39271 UPDATE No.8 Segunda feira, 9 de Abril 2001 TRUSTFUNDBA TIMOR LOROSA'E Banku Mundial ho Banku ba Desenvolvimento Asia nian maka kair/Administra Fundu Depositariu ba Timor Lorosa'e, hodi simu fundus hossi Governu rai-rai sira tuir mai hanesan: Australia, Finlandia, Irlandia, Japaun, Nova Zelandia, Noruega, Portugal, Reino Unido, Estados Unidos da América, Comissão Europeia nó mós Banku Mundial. Relatorio ida ne'e hasai fulan ida dala ida, atu fó hatene kona ba actividades Trust Fund ba Timor Lorosa'e (TFET), hala'o liu hossi nebé quadrus Governu Banku Mundial sira, hala'o tuir resultado nebe hetan iha encontro Doadores sira nian iha Tokio, iha Dezembro 1999. Multi-doadores sira TFET nian fo ajuda /concessão atu reconstroe ho desenvolve fila fali actividades Ekonomia Timor Lorosa'e nian, nebe prepara no fiscaliza tiha ona hossi Banku Mundial ho Banku ba Desenvolvimento Asia nian (ADB). Bancu Mundial hanessan fiduciário. ADB mak kair/ projetus TFET nian hanessan hadi'a estradas, Portos, be, telekomunikasaun ho electricidade, e, hamutuk ho Banku Mundial, responsabiliza ba projetus sira hossi sector Saude, Educasaun, Agrikultura, desenvolvimento sector privado ho haburas ema nia kapasidade iha area ekonomia nian. Banku Mundial ho ADB servisu hamutuk ba projetu desenvolvimento comunidade nian, hanessan fo ossan atu hala'o projeto sira ne'e. Actividades Trust Fund ne'e, bazeia iha principios sira tuir mai ne'e : · Lider Timor Lorosa'e sira hó sira nia partisipasaun ­ ne'e importante iha faze hot-hotu atu garante sustentabilidade ba programa rekonstrusaun nian. Prioridades TFET nian hari'i liu housi Conselho Consultativo Nacional; plano sector ho projeitos sei prepara ho partisipasaun hossi especialistas internasionais ho Timor oan sira. · Kordenasaun Doadores ­ importante atu garante aproximasaun estrategika no atu halakon tiha duplikasaun eh gap. Banku Mundial ho ADB tulun Administrasaun Transisional atu desenvolve plataforma sectores oi-oin, atu bele hetan ponto adisional ida a'as liu iha rekonstrusaun ho desenvolvimento. · Importante lalais, hanessan mós qualidade ­ TFET hahu atu fo fundu grátis nebe maka fleksivel, katak atu fahe ajuda-lalais ­ projeto ida nebe boot liu sektor nian komessa fahe tiha ona iha Marsu ­ ho programa kona ba investimento longo prazo. OSSAN HOTU NEBE MAK SIMU HOSSI TFET HANESSAN AJUDA TIMOR LOROSA'E OAN SIRA LA PRECISA ATU SELU FALI 1. Status Financial (US$) TFET Promessa Recibos * Compromisso Despesa Abril 9 167,440,000 78,100,000 96,300,000 35,430,000 Março 9 167,440,000 78,100,000 96,300,000 30,290,000 Mudansa 0 0 11,910,000 5,1400,000 2. Informasaun foun kona ba projetu Projetu Timor Oan Hi'it An Rasik fo suporte ba eleisoens democraticas konselhus sucu nian atu bele hamoris akontabilidade no participasaun instituisoens lokal. Liu hossi konselhu, komunidade lokal sira. simu subsidio atu reabilita infrastrutura bazika no komessa fali actividade ekonomia nian. Projetu ne'e mos fatin ba komunidade sivil, riku-soin kultura nian ho grupu vulneradu sira, hanessan feto faluk ho oan kiak sira atu bele tama iha laran.(USD21.5 milhoens sei fo ba tinan 2.5 nia laran, e atu hahú, tuir kontratu nebe hatan tiha ona sei fó uluk US$7 milhoens). Rezultadu: CEP I: Ciclo dala uluk kona bá concessões sira, remata tiha ona. Iha Concessão Ciclo ba da rua nian, halo despesa to'o 50% iha posto ruanulu hossi distritos walu nebe la hanessan [Lautem, Ermera, Baucau, Oecussi, Bobonaro, Ainaro, Aileu e Liquiça]. Concessões sira nebé Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 2 reservado hossi ciclo segundu, boot liu e bele mos hatama propostas bá actividades economia nian, nebe sei hetan ossan hossi ossan rotativos ba nivel sub-distritu.. Tuir surat nebé assina kona ba lian tuir malu (memorandum of understanding) hossi UNTAET/ETTA ho UNESCO, iha 13 Fevereiro hodi fó sai dokumentu kona reconstrusaun Centro Cultural, Uma Fukun, Timor Loro Sa'eTuir Memorandum of Understanding nebé assina tiha ona iha 13 de Fevereiro entre UNTAET/ETTA hó UNESCO, hodi fó sai documentos nebé prepara dadauk ona atu harí Centro Cultural, Uma Fukun Timor. Uma Fukun apresenta exibisaun haat kona bá pinturas ho fotografias hossi Timor oan sira ho tan artista internacional balu, nune mos exibisaun fotografias nebé labarik ki'ik sira namkari lemo iha railaran maka halo; seminário kona ba pintura; um espetáculo ida nebé caracteriza música portuguesa; conferências rua kona ba história rai ida ne'e hanessan mós livro ida ho tan lançamento projecto. CEP II: Siklu rua Projetu Timor Oan Hi'it An Rasik no Guvernu Lokal koalia tiha ona iha 22 Fevereiro 2001. Sei tuir princípios CEP I nian nebe seikair tuir ciklu ida uluk hanessan lissaun ba ida tuir mai, nebé projecto ne'e sei continua fo suporte ba comunidade sira. Hossi provisaun concessão ba uma no rekonstrusaun infra estrutura ekonomika , atu fo suporte ba produsaun lokal iha actividades ekonomikas, nune mos hodi prepara assistencia atu fortalece distrito nia nivel kapasidade kona ba halo plano actividades desenvolvimento nian. CEP II sei continua assiste iha heransa cultural ho promosaun reconciliasaun social. Nia sei kair mekanismus barak hodi fo assistencia ba grupos nebe la iha vantagem hanessan feto faluk sira oan kiak sira ho ema inválido sira. CEP II sei haka'as-an nafatin ba desenvolvimento comunicasaun local hossi komponente foun ida nebe hatudu ona atu hare kona ba estabelecimento Rádio ho repórter ba distrito UNTAET nia reporter, fo treino ba grupo jornalistas potenciais, gerentes hó técnicos, atu ajuda hala'o radio comunidade nian bain hira eleisoens Nacionais liu tiha. (haré iha caixa tuir mai). Planu Servisu nian: Selecsaun actividades ciclo nian ba dala rua, desembolso ho implementasaun sei continua hala'o nafatin iha nivel posto nian. Preparasaun hanessan iha ona dalan ba eleisaun posto foun, ho concelho suco nian nebe hein atu hala'o iha rai laran iha fulan Abril ho Maio siraklaran. CEP ­ Componente bá Radio hó Televisaun CEP sei promove desenvolvimento comunicasaun local hossi componente ida nebé hatudu ona atu haré ba estabelecimento Rádio ho reporter ba distrito UNTAET nian hodi fó treino ba grupo jornalistas hó potenc ia, gerentes hó tecnicos atu ajuda hala'o radio comunidade nian, bain hira eleisoens Nacionais liu tiha. Iniciativa ida ne'e fó resposta ba lider Timor Oan sira nia hanoin kona ba precisa rede radiodifusão ida nebé responsável e profissional. Reabilitasaun Agrikultura nian ho projeto desenvolvimento (ARP) mós iha programa ida atu hari radio lima comunidade nian bainhira eleisaun nasional hotu. CEP hó ARP coordena esforços sira ne'e hamutuk atu bele iha apoio maka'as hodi buka sés-an hossi coincidências. Suporte ida bá inicitiva ida ne'e maka oras ne'e Centro radio comunidade nian ida hala'o dadauk ona, hanessan atu hahú sei usa lai fatin radio UNTAET nian, hodi hala'o operasaun hanessan kubu ida hdi fó apoio ba serviços radio nian bainhira hala'o treinos, ho manutenção equipapento nian. Estasaun Reportagem Distrital. Iha fase ba dala uluk, projeto ne'e nian, Estasaun Reportagem Distrital sei halo parte mós e sei hala'o iha Distrito hotu iha Timor Loro Sa'e laran. CEP, liu hossi Central Radio Comunidade nian, sei hala'o servisu hamutuk ho Radio UNTAET/OCPI nó mós USAID/OTI atu apresenta projectos iha distritos, harí agências hodi organiza nó mos fó treinos bá repórteres sira, nebé sei halo recrutamento hossi consulta ida ho comunidade sira. Objectivo servisu sira ne'e nian atu halo kona bá comunidade nia preciso. Estasaun Radio Comunidade nian. CEP ho ARP prepara dadauk ona atu harí estasaun rádio comunidade iha distritos ida-idak iha Timor Loro Sa'e laran baseado iha necessidades. Tanbá ne'e tenqui hatama mós Comunidade sira iha planeamentu, molok planeamentu ne'e atu hahú. Esquemas sira ne'e sei hala'o tuir base hanoin hanessan: 1) rádio pertence bá ema local sira, participação hó apoio mós tenqui mai hossi povu sira; 2) rádio hanessan médio central bá informação, notícias, passa tempo hó educação; 3) nuné'e, rádio contribui iha aspecto hotu bá Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 3 desenvolvimento iha comunidade nia laran nebé hetan; 4) acesso bá rádio liu fali tanbá haklaken notícias ba fatin hotu ou televisão, tanbá ne'e rádio hanessan médio ida di'ak liu basá ema kiak sira mós bele hetan. Iha implementasaun hussu atu passos sira tuir mai né'e tenqui tuir: 1) socialização a nivel distrito nebé sei hatama Radio UNTAET, oficiais informação pública oficial, líder local sira, organizasaun feto sira nian, Ema foin sa'e sira, NGOs local, facilitador CEP ho encarregados distrito sira; 2) recrutamento bá repórteres tuir nivel distrito . Hanoin ona atu hamoris grupo radio jornalista ho qualidade, nebé sira balu sei sai funcionários ba rede radiofusaun rádio nacional iha loron ikus e sira balu sei bá servisu iha estasaun radio comunidade nian; 3) treina ho aparelhagem ki'ik ba repórter, e tuir fali treino bá funcionários ho aparelhagem estasaun sira rádio comunidade nian Television: CEP sei mos prepara ossan uitoan ba actividades televisão nian. Discussões hó OCPI / Televisaun Timor Lorosa'e sei hala'o nafatin. Projetu atu Cria servisu ba Comunidade Dili, hamutuk ho UNDP, sei halao serviso publiko nebe sei usa ema trabalhadores sira nune'e bele halo moris tan servisu ba ema kiak sira iha kapital cidade ne'e nian, hodi bele mos habadak tiha gap ema nebe la serbisu ho sira nebe serbisu, nune'e mos hamoris sektores privadus sira.Projetu ne'e buka atu ajuda komunidade atu organiza no halakon tiha lixo (fo'er), iha Dili laran no halo gestaun di'ak ida kona ba halibur lixo (fo'er),nebe sai hossi uma laran. (US$499,000) Resultadu: Projetu ida ne'e remata tiha ona e nia rekursus tomak transfere tiha ona ba Dili, Administrasaun Distritu. Projeto ida ne'e operacional iha fulan 8 laran ba comunidade na'in sanulu e usa ema liu fali na'in 4,500 nune'e 60% hossi orçamento selu ema sira ne'e tuir salario actual. Hossi loron 1 to'o 8 de Março, missão de avaliação ida avalia realizasaun objetivo projeto nian, ho mos hare ema na'in hira mak servisu, kona ba recrutamentu nó mós hare hahalok sira, controlo iha finanças, sasan/equipamentos ho protesaun ambiental em disposição desperdício. Planu Servisu: Projeto ne'e hotu ona e kona bá relatório conclusão implementasaun (IRC)1) mak sei halo remata dadauk. Projetu emergencia atu rehabilita infrastruturas nian atu hala'o reparasaun emergência nian ba infrastructuras (estradas, portos ho central electricidade nian) iha tina ida ho balu nia laran sei hala'o vigamentos sector nian. (USD29.8 milhao liu fali ba tinan 1,5, ho USD27,8 ida ne'e atu prepara ba segundo acordo de concessao). Projecto ida ne'e sei mobiliza ema sira contrato na'in lokal nó internacionais atu hala'o servico hodi loke fatin ba grupos comunidade sira atu bele participa iha actividades sira hanessan servico estrada.. Projecto ida ne'e mos sei apoia restabelecimento controle institucional rede estrada nian. Resultadu: Estradas - Gasta besik $5.9 milhoens ba projeto ida ne'e, iha emergência ho servisu manutenção de reserva iha país laran hossi kedas fualan Maio tinan 2000. Iha tan $3.5 milhoens, hanessan lian tuir malu foin lalais ba contratos sira nebe foin hahú, ho ba projetos nebé atu hala'o bá oin hanessan manutenção de reserva ho hadi'ak estradas hanessan mós bá estrada sira principal iha distrito. Conforme exercício ida kona bá pre-qualifikasaun , nebe sira hare katak rekursus nebe karik precisa , bele buka hossi railaran nian haré, e 37% hossi contrato sei contrator Timor oan sira, maka sei kair. Contrator sira internasional sira sei participa nafatin maibé iha servisu sira nebe boot no todan liu. Portos - Ulun sira Porto Dili nian sei prepara hela horário ida ba servisu nebe ki'ik bele hotu iha fulan Abril/Maio. Electricidade - Engenheiros sira grupo ida kona ba pesquisasaun hare ona kona ba central electrika hamutuk 21 estasoens rural ho distrital.. Besik ona atu hala'o tender/oferta kona ba instalasaun equipamento electrico atu estasoens sira bele servisu fala fali hanessan uluk. Hein deit ona atu servisu sira ne'e bele hahu ona iha Agosto. Ajuda técnica preparado ona atu hala'o sistema administração financeiro ho ulun sira hossi servisu electricidade ho negociações nebe oras ne'e hala'o 1Objetivu husi ICR hetan buat neebe sira hakarak konaba akontabilidade no transparansia katividsade projetu nian, evaluasaun neebe halo hanoin atu bele benefisiu no mantein notas sira husi esperiensia implementasaun neebe bele fasilita impaktu ba evaluasaun desenvolvementu. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 4 dadauk ona ho empresa consultores selecionada. Hein atu hahu serviços sira ne'e iha fulan Abril tinan 2001. Projecto ne'e prepara ona 1000 metros fase ida deit ho 300 metros fase tolu atu apoia cobransa renda hossi consumidor electricidade sira, nebé hela iha area Dili. Planu Servisu: Estradas -Sei husik hela lai contratos balu ho valor $7.5 milhoens nebe tama tan,ba tempo molok tinan 2001 remata,liu-liu kona manutensaun de reserva ho reparasaun. Projeto ida ne'e sei apoia manutenção estrada nian atu comunidade bele ba mai forma grupos atu kair servisu lor-loron hanessan ko'a du'ut hamos kanun sira. Portos - Ho tan aumento ida $600,000 nebe sei aplika ba reabilitação instalações porto. Sei sosa fatin sira praia ba to'o Suai, Betano ho Beacu sei hili lokal ba kais. Electricidade - Implementasaun fisika estasaun elrctrika rural hein hela atu atu hahu iha Agosto 2001 e sei remata iha Maio 2002. Assiostência Tecnika ba Sistema Administrasaun financial sei hala'o iha fulan sanulo nia laran ho visão ba acabamento iha Fevereiro 2002 Projetu ba Empreza Ki'ik sira. (SEP) Iha nia objectivo atu hamoris ekonomia lokal no hamosu serviso hahu fila actividade empresarias viaveis iha sector privadu liu hossi emprestimos tuir condisaun comercial. SEP mos sei fo kontribuisaun atu fortalece rai ho sistema administrasaun kona ba rai no riku soin seluk, no mos atu foti kapasidades iha sectores privadas iha Timor Lorosa'e laran (US$4.85 milhoens ). Resultadus: Análise kona bá aplicasoens empréstimo nian, nebé simu hsso 13 Distritos Timor Loro Sa'e nian remata ho empréstimo nebé agência BNU hala'o, e hanessan resultado aprova tiha ona US$2.77 milhoens valor ossan bá empréstimo. Hossi quantia ida ne'e, US$2.12 milhoens fo tiha ona ba ema na'in 267 beneficiarios, nebé hossi ema sira ne'e iha 17.6 por cento mak feto. Valor total empréstimo maka US$10,391. Hossi $4 milhoens, linha credito Projeto ba Empresas Ki'ik sira, US$1.2 milhaun la iha alokasaun. Requerimento foun mai hossi distritos hotu, tama tan atu hetan empréstimo hossi quantia nebe la iha alokasaun. Nune'e BNU nia funcionários sira começa ona ba visita distritos hotu atu ajuda candidato emprestimo sira ho efectividade hahú iha 19 de Março. Simu ona Candidato na'in 105 e sei hala, o sira nia processo. Hó grupo auditores Ernst & Young visita tiha ona Dili iha loron 15 ho 28 fulan Março. Cópia relatório auditoria durante tinan 2000 sei halo atu remata ona. Planu Servisu: BNU sei continua simu nafatin aplicasoens to'o fulan Maio remata, ou to'o aplicasoens sira ne'e hetan sucesso hodi bele simu quantia $1.2 milhaun nebe la iha lokalizasaun, ida nebe deit mak mai uluk Evaluasaun ofertas ba pesquisa iha Centro de Desenvolvimento Empresárias 4 (BDCs) sei hala'o dadauk. Prémio contrato nian sei tuir iha semana oin sira mai ne'e. Tuir programa, hein katak, pesquisas hotu, sei remata iha fulan Maio nia klaran. Programa Reabilitasaun ho Desenvolvimentu iha Sector Saude nian, fó suporte ba Sector Saude nian hodi hadi'a nó mós tau fila fali equipamentu/sasan sira nebé facilita servisu Saude, no mós desenvolvimentu tuir Nasaun ne'e nia plano no sistema. (US$38 milhoens ba tinan tolu, US$12.7 milhoens hanessan subsidio nebe hetan ona tuir akordu ba dala uluk). Resultadu: Oras ne'e processa hotu ona aplicasoens anúncio (iklan) kona ba sector saúde hossi nivel 3 to'o 7. Processo kona entrevistas completo ona nune'e mós recomendasaun provisória fó sai ona bá nivel 3 to'o nivel 6. Selecsaun bá dala ikus nian sei fó sai bainhira remata ona processo apelo nian. Posisaun barak mak sei precisa atu fó sai. DHS servisu daudaun hamutuk hó NGOs, nebé hare kona bá servisu saúde, atu bele hetan hamutuk documento contrato hodi mos define base pacote servisu nian atu bele prepara-an hodi kair kontratu ne'e. Material ba directrizes ho treinos sei iha desenvolvimento nia laran, maibe planus la'o di'ak lós ona ba curso treino dala uluk nian kona ba saúde reprodutiva hó Administrasaun Integrada bá moras labarik ki'ik nian. Cursos sira ne'e sei hala'o bainhira remata ona recrutamento. Programa Nacional TB liu hossi revisaun teknica fulan 6 bá fulan 6, nebé haré katak programa né'e halo progresso diak e oras ne'e, programa ne'e hala'o iha distritos hotu hó sub-distritos 23, sei buka atu halo di'ak liu tan iha diagnóstico h"o tratamento. Funcionários saúde Timor Lorosa'e oan sira sei tuir encontro regular atu buka hatene tan kona ba decisaun programa saude nian-halo processo, ho funcionários Internacional sira, buka hatene kona bá Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 5 informasaun teknica. Reuniaun dala nen ona hala'o to'o loron ne'e. Propostas sira kona bá atu harí hospital ida hó capacidade ho precisa balu kona bá avaliasaun, hato'o ona ba iha grupo consulta internacional barak nebe iha experiência iha area ida ne'e. Termo de referência kona ba atu lori demografia boot ho inspecsaun bá saude iha tinan 2001 nia laran hetan ona aprovasaun. Assuntos legais barak nebe mosu derepente, halo negociasoens ba administrasaun Loja Medica Autónoma la'o neineik tiha (AMS). Propostas hossi companhia 16, atu tuir construsaun armazem AMS nian, sei iha evaluasaun nia laran. Documentos propostas hatama ona, atu halo construsaun Centro Saude Comunidade nian ba dala uluk, iha Comoro. Transporte rápido (lalais) ba sector Saude completo ona. Atu fahe, maibé sei hein recrutamento funcionários saude nian no mós sei halo montagem ba motorizadas sira ne'e. Planu servisu nian: Orçamento bá tinan 2001 ­ 2002 sei hassai barak hossi recursos planeado ba sector saude nebe sei hotu iha fulan Abril nia laran. Servisus sira sei hala'o nafatin iha programa desenvolvimento nia laran, hossi encontros semanal hó tan consulta periodica kona ba ossan, e traça regulamentos ho objectivo atu kair qualidade ho segurança ba cuidado hossi medico sira questão rua ne'e iha relasaun hó importasaun, fa'an no usa aimoruk ho registo medicos saude nian. Planos sei continua nafatin ba fases nebe tuir mai kona bá planos Saude Distrito nian, nebe apoio hossi li'ur sei sai fali hanessan centro interesse hodi hetan fali apoio administrativo ho teknico ba grupo saude nian hossi distrito nebe foin tama recruta. Documentos ho propostas sei hatama kona ba atu halo construsaun Centro Saude Comunidade nian to'o 21 iha distritos 10. Sei fó sai espesifikasoens atu hetan equipamento médico, tuir fali definisaun normas pacote kona ba facilidades saude nian no mós inventário equipamento disponível. Tuir programa Missaun ida hambriik hossi donator sira, sei mai iha 23 Abril to'o 23 Maio nebe sei mai hare progresso actual hodi hahu halo fali planu ba fase tuir mai, kona ba apoio hossi TFET ba Sector Saúde nian. Projetu Rehabilitasaun ho desenvolvimentu Agrikultura nian, iha objectivo atu buka hetan fali riku soin sira hanessan animal, irrigasaun ho infrastrutura rural no sei estabiliza Centro atu servi Agricultor sira iha iha ita nia nasaun laran (US$20.7 milhoens ba tinan 3, US$6.8 milhoens hanessan donativo tuir akordu ba dala uluk.) Resultadus: Estuda ona kona bá possibilidade atu halo irrigasaun, especificasaun planu, hó documentos cadernos de encargo ba esquemas médio ho boot prepara tiha ona. Grupo ba irrigasaun hossi ETTA tuir ona exercício atu haburas sira nia capacidade. Halo dadauk ona preparasaun bá campanha vacina fahi ho manu inan nebé hein atu hahú iha iha fulan Maio. Karau Bali to'o ulun hitunulu resin lima nebé hetan hossi Oecussi fahe tiha ona ba distrito Bobonaro. Aumenta tan karau to'o ulun atus resin nebe oras ne'e iha ona estasaun karantina Tibar, nebé hadi'ak tiha ona tanba objectivo ida ne'e. Mobilizasaun ema nebé kair ossan sei iha Viqueque, Bobonaro, hó Aileu bainhira reabilitasaun uma sira ba Centro Piloto Servisu Agrucultura nian sei hala'o dadaun ba oin iha doistritos sira ne'e. Missaun Conjunta ida hossi Donator sira kona ba sector Agricultura mai tiha ona hossi loron 26 Março to'o 7 Abril, hodi ba to'o fatin sira nebe hala'o Agricultura, atu haré fila fali progresso iha Sector Agricultura nian, identifica gap ho tulun malu atu hetan sasan, nó mós analisa precisa sira nebé kona bá Sector ida neé. Grupo ne'e servisu hamutuk hó Divisaun Assuntos Agrícola (DAA) hodi tun beibeik ba visita iha campo, hala'o seminário loron haat nia laran conta hó participasaun funcionários Agricultura hossi distritos nian, NGOs nacional hó internacional, nebé activo iha Agricultura atu: 1) haré fila fali estrategia nebé lori ona servisu ida ne'e to'o ohin loron; 2) haré fila fali avaliasaun hossi Comunidade rural kona ba resultado programa agricultura nian, nuné'e haré fali mós prioridades uluk nian hodi fiar iha resultados sira nebé bele sente iha area rural nó 3) identifica colecção sasan nebé atu hadi'a produsaun, segurança iha ai-han, hó nivel rendimento nian; 4) koalia ba malu atu buka halo di'ak liu tan papel DAA nian hó preciso sira nebé atu halo sócio NGOs, sector privado nó comunidade baseia hossi organisasaun; 5) Identifica area sira nebé precisa tebes duni atu haburas matenek ba ema atu bele fó apoio bá recursos ida ne'e; 6) identifica donator sira nia papel, kona bá apoio bá estrategia agrícola. Relatório hossi Missão conjunta Donator sira, kona bá sector agrícola besik atu remata ona. Planu Servisu: Iha tan karau nebé hetan hossi Oecussi sei tula ba ró atu lori mai Dili nebé calcula ona bá ulun 75 iha remessa ida iha semana rua-rua ba semana nen oin mai. Tuir fali ETTA mak sei Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 6 halo hotu.liquidasan contrato sosa karau ulun 1,000 hossi Indonesia nebe sei assina atu entrega iha fulan Junho 20001. Sei sosa Manu inan nebé to'o ona semana nen iha fulan ida ne'e, e sei atu entrega iha fulan Junho 2001. Semana nen Karau to'o ulun 350 sei arranja tan iha Oecussi iha fulan Março no Abril laran.Balanço TFET nian atu buka tan materiais liman nian sei haruka liu ba Liquiça iha fulan Março remata. Pesquisa Topográfica iha Irrigasaun Naktuka iha Oecussi besik ona atu remata; Planus ho detalhe tomak esquema Oematahitu ho Tono (mos iha Oecussi) prepara dadauk ona. Projetu Emerjencia Escola (ESRP) katak primeira fase sistema escola nian atu revitaliza Programa educasaun nian atu bele fo resposta ba Timor oan sira nia hakarak boot kona ba escola. ESRP mos iha fundus atu hadia'k escolas sira nebe aat, no mos atu halo escola prototipo foun. Projetu ida ne'e hala'o servisu hamutuk ho UNICEF nebe kair programas atu hadi'ak fali escolas primarias iha Timor Lorosa'e nebé uma kakuluk aat. (Akordu ba dala uluk kona ba donativu mak US$13.9 milhoens nebe sei sa'e tan iha tinan rua ka tolu) Resultadus: Udan boot halo aat estradas sira, nebe impede atu projeto sira la'o bá oin atu bele hetan participasaun tuir acordu 434 nebe assina ona iha fulan Março remata. To'o loron ohin, assina tiha ona 421, 12 sei iha hela processo nia laran hó tan 193 nebé pronto tiha ona atu assina de'it. Iha fatin balu iha railaran nebe susar tebes atu tama bá, ne'e mós halo servisu sira kona bá reabilitasaun escolas nian lá la'o lalais. Foin halo hotu de'it sala escola to'o 820 hossi escola 175 e sira seluk salas escola 557 precisa de'it pinta atu bele hotu iha escolas 97. 45,000 jogos mobília, nebé halo iha railaran nó hossi liur, fahe dadaun ona ba distritos sira. Assina tiha ona acordu sanulu resin nen kona bá partisipasaun comunidade, atu halo mobília to'o 2,600 ba professores sira, nebe hala'o dadaun ona e hein atu remata iha 15 Junho 2001. Contrato ona ho consultantes naín rua kona bá mobílias, atu sira bele fó assistência ba cooperativa mobiliario nian nó mós ba comunidade sira nebé atu halo mobilias ba professores sira nó mesa hó cadeiras bá assembleia estudantes sira. Contrato tiha ona hó Staf na'in tolu atu servisu hamutuk hó grupo mobilizasaun social educasaun nian. Jornalista Timor oan ida hahú ona nia servisu; consultante internacional ida hamutuk hó nia iha loron 9 April 2001, ho tan segundo contrator internacional sei to'o iha Dili iha 15 Abril 2001. Contrato ida atu remata programa cartografia escola nian iha Timor Lorosa'e assina tiha ona ho ema matenek kona bá cartografia escola nian; colecção data preliminar hahú tiha ona. Exercício cartografia escola nian hein atu remata iha Setembro 2001. Tuir fali mai aprovasaun plano bá escola prototipo hossi Departamento Assuntos Sociais, documento caderno de encargos ba escola secundária júnior rua, prepara tiha ona e ba ona tender. Contratos sira sei pronto ona atu ba assina iha fulan Maio klaran toó fulan Maio remata. Sector Missaun Conjunta ida, nebe hambrik hossi Donator sira mai to'o ona iha fatin servisu iha loron 20 Março to'o 6 Abril, nebé halo mós parte, representantes hossi AusAID, Missaun Brasil nian iha Timor Lorosa'e, Comissaun Europeia, Ireland Aid, JICA, Missaun Portuguesa iha Timor Lorosa'e, UNICEF, USAID hó Banco Mundial. Missaun ne'e servisu hó Administrasaun Transitória Timor Lorosa'e nia Departamentos, hanessan Assuntos Sociais, Divisaun Educasaun nian hodi haré fila fali progresso iha sector ida ne'e, hó ESRP ninia realisasaun sira to'o loron ohin. Recomendasaun serie ida, hodi haruka assuntos principais projeto nian hó ninia objectivos nó mós componentes ba segundo projeto educasaun ninian atu bele hetan apoio financial hossi TFET mós koalia ona. Missaun ne'e ajuda mós Divisaun Educasaun hodi prepara orçamento ba Educasaun Nacional FY 2001/2. Relatório hossi Missão conjunta Donator sira, kona bá sector educasional besik atu remata ona. Planu Servisu: Hein hela katak iha Junho remata objectivo salas de aula tomak reabilita2 tiha ona. Livros textuais nebé hussu ona iha Março 2001 sei to'o iha Dili iha fulan Abril atu remata. Balanço mobilias nebe ema local mak halo hó estrangeiro hanessan fornecedor hein atu to'o iha Dili iha fulan Maio. Projetu Rehabilitasaun Be ba Comunidade no mos Sanitariu nian ho nia objetivu atu buka serve povo Timor Lorosa'e hotu iha abastecimentu Bé, no mos hare /serve, kona ba medidas sanitárias, (1) prepara assistência iha rehabilitasaun abastecimentu Bé nian hó Infrastruturas Sanitárias; (2) hodi 2Banhira projetu TFET nian la taka uma kakuluk, ida nee husu fali rehabilitasaun sira seluk Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 7 halo moris fila fali ema hó matenek/capacidade atu kair no halo konta abastecimentu Bé hó Infrastrutura Sanitária.(US$4.5 milhoens ne'e iha akordu donativu ida). Resultadu: Iha fulan ida ne'e, assina tiha ona contrato ida ba fulan nen hó NGO local ida naran ProBem atu reabilita sistema provisão Bé nian iha Lospalos. Simu tiha ona proporsal sira hossi Bia Hula, HTO ho Oxfam atu hala'o servisu kona bá reabilitasaun iha Liquiça, Bobonaro, hó distrito Covalima. Sei hala'o negosiasaun kona bá contrato hó Action Contre le Faim (ACF) atu continua lai hó actidades iha Ermera hó Manatuto. Consultores na'in sia, bá tempo badak mobiliza ona ba actividades lubuk ida atu fó apoio bá desenvolvimento institucional servisu Bé hó sanitariu, ETTA. Esquema bá provisão Bé hó Sanitariu nia programa ba Timor Lorosa'e nó mós proposta lei hó regulamento halo hotu tiha ona atu haruka bá Gabinete hodi hala'o tuir iha fulan Abril nia laran. Progresso iha abastecimento Bé hó Sanitáriu (Tecnica) nia normas no diretrizes bá Timor Lorosa'e mós iha dadaun ona processo. Grupo atu halo revisaun meio termo hossi ADB/OPO sira nia servisu hotu ona iha fulan ida ne'e, e memorandum lian tuir malu assina tiha ona hó UNTAET/ETTA atu Missaun Revisão hala'o ninia implementasau hanessan mós ba Missaun nebé buka factos atu halo relatório hodi prepara ba projeto fase 2, nebé tuir programa sei hala'o iha fulan Julho 2001 to'o fulan Outubro 2002. Planu servisu: Iha fulan Abril nia laran projeto sei continua fiscaliza nó haré tuir implementasaun actividades reabilitasaun abastecimento Bé iha nivel distrito. Iha ne'e tama tan NGO sira nia contrato atu fiscalisa hanessan WSS nia servisu fatin hó actividades hari lojas iha distritos hotu. Desenvolvimento actividades institucional WSS mós sei continua. Atenção particular sei fó bá WSS nia conhecimento público cona bá campanha promosaun WSS nó ajuda halo populasaun hatene kona bá necessidade atu economiza bé ou usa didiak. Hanessan resumo projetone'e iha ona nia objetivo hó nia plano servisu nian hó nia actividades to'o ohin loron. Hari kbit Ekonomia nian:Projeto ida ne'e atu hare kona ba falta de ema nebe iha talentoiha Timor Lorosa'e atu hala'o operasaun kona ba instituisaun economica ho financeira, liu-liu ulun fiscal central, servisu fatin ba pagamento, ho senso e unidade estatística nebe atu fo dados ba analise economica ho hamoris politica. Nia hakarak atu treina Timor oan sira atu compila, analisa no kair princípios macroeconomic nebe principal. Atu ajuda ho retensaun no halo di"ak liu tan sustentabilidade, e projeto ne'e sei hare mos ba desenvolvimento no dada Timor oan sira ba agencias sira nebe ohin temin iha leten. EICB apontado ona atu complementa nó fó tan kbiit ba apoio nebé Donator bilaterais nó Donator multilaterais sira prepara ona bá Fundo Consolidado bá Timor Lorosa'e. Projeto ne'e iha componentes boot tolu. Primeiro kona bá ninia envolvimento atu halo di'ak liu tan software nó balanço livre nebe hanessan base ba sistema informática menegerial Tesouraria Financial. Ida ne'e parte crítica ida hossi IT sistema ida nebe desenvolvido tebes iha Autoridade Fiscal central nia laran nebé fó apoio bá contribuisaun hossi CIDA, Alemanha, hó AusAID. Segundo componente kair kona bá administrasaun cursos treino nian iha análise económica. Nuné'e sei fo ba Timor oan sira kona ba administrasaun ho vigamento analitico nebe atu lori assuntos fundamentais kona bá política. Ema sira hatudu ona sira nia interesse kona bá componente ida ne'e, tambá né'e hein ona atu hala'o curso ida ne'e. Componente ida ikus haré kona construsaun tuir sistema preliminar iha contas nacionais hodi fó treino bá Timor oan sira atu bele servisu hamutuk tuir administrasaun sistema ida ne'e. Nune'e sei prepara dados atu facilita decisaun efectiva nebé sei halo. Iha ona interessados ba componente ida ne'e, hodi hein hela katak servisu ida ne'e sei hahú iha tinan ida ne'e nia laran. Projeto ba desenvolvimento Microfinancia: Nia objectivu atu halo menos moris kiak iha Timor Lorosa'e. Sei facilita comunidades sira ­tuir oportunidades atu bele hetan tan ossan no mos atu halo moris sustentabilidade agrikultura nian atu bele halo cria servisu ba agricultor sira. Projetu ne'e atu: (i) ajuda desenvolve conhecimento no habilidade ema kiak nian atu implementa atividades hodi hetan modal.(ii) reabilita,fo kbiit loke tan uniões de credito ;ho (iii) hari microfinansa ida nebe metin atu halo moris servisus financeiros hodi foti sira nebe kiak atu tuir empresas kiik sira hodi aumenta sira nia modal moris nian.Projeto ida ne'e iha componente tolu nebe principais: (i) Hari instituisaun no Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 8 fo kbiit ba; Finansas rural ba atividades emprezas kiik sira; e (iii) Administrasaun projeto nian. (US$7.72 milhão, ho US$4.0 milhão iha acordu concessão ba dala uluk) Resultadus :Conta especial projetu nian (Conta Impresta) loke ona ho autorizasaun banco de depósito iha Dili e ossan nebe hussu uluk fo dadaun tiha ona. Agora halo ona anúncios ba ema matenek na'in, internacional no local sira, atu tama iha Equipa hodi Administra Projeto (PMU). No mos recruta ona ema matenek internacional rua atu servisu ba assistencia tecnica ba ADB atu hare fila fali projectos nebe agora iha no mos regulamento ho orientasoens. Equipa Assist^encia Tecnica sei servisu besik liu ho comitê de direção nebe nia membro mai hossi representantes departamento governo nian no mos autoridades monetário nian. Missão ida ne'e hahú tiha ona iha fulan Fevereiro iha Timor Loro Sa'e. Planu Servisu: Iha Março hó Abril sei hala'o recrutamento ba matenek Timor oan sira ho internacionais ho objectivo atu preenche fatin hanessan staff ba PMU to'o Abril remata. Bainhira nune'e, Conselheiro Equipa Assistencia Tecnica hussi ADB sei hassai resultadu hossi sira nia servisu iha fulan Abril: (i) Exemplu ida ba Regulamento kona ba União Crédito; (ii) Exemplo ida kona ba incorporação ho licensa documentos ba banco microfinancial; (iii) ho recomendasaun preliminar ho conceito legal ba instituisaun ba microfinança sira. Sei iha Seminarios balu ho ema sira nebe iha relasaun ho instituisaun ida ne'e no mos doador sira. 3. Projectos iha desenvolvimento laran SEP II: Atu simu pedido crédito ba SME, SEP II sei fo dalan ba credito tuir condisaun comercial hanessan ho estilo no função nebe SEP I sei hamutuk atu haré kona ba metodo no manajementu processo. SEP II nia haré kona ba Credito, nia fo liu liu atu halo boot tan sector Agro-negocio. Aplicasaun empresta ossan viavel hossi Industria produtivas iha escala ki'ik hanessan lojas carpintaria nian, no mos sei fó apoio bá centros mecânicos ou facilidades Industrias. Atu labele choque malu ho emprestimo micro credit nian doador ho agencia progra ida ne'e nian hanoin atu hala'o lalais SEP II ne'e iha tinan 2001, emprestimo mínimo ba SEP nian sei hassa'e hossi USD 500 iha SEP ida ba iha USD 1000 iha SEP II.Funan ba emprestimo hirak ne'e sei continua nafatin ho 10% ho tempo empresta nian maximo fulan 36 maibe emprestimo ida ne'e sei la selu durante fulan tolu. Hanessan iha SEP I, ho SEP II nia sistema credito ida ne'e sei baseia nafatin atu dulas ossan nebe iha.Bainhira projeto ne'e hotu, ossan sira nebe fila ona sei entrega ba Governo aban bain rua nian. SEP II mos sei fo apoio ba desenvolvimento sector privado liu hossi provisaun servisu desenvolvimento fila liman nian. (BDS) ho objectivo atu halo moris tan servisu, aumenta produtividade no halo moris economia. Assistencia mos sei fo ba ema fila liman na'in sira atu prepara projeto no mos manejamento fila liman nian ho desenvolvimento.Atu cria atensaun ba desenvolvimento setor privado nian iha sector publico nia laran no mos atu assiste preparasaun ba Funcionarios sira nebe sei tau matan kona ba decisaun nebe iha relasaun, grupo ki'ik ida hossi funcionário civil sei hetan treino kona ba teoria desenvolvimento sector privado no nia pratica. SEP II mos sei fo apoio ba governo atu hari ambiente negocio nian nebe la'o di'ak. Hatutan ida ne'e, iha servisu preparasaun ida, hetan sugestaun nebe maka'as no mos hakarak atu hadi'a facilidade mercado iha nivel distrito no mos sub distrito nian. Tuir pesquisasaun nebe hala'o tiha ona hatudu katak saida mak halo tiha ona ba condisaun mercado nian no saida mak sei precisa ba reabilitasaun mercado hirak ne'e, responsabilidade ba implementasaun componente ida ne'e sei hala'o iha Administrasaun Distrito nia okos. 4. Koordinasaun Iha loron 29 fulan Março 2001, Donator hossi país 15 sira nia representantes participa iha encontro ida iha loron tomak, hodi koalia kona bá atu entrega poder político hó Administrasaun. Participantes sira haré katak maski progresso hala'o liu iha sector hotu governo nian, sira fo hanoin atu bele iha atenção particular ba recrutamento, haburas tan ema nia matenek nó sustentabilidade fiscal. Preocupasaun kona bá relasaun entre calendário político hó entrega administrasaun, mos sira tau iha klaran, hodi discute atu nune'e, precisa assegura liu tan operasaun servisu governo nian iha política transição nia laran. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 9 Iha dalan klaran bá preparasaun encontro Doador nian hossi encontro Bruxelas nó atu bá encontro Canberra nian, Untaet hó Banco Mundial convoca encontro preparasaun ida hó Doador, membro Gabinete ETTA nian, Concelho Nacional, agência ONU nian nó representante ONG sira. Participantes sira discute kona bá progresso ponto de referência iha sector importante nebé to'o ona bá objectivo político no sócio económico nó mos hakaás ­an nebe bele fó ambiente instituisaun di'ak atu bele halo hotu Transição iha Timor Lorosa'e. Ponto de referência ida ne'e discute tiha ona iha encontro Bruxelas nian iha fulan Dezembro tinan 2000 nian. Reportagem kona bá ponto de referência ida ne'e Agência Planeamento nó Desenvolvimento Nacional ETTA nian mak sei coordena. Documento kona bá progresso contra ponto de referência ne'e mós fó hamutuk hó documento actual ida ne'e. Donator sira nia encontro tuir mai sei hala'o iha Canberra iha fulan Junho 2001. Misaun Evaluasaun Seitoral ­ Orariu provisório Sector Data Saude 30 Abril ­ 23 Maio Educasaun Maio ­ Semana 2 Agrikultura Maio ­ Semana 2 Infrastrutura 23 Maio ­ 6 Junho Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap 10 5. Recibus hó Compromissus TFET nian RECIBUS TFET NIAN, 5 DE MARÇO 2001 RECIBUS OSSAN PROMESSAS TFET NIAN NOTAS DOADOR US$ milhoens US$ milhoens Portugal 15.0 35.0 Japão 14.1 Australia 10.9 Banco Mundial 10.0 União Europeia 16.0 UK 5.9 Japan PCF 2.0 Finlandia 1.5 Noruega 1.0 1.0 USA 0.5 IDA PCF 0.4 Irlanda 0.4 Nova Zelandia 0.4 TOTAL 78.1 36.0 COMPROMETIDO HO TFET, 28 Fevereiro 2001 COMPROMETIDO HO TFET PROJETUS HO PROGRAMAS US$ milhoens Fo kbiit ba comunidade 9.0 Hakiak servisu ba comunidade Dili 0.5 Empresas ki'ik sira 4.8 Educasaun: Revitalizasaun ba Sistema escolas 13.9 Rehabilitasaun Infrastruturas 27.8 Rehabilitasaun ho desenvolvimentu ba sector Saude 12.7 Rehabilitasaun ho desenvolvimentu Agrikultura 6.8 Bé ho Sanitário 4.5 Microfinance 4.0 Capacidade atu halo uma ho survey recursus ema 0.4 nian (recursos humanos) Hari kbiit Ekonomia nian 0.5 Timor Oan Hi'it An Rasik II (CEP II) 8.5 Preparasaun Projeto hó fiscalizasauno 2.9 TOTAL 96.3 ATU HETAN TAN INFORMASAUN Hakarak tan Informasaun kona ba actividades Trust Fund ba Timor Lorosa'e ou informasaun geral kona bá Timor Lorosa'e bele hetan hossi www.worldbank.org/eap. Buat ruma atu hussu ou email nia versoens materiais hanessan Documentus informativo kona ba Projetos,ou Documentus kona ba evaluasaun Projetus nian , halo favor bele contacta ho Natacha Meden iha Repartição World Bank Dili nian ou Kimberly Versak iha Washington D.C. Natacha Meden, nmeden@worldbank.org 9 Abril 2001 Tel: 0407 101 536 www.worldbank.org/eap