЖНДЗ-ны импортын татварыг багасгах; өөрсдөө хийхийг хориглох; Уламжлалт зуухыг албан ЖНДЗ-ыг албан журмаар солих. Жил 3 журмаар солих Инновацийг дэмжих зорилгоор зуух болон эзэмшигч нь ижил байх тул нийлүүлэгчдэд туслалцаа үзүүлэх засгийн газрын эзэмшилтэй үйлдвэр нь Шинэ стандартыг мөрдүүлж, эхлүүлэх давуу эрх эдэлнэ, (б) давуу эрхтэй тул тухайн шилжилтийн үе нь инновацийг засгийн газрын эзэмшлийн үйлдвэр нь бий болгоход ач холбогдолтой юм зах зээл дээр шударга бусаар өрсөлдөх – шинэ стандартыг ойлгомжтойгоор байдал бий болно. Стратегийн амжилтад сурталчилж, бүрэн дүүрэн дагахад хувийн хэвшлийн оролцоо маш чухал хугацаа өгснөөр зах зээлд хариу өгөх юм. боломжтой болно. Сонгон шалгаруулах Нэг талаар ихэнх уламжлалт зуух үйл явц болон татаасын хөтөлбөрийг үйлдвэрлэгчид нь УБЗ-ны загвар гаргах нээлттэй, ил тод байлгахаас гадна, эсвэл чанартай зуухыг их хэмжээгээр хэрэглэгчийн татаас авах шаардлага нийлүүлэх чадваргүй байдаг. Гэвч, хангасан нийлүүлэгчдэд техникийн уламжлалт зуух үйлдвэрлэгчдийн олонх туслалцааг шууд үзүүлэх боломжтой. ньзуухны зах зээлийн талаар мэдлэгтэй Хэрэв засгийн газар импортын бараанаас бөгөөд шинэчлэгдсэн зах зээлд үйлчилгээ илүүтэйгээр дотоодын шинэ бүтээлийг үзүүлэх суурь техникийн ур чадварыг дэмжих зорилго тавьсан байгаа нөхцөлд эзэмшсэн хүмүүс юм. Нөгөөтэйгүүр, энэ нь ач холбогдолтой юм. цөөн тооны дотоодын үйлдвэрлэгч, Татаасыг аажмаар зогсоохын тулд хөрөнгө оруулагчид зуухны зах зээл зуухны үнийг тогтвортой буулгахыг болон зуухны бүтээгдэхүүний талаар дэмжих нь чухал юм – үүний шийдэл мэдлэгтэй байна. Өндөр чанартай, шинэ нь (хэдийгээр импортын технологи ч бүтээгдэхүүнийг өрхийн худалдан авах гэлээ) дотооддоо үйлдвэрлэх явдал юм. чадварт нийцүүлэн үйлдвэрлэхэд тэдний Зах зээлд суурилсан стратегид төрийн арилжааны чадавхийг ашиглах нь чухал эзэмшлийн болон удирдлагын дор юм. байдаг үйлдвэр дараах шаардлагын улмаас тэнцэхгүй, үүнд (а) Зохицуулагч Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 45 Оруулга 4: Монгол улсын дотоодын үйлдвэрлэлийн хүчин чадал Монголд хэд хэдэн төрлийн зуух нийлүүлэгчид байдаг: (i) Хашаа/гаражинд цөөн тооны багажтайгаар өдөрт цөөн тооны зуух үйлдвэрлэдэг; (ii) жижиг ажлын байртай, өдөрт хэдэн 10 зуух үйлдвэрлэх чадалтай хагас үйлдвэржсэн; (iii) үйлдвэр. Үйлдвэрлэгч нь сүүлийн үеийн техник технологи ашиглан өөр төрлийн зуухуудыг өдөрт 100 хялбархан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай, тэдний бизнесийн үндсэн чиглэл нь өөр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зориулалттай байдаг. УБЦАТ-ийн хүрээнд шалгуурыг хангаж дэмжигдэх боломжтой Монгол зуухны цорын ганц загварыг үүнтэй адил үйлдвэрийн байгууламжид үйлдвэрлэн гаргадаг. Хашаа/гаражинд үйлдвэрлэгчид чанартай УБЗ-ыг олон тоогоор үйлдвэрлэх чадваргүй. Хотын хэмжээнд олон тооны хашаа/гараждаа зуух үйлдвэрлэдэг газрууд байдаг боловч уламжлалт зуухны р үйлдвэрлэлд чанарын асуудал ер нь бол гардаггүй: өмнө нь 1000 өрхөөс хийсэн судалгаанаас үзэхэд дундаж уламжлалт зуухны наслалт 10 жил гэж гарсан. Гэвч, үйлдвэрлэлийн хүчин чадал хязгаартай. Өнгөрсөн жилүүдийн загваруудын шинэчлэлийг үзэхэд хашаа/гаражны үйлдвэрлэгчид шинэ, жижиг хэмжээний үйлдвэрлэл явуулах чадваргүй нь харагдсан. Мөн, нийлүүлэгчид ч эрэлтийг хангаж чадахгүй. Магадгүй, жижиг үйлдвэрлэгчид шалгуур хангасан загварыг консорциумын хэлбэрээр үйлдвэрлэх боломжтой байж болох юм. Энэ санааг зуух үйлдвэрлэгч болон УБ хотын захиргаагаааар яригдаж байсан байсан боловч хэрэгжээгүй юм. Зуухны хөгжлийн төвийн тусламжтайгаар уг санааг цаашид боловсруулж болно. Шилжилтийн хугацаанд Зуух болох болно. хөгжлийн төв дотоодын нийлүүлэгчдэд ШУТИС-ийн ЗУЯҮАТЛ, Зуух хөгжлийн цэвэр зуухны загвар гаргах тал дээр төвийн санхүүжилтийг шийдээд өгвөл туслалцаа үзүүлэх боломжтой. ЗХТ судалгаа шинжилгээний төв болох нь дараах байдлаар дотоодын зуух боломжтой. Монголын халаалт, хоол хүнс үйлдвэрлэгчдэд туслах боломжтой: бэлтгэх байдал нь маш бага темпертурт, (i) Зуухны шаталтын шинж чанарыг гэр, жижиг байшин зэрэг дулаалга сайжруулах замаар цэвэр зуух бүтээх; муутай, хямд төсөр материалаар хийсэн (ii) зуухны загвар болон үйлвэрлэлийн байгууламжтай нөхцөлд амьдардаг зэрэг үйл явцыг сайжруулах замаар өндөр нь дэлхийд онцлог юм. Энэ нь илүү их чанарын зуухыг бага зардлаар бүтээх; эрчим хүч зарцуулахад нөлөөлж байгаа (iii) өнөөгийн шаардлагыг хангасан тул сайжруулсан дулаалгын материал нийлүүлэгчид өөрсдийн хийж буй зуух шаардлагатай байна. Үнэндээ, сууцны хууль бус болохыг ойлгосон уламжлалт дулааны алдагдлын дөрөвдүгээр хүчин зуух үйлдвэрлэгчдийг давтан сургалт зүйл нь түлшний хэрэглээ болон РМ2.5 явуулснаар, УБЗ-нд засвар үйлчилгээ (НШТ)-ын ялгаруулт бол нөгөө 3 нь хийхэд суралцах. ШУТИС УБ хотын зуух, түлш, хэрэглэгчийн хүчин зүйлс юм. захиргаа/УБЦАТ-ийн дэмжлэгтэйгээр Эдгээр 4 хүчин зүйлсийгнэгтгэн судалгаа, (зөвхөн тоног төхөөрөмж) өөрсдийн шинжилгээ хийснээр түлшний хэрэглээ, нөөцийг (байгууламжийн үйл РМ2.5 (НШТ)-ын ялгаруулалтыг тогтооход ажиллагаа, засвар үйлчилгээ, ажлын илүү сайн үр дүн гаргаж авах юм. хүч) ашиглан Зуух хөгжлийн төвийг Мөн, зун болон/эсвэл өвлийн улиралд байгуулахаар болсон. Дотоодын зохицсон тусгайлсан шийдлийг судалгаа, үйлдвэрлэлийг дэмжих үүднээсэнэ шинжилгээгээр гаргаж авах боломжтой. ажлыг шуурхайлах шаардлагатай байна Урт хугацаанд хийх инновацын шийдэл нь – шаардлага хангаагүй үйлвэрлэгчид цэвэр түлшний технологийн дараагийн үе энэ байгууламжид ирж өөрсдийн алдааг болох нүүрсээс хийн түлш, эсвэл шингэн ойлгож, бүтээлээ сайжруулах боломжтой 46 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс түлшрүү шилжих явдал байх болно. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын Эдгээр технологи хөгжснөөр Монголын газрын харьяанд байгаад 2014 оноос нөхцөлд таарсан халаалт, хоол хүнсний эхлэн Ерөнхий сайдын ажлын албаны шийдлийг олж болох юм. Монгол орны харьяанд шилжсэн. Ерөнхий сайдаар өнөөдрийн хамгийн гол эрчим хүчний ахлуулсан АББҮХ-нд Байгаль орчин, эх үүвэр нь нүүрс байгаа учраас ихээхэн Ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яам, чухал бөгөөд барилга бйшин бүр Эрчим хүчний яам, УБ хотын Захиргаа төвлөрсөн халаалтын шугамд холбогдох зэрэг агаарын бохирдлыг бууруулахад боломж муу байгаатай холбоотой юм. голлон оролцогч талуудын төлөөлөл Хэрэв дотоодын үйлдвэрлэгчид багтсан байдаг. АББҮХ нь стратегийн шаардлага хангасан зуухыг их хэмжээгээр хэрэгжилтийг хяналт тавих үндсэн үйлдвэрлэж эхэлсэн тохиолдолд Засгийн байгууллага юм. Агаарын бохирдлыг газар тэдэнд эрхийн зөвшөөрөл олгож бууруулах бүх төрлийн арга хэмжээний эхлэх нь зүйтэй. Ингэснээр тэд зөвхөн үр нөлөөг хамгийн дээд цэгт нь хүргэхэд стандарт хангасан зуухыг үйлдвэрлэж АББҮХ нь бодлогын түвшинд ямар нэгэн эсвэл импортлож, ЗУЯҮАТЛ-д шинэ давхцал, зөрчилдөөн байгаа эсэхэд зуухны загваруудаа тогтмол шинжлүүлж хяналт тавьж ажиллана. Тухайлбал өмнө байх болно. Тиймээс цаашид зуух солих нь, зохистой ашиглаж болох зуухыг хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх шаардлагагүй танилцулалгүйгээр дан түлшний талаар болж, бүх дотоодын зуух үйлдвэрлэгчид сурталчилж байсан. АББҮХ нь агаарын зуух үйлдвэрлэх эрхийг авснаар муу бохирдолтой тэмцэх богино, дунд, урт зуух эсвэл ЖНДЗ онолын хувьд дахин хугацааны багц арга хэмжээнүүдийн нийлүүлэгдэхгүй нөхцөл байдал бүрдэх уялдаа холбоог хангаж ажиллах хэрэгтэй. юм. Улаанбаатар хотын түвшинд Улаанбааатар хот Засгийн газартай Үндэсний хэмжээнд өргөжүүлэх хамтран хөтөлбөрийн хариуцлагыг үйл ажиллагааг эрчимжүүлэхэд зохицуулалтыг чангатгаж, хүлээж, харин аймгийн түвшинд АББҮХ бодлогыг уялдаатай болгох үндэсний стратегийн элементийг хариуцан ажиллана. АББҮХ болон Бодлого, хөтөлбөрийн уялдаа Улаанбаатар хотын захиргаа аль аль холбоо нь хамтын хүчээр олон нийтэд чиглэсэн Энэхүү стратегид бодлого, хөтөлбөр, агаарын бохирдлын талаарх кампанит хөтөлбөрийн хүчтэй удирдлагын ажлыг гүйцэтгэн, хүрсэн үр дүнгийн зохицуулалт шаардлагатай. Цэвэр талаар ард иргэдэд мэдээлэх юм. Хэвлэл технологийг Монгол орны суурин мэдээллийн хэрэгсэл, олон нийтэд газар ялангуяа ядуу өрхүүд бүхий бүсд чиглэсэн кампанит ажлыг айл өрхүүдэд нэвтрүүлэхэд байгаль орчин, эрчим хүч, үүрэг хариуцлагынх нь талаарх үндсэн санхүү, төв болон орон нутгийн засаг мэдээллийг хүргэхэд илүү өргөнөөр захиргаа гэх мэт төрөл бүрийн асуудлыг ашиглаж болно. хөндөх шаардлагатай болно. Төслийг удирдах чадварлаг нэгжийг Агаарын бохирдлыг бууруулах бүх тодорхойлох нь зүйтэй. ТУН-ийн талын арга хэмжээг уялдуулан зохицуулах үндсэн үүрэг нь бүх арга хэмжээний үүрэг бүхий Агаарын бохирдлыг бууруулах хэрэгжилтийг удирдах, бүх оролцогч Үндэсний хороог (АББҮХ) Загсийн талууд хоорондын үүргээ гүйцэтгэж газраас байгуулсан. Энэхүү хороо анхлан байгаа эсэхэд зохицуулалт хийх юм. ТУН нь 10 аймаг эсвэл сумын төвд хийж Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 47 гүйцэтгэх ажлын төлөвлөгөө бэлтгэж, ЖНДЗ-ны протоколыг одоогоор тухайн байршил бүрийн БТ болон боловсруулаагүй байна. Төрөл бүрийн ЧБТ-г тодорхойлж, сургалт зохион зуухны ялгаруулалтын түвшин болон байгуулна. Ингэснээр ТУН нь БТ болон түлшний хослолыг шинжилж, агаарын ЧБТ-д үйл ажиллагаанд хяналт тавьж, бохирдлыг илүү бууруулах боломжийг шаардлагатай тохиолдолд зохицуулалт хайж болно. Ийм шинжилгээ нь засгийн хийнэ. ТУН нь хэрэгжилтийн үр дүнд дүн газарт үр ашгийн тооцоог хэрэгжүүлэх шинжилгээ хийж, АББҮХ-д тайлагнана. зардалтай харьцуулан шийдвэр гаргахад Энэ нэгж УБЗ-ны зах зээл бүрэлдэн бий маш их ач холбогдолтой юм. болох хүртэл эрчимтэй ажиллана. Мөн, Дэлхийн хаана ч гэсэн хэрэглэгчид дээд түвшний улс төрчид, салбарын зуух ашиглах зааврыг зөрчдөг. Энэ яамд, хотын захиргааны ажилтнууд нь амьдрал дээрх утаа ялгаруулалтын болон хандивлагч байгууллагуудтай гүйцэтгэлийн хэмжээг лабораторд хангалттай харилцаа холбоо үүсгэх хийсэн шинжилгээний үр дүнгээс чадвартай байх ёстой. Мөн, чадварлаг зөрөхөд нөлөөлнө. ЗУЯҮАТЛ нь шинэ худалдан авалт, захиргааны чадавхитай технологийн талаарх хэрэглэгчдийн зан байх шаадлагатай. байдлыг ойлгохын тулд амьдрал дээр судалгаа хийж байх шаардлагатай. Зуухны бодлогын шийдвэрийг танилцуулах бүтэц Зөрүүтэй байдлыг тестийн үр дүнг нийтлэхдээ харгалзан үзэж, олон нийт Зуухны ялгаруулалтын гүйцэтгэлийн бодлогын хүлээлтийг зөв мэдээлэх юм. үзүүлэлт 3 хүчин зүйлийн нэгдлээс Орон нутагт маш цөөн тооны мэргэжилтэн хамааралтай: зуух, түлш, хэрэглэгч. ажилладаг учраас амьдрал дээрх Засгийн газар Улаанбаатар хотын агаарын ажиглалт судалгааг бусдаар гүйцэтгүүлж бохирдлыг бууруулах асуудлыг тэргүүн болох боловч энэ нь ЗУЯҮАТЛ- ийн үр зорилгоо болгосон, үүнийг хийх богино ашгийг нэмэгдүүлэх зорилготой бөгөөд хугацааны арга хэмжээ бол зуух юм. – хүрээлэнгүүд хоорондоо хамтран Гэвч, түлшний төрлийг хайхрахгүй орхиж ажилласнаар шинжилгээг сайжруулах болохгүй. Саяхан гаргасан Багануурын шаардлагатай туршлага, чадавхийг бий нүүрсийг ашиглахыг дэмжсэн бодлого болгох юм. нь уламжлалт зуухны РМ2.5 (НШТ)-ын Бүх шинжилгээний үр дүнг хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлэх болно. Ямар АББҮндэсний хороонд тогтмол мэдээлж, нэгэн шинэ түлш хэрэглэх тохиолдолд хэрэв шинэ зуух, шинэ түлш, хэрэглэгчид эхлээд одоогийн ялгаруулалтын шалгуур зуухыг ашиглахтай холбогдсон ямар үзүүлэлтийг хэрхэн хангаж байгаа нэгэн асуудал гарсан тохиолдолд ТУН талаарх мэдээллийг авах нь чухал юм. товч тайлагнах шаардлагатай. Мөн, саяхан зуухаа солисон айлыг түлш солигдсоныулмаас дахин зуухаа соль Гадаад улсын туршлагаас суралцах гэж шаардах нь боломжгүй зүйл юм. Зах зээлийн шилжилт, гадаад Бусад орнуудтай харьцуулахад хүчин зүйлсд зохицохын тулд стратеги Монгол Улс өөрсдийн зуухны нь мониторинг, зохицуулалт хийж ялгаруулалтын үзүүлэлтийг хэмжих байхыг шаардана. Олон улсын зуухны дотоодын лабораторитой, Монгол Улсын нийгэмлэгүүдтэй холбоо харилцаагаа ШУТИС-ийн эзэмшилд, үйл ажиллагаагаа хадгалан, шинжлэх ухааны нийгэмлэгтэй явуулдаг ЗУЯҮАТЛ нь гэрийн зуухыг сүлжээ үүсгэснээр тэргүүн туршлагыг шинжлэх протоколыг гаргасан боловч хурдан хугацаанд олж авна. 48 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Хоол боловсруулах цэвэр эрчим Нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, хүчийг ашиглах нь дэлхий нийтийн чухал нийгмийн оролцоогоор дамжуулан зорилго юм. Хятад, Индонези, Кени, стандартын мөрдөлтийг Лаос, Нигери зэрэг олон улс 2020 он гэхэд хэрэгжүүлэх хоол боловсруулах цэвэр шийдлийг олох Уламжлалт зуухыг тэр чигээр нь хөтөлбөр боловсруулан ажиллаж байгаа УБЗ-аар солих гол зорилгыг нийтийн бөгөөд ойрын хугацаанд олон улс орон дэмжлэггүйгээр амжилттай хэрэгжүүлэхэд энэ төрлийн хөтөлбөр боловсруулахаар хүндрэлтэй юм. Хэдийгээр олон тооны төлөвлөж байна. Монгол дахь голлох өрхүүд өөрсдийн зуухыг сольсон, ойрын оролцогчдыг дэлхий дахинд болж буй хугацанд илүү олон өрхүүд солихоор зуухны хөтөлбөрүүдийн талаар мэдээлэл тооцож байгаа боловч зуухаа солих авах, туршлага солилцох талаар дургүй эсвэл сольж чадахгүй өрхүүд АББҮндэсний хороо ажиллах ёстой. байх магадлалтай. Тэд магадгүй соёл ЗУЯҮАТЛ нь олон улсад танигдсан эсвэл нийгмийн шаардлагаасаа болоод цөөн тооны лабораторийн нэг бөгөөд сольж чадахгүй байгаа эсвэл хүйтэн зуухны РМ ялгаруулалтын түвшинг болохоос нааш солихгүй, эсвэл зүгээр л нарийвчлалтай хэмждэг юм. Энэ солих дургүй, татаастай зуух ч худалдан лаборатори ижил үйл ажилллагаа авах чадваргүй байж болох юм. Хатуу эрхэлдэг Иохансбургийн их сургуулийн зохицуулалт, стратегийн гол зорилгыг СеТар Төвийн лабораторитой холбоо дэмжүүлэх суурийг бий болгох олон тогтоосон бөгөөд, үүнтэй адил өөрсдийн нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх хамгийн лабораторийг барь байгуулахыг зорьж гол бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Эцсийн буй Хятад (Хөдөө аж ахуйн их сургууль) дүндээ, шилжилтийн үе шат дуусахад болон Индонези (Яаясан Диан Деса ТББ) торгууль шийтгэл бүхий стандарт, зэрэг улсын их, дээд сургууль, эрдэм журмыг хатуу чанд мөрдүүлэх цаг ирэх шинжилгээний хүрэлээнгүүдтэй холбоо нь гарцаагүй. Үүнийг олон нийтийн тогтоохоор ажиллаж байна. ойлголт, дэмжлэггүйгээр хэрэгжүүлэхэд Цэвэр хүнсний зуухны дэлхий холбоо бэрхшээлтэй байх болно. нь цэвэр, үр ашигтай гэрийн хүнсний Стратегийг улс төрийн болон олон зуухны дэлхий нийтийн зах зээлийг нийтийн дунд дэмждэг болгох, түүнийг байгуулах замаар хүмүүсийн амийг аврах, байнга дэмжлэг авдаг байлгахын тулд амьжиргааг дээшлүүлэх, эмэгтэйчүүдийг олон нийтэд таниулах кампанит ажлын дэмжих, байгаль орчинг хамгаалахад маш нарийн төлөвлөж, гол санааг чиглэгдсэн төр, хувийн хэвшлийн АББҮХ-ны гишүүд болон Улаанбаатар түншлэлийн зарчмаар ажилладаг хотын Захиргаа зэрэг чухал оролцогч байгууллага юм. Энэ байгууллагатай талуудаар тасралтгүй, байнга хүргэж холбоотой байж, мэдээлэл солилцож байх шаардлагатай байна. Зах зээлийг байхыг санал болгож байна. өөрчлөхөд сонирхогч бүлгийнхнээс Мөн түүнчлэн, энэ салбарт GERES, GIZ, тодорхой хэмжээнд зарим нэг зүйлсийг ADB зэрэг олон оролцогчид бий. Цэвэр золиослох, тогтсон зуршил, дадлыг зуух хөтөлбөрийг цааш хэрэгжүүлж, өөрчлөх, улмаар тодорхой сорилтуудтай нийтлэг зорилтоо урагшлуулахад тулгарахыг шаардана. Үүнд шинэ ялагч, харилцан хамтран ажиллах нь чухал юм. оролцогч нар ч байна. Эцсийн дүндээ зах зээл нь шинжлэх ухаан, технологийг ойлгож, зуух солих хөтөлбөрийн давуу талыг хүртсэн үйлчлүүлэгчдээс бүрдэх Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 49 болно. Хэдийгээр тэдний хуучин, тодорхойлуулж болно. Жишээ нь: Гэр бохирдол их гаргадаг зуух нь сайн хорооллын оршин суугчдыг Эрүүл ажиллагаатай байсан ч гэсэн шинэ мэндийн урьдчилан сэргийлэх төвөөр технологийг нэвтрүүлэх (тоосонцорын үйлчлүүлэхээр очиход нь агаарын ширхэгтийн ялгарлыг аль болох бохирдлын эрүүл мэндэд нөлөөлөх хор хамгийн бага болгох)-ийн тулд тэд гал уршгийн талаарх мэдээллийг өгч болно. түлэх, хоолоо хийх дадлаа өөрчлөх Мөн утаа багатай зуух ашиглах зэргээр хэрэгтэй гэдгийг ойлгож, зөвшөөрөх бохирдлыг бууруулах арга замуудыг шаардлагатай. Энэ арга хэмжээ тэдний хүмүүс хэрхэн олж болох талын хамгийн чухал хүмүүсийнх нь сайн мэдээллээр хангаж болно. Ерөнхийдөө сайхны төлөө гэдгийг тэдэнд ухуулан хүмүүст ойлгуулж, зуухаа сайн дураараа ойлгуулах хэрэгтэй. Ухуулан таниулах солиулахад хүргэх хоёр арга зам байна: кампанит ажил нь агаарын бохирдлыг • Агаарын бохирдлыг нэг шөнийн бууруулах арга хэмжээний өнөөгийн үр дотор шийдвэрлэж чадахгүй тул дүн хэр гарч байгаа талаар олон нийтэд урт болон богино хугацааны эргэн мэдээлж, тайлагнаснаар агаараа шийдлүүдийг шаардах тул маш цэвэрлэх энэ үйлсэд бид ч хамаатай юм тодорхой зорилтод төвлөрсөн байна гэдгийг тэдэнд мэдрүүлэх юм. нийтийн кампанит ажлыг зуухны Телевизийн мэдээ, аман яриагаар зөв ашиглалт, уламжлалт зуухыг дамжуулах зэрэг нь уг мессежийг хүргэх ашигласнаар эрүүл мэндэд ямар хамгийн үр дүнтэй сувгууд байх шиг эрсдэл бий болгож байгаа, зуухны байгаа хэдий ч сонирхогч талуудад хүрэх ашиглалтад тодорхой хугацаанд өөр олон аргууд байж болох юм. Олон нарийн хяналт шалгалт тавигдаж нийттэй харилцах хэлтсийн, ялангуяа байгаа тул татаастайгаар авсан зуухаа хотын түвшинд хүн хүчний хомсдол зарж, хуучин зуухаа ашигласан байгаа (энэхүү тайланг бичиж байх цаг тохиолдолд ямар үр дагавартай мөчид бүр АББҮХ-нд Олон нийттэй байх, урамшуулал нь дандаа өгөөд харилцах харилцаа, хариуцсан тодорхой байхгүй тур хугацааных гэх мэт хүн байхгүй байсан) учраас ҮХ болон гол гол мессеэжэндээ төвлөрсөн Улаанбаатар хотын захиргааныханд байдлаар явуулж байх. Зуух нь кампанит ажлаа оновчтойгоор өвлийн хүйтэнд бий болж байгаа боловсруулахад нь Олон нийтийн ноцтой бохирдлыг бууруулах түр харилцааны мэргэжлийн зөвлөмж, хугацааны арга хэмжээ тул аюултай туслалцаа их хэрэгтэй байна. УБЦАТ-д тоосонцорыг багасгах бусад байнгын Олон нийтэд хийх кампанит ажлын арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх зохиомжийг гаргах, сургалт явуулахад шаардлагатай. Эдгээр мессежүүд зориулсан тодорхой санхүүжилт байгаа нь зуухны зах зээлийг өөрчлөхөөс ч эдгээр ажиллагаанд цаашид нэмэлт гадна агаарын бохирдлыг бууруулж, нөөц, эх үүсвэрийг гаргавал илүү хэрэгтэй түүнийг Монголын агаарын чанарын байх болно. стандартруу ойртуулахад зайлшгүй Үүнээс гадна Улаанбаатар хот шаардлагатай оршин суугчдын болон бусад аймгийн гэр хорооллын шахалт шаардлагыг нэмэгдүүлж, өрхүүдэд хүрэх уламжлалт бус сувгууд олон нийтийн өргөн дэмжлэгийг байдгыг олон улсын туршлага харуулж хадгалж чадах юм. байна. Тэдгээрийг олон нийттэй • Хороо, хэсгийн ахлагчдыг харилцах харилцааны мэргэжилтнүүдээр оролцуулан иргэний нийгмийнхэнтэй 50 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс шууд зөвлөлдөх ажиллагаа түлхүү болгоход нилээд хугацаа, хүчин чармайлт явуулах. Мөн олон нийтийн санаа шаардагдана. Халаалтын зуух, ЖНДЗ- бодлыг сонсох ажиллагааг АББҮХ- аас ялгарч байгаа гол бохирдол нь ыхон зохион байгуулж болно. Эцэст галыг асаах, дахин түлш хийх горимтой нь агаарын чанарыг хяналтын үр дүнг холбоотой. Айл өрхүүд өөрсдийн хуучин (сайн, муу), сайжирч байна, муудаж гал түлдэг дадлаа үргэлжүүлсээр байгаа байна гэдгийг харж болохуйц нь бохирдлыг улам бүр нэмэгдүүлэх харьцуулсан шинжилгээний хамтаар магадлалтай. ард иргэдэд ил тод, тогтмол Үндэсний хэмжээний болгож мэдээлж байх. Зуухны ашиглалт, хөтөлбөрийг өргөжүүлж, стандартыг нийлүүлэгчийн үйлчилгээ, бусад хатуу мөрддөг болох хүртэлх шилжилтийн асуудлын талаарх хэрэглэгчдийн үеийг олон нийтэд маш сайн ойлгуулан санал, бодол нь хөтөлбөрийг тайлбарлах шаардлагатай - бохирдол сайжруулахад тус болох бөгөөд хүмүүст ямар муу үр нөлөө үзүүлж тэдний анхаарал хандуулж байгаа байгаа, яагаад ийм арга хэмжээ авч зүйлсийг үр дүнтэйгээр хөтөлбөртөө байгаа талаараа таниулах шаардлагатай. тусгаад байвал иргэний нийгэм Одоогийн төлөвлөсөн байдлаар энэхүү зуухны зах зээлийг өөрчлөх, татаасыг 2013-2014 оны өвөл өгөөд агаарын бохирдлыг бууруулахад дуусах юм гэдэг ойлголтыг зах зээлд чухал үүрэг гүйцэтгэгчид гэдгээ илүү үр дүнтэйгээр өгсөн. Үүнд ч зах зээл ойлгоно. нааштай хандсан. Яг үүн шиг татаасын Засгийн газар стандартыг мөрдөхийг шинэ бүтэц, механизмыг маш тодорхой шаардах эрхтэй ч тэрхүү стандартыг тайлбарлах, стандартыг нийтээр бүрэн бүгд, автоматаар мөрдөөд эхэлнэ гэсэн мөрддөг болгох хүртэлх шилжилтийн үг биш юм. Уг стандартыг мөрдөж үетэйгээ уялдсан цаг хугацааг тодорхой эхлэхийг үүрэг болгохын өмнө олон тогтоох хэрэгтэй. Тиймээс татаасыг 3 нийтийг бэлтгэх хэд хэдэн арга хэмжээг жилийн хугацаанд өгөөд цаашид утаа авахыг зөвлөж байна. Эдгээр нь (i) багатай зуух, ЖНДЗ заавал хэрэглэхээр тодорхой стандартыг мөрдөж эхлэх гэж заах явдал юм. байгаа талаар тодорхой хугацааны өмнө Бэлтгэл ажил, хэрэгжилтийн зарлах; (ii) уг стандартыг мөрдүүлэхэд санхүүжилт авах арга хэмжээнүүдийг тайлбарлах; (iii) өрхүүд хуучин заахаа татаасны 2007 оноос хойш Монгол Улсын хөтөлбөрийн хүрээнд сольж болно Засгийн газар Дэлхийн банкны гэдгийг ойлгосон байх; (iv) олон нийтэд туслалцаатайгаар агаарын бохирдолтой таниулах кампанит ажлаараа дамжуулан тэмцэх хандивлагчдын хэд хэдэн санал стандартыг мөрдүүлэхээр авч хэрэгжүүлж санаачилга хэрэгжүүлээд байна. Олон байгаа арга хэмжээ, явц байдлыг тогтмол тооны хандивлагч, олон улсын санхүүгийн танилцуулж, мэдээлж байх; байгууллагаас 63 орчим сая ам.долларын Өөр нэг тэргүүлэх ач холбогдолтой хөрөнгийг татан төвлөрүүлснээс зүйл нь өрхүүд галаа асаах, нэмж түлшээ ойролцоогоор 39 сая ам.долларыг зуух хийх зөв арга техник эзэмшүүлэхэд солих хөтөлбөрт ашиглажээ. Энэхүү өргөнөөр хамруулах явдал юм. Олж авсан хөрөнгө оруулалт нь дорвитой үр дүнг туршлагаас харахад шинэ зууханд галаа авчирсан хэдий ч цаашид утаа багатай хэрхэн асаахыг бүрэн сурах боломжтой зуух, ЖНДЗ-ны тогтвортой зах зээлийг харагдаж байна – гэвч түүнийг дадал бий болгоход шаардлагатай хөрөнгийн Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 51 эх үүсвэр ихээхэн хэмжээгээр багасах Эдийн засгийн үр ашиг тохиолдолд олсон үр дүнгээ буцаан 2009 онд Улаанбаатар хотын агаарын алдах эрсдэлтэй юм. бохирдлын эдийн засагт үзүүлж буй Уг төсөөлж буй хөтөлбөрийн өртөг, зардал 687 сая ам.доллар байна гэсэн үр дүнгийн шинжилгээг хийгдсэн байна. тооцоо гарсан, 2014 оны байдлаар Хавсралт 2-ын Сценари 1-д үзүүлсэнчлэн, шинэчилсэн тоо одоогоор гараагүй хэрэв ЖНДЗ-ыг хамруулахгүйгээр татаасыг байна. Агаарын мониторинг, эрүүл Улаанбаатарт 20%, аймагт 30% байхаар мэндэд нөлөөлөх нөлөөллийн суурь бодоход гурван жилд 5.8 сая ам.доллар судалгаа буюу АМЭМННСС сценарын нэмэлт татаас шаардлагатай. Татаасаас 80% гэдгээр тооцсон 74 сая ам.долларын гадна Чанарын баталгаажуулалтын үр дүн нь Улаанбаатарын нэг өрхөд төлөөлөгч, зах зээлийг хөгжүүлэх жилд 211 ам.доллар байхаар тооцоо дэмжлэг, хөтөлбөрийг улс даяар гурван гарч байна. Өнөөг хүртэл өгч ирсэн нэг жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэх үйл удаагийн татаас нь нэг зууханд дунджаар ажиллагааны зардал зэрэг хөтөлбөрийн 250-350 ам.доллар байсан: энэ зардал зардлын зүйлс нь ойролцоогоор 2.6 сая нь эдгээр зуухыг ашигласны нэг жилийн ам.доллар байхаар тооцоо гарч байна. эдийн засгийн үр ашигтай харьцуулахад ЗХТ, ЗУЯҮАТЛ нь 2015 оны туршид доогуур үзүүлэлт юм. УБЦАТ-өөс бүрэн санхүүжиж, улмаар Тиймээс энэхүү стратегийг ШУТИС нь төлбөртэй үйлчилгээнд үе хэрэгжүүлэх эдийн засгийн хамгийн шаттайгаар шилжих замаар УТЦАТ-ийн гол үр ашиг нь Улаанбаатар хотын санхүүжилтийг аажмаар бууруулахад иргэдийн эрүүл мэндийг өнөөгийн хувь нэмрээ оруулна. ТУН нь засгийн түвшинг хадгалах, муутгахгүй байх газрын санхүүжилтээр санхүүжиж байх явдал юм. Аймгийн төвийн иргэдийн шаардлагатай болно. эрүүл мэндэд үзүүлэх ач холбогдол, УБЦАТ, ШУТИС-ээс гадна уг утаа багатай зуухыг ашигласнаар бүх стратегийг хэрэгжүүлэх цорын ганц өрхөд гарах түлшний хэмнэлт, утаа тогтвортой эх үүсвэр нь Цэвэр агаар сан багатай зуухны нийлүүлэлтийн сүлжээг байна. УБЦАТ-ийн дэмжлэгийн хүрээ нь бий болгосноор бий болох ажлын байр Улаанбаатар хоттой байгуулсан гэрээгээр зэрэг нь Улаанбаатар хотын иргэдийн хатуу хязгаартай байдаг. Зөвхөн ЦАС эрүүл мэндийн үр дүн дээр нэмэгдэх одоогоор үндэсний хэмжээнд хүрэхээр ёстой. Энэхүү үр ашгийн хэмжээ (жилд байгаа юм. Уг санг хаах талаар 74 сая ам.доллар) нь уг стратегийг яригдаж байгаа сурагтай байна. Энэ бүхэлд нь хэрэгжүүлэхэд зарцуулах үйл ажиллагааг дэмжих цорын ганц 13 сая ам.доллараас хэтрэхгүй дүнтэй харьцангуй найдвартай эх үүсвэр нь харьцуулахад эрс өндөр байгаа юм. ЦАС байгаа тул түүнийг хаахгүй байхыг Өмнөх болон одоогийн хөтөлбөрийн санал болгож байна. Хөтөлбөрийг цааш хүрээнд сольсон нийт 135 мянган зуухны дэлгэрүүлэн тодорхойлохдоо санхүүгийн зардлыг энэхүү зуух солих үндэсний бусад эх үүсвэрийг тодорхойлох хөтөлбөрийн дүн дээр нэмсэн ч гэсэн шаардлагатай. нийт өртөг зардал нь Улаанбаатарын хэмжээнд эрүүл мэндийн түвшинг дордуулахгүй, хадгалж чадсан үр дүнтэй харьцуулахад эрс бага юм. Хавсралт 2-т үзүүлснээр өртгийн өнөөгийн цэвэр 52 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс дүн болох 94 сая ам.доллар нь өвхөн Улаанбаатар хотын иргэдийн эрүүл мэндийн үр ашгийн өнөөгийн цэвэр дүн болох 703 сая ам.доллараас харьцангуй бага тоо юм. Үндэсний зуух солих стратегийг хэрэгжүүлсний үр дүнг тодорхой тооцоолон гаргахад хэцүү ч гэсэн өртгөөсөө үлэмж өндөр үр дүнг өгөх юм гэдэг нь тодорхой билээ. Тиймээс, эдгээр тооцооллоос үзэхэд эдийн засгийн үр ашиг нь санал болгож буй стратегийн зардлаас өндөр байгаа юм. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 53 Бүлэг 4: Зуухны зах зээлийг шинэчлэх ерөнхий замын зураг Стратегийг хэрэгжүүлэх замын бөгөөд тухайн ажлыг хариуцаж буй гол зургийг боловсруулах байгууллага нь ямар ажил хийх талаар Э нэ бүлэгт цэвэр зуухны тогтвортой тодорхой оруулах юм. зах зээлийг бий болгох стратегийг хэрэгжүүлэх замын зургийг танилцуулж байна. Нэгэн зэрэг олон үйл ажиллагаа хэрэгжиж байгаа учраас засаглал ба удирдлагын тодорхой бүтэц зайлшгүй шаардлагатай. Тус стратеги нь утаа багатай зуухыг түргэн хугацаанд нэвтрүүлэх замаар Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах богино хугацааны зорилтоос үндэсний хэмжээнд утаа багатай зуухны тогтвортой, урт хугацааны зах зээл бий болгох зорилт уруу шилжихийг шаардаж байна. Замын зургийг дараахаас харж болно. Тухайн стратегийг хэрэгжүүлэхдээ тухайн нөхцөлд байдалд тааруулан өөрчлөлтийг оруулна. Стратегийг баталмагц энэхүү стратегийн болон ажлын замын зургийг хэрэгжүүлэх ажлын дэлгэрэнгүй төлөвлөгөөг боловсруулах шаардлагатай. Үүнийг хяналт, үнэлгээнийн явцад гарсан АББҮХ-ны дүгнэлтэд үндэслэн өөрчилнө. Эцэст нь тус стратеги хөдлөшгүй хатуу тогтсон баримт бичиг биш учраас стратегийг тогтмол хянаж шаардлагатай гэж үзвэл өөрчлөлт оруулж сайжруулж болно. Тус стратегийн зорилго нь Улаанбаатар хотод утаа багатай зуух нэвтрүүлж зуухнаас гарах утааны ялгаруулалтыг тогтвортой бууруулах, түүнчлэн халаалтын болон хоол хийхэд ашиглах төхөөрөмжийн цэвэр шийдлийг олон нийтэд хүртээмжтэй болгоход оршино. Дор үзүүлсэн Зураг 3-т хийх шаардлагатай гол ажил, алхмуудыг харууллаа. Эдгээр алхмуудыг тус Бүлэгт цааш нь дэлгэрүүлж тайлбарлах 54 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Зураг 3: Хийх ажлын хуваарь Эхний 2 дахь 3 дахь 4 дэхь жил жил жил жил 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 Шилжилтийг гүйцээх 10 алхам Бэлтгэл ажлыг хангах 1 Байгууллага, институцийн зохион байгуулалт хийх 2 Улаанбаатар хотод шинэ Бүтээгдэхүүний төв байгуулж ажиллуулах 3 Стандарт боловсруулах 4 Дотоодын зуух үйлдвэрлэгчдэд туслах 5 УБ хотоос гадагш нийлүүлэх нийлүүлэлтийн сүлжээг бий болгох 6 Чанарын хяналтын систем бий болгох 7 Олон нийтэд зориулсан ойлголтыг нэмэгдүүлэх кампанит ажлын цар хүрээг тэлж, өөрчлөх 8 Урамшууллын механизмыг өөрчлөх, 3 жил 9a Жижиг нам даралтын зуухны стандартыг мөрдүүлэх 9b Уламжлалт зуух үйлдвэрлэлд стандартыг мөрдүүлэх 9c Уламжлалт зуух ашиглалтын стандартыг мөрдүүлэх 10 Үр дүнд мониторинг хийж, үнэлж, дүгнэх Илүү цэвэр зуухны зах зээлд шилжих 3-т харуулснаар бусад оролцогч талууд ч арван алхам мөн чухал үүрэгтэй байна. Зарим ажлыг хэрэгжүүлэхэд хэд хэдэн байгууллага, Алхам 1: Байгууллага, институцын засаг захиргааны нэгж оролцож байгаа зохион байгуулалт хийх учраас стратегийн хэрэгжилтийг Дээрх Зураг 3-т үзүүлснээр үндэсний хяналтаар хангах, зохицуулах, удирдахад хэмжээнд стратегийг хэрэгжүүлэхэд засаглал ба удирдлагын тодорхой бүтэц бэлтгэхэд нэг жил орчим хугацаа шаардлагатай юм. шаардаж байна. Дор үзүүлсэн Хүснэгт Ерөнхий сайдын удирдлага, 3-т үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд манлайлал дор ажиллах АББ Үндэсний оролцох гол байгууллагууд, бэлтгэл Хороо нь стратегийн хэрэгжилтийг ажил болон хэрэгжилтийн явцад тэдний удирдлага хяналтаар хангах, ялангуяа гүйцэтгэх үүрэг хариуцлагыг харуулав. оролцогч байгууллага хоорондын уялдаа Хамгийн чухал хоёр оролцогч тнь ТУН холбоог хангаж зохицуулах үүрэгтэй болон АББҮХ юм: Төслийн удирдлагын ажиллахыг санал болгож байна. Эрчим нэгж нь хэрэгжилтийг удирдаж, төслийн Хүчний Яам нь цэвэр эрчим хүчний удирдах зөвлөлийн үүрэг гүйцэтгэх хүртээмжээр хангах гол үүрэгтэй. АББҮндэсний хороонд ажлаа тайлагнана. Байгаль орчин, Ногоон хөгжил, Аялал Эдгээр оролцогч талуудын гүйцэтгэх жуулчлалын Яам нь байгаль орчныг үүргийг дор тодорхой дурдав. Хүснэгт хамгаалах үүрэгтэй. Улаанбаатар хотын Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 55 захиргаа нь зуух солих чиглэлээр Бүтээгдэхүүний төв, Чанарын баталгааны туршлагатай, зуухны хамгийн том зах төлөөлөгч-ийг (ЧБТ) байршил тус зээл төдийгүй улсын хэмжээнд цэвэр зуух бүрээр тодорхойлж сургалт явуулна. нийлүүлэх хувийн хэвшлийн салбарын Улмаар ТУН нь Бүтээгдэхүүний төв, нийлүүлэгчдийн гол суурь бааз болсон ЧБТ-дийн үйл ажиллагаанд мониторинг газар юм. Бусад байгууллагууд стандарт, хийж шаардлагатай үед хөндлөнгөөс хэрэгжилт биелүүлэлт зэрэг бусад чухал оролцоно. ТУН нь хэрэгжилтийн үр дүнд асуудлыг хариуцна. Эрдэм шинжилгээний шинжилгээ хийж АББҮХ-д танилцуулна. хүрээлэнгүүд нь шинийг санаачлахад Эдгээр ажил нь Улаанбаатар хотын тэргүүн эгнээд байна. Стратегийг УИХ- хэмжээнд хийж гүйцэтгэж ирсэн үйл ын гишүүд дэмжих хэрэгтэй. Хувийн ажиллагааг логикийн хувьд цар хүрээг хэвшлийн салбар болон айл өрхүүд нь тэлж байгаа учраас УБЦАТ-ийн ТУН амжилтанд хүрэхэд чухал үүрэгтэй нь эдгээр ажлыг төвөггүй хийж чадах нь мэдээж юм. Үндэсний стратегийн нэг байгууллага юм. ТУН нь харьцангуй хэрэгжилтийг удирдаж ажиллах гол бие даасан байгууллага байх ба АББҮХ яамыг сонгох боловч Улаанбаатар хотын зэрэг гол оролцогч байгууллагуудын захиргаа хотын хэмжээнд стратегийн төлөөллөөс бүрдсэн Удирдах Хороонд хэрэгжилтийг хангах үүргийг хүлээсэн ажлаа тайлагнана. хэвээр байна. Үндэсний хэмжээнд стратегийн хэрэгжилтийг хангах ажлыг удирдах чадварлаг Төслийн удирдлагын нэгжийг хангалттай боловсон хүчин, санхүүжилттэйгээр томилж ажиллуулах шаардлагтай. ТУН нь АББҮХ-д ажлаа тайлагнах ба засаглалын бүтцийн хувьд АББҮХ нь олон агентлаг байгууллага хоорондын үйл ажиллагааг зохицуулах үүрэгтэй ажиллана. Утаа бага ялгаруулдаг зуухны зах зээлийг бий болготол ТУН нь идэвхтэй ажиллах ёстой. ТУН нь томоохон улс төрчид, салбарын яамд, хотын захиргааны ажилтнууд болон хандивлагч байгууллагуудын ажилтнуудтай тогтмол харилцаж ажиллах ёстой. Түүнчлэн захиргаа зохион байгуулалт болон худалдан авалтын чадавхын хувьд хүчтэй нэгж байх нь зүйтэй. ТУН-ийн гол үүрэг нь бүхий л үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг удирдаж, оролцогч бүх талууд өөрсдийн үүрэг, ажлыг ойлгосон эсэхийг хянан баталгаажуулахын тулд оролцогч талуудын уялдаа холбоо, зохицуулалтыг хангаж ажиллах явдал юм. ТУН нь 10 хүртэл аймаг, сумын төвүүдэд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг бэлтгэж, 56 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Хүснэгт 3: Хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд байгууллагуудын гүйцэтгэх үүрэг Гол үүрэг Бэлтгэл ажил Хэрэгжилт Хууль баталж, Стратегийг хэрэгжүүлэх тогтоол Явцыг хянах УИХ санхүүжилтийг бэлэн гаргаж явцад мониторинг хийх байлгах Бодлого, Хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө Үр дүнд хөтөлбөрүүдийн уялдаа боловсруулахад оролцогч бүх мониторинг холбоог хангах, сайн талуудыг оролцуулах, зохицуулах. хийх, стратегийг зохицуулах (ойлголтыг Хэрэгжилтийг удирдлага хяналтаар сайжруулан АББҮндэсний сайжруулах кампант хангаж, зохицуулж, санал засах, төсөвт хороо ажил зохиох гэх мэт), дүгнэлтийг хянаж, стратеги болон хөрөнгө хэрэгжилтийг удирдлага төлөвлөгөөг сайжруулан засах, бэлэн эсэхийг хяналтаар хангах төсөвт хөрөнгө бэлэн эсэхийг баталгаажуулах (шууд эсвэл Удирдах баталгаажуулах Хороогоор дамжуулан) Агаарын чанарыг Улаанбаатар болон бусад Агаарын чанарыг мониторинг хийх, хотуудад PM2.5-ийн мониторинг сайжруулах тайлагнах зэрэг бодлого, хийж тайлагнах тогтолцоог ажлын үр хөтөлбөрийн дэмжлэг сайжруулах, үр дүнд шинжилгээ дүн болон Байгаль Орчин, үзүүлэх замаар агаарын хийх систем бий болгох гэх мэт хэрэгжилтийг ногоон хөгжил, бохирдлоос хамгаалах бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх. тайлагнах аялалжуулчлалын нөхцлийг хянан Үр дүнг олон нийтэд тогтмол Яам баталгаажуулах. хугацаанд тайлагнах. Утааны Цэвэр Агаар Сангийн хяналтын технологийг танилцуулж Удирдах Зөвлөлийн нэвтрүүлэх бусад боломжийг олж Даргын үүрэг гүйцэтгэх тогтоох. Цэвэр зуух, цэвэр Түлш болон зуухны ашиглалтын Тараасан түлшний бодлогын мониторинг хийх, мониторингийн зуух, түлшний уялдааг хангах гэх мэт болон тайлагналын систем бий ашиглалтанд бодлого хөтөлбөрийн болгох гэх мэт бодлогын түвшинд гарсан дэмжлэг үзүүлэх дэмжих бодлого боловсруулж өөрчлөлтийн Эрчим Хүчний замаар халаалт хэрэгжүүлэх. Цэвэр эрчим талаарх үр дүнг Яам болон хоол хийхэд хүчний хүртээмжийн ахиц, тайлагнах цэвэр эрчим хүчний утаа ялгаруулалт болон түлш хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зарцуулалтын хувьд зуухны нөхцлийгбүрдүүлэх ажиллагаанд мониторинг хийж, үнэлэх систем бий болгох. Батлагдсан төсвийн Цэвэр технологи ашиглалтыг Схемийг хүрээнд санхүүгийн эх дэмжиж урамшуулах, нэвтрүүлэн үүсвэр хангагдаж буй бохирдуулагч технологи ашиглаж улсын эсэх, батлагдсан бусад ашиглалтаас урьдчилан сэргийлэх төсөвт үзүүлэх Сангийн Яам санхүүгийн арга хэмжээ санхүүгийн ба татварын төрөл ачаалал, (эсвэл, Цэвэр хэрэгжиж буй эсэхийг бүрийн арга хэмжээг боловсруулж, нөлөөлөлд Агаар Сан хянан баталгаажуулах батлагдсан тохиолдолд мониторинг хийх хэсэгчлэн) хэрэгжүүлэх (жишээ нь импортын татварын схем, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, НӨАТ) ба төсвийн гүйцэтгэлийг үр дүнтэй нь харьцуулж мониторинг хийх Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 57 Улаанбаатар хотод УБЦАТ-ийг хэрэгжүүлэх, Ус, Цаг Стандартыг энэхүү стратеги болон Уур, Орчны Шинжилгээний Газар мөрдүүлэхэд зуух солих хөтөлбөрийн болон Улаанбаатар Агаарын Мэргэжлийн хэрэгжилтийг хангах, Чанарын Алба хоорондын ажлын Хяналтын дэмжлэг үзүүлэхэд уялдааг хангаж дэмжихэд чиглэсэн Ерөнхий Газарт Улаанбаатар чиглэсэн бодлого, арга хэмжээг боловсруулж туслах Хотын Захиргаа хөтөлбөрийн уялдаа хэрэгжүүлэх (мониторинг холбоог хангах, шинжилгээ хийх чадавхыг зохицуулалтыг сайтар сайжруулах), хуулийн хүрээнд хангах стандарт боловсруулж дагаж мөрдөхөд туслах Харъяаллын Үр дүнгийн талаар мэдээлэл Айл өрхийн хүрээнд зуух солих бүрдүүлж ТУН-д зах зээлийн бүртгэл тэмдэглэл хөтөлбөрийг удирдан талаар мэдээлэл өгөх хөтөлж, айл хянах, шаардлагатай өрхүүдийг Хороо, Хэсгийн тохиолдолд дэмжих, оролцохыг Ахлагч шалгуур хангасан айл ухуулж таниулах өрхийг тодорхойлох, луйвар, залилангаас урьдчилан сэргийлэхэд оролцох Харъяаллын Олон нийтийн ойлголтыг Айл өрхүүдийг хүрээнд зуух солих дээшлүүлэх кампанит ажилд оролцохыг хөтөлбөрийг удирдан оролцох, шалгуур хангасан ухуулж таниулах, Аймгийн хянах, шаардлагатай айл өрхийн жагсаалтыг гаргах, үр дүнд Засаг дарга, тохиолдолд дэмжих, Бүтээгдэхүүний төв болон Чанарын мониторинг хийх Орон нутгийн шалгуур хангасан айл Баталгааны агентыг тогтооход удирдлагууд өрхийг тодорхойлох, туслах луйвар залилангаас урьдчилан сэргийлэхэд оролцох Хандивлагч орны УБЦАТ болон ЖАЙКА одоогийн Үр дүнд стратеги, засгийн байдлаар зөвхөн Улаанбаатар мониторинг газраас гаргасан хотод төвлөрч ажиллаж байна. хийх, ОУБ/ хүсэлтээс шалтгаалан Дэлхийн Банкнаас үндэсний Хандивлагчид төрөл бүрийн нөөцийн стратеги боловсруулахад зөвлөн боломжтой бол тусламж үзүүлэх туслах үйлчилгээ үзүүлж байгаа. бусад хүсэлтийн Олон улсын боломжтой Бусад байгууллагууд бусад чухал дагуу дэмжлэг байгууллагууд, дэмжлэг туслалцааг үзүүлж байна. туслалцаагаа хандивлагчид үзүүлэх. Боломжтой гэж үзвэл хэрэгжилтийн явцад Арилжааны банкууд оролцох Улаанбаатар хотод Улаанбаатар хот дахь ашигласан системийг Бүтээгдэхүүний төвүүдийг дахин ашиглаж зуух удирдахад боломжтой бол засгийн Арилжааны солих хөтөлбөрийн газрыг татан оролцуулах, улсын банкууд санхүүгийн удирдлагад хэмжээнд айл өрхүүдээс төлбөр аль болох оролцохыг хүлээж авах систем бий болгох, дэмжих, утаа бага үйлдвэрлэгч рүү чиглэсэн татаасын ялгаруулдаг зуухны сангийн урсгалыг удирдах, төлбөр 58 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс урьдчилгаа төлбөрийг тооцоо, худалдан авалт, (нэмэгдсэн) төлөхөд суурилуулалтын талаарх бичил зээл олгохыг мониторингийн мэдээллийн санг дэмжих улсын хэмжээнд бий болгох Агаарын бохирдлыг Татаас болон үндэсний стратегийн бууруулах арга хэмжээнд элементийг үргэлжлүүлэн зориулсан санг удирдаж, санхүүжүүлэх. Хэрвээ хэвээр Цэвэр Агаар Сан хуваарилах үлдвэл ЦАС тогтвортой санхүүжилтийн эх үүсвэр байж болох юм. Халаалтын системийн Зуухны Утаа Ялгаруулалт Шинэ стандарт тогтоох болон Ашигт Ажиллагааг технологийн Шалгах Лаборатор, УБ хотын санаачилгын Монгол Улсын захиргаа/Агаарын Чанарын улмаас Стандарт Хэмжил Алба, БОНХАЖЯ, ЭХЯ хамтран шаардлагатай гэж Зүйн Газар халаалтын зуух, халаалтын хана, үзвэл стандартыг жижиг нам даралтыг зуухны сайжруулан стандарт тогтоох боловсруулах Мэргэжлийн Халаалтын хэрэгслүүдэд Стандартыг аажим нэвтрүүлэх Стандартыг дагаж Хяналтын агаарын чанарын ажлын төлөвлөгөөг бэлтгэх мөрдүүлэх Ерөнхий Газар стандартыг мөрдүүлэх Хэрэгжилтийг удирдах 10 аймагт хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг Оролцогч бүх бэлтгэх. Бүтээгдэхүүний төв, талуудтай Чанарын баталгааны агентууд, харилцаж, Төсөл Удирдах ТУН, нийлүүлэгчид болон сум, шаардлагатай Нэгж орон нутгийн банкны салбаруудтай тохиолдолд байгуулах гэрээ боловсруулах удирдлагын туслалцаа үзүүлэх Агаарын бохирдлыг Хувийн хэвшлийнхнийг тус Утаа бага бууруулахад хувь нэмрээ стратегийн хэрэгжилтэнд санал ялгаруулдаг зуух оруулж зуухны сайн дүгнэлтээ өгөхийг хүсэх нь нийлүүлэлтийн загвар боловсруулах, зүйтэй бөгөөд энэ нь аж ахуйн тогтвортой импортлох, худалдахад нэгж, компаниудын нийгмийн сүлжээг бий хувийн хэвшлээс хариуцлагын сонирхлын нэг болгох хөрөнгө оруулалт хийх, хэсэг байж болох юм. Одоо арилжааны ур чадвараа нийлүүлэгчээр ажиллаж буй ашиглах. Баталгаат хувийн хэвшлийн компаниуд хугацаанд засвар засгийн газартай хамтран үйлчилгээ үзүүлэх борлуулалтын дараа буюу баталгаат хугацаа дуусмагц Нийлүүлэгчид Улаанбаатараас гадагш ямар үйлчилгээ үзүүлж болох талаар төлөвлөгөө боловсруулж байна. ШХА-тай хамтран утаа багатай зуухыг хэрхэн засаж сэлбэх чиглэлээр сургалтын хөтөлбөр боловсруулах боломжтой. Энэ сургалтанд уламжлалт зуух хэрэглэгчдийг хамруулах нь зүйтэй. Нийлүүлэгчид зуухны загвар, нийлүүлэлтийн сүлжээг төрөлжүүлэхийг дэмжинэ. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 59 Зуух солих, зуух ашиглах Зуух солих хөтөлбөрийн хүрээнд Мессежийг хэв маяг, дадал зуршилд гарч болох өөрчлөлтөнд айл тууштай хүргэж, гарах өөрчлөлтийн өрхүүдийг бэлтгэх хөтөлбөрт үндэслэлийг олон нийтэд өөрчлөлт гарахад Хэвлэл мэдээлэл түгээх бэлэн байх (татаасгүй болох, стандартыг мөрдүүлэх). Утаа багатай зуух Утаа багатай худалдан авч зөв зуухнаас өөр зуух ашиглах буюу жижиг нам Айл өрхүүд даралтын зуухны ашиглалтыг бүрэн халах АББҮХ нь дээд түвшний гол оролцогч Бүтээгдэхүүний төвүүдийг нэгтгэх, утаа талуудын төлөөллөөс бүрдэнэ. ҮХ-ны багатай зуух ашигладаггүй хүн ам ихтэй гол үүрэг нь засгийн газрын түвшинд хэсэгт шилжүүлэх эсвэл татан буулгах стратегийн хэрэгжилтэнд мониторинг арга хэмжээ авч болно. хийх, оролцогч бүх талыг үүрэг Алхам 3: Халаалтын хэрэгслийн хариуцлагаа ойлгоход тусалж дэмжих, стандарт боловсруулах үр дүнд шинжилгээ хийх, стратегийг сайжруулан боловсруулах, стратегийг Халаалт болон утааны ялгаруулалтын хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай төсвийг стандартыг боловсруулах талаар Бүлэг бэлэн байлгах ажлыг зохицуулахад 3-т авч үзсэн бөгөөд нэгээс доошгүй жил оршино. Түүнчлэн АББҮХ нь стратегийн зарцуулах магадлалтай байна. Монгол талаарх ойлголтыг дээшлүүлэх Улсад ахуйн халаалтын системд үндсэн кампанит ажлын загвар гаргаж зохион гурван төрлийн стандартыг ашигладаг: байгуулах, хэрэгжилтийн үе шат тус (i) гэр болон жижиг байшин дахь бүрт шаардлагатай мессежийг өөрчлөн халаалтын дан зуух; (ii) тусдаа байшин боловсруулахад идэвхтэй оролцох ёстой. дахь халаалтын ханатай (ханан пийшин) холбосон зуух; ба (iii) томоохон байшинд Алхам 2: Улаанбаатар хотод ашиглах жижиг нам даралтын зуух. шинээр Бүтээгдэхүүний төвүүдийг Халаалтын зуухны хувьд, стандарт байдаг байгуулж, ажиллуулах боловч сайн боловсруулагдаагүй бөгөөд Стратегийг хэрэгжүүлэхдээ шалгуур утаа бага ялгаруулдаг одоогийн зуухнууд хангасан боловч цэвэр зуухгүй үлдсэн нь энэхүү стандартад хангалттай нийцэж Улаанбаатар хотын айл өрхүүдэд нэн байна. Тухайлбал, халаалтын зуухны тэргүүнд чиглэнэ. Иймд стратегийн утаанд тавигдах одоогийн стандарт байршлуудад шинээр Бүтээгдэхүүний нь Европын стандартад тулгуурласан төв байгуулах нь зүйтэй. Эдгээр боловч сүүлд нийлүүлж буй шалгуур Бүтээгдэхүүний төвийг эрт байгуулж, хангасан зуухууд нь хэрэглэгчдэд тавих утаа бага ялгаруулдаг зуухыг байнга шалгуур нь утаа ялгаруулалтад илүү бэлэн байлгах нөхцлийг бүрдүүлэх хатуу шалгуур тавьдаг тул илүү цэвэр шаардлагатай. Бүтээгдэхүүний төвүүдийн үзүүлэлттэй байна. Халаалтын ханатай тоог тогтмол хянаж хэрвээ бизнесийн холбогдсон зуухны хувьд ижил стандарт үйл ажиллагаа буурвал тухайн мөрдөхийг шаарддаг боловч аюулгүй 60 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс байдалтай холбоотой асуудлыг эрх зүйн Иймд дор дурдсан хүснэгтэнд хувьд зохицуулах шаардлагатай. Жижиг харуулсны дагуу илүү хатуу тогтоосон нам даралтын зуухны утааны стандарт стандарт боловсруулж мөрдүүлэхдээ гэж байхгүй, гэхдээ бусад орнуудад холбогдох эрх бүхий байгууллагатай ижил төрлийн стандарт бий, жишээ нь хамтран, дараах арга хэмжээг Хятадад жижиг нам даралтын зуухны санаачлах, хэрэгжилтийг зохицуулахад стандарт байдаг. ТУН санаачилга гарган ажиллахыг санал болгож байна. Хүснэгт 4: Стандарт боловсруулах, дагаж мөрдүүлэх замын зураг Халаах ханатай холбогдсон Жижиг нам даралтын Халаалтын зуух зуух зуух Одоогийн гүйцэтгэлийн Холбогдох материалын Холбогдох материалын мэдээллийг ашиглан судалгаа хийж, тестийн судалгаа хийж, тестийн 6 сарын дотор стандартыг шинэчлээд, протокол боловсруулах протокол боловсруулах батлуулах Стандарт шинэчлэгдсэн Тестийг хийж дууссан байх, Тестийг хийж дууссан 12 сарын байх стандартыг боловсруулж, байх, стандартыг дотор батлуулах үйл явц эхлэх боловсруулж, батлуулах үйл явц эхлэх 2 дахь Импортын загваруудад Импортын загваруудад Импортын загваруудад жилийн эхэнд стандартыг мөрдүүлэх стандартыг мөрдүүлэх стандартыг мөрдүүлэх Дотоодод үйлдвэрлэсэн Дотоодод үйлдвэрлэсэн Дотоодод үйлдвэрлэсэн 3 дахь загваруудад стандартыг загваруудад стандартыг загваруудад стандартыг жилийн эхэнд мөрдүүлэх мөрдүүлэх мөрдүүлэх Эцсийн хэрэглэгчдийн Эцсийн хэрэглэгчдийн зууханд Эцсийн хэрэглэгчдийн 4 дэхь зууханд стандартыг стандартыг мөрдүүлэх бага оврын ус халаах жилийн эхэнд мөрдүүлэх бойлуурт стандартыг мөрдүүлэх АББҮХ, ШУТИС-ын Зуухны утаа Алхам 4: Дотоодын зуух ялгаруулалт, ашигт ажиллагааг шалгах үйлдвэрлэгчдэд туслах лаборатор, стандартын байгууллагууд Зуух үйлдвэрлэгчдэд дотооддоо болон Монгол Улсын Стандарт үйлдвэрлэсэн зуухны чанар, гүйцэтгэлийг Хэмжилзүйн Газрын хамтарсан хүчин сайжруулахад нэн даруй туслах нь чармайлт, уялдаатай үйл ажиллагаагаар зүйтэй. Үйлдвэрлэгчдийн хувьд шинэ стандартыг боловсруулах нь зүйтэй. загвар гаргахад тодорхой хугацаа Стандартыг хэр хатуу тогтоох тухайд хэрэгтэй. Бүлэг 3-т дурдсанчлан дүрэм журам тогтоох, хяналт удирдлагаар дотооддоо зуух үйлдвэрлэгчдийг хангахад АББҮХ оролцох ёстой. Монгол дараах байдлаар дэмжиж болно: (a) Улсын хувьд цэвэр байх бодитой хэрэглэгчдийн татаастайгаар худалдан үзүүлэлт ямар байж болохыг АББҮХ авч болох шалгуурыг хангасан зуухны хүлээн зөвшөөрөх ёстой ба энэ ажилд загварыг ирүүлэх; (b) зөвхөн шалгуур ШУТИС-ын лаборатор хүчин чармайлт хангасан зуухны загвар, нийлүүлэгчдийг гаргаж туслах нь зүйтэй. сонгох ил тод, туйлшраагүй сонгон шалгаруулалтын үйл явцтай байх; (c) шалгуурт тэнцсэн зуухны загваруудыг зохицуулалтын болон санхүү/татварын Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 61 урамшууллаар дэмжих (дотоодод Алхам 5: Улаанбаатар хотоос үйлдвэрлэсэн болон импортлосон гадагш утаа багатай зуухны зуухны аль алинд); (d) (одоогоор) үнэ нийлүүлэлтийн сүлжээ бий болгох төлбөргүйгээр лабораторын сорилд Эхний жилийн эцэс гэхэд ийм оруулж зуухны утаа ялгаруулалтын түгээлтийн сүлжээг бий болгох гүйцэтгэлийг тодорхойлох. ШУТИС- боломжтой. Нийлүүлэгчид Улаанбаатар ийн Зуух Хөгжлийн Төвөөр дамжуулан хотод утаа багатай зуухны нийлүүлэлтийг зөвлөн туслах үйлчилгээ үзүүлж болно. төрөлжүүлж чадвал эдгээр зуухыг Бүлэг 3-т дурдсанчлан, дотоодын нийслэлээс гадагш ч нийлүүлэх зуух үйлдвэрлэгчид нь одоо ашиглаж боломжтой болно. Нийлүүлэгчид буй стандартаас илүү хатуу тогтоосон өөрсдийн нийлүүлэлтийн сүлжээ бий УБЦАТ-ийн шалгуурт нийцсэн зуух болгох түвшинд зах зээл хөгжөөгүй үйлдвэрлэж чадаагүй байна. Монголын байна. Хэрэглэгчид өнөөдрийг хүртэл зөвхөн нэг компани шалгуур хангасан баталгаатай утаа багатай зуухыг тогтсон зуухыг сонгох жагсаалтанд багтсан үнээр зөвхөн Бүтээгдэхүүний төвөөс авч байна. Шалгуур хангасан эсэхийг болно гэдгийг мэдэж байгаа. Иймээс тодорхойлох сорил тестэнд ирүүлсэн 15 хэрэглэгчид уламжлалт зуух болон утаа зуухны загвараас зөвхөн 4 нь шаардлага багатай зуухны чанарын ялгааг бүрэн хангажээ. Монголд үйлдвэрлэсэн зуухны ойлгож мэдэх хүртэл Бүтээгдэхүүний загвар 8 ирснээс зөвхөн нэг нь шалгуурт төвийг ашиглах нь зүйтэй. Бүтээгдэхүүний тэнцсэн байна. Урьд нь Монголын зуух төвүүдийг АББҮХ-ноос тодорхойлсон нэн нийлүүлэгчид үйлдвэрлэлийн нийтлэг тэргүүний чухал ач холбогдолтой аймаг бэрхшээлтэй тулгарч байжээ: эрэлтэд эсвэл сумын төв, түүнчлэн Улаанбаатар нийцэж үйлдвэрлэл хурдан явуулах хүчин хотод стратегийн байршилд байгуулна. чадал хангалтгүй, автоматжуулаагүй ТУН нь орон нутгийн удирдлагын үйлдвэрлэлийн процесстой учраас зуухны оролцоотойгоор тухайн сонгосон чанарын хяналт асуудалтай байдаг. байршилд Бүтээгдэхүүний төвийг ШУТИС-ийн Зуух Хөгжлийн Төв байгуулахад хамгийн тохиромжтой байгуулах ажил удаашралтай байгаа байгууллага, аж ахуйн нэгжийг сонгож боловч тун удахгүй байгуулагдана. гэрээ байгуулна. Бүтээгдэхүүний төвийг Зуух Хөгжлийн Төв үйл ажиллагаагаа өөрийн бизнес үйл ажиллагаагаа эхэлмэгц зуух нийлүүлэгчдэд өөрсдийн нэмэгдүүлэх сонирхлын үүднээс үйлдвэрлэж буй зуухны загварыг утаа ажиллуулах хүсэлтэй, одоо тогтвортой бага ялгаруулдаг зуух болгон сайжруулах, үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллага, өөрчлөхөд туслалцаа үзүүлж үйлдвэрлэх аж ахуйн нэгжид хавсруулан байгуулах үйл явцад зөвлөмж зөвлөгөө өгнө. нь тохиромжтой. Жишээ нь сэлбэг Уламжлалт зуух ашиглахыг хориглосон хэрэгслийн дэлгүүр гэх мэт. Ингэснээр зохицуулалтыг хэрэгжүүлж эхэлмэгц цаашдаа улсын хэмжээнд өөр өөр ажилгүй болох учраас уламжлалт зуух байршилд илүү олон Бүтээгдэхүүний төв үйлдвэрлэгчдийг энэ үйл явцад нэн даруй байгуулах боломжтой. Бүтээгдэхүүний татан оролцуулахыг зөвлөж байна. төвүүд шалгуур хангасан буюу борлуулахад бэлэн зуухны бүх загварыг дэлгэн үзүүлэх хэрэгтэй. Бүтээгдэхүүний төвд хэрэглэгч захиалга өгч болох бөгөөд энэ захиалгыг цахим мэдээллийн санд оруулж, бичиг цаас бүрдүүлэлтийг одоо 62 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс хэрэгжиж буй хөтөлбөрийн нэгэн адил Бүтээгдэхүүний төвийг тухайн бүс эсвэл гүйцэтгэнэ. Айл өрхүүд төлбөрөө тухайн байршилд байгуулж болно. байршилд үйл ажиллагаагаа явуулж Цаашдаа нийлүүлэгч илүү мэргэжлийн буй оролцогч арилжааны банкны орон түвшинд хүрвэл төрөөс Бүтээгдэхүүний нутгийн салбарт төлнө. ТУН нь Хас Банк төвөөр дамжуулан түгээх систем зэрэг арилжааны банкуудад хандаж болон жижиг нам даралтын зууханд бичил зээл олгож оролцох сонирхолтой санал болгож буй чанарын хяналтын байгаа эсэхийг тодруулах шаардлагатай. механизмын лиценз олгох системээр Бүтээгдэхүүний төв захиалгыг нэгтгэж, солих боломжийг судалж үзэж болох юм. нийлүүлэгчид захиалгыг хүргүүлэн, Ингэснээр эхнээс нь чанарын баталгааг нийлүүлэлтийн талаар мэдэгдэнэ. хангах боломжтой болно, жишээлбэл Оролцогч арилжааны банк нь лицензтэй нийлүүлэгчийн борлуулсан худалдан авагчийн төлсөн төлбөрийг зуух нь утаа бага ялгаруулдаг зуух байх, нийлүүлэгчийн банкны дансанд цэвэр зуух борлуулдаг, хэрэглэгчдэд шилжүүлэх ба зуухыг суурилуулмагц сайн үйлчилгээ үзүүлдэг бол тухайн зуух ТУН-ээс урамшууллыг шилжүүлэхийг нийлүүлэгч лиценз авах боломжтой байх хүснэ. гэх мэт. Нийлүүлэгчид зах зээлд зуухны Шалгуур хангасан зуух нийлүүлэгчдэд шинэ загвар гаргахаасаа өмнө Зуухны Бүтээгдэхүүний төвөөс багц захиалга Утаа Ялгаруулалт, Ашигт Ажиллагааг өгөхийн зэрэгцээ ТУН-тэй нягт хамтран Шалгах Лабораторт сорил, тестээр ажиллана. Орон нутгийн банкны шалгуулсан байна. Гэхдээ МХЕГ болон салбараар дамжуулан хэрэглэгчийн УБ хотын захиргааны хариуцдаг эрх зүйн төлбөрийг нийлүүлэгчид шилжүүлэх, нийцлийн хангалт хир байгааг хянан зуухыг суурилуулах, хэрэглэгчдэд сургалт баталгаажуулах оновчтой хяналт байх явуулах, хуучин зуухыг авах, Чанарын шаардлагатай. баталгааны төлөөлөгчтэй хамтран Бусад аймгуудад утаа багатай зуухыг ажиллах гэх мэт үйлчилгээ үзүүлсний хүртээмжтэй болгоход борлуулалт, хөлсийг Бүтээгдэхүүний Төвийн эзэнд түгээлтийн системийг аажмаар төлнө. (дор үзүүлэв). Нийлүүлэгч нь өргөжүүлэхийг санал болгож байна. БТ- зуухыг Бүтээгдэхүүний төв хүртэл ийн борлуулалт, түгээлтийн системийг тээвэрлэн хүргэж, хуучин зуухыг буцаан үргэлжлүүлэн хадгалах, шинэчилэх ачиж ирнэ. Эдгээр үйл ажиллагааны шаардлагтай. БТ-үүд нь хуурамч бүх зардлыг15 зуухны үнэнд шингээсэн загваруудын борлуулалтыг зогсоох байна. Юуны өмнө Улаанбаатар хотод онцгой, итгэл даасан борлуулалтын цөөн тооны Бүтээгдэхүүний төв байгуулж төвүүд байх юм. Энэхүү системийг улмаар эдгээр Бүтээгдэхүүний төвийн хадгалан авч үлдэхэд төрөөс зардал ажиллагаа олонд танигдмагц агаарын гарах боловч хамгийн чухал хэсэг болох бохирдлын асуудалтай 10 хотод мөн ийм чанарын баталгааг хадгалж байгаа төвүүдийг байгуулна. Тодорхой бүс эсвэл юм. Улаанбаатар хотод ашиглаж буй байршилд утаа бага ялгаруулдаг зуухны борлуулалт, түгээлтийн механизмыг эрэлт их байгаа тохиолдолд илүү олон Оруулга 4-өөс харна уу. 15 Үндэсний хэмжээнд 800 км-т зорчих тээврийн дундаж өртөг; хэрэглэгч үрүү очих, суурилуулах; хэрэглэгчид сургалт явуулах; хуучин зуухыг авч явах; Бүтээгдэхүүний төвийн үйл ажиллагаанд зарцуулах үйлчилгээний шимтгэл; Чанарын баталгааны ажилтны өртөг зардал. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 63 Оруулга 5: Улаанбаатар хот дахь борлуулалт, түгээлтийн систем Зуух үйлдвэрлэгч болон зуухны загварыг тодорхой шалгуур үзүүлэлттэй тулгаж, өрсөлдөөнт аргаар сонгодог. Шалгарсан тохиолдолд үйлдвэрлэгчид Төслийн удирдлагын нэгжтэй Үйлдвэрлэгчийн гэрээ байгуулна. Нийлүүлэгчийн хүлээх үүрэг, хариуцлага, үйлчилгээний стандарт, суурилуулалтын үүрэг болон торгуулийн хэм хэмжээг уг гэрээнд тусгаж өгсөн. Үйлдвэрлэгчид нь БТ-өөр дамжуулан өөрсдийн шалгарсан бүтээгдэхүүнийг борлуулах боломжтой. Шалгуур хангаагүй загварууд болон үйлдвэрлэгчид уг БТ-өөр үйлчлүүлэх боломжгүй юм. БТ-ийг Түгээлт, борлуулалтын агент (ТБА) удирдан, ажиллуулна. ТБА-г ХасБанкнаас томилдог бөгөөд ТБА нь БТ-ийн баримт бичгийг хөтөлж, бичил зээл олгох, борлуулалтыг бүртгэх үүрэгтэй. Мөн ТББ-ийн ажилтан хэрэглэгчдийг мэдээллээр хангах зорилгоор ажиллана. Үйлчлүүлэгчид ХасБанкны салбарт төлбөрөө хийх бөгөөд түүнийг нь банк цааш нь үйлдвэрлэгчдэд шилжүүлдэг. Хас банк нь үйлчлүүлэгчдээс утааг бууруулсны эрхийг цуглуулан авч, тухайн эрхийг хүлэмжийн хийн зах зээл дээр борлуулдаг. Энэ нь БТ-ийн зардлын тодорхой хэсгийг л бүрдүүлдэг ба засгийн газар Цэвэр агаарын сангаар дамжуулан нэмэлт үйлчилгээний төлбөр төлдөг. БТ-ийн Хас банкны төлөөлөгч нь суурилуулалтын (мөн хуучин зуухыг солих) талаарх мэдээллийг зуух суурилуулсныг гэрчлэх SMS мессэж дээр үндэслэн цахим бүртгэлийг байршлын хамт хийнэ. Энэ нь борлуулалт, суурилуулалтыг бүртгэлийн дугаар, байршлаар нь оруулсан байдаг мэдээллийн санг (ТУН ашиглах боломжтой) тогтмол шинэчилж, баяжуулж байдаг. Хэрэглэгчийн татаасыг эрх бүхий зуух нийлүүлэгчид олгуулах зорилгоор бичиг баримтыг цахим нотолгооны хамтаар Төслийн удирдах нэгжид хүргүүлнэ. ТБА-ын үүрэг, хариуцлагыг ТУН болон ТБА хоёрын хооронд байгуулсан гэрээн дээр нарийн зааж өгсөн байна. Хөтөлбөрийн өргөжүүлэлтийн 1-р үед борлуулсан зуухны суурилуулалтын нотолгоог гаргах боломжгүй. Хэрэглэгчид ашиглалтын зааврыг дагаж мөрдөх, ЧБТ-г газар дээр нь очиж үзэхийг зөвшөөрөх, зуухыг дахин борлуулахгүйгээр ашиглах зэрэг өрхийн үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлсон Ашиглалтын гэрээ байгуулдаг. Урьдчилгаа төлснийг нягтлан үзэж, ТБА нь урьдчилгаа төлсөн өрхүүдийн жагсаалтыг нийлүүлэгчид хүргүүлж, түгээлтийн хуваарийг тогтооно. Гэрээний дагуу нийлүүлэгч нь өрхүүдэд очиж, шинэ зуухыг суурилуулж, галлах, ашиглах талаар сургалт хийж, хуучин зуухыг буцааж авах үүрэгтэй. Хуучин зуухуудыг Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт тээвэрлэн хүргэх үүрэг бүхий компанийн талбай дээр хүргүүлнэ. Суурилуулалт болон солих үйл ажиллагааны зардал зуухны үнэд шингэсэн байдаг. Хуучин зуухны устгал нь арилжааны зарчимд суурилсан бөгөөд хэрэглэгч болон засгийн газраас нэмэлт төлбөр авдаггүй. Суурилуулалтын үйл ажиллагааг хөндлөнгөөс баталгаажуулахын тулд ЧБТ-ыг ТУН хөлсөлж ажиллуулдаг. Эдгээр агентууд нь зуухыг суурилуулсан өрхөд зочлон, ашиглаж сурсан байдлыг баталгаажуулан ТУН-д тусдаа тайлан хүргүүлнэ. Мөн, суурилуулснаас хойш хэдэн сарын дараа өрхөд дахин очиж тухайн өрхийн зуухны ашиглалт, сэтгэл ханамжийн байдлыг судлана. Тус агентууд нь гэнэтийн шалгалтыг хийж тодорхой тооны зуухыг ЗУЯҮАШЛ-руу хүргүүлнэ. Хяналтын тайланг ТУНд хүргүүлнэ. ТУН-ийг үндэсний хөтөлбөрийг хянан, зохицуулах зорилгоор үүсгэн байгуулахыг зөвлөж байна. Хөтөлбөрийн Удирдах хороо Улаанбаатар хотод байрлана. Богино хугацаанд БТ-д суурилсан түгээлтийн сүлжээг байгуулна. Үндэсний өнөөгийн борлуулалтын системийг хэмжээний өргөжүүлэлтийг 3 үе шатаар ашиглан өртөг зардлыг бууруулах замаар гүйцэтгэхийг санал болгож байна. хамрах хүрээг тэлэх үе шатлалт аргыг 1-р үе – Улаанбаатар хотын БТ- санал болгож байна. Урт хугацаанд, зах үүдийг нэгтгэж, Улаанбаатар хотоос зээл боловсронгуй болох тохиолдолд бусад газрын өрхүүд тухайн зуухыг авах шаардлага хангасан зуухны борлуулалтыг боломжтой болгох БТ-ээр бус харин зөвшөөрөлтэй Улаанбаатар хотын гэр хорооллын нийлүүлэгчид хийх бөгөөд өөрсдийн айлуудад УБЗ-ыг борлуулах БТ-үүдийн 64 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс тоог багасгаж, үндэсний хэмжээнд үнээ чөлөөтэй тогтоож болох юм. Мөн зуухны борлуулалтыг хийхийн тулд нэг УБЗ-ны эрэлт илэрхийлсэн байдлаас БТ-ийг УБ-ын гаднаас худалдаачид хамааран тодорхой аймгуудад тусгай ирдэг Нарантуул зах дээр байршуулах зөвшөөрөл бүхий БТ болон ЧБТ-ыг нь зүйтэй. Энэ нь Улаанбатар хотын өндөр эрэлттэй газруудад байгуулах эрэлтийг хангах, хөдөөд БТ-үүдийг боломжтой. байгуулах хүртэл үндэсний хэмжээнд Энэхүү зорилгоор 100,000 нарны УБЗ-ыг борлуулна (2-р үе), гэхдээ гэрэл хөтөлбөрийн хүрээнд амжилттай Улаанбатар хотоос бусад газрын хуучин хэрэгжсэн нарны цахилгаан үүсгүүрийн зуух солих үйл ажиллагааг хийхгүй. борлуулалт, үйлчилгээний төвийн Улаанбаатар хотын агаарын чанарыг загварыг ашиглажболох юм (Оруулга муутгахгүй, хадгалж байхын тулд 5-ыг үзнэ үү). БТ эсвэл ЧБТ-аар ажиллах Чанарын хяналтыг Улаанбаатар хотод боломжтой байгууллага, хувь хүнийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх шаардлагатай. сонгон шалгаруулах үйл ажиллагааг Гэвч Улаанбаатар хотоос бусад зохион байгуулах журмыг боловсруулан газруудад борлуулагдаж буй зууханд гаргах шаардлагатай. Жишээ нь, БТ нь үүнтэй адил хяналтыг хийхэд маш өндөр гэр ахуйн бараа борлуулдаг аймгийн зардалтай. Улаанбаатар хотоос бусад энгийн нэг дэлгүүр байх боломжтой. газрын өрхүүд зуух худалдахдаа ямар Эсвэл өнөөдөр Улаанбаатар хотод нэг доголдол гарсан тохиолдолд хандах байгаатай адил аймгийн захиргааны харилцах дугаар, хэрэглэгчийн авч болох байрны хоосон талбайд байрлаж болно. үйлчилгээний стандартыг баталгаат Өмнөх туршлагаас үзэхэд аймгийн хугацааны хуудсан дээр тодорхой худалдааны дэлгүүрүүдэд шаардлага тэмдэглэж өгөх нь зүйтэй. Төслийн хангасан загваруудыг борлуулах эрхийг удирдлагын нэгжийг (ТУН) үндэсний олгох тул ажилтны тоог доод хэмжээнд хөтөлбөрт зориулж байгуулахыг санал барьж болно (худалдан авалт бүрт болгож байна. ТУН нь өрхүүдийг урамшуулалтай). Эдгээр байгууллагууд нийлүүлэгчтэй холбож өгөх боломжтой нь шаардлага хангаагүй зуух байх ёстой. борлуулахгүй байх гэрээн дээр гарын 2-р үе – Улаанбаатар хотын БТ-үүдийг үсэг зурна. Тэд захиалгыг бүртгэн авч, хэвээр хадгалж, сонгогдсон аймгуудад шаардлага хангасан нийлүүлэгчдэд уг БТ-үүдийг байгуулах мэдээллийг хүргэх үүрэгтэй. Санхүүгийн Өвлийн улиралд хамгийн их агаарын удирдлагын систем болон мэдээллийн бохирдол үүсдэг тодорхой аймгуудыг системийг (БТ бүрт байх) дотоодын (ойролцоогоор 10 аймаг) сонгон авч санхүүгийн үйлчилгээний боломж, БТ-үүдийг байгуулна. Шаардлага бололцоон дээр үндэслэн цааш нь хангасан нийлүүлэгчид нь тээвэрлэлт, хөгжүүлэх шаардлагатай. суурилуулалтын зардал зэргээ тооцон Оруулга 6: Улаанбаатар хотоос гадуур Гэрийн нарны эрчим хүчний системийн түгээлт, суурилуулалт Хөдөөгийн цахилгаан хангамжид сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах төсөл (ХЦХСЭХАТ)-ийн хүрээнд урамшуулал бүхий Гэрийн нарны цахилгаан үүсгүүрийн системийг орон нутгийн өрхүүдэд борлуулж, түгээсэн. Үйлчилгээний төвүүдийг сонгогдсон аймаг, сумдад байгуулсан. Нийлүүлэгчид ГНЦҮС-ийг үйлчилгээний төвүүдэд хүргэн өгч, орон нутгийн техникчид системийн суурилуулалтыг хийсэн. Үйлчилгээний төвүүд гүйцэтгэсэн үйлчилгээнийхээ дагуу төлбөр авч байсан. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 65 Одоо хэрэгжиж буй хөтөлбөрийн ачааны хүргэлтийг тооцсоны үндсэн хүрээнд зуухыг зөвхөн БТ-өөс худалдан дээр хүргэлтийн хуваарийг гаргана. авах боломжтой бөгөөд хөндлөнгийн БТ нь хуучин зуухыг хураан авч, зуух ЧБТ зуухны суурилуулалтыг шалгах нийлүүлэгчдэд хүргэж өгнө. зорилгоор өрх бүрт очино. Энэ нь Улаанбаатар хотоос бусад газарт БТ чанарын баталгаа болж байгаа боловч бүрт Чанар, баталгааны агентыг томилно. захиргааны зардал өндөртэй байна. БТ хоорондын зай дэндүү их бөгөөд Сайжруулсан аргачлалын хүрээнд зуухны ганц ЧБТ нь бүхэл бүтэн улс болон чанарыг хангахын тулд хэд хэдэн арга бүсийг хамарч чадахгүй тул орон нутгаас хэмжээг санал болгож байна. ЧБТ-г томилох нь илүү тохиромжтой (i) Улс орны хэмжээнд цөөн тооны БТ- гэж үзэж байна. БТ болон ЧБТ-аар үүдийг байгуулах; эдгээрийг цаашид ажиллах ажилтны сургалтыг үндэсний БТ хэлбэрээр ажиллах сонирхолтой ТУН-ээс зохион байгуулна. Аймгийн худалдааны байгууллагуудад ЧБТ-аас боловсруулсан мэдээллийг ТУН байршуулах; жишээ нь барилгын баталснаар татаас олгох үйл ажиллагаа материалын дэлгүүр байж болно16. эхлэх тул Улаанбаатар дахь ТУН-тэй ойр БТ шаардлага хангасан бүх зуухны харилцаа холбоотой байх шаардлагатай. загварыг дэлгэн тавьсан байх ба БТ- Ирээдүйд эрэлтийн хэмжээ ихтэй цөөн ийг ажиллуулж байгаа оператор нь сумдад БТ байгуулах боломжтой. нийлүүлэгчийн өмнөөс захиалгыг 3-р үе – Тусгай зөвшөөрөл бүхий тодорхой урамшуулал, хувь шимтгэл нийлүүлэгч бүхий зохицуулалттай дээр үндэслэн авч байх юм; БТ зах зээл нь зуухыг суурилуулж, нотолгоог Бидний тооцоолж байгаагаар бүрдүүлнэ. Нийлүүлэгчийн баталгааны ирээдүйд нилээд олон нийлүүлэгчид УБЗ хугацааны засвар үйлчилгээг мөн БТ борлуулдаг болно. УБЗ-ны түгээлтийг хариуцах боломжтой; гүйцэтгэхэд тулгамдаж буй 2 асуудлыг (ii) Шаардлага хангасан нийлүүлэгч нь шийдвэрлэх шаардлагатай байна, эдгээр чанартай зуух хийдэг нь тодорхой нь: (i) аль загварын зуух шаардлага болсон бол аажмаар өөрсдийн хангасан талаарх мэдээллийг боломжит түгээлтийн сүлжээг байгуулж болно. худалдан авагчдад хэрхэн хүргэх; (ii) Тусгай зөвшөөрөл бүхий УБЗ шаардлага хангасан зуухыг худалдаалах нийлүүлэгчдийг зах зээлд нэвтрүүлэх газрын байршлуудыг хэрхэн тодорхойлох. нь зуухны зах зээлийг мэргэжлийн БТ-үүдийн зориулалт нь зах зээлд УБЗ- түвшинд авчрахад туслана. ыг нэвтрүүлэх юм. Ирээдүйд зах зээл 100,000 малчны нарны гэрэл хөгжиж, мэргэшсэн тохиолдолд тусгай хөтөлбөрийн адилаар борлуулалт, зөвшөөрөлтэй нийлүүлэгчид өөрсдийн үйлчилгээний төв нь нийлүүлэгчдийн байршлаасаа шаардлага хангасан зуухаа өмнөөс захиалгыг бүртгэн авах, борлуулах боломжтой болох тул БТ-үүд нийлүүлэгчдийн нийлүүлсэн зуухыг шаардлагагүй болох юм. хүлээн авах, түгээх, суурилуулах үйл Эцсийн үе шат нь энгийн мэргэжлийн ажиллагааг хариуцна. Захиалгын тоо, хяналтын доор тусгай зөвшөөрөлтэй Улаанбаатар хотоос аймаг руу хүргэх нийлүүлэгчид УБЗ-ыг борлуулан, 16 Малчдыг нарны цахилгаан үүсгүүрээр хангах Үйлчилгээ, борлуулалтын төвүүдийг сонгогдсон аймаг, суманд байгуулах замаар бүрдүүлж байсан ХЦХСЭХАТ-ийн туршлагын дагуу хийж болох юм. 66 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс суурилуулдаг зохицуулалттай зах зээл орж зуухны ажиллагаатай танилцах юм. 2-р үед тусгай зөвшөөрөлтэй шаардлагагүй болно. Чанарын баталгааны нийлүүлэгч мэтээр ажиллаж байсан БТ- төлөөлөгч нь Гомдол хүсэлтийг хүлээн ийн үйлчилгээ үзүүлэгч нь нийлүүлэгчийн авах төвийг байгуулна, ингэснээр хүмүүс бизнесийн загвараас хамааран тусгай аливаа гомдол хүсэлтээ утсаар буюу зөвшөөрөлтэй нийлүүлэгч, эсхүл тусгай биечлэн ирж өгөх боломжтой болох юм. зөвшөөрөлтэй нийлүүлэгчийн диллер, Чанарын баталгааны төлөөлөгч нь ТУН- эсхүл нийлүүлэгчийн франчайз эзэмшигч тэй тогтмол харилцаатай ажиллаж улсын хэлбэрээр ажиллах боломжтой. Энэ хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулж тохиолдолд ТУН-ийн хэрэгцээ байхгүй буй бусад Бүтээгдэхүүний төвүүдийн болж, хаагдана. туршлагаас суралцаж, харилцан туршлага хуваалцана. Алхам 6: Чанарын хяналтын систем бий болгох Алхам 7: Олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх кампанит ажлын цар Улаанбаатар хотоос гадуур байгаа хүрээг тэлэх, зохицуулах Бүтээгдэхүүний төв бүрийн хувьд ТУН тухайн сум эсвэл аймгийн Засаг АББҮХ нь олон нийтийн ойлголтыг даргатай хамтран Чанарын баталгааны дээшлүүлэх зохион байгуулалттай, төлөөлөгчөөр ажиллах хамгийн уялдаа холбоо бүхий кампанит ажлыг тохиромжтой байгууллагыг тодорхойлон боловсруулж, төсвийг нь тооцоолж, сонгож, гэрээ байгуулна. Өөр нэг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулахад хувилбар бол нэг бүсэд эсвэл улсын мэргэжлийн Олон нийтийн харилцааны хэмжээнд нэг Чанарын баталгааны агентлагыг авч ажиллуулбал зохино. төлөөлөгч байж болно. Үүнтэй холбоотой Олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх ложистик, зохион байгуулалт болон кампанит ажил нь хөтөлбөрийн өртөг зардлын үр дагаврыг цаашид салшгүй чухал хэсэг боловч зайлшгүй судалбал зохино. Одоогийн байдлаар тавигдах шаардлага гэж тооцогдохгүй: алслагдсан Бүтээгдэхүүний төв тус бүрт хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд Чанарын баталгааны нэг төлөөлөгч чухал үйл ажиллагаа юм. Дадаж байна гэж тооцъё. Тухайн байршил дахь зуршсан практик, хэв маягаа өөрчлөхийг Чанарын баталгааны төлөөлөгч болон хэрэглэгчдээс шаардах учраас урт Бүтээгдэхүүний төв нь нягт хамтран хугацаанд хүмүүсийг тогтмол мэдээллээр ажиллах ёстой. Чанарын баталгааны хангах нь чухал. Эхний жилээс эхлэн төлөөлөгч нь зуух нийлүүлэгчтэй ажиллаж ийм кампанит ажлыг зохион байгуулах ирсэн өмнөх туршлагад тулгуурлан ТУН- нь зүйтэй бөгөөд айл өрх, нийлүүлэгчдэд ийн статистик аргаар түүвэрлэн сонгосон зуухыг хэрхэн түгээх арга замын талаар айл өрхүүдэд шалгуур хангасан зуухны мэдээлэх шаардлагатай. ажиллагаатай танилцахаар очих гэх Олон нийт (хэрэглэгч) болон мэт ажил үйлчилгээ үзүүлсний төлбөр зуух нийлүүлэгчдийн ойлголтыг авна. (Хавсралт 3-ыг үзнэ үү) Тодорхой нэмэгдүүлэхдээ зохицуулалт, бодлогын нийлүүлэгчтэй ажиллаж ирсэн туршлага, өөрчлөлөлт нь тэдний дадал зуршил, практик хэдий чинээ сайн байх тусмаа бүтээгдэхүүн сонголт, түрийвч, зарим нийлүүлсэн зуухыг худалдан авсан айл талаар ажлын байр зэрэг нь өртөж өрхөд очих нь төдий чинээ бага байна. болзошгүй гэдгийг тайлбарлан ойлгуулах Эцэст нь зах зээл хангалттай тогтворжсон шаардлагатай. Уламжлалт зуух тохиолдолд ийнхүү айл өрхүүдээр үйлдвэрлэгчид зэрэг хөтөлбөрийн үйл Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 67 ажиллагаанд өртсөн оролцогч талуудтай уламжлалт зуухны хэрэглээг хориглосон зөвлөлдөх нь олон нийтэд хүрэх үйл зохицуулалтыг мөрдүүлж эхэлнэ. ажиллагааны хэсэг бөгөөд тэдний нөхцөл Уламжлалт зуухны хэрэглээг хориглож байдлыг ойлгож чанаргүй, бохирдуулдаг эхлэх хүртэлх хугацаа болон татаас авах загвар үйлдвэрлэдэг байдлыг өөрчлөх боломжтой байх хугацаа ижил байж төлөвлөгөөг хамтдаа боловсруулах (жш болохыг зөвлөж байгаа ч энэ асуудалд нь: цэвэр загварт үйлчилгээ үзүүлэх) АББҮХ-ны шийдвэрийг харгалзана. шаардлагатай. Зөвхөн ийм хандлагыг Санал болгож буй татаасын механизм хэрэгжүүлснээр амжилтанд хүрэх нь өмнөхтэйгөө ижил боловч илүү энгийн боломжтой. Олон нийтийн ойлголтыг хялбар, татаасын түвшин бага тогтоогдсон дээшлүүлэх кампанит ажил өмнөхөөс болно. Хэрэглэгч Бүтээгдэхүүний төвд илүү чухал үүрэгтэй байна. Кампанит очиж захиалгаа өгөн урьдчилгаа ажлын үеэр ямар мессежийг олон нийтэд төлбөр төлнө. Зуухыг суурилуулмагц хүргэх талаар АББҮХ-той тохиролцож хэрэглэгч тогтсон татаасыг авна. зөвхөн зуух бус агаарын бохирдлыг Татаасыг жижиглэн худалдаадах үнийн бууруулахад тулгамдаж буй бэрхшээлтэй тогтсон хувиар тогтооно. Бүтээгдэхүүний асуудлыг шийдвэрлэх нь олон нийт, төвийн ажилтнууд Улаанбаатар хот хүн бүрийн үүрэг гэдгийг ойлгуулах нь дахь ТУН-тэй холбогдон татаасыг төлөх зүйтэй. АББҮХ нь олон нийтэд таниулан хүсэлтийг гаргах үүрэг хүлээнэ. Түүнчлэн сурталчилах мессежны утга, агуулгыг Бүтээгдэхүүний Төвийн ажилтнууд тодорхойлоход чухал үүрэгтэй оролцох нийлүүлэгчид болон оролцогч банктай ёстой. АББҮХ-ны дээд тушаалын харилцаж санхүүгийн зохих шилжүүлгийг ажилтнуудыг хэвлэл мэдээллийнхэнтэй хийнэ. Бүтээгдэхүүний төвөөс зуухыг хэрхэн харилцах талаар тусгай сургалтанд суурилуулсан болохыг баталсан баталгаа хамруулах нь зүйтэй. Олон нийтийн ирүүлмэгц ТУН татаасыг төлнө. Энэхүү болон хувийн хэвшлийн телевиз, сонин үйл ажиллагаанд оролцогч санхүүгийн сэтгүүл, нийтлэл хэвлүүлэх, нийгмийн байгууллагаас худалдан авагч бичил сүлжээ гэх мэт олон төрлийн мэдээллийн санхүүжилтийн зээл авч болно. суваг ашиглавал зохино. Улаанбаатар хот дахь айл өрхүүдийн Алхам 8: Татаасын механизмыг хувьд утаа бага ялгаруулдаг зуух хямд өөрчилж, ирэх гурван жилийн байсан учраас зээл авах шаардлагагүй хугацаанд аажмаар татаасгүй гэж үзсэн байдаг бөгөөд Хас Банкны болгох бичил зээлийн үйлчилгээг 10-аас ихгүй хувь нь ашиглажээ. Олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх анхан шатны кампанит ажлын үеэр хот Одоо санал болгож буй татаасын суурин газрын бүх айл өрхүүд одоо хэмжээ нь жижиглэнгийн үнийн дүнгийн ашиглаж буй зуухаа ирэх 3 жилийн тогтсон хувиар эсвэл тогтсон дүнгээр хугацаанд багтаж цэвэр зуухаар тогтоогдоно; АББҮХ аль механизм нь солих ёстой гэсэн мессежийг түгээхийг илүү тохиромжтой болохыг шийднэ. санал болгож байна. Энэ 3 жилийн Энэ тохиолдолд айл өрхүүд бичил хугацаанд хэрэглэгчдэд олгож байсан зээл авах илүү сонирхолтой байх татаасын механизм хэвээр үргэлжлэх болов уу. Зах зээл дээр ямар зуух илүү боловч татаасын хэмжээ өмнөхөөсөө борлуулалттай байхыг шийдэх бөгөөд илт бага байна. Гурван жилийн үнэ бол зөвхөн тодорхойлогч хүчин зүйл дараачаас татаасыг олгохгүй бөгөөд байна. Өмнө нь хэрэглэгчдийн төлж байсан жижиглэнгийн үнийг УБ хотын 68 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс захиргаа, Ерөнхий сайдын ажлын алба, байлаа. Энэ нь цаашид өөрчлөгдөхгүй холбогдох яамдын төлөөллөөс бүрдсэн байх төлөвтэй. Гуравдугаар мөрөнд хороо тогтоож байсан бөгөөд энэ нь 2014 оны зунаас хойш борлуулж эхлэх нийлүүлэгчдийг хямд өртөгтэй загвар утаа бага ялгаруулдаг шинэ зуухны үйлдвэрлэх урамшууллын механизм санал болгож буй үнийг харууллаа. болж чадаагүй юм. Утаа бага ялгаруулдаг зууханд 2 янзын Хүснэгт 5-д үнийн дүнгийн талаар илүү татаасыг (25% ба 30%) санал болгож дэлгэрэнгүй мэдээллийг тусгав. Эхний байгаа бөгөөд ингэснээр утаа бага мөрөнд УБЦАТ-ийн хүрээнд нийлүүлсэн ялгаруулдаг зуухны үнийг уламжлалт зуухны жижиглэнгийн үнэ болон татаасын зуухны жижиглэнгийн үнэтэй ойртуулж хэмжээг харууллаа. Хоёрдугаар мөрөнд байна. Гэхдээ утаа бага ялгаруулдаг ижил хугацаанд борлуулагдаж байсан зуух нийлүүлэгчид нь зах зээлд шалгуур уламжлалт зуухны үнийг харуулав. хангасан зуухаа 150 ам.доллараар Хэдийгээр уламжлалт зуух нь олон борлуулах хэмжээнд нийлүүлж чадна төрөлтэй боловч хамгийн сайн чанартай гэсэн таамаглалд тулгуурлав. уламжлалт зуухыг ийм үнээр борлуулж Хүснэгт 5: Эцсийн хэрэглэгчдээс авах зуухны татаастай ба татаасгүй үнийн харьцуулалт Эцсийн Жижиглэнгийн USD – ам доллар Нэгдсэн татаас хэрэглэгчдийн үнэ төлөх үнэ 2014 оноос өмнөх утаа багатай 300 275 25 зуух 2014 оноос өмнөх уламжлалт зуух 80 0 80 2014 онд нийлүүлэх хоёр түвшний татаастай байж болох утаа багатай уух: - 50$-ын татаас 150 50 100 - 30$-ын татаас 150 50 120 2014 онд нийлүүлэх магадлалтай 80 0 80 уламжлалт зуух АББҮХ нь татаасны бодит түвшнийг зуух (ба жижиг нам даралтын зуух) тогтоох ёстой. Хэрэгжилтийн мониторинг ашиглахаас татгалзаж зуухаа цэвэр зуухаар тогтмол хийж, шаардлагатай гэж үзвэл солихыг зөвшөөрүүлэхэд стандарт дагаж татаасын түвшинг өөрчилж болно. мөрдөх нь туйлын чухал. Улаанбаатар Хавсралт 5-д төрөл бүрийн татаасын хотод стандартыг мөрдүүлэхдээ УБ хувилбарын талаар илүү дэлгэрэнгүй хотын захиргаа нь Монгол Улсын мэдээлэл харууллаа. Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий Газартай Алхам 9: Утаа ялгаруулалтын хамтран ажиллах ёстой. Харин аймаг стандартыг мөрдүүлэх орон нутагт аймгийн эсвэл сумын Засаг Хүснэгт 4, 4.2.3-р хэсэгт харуулсанчлан дарга нь МХЕГ-тэй хамтран стандартыг өөр өөр үе шатанд өөр өөр хөндлөнгийн дагаж мөрдүүлэх ажилд оролцоно. оролцоо шаардана. Хэрэглэгчдийг илүү 3.1.4-р хэсэгт дурдсанчлан, жижиг цэвэр зуух авч ашиглахыг ятгах, бохир нам даралтын зуухны стандартыг утаа Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 69 ялгаруулалтын гүйцэтгэлийг маш нарийн ажиллаж байгаа гэсэн сэтгэгдэлтэй байх шалгасны эцэст тогтоох нь зүйтэй (одоо нь зүйтэй. хийгдэж байгаа). жижиг нам даралтын Өмнө гүйцэтгэж байсан шиг зуухны стандартыг дагаж биелүүлэх нь хөтөлбөрийн үр дүнд мониторинг хийх илүү хялбар, учир нь нэгдүгээрт дунд ажлыг ТУН удирдан явуулах ёстой. орлоготой айл өрхүүдтэй харьцана, Хэрэгжүүлж эхэлснээс хойш нэг жилийн хоёрдугаарт ихэвчлэн импортын дараах судалгааны ажил, нөлөөллийн бойлуур зах зээлд борлуулагддаг байна. үнэлгээг мэргэшсэн судалгаа, үнэлгээний Уламжлалт зуухны үйлдвэрлэлийг нэн компаниар хийлгэж болно. Түүнчлэн тэргүүнд зогсоох шаардлагатай, дараа нь мэдээллийг түгээхдээ нийлүүлэгчид уламжлалт зуухны ашиглалтыг хориглох болон Бүтээгдэхүүний төвүүдийн тоон ажлыг аажмаар хэрэгжүүлж болно. ТУН мэдээлэлд тулгуурлах ба аймаг эсвэл бүхий л үйл ажиллагааг зохицуулна. сумын Засаг даргаас ирүүлсэн тоон Холбогдох байгууллагууд зөвхөн мэдээллийг нэмж танилцуулж болно. стандарт боловсруулаад зогсохгүй Зуухны тоо, түлшний хэмнэлтийг тооцож бөгөөд өмнөх гурван жилийн туршлага, мониторинг хийхэд Эрчим хүчний бусад тоон мэдээлэлд тулгуурлан яамыг оролцуулахыг санал болгож стандартыг нэвтрүүлж мөрдүүлэхэд МХЕГ байна. Улаанбаатар хот дахь PM2.5–ийн болон бусад байгууллагуудын чадавхтай мониторинг хийхэд БОНХАЖЯам болон эсэхийг үнэлэх ёстой. Дараах гурван УБ хотын захиргаа хамтран ажиллах зүйлийг бодитой тодорхойлогдоогүй ёстой. Утаа бага ялгаруулдаг зуух бол стандарт үр дүнгүй байдаг, үүнд: үйлдвэрлэх, угсрах ажлыг дэмжихэд (a) хувийн хэвшил хангаж чадахгүй чиглэсэн санхүүгийн урамшууллын шаардлага тогтоох; (b) МХЕГ-т ашиглалтанд мониторинг хийх ажлыг хэрэгжилтийг хянах чадавх байхгүй (c) Сангийн яам хариуцвал зохино. уламжлалт үйлдвэрлэгчдийн асуудлыг эн Стратегийн хэрэгжилтийн явцад тэнцүү авч үзээгүй зэрэг юм. АББҮХ нь эрсдлийг тодорхойлж удирдах Алхам 10: Үр дүнд мониторинг зайлшгүй шаардлагатай. Тус стратегийн хийж үнэлэх, эрсдлийг тодорхойлж гол эрсдэл нь хувийн хэвшлийн удирдах салбараас оролцох сонирхол дутмаг Хөтөлбөрийн салшгүй чухал хэсэг байгаа явдал юм. Энэхүү стратегийг учраас зуухны зах зээлийг шинэчэн хэрэгжүүлэх ажлыг төлөвлөхдөө татаасын өөрчлөх явцад мониторинг нь өөр шинэ схем тогтолцоо, эрх зүйн зохицуулалтыг утга илтгэнэ. Утаа бага ялгаруулдаг зуух хэрхэн ашиглах талаар хувийн хэвшлийн хэдийг борлуулсан, хэдий хэмжээний байгууллагуудтай нягт хамтран уламжлалт зуух одоогоор ашиглагдаж ажиллаж, зөвлөлдөх нь чухал. Үүнд байгаа, уламжлалт зуухны хэрэглээг зээлийн эрсдлийг үнэлэх нь арилжааны хориглох хүртэл хэдий хугацаа үлдээд банкуудын бизнес үйл ажиллагааны байгаа зэрэг талаарх мэдээллийг нэг хэсэг учраас арилжааны банкуудтай хэрэглэгчдэд өгч байх нь чухал. Энэ нь зөвлөлдөх – хэрвээ арилжааны банкууд айл өрхүүдэд зуухаа яаралтай солих эргэлтийн хөрөнгө эсвэл капитал шаардлагатайг ойлгуулж, зуухаа солиход хөрөнгийг нэмэгдүүлэхэд тухайн салбарт хүргэнэ. Хэрэглэгчид нь өөрсдийгөө зээл олгох сонирхолтой бол зах зээлийн тус хөтөлбөрийн нэг хэсэг гэж үзэж, чадавх потенциал, тоглоомын дүрэм шийдлийг хэрэгжүүлэхэд хамтарч илүү тодорхой, хэрэгжих магадлал өндөр байна. Өөр нэг эрсдэл бол улс 70 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс төрийн эрсдэл юм. Зарим албан хаагчид цэвэр зуухыг хурдан хугацаанд маш өндөр хувиар нийлүүлж нэвтрүүлснийг “зорьсон зорилго биелэгдлээ” гэж буруугаар ойлгон цаашид цэвэр зуухны зах зээлийг бий болгоход нэмэлт хүчин чармайлт гаргах шаардлагагүй гэж үзэх магадлалтай. Иймд АББҮХ оролцогч талуудын ойлголтыг дээшлүүлэх, тэдний дэвшүүлж буй саналыг сонсох, тулгамдсан асуудлын талаар нэгдсэн ойлголтыг бий болгох, өмнөх үр дүнгийн цар хүрээг улам тэлж сайжруулахад анхаарч ажиллах хэрэгтэй болж байна. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 71 Бүлэг 5: Дүгнэлт С анал болгож буй энэхүү стратеги жилийн хугацаанд татаасыг аажмаар болон 2013 оны 12-р сард хийгдсэн байхгүй болгох, олон нийтийн нөхцөл байдлыг үнэлэх судалгааны ойлголтыг дээшлүүлэх кампанит ажлын тайлан нь хот суурин газрын оршин үеэр ашиглах мессежийг илүү тодорхой суугчдын дийлэнх хувь цэвэр зуух болгох гэх мэт ажлуудыг хамруулж ашиглах боломжоор хангагдаж, ялангуяа болно. Мониторинг ба үнэлгээг зах Улаанбаатар хотод агаарын чанарыг зээлийн өөрчлөгдөн хувьсаж буй нөхцөл сайжруулахад хувь нэмрээ тогтвортой байдал, хэрэглэгчдийн таашаал болон оруулах нь чухал гэж үзлээ. Зуухны хөтөлбөрийн хэрэгжилттэй холбоотой зах зээлийг бусад хот суурин газрын туршлагатай уялдуулан тогтмол хянан зах зээлд хүргэж цар хүрээг тэлэхээс сайжруулж байвал зохино. гадна, өнөөдрийг хүртэл анхаарал бага Зуух хөтөлбөрийг удирдаж, хандуулж байсан жижиг нам даралтын санхүүжүүлж ирсэн чадавхийг зуухны стандартыг боловсруулж ашиглахдаа тус стратеги байгууллага, мөрдүүлэх шаардлагатайг тус стратеги институцын болон санхүүгийн зохион онцлон тэмдэглэж байна. Улаанбаатар байгуулалтыг сайтар бэлтгэж хийсэн хот болон бусад аймгийн төвүүдийн байна. Бодлого боловсруулагчид Шинэ зуухны зах зээл өөр хоорондоо холбоо түлш , шинэ зуухны загварыг үнэлэхдээ сүлжээтэй ажилладаг нь нэг талаар аюул утаа ялгаруулалтыг шалгасан шинжлэх (аймгийн төвүүд дэхь дотоодын зуух ухааны үндэслэлтэй тест сорилын үйлдвэрлэгчид Улаанбаатар хотод бохир дүн мэдээ, тэдгээрийн үр өгөөжийг зуухаа хялбарханаар зарж борлуулж хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд зарцуулах өртөг эхлэх) нөгөө талаар боломж (эдгээр зардалтай харьцуулан үнэлж дүгнэсэн нийлүүлэлтийн сүлжээг ашиглан утаа мэдээллийг асууж, мэдээлэлтэй байх нь бага ялгаруулдаг зуухыг түгээх ажлыг зүйтэй. Цэвэр технологийг ядуу иргэдэд бэхжүүлэх) байж болох юм. тогтвортой борлуулж худалдана гэдэг нь Одоогийн зуух солих хөтөлбөрийн зах зээлийн тийм ч хялбар шилжилт биш давуу талд суурилан цэвэр зуухны зах бөгөөд сайн уялдаа холбоо бүхий олон зээлд бүрэн шилжихэд саад болж буй тооны бодлогын арга хэмжээ болон “тогтвортой байдлыг хангахад дутагдаж хувийн хэвшлийн хамтран оролцох хүсэл буй асуудлыг” шийдвэрлэхэд энэхүү эрмэлзлээс ихээхэн шалтгаалдаг. стратеги анхаарах юм. Үүнд үндэсний Улаанбаатар бол дэлхийн хамгийн хэмжээнд зуух болон жижиг нам даралтын хүйтэн нийслэл хот, гэхдээ Улаанбаатар зуухны стандартыг боловсруулж, хот хамгийн их бохирдолтой хот байх аажмаар нэвтрүүлэх, үндэсний хэмжээнд ёсгүй. Зуух бол Улаанбаатар хотын цар хүрээг нь тэлэх, шаардагатай агаарын чанарын асуудлыг шийдэх сэлбэг, материалыг импортлоход ид шидийн зэвсэг биш боловч богино туслах санхүүгийн урамшууллыг дахин хугацаанд агаарын бохирдлыг бууруулах сэргээх, шинэ технологийг хэрхэн засах үр дүнтэй арга хэмжээ юм. Утаа бага сэлбэх гэх мэт ур чадварыг эзэмшихэд ялгаруулдаг зуухны хөтөлбөр нь зах дотоодын зуух үйлдвэрлэгчдэд дэмжлэг зээлийн хамгийн ядуу сегмент болох нэн үзүүлэх, хэрэглэгчдийн татаасын ядуу иргэдэд туслахад чиглэсэн болно. механизмыг сайжруулах, ирэх гурван 72 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Ядуу айл өрхүүд агаарын чанар муу нөхцөлд маш цөөн сонголттой байдаг учраас тэдний өвлийн халаалтанд зориулсан өртөг зардлын өрхийн орлогод эзлэх хувь нь арай илүү чинээлэг амьдралтай айл өрхөөс их байдаг. Иймд, илүү цэвэр халаалтын буюу хоол хийх төхөөрөмжийн шийдлийг танилцуулсан нь нийгэмд бүхэлдээ “хожил-хожил” боломжийг олгож байна – өөрөөр хэлбэл цэвэр тохнологи ашиглан илүү хямд төсөр зуухны тусламжтайгаар түлш авах зардлаа бууруулахад ядууст туслах, нөгөө талаар агаарын чанарыг сайжруулснаар бүх нийтийн эрүүл мэндийн эрсдлийг бууруулахад туслаж байгаа хэрэг мөн. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 73 Ашиглсан материалууд У таагүй Улаанбаатар хөтөлбөр Бичиг, 2011 оны 12-р сар. 2010 оны 3-р сард УИХ-д өргөн Дэлхийн Банк. Улаанбаатар хотоос баригдсан, гэвч шийдвэрлэгдээгүй; гадагш нутаг дэвсгэр дэх зуухны зах Энэ нь сүүлд Шинэ бүтээн байгуулалт зээлийн түргэвчилсэн үнэлгээ – Хээрийн “Дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр” судалгааны тайлан. Төслийн дотоод тусгагдаж 2012 оны 1-р сарын 12-нд хэрэгцээнд. Вашингтон хот: Дэлхийн хэвлэгдсэн . Банк, 2012. Улаанбаатар хотын статистикийн Хас банк. 2010 оны 3-р сарын 15- газар, http://statis.Ulaanbaatar.gov.mn/. ны Монгол улсын Улаанбаатар хотноо Улаанбаатар хотын Нийтийн Аж танилцуулсан илтгэл “МСС-ын Эрчим Ахуйг Сайжруулах II Төсөл, Төслийн хүч, Байгаль орчны төслийн зах зээлийн удирдах Нэгж. “Монгол Улс: Улаанбаатар механизм.” хотын цэвэр агаар төсөл Хамгаалах Хавсралт 1: Боломжит зах зээлийн (урьдчилсан) тайлан” (Төслийн тооцоо удирдлагын дотоод хэрэгцээний тайлан, 2011 оны 9-р сарын 29). Үндэсний зуух хөтөлбөрийн Дэлхийн Банк ба Төр, Хувийн стратегийн зорилго нь Монгол Улсад Хэвшлийн Дэд Бүтцийн Зөвлөх Нэгж. утаа багатай зуух (УБЗ)-ны тогтвортой Монгол Улс: Тогтвортой Хөгжлийн Сан: зах зээлийг бий болгоход оршино. Энэ Монгол Улс дахь дэд бүтцийн үйлчилгээг нь НҮБ-аас Бүгдэд зориулсан тогтвортой дахин төлөвлөх нь. 2007 оны 6-р сар. эрчим хүч 2012 жилийн хүрээнд гаргасан 2030 он гэхэд орчин үеийн эрчим Дэлхийн Банк. Монгол Улс – хүчний үйлчилгээний хүртээмжийг Улаанбаатар хотын захын, ядуу гэр дэлхий нийтэд хүргэх зорилгыг хангахад хорооллын халаалтын асуудал. АТЭЧХ туслах юм. Энэхүү зорилгыг 2030 он (Азийн Тогтвортой Эрчим Хүчний гэхэд амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд Хөтөлбөр) Тайлан, Вашингтон хот, 2009. орчин үеийн эрчим хүчний үйлчилгээний Дэлхийн Банк ба Хотуудын Холбоо. хүртээмжийг Монгол Улсад өргөн Монгол Улс- Өргөжин тэлж буй хотжих хүрээнд нэмэгдүүлэх ёстой. Энэ тайланд үйл явцыг удирдан зохицуулах нь; зөвхөн гэр болон жижиг байшинд Хот төлөвлөлтийн тэргүүн туршлагууд. зориулагдсан бие даасан халаалтын зуух, Вашингтон хот: Дэлхийн Банк, 2010. ханан пийшин, ЖНДЗ-уудын талаар авч Дэлхийн Банк. “Зүүн Ази, Номхон үзсэн болно. Далайн Бүсийн Орнуудын Цэвэр Зуух Цэвэр, орчин үеийн эрчим хүчид Санаачлага.” Дэлхийн Банкны Үзэл холбогдох нь хэрэглэгч цэвэр, орчин Баримтлалын Хураангуй, Вашингтон хот, үеийн эрчим хүчний бүх үр ашгийг хүртэж 2011. байгаа гэсэн үг биш юм: тэд өөрсдийн Дэлхийн Банк. Монгол Улс – зуухыг хэрхэн зөв ашиглах талаар Улаанбаатар хотын агаарын чанарын мэдлэгтэй байх ёстой. Хэрэв тэд зуухыг судалгаа; Агаарын чанарыг сайжруулж, зөв ашиглахгүй бол зуухны цэвэр байх гол эрүүл мэндэд хортой нөлөөг бууруулах агуулгыг алдагдуулна. Учир нь хэвшсэн Боть 1, 2, Дэлхийн Банк, Тогтвортой дадлаасаа салах нь хэцүү байдаг ба УБЗ- хөгжлийн Цуврал Хэлэлцүүлгийн Баримт нд гал асаах технологи нь өөр байдаг 74 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс тул тухайн зуухыг түгээх явцдаа зуухны юм. Судалгааны тайлангаас үзэхэд талаарх мэдлэгийг түгээж, таниулан одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотод сурталчилах шаардлагатай. Улаанбатар 20,000 буюу нийт халаалтын системийн хотын зах зээл нь өндөр үнэтэй, 11.6% нь ЖНДЗ байна; энэ нь 2007/2008 импортын цэвэр зууханд түшиглэсэн оны өвлийн улиралд 10,000 байсан үеэс байдаг. Зарим импортын бүтээгдэхүүн нь 3%-иар илүү байна. татаасгүйгээр амжилттай борлуулагддаг Доорх Хүснэгтээр нь 2013 оны 10 – Хятадад үйлдвэрлэгдсэн жижиг нам дугаар сарын байдлаар төрөл бүрийн даралтын зуух нь Улаанбаатар хотоос УБЗ-ны бодит борлуулалтыг Хасбанкны бусад суурин газрын зах зээлд дотоодод танилцуулснаар харуулж байна: гэр үйлдвэрлэгдсэн загваруудтай энэ тэнцүү болон ханан пийшингүй жижиг байшинд өрсөлддөг. амьдарч буй өрхүүдийн 19% нь УБЗ -гүй Нэгдүгээрт, Монгол Улсад байгаа бол ханан пийшинтэй өрхүүдийн одоогийн байдлаар ашиглагдаж 50% нь УБЗ-тай байна. Улаанбаатар хотын буй нийт уламжлалт зуухны хэмжээг Захиргаа 600 ширхэг шинэ загварын ханан пийшин, бие даасан зуух гэж ЖНДЗ-ыг бага утаа ялгаруулдаг хэмээн ангилалгүйгээр тооцсон. Энэ нь онолын импортоор оруулж ирсэн боловч эдгээр талаас солигдох боломжтой УБЗ -ны дээд нь лабораторын шалгалтад хамрагдаж, хэмжээ юм. Нэгэнт судалгааны тайлан батлагдаагүй байна. Улаанбаатар хотын болон МСС-аас гаргасан судалгаанаас орчин үеийн эрчим хүчний хүртээмжийг өөр халаалтын төхөөрөмжийн талаар бүрэн хангахын тулд нэвтрэлтийн түвшин статистик байхгүй тул энэ тооцоо нь хамгийн бага байгаа сегментүүд болох зөвхөн үзүүлэн, таниулах зориулалттай ханан пийшин, ЖНДЗ-анд голчлон төвлөрөх шаардлагатай. Хүснэгт 6: УБЗ-тай өрх, 2013 оны 10 дугаар сар ('000) Нийт Улаанбаатар УБЗ-тай УБЗ-гүй % хотод Улаанбаатар хотын нийт өрх 350 Na na Орон сууц 175 Na na Гэр 76.5 73.0 19% (буюу 17.1) Байшин 13.6 Пийшинтэй байшин 54.3 26.9 50% (буюу 27.4) ЖНДЗ-тай байшин 19.7 0.6 97% (буюу 19.1) Эх сурвалж: XacBank Эдгээрээс харахад Улаанбаатар зуухны агаарын бохирдолд үзүүлэх эерэг хотод 17.1 мянган гэр, жижиг сууцны нөлөөллийг бууруулах уршигтай гэдэг байшингууд , мөн 27.4 мянган ханан үүднээс үүнийг шинжлэх шаардлагатай. пийшинтэй байшингууд УБЗ-ыг халаалтын Халаалтын цэвэр зуухнуудыг зохих ёсоор үндсэн системээ болгон суурилуулаагүй нь зөв ашиглавал агаарын бохирдлыг байна. Үүнээс гадна бодит байдал дээр 90 гаруй хувиар бууруулах боломжтой. Улаанбаатар хотод ч, бусад газруудад Гэвч олон уламжлалт зуух ашиглагдсаар ч ихээхэн хэмжээний уламжлалт зуух байх тохиолдолд тэрхүү хэмжээ багасна. хэрэглэгдсээр байна. Эдгээр нь цэвэр Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 75 Үргэлжлүүлэн хэрэглэгдсээр байгаа байсаар байна. Улаанбаатар хотын гэр дараах гурван ангиллын уламжлалт зуух хороололд 170,000 өрх байдаг гэж үзвэл байна: эдгээр нь (i) Улаанбаатарын нэг энэ жил үүн дээр 20,000 өрх нэмэгдэнэ. хашаанд нэгээс дээш тооны өрх амьдарч 2013 оны өвлийн сүүлээр түгээсэн УБЗ- байгаа бөгөөд өрх бүр өөрийн зуухтай; ны тоо 110,000 (өмнөх амжилт), үүн саяхныг хүртэл хоёрдах өрх нь татаас дээр 45,000 (одоогийн олгож байгаа) авах эрхгүй байсан; мөн нэг өрх нэгээс нэмэгдсэн ч гэсэн цаана нь жижиг нам дээш гэр эсхүл байшинтай, тэр бүр нь даралтын зуух (20,000) болон уламжлалт тусдаа зуухтай; (ii) бусад хотуудад байгаа зуухтай (15,000), нийтдээ 35,000 өрх зуухнууд (аймаг, сум, багийн төвүүд); үлдэж байна. (iii) Малчдын гэрт байгаа зуухнууд юм. Одоогоор хоёрдогч зуухны талаар Улаанбаатар хотын уламжлалт найдвартай тооцоо байхгүй; Судалгааны зуухны нэмэлт зах зээл тайлангаас үзэхэд нийт өрхийн 9% нь 2 буюу түүнээс дээш зуухтай нь тогтоогдсон Улаанбаатар хотод 4 ангиллын бөгөөд энэ нь нэмэлт 16,000 уламжлалт нэмэлт зуух бий: (i) 1-ээс дээш зуухтай зуух байна гэсэн үг юм. Мөн, орон сууц өрх; (ii) зуны байшиндаа зуухтай; (iii) болон гэр хороололд амьдардаг өрхүүд шинээр нүүж ирсэн өрх эсвэл шаардлага зуухтай зуны байртай байх магадлал хангахгүй өрхүүд; (iv) цэвэр зуухаа өндөр. ТУН, УБ хотын захиргаа, ШУТИС- бусдад шилжүүлсэн эсвэл зарсан. ийн ажилтнуудтай хийсэн ярилцлагад Туршлагаас үзэхэд Улаанбаатар үндэслэхэд орон сууцанд амьдардаг хүн хотын цөөн өрхүүд гэртээ 1-ээс дээш зуух амын 10% нь Улаанбаатарын орчинд ашигладаг эсвэл нэгээс дээш байршилд зуслангийн байшинтай. Хот маш хурдтай орон байртай байдаг байна: өрхүүд тэлж, эдгээр зуслангууд нь хоттой хаяа нэгээс дээш халаалттай хашаа байшинд нийлж, хотын агаарын бохирдолд амьдардаг байж болох ба тодорхой бодитойгоор хувь нэмрээ оруулах өрхүүд өвлийн цагт хааяа хэрэглэдэг зуны болжээ. Нэг эргэлзээгүй тодорхой зүйл байртай байдаг. Хэдийгээр Улаанбаатар бол хэдийгээр зуслангийн хэдэн байшин хотын дийлэнх өрх гол хэрэглэдэг зуухаа зуухтай гэдэг нь тодорхойгүй ч бүгд сольсон ч хэрэв 1-ээс дээш зуухтай уламжлалт зуухтай гэдэг нь тодорхой тохиолдолд 2-догч зуух нь уламжлалт юм. зуух байна. Тэдэнд цэвэр зуухыг нэг л Улаанбаатарын хамгийн сүүлийн удаа бага үнээр худалдан авах боломж ангилал нь татаасаар авсан УБЗ-аа байгаа юм. Татаастай зуухнаас татаасгүй ашиглахгүй бусдад зарсан, эсхүл хөдөө зуухны үнийн зөрүү маш өндөр тул хоёр амьдардаг ах дүүдээ өгсөн өрхүүд юм. дахь зуухыг богино хугацаанд авах Тэд бараг л хуучин уламжлалт зуухандаа магадлал маш бага юм. орсон байгаа байх. Үүн дээр Улаанбаатар Хотод шинээр оршин суухаар ирж буй хотын захиргаа судалгаа хийж байгаа өрхүүд хотын зуух солих хөтөлбөрийн ч одоогоор ямар нэг тоон мэдээлэл шаардлагыг хангаж хөтөлбөрт хамрагдах байхгүй байна. 9% нь гэж бодох юм эсэх нь тодорхойгүй байна. Улаанбаатар бол энэ нь дахиад 16 мянган өрх УБЗ-гүй хотод жил бүр 20,000 өрх нүүж ирдэг байна гэсэн үг бөгөөд тэдгээрийг бас л бөгөөд эдгээр өрх бүр зуух ашиглана солих шаардлагатай болно. гэхээр төсөөлөхөд бэрх юм. Иймд Улаанбаатарын зах зээлд нэмж өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотод шаардагдах зуухны тоог нэгтгэн УБЗ худалдан авах боломжгүй өрхүүд харуулахад дараах техникийн боломж харагдаж байна: 76 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Айл өрхүүдийн ангилал Тоо Нэгээс дээш зуухтай өрхууд 16000 Зуслангийн байшин 17000 Одоогоор татаас авах эрхгүй өрхууд 15000 Буцаад уламжлалт зуухаа ашиглаж байгаа өрх 16000 Нийт бага утаа ялгаруулдаг зуух суурилуулах 64000 Гэхдээ энэ нь Улаанбаатар хотын орон нутгийн хэмжээний өрхүүд байдаг. гэрийн, ханан пийшинтэй болон 160,000 малчин өрх байна гэж тооцвол пийшингүй өрхүүдийн тоог нэгтгэсэн зах аймаг, сум, багийн төвүүдэд 190,000 өрх зээлийн техникийн боломжийг тооцсон байна гэсэн үг. зөвхөн баримжаа тооцоо болохыг Баянхонгор, Дархан, Ховд, тэмдэглэе. Гэхдээ энэ нь УБЗ-ны томоохон Өндөрхаанд амьдарч буй 42,000 өрхөөс зах зээл Улаанбаатарт байгааг харуулж нийт техникийн боломжит зах зээл нь байна. Нөгөө талдаа эдгээр зуухуудыг 27,000 байгааг тус судалгааны тайлангаар УБЗ-аар солихгүй бол агаарын бохирдол тодорхойлсон. Тухайн 4 хотод гэр зуух, буурахгүй, өндөр17 хэвээр байсаар байх ханан пийшин, нам даралтад зуух болно. ашигладаг өрхүүдийн нийт өрхөд эзлэх Улаанбаатар хотоос гадуурх хувь нь Улаанбаатар хотын үзүүлэлттэй уламжлалт зуухын зах зээл ойролцоо байна гэж төсөөлж болох юм. Бусад аймаг, сумын төвд 148,000 Өөр нэгэн төрөл нь Улаанбаатар өрх байх тооцоо гарч байна (өөрөөр хотоос гадна амьдардаг айл өрхүүд хэлбэл 190,000-аас Судалгааны тайланд бөгөөд тэд хөтөлбөрийн үр шимийг хамрагдсан 4 хотын хүн амыг хассан). хүртээгүй байна. Тэд айл өрхөд болон Жижиг нам даралтын зуухтай өрхийн тоо хотын агаарын чанарт УБЗ-ны үзүүлэх бага, харин зуухтай гэр, ханан пийшинтэй үр дүнг сайн мэдэж байгаа ба өөрсдийн байшингийн тоо жижиг нам даралтын зуухыг солих сонирхолтой байх зуухтай өрхийн тоотой харьцуулахад магадлалтай. Тодорхой аймаг, сумын их гэж тооцвол нийт уламжлалт зуухтай төвүүдэд агаарын бохирдол мэдэгдэж өрхын тоо 130,000 байна. байгаа ба ойролцоогоор 8 хот агаарын бохирдлоо арилгах мөрийн хөтөлбөр Товчхон дүгнэхэд, аймаг болон сумын боловсруулах санхүүжилтийн хүсэлт төвүүдийн УБЗ-ны техникийн боломж гаргасан байна. Улаанбаатар хотод дараахь байдалтай байна: Аймаг сумын төвүүд Тоо Баянхонгор, Дархан, Ховд, Өндөрхаан 27000 Бусад хотууд 130000 Нийт 157000 17 Нийт зуухны тоо, бага утаа ялгаруулдаг зуух утааг 90% бууруулдаг зэргийг үндэслэн хэрэв айл өрхүүдийн хоёрдах зуух нь уламжлалт хэвээр ашиглагдсаар байвал агаарын бохирдол 60 орчим хувь буурна. Хэрэв тэдгээрийг бүгдийг соливол агаарын бохирдол 90% буурах юм. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 77 Дахин дурьдахад энэ нийт дүн нь Уламжлалт зуухны зах зээлийн зөвхөн үзүүлэнгийн зориулалттай юм; тойм илүү найдвартай дүнг гаргахын тулд Зарчмын хувьд сайн чанарын зуухны бодит зах зээлийн судалгааг хийх зах зээл том байх боломжтой юм: УБЗ шаардлагатай. болон уламжлалт зуухны зах зээл нь Хөдөөгийн уламжлалт зуухны зах 155,000 болон 380,000, нийтдээ 535,000 зээл байна. Энэ нь Улаанбаатар хотын гадуур байршилтай зуны байшин, аялал Бусад айл өрхүүдээс зайдуу жуулчлалын бааз, жижиг дэлгүүрүүдийг амьдардаг хөдөөний өрхүүд эцсийн оруулаагүй бүдүүвч тооцоолол юм. Тийм ангиллын өрхүүд юм. Тэд утаа багатай болохоор нийт тоо үүнээс ч их байх зуухны үр ашгийг (гэр дотор агаар талтай. бохирдохгүй, шаталтын хугацаа урт, бага түлш шаардана) бодолцон Ашиглалтын дундаж хугацаа нь сонирхох магадлалтай ч одоогоор 10 жил гэж үзвэл жил бүрийн зуух уламжлалт зуухыг ашиглаж байна. Тэд солих зах зээлийн боломж нь 50,000 цэвэр зуухны талаарх кампанит ажил, зуухаас дээш байна. Өнөөгийн УБЗ- зар сурталчилгаагаар дамжуулан үр ыг маш их сонирхож буй энэ цэг үед, ашгийн талаар бүрэн мэдлэгтэй болжээ. хувийн хэвшлийнхний сонирхлыг татан, Ойролцоогоор 160,000 малчин өрх оролцуулж шинийг санаачлахад энэ нь байгаа бөгөөд тэд суурин байдлаасаа хангалттай өндөр тоо юм. салж, өвлийн байшин барьж эхэлсэн Зах зээлийн багтаамж бага (дэлхийн ба зуны цагт хөдөө нутгаар гэрээ зөөж, бусад зуухны зах зээлтэй харьцуулахад) нүүдэллэн амьдардаг. боловч хувийн хэвшлийн нийлүүлэгчид Гэвч, эдгээр өрхийн дийлэнхи нь орж, санаачилгатай ажиллах сонирхлыг нүүрсний оронд аргал ашигладаг тул татахад хангалттай том юм. Өмнө нь магадгүй өөр төрлийн зуух шаардлагатай хэрэгжүүлсэн том хүрээний татаас санал байж болох юм. Улаанбаатар хотынхны болгохгүй ч Монгол Улс цэвэр зуухны ашигладаг нүүрс нь Багануурын нүүрс тогтвортой зах зээл рүү шилжихийн бөгөөд туршлагаас үзэхэд түлшний төрөл тулд түүнийг дэмжсэн бодлогуудыг нь маш их ач холбогдолтой юм. Иймд, боловсруулж гаргах шаардлагатай. төрөл бүрийн түлш, зуухуудад судалгаа Удаах хэсгүүдэд УБЗ болон зуухны шинжилгээ хийж, зуухуудыг үйлдвэрлэн зах зээлд шинжилгээ хийж, УБЗ- үр дүнг хэрэглэгчдэд хүргэснээр ны тогтвортой нийлүүлэлтийг хангах хэрэглэгчид өөрсдийн хэрэглэдэг стратегийг танилцуулна. түлшинд хамгийн тохиромжтой зуухыг Хавсралт 2: Сонгосон худалдан авах боломж нээгдэх болно. тохиолдлуудын хөтөлбөрийн Хэдийгээр орон нутгийн өрхүүд утаа зардал, үр ашгийн шинжилгээ багатай зуухыг БТ-өөс худалдан авч Стратегийг хэрэгжүүлэхтэй болох боловч тэд татаас авах боломжгүй холбоотой зардлууд юм. Үндэсний зуухны стратегийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой тооцоолсон зардал нь (i) зуух борлуулахтай холбогдон гарсан үйл ажиллагааны зардал, үүнд ухуулан таниулах кампанит 78 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс ажил, сургалт, шалгалт, баталгаажуулалт, болно (доорх бүлгийг харна уу). ТУН-ын зардлууд (ii) татаасын зардал Зарим оролцогч талуудын зүгээс гэж хуваагдана. Зуухыг борлуулах 2 судалгааны багт татаасын түвшинг өөр түвшинг авч үзэж байгаа буюу уламжлалт зуухны үнэтэй тэнцүү болгох Улаанбаатар хотын агаарын чанарын хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлэхийг санал одоогийн түвшинг бууруулахгүй хадгалан болгосон байна. Хэрэв эцсийн хэрэглэгч үлдэхийн тулд жил бүр нүүдэллэн ирж дээр очих жижиглэнгийн үнэ уламжлалт буй 15,000 өрхийг УБЗ-ны худалдан зуухны үнэтэй тэнцүү байх тохиолдолд авалтад хамруулах, аймгуудад жил бүр татаасын түвшин 50% эсвэл 40% байх өсөн нэмэгдсээр байгаа дүнг хангах: 15 шаардлагатай (Хувилбар 2-ыг харна аймагт нийт 75,000 зуух түгээгдэнэ. Үүний уу). Аажмаар байхгүй болох уламжлалт үр дүнд жилийн 6 сая ам.долларын УБЗ зуухны үнийг жишиг болгон ашигласан -ны зах зээл бий болох юм. тул судалгааны баг уг стратегийг санал Татаасын түвшин нь Улаанбаатар болгохгүй байна. Зах зээл дэх энэхүү хотын зуухны жижиглэнгийн үнэд бодлогыг ойлгосон тохиолдолд зуухны өгөх татаасын хувь дээр нэмэх нь үнэ эрчимтэй буурах магадлалтай. Гэсэн суурилуулалтын зардал юм; Татаасд хэдий ч, энэ нь бусад хувилбаруудтай суурилуулалтын зардал, тээврийн харьцуулах дүнг бий болгож байна. зардал, БТ-ийн үйл ажиллагааны зардал, Хөтөлбөрийг хувилбар 1-ээр (зах чанарын хяналтын зардал болон эцсийн зээлд суурилсан татаасын загвар) хэрэглэгчид хүрэх үнийн хөнгөлөлт орох хэрэгжүүлсэн тохиолдолд зардал 8.4 сая юм. Санал болгох татаасны боломжит ам.доллар болж байна. Хувилбар 2-ын хэмжээ нь Улаанбаатар хотод 20%, аймагт (тогтсон үнэтэй татаасын загвар; үнэ нь 30%-тай байж болно (доорх Хүснэгтээс уламжлалт зуухны үнэтэй ижил) хувьд үзнэ үү). Энэ татаасын түвшин нь зардал 54% буюу 13.0 сая ам.долларт өмнөх хөтөлбөрийн 90%-ийн татаастай хүрнэ. Нэгж зуухны нийт өртөг Хувилбар харьцуулахад бага юм. (энэ нь цэвэр 1-т 70 ам.доллар, Хувилбар 2-т 109 зуух зах зээлд ямар үнэтэй байж болох ам.доллар байна. талаарх зах зээл дэх бодит бус хүлээлтийг бий болгосон юм) Бага татаасын түвшин нь зах зээлийн гажилтаас урьдчилан сэргийлж, тогтмол хангамжийг бий болгох үзэл санааг агуулсан. УБЗ-ны тогтвортой хангалт байхгүй тохиолдолд санхүүгийн тусламжийг үргэлжлүүлэн өгөх хэрэгтэй байх ба үүнээс аль болох зайлсхийх шаардлагатай байна. Мөн эдгээр нь Улаанбаатар хотын одоогийн шаардлагад нийцсэн илүү хямд өртөгтэй зуухны загварыг бүтээж болно гэсэн нийлүүлэгчдийн зардлын тооцоон дээр суурилсан билээ. Тус зардлуудыг инфляци болон бусад хүчин зүйлстэй уялдуулан шинэчилж байх шаардлагатай. Эдийн засаг эрүүл мэндийн үр ашигт үндэслэн татаасын түвшинг нэмэгдүүлж Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 79 Сценари 1 –Бага татаастай эхний жил Хоёр дахь жил Гурав дахь жил Зуухны борлуулалт Аймгууд 20,000 25,000 30,000 УБ 15,000 15,000 15,000 Аймгуудын татаас 1,140,000 1,425,000 1,710,000 Улаанбаатарын татаас 510,000 510,000 510,000 Таниулах, сурталчлах 350,000 262,500 262,500 Сургалт, шалгалт, гэрчилгээжүүлэлт 200,000 200,000 200,000 ТУН-ийн үйл ажиллагаа 250,000 250,000 250,000 Бусад 122,500 132,375 146,625 Нийт зардал 2,572,500 2,779,875 3,079,125 Сценари 2–дунд зэргийн татаастай эхний жил Хоёр дахь жил Гурав дахь жил (төлөх үнэ нь уламжлалт зуухтай тэнцүү) Зуухны борлуулалт Аймгууд 20,000 25,000 30,000 УБ 15,000 15,000 15,000 Аймгуудын татаас 1,900,000 2,375,000 2,850,000 Улаанбаатарын татаас 1,020,000 1,020,000 1,020,000 Таниулах, сурталчлах 350,000 262,500 262,500 Сургалт, шалгалт, гэрчилгээжүүлэлт 200,000 200,000 200,000 ТУН-ийн үйл ажиллагаа 250,000 250,000 250,000 Бусад 186,000 205,375 229,125 Нийт зардал 3,906,000 4,312,875 4,811,625 Стратегийг хэрэгжүүлснээр гарах дээшгүй дүнг нэг жилийн хөтөлбөрийн эдийн засгийн цэвэр үр ашиг удирдлагад зарцуулсан, нийтдээ зуух Улаанбаатар хотод нийт 135,000 солих үйл ажиллагаа 5 жил үргэлжилсэн өрхийн зуухыг цэвэр зуухаар солих гэж тооцвол нийт зуух солих үйл зардлыг тодорхойлоогүй боловч ажиллагааны зардал өнөөгийн байдлаар үүнийг тооцоолох боломжтой. МСС- 69 сая ам.доллартай тэнцэж байна. аас зуух солих үйл ажиллагаанд 30 сая Дэлхийн банкны судалгаанаас18 ам.долларыг хуваарилсан бөгөөд энэ нь үзэхэд 2009 онд Улаанбаатар хотын ЦАС-ийн гаргасан дүнтэй бараг тэнцүү агаарын бохирдлоос үүссэн эрүүл байгаа бөгөөд 110,000 зуухыг сольсон мэнддээ зарцуулж байгаа эдийн засгийн үр дүнг үзүүлсэн. УБЦАТ-ийн хүрээнд зардал нь 687 сая ам.долларт хүрчээ. нийт 4 сая ам.долларын өртөгтэй 25,000 Зуух солих үйл ажиллагааг 3 хувилбарт зуухыг түгээсэн. Үүнд тодорхойгүй байгаа авч үзэж байгаа бөгөөд хамгийн өндөр хөтөлбөрийн удирдлагын зардлыг үзүүлэлттэй хувилбар нь нийт зуух нэмж өгнө. Хэрэв 1 сая ам.доллараас солилтын гүйцэтгэлийг 80%-д хүргэхэд Улаанбаатар хотын агаарын чанарын судалгаа; Агаарын чанарыг сайжруулж, эрүүл мэндэд хортой 18 нөлөөг бууруулах, Дэлхийн банк, 2011 80 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс нэг жилийн эрүүл мэндийн эдийн байгаа нь Улаанбаатарын нэг өрхөд засгийн үр ашиг нь 7419 сая ам.доллартай жилд 211 ам.доллар, эсхүл ашиглагдаж тэнцүү байна. Одоогийн УБЗ-ны бодит буй21 УБЗ бүр жилд 463 ам.долларын хүчин чадал нь Дэлхийн банкны үр ашгийг өгөхөөр харагдаж байна. зүгээс хийгдсэн судалгаанаас20 өндөр Өнөөдрийг хүртэл олгосон нэг удаагийн байгааг тэмдэглэсэн. Тухайн тайлангийн бодит татаасын хэмжээ нэг зууханд тооцооноос үзэхэд 13 жилийн туршид 250-350 ам.доллар байна: энэ зардлын хийсэн зуух солих үйл ажиллагааны түвшин нь нэг жил зуухыг ашигласнаас эрүүл мэндийн үр ашгийн өнөөгийн үнэ олох эдийн засгийн үр ашгаас ихээхэн цэнэ 1,605 сая ам.доллар байна. Энэ доогуур байна. хувилбарт, хүн амын тооцоолсон түвшинд Стратегийг хэрэгжүүлснээр үүсэх РМ2.5(НШТ2.5) бууралт дунджаар 65%- хамгийн гол эдийн засгийн үр ашиг нь тай байгааг харуулж байгаа юм. 2013 Улаанбаатар хотын иргэдийн одоогийн болон 2014 оны тооцоо байхгүй байна. эрүүл мэндийн түвшинг хадгалж, түүнээс Бодит мэдээлэл байхгүй тохиолдолд бууруулахгүй байхад оршино. Энэ одоогийн шинжилгээ нь нарийвчлалтай түвшний үр ашиг (74сая ам.доллар/жилд) үр дүнг гаргаж өгч чадахгүй боловч нь стратегийг бүхлээр нь хэрэгжүүлэх ерөнхий хүрээг харуулах юм. зардал буюу 13 сая ам.доллараас Хэрэв 2014 оны агаарын бохирдлын давж байгаа юм. Одоо болон өмнө нь эдийн засгийн зардлын хэмжээ 2009 солисон 135,000 зуухны нийт зардлыг оны түвшинтэй адил байна гэж үзвэл нэг үндэсний хэмжээнд зуух солих стратегид өрхийн дундаж зардал ойролцоогоор хамруулсан ч Улаанбаатар хотын эрүүл 2000 ам.доллар байна. Нийт зуухны 80%- мэндийг өнөөгийн түвшинг хадгалах ыг солих АМЭМНС-ны хувилбараар жилд зардлаас зуух солих зардал нь ихээхэн 74 сая ам.долларын үр ашгийг гаргахаар доогуур байна. Жил 0 1 2 3 Өртөг (сая ам.доллар) Өмнөх хөтөлбөрүүд нэгдсэн + УБЦАТ 97 Хөдөөгийн стратеги 2.6 2.8 3.1 Нийт 97 2.6 2.8 3.1 Өртгийн ӨЦҮ 94 AMHIB 2010-2023 –ын Үр ашгийн өнөөгийн 1406 үнэ цэнэ 2010-2014 оны хооронд 50% гэж тооцоход 703 Нийт УБЗ-ны тоо 110000 145,000 185,000 230,000 19 Гурван хувилбарт сценарийг ашиглав: 30%, 50%, 80% -ын амжилтын хувьтай; холбогдох жилийн үр ашиг нь тус бүрдээ 22 сая ам.доллар, 40 сая ам.доллар, 74 сая ам.доллар. 20 Судалгаагаар зуухны бууруулах хувь 96-аас дээш байх ба НШТ 2.5-ын бууралт дээд тал нь түүнийг 90%, байна гэж тооцсон. 21 Өнөөгийн байдлаар нийт 135,000 УБЗ тараагдаад байна. Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 81 Дээрх хүснэгт нь бүх “өнгөрсөн + сая ам.доллар нь Улаанбаатар хотын одоо + санал болгож” буй үндэсний иргэдийн эрүүл мэндийн зардлаас хөтөлбөрүүдийг хамтатган 2010-2014 хэмнэх үр ашгийн үзүүлэлт буюу 703 сая оны Улаанбаатар хотын иргэдийн эрүүл ам.доллараас маш бага байгааг харуулж мэндийн зардлаас хэмнэх үр ашгийн байна. өнөөгийн үнэ цэнэтэй харьцуулсан зардлыг харуулж байна. Тус хүснэгтэнд Хэдийгээр зуух солих үйл ажиллагааг аймгийн төвийн иргэдийн эрүүл үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлсний үр мэндийн зардлаас хэмнэх үр ашиг, УБЗ ашгийг нарийн тооцоход хүндрэлтэй эзэмшигч өрхүүдийн түлшний хэмнэлт, боловч үр ашиг нь зардлаасаа хол УБЗ нийлүүлэлтийн сүлжээнээс үүсэх давж байгаа нь илт байна. Тиймээс хөдөлмөр эрхлэлтийн ашгийг оруулж энэхүү баримт бичгээр санал болгож тооцоогүй болно. Үүнээс үзэхэд зардлын буй стратегийг хэрэгжүүлэх нь өндөр ач өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ буюу 94 холбогдолтой юм. Хавсралт 3. Аймгуудад зуух суулгах зардал, ба түүнд тооцсон төсөөллүүд Хүргэлт, суурилуулалт, ЧБТ, БТ-ийн зардлын тойм Нэгж зуухны өртөг, Төг Нэгж зуухны тээврийн зардал 17,846 Хуучин зуухыг буцаах 17,846 Сургалтын зардал 401 Хяналтын зардал (Улаанбаатар хотоос) 2,232 БТ-ийн Үйл ажиллагааны зардал 1,932 БТ-ийн ажилчдын зардал 312 Зуух суурилуулах зардал 13068 ЧБТ зардал 1,941 Бусад зардал 8,337 63,915 Валютын ханш 1750 Нийт зардал, ам.доллар 36.5 Төсөөлөл Ачааны тэрэг 5 Тонн Нэг аялалд хүргэх зуухны тоо 65 Аймаг бүрийн өрхийн тоо 5,000 Аймаг хүрэх зай 800 Км Нэг тонныг ачих 1 км-ийн тээврийн 290 1 тонн/км төгрөг зардал БТ-ийн тоо-аймаг бүрт 3 3 ЧБТ-ийн ажилчдын тоо 16 Хянагчийн тоо 3 Аймаг бүрт 3 удаа Сургагчийн тоо 2 Аймаг бүрт 3 удаа Зуух борлуулах хугацаа 3 Сар 56 1 өдөрт борлуулагд- Өдрийн борлуулалт сан нийт зуух 82 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Өдрийн борлуулалт 19 Нэгж БТ Сард оногдох өдөр 30 Нийт 5,040 Зардлын тайлбар Сургалтын зардал /төгрөг/ Сургагчийн цалин (2 хүн) 700000 Аяллын зардал (онгоцоор) 1100000 Зочид буудал, томилолтын мөнгө 180000 (2 шөнө) Сургалтын хэрэгсэл 24000 Нийт 2004000 Нэгж зуухны өртөг 400.8 Зардлын тайлбар Хяналтын зардал /төгрөг/ Хянагч (2 хүн) 3 удаа 2100000 Аяллын зардал (онгоцоор) 3300000 Зочид буудал, томилолтын мөнгө (2 3780000 шөнө) Зөөврийн компьютер/модем/камер/ 1980000 утас Нийт 11160000 Нэгж зуухны өртөг 2232 3 БТ-ийн үйл ажиллагааны Зардлын тайлбар зардал /төгрөг/ Компьютер 4800000 Хэвлэгч 1450000 Бичиг хэрэг 670000 GPS-тэй андройд гар утас 900000 Товхимол 1500000 Ухуулах хуудас 90000 Плакат 180000 72000 Самбар 9662000 Нэгж зуухны өртөг 1932.4 БТ-ийн ажилтан 2 65000 Сард Нэгж БТ-ийн ажилтан 4 Сар Цалин 3 Хугацаа 1560000 БТ-ийн тоо 312 Нийт ЧБТ зардал /12 хүн/ /төгрөг/ Нэгж зуухны өртөг 12 Зардлын тайлбар 5000 Нэгж БТ-ийн ажилчдын тоо 2 Зочлох өрхийн тоо 4,680,000.00 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 83 Хугацаа /сар/ 5,000,000.00 ЧБТ ажилчдын цалин 24000 9,704,000.00 Тээврийн зардал Харилцаа, холбоо Нэгж зуухны өртөг 3 Суурилуулалтын зардал 8 Сар 2 Баг бүрийн 1 өдөрт суурилуулах 16 зуухны тоо Нэгж БТ-ийн баг 2 1 өдөрт суурилуулах зуухны тоо 1 Багийн гишүүний тоо 65000 Сард Багт ногдох ачааны тэрэг 175000 Өдөрт Ажилчдын зардал Ачааны тэргийн зардал 780000 Нэг БТ-ийн 1 сарын зардал 21000000 Ажилтан 21780000 Тээвэр 13068 Нийт Нэгж зуухны өртөг Хавсралт 4. Зуухны урамшуулал юм. Мөн, өмнө нь хэрэглэж байсан (татаас) татаасын механизм нь одоо УБ хотын Урамшууллын механизмыг яагаад Захиргааг нийлүүлэгчийн нийлүүлж буй өөрчлөх ёстой вэ? зуухны загвар нэг бүрийн жижиглэнгийн үнэ болон татаасын түвшингийн талаар In Улаанбаатар хот болон бохирдсон нийлүүлэгчтэй хэлэлцэхийг шаардаж аймгуудын агаарын чанарыг өнөөгийн байна. Хэдийгээр зорилтот татаас нь түвшнээс нь бууруулахгүй хадгалж, солих үйл ажиллагааг өргөн хэмжээнд сайжруулахын тулд (i) УБЗ-ны идэвхижүүлэхэд тус болдог боловч найдвартай нийлүүлэлтийн сүлжээ одоогийн татаасын механизмыг дараахь шаардлагатай; (ii) айл өрхүүдийг нөхцөлд ашиглах ёсгүй: уламжлалт зуухны ашиглалтын хугацаа нь дуусаагүй ч УБЗ-аар солихыг уриалах (i) Нэгжийн өртгийн мэдээлэл тэгш бус шаардлагатай байна. Монгол Улсын – нийлүүлэгчид үйлдвэрлэл болон Засгийн газар Улаанбаатар хотын зуух түгээлтийн өртгийн талаар байнга солих хөтөлбөрийг цаашид үргэлжлүүлэх засгийн газраас илүү мэдээлэлтэй зорилгоор МСС-ийн хэрэглэгчийн байдаг. Үүний үр дүнд одоогийн татаасны механизмыг үргэжлүүлсэн юм. татаасын механизм нь шаардлага Энэ нь бодит бус зах зээлийн хүлээлтийг хангасан зуухны нэрлэсэн үнийг бий болгож, Улаанбаатар хотоос гадна татаасгүй зах зээлийн үнээс өндөр оршин суух иргэдэд зуухыг дахин болгох магадлалтай. Нийлүүлэгчид борлуулах 2-догч зах зээлийг нээж өгсөн татварын хөнгөлөлт, гаалийн 84 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс татварын хөнгөлөлт гэх мэт бусад үр (iii) Урамшууллын хэсэг; өрхүүдийг ашгийг хүртдэг. ирээдүйд бус одоо УБЗ-г худалдан (ii) Үнийн өрсөлдөөнийн дутмаг байдал авахыг ятгах. нь өртөг болон үнийг бууруулах Шинэчлэгдсэн татаасын механизм урамшуулал болж чаддаггүй. Төрөл хэрхэн үйлчлэх вэ? бүрийн зуухны загвар, хэмжээ, Энэхүү тайлан нь УБ хотын захиргаа хийцийн эцсийн хэрэглэгчийн үнэ болон Монгол Улсын Засгийн газар ерөнхийдөө ижил байна . зуух нийлүүлэгчидтэй тохиролцохоос (iii) Бага өртөгтэй загварыг нийлүүлэх шууд зайлсхийж, нэрлэсэн үнээс идэвхижүүлэлт дутмаг байгаа нь УБ хамааралгүй нэг ижил татаасын түвшинг хотын агаарын чанарт эрсдэл учруулж олгохыг стратеги, нөхцлийг санал байна. Хэрэв өндөр түвшний татаасыг болгож байна. Ингэснээр, засгийн газар даруй зогсоож, өөр шинэчилсэн дараахь байдлаар нийгмийн ашиг татаасын механизмыг нэвтрүүлэхгүй сонирхлыг хамгаална: (i) одооноос бол уламжлалт зуухны зах зээлийн борлуулагдах бүх төрлийн зуух нь утаа түрэлт нэмэгдэх болно. Шинэчилсэн ялгаруулалтыг бууруулах зорилт болон аргачлалыг нэвтрүүлэхгүй бол энэ нь бусад зохицуулалтыг хангаж байх; одоогийн нөхцөлд байж болох бодит (ii) арилжааны үйл ажиллагаанаас үр дүн юм. хөндий байж, бүхэлд нь хувийн (iv) Утаа бага ялгаруулдаг, хямд хэвшилд даатгах; (iii) цэвэр зуухны нэрлэсэн үнэтэй бүтээгдэхүүн гаргах эрэлтийг нэмэгдүүлэх урамшууллаар боломжтой болохыг нийүүлэгчид хангана. Зуух нийлүүлэгчид зуухыг баталж байна. Одоогийн зарим шинжилгээнд оруулж, хариуг ЗУЯҮАТЛ загваруудыг дотооддоо үйлдвэрлэх нь үйлдвэрлэгчид болон УБ хот болон боломжгүй ч хувийн хэвшлийнхэн АББҮХ-нд хүргүүлснээр УБ хот, АББҮХ дүрэм, журамд нийцсэн, зах зээлийн нь шинжилгээ болон бусад баримт хэрэгцээг хангасан загварыг гаргаж бичгүүдийн үндсэн дээр тухайн загвар, ирэх боломжтой. нийлүүлэгч нь шаардлага хангаж байгаа (v) Олон төрлийн утаа багатай зуух эсэхийг тогтооно. нь зуух солилтын үйл ажиллагааг Доорх хүснэгт нь шинэчлэгдсэн идэвхижүүлэх үр өгөөжтэй. татаасын механизмын өөр боломжуудыг Зарчмын хувьд одоогийн татаас нь бүх зууханд ижил татаас олгож байхаар эцсийн хэрэглэгчдийг идэвхижүүлэх бодож гаргасныг харуулж байна. АББҮХ 3 элементээс бүрдэнэ; үнэ цэнэ нь болон УБ хотын захиргаа нь өөрийн ирээдүйн эдийн засаг эрүүл мэндийн судалгаа, шинжилгээнд үндэслэн үр ашигт суурилсан: эрэлтийг эрчимжүүлэх жижиглэнгийн үнийг нийлүүлэгчидэй хэлэлцэн (i) Солих хэсэг; өөрсдийн тодорхой үнэ өөрсдийн шийдвэрийг гаргана. Татаасыг цэнэтэй хуучин зуухыг солиулахаар шилжилтийн 2-3 жилийн хугацаанд өгөх; аажмаар зогсоохыг зөвлөж байна. (ii) Тэнцвэржүүлэх хэсэг; УБЗ-ны Доорх хүснэгт нь Улаанбаатар хотод үнийг уламжлалт зуухны үнэтэй хэрэгжиж буй зуух солих хөтөлбөрийн ижил түвшинд хүртэл буулгах; хүрээнд одоогийн татаасын түвшинд өрхүүд уламжлалт зуух худалдан борлуулагдаж буй УБЗ-ны үнэ болон авах чадалтай тул уг үнээр УБЗ-ыг уламжлалт зуухны зах зээлийн үнийг худалдан авах боломжтой; Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 85 харуулсан. Мөн, үүнд 20%-ийн татаастай, бенчмаркын хэмжээнд ашиглан цаашид татаасгүй илүү хямдхан зуухны үнэ багтсан татаасны хэмжээнээс хамааран байнга байна. Хууль бусаар борлуулагдаж буй мониторинг хийж байх шаардлагатай. зуухууд нь нэрлэсэн үнээс 50%-ийн хямд Зуух худалдан авах өрхүүдэд татаас буюу 200 ам.доллараар борлуулагдаж олгохыг зөвтгөх гол үндэслэл нь байгаа мэдээ байна. АББҮХ болон иргэдийн эрүүл мэнд, түлшний хэмнэлт, Улаанбаатар хотын захиргааны зүгээс айл өрхүүдийг тав тухтай байдлыг бий нийлүүлэгчидтэй жижиглэнгийн болгохоос гадна аймаг, сумын төвийн үнийн талаар хэлэлцэх шаардлагагүй агаарын чанарыг сайжруулах төдийгүй харин урамшууллын хэмжээг зааж Улаанбаатар хотын агаарын чанарыг өгөх хэрэгтэй. Жижиглэнгийн үнийг өнөөгийн түвшинд хадгалах юм. Эцсийн хэрэглэгчид хүрэх үнийн ерөнхий жагсаалт Эцсийн Нэрлэсэн Татаас (ам. хэрэглэгчидэд Зуухны төрөл Татаасын түвшин үнэ (ам. доллар) хүрэх үнэ (ам. доллар) доллар) 90% 300 270 30 2010 - 2014 улирал 250 225 25 30 ам. доллар 175 30 145 Хувилбар A улирал 125 30 95 УБЗ 2014/2015 50 ам. доллар Хувилбар B улирал 175 50 125 2014/2015 125 50 75 - 80 - 80 Уламжлалт зуух 60 - 60 Хууль бусаар борлуулагдаж буй - 200 - 200 УБЗ Хүснэгт 1-ийн эхний мөр нь зуух нэрлэсэн үнийг бууруулах хандлагатай солих хөтөлбөрийн эхэнд 250-300 байна. ам.долларын нэрлэсэн үнэтэй зуухны Хэдийгээр шинэ татаасын татаасын түвшин 90% байна. Дараагийн механизмаар эцсийн хэрэглэгчдэд хүрэх халаалтын үе шатанд бүх зууханд олгох зуухны үнэ өндөр байгаа боловч зуухны татаасын түвшинг ижил байлгахаар ашиглалттай холбоотой бусад үр ашиг санал болгож байна. Хоёр дахь мөрд нь зуухыг солих хангалттай шалтгаан зуух бүрт 30 ам.доллар, 3 дахь мөрд зуух болно: тухайлбал, зуухны халаалтын бүрт 50 ам.долларын татаастай байхаар хугацаа урт, түлшний хэрэглээ бага/ үр тусгав. Утаа багатай зуухны нэрлэсэн ашиг өндөр, халаалтын хэмийг хянах үнээс хамааран эцсийн хэрэглэгчийн боломжтой. үнэ уламжлалт зуухны үнэтэй ойролцоо байна. Татаасын түвшингөөс хамаарсан үнийн тохируулга нь утаа багатай зуухны 86 Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс Татаасын механизмын сонголтууд болно. Шаардлагыг хангаж буй бүх зуух Сонголт в: урамшууллын багц нийлүүлэгчид дэмжлэг авах боломжтой. Энэ хувилбарт өрсөлдөөний байдлаар Үүнд 3 өөр төрлийн сонголт байна. сонгогдсон зуух нийлүүлэгчдийн зуухны Сонголт a: Тогтмол хувийн татаас загваруудад зургаан сарын кампанит ажлын турш дэмжлэг үзүүлэх юм. Энэ нь Өрх нь зуух худалдан авсан нийлүүлэгчдийг идэвхижүүлж, тэднийг тохиолдолд тогтсон хувийн татаас авах гавшгай байлгах бөгөөд ингэснээр бөгөөд энэхүү татаас нь нийлүүлэгчид зуухны чанарыг хянахад хялбар болно. очсоноор зуух худалдан авах үнийг Түгээх зуухны төрөл нь хязгаарлагдмал бууруулах юм. Нийлүүлэгч нь зуухыг байх магадлалтай бөгөөд 6 сар тутамд тухайн айлд хүргэн өгч, суурилуулж, өөрчлөгдөх шаардлагатай. Энэ хувилбар зохистой ашиглалтын зааврыг өгөх нь энд дурьдсан 3 сонголтаас эцсийн шаардлагатай. Нийлүүлэгч татаас хэрэглэгчидэд хамгийн бага үнийг санал авахын тулд айл өрх зуухыг худалдан болгож байна. авсан баримт, зуухыг суурилуулж өгсөн баримтыг бүрдүүлж өгөх шаардлагатай. Хамгийн бага үнийн санал өгсөн Нийлүүлэгч нь тодорхой тооны зуухыг тендерт оролцогчидтой 6 сарын хугацаанд суурилуулсны дараа татаас авах хүсэлтээ 3 янзын хэмжээгээр (10,000 зуух, 5,000 гаргаж болно. (жишээ нь: 100ш). Зуухны зуух, 1,000 зуух) нийлүүлэх 6 гэрээ үнийг үе үе шалгаж байх шаардлагатай. байгуулна. Нийлүүлэлтийн түвшин бүрт хамгийн бага татаасыг санал болгосон Сонголт б: тогтмол үнийн татаас эхний хоёр нийлүүлэгчийг шалгаруулна. Энэ хувилбар нь А хувилбартай төстэй Тэд өөрсдийн зуухыг 6 сарын турш боловч бүх зууханд үзүүлэх татаасын борлуулна; борлуулалтын түвшин түвшин нэг ижил юм. Үүний нэмэлт үр нь тендерт ирүүлсэн нийлүүлэлтийн ашиг нь нийлүүлэгчид бага зардалтай түвшингөөр хязгаарлагдах бөгөөд 100 зуухыг бүтээхэд түлхэц болоход оршино. зуух буюу нэг багц зуухыг борлуулж, Маш бага үнэтэй зуух гарч ирж болох суурилуулснаа нотолсны үндсэн дээр юм. Үүнээс гадна зуухны үнэд монторинг татаасаа авч байж болно. Нэмэлт давуу хийх нь тийм ч ач холбогдолтой бус, бүр тал нь 6 сарын дараа татаасын түвшин шаардлагагүй ч болж болох юм. өөрчлөгдөх (буурах) боломжтой юм. Энэ системийн гол давуу тал нь удирдахад хялбар юм. Нийлүүлэгч нь зөв үйл ажиллагаатай гэдэг нь тогтоогдсон тохиолдолд ЧБТ нь хөтөлбөрийн эхний үед суурилуулалтын томоохон хэсгүүдийг шалгаж, хөтөлбөрийн эцсийн үед тодорхой жижиг хэсгүүдийг шалгана; татаасын түвшин маш бага бөгөөд зарчмын хувьд бүх өрх хамрагдах боломжтой тул хяналтын шаардлага нь одоогийн хөтөлбөрийн дор илүү уян хатан байна. Хэрэв тодорхой нийлүүлэгчийн зуухны чанар муудсан тохиолдолд эхлээд сануулга өгч, асуудал үргэлжлэн гарсан тохиолдолд хасагдах Цэвэр зуух санаачлага –Монгол улс 87