E4725 V4 ekoiekoh ;zy/g ;zy/g ikDekoh gzikp oki T[gikT[ rzrk sZN dk fjZ;k j? i' fJj fPtkfbe gjkVhnK ns/ fjwkfbnk s'A tZrd/ dfonktk Bkb nkJh fwZNh ftZu tZf;nk j?. oki dk e[Zb y/socb 50000 tor feb'whNo j?. (y/socb gZy' d/; dk 19tK tZvk oki j?.) oki d/ fszB gqw[Zy y/so jB, fiBQK ftZu nZgo pkoh s/ fp;s d[nkp, ;sb[Zi ns/ xZro wkbtk fjZ;k ns/ dZyD gZSwh i'B ;kfwb jB. fJBQK ftZu wkbtk y/so ;G s' tZvk j? fi; ftZu 11 fIbQ/ jB ns/ fJj ;sb[Zi ns/ :w[Bk dfonk ftZueko ;fEs j?. Gkosh gzikp dk d[nkpk y/so fpnk; ns/ ;sb[Zi dfonk ftZueko ;fEs j?.. oki ftZu 22 fIbQ/, 142 pbke, 11773 gzukfJsK ns/ 15370 fgzv jB. fJj oki ;oeko dh fizw/tkoh j? fe T[j fJE/ tZ;d/ b'eK B{z ;kc ghD tkbk gkDh w[jZfJnk eotkt/. fgSb/ fJe djke/ s' ;oeko B/ fgzvK B{z gfjb d/ nXko s/ g{oh soQK eZiD eoB dh soihj fdZsh j? go ;k| ghD tkb/ gkDh ns/ Bkb j'o ;pzXs w[Zd/ fit/A fe ;|kJh ftt;Ek ns/ fBZih ;|kJh B{z gfjb d/ nkXko s/ soihj fdZsh j?. e[Zb fgzvK ftZu'A, 12648 ftZu 100#, 2703 fgzvK ftZu nZX guZXh iB;zfynk B{z ib ;gbkJh Bkb eto eodhnK jB ns/ 19 fgzv r[DtZsk Bkb gqtkfGs jB. (ibwBh nXhB 27H10H2014 sZe ehsh T[gbZpXh nB[;ko) gq'i?eN dk fgS'eV (g/Av{ ib ;gbkJh s/ ;k| ;|kJh) d/P d/ fjZf;nK ftZu ;k| ghD tkbk gkDh w[jZfJnk eotkT[DK oki ;oekoK dh w[Zy fizw/tkoh j?. oki ;oekoK d/ :sBK B{z g{ok eoB bJh Gkos ;oeko B/ e/Adoh ;ogo;h ;ehwK NRDWP ns/ fBowb Gkos nfGnkB NBA nXhB ftZsh ;jkfJsk gqdkB ehsh j?. gzikp ;oeko B/ g/Av{ ib ;gbkJh s/ ;k| ;|kJh d/ ftek; J/izv/ B{z gfjb d/ nkXko s/ soihj fdZsh j?. fgSb/ e[ZM ;kbK s'A g/Av{ ib ;gbkJh s/ ;k| ;|kJh ;?eNo bJh ek|h okPh ikoh ehsh rJh fi; sA' bZrdk j? fe fJ; ;?eNo B{z gfjb d/ nkXko s/ soihj fdZsh rJh j?. gzikp ;oeko dk gfjb/ gq'i?eN d/ bkGK B{z tZv/ g?wkB/ s/ wIp{sheoB d/ fJokd/ Bkb gkDh dh ;gbkJh ns/ efwT{fBNh dh ;k| ;|kJh dk fwnko T[Zuk j'fJnk j? (fitA/ fe 24%7 gkDh dh ;gbkJh, ;ko/ xoK B{z 100# gkDh d/ e[B?e;B Bkb i'VBk ns/ gVkntko iBse N{NhnK jNkT[DhnK, r[DtZsk Bkb gqGkfts y/soK ftZu gkDh d/ w[Zd/ B{z jZb eoBk j?/ oki d/ g/Av{ y/soK ftZu ;hto/i ns/ gkDh dh fBek;h bJh gqpzXe f;;Nw w[jZfJnk eotkT[D bJh tobv p?Ae dh ;jkfJsk Bkb d{ik gzikp g/Av{ ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/;B gq'i?eN P[o{ eoBk j?. g/Av{ ib ;gbkJh s/ ;k| ;|kJh ^II gq'rokw gzikp d/ ;ko/ 22 fIfbQnK d/ g/Av{ y/so ftZu P[o{ ehsk ikt/rk. gzikp ;oeko B/ tobv p?Ae dh wdd Bkb gzikp g/Av{ ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/;B gq'i?eN (PRWSSP) Po{ ehsk j?. fJ; d/ gq;zr gzikp ;oeko B/ e[ZM io{oh w[bkeD eotkJ/ jB sK i' fJ; gq'i?eN B{z fNekT{ Yzr Bkb ubkfJnk ik ;e/. w[Zdk (Assignment) fJ; nfXn?B dk w[Zy T[d/P ;wkfie w[bkeD , uzrh soQK ;wMD ns/ ;wkfie ftek; d/ w[Zd/ fit/A fe Gkr/dkoh ,Pkfwb eoBkk, gkodoPsk ns/ iwhB gqpzXB nkfd d/ BshfInK B{z g{ok eoB B{z :ehBh pDkT[Dk j?. Ppdktbh d/ gq;zr nB[;ko fJ; B{z fszB fjZf;nk ftZu tzfvnk frnk j?.  Gkr 1 L ;wkfie w[bkeD  Gkr 2 L w[ZYbk vkNk pDkT[Dk  Gkr 3 L;woZEk tXkT[Dk (gj[zu ns/ ekoiftXh) fJ; ekoiftXh ftZu w[ZYb/ ns/ d{;o/ b?tb dk vkNk nkT[Adk j?. d{;o/ gZXo d/ vkN/ ;pzXh gzikp dh gfjbK ikoh ehsh fog'oN bJh rJh j?. w[ZYbk vkNk y'ih sohfenK Bkb fit/A g/Av{ Gkr/dkoh, ghHnkoHJ/H (PRA), n"osK Bkb rZbpks ns/ ;tkN ftPb/;D eoe/ fJeZmk ehsk frnk j?. fJ; nfXn?B Bkb jo gZXo d/ GkrhdkoK dh gfjukD fit/A fe gkfb;h gZXo s'A y/soh ekotkJh, y/soh ekotkJh s'A bkGgksoh gZXo sZe ehsh rJh j? .fJ; B{z eoB bJh gfjbK GkrhdkoK dh gfjukD ehsh rJh ns/ T[; s'A pknd fJ; w[Zd/ d/ jo wzu s/ g{ok eoB B{z :ehBh pDkfJnk frnk . fJj ;bkjK fJ; nfXn?B d/ nkfyo sZe ikoh ofjDrhnK. fJjBK b'eK Bkb ezw eoB d/ g[okD/ siop/ Bkb ;kB{z :'iBk pBkT[D bJh jo GkrhdkoK s'A ;jh vkNk b?Dk dk sohek ngBkfJnk frnk. fgzvK dh u'D L b'eK Bkb rZbpks eoB s'A pknd fJj c?;bk ehsk frnk fe Gr'fbe s"o s/ c?b/ fJjBK 6 B[wkfJzdrh eod/ fIfbQnK ftZu'A fJZe^fJZe fgzv s/ ftuko ehsh ikt/ i' fszB tZy^tZy ;wkfie ;fGnkukoe y/soK ftZu g?Ad/ jB. bVh BzL fibQk ;wkfie ;ZfGnkukoe y/so pbke fgzv 1 ;qh w[es;o ;kfjp dZyDh gZSwh I'B wb'N Gzruoh 2 w'rk ;sb[i ns/ xZro wkbtk gb/B Xowe'N ;zrbk 3 ;zro{o ;sb[i ns/ xZro wkbtk gb/B wb/oe'Nbk MB/o 4 n?;HJ/Hn?;HBro ;sb[i ns/ xZro wkbtk gb/B wkioh Gi"bh 5 j[fPnkog[o nZgo pkoh ns/ fp;s d[nkp gb/B j[fPnkog[o 2 pfvnkb 6 nzfwqs;o nZgo pkoh ns/ fp;s d[nkp gb/B niBkbk jo"o y[od w[Zy y'iK ns/ uouk w[ZYb/ vkN/ d/ nXko s/ y'iL bkGgksoh w[bkeD L fJ; nfXn?B d"okB tZy tZy rqkw gzukfJsK d/ e[Zb 2377 xoK d/ b'eK Bkb okpsk ekfJw ehsk frnk. fJ; nfXn?B ftZu gzikp d/ nzfwqs;o, j[fPnkog[o, w'rk, ;qh w[es;o ;kfjp, ;zro{o ns/ n?;HJ/Hn?;HBro Pkfwb jB. w[ZYbh iKu s'A j/m fby/ w[Zy w[Zd/ ;kjwD/ nkJ/ . S/ fIfbQnK d/ S/ fgzvK ftZu nfXn?B eotkT[D bJh e/Adfos ;w{j uouk (FGD) th eotkJhnK rJhnK.  87# bkGgksohnK B{z o'ikBK ns/ 65H4# bkGgksohnK B{z fdB ftZu 2 tko gkDh T[gbZpX j' fojk j?. finkdkso xoK B{z (97H6#) Bz{ 5 xzN/ iK fJ; s' xZN gkDh dh ;gbkJh fwb ojh j?. fJ;/ soKQ 79H2# bkGgksohnK B{z ;jh ;w/A s/ jh gkDh dh ;gbkJh fwb ojh j?. 91H4# bkGgksohnK dk gkDh dh ;gbkJh b'V nB[;ko ;w/A s/ fwbB pko/ jK gZyh itkp ;h. Gkrhdkoh g/Av{ w[bkeD ( PRA exercise) d/ BshfinK s'A fJj t/yD ftZu nkfJnk fe GkJhukoe (Community) ;EkBK fit/A fe r[o{d[nko/ ns/ ;e{bK bJh ftGkr tZb'A i' w[|s gkDh w[jZfJnk eotkfJnk ik fojk j? T[; B{z GkJhukoe s"o s/ Pbkxk:'r edw dZf;nk j?. w[ZYb/ ;ot/ $w[bkeD i' 2009 ftZu eotkfJnk frnk ;h, dk vkNk ns/ iB;zfynk ;ot/ 2011 B{z w"i{dk nfXn?B dk nXko wzfBnk frnk j?. gzikp d/ fgzvK ftZu ghD tkb/ gkDh ns/ ;t;Ek ;/tktK dh gj[zu rsh ftZu j[D sZe j'J/ ;[Xko B{z d/yD bJh ehsk frnk j?. ;ko/ nB[;{fus iksh fgzvK B{z czePBb gkfJgv tkNo ;gbkJh (functional piped water supply) ;ehw d/ nzsors eto BjhA ehsk frnk i' fe ;w{bhns dk w[Zdk j?. j'o nZr/ fijV/ fgzvK ftZu gjz[u (visit) ehsh rJh T[ZE/ wjhBktko fBPfus$fBoXkfos fwfbnk idfe tos'A d/ fj;kp Bkb fpb b?Dk ukjhdk j?.  76H5# bkGgksohnK B/ ;'w/A dk Go';/:'r j'Dk dZf;nk j? . 55# bkGgksohnK B/ dZf;nk j? fe rowhnk ftZu gkDh dh ;gbkJh dk ;wK tXdk xNdk ofjzdk j? id' fe 26H1 bkGgksohnK B/ dZf;nk fe ;kok ;kb jh fJj ;fEsh pDh ofjzdh j?. 78H9# bkGgksohnK B/ ;jh wksok ftZu gkDh dh ;gbkJh j'D dk nfj;k; fdtkfJnk.  w"i{dk ;o's s'A fInkdkso bkGgksoh (85H3#) gkDh ghD bJh tosd/ jB ns/ (84H3#) ghD tkb/ gkDh B{z P[ZX BjhA eod/. fJj gkDh xoK ftZu ;ko/ b'VhAd/ ezwK bJh tofsnk iKdk j?.  58H9# bkGgksohnK B/ w"i{dk ;'fwnK sA' gqkgs j' oj/ ghD tkb/ gkDh r[DtXsk B{z uzrk dZf;nk j?. 24H7# bkGgksohnk B/ ghD tkb/ gkDh d/ ;[nkd B{z Bk g;zd ehsk j?, 10# bkGgksohnk B/ gkDh ftZu nkT[D tkbh Bk ;fjD:'r w[Pe pko/ dZf;nk j? ns/ 17H5# bkGgksohnk B/ dZf;nk j? fe w"i{dk ;'fwnk s' gqkgs j' fojk ghD tkbk gkDh ;k| BjhA j?.  gkDh dh gqsh fdB gqsh ftnesh ygs brGZr 50 bhNo j? i' fe b'V nB[;ko 41 s' 62 bhNo gqsh ftnesh pdbdh ofjzdh j?.  45H9# bkGgksohnk B/ dZf;nk fe T[j gkDh d/ fpbK dh ndkfJrh BjhA eod/ i' fJe nD;[ykthA tkosk dZ;d/ jB. pkeh 54# bkGgksohnK ftZu'A 87H6# jh wjhBktko gkDh d/ fpb dh ndkfJrh eod/ jB. b'eK Bkb okps/ d"okB t/fynk frnk fe rqkw gzukfJs ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/PB ew/NhnK tZb'A wjhB/tko gkDh d/ fpb dk o/N s?n eoBk ns/ bkGgksoh b'eK s'A g?;/ b?D dk ezw ehsk iKdk j?.  gykBk T[gbZpsk fJj do;kT[dh j? fe 83H8# xoK ftZu N[nkfJbN w"i{d jB fi; ftZu' 98H6# gkykB/ ukb{ jkbs ftZu jB . Gkrhdkoh g/Zv{ w[bkeD (PRA) d/ fBohyD d"okB th fJj' fijk ;kjwD/ nkfJnk. fJj ;kjwD/ nkfJnk j? fe fiBQK xoK ftZu N[nkfJbN BjhA jB T[j y[Zb/ ftZu jh ;"u eod/ jB.  fInkdkso (89H8#) t/fynk frnk fe rzdk gkDh y[ZbhnK BkbhnK okjhA eZfYnk iKdk j?. 50# e/;K ftZu fiZE/ BkbhnK BjhA jB rzd/ gkDh dh fBek;h rbhnK ftZu ehsh iKdh j? ns/ 19H7# xoK dk rzdk gkDh xo d/ fgStkV/ ftZu SZfvnk iKdk j?.  97H8 # wkwfbnk ftZu d/fynk frnk j? xo' xo e{Vk u[ZeD dk o[MkB fJe nkw rZb BjhA j?. fJj' o[MkB Gkrhdkoh g/Zv{ w[bkeD (PRA) d"okB th t/yD B{z fwfbnk j?.  42H1# xoK dh e{Vk ;[ZND dh ;G s'A wBg;zd irQK ;Ve dk feBkok j?, 19H9 # xoK tZb'A xo d/ fgZSb/ ftjV/ ftZu 19# xoK tZb'A y/shpkVh tkbh irQQK s/ ns/ 11H4# xoK tZb'A e{Vk o{Vh s/ ;[ZfNnk iKdk j?. 58H1# b'eK tZb'A fgzv s'A pkjo ns/ 41H9# b'eK tZb'A fgzv d/ nzdo e{Vk ;[ZfNnk iKdk j?.  98# b'eK B/ dZf;nk j? fe T[j wb w{so fsnkrD s'A pknd nkgD/ jZE X'Ad/ jB ns/ 95H7# b'e ykDk ykD s'A gfjbK jZE X'Ad/ jB. fJ;/ soQK 97H2# xoK tZb'A dZf;nk j? fe T[j wb w{so fsnkrD sA' pknd jZE X"D bJh ;kpD tosd/ jB. fJj ;G Gkrhdkoh g/Zv{ w[bkeD (PRA) d"okB t/fynk frnk. Gkrhdkoh L fBoBk b?D ftu ;w{j Gkrhdkoh pj[s xZN gkJh rJh brGr 81# bkGgksoh B/ dZf;nk fe n;hA edh th gkDh dh ;ehw ftu e'Jh fBoBk BjhA fbnk . j'o nZr/ nB[;{fus iksh ns/ n"osK dh Gkrhdkoh BjhA fwbh. finkdkso fgzv d/ b'eK B{z gkDh ns/ ;ckJh , gkDh dh r[DtZsk, ;k|^;|kJh nkfd w[ZfdnK pko/ e'Jh ikBekoh BjhA ;h.  gkodoPskL fgzv d/ b'eK ftu ukb{ ;ehw pko/ ikro{esk dh ewh gkJh rJh.  fiw/dkohL ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH dh fiw/tkoh fgzvK d/ sliped back dk w[Zdk ns/ ukb{ ;ehw d/ oy^oykt B{z gqGkfts eodh j?. ;oft; g'tkfJvo dh fiw/tkoh dk w[Zdk id'A se fgzv d/ b'eh fJjBK dh ;/tktK s'A y[P BjhA jB.  fPekfJs fBtkoB L b'eK tZb'A gkDh ;pzXh ehshnK fPekfJsK ns/ T[jBK dk fBgNkok eoB dhnK ;/tktK ftZu ek|h ;[Xko t/fynk j?. j[D sZe e[Zb gqkgs j'JhnK fPekfJsK ftZu'A 99# fPekfJsK dk fBgNkok j' u[Zek j? go w[ZYb/ ;ot/yD s'A gkfJnk frnk fe e/tb 2# b'eK tZb'A jh fPekfJsK doi eotkJhnK rJhnK jB. j' ;edk j? fe T[jBK B{z fPekfJs fBtkoB e/Ado pko/ e'Jh ikDekoh Bk j't/. w[ZYb/ vkNk s'A fJj gkfJnk frnk fe ygsekoK tZb'A gkDh dh ;gbkJh ;pzXh fPekfJsK fInkdkso gzukfJsK e'b (46H3#)l (14#) GPWSC e'b ns/ (11H6#) gzg T[go/No $ bkJhBw?B e'b doi eotkJhnk ikdhnk jB. fJjBK ftZu' 26# b'e w[;ebks j'D d/ tkpi{d gkDh dh ;gbkJh ;pzXh fPekfJsK doi Bjh eotkT[Ad/. 8H3# ;wZf;nktk B{z 3 s' 7 fdBK ftZu nN?v ehsk ikdk j?. j[D sZe 19# fPekfJsK dk ;zs'yiBe jZb ehsk frnk j? id fe 81# e/; jb/ sZe nD;[bM/ gJ/ jB. wfjew/ tZb'A fdZs/ vkN/ nB[;ko j[D sZe 2009 s'A 2014 sZe 42519 fPekfJsK doi j'JhnK fijBK ftZu'A 42147 fPekfJsK dk fBgNkok j' u[Zek j? i' e[Zb fPekfJsK dk bZrGr 99# pDdk j?. N/pb Jh^1 wfjew/ tZb'A gqkgs fPekfJsK ns/ fBgNkok ( fwsh 1H12H2009 s'A 15H12H2014 sZe) bVh BzL t/otk Bzpo 1 T[Zes ;w/A ftZu doi j'JhnK e[Zb fPekfJsK 42519 2 T[Zes ;w/A ftZu fBgNkok ehshnK e[Zb fPekfJsK 42147  n"osK dh ;fEshL fJj gqkgs d{;oh ;{uBK dZ;dh j? fe fbzr nB[gks xN fojk j?, nkofEe ezw ftZu Gkrhdkoh ns/ f;nk;h c?;b/ B{z eotkT[D ftZu B[wkfJzdrh th xZN ojh j?. nfXn?B d"okB okpsk eoB t/b/ fJj g[;Nh j'Jh fe xZN fjZ;k b?D dk ;ZG sA' tZvk ekoB ;hfws ikro{esk j?. fJj gzikp ftZu n"osK dh fBwB ;fEsh do;kTAd/ jB. nkfyo ftZu fJj gkfJnk frnk fe n"osK s/ xoK d/ tZX oj/ p'M ekoB T[jBK dhnK fpwkohnK ftZu tkXk j' fojk j? . fJ; bJh n"osK B{z ;Pes eoB dh b'V j? . ftok;sh e'Mk ekoB 30# xoK ftZu gykB/ Bk j'D dk f;ZXk n;o n"osK ns/ e[VhnK B{z gqGkfts eodk j?. e{Vk fJeZmk eoB ns/ rzd/ gkDh dk fBek; th n"osK B{z gqGkfts eodk j?. ;z;Ekrs w[bkeD  fJ; gq'i?eN ftZu fbnk frnk w"i{dk ;z;Ekrs wkvb GkJhuko/ dh wzr nB[;ko ekotkJh eodk j?. fi; dh ft;Eko ikDekoh j/m fby/ nB[;ko j?L o fgzv gZXo s/ ew/Nhnk GPWSC i' fe fgzv dh fJe ;EkJh ew/Nh j?, T[j fgzv gZXo s/ ;?BhN/;B / koh Bkb ;pzfXs :'iBk B{z bkr{ eoBk, ezw eotkT[Dk, oZy oykn ns/ gqpzX ;w/s ;ko/ ezwK dh fizwt B{z fBGkT[Dk j?. o fibQk gZXoL fibQK gZXo s/ ;ko/ gqpzX eoB bJh fibQk ib ;?BhN/;B ew/Nh (DWSC) ns/ fibQk gq'rokw gqpzXe ;?Zb (DPMC) ;kfwb jB. fibk ib s/ ;?BhN/;B ew/Nh fJj :ehBh pDkt/rh fe T[j RWSS dh :'iBK B{z gkbDk eoB bJh fJj fXnkB oZyD fe ;ko/ ezw ;wkfie gqpzXeh Yku/ d/ nB[;ko ;kohnK rshftXhnK fit/A fe :'iBkpzdh ns/ fBrokBh nkfd ehshnK rJhnK jB, oki ib s/ ;?BhN/PB fwPB (SWSM) ns/ fIfbQnK ftueko skbw/b :ehBh pDkT[D. o oki gZXoL oki gZXo s/ oki ib s/ ;?BhN/PB fwPB (SWSM) tksktoD Bhsh pDkT[Ad/ jB ns/ ;wkfie gqpzXeh Yku/ B{z bkr{ eoB, fBrokBh ns/ w[bkeD eoB bJh fdPk fBod/P ikoh eod/ jB. SWSM B{z tksktoD w[Zfdnk Bkb ;pzXs j'o ftGkrK Bkb th skbw/b oZy/rk. gq'rokw vkfJo?eNo, SWSM B{z ;wkfie gqpzXeh YKuk d[nkpk oki Go ftZu bkr{ eoB bJh fiw/tko j't/rk. SWSM ftZu fJZe oki gZXoh tksktoD wkfjo j't/ i' fe tksktoD Bkb ;pzXs ;ko/ ezwK B{z ;wkfie gqpzXeh YKuk (SMF) nB[;ko eoBk :ehBh pDkt/ ns/ i' fe fJ; gbkB B{z io{oh fdPk fBod/P ns/ bkr{ eoB bJh piN w[jZJhnk eotkt/rk. w[bkeD Bhsh L ib Bhsh L gkDh dhnK e"wh BhshnK d/ wZd/Bio gzikp nkgD/ oki ftZu bkr{ ;w{bhns Bhsh B{z fsnko eoB ftZu ekw:kp j'fJnk j?. i/eo 2013 d/ nkJhHnkJhHghHJ/$n?wHUHghHnko d/ ftBk;e ;{uh nze B{z d/fynk ikt/ sK e"wh gZXo d/ 51 nzeK d/ w[ekpb/ gzikp B{z 100 ftu'A 60 nze fwb/ jB. fco th i/ ;{uh d/ ;jh ftBk;e nzeK B{z d/fynk ikt/ sK oki B{z e"wh gZXo d/ 34 nzeK fto[ZX 24 nze jh fwb/ jB feT[Afe b'e ;Gk 2013 d/ ;ftXkfBe 11t/A ;fefvT{b d/ ;ko/ 29 GkrK B{z bkr{ BjhA ehsk frnk . gzikp dk ftZsh ftBk;e ;{uh nze d{i/ okiK dh s[bBksfwe ewi'o gkfJnk frnk^ e"wh gZXo d/ 29 nzeK fto[ZX e/tb 17 nze jh fwb/ jB.fJ;/ soQK ;woZEk tXkT[D ns/ fiw/tkoh d/ e"wh gZXo s/ 50 ns/ 43 nzeK d/ s[bBkfwe 39 ns/ 47 nze eqwtko fwb/ jB. 73 thA ;zftXkBe ;'X nB[;ko g/v{z ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/;B ;ehwK d/ fte/Adoh gqpzX dh ;EkgBk bJh oki nZr/ tZX fojk j?. fJ; bJh rokw gzukfJs B{z ;Pes ehsk frnk j? . rokw gzukfJs ib ;gbkJh s/ ;?BhN/;B ew/Nh B{z rokw gzukfJs dh ;p^ew/Nh d/ s"o s/ rfms ehsk frnk j?. rokw gzukfJs ib ;gbkJh s/ ;?BhN/;B ew/Nh B{z ib ;gbkJh ;ehwK bJh fiw/tkohnK ;"AghnK rJhnK jB fe T[j :'iBK, bkr{ eoB ns/ oy oykt ftZu nfjw G{fwek fBGkT[Dr/. ;ehw ukb{ j'D s' pknd, rokw gzukfJs ib ;gbkJh s/ ;?BhN/;B ew/Nh fgzv B{z uzrh r[DtZsk ;/tktK w[jZfJnk eotkT[D ns/ fNekT{ oy oykt bJh w[Zy G{fwek fBGkT[Dr/ ns/ bkGgksoh T[g:'rh oy oykt d/ you/ B{z g{ok eoB bJh ndkfJrh eoBr/. j[D fBowb Gkos nfGnkB sfjs ftneshrs xo/b{ b?NohBk pDkT[D bJh rohph o/yk s'A j/mb/ gfotkoK ns/ rohph o/yk s' T[gob/ gfotko fit/A fe nB[;{fus iksh SC nB[;{fus iBiksh ST S'N/ s/ rohp fe;kB, iwhB s' fpBQK ekw/, ngkji ns/ fJ;soh gqw[Zy gfotko jB, bJh ftZsh fonkfJs fdZsh iKdh j?. gzikp oki ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/;B Bhsh, 2014 sfjs fgzv gZXo s/ 100# xoK B{z ;kfwb ehsk ikDk j?. fJ; Bhsh d/ nB[;ko rohp gfotko ns/ rohph o/yk s' j/mb/ gfotkoK B{z e[Zb bkrs bJh 10# bkGgksoh fjZ;/ ftZu 50# fonkfJs d/D dk gqpzX ehsk j?. N/pb ^Jh 3 ib ;gbkJh s/ ;hto/i/ f;;Nw bJh ftZsh fonkfJs e[Zb bkrs ftZu Gkr/dkoh nkw b'e rohp gfotko ;XkoB fJbkek 800 o[gJ/ 400 o[gJ/ w[Pfeb fJbkek (gjkVh,;/w, ezYh ,pkovo 400 o[gJ/ 200 o[gJ/ ns/ nB[;{fus fgzv ) fJ; bJh rqkw gzukfJs ib ;gbkJh ns/ ;?BhN/PB ew/Nh B{z fJj nfXeko fdZsk frnk j? fe T[j ftXtk n"osK, ftebKr ns/ p/xo/ b'eK B{z ftZsh ;jkfJsk d/D bJh c?;bk b? ;ed/ jB. gkDh Bkb ;pzfXs gkfb;hnK d/ nfXn?B s'A ikfjo j? fe fJj oki Gkr/dkoh$fjZ;/dkoh sohe/ ngBkT[D ftZu soZeh eo fojk j?. gzikp B/ gfjbK jh rohp spe/ tkbh gkfb;h bkr{ ehsh j'Jh j?.fJ; bJh fJ; gkfb;h B{z j'o ;[rV pDkT[D dh b'V BjhA fco th ewi'o spe/ dh 100# Gkr/dkoh eotkT[D bJh ekoiftXh pDkT[D dh ;bkj fdZsh iKdh j?. ftPt p?Ae oZfynk BhshnKL b'V nB[;ko ftPtpA?e dhnk pukU etu gkfb;h B{z ft;t p?e dh Ugo/PB gkfb;h bJh tosD dk fieo ehsk frnk ;h. ;td/;h b'eL oki ftZu nB[;{fus ephfbnk dh npkdh Bkb ;pzXs e'Jh th xo BjhA j? fJ; bJh gq'i?eN f;ZX/ ns/ nf;ZX/ s"o s/ d/;h b'eK d/ wkD, wB[Zyh nfXeko, o'ih o'Nh iK ;td/;h b'eK d/ ;fGnkuko B{z gqGkfts BjhA eo/rk. fJ; bJh OP 4H10 ;td/;h b'e :'iBk nB[;ko fJj oki d/ fe;/ y/so ftZu bkr{ BjhA jz[dh feT[Afe fJZE/ e'Jh y/so ;td/;h npkdh tkbk BjhA j? go fJj :'iBK ewi'o tor fit/ fe fJ;soh gqw[Zy gfotkok, rohph o/yk d/ j/mK dh nkpkdh, n:'r nkpkdh, p/;jkok, nB[;{fus iksh nkpkdh d/ b'eK ns/ xoK B{z ;kfwb eoB bJh fsnko ehsk ikt/rk. nDukfjnk g[Botk; L gzikp ;oeko d/ nfXekohnk Bkb rZbpks d"okB fJj dZf;nk frnk fe gzikp g/Av{ ib ;gbkJh s/ ;k| ;|kJh Bhsh d/ nB[;ko p[fBnkdh Ykuk pDKT[D bJh EK fgzv dh rokw gzukfJs ib ;gbkJh s/ ;?BhN/;B ew/Nh d[nkok fdZsh ikt/rh. fJ; dh g[;Nh GkJhuko/ gZXo s/ jo gzukfJs Bkb j'D tkbh e/Adfos ;w{j uouk ( FGD) d"okB ehsh rJh ;h. fJj' rZb fgzv d/ b'eK ns/ gzukfJs d[nkok th dZ;h rJh fe fijVh ;kwbkN dh iwhB gzukfJs e'b j? ns/ fJ; gq'i?eN nXhB pDB tkb/ gpfbe p[fBnkdh YKu/ bJh spdhb eo fdZsh ikt/rh. f;oca ;hto/i ;ehwK fiZE/ NohNw?AN f;;Nw bZrDk j? bJh iwhB dh b'V j?. jo ;ehw bJh YkJh J/eV iwhB ukjhdh j?.;hto/i ;ehwK bJh T[jh fgzv u[D/ ikD/ jB fiZE/ rqkw gzukfJs e'b iwhB T[gbZpX j?. fJ; gq'i?eN bJh e[Zb iwhB brGr 787H5 J/eV (315 ;ehwK % YkJh J/eV gqsh ;ehw) ukjhdh j?. gq'i?eN d/ d{;o/ fjZf;nK ftZu ;/tk gZXo B{z T[Zuk u[ZeDk, xoK B{z e{B?ePB d/ e/ gkDh sZe gj[zu tXkT[Dk, b'eK B{z ;k| ;[Eok gkDh d/D bJh ofjzd/ y/so ftZu gkfJg bkfJB gkT[D Bkb b'eK dh ;w{bhns tXkT[Dk j?. fJ; bJh gq'i?eN d/ fJjBK fjZf;nK bJh iwhB dh b'V BjhA ikgdh. fe;/ yk; e/; ftZu i/ iwhB dh b'V gt/rh sK rqkw gzukfJs tZb'A fdZsh ikD tkbh Gko w[es iwhB jh tosh ikt/rh iK wkoehN ftZu'A f;ZXh yohd ehsh ikt/rh. (t/uD$yohddko dh ;fjwsh nB[;ko) fJ; bJh e'Jh th iwhB w[Zb BjhA bJh ikt/rh ns/ fJ; bJh bkr{ Bhsh (OP) 4H12 nB[;ko nDfJSZs ;Ekgs eoB dh e'Jh th s[e Bjh pDdh go fJ; gq'i?eN B{z brkT[D bJh ik tkXk eoB bJh i/ e'Jh IwhB dh io{os g?dh j? sK T[j gzukfJs d[nkok w[jZJhnk eotkJh ikt/rh. go gzukfJsK B{z fJj :ehBh pDkT[D dh b'V j? fe fJ; bJh e'Jh th iwhB wZ[b Bk bJh ikt/.  T[ZE/ e'Jh th nDfJZSs iwhB wZ[b Bk bJh ikt/.  gzukfJsh iwhB jh fJ; ezw bJh tosh ikt/rh.  fJj IwhB s/ e'Jh BikfJi epik BjhA j't/rk ns/ fJj iwhB Gko w[es j?.  IwhB GkJhuko/ d[nkok u[Dh ikt/rh fiZE/ gkDh dh T[gbZpsk :ehBh j't/rh.  w[|s fdZsh iwhB dh s;Zbh ehsh ikt/rh.  IwhB B{z spdhb eoB dk ezw w[ezwb ehsk ikt/rk ns/ iwhB dk f;ob/y, fteoh vhv iK ;wM's/ d[nkok GkJhuko/ e'b ehsk ikt/rk.  fPekfJs fBtkoD dk gqpzX ehsk ikt/rk. gqtkBrh d/D s'A gfjbK IwhB d/ b?D d/D dk ezw wzvb d|so d[nkok fe;/ j'o J/iz;h okjhA eotkfJnk ikt/rk. T[; IwhB B{z ;theko BjhA ehsk ikt/rk fi; d/ wkbe e'b nkofEe ;woZE fwZE/ nB[;ko (2H5 J/eV) d/ pokpo iK T[; s'A xZN iwhB j't/. ;woZEk tXkT[D Bhsh ns/ ekoi :'iBk oki ib ns/ ;?BhN/PB fwPB (SWSM) fJe T[Zu gZXoh ns/ wkor doPB eoB tkbh ;z;Ek j?. fJ; ftZu e[M BtK eoB bJh ns/ ;pzXs oki ib ns/ ;?BhN/PB fwPB (SWSM), oki gq'rokw w?B/iw?AN ;?Zb (SPMC) ns/ CCDU d/ nfXekohnK B{z fbzr ;wkBsk ns/ ;wkfie ;w{bhns frnkB ftZu tkXk eoB dh oDBhsh B{z bkr{ eoB dh b'V j?. gkDh dh ;gbkJh s/ f;;Nw B{z fNekT{ ns/ uzrk pDkT[D bJh itkpd/jh, wkor fBrokB ftXh ns/ d{i/ ftGkrK Bkb skbw/b dh b'V j?. fBrokBh bJh nkBbkfJB f;;Nw B{z oki fIbQk ns/ pbke gZXo s/ fNekT{ pDkT[D bJh ^ ;woZEk tXkT[D, n?wHnkJhHn?;H vkNk nXkfos chvp?e ftXh, ngb'v y/so fBrokBh w[bkeksK, wB[Zyh ;o'sK dh No/fBzr, ftZs gqpzXB, gqGktPkbh, fPekfJs fBtkoB, oy^oykt ns/ fdPk ;zeN fBrokBh ;fj:'r f;;Nw dh b'V j?. ;woZEk tXkT[D Bhsh uko gZXo s/ gq;skfts fdZs/ y[bk;/ s/ nXkfos j?L N/i fJZe L oki gZXo^ SWSM, SPMC ns/ CCDU d/ nfXekohnK d/ bJh fJe oki gZXoh toe;kg eotkJh ikt/ fi; ftZu BthBsw ikDekoh , fbzr ;wkBsk dh wjZssk s/ ;zt/dB;hbsk nkfd dh ikDekoh fdZsh ikt/. fIbQk gZXo ^ fIbQk gZXo dhnK toePkg eotkJhnK ikD fi; ftZu gq'i?eN dh ikDekoh fit/A fJZe' fgzv ns/ pj[ fgzv ib ;gbkJh ;ehwK bkr{ eoBk, ;t;Ek nfGnkB, fjZ;/dkoh, gq'i?eN dk bkGgksoh fjZ;k, fbzr ;wkBsk dh wjZssk s/ ;zt/dB;hbsk nkfd fIbQk ib ns/ ;?BhN/PB ew/Nh ns/ fIbQk gfo;d d/ nfXekohnK B{z d/D dh b'V j?. ;N/i fszB L wzvb gZXo^ dhnK toePkgK eotkJhnK ikD fi; ftZu gq'i?eN pko/ ikDekoh fit/A fJZe' fgzv ns/ pj[ fgzv ib ;gbkJh ;ehwK bkr{ eoBk, ;t;Ek nfGnkB, fjZ;/dkoh, gq'i?eN dk bkGgksoh fjZ;k, fbzr ;wkBsk dh wjZssk s/ ;zt/dB;hbsk nkfd pbke e'nkovhB/No ns/ ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH w?ApoK B{z d/D dh b'V j?. ;N/i ukoL fgzv gZXo ^  ;e{bh pZfunK bJh gqokEBK whfNzrK fi; ftZu ;k| ;|kJh ns/ gkDh dh ;jh tos'A bJh ikDekoh d/Dk  nKrBtkVh s/ f;js toeoK Bkb whfNzrK eoBk fi; ftZu ;k| gkDh ns/ gkDh ;?Agb N?;N eoBk nkfd.  fw;soh gZXo No/fBzr^ uzrh seBhe Bkb gykB/ pDkT[D bJh  gbzpo No/fBzr nkfd eotkT[Dk ;wkfie gqpzXeh ekoiftXh w[Zy yso/ s/ T[jBK d/ pukU GkJhukoe wdd ns/ Gkr/dkohL fJ; gq'i?eN dk ezw eoB bJh GkJhuko/ dh bzw/A ;w/A sZe ;fj:'r dh b'V j't/rh. fgzvK$b'eK Bkb rZbpks eoB s/ ;kjwD/ nkfJnk fe fJ; B{z bkr{ eoB ekch w[PfebK dk ;kjwDk eoBk gt/rk.  GkJhuko/ ftZu fJ; B{z bkr{ eoB bJh ikro{esk tXkT[D dh b'V j?.  ;wkie fgSV/ ro[Zg i' uzrh nkofEe ;fEsh ftZu BjhA jB ns/ T[j e[Zb oew ftZu ndkfJrh eoB bJh n;woZE j'Dr/ .  n"osK dh xZN Gkr/dkoh, nkofEe ;PesheoB xZN j'Dk, nBgVsk ns/ gfotko d/ c?;fbnk ftZu xZN fjZ;k b?Dk nkfd. ;ehw pDkT[D d/ tZyo/^tZyo/ gZXo s/ fjZ;/dkoK Bkb ;bkj w;tok eoe/ fJjBk w[;ebK dk jZb eZfYnk ik ;edk j?. brksko ib ;gbkJh b'eK B{z gkfJgK okjhA ghD tkb/ gkDh dh ;gbkJh ;pzXh ed/ edkJh ns/ xZN tZX gkDh dh fdZes g/P nkT[Adh j?. fJ; bJh b'eK tZb'A ;hto e[B?e;B b?D s'A gfjbK uzrh wksok ftZu gkDh ;w/A f;o b?DK g;zd eoBr/. xZN tZX fpibh ;gbkJh ekoB gkDh gzg yokp j[zd/ jB s/ ek|h wksok ftZu ;ehw s/ bZrk i/ T[jBK B{z gkDh jo o'i ;w/A f;o Bk fwfbnk sK T[j nkgD/ g[okD/ gkDh d/ ;'w/ tosD B{z wIp{o j'Dr/ fi; eoe/ yokp gkDh Bkb T[jBK dh f;js ;pzXh w[Zd/ ysw BjhA j'Dr//. b'VhAd/ pukU sohe/ jBL 1H b'eK B{z gkDh d/ ;wA/, wksok, r[Dkswe eoB bJh sohe/ sbk; eoB/ j'Dr/. 2H gkDh dh ;gbkJh brksko d/D bJh fpibh d/ d{;o/ gqpzX eoB pko/ th ;'uDk j't/rk fit/A fe P"o T{oik nkfd. n"osK dh ;hws Gkrhdkoh n"osK ;wki dh bZrGr 50# iB;zfynk j? ns/ T[jBK B{z ni/ sZe b'VhAdk ;Pes BjhA ehsk frnk sK i' T[j whfNzrK ftZu fjZ;k b?D ns/ gkDh dh ;gbkJh ;pzXh b'VhAd/ c?;b/ b? ;eD . fJjBK ;[Xko sohfenK B{z bkr{ eoB bJh fbzr ekoi ftXh ftZu n"osK dh Gkrhdkoh :ehBh pDkT[D dh b'V j?. pbke gZXo s/ ;EkJh Ykuk s/ ;Nkc dh xkN L gq'i?eN B{z bkr{ eoB d/ tZyo/ tZyo/ gZXo s/ ;Nkc dh xkN gkJh rJh . i' nwbk pbke gZXo s/ g/Av{ b'eK d/ B/V/ j[zdk j? dh nDj'Ad ekoB gq'i?eN B{z bkr{ eoB bJh p[ok gGkt gkT[Adk j?. j/mb/ gZXo d/ ;Nkc B{z w[ZYbh ikDekoh ns/ ;woZEk tXkT[D bJh pbke gZXo s/ ;o's e/Ado pDkT[D dh b'V j?. fIbQk gq'rokw w?B/w?AN ;?Zb ftZu 85 n;kwhnK fto[ZX 32 n;kwhnK ykbh gJhnK jB fit/A fe T[g wzvb fJzihBhno^ew^gq'rokw w?B/iw?AN nca;o, gohfeUow?AN wkfjo , ;jkfJe gohfeUow?AN wkfjo ( T[g wzvb fJziBhno gZXo ), vkNk t?fdsk nca;o( T[g wzvb fJziBhno gZXo ), w[Zy BePk Bth; , B?ZNtoe gqpzXe, ;hBhno n?uHnkoHvhH wkfjo, nkJhHJhH;hH wkfjo, ;zuko wkfjo, nkJhHNhH wkfjo ns/ ;tkrseosk. fJ;/ soQK fIbQk gq'rokw w?B/iw?AN ;?Zb ftZu 402 n;kwhnK fto[ZX 136 n;kwhnK ykbh jB. fijBK ftZu T[Zg wzvb fJzihBhno(6), i[Bhno fJzihBhno(11), n?uHnkoHvhHwkfjo (15), nkJhHJhH;hHwkfjo (21), ftZsh nca;o (4) , n?wHnkJhHn?;H , seBheh ukbe(4), ftZsh ;jkfJe(6), vkNk n?ANoh Ugo/No (21) nkfd. pbke oh;'o; e'nkovhB/No i' 50# jh T[gbZpX jB Bkb uzrh :'iBk pDkT[Dk, bkr{ eoBk ns/ w[bkeD eoBk gqGkfts j' oj/ jB. fco th w"i{dk ;Nkc Bkb wfjewk b'eK ftZu ikro{esk g?dk eoB ftZu ;cab j'fJnk j? gqzs{ ;wkfie ftek; fJZe bzpk o;sk j? fi; B{z fNekT{ sohe/ Bkb sfj eoB bJh ;wofgs ;wkfie ftek; :{fBN ;Ekfgs eoB bJh ;[Mkn fdZsk iKdk j?. ;Nkc B{z ;kcN ;feb dh xkN j/mb/ gZXo d/ ;Nkc Bkb rZbpks eofdnK fJj d/fynk frnk j? fe T[jBK dh ;woZEk ftu tkXk eoB dh b'V j? feT[Afe T[j brksko jh g'qi?eN ubkT[D ftu fJe nfjw G{fwek fBGkT[Ad/ jB. fJ; bJh io{oh j? fe pbke gZXo d/ fo;'o; ;?ANo s/ T[ZE/ bZr/ tZy^tZy ;Nkc B{z ;kcN ;feb d/D dh b'V j? sK i' T[j uzrhnK ;/tktK d/ ;eD. ;Nkc B{z ;ehw d/ tZy tZy gZXo s/ ;kcN ;feZb w[jZJhnk eotkT[D Bkb fdZshnK ikD tkbhnK ;/tktK ftZu tkXk j't/rk. pokposk s/ ;w{bhns Gkos gZXo s/ f;js s/ ;k| ;|kJh d/ wkwb/ ftu gzikp T[Zu doi/ ftu nkT[Adk j?. fco th 29# g/Av{ b'eK e'b xo/b{ gykB/ BjhA jB id fe 59# b'eK e'b ;?gfNe N?e xoK ftZu pD/ j'J/ jB. fJ; bJh fJjBK xoK B{z gfjbK gkykB/ Bkb ns/ fco ;hto Bkb i'VB bJh ftP/P ftZsh ;jkfJsk dh b'V j? . fJ; bJh gq'i?eN ftZu 100# b'eK B{z i'VB bJh yk; ;jkfJsk dh b'V j?. rokw gzukfJs ew/NhnK B{z seBheh s/ foekov d/ oy oykt bJh ;Pes eoB dh b'V fJj d/fynk frnk j? fe rokw gzukfJs ib ;gbkJh ew/NhnK tZb'A ;ehwK B{z ubkT[D s/ oy ^oykt dh fiw/tkoh bJh j'Jh j? go oy oykt bJh seBheh :'rsk s/ foekov oZyD ftZu ekch fgZS/ jB. fi; Bkb ;ehwK B{z fNekT{ sohe/ Bkb ubkT[D ftZu G?V/ n;o g?Ad/ jB . fJ; bJh T[jBK B{z seBheh :'rsk s/ foekov oyD bJh b'VhAdh No/fBzr dh b'V j?. fPekfJs fBtkoB L f;ekfJs fBtkoB dk vkNk dZ;dk j? fe 99# fPekfJsk dk fBgNkok ehsk ik fojk j? go w[ZYb/ vkN/ nB[;ko pj[s xZN b'eK tZb'A fPekfJs e/Ado e'b fPekfJsK doI eotkJhnK rJhnK. fJ; bJh fPekfJs fBtkoB e/Ado e'b fPekfJsK doi eotkT[D bJh b'eK ftZu ikro{esk g?dk eoB dh b'V j?. fJ; d/ Bkb jh fPekfJsK d/ fBgNko/ bJh fJ; :zso B{z j'o skesto pDkT[D dh b'V j? feT[A i' fJj ;kvh w[ZYbh b'V Bkb ;pzfXs j?. f;ekfJsk dk fBgNkok s[ozs eoB dh b'V j? feT[Afe b'eK e'b j'o e'Jh ftebg BjhA j?. s[ozs T[Zu doi/ dhnK ;/tktK gqdkB eoB bJh wkfjo b'eK dk ezw s/ brkT[D dh b'V j? . gq'i?eN d/ fJ; gq;zr ftZu e[M ;wkfie ftek; w[ZfdnK dh gfjukD ehsh rJh j?. N/pb ^Jh 3 ;wkfie gqpzXe Ykuk N/pb ^1 ;wkfie ;p{s ;wkfie gqpzXe ekotkJh gq'i?eN fiw/dko w[Zd/ ;N/i ^ ;ko/ nB[;{fus ^;w{bhns bJh T[s;kfjs ns/ ftT[As s'A n?;HghHn?wH;h$ j/mb/ spe/ iksh d/ fgzvK B{z ikro{e eoBk gfjbK n?;HvpfbT{Hn?;Hn?wH Bkb gkfJgK okjhA ib ^ ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH dh $vhHvpfbT{Hn?;Hn?wH$ pokposk ;gbkJh ;ehw d/ whfNzr vthiB$ihHghH vpfbT{Hn?;H;hH ns/ nzsors gkDh ^;wkfie nkofEe p/;bkfJB ;w{bhns BjhA fdZsk frnk. fsnko eoB bJh ;wkfie bJh ^ rohpK s'A T[Zek nkofEe ;ot/yD eoBk ( fXnkB g[Zek gkDh d/ fpb ;wkfie ;fGnkukoe ;kXBK dk e/Adfos b?Dk wsbp nwho BePk pDkT[Dk ns/ YKukrs eoBk b'eK d/ fpb ndk ;ot/ eokT[Dk eoBk rokw ;Gk ftu c?;b/ b?D bJh L ^ xoK ftZu gkDh ^rohp spe/ B{z Bkb b? e/ uZbDk dk e{B?ePB Bk j'Dk ^fbzr ekoi ftXh B{z bkr{ eoBk ^ xo ftZu gkykBk ^xo$fgzv$rokw gZXo s/ Bk j'Dk Gkrhdkoh g/Av{ w[bkeD eoe/ fJeZm/ j'D bJh gq/fos eoBk ^y{jh tkb/ iK ^fgzv s'A fj;/dkoh fJeZmh eoB ;?gfNe NA?e gkykB/ bJh fgzv d/ b'eK B{z gq/fos eoBk tkb/ xo ;hto/i ns/ ;wMkT[Dk Bkb i'VB ftZu o{uh Bk j'Dk. ^fgzv s'A fj;/dkoh fJeZmh eoB :'iBk n?;HghHn?wH;h$ bJh fgzv d/ b'eK B{z gq/fos eoBk uoB n?;HvpfbT{Hn?;Hn?wH ns/ ;wMkT[Dk $vhHvpfbT{Hn?;Hn?wH$ ^ gkDh dh wksok nB[;ko fpb vthiB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;h N?bh;e'fge wjhBktko do ^ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH dh whfNzr ^ ;KMh fBrokBh eoBh . bkr{ vthiB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;h ;ko/ fjZ;/, ;jh ;/tktK d/D bJh uoB mhe ezw eod/ jB bJh nkoih ukb{ eoBk ;w{j w?ApoK Bkb oy^oykt dh oy^oyk vthIB$ ihHghHvpfbT{Hn?;H;h :'iBk ns/ piN pko/ uouk t uoB eoBk ^ Gkrhdkoh sohe/ Bkb wjhBktko fBoXkfos eoB bJh ihHgh$thHvpfbT{Hn?;H;hH dh whfNzr eotkT[Dh ^wjhBktko fJeZmk eoB bJh Ugo/No$nf;;N?AN dh Gosh ^fJj s?n eoBk fe ekch ;g/no T[gbpX jB ns/ fgzv d/ w[Zy b'eh ;ehw d/ oy ^oykt ftu wkfjo jB. Gkrhdkoh ^fBoBk b?D ftu ^fIbQk toePkg d/ Bkb gq'i?eN ftT[As s'A n?;HghHn?wH;h$ fgzv d/ b'eK dh B{z nZr/ tXkT[D godk uotkjk gfjbK n?;HvpfbT{Hn?;Hn?wH Gkrhdkoh xZN j? ^Gkrhdkoh tXkT[D bJh ;wkfie $vhHvpfbT{Hn?;Hn?wH$ vthiB ^n"osK ns/ w'pkbkfJio dh Gosh nB[;{fus iksh dh ^xo^xo$tkov$fgzv$rokw$gzukf Gkrhdkoh BjhA j?. Js gZXo s/ ib ns/ ;ckJh ^fgzv d/ b'eK dk w[fjzw gkDh dh r[DtZsk ^rokw gzukfJs ns/ fgzv dh ;tk;E ns/ ;ckJh ikDekoh nkfd s/ ikro{esk xZN j?. ^ fdZshnK ikD tkbhnK ;/tktK :'iBk vthIB dh ndkfJrh eoB bJh fJZSk uoB Pesh g?dk eoBk sK i' ;ehwK ;jh Yzr Bkb uZb ;eD. ^;KMh fBrokBh eoBh . bkr{ vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH ;ko/ fjZ;/, ;jh ;/tktK d/D bJh uoB mhe ezw eod/ jB bJh nkoih ukb{ eoBk ;ehw d/ ukb{ j'D s'A fszB wjhB/ oy^oyk vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;h pknd ;wkfie gqpzXB dk t uoB w[bkeD eoBk gkodof; ;hws gkodof;sk gqkEfwesk d/ nkXko s/ fgzvK dh ftT{As s'A n?;HghHn?wH;h$ sk ekoB b'eK dk xZN u'D eoBh gfjbK n?;HvpfbT{Hn?;Hn?wH ikr ^gzukfJsK B{z u'D pko/ dZ;Dk $vhHvpfbT{Hn?;Hn?wH$ ^EK ns/ u[Dh ikD tkbh seBhe vthiB$m/e/dko bJh ;fjws j'Dk sywhB/ ns/ ;ehw pko/ rokw :'iBk ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH$vthIB$ gzukfJs$ ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH m/e/dko tZb'A rokw ;Gk dh wzBi{oh b?Dk ns/ nB[;{fus fJbkfenK ;pzXh ;bkj eoBh ns/ d;skt/ih wzBi{oh b?Dh. ^ gkodoPsk$fv;gb/ p'ov fsnko eoB/ ^ ftT[As d/ gfjb/ uoB s'A b? e/ oy^oykt sZe ;{uBk b'eK B{z d/Dh. ^;ehw ;pzXh nzfsw BeP/, e[Zb fjZ;/dkoh dk fttoD ns/ ;ko/ uoBk bJh ezw ysw eoB ;pzXh ;wKpZX fttoD. ^ ftZsh ;'w/, oew ns/ bkr{ bkr{ ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH$vthIB$ uoB ;pzXh ;N/N; fog'oN pko/ uoB m/e/dko dZ;Dk ^ ezw ysw j'D s'A pknd, ftZsh yks/ ns/ oy oykt ;pzXh ikDekoh d/Dh ^b'eK dh Gkrhdkoh Bkb ukb{ oy ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH$vthIB j'Jh ;ehw dk 6 wjhB/ pknd oykt ;wkfie nkfvN eoBk fiw/dkoh uZb ojhnK ;ehwK ^wfjew/ tZb'A gq'i?eN pko/ b'eK ftT[As s'A n?;HghHn?wH;hH$n?;HvpfbT{Hn?;H dk w[V mhe Bk ftueko ns/ gzikp ;oeko dh gfjbK n?w$ uZbD pko/ t?p;kfJN s/ ;{uBk fdZsh ikDh vhHvpfbT{Hn?;Hn?w$vthIB ihHghHvpfbT{Hn?;H j?. ;h dh fiw/tkoh ^;wkfie fjZ;/ B{z s/ ezw eoB d/yh rJh. fi; tkb/ b'eK d/ Bow j[Bo B{z Bkb w"i{dk ;ehwK tXkT[D dh b'V j? dh d/y Gkb gqGkfts j'JhnK fgzv dh fBrokBh (;wkfie :'iBk vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH jB. nkfvN) uoB ^fgzv ftu w[jZJhnk ^ w'pkfJb n?gbhe/PB bkr{ eotkJh ikD eoBk tkbhnK ;/tktK s'A ^ b'eK d/ fJsokI$fPekfJsK ns/ fgzv tkfbnK dk ;[MktK dk fBtkoB eoBk y[P Bk j'Dk ;oft; ^ b'eK d/ fJsokI$fPekfJsK ns/ bkr{ vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH gq'tkfJvo dh ;[MktK dk fBtkoB eoB uoB fiw/dkoh dk w[Zdk ^ rokw gzukfJs t/fynk frnk. $ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH d[nkok gq'ro?; ns/ r[Dtsk fBrokBh eoBk ^;KMh fBrokBh eoBh . bkr{ vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH ;ko/ fjZ;/ ;w/ApZX nB[;ko g{o/ uoB eoB/. ^ ebkg[ofInK dk ek|h wksok oy vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH ftZu T[gbZpX eotkT[Dk ns/ d/y oykt Gkb bJh yk; b'eK B{z f;ybkJh uoB d/Dk fB;fus eoBk j?. nBukfjn ^ gzukfJsh iwhB ^ gzukfJs fJj :ehBh pDkJ/rh k g[Botk; ftZu'A gzukfJs fe fdZsh ikD tkbh iwhB T[jBK iwhB w[|s d/t/rh d/ epi/ ftZu j? ns/ T[; T[go ^ gzukfJs e'b fe;/ dk BIkfJi epik BjhA j?. b'VhAdh iwhB j'D ^ rqkw ;Gk iwhB d/ spkdb/ dk ekoB fJj e'Jh wsk gk; eo/rh w[Zdk BjhA j?. ^ gzukfJs fJj :ehBh pDkt/rh fe fJj iwhB w[Zb BjhA bJh rJh. ^ fJ; iwhB dh nDukjh u'D BjhA ehsh rJh. ^gzukfJs epi/ tkbh iwhB gq'i?eN d/ T[d/; bJh jh fJ;s/wkb ehsh rJh j?. ^ iwhB s/ e'Jh BIkfJi epik BjhA j? ns/ Gko w[es j?. ^gkDh dh T[gbpXsk B{z :ehBh pDkT[D s'A pknd iwhB b'eK tZb'A u[Dh ikt/rh ^ y[Ph Bkb fdZsh iwhB B{z s;dhe ehsk ikt/rk. ^ iwhB dk spkdbk rokw gzukfJs$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH d/ BK ofi;Nov ;/b vhv iK nkg;h ;wM"s/ okjhA eotkfJnk ikt/rk. ^ fPekfJsK dk fBtkoB eoB dh th ftt;Ek j't/rh. ^ wzvb d|so tZb'A shih fXo okjhA spkdbk ehsh iwhB dh wzBi{oh d/D s'A gfjbK gVskb eotkJh ikt/rh.fi; wkbe e'b 2H5 J/eV s'A iwhB xZN j't/rh T[;s'A iwhB BjhA bJh ikt/rh. ^;KMh fBrokBh eoB s'A g{oh :'iBk vthIB$ihHghHvpfbT{Hn?;H;hH j'Jh NokfJb d"okB fJj fBPfus bkr{ eoBk fe;/ thiwhB s/ ;ko/ uoB e'g'B?AN ;jh ezw eo oj/ jB ns/ ;kohnK ;/tktK efEs u'D gqfeqnk B{z tkfJbN BjhA eo ojhnK jB. fbzr ekoi ftXh fJ; ;?eNo gq'rokw d/ Nhu/ sK jh gqkgs ehs/ ik ;ed/ jB id'A d't/A fbzr nkdwh s/ n"os fJeZm/ ezw eoB s/ ezw B{z ;[uZi/ Yzr Bkb g{ok eoB ftu ekotkJh eoB. fJ; B{z g{ok eoB bJh n"osK B{z fJ; gq'i?eN Bkb i'VB bJh ekoi gqDkbh ftu ;ehw uZeo nB[;ko Pkfwb ehsk ikDk io{oh j?. N/pb Jh ^4 fbzr ekoi ftXh rshftXhnK n?ePB ns/ fwDB ;{ue fizw/tkoh ;wk ;hwk ;{uBK ;o's Bshi/ L gzikp dh y/soh gj[zu gkfb;h bkr{ eoB bJh fbzr ekoiftXh ;wkfie s/ fbzr 1H gq'i?eN d/ n?wHnkJhHn?;H B{z n?;HghHn?wH;h fJe ;kb • p/;bkfJB ;ot/ ;e/seK B{z pBkT[D ;w/s w[ZYb/ ;e/seK nB[;ko H pknd vkNk n?wHnkJhHn?;H Bkb ;wkfie s/ fbzr ;e/se vkNk gqkgs • MIS i'VBk eoBk, nfXnkB eoBk s/ ezw eoB dhnK xkNk B{z g{ok eoB bJh w[Zy gqkgshnK dk ;EkJh pdbkU eoBk j?. 2H f;js ns/ ykd gdkoEK bJh ftZsh ;[ftXk Bkb j'J/ tkX/ ns/ n"osK s/ n;o bJh gkDh s/ ;t;Ek ;/tktK gqdkB eoBk s/ T[;dk w[bkeD eoBk j?. fbzr Xkok f;XKsK B{z 1H nk;k, J/Hn?BHn?wH, nKrBtkVh n?;HghHn?wH;h fJe ;kb n?wHnkJhHn?;H g/Av{ ib ;gbkJh ns/ n"os nfXnkgeK B{z H pknd ;wkfie ;ehwK B{z :'iBk ihHghHvpfbT{Hn?;H;h ftZu Pkfwb w'pkbkfJio dh oDBhsh nB[;ko eoBk j? rshftXh fog'oN co/wtoe ftZu GPWSC ftZu xZN'- xZN fJe ftZu fIeo eoBk i'VBk fsjkJh n"osK fjZ;k b?D 3H ;kohnK n"osK w?ApoK B{z ;t/dB;hb toe;kg ns/ No/fBzrK d/Dk. 4H ;ehw d/ oy oykt d"okB n"osK B{z wjhBktko fpb ns/ oy oykt ftZu ;kwb eoBk j?. 5Hfbzr nB[gks B{z g{ok eoB bJh vhHghHn?wH ;hH s/ n?;HghHn?wH;hH ftu Gosh eoBk gZXo s n"osK dk gqshfBXh j'Dk fB;fus eoBk j?. 7H xZN s'A xZN 50# ;wkfie w'pkbkfJi n"osK j'DhnK ukjhdhnK jB. ;w{j w'pkbkfJi/;B gq'i?eN dh ikfrqsh nfGnkB bJh n?;HghHn?wH;h gfjb/ ;kb s'A n?wHnkJhHn?;H B{z gq'i?eN dk io{oh fbzr dh ;zs[bB Gkrhdkoh $vhHghHn?wH;h nrKj ;wkfie fjZ;k wzfBnk frnk ^n"osK d/ w[ZfdnK B{z finkdk stZi' w'pkbkfJio dh j?. d/Dk rshftXh fog'oN ^fgzv d/ gkDh dh ;gbkJh ns/ ftZu fIeo eoBk ;tZSsk bJh N?eB'bi' h u[DB bJh n"osK dh nfjw fjZ;/dkoh. ;wkfie ekoieosk ns/ ;wkfie ftek; wkfjo xZN' xZN 50# n"osK j'DhnK ukjhdhnK jB. 33# GPWSC w?Apo n"osK j'DrhnK ;tZSsk ns/ ;k| ;ckJh bJh fdZshnK No/fBzrK ftZu 33# n"osK j'DhnK ukjhdhnK jB. • ib ns/ ;tZ;Ek SPMC/SPMU/DPMC/BRC/GPW n?;HghHn?wH;h gfjb/ ;kb s'A gq'i?eN d/ gq'i?eN B{z bkr{ eoB SC/GP d/ nc;oK B{z fbzr nXkfos $vhHghHn?wH;h nrKj n?wHnkJhHf;;Nw bJh w[Zy Gkrhdko ;t/dB;hbsk dh No/fBzr fdZsh No/fBzrK ysw n"osK dh ;woZEk ikt/rh j'D pko/ fog'oN dk ftek; eoBk No/fBzr ftZu xZN' xZN 30# n"osK j'DhnK ukjhdhnK jB. ^xN' xZN ;kb ftu 1 toe;kg ns/ ;ko/ ;Nkc B{z No/fBzr ftu fjZ;k b?Dk io{oh j?. ib ;gbkJh s/ ^seBkb'ih dh g;zd ns/ seBheh n?;HghHn?wH;h gfjb/ ;kb s'A gq'i?eN gqpzXB ;tZSsk ;ehwK ftZu w[bkeD bJh n"osK tZb'A fjZ;/dkoh $vhHghHn?wH;h nrKj ;{uBk f;;Nw fNekT{gBK gqkgs gkT[Dk . eoBk ^oy oykt dhnK No/fBzrK ftu 33# n"osK dh fjZ;/dkoh ^ib ;gbkJh ns/ ;tZSsk f;;Nw d/ oy oykt dh ftZsh gqpzXB bJh n"osK dh Gkr/dkoh ^rohpK bJh pDkJ/ ;tZSsk pbkeK dh fBZih ;[oZfynk w[skfpe BkowI s?n eoB/ ^d't/A wod ns/ n"osK B{z gkDh dh tos'A ;k| ;|kJh ftZu ehs/ ikD tkb/ tkX/ bJh No/fBzrK d/Dk ^n"osK B{z xo/b{ gkykfBnK d/ oy oykt ns/ g/Av{ ;?BhNoh pIkoK d/ fw;sohnK dh No/fBzr bJh d/Dk n;[oZfyns ekoi ftXh L xoK B{z ;hto Bkb i'VB bJh ft;/; ;jkfJsk d/Dk Bhsh gZXo c?;b fJj oki ib s/ ;tZ;Ek fwPB (SWSM) gZXo s/ b?D/ pDd/ jB. xoK$xotkfbnK dh gfjukB eoBk fijBK B{z ;t;Ek ;/tktK ni/ fdZshnK ikDhnK jB. fJjBK xok B{z ;o's czv d/ e/ w[ZYbhnK ;/tktK d/D dh b'V gt/rh . gzukfJs dh ;jkfJsk Bkb GPWSC tZb'A gfjukB ehsh ikDh j?. fJ; gqfeqnk B{z nwhoh gZXo dk wkgdzv fbnk ikt/rk ns/ fJjBK dh gfjukD j/m nB[;ko ehsh ikt/rh. - rohp g/Av{ dh gfjukD nwhoh wkgdzv b?Ad/ j'J/ ehsk ikt/rk fit/A T[j b'e i' xo 200 torc[ZN d/ pD/ wekB ftu ofjzd/ jB Gkt/A T[j fgzv ftZu iK fgzv s'A pkjo ofjzd/ j'D iK xo dk w[Zyh ftebKr iK n"os iK pi[or i' 65 ;kb s'A T[Zgo j? ns/ fijBK dh nkwdB dk e'Jh gZek t;hbk BjhA j?. - fijBK xoK ftu gykB/ BjhA jB T[jBK B[z ;oekoh ;ehwK Bkb i'fVnk ik ;edk j? fit/A fBowb Gkos nfGnkB, fBwB NokfJp pBkJ/ ik ;eD. fJe pko gykBk pD ikt/ sK rohph o/yk gq'rokw nXhB ;hto Bkb i'V/ ik ;ed/ jB. ^ fpBK gkykB/ xoK B{z fBowb Gkos nfGnkB iK nB[;{fus iksh ns/ iBiksh GbkJh gq'rokw Bkb i'fVnk ik ;edk j? sK i' T[jBK d/ xoK ftZu ;k| ;[Eo/ gkykB/ pDkJ/ ik ;eD. gkykBk pDB s'A pknd T[j xo gzikp dh rohp gZyh Bhsh Bkb i'fVnk ik ;edk j?. (gkDh s/ ;hto/i bJh tZyo/ o/N) w[ZYbhnK b'VK w[skfpe j/m fbyh oDBhsh bJh ;[Mkn fdZsk iKdk j?. T) fpBK gkykB/ s'A rohp xo n) n;[oZfyns (p/xo, ftebKr ns/ gotk;h ) fijBK dh ;t;Ek b'V g{oh BjhA j'Jh. ^ T[j xo fijBK d/ ;?gfoN N?Ae pD/ jB go T[jBK B{z yk; ;jkfJsk dh b'V j?. T) ;hto/i e{B?ePB dh wjZssk pko/ b'VhAdh ;{uBk d/Dk fi; dh fiw/tkoh ;{uBk d/D tkbh J/iz;h iK B[wkfJzd/ dh j't/rh. n) xoK ftZu 100# e[B?ePB eoB bJh ihHghHvpfbT{ Hn?;H;hH :ehBh pDkt/rh. 3H ;XkoB sohe/ ngBkT[D L ;hto/i iK gkDh d/ e[B?ePB b?D bJh ojkfJP ;pzXh e'Jh th ;p{s fit/A okPB ekov, ;Bkysh ekov, nXko ekov wzB/ ikD/ ukjhd/ jB.fJjBK bJh b'VhAd/ gqkoEBk gZso ihHghHvpfbT{Hn?;H;h d|so ftZu j'Dh ukjhdh j?. 100 # ;hto e{B?e;BK bJh xoK B{z j/m fby/ nB[;ko bkG gj[zukfJnk ik ;edk . fijBK xoK ftZu ;g?fNe N?Ae pD/ j'J/ jB go e'Jh ;hto/i e{B?ePB BjhA j?. - 50# fJwdkd i' 15 fdBK d/ ftu noih d/D - 25# fJwdkd i' 30 fdBK d/ ftZu noih d/D - 10# i[owkBK i' ;ehw ubD s'A 31 fdBK s'A pknd noih d/D 5H T[jBK gzukfJsK$tkovK B{z fJBkw bJh g/qfos eoBk fijVhnK 60 fdBK d/ nzdo 100# e[B?ePB eotk b?D. ;wkfie nkfvN ;wkfie nkfvN f;;Nw B{z fiw/tkoh d/ ;zdoG ftZu ;[rV pDkT[D bJh bkGgksoh, Gkrhdkoh, r[Dtsk, d/ ;ze/se ngBkT[D/ ukjhd/ jB. fJj xZN' xZN ;ehw ;kfJeb ftu d' tkoh eoBk ukjhdk j?. ukj/ gbkfBzr s'A ezw eoB sZe s/ d{;ok ezw ysw eoB s/ ukb{ eoB s'A pknd ;ko/ gqGkfts b'eK d/ B[wkfJdK B{z Nhw pDk e/ nkfvN eoBk ukjhdk j? s/ T[; s'A pknd jh ezw dk ;N/N; b? e/ ekotkJh eoBh ukjhdh j?. fBrokBh s/ w[bkeD nzdo{Bh fBrokBh L nzdo{Bh fBrokBh GPWSC, DWSC s/ SPMC b?tb s/ ehsk ik ;edk j?. jo gZXo s/ Gkrhdkoh fBrokBh GPWSC d/ eohd/ B{z ;wkfie ekoieosk ik j'o, fjZ;/dko B{z{ Bkb b? e/ ehsh ik ;edh j? s/ fog'oN T[u gZXo sZe ehsh ik ;edh j? fit/A fIbQk ib ;gbkJh ew/Nh fBohyD eoe/ nkgDh fog'oN gqd/P gq'rokw w?B/iw?AN ;?Zb e'b iwQK ehsh ikt/rh. pkjoh fBrokBh s/ shi/ tZb'A w[bkeB fJ; ezw bJh gqd/P gq'rokw w?B/iw?AN ;?Zb fe;/ ;bkjeko B{z brk ;edh j? i' gq'i?eN dk w[bkeB eoe/ fog'oN eo/rk. fJZe f;Zfyne, siop/eko pkjoh fBrokBh wkfjo iK NGO fi; B{z SPMC brk ;edh j?, nzdo{Bh w[bkeB eod/ ;{fus eo/. shih gkoNh nkfvN bJh SPMC e'Jh tZyok ;bkjeko d' gZXoK s/ j' ;edk j? fijVk :'iBk eoB ns/ ezw ysw eoB s'A pknd j' ;edk j?. shih gkoNh tZb'A ehs/ ;cbsk g{ope nkfvN B{z g/w?AN eoB Bkb i'fVnk ik ;edk j?.