Page 1 40541 Pomoc spoeczna w krajach Europy rodkowej i krajach batyckich 1 listopad 19, 2007 Dokument Banku wiatowego _ 1 Niniejsze opracowanie stanowi wspólny materia ródowy dla dwóch opracowa regionalny ch Banku wiatowego dotycz cych nowych pa stw czonkowskich UE: Studium Reform Fiskalnych i Studium Integracji Spoecznej. Komentarze prosimy przesya do: Dena Ringold (dringold@worldbank.org). Page 2 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -2- SPIS TRE CI Streszczenie........................................................................................................................7 I. wst p .........................................................................................................................11 A. Pomoc spoeczna w krajach EU8 ..........................................................................11 B. Pomoc spoeczna i lizbo ski proces integracji spoecznej ....................................12 C. Zakres niniejszego Raportu...................................................................................13 D. Dane i metodologia...............................................................................................15 II. Kontekst; ubóstwo i wykluczenie spoeczne w krajach EU8 ...............................18 A. Ubóstwo i wykluczenie spoeczne ........................................................................18 B. Implikacje dla systemów oson socjalnych ...........................................................22 III. Zabezpieczenie spoeczne w nowych krajach czonkowskich .............................23 A. Wydatki na zabezpieczenie spoeczne i ich finansowanie ....................................23 IV. Wyniki i skuteczno ...............................................................................................31 A. Zasi g: Ile osób korzysta z systemu zabezpieczenia spoecznego? ......................31 B. Ukierunkowanie: Czy pomoc spoeczne dociera do najubo szych? .....................33 C. Adekwatno : czy systemy zabezpieczenia spoecznego agodz ubóstwo? ........36 V. Struktura programów pomocy spoecznej ............................................................37 A. Administracja wiadcze ukierunkowan ych.........................................................37 B. Decentralizacja......................................................................................................38 C. Zach ty ze strony rynku pracy .............................. Error! Bookmark not defined. VI. Zapewnienie opacalno ci pracy: praca a zabezpieczenie spoeczne ..................43 A. Puapki bezrobocia ................................................................................................43 B. wiadczenia dla pracuj cych (In -Work Benefits).................................................48 Bibliografia ......................................................................................................................51 Za cznik 1: wiadczenia rodzinne na W grzech ........................................................53 Page 3 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -3- SPIS TABEL Tabela 1: Podsumowanie bada bud etów gospodarstw domowych ...............................16 Tabela 2: Porównanie poziomów ubóstwa .......................................................................20 Tabela 3: Kluczowe wska niki rynku pracy w krajach EU8 ............................................21 Tabela 4: Szacunkowe dane dotycz ce populacji Romów w krajach EU8 .......................21 Tabela 5: Rozkad wiadcze wedug kwintyli ( wiadczenia oparte na skadkach i bezskadkowe), 2004 .........................................................................................................33 Tabela 6: Efektywne marginal ne stopy opodatkowania dochodów z pracy dla ró nych typów gospodarstw domowych w krajach EU8 w roku 2004, %.....................................48 Tabela za cznika 1: Wydatki na wiadczenia rodzinne (macierzy skie i dla dzieci), w milionach HUF 54 Tabela za cznika 2: Wydatki na zabezpieczenie spoeczne w krajach EU8, 2003 56 Tabela za cznika 3: Programy gwarantowanego minimalnego dochodu (% PKB) 57 Tabela za cznika 4: Programy gwarantowanego minimalnego dochodu, beneficjenci (% ludno ci) 57 Tabela za cznika 5: Wydatki na wiadczenia na dzieci, % PKB 57 Tabela za cznika 6: Zasi g zasików na dzieci (% ludno ci korzystaj cej ze wiadcze ) 58 Tabela za cznika 7: wska niki sumaryczne, wiadczenia z tytuu zabezpieczenia spoecznego 59 Tabela za cznika 8: Zestawienie programów uwzgl dnionych w badaniach bud etów gospodarstw domowych 62 Tabela za cznika 9: Zasiki na dzieci, gówne parametry, 2005 66 Tabela za cznika 10: Programy gwarantowanego minimalnego dochodu, gówne cechy, 2005/6 68 SPIS ILUSTRACJI Rys. 1: Starzej ce si spoecze stwa w Europie rodkowej i Wschodniej .....................18 Rys. 2: czne wydatki na zabezpieczenie spoeczne, rok 2001 i 2003 (% PKB) ...........24 Rys. 3: Struk tura wydatków na zabezpieczenie spoeczne, 2003 .....................................24 Rys. 4: Wydatki na emerytury i renty oraz redni wiek wyj cia z rynku pracy w UE .....25 Rys. 5: Udzia wiadcze pieni nych i rzeczowych ........................................................27 Rys. 6: Wydatki na programy gwarantowanego dochodu minimalnego..........................28 Ry s. 7: Zasi g programów gwarantowanego dochodu minimalnego ...............................29 Rys. 8: Zmiany w cznych wska nikach podno ci w Europie rodkowej i Wschodniej, lata 1950 i 2000.................................................................................................................30 Rys. 9: Zasiki na dzieci (% PKB), 2004* ........................................................................30 Rys. 10: Zasi g wiadcze systemu zabezpieczenia spoecznego, rok 2004 ....................31 Rys. 11: Zasi g programów pomocy spoecznej i wiadcze rodzinnych, 2004 ..............32 Rys. 12: Udzia wiadcze uzale nionych od dochodów, 2003 .......................................33 Rys. 13: Ukierunkowanie wiadcze rodzinnych i pomocy spoecznej, 2004 .................34 Rys. 14: Porównanie ukierunkowania pomocy spoecznej ...............................................36 Rys. 15: Adekwatno wiadcze z tytuu zabezpieczenia spoecznego: dolny kwintyl ..36 Page 4 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -4- Rys. 16: W Rydze istnieje nieproporcjonalnie wysokie prawdopodobie stwo otrzymania wiadcze od samorz du lokalnego ..................................................................................39 Rys. 17: wiadczenia i pace minimalne, 2004 .................................................................41 Rys. 18: Puapka bezrobocia w kr ajach EU8 w latach 2001 i 2004, %; zarobki na poziomie 67% APW..........................................................................................................45 Rys. 19: Puapka niskich pac w krajach EU8 w latach 2001 i 2004, %; zarobki wzrastaj z 33% do 67% APW..........................................................................................................46 Rys. 20: Efektywne marginalne stopy opodatkowania dochodów z pracy dla ró nych typów gospodarstw domowych z jednym ywicielem w krajach Grupy Wyszehradzkiej w roku 2004, %.....................................................................................................................47 Page 5 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -5- SPIS RAMEK Ramka 1: Definicje............................................................................................................15 Ramka 2: Ró nice pomi dzy ESSPROS i Rachunkami Narodowymi .............................18 Ramka 3: Nowa polityka spoeczna Sowacji ...................................................................28 Ramka 4: Sowacki Fundusz Rozwoju Spoecznego ........................................................42 Ramka 5: Mierzenie efektywnej marginalnej stopy opodatkowania dochodu z pracy.....44 Page 6 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -6- PODZI KOWANIA Niniejszy raport zosta opracowany przez zespó w skadzie: Dena Ringold ( Szef Projektu), Leszek Kasek, Elena Rydvalova oraz Dorota Holzer- elazewska. Z espó ekspertów, w skad którego wchodzili mi dzy innymi: Ondrej Schneider (Republika Czeska); Reelika Leetmaa i Andres Vork (Estonia); Orsolya Lekes (W gry); Tana Lace ( otwa); Aurelija Jakaitiene (Litwa); Anna Ruzik (Polska); Tine Stanovnik (Sowenia); Katarina Kotovova (Sowacja) zebra dane dla poszczególnych krajów . Taras Pushak by niezmiernie pomocny w zakresie bazy danych badania bud etów gospodarstw domowych. Przy opracowaniu niniejszej wersji raportu wykorzystali my równie uwagi i opinie zgoszone przez uczestników warsztatów nt. Integracji Spoecznej w krajach EU8 , jakie odbyy si w dniach 8 - 9 maja 2006 w Warszawie. Autorzy chcieliby wyrazi swoj wdzi czno Nicholasowi Barrowi (The London School of Economics), Bernardowi Funckowi (The World Bank, Washington, DC), Thomasowi Laursenowi (The World Bank, Warsaw), oraz Lucianowi Popowi (The World Bank, Bucharest) za ich cenne uwagi, pomocne przy opracowaniu niniejszego dokumentu. Page 7 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -7- STRESZCZENIE Zabezpieczenie spoeczne i pomoc spoeczna to wa ne elementy procesu integracji spoecznej w UE. W bardzo krótkim czasie, nowe kraje czonkowskie UE wprowadziy programy i rozwi zania instytucjonalne zapewniaj ce najubo szym uzupenienie dochodów oraz inne wiadczenia. Programy pomocy spoecznej i polityka walki z ubóstwem i wykluczeniem spoecznym istniej we wszystkich krajach i s centralnymi elementami ich Narodowych Planów Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej. Mimo, e wiadczenia spoeczne uzale nione od poziomu dochodów (means -tested) stan owi stosunkowo may odsetek PKB i cznych wydatków na zabezpieczenie spoeczne, to dla osób, które z nich korzystaj , s istotnym ródem dochodów. W niniejszym raporcie poddano analizie programy osonowe wprowadzone w nowych krajach czonkowskich UE , po d k tem ich skuteczno ci i wpywu na bud et. Ze wzgl du na to, e rodki na pomoc spoeczn s ograniczone , zapewnienie ich efektywnego wydatkowania, odpowiednie ukierunkowanie, oraz optymalizacja wiadcze socjalnych i ich wpyw u na rynek pracy s niezwykle wa nymi zadaniami. Konieczn a jest równie dba o o zapewnie nie równowagi pomi dzy programami zapobiegania ubóstwu opartymi na kryterium dochodowym a programami wiadcze rodzinnych oraz ubezpiecze spoecznych. Priorytetow kwesti jest zarz dzanie dugoterminow stabilno ci bud etow tych programów tak, by dopasowyway si one do nowopowstaj cych potrzeb . Pomimo du ego znaczenia pomocy spoecznej, nie ma wielu analiz porównawczych programów istniej cych w poszczególnych krajach. Analizy takie s niezb dne, by oceni skuteczno programów na poziomie krajowym i regionalnym, a tak e by zgromadzi do wiadczenia przydatne kolejnej fali krajów przyst puj cych do UE, którymi mo na tak e podzieli si z krajami EU15. Lizbo ski proces integracji spoecznej UE oparty jest na koordynacji polityki i dzieleniu si do wiadczeniami. Niemniej jednak, jak wskazali przedstawiciele UE podczas niedawnego przegl du Krajowych Planów Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej nowych pa stw czonkowskich, brak jest porównywalnych informacji odno nie zakresu pomocy spoecznej i adekwatno ci wiadcze . Podczas opracowania raportu autorzy korzystali z baz danych na poziomie krajowym i ogólnoeuropejskim aby stworzy obraz wydatków, jakie na poziomie krajowym ponoszone s na programy zabezpieczenia spoecznego, ze szczególnym uwzgl dnieniem pomocy spoecznej i wiadcze rodzinnych. W raporcie zawarto przegl d pomocy spoecznej i zabezpieczenia spoecznego oparty na przeprowadzonym w sze ciu krajach badaniu bud etów gospodarstw domowych oraz zebranych na poziomie krajowym informacjach o strukturze programów. czne wydatki na zabezpieczenie spoeczne pochaniaj w krajach EU8 znaczn cz PKB. Wysokie wydatki maj jednak swoj cen , gdy zacie niaj przestrze fiskaln i ograniczaj wzro st zatrudnienia. B d potrzebne dalsze wysiki w kierunku ograniczenia cznej kwoty wydatków na zabezpieczenie spoeczne, zwaszcza w obliczu wyzwa zwi zanych z presj demograficzn , wykluczeniem spoecznym i ubóstwem. Pierwszym wa nym krokiem jest reforma systemów emerytalnych, cho jej skutki dla bud etu nie s na razie szczególnie znacz ce. Kraje batyckie i Sowacja poczyniy istotne kroki w kierunku konsolidacji i uporz dkowania systemów zabezpieczenia Page 8 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -8- spoecznego, natomiast Polska, W gry, Cze chy i S owenia maj o wiele wi ksze systemy, maj ce potencja do zwi kszenia efektywno ci. We wszystkich krajach gównym wyzwaniem jest dotarcie z pomoc do potrzebuj cych i unikanie zaburze nia bod ców do podejmowania pracy. Reformy maj ce na celu ograniczenie wy datków i uproszczenie systemów zabezpieczenia spoecznego nie powinny odbywa si kosztem dobrze ukierunkowanych programów pomocy spoecznej zapewniaj cych niezb dne wsparcie najubo szym. Programy pomocy spoecznej w EU8 s mae. Zasi g programów uzale nio nych od dochodów (means- tested) w roku 2004 waha si od 4 do 9% dolnego kwintylu, czyli 2 do 5% cznej liczby ludno ci. Wydatki na wiadczenia dla osób o najni szych dochodach – gówne programy pomocy spoecznej w wi kszo ci krajów – wahay si od 0.2 do 0.5% PKB w roku 2003. Zasadniczo, pomoc spoeczna jest dobrze ukierunkowana, a od 30 do 60% rodków trafia do najubo szego kwintylu ludno ci. wiadczenia mog stanowi nawet 37% redniej konsumpcji ubogich wiadczeniobiorców. Istnieje jednak zró nicowanie pomi dzy krajami i otwieraj si tu znaczne mo liwo ci poprawy ukierunkowania, skuteczno ci i adekwatno ci programów. Mo na jeszcze wiele zrobi w celu ograniczenia „wycieków” i rozszerzenia zasi gu wiadcze w ród najubo szych. Pomoc spoeczna na otwie charakteryzuje si wyj tkowo sabym ukierunkowaniem, jedna czwarta zasobów trafia tam do najbogatszego kwintylu ludno ci. Poziom wiadcze jest równie du o ni szy ni w innych krajach. Niedawny spadek skuteczno ci ukierunkowania pomocy spoecznej na Litw ie i w Estonii – które to kraje jak dot d s w czoówce je li chodzi o ukierunkowanie pomocy – wymaga uwagi i dalszej analizy. Litwa poczynia znaczne wysiki w celu poprawienia ukierunkowania pomocy spoecznej poprzez reformy administracyjne, w tym wprowa dzenie badania zamo no ci w roku 2004. Z e wzgl du na znacz cy zwi zek wielko ci gospodarstwa domowego i ubóstwa, wiadczenia rodzinne s istotnym komponentem zabezpieczenia spoecznego . Wszystkie Narodowe Plany Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej okre laj walk z ubóstwem dzieci jako obszar priorytetowy. Mimo, e programy uzale nione od poziomu dochodów zostay jak na razie wprowadzone tylko w Polsce, Sowenii i Cze chach, to korzy ci z nich pyn ce wyra nie rosn . wiadczenia rodzinne s równie wa nym ródem dochodów dla ubogich gospodarstw domowych, zwaszcza na W grzech, gdzie sie wiadcze rodzinnych jest bardziej rozbudowana ni w pozostaych krajach. Wa na rola wiadcze rodzinnych jako uzupenienie dochodów najubo szych uwypukla potencja lepsze j koordynacji pomocy spoecznej i programów wiadcze rodzinnych – co jest mo liwe przez dalsz konsolidacj programów i/lub harmonizacj kryteriów ubiegania si o wiadczenia, tak, by zmniejszy koszty administracyjne. Staranna implementacja jest kluczowa dla poprawy ukierunkowania i zmniejszenia kosztów administracyjnych . Konieczne s dalsze dokadne analizy poszczególnych programów aby oceni, co si sprawdza w którym kraju , niemniej jednak istniej ce ju analizy i do wiadczenia reform atorskie w regioni e wskazuj na ogromny wpyw mechanizmów wdro enia i implementacji na dobre ukierunkowanie programów. Dobrze zaprojektowane systemy informatyczne, cz ce pomoc spoeczn z informacjami z innych baz danych nt. u bezpiecze spoecznych i podatk ów, mog precyz yjniej ukierunkowa tak pomoc dzi ki lepszej weryfikacji uprawnie wiadczeniobiorcy. Page 9 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -9- Niezwykle wa na jest tak e publiczna dost pno informacji i aktywne formy informowania potencjalnych wiadczeniobiorców o programach, a tak e dziaania ograniczaj ce stygmatyzacj programów pomocy spoecznej w oczach opinii publicznej. W przypadku zagro onych wykluczeniem grup ludno ci, do których trudno dotrze , takich jak na przykad spoeczno ci izolowane ze wzgl du na warunki geograficzne b d mniejszo ci j zykowe , w a ne jest przygotowanie specjalnie dostosowanych do ich potrzeb kampanii informacyjnych. Decentralizacja pomocy spoecznej mo e szkodzi jej skuteczno ci i równo ci dost pu. Decentralizacja pomocy spoecznej mo e poprawi jej ukierunkowanie i mo liwo ci ubiegania si o wiadczenia, je li lokalni urz dnicy maj lepsze informacje. Wi e si jednak z ryzykiem, e ubo sze gminy b d miay mniejsze mo liwo ci finansowania opieki spoecznej. Na otwie, mimo e zdecentralizowany program GMI jest dobrze ukierunkowa ny na poziomie krajowym, samorz dy lokalne relatywnie bogatszych regionów, takich jak Ryga, maj do dyspozycji znacznie wi ksze rodki na ten program ni regiony ubo sze. Scentralizowane finansowanie i transfer rodków ze wskazaniem celu wydatkowania s bardzo wa ne dla zapewnienia oson socjalnych dla najubo szych, poniewa z jednej strony zapewniaj dotarcie z funduszami do obszarów, w których s one najbardziej potrzebne, a z drugiej strony uniemo liwiaj wydatkowanie tych rodków na inne cele. Polska planuje decentralizacj pomocy spoecznej od roku 2007, o takiej mo liwo ci dyskutuje si równie na Sowacji. Wbudowanie bod ców do podejmowania pracy w programy pomocy spoecznej ma kluczowe znaczenie, zwaszcza w wietle niskich wska ników zatrudnienia i rozpowszechnionego dugoterminowego bezrobocia w krajach EU8. wiadczenia pomocy spoecznej w poszczególnych krajach wydaj si niskie w porównaniu do pacy minimalnej. Niemniej jednak gospodarstwo domowe mo e otrzymywa wi cej ni jedno wiadczenie, a akumulacja wiadcze mo e prowadzi do powstania puapki ubóstwa. Zró nicowanie poziomu pac w poszczególnych regionach równie mo e prowadzi do powstania puapek ubóstwa na niektórych obszarach. W ramach niedawnej reformy pomocy spoecznej na Sowacji zmieniono wysoko wiadcze tak, by wyeliminowa puapki ubóstwa, które w niektórych regionach byy wyj tkowo wysokie. Wszystkie kraje wymagaj od beneficjentów wiadcze spoecznych rejestracji w urz dach pracy, a niektóre id jeszcze dalej (np. Sowenia) i wymagaj uczestnictwa w aktywnych programach rynku pracy. Aktywizacja zawodowa to kolejny istotny instrument zach caj cy ludzi do podj cia pracy. Podobnie jak w krajach EU15, aktywna polityka rynku pracy zdobywa popularno w krajach EU8, zwaszcza dzi ki rodkom Europejskiego Funduszu Spoeczn ego . Sowacja wprowadzia szeroki zakres programów, w tym dotowanie dojazdów na spotkania w sprawie pracy, wsparcie przedsi biorczo ci w ród bezrobotnych, opiek nad dziemi i szkolenia. Koncentracja wysików na rodka ch aktywizacji zawodowej b dzie wymaga a lepszej koordynacji pomi dzy o rodkami opieki spoeczn ej a urz dami pracy. Sowacja rozwi zaa to poprzez po czenie obu instytucji. Do wiadczenia wynikaj ce z takiego podej cia b d istotne dla innych krajów. wia dczenia oferowane przez pracodawców uatwiaj rezygnacj z zasiku i podj cie pracy oraz agodz efekt puap ki ubóstwa, mog one pomóc w rozwi zaniu znacz cego problemu ubóstwa w ród pracuj cych. Niedawne analizy poziomu ubóstwa wykazay, e w krajach EU8, z wyj tkiem W gier , w ród najubo szych jest wi cej pracuj cych ni Page 10 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -10- niepracuj cych. Czynniki zniech caj ce do podj cia pracy s równie bardzo silne – zwaszcza w przypadku nisko opacanych pracowników w Polsce. Estonia wprowadzia ulgi podatkowe dla rodzi n z dziemi, W gry i Sowacja maj wiadczenia, które wygasaj stopniowo, kiedy wiadczeniobiorca podejmuje prac . W krajach EU15 programy tego typu obejmu j ulgi podatkowe i wiadczenia ryczatowe . Baza danych dost pnych do analizy pomocy spoecznej bardzo si poprawia w ostatnich latach, ale niezb dne jest dalsze jej ulepszanie . Dost pno i jako danych administracyjnych i danych ankietowych dotycz cych pomocy spoecznej ogromnie si poprawia w porównaniu z pocz tkami okresu transformacji. Kraje EU8 skorzystay równie na pod czeniu do mi dzynarodowych baz danych i pozyskiwani u danych w ramach dziaa koordynowanych przez Eurostat, w tym ESPROSS dla danych dotycz cych wydatków i MISSOC dla danych programowych. Wprowadzenie bada EU - SILC przyniesie pod obn popraw baz danych dotycz cych programów i ich wyników. Niemniej jednak, ze wzgl du na niewielk skal i znaczne zró nicowanie programów, niezb dne s intensywne wysiki w celu zapewnienia dost pno ci danych o poszczególnych krajach dla potrzeb rygory stycznej oceny ukierunkowania i skuteczno ci programów w miar upywu czasu, w szczególno ci bior c pod uwag dynamiczne zmiany w strukturze ubóstwa i wykluczenia spoecznego w krajach EU8. Page 11 I. wst p A. Pomoc spoeczna w krajach EU8 Z perspektywy fiskalnej, sys temy oson socjalnych w nowych krajach czonkowskich UE wydaj si prawie nieznacz ce. Wydatki na wiadczenia z tytuu ukierunkowanej pomocy spoecznej dla najubo szych w roku 2003 2 wahay si od 0.1 do 0.5% PKB. Jednak e, mimo niewielkiej skali, programy te s bardzo wa ne dla gospodarstw domowych wiadczeniobiorców. Niedawne badanie regionalne dotycz ce ubóstwa wykazao, e co najmniej 40% ubogich gospodarstw domowych w Polsce i na W grzech otrzymuje wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej. 3 wiadczenia mog by istotn cz ci dochodów ubogich gospodarstw domowych. Systemy oson socjalnych odgrywaj kluczow rol w yciu najubo szych, a ich wpyw na ogólny dobrobyt mo e wykracza poza uzupenienie dochodów. Ukierunkowana pomoc mo e uatwi czonkom gospoda rstw domowych o niskich dochodach poniesienie wydatków zwi zanych z wyksztaceniem dzieci, opaceniem usug opieki zdrowotnej, mo e te uatwia przej cie od bezrobocia do zatrudnienia, zapewniaj c tymczasow oson dla osób bezrobotnych i izolowanych od r ynku pracy. wiadczenia tego typu s równie pomoc dla pracuj cych ubogich rodzin i tych boryka j cych si z tymczasowym zaamaniem dochodów wynikaj cym np. z choroby. Systemy oson socjalnych nie dziaaj w izolacji, stanowi cz szerszego kontekstu zab ezpieczenia spoecznego i polityki rynku pracy. Wszystkie kraje EU8 maj w peni rozwini te systemy zabezpieczenia spoecznego, pochaniaj ce znaczne zasoby – od 13 do 24% PKB w roku 2003. Dzi ki przedakcesyjnym reformom strukturalnym udao si przekszta c i obowi zuj ce w opieku czych pa stwach EU8 socjalistyczne systemy typu „od koyski po grób”, gdzie niemal wszystkie dochody powi zane byy z miejscem pracy, w pa stwa opieku cze typu europejskiego, z systemami ubezpiecze spoecznych (emerytury i zasiki dla bezrobotnych), wiadczeniami pieni nymi z tytuu opieki spoecznej (np. programy gwarantowanych minimalnych dochodów) i usugami rzeczowymi, maj cymi na celu ochron najubo szych. 4 Ukierunkowana pomoc spoeczna nadal jest w krajach EU8 pewn nowo ci . W zaskakuj co krótkim czasie kraje te byy w stanie wprowadzi programy i rozwi zania instytucjonalne umo liwiaj ce realizacj wiadcze uzupeniaj cych dochody i innych wiadcze przeznaczonych dla najubo szych. Istniej trzy gówne metody podej cia do wiadcze ukierunkowanych: · Pierwsza z nich to badanie zamo no ci /dochodów (means testing), obejmuje indywidualne badanie zamo no ci poszczególnych gospodarstw domowych i mo e, cho nie musi, obejmowa tak e ró ne metody szacowania maj tku; · Druga to szacow anie zamo no ci/dochodów , czy te ukierunkowanie oparte na wska nik ach (indicator-targeting) , gdzie kryteria wiadczenia oparte s na jednym lub dwóch wska nikach zwi zanych z ubóstwem, atwiejszych do 2 Wydatki na programy gwarantowanych dochodów minimalnych, w oparciu o dane krajowe. 3 Growth, Poverty, i Inequality: Eastern Europe i the Former Soviet Union , (2005) Asad Alam, et al., The World Bank: Washington, DC. 4 Zob. Labor Markets i Social Policy in Central i Eastern Europe: The Accession i Beyond. (2005) Nicholas Barr, ed. The World Bank: Washington, DC. Page 12 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -12- mierzenia ni poziom dochodów. Mo e to by na przykad wielko gospodarstwa domowego i jego lokalizacja geograficzna. wiadczenia przeznaczone dla okre lonych kategorii od biorców, jak np. zasiki piel gnacyjne przeznaczone dla rodzin z dziemi, mog by uwa ane za form ukierunkowania w oparciu o wska niki; · Wreszcie, samoukierunkowanie (self-targeting) w ramach którego biorcy sami decyduj o korzystaniu ze wiadcze . Samoukierunkowaniu mog podlega np. wiadczenia z pomocy spoecznej, je li koszt ich uzyskania (np. czas przeznaczony na wypenianie papierów czy oczekiwanie) b dzie wysoki i bogatsze gospodarstwa domowe uznaj ubieganie si o takie wiadczenia za nieopacalne. B. Pomoc spoeczna i lizbo ski proces integracji spoecznej Zabezpieczenie spoeczne i pomoc spoeczna to wa ne elementy procesu integrac ji spoecznej Unii Europejskiej. Acquis communautaire , ustawodawstwo Unii, które stanowio „regulamin” akcesji, a tak e kryteria kopenhaskie, nie okre lay konkretnych kryteriów w obszarze polityki pomocy spoecznej. Polityka pa stw czonkowskich w zakresi e pomocy spoecznej i zabezpieczenia spoecznego okre lana jest raczej w procesie otwartej metody koordynacji (Open Method of Coordination, OMC), opracowanej po szczycie lizbo skim w 2000 roku. K a de z pa stw czonkowskich z obowi zane jest do przedkadania Komisji co dwa lata Narodowego Planu Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej (NPD), szczegóowo opisuj cego plany pa stwa w zakresie realizacji okre lonych w Lizbonie celów ograniczenia ubóstwa. NPD opisuj gówne wyzwania, strategie, cele, miary strategic zne, wska niki i przykady dobrych praktyk. Komisja Europejska dokonuje przegl du NPD i w konsultacji z krajami czonkowskimi opracowuje wspólny Raport o Integracji Spoecznej dotycz cy ubóstwa i wykluczenia spoecznego. Raport jest nast pnie przyjmowany przez Rad Europejsk . W obszarze zabezpieczenia spoecznego NPD okre laj , w jaki sposób istniej ce strategie maj uatwia integracj spoeczn i prezentuj przysze wyzwania. Pojawia si w nich wiele obszarów wspólnych, które omówione s równie tutaj, w tym: (i) osi gni cie równowagi pomi dzy biernymi instrumentami uzupeniania dochodów a instrumentami aktywizacji zawodowej ; (ii) wspieranie rodzin pracuj cych poprzez polityk zapewnienia opacalno ci pracy oraz umo liwi e nia kobietom z dziemi uczestnictwa w rynku pracy; (iii) integracja grup wykluczonych poprzez ukierunkowane inicjatywy, przeznaczone mi dzy innymi dla niepenosprawnych i mniejszo ci narodowych i etnicznych; (iv) wprowadzenie rodków zapobiegawczych, maj cych na celu zmniejszenie wi cego si z wykluczeniem ryzyka alkoholizmu, narkomanii, przemocy domowej, przest pczo ci i innych rodzajów ryzyka; oraz (v) skoncentrowane wysiki na rzecz zmniejszenia i zapobiegania ubóstwu dzieci. Narodowe Plany Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej szczegóowo opisuj planowane wykorzystanie przez ka dy z krajów europejskich funduszy strukturalnych, których celem jest zapewnienie ka demu z pa stw czonkowskich dodatkowego finansowania, pomagaj cego w osi gni ciu celów zawartych w NPD. Kwoty udost pnian e n a ten cel rodków s znaczne. Dla krajów EU8 na lata 2004 -2006 zaprogramowano cznie 15 mld euro. Gównym funduszem strukturalnym su cym finansowaniu programów zwi zanych z integracj spoeczn jest Europejski Fundusz Spoeczny ( cznie 3.6 mld euro). Niemniej jednak, znacz cymi ródami finansowania, Page 13 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -13- uj tymi w NPD s tak e Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz fundusze strukturalne rolnictwa i ryboówstwa. Poza funduszami strukturalnymi mo liwe jest pozyskanie finansowania z inicjatyw wspólnotowych takich jak EQUAL, z którego kraje EU8 ju korzystaj wspieraj c inicjatywy na rzecz równych szans zatrudnienia. C. Zakres niniejszego raportu W niniejszym Raporcie poddano analizie system oson socjalnych w nowych krajach czonkowskich z punktu widzenia ich skuteczno ci i wpywu na bud et. Bior c pod uwag ograniczone rodki dost pne na pomoc spoeczn , zapewnienie ich efektywnego wydatkowania, odpowiednie ukierunkowanie, oraz optymalizacja zysków socjalnych i wpyw u na rynek pracy, s niezwykle wa nymi zad aniami. Nale y równie zwraca uwag na równowag pomi dzy programami zapobiegania ubóstwu uzale nionymi od wysoko ci dochodów i programami wiadcze rodzinnych i ubezpiecze spoecznych. Priorytetow kwesti jest zarz dzanie dugoterminow stabilno ci bud etow tych programów tak, by mo na je byo dopasowywa do nowo powstaj c ych potrzeb. Mimo znaczenia pomocy spoecznej, nie ma wielu analiz porównawczych programów realizowanych w poszczególnych krajach. 5 Analizy takie s niezb dne, by oceni skuteczno programów w tych krajach i w regionie , a tak e by zgromadzi do wiadczenia, które mogyby by przydatne kolejnym krajom przyst puj cy m do UE, jak równie interesuj ce dla krajów EU15. Lizbo ski proces integracji spoecznej UE oparty jest na koordynacji pol ityki i dzieleniu si do wiadczeniami. Niemniej jednak, jak wskazali przedstawiciele UE podczas niedawnego przegl du Krajowych Planów Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej nowych pa stw czonkowskich, brak jest porównywalnych informacji odno nie zakresu pomocy spoecznej i adekwatno ci wiadcze . 6 W niniejszym raporcie przeanalizowano pomoc spoeczn w szerszym kontek cie systemów zabezpieczenia socjalnego (Ramka 1). Gówny nacisk rozwa a strategicznych poo ony zosta na programy gwarantowania minimalnego poziomu dochodów, stanowi c e trzon systemów pomocy spoecznej we wszystkich krajach EU8. wiadczenia na dzie ci, które maj najwi kszy skutek fiskalny , tak e zostay omówione . Niniejszy raport stanowi materia ródowy d la szerszego studium dotycz cego ró nych aspektów integracji spoecznej w nowych krajach czonkowskich. To szersze studium zawiera równie dog bn analiz czynników determinuj cych wykluczeni e spoeczne oraz jego charakterystyk , a tak e bardziej szczegóowe omówienie systemów zabezpiecze spoeczn ych w poszczególnych krajach, w tym tak e pomocy spoeczn ej na W grzech, w Estonii i Polsce. W pierwszym rozdziale niniejszego raportu opisano zastosowane dane i metodologi . Rozdzia drugi prezentuje kontekst ubóstwa i wykluczenia spoecznego w k rajach EU8 i 5 Podczas niedawnego przegl du Narodowych Planów Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej z 10 nowych pa stw czonkowskich stwierdzono: “Bior c pod uwag kluczow rol , jak odgrywaj systemy zabezpieczenia sp oecznego, mo na by si spodziewa, e Narodowe Plany Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej b d bardziej szczegóowo prezentowa analiz tego, jak istniej ce i planowane strategie w tym obszarze b d wpywa lub w zao eniu maj wpywa na poziom ubóstwa . Niestety, danych tego typu jest bardzo mao.” 6 European Commission, D-G for Employment, Social Affairs i Equal Opportunities, Report on Social Inclusion: An Analysis of the National Action Plans of Social Inclusion (2004-2006) submitted by the 10 new member states . Page 14 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -14- implikacje tego stanu dla systemów oson socjalnych. W rozdziale trzecim przedstawiono analiz wydatków na zabezpieczenie spoeczne, w rozdziale czwartym natomiast analiz wyników programów pomocy spoecznej i zabezpieczenia spoecznego opart na badaniu gospodarstw domowych w sze ciu krajach; w rozdziale pi tym omówiono rozwi za nia strategiczne , w tym rodk i administracyjne i aktywizacyjne oraz decentralizacj . W rozdziale szóstym opisano inicjatywy rynku pracy, cz ce w sobie zach ty podatko we i wiadczenia, a tak e wiadczenia dla pracuj cych. Rozdzia siódmy to podsumowanie. Page 15 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -15- Ramka 1: Definicje W niniejszym raporcie zastosowano kilka kluczowych terminów na okre lenie ró nych strategii i programów. B d one rozumiane ja ko: Pomoc spoeczna oznacza wiadczenia pieni ne uzale nione od dochodów, przeznaczone dla najubo szych gospodarstw domowych. Zabezpieczenie dzieci b dzie oznacza wiadczenia pieni ne i usugi przeznaczone dla dzieci, w tym zasiki na dzieci i usugi spoeczne przeznaczone dla dzieci z grup podwy szonego ryzyka, jak dzieci niepenosprawne i pozbawione opieki rodzicielskiej. Osony socjalne i opieka spoeczna to terminy opisuj ce peen zakres pomocy spoecznej i zabezpieczenia dzieci, w tym wiadczenia pieni ne i rzeczowe, oraz usugi przeznaczone dla osób i gospodarstw domowych o niskich dochodach (np. suma poprzednich dwóch kategorii). Ubezpieczenia spoeczne to wiadczenia oparte na skadkach, w tym emerytury, renty wdowie, inwalidzkie, starcze i zasi ki dla bezrobotnych. Zabezpieczenie spoeczne oznacza wszystkie programy i wiadczenia z tytuu ubezpiecze spoecznych i pomocy spoecznej oraz aktywne polityki rynku pracy 7 D. Dane i metodologia Dane dotycz ce zabezpieczenia spoecznego, a w szczególno ci p rogramów pomocy spoecznej , s niestety trudne do pozyskania i wykorzystania dla potrzeb analizy porównawczej krajów z powodu wielo ci i rozmaito ci programów oraz braku porównywalno ci systemów w poszczególnych krajach. Autorzy niniejszego raportu w celu opisania systemów i oceny ich wpywu na dobrobyt spoecze stwa korzystali z ró nych róde danych, mi dzy innymi: (i) badania bud etów gospodarstw domowych; (ii) krajowych danych administracyjnych; oraz (iii) mi dzynarodowych baz danych dotycz cych zabezpieczenia spoecznego. Badania bud etów gospodarstw domowych zostay zastosowane do analizy wiadcze . Proces zbierania danych o gospodarstwach domowych dla potrzeb analizy standardów ycia jest obecnie w okresie przej ciowym, poniewa nowe kraje czonkowskie nie zako czyy jeszcze wprowadzania metodologii porównywalnego badania dochodów i warunków ycia Eurostat (Survey on Income and Living Conditions, SILC), która jest powszechnie stosowana w Europie. Analiza pierwszej serii ankiet SILC jeszcze nie zostaa zako czona w momencie tworzenia raportu. Dla potrzeb niniejszego raportu zastosowano badania bud etów gospodarstw domowych przeprowadzane na poziomie kraju przez centralne urz dy statystyczne i na ich podstawie okre lano wpyw programów pomocy spoecznej na poziom ycia. Wielko próby oraz kwestionariusz e byy ró ne w ró nych krajach (Tabela 1). Niemniej jednak, poczyniono wysiki w celu zapewnienia porównywalno ci danych. Skonstruowano porównywalny agregat danych o konsumpcji, który zosta zastosowany jako miernik dobrobytu. 8 Zakres analiz wykonanych dla poszczególnych krajów ograniczony by jako ci i dost pno ci danych. Zanalizowano badania przeprowadzone w sze ciu spo ród o miu nowych krajów UE: w Estonii, na W gr zech , otw ie, Litwie, 7 Wi cej informacji odno nie systemów zabezpieczenia spoecznego mo na znale pod adresem www.worldbank.org/sp 8 Wi cej informacji odno nie tego miernika mo na znale w dokumencie World Bank, 2005, Appendix, p. 220. Page 16 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -16- Soweni i i Polsce. Czechy i Sowacja nie zostay obj te analiz ze wzgl du na braki w strukturze próby ograniczaj ce jej przydatno do analizy ubóstwa i pomocy spoecznej. 9 Dla ka dego kraju autorzy starali si obj analiz dwa badania, aby uchwyci zmiany zachodz ce w czasie – w szczególno ci w wietle znacznych reform programów zabezpiecze spoecznych, wprowadzonych w badanym okresie. Jednak ze wzgl du na zmiany, jakie wprowadzono w kwestionariuszach w niektórych krajach, dla ka dego z krajów przyj to inne lata do porównania. Tabela 1 : Podsumowanie bada bud etów gospodarstw domowych Kraj Analizowane lata Wielko próby Estonia 2003, 2004 3317, 3165 W gry 2000, 2004 10191 otwa 2002, 2004 3949, 3913 Litwa 2000, 2004 7111, 7969 Polska 2000, 2004 36163, 32214 Sowenia 2003 3794 Ze wzgl du na ró nice pomi dzy systemami i programami zabezpieczenia spoecznego, a tak e ró nice w kwestionariuszach, wyniki analiz programów poszczególnych krajów nie s ci le porównywalne. Dla potrzeb analizy , programy wymienione w sekcjach kwestionariusza badania bud etów gospodarstw domowych (HBS) dotycz cych dochodów zostay podzielone na pi gównych grup: · Emerytury i renty to wiadczenia dziaaj ce w systemie skadkowym, w tym emerytury, renty inwalidzkie i wdowie. · wiadczenia dla bezrobotnych to zasiki dla bezrobotnych, odprawy i pomoc dla osób dugo pozostaj cych bez pracy. · wiadczenia rodzinne to zasiki rodzinne i na dzieci, zasiki z tytuu urodzenia dziecka i wiadczenia macierzy skie. · Ukierunkowan a pomoc spoeczna to uzale nione od dochodów wiadczenia pieni ne dla ubogich gospodarstw domowych – gównie programy minimalnego dochodu gwarantowanego i inne lokalne programy transferu rodków. Programy skadaj ce si na poszczególne kategorie ró ni si w zale no ci od kraju. Szczegóowe informacje odno nie zakresu poszczególnych kategorii w poszczególnych krajach przedstawiono w Tabeli Za cznika 8. Stosunkowo mae próby ograniczaj mo liwo dog bnej analizy mniejszych programów zabezpieczenia spoec znego. Na przykad, liczba wiadczeniobiorców ukierunkowanej pomocy spoecznej uj tych w ankietach jest dosy maa. 10 To ogranicza mo liwo rozbicia danych i analizy wykorzystania wiadcze przez poszczególne grupy spoeczne (podzielone np. wedug pci, regionu czy wielko ci gospodarstwa domowego). Taki poziom szczegóowo ci analiz ograniczony jest te samymi kwestionariuszami HBS, które nie zawieraj pyta 9 Mi dzy innymi, czeskie badanie pomija gospodarstwa domowe, w których gowa rodziny jest bezrobotna. Badanie sowackie równie pomija bezrobotnych (Komisja Europejska, 2004). 10 W badaniach z 2004 roku wida, e w Estonii 68 rodzin korzystao z pomocy spoecznej, 193 na Litwie i 731 w Polsce. Page 17 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -17- dotycz cych parametrów mog cych si wi za z wykluczeniem, takich, jak niepenosprawno czy pochodze nie etniczne. 11 Dane administracyjne dotycz ce programów zabezpieczenia spoecznego zostay zebrane przez zespoy krajowych ekspertów w ministerstwach finansów, spraw spoecznych i centralnych urz dach statystycznych poszczególnych krajów. Dane administracy jne to mi dzy innymi informacje o wydatkach i wiadczeniobiorcach. Zespoy krajowe zbieray równie informacje instytucjonalne dotycz ce struktury systemów i reguluj cych je przepisów. Poczyniono wysiki w celu zapewnienia porównywalno ci danych pomi dzy krajami, jednak ich zakres by ograniczony ze wzgl du na ró nice w programach krajowych i definicjach. Mi dzynarodowe europejskie bazy danych obejmuj mi dzy innymi zintegrowany europejski system informacji statystycznych o zabezpieczeniach spoecznych ( European System of Integrated Social Protection Statistics, ESSPROS) baz danych o wydatkach socjalnych i system wzajemnej informacji o zabezpieczeniach spoecznych (Mutual Information System on Social Protection, MISSOC) które zostay wykorzystane przy oprac owaniu raportu. Nowe kraje czonkowskie korzystaj z uczestnictwa w tych mi dzynarodowych bazach danych, których celem jest harmonizacja pozyskiwania danych statystycznych w krajach EU-25. ESSPROS zawiera szczegóowe dane nt. wydatków na zabezpieczenie sp oeczne. Nale y odnotowa, e metodologia ESPROSS ró ni si od danych zbieranych w ramach rachunków narodowych. W niniejszym raporcie dane ESSPROS zostay wykorzystane do zagregowanych analiz programów zabezpieczenia spoecznego, natomiast dane krajowe zastosowano do analizy poszczególnych typów programów (np. prawa do minimalnego dochodu gwarantowanego). róda wskazano w tek cie. Baza danych MISSOC zawiera szczegóowe informacje opisowe nt. charakterystyki programów zabezpieczenia spoecznego we wszystki ch krajach EU-25, skompilowane przez krajowe punkty kontaktowe (focal points) i koordynowane przez Dyrekcj Generaln ds. Zatrudnienia, Spraw Spoecznych i Równego Traktowania. 11 Na przykad, grupa etniczna Romów nie jest uwzgl dniana w ankiecie. Bardziej szczegóowe omówienie ogranicze metodologicznych mo na znale w (Ringold, et al., 2005). Page 18 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -18- Ramka 2 : Ró nice pomi dzy ESSPROS i Rachunkami Narodowym i Pomimo ogólnej harmonizacji ESSPROS i systemów rachunków narodowych (SNA 1993 lub ESA 95) nadal istniej pomi dzy nimi pewne ró nice. W zakresie zabezpieczenia spoecznego , definicja wiadcze spoecznych w ramach rachunków narodowych obejmuje funkcj Edukacja , natomiast definicja ESSPROS nie. Definicja wiadcze spoecznych ESSPROS obejmuje zarówno transfery bie ce, jak i kapitaowe, natomiast definicja przyj ta w ramach rachunków narodowych – tylko bie ce. Ponadto, ESSPROS rejestruje niektóre obni ki podatków i innych obowi zkowych obci e paconych przez gospodarstwa domowe. 12 Druga ró nica dotyczy jednostek statystycznych . SNA ujmuje programy ubezpiecze spoecznych bez dzielenia ich na jednostki klasyfikacyjne, natomiast w przypadku ESSPROS tra nsakcje z tytuu zabezpieczenia spoecznego opisywane s w ramach planów. Plany takie mog by prowadzone przez jednostk instytucjonaln lub grupy instytucji i obejmuj plany zabezpieczenia spoecznego nie oparte na skadkach oraz plany ubezpiecze spoecznych zgodne z definicj SNA. Oba systemy w odmienny sposób wprowadzaj rozró nienie pomi dzy wiadczeniami pieni nymi i rzeczowymi . W systemie rachunków narodowych wiadczenia rzeczowe obejmuj wy cznie wiadczenia zapewniane gospodarstwom domowym przez jednostki administracji publicznej lub organizacje non-profit, natomiast w ESSPROS rzeczowe wiadczenia spoeczne mog by zapewniane przez dowolne jednostki. Je li chodzi o sposób rejestrowania transakcji , ESSPROS nie dzieli skadek wnoszonych przez osoby obj te planem na patno ci z tytuu usug ubezpieczeniowych i skadki netto, z których mog by finansowane wiadczenia. W systemie rachunków narodowych taki podzia jest konieczny, je li stosowane s autonomiczne plany finansowane ze róde prywatnych. Ponadto, w przypadku planów finansowanych ze róde prywatnych, ESSPROS nie uwzgl dnia dochodów z maj tku i skadek uzupeniaj cych. ródo: ESSPROS Manual. II. KONTEKST: UBÓSTWO I WYKLUCZEN IE SPO ECZNE W KRAJA CH EU8 A. Ubóstwo i wykluczenie spoeczne Syste my zabezpieczenia spoecznego w nowych krajach czonkowskich musz sprosta wyzwaniom ró norodnych i zmieniaj cych si potrzeb. Warunki spoeczno -ekonomiczne we wszystkich krajach EU8 bardzo szybko zmieniy si w okresie transformacji i nadal s dynamiczne. Z perspektywy zabezpieczenia spoecznego, szybkie starzenie si spoecze stw b dzie miao wpyw na wielko tego sektora w du szym terminie. W oparciu o prognozy, do roku 2025 od 20 do 25% populacji krajów EU8 b dzie w wieku 65 lat lub wi cej. Na tle 25 krajów regionu Europy i Centralnej Azji , kraje EU8 znajduj si w ród dwunastu krajów, gdzie spoecze stwo jest najstarsze i najszybciej si starzeje (Rys. 1). Rys. 1 : Starzej ce si spoecze stwa w Europie i Azji Centralnej (% populacji w wieku 65 lat lub wi cej) 12 Musz spenia wszystkie poni sze warunki: odpowiada ogólnej definicji zabezpieczenia spoecznego: przyznawane s jako wiadczenia ryczatowe, a wiadczenie wypacane jest w gotówce je li podlegaj cy opodatkowaniu dochód jest zbyt niski by rodziny uprawnione do tego wiadczenia mogy skorzysta na obni ce. Page 19 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -19- 0 5 10 15 2 0 2 5 T a j i k i s t a n U z b e k i s t a n T u r k m e n i s t a n K y r g y z s t a n T u r k e y A z e r b a i j a n K a z a k h s t a n A l b a n i a M o l d o v a A r m e n i a F Y R M a c e d o n i a R u s s i a B e l a r u s S e r b i a & M G e o r g i a R o m a n i a S l o v a k i a L i t h u a n i a E s t o n i a U k r a i n e B o s n i a & H P o l a n d L a t v i a H u n g a r y B u l g a r i a C z e c h C r o a t i a S l o v e n i a 20 0 0 2 02 5 ródo: Projekcje Banku wiatowego . World Bank, 2006c Forthcoming. Bezwzgl dny poziom ubóstwa definiowany jest jako odsetek populacji yj cy poni ej poziomu dochodów niezb dnego do zaspokojenia podstawowych potrzeb. 13 Dla potrzeb mi dzynarodowych porówna bezwzgl dnego poziomu ubóstwa, w opracowaniu regionalnym Banku wiatowego z 2005 roku zatytuowanym Growth, Poverty and Inequality , przy porównaniu poszczególnych krajów zastosowano wspólny próg ubóstwa w wysoko ci $4 .30 dziennie wg parytetu siy nabywczej. Przy takim zao eniu, poziom ubóstwa (mierzony liczb mieszka ców) wynosi od 22% na Litwie w roku 2004 do 11% na W grzech (Tabela 2). Na poziomie krajowym, lepsz podstaw do analiz s przyj te w danym kraju progi ubóstwa, uzale nione od specyficznej sytuacji danego kraju. Krajowe progi ubóstwa mog by okre lane w oparciu o ró ne metodologie, mi dzy innymi koszyk dóbr konsumpcyjnych lub progowe kryteria ubiegania si o wiadczenia. W opracowaniu Banku wiatowego z 2004 roku dotycz cym standard ów ycia w Polsce przyj to warto równ kryterium progowemu ubiegania si o wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej jako granic „umiarkowanego ubóstwa” a koszyk podstawowych potrzeb jako definicj granicy „g bokiego ubóstwa”. Poni ej granicy umiarkowanego ubóstwa znalazo si 14.8% mieszka ców, a poni ej linii g bokiego ubóstwa 8.9%. W opracowaniu Banku wiatowego z roku 2006 dotycz cym standard ów ycia na otwie oszacowano, e odsetek osób yj cych w ubóstwie wynosi 5.9%, w oparciu o warto progow bezwzgl dnego ubóstwa (World Bank, 2006b) W UE ubóstwo mierzone jest miar wzgl dn , wynosz c 60% krajowej mediany dochodów (median equivalised income). Przy zastosowaniu tej miary, wska nik ubóstwa w roku 2003 waha si od 8% w Czechach do 18% w Estonii. Poza sposobem okre lania granicy ubóstwa, wa n ró nic pomi dzy podej ciem UE i Banku wiatowego jest to, e Bank wiatowy jako gówny wska nik zamo no ci przyjmuje konsumpcj , natomiast UE mierzy ubóstwo w oparciu o poziom dochodów. Uzasadnieniem dla stosowania kryterium konsumpcji zamiast dochodu jest znaczny poziom szarej strefy, obserwowany w nowych krajach czonkowskich i wynikaj ce z tego trudno ci z dokadn ym okre leni em dochodów. Miary ubóstwa bezwzgl dnego mog si znacznie ró ni od miar wzgl dnych, poniewa miary wzgl dne okre laj indywidualny dobrobyt w relacji do pozostaej cz ci spoecze stwa, nie za do ustalonego punktu referencyjnego. 13 Wi cej informacji odno nie mierzenia ubóstwa mo na znale w Ravallion, 1994. Page 20 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -20- T abela 2 : Porównanie poziomu ubóstwa Wska nik zagro enia ubóstwem wg Laeken (2003) 1 Mi dzynarodowa granica ubóstwa, $4.30 PPP Krajowy wska nik ubóstwa 3 C zechy 8 -- -- Estonia 18 18 -- otwa 16 14 5.9 Litwa 15 22 -- W gry 12 11 -- Polska 17 21 14.8 Sowacja 13.3 2 -- -- Sowenia 10 -- -- róda: Wska nik Laeken z Eurostat; $4.30PPP w oparciu o badanie HBS ze stawkami PPP przyj tymi przez OECD. Uwagi: (1) Wska nik zagro enia ubóstwem okre lony jest jako 60% krajowej mediany dochodów zekwiwalizowanych. (2) Wst pne dane z badania EU -SILC. (3) Dan e dla otwy z opracowania World Bank 2006b; dla Polski z World Bank, 2004. P rofil ubóstwa w krajach EU8 wykazuje pewne cechy wspólne. Ubóstwo jest blisko powi zane ze statusem na rynku pracy, posiadanym wyksztaceniem i wielko ci gospodarstwa domowego (B ank wiatowy 2005). Inne grupy zagro one r yzykiem ubóstwa, zidentyfikowane w opracowaniach Banku wiatow ego i w Narodowych Planach Dziaa , to mieszka cy regionów zacofanych (sabo zaopatrzonych w podstawowe usugi i sabo zintegrowanych z rynkiem) ; mniejs zo ci etniczne i j zykowe, w tym Romowie, ale tak e ludno rosyjskoj zyczna w otwie i Estonii; niepenosprawni; bezdomni; oraz osoby o powa nych problemach zdrowotnych. Szczególnie powa nym problemem jest bezrobocie dugoterminowe. Wedug niedawnego opra cowania Banku wiatowego dotycz cego zatrudnienia, 40 -60% bezrobotnych w krajach EU8 pozostawao be pracy przez ponad rok (World Bank, 2006). Dugoterminowe bezrobocie wi e si z ryzykiem popadni cia w spiral wykluczenia spoecznego i ubóstwa. Osoby, które dugo pozostaj bez pracy, maj coraz wi ksze trudno ci ze znalezieniem ponownego zatrudnienia. Wynika to z ich malej cej produktywno ci, jako e umiej tno ci i morale z czasem ulegaj erozji. Kontakty towarzyskie i spoeczne osób dugo pozostaj cych bez pracy równie ulegaj osabieniu, co dalej zmniejsza ich mo liwo ci znalezienia zatrudnienia. Dugoterminowe bezrobocie wi e si tak e ze stygmatyzacj , co zniech ca potencjalnych pracodawców, poniewa postrzegaj oni osoby dugo pozostaj ce bez pracy j ako pracowników, których zatrudnienie wi e si z wysokim ryzykiem przy niskiej produktywno ci. Kolejn niepokoj c kwesti jest wysoka liczba pracuj cych ubogich, obserwowana w wi kszo ci krajów EU8. Regionalne opracowanie dotycz ce ubóstwa, wspomniane wy ej, wykazao, e – za wyj tkiem W gier – w ród ubogich jest wi cej pracuj cych dorosych ni niepracuj cych dorosych (Bank wiatowy , 2005). Kwestia ta jest powodem do troski w caej Europie. UE oszacowaa niedawno, e 7% populacji zatrudnionych w krajach EU- 25, czyli okoo 14 mln osób, yje w gosp odarstwach domowych, w których dochody plasuj si poni ej krajowej granicy ubóstwa (Bardone i Page 21 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -21- Guio, 2005). 14 W tym samym opracowaniu wykazano, e wska nik ubóstwa w ród pracuj cych w nowych krajach czonkowskich wynosi rednio 9%. 15 Tabela 3: Kluczowe wska niki rynku pracy w krajach EU8 Wska nik zatrudnienia, 15-64 lat Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia dugoterminowego 2000 2004 2005 2000 2004 2005 2000 2004 2005 EU15 63.4 64.7 65.1 7.7 8.1 7.9 3.4 3.4 3.3 Czechy 65.0 64.2 64.8 8.7 8.3 7.9 4.2 4.2 4.2 Estonia 60.4 63.1 64.5 12.8 9.7 7.9 5.9 5.0 4.2 otwa 57.5 62.4 63.4 13.7 10.4 8.9 7.9 4.6 4.2 Litwa 59.1 61.2 62.7 16.4 11.4 8.3 8.0 5.8 4.3 W gry 56.3 56.9 57.0 6.4 6.1 7.2 3.1 2.7 3.2 Polska 55.0 51.7 52.8 16.1 19.0 17.7 7.4 10.3 10.2 Sowenia 62.8 65.3 65.9 6.7 6.3 6.5 4.1 3.2 3.0 Sowacja 56.8 57.0 57.7 18.8 18.2 16.3 10.3 11.8 11.8 ródo: Eurostat. Ka dy z kraj ów stoi równie przed specyficznymi dla siebie wyzwaniami zwi zanymi z ubóstwem i wykluczeniem spoecznym, które nale y uwzgl dnia w opracowywanych strategiach. I tak W gry, Cze chy i Sowacja maj znaczn populacj Romów, która to grupa etniczna jest bardziej zagro ona ryzykiem ubóstwa i wyklucz enia ni inne grupy (Tabela 4). Rozpowszechnione w ród Romów ubóstwo ma charakter wielowymiarowy, powi zane jest z wysokim bezrobociem – w niektórych osadach Romów formalne bezrobocie mo e si ga 90% - niskim poziomem wyksztacenia, zymi warunkami ycia i zym stanem zdrowia (Ringold, et al., 2005). Tabela 4 : Szacunkowe dane dotycz ce populacji Romów w krajach EU8 Dane oficjalne (spis powszechny) Nieoficjalne szacunki Czechy 12,000 160,000-275,000 Estonia n/d n/d W gry 190,000 500,000-800,000 otwa 8,200 n/d Litwa 2,000 n/d Polska 12,700 15,000-50,000 Sowacja 89,920 350,000-500,000 Sowenia 3,246 7,000-10,000 róda: dane ze spisu powszechnego, NPD, ERRC, World Bank Ubóstwo regionalne to kolejny obszar, w którym kraje EU8 borykaj si ze specyficznymi problemami. Na przykad w Polsce, najwi kszym z tych krajów, pog biaj si ró nice w rozwoju regionaln ym, a zmniejszanie ubóstwa na obszarach wiejskich i w mniejszych miastach, szczególnie na pónocy, poudniowym zachodzi e i poudniowym wschodzie kraju pozostaje znacznie w tyle za Warszaw (Bank wiatowy , 2004). Regionalne zró nicowanie zatrudnienia na Sowacji jest drugie co do wielko ci w 14 W oparciu o wzgl dn granic ubóstwa w UE – 60% zekwiwalizowanej mediany dochodów. 15 Wska nik ubóstwa pracuj cych zawiera równie dane dotycz ce Malty i Cypru. Page 22 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -22- Europie, za Wochami. Nawet w mniejszych krajach batyckich daje si zauwa y zró nicowanie pomi dzy regionami. Niedawne opracowanie Banku wiatowego dotycz ce standard ów ycia na otwie wykazao, e wska nik ubóstwa jest zdecydowanie wy szy w regionach Vidzeme i Latgale, ni w Rydze (World Bank, 2006b). B. Implikacje dla systemów oson soc jalnych Kontekst rozwoju sytuacji w zakresie poziomu ycia w krajach EU8 ma istotne implikacje je li chodzi o typy programów i polityki pomocy spoecznej. Po pierwsze, dynamiczne rodowisko wymaga programów elastycznych i umo liwiaj cych szybkie reagowanie na zmieniaj ce si warunki zewn trzne. Warunki panuj ce na rynkach pracy krajów EU8 podlegaj ci gym fluktuacjom. Integracja z UE okazaa si ródem pewnej stabilizacji, jednak kraje EU8 nadal nara one s na ryzyko szoku, który mo e wpyn na poziom ubóstwa i zamo no ci. Na przykad oczekuje si , e niedawny szok zwi zany z cenami ropy naftowej b dzie mie wpyw na zamo no gospodarstw domowych, szczególnie w zimowym sezonie grzewczym. cisy zwi zek pomi dzy ubóstwem a rynkiem pracy, a w szczególno ci powa ne problemy dugoterminowego bezrobocia i ubóstwa w ród pracuj cych , maj wpyw na ksztat polityki w tym zakresie. wiadczenia pomocy spoecznej maj kluczowe znaczenie dla osób trwale bezrobotnych, poniewa we wszystkich krajach zasiki dla bezrob otnych wypacane s tylko przez ograniczony czas. Kiedy wiadczenia z tytuu ubezpieczenia spoecznego si wyczerpi , wiadczeniobiorcy mog si ubiega o wiadczenie z tytuu pomocy spoecznej. Wiele krajów stosuje równie aktywne rodki rynku pracy przez naczone dla trwale bezrobotnych, niektóre z nich powi zane z pomoc spoeczn (np. programy prac publicznych). Niemniej jednak, poniewa okazao si , e niektóre z aktywnych dziaa rynku pracy nie s skuteczne, programy te powinny by ci le monitorowane. Wysoka liczba osób ubogich w ród pracuj cych ka e si zastanowi nad wiadczeniami zapewniaj cymi opacalno pracy i daj cymi wsparcie osobom pracuj cym i ich rodzinom. W krajach EU8 przyj to szeroki zakres rozwi za maj cych na celu wspieranie pracuj cych ubogich, w tym ulgi podatkowe (Estonia), wiadczenia pomocy spoecznej, które wygasaj w miar wzrostu pacy (Sowacja, W gry) i zasiki piel gnacyjne na dzieci oraz inne wiadczenia rodzinne. Jest to jednak jeszcze jeden obszar, który wymaga cisego monitoringu. Niezwykle wa na b dzie ocena wczesnych do wiadcze , zwaszcza w kontek cie zapewnienia efektywno ci kosztowej takich programów. Znaczny poziom ubóstwa w ród pracuj cych wskazuje, e pace netto mog nie by wystarczaj co wysokie by zapobiec ubóstwu. To z kolei podkre la ryzyko puapek ubóstwa. Je li wiadczenia pomocy spoecznej s kwotowo bliskie pacom, niektóre osoby mog rezygnowa z aktywnego poszukiwania pracy, by zachowa mo liwo ubiegania si o wiadczenia, co prowadzi do powa nego problemu uzale nienia od pomocy spoecznej. Sowacja za pomoc reform wprowadzonych w roku 2004 podj a prób rozwi z ania problemu puapki ubóstwa (Ramka 3). Rosn ce nierówno ci regionalne podkre laj potrzeb tworzenia programów odpowiadaj cych na zapotrzebo wanie lokalne . Kraje EU8 wprowadziy znacz ce reformy ram fiskalnych i systemów administracji publicznej tak, by zwi kszy rol Page 23 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -23- samorz dów w zakresie usug spoecznych – w tym finansowanie i realizacj wiadcze pieni nych i rzeczowych z tytuu pomocy spoecznej. Decentralizacja tego obszaru wi e si z pewnymi kompromisami. Zaanga owanie lokalne mo e potencjalnie poprawi ukierunkowanie wiadcze – poniewa urz dnicy b d w stanie lepiej zidentyfikowa ubogich, jednak samorz dy lokalne mog mie niewystarczaj ce rodki by finansowa pomoc spoeczn lub niewystarczaj c motywacj by przeznacza dost pne rodki na takie wa nie programy, które s mniej atrakcyjne politycznie ni edukacja, opieka zdrowotna i inne konkurencyjne obszary priorytetowe. Skuteczne mog si okaza rozwi zania, polegaj ce na transferze rodków znaczonych z przeznaczeniem na pomoc spoeczn (w tym wspófinansowane na szczeblu lokalnym kwot przyznawanych z bud etu pa stwa). Podobnie, struktura pomocy spoecznej musi zapewnia, eby programy pomocowe speniay potrzeby grup szczególnie nara onych na ryzyko . Na przykad, badanie jako ciowe przeprowadzone w 2002 roku na Sowacji wykazao, e pracownicy socjalni rzadko odwiedzali spoeczno ci Romów (Ringold et al., 2005). Niedawno rz d Sowa cji wykorzysta rodki europejskie do zwi kszenia liczby pracowników socjalnych pracuj cych w spoeczno ciach lokalnych tak, by zapewni wi kszy zasi g pomocy. Mniejszo ci j zykowe potrzebuj uatwie w zakresie komunikacji aby uzyska dost p do usug, natomiast niepenosprawni potrzebuj ró nych typów udogodnie , w zale no ci od stanu zdrowia. III. ZABEZPIECZENIE SPO E CZNE W NOWYCH KRAJACH CZ ONKOWSKICH A. Wydatki na zabezpieczenie spoeczne i ich finansowanie Reformy systemów pomocy spoecznej w krajach EU8 miay na celu rozwi zani e wy ej nakre lonych problemów. Poszczególne kraje restrukturyzoway swoje systemy tak, by sprosta zmieniaj cym si potrzebom i dostosowa si do zmian strukturalnych, w tym decentralizacji i dost pno ci funduszy strukturalnych UE na n iektóre typy programów o charakterze spoecznym. W tym rozdziale omówion a zostanie pomoc spoeczn a w szerszym kontek cie cao ci systemu zabezpieczenia spoecznego. czne wydatki na zabezpieczenie spoeczne, w tym na pomoc spoeczn i ubezpieczenia spoeczne, pochaniaj znaczn cz bud etów pa stwowych w wi kszo ci krajów. W zale no ci od wydatków, kraje zostay w roku 2003 podzielone na trzy grupy. 16 Kraje batyckie (Estonia, otwa i Litwa) wydaway okoo 13% PKB, kraje Grupy Wyszehradzkiej (W gry, Cze chy i Sowacja) pomi dzy 20 i 21%, a Sowenia ponad 24% PKB. Taki podzia zgodny jest z ogólnym wzorcem wydatków publicznych w regionie (Laursen, 2005). We wszystkich wypadkach, najwi ksz cz wydatków bud etowych stanowiy koszty emerytur, od 42% cznych wydatków na zabezpieczenie spoeczne na Sowacji, do 68% w Polsce (Tabela za cznika 2). czne wydatki na zabezpieczenie spoeczne w krajach EU8 s nadal ni sze ni wydatki w krajach EU15, które w roku 2003 wynosiy 27% PKB. Pomi dzy rokiem 2001 i 2003, wydatki na zabezpieczenie spoeczne, podobnie jak czne wydatki bud etowe, zmniejszyy si w krajach batyckich, na 16 Najnowszy rok dost pny w ESPRO SS. Page 24 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -24- Sowacji i w Sowenii, natomiast wzrosy w krajach grupy Wyszehradzkiej, w szczególno ci na W grzech. Rys. 2 : czne wydatki na zabezpieczenie spoeczne, rok 2001 i 2003 (% PKB) 0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 3 0.0 Inne ni emerytury i renty Emerytury i renty EE LV LT SK CZ HU PL SI EU15 ródo: Baza danych ESPROSS, wyliczenia autorów. Struktura wydatków na zabezpieczenie spoeczne Emerytury i renty . Ubezpieczenia spoeczne, zwaszcza emerytalne, to wiadczenia typu skadkowego maj ce na celu wyrównanie konsumpcji podczas cyklu ycia, zapewnienie bezpiecznego dochodu na staro i ochron wiadczeniobiorców przed ubóstwem. Emerytury i renty, w tym renty starcze, inwalidzkie i wdowie, pochaniaj naj wi ksz cz wydatków na zabezpieczenia spoeczne, od 6% PKB (Estonia) do 14 % PKB (Polska) (Tabela za cznika 3). Wydatki na emerytury i renty utrzymuj si na mniej wi cej staym poziomie, pomimo wprowadzonych we wszystkich krajach znacznych reform maj cych na celu popraw dugoterminowej stabilno ci i efektywno ci systemów repartycyjnych. otwa jest jedynym krajem, w którym wydatki z tytuu wiadcze emerytalnych znacz co si zmniejszyy – z 9.5 do 7.5% PKB pomi dzy rokiem 2001 i 2003. Wysokie wydatki n a emerytury i renty utrzymuj si ze wzgl du na niski efektywny wiek emerytalny (Rys. 4) powodowany przez przej cia na wcze niejsze emerytury i wysokie kwoty wiadcze . 17 Rys. 3 : Struktura wydatków na zabezpieczenie spoeczne, 2003 (% cao ci) 17 Dalsze informacje odno nie niedawnych reform emerytalnych w krajach EU8 mo na nale w dokumencie World Bank, 2005b, i Schwarz, 2005. Page 25 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -25- 0% 20% 40% 60% 80% 100% EU15 CZ EE LV LT HU PL SI SK Administracyjne/inne Wykluczenie spoeczne Rodz iny/dzieci Bezrobocie Chorobowe/zdrowotne Emerytury/renty ródo: ESPROSS. Uwaga: Pozycja “Administracyjne/inne” uwzgl dnia wydatki mieszkaniowe. Rys. 4 : Wydatki na emerytury i renty oraz redni wiek wycofania si z rynku pracy w UE ES EE EU25 EU15 FR GR DK CZ BE LT LV SK PL HU PT SI MT NL IE LU UK SE FI DE AT CY 3 6 9 12 15 5556 5758 5960 6162 6364 Average exit age from the labor market in 2003, years 155.7 359.4 8.6 4.0 0 : 3 155.7 363.3 8.6 3.8 0 : H 155.7 367.3 8.6 4.0 0 : Q 155.7 371.2 8.6 2.9 0 : V 155.7 374.1 8.6 2.0 0 : L 155.7 376.0 8.6 3.8 0 : R 155.7 380.0 8.6 4.0 0 : Q 155.7 384.0 8.6 2.0 0 : \03 155.7 385.9 8.6 3.8 0 : H 155.7 389.8 8.6 3.7 0 : [ 155.7 393.6 8.6 4.0 0 : S 155.7 397.5 8.6 3.8 0 : H 155.7 401.4 8.6 4.0 0 : Q 155.7 405.3 8.6 4.0 0 : G 155.7 409.3 8.6 2.0 0 : L 155.7 411.3 8.6 2.6 0 : W 155.7 414.1 8.6 4.0 0 : X 155.7 418.0 8.6 2.9 0 : U 155.7 420.9 8.6 3.8 0 : H 155.7 424.8 8.6 2.0 0 : \03 155.7 426.8 8.6 2.0 0 : L 155.7 428.7 8.6 4.0 0 : Q 155.7 432.7 8.6 2.0 0 : \03 155.7 434.7 8.6 4.0 0 : ffl 155.7 438.7 8.6 4.0 0 : fl 155.7 442.5 8.6 4.0 0 : fl 155.7 446.5 8.6 4.0 0 : ffi 155.7 450.4 8.6 2.5 0 : \0f 155.7 453.0 8.6 2.0 0 : \03 155.7 455.0 8.6 4.7 0 : \08 155.7 459.4 8.6 2.0 0 : \03 155.7 461.5 8.6 3.8 0 : R 155.7 465.4 8.6 2.5 0 : I 155.7 468.0 8.6 2.0 0 : \03 155.7 469.9 8.6 4.6 0 : * 155.7 474.4 8.6 4.3 0 : ' 155.7 478.6 8.6 4.0 0 : 3 ródo: Euros tat, w oparciu o ESPROSS wiadczenia chorobowe . Zaraz po emeryturach, wiadczenia zdrowotne i chorobowe stanowi drugi co do wielko ci komponent wydatków na zabezpieczenie spoeczne. Metodologia rachunkowo ci ESPROSS w cza wydatki na opiek zdrowotn do w ydatków na zabezpieczenie spoeczne, co jest sprzeczne z metodologi stosowan w systemie rachunków narodowych. W niniejszym opracowaniu, kwestie opieki zdrowotnej nie b d analizowane. 18 wiadczenia chorobowe to krótkoterminowe wiadczenia o charakterze ub ezpieczeniowym, wypacane pracownikom w razie zachorowania. 19 Kategoria ta mo e zawiera równie inne wiadczenia krótkoterminowe, jak np. urlop macierzy ski czy te zasiek na opiek nad chorymi krewnymi. Koszt wiadcze chorobowych podzielony jest mi dzy pracodawc i fundusz zdrowia lub fundusz ubezpiecze spoecznych. wiadczenia te prawdopodobnie b d w krajach EU8 ródem rosn cej presji fiskalnej, w miar tego jak b dzie roso formalne zatrudnienie. wiadczenia chorobowe w krajach 18 Analiza finansowania systemów opieki zdrowotnej w krajach EU8 znajduje si w Rozdziale IV Laursen, 2005. 19 Dugoterminowe renty inwalidzkie prezentowane s razem z emeryturami. Page 26 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -26- OECD w przeszo ci eskaloway. W krajach EU15, wydatki na wiadczenia zdrowotne i chorobowe wzrosy z 7.1 do 7.7% PKB pomi dzy rokiem 2001 i 2003. W grupie EU8 wydatki rosy we wszystkich krajach z wyj tkiem Estonii, Litwy i Sowacji (Tabela za cznika 3). W roku 2003 wydatki na ten cel wynosiy od 7.8% PKB w Sowenii do 3% PKB na otwie. Okres wypacania wiadczenia chorobowego mo e wynosi od 4 miesi cy do ponad roku. wiadczenia dla bezrobotnych . W zwi zku ze wzrostem jawnego bezrobocia w latach 90-tych, wszystkie kraje wpr owadziy wiadczenia o charakterze ubezpieczeniowym dla bezrobotnych , finansowane ze skadek paconych od wynagrodze . Inne wiadczenia zwi zane z bezrobociem to pomoc dla bezrobotnych, czyli wiadczenia nie oparte na skadkach, przeznaczone dla osób pozos taj cych trwale bez pracy , odr bne od pomocy spoecznej, a tak e aktywne programy rynku pracy. W roku 2003, wydatki na wiadczenia dla bezrobotnych wynosiy od 1% PKB na Sowacji do 0.2% PKB w Estonii i otwie. Pomoc spoeczna. Wszystkie kraje maj progra my minimalnego dochodu gwarantowanego (guaranteed minimum income, GMI), które stanowi kluczowy element oson socjalnych. Programy GMI zapewniaj uzupenienie dochodów dla ubo szych gospodarstw domowych, których dochody plasuj si poni ej ustalonej grani cy. wiadczenia te omówione s bardziej szczegóowo poni ej. M og one by wypacane albo w cyklu miesi cznym, albo te , w sytuacjach nagej potrzeby, jako wypata ryczatowa. Inne wiadczenia mieszcz ce si w kategorii pomocy spoecznej to ukierunkowane st ypendia i programy do ywiania w szkoach. Ogólnie, wydatki na zabezpieczenie spoeczne w krajach EU8 koncentruj si gównie na transferach pieni nych (Rys. 5). Udzia wiadcze pieni nych wynosi od 64% cznej kwoty wydatków na zabezpieczenie spoeczne na W grzech, do 83% w Polsce. wiadczenia rzeczowe uj te w ESPROSS obejmuj usugi opieki zdrowotnej (najwi kszy udzia), a tak e wydatki mieszkaniowe, aktywne programy rynku pracy i usugi socjalne. Wysoki udzia transferów socjalnych w Polsce odzwiercie dla wysokie wydatki na ubezpieczenia spoeczne, w szczególno ci na emerytury i renty. Page 27 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -27- R ys. 5: Udzia w iadcze pieni n ych i rzeczowych 0 10 2 30 4 50 6 70 8 9 10 H LT SK CZ SI EU1 E LV PL Rzeczowe Pieni ne Prawo do minimalnego dochodu gwarantowanego (Guaranteed Minimum Income, GMI) We wszystkich krajach EU8 wprowadzono programy gwarantowanego dochodu minimalnego (GMI) jako trzon programów pomocy spoecznej, b d cych ostatni desk ratunku dla najubo szych gospodarstw domowych. Programy te zostay wprowadzone w latach 90- tych w odpowiedzi na wzrost ubóstwa. wiadczenia z zakresu gwarantowanego dochodu minimalnego to ukierunkowane wiadczenia uzale nione od poziomu dochodów, wypacane najubo szym gospodarstwom domowym w cyklu miesi cznym lub w razie nagych potrzeb jako wypata jednorazowa. Konkretne algorytmy wyliczania wiadcze ró ni si pomi dzy krajami, kwota wiadczenia to zwykle ró nica pomi dzy dochodem gospodarstwa domowego i warto ci progow wiadczenia. Charakterystyki programów GMI stosowanych w krajach EU8 pod sumowane s w Tabeli Z a cznika 10. Programy GMI obejmuj od 1 do 4% cznej liczby ludno ci i stanowi od 0.1 do 0.5% PKB (Rys. 6). 20 Programy te, w kontek cie wydatków, s najmniejsze w krajach batyckich i w Polsce. Wydatki na programy GMI pozostaway w wi kszo ci krajów na mniej wi cej stabilnym poziomie, natomiast spadek wydatków na Sowacji, z 1.13% PKB w roku 1999 do 0.48% PKB w roku 2004, jest zaskakuj cy. Odzwierciedla on g bokie reformy systemowe, wdra ane przez Sowacj od roku 2002 (Ramka 3). Po mimo zmniejszenia wydatków, zasi g programu na Sowacji jest wy szy ni w pozostaych krajach (Rys. 7). 21 20 Przedstawione tutaj wska niki zasi gu oparte s na danych administracyjnych i ró ni si od prezentowanych w dalszej cz ci raportu danych dotycz cych zasi gu, opartych na badaniach ankietowy ch. 21 Nale y zauwa y, e ró nice pomi dzy Rys. 7 i Rys. 11 dotycz ce zasi gu systemów zabezpieczenia spoecznego w oparciu o dane badania bud etów gospodarstw domowych wykazuj ró nice ze wzgl du na zró nicowanie zastosowanych instrumentów badawczych i zasi g programów. Rys. # przedstawia wszystkie programy pomocy spoecznej, natomiast Rys. # ogranicza si do programu GMI. Page 28 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -28- Ramka 3 : Nowa polityka spoeczna Sowacji W roku 2002, w ramach ogólnego programu reform strukturalnych, Sowacja wprowadzia je dn z najbardziej radykalnych reform wiadcze spoecznych w regionie. Celem reformy bya modernizacja i konsolidacja programów wiadcze w celu wyeliminowania puapek ubóstwa i puapek zatrudnienia, które byy plag systemu. Warto wiadcze otrzymywanych przez niektórych pracowników przekraczaa wysoko zarobków, jakie mogliby osi gn w pracy. Wysoki klin podatkowy w odniesieniu do pac by tak e zwi zany z nisk dynamik tworzenia nowych miejsc pracy, zwaszcza dla robotników niewykwalifikowanych w regionach charakteryzuj cych si nisk produktywno ci pracy i wysokim bezrobociem. W odpowiedzi rz d wprowadzi „Now Polityk Spoeczn ”, okre laj c jej trzy gówne cele jako: (i) zapewnienie opacalno ci pracy, poprzez podniesienie zach t do zatrudnienia ; (ii) uproszczenie administracji wiadcze spoecznych i lepsze ich ukierunkowanie dzi ki bardziej precyzyjnym kryteriom ubiegania si o wiadczenia, oraz (iii) wzmocnienie pomocy dla najbardziej potrzebuj cym poprzez programy gwarantowanego dochodu mini malnego uzupeniane przez aktywne programy rynku pracy i realizacj programów przez pracowników socjalnych. Konkretne reformy wiadcze spoecznych obejmoway mi dzy innymi: -- Wprowadzenie podstawowego wiadczenia spoecznego dla najubo szych, z uzupeniaj cymi zasikami na opiek zdrowotn , mieszkanie , aktywizacj zawodow i zmniejszenie ubóstwa, w oparciu o spójn metodologi badania poziomu dochodów. -- Obni one i uproszczone wyliczenie wiadczenia podstawowego i podniesienie wiadcze dla rodzin z dzie mi. -- Nowe aktywne programy rynku pracy, w tym szkolenia, usugi dla rodzin z dziemi, zasiek aktywizacyjny i zasiki dla niepenosprawnych pracowników. Wszystkie te programy wymagaj rejestracji w urz dach pracy. -- Po czenie urz dów pomocy spoecznej i urz dów pracy w Urz dy Pracy, S praw Spoecznych i Rodziny. Wszystkie te rodki byy elementem szerszego programu reform, obejmuj cego m.in. wprowadzenie podatku liniowego. Wczesne oceny wskazuj , e mimo, i reformy potencjalnie nieco zwi kszyy rodki w dyspozycji wi kszo ci gospodarstw domowych o niskich odchodach, wydaj si mie negatywny wpyw na poziom dochodów ubo szych gospodarstw domowych z bezrobotnymi dorosymi i du liczb dzieci. Je li chodzi o stron zatrudnienia, opracowanie O rodka Bada Pracy i Rodziny z roku 2005 wykazao, e 90% dawnych wiadczeniobiorców po reformie opu cio system pomocy spoecznej, przy czym 74% z nich odeszo z systemu, poniewa powrócili na rynek pracy. Wa na b dzie teraz dalsza analiza wyników, która pomo e oceni wpyw reform na poziom dobrobytu i kwestie zatrudnienia. ródo: World Bank, 2005c., Tomova, 2006. Rys. 6: Wydatki na programy gwarantowanego dochodu minimalnego (% PKB) Page 29 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -29- - 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1999 2000 200 1 2002 2003 2004 Republika Czeska Estonia otwa Litwa Polska Sowacja Sowenia róda: dane bud etu pa stwa, wasne wyliczenia autorów. Rys. 7 : Zasi g programów gwarantowanego dochodu minimalnego (% ludno ci, najnowszy dost pny rok) 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 W gry Polska Litwa Estonia Sowenia otwa Sowacja Republika Czeska róda: dane bud etu pa stwa, wyliczenia wasne autorów. Uwagi: Dane za rok 20 04, wyj tkiem Polski i W gier, dla których dane podano za rok 2003. wiadczenia rodzinne wiadczenia rodzinne s wa nym elementem systemów oson socjalnych w krajach EU8. wiadczenia rodzinne maj szerszy zasi g ni programy pomocy spoecznej i s dobrze u kierunkowane ze wzgl du na istniej ce we wszystkich krajach cise powi zanie pomi dzy ubóstwem a wielko ci gospodarstwa domowego. wiadczenia rodzinne maj zazwyczaj dwa gówne cele. Po pierwsze, ze wzgl du na malej ce wska niki podno ci w regionie, wiadczenia rodzinne maj zach ci do posiadania wi kszej liczby dzieci (Rys. 8). Dziaania takie s prowadzone pomimo braku bada jednoznacznie wskazuj cych na wpyw wiadcze na liczb urodzin. 22 Po drugie, wiadczenia rodzinne postrzegane s jako efektywna forma uzupenienia dochodów, ze wzgl du na powi zanie pomi dzy wielko ci rodziny a poziomem zamo no ci. 22 Na przykad zob. Moffitt, 1998; podsumowanie bada ameryka skich. Page 30 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -30- wiadczenia rodzinne to zo ony zestaw programów, w tym programy odziedziczone po systemie socjalistycznym, jak te nowe programy i usugi. Podobnie ja k w krajach EU15, równie w krajach EU8 funkcjonuj zasiki na dzieci, wypaca ne co miesi c i stanowi ce znaczn cz cznych wydatków na wiadczenia rodzinne. wiadczenia te s uzale nione od dochodów w Cze chach , Sowenii i Polsce, natomiast w pozostay ch krajach nie. W roku 2003 czna kwota wiadcze rodzinnych – zasików na dzieci i innych wiadcze – wynosia od 2.7% PKB na W grzech, które maj najbardziej rozbudowany system, do 1% na Litwie. Rys. 8 : Zmiany w cznych wska nikach podno ci w Europie rodkowej i Wschodniej, lata 1950 i 2000 0 1 2 3 4 5 6 7 L a t v i a E s t o n i a B u l g a r i a B e l a r u s C z e c h R e p L i t h u a n i a H u n g a r y C r o a t i a S l o v e n i a U k r a i n e R u s s i a R o m a n i a G e o r g i a S e r b i a & M M o l d o v a S l o v a k i a P o l a n d K a z a k h s t a n A r m e n i a K y r g y z s t a n B o s n i a & H F Y R A z e r b a i j a n A l b a n i a U z b e k i s t a n T a j i k i s t a n T u r k m e n i s t a n T u r k e y T o t a l F e r t i l i t y R a t e 1950 2000 ródo: Prognozy Banku wiatowego. World Bank, 2006c niebawem. wiadczenia rodzinne obejmuj szeroki zakres wiadcze ukierunkowanych b d uniwersalnych. W gry maj najbardziej zo ony system, z wieloma cz stkowymi wiadczeniami i programami, cz sto nie po czonymi ze sob nawzajem. Szczegóowy opis systemu w gierskiego znajduje si w Za czniku 1. W wi kszo ci krajów gównym elementem programu jest miesi czny zasiek na dzieci. We wszystki ch krajach z wyj tkiem Sowenii, Polski i Cze ch , zasiki na dzieci maj charakter uniwersalny i dotycz wszystkich dzieci. Wydatki na ten cel wynosz od 0.9% PKB w Sowenii do 0.2 na Litwie i W grzech. Poziom comiesi cznego wiadczenia jest zró nicowany. N iektóre kraje maj zryczatowane wiadczenia na ka de dziecko (Sowacja), inne okre laj kwot miesi cznego zasiku w zale no ci od dochodów rodziny i liczby dzieci. Kwotowo, zasiki wahaj si od równowarto ci 9 Euro miesi cznie, czyli najni szej mo liwej kwoty zasiku w Cze chach, do 108 , jednego z wy szych zasików w Sowenii (Tabela za cznika 9). Rys. 9 : Zasiki na dzieci (% PKB), 2004* Page 31 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -31- - 0.1 0.2 0 .3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Litwa W gry Polska Czeska Republika otwa Sowacja Estonia Sowenia % PKB ródo: dane bud etu pa stwa, wyliczenia wasne autorów. Uwaga: *Dane dla W gier i Sowenii dotycz roku 2004. IV. WYKORZYSTANIE I SKUTECZNO PROGRAMÓW W tym rozdziale omówione zostanie wykorzystanie programów zabezpieczenia spoecznego, na podstawie wyników badania gospodarstw domowych. W pierwszej cz ci autorzy omawiaj peny wpyw programów zabezpieczenia spoecznego, natomiast w drugiej cz ci zawarto omówienie szczegóów zwi zanych ze skuteczno ci programów pomocy spoecznej. Autorzy opieraj si na trzech gównych wska nikach. · Zasi g pozwala oceni rozlego systemu i zdefiniowany jest jako odsetek gospodarstw domowych korzystaj cych z danego typu wiadczenia. · Ukierunkowanie pozwala oceni, czy wiadczenia docieraj do tych, którzy ich naprawd potrzebuj , i odnosi si do odsetka wiadcze otrzymywanych przez poszczególne kwintyle poziomu konsumpcji. Ukierunkowanie pozwala tak e mierzy „wycieki” wiadcze do biorców nie yj cych w ubóstwie. · Wreszcie, adekwatno to miernik hojno ci systemu, definiowany jako stosunek redniej kwoty wiadczenia otrzymywanej przez okre lon grup biorców do redniej konsumpcji tej grupy . Wyniki analizy podsumowane s w Tabeli Z a cznika 7. Wyniki dotycz przede wszystkim sze ciu krajów, dla których dost pne byy wyniki badania HBS: Estoni i, Czech , otw y, Litwy , W gr ów, Polski i S owenii . A. Zasi g: Ile osób korzysta z systemu zabezpieczenia spoecznego? Zasi g systemu zabezpieczenia spoecznego w krajach EU8 jest szeroki, wi kszo gospodarstw domowych korzysta z co najmniej jednego wiadczenia. W roku 2004 zasi g systemu wynosi od 90% na W grzech do 62% na Litwie (Rys. 10). Zasi g systemów zabezpieczenia spoecznego ma charakter progresywny. Ubodzy (definiowani jako dolny kwintyl populacji) korzystaj z systemu zabezpieczenia spoecznego w wi kszym zakresie, co w roku 2004 odnosio si do niemal 100% ludno ci W gier. Rys. 10 : Zasi g wiadcze systemu zabezpieczenia spoecznego, rok 2004 (% osób w gospodarstwach domowych korzystaj cych ze wiadcze ) Page 32 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -32- 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Estonia W gry Polska otwa Litwa Sowenia Razem Dolny kwintyl Górny kwintyl ródo: Baza danych World Bank Household Survey. Wpyw na zasi g ma w znacznym stopniu pobieranie emerytur i rent, co dotyczy 30 do 45% ludno ci w badanych krajach. Dla kontrastu, wiadczenia ukierunkowane na najubo szych s o wiele mniej rozpowszechnione (Rys. 11). wiadczenia rodzinne maj szeroki zasi g, obejmuj c niemal poow ludno ci w Estonii, na W grzech i otwie. Mimo, e wiadczenia rodzinne s powi zane z poziomem dochodów tylko w Polsce, Czechach i Sowenii, to w pozostaych krajach maj one charakter progresywny z o wiele wi kszym zasi giem w dolnych 20% populacji. W gry wyró niaj si tutaj jako kraj o najbardziej rozbudowanym i najbardziej progresywnym zestawie programów wiadcze rodzinnych. W roku 2004 ze wiadcze takich korzystao 86% dolnego kwintylu ludno ci. Z drugie j strony, programy pomocy spoecznej ukierunkowane na gospodarstwa domowe o niskich dochodach maj we wszystkich krajach bardzo may zasi g. Pomimo ró nic w programach i danych ankietowych, odsetek osób otrzymuj cych wiadczenia uzale nione od dochodów jes t we wszystkich krajach podobny – od 4 do 9% dolnego kwintylu, czy 2 do 5% cznej populacji. Rys. 11 : Zasi g programów pomocy spoecznej i wiadcze rodzinnych, 2004 (% pobieraj cych wiadczenia) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Estonia Polska Litwa W gry otwa Sowenia % odbiorców pomocy spoecznej % dolnego kwintylu, korzystaj cy z pomocy spoecznej % odbiorców wiadcze rodzinnych % dolnego kwintylu, korzystaj cy ze wiadcze rodzinnych ród o: World Bank Household Survey Database; wyliczenia wasne autorów. Page 33 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -33- B. Ukierunkowanie: Czy pomoc spoeczn a dociera do najubo szych? W zasadzie wiadczenia ukierunkowane i uzale nione od dochodów s bardziej powszechne w krajach EU15 ni w EU8 – za wyj tkiem Sowenii (Rys. 12). Nie jest to zaskakuj ce, poniewa s to programy nowego typu i kraje EU8 musiay od zera zbudowa potencja instytucjonalny pozwalaj cy na realizacj wiadcze uzale nionych od dochodów czy maj tku. wiadczenia ukierunkowane obejmuj transfery z tytuu pomocy spoecznej, oraz inne programy przeznaczone dla osób i gospodarstw domowych o niskich dochodach. wiadczenia rodzinne w Cze chach , Polsce i Sowenii uzale nione s od dochodów, natomiast w pozostaych krajach o wiadczenia mog si ubiega wszyscy obywatele. Rys. 12 : Udzia wiadcze uzale nionych od dochodów, 2003 84.0 86.0 88.0 90.0 92.0 94.0 96.0 98.0 100.0 EU15 CZ EE LV LT HU PL SI SK Uzale nione od dochodów Nie uzale nione od dochdodów ródo: ESPROSS. Ukierunkowanie zabezpiecze spoecznych jako cao ci wygl da ró nie w ró nych krajach. Nie dziwi fa kt, e wiadczenia typu ubezpieczeniowego, oparte na skadkach, osi gaj wi ksze kwoty w decylach o wy szych dochodach, natomiast wiadczenia bezskadkowe, jak np. wiadczenia rodzinne i pomoc spoeczna, wyst puj cz ciej w ród ubo szych gospodarstw domowych, z wyj tkiem Polski (Tabela 5). Ze wzgl du na cise powi zania pomi dzy wielko ci rodziny i ubóstwem, zasiki na dzieci i inne wiadczenia rodzinne z wi kszym prawdopodobie stwem trafiaj do ubo szych gospodarstw domowych. wiadczenia z tytuu ubezpiecze spoecznych w krajach batyckich rozo one s równiej pomi dzy kwintylami, natomiast na W grzech i w Polsce ubezpieczenia spoeczne s bardziej regresywne. wiadczenia bezskadkowe s bardziej progresywne, szczególnie na W grzech i otwie. Te same wiadczenia wyró niaj si w Polsce jako regresywne – wi kszy odsetek wiadcze bezskadkowych gromadzi si w górnym kwintylu ni w dolnym, co wskazuje na znaczn nieefektywno jednego z najkosztowniejszych systemów w regionie. Tabela 5 : Rozkad wiadcze wedug kwintyli ( wiadczenia oparte na skadkach i bezskadkowe), 2004 Polska Litwa otwa Estonia W gry Sowenia S* BS** S* BS** S* BS** S* BS** S* BS** S* BS** 1 (ubodzy) 7 20 17 23 17 30 19 24 14 31 13 32 2 12 18 21 22 23 20 21 24 19 22 16 24 3 18 18 21 16 23 17 21 20 22 17 19 17 4 26 19 23 18 20 18 20 19 22 17 24 15 Page 34 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -34- 5 (zamo ni) 36 25 19 21 17 16 19 13 24 14 28 13 Razem 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 * Skadkowe; ** Nie skadkowe ródo: Badanie Bud etów Gospodarstw Domowych (HBS) Uwagi: wiadczenia w systemie skadkowym obejmuj ubezpieczenia (emerytury i renty, zasiki dla bezrobotnych); nie skadkowe to wiadczenia nie maj ce charakteru ubezpiecze . Kwintyle okre lono w oparciu o konsumpcj po transferze . Ogólnie, dane z badania bud etów gospodarstw domowych wskazuj , e pomoc spoeczna i wiadczenia rodzinne w nowych pa stwach czonkowskich wydaj si by dobrze ukierunkowane, chocia daje si zauwa y zró nicowanie pomi dzy krajami i wiele mo na poprawi w zakresie ukierunkowania wiadcze dla najubo szych. Na Litwie i W grzech 42 do 56% wiadcze z tytuu pomocy spoecznej trafio do dolnych 20% ludno ci w roku 2004 (Rys. 13). W przeciwie stwie do pozostaych krajów, na Litwie i otwie mo na zaobserwowa wi kszy „wyciek” wiadcze do górnego kwintylu – odpowiednio 24 i 15% w roku 2004. W obydwu krajach tak znaczna skala wycieku oznacza zauwa alne pogorszenie wyników w zakresie ukierunkowania od roku 2002, co jest bod cem do dalszych analiz. Wyciek wiadcze jest równie wysoki na Sowenii, gdzie 20% zasobów trafia do górnego kwintylu. Stosunkowo sabe ukierunkowanie pomocy spoecznej na otwie wynika z czynników regionalnych. otwa ma jeden z najbardziej zdecentralizowanych systemów pomocy spoecznej w r ód krajów EU8. Reformy wprowadzone w roku 2004 wzmocniy wprawdzie centralny program GMI, ale gminy mog oferowa dodatkowe wiadczenia lokalne. Mo e to wyja nia zró nicowanie pomi dzy gminami, kiedy gminy ubo sze maj mniej mo liwo ci zapewnienia wiadcze . Dane z roku 2002 wskazuj na sabe ukierunkowanie widoczne we wszystkich decylach opartych na konsumpcji, a tak e widoczne pogorszenia ukierunkowania. Reformy polepszyy co prawda ukierunkowanie programów typu GMI, jednak wiadczenia lokalne (liczone w badaniu gospodarstw domowych razem z GMI) mogy wpyn na znieksztacenie tego obrazu. Ukierunkowanie wiadcze rodzinnych równie ma charakter progresywny, pomimo faktu, e wi kszo wiadcze nie jest uzale niona od dochodów. wiadczenia zwi zane z dzi emi s ukierunkowane w Polsce, Cze chach i Sowenii. Wyra nie wida to w danych, które pokazuj , e Polska miaa w roku 2004 najwy szy poziom wiadcze rodzinnych trafiaj cych do dolnego kwintylu (40%), i najni szy wyciek do kwintyli bogatszych (3%). W Polsce i na otwie wiadczenia rodzinne wydaj si by lepiej ukierunkowane ni pomoc spoeczna. We wszystkich krajach odsetek wiadcze rodzinnych trafiaj cych do górnego kwintylu nie przekracza 16%. Mo e to by wynikiem niskiego wykorzystania wynikaj cego z samoukierunkowania, je li bogatsze rodziny decyduj si nie ubiega o wiadczenie ze wzgl du na wi c si z nim stygmatyzacj lub przeszkody biurokratyczne. We wszystkich krajach wiadczenia rodzinne wyst puj w rodkowych kwintylach rozkadu dochodów ( kwintyle 2- 4) cz ciej ni wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej, co potwierdza ich rol jako programu transferów dla gospodarstw domowych o rednich dochodach. Rys. 13 : Ukierunkowanie wiadcze rodzinnych i pomocy spoecznej, 2004 (% wiadcze trafiaj cych do najwy szego i najni szego kwintylu) Page 35 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -35- 0% 1 0% 20% 30% 40% 50% 60% Q1 Q5 Q1 Q5 Estonia W gry Polska otwa L itwa Sowenia Pomoc spoeczna wiadczenia rodzinne Benefits ródo: ECA Household Survey Database. Wyliczenia wasne autorów. Inn miar pozwalaj c analizowa ukierunkowanie programów transferów spoecznych jest indeks Coady -Grosh- Hoddinott (indeks CGH), coraz cz ciej stosowany do porówna mi dzynarodowych. Indeks ten jest prost miar , opart na porównaniu rzeczywistych wyników w zakresie ukierunkowania ze wspólnym wynikiem referencyjnym b d cym rezultatem ukierunkowania neutralnego. Innymi sowy, jest to porównanie bie cego ukierunkowania do poziomu ukierunkowania, jaki wynikaby z równego podziau zasobów pomi dzy kwintyle – np. po 20% w ka dym. 23 Im wy szy indeks CGH, tym wi ksza efektywno ukierunkowania. Pomoc spoeczna w wielu krajach EU8 ukierunkowana jest lepiej ni w pozostaych krajach i regionach. Rys. 14 pokazuje wysoko indeksu CGH dla krajów EU8 i pozostaych. Skuteczno ukierunkowania jest szc zególnie wysoka na Litwie, w porównaniu z innymi krajami. Niemniej jednak, jak ju wspomniano, z czasem nast pi spadek skuteczno ci ukierunkowania i w roku 2004 wska nik osi gn ni sze warto ci. Konieczne s dalsze analizy, które pozwol zrozumie przycz yny tego spadku. 23 Wska nik CGH tworzy si przez podzielenie rzeczywistego wyniku p rzez wynik neutralny dla dolnego kwintylu populacji. Innymi sowy, je li najubo sze 20% populacji otrzymao 30% wiadcze , wska nik CGH wynosi (30/20) = 1.5, co oznacza, e dzi ki takiemu ukierunkowaniu najubo szy kwintyl otrzyma 50% wi cej, ni otrzymaby przy ukierunkowaniu neutralnym (zob. Lindert, et. al, 2006; Coady, et. al, 2005). Page 36 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -36- R ys. 14 : Porównanie ukierunkowania pomocy spoecznej (indeks CGH) 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 R u s s i a P o l a n d ' 0 4 L a t v i a ' 0 4 S l o v e n i a ' 0 3 A r g e n t i n a E s t o n i a ' 0 4 P o l a n d ' 0 0 H u n g a r y ' 0 0 B r a z i l H u n g a r y ' 0 4 L a t v i a ' 0 2 E s t o n i a ' 0 3 L i t h u a n i a ' 0 4 R o m a n i a L i t h u a n i a ' 0 0 róda: Rosja i Rumunia z Tesliuc, 2004; ECA household budget survey database; wasne wyliczenia autorów. Uwagi: Dane dla Rumunii dotycz roku 2003. Dane uwzgl dniaj specyficzne dla kraju definicje pomocy spoecznej zgodne z kwestionariuszami ankiet i nie s ci le porównywalne pomi dzy krajami. C. Adekwatno : czy systemy zabezpieczenia spoecznego agodz skutki ubóstwa? Zabezpieczenia spoeczne s wa nym ródem dochodów dla wielu gospodarstw domowych, zwaszcza tych z dolnego kwintylu populacji. rednie wiadczenie z tytuu pomocy spoecznej stanowi od 27 ( otwa) do 65 (Polska) procent redniej konsumpcji w gospodarstwach domowych korzystaj cych ze wiadcze . W przypadku osób z najubo szego kwintylu w Estonii i na W grzech, wiadczenia mog stanowi nawet 91 i 92% redniej konsumpcji (Rys. 15). Rys. 15 : Adekwatno wiadcze z tytuu zabezpieczenia spoecznego: dolny k wintyl ( rednie wiadczenie jako odsetek redniej konsumpcji w podziale na grupy wiadczeniobiorców) Page 37 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -37- 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Estonia W gry Polska otwa Litwa Sowenia Emeryt. / renty UB R PS ródo: ECA Household Survey Database. Wasne wyliczenia autorów. Uwaga: UB = Zasiki dla bezrobotnych ; R = wiadczenia rodzinne; PS = Pomoc spoeczna. Mimo, e ich gównym celem jest wyrównanie konsumpcji, najwi kszy wpyw na zamo no maj emerytury i renty. Nawet w dolnym kwintylu, emerytury i renty stanowi ponad 80% redniej konsumpcji wiadczeniobiorców , którzy z nich korz ystaj . Niemniej jednak, wi kszo osób mieszcz cych si w dolnym kwintylu nie otrzymuje emerytur ani rent i polega na pomocy spoecznej , która jest wiadczeniem du o mniej hojnym. Kwoty wiadcze s do niskie, zwaszcza na otwie. V. STRUKTURA PROGRAMÓW P OMOCY SPO ECZNEJ Ró nice w w ykorzystaniu program ów zabezpieczenia spoecznego maj swoje korzenie w zr ó nicowanych postaciach tych systemów i programów. W okresie transformacji i okresie przedakcesyjnym kraje EU8 wprowadziy wa ne reformy, maj ce na celu popraw efektywno ci programów pomocy spoecznej. Dla wielu krajów pierwszym krokiem bya konsolidacja i uproszczenie zo onej sieci programów odziedziczonych po poprzednim ustroju. Na przykad, w 2004 roku Polska po czya ró ne wiadczenia rodzinne w jedno wiadczenie. W krajach EU8 wprowadzono zarówno nowe, uzale nione od dochodów wiadczenia, jak i kryteria pozwalaj ce ukierunkowa wiadczenia , które uprzednio nie podlegay ukierunkowaniu, np. zasiki na dzieci. Ukierunkowanie wiadcze jest szczególnie trudne w Europie rodkowej, poniewa rozlegy sektor nieformalny komplikuje oszacowanie dochodów w celu przyznania prawa do wiadcze , jako e beneficjenci nie chc deklarowa dochodów, od których nie pac podatków i skadek na ubezpieczenie spoeczne. Aby rozwi za ten problem, kraje EU8, w tym Litwa i Sowenia, wprowadziy dodatkowe , inne ni poziom dochodów, kryteria. A. Administrowanie wiadcze niami ukierunkowanymi Gównym wyzwaniem, przed jakim stoj systemy pomocy spoecznej, jest odpowiednie ukierunkowanie wiadcze , przez minimalizacj zarówno nadmiernego zasi gu ( wiadczenia trafiaj do zamo nych) jak i b du wykluczenia (ubodzy nie dostaj wiadcze ). Jak wskazano powy ej analizuj c wyniki ankiety, istniej mo liwo ci znacznej poprawy ukierunkowania wiadcze z tytuu pomocy spoecznej tak, by unikn Page 38 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -38- „wycieku” wiadcze . W krajach EU8 poczyniono ju znaczne wysiki w zakresie poprawy ukierunkowania, precyzuj c kryteria ubiegania si , tak, by uwzgl dniay równie maj tek i aktywa finansowe, modernizuj c systemy informatyczne, zwi kszaj c rol pracowników socjalnych, którzy wiadcz usugi w miejscu zamieszkania wiadczeniobiorców a tak e poprzez reformy administracyjne. Litwa jest jednym z krajów, które poczyniy znaczne wysiki na rzecz poprawy ukier unkowania wiadcze . W roku 2004, 70% wiadcze trafio do dwóch najubo szych kwintyli, co jest najlepszym wynikiem w ród krajów, dla których byy dost pne dane. W kwietniu 2004 wprowadzono dalsze reformy maj ce na celu popraw ukierunkowania . M i dzy innym i do oceny zamo no ci dodano kryterium maj tkowe, oprócz dochodowego , a tak e dodatkowe kryteria kwalifikacyjne. Bank wiatowy przeprowadzaj c niedawno badanie w zakresie ukierunkowania wiadcze w regionie Europy i Azji rodkowej, zidentyfikowa te czynniki , które wpyn y na lepsze ukierunkowanie wiadcze na Litwie (Zalimiene, 2005). O bejmoway one mi dzy innymi: · Wspóu ytkowanie baz danych przez ró ne instytucje, w tym Pa stwowy Fundusz Ubezpiecze Spoecznych, dla potrzeb krzy owego sprawdzania uprawni e wiadczeniobiorców; · Publiczna kampania informacyjna i aktywne dziaania w zakresie informowania o programach wiadcze i kryteriach ubiegania si o nie, poprzez materiay pisemne i ogólnokrajowe audycje radiowe; · Przepisy dotycz ce wiadcze socjalnych, zawieraj ce instrukcje odno nie wdro enia, w tym procedur szacowania zamo no ci (means -testing). · Rozwi zania administracyjne w biurach pomocy spoecznej, w tym podzia pracy pomi dzy profesjonalistów odpowiedzialnych za obsug klientów i przetwarzanie dok umentacji, dodatkowa weryfikacja uprawnie przez wyspecjalizowany personel, a tak e wyrywkowe kontrole ze strony kierownictwa. Istnieje potrzeba dalszej analizy wyników reform. Jak zauwa ono w poprzedniej cz ci, mimo, e ukierunkowanie programów pomocy spoecznej na Litwie osabio si , to system ten nadal jest najskuteczniejszy w ród krajów EU8. Niemniej jednak, mo e to nie dawa obrazu pojedynczego programu GMI, którego nie da si wyizolowa z dost pnych danych. Rozwi zania administracyjne na potrzeby programów GMI bardzo znacznie ró ni si pomi dzy krajami, co poci ga za sob ró nice w kosztach administracyjnych. Na przykad, na otwie i Litwie szacowanie zamo no ci powtarzane jest co trzy miesi ce, natomiast w Sowenii co sze . W Estonii wiadczeniobiorcy musz co miesi c skada wniosek o przedu enie wiadczenia. B. Decentralizacja W krajach EU8 trwa proces decentralizacji systemu wiadcze na ni sze szczeble administracji publicznej (Dillinger, 2005). Decentralizacja daje mo liwo poprawy usug spoecznych poprzez przeniesienie realizuj cych je jednostek bli ej klientów oraz poprzez zwi kszenie potencjau instytucjonalnego samorz dów lokalnych i wiadczeniodawców w zakresie planowania , realizacji i monitorowania usug . Decentralizacja w i e si jednak z pewnym ryzykiem, zwaszcza w odniesieniu do opieki spoecznej. Je li nie po wi ci si wystarczaj co du o uwagi lokalnym zasobom i Page 39 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -39- mo liwo ciom, mo e doj do erozji usug spoecznych. Decentralizacja mo e te pog bi nierówno ci geograficzne – je li ubo sze jednostki samorz du terytorialnego nie b d w stanie nadal wiadczy usug spoecznych ze wzgl du na brak rodków. Wnioski pyn ce z do wiadcze innych krajów w regionie podkre laj znaczne ryzyko, jakie wi e si z decentralizacj finansowania programów opieki spoecznej przy braku dobrze funkcjonuj cego na ró nych szczeblach administracji rz dowej systemu fiskalnego, zapewniaj cego adekwatne, stabilne i sprawiedliwe finansowanie wiadcze i programów w poszczególnych jednostkach administracji teryto rialnej. Bez róde finansowania celowego istnieje ryzyko, e rodki przeznaczone na programy pomocy spoecznej zostan przeznaczone na inne cele. Nie wiadomo te , czy najubo sze jednostki administracji terytorialnej, o najwi kszych potrzebach, nie b d miay najbardziej ograniczonych rodk ów na pomoc spoeczn i czy nie znajd si w „zakl t ym kr gu ” , w którym to wa nie najbardziej potrzebuj cy nie b d mieli dost pu do rodków. Do wiadczenia Rumunii oraz Bo ni i Hercegowiny pokazuj , e przedwczesna decen tralizacja odpowiedzialno ci finansowej za wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej mo e zagrozi realizacji tych usug, poniewa istniej ce rozwi zania instytucjonalne i finansowe s niewystarczaj ce by sprosta wymaganiom realizacji wiadcze pieni nych. Po zaamaniu systemu transferów pieni nych pod koniec lat 90 -tych, Rumunia w roku 2002 ponownie scentralizowaa finansowanie pomocy spoecznej. W tym samym czasie, w Bo ni i Hercegowinie, zdecentralizowane mechanizmy finansowania doprowadziy do powstania znacznych ró nic regionalnych w zasi gu wiadcze ; najubo sze regiony zapewniay najni szy poziom usug. W obliczu ograniczonych zasobów, kryteria uprawniaj ce do ubiegania si o poszczególne rodzaje wiadcze s w Bo ni okre lane w trybie ad hoc , a lokal ne biura opieki spoecznej dziel dost pne zasoby w sposób uznaniowy. Ryzyko zwi zane ze zdecentralizowanym systemem dobrze ilustruje sytuacja otwy. 24 otewski program gwarantowanego dochodu minimalnego charakteryzuje si najwi kszym stopniem decentralizacji w krajach EU8, poniewa jest zarówno finansowany, jak i administrowany przez samorz dy lokalne. Mimo, e na poziomie krajowym program jest dobrze ukierunkowany, na poziomie regionalnym sytuacja wygl da inaczej. W roku 2004 mniej wi cej poowa beneficjentów programu pochodzia z najubo szego kwintylu. Jednak samorz dy lokalne regionów stosunkowo zamo niejszych, jak np. Ryga, maj do dyspozycji znacznie wi ksze rodki, które mog przeznaczy na te programy, ni regiony ubo sze. Daje to paradoksalny wynik. Ponad 40% cznej kwoty transferów z tytuu pomocy spoecznej na otwie trafia do mieszka ców Rygi (Rys. 16), mimo ze s oni rednio znacznie bogatsi ni mieszka cy innych regionów kraju. Rys. 16: W Rydze istnieje nieproporcjonaln ie wysokie prawdopodobie stwo otrzymania wiadcze od samorz du lokalnego 24 W tej cz ci wykorzystano maj cy si niebawem ukaza raport Banku wiatowego: “Latvia: Sharing the High Growth Dividend, A Living Standards Assessment.” (wersja z czerwca 2006) Page 40 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -40- K urzeme K urzeme Zemgale Zemgale Latgale Latgale V idzeme V idzeme R iga Riga P ieriga P ieriga 0% 20% 40% 60% 80% 100% Odsetek cznej liczby ludno ci Odsetek beneficjentów pomocy spoecznej ródo: szacunki Banku wiatowego oparte na danych z badania HBS z 2004 roku Do wiadczenia te d obrze ilustruj dylemat, wi cy si z finansowaniem wiadcze pomocy spoecznej przez samorz dy lokalne. Z jednej strony, zasada subsydiarno ci podejmowania decyzji przy realizacji usug spoecznych jest po dana. Pomaga jednostkom administracji terytorialnej starannie planowa bud ety i wydatki, a tak e zapobieg a ich lobbingowi na rzecz du ych transferów ze strony rz du. Z drugiej za strony, jednostki, które maj do dyspozycji najwi cej rodków to niekoniecznie te same jednostki, których mieszka cy maj najwi ksze potrzeby w zakresie pomocy spoecznej. C. Bod ce d o podejmowania pracy Kwesti kluczow przy projektowaniu programów GMI jest potrzeba zapobie enia uzale nieniu od pomocy spoecznej i zapewnieniu wiadczeniobiorcom motywacji do uczestnictwa w rynku pracy. Sytuacja na rynku pracy jest zagadnieniem kluczowym dla cao ci systemów zabezpieczenia spoecznego. W tym rozdziale omawiamy konkretne kwestie, jakie pojawiaj si podczas projektowania programów GMI, a w nast pnym poszerzamy zestaw omawianych zagadnie o kwestie wpywu zabezpieczenia spoecznego i syste mu podatkowego na rynek pracy. W ramach programów wiadcze mo na zwi kszy zach ty do uczestnictwa w rynku pracy przez utrzymywanie wiadcze na poziomie ni szym ni pace, jednak wymaga to pewnego kompromisu w kwestii adekwatno ci; wiadczenia powinny by równie skutecznym rodkiem agodzenia ubóstwa. Inny mechanizm, jaki mo na zastosowa, to powi zanie wiadczeniobiorców pomocy spoecznej z urz dami pracy. We wszystkich krajach EU8 wiadczeniobiorcy maj obowi zek rejestrowania si w lokalnych urz dach pracy jako bezrobotni. Niektóre kraje wymagaj , by wiadczeniobiorcy wykazali si dobr wol znalezienia pracy, akceptuj c stanowiska, jakie urz d pracy uzna za odpowiednie dla nich. W Sowenii wiadczeniobiorcy musz aktywnie poszukiwa pracy lub uczestn iczy w aktywnym programie rynku pracy, zanim zostanie im przyznane wiadczenie. Pomoc spoeczna i wiadczenia rodzinne w krajach EU8 s zasadniczo niskie w porównaniu z pac minimaln . redni poziom wiadcze z tytuu pomocy spoecznej wypacanych wiadczeniobiorcom wynosi od 15% (Estonia) do 2% ( otwa) pacy Page 41 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -41- minimalnej, a wiadczenia rodzinne od 11% (W gry) do 4% (Litwa i Sowenia) (Rys. 17). Taki poziom wiadcze sugerowaby, e zach ty do uczestnictwa w rynku pracy nie s powa nym problemem. Niemniej jednak, taka podstawowa analiza daje tylko cz ciowy obraz sytuacji, poniewa gospodarstwa domowe mog otrzymywa wi cej ni jedno wiadczenie, w tym wiadczenie z tytuu pomocy spoecznej, wiadczenia rodzinne, wiadczenia krótkoterminowe, a tak e wiadczenia z tytuu ubezpiecze spoecznych , je li który czonków rodziny jest uprawniony do ich otrzymywania. Zatem poziom skumulowanych wiadcze mo e prowadzi do powstania puapki ubóstwa. Ró nice w poziomie pac w poszczególnych regionach równie mog prowadzi do powstania puapek ubóstwa na niektórych obszarach. Rys. 17 : wiadczenia i pace minimalne, 2004 ( rednia miesi czna kwota wiadczenia jako % pacy minimalnej) 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% Estonia W gry otwa Litwa Polska Sowenia Pomoc spoeczna wiadczenia rodzinne ródo: badania bud etów gospodarstw domowych; dane o pacach minimalnych z Eurostat. Uwagi: dane dla Sowenii dotycz roku 2003. redni poziom wiadcze to rednie kwoty miesi cznych wiadcze wypacanych wiadczeniobiorcom. Do uczestnictwa w rynku pracy mo na te zach ca przez ograniczen ie czasu trwania wiadcze . W krajach EU8 istniej ograniczenia w zakresie czasu otrzymywania wiadczenia przed zo eniem wniosku o odnowienie (od jednego do sze ciu miesi cy), jednak w adnym z krajów nie ma okre lonej daty ostatecznego ustania uprawnie do wiadczenia. Dane za rok 2003 wskazuj , e 18% cznej liczby wiadczeniobiorców otrzymywao wiadczenia przez wszystkie miesi ce w roku. W Estonii znane s udokumentowane przypadki rodzin, które otrzymyway wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej nieprzerwanie przez ponad dziesi lat (Trumm, 2006). rodki aktywizacji zawodowej, maj ce na celu uatwianie integracji na rynku pracy, zyskuj coraz wi ksze znaczenie w ramach strategii pomocy spoecznej. UE aktywnie wspiera takie rozwi zania poprzez programy funduszy strukturalnych i przedakcesyjnych. Szczególnie Europejski Fundusz Spoeczny zapewnia znaczne finansowe wsparcie aktywizacji zawodowej. rodki takie mog obejmowa rozmaite typy aktywnych programów rynku pracy, w tym prace publiczne, programy szkoleniowe, wsparcie dla maych i rednich przedsi biorstw, a tak e programy rozwoju spoeczno ci lokalnych (World Bank, 2006a). W krajach EU15 istniej ró ne programy aktywizacji zawodowej. W Holandii wprowadzono outsourcing dziaa reintegracyjnych do sekto ra prywatnego, natomiast w Page 42 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -42- Wielkiej Brytanii z bezrobotnymi zawiera si indywidualne kontrakty reintegracyjne. Belgia ma program po wi cony reintegracji osób starszych na rynku pracy. Sowacja wprowadzia w 2004 roku szereg programów, w tym dopaty do doja zdów na rozmowy o prac , wsparcie dla maych przedsi biorstw zakadanych przez bezrobotnych, opiek nad dziemi i szkolenia. Zogniskowanie wysików na rodkach aktywizacji zawodowej b dzie wymagao wi kszej koordynacji pomi dzy instytucjami pomocy spoeczn ej i urz dami pracy. Na Sowacji rozwi zano ten problem przez faktyczne po czenie obydwu instytucji. Eksperyment ten b dzie wa ny dla pozostaych krajów. Aktywne rodki pomocy spoecznej maj kluczowe znaczenie zarówno w kontek cie unikania puapek uzale nienia od pomocy jak i docierania do wykluczonych gospodarstw domowych i spoeczno ci, które mog by pomijane nawet przy przyznawaniu wiadcze z tytuu pomocy spoecznej. Sowacja przyj a pionierskie rozwi zanie tworz c Fundusz Rozwoju Spoecznego (SDF) . Wspiera on organizowane w odpowiedzi na lokalne zapotrzebowanie projekty w spoeczno ciach wykluczonych i marginalizowanych (Ramka 4). SDF zapewnia wsparcie dla podprojektów, które s identyfikowane, opracowywane i wdra ane przez beneficjentów. Inn cech stanowi c o jego wyj tkowo ci jest to, e stanowi on instrument ukierunkowania rodków z funduszy strukturalnych UE do ubogich spoeczno ci. W przypadku braku takiego mechanizmu istniaoby ryzyko, e fundusze strukturalne – jak np. EFS – nie dotr do ub ogich spoeczno ci potrzebuj cych inwestycji i wsparcia. Rumunia i Bugaria rozwa aj mo liwo przyj cia tego samego modelu przed przyst pieniem do Unii Europejskiej. Ramka 4: Sowacki Fundusz Rozwoju Spoecznego Wczesna ocena reform podatków i wiadcze na Sowacji po kazuje, e nawet przy najlepszym rozwoju wypadków reformy nie wystarczyyby do wyeliminowania powa nych obszarów bezrobocia i wykluczenia spoecznego. Ogólnokrajowy wska nik ubóstwa bezwzgl dnego jest na Sowacji niski, jednak istniej powa ne nierówno ci pomi dzy regionami. Sowacja ma tak e najwi kszy ze wszystkich krajów EU8 odsetek ludno ci romskiej. Szacuje si , e jedna czwarta, a nawet jedna trzecia, populacji Romów na Sowacji mieszka w osadach , których wiele jest izolowanych geograficznie i odci tych od infrastruktury mediów, podstawowej infrastruktury socjalnej i usug spoecznych (Ringold, et al, 2005). W 2004 roku Sowacja utworzya Fundusz Rozwoju Spoecznego (SDF), jako nowatorskie rozwi zanie maj ce ogranicza obszary wykluczenia spoecznego w oparciu o programy odpowiadaj ce na zapotrzebowanie spoeczno ci lokalnych i przez nie organizowane. Ide sowackiego Funduszu Rozwoju Spoecznego byo uzupenienie reform strukturalnych, jakie wprowadzono w obszarze wiadcze spoecznych i podatków, o aktywne rodki dziaania, ukierunkowane na spoeczno ci najbardziej dotkni te wykluczeniem spoecznym. Fundusz mia tak e su y jako mechanizm ukierunkowania przepywu rodków funduszy strukturalnych UE do ubogich spoeczno ci (World Bank, 2005c). Struktura SDF czya w sobie aspekty inwestycji spoecznych, wspieranych przez Bank wiatowy w innych krajach wiata, z europejskimi Partnerstwami na Rzecz Integracji Spoecznej (Social Inclusion Partnerships SIPs) utworzonymi m i dzy innymi w Szkocji i Irlandii w celu zorganizowania ró nych interesariuszy w celu opracowania regionalnych strategii integracji spoecznej. 25 SDF zosta utworzony dla potrzeb ubogich spoeczno ci i grup, w tym: (i) geograficznie izolowanych ubogich spoeczno ci, w szczególno ci osad Romów; (ii) bezrobotnych w regionach sabych i zacofanych; oraz (iii) innych zagro onych grup, w tym niepenosprawnych, bezdomnych, samotnych , osób starszych i innych grup wymagaj cych usug tradycyjnie wiadczonych przez instytucje opieku cze. W przeciwie stwie do innych programów pomocy spoecznej na Sowacji, SDF anga uje spoeczno ci lokalne do przygotowania, oceny, wdro enia, monitoringu i oceny projektów. Od dnia utworzenia Funduszu w roku 2004, SDF dziaa w 8 regionach Sowacji, w których problemy ubóstwa i wykluczenia 25 Wi cej informacji mo na znale pod adresem www.worldbank.org/socialfunds . Page 43 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -43- spoecznego byy najpowa niejsze. Utworzono cznie 27 SIP i podczas pierwszego zaproszenia do s kadania wniosków zatwierdzono do realizacji 97 mikroprojektów dotycz c ych c znie 88,000 beneficjentów. Trzy gówne programy wspierane przez SDF to budowanie potencjau instytucjonalnego, drobna infrastruktura socjalna i praca socjalna. Rol SIP jest zaanga owanie wszystkich mo liwych interesariuszy i grup docelowych na poziomie lokalnym i umo liwienie im uczestnictwa w przygotowaniu i wdro eniu subprojektów. SIP opracowuj strategi integracji spoecznej w swoich regionach, pomagaj w przygotowaniu projektów aby zapewni ich zgodno ze strategi , okre laj mechanizmy oceny projektów, przedstawiaj rekomendacje i oceniaj wyniki projektów oraz ich wpyw na strategi . SIP charakteryzuj si szerokim spektrum uczestników. Musz w nich by reprezentowane cztery obszary: (i) administracja publiczna (SDF, lokalne Urz dy Pracy, Spraw Spoecznych i Rodziny, Biuro Penomocnika Spoeczno ci Romów, samorz dy lokalne i inne instytucje); (ii) sektor prywatny; (iii) organizacje spoeczne (NGO, szkoy, ko cioy); oraz (iv) grupy docelowe. Czonkowie SIP formuj Rad Partnerstwa (10 do 15 czonków), która podejmuje decyzj e po uzgodnieniu ze spoeczno ci lokaln . ródo: Pojarski, 2006 VI. ZAPEWNIENIE OP ACALNO CI PRACY: PRACA A ZABEZPIECZENIE SPO E CZNE Znalezienie równowagi pomi dzy zabezpieczeniem spoecznym a zach tami do pracy jest du ym wyzwaniem. Rynek pracy jest pod wp ywem nie tylko konkretnych aspektów struktury programów pomocy spoecznej opisanych powy ej, ale tak e skumulowanych efektów caego systemu zabezpieczenia spoecznego. Skadki na ubezpieczenie spoeczne i podatki mog zniech ca do podejmow ania legalnej pracy, co w szczególn o ci mo e dotyczy osób otrzymuj cych nisk pac . Podobnie obawy odno nie puapek ubóstwa, rosn cej liczby ubogich pracuj cych, a tak e wysiki na rzecz realizacji celów zatrudnienia, okre lonych w strategii lizbo skiej, ka koncentrowa si na rodkach zach caj cych do podejmowania pracy i zapewnieniu jej opacalno ci w caej Europie. wiadczenia warunkowe powi zane z zatrudnieniem, tzw. „ wiadczenia dla pracuj cych”, maj ce na celu stymulacj zatrudnienia i zapewnienie zabezpieczenia spoecznego pracownikom otrzymuj cym niskie pace, s rozpowszechnione w krajach EU15, ro nie te ich popularno w krajach EU8. wiadczenia takie mog obejmowa ulgi podatkowe dla osób otrzymuj cych niskie pace, jak te zasiki jednorazowe i inne wiadczenia, wygasaj ce w miar wzrostu wynagrodzenia. W tym rozdziale najpierw przedstawimy analiz skumulowanego wpywu podatków i skadek na ubezpieczenie spoeczne na rynek pracy, a nast pnie omówimy kwestie wi ce si ze wiadczeniami dla pracuj cych w now ych krajach czonkowskich UE. A. Puapk a bezrobocia Obecne przepisy podatkowe i regulacje w zakresie polityki spoecznej w wi kszo ci krajów EU8 wydaj si zniech ca do podejmowania formalnego zatrudnienia. Puapk a bezrobocia – definiowana jako odsetek docho dów brutto pochaniany przez wy sze stawki podatkowe i skadki na ubezpieczenie spoeczne , oraz zaprzestanie pobierania wiadcze – na otwie, w Polsce i Sowenii s jeszcze wy sze ni w krajach EU15 (Ramka 5). W Polsce i na otwie ich warto w ostatnich latach nawet wzrosa. W tych krajach efektywna kra cowa stopa opodatkowania dochodu z pracy dla osoby bezrobotnej powracaj cej na rynek pracy wynosi okoo 80% zarobków brutto – jest to wpyw wzrostu podatków i zmniejszenia wiadcze . Page 44 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -44- Ramka 5: Mierzenie efektywnej kra cowej stopy opodatkowania dochodu z pracy EU i OECD definiuj efektywn kra cow stop opodatkowania dochodów z pracy i puapki bezrobocia jak nast puje: Efektywna kra cowa stopa opodatkowania dochodu z pracy (METR) p okazuje, jaka cz zmiany poziomu dochodów jest “za bierana” przez po czony wpyw podatków, skadek na ubezpieczenie spoeczne , zmian progów podatkowych 26 oraz zaprzestanie pobierania wiadcze pieni nych opartych na kryterium dochodowym (zasik ów dla bezrobotnych, rodzinnych, mieszkaniowych i wiadcze z tytuu gwarantowanego minimalnego dochodu 27 ). Wska niki METR pozwalaj na porównywanie danych pomi dzy krajami i typami rodzin. Wysoka warto wska nika METR oznacza, e pracownicy maj bardzo mae zach ty finansowe do zwi kszenia wysiku i podj cia pracy zamiast dalszego korzystania ze wiadcze pomocy spoecznej. Wyniki METR przedstawione poni ej zostay wyliczone w ramach wspólnego projektu Komisji Europejskiej i OECD. METR = 1 – ( D y n et ) / ( D y g ross ) (1) Gdzie D y gross oznacza dodatkowe dochody a D y net to zmiana w dochodzie netto po uwzgl dnieniu podatków i wiadcze , tak wi c zmiana dochodów brutto pomi dzy statusem A i B na rynku pracy to D y gross = y grossB - y grossA (2) a zmiana zarobków netto to D y net = y netB - y netA = (y grossB – t B + b B ) – (y grossA – t A + b A ) (3) gdzie t oznacza czne podatki a b czne wiadczenia. Model OECD oparty na podatkach i wiadczeniach zosta zastosowany do wyliczenia dochodów netto i brutto dla zestawu ró nych „hipotety cznych” typów rodzin. Wyniki zostay skalibrowane w oparciu o obserwowane w ró nych krajach faktyczne poziomy dochodów, mieszcz ce si w przedziale od 0 do 200% dochodów przeci tnego pracownika w sektorze produkcyjnym (Average Production Worker, APW). Pu apka bezrobocia to sytuacja, w której wiadczenia wypacane bezrobotnym i ich rodzinom s wysokie w porównaniu z potencjalnymi zarobkami netto. Mierzony jest tu odsetek dochodu brutto, który jest potr cany na podatki i skadki na ubezpieczenie spoeczne, a tak e wycofanie zasiku dla bezrobotnych i innych wiadcze pieni nych po powrocie bezrobotnego do pracy. Wska nik ten jest dost pny tylko dla osób samotnych i bezdzietnych, zarabiaj cych w pracy 67% APW. Puapka niskiej pacy (puapka ubóstwa) zwi zana jest z finansowymi skutkami zwi kszenia liczby godzin pracy (lub nakadu pracy) nisko opacanych pracowników. Chodzi o sytuacj , w której wzrost zarobków brutto nie przekada si na wzrost dochodów netto odczuwalny przez pracownika na tyle, by opaca mu si dodatkowy wysiek. Wska nik ten jest mierzony jak odsetek zarobków brutto pochaniany przez podatek dochodowy, skadki na ubezpieczenia spoeczne i wycofanie wiadcze pieni nych, które nast puje w momencie, gdy zarobki brutto wzrastaj od 33% do 67% APW. Powy sze miary nie mog by uznane za ogólne wska niki statystyczne, ale raczej za wska niki relacji podatków do wiadcze (opisuj one cechy systemu obejmuj cego podatki i wiadczenia ), wska niki zach t do podj cia pracy (odnosz si do argumentów z a i przeciw branych pod uwag podczas podejmowania decyzji o zatrudnieniu), lub wska niki dochodów (dotycz dochodów bie cych, w dyspozycji i dochodów pieni nych). Wska niki te nios informacje odno nie wybranych parametrów (poziom dochodów, typ gospodar stwa domowego). Maj c na uwadze powy sze, nale y zachowa ostro no podczas ich interpretacji. ródo: Carone G., Salomäki A., Immervoll H., Paturot D., Indicators of unemployment and low-wage traps (marginal effective tax rates on labor) , Economic Papers No. 197, EC, December 2003. 26 Uwzgl dnione tu podatki to zarówno ogólnokrajowe jak i lokalne podatki dochodowe, zawieraj ce tylko standardowe ulg i (dost pne dla wszystkich podatników niezale nie od statusu rodzinnego; ulgi uzale nione od stanu cywilnego; ulgi dla rodzin z dziemi; oraz ulgi na wydatki zwi zane z prac ) i wasne skadki na ubezpieczenie spoeczne wnoszone przez pracowników i benefic jentów wiadcze , z wy czeniem skadek dobrowolnych, wnoszonych do publicznych lub prywatnych instytucji ubezpieczeniowych. Wyliczenia Page 45 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -45- Niemniej jednak niektóre kraje poczyniy w tej dziedzinie imponuj ce post py. Pomi dzy rokiem 2001 a 2004, Sowacja odwa nie zmniejszya o poow kra cow stop opodatkowania w ramach swojego agresywnego programu reform. W t en sposób po czony wpyw podatków i wiadcze osi gn tam najni szy poziom w regionie - 43%. W grom udao si znacznie zmniejszy puapk bezrobocia – cho nadal utrzymuje si ona na stosunkowo wysokim poziomie 68%. Nieznaczny spadek tego wska nika zaobs erwowano równie w Cze chach i na Litwie. Rys. 18 : Puapka bezrobocia w krajach EU8 w latach 2001 i 2004, %; zarobki na poziomie 67% APW 85.8 75.0 67.0 54.1 79.1 83.0 50.4 81.0 80.5 48.2 77.0 43.0 48.8 66.0 65.0 80.5 78.3 87.1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 LV PL SI HU CZ EE LT SK EU15 2001 2004 ródo: Eurostat Puapka niskich pac (puapka ubóstwa) w odniesieniu do osób samotnych i bezdzietnych jest szczególnie wysoka w Polsce a najni sza na Sowacji, natomiast w przypadku ma e stw z jednym tylko ródem dochodów i dwójk dzieci (zao ono wiek 4 i 6 lat) - najwy sza na otwie a najni sza na W grzech. Osoba samotna i bezdzietna w Polsce ma bardz o ograniczone zach ty do podj cia pracy – je li zacznie zarabia dwie trzecie przeci tnej pacy zamiast jednej trzeciej, traci 65% zarobków brutto ze wzgl du na wy sze podatki i ni sze wiadczenia. Stosunek ten jest trzykrotnie ni szy na Sowacji a w pozostaych krajach EU8 wynosi okoo 30%. Ubogie ma e stwa z jednym ywicielem i dwójk dzieci w krajach batyckich i w Polsce praktycznie nie maj motywacji do zwi kszania zarobków. Je li zaczn zarabia dwie trzecie przeci tnej pacy zamiast jednej trzeciej, efektywna kra cowa stopa opodatkowania dochodu z pracy wyniesie 80 do 100% zarobków brutto. Sowenia i W gry zapewniaj najsilniejsze zach ty do zwi kszania zarobków tak, by wydosta si odnosz si do dochodów bie cych i w zwi zku z tym nie uwzgl dniaj dugoterminowych skutków dzisiejszego statusu rynku pracy dla przyszych zarobków, uprawnie emerytalnych etc. Ponadto, wszystkie mierniki dochodów byy wyliczane na poziomie gospodarstwa domowego. 27 Renty inwalidzkie, jak te emerytury (prywatne, zakadowe plany pracownicze, renty starcze) a tak e ewentua lne przychody z tytuu posiadanego kapitau nie s tu uwzgl dnione. Gdyby uwzgl dniono równie wiadczenia nie uzale nione od dochodów i wiadczenia rzeczowe, wska nik METR mógby by o wiele wy szy w swojej dolnej cz ci ni górna cz rozkadu dochodów. W zwi zku z tym, pracownicy nisko wykwalifikowani z wi kszym prawdopodobie stwem zetkn si z puapk ubóstwa lub bezrobocia. Page 46 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -46- ze sfery ubóstwa. Dla ubogich rodzin z jednym ywicielem i dwójk dzieci po czone stawki opodatkowania wynosz odpowiednio 26 i 20%. Rys. 19 : Puapka niskich pac w krajach EU8 w latach 2001 i 2004, %; zarobki wzrastaj z 33% do 67% APW Osoby samotne bez dzieci Rodziny z jednym ywicielem i dwójk dzieci 39.0 3 8.0 67.0 65.0 4 6.7 26.0 3 4.9 54.5 3 9.4 57.0 36.0 5 3.9 22.0 28.2 32.0 33.0 34.9 36.0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 PL LV LT SI CZ HU EE SK EU15 2001 2004 82 78 94 79 125 26 16 55 91 80 69 57 39 26 20 61 100 100 0 20 40 60 80 100 120 140 LV PL EE LT CZ SK SI HU EU15 2001 2004 ródo: Eurostat. System efektywnych kra cow ych stóp opodatkowania dochodów z pracy, podwy szanych przez podatek dochodowy i skadki na ubezpieczenie spoeczne o malej ce wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej odzwierciedlaj stosunkowo ma progresywno w Polsce i na otw ie (Tabela 6 ). Paradoksem mo e si wydawa, e efektywne stawki opodatkowania s najbardziej liniowe w Polsce, a stosunkowo bardziej progresywne na Sowacji i w krajach batyckich, które wprowadziy w ostatnich latach liniowy podatek dochodowy. Prostym wyja nieniem mo e by fakt, e mimo liniowego podatku dochodowego, mo g istnie pr ogi podatkowe a skadki na ubezpieczenie spoeczne i wiadczenia socjalne mog by progresywne. Ró nica w stawkach podatkowych pomi dzy samotnymi rodzicami zarabiaj cymi 50% APW i zarabiaj cymi 167% wynosi od zaledwie 4.3 punktów procentowych w Polsce i 4.4 punktów procentowych na otwie a a 26.4 punktów procentowych na W grzech. Page 47 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -47- R ys. 20 : Efektywne marginalne stopy opodatkowania dochodów z pracy dla ró n ych typów gospodarstw domowych z jednym ywicielem w krajach Grupy Wyszehradzkiej w roku 2004, % 14 19 22 26 3 2 4 0 2 8 30 3 2 3 2 22 - 8 3 1 33 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50% APW 67% APW 80% APW 100% APW 125% APW 167% APW samotny rodzic 67% APW dwoje dzieci CZ HU PL SK ródo: Eurostat. Samotny rodzic z dwójk dzieci zarabiaj cy dwie trzecie APW jest beneficjentem netto syst emów zabezpieczenia spoecznego/pomocy spoecznej w Czechach , na W grzech, Sowacji i w Estonii. Innymi sowy, kwota otrzymywanej pieni nej pomocy spoecznej jest wy sza ni suma nale nych od takiej osoby podatków dochodowych i skadek na ubezpieczenie spoeczne. W Polsce i Sowenii dochód takiej osoby jest opodatkowany na poziomie ponad 20%. Na szcz cie, sytuacja takich osób jest we wszystkich krajach lepsza ni sytuacja osoby bezd zietnej o takich samych zarobkach. W takim przypadku, efektywna stopa opodatkowania najbardziej maleje w Estonii (- 33.5 punktów procentowych), Czechach (- 30.8 punktów procentowych) i na W grzech ( -26.9 punktów procentowych), natomiast bardzo nieznacznie maleje w Polsce (-7.7 punktów procentowych) i marginalnie na Litwie (-3.0 punktów procentowych). Mimo, e kombinacja podatków i wiadcze z tytuu pomocy spoecznej w krajach EU8 zazwyczaj jest korzystna raczej dla par ma e skich z dziemi ni dla samotnych dorosych, zach ty o charakterze rodzinnym s marginalne w Polsce i bardzo mae na Litwie i w Sowenii. Ma e stwa z dziemi, w których jedno z ma onków zarabia 100% APW a drugie jedn trzeci przeci tnej pacy , ma do czynienia z bardziej korzystn czn stop opodatkowania pracy ni bezdzietna osoba dorosa zarabiaj ca 100% APW. Ró nica jest najbardziej wyra na na W grzech ( -17.9 punktów procentowych) i w Sowacji ( -17.1 punktów procentowych), a najmniejsza w Polsce (-1.5 punktów procentowych) i Soweni i (-5.6 punktów procentowych). Ponadto, Polska jest jedynym krajem EU8 w którym sytuacja dwojga pracuj cych ma onków, zarabiaj cych 100% APW ka de, przy dwojgu dzieciach nie jest lepsza od sytuacji samotnego dorosego zarabiaj cego przeci tn pac . W tym kontek cie W gry (spadek cznej stopy opodatkowania o 9.9 punktów procentowych) i Sowacja ( -6.1 punktów procentowych) mog by uwa ane za kraje najbardziej przyjazne rodzinie. Page 48 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -48- T abela 6: Efektywne marginalne stopy opodatkowania dochodów z pracy dla ró n ych typów gospodarstw domowych w krajach EU8 w roku 2004, % Typ gospodarstwa domowego Samotny rodzic Ma e stwo 1szy ywiciel, % APW 50 67 80 100 125 167 67 100 100 100 100 100 100 2gi ywiciel, % APW - - - - - - - 0 33 67 100 33 100 Dzieci Bez dzieci Dwoje dzieci Bez dzieci Kraj Czechy 20.3 21.6 22.4 23.9 25.1 27.1 -9.2 4.9 13.7 18.2 19.9 22.3 23.9 Estonia 15.2 18.5 20.1 21.7 23.0 24.3 -15 12.5 11.0 13.8 15.9 19.1 21.7 W gry 13.5 19.0 22.5 25.9 31.8 39.9 -7.8 6.1 7.9 11.3 16.0 22.8 25.9 otwa 25.5 27.1 27.8 28.6 29.2 29.9 10.7 16.1 18.8 21.4 23.1 27.1 28.6 Litwa 16.3 21.3 23.7 26.1 28.1 30.1 18.3 24.2 19.7 23.0 25.1 21.2 26.1 Polska 28.5 30.0 30.8 31.5 32.1 32.7 22.3 29.5 30.0 30.9 31.5 30.0 31.5 Sowenia 30.5 31.6 32.2 33.4 36.4 39.5 24.1 27.7 27.8 29.3 30.6 32.1 33.4 Sowacja 13.4 17.1 19.2 21.3 23.0 24.7 -1.2 1.2 4.3 12.3 15.2 13.4 21.3 EU15 19.1 24.1 27.1 29.8 32.2 34.8 1.7 14.8 18.5 21.9 25.1 25.3 29.8 ródo: Eurostat. B. wiadczenia dla pracuj cych (In-Work Benefits) 28 Istniej ce puapki bezrobocia w przypadku pracowników otrzymuj cych niskie pace i ich rodzin sugerowayby potrzeb wprowadzenia ulg podatkowych i innych wiadcze dla pracuj cych (in -work benefits, IWB), które uzupeniayby dochody ubo gich gospodarstw domowych i uatwiay przej cie na rynek pracy nie powoduj c uzale nienia od wiadcze . Estonia wprowadzia ulgi podatkowe dla rodzin z dziemi, W gry i Sowacja maj wiadczenia , które wygasaj kiedy wiadczeniobiorca powróci na rynek prac y. W tym rozdziale omówiono pewne implikacje IWB w krajach EU8, w oparciu o do wiadczenia innych krajów europejskich. wiadczenia dla pracuj cych ( wiadczenia uzale nion e od zatrudnienia) to dziaania maj ce na celu równoczesne uzupenienie dochodów i stymulacj zatrudnienia. wiadczenia te wypacane s wy cznie osobom, które podj y prac w penym lub cz ciowym wymiarze godzin. Programy IWB tworzone s przede wszystkim z my l o ograniczeniu uzale nienia od wiadcze i zwi kszeniu zatrudnienia . M aj one na celu zwi kszenie dochodów z pracy netto i zwi kszenie ró nic y pomi dzy poziomem dochodów osi ganym w pracy a poziomem dochodów ze wiadcze dla bezrobotnych, i tym samym stworzenie zach t do podejmowania pracy. Inne cele takich programów to mi dzy innymi: redystrybucja dochodów do rodzin o niskich i rednich dochodach, a co za tym idzie, ograniczenie ubóstwa w ród rodzin z dziemi; a tak e rozwi zanie problemu wysokiego bezrobocia w ród pracowników sabiej wykwalifikowanych. IWB mog mie form ulg podatkowych, transferów zwi zanych z pacami albo wypat jednorazowych. Wybór typu programu w znacznym stopniu zale y od grupy docelowej. Ulgi podatkowe przeznaczone s dla rodzin pracuj cych o niskich dochodach, maj na celu podniesienie dochodów netto takich rodzin i tym sposobem ograniczenie ubóstwa, przy równoczesnym zapewnianiu zach t do podj cia pracy. Transfery powi zane z pacami i wypaty jednorazowe przeznaczone s dla osób dugoterminowo bezrobotnych, w celu uatwienia im rozpocz cia pracy. Zazwyczaj rozwi zania w postaci 28 W tym rozdziale wykorzystano Leppik, 2006. Page 49 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -49- ulg podatkowych nie maj limitu czasowego, natomiast transfery powi zane z pac s ograniczone w czasie. Istnieje równie potencja wzajemnego oddziaywania pomi dzy instrumentami aktywizacji zawodowej i aktywnymi strategiami rynku pracy. wiadczenia typu IWB mog by cz ci aktywnej polityki rynku pracy. O ile n iektóre IWB jak np. wiadczenia z tytuu powrotu do pracy, mog by uwa ane za element pakietu polityki rynku pracy zorientowany na bezrobotnych, to ulgi podatkowe przeznacz one s raczej dla pracuj cych. W zwi zku z tym, grupy docelowe IWB i aktywn a polityka rynku pracy nie zawsze id w parze. Do wiadczenia OECD sugeruj , e IWB mog by szczególnie wa ne dla krajów o stosunkowo du ym przedziale dochodów, niskiej pacy minima lnej i programach zabezpieczenia spoecznego prowadz cych do powstania puapek ubóstwa. Taka sytuacja wyst puje w krajach EU8. Mówi si równie , e w zestawieniu z pac minimaln , wiadczenia IWB s lepiej ukierunkowane na zwalczanie ubóstwa w ród pracuj cych i ich rodzin. Kolejn pozytywn cech przypisywan IWB jest to, e mog stanowi tymczasowe ‘ubezpieczenie’ dochodów (OECD 1998). IWB nios ze sob potencjalne korzy ci z perspektywy polityki gospodarczej . W szczególno ci ulgi podatkowe mog by atwi ejsze do zaakceptowania w ród spoecze stwa ni podnoszenie wiadcze z tytuu pomocy spoecznej, ze wzgl du na obawy o uzale nienie si od opieki spoecznej i stygmatyzacj . wiadczenia dla pracuj cych, w szczególno ci ulgi podatkowe, okazay si by naj atwiejszymi do zaakceptowania, z politycznego punktu widzenia, instrumentami reformy podatków i wiadcze w wielu krajach anglosaskich. Warto zastanowi si tak e nad kosztami administracyjnymi. W Wielkiej Brytanii i innych krajach wprowadzono ulgi podatkowe w bardzo wyrafinowanych systemach podatkowych z progresywnymi stawkami i ró nymi ulgami podatkowymi, a to skomplikowao administracj . Brytyjskie ulgi podatkowe byy krytykowane za wysoki poziom ‘wycieków’ wiadcze , poniewa system nie by w stanie szybko reagowa na zmiany w sytuacji rodzinnej, co skutkowao wysokimi poziomami zwrotów, grzywien i cz sto trudno ciami finansowymi rodzin o niskich dochodach. W latach 2004 - 05 dopaty stanowiy niemal jedn trzeci wszystkich ulg podatkowych w Wielkiej Bry tanii, albo ponad 12% cznych wydatków na ulgi podatkowe. (Leppik, 2006). Poniewa reformy podatkowe w kilku krajach EU8 (Estonia, otwa, Litwa, Sowacja) obejmoway wprowadzenie podatku liniowego, uproszczenie struktur i procedur administracyjnych i bard zo niewielu dodatkowych odpisów, koszty administracyjne mog by mniejszym problemem. VII. Wnioski W bardzo krótkim czasie nowe kraje czonkowskie UE wprowadziy programy i rozwi zania instytucjonalne umo liwiaj ce realizacj uzupenienia dochodów i inny ch wiadcze dla najubo szych Programy pomocy spoecznej i strategie walki z ubóstwem i wykluczeniem spoecznym istniej we wszystkich krajach i we wszystkich s centralnym elementem Narodowych Planów Dziaa na Rzecz Integracji Spoecznej. Mimo, e uzale nione od dochodów wiadczenia z tytuu pomocy spoecznej stanowi stosunkowo may odsetek PKB i cznych wydatków na programy zabezpieczenia spoecznego, dla wiadczeniobiorców s wa nym ródem dochodów. Page 50 Wersja robocza do dyskusji: Zakaz wprowadzania do obiegu i cytowania 11/19/2007 -50- Bior c pod uwag ograniczone rodki na pomoc spoeczn , zapewnienie ich efektywnego wydatkowania, odpowiednie ukierunkowanie, oraz optymalizacja wiadcze socjalnych i wpyw u na rynek pracy, s niezwykle wa nymi zadaniami. Konieczne jest równie zapewnienie stosownej równowagi pomi dzy programami zapobiega nia ubóstwu uzale nionymi od wysoko ci dochodów i programami wiadcze rodzinnych i ubezpiecze spoecznych. Priorytetow kwesti jest zarz dzanie dugoterminow stabilno ci bud etow tych programów tak, by mogy one dopasowywa si do nowo powstaj c ych potrzeby. Konieczne jest takie zapewnienie skutecznych rozwi za instytucjonalnych i administracyjnych oraz zapewnienie prawidowego dziaania zdecentralizowanych systemów realizacji wiadcze w kontek cie ewoluuj cych rozwi za fiskalnych cz cych ró ne t ypy administracji publicznej. Page 51 11/19/2007 -51- BIBLIOGRAFIA Barr, N. ed. 2005. Labor Markets and Social Policy in Central and Eastern Europe: The Accession and Beyond. The World Bank: Washington, DC. Carone, G., Salomaki, A., Immervoll, H. and Paturot, D., 2003. “Indicators of unemployment and low- wage traps (marginal effective taxes on labor),” Economic Papers, European Commission, Directorate- General for Economic and Fiscal Affairs. European Commission. 2005. “Report on Social Inclusion 2005: An Analysis of the National Action Plans on Social Inclusion (2004-2006) submitted by the 10 new Member States.” Directorate-General for Employment, Social Affairs, and Equal Opportunities: Luxembourg. European Commission. 2004. “Household Budget Survey in the Candidate Countries: Methodological Analysis 2003,” Eurostat: Luxembourg. Kasek, L., Laursen, T., Skrok, E. 2006. “Public Finance, Employment and Growth in the EU8,” Paper prepared for the 8 th Bank of Italy Workshop on Public Finance. Perugia, Italy, March 30-April 1, 2006. Kornai, J. 1992. “The Socialist System: the Political Economy of Communism,” Princeton University Press. Laursen, T. ed. 2005. Current Issues in Fiscal Reform in Central Europe and the Baltic States, Washington, DC: The World Bank. Leppik, L. “In-Work Benefits: Literature Review,” Background paper prepared for the EU8 Social Inclusion Study. Lindert, K. E. Skoufias, J. Shapiro. 2006. ”Redistributing Income to the Poor and the Rich: Public Transfers in Latin America and the Caribbean.” The World Bank: Washington, DC. Moffitt, R. 1998. Welfare, the Family, and Reproductive Behavior: Research Perspectives. National Academy Press: Washington, DC. Ochel, W. (2001). Financial Incentives to Work – Conceptions and Results in Great Britain, Ireland and Canada . CESifo Working paper No.627 www.CESifo.de Pietka, K. 2006. “Social Protection in Poland,” Background paper for the EU8 Social Inclusion Study. CASE. Warsaw, Polska. Pojarski, P. 2006. “Rapid Assessment of the Slovakia Social Development Fund,” Draft mimeo. Bratislava, The World Bank. Ravallion, M., 1994. Poverty Comparisons . Philadelphia: Harvard Academic Publishers. Ringold, D., M. Orenstein, and E. Wilkens. 2005. Roma in an Expanding Europe: Breaking the Poverty Cycle . The World Bank: Washington, DC. Sapir A., “Globalization and the reform of European social models, Background document for the presentation at ECOFIN Informal Meeting in Manchester,” September 9, 2006, Bruegel, Brussels. Schwarz, A. 2005. “Pension Reform in the EU8: The Remaining Agenda.” The World Bank: Washington, DC. Mimeo. Szivos, P. 2006. “Social Policy Review: Hungary,” Background paper for the EU8 Social Inclusion Study. TARKI. Budapest, Hungary. Tomova, J. 2006. “New Social Policy in the Slovak Republic: wiadczenie socjalnes Reform, Motivation, Targeting and Assistance.” Presentation to the World Bank EU8 Social Inclusion Workshop. Warsaw, Poland, May 8-9, 2006. Trumm, A. 2006. “EU8 Social Policy Review: National Report of Estonia.” Background paper prepared for the World Bank. World Bank, 2006a. Enhancing Job Opportunities: Eastern Europe and the Former Soviet Union, Washington, DC. Page 52 11/19/2007 -52- W orld Bank, 2006b. “ otwa: Sharing the High Growth Dividend, A Living Standards Assessment.” The World Bank: Washington, DC. World Bank, 2005a. Growth, Poverty, and Inequality: Eastern Europe and the Former Soviet Union. Washington, DC. World Bank, 2005b. “World Bank EU8 Quarterly Economic Report: October 2005.” The World Bank: Warsaw, Poland. World Bank, 2005c. “The Quest for Equitable Growth in the Slovak Republic: A World Bank Living Standards Assessment,” Report No. 32422-SK. The World Bank: Washington, DC. World Bank, 2004. “Growth, Employment and Living Standards in Poland,” Report No. 28233-POL. The World Bank, Washington, DC. Zalimiene, L. 2005. “Program Implementation Matters for Targeting Performance: Evidence and Lessons from the ECA Region, Lithuania Country Study.” Background paper prepared for the World Bank. Draft mimeo. Vilnius. Bazy danych European System of integrated Social Protection Statistics (ESSPROS). http://europa.eu.int/estatref/info/sdds/en/sespros/esspros_base.htm Mutual Information System on Social Protection (MISSOC), January 1, 2005 version. Database of the European Commission: Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. http://europa.eu.int/comm/employment_social/social_protection/missoc_tables_en.htm#2005 Page 53 11/19/2007 -53- ZA CZNIK 1: WIADCZENIA RODZINNE NA W G RZECH 29 W gry posiadaj jeden z najbardziej zo onych systemów wiadcze rodzinnych w Europie. Rozwój tego systemu podyktowany by przez ce le polityki pro-rodzinnej ( zwi kszenie liczby narodzin) i uzupenienie dochodów. W poowie roku 2005 ten rozproszony system skada si z nast puj cych typów wiadcze : Z asiek macierzy s ki (Terhességi-gyermekágyi segély): Matki s uprawnione do otrzymywan ia dwóch typów wiadcze , w zale no ci od poprzedniego statusu zatrudnienia. Je li byy obj te ubezpieczeniem przez co najmniej 180 dni w ci gu dwóch lat poprzedzaj cych urodziny dziecka, s uprawnione do otrzymania zasiku macierzy skiego. Jest on wypaca ny przez 24 tygodnie (4 tygodnie przed i 20 tygodni po planowanej dacie urodzenia, lub te , w zale no ci od wyboru matki, 24 tygodnie po dacie urodzenia) i wynosi do 70% rednich dziennych zarobków brutto w ci gu poprzedniego roku. Grant macierzy ski (Anya sági támogatás) : Obywatelki W gier, które urodziy dzieci a przedtem co najmniej 4 razy uczestniczyy w zaj ciach przedporodowych i nie maj ubezpieczenia s uprawnione do otrzymania jednorazowej wypaty równowarto ci 225% minimalnej emerytury (Öregségi nyugdíj) = HUF 55575 lub w wysoko ci 300% = HUF 74,100 w przypadku urodzenia bli ni t. Zasiek na opiek nad dzieckiem (Gyermekgondozási segély) to wiadczenie o charakterze uniwersalnym, finansowane z bud etu pa stwa. Jest to wiadczenie ryczatowe dla rodziców, którzy pozostaj w domu aby zaj si dziemi do lat 3 (lub do lat 10 w przypadku dzieci chronicznie chorych lub g boko niepenosprawnych) b d te dla dziadków, którzy zajmuj si swoimi wnukami w wieku 1 -3 lat w domu ich rodziców. W przypadku bli ni t, zasiek jest wypacany dopóki dzieci nie osi gn obowi zkowego wieku szkolnego (zazwyczaj 6 lat). Miesi czna kwota wiadczenia równa jest minimalnej emeryturze HUF 23,200, a w przypadku bli ni t kwota ta jest podwajana. wiadczenie opieku cze (Gyermekgondozási díj) : jest to wiadczeni e o charakterze skadkowym, wypacane po wyga ni ciu zasiku macierzy skiego, do momentu osi gni cia przez dziecko wieku 2 lat, je li rodzic nie pracuje. Aby otrzyma to wiadczenie rodzic, który pozostaje w domu by opiekowa si dzieckiem, musia by obj ty ubezpieczeniem przez co najmniej 180 dni w ci gu dwóch lat poprzedzaj cych urodzenie dziecka. wiadczenie wynosi 70% rednich dziennych zarobków brutto w poprzednim roku, przy kwocie maksymalnej HUF 83,000 miesi cznie. Rodzice uprawnieni do otrzymywania wiadczenia opieku czego nie mog si ubiega o zasiek na opiek nad dzieckiem. Zasiek wychowawczy: (Gyermeknevelési támogatás) jest to wiadczenie o charakterze uniwersalnym, finansowane z bud etu pa stwa, przeznaczone dla rodziców, którzy wychowuj w domu troje lub wi cej dzieci, przy czym najmodsze dziecko musi by w wieku od 3 do 8 lat. Miesi czna kwota zasiku równa jest kwocie minimalnej emerytury, niezale nie od liczby dzieci. Na W grzech istnieje równie dobrze rozwini ty system wiadcze dla dzieci, na który skadaj si zarówno wiadczenia uniwersalne, jak i uzale nione od dochodów. Zasiek rodzinny (Családi pótlék) to wiadczenie o charakterze uniwersalnym, finansowane z bud etu pa stwa. Wypacane jest rodzic om od dnia narodzin dziecka do zako czenia przez nie nauki w systemie ksztacenia obowi zkowego (zazwyczaj 0 -16 lat), a nast pnie podczas nauki w szkole redniej lub zawodowej (do 24 roku ycia). Kwota wiadczenia zale y od liczby dzieci w rodzinie, oraz od tego, czy jest to rodzina pena czy niepena, i czy dziecko jest niepenosprawne. W lipcu wiadczenie wypacane jest w podwójnej wysoko ci aby wspiera ksztacenie w szkoach . Miesi czne kwoty: 1 dziecko w rodzinie: HUF 5,100, 1 dziecko, samotny rodzic: HUF 6,000, 2 dzieci w rodzinie: HUF 6,200 na dziecko, 29 W tym Za czniku wykorzystano Szivos, 2006. Page 54 11/19/2007 -54- 2 dzieci, samotny rodzic: HUF 7,200 na dziecko, 3 lub wi cej dzieci w rodzinie: HUF 7,800 na dziecko, 3 lub wi cej dzieci, samotny rodzic: HUF 8,400 na dziecko, chronicznie chore lub niepenosprawne dzi ecko w rodzinie: HUF 13,900, chronicznie chore lub niepenosprawne dziecko, samotny rodzic: HUF 15,700, dziecko w rodzinie zast pczej: HUF 7,200. Zaliczka alimentacyjna (Tartásdíj megel legezése) : To wiadczenie wypacane jest rodzicowi, który zajmuje si dzieckiem, je li nie ma mo liwo ci wyegzekwowania nale nych alimentów od drugiego rodzica, lub te je li osoba, która zajmuje si dzieckiem , nie ma wystarczaj cych rodków na jego utrzymanie, ora z je li dochody rodziny na osob nie przekraczaj trzykrotnie kwoty minimalnej emerytury. Kwota wiadczenia równa jest kwocie zas dzonych alimentów. Regularny zasiek ochronny (Rendszeres gyermekvédelmi támogatás) : wiadczenie to jest wypacane, je li dochody na osob w rodzinie nie przekraczaj kwoty minimalnej eme rytury, czyli HUF 24,700. S amorz dy lokalne mog równie bada sytuacj finansow rodziny. Miesi czna kwota regularnego zasiku ochronnego wynosi 22% minimalnej emerytury = HUF 5,434. Regularny zasiek ochronny mo e by wypacany nawet po przekroczeniu przez dziecko 18 roku ycia , je li uczy si ono w szkole dziennej, do osi gni cia przez nie wieku 23 lat w przypadku szkoy rednie j i 25 w przypadku studiów wy szych . Dora ny zasiek ochronny (Rendkívüli gyermekvédelmi támogatás) wypacany jest rodzinom, które maj przej ciowe problemy finansowe, b d te znalazy si w sytuacji powa nie zagra aj cej ich standardowi ycia. Jego kwota okre lana jest rozporz dzeniem odpowiedniej jednostki samorz du lokalnego. W roku 2004, wypacono to wiadczenie 270,000 dzieci w cznej kwocie 2160 mln HUF, co oznacza redni wypat w kwocie 8000 HUF na dziecko. Rodzinna ulga podatkowa (Családi adókedvezmény) : Ka da rodzina z dziemi uprawniona jest do rodzinnej ulgi podatkowej, je li osi ga dochody podlegaj ce opodatkowaniu. Kwota wiadczenia mienia si w zale no ci od liczby dzieci w rodzinie: Jedno dziecko: HUF 3000, Dwoje dzieci: HUF 4000/dziecko, Troje lub wi cej dzieci: HUF 10000/dziecko. Na pocz tku 2006 roku nieznacznie uproszczono ten skomplikowany system . Gównym po wodem podj cia takiego dziaania byo osi gni cie bardziej sprawiedliwego traktowania. Rodzinn ulg podatkow ograniczono do rodzin z trojgiem i wi cej dzieci, zlikwidowano dora ny zasiek ochronny, ale z drugiej strony podwojono zasiek rodzinny – zatem w systemie wzrosa rola wiadcze uniwersalnych. Tabela za cznika 1 : Wydatki na wiadczenia rodzinne (macierzy skie i dla dzieci), w milionach HUF wiadczenie 2004 (oczekiwane) Liczba beneficjentów, 2004 2005 (planowane) Zas iek macierzy ski 21 348 28 000 25 340 Grant macierzy ski 5 315 91 673 5 432 Zasiek na opiek nad dzieckiem 53 102 163 000 54 848 wiadczenie opieku cze 53 019 84 000 57 941 Zasiek wychowawczy 14 436 47 000 14 697 Page 55 11/19/2007 -55- Zasiek rodzinny 187 887 1 287 000 (rodziny) 2 109 000 (dzieci) 195 938 Regularne wiadczenie ochronne 36 905 675 000 (670 167) 39 193 Rodzinna ulga podatkowa 67 500 1 150 000 65 000 Page 56 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 5 6 - T a b e l a z a c z n i k a 2 : W y d a t k i n a z a b e z p i e c z e n i e s p o e c z n e w k r a j a c h E U 8 , 2 0 0 3 % P K B E U 1 5 C Z E E L V L T H U P L S I S K W I A D C Z E N I A Z T Y T U U P O M O C Y S P O E C Z N E J 2 7 . 2 1 9 . 8 1 3 . 2 1 3 . 0 1 3 . 1 2 1 . 0 2 0 . 6 2 4 . 0 1 7 . 8 E m e r y t u r y 1 1 . 1 8 . 0 5 . 8 6 . 6 6 . 0 7 . 5 1 1 . 0 1 0 . 4 6 . 8 R e n t y i n w a l i d z k i e 2 . 1 1 . 6 1 . 2 1 . 1 1 . 3 2 . 2 2 . 5 2 . 0 1 . 6 R e n t y w d o w i e 1 . 3 0 . 2 0 . 1 0 . 3 0 . 3 1 . 1 1 . 0 0 . 4 0 . 2 w i a d c z e n i a c h o r o b o w e i z d r o w o t n e 7 . 7 7 . 1 4 . 2 3 . 0 3 . 9 6 . 2 4 . 2 7 . 8 5 . 8 w i a d c z e n i a d l a b e z r o b o t n y c h 1 . 8 0 . 8 0 . 2 0 . 4 0 . 2 0 . 6 0 . 8 0 . 7 1 . 0 R o d z i n n e / n a d z i e c i 2 . 2 1 . 5 1 . 3 1 . 4 1 . 0 2 . 7 1 . 0 2 . 1 1 . 5 M i e s z k a n i o w e 0 . 5 0 . 1 0 . 1 0 . 1 0 . 0 0 . 5 - - 0 . 1 W y k l u c z e n i e s p o e c z n e 0 . 4 0 0 . 5 9 0 . 2 1 0 . 1 2 0 . 4 4 0 . 1 3 0 . 0 4 0 . 6 2 0 . 8 1 K O S Z T Y A D M I N I S T R A C Y J N E 0 . 9 0 . 3 0 . 2 0 . 3 0 . 4 0 . 4 0 . 3 0 . 5 0 . 6 I N N E W Y D A T K I N A Z A B E Z P I E C Z E N I E S P O E C Z N E . 0 . 2 0 . 0 0 . 0 0 . 0 0 . 0 0 . 0 0 . 0 0 . 1 0 . 0 W Y D A T K I N A Z A B E Z P I E C Z E N I E S P O E C Z N E 2 8 . 3 2 0 . 1 1 3 . 4 1 3 . 3 1 3 . 6 2 1 . 4 2 0 . 9 2 4 . 6 1 8 . 4 w i a d c z e n i a n i e u z a l e n i o n e o d d o c h o d ó w d o c z n e j k w o t y w i a d c z e ( % ) 9 0 . 5 9 3 . 3 9 7 . 9 9 8 . 5 9 5 . 4 9 4 . 7 9 5 . 9 9 0 . 2 9 2 . 8 w i a d c z e n i a p i e n i n e d o c z n e j k w o t y w i a d c z e ( % ) 6 9 . 1 6 6 . 4 6 9 . 4 7 3 . 4 6 4 . 2 6 3 . 6 8 2 . 9 6 7 . 6 6 5 . 8 R a z e m e m e r y t u r y i r e n t y ( % P K B ) 1 2 . 7 8 . 9 6 . 3 7 . 5 6 . 8 9 . 3 1 3 . 9 1 1 . 2 7 . 5 E m e r y t u r y i r e n t y d o c z n y c h w y d a t k ó w n a z a b e z p i e c z e n i e s p o e c z n e ( % ) 4 4 . 9 4 3 . 9 4 6 . 9 5 6 . 2 5 0 . 3 4 3 . 3 6 6 . 3 4 5 . 5 4 0 . 4 r ó d o : E u r o s t a t w o p a r c i u o d a n e E S P R O S S Page 57 11/19/2007 -57- Tabela za cznika 3: Programy gwarantowanego minimalnego dochodu (% PKB) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Czechy 0.38 0.45 0.42 0.45 0.48 0.46 Estonia 0.41 0.34 0.34 0.30 0.26 0.17 otwa 0.03 0.02 0.02 0.02 0.04 0.05 Litwa 0.17 0.19 0.18 0.17 0.17 0.11 Polska 0.40 0.38 0.38 0.44 0.41 0.19 Sowacja 1.13 1.11 1.13 1.04 0.75 0.48 Sowenia 0.22 0.22 0.24 0.31 0.44 0.48 róda: dane bud etu pa stwa, wyliczenia wasne autorów. Tabela za cznika 4 : Programy gwarantowanego minimalnego dochodu, beneficjenci (% ludno ci) Kraj 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Czechy -- -- -- -- 4.0 3.6 Estonia 5.9 4.8 5.2 5.1 3.8 2.5 otwa 2.2 2.6 2.7 2.9 2.9 3.2 W gry 0.3 0.5 0.9 1.2 1.4 -- Litwa 2.9 3.3 3.4 3.4 3.4 2.4 Polska 4.2 4.2 3.6 1.7 1.5 -- Sowacja 5.5 5.9 6.0 6.0 5.2 3.3 Sowenia 1.6 1.6 1.7 1.9 2.4 2.7 róda: dane krajowe, wyliczenia wasne autorów. Tabela za cznika 5 : Wydatki na wiadczenia na dzieci, % PKB 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Czechy 0.6 0.6 0.6 0.6 0.5 0.4 Estonia 0.8 0.7 0.6 0.6 0.7 W gry 0.3 0.2 0.3 0.2 0.2 - otwa 0.7 0.6 0.6 0.5 0.6 0.5 Litwa - - - - 0.2 Polska 0.5 0.5 0.5 0.4 0.4 0.3 Sowacja 1.1 0.9 0.8 0.8 0.7 0.6 Sowenia 0.9 1.0 1.0 1.0 0.9 - róda: dane bud etu pa stwa, wyliczenia wasne autorów. Page 58 11/19/2007 -58- Tabela za cznika 6 : Zasi g zasików na dzieci (% ludno ci korzystaj cej ze wiadcze ) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Czechy 19.8 20.0 19.9 19.8 19.2 18.5 Estonia W g ry 7.9 7.7 7.7 7.5 7.0 otwa 20.5 13.2 13.0 12.8 12.7 12.6 Litwa 7.7 Polska 17.8 19.2 19.2 16.8 15.6 Sowacja 10.5 9.9 9.4 11.2 15.0 14.0 Sowenia 13.6 13.5 13.4 13.2 13.1 róda: dane krajowe, wyliczenia wasne autorów. Page 59 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 5 9 - T a b e l a z a c z n i k a 7 : w s k a n i k i s u m a r y c z n e , w i a d c z e n i a z t y t u u z a b e z p i e c z e n i a s p o e c z n e g o Z a s i g U k i e r u n k o w a n i e ( k w o t y ) A d e k w a t n o r e d n i e w i a d c z e n i e ( s k o r y g o w a n e P P P ) w i a d c z e n i e Q 5 / Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 Q 1 Q 5 C G H z a Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 C Z N E W Y D A T K I N A Z A B E Z P I E C Z E N I E S P O E C Z N E E s t o n i a ’ 0 3 9 2 8 1 . 2 9 7 8 % 8 1 % 6 7 % 1 8 % 1 9 % 0 . 8 9 4 0 % 9 1 % 2 2 % E s t o n i a ’ 0 4 1 , 0 5 3 1 . 2 2 7 9 % 8 4 % 6 3 % 2 0 % 1 8 % 0 . 9 8 3 9 % 9 1 % 2 3 % W g r y ’ 0 0 1 , 3 7 5 1 . 6 7 8 5 % 9 3 % 7 0 % 1 7 % 2 2 % 0 . 8 7 5 5 % 8 7 % 4 2 % W g r y ’ 0 4 1 , 8 6 4 1 . 7 3 9 0 % 9 9 % 7 3 % 1 7 % 2 2 % 0 . 8 5 5 6 % 9 2 % 4 1 % P o l s k a ’ 0 0 1 , 4 1 4 3 . 8 7 7 3 % 8 5 % 5 8 % 1 2 % 3 1 % 0 . 5 8 6 0 % 6 5 % 5 7 % P o l s k a ’ 0 4 1 , 8 4 7 5 . 1 4 6 9 % 8 3 % 5 6 % 1 0 % 3 4 % 0 . 4 9 6 5 % 6 4 % 6 5 % o t w a ’ 0 2 8 3 1 1 . 5 2 8 5 % 9 1 % 6 8 % 1 7 % 1 9 % 0 . 8 4 3 0 % 6 2 % 1 8 % o t w a ’ 0 4 8 3 9 1 . 2 9 8 4 % 9 3 % 6 8 % 1 9 % 1 7 % 0 . 9 3 2 7 % 6 1 % 1 5 % L i t w a ’ 0 0 1 , 0 1 2 2 . 1 9 6 1 % 7 1 % 4 9 % 1 5 % 2 3 % 0 . 7 6 4 7 % 7 1 % 3 3 % L i t w a ’ 0 4 1 , 1 2 5 1 . 8 1 6 2 % 7 6 % 4 5 % 1 8 % 1 9 % 0 . 8 9 4 4 % 7 8 % 2 9 % S o w e n i a ’ 0 3 2 , 4 9 0 2 . 4 3 8 5 % 9 5 % 6 7 % 1 6 % 2 6 % 0 . 7 8 4 7 % 7 0 % 4 2 % E M E R Y T U R Y I R E N T Y E s t o n i a ’ 0 3 1 , 4 9 2 1 . 2 9 3 8 % 3 6 % 3 1 % 1 6 % 1 8 % 0 . 8 2 6 4 % 1 4 9 % 3 6 % E s t o n i a ’ 0 4 1 , 7 0 9 1 . 4 0 3 9 % 4 4 % 3 1 % 1 9 % 1 9 % 0 . 9 5 6 4 % 1 3 2 % 3 8 % W g r y ’ 0 0 1 , 9 3 1 2 . 2 8 4 5 % 4 3 % 4 1 % 1 2 % 2 6 % 0 . 5 9 7 6 % 9 2 % 6 3 % W g r y ’ 0 4 2 , 5 6 5 2 . 4 2 4 8 % 4 6 % 3 9 % 1 2 % 2 5 % 0 . 6 0 7 7 % 1 0 0 % 6 3 % P o l s k a ’ 0 0 1 , 8 1 9 3 . 3 2 4 4 % 3 8 % 4 4 % 9 % 3 3 % 0 . 4 3 7 1 % 8 2 % 6 3 % P o l s k a ’ 0 4 2 , 3 6 0 4 . 1 9 4 0 % 3 4 % 4 3 % 7 % 3 7 % 0 . 3 6 7 5 % 8 2 % 6 9 % o t w a ’ 0 2 1 , 3 1 3 1 . 9 7 4 4 % 4 7 % 3 1 % 1 5 % 2 0 % 0 . 7 5 4 8 % 8 4 % 3 2 % o t w a ’ 0 4 1 , 3 2 1 1 . 7 2 4 2 % 5 0 % 2 8 % 1 7 % 1 6 % 0 . 8 5 4 4 % 8 0 % 2 7 % L i t w a ’ 0 0 1 , 1 8 9 2 . 0 0 3 8 % 3 8 % 3 3 % 1 3 % 2 3 % 0 . 6 5 5 4 % 8 2 % 3 7 % L i t w a ’ 0 4 1 , 4 3 6 1 . 6 6 3 7 % 4 2 % 2 6 % 1 7 % 1 7 % 0 . 8 6 5 5 % 1 0 1 % 3 5 % S o w e n i a ’ 0 3 3 , 9 4 7 3 . 0 6 4 4 % 5 3 % 3 9 % 1 3 % 2 9 % 0 . 6 5 7 4 % 8 8 % 6 3 % W I A D C Z E N I A D L A B E Z R O B O T N Y C H E s t o n i a ’ 0 3 3 0 9 1 . 5 5 4 % 6 % 2 % 2 1 % 9 % 1 . 0 5 1 5 % 2 5 % 8 % E s t o n i a ’ 0 4 3 1 4 1 . 4 2 3 % 4 % 1 % 2 2 % 8 % 1 . 1 1 1 3 % 2 3 % 7 % Page 60 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 0 - Z a s i g U k i e r u n k o w a n i e ( k w o t y ) A d e k w a t n o r e d n i e w i a d c z e n i e ( s k o r y g o w a n e P P P ) w i a d c z e n i e Q 5 / Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 Q 1 Q 5 C G H z a Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 W g r y ’ 0 0 3 4 4 1 . 5 6 1 1 % 2 4 % 4 % 4 0 % 1 0 % 2 . 0 0 1 5 % 2 6 % 1 1 % W g r y ’ 0 4 4 3 8 1 . 8 7 1 0 % 2 4 % 2 % 4 3 % 7 % 2 . 1 4 1 5 % 2 7 % 1 3 % P o l s k a ’ 0 0 1 , 0 3 5 2 . 2 0 3 % 2 % 2 % 1 2 % 2 3 % 0 . 5 8 4 1 % 6 2 % 3 1 % P o l s k a ’ 0 4 1 , 3 0 7 2 . 6 8 5 % 4 % 4 % 9 % 2 3 % 0 . 4 5 4 3 % 6 1 % 3 4 % o t w a ’ 0 2 4 9 2 4 . 1 3 4 % 6 % 3 % 1 5 % 3 2 % 0 . 7 4 2 0 % 2 6 % 2 0 % o t w a ’ 0 4 5 4 3 3 . 9 7 4 % 6 % 1 % 2 2 % 1 9 % 1 . 1 0 2 4 % 3 2 % 2 7 % L i t w a ’ 0 0 3 8 0 1 . 9 3 3 % 4 % 2 % 2 1 % 2 2 % 1 . 0 5 1 8 % 3 2 % 1 2 % L i t w a ’ 0 4 3 7 4 3 . 4 5 3 % 6 % 1 % 2 9 % 1 7 % 1 . 4 3 1 8 % 2 4 % 1 9 % S o w e n i a ’ 0 3 8 9 9 1 . 8 2 6 % 9 % 4 % 2 4 % 2 0 % 1 . 2 0 1 7 % 3 1 % 1 4 % W I A D C Z E N I A R O D Z I N N E E s t o n i a ’ 0 3 1 7 9 0 . 8 3 4 7 % 5 3 % 3 9 % 2 5 % 1 5 % 1 . 2 7 8 % 2 3 % 4 % E s t o n i a ’ 0 4 2 1 2 0 . 8 1 4 7 % 5 2 % 3 5 % 2 5 % 1 3 % 1 . 2 5 8 % 2 3 % 4 % W g r y ’ 0 0 3 9 2 0 . 6 1 5 0 % 7 1 % 2 8 % 3 6 % 8 % 1 . 8 0 1 5 % 4 0 % 7 % W g r y ’ 0 4 4 3 7 0 . 5 9 5 3 % 7 7 % 3 3 % 3 7 % 1 0 % 1 . 8 7 1 2 % 3 7 % 6 % P o l s k a ’ 0 0 1 4 4 0 . 8 6 3 1 % 5 6 % 8 % 3 9 % 5 % 1 . 9 6 6 % 1 5 % 3 % P o l s k a ’ 0 4 2 1 2 1 . 4 4 2 7 % 5 8 % 3 % 4 0 % 3 % 2 . 0 1 8 % 1 7 % 5 % o t w a ’ 0 2 1 3 6 0 . 7 4 5 3 % 6 4 % 3 7 % 2 9 % 1 3 % 1 . 4 5 5 % 1 6 % 2 % o t w a ’ 0 4 1 4 6 0 . 7 9 5 2 % 6 6 % 4 3 % 3 1 % 1 6 % 1 . 5 3 5 % 1 5 % 2 % L i t w a ’ 0 0 1 8 8 0 . 9 6 1 4 % 2 9 % 4 % 4 0 % 5 % 1 . 9 8 9 % 2 0 % 4 % L i t w a ’ 0 4 1 4 3 0 . 8 5 2 0 % 3 2 % 1 0 % 3 8 % 1 0 % 1 . 9 0 5 % 1 7 % 3 % S o w e n i a ’ 0 3 2 7 6 0 . 5 1 4 9 % 6 7 % 2 2 % 3 7 % 6 % 1 . 8 3 5 % 1 5 % 2 % U K I E R U N K O W A N A P O M O C S P O E C Z N A E s t o n i a ’ 0 3 4 2 1 2 . 0 1 3 % 8 % 0 % 5 0 % 4 % 2 . 4 9 2 0 % 4 7 % 1 4 % E s t o n i a ’ 0 4 4 6 7 1 . 0 1 2 % 4 % 0 % 3 3 % 4 % 1 . 6 4 1 9 % 3 7 % 7 % W g r y ’ 0 0 3 1 7 1 . 6 1 4 % 8 % 1 % 3 7 % 8 % 1 . 8 6 1 4 % 2 4 % 1 1 % W g r y ’ 0 4 4 2 6 1 . 5 7 2 % 6 % 1 % 4 2 % 8 % 2 . 1 0 1 5 % 2 7 % 1 0 % P o l s k a ’ 0 0 4 7 2 1 . 7 6 2 % 5 % 1 % 3 6 % 8 % 1 . 8 0 2 2 % 3 6 % 1 4 % P o l s k a ’ 0 4 5 8 7 2 . 3 2 3 % 5 % 1 % 2 6 % 9 % 1 . 3 1 2 4 % 3 5 % 1 8 % o t w a ’ 0 2 5 0 0 . 8 4 4 % 9 % 2 % 4 8 % 9 % 2 . 3 8 2 % 5 % 1 % o t w a ’ 0 4 4 7 1 . 6 7 5 % 8 % 4 % 2 7 % 2 4 % 1 . 3 5 2 % 4 % 1 % Page 61 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 1 - Z a s i g U k i e r u n k o w a n i e ( k w o t y ) A d e k w a t n o r e d n i e w i a d c z e n i e ( s k o r y g o w a n e P P P ) w i a d c z e n i e Q 5 / Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 Q 1 Q 5 C G H z a Q 1 R a z e m Q 1 Q 5 L i t w a ’ 0 0 3 2 4 1 . 1 0 4 % 1 1 % 1 % 6 3 % 5 % 3 . 1 4 1 5 % 3 8 % 1 0 % L i t w a ’ 0 4 2 1 4 2 . 4 9 3 % 8 % 1 % 5 6 % 1 5 % 2 . 8 2 1 2 % 2 2 % 1 1 % S o w e n i a ’ 0 3 6 9 0 1 . 8 0 9 % 1 4 % 5 % 2 8 % 2 0 % 1 . 4 2 1 3 % 2 6 % 1 0 % r ó d o : B a d a n i a b u d e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h Page 62 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 2 - T a b e l a z a c z n i k a 8 : Z e s t a w i e n i e p r o g r a m ó w u w z g l d n i o n y c h w b a d a n i a c h b u d e t ó w g o s p o d a r s t w d o m o w y c h L i t w a 2 0 0 0 L i t w a 2 0 0 4 W g r y 2 0 0 0 W g r y 2 0 0 4 P o l s k a 2 0 0 0 P o l s k a 2 0 0 4 E s t o n i a 2 0 0 3 & 2 0 0 4 o t w a 2 0 0 2 - 2 0 0 4 S o w e n i a 2 0 0 3 S K A D K O W E E m e r y t u r y i r e n t y w s y s t e m i e s k a d k o w y m E m e r y t u r y R e n t y i n w a l i d z k i e R e n t y p a s t w o w e d l a o f i a r w y p a d k ó w E m e r y t u r y R e n t y i n w a l i d z k i e d l a o s ó b w w i e k u e m e r y t a l n y m R e n t y i n w a l i d z k i e d l a o s ó b , k t ó r e n i e o s i g n y w i e k u e m e r y t a l n e g o R e n t y p a s t w o w e d l a o f i a r w y p a d k ó w E m e r y t u r y , r e n t y , r e n t y i n w a l i d z k i e E m e r y t u r y , r e n t y , r e n t y i n w a l i d z k i e E m e r y t u r y R e n t y i n w a l i d z k i e E m e r y t u r y R e n t y i n w a l i d z k i e E m e r y t u r y R e n t y i n w a l i d z k i e E m e r y t u r y , r e n t y i n w a l i d z k i e i w i a d c z e n i a s p e c j a l n e , e m e r y t u r y z a g r a n i c z n e U z u p e n i e n i e e m e r y t u r , e m e r y t u r y z a g r a n i c z n e Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h O d p r a w y * R e g u l a r n a p o m o c s p o e c z n a d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h R e g u l a r n a p o m o c s p o e c z n a d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h I n n a p o m o c z F u n d u s z u P r a c y I n n e z a s i k i d l a b e z r o b o t n y c h I n n a p o m o c z F u n d u s z u P r a c y Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k n a p r z e b r a n o w i e n i e b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h I n n e u b e z p i e c z e n i a s p o e c z n e R e n t a z t y t u u u t r a t y y w i c i e l a r o d z i n y ( w d o w i a , s i e r o c a ) Z a s i e k c h o r o b o w y * * Z a s i e k m a c i e r z y s k i / o j c o w s k i * * R e n t a z t y t u u u t r a t y y w i c i e l a r o d z i n y ( w d o w i a , s i e r o c a ) d l a o s ó b w w i e k u e m e r y t a l n y m R e n t a z t y t u u u t r a t y y w i c i e l a r o d z i n y ( w d o w i a , s i e r o c a ) d l a o s ó b , k t ó r e n i e o s i g n y w i e k u e m e r y t a l n e g o Z a s i e k w i a d c z e n i e c h o r o b o w e * * w i a d c z e n i e n a o p i e k n a d d z i e c k i e m Z a s i e k c i o w y w i a d c z e n i e c h o r o b o w e * * w i a d c z e n i e n a o p i e k n a d d z i e c k i e m Z a s i k i m a c i e r z y s k i e Z a s i k i m a c i e r z y s k i e w i a d c z e n i e c h o r o b o w e U r l o p m a c i e r z y s k i R e n t a w d o w i a w i a d c z e n i c h o r o b o w e w i a d c z e n i a m a c i e r z y s k i e I n n e ( w y p a d k i w p r a c y , c h o r o b y z a w o d o w e , s k a d k i u b e z p i e c z e n i o w e i t p ) R e n t a w d o w i a U r l o p m a c i e r z y s k i z a s i e k r o d z i c i e l s k i Page 63 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 3 - L i t w a 2 0 0 0 L i t w a 2 0 0 4 W g r y 2 0 0 0 W g r y 2 0 0 4 P o l s k a 2 0 0 0 P o l s k a 2 0 0 4 E s t o n i a 2 0 0 3 & 2 0 0 4 o t w a 2 0 0 2 - 2 0 0 4 S o w e n i a 2 0 0 3 c h o r o b o w y * * Z a s i e k m a c i e r z y s k i / o j c o w s k i * * B E Z S K A D K O W E ( o d e j m o w a n e o d c z n e g o d o c h o d u ) I n n e r e n t y ( w t y m s o c j a l n e ) R e n t a s o c j a l n a I n n e r e n t y p a s t w o w e I n n e r e n t y R e n t a s o c j a l n a d l a o s ó b w w i e k u e m e r y t a l n y m R e n t a s o c j a l n a d l a o s ó b , k t ó r e n i e o s i g n y w i e k u e m e r y t a l n e g o I n n e r e n t y p a s t w o w e I n n e r e n t y R e n t a s t a r c z a U z u p e n i e n i e e m e r y t u r y R e n t a s t a r c z a U z u p e n i e n i e e m e r y t u r y R e n t y r o d z i n n e R e n t y r o d z i n n e c z n a p o m o c s p o e c z n a , w t y m z a s i k i r o d z i n n e i z a s i k i n a d z i e c i w i a d c z e n i a r o d z i n n e w i a d c z e n i e d l a r o d z i n z t r o j g i e m l u b w i c e j d z i e c i D o r a n y j e d n o r a z o w y g r a n t z t y t u u u r o d z e n i a d z i e c k a * Z a s i e k c i o w y d l a s t u d e n t e k * * w i a d c z e n i a r o d z i n n e w i a d c z e n i e d l a r o d z i n z t r o j g i e m l u b w i c e j d z i e c i D o r a n y j e d n o r a z o w y g r a n t z t y t u u u r o d z e n i a d z i e c k a * Z a s i e k c i o w y d l a s t u d e n t e k * * Z a s i e k n a o p i e k n a d d z i e c k i e m w i a d c z e n i e o p i e k u c z e u l g a p o d a t k o w a n a d z i e c k o Z a s i e k r o d z i n n y , p o m o c e d u k a c y j n a P o m o c w o p i e c e n a d d z i e c k i e m , p i e n i n a P o m o c w o p i e c e n a d d z i e c k i e m , r z e c z o w a Z a s i e k u r o d z e n i o w y w i a d c z e n i e o p i e k u c z e u l g a p o d a t k o w a n a d z i e c k o Z a s i e k r o d z i n n y , p o m o c e d u k a c y j n a P o m o c w o p i e c e n a d d z i e c k i e m , p i e n i n a P o m o c w o p i e c e n a d d z i e c k i e m , r z e c z o w a P o m o c d l a m a t e k Z a s i e k r o d z i n n y W y p a t y z f u n d u s z u a l i m e n t a c y j n e g o T y m c z a s o w e i j e d n o r a z o w e z a s i k i m a c i e r z y s k i e Z a s i e k r o d z i n n y W y p a t y z f u n d u s z u a l i m e n t a c y j n e g o z a s i k i w y c h o w a w c z e T y m c z a s o w e i j e d n o r a z o w e z a s i k i m a c i e r z y s k i e A l i m e n t y w i a d c z e n i e n a d z i e c k o , z a s i e k s z k o l n y , z a s i e k n a d z i e c k o d l a s a m o t n e g o r o d z i c a w i a d c z e n i e n a o p i e k n a d d z i e c k i e m P a s t w o w y z a s i e k r o d z i n n y w i a d c z e n i e d l a o p i e k u n a n a u t r z y m a n i e d z i e c k a W y n a g r o d z e n i e z a p e n i e n i e f u n k c j i o p i e k u c z y c h G r a n t z a u r o d z e n i e d z i e c k a Z a s i e k u r o d z e n i o w y P o m o c w o p i e c e n a d d z i e c k i e m Z a s i e k n a d z i e c k o P o m o c w i a d c z e n i e w i a d c z e n i e R e g u l a r n e R e g u l a r n e R e g u l a r n e R e g u l a r n e w i a d c z e n i e w i a d c z e n i a P o m o c Page 64 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 4 - L i t w a 2 0 0 0 L i t w a 2 0 0 4 W g r y 2 0 0 0 W g r y 2 0 0 4 P o l s k a 2 0 0 0 P o l s k a 2 0 0 4 E s t o n i a 2 0 0 3 & 2 0 0 4 o t w a 2 0 0 2 - 2 0 0 4 S o w e n i a 2 0 0 3 s p o e c z n e u z a l e n i o n a o d d o c h o d ó w s o c j a l n e s o c j a l n e w s p a r c i e w s p a r c i e w i a d c z e n i a z o p i e k i s p o e c z n e j w i a d c z e n i a z o p i e k i s p o e c z n e j u z a l e n i o n e o d d o c h o d ó w ( w t y m w i a d c z e n i e m i e s z k a n i o w e ) p i e n i n e d l a r o d z i n o n i s k i c h d o c h o d a c h ( w t y m d o d a t k i m i e s z k a n i o w e ) , k u p o n y n a y w n o i i n n e w i a d c z e n i a p i e n i n e o d s a m o r z d u l o k a l n e g o f i n a n s o w a j a k o j e d y n e r ó d o u t r z y m a n i a P o m o c s p o e c z n a p i e n i n a w i a d c z e n i e s o c j a l n e I n n a p o m o c s p o e c z n a w i a d c z e n i a d l a r o d z i n z a s t p c z y c h Z a s i e k p o g r z e b o w y * I n n e p a s t w o w e w i a d c z e n i a i r e k o m p e n s a t y S t y p e n d i a w i a d c z e n i a d l a r o d z i n z a s t p c z y c h Z a s i e k p o g r z e b o w y * I n n e p a s t w o w e w i a d c z e n i a i r e k o m p e n s a t y S t y p e n d i a Z a s i k i n a t r a n s p o r t o s ó b n i e p e n o s p r a w n y c h w i a d c z e n i a p i e l g n a c y j n e W s p a r c i e o k a z j o n a l n e , p o m o c * S t y p e n d i a D o d a t k i m i e s z k a n i o w e ( m e d i a ) Z a s i e k s i e r o c y I n n e r z e c z o w e w i a d c z e n i a W s p a r c i e o k a z j o n a l n e , p o m o c * S t y p e n d i a D o d a t k i m i e s z k a n i o w e ( m e d i a ) Z a s i e k s i e r o c y I n n e r z e c z o w e w i a d c z e n i a Z a s i k i z t y t u u u r o d z e n i a d z i e c k a , p o g r z e b u , c h o r o b y , ( p o u s t a n i u s t o s u n k u p r a c y ) , z a s i e k r e h a b i l i t a c y j n y * D o d a t k i m i e s z k a n i o w e , T y m c z a s o w e w i a d c z e n i a z o p i e k i s p o e c z n e j * I n n e w s p a r c i e r z e c z o w e , w t y m u s u g i z a s i e k p i e l g n a c y j n y P o m o c z e s t r o n y i n s t y t u c j i n i e k o m e r c y j n y c h Z a s i k i z t y t u u u r o d z e n i a d z i e c k a , p o g r z e b u , c h o r o b y , ( p o u s t a n i u s t o s u n k u p r a c y ) , z a s i e k r e h a b i l i t a c y j n y D o d a t k i m i e s z k a n i o w e , T y m c z a s o w e w i a d c z e n i a z o p i e k i s p o e c z n e j I n n e w s p a r c i e r z e c z o w e , w t y m u s u g i z a s i e k p i e l g n a c y j n y P o m o c z e s t r o n y i n s t y t u c j i n i e k o m e r c y j n y c h I n n e d o c h o d y z I n n e s u b s y d i a z b u d e t u p a s t w a l u b o d s a m o r z d ó w l o k a l n y c h P a s t w o w e w i a d c z e n i a s o c j a l n e ( r e n t a s o c j a l n a d l a o s ó b b e z e m e r y t u r ) z w r o t k o s z t ó w t r a n s p o r t u d l a o s ó b n i e p e n o s p r a w n y c h Z a s i e k p o g r z e b o w y Z a s i e k d l a o f i a r C z e r n o b y l a w i a d c z e n i a r z e c z o w e o d s a m o r z d ó w l o k a l n y c h ( c z y n s z , e l e k t r y c z n o , o g r z e w a n i e , D o d a t k i m i e s z k a n i o w e w i a d c z e n i a d l a n i e p e n o s p r a w n y c h S t y p e n d i a Page 65 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 5 - L i t w a 2 0 0 0 L i t w a 2 0 0 4 W g r y 2 0 0 0 W g r y 2 0 0 4 P o l s k a 2 0 0 0 P o l s k a 2 0 0 4 E s t o n i a 2 0 0 3 & 2 0 0 4 o t w a 2 0 0 2 - 2 0 0 4 S o w e n i a 2 0 0 3 Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h t y t u u p o m o c y s p o e c z n e j Z a s i e k d l a b e z r o b o t n y c h r a c h u n k i t e l e f o n i c z n e , p a l i w o , i n n e ) w i a d c z e n i a n a o p i e k n a d o s o b a m i s t a r s z y m i , c h o r y m i l u b n i e p e n o s p r a w n y m i R z e c z o w e w i a d c z e n i a z d r o w o t n e Z a s i k i p o g r z e b o w e I n n e w i a d c z e n i a r z e c z o w e o d s a m o r z d ó w l o k a l n y c h S t y p e n d i a * w y p a t a j e d n o r a z o w a * * o k r e s o k o o s z e c i u m i e s i c y Page 66 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 6 - T a b e l a z a c z n i k a 9 : Z a s i k i n a d z i e c i , g ó w n e p a r a m e t r y , 2 0 0 5 K r a j N a z w a O p i s K r y t e r i a u b i e g a n i a s i K w o t a w i a d c z e n i a ( m i e s i c z n i e n a d z i e c k o ) O k r e s t r w a n i a r ó d o f i n a n s o w a n i a C z e c h y p i d a v e k n a d i t w i a d c z e n i a u z a l e n i o n e o d d o c h o d ó w . D o c h o d y r o d z i n y p o n i e j t r z y k r o t n o c i m i n i m u m s o c j a l n e g o . Z a l e y o d d o c h o d ó w i w i e k u d z i e c k a . Z a k r e s t o 2 4 1 - 7 9 7 C Z K ( 9 - 2 8 E U R ) D o w i e k u 1 8 l u b 2 6 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w . B u d e t p a s t w a E s t o n i a l a p s e t o e t u s e m ä ä r U n i w e r s a l n e w i a d c z e n i e n a d z i e c k o . M i e s z k a c y . 1 5 0 E E K ( 1 0 E U R ) B u d e t p a s t w a W g r y c s a l á d i p ó t l é k U n i w e r s a l n e w i a d c z e n i e n a d z i e c k o . O b y w a t e l e , l e g a l n i u c h o d c y i i m i g r a n c i . Z a l e y o d l i c z b y d z i e c i i r o d z a j u g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o ( n p . s a m o t n y r o d z i c , n i e p e n o s p r a w n e d z i e c k o , d z i e c k o w r o d z i n i e z a s t p c z e j ) . Z a k r e s o d 5 , 1 0 0 d o 1 5 , 7 0 0 H U F ( 1 9 - 5 9 E U R ) . D o w i e k u 1 6 l u b 2 4 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w . B u d e t p a s t w a o t w a i m e n e s v a l s t s p a b a l s t s U n i w e r s a l n e w i a d c z e n i e n a d z i e c k o . M i e s z k a c y . Z a l e y o d l i c z b y d z i e c i . Z a k r e s o d 6 L V L n a p i e r w s z e d z i e c k o d o 1 0 . 8 L V L n a 4 i d a l s z e d z i e c i ( 9 - 1 5 E U R ) . D o w i e k u 1 5 l u b 2 0 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w . B u d e t p a s t w a L i t w a U n i w e r s a l n e w i a d c z e n i e n a d z i e c k o . M i e s z k a c y . Z a l e y o d w i e k u i l i c z b y d z i e c i . Z a k r e s o d 5 0 d o 1 3 7 L T L ( 1 4 - 4 0 E U R ) . 7 l a t w p r z y p a d k u r o d z i n z 1 - 2 d z i e m i ; d o 1 8 r o k u y c i a w r o d z i n a c h z 3 i w i c e j d z i e c i , l u b 2 4 l a t a w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w . B u d e t p a s t w a P o l s k a w i a d c z e n i a u z a l e n i o n e o d d o c h o d ó w . M i e s z k a c y o d o c h o d a c h p o n i e j 5 0 4 P L N m i e s i c z n i e , l u b w p r z y p a d k u n i e p e n o s p r a w n e g o d z i e c k a , 5 8 3 . D o w i e k u 1 8 l u b 2 4 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w . B u d e t p a s t w a S o w a c j a p r í d a v o k n a d i e a U n i w e r s a l n e w i a d c z e n i e n a d z i e c k o . M i e s z k a c y . 5 4 0 S K K ( 1 5 E U R ) D o w i e k u 1 6 l u b 2 5 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w l u b o s ó b n i e p e n o s p r a w n y c h . B u d e t p a s t w a Page 67 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 7 - K r a j N a z w a O p i s K r y t e r i a u b i e g a n i a s i K w o t a w i a d c z e n i a ( m i e s i c z n i e n a d z i e c k o ) O k r e s t r w a n i a r ó d o f i n a n s o w a n i a n i e p e n o s p r a w n y c h . S o w e n i a o t r o š k i d o d a t e k w i a d c z e n i a u z a l e n i o n e o d d o c h o d ó w . M i e s z k a c y . Z a l e y o d d o c h o d ó w , l i c z b y d z i e c i i r o d z a j u g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o ( n p . s a m o t n y r o d z i c , d z i e c k o n i e c h o d z i d o p r z e d s z k o l a ) . Z a k r e s 3 7 5 0 - 2 5 , 9 0 0 S I T ( 1 6 - 1 0 8 E U R ) D o w i e k u 1 8 l u b 2 5 l a t w p r z y p a d k u s t u d e n t ó w l u b o s ó b n i e p e n o s p r a w n y c h . r ó d a : E k s p e r c i k r a j o w i , M I S S O C . U w a g a : E k w i w a l e n t y w E U R o s z a c o w a n e w o p a r c i u o b i e c e k u r s y w y m i a n y . Page 68 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 8 - T a b e l a z a c z n i k a 1 0 : P r o g r a m y g w a r a n t o w a n e g o m i n i m a l n e g o d o c h o d u , g ó w n e c e c h y , 2 0 0 5 / 6 K r a j N a z w a M i n i m a l n y p r ó g d o c h o d ó w M e t o d a u s t a l e n i a I n d e k s a c j a O k r e s t r w a n i a r ó d o f i n a n s o w a n i a A d m i n i s t r a c j a Z a c h t y d o p o d j c i a p r a c y C z e c h y w i a d c z e n i e z t y t u u p o m o c y s p o e c z n e j ( d á v k y s o c i á l n e p é e ) 2 , 3 6 0 C Z K ( 8 3 e u r o ) w r o k u 2 0 0 5 n a s a m o t n o s o b d o r o s . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e ( s t y c z e ) w o p a r c i u o w z r o s t k o s z t ó w u t r z y m a n i a . W y m a g a n a j e s t c h p o d j c i a p r a c y E s t o n i a w i a d c z e n i e n a u t r z y m a n i e ( t o i m e t u l e k u t o e t u s ) 7 5 0 E E K ( 4 8 e u r o s ) w r o k u 2 0 0 6 n a p i e r w s z e g o c z o n k a r o d z i n y . P o z o s t a l i c z o n k o w i e o t r z y m u j w i a d c z e n i e n a p o z i o m i e 8 0 % u t r z y m a n i a p i e r w s z e g o c z o n k a r o d z i n y . R ó n i c a p o m i d z y m i n i m u m s o c j a l n y m a d o c h o d a m i , p o o d j c i u w y d a t k ó w m i e s z k a n i o w y c h . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e p r z e z P a r l a m e n t . N i e l i m i t o w a n e , o d n a w i a n e c o m i e s i c . S a m o r z d l o k a l n y o k r e l a u p r a w n i e n i a . R e j e s t r a c j a w u r z d z i e p r a c y , w n i o s k o d a w c y w w i e k u p r o d u k c y j n y m m u s z s i l i c z y z m o l i w o c i o d r z u c e n i a w n i o s k u . W g r y R e g u l a r n e w s p a r c i e s o c j a l n e ( r e n d s z e r e s s z o c i á l i s s e g é l y ) U z u p e n i e n i e d o c h o d ó w d o - 8 0 % m i n i m a l n e j e m e r y t u r y . 1 9 , 7 6 0 H U F ( 8 0 e u r o ) w r o k u 2 0 0 5 . I s t n i e j 2 g r u p y b e n e f i c j e n t ó w : ( a ) d o r o l i p o w y e j 1 8 r o k u y c i a , n i e z d o l n i d o p r a c y ( u t r a t a 6 7 % z d o l n o c i d o p r a c y ) o m i e s i c z n y c h d o c h o d a c h p o n i e j 8 0 % m i n i m a l n e j e m e r y t u r y ; o r a z ( b ) w i e k p r o d u k c y j n y , o s o b a b e z r o b o t n a , w i a d c z e n i e c o m i e s i c z n e W s p ó l n e f i n a n s o w a n i e p r z e z b u d e t p a s t w a i b u d e t y s a m o r z d o w e . S a m o r z d l o k a l n y o k r e l a u p r a w n i e n i a . Page 69 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 6 9 - K r a j N a z w a M i n i m a l n y p r ó g d o c h o d ó w M e t o d a u s t a l e n i a I n d e k s a c j a O k r e s t r w a n i a r ó d o f i n a n s o w a n i a A d m i n i s t r a c j a Z a c h t y d o p o d j c i a p r a c y o d o c h o d a c h p o n i e j 7 0 % m i n i m a l n e j e m e r y t u r y . o t w a G w a r a n t o w a n y d o c h ó d m i n i m a l n y ( P a b a l s t s g a r e n t t m i n i m l i n e k u m a l m e a n o d r o š i n š a n a i ) 2 4 L V L ( 3 4 e u r o ) n a o s o b d o r o s w r o k u 2 0 0 6 . R ó n i c a p o m i d z y m i n i m u m s o c j a l n y m a f a k t y c z n y m i d o c h o d a m i . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e p r z e z R a d M i n i s t r ó w . T r z y m i e s i c e , n i e l i m i t o w a n e m o l i w o c i o d n a w i a n i a , a l e n i e m o e p r z e k r o c z y 9 m i e s i c y w r o k u . B u d e t p a s t w a . R e j e s t r a c j a w P a s t w o w e j S u b i e Z a t r u d n i e n i a L i t w a w i a d c z e n i e s o c j a l n e ( s o c i a l n é p a š a l p a ) 1 5 5 L T L ( 4 5 e u r o ) n a o s o b d o r o s w r o k u 2 0 0 6 . 9 0 % r ó n i c y p o m i d z y f a k t y c z n y m i d o c h o d a m i r o d z i n y a m i n i m u m . K o r y g o w a n e d e c y z j r z d u . T r z y m i e s i c e , n i e l i m i t o w a n e m o l i w o c i o d n a w i a n i a . B u d e t p a s t w a . S a m o r z d l o k a l n y o k r e l a u p r a w n i e n i a . P o l s k a O p i e k a s p o e c z n a 3 1 6 ( 8 1 e u r o ) P L N n a o s o b d o r o s w r o k u 2 0 0 5 w p r z y p a d k u z a s i k u s t a e g o . R ó n i c a p o m i d z y m i n i m u m s o c j a l n y m a f a k t y c z n y m i d o c h o d a m i , n i e w i c e j n i 4 1 8 P L N m i e s i c z n i e i n i e m n i e j n i 3 0 P L N . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e w o p a r c i u o i n d e k s c e n t o w a r ó w k o n s u m p c y j n y c h . N i e l i m i t o w a n e . B u d e t p a s t w a ( w r o k u 2 0 0 7 f i n a n s o w a n i e z o s t a n i e p r z e n i e s i o n e d o b u d e t ó w l o k a l n y c h ) . L o k a l n e o r o d k i p o m o c y s p o e c z n e j . R e j e s t r a c j a w u r z d z i e p r a c y S o w a c j a M i n i m u m y c i o w e ( i v o t n é m i n i m u m ) 1 , 5 6 0 S K ( 4 2 e u r o ) n a s a m o t n o s o b d o r o s . R ó n i c a p o m i d z y m i n i m u m s o c j a l n y m a f a k t y c z n y m i d o c h o d a m i . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e ( 1 l i p c a ) p r z e z M i n i s t e r s t w o P r a c y , S p r a w S p o e c z n y c h i P r z e z 2 4 m i e s i c e p a t n e z b u d e t u p a s t w a , p o t e m z R e j e s t r a c j a w B i u r z e d s . P r a c y S p r a w S p o e c z n y c h i R o d z i n y Page 70 1 1 / 1 9 / 2 0 0 7 - 7 0 - K r a j N a z w a M i n i m a l n y p r ó g d o c h o d ó w M e t o d a u s t a l e n i a I n d e k s a c j a O k r e s t r w a n i a r ó d o f i n a n s o w a n i a A d m i n i s t r a c j a Z a c h t y d o p o d j c i a p r a c y R o d z i n y , w o p a r c i u o w z r o s t k o s z t ó w u t r z y m a n i a . b u d e t ó w s a m o r z d ó w l o k a l n y c h . S o w e n i a D o r a n a p i e n i n a p o m o c s p o e c z n a ( d e n a m a s o c i a l n a p o m o ) 4 6 , 9 8 1 t o l a r ó w w r o k u 2 0 0 5 ( 1 9 6 e u r o ) . R ó n i c a p o m i d z y m i n i m u m s o c j a l n y m a f a k t y c z n y m i d o c h o d a m i , s k o r y g o w a n a z g o d n i e z w i e l k o c i r o d z i n y . K o r y g o w a n e c o r o c z n i e ( s t y c z e ) w o p a r c i u o w z r o s t k o s z t ó w u t r z y m a n i a . S z e m i e s i c y , n i e l i m i t o w a n e m o l i w o c i o d n a w i a n i a . B u d e t p a s t w a O r o d k i p r a c y s o c j a l n e j o k r e l a j u p r a w n i e n i a R e j e s t r a c j a w P a s t w o w e j S u b i e Z a t r u d n i e n i a , a k t y w n e p o s z u k i w a n i e p r a c y l u b u c z e s t n i c t w o w a k t y w n y c h p r o g r a m a c h . r ó d a : E k s p e r c i k r a j o w i , M I S S O C . U w a g a : E k w i w a l e n t y w E U R o s z a c o w a n e w o p a r c i u o b i e c e k u r s y w y m i a n y . Page 71 11/19/2007 -71-