36749 Lêi c¶m ¬n B¸o c¸o nµy lµ kÕt qu¶ nç lùc ®ãng gãp cña rÊt nhiÒu c¸ nh©n. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ¤ng Bob Webster vµ «ng David Lempert ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiªn cøu; B¸o c¸o nµy lµ thµnh qu¶ ®-îc ®óc kÕt tõ B¶n th¶o do David Lempert so¹n tr-íc ®ã. Chóng t«i xin c¶m ¬n Bµ Kate Lloyd-Williams (MPDF) vµ Natasha Locarnini ®· gióp chóng t«i trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch nh÷ng ph¸t hiÖn vµ cung cÊp nhËn xÐt chi tiÕt, cã gi¸ trÞ cho b¸o c¸o cuèi cïng. Chóng t«i còng ®¸nh gi¸ cao nh÷ng ®ãng gãp ý kiÕn tõ ¤ng Rob Hitchins vµ Bµ Corinna Kuesel (GTZ) cïng víi sù hç trî nhiÖt t×nh cña NguyÔn Thiªn H-¬ng vµ NguyÔn ThÞ Mþ trong qu¸ tr×nh hoµn tÊt b¸o c¸o. Chóng t«i còng xin c¶m ¬n nhãm t- vÊn: §oµn Hång Quang, TrÇn ThÞ H-¬ng, Bïi Trung NghÜa vµ NguyÔn §øc HiÓn ®· gióp chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøu nµy. Chóng t«i tr©n träng sù ®ãng gãp quý gi¸ vµ hç trî nhiÖt t×nh tõ Lª Duy B×nh (GTZ) vµ c¸c ®ång nghiÖp ë MPDF, ®Æc biÖt D-¬ng Thµnh Trung, Lª ThÞ BÝch H¹nh, Hµ TrÇn Thanh Uyªn, Vâ ThÞ Ph-¬ng Trang, Tr-¬ng Minh Hµ vµ Cao ThÞ Lan Anh. Nghiªn cøu nµy sÏ kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu kh«ng cã sù tham gia gióp ®ì nhiÖt t×nh cña 82 nhµ t- vÊn, nh÷ng ng-êi ®· giµnh thêi gian cïng chia sÎ víi chóng t«i vÒ c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau trong c«ng viÖc kinh doanh còng nh- nh÷ng lùa chän cho nghÒ nghiÖp cña m×nh. Hä lµ nh÷ng ng-êi tiªn phong, ®Æt nÒn mãng cho ngµnh dÞch vô T- vÊn ®ang cã triÓn väng. Chóng t«i hy väng r»ng b¸o c¸o nµy cã thÓ cung cÊp cho hä nh÷ng th«ng tin h÷u Ých cho c«ng viÖc t- vÊn. C¸c t¸c gi¶ sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng sai sãt trong b¶n b¸o c¸o nµy. NguyÔn V¨n Lµn NguyÔn Ph-¬ng Quúnh Trang Th¸ng 4 n¨m 2004 i Môc lôc tãm t¾t v 1. giíi thiÖu 1 1.1 Môc tiªu nghiªn cøu 1 1.2 Ph¹m vi vµ träng t©m cña nghiªn cøu 2 1.2.1 Kh¸i niÖm "Doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam vµ "Doanh nghiÖp võa vµ nhá" 2 1.2.2 §èi t-îng träng t©m cña nghiªn cøu lµ c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam cã cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n 3 1.2.3 Träng t©m lµ c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý 3 1.3 CÊu tróc cña b¶n b¸o c¸o nghiªn cøu nµy 4 2. tãm t¾t ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 5 2.1 "T×m kiÕm" c¸c nhµ t- vÊn 5 2.2 MÉu thùc tÕ so víi thÞ tr-êng môc tiªu 6 2.3 TÝnh ®¹i diÖn cña mÉu 6 2.4 Pháng vÊn 7 3. ph¸c th¶o vÒ thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý ë viÖt nam 8 3.1 Tæng quan vÒ mÉu nghiªn cøu 8 3.1.1 Lo¹i h×nh së h÷u 8 3.1.2 Quy m« c«ng ty 8 3.1.3 Thêi gian ho¹t ®éng 9 3.1.4 §Þa bµn ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp 9 3.1.5 Tãm l-îc vÒ c¸c nhµ t- vÊn (C«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp) 10 3.1.6 C¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp 10 3.2 C¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng 10 3.2.1 T- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc 11 3.2.2 T- vÊn chøc n¨ng 12 3.2.3 DÞch vô hç trî kinh doanh 15 4. c¸c khã kh¨n vµ h¹n chÕ tån t¹i cña c¸c nhµ t- vÊn viÖt nam 17 4.1 C¸c rµo c¶n vµ ®éng lùc cña viÖc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn 17 4.1.1 C¸c nhµ t- vÊn tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn nh- thÕ nµo? 17 4.1.2 C¸c rµo c¶n cña viÖc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn 18 ii 4.1.3 C¸c ®éng lùc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn 18 4.1.4 C¶m nhËn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ c¹nh tranh 18 4.2 C¸c th¸ch thøc chung ®èi víi c¸c nhµ t- vÊn ë ViÖt Nam 20 4.2.1 M«i tr-êng ph¸p lý 20 4.2.2 C¸c th¸ch thøc tõ phÝa cÇu 21 4.2.3 C¸c thö th¸ch tõ phÝa cung 25 4.3 C¶m nhËn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ thÞ tr-êng c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam 32 5. c¸c ®Ò xuÊt 34 5.1 §µo t¹o c¸c nhµ t- vÊn 34 5.2 M¹ng liªn kÕt c¸c nhµ t- vÊn 35 5.3 N©ng cao nghiÖp vô 35 5.4 X©y dùng c¸c dÞch vô trî gióp vÒ h¹ tÇng 35 phô lôc 36 c¸c b¶ng sè liÖu B¶ng 1 Ph©n lo¹i c¸c nhµ t- vÊn theo c¸c cÊp ®é tham gia phôc vô trong thÞ tr-êng SME 6 B¶ng 2 Quy m« c¸c c«ng ty t- vÊn (theo sè luîng c¸c nh©n viªn t- vÊn) 8 B¶ng 3 Sè n¨m ho¹t ®éng (c¸c C«ng ty t- vÊn vµ Nhµ t- vÊn ®éc lËp) 9 B¶ng 4 §Þa bµn cña c¸c C«ng ty vµ Nhµ t- vÊn ®éc lËp 9 B¶ng 5 Quy m« thÞ tr-êng cña c¸c dÞch vô t- vÊn tÝnh theo sè ng-êi/n¨m vµ sè l-îng c¸c SME cã sö dông dÞch vô. 23 B¶ng 6 ý kiÕn cña nhµ t- vÊn vÒ lý do SME kh«ng sö dông dÞch vô t- vÊn 24 B¶ng 7 KÕt qu¶ tù ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ c¸c kü n¨ng (tÝnh theo sè l-îng ng-êi tr¶ lêi) 28 B¶ng 8 C¸c hç trî mong muèn cã ®-îc tõ c¸c nhµ tµi trî 34 iii tãm t¾t Tængquan Ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n tõ l©u ®· ®-îc chÝnh phñ c¸c n-íc vµ c¸c nhµ tµi trî nhËn ®Þnh lµ yÕu tè thiÕt yÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng, l©u dµi vµ gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vÉn th-êng gÆp nh÷ng h¹n chÕ do mét sè nguyªn nh©n nh- chÊt l-îng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cßn thÊp, tr×nh ®é kü thuËt yÕu kÐm, khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr-êng, thiÕu th«ng tin vv... V× vËy, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n cã nhu cÇu rÊt lín vÒ c¸c dÞch vô hç trî ph¸t triÓn kinh doanh tõ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô chuyªn nghiÖp. ë ViÖt Nam, mét sè lÜnh vùc t- vÊn nh- kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n, internet vµ c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn m¸y tÝnh vµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ngµy cµng t¨ng trªn thÞ tr-êng. Tuy nhiªn thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý (hay cßn gäi lµ c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý) cßn ®ang trong giai ®o¹n ph«i thai v× ®©y lµ lÜnh vùc t- vÊn kh¸ phøc t¹p ®ßi hái c¸c nhµ cung cÊp ph¶i cã kiÕn thøc chuyªn s©u vµ ®-îc ®µo t¹o bµi b¶n. H¬n n÷a, c¸c doanh nghiÖp còng ch-a thùc sù nhËn thÊy gi¸ trÞ lîi Ých do lo¹i dÞch vô nµy mang l¹i. Nghiªn cøu nµy t×m hiÓu vÒ phÝa cung thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý ë ViÖt Nam, víi ®èi t-îng chÝnh lµ c¸c nhµ t- vÊn ®ang cung cÊp (hoÆc sÏ cung cÊp) dÞch vô cho khu vùc doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu lµ ®-a ra c¸c th«ng tin c¬ b¶n nhÊt vÒ thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý víi môc ®Ých gióp MPDF, GTZ vµ c¸c nhµ tµi trî kh¸c còng nh- c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc cã liªn quan x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p hç trî nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng t- vÊn theo h-íng ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ë ViÖt Nam. C¸cph¸thiÖnchÝnh Nh×n chung, dÞch vô t- vÊn qu¶n lý (bao gåm t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc, nh©n sù, marketing, tµi chÝnh vµ kÕ to¸n) ë ViÖt Nam cßn rÊt kÐm ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m«, vµ chÊt l-îng. ¦íc tÝnh cã kho¶ng 100 - 150 c«ng ty t- vÊn trªn toµn quèc cung cÊp lo¹i dÞch vô nµy. C¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam nh×n chung cßn rÊt "trÎ" vµ cã quy m« nhá. §a sè c¸c c«ng ty míi chØ ho¹t ®éng ®-îc d-íi 5 n¨m. Trung b×nh mét c«ng ty t- vÊn cã tõ 4 ®Õn 5 chuyªn gia. C¸c chuyªn gia t- vÊn cã mét sè ®Æc ®iÓm chung nh- ë ®é tuæi t-¬ng ®èi trÎ vµ nhiÒu ng-êi ®-îc ®µo t¹o chuyªn ngµnh qu¶n trÞ kinh doanh (th¹c sÜ hoÆc cö nh©n) ë n-íc ngoµi. Hä gia nhËp thÞ tr-êng t- vÊn xuÊt ph¸t tõ chç nh×n thÊy c¬ héi lµm ¨n trªn thÞ tr-êng, vµ ë mét chõng môc nµo ®ã, hä còng muèn thö th¸ch trong lÜnh vùc kinh doanh míi, kh«ng mang tÝnh truyÒn thèng nµy. C¸c chuyªn gia t- vÊn ®éc lËp (kh«ng thuéc mét c«ng ty t- vÊn cô thÓ nµo) chñ yÕu lµm thªm t- vÊn ngoµi giê. iv Hä ®ang lµm viÖc chÝnh thøc ë c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, c¸c c¬ quan nhµ n-íc hoÆc c¸c tr-êng ®¹i häc vµ chØ dµnh mét phÇn nhá thêi gian ®Ó lµm c¸c c«ng viÖc t- vÊn. C¸c chuyªn gia t- vÊn ViÖt Nam hiÖn th-êng cung cÊp mét c¸ch hçn hîp nhiÒu lo¹i dÞch vô kh¸c nhau, vÝ dô nh- kÕt hîp t- vÊn víi ®µo t¹o, víi c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh mang tÝnh t¹m thêi, ng¾n h¹n víi viÖc kh¶o s¸t, nghiªn cøu thÞ tr-êng vv... ChØ cã mét sè Ýt c¸c c«ng ty cung cÊp dich vô mang tÝnh t- vÊn thùc sù, mµ trong nghiªn cøu nµy chóng t«i gäi lµ t- vÊn qu¶n lý , cßn rÊt nhiÒu nhµ t- vÊn chØ cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh (vÝ dô: kª khai thuÕ, tuyÓn dông nh©n sù, ghi chÐp sæ s¸ch kÕ to¸n). HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam hiÖn ®ang chØ cung cÊp dÞch vô cho c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, c¸c c«ng ty liªn doanh, c¸c dù ¸n tµi trî n-íc ngoµi hay c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc (SOEs). ChØ cã mét sè Ýt c¸c c«ng ty t- vÊn vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp cung cÊp dÞch vô t- vÊn qu¶n lý cho SME. ¦íc tÝnh chØ cã kho¶ng 1% sè l-îng c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ë ViÖt Nam lµ cã sö dông mét hay mét vµi dÞch vô t- vÊn qu¶n lý. C¸c c«ng ty t- vÊn còng nh- c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ë ViÖt Nam chñ yÕu vÉn dùa vµo c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n trong viÖc t×m kiÕm hîp ®ång, tiÕp cËn kh¸ch hµng, qu¶ng b¸ tªn tuæi vµ tuyÓn chän nh©n viªn. NhiÒu c«ng ty t- vÊn hiÖn cßn ho¹t ®éng mang tÝnh c¬ héi, ng¾n h¹n, thiÕu ®Þnh h-íng chiÕn l-îc l©u dµi. HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn ®Òu thÓ hiÖn sù quan t©m tíi thÞ tr-êng SME. Tuy nhiªn hä ch-a cung cÊp ®-îc nhiÒu dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp nµy bëi hai bªn (nhµ cung cÊp vµ ng-êi sö dông dÞch vô) cßn cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ lîi Ých mµ dÞch vô t- vÊn mang l¹i. §a sè c¸c nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn tin r»ng khèi doanh nghiÖp t- nh©n cã nhu cÇu sö dông t- vÊn, nh-ng do hä kh«ng nh×n thÊy lîi Ých tiÒm n¨ng mµ t- vÊn ®em l¹i hoÆc cßn do dù, thiÕu tin t-ëng vµo t- vÊn. Do SME cã nhu cÇu vÒ t- vÊn thùc sù, v× vËy nÕu lµm râ ®-îc lîi Ých mµ dÞch vô t- vÊn ®em l¹i th× ch¾c ch¾n SME sÏ tin t-ëng vµ sö dông t- vÊn nhiÒu h¬n, vµ nh- vËy thÞ tr-êng t- vÊn sÏ ph¸t triÓn. C¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam nh×n chung vÉn cßn ë giai ®o¹n häc hái, vµ chñ yÕu lµ "võa lµm võa häc". Hä gÆp khã kh¨n ngay xxxx c¶ trong viÖc qu¶ng b¸ dÞch vô cña m×nh. Hä thiÕu c¸c kü n¨ng t- vÊn, vµ ë mét møc ®é nµo ®ã, hä cßn thiÕu c¶ c¸c kiÕn thøc chung vÒ qu¶n trÞ kinh doanh. RÊt nhiÒu nhµ t- vÊn nãi r»ng hä muèn ®-îc häc hái vµ tiÕp cËn nh÷ng kinh nghiÖm t- vÊn cña n-íc ngoµi. Hä còng mong muèn cã ®-îc c¬ së d÷ liÖu víi nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ c¸c ngµnh nghÒ, thÞ tr-êng ë ViÖt Nam vµ ë c¸c n-íc kh¸c ®Ó gióp cho c«ng viÖc t- vÊn ®-îc thuËn lîi vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. v C¸ckiÕnnghÞchÝnh §µo t¹o. Trong ®iÒu kiÖn ngµnh t- vÊn ë ViÖt Nam cßn rÊt non trÎ vµ hÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn cßn thiÕu kinh nghiÖm, ®µo t¹o sÏ lµ mét biÖn ph¸p hiÖu qu¶ cao nh»m ph¸t triÓn thÞ tr-êng. §µo t¹o vÒ kü n¨ng t- vÊn, ®Æc biÖt lµ vÒ ph-¬ng ph¸p thÓ hiÖn, thuyÕt phôc kh¸ch hµng c¸c gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô, sÏ gióp thóc ®Èy viÖc sö dông t- vÊn ë c¸c doanh nghiÖp t- nh©n nãi riªng, vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng t- vÊn nãi chung. N©ng cao nghiÖp vô t- vÊn. Ngoµi c¸c khãa ®µo t¹o chuyªn biÖt vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn vµ c¸c lÜnh vùc chuyªn ngµnh, c¸c nhµ t- vÊn trÎ, Ýt kinh nghiÖm ®· bµy tá mong muèn ®-îc c¸c nhµ t- vÊn dµy d¹n kinh nghiÖm hoÆc chuyªn gia cña c¸c ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn d×u d¾t vµ h-íng dÉn thªm trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. MPDF, GTZ vµ c¸c dù ¸n kh¸c trùc tiÕp hç trî SME nªn xem xÐt ®Õn viÖc x©y dùng c¸c ch-¬ng tr×nh "liªn kÕt hç trî ph¸t triÓn" víi sù tham gia cña c¸c nhµ t- vÊn dµy d¹n kinh nghiÖm vµ nh÷ng nh©n sù míi b-íc vµo nghÒ. T¹o m¹ng liªn kÕt. Khi mµ hiÖn t¹i c¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp vÉn chñ yÕu tiÕn hµnh viÖc kinh doanh dùa trªn c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n, viÖc thiÕt lËp mét m¹ng l-íi liªn kÕt chÝnh thøc sÏ gióp c¸c nhµ t- vÊn cã nhiÒu c¬ héi chia sÎ th«ng tin vµ kinh nghiÖm. C¸c m¹ng liªn kÕt chÝnh thøc (vÝ dô nh- hiÖp héi c¸c nhµ t- vÊn) sÏ lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho ho¹t ®éng t- vÊn l©u dµi trong t-¬ng lai. Hç trî vÒ c¬ së d÷ liÖu, th«ng tin phôc vô ho¹t ®éng t- vÊn. ViÖc t¹o lËp mét trung t©m d÷ liÖu víi nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ c¸c nghµnh nghÒ vµ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam, nh÷ng tµi liÖu vÒ ph-¬ng ph¸p vµ kinh nghiÖm t- vÊn thùc tÕ tõ n-íc ngoµi, c¸c tiªu chuÈn ngµnh vv.. sÏ gióp c¸c nhµ t- vÊn n©ng cao ®-îc kü n¨ng vµ chÊt l-îng t- vÊn. vi Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 1. giíi thiÖu Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña ChÝnh phñ vµ nh÷ng cè g¾ng cña c¸c doanh nghiÖp, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· t¨ng tr-ëng nhanh. Do c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t h¬n, viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng tr-ëng hiÖn t¹i lµ mét th¸ch thøc rÊt lín. §Ó b¾t kÞp c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i th-êng xuyªn n©ng cao c¸c kü n¨ng vµ kiÕn thøc th«ng qua ®µo t¹o, tiÕp cËn c¸c nguån th«ng tin, tham gia c¸c hiÖp héi vµ mét viÖc kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ khai th¸c mét c¸ch cã hiÖu qu¶ dÞch vô t- vÊn tõ c¸c nhµ t- vÊn qu¶n lý. Còng nh- ë c¸c n-íc kh¸c, cã rÊt nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô hç trî doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. C¸c lo¹i h×nh dÞch vô nµy bao gåm tõ nh÷ng dÞch vô t- vÊn qu¶n lý liªn quan ®Õn c¸c chøc n¨ng kinh doanh c¬ b¶n nh-: ra quyÕt ®Þnh kinh doanh, marketing, ph¸t triÓn nh©n sù vµ qu¶n lý tµi chÝnh kÕ to¸n, cho ®Õn c¸c dÞch vô hç trî mang tÝnh kü thuËt chuyªn s©u nh- qu¶n lý th«ng tin vµ t- vÊn luËt ph¸p. ë ViÖt Nam, mét sè lo¹i h×nh dÞch vô, nh- kÕ to¸n- kiÓm to¸n, dÞch vô vÒ m¹ng website vµ c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn m¸y tÝnh vµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· t-¬ng ®èi ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thµnh phè lín. T- vÊn qu¶n lý (cung cÊp c¸c gi¶i ph¸p cho qu¶n lý doanh nghiÖp) ph¸t triÓn chËm h¬n v× chØ cã mét sè Ýt doanh nghiÖp nhËn thÊy lîi Ých cña viÖc sö dông lo¹i dÞch vô nµy. NhËn thÊy gi¸ trÞ cña c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý cã thÓ mang l¹i cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam, Ch-¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ t- nh©n (MPDF) vµ Tæ chøc Hîp t¸c Kü thuËt §øc (GTZ) quan t©m ®Õn viÖc hç trî ph¸t triÓn t- vÊn ë ViÖt Nam. Do hiÖn t¹i ch-a cã nhiÒu hiÓu biÕt vµ ch-a cã s½n c¸c th«ng tin c¬ b¶n vÒ ngµnh t- vÊn ë ViÖt Nam, MPDF vµ GTZ ®· cïng phèi hîp thùc hiÖn nghiªn cøu nµy. Nghiªn cøu nµy ®-îc thùc hiÖn dùa trªn c¸c kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu ®· ®-îc thùc hiÖn bëi GTZ, hîp t¸c víi Swisscontact, vÒ nhu cÇu cña SME1 ®èi víi c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh (BDS). 1.1 môctiªunghiªncøu Môc tiªu c¬ b¶n cña nghiªn cøu lµ ®-a ra c¸c ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý ë ViÖt Nam ®Ó gióp MPDF vµ GTZ x¸c ®Þnh ®-îc c¸c c¸ch thøc t¸c ®éng phï hîp nhÊt nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng t- vÊn theo h-íng ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu t- vÊn cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam. Nghiªn cøu nµy tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái c¬ b¶n nhÊt vÒ thÞ tr-êng t- vÊn bao gåm: 1GTZ vµ Swisscontact: DÞch vô Ph¸t triÓn Kinh doanh ë ViÖt Nam, Hµ Néi. T.P. Hå ChÝ Minh, th¸ng 6 n¨m 2002. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 1 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Th«ng tin chung C¸c nhµ t- vÊn hiÖn t¹i lµ ai? Tr×nh ®é häc vÊn cña hä nh- thÕ nµo? Kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp cña hä nh- thÕ nµo? T¹i sao hä l¹i chän c«ng viÖc t- vÊn? Tæng quan vÒ ngµnh t- vÊn C¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam hiÖn ®ang cung cÊp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn nµo trªn thÞ tr-êng? LÜnh vùc (chuyªn ngµnh) ho¹t ®éng cña c¸c nhµ t- vÊn? §Æc tÝnh cña c¸c lo¹i dÞch vô ®ang ®-îc cung cÊp? Ngµnh t- vÊn hiÖn ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo? §iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu vµ nhu cÇu hç trî ph¸t triÓn Kh¶ n¨ng, tr×nh ®é, kü n¨ng cña c¸c nhµ t- vÊn hiÖn t¹i? C¸c nhµ t- vÊn ®ang gÆp c¸c khã kh¨n vµ th¸ch thøc nµo? Nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam? C¸c hç trî, t¸c ®éng nµo cã thÓ gióp c¸c nhµ t- vÊn n©ng cao kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña hä? Cã thÓ lµm g× ®Ó thóc ®Èy thÞ tr-êng t- vÊn ph¸t triÓn theo h-íng ®¸p øng tèt nhÊt cho nhu cÇu cña khèi doanh nghiÖp t- nh©n? 1.2 Ph¹mvivµträngt©mcñanghiªncøu 1.2.1 Kh¸i niÖm "Doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam" vµ "Doanh nghiÖp võa vµ nhá" MÆc dï ban ®Çu chóng t«i dù ®Þnh tËp trung nghiªn cøu vµo c¸c c«ng ty vµ c¸ nh©n cã cung cÊp dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SME), trong qu¸ tr×nh pháng vÊn chóng t«i thÊy r»ng, c¸c nhµ t- vÊn th-êng dïng thuËt ng÷ "SME" ®Ó chØ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu, v× hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam ®Òu lµ c¸c SME (theo tiªu chuÈn ®-îc ¸p dông réng kh¾p trªn thÕ giíi2). V× vËy trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i sö dông ho¸n ®æi hai thuËt ng÷ "doanh nghiÖp t- nh©n" vµ "SME". §iÒu nµy còng phï hîp víi môc tiªu hç trî ph¸t triÓn cña MPDF vµ GTZ, c¶ hai tæ chøc nµy ®Òu mong muèn hç trî cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n võa vµ nhá. 2§Þnh nghÜa chÝnh thøc cña chÝnh phñ ViÖt Nam vÒ SME lµ: "Mét c«ng ty cã vèn ®¨ng ký Ýt h¬n 10 tû VN§ vµ/hoÆc cã sè l-îng c«ng nh©n Ýt h¬n 300 ng-êi" Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 2 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 1.2.2 §èi t-îng träng t©m cña nghiªn cøu lµ c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam cã cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n. Môc tiªu cña MPDF vµ GTZ lµ ph¸t triÓn thÞ tr-êng t- vÊn néi ®Þa, v× vËy nghiªn cøu nµy tËp trung ®Æc biÖt vµo c¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ViÖt Nam hiÖn t¹i ®ang cung cÊp dÞch vô hoÆc dù ®Þnh sÏ cung cÊp dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n trong t-¬ng lai. Do ®ã, chóng t«i kh«ng pháng vÊn c¸c chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, c¸c c«ng ty hay c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp chØ phôc vô khèi doanh nghiÖp liªn doanh, doanh nghiÖp n-íc ngoµi, doanh nghiÖp nhµ n-íc (SOEs) mµ kh«ng cung cÊp dÞch vô cho SME. Chóng t«i còng kh«ng tËp trung nghiªn cøu c¸c nhµ t- vÊn hiÖn chØ lµm viÖc cho c¸c trung t©m xóc tiÕn th-¬ng m¹i hoÆc c¸c trung t©m hç trî ph¸t triÓn kinh doanh nhµ n-íc. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ sµng läc th«ng tin, chóng t«i thùc sù thÊy r»ng kh«ng cã mét nhµ t- vÊn nµo chØ h¹n chÕ cung cÊp dÞch vô cña m×nh cho duy nhÊt khèi doanh nghiÖp t- nh©n. V× vËy, mÉu nghiªn cøu bao gåm c¶ mét sè nh÷ng nhµ t- vÊn cã cung cÊp dÞch vô ®ång thêi cho hai hay nhiÒu h¬n c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kÓ trªn. 1.2.3 Träng t©m lµ c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý Nghiªn cøu nµy ®Æc biÖt chó träng vµo c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý, thuéc c¸c chøc n¨ng, lÜnh vùc qu¶n lý kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. MÆc dï cã rÊt nhiÒu c¸c lÜnh vùc t- vÊn vÒ qu¶n lý, trong nghiªn cøu nµy chóng t«i chØ tËp trung vµo bèn lÜnh vùc chñ chèt, ®-îc coi lµ thiÕt yÕu cho ho¹t ®éng cña mäi doanh nghiÖp: 1) t- vÊn chiÕn l-îc, 2) t- vÊn marketing, 3) t- vÊn qu¶n lý nh©n sù, 4) t- vÊn vÒ kÕ to¸n, tµi chÝnh. Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ t- vÊn, còng nh- cã nhiÒu c¸c lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn kh¸c nhau ë ViÖt Nam. VÒ mÆt lý thuyÕt, chóng t«i nhËn thÊy cÇn sö dông kh¸i niÖm vÒ "t- vÊn" mét c¸ch linh ho¹t nh»m ph¶n ¸nh ®-îc mét bøc tranh ch©n thùc vÒ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ®ang tån t¹i còng nh- dÞch vô nµo lµ cã thÓ ph¸t triÓn trong t-¬ng lai. Chóng t«i kh«ng muèn ¸p ®Æt, hay ®ång nhÊt c¸c kh¸i niÖm cña n-íc ngoµi vÒ "dÞch vô t- vÊn" trong viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ thÞ tr-êng t- vÊn ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, viÖc ®-a ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt vÒ "t- vÊn" lµ cÇn thiÕt cho viÖc thiÕt kÕ vµ ph©n tÝch còng nh- gióp cho nh÷ng ng-êi ®i pháng vÊn cã c¸ch hiÓu gièng nhau. V× vËy, trong nghiªn cøu nµy chóng t«i ®· thèng nhÊt sö dông kh¸i niÖm nh- sau: T- vÊn lµ c¸c dÞch vô: Thùc sù ®-a ra c¸c lêi khuyªn, gi¶i ph¸p cho qu¶n lý Cung cÊp c¸c khuyÕn nghÞ, gîi ý vÒ c¸c b-íc c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn cho kh¸ch hµng S¶n phÈm cuèi cïng th-êng ë d¹ng th«ng tin cã thÓ d-íi h×nh thøc viÕt (v¨n b¶n, b¸o c¸o...) hoÆc nãi (trao ®æi, th¶o luËn, tr×nh bµy) §-îc thùc hiÖn trªn c¬ së cã ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ, vµ cã thï lao. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 3 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF T- vÊn, theo c¸ch hiÓu ë trªn, lµ kh¸c víi c¸c dÞch vô ®µo t¹o hay c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh nh- khai b¸o thuÕ, kÕ to¸n ghi sæ, hay cµi ®Æt ch-¬ng tr×nh phÇn mÒm m¸y tÝnh... bëi nh÷ng lo¹i dÞch vô nµy kh«ng ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p, hay c¸c b-íc c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cô thÓ. Tuy nhiªn, v× c¸c dÞch vô ®µo t¹o vµ t- vÊn cã nhiÒu ®iÓm t-¬ng ®ång, do ®ã trong thùc tÕ kh«ng dÔ ®Ó cã thÓ ph©n t¸ch c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh víi c¸c dÞch vô t- vÊn. Cßn cã rÊt nhiÒu c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî kinh doanh kh«ng ®-îc ®Ò cËp trong nghiªn cøu nh- t- vÊn ph¸p luËt, t- vÊn c«ng nghÖ th«ng tin, t- vÊn kü thuËt/s¶n xuÊt. Chóng t«i dù ®Þnh sÏ xem xÐt, nghiªn cøu vÒ mét sè lo¹i h×nh dÞch vô nµy trong t-¬ng lai. 1.3 cÊutróccñab¶nb¸oc¸onghiªncøunµy PhÇn tiÕp theo cña b¸o c¸o ®-îc s¾p xÕp nh- sau: Tãm t¾t ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. PhÇn nµy tr×nh bµy tæng quan vÒ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu nh- ph-¬ng ph¸p chän mÉu, ®¸nh gi¸ tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu, nhãm pháng vÊn vµ b¶ng c©u hái ®iÒu tra. Ph¸c th¶o vÒ ThÞ tr-êng T- vÊn ViÖt Nam. PhÇn nµy miªu t¶ mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt vÒ thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý, lÜnh vùc ®-îc coi lµ träng t©m cña nghiªn cøu nµy. PhÇn nµy còng ®-a ra c¸c th«ng tin c¬ b¶n nhÊt vÒ c¸c c«ng ty vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ®· pháng vÊn, còng nh- vÒ c¸c dÞch vô mµ hä ®ang cung cÊp. Chóng t«i ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c dÞch vô t- vÊn ®ang ®-îc cung cÊp cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam. C¸c th¸ch thøc vµ h¹n chÕ hiÖn t¹i. PhÇn nµy cña nghiªn cøu ®-a ra nh÷ng h¹n chÕ vµ th¸ch thøc mµ c¸c nhµ t- vÊn ®ang ph¶i ®-¬ng ®Çu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n. C¸c th¸ch thøc vµ h¹n chÕ nµy ®-îc xem xÐt tõ c¶ phÝa cung vµ phÝa cÇu cña thÞ tr-êng. C¸c ®Ò xuÊt. PhÇn nµy ®-a ra c¸c ®Ò xuÊt vÒ biÖn ph¸p hç trî nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng t- vÊn theo h-íng ®¸p øng tèt nhÊt cho nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 4 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 2. tãm t¾t ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Do cã qu¸ Ýt th«ng tin vÒ ngµnh t- vÊn ë ViÖt Nam, nªn chóng t«i ®· cè g¾ng tiÕp cËn mét c¸ch tèi ®a c¸c c«ng ty vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp. Mét mÆt chóng t«i ®· sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó "t×m kiÕm" c¸c nhµ t- vÊn. MÆt kh¸c chóng t«i lu«n ý thøc r»ng ®èi t-îng chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ c¸c c«ng ty t- vÊn qu¶n lý vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp phôc vô kh¸ch hµng lµ doanh nghiÖp t- nh©n, cè g¾ng kh«ng ®i chÖch ®èi t-îng nghiªn cøu chÝnh nµy. 2.1. "t×m kiÕm" c¸c nhµ t- vÊn §Ó lËp ®-îc danh s¸ch ban ®Çu tªn vµ ®Þa chØ liªn l¹c cña c¸c nhµ t- vÊn, chóng t«i ®· sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p vµ nguån th«ng tin kh¸c nhau: T×m kiÕm tõ c¸c nguån th«ng tin ®¨ng ký chÝnh thøc cña c¸c nhµ t- vÊn nh- tõ danh b¹ ®iÖn tho¹i, tõ danh s¸ch cña c¸c hiÖp héi kinh doanh vv... Qu¶ng c¸o trªn c¸c tê b¸o lín vÒ dù ¸n nghiªn cøu vµ mêi c¸c nhµ t- vÊn tham gia vµo qu¸ tr×nh kh¶o s¸t. T×m tõ danh s¸ch nh÷ng ng-êi ®· liªn hÖ víi MPDF vµ GTZ qua c¸c lÇn ®¨ng qu¶ng c¸o tuyÓn dông t- vÊn tr-íc ®©y cña 2 tæ chøc nµy. T×m kiÕm tªn c¸c nhµ t- vÊn th«ng qua c¸c m¹ng l-íi kinh doanh. T×m kiÕm tõ d÷ liÖu ®-îc thu thËp tõ nghiªn cøu vÒ phÝa cÇu dÞch vô hç trî kinh doanh do GTZ vµ Swisscontact thùc hiÖn tr-íc ®ã. Th«n tin vÒ ®èi thñ c¹nh tranh vµ m¹ng l-íi quan hÖ t- vÊn do c¸c nhµ t- vÊn cung cÊp. T×m hiÓu th«ng tin qua c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n. Liªn hÖ víi c¸c tr-êng ®¹i häc vµ c¸c häc viÖn nghiªn cøu ®Ó cã ®-îc th«ng tin vÒ ho¹t ®éng t- vÊn qu¶n lý cña hä. Nh- ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, chóng t«i kh«ng tiÕn hµnh kh¶o s¸t c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, c¸c c«ng ty hay c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp chØ phôc vô cho khèi c¸c c«ng ty liªn doanh, cho c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc (SOEs) hoÆc cho c¸c doanh nghiÖp kh«ng ph¶i lµ SME. Chóng t«i còng kh«ng tËp trung nghiªn cøu c¸c nhµ t- vÊn hiÖn chØ lµm viÖc cho c¸c trung t©m hç trî kinh doanh hoÆc xóc tiÕn th-¬ng m¹i nhµ n-íc. C¸c nhµ t- vÊn vÒ lÜnh vùc kü thuËt, ISO, luËt...còng kh«ng n»m trong ph¹m vi nghiªn cøu cña cña dù ¸n nµy. Sau khi ®· lËp ®-îc danh s¸ch ban ®Çu c¸c c«ng ty t- vÊn, chóng t«i tiÕn hµnh gäi ®iÖn tíi tõng c«ng ty ®Ó t×m hiÓu xem hä cã thùc sù ®ang cung cÊp c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña dù ¸n nµy hay kh«ng. §©y lµ b-íc s¬ lo¹i víi môc ®Ých lµ lo¹i ra khái danh s¸ch nh÷ng c«ng ty kh«ng n»m trong ®èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. MÉu kh¶o s¸t (gåm nh÷ng c«ng ty chän ®Ó pháng vÊn) ®-îc lÊy ngÉu nhiªn tõ danh s¸ch c¸c c«ng ty sau vßng s¬ lo¹i. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 5 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 2.2 mÉuthùctÕsovíithÞtr-êngmôctiªu Sau khi tiÕn hµnh s¬ lo¹i qua ®iÖn tho¹i, chóng t«i vÉn gi÷ l¹i danh s¸ch mét sè c«ng ty t- vÊn mµ chóng t«i ch-a x¸c ®Þnh ®-îc râ vÒ c¸c dÞch vô vµ ®èi t-îng kh¸ch hµng mµ hä cung cÊp, vµ v× vËy mét sè c«ng ty nµy ®· ngÉu nhiªn ®-îc chän ®Ó pháng vÊn. KÕt qu¶ lµ sè l-îng c¸c nhµ t- vÊn ®· pháng vÊn mµ chóng t«i ph©n lo¹i "kh«ng thuéc thÞ tr-êng SME mµ thuéc thÞ tr-êng kh¸c" lín h¬n so víi kÕ ho¹ch ban ®Çu. Nh-ng dï sao th«ng tin thu ®-îc tõ viÖc pháng vÊn c¸c c«ng ty nµy còng gióp chóng t«i hiÓu râ h¬n vÒ thÞ tr-êng t- vÊn nãi chung còng nh- vÒ thÞ tr-êng dÞch vô t- vÊn cho SME nãi riªng. B¶ng 1 d-íi ®©y ph©n lo¹i mÉu pháng vÊn theo møc ®é tham gia cña nhµ t- vÊn vµo thÞ tr-êng SME (møc ®é cung cÊp dÞch vô cho SME). 48 trong tæng sè 82 nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn (chiÕm 58.5%) thuéc ®èi t-îng nghiªn cøu chÝnh cña dù ¸n. C¸c nhµ t- vÊn nµy (gåm c¶ c¸c c«ng ty vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp) hoÆc lµ dµnh "chñ yÕu" (phÇn lín kh¸ch hµng lµ SME) hoÆc lµ dµnh "mét phÇn" (d-íi 50% tæng sè kh¸ch hµng lµ SME) thêi gian vµ nguån lùc cung cÊp dÞch vô cho SME. C¸c nhµ t- vÊn chØ phôc vô cho c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, c«ng ty liªn doanh, c¸c tæ chøc tµi trî ®-îc ph©n lo¹i thuéc "thÞ tr-êng kh¸c". C¸c nhµ t- vÊn th-êng lµ do ngÉu nhiªn cã mét hoÆc hai dù ¸n t- vÊn cho SME ®-îc xÕp vµo nhãm "ngÉu nhiªn tham gia thÞ tr-êng SME". C¸c c«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp thuéc hai nhãm "thÞ tr-êng kh¸c" vµ "ngÉu nhiªn tham gia vµo thÞ tr-êng SME" cã thÓ coi lµ nh÷ng nhµ cung cÊp tiÒm n¨ng dÞch vô t- vÊn cho SME trong t-¬ng lai. B¶ng 1: Ph©n lo¹i c¸c nhµ t- vÊn theo c¸c cÊp ®é tham gia phôc vô trong thÞ tr-êng SME Kh«ng thuéc thÞ NgÉu nhiªn tham Tham gia mét phÇn Chñ yÕu tham gia tr-êng SME, gia vµo thÞ tr-êng vµo thÞ tr-êng t- vÊn vµo thÞ tr-êng nh-ng thuéc thÞ SME SME (<50% kh¸ch SME (>50% kh¸ch tr-êng kh¸c hµng lµ SME) lµ SME) Sè l-îng 26 8 24 24 Tû lÖ % 31.7% 9.8% 29.3% 29.3% 2.3 tÝnh®¹idiÖncñamÉu Qua ph-¬ng ph¸p thu thËp vµ lËp danh s¸ch c¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp vµ qua c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr-êng t- vÊn thu ®-îc qua qu¸ tr×nh pháng vÊn c¸c nhµ t- vÊn, chóng t«i -íc l-îng r»ng sè c¸c c«ng ty ®-îc pháng vÊn chiÕm tõ 30% -50% tæng sè c¸c c«ng ty t- vÊn trªn thÞ tr-êng. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 6 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp chñ yÕu thùc hiÖn c«ng viÖc t- vÊn ngoµi giê vµ ®Õn tõ rÊt nhiÒu tæ chøc kh¸c nhau, v× vËy rÊt khã x¸c ®Þnh ®-îc tæng sè c¸c nhµ t- vÊn trªn thÞ tr-êng vµ rÊt khã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc møc ®é ®¹i diÖn cña mÉu pháng vÊn. Chóng t«i còng thõa nhËn lµ ®· cã nh÷ng thiªn lÖch trong qu¸ tr×nh chän mÉu pháng vÊn c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp. Do nhãm pháng vÊn chñ yÕu ë Hµ Néi, nªn ban ®Çu chóng t«i ®· liªn hÖ víi c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ë Hµ Néi vµ tiÕn hµnh pháng vÊn ë Hµ Néi tr-íc. KÕt qu¶ lµ 18 trong sè 28 nhµ t- vÊn ®éc lËp ®-îc pháng vÊn lµ ë Hµ Néi, 8 ë Thµnh Phè HCM, 1 ë §µ N½ng vµ 1 ë CÇn Th¬. Thùc tÕ th× thµnh phè HCM cã nhiÒu nhµ t- vÊn ®éc lËp h¬n Hµ Néi. Tuy nhiªn, môc ®Ých pháng vÊn c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp lµ cã ®-îc nh÷ng hiÓu biÕt chung, c¬ b¶n nhÊt vÒ thÞ tr-êng t- vÊn chø kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn c¸c -íc l-îng thèng kª dùa trªn tÝnh ®¹i diÖn mÉu, v× vËy sau khi ®· rót ra ®-îc nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt tõ 28 cuéc pháng vÊn, chóng t«i ®· quyÕt ®Þnh kh«ng pháng vÊn thªm c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ë thµnh phè HCM. Theo dù kiÕn ban ®Çu cña chóng t«i, c¸c thµnh phè nhá nh- §µ N½ng vµ CÇn Th¬ sÏ cã nhiÒu nhµ t- vÊn ®éc lËp h¬n v× hÇu nh- kh«ng cã c¸c c«ng ty t- vÊn ®ãng trªn ë c¸c thµnh phè nµy. Tuy nhiªn, sau khi liªn hÖ víi c¸c tr-êng ®¹i häc ®Þa ph-¬ng, chóng t«i còng kh«ng thÓ t×m thªm ®-îc c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ë c¸c ®Þa ph-¬ng nµy. Chóng t«i nhËn ®Þnh r»ng thùc tÕ lµ c¸c dÞch vô t- vÊn ë c¸c thµnh phè nµy chñ yÕu lµ do c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp hay c¸c c«ng ty t- vÊn tõ Hµ Néi hay thµnh phè HCM cung cÊp. 2.4 phángvÊn C¸c cuéc pháng vÊn ®-îc thùc hiÖn bëi mét nhãm hai ng-êi, bao gåm mét chuyªn gia nghiªn cøu vµ mét ng-êi ghi chÐp. Chuyªn gia nghiªn cøu lµ c¸c nhµ t- vÊn cã nhiÒu n¨m kinh nghiÖm lµm viÖc trong lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n vµ c¸c chuyªn viªn cña MPDF vµ GTZ. B¶ng c©u hái ®-îc sö dông bao gåm c¶ c¸c c©u hái mang tÝnh ®Þnh l-îng vµ c¸c c©u hái ®Þnh tÝnh (xem phÇn phô lôc). Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 7 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 3. ph¸c th¶o vÒ thÞ tr-êng t- vÊn qu¶n lý ë viÖt nam PhÇn nµy tãm t¾t c¸c th«ng tin c¬ b¶n nhÊt vÒ c¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ®· pháng vÊn vµ ®-a ra nh÷ng miªu t¶ ng¾n gän vÒ nh÷ng dÞch vô mµ hä cung cÊp. 3.1. tæng quan vÒ mÉu nghiªn cøu Chóng t«i ®· pháng vÊn 48 c«ng ty, 6 viÖn vµ trung t©m vµ 28 nhµ t- vÊn ®éc lËp. §©y lµ nh÷ng ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n mµ chóng t«i hoÆc lµ ®· biÕt ch¾c ch¾n hoÆc lµ tin r»ng hä cã cung cÊp mét lo¹i dÞch vô nµo ®ã cho SME. Chóng t«i -íc tÝnh r»ng sè c«ng ty ®· pháng vÊn (48 c«ng ty) chiÕm kho¶ng tõ 30% ®Õn 50% tæng sè c¸c c«ng ty t- vÊn qu¶n lý hiÖn cã ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh sè l-îng tæng thÓ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp hiÖn cã trªn thÞ tr-êng lµ khã kh¨n h¬n nhiÒu. Chóng t«i sÏ gi¶i thÝch cho vÊn ®Ò nµy ë môc 3.1.6 d-íi ®©y. 3.1.1 Lo¹i h×nh së h÷u Ngoµi 6 viÖn, trung t©m lµ tæ chøc nhµ n-íc hoÆc tæ chøc phi lîi nhuËn, toµn bé c¸c c«ng ty t- vÊn (48) ®-îc pháng vÊn ®Òu thuéc së h÷u t- nh©n. Nh- ®Ò cËp ë trªn, chóng t«i ®· tiÕn hµnh lo¹i trõ ra khái cuéc kh¶o s¸t nh÷ng c«ng ty mµ chóng t«i biÕt ch¾c ch¾n r»ng hä kh«ng cung cÊp dÞch vô t- vÊn qu¶n lý cho SME. C¬ cÊu së h÷u cña c¸c c«ng ty trong mÉu ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ c¸c c«ng ty t- vÊn lín - c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi vµ c¸c c«ng ty t- vÊn së h÷u nhµ n-íc-hiÖn t¹i hÇu nh- kh«ng phôc vô cho ®èi t-îng kh¸ch hµng lµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. Cã mét sè trung t©m xóc tiÕn th-¬ng m¹i cña nhµ n-íc (chñ yÕu lµ ë c¸c tØnh) cung cÊp c¸c dÞch vô t- vÊn cho doanh nghiÖp t- nh©n. Tuy nhiªn, c¸c dÞch vô cña hä chñ yÕu lµ viÖc "gi¶i ®¸p th¾c m¾c" cho doanh nghiÖp, kh«ng ph¶i lµ "t- vÊn" thùc sù theo kh¸i niÖm chóng t«i ®-a ra trªn ®©y. Th-êng th× mét c«ng ty t- vÊn t- nh©n do mét vµi c¸ nh©n cïng thµnh lËp vµ së h÷u. Trong hÇu hÕt c¸c tr-êng hîp, hä lµ b¹n bÌ hay ®ång nghiÖp cò, cïng nhau lËp ra c«ng ty nh»m tËn dông c¸c c¬ héi lµm ¨n míi cã ®-îc trªn thÞ tr-êng. 3.1.2 Quy m« c«ng ty B¶ng 2. Quy m« c¸c c«ng ty t- vÊn (theo sè l-îng c¸c nh©n viªn t- vÊn) 1 - 3 1 ­ 3 4 ­ 5 6 ­ 15 16 ­ 49 < 50 nh©n viªn nh©n viªn nh©n viªn nh©n viªn nh©n viªn t- vÊn t- vÊn t- vÊn t- vÊn t- vÊn Sè l-îng 3 10 14 11 4 Tû lª % 7.1% 23.8% 33.3% 26.2% 9.5% Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 8 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF C¸c c«ng ty t- vÊn nh×n chung th-êng cã quy m« nhá (B¶ng 2). Trong sè c¸c c«ng ty t- vÊn ®-îc pháng vÊn, h¬n 30% sè c«ng ty cã quy m« rÊt nhá (víi sè nh©n viªn t- vÊn d-íi 5 ng-êi). Kho¶ng hai phÇn ba trong sè c¸c c«ng ty cã sè nh©n viªn t- vÊn d-íi 15 ng-êi. Quy m« nhá cña c¸c c«ng ty t- vÊn phÇn nµo ph¶n ¸nh thùc tr¹ng non trÎ cña ngµnh t- vÊn. C¸c c«ng ty lín trong mÉu nghiªn cøu th-êng ho¹t ®éng ë mét sè lÜnh vùc mµ thÞ tr-êng ®· t-¬ng ®èi ph¸t triÓn vµ ®-îc chuÈn hãa nh- kÕ to¸n, kiÓm to¸n hay nghiªn cøu thÞ tr-êng. 3.1.3 Thêi gian ho¹t ®éng C¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam th-êng rÊt trÎ. Tuæi trung b×nh cña c¸c c«ng ty ®· pháng vÊn lµ 2.8 n¨m. Kho¶ng 30% sè c«ng ty ®-îc thµnh lËp sau LuËt Doanh nghiÖp n¨m 2000. B¶ng 3 d-íi ®©y tr×nh bµy chi tiÕt vÒ sè n¨m ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ®· pháng vÊn. B¶ng 3. Sè n¨m ho¹t ®éng (c¸c C«ng ty t- vÊn vµ Nhµ t- vÊn ®éc lËp) < 2 n¨m 2-3 n¨m 4-5 n¨m 6-10 n¨m > 10 n¨m Sè l-îng 20 30 12 5 6 Tû lª % 27.4% 41.1% 16.4% 6.8% 8.2% §a sè c¸c c«ng ty t- vÊn vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp (85%) míi chØ b¾t ®Çu ho¹t ®éng t- vÊn ®-îc d-íi 5 n¨m. Sù non trÎ nµy lµ dÔ hiÓu bëi c¶ khèi doanh nghiÖp t- nh©n cña ViÖt Nam còng míi b¾t ®Çu thùc sù ph¸t triÓn trong vßng m-êi n¨m trë l¹i ®©y. Ngµnh T- vÊn còng míi ®-îc chÝnh phñ ViÖt Nam chÝnh thøc c«ng nhËn lµ mét ngµnh kinh doanh dÞch vô tõ n¨m 2002 (NghÞ ®Þnh 87, ngµy 5 th¸ng 11 n¨m 2002). 3.1.4 §Þa bµn ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp B¶ng 4 d-íi ®©y ®-a ra sè l-îng vµ tû lÖ vÒ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp trong mÉu nghiªn cøu. §a sè nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh (kho¶ng 60%) vµ Hµ Néi (30%). ChØ cã mét phÇn nhá trong mÉu lµ n»m ngoµi hai thµnh phè lín kÓ trªn. Khi tiÕn hµnh x©y dùng mÉu, chóng t«i ®· thùc hiÖn viÖc t×m kiÕm c¸c c«ng ty t- vÊn ë mét sè tØnh vµ thµnh phè kh¸c, bao gåm c¶ H¶i Phßng vµ NghÖ An, nh-ng kÕt qu¶ lµ chóng t«i kh«ng t×m ®-îc mét c«ng ty t- vÊn qu¶n lý nµo ho¹t ®éng ë c¸c ®Þa bµn nµy. C¬ cÊu theo ®Þa danh cña mÉu nghiªn cøu ®· ph¶n ¸nh mét thùc tÕ - thÞ tr-êng t- vÊn chØ tËp trung ë hai trung t©m kinh tÕ chÝnh lµ Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. B¶ng 4. §Þa bµn cña c¸c C«ng ty vµ Nhµ t- vÊn ®éc lËp TP.Hå ChÝ Hµ Néi §µ N½ng CÇn Th¬ Minh Sè l-îng 49 27 4 2 Tû lª % 59.8% 32.9% 4.9% 2.4% Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 9 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 3.1.5 Tãm l-îc vÒ c¸c nhµ t- vÊn (c«ng ty vµ nhµ t- vÊn ®éc lËp) 3.1.5.1 Tuæi C¸c nhµ t- vÊn qu¶n lý nh×n chung cßn t-¬ng ®èi trÎ. HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn th-êng b-íc vµo ho¹t ®éng t- vÊn chuyªn nghiÖp ë ®é tuæi tõ 30-40. 3.1.5.2 Tr×nh ®é häc vÊn Nh×n chung c¸c nhµ t- vÊn ®· pháng vÊn cã häc vÊn cao. H¬n 30% trong sè hä cã b»ng th¹c sÜ vÒ qu¶n trÞ kinh doanh (MBA) vµ rÊt nhiÒu ng-êi ®-îc ®µo t¹o ë c¸c tr-êng ®¹i häc n-íc ngoµi. Kho¶ng 30% sè kh¸c ®· cã b»ng cö nh©n (BA) vÒ qu¶n trÞ kinh doanh. Nh×n chung, nh÷ng nhµ t- vÊn ®-îc hái ®Òu sö dông tèt tiÕng Anh vµ cã c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ qu¶n lý doanh nghiÖp. Mét sè c¸c nhµ t- vÊn ®-îc ®µo t¹o c¸c chuyªn ngµnh kh¸c kh«ng thuéc lÜnh vùc qu¶n trÞ kinh doanh, vÝ dô nh- ngo¹i ng÷. 3.1.5.3 Kinh nghiÖm lµm viÖc Kho¶ng 30% c¸c nhµ t- vÊn trong mÉu ®· tõng lµm viÖc cho c¸c c«ng ty n-íc ngoµi vµ sau ®ã t¸ch ra lËp c«ng ty riªng cña m×nh. Mét sè ng-êi ®· tõng lµm viÖc hoÆc ®ang lµm viÖc cho c¸c c¬ quan nhµ n-íc. ChØ cã mét sè Ýt nhµ t- vÊn lµ c¸c gi¶ng viªn ®¹i häc vµ hä chØ lµm c¸c c«ng viÖc t- vÊn ngoµi giê. 3.1.6 C¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp 26 trong tæng sè 28 nhµ t- vÊn ®éc lËp ®-îc pháng vÊn chØ lµm t- vÊn ngoµi giê hoÆc tranh thñ thêi gian v× hä ®ang lµm viÖc chÝnh thøc ë c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, c¸c c¬ quan chÝnh phñ, c¸c ng©n hµng hay c¸c tr-êng ®¹i häc. Hä th-êng dµnh rÊt Ýt thêi gian cho c«ng viÖc t- vÊn, trung b×nh mét nhµ t- vÊn chØ cã mét vµi kh¸ch hµng trong mét n¨m. ViÖc -íc tÝnh tæng sè c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ tr-êng lµ rÊt khã kh¨n, bëi hä kh«ng muèn qu¶ng b¸ réng r·i vÒ c¸c dÞch vô cña m×nh, do hä vÉn ®ang lµm viÖc chÝnh thøc ë c¸c c¬ quan, c«ng ty kh¸c. 3.2 c¸cs¶nphÈmvµdÞchvôtrªnthÞtr-êng ViÖc ph©n lo¹i c¸c nhµ t- vÊn theo c¸c lo¹i h×nh dÞch vô mµ hä ®ang cung cÊp còng kh«ng dÔ dµng, bëi b¶n th©n c¸c nhµ t- vÊn còng cã c¸c c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ thÞ tr-êng, vÒ c¸c dÞch vô, vÒ h×nh thøc cung cÊp, vµ thËm chÝ vÒ kh¸i niÖm t- vÊn. C¸c nhµ t- vÊn trong mÉu pháng vÊn (kÓ c¶ c¸c c«ng ty t- vÊn còng nh- c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp) hiÖn ®ang cung cÊp nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô rÊt ®a d¹ng, tõ qu¶n lý chung (nh- qu¶n lý chiÕn l-îc) cho ®Õn c¸c lÜnh vùc qu¶n lý chuyªn ngµnh (nh- qu¶n lý nh©n sù, marketing, tµi chÝnh), hay c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh kh¸c (nh- ®iÒu tra thÞ tr-êng, kª khai thuÕ vµ hç trî ®Çu t-). Nh- ®· ®Ò cËp tr-íc ®©y, chóng t«i kh«ng kh¶o s¸t c¸c nhµ t- vÊn vÒ kü thuËt, nh÷ng ng-êi cung cÊp c¸c dÞch vô nh- cµi ®Æt phÇn mÒm m¸y tÝnh hay t- vÊn vÒ quy tr×nh s¶n xuÊt cho doanh nghiÖp. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 10 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Sau khi xem xÐt toµn bé c¸c dÞch vô mµ c¸c nhµ t- vÊn cung cÊp, chóng t«i ®· cè g¾ng s¾p xÕp c¸c dÞch vô theo ba nhãm chÝnh: 1) t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc, 2) t- vÊn qu¶n lý chuyªn ngµnh, vµ 3) c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh. 3.2.1 T- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc T- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc lµ c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh tæng thÓ, cã ¶nh h-ëng lín ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. T- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc lµ sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng hîp c¸c chøc n¨ng quan träng trong qu¶n trÞ kinh doanh, bao gåm tiÕp thÞ, tµi chÝnh, nh©n sù vµ c¬ cÊu tæ chøc doanh nghiÖp nh»m ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p chiÕn l-îc gióp cho c¸c c«ng ty kh¸ch hµng cã ®-îc n¨ng lùc c¹nh tranh bÒn v÷ng trªn thÞ tr-êng. HiÖn t¹i, ®· cã nh÷ng doanh nghiÖp t- nh©n lín ë ViÖt Nam sö dông lo¹i dÞch vô t- vÊn nµy. Cã bèn c«ng ty t- vÊn trong mÉu pháng vÊn hiÖn t¹i ®ang cung cÊp c¸c dÞch vô cã thÓ ®-îc xem lµ t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc. Mét sè c«ng ty trong mÉu ®ang cung cÊp mét lo¹i h×nh dÞch vô mµ hä gäi lµ "t¸i c¬ cÊu doanh nghiÖp". DÞch vô "t¸i c¬ cÊu", theo ®óng nh- thuËt ng÷ cña nã, lµ x©y dùng mét chiÕn l-îc kinh doanh míi vµ c¬ cÊu l¹i c¸c bé phËn chøc n¨ng cña doanh nghiÖp mét c¸ch ®ång bé, nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. Nhu cÇu sö dông dÞch vô t¸i c¬ cÊu thuêng phæ biÕn ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc (SOE) míi ®-îc cæ phÇn hãa hay ®ang chuÈn bÞ cæ phÇn hãa. Nhu cÇu vÒ t¸i c¬ cÊu còng xuÊt hiÖn ë mét sè c«ng ty t- nh©n, khi hä ph¸t triÓn tíi mét quy m« nhÊt ®Þnh vµ b¾t ®Çu ph¶i ®a d¹ng hãa kinh doanh. "T¸i c¬ cÊu" lµ mét lo¹i dÞch vô t- vÊn chiÕn l-îc. Mét sè c«ng ty kh¸c còng ®-îc chóng t«i còng s¾p xÕp vµo nhãm "t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc" mÆc dï hä kh«ng gäi c¸c dÞch vô mµ hä cung cÊp lµ qu¶n lý chiÕn l-îc. C¸c c«ng ty nµy th-êng kÕt hîp cung cÊp nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn qu¶n lý, mµ kh«ng quy ®-îc vµo mét chuyªn ngµnh cô thÓ. Dùa trªn c¸c th«ng tin cã ®-îc tõ pháng vÊn, còng nh- c¸c hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña chóng t«i vÒ thÞ tr-êng, chóng t«i tin t-ëng r»ng c¸c c«ng ty nµy cã ®ñ nguån lùc vµ kh¶ n¨ng ®Ó cung cÊp dÞch vô t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc (theo nh- ®Þnh nghÜa cña chóng t«i), nÕu nh- kh¸ch hµng cña hä cã nhu cÇu vÒ t- vÊn chiÕn l-îc. C¸c c«ng ty mµ chóng t«i xÕp vµo nhãm "t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc" cung cÊp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô "gÇn" nhÊt víi kh¸i niÖm "t- vÊn" qu¶n lý ®-a ra ë phÇn trªn. Nh÷ng nhµ t- vÊn vÒ qu¶n lý chiÕn l-îc nµy cho r»ng hä lµ nh÷ng ng-êi cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc t- vÊn h¬n so víi c¸c nhµ t- vÊn qu¶n lý kh¸c ë ViÖt Nam. Hä chØ coi c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, hiÖn ®ang phôc vô cho khèi doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp n-íc ngoµi ë ViÖt Nam, lµ ®èi thñ c¹nh tranh chÝnh cña hä trªn thÞ tr-êng. Hä th-êng ®-îc ®µo t¹o t-¬ng ®èi bµi b¶n tõ c¸c tr-êng ®¹i häc n-íc ngoµi, vµ cã kinh nghiÖm lµm viÖc trong c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi ë ViÖt Nam. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 11 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF NÕu qui ®æi vÒ khèi l-îng thêi gian, th× trong lÜnh vùc t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc chØ cã kho¶ng 36 ng-êi /n¨m3 phôc vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n. Theo th«ng tin tõ c¸c nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn th× hä ®· phôc vô tæng sè 78 doanh nghiÖp t- nh©n vÒ t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc. Sè liÖu nµy còng phï hîp víi c¸c ph¸t hiÖn cña nghiªn cøu vÒ cÇu c¸c dÞch vô BDS do GTZ vµ Swisscontacts thùc hiÖn, trong ®ã cho thÊy møc ®é sö dông c¸c dÞch vô vÒ t- vÊn qu¶n lý hiÖn t¹i cña SME ë ViÖt Nam cßn rÊt thÊp. Dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt cña MPDF vÒ SME, chóng t«i tin r»ng viÖc Ýt sö dông c¸c dÞch vô t- vÊn chñ yÕu lµ do kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt ®-îc c¸c gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô t- vÊn, chø kh«ng ph¶i lµ do kh«ng cã nhu cÇu. Chóng t«i sÏ tr×nh bµy c¸ch nh×n cña c¸c nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn vÒ vÊn ®Ò nµy ë môc 4.2.2.2. 3.2.2 T- vÊn chøc n¨ng 3.2.2.1 T- vÊn qu¶n lý nh©n sù Cã ba c«ng ty vµ n¨m nhµ t- vÊn ®éc lËp trong mÉu hiÖn ®ang cung cÊp mét hay mét vµi dÞch vô t- vÊn liªn quan ®Õn lÜnh vùc nh©n sù. C¸c dÞch vô cô thÓ trong lÜnh vùc nµy rÊt ®a d¹ng, tõ viÖc x©y dùng v¨n hãa c«ng ty cho ®Õn viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng l-¬ng th-ëng cña doanh nghiÖp. Mét sè c«ng viÖc trong lÜnh vùc nµy cã liªn hÖ mËt thiÕt víi c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh nh- ®µo t¹o hay tuyÓn dông nh©n sù. D-íi ®©y chóng t«i liÖt kª c¸c dÞch vô thuéc lÜnh vùc t- vÊn qu¶n lý nh©n sù mµ c¸c nhµ t- vÊn tham gia pháng vÊn ®· cung cÊp: HÖ thèng l-¬ng th-ëng vµ phóc lîi C¸c hÖ thèng qu¶n lý/C¬ cÊu tæ chøc C¸c quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch néi béi Ph©n lo¹i vµ x¸c ®Þnh chøc n¨ng c¸c vÞ trÝ c«ng viÖc TuyÓn dông C¸c kÕ ho¹ch ®µo t¹o (§¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o) V¨n hãa c«ng ty 3 ViÖc tÝnh to¸n sè "ng-êi/n¨m" lµm viÖc t- vÊn ®-îc dùa trªn c¸c th«ng tin vÒ quÜ thêi gian do c¸c nhµ t- vÊn cung cÊp vµ lµ c¸c -íc tÝnh t-¬ng ®èi vÒ tæng quÜ thêi gian dµnh cho c¸c lÜnh vùc t- vÊn kh¸c nhau, vÝ dô: marketing, nh©n sù vµ tµi chÝnh. Sè ng-êi/n¨m lµm viÖc t- vÊn trong mét c«ng ty cho mét lÜnh vùc t- vÊn cô thÓ ®-îc tÝnh b»ng c¸ch nh©n sè nh©n viªn lµm viÖc chÝnh thøc c¶ ngµy cña c«ng ty víi sè phÇn tr¨m thêi gian mµ c«ng ty dµnh ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thuéc lÜnh vùc t- vÊn nµy. VÝ dô, nÕu mét c«ng ty cã 17 nh©n viªn t- vÊn lµm viÖc chÝnh thøc c¶ ngµy vµ c«ng ty nµy ®· dµnh 20% thêi gian ®Ó lµm c¸c c«ng viÖc vÒ t- vÊn qu¶n lý nh©n sù, th× ta cã sè ng-êi/n¨m lµm viÖc t- vÊn vÒ nh©n sù trong c«ng ty ®ã lµ: 3.4 (17 x 20%). §èi víi c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp, nÕu anh ta dµnh 400 giê trong mét n¨m ®Ó lµm viÖc t- vÊn vµ mét nöa thêi gian ®ã lµ dµnh cho t- vÊn nh©n sù, th× sè ng-êi/ n¨m lµ : 400 giê x 50% 2,000 = 0.1 ng-êi/n¨m (nÕu tÝnh 2,000 giê lµm viÖc/n¨m). Tæng sè ng-êi/n¨m trong mét lÜnh vùc t- vÊn, vÝ dô marketing, lµ tæng sè ng-êi/n¨m lµm viÖc trong lÜnh vùc marketing cña tÊt c¶ c¸c c«ng ty vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 12 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Kh¸c víi t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc cung cÊp c¸c ®Ò xuÊt mang tÝnh chiÕn l-îc chung cho ho¹t ®éng tæng thÓ cña doanh nghiÖp, t- vÊn qu¶n lý nh©n sù ®-a ra c¸c ®Ò xuÊt vµ gi¶i ph¸p liªn quan ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý nh©n viªn. Theo kinh nghiÖm cña MPDF, c¸c SME ë ViÖt Nam ®ang ngµy cµng nhËn thøc ®-îc gi¸ trÞ lîi Ých cña viÖc sö dông dÞch vô t- vÊn qu¶n lý nh©n sù vµ nhu cÇu cho lÜnh vùc dÞch vô t- vÊn nµy còng ngµy cµng t¨ng. Tuy nhiªn, nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy t- vÊn vÒ qu¶n lý nh©n sù cho c¸c SME vÉn cßn rÊt h¹n chÕ c¶ vÒ quy m« còng nh- lo¹i h×nh dÞch vô. Chóng t«i x¸c ®Þnh trong mÉu chØ cã 13 ng-êi/n¨m lµm c¸c c«ng viÖc t- vÊn vÒ qu¶n lý nh©n sù cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n, vµ chØ cã 29 SME cã sö dông lo¹i dÞch vô nµy. C¸c dÞch vô cung cÊp cho SME th-êng míi chØ lµ c¸c lo¹i h×nh t- vÊn ®¬n gi¶n vµ kh«ng mang tÝnh chiÕn l-îc, nh- miªu t¶ chøc n¨ng nhiÖm vô vÞ trÝ c«ng viÖc, tuyÓn dông, thiÕt kÕ hÖ thèng l-¬ng, vµ ®Æc biÖt lµ ®µo t¹o. C¸c t- vÊn mang tÝnh chiÕn l-îc h¬n nh- thiÕt kÕ vÒ c¬ cÊu tæ chøc, ph¸t triÓn v¨n hãa c«ng ty, hay ph¸t triÓn chiÕn l-îc nh©n sù vÉn cßn rÊt Ýt ®-îc thùc hiÖn hay thËm chÝ cßn ch-a thÊy xuÊt hiÖn. 3.2.2.2 T- vÊn marketing HÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng t- vÊn marketing hiÖn t¹i cßn giíi h¹n ë viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô mang tÝnh hç trî kinh doanh vµ kh«ng mang tÝnh chiÕn l-îc nh- ®iÒu tra thÞ tr-êng, cung cÊp th«ng tin thÞ tr-êng, qu¶ng c¸o, xóc tiÕn b¸n hµng. C¸c doanh nghiÖp th-êng chØ yªu cÇu c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam cung cÊp c¸c dÞch vô mang tÝnh hç trî, h¬n lµ cung cÊp c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh chiÕn l-îc. C¸c c«ng viÖc t- vÊn mang tÝnh chiÕn l-îc th-êng ®-îc thùc hiÖn bëi c¸c nhµ t- vÊn n-íc ngoµi. D-íi chóng t«i liÖt kª c¸c lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn marketing hiÖn ®ang ®-îc cung cÊp bëi c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam: LËp kÕ ho¹ch chiÕn l-îc thÞ tr-êng (th-êng ®-îc kÕt hîp víi c¸c c«ng t¸c ®iÒu tra thÞ tr-êng). TriÓn khai c¸c chiÕn dÞch tiÕp thÞ, bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh X©y dùng hÖ thèng ph©n phèi, m¹ng l-íi b¸n hµng vµ chiÕn l-îc b¸n hµng X©y dùng th-¬ng hiÖu Xóc tiÕn b¸n hµng vµ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng khuyÕch ch-¬ng Quan hÖ c«ng chóng (PR) vµ qu¶ng b¸ trªn c¸c ph-¬ng tiÖn ®¹i chóng ThiÕt kÕ qu¶ng c¸o vµ x©y dùng chiÕn l-îc qu¶ng c¸o ThiÕt kÕ bao b× s¶n phÈm X©m nhËp thÞ tr-êng n-íc ngoµi HiÖn t¹i hÇu hÕt c¸c c«ng ty t- vÊn marketing ch-a cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam. §a sè hä lµm dÞch vô cho c¸c c«ng ty liªn doanh hay n-íc ngoµi. Chóng t«i chØ x¸c ®Þnh ®-îc trong mÉu kho¶ng 20 ng-êi/n¨m cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 13 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF nghiÖp t- nh©n, vµ chØ cã 25 doanh nghiÖp t- nh©n lµ cã sö dông mét hay mét vµi dÞch vô thuéc lÜnh vùc t- vÊn nµy. Theo nh- nghiªn cøu phÝa cÇu thÞ tr-êng cña GTZ/Swisscontact, cã nhiÒu c¸c SME hiÖn cã sö dông c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn marketing, tuy nhiªn míi dõng l¹i ë viÖc sö dông c¸c th«ng tin vµ c¸c lêi khuyªn tõ c¸c nguån ®¹i chóng nh- tivi, ®µi, b¸o- vµ ®©y kh«ng ®-îc coi lµ nh÷ng dÞch vô t- vÊn chÝnh thøc. 3.2.2.3 T- vÊn kÕ to¸n vµ tµi chÝnh T- vÊn vÒ kÕ to¸n vµ tµi chÝnh lµ lÜnh vùc t- vÊn ®ang ho¹t ®éng m¹nh víi sù tham gia cña ®«ng ®¶o c¸c c«ng ty t- vÊn còng nh- c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp. Kho¶ng mét phÇn ba nh÷ng nhµ t- vÊn ®-îc pháng vÊn cung cÊp dÞch vô thuéc lÜnh vùc nµy. Hä th-êng cung cÊp c¸c lo¹i dÞch vô rÊt ®a d¹ng, tõ t- vÊn vÒ tµi chÝnh vµ ®Çu t-, cho ®Õn viÖc dµn xÕp kª khai thuÕ hoÆc ghi chÐp sæ s¸ch kÕ to¸n. C¸c c«ng ty nµy th-êng cung cÊp ®ång thêi nhiÒu lo¹i dÞch vô kh¸c nhau liªn quan ®Õn tµi chÝnh vµ kÕ to¸n. Dùa vµo c¸c th«ng tin cã ®-îc tõ pháng vÊn, chóng t«i chia lÜnh vùc t- vÊn kÕ to¸n vµ tµi chÝnh ra lµm n¨m nhãm dÞch vô d-íi ®©y. Mçi nhãm l¹i bao gåm c¸c c«ng viÖc t- vÊn mang tÝnh chi tiÕt h¬n. · Ph©n tÝch tµi chÝnh vµ chiÕn l-îc tµi chÝnh. Bao gåm c¸c c«ng viÖc ph©n tÝch c¸c chØ sè tµi chÝnh, c©n ®èi tµi s¶n nî cã, ®¸nh gi¸ sù t¨ng tr-ëng chung cña t×nh h×nh tµi chÝnh vµ ®Çu t-. · KÕ to¸n. Bao gåm c¸c c«ng viÖc kÕ to¸n ghi sæ, x©y dùng hÖ thèng kÕ to¸n, qu¶n lý chi phÝ, qu¶n lý kÕ to¸n (mét sè lo¹i c«ng viÖc cã thÓ chØ lµ viÖc gióp doanh nghiÖp thùc hiÖn mét c«ng viÖc hay c«ng ®o¹n kinh doanh nµo ®ã, kh«ng mang tÝnh t- vÊn). · KiÓm to¸n b¾t buéc theo luËt. C«ng viÖc nµy th-êng ®-îc yªu cÇu bëi c¸c ng©n hµng, c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ c¸c doanh nghiÖp lín cã vèn së h÷u nhµ n-íc - vµ kh«ng ph¶i lµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. · Thu xÕp thuÕ. Th-êng ®-îc thùc hiÖn cho khèi c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. · §Çu t-. Chñ yÕu ®-îc cung cÊp cho c¸c c«ng ty liªn doanh vµ dù ¸n hîp t¸c ®Çu t-, c¸c c«ng ty cæ phÇn lín chuÈn bÞ ®-îc niªm yÕt vµ c¸c c«ng ty t- nh©n ®ang t×m kiÕm c¸c nguån tÝn dông cho ®Çu t-. Trong n¨m nhãm trªn, hai nhãm ®Çu lµ "gÇn" nhÊt víi ph¹m vi vµ môc tiªu nghiªn cøu cña chóng t«i: t- vÊn qu¶n lý. Hai lo¹i h×nh "t- vÊn thuÕ" vµ "t- vÊn ®Çu t-" lµ thuéc lÜnh vùc dÞch vô hç trî kinh doanh vµ sÏ ®-îc th¶o luËn cô thÓ h¬n ë phÇn kÕ tiÕp. C¸c DÞch vô kÕ to¸n ë ViÖt Nam hiÖn chØ tån t¹i d-íi d¹ng ®¬n gi¶n nh-: kÕ to¸n ghi sæ vµ thiÕt lËp hÖ thèng sæ s¸ch kÕ to¸n, ph©n tÝch chi phÝ vµ kÕ to¸n qu¶n lý. RÊt nhiÒu c¸c SME sö dông dÞch vô kÕ to¸n ghi sæ bëi v× ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ hä kh«ng muèn tuyÓn c¸c nh©n viªn kÕ Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 14 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF to¸n lµm dµi h¹n. Mét sè kh¸c sö dông dÞch vô nh»m ®¶m b¶o sæ s¸ch kÕ to¸n cña hä ®-îc ghi chÐp hîp lÖ, vµ ®Ó tr¸nh ph¶i trùc tiÕp ®èi ®Çu víi c¸c c¬ quan thuÕ, hay c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc kh¸c. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n cßn cÇn tíi sù gióp ®ì cña c¸c nhµ t- vÊn trong viÖc tuyÓn chän c¸c nh©n viªn kÕ to¸n hoÆc gióp thiÕt kÕ vµ cµi ®Æt c¸c phÇn mÒm kÕ to¸n. C¸c dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý tµi chÝnh. Còng nh- c¸c lÜnh vùc t- vÊn chuyªn ngµnh kh¸c, dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý tµi chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n cßn rÊt h¹n chÕ. PhÇn lín c¸c dÞch vô tµi chÝnh cung cÊp cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n liªn quan ®Õn gióp thu xÕp c¸c kho¶n vay ®Çu t-, trong ®ã nhµ t- vÊn kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®-a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t- ngay tõ ®Çu. 3.2.3 DÞch vô hç trî kinh doanh S¶n phÈm cña c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®Ò xuÊt vµ gi¶i ph¸p, do vËy kh«ng ®-îc coi lµ dÞch vô t- vÊn theo nh- ®Þnh nghÜa chÆt chÏ vÒ thuËt ng÷ nµy. C¸c doanh nghiÖp sö dông c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh nh- kª khai thuÕ, t×m kiÕm c¸c kho¶n vèn vay/®Çu t-, tuyÓn dông nh©n sù hay lµm sæ s¸ch kÕ to¸n lµ do hä kh«ng cã ®ñ c¸c nguån lùc hay c¸c mèi quan hÖ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tù thùc hiÖn c«ng viÖc. Trong thùc tÕ, rÊt nhiÒu c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh ®-îc tiÕn hµnh sau c«ng viÖc t- vÊn thùc sù. HiÖn t¹i, SME sö dông nhiÒu c¸c lo¹i h×nh hç trî kinh doanh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i cã c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n, nh- quyÕt to¸n thuÕ víi c¬ quan thuÕ, xin cÊp c¸c giÊy phÐp... Nh×n chung, viÖc ph©n biÖt gi÷a dÞch vô hç trî kinh doanh víi dÞch vô t- vÊn lµ kh«ng dÔ dµng. VÝ dô, dÞch vô ®iÒu tra thÞ tr-êng cã thÓ ®-îc coi lµ mét t- vÊn thùc sù nÕu nh- c¸c nhµ ®iÒu tra kh«ng chØ ®¬n thuÇn cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr-êng, mµ cßn ®-a ra c¸c ®Ò xuÊt cho kh¸ch hµng vÒ viÖc lµm c¸ch nµo ®Ó x©m nhËp thÞ tr-êng, hay lµ viÖc cã nªn x©m nhËp vµo mét thÞ tr-êng nhÊt ®Þnh hay kh«ng. Th«ng th-êng c¸c dÞch vô t- vÊn chøc n¨ng, nh- ®· nªu ë trªn, cã bao hµm c¶ c¸c dÞch vô mang tÝnh hç trî. VÝ dô, t- vÊn tµi chÝnh kÕ to¸n ë trªn bao hµm c¶ c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh vÝ dô nh- c¸c c«ng viÖc vÒ sæ s¸ch. Chóng t«i chia c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî kinh doanh thµnh hai nhãm chÝnh: 1) c¸c dÞch vô thuª ngoµi thuÇn tuý: bao gåm kÕ to¸n ghi sæ, ®iÒu tra thÞ tr-êng, tuyÓn dông nh©n sù vµ cÊp ph¸t l-¬ng..., vµ 2) c¸c c«ng viÖc ®ßi hái c¸c mèi quan hÖ vÝ dô nh- thu xÕp thuÕ, xin cÊp phÐp, xin vay tÝn dông/ t×m kiÕm nguån vèn ®Çu t-... Trong c¸c lo¹i dÞch vô nµy, chóng t«i thÊy r»ng c¸c doanh nghiÖp t- nh©n th-êng sö dông c¸c dÞch vô vÒ thuÕ vµ ®Çu t-. Hai dÞch vô nµy thuéc nhãm thø hai ®· ®Ò cËp ë trªn - ®ã lµ c¸c c«ng viÖc th-êng cÇn ®Õn c¸c mèi quan hÖ ®Ó gi¶i quyÕt, vµ th-êng phæ biÕn ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn víi thÓ chÕ kinh tÕ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cßn láng lÎo vµ ch-a hoµn thiÖn. Trong mÉu cã tæng sè cã 65 ng-êi/n¨m lµm viÖc chÝnh thøc ë hai lo¹i h×nh dÞch vô nµy, gÇn b»ng víi con sè tÝnh cho tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh t- vÊn chiÕn l-îc vµ t- vÊn chøc n¨ng gép l¹i (78 ng-êi/n¨m). Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 15 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 3.2.3.1 Thu xÕp thuÕ RÊt nhiÒu nhµ t- vÊn nãi hä cung cÊp dÞch vô "kÕ to¸n", nh-ng thùc tÕ hä lµm c¸c c«ng viÖc thu xÕp vÒ thuÕ cho kh¸ch hµng. TÊt nhiªn hä còng cã thÓ cung cÊp mét sè dÞch vô kh¸c tïy theo nhu cÇu cña thÞ tr-êng - nh- kiÓm to¸n, t- vÊn tµi chÝnh, hay c¸c t- vÊn vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé. Tuy nhiªn c«ng viÖc vµ nguån thu chÝnh cña hä vÉn lµ c¸c c«ng viÖc thu xÕp vÒ thuÕ cho doanh nghiÖp, bëi hä cã ®ñ kh¶ n¨ng gióp cho kh¸ch hµng tiÕt kiÖm ®-îc c¸c kho¶n chi phÝ vÒ thuÕ. §Ó cã thÓ thùc hiÖn tèt c«ng viÖc cho kh¸ch hµng, c¸c nhµ t- vÊn vÒ thuÕ cho SME th-êng cã c¸c mèi quan hÖ cÇn thiÕt víi c¸c nh©n viªn/c¬ quan thuÕ. Theo tÝnh to¸n cña chóng t«i, trong mÉu cã 36 ng-êi/n¨m hiÖn ®ang lµm c¸c c«ng viÖc t- vÊn vÒ thuÕ, vµ hä phôc vô cho h¬n 100 SME. MÆc dï sè l-îng nµy vÉn cßn rÊt nhá so víi tæng sè c¸c SME ë ViÖt Nam, nh-ng còng lín h¬n nhiÒu sè l-îng c¸c doanh nghiÖp SME (tÝnh to¸n tõ mÉu nghiªn cøu) ®· sö dông c¸c lo¹i h×nh t- vÊn kh¸c. 3.2.3.2 T- vÊn ®Çu t- Chóng t«i x¸c ®Þnh chØ cã ba lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn ®Çu t- chÝnh hiÖn cã trªn thÞ tr-êng, vµ mçi lo¹i h×nh nh¾m vµo c¸c nhãm doanh nghiÖp cã quy m« kh¸c nhau. Lo¹i h×nh dÞch vô ThÞ tr-êng T- vÊn ®Çu t- vµ t×m ®èi t¸c liªn doanh C¸c c«ng ty liªn doah, doanh nghiÖp nhµ n-íc hay c¸c c«ng ty lín T- vÊn niªm yÕt C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cæ phÇn hãa, c¸c c«ng ty lín Hç trî t×m kiÕm nguån tÝn dông SME Th«ng th-êng c¸c doanh nghiÖp ®· cã kÕ ho¹ch cho c¸c dù ¸n ®Çu t- cô thÓ. Hä chØ t×m ®Õn c¸c nhµ t- vÊn ®Ó nhê trî gióp t×m kiÕm c¸c nhµ ®Çu t-, hay thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc mang tÝnh thñ tôc giÊy tê ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc liªn quan. Víi c¸ch thøc ho¹t ®éng nµy, lo¹i h×nh t- vÊn ®Çu t- còng chñ yÕu dùa vµo c¸c mèi quan hÖ h¬n lµ viÖc ph©n tÝch vµ ®-a ra ®Ò xuÊt gióp doanh nghiÖp ®Çu t- hiÖu qu¶. ë ViÖt Nam hiÖn t¹i thÞ tr-êng vèn ch-a ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n th-êng ph¶i tiÕp cËn mét c¸ch gi¸n tiÕp c¸c nguån tÝn dông ng©n hµng hoÆc ph¶i th«ng qua c¸c ®èi t¸c trung gian, nh÷ng ng-êi cã ®ñ c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc. Trong mÉu cã 29 ng-êi/n¨m lµm c«ng viÖc t- vÊn ®Çu t- cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n, vµ ®· cung cÊp dÞch vô nµy cho kho¶ng 100 doanh nghiÖp t- nh©n. Do tÝnh chÊt cña lo¹i dÞch vô nµy vµ nhu cÇu vay vèn cao trong SME, chóng t«i tin r»ng sè l-îng thùc tÕ c¸c nhµ t- vÊn ®ang ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy cao h¬n rÊt nhiÒu so víi sè l-îng tÝnh ®-îc trong mÉu. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 16 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4. c¸c khã kh¨n vµ h¹n chÕ tån t¹i cña c¸c nhµ t- vÊn viÖt nam Trong phÇn nµy, chóng t«i tr×nh bµy vÒ c¸c khã kh¨n chung mµ c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i, vµ ®Æc biÖt tËp trung vµo c¸c khã kh¨n cña hä trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. Tr-íc tiªn chóng t«i ®Ò cËp tíi c¸c rµo c¶n còng nh- ®éng lùc cña viÖc tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn. Sau ®ã, chóng t«i tãm t¾t mét sè khã kh¨n mµ c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam ®ang ph¶i ®-¬ng ®Çu. C¸c khã kh¨n nµy ®-îc xem xÐt tõ c¶ phÝa cung vµ phÝa cÇu cña thÞ tr-êng. Cuèi cïng, chóng t«i tr×nh bµy ng¾n gän vÒ c¸c ý kiÕn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ tiÒm n¨ng thÞ tr-êng t- vÊn cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam 4.1 C¸c rµo c¶n vµ ®éng lùc cña viÖc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn 4.1.1 C¸c nhµ t- vÊn tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn nh- thÕ nµo? C¸c nhµ t- vÊn tham gia vµo thÞ tr-êng víi nh÷ng lý do kh¸c nhau. Tuy nhiªn cã mét ®Æc ®iÓm chung lµ ®a sè c¸c nhµ t- vÊn kh«ng ®-îc ®µo t¹o mét c¸ch chuyªn nghiÖp vÒ nghÒ t- vÊn. Hä trë thµnh nhµ cung cÊp dÞch vô t- vÊn hoÆc thµnh lËp c«ng ty t- vÊn sau khi hä ®· cã ®-îc mét sè kh¸ch hµng tõ c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n hoÆc tõ c«ng viÖc. Trong mét sè tr-êng hîp, c¸c nhµ t- vÊn, ®· tõng lµm viÖc ë c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi hay c¸c dù ¸n tµi trî n-íc ngoµi, nhËn thÊy c¸c c¬ héi t- vÊn trªn thÞ tr-êng vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp c«ng ty riªng ®Ó n¾m b¾t c¸c c¬ héi nµy. Kh¸ch hµng cña c¸c nhµ t- vÊn nµy chñ yÕu lµ c¸c c«ng ty liªn doanh, c¸c dù ¸n tµi trî n-íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc, hay c¸c c«ng ty t- nh©n lín. Mét sè kh¸c hiÖn ®ang lµm viÖc cho c¸c c¬ quan nhµ n-íc hay c¸c ng©n hµng, th× sö dông kiÕn thøc chuyªn m«n vµ m¹ng l-íi quan hÖ cña m×nh ®Ó lµm c¸c c«ng viÖc hç trî kinh doanh nh- thu xÕp thuÕ, t×m kiÕm c¸c nguån tÝn dông cho doanh nghiÖp. Nhãm c¸c nhµ t- vÊn nµy th-êng phôc vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n, bëi nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ®èi víi c¸c dÞch vô nµy lµ rÊt cao. Nh×n chung, nh÷ng ng-êi ®-îc pháng vÊn ®· kh«ng coi t- vÊn lµ nghÒ nghiÖp chÝnh khi hä míi b¾t ®Çu vµo ho¹t ®éng t- vÊn. RÊt nhiÒu ng-êi chØ trë thµnh nhµ t- vÊn khi hä cã ®-îc c¸c c¬ héi ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh. Trong mét sè tr-êng hîp, c¸c nhµ t- vÊn, mÆc dï ®· thµnh lËp mét c«ng ty t- vÊn cho riªng m×nh, hä vÉn ®ång thêi lµm viÖc chÝnh thøc cho mét c«ng ty hay tæ chøc kh¸c. HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp trong mÉu pháng vÊn ®· cã mét c«ng viÖc chÝnh thøc nµo ®ã, vµ chØ thØnh tho¶ng lµm thªm c«ng viÖc t- vÊn mçi khi cã c¬ héi. Trong mÉu 82 nhµ t- vÊn, chØ cã 10 ng-êi tr-íc ®©y ®· tõng lµm viÖc cho c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, 4 ng-êi lµm viÖc cho c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam vµ sau ®ã rêi c«ng ty ®ang lµm ®Ó lËp c«ng ty t- vÊn riªng. Sè cßn l¹i kh«ng ®-îc ®µo t¹o vÒ t- vÊn vµ kh«ng cã kinh nghiÖm lµm t- vÊn tr-íc ®ã. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 17 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4.1.2 C¸c rµo c¶n cña viÖc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn HiÖn t¹i kh«ng cã rµo c¶n nµo ®¸ng kÓ cho viÖc tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn ë ViÖt Nam. Sau khi LuËt Doanh nghiÖp ®-îc th«ng qua n¨m 2000, thñ tôc ®Ó thµnh lËp c«ng ty lµ rÊt ®¬n gi¶n. ViÖc thµnh lËp mét c«ng ty t- vÊn còng kh«ng ®ßi hái c¸c kho¶n ®Çu t- vèn lín. TÊt c¶ mäi ®iÒu kiÖn vËt chÊt mµ mét c«ng ty t- vÊn nhá cÇn cho ho¹t ®éng lµ mét v¨n phßng, c¸c thiÕt bÞ m¸y vi tÝnh, ®iÖn tho¹i. Rµo c¶n lín h¬n ®èi víi viÖc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn lµ vÊn ®Ò vÒ vèn con ng-êi. C«ng viÖc t- vÊn ®ßi hái c¸c kü n¨ng rÊt ®a d¹ng, bao gåm c¶ c¸c kü n¨ng vÒ ®èi nh©n xö thÕ, kü n¨ng thuyÕt tr×nh, kü n¨ng lµm viÖc theo nhãm, kü n¨ng giao tiÕp vµ kü n¨ng ph©n tÝch. C¸c kü n¨ng nµy tÊt nhiªn lµ kh«ng dÔ dµng mµ cã ®-îc. Quan träng h¬n n÷a, t- vÊn vÒ qu¶n lý cßn ®ßi hái cã nh÷ng hiÓu biÕt hay tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ c¸c kiÕn thøc qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c kü n¨ng vµ kiÕn thøc qu¶n lý tiªn tiÕn tõ c¸c n-íc ph¸t triÓn ph-¬ng T©y. HiÖn t¹i, míi chØ cã mét sè l-îng h¹n chÕ ng-êi ViÖt Nam lµ cã c¸c c¬ héi häc tËp vÒ lý thuyÕt còng nh- thùc tiÔn qu¶n lý ph-¬ng T©y. Mét rµo c¶n kh¸c trong viÖc tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn lµ m¹ng l-íi quan hÖ c«ng viÖc. Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy m¹ng l-íi quan hÖ gi÷ vai trß then chèt ®Ó ®¶m b¶o thµnh c«ng trong ho¹t ®éng t- vÊn ë ViÖt Nam. Mét ng-êi cÇn ph¸t triÓn ®-îc mét m¹ng l-íi quan hÖ c«ng viÖc cho riªng m×nh tr-íc khi cã thÓ b¾t ®Çu c«ng viÖc t- vÊn, hay thµnh lËp c«ng ty t- vÊn. Trong mÉu nghiªn cøu, ®a sè c¸c c«ng ty t- vÊn ®-îc thµnh lËp bëi mét nhãm b¹n bÌ hay ®ång nghiÖp ®· biÕt râ nhau tõ tr-íc. BÊt cø ai muèn trë thµnh mét nhµ t- vÊn thµnh c«ng ®Òu ph¶i x©y dùng c¸c mèi quan hÖ. NÕu kh«ng cã ®-îc mét m¹ng l-íi quan hÖ m¹nh, sÏ rÊt khã thµnh c«ng. 4.1.3 C¸c ®éng lùc tham gia thÞ tr-êng t- vÊn Thu nhËp lµ mét ®éng lùc quan träng cña viÖc tham gia cung cÊp dÞch vô t- vÊn. Nh×n chung th× c¸c nhµ t- vÊn cã thu nhËp trung b×nh 5-6 triÖu VN§/ th¸ng. Møc nµy lµ t-¬ng ®èi cao so víi møc thu nhËp b×nh qu©n ë nhiÒu ngµnh nghÒ, lÜnh vùc kh¸c. Theo nh- th«ng tin do c¸c nhµ t- vÊn cung cÊp, nh÷ng nhµ t- vÊn nhiÒu kinh nghiÖm cã thÓ tÝnh gi¸ USD 200-300 cho mét ngµy lµm viÖc. RÊt nhiÒu nhµ t- vÊn ®éc lËp hiÖn ®ang lµm viÖc chÝnh thøc cho mét tæ chøc nµo kh¸c vÉn cã thÓ cã thªm thu nhËp tõ c¸c c«ng viÖc t- vÊn ngoµi giê. Ngoµi ra, c«ng viÖc t- vÊn cßn gióp c¸c nhµ t- vÊn më réng c¸c mèi quan hÖ, n©ng cao uy tÝn cña c«ng ty hay c¸ nh©n trªn thÞ tr-êng. Tuy nhiªn, yÕu tè vÒ vËt chÊt kh«ng ph¶i lµ ®éng lùc duy nhÊt. Trong cuéc kh¶o s¸t, 13 trong sè 28 nhµ t- vÊn ®éc lËp (46.6%) nãi r»ng hä tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn v× hä thÝch ®uîc thö th¸ch, chø kh«ng ®¬n thuÇn lµm viÖc lµ v× tiÒn. Mét sè nhµ t- vÊn trong mÉu kh¶o s¸t cho biÕt r»ng hä ®· tõng t- vÊn miÔn phÝ cho SME, nh»m tÝch luü c¸c kinh nghiÖm hoÆc ®¬n thuÇn lµ gióp ®ì b¹n bÌ, ®ång nghiÖp. Mét sè ng-êi kh¸c cho biÕt hä thÝch sù tù do cña c«ng viÖc t- vÊn. NhiÒu ng-êi ®· bá c¸c c«ng viÖc cã thu nhËp cao ë c¸c c«ng ty n-íc ngoµi ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc kinh doanh riªng cña m×nh. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 18 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4.1.4 C¶m nhËn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ c¹nh tranh HÇu hÕt nh÷ng ng-êi tr¶ lêi c¶m thÊy c¹nh tranh ch-a ph¶i lµ mét vÊn ®Ò lín ë ngµnh t- vÊn trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i, trõ tr-êng hîp ®èi víi mét sè c«ng ty lín ®ang ho¹t ®éng ë c¸c lÜnh vùc thÞ tr-êng ®· ph¸t triÓn nh- ISO, ®iÒu tra thÞ tr-êng, vµ kiÓm to¸n. C¸c c«ng ty nhá râ rµng lµ cã ®Çy ®ñ viÖc lµm cho nhãm c¸c nhµ t- vÊn cña hä, do vËy hä kh«ng ph¶i lo l¾ng nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò c¹nh tranh. RÊt nhiÒu nhµ t- vÊn tham gia pháng vÊn nãi hä kh«ng biÕt c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lµ ai4. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ hä thiÕu kh¶ n¨ng ®iÒu tra vÒ thÞ tr-êng hay tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc tiÕp thÞ, mµ do cã thÓ lµ hä ch-a thÊy cÇn lo l¾ng vÒ c¹nh tranh vµ kh«ng suy nghÜ nhiÒu nhiÒu vÒ nã. §iÒu nµy lµ dÔ hiÓu bëi rÊt nhiÒu c«ng ty ®-îc thµnh lËp ra nh»m phôc vô cho mét gãc nhá nµo ®ã cña thÞ tr-êng, vµ qu¶ng b¸ c¸c dÞch vô cña hä chñ yÕu th«ng qua c¸c m¹ng l-íi quan hÖ c¸ nh©n, truyÒn miÖng. C¸c nhµ t- vÊn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®i t×m kiÕm kh¸ch hµng. Thªm n÷a, c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp ®· cã c¸c c«ng viÖc chÝnh thøc kh¸c vµ kh«ng dµnh nhiÒu thêi gian lµm viÖc t- vÊn, do ®ã hä chØ lµm viÖc khi cã kh¸ch hµng t×m ®Õn. Mét sè nhµ t- vÊn thËm chÝ cßn cho r»ng hiÖn t¹i kh«ng cã kh¸i niÖm c¹nh tranh trong ngµnh t- vÊn, bëi c¸c kh¸ch hµng th-êng nghe tªn tuæi cña nhµ t- vÊn vµ tù t×m ®Õn sö dông dÞch vô, nhµ t- vÊn kh«ng ph¶i ®i t×m kiÕm kh¸ch hµng. C¸ch nh×n nhËn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ vÊn ®Ò c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng cho thÊy ngµnh t- vÊn vÉn cßn kÐm ph¸t triÓn, vµ c¸c nhµ t- vÊn ch-a quan t©m tíi chiÕn l-îc l©u dµi cho kinh doanh t- vÊn. HiÖn t¹i, thÞ tr-êng t- vÊn vÉn cßn lµ thÞ tr-êng cña ng-êi b¸n, bëi chØ cã mét sè Ýt ng-êi ViÖt Nam cã ®ñ c¸c kü n¨ng vµ kiÕn thøc cÇn thiÕt cho c«ng viÖc t- vÊn. §ã lµ mét sè Ýt nh÷ng ng-êi ®-îc ®µo t¹o c¸c kiÕn thøc qu¶n lý tiªn tiÕn cña ph-¬ng T©y ®ang cã ®-îc nh÷ng lîi thÕ vµ c¬ héi do thÞ tr-êng hiÖn t¹i ®em l¹i. Rµo c¶n vÒ m¹ng l-íi quan hÖ còng ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc h¹n chÕ c¸c søc Ðp c¹nh tranh cña thÞ tr-êng - nh÷ng ng-êi cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng tèt vÉn cã thÓ gÆp khã kh¨n trong viÖc b¾t ®Çu c«ng viÖc t- vÊn, nÕu hä ch-a cã ®-îc c¸c m¹ng l-íi quan hÖ tèt. Hä cÇn ph¶i cã thªm nhiÒu thêi gian ®Ó t¹o lËp ra c¸c m¹ng l-íi quan hÖ nµy. Thùc tÕ nhu cÇu vÒ t- vÊn ë ViÖt Nam còng mét phÇn dÉn ®Õn sù c¹nh tranh kh«ng lín trªn thÞ tr-êng. PhÇn lín c¸c c«ng viÖc t- vÊn cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n cã liªn quan ®Õn c¸c mèi quan hÖ cã tÝnh dµn xÕp. ChØ cã mét sè Ýt ng-êi cã c¸c mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh víi c¸c c¬ quan hay c¸c tæ chøc nhµ n-íc lµ cã kh¶ n¨ng cung cÊp dÞch vô. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch mét phÇn t¹i sao c¸c nhµ t- vÊn nµy kh«ng c¶m thÊy cã nhiÒu søc Ðp c¹nh tranh. 4Chóng t«i nhËn thÊy r»ng trong mét sè tr-êng hîp, nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn cã thÓ biÕt râ vÒ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña hä, nh-ng hä kh«ng muèn nãi víi chóng t«i. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 19 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF MÆc dï cã c¶m nhËn chung lµ hiÖn t¹i ch-a cã søc Ðp nhiÒu vÒ c¹nh tranh, ®a sè c¸c nhµ t- vÊn cho r»ng søc Ðp c¹nh tranh sÏ t¨ng lªn nhiÒu trong t-¬ng lai, khi cã nhiÒu c«ng ty tham gia vµo thÞ tr-êng t- vÊn h¬n. C¸c c«ng ty t- vÊn còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng sÏ cã thªm nhiÒu c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi x©m nhËp vµo thÞ tr-êng ViÖt Nam vµ kh¶ n¨ng sÏ cã thªm c¸c c¸n bé t- vÊn ViÖt Nam bá viÖc ë c¸c c«ng ty n-íc ngoµi ®Ó thµnh lËp c¸c c«ng ty t- vÊn cña riªng hä. Khi ®ã, tªn tuæi vµ uy tÝn cña c«ng ty sÏ trë nªn quan träng h¬n. C¸c c«ng ty sÏ ph¶i ®i vµo quy cñ vµ lµm viÖc chuyªn nghiÖp h¬n ®Ó cã thÓ më réng ho¹t ®éng vµ chiÕm lÜnh thÞ phÇn. HiÖn t¹i vÉn kh«ng thÊy râ xu h-íng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam vµ c¸ch thøc c¸c nhµ t- vÊn cã thÓ qu¶n lý c«ng ty víi mét quy m« lín h¬n. Tuy nhiªn, c¸c c¶m nhËn hiÖn t¹i cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ vÊn ®Ò c¹nh tranh cho thÊy nhiÒu ng-êi trong sè hä vÉn ch-a cã ®-îc mét chiÕn l-îc kinh doanh râ rµng trong dµi h¹n. 4.2 C¸CTH¸CHTHøCCHUNG§èIVíIC¸CNHµT¦VÊNëVIÖTNAM C¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam chñ yÕu lµ c¸c c«ng ty t- nh©n, dã ®ã hä còng cã mét sè khã kh¨n mang tÝnh ®Æc tr-ng cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam nãi chung. Ngoµi ra c¸c c«ng ty t- vÊn còng gÆp nh÷ng khã kh¨n mang tÝnh ®Æc thï cña ngµnh t- vÊn. Trong phÇn d-íi ®©y chóng t«i tr×nh bµy nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc mang tÝnh ®Æc thï cña c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc liªn quan ®Õn cÇu vµ cung t- vÊn cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. 4.2.1 M«i tr-êng ph¸p lý HÇu hÕt nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn kh«ng thÊy nh÷ng khã kh¨n, rµo c¶n ®¸ng kÓ vÒ mÆt ph¸p lý liªn quan ®Õn ngµnh t- vÊn. RÊt nhiÒu c¸c nhµ t- vÊn thËm chÝ cßn kh«ng biÕt ®Õn NghÞ ®Þnh 87 vÒ ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô t- vÊn ë ViÖt Nam (NghÞ ®Þnh 87/2002/N§-CP, 5/11/2002). Tuy nhiªn còng cã mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn m«i tr-êng ph¸p lý mµ c¸c c«ng ty t- vÊn cho r»ng cã g©y c¶n trë cho sù ph¸t triÓn cña ngµnh t- vÊn, bao gåm: 1) c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thuÕ, 2) c¸c quy ®Þnh vÒ viÖc thuª t- vÊn n-íc ngoµi, 3) c¸c h¹n chÕ vÒ tiÕp cËn th«ng tin, 4) c¸c h¹n chÕ vÒ nh©n sù, 5) khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng t- vÊn, tæ chøc qu¶n lý c«ng ty t- vÊn. 4.2.1.1 C¸c vÊn ®Ò vÒ thuÕ Mét sè c¸c nhµ t- vÊn nãi møc thuÕ lîi tøc hiÖn t¹i (32%) lµ qu¸ cao ®èi víi c¸c c«ng ty t- vÊn. Theo hä, lÜnh vùc t- vÊn vÉn cßn rÊt non trÎ vµ cÇn nhËn ®-îc c¸c hç trî -u ®·i cña nhµ n-íc vÒ thuÕ. C¸c nhµ t- vÊn cßn ®Æc biÖt ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thùc tiÔn h¹ch to¸n chi phÝ ®ang ®-îc ¸p dông, bëi nã ¶nh h-ëng ®Õn viÖc tÝnh to¸n lîi nhuËn chÞu thuÕ. C¸c c«ng ty t- vÊn, vµ c¶ c¸c c«ng ty kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, nÕu thuª c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp th× ®Òu gÆp khã kh¨n trong viÖc thuyÕt phôc c¸c nh©n viªn thuÕ vô vÒ c¸c h¹ch to¸n chi phÝ thuª t- vÊn. Nguyªn nh©n lµ do c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp th× kh«ng thÓ cã (mét c¸ch chÝnh thøc) c¸c "hãa ®¬n ®á" ®-îc ph¸t hµnh bëi Bé Tµi ChÝnh, vµ v× vËy c¸c c«ng ty thuª t- vÊn sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc gi¶i tr×nh c¸c chi phÝ nµy. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 20 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Mét sè c¸c nhµ t- vÊn cßn ®Ò cËp tíi quy ®Þnh h¹n chÕ møc chi phÝ mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ chi tr¶ cho c¸c dÞch vô qu¶ng c¸o hay ®µo t¹o. C¸c nhµ t- vÊn c¶m thÊy r»ng quy ®Þnh nµy g©y h¹n chÕ cho c¸c SME trong viÖc sö dông dÞch vô. 4.2.1.2 ViÖc sö dông t- vÊn n-íc ngoµi. Theo nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn, thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc thuª m-ín sö dông vµ thanh quyÕt to¸n chi phÝ cho c¸c chuyªn gia t- vÊn n-íc ngoµi lµ hÕt søc phøc t¹p. C¸c c«ng ty thuª chuyªn gia t- vÊn n-íc ngoµi còng sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc gi¶i tr×nh víi nh©n viªn thuÕ vÒ c¸c kho¶n chi tr¶ (th-êng rÊt lín) cho c¸c nhµ t- vÊn n-íc ngoµi. 4.2.1.3 H¹n chÕ tiÕp cËn th«ng tin. Theo nh- mét sè nhµ t- vÊn, viÖc qu¶n lý rÊt chÆt chÏ cña nhµ n-íc vÒ th«ng tin còng cã nh÷ng ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh t- vÊn. VÝ dô, c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý th«ng tin cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng do dù khi ®-a c¸c th«ng tin lªn m¹ng Internet. KÕt qu¶ lµ c¸c nhµ t- vÊn kh«ng thÓ t×m kiÕm ®-îc tõ trªn m¹ng nhiÒu th«ng tin vÒ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung, còng nh- vÒ c¸c ngµnh kinh tÕ nãi riªng. C¸c c«ng ty t- vÊn nhiÒu khi còng kh«ng biÕt lµ hä cã thÓ ®-a th«ng tin nµo, vµ kh«ng nªn ®-a c¸c th«ng tin nµo lªn trªn trang web cña m×nh. 4.2.1.4 C¸c h¹n chÕ vÒ nh©n sù Nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn còng ®Ò cËp ®Õn mét sè quy ®Þnh cña ChÝnh phñ nh- kh«ng cho phÐp c¸c nh©n viªn lµm viÖc ë c¸c c¬ quan nhµ n-íc ®-îc tham gia ho¹t ®éng t- vÊn, hay nh÷ng ng-êi lµm viÖc ë c¸c tæ chøc c«ng lËp (nh- c¸c tr-êng ®¹i häc) kh«ng ®-îc lËp c¸c c«ng ty t- vÊn riªng. C¸c quy ®Þnh nµy phÇn nµo còng g©y h¹n chÕ ®Õn sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng. 4.2.1.5 Khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng t- vÊn, c«ng ty t- vÊn Mét sè Ýt c¸c nhµ t- vÊn khuyÕn nghÞ r»ng cÇn cã c¸c quy ®Þnh vµ khung ph¸p lý râ rµng h¬n cho ngµnh t- vÊn, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c vÊn ®Ò hîp t¸c t- vÊn vµ ®¨ng ký c«ng ty t- vÊn. 4.2.2 C¸c th¸ch thøc tõ phÝa cÇu Trong phÇn nµy, chóng t«i ®Ò cËp tíi c¸c th¸ch thøc tõ phÝa cÇu ®èi víi c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho khu vùc doanh nghiÖp t- nh©n. Chóng t«i b¾t ®Çu c¸c th¶o luËn víi mét tãm t¾t vÒ quy m« cña cÇu. TiÕp theo, chóng t«i tr×nh bµy vÒ c¸c ý kiÕn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ lý do t¹i sao nhu cÇu cho c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam vÉn ë møc rÊt thÊp. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 21 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4.2.2.1 Quy m« cña cÇu B¶ng 5 d-íi ®©y ®-a ra nh÷ng -íc tÝnh vÒ quy m« sö dông c¸c dÞch vô t- vÊn trong khu vùc doanh nghiÖp t- nh©n trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i. C¸c -íc tÝnh nµy dùa trªn c¸c con sè vÒ khèi l-îng c«ng viÖc t- vÊn do c¸c nhµ t- vÊn trong mÉu kh¶o s¸t cung cÊp. Chóng t«i chia c¸c dÞch vô t- vÊn ra thµnh 2 nhãm lín. Nhãm ®Çu bao gåm t- vÊn qu¶n lý chiÕn l-îc vµ ba lo¹i h×nh t- vÊn qu¶n lý chuyªn ngµnh: nh©n sù, marketing, kÕ to¸n vµ tµi chÝnh. Nhãm thø hai bao gåm c¸c dÞch vô vÒ thuÕ vµ ®Çu t- - ®©y lµ hai lo¹i h×nh dÞch vô hç trî kinh doanh chÝnh mµ SME ®· sö dông. C¸c dÞch vô trong nhãm ®Çu lµ c¸c dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý, nh-ng kh«ng cã nghÜa lµ nã kh«ng bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh hç trî kinh doanh. Nh- ®· ®Ò cËp ë c¸c phÇn tr-íc, trong nhiÒu tr-êng hîp rÊt khã cã thÓ t¸ch b¹ch r¹ch rßi c¸c c«ng viÖc t- vÊn thùc sù víi c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh - vÝ dô, c¸c lo¹i h×nh dÞch vô trong lÜnh vùc kÕ to¸n th× mang tÝnh hç trî kinh doanh nhiÒu h¬n lµ mang tÝnh t- vÊn thùc sù. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i h×nh hç trî kinh doanh (nÕu cã) trong nhãm ®Çu th-êng xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu tù nhiªn th-êng thÊy cña c¸c doanh nghiÖp nhá ë tÊt c¶ c¸c n-íc h¬n lµ hËu qu¶ cña c¸c thÓ chÕ thÞ tr-êng kÐm hiÖu qu¶, hoÆc khiÕm khuyÕt cña c¸c thÓ chÕ ph¸p luËt kinh tÕ nãi chung. Theo nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn, nhu cÇu hiÖn t¹i cña SME vÒ t- vÊn thùc sù vÒ qu¶n lý lµ cßn rÊt nhá. Nhu cÇu cña c¸c doanh nghiªp t- nh©n vÒ t- vÊn qu¶n lý, nÕu cã th× th-êng chØ tËp trung ë c¸c doanh nghiÖp lín nhÊt (kho¶ng chõng 1000 c«ng ty). Chóng t«i -íc tÝnh trong mÉu chØ cã 78 ng-êi/n¨m ®ang cung cÊp dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý nãi chung cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n, vµ -íc tÝnh tæng sè c¸c nhµ t- vÊn lµm c¸c c«ng viÖc nµy trªn c¶ n-íc lµ 162 ng-êi (kho¶ng tõ 150 ®Õn 200 ng-êi)5. Dùa vµo ®ã, chóng t«i còng -íc tÝnh tû lÖ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n hiÖn cã sö dông c¸c dÞch vô t- vÊn nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ (Ýt h¬n 1%)6. NhËn ®Þnh nµy cña chóng t«i lµ phï hîp víi c¸c nghiªn cøu vÒ phÝa cÇu thùc hiÖn bëi GTZ vµ Swisscontact, trong ®ã hä -íc tÝnh chØ cã 2% sè l-îng c¸c SME ë ViÖt Nam lµ cã sö dông c¸c dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý. 5Víi c¸c nç lùc ban ®Çu trong viÖc x¸c ®Þnh danh s¸ch c¸c nhµ t- vÊn, chóng t«i tin t-ëng r»ng ®· tiÕn hµnh pháng vÊn kho¶ng mét nöa trong sè c¸c nhµ t- vÊn trªn thÞ tr-êng cung cÊo t- vÊn qu¶n lý cho SME. 6 ¦íc tÝnh nµy dùa trªn nhËn ®Þnh r»ng: tæng sè cã kho¶ng 50,000 c«ng ty t- nh©n hiÖn ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, c¨n cø vµo sè l-îng c¸c c«ng ty ®¨ng ký theo LuËt Doanh NghiÖp. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 22 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF B¶ng 5. Quy m« thÞ tr-êng cña c¸c dÞch vô t- vÊn tÝnh theo sè ng-êi/n¨m vµ sè l-îng c¸c SME cã sö dông dÞch vô . Tæng sè Tû lÖ % Tæng sè Tæng sè SME sö trong tæng Tæng sè ng-êi n¨m SME sö dông dÞch sè SME sö LÜnh vùc t- vÊn ng-êi/n¨m (-íc tÝnh dông dÞch vô (-íc dông dÞch trong mÉu cho toµn vô (trong tÝnh cho vô (-íc quèc) mÉu) toµn quèc) tÝnh) Nhãm 1: T- vÊn qu¶n lý Qu¶n lý chiÕn l-îc 36 72 78 156 0.3 Tµi chÝnh & KÕ to¸n 9 30 19 80 0.2 Qu¶n lý nh©n sù 13 20 29 58 0.1 Marketing 20 40 25 50 0.1 Tæng nhãm 1 78 162 78-151 156-344 0.0-0.37 Nhãm 2 : C¸c dÞch vô hç trî kinh doanh ThuÕ 36 70-320 90 176-900 0.4-1.8 §Çu t- 29 43 97-139 240 0.5 Tæng nhãm 2 65 113-363 187-229 416-1140 0.9-2.3 Tæng céng 143 275-525 265-380 572-1484 0.9-3.0 Nhu cÇu cho c¸c lo¹i h×nh hç trî kinh doanh lµ lín h¬n nhiÒu so víi nhu cÇu cho c¸c lo¹i h×nh t- vÊn qu¶n lý thùc sù. Tû lÖ -íc tÝnh sè l-îng c¸c SME cã sö dông c¸c lo¹i h×nh dÞch vô trong nhãm thø hai, tÝnh riªng cho t- vÊn thuÕ vµ t- vÊn ®Çu t-, lµ cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ sö dông c¸c lo¹i h×nh dÞch vô trong nhãm ®Çu (0.9 ®Õn 2.3% so víi 0.1 ®Õn 0.7%). §iÒu nµy, theo nh- chóng t«i ®· ®Ò cËp ë trªn, lµ do sù ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c thÓ chÕ thÞ tr-êng vµ cña hÖ thèng ph¸p lý kinh tÕ ë ViÖt Nam nãi chung. Mét hÖ thèng thuÕ kh«ng hiÖu qu¶ vµ phøc t¹p tÊt nhiªn sÏ t¹o ra l-îng nhu cÇu lín cho c«ng viÖc quyÕt to¸n vÒ thuÕ. Mét thÞ tr-êng vèn kÐm ph¸t triÓn vµ kh«ng hiÖu qu¶ t¹o ra nhu cÇu cho c¸c lo¹i h×nh dÞch vô t- vÊn vÒ ®Çu t- (vay vèn), hiÖn ®ang ®-îc thùc hiÖn bëi rÊt nhiÒu c«ng ty t- vÊn. 4.2.2.2 ý kiÕn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ viÖc sö dông dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n: c¸c vÊn ®Ò vÒ liªn quan gi¸ trÞ lîi Ých sö dông dÞch vô vµ sù tin cËy vµo dÞch vô cung cÊp Trong khi pháng vÊn chóng t«i ®· ®-a ra mét danh s¸ch c¸c lý do t¹i sao doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng sö dông dÞch vô, vµ ®Ò nghÞ c¸c nhµ t- vÊn chän c¸c lý do mµ hä cho lµ x¸c ®¸ng nhÊt. B¶ng 6 cung cÊp c¸c tãm t¾t kÕt qu¶ ý kiÕn cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ lý do mµ c¸c SME kh«ng sö dông dÞch vô t- vÊn Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 23 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn cho r»ng lý do mµ c¸c SME kh«ng sö dông t- vÊn kh«ng ph¶i lµ do hä thiÕu sù quan t©m hay kh«ng biÕt ®Õn sù tån t¹i cña c¸c lo¹i dÞch vô. Nguyªn nh©n chÝnh lµ vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ vÒ lîi Ých ®em l¹i cña dÞch vô. Theo ý kiÕn cña c¸c nhµ t- vÊn, c¸c SME kh«ng hiÓu hoÆc kh«ng tÝnh to¸n ®-îc gi¸ trÞ lîi Ých ®em l¹i tõ dÞch vô. B¶ng 6. ý kiÕn cña nhµ t- vÊn vÒ lý do SME kh«ng sö dông dÞch vô t- vÊn Lý do Sè ng-êi cho Tû lÖ phÇn tr¨m/tæng r»ng kh«ng ®óng sè ng-êi tr¶ lêi SME kh«ng thÓ ®o hoÆc hiÓu ®-îc lîi Ých dÞch 56 87.6% vô ®em l¹i SME cho r»ng lîi Ých mµ dÞch vô ®em l¹i lµ qu¸ 47 74.6% xa trong t-¬ng lai so víi viÖc ph¶i bá tiÒn ra tr-íc m¾t SME kh«ng biÕt ®Õn lîi Ých mµ dÞch vô ®em l¹i 47 73.4% SME kh«ng tin t-ëng vµo nhµ t- vÊn 46 68.6% SME e ng¹i khi thö dïng mét dÞch vô t- vÊn 22 37.3% míi SME kh«ng biÕt lµ cã lo¹i dÞch vô nh- vËy 21 33.9% SME c¶m thÊy kinh doanh ®· ®ñ l·i vµ kh«ng 13 21.6% cÇn thiÕt ph¶i c¶i tiÕn SME kh«ng c¶m thÊy bÞ c¹nh tranh gay g¾t nªn 13 21.3% kh«ng cÇn ph¶i t×m c¸ch ®æi míi, t¹o ra lîi thÕ míi (Chó ý: Tæng sè ng-êi ®· tr¶ lêi cho mçi nhËn ®Þnh trªn cã thÓ kh¸c nhau). Kh¸c víi c¸c giao dÞch th-¬ng m¹i kh¸c, t- vÊn th-êng kh«ng ®em l¹i lîi Ých mét c¸ch tøc th×. Gi¸ trÞ thùc sù cña t- vÊn th-êng khã x¸c ®Þnh, vµ chØ cã thÓ nhËn biÕt sau mét thêi gian trong t-¬ng lai. Mét phÇn cña c«ng viÖc t- vÊn lµ lµm c¸ch nµo ®Ó thuyÕt phôc kh¸ch hµng vÒ c¸c lîi Ých cña dÞch vô. RÊt nhiÒu nhµ t- vÊn còng cho r»ng c¸c SME ch-a tin t-ëng vµo hä. VÊn ®Ò vÒ th«ng tin còng cã phÇn liªn quan ®Õn vÊn ®Ò gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô - cho ®Õn khi c¸c SME hiÓu ®-îc gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô, sö dông dÞch vô vµ cã ®-îc kÕt qu¶ tèt, th× lóc ®ã hä míi cã sù tin t-ëng vµo nhµ t- vÊn. Nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn ®Òu cã chung nhËn ®Þnh r»ng mét khi kh¸ch hµng ®· ®-îc thuyÕt phôc ®Ó sö dông dÞch vô lÇn ®Çu, nhiÒu kh¶ n¨ng hä sÏ tiÕp tôc sö dông l¹i dÞch vô sau nµy. §iÒu nµy cho thÊy mét sè nhµ t- vÊn d-êng nh- thiÕu kh¶ n¨ng lµm râ gi¸ trÞ lîi Ých cña c¸c dÞch vô t- vÊn do m×nh cung cÊp. VÊn ®Ò nµy sÏ ®-îc chóng t«i tiÕp tôc lµm râ trong môc 4.2.3.2. Ngoµi ra cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn nhu cÇu thÊp ®èi víi c¸c dÞch vô t- vÊn. Gi¸ c¶ cña c¸c dÞch vô t- vÊn cã thÓ qu¸ cao ®èi víi nhiÒu SME, ®Æc biÖt lµ gi¸ dÞch vô t- vÊn vÒ qu¶n lý. Thùc sù th× c¸c nhµ t- vÊn qu¶n lý ®-îc ®µo t¹o kh¸ bµi b¶n vµ cã nhiÒu kinh nghiÖm th-êng ®ßi hái møc gi¸ dÞch vô kh¸ cao so víi mÆt b»ng ë ViÖt Nam. Mét c«ng ty t- vÊn trong mÉu pháng vÊn cho biÕt hä tÝnh gi¸ thÊp nhÊt lµ 150 USD cho mét ngµy c«ng t- Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 24 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF vÊn, vµ mét nhµ t- vÊn vÒ nh©n sù ®ßi møc gi¸ 15 USD cho mét giê lµm viÖc. Nh-ng dï sao theo kinh nghiÖm lµm viÖc víi SME, cïng víi c¸c ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu nµy, cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng c¸c SME sÏ s½n lßng chi tr¶ vµ sö dông dÞch vô nÕu nh- hä thÊy râ hoÆc tÝnh to¸n ®-îc gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô. VÝ dô, lîi Ých cña c¸c dÞch vô hç trî kinh doanh nh- thuÕ vµ ®Çu t- ®Ò cËp ®Õn ë c¸c phÇn trªn cã thÓ dÔ thÊy hoÆc ®o ®-îc, v× vËy SME ®· sö dông rÊt nhiÒu hai lo¹i dÞch vô nµy. Bªn c¹nh c¸c lý do nªu trªn, cßn cã mét sè lý do kh¸c gi¶i thÝch cho viÖc SME kh«ng sö dông dÞch vô t- vÊn, bao gåm: 1) hä kh«ng sö dông dÞch vô t- vÊn ®¬n gi¶n v× hä kh«ng cã nhu cÇu vÒ t- vÊn; 2) hä kh«ng muèn ®Ó lé th«ng tin néi bé doanh nghiÖp; vµ 3) c¸c c«ng ty t- vÊn ch-a cung cÊp ®-îc ®óng c¸c lo¹i h×nh vµ chÊt l-îng t- vÊn ®Ó c¸c SME cã thÓ s½n sµng tr¶ tiÒn cho viÖc sö dông t- vÊn. 4.2.3 C¸c thö th¸ch tõ phÝa cung 4.2.3.1 ThiÕu sù chuyªn m«n hãa NhiÒu nhµ t- vÊn ViÖt Nam hiÖn t¹i ®ang cung cÊp ®ång thêi nhiÒu lo¹i dÞch vô t- vÊn kh¸c nhau, kÕt hîp c¶ ®µo t¹o, c¸c c«ng viÖc mang tÝnh hç trî t¹m thêi, kh¶o s¸t thÞ tr-êng hay giíi thiÖu c¸c mèi quan hÖ - cã lóc th× nhiÒu lo¹i c«ng viÖc trong mét lo¹i h×nh dÞch vô, cã lóc th× nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô cho cïng mét kh¸ch hµng. Nh- ®· ®Ò cËp tr-íc ®©y, trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch sè liÖu, chóng t«i gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc ph©n lo¹i c¸c lo¹i h×nh dÞch vô kh¸c nhau ®-îc cung cÊp bëi c¸c nhµ t- vÊn. Trong mÉu nghiªn cøu, cã nh÷ng c«ng ty t- vÊn chØ cã d-íi 10 nhµ t- vÊn nh-ng ®· cung cÊp nhiÒu lo¹i dÞch vô t- vÊn kh¸c nhau tõ qu¶n lý chiÕn l-îc chung cho ®Õn qu¶n lý chuyªn ngµnh nh- nh©n sù, marketing vµ tµi chÝnh vµ c¶ c¸c dÞch vô IT hay cµi ®Æt phÇn mÒm kÕ to¸n. C¸c nhµ t- vÊn còng th-êng kh«ng ph©n biÖt râ t- vÊn víi ®µo t¹o; rÊt nhiÒu c«ng ty cã c¸c bé phËn ®µo t¹o g¾n víi c¸c c«ng viÖc t- vÊn mµ hä cung cÊp. C¸c nhµ t- vÊn còng th-êng thiÕu sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a t- vÊn nh©n sù (vÝ dô nh- t- vÊn vÒ n©ng cao n¨ng lùc ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn) víi ®µo t¹o. Sù thiÕu chuyªn m«n hãa râ rµng lµ mét biÓu hiÖn cña sù kÐm ph¸t triÓn trong ngµnh t- vÊn. HiÖn t¹i, c¸c nhµ t- vÊn ®ang cè g¾ng n¾m b¾t tÊt c¶ c¸c c¬ héi cã ®-îc trªn thÞ tr-êng, vµ th-êng kh«ng cã mét chiÕn l-îc vµ ®Þnh h-íng râ rµng cho sù ph¸t triÓn trong t-¬ng lai. Tuy nhiªn còng cã mét sè nhµ t- vÊn nhËn thøc r»ng ®Ó ngµnh t- vÊn ph¸t triÓn th× c¸c nhµ t- vÊn cÇn ph¶i ph¸t triÓn theo h-íng chuyªn m«n hãa. Mét nhµ t- vÊn ®· nhËn ®Þnh: "NÕu muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i tËp trung lµm tèt mét sè c¸c dÞch vô mµ hä ®ang lµm tèt, vµ kh«ng nªn cè g¾ng lµm tÊt c¶ mäi thø". Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 25 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4.2.3.2 Kü n¨ng vµ KiÕn thøc C¨n cø vµo nh÷ng tr¶ lêi cña c¸c nhµ t- vÊn tham gia pháng vÊn, chóng t«i rót ra nhËn ®Þnh chung r»ng cã ba lo¹i kü n¨ng/kiÕn thøc chÝnh mµ c¸c nhµ t- vÊn cã thÓ c¶i thiÖn: 1) kü n¨ng marketing, 2) kü n¨ng t- vÊn; vµ 3) c¸c kiÕn thøc vÒ kinh doanh. Kü n¨ng marketing lµ c¸c kü n¨ng mµ nhµ t- vÊn cÇn ®Ó tiÕp thÞ vµ qu¶ng b¸ cho dÞch vô cña m×nh, ®Æc biÖt lµ c¸c kü n¨ng trong viÖc lµm râ cho kh¸ch hµng nh÷ng gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô. Kü n¨ng t- vÊn, vÒ c¬ b¶n, lµ c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó lµm c«ng viÖc t- vÊn mét c¸ch hiÖu qu¶. C¸c kiÕn thøc vÒ kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc marketing, qu¶n lý nh©n sù vµ qu¶n lý tµi chÝnh lµ c¸c kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c t- vÊn cho SME trong c¸c lÜnh vùc qu¶n lý nµy. Kü n¨ng marketing HiÖn t¹i, d-êng nh- lµ hÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn chØ sö dông m¹ng l-íi quan hÖ ®Ó t×m kiÕm kh¸ch hµng vµ tiÕp tôc duy tr× c¸c mèi quan hÖ lµm ¨n, hä chØ thùc hiÖn ë møc rÊt h¹n chÕ c¸c qu¶ng c¸o hay quan hÖ c«ng chóng. Nh×n chung, c¸c nhµ t- vÊn cßn nhiÒu h¹n chÕ trong viÖc marketing s¶n phÈm dÞch vô cña hä. Trong mét sè Ýt tr-êng hîp, pháng vÊn viªn c¶m thÊy r»ng nh÷ng ng-êi tr¶ lêi kh«ng cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch râ vÒ c¸c c«ng viÖc t- vÊn mµ hä thùc hiÖn, hay lµm râ c¸c lîi Ých ®em l¹i tõ dÞch vô. Khi ®-îc hái liÖu c¸c nhµ t- vÊn cã thÓ l-îng hãa, -íc tÝnh ®-îc c¸c gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô t- vÊn mµ hä dù ®Þnh cung cÊp cho c¸c kh¸ch hµng tiÒm n¨ng hay kh«ng, rÊt nhiÒu ng-êi tr¶ lêi r»ng hä chØ cã thÓ l-îng hãa ®-îc gi¸ trÞ sau khi ®· thùc hiÖn c«ng viÖc, rÊt Ýt ng-êi cã kh¶ n¨ng -íc tÝnh ®-îc gi¸ trÞ lîi Ých tr-íc khi thùc hiÖn c«ng viÖc. VÝ dô mét nhµ t- vÊn nh©n sù ®-îc pháng vÊn cho biÕt: víi viÖc thiÕt kÕ vµ h-íng dÉn kh¸ch hµng thùc hiÖn mét hÖ thèng qu¶n lý míi, nhµ t- vÊn nµy ®· gióp kh¸ch hµng tiÕt kiÖm ®-îc 50 triÖu ®ång/n¨m, nh-ng nhµ t- vÊn nµy ®· kh«ng tÝnh to¸n ®-îc vµ thuyÕt phôc kh¸ch hµng kho¶n tiÕt kiÖm nµy tr-íc khi tiÕn hµnh thùc hiÖn c«ng viÖc. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn mét phÇn lµ do rÊt nhiÒu nhµ t- vÊn thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i bá nhiÒu c«ng søc cho c«ng t¸c tiÕp thÞ. C¸c dÞch vô hä cung cÊp th-êng lµ ®· cã nhu cÇu tù nhiªn cao trªn thÞ tr-êng, vÝ dô nh- ®èi víi c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn vÊn ®Ò thuÕ vµ ®Çu t-. Tuy thÕ, viÖc kh«ng tÝnh to¸n ®-îc hay kh«ng chøng minh ®-îc cho kh¸ch hµng vÒ c¸c gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô, còng nh- viÖc kh«ng lµm tèt c«ng t¸c tiÕp thÞ, ®· phÇn nµo gi¶i thÝch cho viÖc SME sö dông rÊt Ýt dÞch vô t- vÊn qu¶n lý. ThÞ tr-êng t- vÊn hiÖn t¹i vÉn lµ mét thÞ tr-êng thuéc vÒ ng-êi b¸n vµ c¸c nhµ t- vÊn hiÖn ®ang hµi lßng víi vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ tr-êng. Tuy nhiªn, c¸c c«ng ty t- vÊn cÇn ph¶i c¶i thiÖn c¸c kü n¨ng thÞ tr-êng cña m×nh nÕu nh- hä muèn c¹nh tranh thµnh c«ng trong t-¬ng lai, khi mµ thÞ tr-êng ®· ph¸t triÓn. C¸c nhµ t- vÊn chØ cã thÓ t¹o dùng ®-îc niÒm tin cña kh¸ch hµng nÕu hä cã kh¶ n¨ng lµm tèt c«ng t¸c tiÕp thÞ, vµ cung cÊp dÞch vô theo c¸ch thøc chuyªn nghiÖp h¬n. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 26 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF NhiÒu nhµ t- vÊn còng nhËn thÊy ®iÓm yÕu trong c«ng t¸c tiÕp thÞ dÞch vô cña hä. Khi ®-îc hái vÒ c¸c hç trî mµ hä mong muèn nhËn ®-îc tõ c¸c tæ chøc tµi trî nh- MPDF vµ GTZ, h¬n mét nöa trong sè nh÷ng ng-êi tr¶ lêi (25 trong sè 45) c¶m thÊy hä cÇn ®-îc gióp ®ì ®Ó c¶i thiÖn c¸c kü n¨ng thÞ tr-êng (marketing). C¸c kü n¨ng t- vÊn HÇu hÕt c¸c nhµ t- vÊn nãi r»ng hä muèn ®-îc ®µo t¹o vÒ nghÒ t- vÊn, ®Æc biÖt lµ vÒ quy tr×nh thùc hiÖn mét c«ng viÖc t- vÊn tõ lóc b¾t ®Çu cho ®Õn lóc kÕt thóc. Khi pháng vÊn, chóng t«i ®Ò nghÞ c¸c nhµ t- vÊn liÖt kª vÒ c¸c khãa häc vÒ t- vÊn mµ hä ®· tõng ®-îc tham gia. ChØ cã mét sè Ýt ng-êi tr¶ lêi vµ mét sè ng-êi c¶m thÊy kh«ng tho¶i m¸i hay thËm chÝ e ng¹i víi c©u hái nµy. RÊt nhiÒu c¸c nhµ t- vÊn, trõ nh÷ng ng-êi ®· tõng lµm viÖc ë c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, ch-a tõng ®-îc ®µo t¹o ®Ó lµm viÖc t- vÊn. H¬n mét nöa sè ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn (44 ng-êi) nãi r»ng hä chØ "võa häc võa lµm". Mét sè kh¸c (26 ng-êi) nãi hä ®· tham gia vµo c¸c kho¸ häc t- vÊn. Tuy nhiªn ngoµi mét khãa häc thuéc mét dù ¸n ph¸t triÓn SME do UNIDO thùc hiÖn c¸ch ®©y vµi n¨m, kh«ng mét khãa häc nµo kh¸c ®-îc nªu tªn. Mét sè ng-êi kh¸c th× nãi hä tù häc th«ng qua c¸c s¸ch vë vµ tµi liÖu Internet, vµ mét sè cho r»ng hä ®· tõng cã quan hÖ c«ng t¸c víi c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi, vµ c¸c kinh nghiÖm nµy ®· gióp Ých rÊt nhiÒu cho hä trong viÖc b¾t ®Çu nghÒ t- vÊn. C¸c kiÕn thøc vÒ kinh doanh Víi mét kho¶ng thêi gian ng¾n ngñi kÓ tõ khi ®Êt n-íc b¾t ®Çu c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ, ViÖt Nam hiÖn vÉn cßn rÊt thiÕu nh÷ng ng-êi ®-îc ®µo t¹o tèt vÒ kinh doanh, vµ nhiÒu nhµ t- vÊn cßn ch-a ®-îc ®µo t¹o vÒ kiÕn thøc kinh doanh c¬ b¶n. Trong khi pháng vÊn, mét vµi nhµ t- vÊn cßn hiÓu sai c¶ c¸c kh¸i niÖm vµ lý thuyÕt vÒ kinh doanh, b»ng chøng lµ nhiÒu khi c¸c nhµ t- vÊn nhÇm lÉn trong viÖc ph©n biÖt c¸c lo¹i h×nh dÞch vô mµ hä cung cÊp. Trong bèi c¶nh hiÖn t¹i, khi mµ cßn rÊt thiÕu c¸c s¸ch vë vµ tµi liÖu ®µo t¹o tèt (c¶ b»ng tiÕng Anh hay tiÕng ViÖt) vÒ kinh doanh, c¸c nhµ t- vÊn sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc n©ng cao c¸c kiÕn thøc vÒ kinh doanh cña m×nh. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 27 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF C¸c nhµ t- vÊn tù ®¸nh gi¸ vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn, kiÕn thøc kinh doanh vµ, nhu cÇu ®µo t¹o. B¶ng 7. KÕt qu¶ tù ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ t- vÊn vÒ c¸c kü n¨ng (tÝnh theo sè l-îng ng-êi tr¶ lêi) NÕu cã líp Cã thÓ d¹y vÒ NÕu cã líp c¬ tr×nh ®é cao nã b¶n th× sÏ häc th× sÏ häc KiÕn thøc kü n¨ng chuyªn m«n (cÇn cã ®Ó lµm t- vÊn chuyªn nghiÖp) Qu¶n lý chiÕn l-îc kinh doanh 22 36 16 Qu¶n lý tiÕp thÞ, b¸n hµng 30 31 17 KÕ to¸n vµ kiÓm to¸n 13 25 19 Qu¶n lý s¶n xuÊt 11 19 15 Qu¶n lý nh©n sù 22 31 17 Kü n¨ng viÕt b¸o c¸o 25 35 16 Kü n¨ng thuyÕt tr×nh 27 31 15 Kü n¨ng h-íng dÉn th¶o luËn 25 30 14 Kü n¨ng pháng vÊn 18 35 15 Ph©n tÝch d÷ liÖu 17 35 14 Sö dông øng dông m¸y tÝnh 24 23 13 (VÝ dô: thèng kª, kÕ to¸n, v.v...) KiÕn thøc trong ngµnh cô thÓ 6 14 7 Kün¨ngqu¶nlýc«ngviÖct-vÊn (cña c«ng ty hay c¸ nh©n) TiÕp thÞ dÞch vô cña m×nh 19 33 15 Qu¶n trÞ hµnh chÝnh, v¨n phßng 8 32 11 Giao dÞch víi kh¸ch hµng 22 36 10 §µm ph¸n víi kh¸ch hµng 18 39 10 Qu¶n lý sù thay ®æi 12 31 16 Kü n¨ng l·nh ®¹o 11 45 9 X©y dùng vµ ph¸t triÓn nhãm lµm viÖc tèt 19 37 10 Qu¶n lý thêi gian 12 27 16 §å häa m¸y tÝnh 3 15 18 X©y dùng m¹ng l-íi quan hÖ 8 30 15 Kü n¨ng sö dông m¸y tÝnh nãi chung 15 26 6 Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 28 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Trong khi pháng vÊn, chóng t«i ®· ®Ò nghÞ c¸c nhµ t- vÊn tù ®¸nh gi¸ vÒ c¸c kü n¨ng cña hä vµ cña c¸c nh©n viªn t- vÊn kh¸c trong cïng c«ng ty. C¸c møc ®é ®¸nh gi¸ bao gåm: tèt (hä cã thÓ d¹y vÒ nã), trung b×nh (hä muèn tham gia vµo c¸c khãa häc n©ng cao), vµ thÊp (hä muèn tham gia vµo c¸c khãa häc c¬ b¶n). B¶ng 7 trªn ®©y tæng kÕt vÒ c¸c ®¸nh gi¸ nµy. Mét ph¸t hiÖn thó vÞ lµ ngay c¶ ë nh÷ng m¶ng kiÕn thøc mµ c¸c nhµ t- vÊn tù ®¸nh gi¸ lµ rÊt m¹nh (c¸c lÜnh vùc hä cßn cã thÓ d¹y vÒ nã), rÊt nhiÒu ng-êi vÉn muèn ®-îc tham gia vµo c¸c khãa häc n©ng cao. Mét sè nhµ t- vÊn còng muèn ®-îc tham gia vµo c¸c khãa häc c¬ b¶n vÒ kinh doanh (®Æc biÖt lµ c¸c gi¸m ®èc muèn göi nh©n viªn cÊp d-íi tham gia ®µo t¹o), tuy nhiªn sè l-îng nµy lµ t-¬ng ®èi nhá so víi sè l-îng c¸c nhµ t- vÊn muèn ®-îc tham gia vµo c¸c khãa häc n©ng cao. Nh×n chung, c¸c nhµ t- vÊn c¶m thÊy hä yÕu h¬n trong c¸c kü n¨ng vÒ ®iÒu hµnh kinh doanh, so víi c¸c kü n¨ng vÒ lµm t- vÊn, mÆc dï c¸c sè liÖu ®¸nh gi¸ vÒ hai nhãm kü n¨ng lµ t-¬ng ®èi ®ång ®Òu. Mét sè c¸c nhµ t- vÊn nãi r»ng hä ®ang t×m kiÕm c¸c khãa häc vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸ch "lµm" t- vÊn. Tuy nhiªn, hä kh«ng t×m ®-îc mét khãa häc phï hîp nµo ë ViÖt Nam. 4.2.3.3 VÊn ®Ò nh©n sù C¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam hiÖn ®ang gÆp c¸c khã kh¨n trong vÊn ®Ò nh©n sù, ®Æc biÖt lµ viÖc t×m kiÕm vµ "gi÷" nh÷ng nh©n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. Ph-¬ng ph¸p tuyÓn dông Mét sè c«ng ty t- vÊn nhÊn m¹nh vÒ c¸c khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm vµ tuyÓn dông nh©n viªn giái. C¸c nh©n viªn t- vÊn cã tr×nh ®é th-êng ®ang lµm viÖc cho c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi. Hä ®-îc tr¶ c«ng cao so víi mÆt b»ng chung ë ViÖt Nam. V× vËy sÏ rÊt khã kh¨n trong viÖc "l«i kÐo" hä. MÆc dï cã rÊt nhiÒu nh÷ng sinh viªn míi tèt nghiÖp t×m kiÕm viÖc lµm hµng n¨m, nh-ng nhiÒu gi¸m ®èc c¸c c«ng ty t- vÊn nãi r»ng ph¶i mÊt kho¶ng 5 n¨m ®µo t¹o vµ thùc tËp, th× c¸c nh©n viªn nµy míi cã thÓ b¾t ®Çu lµm ®-îc t- vÊn thùc sù. HiÖn t¹i, c¸c c«ng ty th-êng t×m kiÕm nh©n viªn th«ng qua c¸c m¹ng l-íi c«ng viÖc vµ quan hÖ s½n cã, hoÆc sö dông nh÷ng ng-êi ®-îc b¹n bÌ, hä hµng giíi thiÖu. ChØ cã mét sè Ýt c¸c c«ng ty lµ cã qu¶ng c¸o tuyÓn dông réng r·i ®Ó t×m kiÕm nh©n viªn. §iÒu nµy t¸i kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña mét m¹ng l-íi quan hÖ tin cËy trong ho¹t ®éng t- vÊn ë ViÖt Nam. C¸c tiªu chuÈn tuyÓn dông vµ c¸c khuyÕn khÝch cho nh©n viªn Trong viÖc ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña c¸c tiªu chÝ trong tuyÓn dông, c¸c nhµ t- vÊn ®¸nh gi¸ cao nhÊt tiªu chÝ vÒ tÝnh c¸ch c¸ nh©n (26 ng-êi tr¶ lêi cho r»ng tiªu chÝ nµy lµ tiªu chÝ hµng ®Çu), ®Æt trªn c¶ tiªu chÝ vÒ häc vÊn vµ kiÕn thøc (22 ng-êi) vµ tiªu chÝ vÒ kinh nghiÖm vµ kü n¨ng (17 ng-êi). §iÒu nµy cho thÊy lµ c¸c nhµ t- vÊn tiÒm n¨ng ®-îc tuyÓn dông th-êng lµ ®· cã mét tr×nh ®é kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm lµm viÖc nhÊt ®Þnh tr-íc khi tham gia vµo thÞ tr-êng, hoÆc c¸c gi¸m ®èc cho r»ng hä cã thÓ tiÕn hµnh ®µo t¹o cho nh©n viªn. Do ®ã, c¸c vÊn ®Ò vÒ nh©n c¸ch, ®é tin cËy vµ tÝnh chuyªn nghiÖp lµ c¸c tiªu chÝ ®-îc coi träng nhÊt khi ®¸nh gi¸ øng viªn. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 29 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF ViÖc "gi÷ ch©n" c¸c nh©n viªn t- vÊn cã tr×nh ®é còng lµ mét vÊn ®Ò lín ®èi víi c¸c c«ng ty t- vÊn ViÖt Nam. Mét sè c¸c nhµ qu¶n lý phµn nµn r»ng mét khi nh©n viªn cña hä ®· cã ®ñ kinh nghiÖm ®Ó lµm viÖc t- vÊn, hä th-êng rêi ®i ®Ó t×m kiÕm c¸c c¬ héi c«ng viÖc tèt h¬n hoÆc thµnh lËp c«ng ty riªng. ThËm chÝ ngay c¶ mét sè nh©n viªn trong c«ng ty t- vÊn còng lµm c¸c c«ng viÖc riªng hay ngoµi giê cho c¸c c«ng ty, tæ chøc kh¸c. Kho¶ng hai phÇn ba (22 trong sè 35) c«ng ty tr¶ lêi c©u hái vÒ c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch nh©n viªn, cho r»ng khuyÕn khÝch vÒ thu nhËp lµ yÕu tè then chèt trong viÖc "gi÷ ch©n" nh©n viªn. Thu nhËp lµ nh©n tè quan träng h¬n nhiÒu so víi c¸c nh©n tè kh¸c nh- v¨n hãa c«ng ty (10 c«ng ty cho yÕu tè nµy lµ quan träng) vµ c¬ héi ®µo t¹o (1 c«ng ty). §Ó cã thÓ "gi÷" vµ khuyÕn khÝch nh©n viªn, c¸c c«ng ty th-êng ¸p dông c¬ chÕ cho h-ëng hoa hång, theo ®ã c¸c nh©n viªn t- vÊn th-êng ®-îc tr¶ mét kho¶n l-¬ng c¬ b¶n theo th¸ng vµ ®-îc h-ëng mét sè phÇn tr¨m doanh sè hay lîi nhuËn tõ c¸c hîp ®ång do hä ®em vÒ hoÆc do hä thùc hiÖn. Mét sè c¸c c«ng ty (kho¶ng 20% trong mÉu) yªu cÇu nh©n viªn t- vÊn ph¶i tù t×m kh¸ch hµng vµ ®-îc h-ëng hoa hång theo c¸c hîp ®ång mµ hä ®em l¹i. Tr¶ c«ng t- vÊn MÆc dï c¸c chuyªn gia pháng vÊn ®· cè g¾ng t×m hiÓu c¸c th«ng tin vÒ l-¬ng, th-ëng trong c¸c c«ng ty t- vÊn, chóng t«i vÉn kh«ng cã ®-îc c¸c th«ng tin mong muèn. Mét sè Ýt c¸c c«ng ty trong mÉu nãi r»ng hä chØ tr¶ cho nh©n viªn t-¬ng ®-¬ng víi møc l-¬ng trong c¸c c¬ quan nhµ n-íc, kho¶ng 700, 800 ngh×n ®ång/ th¸ng (kho¶ng 50 USD), trong khi ®a sè c¸c c«ng ty kh¸c nãi hä tr¶ l-¬ng cho nh©n viªn ë møc tõ 3 triÖu ®Õn 6 triÖu ®ång/ th¸ng (200- 400 USD). §a sè c¸c c«ng ty cßn cã chÕ ®é th-ëng cho nh©n viªn thùc hiÖn tèt c¸c c«ng viÖc theo tõng hîp ®ång, còng nh- tr¶ phÇn tr¨m hoa hång cho c¸c hîp ®ång mµ nh©n viªn ®em l¹i. ViÖc tr¶ l-¬ng th¸ng chØ ¸p dông cho nh©n viªn, vµ kh«ng ¸p dông cho c¸c gi¸m ®èc, hay nh÷ng ng-êi hîp t¸c gãp vèn "¨n chia", vµ kh«ng ¸p dông ®èi víi c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp. Møc gi¸ t- vÊn (rate) mµ kh¸ch hµng ph¶i tr¶ c¸c c«ng ty t- vÊn hoÆc c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp cao h¬n nhiÒu so víi møc l-¬ng kÓ trªn, tuy nhiªn c¸c chuyªn gia t- vÊn ph¶i chi tr¶ c¸c kho¶n phÝ qu¶n lý, phÝ thuª nh©n viªn gióp viÖc vµ c¸c chi phÝ ho¹t ®éng kh¸c. Thªm n÷a, c¸c chuyªn gia t- vÊn chØ tÝnh gi¸ dùa trªn sè l-îng thêi gian thùc tÕ lµm viÖc ®èi víi c«ng viÖc hay dù ¸n cô thÓ. Thêi gian mµ hä bá ra ®Ó t×m kiÕm c«ng viÖc, ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång v.v.. lµ kh«ng ®-îc tÝnh ®Õn, vµ kh«ng mét ng-êi nµo trong sè nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn nãi hä ®-îc tr¶ c«ng theo lîi nhuËn hoÆc lîi Ých hä mang l¹i cho kh¸ch hµng. C¸c c«ng ty t- vÊn vµ c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp th-êng tÝnh gi¸ tõ 30 ®Õn 100 USD cho mét ngµy t- vÊn. Nh×n chung th× nh÷ng chuyªn gia t- vÊn Ýt kinh nghiÖm, c¸c c«ng ty nhá hay c¸c c«ng viÖc dÔ thùc hiÖn th× ®-îc tr¶ c«ng Ýt h¬n. ë m¶ng thÞ tr-êng cao nhÊt, møc tr¶ c«ng cã thÓ lµ tõ 200 ®Õn 400 USD cho mét ngµy t- vÊn, vµ kh¸ch hµng th-êng lµ c¸c doanh nghiÖp lín. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 30 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Møc thu nhËp cña c¸c nhµ t- vÊn còng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc liÖu c¸c nhµ t- vÊn cã tham gia vµo cung cÊp dÞch vô cho thÞ tr-êng SME hay kh«ng trong t-¬ng lai. HiÖn t¹i ch-a râ lµ liÖu c¸c SME cã s½n sµng chi tr¶ cho dÞch vô t- vÊn t-¬ng ®-¬ng víi møc chi tr¶ cña c¸c c«ng ty liªn doanh hay c¸c dù ¸n tµi trî n-íc ngoµi hay kh«ng, nh©n tè cã thÓ thu hót c¸c nhµ t- vÊn trªn thÞ tr-êng. Kinh nghiÖm cña chóng t«i cho thÊy c¸c SME chØ s½n sµng tr¶ tiÒn cho c¸c dÞch vô nÕu nh- hä cã thÓ thÊy ®-îc c¸c lîi Ých thùc sù cña dÞch vô ®ã, ®iÒu nµy mét lÇn n÷a t¸i kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña kh¶ n¨ng gi¶ thÝch, chøng minh vÒ gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô tõ phÝa c¸c nhµ t- vÊn. §µo t¹o nh©n viªn 90% c¸c c«ng ty t- vÊn (43 trong sè 48 c«ng ty tr¶ lêi) nãi r»ng hä cung cÊp c¸c ®µo t¹o cho nh©n viªn. Kho¶ng 70% nãi r»ng hä tiÕn hµnh ®µo t¹o néi bé, trong khi ®ã chØ cã mét sè Ýt c«ng ty cã mêi c¸c chuyªn gia bªn ngoµi vÒ gi¶ng d¹y. Víi ®Æc ®iÓm lµ ®a sè c¸c c«ng ty t- vÊn cã quy m« nhá, h×nh thøc ®µo t¹o phæ biÕn th-êng lµ võa lµm võa tiÕn hµnh ®µo t¹o thùc tÕ qua c«ng viÖc. 4.2.3.4 C¸c nhu cÇu vÒ trang thiÕt bÞ ho¹t ®éng MÆt b»ng kinh doanh Gi¸ thuª v¨n phßng ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë hai thµnh phè lín Hµ Néi vµ TP Hå ChÝ Minh, lµ rÊt cao. Tuy nhiªn, c¸c c«ng ty t- vÊn kh«ng ®ßi hái ph¶i cã c¸c mÆt b»ng réng, vµ hä còng kh«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vÊn ®Ò nµy. HÇu hÕt (96%) c¸c c«ng ty trong mÉu kÓ c¶ c¸c c«ng ty nhá cã v¨n phßng riªng ®Ó giao dÞch vµ lµm viÖc. C¸c thiÕt bÞ sö dông Nh×n chung, c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam còng sö dông c¸c thiÕt bÞ th«ng dông trong c«ng viÖc t- vÊn, bao gåm m¸y tÝnh x¸ch tay, m¸y chiÕu, thiÕt vÞ LCD.... Tuy nhiªn, mét sè kh«ng nhá c¸c c«ng ty (kho¶ng 30) cho biÕt r»ng hä cÇn thªm c¸c thiÕt bÞ, nh- c¸c m¸y tÝnh x¸ch tay hay m¸y tÝnh ®Ó bµn cã tÝnh n¨ng cao h¬n, c¸c thiÕt bÞ hç trî vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, m¸y photo, m¸y chiÕu vµ c¸c thiÕt bÞ phôc vô cho viÖc thuyÕt tr×nh héi th¶o, vµ thiÕt bÞ LCD. HÇu hÕt c¸c c«ng ty t- vÊn lín (tõ 15 nh©n viªn t- vÊn trë lªn) nãi hä ®· cã ®ñ c¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho c«ng viÖc, trong khi ®ã chØ cã kho¶ng mét nöa trong sè c¸c c«ng ty nhá hay c¸c nhµ t- vÊn ®éc lËp lµ cã ®ñ c¸c thiÕt bÞ mong muèn. Tµi liÖu vµ c¸c nguån th«ng tin C¸c nguån th«ng tin vµ tµi liÖu vÒ kü n¨ng t- vÊn vµ kiÕn thøc kinh doanh hÇu nh- lµ kh«ng s½n cã cho c¸c nhµ t- vÊn. ThËm chÝ mét sè ng-êi, ®· tõng lµm viÖc ë c¸c c«ng ty t- vÊn n-íc ngoµi vµ biÕt c¸ch tiÕp cËn tèt h¬n ®èi víi c¸c nguån th«ng tin, nãi r»ng hä kh«ng thÓ cã ®-îc c¸c s¸ch vë vµ tµi liÖu mong muèn ë ViÖt Nam. Cã nh÷ng nhµ t- vÊn ®· ph¶i th-êng xuyªn nhê b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp ë n-íc ngoµi t×m mua gióp c¸c s¸ch vÒ qu¶n lý. Mét sè c¸c nhµ t- vÊn (kho¶ng 30%) nãi hä cã sö dông c¸c tµi liÖu cã ®-îc tõ Internet, vµ tÊt nhiªn chØ nh÷ng ng-êi cã kh¶ n¨ng tiÕng Anh tèt lµ cã thÓ sö dông hiÖu qu¶ Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 31 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF nguån th«ng tin nµy. RÊt Ýt c¸c nhµ t- vÊn dùa vµo c¸c nguån tµi liÖu tõ th- viÖn, bëi c¸c th- viÖn ë ViÖt Nam rÊt nghÌo nµn. Nh÷ng nhµ t- vÊn tr¶ lêi pháng vÊn cho biÕt nhu cÇu cÊp thiÕt nhÊt vÒ th«ng tin vµ tµi liÖu lµ c¸c th«ng tin vÒ c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c s¸ch h-íng dÉn vµ c¸c tµi liÖu gióp n©ng cao kü n¨ng. NhiÒu ng-êi nhÊn m¹nh hä muèn cã c¸c tµi liÖu vµ th«ng tin vÒ chuyªn ngµnh t- vÊn, ®Æc biÖt lµ c¸c s¸ch h-íng dÉn vÒ c¸ch lµm t- vÊn còng nh- c¸c vÝ dô thùc tiÔn vÒ c«ng viÖc t- vÊn ®-îc thùc hiÖn ë c¸c n-íc ph¸t triÓn. H¬n mét nöa trong sè nh÷ng ng-êi tr¶ lêi (27 trong sè 51) nãi hä muèn cã c¸c tiªu chuÈn (industry standards) cho ngµnh t- vÊn (hiÖn t¹i hÇu nh- kh«ng cã, trõ dÞch vô kiÓm to¸n) vµ th«ng tin vÒ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, ®Ó hä cã ®-îc nh÷ng hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ c¸c khã kh¨n hiÖn t¹i cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau. 4.2.3.5 GiÊy phÐp, chøng chØ vµ vai trß cña ChÝnh phñ Mét sè c¸c nhµ t- vÊn nhÊn m¹nh r»ng viÖc thiÕu c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ trong ngµnh t- vÊn ®· g©y khã kh¨n cho kh¸ch hµng trong viÖc ph©n biÖt c¸c nhµ t- vÊn giái víi c¸c nhµ t- vÊn "tåi". RÊt nhiÒu ng-êi tin r»ng mét h×nh thøc chøng chØ hµnh nghÒ nµo ®ã sÏ gióp gi¶m bít c¸c nhÇm lÉn nµy, vµ nhê ®ã gióp cho c¶ ngµnh t- vÊn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. Tuy nhiªn c¸c nhµ t- vÊn còng l-u ý cÇn thËn träng ®èi víi c¸ch thøc vµ ng-êi (tæ chøc) ®øng ra cÊp chøng chØ. VÒ viÖc chøng chØ nªn cÊp nh- thÕ nµo, ®a sè (72.9%) c¸c nhµ t- vÊn tr¶ lêi cho c©u hái nµy cho r»ng viÖc cÊp chøng chØ nªn cÊp nh- thÕ nµo, ®a sè (72,9%) c¸c nhµ t- vÊn tr¶ lêi cho c©u hái nµy cho r»ng viÖc cÊp chøng chØ nªn ®-îc thùc hiÖn th«ng qua mét h×nh thøc s¸t h¹ch nµo ®ã, kÕt hîp víi c¸c tiªu chÝ kh¸c nh- kinh nghiÖm lµm viÖc hay tr×nh ®é ®µo t¹o. Nh×n chung, c¸c nhµ t- vÊn mong muèn tæ chøc ®øng ra thùc hiÖn viÖc cÊp chøng chØ lµ tæ chøc hay hiÖp héi cña n-íc ngoµi, cã uy tÝn, chø kh«ng ph¶i lµ mét c¬ quan cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, kho¶ng 40% ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn cho r»ng ChÝnh phñ còng nªn ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña ngµnh t- vÊn, mÆc dï hä ch-a chØ ra cô thÓ vai trß nµy lµ g×. Cã lÏ suy nghÜ cña hä lµ ChÝnh phñ cã thÓ lµm mét sè c¸c c«ng viÖc hç trî ph¸t triÓn nh- thu thËp th«ng tin thÞ tr-êng, xóc tiÕn ph¸t triÓn dÞch vô..., (nh÷ng c«ng viÖc mµ hiÖn t¹i ®ang ®-îc thùc hiÖn bëi c¸c nhµ tµi trî). 4.3 C¶M NHËN CñA C¸C NHµ T¦ VÊN VÒ THÞ TR¦êNG C¸C DOANH NGHIÖP T¦ NH¢N VIÖT NAM Nh- chóng t«i ®· ®Ò cËp ë môc 4.2.2, hiÖn t¹i c¸c doanh nghiÖp t- nh©n sö dông rÊt Ýt c¸c dÞch vô t- vÊn qu¶n lý. Nguyªn nh©n chÝnh lµ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuª t- vÊn vµ nhµ t- vÊn. C¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam th-êng chØ sö dông c¸c dÞch vô cã thÓ ®em l¹i c¸c lîi Ých mét c¸ch tøc th×. Do ®ã, c¸c c¬ héi lµm viÖc víi doanh nghiÖp t- nh©n th-êng chñ yÕu xuÊt hiÖn ë c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî kinh doanh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng viÖc cÇn ®Õn c¸c mèi quan hÖ víi c¸c c¬ quan nhµ n-íc. §a sè c¸c nhµ t- vÊn cho r»ng c¸c doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng hiÓu ®-îc c¸c gi¸ trÞ lîi Ých mµ dÞch vô cña hä ®em l¹i. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 32 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF Tuy nhiªn, cã mét sè nhµ t- vÊn phµn nµn r»ng mét sè doanh nghiÖp t- nh©n ®· thiÕu tÝnh chuyªn nghiÖp vµ kh«ng xö sù ®óng mùc khi lµm viÖc víi nhµ t- vÊn. Trong mét sè tr-êng hîp, c¸c nhµ t- vÊn nãi hä ®· cè g¾ng tiÕp cËn c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ®Ó giíi thiÖu dÞch vô. Hä ®· bá ra nhiÒu c«ng søc vµ thêi gian lµm viÖc víi doanh nghiÖp, ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n vµ viÕt c¸c dù ¸n, luËn chøng cô thÓ cho doanh nghiÖp. Tuy nhiªn khi cã ®-îc c¸c ý t-ëng cña nhµ t- vÊn, doanh nghiÖp th-êng sö dông c¸c gîi ý nµy ®Ó tù tiÕn hµnh c«ng viÖc chø kh«ng ký hîp ®ång t- vÊn. ViÖc kh«ng thùc hiÖn c¸c chi tr¶ theo ®óng tháa thuËn cho c¸c dÞch vô t- vÊn còng lµ mét vÊn ®Ò mµ mét sè Ýt c¸c nhµ t- vÊn ®· gÆp ph¶i. Mét sè Ýt c¸c nhµ t- vÊn ®· kh«ng tin t-ëng vµo triÓn väng cung cÊp dÞch vô t- vÊn cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n trong mét t-¬ng lai gÇn. Lý do chÝnh mµ hä ®-a ra lµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng thùc sù minh b¹ch trong ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ vÒ khÝa c¹nh tµi chÝnh. NÕu SME kh«ng minh b¹ch trong kinh doanh, vai trß cña c¸c nhµ t- vÊn ®èi víi hä sÏ rÊt h¹n chÕ. MÆc dï cßn tån t¹i nhiÒu th¸ch thøc trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho khèi doanh nghiÖp t- nh©n, nh×n chung c¸c nhµ t- vÊn cho r»ng khèi doanh nghiÖp t- nh©n sÏ lµ mét thÞ tr-êng tiÒm n¨ng trong t-¬ng lai. RÊt nhiÒu ng-êi cho r»ng c¸c doanh nghiÖp t- nh©n trong t-¬ng lai sÏ lµ kh¸ch hµng chÝnh cña hä, bëi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong t-¬ng lai sÏ chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n vµ liªn doanh, v× khèi doanh nghiÖp nhµ n-íc sÏ dÇn ®-îc cæ phÇn hãa. C¸c nhµ t- vÊn còng cho r»ng sù c¹nh tranh trong kinh doanh sÏ khèc liÖt h¬n vµ do ®ã c¸c doanh nghiÖp t- nh©n còng ph¶i ®-îc qu¶n lý mét c¸ch chuyªn nghiÖp h¬n nÕu hä muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn - vµ nh- vËy trong t-¬ng lai sÏ cã nhiÒu c¬ héi c«ng viÖc h¬n cho c¸c nhµ t- vÊn. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 33 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 5. c¸c ®Ò xuÊt Dùa trªn nh÷ng ph©n tÝch vµ kÕt luËn ®· tr×nh bµy ë trªn, phÇn nµy chóng t«i ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng t- vÊn theo h-íng ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nhµ t- vÊn còng nh- ®Ó phôc vô tèt nhÊt cho nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam. B¶ng 8 d-íi ®©y tæng kÕt c¸c ý kiÕn cña nh÷ng ng-êi tr¶ lêi pháng vÊn vÒ c¸c h×nh thøc hç trî mµ hä mong muèn. C¸c ®Ò xuÊt cña chóng t«i chØ lµ nh÷ng tãm t¾t l¹i c¸c ph¶n ¸nh tõ phÝa c¸c nhµ t- vÊn. B¶ng 8. C¸c hç trî mong muèn cã ®-îc tõ c¸c nhµ tµi trî C¸c mong muèn ®-îc hç trî Sè l-îng PhÇn tr¨m Tµi liÖu (nãi chung) 34 61.8% Tµi liÖu ®µo t¹o 17 (Qu¶n lý nãi chung : 14, Marketing: 3) 17 Th«ng tin ngµnh §µo t¹o 29 52.7% Hç trî vÒ marketing 17 30.9% Th«ng tin 11 "CÇu nèi" 6 M¹ng liªn kÕt 9 16.44% 5.1 §µO T¹O C¸C NHµ T¦ VÊN Nghiªn cøu cho thÊy cã ba lo¹i kü n¨ng mµ c¸c nhµ t- vÊn cÇn c¶i thiÖn: 1) kü n¨ng marketing (marketing s¶n phÈm vµ dÞch vô), 2) kü n¨ng lµm t- vÊn (nh- kü n¨ng ®µm ph¸n, thuyÕt tr×nh, viÕt b¸o c¸o...), vµ 3) c¸c kiÕn thøc chung vÒ kinh doanh. ViÖc c¸c nhµ tµi trî gióp ®µo tµo c¸c nhµ t- vÊn vÒ kiÕn thøc kinh doanh chung lµ kh«ng thùc tiÔn, bëi c¸c kiÕn thøc nµy cÇn thiÕt ph¶i cã ®-îc tr-íc khi lµm viÖc t- vÊn, tõ viÖc häc tËp ë tr-êng ®¹i häc, hay tõ kinh nghiÖm lµm viÖc thùc tiÔn. Tuy nhiªn, ®µo t¹o vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn cho c¸c nhµ t- vÊn lµ mét m¶ng trî gióp n»m trong tÇm tay cña c¸c nhµ tµi trî. Mét sè nhµ t- vÊn cho biÕt r»ng hä ®· vµ ®ang t×m kiÕm nh÷ng khãa häc vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn ë ViÖt Nam, tuy nhiªn hä kh«ng thÓ t×m thÊy mét khãa häc phï hîp nµo. Bªn c¹nh c¸c kü n¨ng chung cho t- vÊn, c¸c khãa ®µo t¹o cÇn ph¶i chó träng vµo viÖc trang bÞ cho nhµ t- vÊn c¸c kiÕn thøc vÒ viÖc tiÕp thÞ vµ qu¶ng b¸ dÞch vô, vµ ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng thuyÕt phôc kh¸ch hµng vÒ c¸c gi¸ trÞ lîi Ých cña dÞch vô. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 34 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 5.2 M¹NG LI£N KÕT C¸C NHµ T¦ VÊN ViÖc thóc ®Èy h×nh thµnh mét m¹ng liªn kÕt (network) cã thÓ xem lµ mét t¸c ®éng tèt nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nhµ t- vÊn, vµ c¸c tæ chøc nh- MPDF vµ GTZ cã thÓ ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc hç trî nµy. ViÖc ph¸t triÓn mét m¹ng l-íi liªn kÕt chÝnh thøc (formal network) sÏ gióp c¸c nhµ t- vÊn më réng c¸c mèi quan hÖ vµ qu¶ng b¸ dÞch vô cña m×nh, t×m kiÕm ®èi t¸c, tuyÓn dông nh©n viªn vv... Thªm n÷a, m¹ng liªn kÕt còng lµ n¬i c¸c nhµ t- vÊn cã thÓ trao ®æi kinh nghiÖm, th«ng tin, vµ tiÕn hµnh c¸c ®µo t¹o. Mét m¹ng liªn kÕt chÝnh thøc còng lµ nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn mét hiÖp héi c¸c nhµ t- vÊn trong t-¬ng lai. 5.3 N¢NG CAO NGHIÖP Vô Ngoµi c¸c khãa ®µo t¹o chuyªn s©u vÒ c¸c kü n¨ng t- vÊn vµ c¸c lÜnh vùc chuyªn ngµnh, c¸c nhµ t- vÊn trÎ, Ýt kinh nghiÖm cßn mong muèn ®-îc c¸c nhµ t- vÊn dµy d¹n kinh nghiÖm hoÆc c¸c chuyªn viªn cña c¸c ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn d×u d¾t vµ h-íng dÉn thªm trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. MPDF, GTZ vµ c¸c dù ¸n trùc tiÕp hç trî SME kh¸c sÏ tÝnh ®Õn viÖc x©y dùng c¸c ch-¬ng tr×nh "liªn kÕt hç trî ph¸t triÓn" víi sù tham gia cña c¸c nhµ t- vÊn dµy d¹n kinh nghiÖm vµ nh÷ng nh©n sù míi vµo nghÒ. 5.4 X¢Y DùNG C¸C DÞCH Vô TRî GIóP VÒ H¹ TÇNG RÊt nhiÒu c¸c dÞch vô t- vÊn ph¶i dùa vµo c¸c sè liÖu thèng kª vµ kÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh ®Ó cã thÓ ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý. C¸c th«ng tin/ kÕt qu¶ tõ c¸c dÞch vô nh- "®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dÞch vô" (vÝ dô, ®¸nh gi¸ møc ®é hiÖu qu¶ ®¹t ®-îc tõ viÖc qu¶ng c¸o trªn mét ph-¬ng tiªn ®¹i chóng cho mét ®ång chi phÝ bá ra), c¸c c¬ së d÷ liÖu cho c«ng t¸c nghiªn cøu thÞ tr-êng, c¸c th«ng tin vÒ ®Çu t-, c¸c sè liÖu vÒ thÞ tr-êng, c«ng nghÖ s¶n xuÊt v.v ... lµ c¸c nguån tµi liÖu then chèt cã thÓ trî gióp cho sù ph¸t triÓn cña c¸c lÜnh vùc t- vÊn vÒ qu¶n lý. C¸c nguån d÷ liÖu nµy, còng nh- c¸c tµi liÖu ®µo t¹o vÒ qu¶n lý, c¸c t×nh huèng t- vÊn "mÉu" cã thÓ ®-îc tËp hîp ë mét trung t©m th«ng tin do c¸c nhµ tµi trî hç trî, vµ trung t©m nµy cã thÓ ®-îc x©y dùng d-íi d¹ng ¶o (trªn m¹ng internet). Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 35 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF pHô LôC B¶NG C¢U HáI PHáNG VÊN KH¶O S¸T C¸C NHµ CUNG CÊP DÞCH Vô T¦ VÊN QU¶N Lý CHO DOANH NGHIÖP VõA Vµ NHá Nhãm pháng vÊn: Ngµy pháng vÊn : 1.TH¤NG TIN CHUNG 1.1 Tªn c«ng ty/Nhµ t- vÊn: 1.2 §Þa chØ liªn l¹c: 1.3 Chøc vô ng-êi ®-îc pháng vÊn (nÕu lµ c«ng ty): 1.4 Tuæi vµ giíi tÝnh cña ng-êi ®-îc pháng vÊn: 1.5 §Þa bµn ho¹t ®éng chÝnh (thµnh phè): 1.6 H×nh thøc së h÷u cña c«ng ty: 1.7 Tæng sè nh©n viªn trong c«ng ty Trong ®ã: Sè l-îng t- vÊn/chuyªn viªn Sè nh©n viªn trî lý/ hµnh chÝnh 2.LÞCH Sö HµNH NGHÒ T¦ VÊN C©u hái dµnh cho c¸c C«ng ty T- vÊn: 2.1. C«ng ty cña anh/chÞ ®· ho¹t ®éng ®-îc bao l©u? 2.2. Nã ®-îc b¾t ®Çu thÕ nµo? 2.3. C¸c nhµ qu¶n lý ®· häc nh÷ng chuyªn m«n g× ? (B»ng cÊp, ®· tõng häc ë tr-êng ®¹i häc nµo ?) 2.4. C¸c ng-êi qu¶n lý ®· qua ®µo t¹o g× ? (nãi chung) 2.5. C¸c ng-êi qu¶n lý lµm viÖc trong lÜnh vùc nghµnh nghÒ g× tr-íc khi hä lµm c«ng viÖc t- vÊn? (nãi chung) C©u hái dµnh cho c¸c nhµ T- vÊn ®éc lËp 2.6 Anh/chÞ b¾t ®Çu lµm t- vÊn nh- thÕ nµo? 2.7 Anh/chÞ ®· lµm c«ng viÖc t- vÊn ®-îc bao l©u? 2.8 Anh/chÞ ®· tõng lµm c«ng viÖc t- vÊn nµo tr-íc khi lµm c«ng viÖc t- vÊn hiÖn t¹i? 2.9 Lý do g× khiÕn anh/chÞ lùa chän c«ng viÖc t- vÊn? 2.10 Anh/chÞ ®· lµm c«ng viÖc g× tr-íc khi trë thµnh mét nhµ t- vÊn? Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 36 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 2.11 Anh/chÞ ®· häc nh÷ng chuyªn m«n g×? Khãa häc nµo, ë ®©u? 2.12 Tr-íc kia anh/chÞ cã ®-îc ®µo t¹o vÒ kinh doanh kh«ng? 3. NGHÒ "T¦ VÊN" 3.1 Khi cung cÊp dÞch vô t- vÊn, anh/chÞ cung cÊp c¸i g× cho kh¸ch hµng? (§iÒn vµo c¸c « thÝch hîp) Gióp gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò cô thÓ Cung cÊp c¸c ph-¬ng ph¸p kü thuËt nh»m t¨ng lîi nhuËn trong mét ngµnh/lÜnh vùc cô thÓ. Cung cÊp mét lo¹i "s¶n phÈm" theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng (chøng chØ, giÊy phÐp, qui chÕ/v¨n b¶n, sè liÖu...) Thùc hiÖn mét c«ng viÖc trong thêi gian ng¾n cho kh¸ch hµng bëi hä kh«ng biÕt c¸ch lµm hoÆc hä kh«ng cã mÆt ®Ó lµm viÖc ®ã (vÝ dô: lµm mét viÖc ng¾n h¹n t¹i c«ng ty cña kh¸ch hµng) Cung cÊp dÞch vô ng¾n h¹n ®Ó thùc hiÖn mét c«ng viÖc mµ kh¸ch hµng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã ng-êi lµm dµi h¹n H-íng dÉn nh÷ng cuéc th¶o luËn/th-¬ng l-îng trong c«ng ty, bëi t- vÊn bªn ngoµi kh¸ch quan h¬n Thu thËp th«ng tin cho kh¸ch hµng bëi hä kh«ng tù lµm ®-îc Gãp ý cho kh¸ch hµng vÒ mét viÖc mµ hä ®ang muèn lµm Cung cÊp th«ng tin ®Þnh kú cho kh¸ch hµng vÒ c¸c quy ®Þnh míi, vÒ thÞ tr-êng, vÒ c«ng nghÖ... X©y dùng n¨ng lùc, ®µo t¹o cho nh©n viªn cña doanh nghiÖp Tr¶ lêi mét th¾c m¾c nµo ®ã cña kh¸ch hµng Cung cÊp mét sè c¸c gi¶i ph¸p ®Ó kh¸ch hµng lùa chän Kh¸c .......................................................................... 3.2 NÕu ph¶i m« t¶ c«ng viÖc cña m×nh cho giíi kinh doanh b»ng mét c©u ng¾n gän, anh/chÞ nãi thÕ nµo? 3.2 NÕu ph¶i m« t¶ c«ng viÖc cña m×nh cho b¹n bÌ hoÆc gia ®×nh b»ng mét c©u ng¾n gän, anh/chÞ nãi thÕ nµo? 4. tHÞ TR¦êNG T¦ VÊN 4.1 Anh/ChÞ cã thÓ m« t¶ (c¸c) thÞ tr-êng môc tiªu cho tõng dÞch vô t- vÊn chÝnh cña m×nh? (bao gåm chi tiÕt vÒ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô chÝnh, sè l-îng vµ lo¹i h×nh kh¸ch hµng cho mçi lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô chÝnh, thêi gian vµ nguån lùc cho c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô nµy) Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 37 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 4.2 C«ng ty (anh/chÞ) cã cung cÊp dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam (SME)? Kh«ng. NÕu kh«ng, t¹i sao? CÇn cã sù thay ®æi hay ®iÒu kiÖn g× ®Ó anh/chÞ tham gia vµo thÞ tr-êng nµy? Cã. NÕu cã, anh/chÞ ®· cã bao nhiªu kh¸ch hµng trong thÞ tr-êng nµy? vµ nªu ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña lo¹i h×nh kh¸ch hµng nµy................................................... 4.3 HiÖn giê c¸c doanh nghiÖp t- nh©n cã nhu cÇu g× mµ c¸c nhµ t- vÊn cã thÓ ®¸p øng, nh-ng hiÖn ch-a ai cung cÊp dÞch vô ®ã, hay kh«ng? 4.4 CÇn cã thay ®æi g× hay ®iÒu kiÖn g× ®Ó anh/chÞ tham gia nhiÒu h¬n vµo viÖc cung cÊp dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp t- nh©n? 5 C¹NH TRANH 5.1 §èi víi mçi lo¹i dÞch vô/ s¶n phÈm chÝnh cña c«ng ty (anh/chÞ), cã bao nhiªu ®èi thñ c¹nh tranh cung cÊp dÞch vô nh- anh chÞ? (Bao gåm c¶ c«ng ty vµ c¸ nh©n, sè nh©n viªn nÕu lµ c«ng ty, lo¹i kh¸ch hµng cña hä) 5.2 Anh/chÞ nghÜ r»ng t×nh h×nh c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng sÏ thay ®æi thÕ nµo trong t-¬ng lai? 5.3 Anh/chÞ so s¸nh nh- thÕ nµo vÒ GI¸ C¶ vµ CHÊT L¦îNG dÞch vô cña m×nh víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh 6. Kü N¡NG T¦ VÊN 6.1. Anh/chÞ h·y miªu t¶ quy tr×nh cña mét c«ng viÖc t- vÊn nh- thÕ nµo? 6.2. C«ng ty (anh/chÞ) cung cÊp s¶n phÈm cuèi cïng d-íi d¹ng nµo (vÝ dô: b¸o c¸o, thuyÕt tr×nh b»ng powerpoint, v.v.)? 6.3. Sau khi cung cÊp dÞch vô, c«ng ty (anh/chÞ) cã lµm g× thªm víi kh¸ch hµng kh«ng? 6.4. §¸nh gi¸ vÒ kü n¨ng vµ nhu cÇu n©ng cao kü n¨ng (Xin anh/chÞ ®iÒn vµo b¶ng sau) Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 38 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF NÕu anh/chÞ lµ t- vÊn ®éc lËp, h·y ®¸nh dÊu vµo c¸c cét thÝch hîp cho tõng kü n¨ng cña m×nh. NÕu anh/chÞ ®¹i diÖn cho c«ng ty, h·y ®iÒn vµo c¸c « sè ng-êi trong c«ng ty ë tõng tr×nh ®é kiÕn thøc, kü n¨ng. NÕu cã c¸c kiÕn thøc/kü n¨ng quan träng mµ kh«ng cã trong b¶ng, anh/chÞ h·y viÕt thªm vµo c¸c dßng trèng. NÕu cã líp Cã thÓ d¹y vÒ NÕu cã líp c¬ tr×nh ®é cao nã b¶n th× sÏ häc th× sÏ häc KiÕn thøc kü n¨ng chuyªn m«n (cÇn cã ®Ó lµm t- vÊn chuyªn nghiÖp) Qu¶n lý chiÕn l-îc kinh doanh Qu¶n lý tiÕp thÞ, b¸n hµng KÕ to¸n vµ kiÓm to¸n Qu¶n lý s¶n xuÊt Qu¶n lý nh©n sù Kü n¨ng viÕt b¸o c¸o Kü n¨ng thuyÕt tr×nh Kü n¨ng h-íng dÉn th¶o luËn Kü n¨ng pháng vÊn Ph©n tÝch d÷ liÖu Sö dông øng dông m¸y tÝnh (VÝ dô: thèng kª, kÕ to¸n, v.v...) KiÕn thøc trong ngµnh cô thÓ Kün¨ngqu¶nlýc«ngviÖct-vÊn (cña c«ng ty hay c¸ nh©n) TiÕp thÞ dÞch vô cña m×nh Qu¶n trÞ hµnh chÝnh, v¨n phßng Giao dÞch víi kh¸ch hµng §µm ph¸n víi kh¸ch hµng Qu¶n lý sù thay ®æi Kü n¨ng l·nh ®¹o X©y dùng vµ ph¸t triÓn nhãm lµm viÖc tèt Qu¶n lý thêi gian §å häa m¸y tÝnh X©y dùng m¹ng l-íi quan hÖ Kü n¨ng sö dông m¸y tÝnh nãi chung Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 39 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 6.5 C«ng ty (anh/chÞ) cã th-êng xuyªn t¹o dùng c¸c dÞch vô, s¶n phÈm hay kü n¨ng míi kh«ng ? NÕu cã, c«ng ty (anh/chÞ) lµm viÖc ®ã nh- thÕ nµo? 7. ph¸t triÓn nh©n sù 7.1. Khi tuyÓn chän chuyªn viªn t- vÊn, anh/chÞ chó träng vµo chuyªn m«n hay tÝnh c¸ch g× cña hä? H×nh thøc tuyÓn chän nh- thÕ nµo ? 7.2. C«ng ty cã ®µo t¹o cho chuyªn viªn t- vÊn cña m×nh kh«ng ? (c¶ ®µo t¹o néi bé vµ cö ®i häc) 7.3. C«ng ty cã ®ßi hái c¸c chuyªn viªn t- vÊn ph¶i mang c¸c kh¸ch hµng vÒ cho c«ng ty kh«ng ? 7.4. C«ng ty cã c¸c c¸ch nµo ®Ó khuyÕn khÝch c¸c chuyªn viªn t- vÊn ë l¹i lµm viÖc l©u dµi víi c«ng ty. 7.5. C¸c nh©n viªn t- vÊn ®-îc tr¶ thï lao lµ bao nhiªu/th¸ng ? 7.6. C«ng ty cã c¸c quy t¾c lµm viÖc dµnh cho nh©n viªn t- vÊn kh«ng ? 8. Qu¶n lý v¨n phßng vµ c¸c trang thiÕt bÞ phôc vô c«ng viÖc t- vÊn 8.1 C«ng ty (anh/chÞ) lµm c«ng viÖc t- vÊn ë ®©u? 8.2 C«ng ty (anh/chÞ) sö dông c¸c thiÕt bÞ g× trong c«ng viÖc? 8.3 Cã c¸c thiÕt bÞ g× c«ng ty (anh/chÞ) muèn cã mµ ch-a cã kh«ng? 8.4 C«ng ty (anh/chÞ) sö dông c¸c c«ng cô chuyªn dông g× cho c«ng viÖc t- vÊn? 8.5 Cã nh÷ng nguån th«ng tin cô thÓ nµo mµ c«ng ty (anh/chÞ) hay sö dông kh«ng? (VÝ dô: th- viÖn, trang web.) 8.6 C«ng ty (anh/chÞ) cã sö dông c¸c tiªu chuÈn ngµnh nµo kh«ng? 9. TiÕp thÞ dÞch vô t- vÊn 9.1 D-íi ®©y lµ 8 nhËn ®Þnh vÒ lý do c¸c doanh nghiÖp Ýt sö dông dÞch vô t- vÊn. §èi víi tõng nhËn ®Þnh, anh/chÞ h·y ®¸nh dÊu vµo 1 trong 2 cét bªn tr¸i ®Ó cho biÕt ®©y cã ph¶i lµ lý do chÝnh hay kh«ng? Sau ®ã, ®èi víi c¸c lý do chÝnh, anh/chÞ h·y ®¸nh dÊu vµo cét bªn ph¶i nÕu anh/chÞ cho r»ng MPDF cÇn t×m c¸ch t¸c ®éng tíi vÊn ®Ò ®ã. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 40 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF MPDF cÇn Kh«ng Lµ lý do t×m c¸ch t¸c ph¶i lý chÝnh ®éng tíi vÊn do chÝnh ®Ò nµy Hä kh«ng biÕt lµ cã lo¹i dÞch vô nh- vËy Hä kh«ng biÕt ®Õn lîi Ých mµ dÞch vô ®em l¹i. Hä kh«ng hiÓu hoÆc kh«ng ®o ®-îc lîi Ých dÞch vô ®em l¹i. Hä kh«ng tin t-ëng vµ nhµ t- vÊn. Hä e ng¹i khi thö dïng mét lo¹i h×nh dÞch vô míi. Hä cho r»ng lîi Ých mµ dÞch vô mang l¹i lµ qu¸ xa trong t-¬ng lai so víi viÖc ph¶i bá tiÒn ra tr-íc m¾t. Hä c¶m thÊy kinh doanh ®· ®ñ l·i vµ kh«ng cÇn ph¶i c¶i tiÕn. Hä kh«ng thÊy bÞ c¹nh tranh nhiÒu, nªn kh«ng cÇn ph¶i t×m c¸ch lµm míi, lîi thÕ míi. 9.2 Nh÷ng ®iÒu g× cã thÓ khuyÕn khÝch doanh nghiÖp t- nh©n ViÖt Nam sö dông dÞch vô t- vÊn? 9.3 Anh/chÞ t×m kh¸ch hµng b»ng ph-¬ng ph¸p nµo? 9.4 C«ng ty (anh/chÞ) marketing dÞch vô cña m×nh nh- thÕ nµo? Anh chÞ nªu nh÷ng ®iÓm m¹nh g× cña m×nh ®Ó thuyÕt phôc kh¸ch hµng tiÒm n¨ng ? 9.5 C«ng ty (anh/chÞ) ph¶i bá ra bao nhiªu thêi gian hay nguån lùc (%) cho viÖc t×m kiÕm kh¸ch hµng. 9.6 Khi cßn ®ang ë giai ®o¹n ®µm ph¸n víi kh¸ch hµng, c«ng ty (anh/chÞ) quy lîi Ých cña kh¸ch hµng ra thµnh tiÒn cho hä thÊy kh«ng ? 9.7 Víi kh¸ch hµng gÇn ®©y nhÊt th× lîi Ých tµi chÝnh mµ dÞch vô cña c«ng ty (anh/chÞ) mang l¹i cho hä lµ bao nhiªu ? 9.8 C«ng ty (anh/chÞ) ®· tÝnh gi¸ bao nhiªu cho hîp ®ång ®ã ? 9.9 C«ng ty (anh/chÞ) ®Þnh gi¸ dùa trªn c¬ së nµo ? 9.10 Anh/chÞ cã thÓ gi¶i thÝch vÒ c¬ cÊu ®Þnh gi¸ cña m×nh vµ thùc tÕ c¬ cÊu nµy ®-îc kh¸ch hµng chÊp nhËn nh- thÕ nµo ? 9.11 C«ng ty (anh/chÞ) yªu cÇu kh¸ch hµng thanh to¸n theo h×nh thøc nµo ? 9.12 Cã bao nhiªu phÇn trong c¸c c«ng viÖc t- vÊn c«ng ty (anh/chÞ) lµm mµ kh«ng ®-îc tr¶ tiÒn ? §ã lµ nh÷ng dÞch vô nµo (vÝ dô: t- vÊn miÔn phÝ, t- vÊn cho ng-êi quen, b¹n bÌ, dÞch vô hËu m·i miÔn phÝ, v.v..) ? T¹i sao ? Anh/chÞ cã thÓ cho vÝ dô cô thÓ ? Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 41 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 10. §ÞA BµN HO¹T §éNG 10.1 §Þa bµn ho¹t ®éng chÝnh cña c«ng ty (anh/chÞ) lµ ë nh÷ng khu vùc nµo? 10.2 Ngoµi ra, c«ng ty (anh/chÞ) cã cßn cung cÊp dÞch vô ë ®©u n÷a kh«ng? 10.3 Cã nh÷ng vïng nµo mµ c«ng ty (anh/chÞ) sÏ kh«ng cung cÊp dÞch vô? 11. QUAN HÖ KH¸CH HµNG 11.1 C«ng ty (anh/chÞ) cã gÆp nh÷ng khã kh¨n trong c«ng viÖc do ¶nh h-ëng cña quan niÖm x· héi vÒ nghÒ t- vÊn kh«ng? 11.2 C«ng ty (anh/chÞ) gi¶i quyÕt nh- thÕ nµo nÕu nh- gi÷a c«ng ty (anh/chÞ) vµ kh¸ch hµng cã c¸c bÊt ®ång vÒ chÊt l-îng dÞch vô, thanh to¸n, thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc, v.v.? 11.3 Cã nh÷ng chuÈn mùc g× mµ anh/chÞ cã thÓ dùa vµo ®Ó b¶o vÖ cho ý kiÕn hay c«ng viÖc cña m×nh khi cã tranh c·i ph¸t sinh? 11.4 Cã tæ chøc hay ng-êi hoµ gi¶i nµo mµ c¶ hai bªn cïng tin t-ëng kh«ng? 11.5 Trong tr-êng hîp ph¸t hiÖn kh¸ch hµng cña m×nh cã c¸c vi ph¹m ph¸p luËt th× c«ng ty (anh/chÞ) xö lý nh- thÕ nµo? 11.6 C«ng ty (anh/chÞ) nãi víi kh¸ch hµng vÒ viÖc b¶o mËt th«ng tin cho hä nh- thÕ nµo? 11.7 C«ng ty (anh/chÞ) xö lý nh- thÕ nµo nÕu nh- nh©n viªn hoÆc céng t¸c viªn cña m×nh vi ph¹m viÖc b¶o mËt th«ng tin cho kh¸ch hµng? 12. VAI TRß CñA CHÝNH PHñ Vµ HIÖP Héi 12.1 Nhµ n-íc ®ãng vai trß nh- thÕ nµo trong viÖc ®-a ra quyÕt ®Þnh vµ cÊp giÊy phÐp 12.2 HiÖp héi chuyªn nghiÖp ®ãng vai trß nh- thÕ nµo trong viÖc cÊp giÊy phÐp vµ hç trî c¸c thµnh viªn 13. QUAN HÖ NGµNH 13.1 C«ng ty (anh/chÞ) cã liªn kÕt víi c¸c c«ng ty t- vÊn kh¸c/ m¹ng l-íi chuyªn gia/céng t¸c viªn nµo kh«ng? 13.2 Nh÷ng lîi Ých do m¹ng liªn kÕt ®em l¹i ? 14. RµO C¶N PH¸P Lý 14.1 C«ng ty (anh/chÞ) hiÖn cã gÆp rµo c¶n nµo vÒ mÆt ph¸p lý trong c«ng viÖc t- vÊn kh«ng? 14.2 Theo anh/chÞ vÒ mÆt ph¸p lý cÇn cã nh÷ng c¶i thiÖn nh- thÕ nµo ®Ó cho c«ng viÖc t- vÊn dÔ h¬n? 14.3 HiÖn t¹i cã nh÷ng dÞch vô t- vÊn nµo mµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ®ang cÇn nh-ng luËt ph¸p ch-a cho phÐp kh«ng? 14.4 CÇn cã sù thay ®æi g× trong luËt lao ®éng ®Ó thóc ®Èy thÞ tr-êng t- vÊn ph¸t triÓn 15. NHU CÇU CñA NHµ T¦ VÊN Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 42 Ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n MPDF 15.1 MPDF vµ GTZ ®ang thiÕt kÕ mét ch-¬ng tr×nh nh»m khuyÕn khÝch nhiÒu ng-êi tham gia h¬n n÷a vµo ngµnh t- vÊn, trong ®ã cã thÓ cã nh÷ng ng-êi sÏ lµm viÖc cho c«ng ty cña anh/chÞ. Theo anh/chÞ, chóng t«i nªn nh¾m vµo ®èi t-îng nµo? 15.2 Hä cÇn ®µo t¹o vµ kü n¨ng g×? 15.3 Theo anh/chÞ, nh÷ng tµi liÖu, ®µo t¹o vµ hç trî nµo sÏ gióp anh/chÞ vµ c¸c nhµ t- vÊn kh¸c cung cÊp dÞch vô tèt h¬n? 15.4 Theo anh/chÞ, nh÷ng ®iÒu g× sÏ kÝch cÇu vÒ t- vÊn cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n? 15.5 Theo anh/chÞ chóng t«i nªn -u tiªn viÖc g× trong ch-¬ng tr×nh hç trî c¸c nhµ t- vÊn ViÖt Nam? (§Ò nghÞ giíi thiÖu c¶ nh÷ng ng-êi t- vÊn ®éc lËp C«ng t¸c viªn t- vÊn, hoÆc ®èi thñ c¹nh tranh) Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh nh©n sè 15 43