E4152v5 TUZ GÖLÜ YERALTI DOĞAL GAZ DEPOLAMA PROJESİ 0 ..-..-.. Onay A.S.Y. / B.E. / E.M.T. Z.H.G. M.Ş. C.A. / H.A. F 18-02-13 İnceleme A.S.Y. / B.E. / E.M.T. Z.H.G. M.Ş. E 17-01-13 İnceleme B.K./ Z.Y./ B.E. Z.H.G. M.Ş. D 27-12-12 İnceleme B.K./ Z.Y./ B.E. Z.H.G. M.Ş. C 06-12-12 İnceleme B.K./ Z.Y./ B.E. Z.H.G. M.Ş. B 04-12-12 İnter disiplin kontrol B.K./ Z.Y./ B.E. Z.H.G. M.Ş. A 03-12-12 İç Kontrol B.K./ Z.Y./ B.E. Z.H.G. M.Ş. Tarih Açıklama Hazırlayan Kontrol Eden Onaylayan BOTAŞ Rev.No. İMZA BOTAŞ - BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA A.Ş. Belge Başlığı TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Çınar Mühendislik Belge No. Toplam sayfa Rev. No. Org. Kod Belge Tipi Disc. Kod Geog. Area Ser. No. (ekler hariç) Müşavirlik A.Ş. CNR REP ENM ADD 13/001 F 168 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 2 of 168 İÇİNDEKİLER İ Ç İ N D E K İ L E R ....................................................................................................................2 KISALTMALAR ....................................................................................................................9 ÖZET ..................................................................................................................10 1. GİRİŞ ..................................................................................................................13 1.1. Amaç ........................................................................................................................13 1.2. Kapsam ....................................................................................................................13 1.3. Materyal ve Yöntem ..................................................................................................14 2. YASAL ÇERÇEVE ...........................................................................................................19 2.1. Türk Çevre Mevzuatı .....................................................................................................20 2.1.1. Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Prosedürü ....................................24 2.1.2. Çevre Kanunu ile İlgili Türk Mevzuatı .....................................................................25 2.1.2.1. Hava Kalitesi .......................................................................................................25 2.1.2.2. Atıksu ..................................................................................................................27 2.1.2.3. Toprak Kalitesi ....................................................................................................28 2.1.2.4. Gürültü ................................................................................................................29 2.1.2.5. Atık .....................................................................................................................30 2.1.2.6. Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar ........................................36 2.1.2.7. Çevre Denetimi ...................................................................................................37 2.1.3. Doğa ve Yaban Hayatının Korunması ile İlgili Türk Mevzuatı .................................38 2.1.4. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili Türk Mevzuatı .........................................................40 2.2. Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası Antlaşmalar ............................................42 3. PROJE ALANININ YERİ ..................................................................................................44 3.1. Enerji İletim Hattı .........................................................................................................46 3.1.1. Hat 1 ......................................................................................................................46 3.1.2. Hat 2 ......................................................................................................................50 3.1.3. Hat 3 ......................................................................................................................51 3.1.4. Hat 4 ......................................................................................................................52 3.1.5. Hat 5 ......................................................................................................................53 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 3 of 168 3.2. Erişim Yolları Güzergahı .............................................................................................54 3.2.1. PİG İstasyonu Erişim Yolu .....................................................................................55 3.2.2. PS1 Pompa İstasyonu Erişim Yolu .........................................................................56 3.2.3. PS2 Pompa İstasyonu Erişim Yolu .........................................................................58 3.2.4. PS3 Pompa İstasyonu Erişim Yolu .........................................................................59 3.2.5. ST4 Depolama Tankı Erişim Yolu ..........................................................................60 3.2.6. ST5 Depolama Tankı Erişim Yolu ..........................................................................61 4. PROJE ALANININ ÖZELLİKLERİ ...................................................................................63 4.1. Flora ve Fauna ....................................................................................................................... 63 4.2. Peyzaj Özellikleri.................................................................................................................. 100 4.3. Genel Jeoloji ......................................................................................................................... 102 4.3.1. Proje Güzergahları Jeolojisi .................................................................................103 4.3.1.1. Jeoteknik Değerlendirmeler ve Önlemler .................................................................. 103 4.3.1.2. Stratigrafi ........................................................................................................................ 106 4.3.2. Tektonik.............................................................................................................................. 113 4.3.3. Hidrolojik – Hidrojeolojik Özellikler................................................................................. 116 4.3.4. Doğal Afet Durumu ........................................................................................................... 122 4.4. Arazi Yapısı ve Toprak Özellikleri ..................................................................................... 124 4.5. Kültürel Varlıklar ve Korunan Alanlar ................................................................................ 129 5. PROJENİN POTANSİYEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER ..............................145 5.1. Hafriyat İşlemleri .................................................................................................................. 145 5.2. Hava Kalitesine Etkiler ........................................................................................................ 147 5.3. Atıklar..................................................................................................................................... 148 5.4. Gürültü ve Titreşim .............................................................................................................. 152 5.5. Atık Su ................................................................................................................................... 161 6. KÜMÜLATİF ETKİ DEĞERLENDİRMESİ ......................................................................162 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 4 of 168 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.3.1. Proje Alanı Arazi Etüt Çalışmaları, a Boru Sok Sahası ve b Hat 1-1 Güzergahı .................................................................................................15 Şekil 1.3.2. Proje Alanı Arazi Etüt Çalışmaları, Su İletim Hattı Güzergahı ....................15 Şekil 3.1. Proje Alanını Gösterir Yer Bulduru Haritası ...............................................44 Şekil 3.2. Proje Alanı ve Yakın Çevresi .....................................................................45 Şekil 3.1.1.1. Hat 1-1 Güzergahı ve Yakın Çevresi .........................................................47 Şekil 3.1.1.2. Hat 1-2 Güzergahı ve Yakın Çevresi .........................................................48 Şekil 3.1.1.3. Hat 1-3 Güzergahı ve Yakın Çevresi .........................................................49 Şekil 3.1.2.1. Hat 2 Güzergahı ve Yakın Çevresi ............................................................50 Şekil 3.1.3.1. Hat 3 Güzergahı ve Yakın Çevresi ............................................................51 Şekil 3.1.4.1. Hat 4 Güzergahı ve Yakın Çevresi ............................................................52 Şekil 3.1.5.1. Hat 5 Güzergahı ve Yakın Çevresi ............................................................54 Şekil 3.2.1.1. PİG İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ...........................56 Şekil 3.2.2.1. PS1 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ...............57 Şekil 3.2.3.1. PS2 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ...............58 Şekil 3.2.4.1. PS3 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ...............59 Şekil 3.2.5.1. ST4 Depolama Tankı Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ................60 Şekil 3.2.6.1. ST5 Depolama Tankı Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi ................61 Şekil 4.1.1. a, b Ağrı-Horasan, c Muğla-Marmaris Bölgeleri’nde İnşaat Çalışmaları Tamamlanmış Enerji İletim Hatları.............................................................64 Şekil 4.1.2. Faaliyet Alanın Grid Kareleme Sistemindeki Yeri ......................................66 Şekil 4.1.3. Türkiye’deki Fitocoğrafik Bölgeler ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı) ..........67 Şekil 4.1.4. a ve b Endemik Bitkilerin Alan Dışına Taşınması ......................................70 Şekil 4.1.5. a, b ve c Endemik Bitkiler Genetik Kirlenmeyi Engellemek Amacıyla İnşaat Koridorunun Hemen Yanına Taşınması ....................................................71 Şekil 4.1.6. IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler .........................................................76 Şekil 4.1.7. Yapılması Planlanan Enerji Nakil Hattı Ve İlave Yollar Güzergahı .............93 Şekil 4.2.1. Tuz Gölü ve Çevresinden Genel Görünüm ..............................................101 Şekil 4.3.1.2.1. EİH Güzergahlarına Ait Genel Jeoloji Haritası .........................................110 Şekil 4.3.2.1. Proje Güzergahları ve Çevresi Diri Fay Haritası ......................................114 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 5 of 168 Şekil 4.3.3.1. Niggle Diagramı ......................................................................................120 Şekil 4.3.4.1. Proje Güzergahları Deprem Risk Haritası ...............................................123 Şekil 4.4.1. a, 2003 Yılı Proje Alanı AKK Haritası ve b, 2012 Yılı Proje Alanı AKK Haritası ...................................................................................................128 Şekil 4.5.1. Sarıyahşi İlçesi, Bekdik Köyü, Ağbayır Mağaraları ..................................132 Şekil 4.5.2. Sarıyahşi İlçesi, Yenitorun Obası Köyü, Yeraltı Şehri ..............................132 Şekil 4.5.3. Ağaçören İlçesi, İğdeli Köyü, Hacı Süğün Höyüğü...................................133 Şekil 4.5.4. Ağaçören İlçesi, Kale Mahallesi, Kale Höyüğü ........................................133 Şekil 4.5.5. Ortaköy İlçesi, Reşadiye Köyü, Ziyarettepe Mevkii, Yunus Emre Türbesi ve Çilehanesi ...............................................................................................134 Şekil 4.5.6. Ortaköy İlçesi, Sarıkaraman Beldesi, Durhasanlı Köyü – Durhasanlı Türbesi ....................................................................................................134 Şekil 4.5.7. Ortaköy İlçesi, Ozancık Köyü, Çatin Ersele Mevkii - Ersele Höyüğü Ozancık Yeraltı Şehri ............................................................................................135 Şekil 4.5.8. Ortaköy İlçesi, Balcı Kasabası, Kıraçpınarı Mevkii - Koçhasan Höyüğü...135 Şekil 4.5.9. Ortaköy İlçesi, Öteyüz Mevkii - Caferli Höyüğü.......................................136 Şekil 4.5.10. Ortaköy İlçesi, Harmandalı Kasabası, Kale Mevkii – Küçük ve Büyük Bezirganlı Höyük .....................................................................................136 Şekil 4.5.11. Ortaköy İlçesi, Hocabeyli Köyü– Çatalçeşme Höyüğü .............................137 Şekil 4.5.12. Ortaköy İlçesi, Sarıkaraman Beldesi– Kıraç Höyüğü ve Sulu Höyük .......137 Şekil 4.5.13. Ortaköy İlçesi – Sınandı Tepe Örenyeri...................................................138 Şekil 4.5.14. Ortaköy İlçesi, Bozkır Köyü, Karayer Höyük ............................................138 Şekil 4.5.15. Ortaköy İlçesi, Çiftevi Höyük ...................................................................139 Şekil 4.5.16. Eskil İlçesi, Eşmekaya Beldesi – Bakalak Höyüğü...................................139 Şekil 4.5.17. Eskil İlçesi, Böget Köyü, Böget Höyüğü...................................................140 Şekil 4.5.18. Eskil İlçesi, Tosun Yaylası, Tömek Mevkii, Tosun Höyüğü ......................140 Şekil 4.5.19. Eskil İlçesi, Bezirci Yaylası, Bezirci Höyüğü ............................................141 Şekil 4.5.20. Eskil İlçesi, Hüremeran Yaylası, Bozyer Höyüğü .....................................141 Şekil 4.5.21. Eskil İlçesi, Güneşli Köyü, Güneşli Höyüğü .............................................142 Şekil 4.5.22. Eskil İlçesi, Çağlak Köyü, Çağlak Höyüğü ...............................................142 Şekil 4.5.23. Eskil İlçesi, Merkez, İğne Ağızlar Höyüğü ................................................143 Şekil 4.5.24. Eskil İlçesi, Sağsak Yaylası, Sağsak Höyüğü ..........................................143 Şekil 5.4.1. A, B ve C Ağırlıklı Ses (Gürültü) Düzeyleri için Çevirim Eğrileri ...............156 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 6 of 168 Şekil 5.4.2. İnşaat Çalışmalarında Oluşması Beklenen Gürültü (Ses Basınç) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılım Grafiği .................................................................159 Şekil 6.1. Planlanan Projelere ait Yüzey Tesislerini ve Diğer Üniteleri Gösteren Topoğrafik Harita .........................................................................................163 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 7 of 168 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 3.1.1. Planlanan Enerji Hatlarına Ait Güzergah Detayları ....................................46 Tablo 3.1.1.1. Hat-1 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 1 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ...........................49 Tablo 3.1.2.1. Hat-2 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 2 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ...........................51 Tablo 3.1.3.1. Hat-3 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 2 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ...........................52 Tablo 3.1.4.1. Hat-4 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 4 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ...........................53 Tablo 3.1.5.1. Hat-5 Güzergahının Çevresindeki Tesisler ve Yerleşim Yerleri ve Bunların Hat 5 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ...........................54 Tablo 3.2.1. Açılması Planlanan Erişim Yollarına Ait Güzergah Detayları .....................55 Tablo 3.2.1.1. PS Erişim Yolu Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ile Tesisler ve Yerleşim Yerlerinin PS Yol Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri .......................................................................................................56 Tablo 3.2.2.1. PS1 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Tesislere Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri .................................................................................58 Tablo 3.2.3.1. PS2 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ..................................................................59 Tablo 3.2.4.1. PS3 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ..................................................................60 Tablo 3.2.5.1. ST4 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ..................................................................61 Tablo 3.2.6.1. ST5 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri ..................................................................62 Tablo 4.1.1. Proje Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Endemik Taksonlar ......69 Tablo 4.1.2. Bern Sözleşmesi Kategorileri ve Anlamları ................................................73 Tablo 4.1.3. IUCN Kategorileri ve Anlamları .................................................................75 Tablo 4.1.4. Proje Alanında Yaşayan ve Yaşaması Muhtemel Amfibi Türleri ................76 Tablo 4.1.5. Proje Alanında Yaşayan ve Yaşaması Muhtemel Sürüngen Türleri ...........77 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 8 of 168 Tablo 4.1.6. Faaliyet Alanı ve Çevresinde Bulunan ve Bulunması Muhtemel Kuş Türleri . ..................................................................................................................79 Tablo 4.1.7. Faaliyet Alanı ve Çevresinde Bulunan ve Bulunması Muhtemel Memeli Türleri ........................................................................................................90 Tablo 4.3.3.1. Hirfanlı Barajı Teknik Özellikleri...............................................................117 Tablo 4.3.3.2. Karot ve Su Analiz Sonuçları ...................................................................120 Tablo 4.4.1. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarına Göre EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu . ................................................................................................................125 Tablo 4.4.2. Büyük Toprak Grupları Göre EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu ..............126 Tablo 4.4.3. Şimdiki Arazi Kullanım Şekli Bakımından EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu ................................................................................................................127 Tablo 4.5.1. Proje Kapsamında EİH’ları ve Erişim Yolları Güzergahları Çevresinde Yer Alan Kültürel Varlıkların Listesi ................................................................129 Tablo 5.4.1. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Aşamasında Gürültü Oluşturabilecek Makine, Ekipman ve Ses Gücü Düzeyleri ................................................153 Tablo 5.4.2. İnşaat Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Gürültü (Ses Basınç) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı ...................................................157 Tablo 5.4.3. ÇGDYY Ek-VII Tablo-5�de Belirtilen Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri .........................................................................................159 Tablo 6.1. BOTAŞ ve ATLAS A.Ş. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projelerine ait Fiziksel Özellikler ................................................................................164 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 9 of 168 KISALTMALAR AAT : Atıksu Arıtma Tesisi ATLAS : ATLAS Petrol Gaz İthalat İhracat Pazarlama Ticaret A.Ş. AKK : Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflaması BOTAS : Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. CBS : Coğrafi Bilgi Sistemleri ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme ÇOB : Çevre ve Orman Bakanlığı ÇR : ÇED Raporu DPT : Devlet Planlama Teşkilatı EİH : Enerji İletim Hattı ERZ : Erozyon Derecesi ha : Hektar hm3 : Hektometre küp IUCN : Dünya Doğayı Koruma Birliği km : Kilometre Kv : Kilovat m : Metre PS : Pompa İstasyonu (Pump Station) ST : Depolama Tankı (Storage Tank) TGBÇTP : Tuz Gölü Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi TPAO : Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı YDGDP : Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 10 of 168 ÖZET Günümüzde nüfus artışının meydana getirdiği enerji talebi ve buna bağlı olarak doğal gaz kullanımının artması sonucunda doğalgazın yeraltında depolanması ve kullanımı Türkiye için büyük önem arz etmektedir. Artan bu talep doğrultusunda farklı projeler geliştirilmektedir. Planlanan bu projeler vasıtasıyla konut sektöründeki doğal gaz talebinin artmasına bağlı olarak gelecekte meydana gelecek mevsimsel dalgalanmaların önlenmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda BOTAS, Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. tarafından Tuz Gölü’nün yaklaşık 40 km güneyinde yapılması planlanan Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) çok büyük önem arz etmektedir. Söz konusu projede, yaklaşık 1000 m derinlikte bulunan geniş yeraltı doğal tuz yapısının bir bölümünün kontrollü olarak tatlı su ile eritilmesi (leaching) yoluyla yeraltı gaz depolama mağaraları (kaverna) oluşturulacaktır. Bu bağlamda, ülke çapında özellikle yaz aylarında ortaya çıkan kullanım fazlası doğal gazın, proje sahasının yaklaşık 14 km kuzeyinden geçen Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı’nın, Kayseri-Konya-Seydişehir kısmından bir branşman yardımıyla alınarak, oluşturulacak olan tuz kavernalarında depolanması sağlanacaktır. Projenin hayata geçirilmesi ile mağaralarda depolanan doğal gazın; yoğun dönemlerde ülke çapında artan gaz talebini karşılamak amacıyla, mağaralardan çekilerek tekrar Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı’nın Kayseri-Konya-Seydişehir kısmına verilmesi sağlanacaktır. Proje kapsamında belirlenen bölgede yaklaşık 80 km²’lik alan içerisinde 2000 yılı Kasım ayında TPAO tarafından üç boyutlu sismik araştırmalar gerçekleştirilerek, elde edilen sonuçlar doğrultusunda doğal gazın depolanacağı mağaraların ve sistemi kontrol amaçlı kurulacak yüzey tesislerinin lokasyonları tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi kapsamında, Türk Çevre Mevzuatına uygun olarak Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) çalışmalarına başlanarak, 19.08.2003 tarihinde ÇED Olumlu kararı alınmıştır. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın (ÇOB) 19.08.2003 tarihli ÇED Olumlu Belgesi Ek 1-1’de sunulmuştur. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 11 of 168 2003 yılında ÇED Olumlu kararı alınan bu proje ile ilgili su temininde revizyon yapılması sonucunda, BOTAŞ Türk ÇED Yönetmeliği’nin gereği olarak ÇED Ek Raporu hazırlamıştır. Hazırlanan bu raporda özellikle, doğal gazın depolanacağı mağaraların eritilmesi işleminde kullanılacak suyun temin sistemleri ile ilgili değişiklikler kapsamında; Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınan gerekli izinler doğrultusunda kuyulardan alınması planlanan suyun, projenin erken tamamlanabilmesi amacıyla kavernaların 2’li yerine 4’lü gruplar halinde açılmasına karar verilmesi nedeniyle Hirfanlı Barajı’ndan temin edilmesine karar verildiği konularına değinilmiştir. Yapılan bu değişiklik ile ilgili durum Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’na bildirilmiş olup, 25.10.2004 tarihinde Bakanlık onayı alınmıştır (Ek 1-2). BOTAŞ, ilave olarak su temini sistemindeki değişiklikler ile Dünya Bankası Çevresel Değerlendirme politika ve prosedürlerinin gereklerini yerine getirmek üzere ilave bilgileri içeren ek çalışmalar yapmış ve ÇED Raporuna ek olarak raporlanmıştır. ÇED dokümanlarının Türkçe kopyası (ÇED Eki dahil) 01.06.2005 tarihinde Aksaray Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’ne gönderilmiş İngilizce kopyası 27.05.2005 tarihinde Dünya Bankası’na gönderilmiştir). Projenin ilerleyen aşamalarında, 2012 yılı içerisinde, detay mühendislik çalışmaları sonucunda, yüzey alanı ile kuyu lokasyonlarının yerlerinde, kaverna sayısında ve kapasitesinde değişiklik olmadan, çözeltme işleminin her birinin 630.000 m3 fiziksel hacimli 6’şarlı gruplar halinde yapılmasına karar verilmiştir (2*6). Bu kapsamda, gerçekleştirilecek olan çalışmalar için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün 24.08.2012 tarih ve 14352 sayılı yazısı ile ÇED Yönetmeliği kapsamında yeni bir işlem yapılmasına gerek bulunmadığı belirtilmiştir (Ek 1-3). ÇED Raporu Ek çalışması sonrasındaki dönemde, ihale sürecinin tamamlanması ve yüklenici firma ile sözleşmenin imzalanmasını müteakip detay mühendislik çalışmaları tamamlanmış olup, bu çalışmalar sonucu bazı teknik detaylarda değişiklik yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu hususlar: - Doğal gazın depolanacağı mağaraların toplam sayısında ve proje süresince kullanılacak olan tatlı suyun toplam miktarında bir değişiklik olmadan, çözeltme işleminin 4’erli gruplar (3*4) yerine, her biri 630.000 m3 fiziksel hacimli 6’şarlı (2*6) gruplar halinde yapılması, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 12 of 168 - Yeraltı doğal tuz yapısının su ile eritilmesi (leaching) işlemlerinde ihtiyaç duyulacak olan ve Hirfanlı Baraj Gölü’nden temin edilecek olan tatlı su ihtiyacının eritme işlemlerindeki değişiklik nedeniyle, EK 1-4’te sunulan 12.04.2006 tarihli DSİ Genel Müdürlüğü, Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığının onayı doğrultusunda, proje boyunca kullanılacak toplam su miktarı değişmeden yıllık alınacak su miktarının arttırılarak, 10 hm3/yıl su miktarından 15 hm3/yıl’a çıkartılması ve - Çözeltme işleminde kullanılacak suyun Hirfanlı Barajı’ndan yüzey tesislerine iletilmesi için ihtiyaç duyulacak olan 3 adet pompa istasyonu, 5 adet depolama tankı ve yüzey tesisleri için gerekli enerjinin; toplam uzunluğu 102.943 m olan 5 adet 34,5 kV’lık Enerji Nakil Hattı ile sağlanması ve eritme işleminde kullanılacak suyun kavernlerin bulunduğu bölgeye erişimi için kurulacak olan; pompa istasyonları, su depoları ve diğer sanat yapılarına erişim amaçlı planlanan bağlantı ve/veya ulaşım yollarının açılması şeklinde sıralanabilir. Bu bağlamda, yukarıda bahsi geçen konular ile ilgili olarak, planlanan proje değişiklikleri kapsamında ÇED Raporuna ilave teşkil edecek şekilde ikinci bir ÇED Raporu Eki hazırlanma gereği duyulmuştur. Hazırlanan bu ÇED Raporu II. Ek Raporu’nda; proje ile ilgili eritme işlemleri için ihtiyaç duyulan birim zamandaki tatlı su miktarı çekim hızı değişiminin Tuz Gölü Havzasına olası etkisi, yardımcı üniteleri ile yüzey tesislerinin elektrik ihtiyacını sağlayacak enerji iletim hatları, bu noktalara erişim için kullanılacak saha ulaşım yolları ile yapılması planlanan bu değişikliklerin proje alanı üzerinde oluşturabileceği çevresel etkilerin ve alanda planlanan diğer projelerin kümülatif etkilerinin değerlendirilmesi konuları hakkında ayrıntılı literatür çalışması ve arazi incelemeleri gerçekleştirilerek temel bulgular elde edilmeye çalışılmıştır. Rapor içerisinde, proje değişiklikleri kapsamında yapılacak olan çalışmaların belirlenmesi ve tanımlanması ile başlayıp (Bölüm 1), söz konusu projenin yapımı ve işletmesi aşamasında uyum sağlaması gereken yasa ve yönetmeliklerin belirtildiği raporda (Bölüm 2), takip eden üç bölümde (Bölüm 3, 4, ve 5) proje alanının yeri ve özellikleri ile projenin potansiyel etkileri ve alınacak önlemlere değinilerek yapılması gerekli uygulamalar anlatılmaktadır. Son bölüm (Bölüm 6), proje alanı ve yakın çevresinde planlanan projelerin birlikte ele alındığı kümülatif etkilerin değerlendirilmesini kapsamaktadır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 13 of 168 1. GİRİŞ 1.1. Amaç Tuz Gölü YDGD Projesi kapsamında, hazırlanmış olan bu raporun temel amacı, detay mühendislik çalışmaları sonucu yapılan proje değişikliklerinin potansiyel etkilerinin değerlenmesi ve alınacak önlemlerin belirlenmesi kapsamında; - Geniş yeraltı doğal tuz yapısının su ile eritilmesi (leaching) işlemlerinde birim zamanda ihtiyaç duyulacak olan su miktarının 15 hm3/yıl’a çıkmasının Hirfanlı Baraj Gölüne olası etkilerinin tespit edilmesi, - İhtiyaç duyulan tatlı su miktarına paralel olarak, eritme işlemleri sonrasında birim zamanda tuzlu su (eriyik) miktarında ki artışın alıcı ortam olan Tuz Gölü üzerindeki etkilerin belirlenmesi, - Proje kapsamında, gerekli olmadıkça ve BOTAŞ tarafından onaylanmadıkça erişim yolları açılmayacak olup, çözeltme işleminde kullanılacak tatlı suyun, Hirfanlı Barajı’ndan yüzey tesislerine iletilmesi konusunda ihtiyaç duyulacak olan pompa istasyonları ile su depoları vb. yardımcı üniteler için gerekli olan enerjinin alanlara iletimini sağlayacak 5 adet Enerji İletim Hattı güzergahının ve proje alanı içerisinde erişim olmayan noktalara ulaşım sağlamak amacıyla açılacak yolların proje alanı üzerindeki etkilerinin tespit edilmesi konularını kapsamaktadır. Bu ek rapor kapsamında proje alanında yapılacak çevresel etki değerlendirme çalışmaları sayesinde; gerçekleştirilecek faaliyetlerin çevresel etkilerinin önceden belirlenerek azaltılması ve kontrol altına alınması hedeflenmektedir. 1.2. Kapsam Hazırlanan ÇED Raporu II. Ek Raporu’nun kapsamı; faaliyet alanlarının çevresel etki değerlendirme kavramı açısından incelenmesi, alanlara ait flora-fauna türlerinin literatür taraması yapılarak güncellenmesi, peyzaj özelliklerinin belirlenmesi ile jeolojik ve hidrojeolojik değerlerin tespit edilmesi araştırılması şeklindedir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 14 of 168 1.3. Materyal ve Yöntem Çalışmada ilk olarak literatür taraması yapılarak enerji iletim hatlarının ve erişim yollarının çevreye olan etkileri araştırılmış, eritme işlemi sonrasında deşarj edilecek tuzlu su miktarının birim zamanda ki artışının alıcı ortam olan Tuz Gölü üzerindeki etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, 03.12.2012 tarihinde BOTAŞ yetkilileri ve ÇINAR Mühendislik Proje Uzmanları tarafından ÇED Raporu II. Ek Raporuna konu olan; - Su İletim Hattı güzergahında, - Enerji Nakil Hattı güzergahlarında, - Boru stok sahaları ve yüzey tesislerinin bulunduğu alanlarda (Şekil 1.3.1.) ve - Olası erişim yollarında bu alanların mevcut durumunu ortaya koymak ve gözlemler yapmak amacıyla; - BOTAŞ Çevre Mühendisi (Çevre Mühendisi), - BOTAŞ Kontrol Mühendisi (İnşaat Mühendisi) - ÇINAR Su Kalitesi Uzmanı (Çevre Mühendisi), - ÇINAR Eski Haline Getirme Uzmanı (Peyzaj Yüksek Mimarı), - ÇINAR Toprak Uzmanı (Ziraat Mühendisi) - ÇINAR Flora&Fauna Uzmanı (Doktor Biyolog) tarafından arazi etüt çalışmaları gerçekleştirilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 15 of 168 a b Şekil 1.3.1. Proje Alanı Arazi Etüt Çalışmaları, a Boru Sok Sahası ve b Hat 1-1 Güzergahı Yapılan arazi etüdünde; öncelikle Ankara Evren ilçesi sınırlarından başlayarak, Aksaray Sarıyahşi, Ağaçören, Ortaköy ilçeleri sınırları içerisinde yer alan erişim yolları, enerji iletim hatları ve su temin hattı güzergahları boyunca topografik haritalara göre GPS yardımıyla koordinatlar alınarak alan tanımlaması yapılmış ve daha sonrasında genel flora fauna, toprak yapısı, arazi varlığı, genel topografik yapı ve inşaat aktivitelerine başlanan kısımlarda da üst toprak yönetimi ve kazı çalışmaları hakkında incelemeler gerçekleştirilmiştir (Şekil 1.3.2.). - KP + KP Şekil 1.3.2. Proje Alanı Arazi Etüt Çalışmaları, Su İletim Hattı Güzergahı TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 16 of 168 19.12.2012 tarihinde de; - ÇINAR Eski Haline Getirme Uzmanı (Peyzaj Yüksek Mimarı), - ÇINAR Toprak Uzmanı (Ziraat Mühendisi), - ÇINAR Flora Uzmanı (Prof. Dr.) tarafından yukarıda bahsedilen proje alanlarında güncel flora listelerinin kontrol edilerek, toprak yönetimi hakkında saha incelemeleri yapılmıştır. Flora ile ilgili çalışmalar, ofis ve alan çalışmaları olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Ofis çalışmaları kapsamında flora uzmanınca daha önce çalışılmış olan bu alandaki hassas noktalar ile ilgili, uzman tarafından Tuz Gölü Havzası ile ilgili gerçekleştirilen arazi çalışmalarında elde edilen veriler ve ÇED Raporu’nda belirtilen ve proje etki sahası içindeki önem taşıyan flora türleri ile ilgili bitki listeleri kontrol edilerek listeler güncellenmiştir. Alan çalışmasında ise, zamanın vejetasyon dönemine rastlamaması nedeniyle tür teşhisleri ve yerinde doğrulama yapılamayacağından; ofis çalışmalarında güncellenmiş bitki tür listesinde yer alan türlerin bulunduğu alanlar ile, burada inşa edilecek yer üstü tesisleri ile bu rapora konu olan EİH ve erişim yolları güzergahlarının çakışma noktaları gözlenmeye çalışılmış ve bu durumun olası etkileri belirlenerek alınması gereken önlemler bu raporun flora kısmında verilmiştir. Daha kapsamlı flora tür analizi, proje süresince ÇINAR tarafından gerçekleştirilecek olan izleme çalışmalarına katılacak Flora Uzmanları tarafından yapılacak ve belirli periyotlarda raporlar halinde BOTAŞ’a sunulacaktır. Hazırlanan raporlar aynı zamanda mevcut flora fauna listesinin sürekli güncel tutulmasına imkan sağlayacak ve elde edilen veriler proje süresince, proje sonrasında ve işletme aşamasında kullanılabilecek ekosistem kaynakları haline getirilebilecektir. Projenin çevresel etkilerinin belirlenmesi amacıyla proje sahasında yapılmış olan ÇED çalışması (TG YDGDP ÇED Raporu Bölüm 4.2.12 Flora Fauna 2003) ve bu raporun 4.1. Flora ve Fauna bölümünde verilen türlerin arasında hassas ve endemik türlerin de olmasından dolayı proje süresince yapılacak izleme çalışmaları ile mevcut durumda Türk Mevzuatı tarafından koruma altına alınan biyolojik çeşitlilik ve ekosistem çalışmalarına da destek verilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 17 of 168 Daha sonra, tesis edilmesi planlanan enerji iletim hatları ile açılması planlanan erişim yolarının Çınar Mühendislik CBS biriminin hazırladığı topografik haritalar ve kmz dosyaları vasıtasıyla sayısallaştırılması işlemleri gerçekleştirilmiş ve tüm bu güzergahlar topografik haritalar üzerine işlenmiştir. Tuz Gölü’nün, eritme işlemleri sonrasında deşarj edilecek tuzlu su (eriyik) miktarındaki artıştan nasıl etkileneceğinin belirlenmesi kapsamında; Tuz Gölü Alt Havza sınırları içinde, elde edilen verilerin değerlendirilmesi, analizlendirilmesi ve bölge su kaynaklarının sürdürülebilirliği kullanılabilmesi için sonuçların ortaya çıkartılması amacıyla Mayıs 2010 tarihinde, Mülga Özel Çevre Koruma Kurumu tarafından Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş.’ye hazırlatılan “Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Su Kaynakları Yönetim Planı Projesi� raporundan yararlanılmıştır. Hazırlanmış olan bu raporda;  Çalışma alanındaki hidrolojik sistemi kontrol eden alt havza sınırının belirlenip, havza içinde ki yüzeysel su kaynaklarının belirlenmesi,  Havza içinde ve çevresinde ki bölgeyi karakterize edecek meteoroloji istasyonlardan yağış, sıcaklık, buharlaşma analizleri yapılarak genel durumun ortaya konulması,  Elde edilen veriler sonucunda, eş yağış ve eş buharlaşma haritalarının sayısal ortamda hazırlanması,  Çalışma alanının jeolojisinin belirlenmesi ve haritalanması,  Jeolojik formasyonlar belirlendikten sonra akifer, yarı geçirimli ve geçirimsiz ortamların belirlenmesi,  Tuz Gölü Alt Havza sınırı içideki mevcut kuyuların (sulama, içme, vb) belirlenip, akifer ortamı temsil edecek parametrelerin bulunması ve genel su bütçesinin yapılması,  Hidrolojik sistemi yansıtacak kavramsal modelin yapılması,  Tüm çalışmalar sonunda çalışma alanını temsil edecek 1/50 000 ölçekli hidrojeoloji haritasının hazırlanması,  Mevcut verilerden yola çıkılarak su kaynaklarının yönetiminin usulü ve esaslarının belirlenmesi, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 18 of 168  Su kaynaklarının miktarı ve kalitesi göz önüne alınarak, kaynakların korunması ve kullanımına ilişkin akılcı plan kararlarının alınması,  Su kaynaklarının sürdürülebilir kullanılabilmesi için öneri kararların alınması,  Proje amaç ve gereksinimlerine uygun CBS çalışmaları (kurum ve kuruluşlardan her türlü sayısal/basılı harita ve belgeler uygun ülke koordinat sistemine (UTM European Datum 1950-6 Derece sistemine) dönüştürülmesi ve konumsal verilerin girişi (sayısallaştırma) ve tüm çalışmaları kapsayan veri tabanının oluşturulması hedeflenmiştir. Tuz Gölü ekosistemi ve su sürekliliği hakkında en güncel verilere sahip olan bu raporda özellikle, rapor içerisinde yer alan “Tuz Gölü ÖÇKB Su Kaynakları Yönetim Planı ve Esaslarının Oluşturulması� bölümünden ve 2003 yılında onaylanan ÇED Raporu (ÇR), 2005 yılında hazırlanan ÇED Raporu Eki, 2005-2007 yılları arasında yürütülen Tuz Gölü Biyolojik Çeşitliliğinin Tespiti Projesi (TGBÇTP), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından desteklenerek 2001 yılında tamamlanan “Türkiye’deki Tuzlu Tavaların Floristik ve Sinekolojik Yönden Araştırılması� projesi, Özel Çevre Koruma Kurumu arafından desteklenen ve 2010 yılında tamamlanan “Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Habitat İzleme projesi�’, “ A study on the relationship of salinity and endemism ratio in the surrounding of Salt Lake (Inner Anatolia, Turkey)�, “New halophytic syntaxa from Central Anatolia (Turkey)�, “Phytosociological studies on salty steppe communities of the Central Anatolia, Turkey� adlı bilimsel araştırma makalelerini de yayınlamış olan Ankara Üniversitesi Öğretim üyesi Prof.Dr.Latif Kurt’un uzman görüşünden faydalanılmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 19 of 168 2. YASAL ÇERÇEVE Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi (YDGDP) inşaat ve işletme süreçleri çok sayıda ulusal ve uluslararası yasa ve yönetmelikle uyumlu olarak gerçekleştirilecektir. ÇED Raporu II. Ek Raporu kapsamında ele alınan; EİH Güzergahları, açılacak olan erişim yolları ve birim zamanda su çekim hızının artması işlemleri de yukarıda belirtildiği üzere ilgili yasa ve yönetmeliklere uygun şekilde gerçekleştirilecektir. Nihai ÇED Raporunun oluşturulduğu tarihten bugüne değin mevzuatlardaki ve Bakanlık yapısındaki değişiklikler ve proje ile etkileşimi; inşaat ve işletme döneminde uyulacak olan politika ve yasal çerçeveye ait detaylar aşağıdaki bölümlerde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Söz konusu Bakanlık yapısında ve mevzuatlardaki değişiklikler yeni bir araştırma yapılmasına gerek duyulmadan sadece projenin inşaat süresince uygulanması gereken değişiklikler olup, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın bu hususta 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı yeni Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne istinaden kurum görüşü alınmıştır (Ek 1-3). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 24.08.2012 tarih ve 14352 sayılı kurum görüşünde; proje kapsamında gerçekleştirilecek olan Enerji İletim Hatlarının tesis edilmesi ve kavernaların 630.000 m3 fiziksel hacimli 6’lı gruplar halinde açılması aktivitleri için ÇED Yönetmeliği kapsamında herhangi bir işlem yaplmasına gerek duyulmadığı belirtilmiştir. Projedeki değişiklikler yukarıda da belirtildiği gibi mevcut yasalara uygundur. Bu kapsamda Türk Mevzuatı genel bir şekilde ele alınarak, her bir proje uygulaması raporun 2. bölüm alt başlıkları kapsamında ÇED Raporunda ki gibi detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Yukarıda bahsedildiği üzere, proje kapsamında ÇED Sürecinden itibaren günümüze kadar geçen sürede mevzuatlarda meydana gelen değişiklikler ile bunların proje genelindeki aktiviteler ve EİH’larının tesis edilmesi ile erişim yollarının açılması sırasında meydana gelecek faaliyetletlerle olan ilişkileri aşağıdaki başlıklarda incelenmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 20 of 168 2.1. Türk Çevre Mevzuatı 1991’de kurulan Çevre Bakanlığı, çevrenin korunması ve geliştirilmesi, kirliliğin önlenmesi, çevre ile ilgili politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve her türlü faaliyetin Türk Çevre Mevzuatı’na (Çevre Kanunu, çevre ilgili tüm düzenlemeler ve uluslararası konvansiyonlar) uygun bir şekilde yürütülmesinden sorumlu otoritedir. Çevre Bakanlığı, 01.05.2003 tarihinde 4856 sayılı kanun ile Orman Bakanlığı ile birleştirilerek Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) adı altında faaliyetlerini sürdürmüştür. 2011 yılında da 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kurulmuş olup bu konuda faaliyetlerini sürdürmektedir. Faaliyetleri sırasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve diğer bakanlıklar, kuruluşlar, hükümet ve sivil organizasyonlarla yakın işbirliği içindedir. Türkiye’deki yeni Bakanlık yapılanması sonrasında çevresel yönetim ile sorumlu Bakanlık ve hükümet kuruluşları aşağıdaki gibidir: • Sağlık Bakanlığı • Kültür ve Turizm Bakanlığı - Kültürel Varlıklar ve Müzeler Genel Müdürlüğü • Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Tarımsal Araştırma ve Politikalar Genel Müdürlüğü - Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü - Tarım Reformu Genel Müdürlüğü • Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı - Maden İşleri Genel Müdürlüğü - Maden Tetkik ve Araştırma Genel Müdürlüğü (MTA) - Türkiye Elektrik Üretim AŞ. - Türkiye Elektrik İletim AŞ. - Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ. • Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı - Devlet Karayolları Genel Müdürlüğü • Orman ve Su İşleri Genel Müdürlüğü, - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü - Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 21 of 168 Çevre Mevzuatı kapsamında 2003 yılından bu güne birçok yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliklerden doğalgaz depolama projesinin inşaat ve işletme aşamalarında uygulanacak yönetmelikler aşağıda verilmiş olup, yönetmeliklerin öngördüğü hususlar gerek inşaat ve gerekse inşaat döneminde gerçekleştirilecektir. Bu doğrultuda Tuz Gölü YDGDP kapsamında; • 17.07.2008 tarih 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, • 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, • 31.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu ile ilgili Yönetmelik, • 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, • 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, • 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, • 30.07.2008 tarihli ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, • 19.04.2005 tarihli, 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 22 of 168 • 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, • 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, • 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, • 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği, • 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, • 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik, • 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, • 06.06.2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, • 13.01.2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, • 04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 23 of 168 • 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, • 21 Kasım 2008 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Denetimi Yönetmeliği ve • 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliklerine uyulacaktır. Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin dışında, doğal ve yaban hayatın korunması ile ilgili kanunlar ve yönetmelikler de bulunmaktadır. Bu kanun ve yönetmelikler aşağıda listelenmiştir: • 6831 sayılı Orman Kanunu (5192 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır.); • 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (5226 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır.); • 4342 sayılı Mera Kanunu; • 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu; • 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu; • 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği; • 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği; • 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu (5400 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır); • 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 24 of 168 Ayrıca, direkt ya da dolaylı olarak çevresel denetimler ile ilgili olan başka kanun ve yönetmelikler de bulunmaktadır. Bu sebeple, Tuz Gölü Doğalgaz Depolama projesi bu kanun ve yönetmeliklere de tabidir. Genellikle projenin inşaat döneminde uygulanacak kanun ve yönetmelikler aşağıda listelenmiştir: • 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İş yeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Yönetmelik; • 4857 sayılı İş Kanunu; • 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; • 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü; • 23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği; • 15.05.2004 tarih ve 25463 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik. 2.1.1. Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Prosedürü Türkiye’de ilk Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği 07.02.1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmelik, sırasıyla 23.06.1997, 06.06.2002 ve 16.12.2003 tarihlerinde revize edilmiştir. ÇED Yönetmeliği’nin son hali 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı ÇED sürecinde uyulacak idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Projede yapılan tüm değişiklikler ve ilaveler ile ilgili çalışmanın yapıldığı yılda yürürlülükte olan ÇED Yönetmeliği çerçevesinde izinlendirilmiştir. Bu bağlamda, tesis edilecek olan EİH’ları ve açılması planlanan erişim yolları ile proje kapsamında meydana gelebilecek olan değişiklikler ve/veya ilaveler yürürlükteki ÇED Yönetmeliği çerçevesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ÇED İzin Denetim Genel Müdürlüğü uhdesinde yürütülecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 25 of 168 Yürürlükteki ÇED Yönetmeliği’nde; Çevresel etki değerlendirmesine tabi projeler için ‘’İzleme ve Kontrol’’ faaliyetlerinin nasıl yapılacağı Yönetmeliğin 18. Maddesinde aşağıdaki şekilde özetlenmiştir; MADDE 18 – (1) Bakanlık, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veya "Çevres el Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı verilen projelerle ilgili olarak, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya bu Yönetmeliğin Ek-IV’üne göre hazırlanan proje tanıtım dosyasında öngörülen ve proje sahibi tarafından taahhüt edilen hususların yerine getirilip getirilmediğini izler ve kontrol eder. (2) Bakanlık bu görevi yerine getirirken gerekli görmesi durumunda ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapar. (3) Proje sahibi veya yetkili temsilcisi, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararını aldıktan sonra yatırımın başlangıç, inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerine ilişkin izleme raporlarını Bakanlığa veya Valiliğe iletmekle yükümlüdür. Bu bağlamda 01.11.2012 tarihinden başlamak üzere 6 aylık periyotlarda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne Nihai ÇED Raporu çerçevesinde yapılan uygulamalar rapor halinde sunulacaktır. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi kapsamında son ilaveleri de içeren I. ÇED İzleme Raporu 01.05.2013 tarihinden itibaren 20 işgünü içerisinde hazırlanarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yeterlilik Hizmetleri Dairesi Başkanlığına sunulacaktır. 2.1.2. Çevre Kanunu ile İlgili Türk Mevzuatı 2.1.2.1. Hava Kalitesi Hava kalitesi ile ilgili temel yönetmelikler ve yönetmeliklerin amaçları aşağıdaki gibidir: • Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete); TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 26 of 168 Bu yönetmeliğin amacı, sanayi ve enerji üretim tesislerinin faaliyeti sonucu atmosfere yayılan is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halindeki emisyonları kontrol altına almak; insanı ve çevresini hava alıcı ortamındaki kirlenmelerden doğacak tehlikelerden korumak; hava kirlenmeleri sebebiyle çevrede ortaya çıkan umuma ve komşuluk münasebetlerine önemli zararlar veren olumsuz etkileri gidermek ve bu etkilerin ortaya çıkmamasını sağlamaktır. Bu çerçevede Tuzgölü DGDP arazi hazırlık ve inşaat aşamasında özellikle toz emisyonlarının minimize edilmesi için ilgili yönetmeliğin Ek-1 kısmında belirtildiği üzere; Açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılamalıdır� ibaresi kapsamında;  Arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek için emisyon kaynağında sulama yapılması,  Savurma yapmadan doldurma ve boşaltma işlemlerinin yapılması,  Yolların ıslah edilmesi,  Malzeme taşınması sırasında araçların üzerinin branda ile kapatılması ve  Malzemenin üst kısmının % 10 nemde tutulması gibi önlemler alınacaktır. • Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (13.01.2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazete); Bu Yönetmeliğin amacı; konut, toplu konut, kooperatif, site, okul, üniversite, hastane, resmi daireler, işyerleri, sosyal dinlenme tesisleri, sanayide ve benzeri yerlerde ısınma amaçlı kullanılan yakma tesislerinden kaynaklanan is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halinde dış havaya atılan kirleticilerin hava kalitesi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak ve denetlemektir. Proje dahilinde inşaat aşamasında kamp sahalarında, işletme döneminde ise yer üstü tesislerinde/kalıcı tesislerde ısınma amaçlı kullanılacak yöntemlerde Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre uygulama yapılacaktır. • Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği (04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete) Bu Yönetmeliğin amacı, trafikte seyreden motorlu kara taşıtlarından kaynaklanan egzoz gazlarının neden olduğu hava kirliliğinden ve etkilerinden, canlıları ve çevreyi korumak amacıyla egzoz gazı kirleticilerinin azaltılmasını sağlamak ve ölçümler yaparak kontrol etmek TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 27 of 168 üzere gerekli usul ve esasları belirlemektir. Bu Yönetmelik iş makineleri, tarım ve orman traktörleri, motosikletler ve mopedleri kapsamaz. Proje kapsamında EİH’larının inşaası ve erişim yollarının açılması işlemleri sırasında kullanılacak bütün motorlu taşıtların egzoz gazı emisyonlarının azaltılmasını temin etmek üzere ilgili yönetmeliğin öngördüğü hususlar yerine getirilecektir. 2.1.2.2. Atıksu Atıksu ile ilgili genelge ve yönetmelikler aşağıda belirtilmiştir:  Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, Ülkenin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir biçimde kullanımının sağlanması için, su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları belirlemektir. Yönetmelikte, nüfusu 84 kişinin altında olan ve kanalizasyon sistemi inşa edilmesi mümkün olmayan yerlerdeki tesislerin evsel atık sularıyla ilgili olarak, sızdırmaz nitelik teki fosseptikte toplanması ve vidanjör vasıtası ile atıksu altyapı tesislerine verilmesi uygun görülmüştür. Bu tesisler, atıksu yönetimleriyle yaptıkları protokolü ve vidanjörle atıksu bertarafı sonucunda aldıkları belgeleri beş yıl süreyle saklamak ve denetimler sırasında görevlilere beyan etmek zorundadır. Proje kapsamında tüm şantiye sahalarında oluşacak atıksuların bertarıfına yönelik mevzuat ile ilgili değerlendirmeler Nihai ÇED Raporunda ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Bu rapora konu olan EİH’larının ve erişim yollarının açılması işlemlerini yürütecek olan ekiplerin kalacağı kamp sahaları ve konaklama noktalarında da oluşacak atıksuyun bertarafı ilgili yönetmeliğin hükümlerine uygun şekilde hareket edilecektir. Atıksu Arıtma /Derin Deniz Deşarjı Tesisi Proje Onayı Genelgesi 04.07.2011 tarih ve 644 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu genelge, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname gereğince, ülkemizdeki su kaynaklarının korunması ve ülke menfaatleri doğrultusunda sürdürülebilir TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 28 of 168 kullanımının sağlanması için, istenilen düzeyde arıtma verimi sağlayacak, uygun yatırım ve işletim maliyetine sahip atıksu arıtma teknolojilerinin seçilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Ayrıca işletme sahiplerinin verimli ve ekonomik bir arıtma tesisine sahip olmasıyla çevresel yükümlülüklerini daha özenle yerine getirmeleri sağlanırken, ülkemiz genelinde arıtılmış atıksuların geri kazanımı ve yeniden kullanımı hedeflenerek, atıksu arıtma/derin deniz deşarjı tesisi projelerinin betonarme, statik ve uygulama projeleri hariç proses onay işlemleri konusunda da birliktelik gerçekleştirilmiş olacaktır. Proje dahilinde inşaat ve işletme döneminde kurulacak olan tüm tesislerde arıtma tesisi kurulması durumunda ilgili genelge hükümlerine uyularak proje onayı alınacaktır. EİH ve erişim yollarının tesis edilmesi işlemleri kısa süreli inşaat faaliyetleri olup, yukarıda belirtilen genelge kapsamına girmemektedir. Yüzey tesislerinin inşaatı sırasında ana kamp sahasında atıksuyun bertarafı için sızdırmaz septik tanklar kullanılacak olup, işletme aşamasına geçildiği zaman ana tesis alanı için atıksu arıtma tesisi (AAT) kurulacaktır.  Ayrıca, Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik gereğince ve bu yönetmeliğin EK-2 listesinin 10.4. maddesine (Nüfusu 100.000 kişinin altında olan kentsel ve/veya evsel nitelikli atık su arıtma tesisleri) göre, atıksu arıtma tesisi kurulması durumunda çevre izni alınması gerektiğinden bahsetmektedir. Proje kapsamında EİH ve erişim yollarının açılması işlemleri sırasında herhangi bir arıtma tesisi kurulmayacak olup, bu hususta herhangi bir çevre izni alınmasına gerek yoktur. 2.1.2.3. Toprak Kalitesi Toprak kirliliği ile ilgili yönetmeliğin ilgili maddesi aşağıda özetlenmiştir:  Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik 08.06.2010 tarihli ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, alıcı ortam olarak toprağın kirlenmesinin önlenmesi, kirlenmenin mevcut olduğu veya olması muhtemel sahaları ve sektörleri tespit etmek, kirlenmiş toprakların ve sahaların temizlenmesi ve izlenmesi esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemektir. Bu Yönetmelik uyarınca, toprak kirliliğinin kaynağında önlenmesi esastır. Her türlü atık ve artığı, toprağa zarar verecek şekilde, Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatta belirlenen TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 29 of 168 standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde toprağa vermek, depolamak gibi faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Yönetmeliğe göre, kontamine olan toprağı iyileştirmek (ör; temizlemek) tesis sahibinin sorumluluğundadır. Ayrıca, iyileştirme sonrası analiz edilmesi gereken parametreler yönetmelikte verilmiştir, analiz sonuçları yönetmelikteki sınır değerler ile uyumlu olmalıdır. Bu hususta ÇED Raporu II. Ek Raporu’na tabi olan erişim yollarının açılması ve EİH’larının tesis edilmesi işlemleri sırasında herhangi bir kontaminasyon oluşması durumunda ilgili yönetmeliğin hükümlerine riayet edilecektir. Tüm araç ve ekipmanlarda yağ emici kitler bulundurulacaktır. Kontamine olmuş toprak en yakın kamp sahasına getirilerek Tehlike Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında hareket edilecektir. 2.1.2.4. Gürültü Gürültü ile ilgili yönetmelik ve söz konusu projeyi ilgilendiren maddeler aşağıda özetlenmiştir:  Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY), 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin insan sağlığı üzerinde zararlı etkilere sebep olabileceği ve çevresel gürültü kalitesini korumanın gerekli olduğu yerlerde, gürültüyü önleme ve azaltmaya yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu planların uygulanması ile ilgili usul ve esasları belirlemektir. Gürültü kontrolü ile ilgili izin alması gereken tesisler Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik’te verilmiştir. Buna göre doğalgaz depolama projesi ve bu doğrultuda yeni açılacak erişim yolları ve EİH’ları çevre izninin gürültü kontrol ile ilgili hükümlerinden muaftır. Ancak, Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek -1 ve Ek-2’sinde yer almayan tesisler için İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik kapsamında verilecek açma ve çalışma ruhsatlarında yetkili idare tarafından çevresel gürültü yönünden değerlendirme yapılır, gerektiğinde çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu talep edilir ve bu rapora ilişkin yetkili idarenin uygun görüşü esas alınır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 30 of 168 Bu sebeple, proje kapsamında kullanılacak makine ve ekipmanlarla ilgili olarak, 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu ile ilgili Yönetmelik�e uyulacaktır. ÇGDYY’de, endüstriyel tesislerin işletme dönemlerinde gündüz ve gece zaman dilimleri için farklı sınır değerler belirlenmiştir. Bu tesisler, projenin bulunduğu alanın hassasiyetine göre dört gruba ayrılmıştır. Bu proje “Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar� için belirlenen sınır değerlere tabidir. Proje işletme dönemi boyunca verilen bu sınır değerleri aşmamalıdır. ÇGDYY Madde 23(1)-b’de konut bölgeleri içinde ve yakın çevresinde gerçekleştirilen şantiye faaliyetlerinin gündüz zaman dilimi dışında akşam ve gece zaman dilimlerinde sürdürülemeyeceği belirtilmektedir. Ayrıca, ç bendinde “Kamu yararı gerektiren baraj, köprü, tünel, otoyol, şehir içi anayol, toplu konut gibi projelerin inşaat faaliyetleri ile şehir içinde gündüz trafiği engelleyecek inşaat faaliyetleri gündüz zaman diliminde çalışmamak koşuluyla gündüz değerlerinden akşam için 5 dBA, gece için 10 dBA çıkartılarak elde edilen sınır değerlerin sağlanması ve bu kapsamda alınacak İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile sürdürülebilir.� ifadesi yer almaktadır. İlave rapora tabi olan erişim yollarının ve EİH’larının inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak olan ekipmanlardan ve ünitelerden kaynaklı gürültü seviyesinin çok düşük düzeyde oluşması beklenmektedir. Ancak, bu işlemler sırasında Çevre Yönetim Planı doğrultusunda kontroller yapılarak Çevresel Gürültünün Değerlendirİlmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinin EK VII, Tablo 5’te verilen 70 dBA sınır değerinin aşılması durumunda yukarıda belirtilen ilgili yönetmeliğin hükümleri gereğince gerekli önlemler alınacaktır. 2.1.2.5. Atık Atıklar ile ilgili yönetmelik ve söz konusu projeyi ilgilendiren maddeler aşağıda özetlenmiştir:  Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, 05.07.2005 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin amacı, atıkların oluşumlarından bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesidir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 31 of 168 Yönetmeliğin 5. maddesine göre; atık üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda geri dönüşüm, tekrar kullanım ve ikincil hammadde elde etme amaçlı diğer işlemler ile atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması esastır. Atıkların ayrıştırılması, toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafı sırasında su, hava, toprak, bitki ve hayvanlar için risk yaratmayacak, gürültü, titreşim ve koku yoluyla rahatsızlığa neden olmayacak, doğal çevrenin olumsuz etkilenmesini önleyecek ve böylece çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve işlemlerin kullanılması esastır. Yönetmeliğin 11. maddesine göre de; atık üreten tesis ve işletmeler ile belirtilen bertaraf ve geri kazanım işlemlerini yapan kişi, kurum ve kuruluşlar, atık türü ve atığın ilgili ekte belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve atığın belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutmakla, tutulan kayıtları en az beş yıl süreyle muhafaza etmekle, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa göndermekle ve Bakanlığın inceleme ve denetimine sunmakla yükümlüdür. Ayrıca yönetmelik, tehlikeli ve tehlikesiz atıkları ve bu atıkların kodlarını, geri dönüşüm ve bertaraf metotlarını ve tehlikeli atıkların özelliklerini de içerir. Katı Atık  Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile revize edilmiştir. Yönetmeliğin 4. maddesine göre, katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, en az katı atık üreten teknolojiyi seçmekle, mevcut üretimdeki katı atık miktarını azaltmak, katı atık içinde zararlı madde bulundurmamakla, katı atıkların değerlendirilmesi ve maddesel geri kazanma konusunda yapılan çalışmalara katılmakla yükümlüdür. Yönetmeliğin 8. maddesine göre, tıbbi atıkların, kullanılmış akü, pil ve ilaç atıklarının, kullanılmış araç lastiklerinin, ambalaj atıkları gibi değerlendirilebilir katı atıkların, evsel atıklardan ayrı olarak atılmalıdır. Ayrıca, katı atıkların, üretici veya taşıyanları tarafından denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere, ormanlara ve çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesi yasaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 32 of 168 Yönetmeliğe göre, evsel katı atık ve evsel nitelikli endüstriyel katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, katı atıklarını belediyelerin ve mahallin en büyük mülki amirinin istediği şekilde konut, işyeri gibi üretildikleri yerlerde hazır etmekle yükümlüdürler. Belediye sınırları içerisinde yer alan tesislerin atıklarının toplanmasından ve bertarafından belediye sorumludur. Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerdeki sanayi tesisleri atıklarının taşınmasından tesisin kendisi sorumludur. Çöpü üretenler, bu çöp biriktirme kaplarını, çevrenin sağlığını bozmayacak şekilde kapalı olarak muhafaza etmek ve çöp toplama işlemi sırasında yol üstünde hazır bulundurmak zorundadır. Yukarıda belirtilen hususlar doğrultusunda, erişim yolları ve EİH inşaat aşamasında meydana gelecek evsel nitelikli katı atıklar şantiye alanlarına getirilerek ilgili yönetmelik kapsamında bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları  Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği; 18.03.2004 tar ih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 9. maddesine göre, hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atıkları üreticileri, atıkların çevre ve insan sağlığına yönelik olumsuz etkilerini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla yükümlüdür. Tesisler, atıkların oluşumu, taşınması ve depolanması aşamalarında gerekli izinleri ve onayları almak zorundadır. Ayrıca, atıklarını belediyenin veya mülki amirin izin verdiği geri kazanım veya depolama tesisi dışındaki yerlere dökemezler.  Yukarıda belirtilen yönetmelik doğrultusunda kazı dolgu çalışmalarında meydana gelecek hafriyat işlemleri ile ilgili bilgiler Bölüm 5.1’de verilmiş olup, tesis edilecek olan enerji iletim hatları ve erişim yollarında hafriyat işlemleri sırasında bu yönetmelik hükümlerine uygun şekilde hareket edilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 33 of 168 Ambalaj Atıkları  Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 26. maddesine göre, kullanılan malzemeye ve oluştuğu kaynağa bakılmaksızın, tüketim sonucu oluşan ambalaj atıkları çevre kirliliğinin azaltılması, düzenli depolama tesislerinden azami istifade edilmesi ve ekonomiye katkıda bulunulması amacıyla oluştukları yerlerde diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilmek zorundadır. Ambalaj atığı üreticileri, oluşturdukları ambalaj atıklarını diğer atıklardan ayrı olarak biriktirmekle yükümlüdürler. Kaynakta ayrı toplama çalışmasını bu Yönetmelikte tanımlandığı şekilde gerçekleştiren ilçe belediyesi sınırları içerisinde yer alan atık üreticileri, oluşturdukları ambalaj atıklarını, atıkların toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya belediye ile anlaşma yapan çevre lisanslı toplama ayırma tesislerine vermekle yükümlüdürler.  Proje kapsamında EİH’larının tesis işlemleri sırasında oluşacak ambalaj atıkları (EİH Ekipmanlarının konulduğu kaplar ve kutulardan kaynaklı vb.) yukarıda belirtilen yönetmeliğe uygun şekilde bertaraf edilecek olup, erişim yollarının açılması işlemleri sırasında herhangi bir ambalaj atığı oluşması beklenmemektedir. Tehlikeli Atıklar  Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Yönetmeliğin 9. maddesine göre; atık üreticisi, atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almakla, atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak valilikten onay almakla Yönetmelik hükümlerine uygun olarak, atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda valilikten izin almakla yükümlüdür. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 34 of 168 Yönetmeliğe göre, Valilik ayda bin kilogramdan fazla atık üreten atık üreticisinin atıklarını, çevre lisansı almış tesislere en fazla altı ayda bir sevkinin yapılması koşuluyla geçici depolama sahasına süresiz izin vermekle ve bu faaliyeti altı aylık dönemlerde denetlemek le yükümlüdür. Bu durumda, ayda bin kilograma kadar atık üreten üretici biriktirilen atık miktarı altı bin kilogramı geçmemelidir. Atık üreticisi, atıkların tesis sınırları içinde depolanması durumunda; tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynerler içerisinde geçici olarak muhafaza etmekle, konteynırların üzerinde tehlikeli atık ibaresine yer vermekle, depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynırlar üzerinde belirtmekle, konteynırların hasar görmesi durumunda atıkları, aynı özellikleri taşıyan başka bir konteynıra aktarmakla, konteynırların devamlı kapalı kalmasını sağlamakla, atıklarını kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolamakla yükümlüdür. Atıkların taşınması bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca taşınan atığın özelliğine uygun, lisanslı araçlarla yapılır. Tehlikeli atık taşıyan araçlar, Yönetmelikte belirtildiği gibi atık taşıma formu bulundurmak zorundadırlar. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tehlikeli atıkların listesini, özelliklerini ve bertaraf metotlarını da içerir. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşması muhtemel tehlikeli atıkların, geçici depolanması, taşınması ve bertarafı süresince 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak hareket edilecek olup, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisans almış firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Proje süresince oluşacak aylık tehlikeli atık miktarına göre mevzuatta belirtilen 6 aylık süre boyunca depolama yapılabilecek olup, aylık değerin 1.000 kg geçmesi ve yıllık 12.000 kg’a ulaşması durumunda yönetmeliğe uygun olarak çevre iznine tabii olmayan geçici depolama izni alınacaktır. Atık Pil ve Akümülatörler  Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 35 of 168 Yönetmeliğin 13. maddesine göre; pil ve akümülatör tüketicileri; atık pilleri evsel atıklardan ayrı toplamakla, pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelerce veya belediyelerce oluşturulacak toplama noktalarına atık pilleri teslim etmekle yükümlüdür. Bu çerçevede oluşacak atık ve pillerin bertarafında bu yönetmelik hükümleri uygulanacaktır. Atık Yağlar  Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 30.06.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 9. maddesine göre; atık yağ üreticileri; atık yağ üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almakla, atık yağ analizlerini 15. maddeye uygun olarak yapmak veya yaptırmakla, atık yağları kategorilerine göre ayrı ayrı 18. maddede belirtilen şekilde geçici depolamakla, tesisten kaynaklanan farklı kategorideki atık yağları birbirleriyle, PCB ve diğer tehlikeli atıklarla karıştırmamakla, tehlikeli atıkla kirlenmiş yağların bertarafı için Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uymakla yükümlüdür. Proje kapsamında EİH’ları ve erişim yollarının açılması işlemleri sırasında oluşması muhtemel (makine ve ekipmanlardan kaynaklı) atık yağların şantiye alanlarına getirilerek ilgili yönetmelik kapsamında bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bitkisel Atık Yağlar  Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, bitkisel atık yağların üretiminden bertarafına kadar, çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesinin önlenmesini, bu atık yağların yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların oluşturulmasını, geçici depolama, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin çevreyle uyumlu yönetimi için buna yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi amacıyla hukuki ve teknik esasların düzenlenmesini sağlamaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 36 of 168 Kamp alanlarında ve konaklama noktalarında oluşacak bitkisel atık yağların depolanması ve bertaraf edilmesi hususlarında ilgili yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Tıbbi Atıklar  Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmelik; tıbbi atıkların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı olarak toplanmasını, ünite içinde taşınmasını, geçici depolanmasını, taşınmasını ve bertaraf edilmesini sağlar.  Kamp sahaları ile konaklama noktalarındaki revirlerden kaynaklı tıbbi atıkların geçici depolanmasını, taşınmasını ve bertaraf edilmesi hususlarında ilgili yönetmeliklerin hükümlerine uyulacaktır. Ömrünü Tamamlamış Lastikler  Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış, 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile revize edilmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, ömrünü tamamlamış lastiklerin; çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesinin önlenmesine; geri kazanım veya bertarafı için toplama ve taşıma sisteminin kurulması, yönetim planının oluşturulması ve ömrünü tamamlamış lastiklerin yönetiminde gerekli düzenlemelerin ve standartların sağlanmasına; ithalatı, ihracatı ile transit geçişine ilişkin sınırlama ve yükümlülüklere yönelik idari ve teknik esasları belirlemektedir. Proje kapsamında, EİH ve erişim yolları açılması işlemleri sırasında kullanılacak olan araç ve iş makinalarından kaynaklı oluşabilecek ömrünü tamamlamış lastikler yukarıda belirtilen ilgili yönetmeliğe göre bertaraf edilecektir. 2.1.2.6. Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar  Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı); 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 37 of 168 yürürlüğe girmiş, 16.08.2011 tarih ve 28027 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikle değişikliğe uğramıştır. Bu Yönetmeliğin amacı, Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer alan faaliyet ve tesisler tarafından 2872 sayılı Çevre Kanunu’na göre alınması gereken izin ve lisanslara ilişkin tüm iş ve işlemler ile bu iş ve işlemlere ilişkin yetkili mercilerin, çevre yönetim birimlerinin ve çevre görevlilerinin görev ve sorumlulukları ile Bakanlık’ça yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmalarının, işletmelerin ve işletmecilerin yükümlülüklerini belirlemektir. Bu proje EK-1 listesinin “9.1.2 Doğal gaz/LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ve benzeri gazlar için toplam depolama tank kapasitesi 10.000 m3 ve daha fazla olan tesisler (Isınma amaçlı kullanılan depolama tankları hariçtir)� maddesine tabidir. Tuz Gölü Doğalgaz Depolama Projesi kapsamında inşaat aktiviteleri iki aşamada gerçekleştirilecek olup birinci aşamada ilk 6 kavernanın tamamlanması ve devreye alınması, ikinci aşamada ise kalan 6 kavernanın tamamlanması ve devreye alınması planlanmaktadır. Dolayısıyla, birinci inşaat aşaması tamamlanıp ilk 6 kaverna işletmeye geçtikten sonra emisyon ve atıksu konularında “Çevre İzni� alınacak olup, inşaat çalışmaları süresince yukarda belirtilen izinlerin dışında herhangi bir izin alınmasına gerek olmayıp, ÇED ve Çevre Yönetim Planına uygun olarak çevresel izleme çalışmaları yürütülecektir. 2.1.2.7. Çevre Denetimi Çevre Denetimi Yönetmeliği (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı); 21.11.2008 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 12.11.2010 tarih ve 27757 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle değişikliğe uğramıştır. Bu Yönetmeliğin amacı, çevrenin korunması için tesis veya faaliyetin çalışmaya başlamasından sona erdirilmesine kadar olan süreçte çevre denetiminin usul ve esaslarını; denetim yapacak personelin, çevre yönetim birimi/çevre görevlisinin, çevre hizmeti konusunda yetkilendirilmiş firmaların nitelikleri ile yükümlülüklerini düzenlemektir. Dolayısıyla inşaat aktiviteleri tamamlanıp, tesis işletmeye geçtikten sonra Çevre Kanunu’nca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik EK-1 listesinin “9.1.2 Doğal gaz/LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ve benzeri gazlar için toplam depolama tank kapasitesi 10.000 m3 ve daha fazla olan tesisler (ısınma amaçlı kullanılan depolama tankları hariçtir)� maddesinde yer alması nedeniyle Çevre Denetimi Yönetmeliği’ne göre çevre yönetim işlemleri yürütülecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 38 of 168 2.1.3. Doğa ve Yaban Hayatının Korunması ile İlgili Türk Mevzuatı Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin yanı sıra Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, Mülga Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve Mülga Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanan doğa ve yaban hayatının korunması ile ilgili kanun ve yönetmelikler bulunmaktadır. Proje kapsamında hazırlanan ÇED Raporu II. Ek Raporu’nda ele alınan EİH ve erişim yollarının açılması ile ilgili faaliyetlerin gerçekleştirileceği alanlarda aşağıda belirtilen ilgili kanun ve hükümlere riayet edilecektir. 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü), 4915 sayılı Milli Parklar Kanunu 11.07.2003 tarih ve 25165 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun, yıllık Merkez Av Komisyonu Kararları ile bazı özel alanlara koruma sağlar ve belirli alanları geçici ya da kalıcı olarak avlanmaya kapatır. Kara Avcılığı Kanunu ile koruma altına alınan alanlar: Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahalarıdır. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü); Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği, 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin hukuki dayanağı, Özellikle Su Kuşları Yaşama Alanı Olarak Uluslararası Önemde Sulak Alanlar Sözleşmesi’dir (RAMSAR). Bu Yönetmelikte, sulak alanlar; doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyele r ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler olarak tanımlanır. Bu Yönetmeliğe göre, Türkiye’deki tüm göl ve akarsular (nehirler, çaylar ve dereler) sulak olarak tanımlanır. Sulak alan bölgesinden itibaren azami 2.500 metreyi geçmemek üzere ayrılan bölge tampon bölge olarak tanımlanır. Ayrıca Akarsu Koruma Bandı, (Ek:RG- 26/8/2010-27684) akarsuyun coğrafi durumu, topoğrafik özellikleri ve arazinin mevcut TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 39 of 168 kullanım durumuna göre; akarsularda suyun karaya değdiği noktadan itibaren kara tarafına doğru kumul, çakıl, taşlık, kayalık, sazlık, bataklık, çalılık ve turbalık gibi tabii yaşam ortamlarının oluşturduğu bölgeyi ifade etmektedir. Mevsimsel ve daimi akarsuların akarsu koruma bantlarında yer alan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğün iznine tabiidir. Bu alanlarda Ek-1 ve Ek-2 listelerinde yer alan faaliyetler için Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca belirlenecek başvuru formu ile Bakanlığa müracaat edilir, müracaatın uygun görülmesi halinde başvuru sahibine izin belgesi verilir. Planlanan EİH’ları 154kV gerilimin altında kaldığı ve erişim yolları da Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’ne tabi olmadığı için ÇED Raporu II. Ek Raporu kapsamındaki hiçbir faaliyet ile ilgili Sulak Alan İzni’nin alınmasına gerek bulunmamakta olup, ana tesis alanı için Sulak Alan İzni alınacaktır. 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu (Mülga Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı) 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, 04.04.1971 tarih ve 13799 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, denizlerde ve içsularda bulunan su ürünlerinin korunması, istihsali ve kontrolüne dair hususları ihtiva eder. Kanun, yıllık olarak yayımlanan genelge ile balıkçılık faaliyetlerinin yasaklandığı ya da sınırlandırıldığı alanları tanımlamaktadır. Bu kanunda; su ürünleri, denizlerde ve içsularda bulunan bitkiler ile hayvanlar ve bunların yumurtaları; istihsal yerleri ise, su ürünlerini istihsale elverişli olan ve içinde veya üzerinde herhangi bir istihsal vasıtası kurulabilen, kullanılabilen su sahaları olarak tanımlanır. Su Ürünleri Yönetmeliği (Mülga Tarım ve Köy işleri Bakanlığı) Su Ürünleri Yönetmeliği, 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 03.04.2010 tarih ve 28253 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile revize edilmiştir. Bu Yönetmelik, su ürünleri stoklarını korumak ve su ürünleri kaynaklarından ekonomik olarak yararlanmak üzere, su ürünleri ruhsat tezkereleri, sportif amaçla yapılacak avcılık, istihsal yerlerinin değiştirilmesi, avcılıkta patlayıcı ve zararlı maddelerin kullanılması, su ürünleri istihsal yerlerine dökülmesi yasak olan zararlı ve kirletici maddeleri, istihsal vasıtalarının vasıf, şartları ve bunların kullanılması, su ürünleri avcılığının düzenlenmesi, trol avcılığı, arızi olarak istihsal edilen su ürünleri, su ürünleri sağlığı, su ürünlerinden yapılacak TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 40 of 168 mamul ve yari mamul maddelerin üretimi, su ürünlerinin pazarlaması ile ilgili usul, esas, yasak, sınırlama, yükümlülük, tedbir, kontrol ve denetimine ait hususları kapsar. 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (Mülga Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı) 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu 19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun amacı, toprağın doğal veya yapay yollarla kaybını ve niteliklerini yitirmesini engelleyerek korunmasını, geliştirilmesini ve çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak, plânlı arazi kullanımını sağlayacak usul ve esasları belirlemektir. 4342 sayılı Mera Kanunu (Mülga Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı) 4342 sayılı Mera Kanunu 28.02.1998 tarih ve 23272 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı; mera, yaylak, kışlak ve kamuya ait otlak ve çayırların belirlenecek kurallara uygun bir şekilde kullandırılmasını, korunmasını ve iyileştirilmesini sağlamaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan meralar bulunmaktadır. Bu nedenle Mera Kanunu uyarınca gerekli izinler alınacaktır. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (5226 sayılı kanunla değişik) (Kültür ve Turizm Bakanlığı); 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 23.07.1983 tarih ve 18113 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 2004 yılında yayımlanan kanunla değişikliğe uğramıştır. Bu Kanunun amacı; korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilatın kuruluş ve görevlerini tespit etmektir. Enerji İletim Hattı ve ulaşım yolları güzergah çalışmaları sırasında arkeolojik buluntu ve kültürel mirasa rastlanması durumunda, ilgili kanunun hükümleri doğrultusunda hareket edilecektir. 2.1.4. İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili Türk Mevzuatı 4857 sayılı İş Kanunu (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) 4857 sayılı İş Kanunu 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı; işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 41 of 168 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 20.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı; iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü (Bakanlar Kurulu) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Tüzükte işçilere ait yatıp kalkma yerlerinde ve diğer müştemilatında bulunması gereken sağlık şartlarının ve işyerlerinde kullanılan alet, edevat, makinalar ve hammaddeler yüzünden, çıkabilecek hastalıklara engel olacak tedbir ve araçların, işyerlerinde iş kazalarını önlemek üzere bulundurulması gerekli araçların ve alınacak güvenlik tedbirlerinin neler olduğu belirilmiştir. İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Yönetmelik (Bakanlar Kurulu) İş Yeri Açma ve Çalıştırma Ruhsatlarına Dair Yönetmelik 10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, işyeri açma ve çalışma ruhsatlarının verilmesinde uygulanacak esas ve usulleri düzenlemektir. Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik 15.05.2004 tarih ve 25463 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; geçici veya belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilerin sağlık ve güvenlikleri bakımından işyerinde çalışan diğer işçilerle aynı düzeyde korunmalarını sağlamaktır. Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği 23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; yapı işyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını belirlemektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 42 of 168 Proje kapsamında gerçekleştirilecek olan tüm faaliyetlerde ve ÇED Raporu II Ek Raporu kapsamında belirtilen EİH’larının tesis edilmesi ve erişim yollarının açılması işlemleri sırasında yukarıda belirtilen işçi sağlığı ve iş güvenliği kanun, tüzük ve yönetmeliklerine riayet edilecektir. 2.2. Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası Antlaşmalar Türkiye, çevreyi ve biyolojik çeşitliliği korumak için birçok uluslararası anlaşma ve sözleşme imzalamıştır. Bu proje için ihtiyaç duyulabilecek uluslararası anlaşmalar aşağıda verilmiştir: • 29.08.1996 tarih ve 4177 sayılı Kanunla onaylanmış, 27.12.1996 tarih ve 22860 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi�, • 20.06.1996 tarih ve 22672 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış olan “Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)�, • 09.01.1984 tarih ve 84-7601 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış “Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (BERN)�, • 15.03.1994 tarihli ve 94/5434 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilip, 17.05.1994 tarihli ve 21937 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR)�, • 01.12.1966 tarih ve 797 sayılı Kanunla onaylanarak, 17.12.1966 tarih ve 12480 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanmış “Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşme�, • 14 Şubat 1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmış “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme�. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 43 of 168 Proje kapsamında EİH’larının ve erişim yollarına ait güzergahlar boyunca karşılaşılabilecek olan flora ve fauna türleri Bölüm 4.1’de belirtilmiş olup, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, CITES, BERN, RAMSAR, Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşmelere riayet edilerek bu türlerin korunması ve gelecek nesiller aktarımı sağlanmış olacaktır. Ayrıca Bölüm 4.5’te belirtildiği üzere EİH ve erişim yolları güzergahları boyunca herhangi bir kültürel varlık bulunmamaktadır. Ancak inşaat çalışmaları süresince proje alanlarında herhangi bir kültürel varlığa rastlanması durumunda, çalışmalar durdurularak “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme�ne hükümlerine uyulacak olup, en yakın mülki amirliğe veya müze müdürlüğüne bilgi verilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 44 of 168 3. PROJE ALANININ YERİ Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, Tuz Gölü Havzası içerisinde yaklaşık 1000-1100 m arası derinlikte bulunan tuz tabakalarının eritilerek oluşturulacak yeraltı mağaralarında (kaverna) doğalgazın depolanması sağlanacaktır. Proje kapsamında yeraltı mağaralarının ve yüzey tesislerinin planlandığı alan; İç Anadolu Bölgesi'nin ortasında; Aksaray ili, Merkez ilçesi sınırları içerisinde, Aksaray ilinin yaklaşık 40 km batısında bulunan Sultanhanı Belediyesi’nin 17 km güneyinde Bezirci Mevkii’nde yer almaktadır. Proje alanını gösterir yer bulduru haritası Şekil 3.1.’de ve proje ünitelerinin genel yerleşimini gösterir harita Şekil 3.2.’de sunulmuştur. PROJE ALANI (BEZİRCİ MEVKİİ) Şekil 3.1. Proje Alanını Gösterir Yer Bulduru Haritası TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 45 of 168 Yüzey Tesisleri Şekil 3.2. Proje Alanı ve Yakın Çevresi Kaynak: Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi ÇED Raporu, 2003 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi kapsamında 12 adet mağara açılması planlanmakta olup, bu doğrultuda su temin hattı, tuzlu su (brine) deşarj hattı, doğal gaz branşman hattı ve yüzey tesisleri kurulacaktır. İnşaat süresi yaklaşık 10 yıl planlanan proje kapsamında mağaraların oluşturulması işlemleri sırasında kurulacak bu tesisler için gerekli olan enerji temini için enerji iletim hatları ile inşaat sırasında erişim olmayan noktalara ulaşım için yeni yolları açılacaktır. Planlanan enerji iletim hatları ile açılacak yollara ait güzergah detayları aşağıda verilmiştir. Ayrıca EİH Güzergahlarını gösterir topoğrafik harita EK-2’de sunulmuştur. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 46 of 168 3.1. Enerji İletim Hattı Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, oluşturulması planlanan yer altı mağaralarının eritme işlemleri sırasında kullanılacak suyun Hirfanlı Barajından alınarak sondaj alanlarına ulaştırılması için kurulacak olan pompa istasyonlarının ve depolama tanklarının enerjilendirilmesi kapsamında toplam uzunluğu 102.943 m olan ve toplamda 506 adet direkten oluşan her biri 34.5 kV kapasitesinde 5 adet enerji iletim hattı tesis edilecektir. Tesis edilecek olan enerji iletim hatları güzergahlarına ait detaylar Tablo 3.1.1.’de verilmiştir. Tablo 3.1.1. Planlanan Enerji Hatlarına Ait Güzergah Detayları Direk Sayısı Toplam Hat No Güzergah Lokasyon (İlçe) (Adet) Uzunluk (m.) Şereflikoçhisar-Seymenli-İbrahimbeyli- Hat 1-1 Şereflikoçhisar TM – PS1 Arası 152 32.509 Yenitorunobası-Sarıyahşi-Hirfanlı Baraj Gölü Hat 1 Hirfanlı Baraj Gölü-Boğazköy Güzergahı Hat 1-2 PS1 – PS2 Arası 50 10.649 Boyunca Hat 1-3 PS2 – PS3 Arası Boğazköy-Kütüklü-Ağaçören-Camili Arası 52 10.836 Ağaçören-Ortaköy Arası, Abdiuşağı- Hat 2 ST3 Güzergahı 18 1.431 Çatalçeşme Güzergahı Boyunca Bostanlık Köy Yolu ile Sapmaz Köy Yolları Hat 3 ST4 Güzergahı 10 778 Arası Aksaray – Sultanhanı Karayolu Güzergahı Hat 4 Yüzey Tesisleri Solunda; Organize Sanayi Bölgesi, Armutlu, 183 43.207 İncesu, Bezirci Yaylası Güzergahı Boyunca Konya-Aksaray Karayolu Güzergahında, Hat 5 Pig İstasyonu Şeker Fabrikasından 2.500 m sonra Yolun 41 3.533 Sağ Tarafında Yer Almaktadır 3.1.1. Hat 1 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, Şereflikoçhisar trafo merkezinden alınacak enerjinin 53.994 m uzunluğunda, 254 direk ve 3 kısımdan oluşan güzergah boyunca PS1, PS2 ve PS3 aktarılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda enerji ilk olarak 32.509 m uzunluğundaki 152 direkten oluşan Hat 1-1 aracılığıyla PS1’e, oradan 10.649 m uzunluğunda 50 direkten oluşan Hat 1-2 aracılığıyla TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 47 of 168 PS2’ye ve PS2’den de 52 direkten oluşan 10.836 m uzunluğundaki Hat 1-3 aracılığıyla PS3’e iletilecektir. Hat 1 güzergahı Şekil 3.1.1.1., Şekil 3.1.1.2. ve Şekil 3.1.1.3.’de görüleceği üzere sırasıyla; Şereflikoçhisar, Seymenli, İbrahimbeyli, Yenitorunobası, Sarıyahşi, Hirfanlı Baraj Gölü, Boğazköy, Kütüklü, Ağaçören ve Camili lokasyonları boyunca devam edecektir. Hat-1 güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.1.1.1.’de verilmiştir. HAT 1-1 (32.509 m) Şekil 3.1.1.1. Hat 1-1 Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 48 of 168 HAT 1-2 (10.649 m) Şekil 3.1.1.2. Hat 1-2 Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 49 of 168 HAT 1-3 (10.836 m) Şekil 3.1.1.3. Hat 1-3 Güzergahı ve Yakın Çevresi Tablo 3.1.1.1. Hat-1 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 1 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri En Yakın Olduğu Yerleşim Yeri Yönü Mesafesi (m) Ünite Şereflikoçhisar Hat 1-1 / Direk 1 Güneydoğu 2.420 Seymenli Köyü Hat 1-1 / Direk 44 Güneydoğu 2.000 İbrahimbeyli Köyü Hat 1-1 / Direk 74 Güneydoğu 2.510 Yenitorunobası Köyü Hat 1-1 / Direk 90 Güney 2.260 Evren Hat 1-1 / Direk 119 Kuzeybatı 2.160 Sarıyahşi Köyü Hat 1-1 / Direk 125 Güneydoğu 3.010 Hat 1-1 / Direk 152 Kuzeybatı 135 Hirfanlı Baraj Gölü Hat 1-2 / Direk 1 Kuzey 270 Boğazköy Hat 1-2 / Direk 41 Kuzeydoğu 1.810 Kütüklü Hat 1-3 / Direk 16 Batı 857 Ağaçören Hat 1-3 / Direk 36 Güneybatı 1.225 Camili Hat 1-3 / Direk 44 Kuzeydoğu 1.213 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 50 of 168 3.1.2. Hat 2 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 3 nolu depolama tankına enerji aktarılması için 18 direkten oluşan toplam uzunluğu 1.431 m olan Hat 2, enerji iletim hattı tesis edilecektir. Hat 2 güzergahı, Şekil 3.1.2.1.’de görüleceği üzere Ağaçören İlçesi sınırları içerisinde, Abdiuşağı Köyü’nü Çatalçeşme Köyü’ne bağlayan yola paralel şekilde Çatalçeşme Köyü’nün yaklaşık 1.410 m doğusunda yer almaktadır. Hat-2 güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.1.2.1.’de verilmiştir. HAT 2 (1.431 m) Şekil 3.1.2.1. Hat 2 Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 51 of 168 Tablo 3.1.2.1. Hat-2 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 2 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri En Yakın Olduğu Yerleşim Yeri Yönü Mesafesi (m) Ünite Çatalçeşme Hat 2 / Direk 1 Batı 1.410 Abdiuşağı Hat 2 / Direk 18 Kuzeybatı 2.030 Namlıkışla Hat 2 / Direk 9 Doğu 3.300 3.1.3. Hat 3 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 4 nolu depolama tankına enerji aktarılması için toplam uzunluğu 778 m olan ve 10 direkten oluşan Hat 3, enerji iletim hattı tesis edilecektir. Hat 3 güzergahı, Şekil 3.1.3.1.’de görüleceği üzere Aksaray Merkez İlçe sınırları içerisinde, Bostanlık Köy yolunun sağında, Bostanlık Köyünün 806 m kuzeybatısında yer almaktadır. Hat-3 güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.1.3.1.’de verilmiştir. HAT 3 (778 m) Şekil 3.1.3.1. Hat 3 Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 52 of 168 Tablo 3.1.3.1. Hat-3 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 2 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri En Yakın Olduğu Yerleşim Yeri Yönü Mesafesi (m) Ünite Bostanlık Köyü Hat 3 / Direk 10 Güneydoğu 806 3.1.4. Hat 4 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, yüzey tesislerinde gerekli olan enerjinin sağlanması amacıyla 183 direkten oluşan 43.207 m uzunluğunda Hat 4, enerji iletim hattı tesis edilecektir. Hat 4 güzergahı, Şekil 3.1.4.1.’de görüleceği üzere Aksaray İl Merkezi’nden Sultanhanı Beldesine giden karayolunun solunda yaklaşık 8-10 km mesafede paralel bir şekilde yer almaktadır. Hat-4 güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.1.4.1’de verilmiştir. HAT 4 (43.207 m) Şekil 3.1.4.1. Hat 4 Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 53 of 168 Tablo 3.1.4.1. Hat-4 Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ve Yerleşim Yerlerinin Hat 4 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri En Yakın Olduğu Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Ünite Aksaray Organize Sanayi Hat 2 / Direk 6 Güneydoğu 720 Bölgesi Armutlu Hat 4 / Direk 60 Güneydoğu 4.550 İncesu Hat 4 / Direk 98 Güneydoğu 3.195 3.1.5. Hat 5 Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, pig istasyonunda gerekli olan enerjinin sağlanması amacıyla 41 direkten oluşan 3.533 m uzunluğunda Hat 5, enerji iletim hattı tesis edilecektir. Hat 5 güzergahı, Şekil 3.1.5.1.’de görüleceği üzere Konya-Aksaray karayolu güzergahında, Şeker Fabrikasından 2.500 m sonra sağ tarafta Konya-Aksaray karayoluna dik eksende yer almaktadır. Hat-5 güzergahının çevresindeki tesislere ve yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.1.5.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 54 of 168 HAT 5 (43.207 m) Şekil 3.1.5.1. Hat 5 Güzergahı ve Yakın Çevresi Tablo 3.1.5.1. Hat-5 Güzergahının Çevresindeki Tesisler ve Yerleşim Yerleri ve Bunların Hat 5 Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri En Yakın Olduğu Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Ünite Bal Küpü Şeker Fabrikası Hat 5 / Direk 1 Güneydoğu 2.350 3.2. Erişim Yolları Güzergahı Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, tesis edilmesi planlanan ve ulaşım yolu olmayan yardımcı ünitelere ve işletme sırasında kullanılacak kalıcı tesislere erişim amaçlı toplam uzunluğu 3.976 m ve genişlikleri yaklaşık 3 - 5 m arasında olan 6 adet yol açılacaktır. Proje kapsamında açılacak olan erişim yolu güzergahlarına ait detaylar Tablo 3.2.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 55 of 168 Tablo 3.2.1. Açılması Planlanan Erişim Yollarına Ait Güzergah Detayları Toplam Uzunluk Hat No Güzergah Lokasyon (İlçe) (m.) Konya-Aksaray Karayolu Güzergahında, Şeker PİG PİG İstasyonuna Giden Yol Fabrikasından 2.500 m sonra Yolun Sağ Tarafında 1.972 Yer Almaktadır PS1 1 Nolu Pompa İstasyonu Yolu 745 Hirfanlı Baraj Gölü Kıyısı Boğazköy, Kütükler Arasında Kalan Yaklaşık 5.5 PS2 2 Nolu Pompa İstasyonu Yolu km Uzunluğundaki yolun 3. Km’sinde sağ tarafta 493 Yer Almaktadır. PS3 3 Nolu Pompa İstasyonu Yolu Ağaçören İlçe merkezinden, Camili Köyüne giden 174 yolun 1.5 km solunda yer almaktadır. Bostanlık Köyü’nün 860 m kuzeybatısında, Hat 3 ST4 4 Nolu Depolama Tankı Yolu EİH’na ait D 10 direğinin 170 m kuzeydoğusunda 466 yer almaktadır. Güneşli ve Besci Köyleri arasında kalan bölgede, yüzey tesislerine enerji iletimi sağlayacak Hat 4 ST5 5 Nolu Depolama Tankı Yolu 126 EİH’na ait 183 nolu elektrik direğinin 2.380 m güneybatısında yer almaktadır. 3.2.1. PİG İstasyonu Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, pig istasyonuna erişim amaçlı 1.972 m uzunluğunda PS erişim yolu açılacaktır. PS yolu güzergahı, Şekil 3.2.1.1.’de görüleceği üzere Konya-Aksaray karayolu güzergahında, Şeker Fabrikasından 2.500 m sonra sağ tarafta Konya-Aksaray karayoluna dik eksende yer almaktadır. PS yolu güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine ve kurulu tesislere olan yaklaşık mesafesi Tablo 3.2.1.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 56 of 168 PIG İstasyonu Yolu (1.972 m) Şekil 3.2.1.1. PİG İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi Tablo 3.2.1.1. PS Erişim Yolu Güzergahının Çevresindeki Yerleşim Yerleri ile Tesisler ve Yerleşim Yerlerinin PS Yol Güzergahına Olan Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Bal Küpü Şeker Fabrikası Güneydoğu 2.730 3.2.2. PS1 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 1 No.lu Pompa İstasyonunda inşaat çalışmalarında ve sonrasındaki işletme döneminde kullanılmak üzere erişim amaçlı 745 m uzunluğunda PS1 erişim yolu açılacaktır. PS1 yolu güzergahı, Şekil 3.2.2.1.’de görüleceği üzere Hirfanlı Baraj Gölü kenarında yer almaktadır. PS1 yolu güzergahının çevresindeki tesislere olan yaklaşık mesafeleri Tablo 3.2.2.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 57 of 168 PS1 Pompa İstasyonu Yolu (745 m) Şekil 3.2.2.1. PS1 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 58 of 168 Tablo 3.2.2.1. PS1 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Tesislere Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Hirfanlı Baraj Gölü Güney 120 3.2.3. PS2 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 2 No.lu Pompa İstasyonunda inşaat çalışmalarında ve sonrasındaki işletme döneminde kullanılmak üzere erişim amaçlı 493 m uzunluğunda PS2 erişim yolu açılacaktır. PS2 yolu güzergahı, Şekil 3.2.3.1.’de görüleceği üzere Boğazköy, Kütükler arasında kalan yaklaşık 5,5 km uzunluğundaki yolun 3. km’sinde sağ tarafta yer almaktadır. PS1 yolu güzergahının, çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafesi Tablo 3.2.3.1.’de verilmiştir. PS2 Pompa İstasyonu Yolu (493 m) Şekil 3.2.3.1. PS2 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 59 of 168 Tablo 3.2.3.1. PS2 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri Yönü Mesafesi (m) Boğazköy Kuzeybatı 2.500 Kütüklü Güneydoğu 3.000 3.2.4. PS3 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 3 No.lu Pompa İstasyonunda inşaat çalışmalarında ve sonrasındaki işletme döneminde kullanılmak üzere erişim amaçlı 174 m uzunluğunda PS3 erişim yolu açılacaktır. PS3 yolu güzergahı, Şekil 3.2.4.1.’de görüleceği üzere Ağaçören İlçe Merkezi’nden, Camili Köyüne giden yolun 1,5 km solunda yer almaktadır. PS3 yolu güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafesi Tablo 3.2.4.1.’de verilmiştir. PS3 Pompa İstasyonu Yolu (174 m) Şekil 3.2.4.1. PS3 Pompa İstasyonu Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 60 of 168 Tablo 3.2.4.1. PS3 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri Yönü Mesafesi (m) Ağaçören Kuzeybatı 2.960 Kütüklü Kuzeydoğu 1.875 3.2.5. ST4 Depolama Tankı Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 4 No.lu Depolama Tankı inşaat çalışmalarında ve sonrasındaki işletme döneminde kullanılmak üzere erişim amaçlı 466 m uzunluğunda ST4, erişim yolu açılacaktır. ST4 Yolu güzergahı, Şekil 3.2.5.1.’de görüleceği üzere Bostanlık Köyü’nün 860 m kuzeybatısında, Hat 3 EİH’na ait D 10 direğinin 170 m kuzeydoğusunda yer almaktadır. ST4 yolu güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine olan yaklaşık mesafesi Tablo 3.2.5.1.’de verilmiştir. ST4 Depolama Tankı Yolu (466 m) Şekil 3.2.5.1. ST4 Depolama Tankı Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 61 of 168 Tablo 3.2.5.1. ST4 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Bostanlık Köyü Güneydoğu 860 HAT 3 / D 10 Direği Güneybatı 170 3.2.6. ST5 Depolama Tankı Erişim Yolu Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi (YDGDP) kapsamında, 5 No.lu Depolama Tankı inşaat çalışmalarında ve sonrasındaki işletme döneminde kullanılmak üzere erişim amaçlı 126 m uzunluğunda ST5 erişim yolu açılacaktır. ST5 yolu güzergahı, Şekil 3.2.6.1.’de görüleceği üzere Güneşli ve Besci Köyleri arasında kalan bölgede, yüzey tesislerine enerji iletimi sağlayacak Hat 4 EİH’na ait 183 no.lu elektrik direğinin 2.380 m güneybatısında yer almaktadır. ST4 yolu güzergahının çevresindeki yerleşim yerlerine ve tesislere olan yaklaşık mesafesi Tablo 3.2.6.1.’de verilmiştir. Şekil 3.2.6.1. ST5 Depolama Tankı Erişim Yolu Güzergahı ve Yakın Çevresi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 62 of 168 Tablo 3.2.6.1. ST5 Erişim Yolu Güzergahının Çevresinde Yer Alan Yerleşim Yerlerine Yaklaşık Mesafeleri ve Yönleri Yerleşim Yeri / Tesis Yönü Mesafesi (m) Besci Köyü Güneydoğu 4.520 Güneşli Köyü Kuzeybatı 9.650 HAT 4 / D 183 Direği Kuzeydoğuı 2.380 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 63 of 168 4. PROJE ALANININ ÖZELLİKLERİ 4.1. Flora ve Fauna Proje kapsamındaki EİH’ları ve erişim yolları güzergahları, ÇED sürecinde değerlendirilen yardımcı üniteler ile yüzey tesislerinin bulunduğu alanlardan farklı lokasyonlarda tesis edilecek olup, çalışma kapsamında EİH’ları ve erişim yolları da dahil olmak üzere tüm proje alanına ait flora ve fauna türleri ile ilgili çalışmalar yapılmış, bu çalışmalar ışığında yapılan değerlendirmeler aşağıda detaylı bir şekilde sunulmuştur. Proje Alanı Endemik Flora Türleri Aksaray İli; Sarıyahşi, Ağaçören, Ortaköy, Eskil ve Merkez İlçeleri ile Ankara İli; Şereflikoçhisar ve Evren İlçeleri sınırları içerisinde kalan 5 adet EİH ile 6 adet erişim yolu da dahil olmak üzere tüm proje alanında yer alan endemik flora listesi hazırlanırken; bölgede geçmişte yapılan arazi çalışmalarından, literatür kaynaklarından (2003 yılında onaylanan ÇED Raporu (ÇR), 2005 yılında hazırlanan ÇED Raporu Eki, 2005 - 2007 yılları arasında yürütülen Tuz Gölü Biyolojik Çeşitliliğinin Tespiti Projesi (TGBÇTP), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından desteklenerek 2001 yılında tamamlanan “Türkiye’deki Tuzlu Tavaların Floristik ve Sinekolojik Yönden Araştırılması� projesi, Özel Çevre Koruma Kurumu arafından desteklenen ve 2010 yılında tamamlanan “Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Habitat İzleme projesi�’, “A study on the relationship of salinity and endemism ratio in the surrounding of Salt Lake (Inner Anatolia, Turkey)�, “New halophytic syntaxa from Central Anatolia (Turkey)�, “Phytosociological studies on salty steppe communities of the Central Anatolia, Turkey� adlı bilimsel araştırma makalelerini de yayınlamış olan Ankara Üniversitesi Öğretim üyesi Prof.Dr.Latif Kurt’un uzman görüşü) faydalanılmış ve Tablo 4.1.1’de sunulmuştur. Literatür çalışmaları sonucunda elde edilen liste, alanda gerçekleştirilen “Hızlı Alan Değerlendirmesi� çalışması kapsamında gözden geçirilerek güncel durum çerçevesinde değerlendirmeler yapılmıştır. Uzun bir çalışma süresi gerektiren bu gözlemler, zaman kısıtı ve vejetasyon döneminin bitmek üzere olmasından dolayı, sınırlı bir şekilde gerçekleştirilebilmiştir. Vejetasyon döneminin sınırlı olması nedeniyle tür teşhisleri ve yerinde doğrulama yapılamayacağından; ofis çalışmalarında güncellenmiş bitki tür listesinde yer alan TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 64 of 168 türlerin bulunduğu alanlar ile, burada inşa edilecek yer üstü tesisleri ile bu rapora konu olan EİH ve erişim yolları güzergahlarının çakışma noktaları gözlenmeye çalışılmış ve bu durumun olası etkileri belirlenmiştir. Sahada özellikle proje çalışmalarından doğrudan ya da dolaylı etkilenebilecek habitatlar incelenmiştir. Daha kapsamlı flora tür analizi, proje süresince ÇINAR tarafından gerçekleştirilecek olan izleme çalışmalarına katılacak Flora Uzmanları tarafından yapılacak ve belirli periyotlarda raporlar halinde BOTAŞ’a sunulacaktır. Hazırlanan raporlar aynı zamanda mevcut flora fauna listesinin sürekli güncel tutulmasına imkan sağlayacak ve elde edilen veriler proje süresince, proje sonrasında ve işletme aşamasında kullanılabilecek ekosistem kaynakları haline getirilebilecektir. Kamulaştırılmış genellikle üçüncü sınıf tarım arazileri üzerinde kurulacak olan EİH ve erişim yollarının tesis edilmesi işlemleri sırasında daha önce gerçekleştirilen benzer projelerde olduğu gibi üst toprak yönetiminin proje prensiplerine uygun olarak yapılması halinde herhangi bir etkinin olmayacağı tespit edilmiştir (Şekil 4.1.1.). a b TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 65 of 168 c Şekil 4.1.1. a, b Ağrı-Horasan, c Muğla-Marmaris Bölgeleri’nde İnşaat Çalışmaları Tamamlanmış Enerji İletim Hatları Ancak izleme çalışmaları kapsamında, ilk vejetasyon döneminde bu liste alanda detaylı bir şekilde kontrol edilerek gerekli güncelleştirmeler yapılacak; bu çerçevede koruma tedbirleri de daha sağlıklı bir şekilde ortaya konulacaktır. Faaliyet alanı, Grid Kareleme Sistemi’ne göre B4 karesinde yer almaktadır (Şekil 4.1.2.). TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 66 of 168 Şekil 4.1.2. Faaliyet Alanın Grid Kareleme Sistemindeki Yeri Ülkemiz coğrafi konum itibariyle çeşitli iklimlerin etkisi altındadır. Kuzeyde Kuzey Anadolu ve Yıldız (Istranca) Dağları kuşağının kuzeye, özellikle Karadeniz’e bakan yamaçlarında okyanusal; Marmara Denizi çevresi, Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde Akdeniz; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da karasal iklim şartları hüküm sürmektedir. Böylece Anadolu ve Trakya’nın kuzeyi okyanusların doğusunda kıtaların batısında hüküm süren nemli ılıman; Ege ve Akdeniz subtropikal; Anadolu’nun orta ve doğu bölgeleri, kıtaların iç kısımlarında hüküm süren karasal iklimlerin toplandığı bir ülkedir. Yüksek dağlık alanlarda ise daha kuzey enlemlerde etkili olan soğuk iklim şartları görülür. Bu nedenle Türkiye’de bitki örtüsü açısından farklı alanların ve fitocoğrafya bölgelerinin bulunması (Şekil 4.1.3.), doğal şartların bir gereğidir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 67 of 168 Şekil 4.1.3. Türkiye’deki Fitocoğrafik Bölgeler ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı) (EUR.-SİB.: Avrupa Sibirya Bitki Coğrafyası Bölgesi, Mes.: Akdeniz Bitki Coğrafyası Bölgesi, IR. -TUR.: İran Turan Bitki Coğrafyası Bölgesi) Genel bir değerlendirme ile Türkiye’nin kuzeyi bir bütün olarak Avrupa-Sibirya Flora Bölgesi’ne girer. Kuzeyde Ordu İli’nin doğusundan itibaren Doğu Karadeniz Bölümü Kolşik, batı kesimleri ise aynı flora aleminin Öksin alt flora veya bölümleri içinde kalır. Marmara Denizi’nin kuzey kıyıları ile Ege ve Akdeniz Bölgeleri, Doğu Akdeniz Flora Alemi’ni oluşturur. İç ve Doğu Anadolu Bölgeleri Turan-Önasya veya İran-Turan Flora Bölgesi’ne, Güneydoğu Anadolu’nun step alanları da İran-Turan Flora Bölümü’ne girer. Kısaca Türkiye; Avrupa- Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora bölgelerinin bir ararda bulunduğu bir ülkedir. Bununla beraber ülkemizde, yükseklik ve bakı şartları, bu flora bölgelerinin birbirinden kesin çizgilerle ayrılmasını güçleştirmektedir. Zira, Öksin flora bölümünde dağların güneye bakan yamaçlarında kuru ormanlar, vadi ve depresyonlarda kurakçıl çalılar bulunur. Aynı şekilde Akdeniz Bölgesi’nde, Nur (Amanos) Dağları’nda olduğu gibi, kuzeye bakan yamaçlarda ve yüksek yerlerde Öksin elemanlarından ibaret bitki birlikleri ve fizyonomik görünüm itibariyle ot, çalı, ağaç toplulukları şeklinde oluşan formasyonlar yer alır. Böylece, lokal alanlarda barınmış ve uygun ekolojik şartlarda hayatiyetlerini sürdüren değişik flora parçaları da bulunur. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 68 of 168 Faaliyet alanı, İran – Turan Fitocoğrafik Bölgesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi iklim, flora ve vejetasyon açısından oldukça iyi karakterize edilmektedir. Fizyonomik açıdan hemikriptofit ve kamefitlerin hakim olduğu bu bölge floristik açıdan komşu bölgelerle çok az bir yakınlık gösterir. Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi tüm olarak bir çok türle birlikte tribus, cins ve seksiyon gibi diğer yüksek taksonların evrim ve gen merkezini teşkil eden bağımsız bir bölgedir. Ağaçsı olmayan kserofitler açısından doğu Holarktik alemin en zengin bölgesi olarak kabul edilir. Bir çok monotipik cinsin yanında çok sayıda tür içeren Astragalus, Acantholimon, Cousinia gibi büyük cinslerin de çıkış merkezi yine Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi’dir. Flora Türlerinin Endemizm ve Tehlike Sınıfları Açısından Durumu Türkiye, kıtalararası geçiş bölgesi konumunda bir ülke olması sebebiyle endemik bitkiler bakımından zengindir. Ülkemizde tespit edilen toplam bitki türünün yaklaşık % 30’unu endemik türler oluşturmaktadır. Endemik bitki türleri için Ekim ve arkadaşları (2000) tarafından hazırlanan “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı� adlı yayında kullanılan IUCN Red Data Book kategorileri aşağıdaki açıklanmıştır. EX : Tükenmiş EW : Doğada Tükenmiş CR : Çok Tehlikede EN : Tehlikede VU : Zarar Görebilir DD : Veri Yetersiz NE : Değerlendirilemeyen LR : Az Tehdit Altında; Gelecekte durumlarına göre tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır. 1) cd - Conservation Dependent (Koruma Önlemi Gerektiren): 5 yıl içerisinde yukarıdak i kategorilerden birisine girebilecek taksonlar bu gruptadır. 2) nt - Near Threatened (Tehdit Altına Girebilir): Bir önceki kategoriye konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın aday olan bitki türleri bu grupta yer alır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 69 of 168 3) Ic - Least Concern (En Az Endişe Verici): Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayan bitki türleri bu kategoride yer alır. Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel endemik taksonlar, Tablo 4.1.1’de sunulmuştur. Tablo 4.1.1. Proje Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Endemik Taksonlar IUCN FAMİLYA Takson Tür Adı tehdit kategorisi APİACEAE Ferula halophila Pesmen (TGBÇTP) Asa otu VU ASTERACEAE Achillea sieheana Stapf. (TGBÇTP) Civan perçemi VU ASTERACEAE Scorzonera hieraciifolia (TGP) İskorcin LC ASTERACEAE Taraxacum farinosum Hausskn. & Bornm (TGBÇTP) Hindiba LC LC ASTERACEAE Achillea lycaonica (ÇR) Civanperçemi/Binyaprak ASTERACEAE Centaurea tuzgoluensis Aytaç & H. Duman VU ASTERACEAE Taraxacum mirabile Wagenitz LC ASTERACEAE Anthemis fumariifolia Boiss. LC ASTERACEAE Cousinia birandiana Hub.-Mor LC BORAGİNACEAE Onosma halophilum Boiss. & Heldr. (TGBÇTP) Emzik otu VU CARYOPHYLLACEAE Gypsophila oblanceolata Bark. (TGBÇTP) Bahar yıldızı VU CHENOPODIACEAE Microcnemum coralloides (Loscon & Pardo) Font-Quer. VU FABACEAE Astragalus ovalis Boiss. & Bal. LC Hypericum salsugineum Robson & Hub.-Mor. HYPERİCACEAE Kayış kıran, koyun kıran VU (TGBÇTP) IRIDACEAE Gladiolus halophilus Boiss. & Heldr. VU LAMİACEAE Salvia halophila Hedge (TGBÇTP) Adaçayı VU LILIACEAE Allium sieheanum [Hausskn. ex ] Kollmann LC VU LİLİACEAE Allium scabriflorum (ÇR) Yabani soğan PLUMBAGINACEAE Limonium iconicum Boiss. & Helder LC PLUMBAGİNACEAE Limonium lilacinum (Boiss. & Bal.) Wagenitz (TGBÇTP) -- LC Acantholimon halophilum Bokhari var. Halophilum PLUMBAGİNACEAE Kardikeni VU (TGBÇTP) Elymus elongatus (Host) Runemark subsp. salsus POACEAE EN Melderis SCROPHULARİACEAE Verbascum helianthemoides Hub.-Mor. (TGBÇTP) Sığır kuyruğu VU Verbascum pyroliforme (Boiss. & Heldr.) O. Kuntze su SCROPHULARİACEAE Sığır kuyruğu VU (TGBÇTP) TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 70 of 168 Endemik türlerin Türkiye dağılımları incelendiğinde, alanda bulunan ve bulunması muhtemel 23 taksondan 1 takson EN-ENDANGERED-Tehlikede, 13 takson VU-VULNERABLE-Zarar Görebilir ve 10 takson LR-LOWER RISK-Az Tehdit Altında statüsündedir. Endemik taksonlardan “EN� ve “VU� statüsünde olan 14 takson için aşağıdaki önlemler Prof.Dr.Latif Kurt gözetiminde uygulanacaktır. - İnşaa süresince ya da daha evvel özellikle faaliyet alanı ve çevresinde bulunabilecek yukarıda belirtilen endemik, nadir ve nesli tehdit altında olan türlerin tohumları mutlaka toplanmalıdır. - Tohumların bir kısmı ilgili Tohum Gen Bankalarına ulaştırılmalıdır. - Yöreye özgü hassas türler tohum ya da fide olarak flora uzmanları tarafından ekolojik özellikleri yakın olan alan dışı habitatlara taşınarak (Ex-Situ) yeni populasyonlar oluşturulmalıdır (Şekil 4.1.4.). Bu uygulama yapılırken genetik kirlenmeyi engellemek amacıyla bitkiler inşaat koridorunun hemen yanına taşınacaktır (Şekil 4.1.5.). a b Şekil 4.1.4. a ve b Endemik Bitkilerin Alan Dışına Taşınması TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 71 of 168 Endemik Bitkilerin Alan Dışı Endemik Bitkilerin Habitatlara Taşınması Alan Dışı Habitatlara Taşınması İnşaat Güzergahı İnşaat Güzergahı ve/veya koridoru ve/veya koridoru a b İnşaat Güzergahı ve/veya koridoru Endemik Bitkiler Koridor ve Güzergahtan çok uzak noktalara taşınmayacaktır Endemik Bitkiler Koridor ve Güzergahtan çok uzak noktalara taşınmayacaktır c Şekil 4.1.5. a, b ve c Endemik Bitkiler Genetik Kirlenmeyi Engellemek Amacıyla İnşaat Koridorunun Hemen Yanına Taşınması FAUNA Fauna türleri mevsimsel değişiklikler göstermekte olup, bir alanın fauna envanterinin belirlenmesi birkaç yıl sürebildiğinden, fauna listelerinde verilen türler; arazi çalışmasının yanı sıra, yöre halkının gözlem ve duyumları, bölgenin biyotop özellikleri ve mevcut yayılma alanları göz önüne alınarak hazırlanmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 72 of 168 Bu bağlamda 03.12.2012 tarihinde; su iletim hattı, enerji nakil hattı güzergahlarında, boru stok sahaları ve yüzey tesislerinin bulunduğu alanlarda ve erişim yollarının bulunduğu bölgelerde ÇINAR Fauna Uzmanı tarafından arazi etüd çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ofis çalışmalarında güncellenmiş fauna listesinde yer alan türlerin bulunduğu alanlar ile, burada inşa edilecek yer üstü tesisleri ile bu rapora konu olan EİH ve erişim yolları güzergahlarının çakışma noktalarında transekt yöntemi ile gözlemler yapılmış; fauna elemanlarının çeşitli izleri (ayak izi, dışkı vb.) gibi belirleyici parametreler doğrultusunda incelemeler yapılmıştır. Mevsimsel kısıtlamaların yoğun olduğu bu dönemde yapılan incelemelerde fauna elemanlarına ve izlerine az miktarda rastlanmıştır. Elde bulunan bilgileri doğrulamak ve/veya genişletebilmek amacıyla yerel halkla görüşmeler de gerçekleştirilmiştir. Fauna listeleri, arazi çalışması sırasında görülmemiş ancak ortamdaki mevcudiyetleri gerek yerel halkla görüşmeler; gerekse daha önce alanda gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan literatür bilgileri ile ortaya konmuş olan türleri de içermektedir. Daha kapsamlı fauna tür analizi, proje süresince ÇINAR tarafından gerçekleştirilecek olan izleme çalışmalarına katılacak Fauna Uzmanları tarafından yapılacak ve belirli periyotlarda raporlar halinde BOTAŞ’a sunulacaktır. Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel fauna türlerinden amfibi, sürüngen, kuş ve memeli türleri aşağıda verilmiştir. Tablolarda her türün familyası, Türkçe adı, habitatı, IUCN kategorisi ve Bern Sözleşmesi kategorileri belirtilmiştir. Bern Sözleşmesi ve IUCN’de yer almayan türler için (-) işareti konulmuştur. Ayrıca; T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca 07 Haziran 2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları� ilgili tablolara işlenmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 73 of 168 KORUMA STATÜLERİ Bern Sözleşmesi Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi 1979 Eylül’ ünün 19. günü Bern’de imzalanmış olup bu Sözleşme, 09.01.1984 tarih ve 84-7601 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Sözleşmenin amacı, yabani flora ve faunayı ve bunların yaşama ortamlarını muhafaza etmek, özellikle birden fazla devletin işbirliğini gerektirenlerin korunmasını sağlamak ve bu işbirliğini geliştirmektir. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. o Yaban flora ve faunanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekli estetik bilimsel, kültürel, rekreasyonel, ekonomik ve özgün değerde doğal bir miras olduğunu takdir ederek , o Biyolojik dengenin devamlılığında yabani flora ve faunanın oynadığı temel rolü bilerek, o Yabani flora ve faunanın birçok türlerinin ciddi biçimde tükenmekte olduğu ve bazılarının yok olma tehlikesine maruz olduğunu kaydederek, o Yabani flora ve faunanın korunmasında, hükümetlerin ulusal amaçları ve programlarında dikkate alınması ve özellikle göçmen türlerin korunmasında uluslararası işbirliğinin gerekliliğini takdir ederek, bu sözleşme kabul edilmiştir. BERN Sözleşmesi ekleri ve bu eklerin kategorileri, Tablo 4.1.2.’de sunulmuştur. Tablo 4.1.2. Bern Sözleşmesi Kategorileri ve Anlamları Mutlak Koruma Altındaki Ek-I Strictly Protected Flora Species Flora Türleri Ek-II Strictly Protected Fauna Species Mutlak Koruma Altındaki Fauna Türleri Ek-III Protected Fauna Species Koruma Altındaki Fauna Türleri TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 74 of 168 IUCN Red List Kategorileri IUCN, “Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi� ("IUCN Red List") ve bitki ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı Küresel Koruma durumu envanteridir. IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından sürdürülmektedir. IUCN Kırmızı Listesi, kesin ölçüt kullanılarak, binlerce tür ve alttürlerin nesillerinin tükenme riskini değerlendirerek oluşturulmaktadır. Bu ölçüt tüm türlerle ve dünyanın her bölgesi ile ilgilidir. Kırmızı Liste ile amaçlanan; koruma meselelerine kamunun ve politikacıların dikkatini çekmek ve bununla birlikte türlerin yok oluşunu azaltmak için uluslararası camiaya yardım etmektir. Güçlü bir bilimsel altyapı ile oluşturulan IUCN Red List, biyolojik çeşitliliğin durumu ile ilgili en geçerli rehber olarak kabul edilmektedir. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri, küresel tükenme riskleri yüksek olan türleri sınıflandırmak için kolayca anlaşılabilecek bir sistem olarak tasarlanmıştır. Bu sistemin amacı, farklı türleri tükenme risklerine göre sınıflandırmak için açık ve nesnel bir yöntem oluşturmaktır. Ancak, Kırmızı Liste tükenme riski yüksek türlere dikkat çekerse de, koruma önlemleri arasında öncellikleri saptamak için tek yöntem değildir. Sistemin geliştirilmesi sürecinde yapılan geniş kapsamlı danışma ve sınamalar, sistemin canlıların çoğu için sağlam sonuçlar verdiğini göstermiştir. Sistem, türleri tehdit sınıflarına tutarlı olarak yerleştiriyorsa da, kullanılan ölçütler her türün biyolojik özelliklerini dikkate almaz. Bu nedenle özel durumlarda tükenme riski olduğunda daha yüksek veya daha düşük olarak tahmin edilebilir. 1994 öncesinde IUCN Kırmızı Kitap ve Kırmızı Listelerinde daha öznel tehdit sınıfları neredeyse 30 yıldır kullanılmaktaydı. Bu tehdit sınıflarının yenilenmesi gereği uzun zamandır bilindiği halde, son geliştirme süreci 1989’da IUCN Species Survival Commission (SSC) Steering Committee’den gelen daha nesnel bir yöntem geliştirilmesi istemiyle başladı. IUCN Konseyi yeni Kırmızı Liste sistemini 1994’de onayladı. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütlerinin amaçları;  Değişik kişilerce tutarlı olarak uygulanabilecek bir sistem temin etmek; TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 75 of 168  Tükenme riskini etkileyen değişik faktörlerin değerlendirilmesi için kolay anlaşılır bir rehberle değerlendirmelerin nesnelliğini artırmak;  Birbirinden çok farklı türlerin karşılaştırılabileceği bir sistem sağlamak;  Tehdit altındaki tür listelerini kullananların her türün nasıl sınıflandırıldığını anlamalarını sağlamaktır. Kategoriler 10 grupta tasnif edilmiştir (Tablo 4.1.3. ve Şekil 4.1.6.); bu tasnifte, tükenme hızı, nüfus büyüklüğü, coğrafi dağılım alanları ile nüfus ve dağılım derecesi kriterleri dikkate alınmıştır. Tablo 4.1.3. IUCN Kategorileri ve Anlamları Evaluated Değerlendirmeye alınmış Not Evaluated (NE) Değerlendirmeye alınmamış Adequate data Yeterli data mevcut Data Deficient (DD) Yeterli data mevcut değil (data eksik) Extinct (EX) Türü tamamen yok olmuş, nesli tükenmiş tür Extinct in the Wild (EW) Vahşi doğada nesli tükenmiş tür Critically Endangered (CR) Önemli derecede yok olma tehlikesi olan tür Endangered (EN) Yok olma tehlikesi olan tür Vulnerable (VU) Koruma önlemi alınmazsa ileride yok olma tehlikesi olan tür Near Threatened (NT) Neredeyse tehdit altında Least Concern (LC) En az kaygılanılan tür TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 76 of 168 Şekil 4.1.6. IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler Amfibiler Proje alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel ikiyaşamlı türleri Tablo 4.1.4.’te verilmiştir. Tablo 4.1.4. Proje Alanında Yaşayan ve Yaşaması Muhtemel Amfibi Türleri IUCN Red Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern List BUFONİDAE Az bitkili veya ormanlık bölgelerde nemli taşlık Bufo bufo Siğilli Kurbağa kısımlarda yaşar. Gündüzleri taş altı, topraktaki LC III oyuk ve deliklerde gizlenir. Geceleri faal olan bu tür, gündüzleri bahçe ve açık Pseudepidalea viridis Gece Kurbağası arazideki taş altlarında veya topraktaki deliklerde LC II gizlenir. RANIDAE Bol bitkili havuz, göl ve ağır akan sularda yaşar. Pelophylax ridibundus Ova Kurbağası LC III Sudan fazla ayrılmaz. Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Amfibiler�, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K -1000-90. Ankara. Kaynak: Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 77 of 168 Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 3 amfibi türünden 1 tanesi Bern Ek-2 ve 2 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Amfibi türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri’nden LC (en az endişe verici) kategorisinde yer almaktadır ve Türkiye’de oldukça bol ve yaygın olup, şu anda herhangi bir tehdit altında değildir. Sürünqenler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel sürüngen türleri Tablo 4.1.5.’te verilmiştir. Tablo 4.1.5. Proje Alanında Yaşayan ve Yaşaması Muhtemel Sürüngen Türleri IUCN Red Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern MAKK List TESTUDINIDAE Testudo graeca Tosbağa Kuru, taşlı ve kumlu arazide yaşar. VU - Ek-I AGAMİDAE Agama (Laudakia) Dikenli Keler - II Ek-I Kayalıklar, taşlık alanlar stellio Agama (Trapelus) Bozkır keleri Az bitkili çöl veya çölümsü step - - - ruderata bölgelerde taşlı ve topraklı ortamlarda. LACERTİDAE Parvilacerta parva Cüce kertenkele Kayalıklar, taşlık alanlar LC II Ek-I (Lacerta parva) Su kenarları, açık yamaçlar, vadi Büyük yeşil LC III Ek-I Lacerta trilineata yamaçları, taşlık, kayalık alanlar, kertenkele çayırlar, makilikler, tarlalar Ophisops elegans Tarla kertenkelesi Taşlık, kayalık alanlar, Tarlalar, LC II Ek-I Çalılıklar, Bozkırlar, Yarı çöl ortamlar COLUBRIDAE Natrix natrix Yarı sucul yılan Suya yakın taşlık yerlerde yaşarlar. LC III Ek-I Natrix tessellata Su yılanı Suya yakın taşlık yerlerde yaşarlar. LC II Ek-I Dolichophis caspius Açık yamaçlar, taşlık, kayalık alanlar, Hazar yılanı LC II Ek-I (Coluber caspius) çayırlar, tarlalar, bağ, bahçeler İnce Yılan, Ok Orman içi, taşlık, kayalık alanlar, Platyceps najadum LC II Ek-I Yılanı çalılıklar Eirenis modestus Uysal yılan Taşlık, kayalık alanlar LC III Ek-I Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler� Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Amfibiler�, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90 -K -1000-90. Ankara. Kaynak: Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları� TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 78 of 168 Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 11 sürüngen türünden 6 tanesi Bern Ek-2 ve 3 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Sürüngen türleri arasında 9 tür IUCN Red List Kategori’lerinde yer almasına rağmen, Türkiye’de oldukça bol ve yaygın olup, ayrıca herhangi bir tehdit altında değildir. Sürüngen türlerinden 10 tanesi T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca 07 Haziran 2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları�nın yansıtıldığı en son listelere göre Ek-I (Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları) listesinde bulunmaktadır. Kuşlar Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel kuş türleri Tablo 4. 1.6.’da verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 79 of 168 Tablo 4.1.6. Faaliyet Alanı ve Çevresinde Bulunan ve Bulunması Muhtemel Kuş Türleri Red AKK Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat IUCN Data Bern Statü 2011- Book 2012 PODICIPEDIDAE LOPLU DALGIÇGİLLER Podiceps cristatus Tepeli batağan Üreme döneminde tatlı iç suları tercih eder. LC A.5. III Y Ek-I Çokça kıtasal iklimlerde yetişip ürese de, bazen okyanusların ve alpin-arktik dış bölgelerinden uzak ılıklaşan Podiceps grisegena Kırmızı boyunlu batağan LC A.3. II Y Ek-I bölgelerde de görülür. Karabayun yumurtapiçi, Podiceps nigricollis İç Bölgelerde koloniler halinde yuva yapar. Kışın büyük göllede ve deniz kıyısında bulunur. LC A.4. II Y Ek-I karaboyun batağan PHOENICOPTERIDAE FLAMİNGOLAR Phoenicopterus ruber Flamingo Flamingolar büyük topluluklar halinde, durgun sulara sahip göl, tuz gölü, ya da lagünlerde yaşalar. LC A.3.1. II Y Ek-I ANATIDAE ÖRDEKGİLLER Üreme alanı olarak sazlıklı tatlı su göllerini tercih eder. Göç zamanı ve kış aylarındaysa her türlü sulak alanda Anser anser Bozkaz LC A.4. III Y Ek-II geceleyebilir, tarlalara beslenmeye iner. Akalınlı büyük kaz, sakarca Nehirlere, göllere, su birikintilerine yakın tundra, otlak ve çayırlarda, ekili tarlalarda yaşarlar; kışları engebeli taşkın Anser albifrons LC B.5. III K Ek-III kazı alanlar, halofitli bitkilerin olduğu veya kurak bozkırlarda bulunur. Bu tür iç tatlısu kıyılarına, açık kırsaldaki steplere, yüksek platolarda ve dağlık arazilerde bulunan tuzlu su ve acı sulara sıklıkla uğrar. Üreme mevsimleri dışında bu tür; alçak alanlarda bulunan dereleri, yavaş akan nehirleri, tatlısu Tadorna ferruginea Pasrenkli angıt, angıt LC A.4. II Y Ek-I havuzlarını, sele uğramış otlakları, bataklıkları ve acısu veya tuzlusu göllerini tercih ederler, ayrıca tarımsal alan çevresinde suni havzalarda bulunurlar İngiliz adalarından ,Fransa`nın batı sahillerine, oradan Asya ve Çin`e kadar göl ve nehir kıyılarındaki sazlıklarda Tadorna tadorna Alkuşaklıkaz, suna LC A.3.1. II Y Ek-I yaşarlar. Anas platyrhynchos Yeşilbaş ördek Durgun ya da yavaş akan tatlı ve acı sularda yaşar. LC A.5. III Y Ek-III Anas acuta Kılkuyruk Büyük pek derin olmayan temiz suları tercih ederler. Sulak alanlarda açık alanları tercih ederler. LC A.5. III Y Ek-III Anas crecca Kırık ördek, çamurcun Kenarında yuva yapmaya elverişli bitkilerle örtülü ağaçlık alanların olduğu sığ ve daimi suları tercih ederler. LC A.5. III Y Ek-III Anas querquedula Bağırtlak, çıkrıkcın Küçük, sığ bataklıklar ve göllerin bitki örtülü kıyı kısımlarında yaşar. LC A.4. III Y Ek-III TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 80 of 168 Anas penelope Fiu, ıslıkçı Kışın göller,barajlar,lagünler ve sığdeniz kıyısında bulunur. LC A.5. III Y Ek-III Anas clypeata Kaşıkgaga, kaşıkçın Normal zamanlarda tatlı suları tercih etmelerine rağmen kışın deniz kıyılarının daha ılıman ortamına göçerler. LC A.4. III Y Ek-II Yoğun vejetasyona sahip göller ve sazlıklar; alçak arazilerdeki göller, deniz kıyıları, Aythya fuligula Patka, tepeli ördek LC A.5. III Y Ek-III tundralardaki göletler, düşük debili nehirlerde yaşarlar. Aythya ferina Elmabaş Tatlı su, göl ve su birikinde yaşarlar. LC A.5. III Y Ek-III Macar ördeği, pas rengi Netta rufina Tatlı ve tuzlu suları, kamışlı ve sazlı suları severler. LC A.5. III Y Ek-III ördek Oxyura leucoephala Dikkuyruk, akbaş Sığ tatlısu yada alkali göllerde ve ötrofik göllerde bulunurlar. EN A.2. II Y Ek-I ACCIPITRIDAE YIRTICI KUŞLAR Aquila chrysaetos Kaya kartalı Her türlü yüksek, kayalık, ormanlık dağda görülebilir. LC A.1.2. II Y Ek-I Aquila heliaca Şah kartal Yaşam alanını orman ile bozkırın birleştiği bölgelerden seçer. VU A.1.2. II Y Ek-I Bu tür açık habitatların düşük zemin örtüsü, otlak, sulak ve bataklık, haliç kıyısı arazileri, çayırlar, bataklık, mera, tarla, Circus cyaneus Mavi doğan, gök delice LC A.1.2. II Y Ek-I maki, bozkır ve yarı çöl de dahil olmak üzere geniş bir yelpazede yaşar Buteo rufinus Kızıl şahin Bozkır, tarım arazisi gibi açık alanlarda yaşar. LC A.3. II Y Ek-I Buteo buteo Şahin Yaşam alanı olarak açık alanlara, tarım alanlarına, meralara ve bataklıklara yakın ormanlık alanlarda yaşar ve ürer. LC A.3. II Y Ek-I FALCONIDAE DOĞANGİLLER Falco tinnunculus Kerkenez Dağlar, vadiler, orman kenarları, bozkırlar, tarım alanları, deniz kıyıları hatta şehirlerde görülebilir. LC A.2. II Y Ek-I Falco naumanni Kızıl kerkenez Bozkırlardaki küçük yerleşimler, harabeler, kaya yarları onun yaşam ve üreme ve yaşama alanıdır. LC A.2. II Y Ek-I Genellikle orta kuşak enlemleri altında, Akdeniz bölgesinde ve Batı Palearktik bölgesine komşu alanlarla orta Asya'da Falco peregrinus Gezginci doğan LC A.1.2. II Y Ek-I yaşar. Falco columbarius Güvercin doğan Orman kenarlarındaki açık alanları, bataklık kenarlarını, tarım alanlarını yaşam alanı ol arak tercih eder. LC B.1.2. II K Ek-I Falco vespertinus Kızılayak doğan Bozkır ve benzeri açık arazide bulunur. NT B.3. II T Ek-I PHASIANIDAE TAVUKSULAR Çok yağış almayan, yarı kurak ve kurak bölgelerde, çalı ve otlarla kaplı yamaçlarda, vadilerde ve yüksek tepelerdeki Alectoris chukar Kınalı keklik LC A.2. III Y Ek-III ekili alanlar ve bağların çevresindeki kayalık, taşlı arazilerde sürüler halinde yaşarlar. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 81 of 168 Coturnix coturnix Bıldırcın Tarım alanları, çayırlar, bozkır ve yarı çöllerde bulunur. LC A.3. III Y Ek-III GRUIDAE Grus grus Turna Orman kenarları açık meralar, sığ su birikintilerin oldugu bölgeler ve bataklıklar genel yaşam alanlarıdır. LC A.3. II Y, T Ek-I Anthropoides (Grus) virgo Telli turna Suyun mevcut olduğu otlak habitatlar, akarsu, sığ göller ve diğer sulak alanlar ile yakın çöl alanlarında yaşar. LC A.2. II G Ek-I RALLIDAE YELVEGİLLER Fulica atra Su tavuğu, sakarmeki Step, Akdeniz ve ılıman kuşakta yaşar ve çoğalırlar. LC A.5. III Y Ek-III RECURVIROSTRIDAE AVOZETKUŞUGİLLER Recurvirostra avosetta Avozet kuşu, kılıçgaga Acı ve tuzlu göller,bataklık ve lagünlerde yaşar. LC A.4. II Y Ek-I CHARADRIIDAE YAĞMURKUŞUGİLLER Charadrius dubius Kolyeli küçük yağmurkuşu Kumlu ve çakıllı göl kıyıları ile akarsularda görülür. LC A.3. II Y Ek-I Vanellus vanellus Kızkuşu Açık ekili araziler, çeltik tarlaları, göl ve ırmak kenarları belli başlı yaşama alanlarıdır. LC A.5. III Y Ek-II SCOLOPACIDAE ÇULLUKGİLLER Geniş ve hafif meyilli ovalık alanlarda, nehir geçen vadiler ve çöküntü alanlarda, çoğunlıkla açık sulak alanlar, nehir ve Bataklık kızılbacağı Tringa stagnatilis göllerin hemen yanıbaşındaki yerlerde, tatlısu lagünleri ve buna bağlantılı alanlarda ve hatta dahada küçük alanlarda LC B.3. II KT Ek-I (düdükçünü) bile hayatta kalabilir. BURHINIDAE KOCAGÖZGİLLER Genellikle sulak alanların çevresindeki bozkır tarla,taşlık çakıllık ve kısa bitkilerin bulunduğu ortamlarda yayılış Burhinus oedicnemus Kocagöz, çayır balabanı LC A.2. II Y, G Ek-I gösterir. BATAKLIKKIRLANGICIGİL GLAREOLIDAE LER Bu kuşlar suya yakın çamurlu, kısa veya dağınık otların bulunduğu steplerde, bilhassa tuzlu göl ve bataklık kıyılarında Glareola pratincola Bataklık kırlangıcı LC A.3. II Y, G Ek-I alanlarda yerleşir. LARIDAE MARTIGİLLER Larus melanocephalus Akdeniz martısı Deniz kıyısı, göl kenarlar ve adalarda yuva yapar ve yaşar. LC A.3.1. II Y Ek-I Bu tür deniz kıyılarında, rezervuarlar, göletler ve göller, özellikle dere ve kanalizasyon çıkışlarında, kumdan ve Larus minutus Cüce martı LC B.3. II K Ek-I çamurdan plajlarda, nehirlerin ağızlarında ve deniz kıyısı boyunca bulunur. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 82 of 168 Bu tür kıyı ve yakın kıyı bölgelerde yaşar fakat büyük göller, rezervuarlar ve iç sular alanlarda da beslenme amacıyla Larus argentatus Gümüş martı LC A.4. III Y Ek-II bulunur. COLUMBIDAE GÜVERCİNGİLLER Columba palumbus Tahtalı güvercin Dağlık alanlarda bol tohum yıllarında kayın ve meşe ormanlarında görülür. LC A.4. - Y - Streptopelia decaocto Kumru Aslında bir kır kuşudur. İnsan yerleşimlerine sonradan uyum sağlamıştır. LC A.5. III Y Ek-II Streptopelia turtur Üveyik Orman kenarları, ağaçlıklı açık arazi, tarım alanları, verimli ovalar en sevdiği alanlardır. LC A.3.1. III G Ek-III CUCULIDAE GUGUKKUŞUGİLLER Kırlar, bozkırlar, ormanlar, park ve bahçeler, tundra ve turbalıklar, fundalıklar, bataklıklar ve kumullar belli başlı yaşam Cuculus canorus Gugukkuşu LC A.2. III G Ek-I alanlarıdır. STRIGIDAE BAYKUŞGİLLER Athene noctua Kukumav kuşu Kırsal bölgelerde tarlaların ve bahçelerin yakınlarında yaşar. LC A.2. II Y Ek-I APODIDAE EBABİLGİLLER Apus apus Ebabil, Kara sağan Sulak alanlar, açık araziler ve yerleşim yerlerinde bulunur. LC A.3.1. III G Ek-I Tachymarptis (Apus) melba Akkarın ebabil Deniz kıyıları ve dağlardaki kayalık yarlarda bulunur. - A.3.1. II G Ek-I MEROPIDAE ARIKUŞUGİLLER Sıcak iklimleri seven arıkuşları özellikle beslenmesi için gerekli uçan böcekleri kolay bulabileceği sulak alanların Merops apiaster Arıkuşu LC A.3.1. II G Ek-I yakınlarında, kum ve killi toprak duvarlarına küçük delikler açarak koloniler kurarlar. CORACIIDAE KUZGUNGİLLER Coracias garrulus Kuzgun Seyrek ormanlar, ağaçlı yada çalılıkaçık araziler ve orman kenarlarında yaşar. NT A.2. II G Ek-I UPUPIDAE ÇAVUŞKUŞUGİLLER Upupa epops Hüthüt, çavuşkuşu, ibibik Açık kısa bitkili ve seyrek ekili alanları sever. LC A.2. II G Ek-I ALAUDIDAE TARLAKUŞUGİLLER Melanocorypha calandra Boğmaklı tarlakuşu Tarlalar, düzlüklerdeki otlaklar, alçak çalılık bozkırlarda ve kurak taşlık arazilerde yaşar. LC A.5. II Y Ek-I Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı Kurak, ağaçsız, çıplak ve otlak bozkırlarda, tarlalar, yarı çöller ve kumullarda yaşar. LC A.3. II Y Ek-I TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 83 of 168 Alauda arvensis Tarlakuşu Ağaçsız açık alanları, çiftlikleri, yaylaları, otlakları, kırları, fundalıkları, kıyı kumullarını ve ekili alanları seven bir kuştur. LC A.4. III Y Ek-II HIRUNDINIDAE KIRLANGIÇGİLLER Hirundo rustica İs kırlangıcı Kırsal alanlarda, küçük kentlerde, ekili alanların civarında ürer. Üreme dönemi dışında sazlık alanda konaklar. LC A.5. II G Ek-I Delichon urbicum Pencere kırlangıcı Şehirlerde, köylerde ve açık alanlarda koloniler kurar. LC A.3. II G Ek-I KUYRUKSALLAYANGİLLE MOTACILLIDAE R Taşlık, kurak ve boş arazilerde, yüksek veya sık çalılıkların olduğu bölgelerde,kum ve çakıllıklarda, steplerde Anthus campestris Kır incirkuşu LC A.2. II G Ek-I bulunurlar. Anthus pratensis Çayır incirkuşu Tarım yapılmayan ağaçsız açık arazileri tercih ederler. LC A.3. II G Ek-I Motacilla flava Sarı kuyruksallayan Sulak alanlarda, nemli mera ve çayırlarda bulunur LC A.3.1. II G Ek-I Motacilla alba Akkuyruksallayan Genelde su yakınlarını tercih eder; göl, akarsu veya deniz civarında yaşar. LC A.3.1. II Y Ek-I Yükseklerde hızlı akan dereler, alçak irtifada gölet bentleri ve çağlayanlarda ürer. Kışın su kenarları ve şehirlerde Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı LC A.2. II Y Ek-I bulunur. TURDIDAE ARDIÇ KUŞUGİLLER Erithacus rubecula Nar bülbülü, kızılgerdan Ormanlarda, ağaçlıklarda ve bahçelerde yaşarlar. LC A.3. II Y Ek-I Luscinia megarhynchos Bülbül Akdeniz ülkelerinin orman ve bahçelerinde bol rastlanır. LC A.2. II G Ek-I Kayalık yamaçlar, yarlar, yayla köyleri ve şehirlerde ürer. Çoğunlukla yüksek irtifada bulunur ancak kış mevsiminde Phoenicurus ochruros Ev kızılkuyruğu LC A.2. II Y Ek-I deniz kıyısına kadar iner. Phoenicurus phoenicurus Bahçe kızılkuyruğu Karışık ormanlar, çalılıklar, park ve bahçelerde görülebilirler. LC A.3. II Y Ek-I Yaşam alanı taşkuşuna benzer ve sulak ve kuru çayırlar, kırlar, fundalıklar, alçak çalılıklar ve tarlalarda bulunur. Saxicola rubetra Çayır taşkuşu LC A.3. II Y Ek-I Otların daha uzun olduğu çayırlarda yuva yapar. Fundalık, bataklıklar, maki, frigana, sulak alanlar, tarım arazileri, kıyı kayalıkları ve tepeleri ya da yukarıdaki gibi çalılar, Saxicola torquatus Taşkuşu LC A.3. II Y Ek-I fundalık ve açık yerlerde yaşamaktadır. Çok çeşitli tipteki ağaçsız ve taşlık açık arazide bulunur; tundra, kayalık yamaçlar, turbalıklar, meralar, ağaçsız tepeler, Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan LC A.3. II G Ek-I engebeli otlaklar ve kumullarda ürer. Oenanthe hispanica Karakulak kuyrukkakan Bozkır yada benzer açık arazilerdeki kayalık, makilik ve çalılık yamaçlarda ürer ve yaşar. LC A.2. II G Ek-I TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 84 of 168 Yumuşak ve nispeten düz hatlı bölgeleri tercih ederler. Gevşek kumlu ve çakıllı araziler boz kuyrukkakanlar için uygun Oenanthe isabellina Toprak renkli kuyrukkakan LC A.3. II Y Ek-I değildir. Turdus merula Karatavuk Parklar, bahçeler, korular da dahil olmak üzere şehir merkezlerinden dağlık bölgelere kadar her bölgede bulunurlar. LC A.3. III Y Ek-III Turdus philomelos Şarkıcı ardıç Yaprak döken çeşitli ağaçların bulunduğu ormanlar, parklar ve yoğun bitki örtüsü olan bahçeler. LC A.2. III Y Ek-II Turdus pilaris Ardıç Tarlalar, açık alanlar çalılıklar, ormanlar ve parklar. Sert kışlarda bahçeleri de ziyaret eder. LC B.2. III K Ek-II SYLVIDAE ÖTLEĞENGİLLER Yoğun çalılık ve kamışların bulunduğu sulak alanlarda yaşarlar. Hızlı akmayan akarsular, göl ve bataklık kıyıları bu tür Cettia cetti Setti bülbülü LC A.2. II Y Ek-I için en ideal yaşam ve üreme bölgeleridir. Çoğunlukla çok geniş bataklık ve sazlıklarda, dere yataklarında, sulak bölgeler civarındaki sık bitki örtüsü içinde Locustella luscinioides Savi'nin dere ardıçkuşu LC A.2. II G Ek-I bulunur. Acrocephalus scirpaceus Saz ardıçkuşu Orta yükseklikteki irtifalarda bulunan sazlıklarda, göl ve bataklık kenarlarında yaşarlar. LC A.2. II G Ek-I Acrocephalus arundinacrus Büyük saz ardıçkuşu Yaşama ortamı geniş ve bölünmemiş sulak alanlar, göller ve akarsuların etrafındaki yoğun sazlık ve kamışlıklardır. LC A.3. II G Ek-I Bu küçük kuş, çalılıklarla, açık dökülen ormanlık bölgede hem de park ve bahçelerde çoğunlukla suya yakın bulunan Hippolais icterina Sarı mukallit LC A.3. II G Ek-I bir türdür. Hippolais pallida Gri mukallit Kapalı ormanların dışında her türlü çalılık ve ağaçlı arazide bulunur. LC A.3. II G Ek-I Alçak çalılıklar, makiler, bahçeler ve Güney Avrupa’da dağ eteklerindeki fundalıklar ve zeytin bahçelerinde özellikle Sylvia melanocephala Karabaş küçük ötleğen LC A.3. II Y Ek-I bodur fidanlıklarda görülür. Gür, açık veya yarı açık ormanlık alanlarda, mantar meşesi (Quercus Suber) veya portakal ve zeytin bahçeleri ve Sylvia hortensis Orfe ötleğeni LC A.2. II G Ek-I makilerde bulunur. Açık ve ekili alanlarda yuva yapmaya elverişli çalılıkların ve ağaçların olduğu bölgelerde yaşarlar. Orman kenarları, Sylvia curruca Akgerdan ötleğen LC A.2. II G Ek-I parklar ve bahçeler de bu türün rastlanabileceği mekanlardır. Sylvia atricapilla Karabaş ötleğen Nemli ve tabakalı ormanlarda park ve bahçelerde,ağaçlıklarda yuva yapar ve yaşar. LC A.2. II G Ek-I Sylvia borin Bahçe ötleğeni Karışık ormanların ve orman kenarlarının altındaki sık bitki örtüsü içlerinde yaşar ve üre rler. LC B.3. II T Ek-I Sylvia communis Çalı ötleğeni Açık alan ve tarım arazilerinde yaşayan bu tür, bu arazilerin etrafındaki çalılık ve dikenliklere yuvalanır. LC A.3. II G Ek-I Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü Ağaçlıklar ve bilhassa sineği celbeden Söğütlüklerde, karışık ormanlarda, çalılık park ve bahçelerde görülür. LC A.3.1. II T Ek-I TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 85 of 168 MUSCICAPIDAE SİNEKKAPANGİLLER Muscicapa striata Gri sinekkapan Orman kenarlarında, parklarda, bahçelerde, tenis kortlarında ve mezarlıklarda bol bol tüner. LC A.3. II G Ek-I Ficedula hypoleuca Kara sinekkapan Ormanlar,parklar, meyve bahçeleri ve büyük bahçelerde yuva yapar ve yaşar. LC A.1.2. II G Ek-I BIYIKLI PARADOXORNITHIDAE BAŞTANKARALAR Panurus biarmicus Bıyıklı baştankara Sulak alanlardaki büyük sazlıklarda yaşar; göç eden bir tür değil, yıl boyu aynı alanlarda görülmektedir. LC A.3. II Y Ek-I UZUNKUYRUK AEGITHALIDAE BAŞTANKARALAR Altında zengin bitki örtüsü olan ve karışık yaprak döken ormanlarda, bu vasıfta parklarda ve büyük bahçelerde Aegithalos caudatus Uzunkuyruk baştankara LC A.2. III Y Ek-II görülürler. SITTIDAE SIVACIKUŞUGİLLER Sitta europaea Sıvacı Karışık ormanlarda , park ve büyük bahçelerde de görülebilir. LC A.3. II Y Ek-I Kaya zeminli bölgelerde kayalık vadiler yaşam alanlarını oluşturur. Genellikle 400-2000 metre rakımlar arasındaki Sitta neumayer Kaya sıvacısı LC A.2. II Y Ek-I kayalıklarda, bu kayaların derin çatlak ve yarıklarında, taş çakıl olan arazilerde rastlanabilir. Sitta tephronota Büyük kaya sıvacıkuşu Kayalıklarda ve dağların orman olmayan yamaçlarında yaşar. LC A.2. II Y Ek-I REMIZIDAE ÇULHAKUŞLARI Remiz pendulinus Çulhakuşu Tatlısu ve bataklık kenarlarındaki söğütlük ve çalılıklarda yaşar. Ayrıca ağaçlık ve korulukların kenarlarında görülürler. LC A.2. III Y Ek-II ORIOLIDAE SARIASMAGİLLER Oriolus oriolus Sarıasma Ormanlarda, bahçe ve parklarda yapraklarını döken yaşlı ağaç tepelerinde yaygın olarak bulunur. LC A.2. II G Ek-I LANIIDAE ÇEKİRGEKUŞLARI Lanius collurio Çekirgekuşu Çalılık açık arazileri ve bu tip arazi kenarlarındaki çitlerde tünemeyi sever. LC A.3. II G Ek-I Lanius minor Karaalın çekirgekuşu Tarımsal arazi ve alçak fundalıklarda bulunur. LC A.3. II G Ek-I CORVIDAE KARGAGİLLER Yüksek yaylalarda, kayalık sahillerde, kayalık ormanlarda, fundalıklarda, hayvancılık yapılan dağlık bölgelerde Corvus corax Karakarga LC A.5. III Y Ek-II yaşarlar. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 86 of 168 Ağaçlıklı tarım alanlarında, bahçelerde, parklarda, orman kenarlarında, bataklık ve sazlıklar civarında, dağlık yerlerde Corvus corone Leşkargası LC A.5. - Y Ek-III yaşar. Corvus monedula Cüce karga Yerleşme yerleri civarında ve içinde, park ve bahçelerde, tarlalarda, kayalıklarda, harabelerde yaşar. LC A.5. - Y Ek-III Pica pica Saksağan Tarım alanları ile seyrek ağaçlı alanlar ve çalılıklarda yaşar. LC A.5. - Y Ek-III STURNIDAE SIĞIRCIKGİLLER Kurak bozkır, kayalık alçak tepeler ve tarlalarda koloni halinde ürer. Oldukça sosyaldir. Koloni halinde ü rer ve bazen Sturnus roseus Pembesığırcık LC A.4. II G Ek-I binlerce kuş bir arada kayalık yarlara, binalara ya da zemindeki deliklere yuva yapar. Seyrek ormanlar, seyrek ağaçlı açık araziler, tarım arazileri, zeytin bahçeleri, parklar, meyve bahçeleri, çift likler ve Sturnus vulgaris Sığırcık LC A.5. - Y Ek-II şehir merkezlerinde görülürler. PASSERIDAE SERÇEGİLLER Passer domesticus Ev serçesi Bahçeler, parklar ve tarlaların yaygın, girgin ve gürültücü kuşudur. LC A.5. - Y Ek-III Bataklık serçesi, söğüt Passer hispaniolensis Sulak tarım arazileri ve küçük yerleşimlerde bulunur. Park ve bahçelerde, tarım arazilerinde sıkça görülür. LC A.3. III Y Ek-II serçesi Kayalıklarda, koyaklarda, taşlı ve kumlu alanlarda, açık ve genellikle bitki örtüsü cılız alanlarda, düzlüklerden dağlara Petronia petronia Kayalık serçesi LC A.3. III Y Ek-I çeşitli yüksekliklerde yaşar. FRINGILLIDAE İSPİNOZGİLLER Fringilla coelebs İspinoz Çeşitli ormanlar, korular ve fundalıklarda barınır ve ürer. LC A.4. III Y Ek-II Serinus serinus Kanarya Yarı açık, alçak boylu vegetasyonlu alanların böldüğü, gevşek ağaç ve çalı gruplarının bulunduğu alanlarda ürer. LC A.3. II Y Ek-I Seyrek ormanlar, zeytin ve meyve bahçeleri, yüksek ağaçların bulunduğu bahçeler ve parklarda yaşar, kışın diğer Carduelis chloris Florya LC A.3. II Y Ek-I ispinozlarla karışık sürüler oluşturur. Diğer ispinoz türleri kadar akrobatik olmadıkları için özellikle kışları ağaçlık ya da fundalıklarda, açık arazilerin dışında Carduelis cannabina Ketenkuşu LC A.3. II Y Ek-I genellikle alçak çalılıklar, sık otluklarda, bol ağaçlı düzlüklerde, etrafı çitle çevrili tarım alanlarında yaşar. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 87 of 168 Otsu bitkilerin zengin olduğu ağaçlık alanlar, bozkırlar, orman açıklıkları, fundalıklar, makilikler, Sibirya stepleri, diken lik Carduelis carduelis Saka LC A.3.1. II Y Ek-I açık alanlar, akarsu başları, bahçeler ve köylerde yaşar. EMBERIZIDAE KİRAZKUŞUGİLLER Emberiza hortulana Kirazkuşu Dağ, bozkır, sarp kayalık,tarımsal arazi ve alçak fundalıklarda bulunurlar. LC A.3. III G Ek-II Miliaria (Emberiza) calandra Tarla kirazkuşu Açık,nemli ve üzerinde oturabileceği ve ötebileceği yüksek strukturlar olan bölgeleri tercih eder. LC A.4. III Y Ek-II Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler� Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Kiziroğlu, İ, 2008, Red Data Book for Birds of Türkiye (Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi), Desen Matbaa, Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları� Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu tarafından hazırlanan “The Birds of Türkiye� adlı yayında, kuş türlerinin korunma durumu ve statüleri ile ilgili olarak kullanılan sembollerin açıklaması şu şekildedir: A : TAM YILLIK KUŞ TÜRÜ OLUP YERLİ YA DA YAZ GÖÇMENİ YANİ KULUÇKALADIKTAN SONRA TÜRKİYE’Yİ TERK EDEN GÖÇMEN TÜ RLER A.1.0. : Şüpheye yer bırakmayacak şekilde yok olan ve artık doğal yaşamda görülmeyen türler A1.1 : Doğal popülasyonları şu anda tükenmiş veya en az son 15-25 yıllık süreçte doğal yaşamda artık görünmeyen, ancak volier, kafes ve diğer yapay koşullarda yaşamını sürdüren evcilleşmiş, domestik türler A1.2 : Tüm Türkiye’deki birey sayısı 1-20 birey çift arasında olan türler A2 : Önemli ölçüde tükenme tehditi altında olan, birey sayısı sayıları gözlendiği bölgede 22-50 birey arasında değişen türler A3 : Tükenebilecek duyarlıkta, vahşi yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan, sayıları gözlendiği bölgede 52-500 birey arasında değişen türler A.3.1. : Gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan, sayıları 502-1000 birey arasında değişen türler A4 : Populasyonlarında lokal bir azalma olan ve gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehditi altına girmemiş olan, popülasyonları 1002-10.000 birey arasında değişen türler A5 : Populasyonlarında henüz azalma ve tükenme tehditi gibi bir durum söz konusu olmayan türler A6 : Sadece rastlantısal türleri içeren, bir veya en fazla iki gözleme dayalı, yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türler A7 : Türler hakkında Türkiye’de tam sağlıklı ve güvenli kayıtları olmayan B : KIŞ ZİYARETÇİSİ YA DA TRANSİT GÖÇER TÜRLER B1.0. : Daha önce Türkiye’de kışlayan ve şu anda tükenmiş olan türler B1.1. : Türkiye’yi kışlak veya geçiş bölgesi olarak kullanan ve popülasyonları önemli ölçüde tükenme tehditi altında olan türler B1.2. : Türkiye genelinde nüfusları çok azalmış olan ve izlendikleri bölgede sayıları 1-20 birey arasında sayıları olan türlerB2 : Önemli ölçüde tükenme tehditi altında olan, sayıları gözlendiği bölgede 22 - 50 birey arasında değişen türler B3 : Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan ve sayıları gözlendikleri bölgelerde genel olarak 52-500 birey arasında değişen türler TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 88 of 168 B3.1. : Gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre azalma eğiliminde olan, sayıları 502-1000 birey arasında değişen türler B4 : Populasyonlarında mevzii bir azalma olan, gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme altına girmemiş, sayıları 1002-10.000 birey arasında değişen türler B5 : Gözlenen popülasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehditi gibi bir durum söz konusu olmayan türler B6 : Sadece rastlantısal türleri içeren, ikiden daha az gözleme dayalı, az araştırılmış ve yeterince kaydı olmayan türler B7 : Kayıtları çok az, emin ve sağlıklı olmayan ve üzerinde şu anda bir değerlendirme yapılması mümkün olmayan türler Y : Yıllık kuş (yerli türler), Bazı kuluçkaya yatan ve kışlayan popülasyonları farklı olabilen türler G/GK : Göçmen türler (Yaz göçmeni), Kışın Türkiye’yi terk ederek sıcak bölgelere göçen türler K : Kış aylarını yurdumuzda geçiren, kış ziyaretçisi türleri T : Transit göçerler, ilkbahar ve sonbahar göçlerinde, göç yolu üzerindeki Türkiye’yi kullanan türler R : Rastlantısal türler N : Nadir türler TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 89 of 168 Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 114 tane kuş türünden 75 tanesi Bern Ek-2 ve 33 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca 07 Haziran 2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları�nın yansıtıldığı en son listelere göre; 79 kuş türü Ek-I, yani “Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları� listesinde; 16 kuş türü Ek-II, yani “Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları� listesinde; 18 kuş türü ise Ek-III’de yani “Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları� listesinde bulunmaktadır. Kuş türlerinden 1 tür hariç tamamı IUCN Red List Kategorileri’nde yer almaktadır. Bu türlerle ilgili daha önce gerçekleştirilen enerji iletim hatlarında da görülebileceği üzere kuş populasyonunun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde kuşkonmazların bulundurulması, direklerin üst kısımlarının kuşlar tarafından fark edilebilmesi için fosforlu renklerle boyanması gibi önlemlerin alınmasıyla kuşlar üzerinde olumsuz etkilerin meydana gelmesi engellenecektir. Alan açısından Aquila heliaca (Şah kartal) ve Oxyura leucoephala (Dikkuyruk) türleri, korunma statüleri nedeniyle önem taşımaktadır. Phoenicopterus ruber (Flamingo) ise alanda büyük gruplar oluşturmaktadır. Ülkemiz, flamingolar için iki büyük üreme alanına ev sahipliği yapmaktadır. Bu alanlardan biri Tuz Gölü olduğundan, alan ayrıca önem taşımaktadır. Özellikle bu kuş türleri açısından dikkat edilmesi gereken husus, alanda gerçekleşecek faaliyetlerden etkilenmemeleri için faaliyetlerin, bu türlerin üreme dönemleri dışında yapılmasıdır. Fauna açısından önem arzetmekte olan kuş varlığının büyük oranda deşarj hattının Tuz Gölü tarafında kalan kısmında yoğunlaştığı ve tuzlu su deşarj hattının 2013 yılı Şubat ayının sonuna kadar bitirileceği öngörülmekte olup, Mart ve Temmuz ayları arasında bu bölgede herhangi bir çalışma yapılmayacaktır. Proje kapsamında bu bölgede yapılacak tek çalışma deşarj hattına ait aktiviteler olup proje boyunca bu alanda başka bir inşaat aktivitesi yapılmayacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 90 of 168 Ayrıca alıcı ortama proje sonunda deşarj edilecek toplam su miktarı Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ÇED Raporu (2003) Bölüm 5.2.5.4 de verildiği üzere 60 x 106 m³ olup gölde buharlaşmanın olmayacağı kabulü ile proje süresi boyunca deşarj edilecek suyun kaplayacağı alan, A = 60 km² (4,5 km yarıçapındaki daire)’dir. Tuz Gölü’nün toplam yüzey alanı kurak dönemlerde 1,200 km2, yağışlı dönemlerde ise en fazla 1,600 km²’ye ulaşmaktadır. Buna göre Tuz Gölü’nün hacmi 360,000,000 m3 ile 480,000,000 m3 arasında değişmekte olup en kötü duruma göre buharlaşma olmayacağı kabul edildiğinde, yıllık deşarj edilecek suyun, göl seviyesinde 3-4 cm’lik bir artışa sebep olacağı hesaplanmıştır. Bu bağlamda, deşarj edilecek suyun, buharlaşmanın da etkisi göz önüne alındığında, Tuz Gölü’nün su seviyesinde kayda değer bir yükselme yapmayacağı açık olup, bu durum alanda beslenen, kışlayan ve üreyen kuşlar üzerinde, kurak ve yağışlı dönemlerde herhangi bir etkiye sebebiyet vermeyecektir. Memeliler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel memeli türleri, Tablo 4.1.7.’de verilmiştir. Tablo 4.1.7. Faaliyet Alanı ve Çevresinde Bulunan ve Bulunması Muhtemel Memeli Türleri IUCN AKK Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Bern Red Habitat (*) List LEPORIDAE Lepus europaeus Yabani tavşan III Ek-III LC Çalılık ve kayalıklar ERINACEIDAE Ağaçlık, seyrek ormanlık, bahçeler, Erinaceus concolor Kirpi - Ek-I LC yerleşim alanları, genellikle nemli yerler. CRICETIDAE Ağaç sınırının üst kısmında, seyrek Microtus nivalis Karfaresi III - LC çalıların olduğu taşlık yerlerde, (Chionomys gud) yarıklarda. Sık otlarla kaplı su kenarları, Arvicola terrestris Susıçanı - - LC çayırlık, ormanlar. CANIDAE Orman ve çalılık alanlar, tarlalar, Vulpes vulpes Tilki - Ek-III LC açık araziler TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 91 of 168 IUCN AKK Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Bern Red Habitat (*) List Tundra, ormanlık step, açık arazi, Canis lupus Kurt II Ek-I LC orman, kovukları olan dağlık bölgeler. SCIURIDAE Bozulmamış az eğimli düzlükler, Spermophilus xanthoprymnus Gelengi - Ek-I NT step, özellikle çayırlı yerler. SPALACİDAE Dişleri ile kazdıkları toprak altı Nannospalax nehringi Anadolu Körfaresi - - DD galeri sisteminde yaşarlar. RODENTIA Allactaga williamsi Arap tavşanı - Ek-I LC Step, yarı çölleşmiş alanlar. MUSTELIDAE Her türlü kovuk, çukur, delik, çalı içi, ağaç atıklarının yığıldığı yerler, Mustela nivalis Gelincik III Ek-II LC kütüklerdeki oyuklar, açık araziler, tarım arazileri. VESPERTILIONIDAE Orman, açık arazi, kültür alanları, Pipistrellus pipistrellus Cüceyarasa III - LC parklar, yerleşim yeri ve su kenarlarına yakın bölgeler. Myotis blythii Farekulaklı küçükyarasa II Ek-I LC Büyük mağaralar, harap binalar. RHINOLOPHIDAE Ağaçlık alanlarda, bodrumlar, Rhinolophus hipposideros Küçük nalburunlu yarasa II Ek-I LC harabeler, çatı altı. MUSTELIDAE Karışık ve çayırlık içeren orman, yer yer ağaç içeren kayalık, tarla ve Meles meles Porsuk III Ek-II LC çayır kenarına yakın step ve yarı step, su kenarları. Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler� Meteksan A.Ş., Ankara. Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Memeliler�, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90 - K-1000-90. Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları� Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 14 memeli türünden 3 tanesi Bern Ek-2 ve 5 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 92 of 168 T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca 07 Haziran 2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları�nın yansıtıldığı en son listelere göre; 6 tane memeli türü Ek -I yani “Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları� listesinde, 2 memeli türü Ek-II, yani “Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları� listesinde ve 2 memeli türü ise Ek-III’de yani “Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları� listesinde bulunmaktadır. Memeli türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri’nde yer almaktadır, fakat herhangi bir tehdit altında değildir. BİYOLOJİK ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLER ve ÖNERİLEN ÖNLEMLER Hazırlanan bu rapor kapsamında ele alınan EİH’larının tesis edilmesi ve erişim yollarının açılması çalışmaları kapsamında çevre üzerine etkiler ve önerilen önlemler aşağıda belirtilmiş olup, alanın genel itibarıyla çorak bir arazi yapısına sahip olması, güzergahlar boyunca ormanlık alanların bulunmaması (ağaç kesimi yapılmayacaktır), kalıcı tesislere erişim amaçlı açılacak yolların toplam uzunluğunun 3.976 m olması ve EİH’larının tesis edilmesi sonrasında özellikle tarım alanlarında arazi sahiplerinin tarım aktivitelerine devam edebilmesi nedeniyle oluşacak etkilerin düşük düzeyde ve tolere edilebilir seviyede olması beklenmektedir.  Enerji İletim Hattı (EİH) incelendiğinde (Şekil 4.1.7.) büyük kısmının kurak step alanlarda kalacağı görülmektedir. EİH yapım aşamasında, sadece direk dikim noktalarındaki bitki örtüsünde tarım alanlarında tahribat etki olacaktır. Olabilecek olumsuz etkileri azaltmak için EİH kazı ve montaj çalışmalarında üst toprak yönetimi uygun şekilde yapılacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 93 of 168 Şekil 4.1.7. Yapılması Planlanan Enerji Nakil Hattı Ve İlave Yollar Güzergahı  Genel olarak EİH boyunca ağaç kesimi gerçekleşmesi, ekosistem açısından negatif bir durum yaratmaktadır. Bu projede ekosistem açısından pozitif olan durum, alanda herhangi bir ağaç kesiminin gerçekleşmeyecek olmasıdır.  EİH kapsamında ortalama 100 – 200 m arasında değişen mesafelerde, her bir direk için 4 m2’lik alanlar kullanılacağı ve erişim yolları kapsamında farklı lokasyonlarda toplam uzunluğu 3.976 m ve genişlikleri 3 – 5 m arasında değişen yollar açılacağı için inşaat faaliyeti ve proje uygulamaları aşamasında kullanılacak alan miktarı ile oluşacak çevresel etkiler, sahada yayılış gösteren fauna elemanlarının beslenme ve üreme alanlarında daralmaya yol açmayacaktır. Alanda özellikle faaliyetin yapılacağı koridorlarda yapılan gözlemlerde, fauna elemanlarının yuvalarına rastlanmamıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 94 of 168  Planlanan projenin çevredeki doğal hayata vereceği zarar inşaat aşamasıyla sınırlı kalıp, proje faaliyete geçtikten sonra akut karakterde bir fiziksel/biyolojik zararın meydana gelmeyeceği, zira florayı oluşturan türlerin yeniden eski alanlarına doğru yayılacağı öngörülmektedir.  EİH güzergahında, mevcut yollara bağlanacak servis yollarının inşası, aynı şekilde, sınırlı hacme sahip vejetatif alanlarda bitki örtüsünde tahribata yol açabilecektir. Proje sahasına isabet eden bitki türlerinin alan genelinde geniş yayılışta türler olması, yani, ele alınan sahada floristik yapı ve tür kompozisyonun çevresindeki yapıya benzemesi, uygulamaların yapılacağı yerdeki arazi yapısı ve bitki türlerinin varlığında ancak sınırlı ve ekosistem içerisinde tolere edilebilir nitelikte bir değişimin meydana gelecek olması, planlanan EİH’nın ekolojik açıdan ciddi bir tahribat meydana getirmeyeceği yönünde bir kanaat oluşturmaktadır. Fakat yine de oluşabilecek etkilere karşı önlem olarak: inşaat süresince ya da daha evvel özellikle faaliyet alanı ve çevresinde bulunabilecek endemik, nadir ve nesli tehdit altında olan türlerin tohumları mutlaka toplanmalıdır. Tohumların bir kısmı ilgili Tohum Gen Bankalarına ulaştırılmalıdır. Yöreye özgü hassas türler tohum ya da fide olarak flora uzmanları tarafından ekolojik özellikleri yakın olan alan dışı habitatlara taşınarak (Ex-Situ) yeni populasyonlar oluşturulmalıdır. Bu uygulama yapılırken genetik kirlenmeyi engellemek amacıyla bitkiler inşaat koridorunun hemen yanına taşınacaktır.  Direklerin inşaat aşamasında, direk ayaklarının hafriyat çalışmalarında; üst örtü toprağı, düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel(nebati) toprak malzemesi, direk ayaklarının altına düzgün şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında hafriyat artığı oluşmayacaktır.  EİH’nın özellikle ötücü kuş türleri (Passares) üzerinde olumsuz etkilere neden olması beklenmemektedir. Yapılan çalışmalar da, bu görüşü doğrular niteliktedir. Buna karşın iletim hatlarının büyük ve ötücü olmayan (Non passares) kuş türleri üzerinde zaman zaman olumsuz etkilere neden olduğu belirtilmektedir. Alanda kuş çeşitliliği oldukça fazla olup, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 95 of 168 EİH’nın inşa edileceği kuru step alanlardan ziyade sulak alan ve yakın çevresini yaşam alanı olarak kullandıkları gözlenmiştir. Dolayısıyla olumsuz bir etki yaratmayacağı öngörülmektedir. Ayrıca, Bu türlerle ilgili daha önce gerçekleştirilen enerji iletim hatlarında da görülebileceği üzere kuş populasyonunun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde kuşkonmazların bulundurulması, direklerin üst kısımlarının kuşlar tarafından fark edilebilmesi için fosforlu renklerle boyanması gibi önlemlerin alınmasıyla kuşlar üzerinde olumsuz etkilerin meydana gelmesi engellenecektir.  Proje ÇED Raporu (2003) Bölüm 4.2.12.3 Fauna kısmında verildiği, alanda daha önce gerçekleştirilen Biyolojik Çeşitlilik Raporu’nda, alanda yerel halkla yapılan görüşmelerde Kurt varlığından bahsedilmiştir. Fauna elemanlarından sahada varlığı bilinen kızıl tilki (Vulpes vulpes) ve varlığından bahsedilen kurt (Canis lupus) ile diğer karnivorların geniş dolaşma alanına sahip türlerden olması, proje faaliyetinden zarar görmeden, arazinin daha sakin kesimlerine yönelmelerini mümkün kılmaktadır. Proje faaliyet alanı dışında proje alanıyla benzer özelliklere sahip karasal habitatların bulunuşu sayesinde tedirgin ve rahatsız olan fauna unsurları ve hedef türe ait grupların sahanın daha sakin ve emniyetli alanlara doğru çekilme şansı vardır. Özellikle EIH ve erişim yolları inşaatının çok kısa süre içinde tamamlanacak olması, ünitelerin tesis aşamasında bu canlılara olası etkilerini engelleyecektir.  Planlanan projenin çevredeki doğal hayata vereceği zarar inşaat aşamasıyla sınırlı kalıp, proje faaliyete geçtikten sonra akut karakterde bir fiziksel/biyolojik zararın meydana gelmeyeceği öngörülmektedir.  Kuş türleri hareket ve göç kabiliyetlerinin fazla olması dolayısıyla, fare benzeri küçük kemirgen (Rodentia) türleri ve tavşanın (Lepus sp.) ise üreme potansiyellerinin büyüklüğü sayesinde proje faaliyeti ile doğabilecek küçük çaplı habitat kayıpları ve olumsuz etkileri tamponlayacak kapasitede olduğu ifade edilebilir. Projenin şantiye faaliyeti esnasında meydana gelecek gürültü kirliliği ve işleyecek trafik, iki olumsuz faktör olarak fauna üzerinde etkide bulunabilmektedir. Özellikle inşaat sırasında iş makineleri kullanılırken hassas türleri etkileyecek ölçüde gürültü oluşacaktır. Bu sırada açığa çıkabilecek olan gürültünün önlenmesi için çalışan makineler sürekli bakımlı tutulacak ve her TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 96 of 168 türlü önlem alınacak, bunun dışında inşaat sırasında oluşacak her nevi gürültü konusunda Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğiʹnde verilen sınırlara uyulacaktır. Böylece gürültüyü, fauna türlerini tedirgin etmeyecek dereceye indirmek mümkündür.  İş makineleri ve ekipmanların periyodik bakımları yapılması gürültü kirliliğini önleyecek diğer bir tedbirdir. Diğer yandan, çoğu türün gürültü kaynağından uzak kalma imkânı bulunduğu ve ayrıca yaban hayvanlarının aynı yerde süregelen insan faaliyetine ve türe göre değişmekle birlikte, nispeten kısa sürede alıştığı bilinmektedir.  Büyük memeli türlerinin dolaşma alanları alan genişliğiyle kıyaslandığında, arazide küçük bir bölümü işgal edecek olan işletme faaliyetinden dolayı, büyük memeli türlerinin kullandığı habitatlarda kayda değer bir kaybın oluşmayacağı, bu durumda ise proje alanındaki vejetasyonun, yaban hayatı türlerinin bağımlı olduğu örtü ve besin unsurları açısından kritik bir öneme sahip olmadığı düşünülmektedir.  İnşaat çalışmaları öncesinde yabanıl fauna bileşenlerinin civarda bulunmadığına, bu kesimlerden uzaklaşmış olduklarına emin olunacaktır. İnşaat çalışmaları öncesi gerçekleştirilecek görsel kontrollerde rastlanan hayvanların kendiliklerinden kaçarak uzaklaşmaları beklenmelidir. Bireyler eğer uzaklaşmazlarsa, kaçırmaya yönelik olarak seslerden yararlanılmalıdır. Alışılmadık ve yüksek tondaki seslerden meydana gelecek rahatsızlık sonucu bitkilerin ve toprağın içine, arasına veya altına saklanan formlar ortaya çıkarak yakın alanlarda, kendilerini daha güvenli hissedecekleri habitatlara uzaklaşmak zorunda kalacaklardır.  Toprak altında da yaşamakta olan yabanıl türler arasında koruma altında olmayan türler bulunduğu gibi koruma altında olan birçok tür de söz konusudur. Hazırlanan bu ek rapor inşaat işlerinde alınacak önlemleri de kapsamakta olup çalışmalar öncesinde inşaat aktivitelerinin yapılacağı ve etkisi altında kalacak alanlar dikkatlice gözden geçirilecektir. Bu kontroller esnasında, zeminde yaşayan ve toprak altına barınan yabanıl formlara ait yuva giriş delikleri ve zemin üzerindeki tümseklerin yerleri belirlenecektir. Bu kesimlerde yapılacak çalışmalarda özellikle dikkatli olunacaktır. Çünkü toprak içerisinde, yüzeye yakın kesimlerde bazı kemirgenler, kurbağa, kertenkele, yılan ve diğer memeli formların bulunması olasılığı TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 97 of 168 vardır. Bu kesimlerde bu yabanıl formların mevcut olduğu durumlarda iş makinelerinin faaliyeti esnasında açığa çıkabilecek, hatta bu esnada çeşitli derecelerde zarara uğrama riski söz konusudur. İstenmeyen bu durumun önüne geçebilmek, yani hayvanların iş makinelerinden olumsuz etkilenmesinin önüne geçebilmek için ya kendiliklerinden kaçmalarına müsaade edilecek ya da uygun donanım ve yöntem ile yakalanan bireyler, alan dışında uygun ortamlara taşınacaklardır.  Sahanın barındırdığı flora ve fauna elemanları için projenin tamamlanması aşamasını takiben biyorestorasyon uygulanması gerekecektir. İnşaat çalışmaları sırasında bitkisel toprak tabakası sıyrılması ve daha sonra yüzey kaplaması amaçlı kullanılmak üzere uygun yerlerde depolanması ve inşaat bitiminde tesviye işlemi gerekmektedir.  Proje kapsamında ÇED ve Çevre Yönetim Planı’nda belirtildiği üzere mümkün olduğunca mevcut ulaşım yolları kullanılacaktır. Ancak, Bölüm 3.2’de belirtildiği üzere ulaşımı olmayan pompa istasyonları ve depolama tanklarına erişim için yeni yolların açılması söz konusu olacaktır. Yeni yolların açılması veya mevcut olanların genişletilmesi çalışmaları sürecinde yabanıl formların zarar görmemesi için dikkatli olunacaktır. Söz konusu çalışmalara başlanılmadan önce veya çalışmalar sürerken meydana gelecek rahatsızlıklar nedeniyle açığa çıkabilecek yabanıl formların zarar görmeden bu kesimlerden uzaklaştırılmasında; çalışmalar esnasında ortaya çıkması olası fazla malzemenin gelişigüzel doğal ortamlara tasfiye edilmeyip önceden planlanmış çalışmalarda kullanılması ya da geçici veya daimi depolama alanlarına boşaltılmasında büyük yararlar vardır.  Proje kapsamında söz konusu yolların açılması veya genişletilmesi; inşaat çalışmalarında kullanılacak malzemelerin temin edilmesi, kırılması, iş makineleriyle taşıyıcı araçlara yüklenmesi, taşınması ve kullanılacağı kesimlere boşaltılması aşamasında toz emisyonları söz konusu olabilecektir. Tozun canlı türleri ve doğal habitatlar üzerindeki olumsuz etkileri ilgilenenler tarafından bilinen konulardır. Bu nedenle meydana gelebilecek toz emisyonlarının özellikle proje sahası ve yakın çevredeki bitkisel doku ve yaban hayatı habitatları üzerinde meydana getirebileceği olumsuz etkilerin önlenebilmesi veya en aza indirilebilmesi için bazı önlemler alınacaktır. Özellikle bu malzemenin elde edilmesi ve işlenmesi aşamasında sulama ve çöktürme gibi yöntemlerle bu emisyonların önüne geçilebilmektedir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 98 of 168  İnşaat faaliyetine başlanmasıyla birlikte birçok kaynaktan, farklı düzeylerde gürültüler ortaya çıkacaktır. Bilindiği gibi birçok hayvan türü insanlara göre daha düşük desibeldeki sesten olumsuz etkilenmektedir. Etkilenme sonucunda ya o kesimlerdeki habitatlarını terk ederler ya da, başta üreme olmak üzere beslenme, dinlenme, barınma gibi değişik faaliyetlerine ara verirler veya tamamen vazgeçebilirler. İstenmeyen bu durumun önüne geçebilmek amacıyla inşaat sezonunun kuluçka/üreme dönemine rastlayan dilimlerinde yönetmelikle belirlenmiş olan minimum düzeye indirilmesini sağlayacak önlemler alınarak bu durumun önüne geçilebilir. Bu bağlamda izleme çalışmaları kapsamında inşaat süresince ÇINAR fauna uzmanı tarafından gerekli kontroller yapılarak alanda mevcut olan fauna elemanlarına herhangi bir etki olduğunun veya olma riskinin belirlenmesi durumunda, gerekli önlemler alınacaktır. Rapora konu olan EİH ve erişim yollarının inşaat çalışmalarının 2013 yılı Şubat ayının sonuna kadar bitirileceği göz önüne alındığında, fauna elemanlarının özellikle üreme dönemlerine etkisi beklenmemektedir.  Fauna envanter tablolarından da görülebileceği gibi faaliyet alanı içerisinde ve komşu habitatlarda Bern Sözleşmesi ek listelerine (Ek-II ve Ek-III) giren yabanıl formlar bulunmaktadır. Bern Sözleşmesi, II. Bölümünde tüm taraf ülkelerin Ek -II ve Ek-III’e giren göçmen türler açısından önem taşıyan alanlara özel önem vermek zorunda olduklarını vurgulamaktadır. Tüm bu noktalar ışığında, projenin hayata geçirileceği tüm kesimlerde gerçekleştirilmesi planlanan her türlü faaliyet esnasında, özellikle Bern Sözleşmesi eklerinde (Ek-II ve Ek-III’) yer alan tüm yabanıl hayvan türleriyle ilgili olarak Bern Sözleşmesi koruma tedbirlerine ve bu sözleşmedeki 6. ve 7. Madde hükümlerine uyulacaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. Bu hükümler; 1- Kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri ile ilgili olarak (6. madde); - Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri, - Üreme ve dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek, - Yabani faunayı bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek, - Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak, - Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 99 of 168 2- Korunan fauna türleri ile ilgili olarak (7. madde); - Kapalı av mevsimleri ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esaslara, - Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda geçici veya bölgesel yasaklamaya, - Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarına uyulacaktır. Faaliyetin her aşamasında, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu’na ve ilgili Yönetmeliklere uyulacaktır.  Alan açısından Aquila heliaca (Şah kartal) ve Oxyura leucoephala (Dikkuyruk) türleri, korunma statüleri nedeniyle önem taşımaktadır. Phoenicopterus ruber (Flamingo) ise alanda büyük gruplar oluşturmaktadır. Özellikle bu kuş türleri açısından dikkat edilmesi gereken husus, alanda gerçekleşecek faaliyetlerden etkilenmemeleri için faaliyetlerin, bu türlerin üreme dönemleri (Mart-Temmuz) dışında yapılmasıdır. Fauna açısından önem arzetmekte olan kuş varlığının büyük oranda deşarj hattının Tuz Gölü tarafında kalan kısmında yoğunlaştığı ve tuzlu su deşarj hattının 2013 yılı Şubat ayının sonuna kadar bitirileceği öngörülmekte olup, Mart ve Temmuz ayları arasında bu bölgede herhangi bir çalışma yapılmayacaktır. Proje kapsamında bu bölgede yapılacak tek çalışma deşarj hattına ait aktiviteler olup proje boyunca bu alanda başka bir inşaat aktivitesi yapılmayacaktır.  İnşaat çalışmalarında bulunan bütün personel, proje sahasında ve civarında yaşayan türlerin hassasiyetleri ile ilgili olarak bilgilendirilecek ve personel tarafından hiçbir şekilde kaçak ve yasa dışı avcılık yapılmaması sağlanacaktır.  Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu tarafından 2012- 2013 dönemine yönelik olarak alınan kararlar doğrultusunda, MAK tarafından güncellenmiş koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uyulmaktadır. Bu türler arasından Ek Liste-I’ de yer alan yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştır. Bu listede yer alan yaban hayvanlarının avlanması, ölü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 100 of 168 ya da canlı bulundurulması ve taşınmaları yasaktır. Bu noktalarda bilgi sahibi olmayan çalışanlara yönelik bilgilendirme çalışmaları yapılacaktır.  EİH ve yeni açılacak yollardan oluşacak bu proje faaliyetlerinin, yukarıda belirtilen tedbirler alınmak kaydıyla ekosistemin dengesini bozmayacağı, bitkilerin ve fauna elemanlarına zarar verecek çapta bir etki yaratmayacağı, oluşması muhtemel etkilerin ise önerilen enerji nakil hattının ve açılacak yeni yolların konumu dikkate alındığında ekosistem tarafından tolere edilebilir sınırlar içerisinde kalacağı kanaatine varılmıştır. Ayrıca Tablo 4.3.3.1 de görüleceği üzere birim zamanda su çekme miktarının artmasının Hirfanlı Barajı’nın toplam hacmi göz önünde bulundurulduğunda baraj kapasitesinin % 0,3’üne karşılık gelmesi nedeniyle doğal ortam koşullarında bir etki yaratmayacaktır. 4.2. Peyzaj Özellikleri Alanda yapılan arazi incelemeleri ve literatür çalışmaları sonucunda, enerji iletim hatları ve erişim yollarına ait güzergahlar boyunca etkilenebilecek peyzaj elemanlarının belirlenmesi, bunlar üzerinde oluşabilecek etkilerin tespit edilmesi ve peyzaj onarım sürecinde yararlanılacak temel verilere ulaşmak için, alanların genel peyzaj, flora, jeomorfolojik yapı ve toprak özellikleri ile erozyon durumu hakkında temel bulgular elde edilmeye çalışılmıştır. Proje ait ana ünitelerin ve yardımcı tesislerin inşa edileceği alanlar peyzaj açısından incelendiğinde; bu alanların jeomorfolojik açıdan genellikle düze yakın bir arazi yapısına sahip olduğu, orman vejetasyonu açısından çok zayıf bir dokuya sahip olduğu, baskın olarak karasal step vejetasyonun hakim olduğu görülmektedir. Her ne kadar alan düz bir arazi yapısına ve bozkır özellikte bitki örtüsüne sahip olsa da düz ve geniş bir alanda yayılış gösteren Tuz Gölü sahip olduğu su yüzeyleri ve çevreleri ile alanda yer alan önemli doğal ve görsel peyzaj değeri ve kaynağıdır (Şekil 4.2.1.). TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 101 of 168 Şekil 4.2.1. Tuz Gölü ve Çevresinden Genel Görünüm Proje kapsamında hazırlanan bu rapora ek teşkil eden EİH güzergahları ortalama 100 – 200 m arasında değişen mesafelerde, her bir direk için 4 m²’lik alanlar üzerinde kurulacağı ve erişim yolları farklı lokasyonlarda toplamda 3.976 m ve 3 – 5 m arasında değişen genişliklerde açılacağı ve rapor içerisinde belirtilen gerekli tedbirler alınacağı için doğal peyzajın dengesi korunacaktır. Çalışmalar sırasında bitkilerin ve hedef türlerin devamlılığına zarar verecek çapta bir etki yaratılmayacak olup, oluşması muhtemel etkilerin ise tesis edilecek olan enerji nakil hatlarının ve erişim yollarının konumu ve cesameti dikkate alındığında ekosistem tarafından tolere edilebilir sınırlar içerisinde kalacağı görülmektedir. Ayrıca ülkemiz sınırları içerisinde farklı iklim ve topografik özelliklere sahip bölgelerde yapılan EİH projelerine ait güzergahlarda inşaat sonrası yapılan izleme çalışmalarında ekosistemin kendini onarabildiği, inşaat sırasında alınacak çevre koruma önlemleri ve inşaat sonrasında yapılacak restorasyon çalışmaları sayesinde bu sürenin daha da kısalabileceği görülmektedir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 102 of 168 4.3. Genel Jeoloji Proje kapsamında EİH’ları ve erişim yolları güzergahları ÇED sürecinde değerlendirilen yardımcı üniteler ile yüzey tesislerinin bulunduğu alanlardan farklı lokasyonlarda tesis edilecek olup, EİH’ları ve erişim yollarına ait genel jeolojik bilgiler aşağıda detaylı bir şekilde verilmiştir. Proje güzergahlarının yer aldığı Tuz gölü havzası ve yakın çevresi çaprazvari yapısal bir depresyon içinde yer alan KB-GD yönlü karalararası bir havzadır. Kuzeyinde Ankara yükselimi Galatya volkanitleri, doğusunda Kırşehir masifi olan Kırşehir Kristalin Kompleksi, Güney ve Güneybatıdan Toros dağları Bolkardağları Birliği ve batısında Sivrihisar -Bozdağ masifi ile çevrelenmiştir. Tuz Gölü havzasında, yaşı Üst Kretase' den günümüze kadar değişen 10 km'ye kadar varan kalınlıkta istiflenme söz konusudur. Havzanın derin kısımlarında genel olarak fliş karakterli birbirleriyle yanal ve düşey yönde ilişkide bulunan şeyl, kumtaşı, çakıltaşı ve kireçtaşları gibi birimler çökelirken kenar kısımlarında ise karasal ve sığ denizel birimlerin çökeldiği araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur. Sığ denizel ve karasal ortamlarda yüksek enerji ürünü olan konglomera ve kumtaşları çökelmiş olup sakin dönemlerde şeyl, kireçtaşı, jips ve anhidritler oluşmuştur. Tuz Gölü Havzasının kuzey ve kuzeydoğusunda temel kayaç birimlerini; Temirözü, Mollaresul formasyonları ve Ankara Karmaşığı ile Kırşehir Kristalin Kompleksine ait birimler; batı ve güneybatıda ise düşük dereceli metamorfitler oluşturmaktadır. Tuz gölü havzasında subsidans Üst Senoniyen-Alt Orta Eosen süresince meydana gelmiş ve bunu Üst-Orta Eosende başlayan ve Oligosen sonlarına kadar devam eden regresyon takip etmiştir. Üst Senoniyen-Alt Orta Eosen süresince Tuz gölü havzası Haymana mıntıkasıyle kuzeybatıya doğru tek ve devamlı bir depresyon oluşturmuştur. Orta Eosen Nummulitik kireçtaşlarının depolanmasından sonra Tuz gölü havzası, yükselen Haymana havzasından Karacadağ yükseliminin doğu kenarı boyunca uzanan bir fay zonu ile ayrılmıştır. Kuzey-kuzeydoğuya doğru Çankırı havzasıyla bağlantısı Paleosen devrinde meydana gelmiş ve Tuz gölü havzasının KB-GD yönlü fay zonlarıyla sınırlanmış bir graben halini aldığı Orta TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 103 of 168 Eosen-Oligosen boyunca devam etmiştir. Oligosen sonlarında veya Miyosen döneminde meydana gelen esas deformasyondan sonra, Neojen esnasında yer yer depolanma havzaları oluşmuş ve bu havzalarda değişik kalınlıkta volkaniklerle göl kireçtaşlan dahil karasal sedimentler birikmiştir. Tuz Gölü Havzası Pliyosendeki son Alpin kompresyonel hareketlerden hafif etkilenmiştir. Neojende meydana gelen ve Pleyistosene kadar devam eden tansiyonel hareketler tarihi devirlere kadar uzanan volkanik faaliyetlere sebep olmuşlardır. 4.3.1. Proje Güzergahları Jeolojisi Proje güzergahının TM-PS1 hattı tamamıyla Paleosen-Miyosen yaşlı karasal kırıntılı kayaçlar ile Üst Kretase yaşlı granitik ve gabro türü kayalardan oluşan Orta Anadolu Granitoyidleri üzerinde yer almaktadır. Bölgede Paleosen-Miyosen yaşlı jeolojik kayaçlar topluluğu; Peçenek formasyonu, Çayraz formasyonu, Mezgit formasyonu ve Eskipolatlı formasyonu olarak adlandırılan kayaçlar topluluğundan oluşmaktadır. Proje güzergahı ST3 Hattı ise tamamıyla Paleozoyik yaşlı Kalkanlıdağ şist -mermerleri üzerinde yer almaktadır. Proje güzergahı ST4 hattı üzerinde ise yine Miyosen-Pliyosen yaşlı Peçenek formasyonuna ait karasal kırıntılılar ile Peçenek formasyonu Kışladağ üyesi kireçtaşı yüzeylemektedir. Proje güzergahı Yüzey tesisleri hattı ise bölgede çok yaygın olan ve yine Miyosen yaşlı karasal kırıntılıları oluşturan İnsuyu formasyonuna ait kayaç toplulukları ile alüvyonlar üzerinde bulunmaktadır. Proje güzergahı Pig İstasyonu hattı ise üzerinde ise Kuvaterner yaşlı Tuzgölü formasyonuna ait Alibeykağılı ve Yeşilova üyesine ait çökeller yüzeylemektedir. 4.3.1.1. Jeoteknik Değerlendirmeler ve Önlemler Daha önce Tuz Gölü Havzası Yeraltı Doğalgaz Depolama Projesi kapsamında bölgede derinlikleri 20 m olan 6 adet zemin etüt sondajı ile 10 adet derinlikleri 1,5 m olan araştırma çukuru açılmıştır. Sondajlardan ve araştırma çukurlarından alınan numuneler üzerinde gerekli arazi ve laboratuvar deneyleri gerçekleştirilerek zemine ait jeoteknik parametreler belirlenmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 104 of 168 Yapılan sondajlarda ve araştırma çukurlarında yeraltısuyu ile karşılaşılmamıştır. Yapılan çalışmalarda genelde enerji iletim hattı güzergahlarında da çok yaygın olan Miyosen yaşlı Peçenek formasyonuna ait killi, kil bantlı, kireçtaşı çakıllı marn birimi tespit edilmiştir. Marn birimi genelde tm pekişmemiş olup SPT deneyleri yapılmış ve SPT direnci N=23-50 arasında değişmektedir. Buna göre zemin dayanım paratemterelerinden kohezyon cu= 100 kPa, ɸu = 0°, ɣn = 18 kN/m3, beklenen oturmalar s = 1-3 cm, kil arakatkılı marn için şişme basıncı 10-67 kPa olarak ve kil arakatkılı marn için zemin emniyetli taşıma gücü qem = 1,50 kg/cm2 olarak hesaplanmıştır. Enerji iletim hatlarının bir kısmının yer aldığı volkanik ve metamorfik kayaçlar ise daha dayanıklı ve sağlam yapıda olup jeolojik-jeoteknik açıdan bir problem beklenmemektedir. Enerji iletim hatlarının büyük bir kesiminde yüzeyleyen kil arakatkılı marn zemin atmosferik şartlara karşı hassas olup yumuşama ve şişme özelliğine sahiptir. Dolayısıyla proje kapsamındaki kazılar yağışsız mevsimde yapılacak ve uzun süre açıkta bırakılmayacaktır. Çok derin olmayan kazılar şevsiz olarak açılabilecektir. Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları; Mülga Bayındırlık İskan Bakanlığı’nın 06.03.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik� ve bu Yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair 03.05.2007 tarih ve 26511 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Kaverna Stabilitesi Proje ÇED Raporu II. Ek Raporu kapsamında kaverna sayısında ve kapasitesinde değişiklik olmadan, çözeltme işleminin her birinin 630.000 m3 fiziksel hacimli 6’şarlı gruplar halinde yapılması sonucunda teknik emniyet açısından olası yer stabilitesi ile ilgili değerlendirmeler BOTAŞ tarafından hazırlanmış olup aşağıda verilmiştir. Daha önceki araştırma sonuçlarına göre tuz kütleleri içerisinde özellikle gaz kavernalarının oluşturulması sırasında bazı jeolojik riskler bulunmaktadır. Özellikle tuz kütlesi içerisindeki mikro çatlaklı bölgelerde yüksek basınçlı gaz depolanması ile sondaj yapılan bölgeleri kesen TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 105 of 168 olası tektonik faylar bu risklerin en önemlilerdir. Bu riskleri en aza indirmek için aşağıda listelenen kriterler kullanılmıştır:  Güvenlik nedeniyle, tuz mağaralarının birbirinden olan yatay mesafeleri 500 m den az olmamalıdır.  Kavern kuyularında, gaz oluşumu tuz bölümlerinin dışında olamaz. Tuz kütlesi içinde depolanacak yüksek basınçlı gazın olası etkileri nedeniyle, kaverna eksenleri arasındaki yanal mesafe 600 m'den az olmamalıdır. Kavernalar arasındaki mesafelerin daha fazla olması, yer altı geçişlerindeki riskleri de azaltmaktadır. Bu nedenle mağara eksenleri arasındaki ortak asgari mesafe 300 m’den yaklaşık 600 m’ye arttırılmıştır.  Sismik araştırmalarına göre, Kavernalar tuz kütlelerinin dikey ekseni boyunca yeraltı topografyasının nispeten düzgün olduğu ve jeolojik bilgilere edinilmiş kısımlarda yapılacaktır.  Bütün kavernaların uygun bir şekilde açılabilmesi mağaralarının tepe noktası 1.075 m’den daha derin olmayacaktır. Unifrom bir dizayn için bu durum yer üstü tesislerinin inşsatında büyük bir avantaj sağlayacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 106 of 168 4.3.1.2. Stratigrafi Proje güzergahları boyunca yüzeyleyen jeolojik birimler ile bu birimlere ait litolojik özellikler yaşlıdan gence doğru aşağıda verilmiştir. Proje güzergahları ve çevresine ait genel jeoloji haritası ise Şekil 4.3.1.2.1.’de verilmiştir. Paleozoyik Kalkanlıdağ Formasyonu (Pzk) Slimanit-kuvars-şist, biyotit-kuvars-plajiyoklas şist, amfibolit, amfibol şist, ikili mikalı gnays, biyotit gnays, amfibol gnays, granitik gnays, kuvars-şist, mikaşistlerden oluşmaktadır. Bu kaya birimleri birbirleriyle yanal va düşey yönde geçişli ve ardalanmalı olup yer yer birbirleri içinde bant ve mercekler şeklinde yer alır. Birimin, çökel kayaların düşük basınç metamorfizması geçirmesiyle oluştuğu belirtilmiştir Formasyonun tabanı görülmem ektedir yaşı Pre-Mesozoyiktir. Üst Kretase Orta Anadolu Granotoyidi (Kog) Genel olarak granitik ve gabro türü kayalardan oluşmuştur. Gabro kayaları granit ve granodiyoritler tarafından kesilmiştir. Granitik kayaçlar granit-alkali granit siyenit ve granodiyorit-monzodiyorti-monzonit türü olamk üzere iki şekilde yüzeylemektedir. Birinci tür kayaçlar gri boz, pembe renkli, iri kristallidir. Bu tür kayaların bulunduğu yerlerde ayrışma sonucu granit arenası oluşmuştur. İkinci tür kayaçlar siyahımsı-gri-boz renkli, iri-orta tanelidir. Granitoyidin yaşı Kampaniyen-Maestrihtiyen’dir. Üst Paleosen-Orta Eosen Çayraz Formasyonu (Teç) Sarımsı-gri renkli, orta-kalın katmanlı, kötü boylanmalı kumtaşlarından oluşan birim, Çayraz formasyonu olarak adlandırılmıştır. Formasyonun kapsadığı kireçtaşları, Arzılar kireçtaşı üyesi olarak ayırtlanmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 107 of 168 Çayraz formasyonu tabanda granit ve gabro blokları kapsar. Birimin alt kesimlerindeki aynı tür kayalardan türeyen çakıllar oldukça yuvarlaklaşmıştır. Kumtaşları kaba kum boyutunda olup kötü boylanmalıdır. Kumtaşları içinde granitlerden türemiş kuvars ve feldspat çakılları olağandır. Arzılar Kireçtaşı Üyesi (Teça) Üye gri renkli, bol fosilli neritik kireçtaşlarından oluşmaktadır. Birimin alt düzeylerinde beyaz renkli kireçtaşları ara katkılar şeklindedir. Değişik kesimlerinde kumlu kireçtaşı ve karbonatlı kumtaşları seviyeleri kapsar. Bol fosilli olan üyenin kalınlığı 5 ile 100 m arasında değişir. Doğuda yaşlı kaya birimleri üzerinde uyumsuz olarak yer alan Çayraz formasyonu batıda Kırkkavak formasyonu üzerinde uyumlu ve geçişli olarak yer alır. Birim içinde saptanmış fosillere göre birimin yaşı tabanda İlerdiyen-Küviziyen üst kısımlarında ise Lütesiyen olduğu ileri sürülmüştür. Birim, sığ denizel ortamda oluşmuştur. Eski Polatlı Formasyonu (Te) Formasyon kaba taneli kumtaşı, ince çakıllı ve kırmızı-yeşil renkli kiltaşı ve siltaşlarından oluşmuştur. Eskipolatlı Formasyonu, sarı-boz rebkli, ince-orta taneli, derecelenmeli, polijenik bileşenli, karbonat çimentolu, orta-kalın katmanlı kumtaşı ile boz-yeşil renkli, ince-orta katmanlı, kıymıksı ayrışmlaı şeyl ardalanmasından oluşmuştur. Bu ardalanma içinde yer yer boz renkli, kaba dokulu, orta-kötü boylanmalı, gevşek, yer yer iyi tutturulmuş, kalın katmanlı çakıltaşı mercekleri gözlenir. Bu çakıllı seviyeler içinde de kireçtaşı ve volkanit bloklar bulunmaktadır. Bunlar içindeki katmanlarda yer yer yük kalıbı ve akıntı yapıları da gözlenir. Eskipolatlı Formasyonu’nun tabanı görülmez, ancak Kırkkavak Formasyonu üzerinde geçişli ilişkilidir. Üst Miyosen-Alt Pliyosen yaşlı İnsuyu Formasyonu bu birimi diskordan olarak örter, yani formasyonun üst sınırı aşındırmalıdır. Birimin tabanı görülemediğinden kesin kalınlığı bilinememektedir. Eskipolatlı Formasyonu’nun çakıltaşları ofiyolit ve kireçtaşlarından üretilmiştir. Formasyon denizel fliş TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 108 of 168 özelliğinde başlamakta, üste doğru giderek çakıltalarının egemen olduğu karasal bir özellik kazanmaktadır. Yer yer de bu formasyon içinde volkanik katkılı, yeşil-boz renkli şeyl ve kumtaşı düzeyleri gözlenmektedir. Litoloji özellikleri ve fosil kapsamına göre birim İlerdiyen (Paleosen)– Lütesiyen yaşlı olup önce dış şelf ortamında çökelmiş daha sonra giderek sığlaşarak karasal ortam çökelme koşullarına ulaşmıştır. Orta Eosen-Alt Miyosen Mezgit Formasyonu Genelde karasal kırıntılılardan oluşan kırmızı bir klastik istiftir. Birim tabanda regresif çakıltaşları ile başlamaktadır. Bu çakıltaşları kalın tabakalı merceksel yapılı ve ofiyolit kökenlidir. Çakıltaşları üzerine jips oturmaktadır. Jipslerin üzerinde taşınmış Lütesiyen yaşlı kireçtaşı çakıllarının bulunması ve Oligosen yaşlı fosil formalarına rastlanması Mezgit formasyonunun Lütesiyen-Alt Miyosen dönemini kapsadığını ortaya koymaktadır. Mezgit formasyonu İç Anadolu’nun diğer kesimlerinde olduğu gibi Lütesiyen reg resyonundan başlayarak Alt Miyosen’e kadar süren karasal dağiçi çanak veya acısu lagüner fasiyesli çökelleri içeren bir birimdir. Kurak çöl iklimi koşullarında oluşan kırmızı klastikler ve evaporitler bu birimin başlıca çökelleridir. Bu formasyon Mezgit jipsi üyesi ve Tepeköy kumtaşı üyelerine ayrılmıştır. Tepeköy Kumtaşı (Tmk) Mezgit jipsinin üzerinde yer alan birimdir. Tabanda kırmızı hamurlu, kalın katmanlı yer yer çakıllı kaba kumtaşı ile başlayan formasyon yuvarlak serpantin, granit, mermer parçalarından oluşmaktadır. Dereceli olarak asıl kumtaşlarına geçer. Bunlar ince-orta taneli iyi boylanmıştır. Yer yer yeşil renkli kumtaşı ve şeyller izlenir. Istifin en üstünde sarı renkli, orta-kaba taneli, kötü boylanmış, orta-kalın katmanlı gözenekli karbonat çimentolu kumtaşları yer alır. Bunlar granitic kökenlidir. Birimin toplam kalınlığı 300 m’nin üzerindedir. Karasal ortamda çoğunlukla akarsu fasiyesinde olan birim iri kireçtaşı blokları da kapsar. Birimde saptanan fosillere gore büyük olasılıkla Oligosen yaşlıdır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 109 of 168 Üst Eosen-Alt Miyosen Boğazdere Formasyonu (Tb1) Genel litoloji jips katkılı çamurtaşı, kiltaşı ile anhidrit ve jips ardalanımı şeklindedir. Anhidrit ve jipsler denizel birimlerin aşınma yüzeyleri ve yamaçlarını doldurmuş izlenimini verirler . Birim, çökelmesini Üst Miyosen’den önce tamamlamıştır. Tabanda Karapınar formasyonu ile uyumludur. Kalınlığı 90 metre kadardır. Birimin yaşı Üst Eosen-Oligosen olarak kabul edilmiştir. Boğazdere formasyonunun yaşı, alt ve üstündeki birimlerle ilişkisi dikkate alınarak Alt Miyosen öncesi Üst Eosen-Oligosen kabul edilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 110 of 168 Şekil 4.3.1.2.1. EİH Güzergahlarına Ait Genel Jeoloji Haritası TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 111 of 168 Üst Miyosen İnsuyu Formasyonu (Tmi) Beyaz, gri renkli kalın-orta katmanlı gölsel kireçtaşı, marn, çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve yer yer volkanik ara katkılardan oluşan birim, nsuyu formasyonu olarak adlandırılmıştır. Formasyon genellikle ince marn ve kil ara katmanlı kireçtaşları ile temsil edilir. Kireçtaşları, beyaz, gri renkli, mikritik ve sparitik dokulu, yer yer silisifiye ve bol gastropodludur. İnsuyu formasyonunu temel kayalar üzerinde diskordanslı olarak yer alır. Üst Miyosen yaşlı kabul edilen İnsuyu formasyonu, karbonat çökeliminin yoğun olduğu bir göl ortamının ürünüdür. Silisifiye düzeyler volkanik etkinin varlığını, marn ve kil ara katmanları tarafından karadan gelen malzemenin zaman zaman baskın olduğunu yansıtmaktadır. Peçenek Formasyonu (Tpc) Formasyon çakıltaşı, teknesel çapraz tabakalı, gevşek tutturulmuş, orta ince tabakalı kumtaşı, marn ve yer yer tüfit ara düzeyleri ile siltaşından oluşmaktadır. Peçenek formasyonu, Peçenek vadisinin Alt Pliyosen’de düşey faylanma ile havza haline dönüşmesi ve bu havzaya masife ait malzemenin taşınıp doldurulması ile oluşmuştur. Birimin kalınlığı 150 metredir. Tabanda Oligosen yaşlı birimlerle uyumsuzdur. Peçenek formasyonunu yaşı Üst Miyosen – Pliyosendir. Üst seviyelerindeki yatay tabakalı karbonat çökelleri Kışladağ Üyesi olarak ayırtlanmıştır. Alüvyal yelpaze, örgülü akarsu ve göl ortamında depolanmıştır. Kışladağ Üyesi (Tpa) Kışladağ üyesi kalın ve belirsiz tabakalı, beyaz-gri renkli, gözenekli, çakılcıklı kireçtaşından oluşmaktadır. Tebeşirimsi görünümlü ve 8 metre kalınlığında olabilmektedir. Kuvaterner Tuzgölü Formasyonu (Qtu) Birbirine yatay ve düşey yönde geçişli, çoğu zaman gevşek tutturulmuş, kum, kil, çakıl ve karbonatlı çökellerden oluşan birim Tuz Gölü formasyonu olarak adlandırılmıştır. Formasyon bölgede özellikle Sultanhanı-Aksaray karayolunun kuzeyinde geniş alanlarda yayılım TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 112 of 168 gösterir. Jips üyesi, Yeşilova üyesi, Alibekağılı üyesi ve Bataklık üyesi olmak üzere üç üyeye ayrılmıştır. İklimsel-mevsimsel değişmelere bağlı olarak, Tuz Gölü formasyonu çökellerinde farklılıklar gözlenmektedir. Bazen gölsel, bazen bataklık ortam, bazen de buharlaşma ve kuraklaşmaya bağlı çökelleri birbirleri ile yatay ve düşey geçişli olarak izlemek olasıdır. Jips Üyesi (Qtuj) Yeşil-beyaz renkli yatay katmanlı ve jips ara katkılı killerden oluşur. Birim içinde ince silt düzeyleri olağandır. Jipsli killer, kurak-yarı kurak iklim koşullarındaki çökelimi, kil ve siltler ise karadan türeme malzemenin baskınlığını yansıtmaktadır. Birimin 10-24 metre arasında kalınlıktadır. Alibekağılı Üyesi (Qtua) Göl çökellerini temsil eden karbonatlı kum, silt ve kireç taşlarından oluşur. Kireçtaşları beyaz, sarımsı renklerde ve mikritik dokuludur. 20 metre kalınlık sunan birim, karbonat çökeliminin zaman zaman da karadan gelen malzemenin egemen olduğu bir çökelimi belirtir. Alibekağılı üyesinin alt dokanağı Jips üyesi ile geçişlidir. Birimin üzerine inceleme alanı içinde başka bir birim gelmez. Birim, Kuvaterner yaşlı gölsel çökellerle deneştirilebilir. Bataklık Üyesi (Qtub) Göl kenarlarında yüzey sularının biriktiği, yüzey sularının çekemediği alanlarda oluşan, koyu gri renkli, karbonatlı kil ve yumuşak karbonattan oluşan birim, Ulu ve diğ. (1994) tarafından Bataklık üyesi olarak adlandırılmıştır. Özellikle Yeşilova nahiyesi batısında Yeşilova doğusu Hırkatolu, Kazıcık Köyleri civarında, Sultanhanı nahiyesi güneyi Bezirci Köyü civarında, Tuzgölü’nün güney kenarında yayılım gösterir. Tuz Gölü formasyonunun diğer üyeleri ile yanal ve düşey geçişli olarak gözlenirler. Bu nedenle birimin yaşı Pliyo-Kuvaterner olarak kabul edilmektedir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 113 of 168 Yeşilova Üyesi (Qtuy) Yatay katmanlı, çakıli kum ve silten oluşan birim Yeşilova üyesi olarak adlandırılmıştır. Birim yer yer iyi tutturulmuştur. Çalışma alanı içerisinde özellikle Yeşilova nahiye merkezinin kuzey, güney ve doğu kesimlerinde geniş alanlar kapsar. Birimin beslenme alanını, İnsuyu formasyonu ve temele ait kayaçlar oluşturur. Birim içerisinde gözlenen taneler ve çakıllar çoğu zaman iyi yuvarlaklaşmış ve iyi boylanmıştır. Çakıllar yer yer kumlu bir matriksle, yer yer de tane destekli olarak tutturulmuştur. (Ulu ve diğ., 1994). Birimin çökelme ortamının yer yer yüksek enerjili düz bir yatak üzeri, yer yer durgun su koşulları, yer yer de fırtına koşulları altında olduğu belirtilmektedir. Yine aynı araştırmacılar tarafından birimin yaşı Pliyo - Kuvaterner olarak kabul edilir. Alüvyon (Qal) Tutturulmamış ya da yarı tutturulmuş çakıl, kum ve siltlerden oluşan alüvyon çökelleri, İnsuyu Deresi boyunca ve bazı ufak dereler boyunca görülür. Üzerinde yer aldığı birimlerle aşındırmalı bir taban ilişkisine sahiptir. Yaşı, stratigrafik ilişkilerine göre Holosen olmalıdır ve oluşumunu sürdürmektedir. 4.3.2. Tektonik Bölge Akdeniz Alpin Kuşağı’nın üzerinde ve Anadolu levhası’nın orta kesiminde yer alır. Bu havzanın gelişimi Üst Kretase’de başlayıp günümüze değin sürmüştür. Havzanın batı kenarını kontrol eden Eskişehir Sultanhanı fay sistemi, doğu kenarını kontrol eden Tuzgölü fay zonu ve güneybatısını kontrol eden Altınekin fay zonu ile iklim değişiklikleri bu süreç içinde havzanın gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Havzaya ait birimlerin litolojileri, yanal ve düşey yönde gösterdikleri fasiyes değişiklikleri, aşınım-birikim yüzeyleri, tektonomorfolojik yüzey şekilleri iklim koşullarının ve tektonizmanın etkisini en iyi şekilde yansıtmaktadır. Proje güzergahları ve çevresine ait diri fay haritası Şekil 4.3.2.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 114 of 168 EİH’ları Güzergahları EİH’ları Güzergahları Şekil 4.3.2.1. Proje Güzergahları ve Çevresi Diri Fay Haritası Kaynak: MTA,1992 Geç Kretase’deki tansiyonel hareketlerle oluşmaya başlayan Tuzgölü havzası, Orta Eosen’e kadar gerilmeli rejimin etkisi altında gelişmiştir. Geç Eosen’den itibaren sıkışmalı rejimin etkisi altında kalan havza sığlaşmış ve açık denizden tamamen izole olmuştur. Geç Eosen- Oligosen’deki yükselme ve aşınmayı takiben Erken-Orta Miyosen döneminde Orta Anadoluda geniş bir plato (Anadolu Penepleni) oluşmuştur. Miyosen-Erken Pleyistosen döneminde oluşan aşınım ve birikim yüzeyleri Orta Anadolu’da iklim ve tektonizmanın morfoloji üzerindeki etkisini yansıtmaktadır. Geç Miyosen’de oluşan geniş plato üzerinde Tuzgölü fay zonu, Eskişehir Sultanhanı fay sistemi ve bunlara paralel diğer fay zonlarının TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 115 of 168 aktivite kazanması ile KB-GD uzanımlı, fay kontrollü havzalar gelişmeye başlamıştır. Erken Pliyosen-Geç Pliyosen aralığında kenar fayları aktivitesini kaybeden Peçenek, Muradlı, Günyüzü gibi havzalarda yeni birikim yüzeyleri oluşurken Tuzgölü havzası fay kontrollü gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde izlenebilen, Erken Pleyistosen ve daha genç göl kıyı kenar çizgileri tektonizmanın bu dönemde de Tuzgölü’nün gelişimini kontrol ettiğini belgelemektedir. Güncel olarak kaydedilen ve büyüklüğü 6’ya kadar ulaşan deprem episantırları, Tuz Gölü’nün gelişimini kontrol eden fay sistemlerinin günümüzde aktif olduğunu kanıtlamaktadır. Tuz Gölü havzası ve civarı üç önemli fay zonu tarafından kontrol edilmektedir. Bunlardan birincisi Tuzgölünün doğu kenarını kontrol eden Tuz Gölü fay zonu, ikincisi batıdaki Yeniceoba ve Cihanbeyli fay zonlarından oluşan Eskişehir Sultanhanı fay sistemi, üçüncüsü ise havzanın güneybatısındaki Altınekin fay zonudur. Tuz Gölü Fay Zonu Tuz Gölü Havzası’nın batısını kontrol eden KB-GD doğrultulu, yaklaşık 190-200 km uzunluğa, 5-25 km genişliğe sahip, ve Tuzgölü’nün kuzeyinde başlayıp Niğde’nin GB’sına kadar devam eden bu fay zonu basamak şeklinde yarı graben veya horst grabe n morfolojisi sunan bu fay zonu birbirine paralel veya yarı paralel faylardan oluşur. Eskişehir-Sultanhanı Fay Zonu Birkaç fay zonundan oluştuğu için Eskişehir-Sultanhanı fay sistemi olarak adlanan bu yapı Tuz Gölü’nün güneyinde Sultanhanı civarından itibaren gözlenir. KB yönünde Cihanbeyli- Günyüzü ve Eskişehir’e kadar uzanarak muhtemelen Eskişehir fay zonu ile birleşir. Bu fay sistemi kuzeyden güneye doğru Ilıca, Yeniceoba ve Cihanbeyli fay zonlarından oluşur. KB-GD doğrultulu her iki fay zonu birbirine paralel yarı paralel, yüksek açılı normal fay bileşenli sağ-yanal doğrultulu atımlı faylardan oluşur. Fay zonu boyunca temele ait birimlerdedahil olmak üzere yaşlı birimler Miyo-Pliyosen yaşlı çökellerle yan yana gelmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 116 of 168 Altınekin Fay Zonu KD-GB doğrultulu bu fay KB-GD doğrultulu fayları kesen bu fay zonunun tüm diğer faylardan gençtir. Güneyde Konya ovasının batı kenarını kontrol ederek başlayan bu fay zonlarını da keserek kuzeyde Kulu’ya ve hatta daha kuzeye kadar uzanır. Bu fay zonu içinde Altınekin ovası graben şeklinde gelişmiştir. 4.3.3. Hidrolojik – Hidrojeolojik Özellikler Proje güzergahlarından Şereflikoçhisar TM – PS1 hattının yarısı, ST3 Güzergahı, ST4 Güzergahı, Yüzey Tesisleri hattı ve Pig İstasyonu hattı Türkiye genelinde ayrılmış olan su havzalarından Konya Kapalı Havzası içinde yer alırken Şereflikoçhisar TM – PS1 hattının diğer yarısı, PS1 – PS2 ve PS2 – PS3 hatları tamamıyla Kızılırmak Havzası içinde bulunmaktadır. Proje güzergahları Şereflikoçhisar TM – PS1 hattı, PS1 – PS2 ve PS2 – PS3 hatları tarafından batıdan doğuya doğru geçilecek olan önemli yüzeysuları Şelkesiği D., Çorak D., Çatal D.,Yutlak D., Sarıkaya D., Gökpınar D., Yanar D., Camışoğlu D., Arız D. Ve Kocabağ D. olarak sayılabilir. ST3 Güzergahı ve ST4 Güzergahları ise genelde topoğrafik olarak bölgeye hakim sırt ve tepeler üzerinden geçmekte olup herhangi bir yüzeysuyunu kesmemektedir. Yüzey Tesisleri hattı proje güzergahı ise genelde bölgedeki mevsimsel akışa sahip kuru dereleri geçmekte olup bunlardan bazıları Hudut D., Yeşilarkaç D., Yıldız D ve sürekli akışa sahip Keler Dere olarak sıralanabilir. Pig İstasyonu hattı güzergahı havzanın en düşük kotlu bölgesinde oldukça düz bir alanı katetmekte olup herhangi bir yüzeysuyunu kesmemektedir. Kapalı bir havza niteliğindeki Tuz Gölü havzasında tüm yüzeysuları Tuz Gölü’ne boşalmaktadır. Proje güzergahlarının yer aldığı Tuz gölü havzası doğusunu ise genelde Peçeneközü deresi drene ederek Tuz Gölü’nü beslemektedir. Bölgede yer alan diğer önemli yüzeysuyu ise hemen proje PS1 – PS2 ve PS2 – PS3 hatları kuzeyinde yer alan Hirfanlı Baraj Gölüdür. Hirfanlı Barajına ait teknik özellikler aşağıda Tablo 4.3.3.1’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 117 of 168 Tablo 4.3.3.1. Hirfanlı Barajı Teknik Özellikleri Barajın Adı Hirfanlı Yeri Kırşehir Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji-Taşkın Koruma İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1953-1959 Gövde dolgu tipi Kaya 3 Gövde Hacmi 2000 dam Yüksekli(talvegden) 78 m 3 Normal Su Kotunda Göl Hacmi 5980 hm 2 Normal Su Kotunda Göl Alanı 263 km Kaynak: DSI Genel Müsürlüğü resmi web sitesi (http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detay.cfm?BarajID=9) Raporun giriş bölümünde de belirtildiği üzere Tuz Gölü Doğal Gaz Depolam a Projesi kapsamında eritme işlemleri için kullanılacak olan su Hirfanlı Barajı’ndan sağlanacak olup, ihtiyaç duyulacak olan su miktarı 10 hm3/yıl’dan 15 hm3/yıl’a çıkmıştır. Tablo 4.3.3.1’de görüldüğü üzere projenin su ihtiyacı, baraj gölünün yıllık su toplama miktarının % 0.3’ünden daha az olup, konuyla ilgili DSİ’nin kurum görüşü alınmıştır. DSİ’nin görüşünde talep edilen su miktarının sağlanmasının bir sorun olmayacağı ve buna ek olarak barajdan, mevcut ve gelecekte olabilecek enerji ve sulama amaçlı taleplerin olumsuz yönde etkilenmeyeceği bildirilmiştir (Bkz. Ek1-4). Dolayısıyla ihtiyaç duyulan su miktarının artışı kuruluşun görüşünde belirtildiği üzere su alma yapısı ile eritme işlemlerinin yapılacağı bölge arasında kalan alanlardaki diğer kullanıcıların taleplerini, mansapta bulunan mevcut ve ileride yapılması planlanan projeleri olumsuz yönde etkilemeyecektir. Ayrıca alıcı ortama proje sonunda deşarj edilecek toplam su miktarı Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ÇED Raporu (2003) Bölüm 5.2.5.4 de verildiği üzere 60 x 106 m³ olup gölde buharlasmanın olmayacagı kabulü ile proje süresi boyunca desarj edilecek suyun kaplayacagı alan, A = 60 km² (4,5 km yarıçapındaki daire)’dir. Tuz Gölü’nün toplam yüzey alanı kurak dönemlerde 1,200 km2 yağışlı dönemlerde ise en fazla 1,600 km²’ye ulaşmaktadır. Buna göre Tuz Gölü’nün hacmi 360,000,000 m3 ile 480,000,000 m3 arasında değişmekte olup en kötü duruma göre buharlaşma olmayacağı kabul edildiğinde yıllık deşarj edilecek suyun, göl seviyesinde 3-4 cm’lik bir artışa sebep olacağı hesaplanmıştır. Bu baglamda, desarj edilecek suyun, buharlasmanın da etkisi göz önüne alındıgında, Tuz Gölü’nün su seviyesinde kayda deger bir yükselme yapmayacagı açıktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 118 of 168 Peçeneközü Deresi: Peçeneközü deresi, Ekicek Dağı’nın B’da Acıpınar yöresinden doğar, KB’ya doğru aktıktan sonra Şereflikoçhisardan geçerek, Kaldırım tuzlasının G’indeki Hındıllı yaylası yakınlarında Tuz Gölü’ne dökülmektedir. Tuz Gölü: Van gölünden sonra Türkiye’nin en büyük ikinci gölü durumunda olan Tuz Gölü, proje eritme işlemleri sonucunda oluşan tuzlu su için de alıcı ortamdır. Aksaray, Ankara ve Konya il sınırları içinde bulunmaktadır. Yağış alanı 11.900 km² olan Tuz Gölü, dışarıya akıntısı olmayan kapalı bir havza gölüdür. Yağış alanının genişliğine rağmen beslenme kaynakları zayıftır. Göle su getiren akarsular, yazın suları iyice azalan ya da tamamen kuruyan derelerdir. Büyüklüğüne karşın Türkiye’nin en sığ göllerinden birisi olup derinliği birçok yerde 0,5 m’yi geçmemektedir. Gölün ortalama su seviyesi 40 cm. civarında, yağışın arttığı mayıs ayında ise yaklaşık 110 cm'dir. Ağustos ayında göl büyük ölçüde kurur. Tuz oranının fazla oluşu, buharlaşma sonucunda göl sahasının büyük kısmında her yıl yenilenen 10-30 cm.lik tuz tortulaşmasına neden olmaktadır Suyun bol olduğu ilkbahar aylarında göl alanı 164.200 hektara ulaşır. Yaz sonlarına doğru ise gölün büyük bir kısmı kurumaktadır. Göl, yağış, yeraltı suyu ve yüzey akımıyla beslenir. İnsuyu deresi, Peçeneközü deresi ve Uluırmak çayı (Melendiz) Tuz Gölünü besleyen akarsulardır. Bunların dışında doğal olmayan sürekli bir su girişi ise 150 km uzunluğundaki Konya ana Tahliye Kanalı’yla taşınan atıksulardır. Kanal ve çayların göle giriş yaptığı yerlerde hafif tuzlu bataklıklar oluşmuştur. Proje güzergahlarının yer aldığı Tuz Gölünün Doğusu ve Peçeneközü Havzası içerisinde akifer özelliği gösteren başlıca formasyonları; geniş yayılım gösteren Mesozoyik yaşlı mermerler, Peçeneközü havzasının doğu kenarını kuzeybatı-güneydoğu yönünde yayılım gösteren Kratese yaşlı granitler, Pliyosen yaşlı kum ve çakılı birimler ile Kuvaterner yaşlı alüvyonlar oluşturmaktadır. Mesozoyik yaşlı mermerler, bol kırıklı-çatlaklı bir yapıya sahip olup, bu birimden kaynak boşalımı gözlenmemekle birlikte daha düşük kotlarda bulunan birimleri yeraltısuyu akışı ile beslemektedir. Kratese yaşlı granitler, yüzeye yakın kısımlarda ve özellikle yüksek kesimlerde bol kırıklı–çatlaklı bir yapıya sahiptir. Ancak bu çatlakların derinliği fazla olmayıp, uzunlukları ve birbirleri ile ilişkisi de geniş olmadığından, sadece böl - gesel ölçekte akifer özelliği göstermektedir. Tuz Gölü’nün doğusu ve Peçeneközü Havzasında yeraltısuyu beslenimi yağıştan ve yüzeysel akıştan süzülme ile oluşmaktadır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 119 of 168 Peçenek havzasında yeraltısuyunun beslenme alanları alüvyon, Pliosen'in geçirimli seviyeleri ve havzanın kuzeybatı-güneydoğu sınırını oluşturan mermerlerdir ve granitlerdir. Proje güzergahlarını yer aldığı Tuz Gölü güney kesimde ise Obruk -Sultanhanı ovasında yeraltısuyu taşıyan önemli birimler Kuvaterner yaşlı Alüvyonlar ve Neoje yaşlı birimlerin kireçtaşı seviyeleridir. Kuvaterner yaşlı Alüvyonların kum ve çakılları, ovanın yeraltısuyu bakımından önemli su depolarıdır. Ayrıca Neojen yaşlı birimler içinde yeralan bol kırıklı- çatlaklı kireçtaşları havzada önemli akiferleri oluşturmaktadır. Ayrıca söz konusu kireçtaşları karstik özellik göstermektedir. Obruk-Sultanhanı ovasında yeraltısuyu beslenimi yağıştan ve yüzeysel akıştan süzülme ile oluşmaktadır. Daha önce bölgede Mülga T.C. Çevre Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kontrolünde 2001 yılı içerisinde Tuz Gölü Havzası ile ilgili bir çalışma gerçekleştirilmiş olup havzadaki yüzeysuları ve yeraltısuları için yapılan matematiksel modelleme sonuçlarına göre; havzaya dışarıdan gelecek sular önemli olmakla birlikte binde 329 luk tuzluluk oranına sahip olan Tuz gölü seviyesinde ve tuz oranında önemsiz geçici etkilerin olabileceği beklenmektedir. Ayrıca, bu hususta ÇED Raporunun hazırlanması sürecinde tuzlu suyun deşarjı ile ilgili yapılan çalışmalar kapsamında, eritme işlemi sonucunda oluşan tuzlu suyun Tuz Gölü’nün benzer karakteristik özellikler gösterip göstermediğinin anlaşılması amacıyla DSİ’nin havza ve sulama suyu projeleri ile İller Bankası’nın içme suyu projelerinde uzun yıllardan beri kullandığı “Niggle Diagramı�ndan yararlanılmıştır (Şekil 4.3.3.1.). TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 120 of 168 1,E+06 1,E+05 1,E+04 Konsantrasyon (mg/L) 1,E+03 Tuz Gölü 1,E+02 UGS 1 Karotu 1,E+01 UGS 2 Karotu 1,E+00 1,E-01 1,E-02 1,E-03 Fe Cu Na Mn Al Fe CN SO4 Cl Katyon ve Anyonlar Şekil 4.3.3.1. Niggle Diagramı Niggle Diagramı kapsamında su kaynaklarındaki anyon-katyon konsantrasyonları tek taraflı logaritmik ölçekte çizilerek suların anyon-katyon değişimleri gözlemlenmiştir. Proje kapsamında eritme işlemi sonucunda ortaya çıkan tuzlu suyun karakteristiklerinin tespiti amacıyla kaverna alanında iki farklı noktadan ve Tuz Gölü’nün iki farklı noktasından su örnekleri alınarak analizler gerçekleştirilmiştir. Tablo 4.3.3.2.‘de verilen analiz sonuçlarında görüldüğü üzere, aynı kaynaklı suların anyon–katyon değişimleri benzerlik göstermektedir. Tablo 4.3.3.2. Karot ve Su Analiz Sonuçları Parametre UGS1 Karotu UGS2 Karotu Su örneği 1 Su örneği 2 Fe (mg/L) 0,3 0,6 4,7 0,38 Cu (mg/L) 0,04 0,03 0,4 0,002 Zn (mg/L) 0,03 0,03 0,2 0,1 Cr (mg/L) 0,002 0,002 0,002 0,002 Hg (mg/L) 0,002 0,002 0,002 0,002 Pb (mg/L) 0,0074 0,0046 0,235 0,002 Ni (mg/L) 0,002 0,005 0,017 0,01 Cd (mg/L) 0,1 0,1 1,410 0,002 As(mg/L) 0,0095 0,0046 0,37 0,136 Na (mg/L) 7000 6500 85000 220 Se(mg/L) 0,0085 0,0098 0,0094 0,0065 Mn (mg/L) 0,0024 0,012 0,03 0,3524 B(mg/L) 0,9 5,3 43 0,00121 Al(mg/L) 0,06 0,3 0,8 0,5 Li(mg/L) 0 0 0,17 0,36 Br(mg/L) 0,02 0,042 0,1 0,287 F(mg/L) 0,02 0,02 0,09 0,39 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 121 of 168 Co(mg/L) 0,0013 0,0022 0,0075 0,0007 Toplam CN-(mg/L) 0,05 0,05 0,05 0,05 SO42-(mg/L) 719 989 5.329 142 Yağ ve Gres(mg/L) 45 117 50 155 Cl-(mg/L) 10.137 8.950 124.590 197 Amonyun Azotu(mg/L) 0,14 0,14 1,05 3,4 NO3--N(mg/L) 0 0 0,21 0,75 Toplam PO4--P(mg/L) 0,49 0,48 0,45 0,87 Toplam Çözünmüş Madde(mg/L) 18.991 17.622 227.930 1.183 KOİ(mg/L) 1821 19.317 1821 13,5 BOİ(mg/L) 0 0 0 0 AKM(mg/L) 14.2 114,5 28,2 16,2 TOC(mg/L) 0 0 9,64 2,85 Fecal Coliform (EMS/100 mL) 0 0 0 0 Toplam Coliform (EMS/100 mL) 0 0 0 32 Yukarıdaki diagramdan da görüleceği üzere karotlar ve Tuz Gölü anyon-katyon değişimleri ile benzerlik göstermektedir. Tuz Gölü’nden alınan su örneği ile proje sahasından analiz için alınan tuz domlarına ait karotların suda eritilmesi sonucu oluşan suyun aynı kaynaktan olduğu sonucunu çıkarmak mümkündür. Yapılan kimyasal analizler sonucunda Tuz Gölü YDGP ÇED Raporu’nda (2003) aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre;  Tuz karotlarının eritilmesi ile oluşacak eriyiğin Tuz Gölü’ne deşarj edilmesi gölün me vcut kalitesini olumsuz yönde etkilemeyecektir.  Gölün altında yer alan tuz yataklarının devamı olan ve Tuz Gölü ile aynı karakteristiğe sahip olan tuz yataklarından oluşacak tuzlu suyun Tuz Gölü’ne deşarjı ile sürekli su kaybına maruz kalan ve kuruma tehdidi altında bulunan göl olumlu yönde etkilenecektir. Ayrıca, deşarj edilecek olan bölge Tuz Gölü’nün çorak bölgesi olup, gölün kış seviyesi sınırına yaklaşık 6.000 m, çorak bölge sınırına ise yaklaşık 7.000 m mesafede yer almaktadır. Eritme işlemleri süresince, Tuz Gölü’nün suyuna (Su Yüzeyine) direkt olarak herhangi bir şekilde deşarj yapılmayacak olup, tuzlu suyun deşarj edileceği çorak bölge çevresel izleme-kalite çalışmaları kapsamında, ÇINAR Mühendislik su kalitesi uzmanı ve toprak uzmanı tarafından periyodik olarak kontrol edilecektir. Deşarj noktası ile ilgili bilgiler raporun Kümülatif Etkiler bölümünde detaylı bir şekilde ele alınmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 122 of 168 Sonuç olarak, tuz karotlarının eritilmesi ile oluşacak eriyiğin Tuz Gölü ile aynı bileşime sahip olması ve Tuz Gölü’ne direk olarak deşarj edilmemesinden dolayı, göl üzerinde herhangi bir etkisi olmayacaktır. Bununla birlikte, Tuz Gölü'nün altında yer alan tuz yataklarının bir devamı niteliğinde ve göl ile aynı kompozisyona sahip bu yataklardan oluşacak tuzlu suyun Tuz Gölü'ne deşarj edilmesi sonucunda, sürekli olarak su kaybına maruz kalan Tuz Gölü’nün bu durumdan olumsuz yönde etkilenmeyeceği ve buna ek olarak eritme işlemleri için ihtiyaç duyulan birim zamandaki tatlı su miktarının artmasına paralel olarak deşarj edilecek olan tuzlu su miktarının artışının da Tuz Gölü üzerinde olumsuz bir etki yaratmayacağı öngürülmektedir. 4.3.4. Doğal Afet Durumu Depremsellik Proje güzergahları, Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığının “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası�na göre 1.,2., 3., 4. ve 5. Derece Deprem Bölgeleri içerisinde yer almaktadır. Ancak Aksaray kenti gerek coğrafi gerekse sismotektonik konumu itibariyle geçmişte hiçbir zaman büyük bir depremin merkez üssü olmamıştır. Aksaray ili ve çevresinde 1881 ile 1986 yılları arasında 48 adet deprem kaydedilmiştir. Bu depremlerin 13’nün şiddeti 4.3, 12’sinin siddeti 4.6, 14’nün şiddeti 5.0, dödünün şiddeti 5.3, ikisinin şiddeti 5.7, birinin şiddeti 6.0, birinin şiddeti 6.4 ve birinin şiddedti 6.7’dir. Tuz Gölü Doğalgaz Depolama Projesi kapsamında bölgeye özel “Deprem Tehlikesi Araştırma Raporu� hazırlanmıştır. Proje güzergahlarının yer aldığı deprem bölgeleri haritası Şekil 4.3.4.1.‘de verilmiştir. Bu çalışmada bölgede bulunan diri faylar araştırılarak, bu faylar üzerinde tarih boyunca meydana gelmiş ve gelecekte meydana gelebilecek depremler belirlenmiştir. Elde edilen bilgiler doğrultusunda yörenin diri faylarının depremle ilişkisi ve yörede beklenen en büyük deprem hakkkında yorumlar yapılmıştır. Ayrıca bölgeye uzak olmasına rağmen üzerlerinde büyğk depremlerin meydana geldiği diri faylarda meydana gelebilecek herhangi bir depremin yöreyi nasıl etkileyeceği değerlendirilmiştir. Bölgede nitelikteki hareketi beklenen en yakın fay Tuz Gölü fayı ile Dogu Anadolu fayıdır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 123 of 168 Bölgenin deprem tehlikesini belirlemek amaciyla, olasılık ve deterministik metotlann ikisi de kullanımıştır. Deterministik yaklaşım kullanılarak, bölge için iki kritik deprem belirlenmiştir. Birinci olarak; 7,5 büyüklügündeki ters faya baglı depreminin, bölgeden 50 kilometre uzakta, bilinen en yakın aktif fay olan Tuz Golu Fayı üzerinde gelişecegi varsayılmaktadir. İkinci olarak; 19.4.1938 Kirşehir depremi gibi 6.5 büyüklügündeki plaka içi depremlerin Anadolu'nun her tarafmda gelişebilecegini gösteren tarihsel gerçekleri hesaba katarak, 6 ,5 büyüklügündeki bir depremin episantırının proje sahasının 5 km uzağına yerleştirilmesine karar verilmiştir. EİH Güzergahları EİH Güzergahları Şekil 4.3.4.1. Proje Güzergahları Deprem Risk Haritası Kaynak: deprem.gov.tr Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları; Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın 06.03.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik� ve bu Yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair 03.05.2007 tarih ve 26511 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 124 of 168 4.4. Arazi Yapısı ve Toprak Özellikleri Proje kapsamında EİH’ları ve erişim yolları güzergahları ÇED sürecinde değerlendirilen yardımcı üniteler ile yüzey tesislerinin bulunduğu alanlardan farklı lokasyonlarda tesis edilecek olup, EİH’ları ve erişim yollarına ait arazı yapısı ve toprak özelliklerinin belirlenmesi ile deşarjın yapılacağı çorak bölgenin arazi varlığı yapısının son durumunu ortaya koymak amacıyla Coğrafı Bilgi Sistemi (CBS) Birimi tarafından yeni arazi varlığı ve toprak haritaları oluşturulmuştur. Bu haritalara göre güzergahların sahip olduğu arazi varlığı ve toprak özellikleri aşağıda detaylı bir şekilde verilmiştir. Planlanan enerji iletim hattı güzergâhında ve erişim yollarında büyük toprak grupları olarak Alüvyal Topraklar (A), Kahverengi Topraklar (B), Kestanerengi Topraklar (C) ve Regosoller (L) yer almaktadır. Arazi kullanım kabiliyet sınıfları bakımından tüm güzergahlar boyunca ise I., II., III., IV., VI. ve VII. sınıf topraklar bulunmaktadır. 1/100.000 Ölçekli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Şimdiki Alan Kullanım Haritası’na göre güzergahların şimdiki arazi kullanım şekli bakımından; Kuru Tarım (N), Mera (M) ve kısmen de Bağ (V) alanlar bulunmaktadır. Proje alanına ait güncel Büyük Toprak Grupları Haritası ve Arazi Varlığı Haritası EK-3’te sunulmuştur. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan temin edilen 1/100.000 Ölçekli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Şimdiki Alan Kullanım Haritası’na göre tüm EİH ve ulaşım yolları güzergahlarının geçtiği arazilerin şimdiki arazi kullanımı, büyük toprak grubu ve toprak sınıfları Tablo 4.4.1., Tablo 4.4.2. ve Tablo 4.4.3.’te verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 125 of 168 Tablo 4.4.1. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarına Göre EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu TM-PS1 ST-3 (HAT- ST-4 (HAT- Yüzey Tesisi PIG PS PS-1 PS-2 PS-3 ST-4 ST-5 Sınıfı Arazi Kullanım Kabiliyeti Tarımsal Sınırlama Faktörleri (HAT-1) 2) 3) (HAT-4) (HAT-5) YOLU YOLU YOLU YOLU YOLU YOLU Birçok ürünün yetiştirilmesi I Çok az veya kısıtlama yok 12.282 m 1.718 m 345 m 126 m için uygun Ürünlerin büyük kısmı için Toprak ve su kaybına karşı II 4.954 m 12.182 m uzun dönemli tarıma uygun özel önlemler gerektirir Özel koruma önlemleri alarak Erozyona maruz ve ekildiğinde III uygun ürünlerin 3.039 m 1181 m 8.599 m suni drenaj gerektirir. yetiştirilmesine uygun Uygun şekilde sürülerek Toprak derinliği, taş içeriği, IV birkaç özel zirai türün nem ve eğim açısından birçok 20.904 m 178 m 20.528 m 1.972 m 493 m yetiştirilmesine uygun sınırlama Düz veya hafif meyilli, taşlı veya çok yaş toprak, sürülerek tarıma uygun hale Zayıf drenaj var ve yapı V gelmez. Genel olarak çayır sürülmeye uygun değil ve orman alanı şeklinde kullanılır. Sürülerek tarıma uygun hale 3.533 m getirilemez. Esas olarak otlak Eğim ve sığ toprak açısından VI 6.836 m ve orman alanı şeklinde çok ciddi kısıtlamalar kullanılır. Tarımsal amaçlar için ekonomik değil, fakat cılız Sığ toprak, taş içeriği, eğim ve VII 5.979 m 250 m 660 m 400 m 174 m 466 m otlak ve ağaçlandırma için erozyon açısından kısıtlamalar. uygun Bitki yetiştirme için uygun değil. Rekreasyon alanı veya VIII Toprak yok av hayvanları için sığınak olarak kullanılabilir TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 126 of 168 Tablo 4.4.2. Büyük Toprak Grupları Göre EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu Alüvyal Topraklar Kahverengi Kestanerengi Büyük Toprak Grupları Regosoller (L) (A) Topraklar (B) Topraklar (C) Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan genç topraklardır. Mineral birleşimleri akarsu havzasının litolojik Bu topraklar gevşek bileşimiyle jeolojik Bu topraklar yıllık bağıntısız depozitler periyotlarda yer alan ortalama sıcaklığı üzerinde oluşmuş, toprak gelişimi 11.2 C yıllık ortalama volum ağırlıkları sırasındaki erozyon ve yağışı 500 mm. düşük, kaba bünyeli, birikme devirlerine bağlı dolaylarında olan fazla geçirgen, düşük olup heterojendir. yerlerde görülürler. su tutma kapasiteli, Kahverengi topraklar Profillerde Doğal bitki örtüsü sığ topraklardır. Bu aridden semi-aride horizonlaşma ya hiç ya yıllık muhtelif otlar, özellikleri dolayısıyla ve ılımandan serine da çok az belirgindir. ot-çalı karışığı ile fizyografik kuru kadar değişen Buna karşılık değişik seyrek funda ve olurlar, yağış iklimlerde bulunur. özellikte katlar görülür. orman kalıntılarıdır. genellikle düşük, Üzerindeki bitki Alüvyal topraklar, Mera bitkilerinden doğal bitki örtüsü Güzergahlar-Tanımlar örtüsü kısa ot ve bünyelerine veya ayrık çeşitleri, çoğu kez zayıf veya çakıllardan ibarettir. bulundukları bölgelere korunga, tırtıl, fiğ, çok zayıf gelişmiş, Doğal drenajları yahut evrim devrelerine çayır, tilki kuyruğu, seyrek kısa boylu iyidir. Organik madde göre sınıflandırılırlar. sorguç, arpa çimi, otlardır. Regosellerde içeriği orta Bunlarda üst toprak alt köpek dişi ve yumrulu topoğrafya, genellikle derecededir. toprağa belirsiz olarak salkım otu, funda, dalgalı, hafif dalgalı, geçiş yapar. İnce çalı orman kısmen düz ve bünyeli ve taban suyu kalıntılarından da ondüleli, meyil ise yüksek alanlarda düşey meşe ve ardıç ile düz-düze yakın veya geçirgenlik azdır. seyrek olarak iğne hafiftir. Çoğunlukla Yüzey nemli ve organik yapraklılar bulunur. kuru tarım ve mera maddece zengindir. Alt olarak kullanılırlar. toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. TM-PS1 (HAT-1) - 40.109 m - 13.885 m ST3 (HAT-2) - 1.431 m - - ST4 (HAT-3) - 778 m - - Yüzey Tesisi (HAT-4) - 43.027 m - PİG (HAT-5) - - 3.533 m - PIGE GİDEN YOL - - 1.972 m - PS1 GİDEN YOL - 745 m - - PS2 GİDEN YOL - - 493 m PS3 GİDEN YOL - 174 m - - ST4 GİDEN YOL - 466 m - - ST5 GİDEN YOL - 126 m - - TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 127 of 168 Tablo 4.4.3. Şimdiki Arazi Kullanım Şekli Bakımından EİH ve Ulaşım Yollarının Durumu Şimdiki Arazi Kullanımı Kuru Tarım (N) Mera (M) Bağ(V) Güzergahlar - - - TM-PS1 (HAT-1) 42.426 m 11.268 m 300 m ST-3 (HAT-2) 1.118 m 250 m - ST-4 (HAT-3) 178 m 660 m - Yüzey Tesisi (HAT-4) 21.120 m 21.907 m - PİG (HAT-5) - 3.533 m - PS GİDEN YOL - 1.972 m - PS-1 GİDEN YOL 345 m 400 m - PS-2 GİDEN YOL 493 m - PS-3 GİDEN YOL - 174 m - ST-4 GİDEN YOL - 466 m - ST-5 GİDEN YOL 126 m - - 2003 yılında hazırlanan Nihai ÇED Raporunda Tuzlu Su Deşarj Hattı güzergahının göle boşalım noktasındaki; arazi varlığı mera ve VII. Sınıf arazi özelliği gösterdiği tespit edilmiş olup, EK-3’te güncel olarak temin edilmiş olan haritalarda ve sahada/güzergahta yapılan gözlemlerde arazinin aynı özelliklerini koruduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca deşarj noktasına ait 2003 ve 2012 yıllarına ait arazi kullanım kabiliyet sınıflarına (AKK) ait haritalar karşılaştırmalı olarak Şekil 4.4.1.’de sunulmuştur. Tuz Gölü su alanı; iklim koşullarına bağlı olarak değişkenlik göstermekte olup, kurak dönemlerde 1.000-1.200 km2, yağışlı dönemlerde ise 1.500-1.600 km2’dir. Buna bağlı olarak da deşarj noktası gölün kış seviyesi sınırına yaklaşık 6.000 m, çorak bölge sınırına ise yaklaşık 7.000 m mesafede yer almaktadır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 128 of 168 Proje Alanına Ait 2003 Yılı AKK Haritası Proje Alanına Ait 2012 Yılı AKK Haritası a b Şekil 4.4.1. a, 2003 Yılı Proje Alanı AKK Haritası (Kaynak: Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi ÇED Raporu) ve b, 2012 Yılı Proje Alanı AKK Haritası (Kaynak: Çınar Mühendsilik CBS Birimi) TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 129 of 168 4.5. Kültürel Varlıklar ve Korunan Alanlar Tuz Gölü Yeraltı Doğlagaz Depolama Projesi kapsamında gerçekleştirilecek olan EİH’ları ve erişim yollarına ait güzergahlar üzerinde herhangi bir arkeolojik ve kültürel varlığın tespit edilmesi ve değerlendirilmesi amacıyla literatür taraması yapılmıştır. Literatür çalışmaları kapsamında; Aksaray Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından hazırlanan Kültür Envanteri ile İl Mülga Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan İl Çevre Durum Raporları’dan faydalanılmıştır. Ayrıca Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Birimi tarafından hazırlanan arkeolojik alanlar haritasında da sorgulama yapılmıştır. Gerçekleştirilen taramalar sonucunda elde edilen Aksaray İli Kültür Envanterine ait veriler ilçe bazında Ek 4’te sunulmuştur. Planlanan proje güzergahları ve yakın çevresinde yer alan arkeolojik ve kültürel varlıklarının listesi Kültür Envanteri ve İl Çevre Durum Raporundan elde edilen veriler doğrultusunda hazırlanarak Tablo 4.5.1.’de sunulmuştur. Tablo 4.5.1. Proje Kapsamında EİH’ları ve Erişim Yolları Güzergahları Çevresinde Yer Alan Kültürel Varlıkların Listesi Arkeolojik ve Kültürel En Yakın Olduğu Yönü Mesafesi (m) Lokasyon Koruma Derecesi Alanlar Güzergah Aksaray İli, I.Derece Doğal Sit Sarıyahşi İlçesi, Ağbayır Mağaraları EİH Hat 1-2 Doğu 2.000 SARIYAHŞİ Alanı Bekdik Köyü Aksaray İli, Sarıyahşi İlçesi, * Hat 1-1 Güney 2.500 - Yenitorun Obası Yer Altı Şehri Köyü Aksaray İli, Ağaçören İlçesi, ST4 Depolama Tankı İğdeli Köyü, Hacı Süğün Höyük Kuzeybatı 17.000 I.ve III.Derece Erişim Yolu AĞAÇÖREN İğdeli Yaylası Arkeolojik Sit Mevkii Aksaray İli, Ağaçören İlçesi, EİH Hat 1-3 Batı 2.000 I.Derece Arkeolojik Kale Höyük Kale Mahallesi Sit TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 130 of 168 Arkeolojik ve Kültürel En Yakın Olduğu Yönü Mesafesi (m) Lokasyon Koruma Derecesi Alanlar Güzergah Aksaray İli, EİH Hat 2 Kuzeydoğu 23.500 Ortaköy İlçesi, Yunus Emre Türbesi ve I., II. Ve III. Derece Reşadiye Köyü, PS3 Pompa Çilehanesi (Çevresel) Ziyarettepe İstasyonu Erişim Güneydoğu 24.000 Mevkii Yolu Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, Sarıkaraman I. ve II. Derece Durhasanlı Türbesi EİH Hat 2 Doğu 21.000 Beldesi, (Çevresel) Durhasanlı Köyü Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, Ersele Höyüğü Ozancık Ozancık Köyü, EİH Hat 2 Güneydoğu 24.000 - Yeraltı Şehri Çatin Ersele Mevkii Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, I. ve III. Derece Balcı Kasabası, Koçhasan Höyüğü EİH Hat 2 Güneydoğu 14.500 Kıraçpınarı Mevkii Aksaray İli, I. ve III. Derece Ortaköy İlçesi, Caferli Höyüğü EİH Hat 2 Güneydoğu 8.000 ORTAKÖY Öteyüz Mevkii Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, Küçük ve Büyük Harmandalı EİH Hat 1-3 Doğu 2.500 - Bezirganlı Höyük Kasabası, Kale Mevkii Aksaray İli, I. Derece Arkeolojik Ortaköy İlçesi, Çatalçeşme Höyüğü EİH Hat 2 Güneydoğu 3.800 Sit Alanı Hocabeyli Köyü Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, Kıraç Höyük EİH Hat 2 Doğu 21.500 - Sarıkaraman Beldesi Aksaray İli, Ortaköy İlçesi, I. ve III. Derece Sulu Höyük EİH Hat 2 Doğu 21.500 Sarıkaraman Arkeolojik Sit Alanı Beldesi ST4 Depolama Tankı Aksaray İli, Güneydoğu 10.700 Sınandı Tepe Örenyeri Erişim Yolu - Ortaköy İlçesi EİH Hat 2 Kuzeydoğu 9.300 Aksaray İli, * Ortaköy İlçesi, Karayer Höyük Hat 2 Kuzeydoğu 15.000 - Bozkır Köyü Aksaray İli, * Hat 1-3 Güneydoğu 6.000 - Ortaköy İlçesi Çiftevi Höyük TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 131 of 168 Arkeolojik ve Kültürel En Yakın Olduğu Yönü Mesafesi (m) Lokasyon Koruma Derecesi Alanlar Güzergah Aksaray İli, Eskil İlçesi, Bakalak Höyüğü EİH Hat 5 Doğu 15.000 - Eşmekaya Beldesi Aksaray İli, Eskil İlçesi, Böget Höyüğü EİH Hat 5 Kuzeybatı II. Derece 14.000 Böget Köyü Aksaray İli, EİH Hat 5 Kuzeybatı 27.000 Eskil İlçesi, Tosun Höyüğü Tosun Yaylası I. ve III. Derece PİG İstasyonu Yolu Kuzeybatı 27.000 Tömek Mevkii Aksaray İli, Eskil İlçesi, Bezirci Höyüğü EİH Hat 4 Kuzeybatı 4.000 I. ve III. Derece Bezirci Yaylası Aksaray İli, ESKİL Eskil İlçesi, Bozyer Höyüğü EİH Hat 4 Batı 4.500 I. Derece Hüremeran Yaylası Aksaray İli, Eskil İlçesi, Güneşli Höyüğü EİH Hat 4 Güneydoğu 8.000 I. Derece Güneşli Köyü Aksaray İli, Eskil İlçesi, Çağlak Höyüğü EİH Hat 4 Kuzey 10.000 I. Derece Çağlak Köyü Aksaray İli, EİH Hat 5 Kuzeybatı 20.500 Eskil İlçesi, İğne Ağızlar Höyüğü I. ve III. Derece Merkez PİG İstasyonu Yolu Kuzeybatı 20.500 Aksaray İli, EİH Hat 5 Batı 25.000 Eskil İlçesi, Sağsak Höyüğü I. ve III. Derece Sağsak Yaylası PİG İstasyonu Yolu Batı 25.000 Ayrıca Tablo 4.5.1.’de verilen arkeolojik ve kültürel alanların proje ünitlerine olan mesafeleri Şekil 4.5.1. ile Şekil 4.5.24. arasında sunulmuştur. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 132 of 168 HAT 1-2 EİH 2.000 m Şekil 4.5.1. Sarıyahşi İlçesi, Bekdik Köyü, Ağbayır Mağaraları HAT 1-1 EİH 2.500 m Şekil 4.5.2. Sarıyahşi İlçesi, Yenitorun Obası Köyü, Yeraltı Şehri TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 133 of 168 17.000 m ST4 ERİŞİM YOLU Şekil 4.5.3. Ağaçören İlçesi, İğdeli Köyü, Hacı Süğün Höyüğü HAT 1-3 EİH 2.000 m Şekil 4.5.4. Ağaçören İlçesi, Kale Mahallesi, Kale Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 134 of 168 PS3 Erişim Yolu 24.000 m 23.500 m HAT 2 EİH Şekil 4.5.5. Ortaköy İlçesi, Reşadiye Köyü, Ziyarettepe Mevkii, Yunus Emre Türbesi ve Çilehanesi 21.000 m HAT 2 EİH Şekil 4.5.6. Ortaköy İlçesi, Sarıkaraman Beldesi, Durhasanlı Köyü – Durhasanlı Türbesi TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 135 of 168 HAT 2 EİH 24.000 m Şekil 4.5.7. Ortaköy İlçesi, Ozancık Köyü, Çatin Ersele Mevkii - Ersele Höyüğü Ozancık Yeraltı Şehri HAT 2 EİH 14.500 m Şekil 4.5.8. Ortaköy İlçesi, Balcı Kasabası, Kıraçpınarı Mevkii - Koçhasan Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 136 of 168 HAT 2 EİH 8.000 m Şekil 4.5.9. Ortaköy İlçesi, Öteyüz Mevkii - Caferli Höyüğü HAT 1-3 EİH 2.500 m Şekil 4.5.10. Ortaköy İlçesi, Harmandalı Kasabası, Kale Mevkii – Küçük ve Büyük Bezirganlı Höyük TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 137 of 168 HAT 2 EİH 3.800 m Şekil 4.5.11. Ortaköy İlçesi, Hocabeyli Köyü– Çatalçeşme Höyüğü HAT 2 EİH 21.500 m MM 3.800 m m Şekil 4.5.12. Ortaköy İlçesi, Sarıkaraman Beldesi– Kıraç Höyüğü ve Sulu Höyük TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 138 of 168 HAT 2 EİH 9.300 m ST4 ERİŞİM YOLU 10.700 m Şekil 4.5.13. Ortaköy İlçesi – Sınandı Tepe Örenyeri HAT 2 EİH 15.000 m Şekil 4.5.14. Ortaköy İlçesi, Bozkır Köyü, Karayer Höyük TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 139 of 168 HAT 1-3 EİH 6.000 m Şekil 4.5.15. Ortaköy İlçesi, Çiftevi Höyük HAT5 EİH 15.000 m Şekil 4.5.16. Eskil İlçesi, Eşmekaya Beldesi – Bakalak Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 140 of 168 PIG İstasyonu ErişimYolu 14.000 m HAT 5 EİH Şekil 4.5.17. Eskil İlçesi, Böget Köyü, Böget Höyüğü PIG İstasyonu Erişim Yolu 27.000 m HAT 5 EİH Şekil 4.5.18. Eskil İlçesi, Tosun Yaylası, Tömek Mevkii, Tosun Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 141 of 168 4.000 m HAT 4 EİH Şekil 4.5.19. Eskil İlçesi, Bezirci Yaylası, Bezirci Höyüğü 4.500 m HAT 4 EİH Şekil 4.5.20. Eskil İlçesi, Hüremeran Yaylası, Bozyer Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 142 of 168 8.000 m HAT 4 EİH Şekil 4.5.21. Eskil İlçesi, Güneşli Köyü, Güneşli Höyüğü HAT 4 EİH 10.000 m Şekil 4.5.22. Eskil İlçesi, Çağlak Köyü, Çağlak Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 143 of 168 20.500 m PİG İstasyonu Erişim Yolu HAT 5 EİH Şekil 4.5.23. Eskil İlçesi, Merkez, İğne Ağızlar Höyüğü PİG İstasyonu Erişim Yolu 25.000 m HAT 5 EİH Şekil 4.5.24. Eskil İlçesi, Sağsak Yaylası, Sağsak Höyüğü TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 144 of 168 Yukarda verilen şekillerde ve yapılan araştırmalarda Enerji İletim Hattı ve ulaşım yolları güzergahları boyunca herhangi bir arkeolojik kalıntı ve kültürel mirasa rastlanmamıştır. Ancak 3386 ve 5226 sayılı Kanunlar ile değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve mevzuatları açısından projenin uygulama aşamasında (arazi hazırlık ve inşaat) korunması gerekli kültür varlıklarına rastlanılması durumunda o bölgede yapılan faaliyet durdurulup, koruma alanı oluşturularak en yakın mülki amirliğe veya müze müdürlüğüne haber verilerek gerekli incelemelerin yapılması sağlanacaktır. Araştırmalar sonucunda gerekli görüldüğü takdirde direk noktları ve yol güzergahlarında proje revizyonları yapılacaktır. Korunan Alanlar 7.414 km² büyüklüğünde bir alana sahip olan Tuz Gölü bölgesi, yukarıdaki bölümlerde belirtildiği üzere kendine özgü doğal bir yapıya ve tarihi değerlere sahiptir. Türkiye’nin önemli sulak alanlarından biri olan Tuz Gölü ve çevresi 02.11.2000 tarih ve 24218 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 14.09.2000 tarih ve 2000/1381 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi ilan edilerek yürürlüğe girmiş, daha sonra 08.08.2002 tarih ve 24840 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4.07.2002 tarih ve 2002/4512 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi sınır değişikliği yapılarak son halini almıştır. Projenin ÇED Olumlu Belgesinin alındığı 19.08.2003 tarihinden itibaren Tuz Gölü’nün mevcut koruma statüsünde herhangi bir değişiklik yapılmamış olup alanın sahip olduğu özellikleri nedeniyle özellikle raporun 4.1. Flora-Fauna ve 4.5. Kültürel Varlıklar Bölümlerinde belirtilen hususlara dikkat edilmelidir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 145 of 168 5. PROJENİN POTANSİYEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER 5.1. Hafriyat İşlemleri Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi kapsamında; arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların taşınımları, depolanmaları ve kullanımları ile ilgili bilgiler aşağıda belirtilmiştir. Arazi hazırlanması için yapılacak işler kapsamında, planlanan Enerji İletim Hattı projesinde etüt ve tevziat çalışmalarından sonra arazide (hat güzergahında) ilk olarak, some noktaları ve direk ayaklarının yerleri belirlenerek, aplikasyonları yapılacaktır. Aplikasyonda 1 adet merkez kazığı 4x4= 16 adet ayak kazığı, 1 adet konsol kazığı, 2 adet istikamet kazığı (ileri ve geri) ve 1 adet de aliman (ileri hat kazığı) çakılmakta olup, bu işlemlerden sonra doğrudan inşaat aşamasına geçilmektedir. EİH güzergahı boyunca yaklaşık 506 adet direk dikilecektir. İnşaat aşamasında ilk olarak proje alanında aplikasyonu yapılan enerji iletim hattı direklerinin, temel çukurları için kazı işlemleri yapılacaktır. Yapılacak kazı çalışmalarında her bir direk için 4 çukur açılmakta olup, direk ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 2 m, en ve boy ise yaklaşık 2 m x 2 m olacağı kabulüyle: Her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi(Vçukur); Vçukur= 2 x 2 x 2 Vçukur= 8 m3 olacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 146 of 168 Buna göre toplamda tüm hatlarda (TM-PS-1, ST-3, ST-3, Yüzey Tesisi, PIG Bağlantıları) 506 adet açılacak direk için; 506 direk x 4 çukur/direk = 2.024 adet direk çukuru açılacaktır. Toplam hafriyat ise birim çukur hacmi 8 m3/çukur alınarak; 2.024 çukur x 8 m3/çukur = 16.192 m3 olacaktır. Proje alanında tesis edilecek 506 adet direk için proje kapsamında yapılacak sıyırma ve hafriyat işlemlerinde toplam 16.192 m3 hafriyat yapılacaktır. Bu hafriyat çalışmalarında bitkisel(nebati) toprak kalınlığı 30 cm kabulüyle: Üst Örtü Toprağı = 2.024 x 2 x 2 x 0,3 = 2.428,8 m3 Alt Örtü Toprağı = 2.024 x 2 x 2 x (2-0,30) = 13.763,2 m3 çıkarılacaktır. Üst örtü toprağı, düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi, direk ayaklarının altına düzgün bir şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yapılacak bu hafriyat çalışmasıyla, hafriyat artığı oluşmayacaktır. Erişim yollarının açılması sırasında da üst toprağın sıyrılması sırasında hafriyat oluşumu söz konusu olup bu toprak verimli ise yüzey tesislerinin çevre düzenleme çalışmalarında değilse de kazı dolgu çalışmalarında kullanılacaktır. Erişim yollarının arazi hazırlık ve tesis aşamalarında kazı işlemleri yapılmayacak olup hafriyat artığı oluşmayacaktır. Hafriyat çalışmaları sırasında parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik madde kullanılmayıp sadece iş makineleri, kazma, kürek vb. makine ve ekipman ile çalışmalar yapılacaktır. Tüm bu hafriyat çalışmalarında, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket edilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 147 of 168 5.2. Hava Kalitesine Etkiler Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi kapsamında EİH’ların arazi hazırlık ve inşaat çalışmları sırasında kırma, öğütme gibi işlemler yapılmayacak olup, sadece direklerin temel çukurları için yapılacak kazı işlemlerinden toz emisyonu oluşması söz konusu olacaktır. Her bir direk için 4 çukur açılmakta olup, direk ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 2 m, boyutları ise 2 m x 2 m’dir. Buna göre her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi; V =2mx2mx2m V = 8 m3 olacaktır. Toplam hafriyat miktarı, toprak yoğunluğu 2,00 ton/m3 alınarak; Hafriyat Miktarı =Toprak Yoğunluğu x Toplam Hacim bağıntısından; = 8 m3 x 2,00 ton/m3 = 16,00 ton olarak bulunur. Bir ayak çukuru için kazı işlemleri ortalama 2 saat sürmektedir. Buna göre saatte yapılacak hafriyat miktarı; 16,00 ton/2 saat = 8,00 ton/saat olacaktır. Toplam saatlik kütlesel toz debisi ise (kazı esnasında toz emisyon faktörü 0,025 kg/ton alınarak (Kaynak: SKHKKY Tablo 12.6’de belirtilen “Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri); 8,00 ton/saat x 0,025 kg/ton = 0,20 kg/saat olarak bulunur. 03.07.2009 tarihli 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği� (SKHKKY) Ek -2’de, “hava kirlenmelerini temsil eden değerler, ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri, hesapla elde edilen hava kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin tespit edilmesine, eğer baca dışındaki yerlerden yayılan toz emisyonları 1 kg/saat’ten küçükse gerek olmadığı� belirtilmektedir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 148 of 168 Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan değer toplam 0,20 kg/saat olduğu için hava kalitesi katkı değerlerinin tespit edilmesine gerek kalmamıştır. Ancak arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek SKHKKY’nin “İzne Tabi Tesisler İçin Emisyon Sınırları� ekinde (Ek-1, 2.4.c bölümü), açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarında belirtilen savurma yapılmadan boşaltma ve doldurma yapılması ile malzemenin uzun süre depolanması durumunda üzerinin kapatılması ile rüzgarlı havalarda yığınların üst tabakasının nemli tutulması önlemleri alınarak toz emisyonları minimize edilecektir. Projenin işletme aşamasında, Enerji İletim Hattından kaynaklı, hava kalitesi üzerine herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır. 5.3. Atıklar Enerji İletim Hattı ve erişim yolları arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında; çalışacak personellerden kaynaklı evsel nitelikli katı atıklar, makine ve araçların yağ değişiminden kaynaklanan atık yağlar ile inşaat atıkları meydana gelecektir. Projede çalışacak personelden kaynaklanan evsel katı atıklar, şantiye olarak kullanılacak sahalar içerisinde çeşitli noktalara yerleştirilen ağzı kapalı çöp bidonlarında toplanacaktır. Konteynırlarda biriktirilecek bu katı atıklar ise belli periyotlarda, Nihai ÇED Raporunda belirtildiği üzere proje alanına en yakın belediye olan Sultanhanı Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Ayrıca arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında oluşacak parça demir, çelik, sac, ambalaj malzemesi ve benzeri katı atıklar; hurda olarak toplanıp, proje alanı içinde uygun bir yerde (şantiye alanlarında) depo edilecek ve geri kazanımı mümkün olan atıklar yeniden kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan atıkların ise yine Sultanhanı Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 149 of 168 Sonuç olarak; proje kapsamında oluşacak katı atıkların (yemek artığı, vb.) 14.03.1991 tarihli ve 20814 sayılı “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği� Madde 18’de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği�ne ve bu yönetmelikte; 03.04.1991 tarih ve 20834 sayılı Resmi Gazete’de 22.02.1992 tarih ve 21150 sayılı Resmi Gazete’de 02.11.1994 tarih ve 22099 sayılı Resmi Gazete’de 15.09.1998 tarih ve 23464 sayılı Resmi Gazete’de 18.08.1999 tarih ve 23790 sayılı Resmi Gazete’de 29.04.2000 tarih ve 24034 sayılı Resmi Gazete’de 25.04.2002 tarih ve 24736 sayılı Resmi Gazete’de 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişikliklere uygun olarak hareket edilecektir. Projenin inşaat aşamasında oluşması muhtemel ambalaj ve ambalaj atıkları; 06.11.2008 tarih ve 27046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. Atık Yağlar ve Akümülatörler; Enerji Nakil Hattı ve erişim yollarının arazi hazırlık ve inşaat, montaj çalışmaları kısa sürelidir (yaklaşık 6 ay). Dolayısıyla uygulamada çalışacak araçların bakım ve onarımları yetkili servislerinde yaptırılacak olup, bunun mümkün olmadığı ve bakım onarımlarının tesis içerisinde yapıldığı zamanlarda herhangi bir atık yağın ortaya çıkması durumunda; söz konusu yağın toprağa ve/veya suya karışmasının önlenmesi amacı ile, atık yağ kapalı ve sızdırmasız metal bir kapta toplanarak 30.07.2008 tarih ve 26952 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği� kapsamında lisans almış geri kazanım firmasına sözleşme dahilinde verilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 150 of 168 Araçların tesis içerisinde bakım ve onarımları yapılması durumunda; şantiye alanı içerisinde taban sızdırmazlığı sağlanmış ve üzeri sundurma yapı ile kapatılmış alanlar kullanılacak olup, yapılacak çalışmalar esnasında “08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik� hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. Bunlara ilaveten projede kullanılacak olan araçların bakım ve onarımlarının faaliyet alanı içerisinde yapılması durumunda, ortaya çıkması muhtemel atık aküler, 31.08.2004 tarih ve 25569 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ve 03.03.2005 tarih ve 25744 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği’ndeki değişiklik hükümleri doğrultusunda proje alanı içerisinde taban sızdırmazlığı sağlanmış, kapalı bir ortamda muhafaza edilecek ve lisans almış geri kazanım firmasına verilmek sureti ile bertarafı sağlanacaktır. Tıbbi ve Tehlikeli Atıklar; Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında çalışacak kişilerin sağlık sorunlarına müdahale etmek amacıyla yapılacak yataksız, ayakta tedavi amaçlı revir ünitesi kurulacaktır. Revir ünitesinde oluşacak atıkların miktarı tam olarak belirlenememekle birlikte çok az miktarda olması tahmin edilmektedir. Revir ünitesinde oluşması muhtemel tüm tıbbi atıklar; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde “Uluslararası Biyotehlike� amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK� ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalara konulacaktır. Torbalar en fazla 3/4 oranında doldurularak ağızları sıkıca bağlanacak ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanacaktır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 151 of 168 Kesici ve delici özelliği olan atıklar ise diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike� amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK� ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine karto ndan yapılmış kutu veya konteynırlar içinde toplanacaktır. Bu biriktirme kapları, en fazla 3/4 oranında doldurulacak ve ağızları kapatılarak kırmızı plastik torbalara konulacaktır. Kesici- delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmayacak, açılmayacak, boşaltılmayacak ve geri kazanılmayacaktır. Tesiste Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında geçici olarak depolanması sağlanacak olan tıbbi atıklar, Sultanhanı İlçesindeki hastanelerin tıbbi atık toplama sistemine verilecektir. Tesis içerisinde oluşması muhtemel tıbbi atıkların geçici olarak depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesi aşamalarında 22.07.2005 tarihli 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği�nde belirtilen yükümlülüklere uygun olarak hareket edilecektir. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşması muhtemel tehlikeli atıklar atıkların, 50 kg altında olacağı öngörülmekte olup bu atıklar ana kamp sahasına getirilerek 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere, hazırlanan tehlikeli atık depo bölümünde depolanacaktır. Proje süresince oluşacak aylık tehlikeli atık miktarına göre mevzuatta belirtilen 6 aylık süre boyunca depolama yapılabilecek olup, aylık değerin 1.000 kg geçmesi ve yıllık 12.000 kg’a ulaşması durumunda yönetmeliğe uygun olarak çevre iznine tabii olmayan geçici depolama izni alınacaktır. Geçici olarak depolanan tehlikeli atıklar daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisans almış firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda oluşacak tehlikeli atıkların geçici depolanması, taşınması ve bertarafı süresince lisanslı araçlar kullanılacak olup, 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak hareket edilecektir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 152 of 168 Diğer Atıklar; Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasınca kullanılacak olan araçlardan kaynaklı kullanılmış araç lastikleri meydana gelebilecektir. Proje alanı içinde oluşması muhtemel ömrünü tamamlamış lastiklerin geri kazanım firmasına verilmesi sağlanacak olup, bu kapsamda 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. Ayrıca proje kapsamında kullanılacak yemekhanede oluşacak bitkisel atık yağların bertarafında 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. Enerji iletim hattında işletme aşamasında tesisin bakım çalışmalarından dolayı atık oluşacaktır. TEDAŞ bakım ekipleri tarafından hat güzergahı boyunca, senenin belirli zamanlarında yapılan incelemelerde hattın bakımı(İzolatörlerin kırılması durumunda izolatörler yenilenecek, tellerin tolerans dışı gevşemesi (uzaması) veya kopması durumunda teller tamir edilecek) yapılmakta olup, hasarlı malzemeler yenisi ile değiştirilerek, eskileri kurum depolarda stoklanmaktadır. Daha sonra bu malzemeler, kurum tarafından hurda olarak lisans almış geri dönüşüm yapan firmalara satılmaktadır. 5.4. Gürültü ve Titreşim Enerji iletim hattı, arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında; kazı, inşaat, montaj, vb. çalışmalarında kullanılacak makine ve ekipmanlardan kaynaklı, ulaşım yollarında da kullanılacak iş makinelerinden kaynaklı gürültü oluşması söz konusu olacaktır. Kullanılacak alet, ekipman ve makinelerden yayılmasına izin verilen maksimum ses gücü düzeylerinin belirlenmesinde Mülga T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca hazırlanan ve 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Makine Emniyeti Yönetmeliği’nde (98/37/AT) verilen esaslar sağlanmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 153 of 168 Söz konusu makine ve ekipmanın 500 Hz - 4000 Hz arasındaki dört oktav bandındaki toplam ses gücü düzeylerinin hesaplanması için 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmeliğin müsaade edilen ses güç seviyeleri ve gürültü işaretlemesi ve standartlar adlı 5. maddesinde motor gücü seviyelerine göre verilen formüller ile Prof. Dr. H. Nevzat ÖZGÜVEN’in “Endüstriyel Gürültü Kontrolü� adlı kitabındaki referans değerler kullanılmıştır. EİH’ları inşaatında oluşması beklenen gürültünün kaynakları ve seviyeleri alt montaj ve üst montaj olmak üzere iki aşamada değerlendirilmiştir. Gürültü oluşturabilecek makine, araç ve ekipmanlar ile bunlara ait ses gücü düzeyleri Tablo 5.4.1’de verilmiştir. Tablo 5.4.1. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Aşamasında Gürültü Oluşturabilecek Makine, Ekipman ve Ses Gücü Düzeyleri MAKİNA VE EKİPMAN ADI SES GÜCÜ DÜZEYİ (dB)(1) ADET ENERJİ İLETİM HATTI ALT MONTAJ Kamyon 101 1 Adet Ekskavatör 103 1 Adet Beton Pompası ve Mikseri 115 1 Adet ENERJİ İLETİM HATTI ÜST MONTAJ Kamyon 101 1 Adet Mobil Vinç 101 1 Adet Tel Çekme Makinesi 105 1 Adet ERİŞİM YOLLARI Traktör Kepçe 89 1 Adet Greyder 101 1 Adet Dozer 103 1 Adet Arazöz 101 1 Adet (1) Ses gücü düzeyleri “Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik� ve ÖZGÜVEN, N. (Prof. Dr.) “Endüstriyel Gürültü Kontrolü� kitabından alınmıştır. Tablo 5.4.1'de listesi verilen makine ve ekipmanlar belirli bir sıra ile çalışacak olup, aynı anda aynı yerde olma olasılıkları çok düşüktür. Ancak bu rapor kapsamında yapılan gürültü hesaplamalarında en olumsuz senaryo baz alınarak hesap yapıldığından tüm işlemlerin aynı bölgede yapıldığı varsayımıyla hepsinin aynı anda aynı yerde çalıştıkları dikkate alınarak gürültü hesabı yapılmıştır. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 154 of 168 Projelerin tatbikatının yapılacağı alanlarda eğimin düşük olması ve gerekse yerleşim yerlerinden inşaatların uzakta olması nedenleri ile Sound Plant gürültü programı kullanılarak model oluşturmak suretiyle gürültü dağılımının hesaplanmasına gerek duyulmamıştır. Bunun yerine matematiksel hesaplamalar kullanılarak gürültünün uzaklığa göre yayımı hesaplanarak değerlendirmeler yapılmıştır. Proje kapsamında kullanılacak makine ve ekipmanların aynı zamanda ve aynı yerde çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak toplam ses basınç düzeyini hesaplamak amacıyla önce her bir kaynaktan oluşacak ses gücü düzeyinden toplam ses gücü düzeyleri bulunur: LWT = 10 log ( 10Lwi/10) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır. LWİ = Her bir iş makinesinden kaynaklanan ses gücü düzeyi (dB) LWT = Toplam ses gücü düzeyi (dB) Kaynakların tamamından oluşacak toplam ses gücü düzeyi bulunduktan sonra, oluşan bu ses gücü düzeyinin r uzaklıkta yaratacağı toplam ses basınç düzeyi (LPT) aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanmaktadır. LPT = LWT + 10 log (Q/A) A = 4пr2 LPT = Tüm iş makinelerinden r mesafede oluşan toplam ses basınç düzeyi Q = Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q =2) r = Kaynaktan uzaklık (m) Atmosferin etkisiyle seste azalma (Aatm) kaynağın frekansına ve kaynaktan uzaklığa bağlıdır. Ses basınç düzeyindeki atmosferik yutuş nedeniyle meydana gelecek azalma ise aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır. Aatm = 7,4 x 10-8 x f2 x r / � Aatm = Atmosferik rötuş ile ses basıncı düzeyindeki düşüş (dBA) f = İletilen sesin frekansı (500-4.000 Hz aralığı) r = Kaynaktan uzaklık (m) � = Havanın bağıl (nispi) nemi (% 65) ( 1 ) 1 Aksaray Meteoroloji İstasyonu, TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 155 of 168 Ses (gürültü) düzeyinin hesabı ise, aşağıdaki formülün yardımıyla yapılır. L = Lpt - Aatm+DF L = Ses (gürültü) düzeyi (dBA), DF = Düzeltme faktörü (500 Hz için -3,2 dBA, 1.000 Hz için 0 dBA, 2.000 Hz için 1,2 dBA ve 4.000 Hz için 1 dBA). 4 farklı frekans için hesaplanan değişik mesafelerdeki ses (gürültü) düzeylerinin logaritmik olarak toplamından, toplam ses (gürültü) düzeyi hesaplanır. LT = 10 ( log (10Li/10) LT = Toplam ses (gürültü) düzeyi (dBA), Li = 4 farklı frekanstaki ses (gürültü) düzeyleri (dBA). Proje kapsamında inşaat aşamasında gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve ses gücü düzeyleri Tablo 5.4.1’de verilmiştir. Bu değerler kullanılarak, uzaklığa göre oluşması beklenen ses basınç düzeyleri, atmosferik yutuş miktarları, dört farklı frekans değeri için düzeltme faktörleri ve atmosferik yutuşla ses basınç düzeyinin düşmesi sonucu elde edilen ses basınç düzeyleri sırasıyla Tablo 5.4.2’de, ilgili grafik ise Şekil 5.4 .2.’de verilmiştir. Hesaplamalar, 500 Hz, 1000 Hz, 2.000 Hz ve 4.000 Hz frekans değerleri için ayrı ayrı yapılmış ve son olarak değerler logaritmik olarak toplanarak “Toplam Ses Basınç Seviyesi� elde edilmiştir. Ses düzeyi, ses basıncı düzeyinin belli bir eğriye göre ağırlıklı olarak bulunmuş şeklidir . Karmaşık seslerin ses yüksekliğini tek bir değerle ifade etmek için kullanılmaktadır. Kulağın duyarlılığı ile orantılı ağırlıklar kullanılmakta olup, bu ağırlıklar A, B ve C olarak adlandırılmıştır. Ağırlıklı ses (gürültü) düzeylerinin hesaplanması için kullanılan düzeltme faktörü-frekans eğrisi Şekil 5.4.1.’de verilmiştir. TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 156 of 168 Şekil 5.4.1. A, B ve C Ağırlıklı Ses (Gürültü) Düzeyleri için Çevirim Eğrileri Kaynak: ÖZGÜVEN, N. (Prof. Dr.) “Endüstriyel Gürültü Kontrolü� TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Page 157 of 168 Tablo 5.4.2. İnşaat Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Gürültü (Ses Basınç) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı Aatm DF DF DF DF L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) r (m) LPT (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) LT (dBA) (f=500 Hz) (f=1.000 Hz) (f=1.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=4.000 Hz) (f=4.000 Hz) (f=500 Hz) (f=500 Hz) (f=1.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=4.000 Hz) 10 88,57 0,00 -3,2 85,36 0,01 0 88,56 0,05 1,2 89,72 0,18 1 89,38 94,57 20 82,55 0,01 -3,2 79,34 0,02 0 82,52 0,09 1,2 83,66 0,36 1 83,18 88,48 30 79,02 0,01 -3,2 75,82 0,03 0 78,99 0,14 1,2 80,09 0,55 1 79,48 84,89 40 76,53 0,01 -3,2 73,31 0,05 0 76,48 0,18 1,2 77,54 0,73 1 76,80 82,32 50 74,59 0,01 -3,2 71,37 0,06 0 74,53 0,23 1,2 75,56 0,91 1 74,68 80,31 60 73,00 0,02 -3,2 69,79 0,07 0 72,94 0,27 1,2 73,93 1,09 1 72,91 78,66 70 71,66 0,02 -3,2 68,45 0,08 0 71,59 0,32 1,2 72,55 1,28 1 71,39 77,25 80 70,51 0,02 -3,2 67,28 0,09 0 70,41 0,36 1,2 71,34 1,46 1 70,05 76,03 100 68,57 0,03 -3,2 65,34 0,11 0 68,45 0,46 1,2 69,31 1,82 1 67,75 73,96 120 66,98 0,03 -3,2 63,75 0,14 0 66,85 0,55 1,2 67,64 2,19 1 65,80 72,26 140 65,64 0,04 -3,2 62,40 0,16 0 65,49 0,64 1,2 66,21 2,55 1 64,09 70,80 160 64,48 0,05 -3,2 61,24 0,18 0 64,30 0,73 1,2 64,96 2,91 1 62,57 69,52 180 63,46 0,05 -3,2 60,21 0,20 0 63,26 0,82 1,2 63,84 3,28 1 61,18 68,39 200 62,55 0,06 -3,2 59,29 0,23 0 62,32 0,91 1,2 62,84 3,64 1 59,90 67,37 250 60,61 0,07 -3,2 57,34 0,28 0 60,32 1,14 1,2 60,67 4,55 1 57,05 65,18 300 59,02 0,09 -3,2 55,74 0,34 0 58,68 1,37 1,2 58,86 5,46 1 54,56 63,36 350 57,69 0,10 -3,2 54,39 0,40 0 57,29 1,59 1,2 57,29 6,38 1 52,31 61,81 400 56,53 0,11 -3,2 53,21 0,46 0 56,07 1,82 1,2 55,90 7,29 1 50,24 60,45 450 55,50 0,13 -3,2 52,17 0,51 0 54,99 2,05 1,2 54,65 8,20 1 48,31 59,24 500 54,59 0,14 -3,2 51,25 0,57 0 54,02 2,28 1,2 53,51 9,11 1 46,48 58,16 550 53,76 0,16 -3,2 50,40 0,63 0 53,13 2,50 1,2 52,46 10,02 1 44,74 57,17 157 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-12/001 Sayfa 158 of 168 Aatm DF DF DF DF L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) Aatm (dBA) L (dBA) r (m) LPT (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) (dBA) LT (dBA) (f=500 Hz) (f=1.000 Hz) (f=1.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=4.000 Hz) (f=4.000 Hz) (f=500 Hz) (f=500 Hz) (f=1.000 Hz) (f=2.000 Hz) (f=4.000 Hz) 600 53,00 0,17 -3,2 49,63 0,68 0 52,32 2,73 1,2 51,47 10,93 1 43,07 56,27 700 51,66 0,20 -3,2 48,27 0,80 0 50,87 3,19 1,2 49,68 12,75 1 39,91 54,65 800 50,51 0,23 -3,2 47,08 0,91 0 49,59 3,64 1,2 48,06 14,57 1 36,93 53,24 900 49,48 0,26 -3,2 46,03 1,02 0 48,46 4,10 1,2 46,58 16,39 1 34,09 51,99 1000 48,57 0,28 1,14 4,55 18,22 30,35 30,36 158 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 159 of 168 Şekil 5.4.2. İnşaat Çalışmalarında Oluşması Beklenen Gürültü (Ses Basınç) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılım Grafiği 04.06.2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren ÇGDYY Ek- VII Tablo-5’de belirtilen şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri Tablo 5.4.3.’te verilmiştir. Tablo 5.4.3. ÇGDYY Ek-VII Tablo-5�de Belirtilen Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri FAALİYET TÜRÜ (YAPIM, YIKIM ve ONARIM) Lgündüz (dBA) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 159 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 160 of 168 Tablo 5.4.2.’de verilen toplam ses basınç (gürültü) düzeyleri, Tablo 5.4.3.’te verilen yönetmelik değerleriyle karşılaştırıldığında gündüz için 160 m mesafeden sonra, ÇGDYY Ek- VII Tablo 5’de belirtilen sınır değerinin altında kaldığı görülmektedir. En olumsuz şartlarda (500 Hz ile 4.000 Hz aralığındaki frekans değerlerinden elde edilen sonuçların toplamı için) projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında proje alanına en yakın duyarlı alan olan Koyunağılı Köyü ait konutta(yaklaşık mesafe 1.200 m) oluşması muhtemel gürültü düzeyi 53.40 dBA gibi düşük bir seviyede olacağından projenin gürültüsünden olumsuz etkilemesinin söz konusu olmayacağı öngörülmektedir. Bunun yanı sıra kısa uygulama süreli çizgisel projede; inşaat gürültüsünden fauna elemanlarının etkilenmesi söz konusu olmayacaktır. Ayrıca Tablo 5.4.1'de listesi verilen makine ve ekipmanlar belirli bir sıra ile çalışacak olup, aynı anda aynı yerde çalışma olasılıkları çok düşüktür. Ancak bu rapor kapsamında yapılan gürültü hesaplamalarında en olumsuz senaryo baz alınarak hesap yapıldığından tüm makine ekipmanların aynı anda aynı yerde çalıştıkları varsayılmıştır. Dolayısıyla gerçekte oluşacak gürültü düzeylerinin çok daha düşük seviyelerde gürültü oluşması beklenmektedir. Proje alanında, inşaat aşamasında meydana gelecek gürültü konusunda “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nin dördüncü bölümünde yer alan “şantiye alanları için gürültü kriterleri� ile ilgili 23. Madde’de belirtilen hususlara uyulacak ve trafik muayeneleri, egzoz ölçümleri ve bakımları yapılan araçlar kullanılacaktır. İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları koruyabilmek ve gerektiğinde; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 78’inci maddesi gereğince işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler alınacaktır. İnşaat aşamalarında makine ve ekipmanlarda çalışanlara; başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler sağlanarak, çalışanların gürültüden etkilenmemeleri sağlanacaktır. 160 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 161 of 168 Böylece, çalışmalarda makine ve ekipmanlardan kaynaklı oluşacak gürültü ve titreşim seviyeleri çalışanları rahatsız etmeyecek düzeye indirilmiş olacaktır. Ayrıca yönetmeliklerin öngördüğü değerler yakalanarak, çevreye verilecek gürültü ve titreşim, minimum düzeyde tutulacaktır. 5.5. Atık Su Enerji İletim Hattı’nın ve erişim yolları arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında görev alacak kişilerden kaynaklı evsel nitelikli atıksu oluşacaktır. Enerji İletim Hattı ve ulaşım yollarında arazi hazırlama ve inşaat aşamasında çalışacak personellerden oluşacak evsel nitelikli atıksu, faaliyet alanı ve yakın çevresinde atıksu (kanalizasyon) sistemi olmadığından, 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘‘Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik’’ uyarınca; sızdırmasız olarak yapılacak fosseptik çukurunda biriktirilecektir. Çukurlar dolduğunda, atık sular en yakın belediyeye ait vidanjörler ile aldırılarak bertarafı sağlanacaktır. Ayrıca enerji iletim hattının inşaat çalışmalarında yapılacak beton imalatları için; hazır beton (beton santralinde hazırlanarak mikser araçları ile direk yerine getirilen beton) kullanılacaktır. Hazır beton için gerekli su beton tedarikçi firma tarafından betonun hazırlandığı yerde temin edilmektedir. Hazır beton imalatlarında kullanılacak sular, malzeme bünyesinde kalacağından herhangi bir atıksu oluşturmayacaktır. Ayrıca çalışma yapılan direkte beton imalatların bitmesinden sonra geri dönen mikser araçlarının yıkanması, proje sahası ve yakın çevresinde yaptırılmayacak olup, beton tedarikçi firmanın kendi sahasında(beton santrali) yapması sağlanacaktır. 161 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 162 of 168 6. KÜMÜLATİF ETKİ DEĞERLENDİRMESİ Kümülatif etkiler, bir projenin etkilerinin, mevcut veya planlanan diğ er projelerin etkileri ile bir araya gelmesinden kaynaklanmaktadır. Her proje, kendi başına bazı birincil ve ikincil etkilere neden olmakla birlikte, kümülatif etkiler aynı yörede ya da bölgede yer alan iki ya da daha fazla projenin doğrudan ve dolaylı etkilerinin toplamını ifade etmektedir. Yapılması planlanan faaliyetlerde kümülatif etkilerin göz önüne alınması önemli bir husustur. Her bir proje başına gerçekleşen etkiler tek başına önemli görünmeyebilir, ancak toplamdaki kayıp, bir başka deyişle kümülatif etkiler son derece önemli olabilmektedir. Bu bağlamda, Tuz Gölü Yeraltı Doğal gaz Depolama Projesi ÇED Raporu II. Ek Raporu kapsamında da Tuz Gölü Havzasında planlanan Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projeleri’ne ait kümülatif etkiler değerlendirimiş olup, Tuz Gölü Havzasında biri BOTAŞ tarafından, diğeri ise özel bir kuruluş tarafından planlanan iki adet proje söz konusudur. BOTAŞ tarafından yürütülmekte olan ve ÇED süreci tamamlanıp inşaat çalışmalarına başlanılan, ÇED Raporu II. Ek Raporuna kapsamındaki Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi, Tuz Gölü’nün yaklaşık 40 km güneyinde, Aksaray İli Merkez İlçe’ye bağlı Sultanhanı Belediyesi’nin ise yaklaşık 17 km güneyinde yer almaktadır. Bölgede BOTAŞ tarafından yapılması planlanan Tuz Gülü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi alanı civarında başka bir Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Tesisi’nin (YDGDT) kurulması söz konusudur. ÇED süreci tamamlanan ve Nihai ÇED Raporu için onay beklenen ATLAS Petrol Gaz İthalat İhracat Pazarlama Ticaret A.Ş. (ATLAS) tarafından planlanan ikinci proje ise; Aksaray İli, Merkez ve Eskil ilçeleri ile Konya İli Emirgazi İlçesi sınırlarında yer almakta olup, BOTAŞ tarafından tesis edilecek Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projesi yüzey tesislerine yaklaşık 2.500 m mesafede yer almaktadır. Söz konusu bu projelerin yüzey tesislerini ve diğer üniteleri gösteren topoğrafik harita Şekil 6.1.’de sunulmuştur. 162 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 163 of 168 Şekil 6.1. Planlanan Projelere ait Yüzey Tesislerini ve Diğer Üniteleri Gösteren Topoğrafik Harita 163 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 164 of 168 Şekil 6.1.’de görüldüğü üzere iki proje alanı birbirine çok yakın alanlarda yer almakta olup her iki projede eritme işlemleri için gerekli olan su Hirfanlı Baraj Gölü’nden sağlanmaktadır. Eritme işlemleri sonucunda oluşan tuzlu su her iki projede yine birbirinden farklı deşarj hatları ile Tuz Gölü’ne yapılacaktır. ÇED Raporu II. Ek Raporu kapsamında yapılan Kümülatif Etki Değerlendirme çalışmasında; her iki proje için su temin sistemi, deşarj hattı ve projeler kapsamında gerçekleştirilecek aktivitelerin, proje alanlarında ve yakın çevresinde bulunan flora-fauna üzerine etkileri değerlendirilecek olup bahsi geçen projelere ait fiziksel özellikler Tablo 6.1.’de sunulmuştur. Tablo 6.1. BOTAŞ ve ATLAS A.Ş. Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projelerine ait Fiziksel Özellikler Fiziksel Özellikler BOTAŞ ATLAS A.Ş. 77 96 Kavernaların Açılma Süresi (ay) 12 kaverna 12 kaverna Açılacak Kaverna Sayısı (6’lı gruplar halinde) (2’li gruplar halinde) Her Bir Kaverna Hacmi (m3) 630.000 630.000 Hirfanlı Baraj Gölü (tesis Hirfanlı Baraj Gölü (tesis Su Temin Noktası edilecek boru hattı ile) edilecek boru hattı ile) İhtiyaç Duyulacak Su Miktarı (milyon m3/yıl) 15 10.8 Tuz Gölü çorak alanı (tesis Tuz Gölü çorak alanı (tesis Deşarj Noktası edilecek boru hattı ile) edilecek boru hattı ile) Tuz Gölü Tuz Gölü Deşarj Edilecek Tuzlu Su Miktarı 15 (~1.760.000 m³ tuz 10.8 (~1.260.000 m³ tuz ihtiva (milyon m3/yıl) ihtiva etmektedir) etmektedir) Kaynak: Tuz Gölü Yeraltı Doğal Gaz Depolama Projelerine ait Atlas A.Ş. ÇED Raporu ve BOTAŞ Nihai ÇED Raporu Kümülatif Etki Değerlendirmesi çalışması kapsamında oluşabilecek maksimum etkinin değerlendirilmesi amacıyla söz konusu projelerin inşaat faaliyetlerinin (eritme ve deşarj aktiviteleri) aynı anda gerçekleştirilmesine göre oluşabilecek etkiler aşağıda listelenmiştir. 164 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 165 of 168 Buna göre;  Her iki projenin eritme işlemlerinde kullanılacak olan suyun Hirfanlı Baraj Gölü’nden aynı anda temin edilmesi ve bu durumun Hirfanlı Baraj Gölü ve diğer kullanıcılar üzerindeki etkisi,  Deşarj işlemlerinin aynı anda yapılması sonucunda alıcı ortam olan Tuz Gölü üzerinde oluşabilecek etkilerin değerlendirilmesi,  Su temin ve deşarj işlemleri sırasında faaliyet alanları ve yakın çevresindeki flora ve fauna üzerinde oluşabilecek etkiler olarak özetlenebilir. Tablo 6.1.’de görüleceği üzere toplamda 24 kavernanın eritilmesi işlemleri için yılda her iki projenin ihtiyaç duyacağı toplam su miktarı 25.8 milyon m³’dür. İhtiyaç duyulan bu su, Şekil 6.1.’de görüleceği üzere Hirfanlı Baraj Gölü’nün farklı noktalarından birbirinden bağımsız su temin hatları ile gerçekleştirilecektir. Temin edilecek toplam su miktarı Hirfanlı Baraj Gölü’nün su toplama miktarının % 0.5’inden daha az olup, konuyla ilgili her iki proje için DSİ Genel Müdürlüğü’nden gerekli izinler alınarak su kullanım protokölleri imzalanmıştır. Dolayısıyla her iki projenin hem ayrı ayrı hemde aynı anda Hirfanlı Baraj Gölünden su temin etmesi sonucunda; Hirfanlı Baraj Göleti üzerinde ve planlanan proje alanları üzerinde ki diğer kullanıcılar üzerinde olumsuz bir etki oluşumu beklenmemektedir. Kümüatif etkilerin değerlendirilmesi doğrultusunda beklenen diğer bir etki de, eritme işlemleri sonucunda oluşacak tuzlu suyun alıcı ortam olan Tuz Gölüne deşarj edilmesidir. Planlanan projeler kapsamında yılda; yaklaşık 3.020.000 m³ tuz ihtiva eden, 25.8 milyon m³ tuzlu su bağımsız farklı iki deşarj hattı ile birbirine yaklaşık 5.350 m mesafede bulunan iki noktadan Tuz Gölü’ne deşarj edilecektir. Bu durum, ÇED II. Ek Raporunda ve planlanan projelerin ÇED Raporlarında belirtildiği üzere sürekli su kaybına uğrayan ve kuruma tehlikesi ile karşı karşıya kalan Tuz Gölü’nün beslenimi açısından olumlu bir etki yaratacaktır. Bu hususta yukarda belirtilen ÇED Raporları kapsamında gerekli örnekleme ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiş olup, analiz sonuçları doğrultusunda; deşarj edilecek tuzlu su ile Tuz Gölü’nün su yapısının kalite ve kimyasal açıdan biribirine çok benzerlik gösterdiği ve kaynak açısından biribiriyle aynı olduğu görülmektedir. 165 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 166 of 168 Ayrıca, Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Su Kaynakları Yönetim Planı Projesi’nde Bölüm 9 Su Kaynakları Yönetim Planı ve Esaslarının Oluşturulması başlığı altında bu konuyla ilgili yer alan plan esaslarında da Tuz Gölü’ne dışardan yapılacak takviyelerin Tuz Gölü’nün sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşıdığı şeklindedir. Konuyla ilgili alınan plan esasları; - Mamasın Barajından Kontrollü Su Bırakımı Sağlanarak Göl Seviyesi Denetim Altında Tutulması. Tuz Gölünü Yüzeysel Akış ile Besleyen Akarsuların En Önemlilerinden Biri Olan Melendiz Çayı Suları Mamasın Barajından Kontrollü Su Bırakımı Tuz Gölüne Ulaştırılması ve Göl Seviyesi Denetim Altında Tutulması [2], - Bölüm 4.3.3’de de verildiği üzere (Tuz Gölü’nün hacmi 360,000,000 m3 ile 480,000,000 m3 arasında değişmekte olup en kötü duruma göre buharlaşma olmayacağı kabul edildiğinde yıllık deşarj edilecek suyun, göl seviyesinde 3-4 cm’lik bir artışa sebep olacağı hesaplanmıştır.) BOTAŞ Yeraltı Doğalgaz Depolaması ile Tuz Gölüne Basılacak Suyun Göl Seviyesini çok az da olsa yükselteceği ancak olumsuz bir etkisi beklenmemesi şeklindedir [3]. Yukarıda belirtilen hususlar doğrultusunda projelerin inşaat aktiviteleri boyunca; her iki proje kapsamında eritme işlemleri sonucunda oluşan tuzlu suyun hem ayrı ayrı hemde aynı anda Tuz Gölü’ne deşarj edilmesinin olumsuz bir etki yaratmayacığı, izleme ve kontrol çalışmaları ile oluşabilecek olumsuz bir etkinin önlenebileceği sonucuna varılmaktadır. Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi kapsamında son olarak ele alıncak konu, planlanan projelerin eritme işlemlerinde kullanılacak suyun temin edilmesi ve deşarj işlemleri için gerekli olan tesislerin (boru hattı güzergahları, EİH’ları, erişim yolları vb.) inşa edilmesi işlemleri sırasında bu güzergahlar ile yakın çevrelerinde yer alan flora-fauna üzerine olan etkilerin değerlendirilmesidir. ÇED II. EK Raporu’nun 4.1. Flora ve Fauna Bölümünde BOTAŞ Projesi kapsamında bu yardımcı ünitelerin tesis edilmesi işlemleri sırasında oluşması muhtemel etkiler ve alınacak önlemler belirtilmiş olup, belirtilen önlemlerin alınması ile Flora 2 Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi, Su Kaynakları Yönetim Planı Projesi, Mayıs 2010, Ankara 3 Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi, Su Kaynakları Yönetim Planı Projesi, Mayıs 2010, Ankara 166 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 167 of 168 ve Fauna üzerinde oluşacak geçici etkilerin minimize edilmesi sağlanmış olacaktır. Şekil 6.1.’de görüleceği üzere Atlas Projesinin yardımcı üniteleri farklı güzergahlarda tesis edilecek olup, her iki proje için inşaat aktivitelerinin aynı anda gerçekleştirilmesi durumunda faaliyet alanları ve yakın çevresindeki flora ve fauna üzerinde oluşabilecek kümülatif etkiler, raporun 4.1. Bölümünde belirtilen aynı önlemlerin alınması ve Uzman Biyologlar tarafından gerçekleştirişecek izleme çalışmaları ile önlenebilecektir. 167 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 Sayfa 168 of 168 EKLER EK-1. KURUM GÖRÜŞLERİ VE RESMİ YAZILAR EK 1-1. ÇED Olumlu Belgesi EK 1-2. Çevre ve Orman Bakanlığı Kurum Yazısı EK 1-3. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kurum Yazısı EK 1-4. DSİ Genel Müdürlüğü Kurum Yazısı EK-2. ENERJİ İLETİM HATLARINI GÖSTERİR TOPOGRAFİK HARİTA EK-3. BÜYÜK TOPRAK GRUPLARI VE ARAZİ VARLIĞI HARİTALARI EK-4. AKSARAY İLİ KÜLTÜR ENVANTERİ VERİLERİ EK 4-1. Sarıyahşi İlçesi Kültür Envanterleri EK 4-2. Ağaçören İlçesi Kültür Envanterleri EK 4-3. Ortaköy İlçesi Kültür Envanterleri EK 4-4. Eskil İlçesi Kültür Envanterleri 168 EK 1 KURUM GÖRÜŞLERİ VE RESMİ YAZILAR 169 EK 1-1 ÇED OLUMLU BELGESİ 170 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK-1-1 171 EK 1-2 ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI KURUM YAZISI 172 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 1-2 173 EK 1-3 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI KURUM YAZISI 174 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 1-3 175 EK 1-4 DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YAZISI 176 177 EK 2 ENERJİ İLETİM HATLARINI GÖSTERİR TOPOGRAFİK HARİTA 178 179 EK 3 BÜYÜK TOPRAK GRUPLARI, ARAZİ KULLANIM KABİLİYETİ SINIFLAMASI VE ARAZİ VARLIĞI HARİTALARI 180 181 182 183 EK 4 AKSARAY İLİ KÜLTÜR ENVANTERİ VERİLERİ 184 EK 4-1 SARIYAHŞİ İLÇESİ KÜLTÜR ENVANTERLERİ 185 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-1/1 186 EK 4-2 AĞAÇÖREN İLÇESİ KÜLTÜR ENVANTERLERİ 187 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-2/1 188 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-2/2 189 EK 4-3 ORTAKÖY İLÇESİ KÜLTÜR ENVANTERLERİ 190 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/1 191 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/2 192 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/3 193 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/4 194 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/5 195 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/6 196 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/7 197 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/8 198 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/9 199 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-3/10 200 EK 4-4 ESKİL İLÇESİ KÜLTÜR ENVANTERLERİ 201 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/1 202 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/2 203 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/3 204 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/4 205 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/5 206 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/6 207 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/7 208 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/8 209 TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇEVRESEL İZLEME VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ÇALIŞMALARI Belge Başlığı: TUZ GÖLÜ DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESİ ÇED RAPORU II. EKİ Belge no: CNR-REP-ENM-ADD-13/001 EK 4-4/9 210