Dokument i Bankės Botėrore PĖR PĖRDORIM ZYRTAR Raporti Nr. 54188-AL BANKA NDĖRKOMBĖTARE PĖR RINDĖRTIM DHE ZHVILLIM SHOQATA NDĖRKOMBĖTARE E ZHVILLIMIT DHE KORPORATA NDĖRKOMBĖTARE FINANCIARE STRATEGJIA E PARTNERITETIT PĖR SHQIPĖRINĖ PĖR PERIUDHĖN VF11­VF14 16 Qershor 2010 Njėsia Vendore pėr Evropėn Juglindore Evropė dhe Azi Qendrore Korporata Ndėrkombėtare Financiare Pėr Evropėn Jugore dhe Azinė Qendrore Ky dokument ka njė shpėrndarje tė kufizuar dhe mund tė pėrdoret nga marrėsi vetėm gjatė kryerjes sė detyrės sė tij zyrtare. Nė rast tė kundėrt pėrmbajtja e kėtij dokumenti nuk mund tė pasqyrohet pa autorizimin e Bankės Botėrore Strategjia e fundit e Asistencės pėr Vendin (CAS) pėr Republikėn e Shqipėrisė, Raporti Nr. 34329-AL u diskutua nga Bordi Ekzekutiv i Drejtorėve mė 10 Janar 2006. Raporti i fundit pėr progresin e CAS datohet mė 25 Maj 2008. Monedhat dhe Njėsitė Ekuivalente (Referuar Kursit tė datės 26 Maj 2010) Njėsia e Monedhės = Lek Shqiptar (LEK) LEK 1.00 = US$ 0.009 US$ 1.00 = LEK 111.5 Viti Fiskal Qeveritar 1 Janar ­ 31 Dhjetor Shkurtime dhe Akronime AAK(AAA) Aktivitete Analitike dhe LSHC(CSL) Ligji i Shėrbimit Civil Kėshillimore KA(AaC) Konventa e Arhusit OJQ Organizata tė Shoqėrisė Civile ABCDE Konferenca e Bankės Boterore pėr EZH(DEC) Ekonomi e Zhvillimit Ekonominė e Zhvillimit PKTSH(ANTP) Plani Kombėtar pėr Transportin nė DFID Departamenti Britanik pėr Shqipėri Zhvillimin Ndėrkombėtar APL Program Huaje i Adaptueshėm DM Panairi i Ideve krijuese AFMIS Sistemi Informues i Menaxhimit DMFAS Sistemi i Kontabilitetit Financiar Financiar pėr Shqipėrinė pėr Menaxhimin e Borxhit BEEPS Studim i Performancės dhe DMS Sistemi i Menaxhimit tė Borxhit Mjedisit tė Biznesit BERIS Projekti pėr Reformimin e PD Partia Demokratike (e Shqipėrisė) Mjedisit tė Biznesit dhe Forcimin DPL Huadhėnie per Politikat e Institucional Zhvillimit CAD Llogaria e Deficitit Aktual DPO Projekt per Politikat e Zhvillimit CAS Strategjia e Asistencės pėr Vendin EAOD Dokumenti Orientues pėr CASPR Raporti i Progresit pėr Strategjinė Asistencėn e Huaj e Asistencės pėr Vendin BERZH(EBRD) Banka Evropiane pėr Rindėrtim CEM Memorandumi Ekonomik pėr dhe Zhvillim Vendin KE(EC) Komisioni Evropian CGAC Qeverisja dhe Anti-Korrupsioni EAQ Evropa dhe Azia Qendrore pėr Vendin ECSEE Komuniteti Energjetik i Evropės CFA Vlerėsimi i Besimit pėr Vendin Juglindore CFP Parametrat e Financimit pėr EEEP Projekti pėr Cilėsinė dhe Barazinė Vendin nė Arsim COEDB Banka e Zhvillimit e Kėshillit tė EIB Banka Evropiane pėr Investim Evropės KiE(CoE) Kėshilli i Evropės EITI Iniciativa pėr Transparencė e Industrive Nxjerrese CPFR Pasqyrė e Portofolit tė Besimit pėr Vendin ESW Studime Ekonomike dhe Sektoriale CPGs Udhėzimet e Praktikės Klinike BE Bashkimi Evropian SPV(CPS) Strategjia e Partneritetit pėr IHD (FDI) Investime tė Huaja Direkte Vendin FIAS Shėrbimi Kėshillimor pėr CSAP Strategjia dhe Plani i Veprimit pėr Investimet e Huaja Vendin KSHC(CSC) Komisioni i Shėrbimit Civil FSAP Programi i Vlerėsimit tė Sektorit Financiar VF Viti Fiskal MIGA Agjencia Multilaterale pėr PBB(GDP) Prodhimi i Brendshėm Bruto Sigurimin e Investimeve GEF Faciliteti Global Mjedisor MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencės GHG Gazrat me efekt serre MPĒS Ministria e Punės dhe Ēėshtjeve GPF Faciliteti pėr Partneritetitn ne Sociale Qeverisje MSMEs Sipėrmarrjet Mikro, tė Vogla dhe gWh Gigavat Orė tė Mesme ISKSH(HII) Instituti i Sigurimeve tė Kujdesit RAMB (MTBP) Rishikimi Afatmesėm i Buxhetit Shėndetėsor NATO Organizata e Paktit tė Atlantikut tė PMSSH(HSMP) Projekti pėr Menaxhimin e Veriut Sektorit tė Shėndetėsisė NE Ndihma Ekonomike SKA(NES) Strategjia Kombėtare e Arsimit BNRZH(IBRD) Banka Ndėrkombėtare pėr Rindėrtim dhe Zhvillim OJQ Organizatė Joqeveritare ICA Vlerėsim i Klimės sė Investimeve NRDP Projekti pėr Zhvillimin e TIK(ICT) ment Teknologji tė Informimit dhe Burimeve Natyrore Komunikimit SKZHI(NSDI) Strategjia Kombėtare pėr Zhvillim ICZMCP Projekti i Integruar pėr dhe Integrim Menaxhimin dhe Pastrimin e SKZHSE(NSSED) Strategjia Kombėtare pėr Zhvillim Zones Bregdetare Ekonomik IDA Shoqata Ndėrkombėtare pėr F&M Funksionim dhe Mirėmbajtje Zhvillim ODIHR Zyra pėr Institucione Demokratike IDF Fondi pėr Zhvillimin Institucional dhe tė Drejtat e Njeriut IEG Grupi pėr Vlerėsim tė Pavarur OSBE Organizata pėr Siguri dhe WEMP Projekti i Integruar pėr Bashkėpunim Evropė Menaxhimin e Ujėrave dhe PSHP Pėrgjegjshmėri pėr Shėrbimet Ekosistemeve Publike dhe Financiare IFC Korporata Ndėrkombėtare PEIR Rishikim Institucional dhe i Financiare Shėrbimeve Publike INF(IFIs) Institucuinet Ndėrkombėtare KSHP (PHC) Kujdesi Shėndetėsor Parėsor Financiare PHRD Fondi Japonez pėr Zhvillimin e IFRS Standardet Ndėrkombėtare tė Politikave dhe Burimeve Raportimit Financiar Njerėzore FMN Fondi Monetar Ndėrkombėtar PIUs Njėsitė e Zbatimit tė Projektit IPS Sistem i Integruar i Planifikimit PREM Rrjeti pėr Zvogėlimin e Varfėrisė IPA Instrumente tė Para Aderimit dhe Menaxhimin Ekonomik JPRR Rishikim i Pėrbashkėt i PRG Garanci e Pjesshme Rreziku Performancės sė Portofolit PRGF-EFF Ndihma pėr Zvogėlimin e JSDF Fondi Japonez pėr Zhvillim Social Varfėrisė-Ndihma e Fondit tė KESH Korporata Elektro-Energjetike Zgjeruar Shqiptare PSP Pjesėmarrje e Sektorit Privat kwh Kilovat Orė REPARIS Rruga Drejt Evropės: Program mbi Reformėn nė Kontabilitet dhe LAMP Projekti pėr Menaxhimin dhe Forcimin Institucional Administrimin e Tokės RZSK(ROSC) Raporti mbi Zbatimin e LSMS Studimi pėr Matjen e Standardeve Standardeve dhe Kodeve tė Jetesės MSA(SAA) Marrėveshja e Stabilizim OZHM(MDGs) Objektivat e Zhvillimit tė Asociimit Mijėvjeēarit EJL(SEE) Evropa Juglindore MDTF Fondi i Mirėbesimit me Disa Donatorė SEETO Pasqyrė e Transportit pėr Evropėn M&V Monitorim dhe Vlerėsim Jug-Lindore HCV(SHPPs) Hidrocentrale tė Vegjėl ISSH(SII) Instituti i Sigurimeve Shoqėrore PNUD Programi i Kombeve tė Bashkuara SME Sipėrmarrje tė Vogla dhe tė pėr Zhvillim Mesme TVSH Tatim mbi Vlerėn e Shtuar PS Partia Socialiste (e Shqipėrisė) WBG Grupi i Bankės Botėrore SPC Komiteti i Planifikimit Strategjik WGIs Indikatorėt Globale tė Qeverisjes SSDP Projekti i Shpėrndarjes sė Sigurimeve Sociale SWAp Qasja Gjithėsektoriale AT(TA) Asistencė Teknike OKB Organizata e Kombeve tė Bashkuara Banka Botėrore IFC Zėvendės President Philippe Le Houerou Rashad Kaldany Drejtor Pėr Vendin Jane Armitage Shahbaz Mavaddat (in memoriam)/ Dimitris Tsitsiragos Kryesues i Ekipit tė Punės Camille Nuamah Gjergj Konda/Elira Sakiqi STRATEGJIA E PĖRBASHKĖT E PARTNERITETIT PĖR VENDIN PĖR SHQIPĖRINĖ IBRD ­ IFC PĖRMBAJTJA PĖRMBLEDHJE E PĖRGJITHSHME ..................................................................................................... I I. HYRJE 1 II. KONTEKSTI I VENDTI ..................................................................................................................... 2 A. Historik pėr Vendin.......................................................................................................................... 2 B. Zhvillimet e Fundit .......................................................................................................................... 4 III. PROGRAMI QEVERISĖS DHE SIFDAT SEKTORIALE ............................................................................. 7 A. Strategjia Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim ............................................................................. 7 B. Pėrmirėsimi i Menaxhimit Makro, Procesimit tė Buxhetit dhe Menaxhimit tė Shpenzimeve Publike 8 C. Forcimi i Kuadrit pėr Investimet Private ......................................................................................... 9 D. Zvogėlimi i Mangėsive nė Infrastrukturė....................................................................................... 10 E. Zgjerimi dhe Mbėshtetja e Pėrfitimeve Sociale ............................................................................. 12 F. Forcimi i Menaxhimit tė Burimeve Ujore dhe Pėrshtatja me Ndryshimet Klimaterike ................ 14 IV. PROGRAMI NĖ VAZHDIM DHE MĖSIMET KRYESORE ....................................................................... 16 A. Mėsimet e Portofolit Aktual dhe Implementimit ........................................................................... 16 B. Mėsime nga Raporti Pėrfundimtar CAS VF06-VF09 dhe nga Studimi i Klientit 2010 ................ 19 C. Partneriteti dhe Pėrfshirja .............................................................................................................. 21 V. PROGRAMI PĖR PARTNERITET I GRUPIT SHQIPTAR TĖ BANKĖS ........................................... 22 A. Shtysat e Programit tė SPV ............................................................................................................ 22 B. Vėshtrim i Pėrgjithshėm i Strategjisė pėr Partneritet me Vendin .................................................. 24 C. Objektiva dhe Rezultate Strategjike............................................................................................... 26 D. Filtri Qeverisės v2.0 ....................................................................................................................... 33 E. Programi i Financimit SPV ........................................................................................................... 35 F. Programi i SPV pėr Njohurinė ....................................................................................................... 36 G. Monitorimi dhe Vlerėsimi.............................................................................................................. 37 VI. MENAXHIMI I RREZIQEVE .................................................................................................................. 37 Figurat Figura 1: Niveli Real i Rritjes ......................................................................................................... 5 Figura 2: Inflacioni ......................................................................................................................... 5 Tabelat Tabela 1: Progresi i Shqipėrisė drejt OZHM dhe Standardeve Rajonale ....................................... 3 Tabela 2: Faktorėt Kryesorė Ekonomikė, 2005-2013 ..................................................................... 6 Tabela 3: Performanca e Portofolit deri nė 1 Qershor 2010 ......................................................... 17 Tabela 4: Tendenca nė Nivelet e Disbursimit (% e balancave tė padisbursuara)* ....................... 17 Tabela 5: Nevojat dhe Orientimi pėr Asistencėn e Huaj, sipas Sektorėve ................................... 22 Tabela 6: Programi i Investimeve IDA/BNRZH * VF11-14 ........................................................ 25 Tabela 7: Programi i Propozuar Indikativ BNRZH sipas Vitit Fiskal .......................................... 36 Kutitė Kutia 1: Pėrmirėsimi i Kapaciteteve tė Menaxhimit tė Borxheve nė kohė pėr aprovimin nga IDA ......................................................................................................................................................... 9 Kutia 2: Shembjet e ndėrtimeve, Politikat Mbrojtėse dhe Planifikimi i Pėrdorimit tė Tokės nė Shqipėri ......................................................................................................................................... 19 Kutia 3: Qeverisja Vendore e Shqipėrisė dhe Granti i Facilitetit pėr Programin e Partneritetit me Qeverisjen ..................................................................................................................................... 34 Shtojcat Shtojca 1: Matrica e rezultateve pėr Strategjinė e Partneritetit me Vendin ............................................... 39 Shtojca 2: FY06-FY09 CAS Raporti Pėrfundimtar .................................................................................... 47 Shtojca 3: Rezultate tė sondazhit pėr Klientin 2009/10 pėr Shqipėrinė.................................................... 100 Shtojca 4: Konsultimet me Grupet e Interesit mbi Strategjinė e Partneritetit me Vendin ........................ 106 Shtojca 5: Varfėria, Pabarazia dhe Objektivat pėr Zhvillim tė Mijėvjeēarit ............................................. 108 Shtojca 6: Vlerėsimi i Cėshtjeve Gjinore .................................................................................................. 111 Shtojca 7: Ndryshimet Klimatike Nė Shqipėri ......................................................................................... 113 Shtojca 8: Matricė Pėr Harmonizimin e Financimeve prej Donatorėve Nė Shqipėri Sipas Sektorit ........ 116 Shtojca 9: Parametra e Financimit pėr Vendin ......................................................................................... 117 SHTOJCAT STANDARDE TĖ CAS ....................................................................................................... 119 Shtojca A2: Shqipėria nė njė Shikim ........................................................................................................ 119 Shtojca B2: Indikatorėt e Pėrzgjedhur tė Performancės dhe Menaxhimit tė Portofolit tė Bankės ........... 122 Shtojca B3: Programe IFC dhe MIGA ...................................................................................................... 123 Shtojca B3: Program Huadhėnie Indikativ pėr Huat e BNRZH Sipas Vitit Fiskal ................................... 124 Shtojca B4: Pėrmbledhje e shėrbimeve Jo-Huadhėnėse ........................................................................... 125 Shtojca B5: Indikatorėt e Varfėrisė dhe Sektorit Social ........................................................................... 126 Shtojca B6: Indikatorėt Kryesorė Ekonomik tė Shqipėrisė 2003 ­ 2013 ................................................. 128 Shtojca B7: Indikatorėt Kryesore tė Ekspozimit....................................................................................... 131 Shtojca B8: Veprimtaritė e Portofolit (IBRD/IDA) .................................................................................. 133 Shtojca B9: Projektet e Portofolit (IFC) ................................................................................................... 134 Harta e Shqipėrisė ..................................................................................................................................... 135 PĖRMBLEDHJE E PĖRGJITHSHME Kjo Strategji e Partneritetit pėr Vendin (SPV) pėr Shqipėrinė, e pėrgatitur nga Grupi i Bankės Botėrore(WBG), mbulon periudhėn VF11-VF14 dhe ėshtė e para SPV qė do t`i prezantohet Bordit qė prej graduimit tė Shqipėrisė nga IDA (Shoqata Ndėrkombėtare pėr Zhvillim) nė mesin e vitit 2008. SPV ėshtė nė linjė tė plotė me Strategjinė Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim (SKZHI), e cila ėshtė pėrgatitur nga Qeveria nė kuadėr tė njė procesi me pjesėmarrje tė gjerė qė pėrfshinte palėt e interesuara nė tė gjithė vendin. Programi i SPV gjithashtu merr parasysh eksperiencėn e pėrftuar prej zbatimit tė strategjisė sė fundit pėr vendin, gjetjet e raporteve analitike tė Bankės dhe nga aktivitetet e donatorėve tė tjerė. Shqipėria ka qenė njė histori zhvillimi e suksesshme nė shumė aspekte. Gjatė dy dekadave tė fundit vendi ka bėrė hapa gjigandė nė vendosjen e njė demokracie tė besueshme shumėpartiake dhe tė ekonomisė sė tregut, si dhe po riintegrohet me shpejtėsi nė komunitetin ndėrkombėtar dhe europian. Pėr mė shumė, gjatė dekadės sė fundit, Shqipėria ka qenė njė nga vendet me nivelin mė tė shpejtė tė rritjes ekonomike nė Evropė, duke gėzuar rritje vjetore mesatare reale prej 6%, e shoqėruar kjo me ulje tė shpejtė tė varfėrisė. Niveli i Varfėrisė ėshtė zvogėluar dy herė (nė rreth 12.4 pėrqind) midis viteve 2002 dhe 2008, ndėrkohė qė varfėria ekstreme tashmė prek vetėm 2 pėrqind tė popullsisė. Pėr mė tepėr, vendi ka kryer njė progres tė qėndrueshėm drejt arritjes sė Objektivave pėr Zhvillim tė Mijėvjeēarit (OZHM), edhe pse treguesit socialė mbeten pas nė nivel tė konsiderueshėm nga BE10 dhe Kroacia. Shqipėria ėshtė njė nga tė paktėt vende nė Evropė qė mundi tė rruante njė rritje pozitive ekonomike - edhe pse me reduktim tė konsiderueshėm-dhe stabilitet financiar gjatė vitit 2009, paēka krizės globale financiare dhe ekonomike. Deri mė tani, ndikimi i krizės ėshtė ndjerė kryesisht nė zvogėlimin e nivelit tė remitanacave dhe tregtisė. Njė ekspansion substancial fiskal gjatė vitit 2008 dhe 2009 gjithashtu ndihmoi nė zbutjen e impaktit tė krizės, por qė duhet qė tė tėrhiqet nė mėnyrė tė shpejtė. Duke marrė parasysh ringritjen e ngadaltė nė Evropė, perspektiva e Shqipėrisė pėr rritje mund tė jetė mė pak e favorshme se nė tė shkuarėn. Sfidat kryesore pėr tė ardhmen janė tė paraqitura mė poshtė: (i) rifillim i shpejtė i procesit tė konsolidimit financiar dhe forcimit tė menaxhimit tė shpenzimeve publike; (ii) reforma rregullatore dhe institucionale pėr tė forcuar konkurrueshmėrinė dhe investimet; (iii) pėrmirėsimi i nivelit arsimor dhe aftėsive pėr t`u pėrballur me kėrkesėn e biznesit; (iv) reduktim i deficiteve nė infrastrukturė nė mėnyrė tė qėndrueshme nga ana fiskale; dhe (v) pėrmirėsimin e efektivitetit tė sistemeve tė mbrojtjes sociale dhe shėrbimeve mjekėsore kryesore nė mėnyrė qė tė mėnjanohen rreziqet e reja qė mund tė lindin si pasojė e njė ringritje tė ngadaltė. Pėr mė tepėr, duke qenė se Shqipėria ėshtė vulnerabėl ndaj ndryshimeve klimatike (si pasojė e vartėsisė sė lartė ndaj ujit pėr prodhim energjie dhe vaditjen nė sektorin bujqėsor- me rėndėsi tė veēantė ekonomike) ėshtė thelbėsore qė vendi tė marrė hapa tė shpejtė pėr tė pėrshtatur nė mėnyrėn e duhur infrastrukturėn e tij ujore dhe pėrshtatjen ndaj ndryshimeve klimaterike. SPV e pėrbashkėt e Grupit tė Bankės do ta ndihmojė Shqipėrinė pėr t`u pėrballur me sfidat e sipėr pėrmendura, duke u fokusuar nė tre objektiva strategjik: Mbėshtetje nė ngritjen e nivelit tė rritjes ekonomike tė Shqipėrisė pėrmes pėrmirėsimit tė kushteve tė konkurrueshmėrisė, duke forcuar menaxhimin makroekonomik dhe atė tė shpenzimeve publike, duke pėrmirėsuar klimėn e biznesit, duke adresuar kur tė mund pengesat infrastrukturore, dhe duke thelluar aksesin ndaj kredive Duke zgjeruar dhe mbėshtetur pėrfitimet sociale pėrmes pėrmirėsimit tė shėrbimeve arsimore dhe shėndetėsore dhe duke vendosur masa tė pėrshtatshme sigurie Tė reduktojė vulnerabilitetin ndaj ndryshimeve klimatike duke pėrmirėsuar konservimin dhe menaxhimin e ujit dhe duke ngritur nivelin e pėrgatitjes pėr katastrofat. i Nėn kėtė SPV, qasja e Grupit te Bankes Boterore synon drejt njė programi mė tė fokusuar e sinergjik, me pėrfshirje tė koordinuar tė IBRD-IFC nė sektorėt e mėposhtėm me prioritet: (i) infrastrukturė kombėtare-energji dhe rrugė; (ii) infrastrukturė nė nivel lokal, kryesisht menaxhimi i furnizimit me ujė dhe menaxhimi i mbeturinave; dhe (iii) mjedisi i biznesit. Pėr mė tepėr, programi SPV reflekton njė fokus tė thelluar nėnrajonal nė Ballkanin Perėndimor dhe nė Evropėn Juglindore veēanėrisht nė energji, tregti/transport dhe menaxhimin e katastrofave. Programi SPV do tė vazhdojė qė gjithashtu tė mbėshtesė pėrmirėsimet nė qeverisjen e Shqipėrisė pėrmes pėrdorimit tė njė filtri pėr qeverisjen pėr tė gjithė veprimtaritė e financuara nga Banka nė mėnyrė qė tė promovojė menaxhimin, efiēencėn dhe pėrmirėsimet nė transparencėn ndėrmjet ministrive. Njė fokus kryesor i pėrpjekjes sė Bankės pėrmes kėsaj SPV do tė jetė dhe pėrqendrimi tek pėrmirėsimi i zbatimit tė portofolit tė madh ekzistues pėr projektet e financuara nga Banka nė Shqipėri (tė cilat janė nė pėrputhje tė plotė me sfidat e zhvillimit qė pėrshkruhen mė poshtė). Projektet e reja do tė shtohen nė mėnyrė shumė selektive, dhe vetėm nė njė numėr tė vogėl tė fushave kyē. Fokusi ndaj portofolit ekzistues ėshtė i nevojshėm nė mėnyrė qė tė shihen ndikimet e pritura tė zhvillimit ndėrkohė qė pėrmirėsohet rritmi i transferimit tė resurseve tek Qeveria ndėrsa pėrballet me vėshtirėsi tė reja fiskale. Njė qėllim kyē do tė jetė integrimi i mėtejshėm i veprimtarive tė financuara nga Banka nė buxhetin Qeveritar dhe kuadrin administrativ pėr tė arritur pėrfitime ne shkallė tė gjerė nė menaxhimin e shpenzimeve publike dhe transparencė. Strategjia e huadhėnies pėr mė pak projekte, por pėr projekte mė tė mėdha, i pėrgjigjet kėrkesės eksplicite tė Qeverisė nė kėtė aspekt si dhe gjithashtu lejon pėrfundimin e konsolidimit tė portofolit tė investimeve me 10-12 veprimtari pėr VF14 (nga 21 projekte nė VF04). Kjo iniciativė nga anė e saj, do tė mundėsoj mė shumė kohė pėr resurset e brendshme tė Bankės pėr t`u marrė me punė mė analitike dhe kėshillimore pėr sfidat e ardhme tė Qeverisė sė Shqipėrisė Huat e ardhshme tė BNRZH pėr Shqipėrinė gjatė periudhės sė SPV priten tė arrijnė shumėn e rreth 275 milion$ ndėrkohė qė IFC pritet tė rrisė financimet e saj pėr sektorin privat me rreth 120-150 milion $. Nga totali i huave tė BNRZH, i cili do tė jetė pjesė e kapacitetit financiar tė BNRZH, vetėm mbi 35 pėrqind (apo 100 milion$) mund tė mundėsohen nė formėn e mbėshtetjes buxhetore me shpėrndarje tė shpejtė bazuar nė politika, duke marrė parasysh njė kuadėr tė kėnaqshėm makroekonomik. Mbėshtetja vjetore pėr buxhetin ka gjasa tė jetė nė shumėn 25 milion $, fillimisht pėr projekte me karakter reformues tė sektorit social dhe mė pas pėr njė seri prej tre DPL (Huadhėniesh sipas Politikave pėr Zhvillim) tė fokusuara nė rritje ekonomike dhe investime. Duke qenė e re, mbėshtetja e BNRZH do tė mundėsohet nė formėn e 8 veprimtarive investuese pėr sektorėt social, menaxhimin e resurseve natyrorė, infrastrukturė, dhe reformėn nė sektorin publik. Investimet e IFC do tė kanalizohen pėrmes financimit direkt nė sektorė kyē si agro-biznesi, energjia dhe sektorėt socialė. Investimet nė sektorin financiar do tė forcojnė kapitalizimin e bankave (aty ku ėshtė e nevojshme) dhe do tė mundėsojė financim afatgjatė pėr sipėrmarrjet mikro, tė vogla dhe tė mesme (MSMEs), energjinė e rinovueshme dhe produktet me efikasitet energjetik. IFC gjithashtu do tė pėrdorė shėrbimet e saj kėshillimorė pėr tė siguruar financim privat pėrmes PPPve pėr mirėmbajtjen e rrugėve, furnizimit me ujė, menaxhimin e mbeturinave dhe energjinė e rinovueshme. Zbatimi i SPV ėshtė subjekt i i katėr rreziqeve kryesorė. Sė pari, vonesat nė zbatimin e njė pėrshtatje fiskale apo thellimi i krizės nė Eurozonė mund tė rrezikojė stabilitetin makroekonomik duke ndikuar kėshtu programin e planifikuar pėr mbėshtetjen buxhetore. Pėr tė akomoduar tė tillė rreziqe, programi i SPV ėshtė planifikuar qė tė jetė fleksibėl- duke mundėsuar zvogėlim tė huave me disbursim tė shpejtė nė rastin e zgjerimit tė vazhdueshėm fiskal apo, nė rast tė kundėrt, njė rritje substanciale tė mbėshtetjes buxhetore nėse Shqipėria goditet nga faktor tė huaj paēka politikave tė shėndosha makroekonomike. Sė dyti, klima e polarizuar politike nė Shqipėri mund tė shkaktojė ngėrēe nė ii vendosjen e politikave dhe/apo ngėrēe institucionale. Ndėrkohė qė ėshtė e vėshtirė qė tė adresohet plotėsisht ky rrezik, shpresohet se konsensusi midis partive sipas axhendėn sė aderimit tė Bashkimit Evropian (BE) do tė mundėsoj progres nė kėtė aspekt. Sė treti, duke pasur parasysh se huat e reja tė BNRZH janė relativisht tė vogla dhe nė mėnyrė tė pėrshkallėzuar mė selektive, ėshtė e mundur qė aftėsia e Bankės pėr tė ndikuar reformat sektoriale pėrmes dialogut mbi politikat dhe zhvillimin institucional mund tė zvogėlohet ­ veēanėrisht ndėrkohė qė financimi koncesionar nga BE bėhet mė i gjindshėm. Gjithsesi, kjo nevojė nuk ndikon domosdoshmėrish nė rezultatet nė terren duke qenė se Grupi i Bankės do tė vazhdojė tė mundėsojė shėrbime analitike dhe kėshillimore pėr tė ndihmuar qė Shqipėria tė pėrballet me sfidat e saj pėr Zhvillim. Pėr mė tepėr, Banka do tė vazhdojė partneritetin e ngushtė me BE pėr shumė programe me rėndėsi pėr zhvillimin nė Shqipėri. Sė fundmi, performanca e portofolit mund tė ndikohet nga shtrėngesa tė vazhdueshme nė kapacitetin zbatues tė Qeverisė, edhe pse kėto shqetėsime po adresohen pėrmes ndėrtimit tė kapaciteteve dhe konsolidimin e programit tė Bankės. iii I. HYRJE 1. Kjo Strategji Partneriteti pėr Vendin e Grupit tė Bankės Botėrore mbulon periudhėn VF11- VF14 dhe ėshtė e para SPV qė do tė prezantohet qė prej aprovimit tė Shqipėrisė nga IDA nė mesin e vitit 2008. Strategjia e fundit e Partneritetit pėr Vendin pėr Shqipėrinė u aprovua mė 10 Janar, 2006 dhe mbulonte periudhėn VF06-09. Implementimi i strategjisė u vlerėsua pėrmes njė Progres Raporti CAS(Strategjia e Asistencės pėr Vendin) (CASPR) qė ju prezantua Bordit nė Maj 2008, dhe pėrmes njė Raporti Pėrfundimtar CAS (CASCR) bashkangjitur nė Shtojcėn 2. Mėsimet e pėrcaktuara nė CASCR, prioritetet e vendit siē paraqiten nė Strategjinė Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim tė Qeverisė, puna analitike e ndėrmarrė nga Banka dhe aktivitetet e partnerėve tė tjerė tė jashtėm luajtėn njė rol kyē nė planifikimin e kėsaj strategjie pėr VF11-14. 2. Shqipėria hyn nė periudhėn e re tė SPV pasi i ka bėrė ballė relativisht mirė krizės financiare dhe ekonomike globale ­duke ruajtur njė rritje pozitive ekonomike-edhe pse tė reduktuar ndjeshėm-pėr vitin 2009 dhe me njė sektor bankar tė shėndosh. Ndikimi ėshtė ndjerė kryesisht nė remitanca dhe nė tregti, ndėrkohė qė ekspansioni fiskal qė ndihmoi nė zbutjen e ndikimeve tė krizės duhet tė tėrhiqet shpejtė. Duke pasur parasysh perspektivėn e pasigurt nė Evropė dhe vėshtirėsitė nė Greqi-njė partner madhor nė tregti, investime dhe remitanca ­ vitet e ardhshme priten tė jenė mė pak tė favorshme. Sfidat kryesore pėr pėrmirėsimin e perspektivave tė rritjes ekonomike pėr Shqipėrinė pėrfshijnė: (i) vazhdimin sa mė tė shpejtė tė kuadrit tė mesėm e tė shėndetshėm fiskal dhe forcimin e mėtejshėm tė menaxhimit tė fondeve publike; (ii) pėrmirėsimin e implementimit tė programit tashmė tė gjerė tė Shqipėrisė pėr reformat rregullatore pėr tė forcuar konkurrueshmėrinė dhe nivelet e investimit; (iii) vazhdimėsi nė zvogėlimin e mangėsive infrastrukturore pėrmes njė metodave tė qėndrueshme fiskale; (iv) zgjerimin e aksesit tė sektorit privat ndaj kredisė. Ndėrkohė, rritja e ngadaltė ka gjasa tė ndihet mė shumė tek ata mė vulnerabėl ēka krijon nevojėn pėr njė vėmendje mė tė madhe tek pėrmirėsimi i efektivitetit tė sistemeve tė mbrojtjes sociale dhe progres mė tė shpejtė pėr indikatorėt social. Sė fundmi, Shqipėria po njeh sfidėn e ndryshimeve klimatike­ si vendi i dytė mė vulnerabėl nė Evropė dhe Azi Qendrore ­ ēka lidhet nė mėnyrė parėsore me menaxhimin e burimeve ujore qė vendi pėrdor pėr energji dhe agrikulturė. 3. Programi i pėrbashkėt i Grupit tė Bankės i paraqitur nė kėtė SPV fokusohet nė implementimin e njė programi tė gjerė dhe tė vazhdueshėm nė Shqipėri i cili po mbėshtet sfidat e sipėrpėrmendura, ndėrkohė qė nė mėnyrė selektive prezanton huan e re tė BNRZH prej rreth 275 milion $, dhe financimin e shtuar tė IFC pėr sektorin privat nė njė nivel rreth 120-150 milion $. Nga totali i huasė sė BNRZH, e cila ėshtė e kushtėzuar nga kapaciteti financiar i BNRZH, vetėm rreth 35 pėrqind (apo 100 milion $) mund tė mundėsohen nė formėn e mbėshtetjeve buxhetore tė disbursuara shpejt dhe tė bazuara nė politikat ­ duke marrė parasysh njė kuadėr tė kėnaqshėm makroekonomik ­ dhe pjesa e mbetur e dedikuar pėr veprimtari investuese nė sektorėt social, infrastrukturėn bazė, menaxhimin e resurseve natyrorė dhe reformėn nė sektorin publik. Aktivitetet e reja pėrshkruhen plotėsisht pėr dy vitet e para tė SPV ndėrkohė qė pėr dy vitet e tjera janė pėrfshirė vetėm pėrshkrime indikative, nė mėnyrė qė tė ruhet fleksibiliteti pėr ta adaptuar programin me rrethana tė papritura. IFC do tė vazhdojė qė gjithashtu tė mobilizojė fonde tė tjera veēanėrisht pėr pjesėmarrje private nė infrastrukturė pėrmes shėrbimeve tė saj kėshillimore. Kjo strategji e pėrbashkėt do tė vazhdojė traditėn e bashkėpunimit tė fortė midis IFC dhe BNRZH, veēanėrisht nė sektorėt e ujit, transportit dhe energjisė. Gjithashtu ky raport do tė shtjellohet nė njė fokus mė tė thellė nėn-rajonal nė Ballkanin Perėndimor dhe Evropėn Juglindore nė sektorė kyē si elektriciteti, tregtia dhe transporti si dhe lehtėsimi dhe menaxhimi i katastrofave. 1 II. KONTEKSTI I VENDTI A. Historik pėr Vendin 4. Me njė popullsi prej 3.2 milion banorė, Shqipėria gjendet nė Ballkanin Perėndimor dhe gėzon njė vendndodhje gjeografike tė favorshme nė Evropėn Juglindore si dhe burime natyrore me vlerė. Pėrveē afėrsisė me ekonomi shumė mė tė zhvilluara (Greqia, Italia), tė cilat janė tė rėndėsishme pėr shkak tė partneritetit tregtar, si bujtėse tė emigrantėve shqiptarė dhe si burime investimesh, resurset e saj natyrore pėrbėhen nga njė potencial domethėnės hidro-energjetik, zona tė gjera toke bujqėsore pjellore, mbi 360 kilometra bregdet mesdhetar me potencial tė shkėlqyer turistik dhe pėr zhvillimin e transportit, dhe depozita tė ēmueshme minerare. 5. Shqipėria ka bėrė njė rrugė tė gjatė qė prej vendosjes sė demokracisė pluraliste pas rėnies sė diktaturės komuniste nė vitin 1991, edhe pse situata politike vazhdon tė ndikohet nga njė nivel i lartė polarizimi. Tregues tė rritjes sė nivelit tė stabilitetit politik janė pėrmirėsimi gradual i proceseve zgjedhore kombėtare dhe lokale(tė fundit u mbajtėn nė vitin 2009) dhe me shkėmbimet jo tė dhunshme- edhe pse me rate tė ngarkuara me mllef-tė pushteti midis dy partive kryesore: Partia e qendrės sė Djathtė, Partia Demokratike (PD) e kryesuar nga kryeministri Sali Berisha dhe Partia Socialiste (PS) tashmė e kryesuar nga Edi Rama. Koalicioni qeverisės i cili ėshtė aktualisht nė pushtet kryesohet nga PD gjatė mandatit tė saj tė dytė sė bashku me njė parti tė krahut tė majtė, Lėvizja Socialiste pėr Integrim. Legjitimiteti i sistemit kushtetues pranohet gjerėsisht, dhe paēka kundėrshtimeve tė shpeshta pėr sa i pėrket rezultateve tė zgjedhjeve, partitė i ndėrtojnė platformat e tyre tė bazuara nė nevojėn pėr tė zgjeruar bazėn e votave. Gjithsesi, mjedisi politik mbetet shumė i polarizuar duke penguar shpesh debatet konstruktive dhe stabilitetin e politikave. 6. Shqipėria ka bėrė hapa tė rėndėsishėm nė riintegrimin drejt komuniteteve ndėrkombėtar dhe atyre Evropian pas dekadash izolimi, dhe ka qenė njė kontribuues i rėndėsishėm i stabilitetit nė Ballkan. Vendi ėshtė bėrė anėtar i Organizatės sė Paktit tė Atlantikut tė Veriut (NATO) nė 2008 dhe ka aplikuar zyrtarisht pėr statusin e kandidatit nė BE nė vitin 2009, pas ratifikimit tė Marrėveshjes pėr Stabilizim dhe Asociim, e nėnshkruar zyrtarisht nė vitin 2006. Nė Prill 2010, autoritetet Shqiptare dorėzuan pėrgjigjet e pyetėsorit tė nevojshėm pėr tė vlerėsuar pėrgatitjen e vendit pėr tė plotėsuar detyrimet e anėtarėsisė nė BE. Brenda rajonit tė Ballkanit, Shqipėria ka promovuar stabilitet rajonal dhe bashkėpunim sa herė ka qenė e mundur, ndėrkohė qė mbetet njė mbėshtetės i fuqishėm i pavarėsisė sė Kosovės. Qeveria aktuale Shqiptare dhe ato tė mėparshme, e kanė mėnjanuar nė mėnyrė tė vetėdijshme dhe tė njėpasnjėshme termin Shqipėria e madhe`, dhe kanė mbajtur lidhje tė ngushta me tė gjithė fqinjėt rajonal. 7. Shqipėria gjithashtu ėshtė hasur me rritje tė shpejtė ekonomike dhe ndryshime madhore sociale gjatė dekadės sė fundit. E konsideruar dikur si vendi mė i varfėri kontinentit, Shqipėria ėshtė kthyer nė njė nga ekonomitė me rritjen mė tė shpejtė nė Evropė, duke gėzuar njė rritje ekonomike reale vjetore prej rreth 6 pėrqind gjatė dekadės sė fundit. Sot, me njė PBB prej US$3,836 pėr kokė, Shqipėria ėshtė njė vend me tė ardhura tė mesme-tė vogla, dhe ėshtė pranuar pėr huatė e IDA nė mesin e vitit 2008. Vendi gjithashtu ka pėrjetuar ndryshim tė shpejtė social, ku pėrfshihet migrimi i brendshėm nga zonat rurale nė ato urbane dhe emigrimi masiv tė qytetarėve aktiv pėr aktivitet ekonomik tė cilėt janė burim remitancash (qė luhaten nga 11-14% tė PBB vjetor). 8. Rritja e shpejtė e PBB ėshtė shoqėruar nga njė ulje po aq mbresėlėnėse nė nivelin e varfėrisė. Thuajse gjysma e tė varfėrve Shqiptarė kanė dal nga kjo gjendje midis viteve 2002 dhe 2008. Numri i tė varfėrve ėshtė ulur nga 25.4 pėrqind nė 2002 nė 12.4 pėrqind nė 2008 dhe varfėria ekstreme ėshtė shumė e ulėt, poshtė nivelit 2 %. Pėrveē rritjes sė shpejtė ekonomike, rritjet domethėnėse nė nivelin e pagave publike dhe private dhe nė atė tė pensioneve kanė qenė kontribuues nė zvogėlimin e varfėrisė. Procesi i 2 uljes sė varfėrisė ishte fillimisht disi mė i ngadaltė nė zonat rurale (29.6 perqind ne 2002), por dhe zvogėlimi i nivelit tė varfėrisė nė zonat rurale ėshtė rritur shpejtė gjatė 5 viteve tė fundit dhe po barazohet tashmė me nivelet urbane (14.6 perqind ne 2008). Gjithsesi, ka zona tė vendit ­ kryesisht zonat malore ­ ku varfėria mbetet e lartė (29.8 perqind), duke kontribuuar nė rritjen e mos-barazisė sė tė ardhurave. Pėr mė tepėr, nė zonat rurale, shtėpitė e drejtuara prej femrave kanė pėrjetuar vetė njė tė tretėn e uljes nė nivelin e varfėrisė nė krahasim me shtėpitė e drejtuara prej meshkujve. 9. Shqipėria po bėn progres pozitiv nė arritjen e shumicės sė OZHM-ve, por mbetet pas nė krahasim me shumicėn e fqinjėve tė saj evropiane pėr sa i pėrket indikatorėve tė shėndetėsisė dhe arsimit. Pozicioni i Shqipėrisė nė Indeksin e Zhvillimit Njerėzor ėshtė pėrmirėsuar sė tepėrmi duke u renditur e 70a pėr vitin 2009, nė ngjashmėri me gjithė Ballkanin Perėndimor, por mbetet nė mėnyrė domethėnėse pas vendeve tė BE10 dhe Kroacisė. Ka pasur disa pėrmirėsime tė dukshme tė indikatorėve social tė Shqipėrisė. Pėr shembull, regjistrimet nė tė gjithė nivelet e arsimit (parashkollor,fillor,sekondar dhe mesėm) janė rritur. Nė mėnyrė tė ngjashme, vdekshmėria foshnjore ka rėnė nga 15.1 pėr 1,000 lindje nė 2004 nė 10.3 nė 2009. Gjithsesi, siē tregohet dhe nė Tabelėn2 mė poshtė, Shqipėria ka akoma sfida domethėnėse pėr tė arritur standardet rajonal nė fushat e regjistrimeve nė arsimin sekondar, nivelet e vdekshmėrisė foshnjore dhe maternale, dhe nė aksesin ndaj ujit tė pijshėm. Tabela 1: Progresi i Shqipėrisė drejt OZHM dhe Standardeve Rajonale Synimi Synimi i BE10 & E fundit OZHM Indikatorėt fillestar Ri EJL * 2008 2015 2015 mesatare Pėrqindja e tė Varfėrve 13 0 12.4 -- Varfėria Ekstreme Pėrqindja e Varfėrisė Ekstreme 0 0 1.2 2.0 Arsimi Bazė Regjistrimet Neto nė arsimin bazė 100 96 89 93 (2007) Regjistrimet Neto nė arsimin 60 91 (2006) sekondar Barazia Gjinore Barazia Gjinore nė Arsimin Bazė 1 1 0.96 0.97 (2007) Vdekshmėria Foshnjore (pėr 1000 Vdekshmėria 10 10 11.1 6.6 (2008) lindje) Foshnjore Vdekshmėria nėn 5 (pėr 1000 lindje) 14.0 7.9 (2008) Shėndeti i Nėnės Vdekshmėria e Nėnave (pėr 100,000) 11 11 20.9 10.0 (2005) HIV/AIDs & TB Vdekshmėria TB (pėr 100,000) 2.5 <2.5 0.5 4.8 (2007) Popullatė qė deklaron ka akses ndaj Zhvillim i Qendr. 98 98 75 ujit tė sigurt Pėrmirėsimi i Shpeshtia e korrupsionit tė raportuar -- 29.1 7.4 Qeverisjes nė shėrbimet e shėndetit** * BE10 pėrfshin Bulgarinė, Republikėn Ēeke, Estonin, Letoni, Lituani, Poloni, Slloveni, Sllovaki, dhe Rumani. EJL pėrfshin Bosnje-Hercegovinėn, ish republikė e Maqedonisė, Malin e Zi, Serbinė, dhe Kosovėn, kur ėshtė e mundur. ** Pėrqindja e personave qė u pėrgjigjėn Pėrherė pyetjes Sa herė e keni tė nevojshme tė paguani nėn dorė pėr tė marrė shėrbime nė sistemin publik tė shėndetit? Jeta nė Tranzicion 10. Paēka arritjeve tė deritanishme nė rritje ekonomike, zvogėlim tė varfėrisė dhe mirėqenie sociale, Shqipėria pėrballet me njė numėr sfidash tė rėndėsishme pėr tė vazhduar pėrpara, veēanėrisht pas krizės globale financiare dhe ekonomike. Pėrmirėsimi nė nivelin e qėndrueshėm tė rritjes ekonomike duke ruajtur tendencat e zvogėlimit tė varfėrisė do tė kėrkojė pėrpjekje tė pėrqendruara pėr tė rritur investimet dhe pėr tė rritur prodhueshmėrinė e punės (rritja pėrgjithėsisht nuk ka shtuar vende pune deri mė tani dhe ėshtė bazuar nė pėrmirėsimet nė prodhim nga rishpėrndarja e resurseve ndėrsektoriale). Shqipėria do tė ketė nevojė pėr tė rritur konkurrueshmėrinė e saj si njė vend pėr tė investuar ne Evropė 3 duke adresuar pengesa kyē tė mjedisit tė biznesit, dhe duke rritur bazėn e aftė nė tregun e punės. Pėr mė tepėr, duke pasur parasysh perspektivėn e pasigurt tė mjedisit tė jashtėm dhe pėshtjellimet tek tė varfrit dhe ata vulnerabėl, Shqipėria duhet tė marrė hapa drejt shpejtimit tė reformave qė pėrmirėsojnė efektivitetin dhe efikasitetin tė shėrbimeve tė saj tė mbrojtjes sociale Sė pari, nė aspektin e menaxhimit makroekonomik, do tė ketė nevojė pėr tė korrigjuar ekspansionin e vonė financiar dhe pėr tė vendosur njė kuadėr mė tė qėndrueshėm fiskal nė aspektin afatmesėm. Pėr ta pėrforcuar kėtė aspekt, autoritetet duhet tė shpejtojnė pėrmirėsimet nė menaxhimin e shpenzimeve publike, veēanėrisht: (i) rritjen e efikasitetit tė shpenzimeve sociale, (ii) tė caktoj nė mėnyrė tė kujdesshme investimet e nevojshme publike nė infrastrukturė; (iii) tė pėrmirėsoj disbursimin e financimeve substanciale-por qė kanė ardhur duke qenė mė pak koncesionare; dhe (iv) njė pėrpjekje e pėrqendruar pėr tė tėrhequr mė shumė financime nė infrastrukturė dhe shėrbime sociale pėrgjatė kohės. Sė dyti, sigurimi i pėrmirėsimeve tė qėndrueshme nė mjedisin e biznesit ėshtė thelbėsor jo vetėm pėr rritjen e konkurrueshmėrisė sė Shqipėrisė, por edhe pėr tė arritur progres nė axhendėn e integrimit nė BE. Shqipėria ka ndėrmarrė njė program tė gjerė reformash rregullatore, por implementimi vazhdon tė mbetet pas. Kėto vonesa kontribuojnė nė njė nivel tė lartė pasigurie nė mjedisin e biznesit (ndoshta te perkeqesuar edhe nga polarizimi i vazhdueshem politik) ēka nė mėnyrė domethėnėse ul tė ardhurat e investimeve private nė Shqipėri. Nė mėnyrė qė tė ruhen tendencat e shpejta nė zvogėlimin e varfėrisė, edhe nė situatėn mė tė vėshtirė, Shqipėria nuk duhet tė zgjerojė tė ardhurat e saj sociale tė deritanishme. Reformat nė arsim nevojiten qė tė zgjerojnė aksesin ndaj, veēanėrisht pėr nivelin sekondar dhe tė mesėm, dhe tė pėrmirėsoj kualitetin nė tė gjithė nivelet pėr ta sjellė bazėn e punėtorėve me aftėsi tė Shqipėrisė nė linjė me fqinjėt e saj Evropian nė mėnyrė qė tė konkurrojė pėr vende pune. Ndėrkohė treguesit e shėndetit mbeten krahasimisht tė ulėt, veēanėrisht pėr gratė, dhe efektiviteti i programeve sociale pėr tė arritur tek grupet e mbetura vulnerabėl duhet pėrmirėsuar. B. Zhvillimet e Fundit (i) Zhvillimet Politike 11. Njė vit pas zgjedhjeve mė tė fundit parlamentare, tė mbajtura nė Qershor 2009, situata politike Shqiptare karakterizohet nga marrėdhėnie tė tensionuara midis opozitės dhe koalicionit Qeverisės. Partia Demokratike doli pėrpara Socialistėve me vetėm 1 pėrqind nė zgjedhjet e Qershorit, por siguroi njė maxhoritet nė parlament falė mbėshtetjes sė Lėvizjes Socialiste pėr Integrim (njė parti e vogėl e spektrit tė majtė). Zyra pėr Institucionet Demokratike dhe tė Drejtat e Njeriut (ODIHR) e Organizatės pėr Siguri dhe Bashkėpunim nė Evropė (OSBE) i certifikoi zgjedhjet si mė tė mira se ato tė shkuara, edhe pse me disa mangėsi. Pas zgjedhjeve, PS refuzoi tė merrte vendet nė Parlament, duke kėrkuar njė rinumėrim tė pjesshėm. Gjithsesi, apeli i saj nė gjykatė u hodh poshtė. Ndėrkohė, PD ka shprehur mbėshtetjen e vet tė plotė pėr vendimin e marrė nga Kolegji Zgjedhor pėr tė mos rinumėruar votat. Nė kėtė kontekst, Presidenti dhe komuniteti ndėrkombėtar ndėrmjetėsuan njė kompromis pėrmes tė cilit deputetėt e PS morėn vendet e tyre nė parlament pak pėrpara skadimit tė afatit kushtetues tė Shkurtit 2010. Gjithsesi, njė seancė maratonė prej dy ditėsh nė Parlament dėshtoi qė tė krijonte njė marrėveshje, dhe PS ka munguar qė prej atėherė nga sesionet parlamentare. Nė fillimin e Majit 2010, PS organizoi njė seri protestash paqėsore publike dhe njė grevė urie qė zgjati 19 ditė, e cila kėrkonte rinumėrimin. Presioni i fundit i 4 Parlamentit evropian, nė kontekstin e procesit nė vazhdimėsi tė kandidimit, i ka sjellė partitė pranė pėr tė negociuar njė zgjidhje dhe ka mundėsuar pjesėmarrjen e opozitės nė parlament. 12. Sondazhet publike sugjerojnė se perspektiva e anėtarėsisė nė BE (dhe, nė mėnyrė mė imediate, perspektiva e liberalizimit tė vizave me BE) ėshtė njė aspiratė e pėrbashkėt e elektoratit shqiptar dhe mundėson motivim tė fortė pėr shumė aktorė politikė dhe ekonomikė. Integrimi nė BE ėshtė element qendror i platformave tė dy partive kryesore, ndėrkohė qė disa aktor Evropian kanė pėrsėritur se funksionimi efikas i institucioneve demokratike, duke pėrfshirė Parlamentin, mbetet njė kriter thelbėsor politik nė procesin aktual tė kandidaturės. Si tė tillė, proceset e integrimit tė BE priten tė vazhdojnė tė ofrojnė mbėshtetje tė rėndėsishme dhe tė besueshme pėr zhvillimin politik tė Shqipėrisė nė kohė. Duke pasur kėtė parasysh, vazhdon tė ekzistojė njė risk aspak mosdomethėnės qė tensioni i vazhduar politik nė Shqipėri tė mund tė ndikojė progresin e zhvillimit dhe mbėshtetjen e integrimit gjithashtu. (ii) Zhvillimet Ekonomike 13. Shqipėria ka pasur njė eksperiencė tė suksesshme tė rritjes sė qėndrueshme gjatė dhjetė viteve tė fundit, me njė mesatare prej 6 pėrqind nė vit, ndėrkohė qė ka ruajtur inflacion, interesa dhe kėmbim valutor tė qėndrueshėm (Figurat 1 dhe 2). Rritja ekonomike ka ardhur si rezultat i transformimeve madhore strukturore, tė bazuara gjerėsisht nė zhvendosjen e punės nga punėsime bujqėsore me pak produktivitet drejt shėrbimeve dhe ndėrtimit, dhe, nė njė shkallė mė tė vogėl, drejt manifakturės. Punėsimi ka mbetur i pa-lėvizur thuajse gjatė gjithė viteve me pėrjashtim tė vitit 2008 ku u pa njė pėrmirėsim margjinal. Gjithsesi, Shqipėria e ka mėnjanuar papunėsinė e lartė pėrmes emigrimit masiv tė punėtorėve tė kualifikuar dhe jo-tė kualifikuar, veēanėrisht drejt Italisė dhe Greqisė. Tė ardhurat nga remitancat prej emigrantėve janė luhatur nė nivelin 11 dhe 14% tė PBB vjetore, dhe kanė qenė njė burim i rėndėsishėm kėrkese dhe gjithashtu duke dhėnė njė ndihmė nė zvogėlimin e sipėrpėrmendur tė varfėrisė. Figura 1: Niveli Real i Rritjes Figura 2: Inflacioni 15 12.7 6 9.6 9.4 10.1 10 8.9 9.1 7.3 7.0 200 5 5.7 5.9 5.5 6.0 6.5 5.0 5 2.9 4 2.0 150 0 3 100 2 -5 50 HICP 1 -10 0 0 -10.2 -15 -50 -1 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 1992 1998 2004 2009 Burimi: INSTAT, dhe pėrllogaritje tė stafit pėr pas 2008; Kolona ­ Burimi: INSTAT, Eurostat; Linja Blu ­ Niveli i inflacionit nė Shqipėri PBB reale, Linja ­ Rritja e nivelit tė punėsimit HICP = Indeksi i Harmonizuar i Ēmimeve pėr Konsumatorėt (BE) 14. Pėr gjatė shumicės sė dekadės sė shkuar, rritja ėshtė mbėshtetur nga njė kuadėr i qėndrueshėm makroekonomik, qė ka sjellė politika tė shėndosha fiskale dhe monetare. Prej vitit 2002 deri mė 2007, njė konsolidim gradual fiskal pėr tė pėrmirėsuar tė ardhurat e administratės kontribuoi nė tendencėn nė ulje tė deficitit tė pėrgjithshėm dhe nė uljen e borxhit publik nga 62 nė 53 pėrqind tė PBB midis viteve 2003 dhe 2007. Pėrveē inflacionit tė ulėt dhe tė qėndrueshėm, niveli fleksibėl i shkėmbimit valutor i Shqipėrisė ka qenė njė ndalues i mirė pėr shokun. Nė kėtė situatė, sistemi financiar ka pėrjetuar njė zgjerim tė shpejtė tė kredisė private nga 4.2 pėrqind tė PBB nė 200 nė 37.4 pėrqind nė fund tė 2009. 5 15. Gjithsesi, Shqipėria u pėrball me krizėn ekonomike dhe financiare globale gjatė njė periudhe ekspansioni fiskal. Nė 2008, Shqipėria ndėrmori hapa drejt ekspansionit fiskal pėrmes njė rritjeje tė vrullshme tė investimeve publike (nga 5.8 ne 2007 ne 8.7 ne 2008, tė lidhura kryesisht me njė projekt tė madh rrugor) dhe si rezultat edhe rritje nė rrogat e sektorit publik dhe pensione, tė cilat rriten shpenzimet nė 33.7 pėrqind tė PBB-sė nga 29.2 perqind nė 2007. E kombinuar dhe me hapjen e limituar ndaj tregjeve ndėrkombėtare dhe me nivelet krahasimisht tė vegjėl tė kredisė ndaj PBB, rezultati ishte se Shqipėria ishte njė nga tė paktat vende tė Evropės qė pėrjetoi nivele pozitive rritjeje nė vitin 2009, edhe pse nė njė nivel shumė mė tė vogėl, 3 pėrqind. 16. Vonesat e Qeverisė nė pėrshtatjen e planeve tė shpenzimeve pėrgjatė vitit 2009 rezultuan nė pėrkeqėsimin e indikatorėve makroekonomike gjatė vitit 2009. Nė vitin 2009, deficiti fiskal ishte rritur nė 7 pėrqind tė PBB (nga i cili 4.6 pėrqind u financua nga huamarrje tė reja dhe dhe 2.4 pėrqind u mbulua nga privatizimet). Ndėrkohė ndikimi gradual i krizės globale shkaktoi rėnien e remitanacave nga 13.5 pėrqind tė PBB nė 2007 nė 10.7 nė 2009, si dhe njė ngadalėsim tė eksporteve. Rritja e deficitit tė llogarisė, qė arriti nė 15.2 pėrqind nė 2009, u financua nga Investime tė Huaja tė Drejtėpėrdrejta (IHD) dhe nga hua tė jashtme pėr shpenzimet e sektorit publik ­ Qeveria kontraktoi dy hua tė sindikuara (rreth 1 miliard Euro) nė 2008 dhe 2009. Si rezultat i kėsaj, borxhi publik gjithashtu u rrit nė 59.6 pėrqind tė PBB nga 53.7 pėrqind nė 2007. 17. Sektori bankar i ka bėrė ballė krizės relativisht mirė. Sektori shqiptar i bankave ka qenė njė nga tė paktėt nė rajon me njė pozicion tė gjerė pozitiv tė pasurive neto, veēanėrisht krahasuar me vende tė tjera nė rajon. Kjo lidhet me menaxhimin e kujdesshėm bankar si dhe linjat e kufizuara te kreditimit tė bankave te huaja pėr Shqipėrinė, qė do tė thotė borxh i jashtėm i limituar privat. Pėr mė tepėr, mbikėqyrja e vazhdueshme e bankės qendrore ka ndihmuar nė shmangien e trashėgimit tė krizės, paēka faktit qė sektori Shqiptar i bankave dominohet nga banka tė huaja tė rajonit. Pas njė rėnie tė lehtė nė fundin e vitit 2008/fillimin e 2009, depozitat bankare janė rikthyer nė gjendjen e para krizės nė fillimin e vitit 2010. Ndėrkohė, huat e kėqija janė rritur ndjeshėm, por situata mbetet e menaxhueshme. Nivelet e dispozitave nė rreth 6% tė portofolit tė huas dhe nivelet e pėrshtatshmėrisė sė kapitalit nė 16% e totalit tė pasurive mbeten nė nivele tė favorshme dhe duhet tė jenė nė gjendje tė shėrbejnė si pengesė pėr tronditje tė tjera negative. Tabela 2: Faktorėt Kryesorė Ekonomikė, 2005-2013 Aktual Pėrll. Projektime 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Rritja Reale PBB (%) 5.5 5.0 6.0 6.5 2.2 3.0 4.0 5.0 5.5 Ēmimet e pakicės (fund-periudhe, %) 2.0 2.5 3.5 2.7 2.7 2.9 2.7 2.6 2.8 (si pėrqindje e PBB nė rast se nuk shėnohet gjė tjetėr) Balanca Kursime-investime 24.8 29.2 29.9 32.5 29.5 27.7 27.6 27.7 28.0 Kursime tė huaja 6.5 5.9 8.6 14.7 15.2 11.4 10.3 9.2 8.5 Kursime tė brendshme 17.1 23.3 21.3 17.8 14.3 16.3 17.4 18.5 19.5 Investime 23.6 29.3 29.9 32.5 29.5 27.7 27.6 27.7 28.0 Sektori Fiskal Tė ardhura dhe Grante 24.5 25.3 25.5 27.1 26.7 27.7 27.7 27.9 27.8 Tė ardhura nga Taksat 22.0 23.0 23.4 24.6 24.3 25.4 25.5 25.8 26.1 Shpenzime 28.1 28.6 29.2 32.7 33.7 32.6 32.2 31.8 31.4 Deficiti i pėrgjithshėm(duke pėrfshirė grantet) -3.6 -3.2 -3.7 -5.6 -7.0 -5.0 -4.5 -3.8 -3.6 6 Deficiti Primar (duke pėrfshirė grantet) -0.5 -0.4 -1.1 -2.6 -3.7 -1.3 -1.1 -0.7 -0.8 Kursimet publike (duke pėrfshirė grantet) 1.2 4.2 3.0 3.4 2.0 1.9 2.2 2.5 3.0 Borxhi Publik 56.9 55.9 53.7 55.5 59.6 60.1 58.8 56.8 56.4 Sektori i huaj Deficiti i llogarisė korrente (pėrf. transf. zyrtare) -6.5 -5.9 -8.6 -14.7 -15.2 -11.4 -10.3 -9.2 -8.5 Deficiti Tregtar (mallra dhe shėrbime) -24.0 -24.3 -25.9 -28.0 -27.2 -22.2 -21.4 -20.6 -20.0 Rezerva Ndėrkombėtare(pėr muaj tė importeve) 4.0 4.7 4.3 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 Remitancat 13.7 14.1 13.5 11.2 11.1 11.0 10.9 11.0 11.0 IHD 3.3 3.6 6.0 7.0 8.2 5.3 5.3 5.3 5.2 Burimi: FMN, pėrllogaritje tė stafit tė Bankės Botėrore dhe autoriteteve 18. Perspektivat e rritjes gjatė viteve tė ardhshėm janė mė pak tė favorshėm--faktorėt e jashtėm janė mė tė egėr dhe Shqipėria duhet tė gjejė burime tė reja pėr rritjen e produktivitetit. Shqipėria pėrballet me njė ambient tė jashtėm tė egėr me kapital dhe tregje investimi mė tė ngushta, njė situatė e pėrkeqėsuar nė njė nga partnerėt e saj kyē ekonomik (Greqia) dhe mundėsinė e njė ringritje tė ngadaltė nė Evropė. Aprovimi nga IDA ėshtė shoqėruar nga zhvendosja e disa partnerėve tė tjerė pėr zhvillim drejt financimit mė pak koncesionar. Pėr mė tepėr, rritja e mėparshme e produktivitetit nė vend ėshtė bazuar tek rialokimi i punės nga bujqėsia drejt sektorėve tė tjerė, nga kėrkesa e shtyrė prej tė ardhurave tė emigrantėve jashtė vendit si dhe ndikimi i reformes rregullatore me synim permiresimin e klimes se biznesit. Tė dyja kėto burime kanė shumė gjasa qė tė jenė mė pak tė rėndėsishme nė aspektin afat-mesėn. Nė kėto rrethana, Shqipėria mund tė presė njė rritje me ritme relativisht mė tė ngadalta nė periudhėn afat- shkurtėr dhe afat mesme. Rritja nė vitin 2010 mund tė jetė minimalisht mė e madhe se nė 2009, me njė ringritje tė ngadaltė tė projektuar prej vitit 2011 nė vartėsi tė situatės nė tė gjithė Evropėn. 19. Shqipėrisė do t`i duhet njė fokus i rifreskuar pėr tė ruajtur konditat pėr rritje ekonomike dhe zvogėlim tė varfėrisė duke ulur rreziqet aktual makro-fiskal, duke rritur tė ardhurat nga investimet, dhe duke pėrmirėsuar produktivitetin nga puna. Rivendosja e traditės sė politikave tė shėndosha makro-fiskale nė njė situatė me financime mė tė ngushta nga jashtė dhe njė ekonomi e pasigurt nė Evropė do tė kėrkojė buxhetim tė kujdesshėm gjatė viteve tė ardhshme. Njė ecuri e kujdesshme e investimeve publike tė financuara domestikisht nė aspektin afatmesėm si dhe pėrmirėsime nė efikasitetin e shpenzimeve tė mėdha sociale luajnė gjithashtu njė rol kyē. Pėr mė tepėr, Shqipėrisė do t`i duhet tė pėrmirėsojė nė mėnyrė drastike konkurrueshmėrinė e saj si njė zonė investimesh nė Evropė, duke ndjekur reforma qė kanė tė bėjnė me mjedisin e biznesit. Nė veēanti, Shqipėria duhet tė mbyllė boshllėkun midis rrjedhės sė qėndrueshme tė reformave tė saj rregullatore dhe zbatimin e mėtejshėm tė kėtyre reformave, si dhe tė ulė pasiguritė qė lindin procedurat e pavolitshme administrative,korrupsioni, sundimi i dobėt i ligjit, dhe mungesa e tė drejtave tė sigurta tė pronės. Sė fundmi, Shqipėria duhet tė shpejtojė reformat nė sektorin e arsimit pėr tė rritur aksesin, kualitetin dhe relevancėn ndaj nevojave tė tregut tė punės. III. PROGRAMI QEVERISĖS DHE SIFDAT SEKTORIALE A. Strategjia Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim 20. Nė vitin 2007, Shqipėria miratoi Strategjinė Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim pėr vitet 2007-2013, e cila ėshtė zhvilluar pėrmes njė procesi me pėrfshirje tė gjerė tė gjithė palėve tė interesuara nė tė gjithė vendin. SKZHI kėrkon tė (i) integroj vendin nė EU dhe NATO; (ii) zhvillojė dhe konsolidojė shtetin demokratik, pėrmes reformave pėr tė drejtat elektorale, gjyqėsore dhe ato tė pronės; 7 dhe (iii) tė arrijė zhvillim tė shpejtė, tė balancuar dhe tė qėndrueshėm ekonomik, human dhe social. SKZHI ka vendosur njė synim pėr rritje ekonomike nė nivelin 6-7 pėrqind dhe synon ta ulė numrin e tė varfėrve nėn 10% nė vitin 2010. SKZHI shprehet se stabiliteti makroekonomik duhet tė mbėshtetet nga konsolidimi fiskal dhe ulja e borxhit. Investimet nė infrastrukturė do tė pėrqendrohen tek rrugėt dhe transporti, energjia, dhe furnizimi me ujė dhe higjena. Nė aspektin e shėrbimeve sociale, Qeveria kėrkon tė rrisė regjistrimet nė arsimin sekondar nė 76 pėrqind, tė prezantojė njė paketė bazė tė pėrfitimeve tė mbuluara nė sektorin shėndetėsor, tė forcojė mbulimin e asistencės sociale, si dhe tė reformojė sistemin e pensioneve publike. Pėr mė tepėr, pas zgjedhjeve Parlamentare tė vitit 2009, Qeveria ripėrsėriti theksin ndaj sektorit tė ujit (duke pėrfshirė furnizimin me ujė dhe higjienėn, por edhe vaditjen pėr tė pėrmirėsuar produktivitetin bujqėsor) dhe sektorin e shėndetit si fusha ku do tė pėrqendroheshin tė ardhurat nė 2-4 vitet e ardhshme. B. Pėrmirėsimi i Menaxhimit Makro, Procesimit tė Buxhetit dhe Menaxhimit tė Shpenzimeve Publike 21. Duke pasur parasysh ekspansionin e fundit fiskal, Shqipėria duhet tė kthehet tek njė politikė mė e kujdesshme fiskale e cila i ka shėrbyer shumė mirė ekonomisė gjatė viteve 2002-2007. Menaxhimi i shėndetshėm makro-ekonomik (veēanėrisht njė qėndrim i kujdesshėm fiskal, kurs fleksibėl kėmbimi dhe politika tė shėndetshme monetare) ka qenė thelbėsor pėr zgjerimin e shpejtė tė ekonomisė gjatė shumicės sė dekadės sė shkuar. Gjithsesi, rritja e shpejtė e totalit tė deficitit (dhe reduktimi i kursimeve publike) nė 2009, qe rezulton ne nivelin e borxhit rreth 60% tė PBB kanė ngritur shqetėsime mbi kuadrin fiskal, veēanėrisht nė mungesėn e njė programi tė ri tė FMN qe ka mundėsuar mbėshtetje pėr politikat fiskale deri nė pėrmbushjen e suksesshme tė programit tė fundit nė vitin 2008. Duke parė pasiguritė nė Evropė dhe nė tregjet e kapitalit, Shqipėria duhet tė lėvizė shpejtė pėr tė tėrhequr stimujt e fundit, tė konsolidojė pozicionin e saj fiskal, rrise kursimet publike dhe tė fillojė tė kthejė situatėn e rritjeve tė fundit nė borxhin publik. Duhet theksuar se Shqipėria, me mbėshtetjen e Bankės, ka bėrė hapa tė rėndėsishėm drejt forcimit tė kapaciteteve institucionale pėr menaxhimin e borxhit, nė kohė pėr aprovimin e saj nga IDA dhe hyrjen e saj nė tregjet ndėrkombėtar tė kapitaleve (shih Kutia 1). Pavarėsisht nga kjo, duke parė tendencat fiskale gjatė viteve tė fundit, njė kuadėr i rishikuar fiskal do t`i shėrbente-mirė si njė lloj mekanizmi mbėshtetės, si pėr shembull sundim fiskal, konsistent me qendrueshmerine e borxhit afatgjate, pėr tė rritur konfidencėn e tregjeve fiskal dhe tė investitorėve se Shqipėria ėshtė rikthyer tek eksperienca e saj e fortė makro-ekonomike e sė kaluarės. Pa mbėshtetjen e njė politike fiskale tė besueshme Shqipėria do tė ishte nė rrezikun e kostove mė tė larta tė financimit dhe tė pasigurisė pėr tė siguruar financime, ēka do tė rriste paqėndrueshmėrinė makro-ekonomike. 22. Shqipėria duhet gjithashtu tė vazhdojė tė forcojė sistemet e saj tė menaxhimit tė shpenzimeve, si forca shtytėse pėr politikat e saj fiskale dhe gjithashtu pėr implementimin efektiv tė SKZHI. Shqipėria ka bėrė njė progres domethėnės pėr tė vendosur njė kuadėr institucional pėr buxhetim tė shėndetshėm, sė fundmi me miratimin e ligjit tė ri pėr Buxhetin Organik i cili mishėron, ndėr tė tjera, praktikat afatmesme tė buxhetit qė janė ndjekur pėr disa vjet, dhe me procedura tė reja pėr planifikimin e investimeve publike. Gjithsesi, kjo duhet tė shoqėrohet nga: (i) pėrforcim mė i fortė i rregullave dhe procedurave tė reja; (ii)nga mė shumė transparencė dhe mė pak rialokime nė fazėn ekzekutive tė buxhetit, pėr tė ruajtur integritetin e proceseve vjetore dhe gjashtė mujore tė buxhetimit; dhe (iii) nga mė shumė monitorim dhe analizė pėr tė pėrforcuar incentivat pėr pėrmirėsimin e kualitetit tė planeve afatmesme tė buxhetit. Plotėsimi i sistemit tė vonuar gjatė tė Thesarit (qė po ndodh aktualisht) dhe zhvillimi i mėtejshėm i sistemi informimi financiar tė integruar do tė lejonin jo vetėm forcimin e menaxhimit tė pėrditshėm tė shpenzimeve, por edhe tė lidhnin shpenzimet me objektivat e SKZHI dhe rezultatet e programit, dhe tė pėrmirėsonin monitorimin e programeve tė zhvillimit nė tėrėsi. Nė mėnyrė tė ngjashme, Shqipėria ka bėrė gjithashtu disa hapa drejt pėrmirėsimit tė sistemet e saj tė besimit. Ajo vazhdon tė marrė mbėshtetjen e njė numri partnerėsh pėr zhvillim, jo mė pak nga Banka dhe Bashkimi Evropian, pėr tė plotėsuar reformat e prokurimit publik dhe pėr tė thelluar pėrmirėsimet nė menaxhimin financiar. 8 Kutia 1: Pėrmirėsimi i Kapaciteteve tė Menaxhimit tė Borxheve nė kohė pėr aprovimin nga IDA Duke filluar nga 2007, me mbėshtetje nga Departamenti i Thesarit i Bankės Botėrore dhe nga njė fond i disa donatorėve pėr Sistemin e Integruar tė Planifikimit (IPS), Shqipėria ėshtė pėrmirėsuar nė mėnyrė tė qėndrueshme nė aspektin e kapaciteteve teknike pėr menaxhimin efektiv tė borxhit pėr t`ju pėrgjigjur aprovimit nga IDA dhe aksesit tė reduktuar drejt huave koncensionare. Departamenti i Borxhit ėshtė ristrukturuar nė linjė me praktikat mė tė mira ndėrkombėtare dhe tashmė ka njė staf tė plotė ndarjen e pėrshtatshme tė funksioneve. Njė Sistem pėr Menaxhimin e Borxhit (DMS) pėr njė periudhė tre vjeēare u prodhua nė 2006 dhe u rishikua nė vitin 2009. Nėn kėtė strategji, Qeveria arriti tė zgjeronte maturitetin e borxhit tė brendshėm nga 224 nė 481 ditė, dhe nė mėnyrė graduale tė ulte interesat e brendshėm tė pagesave. Sistem i Kontabilitetit Financiar pėr Menaxhimin e Borxhit (DMFAS) ėshtė nė pėrdorim pėr borxhet e huaja dhe garancitė Hapat e mėtejshėm pėrfshijnė prezantimin e njė kuadri tė qartė pėr menaxhimin e riskut pėr tė vlerėsuar balancėn midis kostove dhe rreziqeve tė pritura, dhe zgjerimin e DMFAS nė borxhin e brendshėm. 23. Ndėrtimi i konfidencės nė menaxhimin makro-ekonomik tė Shqipėrisė do tė kėrkojė gjithashtu njė pėrmirėsim nė prodhimin e statistikave kombėtare, nė veēanti, pėr llogaritė kombėtare dhe fiskale. Shqipėria ėshtė pėrballur me njė nevojė afatgjatė pėr tė forcuar statistikat e saj makroekonomike dhe ka marrė njė serė mbėshtetjesh nga donatorėt pėr kėtė qėllim por asistenca ka qenė shumė e vogėl dhe relativisht e pakoordinuar. Statistikat pėr llogaritė Kombėtare, ato tė punės dhe tė punėsimit janė fushat mė tė dobėta, dhe kėrkojnė vėmendje urgjente duke pasur parasysh rėndėsinė e tyre si sinjale kyē pėr aktorėt ekonomik nė njė ekonomi moderne tregu. Nė mėnyrė mė urgjente, gjithsesi, ka gjithashtu njė nevojė kritike pėr respektimin e njė procesi kalendarik pėr shpėrndarjen e tė gjithė tė dhėnave makroekonomike. Kriza globale financiare u ndoq nga njė tendencė nė shumė vende drejt njė menaxhimi mė tė fokusuar tė prodhimit dhe shpėrndarjes sė statistikave kombėtare kyē. Kriza aktuale nė Greqi tregon rrezikun e mospasjes sė tė dhėnave ekonomike tė sakta, transparente dhe koherente. Pėrforcimi i kapacitetit dhe pavarėsisė sė Institutit Kombėtar tė Statistikave pėr tė prodhuar statistika tė qėndrueshme dhe tė pavarura do tė ndihmonte gjithashtu pėr mbėshtetjen e mėtejshme tė mirėqenies dhe besueshmėrisė sė politikave makroekonomike nė Shqipėri. C. Forcimi i Kuadrit pėr Investimet Private 24. Nė vitet e fundit, Shqipėria ka marrė hapa tė rėndėsishėm drejt pėrmirėsimit tė kuadrit rregullator pėr biznesin. Qeveria ka implementuar njė reformė gjithėpėrfshirėse pėr vendosjen e njė sistemi rregullator efikas, tė qėndrueshėm dhe transparent, me qėllimin e rritjes sė niveleve tė investimit, shtimit tė konkurrencės dhe pėr tė stimuluar rritjen e biznesit. Kėto pėrpjekje janė reflektuar nė indikatorėt dhe renditjen e pėrmirėsuar nė Doing Business: Shqipėria u rendit e 82 nė vitin 2010 nga e 136 nė 2007. Performanca e saj nė indeksin e Konkurrueshmėrisė Globale dhe nė Indeksin pėr Lirinė Ekonomike tė Fondacionit Heritage ėshtė pėrmirėsuar gjithashtu nė mėnyrė domethėnėse gjatė viteve tė fundit. Gjithsesi, renditjet nė tėrėsi tregojnė njė variacion tė konsiderueshėm tė renditjeve pėr indikatorė tė veēantė. Pėr shembull, renditja e vendit nė Doing Business luhatej nga e 15a pėr mbrojtjen e tė drejtave tė aksioneve nė minoritet, tek 91a pėr pėrforcimin e kontratave, tek 173a pėr marrjen e lejeve tė ndėrtimit, Indeksi pėr Lirinė Ekonomike pėrfshin disa pikė relativisht tė ulėta pėr mbrojtjen e tė drejtave tė pronės dhe lirisė nga korrupsioni. Pėr mė tepėr, mjedisi i biznesit mbetet mė i vėshtirė pėr gratė tė cilat pėrfaqėsohen pak nė pronėsi tė firmave, krahasuar me vendet e tjera tė EAQ. 25. Njė mangėsi domethėnėse mbetet midis adaptimit zyrtar tė politikave rregullatore dhe implementimit tė tyre dhe pėrforcimit, e shpjegueshme deri diku nga sundimi ende i dobėt i ligjit. Mangėsia e pėrforcimit nė mėnyrė domethėnėse kufizon tė ardhurat pėr investimet private nė Shqipėri, duke pėrfshirė investitorėt e huaj dhe ata lokal dhe duke vendosur kosto kohore dhe taksa` ryshfeti, duke mėnjanuar kėshtu disa pėrfitime nga reforma rregullatore. Analiza e studimeve mė tė fundit pėr firmat 9 (2007-08) tregon qė produktiviteti i firmave, prirja pėr tė eksportuar dhe krijimi i punėsimit prej tyre pengohet nga mungesa e parashikueshmėrisė pėr pėrforcimin e rregullave, dhe nga koha qė duhet pėr t`u pėrshtatur me rregullat. Ndėrkohė, Shqipėria vazhdon tė pėrballet me renditjet mė tė ulėta tė saj nė Indikatorėt Global tė Qeverisjes 1 (WGI) pėr sa i pėrket kontrollit tė korrupsionit dhe sundimit tė ligjit, tė cilat janė tė vetmet fusha pėr tė cilat ka njė mesatare respektivisht tė njėjtė dhe mė tė ulėt se ajo e vendeve me tė ardhura tė mesme tė vogla. 26. Klima e investimeve nė Shqipėri ėshtė gjithashtu e rrezikuar nga tė drejtat e paqarta mbi pronėsinė dhe dobėsitė nė administrimin e tokės. Njė studim i kryer nė 2008 si pjesė e Vlerėsimit pėr Klimėn e Investimeve (ICA) zbuloi se tė drejtat e pasigurta tė pronėsisė dhe aksesi ndaj tokės ishin konsideruar si pengesa serioze pėr investimet nga njė grup i madh firmash, ku firmat e vogla dhe tė mesme ndikoheshin nė mėnyrė disproporcionale. Pėr mė tepėr, evidenca sipas rasteve tregonte se investitorėt e huaj shpesh i mėnjanohen investimit nė Shqipėri pėr shkak tė vėshtirėsive nė arritjen e aksesit tė tokės apo lejeve me tituj tė qartė ligjor. Pėrkeqėsimi i pasigurisė qė rrethon tė drejtat e pronėsisė ėshtė dhe pamundėsia e dukshme e gjykatave pėr tė zgjidhur nė mėnyrė tė suksesshme zėnkat dhe/apo pėr tė pėrforcuar vendimet e marra pėrmes proceseve gjyqėsore. Qeveria ėshtė e ndėrgjegjshme pėr ēėshtjet qė kanė tė bėjnė me tė drejtat e pronėsisė dhe implikimet qė ato sjellin pėr investimet private ndaj ka adaptuar disa pėrgjigje tė pėrshtatshme politike. Gjithsesi, zbatimi i tyre ka ēaluar si pasojė e njė kuadri ligjor shumė variabėl, dėshtimeve nė koordinim, kufizimeve nė kapacitet dhe korrupsionit. 27. Pėr mė tepėr, Shqipėria pėrballet me njė sfidė domethėnėse pėr sa i pėrket mbėshtetjes sė bizneseve private gjatė adaptimit tė teknologjive mė tė sofistikuara qė nevojiten pėr tė arritur standardet dhe rregullat e BE. Ndėrkohė qė autoritetet arrijnė progres duke prezantuar rregullat dhe standardet e reja tė BE, ka njė nevojė jo vetėm pėr tė pėrmirėsuar implementimin e tyre nga ana e sektorit publik, por edhe pėr tė krijuar njė ambient i cili lejon firmat private qė tė marrin njohuritė e nevojshme teknike pėr t`ju pėrshtatur me kėto kėrkesa. Eksportuesit Shqiptar janė tė renditur nė fund tė tregut global, duke u pėrfshirė vetėm nė procese pa-aftėsi tė veēanta dhe me pakė vlerė tė shtuar ndaj produktit. Njė numėr i kufizuar programesh po pėrgatiten, tė financuar si nga qeveria ashtu dhe nga partnerėt pėr zhvillim pėr tė rritur kapacitetin nė tė dy krahėt pėr tė implementuar rregulla tė reja, nė veēanti nė sektorin bujqėsor. Gjithsesi, kėto duhet tė shoqėrohen nga vėmendja drejt pengesave nė sistem qė ndalojnė ndryshimet e zakonshme pėr adaptimin e njohurive dhe tė inovacionit, pėr shembull, lidhjet me investimet e huaja tė drejtpėrdrejta, promovimin e trajnimit brenda firmės tė punėtorėve dhe njė infrastrukturė efektive me kualitet dhe standarde. D. Zvogėlimi i Mangėsive nė Infrastrukturė 28. Rritja e infrastrukturės me kualitet tė mirė ėshtė njė tjetėr element kritik i pėrpjekjeve tė Qeverisė pėr tė pėrmirėsuar klimėn e investimeve private dhe rritjes, dhe pėr tė siguruar njė pėrfshirje mė tė gjerė. Firmat e intervistuara pėr vlerėsimin e konkurrueshmėrisė nga Banka pėr ICA identifikuan pengesa nė infrastrukturė ­ furnizimi me energji elektrike, telekomuknikimi dhe transporti (duke pėrfshirė logjistikėn) ­ si mangėsitė mė tė mėdha pėr rritjen dhe investimet. 29. Paqėndrueshmėria dhe kualiteti i dobėt i furnizimeve me elektricitet ėshtė cituar nė mėnyrė tė rregullt nga firmat Shqiptare paēka madhėsisė sė aktivitetit, si njė nga pengesat e tyre mė kritike. Nė vitin 2008, firmat raportuan njė mesatare prej 32 shkurtimesh tė energjisė nė muaj, ēka i detyronte tė mbėshteteshin tek gjeneratorėt dhe tė harxhonin pėr pajisjet e sofistikuara teknologjike qė mund tė dėmtoheshin nga luhatjet e energjisė. Tė qartė pėr seriozitetin e kėsaj situate, Qeveria, nė bashkėpunim tė afėrt me Grupin e Bankės, ka ndėrmarrė njė reformė madhore tė sektorit tė energjisė duke filluar nga viti 1 Indikatorėt WGI gjithashtu pėrfshijnė zėrin dhe pėrgjegjshmėrinė, stabilitetin politik, efektivitetin e qeverisė dhe kualitetin rregullator pėr tė cilat Shqipėria ėshtė pėrmirėsuar sė tepėrmi nė krahasim me dekadėn e fundit. 10 2008, por mbetet akoma shumė pėr tė bėrė. Qeveria ka filluar ristrukturimin e sektorit tė energjisė: kompania shtetėrore e energjisė elektrike, Korporata Elektroenergjetike Shqiptare (KESH), u ēmontua` dhe bizneset e shpėrndarjes dhe tė furnizimit u privatizuan. Nėn kuadrin e ri tė tarifės sė elektricitetit, OSSH-ja e privatizuar duhet tė arrijė objektivat e performancės pėr: (i) tė ulur humbjet nė transmision dhe shpėrndarje; (ii)tė rritur nivelet e mbledhjes sė tė ardhurave; (iii) pėrmirėsimin e efektivitetit operacional; dhe (iv) pėrmirėsimin e kualitetit tė elektricitetit. Sektori ka filluar qė tani qė tė ketė disa pėrmirėsime tė dukshme, pjesėrisht prej reformės nė menaxhim por edhe pėr shkak tė kushteve mė tė mira hidrologjike, forcimin e entiteteve rregullator, dhe privatizimin e furnizimit. Tre vitet e ardhshme do tė jenė veēanėrisht kritik pėr bėrjen efektive tė strukturės dhe modelit tė ri tė tregut. Sė pari, realizueshmėria financiare, menaxheriale dhe teknike e kompanive me pronėsi publike tė energjisė nė zinxhirin e furnizimit duhen tė forcohen dhe vijimisht prapambetjet brenda kompanive tė kufizohen. Sė dyti, ekziston njė nevojė pėr ta bėrė efektiv privatizimin e sektorit tė shpėrndarjes pėrmes, ndėr tė tjera, investimeve tė reja pėr tė reduktuar humbjet e energjisė gjatė shpėrndarjes. Sė treti, Qeverisė do t`i duhet tė rrisė mė tej kapacitetin gjenerues, veēanėrisht pėrmes projekteve tė vogla por efikase hidro-energjetike. Sė fundmi, detyrimet kontingjente tė sektorit ndaj qeverisė duhet tė kufizohen nė mėnyrė substanciale. 30. Infrastruktura e papėrshtatshme e telekomunikacionit nė Shqipėri gjithashtu shihet si njė pengese pėr tė kryer biznesish, por Qeveria ka kaluar njė kuadėr ligjor pėr telekomunikacionin ne 2007 qė po ndihmon krijimin e njė tregu konkurrues. Ne te shkuaren, nje numer i konisedueshem kompanish ka raportuar se shėrbimet e papėrshtatshme dhe tė kushtueshme tė telekomunikacionit janė njė pengesė pėr tė kryer biznes (BEEPS 2005 dhe 2008). Ne pergjigje te ketyre ceshtjeve, qeeria kaloi nje ligj te ri ne 2007, i cili ka cuar ne permiresime te dukshme perfshire futjen e nje operatori telefonie te trete celulare ne treg. Si rezultat ka pasur nje rritje te dukshme te numrit te perdoruesve te sherbimeve te telekomunikacionit dhe ulje te ndjeshme te kostos dhe cilesi sherbimi me te mire. Permiresime te tjera do te kerkojne zbatimin e vazhdueshem dhe efektiv tė ligjit te ri duke perfshire tė paktėn katėr elemente nė periudhėn afatshkurtėr deri afatmesme: (i) rregulla tė pėrshtatshme pėr sa i pėrket interkonjeksionit; (ii) mbartshmėri tė numrave; (iii) shtytjen e konkurrencės brenda tregut; dhe (iv) alokimin kompetitiv tė frekuencave 3G dhe WiMax. 31. Shqipėria ėshtė pėrmirėsuar nė mėnyrė tė qėndrueshme nė infrastrukturėn e saj tė transportit, por ka akoma shumė rrugė pėr tė bėrė pėrpara se rrjeti i rrugėve tė arrijė standardet mesatare pėr vendet me tė ardhura tė mesme tė vogla dhe ka nevojė pėr mė shumė fokus drejt mirėmbajtjes. Gjatėsia totale e rrjetit tė rrugėve pėr Shqipėrinė ėshtė rreth 14,500 km. Fokusi i aktual ka qenė drejt zhvillimit tė rrjetit dhe ka pasur disa investime nė seksione tė shkurtra dhe tė pandėrprera tė autostradave (duke pėrfshirė Tiranė ­ Durrės, Rrėshen ­ Kalimash) ­ por standardi i rrjetit primar mbetet i papėrshtatshėm. Ndėrkohė, rrjeti i rrugėve lokale (rreth 4,411 km) ėshtė gjithashtu nė kushte shumė tė kėqija ku vetėm 39% e rrugėve janė shtruar. Vendosja e kohėve tė fundit e programit tė gjerė pėr Rrugėt Sekondare dhe Tretėsore, i cili synon tė rikonstruktojė dhe rehabilitoj 1700 km rrugėsh lokale, duhet tė sjellė njė pėrmirėsim domethėnės. Nė kėtė fazė, prioritetet kyē pėr sektorin e rrugėve janė: (i) zhvillimi i lidhjes nė rrjetin e rrugėve dhe sjellja e tij nė standarde uniform qė janė tė krahasueshme me vendet e tjera tė rajonit; (ii) tejkalimin e prapambetjeve nė mirėmbajtje; (iii) mundėsimin e sistemeve tė qėndrueshėm menaxherial dhe financiar; dhe (iv) tė vazhdojė reformėn institucionale dhe forcimin e kapaciteteve pėr tė pėrmirėsuar institucionet e sektorit, si pėr shembull, tė sapo krijuarin, Autoritet Shqiptar tė Rrugėve. Nė mėnyrė paralele, vendi duhet gjithashtu tė pėrmirėsojė infrastrukturėn dhe shpėrndarjen e shėrbimeve, nė nėn- sektorėt e portit dhe tė hekurudhės, pėrmes pėrfshirjes sė sektorit privat, programeve tė renditjes nė Be dhe iniciativave rajonale. 32. Infrastruktura e Vaditjes ėshtė jetėsore pėr tė forcuar avantazhin konkurrues tė sektorit tė Bujqėsisė por mbetet nė kushte tė dobta dhe duhet tė adaptohet me kushtet e ndryshimit klimaterik. Ndėrkohė qė Shqipėria ka reshje tė shumta vjetore, mė pak se 20 pėrqind ndodh gjatė periudhės nga Prilli nė Shtator ēka e bėn vaditjen tė nevojshme pėr tė mbjellat e verės dhe ato gjithėvjetore. Drenazhi dhe 11 mbrojtja nga pėrmbytjet ėshtė gjithashtu e rėndėsishme pėr bujqėsinė, veēanėrisht nė ultėsirat bregdetare. Edhe pas njė dekade investimesh pėr tė rehabilituar sistemin e gjerė tė vaditjes dhe drenazhit (njė trashėgimi e komunizmit), vetėm njė e treta e sistemit vazhdon tė mbetet pėr t`u rehabilituar, dhe digat nė rrjedhat e sipėrme si dhe burimet ujore kėrkojnė vėmendje. Ndėrkohė qė strukturat institucionale pėr funksionimin dhe mirėmbajtjen mbeten tė dobėta­ Shqipėria ėshtė ende duke kėrkuar pėr mekanizma tė qėndrueshėm dhe efektiv pėr tė menaxhuar sistemet e vaditjes dhe drenazhit tė cilat mund tė pėrballen mė mirė me nevojat e ndryshme tė sektorit Shqiptar tė Bujqėsisė. Qeveria ka bėrė pėrmirėsime tė mėtejshme tė sistemit tė vaditjes, duke pėrfshirė pėrdorimin e metodave mė moderne si vaditja me pikim, njė prioritet madhor nė mėnyrė qė tė rriten produktiviteti i sektorit bujqėsor. E. Zgjerimi dhe Mbėshtetja e Pėrfitimeve Sociale 33. Shqipėria ka qenė krahasimisht mė pak e suksesshme nė zgjerimin e pėrfitimeve nga ekonomia e saj e tregut nė zgjerim pėr popullatėn e gjerė. Rritja, deri mė tani, ka qenė kryesisht pa vende pune me rritje margjinale nė punėsim. Ndikimi i rritjes nė zvogėlimin e varfėrisė ėshtė arritur kryesisht pėrmes rialokimeve sektoriale tė punėsimit, remitanacave nga emigrantėt pėr familjet e tyre, si dhe rritjet nė rrogat e sektorit publik dhe nė pensione. Pėr mė tepėr, indikatorėt social nė shėndetėsi dhe arsim, dhe nė mbulimin dhe pėrshtatshmėrinė e sistemeve tė mbrojtjes sociale, mbeten nė mėnyrė domethėnėse pas mesatares sė BE10 dhe fqinjėve rajonal tė Shqipėrisė. Rikuperimi i ngadaltė ekonomik ka gjasa tė prekė ata mė vulnerabėl ēka do kėrkojė njė vėmendje mė tė madhe pėr tė pėrmirėsuar efektivitetin e sistemeve tė mbrojtjes sociale. Gjithsesi, However, the skenari i atyre vulnerabėl ka shumė gjasa tė jetė i orientuar nga ana gjinore, duke qenė se gratė pėrballen me mė shumė sfida nė tregun e punės nė krahasim me burrat. 34. Nė Arsim, sfida kryesore me tė cilėn pėrballet qeveria e Shqipėrisė ėshtė pėrmirėsimi i kualitetit nė tė gjithė nivelet ndėrkohė qė gjithashtu pėrmirėsohet aksesi , veēanėrisht pėr arsimin sekondar dhe atė tė mesėm si dhe pėr shtėpitė rurale dhe minoritetet. Kjo do tė kėrkojė rritjen e regjistrimeve tė ulta nė arsimin sekondar tė djemve dhe vajzave (Shqipėria nuk ka diferenca domethėnėse gjinore pėrsa i pėrket regjistrimeve sekondare, shih Tabela 1 nė faqen3), zvogėlimin e mos-barazive urbane-rurale, dhe tė sigurojė qė studentėt janė mė shumė tė pėrgatitur pėr t`u pėrgjigjur kėrkesave tė tregut tė punės. Shqiptarėt kanė, mesatarisht, mė pak vite shkollim nė krahasim me mesataret e BE dhe ato nėn-rajonale, dhe mė pak studentė vazhdojnė arsimin e lartė. Ka gjithashtu grupe vulnerabėl ku veēanėrisht shihen shumė pakė regjistrime, edhe nė edukimin bazik. Kualiteti, siē matet nga testet e standardizuar, gjithashtu paraqet sfida serioze. Pėr tė adresuar kėto sfida, Qeveria ka zhvilluar njė Strategji Kombėtare pėr Arsimin (SKA) pėr vitet 2004-2015 (qė mbulojnė arsimin para-universitar) e cila e vendos theksin teek pėrmirėsimet e kualitetit si njė mėnyrė pėr tė inkurajuar regjistrimet nė arsimin e lartė. Autoritetet kanė nisur gjithashtu njė strategji tė veēantė pėr arsimin e lartė e cila fokusohet nė pėrmirėsimin e qeverisjes dhe, mekanizmat e financimit nė universitetet publik. 35. Deri mė sot, Qeveria ka bėrė njė progres tė mirė drejt implementimit tė strategjisė Kombėtare tė Arsimit, por do t`i duhet tė ndjekė reforma tė pėrshpejtuara nė mėnyrė qė tė arrijė rezultate arsimor tė krahasueshėm me EU10 dhe Kroacinė. Nė fundin e vitit 2009, njė e katėrta e tė gjithė mėsuesve kishin marrė njė arsim tė vazhduar, raporti student-kompjuter ishte ulur nė 25 nga 61; dhe mbipopullimi i shkollave po adresohet duke pasur vetėm 18 pėrqind tė studentėve qė ndjekin disa turne nė krahasim me 36 pėrqind tė tre viteve mė parė. Nė terma tė promovimit tė pėrgjegjshmėrisė nė nivel shkollor, tė gjithė drejtuesit e shkollave janė trajnuar pėr menaxhim dhe lidership nė arsim dhe 90 pėrqqind e shkollave tė nivelit para universitar raportojnė se kanė njė bord funksional por de facto pėrgjegjėsia pėr proceset/procedurat mbetet pėr t`u transferuar. Nė nivelin e arsimit tė lartė, reformat janė gjithashtu janė ndėrmarrė, edhe pse me njė rritėm mė tė ngadaltė. Ligji pėr arsimin e lartė u rishikua dhe po implementohen aktualisht. Tė gjithė universitetet kanė vendosur njė bord tė jashtėm qeverisės dhe rreth 70 pėrqind e universiteteve kanė zhvilluar plane strategjik. Qeveria po kryen aktualisht diskutime mbi 12 reformėn nė kurrikula dhe po zhvillon njė plan veprimi pėr tė implementuar procesin e Bolonjės. Pėr mė tepėr, po konsiderohet zhvillimi i skemės sė incentivave pėr tė tėrhequr studentėt dhe pėr tė mundėsuar resurse nė zona ku aftėsitė mungojnė. 36. Shqipėria vazhdon tė mbetet mbrapa vendeve tė tjera tė rajonit si dhe vendeve tė tjera me tė ardhura tė mesme tė vogla nė tė gjithė botėn pėr sa i pėrket rezultateve nė shėndetėsi. Kujdesi Shėndetėsor gjithashtu mbetet njė fushė kritike nė tė cilėn familjet ndikohen nga korrupsioni, ku thuajse njė e treta e tė pyeturve tė sondazheve shprehen se u ėshtė dashur tė paguajnė ryshfet pėr tė marrė pėrkujdesje shėndetėsore. Shpenzimet publike nė shėndetėsi vazhdojnė tė jenė tė ulėta (2.7 pėrqind e PBB), por totali i shpenzimeve pėr kujdesin shėndetėsor nga sektori privat dhe publik ėshtė i krahasueshėm me vendet e tjera me tė ardhura tė mesme tė vogla, rreth 6.5 pėrqind e PBB. Pagesat direkte pėrbėjnė rreth 60 pėrqind tė totalit tė financimeve, dhe niveli i lartė i pagesave informale shkakton pabarazi pėr sa i pėrket aksesit ndaj kujdesit shėndetėsor, ku tė varfėrve u duhet shpesh tė heqin dorė nga kujdesi i domosdoshėm. 37. Reformat e filluara pėr tė pėrmirėsuar shėrbimet e shpėrndarjes dhe financimit tė kujdesit tė shėndetit nuk janė implementuar plotėsisht dhe ende mbeten probleme serioze pėr sa i pėrket: (i) pabarazive rajonale dhe aksesit tė pabarabartė; (ii) sistemeve tė pagesės qė janė tė pa pėrshtatshme pėr tė promovuar kontrollin e kostos apo pėrdorimin efikas tė resursit; dhe (iii) aftėsitė e dobėta menaxheriale tė sektorit. Qeveria ka qenė e pėrkushtuar qė tė ndėrmarrė reforma nė disa fusha. Sė fundmi, u prezantua njė program i gjerė pėr tė rehabilituar objektet e kujdesit primar. Aktualisht po implementohen njė sistem pėr edukim tė vazhdueshėm mjekėsor dhe rilicensimi i stafit mjekėsor; dhe Ministria e Shėndetit ka zhvilluar udhėzime tė praktikės klinike pėr sėmundjet mė tė zakonshme, tė cilat po u shpėrndahen ofruesve tė Kujdesit Primar Shėndetėsor (KPSH). Pėr mė tepėr, Qeveria ka ndėrmarrė hapa fillestar drejt pėrmirėsimit tė mekanizmave shpėrndarjes sė resurseve pėrmes zhvillimit tė planit kombėtar pėr racionalizimin e shėrbimeve spitalore. Arritja e njė rezultati tė plotė tė kėtyre reformave ka gjasa tė hajė disa vjet dhe do tė pėrfshijė ndryshime nė sjelljen dhe incentivat si nga ana e pacientėve ashtu dhe nė atė tė ofruesve. 38. Zhvillimi i shpejtė i Shqipėrisė ėshtė shoqėruar me ulje drastike tė nivelit tė varfėrisė, por ka pengesa tė mundshme nė kėtė aspekt tė cilat duhen adresuar dhe grupe nė nevojė (veēanėrisht familjet e papuna) tė cilave u nevojitet mbėshtetja e Qeverisė. Vendi ka reformuar ngadalė masat siguruese nė programe moderne, tė mirė drejtuara dhe efektive tė mbėshtetjes sociale. Arritja e progresit nė kėtė aspekt po bėhet gjithmonė e mė shumė e rėndėsishme nė terma tė menaxhimit fiskal, pėr shkak tė peshės sė madhe tė kėtyre shpenzimeve nė buxhet dhe tendencave tė fundit ekspansionare, pėr shembull, fryrja e shpenzimeve tė fondit pėr tė paaftėt. Sistemi i pensioneve ka gjithashtu deficite fiskale domethėnėse afatgjata dhe shpėrndarje tė ngushtė. 39. Ka mundėsi domethėnėse pėr tė pėrmirėsuar orientimin dhe administrimin e programit kryesor Shqiptar tė pėrfitimeve sociale, Ndihma Ekonomike (NE). Pėrfituesit mė tė varfėr marrin vetėm 56 pėrqind tė transfertave tė NE, dhe pėrfitimet pėrbėjnė vetėm 14 pėrqind tė konsumit tė para-transfertave tė pėrfituesve. Ka mundėsi domethėnėse pėr tė pėrmirėsuar mekanizmat orientues, pėr tė reduktuar lirinė e veprimit si dhe mundėsi pėr abuzime. Proceset Administrative gjithashtu mbeten tepėr tė rėnda me kosto tė fryra transaksioni pėr aplikantėt nga kėrkesat e shumta pėr dokumente pėr tė cilat administratorėt u duhet tė koordinohen me disa agjenci nė nivele tė ndryshme tė administratės publike. Prezantimi i regjistrit kombėtar dhe data bazave elektronike do tė rriste nė mėnyrė domethėnėse efikasitetit e orientimit dhe administrimit, si dhe do tė ndihmonte nė uljen e kostove tė sistemit. Qeveria e ka vendosur pėrmirėsimin e administrimit tė pėrfitimeve sociale si njė nga prioritetet e saj mė tė larta dhe ka pėrgatitur njė projektligj qė prezanton reformat nė orientim dhe administrim pėr NE. 13 40. Shpenzimet pėr pėrfitimet mos-kontribuuese pėr tė paaftėt ėshtė jo-proporcionale me numrin e pėrllogaritur tė personave me paaftėsi. Pėrfitimet pėr tė paaftėt pėrbėjnė mė shumė se gjysmėn e totalit tė shpenzimeve pėr asistencėn sociale. Gjatė viteve 2000-2008, si numri i pėrfituesve tė paaftė ashtu dhe niveli mesatar i pėrfitimeve pėr paaftėsi u rritėn thellėsisht. Njė diagnostifikim fillestar i programit tė tė paaftėve tregon se legjislacioni pėr tė paaftėt ėshtė i shpėrndarė, kriteret kualifikimit mjekėsor janė tė prapambetur, dhe sistemi aktual i vlerėsimit tė rasteve tė paaftėsisė ėshtė i hapur ndaj konflikteve tė interesit. Sė fundmi duhet theksuar se shkėputja e nivelit operacional midis institucioneve qė menaxhojnė pjesė tė ndryshme tė mbrojtjes sociale shkakton mundėsi tė humbura pėr pėrmirėsimin e efektivitetit qė lind nga lidhja e kėtyre shėrbimeve. 41. Sė fundmi, Sistemi i pensioneve nė Shqipėri nuk ėshtė i qėndrueshėm nė aspekti afatgjatė. Njė strukturė e pėrmbledhur pėrfitimesh, edhe pse rishpėrndarėse, jep pak shtysa qė individėt tė kontribuojnė dhe/apo deklarojnė tė ardhurat ekzakte. Si pasojė, njė pjesė e vogėl e popullsisė nė moshė pune kontribuon pėr sistemin e pensioneve nė Shqipėri por ky sistem duhet tė financojė disa gjenerata tė moshuara , shumica e tė cilėve kanė tė drejta tė plota pensioni. Pėr mė tepėr, rolet e pensioneve dhe programeve tė asistencės sociale nuk janė pėrcaktuar qartėsisht. Nė zonat rurale, degėt e pensioneve dhe asistencės sociale tė sistemit janė zhvilluar nė mėnyrė tė atillė qė pensionet rurale janė kthyer praktikisht nė pėrfitime tė asistencės sociale. Pensionistėt rural paguajnė kontribute bazuar nė njė shumė tė sheshtė, por shumica e kontributeve tė tyre paguhet nga Qeveria. Zbatimi sporadik i indeksimit tė pensioneve sjell pasiguri. Administrata e pensioneve ėshtė e dobėt, ku disa prej tė dhėnave tė shkuara janė akoma tė regjistruara nė letėr. Qeveria Shqiptare e ka vendosur reformėn e administrimit tė sistemit tė pensioneve si njė nga prioritetet kryesore, por ka vonuar pėrpjekjet pėr masat e nevojshme pėr tė pasur njė konsensus me bazė tė gjerė dhe multipartiak. Ndėrkohė, po kryhen disa pėrpjekje pėr tė pėrmirėsuar administrimin, duke pėrfshirė dhe prezantimin e njė sistemi tė ri arshive dhe informacioni. F. Forcimi i Menaxhimit tė Burimeve Ujore dhe Pėrshtatja me Ndryshimet Klimaterike 42. Shqipėria ėshtė e pasur nė resurse ujore por infrastruktura e saj ambientale ėshtė prapa asaj tė vendeve tė tjera tė rajonit dhe institutet hidrologjike janė tė dobėt. Njohuria e pamjaftueshme pėr rolin qendror qė kanė burimet ujore dhe ndėrlidhjet qė pėrdorimet e ndryshme tė ujit kanė nė ekonomi kanė kontribuar nė njė situatė tė vazhdueshme nėn-financimi dhe dobėsimi tė institucioneve qė menaxhojnė resurset ujore. Shqipėria gjithashtu ndan disa prej lumenjve dhe liqeneve tė saj me vendet fqinje, ēka e bėn tė domosdoshme vendosjen e institucioneve efektive rajonale pėr tė siguruar menaxhim tė pėrshtatshėm tė kėtyre resurseve. 43. Erozioni i tokės nė rrjedhat e sipėrme dhe sedimentarizimi i rrjedhave tė poshtme pėrbėjnė qė tani njė shqetėsim nė rritje, pėr shkak tė ndikimit tė shoqėruar nė kualitetin e ujėrave bregdetar dhe nė potencialin e Shqipėrisė pėr turizėm. Ky erozion dhe sedimentarizim ėshtė evident nė fushat e shumta tė braktisura (tė pa kultivuara) dhe tė lėrueshme por edhe nė shtretėrit dhe deltat e lumenjve. Kjo ėshtė shkaktuar nga prerjet e paligjshme tė pemėve, pėrdorja e tepruar pėr kullota, dhe nga nxjerrja e resurseve tė zhavorrit pa asnjė rregull. Miliona ton inerte depozitohen nė lumenj dhe shtyhen pėr nė detin Adriatik ēdo vit. Pyjet dhe ujėmbledhėset nė zonat malore pėrballen me trysni nė rritje si pasojė e erozionit, prerjeve ilegale, dhe zhvillimit, por kapaciteti lokal pėr tė menaxhuar resurset ėshtė i kufizuar. Mungesa e infrastrukturės sė nevojshme ambientale dhe shėrbimeve nė bregdetin jugor tė Shqipėrisė gjithashtu pėrkeqėson rrezikun e dėmtimit tė burimeve natyrore nė kurriz tė zhvillimit tė pritur turistik.. 44. Ndikimi i ndryshimeve klimaterike nė Shqipėri pritet tė jetė i ashpėr, me ndryshim tė motit dhe tė rrjedhave ujore nė pjesė tė ndryshme tė vendit. Shqipėria ėshtė vendi i dytė mė vulnerabėl ndaj ndryshimeve klimaterike nė Evropėn Lindore dhe Azinė Qendrore, pėr shkak tė rritjeve tė mundshme nė variabilen e reshjeve dhe topografisė sė rrėpirė tė Shqipėrisė dhe pėr shkak tė vartėsisė sė saj nga uji pėr energji dhe bujqėsi. Parashikimet e ndryshimeve tė klimės sugjerojnė se Shqipėria po bėhet njė vend mė i 14 ngrohtė dhe mė i thatė, me thatėsira mė tė shpeshta dhe reshje ekstreme. Varieteti dhe intensiteti nė rritje i reshjeve pritet tė rrisė pasiguri dhe risqe ekonomike pėr fermerėt, menaxherėt e ujit, prodhuesit e energjisė, prodhuesit e manifakturės, menaxherėt e transportit dhe operatorėt turistik. Kėto varietete hidrologjike gjithashtu rrisin rrezikun e katastrofave natyrore nga pėrmbytjet, erozioni dhe rrėshqitja e dherave. 45. Ndryshimet e kohėve tė fundit nė aktivitetin e motit, tė cilat po shkaktojnė incidente tė shumta tė pėrmbytjes nė tė gjithė vendin dhe pėrmbytje katastrofike nė veriun e Shqipėris nė Janar tė 2010, kanė rritur fokusin e autoriteteve nė ndikimet mė imediate tė ndryshimeve klimaterike. Infrastruktura Shqiptare e mbrojtjes nga pėrmbytjet ėshtė ndėrtuar pėr skenar mė pak ekstrem klimaterik krahasuar me ato qė janė pėrjetuar kohėt e fundit, ndėrkohė vendosja institucionale pėr menaxhimin e koordinuar tė rrjedhave sipėrfaqėsore tė ujėrave nuk funksionon nė mėnyrė efikase. Duke parė natyrėn e investimeve nė bujqėsore dhe urbane nė zonat e ulėta, risku ekonomik i pėrgatitjes sė dobėt ėshtė shumė i lartė. Nė pėrgjithėsi, pėrgatitja e Shqipėrisė dhe kapacitetet e reagimit pėr katastrofat natyrore, ku pėrfshihen edhe tėrmetet, janė tė limituara dhe burimet fiskale janė tė pakta. Shėrbimet e saj hidro-meteorologjike mbeten pas nė krahasim me rajonin dhe nuk ka njė sistem ekzistues pėr paralajmėrim tė hershėm. 46. Vartėsia e lartė e Shqipėrisė nė resurset e saj ujore--pėr prodhimin e hidro-energjisė dhe vaditje pėr sektorin e rėndėsishėm tė bujqėsisė, si dhe pėr pėrdorim shtėpiak ­ e bėn tė domosdoshėm adresimin e sfidės qė i pėrket ndryshimeve klimaterike nė njė mėnyrė gjithėpėrfshirėse dhe tė integrua. Hidrocentralet Shqiptare prodhojnė 90% tė energjisė sė vendit, por mungesat institucionale, nė monitorim, dhe nė infrastrukturė lėnė vend pėr pėrmirėsime nė efikasitetin e pėrdorimit tė ujit dhe menaxhimin e tij. Pėrpjekjet e vazhdueshme tė Qeverisė pėr tė zhvilluar potencialin e paprekur hidroenergjetik pėr impiante tė mėdha dhe tė vogla duhet tė konsiderohet me kujdes nė mėnyrė qė tė ruaj tė drejtat e pėrdorimit tė ujit dhe pėr qėllime tė tjera. Sektori i vaditjes, deri mė tani pėrdoruesi mė i madh i ujit, pėrbėn rreth 70 pėrqind tė gjithė pėrdorimit, ka vuajtur gjithashtu nga financimet e pamjaftueshme dhe kuadri i papėrshtatshėm menaxhues qė kanė shkaktuar pėrkeqėsimin e infrastrukturės dhe furnizim tė paqėndrueshėm me ujė. Shumė rezervuar bujqėsor nuk mund tė pėrdoren nė kapacitetin e tyre tė plotė tė mbajtjes sė ujit, duke e reduktuar kėshtu funksionimin e tyre si mbrojtės ndaj pėrmbytjeve. Erozioni nė zonat e larta dhe sedimentarizimi kanė reduktuar sė tepėrmi kapacitetin ruajtės, dhe fermerėt gjithnjė e mė shumė po instalojnė puse pa konsideruar kėrkesat e tjera pėr ujėrat nėntokėsor. Aksesi i zgjeruar pėr furnizimet ujore tė bashkive konkurron me te njėjtin ujė sipėrfaqėsor dhe nėntokėsor si vaditja dhe hidroenergjetika, dhe me problemin e shtuar tė rekrutimit tė masave tė forta mjedisore pėr tė ruajtur kualitetin e ujit. 47. Furnizimi urban me ujė i Shqipėrisė gjithashtu mbetet tejet inefikas, me 73pėrqind tė ujit tė pa llogaritur ndėrkohė qė qyteti mesatar furnizon vetėm 12 orė ujė tė pijshėm nė ditė. Pėr mė tepėr, pėrshtatja me standardet e vendosura mikrobiologjike ėshtė nė mėnyrė tė vazhdueshme e ulėt. Vendi ka vetėm njė impiant funksional tė trajtimit tė ujėrave tė zinj­ disa tė tjerė po ndėrtohen ­ dhe mbrojtja mjedisore e burimeve ujore dhe ujėrave bregdetare ėshtė sporadike. Ujėrat sipėrfaqėsor dhe nėntokėsor qė pėrbėjnė burimin kryesor tė ujit tė pijshėm rrezikojnė ndotjen si rezultat i derdhjes sė ujėrave tė pa- trajtuar tė kanalizimeve nė lumenj dhe det, dhe nga hedhja e papėrshtatshme e mbeturinave solide nė brigjet e lumenjve. Qeveria ka decentralizuar sė fundmi menaxhimin e 52 organeve bashkiak tė furnizimit me ujė tek qeveritė lokale, por vazhdon tė mundėsoj nivele relevante subvencionesh pėr sektorin. Janė ndėrmarrė njė numėr eksperimentesh me pjesėmarrjen private tė cilat nuk kanė rezultuar shumė tė suksesshme pėr shkak tė madhėsisė sė vogėl tė objekteve. Pasi u ka treguar donatorėve tė huaj qė ky sektor nevojitet tė ketė njė fokus kryesor pėr mbėshtetje tė vazhdueshme infrastrukturore, Qeveria po pėrgatit njė program tė gjerė e tė koordinuar reforme, investimesh dhe ndėrtimi kapacitetesh pėr kėtė sektor, ku njė prioritet ėshtė progresi i shpejtė drejt standardeve tė BE. 15 48. Sfida e Shqipėrisė do tė jetė qė tė lėvizė shpejt pėr tė kuptuar dhe adaptuar infrastrukturėn dhe pėrdorimin e saj nė mėnyrė qė tė mirė-menaxhohet, tė mirėmbahet dhe tė bėhet mė efikase pėrdorimi i resurseve ujore tė vendit. Rezerva e gjerė e infrastrukturės ujore nė Shqipėri pėrbėn njė themel tė shkėlqyer pėr tė adresuar menaxhimin e resurseve ujore. Disa prej punimeve janė nė rrugė e sipėr pėr tė zhvilluar modele mė tė mira hidrologjike pėr lumenjtė kryesor dhe liqenet ndėr-kufitare, pėrmirėsimin e sigurisė sė digave, rezervuarėve dhe menaxhimit tė hidrocentraleve, pėr teknika tė reja dhe tė pėrmirėsuara vaditje, dhe pėr pėrcaktimin e programeve tė mėdha tė investimit pėr tė pėrmirėsuar furnizimin e bashkive me ujė dhe higjienėn. Gjithsesi, nė mėnyrė qė tė pėrfitojė nga mundėsitė e saj pėr t`u adaptuar, nevojitet njė pėrpjekje e disa sektorėve me mbėshtetjen e vazhdueshme tė pėrdoruesve ndėr qeveritar (qendror dhe lokal) dhe atyre pėrfundimtar. IV. PROGRAMI NĖ VAZHDIM DHE MĖSIMET KRYESORE 49. Banka ka pasur njė program aktiv nė Shqipėri pėr mė thuajse dy dekada dhe ka mėsuar disa gjėra gjatė kėsaj periudhe. Mėsime janė ndarė nė tre fusha kryesore: (i) mėsime pėr implementimin e portofolit aktual; (ii) mėsime mė tė gjera te nxjerra nga vlerėsimet e mėparshme tė CAS tė fundit pėr periudhėn VF06-VF09 dhe nga Studimi i Klientit pėr 2010; dhe (iii) mėsime tė marra nga pėrfshirja me partnerė tė tjerė, partnerė tė huaj pėr zhvillim si dhe grupe vendore interesi. A. Mėsimet e Portofolit Aktual dhe Implementimit 50. Pėrkushtimet e portofolit aktual pėrfshijnė 263 milion US$ nė huat dhe kreditė BNRZH/IDA, 180 milion US$ nė hua dhe kredi me bashkėfinancim, dhe 35 milion US$ nė Fondet e Mirėbesimit tė ekzekutuara nga marrėsi, qė pėrbėjnė njė portofol tė konsoliduar (nėn mbikėqyrjen e Bankės) prej 480 milion US$ investimesh nė implementim2. Mbi 40 pėrqind e kėtij portofoli tė konsoliduar ėshtė disbursuar, me nivele thuajse tė barabarta disbursimi pėr financimet e Bankės dhe TF. Performanca e portofolit ėshtė pėrkeqėsuar gjatė viteve tė fundit. Nė fund tė Majit 2010, 10 nga 16 veprimtaritė-duke pėrfshirė Fondin e Mirėbesimit me Disa Donator IPS, i cili trajtohet si njė projekt pėr shkak tė madhėsisė ­ kishin njė performancė tė kėnaqshme apo mesatarisht tė kėnaqshme. Dy projekte rrugore renditen si shimė tė kėnaqshėm duke pasur parasysh nivelin shumė tė shpejtė tė disbursimit dhe rezultatet e deritanishme pozitive. Mosha mesatare e portofolit ėshtė 4.5 vjet. Niveli i disbursimit nė VF09 ishte 21 pėrqind, dhe nė fundin e Majit 2010 ishte 15.3 pėrqind pėr VF10. 51. Sfidat kryesore pėr tė ardhmen e portofolit janė: (a) pėrmirėsimi i performancės sė implementimit dhe niveleve tė disbursimit, tė cilat janė akoma veēanėrisht mė tė ulėta se mesatarja rajonale dhe se mesatarja e pėrgjithshme e Bankės; (b) arritja e njė balance mė tė mirė tė rreziqeve dhe tė ardhurave nga zhvillimi nė tė gjithė portofolin; dhe (c) konsolidimi dhe thjeshtėzimi i portofolit tė madh nė njė program ndėrhyrjesh mė tė efektshėm dhe tė menaxhueshėm. 52. Rėnia aktuale e performancės sė implementimit dhe niveleve tė disbursimit mund t`i atribuohet tre faktorėve kryesor. Sė pari, procesit tė pėrfshirjes sė marrėveshjeve tė implementimit tė projekteve nė linjė me strukturat ministrore i cili ka filluar me kėrkesė tė Qeverisė nė vitin 2004 dhe ėshtė aplikuar rigorozisht pėr projektet e reja gjatė periudhės sė CAS-it tė fundit. Kjo pėrfshirje pėrbėn njė kurbė tė pjerrėt mėsimi pėr disa ministri, edhe pse pėrfitimet janė evidente pas viteve tė para tė implementimit. Sė dyti, sfidat e vazhdueshme tė besueshmėrisė­ si nė menaxhimin e prokurimeve ashtu dhe nė atė financiar­ kanė vazhduar tė dėmtojnė implementimin e projekteve. Dhe sė fundmi, gjatė periudhės CAS, 2 Ky portofol gjithashtu pėrfshin njė Garanci kontingjente tė Riskut Parcial prej 78milion US$, tė pa pėrfshira nė numrat e mėsipėrm tė investimeve. 16 programi pėrjetoi njė ndėrprerje tė gjatė tė njė projekti dhe disa ristrukturime tė projekteve madhore si pasojė e shqetėsimeve pėr implementimin dhe politikat mbrojtėse. Tre prej kėtyre ristrukturimeve priten tė reflektohen nė radhitjet e pėrmirėsuara gjatė javėve nė vijim, dhe njė tjetėr nė muajt nė vijim. Tabela 3: Performanca e Portofolit deri nė 1 Qershor 2010 IDA/ Financ zgjat Aprovimi Pėrfund. i Disb IP e DO e Sektori Emri i Projektit BNRZH donat* ja ne Bord Rishikuar (%) fundit fundit US$m US$m (vit) Shpėrn. e Shėrbimeve Sociale Qer 2001 Sht 2012 15.0 -- 67 9.0 MU MU HD Cilėsia & Barazia e Arsimit Qer 2006 Dhj 2010 15.0 37.8 43 4.0 MS MS Modern. i Sistemit Shėndet. Mar 2006 Mar 2012 15.4 1.6 42 4.2 MS MS Gjener.& rest. i Sekt. Energj Mar 2004 Qer 2010 25.0 112.0 90 6.2 MU S Transporti Shk 2007 Qer 2011 25.0 15.0 102 3.3 HS S Zhv. i Burimeve Natyrore Qer 2005 Nen 2010 7.0 10.0 76 5.0 S S Mnxh. Intg. Liqeni Shkoder Qer 2008 Sht 2012 2.0 -- 14 1.8 MS MS Mnxh. Int. Zona Bregdet. Qer 2005 Dhj 2012 17.5 7.8 23 4.9 MS MS SD ECSEE APL 2 (Transmetimi) Qer 2005 Jan 2011 27.0 -- 14 4.9 MU MU Admin & Mnxh Tokės Qer 2007 Dhj 2011 35.0 5.1 17 3.3 MU MU Gripi Shpendėve Qer 2006 Dhj 2010 5.0 0.8 76 3.9 S S Rrugėt Sekondare & Lokale Qer 2008 Dhj 2012 20.0 15.0 46 2.0 HS HS ECSEE APL 5 (Sig. Digave) Qer 2008 Dhj 2013 35.3 -- 5 1.9 MS MS Pėrb. & Adapt. I Katastrofave Qer 2008 Shk 2012 9.2 -- 26 1.9 U U PREM Sistemi i Intg Planifikimi* Jan 2008 Sht 2011 -- 6.4 20 2.2 MS MS Refor. e Mjedisit te bizn. & PF refor. instit Tet 2006 Jan 2011 9.3 -- 15 3.6 MU MU 263 215 42.2 4.5 * pėrfshin hua, kredi, dhe fonde grantesh tė bashkėfinancuara dhe financuara paralelisht 53. Si Qeveria ashtu dhe Banka janė tė pėrkushtuara pėr tė vazhduar procesin e pėrfshirjes sė implementimit nė strukturat qeveritare gjate SPV sė re. Pėrfshirja ėshtė nė pėrputhje tė plotė me Deklaratėn e Parisit dhe vendos piketat pėr qasje nė bazė sektori pėr ndihmė nė zhvillim. Njė leksion kyē nga CAS i mėparshėm ėshtė se qasja ndaj kėsaj pėrfshirje nuk duhet tė jetė se njė krah i mbulon tė gjitha dhe gjithashtu nuk duhet tė synojė thjeshtė pėr eliminimin e njėsive tė jashtme tė zbatimit tė projektit (PIUs). Pėrfshirja mund t`i bėjė projektet mė vulnerabėl ndaj niveleve tė larta tė prurjeve tė stafit nė qeveri. Si e tillė, njė mėnyrė pėr tė lehtėsuar efektin e zėvendėsimeve individuale tė stafit ėshtė ndėrtimi i ndėrgjegjėsimit tė gjerė pėr, dhe pėrfshirje me, projektin nė njė shkallė mė tė gjerė tė personelit tė ministrive. Axhenda e pėrfshirjes dhe ndėrtimi i kapaciteteve duhet tė jetė: (i) i planifikuar me kujdes gjatė hartimit tė projektit pėr tė pasur parasysh sfidat specifike tė administratės sė ministrive pėrfituese; (ii) tė ketė rezultate tė orientuara qartė; dhe (iii) tė adresojė qartazi kuadrin e rreziqeve tė projektit pėr ndikimin e mundshėm ndaj disbursimeve nė vitet e parė, dhe pėr vulnerabilitetin e prurjeve tė stafit. Tabela 4: Tendenca nė Nivelet e Disbursimit (% e balancave tė padisbursuara)* FY05 FY06 FY07 FY08 FY09 FY10 FY05-10 Shqipėria 26 17 25 18 21 15 20 EQA 24 17 19 18 18 17 19 Banka 23 24 23 22 27 24 24 *Shifrat janė rrumbullakosur me numrin e plotė mė tė afėrt. 17 54. Pėrsa i takon aspekteve fiduciare tė portofolit, Vlerėsimi i Besimit pėr Portofolin e Vendit pėr VF10 (CPFR) dalloi njė nivel progresi si nė menaxhimin financiar ashtu dhe nė atė tė prokurimeve, dhe identifikoi njė seri masash qė duhen ndėrmarrė gjatė kėsaj SPV. Shqipėria mbetet njė vend me risk tė lartė pėr sa i pėrket prokurimeve, siē reflektohet nė nivelin ende tė lartė tė ryshfeteve tė raportuara nga firmat tė paguara pėr tė marrė kontrata publike, si pėrqindje e vlerės sė kontratės. BEEPs i vitit 2008 tregoi njė reduktim tė kėtij indikatori nga 6.7 pėrqind nė 4.4 pėrqind, ndėrkohė qė mesatarja e rajonit ėshtė 1.5 pėrqind. Gjithsesi, CPFR pėr VF10 nuk gjeti ēėshtje madhore pėr prokurimet nė projektet e Bankės. Vlerėsimi ia ngarkon kėtė mbikėqyrjes sė shtuar qė u mundėsua nga decentralizimi i stafit qė merret me ceshtjet fiduciare nga Banka, ēka ka qenė relativisht e suksesshme pėr tė ndihmuar lehtėsimin e rreziqeve nė portofol si dhe pėr tė ndėrtuar kapacitete nė qeveri. Raporti gjithashtu rekomandon zgjerimin e pėrdorimit tė elementeve tashmė tė pranuar tė sistemit tė vendit, ndėrkohė qė kėrkon tė forcojė tė tjerat. Pėr shembull, Banka ėshtė tashmė duke mbėshtetur njė audit tė sistemit Shqiptar tė prokurimeve elektronike me qėllim qė ta certifikoj atė pėr pėrdorim nga disa partner pėr zhvillim nė tė ardhmen. Nė fushėn e menaxhimit financiar, vonesa e shpėrndarjes sė sistemit tė ri tė Qeverisė pėr thesarin ka komplikuar menaxhimin financiar pėr disa projekte qė ishin mandatuar pėr tė pėrdorur kėtė sistem gjatė periudhės sė SPV tė fundit. Gjithsesi, shpėrndarja ėshtė tashmė duke u kryer, e mbėshtetur nga Fondi i Mirėbesimit IPS, dhe pritet tė sjellė pėrmirėsime domethėnėse nė menaxhimin financiar tė portofolit. 55. Tė nisur nga kėto leksione tė SPV aktuale por edhe nga CPFR, Banka do tė punojė ngushtėsisht me Qeverinė pėr tė implementuar Planin Veprimit Fiduciar pėr tė lehtėsuar dhe menaxhuar rreziqet fiduciare pėr projektet me probleme nė huadhėniet pėr investime, menaxhimin e kontratave, pajtimin me auditin, dhe menaxhimin financiar dhe praktikat e prokurimit nga entet zbatuese. Mbajtja e decentralizimit tė stafit tė menaxhimit financiar dhe prokurimeve ėshtė thelbėsor pėr mbėshtetur me kosto efikase mbikėqyrjen intensive tė besimit (fiduciar) tė Portofolit shqiptar, pėr tė lehtėsuar rreziqet e larta nė prokurime, dhe pėr tė lehtėsuar menaxhimin e portofolit mė pranė klientit. 56. Persa i takon balancės sė rreziqeve tė portofolit dhe tė ardhurave nga zhvillimi, dy mėsime kyē dolėn gjatė rasteve tė fundit tė Panelit tė Inspektimit. E para ėshtė se kombinimi i tė drejtave tė dobėta tė pronėsisė dhe ndėrtimet e shumta ilegale nė Shqipėri janė njė rrezik i konsiderueshėm pėr njė portofol qė mbėshtet njė volum substancial investimesh nė infrastrukturė dhe reforma tė tjera institucionale, si pėr shembull planifikimi i pėrdorimit tė tokės qė mundohet tė adresojė shpesh ēėshtje tejet tė politizuara tė menaxhimit territorial (shih Kutia 2). Ne lidhje me investimet nė infrastrukturė, Banka ka ndėrmarrė njė rishikim tė afėrt tė portofolit nga perspektiva pėr mbrojtjen ndaj kėtyre rreziqeve dhe po ndjek rekomandimet pėr trajnim mė tė mirė tė stafit dhe klientėve zyrtare mbi politikat e Bankės dhe pėr tė kuptuar mė mirė ligjet lokale dhe procedurat nga stafi i Bankės. Njė program trajnimi pėr stafin lokal ėshtė kryer tashmė. Banka ka pėrgatitur gjithashtu njė vlerėsim pėr politikat Shqiptare tė blerjes sė tokės nė mėnyrė qė tė identifikojė boshllėqet me politikat e Bankės. Kjo do tė jetė baza pėr njė workshop` trajnimi pėr zyrtarėt e qeverisė nė fillimin e VF11. Mėsimi i dytė lidhet me kualitetin e pėrfshirjes sė palėve tė interesuara nė hartimin e projektit dhe nė zbatim. Si pasojė, programi Shqiptar ka krijuar njė Strategji Komunikimi tė Zyrės Vendore qė rishikohet ēdo dy vjet dhe qė pėrfshin njė mbikėqyrje mė tė ngushtė tė komunikimit ne projekte, ndėrveprim mė tė lartė me palėt e interesuara joqeveritare, dhe pėrgjigje koherente pėr ankesat dhe pyetjet nga publiku pėr veprimtaritė e financuara nga Banka. 57. Me graduimin e Shqiperise nė BNRZH, tė dyja dhe Qeveria dhe Banka e njohin nevojėn pėr tė konsoliduar numrin e projekteve tė vogla nė portofol. Ky konsolidim do tė jetė i rėndėsishėm pėr njė pėrdorim mė efikas tė resurseve tė Bankės dhe qeverive menaxheriale tė Qeverisė, do tė lirojė resurset e brendshme pėr tė kryer mė shumė punė analitike dhe kėshillimore me Qeverinė pėr sfidat e ardhshme tė Shqipėrisė , dhe do ta lejojė Bankėn tė fokusohet nė mėnyrė selektive nė zhvillimin e programeve mė tė mėdha tė donacioneve nė kohė. Qėllimi ėshtė qė tė vazhdohet reduktimi nė portofol nga 21 projekte nė 2004, 15 nė 2010, nė 10-11 nė fundin e periudhės sė re CPS. 18 Kutia 2: Shembjet e ndėrtimeve, Politikat Mbrojtėse dhe Planifikimi i Pėrdorimit tė Tokės nė Shqipėri Shqipėria vazhdon tė pėrballet me problemin e ndėrtimeve tė shumta informale dhe me njė kuadėr tė dobėt, edhe pse nė pėrmirėsim, tė administrimit tė tokės. Nė kėtė ambient, si autoritetet kombėtare dhe ato bashkiake pėrdorin shembjet si mėnyrė pėr tė kontrolluar zhvillimet e paligjshme. Duke pasur kėtė parasysh, Qeveria ėshtė shprehur se nuk do tė bjerė dakord me masat e Bankės pėr tė mbrojtur pėrkohėsisht zona tė gjera gjeografike--si pėr shembull bregun e Jugut apo dhe bashki tė tėra ­ (nė krahasim me zona specifike investimi) nga pėrpjekjet e vazhdueshme pėr tė larguar strukturat ilegale ekzistuese. Masa tė tilla, argumentohen se, krijojnė dualitet nė sistemin ligjor tė vendit pėr njė ēėshtje kaq tė gjerė dhe do tė ishin njė shkelje pėr principet e barazisė. Edhe pse politikat mbrojtėse tė Bankės pėr strehimet e pavullnetshme nuk pėrfshijnė aktivitete tė planifikimit tė pėrdorimit tė tokės qė nuk pėrfshijnė investime tė mbėshtetura nga Banka pėr marrjen e tokės, rreziku qė kėto projekte tė pėrfshihen nė mosmarrėveshje pėr sa i pėrket shembjeve ėshtė substancia. Nė njohuri tė kėsaj, Banka ėshtė tėrhequr nga investimet nė aktivitetet planifikuese pėr pėrdorimin e tokės nė Shqipėri, por do tė vazhdojė dialogun pėr reformė tė politikave nė kėtė fushė kritike pėrmes asistencės teknike (TA) jo hua- dhėnėse. Me kalimin e kohės, pritet qė, me avancimin e zbatimit tė Ligjit tė ri pėr Planifikimin e territorit, dhe me pėrmirėsimet e bėra ndaj regjistrimit tė pronės, planifikimit urban, dhe dhėnies sė lejeve tė ndėrtimit, do tė ketė njė kufizim tė shembjeve pėr tė kontrolluar zhvillimet nė pėrdorimin e tokės dhe nė mėnyrė mė sistematike do tė lehtėsohen kostot sociale qė lidhen me kėto veprime. B. Mėsime nga Raporti Pėrfundimtar CAS VF06-VF09 dhe nga Studimi i Klientit 2010 58. Implementimi i CAS VF06-09 nxori nė pah leksione tė rėndėsishme pėr sa i pėrket efektivitetit tė Bankės nė mbėshtetjen e proceseve tė zhvillimit nė Shqipėri. Nė veēanti, ka disa leksione kyēe qė i pėrkasin pėrfitimeve tė bashkėpunimit tė afėrt midis Bankės dhe IFC pėr huadhėniet dhe investimet si dhe pėr shėrbimet kėshillimore, efikasiteti i mbajtjes sė njė dialogu pėr politikat e zhvillimit pavarėsisht nga performanca makroekonomike, mėsime pėr zbatimin e masave mbrojtėse dhe nė rolin e Bankės pėr tė sjellė transparencė dhe konsultim. Bashkėpunim i afėrt midis Bankės dhe IFC mund tė jetė kombinimi i duhur pėr mbajtjen e reformave komplekse tė sektorit privat, siē ėshtė parė nė privatizimin e kompanisė sė shpėrndarjes sė energjisė elektrike. Bashkėpunimi i IFC dhe Bankės ka qenė kritik dhe pėr tė arritur konsensus nė komunitetin e donatorėve pėr ēėshtje madhore rregullatore dhe pėr tė strukturuar njė transaksion atraktiv pėr sektorin privat. Garancia e pjesshme ndaj rrezikut (PRG)e BNRZH, njė instrument financiar i hartuar pėr tė ndihmuar qeveritė nė lehtėsimin e rreziqeve politike dhe rregullatore, ka ndihmuar nė mbajtjen dhe rritjen e interesit tė investitorėve nė procesin e privatizimit. Reformat e koncesioneve qė janė mbėshtetur nga Banka pėrmes huave tė bazuara nė politika bashkė me mbėshtetjen e IFC pėr hartimin e ligjit tė ri tė koncesioneve, i hapėn transaksioneve tė reja tė shėrbimeve kėshillimore pėr IFC pėrmes pėrdorimit tė ligjit. Gjithashtu, reforma e licensimit e mbėshtetur nga njė projekt i Bankės me udhėheqje teknike nga IFC dhe inovacionet e Doing Business tė mbėshtetura nga njėsia e pėrbashkėt Bankė-IFC ishin dy fusha tė tjera tė suksesshme tė bashkėpunimit tė afėrt midis Bankės dhe IFC. Reformat e rėndėsishme dhe progresi strukturor mund tė arrihen edhe pa mbėshtetje buxhetore, nėse ka pronėsi tė fortė nga Qeveria pėr programin themelor 19 tė reformės. Gjatė periudhės sė mėparshme CAS, Banka dhe Qeveria mbajtėn njė dialog politik tė vazhdueshėm i cili solli reforma strukturore kyē, pavarėsisht rezultatit eventual qė seria e DPL ishte hartuar vetėm pėr operacionin e parė, pėr shkak tė shqetėsimeve pėr kuadrin makroekonomik. Zbatimi i politikave mbrojtėse duhet tė trajtohet me prioritet nė tė njėjtėn shkallė si dhe kontrollet e besimit gjatė pėrgatitjes sė projekteve dhe zbatimit. Sė pari, si ekipi i zbatimit ashtu dhe klienti duhet tė kenė njė kontroll mė tė mirė tė politikave dhe mėnyrės se si ato implementohen. Sė dyti, stafi pėrgjegjės pėr rishikimin e kuadrove tė politikave mbrojtėse (p.sh. Kuadri i Politikave tė Strehimit dhe Planet e Menaxhimit Mjedisor) duhet tė kenė njė kuptim tė qartė tė ligjeve dhe procedurave lokale, dhe tė paqartėsive apo boshllėqeve specifike tė tyre pėrball politikave tė Bankės. Sė fundmi, Banka duhet tė sigurojė se aplikimi i kėtyre politikave ėshtė i qėndrueshėm pėr tė gjithė projektet, sektorėt dhe vendet, duke u siguruar se specialistėt e zhvillimit social, skuadrat ligjore tė vendit dhe stafi i kontrollit tė kualitetit ndajnė njohuri tė pėrbashkėta se si politikat duhet tė zbatohen nė raste tė ndryshme. Banka ka luajtur njė rol tė rėndėsishėm sjelljen e transparencės dhe kėshillave nė Shqipėri, pėrmes projekteve tė saj dhe pėrmes atyre projekteve qė lidhen me zbatimin e portofolit. Gjatė periudhės sė CAS sė mėparshėm, mbikėqyrja mė e afėrt e Bankės pėr sa i pėrket konsultimeve solli ndryshime tė rėndėsishme, edhe pse tė lehta, nė kulturėn e kėshillimit nė shėrbimet publike Shqiptare. Sė dyti, gjatė rasteve tė Panelit tė Inspektimit, Banka mėsoi disa leksione tė rėndėsishme dhe shumė publike pėr sa i pėrket nevojės pėr tė mbajtur linja tė hapura komunikimi me median dhe publikun e pėrgjithshėm, por edhe se sa e rėndėsishme ėshtė qė tė gjithė palėt e interesuara ­ publiku i pėrgjithshėm, pėrfituesit e projektit, shoqėria civile, Parlamenti, qeveria ­ tė kenė njė kuptim mė tė plotė tė mėnyrės se si Banka punon nė Shqipėri. Sė treti, shoqėria civile vazhdon ta shohė Bankėn dhe partnerėt e tjerė ndėrkombėtar si njė zė i pavarur i ēėshtjeve tė zhvillimit. 59. Nė vitet 2009/10, njė studim i klientit mbi kėndvėshtrimet e liderėve tė opinionit pėr Bankėn Botėrore dhe punėn e saj nė Shqipėri gjeti njė mbėshtetje relativisht tė fortė pėr rolin e Bankės. Dyqind palė tė interesuara ­ tė zgjedhura nga njė grup liderėsh opinioni nė Shqipėri, ku pėrfshiheshin qeveria, shoqėria civile, media , sektori privat, dhe akademikėt ­ u pėrgjigjėn sondazhit me njė shkallė prej 73 pėrqind. Rezultatet e pėrgjithshme sugjerojnė se palėt e interesuara janė shumė tė kėnaqura me punėn e Bankės nė Shqipėri, marrėdhėniet me Bankėn, rėndėsinė e Bankės nė Shqipėri, pėrkrahjen e saj pėr prioritetet e vendit pėr zhvillim, dhe efektivitetin e ndėrhyrjeve tė Bankės. Pak mė shumė se gjysma e pėrgjigjeve treguan se Banka duhet tė pėrfshihet mė shumė nė strategjitė e Shqipėrisė pėr zhvillim, ndėrkohė qė 44 pėrqind u shprehėn se Banka ishte e pėrfshirė aktualisht nė njė nivel optimal. Banka shihet nga tė pyeturit si e fokusuar nė fusha qė ata i konsideronin si prioritete kryesore. Grupet e interesit janė tė shqetėsuar thellėsisht pėr ēėshtjet qė kanė tė bėjnė me ligjin, drejtėsinė dhe qeverisjen. Gjetjet e sondazhit sugjerojnė se fokusi i pėrgjithshėm strategjik i Bankės nė Shqipėri (i identifikuar nga tė pyeturit si kryesisht varfėria, rritja ekonomike, efektiviteti i qeverisė, dhe infrastruktura) i shkon shumė pėrshtat me atė ēka grupet e interesit mendojnė se Banka duhet tė fokusohet nė Shqipėri (rritja, tė drejtat e pronės, arsimi, qeverisja). Pėr sa i pėrket fushave ku duhet pėrmirėsim shumica e gjetjeve tregon sugjerime tė vazhdueshme se: (i) Banka duhet tė punojė mė shumė me qeveritė lokale dhe sektorin privat; dhe (ii) Banka duhet tė shkojė shumė mė tej nė bėrjen publike tė punėve tė saj me Qeverinė. 20 C. Partneriteti dhe Pėrfshirja 60. Partneriteti i Donatorėve. WBG vazhdon tė jetė donatori i dytė mė i madh nė Shqipėri pas Komisionit Evropian (EC) pėr sa i pėrket disbursimeve, me rretj 60 milion US$ ēdo vit (shih Aneksi 7). Ky pozicionim e ka lejuar Grupin e Bankės qė tė ndihmojė qeverinė pėr tė koordinuar asistencėn e donatorėve dhe tė mobilizojė financime pėr programe tė sektorėve kyē, me sukses tė konsiderueshėm. Njė pjesė domethėnėse e pėrkushtimeve nė portofolin aktual tė Bankės ėshtė e bashkė-financuar me partnerė tė tjerė, nė nivelin prej 0.8 tė bashkėfinancimit pėr ēdo dollar tė financimeve tė bankės, pra rreth 215 milion $ nė financime tė pėrbashkėta apo paralele nga 260 milion US$ tė huave dhe kredive IDA/BNRZH. Kėtu pėrfshihet dhe njė qasje pėr tė gjithė sektorin, Projekti i Epėrsisė dhe Barazisė nė arsim i cili ka njė nivel prej 2.5 pėr secilin dollar tė financimeve tė Bankės. Ne mėnyrė tė veēantė, Fondi i Projektit tė Rrugėve Dytėsore dhe Lokale prej 20 milion US$ nga IDA dhe $15 milion bashkė-financim nga Organizata e Vendeve Eksportuese tė Naftės (OPEC) ka qenė pjesa qendrore e njė programi financimit paralel pėr rikonstruktimin e rrugėve prej rreth 430 milion US$. Banka gjithashtu po menaxhon njė Fond Besimi tė Disa Donatorėve prej 6 milion US$ pėr njė grup prej 6 donatorėsh, dhe njė shėrbim inovativ tė bazuar nė pagesė me programin One tė OKB nė Shqipėri. Sė fundmi, pėrmes pėrdorimit tė instrumentit tė Garancisė sė Pjesshme pėr Rrezikun pėr privatizimin e kompanisė sė shpėrndarjes, Banka ka gjithashtu mbėshtetur sipėrmarrje tė investimeve private nė sektorin e energjisė elektrike nė njė nivel tė pėrafėrt prej 3.2 dollar secili pėr garanci. IFC ka qenė gjithashtu e suksesshme nė mobilizimin e mbėshtetjes nga njė rang i gjerė partnerėsh pėr zhvillim pėr shėrbimet e saj kėshillimore dhe asistencėn teknike. 61. Mė tej, Banka dhe IFC duhet tė vazhdojnė tė eksplorojnė mėnyra inovative me qeverinė pėr tė grumbulluar-pėr financimet private pėr zhvillim pėr fushat kryesore, nė veēanti pėr pjesėmarrjen private nė infrastrukturė ku Shqiperia ka nevoje per investime te medha, dhe pershtatjen ndaj klimės, duke pasur parasysh edhe nje ekspozim te madh ndaj ndryshimeve klimatike. Grupi i Bankes Boterore do te jete i pranishem ne keto fusha, duke siguruar qe mundesite dhe marrėveshjet e partneritetit nuk i tejpėrdorin resurset e brendshme pėr pėrgatitje dhe mbikėqyrje cilesore te larte te projekteve, dhe qe te kenė sinergji tė qarta me programin e pėrgjithshėm tė Bankės. Pėr mė tepėr, ndėrkohė qė KE vazhdon tė rrisė mbėshtetjen e saj pėr Shqipėrinė zgjerimi dhe thellimi i mėtejshėm i bashkėpunimit tė Bankės me KE dhe Qeverinė do tė jetė e rendesishme tė sigurohet qė njohurite dhe eksperienca globale e Bankės tė mund tė ofroje informacione ne Shqipėrinė nė pėrpjekjet e saj pėr zhvillim. 62. Pjesėmarrja e grupeve tė interesit. Gjatė CAS pėr VF06-09, Filtri i Qeverisė, ndėr tė tjera, fokusohej mbi krahun e kėrkesės sė qeverisjes sė mirė, veēanėrisht mbi mekanizmat e advokimit dhe rritjen e pėrfshirjes qytetare pėr inkurajimin e shėrbimeve mė tė mira publike. Qasja pjesėmarrėse funksionoi veēanėrisht mirė nė ato projekte qė mbėshtesnin shėrbimet lokale dhe tė cilat pėrfshinė pjesėmarrje pėrfituese nė shpėrndarjen e shėrbimeve sociale, vaditje, punė pėr komunitetin, pyllėzim, fshatrat bregdetar dhe infrastrukturė bashkiake, rrugė lokale dhe dytėsore. Duke pasur parasysh kėtė eksperiencė, Banka duhet tė konsiderojė mjetet pėr tė thelluar angazhimin e saj me grupet jo-qeveritare dhe ato tė shoqėrisė civile pėr implementimin e programeve tė saj nė Shqipėri. Kjo nuk do tė ndihmojė vetėm pėr tė ndėrtuar ndėrgjegjėsim mbi programet e financuara nga Banka nė Shqipėri dhe tė mbėshtesė shpėrndarjen e politikės sė re tė Bankės pėr Akses ndaj Informimit, por ndoshta do tė demonstrojė praktika pozitive pėr Qeverinė nė mėnyrėn se si shoqėria civile mund tė pėrfshihet me efektivitet nė monitorimin dhe vlerėsimin e projekteve dhe programeve publike. 21 V. PROGRAMI PĖR PARTNERITET I GRUPIT SHQIPTAR TĖ BANKĖS A. Shtysat e Programit tė SPV 63. Shtysa kryesore e SPV pėr VF11-14 ėshtė strategjia pėr zhvillim e Qeverisė siē artikulohet nė SKZHI dhe nė Dokumentin shoqėrues Pėr Orientimin e Asistencės sė Huaj (EAOD). Dokumenti i dytė, i cili ėshtė pėrgatitur nga Qeveria nė Prill 2008, jep udhėzime pėr partnerėt pėr zhvillim mbi fokusimin e asistencės pėr mbėshtetjen e SKZHI. Nė mėnyrė specifike, EAOD bėn thirrje pėr njė pėrdorim mė tė madh tė qasjeve programatike nė asistencėn pėr zhvillim dhe njė fokus tė shtuar nga partnerėt pėr zhvillim pėr sa i pėrket ujit, mjedisin, shėndetėsisė dhe sektorėve tė pronave. Si pėrcakton njė rol tė qartė pėr huadhėnėsit multilateral dhe sfidat e aprovimit nė IDA: Huat multilaterale po luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė Shqipėri. Veēanėrisht nė fushat qė nuk marrin tradicionalisht mbėshtetje nga BE, si shėndetėsia, arsimi dhe reforma sociale, por gjithashtu nė infrastrukturė dhe burime natyrore. Aprovimi nė statusin e IDA do tė thotė se elementi i subvencioneve nė hua tashmė ėshtė mė pak se 20%. Gjithsesi, huat multilaterale janė veēanėrisht tė rėndėsishme pėr Shqipėrinė duke qenė se BB dhe multilateral tė tjerė mund tė japin ekspertizė tė rėndėsishme pėr tė komplementar financimet e tyre dhe sepse shumė prej kėtyre investimeve mundėsojnė pėrfitime sociale nė aspektin afatgjatė. 64. EAOD pėrcakton fusha kyē pėr tė cilat inkurajon partnerėt qė tė ruajnė apo tė ulin mbėshtetjen dhe tė tjera pėr tė cilat do tė preferonte tė punonte duke pėrdorur idealist burime vendase private apo publike. Nė kėtė aspekt, ky dokument kėrkon tė ruaj nivelin e asistencės sė huaj pėr: (i) administrimin publik/sundimin e ligjit, por me theks mė tė fortė drejt drejtėsisė dhe rendit publik; (ii) reformave tė zhvillimit ekonomik por me njė qasje tė pėrbashkėt kombėtare e cila reflekton normat e BE [pėr tė cilat] IPA duhet tė identifikoj; (iii) shėrbimet sociale ku dokumentet i kėrkojnė Bankės Botėrore tė vazhdojė lidershipin e saj dhe tė ndėrtojė bazuar nė qasjen gjithė sektoriale (QGS) qė ka filluar nė fushėn e arsimit; dhe (iv) infrastruktura, por me njė fokus nė rritje ndaj furnizimit dhe higjienės sė ujit, dhe menaxhimin e lidhur mjedisor. Nė infrastrukturė, prioritetet pėrfshijnė plotėsimin e rrjetit kombėtar dhe rural tė rrugėve, sigurisė rrugore, efikasitetit tė energjisė, reformės nė menaxhimin e ujit dhe higjienės nė nivel lokal sė bashku me investime tė ngjashme nė pasuritė fizike, dhe institutet mjedisore pėr ndėrtime efektive. Tabela 5: Nevojat dhe Orientimi pėr Asistencėn e Huaj, sipas Sektorėve Nevojat Mangėsitė nė programacionin e donatorėve Demokratizimi Do tė vazhdoj tė kėrkojė njė pjesė Theksi i veēantė ndaj administrimit publik dhe sundimi i domethėnėse tė investimeve publike, me njė ėshtė i mirėpritur, por drejtėsia dhe rendi ligjit rol kritik pėr asistencėn e huaj. publik duhet tė shfaqen mė fortė nė programet e donatorėve. Zhvillimi Nevoja urgjente pėr tė vendosur institucione Merr theksin mė tė forte tė tė gjithė sektorėve Ekonomik dhe mekanizma, qė tė ndiqen nga financime pėr sa i pėrket programeve tė donatorėve, madhore pėr zhvillimin e sektorit privat, duke duke sugjeruar qė donatorėt po pėrgatiten pėr pėrfshirė zhvillimin rural dhe rajonal mbėshtetje mė tė madhe, nė linjė me prioritetet e SKZHI Transporti Prioritet kryesor dhe pėr tė paktėn katėr vitet e Mbėshtetje pozitive nė programet e ardhshme, pas tė cilit fokusi do tė zhvendoset donatorėve. Duhet mbėshtetur pėr disa vite tė nga rrugėt e mėdha tek siguria rrugore tjera, edhe pse financimi vendor do tė jetė dominues. Uji Nevojė urgjente pėr tė pėrmirėsuar kapacitetin Vėmendja nė programet e donatorėve ėshtė e menaxhues qė ka nevojė pėr investime tė rėndėsishme pėr aspektin afatshkurtėr, por do mėdha duhet tė rritet nė aspektin afatgjatė. 22 Zhvillimi Social Fokus Imediat pėr reformat dhe institucionet, Interesi i nė dokumentet e programacionit tė si dhe nevojė pėr investime donatorėve ėshtė mė i gjerė se sa mbėshtetja aktuale, ēka sugjeron se mbėshtetja e disa donatorėve pėr sektorėt social mund tė realizohet. Zhvillim Zgjerimi i mbėshtetjes pėr zhvillimet lokale, Zhvillimi rural, rajonal dhe bujqėsor, dhe territorial rurale dhe rajonale do tė jetė njė karakteristikė planifikimi urban nuk shfaqen bindshėm nė shumė domethėnėse e integrimit nė BE dokumentet e programacionit tė donatorėve dhe pėr to duhet tė ketė mė shumė fokusim . Burimi: Shqipėria ­ Dokumenti Orientues pėr Asistencėn e Huaj, Prill 2008 65. Qeveria i ka kėrkuar sė fundmi Bankės financim pėr mbėshtetjen e sfidave fiskale me tė cilat pėrballet Shqipėria nė aspektin afatshkurtėr dhe afatmesėm. Veēanėrisht, autoritetet kanė instruktuar ministritė e linjės pėr integrimin e plotė tė financimeve tė bankės nė kuadrot buxhetore nė aspektin afatmesėm dhe qė kėto tė fundit tė pėrfshihen brenda, nė vend qė tė shtohen sipėr, tavanit tė buxhetit. Kjo kėrkesė reflekton ndėrgjegjėsimin e plotė tė autoriteteve se aprovimi i plotė i Shqipėrisė vetėm pėr huat e BNRZH ­ dhe tendencėn shoqėruese tė partnerėve tė tjerė pėr terma mė pak koncesionar financimi ­ kėrkon njė makro menaxhim mė tė kujdesshėm pėr opsionet e tij tė financimit pėr zhvillim. Ministria e Financės theksoi nė mėnyrė eksplicite se fondet e BNRZH tė marra nga BB pėrmes SPV janė nė terma mė tė pėrshtatshėm se ato qė gjenden nė tregjet financiare dhe se pėrfshirja brenda programit tė buxhetit kombėtar jo thjeshtė do tė lehtėsonte planifikimin mė tė mirė tė integruar nė aspektin afatgjatė, por gjithashtu do tė inkurajonte donatorėt e tjerė qė tė ndiqnin kėtė princip tė Deklaratės sė Parisit. Ministri gjithashtu u ka bėrė thirrje tė gjithė partnerėve pėr zhvillim qė tė fokusohen gjatė viteve tė ardhshėm nė pėrshpejtimin e zbatimit tė programit tė vazhdueshėm e substancial tė financuar nga donatorėt nė Shqipėri pėr tė ndihmuar kufizimet fiskale ndėrkohė qė ruhen investimet kritike pėr rritjen afatgjatė dhe zvogėlimin e varfėrisė. 66. Kėshillimet e SPV u mbajtėn me njė rang tė gjerė grupesh interesi - - ekzaktėsisht, Parlamenti pėrfshi dhe anėtarėt e opozitės, Banka e Shqipėrisė, pėrfaqėsues tė sektorit privat dhe shoqėrisė civile, donator si dhe me zyrtarė tė qeverisė. Reagimi kryesor nga Komisioni Parlamentar i Ekonomisė dhe Financave lidhej me hartimin e kushtėzimit pėr mbėshtetjen buxhetore pėr tė cilėn Anėtarėt e Komisionit u shprehėn se duhej tė limitohej nė mė pak ēėshtje me prioritet tė lartė. Pėr mė tepėr, disa anėtar sugjeruan se Banka duhej tė thelloj fokusin e saj nė ēėshtjet makroekonomike (veēanėrisht nė mungesė tė njė programi tė Fondit dhe tė prezencės lokale) dhe tė publikojė nė mėnyrė tė rregullt rishikime analitike tė performancės makroekonomike. Nevoja pėr njė Grup tė Bankės Botėrore i cili ėshtė mė i fokusuar dhe i konsoliduar ishte gjithashtu njė temė tjetėr e theksuar nga Anėtarėt e Komisionit, tė cilėt shprehėn shqetėsime pėr nivelin e zbatimit tė projekteve. Donatorėt i mirėpritėn pėrpjekjet e vazhdueshme tė Bankės pėr t`u bėrė partner me financues tė tjerė, dhe e ftuan Bankėn qė tė bashkohej nė BE-Iniciativėn e Donatorėve Bilateral Evropian pėr ndarjen e punės. Ata gjithashtu e shtynė Grupin e Bankės qė tė merrte njė rol mė tė rėndėsishėm nė adresimin e ekonomisė informale dhe pėr tė ndihmuar rritjen e kapacitetit tė sektorit privat. Shoqėria civile vazhdoi tė kėrkonte nga Banka qė tė ishte bujtėse e sa mė shumė debati publik pėr ēėshtje makroekonomike dhe ēėshtje mė tė gjera tė zhvillimit. Pėr mė tepėr, pėrfaqėsuesit sugjeruan njė fokus mė ndėr-sektorial pėr adresimin e sfidave kryesore, si p.sh. ndikimi i transportit nė regjistrimet shkollore apo roli i menaxhimit tė pyjeve nė zonat e varfra malore. 67. Integrim me axhendėn e hyrjes nė Evropė. Nė 14 Prill, 2010 Qeveria dorėzoi pėrgjigjet e Shqipėrisė ndaj pyetėsorit pre-hyrės tė KE si hapi i ardhshėm nė procesin e kandidimit. Reformat qė lidhen me BE priten tė marrin njė vėmendje mė tė madhe gjatė viteve tė ardhshme, dhe Banka ka mundėsuar mbėshtetje relevante aty ku ka qenė e pėrshtatshme. Gjithsesi, qeveria deri mė tani e ka bazuar dialogun e saj me Bankėn tek avantazhet konkurruese dhe krahasimore tė Bankės, nė vend qė tė pėrdorte ekspertizėn e Bankės gjatė ndjekjes sė reformave pėr integrim nė BE. Gjithsesi, mbėshtetja pėr axhendėn Evropiane tė Shqipėrisė pritet tė bėhet njė prioritet mė i fortė, veēanėrisht pas publikimit tė 23 rezultateve tė pyetėsorit pre-hyrės tė BE (me shumė gjasa nė fillim tė 2011). Banka do t`i ndjekė kėto zhvillime nga afėr dhe do tė jetė e pėrgatitur pėr t`u angazhuar mė tej nė reformat e rėndėsishme tė BE, veēanėrisht nė qeverisje, PFM, dhe ēėshtje mirėbesimi, si dhe nė fusha qendrore tė programit tė SPV. Ndėrkohė, skuadrat e projekteve do tė punojnė pėr t`u siguruar se janė plotėsisht tė familjarizuar me kėrkesat e BE, dhe se do t`i integrojnė ato sa mė shumė tė jetė e mundur nė aktivitetet huadhėnėse. 68. Mė tej, rajoni EAQ po sheh qė tė thellojė dhe zgjerojė partneritetin e tij me Komisionin Evropian. Dy institucione po eksplorojnė mė shumė ndėrveprim pėr programet me qasje gjithė sektoriale pėr vendin, por edhe pėr projektet rajonal, mbėshtetur nė bashkėpunimin e suksesshėm qė u pa nė Komunitetin Energjetik tė Evropės Jug Lindore (ECSEE) dhe nė Pasqyrėn e Tndore (SEETO). Nė veēanti, pėr programin e SPV pėr Shqipėrinė, Banka do tė kėrkojė nė mėnyrė aktive fusha pėr programe tė pėrbashkėtave Komisionin, pėr ta mbėshtetur mė efektivisht progresin e Shqipėrisė nė rrugėn drejt anėtarėsimit. B. Vėshtrim i Pėrgjithshėm i Strategjisė pėr Partneritet me Vendin 69. Siē ėshtė pėrmendur dhe mė parė, Shqipėria hyn nė periudhėn e SPV tė re pasi i ka bėrė ballė relativisht mirė krizės globale financiare dhe ekonomike; duke mbajtur rritje ekonomike pozitive, edhe pse shumė tė reduktuar, gjatė vitit 2009 dhe me njė sektor bankar tė shėndosh. Duke pasur parasysh rikuperimin e ngadaltė nė Evropė dhe vėshtirėsitė nė Greqi ­ njė partner madhor ekonomik pėr tregtinė, investimet dhe remitancat ­ vitet e ardhshme kanė gjasa tė jenė mė pak tė favorshme se ato tė mėparshmet. Sfidat kryesore pėr tė pasur sėrish njė rritje tė lartė duke pasur parasysh kėtė situatė, pėrfshijnė: (i) rikthimin e shpejte tek politikat e shėndetshme fiskale nė aspektin afat mesėm dhe forcim i mėtejshėm i menaxhimit tė shpenzimeve publike; (ii) pėrmirėsim i zbatimit tė programit tashmė tė gjerė tė Shqipėrisė pėr reforma rregullatore nė forcimin e konkurrueshmėrisė dhe nivelet e investimit; (iii) zvogėlim i mėtejshėm i boshllėkut infrastrukturor duke ndjekur rrugė tė qėndrueshme fiskale, dhe (iv) zgjerim i aksesit pėr sektorin privat ndaj kredive. Ndėrkohė, ringritja e ngadaltė ka shumė mundėsi tė ndihet nė kurrizin e atyre mė vulnerabėl ēka kėrkon njė vėmendje tė veēantė pėr pėrmirėsimin e efektivitetit tė sistemeve tė mbrojtjes sociale dhe progresit tė mbrojtur tė indikatorėve social. Sė fundmi, Shqipėria mė nė fund po ndėrgjegjėsohet pėr sfidėn e saj me ndryshimet klimaterike ­ si vendi i dytė mė vulnerabėl nė Evropė dhe Azi Qendrore­ ēka lidhet nė mėnyrė primare me menaxhimin e resurseve tė ujit ndaj tė cilave ekonomia ėshtė shumė e varur pėr energji dhe bujqėsi. 70. Programi i pėrbashkėt i Grupit tė Bankės i prezantuar nė kėtė SPV do ta ndihmojė Shqipėrinė tė pėrballet me sfidat e sipėrpėrmendura, duke u fokusuar nė tre objektiva strategjike: (i) Pėrshpejtim i ringritjes sė rritjes ekonomike Shqiptare pėrmes konkurrueshmėrisė sė pėrmirėsuar duke forcuar menaxhimin e makroekonomik dhe atė tė shpenzimeve publike, duke pėrmirėsuar rregullat pėr biznesin dhe duke reduktuar kostot e pajtimit, duke mbėshtetur bankat lokale dhe kompanitė konkurruese lokale, dhe duke pėrmirėsuar shėrbimet kryesore infrastrukturore dhe qėndrueshmėrinė e tyre financiare. (ii) Zgjerim dhe mbėshtetje pėr pėrfitimet sociale nė Shqipėri duke pėrmirėsuar aksesin nė arsim dhe shėrbime shėndetėsore mė cilėsore, dhe duke rritur efektivitetin e sistemit tė mbrojtjes sociale (iii) Duke ulur vulnerabilitetin e Shqipėrisė ndaj ndryshimeve klimaterike, duke pėrmirėsuar konservimin, menaxhimin dhe pėrdorimin efikas tė burimeve tė saj ujore, dhe duke forcuar pėrgatitjen ndaj katastrofave. 71. Ky SPV vazhdon qasjen e Grupit tė Bankės Botėrore, tė iniciuar gjatė CAS tė pėrbashkėt tė mėparshėm pėr Shqipėrinė, dhe synon pėr njė program mė tė fokusuar dhe sinergjik. Ndėrmarrjet e koordinuara tė BNRZH ­IFC synojnė sektorėt e mėposhtėm me prioritet: (i) infrastrukturė kombėtare ­ 24 energji dhe rrugė; dhe (ii) infrastrukturė bashkiake, kryesisht furnizimin me ujė dhe menaxhimin e mbeturinave inerte, dhe (iii) mjedisi i biznesit. 72. Pėr mė tepėr, programi i SPV gjithashtu reflekton njė thellim tė fokusit sub-rajonal nė Ballkanin Perėndimor dhe Evropėn Jug Lindore. Shqipėria ka pėrfituar dhe po pėrfiton nga projektet rajonale tė Ndihmės nė Transport dhe Tregti nė programin e Evropės Jug Lindore dhe tė Komunitetit tė Energjisė nė Evropėn Jug-Lindore. Gjatė kėsaj periudhe SPV, Banka pret tė zgjerojė dhe tė zhvillojė mė tej Ndihmėn pėr Sigurim ndaj Rreziqeve tė Katastrofave, pėr tė cilėn Shqipėria ėshtė njė nga anėtarėt themelues. Pėr mė tepėr, Shqipėria do tė vazhdoj tė pėrfitojė nga njė lėvizje drejt punės ekonomike dhe sektoriale rajonale (ESW) si njė mėnyrė pėr tė pėrdorur resurset e mundshme tė Bankės Botėrore pėr tė rritur efikasitetin e krijimit tė njohurive. Fushat kyēe nė kėtė aspekt pėrfshijnė analizėn e varfėrisė, politikat sociale, transportin, ujin, ndryshimet e klimės dhe sektorin financiar. Nė vijim, mund tė shtohen prioritetet tė reja, bazuar nė kėrkesėn e klientit dhe nė shtrimin e ēėshtjes/sektorit nė njė qasje rajonale mė shumė se sa nė tė gjithė vendin. 73. Programi i SPV do tė vazhdojė qė gjithashtu tė mbėshtesė pėrmirėsimet nė qeverise nė Shqipėri duke rafinuar Filtrin e Qeverisjes (i zhvilluar fillimisht gjatė VF06-09 CAS) pėr t`u fokusuar nė njė set tė qartė kėrkesash pėr projektet e financuara nga Banka qė synojnė tė thellojnė ndikimin ndaj menaxhimit tė shpenzimeve publike, efikasitetin e administratės, praktikat e shpalljes publike dhe mirėbesues nė ministritė qeveritare. 74. Qasja kryesore e SPV do tė jetė fokusimi drejt pėrmirėsimit dhe pėrshpejtimit tė implementimit tė portofolit tė gjerė aktual tė projekteve tė financuara nga Banka, tė cilėt po adresojnė tashmė sfidat kryesore tė vendit, nė njė numėr tė reduktuar tė sektorėve kritik. Ky fokus ndaj portofolit ekzistues ėshtė i nevojshėm pėr tė shpėrndarė rezultatet e pritura dhe ndikim nė zhvillim, ndėrkohė qė pėrmirėsohet rritmi i transferimit tė burimeve tek Qeveria teksa ajo pėrballet me shtrėngesa tė reja fiskale. Njė pjesė e rėndėsishme e kėsaj qasje fillestare do tė jetė integrimi i mėtejshėm i programeve tė financuar nga Banka nė buxhetin dhe kuadrin administrativ tė qeverisė nė mėnyrė qė tė pėrftohen pėrfitimet e shtuara nė terma tė menaxhimit tė shpenzimeve publike, dhe kapaciteteve mirėbesues dhe administrative. 75. Kjo strategji huadhėnie gjithashtu synon tė plotėsojė konsolidimin e portofolit tė investimeve nė 10-12 veprimtari deri nė VF14 (nga 21 projekte nė VF04). Strategjia e konsolidimit reflekton kėrkesėn e Qeverisė qė Banka tė fokusohet nė mė pak projekte por nė projekte mė tė mėdha dhe tė vazhdojė tė mobilizojė programe tė koordinuara gjerėsisht nga donatorėt nė fushat kyē tė zhvillimit. Lėvizja pėr tė konsoliduar portofolin gjithashtu reflekton nevojėn pėr njė pėrdorim mė efikas tė burimeve tė Bankės dhe aftėsive menaxheriale tė Qeverisė pėr tė mbėshtetur programin Shqiptar, dhe pėr tė lehtėsuar resurset e brendshme tė Bakės pėr tė kryer mė shumė punė analitike dhe kėshillimore me Qeverinė pėr sfidat e ardhshme tė Shqipėrisė. Ndėrkohė Banka dhe IFC do tė mbėshtesin reformėn rregullatore e cila synon tė pėrmirėsojė perspektivat pėr rritjen e financimin e sektorit privat pėr pengesat kryesore infrastrukturore. Tabela 6: Programi i Investimeve IDA/BNRZH * VF11-14 Pėrshpejtim i Ringritjes sė Rritjes Zgjerim dhe Mbėshtetje pėr Reduktim i Vulnerabilitetit ndaj Ekonomike pėrmes Pėrfitimet Sociale Ndryshimeve Klimaterike Konkurrueshmėrisė Projekte investimi nė vazhdimėsi (data e mbylljes) Gjenerim i Sektorit Energjisė VF11 Arsimi, Epėr. & Barazia VF12 Zhv. Burimeve Natyr. VF11 Reforma e Amb. Biznesit VF11 Shpėrndarja e Shrb. Soc. VF13 Grip i Shendėve VF11 Transporti VF11 Mod Sistemit Shėndetėsor VF13 Mnxh Intg i Zonave Breg. VF13 25 Adm. & Mnxh. i Tokės VF12 Ekosistemi i Liq. Shkodrės VF13 ECSEE APL2 Transmission VF12 Lehtėsim i Rreziqeve tė VF13 Sistem i Intg. Plan.MDTF VF12 Katastrofave Rrugėt Sekondare & Lokale VF13 ECSEE APL5 Sig. e Digave VF14 Projekte tė planifikuara investimi (data e shpėrndarjes) Burimet Ujore & Vaditje VF12 Inv Asistenca Sociale VF12 Furnizimi Bashkiak meUjė VF11 Mirėmb. e Rrugėve&Siguria VF13 Arsimi VF14 Shėrbimet Mjedisore VF13 Reforma e Sektorit Publik VF14 Sektori Shėndetėsor VF14 * Programi do tė pėrfshijė gjithashtu DPL vjetore dhe PGR tė vazhdueshme. C. Objektiva dhe Rezultate Strategjike 76. Objektiva e SPV ėshtė tė mbėshtesė zhvillimin e Shqipėrisė pėrmes tre objektivave strategjik dhe tė vazhdojė tė pėrdorė Filtrin e Qeverisjes ndėr-sektorial. Objektivat strategjik pėrfshijnė: (i) pėrshpejtimin e ringritjes sė Shqipėrisė nė nivele tė larta tė rritjes ekonomike nė Evropėn e pas krizės; (ii) zgjerim dhe mbėshtetje pėr pėrfitimet sociale tė Shqipėrisė; (iii) reduktim tė vulnerabilitetit tė Shqipėrisė ndaj ndryshimeve tė klimės. Detajet mbi natyrėn e secilės prej objektivave strategjike, duke pėrfshirė instrumentet parėsor nė vazhdim dhe ato tė propozuar, pėrshkruhen mė poshtė. Objektiva Strategjike 1: Pėrshpejtim i rimėkėmbjes sė rritjes ekonomike tė Shqipėrisė pėrmes pėrmirėsimit tė konkurrueshmėrisė (i) Menaxhim makroekonomik i shėndoshė dhe pėrmirėsim i menaxhimit tė shpenzimeve publike (ii) Pėrmirėsim i rregullave tė biznesit dhe ulje e kostove tė pajtimit pėr sektorin privat (iii) Shėrbime infrastrukturore tė pėrmirėsuara, dhe mė tė qėndrueshme financiarisht, nė rrugė,energji dhe vaditje. (iv) Banka dhe institucione mikrofinanciare mė tė forta dhe mbėshtetje pėr kompanitė lokale me konkurrencė tė lartė (i) Menaxhim makroekonomik i shėndoshė dhe pėrmirėsim i menaxhimit tė shpenzimeve publike 77. Banka do tė mbėshtesė pėrpjekjet e Qeverisė pėr tė forcuar performancėn makro, veēanėrisht atė fiskale, dhe menaxhimin shpenzimeve publike. Mbėshtetja e Bankės do tė mundėsohet fillimisht pėrmes njė serie huash tė bazuara nė politika sė bashku me njė rang shėrbimesh analitike dhe kėshillimore tė reja dhe tė vazhdueshme, pasuar nga njė projekt i planifikuar i Reforme tė Sektorit Publik nė VF14. Fokusi kryesor i kėsaj mbėshtetje do te jetė ndihma ndaj Shqipėrisė: (a)pėr tė pėrmirėsuar besueshmėrinė dhe qėndrueshmėrinė e politikave fiskale; (b) pėr tė plotėsuar kuadrin pėr mbrojtjen e stabilitetit tė sektorit financiar; (c) pėr tė kryer pėrmirėsime tė mėtejshme nė menaxhimin e shpenzimeve publike dhe performancėn e mirėbesimit; dhe (d) pėr tė thelluar mundėsitė pėr pėrfshirjen e qytetarėve nė proceset publike tė vendimmarrjes. 78. Huate e propozuara tė Shėrbimeve Sociale (VF11) dhe Rritjes (VF12-VF14) Huat pėr Politikat e Zhvillimit (DPL) prej 25 milion $ secila do tė adresojnė, ndėr tė tjera, reforma nė politikat fiskale dhe shpenzime publike, duke pėrfshirė pėrmirėsimin e efikasitetit tė shpenzimeve sociale (DPL Shėrbimet Sociale) dhe vendosjen e njė rregulli fiskal apo njė mase tė ngjashme pėr tė shtyrė politikat e kujdesshme fiskale (DPL-te e Rritjes). 26 79. Pėrpjekjet pėr tė pėrmirėsuar besueshmėrinė dhe qėndrueshmėrinė e politikave fiskale do tė karakterizohen nga: (a) angazhimi i rifreskuar i Bankės nė njė dialog transparent dhe publik pėr politikat fiskale dhe (b) intensifikim i pėrfshirjes sė Bankės nė monitorimin dhe analizėn e modeleve tė shpenzimeve sektoriale dhe rezultateve si pjesė e menaxhimit tė portofolit tė saj tė projekteve. E para do tė fillojė me shpėrndarjen e Memorandumit Ekonomik pėr Vendin (CEM) tė pėrfunduar kohėt e fundit, e pasuar nga publikimi prej Bankės i pasqyrave tre mujore ekonomike qė analizojnė zhvillimet makroekonomike. Kėto raporte do tė jenė te rendesishme duke pasur parasysh mungesėn e programit tė FMN, por edhe nė rast se ky i fundit adaptohet raportet mund tė vazhdojnė tė mbėshtesin debate mė tė detajuara mbi politikat e shpenzimeve publike ­ si nė sektorin sektorial ashtu dhe nė atė strukturor. Analizat sektoriale do t`i detyronin skuadrat makroekonomike dhe sektoriale tė Bankės tė ndėrmerrnin disa analiza pėr shpenzimet publike dhe institucionet si pjesė e pėrgatitjes pėr projektin tė mbikėqyrjes sė ministrive kryesore. Kėto analiza do tė mbėshtesnin integrimin edhe mė tė madh tė projekteve tė financuara nga Banka gjatė Rishikimit Afatmesėm tė Buxhetit (RAMB) si dhe do tė mundėsonin bazė tė mėtejshme analitike gjatė rishikimit vjetor tė buxhetit nga Qeveria. 80. Pėrpjekjet pėr tė pėrmirėsuar sistemin e menaxhimit tė shpenzimeve publike do tė bazoheshin origjinalisht nė Fondin e Mirėbesimit prej Disa Donatorėve pėr Sistemin e Integruar tė Planifikimit (MDTF), i cili i ka mundėsuar Shqipėrisė qė tė pėrmirėsojė mė tej proceset e saj MTBP qė lidhen me strategjinė kombėtare. Ky grant gjithashtu mbėshtet: (i) sistemin e shpėrndarjes sė Thesarit; (ii) zhvillim pėr njė Sistem Informimi tė Menaxhimit Financiar pėr Shqipėrinė (AMFIS) qė tė lidh monitorimin e rezultateve tė zhvillimit me zbatimin e buxhetit; dhe potencialisht (iii) ndėrtim kapacitetesh pėr Institutin e Statistikave Kombėtare, nė veēanti, pėr prodhimin e llogarive kombėtare. Puna analitike qė do tė nxirrte nė pah nevojat pėr zhvillim dhe ato tė sė ardhmes pėrfshin dhe njė raport tė ri Pėrgjegjshmėrinė e Shėrbimeve Publike dhe Financiare (PEFA) gjatė VF123 dhe rifreskime tė Raportit pėr Mbikėqyrjen e Standardeve dhe Kodeve (ROSCs) pėr transparencė Fiskale dhe Kuadrin e Vlerėsimit tė Kualitetit tė tė Dhėnave, nė lidhje me FMN. 81. Pėr sa i pėrket shpenzimeve publike dhe qeverisjes Shqipėria ka bėrė progres nė aspektin e prokurimeve publike dhe menaxhimin financiar tė huave pėrmes pėrdorimit tė disa sistemeve kombėtare nga Banka. Mbėshtetje e mėtejshme do tė mundėsohet pėrmes granit tė Facilitetit pėr Partneritet me Qeverinė (GPF) pėr zhvillim tė mėtejshėm tė sistemeve tė prokurimeve dhe menaxhimit financiar (shih Tabela 3, mė poshtė). Shpėrndarja e sistemit tė Thesarit dhe AFMIS do tė luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė forcimin e kapaciteteve pėr pėrmirėsimin e raportimeve buxhetore, kontabilitetit tė parasė dhe menaxhim financiar, ndėrkohė qė reformat e lidhura me auditin e brendshėm dhe kontrollin mbėshteten plotėsisht nėn instrumentin e BE pėr programin e Para-Pranimit. (ii) Pėrmirėsimi i rregullave tė biznesit dhe ulja e kostove tė pajtimit pėr sektorin privat 82. Shqipėria ka marrė hapa madhor pėr tė pėrmirėsuar kuadrin e investimeve private pėrmes njė programi tė gjerė tė reformave rregullatore, por mbeten ende boshllėqe domethėnėse midis rregullave tė reja dhe implementimit tė tyre nė praktikė siē evidentohet nga taksa e kohės` e cila mbetet vazhdueshmėrisht e lartė sipas raporteve tė fundit BEEPS dhe ICA. Fokusi strategjik i Grupit tė Bankės gjatė kėsaj SPV do tė jetė tė plotėsojė reformat aktuale qė lidhen me administrimin e tokės dhe inspektimin e bizneseve qė synojnė tė ulin taksėn e kohės`, dhe tė vendosi njė sistem modern pėr pėrgatitje mė tė mirė tė reformave rregullatore pėrpara adoptimit tė tyre. 83. Projekti aktual mbi Reformėn e Ambinetit tė Biznesit dhe Forcimit Institucional (BERIS) po mbėshtet prezantimin e njė Vlerėsimi pėr Ndikimin e Aspektit Rregullator (RIA) dhe reformėn e kuadrit Shqiptar pėr inspektime tė biznesit, ndėrkohė qė Projekti pėr Administrimin dhe Menaxhimin e Tokės 3 PEFA e fundit pėr Shqipėrinė u pėrgatit nė 2006. 27 (LAMP) po financon modernizimin e Zyrės sė tė Drejtave tė Pronės sė Patundshme dhe regjistrimin e 75 pėrqind tė pronave urbane tė paregjistruara. Aktivitetet kryesore plotėsohen nga njė Iniciativė pėr Reformė tė Dooing Business pėr Evropėn Jug Lindor, dhe nga Projekti i IFC pėr Thjeshtėzimin e Taksa, Programi pėr Konkurrueshmėrinė nė Nivel Kombėtar dhe Programin e Logjistikės sė Tregtisė. 84. Programi i SPV do tė vazhdojė gjithashtu implementimin tė njė sėrė programesh mė tė vogla qė synojnė tė forcojnė kapacitetet e sektorit privat pėr tė plotėsuar kėrkesat e BE dhe ato ndėrkombėtare. Kėtu pėrfshihen: Programi Rajonal pėr Reformėn nė Kontabilitet dhe Standardet Institucionale (REPARIS) Projekti i Zgjeruar i Raportimit pėr Korporatėn qė synon tė forcojė raportimin e sektorit financiar tė korporatave nė linjė me kėrkesat e BE dhe ato ndėrkombėtare; dhe i komplementuar nga Programi i IFC pėr Qeverisjen e Korporatave i cili mundėson asistencė direkte pėr ndėrmarrjet lokale pėr tė pėrmirėsuar marrėveshjet e tyre tė qeverisėse.; Projekti BERIS i cili gjithashtu nė mbėshtetje tė njė pėrmirėsimi nė infrastrukturėn e metrologjisė dhe standardeve teknike, dhe komplementohet nga njė program i IFC mbi Standardet Ndėrkombėtare dhe Rregullat Teknike i cili mundėson asistencė direkte pėr bizneset e vogla teksa plotėsojnė standardet teknike; Njė fond mirėbesimi i Iniciativės pėr Transparence pėr Industritė Nxjerrėse po mbėshtet kuadrin pjesėmarrės tė njohur nė rang ndėrkombėtar pėr transparencė tė tė ardhurave nė sektorin e minierave, mbėshtetur nga investimet e IFC nė sektorin nė rritje tė minierave; dhe Njė Fond Institucional Zhvillimi (IDF) qė mbėshtet implementimin e Konventės sė OKB nė AARHUS mbi transparencėn dhe pjesėmarrjen nė leje-dhėnien dhe vendimmarrjen mjedisore. (iii) Shėrbime Infrastrukturore tė pėrmirėsuara, dhe mė tė qėndrueshme financiarisht, nė rrugė, energji, dhe vaditje 85. Duke pasur parasysh shtrėngimet fiskale dhe resurset e limituara tė Bankės, strategjia e SPV pėr kėtė objektivė ėshtė qė (a) tė konsolidojė reformat aktuale dhe tė plotėsojė investimet e vazhdueshme nė sektorėt e energjisė dhe rrugėve, ndėrkohė qė punohet pėr tė mbledhur gradualisht mekanizma financues tė rinj dhe privat, aty ku ėshtė e mundur, dhe (b)tė vazhdojė investimet nė sistemin e vaditjes. Kėrkesa e qeverisė pėr njė zhvendosje graduale drejt shpėrndarjes bashkiake tė ujit do tė adresohet gjatė Objektivės Strategjike 3 pėr uljen e vulnerabilitetit tė Shqipėrisė ndaj ndryshimeve klimaterike pėrmes pėrmirėsimit tė menaxhimit, konservimit dhe pėrdorimit mė efikas tė burimeve ujore. 86. Nė sektorin e energjisė, SPV do tė fokusohet tek konsolidimi i rezultateve nga portofoli i gjerė aktual i cili pėrfshinė katėr projekte tė Bankės dhe dy programe tė IFC. Nė krahun e Bankės, (i) Projekti pėr Gjenerimin dhe Rikonstruktimin e Sektorit pritet tė arrijė, shumė shpejt, pėrmes veprimtarive komerciale tė Termocentralit Energjetik tė Vlorės njė shtesė prodhimi energjie prej 700 GWh nė kapacitetin e diversifikuar tė prodhimit tė elektricitetit nė Shqipėri; (ii) Programi i Huas sė Adaaptuar ECSEE (APL) 2 Projekti i Transmisionit po financon zėvendėsimin e tre nėnstacioneve tė vjetra ēka ėshtė kritike pėr pėrmirėsimin e kualitetit, pėr qėndrueshmėrinė dhe efikasitetin e pjesės mė tė madhe tė sistemit tė transmisionit tė energjisė dhe pėr ndėrtimin e kapaciteteve nė Operatorin e sapo veēuar tė Sistemit tė Transmetimit; dhe (iii) ECSEE APL 5Projekti pėr Sigurinė e Digave po mbėshtet pėrmirėsimet e efikasitetit nė kaskadėn mė tė madhe tė hidro-energjisė nė Shqipėri, dhe po ndihmon pėr shtimin e investimeve private nė hidrocentrale. Pėr mė tepėr, n addition, Garancia ndaj Rrezikut tė 28 Pjesshėm e aprovuar rishtazi pėr kompaninė e privatizuar tė shpėrndarjes sė elektricitetit mbetet kritike pėr tė siguruar stabilitet rregullator nė kėtė sektor dhe lehtėsimin e investime kryesore nga operatori i ri. 87. Ndėrkohė IFC do tė vazhdojė Iniciativėn e Granitit tė Performancės pėr Efikasitetin e Energjisė Rezidenciale qė synon tė mundėsojė deri nė 7,000 mikro-kredi me vlerė rreth 28 milion US $ pėr pėrmirėsimet e efikasitetit tė energjisė nga familjarėt me njė synim pėr tė kursyer 24,500 megawatt-orė energji dhe deri nė 30,000 ton gaze Greenhouse` (GHG) tė shmangura deri mė VF12. IFC gjithashtu po ndėrmerr njė Program pėr Energjinė e Rinovueshme pėr Hidrocentralet e Vogla i cili synon tė pėrmirėsojė kuadrin ekzistues rregullator, tė mundėsojė zhvillimin e kapaciteteve pėr investitorėt dhe tė punojė me institucione tė zgjedhura financiare pėr tė forcuar mbėshtetjen me financime pėr hidrocentralet e vogla. Mbeshtetur edhe ne privatizimet e fundit te suksesshme ne kete sektor, aty ku te jete e mundur, IFC do te konsideroje mbeshtetje per kompanite private te shperndarjes dhe prodhimit te energjise. 88. Nė sektorin e transportit, SPV do tė fokusohet ne perfundimin e dy projekteve ekzistues: projekti i Projekti i Transportit, i cili po financon ndėrtimin e segmentit tė ri Milot-Rrėshen nė rrugėn pėr Kosovė dhe Projektin e Rrugėve Dytėsore dhe Lokale i cili pėrforcon Programin ekzistues tė Qeverisė prej 430 milion $ pėr Rrugėt Dytėsore dhe Tretėsore. Pas kėsaj, Grupi i Bankės do tė mbėshtesė zhvillimin institucional dhe ndėrtimin e kapaciteteve pėr mirėmbajtjen e rrjetit tė rrugėve kombėtare. Gjithashtu, Projekti Ekzistues i Transportit po piloton pėrdorimin e kontratave tė mirėmbajtjes sė bazuara nė performancė tė cilat do tė vendosin bazat pėr Projektin tė Mirėmbajtjes dhe Sigurisė Rrugore tė planifikuar pėr VF13 pėr tė mbėshtetur krijimin e njė programi tė koordinuar nga donatorėt pėr plotėsimin e rehabilitimit dhe vendosjen e mirėmbajtjes rutinė pėr rrjetin e rrugėve kombėtare. Me tė njėjtėn mendėsi, IFC ka planifikuar shėrbime kėshillimore Pėr njė Partneritet Publik e Privat pėr plotėsimin, mirėmbajtjen dhe veprimtaritė e rrugės sė re pėr Morinė nė kufirin me Kosovėn. IFC do te vazhdoje te nxise qeverine per te terhequr investime ne sektorin privat ne porte permes PPP-ve dhe koncesioneve aty ku te jete e mundur. IFC do te mbeshtese financime te sektorit privat per projekte ne sektorin e transportit pas privatizimeve. 89. Projekti i planifikuar i Burimeve Ujore dhe Vaditjes (VF11) do tė bazohet nė mėsimet e investimeve tė mėparshme nė vaditje, ku akoma njė e treta e rrjetit kombėtar mbetet nė nevojė pėr t`u rehabilituar, pėr tė dresuar gjithashtu sigurinė nė rrjedhat e sipėrme dhe efikasitetin e rezervuarėve vaditės, pėr tė prezantuar mekanizma mė efikas pėr shpėrndarjen e ujit dhe pėr tė konsoliduar reformat e fundit nė menaxhimin e sistemit tė vaditjes dhe rikuperimin e kostos. (iv) Mbėshtetja e bankave dhe kompanive konkurruese 90. Duke pasur parasysh krizėn globale financiare, IFC do tė rrisė mbėshtetjen e saj pėr sektorin bankar me njė fokus drejt zgjerimit tė aksesit pėr financat, veēanėrisht pėr MSME. IFC do tė mundėsojė njė shumėllojshmėri produktesh tė adaptuara sipas nevojave tė bankave lokale duke pėrfshirė linjat e kredisė, produkt me garanci tė pjesshme, dhe efikasitet energjie dhe produkte tė energjisė sė rinovueshme. Nėse ėshtė e nevojshme, IFC do tė konsiderojė mbėshtetjen pėr tė forcuar kapitalizmin e bankave pėr tė lehtėsuar aktivitetin e tyre huadhėnės ndaj sektorit real. Pėr mė tepėr, IFC do tė kontribuojė pėr forcimin e institucioneve tė mikro-financės, duke adresuar mos-barazinė ekonomike midis zhvillimit urban dhe atij rural/semi-urban. 91. Bankat janė treguara mė agresive ndaj riskut dhe vendi ėshtė pėrballur me njė ngadalėsim tė kredi-dhėnies sė bankave ndaj kompanive lokale. Nė kėto rrethana, njė nga sfidat e IFC nė vend ėshtė lehtėsimi i pjesshėm i ndikimit tė krizės duke mundėsuar produkte tė pėrshtatshme pėr kreditimin ndaj kompanive lokale. Duke qenė se shumica e kompanive tė sektorit real janė MSMEs, IFC do tė mundėsojė mbėshtetjen e saj kryesisht pėrmes sektorit bankar. IFC do tė kėrkojė tė zgjerojė financimet e saj pėr tė pėrmirėsuar konkurrueshmėrinė e kompanive lokale nė sektorėt qė mund tė konkurrojnė me sukses 29 falė eksporteve tė tyre nė tregjet rajonale. Pėr mė tepėr, IFC do tė mbėshtesė kompanitė e sukseshme rajonale tė cilat duan tė zgjerojnė veprimtaritė e tyre nė Shqipėri. Objektiva Strategjike 2: Zgjerim dhe mbėshtetje pėr pėrfitimet sociale tė Shqipėrisė (i) Mė shumė akses ndaj arsimit, veēanėrisht arsimit sekondar dhe atij tė mesėm, dhe pėrmirėsim i kualitetit nė tė gjithė nivelet; (ii) Akses i pėrmirėsuar ndaj kujdesit primar shėndetėsor me kualitet dhe shpenzim mė efikas pėr kujdesin shėndetėsor publik (iii) Pėrmirėsim i orientimit dhe efikasitetit tė sistemit tė mbrojtjes sociale nė Shqipėri; 92. Shqipėria ka bėrė hapa tė suksesshėm pėr uljen e varfėrisė absolute si nė zonat rurale dhe nė ato urbane. Gjithsesi rezultatet e fundit tregojnė se ka zona tė dala rishtazi tė varfėrisė sė vazhdueshme. Pėr mė tepėr, si pasojė e ringritjes, qė me shumė gjasa do tė jetė e ngadaltė, tė nivelit tė rritjes ekonomike, ekzistojnė rreziqe se sukseset e fundit pėr sa i pėrket varfėrisė mund tė pushojnė. SPV e re pėrfshin njė angazhim tė vazhduar pėr tė zgjeruar aksesin ndaj arsimit mė cilėsor (nė veēanti nė nivelin sekondar dhe atė tė mesėm, ku shifrat e regjistrimit pėr Shqipėrinė janė nė mėnyrė domethėnėse mė tė vogla se tė standardeve rajonale) dhe tė shėrbimeve shėndetėsore (ku rezultatet e Shqipėrisė gjithashtu mbeten pas atyre tė fqinjėve dhe tė rajonit). SPV gjithashtu fokuson edhe njė herė vėmendjen tek efektiviteti i sistemit Shqiptar i mbrojtjes sociale, ku ka mundėsi pėrmirėsimi tė orientimit dhe administrimit. (i) Akses mė i zgjeruar ndaj edukimit, veēanėrisht ndaj arsimit tetėvjeēar dhe atij tė mesėm, dhe kualitet i pėrmirėsuar nė tė gjithė nivelet 93. Programi i SPV do tė vazhdojė tė mbėshtesė pėrmirėsimet nė arsim dhe zhvillimin e aftėsive pėrmes Projektit Ekzistues pėr Cilėsinė dhe Barazinė e Arsimit si pjesė e programit tė parė me qasje tė gjerė sektoriale nė Shqipėri. Programi mbėshtet pėrmirėsimet nė kualitetin e arsimit tetėvjeēar ēka synon tė rrisė regjistrimet, tė reformojė menaxhimin dhe financimin e arsimit tė mesėm, dhe tė forcojė kapacitetin e pėrgjithshėm menaxhues tė tė gjithė sistemit arsimor. Pėrmirėsimet e kualitetit priten tė dalin nga pėrpjekjet pėr tė: (i) pėrmirėsuar menaxhimin e shkollave pėrmes trajnimit, vendosjen e bordeve tė shkollave dhe njė programi pėr grante pėr shkollat; (ii) tė ndėrtojė godina tė reja dhe tė zgjerojė godina ekzistuese tė shkollave pėr tė ulur mbipopullimin; (iii) tė prezantoj kurikula dhe libra shkollor tė rinj, laborator, kompjuter dhe akses ndaj internetit; dhe (iv) tė pėrmirėsojė trajnimin, licencimin dhe zhvillimin e vazhdueshėm profesional tė mėsuesve. Duke pasur parasysh rėndėsinė e nevojave qė duhen adresuar dhe kėrkesėn e shprehur tė Qeverisė ndaj Bankės pėr tė vazhduar angazhimin e saj nė kėtė sektor social, njė vazhdim i Projektit tė Edukimit planifikohet pėr VF14. Gjithsesi, qėllimi i kėtij projekti pritet tė rafinohet gjatė viteve tė ardhshme, dhe rezultatet e tij priten tė realizohen gjatė nė SPV tė ardhshėm. (ii) Akses i pėrmirėsuar ndaj kujdesit primar shėndetėsor me kualitet dhe shpenzim mė efikas pėr kujdesin shėndetėsor publik 94. Banka po vazhdon tė mbėshtesė reformat kyēe nė sektorin e kujdesit shėndetėsor i cili synon tė rrisė aksesin ndaj shėrbimeve tė kujdesit primar shėndetėsor me kualitet, veēanėrisht midis tė varfėrve, dhe tė pėrmirėsojė efikasitetin e shpenzimeve publike pėr kujdesin shėndetėsor. Gjatė kėsaj SPV, Banka do tė vazhdojė tė mbėshtesė reformat ekzistuese nė sektorin e kujdesit shėndetėsor pėrmes Projektit ekzistues tė Modernizimit tė Sektorit Shėndetėsor duke pėrfshirė: (i) reformimin e dhėnies sė shėrbimit primar shėndetėsor dhe financimit, edhe duke prezantuar njė Paketė pėr Pėrfitimet Bazė dhe regjistrim universal me ofruesit e shėrbimit shėndetėsor pėr familjet; (ii) pėrmirėsim i kualitetit tė shėrbimeve primare tė shėndetit pėrmes njė programi ritrajnimi dhe ripajisje ekstensive, pajisje pėr ofruesit e shėrbimit primar tė kujdesit shėndetėsor; (iii) pėrmirėsim i incentivave pėr mė shumė efikasitet pėrmes kontraktimit tė bazuar tek performanca dhe incentivat; dhe (iv) forcim i qeverisjes spitalore dhe 30 menaxhimit. Duke pasur parasysh axhendėn e gjerė dhe tė papėrfunduar nė kėtė fushė, planifikohet njė vazhdim i Projektit tė Sektorit Shėndetėsor pėr VF14. Rezultatet priten tė publikohen gjatė SPV tė ardhshme. (iii) Pėrmirėsim i orientimit dhe efikasitetit nė sistemin shqiptar tė mbrojtjes sociale 95. SPV do tė mbėshtesė pėrmirėsimet e vazhdueshme nė mbrojtjen sociale pėrmes Projektit ekzistues pėr Shpėrndarjen e Shėrbimeve Sociale, i cili u zgjerua dhe u ristrukturua pėr tė vendosur njė sistem informacioni, pėr tė ndėrmarrė pėrmirėsime administrative dhe pėr tė ndėrtuar kapacitetet pėr reformėn e sistemit tė pensioneve; dhe punės sė vazhdueshme analitike nėn Programin e Analizės dhe Kėshillimit pėr Varfėrinė dhe Programit tė ri tė PNUD pėr Qeverisjen Ekonomike tė Shėrbimeve Komunale i cili po mbėshtet rishikimin dhe rivlerėsimin e mekanizmave tė mbrojtjes sociale pėr tarifat e elektricitetit dhe ujit. 96. Gjithsesi, fokusi kryesor i programit tė SPV do tė vendoset nė dy veprimtari tė parashikuara, njė Hua pėr Politikat e Zhvillimit tė Shėrbimeve Sociale (VF11) i cili do tė ndiqet nga njė Projekt i Investimeve pėr Asistencėn Sociale (VF12) i cili do tė synonte tė konsolidonte reformat nė orientimin dhe administrimin e pėrfitimeve tė asistencės sociale, mbėshtetur nga DPL, dhe pėrmirėsime tė konsoliduara nė aftėsinė e Shqipėrisė si njė vend me tė ardhura tė mesme qė tė mbrojė mė tė varfrit dhe ata mė vulnerabėl. Reformat e propozuara pėrfshijnė: (i) rishikim i kritereve tė pranueshmėrisė dhe mekanizmave orientues pėr asistencėn kryesore sociale dhe programet e pėrfitimeve pėr paaftėsinė; si dhe (ii) rritja e transparencės dhe efikasitetit nė shpėrndarjen e burimeve tė asistencės sociale. Objektiva Strategjike 3: Ulja e Vulnerabilitetit tė Shqipėrisė ndaj ndryshimeve klimatike (i) Pėrmirėsim i konservimit, menaxhimit dhe pėrdorimit efikas tė resurseve shqiptare tė ujit (ii) Ulje e vulnerabilitetit ndaj katastrofave natyrore dhe atyre tė shkaktuara nga dora e njeriut (i) Pėrmirėsim i konservimit, menaxhimit dhe pėrdorimit efikas tė resurseve ujore nė Shqipėri 97. Programi i SPV do tė mbėshtesė Shqipėrinė nė pėrballjen me sfidat e ndryshimit tė klimės duke pėrmirėsuar konservimin, menaxhimin dhe pėrdorimin efikas tė burimeve tė ujit. Strategjia fokusohet tek ndėrtimi i institucioneve dhe vendosjen e investimeve pėr tė pėrmirėsuar efikasitetin e burimeve ujore pėrmes portofolit ekzistues tė pesė projekteve investuese, ndėrkohė qė inkorporohen tre investime tė reja nė fushat e menaxhimit tė integruar tė resurseve tė ujit, furnizimit bashkiak me ujė dhe higjienizimi, dhe shėrbimet mjedisore. 98. Portofoli aktual pėrfshin: (i) Projektin e Zhvillimit tė Burimeve Natyrore i cili mbėshtet planifikim tė konservimit tė bazuar nė komunitet pėr pyje, kullota dhe ujėmbledhės tė vegjėl dhe investime nė mbi 230 komunitete tė zonave tė thella dhe malore ku mbizotėron erozioni; dhe po piloton menaxhimin e integruar tė tre nga shtatė ujėndarėseve Shqiptare; (ii)njė Fond Mirėbesimi pėr Rigjenerimin Natyral tė Bio-Karbonit i cili gjithashtu po piloton blerjen e parė tė karbonit tė marrė nga rigjenerimi natyral qė mund tė ndihmojė degradimin e tokave, tė reduktojė erozionin e tokės, dhe tė pėrmirėsoj kualitetin e ujit; (iii) Projekti pėr Menaxhimin dhe Pastrimin e Zonave Bregdetare tė Integruara (ICZMCP) i cili mbėshtet infrastrukturėn mjedisore pėrgjatė bregut jugor, duke pėrfshirė dhe rehabilitimin e ndotjes nė njė zonė ku mė parė vepronte njė fabrikė kimike, pėrmirėsime tė furnizimit dhe higjienės sė ujit nė dy bashki tė bregut, ndėrtim tė njė landfilli` pėr mbetjet inerte dhe zhvillimin e njė 31 plani menaxhimi pėr zonen mė tė rėndėsishme Ramsar4 nė Shqipėri; (iv) Projekti i pėrbashkėt Shqiptaro- Malazez i Facilitietit Botėror tė Mjedisit(GEF) pėr Menaxhimin e Integruar tė Ekosistemit tė Liqenit tė Shkodrės, i cili po vendos njė kuadėr menaxhues bilateral pėr kėtė burim tė pėrbashkėt uji; dhe (v) duke vazhduar eksperiencen e suksesshme te programit te riciklimit, Shėrbimet e propozuara kėshillimore tė IFC pėr pjesėmarrjen private nė menaxhimin e mbetjeve tė ngurta e plotesuar ku te jete e mundur edhe financime koncesionare apo financime direkte te bashkive per zhvillimin e landfilleve sanitare rajonale ne perputhje me legjislacionin e ri kombetar dhe Direktivat e BE.. 99. Dy projekte tė reja planifikohen ta zgjerojnė kėtė axhendė, gjatė SPV. I pari: Projekti i Reformės dhe Investimeve pėr Shpėrndarjen e Ujit nga Bashkia (VF11) u ndėrtua mbi eksperiencėn e mėparshme tė Bankės nė sektorin e ujit/ujėrave tė zeza dhe i pėrgjigjet thirrjes sė Qeverisė pėr shtimin e mbėshtetjes sė donatorėve nė kėtė fushė. Projekti do tė pėrbėjė kontributin kryesor tė Bankės pėr njė program sektorial nė rang donatorėsh qė po pėrgatitet nga Qeveria (nė bashkėpunim me KFW/GTZ, Korporatėn Austriake pėr Zhvillim dhe Bankėn) dhe do tė fokusohet nė reformėn e politikave qe do te percaktohet se bashku me qeverine si per nivelin kombetar ashtu dhe per ate lokal per nje program menaxhimi nė sektorin e ujit pėr tė lehtėsuar investimet bashkiake nga njė sėrė partnerėsh donatore. Pėr mė tepėr, projekti ka shumė gjasa tė mbėshtesė pėrmirėsimet, dhe mundėsisht pjesėmarrjen privatee nė njė nga dy sistemet mė tė mėdha bashkiake tė ujit nė Shqipėri. Ndėrkohė IFC po kėrkon nė mėnyrė aktive tė mbėshtesė pėrmes shėrbimeve kėshillimore, pjesėmarrjes private nė shėrbimet komunale aty ku ėshtė e pranueshme. Projekti i propozuar i Shėrbimeve Mjedisore (VF13) do tė jetė njė vazhdimėsi e Projekteve tė Zhvillimit tė Resurseve Natyrore dhe Bio-Karbonit dhe do tė synojė tė adresojė mė tej erozionin nė rrjedhat e sipėrme dhe ēėshtje tė tjera tė degradimit qė ndikojnė nė qėndrueshmėrinė e Shqipėrisė. Pėr mė tepėr, ky projekt do tė jetė gjithashtu njė mėnyrė pėr tė mbledhur burime tė jashtme private dhe publike drejt pėrpjekjeve Shqiptare pėr tė menaxhuar dhe pėr t`u adaptuar me ndryshimet e klimės. 100. Sė fundmi, Projekti i Menaxhimit tė Ujit dhe Vaditjes (VF12) i pėrshkruar mė sipėr, ėshtė kryesisht pjesė e axhendės sė infrastrukturės (shih paragrafi 89) por do t`i shėrbejė gjithashtu kėsaj objektive pėr tė forcuar kuadrin menaxhues tė burimeve ujore tė Shqipėrisė. (ii) Ulje e vulnerabilitetit ndaj katastrofave natyrore dhe atyre tė kryera nga dora e njeriut 101. Banka do tė mbėshtesė pėrpjekjet e Shqipėrisė pėr tė forcuar pėrgatitjen ndaj katastrofave, duke u fokusuar tek implementimi i dy projekteve ekzistues dhe pėrbėrėsit pėr urgjencat tė njė projekti tjetėr i cili ėshtė ristrukturuar sė fundmi pas reagimit ndaj pėrmbytjeve tė Janarit. Nė kuadėr tė Projektit pėr Lehtėsimin dhe Adaptimin e Rreziqeve, Banka po kontribuon pėr pėrmirėsimin e strategjive Shqiptare tė pėrgjigjes ndaj katastrofave, duke pėrmirėsuar shėrbimin e parashikimit tė motit, duke rishikuar kodet e ndėrtimit qė tė pėrputhen me kėrkesat e BE pėr rreziqet sizmike, dhe duke vendosur Facilitetin e Evropės Juglindore pėr Rrezikun e Katastrofave i cili do tė promovojė produkte pėr parandalimin e katastrofave dhe pėr sigurimin ndaj rreziqeve atmosferike nė tregjet sub-rajonale. Banka gjithashtu do tė plotėsojė mbėshtetjen ekzistuese nė kuadėr tė Projektit pėr Pėrgatitjen dhe Reagimin ndaj Gripit tė Shpendėve dhe Pandemisė Njerėzore, dhe do tė plotėsojė investimet pėr tė riparuar dhe pėrmirėsuar mbrojtjen ndaj pėrmbytjeve dhe objekte infrastrukture tė tjera nė veri tė Shqipėrisė nė kuadėr tė Projektit tė Ristrukturuar tė Administrimit dhe Menaxhimit tė Tokės. 4 Konventa Ramsar pėr Tokat e Lagėta ėshtė njė traktat ndėrqeveritar i cili pėrfaqėson angazhimet pėr tė mbrojtur karakterin ekologjik tė Tokave tė Lagura me Rėndėsi Ndėrkombėtare. 32 D. Filtri Qeverisės v2.0 102. Gjatė SPV tė mėparshėm, Shqipėria prezantoi njė Filtėr Qeverisės i cili synonte tė qendėrzonte njė fokus drejt katėr fushave kyē tė qeverisjes5 nė secilėn prej ndėrhyrjeve tė Bankės. Filtri ishte instrumental nė mbajtjen e fokusit tek qeverisja pėrgjatė portofolit dhe nė hartimin e secilit prej projekteve tė reja. Si pėr tė balancuar, kontributi i projekteve pėr krijimin e mekanizmave mė tė fortė institucional nė sektorėt individual ishte substancial, duke pėrfshirė pėr shembull, proceset transparente pėr pėrzgjedhjen e rrugėve, pėrmirėsimin e licensimit tė ofruesve tė kujdesit shėndetėsor, testimit pėr hyrjen nė universitet dhe mbikėqyrje mė tė fuqishme tė institucioneve financiare (shih Aneksi 2 pėr mė shumė detaje). Kjo u ritheksua mė vonė dhe u shty mė tej nga strategjia e Bankės Kundėr Korrupsionit dhe Qeverisjes sė Vendit (CGAC) e vitit 2007. Tre leksionet kyēe tė nxjerra nga implementimi i kėtij filtri dhe nga programi i mėvonshėm CGAC janė (i) nevoja pėr tė forcuar bazėn analitike pėr pėrpjekjet nė qeverisje; (ii) fokusim ndaj qasjeve dhe ndėrhyrjeve tė cilat janė mė tė prekshme pėr zyrtarėt e Qeverisė (dhe gjithashtu ekipet zbatuese), p.sh. mė shumė sinergji me aktivitet dhe reformat ekzistuese tė mbėshtetura nga Banka; dhe (iii) krijimi i njė hapėsire pėr ndėrhyrje mė tė vogla, qė ndodhin mė shumė nė momentin e duhur sipas mundėsive qė krijohen. 103. Kėto leksione u inkorporuan nė propozimin e Shqipėrisė pėr njė alokim Window 1` nga Faciliteti i ri i Bankės pėr Partneritet nė Qeverisje (i pėrshkruar mė poshtė nė Kutinė 3) dhe kanė ndihmuar nė rafinimin e fokusit tė Filtrit tė Qeverisjes pėr SPV e re. Propozimi i Shqipėrisė ishte i konsiderueshėm duke qenė se qasja pėr tė pėrmirėsuar qeverisjen ėshtė nė thelb ėshtė diēka qė ka tė bėjė me punėn pėrgjatė portofolit nė njė pėrpjekje jo vetėm pėr tė pėrmirėsuar implementimin e projekteve tė financuara nga Banka, por pėr tė pasur njė efekt tė gjerė nė ndryshimin e sistemeve qeverisės nė tė cilėt kėto projekte bashkėngjiten. Qasja e rishikuar kėrkon tė kapitalizojė potencialin e projekteve tė bankės pėr tė shtuar efektivitetin e enteve qeverisėse duke ofruar ekspertizė pėr shpenzimet dhe ēėshtjet administrative, si njė akt komplementar ndaj reformave dhe investimeve sektoriale. Filtri specifikon kėrkesat pėr programet e huadhėnies qė lidhen me: (i) menaxhimin e shpenzimeve publike; (ii) marrėveshjet administrative; (iii) pėrdorimin, apo pėrdorimin e pjesshėm tė disa sistemeve qeveritare tė mirėbesimit; dhe (iv) informimin publik dhe pėrfshirjen e shoqėrisė civile. 104. Sė pari, projekt duhet tė jetė i integruar plotėsisht nė Programin e Buxhetit Afatmesėm tė Qeverisė dhe pėrgatitja pėr projektet e rinj do ti detyrojė grupet qė tė ndėrmarrin analiza tė shpenzimeve publike pėr shpenzimet e qeverisė nė sektorėt apo ministritė kyē. Projektet duhet tė demonstrojnė se si i pėrgjigjen tė paktėn njėrės prej sfidave kryesore tė politikave tė shpenzimeve pėr atė sektor. Gjatė mbikėqyrjes, grupet e projektit do tu kėrkohet tė monitorojnė periodikisht implementimin e buxhetit tė pėrgjithshėm pėr tė gjithė sektorin dhe tė performancės pėr sfidėn e identifikuar tė politikės nė shpenzimet publike sė bashku me ministrinė e linjės. Grupet e Sektorit duhet tė lidhen dhe bashkėpunojnė nga afėr me kolegėt Rrjetin pėr Zvogėlimin e Varfėrisė dhe Menaxhimit Ekonomik (PREM) pėr t`ia ushqyer kėtė informacion dialogut tė Bankės mbi politikat e menaxhimit fiskal dhe shpenzimeve publike. Mbi tė gjitha, njė integrim i tillė i pėrgatitjes dhe mbikėqyrjes sė projektit nė proceset buxhetore tė qeverisė do tė ndihmojė pėr mbėshtetje, me kalimin e kohės, tė alokimit tė resurseve bazuar mė gjerė tek evidencat dhe pėr rritjen e transparencės pėr shpenzimet publike. 105. Sė dyti, ēdo projekt i ri duhet tė ndėrmarrė njė proces tė shkurtėr rishikimi si pjesė e marrėveshjeve tė planifikuara tė implementimit tė qendėrzuar. Kjo kėrkesė i pėrgjigjet leksioneve tė nxjerra gjatė SPV tė shkuar. Kėto rishikime do tė ndihmojnė pėr tė identifikuar mė mirė pengesat potenciale nė implementimin e projektit si dhe tė qėllimeve tė tjera pėr ndėrtimin e kapaciteteve qė mund 5 Shtyllat e Qeverisjes ishin (i) transparencė mė e madhe pėr shpenzimet publike; (ii) depolitizim i administratės publike dhe forcim i agjencive tė pavarura; (iii) pėrcaktim dhe kuptim i sfidave tė qeverisjes lokale; dhe (iv) pjesėmarrje mė e lartė e qytetarėve nė mekanizmat e mirė qeverisjes. 33 tė adresohen nga projekti, pėrmes qendėrzimit. Qeveria ka filluar tashmė njė proces tė vendosjes nė radhė tė pėrgjegjėsive pėr menaxhimin e projekteve tė financuara nga donatorėt nė secilėn nga ministritė e linjės brenda njė departamenti tė vetėm. Banka do tė mbėshtesė gjithashtu zhvillimin e marrėveshjeve tė reja, pėrmes projekteve, sa herė kjo ėshtė e mundur. Kutia 3: Qeverisja Vendore e Shqipėrisė dhe Granti i Facilitetit pėr Programin e Partneritetit me Qeverisjen 1.5 milion US$ fonde nga DFID, Holanda, dhe Norvegjia Mars 2009-Prill 2012 1. Diagnistifikimi i Qeverisjes (studime mikro dhe makro mbi qeverisjen) ­ i pėrfunduar Vlerėsimi i Qeverisjes pėr Vendin Pėrgjegjshmėria nė sektorėt e Arsimit dhe Shėndetėsisė 2. Forcimi i Sistemeve tė Vendit Plani i Projekteve tė Mirėbesimit: · Vlerėsim i Portofolit tė Mirėbesimit pėr vendin ­ i pėrfunduar · Sistemi i monitorimit tė prokurimeve pėr portofolin e Bankės; · Ndėrtimi i kapaciteteve pėr palėt e tjera dhe seminare pėr biznesin lokal tė ofertave pėr kontratat e financuara nga Banka; · Kontrata model prokurimi specialist me performancė tė zgjeruar dhe pėrgjegjshmėri pėr ndėrtimin e kapaciteteve; · Pėrgatitje pėr udhėzuesin e taksave mbi kontratat e financuara nga donatorėt dhe tė ekzekutuara nga qeveria · Asistencė teknike pėr vendosjen e mekanizmave tė ankesave sipas kėrkesave tė BE pėr prokurimet dhe koncesionet publike · Mbėshtetje pėr zgjerimin e sistemit tė prokurimeve elektronike tė qeverisė Vlerėsim mbi masat Mbrojtėse tė kuadrit ligjor pėr blerjen e tokės dhe implementimin e praktikave pėr masat mbrojtėse pėr shpronėsimet Strategjia elektronike e Qeverisė dhe asistencė teknike mbi kėtė ēėshtje 3. Krijimi i Kėrkesės pėr mirėqeverisje dhe pėrgjegjshmėri Fondi pėr Organizatat e Shoqėrisė Civile (OJQ) Pėrfshirje nė Mbikėqyrjen e portofolit tė Bankės Panairi Shqiptar i Ideve dhe Projekteve pėr Mirėqeverisjen (me Kėshillin Britanik) 4. Ndėrhyrje tė Vogla nė kohėn e duhur nė Qeverisjen Sektoriale Studim i qeverisjes nė sektorin e vogėl tė minierave ( komplementues pėr EITI) Asistencė teknike pėr rishikimin projekt legjislacionit dytėsor pėr Ligjin e Planifikimit Territorial Aktivitete tė tjera, pėr t'u vendosur 106. Kėrkesa e tretė lidhet me pėrdorimin, apo pėrdorimin e pjesshėm tė menaxhimit tė sistemit prokurimeve dhe/apo sistemeve tė tjera financiar tė vendit qė janė aprovuar nga Menaxhimi Rajonal pėr Prokurimet dhe Financiar i Bankės. Shqipėria ka bėrė progres pėr sa i pėrket reformave nė prokurimet publike dhe menaxhimin financiar. Tė dy kėto sisteme mirėbesimi vazhdojnė tė marrin mbėshtetjen e IPS MDTF dhe GPF Planit tė Veprimit pėr Mirėbesimin. Posaēėrisht, Banka ėshtė nė procesin e auditimit tė sistemit Shqiptar tė prokurimeve elektronike , ēka do tė nxjerr nė pah pėrmirėsimet e kėrkuara pėr certifikimin nga ana e Bankės dhe IFI tė tjerė pėr sistemin. Sistemi i automatizuar i Thesarit dhe zhvillimi i Sistemit tė Informimit pėr Asistencėn e Jashtme gjithashtu pėrfaqėsojnė mundėsinė pėr integrimin e plotė tė financimeve tė Bankės nė sistemet e menaxhimit financiar tė Qeverisė. Banka do tė vazhdojė kėtė mbėshtetje nė mėnyrė qė gjithmonė e mė shumė projekte tė lėvizin drejt pėrdorimit tė prokurimeve elektronike dhe sistemeve tė Thesarit. 107. Sė katėrti, si njė suplement pėr Politikėn e re tė Bankės pėr Akses ndaj Informacionit, projekte ekzistues dhe projekte tė reja do tu nevojitet tė zbulojnė mekanizma pėr pėrfshirjen e shoqėrisė civile nė 34 mbikėqyrjen dhe monitorimin e implementimit. Njė program pilot pėr tė tillė mekanizma mbėshtetet nga CGAC-GPF. 108. Rezultatet e pritura nga pėrdorimi i Filtrave tė Qeverisjes v2.0 nė portofolin e Shqipėrisė lidhen kryesisht me efektivitetin e qeverisjes mė shumė se sa me anti-korrupsionin, per se`. Njė rezultat kyē do tė ishte pėrmirėsimi i menaxhimit tė shpenzimeve publike dhe menaxhimit financiar nė qeverisjen qendrore, siē evidentohet dhe nga njė pėrmirėsim gradual i indikatorėve PEFA, veēanėrisht i atyre qė lidhen me monitorimin dhe raportimin e ekzekutimit tė buxhetit dhe financimit tė donatorėve. Njė rezultat i dytė lidhet me implementimin e Deklaratės sė Parisit mbi efektivitetin e zhvillimit, nė veēanti me njė ulje tė numrit tė njėsive tė lira tė implementimit tė projekteve dhe me njė pėrdorim mė tė madh tė sistemeve tė akredituara tė mirėbesimit tė vendit, tė cilat monitorohen nga autoritetet Shqiptare nė Studimin e ēdo dy vjetėve pėr Deklaratėn e Parisit. Rezultati pėrfundimtar i Filtrit tė Qeverisjes v2.0 lidhet me pėrmirėsimin e transparencės pėr punėt e Bankės me qeverinė (jo vetėm tė rezultateve tė projekteve), siē evidentohet nga njė pėrmirėsim i indikatorėve relevant nė Studimin periodik tė Klientit nga Banka pėr Shqipėrinė. E. Programi i Financimit SPV 109. Huat e reja BNRZH pėr Shqipėrinė gjatė periudhės sė SPV priten tė arrijnė rreth 275 million US$, sipas kapacitetit financiar tė BNRZH. Programi i financimit tė Bankės pėrbėhet nga: (i) pėrfundimi i 15 projekteve ekzistuese investimi dhe fondeve tė mėdha mirėbesues nga disa donator, dhe (ii) pėrgatitja e 8 projekteve tė reja investimesh dhe e njė serie huash vjetore pėr politika tė zhvillimit. SPV planifikohet tė pėrfshijė hua pėr politikat nė nivelin e rreth 100 milion USD (apo rreth 25 milion USD pėr vit) por i duhet tė qėndrojė fleksibėl duke pasur parasysh paqėndrueshmėrinė e politikave makroekonomike dhe potencialin pėr pėrkeqėsimin e tronditjeve tė jashtme ekonomike. Projektet e propozuara DPL janė planifikuar qė tė fokusohen nė reformat sektoriale nė shėrbimet sociale gjatė in VF11, dhe nė reforma mė tė gjera qė mbėshtesin rritjen dhe konkurrueshmėrinė gjatė VF12-VF14. Gjithsesi, shuma e huas pėr mbėshtetjen e buxhetit do tė jetė detyrimisht shumė e varur nga performanca makroekonomike e Shqipėrisė dhe stabiliteti gjatė periudhės sė SPV. Pėr shembull, huat DPL mund tė reduktohen dhe mė pas resurset e liruara tė BNRZH mund tė rialokohen pėr hua nė investime nė rast se qeveria dėshton nė kryerjen e rregullimeve tė nevojshme fiskale pėr t`u kthyer nė njė trajektore mė tė ulėt tė borxhit gjatė periudhė sė SPV. Nė mėnyrė tė kundėrt, Banka duhet gjithashtu tė jetė e pėrgatitur pėr mė shumė mbėshtetje DPL pėr Shqipėrinė nėse vendi goditet rėndė nga ngjarjet ekonomike tė Euro-zonės, paēka menaxhimit tė kėnaqshėm makroekonomik. Veprimtaritė e planifikuara tė investimeve, nė kėto rrethana ose do tė shtyheshin apo tė braktiseshin. Dhe sė fundmi, paēka performancės makroekonomike, nivelet e huave tė planifikuara mbėshtetėse do tė jenė gjithashtu subjekt i kapacitetit financiar tė BNRZH. Nėse ka nevojė pėr ndryshime domethėnėse pėr huadhėnien DPL si pasojė e kėtyre apo faktorėve tė tjerė alternativ, ato do tė diskutohen me Menaxhimin dhe do t`i prezantohen Bordit gjatė progres raportit tė SPV apo pėrmes memorandumeve tė pėrshtatshme tė strategjisė, sė bashku me projektet e reja. 110. Nė vartėsi tė konditave tė tregut gjatė katėr viteve tė ardhshme, IFC pret qė tė investojė rreth 120-150 milion $ nė sektorin privat nė Shqipėri dhe qė tė pėrdorė shėrbimet e saj kėshillimore pėr tė siguruar financime private pėr mirėmbajtjen e rrugėve, furnizimin me ujė, menaxhimin e mbetjeve tė ngurta, dhe energjinė e rinovueshme. Investimet e IFC nė sektorin privat do tė kanalizohen pėrmes financimit direkt nė njė vartėsi projektesh qė variojnė nga agrobiznesi nė turizėm, miniera, energji dhe shitje me pakicė. Nė sektorin financiar investimet do tė varjojnė nga forcimi i kapitalizmit tė bankave 35 (aty ku ėshtė e nevojshme), financimi afatgjatė pėr MSMEs, tek energjia e rinovueshme dhe produktet me efikasitet energjetik. Tabela 7: Programi i Propozuar Indikativ BNRZH sipas Vitit Fiskal VF11 US$m Shėrbimet Sociale DPL 25 Furnizimi Bashkiak me Ujė 40 VF11 Total 65 VF 12 Rritja Ekonomike DPL 25 Burimet Ujore dhe Vaditja 40 Investimet nė Asistencėn Sociale 25 VF12 Total 90 VF13 Rritja Ekonomike DPL 25 Mirėmbajtja & Siguria Rrugore 30 Shėrbimet Mjedisore 10+ VF13 Total 65 VF14 Rritja Ekonomike DPL 25 Shėndetėsia 10+ Arsimi 10+ Reforma e Sektorit Publik 10+ VF14 Total 55 TOTAL 275 + Numri dhe volumi i veprimtarive investuese pėr VF13-VF14do tė rishikohet gjatė Progres Raportit SPV dhe do tė varet nga progresi pėr konsolidimin e portofolit si dhe nga kapaciteti financiar i BNRZH. F. Programi i SPV pėr Njohurinė 111. Studimi i vitit 2010 i Klientit dhe procesi konsultues i SPV vunė re mbėshtetjen prej tė gjithė palėve tė interesuara pėr vazhdimėsinė e kontributit tė Bankės pėr dialog transparent dhe publik mbi politikat dhe sfidat e zhvillimit me tė cilat pėrballet Shqipėria. Grupi i Bankės do tė vazhdojė tė mundėsojė shėrbime analitike dhe kėshillimore pėr tė ndihmuar Shqipėrinė qė tė pėrballet me sfidat gjatė viteve tė ardhshme, por edhe pėr tė siguruar njė pjesėmarrje mė tė madhe publike gjatė diskutimit pėr kėto sfida. Memorandumi Ekonomik pėr Vendin i pėrfunduar sėfundmi, Vlerėsimi i Klimės ė Investimeve, Vlerėsimi i Qeverisjes pėr Vendin do tė shpėrndahen plotėsisht gjatė VF11, dhe mė pas do tė ndiqen nga njė seri rivlerėsimi ekonomik tremujor qė synon tė hap debat mbi politikat makroekonomike. Banka gjithashtu do tė vazhdojė serinė dyvjeēare tė Konferencave lokale tė Bankės Shqiptare pėr Ekonominė e Zhvillimit (ABCDE), qė filluan gjatė SPV sė mėparshme, pėr tė mundėsuar njė skenė periodike dhe neutrale pėr debate publike pėr kėto dhe ēėshtje tė tjera. 112. Programet e njohurisė sė Bankės dhe IFC gjithashtu ndihmojnė pėr tė ecur pėrpara nė procesin e integrimit tė Ballkanit Perėndimor. IFC do tė vazhdojė implementimin e programit tė saj kryesisht rajonal tė shėrbimeve kėshillimore nė Shqipėri. Kėto shėrbime synojnė, jo vetėm tė forcojnė mjedisin e biznesit dhe kapacitetin e sektorit lokal privat pėr tė konkurruar nė njė mėnyrė mė tė integruar nė tregjet Evropiane dhe ndėrkombėtare, dhe qė tė arrihet progres nė afrimin me BE pėr disa fusha, por qė gjithashtu tė ndihmojnė integrimin e mėtejshėm tė Shqipėrisė me vendet fqinje nė rajon pėrmes ndarjes sė eksperiencave nė reforma. Nga ana e Bankės, Shqipėria do tė pėrfitojė mė shumė punė ekonomike dhe sektoriale rajonale. Veēanėrisht, Banka ka njė program tė vazhdueshėm pėr punė rajonale pėr analizėn e varfėrisė dhe sektorin financiar qė fokusohet tek prioritetet rajonale, dhe njė fond rrotullues pėr punėn sektoriale rajonale. Fokusi i fundit i kėtij fondi ka qenė menaxhimi i rrugėve lokale dhe njė vlerėsim i 36 sektorit hekurudhor sipas SEETO qė hap rrugėn pėr njė marrėveshje tė re rajonale, ēėshtjet e energjisė qė lidhen me ECSEE, ndikimi i ndryshimeve klimaterike nė burimet rajonale ujore dhe, rishtazi, eksperienca tė pėrbashkėta dhe sfidat e politikave sociale. Fushat e ardhshme do tė pėrcaktohen me lindjen e nevojave dhe sinergjive potenciale. G. Monitorimi dhe Vlerėsimi 113. SPV do tė mbėshtetet tek njė kombinim i mekanizmave ekzistues dhe atyre nė zhvillim tė monitorimit dhe vlerėsimit. Sė pari, Banka do tė vazhdojė mbėshtetjen e saj tė gjatė programatike pėr monitorimin dhe analizimin e varfėrisė nė Shqipėri, ndėrkohė qė i kushton mė tepėr vėmendje monitorimit dhe analizimit tė mosbarazive gjinore. Shqipėria ka njė program tė mirė vendosur sondazhesh tė bazuar tek familjet dhe standardet e jetesės tė cilat kryhen ēdo tre vjet, dhe pėr tė cilat Banka ka mundėsuar mbėshtetje teknike. Nė mėnyrė tė ngjashme, Banka do tė zgjerojė programin e saj tė rregullt tė monitorimit makroekonomik pėr tė pėrfshirė prodhimin e raporteve ekonomike tė shkurtra tremujore pėr aq kohė sa Shqipėria mbetet nė njė marrėdhėnie pa-program me FMN. Nevoja pėr kėto raporte do tė rivlerėsohet gjatė kohės me rritjen e aksesit tė tregut dhe informacionit pėr tregun. Sė fundmi, Banka po mbėshtet zhvillimin Monitorimit dhe Vlerėsimit (M&E) tė Qeverisė nga ajo vetė pėr strategjinė kombėtare pėr zhvillim pėrmes IPS MDTF. Pėr sa i pėrket implementimit tė programit, Banka do tė vazhdoje tė ndėrmarrė rivlerėsime tė pėrbashkėta tė portofolit me Qeverinė dhe pėrgatitjen e pėrbashkėt tė Progres Raportit SPV gjatė VF13. VI. MENAXHIMI I RREZIQEVE 114. Implementimi i programit tė SPV i pėrcaktuar gjatė kapitullit paraardhės ėshtė subjekt i katėr rreziqeve kryesore si mė poshtė: 115. Pėrkeqėsimi potencial i situatės makroekonomike. Brishtėsia e mjedisit tė jashtėm tė Shqipėrisė dhe kuadri aktual makroekonomik i vendit dhe qėndrimet e politikės fiskale aktuale pėrfaqėsojė rreziqe kritike pėr Strategjinė e Partneritetit me Vendin. Njė pėrkeqėsim i mėtejshėm i mjedisit tė huaj dhe mundėsive tė financimit, dhe/apo njė pėrgjigje pėrmes politikave tė papėrshtatshme do tė adresoheshin pėrmes njė rregullimi tė programit tė Bankės pėr huat nė mbėshtetjen e buxhetit nė mėnyrė qė ose tė plotėsoheshin nevojat urgjente financiare ose qė tė vonohej apo tė reduktohej mbėshtetja buxhetore e programuar (parag. 109). Banka ka intensifikuar tashmė dialogun e saj pėr politikat makroekonomike, duke pasur parasysh mungesėn e publikimeve tė programit tė FMN. Pėr mė tepėr, Banka do tė koordinohet mė nga afėr me KE pėr monitorimin e situatės makroekonomike dhe pėr politikat e propozuara reaguese. Gjithsesi, duke pasur parasysh nivelet e larta tė pasigurisė, do tė nevojitet pak fleksibilitet pėr tė programuar pėrgjigjet e duhura financiare nė aspektin afatshkurtėr dhe afatmesėm. 116. Tensionet e vazhdueshme politike. Edhe pse Shqipėria ka bėrė hapa tė konsiderueshėm nė konsolidimin e demokracisė multi-partiake dhe nė kalimin e pashėm tė pushtetit, klima politike mbetet shumė e polarizuar. Me afrimin e zgjedhjeve lokale, ekzistojnė shqetėsime se ngurtėsimi aktual i marrėdhėnieve midis partive qeveritare dhe atyre nė opozitė mund tė vazhdojė si pasojė e parregullsive tė pretenduara zgjedhore apo si pasojė e ngritjes sė ndonjė ēėshtje tė re ndarėse. Kjo nga krahu i saj do tė kishte implikime tė qarta negative pėr implementimin e SPV, duke qenė se vėmendje si e qeverisė ashtu dhe ajo e opozitės do zhvendosej nga ēėshtjet e zhvillimit drejt atyre politike por gjithashtu edhe sepse vendimmarrja pėr projektet dhe politikat mund tė arrijė nė njė pikė frenimi pėr rastet kur bordet multi- partiake, komitetet e pėrbashkėta tė vlerėsimit apo diēka e ngjashme janė tė nevojshme nė procesin e implementimit. Sėrish, konteksti i axhendės sė aderimit nė BE me kriteret e saj tė forta politike dhe me 37 njė mbėshtetje tė gjerė nė Shqipėri ­ si nga partitė politike ashtu edhe nga publiku i gjerė­ do mund tė ofrojnė incentivat pėr zgjidhje tė shpejtė tė ēėshtjeve politike. 117. Roli i bankės nė mbėshtetjen e zhvillimit nė Shqipėri. Duke pasur parasysh se huat e reja BNRZH janė relativisht tė vogla dhe gjithmonė e mė shumė selektive ėshtė e mundur qė aftėsia jonė pėr tė ndikuar reformat sektoriale pėrmes dialogut mbi politikat dhe zhvillimit institucional mund tė kufizohet, veēanėrisht me lehtėsimin e aksesit ndaj financimeve koncesionare nga BE. Kjo, gjithsesi, nuk ėshtė domosdoshmėrish me ndikim pėr arritjen e rezultateve nė terren duke qenė se Grupi i Bankės do tė vazhdojė tė mundėsojė shėrbime analitike dhe kėshillimore pėr tė ndihmuar Shqipėrinė qė tė pėrballet me sfidat e saj pėr zhvilli. Pėr mė tepėr, Banka do tė vazhdojė praktikėn e saj ekzistuese tė partneritetit me partnerė tė tjerė tė jashtėm, duke pėrfshirė BE , pėr t`u angazhuar nė dialogun mbi politikat pėr ēėshtjet kryesore nė njė mėnyrė tė koordinuar. 118. Sfida tė vazhdueshme tė implementimit. Shqipėria duhet tė pėrshpejtojė implementimin nga ana e saj e projekteve tė financuara nga donatorėt, duke pėrfshirė ato tė financuara nga Banka. Gjithsesi, mbeten akoma disa dobėsi domethėnėse nė kapacitete, dhe jo mė pak nė koordinimin ndėr-qeveritar, qė rrezikojnė implementimin nė kohė tė portofolit. Sfida tė tilla mund tė vazhdojnė, apo dhe tė intensifikohen, teksa Qeveria ecėn pėrpara drejt axhendės sfiduese tė pėrafrimit me BE. Qasja e SPV pėr tė thjeshtėzuar dhe qendėrzuar portofolin ėshtė menduar pikėrisht pėr tė reduktuar kompleksitetin e mbėshtetjes sė Bankės pėr Shqipėrinė dhe nė kėtė mėnyrė pėr tė ulur barrėn administrative tė Qeverisė. Si e tillė, Banka do tė sigurojė qė ndėrkohė qė lėvizet drejt njė numri mė tė vogėl veprimtarish mė tė mėdha, do tė bėhen pėrpjekje pėr tė shmangur rritjen e kompleksitetit tė brendshėm tė secilės prej veprimtarive. Pėr mė tepėr, Qeveria ka vendosur sė fundmi njė mekanizėm tė ri nė nivel Kabineti qė fokusohet periodikisht nė shtrėngesat kyē nė veprimtaritė e asistuara nga jashtė nė njė pėrpjekje pėr tė zgjidhur pengesat dhe pėr tė pėrshpejtuar implementimin e projekteve investuese pėrgjatė sektorėve tė ndryshėm. 38 SHTOJCA 1: MATRICA E REZULTATEVE PĖR STRATEGJINĖ E PARTNERITETIT ME VENDIN OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) Objektiva Strategjike 1: Pėrshpejtim i rimėkėmbjes sė rritjes ekonomike tė Shqipėrisė pėrmes pėrmirėsimit tė konkurrueshmėrisė (i) Menaxhim makroekonomik i shėndoshė dhe pėrmirėsim i menaxhimit tė shpenzimeve publike Stabiliteti Shqipėria duhet tė forcojė Pėrmirėsim i besueshmėrinė dhe Implementimi i plotė i sistemit tė Sistem i Integruar Makroekonomik do besueshmėrinė dhe qėndrueshmėrinė e politikave fiskale, automatizuar tė thesarit qė pėrdoret nga Planifikimi MDTF tė ruhet pėrmes qėndrueshmėrinė e politikave statistikave kombėtare pėr ekonominė, i gjithė ministritė e qeverisė qendrore dhe nga konsolidimit fiskal, fiskale dhe proceseve raportimeve mbi rezultatet pėr zhvillimin dhe agjencitė pėr pagesa, fatura, angazhime dhe Faciliteti i Partneritetit me uljes sė vazhdueshme buxhetor, duke pėrfshirė dhe qeverisjes sė shpenzimeve publike, siē tregohet menaxhimin e aseteve ** Qeverinė ­ Plan Veprimi i tė borxhit tė prezantimin e monitorimeve edhe nga :: Mirėbesimit brendshėm, dhe analizave tė mė vonshme Vendosjen e AFMIS nė qeverinė qendrore 1. Adaptimi i rregullit fiskal apo njė mase REPARIS Projekti i pėrmirėsimin e tė shpenzimeve dhe Raporte tė detajuara dhe konsoliduara Pėrmirėsimit tė Raportimit balancės aktuale dhe rezultateve pėr zhvillim, dhe ekuivalente mbėshtetje pėr politikat fiskale deri nė 2014 qeveritare pėr zbatimin e buxhetit vjetor, tė tė Financave tė planifikimit tė duke pėrmirėsuar kualitetin e publikuara ēdo muaj nė internet qė prej 2012 Korporatave politikės fiskale nė statistikave kombėtare. 2. Proceset RAMB tė pėrfshijnė programet e pėrputhje me Ndėrkohė progresi i institucionalizuara gjatė analizės pėr Gjithė projektet e financuara nga Banka tė Shėrbimet Sociale DPL politikat monetare vazhdueshėm i reformave tė buxhetin e mėparshėm deri nė vitin 2013** buxhetoren plotėsisht gjatė RAMB, duke (VF11) SKZHI, p.17 mirėbesimit ėshtė thelbėsor pėrdorur Sistemin e Thesarit pėr 3. Progres Raportet e SKZHI tė pėrfshijnė menaxhimin financiar, dhe tė raportuara nė Rritja Ekonomike DPLs pėr pėrmirėsimin e qeverisjes (VF12-VF14) sė shpenzimeve publike. raportime pėr: (i) ekzekutimin e buzhetit raportet financiare tė qeverisė ** dhe (ii) informacion tė pavarur statisitik pėr Filtri i Qeverisjes v2.0 objektivat dhe rezultatet. Vendosja e mekanizmit pėr rishikimin e ankesave pėr prokurimet sipas kėrkesave tė Raportet Tremujore Ekon. 4. Tė gjithė investimet publike tė jenė tė BE planifikuara pėrmes procedurave tė reja dhe PEFA (VF12) tė integrohen plotėsisht nė proceset RAMB Prokurimet elektronike tė certifikuara pėr pėrdorim dhe nga projektet e financuar nga ROSC mbi Transparencėn deri 2013 Fiskale (VF12) donatorėt, pėrfshi dhe projektet e Bankės 5. Ulje tė mėtejshme nė peshėn e raportuar tė Botėrore ** ROSC mbi Kuadrin e vlerės sė kontratės qė firmat intervistuara Vlerėsimit tė Kualitetit tė pranojnė se paguajnė pėr tė marrė kontrata tė Dhėnave (VF13) qeveritare (aktualisht: 4.4%, synimi: pranė mesatares rajonale) (ii) Pėrmirėsim i rregullave tė biznesit dhe ulje e kostove tė pajtimit pėr sektorin privat 39 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) Njė klimė e Kosto e kryerje sė aktivitetit Ulja e kostos sė biznesit, siē tregohet nga: Rritja e numrit tė zyrtarėve qeveritar qė janė Reforma e Mjedisit tė favorshme biznesi do tė biznesit nė Shqipėri mbetet trajnuar pėr teknikat e vlerėsimit rregullator Biznesit dhe Projekti i tė mundėsohet pėr e lartė pjesėrisht pėr shkak tė 6. Dy Vlerėsime tė plota tė Ndikimit (status: 3 nė 2008; synimi: 375 nė 2011) Forcimit Institucional zhvillimin dinamik tė korrupsionit administrativ dhe Rregullator tė mbajtura ēdo vit nga 2013. sipėrmarrjeve private taksės sė lartė tė kohės`, Rishikimi dhe adoptimi i kuadrit rregullator Projekti i Administrimit 7. Ulje e numrit tė inspektimeve pėr biznes pėr inspektimet dhe Menaxhimit tė Tokės dhe tėrheqjen e klima e investimeve nė ēdo vit (status: 32 nė 2009; objekt.: 12 nė investimeve tė huaja Shqipėri pėrcaktohet nga 2011). Rritje e numrit tė titujve tė lėshuar nė zonat Faciliteti i Partneritetit SKZHI, f.17 administrimi i papėrshtatshėm urbane (status: 130,000 nė 2009; synimi: pėr Shpronėsimet & i tokės dhe nga dobėsitė nė 8. Ulja e kohėzgjatjes pėr marrjen e njė leje 320,000 nė fund tė2011) Masat Mbrojtėse TA administrimin e tokės urbane. ndėrtimi (status: 180 ditė nė 2007; synimi: 100 ditė nė fund tė 2011) Plotėsimi i kompjuterizimit tė Zyrės sė IFC Programi i Regjistrimit tė Pronės sė Patundshme. Logjistikės Tregtar IFC Projekti i Thjeshtėzimit tė Taksave IFC Programi i Konkurrueshmėrisė Rajonale SEE Iniciativa `Doing Business' Deri nė vitin 2013, Shqipėria po lėviz ngadalė Pėrmirėsimi i pėrputhjes me kėrkesat Normat ligjore dhe rregullat e zhvilluara pėr Projekti pėr Forcimin e Shqipėria do tė arrijė drejt shfaqjes sė standardeve ndėrkombėtare dhe BE pėr sektorin privat, siē sistemin e auditit mbikėqyrės tė jenė nė linjė Mjedisit tė Biznesit & tė njėjtin nivel si tė BE dha tyre ndėrkombėtarė tregohet nga: me direktivat e BE. Forcimit Inst. vendet e Evropės pėr sa i pėrket sektorit privat, Qendrore dhe por ka nevojė pėr forcimin e 9. Infrastrukturė e mbikėqyrjes publike sipas Kėshilli Kombėtar i Kontabilitetit publikon REPARIS Projekti i Lindore gjatė vitit qė implementimit tė standardeve ligjit tė ri tė auditimit dhe direktivave tė BE rregullisht IFRS tė rifreskuara Pėrmirėsimit tė Raportimit ato u bėnė anėtare tė dhe aftėsisė sė sektorit privat tė Financave tė 10. Vleftėsimi i Iniciativės pėr Transparencė tė Laboratori Kombėtar i Metrologjisė Korporatave BE , pėr indikatorėt e pėr t`iu pėrputhur kėtyre Industrive Nxjerrėse nė 2012. plotėsisht operacional sipas kėrkesave tė BE Doing Business, qė standardeve Pėrputhje me Konventėn e pėrgatiten nga Banka 11. Rritje e numrit tė laboratorėve tė akredituar Trajnim i stafit nė 50 fusha kalibrimi nė Arhusit IDF Botėrore nė Standardet Evropiane tė Akreditimit 2011. SKZHI, f.18 (status: 13 nė 2009; synimi: 30 nė 2011) Iniciativa pėr Vendosja e sistemit tė publikimit online` tė Transparencė e Industrive 12. Bėrje publike e 15% e aplikimeve pėr leje tė databazės pėr aplikimet e lejeve mjedisore Nxjerrėse MTDF mjedisore deri nė 2012 deri nė Dhjetor 2012 IFC Programi i Rritje e numrit tė individėve dhe Standardeve organizatave qė janė trajnuar mbi principet e Ndėrkombėtare dhe AaC (status: 0 nė 2010; synimi: 250 nė Rregullave Teknike 2012) 40 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) (iii) Shėrbime infrastrukturore tė pėrmirėsuara, dhe mė tė qėndrueshme financiarisht, nė rrugė,energji dhe vaditje. Sistemi i energjisė Sektori Shqiptar i energjisė Pėrmirėsimi i furnizimit tė brendshėm me Plotėsim i ndėrtimit dhe nisje e aktivitetit Projekti i Gjen. & do tė zhvillohet vazhdon tė pėrballet me sfida energji, projekteve tė sistemit tė komercial tė Termocentralit tė Vlorės. Ristrukturimit tė Sektorit bazuar nė principet e teknike e financiare, pjesėrisht transmetimit,efikasitetit nė sigurinė dhe nė tė Energjisė tregut, tregu vendas pėr shkak tė njė axhendės tė funksionimin digave tė hidrocentraleve, dhe i Plotėsimi i procesit tė rehabilitimi i gjashtė do tė jetė i hapur dhe papėrfunduar tė reformave. kostos sė sistemit tė shpėrndarjes, siē tregohen nėnstacioneve. ECSEE Projekti APL2 i liberalizuar, dhe do Reformat mė tė fundit duke nga: Transmetimin Energji. Plotėsim i ristrukturimit tė Operatorit tė tė integrohet me pėrfshirė dhe ēmontimin` e Sistemit tė Transmetimit dhe tė planit tė ECSEE APL5 Projekt i tregun rajonal dhe sistemit, privatizimin e shitjes 13. Kapacitet i rritur dhe i diversifikuar pėr tė gjeneruar elektricitet prej 700 GWh nė vit biznesit duke pėrfshirė aprovimin e tarifave Sigurisė sė Digave Evropian tė energjisė. me pakicė dhe investimeve nė tė reja. Kapaciteti pėr tė forcimin e kapaciteteve tė 14. Zhvillim i potencialit tė ri hidroenergjetik Garanci e Pjesshme pėr prodhuar energji do gjenerimit dhe transmisionit prej 150 MW nga centralet e vogla dhe tė Masa ndreqėse pėr orientimin e lartė dhe tė Rrezikun pėr Privatisimin tė rritet me synimin duhen tė realizohen nė mėnyrė mesme mesėm tė prioriteteve dhe plotėsim i e Operatorit tė Shėrbimit qė tė mbulojė qė tė ndihen ndikimet. punimeve infrastrukturore nė diga. Shpėrndarės kėrkesėn agregate pėr 15. Ulje e konsumit rezidencial tė energjisė me 20,000 KwH pėrmes mikro-huave pėr Aprovim nė kohė i tarifave pėr Operatorin e IFC Programi i Energjisė energji SKZHI, f.17 Sistemit Shpėrndarės dhe tė Furnizuesit sė Rinovueshme pėr pėrmirėsimet e efikasitetit tė energjisė Publik me Pakicė konform Deklaratės Hidrocentrale e Vegjėl 16. Rritje e numrit tė nėnstacioneve tė Rregullatore rehabilituara (niveli aktual: 85.4% ; synimi IFC Mikro-Huat pėr 98.5% nė 2013) Marrėveshje Bashkėpunimi e firmosur me Efikasitetin e Energjisė pesė banka pėr tė implementuar programin Rezidenciale 17. Rritje e prodhimit tė energjisė pėrmes pėr Efikasitetit e Energjisė Rezidenciale. rehabilitimit dhe pėrmirėsimit tė IFC investime direkte & procedurave pėr optimizmin e rezervuarėve Rishikimi i ligjit pėr ndėrhyrje nė tė drejtat produkte tė specializuara (status: 0 GWh nė 2008; target: 30 GWh nė inkurajon bankat qė tė financojnė direkte nė energji tė pastėr 2013) Hidrocentralet e Vogla (SHPPs). dhe tė rinovueshme 18. Implementim i plotė tarifave pėr Qeverisja Ekonomike e rikuperimin e kostos nė by 2014 Shėrbimeve Komunitare ­ Shėrbim nė bazė pagese i PNUD Infrastruktura e Konkurrueshmėria e Konditat e pėrmirėsuara rrugore dhe 108 km rrugė dytėsore dhe lokale tė Projekti i Transportit Transportit, nė Shqipėrisė ngadalėsohet nga qėndrueshmėria e investimeve rrugore siē rikonstruktuara/rehabilituara (nga Projekti i veēanti transporti infrastruktura e tregohet nga: Bankės); Projekti i Rrugėve rrugor do tė papėrshtatshme rrugore. Mbi Dytėsore & Lokale pėrmirėsohet dhe do 75% e rrjetit lokal ėshtė nė 19. 26 komunitete me akses tė pėrmirėsuar 1,700 km rrugė rajonale dhe lokale tė rrugor ndaj shėrbimeve dhe tregjeve (status: rikonst./rehab. (deri nė fund tė programit Mirėmbajtja dhe Siguria e tė mundėsohet gjendje tė dobėt. Ka pasur njė Rrugėve (VF13) krijimi i njė hapėsire rritje domethėnėse nė 0 nė 2010; synim: 26 nė 2012) me shumė donator); tė integruar investimet nė rrugė ēka 20. Rritje e pėrqindjes sė rrugėve lokale dhe Krijim i njė sistemit tė menaxhimit tė PPP kėshilluese e IFC pėr 41 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) ekonomike ... kėrkon rritje proporcionale tė rajonale qė janė nė gjendje tė mirė (status: 0 pasurive pėr rrugėt dytėsore dhe lokale dhe funksionimin dhe dispozitave dhe efikasitetit tė km nė 2009; objekt. projektit: 108 nė 2012; Autoritetit Kombėtar tė Rrugėve pėr mirėmbajtjen e rrugėve Mbėshtetja pėr mirėmbajtjes sė rrugėve. objekt program. 1,700 nė 2014) Shqipėrinė mirėmbajtjen e Pėrpjekjet pėr tė pėrmirėsuar rrugėve kombėtare 21. Pėrqindja e rrjetit kombėtar tė rrugėve qė Kontrata PPP pėr Menaxhimin dhe institucionet e menaxhimit tė mbulohet nga kontrata tė bazuara mbi do tė rritjet ... rrugėve janė nė rrugė e sipėr Funksionimin e rrugės Milot-Morinė, tė performancėn e mirėmbajtjes (status 0 nė tenderuara dhe tė firmosura rreth 6000 km rrugė dhe duhen tė konsolidohen. 2009; synim 10% nė 2014) rurale do tė rehabilitohen deri nė 2013 SKZHI, f.16 Rritja e Shqipėria ka njė potencial tė Shėrbimet e pėrmirėsuara tė vaditjes siē tregohet Politika dhe Strategjia e Vaditjes e dorėzuar Projekti pėr Burimet Ujore prodhueshmėrisė lartė pėr bujqėsi, por pėrballet nga: ndaj Kėshillit tė Ministrave dhe Vaditjen (VF12) bujqėsore pėrmes me larmishmėrinė pėrmirėsimit tė domethėnėse tė reshjeve, dhe 22. Sasia e Ha tė vaditur dhe tė drenazhuar tė Rehabilitimi i Rezervuarėve, Vaditjes dhe Projekt Pilot mbi sistemit tė vaditjes vaditja e praktikat e tokės nė skemat e rehabilituara (Objektivat Drenazhit Adaptimin e Bujqėsisė menaxhimit tė ujit janė tė do tė pėrcaktohen gjatė pėrgatitjes sė ndaj Ndryshimit tė Klimės projektit) Numri i rezervuarėve tė vaditjes nė TA fragmentarizuara dhe pėrputhje me rregullat pėr sigurinė e digave joefikase. (Objektivat akoma pėr tu pėrcaktuar) (iv) Banka dhe institucione mikrofinanciare mė tė forta dhe mbėshtetje pėr kompanitė lokale me konkurrencė tė lartė Duke pasur parasysh Bankat private janė bėrė mė tė Portofolet e Bankave Lokale janė tė fortė, mė Balanca midis kėrkesės dhe ofertės pėr Mbėshtetja e IFC pėr krizėn globale kujdesshme ndaj rrezikut dhe efikas dhe mė tė larmishėm huadhėniet ėshtė pėrmirėsuar bankat pėrmes linjės sė financiar, IFC do tė vendi ka pėrjetuar njė kreditit, produkteve me rrisė mbėshtetjen e ngadalėsim nė huadhėnien e Mė shumė hua jepen pėr kompani lokale Bankat kanė pėrmirėsuar pėrputhjen me garanci tė pjesshme, saj pėr sektorin bankave ndaj kompanive veēanėrisht MSMEs, dhe shėrbimet ndaj klientit regullat e BSH pėr menaxhimin e NPLs. produkteve pėr efikasitetin bankar me njė fokus lokale. janė pėrmirėsuar energjetike dhe atyre pėr ndaj zgjerimit tė Portofolet e Huave tė Bankave janė mė tė energji tė rinovueshme aksesit ndaj larmishėm dhe, nėse ėshtė e financave, Ka mosbarazim ekonomike Kualiteti i shėrbimit tė institucioneve financiare nevojshme, forcim i veēanėrisht pėr midis zhvillimit rural/semi- ėshtė pėrmirėsuar dhe huadhėnia e tyre ėshtė kapitalizmit tė tyre urban dhe atij urban. rritur veēanėrisht nė zonat e thella rurale Rrjeti i MFI ėshtė zgjeruar nė tė gjithė MSMEs. Shėrbimet Kėshillimore tė Institutet ekzistuese tė mikro- Shqipėrinė dhe ofron produkte mė tė IFC financės janė tė paafta pėr t`u larmishme. pėrballur me rritjen e nevojės Pėrmirėsimi i rregullave tė brendshėm tė pėr hua apo shėrbime tė tjera. MFIs pėr tė plotėsuar udhėzimet e BSH 42 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) Objektiva Strategjike 2: Zgjerim dhe mbėshtetje pėr pėrfitimet sociale tė Shqipėrisė (i) Mė shumė akses ndaj arsimit, veēanėrisht arsimit sekondar dhe atij tė mesėm, dhe pėrmirėsim i kualitetit nė tė gjithė nivelet Vendosja e njė Shqipėria kėrkon tė zgjerojė Pėrmirėsim i aksesit ndaj dhe kualitetit tė arsimit Tė plotėsohet reforma nė tė tre klasat e Projekti pėr Epėrsinė dhe sistemi arsimor me burimet e saj tė rritjes sė tetėvjeēar, siē pėrcaktohet nga: kurrikulės tetėvjeēare. Barazinė nė Arsim cilėsi tė mirė, produktivitetit dhe punėsimit gjithėpėrfshirės dhe pėrmes investimeve efektive 23. Rritja nė regjistrimet nė tetėvjeēare (status: Rritje e pjesėmarrjes sė mėsuesve nė Projekti i Edukimit (VF14) fleksibėl qė t`i nė kapitalin njerėzor ­ 60% nė 2009; synimi: 100% nė fund tė zhvillimin e vazhdueshėm profesional (Rezultatet priten gjatė pėrgjigjet kėrkesave regjistrimet nė tetėvjeēare janė 2014) (status: 25% nė 2009; synimi: 70% nė fund SPV tė ardhshėm) tė tregut SKZH, tė ulėta pėr shkak edhe tė tė2010) 24. Eliminimi i turneve tė trefishta; zvogėlim i f.18 kualitetit tė dobėt dhe turneve tė dyfishta pėr shkollat tetėvjeēare Ndėrtimi i 12 shkollave tė reja; zgjerim i 8 rezultateve mėsimore, dhe nė 2014 shkollave aktuale; dhe rehabilitim i 10 arsimi i mesėm duhet tė jetė shkollave pėr t`u pėrfunduar deri nė fund tė mė i kujdesur pėr t`iu Reforma e institucioneve tė arsimit tė mesėm siē 2013. pėrgjigjur tregut. tregohet nga: Vendosja e sistemit tė financim tė bazuar nė 25. Sistem i plotė funksionues pėr vlerėsimin e performancė pėr tė (11) universitetet publike kualitetit pėr arsimin e mesėm. deri nė 2014. Krijimi i 100 laboratorėve universitar me gjithė pajisjet moderne didaktike. (ii) Akses i pėrmirėsuar ndaj kujdesit primar shėndetėsor me kualitet dhe shpenzim mė efikas pėr kujdesin shėndetėsor publik Sistemi i shėndetit Aksesi ndaj shėrbimit primar Akses i pėrmirėsuar ndaj kujdesit kualitativ Plotėsim i ritrajnimit tė ofruesve tė SHPSH Projekti pėr Modernizimin publik do tė ofrojė shėndetėsor ėshtė i shėndetėsor, siē tregohet nga: e Sistemit Shėndetėsor njė shėrbim bazik, papėrshtatshėm nė Shqipėri, Vendosja dhe implementimi i Paketės Bazė me kualitet tė lartė veēanėrisht pėr tė varfėrit. 26. Rritja e numrit tė popullsisė sė regjistruar tė Pėrfitimeve. Projekti i Shėndetėsisė dhe efektiv pėr tė nė sigurimin shėndetėsor (status: <10% nė Project (VF14) rezultatet Financimi dhe qeverisja pėr 2009; synimi: 70% nė 2014) Unifikim i blerjes sė kujdesit primar dhe priten gjatė SPV tė gjithė pėrmes sekondar nėn Institutin e Sigurimeve tė pėrmirėsimeve kujdesin e shėndetit ėshtė e ardhshme fragmentuar, dhe njė 27. 100% e pėrftuesve tė NE marrin Paketėn Kujdesit Shėndetėsor. menaxheriale Bazė tė Pėrfitimeve SKZHI, f.18 shpėrndarje joefikase e Adoptim dhe nisje e implementimit pėr objekteve pengon Pėrmirėsimi i shpenzimeve publike pėr kujdesin planin e racionalizimit pėr sektorin shpėrndarjen e kujdesit. shėndetėsor, siē tregohet nga: shėndetėsor. 28. Ulja e pėrqindjes sė shpenzimeve tė sektorit Gjithė spitalet publike financohen sipas publik nė kujdesin spitalor (status: 58%; kontratave bazuar nė performancė synimi: 48%) (iii) Pėrmirėsim i orientimit dhe efikasitetit tė sistemit tė mbrojtjes sociale nė Shqipėri 43 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) Pėrfshirja e Ndikimi tek tė varfrit i NE Efikasiteti i pėrmirėsuar i shpenzimeve tė Rishikim i procedurave tė vlerėsimit dhe Projekti i Shpėrndarjes ė individėve dhe ėshtė i ulėt, pjesėrisht pėr asistencės sociale dhe administratės sė kritereve tė pranueshmėrisė pėr pėrfitimet e Shėrbimeve Sociale familjeve tė varfra nė shkak tė nevojės pėr orientim pėrfitimeve, siē tregohet nga: paaftėsisė (duke pėrfshirė dhe pensionin e NE do tė garantohet mė tė mirė. Ndėrkohė, paaftėsisė). DPL Shėrbimet Sociale dhe programi do tė administrata e pėrfitimeve 29. Rritja e % tė tė varfėrve qė marrin pėrfitime (VF11) ketė njė mbulim mė sociale ėshtė joefikase, dhe nga asistenca sociale (status: 22% nė 2008; Shfaqja dhe funksionimi i plotė i regjistrit synimi 40% nė 2014) qendror elektronik tė pėrfituesve. Projekti pėr Investime nė tė mirė tė nevojave tė shpenzimet pėr programin jo- Asistencėn Sociale (VF12) pėrfituesve. kontribuues pėr tė paaftėt 30. Reformė parametrike tė sistemit tė Sisteme tė pėrmirėsuara menaxhimi dhe ėshtė jo-proporcional. Sistemi pensioneve, pėr tė pėrmirėsuar pjesėmarrjen kontrolle pėr mashtrime dhe gabime nė NE. DPLs e Rritjes Ekonomike Sistemi i pensioni i Pensioneve ka deficite (VF12-14) publik do tė dhe deficitin afatgjatė fiskal, nė proces domethėnėse afatgjata dhe implementimi Adaptim i strategjisė pėr reformimin e ristrukturohet dhe pensioneve. Analizė Programatike e mbulim tė ulėt. Varfėrisė reformohet NSDI, p.18 Qeverisja Ekonomike e Shėrbimeve Komunitare ­ Shėrbim nė bazė pagese i PNUD Objektiva Strategjike 3: Ulja e Vulnerabilitetit tė Shqipėrisė ndaj ndryshimeve klimaterike (i) Pėrmirėsim i konservimit, menaxhimit dhe pėrdorimit efikas tė resurseve Shqiptare tė ujit Mbrojtja dhe Pyjet dhe ujėmbledhėsit nė Ulja e rrezikut tė erozionit nė rrjedhat e sipėrme Implementim i vazhduar i planeve pėr Projekti i Zhvillimit tė pėrmirėsimi i zonat malore pėrballen me pėrmes menaxhimit tė tokave tė lagshta, menaxhimin komunal tė mikro- Burimeve Natyrore mjedisit pėrmes presione nė rritje si pasojė e kullotave dhe ujėmbledhėsve nė Shqipėri, siē ujėmbledhėsve nė r0 komuna dhe menaxhim menaxhimit tė erozionit, prerjeve ilegale tė tregohet nga: komunal i pyjeve dhe kullotave nė 239 Rigjenerimi Natyror i Bio qėndrueshėm tė pyjeve, dhe zhvillimi, por komuna. Karbonit TF resurseve natyrore nė kapaciteti lokal pėr tė 31. 25% rritje e tė ardhurave nga aktivitetet zonat rurale menaxhuar burimet ėshtė i pyjore nė pyjet komunale dhe tokat e Ristrukturim i shėrbimeve shtesė pyjore. Projekti i Shėrbimeve SKZHI,f.73 kufizuar. kullotės Mjedisore (VF13) Rritja e sekuestrimit tė karbonit nga 32. 400,000 ton mė pak erozion aktivitetet pyjore (status: pėr 45,000 ton CO2 tė sekuestruar nė 2009; target: 181,000 ton nė 2014) Pėrmirėsim i Mungesa e infrastrukturės dhe Pėrmirėsim i infrastrukturės mjedisore publike Pėrfundim i rehabilitimit tė njė nga zonave Menaxhim i Integruar dhe infrastrukturės dhe shėrbimeve mjedisore kyē nė kyē dhe i shėrbimeve bashkiake pėrmes mė tė ndotura bregdetare nė Proto Romano pastrim i Zonave shėrbimeve Bregun Jugor rrezikon tė Bregdetare bregdetare pėr tė dėmtojė burimet bregdetare 33. Tonelata mbetjesh solide tė familjeve qė Njė landfill` funksional pranė Sarandės dhe mbrojtur potencialin dhe zhvillimin e turizmit. depozitohen sipas standardeve tė BE nė njė qendėr transferimi nė Himarė. e turizmit dhe pėr tė Bregun Jugor (status: 0 ton, synimi: tė paktėn 5000 tė mbeturinave familjare) Pėrfundim i shtimit tė rrjetit tė ujėrave tė siguruar zhvillim zeza nė Sarandė; dhe trajtim i ujėrave tė 44 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) 34. Tonelata tė ujit tė zi tė trajtuar nė zonat zeza nė Himarė. bregdetare (status : 0 nė 2010; synim: 48,000 nė 2012) Groposje dhe inkapsulim tė 45,000 m3 mbetjesh tė dėmshme nė Porto Romano Adoptim i planit tė ri menaxhues pėr Parkun Kombėtar tė Butrintit dhe tokave tė lagėshta nė pėrputhje me Konventėn Ramsar. Pėrmirėsim i Shqipėria ka gjasa tė pėrballet Pėrmirėsimi i rrjetit tė menaxhimit tė burimeve Kadastra e Ujit [e pėrfunduar] Menaxhim i Integruar i menaxhimit tė me ndikime domethėnėse si ujore siē tregohet nga: Ekosistemeve tė Liqenit tė burimeve ujore pėr tė pasojė e ndryshimit tė klimės Programe tė ndėrtimit tė kapacitetit pėr Shkodrės GEF pasur njė pėrdorim pėr sa i pėrket gjendjes dhe 35. Strategjia Kombėtare e Menaxhimit tė Kėshillin Kombėtar tė Ujit, shoqatat e mė efikas tė tendencave tė burimeve tė saj Integruar tė Burimeve Ujore dorėzuar pranė pėrdoruesve tė ujit, dhe bordeve tė drenazhit Projekti pėr Adaptimin burimeve ujore nė ujore tė cilat i nevojiten pėr Kėshillit tė Ministrave dhe Lehtėsimin e Instituti ndėrkufitar i menaxhimit tė Rreziqeve tė Katastrofave Shqipėri. energji, ujė pėr shpėrndarje 36. Marrja e hapave pėr pėrgatitjen e dy pėrbashkėt midis Shqipėrisė/Malit tė Zi tė bashkiake dhe vaditje, baseneve tė lumenjve Liqenit tė Shkodrės nė funksionim tė plotė. Projekti i Burimeve Ujore ndėrkohė praktikat e dhe Vaditjes (VF12) menaxhimit tė resurseve ujore janė tė fragmentarizuara dhe Ndryshimi i Klimės: joefikase. Projekte Pilote pėr Burimet Rajonale tė Ujit dhe Bujqėsinė Sistemi i furnizimit Shqipėria ėshtė e pajisur mirė Pėrmirėsimi i furnizimit me ujė dhe rikuperimi i Ndėrtim i 52km tub pėr furnizim me ujė nė Projekti pėr Ref & dhe i higjienės sė ujit me burime ujore por pėrballet kostos nė Durrės siē tregohet nga: Durrės Investime nė Furnizimin do tė zhvillohet sipas me pengesa serioze tė me Ujė (VF11) standardeve tė BE furnizimit nė zonat 37. Rritja nė kohėzgjatjen e furnizimit ditor me Pėrfundim i punimeve pėr impiantin e SKZHI, f.17 ekonomike kyē, si nė Durrės ujė rezidencial trajtimit tė ujėrave tė zeza dhe nė Shėrbimet Kėshillimore tė (vetėm 6 orė ujė), mbulim i funksionim tė plot. IFC pėr Sistemet e 38. Rritje e rikuperimit tė kostos Shpėrndarjes sė Ujit dobėt me matės (34%), dhe Programi Kombėtar i Menaxhimit tė me probleme tė rikuperimit tė (Afatet dhe objektivat mbeten akoma pėr Kėrkesės pėr ujė i institucionalizuar dhe i Qeverisja Ekonomike e kostos sė shėrbimeve t`u pėrgatitur) aplikuar nė Durrė Shėrbimeve Komunitare ­ komunale (63% ujė pa tė Shėrbim i bazuar nė ardhura). Rritje e mbulimit me matės me 80% pagesė i PNUD (ii) Ulje e vulnerabilitetit ndaj katastrofave natyrore dhe atyre tė shkaktuara nga dora e njeriut Pėrmirėsim pėr Shqipėria pėrballet me 39. Rritje e nivelit tė penetrimit ndaj Zhvillimi dhe implementimi i Programit tė Projekti pėr Lehtėsimin pėrgatitjen ndaj kėrcėnimin e katastrofave sigurimeve kundėr katastrofave: (status: 0% Menaxhimit tė Rreziqeve dhe Investimeve. dhe Adaptimin ndaj katastrofave dhe i natyrore apo njerėzore nė 2008; synimit: 10% nė 2014) Rreziqeve tė Katastrofave pėrballjes me to (pėrmbytje, tėrmete) por Kode tė reja pėr ndėrtimin sipas kėrkesave kapacitetet parashikuese dhe 40. Pėrmirėsim i parashikimit tė motit (status: tė BE nė aspektin e zhvillimit dhe adaptimit Projekti i Gripit tė nuk ėshtė matur nė 2010; synimi: US$0.5 45 OBJEKTIVAT E REZULTATE QĖ PROGRAMI I WBG PRET TĖ PIKETA VENDIT PĖR ZHV. ĒĖSHTJE DHE PENGESA INSTRUMENTET WGB NDIKOJĖ (**pėr Filtrin e Qeverisjes v2.0) (nga SKZHI) reaguese janė tė limituara, milion nė mėnyrė vjetor nė 2011) sizmik Shpendėve resurset fiskale tė kufizuara, dhe standardet e ndėrtimit tė Projekti i Menaxhimit dhe papėrshtatshme. Administrimit tė Tokės 46 SHTOJCA 2: FY06-FY09 CAS RAPORTI PĖRFUNDIMTAR CAS Diskutim bordi: Janar 10, 2006 CAS Diskutim i bordit mbi Raportin e Progresit: Maj 25, 2008 Periudha e mbuluar nga Raporti pėrfundimtar i CAS: Janar 2006- Dhjetor 2009 I. Hyrje Ky Raport Pėrfundimtar mbi Strategjinė e Asistencės pėr Vendin (CAS CR) Shqyrton faktet nė lidhje me efikasitetin e ndihmesės tė Grupit tė Bankės pėrkundrejt Shqipėrisė gjatė periudhės FY 06-09, si dhe nxjerr mėsime pėr pėrgatitjen e ardhshme tė Strategjisė sė Partneritetit pėr Vendin. Kur ėshtė e nevojshme- qė do tė thotė nė fusha ku ka njė vazhdimėsi ndėrmjet FY06-09 Strategjisė sė Asistencės pėr Vendin dhe aktiviteteve tė mbėshtetura nga Grupi i Bankės si (p.sh., ngritja e njė modeli tė rritjes ekonomike nėn drejtimin e sektorit privat, pėrmirėsimi i menaxhimit tė sektorit publik)--ne vlerėsim merret parasysh njė kėndvėshtrim afatmesėm i rezultateve tė asistencės sė Bankės, i cili nuk limitohet nė periudhėn e fundit tė CAS. Sipas pikėpamjes sė skuadrės, kjo lejon njė kuptim me tė plote tė rolit tė Bankės dhe ndikimin qė ka pasur nė kėto fusha. Pėr pėrgatitjen e kėtij CAS CR skuadra ka: Ekzaminuar pėrputhjen midis kornizės sė CAS dhe objektivave tė deklaruara nga program i Qeverisė Vlerėsuar progresin pėrkundrejt objektivave afatgjata tė zhvillimit tė vendit Vlerėsuar rolin e Bankės nė mbėshtetjen e mbikėqyrjes sė progresit pėrkundrejt kėtyre objektivave afatgjata Ndėrmarrė njė analize intensive tė dokumentimit tė projektit dhe AAA Diskutuar dhe konsultuar gjerėsisht me zyrtaret pėrkatės tė Qeverisė, aktore tė tjerė vendas tė interesuar, pėrfaqėsues tė donatorėve si dhe me stafin operacional tė Bankės. Ky raport ka pėrfituar edhe nga diskutimet me skuadrėn e Grupit pėr Vlerėsim tė Pavarur (IEG) e cila punoi pėr njė vlerėsim tė pavarur tė FY06-09 CAS pėr Shqipėrinė, duke pėrfshire ndėrmarrjen e njė misioni nė Shqipėri, nė Shkurt tė 2010-ės. Raporti gjithashtu mbėshtetet nė vlerėsime kyēe tė mbledhura gjatė fazės sė implementimit, veēanėrisht mbi Raportin e Progresit (CAS PR FY08), raportet pėrfundimtare tė projektit dhe ISRs. CASPR i cili u diskutua thellėsisht me Qeverinė, Parlamentin dhe persona tė tjerė tė interesuar, solli disa rregullime formale pėr strategjinė, nė mėnyrė qė tė reflektohej realiteti nė terren. Nė ketė vlerėsim CAS CR, mbi performancėn e Bankės nė Shqipėri, kėto sfida reale janė marre parasysh. I. Qėllimet Kombėtare tė Zhvillimit dhe Lidhjet me Objektivat e CAS Duke filluar nga viti 1992, kur Shqipėria filloi tranzicionin e saj prej dekadave tė izolimit politik, ekonomik e social, nė krye tė axhendave tė zhvillimit pėr qeveritė Shqiptare janė vendosur si prioritete integrimin mė tė mirė me vendet fqinje tė Evropės Jug-Lindore (SEE) dhe hyrjen nė BE. Ky i fundit gėzon njė mbėshtetje politike tė gjerė nė shoqėrinė Shqiptare, dhe deri diku, ka shėrbyer si njė element unifikues nė njė ambient politik qė nė raste tė tjera- ka qenė shpesh polarizues. Pas rikuperimit nga kriza e piramidave nė fund tė viteve 90-tė, Shqipėria ka bėrė pėrpjekje tė rėndėsishme, sidomos 4-5 vitet e fundit kane qenė favorizuese ndaj pėrpjekjeve tė Shqipėrisė pėr tė arritur integrimin nė BE. nė korrik 2006, vendi nėnshkroi Marrėveshjen e Stabilizim Asocimit me BE-ne. Nė mes tė Dhjetorit 2009, Shqipėria mori pyetėsorin formal qė shėnon fillimin zyrtar tė procesit tė vlerėsimit nga BE pėr FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar kandidaturėn e vendit, njė pėrgjigje e zgjeruar i ėshtė dorėzuar BE-se nga Qeveria Shqiptare, e cila aktualisht ėshtė duke e marre nė konsiderate si pjesė e procesit tė vlerėsimit pėr vendin. Si pjesė e qėllimit tė integrimit me vendet e Evropės Jug-lindore (SEE) dhe BE-ne, elementet kryesore tė strategjisė sė zhvillimit pėr Shqipėrinė, u shprehėn dhe nė Strategjinė Kombėtare pėr Zhvillim Ekonomik dhe Social (NSSED), e cila u adaptua nga Qeveria nė vitin 2001, dhe u azhurnua dhe riadaptua si NSDI nė vitin 2007. NSSED/NSDI ėshtė njė strategji afatmesme gjithė pėrfshirėse qė sugjeron ndryshimin e axhendės kombėtare, nga njė menaxhim afat-shkurtėr i krizave tek vendosja e kushteve pėr rritje ekonomike, ulja e varfėrisė dhe integrimi nė BE. Strategjia ka njė pronėsi tė fortė tė Qeverisė dhe ėshtė pėrgatitur me njė proces pjesėmarrje tė gjerė duke pėrfshire tė interesuar nga e gjithė shoqėria Shqiptare. Pėr ta pėrmbledhur, strategjia pėrbehet nga 3 shtylla: (i) pėrmirėsimi i qeverisjes, (ii) promovimi i rritjes ekonomike nėn drejtimin e sektorit privat, dhe (iii) inkurajimi i zhvillimit njerėzor. NSSED dhe NSDI tė dyja pranojnė sė qeverisja dhe institucionet e dobėta janė nė themelet e problemeve tė zhvillimit pėr Shqipėrinė. NSSED/NSDI gjithashtu cilėsojnė me prioritet tė lartė masat pėr uljen e varfėrisė, rritjen e standardeve tė jetesės dhe pėrshpejtimin e arritjes sė MDG, identifikimin e rritjes sė shpejtė ekonomike nėn drejtimin e sektorit privat si mėnyra thelbėsore pėr arritjen e kėtyre objektivave. Ne kėmbim, Strategjia e Asistencės pėr Vendin e Grupit tė Bankės Botėrore FYs06-09, qė u ngrit nė partneritet tė ngushtė me Qeverinė dhe personat e tjerė tė interesuar, pėrputhej plotėsisht me NSSED/NSDI dhe synonte tė mbėshteste arritjen e rezultateve (duke pėrfshire ato qė kishin tė bėnin me integrimin nė BE)qe pėrfshiheshin aty. Mbėshtetja u organizua pėrreth dy shtyllave: (i) rritje ekonomike e vazhdueshme me mbėshtetjen e zhvillimit tė sektorit privat; dhe (ii) ofrimi i njė shėrbimi publik tė pėrmirėsuar, veēanėrisht nė sektorėt sociale. Pėrmirėsimi i Qeverisjes ishte planifikuar tė ndėrlidhej me ēdo element tė programit CAS nėpėrmjet aplikimit tė Filtrit Qeverisės nė tė gjitha ndėrhyrjet mbėshtetėse tė Bankės, duke pėrfshire huadhėnien, punėn analitike dhe asistencėn teknike. Aplikimi i Filtrit Qeverisės mbi produktet e mbėshtetura nga Banka, do tė thotė sė ēdo produkt vlerėsohet jo vetėm pėr meritat e tij teknike dhe strategjike, por gjithashtu mbi faktin nėse ka kontribuar pėr: (i) rritjen e transparencės nė pėrdorimin e burimeve publike; (ii) rritjen e autonomisė dhe depolitizimin e organizmave nė sektorėt publike komplementare; (iii) tė gjeneruar me shume analize mbi rolin e qeverisjes lokale duke pėrfshire zhvillimin e aktiviteteve pėr aftėsimin e saj; dhe (iv) zhvillimin e mekanizmave me tė fortė pėr advokimin dhe pjesėmarrjen qytetare. U pranua qė nė fillim sė pėrmirėsimi i qeverisjes dhe forcimi institucional janė nė thelb aktivitete afatgjata, tė cilat mund tė tejkalojnė me disa vite CAS-in. Gjithsesi, rėndėsia a ēėshtjes e justifikonte pėrfshirjen nė CAS edhe pse nė pėrfundim tė CAS mund tė mungonin disa rezultateve finale. Ēdo shtylle e CAS shėrbeu si njė ombrelle pėr aktivitete nė fusha plotėsuese apo pėrforcuese, tė cilat tė marra bashkė do tė siguronin arritjen e qėllimit(ve) kryesore tė shtyllės. Si i tille, objektivi i Shtyllės 1 pėr pėrshpejtimin e rritjes ekonomike nėn drejtimin e sektorit privat duhej arritur nėpėrmjet aktiviteteve tė pėrqendruara nė gjashte fusha kryesore: (i) ruajtja e stabilitetit makroekonomik; (ii) forcimi i sektorit financiar dhe ndėrmjetėsimit financiar; (iii) nxitja e klimės sė biznesit; (iv) vendosja e qarte e tagrave tė pronėsisė dhe thellimi i tregut tė tokės; (v) ndėrtimi dhe ruajtja e infrastrukturės tė Shqipėrisė duke pėrfshire pjesėmarrjen private; dhe (i) rritja e prodhimit bujqėsor. Nė mėnyrė tė ngjashme edhe pėrpjekjet e CAS nė Shtyllėn 2, qė synonin forcimin e shpėrndarjes sė shėrbimeve pėr zhvillimin njerėzor, pėrfshinė disa iniciativa dy anėshmėrisht pėrforcuese si pėrmirėsimi i pėrgjegjshmėrisė nė sistemin arsimor, forcimi teknik dhe i kapaciteteve organizative nė sektorin e shėndetėsisė, adresimi i stabilitetit fiskal pėr sistemin e sigurimeve shoqėrore, dhe pėrmirėsimi i furnizimit me ujė dhe shėrbimeve sanitare si nė zonat urbane dhe ato rurale. 48 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar CAS pėrfshiu njė matricė rezultatesh tė pėrcaktuara qarte duke pėrfshirė edhe pikat referuese pėr secilėn nga dy Shtyllat, megjithatė matrica u pėrpunua formalisht nėpėrmjet CASPR, duke qenė se eksperienca e implementimit sugjeroi se kishte nevoje tė (i) riformatohej numri i indikatorėve qė do tė monitoroheshin dhe (ii) tė sigurohej se pikat referuese dhe indikatorėt qė do tė matnin rezultatet, ishin tė bashkėrenduara mirė me qėllimet qė CAS dėshironte tė arrinte. Rezultatet e pritshme dhe pikat qė do shėrbenin si reference pėr njė identifikim tė tille nė matricėn e rezultateve tė CAS u huazuan drejt pėr drejt nga objektivat e projekteve tė ndryshme tė zhvillimit, prandaj ato ishin specifikuar me kujdes dhe ishin pėrgjithėsisht relevante me fushat ku aktivitetet e Bankės kishin influence pėr arritjen e objektivave pėr zhvillim. Megjithatė, duke qenė se ato ishin zhvilluar fillimisht pėr tė matur rezultatet e projekteve, disa prej kėtyre indikatorėve ishin shume tė ngushtė nė qėllim pėrkundrejt objektivave tė gjera tė CAS (krahasuar me qėllimet pėr projektet specifike), duke nxjerre nevojėn ose pėr formulimin e njė numri tė madh indikatorėsh pėr rezultatet e CAS, ose tė shkėputjes nė disa raste midis indikatorėve tė zgjedhur dhe qėllimit tė dėshiruar. Pėr shembull, reduktimi i humbjeve tė financave dhe shpėrndarjes nė sektorin e energjetikės (indikatorėt e rezultateve tė pėrfshira nė matricė) nuk mund tė kenė ndonjė ndikim tė vlerėsueshėm mbi qėllimet e CAS pėr rritjen e investimeve private. Kjo do tė ndodhte vetėm nė rastin kur kėto tė fundit do tė shoqėroheshin me pėrmirėsime qė do tė sillnin qėndrueshmėri nė shpėrndarjen e energjisė elektrike- njė indikator ky i cili nuk ėshtė pėrfshire nė matricėn e rezultateve tė CAS. Nė mėnyrė tė ngjashme, njė numėr indikatorėsh pėr investimet iu atashuan matricės tė rezultateve pėr tė shėrbyer si njė alternative matėse e cilėsisė nė mungese tė mjeteve vlerėsuese pėr matjen direkte tė cilėsisė. Mbikėqyrja e rezultateve tė CAS gjatė viteve tė para tė implementimit, tregonte se ishte e nevojshme tė ristrukturoheshin dhe tė pėrqaseshin me mirė indikatorėt qė monitoroheshin, si njė domosdoshmėri pėr tė fokusuar vėmendjen e Qeverisė dhe tė Bankės mbi qėllimet me tė rėndėsishme tė zhvillimit tė mbėshtetura nga CAS. Pėr ketė arsye, Raporti i Progresit FY08 CAS pėrfshiu njė pėrpjekje pėr tė ristrukturuar matricėn e rezultateve duke u kėshilluar me Qeverinė dhe personat e tjerė tė interesuar, dhe duke mbajtur vetėm indikatorėt me strategjike qė shėrbenin pėr tė forcuar potencialin e njė vlerėsimi tė besueshėm mbi ndikimin e aktiviteteve tė CAS. Konsolidimi i matricės CAS PR fokusohet nė 46 rezultate: 30 pėr Shtyllėn e pare dhe 16 pėr tė dytėn. II. Arritja e rezultateve dhe pikave tė referencės tė CAS Rezultate/Arritje Pika reference pėr arritjet Te Tabela 1: Te Pjesėr Nuk u To Pjesė Nuk u arritu Total arritura isht arritėn tal risht arritėn ra Shtylla 1: Rritja Ekonomike 13 12 5 30 21 14 4 39 Nėpėrmjet mbėshtetjes sė sektorit privat 43% 40% 17% 54% 36% 10% 1.1 Menaxhim dhe planifikim i 2 1 1 4 4 2 0 6 efektshėm ekonomik 1.2 Rritje e efektivitetit tė sektorit publik dhe strukturave 0 4 1 5 3 2 1 6 qeverisėse pėr tė mbėshtetur zhvillimin e sektorit privat 1.3 Zhvillimi i njė mjedisi tė favorshėm pėr biznesin qė tė tėrheqė nivele me tė larta 1 1 1 3 2 3 1 6 investimesh nga bizneset e brendshme dhe tė jashtme 1.4 Pėrmirėsimi i infrastrukturės 4 1 1 6 7 3 0 10 kombėtare 49 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar 1.5 Vendosja efikase e tregut tė tokės dhe planifikimit hapėsinor 1 4 1 6 2 2 1 5 pėr tė mbėshtetur zhvillimin rural dhe urban 1.6 Mbėshtetja e zhvillimit rural tė qėndrueshėm pėr tė siguruar rritje ekonomike tė vazhdueshme 5 1 0 6 3 2 1 6 dhe ulje tė varfėrisė. Shtylla II: Pėrmirėsimi i 9 7 0 16 17 4 3 24 ofrimit tė shėrbimeve pėr uljen e varfėrisė 56% 44% 0% 71% 17% 12% 2.1 Pėrmirėsimi i cilėsisė dhe aksesi i barabarte nė shėrbimet e 4 1 0 5 4 1 1 6 arsimore 2.2 Pėrmirėsimi i cilėsisė dhe 1 3 0 4 2 2 1 5 aksesit nė shėrbimet shėndetėsore 2.3 Pėrmirėsimi i kushteve dhe qėndrueshmėrisė tė shėrbimeve tė 1 2 0 3 4 1 0 5 sigurimeve shoqėrore dhe asistencės sociale 2.4 Ulja e varfėrisė nėpėrmjet rritjes sė pagave dhe pėrmirėsimit tė shėrbimeve tė ofruara nė zonat 3 1 0 4 7 0 1 8 urbane dhe rurale 22 19 5 46 38 18 7 63 TOTALI 48% 41% 11% 60% 29% 11% Ne tė pėrgjithshmen progresi pėrkundrejt pėrmbushjes sė rezultateve tė CAS ka qenė shume i lartė, me 48% tė pėrmbushjes sė plote tė rezultateve specifike, dhe 41% tė pėrmbushjes sė pjesshme ose qė janė drejt pėrmbushjes ( Tabela 1). Si edhe mund tė pritet, progresi mbėshtetur nė pikat e referencės qė lidhen drejt pėr drejt me aktivitetet e mbėshtetura nga Banka- ka qenė edhe me i lartė, me arritje 60%, dhe rreth 29% tė aktiviteteve drejt pėrmbushjes. Sipas vlerėsimit tė arritjeve mbi rezultatet e specifikuara nė matricėn e CAS PR, performanca duket tė jete me e fortė nė shtyllėn e dyte (pėrmirėsimi i ofrimit tė shėrbimeve pėr uljen e varfėrisė, veēanėrisht nė sektorėt sociale) Sipas matjes tė arritjeve mbi rezultatet specifike nė krahasim me pikat e referencės, Banka ka ofruar kontributin e saj me tė mirė nė sektorin social (Shtylla 2), ku tė dymbėdhjetė rezultatet e synuara janė arritur plotėsisht ose pjesėrisht. Nė fushėn e arsimit, ėshtė arritur progres thelbėsor nė pėrmirėsimin e kushteve minimale nė arsimin e mesėm, pėrfshire kėtu reformimin e kurrikulave, ngritjen e menaxhimit lokal dhe bordeve tė shkollave nė rreth 15 pėr qind tė shkollave, si dhe rritjen e barazisė nė shpėrndarjen e burimeve publike pėr student. Qėllimi pėr rritjen e regjistrimeve nė shkollat e mesme ėshtė arritur pjesėrisht, duket qenė se regjistrimet janė rritur 8-9 pėr qind nė periudhėn e fundit tė CAS. nė shėndetėsi, ka nisur njė ndryshim i madh nė financimin dhe prodhimin e shėrbimeve shėndetėsore nėpėrmjet prezantimit tė reformave tė menduara hap-pas-hapi pėr sigurimin shėndetėsor, mekanizmave tė pagesės, njė skeme tė re bashkė-financuese pėr pacientet dhe trajnimit tė menaxhereve tė sistemit shėndetėsor. Kėto hapa pritet tė kenė njė ndikim domethėnės mbi efikasitetin e shėrbimeve dhe eventualisht tė ulin kostot pėr pacientet. 50 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Pėr me tepėr, janė marre masa pėr tė rritur cilėsinė e kujdesit tė ofruar nga burimet parėsore nėpėrmjet trajnimit tė mjekeve tė pėrgjithshėm dhe infermiereve nė 7 nga 13 rajone, si dhe zhvillimit tė Udhėzimeve mbi Praktikave Klinike tė bazuara nė evidencat e njohjes sė 32 sėmundjeve me tė pėrhapura nė Shqipėri. Megjithatė indikatorėt e shėrbimit mjekėsor nė Shqipėri, akoma mbeten tė ulėta nė krahasim me vendet fqinje, prandaj vėmendje e vazhdueshme i duhet kushtuar aksesit, cilėsisė dhe pėrmirėsimit tė menaxhimit tė kėtij sektori. nė sistemin arsimor, gjithashtu ėshtė e domosdoshme qė reformat tė ndihmojnė nė rritjen e numrit tė individėve qė kane aftėsitė dhe produktivitetin tė zgjidhin problemet nė mėnyrė kreative. Kjo ėshtė thelbėsore pėr objektivat kryesore tė Qeverisė qė synojnė tė rrisin produktivitetin si mėnyra kryesore pėr tė mbėshtetur zhvillimin e dukshėm ekonomik tė arritur deri me sot. Aktivitetet e CAS qė synonin uljen e varfėrisė dhe zhvillimin rural kane qenė gjithashtu shume tė suksesshme nė lidhje me indikatorėt e identifikuar. Tė dhjetė indikatorėt e identifikuar nė ketė fushė (sipas 1.6 dhe 2.4) u arritėn plotėsisht ose pjesėrisht. Suksesi i shėnuar nė zhvillimin rural, qė ka sjellė dhe reduktimin e hapėsirės midis varfėrisė urbane dhe rurale, duket se ka qenė i lidhur ngushtė me modelin pjesėmarrės tė adaptuar nė hartimin dhe implementimin e disa projekteve relevante si Zhvillimi i Burimeve Natyrore, Menaxhimi i Burimeve Hidrike, Zhvillimi i Peshkimit, Shėrbimeve tė Agrikulturės, Punėve Dytėsore Komunitare dhe Ofrimit tė Shėrbimeve Sociale. Pėr me tepėr, modelet pjesėmarrėse dhe decentralizuese (qe pėrfshijnė pjesėmarrjen e partnereve thelbėsore tė qeverisjes lokale) tė adaptuara, kane sjellė gjithashtu njė ndikim pozitiv nė ofrimin e shėrbimeve sociale. Rezultatet e fundit tė varfėrisė tregojnė njė pėrmirėsim nė reduktimin e shifrave tė varfėrisė nė zonat rurale me njė reduktim nga 24 nė 17 pėrqind pėr person gjatė 2005-08. Pėrveē rritjes ekonomike dhe investimeve nė kapitalin njerėzor qė ndihmuan nė reduktimin e varfėrisė, periudha e CAS pati njė rritje substanciale tė aksesit tė grupeve me vulnerabėl (me aftėsi tė kufizuara pune ose vėshtirėsi tė tjera qė limitojnė mundėsinė pėr tė pėrfituar nga rritja ekonomike) nė shėrbimet e asistencės sociale duke pėrfshire kujdesin social dhe transferimin e te ardhurave nė shtėpitė qė nga identifikimi rezultonin mė tė varfrat. Reformat dhe zhvillimi i ndihmės sociale ėshtė njė prioritet i vazhdueshėm ashtu si ėshtė edhe re-fillimi i reformės sė pensioneve pėr tė siguruar mbėshtetje pėr popullsinė e moshuar tė kombit. Arritja e rezultateve ka qenė gjithashtu e kėnaqshme pėr Shtyllėn 1, edhe pse progresi ka qenė i vonuar nė disa fusha. Ashtu si do tė portretizohet me poshtė nė mėnyrė me tė hollėsishme, Shqipėria ėshtė ka pasur njė rritje ekonomike tė shpejtė nė dhjetė vitet e fundit (duke pėrfshire 2.5 vite tė kėtij CAS), duke arritur njė shifėr rritjeje prej 6.5 pėr qind nė 2008-ten, pėrpara sė tė ngadalėsonte pėrsėri ritmet e saj nė 2.3 % nė 2009 nė vazhdėn e krizės ekonomike dhe financiare globale. Megjithatė, fakti qė Shqipėria ishte e aftė tė vazhdonte rritjen edhe gjatė vitit 2009, ėshtė nė vetvete e vlerėsueshme, veēanėrisht nėse shihet nė krahasim me rėnien e ekonomive tė ECA tė cilat vuajtėn rėnie tė PBB-se gjatė shumicės sė vitit. Shqipėria ishte vėrtet njė nga dy vendet Evropiane qė qe e aftė tė ruante njė rritje pozitive gjatė gjithė recesionit global. Pėr me tepėr njė kornize makro-ekonomike e shėndoshė u ruajt deri nė vitin 2008 dhe njė program i aprovuar bashkė me FMN-nė Skema pėr Pakėsimin e Rritjes se Varfėrisė ­ Skema e Fondit tė zgjeruar (PRGF-EFF) ka qenė operativ pėrgjatė gjithė periudhės sė CAS. Gjithsesi nė periudhėn 2008-09 rruga drejt pėrmirėsimit tė cilėsisė fiskale u njollos prej dy ēėshtjeve: (i) kontraktimi dhe implementimi i segmentit Rrėshen-Kalimash i rrugės Durrės-Kukės, qė vendosi njė presion tė madh mbi buxhetin e shtetit dhe (ii) menaxhimi i sektorit energjetik pati njė kthim mbrapa gjatė periudhės sė CAS pėr sa i pėrket pėrformancės financiare. Kėto dy faktorė dhe efektet e tyre, kthyen mbrapsht traditėn e gjatė tė Shqipėrisė nė konsolidimin fiskal, megjithatė jo deri nė dėmtimin e stabilitetit makroekonomik. Suksesi nė menaxhimin e impaktit tė krizės globale gjatė 2009-ės nuk duhet tė sjellė vetė-kėnaqje: vazhdimi i problemeve nė ekonomi kryesore tė Evropės- veēanėrisht tė Greqisė dhe Italisė- sugjeron se Shqipėria dhe vende tė tjera nė zhvillim pėrballen sot me njė tjetėr tablo ndėrkombėtare qė kėrkon njė ndėrgjegjėsim me tė lartė tė rreziqeve tė borxhit kombėtar tė cilat kėrkojnė ristrukturim tė politikave pėrkatėse. Prandaj, makro-menaxhimi mbetet njė fushė nė tė cilėn Banka duhet tė jete e angazhuar nga afėr pėr diskutimin e politikave, AAA dhe mundėsisht tė bazoje huadhėnien bazuar pikėrisht nė kėto politika. 51 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Shtylla e pare e programit CAS influencoi nė krijimin e disa themeleve mbi tė cilat do tė bazohej puna e mė pasme. Gjatė periudhės sė CAS u pa njė vazhdimėsi e tendencave pozitive nė tė gjitha aspektet madhore tė qeverisjes duke pėrfshirė: (i) forcimin e shprehjes dhe pėrgjegjshmėrisė; (ii) pėrmirėsimin e cilėsisė tė rregullatorėve ekonomike ashtu si evidentohet nėpėrmjet ngjitjes sė pozicionimit tė Shqipėrisė nė Indeksin e Konkurrueshmėrisė Globale dhe tė Bėrjes Biznes; (iii) koordinimin e politikave, menaxhimin e shpenzimeve publike, pėrmirėsimin e praktikave tė tenderimit dhe njė auditim tė brendshėm dhe tė jashtėm me tė mirė. Me specifikisht gjatė periudhės sė CAS u kryen reforma nė menaxhimin e shpenzimeve publike, duke pėrfshirė njė ligj tė ri pėr buxhetin, njė ligj pėr prokurimet dhe procedurat e menaxhimit tė investimeve publike, u krye privatizimi i kompanisė shpėrndarėse tė energjisė elektrike, si dhe reforma tė inspektimit nėn BERIS. Ligji i ri pėr Planifikimin Territorial dhe mbėshtetja e vazhdueshme pėr regjistrimin e tokės, ka qenė gjithashtu tė rėndėsishme, edhe pse pėrpjekje domethėnėse do tė jene tė nevojshme akoma pėr njė kohe tė gjatė. Megjithatė, pėrpjekjet pėr tė forcuar shėrbimin civil deri me sot kane qenė ose tė pasuksesshme ose me sukses shume tė limituar. Fusha kryesore e dėshtimit ka qenė implementimi i ligjit tė shėrbimit civil dhe de- politizimi i administratės publike, pavarėsisht pėrpjekjeve tė mėdha gjatė programit CAS. Qėllimet qė lidhen me infrastrukturėn kryesisht nėn Shtyllėn 1 tė programit CA- janė arritur, sidomos nė fushėn e transportit, por progresi nė fushėn e energjitikės ka qenė i ngadalte dhe i vėshtirė--edhe pse mbėshtetja e qėndrueshme vazhdon tė japė fryte. Aktivitetet e transportit gjatė periudhės sė CAS u fokusuan nė mirėmbajtjen e rrugėve, cilėsinė e rrugėve (uljen e ērregullimeve), sigurinė rrugore dhe rritjen e efikasitetit nėpėrmjet prezantimit tė kontratave private pėr mirėmbajtėn e rrugėve. Objektivat e shprehura tė CAS nė kėto fusha ose janė pėrmbushur ose janė tejkaluar. Pėr me tepėr, Banka ke luajtur njė rol tė rėndėsishėm nė mbėshtetjen e Qeverisė pėr tė rehabilituar dhe zgjeruar rrjetin e rrugėve dytėsore e lokale, duke e mbėshtetur Qeverinė jo vetėm me projektet e financuara prej saj, por duke asistuar edhe pėr lėvrimin e $400 milion dollarėve nga partnere tė tjerė tė jashtėm pėr ndėrtimin dhe pėrmirėsimin e rrugėve. Pėrmirėsimi nė sektorin energjetik ka qenė relativisht i ngadalte dhe me i vėshtirė, por pėrpjekjet e qėndrueshme po fillojnė tė japin disa efekte pozitive- me dukshėm nė rritjen e konkurrueshmėrisė pėr sistemin e energjisė dhe privatizimin e kompanisė shpėrndarėse (pėrmes mbėshtetjes sė pėrbashkėt nga Grupi i Bankės Botėrore) gjithashtu dhe nė reduktimin e humbjeve tė energjisė, si dhe nė investimet pėr tė rehabilituar transmetimin dhe gjenerimin e energjisė termale. Pėr ta pėrmbyllur, rezultatet qė lidhen me filtrin qeverisės tregojnė se janė arritur suksese nė tė gjitha fushat (shiko Grafikun 1), suksesi ėshtė i dukshėm nė lidhje me forcimin e institucioneve nė baza sektoriale, por ka njė progres me tė ngadalte nga ēfarė pritej pėr sa i pėrket pėrpjekjeve ndėr- sektoriale pėr pėrmirėsimin e sundimit tė ligjit, duke pėrfshirė kontrollimin e korrupsionit pėrkundrejt bizneseve. tė gjithė projektet dhe shumica e shėrbimeve jo huadhėnėse gjatė periudhės sė CAS kishin tė inkorporuar njė fokus ose komponėnt mbi qeverisjen, si dhe tentonin qė nė njė mėnyrė apo tjetrėn tė adresonin forcimin e institucioneve. nė njė balance tė pėrgjithshme duket se kontributi i projekteve nė sektorė tė veēante ka sjellė krijimin e mekanizmave me tė fortė pėr qeverisjen. Raste qė ia vlejnė tė pėrmenden nė termat e pėrmirėsimit tė transparencės dhe menaxhimit tė sektorėve janė: (i) arsimi, integrimi i bordeve nėpėr shkolla dhe testet e mbyllur pėr hyrjen nė universitet; (ii) licensimi me i mirė i furnizuesve dhe integrimi i kontratave tė pėrformancės nė sistemin shėndetėsor; (iii) forcimi i menaxhimit komunitar tė pyjeve; (iv) ngritja e shoqatave tė pėrdoruesve sistemit tė bonifikimit tė tokave dhe peshkimit; (v) pėrmirėsimi i menaxhimit tė qendrave pėr kujdesin social; (vi) supervizimi me i mirė i sektorit financiar duke pėrfshirė mikrokreditė dhe ofruesit e sigurimeve; (vii) pėrmirėsimi i tė dhėnave pėr pensionet;(viii) pėrzgjedhje teknikisht me arsyeshme dhe me transparente e investimeve tė rrugėve. nė kontrast me sa me sipėr, asnjė nga rezultatet e pritshme qė prekin disa fusha dhe i pėrkasin qėllimit tė dyte tė zhvillimit pėr vendin: rritja e efektshmėrisė tė sektorit publik dhe strukturave qeverisėse pėr tė mbėshtetur zhvillimin e sektorit privat- nuk ėshtė pėrmbushur plotėsisht, edhe pse programi CAS ka qenė aktiv nė kėtė fushė ka arritur tė vendose vetėm disa blloqe qė mund tė shėrbejnė si themelet pėr tė ndėrtuar nė tė ardhmen. 52 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Ne tė pėrgjithshmen ėshtė e qarte, se shume mbetet pėr tė bere- pėrmirėsimet e arritura nė qeverisje- veēanėrisht pėr sa i pėrket efektivitetit tė administratės publike gjithsesi kane shėrbyer nė arritjen e pėrformancės impresionuese tė ekonomisė sė vendit dhe pėrmirėsimit tė rezultateve nė zhvillimin njerėzor. Grafiku 1: WGI pėr Shqipėrinė (2005-08) dhe krahasimi me rajonin dhe vendet e tjera me tė ardhura tė ulėta ose tė mesme Zėri dhe Pėrgjegjshmėria 2008 Shqipėria Shqipėria 2005 EL, Balltiku V. tė ardhura tė ul- mes Stabiliteti Politik Efektshmėria Qeverisėse Cilėsia Rregullatore Sundimi i Ligjit Kontrolli i Korrupsionit Rezultate tė detajuara SHTYLLA 1: Rritje e Vazhdueshme Ekonomike nėpėrmjet Mbėshtetjes pėr Zhvillimin e Sektorit Privat 1.1 Qėllimet e Zhvillimit pėr Vendin: Menaxhimi dhe Planifikimi i Efektshėm pėr Ekonominė Gjatė periudhės sė CAS, Shqipėria vazhdoi nė trajektoren e saj tė rritjes sė fortė ekonomike dhe nė vitin 2008 iu bashkua grupit tė vendeve me tė ardhura mesatare. Gjatė 2006-08, shifrat e rritjes ekonomike tė Shqipėrisė arritėn njė mesatare prej 6%, duke u renditur nder tė paktet vende nė rajon qė ruajtėn njė nivel pozitiv rritjeje dhe gjatė 2009-ės, e llogaritur nė vlerėn 2.3%. Ekonomia ka arritur njė rritje tė fortė tė pa-inflacionuar, edhe pse me rritje tė jashtme jo tė balancuara. Balancat fiskale u detyruan tė ulen nėn nivelin real tė rritjes, tė pėrllogaritura rreth vlerės 3%. tė ardhurat nga taksat u rriten me mbi 2% tė PBB-sė nė 2008-ten, pavarėsisht uljes sė taksave pėr korporatat apo tė ardhurat personale. Si pjesė e njė kornize politikash me tė mirė integruar, pėrmirėsimet qė u kryen nė menaxhimin e borxhit publik sollėn nė njė ulje tė borxhit nė raport me PBB-nė nga 56% nė 2006-ėn, nė 53% nė 2007-ėn, dhe nė dyfishimin e maturisė mesatare tė borxhit publik. Disa marrėveshje tė jashtėzakonshme duhen pėrmbyllur akoma, megjithatė ėshtė shlyer shumica e detyrimeve ndaj borxheve tė jashtme jo operative tė mbledhura nė tė kaluarėn dhe pavarėsisht ngritjes sė niveleve tė CAD, pozicionimi i Shqipėrisė me vendet e huaja ka mbetur i qėndrueshėm gjatė gjithė periudhės sė CAS. Si u pėrmend edhe me pare, Shqipėria ka qenė njė nga tė paktet vende Evropiane qė ruajtėn njė rritje pozitive pas fillimit tė krizės globale financiare dhe ekonomike, kjo kryesisht pėr shkak tė ekspozimit tė ulet nė tregjet ndėrkombėtare dhe tė zgjerimit tė politikave fiskale tė filluara para krizės. nė vitin 2007, Shqipėria u be pjesė e njė projekti shume tė gjerė i cili qė gjeo-politikisht strategjik- ky projekt infrastrukture beri qė Shqipėria tė devijoje nga politika e saj e gjatė e konsolidimit fiskal. nė 2009-ėn, ky projekt infrastrukture sė bashku me disa shpenzime paraelektorale tė destinuara pėr rritjen e rrogave dhe pensioneve, pėrbėri bazėn e zgjerimit fiskal (pėrafėrsisht 8.2% e GDP/PBB) qė do tė lehtėsonte efektin e krizės financiare globale. 53 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Megjithatė, nė gjysmėn e dyte tė 2009, kur filloi tė ndihej vėrtet efekti i uljes sė remitanacave dhe rėnies sė eksporteve, Qeveria u tregua e ngadalte nė modifikimin e politikave tė saj tė shpenzimit pėr t`ia dale rėnies sė tė ardhurave. Deficiti fiskal u rrit nė 6.9% tė PBB-se dhe borxhi publik iu afrua shifrės 60% tė PBB-se, nga 53.7% qė paraqitej nė vitin 2007. Qė atėherė Qeverisė i ėshtė dashur tė pakėsoje si investimet kapitale ashtu edhe shpenzimet periodike. Ndėrkohė qė autoritetet mbeten tė angazhuara pėr ta sjellė politiken fiskale pėrsėri nė gjendje tė qėndrueshme, korrigjimet e nivelit tė shpenzimeve nuk janė sistematike dhe potencialisht mund ta njollosin reputacionin e Shqipėrisė pėr njė menaxhim tė mirė fiskal. Pavarėsisht kėtyre devijimeve, borxhi publik mund tė mbetet i qėndrueshėm nėse qeveria vazhdon tė mbetet e angazhuar pėr tė riarritur njė konsolidim fiskal. Analiza krahasuese midis vendeve tė ndryshme pėr matjen e efikasitetit tė shpenzimeve publike tregon se ndėrkohė qė nivelet e investimeve publike dhe punėsimi (fatura e punėsimit) janė thellėsisht relevante, vendi mund tė kishte arritur rezultate me tė mira me nivelin aktual tė shpenzimeve. Megjithatė, pagesa e ulet e investimeve qė nuk paguhen me rroge redukton produktivitetin dhe asociohet me nivele tė ulėta arsimore dhe kujdes shėndetėsor tė papėrshtatshėm. Rezultatet e CAS: Integrimi i kornizės tė politikave tė ndryshme nė njė plan tė vetėm pėr zhvillimin afat-mesėm nė pėrputhje me buxhetin dhe MTEF/MTBP. [Ėshtė arritur] Ne tė pėrgjithshmen, Shqipėria ka arritur njė pėrputhje me tė mirė tė buxhetit tė saj me objektivat e zhvillimit afat-mesėm gjithashtu dhe me zgjedhjet strategjike tė politikave. nė 2007, Qeveria ndėrmori njė azhurnim domethėnės tė planit kombėtar pėr zhvillimin, sot tė quajtur NSDI. Ky proces pėrfshiu zhvillimin e 32 strategjive sektoriale dhe nder-sektoriale tė cilat u konsultuan me sektorin privat, shoqėrinė civile dhe partnere tė tjerė nė fushėn e zhvillimit. Ndėrkohė IPS ėshtė adoptuar dhe po implementohet nė mėnyrė qė tė integroje programet e ndryshme, projektet dhe strategjitė e NSDI me proceset afat-mesme dhe buxhetin vjetor. nė vitin 2008 me mbėshtetjen e Bankės nėn Programin e Reformave pėr Politikat e Zhvillimit, Parlamenti adaptoi ligjin e ri pėr buxhetin organik pėr tė formalizuar pėrmirėsimin e njė numri procedurash buxhetore qė kishin qenė duke u kryer pėr vite me radhė si pjesė e procesit tė buxhetimit afat-mesėm. Ndėrkohė, IPS-ja ka arritur njė nivel domethėnės sistematizimi me prodhimin e progres raporteve vjetore, duke pėrfshirė dhe njė dokument pėr donatoret mbi Orientimin e Asistencės tė Jashtme.6 Progresi i ardhshėm duhet tė fokusohet qė integrimi i planifikimit tė investimeve publike me MTBP tė jete me i mirė, tė thellohet konsultimi me aktoret jo qeveritare, dhe tė pėrmirėsohet me tej sistemi i informimit qė lidh planet e zhvillimit me shpenzimet publike. Progresi pėr kėtė tė fundit mbėshtetet nga njė fond besimi i donatorėve tė ndryshėm dhe i supėrvizuar nga Banka. Rezultatet e CAS: Konsultimi i gjerė me grupet e interesit, duke pėrfshirė OJQ-te dhe sektorin privat nė formulimin e politikave. [Pjesėrisht e arritur] Banka Botėrore sė bashku me partnere tė tjerė nė fushėn e zhvillimit, ka qenė aktive nė pėrhapjen e kulturės qė promovon konsultimin publik pėr projekte dhe programe nė Shqipėri. Progresi ėshtė akoma nė fazat embrionale, pėr premtues. Njė proces i gjerė konsultimi u krye pėr NSDI-ne: secila nga 32 strategjitė u diskutua me shoqėrinė civile, sektorin privat dhe partneret nė fushėn e zhvillimit- duke treguar se procesi i konsultimit ­ i filluar gjatė procesit tė PRSP nė CAS-in e kaluar- ėshtė kthyer tashme nė metode pune nė Shqipėri dhe ėshtė brendėsuar nga Qeveria Shqiptare si dhe shume grupe interesi. Disa shembuj tė qenėsishėm tė konsultimit tė efektshėm gjatė CAS- mbėshteten reformat ligjore dhe legjislative duke pėrfshirė dhe proceset e lidhura me zhvillimin e legjislacionit qė rregullon 6 Pėr shembull, Banka mbėshteti Raportimin mbi Standartet dhe Pėrmbajtien (ROSC) Planin Kombetar tė Veprimit pėr Auditin dhe Financat, i cili u formalizua me vone nge Qeveria duke u kthyer nė nje strategji suplemetare tė NSDI-se pėr financat dhe auditin. Nė menyre tė ngjashme, pėrgatitja e nje pėrpjekieje tė kordinuar midis donatorėve pėr tė mbėshtėtur investimet nė fushen hidrike dhe nė kanalizimin e ujrave tė zeza po vazhdon nepėrmjet pėrpunimit tė strategjise pėr pėrmirėsimin e politikave nė lidhje me menaxhimin e burimeve hidrike dhe kanalizimin e ujrave tė zeza. 54 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Huamarrjen prej Qeverisjes Lokale, Ligjin pėr Kujdesin Shėndetėsor, Ligjin pėr Planifikimin Territorial dhe Planin pėr Zhvillimin e Bregdetit tė Jugut. Shumica e tyre kėrkuan muaj tė tere, (dhe nė rastin e Ligjit pėr Planifikimin Territorial dhe tė Ligjit pėr Kujdesin Shėndetėsor, disa vite) konsultimesh me komisionet Parlamentare, qeverisjen qendrore e lokale si dhe me komunitetet e zonės. Konsultimet pėr Planin e Zhvillimit tė Bregdetit tė Jugut pretendohet tė merren si shembull pozitiv nga qeveria qendrore, pėrfituesit lokale si dhe qendra lokale e Konventės sė Aarhusit. nė sektorin social, nėpėrmjet Projektit pėr Ofrimin e Shėrbimeve Sociale, deh me kėrkesė tė Qeverisė, Banka ka mbėshtetur konsultime tė suksesshme pėrkundrejt politikave sociale pėr grupet vulnerabėl, si dhe njė dialog disa mujor shume-palesh pėr reformėn e pensioneve. Edhe pse kjo e fundit nuk gjeti konsensus, lidershipi politik i tė gjitha krahėve, tanimė pranon nevojėn e njė dialogu sistematik pėr tė arritur nė njė strategji pėr reforma funksionale. Pavarėsisht arritjeve tė sipėrpėrmendura, rezultatet e kėtij CAS konsiderohen Pjesėrisht tė Arritura, arsyet kryesore pėr kėtė janė sfidat nė frontin e diskutimeve midis Qeverisė dhe sektorit privat. Edhe pse Qeveria rihapi diskutimet me Kėshillin Konsultativ pėr Biznesin (i ngritur nė vitin 2002) nė 2006- ten, qė atėherė kėto diskutime kane dėshtuar dhe nuk kane qenė tė frytshme. Projekti BERIS gjatė pėrgatitjes sė tij, ka vene theksin tek konsultimet me sektorin privat, duke mbėshtetur reformėn e licensimit dhe inspektimit si dhe vendosjen e njė sistemi rregullativ qė mat impaktin. Edhe pse njė asistence e tille duket se po nis tė lulėzoje, Qeveria ka avancuar pėrpara dhe me shume shpejtėsi me njė reforme tė pėrgatitur dobėt dhe pak tė konsultuar pėr licencat e Biznesit, nga e cila Banka u desh tė mos ofronte mbėshtetjen e saj. nė mėnyrė tė ngjashme edhe gjatė 2008-2009-ės, Qeveria ndėrmori nė mėnyrė tė nxituar njė seri ndryshimesh rregullatore, me pak konsultim ose pa konsultim me publikun nė fushėn e taksave dhe politikave tė tjera- kjo filloi tė sillte njė klime tė re destabiliteti rregullator. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i cilėsisė tė modifikimeve fiskale, si evidentohet nėpėrmjet rritjes sė shpenzimeve tė vazhdueshme tė cilat nuk janė nė formėn e pagave. [Nuk ėshtė arritur] Kriteret fiskale tė programit tė ri tė FMN-sė u arritėn kryesisht gjatė periudhės 3 vjeēare tė implementimit tė programit PRGF-EFF, i cili pėrfundoi nė 2009-ėn. Si rezultat i pėrmirėsimit tė reformave tė taksave dhe administrimit tė tyre, financat publike janė forcuar. Sasia e shpenzimeve tė vazhdueshme tė cilat nuk janė nė formėn e rrogės, ėshtė rritur paksa (shto tė dhėnat). Megjithatė , gjatė periudhės sė CAS, Shqipėria pėsoi njė kthim mbrapa pėr sa i pėrket konsolidimit financiar dhe rritjes sė deficitit, kjo lidhet me shpenzimet marramendėse pėr seksionin Rrėshen-Kalimash tė rrugės qė lidh Shqipėrinė me Kosovėn, si dhe pėr shkak tė rritjes tė transferimeve financiare pėr tė mbuluar deficitin e kompanisė qė ofron elektricitetin. Brenda- vitit modifikimet fiskale pėr tė adresuar rritjen e vėshtirėsive janė zgjedhur sipas situatės, duke pėrfshirė kėtu dhe buxhetet suplementare gjatė procesit tė buxhetimit. 55 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Rezultatet e CAS: Planifikimi dhe vendosja e prioriteteve tė investimeve publike nėpėrmjet procesit tė diskutimit dhe analizės sė shėndoshė. [Ėshtė arritur] Shqipėria tashme gėzon njė baze realiste, koherente dhe kompetente pėr planifikimin dhe vendosjen e prioriteteve tė projekteve tė investimeve publike. NSDI-ja dhe komponentėt e saj ngritur mbi njė kornize makroekonomike dhe fiskale realiste. Ėshtė ofruar drejtim specifik pėr infrastrukturėn ekonomike (ne transport, energjetike, kanalizimin dhe higjienėn e ujėrave dhe mjedisin). Megjithatė cilėsia dhe trajtimi i strategjive tė ndryshme ka variacione dhe kėrkohet akoma pėrpjekje pėr tė pėrmirėsuar fokusin dhe drejtimin e buxhetit vjetor pėr investimet. Nga ana institucionale, Qeveria ka paraqitur vlerėsime tė buxhetit pėr projektet e investimeve, ka hapur njė regjistėr tė projekteve pėr investimet publike dhe gjatė 2008-ės ka adaptuar Procedura tė Reja pėr Menaxhimin e Investimeve Publike. Kėto tė fundit po brendėsohen nė kohe nga ministritė pėrkatėse gjatė procesit tė pėrgatitjes sė buxheteve. nė vitin 2007, Qeveria prezantoi njė mekanizėm kompetitiv pėr shpėrndarjen e granteve tė investimeve nė nivel bashkiak. Ne sektorin e rrugėve, investimet publike kryhen nė mėnyrė tė kujdesshme sipas Planit Kombėtar pėr Transportin Shqiptar i cili azhurnohet shpesh, si dhe nga Drejtoria e Pėrgjithshme e Rrugėve (GRD). Banka ka mbėshtetur ngritjen e njė sistemi menaxhimi pėr cilėsinė e rrugėve dhe tė njė sistemi pėr alokimin e investimeve pėr rrugėt dytėsore dhe lokale si pjesė e programeve tė mėdha tė financuara nga donator. Megjithatė, ka raste kur investimet e reja kryhen nė njė mėnyrė rrethanore dhe tė paplanifikuar. Qeveria ėshtė duke pėrgatitur aktualisht njė plan investimi gjithėpėrfshirės pėr mbeturinat. Nga projekti pėr Modernizimin e Sektorit Shėndetėsor po ofrohet ndihme pėr ndėrtimin gjithashtu tė njė plani gjithėpėrfshirės nė kėtė fushė. Ndėrkohė Projekti pėr Barazinė dhe Ekselencėn nė fushėn e Edukimit (EEEP) ka asistuar MoES qė tė pėrfshijė njė analize demografike pėr pėrzgjedhjen e investimeve nė shkolla, forcimin e departamentit tė saj tė investimeve, vendosjen e standardeve tė reja pėr ndėrtimin e shkollave dhe ėshtė nė fazėn e pėrgatitjes tė njė plani pėr identifikimin e vendndodhjes sė shkollave. 56 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar 1.2 Qėllimi pėr Zhvillimin e Vendit: Rritja e efektivitetit tė sektorit publik dhe strukturave qeverisėse pėr tė mbėshtetur zhvillimin e sektorit privat Qeverisja ka pasur njė pėrmirėsim shume gradual nė Shqipėri, por situata akoma ka nevoje pėr pėrmirėsim tė mėtejshėm. Sipas Indikatorėve Globale tė Qeverisjes (WGI), indikatori pėr efektshmėrinė e qeverisjes ėshtė pėrmirėsuar nga 31 nė 45 midis vitit 2005 dhe 2008, ndėrsa indikatori pėr cilėsinė u rrit nga 47 nė 57, dhe ai pėr sundimin e ligjit nga 24 nė 33. Duhet vene nė dukje qė kėta indikatorė janė akoma tė ulet pėr njė vend qė renditet mes vendeve me tė ardhura mesatare. Pėr sa i pėrket perceptimit tė korrupsionit sipas Indeksit mbi Perceptimin e Korrupsionit tė Transaparency International (CPI), renditja e Shqipėrisė nė totalin e listės sė vendeve ka shėnuar njė pėrmirėsim. Nga vendi i 108 prej totalit tė 146 vendeve me vlerėsimin 2.5 nė 2004-ėn (ne njė shkalle 1-10 ku 10 ėshtė vlerėsimi maksimal), nė vitin 2009, Shqipėria ėshtė renditur nė vendin e 95 nga totali i 180 vendeve me vlerėsimin 3.2. Progresi ka qenė modest nė krijimin e njė administrate publike tė bazuar nė meritokraci dhe profesionalizėm, njė qėllim i rėndėsishėm ky pėr CAS. Strukturat organizative tė ministrive kane njė pėrmirėsim tė ngadalte nga ndihma e projekteve tė veēanta, por implementimi i ligjit pėr shėrbimin civil, nė tė pėrgjithshmen ėshtė pėrkeqėsuar. Ndėrrimi i shpeshtė i ministrave qė rezulton gjithashtu nė ndėrrimin e shpeshtė tė zyrtareve tė administratės publike, mbetet njė karakteristike e shėrbimit civil Shqiptar e cila vazhdon ta dėmtojė aftėsinė e sektorit publik nė implementimin e axhendave pėr reforma sistematike. Ligjet e reja pėr prokurimet (hyre nė fuqi nė vitin 2006) dhe koncesionet publike (2007) kane ndihmuar nė komunikimin midis Shtetit dhe sektorit privat, por vazhdon tė mbetet e nevojshme rritja e kapaciteteve institucionale dhe zbatimi rigoroz i ligjit nė proceset vendim-marrėse tė Qeverisė. Rezultatet e CAS: Dixhitalizimi i plote dhe funksional i sistemit tė thesarit dhe zgjerimi i projektit nė disa ministri tė pėrzgjedhura [Ėshtė arritur pjesėrisht] Sistemi i modernizuar i thesarit u ngrit nė Shqipėri nė vitin 2005 me mbėshtetjen e Projektit pėr Reformėn e Administratės Publike ( PARP, pėrfundoi nė 2006-ėn), dhe me pas nga Fondi i Besimit IPS i financuar nga donatore tė ndryshėm gjatė vitit 2008. Megjithatė pėrpjekjet pėr dixhitalizimin total si dhe pėr zgjerimin e funksionimit nė pjesė tė tjera tė Qeverisė janė vonuar, kryesisht si rezultat i njė angazhimi tė pamjaftueshėm politik dhe dobėsive domethėnėse nė menaxhimin e projekteve dhe aftėsitė teknike tė departamenteve qendrore. qė pas pėrfundimit tė projektit PARP, Banka nuk e vazhdoi me tej kėtė iniciativė si rezultat i mungesės sė vullnetit politik tė vėrejtur gjatė fazės sė implementimit. Edhe pse gjatė fazės sė fundit tė implementimit tė projektit u vu re njė prirje pėr pėrmirėsim, gjė kjo qė ngriti pikėpyetje nėse ky projekt do kish mundur tė pėrshpejtonte progresin nėse do kishte gjetur mbėshtetjen e Bankės edhe gjatė vitit tė tij tė peste. Mungesa e njė sistemi thesari plotėsisht funksional vendosi nė rrezik integritetin e sistemit tė menaxhimit the financave publike si dhe ndikoi nė disbursimin e projekteve tė bankės tė cilat nėn kėtė CAS do tė pėrdornin sistemet e vendit pėr menaxhimin e financave. Megjithatė, pas disa pėrpjekjeve nė muajt e fundit, pritet qė sistemi i dixhitalizuar do tė jete plotėsisht funksional nė fillimin e vitit 2010. Mos finalizimi i dixhitalizimit tė sistemit tė thesarit ka sjellė pengesa edhe nė Sistemin e Informimit pėr Menaxhimin e Burimeve Njerėzore, pėrmirėsimet teknike tė nevojshme pėr IPS, dhe mbėshtetjen e donatorėve pėr zgjerimin e sistemit nė pjesa tė tjera tė Qeverisė. Rezultatet e CAS: Prokurimet publike kryhen nė pėrputhje me ligjin e ri qė i pėrmbahet standardeve Evropiane [Ėshtė arritur pjesėrisht] Njė ligj i ri pėr Prokurimet Publike u miratua nė vitin 2006 dhe hyri nė fuqi nė vitin 2007, si pjesė e programit pėr reformėn e Politikave Operacionale tė Zhvillimit. Ligji i ri ėshtė nė pėrputhje me legjislacionin Evropian, pėrveē strukturės sė mekanizmit tė ankesave. Kjo ēėshtje pasi u adresua nga 57 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar programi i reformės DPO II, ėshtė duke u zgjidhur pėrfundimisht me mbėshtetjen e BE-se,por njė arsye pėr vonesėn e zgjidhjes ka qenė kėndvėshtrimet e ndryshme tė Bankės dhe BE-se. Megjithatė ligji i ri ka adresuar disa pengesa qė sillte legjislacioni i mėparshėm, si p.sh mbi pėrdorimi i prokurimit tė drejtpėrdrejtė dhe mungesa e transparencės nė procedurat e prokurimit. nė fakt, ligji I ri e ka reduktuar shume pėrdorimin e prokurimit tė drejtpėrdrejtė. Sipas Agjencisė Publike tė Prokurimeve (PPA), nė vitin 2008, 8.8 % e kontratave tė prokurimeve mbi US$4000 kryheshin me prokurim tė drejtpėrdrejtė, krahasuar me ¼ e kontratave nė vitin 2005 (shiko OECD DAC tė cilėt duhet tė kenė tė dhėna). Ndėrsa tani tenderimi i hapur ( Kombėtar dhe ndėrkombėtar) ėshtė metoda me e pėrdorur pėr prokurimet publike, duke pėrfaqėsuar kėshtu 56% tė numrit total tė kontratave tė prokurimeve nė vitin 2008, krahasuar me 38% gjatė vitit 2004. Pėr sa i pėrket transparencės, tė gjitha njoftimet pėr kontratat, dokumentet pėr konkurrimin dhe fituesit publikohen nė faqen zyrtare tė PPA. Gjithashtu me ndihmėsen e programit US-MCC, Shqipėria ka ngritur njė sistem elektronik pėr prokurimet publike (EPS) i cili ėshtė aplikuar pėr shumicėn e autoriteteve kontraktuese nė 2009-ėn. Kalimi i ligjit pėr prokurimet publike lejoi qė Banka tė pėrdorte disa prej kėtyre elementeve pėr prokurimin e projekteve. Kjo ėshtė e vlefshme pėr tė gjitha projektet e aprovuara nėn kėtė CAS. Banka mbetet njė partnere e rėndėsishme pėr Shqipėrinė nė pėrmirėsimin e prokurimeve publike. Mbėshtetur nė Deklaratėn e Parisit, Banka inkurajoi Sekretariatin Teknik tė Donatorėve pėr tė zgjeruar bashkėpunimin nė fushėn e mirėbesimit financiar, sot ajo ėshtė pjesė e grupit kėshillimor pėr financimin e 2-te tė UNDP pėr Vlerėsimin e Prokurimeve nga OECD DAC. Ndėrkohė Banka ėshtė duke vlerėsuar funksionimin e EPS-se pėr projektet qė ekzekutohen nga grant- marrėsit nėn financimin e Bankės dhe donatorėve tė tjerė, si dhe pėrmes Dritares1 tė Programit pėr Lehtėsimin e Partneritetit me Qeverinė, Banka po mbėshtet pėrmirėsimin e mėtejshėm tė kėtij mekanizmi. Banka sė bashku me donatore tė tjerė ėshtė duke mbėshtetur gjithashtu trajnimin pėr prokurimet publike tė studenteve nė degėn e administrimit Publik nė Universitetin e Tiranės. Rezultatet e CAS: tė gjitha koncesionet implementohen sipas njė kornize ligjore efikase dhe njė procesi transparent [Ėshtė arritur pjesėrisht] Banka dhe IFC mbėshteten pėrgatitjen dhe hyrjen nė fuqi tė ligjit tė ri pėr koncesionet nė Dhjetor 2006 qė sanksiononte konkurrueshmėri dhe njė proces me transparent pėr kontratat jo fituese. IFC me pas mbėshteti pėrgatitjen e dy konkurrimeve tė hapur, pėr Hidrocentralin Ashta i cili fitoi koncesionin nė vitin 2009, dhe terminalit mbajtės tė portit tė Durrėsit qė u frenua nga Qeveria po nė vitin 2009. Gjatė 2009-ės si pjesė e pėrgatitjes tė DPO II (qe eventualisht-u anulua), Banka mbėshteti njė vlerėsim mbi implementimin e ligjit. Gjetjet e vlerėsimit treguan se nė tė pėrgjithshmen ligji po implementohej duke respektuar Nenet nė pėrmbajtje tė tij, por procesi i dhėnies sė koncesioneve nuk ishte plotėsisht efikas pėr sa i pėrket maksimizimit tė vlerės publike pėr koncesionet e lėshuara nga qeveria. Pėrveē disa pėrgatitjeve teknike shume tė limituara pėr tė siguruar qė koncesionet finale tė maksimizojnė vlerėn publike, qeveria ka treguar njė tendence pėr pėrshpejtimin e procesit tė dhėnies sė koncesioneve. qė nė momentin e kalimit tė ligjit, shumica e koncesioneve u iniciuan nga oferta spontane 7, nė vend qė tė fillonin nga garimet e hapura tė pėrgatitura nga qeveria. Si rezultat janė marre disa masa nga ana e Qeverisė pėr tė rivlerėsuar kontrata koncesionesh tė cilat janė akredituar si fituese. Kėto tė fundit janė kryer ose duke bere pyetje nė procesin e lėshimit tė koncesionit, ose mbi bazat e mos-pėrmbajtjes tė kontratės nga firmat private. Kjo ėshtė njė shenje tjetėr i mungese sė punės para pėrgatitore pėr sigurimin e cilėsisė nga ana e sektorit publik. Mėsimi nė kėtė rast ėshtė se pėr reforma nė fushat e rėndėsishme tė qeverisjes nė Shqipėri, ėshtė e nevojshme qė gjatė fazės sė implementimit tė kėtė njė mbėshtetje tė vazhdueshme jo vetėm pėr tė rritur kapacitetet institucionale, por gjithashtu edhe pėr tė pėrforcuar angazhimin politik nė nivele tė larta. 7 Koncesionet e iniciuara nga oferta spontane pėrfshijne projekte madhore si Hidrocentrali i Devollit 350MW, i cili u hap me njė pėrgatitje minimale nga ana e Qeverisė pas marrjes sė nje oferte pėr kėtė vepėr kur konkurrimi pėr tu dhėnė me koncesion nuk qe shpallur akoma. 58 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Rezultatet e CAS: Konfigurimi i institucioneve tė sektorit publik nė mėnyrė qė tė reflektojnė mandatin dhe funksionet e tyre [Ėshtė arritur pjesėrisht] Gjatė Projektit pėr Reformėn e Administratės Publike u pėrgatitėn vlerėsime mbi funksionimin e ministrive. nė fillim tė vitit 2006 Qeveria lėshoi njė dekret qė rishikonte strukturėn e pagave tė sektorit publik si dhe strukturėn e shumicės sė ministrive sipas rekomandimeve tė kėtyre vlerėsimeve. Ajo gjithashtu filloi tė implementonte kėto rekomandime pėr tė thelluar formulimin dhe koordinimin e politikave, duke pėrfshirė forcimin dhe pėrmirėsimin e transparencės tė kabinetit qeveritar, koordinimit me donatoret dhe ngritjen e njė IPS. Ndėrkohė qė vetėm disa rekomandime tė pėrgatitura gjatė projektit PARP u implementuan, shume ministri kane pėrfituar shume pėr sa i pėrket zhvillimit institucional nga projektet individuale tė financuara nga Banka, duke pėrfshirė kėtu buxhetimin, thesarin, departamentet e investimeve publike dhe tė menaxhimit tė borxhit, Autoritetin e Supervizimit Financiar nė Ministrinė e Financės, politikat, sigurimin e cilėsisė, departamentet e investimeve pėr fushėn e arsimit dhe shėndetėsisė nė ministritė pėrkatėse, rrugėt dhe transportin detar, menaxhimin e ujėrave nė Ministrinė e Punėve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit, menaxhimin e pyjeve nė Ministrinė e Mjedisit, Agjencinė e Prokurimeve Publike dhe Ministrinė e Ekonomisė, tregtisė dhe Energjetikės nė fushat e menaxhimit rregullator. Megjithatė njė numėr jo i vogėl ministrish vazhdon tė vuaje nga riorganizimi dhe ndryshimet strukturore tė shpeshta qė cenojnė politikat reformuese dhe implementimin e strategjisė. Rezultatet e CAS: Implementimi konsistent i ligjit pėr Administratėn Publike. [Nuk ėshtė arritur] Gjatė periudhės sė CAS-it tė kaluar, nė vitin 1999, Shqipėria aprovoi Ligjin pėr Shėrbimin Civil i cili i pėrmbahej praktikave ndėrkombėtare, si rrjedhoje nė vitin 2000 ngriti njė Departament tė ri pėr Administratėn Publike (DoPA) dhe njė komision pėr Shėrbimin Civil (CSC). Fillimisht, ligji ndihmoi nė pėrmirėsimin e praktikave nė disa ministri duke influencuar sjelljen dhe incentivat e strukturave pėr vendimmarrjen mbi punėsimin dhe shkarkimin nga puna tė zyrtareve nė shėrbimin civil. Pavarėsisht kėsaj qė nga viti 2005, zbatimi i ligjit ėshtė pėrkeqėsuar pėr sa i pėrket barazisė dhe pėrzgjedhjeve tė pambėshtetura. Departamenti i Administratės Publike ka rėnė shume pėr sa I pėrket pėrformancės, madje dhe vendimet e CSC apo tė gjykatave shpesh janė shpėrfillur nga institucionet qeveritare. Me ndryshimin e ēdo ministri, ndryshohet dhe stafi nė pozicione tė larta, kjo ndodh midis periudhave elektorale por ndonjėherė edhe pa pasur njė ndėrrim tė partive nė pushtet. Rezultatet e kėsaj tė fundit tregojnė se Qeveria po humb aftėsinė e saj pėr tė pasur nė mėnyrė konsistente staf tė kualifikuar dhe me eksperiencė nė pozicionet teknike kyēe. Ndėrkohė DoPA nuk ka qenė nė gjendje tė ndaloje shtimin e kontratave pėr punėsimin e zyrtareve tė shėrbimit civil, madje as tė siguroje implementimin e vendimeve tė CSC apo tė ushtroje autoritetin e saj si institucioni pėrgjegjės pėr menaxhimin e shėrbimit civil. Nėpėrmjet PARP, programit DPO dhe instrumenteve tė tjerė, Banka mbėshteti implementimin e ligjit pėr shėrbimin civil edhe pse ajo kohe karakterizohej nga njė mjedis politik i tensionuar dhe polarizuar, aftėsi institucionale tė limituara dhe ndryshime tė disa krerėve tė agjencive implementuese. Mos zbatimi me axhendėn e reformės pėr shėrbimin civil solli vonesa nė DPO-ne e dyte e cila eventualisht u anulua. 1.3 Qėllimi i Zhvillimit tė Vendit: Mjedisi pėr Biznesin ėshtė i favorshėm pėr tė tėrhequr investime tė brendshme dhe tė jashtme. Investimet e brendshme private patėn njė rritje prej 19% tė GDP-se nė vitin 2005dhe arritėn nė 21% nė vitin 2009. Megjithatė tė paktėn gjysma e kėtij investimi ėshtė kryer vetėm nė njė sektor- atė tė ndėrtimit. Ndėrkohė qė FDI u rriten nė mėnyrė tė ndjeshme nga 3.3% e GDP nė vitin 2005, nė 8.2% nė vitin 2009, niveli i tyre absolut mbetet nė me tė ulėtat nė kėtė nėn-rajon. Shqipėria pėrmirėsoi renditjen e saj nė indikatorin e Bėrjes sė Biznesit [Doing business] nga pozicioni i 120-te nė indeksin e 2006-ės (i cili mati performancėn e vitit 2005) nė pozicionin e 82-te nė indeksin e 2010-ės (i cili mati performancėn e vitit 2009). Bazat e kėtij pėrmirėsimi ishin reformat domethėnėse nė kohen dhe kostot e regjistrimit ten je biznesi, tregtia jashtė kufitare (duke pėrfshirė uljen e bakshisheve nė dogana) dhe 59 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar pėrmirėsimet nė kornizėn rregullatore pėr marrjen e huave dhe mbrojtjen e aksionareve. Renditja e Shqipėrisė nė indikatorin WGI qė rregullon cilėsinė u rrit nga 49 nė 57 midis vitit 2005 dhe 2008, pėr sundimin e ligjit u rrit nga 16 nė 24 dhe kontrolli i korrupsionit u pėrmirėsua nga 29 nė 39. Ashtu si duket, Shqipėria akoma ka njė rruge tė gjatė pėr tė arritur njė mjedis tė favorshėm pėr investimet e brendshme dhe tė jashtme. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i kornizės rregullatore dhe supervizimit tė institucioneve tė sigurimeve dhe mikro-kreditimit. [Ėshtė arritur] Licensimi, korniza rregullatore dhe supervizimi i institucioneve qė japin mikro-kredi u pėrmirėsua nė vitin 2009 me nxjerrjen e njė rregulloreje nga Banka e Shqipėrisė (BoA) mbi Lėshimin e Licencave pėr Subjektet Financiare qė nuk janė Pjesė e Sektorit Bankar. Pėr me tepėr BoA ka pėrgatitur manuale supėrvizimi dhe formate raportimi tė azhurnuara pėr mbikėqyrjen e drejtpėrdrejtė dhe jot e drejtpėrdrejtė pėr institucionet qė ofrojnė mikro-kredi dhe bashkimet e kreditoreve. Ndėrkohė nė vitin 2006 u ngrit Autoriteti pėr Supervizimin Financiar si mbikėqyrės i pavarur pėr sektorin jo- bankar. Ky institucion ėshtė plotėsisht funksional dhe po merr masa pėr tė pėrmirėsuar performancėn e kompanive tė sigurimeve. FSA kohet e fundit ka vene nė pėrdorim njė manual mbikėqyrjeje, teste pėr kapitalet minimale, njė numėr financimesh tė proporcionuara duke u bazuar nė balancimin e rrezikut, tė gjitha kėto masa kane sjellė njė pėrmirėsim tė mbikėqyrjes sė pėrformancės tė kompanive tė sigurimeve. Instrumente tė tjera tė planifikuara pėrfshijnė vlerėsimin nga ekspertė tė sigurimeve pėr sigurimet afat- shkurtra qė rivlerėsohen hap pas hapi, politika menaxhuese pėr adresimin e pretendimeve tė pagueshme veēanėrisht me fokus nė mbrojtjen e tė siguruarve dhe strategjinė 5 vjeēare pėr periudhėn e tranzicionit. Mbikėqyrja e sektorit tė sigurimeve do tė pėrmirėsohet gradualisht dhe do tė behet me efikase njė here qė implementohen kėto hapa. Njė zhvillim tjetėr qė vlen tė pėrmendet nė kėtė sektor ėshtė prezantimi i disa hapave nė sigurimin e mjeteve motorike, kryesisht nė detyrimet ndaj palėve tė treta pėr mjetet motorike (qe do tė thotė ngritja e njė qendre informacioni pėr sigurimet e mjeteve motorike; zhvillimi i njė baze tė dhėnash duke pėrfshirė historinė e pretendimeve dhe krijimin e njė baze rregullatore qė vendos kritere me strikte mbi cilėsinė atyre qė pėrfitojnė sigurim; etj). Drafti i ri i ligjit pėr sigurimet ėshtė pėrgatitur nė pėrputhje me kornizėn ligjore tė BE-se ndėrkohė qė pėr rregullat teknike po punohet akoma. tė gjitha kėto pėrmirėsime u mbėshteten me asistence teknike gjatė programit FIRST. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i perceptimeve tė investitorėve dhe reduktimi i kohės dhe kostove pėr licencimin dhe inspektimin e bizneseve sipas standardeve tė ARCS, Doing Business, BEEPs, dhe /ose ICA [Nuk ėshtė arritur] Shqipėria ka bere pėrpara hapa tė rėndėsishėm pėr tė pėrmirėsuar kornizėn rregullatore dhe tė heqė barrierat administrative pėr bizneset. Qeveria ka qenė e suksesshme nė implementimin e njė programi reformash gjithė pėrfshirėse pėr tė ngritur njė sistem rregullator efikas, tė qėndrueshėm dhe transparent me qėllim qė tė ngrihen nivelet e investimeve, tė rritet konkurrueshmėria, dhe tė stimulohet zhvillimi i sektorit tė biznesit. Kėto pėrpjekje janė reflektuar nė pėrmirėsimin e indikatorėve qė kane sjellė njė renditje me tė mirė pėr vendin nė 'Doing Business': Shqipėria u ngjit nga vendi i 136-te nė 2007-ėn nė vendin e 82-te nė 2010-ėn duke arritur renditjen e dyte me tė lartė nė mes 10 vendeve me tė mira reformatore nė tė gjithė boten, pėr vitin 2009. Pėrmirėsimi i pėrgjithshėm i renditjes sė Shqipėrisė nė Doing Business, nė njė fare mėnyrė maskon variacionet e ndryshme tė renditjes sė vendit pėr indikatorė tė veēante. Pėr shembull, renditja e vendit fillonte nga vendi i 15 ­te pėr mbrojtjen e tė drejtave tė aksionareve, nė vendin e 91-te pėr zbatimin e kontratave, dhe nė atė tė 173-te pėr marrjen e lejeve tė ndėrtimit. Megjithatė, njė ndryshim shume i madh mbetet midis politikave rregullatore tė adoptuara zyrtarisht dhe implementimit apo zbatimit tė tyre. CEM dhe ICA vene nė dukje se kjo e fundit redukton nė mėnyrė tė ndjeshme pėrfitimet pėr bizneset private nė Shqipėri, duke larguar si investitorėt lokale dhe ata tė huaj. Praktikat zbatuese joformale, duke pėrfshirė dhe interpretimet moskonsistente apo tė paparashikueshme tė ligjit, apo zbatimin arbitrar tė tij nga sistemi gjyqėsor, vendosin njė peshe shume tė rende qė i kushton bizneseve nė kohe madje 60 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar dhe nė njė fare mėnyrė i detyron tė nėnshtrohen funksionimit tė sistemit tė ryshfeteve, duke reduktuar kėshtu pėrfitimet e reformės rregullatore. 58 % e firmave Shqiptare raportojnė hapur se i duhet tė paguajnė gjoba zyrtareve tė Qeverisė pėr te mbaruar pune njė shifėr kjo shume me e lartė nė krahasim me vendet e tjera. Zvarritja e procedurave ėshtė gjithashtu shume me e dukshme nė Shqipėri se nė vendet e tjera, praktikisht 19% e kohės sė menaxhereve tė biznesit shpenzohet duke u marre me rregullat e Qeverisė dhe vizitat e zyrtareve- kjo e fundit arrin nė njė mesatare prej 5.5 vizitash nė vit. Sipas vlerėsimit global tė WGI, nė tė pėrgjithshmen, Shqipėria performon varfėr pėr sa i pėrket termave tė cilėsisė pėr reformėn rregullatore tė biznesit; nė kontrollin e korrupsionit dhe sundimit e ligjit, si dhe nė dimensionet e tjera qė parashikojnė mjedisin rregullator pėr praktikat joformale tė biznesit. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i mbajtjes sė financave, standardeve audituese dhe aksesit tė dokumenteve tė korporatave sipas kėrkesave tė BE-se [Ėshtė arritur pjesėrisht] Gjatė kėsaj periudhe tė CAS, Shqipėria ka ndėrmarrė iniciativa qė pėrfshijnė elemente tė modernizuar tė raportimit financiar tė bizneseve, kėtu bėjnė pjesė masa pėr adoptimin e njė Plani Kombėtar i Veprimit pėr Nxitjen e Raportimit Financiar nė Shqipėri- Shkurt 2009 ( bazuar nė mbajtjen e Financave dhe Auditimin sipas ROSC 2006) dhe kalimin e njė ligji pėr Auditimet nė Mars 2009. nė vitin 2008, Shqipėria beri gjithashtu disa amendime tė ligjit pėr kompanitė me fokus tė drejtat e sigurimit tė informacionit nga aksionerėt pėr performancėn e kompanisė, dhe pėr aksesin nė raportet e konsoliduara financiare. Rritja e madhe e numrit tė bankave dhe numrit tė kompanive audituese qė bėjnė biznes nė Shqipėri tregon se njė numėr gjithmonė e me i madh i kėtyre kompanive plotėson detyrimet dhe Standardet Ndėrkombėtare tė Raportimit Financiar, kėrkesa tė cilat janė tė pėrfshira dhe nė Ligjin e vitit 2004 pėr mbajtjen e Financave dhe janė tė detyrueshme pėr tė gjitha entitetet qė kane Interes Publik. Megjithatė ka njė mospėrputhje tė konsiderueshme midis legjislacionit tė shkruar dhe implementimit tė tij. 1.4 Qėllimi i Zhvillimit pėr Vendin: Pėrmirėsimi i Infrastrukturės Kombėtare pėr tė favorizuar rritjen ekonomike dhe zhvillimin e sektorit privat Ne vitin 2005 Qeveria formalisht adoptoi Planin pėr Kombėtar pėr Transportin Shqiptar (ANTP) dhe Strategjinė pėr Politikat e Transportit nė vitin 2007. ANTP-ja e pėrgatitur me ndihmėn e BE-se dhe e aprovuar nga institucionet ndėrkombėtare financiare (IFIs), ofron bazat pėr njė kornize rregullatore gjithėpėrfshirėse, duke pėrfshirė dhe drejtimin pėr shpėrndarjen e financave nė kėtė sektor. Megjithatė Planifikimi i pėrgjithshėm strategjik dhe korniza rregullatore e buxhetimit duhen pėrforcuar edhe me shume nė vazhdimėsi. Pėrmirėsimi ėshtė i nevojshėm pėr tė rritur efikasitetin dhe pėrgjegjshmėrinė nė shpenzimet publike, kjo arrihet duke pėrmirėsuar planifikimin, buxhetimin, dhe ekzekutimin e projekteve tė kryera me investimet publike, sidomos tė atyre projekteve qė kryen vetėm me financimin e Qeverisė. Gjatė periudhės sė CAS, Banka qė qenė e pėrfshirė njė projekt nė sektorin e transportit tashme tė pėrfunduar dhe dy projekte qė janė nė implementim e sipėr. Pėrmirėsimet nė sektorin e energjisė kane qenė shume tė ngadalta dhe tė vėshtira, por pėrpjekjet e qėndrueshme tė shtrira nė kohe, filluan tė japin rezultate pozitive gjatė periudhės sė fundit tė implementimit tė CAS. Me mbėshtetjen e madhe tė Grupit tė Bankės Botėrore, gjatė periudhės sė CAS, Shqipėria iu bashkua Komunitetit tė Energjisė pėr Evropėn Juglindore. Ndėrkohė humbjet e energjisė u pakėsuan, mbledhja e pagesave u pėrmirėsua (edhe pse me hapa shume tė vegjėl), filloi njė rehabilitim i sistemit tė shpėrndarjes, u nis investimi publik nė gjenerimin e energjisė termale, sistemi i energjisė iu nėnshtrua konkurrueshmėrise, dhe sistemi i shpėrndarjes u privatizua. Megjithatė kompania publike pėrgjegjėse pėr energjinė elektrike ka qenė nė vėshtirėsi ekonomike tė vazhdueshme. Privatizimi i suksesshėm i kompanisė shpėrndarėse nė vitin 2009, me mbėshtetjen e IFC si kėshilltare pėr transaksionet, dhe nėn Garancinė e Pjesshme tė Bankės pėr Shmangien e Rreziqeve, ėshtė njė reforme kritike qė nė tė ardhmen pritet tė lehtėsojė qarkullimin e parave nė kėtė sektor. Pėr ta 61 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar pėrmbyllur, disa masa po merren pėr tė ruajtur hidrocentralet kryesore tė vendit dhe pėr tė pėrmirėsuar efikasitetin operacional nė tė ardhmen. Rezultatet e CAS: Rritja me 5% e buxheteve reale pėr mirėmbajtjen e rrugėve dhe fillimi i kontratave tė mirėmbajtjes nga sektori privat [Ėshtė arritur] Banka e ka mbėshtetur kėtė sektor nėpėrmjet Projektit pėr Mirėmbajtjen e Rrugėve (tashme i pėrfunduar) dhe Projektin pėr Transportin qė ėshtė akoma nė vazhdim e sipėr. Nėn projektin e kaluar u arrit njė rritje me jo me pak se 5% e buxhetit vjetor pėr mirėmbajtjen e GRD. Megjithatė sipas Vlerėsimit Ndėrkombėtar tė Bankės pėr Shpenzimet Publike(PEIR) deri nė fund tė vitit 2006, Shqipėria shpenzoi rreth 40% me pak se kėrkohej pėr mirėmbajtjen e rrjetit kombėtar tė rrugėve. Rrjedhimisht nėn Projektin e Transportit rritja e kėrkuar prej 10% nė vit pėr financimin e mirėmbajtjes sė rrugėve, u arrit. Projekti i Transportit gjithashtu po mbėshtet ngritjen e njė sistemi qė bazohet mbi rezultate tė matshme pėr mirėmbajtjen e 10% tė rrjetit kombėtar tė rrugėve, pėr kėtė janė nėnshkruar kontratat pėr dy rajone ku po pilotohet projekti. Rezultatet e CAS: Ulja e indeksit tė vėshtirėsisė pėr 1,000km tė rrugėve kryesore rurale nga 9.79 nė vitin 2002 nė 7.4 nė mes tė vitit 2007 [Ėshtė arritur] Njė reduktim i indeksit pėr terrenin e vėshtirė tė rrugėve ėshtė arritur dhe vazhdon tė ndiqet me sukses. Projekti pėr Mirėmbajtjen e Rrugėve kontribuoi pėr tė reduktuar indeksin e vėshtirėsisė sė rrugėve nga 10 pėr rrugėt kombėtare dhe 19 pėr rrugėt rurale respektivisht nė shifrat 5 dhe 8. Pėr me tepėr, nėpėrmjet kontratave tė bazuara nė rezultatet e matshme tė pėrformancės,Projekti i ri pėr Transportin (aprovuar nė vitin 2007) ka pėr qėllim qė tė pėrpara pėrfundimit tė tij nė 2012-ėn, tė ule edhe me shume indeksin e vėshtirėsisė sė rrugėve pėr 310km ose 10% tė rrjetit kombėtar tė rrugėve. Rezultatet e CAS: Rehabilitimi i 1,000km rrugė dytėsore dhe lokale deri nė vitin 2010 [Ėshtė arritur pjesėrisht] Nėn Projektin pėr Rrugėt Dytėsore dhe Lokale, Banka ka financuar rehabilitimin/pėrmirėsimin e 110km rruge dytėsore dhe lokale, tė cilat pritet tė pėrfundojnė nė tre mujorin e fundit tė vitit 2010. Nėpėrmjet kėtij projekti, Banka ka facilituar ngritjen e US$400milion dollarėve nga donator tė tjerė pėr rehabilitimin dhe pėrmirėsimin e mėtejshėm tė 1,000-1,500km tė rrjetit tė rrugėve dytėsore dhe lokale. Rezultatet e CAS: Ulja e aksidenteve rrugore dhe e shifrave tė fataliteteve duke adresuar vendet ku potencialisht mund tė ndodhin aksidente [Ėshtė arritur] Shifrat e aksidenteve fatale nė Shqipėri janė ulur nga 15.12 pėr 10,000 mjete tė regjistruara nė vitin 2000 nė 8.64 nė fund tė viti 2006. Ky pėrmirėsim ishte me i lartė se qėllimi i uljes me 10% i vendosur nga Projekti i financuar nga Banka pėr Mirėmbajtjen e Rrugėve dhe Transportin. Pėr tė ulur numrin e aksidenteve u implementua njė program qė pėrfshinte disa agjenci. Barrierat mbrojtėse pėr rrugėt u vendosen nė disa akse tė pėrzgjedhura tė rrugėve kombėtare, dhe 60 vende me potencial pėr aksidente u pėrmirėsuan. Raportet e Drejtorisė pėr Sigurinė Rrugore i janė shpėrndarė publikut pėr tė rritur ndėrgjegjėsimin. Megjithatė shifrat e aksidenteve nė Shqipėri mbeten me tė lartat pėr rajonin dhe 8 here me tė larta nė krahasim me standardet me tė mira Evropiane. Rezultatet e CAS: Rritja e kapacitetit me 15% nė gjenerimin e brendshėm tė energjisė [Ėshtė arritur] Banka, sė bashku me BERZH dhe Bankėn e Investimeve Evropiane (EIB) ka mbėshtetur ndėrtimin e Centralit me Energjisė Termale nė Vlore, i cili pėrfaqėson investimin e pare domethėnės nė 25 vjet pėr gjenerimin e brendshėm tė energjisė elektrike. Me kapacitetin e instaluar prej 750GWH, centrali i cili u komisionua nė fillim tė vitit 2010, sjell njė rritje prej 18% tė mesatares sė prodhimit tė brendshėm tė energjisė elektrike. Pėr me tepėr si pjesė e Projektit pėr Sigurinė e Digave, Banka do tė kontribuoje nė njė rritje tė mėtejshme tė prodhimit tė brendshėm tė energjisė elektrike nėpėrmjet pėrdorimit optimal tė 62 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar digave nė kaskadėn e lumit Drin, tė cilat janė pėrgjegjėse pėr gjenerimin me tė madh tė energjisė elektrike brenda vendit. Rezultatet e CAS: Arritja e Planit Vjetor tė Veprimit pėr Sektorin e Energjisė i cili ka pėr qėllim reduktimin e humbjeve gjatė procesit tė transmetimit dhe tė shpėrndarjes [Nuk ėshtė arritur] Ky qėllim nuk ėshtė arritur. Plani i Veprimit pėr Sektorin e Energjisė ka qenė nė funksion pėr njė kohe shume tė limituar gjatė periudhės sė implementimit tė CAS. qė nga viti 2005-2006 njė financim i koordinuar i donatorėve tė jashtėm ka qenė i nevojshėm pėr tė siguruar implementimin e kėtij plani nga Qeveria. Pėrsėri nė vitin 2008, nuk u arrit njė marrėveshje pėrfundimtare me Qeverinė pėr synimet e kėtij plani. Megjithatė disa rezultate tė ndėrmjetme janė arritur, duke pėrfshirė reduktimin gradual tė humbjeve gjatė procesit tė transmetimit dhe shpėrndarjes sė energjisė elektrike, nga rreth 42% nė vitin 2007 nė 34% nė vitin 2009; si dhe privatizimin e sistemit tė shpėrndarjes, ku nder tė tjera synohej tė reduktoheshin humbjet nė nivelin 15% dhe deri nė vitin 2014 tė pėrmirėsohej mbledhja e pagesave. Kėto pėrmirėsime, sidoqoftė nuk kane qenė tė mjaftueshme pėr tė siguruar furnizimin e pandėrprerė me energji elektrike dhe pėr tė rritur cilėsinė e shpėrndarjes pėr familjet dhe bizneset. nė vitin 2008, bizneset nė Shqipėri raportuan njė mesatare prej 32 ndėrprerjesh tė energjisė nė muaj, kur 80% e firmave dėshmuan se pėrdornin ose ndanin pėrdorimin e njė gjeneratori, qė do tė thotė se 30% e energjisė qė konsumohej nga kėto biznese prodhohej prej gjeneratorėve tė tyre. Pavarėsisht tarifave tė ulėta nominale pėr energjinė (10Leke pėr KwH- pak a shume stabėl gjatė periudhės sė CAS), kostoja reale pėr firmat private ka qenė rreth 3 here me e lartė pėr shkak tė pėrdorimit tė shpeshtė tė gjeneratorėve me naftė. Si rezultat, objektivi i pėrgjithshėm i CAS pėr tė tėrhequr me shume investime private do tė kėrkojė njė furnizim me tė qėndrueshėm e tė besueshėm me energji elektrike. 1.5 Qėllimi i Zhvillimit pėr Vendin: Ngritja e tregjeve tė tokave dhe planifikimit hapėsinor efikas pėr tė mbėshtetur zhvillimin rural dhe urban Tregu i tokės nė Shqipėri po behet gradualisht me efikas, por tė drejtat e pronėsisė nuk janė akoma tė sigurta. Ėshtė arritur njė lloj progresi pėr sa i pėrket regjistrimit tė tokave, dhe ndarjes sė parcelave tė tokave qė u njihet pronėsia, edhe pse ky progres ka qenė shume me i ngadalte nga sa pritej. Ndėrkohė nuk ėshtė bere asnjė hap pėrpara pėr sa i pėrket planifikimit pilot pėr vlerėsimin dhe taksimin e pronave, dhe as nė reformat ligjore qė pėrcaktojnė tė drejtat e pronės. Njė koordinim i dobėt midis institucioneve dhe ndryshimet e shpeshta tė legjislacionit, kane sjellė zgjidhje tė pjesshme. Ka pasur njė mungese tė vullnetit politik pėr tė gjetur njė zgjidhje afatgjatė tė problemeve tė qeverisjes mbi kontrollin e tokave. Pėr sa i pėrket planifikimit hapėsinor,tashme Banka ka tėrhequr mbėshtetjen e saj tė mėparshme pėr planifikimin e pėrdorimit tė tokave nė zonat urbane dhe nė zonat bregdetare tė jugut, kjo pėr arsye tė rreziqeve nė rritje tė shembjeve tė objekteve pėr tė rritur kontrollin ndaj zhvillimeve urbane, si dhe pėr shkak tė angazhimit tė ulet dhe kapaciteteve tė limituara pėr ta ēuar pėrpara kėtė plan nė nivel kombėtar. Megjithatė, kalimi i Ligjit tė ri pėr Planifikimin Territorial dhe Planit tė Zhvillimit pėr Zonėn Bregdetare tė Jugut, vendosin disa themele tė rėndėsishme pėr pėrmirėsimin nė vazhdimėsi tė Shqipėrisė nė kėtė fushė. Rezultatet e CAS: Shpejtimi i pėrfundimit tė kadastrave pėr zonat rurale dhe urbane (Synimi: 50% nė zonat urbane, 75% nė zonat rurale-aktualisht 81% e planit ėshtė realizuar) [Ėshtė arritur pjesėrisht] Ne kohen kur doli Raporti i Progresit CAS pėr vitin 2008,synimi pėr zonat rurale ishte arritur tashme, por nuk kishte pasur ndonjė progres thelbėsor nė zonat urbane pėr shkak tė vonesave nė kontraktimin e paketave regjistruese si pjesė e Projektit pėr Administrimin dhe Menaxhimin e Tokave. Megjithatė, inventari i detajuar pėr pronat e paregjistruara ishte kompletuar nė 83 kadastra zonale, dhe tre kontrata tė mėdha pėr regjistrimin e tokave vazhdojnė akoma tė implementohen duke pasur parasysh dhe kontrollin e cilėsisė. nė momentin e pėrfundimit, duhet tė kėtė rreth 410,000 prona qė pėrfaqėsojnė 47% tė totalit tė pronave nė zonat urbane ose 62% tė pronave urbane tė paregjistruara. 63 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Rezultatet e CAS: Reduktimi i kohės tė nevojshme pėr tė kryer regjistrimin e transferimit tė tokės nga 47 dite nė 10 dite [Ėshtė arritur pjesėrisht] Regjistrimi i transferimit tė tokės ėshtė ulur nga 47 dite nė vitin 2005 nė 30 dite nė vitin 2009 pėr pronat qė nuk kane qenė tė regjistruara me pare dhe 5-7 dite pėr pronat qė kane qenė me pare tė regjistruara8. Zvarritja dhe me pas ri hartimi i sistemit tė informimit pėr ngritjen e Zyrės pėr Regjistrimin e pronave tė Paluajtshme si pjesė e LAMP, ka qenė njė faktor kryesor e ngadalėsimit tė progresit. Rezultatet e CAS: Zhvillimi i planeve rregullatore pėr Tiranėn dhe 8 qytete tė tjera dytėsore [Ėshtė arritur pjesėrisht] Pas njė procesi qė zgjati katėr vjet, nė vitin 2009, plani i ri urban pėr rregullimin e Tiranės i mbėshtetur nga njė fond i Qeverisė Holandeze dhe i mbikėqyrur nga Banka, u pėrfundua. Megjithatė si rezultat i konflikteve tė zgjatura midis Qeverisė lokale dhe asaj qendrore, ky plan nuk ėshtė aprovuar akoma, madje as firma konsulente nuk ėshtė paguar pėr shėrbimet e saj. Pavarėsisht kėsaj, pas njė procesi kontraktual gjithashtu tė tej-zgjatur, si pjesė e Projektit pėr Administrimin dhe Menaxhimin e Tokave, janė duke u kryer ushtrime tė reja pėr planin rregullator tė tete bashkive tė tjera. Rezultatet e CAS: Zhvillimi i njė plani rregullator pėr pėrdorimin e 150 km zonė bregdetare [Nuk ėshtė arritur] Pas adoptimit tė njė Plani Rregullator pėr Zhvillimin e Zonave Bregdetare tė Jugut, mbėshtetja e Bankės pėr pėrgatitjen e planeve mbi pėrdorimin e tokės nė zonėn bregdetare tė jugut tė Shqipėrisė u anulua si rezultat i njė rasti qė u gjykua nga njė Panel Inspektimi. Pritet qė Qeveria tė vazhdoje tė ushtrohet nė pėrgatitjen e kėtyre planeve, por duke pasur parasysh kapacitetet e limituara si tė Qeverisė qendrore dhe asaj lokale pėr sa i pėrket kėsaj fushė, ėshtė e pritshme qė progresi tė jete me i ngadalte nė krahasim me rastin e pėrfshirjes sė Bankės. Rezultatet e CAS: Pajisja e qyteteve dytėsore kryesore me njė infrastrukture tė pėrmirėsuar [Ėshtė arritur pjesėrisht] Nėpėrmjet Projektit tė Ujėrave dhe Kanalizimeve nė nivel Bashkie (pėrfunduar nė vitin 2009), Projektit pėr Menaxhimit tė Integruar tė Ujėrave dhe Ekosistemit (pėrfunduar nė vitin 2009), dhe tė Projektit pėr Pastrimin dhe Menaxhimin e Integruar tė Zonės Bregdetare, Banka ka mbėshtetur pėrmirėsime domethėnėse nė furnizimin me ujė tė pijshėm si dhe ka investuar nė trajtimin e kanalizimeve tė ujėrave tė zeza nė zonėn e Durrėsit, Fierit, Lezhės, Himarės dhe Sarandės. Vonesat e komponentit tė infrastrukturės nė Projektin e Menaxhimit dhe Administrimit tė tokave, erdhėn sepse rregullimet infrastrukturore pėr tete qytetet qė ishin pjesė e projektit nuk kishin pėrfunduar akoma. Rezultatet e CAS: Pajisja e komuniteteve bregdetare me njė infrastrukture me tė mirė pėr tė ndihmuar nė mbėshtetjen e njė turizmi tė qėndrueshėm qė nuk dėmton mjedisin [Ėshtė arritur] Nėn ICZMCP, pėrfituan nga projektet e vogla tė infrastrukturės tre bashki dhe dymbėdhjetė fshatra nė zonat bregdetare. Kėto pėrmirėsime infrastrukturore pėrfshinė disa rruge qė tė ēonin pėr nė plazh apo monumentet historike (kėshtjella dhe manastire), riparimin ose shtimin e sistemeve tė furnizimit me ujė dhe kanalizimeve tė ujėrave tė zeza, gjithashtu dhe krijimin e vendeve tė parkimit dhe rehabilitimin apo ndėrtimin e rrugėve tė fshatrave. Investime edhe me tė mėdha po kryhen pėr tė pėrmirėsuar terminalin e ankorimit tė anijeve nė portin e Sarandės, pėr tė ngritur njė landfill pėr mbeturinat e patretshme tė zonės sė Sarandės dhe tė njė stacioni 8 tė dhenat e Doing Business pėr vitin 2010 tregojne nje reduktim nė vetem 42 dite, por kjo ėshtė matur me vonese dhe vetem nė kryeqytet. 64 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar transferimi nė Himare, si dhe plotėsimin e sistemeve tė ujit tė pijshėm dhe kanalizimet e ujėrave tė zeza pėr tė gjithė zonėn e plazhit nė Sarande. 1.6 Qėllimet e Zhvillimit pėr Vendin: Mbėshtetja e Zhvillimit tė Qėndrueshėm Rural pėr tė siguruar uljen e vazhdueshme tė varfėrisė ekonomike Gjatė dekadės sė fundit varfėria ka rėnė gradualisht. Ndėrkohė qė tė dhėnat e varfėrisė tregojnė se varfėria ėshtė ulur nga 18% nė vitin 2005 nė 12.4% nė vitin 2008, nė zonat rurale ulja ka qenė thuajse dy here me e shpejtė duke shėnuar njė rėnie nga 24.2 nė 14.6%. Thellėsia dhe vėshtirėsia e varfėrisė gjithashtu pati rėnie graduale tė ngjashme. Varfėria ekstreme nė zonat rurale ėshtė tanimė rreth 1.2%. nė zonat rurale qendrore dhe zonat rurale bregdetare, ku ėshtė pėrqendruar dhe shumica e popullsisė rurale, tė dhėnat e varfėrisė tregojnė njė rėnie respektive nė 11% (nga 26 nė vitin 2005) dhe 15% (nga 20 nė vitin 2005). Varfėria vazhdon tė mbetet me e lartė nė zonat rurale malore, edhe pse ka pėsuar njė rėnie nga 50 nė 30% midis vitit 2002-2005. Sektori bujqėsor ėshtė rritur gradualisht nė vitet e fundit por nė shifra me tė ulėta se sa ekonomia e pėrgjithshme. Nga viti 2000-08 ėshtė rritur me njė shifėr mesatare prej 4% nė vit. Programi CAS pėrfshiu disa projekte qė synonin rritjen e tė ardhurave dhe produktivitetit nė zonat rurale: Menaxhimin e Burimeve Ujore, Zhvillimin e Komuniteteve Sekondare, Zhvillimin e Sektorit tė Peshkimit, Shėrbimet Bujqėsore, por gjithashtu dhe Projektin e Zhvillimit tė Burimeve Natyrore ( shiko gjithashtu Qėllimin e Zhvillimit pėr Vendin 2.4,) dhe me pas Zhvillimin e Rrugėve Lokale e Dytėsore (shiko shtyllėn 1.4). Rezultatet e CAS: Rritja e prodhimit tė pėrgjithshėm tė te mbjellave me 45%, 70% dhe 40% pėr misrin, barin mjekėsor alfalfa, dhe perimeve nė zonat qė kane rehabilituar sistemin vaditės.[Ėshtė arritur pjesėrisht] Synimi pėr rritjen e prodhimit tė te mbjellave ishte 42%, 55%, 23% pėr misrin, alfalfa dhe perimet. Kėshtu qe, synimet janė arritur kryesisht, pėrveē pėrimeve.9 Rezultatet e CAS: Menaxhimi 100% i kanaleve vaditėse tė rahabilituara nga shoqatat e pėrdoruesve. [Ėshtė arritur] Si pjesė e Projektit pėr Menaxhimin e Burimeve Ujore (pėrfunduar nė vitin 2009) 36,000ha toke u pajisen me sisteme vaditėse krahasuar me e 50,000ha tė synuara, dhe mbi 34,500 ha kaluan procesin e drenazhit. tė gjitha kanalet e rahabilituara menaxhohen sot ose nga Organizatat pilote tė Pėrdoruesve tė Ujit ose nga Shoqatat e mėparshme tė Njėsive Ujore, me njė kosto operacionale qė mbulohet plotėsisht nga pėrdoruesit nė nivelin 44% tė zonave me kanale vaditėse (te paktėn $12 pėr hektarė). Pėr me tepėr, 33 diga dhe rezervuare u rehabilituan, duke tejkaluar synimin prej 13- qė kishte pėrcaktuar projekti. Rezultatet e CAS: Rritja e prodhimit pėr farėrat bujqėsore tė pėrmirėsuara- rritje 25% nė shumimin e farėrave baze nga institucionet kėrkimore. [Ėshtė arritur] Si pjesė e Projektit pėr Shėrbimet Bujqėsore, duke u bazuar nė numrin e varieteteve tė disponueshme dhe tė gjindshmėrisė tė farėrave tė cilėsisė sė lartė konkludojmė se ėshtė rritur prodhimi i sasisė tė farave tė pėrmirėsuara dhe tė materialeve qė mbillen. Numri i varieteteve tė testuara dhe qė gjenden nė katalogun Kombėtar tė farėrave ėshtė 81.48% i farėrave tė certifikuara qė pėrdoren nga fermerėt. Ka pasur njė rritje nė pėrpjekjet lokale pėr shumimin e farėrave dhe njė shtim tė farėrave baze nga institucionet kėrkimore. Rritja e planifikuar nė gjindshmėrinė e farėrave/materialeve qė mbillen pėr 9 tė dhenat e raportuara nga Raporti i progresit CAS i referohen vetem organizimeve pilote tė pėrdoruesve tė ujit. 65 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar secilin institut kėrkimor (Lushnja, Korēa apo Shkodra) si dhe prodhimi i varieteteve tė parashikuara nga Projekti pėr Shėrbimet Bujqėsore janė arritur nė shumicėn e rasteve. Rezultatet e CAS: Promovimi i inovacionit bujqėsor- Rritja e prodhimit bujqėsor nėpėrmjet pėrdorimit tė teknologjisė sė re, diversifikimit, apo aksesit nė tregjet e reja pėr tė paktėn 100 grupe fermerėsh.[Ėshtė arritur] Si pjesė e Projektit pėr Shėrbimet Bujqėsore, Banka ka mbėshtetur njė program kompetitiv duke ofruar grante prej US$ 15,000 dollarė pėr tu krijuar mundėsinė fermerėve qė tė pėrdorin teknologjinė e re dhe tė fitojnė akses nė tregjet e reja. U kėrkua qė secili prej fituesve tė ndante eksperiencėn e marre me fermerėt e tjerė nėpėrmjet trajnimit, broshurave dhe metodave tė tjera. Janė financuar 134projekte qė implementuan nga grupet e fermerėve dhe mbi 21,000 fermerė janė njohur me teknologjinė e re. Rreth 85% e pėrfituesve direkte kane pasur rritje tė te ardhurave vjetore, dhe 30% e tyre dėshmojnė njė rritje me tė madhe se 10%. Rezultatet e CAS: Rritje vjetore me 20% nė volumin dhe diversitetin e tė mirave materiale tė tregtuara nė tregjet e ndėrtuara. [Ėshtė arritur] Ne katėr tregje tė pėrfunduar nė qytetet e Korēės, Lushnjės, Vlorės dhe Shkodrės, ėshtė rritur volumi i tregtisė me mė shume se 200% nga njė mesatare prej 50 ton nė dite nė vitin 2004 nė 122ton nė vitin 2008. Numri i tregtareve u rrit me 60%; numri i fermerėve me 700%; dyqanet e kontraktuara arritėn 87%. Gjithashtu dhe diversiteti i produkteve tė tregtuara u rrit me njė mesatare prej 5 produktesh tė reja nė vitin 2004 dhe 28 nė vitin 2008. Rezultatet e CAS: Rritja e sasisė sė peshkut tė peshkuar nė ujėrat territoriale si dhe krijimi i njė bote ujore tė qėndrueshme [Ėshtė arritur] Nėpėrmjet njė Projekti tė Mbėshtetur nga Banka (i pėrfunduar nė vitin 2007), sasia dhe vlera e peshkut tė kapur nė ujėrat territoriale ėshtė rritur nė mėnyrė sistematike nga viti 2004-2008--me njė vlere mesatare rritjeje prej US$1.2 milion dollarė nė vit. Katėr porte (Saranda, Vlora, Shėngjini dhe Durrėsi) u rehabilituan dhe sot menaxhohen nga shoqatat me baze komunitare tė peshkatarėve tė zonės. Ėshtė kryer rehabilitimi i tre zonave tė grumbullimit tė peshkut, por ato nė Liqenin e Ohrit dhe tė Shkodrės nuk janė akoma tė vetė financueshme. Janė vazhduar pėrpjekjet pėr tė rritur kapacitetin pėr zhvillimin e akuakultures: kultivimi i krapit (Koranit nė Liqenin e Ohrit), larvat e reja leshohen ēdo vit nė liqen; produktiviteti i liqenit pėr sasinė e peshkut ėshtė rritur 3 here me shume dhe sasia e siguruar nga peshkimi ėshtė rritur me 30%. Njė total prej 1.482 individėsh qė pėrfaqėsojnė peshkatarėt dhe pronaret e peshkarexhave janė regjistruar tashme si anėtare tė 13 Organizatave pėr Menaxhimin e Peshkimit. Gjithashtu edhe trajnimi pėr menaxhimin e Liqenit tė Shkodrės ka pėrfunduar duke siguruar njė mbikėqyrje me tė mirė koordinuar midis rojeve detare dhe pėrdorimit tė makinerive mbikėqyrėse. SHTYLLA 2: Pėrmirėsimi i Shpėrndarjes sė Shėrbimeve, veēanėrisht nė Sektorėt Sociale 2.1 Qėllimi i Zhvillimit pėr vendin: Pėrmirėsimi i cilėsisė, dhe barazia nė aksesin e shėrbimeve nė fushėn e arsimit Progresi i pėrgjithshėm pėr kėtė qėllim ka qenė modest, por megjithatė i dallueshėm. Banka ka kontribuar nė arritjen e kėtij qėllimi nėpėrmjet projektit tė pare SWAp pėr Arsimin nė Shqipėri- Projektit pėr Ekselencėn dhe Barazinė i cili u aplikua nė tė gjithė sektorėt e Ministrisė sė Arsimit. Ka pasur disa vonesa nė projekt, por pavarėsisht kėsaj ai asociohet me njė numėr zhvillimesh institucionale nė tė gjitha hapėsirat e kėtij sektori. 66 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Te dhėnat administrative tregojnė se midis vitit 2005 dhe 2009 numri i regjistrimeve ėshtė rritur pėr tė gjitha nivelet e arsimit, p.sh., nga 48 nė 50% pėr shėrbimet pėr fėmijėrinė e hershme, nga 54 nė 60% pėr arsimin nėntėvjeēar (synimi i projektit ėshtė 75%) dhe me mė shume se 20% pėr arsimin e lartė. Shpenzimet mesatare pėr studentet nė arsimin e nivelit parauniversitar janė ulur nga 4,435 Lek nė vitin 2005 nė 2,388 Lek nė vitin 2009, por numri i regjistrimeve nė arsimin nėntėvjeēar nė zonat rurale mbeten sa njė e treta e regjistrimeve nė zonat urbane. Studentet nė zonat rurale gjithashtu tregojnė njė nivel me tė ulet performance nė krahasim me moshataret e tyre nė zonat urbane, p.sh. duke shėnuar mesatarisht 7 pike me pak nė provimin e Maturės pėr Letėrsinė. Kushtet e mėsimit janė pėrmirėsuar- sidomos problemi i mbipopullimit tė klasave. Numri i kufizuar i klasave nė krahasim me numrin e madh tė studenteve bėn qė mėsimi tė kryhet me turne, megjithatė numri i studenteve qė ndajnė kėto klasa ka rėnė nga 34.5 nė 17.7% nė shkollat fillore dhe nga 7.7 nė 5.7 nė shkollat nėntėvjeēare. Edhe pse i vonuar, Projekti pėr Ekselencėn dhe Barazinė nė Sistemin Arsimor do tė ndihmoje nė uljen e mbi-popullimit tė klasave. Kurikula tė reja janė pėrgatitur pėr arsimin fillor dhe atė nėntėvjeēar. Kėto tė fundit kane filluar tė aplikohen me rotacion duke lejuar njė lirshmėri me tė madhe nė pėrmbajtjen e lendes. Janė pėrgatitur gjithashtu tekste tė reja shkollore, mėsuesit janė familjarizuar me kėto material tė reja dhe janė duke i pėrdorur si tekste plotėsuese pėr kėto kurikula. nė vitin 2009, pėr here tė pare filloi tė aplikohej nė shkolla edhe kurikula e Teknologjisė sė Informimit dhe Komunikimit (ICT), tė gjithė mėsuesit e lendes janė trajnuar si dhe mbi 2000 shkolla fillore dhe nėntėvjeēare janė pajisur me salla informatike. Raporti i numrit tė studenteve me kompjuterėt nė dispozicion ka rėnė nga 61studente pėr kompjuter nė vitin 2005 nė 25 studente pėr kompjuter nė vitin 2009, ndėrsa nė zonat rurale pėrmirėsimi ka qenė edhe me radikal duke shėnuar njė pėrmirėsim nga 148 nė 27 studente pėr kompjuter. Njė pėrpjekje me e madhe ėshtė e nevojshme pėr pėrmirėsimin e librarive dixhitale dhe tė shkollimit elektronik. Projekti po mbėshtet njė reforme menaxhimi/ qeverisjeje pėr arsimin e nivelit universitar, nga e cila janė arritur rezultate konkrete, janė ngritur bordet drejtuese pėr universitetet publike, dhe 70% kane zhvilluar tashme planet e tyre strategjike. Rezultatet e CAS: Rritja e regjistrimeve nė shkollat nėntėvjeēare nga 53% nė vitin 2005 nė 72 nė vitin 2009 [Ėshtė arritur pjesėrisht] Numri i regjistrimeve nė shkollat nėntėvjeēare ėshtė rritur nga 53% nė vitin 2005 nė 60% nė vitin 2009. Megjithatė ky indikator mund tė nėnvlerėsojė pėrmirėsimet reale pėr njė numėr arsyesh. Si fillim, sistemi shkollor u ndryshua nė vitin 2008 nga 8 vite tė arsimit baze dhe 4 vite pėr arsimin e mesėm, nė respektivisht 9 dhe 3vjet. Si rezultat numri i klasave nė shkollat nėntėvjeēare u rrit me 25%, dhe kushtet e pėrmirėsuara duket se kane nxitur njė numėr me tė madh regjistrimesh: nė vitin 2009 numri i nxėnėsve tė diplomuar nga shkollat nėntėvjeēare ėshtė rritur me11% nė krahasim me vitin 2008. E dyta ka lidhje me projektimin e rritjes tė popullsisė e cila mund tė mos jete e pasqyruar saktėsisht si rezultat i lėvizjeve demografike tė viteve tė fundit. Zonat rurale mbeten deri diku shqetėsuese, duket qenė se regjistrimet mbeten nė nivelin 26% edhe gjatė vitit 2009 (synimi ishte 32%) nė krahasim me 88% nė zonat urbane (te cilat e tejkaluan synimin me 3%). Rezultatet e CAS: Pėrfundimi i reformės sė kurrikulave pėr arsimin baze deri nė fund tė vitit 2008 [Ėshtė arritur] Qe nga viti 2008, tė gjitha shkollat e nivelit arsimor baze implementuan njė kurrikul tė re me 9 klasa. Ky ndryshim ishte paraprirė me trajnimin e mėsuesve tė lendeve dhe pėrgatitjen e teksteve shkollore pėr studentet. 67 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Rezultatet e CAS: Pėrfundimi i reformės sė kurrikulave pėr arsimin e mesėm deri nė fund tė vitit 2010. [Ėshtė arritur] Ėshtė aprovuar kurikula pėr vitin e pare tė arsimit tė mesėm dhe po implementohet gjatė vitit shkollor 2009-2010. Ndėrsa reforma pėr kurrikulat e vitit tė dyte dhe tė trete pėr arsimin e mesėm qė u be publike nė vitin 2009 do tė implementohet respektivisht nė vitin 2010-2011, dhe 2011-2012. Rezultatet e CAS: Deri nė fund tė vitit 2009, 15% e shkollave do tė pėrfundojnė pėrzgjedhjen e bordeve shkollore funksionale dhe pėrgatitjen e planeve pėr pėrmirėsimin e shkollave. [Ėshtė arritur] Ne vitin 2008, Shqipėria prezantoi aplikimin e sistemit tė bordit shkollor nė 2,015 shkolla tė saj. Deri me sot 400 shkolla (20%) e bordeve shkollore kane zhvilluar planet pėr pėrmirėsimin e shkollave. Rezultatet e CAS: Reduktimi i deviacionit standard tė shpenzimeve pėr person nga 4,000 nė 3,000 Leke deri nė fund tė vitit 2009. [Ėshtė arritur] Deri nė fund tė vitit 2008, devijimi standard i shpenzimeve pėr student tė nivelit para universitar ishte 2,238 Leke. 2.2 Qėllimi i Zhvillimit pėr Vendin: Pėrmirėsimi i cilėsisė dhe aksesit nė shėrbimet shėndetėsore Indikatorėt e Shėndetėsisė tregojnė pėrmirėsim pėr Shqipėrinė, edhe pse ato mbeten ende tė ulėta pėr njė vend me tė ardhura mesatare. Shifra e pėrllogaritur e vdekshmėrisė sė foshnjave pėr Shqipėrinė nė vitin 2009 ėshtė 10.3 vdekje pėr 1,000 lindje, krahasuar me 15.1 nė vitin 2004. MDG pėr vitin 2005 ishte 14.7. Ndėrsa numri i vdekjeve materne pėrllogaritet tė jete 0 pėr vitin 2009, krahasuar me 16.7 vdekje pėr 100,000 lindje nė vitin 2006 dhe 21.3 vdekje nė vitin 2003. Megjithatė si rezultat i njė vonese nė implementim kontributi i Bankės nėpėrmjet Projektit pėr Modernizimin e Sistemit Shėndetėsor ėshtė limituar nė pėrmirėsimin institucional dhe atė tė kapaciteteve. PEIR 2006 nxori nė pah se edhe pse shpenzimet publike mbeten tė ulėta, ēdo rritje qė mund tė pėrfitohet nga shpenzimet publike duhet tė kėtė nė fokus nevojėn kritike pėr pėrmirėsim tė mekanizmave tė shpenzimit dhe financimit nė sektorin e shėndetėsisė. Ky studim i rekomandoi dizenjuesve tė Projektit pėr Menaxhimin e Sektorit Shėndetėsor (HSMP) qė si hapi i pare nė zhvillimin e kėtij sektori duhet tė jete pėrmirėsimin e cilėsisė dhe efikasitetit. Megjithatė nė disa rajone si Vlora dhe Shkodra, projekti pėr Mirėmbajtjen e Rrugėve ka sjellė njė pėrmirėsim nė aksesin e shėrbimeve themelore tė spitaleve. Pritet qė ky pėrmirėsim tė vazhdoje edhe gjatė programit tė dyte pėr Rrugėt Lokale dhe Dytėsore, i cili ka si njė nga kriteret e investimit reduktimin e kohės sė udhėtimit drejt shkollave dhe spitaleve pėr komunitetet lokale. Nėn Projektin e financuar nga banka pėr trajtimin e emergjencave tė shkaktuara nga Gripi tė Shpendėve e, Shqipėria pėrfitoi nga pėrmirėsimi i aftėsive diagnostikuese tė stafit nė Institutin e Shėndetit Publik, si dhe nga vaksinimi i popullatės nė rrezik pėr mbrojtjen nga gripėrat sezonal. Rezultatet e CAS: Shpėrndarja e fondeve publike bazuar nė nevojat e sektorit tė shėndetėsisė dhe stafit tė kujdesit primar (mjekeve tė pėrgjithshėm) - synimi: Nėnshkrimi i kontratave tė pėrformancės me 5 spitale, deri nė fund tė vitit 2009. [Ėshtė arritur pjesėrisht] Instituti i Sigurimeve Shėndetėsore (HII), nė vitin 200, mori pėrgjegjėsinė pėr financimin e tė gjitha kostove operative pėr ndihmėn shėndetėsore primare. Arranxhimet e financimit pėr ndihmėn shėndetėsore primare pėrfshijnė incentivat qė lidhen me performancėn. Pėr me tepėr, qė nė vitin 2009, HII ka marre gjithashtu pėrsipėr pėrgjegjėsinė e financimit pėr tė gjitha spitalet. Aktualisht ka kontrata midis HII dhe spitaleve, por incentivat e pėrformancės nuk janė implementuar akoma. Ndėrkohė janė marre hapa pėr tė pėrmirėsuar menaxhimin e sektorit shėndetėsor, duke i lejuar ofruesve tė ndihmės shėndetėsore me shume autonomi nė vendimmarrjen pėr shpėrndarjen e burimeve financiare. Ėshtė ndėrmarrė njė trajnim nė nivel universitar pėr menaxhimin e spitaleve dhe atė financiar nė fushėn e 68 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar shėndetėsisė, pėr 12 ekspertė qė mund tė luajnė tashme rolin e trajnuesve. Kėto trajnerė kane kryer me sukses trajnimin e 150 menaxhereve tė sistemit shėndetėsor, ndėrkohė po trajnohen edhe 100 tė tjerė. Rezultatet e CAS: Ngritja e njė sistemi formal bashkė-financimi i cili synon qė nė vitin 2009 tė ulė me 20% pagesat informale nė rajonet e raportuara. [Ėshtė arritur pjesėrisht] Ėshtė prezantuar njė kornize legjislative moderne pėr financimin e sektorit shėndetėsor. Si njė hap i domosdoshėm, nė vitin 2009, u adoptimi Ligji i ri pėr Kujdesin Mjekėsor, i cili zėvendėsoi ligjin e mėparshėm tė vitit 1967. Ky ligj i ri pėrfshin njė sistem pėr licencimin e mjekeve dhe klinikat private pėr kujdesin ndaj shėndetit. Qeveria ka filluar aplikimin e bashkė-pagimit pėr tė gjithė pėrfituesit e ilaēeve tė rekomanduara nga mjeku, ka azhurnuar listėn e barnave qė do tė pėrzgjidhen pėr tu subvencionuar, gjithashtu ka rivlerėsuar politiken e saj, duke limituar rimbursimin vetėm pėr ato barna qė kane efekte terapeutike tė ngjashme por janė me tė lirat e mundshme. Rezultatet e Studimit pėr Matjen e Standardeve tė Jetesės (LSMS) pėr bashkė-pagesat apo pagesat informale do tė bėhen tė ditura sė shpejti, por ekspertėt e sektorit nė njė pėrfundim tė pėrmbledhur thonė se reduktimi me 20% nuk ėshtė arritur akoma. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i cilėsisė tė shėrbimeve pėr kujdesin shėndetėsor nėpėrmjet Rregullave tė Praktikes Klinike (CPGs) tė bazuara nė evidencat e njohjes tė 32 sėmundjeve me tė pėrhapura [Ėshtė arritur pjesėrisht] Ėshtė ngritur korniza institucionale pėr zhvillimin e CPG. Pas njė analize tė kujdesshme tė prototipit tė sėmundjeve nė Shqipėri, u ra dakord se synimi i pėrcaktimit tė CPGs pėr 32 sėmundje nuk ishte i pėrshtatshėm, dhe se ishte me e rėndėsishme tė fokusohej nė vetėm gjashte sėmundje. Deri tani ėshtė pėrcaktuar dhe po implementohet CPG-ja pėr pese sėmundjet kryesore, ndėrkohė qė puna vazhdon edhe pėr tė gjashtėn. Prakticieneve po i ofrohet trajnim me qėllim qė para pėrfundimit tė vitit 2010 zbatimi i CPGs tė kėtė arritur 70% zbatueshmėri. Rezultatet e CAS: Trajnimi i plote i tė gjithė mjekeve tė pėrgjithshėm dhe infermiereve nė 7 rajone tė Shqipėrisė, brenda vitit 2009. [Ėshtė arritur] Ėshtė nė implementim e sipėr trajnimi i mjekeve tė pėrgjithshėm pėr rritjen e cilėsisė. Deri tani janė trajnuar tė gjithė doktorėt e pėrgjithshėm dhe infermieret nė gjashte rajone, ndėrkohė qė puna po vazhdon edhe pėr gjashte rajonet e tjera nė vend. Ėshtė vendosur gjithashtu edhe sistemi i licencimit qė kėrkon plotėsimin e kushteve baze pėr tė gjitha institucionet dhe profesionistet e kujdesit shėndetėsor. Objektivi ėshtė qė licencimi i tė gjithė doktorėve tė kryhet sipas rregullave tė licencimit. Janė trajnuar 210 anėtare tė stafit dhe funksioni i licencimit dhe akreditimit ėshtė integruar tashme nė detyrat e Qendrės pėr Cilėsinė dhe Akreditimin. 2.3 Qėllimi i Zhvillimit pėr Vendin: Pėrmirėsimi i mbrojtjes sociale, shėrbimeve tė asistencės dhe garantimi i qėndrueshmėrisė sė tyre. Ka pasur pėrmirėsim nė disa fusha. Ndėrkohė qė janė ndėrmarrė disa reforma, duke pėrfshirė uljen e kontributeve shoqėrore qė tatohen mbi pagėn nga 39 nė 24 % si dhe uljen e shpenzimeve pėr shkak tė reduktimit tė mashtrimeve, ndėrsa reformat e tjera tė nevojshme pėr tė siguruar qėndrueshmėri financiare duhet qė akoma tė aprovohen apo tė fillohen. Pėr me tepėr qeveria ka vazhduar me rritjen e pensioneve nė mėnyrė tė paplanifikuar duke zvogėluar kėshtu hapėsirėn pėr reforme. Nga ana tjetėr, si pjesė e Projektit pėr Shpėrndarjen e Shėrbimeve Shoqėrore (SSDP) ėshtė arritur progres i rėndėsishėm nė fushėn e asistencės dhe shėrbimeve sociale. Ėshtė pėrgatitur gjithashtu edhe Strategjia Kombėtare pėr Shėrbimet Shoqėrore dhe Asistencėn Sociale e cila ėshtė aktualisht nė implementim e sipėr. 69 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Janė rishikuar, modifikuar dhe po implementohen standardet e reja kombėtare pėr shėrbimin ndaj grupeve vulnerabėl/te pambrojtura. Numri i marrėsve tė kėtyre shėrbimeve sociale ėshtė rritur 10 here me shume. Qeveritė lokale kane marre pėrsipėr pėrgjegjėsinė e plote financiare dhe po operojnė sipas modelit qendrat pėr kujdesin social tė ngritura gjatė SSDP. Njė vlerėsim i faktorėve jo shume tė dukshėm pėr matjen e pėrformancės tregon se njė pjesė e arritjeve i detyrohen pėrpjekjeve tė zyrtareve lokale tė cilėt duan tė ndihmojnė tė varfrit e tyre, ndėrsa pėr zonat rurale kontributi i zyrtareve tė qeverisjes qendrore dhe lokale ėshtė i barabarte. nė programin kryesor tė Qeverisė pėr asistencėn sociale (NE), njė pjesė e madhe e benefiteve pėrfitohet akoma nga familje qė nuk janė nder me tė varfrat, gjithashtu benefitet e nė pėrfaqėsojnė njė pjesė modeste konsumi duket qenė se pėr shkak tė financimeve tė limituara, janė shumė tė ulėta. Pėr tė pritur rezultate me tė mira duhet tė kryen disa pėrmirėsime paraprake tė domosdoshme. Qeveria ka nė plan tė reformoje totalisht sistemin e asistencės sociale i cili do tė implementohet gjatė CPS-se tė re. Fokusi kryesor i reformės potencialisht do tė pėrfshijė pėrmirėsimin e kritereve pėrzgjedhėse, administrimin e benefiteve, monitorimin dhe vlerėsimin, dhe kompjuterizimin e sistemit. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i shpėrndarjes tė kujdesit social nė tė paktėn 8 rajone duke (a) rritur me 50% tė aksesin e grupeve vulnerabėl nė shėrbimet efektive tė kujdesit social dhe (b) brenda 2009- ės, 70% e shėrbimeve tė kujdesit social tė kenė plotėsuar qėllimin e tyre pėr rritjen e pėrformancės. [Ėshtė arritur] Ka patur njė rritje thelbėsore nė aksesin qė kane grupet vulnerabėl nė shėrbimet tė kujdesit social tė pėrditshėm. Gjatė SSDP janė ngritur nė 8 rajone njė total prej 43 qendrash pėr kujdesin social tė pėrditshėm, ato i shėrbejnė rreth 25,000 personave nė mėnyrė direkte ose indirekte. Kjo shifėr duhet krahasuar me vitin 2000 kur 26 qendra i shėrbenin 1,300 personave. Gjithashtu cilėsia e shėrbimeve ėshtė rritur duke pėrmirėsuar standardet e kujdesit social nė 19 nga kėto 26 qendra (73%), ose me specifikisht duke pėrmirėsuar kushtet pėr tė moshuarit dhe pėr njerėzit me aftėsi tė kufizuar. Rezultatet e CAS : Pėrmirėsimi i shpėrndarjes tė parave (cash) pėr asistencėn sociale: (a) tė paktėn 30% e familjeve tė varfra marrin asistence sociale nė para, dhe (b) 90% e asistencės sociale shkon pėr familjet e varfra. [Ėshtė arritur pjesėrisht] Ka pasur disa arritje nė planifikimin e politikave publike tė cilat janė pėrkthyer nė bėrjen e politikave dhe vjeljen e rezultateve. Janė identifikuar dhe marre nė shqyrtim opsionet e nevojshme pėr tė arritur synimet e vendosura pėr shpėrndarjen e asistencės sociale nė para kesh. Njė strategji kombėtare mbi nė ėshtė pėrfunduar dhe aprovuar nga Qeveria. Rezultatet e LSMS-se tė vitit 2008 tregojnė se mbi 30% e familjeve tė varfra pėrfitojnė aktualisht asistence sociale (NE), por nuk ka akoma tė dhėna qė konfirmojnė se 90% e kėsaj asistence sociale shkon pikėrisht pėr familjet me tė varfra. Rezultatet e CAS: Adoptimi i programit pėr politikat dhe reformėn administrative tė pensioneve pėr tė arritur qėndrueshmėri fiskale [Ėshtė arritur pjesėrisht] Janė kryer disa pėrmirėsime nė administrimin e pensioneve por nuk ka akoma njė propozim apo strategji tė aprovuar nga Qeveria pėr reformimin e politikave tė pensioneve. Mbėshtetja e Bankės pėr reformėn e pensioneve ėshtė kanalizuar nėpėrmjet programeve tė reformės SSDP dhe DPO. Edhe pse u krye njė studim i cili u adoptua nga Komiteti i Planifikimit Strategjik, pati vonesa domethėnėse nė formimin e grupit qė do tė formulonte propozime me specifike pėr reformimin e politikave tė pensioneve. Grupi i punės me pas u zgjerua duke pėrfshirė dhe anėtare tė opozitės, kjo pėr tė garantuar njė mbėshtetje tė gjerė mbi objektivat dhe reformat specifike nė njė fushė kaq kritike. Megjithatė puna u ndėrpre prej zgjedhjeve tė vitit 2009 dhe nuk ka rinisur akoma. Ndėrkohė Instituti i Sigurimeve Shoqėrore ka avancuar duke siguruar pėrmirėsimin dhe ruajtjen e regjistrimit tė kontributeve shoqėrore duke reduktuar kėshtu mashtrimet dhe rrjedhjet financiare tė institucionit. Me mbėshtetjen e Bankės, Instituti i Sigurimeve Shoqėrore po zgjeron dhe risistemon arkivat e saj, madje ka filluar edhe 70 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar dixhitalizimin e tyre. nė vitin 2009,Banka ka mbėshtetur Shqipėrinė nėpėrmjet TA, pėr rivlerėsimin e kornizės ligjore mbi sistemin vullnetar tė pensionit. 2.4 Qėllimi i Zhvillimit pėr Vendin: Ulja e Varfėrisė nėpėrmjet rritjes sė tė ardhurave dhe pėrmirėsimit tė shėrbimeve si nė zonat urbane dhe ato rurale. Periudha 2005-2008 dėshmoi njė ulje tė theksuar tė varfėrisė, me njė shifėr nga 24.2 nė 14.6%. nė tė njėjtėn kohe varfėria ekstreme ka rėnė nė 1.2 %. Kėto shifra shkojnė sipas parametrave tė parashikuar pėr tė pėrmbushur uljen e varfėrisė nė nivelin 10% dhe zhdukjes tė varfėrisė ekstreme deri nė vitin 2015. Shumica e tė varfėrve jetojnė akoma nė zonat rurale, megjithatė kjo shifėr ėshtė ulur nga 68 nė 60% midis vitit 2002 dhe 2008. Sidoqoftė po fillojnė tė vėrehen vatra tė vogla tė varfėrisė ekstreme nė zonat urbane madje nė shifra me tė larta sesa nė zonat rurale. Nėpėrmjet projekteve qė mbėshtesnin pėrmirėsimin e tubacioneve tė ujit dhe kanalizimeve nė nivel bashkiak, tė pyjeve, punės komunitare, infrastrukturės nė zonat bregdetare dhe bashkitė pėrkatėse, programi i CAS ka kontribuar nė pėrmirėsimin e infrastrukturės tė shpėrndarjes tė shėrbimeve dhe tė ardhurave. Pjesa e popullsisė qė ka tubacione tė lidhura tė ujit ėshtė rreth 72% ( 87 % nė bashkitė e zonave urbane dhe 47% nė komunat rurale). Ndėrsa mbulimi i zonave me kanalizimet e ujėrave tė zeza ėshtė vetėm 47% (68% nė bashki por vetėm 3% nė komunat rurale). Po bėhen pėrmirėsime nė infrastrukturėn rurale dhe peri-urbane, dhe objektivi i Qeverisė pėr tė arritur tė mbuloje 45% tė popullsisė me kanalizime deri nė vitin 2013 duket i arritshėm. Po kryhet dhe sqarimi i pėrgjegjėsive ndėrmjet agjencive dhe komunitetit pėr mirėmbajtjen e infrastrukturės tė transportit nė zonat rurale, kjo si pjesė e Projektit pėr Rrugėt Dytėsore dhe Lokale tė financuar nga Banka. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i aksesit dhe cilėsisė tė furnizimit me ujė pėr 300,00 njerėz nė zonat urbane tė Durrėsit, Sarandės, Fierit dhe Lezhės. [Ėshtė arritur] Nėpėrmjet Projektit pėr Ujėrat dhe Kanalizimet nė Nivel Bashkie, Banka ka asistuar Shqipėrinė pėr tė pėrmirėsuar shėrbimet sanitare, furnizimin me ujė dhe raportin e drejtė financiar nė krahasim me shėrbimet pėr katėr qytetet pjesėmarrėse nė projekt. Ėshtė integruar njė pėrqasje qė e bazon menaxhimin e qyteteve nė disa kontrata inkurajuese (nxitėse). Nėpėrmjet njė kontrate menaxhimi, institucionet pėrgjegjėse pėr shėrbimet e tubacionit dhe kanalizimeve tė ujit, angazhuan njė operator privat pėr tė marre pėrsipėr funksionimin dhe mirėmbajtjen e sistemeve ekzistuese. nė bashkitė qė merrnin pjesė nė projekt u vu re kohėzgjatja e furnizimit me ujė: mesatarja e rritjes ishte 2-3 here me e lartė nė shumicėn e rasteve (furnizimi me ujė varion midis 3-20 ore/dite, nė varėsi tė bashkisė). 100% e popullsisė tė kėtyre qyteteve furnizohet me ujė pėr tė paktėn 2ore/dite. Shpėrdorimi apo mbi pėrdorimi i ujit ėshtė reduktuar. Kjo ka sjellė njė rezultat pozitiv nė financat e institucioneve publike pėrgjegjėse. Menaxhimi i pėrgjithshėm i sektorit tė Ujėrave dhe Kanalizimeve ėshtė pėrmirėsuar. tė 54 pajisjet e pėrpunimit tė ujit tė pijshėm dhe kanalizimin e ujėrave tė papėrdorshme monitorohen ēdo muaj. Si pjesė e Qeverisėse ėshtė ngritur njė njėsi pėr Monitorimin e Qėllimeve Referenciale e cila pėrgatit raportet 6 mujore dhe 1vjecare. Rezultatet e CAS: Pėrmirėsimi i higjienės urbane nė bashkinė e Sarandės dhe i kanalizimeve nė atė tė Durrėsit, Sarandės dhe Lezhe/Shėngjinit. [Ėshtė arritur pjesėrisht] Banka kontribuoi pėr arritjen e kėtij rezultati tė CAS nėpėrmjet Projektit pėr Menaxhimin e Ujėrave dhe Ekosistemit tė Mjedisit Global (US$5milion) i cili u bashkua me EIB pėr tė mbėshtetur ngritjen e centraleve tė pėrpunimit tė ujėrave tė zeza nė 3 zona bregdetare. Projekti u mbyll nė Dhjetor 2009, me njė rezultat tė pakėnaqshėm, kjo sepse centralet e pėrpunimit nuk janė pėrfunduar akoma pėr shkak tė vonesave tė financimit nga ana Qeverisė si detyrim i bashkėfinancimit nga ana e EIB dhe financimit paralel tė BE-se. Megjithatė pritet qė deri nė mes tė vitit 2011, nėpėrmjet kėsaj mbėshtetjeje, nė zonat bregdetare qė janė kryesore pėr ekonominė dhe pasurinė natyrore, Shqipėria do tė jete pėrmirėsuar ndjeshėm dhe do tė kėtė rritur zonėn e mbulimit pėr trajtimin e ujėrave tė zeza. 71 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Rezultatet e CAS: Menaxhimi i 660,000 ha toke qė kane nivel tė lartė erozioni nga komuniteti lokal, duke pėrdorur njė plan menaxhimi tė qėndrueshėm pėr burimet natyrore. [Ėshtė arritur] Me ndihmėn e Bankės dhe asistencėn e ofruar nga Qeveria Suedeze, si pjesė e Projektit pėr Zhvillimin e Burimeve Natyrore (NRDP), janė ngritur planet komunitare pėr menaxhimin e pyjeve dhe tė kullotave (te cilat pėrfshijnė tė drejtat e pėrcaktuara dhe tė miratuara pėr pėrdorimin e tokave) nė 250 komuna qė mbulojnė 644,730 ha. Pėr ti mbėshtetur kėto hapa, nė vitin 2008 Qeveria transferoi 754,148ha ose 60%te pyjeve dhe kullotave nė pronėsi tė qeverisjes lokale. Janė marre masa pėr uljen e erozionit; ulja e erozionit llogaritet nė 150,000 ton. Synimi pėr vitin 2010 ėshtė qė tė ulet erozioni me 200,000ton, gjė qė ka gjasa tė arrihet duket qenė se planet e mikro-mbledhjes janė duke u implementuar nė 30 komuna, ashtu si dhe planet e menaxhimit tė pyjeve dhe kullotave tė cilat po implementohen nė 190komuna. Rezultatet e CAS: Rritja e pėrfitimeve ekonomike me 10% nga pėrdorimi i qėndrueshėm i burimeve natyrore nė nivel komune dhe fshati. [Ėshtė arritur] Implementimi i planeve tė financuara nga NRDP ofron mundėsi punėsimi sezonal pėr tė varfrit nė zonat rurale, duke punėsuar qė nga fillimi deri tani rreth 6000 punėtorė, kėtu pėrfshihen 1900 gra dhe 1900 familje pėrfituese. Vlerėsimi fillestar tregoi se njė rritje me 41% e tė ardhurave pėr familje u sigurua nga pėrdorimi i qėndrueshėm i burimeve tė pyjeve dhe kullotave. Njė rezultat tjetėr premtues lidhet me faktin se qė nga Janari 2009, komunat vendosen pagesa pėr shfrytėzimin e kėtyre burimeve. Projekti gjithashtu mbėshtet masat pėr heqjen e karbonit nga tokat e degraduara nė 24 komunat me tė varfra tė vendit (6272.36) ha, me njė mesatare varfėrie 42%. Kjo e fundit mendohet tė arrihet nėpėrmjet mbjelljes sė pemėve, duke ndihmuar rigjenerimin natyral dhe duke kontrolluar nėpėrmjet pagesės kullotjen e kafshėve. Sipas matjes sė pėrqindjes tė familjeve tė varfra, rezulton se thuajse dy tė tretat e tyre renditen nė nivelin e trete me tė ulet sipas pėrkufizimit tė varfėrisė. Performanca e Portofolit tė Bankės Botėrore Duke filluar qė nga fundi i Dhjetorit 2009, nė portofolin pėr Shqipėrinė kishte 15 projekte aktive me njė sasi mesatare prej US$ 18 milion dollarėsh dhe njė angazhim fillestar prej $268 milion dollarėsh. Kjo nuk pėrfshin njė shtese prej US$78 milion pėr Garantimin e Pjesshėm ndaj Rreziqeve qė mund tė dalin gjatė procesit tė privatizimit tė sistemit shpėrndarės tė energjisė elektrike. qė nga fillimi i periudhės sė CAS, u pėrfunduan edhe 11 projekte tė tjerė (duke pėrfshirė GEF dhe DPL). Angazhimi total gjatė periudhės sė CAS ishte US$ 400milion pėr 25 projekte me njė sasi mesatare prej US$ 16 milion. Deri nė fund tė Dhjetorit 2009, 78% e angazhimeve tė portofolit aktual kanė performancė tė kėnaqshme. Pėr sa i pėrket pėrformancės gjatė implementimit, dy projekte nė sektorin e transportit janė vlerėsuar si shumė tė kėnaqshėm, katėr tė tjerė si tė kėnaqshėm, dhe gjashte si pjesėrisht tė kėnaqshėm. tė tre projektet qė janė vlerėsuar si jo tė kėnaqshėm janė ristrukturuar kohet e fundit. Kėshtu, produktiviteti gjatė periudhės tė CPS ka qenė 100%. Tetėdhjetė e gjashte (86) pėr qind e angazhimeve tė pėrfunduara u vlerėsuan si tė kėnaqshme ose pjesėrisht tė kėnaqshme. Nga dhjetė projektet e pėrfunduara, dy u vlerėsuan si jo tė kėnaqshėm, tre si pjesėrisht tė kėnaqshėm dhe pese tė kėnaqshėm. Vlerėsimi i Vlerėsimi i Data e Projekti Lloji ISR/ICR IEG pėrfundimit 1. Menaxh i Integruar i Ujėrave dhe Ekosistemit GEF U .. 31-Dhj-09 2. Ujėrat dhe Kanalizimet nė nivel Bashkie Investim MS .. 31-Dhj-09 3. Menaxhimi i Burimeve Ujore Investim S .. 31-Dhj-09 72 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar 4. Pune nė Komunitet 2 Investim S 30-Sht-08 5. Shėrbimet Bujqėsore Investim S S 31-Mar-08 6. Kredia pėr Politikat e Zhvillimit Polit. Zhvi S .. 31-Dhj-07 7. Pilotimi i Zhvillimit tė Shoqatave tė Peshkatarėve Investim MS MS 30-Sht-07 8. Mirėmbajtja e Rrugėve Investim S S 30-Qer-07 9. Rehabilitimi dhe Ristrukturimi i Sektorit tė Energjisė Investim MS MS 31-Dhj-06 10. Reforma e Administratės Publike Investim MU MU 15-Dhj-06 Shqipėria ndėrmori rreth 50% me shume angazhime tė IDA sesa ishte programuar, kryesisht nė sajė tė insistimit tė saj tė lartė, ajo kontraktoi dy projekte me rendėsi rajonale nė FY08- Shmangien e Rrezikut tė Katastrofave si dhe njė tjetėr pėr Sigurinė e Digave. 10 Nga ana tjetėr, huadhėnia e IBRD ishte thuajse sa gjysma e programuar (duke mos llogaritur Garancinė e Pjesshme ndaj Rreziqeve), njė nga arsyet ishte tėrheqja e serisė tė DPO-ve tė mbetura. Programi i huadhėnies u krye sipas parashikimeve pėrveē tre pėrjashtimeve tė dukshme. Ndėrmarrja e nismave tė dyta dhe tė treta nė serine e Politikave tė Zhvillimit u anulua. U kryen dy te mira publike globale: Pėrgatitja pėr Emergjencėn e Gripit tė Shpendėve (FY05) dhe Shmangia e Rrezikut nga Katastrofat dhe Adaptimi11. Gjithashtu ICZMCP II u zėvendėsua me Projektin e Rrugėve Dytėsore e Lokale. US$ mn IDA IBRD Totali FY06 Modernizimi i Sistemit Shėndetėsor 15.4 15.4 Barazia dhe Ekselenca nė Sistemin 15.0 15.0 Arsimor Reforma pėr Favorizimin e Mjedisit 3.7 5.6 9.3 pėr Biznesin dhe Mbėshtetja Inst. Gripi tė Shpendėve 5.0 5.0 Totali pėr FY06 39.1 5.6 44.7 Ndėrmarrja e Pare nė Politikat e FY07 Zhvillimit 10.0 10.0 Menaxhimi dhe Administrimi i 15.0 20.0 35.0 Tokės Transporti 5.0 20.0 25.0 Totali pėr FY07 30.0 40.0 70.0 Shmangia e Rrezikut nga FY08 Katastrofat dhe Adaptimi 6.1 3.0 9.1 ECSEE APL 5 ­ Siguria e Digave 34.9 34.9 Rrugėt Dytėsore dhe Lokale 20.0 20.0 Totali pėr FY08 61.0 3.0 64.0 FY09 Shpėrndarja e Sh. Soc ­ 5.0 5.0 10 Njė herė qė pėrfundohet optimizimi i kapacitetit tė jashtezakonshem tė Shqipėrise pėr tė gjeneruar energji nga burimet hidrike, kjo do tė sjellė njė balancim me efikas tė energjise elektrike nė rajon. 11 Si pjesė e kesaj nisme, Shqipėria ėshtė vendi i pare nė Evropen Lindore qė merr hua pėr tė hyrė nė Skemen e Sigurimit ndaj Rrezikut tė Ndryshimit tė Klimes, gjithashtu ka qenė nje nga vendet e pare qė kane kerkuar pėrfshirjen nė Opėracionin e Huadhenies pėr Shmangien e Katastrofave, deri sa rregullat e ekspozimit ndryshuan duke e bėrė kėtė skemė jo tėrheqese si instrument huadhenieje. 73 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Financ.Shtese- Gara. Pjes nga Rrez 78.0 78.0 Totali pėr FY09 83.0 83.0 Totali pėr FY06-09 (incl PRG) 130.1 131.6 261.7 Totali pėr FY06-09 (incl PRG) 130.1 53.6 183.7 Shpėrndarja origjinale e huadhėnies 86 90-110 176 - 196 nga CAS Ne valėn e diplomimit nga IDA nė vitin 2009, nuk duket se ėshtė ulur kėrkesa pėr huadhėnien e Bankės. Por ashtu si pritej, komponėntėt e asistencės teknike analizohen mė me kujdes nga autoritetet, dhe Banka ėshtė inkurajuar tė filloje partneritetin nė hapėsirat koncesionare qė i ofrohen Shqipėrisė. Ne kėtė kuptim, 7 nga 10 kredi tė reja12 tė ofruara si benefit i CAS pėr bashkė-financimet ose pėr skemat paralele tė financimit. Me tė njohurat janė Programi Gjithė Pėrfshirjes pėr Pėrqasjen nė Arsim (financimi i Bankės ėshtė 1/5 e US$ 75milion pėr kėtė program sektorial) dhe Projekti pėr Rrugėt Dytėsore dhe Lokale (projekti prej US$ 20 milion i financuar nga Banka ka nxitur njė program prej afro US$350milion nė financime paralele). Pėrpjekjet pėr tė konsoliduar portofolin pėrkundrejt synimeve tė 12 projekteve tė CAS u vonuan pėr shkak tė nevojės sė vazhdueshme financiare tė ballafaquar me dritaren e burimeve tė IDA qė vjen duke u mbyllur gradualisht, dhe shtesės me dy projekte tė vogla lidhur me tė mirat publike rajonale e globale (me konkretisht Gripi Avian, Ulja e Rreziqeve nga Katastrofat dhe Programi i Adaptimit). Megjithatė portofoli aktual me 15 projekte prej $18 milion dollarėsh e vazhdoi tendencėn e projekteve tė mėdha. Ai ėshtė i krahasueshėm me portofolin e CAS tė vitit 2002 qė kishte 21 projekte me vlere mesatare prej US$13 milion, dhe nė vitin 2005 me 15 projekte me vlere mesatare US$15 milion dollarė. Gjatė periudhės sė CAS programi pėr vendin pėrmbante 26 fonde besimi [trust funds] dhe njė Shėrbim me Pagese, duke pėrfshire dhe disa grante tė besuara pėr bashkė financimet e projekteve dhe granted pėrgatitore tė Fondin Japonez pėr Zhvillimin e Politikave dhe Burimeve Njerėzore (PHRD). Kjo nuk pėrfshin Projektet Globale pėr Mjedisin; Shqipėria ka pėrfituar nga tre tė tilla gjatė periudhės sė CAS (njeri ėshtė mbyllur tanimė). Nga kėto16 vazhdojnė akoma, nga te cilat 11 janė grante bashkė- financuese pėr projektet. Afati mesatar i kohėzgjatjes tė projekteve nė portofol ėshtė 4.5 vjet, paksa me tė gjata se ato tė Bankės dhe ECA, respektivisht 3.7 dhe 3.8 vjet. Ka dy projekte shume me tė vjetra. Projekti pėr Ofrimin e Shėrbimeve Sociale u zgjat nga implementimi fillestar qė mendohej tė ishte 6 vjet, nė 8.6 vjet pėr tė pėrdorur kostot e kursyera dhe financimet e tjera shtese pėr tė investuar nė administrimin e pensioneve. Projekti pėr Gjenerimin dhe Ristrukturimin e Sektorit tė Energjisė ka njė kohėzgjatje prej 5.8 vjetėsh, por pritet tė pėrfundoje nė muajt e ardhshėm. Shifra e disbursimit gjatė periudhės sė CAS dhe FY09, ishte 21%, krahasuar me 18-19% nė Europė dhe Azinė Qendrore dhe 24-27% nė tė gjithė Bankėn. Shifrat e disbursimit gjatė periudhės sė CAS kane ndryshuar, por nė tė pėrgjithshmen mbeten tė ulėta, duke pasur parasysh edhe vonesat pėr ta integruar implementimin e projekteve nė punėn e ministrive qė pėrdorin PIUs tė pavarura- (Arsimi, Shėndetėsia, Burimet Natyrore, Mjedisi pėr Biznesin), dhe disa prokurimeve pėr disa kontrata tė mėdha dhe tė zgjatura nė kohe, si transmetimi pėr nėn-stacionet, sistemi i matjes tė impaktit TA, dhe kompjuterizimi i regjistrit tė pronave dhe sistemit pėr informimin shėndetėsor. 12 Nuk pėrfshihet Financimi Shtese i SSDP dhe Garancia e Pjesshme ndaj Rrezikut. 74 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar FY05-09 (%) FY05 FY06 FY07 FY08 FY09 Njėsia matėse e disbursimit Shqipėria 25.7 17.4 25.1 17.5 20.7 20.1 ECA 23.8 17.0 18.8 18.2 17.8 18.8 Ne tė gjithė 23.4 23.9 22.8 22.2 26.5 23.8 Bankėn Kostoja e pėrmbylljes sė njė kredie gjatė periudhės sė CAS, ka rėnė nga $ 422,000 pėr veprim nė FY06 nė $348,000 nė FY0913. Sė bashku me rritjen mesatare tė madhėsisė sė huas/kredisė dhe madhėsisė sė projektit/programit, kėto tė dhėna sugjerojnė njė rritje tė efikasitetit nė programet e huadhėnies. Megjithatė, gjatė periudhės sė CAS, kostoja mesatare prej $ 382,000 pėr lėshimin e njė huaje/kredie ishte 40% mbi koston referenciale rajonale ose koeficientin, kryesisht duke llogaritur lėshimin e pese kostove tė larta DPL II, Transportin, LAMP, BERIS, HSMP dhe EEEP. Banka shpenzoi rreth $86,000 dollarė pėr supervizimin e projekteve gjatė periudhės sė CAS, shifėr kjo afėr me atė referenciale. Nė mes tė periudhės CAS u mor njė vendim pėr tė investuar me shume burime financiare projekteve qė ishin mė komplekse dhe me mė tepėr rrezik se tė tjerėt, si p.sh. EEEP, ICZMCP dhe LAMP. Ndėrkohė, decentralizimi beri qė shtate nga 25 projektet e periudhės CAS tė drejtoheshin nga skuadrat lokale dhe tė kishin kosto me tė ulet. Ndėrsa kostot e aktiviteteve me natyre kėshillimore dhe analitike (AAA) kane qenė me kaotike. Kosto mesatare e njė detyre AAA ishte $150,000 duke tejkaluar koeficientin referencial me 25%. nė pėrfundim, kostot e tjera shtese mbi tavanin si pjesė e buxhetit vjetor tė nevojshėm pėr tė pėrmbushur programin CAS- janė rritur nė terma relative: ato u rriten nga 12% nė FY06 nė rreth 22% nė FY08 dhe FY09 14. Buxheti nė total ėshtė duke kontraktuar me shpejt se kostot e tjera. nė ēdo rast njė kosto shtese me mbi 20% duket e lartė dhe kėrkon tė shqyrtohet. Integrimi i implementimit tė projekteve nė ciklin normal tė punės. Nėn CAS, Banka vazhdoi tė ndėrthurė dhe integroje implementimin e projekteve [mainstream] nė strukturat e ministrive edhe pse kjo nė disa raste ka shkaktuar vonesa duke qenė se stafi i ministrisė nuk ishte familjar me procedurat e Bankės. Ndėrkohė qė nė disa ministri kjo pėrpjekje ndihmoi nė rritjen e kapaciteteve tė ministrive-me konkretisht, Ministrisė sė Financave, asaj tė Arsimit, tė Ekonomisė, Tregtisė dhe Energjetikės- dhe nė KESH, nė shume raste tė tjera solli nė vonimin e disbursimit tė fondeve sepse stafi i ministrive e kishte tė vėshtirė tė pėrmbushte punėn administrative shtese tė projektit. Rastet me pėrfaqėsuese janė SWAp nė fushėn e Arsimit, Projekti pėr Modernizimin e Sektorit Shėndetėsor, Projekti pėr Administrimin dhe Menaxhimin e Tokės, Projekti pėr Reformimin dhe Mbėshtetjen Institucionale tė Mjedisit tė Biznesit, dhe atij pėr Uljen e Rrezikut tė Katastrofave dhe Adaptimi. 13 Informacioni i referohet kostove pėrfundimtare, qė janė kostot akumulative tė aktiviteteve tė aprovuara nga planet referenciale. Prandaj kjo kosto i referohet projekteve tė kryera gjatė periudhes sė CAS dhe jo tė gjithe projekteve qė janė nė implementim e sipėr. tė njejtat kritere u pėrdoren pėr AAA-te. 14 Kjo bazohet nė shpenzimet vjetore, tė cilat nuk janė tė njejta me shpenzimet e bazuara nė kostot pėrfundimtare. 75 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Ne kėndvėshtrimin e Bankės, hartimi i projekteve shpesh nuk merrte parasysh sfidat e integrimit tė iniciativave nė ciklin normal tė punės [mainstreaming]. Rasti me i njohur ėshtė nė Projektin pėr Modernizimin e Sektorit tė Shėndetėsisė ku plani fillestar i prokurimit pėrfshinte njė numėr shume tė madh paketash tė vogla, procesimi i tė cilave duhej tė kryhej nė vazhdimėsi nga ministri qė tradicionalisht njihen pėr kapacitete tė dobėta. Ne Ministrinė e Arsimit (Projekti pėr Ekselencėn dhe Barazinė) dhe nė Ministrinė e Ekonomisė, Tregtisė dhe Energjetikės (Projekti pėr Reformėn e Pėrmirėsimit Institucional dhe Mjedisit tė Biznesit) hapat e shumte administrative nė aparatin vendim-marres tė ministrive, bene qė Banka tė beje disa rekomandime nė funksionet procedurale tė vetė klientėve pėr tė lehtėsuar implementimin e projektit. Njė rast tjetėr ėshtė ai i LAMP qė po implementohet nė tre ministri, dhe ku projekti hasi njė problem konstant qė kishte tė bėnte me koordinimin nder-ministror qė nuk ėshtė brendėsuar akoma nga administrata publike Shqiptare. Njė mėsim i pėrfituar ėshtė se pėrveē vlerėsimeve pėr thithjen e investimeve, Banka mund tė kėtė nevoje pėr njė vlerėsim shume me tė integruar pėr tė matur kapacitetet e funksionimit administrativ tė agjencive qė pėrfitojnė implementimin e projekteve, dhe pėr tė vlerėsuar kapacitetet e tyre pėr tė integruar projektet nė strukturat institucionale dhe rutinėn e punės sė tyre. Nė njė sektor publik akoma tė politizuar, integrimi strukturor ishte shumė i vėshtirė duket qenė se projektet ishin vulnerabėl nga ndryshimi i shpeshtė i zyrtarėve publikė; pėrsėri Ministria e Shėndetėsisė ėshtė njė shembull pėrfaqėsues ku ministri ėshtė ndėrruar pese here, gjatė implementimit tė projektit, por situata tė ngjashme ndodhen edhe nė KESH, Ministrinė e Punėve Publike dhe Ministrinė e Arsimit. Ndėrkohė qė ėshtė thuajse e pamundur ti parashikosh kėto ndryshime, masa mund tė merren gjatė supervizimit tė procesit tė implementimit pėr tė siguruar qė njė numėr i gjerė i stafit tė ministrisė tė kuptojė detajet e projektit. Pavarėsisht sa mė sipėr, pėrfitimet e pėrfshirjes/ integrimit tė projekteve janė evidente. Nė sektorėt e energjisė dhe rrugėve, angazhimi i gjatė i Bankės nėpėrmjet projekteve tė financuara prej saj dhe koordinimi i mirė midis donatorėve, ka bere qė Qeveria tė ngrejė struktura me staf tė posatshėm tė cilėt njohin kėrkesat e donatorėve dhe implementojnė me efikasitet programet me mė shume se njė donator. Kėto tė fundit pėrfshijnė bashkimin e njėsive pėr projektet nė KESh, Drejtorinė e pėrgjithshme tė Rrugėve nė Ministrinė e Punėve Publike, Fondin e Zhvillimit pėr Shqipėrinė, dhe Njėsinė Qendrore pėr Financimet dhe Kontraktimet nė Ministrinė e Financės. Edhe nė ministritė e tjera ku numri i projekteve tė financuara nga donatoret ėshtė me i ulet, si Ministria e Arsimit apo ajo e Ekonomisė, nga njė vlerėsim i fundit i Bankės pėr thithjen e investimeve duket se kėto ministri kane brendesuar njė pjesė tė disiplinės tė procedurave nga projektet e Bankės. Pėrmirėsimi i Qeverisjes Pėr tė forcuar qeverisjen e dobėt tė Shqipėrisė- njė pengese kritike kjo pėr zhvillimin e vendit- CAS parashikoi dy instrumente kryesore: (i) aplikimin sistematik tė filtrit tė qeverisjes; dhe (ii) implementimin e njė numri masash pėr thithjen e investimeve. Filtri Qeverisės specifikoi disa fusha relevante tė qeverisjes nė Shqipėri, dhe synoi ti integronte ato, duke u siguruar qė tė gjitha ndėrhyrjet e CAS tė pėrfshinin njė fokus specifik nė njė ose me shume prej kėtyre fushave. Shumica e projekteve qė u aprovuan pasi CAS ishte diskutuar nė Bord, 15 pėrfshinin angazhime tė qarta nė aplikimin e filtrit qeverisės, ndėrsa nė projekte me tė vjetra, Filtri shėrbeu pėr tė ritheksuar rėndėsinė e komponentėve qė trajtonin zhvillimin institucional dhe atė qeverisės. nė njė Vlerėsim Qeveritar qė ėshtė duke u pėrgatitur, nder tė tjera ėshtė duke u shqyrtuar edhe kjo pėrqasje. Instrumenti i dyte ishte njė numėr masash pėr tė thithur investime qė do tė kanalizoheshin nė mbėshtetjen e projekteve tė financuara pjesėrisht nga Banka, por nė tė njėjtėn kohe do tė kontribuonin 15 Me pėrjashtim tė Projektit pėr emergjencat e shkatuara nga Gripi Avian. 76 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar nė zhvillimin e njė sistemi me tė mirė dhe tė besuar pėr investimet. Kjo e fundit ėshtė zhvilluar nė njė Plan Veprimi pėr Tėrheqjen e Investimeve [Fiduciary Action Plan] qė ėshtė duke u implementuar aktualisht nga Skema e Bashkėpunimit me Qeverinė. Pėr sa i pėrket shtyllave tė ndryshme tė Filtrit, nė Kutinė 2 tė Progres Raportit tė CAS pėrmblidhen shumica e aktiviteteve deri nė atė kohe. Qe atėherė, gjatė FY08 si vend CGAC Shqipėria ka pėrfituar nga disa burime shtese pėr tė nisur implementimin e Planit tė Veprimit pėr Tėrheqjen e Investimeve, trajnimin e mediave, shoqėrinė civile dhe institucioneve monitoruese pėr indikatorėt e qeverisjes, reformėn e sistemit tė prokurimeve dhe disa ndėrhyrje nė sektorė tė ndryshėm. Shqipėria tashme ėshtė duke implementuar njė Program Partneriteti pėr Qeverisjen nėn Skemėn e Dritares 1 tė ekzekutuar nga Banka- ky program ka pėr qėllim tė kryeje njė diagnostikim rrėnjėsor tė qeverisjes nė nivel makro dhe mikro, implementimin e Planit tė Veprimit pėr Tėrheqjen e Investimeve (te pėrmendur me sipėr) dhe rritjen e bashkėveprimit me shoqėrinė civile duke pėrfshire supervizimin e projekteve. Kutia 1: Zgjerimi dhe zhvillimi i sistemit tė Thesarit dhe impakti i tij pėr portofolin e Bankės Gjatė hartimit tė projektit u pa se sistemi Shqiptar i Thesarit nuk ishte nė nivelin e duhur, prandaj u mor vendimi qė zhvillimi i sistemit tė Thesarit tė integrohej si komponent nė Projektin pėr Reformimin e Administratės Publike. Implementimi i projektit eventualisht u vonua si pasojė mungesės sė pėrgatitjes dhe gatishmėrisė nga ana e klientit. Pas disa ndryshimeve nė hartimin e projektit, sistemi u be funksional nė gjysmėn e pare tė vitit 2007, menjėherė pasi u mbyll projekti. Sipas shėnimeve tė Vlerėsimit tė Projektit IEG`s Departamenti i Thesarit ėshtė duke aplikuar e ri paralelisht me sistemin e vjetėr, aplikimi plote pritet tė filloje qė nga Janari 2008. Implementimi i sistemit ėshtė nė njė udhėkryq kritik. Edhe pse operimi i plote i kėtij plani nuk ka filluar akoma, Banka pranoi gjatė kėtij CAS raportimet financiare tė njė numri projektesh tė tjera me sistemin e Thesarit, ajo ofroi mbėshtetje suplementare nėpėrmjet stafit tė saj lokal pėr Menaxhimin Financiar, dhe me pas nėpėrmjet supervizimit tė Fondit tė Besimit IPS. Akoma sot, nė fillim tė vitit 2010, nuk ėshtė arritur funksionimi i plote i sistemit. Ndėrkohe qė vonesat e raporteve financiare janė reflektuar dhe nivelin e disbursimit tė fondeve pėr njė numėr projektesh qė varen nga ky sistem dhe financohen nga Banka. Duke pare nė retrospektive, disa mėsime tė marra duhet vene nė dukje. Pėr njė sistem kompleks tė automatizuar, njė periudhe katėr vjeēare pėr implementimin e plote ėshtė pa mjaftueshme. E dyta, edhe pse portofoli i menaxhimit diktonte njė pėrfundim tė projektit nė kohen e parashikuar, do tė kishte qenė me mirė qė Banka tė ofronte mbėshtetjen e saj edhe pėr disa muaj tė tjerė nė mėnyrė qė tė ndihmonte Qeverinė tė vinte sistemin nė pėrdorim tė plote. E treta, mungesa e gatishmėrisė nga ana e klientit pėr ta ndėrmarrė njė projekt tė tille ka vazhduar edhe pas pėrfundimit tė projektit. Si pjesė e kėtij CAS njė nga angazhimet pėr tėrheqjen e investimeve ishte dhe decentralizimi i stafit qė ka pėrgjegjėsi pėr menaxhimin financiar dhe procesin e prokurimeve; disa nga angazhimet e tjera pėrfshijnė: rimodelimin e pragut tė prokurimeve nė mėnyrė qė tė reflektoje me mirė nivelin e rrezikut nė vend; rritjen e numrit tė vlerėsimeve dhe auditimeve pėr prokurimet; asistencėn e mėtejshme pėr agjencitė e auditimit dhe prokurimeve; dhe investigimet pėr zbulimin e pėrvetėsimeve financiare. Pėrgjatė shumicės sė periudhės sė CAS, ka pasur FM dhe staf lokal 16. Njė vlerėsim i kohėve tė fundit mbi Aftėsinė e Vendit pėr tė Tėrhequr Investime raporton se (i) si rezultat e kėtyre veprimeve, ka pasur njė nivel shume tė lartė kontrolli pėr portofolin e Shqipėrisė nė krahasim me rajonin ECA; (ii) ky kontroll me intensitet me tė lartė mbi stafin lokal dhe vlerėsimet me tė shpeshta se nė tė kaluarėn, kane sjellė rezultate nė mirėqeverisje dhe rritjen e kapaciteteve- njė numėr praktikash tė mira janė identifikuar se pėrdoren tashme edhe nga agjencitė kontraktuese, dhe (ii) decentralizimi i stafit qė ka pėrgjegjėsi pėr tėrheqjen e investimeve ka ndihmuar pėr tė ulur kostot lidhur me kėtė mbikėqyrje intensive. Janė nxjerre disa mėsime qė tregojnė se ėshtė e nevojshme tė pėrmirėsohet menaxhimi i 16 Nė muajt e fundit ato nuk janė zėvendėsuar edhe pse lėvizja e tyre nė pozicione tė tjera ka ndikuar menaxhimin e portofolit. 77 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar kontratave dhe se kjo njohuri duhet tė ndahet dhe me institucionet e tjera qeverisėse. Avantazhi i shtuar nga pjesėmarrja e stafit lokal ishte mundėsia pėr tė ruajtur dialogun nė mėnyrė qė tė vazhdohet me tej me axhendėn e reformave nė fushėn e investimeve, nė veēanti mbi zhvillimin e sistemit tė Thesarit, prokurimet, dhe reformat e auditit dhe mbajtjes sė financave. Mbikėqyrja e Implementimit tė Politikave Gjatė periudhės sė CAS, nė Shqipėri u kryen dy panele inspektimi tė cilat nxorėn disa mėsime tė cilat duhet tė merren parasysh pėr implementimin e pėrgjithshėm tė projekteve. U kryen investigime mbi Projektin e Menaxhimit tė Integruar dhe Pastrimit tė Zonave Bregdetare si dhe mbi Projektin pėr Gjenerimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik (Centralit Energjetik tė Vlorės). nė tė dyja rastet gjetjet e Panelit u fokusuan nė implementimin dhe zbatimin e politikave pėr ruajtjen dhe rizhvillimin e mjedisit. Mėsimet kryesore tė pėrftuara nga rastet e shqyrtuara nga paneli ICZMCP lidhen kryesisht me ēėshtjet e menaxheriale dhe ato tė stafit, duke pėrfshire dhe pėrzgjedhjen e stafit nė pėrputhje me skuadrėn drejtuese dhe nivelin e supervizimit menaxherial qė merr parasysh kompleksitetin dhe rreziqet e projektit, si dhe nevojėn e diskutimit tė hapur dhe pozitiv qė ēon nė parandalimin apo zgjidhjen e rasteve tė rrezikut. Megjithatė, nė tė dyja rastet ka disa mėsime qė janė nxjerre nga praktikat e implementimit, me konkretisht si vijon: (i) Ėshtė e nevojshme tė merret parasysh rėndėsia e mbikėqyrjes sė procesit tė implementimit nė tė njėjtin nivel qė ėshtė aplikuar gjatė pėrgatitjes dhe implementimit tė projekteve pėr tėrheqjen e investimeve. (ii) Te vlerėsohet roli i Bankės nė mbikėqyrjen e cilėsisė sė kėshillimeve qė ndėrmerr klienti gjatė pėrgatitjes dhe implementimit tė projektit; (iii) Te rinovohet fokusi pėr rreziqet sociale qė paraqiten nė Shqipėri, nė veēanti nė lidhje me tė drejtat e tokės qė mbeten njė fushė e kontestueshme; (iv) Ėshtė e nevojshme qė tė shpjegohen plotėsisht politikat e Bankės, jo vetėm zyrtareve tė lartė por tė gjitha niveleve tė stafit, sidomos tė parashikohen masat pėr uljen e rreziqeve sociale veēanėrisht pėr projektet qė duhet tė asimilohen nė punėn e institucioneve publike; (v) Ėshtė e nevojshme Banka tė njihet me azhurnimet me tė fundit tė legjislacionit dhe rregulloreve lokale kur angazhohet nė implementimin e politikave mbrojtėse, si pėr mjedisin edhe pėr fusha tė tjera; (vi) Ėshtė e nevojshme qė ankesat e publikut tė adresohen nė mėnyrė sistematike, duke pėrfshire programe proaktive dhe pjesėmarrje ne media qė tė ulet rreziku pėr prishjen e reputacionit; (vii) Ėshtė e nevojshme qė nė vende tė vogla si Shqipėria t`i vihet kujdes konfliktit tė interesit nė pėrzgjedhjen e stafit tė projekteve, qofte ky konflikt real apo i perceptuar. Shėrbimet Analitike dhe Kėshilluese Programi i huadhėnies sė CAS u shoqėrua me njė program me shėrbime tė rėndėsishme analitike dhe kėshilluese si dhe asistence teknike nga Banka dhe IFC. nė tė pėrgjithshmen produktet kane qenė tė koordinuara sipas qėllimeve tė CAS pėr vendin. Disa produkte nė sektorin ekonomik dhe atė tė punėve i kane paraprirė aktivitetit tė huadhėnies dhe dialogut pėr reformat. Vlerėsimi pėr shpenzimet publike- Ristrukturimi i Shpenzimeve Publike pėr tė Mbėshtetur Rritjen Ekonomike ­ influencoi hartimin e Projektit pėr Modernizimin e Sektorit Shėndetėsor, reformat e buxhetimit nė programin DPO dhe programet e punės nėn Projektin e Barazisė dhe Ekselencės nė fushėn e Arsimit; Studimi mbi Menaxhimin dhe Financimin e Rrugėve Lokale hapi rrugėn pėr Projektin e dyte qė pėrfshinte jo vetėm Rrugėt Lokale por dhe ato Dytėsore; 78 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Vlerėsimi pėr Sektorin Urban dhe Statusin e Reformės sė Tokės dhe Tregut pėr Pronat e Banueshme influencoi hartimin e Projektit pėr Administrimin dhe Menaxhimin e Tokave; Vlerėsimi pėr Sigurimet Shoqėrore dhe Asistenca Teknike pėr Politikat Sociale ofroi informacion mbi debatin e reformės pėr pensionet, Financimet Shtese pėr Projektin e Shpėrndarjes sė Shėrbimeve Shoqėrore dhe DPL e ardhshme. Banka dhe IFC ka qenė shume e gjindshme ndaj kėrkesave tė Qeverisė si reflektohet me poshtė Raporti i Doing Business e cilėsoi performancėn e Shqipėrisė midis dy vendeve mė tė mira nė implementimin e kėsaj reforme pėr vitin 2009; IFC mbėshteti punėn e zhvillimit tė njė ligji tė ri pėr koncesionet, si dhe dy komponentė nė implementimin e koncesioneve pėr Hidrocentralin Ashta dhe tė njė terminali nė portin e Durrėsit; Banka mbėshteti Reformėn nė Sektorin e Minierave, Ristrukturimin dhe Mbėshtetjen pėr tė Ardhmen qė nisi si njė mision i shkurtėr me kėrkese tė Qeverisė, si dhe ke krijuar kushtet pėr kandidaturėn e Shqipėrisė pėr Iniciativėn e Transparencės nė Industritė e Nxjerrjes sė burimeve natyrore. Puna me e fundit e AAA e quajtur CEM, ėshtė relevante pėr tė trajtuar pas krizėn globale, Vlerėsimin pėr Investimet e Klimės (me fokus nė idetė e reja) dhe asistencėn teknike pėr Politikat Sociale. Me nė fund ka pasur njė analize dhe asistence teknike konsistente pėr sa i pėrket axhendės pėr tėrheqjen e investimeve,mbajtjen e financave dhe auditimin sipas ROSC, qeverisjen e korporatave dhe zgjidhjen alternative tė konflikteve (ADR), njė Vlerėsim pėr Qeverisjen dhe njė studim mbi pėrgjegjshmėrinė e sektorėve sociale pėr tė ndihmuar nė pėrpunimin e axhendės qeveritare nė tė ardhmen. Kutia 2: Shqipėria ­ Konferenca e Bankės Botėrore mbi Ekonomine e Zhvillimit Ne Qershor 2008, u organizua njė version lokal i Konferencės sė Pėrvitshme tė Bankės pėr Ekonomine e Zhvillimit (ABCDE). Qėllimi ishte (i) pėr tė reklamuar punėn analitike tė Bankės; (ii) pėr tė zvogėluar hendekun midis akademikeve lokale dhe politike-bėrėsve; dhe (iii) pėr tė krijuar njė mjedis neutral dhe jo tė politizuar pėr tė diskutuar sfidat e zhvillimit pėr Shqipėrinė. Axhenda ofroi tė dhėna nga puna dy vjeēare e Bankės nė sektorin ekonomik dhe ndėrhyrjet sektoriale, duke pėrfshire studime mbi Ekonomine e Zhvillimit (DEC) tė Shqipėrisė, tė pėrzgjedhura nga kėrkues, akademike dhe partnere qė punojnė nė fushėn e zhvillimit. Konferenca gjithashtu financoi pjesėmarrjen e disa akademikeve Shqiptare nė diaspore puna e tė cilėve njihej pak brenda vendit. Eventi dy ditor pati pjesėmarrje tė gjerė dhe takimi i ardhshėm ėshtė programuar pėr nė Qershor 2010. IFC Aktivitetet e Bankės Botėrore dhe IFC kane plotėsuar njėra-tjetrėn veēanėrisht nė sektorin energjetik dhe zhvillimin e sektorit privat. qė nga Prilli 2009, portofoli IFC pėr Shqipėrinė ka qenė nė shumen US$81.7 milion, tė investuara kryesisht nė sektorin prodhues (98%) dhe sektorin financiar (2%). Gjatė FY07-09, IFC ka financuar 5 projekte me njė total prej US$ 96.5 milion krahasuar me US$76.9 milion pėr 3 projektet e FY04-06. Objektivi strategjik i IFC gjatė FY06-09 ishte qė tė mbėshteste rritjen e vazhdueshme ekonomike tė Shqipėrisė duke forcuar ndėrmjetėsimin financiar, mbėshtetur privatizimin e sektorėve strategjike duke sjellė praktikat me tė mira pėr PPP e ardhshme 79 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar tė vendit, si dhe duke ndihmuar vendin pėr tė ndėrtuar infrastrukturėn e nevojshme pėr rritjen ekonomike, pėrmirėsimin e klimės sė biznesit dhe konkurrueshmėrise, dhe kontraktimin e shėrbimeve nga sektori privat. IFC mbėshtet institucionet financiare nė zhvillimin e produkteve tė reja duke ofruar mbėshtetje financiare, dhe kur ėshtė e mundur, duke ofruar paralelisht dhe asistence teknike. Komponenti i shėrbimeve kėshillimore synonte tė pėrmirėsonte kapacitetet e klientit pėr tė implementuar projektet si dhe pėr tė pėrmirėsuar klimėn e investimeve dhe zhvillimin e sektorit privat. IFC ofroi shėrbime kėshilluese pėr tė pajisur bankat kliente me praktikat me tė mira nė financimin e shtėpive. nė tė njėjtėn kohe, IFC i ofroi asistence edhe Ministrisė sė Punėve Publike pėr tė rishikuar kornizėn rregullatore si dhe ndihmoi Bankėn Qendrore pėr tė ngritur instrumente monitorues. IFC-ja financoi dy banka lokale me kredi afatgjata, Bankėn Popullore dhe NCBank, ky financim pėrllogaritet pėrafėrsisht nė shumen US$40 milion dollarė. Huat e IFC u anuluan vitin e kaluar pėr shkak tė likuiditetit tė lartė nga ana e bankave gjatė asaj kohe. IFC mbėshtet SME-te nėpėrmjet financimit tė drejt-pėr-drejtė dhe shėrbimeve kėshillimore. Pėr here tė pare IFC ka financuar dy ndėrmarrje tė vogla dhe tė mesme (SME) nė Shqipėri, njė nė sektorin e materialeve tė ndėrtimit dhe tjetra pėr zhvillimin e sektorit tė banesave. tė dy projektet mbėshtesin industrinė e ndėrtimit, i cili ka qenė dhe sektori kyē pėr rritjen ekonomike. Pėrveē financimit IFC i ka ofruar kėtyre kompanive shėrbime kėshillimore nė formėn e sjelljes tė njohurive dhe praktikave botėrore, duke pėrfshire kėshillat mbi qeverisjen e korporatave dhe praktikat me tė mira pėr mbrojtjen sociale dhe mjedisin. IFC ofroi fonde afatgjata tė nevojshme pėr tė ngritur nga zero njė fabrike ēimentoje, kjo pėr tė siguruar qė ēėshtjet mjedisore adresohen nė mėnyrėn e duhur. Ky investim pritet tė inkurajoje investimet e jashtme. Gjatė 3 viteve tė fundit IFC ka qenė e suksesshme nė implementimin e PPP, si mėnyrė pėr tė tėrhequr sektorin privat nė fushėn e infrastrukturės. Pasi asistoi qeverinė me hartimin e ligjit tė ri pėr Koncesionet dhe pas ngritjes tė Njėsisė sė pare pėr koncesionet nė vend, IFC u be kėshilluesja kryesore e Qeverisė nė dy transaksione ku merrte pjesė sektori privat (PSP). Pėr sa i pėrket projektit Ashta dhe gjenerimit tė energjisė nga burimet hidrike, duke gėzuar njė pėrgjigje dhe konkurrueshmėri tė lartė nga investitorėt e huaj, qeveria arriti tė firmose njė kontrate me Verbund, kompaninė Energjetike Austriake me tė madhe. Gjithashtu, IFC kėshilloi qeverinė mbi ndarjen dhe konkurrueshmėrinė e korporatės energjetike kombėtare nė aktivitetin e shpėrndarjes sė energjisė elektrike, ngritjen e Sistemit Operator pėr Shpėrndarjen e Energjisė Elektrike, strukturimin e transaksioneve tė privatizimit, dhe implementimin e njė procesi konkurrues tė drejtė e transparent. nė Tetor tė vitit 2008, Grupi CEZ, qė pėrbehet nga njė grup korporatash energjetike tė integruara me baze nė Republikėn Ceke, dhe qė operon nė Evropėn Qendrore e Lindore, u zgjodh fitues. Si pjesė e shėrbimeve kėshillimore, IFC ka ofruar asistence teknike nė tre fusha strategjike: (i) favorizimi i njė mjedisi tė favorshėm pėr biznesin; (ii) aksesi nė financime; (iii) mbėshtetja pėr SME-te dhe riciklimi. Programi nė Lidhje me Riciklimin mbėshteti popullsinė Rome tė margjinalizuar pėr tė patur akses nė mikro kredi si dhe asistoi kompanitė ricikluese pėr tė ngritur financime nė vlerėn US$14.8 milion dollarė. Nėpėrmjet programit tė Standardeve Ndėrkombėtare IFC mbėshteti kėto kompani pėr tė rritur konkurrueshmėrinė dhe rritjen e shitjeve nė shifrėn US$ 57milion dollarė. Nėpėrmjet programit tė saj pėr Qeverisjen e Korporatave, IFC punoi drejtpėrdrejt me kompanitė pėr tė sjellė praktikat me tė mira ndėrkombėtare. Nėpėrmjet njė projekti pilot, IFC ndihmoi nė krijimin e njė qendre pėr ndėrmjetėsimin tregtar, kjo qendėr zgjidhi 54 raste tregtare me metodat Alternative tė Zgjidhjes sė Konflikteve. Programi pėr Financimin e Banesave ka ndihmuar nė pėrgatitjen e Ligjit pėr Banesat e Pėrbashkėta, i cili u aprovua nė Maj 2009, si dhe pėrfshiu ofrimin e njė pakete masash pėr kreditė e shtėpive, qė ndihmoi praktikat e huadhėnies pėr bankat. Pėr me tepėr, u ofrua asistence dhe Zyrės sė Regjistrimeve, Ministrisė sė Drejtėsisė pėr tė pėrmirėsuar procedimin dhe dokumentimin e kredive tė para dhe tė dyta pėr shtėpitė. Gjithashtu Shėrbimi i IFC pėr Kėshillimin mbi Investimet e Huaja (FIAS) ndėrmori njė sondazh nė nivel rajonal pėr tė vene nė dukje ndryshimet e rregullores dhe 80 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar zbatimit tė saj, pėr tė nxitur konkurrueshmėrinė ndėrmjet qyteteve dhe pėr tė vene nė dukje pengesat, si dhe pėr tė huazuar praktikat pozitive qė mund tė aplikohen lehtėsisht edhe nė Shqipėri. IFC gjithashtu ėshtė angazhuar pėr tė ndihmuar edhe Agjencinė Shqiptare pėr Promovimin e Investimeve si dhe nė ndjekjen e raporteve tė Te Berit Biznes [Doing Business] nė mėnyrė qė tė analizohen vėshtirėsitė e investimit nė Shqipėri, sidomos nė nivel rajonal. nė bashkėpunim tė ngushtė me Bankėn, IFC dha kontributin e saj pėr Pėrmirėsimin e renditjes sė Shqipėrisė nė raportin e tė Berit Biznes 2009. Mėsimet Kryesore tė Pėrftuara Janė pėrftuar disa mėsime nga implementimi i FY06-09 CAS. Kėto mėsime do tė jene tė vlefshme pėr hartimin e aktiviteteve tė ardhshme, implementimin dhe shpėrndarjen e burimeve financiare: Koordinimi midis IDA-IFC mund tė rezultojė kombinimi i duhur pėr tė pėrmbushur reformat komplekse pėr sektorin privat, si p.sh privatizimin e kompanisė shpėrndarėse tė energjisė elektrike, reformat e koncesioneve dhe tė Te Berit Biznes. Nuk ėshtė pėr tu ēuditur, qė pėrqasja pėr reduktimin e varfėrisė duke pėrfshire konsultimet dhe pjesėmarrjen funksionon. Ky ėshtė rasti kur pėrfituesit janė tė pėrfshire nė mėnyrė me direkte nė projekte (pjesėmarrja nė menaxhimin e pyjeve dhe kullotave), Menaxhimi i Burimeve Ujore, Punėve Komunitare, Zhvillimi i Sektorit tė Peshkimit) dhe kur qeveritė lokale janė aktore kryesore. Mbikėqyrja e implementimit tė politikave gjatė procesit tė pėrgatitjes dhe implementimit tė projekteve duhet trajtuar me tė njėjtin prioritet si kontrollet pėr investimet. Ėshtė e nevojshme qė si stafi ashtu dhe klientėt tė njohin mirė politikat dhe mėnyrat e implementimit tė tyre. E dyta, pėrgatitja e kornizave tė politikave mbikėqyrėse (p.sh kėrkesat pėr propozime dhe planet e menaxhimit tė mjedisit) duhet ti pėrmbahen plotėsisht ligjeve dhe procedurave lokale, madje ku ėshtė e mundur edhe tė sjellin vlere tė shtuar nė vend qė ti anashkalojnė ato. Kjo e fundit ėshtė me e lehte, por nuk ndihmon nė zhvillimin e vendit. (Ne fakt rezultatet e integrimit tė projekteve nė strukturat publike kane vene nė dukje detaje qė konkretizojnė se ku ndahen politikat shtetėrore nga procedurat e Bankės, kėto konstatime ndihmojnė pėr ti kaluar kėto boshllėqe nė tė ardhmen). Pėr ta pėrmbyllur duhet thėne se Banka duhet tė lėvize shpejt pėr tė huazuar jurisprudencėn qė ėshtė zhvilluar pėr tė politikat nė mbrojtje tė mjedisit, pėr mbrojtjen e politikave sociale ku dhe aplikimi ka ēaluar me shume. Decentralizimi i menaxhimit fiduciar mund tė kėtė pėrfitime tė mėdha. Menaxheret lokal tė financave dhe analistet e prokurimeve ndihmuan si nė rritjen e kapaciteteve dhe integrimin e projekteve tė Bankės nė sistemet e zhvillimit tė vendit, kjo pa pasur nevoje pėr njė buxhet tė veēantė pėr kėtė qėllim. nė kėtė mėnyrė Banka ka arritur tė ruaje dialogun dhe mbėshtetjen pėr zhvillimin e axhendės tė investimeve qė ėshtė me rendėsi kritike pėr mirė qeverisjen e Shqipėrisė. Axhenda pėr ndertimin e kapaciteteve me qėllim integrimin e projekteve duhet konsideruar me pėrparėsi (i) nė hartimin e projekteve, (ii) nė lidhje me objektivat e tjera tė projekteve tė zhvillimit, dhe (iii) nė marrjen parasysh tė rreziqeve qė vijnė nga politizimi i vazhdueshėm i administratės publike nė Shqipėri. 81 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Pėr sa i pėrket tė pares: (a) pėrgatitja e projekteve duhet tė pėrfshije njė vlerėsim institucional zyrtar pėr kapacitetet e ministrive, duke pėrfshire dhe ngarkesėn e punės apo indikatorė tė tjerė qė mund tė kenė efekt nė implementimin e projekteve; dhe (b) hartimi i projekteve duhet tė marre parasysh aftėsitė e agjencive implementuese, pėr shembull gjatė fazės sė implementimit tė aktiviteteve apo tė vlerėsojė strukturėn e planeve tė prokurimit. Pėr sa i pėrket pikės sė dyte, edhe pse mund tė jete e vėshtirė tė kuantifikohen apo specifikohen rezultatet e indikatorėve qė lidhen me rritjen e kapaciteteve, kėto duhet tė merren parasysh gjatė vlerėsimit tė projektit nė mėnyrė qė tė maten qartėsisht si produkte tė projekteve. Pėr sa i pėrket pikės sė trete, integrimi i projekteve ka funksionuar me mirė nė ato institucione me tė cilat Banka ka pasur njė angazhim afatgjatė, megjithatė kėto projekte nuk janė imune nga ndryshimi i shpeshtė i zyrtareve pėr motive politike. Integrimi i projekteve qė sjellin njė ndėrgjegjėsim dhe angazhim tė njė numri tė madh stafi tė ministrive implementuese mund tė ndihmoje nė tejkalimin e vėshtirėsisė tė pėrshkruar me sipėr. nė fakt ėshtė ulur numri i ndryshimeve masive tė stafit nė ministritė e ndryshme Shqiptare. Projektet qė nuk janė shume komplekse kane tendencėn tė implementohen nė mėnyrė mė efikase dhe kjo reflektohet dhe nė rezultatet e arritura. Ka dy arsye kryesore qė mund tė argumentohen nė favor tė projekteve me pak komplekse pėr Shqipėrinė. E para projektet komplekse kėrkojnė koordinim ndėrmjet ministrive tė ndryshme, gjė kjo qė mbetet e vėshtirė pėr hir tė realitetit politik nė vend. Pėr kėtė arsye duhet limituar portofoli pėr projektet komplekse. Projekte me tė thjeshta dhe tė shkurtra mund tė lejojnė dhe ndonjė korrigjim tė portofolit nėse gjerat nuk shkojnė ashtu si duhet. Si tregohet nga eksperienca e Projektit pėr rrugėt Dytėsore dhe Lokale, kėto ndėrhyrje nuk sjellin mos konsistencė tė Bankės pėr tė ruajtur rolin drejtues nė koordinimin e programeve tė mėdha tė partnereve tė tjerė nė zhvillimin e vendit. Nėpėrmjet aktiviteteve qė lidhen me portofolin e saj, Banka mund tė luaje njė rol tė rėndėsishėm nė promovimin e transparencės dhe konsultimeve nė Shqipėri. Gjatė kėtij CAS supervizimi qė ka aplikuar Banka nė proceset e konsultimit tė Shqipėrisė ka sjellė rezultate konkrete nė ndryshimin e kulturės tė institucioneve Shqiptare pėrkundrejt konsultimeve pėr shėrbimet publike (shiko fq.5). E dyta, nga rastet e shqyrtuara nga Paneli i Inspektimit, Banka ka marre mėsime tė vlefshme pėr rėndėsinė qė ka mbajtja e linjave tė hapura tė komunikimit me publikun e gjerė, pėrfituesit e projekteve, shoqėrinė civile, median, Parlamentin dhe qeverinė- ėshtė rėndėsishme tė kuptohet mėnyra sesi Banka bashkėpunon me Shqipėrinė. E treta, shoqėria civile vazhdon ta shohė Bankėn dhe partneret e tjerė ndėrkombėtare si zėra tė pavarur pėr ēėshtjet e zhvillimit tė vendit. nė pėrfundim, duhet thėne se kėrkohet me shume pėrpjekje pėr tė nxitur politikat qė vene theksin mbi transparencėn dhe aksesin e dokumenteve publike. Indikatoret standarde te menaxhimit te portfolios, ndersa jane te rendesishem, ndonjehere jane ne konflikt me arritjen e rezultateve afatgjata. Ne rastin e Projektit te Administrates Publike periudha katervjecare per zbatim ishte jorealiste per nenkomponentin e sistemit te thesarit, ndersa zgjedhja per ta zgjatur projektin e Sherbimeve Sociale, megjithese ishte tejzgjatur, pati rezultoi ne perdorim kosto efektive dhe financim shtese per te trajtuar nevojat urgjente te administrates se sistemit te pensioneve. Nje tjeter konflikt i mundshem eshte ne trajtimin e 82 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar disbursimeve. Portofoli i Shqiperise perfshin disa projekte qe kane disbursime te uleta per tri shkaqe kryesore: performance e pakenaqshme e huamarresit, nje ndertim fillestar kapacitetesh ne rrjedhe, prokurime me probleme dhe komplekse. Te gjitha keto kerkojne vemendje te menaxhereve, por me nje fokus te ndryshem. Ky fokus mund te jete me i mprehte, nese ato do te vleresoheshin perkundrejt nje profili realist disbursimi te rene dakord qe ne kohen e pergatitjes apo aprovimit te tij, dhe synimeve vjetore te programit te vendit bazuar ne sa me siper, sesa ne objektivat mesatare te Bankes ne pergjithesi. Banka luan njė rol tė rėndėsishėm nė pėrfshirjen e partnereve tė tjerė nė zhvillimin e vendit, megjithatė kėto partneritete duhet tė shihen me kujdes. Banka ka qenė e pėrfshire nė njė numėr modelesh partneriteti, qė nga bashkė-financimi tradicional dhe financimet paralele, tė Programet Nder-sektoriale, Supervizimin e Fondeve tė Besimit nga me shume se njė donator, madje dhe nė Shėrbimet me Pagese. Ende ka kėrkese nga ana e Qeverisė qė Banka tė drejtoje partnere tė tjerė tė zhvillimit nė programet e pėrbashkėta, sidomos nė fushat nder-sektoriale. Sidoqoftė njė mėsim kryesor i pėrftuar gjatė kėsaj kohe ėshtė se kėto partneritete apo alternativat e partneriteteve duhen tė konsiderohen me kujdes nga kėndvėshtrimi i menaxhimit tė burimeve financiare, si dhe nga pikė vėshtrimi i efikasitetit. Pėr shembull, roli i Bankės nė supervizimin e Projektit pėr Menaxhimin e Integruar tė Ujėrave dhe Ekosistemit (IEWMP) tė bashkė-financuar nga EIB me shumen $ 15 milion dollarė, edhe pse ishte i vlefshėm nė angazhimin pėr here tė pare tė EIB-se nė sektorin e ujėrave nė Shqipėri, solli vėshtirėsi pėr shkak tė buxhetit qė sa vinte dhe pakėsohej. nė mėnyrė tė ngjashme Partneriteti me SWAp pėr EEEP kėrkoi supervizimin dhe aplikimin e rregullave tė Bankės pėr njė program me vlerėn $75 milion dollarė. Per me teper, pati vonesa te theksuara, kur nevoja per te koordinuar mes donatoreve rezultoi ne aprovimin nga ekipi i Bankes i nje manuali operacional dhe planeve vjetore qe nuk ishin konsistent me PAD-in origjinal dhe dokumentet ligjore. Ndėrkohe financimi i domosdoshėm paralel i Programit pėr Rrugėt Dytėsore dhe Lokale e ka lejuar Bankėn qė tė performojė nė segmente tė vogla qė nxiten njė tėrheqje mė tė madhe financimesh pėr zonat kritike nė rrugėt dytėsore. Mund tė kėtė arritje dhe nė projekte qė paraqesin probleme. Arritjet apo sukseset e pjesshme duhet tė vlerėsohen sepse nė disa raste ato pėrbejnė njė investim nė ngritjen e shtyllave mbajtėse pėr arritjen e suksesit nė vazhdimėsi (Modernizimi i Sektorit Shėndetėsor, Administrata Publike). nė kėto raste ėshtė e nevojshme qė tė mos mbitheksohen objektivat e projektit pėr tė mos nėnvlerėsuar pėrpjekjet pėr tė ngritur themelet pėr reformat e ardhshme afat-gjata. 83 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar FY06-FY09 RAPORTI PĖRFUNDIMTAR I CAS PĖR SHQIPĖRINE­MATRIKSI I REZULTATEVE (MAR 4, 2009) Te arritura Pjesėrisht e arritura (ne rrugėn e duhur) Te pa arritura (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] Shtylla I: RRITJE E VAZHDUESHME EKONOMIKE NEPĖRMJET MBĖSHTĖTJES PĖR ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT 1. Rritje ekonomike e Integrimi i kornizave tė disa Arritja e tė gjitha kritereve AAA: vazhdueshme nėpėrmjet politikave nė njė plan tė vetėm fiskale e programit tė ri tė FMN. CFA dhe azhurnimet (FY06­08) menaxhimit dhe planifikimit tė pėr zhvillimin afat-mesėm, nė Arritja e implementimit tė efektshėm ekonomik: pėrputhje me buxhetin dhe PEFA (FY07) Sistemit tė Planifikimit tė MTEF. Rritje Ekonomike prej 6-7% nė integruar. PEIR (FY06) dhe Prog PEIR vit Konsultimi i gjerė me Kalimi i njė ligji tė ri pėr (FY07­08) personat/grupet e interesit, duke Stabilitet Makroekonomik pėrfshire OJQ-te dhe sektorin Buxhetin Organik. Vlerėsimi i Menaxhimit tė Borxhit pėrmes konsolidimit tė (FY07) privat pėr formulimin e Implementimi i procedurave tė vazhdueshėm fiskal dhe politikave. reja pėr investimet publike nė Fondi i Besimit IPS (FY08) reduktimit tė borxhit, dhe fushat e ndryshme tė qeverisjes. pėrmirėsimit tė balancave tė Pėrmirėsimi i cilėsisė tė CEM (FY09) jashtme. modifikimeve fiskale, si Artikulimi i qarte dhe evidentohet prej rritjes sė implementimi i Strategjisė pėr Menaxhim i efektshėm i shpenzimeve tė vazhdueshme qė Menaxhimin e Borxhit. Huadhėnia: shpenzimeve publike nuk paguhen nė formėn e rrogės. Shlyerja e tė gjitha detyrimeve DPLs (FY07­09) Planifikimi dhe vendosja e tė borxheve tė jashtme jo BERIS (FY06) prioriteteve pėr investimet operative. publike vendoset nėpėrmjet njė procesi diskutimi tė bazuar nė njė analize solide. 2. Rritja e efektivitetit the Kompjuterizimi i sistemit tė Modernizimi i sistemit tė AAA: sektorit publik dhe strukturave thesarit qė tė jete plotėsisht thesarit nė tė gjithė qeverisjen 84 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] qeverisėse pėr tė mbėshtetur funksional dhe zgjerimi i tij pėr qendrore qė tė jete plotėsisht REPARIS (FY06) zhvillimin e sektorit privat: tė pėrzgjedhur ministritė qė funksional dhe i lidhur me CFA dhe azhurnimet (FY06, shpenzojnė. modulin HR. FY09) NSSED: Prokurimi publik kryet nė Njė sistem thesari tė Administrim publik efikas PEIR (FY07) & Prog PEIR (FY08) pėrputhje me ligjin i cili duhet modernizuar dhe plotėsisht (Rritja e efektivitetit qeverisės t`i pėrmbahet standardeve operacional pėr qeverisjen Fondi i Besimit IPS (FY08) nga 41 nė 2004-ėn nė 58 nė Evropiane. qendrore I lidhur me modulin 2010-ėn sipas WGI) HR Te gjitha koncesionet e reja Huadhėnia: Forcimi i sundimit tė ligjit implementohen sipas njė kornize Njė proces kompetitiv (Rritja e indeksit tė sundimit tė ligjore transparente dhe efektive. konkurrimi pėr prokurimet DPLs (FY07­FY09) ligjit nga 25.1 nė 2004 nė 57 nė publike. Reforma e Administratės Publike Konfigurimi i institucioneve tė 2010-ėn sipas WGI) sektorit publik qė tė reflektoje Ligji i ri pėr koncesionet kėrkon (FY00) mandatet dhe funksionet e tyre. njė konkurrim transparent dhe trajtimin e duhur pėr ofertat jo Fokusi i NSDI: Implementim konsistent i ligjit fituese. Aftėsimi i administratės publike pėr shėrbimin civil. Rritja e ofertave konkurruese pėr tė pėrballuar sfidat nė mėnyrė profesionale dhe me pėr koncesionet PPP, si dhe meritokraci sfidat e zhvillimit rregullimi rigoroz i ofertave jo dhe integrimit pėr Shqipėrinė. fituese. Ėshtė kryer njė vlerėsim Zbatim i plote i ligjit pėr funksional i institucioneve Shėrbimin Civil dhe ulja e publike ėshtė implementuar numrit tė apelimeve. pjesėrisht. Pėrmirėsimi i procesit monitorues pėr implementimin e ligjit pėr shėrbimin civil nga Departamenti i Administratės Publike 85 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] 3. Krijimi i njė mjedisi tė Pėrmirėsimi i kornizės Implementimi i rekomandimeve AAA: favorshėm pėr tė tėrhequr me rregullatore dhe supervizimit tė afat-shkurtra nga FSAP pėr FIRST TA (FY09?), shume investime vendase dhe tė institucioneve mikro-kredituese. forcimin e sigurimeve bankare, huaja. dhe supervizimin e mikro- Programi i Vlerėsimit tė Sektorit Pėrmirėsimi i perceptimeve tė kredive, unifikimin e entiteteve Financiar pėr vazhdimėsinė e investitorėve dhe reduktimi i jo bankare me rol supervizues FSAP (FY06­09) NSSED: kohės dhe kostove pėr licencat Rritja e efiēencės dhe dhe ngritja e regjistrit tė kredive. IFC Sektori Financiar TA (FY07­ dhe inspektimet sipas matjeve transparencės tė sektorit Implementimi i programit pėr tė 09) tė ARCS, Doing Business, financiar thjeshtuar kėrkesat pėr licencim. BEEPs, and/or ICA. Iniciativa e Projekteve tė Veēanta Ulja e kostove tė detyrimeve rregullatore pėr bizneset. Pėrmirėsimi i standardeve tė Fillimi i programit pėr tė ­ Programi i pėrafrimit (FY08­10) Rritja a Transparencės dhe mbajtjes sė financave dhe thjeshtuar inspektimet. Akses nė Vlerėsimin e Kredi- procesit tė auditit si dhe ofrimi i ndarjes sė informacionit pėr informacionit sipas kėrkesave tė Ngritja e qendrave tė dhėnies (FY07) sektorin e biznesit. informimit tė integruar pėr IFC TA e Privatizimit dhe TA Pėrmirėsimi i cilėsisė sė EU/BE-se bizneset nė qytetet kryesore. Procesin rregullator tė Telekomit mjedisit rregullator (Rritja e (FY06) indeksit tė cilėsisė rregullatore Rritja e numrit tė firmave qė sipas pėrcaktimit tė Institutit tė pėrmbushin detyrimet e FIAS/IFC Studimi mbi Zhvillimin Bankės Botėrore nga 48.3 nė raportimit financiar dhe e Parqeve Industriale (FY06) vitin 2004 nė 63.2 nė vitin 2010) Standardet Ndėrkombėtare tė Raportimit Financiar. ICA (FY08) CEM (FY09) NSDI shton njė indikator mbi: Implementimi i njė strategjie tė Doing Business nė tė njėjtin integruar pėr zhvillimin dhe ARCS (FY09) nivel si vendet e reja anėtare nė modernizimin e matjeve, Pėrqasja e procesit tė Llogaritjeve momentin qė iu bashkuan BE- standardeve, testimeve dhe Financiare dhe Auditimit sipas se. sistemit tė cilėsisė nė nivel ROSC (FY06) si dhe sigurimi I kombėtar. vazhdimėsisė sė tyre. CFA dhe azhurnimi (FY06 dhe FY09) Konkurrenca nė fushėn e Bujqėsisė (FY07) 86 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] Standardet TA tė IFC (FY06­ FY09) Huadhėnia: DPLs (FY07­FY09) BERIS (FY06). 4. Pėrmirėsimi i infrastrukturės Rritja vjetore me 5% nė Aderimi me azhurnimet e AAA: kombėtare pėr tė siguruar buxhetin real pėr riparimin e vazhdueshme tė Planit PEIR (FY06) & Prog PEIR rritjen ekonomike dhe zhvillimin rrugėve si dhe fillimi i Kombėtar pėr Transportin nė (FY07­08) e sektorit privat: kontratave nė sektorin privat pėr Shqipėri. riparimin e rrugėve: PPIAF Korniza pėr Koncesionet NSSED: Ristrukturimi i Drejtorisė tė Publike dhe Private nė Sektorin e Njė infrastrukture me shėrbime Ulja e indeksit tė vėshtirėsisė me Pėrgjithshme tė Rrugėve nė njė Rrugėve (FY06) efikase, tė besueshme, dhe 1,000km nė rrugėt kryesore dhe agjenci autonome deri nė FY09. pėrballueshme financiarisht. rurale nga 9.79 nė vitin 2002 nė IFC TA mbi Ligjin e Prezantimi i njė programi pėr 7.4 nė mes tė vitit 2007. Koncesioneve (FY07) O&M me efikase dhe njė sigurinė rrugore qė pėrfshin pėrmirėsim i planifikimit Rehabilitimi dhe rikonstruktimi bashkėpunimin e disa agjencive, IFC Shėrbime Konsulente: strategjik pėr infrastrukturėn e i1,000km rruge dytėsore dhe si dhe pėrmbushja e standardeve (FY08­09) pėr Shpėrndarjen nė transportit. lokale deri nė vitin 2010. pėr sigurinė nė rruge tė KESH, Portin e Durrėsit, dhe modeluara sipas principeve tė burimet hidrike tė Ashta. Sigurimi i furnizimit me energji Reduktimi i aksidenteve dhe hartimit tė Sigurisė Rrugore. CFA dhe azhurnimet (FY06 dhe elektrike sipas nivelit tė duhur, vdekjeve nė rruge dhe duke adresuar vėshtirėsitė nė vendet Pėrmirėsimi i tė paktėn 20 FY09) me njė qėndrueshmėri tė besueshme dhe ēmime tė qė ka pasur aksidente ose qė vendeve ku ka predispozite qė tė Pėrmirėsimi i vazhdueshėm dhe pėrballueshme. mbartin njė potencial tė tille. kryen aksidente. Menaxhimi i Rrugėve Lokale Rritja e prodhimit tė brendshėm Pagesa e komisionar e njė (FY08). Pjesėmarrja efektive nė tregun e tė energjisė elektrike me 15%. centrali me energji termike pėr ECSEE Azhurnimi i Studimit mbi rajonit tė Evropės Jug-lindore sasinė 100MW pėr energjinė elektrike Arritja e qėllimeve tė Planit tė Opsionet e Kostove tė Ulėta Veprimit pėr Sektorin e Te konsiderohet dhėnia me (FY06) Energjetikės i azhurnuar ēdo vit koncesion e hidrocentralit Ashta (50 ­ 60 MW) nėpėrmjet njė 87 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] pėr tė reduktuar humbjet gjatė procesi konkurrimi realist (IFC). Huadhėnia: transmetimit dhe shpėrndarjes. NSDI thekson si prioritet: Pėrmirėsimi i sistemit tė Pėrmirėsimi i Rrugėve (FY02) shpėrndarjes nė 3 rajone. Transporti (FY07) Efiēencėn Energjetike. Rehabilitimi i 8 stacioneve tė Rrugėt Dytėsore e Lokale (FY08) Sigurinė Rrugore. transmetimit. Rehabilitimi dhe Rikonstruktimi I Privatizimi i pjesės pėrgjegjėse Sektorit Energjetik (FY02) pėr shpėrndarjen nė KESH Gjenerimi dhe Rikonstruktimi i (IFC) Sektorit Energjetik (FY04) Implementimi i Avancuar i ECSEE APL2 (FY05) Modelit tė Tregjeve Elektrike nė Tranzicion dhe angazhimeve ECSEE APL5 (FY08) ndaj ECSEE. 5. Ngritja e tregjeve efikase pėr Rritja e efikasitetit nė Pėrfundimi i regjistrimit tė AAA: tokėn dhe planifikimin hapėsinor kompletimin me kadastra tė 500,000 pronave urbane. Vlerėsimi i Zhvillimit Urban pėr tė mbėshtetur zhvillimin zonave urbane dhe rurale. rural dhe urban. Modernizimi i plote i Zyrės pėr (FY07) Reduktimi i kohės pėr Regjistrimin e Pronave tė IFC TA pėr Financimin e Shtėpive regjistrimin e transferimit tė Paluajtshme. NSSED: pronėsisė sė tokės nga 47 nė 10 Tregje mė efikase pėr tokėn dhe Kalimi i Ligjit tė ri pėr dite. pronat. Planifikimin Territorial. Pėrmirėsimi i pronėsisė sė tokės Zhvillimi i njė plani urban Adoptimi i Planit Rregullator Huadhėnia: nėpėrmjet regjistrimit tė te gjitha rregullator pėr Tiranėn dhe 8 pėr Zhvillimin e zonave qytete dytėsore. Shėrbimet e Bujqėsisė (FY01) pronave urbane dhe rurale. Bregdetare tė Jugut ICZMP (FY05) Planifikim me i mirė pėr 150 km zone bregdetare me Adoptimi i njė plani rregullator pėrdorimin e Tokės, pėr plane rregulluese pėr pėrdorimin pėr 3 bashki Administrimi dhe Menaxhimi i zhvillimin, dhe kontrollin pėr e tokės. bregdetare/komuna, dhe e Tokės (FY07) zonat bregdetare dhe peri- Pajisja e qyteteve kryesore planeve strategjike lokale pėr urbane. dytėsore me njė infrastrukture tė paktėn 5 komuna bregdetare. 88 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] Rritja e produktivitetit nė qytet urbane tė pėrmirėsuar. nėpėrmjet pėrmirėsimit tė Pajisja e komuniteteve shėrbimeve publike. bregdetare me infrastrukturėn e Rritja e kapaciteteve tė duhur pėr tė mbėshtetur dhe qeverisjes lokale qė tė ofroje zhvilluar turizmin qė nuk financim tė qėndrueshėm pėr dėmton mjedisin. pėrmirėsimin e infrastrukturės urbane. NSDI fokusohet ne: Implementimin e modeleve tė integruara tė planeve hapėsinore pėr tė garantuar njė zhvillim tė qėndrueshėm pėr tokėn. Kompletimi i njė regjistrimi fillestar qė fokusohet nė zonat urbane dhe zonat prioritare tė zhvillimit. 6. Mbėshtetja e zhvillimit tė Rritja e prodhimit tė 50,000 ha toke tė kthehen nė AAA: qėndrueshėm rural pėr tė pėrgjithshėm tė te mbjellave me sistem vaditės. PEIR (FY06) & Prog PEIR siguruar rritje ekonomike tė 45%, 70% dhe 40% pėr vazhdueshme dhe ulje tė 80% i zonave tė vaditjes pėr tė (FY07-08) misrin,barin mjekėsor alfalfa, varfėrisė: cilat shėrbimet paguhen CFA dhe azhurnimet (FY06, dhe perimeve nė zonat qė kane Rritje e qėndrueshme e sektorit plotėsisht me njė vlere rreth FY09) rehabilituar sistemin vaditės. bujqėsor dhe krijimit tė vendeve 12 US$/ha. Menaxhimi100% i kanaleve Vlerėsimi i Konkurrueshmėrise nė tė reja tė punės nė zonat rurale. vaditėse tė rahabilituara nga 100% e bordeve tė drenazhit me Sektorin Bujqėsor (FY07) Pėrmirėsimi i efiēencės dhe shoqatat e pėrdoruesve. rezultate audituese tė mbulimit tė zonave me sisteme kėnaqshme. Rritja e ofertės pėr farėrat 89 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] vaditėse. bujqėsore tė pėrmirėsuara- rritje Funksionimi i kėnaqshėm i 4 huadhėnia: 25% nė shumimin e farėrave tregjeve qė kane pėrmirėsuar Zhvillimi i infrastrukturės sė Shėrbimet nė sektorin Bujqėsor baze nga institucionet frutat dhe perimet. duhur pėr sektorin e peshkimit (FY01) kėrkimore. dhe kornizave institucionale pėr Ngritja e njė bashkė-menaxhimi Zhvillimi pilot i Rezervuarėve tė menaxhimin e qėndrueshėm tė Promovimi i rinovimit tė sektorit tė qėndrueshėm tė burimeve peshkut (FY02) burimeve tė mjedisit detar. bujqėsor- tė paktėn 100 grupe detare nga Qeveria dhe fermerėsh dėshmojnė rritje tė komunitetet Punėt Komunitare II (FY03) Rritja e pjesėmarrjes tė grupeve produktivitetit nga pėrdorimi i tė interesit nė menaxhimin e Te 6-te portet e peshkimit tė Menaxhimi i Burimeve Hidrike teknologjisė, diversifikimi, apo (FY04) sistemit tė vaditjes, burimeve jene rehabilituar dhe plani I aksesi nė tregjet e reja. hidrike, peshkimit, dhe pyjeve. menaxhimit tė jete brendesuar Rritje vjetore me 20% nė nga komunitetet. volumin dhe diversitetin e prodhimeve tė tregtuara nė tregjet e ndėrtuara. Rritje e qėndrueshme nė zhvillimin e mjedisit detar dhe peshkimit. SHTYLLA 2: PĖRMIRĖSIMI NĖ OFRIMIN E SHĖRBIMEVE, VEĒANĖRISHT NĖ SEKTORĖT SOCIALE 1. Pėrmirėsimi I cilėsisė dhe Rritja e regjistrimeve nė rrjetin Ndėrtimi dhe operimi i plote i AAA: barazisė nė aksesin e e shkollave nėntėvjeēare nga 20 shkollave fillore dhe tė Studimi i Tregut tė Punės (FY06) shėrbimeve arsimore: 55% nė vitin 2005 nė 72% nė mesme deri nė FY10. vitin 2009. PEIR (FY06) & Prog PEIR NSSED: 70% e stafit akademik tė Deri nė 2008-ėn tė pėrfundohet marrin pjesė nė trajnime Studimi mbi Varfėrinė (FY07) & Rritja e regjistrimeve nė reforma e kurrikulave pėr profesionale deri nė 2010-ėn. Prog Pov TA shkollat nėntėvjeēare nga 97 arsimin fillor. Memorandumi pėr Arsimin e % nė vitin 2004 nė 100% nė Arsimi Baze i detyrueshėm 90 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] vitin 2015. Pėrfundimi i reformės pėr behet 9 vjeēar. Ciklit tė Dyte e tė Trete (FY08) kurrikulat e reja nė arsimin e Rritja e regjistrimeve nė Pjesėmarrja e Shqipėrisė nė Qeverisje dhe Pėrgjegjshmėri nė mesėm- gjatė vitit 2010. rrjetin e shkollave tė mesme PISA 2009. Ofrimin e Shėrbimeve nė Sektorin nga 55% nė vitin 2004 nė Pajisja e 15% tė shkollave me Social(FY09) Pėrcaktimi i njė plani 90% nė vitin 2015. njė bord funksional dhe me veprimi me koordinata plane pėr pėrmirėsim brenda Pėrmirėsimi e arritjeve kohore pėr tė arritur 2009-ės. Huadhėnia: mėsimore dhe rezultateve tė decentralizimin e nxėnies. Ulja e shpenzimeve pėr student funksionimit tė disa Barazia dhe Ekselenca nė Arsim nga 4,000Lek nė 3,000Lek, sektorėve, ashtu si ėshtė rėnė (FY06) NSDI ve theksin ne: brenda 2009-ės. dakord midis aktoreve Efikasitetin e shpenzimeve nė kryesore tė pėrfshire nė kėtė fushėn e arsimit fushė (MoEd, MoI, MoF, bashkėsia e krye- bashkiakeve) Qartėsim i formulės sė financimit dhe pėrgjegjėsisė sė tė gjitha niveleve tė Qeverisė pėr sa i pėrket fondeve. 2. Pėrmirėsimi i cilėsisė dhe Shpėrndarja i fondeve publike Adoptimi i njė kornize ligjore AAA: shėrbimeve nė sektorin bazuar nė nevojat e sistemit tė modernizuar pėr financimin PEIR (FY06) & Prog PEIR TA shėndetėsor: shėndetėsor dhe shėrbimeve tė nė shėndetėsi, brenda 2007-ės, ndihmės parėsore- qėllimi: kjo pėr sa i pėrket licencimit tė Studimi mbi Varfėrinė (FY07) & Pėrmirėsimi i cilėsisė dhe Brenda 2009-ės tė aplikohen shpėrndarėsve tė barnave dhe Prog Pov TA barazisė nė aksesin e shėrbimeve shėndetėsore kontratat e bazuar mbi doktorėve tė pėrgjithshėm si Qeverisje dhe Pėrgjegjshmėri nė baze. performancėn me 5 spitale. dhe pėr sektorin shėndetėsor Ofrimin e Shėrbimeve nė Sektorin privat Forcimi i shėrbimeve tė Vendosja e njė sistemi formal Social (FY08) sektorit dhe marrja e masave pėr pagimin e pėrbashkėt, qė Implementimi brenda 2008-ės i 91 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] pėr tė siguruar stabilitet fiskal. do tė prodhoje brenda 2009-ės ligjit rregullator pėr financimin njė ulje me 20% tė pagesave dhe implementimin e njė joformale nė rajone tė kujdesi tė mirė shėndetėsor. Reduktimi i vdekshmėrisė shėnjestruara. Huadhėnia: Ngritja e kornizės foshnjore nga 15.1 pėr 1,000 Pėrmirėsimi i cilėsisė sė institucionale pėr zhvillimin e Reforma e Administratės Civile lindje nė vitin 2004 nė 10 nė (FY00) shėrbimit pėr kujdesin CPG dhe fillimi i trajnimit vitin 2015. shėndetėsor nėpėrmjet cilėsor pėr stafin e ndihmės Modernizimi i Sistemit Reduktimi i vdekshmėrisė pėrdorimit tė Udhėzimeve mbi primare. Shėndetėsor (FY06) materne nga 12 pėr 100,000 Praktikat Klinike (CPGs) tė Vendosja e njė sistemi lindje nė vitin 2004 nė 6 nė bazuar nė evidencat e njohjes DPOs (FY07­09) licencimi pėr pėrmbushjen e vitin 2015. sė 32 sėmundjeve me tė kėrkesave themelore nga tė pėrhapura nė Shqipėri. gjitha institucionet dhe Te kryhet brenda 2009-ės profesionistet e kujdesit trajnimi i plote i tė gjithė shėndetėsor. mjekeve tė pėrgjithshėm dhe Implementimi i njė organizimi infermiereve nė 7 rajone tė tė ri dhe i strukturave Shqipėrisė. qeverisėse pėr kujdesin shėndetėsor nė 50% tė rajoneve dhe nė 5 spitale. 3. Pėrmirėsimi i shpėrndarjes Pėrmirėsimi i shpėrndarjes tė Implementimi I strategjisė pėr AAA: sė sigurimeve shoqėrore, kujdesit nė tė paktėn 8 rajone asistencėn dhe shėrbimet PEIR (FY06) shėrbimit tė asistencės dhe duke (a) rritur me 50% tė sociale, duke pėrfshire qėndrueshmėrisė sė tyre: aksesin e grupeve vulnerabėl adoptimin e standardeve Vlerėsimi pėr Asistencėn Sociale nė shėrbimet efektive tė kombėtare tė te shėrbyerit pėr (FY07) NSSED: kujdesit social dhe (b) brenda shėrbimet sociale. Studimi mbi Varfėrinė (FY07) & Pėrmirėsimi i 2009-ės, 70% e shėrbimeve tė Ngritja dhe funksionimi i 44 Prog Pov TA qėndrueshmėrisė fiskale pėr kujdesit social tė kenė qendrave tė kujdesit social tė sigurimet shoqėrore. plotėsuar qėllimin e tyre pėr Qeverisje dhe Pėrgjegjshmėri nė pėrditshėm. Ofrimin e Shėrbimeve nė Sektorin 92 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] Pėrmirėsimi i efikasitetit nė rritjen e performancės. Pėrfundimi i Studimit pėr Social (FY09) sistemin e shpėrndarjes sė Matjen e Standardeve tė asistencės sociale. Jetesės dhe Pyetėsorėve mbi Decentralizim efektiv i Pėrmirėsimi i shpėrndarjes tė Buxhetin e Familjeve, pėr tė Huadhėnia: parave (cash) pėr asistencėn pėrmirėsuar kapacitetet pėr shpėrndarjes tė shėrbimeve Zhvillimi i Shėrbimeve Sociale sociale: (a) tė paktėn 30% e zhvillimin, monitorimin dhe sociale pėr tė pėrmbushur me (FY01) familjeve tė varfra marrin vlerėsimin me tė efektshėm tė mirė kėrkesat dhe nevojat asistence sociale nė para, dhe politikave sociale. DPLs (FY07­09). lokale. (b) 90% e asistencės sociale Pėrfundimi i vlerėsimit mbi NSDI vė nė fokus tė veēante: shkon pėr familjet e varfra. identifikimin dhe efektivitetin Pėrmirėsimin e shpėrndarjes Adoptimi i njė politike pėr e sistemit tė shpėrndarjes sė sė asistencės sociale sipas pensionet dhe i njė reforme asistencės sociale, si dhe identifikimit tė duhur tė administrative pėr tė arritur ndėrmarrja e hapave nevojės ekonomike. qėndrueshmėri fiskale. korrigjues. Ngritja e njė sistemi tė rinovuar pensionesh, si dhe trajnimi i Institutit pėr Sigurimet Shoqėrore (SII) qė tė shėrbeje si ure informimi mbi opsionet e politikave si dhe tė monitoroje ndikimin e vendimeve politike. 4. Reduktimi i varfėrisė Pėrmirėsimi i aksesit dhe Monitorimi dhe Pėrmirėsimi i AAA: nėpėrmjet rritjes sė tė cilėsisė tė shpėrndarjes sė ujit rezultateve nė efikasitetin e PPIAF Sistemi i Shpėrndarjes dhe ardhurave dhe pėrmirėsimit tė pėr 300,00 njerėz nė Durrės, ujėsjellėsve. Higjienizimit tė Ujit (FY06) shpėrndarjes sė shėrbimit si nė Sarande, Fier dhe Lezhe. Vendosja e kontratave me zonat urbane dhe ato rurale: PEIR (FY06) & Prog PEIR TA Pėrmirėsimi i aksesit nė sektorin privat pėr menaxhimin higjienėn urbane nė bashkinė e e katėr ujė-sjellave. Studimi mbi Varfėrinė (FY07) & Sarandės dhe trajtimi i 93 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] NSSED: kanalizimeve tė ujėrave tė zeza Pėrmirėsimi i funksionimit dhe Prog Pov TA Ulja e numrit tė individėve qė nė Durrės, Sarande dhe pėrformancės financiare CFA dhe azhurnime (FY06­09) jetojnė nė varfėri tė Lezhe/Shėngjin. shėrbimeve bashkiake nė tejskajshme nga 25.4% nė Durrės, Sarande, Fier dhe Mirėmbajtja dhe Menaxhimi i Menaxhimi i 660,000ha toke vitin 2002 nė 20% nė vitin Lezhe. Rrugėve Lokale (FY07). qė kane nivel tė lartė erozioni 2006 dhe 10% nė vitin 2015. nga komuniteti lokal,duke Reformimi i sistemit tė Ulja e numrit tė individėve qė pėrdorur njė plan menaxhimi tė shpėrndarjes tė ndihmės Huadhėnia: jetojnė nė varfėri ekstreme qėndrueshėm pėr burimet financiare dhe transferimi i nga 4.5% nė vitin 2002 nė 3% natyrore. investimeve pėr pėrmirėsimin Ujėrat dhe Kanalizimet e Bashkisė nė vitin 2006 dhe 0% nė vitin e tė gjithė ujėsjellėsve. (FY03) Rritje e benefiteve ekonomike 2015. Punėt Komunitare II (FY03) me 10% nga pėrdorimi i Sqarimi i pėrgjegjėsive midis Rritja e popullsisė me akses tė burimeve natyrore nė nivel institucioneve dhe Menaxhimi i Integruar i Ujėrave ujit tė pijshėm tė shėndetshėm fshati apo komune. komuniteteve pėr mirėmbajtjen dhe Ekosistemit (FY04) nga 75.4% nė vitin 2003 nė e infrastrukturės rurale. 98% nė vitin 2015. Zhvillimi i Burimeve Natyrore Ngritja dhe implementimi i 50 (FY05) Rritja e popullsisė me akses planeve pėr menaxhimin e nė ne njė sistem me tė mirė pyjeve nė nivel komune. Menaxhimi i Integruar i Zonės higjiene e kanalizimesh nga Bregdetare dhe Projekti pėr 68% nė vitin 2003 nė 95% nė Sqarimi i tė drejtave mbi tokat Pastrimin e Tij (FY05) vitin 2015. e pėrbashkėta, dokumentimi, identifikimi dhe shėnimi i Pėrmirėsimi i infrastrukturės territorit nė 218 komuna. Menaxhimi i Tokės dhe Zhvillimit rurale dhe peri-urbane. Urban (FY07) Sqarimi i Mėnyrės sė NSDI modifikon qėllimet e Vendimmarrjes pėr tė Rrugėt Dytėsore e Lokale (FY09) matshme ne: lehtėsuar pėrzgjedhjen e Ulja e numrit tė njerėzve qė projekteve komunitare qė jetojnė nė varfėri nėn 10% ndihmojnė nė zhvillimin deri nė vitin 2013 ekonomik dhe uljen e varfėrisė. Pjesa e mbuluar e popullsisė deri nė vitin 2013: furnizim me ujė 95%, kanalizime tė 94 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar (1) Qėllimet pėr Zhvillimin e ( 3) Pikat e referencės tė vendosura (2) Rezultatet e CAS pėr tė matur arritjen pėrkundrejt (4) Programi i Grupit tė Bankės Vendit qėllimeve [Milestones] ujėrave tė zeza 83%, dhe trajtim i kanalizimeve tė ujėrave tė zeza 45%. FY06-FY09 PROGRAMI I PLANIFIKUAR I HUADHĖNIES DHE SHPĖRNDARJA AKTUALE PLANET E CAS (01/10/06) RAPORTI I PROGRESIT (05/09/08) US$ (M) US$ (M) FY Projekti IDA IBRD Statusi IDA IBRD 2006 Modernizimi i Sistemit Shėndetėsor 15.0 Aktual 15.4 Barazia dhe Ekselenca nė Sistemin 15.0 Aktual 15.0 Arsimor 6.0 5.0 Aktual a/ 3.7 5.6 Pėrmirėsimi i Mjedisit pėr Zhvillimin e Biznesit dhe Reformės Institucionale Projekte aktuale shtese: Kontrolli i Gripit si dhe Pėrgatitja dhe Pėrgjigja ndaj Pandemive Njerezore 5.0 36.0 5.0 39.1 5.6 Nėn totali Nėn totali 2007 Menaxhimi i Tokės dhe Zhvillimi Urban 20.0 15-20.0 Aktual b/ 15.0 20.0 Zhvillimi i Valės sė Parė tė Politikave tė 10.0 Aktual 10.0 Huadhėnies Projekte aktuale shtese: Transporti (ka avancuar qė nga FY08) 5.0 20.0 Nėn totali 30.0 15-20.0 Nėn totali 30.0 40.0 95 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Nėn totali FY 2006-2007 66.0 20-25.0 Nėn totali FY 2006-2007 69.1 45.6 a/ Emri i projektit ndryshoi nė Reforma Pėr Mjedisin e Biznesit dhe Forcimin Institucional b/ Emri i projektit ndryshoi nė Menaxhimi dhe Administrimi i Tokės PLANET E RAPORTIT tė PROGRESIT (05/09/08) RAPORTI PĖRFUNDUAR (XX/XX/10) 2008 Rrugėt Dytėsore e Lokale 20.0 Aktual 20.0 Menaxhimi i Krizave dhe Adoptimi i 6.1 3.0 Aktual b/ 6.1 3.0 ECSEE APL V: Pėr Sigurinė e 34.9 Aktual 34.9 Hidrocentraleve 61.0 3.0 61.0 3.0 Nėn totali Nėn totali 2009 Reforma pėr Administrimin e Pensioneve 5.0 Zėvendėsuar me Ofrimin e Shėrbimeve 5.0 ­ Financim Shtese Sociale ­ Financim shtese Vala e Dyte e Zhvillimit tė Politikave tė 25.0 Nuk aplikohet me Huadhėnies ECSEE APL: Shpėrndarja 10.0 Nuk aplikohet me Ulja e nivelit tė Rrezikut dhe Shmangia e 26.5 Zėvendėsuar me Garancinė e Pjesshme Katastrofave Opsioni c/ tė Shpėrndarjes sė Energjisė 78.0 Nėn totali 40.0 Nėn totali 83.0 Nėn totali FY 2008-2009 61.0 43.0 Nėn totali FY 2006-2007 61.0 86.0 Totali FY2006-2009 127.0 Totali FY2006-2009 130.1 131.6 b/ Emri i projektit ndryshoi nė Ulja e Rrezikut tė Katastrofave dhe Adoptimi c/ CAT-DDO nuk u llogarit sipas shpėrndarjes sė CAS pėr Shqipėrinė deri nė kohen e Raportit tė Progresit tė CAS. Megjithatė me adoptimin e njė sistemi shpėrndarės tė ekspozuar do tė llogaritet si 100%. 96 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar FY06-FY09 PĖRMBLEDHJE E SHĖRBIMEVE JO-HUADHENESE DHE SHPĖRNDARJA AKTUALE Planet e CAS (01/10/06) Raporti i Progresit (05/09/08) FY Produkti Statusi 2006 Vlerėsimi i Shpenzimeve Publike Aktual a/ Vlerėsim pėr Programimin e Varfėrisė Aktual Azhurnimi i Vlerėsimit tė Vendit pėr Fondet Pėrfunduar nė FY2007 e Mirė Besuara Auditimi dhe Mbajtja e Financave ROSC Aktual Strategjia e Zhvillimit Urban Aktual b/ IFC TA Mbėshtetje Pėr Planin Rregullator Aktual Plani i Pėrgjithshėm pėr Statistikat I pėrfund. nga Qeveria me burimet e saj Korniza pėr Koncesionet Publike-Private nė Aktual Sektorin e Rrugėve­ PPIAF MIGA Programi i Kontaktit me Investitorėt e Aktual Huaj Korniza pėr Koncesionet Publike-Private nė Pėrfunduar nė FY2007 Sektorin e furnizimit me ujė dhe higjienizimit­ PPIAF Produkte Aktuale Shtese: Studimi i Tregut tė Punės ECSEE Azhurnimi i Studimit mbi Opsionet me pak tė kushtueshme 2007 Programimi PĖR Aktual Vlerėsimi pėr Programimin e Varfėrisė Aktual c/ Vlerėsimi i Portofolit tė Pėrbashkėt pėr Pėrfunduar nė FY2008 Vendin Studimi pėr Transportin Urban Nuk aplikohet me IFC Mbėshtetja Teknike pėr Reformėn Aktual Rregullatore Studimi pėr Konkurrueshmėrinė dhe Pėrfunduar nė FY2008 d/ Eksportet Bujqėsore FIAS/IFC Studim mbi Parqet Industriale Pėrfunduar nė FY2009 Vlerėsimi pėr Aksesin e Kredive Aktual MIGA Programi i Kontaktit me Investitorėt Aktual Evropiane Vlerėsimi mbi Financat e Sigurimeve Aktual Shoqėrore Vlerėsimi pėr Arsimin e Nėntėvjeēar dhe tė Pėrfunduar nė FY2008 Mesėm Produkte Aktuale Shtese: Shpenzimet Publike dhe Pėrgjegjshmėria Financiare IFC TA mbi Ligjin pėr Koncesionet 97 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar Planet e Raportit tė Progresit (05/09/08) Raporti Pėrfundimtar (07/15/10) 2008 Vlerėsimi i Sektorit Urban Aktual Zhvillimi Strategjik i Politikave pėr njė Aktual Sektor Bujqėsor me tė Konkurrueshėm Vlerėsimi i Portofolit tė Pėrbashkėt pėr Aktual Vendin Rruga pėr njė tė Ardhme me tė Pastėr (ESW Aktual rajonale) Menaxhimi dhe Financimi i Rrugėve Lokale Aktual ­ Analize e Politikave IFC Mėnyrat e tė Berit Biznes nė Nivele tė Aktual Ndryshme Vendore Arsimi Nėntėvjeēar dhe i Mesėm ­ Analize Aktual e Politikave Vlerėsimi pėr Programimin e Varfėrisė TA Aktual Programimi PEIR TA Aktual Produkte Aktuale Shtese: Decentralizimi Fiskal IDF Sektori i Shėndetėsisė IDF 2009 Studimi pėr Diagnostikimin dhe Kontrollin e Aktual Sektorit tė Ujėrave Vlerėsimi i Investimeve pėr Klimėn Aktual Memorandumi Ekonomik pėr Vendin Aktual (pėrfunduar nė FY2010) Pėrgjegjshmėri pėr njė Qeverisje me tė mirė Ne implementim e sipėr nė Shėrbimet Sociale FIAS/IFC Studimi mbi Parqet Industriale Aktual Vlerėsimi pėr Programimin e Varfėrisė TA Aktual Programimi PEIR TA MIGA Programi i Kontaktit me Investitorėt Aktual Evropiane Politikat e Sektorit Minerar TA Aktual IFC TA mbi Financimin e Strehimit Aktual e/ IFC TA mbi Qeverisjen e Korporatave Aktual IFC TA mbi Standardet Ndėrkombėtare dhe Ne implementim e sipėr Rregullat Teknike IFC TA mbi Zgjidhjen Alternative tė Ne implementim e sipėr Konflikteve IFC TA mbi Lidhjet e Riciklimit Aktual IFC Shėrbime Konsulente pėr Shpėrndarjen Aktual dhe Privatizimin e KESH IFC Shėrbime Konsulente pėr Koncesionet e Aktual Energjisė Hidrike tė Ashta 98 FY06-FY09 CAS Raport Pėrfundimtar IFC Shėrbime Konsulente pėr Koncesionet e Aktual Portit tė Durrėsit Reforma TA e tė Berit Biznes Ne pritje Vlerėsimi mbi Qeverisjen dhe Institucionet Aktual FIAS Pyetėsori i Kostove Administrative dhe Ne implementim e sipėr(Duhet tė Rregullatore pėrfundoje nė FY2010) PEFA/PEIR nė nivele tė ndryshme vendore I shtyre deri nė FY2011(si pjesė e projektit BERIS) Politikat e Mbrojtjes Sociale TA Nuk aplikohet me Aktual Granti i Aleancės sė Qyteteve pėr Tiranėn Nuk aplikohet me f/ IDF Menaxhimi Financiar i KESH Nuk ėshtė pranuar Produkte Aktuale Shtese: Skema e Partneritetit me Qeverinė Programi Dritarja 1 99 SHTOJCA 3: REZULTATE TĖ SONDAZHIT PĖR KLIENTIN 2009/10 PĖR SHQIPĖRINĖ Nė Shkurt tė 2010, grupeve tė interesit tė Bankės Botėrore ju kėrkuar tė merrnin pjesė nė njė Sondazh pėr Vendin, pėr tė vlerėsuar pikėpamjet e tyre mbi Bankėn Botėrore dhe punėn e saj nė Shqipėri. Sondazhi ju dėrgua disa analistėve, duke pėrfshirė qeverinė, shoqėrinė civile, OJQ, media, sektorit privat, dhe akademikėt. Kėtij sondazhi ju pėrgjigj njė total prej 200 personash ­ njė nivel pėrgjigje prej 73 pėrqind. Nė pėrgjithėsi Sondazhi pėr Klientin sugjeron se grupet e interesit janė tė kėnaqur me punėn e Bankės nė Shqipėri, dhe pėr marrėdhėniet qė ata kanė me Bankėn (shih Pyetjen e Sondazhit B2 nė grafikun e mėposhtėm). Ata shprehėn pikėpamje pozitive mbi rėndėsinė e Bankės, vendosjen e saj pėrkrah prioriteteve tė zhvillimit pėr vendin, dhe pėr mėnyrėn se si ajo punon nė vend. Pak mė shumė se gjysma e tė intervistuarve raportoi se Banka duhet tė pėrfshihet mė shumė nė strategjitė pėr zhvillim tė Shqipėrisė ndėrkohė qė 44% thanė se Banka ishte aktualisht e pėrfshirė nė njė nivel optimal. Si pėrfundim tė interesuarit nga tė gjitha grupet ishin pozitiv pėr sa i pėrket efektivitetit tė pėrgjithshėm tė Bankės nė Shqipėri. Nga ky sondazh dolėn disa gjetje tė rėndėsishme tė cilat skuadra e vendit i ka konsideruar pėr kėtė SPV. Kėto pėrfshijnė: Pėr sa i pėrket punės qė po bėn, Banka perceptohet nga shumica e tė intervistuarve si e fokusuar nė fushat me prioritet kryesor. Gjetjet e sondazhit tregojnė se palėt e interesuara janė tė shqetėsuar thellėsisht pėr ēėshtjet qė kanė tė bėjnė me ligjin, drejtėsinė dhe qeverisjen, dhe njė shumicė beson se rritja e sektorit privat luan njė rol kyē pėr rritjen ekonomike. Gjetjet e sondazhit sugjerojnė se fokusi i pėrgjithshėm strategjik i Bankės nė Shqipėri ­ i identifikuar nga tė intervistuarit si, nė mėnyre parėsore, varfėria, rritja ekonomike, efektiviteti i qeverisjes, dhe infrastruktura­ ėshtė i pėrputhur pozitivisht me atė qė palėt e interesuara mendojnė se ku Banka duhet tė fokusohet: rritja ekonomike, tė drejtat e pronėsisė, arsim, qeverisje (shih Pyetjen e Sondazhit C2b, mė poshtė). Prioritete tė tjera sektoriale tė identifikuara nga tė intervistuarit pėrfshijnė zhvillimin bujqėsor, pėrgatitjen pėr anėtarėsimin nė BE, ndikimin mjedisor tė programeve tė Bankės Botėrore dhe ndihmėn pėr marrjen e masave mbrojtėse ndaj korrupsionit nė programet e Bankė (tė gjitha marrin vlerėsime pozitive nė terma tė efektivitetit tė Bankės). Ndėrkohė qė edhe pse vlerėsimet pėr mbėshtetjen e Bankės ndaj arsimit dhe sektorit privat nuk janė tmerrėsisht tė ulėta, puna e Bankės nė kėto fusha nuk perceptohet aq pozitivisht sa dhe nė sektorėt e tjerė. Kjo ėshtė me rėndėsi pėr shkak tė interesit tė grupeve tė interesit nė kėto sektorė, nė terma tė zhvillimit tė pėrgjithshėm nė Shqipėri. Pėr sa i pėrket shpėrndarjes dhe marrėdhėnieve, gjetjet e sondazhit sugjerojnė se Banka duhet tė punojė mė shumė me qeveritė lokale dhe sektorin privat (shih Pyetja e Sondazhit C7, mė poshtė). Grupi i fundit ėshtė i rėndėsishėm ndėrsa konsideron pikėpamjen e shprehur fortė nė sondazh se rritja e sektorit privat ėshtė kryesore pėr rritjen e pėrgjithshme ekonomike tė Shqipėrisė. Ky grup i palėve tė interesuara ėshtė nė mėnyrė domethėnėse mė pak i familjarizuar me Bankėn nė krahasim me thuajse tė gjithė audiencat e tjera; kjo mund tė jetė njė fushė e rėndėsishme pėr njė bashkėpunim mė tė thellė me IFC. Grupet e Interesit shprehėn shqetėsimin nė sondazh mbi publikimin e informacionit. Kur u pyetėn mbi dobėsitė kryesore tė Bankės nė Shqipėri, njė shumicė e tė intervistuarve raportuan se Banka nuk jep mjaftueshėm informacione publike pėr punėn e saj me qeverinė. Kjo mund tė reflektojė njė shqetėsim tė pėrgjithshėm pėr transparencėn. Thuajse pesėdhjetė pėrqind e tė intervistuarve raportuan se ata kanė pėrdorur Qendrėn e Publikimit tė Informacionit(PICS) nė Tiranė. Ky pėrdorim kaq i gjerė i tejkalon pėrdorimet e PICS nė shumicėn e vendeve ku ėshtė mbajtur sondazhi, edhe aty ku aksesi ndaj internetit ėshtė thuajse 100%. Nėntė nga 100 dhjetė tė intervistuarit thanė se e kanė pėrdorur faqen e internetit tė bankės (shumica pėrdorin faqen lokale dhe jo atė tė korporatės) dhe se kanė mbetur tė kėnaqur. 101 Pyetja e Sondazhit B2: Prioritetet e Zhvillimit Pyetja e Sondazhit C2b: Fokusimi tek Resurset e Bankės Ju lutem identifikoni cilėn nga kėto ju e konsideroni si tė parin(tė Bazuar nė kėndvėshtrimin tuaj pėr sa i pėrket Bankės Botėrore nė dytin) prioritet me rėndėsi pėr zhvillimin. (Tė intervistuarit zgjodhėn Shqipėri, nė cilat fusha do tė ishte Banka mė produktive pėr tė fokusuar nga njė listė.) resurset e saj? *(Tė pyeturit zgjodhėn nga dy nė njė listė. Pėrgjigjet u kombinuan.) 102 Pyetja e Sondazhit C7: Bashkėpunimi nė Shqipėri Me cilėn nga DY grupet e mėposhtme duhet Banka tė punojė mė shumė nė vendin tuaj pėr tė siguruar rezultate mė tė larta zhvillimi? Pyetjet e Sondazhit C8-C20: Progresi i Bankės nė Shqipėri (Tė Intervistuarit zgjodhėn nga njė listė. Pėrgjigjet u kombinuan.) 103 Rėndėsia pėrkundrejt Efektivitetit ­ Analizė e Sektorit 104 Pyetja e Sondazhit F: Bashkėpunimin/Partneriteti Pyetja e Sondazhit G3: Burimet e Informacionit Nga e merrni shumicėn e informacionit pėr aktivitetet e zhvillimit tė Bankės Botėrore nė Shqipėri? (Tė intervistuarit zgjodhėn nga njė listė. Pėrgjigjet u kombinuan.) 105 SHTOJCA 4: KONSULTIMET ME GRUPET E INTERESIT MBI STRATEGJINĖ E PARTNERITETIT ME VENDIN Hapat pėrgatitor tė SPV. Qė nė Qershor tė 2009, IFC mbajti njė sminar dyditor pėr skuadrat e vendit nė Stamboll, qė u mundėsua nga Sekretariati IDA-IFC, pėr tė menduar bashkėpunimet e mundshme nė njė sėrė sektorėsh tė shėrbimeve infrastrukturor dhe sociale si dhe pėr punėn me mjedisin e biznesit. Seminari u ndoq nga njė takim i skuadrės sė vendit nė Shtator tė 2009 nė Shqipėri. Procesi formal i konsultimeve me Qeverinė u shpall nė Janar 2010 pėrmes njė seminar tė kryesuar nga Ministria e Financave dhe nga Departamenti i Strategjive dhe Koordinimit me Donatorėt (DSDC) nė tėė cilin ministritė e linjės prezantuan propozimet e tyre pėr mbėshtetje nė tė ardhmen. Kjo u pasua nga njė diskutim me Kryeministrin dhe Kėshillin e Ministrave, i kryesuar nė krahun e Bankės nga Zėvendės Presidenti Rajonal. Kėto mbledhje u ndoqėn nga njė raund tjetėr diskutimesh me ministritė e linjės, pėrpara projektimit tė brendshėm tė hapave tė SPV. Pas njė raundi tjetėr takimesh me ministritė e linjės, Ministrinė e Financave, DSDC dhe Zyrėn e Kryeministrit, u mbajtėn konsultime mė tė gjera me Parlamentin pėrmes Komisionit pėr Ekonominė dhe Financat (i cili pėrfshin dhe anėtar tė opozitės), bankėn qendrore, pėrfaqėsues tė sektorit privat dhe shoqėrisė civile, dhe partnerėve tė jashtėm pėr zhvillim. Konsultimet rezultuan si njė skenė pėr diskutime kuptimplota me grupet e interesit pėr sa i pėrket programit tė propozuar tė SPV, modalitetet pėr ndėrhyrjet nė fushėn e zhvillimit nė Shqipėri, dhe, veēanėrisht, pėr rolin e Bankės nė mbėshtetje tė pėrmirėsimeve nė qeverisje dhe transparencė. Reagimet e marra pėrmesj Konsultimeve. Reagimi kryesor i Komisionit Parlamentar pėr Ekonominė dhe Financėn lidhej me hartimin e kushtėzimit pėr mbėshtetjen e buxhetit pėr tė cilin Anėtarėt e Komisionit u shprehėn se duhet tė fokusohet nė disa ēėshtje kyēe. Pėr mė tepėr, disa anėtar sugjeruan qė Banka tė fokusohet mė thellė tek politikat makroekonomike (veēanėrisht nė mungesė tė programit tė FMN dhe prezencės lokale) dhe tė publikojė rregullisht njė analizė tė performancės makroekonomike. Nevoja pėr njė program tė Grupit tė Bankės Botėrore mė tė fokusuar dhe mė tė konsoliduar ishte gjithashtu njė temė kryesore e pėrmendur nga Anėtarėt e Komisionit, tė cilėt shprehėn shqetėsime mbi nivelin e ulėt tė implementimit tė projekteve. Shoqėria civile sėrish i bėri thirrje Bankės qė tė mundėsojė mė shumė debate publike mbi qeverisjen ēėshtjet makroekonomike si dhe pėr shqetėsime mė tė gjera qė lidhen me zhvillimin. Pėrfaqėsuesit gjithashtu sugjeruan njė qasje mė ndėr-sektoriale pėr tė adresuar sfidat kryesore, p.sh. ndikimin e transportit nė regjistrimin nė shkolla apo rolin e menaxhimit tė pyjeve nė varfėrinė e zonave malore. Pėrfaqėsues tė organizatave mjedisore e mirėpritėn fokusin ndaj adresimit tė ndryshimeve klimaterike, por thanė se pa investime tė mėtejshme nė sektorin e menaxhimit tė mbetjeve inerte Shqipėria mund tė dėmtonte nė mėnyrė permanente trashėgiminė e saj natyrore. Shoqėria civile e mirėpriti Politikėn e re tė Aksesit ndaj Informacionit dhe planet e Bankės pėr tė pėrfshirė grupet jo-qeveritare tė interesit nė monitorimin e implementimit tė projekteve dhe rezultateve. Pėrfaqėsuesit e sektorit privat sugjeruan se pėrpjekjet e Bankės dhe donatorėve tė tjerė pėr tė adresuar mjedisin e biznesit janė shpėrndarė shumė cekėt dhe argumentuan nė mėnyrė unanime pėr njė vėmendje tė mėtejshme tek funksionimi i administratės tatimore dhe doganore. Ata gjithashtu pėrsėritėn rėndėsinė e statistikave kombėtare ekonomike tė sakta dhe tė shpėrndara nė kohėn e duhur, pėr tė ndihmuar investitorėt privat dhe sipėrmarrėsit qė tė planifikojnė mė me kujdes. Gjithashtu pati u shprehėn dhe shqetėsime mbi tė drejtat e pronave dhe funksionimin e administratės sė tokės. Donatorėt i mirėpritėn pėrpjekjet e vazhdueshme tė Bankės pėr t`u partnerizuar me financues tė tjerė, dhe e ftuan Bankėn qė tė bashkohet nė Iniciativėn e BE tė Donatorėve Bilateral Evropian pėr Ndarjen e Punės. 106 Ata gjithashtu argumentuan pėr rritjen e rolit tė Grupit tė Bankės nė adresimin e ekonomisė informale dhe pėr tė ndihmuar rritjen e kapaciteteve tė sektorit privat. 107 SHTOJCA 5: VARFĖRIA, PABARAZIA DHE OBJEKTIVAT PĖR ZHVILLIM TĖ MIJĖVJEĒARIT Nivelet e Nivelet e Indikatorėve Indikatorėt e Nivelet e Indikatorėve OZHM Qėllimet Objektivat Indikatorėt pėr 2015 nė rishikuar pėr indikatorėve pėr 2008, ose raportin bazė 2015 nė 2005 vitet e fundit 2004 OZHM 1: Zhdukja e Zhdukja e varfėrisė ekstreme dhe ulja e 1.1 Masa e popullsisė nėn kufirin kombėtare tė 13 8 18.5 12.4 varfėrisė ekstreme, urisė numrit tė pėrgjithshėm tė tė varfėrve midis varfėrisė (%) dhe dimensioneve tė tjera 2002 dhe 2015 1.2 Raporti i diferencės sė varfėrisė (%) 3 1.2 4 2.3 tė varfėrisė 1.3 Pėrqindja e grupeve mė tė varfra nė 6.3 >10 8.2 9.2 konsumin kombėtar (%) Pėrgjysmimi i numrit tė njerėzve qė vuajnė 1.4 Pėrqindja e fėmijėve nėnpeshė nė pesė 8 3 7.5 5 nga uria vjeē (%) Ulja e nivelit tė papunėsisė pėr t`u afruar 1.5 Pėrqindja e tė papunėve (%) 7 9 14.1 13 me nivelet e BE midis 2002 dhe 20015 OZHM 2: Arritja e nivelit Tė sigurohet plotėsimi i arsimit fillor nga tė 2.1 Niveli iregjistrimeve neto arsimin fillor 100 96 89 92 tė arsimit fillor universal gjithė djemtė dhe vajzat (%) 2.2 Pėrqindja e nxėnėsve qė fillojnė klasėn e 100 100 98 93* 1dhe qė arrijnė klasėn e fundit tė fillores (%) 2.3 Raporti i atyre qė mund tė lexojnė dhe 100 100 99.4** 98.8 shkruajnė nga mosha 15-24 vjeē, burra dhe gra (%) OZHM 3: Promovimi i Zhdukja e pabarazisė gjinore nė arsimin 3.1 Raporti i vajzave ndaj djemve nė arsimin 1 1 0.93 0.92 Barazisė gjinore dhe fillor dhe tetėvjeēar mundėsisht deri nė fillor (%) fuqizimit tė grave 2005, dhe nė tė gjithė nivelet deri mė 2015 3.2 Pėrqindja e grave me rrogė nė sektorin jo- 50 50 32.4 32 bujqėsor (%) 3.3 Pėrqindja e vendeve qė mbajnė gratė nė 30 30 7.1 7.1 parlament (%) OZHM 4: Ulja e Ulja me dy tė tretat e vdekshmėrisė sė 4.1 Niveli i vdekshmėrisė nėn pesė vjeē (pėr 10 10 18 12.4 vdekshmėrisė foshnjore fėmijėve nėn pesė vjeē 1,000 lindje) 4.2 Niveli i vdekshmėrisė foshnjore (pėr 1,000 10 10 14.7 11.1 lindje) 4.3 Pėrqindja e fėmijėve 1 vjeēar tė vaksinuar >95 >95 97 97* kundėr fruthit (%) OZHM 5: Pėrmirėsimi i Ulja me tre tė katėrtat e vdekshmėrisė tek 5.1 Vdekshmėria nėnave (pėr ēdo 100,000 11 11 23.2 20.9 shėndetit tė nėnės nėnat lindje) 5.2 Pėrqindja e lindjeve qė ndiqen nga >98 >98 99.8 >98 personel i trajnuar mjekėsor (%) 108 Nivelet e Nivelet e Indikatorėve Indikatorėt e Nivelet e Indikatorėve OZHM Qėllimet Objektivat Indikatorėt pėr 2015 nė rishikuar pėr indikatorėve pėr 2008, ose raportin bazė 2015 nė 2005 vitet e fundit 2004 OZHM 6: Lufta ndaj Ndalimi dhe kthim pas pėr shpėrndarjen e 6.1 Pėrhapja e HIV midis popullsisė nėn 15-49 ND ND <0.1 <0.1 HIV/AIDS, malaries dhe HIV/AIDS vjeē (%) sėmundjeve tė tjera Mundėsimi deri mė 2010, i aksesit 6.2 Pėrqindja e popullatės me infektim tė 100 100 120 tė rritur, universal ndaj trajtimit pėr HIV/AIDS pėr avancuar HIV qė kanė akses ndaj ilaēeve 15 fėmijė tė gjithė ata qė kanė nevojė retrovirale (%) Ndalimi dhe kthimi pas pėr shpėrndarjen e 6.3 Rastet, pėrhapja dhe nivelet e 2.5 <2.5 3.5 0.5 malaries dhe sėmundjeve tė tjera madhore vdekshmėrisė qė kanė tė bėjnė me tuberkulozin (pėr 100,000) 6.4 Pėrqindja e rasteve me tuberkuloz tė 100 100 44.2* gjetura dhe tė kuruara nėn trajtimit tė shkurtėr direkt (%) OZHM 7:Sigurimi i Ulja e humbjes sė biodeiversitetit, deri mė 7.1 Sasia e tokave tė mbuluara nga pyje (ha) 1045 1041.5 1041 1040 qėndrueshmėrisė mjedisore 2010, njė ulje domethėnėse nė nivelin e humbjes 7.2 Emetimet e CO2, nė total (1000 ton) ND 13000 4536 9200 7.3 Konsumi i substancave qė dobėsojnė ND 0 14.3 6.6 shtresėn e ozinit (ton) 7.4 Sasia e stokut tė peshkut me kufij tė sigurt ND 39000 7132 biologjik (#) 7.5 Pėrqindja e zonave tė mbrojtura tokėsore 11.4 14*** 6.8 11.42 dhe marine (%) Pėrgjysmimi i numrit tė njerėzve pa akses 7.7 Numri i popullatės qė pėrdor burime tė 98 98 81.3 75 substancial ndaj ujit tė pijshėm dhe pėrmirėsuara tė ujit tė pijshėm (%) higjienės bazė 7.8 Numri i popullatės qė ka akses ndaj ND 100 98.6 objekteve tė pėrmirėsuara tė higjienės (%) OZHM 8: Zhvillimi i njė Mundėsimi, nė bashkėpunim me sektorin 8.1 Linjat telefonike pėr 100 banorė 58 20 8.91 10.29 partneriteti global pėr privat, i teknologjive tė reja, veēanėrisht i 8.2 Abonentėt celular pėr 100 banorė 78 110 48.89 95 zhvillim atyre tė informacionit dhe komunikacionit 8.3 Pėrdorues tė internetit pėr 100 banorė 35 35 6.01 14.9 Mundėsimi i partneritetit me komunitetin e 8.4 Ndihma e raportuar nė buxhet ND >85 32* donatorėve nė mėnyrė qė tė rritet 8.5 Parashikueshmėria vjetore ND >74 49* efektiviteti i ndihmės 8.6 Pėrdorimi i qasjeve nė bazė programi ND >66 5* 8.7 Pėrqindja e strategjive sektoriale tė ND 100 15 pajisura me indikatorė pėr objektiva dhe rezultate tė matura ēdo tre muaj 109 Nivelet e Nivelet e Indikatorėve Indikatorėt e Nivelet e Indikatorėve OZHM Qėllimet Objektivat Indikatorėt pėr 2015 nė rishikuar pėr indikatorėve pėr 2008, ose raportin bazė 2015 nė 2005 vitet e fundit 2004 Shėnime: Tabela raporton njė bashkėsi tė zgjedhur indikatorėsh tė raportuara nė progres raportin kombėtar pėr OZHM (p.sh. indikatorėt e pranuar ndėrkombėtarisht pėr objektivat tė integruar nga to kombėtarė aty ku indikatorėt specifik kombėtar kanė zėvendėsuar ato ndėrkombėtar). Objektivat e rishikuara nė kolonėn 2 bazohen nė rishikimin e iniciuar nga qeveria gjatė 2008-2009 me synimin e identifikimit dhe adaptimit tė OZHM-ve mė ambicioze. 1 ­ tė dhėnat pėr 2007; ND ­ tė pa pėrcaktuar. * parashikimi pėr 2007; ** parashikimi pėr 2001; *** qėllimi pėr 2014. Burimet e tė Dhėnave: Kombet e Bashkuara nė Shqipėri. 2005. Raporti i Objektivave tė Mijėvjeēarit pėr Zhvillim 2005. Kėshilli i Ministrave i pėr Republikėn e Shqipėrisė. 2009. Strategjia Kombėtare pėr Zhvillim dhe Integrim: 2008 Raporti i Progresit. UNSTATS. Indikatorėt e Objektivave tė Mijėvjeēarit pėr Zhvillim (http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Data.aspx). 110 SHTOJCA 6: VLERĖSIMI I CĖSHTJEVE GJINORE Figura 1 mė poshtė paraqet indikatorėt e zgjedhur tė arritjeve gjinore dhe pabarazisė gjinore, Etapat Shqiptare (me tė verdhė) pėrkundrejt Ballkanit Perėndimor (me jeshile) dhe rajoni i EAQ (me tė kuqe).17 Tė gjitha shifrat janė standardizuar sipas mesatares sė EAQ kėshtu qė tė lehtėsohet dallimi i fushave ku Shqipėria dhe Ballkani Perėndimor kanė sjellje tė ndryshme nga pjesa tjetėr e rajonit. Pėr arsimi, ka diferenca tė limituara gjinore, dhe ekziston njė shfaqje interesante pėr arsimin e mesėm. Ndėrkohė qė regjistrimet nė arsimin e mesėm pėr gratė janė shumė tė ulėta nė krahasim me mesataren e EAQ, raporti i regjistrimeve tė meshkujve ndaj femrave ėshtė shumė i lartė. Edhe pse njė sjellje e ngjashme karakterizon gjithė Ballkanin Perėndimor, nė Shqipėri ajo ėshtė akoma mė e theksuar. Vdekshmėria e nėnave dallon qartė nė Shqipėri nė krahasim me vendet e tjera tė rajonit edhe pse pėrqindja e lindjeve tė ndjekura nga personeli shėndetėsor (nuk paraqitet) ėshtė nė mesataren e EAQ. Njė tjetėr dimension interesant nė tė cilin Shqipėria duket se dallon nga pjesa tjetėr e rajonit ėshtė pjelloria. Nivelet e pjellorisė tė adoleshentėve janė mė tė ulėta se EQA dhe pjesa tjetėr e Ballkanit Perėndimor (edhe pse pjellshmėria e pėrgjithshme ėshtė shumė mė e lartė se e rajonit). Ndėrkohė qė pėrqindja e femrave nė totalin e forcės punėtore ėshtė e krahasueshme me atė tė rajonit, punėsimi i femrave ėshtė mė shumė i pėrqendruar tek bujqėsia nė krahasim me vendet e tjera. Figura 1 Indikatorėt e Pėrzgjedhur Gjinore: Shqipėria vs. Ballkani Perėndimor vs. Vendet EQA (vitet e fundit, 2004-2008) Adolescent fertility rate (births per 1,000 women ages 15-19) 250.00% Share of women employed in the 200.00% Maternal mortality ratio (modeled nonagricultural sector (% of total estimate, per 100,000 live births) nonagricultural employment) 150.00% 100.00% 50.00% Ratio of female to male secondary Female share in the total labour force 0.00% enrollment Proportion of seats held by women in Ratio of female to male enrollments in national parliaments (%) tertiary education School enrollment, tertiary, female (% gross) Albania relative to ECA Western Balkans relative to ECA ECA Fokusimi tek tė dhėnat kombėtare shfaq njė mundėsi pėr tė dalluar mė nga pranė karakteristikat socio- ekonomike tė grave dhe si kėto ndryshojnė nga ato tė burrave. Tė dhėnat mbi tregun e punės konfirmojnė njė ndarje tejet gjinore tė punės, ku gratė kanė shumė mė pak mundėsi se burrat pėr t`u pėrfshirė nė aktivitetet e tregut ­ niveli i aktivitetit tė grave ėshtė 50 pėrqind nė krahasim me 71 pėr burrat. Si rezultat, vetėm 43 pėrqind e popullatės aktive ekonomike ėshtė femėrore. Mbulimi i limituar i 17 Indikatorėt e prezantuar janė tė kufizuar nga gjindshmėria e tė dhėnave. Me qėllimin e konkurrueshmėrisė indikatorėt i referohen viteve tė fundit kur ka qenė e mundur qė tė gjinden indikatorėt pėr shumicėn e vendeve qė krahasohen. Kėshtu qė Tė dhėnat qė u referohet figura mund tė mos jenė mė tė fundit pėr Shqipėrinė. 111 shėrbimeve parashkollore (vetėm 40 pėrqind e fėmijėve janė regjistruar nė kopshte) dhe i shėrbimeve tė tjera miqėsore ndaj gjinisė vjen nė ndihmė pėr tė shpjeguar nivelet e ulėta tė pjesėmarrjes nė tregun e punės. Gratė jo vetėm qė kanė pak mundėsi qė tė pėrfshihen nė aktivitete tregu, por ato janė gjithashtu mė pak tė favorizuara nė sektorėt qė pėrjetuan rritje tė tregut tė punėsimit pėrpara krizės, siē ėshtė ndėrtimi. Prirja e tė dhėnave tregon se gjatė dekadės punėsimi i grave ngriu, ndėrkohė qė punėsimi i meshkujve u rrit. Sondazhet nė nivel firmash e konfirmojnė kėtė situatė, ku vetėm 37 pėrqind e grave janė regjistruar si punėtore me kohė tė plotė, dhe ku vetėm 9 pėrqind e tė punėsuarve tė sektorėve jo-prodhues janė gra. Ndėrkohė qė kjo pėrputhet me performancėn rajonale, vetėm 11 pėrqind e firmave nė vitin 2007 kishin gra pjesėmarrėse nė pronėsi, pėrkundrejt njė mesatare tė EQA thuajse 3 herė mė tė lartė. Ndėrkohė qė gratė mė tė reja po e plotėsojnė gradualisht boshllėkun me burrat nė terma tė kapitalit njerėzor, aksesi ndaj kapitaleve tė tjera mbetet mė favorizues ndaj burrave. Pėr shembull, ligji garanton barazinė e tė drejtave tė pronėsisė, por zakonisht janė burrat ata qė mbeten pronarėt zyrtar, ndėrkohė qė shumė gra kanė vėshtirėsi nė ushtrimin e tė drejtave tė tyre pėr akses ndaj pronės pėrtej asaj tė tokės. Nė mėnyrė tė ngjashme, aksesi i kufizuar, de facto, ndaj huave shihet si njė nga pengesat kyēe qė limiton sipėrmarrjet femėrore. Qėndrueshmėria e disa prej aspekteve tė zymta tė pabarazisė gjinore lind si pasojė e tė dhėnave tė kohėve tė fundit mbi dhunėn gjinore. Sipas njė sondazhi tė fundit tė drejtuar nga Zyra e Statistikave (UNICEF- INSTAT 2009) 31 pėrqind e grave kanė pėrjetuar dhunė fizike, dhe 13 pėrqind dhunė seksuale nė martesat apo marrėdhėniet e tyre, me abuzime psikologjike dhe emocionale akoma dhe mė tė shpėrndara. Mė pak se 30 pėrqind e viktimave kanė kėrkuar ndihmė, dhe mė shumė se 90 pėrqind e tyre kanė kėrkuar mbėshtetjen e familjes dhe jo atė tė institucioneve formale, ēka duket e papėrshtatshme. Njė tjetėr formė e dhunės, trafikimi qė nė Shqipėri lidhet me shfrytėzimin pėr prostitucion, ėshtė kriminalizuar nė 2001, edhe pse shumė nga problemet nė pėrgjegjshmėrinė institucionale (si pėr shembull kriminalizimi i viktimave) vazhdojnė tė ekzistojnė. Sė fundmi, ndėrkohė qė rolet tradicionale gjinore mbeten ende tė forta, po ndėrmerren hapa pėr tė adesuar asimetrinė nė sistem. Pėr sa i pėrket pjesėmarrjes nė vendim marrje, pėr shembull, Kodi Elektoral i vitit 2009 shpalli njė kuotė gjinore prej 30 pėrqind. Pėrfaqėsimi i grave nė Parlament u dyfishua nga zgjedhjet e mėparshme duke arritur nė 23 deputete (16 pėrqind e totalit, nga 7 pėrqind e parlamentit tė mėparshėm dhe 15 e mesatares sė EAQ). Gjithsesi, Komisioni Qendror Zgjedhor nuk aplikoi sanksione pėr listat qė nuk e plotėsuan kuotėn. 112 SHTOJCA 7: NDRYSHIMET KLIMATIKE NĖ SHQIPĖRI Njė sfidė dominuese pėr Shqipėrinė qė lidhet me ndryshimet e klimės sot ėshtė Adaptimi ndaj ndryshimeve ekzistuese tė klimės dhe ndikimin qė ato mund tė sjellin nė ekonominė dhe mėnyrėn e jetės nė Shqipėri. Sipas Raportit tė Bankės Botėrore pėr Evropėn dhe Azinė Qendrore pėr vitin 2009, Menaxhimi i Paqėndrueshmėrive: Adaptimi ndaj Ndryshimeve tė Klimės nė Evropė dhe Azi Qėndrore ­ Shqipėria renditet e dyta mes vendeve tė EAQ nė terma tė indeksit tė ndikimit i cili llogarit fuqinė relative tė ndryshimeve klimaterike relative ndaj vulnerabilitetit aktual tė vendit.18,19 VENDET E EAQ QĖ KANĖ MĖ SHUMĖ GJASA TĖ PĖRJETOJNĖ RRITJET MĖ TĖ MĖDHA NĖ EKSTREMET E KLIMĖ DERI NĖ FUND TĖ SHEKULLIT TĖ 21st: Shqipėria Renditet e Dyta pas Rusisė Shtysat kryesore tė vulnerabilitetit apo indeksit tė ndikimit janė: Mbi 90% e elektricitetit nė Shqipėri gjenerohet nga hidrocentralet ēka implikon sigurinė energjetike; Rastet dhe ndikimi i katastrofave natyrore gjatė dekadave tė fundit (nė terma tė pėrqindjes sė popullsisė sė ndikuar); 18 Shėnime: Indeksi kombinohet me numrin e mėtejshėm tė viteve tė nxehta, tė thata dhe tė lagėshta; verave tė nxehta, tė thata dhe tė lagėshta; dhe dimrave tė nxehtė, tė thatė dhe tė lagėsht tė projektuar pėr periudhėn 2070­ 2100 relative ndaj periudhės 1961­1990. Si e tillė, vendet qė po pėrballen me njė ndryshueshmėri substanciale dhe me situata ekstreme kanė mė pak gjasa qė tė renditen lartė nė kėtė indeks (p.sh., India Republika Ēeke kanė tė njėjtat pikė). 19 Indeksi ynė i vulnerabilitetit kombinon tre nėn-indikator qė paraqesin ekspozimin, ndjeshmėrinė, dhe kapacitetin adaptues. E para, ekspspozimi bazohet nė njė matje tė fuqisė sė ndryshimit tė klimės relative ndaj variabilitetit aktual natyror (Baettig et al. 2007). Indeksi mundėsohet nė bazė tė vendit dhe pėrfshinė si indikatorėt e temperaturės dhe reshjeve vjetore dhe atyre sezonale. Gjithashtu indeksi kombinon numrin e dimrave tė nxehtė, tė thatė dhe tė lagėsht gjatė periudhės 2070­2100 relative me periudhėn 1961­1990. Kjo do tė thotė se vendet mė tė ekspozuara ndaj ndryshimeve tė ardhshme klimatike janė Rusia, Shqipėria, Turqia, Armenia dhe, mė pak, Maqedonia dhe Taxhikistani. 113 Mbi 10% e popullatės jeton nė lartėsi tė ulėta dhe ėshtė e ekspozuar ndaj zonave bregdetare; tė cilat janė tė rrezikuara nga efektet e rritjes sė nivelit tė detit, stuhive, pėrzierjes sė ujit tė kripur me rezervuarėt e ujit, pėrmbytjeve dhe thatėsisė (nė Veri); Njė ulje e reshjeve prej 8%; njė ulje ujit vjetor pėr tė mbjella me 28%; ndaj fermat e vogla mund tė goditen rėndė nga thatėsira dhe valėt e nxehta (50% e tė gjithė tė mbjellave tė vaditura); Edhe pse hapat pėr t`u pėrballur me ndryshimet klimaterike janė gjithashtu tė rėndėsishme pėr Shqipėrinė, intensiteti i karbonit e ekonomisė aktuale nuk ėshtė aq i lartė sa ai vendeve tė tjera tė EAQ sipas matjeve tė indikatorėve tė tabelave dhe grafikėve tė mėposhtėm: Indikatorėt e Klimės: Shqipėria Indikator Albania Emetimet Vjetore Renditja 120 2006: CO2 MtCe 1.2 (pėrjashtohet ndryshimi i pėrdorimit tė tokės) % nė Totalin e Botės 0.02% Renditja pėr Individ 117 Ton Ce Pėr Person 0.4 Emetime Kumulative Renditja 106 1950-2006: CO2 (energji) MtCe 59.1 % nė Totalin e Botės 0.02% Renditja pėr Individ 92 Ton Ce Pėr Person 18.7 Pėrqendrimet Renditja 106 1950-2006: CO2 (energji) Indeksi 0.1 % nė Totalin e Botės 0.02% Renditja pėr Individ 95 Indeksi pėr Individ 4.9 Intensiteti i Karbonit nė Prodhimin e Elektricitetit Renditja 123 g Ce/kWh. 3.8 GHG Intensiteti i Ekonomisė Renditja 131 2006: CO2 Ton Ce Eq./Mill. $Fill. 2005 64.8 (pėrfshin ndryshimin e pėrdorimit tė tokės & bunkerėt fill.) Pėrdorimi i Energjisė Renditja 127 Mijėra Ton Vaj. 2 % nė Totalin e Botės 0.02% Renditja pėr Individ 95 Ton Vaj Eq. pėr Person 0.7 Klima: Nevojat pėr Ngrohje Renditja pėr individ 54 Shkalla e ditėve 1,724 Renditja Totale 77 Nevoja Totale pėr Ngrohje 5,381 Klima: Nevoja pėr Ftohje Renditja pėr Individ 126 Shkalla e Ditėve 683 Renditja Totale 126 Nevoja Totale pėr Ftohje 2,131 Zona Tokėsore e Ndikuar nga Aktiviteti Njerėzor Renditja 107 114 Km. Katr. 22,246 Renditja pėr Individ 53 Km katr. Pėr Individ 7.1 Burimi: Mėnyrat e Analizės sė Indikatorėve tė Klimės(CAIT) Version 7.0. (Washington, DC: World Resources Institute, 2010). Emetimet GHG sipas Sektorit nė 2006 CO2 (excludes land use change) Evropa Sektori MtCe % Energji 1,675.3 97.3 Elektricitet & Ngrohje 782.1 45.4 Manifakturė & Ndėrtim 276.9 16.1 Transport 344.9 20.0 Djegie tė tjera Karburanti 269.5 15.6 Emetime tė Lėvizshme 1.8 0.1 Procese Industriale 47.3 2.7 Totali 1,722.6 Bashkimi Evropian (27) Sektori MtCe % Energji 1,088.6 96.8 Elektricitet & Ngrohje 448.2 39.9 Manifakturė & Ndėrtim 179.0 15.9 Transport 259.8 23.1 Djegie tė tjera Karburanti 200.1 17.8 Emetime tė Lėvizshme 1.5 0.1 Procese Industriale 35.6 3.2 Totali 1,124.2 Shqipėria Sektori MtCe % Energji 1.2 93.4 Elektricitet & Ngrohje 0.1 7.0 Manifakturė & Ndėrtim 0.2 19.2 Transport 0.5 44.3 Djegie tė tjera Karburanti 0.3 22.9 Emetime tė Lėvizshme -- -- Procese Industriale 0.1 6.6 Totali 1.2 Burimi: Mėnyrat e Analizės sė Indikatorėve tė Klimės (CAIT) Version 7.0. (Washington, DC: World Resources Institute, 2010). 115 SHTOJCA 8: MATRICĖ PĖR HARMONIZIMIN E FINANCIMEVE PREJ DONATORĖVE NĖ SHQIPĖRI SIPAS SEKTORIT Sector/Thematic Areas Disbursimet e Pėrafėrta Vjetores (US$M) Ndėrtimi i Kapac. Institucionalet. (pėrf. Reforma Gjyqėsore & Ligjore Bujqėsi & Zhvillim Rural Infrastrukturė/Transport Siguria & Stabiliteti Sektori Financiar Mbrojtja Sociale Ujė & Higjienė Sektori Publik Sektori Privat Shėndeti Mjedisi Arsimi M&E) Tregti Partneri Komisioni Evropian 70.0 X X X X X X X X X X X X Banka Botėrore 60.0 X X X X X X X X X X X X Shtetet e Bashkuara 45.0 X X X X X X X X X X X CEB 40.0 X X X Gjermani 21.0 X X X X X X X X X X X X BERZH 20.0 X X X EIB 20.0 X X X Spanja 20.0 X X X X X X X X Kombet e Bashkuara 17.0 X X X X X X X X X X X Italia 16.0 X X X X X X X X OPEC 10.0 X X X Suedia 10.0 X X X X X X X Zvicra 10.0 X X X X X IsDB 7.0 X X X Holanda 7.0 X X X X X Norvegjia 5.0 X X X Greqia 4.0 X X X X X X X Austria 3.0 X X X X X X X X Japonia 1.5 X X X X X X Franca 1.0 X X X X X Kanadaja 0.5 X X X 116 SHTOJCA 9: PARAMETRA E FINANCIMIT PĖR VENDIN Parametrat e financimit pėr vendin pėr Shqipėrinė, qė janė paraqitur mė poshtė, janė aprovuar nga Zv. Presidenti Rajonal, pėr Evropėn dhe Azinė Qendrore nė Mars 2005. Artikulli Parametrat Vėrejtjet Ndarja e Kostove: Kufizim Deri nė 100 pėrqind Projektet e veēanta mund tė proporcionit tė kostove pėr secilin financohen deri nė 100. Niveli i projekt qė Banka mund tė financojė. financimit tė bankės do tė konsiderohet pėr ēdo rast. Nė total, pritet qė mėnyra aktuale e financimit tė vazhdojė gjerėsisht ­ me financime domethėnėse nga Qeveria dhe donatorė tė tjerė, dhe financimet e Bankės tė jenė nė nivelin aktual prej 55 pėrqind tė kostos sė projektit. Financim i Kostove tė Pėrsėritura: Nuk ka limit pėr vendin pėr Gjatė pėrcaktimit tė financimit tė Ēdo limit qė do tė aplikohet ndaj financimin e kostove tė pėrsėritura. Bankės pėr kostot e pėrsėritura pėr shumės sė pėrgjithshme tė projektet e veēanta, Banka do tė shpenzimeve tė pėrsėritura qė mund marrė parasysh ēėshtje tė tė financohen nga Banka. qėndrueshmėrisė nė nivel tė sektorit dhe tė projektit. Nė kėtė mėnyrė, aty ku projektet e veēanta pėrfshijnė kosto domethėnėse tė pėrsėritura, do tė kryhet njė vlerėsim i detajuar i cili adreson qėndrueshmėrinė e arritjeve tė projektit, shpenzimet e ardhshme tė mundshme tė buxhetit, dhe qėndrueshmėrinė e kostove tė pėrsėritura tė propozuara pėr t`u paguar nga financimet e Bankės. Financimi i Kostove Lokale: Janė Po Tė dy kriteret plotėsohen. Banka kėrkesat pėr financime tė Bankės tė mund tė financojė kosto lokale sipas shpenzimeve lokale tė pėrballura, projekteve tė veēanta. specifikisht: (i) kėrkesa pėr financim pėr programet e vendeve nė zhvillim do t`i kalonin resurset e vetė sektorit publik dhe huan e brendshme tė parashikuar; dhe (ii)financimi i shpenzimeve tė huaja do t`i hiqte Bankės mundėsinė pėr tė ndihmuar financimin e projekteve tė veēanta. Taksa dhe detyrime: Ka ndonjė taksė Po Banka mund tė financojė gjithė apo detyrim qė Banka nuk do mund taksat dhe detyrimet nė Shqipėri. Nė ta financonte? nivel projekti Banka mund tė konsiderojė nėse taksat dhe detyrimet pėrbėjnė njė pjesė shumė tė madhe tė kostove tė projektit. Nėse shfaqen taksa apo detyrime tė cilat Banka i konsideron si tė paarsyeshme, CFP do tė rifreskohet. 117 Parametrat e Financimit pėr Vendin mundėsojnė financime tė mbėshtetura nga Banka deri mė 100 pėrqind tė kostos sė projektit, ku niveli i financimeve tė Bankės konsiderohet si i nevojshėm pėr projektet e veēanta. Fleksibiliteti pėr tė financuar deri mė 100 pėrqind tė aktiviteteve tė projekteve ėshtė i pėrshtatshėm duke qene sė Qeveria e Shqipėrisė ka treguar pėrkushtim dhe pronėsi tė programeve tė saj pėr zhvillim. Qeveria ka vendosur njė IPS, qė lidhet me kuadrin afatmesėm buxhetor. Programi i huadhėnies sė Bankės paraqet vetėm njė pjesė modeste tė financimeve tė vendit pėr investime publike. Proporcioni aktual i financimeve tė Bankės pėr projektet e veēanta mund tė kalibrohet sipas nevojės, gjithsesi, pėr tė siguruar zbatim nė pėrgjithėsi tė programit tė huave tė SPV dhe pėr tė siguruar qėndrueshmėri tė aktiviteteve tė financuara nga projektet (veēanėrisht me respekt ndaj kostove tė pėrsėritura). Duke parė mundėsitė e larta qė Shqipėria tė pėrballet me presione fiskale gjatė periudhės sė SPV aktuale, mund tė konsiderohet rritja e pėrqindjeve tė financimit nė 100 pėrqind pėr disa nga investimet ekzistuese dhe tė reja nė mėnyrė qė tė parandalohen vonesat nė implementim (e si pasojė nė ndikimin) e projekteve. Pėr mė tepėr, duke qenė se Shqipėria ėshtė pranuar nga IDA (mesi-2008), ka pasur njė ulje tė numrit tė granteve apo fondeve tė huaja koncesionare pėr zhvillim nga njė numėr donatorėsh dhe agjencish multi- dhe bi-laterale pėrveē Bankės. Kjo tendencė pritet qė tė vazhdojė dhe gjatė viteve nė vijim ēka do tė thotė se Banka mund tė duhet tė mundėsoj financim substancial si pėr kostot lokale ashtu edhe pėr ato tė huaja ashtu siē ka ndodhur dhe nė tė shkuarėn. Deri mė tani, Banka ka financuar njė pjesė domethėnėse tė kostove lokale tė huave nė investime pėr tė mbėshtetur programin pėr zhvillim tė Qeverisė, nga 90 pėrqind nė sektorin social nė 10 pėrqind nė sektorin e infrastrukturės. Kjo tendencė pritet qė tė vazhdojė gjatė periudhėsVF11-14 CPS, e konsideruar sipas rastit. Pėr sa i pėrket financimit tė taksave dhe detyrimeve, regjimi i taksave nė Shqipėri konsiderohet i moderuar dhe brenda niveleve tė pėrballura nė vendet fqinje. TVSH kontribuon pėr mė shumė se gjysmėn e tė ardhurave nga taksat, dhe matet nė nivelin e 20 pėrqind pėr kompanitė me tė ardhura vjetore mė shumė se 8 milion Lek, 10 pėrqind pėr organizatat jo fitimprurėse dhe 3-5 pėrqind pėr biznesin e vogėl. Niveli i taksės mbi tė ardhurat individuale dhe ai i firmave ėshtė 10 pėrqind. Nė njė masė mė tė vogėl, tė ardhurat e brendshme mblidhen dhe pėrmes detyrimeve pėr importin dhe taksat e akcizės. Duke qenė se taksat dhe detyrimet nuk pėrbėjnė njė pjesė tė madhe tė kostove tė projektit, Banka mund tė financojė tė gjithė taksat dhe detyrimet qė lidhen me projektet e saj. 118 SHTOJCAT STANDARDE TĖ CAS SHTOJCA A2: SHQIPĖRIA NĖ NJĖ SHIKIM Euro pe & Lo wer Ke y D e v e lo pm e nt Indic a t o rs Central middle A lbania A sia inco me Age distribution, 2008 (2008) Male Female P o pulatio n, mid-year (millio ns) 3.1 441 3,702 75-79 Surface area (tho usand sq. km) 29 23,916 32,309 60-64 P o pulatio n gro wth (%) 0.3 0.3 1.2 Urban po pulatio n (% o f to tal po pulatio n) 47 64 41 45-49 30-34 GNI (A tlas metho d, US$ billio ns) 12.1 3,274 7,692 15-19 GNI per capita (A tlas metho d, US$ ) 3,840 7,418 2,078 GNI per capita (P P P , internatio nal $ ) 7,950 12,220 4,592 0-4 6 3 0 3 6 GDP gro wth (%) 6.0 5.5 7.6 percent of total population GDP per capita gro wth (%) 5.6 5.2 6.3 ( m o s t re c e nt e s t im a t e , 2 0 0 3 ­ 2 0 0 8 ) .25 P o verty headco unt ratio at $ 1 a day (P P P , %) <2 4 .. Under-5 mortality rate (per 1,000) P o verty headco unt ratio at $ 2.00 a day (P P P , %) 8 9 .. Life expectancy at birth (years) 77 70 68 60 Infant mo rtality (per 1,000 live births) 13 21 46 Child malnutritio n (% o f children under 5) .. .. 26 40 5 A dult literacy, male (% o f ages 1 and o lder) 99 99 88 5 A dult literacy, female (% o f ages 1 and o lder) 99 96 77 Gro ss primary enro llment, male (% o f age gro up) 106 99 121 20 Gro ss primary enro llment, female (% o f age gro up) 105 96 106 0 A ccess to an impro ved water so urce (% o f po pulatio n) 97 95 86 A ccess to impro ved sanitatio n facilities (% o f po pulatio n) 97 89 52 1990 1995 2000 2007 Albania Europe & Central Asia a N e t A id F lo ws 19 8 0 19 9 0 2000 2008 (US$ millio ns) Net ODA and o fficial aid .. 11 317 305 Growth of GDP and GDP per capita (%) To p 3 do no rs (in 2007): Euro pean Co mmissio n .. 0 87 50 20 Germany .. 2 19 46 10 United States .. 0 45 32 0 A id (% o f GNI) .. 0.5 8.4 2.7 -10 A id per capita (US$ ) .. 3 103 97 -20 Lo ng- T e rm E c o no m ic T re nds -30 95 05 Co nsumer prices (annual % change) .. 49.4 0.1 3.0 GDP implicit deflato r (annual % change) -2.2 -0.5 4.3 2.5 GDP GDP per capita Exchange rate (annual average, lo cal per US$ ) .. 8.0 144.0 86.5 Terms o f trade index (2000 = 100) .. .. 100 158 19 8 0 ­ 9 0 19 9 0 ­ 2 0 0 0 2 0 0 0 ­ 0 8 (average annual gro wth %) P o pulatio n, mid-year (millio ns) 2.7 3.3 3.1 3.1 2.1 -0.7 0.3 GDP (US$ millio ns) .. 2,102 3,687 12,295 1.5 3.8 5.4 (% o f GDP ) A griculture 33.6 35.9 29.1 20.8 1.9 4.3 1.4 Industry 45.0 48.2 19.0 19.6 2.1 -0.5 4.0 M anufacturing .. .. 1 1 .4 19.6 .. .. -0.2 Services 21.4 15.9 51.9 59.6 -0.4 6.9 8.3 Ho useho ld final co nsumptio n expenditure 56.1 60.5 84.8 91.2 .. 4.3 8.0 General go v't final co nsumptio n expenditure 9.0 18.5 8.9 9.5 .. 14.5 8.0 Gro ss capital fo rmatio n 34.5 29.3 24.7 27.6 -0.3 25.8 6.4 Expo rts o f go o ds and services 23.1 14.9 19.1 31 .2 .. 18.9 10.4 Impo rts o f go o ds and services 22.7 23.2 37.5 59.4 .. 15.7 15.1 Gro ss savings .. .. 21.1 14.1 No te: Figures in italics are fo r years o ther than tho se specified. 2008 data are preliminary. .. indicates data are no t available. a. A id data are fo r 2007. 119 B a la nc e o f P a ym e nt s a nd T ra de 2000 2008 Governance indicators, 2000 and 2008 (US$ millio ns) To tal merchandise expo rts (fo b) 255 1,971 To tal merchandise impo rts (cif) 1,076 4,944 Voice and accountability Net trade in go o ds and services -816 -3,470 Political stability Current acco unt balance -274 -1,697 Regulatory quality as a % o f GDP -7.4 -1 3.8 Rule of law Wo rkers' remittances and co mpensatio n o f emplo yees (receipts) 598 1,495 Control of corruption Reserves, including go ld 608 1,420 0 25 50 75 100 2008 Country's percentile rank (0-100) C e nt ra l G o v e rnm e nt F ina nc e higher values imply better ratings 2000 (% o f GDP ) Source: Kaufmann-Kraay-Mastruzzi, World Bank Current revenue (including grants) 23.8 25.8 Tax revenue 19.6 24.5 Current expenditure 25.3 24.1 T e c hno lo gy a nd Inf ra s t ruc t ure 2000 2008 Overall surplus/deficit -8.2 -4.2 P aved ro ads (% o f to tal) 39.0 .. Highest marginal tax rate (%) Fixed line and mo bile pho ne Individual .. 20 00 subscribers (per 1 peo ple) 6 1 10 Co rpo rate .. 10 High techno lo gy expo rts (% o f manufactured expo rts) 1.1 12.5 E xt e rna l D e bt a nd R e s o urc e F lo ws E nv iro nm e nt (US$ millio ns) To tal debt o utstanding and disbursed 1,061 3,188 A gricultural land (% o f land area) 42 41 To tal debt service 27 168 Fo rest area (% o f land area) 28.1 29.0 Debt relief (HIP C, M DRI) ­ ­ Natio nally pro tected areas (% o f land area) .. 0.7 To tal debt (% o f GDP ) 28.8 25.9 Freshwater reso urces per capita (cu. meters) 8,744 8,588 To tal debt service (% o f expo rts) 2.2 3.2 Freshwater withdrawal (billio n cubic meters) 1.7 .. Fo reign direct investment (net inflo ws) 143 937 CO2 emissio ns per capita (mt) 0.70 1.1 P o rtfo lio equity (net inflo ws) 0 0 GDP per unit o f energy use (2005 P P P $ per kg o f o il equivalent) 8.1 8.9 Composition of total external debt, 2008 Energy use per capita (kg o f o il equivalent) 590 727 IBRD, 17 Short-term, 779 IDA, 817 Wo rld B a nk G ro up po rt f o lio 2000 2008 (US$ millio ns) IMF, 80 IB RD Private, 448 To tal debt o utstanding and disbursed 0 17 Other multi- lateral, 461 Disbursements 0 12 P rincipal repayments 0 0 Bilateral, 586 Interest payments 0 1 US$ millions IDA To tal debt o utstanding and disbursed 346 817 Disbursements 64 27 P riv a t e S e c t o r D e v e lo pm e nt 2000 2008 To tal debt service 2 13 Time required to start a business (days) ­ 8 IFC (fiscal year) Co st to start a business (% o f GNI per capita) ­ 25.8 To tal disbursed and o utstanding po rtfo lio 10 43 Time required to register pro perty (days) ­ 42 o f which IFC o wn acco unt 10 43 Disbursements fo r IFC o wn acco unt 3 6 Ranked as a majo r co nstraint to business 2000 2008 P o rtfo lio sales, prepayments and (% o f managers surveyed who agreed) repayments fo r IFC o wn acco unt 0 2 A ntico mpetitive o r info rmal practices .. 46.8 Tax rates .. 40.9 M IGA Gro ss expo sure 2 2 Sto ck market capitalizatio n (% o f GDP ) .. .. New guarantees 2 0 B ank capital to asset ratio (%) .. 5.8 No te: Figures in italics are fo r years o ther than tho se specified. 2008 data are preliminary. 2/25/10 .. indicates data are no t available. ­ indicates o bservatio n is no t applicable. 120 Millennium Development Goals Albania With selected targets to achieve b etween 1990 and 2015 (estimate clo sest to date sho wn, +/- 2 years) A lba nia G o a l 1: ha lv e t he ra t e s f o r e xt re m e po v e rt y a nd m a lnut rit io n 19 9 0 19 9 5 2000 2008 .25 P o verty headco unt ratio at $ 1 a day (P P P , % o f po pulatio n) .. <2 <2 <2 P o verty headco unt ratio at natio nal po verty line (% o f po pulatio n) .. .. 25.4 .. Share o f inco me o r co nsumptio n to the po o rest qunitile (%) .. 8.7 9.0 7.8 P revalence o f malnutritio n (% o f children under 5) .. .. 17.0 .. G o a l 2 : e ns ure t ha t c hildre n a re a ble t o c o m ple t e prim a ry s c ho o ling P rimary scho o l enro llment (net, %) .. .. 93 94 P rimary co mpletio n rate (% o f relevant age gro up) .. .. 95 96 Seco ndary scho o l enro llment (gro ss, %) 89 70 70 77 Yo uth literacy rate (% o f peo ple ages 1 5-24) .. .. 99 99 G o a l 3 : e lim ina t e ge nde r dis pa rit y in e duc a t io n a nd e m po we r wo m e n Ratio o f girls to bo ys in primary and seco ndary educatio n (%) 96 .. 99 97 Wo men emplo yed in the no nagricultural secto r (% o f no nagricultural emplo yment) .. .. 29 33 P ro po rtio n o f seats held by wo men in natio nal parliament (%) 29 12 5 7 G o a l 4 : re duc e unde r- 5 m o rt a lit y by t wo - t hirds Under-5 mo rtality rate (per 1 ,000) 46 34 24 15 Infant mo rtality rate (per 1,000 live births) 37 28 21 13 M easles immunizatio n (pro po rtio n o f o ne-year o lds immunized, %) 88 91 95 97 G o a l 5 : re duc e m a t e rna l m o rt a lit y by t hre e - f o urt hs M aternal mo rtality ratio (mo deled estimate, per 1 00,000 live births) .. .. .. 92 B irths attended by skilled health staff (% o f to tal) .. .. 99 100 Co ntraceptive prevalence (% o f wo men ages 1 5-49) .. .. 58 60 G o a l 6 : ha lt a nd be gin t o re v e rs e t he s pre a d o f H IV / A ID S a nd o t he r m a jo r dis e a s e s P revalence o f HIV (% o f po pulatio n ages 1 5-49) .. .. .. .. Incidence o f tuberculo sis (per 100,000 peo ple) 25 27 25 17 Tuberculo sis cases detected under DOTS (%) .. .. 25 54 G o a l 7 : ha lv e t he pro po rt io n o f pe o ple wit ho ut s us t a ina ble a c c e s s t o ba s ic ne e ds A ccess to an impro ved water so urce (% o f po pulatio n) .. 96 97 97 A ccess to impro ved sanitatio n facilities (% o f po pulatio n) .. 86 89 97 Fo rest area (% o f to tal land area) 28.8 28.4 28.1 29.0 Natio nally pro tected areas (% o f to tal land area) .. .. .. 0.7 CO2 emissio ns (metric to ns per capita) 2.2 0.6 0.7 1.1 GDP per unit o f energy use (co nstant 2005 P P P $ per kg o f o il equivalent) 4.8 8.5 8.1 8.9 G o a l 8 : de v e lo p a glo ba l pa rt ne rs hip f o r de v e lo pm e nt 00 Telepho ne mainlines (per 1 peo ple) 1.2 1.3 5.0 10.1 00 M o bile pho ne subscribers (per 1 peo ple) 0.0 0.0 1.0 99.9 00 Internet users (per 1 peo ple) 0.0 0.0 0.1 15.1 00 P erso nal co mputers (per 1 peo ple) .. 0.2 0.8 3.8 Education indicators (%) Measles immunization (% of 1-year ICT indicators (per 100 people) olds) 120 100 120 90 75 90 60 50 60 30 25 30 0 2000 2002 2004 2006 2008 0 0 1990 1995 2000 2007 2000 2002 2004 2006 2008 Primary net enrollment ratio Fixed + mobile subscribers Ratio of girls to boys in primary & secondary Albania Europe & Central Asia education Internet users 121 SHTOJCA B2: INDIKATORĖT E PĖRZGJEDHUR TĖ PERFORMANCĖS DHE MENAXHIMIT TĖ PORTOFOLIT TĖ BANKĖS (qė prej 1 Qershorit, 2010) Indikatorėt 2007 2008 2009 2010 Vlerėsimi i Portofolit Numri i Projekteve nėn Implementim a 18 18 17 15 Periudha Mesatare e Implementimit (Vite) b 2.7 3.0 3.9 4.5 Pėrqindja e Projekteve Problem sipas 5.6 16.7 17.6 42.9 Numravea, c Pėrqindja e Projekteve Problem sipas Sasisė a, c 4.4 19.3 20.5 41.6 Pėrqindja e Projekteve tė Rrezikuara sipas 11.1 16.7 17.6 42.9 Numrave a, d Pėrqindja e Projekteve tė Rrezikuara sipas 6.3 19.3 20.5 41.6 Sasisė a, d Raporti i Disbursimit (%) e 25.1 17.5 20.7 15.3 Menaxhimi i Portofolit CPPR gjatė vitit (po/jo) Mbikėqyrje e Resurseve (total US$) Mbikėqyrje Mesatare (US$/projekt) Gjatė 5 VF Qė prej VF80 Artikuj tė Memorandumit tė fundit Vler. Proj.nga OED sipas Number 48 6 Vler. Proj nga OED sipas Amt (US$ milion) 666.0 101.6 % e Projekteve OED tė klasifikuar U apo HU 14.6 33.3 sipas Numrave % Projekteve OED Projects tė klasifikuar U 10.3 16.9 apo HU sipas Amt a. Siē tregohet nė Raportin Vjetor pėr Performancėn e Portofolit (pėrveē VF aktual). b. Mosha mesatare e projekteve nė portofolin e Bankės pėr vendin. c. Pėrqindja e projekteve tė klasifikuar U apo HU sipas objektivave pėr zhvillim (OZH) dhe/apo progresit tė implementimit (IP). d. Siē pėrcaktohet nė Programin e Pėrmirėsimit tė Portofolit. e. Raporti i disbursimit gjatė vitit tė balancės sė pa disbursuar tė portofolit tė Bankės nė fillim tė vitit: Vetėm projektet e investimit. * Gjithė indikatorėt janė pėr projekte qė janė aktiv nė portofol, me pėrjashtim tė Raportit tė Disbursimit, i cili pėrfshin gjithė projektet aktive si dhe projekte qė pėrfunduan gjatė vitit fiskal. 122 SHTOJCA B3: PROGRAME IFC DHE MIGA 2007 2008 2009 2010* Angazhime (US$m) Bruto 43.09 12.12 81.70 1.96 Neto** 43.09 12.12 81.70 1.96 Angazhime Neto sipas Sektorit (%) KAPTITALI 36.89 GARANCI 100 HUA 100 100 36.72 SEMI-HUA 26.39 Total 100 100 100 100 Angazhime Neto sipas Instrumenteve tė Investimit (%) Kapitali 36.89 Garanci 100 Hua 100 100 36.72 Semi-Hua 26.39 Total 100 100 100 100 *Qė prej 31 Marsit, 2010 **Vetėm Llogaria e IFC 123 SHTOJCA B3: PROGRAM HUADHĖNIE INDIKATIV PĖR HUAT E BNRZH SIPAS VITIT FISKAL Qė prej 15, Korrikut, 2010 Viti Fiskal ID e Projektit US$ (M) Shpėrblime Rreziqet e Strategjike Implementimit (Tė Larta/Tė (L/M/U) Mesme/Tė Ulėta) 2011 DPL Shėrbime Sociale 25 H H Furnizimi Bashkiak me Ujė 40 M L VF11 Total 65 2012 DPL Rritja Ekonomike 25 H H Burime Ujore & Vaditje 40 M L Investime nė Asistencė Sociale 25 H H VF12 Total 90 2013 DPL Rritje Ekonomike 25 H H Mirėmbajtja e Rrugėve & 30 M L Siguria Shėrbime Mjedisore 10 M M VF13 Total 65 2014 DPL Rritje Ekonomike 25 H H Shėndetėsia 10 M L Arsimi 10 M L Reforma e Sektorit Publik 10 M H VF14 Total 55 TOTAL 275 124 SHTOJCA B4: PĖRMBLEDHJE E SHĖRBIMEVE JO-HUADHĖNĖSE VF i Kosto Objektiva Produkti Pėrmbushjes (US$000) Audienca a b Arritjet Recente Diagnozė e Sektorit tė Ujit dhe Qėllimi Studimit 09 40 Banka Ps Vlerėsimi i Klimės sė Investimeve 09 200 Publiku Kg Memorandumi Ekonomik pėr Vendin 10 126 Publiku Kg Pėrgjegjshmėria pėr Mirėqeverisjen e Shėrbimeve Sociale 10 150 Publiku Kg Vlerėsim i Qeverisjes pėr Vendin 10 180 Publiku Kg FIRST Mbikėqyrja e Sigurimeve TA 09 62 Qeveria Ps Politika e Mbrojtjes Sociale TA 09 22 Qeveria Ps Vlerėsimi i Menaxhimit tė Investimeve Publike Rajonale 10 Publiku Kg Vlerėsimi i Mbrojtjes Sociale Rajonale 10 Publiku Kg Studimi Rajonal pėr Hekurudhat 10 Publiku Kg Nė Vazhdimėsi Faciliteti i Partnertitetit nė Qeverisje Programi Window1 12 1,500 Banka Ps REPARIS Pėrmirėsimi i Raportimit Financiar tė Korporatave 12 1,800 Qeveria Ps FIRST Plani Kontingjencės dhe Simulimit pėr Kizėn Financiare 11 242 Qeveria Ps Pėrputhja me Konventėn e Aarhusit IDF 13 370 Publiku Ps Iniciativa pėr Transparencė e Industrive Nxjerrėse (MTDF) 13 400 Publiku Ps Qeverisja Ekonomike e Shėrbimeve Komunale (PNUD Shėrbim nė bazė pagese) 12 740 Qeveria Ps Projekt Pilot pėr Ndryshimet e Klimės pėr Adaptimin nė Bujqėsi TA 11 60 Publiku Kg Tė Planifikuara Faciliteti Financiar Rajonal Ballkanik TA Ekzistuese 70 Qeveria Kg Vlerėsimi Programatik pėr Varfėrinė TA Ekzistuese 70 Banka Kg Vlerėsimet Tremujore Ekonomike Vjetore Publiku Pd PEFA 12 Publiku Kg ROSC pėr Transparencėn Fiskale 12 Publiku Kg ROSC pėr Kuadrin Vlerėsues tė Cilėsisė sė tė Dhėnave 13 Publiku Kg IFC Programi i Tregtisė dhe Logjistikės 12 400 Qeveria Ps IFC Thjeshtėzimi i Taksave Qeveria Ps IFC Programi Rajonal pėr Konkurrueshmėrinė 12 400 Qeveria Ps IFC Kontrata pėr Mirėmbajtjen dhe Menaxhimin e Milot-Morinė PPP 12 Qeveria Ps Projekt Pilot pėr Ndryshimet e Klimės pėr Burimet Rajonale Ujore 11 Publiku Kg IFC Shėrbimet Kėshillimore pėr Sistemin e furnizimit me Ujė -- Qeveria Ps ____________ 125 a. Qeveria, donorėt, Banka, Bėrja publike. b. Gjenerimi i Njohurive (kg), debati publik (pd), zgjidhja e problemit. (ps) SHTOJCA B5: INDIKATORĖT E VARFĖRISĖ DHE SEKTORIT SOCIAL I Njėjti Rajon /Grup i tė Vitet e Fundit ardhurave Evropa & Azia Tė ardhura te 1975-80 1985-90 1998-04 Qendrore mesme tė vogla POPULLSIA Totali i popullsisė, (miliona) 2.7 3.3 3.1 472.1 2,430.3 Raporti i Rritjes (% mesatarja vjetore pėr 2.1 2.1 0.1 -0.1 1.0 periudhėn) Popullata Urbane (% e popullsisė) 33.8 36.4 44.2 63.6 48.6 Raporti i total i pjellorisė (lindje pėr grua) 3.7 2.9 2.0 1.6 2.1 POVERTY (% e popullsisė) Indeksi Kombėtar i pėrllogaritjes pėr person .. .. 25.4 .. .. Indeksi Urban pėrllogaritjes pėr person .. .. 19.8 .. .. Indeksi Rural i pėrllogaritjes pėr person .. .. 29.6 .. .. TĖ ARDHURAT AKB pėr person (US$) .. .. 2,110 3,290 1,580 Indeksi i Ēmimit tė Konsumatorit (1995=100) .. .. .. .. .. Indeksi i Ēmimit tė Ushqimeve (1995=100) .. .. .. .. .. SHPĖRNDARJA E TĖ ARDHURAVE/KONSUMIT Indeksi Gini .. .. 28.2 .. .. Kuintila mė e Ulėt (% e tė ardhurave apo konsumit) .. 9.0 .. Kuintila mė e Lartė (% e tė ardhurave apo konsumit) .. 37.1 .. INDIKATORĖT SOCIAL Shpenzimet Publike expenditure Shėndetėsia (% e PBB) .. .. 2.8 4.2 2.5 Arsimi (% e AKB) .. .. .. 4.4 3.5 Sigurimi dhe Mirėqenia Sociale (% e PBB) .. .. 6.0 .. .. Raporti neto i regjistrimeve nė shkollėn fillore (% e grup moshės) Total .. .. 94 89 .. Meshkuj .. .. 94 89 .. Femra .. .. 93 88 .. Akses ndaj burimeve tė pėrmirėsuara tė ujit (% e popullsisė) Total .. .. 97 91 81 Urban .. 100 100 98 93 Rural .. .. 94 80 70 Niveli i Vaksinimit (% e fėmijėve nga mosha 12-23muaj) Lija 90 88 96 92 86 DPT 94 94 97 90 88 Keq-ushqimi i Fėmijėve (% nėn 5 vjeē) .. .. 17 .. 11 Jetėgjatėsia nė lindje (vite) Total 70 72 76 68 70 Meshkuj 68 69 73 64 68 Femra 72 75 79 73 72 Vdekshmėria Foshnje (pėr 1,000 lindje ) 53 37 21 29 33 126 Nėn 5 (pėr 1,000) 69 46 24 36 42 Tė rritur (15-59) Meshkuj (pėr 1,000 popullsi) .. .. 110 317 192 Femra (pėr 1,000 popullsi) .. .. 56 136 123 Nėnat (pėr 100,000 lindje) .. .. .. 61 111 Lindje tė mbikėqyrura nga staf i pėrgatitur (%) .. .. 98 .. 86 CAS Shtojca B5. Kjo tabelė u prodhua nga sistemi CMU LDB. 04/14/10 Shėnime: 0 apo 0.0 do tė thotė zero ose mė pak se gjysma e njėsisė sė treguar. Niveli Neto i Regjistrimeve: ndahen nė seri midis 1997 dhe 1998 pėr shkak tė ndryshimit nga ISCED76 nė ISCED97. Vaksinimi: i referohet fėmijėve tė moshės 12-23 muaj qė kanė marrė vaksinim pėrpara moshės njė vjeēare. 127 SHTOJCA B6: INDIKATORĖT KRYESORĖ EKONOMIK TĖ SHQIPĖRISĖ 2003 ­ 2013 Aktual Pėrll. Tė Projektuar Indikator 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Llogaritjet Kombėtare (si % e GDP) Produkti i Brendshėm Bruto 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Bujqėsi 23 22 21 21 21 21 21 21 20 Industri 22 20 20 19 20 20 20 20 20 Shėrbime 56 58 59 60 59 59 59 59 60 Totali i Konsumit 100 99 96 95 97 93 93 92 91 Investimet Fikse tė Brendshme Bruto 24 25 29 33 30 28 28 28 28 Investimet e Qeverisė 5 6 6 9 9 7 6 6 6 Investime Private 19 19 24 24 21 21 21 21 22 Eksporte (GNFS)b 22 25 28 30 29 30 31 33 34 Importe (GNFS) 46 49 54 57 55 51 52 52 53 Kursime tė Brendshme Bruto 0 1 4 5 3 7 7 8 9 Kursime Kombėtare Bruto c 16 17 20 18 13 16 17 18 19 Pika tė Memorandumit Produkti i Brendshėm Bruto 8376 9098 10833 12826 11843 11854 12674 13729 14921 (milion US$ me ēmimet aktuale) AKB pėr kokė (US$, metoda Atlas) 2570 2940 3330 3790 3890 3910 3930 4160 4500 Nivelet reale tė rritjes vjetore (%, e llogaritur nga 96 ēmime) Produkti i Brendshėm Bruto sipas ēmimeve tė tregut 5.5 5.0 6.0 6.5 2.2 3.0 4.0 5.0 5.5 Tė Ardhura tė Brendshme Bruto 5.3 8.2 14.8 12.8 -5.2 1.1 6.1 6.8 7.4 Nivelet e rritjes vjetore pėr person (%, e llogaritur nga 96 ēmime) Produkti i Brendshėm Bruto sipas ēmimeve tė tregut 4.9 4.4 6.5 5.9 1.6 2.4 3.4 4.4 4.9 Total i konsumit 7.7 3.9 16.5 10.1 -3.5 -3.1 4.7 4.9 5.6 Konsumi Privat 8.5 4.0 17.2 9.0 -3.6 -4.2 4.5 4.5 5.4 Balanca e Pagesave (US$ milion) Eksporte (GNFS)b 1866 2283 3078 3832 3446 3500 3963 4463 5039 128 Mallra FOB 661 789 1405 1973 1445 1297 1465 1630 1826 Importe (GNFS)b 3881 4472 5883 7306 6557 6005 6587 7185 7909 Mallra FOB 2500 2895 3838 4857 4348 3799 4203 4566 5019 Balanca e Resurseve -2015 -2189 -2805 -3474 -3111 -2505 -2624 -2721 -2871 Transfertat Aktuale Neto 1207 1280 1463 1393 1266 1241 1340 1455 1577 Balanca Aktuale e Llogarisė -643 -656 -1040 -1914 -1955 -1373 -1358 -1315 -1321 Investimet private tė huaja tė drejtpėrdrejta neto 279 324 653 866 940 600 650 700 750 Hua afatgjata (neto) 76 66 -76 336 512 359 655 504 469 Zyrtare 79 205 110 215 158 71 33 2 -55 Private -4 -139 -185 121 355 289 622 502 525 Kapital tjetėr (net, pėrf. gabime & lėshime) 138 -105 121 386 771 593 -145 -100 -151 Ndryshimi i rezervave d 151 371 342 326 -269 -179 197 211 253 Pika tė Memorandumit Balanca e Resurseve (% e PBB) -24.1 -24.1 -25.9 -27.1 -26.3 -21.1 -20.7 -19.8 -19.2 Nivelet reale tė rritjes vjetore ( YR96 ēmime) Eksporte mallrash (FOB) 2.3 2.6 7.9 5.5 1.5 2.5 4.1 3.9 4.0 Primare .. .. .. .. .. .. .. .. .. Manifakturė .. .. .. .. .. .. .. .. .. Importe Mallrash (CIF) 9.0 11.5 33.4 24.8 -11.3 -13.5 9.7 7.6 8.8 Financat Publike (si % e PBB sipas ēmimeve tė tregut)e Tė ardhurat aktuale 24.4 25.3 25.3 26.7 26.3 27.1 27.1 27.3 27.6 Shpenzimet aktuale 23.2 22.9 23.3 24.0 25.2 25.9 25.7 25.5 25.3 Surplusi aktual (+) apo deficiti (-) 1.1 2.4 2.0 2.7 1.1 1.2 1.4 1.8 2.3 Shpenzime Kapitale 4.8 5.6 5.8 8.7 8.6 6.7 6.5 6.2 6.1 Financimi i Huaj 0.8 1.1 1.0 3.5 3.6 3.0 2.4 3.1 -0.1 Indikator Monetar M2/GDP 68.5 74.4 77.3 75.9 77.5 78.2 79.7 81.0 82.4 Rritja e M2 (%) 13.9 16.3 13.7 7.7 6.8 7.0 9.0 9.5 10.0 Rritja e kredisė pėr sektorin privat / 90.3 86.3 82.2 90.5 94.9 95.4 100.4 94.9 94.0 Rritja totale e kredisė (%) Indekset e Ēmimeve ( YR96 =100) Indeksi i ēmimit tė eksporteve tė mallrave 106.9 125.8 205.4 273.4 197.3 172.7 187.5 200.9 216.4 Indeksi i ēmimit te importit tė mallrave 106.8 108.8 110.2 111.8 112.8 114.0 115.0 116.1 117.2 Termat e indeksit tė tregtisė pėr mallrat 100.1 115.6 186.3 244.6 174.9 151.5 163.1 173.0 184.6 Niveli real i kėmbimit valutor (US$/LCU)f 102.6 102.2 91.3 82.8 92.5 96.0 94.2 92.0 166.2 129 Nivele reale interesi Indeksi i ēmimit tė konsumatorit (% ndryshimi) 2.0 2.4 2.9 3.4 2.5 3.0 3.0 3.0 3.0 Deflator PBB (% ndryshimi) 3.5 2.0 3.2 3.0 2.3 3.0 2.8 2.7 2.5 a. GDP sipas kostos sė faktorit b. "GNFS" qėndron pėr "tė mira dhe shėrbime jo faktoriale." c. Pėrfshin transferuat e pashpėrblyera neto duke pėrjashtuar grantet zyrtare kapitale. d. Pėrfshin pėrdorimin e resurseve tė FMN. e. Qeveri qendrore e konsoliduar. f. "LCU" qėndron pėr "njėsi lokale tė monedhės." Njė rritje nė US$/LCU do tė thotė vlerėsim. 130 SHTOJCA B7: INDIKATORĖT KRYESOR TĖ EKSPOZIMIT E Pėrllogarit Aktual ur E Projektuar Indikator 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Totali i borxhit tė pashlyer dhe tė disbursuar (TDO) (US$m)a 1842 2021 2350 2539 2916 3098 3581 4040 4422 Disbursimet Neto (US$m)a 171 266 17 195 381 182 484 458 380 Totali i Shėrbimeve tė borxhit (TDS) (US$m)a 85 115 128 124 131 167 183 222 102 Indikatorėt e borxhit dhe shėrbimeve tė borxhit (%) TDO/XGSb 56.4 52.3 48.2 46.8 63.0 66.3 67.8 67.8 65.9 TDO/GDP 22.0 22.2 21.7 19.8 24.6 26.1 28.3 29.4 29.6 TDS/XGS 2.6 3.0 2.6 2.3 2.8 3.6 3.5 3.7 1.5 Koncesionare/TDO 64.4 71.0 61.6 63.5 58.8 57.5 50.9 45.7 40.9 IBRD indikatorėt e ekspozimit (%) IBRD DS/publik DS .. 0.0 0.2 0.8 3.5 4.6 5.2 6.9 22.6 Kreditor tė preferuar DS/publik DS (%)c 57.0 47.7 58.9 65.8 72.9 69.3 65.6 54.4 136.3 IBRD DS/XGS .. 0.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.2 0.2 0.3 IBRD TDO (US$m)d .. 0 6 17 88 94 126 191 233 Ow vlera aktuale e garancive (US$m) Pėrqindja nė portofolin IBRD (%) .. 0 0 0 0 0 0 0 0 IDA TDO (US$m)d 655 729 750 809 833 848 856 855 843 IFC (US$m)/f Huate 45.1 61.0 30.5 34.9 29.9 27.4 Equity dhe semi-equity /c 9.2 9.2 8.2 7.7 35.8 52.8 MIGA Garanci MIGA (US$m) a. Pėrfshin hua publike dhe hua tė garantuara publikisht, pėrdorim i kredive tė IMF dhe kapitali neto afatshkurtėr. b. "XGS" qėndron pėr tė mallrat dhe shėrbimet, duke pėrfshirė remitancat e punėtorėve. c. Kreditorėt e preferuar pėrcaktohen si IBRD, IDA, bankat multilaterale rajonale pėr zhvillim, FMN, dhe Banka pėr Marrėveshjet Ndėrkombėtare. 131 d. Pėrfshin vlerėn aktuale tė garancive. e. Pėrfshin llojet e kapitalit dhe semi-kapitalit dhe instrumentet e kapitalit. 132 SHTOJCA B8: VEPRIMTARITĖ E PORTOFOLIT (IBRD/IDA) Projekte tė Mbyllur 53 IBRD/IDA ( nė milion USD) Totali i Disbursuar (Aktive) 110.9 Nga tė cilat ėshtė paguar 0 Totali i Disbursuar (Tė Mbyllura) 722.91 Nga tė cilat ėshtė paguar 39.26 Totali i Disbursuar (Aktive + Tė mbyllura) 833.81 Nga tė cilat ėshtė paguar 39.26 Totali i pa-disbursuar (Aktive) 161.1 Totali i pa-disbursuar (Tė Mbyllura) 77.48 Totali i pa-disbursuar (Aktive + Tė mbyllura) 238.58 Projekte Aktive Raporti i fundit i Mbikėqyrjeve ISR Sasia Fillestare nė US$ Milion Aprovimi ID Projekti Emri i Projektit DO IP VF IBRD IDA GRANT Cancel. P055383 SHERBIMET SOCIALE MU MU 2001 5.0 10.0 P078933 CILESI & BARAZI NE ARSIM MS MS 2006 15.0 P082814 MODERN SIST SHENDETESOR MS MS 2006 15.4 P077526 GJENER RISTR SEKT ENER S MU 2004 25.0 P078949 TRANSPORT S HS 2007 20.0 5.0 P082375/P089061 ZHV BURIMEVE NATYRORE S S 2005 7.0 5.0 P086807 MNXH ZONES BREGDETARE MS MS 2005 17.5 P084605 EKOSYS LIQENI SHKODER MS MS 2009 2.0 P090656 ECSEE APL 2 (ALB) MU MU 2005 27.0 P096263 MNXH & ADMIN TOKES MU MU 2007 20.0 15.0 P100273 GRIPI SHPND ­ SHQP S S 2006 5.0 P107833 RRUGET DYTES & LOKALE HS HS 2008 20.0 P110481 ECSEE APL 5 SIGUR DIGAVE MS MS 2008 35.3 P110845 PERB RREZIKU I KATASTROF U U 2008 3.0 6.2 P096643 BERIS MU MU 5.6 3.7 Rezultati i Pėrgjithshėm 53.6 207.1 7.0 133 SHTOJCA B9: PROJEKTET E PORTOFOLIT (IFC) Tė Angazhuar Disbursuar tė Pashlyera **Semi **Semi Pjesėmarrės VF e Aprovimit Kompania Hua Kapital Kapital *GR/MR Pjesėmarrės Hua Kapital Kapital *GR/MR pant 0 Antea cement 0 17.66 23.35 0 0 0 17.66 23.35 0 0 2009 Bankers 30 12.07 0 0 0 0 12.07 0 0 0 2008 Best constr. 11.05 0 0 0 0 3.37 0 0 0 0 2005 Fushe kruje 21.43 0 0 0 0 21.43 0 0 0 0 2007 Konstruksione 2.69 0 0 0 0 2.69 0 0 0 0 Total Portofoli: 65.17 29.73 23.35 0 0 27.49 29.73 23.35 0 0 * Qėndron pėr Produkte Garancie dhe tė Menaxhimit tė Rrezikut. ** Semi Kapital pėrfshin si llojet e huas ashtu dhe ato tė kapitalit. 134 HARTA E SHQIPĖRISĖ 135