44161 I M L I Báo cáo C p nh t T́nh h́nh Phát tri n Kinh t c a Vi t Nam Báo cáo c a Ngân hàng Th gi i H i ngh gi a k Nhóm t v n các nhà tài tr cho Vi t Nam Sapa, 5-6 tháng 06 n m 2008 Báo cáo này do inh Tu n Vi t, Keiko Kubota và Martin Rama th c hi n, v i s óng góp c a Noritaka Akamatsu, Nguy n V n Minh, Peter Rosner và Carolyn Turk, d i s ch o chung c a Vikram Nehru. Tr n Th Ng c Dung ph trách th kư biên so n. T GIÁ H I OÁI: 1 Ô LA M = 16.107 NG N M TÀI KHÓA C A CHÍNH PH TÍNH T NGÀY 1 THÁNG 1 N NGÀY 31 THÁNG 12 CÁC T VI T T T DNNN Doanh nghi p Nhà n c FDI u t tr c ti p n c ng̣ai GDP T ng s n ph m qu c n i HASTC Trung tâm Giao d ch Ch ng khoán Hà N i HOSE S giao d ch ch ng khoán TP H! Chí Minh IMF Qu" ti#n t qu c t NHCP Ngân hàng Th $ng m i C ph n NHNN Ngân hàng Nhà n c Vi t Nam NHTMNN Ngân hàng Th $ng m i Qu c doanh ODA Vi n tr% Phát tri&n Chính th c P/E H s Giá/Thu nh'p TCHQ T ng c c H i quan TCT T ng Công ty TCTK T ng c c th ng kê T KT T'p oàn kinh t M C L C TÓM T(T............................................................................................................................ i Môi tr )ng kinh t toàn c u tr nên b t n h$n ................................................................. 1 Áp l c âm do giá d u và giá l $ng th c t ng................................................................... 2 L m phát t ng t c................................................................................................................ 3 Tác ng xă h i c a t́nh tr ng giá c t ng cao................................................................... 5 Nh'p kh u t ng v t ............................................................................................................. 6 Tài kho n văng lai ti p t c thâm h t................................................................................... 8 Nguyên nhân t́nh tr ng kinh t quá nóng........................................................................... 9 Các gi i pháp chính sách và t́nh h́nh th c hi n .............................................................. 11 Có hi u qu hay không?.................................................................................................... 12 Chính sách t giá................................................................................................................ 13 Giá tài s n s t gi m........................................................................................................... 15 Ho t ng Kinh t : M c tiêu và D báo........................................................................... 16 Bi u Bi&u ! 1: Ch s giá hàng hóa trên th gi i....................................................................... 2 Bi&u ! 2: Giá g o trên th tr )ng th gi i......................................................................... 2 Bi&u ! 3: Giá x ng d u trên th tr )ng trong n c và th gi i......................................... 3 Bi&u ! 4: Ch s Giá Tiêu dùng c a Vi t Nam ................................................................. 4 Bi&u ! 5: T ng tr ng ti#n t và tín d ng......................................................................... 4 Bi&u ! 6: Các h gia ́nh bán l $ng th c và bán g o theo vùng ..................................... 6 Bi&u ! 7: Giá nh'p kh u trung b́nh m t s m*t hàng ...................................................... 8 Bi&u ! 8: Cán cân m'u d ch và Tài kho n văng lai ......................................................... 8 Bi&u ! 9: T ng tr ng Tín d ng và C$ c u tín d ng..................................................... 10 Bi&u ! 10: tr th)i gian gi+a xung l c và k t qu ..................................................... 13 Bi&u ! 11: T giá danh ngh,a và t giá th c t ................................................................. 14 Bi&u ! 12: Ch s th tr )ng ch ng khoán Vi t Nam ..................................................... 16 B ng B ng 1: Môi tr )ng kinh t qu c t .................................................................................... 1 B ng 2: Phân ph i t l nghèo theo dân s .......................................................................... 5 B ng 3: C$ c u nh'p kh u và t ng tr ng......................................................................... 7 B ng 4: Tóm t-t cán cân thanh toán................................................................................... 9 B ng 5: u t c a các T'p oàn Kinh t và các T ng Công ty...................................... 11 B ng 6: T ng tr ng GDP theo ngành ............................................................................ 17 B ng 7: C$ c u và T́nh h́nh T ng tr ng Xu t kh u...................................................... 18 TÓM T T Các i#u ki n kinh t v, mô toàn c u ă tr nên khó kh n h$n k& t. n/a cu i n m 2007. T c t ng tr ng ch'm l i c a các n c công nghi p i kèm v i s b t n nh trên th tr )ng tài chính và s leo thang c a giá c hàng hóa trên th tr )ng th gi i. Vi c giá g o và giá x ng d u trên th gi i t ng nhanh là m i quan ng i *c bi t i v i Vi t Nam. Các quy nh v# h n ch xu t kh u i v i g o và ng.ng t ng giá x ng d u trong n c ă ng n không cho các c$n s c này nh h ng quá nhi#u t i giá tiêu dùng. M t v mùa b i thu s0 giúp làm gi m c$n s t v# lúa g o. Tuy nhiên, s c ép l m phát v1n c̣n âm , làm gia t ng tác ng xă h i c a vi c giá c t ng cao trong nh+ng tháng v.a qua. Vi t Nam ph i %c l%i nhi#u h$n t. vi c t ng giá l $ng th c, *c bi t là g o, b i Vi t Nam là n c xu t kh u ṛng. Tuy nhiên, ch có ch a n m t n/a s h gia ́nh Vi t Nam là ng )i bán l $ng th c ṛng và m t t2 l c̣n th p h$n n+a là ng )i bán lúa g o ṛng. Do tác ng phân ph i ph c t p c a vi c giá l $ng t c t ng cao nên các bi n pháp chung chung có th& là không thích h%p. Các bi n pháp nh3m làm gi m giá g o có th& có l%i cho ng )i dân thành ph , song l i b t l%i i v i h$n m t n/a s h nghèo vùng !ng b3ng sông H!ng. C̣n v# bi n pháp b sung cân i, c n ph i xác l'p %c úng m c tiêu. Song Vi t Nam, công tác xác l'p m c tiêu m i ch %c làm t t i v i các vùng nông thôn nghèo và các nhóm dân t c ít ng )i v n không ph i là nh+ng i t %ng ch u thi t h i nhi#u trong t́nh h́nh kinh t hi n nay. Tuy nhiên, nh́n chung th́ các khó kh n v# kinh t v, mô hi n nay Vi t Nam #u xu t phát t. các nguyên nhân trong n c. Tuy ph i i m*t v i các ḍng v n ! t vào trong n m 2007, Chính ph v1n l a ch n u tiên y nhanh t c t ng tr ng. Các c$ quan ch c n ng ph trách v# ti#n t ă mua vào m t l %ng l n ngo i t & ng n không cho ti#n !ng lên giá, r!i sau ó ă không th& nâng cao tính thanh kho n qua vi c bán trái phi u. M c t ng c$ s ti#n t ă d1n n vi c tín d ng t ng tr ng nhanh chóng, ch y u là do các ngân hàng c ph n. K t qu là l m phát gia t ng và bong bóng nhà t ngày càng l n. T́nh tr ng bong bóng trong nh'p kh u hàng tiêu dùng khi n nh'p siêu cao h$n, ch y u g-n v i vi c mua s-m hàng hóa u t và hàng hóa trung gian. Ho t ng u t c a các t'p oàn kinh t và t ng công ty ra ngoài ngành ngh# kinh doanh chính c a các $n v này ă khi n cho giá tài s n t ng v t. & i phó v i t́nh h́nh kinh t v, mô ang ngày càng tr nên khó kh n h$n, trong tháng Hai và tháng Ba n m 2008, Chính ph ă chuy&n h ng u tiên sang n nh kinh t . Nhi#u bi n pháp ă %c th c hi n nh3m ḱm b t t c t ng tr ng tín d ng, v i m c tiêu gi m t2 l này xu ng c̣n 30% tính n cu i n m nay. Gói chính sách b́nh n kinh t %c công b c̣n bao g!m c vi c c-t gi m chi tiêu c a Chính ph , ng.ng các d án u t công kém hi u qu , t m d.ng các d án m i và cho phép áp d ng t giá linh ho t h$n. M c tiêu t ng tr ng GDP cho n m 2008 ă %c i#u ch nh gi m t. 8,5-9% xu ng c̣n 7%. Có nh+ng d u hi u cho th y gói chính sách b́nh n kinh t t4 ra hi u qu , b i giá c các m*t hàng phi l $ng th c b-t u gi m so v i nh+ng tháng tr c và m c t ng nh'p kh u i hàng tháng c5ng gi m so v i cùng k6 n m ngoái. Th tr )ng ch ng khoán ă h nhi t và có b3ng ch ng cho th y th tr )ng b t ng s n c5ng v'y. i#u này g%i ư v# s c n thi t ph i ti p t c th-t ch*t chính sách ti#n t . Tuy nhiên, c5ng c n th c hi n các bi n pháp khác trong gói chính sách này. i#u ch nh v# tài chính là vi c làm c n thi t & tránh *t toàn b gánh n*ng b́nh n lên t giá. Ph thu c quá nhi#u vào chính sách th-t ch*t ti#n t s0 ch khi n cho th tr )ng tài s n suy y u và gây r i ro cho các ngân hàng c ph n tr c ây ă cho vay quá nhi#u & u t tài chính và b t ng s n. Trong th)i i&m hi n nay, chênh l ch do l m phát gi+a Vi t Nam và các i tác th $ng m i c a Vi t Nam ă khi n ti#n !ng t ng giá. Vi c & m t kh n ng c nh tranh là m t ng thái không mong %i trong th)i i&m m c thâm h t th $ng m i lên cao nh v'y. Nh́n nh'n m t cách tích c c th́ quy t tâm th c hi n gói chính sách b́nh n kinh t c a Chính ph s0 không làm t c t ng tr ng kinh t b ch'm l i áng k&. S c ́ "th ng kê" có ngh,a là t2 l t ng GDP trong n m 2008 v1n cao, ngay c khi ch t m c tiêu 7% trong các quư c̣n l i c a n m. Xét t. góc này, chi phí & quy t tâm ch*n ng l m phát và nh'p siêu s0 không ph i là quá cao. Lúc này, Vi t Nam hoàn toàn có th& dành u tiên cho m c tiêu n nh kinh t . ii Môi tr ng kinh t toàn c u tr nên b t n h n Trong n/a cu i n m 2007, i#u ki n kinh t v, mô toàn c u tr nên càng khó kh n h$n. Các d báo t ng tr ng trên th gi i #u ph i i#u ch nh theo h ng gi m xu ng, và d báo n m 2008 th p h$n 2007 (B ng 1). Các th tr )ng tín d ng th-t ch*t d i nh h ng ngày càng sâu r ng h$n c a t́nh tr ng r i lo n trên th tr )ng c m c cho vay mua b t ng s n c a M". Di n bi n và nh h ng c a t́nh tr ng r i lo n này i v i t ng tr ng, th $ng m i và ḍng v n là nh+ng y u t b t n l n nh t i v i các nhà ho ch nh chính sách kinh t trên th gi i, trong ó có Vi t Nam . B ng 1: Môi tr ng kinh t qu c t 2007 2008 2009 T ng tr ng T ng s n ph m qu c n i (GDP) (%) Th gi i 3,6 2,4 - 2,8 2,8 - 3,2 Các n c thu nh'p cao thu c kh i OECD 2,5 1,1 - 1,6 1,4 - 2,0 M" 2,2 0,5 - 1,4 1,0 - 2,0 Khu v c châu Âu 2,7 1,3 - 1,7 1,5 - 1,9 Nh't B n 2,1 1,3 - 1,7 1,6 - 2,0 Các n#n kinh t m i n i và ang phát tri&n 7,9 6,7 6,6 ông Á 8,7 7,3 7,4 Th $ng m i th gi i (ph n tr m thay i) 7,5 4,0 - 5,0 5,0 - 6,0 Giá d u (US$/thùng) 71,1 108,1 105,5 Giá hàng hóa phi d u (ph n tr m thay i) 15,8 10 - 12 -10 - 0 Ngu n: Ngân hàng Th gi i (2008) và Qu" Ti#n t Qu c t (IMF) (2008). Tác ng tr c ti p c a c$n băo tài chính c a M" i v i Vi t Nam %c c tính m c h n ch , v́ các nh ch tài chính c a Vi t nam c̣n ch a tham gia sâu r ng và tích c c trên th tr )ng cung c p nh+ng công c tài chính m i. Tuy nhiên, v1n có th& có nh+ng tác ng gián ti p. Các nhà u t rút ch y kh4i th tr )ng M" có th& vào Vi t Nam & t́m ki m l%i nhu'n cao h$n; ho*c tâm lư các nhà u t có th& quay l ng l i v i nh+ng th tr )ng m i n i, nh h v1n th )ng làm trong nh+ng giai o n r i lo n. Nh+ng ng thái g n ây trên th tr )ng th c p cho th y k ch b n th hai d có kh n ng x y ra h$n. Quan ni m cho r3ng t́nh h́nh không c i thi n có th& d1n n ph n ng b y àn trong các nhà u t , k& c khi th tr )ng có n#n t ng t t. Giá c l $ng th c, x ng d u, khoáng s n và v't li u xây d ng t ng lên không ng.ng là nh+ng m i lo sát s )n h$n (Bi&u ! 1). Giá d u ă t ng g p ba k& t. 2003, và giá c các m*t hàng phi d u t ng g p ôi. Xu h ng này ă b-t r r t sâu và s0 ti p t c trong th)i gian t i. Tuy nhiên, xu h ng này có v7 t ng nhanh h$n trong nh+ng tháng g n ây, *c bi t là giá d u và l $ng th c. 1 Bi u 1: Ch s giá hàng hóa trên th gi i 600 N ng l ng L ng th c )001=2002.1T(áig 500 Kim lo i và Khoáng s n Nguyên li u thô 400 300 s 200 hC 100 0 6/02 6/03 6/04 6/05 6/06 6/07 6/08 Ngu n: Ngân hàng Th gi i. Áp l c âm do giá d u và giá l ng th c t ng Nh+ng di n bi n v# th tr )ng g o th gi i *c bi t quan tr ng i v i Vi t Nam. V n # %c *c bi t quan tâm là t́nh tr ng giá trên th tr )ng th gi i t ng m nh t. tháng 10 n m 2007. Trong giai o n này, m t s n c ang phát tri&n ă áp d ng các bi n pháp an ninh l $ng th c, nh3m m b o giá g o trong n c duy tŕ m c h%p lư ho*c t ng c )ng d tr+. M*c dù nh+ng bi n pháp này là d hi&u, song chúng ă d1n t i t́nh tr ng giá g o th gi i leo thang r t nhanh (Bi&u ! 2). Bi u 2: Giá g o trên th tr ng th gi i Philippines u th u t 4 >$1.100/t n (17.4.2008) 1000 n 800 t/$SU Philippines h t ho ng mua vào > $700/t n 600 Vi t Nam rà l i k ho ch xu t kh u 400 200 n áp d ng h n ch xu t kh u Ngu n: USDA, FAO 0 1/04 4/04 7/04 10/04 1/054/057/0510/05 1/06 4/06 7/0610/06 1/074/07 7/07 10/071/08 4/08 Ngu n: Theo s li u c a B Nông nghi p Hoa K6 và T ch c L $ng th c Th gi i (FAO). 2 Có th& ch) %i giá g o th gi i s0 gi m khi n v thu ho ch t i. Tuy nhiên, giá s0 không gi m n m c & a giá g o th gi i quay tr l i m c cu i n m 2007. Trong khi ó, giá g o Vi t Nam t ng ít h$n nhi#u so v i giá g o th gi i. Khi Vi t Nam d8 b4 l nh c m xu t kh u g o, kho ng vào mùa hè này, th́ chênh l ch giá c s0 là m t ngu!n gây áp l c l m phát. T́nh h́nh i v i giá x ng d u c5ng t $ng t . Chính ph ă áp d ng m t chính sách c $ng quy t là b4 tr% giá i v i các nhà phân ph i trong n c. K t qu là giá bán l7 trong n c ă ang theo sát v i giá c trên th tr )ng qu c t (Bi&u ! 3). Tuy nhiên, & ki&m soát l m phát, Chính ph ă ph i cân nh-c vi c i#u ch nh giá trong nh+ng tháng v.a qua c a n m 2008. M t l n n+a, i#u này làm cho kho ng cách gi+a giá trong n c và giá th tr )ng qu c t l i giăn ra xa h$n. S m hay mu n th́ v n # này c5ng s0 ph i %c gi i quy t và ây c5ng là m t ngu!n gây áp l c l m phát. Bi u 3: Giá x ng d u trên th tr ng trong n c và th gi i 220 200 )001=6002/1.T(áig Giá FOB Singapore Giá bán l Vi t Nam 180 160 140 120 s hC 100 80 1/06 5/06 9/06 1/07 5/07 9/07 1/08 5/08 Ngu n: Giá FOB Singapore d a theo B N ng l %ng M". L m phát t ng t c Ch s giá tiêu dùng ă b-t u t ng t. n/a u n m 2007 và *c bi t t ng t c vào quư IV. S t ng t c này ch y u là do t ng giá l $ng th c (Bi&u ! 4). V i m t n#n kinh t m và t giá h i oái n nh, t́nh tr ng giá c l $ng th c t ng cao trên th tr )ng th gi i ă hoàn toàn truy#n sang giá c trong n c. Th)i ti t kh-c nghi t c a mùa ông và d ch b nh gia súc gia c m c5ng là nh+ng nguyên nhân góp thêm vào t́nh tr ng khan hi m làm cho giá l $ng th c th c ph m càng tr nên -t 4. Bên c nh ó, t. quư IV n m 2007 giá c các m*t hàng phi l $ng th c c5ng t ng, lên n 10% (so v i cùng k6 n m tr c) vào cu i quư I n m 2008. Trong tr )ng h%p này, nguyên nhân ch y u xu t phát t. trong n c. Tín d ng cho n#n kinh t t ng 63% trong ṿng 12 tháng, tính n tháng 3 n m 2008 (Bi&u ! 5). Dùng cách so sánh, t c t ng trong k6 12 tháng tr c ó là 32%. 3 Bi u 4: Ch s Giá Tiêu dùng c a Vi t Nam 40 Chung L ng th c & th c ph m 30 Phi l ng th c % 20 10 0 1/06 5/06 9/06 1/07 5/07 9/07 1/08 5/08 Ngu n: Theo s li u c a T ng c c Th ng kê (TCTK). Tín d ng t ng tr ng là do Ngân hàng Nhà n c Vi t Nam (NHNN) c g-ng ng n ch*n s t ng giá c a ti#n !ng tr c ḍng v n ! t vào Vi t nam t. bên ngoài. & b o v s c c nh tranh c a xu t kh u c5ng nh c a toàn b n#n kinh t , c$ quan ch c n ng ă mua vào kho ng 10 t USD ch trong ṿng 1 n m. Song b3ng cách làm này, h ă b$m m t l %ng ti#n t $ng $ng b3ng ti#n !ng vào n#n kinh t . Do v'y Vi t Nam ph i i m*t v i t́nh tr ng "tam pháp b t kh thi", t c là !ng th)i duy tŕ m t t giá h i oái g n nh c nh, m t tài kho n v n m , và m t chính sách ti#n t c l'p. N u nghi p v trung ḥa không %c th c hi n m t cách có hi u qu trên th tr )ng ngo i t , th́ vi c tích l5y d tr+ s0 làm gia t ng c$ s ti#n t - t c là t ng qua m c s l %ng ti#n !ng trong l u thông . Bi u 5: T ng tr ng ti n t và tín d ng 65 55 45 mrtn 35 hP 25 15 1/06 4/06 7/06 8/06 1/07 4/07 7/07 10/07 1/08 4/08 T ng tr ng tín d ng T ng tr ng ti n g i Ti n theo ngh a r ng Ngu n: Theo s li u c a NHNN và IMF. 4 Tác ng xă h i c a t́nh tr ng giá c t ng cao Vi t Nam là n c xu t kh u g o chính trên th gi i và kim ng ch nh'p kh u x ng d u c5ng t $ng $ng v i kim ng ch xu t kh u d u thô. Chính v́ v'y, n u tính t ng trên ph m vi c n c th́ Vi t Nam ph i %c l%i t. vi c giá d u và giá l $ng th c t ng. S li u phân tích t. các kh o sát chi tiêu c5ng làm yên ḷng tr c giác này. M t h gia ́nh trung b́nh c a Vi t Nam s n xu t l $ng th c tr giá kho ng 15,4 tri u !ng, trong khi ó tiêu dùng l $ng th c m t kho ng 10,2 tri u !ng m9i n m. H này s n xu t 1.247 kg g o m t n m, trong khi ó ch tiêu th h t 582 kg. Trong b i c nh ó, k t qu nh+ng nghiên c u g n ây g%i ư r3ng phúc l%i trung b́nh Vi t Nam có t ng nh: khi giá g o và giá l $ng th c t ng t4 ra hoàn toàn h%p lư. Tuy nhiên, chúng ta c̣n ph i cân nh-c n v n # hi u ng phân ph i. Các h gia ́nh có m1u h́nh s n xu t và tiêu dùng khác nhau, và nh+ng s khác bi t khá nh t quán gi+a các h gia ́nh trung b́nh nh+ng vùng khác nhau c a t n c. Ph n l n ng )i dân Vi t Nam s ng nông thôn và 73% nh+ng ng )i dân s ng nông thôn ă chi m n 94% s ng )i nghèo c a c n c (B ng 2). Nh+ng ng )i tr!ng lúa chi m n 78% s ng )i nghèo. M t ph n n m (1/5) s nông dân là ng )i nghèo và 23% ng )i tr!ng lúa là ng )i nghèo. B ng 2: Phân ph i t l nghèo theo dân s Ph n tr m dân s T l nghèo Kho ng óng góp vào t cách nghèo l nghèo T t c 100,0 15,9 3,8 100,0 Nông thôn 73,3 20,3 4,9 93,6 Thành th 26,7 3,8 0,8 6,4 Kinh và Hoa 86,5 10,2 2,0 55,6 Dân t c thi&u s 13,5 52,2 15,4 44,4 Phi nông nghi p 29,0 5,0 1,1 9,1 Nông nghi p 71,0 20,4 4,9 90,9 Không tr!ng lúa 46,9 7,5 1,7 22,0 Tr!ng lúa 53,1 23,4 5,6 78,0 Ngu n: Ngân hàng Th gi i c tính theo s li u c a TCTK. M t phân tích i v i nh+ng m1u h́nh chi ti t h$n v# t́nh h́nh mua bán lúa g o và l $ng th c i ng %c l i v i nh+ng phép khái quát hóa d dăi. Không có ǵ áng ng c nhiên khi th y m t h gia ́nh s ng thành th trung b́nh là ng )i mua l $ng th c ṛng, ph i mua n 8,3 tri u !ng l $ng th c m t n m. Tuy nhiên, 12% các h gia ́nh thành th và 27% h gia ́nh nghèo thành th trên th c t là ng )i bán l $ng th c ṛng. Ng %c l i, m t h gia ́nh nông thôn trung b́nh là ng )i s n xu t l $ng th c ṛng, bán n 7,4 tri u !ng l $ng th c m t n m. Song có n 46% s h s ng nông thôn l i là ng )i mua l $ng th c ṛng. Các h gia ́nh nghèo nông thôn th )ng là ng )i bán l $ng th c ṛng, h$n là các h nông thôn không nghèo. Xem xét k" h$n b c tranh bán g o, 7% ng )i dân thành th là 5 ng )i bán g o ṛng, song t tr ng này t ng lên n 1/5 trong s các h nghèo thành th . Ch có trên 1/3 s h gia ́nh nông thôn là nhà bán lúa ṛng, và t tr ng các h gia ́nh không nghèo trong s này cao h$n m t chút. Khác bi t gi+a các vùng c5ng r t áng k& (Bi&u ! 6). Trên m t n/a s h gia ́nh nghèo mi#n B-c là ng )i bán l $ng th c ṛng, trong khi ó t l này th p h$n m t chút mi#n Nam. Có s khác bi t r t rơ r t gi+a mô h́nh bán lúa g o c a hoa vùng !ng b3ng tr!ng lúa chính này. Trong khi 55% s h nghèo !ng b3ng Sông H!ng là bán g o ṛng, th́ ch có 27% h gia ́nh nghèo !ng b3ng sông C/u Long là thu c nhóm này, m*c dù !ng b3ng sông C/u Long là "v a lúa" c a Vi t Nam. Bi u 6: Các h gia ́nh bán l ng th c và bán g o theo vùng Bán l ng th c ṛng Bán g o ṛng 100 100 h 80 80 h s 60 s 60 mrtn 40 mrtn 40 hP hP 20 20 0 0 TâyNguyên Tây Nguyên Ng i không nghèo Ng i nghèo Ng i không nghèo Ng i nghèo Ngu n: Ngân hàng Th gi i theo s li u c a TCTK. S li u kh o sát h gia ́nh c5ng %c s/ d ng & mô ph4ng tác ng c a nh+ng thay i giá g o và l $ng th c i v i t́nh tr ng phúc l%i và nghèo ói c a h gia ́nh. M t k ch b n gi nh giá lúa t i ru ng t ng 15,5% và giá bán l7 t ng 11,2%. Theo k ch b n này, phúc l%i s0 t ng 4,3% i v i m t h gia ́nh trung b́nh và t ng 6,3% i v i vùng nông thôn. M c t ng i v i các h giàu h$n th́ cao h$n. Ng %c l i, phúc l%i gi m 1,6% vùng thành th và tác ng tiêu c c l n nh t là i v i các h phân ph i o n gi+a. Song m*c dù t́nh tr ng phúc l%i chung có c i thi n, 51% t t c s h và 86% s h gia ́nh thành th b gi m sút )i s ng khi giá g o t ng. T l h gia ́nh g*p khó kh n cao nh t vùng Tây B-c, lên n 76%. T l h gia ́nh cao h$n trong các k ch b n gi nh giá bán l7 t ng m c t $ng $ng nh giá c ng tr i. Nh p kh u t ng v t Trong n m 2007, nh'p kh u t ng 39,4%, t m c 62,7 t USD (B ng 3). T ng tr ng *c bi t cao i v i nh'p kh u t li u s n xu t (59%) do các kho n mua l n t. n c ngoài, bao g!m mua máy bay th $ng m i và máy móc thi t b cho nhà máy l c d u u 6 tiên c a Vi t Nam. Nh'p kh u s-t thép t ng 74% và nh'p kh u máy tính, linh ki n i n t/ t ng 45%. Nh'p hàng nguyên nhiên li u và bán thành ph m c5ng t ng m nh (41%), nh nguyên li u cho ngành d t may và da giày, s n ph m hóa ch t, ch t d7o và th c n gia súc. Nh'p kh u hàng tiêu dùng c̣n t ng nhanh h$n do xu t phát t. m c t $ng i th p. Ví d , nh'p xe ô tô d i 12 ch9 ng!i t ng 135%, lên n 700 tri u USD, có l0 là d u hi u h́nh thành m t nhóm tiêu dùng cao c p Vi t Nam. B ng 3: C c u nh p kh u và t ng tr ng Giá tr T ng tr ng (ph n tr m) (tr $) 2007 2006 2007 4M-06 4M-07 4M-08 T ng giá tr nh'p kh u 62.682 21,4 39,4 6,9 32,8 71,0 X ng d u 7.710 18,8 29,2 22,4 14,0 70,2 Máy móc thi t b và ph tùng 11.123 25,5 67,8 14,2 52,7 47,0 i n t/, máy tính và linh ki n 2.958 20,0 44,5 15,9 36,1 47,2 D %c ph m 703 9,2 28,3 24,8 23,9 17,9 Nguyên ph li u d t, may, da 2.152 -14,5 10,3 -5,4 -5,4 16,3 S-t thép 5.112 0,2 74,1 -30,1 72,9 153,1 Phân bón 1.000 5,9 45,5 5,0 45,7 165,0 Ch t d7o 2.507 28,2 34,4 23,4 34,8 38,1 V i các lo i 3.957 24,4 32,6 28,7 22,4 16,2 Hóa ch t 1.466 20,4 40,7 17,7 35,5 39,6 S n ph m hóa ch t 1.285 19,7 27,6 27,3 23,9 30,4 Ô tô (COMP/CKD/IKD) 1.881 -18,6 93,6 -54,9 -3,9 333,2 S%i d t 741 60,2 36,3 31,3 43,2 28,7 Thu c tr. sâu 383 25,3 25,4 25,3 27,8 52,4 Bông 267 31,0 22,1 0,2 49,7 70,5 Gi y các lo i 600 31,2 26,2 42,8 10,7 60,4 Hàng hóa khác 18.835 40,4 27,3 3,1 34,5 85,5 Ngu n: T ng c c H i quan (TCHQ) và TCTK. Nh'p kh u ti p t c t ng trong nh+ng tháng u n m 2008, v.a ph n ánh s gia t ng nhu c u trong n c, v.a ph n ánh t́nh tr ng giá c th gi i t ng cao. Ch riêng giá các m*t hàng s-t thép, phân bón và lúa ḿ t ng ă làm cho kim ng ch nh'p kh u c a Vi t nam t ng thêm 1,6 t USD trong 4 tháng u n m nay (Bi&u ! 7). i v i m*t hàng s-t thép, kim ng ch nh'p kh u t ng 153% trong 4 tháng u n m. Tuy nhiên, l %ng thép nh'p kh u ă b-t u gi m kho ng 15% trong tháng T . Nh'p kh u ô tô c5ng ch'm l i trong tháng T , m t ph n do t ng thu quan. Song giá tr nh'p kh u v1n ti p t c t ng m c r t cao là 333% tính t. u n m. Vi c nh'p kh u vàng ! t c5ng góp ph n làm gia t ng nh'p siêu. Trong 4 tháng u n m 2008, Vi t Nam ă nh'p trên 40 t n vàng t. n c ngoài, tr giá kho ng 1,2 t USD. Con s này g n b3ng m t n/a giá tr nh'p kh u vàng c a c n m 2007. Vàng %c coi là m t tài s n an toàn Vi t Nam, và d )ng nh có nhi#u ng )i mua vàng & b o toàn v n trong nh+ng giai o n l m phát cao, th tr )ng b t ng s n và ch ng khoán #u ́nh tr . 7 Kim ng ch nh'p kh u c a các doanh nghi p có v n u t n c ngoài t ng 47%, chi m n 30% t ng kim ng ch nh'p kh u. Nh'p kh u máy móc và thi t b c a các doanh nghi p này t ng 55%, ph n ánh t́nh tr ng gi i ngân m nh v n u t tr c ti p n c ngoài (FDI) trong n m 2007 và nh+ng tháng u n m 2008. Bi u 7: Giá nh p kh u trung b́nh m t s m t hàng 100 2007 4M-08 80 60 % 40 20 0 Phân bón S n ph m Lúa ḿ S t thép x ng d u Ngu n: TCHQ và TCTK. Tài kho n văng lai ti p t c thâm h t Thâm h t tài kho n văng lai t m c g n 10% GDP trong n m 2007, m c cao nh t k& t. nhi#u n m tr l i ây. Nh'p siêu, c tính trên c$ s giá FOB, lên n kho ng 11 t USD, hay 15% GDP (Bi&u ! 8). Ḍng v n n c ngoài vào m c cao là m t trong nh+ng y u t quan tr ng c a s thâm h t này. Bi u 8: Cán cân m u d ch và Tài kho n văng lai 0 -5 PDG %-10 -15 Nh p siêu - BOP Tài kho n văng lai -20 2003 2004 2005 2006 2007e 2008f Ngu n: NHNN và Ngân hàng Th gi i 8 Thâm h t cán cân văng lai h u nh hoàn toàn (94%) %c bù -p b3ng ḍng v n FDI không sinh n% và các kho n vay u ă dài h n thông qua vi n tr% phát tri&n chính th c (ODA). Ḍng v n FDI c t 6,7 t USD, trong khi ó ODA gi i ngân %c 1,6 t USD. C FDI và ODA #u có th& gi i ngân cao h$n n u các th t c hành chính hi n hành và n ng l c ti p nh'n %c c i thi n, v́ con s cam k t #u cao h$n nhi#u so v i m c gi i ngân. Ki#u h i t nhân, ch y u do ng )i Vi t s ng n c ngoài và lao ng xu t kh u g/i v# c5ng t m c cao, c t trên 6 t USD, t $ng $ng v i ḍng v n FDI (B ng 4). B ng 4: Tóm t t cán cân thanh toán 2007 ( c, tr. US$) A. Cán cân tài kho n văng lai -6,992 Cán cân m'u d ch (f.o.b.) -10,360 D ch v -894 Lăi u t -2,168 Chuy&n kho n và Ki#u h i 6,430 B. Cán cân tài kho n v n 17,540 FDI 6,550 Các kho n vay trung h n và dài h n 2,045 Các kho n vay ng-n h n 79 u t gián ti p 6,243 Ti#n và ti#n g/i 2623 C. L9i và sai s -350 D. Thay i v# d tr+ ngo i h i (=A+B+C) 10,199 Ngu n: ; c tính c a NHNN. Nguyên nhân t́nh tr ng kinh t quá nóng T́nh h́nh l m phát trên th tr )ng th gi i và t giá h i oái %c neo m t cách không chính th c có th& gi i thích ph n l n nguyên nhân t́nh tr ng l m phát t ng t c. Song s t ng giá c a các m*t hàng phi l $ng th c, nh'p kh u t ng v t và bong bóng b t ng s n vào cu i n m 2007 theo cách này hay cách khác #u g-n v i t c t ng tr ng quá nhanh c a tín d ng. Vi c NHNN mua m t l %ng l n ngo i t d1n n t́nh tr ng v n kh d ng b3ng ti#n !ng c5ng t ng m nh m c t $ng $ng. Kh i l %ng ti#n g/i ngân hàng t ng nhanh, theo ó là tín d ng ngân hàng. Bóc tách s t ng tr ng tín d ng cho th y r t rơ các kênh can thi p c a NHNN ă làm t ng nhi t n#n kinh t nh th nào (Bi&u ! 9). Không có s khác bi t l n gi+a các lo i i t %ng vay. Tín d ng cho các doanh nghi p nhà n c (DNNN) t ng tr ng h u nh cùng m t t c nh tín d ng cho khu v c t nhân. Tuy nhiên, có m t s t $ng ph n rơ r t gi+a s t ng tr ng t $ng i khiêm t n c a s l %ng cho vay t. các ngân hàng th $ng m i nhà n c (NHTMNN) v i s t ng tr ng phi th )ng s l %ng cho vay t. các ngân hàng c ph n (NHCP). 9 Bi u 9: T ng tr ng Tín d ng và C c u tín d ng 100 m noeht,mrtn 80 60 hPi 40 yahT 20 0 DNNN Khu v c t nhân NHTMNN NHCP 2007 Q1-08 Ngu n: NHNN 2007 và Ngân hàng Th gi i d báo cho n m 2008 S gia t ng nhanh chóng s l %ng cho vay t. các NHCP cho th y các ngân hàng này ang c g-ng mau chóng chi m %c th ph n. Tuy nhiên, n ng l c qu n lư r i ro c a nh+ng ngân hàng này khác nhau. M t s ngân hàng %c s h'u thu1n c a các i tác n c ngoài áng tin c'y. Song hoàn toàn công b3ng khi nói r3ng t c t ng tr ng tín d ng c a m t s NHCP không phù h%p v i các quy nh th'n tr ng và làm d y lên m i quan ng i v# ch t l %ng tín d ng. Nhi#u NHCP nh4 u t r t nhi#u vào th tr )ng ch ng khoán và th tr )ng b t ng s n. ; c tính u n m 2008 có n 10% s d n% ngân hàng %c u t vào th tr )ng b t ng s n, so v i 3% vào th)i i&m u n m 2007. M t ng c$ khác có ti#m n ng gây t ng nhi t cho n#n kinh t Vi t Nam vào cu i n m 2007 chính là vi c các DNNN l n a d ng hóa ho t ng kinh doanh tách r)i kh4i ngành kinh doanh chính c a ḿnh, *c bi t là các t'p oàn kinh t (T KT) và các t ng công ty (TCT). T KT là t'p oàn các doanh nghi p có t cách pháp nhân c l'p, liên k t l i trên c$ s u t l1n nhau, óng góp v n ho*c các h́nh th c liên k t khác. Các doanh nghi p này chia s7 l%i ích kinh t dài h n và %c t ch c theo mô h́nh công ty m: con. T t c các công ty con c a T KT #u %c c ph n hóa, ho*c %c c$ c u l i. TCT là các pháp nhân công ty bao g!m công ty m: hay công ty n-m gi+ v n hoàn toàn thu c s h+u nhà n c và m t nhóm các công ty con có th& hoàn toàn thu c s h+u nhà n c, ho*c trong ó nhà n c n-m gi+ c ph n chi ph i. Nhi#u T KT và TCT trong nh+ng n m g n ây ă m r ng ho t ng sang l,nh v c tài chính và a c, *c bi t là trong th)i k6 bong bóng giá nhà t n m 2007. Cho t i r t g n ây v1n c̣n không rơ các T KT và TCT ă u t bao nhiêu ra ngoài l,nh v c kinh doanh chính c a h . Tuy nhiên, m t ánh giá m i ây c a B Tài chính v# u t , tài s n n% và các giao d ch gi+a các bên có liên quan i v i các ch th& này cho r3ng ây không ph i là ng c$ chính gây nên c$n s t b t ng s n (B ng 5). T ng s u t c a h vào khu v c tài chính và a c lên n kho ng n/a t USD, rơ ràng là không nh4 song th p h$n nhi#u so v i s ngu!n l c mà ngành ngân hàng ă u t . 10 B ng 5: u t c a các T p oàn Kinh t và các T ng Công ty S l %ng Kh i Ph n tr m Ph n tr m u t ra bên ngoài T KT và l %ng v n c tài s n (tính n 31/12/2007) TCT (t !ng) ph n Qu" u t và ch ng khoán 13 1,061 0.31 0.13 Các công ty giao d ch ch ng khoán 13 420 0.12 0.05 Các NHCP 19 4,426 1.30 0.55 B t ng s n 18 1,463 0.43 0.18 T ng 7,370 Ngu n: Báo cáo c a Th t ng chính ph tr c Qu c h i ngày 31 tháng 5, 2008 Tuy nhiên, s a d ng hóa ho t ng c a các T KT và các TCT v1n ang làm d y lên s lo ng i. Vi c k t h%p l%i ích th $ng m i và tài chính trong cùng m t ch th& có th& d1n t i vi c phân b ngu!n l c kém hi u qu . M t k t h%p nh v'y c5ng có th& d1n n các giao d ch gi+a các bên liên quan v i nhau né tránh s giám sát và gây r i ro cho s n nh c a khu v c tài chính. Các gi i pháp chính sách và t́nh h́nh th c hi n Ph i m t m t vài tháng sau khi n#n kinh t t4 ra quá nóng, các c$ quan ch c n ng m i a ra các gi i pháp chính sách. n cu i n m 2007, t́nh h́nh tr nên rơ ràng là l m phát ang t ng t c, nh'p siêu gia t ng và giá b t ng s n t ng v t. Tuy nhiên, m c t ng tr ng kinh t cao v1n %c coi là u tiên hàng u c a Vi t Nam, và i#u này v.a ̣i h4i ph i có t giá h i oái c nh tranh l1n t ng nhanh u t công vào h t ng. L a ch n chính sách này không cho NHNN có nhi#u kh n ng & gi i quy t v n # "tam pháp b t kh thi". Lu!ng v n vào m c cao, làm cho vi c t ng giá ti#n !ng không ph i là m t ph $ng án l a ch n. NHNN c g-ng ki#m ch t ng tr ng tín d ng b3ng các bi n pháp khác. Sau ó, NHNN bán trái khoán NHNN, nâng m c d tr+ b-t bu c và lăi su t, ng.ng mua ngo i t & rút ti#n kh4i l u thông, !ng th)i n i r ng biên giao d ch t giá h i oái. M t s bi n pháp gây lo ng i i v i doanh nghi p và các nh ch tài chính, song l i không thành công trong vi c làm gi m t c t ng tr ng tín d ng. Cho n t'n tháng 2 n m 2008 Chính ph m i quy t nh chuy&n h ng u tiên cho b́nh n kinh t v, mô h$n so v i m c tiêu t ng tr ng nhanh. M t s hàm ư th c ti n c a s thay i này v1n c̣n ang %c nghiên c u. Nh́n chung, Chính ph d )ng nh ă ch n cái có th& %c g i là gói gi i pháp kinh t "v, mô c ng", không ch d a vào chính sách ti#n t và t giá mà c̣n bao g!m c hành ng các m*t tr'n khác. Các bi n pháp %c công b th c s có ph m vi khá r ng, bao g!m th-t ch*t chi tiêu công, tái phân b ngu!n l c c a Chính ph ra kh4i h th ng ngân hang, ng.ng các d án u t kém hi u qu , t m d.ng các d án m i, cùng v i các bi n pháp khác. M t s bi n pháp rơ ràng h$n liên quan n chính sách tín d ng. Vi c bán trái phi u b-t bu c tr giá 20,3 t !ng %c công b ngày 17 tháng 3 n m 2008. Trên th c t , bi n pháp này t $ng $ng v i vi c t ng d tr+ b-t bu c, ngo i tr. m t i&m là lăi su t cao 11 h$n. T ng giá tr trái phi u mà m9i ngân hàng th $ng m i ph i mua c5ng %c i#u ch nh theo i#u ki n c th& c a ngân hàng, t o linh ho t nh t nh khi áp d ng so v i yêu c u t ng t l d tr+, Sau ó, các c$ quan ch c n ng công b ch tiêu # ra là gi m t ng tr ng tín d ng xu ng c̣n 30% trong n m 2008. Ngày 19 tháng 5, lăi su t c$ b n %c t ng t. 8,75% lên 12%, nâng tr n lăi su t cho vay lên n 18% (hay 150% lăi su t c$ b n theo quy nh hi n hành). Các bi n pháp khác g n ây liên quan n chính sách tài khóa. Chính ph ă ch o các b , ngành, a ph $ng và các DNNN rà soát l i các d án u t công trong n m 2008, v i ch tr $ng c-t nh+ng d án không v n hay m c tiêu ă l9i th)i. i v i các DNNN, Chính ph c5ng yêu c u ánh giá so sánh chi phí và l%i ích. n ngày 18 tháng 5, có 28 b ngành trung $ng, 43 t nh thành ph và 8 t'p oàn kinh t ă báo cáo quy t nh hơan, t m ng.ng ho*c ch m d t 995 d án s/ d ng kinh phí nhà n c tr giá 3.983 t !ng, t $ng $ng 7,8% t ng ngân sách u t . Quy t nh c5ng %c a ra nh3m gi m chi u t %c c p v n thông qua phát hành trái phi u chính ph lên n 9.000 t !ng, t $ng $ng 25% k ho ch ban u. i v i chi th )ng xuyên, Chính ph yêu c u c-t gi m 10% t ng s chi (không tính các kho n tr l $ng) trong 8 tháng cu i n m 2008. Bi n pháp này d ki n s0 ti t ki m %c 2.700 t !ng. Bên c nh các bi n pháp này, Chính ph c5ng yêu c u các b ngành, a ph $ng và DNNN áp d ng bi n pháp nâng cao hi u qu chi tiêu. Nh+ng bi n pháp này bao g!m nâng cao ch t l %ng l'p và th m nh d án, m b o các ch u t và các bên ra quy t nh u t ch u trách nhi m gi i tŕnh v# các quy t nh u t c a ḿnh, t ng c )ng thanh tra, ki&m tra i v i d án. C̣n ph i ch) & xem nh+ng bi n pháp này có th c s mang l i khác bi t áng k& cho chi tiêu công hay không. Bên c nh nh+ng chi ti t c th&, rơ ràng là thay i u tiên chính sách nh v'y s0 d1n n ho t ng kinh t ch'm l i. Chính ph ă công b m c tiêu t ng tr ng GDP m i n m 2008 là 7%, gi m xu ng so v i 8,5 ­ 9% nh công b vào u n m nay. Có hi u qu hay không? Nh́n b# ngoài, có v7 gói chính sách này ch a th't s hi u qu trong vi c b́nh n các cân i kinh t v, mô. Ch s giá tiêu dùng có d u hi u gi m t c vào tháng Ba so v i tháng Hai, và tháng T so v i tháng Ba. Song n tháng N m, ch s giá tiêu dùng l i t ng t c tr l i. Ch s giá tiêu dùng so v i cùng k6 v1n ti p t c t ng, lên n 25% tính n tháng N m. Trong khi ó, nh'p kh u v1n m c kho ng 8 tri u USD m t tháng, làm cho nh'p siêu lên n m c k2 l c là 14,4 t USD trong n m tháng u tiên c a n m 2008, so v i 3,8 t USD cùng k6 n m 2007. Tuy nhiên, n u chú ư n tr s0 th y chính sách th-t ch*t hi n nay trên th c t là có hi u qu . Con s l m phát c a tháng N m *c bi t cao là do t́nh tr ng h t ho ng gây t ng giá g o h!i cu i tháng T u tháng N m. N u cân nh-c nh+ng thay i hàng tháng c a giá các m*t hàng phi l $ng th c, th́ l m phát ă b-t u gi m t c t. tháng Ba. T $ng t , kim ng ch nh'p kh u v1n cao, song t l t ng tr ng so v i cùng k6 n m 2007 c5ng gi m t c t. tháng Ba (m*c dù v1n c̣n m c r t cao). H$n n+a, ng thái c a 2 ch s này 12 d )ng nh i theo chi#u h ng thay i c a t ng cung ti#n t , v i tr kho ng 3 tháng (Bi&u ! 10). N u nh xu h ng này %c kh