34855 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI (SAÁCH THAM KHAÃO) NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI - 2008 iii Cuãa caãi cuãa caác Quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI Where is the Wealth of Nations? Measuring Capital for the 21st Century © 2006 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái. 1818 H Street, NW Washington, DC 20433 Telephone 202-473-1000 Internet: www.worldbank.org Email: feedback@worldbank.org Giûä moåi baãn quyïìn 1 2 3 4 09 08 07 06 Nhûäng phaát hiïån, kiïën giaãi vaâ kïët luêån àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naây laâ cuãa caác taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng quan àiïím cuãa Höåi àöìng Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay caác chñnh phuã maâ hoå àaåi diïån. Ngên haâng thïë giúái khöng baão àaãm tñnh chñnh xaác cuãa nhûäng dûä liïåu àûúåc sûã duång trong cuöën saách naây. Àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, viïåc goåi tïn vaâ nhûäng thöng tin khaác àûúåc thïí hiïån trïn bêët cûá baãn àöì naâo trong cuöën saách naây khöng haâm yá möåt sûå xaác nhêån hay thûâa nhêån naâo àöëi vúái caác àûúâng biïn giúái, hoùåc võ thïë phaáp lyá cuãa bêët cûá laänh thöí naâo tûâ phña Ngên haâng Thïë giúái. Quyïìn vaâ Giêëy pheáp Têët caã caác tû liïåu trong êën phêím naây àïìu coá baãn quyïìn. Viïåc sao cheáp hoùåc chuyïín taãi tûâng phêìn hoùåc toaân böå êën phêím maâ khöng àûúåc pheáp laâ vi phaåm phaáp luêåt hiïån haânh. Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín Quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc truyïìn baá vaâ cho pheáp taái baãn êën phêím cuãa Ngên haâng. Quyïìn taái baãn êën phêím seä àûúåc cêëp pheáp möåt caách nhanh choáng. Àïí àûúåc pheáp sao cheáp vaâ in laåi bêët cûá phêìn naâo cuãa cuöën saách naây haäy gûãi àïì nghõ vúái thöng tin àêìy àuã àïën: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, www.copyright.com. Moåi cêu hoãi khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp kïí caã quyïìn àûúåc múã chi nhaánh phaãi gûãi vïì: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org. LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN Cuãa caãi cuãa quöëc gia laâ möåt yïëu töë hïët sûác quan troång cho sûå phaát triïín cuãa möîi nûúác. Noá laâ nïìn taãng cho saãn xuêët phaát triïín, àöìng thúâi laâ nhên töë taåo ra tùng trûúãng kinh tïë vaâ phuác lúåi xaä höåi. Vêåy cuãa caãi cuãa caác quöëc gia nùçm úã àêu? Noá göìm nhûäng thaânh töë naâo? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång cho viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Trïn cú súã nghiïn cûáu gêìn 120 quöëc gia trïn thïë giúái trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, caác taác giaã cöng trònh hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi Thiïn niïn kyã, ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn, giaá trõ nguöìn nhên lûåc, giaá trõ vö hònh - nhûäng ngûöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, àïí tûâ àoá nhêën maånh caác quöëc gia cêìn coá chiïën lûúåc duy trò vaâ sûã duång nguöìn cuãa caãi cuãa mònh möåt caách húåp lyá nhùçm àaåt àûúåc muåc tiïu tùng trûúãng bïìn vûäng. Xuêët baãn cuöën saách Cuãa caãi cuãa caác quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI, chuáng töi muöën giúái thiïåu àïën baån àoåc nhûäng nghiïn cûáu cuãa caác taác giaã thuöåc Ngên haâng Thïë giúái. Nöåi dung cuöën saách göìm 9 chûúng nùçm trong 4 phêìn, trong àoá nïu lïn caách àaánh giaá vöën thiïn niïn kyã; ûúác lûúång cuãa caãi; têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu: khai thaác taâi nguyïn, nguöìn nhên lûåc vaâ baão vïå möi trûúâng. Ngoaâi ra cuöën saách coân bao göìm phêìn phuå luåc tham khaão. Àêy laâ cuöën saách coá giaá trõ nghiïn cûáu, tham khaão töët cho caác nhaâ nghiïn cûáu, hoaåch àõnh chñnh saách, nhêët laâ àöëi vúái nhûäng nûúác àang phaát triïín, àang thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá. Nhûäng nöåi dung cuãa cuöën saách àaä àûúåc dõch theo àuáng nguyïn baãn tiïëng Anh, Ngên v CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? haâng Thïë giúái xuêët baãn nùm 2006. Trong cuöën saách coá nhiïìu khaái niïåm múái, tuy àaä cöë gùæng Viïåt hoaá song cuäng khoá traánh khoãi khiïëm khuyïët. Nhaâ xuêët baãn rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën àoáng goáp cuãa baån àoåc àïí lêìn xuêët baãn sau àûúåc hoaân chónh hún. Xin trên troång giúái thiïåu cuöën saách vúái baån àoåc. Thaáng 6 nùm 2008 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA vi MUÅC LUÅC Lúâi noái àêìu ix Lúâi caãm ún xi Caác tûâ viïët tùæt xii Tòm kiïëm cuãa caãi quöëc gia ­ Sú àöì tû duy xiv Baáo caáo toám tùæt xv Phêìn 1: Haåch toaán cuãa caãi 1 Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Vöën thiïn niïn kyã 3 Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi 21 Phêìn 2 ­ Thay àöíi cuãa caãi 37 Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy 39 Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick 55 Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi 69 Chûúng 6: Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc 79 Phêìn 3 ­Cuãa caãi, Hoaåt àöång saãn xuêët vaâ sûå phaát triïín 95 Chûúng 7. Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë 97 Chûúng 8: Cuãa caãi vaâ saãn xuêët 111 Phêìn 4 ­ Kinh nghiïåm quöëc tïë 131 Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng 133 Phuå luåc: Nguöìn vaâ phûúng phaáp 157 Phuå luåc 1: Xêy dûång caác ûúác lûúång cuãa caãi 159 Phuå luåc 2: Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000 179 Phuå luåc 3: Ûúác lûúång tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûâng quöëc gia, 2000 183 Phuå luåc 4: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000 189 Taâi liïåu tham khaão 195 vii LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU Cuöën saách naây àùåt ra möåt vêën àïì quan troång: Taâi saãn caác quöëc gia úã àêu? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång vïì viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Nhûäng ûúác tñnh vïì töíng giaá trõ cuãa caãi ­ bao göìm giaá trõ saãn xuêët, taâi nguyïn thiïn nhiïn, vaâ taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë cho thêëy rùçng taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë (àûúåc ào búãi phaáp quyïìn) laâ cêëu thaânh quan troång nhêët trong töíng giaá trõ cuãa hêìu hïët caác quöëc gia. Àiïìu ngaåc nhiïn laâ úã chöî caác nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng goáp àïën ¼ töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, chiïëm tó lïå lúán hún so vúái giaá trõ saãn xuêët. Àiïìu naây cho thêëy viïåc quaãn lyá töët hún hïå sinh thaái vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn seä laâ chòa khoáa àïí duy trò sûå phaát triïín khi caác quöëc gia àêìu tû phaát triïín cú súã haå têìng, nguöìn nhên lûåc vaâ nùng lûåc thïí chïë. Àaáng chuá yá laâ phêìn diïån tñch àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã chiïëm àïën gêìn 70% nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn úã caác nûúác ngheâo. Vò vêåy caác nûúác cêìn quan têm nhiïìu àïën viïåc duy trò chêët lûúång àêët àai. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách naây cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, möåt caách toaân diïån. Coá nhiïìu vñ duå minh chûáng sûå phuå thuöåc vaâo nguöìn lûåc cuãa caác quöëc gia, vñ duå nhû Böëtxoana, möåt nûúác àaä sûã duång nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn laâm noâng cöët cho tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë gêy ngaåc nhiïn cuãa mònh. Bïn caånh àoá, kïët quaã nghiïn cûáu chó ra rùçng giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn tñnh trïn àêìu ngûúâi coá xu hûúáng tùng cuâng vúái mûác tùng cuãa thu nhêåp khi so saánh caác nûúác vúái nhau. Phaát hiïån naây dûúâng nhû mêu thuêîn vúái nhûäng hiïíu biïët lêu nay cho rùçng sûå phaát triïín thûúâng phaãi àaánh àöíi bùçng sûå xuöëng cêëp cuãa möi trûúâng thiïn nhiïn. Tuy nhiïn, kïët quaã nghiïn cûáu cuäng chó ra rùçng, tñnh trïn àêìu ngûúâi, hêìu hïët caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïìu chûáng kiïën sûå suy giaãm trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuäng nhû nguöìn giaá trõ tûå nhiïn. Àêy ix CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? laâ möåt tñn hiïåu xêëu nhòn tûâ goác àöå möi trûúâng lêîn goác àöå röång hún vïì sûå phaát triïín. Tùng trûúãng laâ àiïím mêëu chöët nïëu caác nûúác àang phaát triïín àùåt muåc tiïu àaåt àûúåc Caác Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã vaâo nùm 2015. Tuy nhiïn, sûå phaát triïín seä laâ aão tûúãng nïëu chó dûåa trïn khai khoaáng, khai thaác caån kiïåt nguöìn lúåi rûâng vaâ thuãy saãn. Baãn baáo caáo naây cung cêëp nhûäng chó tiïu cêìn thiïët àïí quaãn lyá danh muåc àêìu tû phuåc vuå quaá trònh phaát triïín. Vúái nguöìn thöng tin naây, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí dêîn dùæt tiïën trònh phaát triïín hûúáng àïën caác muåc tiïu bïìn vûäng. Ian Johnson François Bourguignon Phoá chuã tõch Phoá chuã tõch cao cêëp Ban Phaát triïín Bïìn vûäng Kinh tïë trûúãng x LÚÂI CAÃM ÚN Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Laâ cuöën saách àûúåc viïët búãi möåt àöåi nguä chuyïn gia göìm Kirk Hamilton, Giovanni Ruta, Katharine Bolt, Anil Markandya, Suzette Pedroso-Galinato, Patricia Silva, M.Saeed Ordoubadi, Glenn-Marie Lange, vaâ Liaila Tajibaeva. Ûúác lûúång caác thaânh töë cuãa caãi dûåa trïn kïët quaã nghiïn cûáu cuãa Susana Ferreira, Liying Zhou, Boon-Ling Yeo, vaâ Roberto Martin-Hurtado. Cöng trònh nghiïn cûáu naây cuäng nhêån àûúåc sûå goáp yá sêu sùæc tûâ caác nhaâ phï bònh Marian Delos Angeles vaâ Giles Atkinson. Vaâ àùåc biïåt laâ sûå àoáng goáp cuãa Milen Dyoulgerov, Liadvard Gronnevet vaâ Per Ryden. Chuáng töi thûåc sûå biïët ún nhûäng chuyïn gia trong vaâ ngoaâi Ngên haâng Thïë giúái àaä goáp yá cho cöng trònh nghiïn cûáu. Chuáng töi gûãi lúâi caám ún túái Dina Abu-Ghaida, Dan Biller, Jan Bojo, Julia Bucknall, Richard Damania, John Dixon, Eric Fernandes, Alan Gelb, Alec Ian Gershberg, Tracy Hart, James Keith Hinchliffe, Julien Labonne, Kseniya Lvovsky, William Sutton, Walter Vergara vaâ Jian Xie. Àùåc biïåt, chuáng töi rêët caãm kñch sûå höî trúå taâi chñnh cuãa Chñnh phuã Thuåy Sô. Cuöën saách naây tûúãng nhúá àïën David Pearce-giaáo sû, nhaâ cöë vêën, ngûúâi baån vaâ laâ ngûúâi khúãi xûúáng cöng trònh nghiïn cûáu naây. xi DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT CES Àöå co giaän thay thïë khöng àöíi EA Taâi khoaãn möi trûúâng eaNDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng ENRAP Dûå aán Haåch toaán Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Möi trûúâng EPE Chi tiïu baão vïå möi trûúâng EU Liïn minh chêu Êu Eurostat Cú quan Thöëng kï chñnh thûác cuãa Uyã ban chêu Êu FAO Töí chûác Nöng nghiïåp vaâ lûúng thûåc Liïn húåp quöëc GDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi geGDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi xanh GNI Töíng thu nhêåp quöëc dên GNIPC Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi IO Àêìu vaâo - Àêìu ra IUCN Liïn minh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïë MFA Taâi khoaãn roâng nguyïn vêåt liïåu NAMEA Ma trêån haåch toaán quöëc gia göìm caã taâi khoaãn möi trûúâng NDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi NPV Giaá trõ hiïån taåi roâng PIM Mö hònh kï khai thûúâng xuyïn PPP Ngang bùçng sûác mua PVC Giaá trõ hiïån thúâi cuãa biïën àöång OECD Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë OLS Bònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúâng SAM Ma trêån haåch toaán xaä höåi SEEA Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng SNA Hïå thöëng taâi khoaãn quöëc gia SNI Thu nhêåp quöëc dên bïìn vûäng SOEs Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác SRRI Lúåi suêët xaä höåi trïn vöën àêìu tû TMR Töíng nhu cêìu nguyïn vêåt liïåu xii DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT UNEP-WCMC Chûúng trònh Möi trûúâng Liïn húåp quöëc - Trung têm Giaám saát Baão töìn toaân cêìu WDI Chó söë Phaát triïín toaân cêìu WDPA Cú súã dûä liïåu toaân cêìu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå Ghi chuá: Têët caã caác giaá trõ tiïìn tïå bùçng àöìng àö-la haâm nghôa Àö-la Myä trûâ khi àûúåc àïì cêåp riïng. xiii TÒM KIÏËM CUÃA CAÃI QUÖËC GIA - SÚ ÀÖÌ TÛ DUY Ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi Chûúng 1. Giúái thiïåu: Àaánh Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Trònh baây töíng quan kïët quaã trõ cuãa caãi. nghiïn cûáu, têåp trung vaâo Phaác thaão phûúng phaáp caác kiïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh luêån ûúác lûúång vaâ mö taã caác saách phaát hiïån troång yïëu Coá hay khöng viïåc thay àöíi cuãa caãi aãnh Nhûäng nguöìn taâi Laâm thïë naâo àïí ào lûúâng cuãa caãi möåt hûúãng àïën viïåc saãn naâo àoáng vai caách toaân diïån phaát sinh giaá trõ troâ then chöët trong trong taâi khoaãn phuác lúåi? viïåc taåo nïn giaá trõ quöëc gia? phuác lúåi Chûúng 3- Ûúác Chûúng 7. Lyá giaãi Chûúng 9. lûúång tyã lïå tiïët phêìn dû vöën vö kiïåm àñch hònh: Vai troâ cuãa Xêy dûång vaâ thûåc gêìn àêy. vöën nhên lûåc vaâ sûã duång taâi Àõnh nghia, So caác thïí chïë khoaãn möi saánh khu vuåc Phên raä nguöìn vöën trûúâng vaâ caác nhoám vö hònh. Têìm quan thu nhêåp Chûúng 4-Têìm Kinh nghiïåm quan troång cuãa viïåc troång cuãa nguöìn àêìu tû caác nguöìn quöëc tïë nhên lûåc thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick Chuyïån gò seä xaãy ra Chûúng 8. Cuãa vúái cuãa caãi khi quaá caãi vaâ Saãn xuêët. trònh khai thaác Saãn xuêët giaá trõ Chûúng 5. Têìm khöng àûúåc àêìu tû phuác lúåi laâ kïët quan troång cuãa xu thñch àaáng? quaã cuãa viïåc hûúáng tùng trûúãng quaãn lyá danh dên söë: Nhûäng muåc àêìu tû. Caác thay àöíi vïì cuãa caãi Chûúng 6. Kiïím ûúác lûúång taâi saãn tñnh trïn àêìu ngûúâi àõnh tiïët kiïåm trong nghiïn cûáu Phên tñch nhûäng àñch thûåc naây cho pheáp liïn thay àöíi cuãa caãi Liïn kïët giûäa tiïët kïët taâi saãn vaâ viïåc trong sûå phaát triïín kiïåm vaâ nhûäng taåo thu nhêåp vaâ cuãa dên söë thay àöíi trong kiïím àõnh khaã nùng thay thïë cuãa tiïu duâng tûúng caác thaânh töë taåo lai nïn cuãa caãi xiv BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT Vúái cöng trònh nghiïn cûáu naây, Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Ngên haâng Thïë giúái xuêët baãn cöng trònh coá thïí hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi thiïn niïn kyã: ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn vaâ giaá trõ vö hònh ­ nhûäng nguöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Mùåc duâ coân nhiïìu haån chïë, cöng trònh naây veä nïn möåt bûác tranh toaân diïån vïì cuãa caãi cuãa 120 quöëc gia trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, giuáp chuáng ta hiïíu roä hún möëi liïn hïå giûäa caác kïët quaã cuãa sûå phaát triïín vúái giaá trõ vaâ thaânh töë cuãa cuãa caãi. Hònh 1 vaâ 2 cung cêëp cho chuáng ta caái nhòn thêëu àaáo vïì vai troâ cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn taåi caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp (ngoaåi trûâ caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, núi khoaãn thu tûâ nguöìn taâi nguyïn naây chiïëm hún 20% töíng saãn phêím quöëc nöåi [GDP]. Thöng àiïåp quan trong àêìu tiïn noái rùçng nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng vai troâ quan troång trong töíng giaá trõ cuãa caãi, lúán hún phêìn àoáng goáp cuãa giaá trõ saãn xuêët.1 Àiïìu naây gúåi yá cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc tûå nhiïn phaãi àûúåc xem troång trong caác chiïën lûúåc phaát triïín. Cêëu thaânh nguöìn lûåc tûå nhiïn úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêën maånh têìm quan troång cuãa àêët nöng nghiïåp, nhûng caác taâi saãn dûúái mùåt àêët, nguöìn lúåi tûâ rûâng sinh thaái vaâ rûâng lêëy göî chiïëm àïën möåt phêìn tû töíng giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn. Tyã troång rêët lúán cuäng nhû cêëu thaânh cuãa nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi thïí hiïån vai troâ quan troång cuãa caác nguöìn lûåc möi trûúâng trong giaãm ngheâo, chöëng àoái, vaâ haå thêëp tyã lïå tûã vong úã treã em. Nghiïn cûáu naây àûúåc bùæt àêìu bùçng viïåc mö taã töíng quan cuãa caãi cuãa caác quöëc gia àïí tûâ àoá phên tñch vai troâ quan troång cuãa cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc thöng qua tiïët kiïåm vaâ àêìu tû. Nghiïn cûáu naây cuäng phên tñch vai troâ quan troång cuãa nguöìn nhên lûåc, hïå thöëng quaãn lyá vaâ sûå tham gia cuãa hïå thöëng taâi chñnh trong tiïën trònh xêy dûång möåt kïë hoaåch toaân diïån trong àoá àaánh giaá àuáng xv CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vai troâ quan troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách. Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? têåp trung nghiïn cûáu 3 vêën àïì chñnh. Möîi chûúng àïì cêåp àïën möåt phûúng diïån cuãa phûúng trònh cuãa caãi ­ mûác söëng vaâ veä nïn caác cêu chuyïån qua caác con söë vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách liïn quan. Trûúác khi ài sêu vaâo tûâng vêën àïì, chûúng 1 vaâ chûúng 2 giúái thiïåu vúái ngûúâi àoåc cêëu truác cuãa cöng trònh nghiïn cûáu, caác kïët quaã, vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách cuãa cuöën saách. Chûúng 1 cung cêëp möåt caái nhòn töíng quan vïì nhûäng ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi vúái troång têm laâ àûa ra caác khuyïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu quan àiïím vïì sûå phaát triïín nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû-möåt khuön khöí haânh àöång àêìy quyïìn lûåc. Möåt söë loaåi nguöìn taâi saãn coá thïí bõ caån kiïåt vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín àöíi sang daång thûác giaá trõ khaác thöng qua àêìu tû cho thuï nguöìn lûåc. Möåt söë nguöìn cuãa caãi khaác coá thïí àûúåc taái taåo vaâ coá thïí baão àaãm viïåc khai thaác möåt caách bïìn vûäng. Caác phên tñch kinh tïë coá thïí gúåi yá vïì quyïët àõnh duy trò quy mö töëi ûu cuãa caác nguöìn cuãa caãi trong danh muåc. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi cho thêëy phêìn giaá trõ cuãa caãi vö hònh bao göìm giaá trõ nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång hïå thöëng thïí chïë xvi BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác chiïëm vai troâ vûúåt tröåi. Bïn caånh àoá, tyã troång cuãa giaá trõ saãn xuêët dûúâng nhû rêët öín àõnh giûäa caác nhoám nûúác phên theo thu nhêåp vaâ tyã troång naây cao hún tûúng àöëi úã nhoám nûúác thu nhêåp vûâa. Phêìn àoáng goáp cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng taâi saãn coá xu hûúáng giaãm theo thu nhêåp trong khi phêìn àoáng goáp cuãa vöën vö hònh tùng. Àêy laâ möåt phaát hiïån rêët coá yá nghôa: Caác nûúác giaâu lïn nhúâ kyä nùng cuãa nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång cuãa hïå thöëng thïí chïë höî trúå cho caác hoaåt àöång kinh tïë. Chûúng 2 giúái thiïåu cho ngûúâi àoåc phûúng phaáp luêån àûúåc sûã duång àïí ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi, giaã thñch caác phûúng phaáp vaâ giaã àõnh àûúåc duâng. Caác ûúác lûúång töíng giaá trõ cuãa caãi ûúác tñnh trong cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc xêy dûång dûåa trïn sûå kïët húåp hai caách tiïëp cêån tûâ trïn xuöëng vaâ tûâ dûúái lïn. Töíng giaá trõ cuãa caãi, dûúái goác àöå lyá thuyïët kinh tïë, àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác khoaãn chi tiïu trong tûúng lai. Giaá trõ saãn xuêët àûúåc ûúác tñnh tûâ caác söë liïåu àêìu tû trong quaá khûá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM). Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn àûúåc tñnh dûåa trïn giaá trõ hiïån hûäu vaâ ûúác lûúång giaá trõ khai thaác dûåa trïn mûác giaá thïë giúái vaâ caác khoaãn chi phñ phaát sinh úã àõa phûúng. Giaá trõ cuãa caãi vö hònh àûúåc ào bùçng sûå khaác biïåt giûäa töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ töíng giaá trõ saãn xuêët vaâ giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn. Do sûå haån chïë cuãa söë liïåu, giaá trõ ûúác tñnh nguöìn lûåc tûå nhiïn khöng bao göìm giaá trõ thuyã saãn cuäng nhû phêìn taâi saãn dûúái mùåt nûúác. Caác dõch vuå möi trûúâng àoáng vai troâ noâng cöët trong àúâi söëng xaä höåi vaâ nïìn kinh tïë khöng àûúåc ào möåt caách xaác thûåc. Thaão luêån vïì phûúng phaáp luêån ûúác lûúång cuãa caãi vaâ caác kïët quaã phên tñch trong 2 chûúng àêìu tûâng bûúác dêîn dùæt àïí ài sêu vaâo giaãi thñch 3 vêën àïì chñnh cuãa cuöën saách naây. Phêìn troång têm cuãa cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc böë trñ úã tûâ chûúng 4 àïën chûúng 7. Trong khi thaânh phêìn cêëu thaânh nïn cuãa caãi, xeát trïn khña caånh naâo àoá coá thïí xaác lêåp caác phûúng thûác phaát triïín cuãa möåt quöëc gia, thò chêët lûúång cuãa sûå phaát triïín laåi phuå thuöåc rêët lúán vaâo caách maâ nguöìn lûåc cuãa caãi thay àöíi nhû thïë naâo qua thúâi gian. Nguöìn lûåc tûå nhiïn coá thïí àûúåc chuyïín àöíi thaânh daång cuãa caãi khaác miïîn laâ quaá trònh àêìu tû khai thaác àûúåc thûåc hiïån coá hiïåu quaã. xvii CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Thay àöíi cuãa caãi coá taåo ra phuác lúåi? aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta T khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo laâ vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác ­ vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët chuyïín thaânh caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Tiïët kiïåm roä raâng laâ vêën àïì noâng cöët cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra khoaãn dû àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Sûå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc ào lûúâng caác nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp vò sûå suy thoaái cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng phaãi laâ taâi saãn hûäu hònh trong taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc ào mûác tiïët kiïåm thûåc cuãa möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh theo kinh phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, rûâng; caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái cuäng àûúåc tñnh àïën. Chûúng 3 miïu taã caác ûúác tñnh vïì tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu vaâ baân àïën caác tñnh toaán thûåc nghiïåm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc trïn 140 quöëc gia. Phaát triïín àûúåc xem nhû laâ möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Nguyïn tùæc Hartwick vïì phaát triïín bïìn vûäng thêåt ra àaä uãy thaác rùçng, àïí khai thaác bïìn vûäng, caác nûúác nïn àêìu tû caác nguöìn thuïë tûâ taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa vaâo dûä liïåu thöëng kï vïì caác loaåi thuïë taâi nguyïn trong voâng 30 nùm khi ûúác tñnh tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh, chûúng 4 àaä àûa ra luêån cûá kiïím chûáng nguyïn tùæc Hartwick: Liïåu caác quöëc gia coá thïí giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000 nïëu hoå tuên theo mö hònh cuãa Hartwick tûâ nùm 1970? Caác ûúác xviii BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT tñnh thûåc nghiïåm trong chûúng naây kiïím àõnh hai biïën trong quy tùæc Hartwick: Quy tùæc tiïu chuêín thûåc chêët laåi giûä cho khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc chó bùçng 0 taåi möîi thúâi àiïím, vaâ möåt quy tùæc giaã thiïët rùçng khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt hùçng söë dûúng taåi möîi thúâi àiïím. Trong nhiïìu trûúâng húåp, nhûäng kïët quaã naây mêu thuêîn vúái nhau. Caác pheáp tñnh cho thêëy thêåm chñ möåt nöî lûåc tiïët kiïåm trung bònh, tûúng àûúng vúái nöî lûåc tiïët kiïåm vûâa phaãi cuãa nhûäng nûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái cuäng coá thïí tùng àaáng kïí vöën cuãa nhûäng nïìn kinh tïë phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn. Vaâo nùm 2000, Nigiïria, möåt nûúác xuêët khêíu dêìu lúán leä ra àaä coá thïí dûå trûä vöën saãn xuêët tñnh theo àêìu ngûúâi gêëp nùm lêìn mûác àaåt àûúåc trong nùm àoá. Hún nûäa, nïëu caác khoaãn àêìu tû naây àûúåc sûã duång, dêìu moã coá thïí àoáng möåt vai troâ nhoã hún trong nïìn kinh tïë Nigiïria ngaây nay, vúái nhûäng taác àöång coá thïí coá lúåi àïën caác chñnh saách coá aãnh hûúãng àïën caác ngaânh khaác trong nïìn kinh tïë. Nûúác Cöång hoâa Vïnïduïla àaáng ra àaä coá thu nhêåp cao gêëp 4 lêìn nhû thïë. Tñnh theo àêìu ngûúâi, nhûäng nïìn kinh tïë maånh vïì dêìu moã nhû Cöång hoâa Bö livia, Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, vaâ Gabon, àaä coá thïí coá vöën saãn xuêët dûå trûä xêëp xó 30.000 àö la Myä/ngûúâi, tûúng àûúng vúái Haân Quöëc. Tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh giúái thiïåu trong chûúng 3 laâ caách tñnh nöî lûåc tiïët kiïåm roâng toaân diïån hún. Tuy vêåy, nïëu dên söë khöng àöíi, thò àoá roä raâng laâ mûác thu nhêåp maâ chñnh saách cêìn hûúáng túái àïí duy trò. Trong khi àoá tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh traã lúâi möåt cêu hoãi quan troång- töíng thu nhêåp tùng lïn hay giaãm ài trong giai àoaån kï khai? Chûúng 4 khöng trûåc tiïëp àïì cêåp àïën sûå bïìn vûäng cuãa caác nïìn kinh tïë trong böëi caãnh àang gia tùng dên söë. Chûúng 5 seä baân àïën vêën àïì naây. Nïëu mûác tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt giaá trõ êm, thò roä raâng laâ caã töíng thu nhêåp vaâ thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi àïìu àang giaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë nûúác, töíng mûác tiïët kiïåm àñch thûåc coá thïí laâ möåt giaá trõ dûúng nhûng bònh quên thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi laåi àang giaãm. Nhûäng nûúác coá töëc àöå gia tùng dên söë cao seä bõ cuöën vaâo guöìng quay luêín quêín vaâ nhu cêìu taåo ra nguöìn thu nhêåp múái àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi. Noái chung, kïët quaã naây gúåi ra nhûäng khoaãng tröëng lúán trong tiïët kiïåm xix CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? úã caác nûúác chêu Phi Haå Sahara khi tñnh àïën sûå gia tùng dên söë. Khöng kïí àïën caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, caác khoaãng tröëng tiïët kiïåm (mûác tùng trûúãng tiïët kiïåm cêìn coá àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi hiïån taåi) trong nhiïìu nûúác phaãi nùçm trong khoaãng tûâ 10%-50% töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI). Nùçm ngoaâi khoaãng naây duâ chó vaâi % trong töíng thu nhêåp quöëc dên cuäng àuã cho thêëy sûå quaãn lyá tiïu duâng cuãa chñnh phuã rêët vêët vaã vaâ thûúâng gùåp caác hiïím hoaå vïì chñnh trõ. Chó riïng nhûäng chñnh saách kinh tïë vô mö coá veã khöng àuã àïí lêëp àêìy khoaãng tröëng naây. Caác lyá thuyïët kinh tïë cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hiïån nay coá thïí tûúng àûúng vúái nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, àùåc biïåt laâ sûå xuêët hiïån cuãa caác thay àöíi vïì giaá trõ tiïu duâng trong tûúng lai. Chûúng 6 kiïím àõnh giaã thuyïët naây. Viïåc kiïím tra tiïët kiïåm sûã duång caác söë liïåu sùén coá àûúåc baáo caáo trong êën phêím naây chó ra möåt biïën thïí àùåc biïåt cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt cöng cuå dûå baáo töët cho nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Biïën thïí naây laâ töíng tiïët kiïåm àñch thûåc khöng kïí chi phñ cho giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ nhûäng ö nhiïîm khñ caác bö nñch, vaâ hêåu quaã cuãa gia tùng dên söë. Do àoá, tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó baáo quan troång tiïìm nùng àïí àiïìu chónh chñnh saách phaát triïín. Phên tñch coân bao göìm caã möåt kïët quaã quan troång: khi mêîu chó giúái haån trong caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá quan hïå thûåc nghiïåm hiïín nhiïn naâo giûäa tiïët kiïåm roâng hiïån taåi vaâ thu nhêåp trong tûúng lai. Àiïìu naây laâm tùng àiïím khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Roä raâng laâ khi têët caã caác nûúác àïìu àûúåc kiïím tra, thò sûå tñch luäy tû baãn àûúåc cho laâ hiïín nhiïn quyïët àõnh mûác söëng trong tûúng lai khöng phaãi möåt hïå söë quan troång úã nhûäng nûúác giaâu. Kïët quaã kiïím tra thêåt sûå kinh ngaåc. ÚÃ caác nûúác giaâu nhêët, roä raâng laâ thay àöíi cöng nghïå, caãi caách thïí chïë, hoåc têåp thöng qua thûåc haânh, vaâ vöën xaä höåi coá thïí àûúåc kïí ra nhû laâ nhûäng nhên töë cú baãn quyïët àõnh àïën nïìn kinh tïë. Trong khi tiïët kiïåm laâ cú súã cuãa phaát triïín bïìn vûäng, thò sûå kïët húåp caác nguöìn vöën quyïët àõnh möåt loaåt phûúng aán àûa ra cho chñnh phuã. Cêu hoãi quan troång thûá hai quan saát nhûäng hònh thaái cuå thïí cuãa vöën vaâ vai troâ cuãa chuáng. xx BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT Nguöìn vöën naâo àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc taåo ra phuác lúåi? hû àaä trònh baây, hêìu hïët cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ vöën vö N hònh. Chûúng 7 laâ chûúng quan troång vò noá phên tñch thaânh phêìn cuãa vöën vö hònh. Xeát vïì thaânh phêìn cêëu taåo, vöën vö hònh bao göìm nhûäng taâi saãn khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Taâi saãn vö hònh bao göìm nhûäng kyä nùng vaâ bñ quyïët cuãa lûåc lûúång lao àöång. Khaái niïåm naây cuäng bao göìm vöën xaä höåi, sûå tin tûúãng lêîn nhau cuãa nhûäng ngûúâi trong cuâng möåt xaä höåi vaâ khaã nùng laâm viïåc cuâng nhau vò muåc àñch chung. Giaá trõ thùång dû cuãa taâi saãn vö hònh cuäng tñnh àïën caác yïëu töë vïì quaãn lyá thuác àêíy nùng suêët lao àöång. Chùèng haån, nïëu möåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng tû phaáp rêët hiïåu quaã, quyïìn súã hûäu, vaâ quaãn lyá hiïåu quaã, kïët quaã seä laâ töíng thu nhêåp cao vaâ do àoá thùång dû cuãa vöën vö hònh cuäng cao hún. Phên tñch höìi quy trong chûúng naây cho thêëy rùçng vöën con ngûúâi vaâ quy tùæc vïì luêåt giaãi thñch cho phêìn lúán sûå biïën àöíi cuãa vöën vö hònh thùång dû. Àêìu tû trong giaáo duåc, chûác nùng hïå thöëng tû phaáp, vaâ nhûäng chñnh saách àûúåc hûúáng túái thu huát nguöìn vöën laâ cöng cuå quan troång nhêët àïí tùng vöën vö hònh trong töíng taâi saãn quöëc gia. Trong chûúng 2 chuáng töi àaä quan saát àûúåc laâ khi caác nûúác trúã nïn giaâu coá hún, sûå quan troång tûúng ûáng cuãa giaá trõ saãn xuêët vaâ vöën vö hònh tùng lïn àïën möåt tyã lïå nhû cuãa taâi saãn tûå nhiïn. Do àoá, quaá trònh phaát triïín àoâi hoãi sûå tùng trûúãng cuãa caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo caác daång vöën vö hònh trong töíng tû baãn. Tuy vêåy, giaá trõ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn tñnh theo àêìu ngûúâi khöng giaãm khi thu nhêåp tùng lïn, àùåc biïåt laâ giaá trõ cuãa àêët nöng nghiïåp. Chûúng 8 kiïím àõnh giaã thuyïët rùçng: trong thûåc tïë, àêët vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác laâ yïëu töë noâng cöët àïí duy trò viïåc taåo ra thu nhêåp. Taâi khoaãn naâo cuäng chûáa möåt haâm söë saãn xuêët êín. Noá laâ àöì thõ miïu taã sûå kïët húåp cuãa caác nguöìn lûåc khaác nhau maâ tûâ àoá chuáng ta àaåt àûúåc möåt giaá trõ nhêët àõnh. Caác àöì thõ àûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc mö taã chñnh xaác möëi quan hïå giûäa khaã nùng huy àöång cuãa caác nguöìn lûåc nhû nguöìn lûåc vêåt xxi CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? chêët vaâ nguöìn lûåc con ngûúâi úã caác giaá trõ khaác nhau, vaâ kïët quaã töëi àa coá thïí àaåt àûúåc tûúng ûáng vúái caác giaá trõ naây. Sau àoá ngûúâi ta tñnh mûác thay thïë giûäa caác nguöìn lûåc àêìu vaâo theo àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc. Kïët quaã cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Khöng coá dêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc giûäa taâi nguyïn thiïn nhiïn (taâi nguyïn àêët) vaâ caác nguöìn lûåc khaác laâ rêët thêëp. ÚÃ bêët kyâ núi naâo maâ àêët àai nöíi lïn nhû möåt nguöìn lûåc quan troång, thò úã àoá àöå co giaän thay thïë xêëp xó bùçng hoùåc coá thïí lúán hún 1. Möåt mùåt, kïët quaã naây xaác nhêån rùçng cú höåi cho caác quöëc gia khöng phaãi laâ kïët quaã têët yïëu cuãa sûå àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Mùåt khaác, noá mang laåi hiïåu lûåc cho têìm quan troång cuãa quy tùæc Hartwick vïì tiïët kiïåm nguöìn lûåc sùén coá tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuáng ta hûúáng àïën muåc tiïu taåo ra mûác thu nhêåp öín àõnh. Töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ nhûäng thay àöíi cuãa noá àûúåc tñnh nhû thïë naâo trong Taâi khoaãn quöëc gia? guyïn lyá trung têm cuãa êën phêím naây laâ sûå cêìn thiïët phaãi coá N möåt caách nhòn nhêån thûåc tïë vïì phaát triïín bïìn vûäng, coi àoá nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Khi àaä gùæn vúái muåc tiïu phaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåt vúái möåt söë thaách thûác ngoaâi nhûäng vêën àïì cöë hûäu vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ nhûäng cú quan möi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách möi trûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc sûå aãnh hûúãng coá thïí coá àöëi vúái nïìn kinh tïë tûâ caác tiïu chuêín möi trûúâng, ngûúåc laåi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë cêìn xem xeát tñnh bïìn vûäng cuãa saãn xuêët vaâ tiïu duâng hiïån taåi vaâ dûå baáo tûúng lai. Sûå thöëng nhêët vaâ tiïëp nhêån khaái niïåm phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác chñnh phuã àaä laâ àöång lûåc cho viïåc phaát triïín taâi khoaãn möi trûúâng. Chûúng 9 àûa ra böëi caãnh àïí khaám phaá sûå hûäu ñch cuãa hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng nhû möåt khung lyá thuyïët àïí àiïìu chónh sûå öín àõnh vaâ sûã duång caác chñnh saách. Chûúng naây töíng kïët laåi 4 thaânh phêìn chñnh trong taâi xxii BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT khoaãn möi trûúâng. Thïm vaâo àoá, chûúng 9 àûa ra töíng quan vïì möåt vaâi ûáng duång chñnh saách cuãa taâi khoaãn möi trûúâng úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín.. Chûúng naây cuäng chó ra caác ûáng duång tiïìm nùng coá thïí chûa àûúåc khai thaác triïåt àïí taåi thúâi àiïím naây. Kïët luêån ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, viïåc haåch toaán dûåa trïn tû baãn toaân diïån vaâ sûå thay àöíi cuãa noá coá veã nhû laâ chó baáo hûäu ñch nhêët àïí àiïìu chónh chñnh saách. Bùçng chûáng àûa ra trong êën phêím naây chó ra rùçng àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, nguöìn lûåc con ngûúâi vaâ viïåc quaãn lyá, kïët húåp vúái caác nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm buâ àùæp cho sûå caån kiïåt cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn, coá thïí laâm tùng taâi saãn tûúng lai úã nhûäng nûúác àang phaát triïín. Bûúác chuyïín tûâ tiïët kiïåm àïën àêìu tû laâ hïët sûác quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu thuå. Àïí chuyïín àûúåc tûâ tùng trûúãng phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn àïën tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ cên bùçng cêìn coá möåt loaåt thïí chïë coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ sûã duång caác khoaãn thuïë naây thaânh àêìu tû coá hiïåu quaã. Chñnh saách nguöìn lûåc, chñnh saách taâi chñnh vaâ chñnh saách kinh tïë chñnh trõ àïìu coá vai troâ trong bûúác chuyïín naây. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh, phêìn giaá trõ lúán nhêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi, bao göìm nguöìn lûåc con ngûúâi, quaãn lyá vaâ caác nhên töë khaác, laâ caác nhên töë rêët khoá àïí xaác àõnh giaá trõ thûåc. xxiii PHÊÌN 1 HAÅCH TOAÁN CUÃA CAÃI Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Chûúng 2. Ûúác lûúång Giaá trõ Cuãa caãi 1 Chûúng 1 GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ Coá thïí duy trò giaãm ngheâo bïìn vûäng àûúåc khöng? Cuöëi thïë kyã XX àaä chûáng kiïën caác cam kïët caãi caách àïí xoaá ngheâo trong Muåc tiïu phaát triïín Thiïn niïn kyã. Tuy nhiïn, caác quan ngaåi vêîn coân töìn taåi laâ tyã lïå caån kiïåt vaâ suy thoaái cuãa caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí phaá hoãng bêët kyâ möåt tiïën böå naâo àaä àaåt àûúåc. Àïí àaåt àûúåc kïët quaã bïìn vûäng cêìn phaãi duy trò nguöìn lûåc àïí phaát triïín nhû vöën saãn xuêët, vöën con ngûúâi, taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa trïn nöî lûåc tûâ nhiïìu nùm, bao göìm caã cuöën "Múã röång phaåm vi taâi saãn" (World Bank 1997), êën phêím naây xaác àõnh nguöìn lûåc cuãa caãi thïë giúái trong nùm 2000. Khi noái àïën nguöìn lûåc chuáng ta quay trúã laåi vúái quan àiïím cuãa caác nhaâ kinh tïë hoåc kinh àiïín, nhûäng ngûúâi coi àêët àai, sûác lao àöång vaâ vöën saãn xuêët laâ caác nhên töë chñnh cuãa saãn xuêët. Caác chûúng trònh baây chi tiïët caác mûác àöå vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác nhên töë saãn xuêët khaác nhau naây dûåa theo diïîn biïën thïë giúái àaä vaâ àang phaát triïín. ÊËn phêím naây giúái thiïåu nhiïìu thaânh tûåu gêìn àêy nhêët trong möåt chûúng trònh daâi haån àaánh giaá cuãa caãi vaâ nhûäng thaânh phêìn cuãa noá trïn möåt mêîu lúán göìm nhiïìu nûúác trïn thïë giúái. Noá hoaân thiïån cöng trònh "Múã röång phaåm vi ào lûúâng cuãa caãi" thöng qua viïåc múã röång phaåm vi quöëc gia vaâ ûúác lûúång giaá trõ saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn dûåa trïn böå dûä liïåu bao quaát nhiïìu thöng tin hún. Chi tiïët vïì quaá trònh ûúác lûúång àûúåc mö taã roä trong phuå luåc 1. Höåp 1.1 seä trònh baây lyá thuyïët cú súã cho cuöën saách naây. Sûå hònh thaânh vöën thay àöíi theo khu vûåc vaâ àùåc biïåt laâ theo mûác thu nhêåp. Trong khi sûå chïnh lïåch naây coá thïí laâ dïî thêëy khi so saánh Malawi vaâ Thuåy Àiïín, caác chûúng sau àaánh giaá chñnh xaác sûå khaác 3 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? biïåt naây bùçng caách àûa ra àöì thõ cuãa 120 nûúác trïn thïë giúái vïì giaá trõ theo àêìu ngûúâi cuãa àêët nöng nghiïåp, khoaáng saãn, rûâng, vöën saãn xuêët, vaâ möåt têåp húåp caác taâi saãn1 àûúåc goåi laâ vöën vö hònh. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, nguöìn lûåc con ngûúâi, vöën xaä höåi, vaâ caác yïëu töë khaác nhû laâ chêët lûúång cuãa caác thiïët chïë. Baãng 1.1 vaâ 1.22 giúái thiïåu möåt bûác tranh lúán vïì sûå hònh thaânh vaâ tyã lïå tû baãn chia theo àêìu ngûúâi theo nhoám thu nhêåp vaâ trïn toaân thïë giúái3. Baãng 1.1 Töíng tû baãn, nùm 2000 -- bònh quên àêìu ngûúâi (USD) vaâ tyã lïå -- Nguöìn Töíng nguöìn Tyã lïå giaá lûåc tûå Giaá trõ Vöën vö giaá trõ lûåc tûå trõ saãn Tyã lïå vöën Nhoám thu nhêåp nhiïn saãn xuêët hònh cuãa caãi nhiïn xuêët vö hònh Caác nûúác thu nhêåp thêëp 1,925 1,174 4,434 7,532 26% 16% 59% Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 3,496 5,347 18,773 27,616 13% 19% 68% Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 9,531 76,193 353,339 439,063 2% 17% 80% Toaân thïë giúái 4,011 16,850 74,998 95,860 4% 18% 78% Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã. OECD: Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë. Nïëu phaát triïín àûúåc tiïëp cêån nhû möåt quaá trònh quaãn lyá taâi saãn, thò caác biïíu àöì chó roä rùçng caã mûác àöå lêîn caác thaânh phêìn trong danh muåc vöën àêìu tû thay àöíi rêët lúán dûåa theo mûác thu nhêåp. Viïåc quaãn lyá möîi thaânh phêìn trong danh muåc àêìu tû töët vaâ viïåc chuyïín àöíi tû baãn tûâ daång naây sang daång khaác möåt caách hiïåu quaã nhêët laâ caác vêën àïì mêëu chöët trong chñnh saách phaát triïín. Nhûäng sûå thay àöíi vïì taâi saãn thûåc sûå quyïët àõnh viïîn caãnh thõnh vûúång trong tûúng lai. Theo àoá, möåt yïëu töë quan troång trong phên tñch keâm theo laâ phûúng phaáp àaánh giaá tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Àaánh giaá mûác tiïët kiïåm trong hún 140 quöëc 4 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ Baãng 1.2 Nguöìn lûåc tûå nhiïn, nùm 2000 -- bònh quên àêìu ngûúâi (USD)-- nguyïn Taâi Caác nguöìn khoaáng nguyïn khu baão Àêët canh Àöìng lûåc tûå Nhoám thu nhêåp saãn göî NTFR töìn taác coã nhiïn Caác nûúác thu nhêåp thêëp 325 109 48 111 1,143 189 1,925 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,089 169 120 129 1,583 407 3,496 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 3,825 747 183 1,215 2,008 1,552 9,531 Toaân thïë giúái 1,302 252 104 322 1,496 536 4,011 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi Chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî. Khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã. gia cho thêëy tñch luyä tû baãn trong töíng saãn phêím quöëc nöåi (GNI) úã caác nûúác giaâu cao hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác ngheâo. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng khi chuáng ta àûa sûå gia tùng dên söë vaâo phên tñch. Caác chûáng cûá chó roä caâng phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thò caâng coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp. Chûúng 3 vaâ chûúng 5 trònh baây chi tiïët nhûäng kïët quaã naây. Trong khi caác phên tñch loeá lïn aánh saáng cuãa phaát triïín bïìn vûäng thò noá laåi trûåc tiïëp liïn quan àïën cêu hoãi vïì tùng trûúãng. Tùng trûúãng laâ cêìn thiïët nïëu caác quöëc gia ngheâo nhêët chó hûúáng túái viïåc hûúãng thuå thu nhêåp. Tuy nhiïn, tùng trûúãng seä trúã nïn haäo huyïìn nïëu noá àûúåc taåo ra chuã yïëu búãi sûå tiïu thuå nguöìn lûåc cú súã cuãa nïìn kinh tïë nhû dinh dûúäng àêët. Sûå kïët nöëi giûäa nhûäng thay àöíi vïì phaåm vi taâi saãn thûåc tïë vaâ taâi saãn trong tûúng lai chó àûúåc liïn kïët nïëu caác phaåm vi taâi saãn thñch húåp toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc àêìu tiïn àïí múã röång phaåm vi taâi saãn bao göìm möåt phaåm vi caác nguöìn lûåc tûå nhiïn vaâ vöën vö hònh. Bûác tranh khùæc hoaå taâi saãn giaâu coá hún naây cuäng múã caánh cûãa cho caác chñnh saách can thiïåp coá thïí laâm tùng vaâ duy trò sûå tùng trûúãng. 5 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? hûäng àaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi baáo caáo úã àêy dûåa trïn sûå kïët N húåp cuãa caách tiïëp cêån tûâ dûúái lïn vaâ tûâ trïn xuöëng . Nhûäng àaánh giaá naây àûúåc trònh baây vùæn tùæt úã chûúng tiïëp theo vaâ cuå thïí hún trong phuå luåc 1. Trong lyá thuyïët kinh tïë, töíng tû baãn àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa mûác tiïu thuå trong tûúng lai. Vöën saãn xuêët bùæt nguöìn tûâ caác dûä liïåu àêìu tû trûúác àoá coá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn. Giaá trõ taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä dûåa trïn caác dûä liïåu quöëc gia vïì söë lûúång taâi saãn vêåt chêët, vaâ caác ûúác tñnh vïì thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn dûåa trïn giaá caã thïë giúái vaâ chi phñ trong nûúác. Sau àoá vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû laâ sûå khaác biïåt giûäa töíng taâi saãn vúái caác vöën saãn xuêët vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác. Baãng 1.1 chó ra cuãa caãi bònh quên theo àêìu ngûúâi trïn thïë giúái xêëp xó 96.000 àö la Myä. Giaá trõ bònh quên naây roä raâng àaä che giêëu sûå khaác biïåt. Kïët quaã thu àûúåc tûâ thu nhêåp theo nhoám chûáa àûång nhiïìu thöng tin hún. Cuãa caãi theo àêìu ngûúâi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín roä raâng laâ khaác biïåt rêët lúán. Coá 3 trong rêët nhiïìu caác chó söë àûúåc thïí hiïån úã Baãng 1.1: Giaá trõ saãn xuêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi laâ hùçng söë thûåc tïë theo nhoám thu nhêåp. Nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi giaãm theo thu nhêåp, trong khi tyã troång cuãa vöën vö hònh tùng lïn. Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn theo àêìu ngûúâi úã caác nûúác giaâu öín àõnh hún úã caác nûúác ngheâo, trong khi tyã troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn laåi thêëp hún. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi chó ra rùçng daång cuãa caãi coá ûu thïë nhêët laâ vöën vö hònh, möåt kïët quaã ngoaâi mong àúåi vaâ giuáp chuáng ta hiïíu hún hoåc thuyïët cuãa Adam Smith. Vöën vö hònh tñnh theo àêìu ngûúâi àaä thay àöíi lúán theo mûác thu nhêåp. Khi àûa chó söë vöën vö hònh vaâo giaá trõ saãn xuêët àaä àûa ra möåt hiïíu biïët khaác: chó söë naây thay àöíi tûâ 3,8 úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïën 3,5 úã caác nûúác thu 6 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ nhêåp trung bònh vaâ 4,6 úã caác nûúác thu nhêåp cao - möåt sûå khaác biïåt khaá nhoã. Àiïìu naây giaã àõnh trong quaá trònh phaát triïín kinh tïë vöën vö hònh vaâ giaá trõ saãn xuêët àûúåc tñch luyä gêìn nhû tûúng àûúng nhau, vúái khuynh hûúáng têåp trung vaâo giaá trõ saãn xuêët úã mûác thu nhêåp trung bònh vaâ têåp trung vaâo vöën vö hònh úã mûác thu nhêåp cao. Tyã lïå 2% cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng cuãa caãi àöëi vúái caác nûúác coá thu nhêåp cao coá àöìng nghôa vúái viïåc taâi nguyïn thiïn nhiïn hoaá ra laåi khöng quan troång àöëi vúái caác nûúác naây? Baãng 1.2 àûa ra cêu traã lúâi laâ khöng. Giaá trõ bònh quên theo àêìu ngûúâi cuãa tûâng loaåi taâi nguyïn thiïn nhiïn ­ taâi nguyïn khoaáng saãn, taâi nguyïn göî, taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî, caác khu baão töìn vaâ àêët nöng nghiïåp - úã caác nûúác giaâu laåi cao hún úã caác nûúác ngheâo. Lûúång tû baãn tûå nhiïn thêëp chó ra rùçng quaá trònh phaát triïín trûúác hïët àoâi hoãi tùng trûúãng trong caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi, trong khi caác ngaânh troång yïëu thò gêìn nhû giûä nguyïn. Caác àaánh giaá vïì tû baãn tûå nhiïn trònh baây trong cuöën saách naây cuäng bõ haån chïë vïì dûä liïåu; vñ duå, giaá trõ nguöìn caá khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång tû baãn, trong khi caác dõch vuå möi truúâng thiïët yïëu cho xaä höåi vaâ kinh tïë thò laåi khöng àûúåc tñnh toaán roä raâng. Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Sûå phaát triïín T aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác ­ vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët sang caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc sûå chuyïín àöíi naây cêìn 7 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? phaãi coá caác thïí chïë àöìng böå coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ chuyïín caác khoaãn thuïë naây thaânh caác àêìu tû coá lúåi nhuêån. Chñnh saách taâi nguyïn, chñnh saách taâi chñnh, caác nhên töë chñnh trõ, thiïët chïë vaâ cêëu truác quaãn lyá àïìu coá vai troâ àöëi vúái sûå chuyïín àöíi naây. Caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi möåt khi àaä bõ khai thaác chó coá thïí trúã nïn suy thoaái. Do àoá sûã duång thuïë taâi nguyïn tûâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt thûåc ra cuäng laâ sûã duång nguöìn lûåc. Àêy cuäng laâ xuêët phaát àiïím cho nguyïn tùæc Hartwick vïì chñnh saách cho phaát triïín bïìn vûäng - àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo caác daång tû baãn khaác. Caác nguöìn lûåc söëng laâ rêët hiïëm vò chuáng laâ nguöìn lûåc bïìn vûäng tiïìm êín cho thuïë taâi nguyïn ­ vaâ thêåt sûå laâ moán quaâ cuãa taåo hoaá. Quaãn lyá bïìn vûäng nhûäng nguöìn lûåc naây seä laâ chñnh saách töëi ûu, nhûng vêën àïì mûác àöå dûå trûä töëi ûu laåi rêët phûác taåp. Vñ duå, phaá rûâng àïí lêëy àêët canh taác coá phaãi laâ töëi ûu nïëu àõa tö úã diïån tñch àêët rûâng bõ phaá cuäng tûúng àûúng vúái töíng giaá trõ kinh tïë thu àûúåc tûâ khu rûâng? Taâi nguyïn àêët laâ möåt taâi nguyïn bïìn vûäng nïëu biïët quaãn lyá töët. Àêët àai àùåc biïåt quan troång úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúái vò noá laâ nguöìn lûåc trûåc tiïëp cho viïåc duy trò sûå söëng úã nhiïìu höå ngheâo. Nhû baãng 1.2 àaä àûa ra, àêët canh taác vaâ caác thaão nguyïn chiïëm 70% tû baãn tûå nhiïn vaâ chiïëm 18% töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp . Taâi nguyïn thiïn nhiïn coá 2 vai troâ cú baãn trong phaát triïín: Thûá nhêët, aáp duång cho hêìu hïët caác nûúác vaâ caác cöång àöìng ngheâo nhêët trïn thïë giúái: taâi nguyïn thiïn nhiïn àoáng vai troâ laâ nguöìn taâi nguyïn nïìn taãng baão àaãm cho sûå sinh töìn. Vai troâ thûá 2 cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt nguöìn lûåc cho taâi chñnh phaát triïín. Nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi coá thïí laâ möåt nguöìn lûåc quan troång cho lúåi nhuêån vaâ giao thûúng quöëc tïë. Thuïë khai thaác taâi nguyïn khöng phuåc höìi, taâi nguyïn coá thïí taái taåo vaâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí khai thaác bïìn vûäng coá thïí àûúåc duâng àïí àêìu tû taâi chñnh dûúái möåt 8 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ hònh thûác khaác cuãa nguöìn lûåc. Àöëi vúái trûúâng húåp caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi, nguöìn thuïë naây phaãi àûúåc àêìu tû nïëu töíng tû baãn khöng giaãm. Nïëu caác chûúng trûúác têåp trung vaâo lúåi ñch do thiïn nhiïn mang laåi, thò chûúng 3 cuäng seä trònh baây têìm quan troång cuãa viïåc àaánh giaá nhûäng aãnh hûúãng xêëu àïën möi trûúâng dûúái daång caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân cêìu. Sûå ö nhiïîm khöng xuêët hiïån trûåc tiïëp trong caác ûúác tñnh dûå trûä tû baãn. Ö nhiïîm tiïìm êín dûúái daång taái saãn xuêët sûác lao àöång thêëp do sûác khoãe yïëu. Noá laâm giaãm ài thu nhêåp, haån chïë tiïu duâng vaâ do àoá, haån chïë töíng tû baãn. Xeát tûâ quan àiïím phaát triïín, thöng àiïåp chñnh trong baãng 1.1 laâ taâi nguyïn thiïn nhiïn chiïëm möåt phêìn lúán trong töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp ­ 26%- thûåc chêët lúán hún tyã lïå giaá trõ saãn xuêët. Viïåc quaãn lyá töët nhûäng nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây coá thïí höî trúå vaâ duy trò phuác lúåi cho caác nûúác ngheâo, vaâ ngûúâi ngheâo trong caác nûúác naây, khi caác nûúác naây tiïën àïën àûúåc nêëc thang cuãa phaát triïín. Chñnh saách vaâ thïí chïë P hên tñch úã àêy têåp trung chuã yïëu vaâo viïåc àûa caác giaá trõ kinh tïë vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác giaá trõ àoá trong nguöìn dûå trûä naây. Thöng tin àûúåc duâng àïí laâm saáng toã vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn trong phaát triïín, àùåc biïåt laâ úã nhûäng nûúác ngheâo. Phên tñch chó ra sûå thay àöíi trong caách quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ cêìn thiïët àïí tùng trûúãng kinh tïë, vaâ yïu cêìu thay àöíi naây seä dêîn túái caác caãi caách chñnh saách vaâ thïí chïë. Xeát tûâ goác àöå kinh tïë, sûå khai thaác taâi nguyïn khöng hiïåu quaã coá thïí tiïìm êín nguy cú khai thaác quaá mûác hoùåc khöng khai thaác triïåt àïí. Trong thûåc tïë, khuyïën khñch quaãn lyá nguöìn lûåc nhòn chung laåi laâ khuyïën khñch hoaåt àöång khai thaác quaá mûác. Àiïìu naây seä laâm giaãm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc liïn quan àïën mûác khai thaác keám hiïåu 9 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? quaã. Hoaåt àöång caãi caách quaãn lyá taâi nguyïn coá thïí àoáng möåt vai troâ àaáng kïí trong viïåc thuác àêíy tiïët kiïåm úã caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn. Toaân böå taâi liïåu cuãa caác chñnh saách vaâ thïí chïë vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn àïì cêåp àïën nhiïìu vêën àïì khaác nhau theo caách tiïëp cêån múã hoùåc caách tiïëp cêån thöng thûúâng, khai thaác taâi nguyïn khöng thïí taái taåo nhû khoaáng saãn vaâ nùng lûúång, quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn söëng nhû rûâng vaâ caá. Caác taâi liïåu naây àaä tòm hiïíu kyä caâng caác vai troâ maâ caác hònh thûác khaác nhau cuãa caác cöng cuå chñnh saách, quyïìn súã hûäu vaâ cêëu truác thiïët chïë coá thïí coá trong viïåc baão àaãm quaãn lyá taâi nguyïn hiïåu quaã. Nghiïn cûáu naây khöng cöë gùæng toám tùæt hoùåc böí sung nhiïìu vaâo taâi liïåu naây. Tuy nhiïn, möåt thïí chïë quan troång ­ böå taâi chñnh vaâ kho baåc- thûúâng coi nheå caác vêën àïì vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Do vêåy, chñnh saách taâi chñnh vïì quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn úã caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi àûúåc tòm hiïíu. Tiïët kiïåm vaâ àêìu tû T iïët kiïåm laâ khña caånh cöët loäi cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra àûúåc möåt khoaãn dû ra àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc àaánh giaá mûác tiïët kiïåm thûåc tïë úã möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh laâ chi phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, vaâ rûâng; vaâ caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái. Lyá thuyïët kinh tïë chó ra rùçng tiïët kiïåm roâng hiïån taåi coá thïí tûúng àûúng vúái thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, cuå thïí laâ giaá trõ hiïån coá cuãa caác thay àöíi vïì tiïu duâng trong tûúng lai (Hamilton vaâ Hartwick 2005). Phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp do sûå suy thoaái möåt nguöìn taâi nguyïn coá thïí 10 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ khöng àûúåc nhòn ra khi kï khai taâi saãn quöëc gia. Nhû àaä thêëy trong chûúng 3, viïåc khöng tiïët kiïåm gùæn liïìn vúái suy thoaái taâi nguyïn laâ möåt vêën àïì àùåc thuâ úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Caác kiïím àõnh tiïët kiïåm sûã duång dûä liïåu sùén coá àûúåc nïu trong chûúng 6 chó ra möåt biïën àùåc thuâ cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc ­ ngoaâi chi phñ giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ khñ cacbon, vaâ aãnh hûúãng tûâ gia tùng dên söë - laâ möåt chó baáo töët cho sûå thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Tiïët kiïåm úã caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín Caác phên tñch trong chûúng 6 chó ra möåt kïët quaã quan troång nûäa: nïëu mêîu chó göìm caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm roâng vaâ sûå thõnh vûúång trong tûúng lai. Àiïìu naây taåo ra sûå khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín. Roä raâng laâ, khi kiïím àõnh úã têët caã caác quöëc gia, yïëu töë quyïët àõnh hiïín nhiïn àïën sûå thõnh vûúång trong tûúng lai laâ tñch luäy tû baãn, laåi khöng phaãi laâ möåt nhên töë àaáng kïí àöëi vúái caác nûúác giaâu. Kïët quaã naây mang laåi möåt yá nghôa vûúåt quaá mong àúåi - úã nhûäng nûúác giaâu nhêët thïë giúái, khi àiïím tïn möåt söë nhên töë quyïët àõnh àïën tùng trûúãng, thò àoá laâ sûå thay àöíi vïì kyä thuêåt, caãi caách thïí chïë, hoåc thöng qua laâm, vaâ hiïåu quaã cuãa thïí chïë. Do àoá, úã caác nûúác àang phaát triïín, tiïët kiïåm àñch thûåc dûúâng nhû laâ möåt chó baáo hûäu duång àïí àiïìu chónh chñnh saách. Nhû chûúng 3 vaâ chûúng 5 seä trònh baây, caác nûúác ngheâo nhêët coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp nhêët. Kiïím àõnh vïë tiïët kiïåm àñch thûåc chó ra caác khoaãn àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, kïët húåp vúái nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm traánh suy thoaái taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí àûa túái sûå thõnh vûúång trong tûúng lai cho caác nûúác àang phaát triïín. Cuöëi cuâng, bûúác chuyïín tiïëp tûâ tiïët kiïåm sang àêìu tû cûåc kyâ quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu duâng. 11 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Chñnh saách taâi chñnh vaâ cuãa caãi toaân diïån úã röång phaåm vi tû baãn bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn àaä M laâm tùng thïm têìm quan troång cuãa caác vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën thu nhêåp, chi phñ, khöng gian taâi chñnh, chu kyâ thõnh vaâ suy, vaâ caác aãnh hûúãng taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác (SOEs). Giaãi quyïët caác vêën àïì naây khöng phaãi laâ biïën caác böå trûúãng taâi chñnh thaânh caác nhaâ möi trûúâng, nhûng viïåc têåp trung vaâo khña caånh taâi chñnh quaá nhiïìu seä coá aãnh hûúãng àaáng kïí àïën sûå cên bùçng vô mö vaâ nïìn kinh tïë úã nhiïìu nûúác. Vêën àïì thu nhêåp liïn quan àïën taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi àûúåc hiïíu rêët roä. Chñnh phuã vúái tû caách laâ chuã súã hûäu taâi nguyïn, coá thïí àaánh thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn khi caác doanh nghiïåp tû nhên sùén saâng boã vöën àïí khai thaác. Mûác thuïë naây aáp duång nhû nhau àöëi vúái khoaáng saãn, rûâng, vaâ àaánh bùæt caá. Àöëi vúái taâi nguyïn rûâng vaâ thuãy haãi saãn, coân möåt vêën àïì liïn quan àïën phaát triïín bïìn vûäng: nïëu chñnh saách ngaânh khuyïën khñch khai thaác taâi nguyïn, thò thu nhêåp taâi chñnh tûâ ngaânh coá thïí khöng öín àõnh. Cuöëi cuâng, töìn taåi vêën àïì liïn quan àïën nguöìn thu thuïë tûâ khaách du lõch nûúác ngoaâi. Nïëu möåt nûúác coá taâi nguyïn thiïn nhiïn thu huát khaách du lõch nûúác ngoaâi, thò thuïë tham quan vaâ khaách saån laâ caác cöng cuå quan troång àöëi vúái nguöìn thu thuïë. Caác vêën àïì vïì chi phñ chñnh phuã xoay quanh viïåc sûã duång nguöìn thu nhêåp. Vïì nguyïn tùæc, chñnh phuã nïn tòm kiïëm thuïë taái àêìu tû vaâo caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi úã möåt hònh thûác nguöìn lûåc khaác ­ tûâ àoá duy trò töíng giaá trõ cuãa caãi quöëc gia. Nguyïn tùæc cú baãn cuãa luêåt naây laâ àêìu tû cöng cöång phaãi coá lúåi nhuêån. Vêën àïì vïì lúåi nhuêån coá thïí àûa àïën cêu hoãi vïì khaã nùng thu huát vöën ­ khaã nùng cuãa chñnh phuã taåo ra nhûäng dûå aán àêìu tû hiïåu quaã - thûúâng bõ haån chïë cuãa caác nhên töë sùén coá nhû lao àöång tay nghïì cao vaâ cú súã haå têìng. Caác nûúác coá khoaãn núå lúán coá sûå lûåa choån àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo viïåc traã núå. Caách naây coá phaãi laâ möåt caách àêìu tû töët hay khöng phuå thuöåc vaâo caác taác àöång xaä höåi ngûúåc trúã laåi àöëi vúái dûå aán àûúåc lûåa choån töët nhêët. Thïm vaâo àoá, caác hònh thûác nhêët 12 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ àõnh cuãa chi phñ phaát triïín nhû cöng viïn quöëc gia, coá thïí khöng àûúåc coi nhû laâ möåt lúåi nhuêån àùåc thuâ xeát tûâ goác àöå taâi chñnh; tuy nhiïn möåt quan àiïím khaác thoaáng hún coá thïí chó ra rùçng khoaãn àêìu tû vaâo cöng viïn seä laâm cho ngaânh du lõch tùng trûúãng hún vaâ tùng thu nhêåp taâi chñnh tûâ du lõch. Hiïån tûúång tùng trûúãng vaâ suy thoaái taâi chñnh laâ bònh thûúâng àöëi vúái caác nûúác xuêët khêíu taâi nguyïn. ÚÃ caác nûúác naây thu nhêåp cuãa chñnh phuã thûúâng phuå thuöåc nhiïìu vaâo thuïë taâi nguyïn. Àöìng tiïìn dïî kiïëm dûúái daång thu nhêåp taâi nguyïn caám döî caác chñnh phuã tùng chi phñ tiïu duâng khi giaá caã tùng. Thûúâng thò rêët khoá àïí kiïím soaát caác kinh phñ naây khi khuãng hoaãng haâng hoáa chùæc chùæn xaãy ra, dêîn túái viïåc mêët cên bùçng taâi chñnh. Nhòn chung, àêìu tû caác nguöìn thu thuïë àoâi hoãi möåt hïå thöëng giuáp cho chñnh phuã öín àõnh caác nguöìn thu taâi nguyïn, cuäng nhû laâ nhûäng cöng cuå, vñ duå nhû khuön khöí chi tiïu trung haån, àïí àiïìu haânh nhûäng khoaãn chi phñ. Caác taâi khoaãn tû baãn toaân diïån giuáp tòm hiïíu caác vêën àïì vïì khöng gian taâi chñnh. Àoá laâ khaã nùng maâ chñnh phuã coá thïí tùng kinh phñ maâ khöng laâm giaãm khaã nùng thanh toaán caác khoaãn vay. Nhòn chung, àaánh giaá sûå thay àöíi cuãa möåt chñnh phuã trong lêåp trûúâng vïì taâi chñnh laâ sûå thay àöíi trong giaá trõ roâng cuãa noá. Àiïìu naây chó ra rùçng thu nhêåp tûâ thuïë taâi nguyïn khöng phuåc höìi khöng hoaân toaân múã röång khöng gian taâi chñnh búãi vò möåt phêìn thuïë naây àaåi diïån cho mûác tiïu thuå nguöìn tû baãn tûå nhiïn. Trong khi àoá thöng tin cho rùçng khöng gian taâi chñnh khöng àûúåc ûúác tñnh nhû caác nguöìn lûåc khaác seä khöng àûúåc caác nhaâ taâi chñnh àöìng yá, vaâ caác chñnh phuã seä lûu yá àïën caác thöng tin sai lïåch naây. Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác thûúâng coá chung caác nguöìn lûåc vaâ tûå xem xeát nguy cú taâi chñnh. Hiïåu quaã thêëp cuãa caác doanh nghiïåp naây coá thïí laâm tùng thïm caác khoaãn núå. Nïëu doanh nghiïåp khöng lêåp ngên saách, thò caác khoaãn núå taâi chñnh naây khöng àûúåc tñnh trong quan àiïím ngên saách cuãa chñnh phuã. Nïëu doanh nghiïåp lêåp ngên saách, hoå thûúâng khöng phaãi nöåp caác nguöìn thu bïn ngoaâi cho ngên khöë taâi chñnh; kïët quaã laâ nhu cêìu àêìu tû cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trúã thaânh möåt phêìn trong ngên saách phaát triïín cuãa chñnh phuã. Trong trûúâng húåp naây, coá nguy cú laâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác khöng àûúåc cêëp àuã vöën. 13 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Böëtxoana laâ möåt vñ duå vïì quaãn lyá töët nhiïìu vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën taâi nguyïn kim cûúng. Böå taâi chñnh ûúác lûúång möåt khoaãn ngên saách öín àõnh quyïët àõnh kinh phñ tiïu duâng coá àûúåc taâi trúå ngoaâi thuïë taâi nguyïn hay khöng àïí tûâ àoá àiïìu chónh chi tiïu möåt caách húåp lñ. Nûúác naây cuäng coá àûúåc thu nhêåp tûâ kim cûúng tûâ biïín nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì vïì thu huát vöën, öín àõnh thu nhêåp, vaâ taác àöång "dõch Haâ Lan" aãnh hûúãng tûâ sûå tùng giaá trong lûu thöng tiïìn tïå. Àêìu tû vaâo Phêìn dû Vöën vö hònh hòn tûâ goác àöå chñnh saách thò coá thïí naãy sinh vêën àïì vïì tñnh toaán N àöëi vúái phêìn dû vöën vö hònh giaá trõ lúán nhû vêåy. Vò phêìn dû luön göìm nhiïìu taâi saãn ñt hûäu hònh hún, vñ duå nhû lao àöång thö, nguöìn vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, hoùåc chêët lûúång thïí chïë, nïn cêu hoãi àùåt ra laâ liïåu bêët cûá phêìn naâo cuãa möåt khoaãn chi tiïu cöng coá thïí àûúåc xem nhû laâ möåt daång àêìu tû khöng. Àïí tòm hiïíu cêu hoãi naây dûåa trïn söë liïåu cheáo, Chûúng 7 ûúác tñnh nhûäng nhên töë chuã yïëu àoáng goáp vaâo phêìn dû vöën vö hònh vaâ Baãng 1.3 vaâ 1.4 thïí hiïån nhûäng kïët quaã chñnh. Baãng 1.3: Caác nhên töë giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh Nhên töë Hïå söë co giaän Söë nùm hoåc theo àêìu ngûúâi 0,53 R2 0,89 Chó söë phaáp quyïìn 0,83 Chuyïín tiïìn theo àêìu ngûúâi 0,12 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Caác hïå söë coá yá nghôa úã mûác tin cêåy 5%. Bêët cûá mö hònh cuãa phêìn dû vö hònh naâo cuäng chó göìm caác nhên töë khöng àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ cuãa vöën vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn taåo ra, vò nhûäng nhên töë naây àaä àûúåc loaåi trûâ khoãi töíng taâi saãn àïí tñnh phêìn dû. Baãng 1.3 àïì cêåp àïën 3 nhên töë nhû vêåy - söë nùm ài 14 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ Baãng 1.4: Hiïåu quaã biïn cuãa caác nhên töë Söë nùm hoåc Chó söë Tiïìn gûãi trïn Nhoám trïn àêìu ngûúâi phaáp quyïìn àêìu ngûúâi Caác nûúác thu nhêåp nhêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,954 404 39 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 16.430 2.973 306 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Söë liïåu thïí hiïån phêìn tùng cuãa phêìn dû vöën vö hònh tûúng ûáng vúái 1 àún võ tùng cuãa nhên töë àaä cho. hoåc trung bònh trïn àêìu ngûúâi, chó söë phaáp quyïìn, chuyïín tiïìn nhêån àûúåc trïn àêìu ngûúâi ­ giaãi thñch àûúåc 89% biïën thiïn phêìn dû cuãa caác nûúác. Vò vêåy, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí khaá chùæc chùæn rùçng caác khoaãn àêìu tû vaâo giaáo duåc vaâ hïå thöëng tû phaáp, cuäng nhû caác chñnh saách nhùçm thu huát chuyïín tiïìn, laâ nhûäng phûúng tiïån quan troång laâm tùng phêìn vöën vö hònh trong töíng taâi saãn. Hïå söë co daän thïí hiïån trong Baãng 1.3 cho thêëy trung bònh 1% tùng trong chó söë phaáp quyïìn àem laåi nhûäng khoaãn lúåi lúán, laâm tùng vöën vö hònh lïn 0.83%; 1% tùng cuãa söë nùm ài hoåc hoùåc chuyïín tiïìn trïn àêìu ngûúâi laâm tùng vöën vö hònh lïn tûúng ûáng laâ 0,53% vaâ 0,12%. Baãng 1.4 thïí hiïån caác mûác hiïåu quaã biïn trung bònh àöëi vúái 1% tùng cuãa 3 nhên töë naây úã möîi mûác thu nhêåp. Tùng söë nùm ài hoåc trung bònh àêìu ngûúâi lïn 1 nùm seä laâm tùng töíng taâi saãn lïn gêìn 840 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, 2000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh; vaâ hún 16.000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp cao. Sûå chïnh lïåch lúán naây phaãn aánh hiïåu quaã truyïìn àöång dêîn àïën vöën saãn xuêët lúán hún úã caác mûác thu nhêåp cao hún, cuäng nhû viïåc sûã duång tó giaá danh nghôa. Chó söë phaáp quyïìn tùng 1% (trïn mûác 100%) laâm tùng töíng taâi saãn lïn hún 100 àöla úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, hún 400 àöla úã caác nûúác thu nhêåp trung bònh, vaâ gêìn 3000 àöla úã caác nûúác thu nhêåp cao. Khöng tñnh àïën nhên töë nhoã nhêët laâ chuyïín tiïìn, thò àaáng phaãi xem xeát caác böå taâi chñnh coá thïí àêìu tû vaâo caác nhên töë chuã yïëu quyïët àõnh mûác vöën vö hònh. Chi tiïu cho giaáo duåc hiïín nhiïn coá thïí giûä vai troâ nhêët àõnh, nhûng nhûäng khoaãn chi tiïu naây phaãi coá hiïåu quaã 15 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thûåc sûå taåo ra vöën nhên lûåc. Coân àêìu tû vaâo hiïåu lûåc phaáp luêåt laåi roä raâng laâ phûác taåp. Chùèng haån nhû caác vêën àïì vïì lûúng böíng cuãa hïå thöëng tû phaáp coá thïí trúã nïn quan troång. Tuy nhiïn, vêën àïì lúán hún laâ xêy dûång caác thïí chïë phaáp luêåt chùåt cheä, àaáng tin cêåy, tûâ àoá taåo àûúåc sûå tin tûúãng trong dên chuáng vaâ doanh nghiïåp rùçng quyïìn lúåi cuãa hoå seä àûúåc baão vïå. Laâm àûúåc nhû vêåy seä coá thu àûúåc nhûäng lúåi ñch tiïìm nùng lúán nhû trònh baây trong Chûúng 7. Kïët luêån Q uan niïåm coi phaát triïín laâ quaãn lyá chûúng trònh àêìu tû laâ rêët húåp lyá. Möåt söë taâi saãn trong chûúng trònh àêìu tû àûúåc duâng hïët vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín sang caác taâi saãn hûäu ñch khaác nhû cú súã haå têìng hoùåc vöën nhên lûåc, tuây theo àêìu tû vaâo nguöìn naâo. Caác taâi saãn khaác thò coá thïí phuåc höìi àûúåc vaâ coá thïí mang laåi doâng thu nhêåp bïìn vûäng. Phên tñch kinh tïë coá thïí àõnh hûúáng cho nhûäng quyïët àõnh liïn quan àïën qui mö töëi ûu cuãa caác taâi saãn naây trong chûúng trònh àêìu tû. Möåt söë taâi saãn nhû vöën saãn xuêët thûúâng hao moân theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc gia coá thïí àûúåc sûã duång àïí àêìu tû vaâo caác taâi saãn thiïn nhiïn, vöën saãn xuêët, hoùåc vöën nhên lûåc. Lûåa choån àêìu tû seä phuå thuöåc vaâo taâi saãn coá hiïåu quaã biïn cao nhêët àöëi vúái àêìu tû, möåt nguyïn lyá chuêín cuãa taâi chñnh cöng. Möîi nùm, coá tûâ 10 àïën 20 nûúác àang phaát triïín coá tó lïå tiïët kiïåm thûåc tïë êm. Vêåy nïn coá chñnh saách gò àïí àöëi phoá? Caác chñnh saách taâi chñnh tiïìn tïå àïìu aãnh hûúãng àïën haânh vi tiïët kiïåm vaâ sûå thêëu chi cuãa khu vûåc cöng coá thïí laâ muåc tiïu chñnh cuãa chñnh saách. Nïëu àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc àûúåc ào bùçng tiïët kiïåm thò nhûäng nöî lûåc tùng caác khoaãn chi tiïu giaáo duåc möåt caách hiïåu quaã coá thïí laâm tùng töíng tiïët kiïåm. Àöëi vúái caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, àún thuöëc chung laâ khöng àún giaãn chó giaãm lûúång khai thaác, maâ coân giaãm caác àöång lûåc gêy ra khai thaác quaá mûác maâ thöng thûúâng àoâi hoãi nhûäng caãi caách trong caác ngaânh sûã duång taâi nguyïn. Caác bùçng chûáng trònh baây úã nhûäng chûúng sau cho thêëy rùçng 16 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ mûác tiïët kiïåm thêëp hoùåc nhoã hún 0 ban àêìu laâ möåt vêën àïì úã caác nûúác thu nhêåp thêëp vaâ caác nûúác thu nhêåp trung bònh coá nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Àöëi vúái nhûäng nûúác thu nhêåp trung bònh phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn naây, tiïët kiïåm êm hêìu nhû luön laâ sûå phaãn aánh chi tiïu quaá mûác cuãa chñnh phuã cho tiïu duâng. Ngûúåc laåi, àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo nhêët, phûúng thuöëc nhùçm tùng tiïët kiïåm bùçng caách giaãm tiïu duâng roä raâng laâ khöng thuá võ gò. Chñnh saách àöëi phoá töët hún laâ tùng hiïåu suêët cuãa têët caã caác taâi saãn, göìm caã taâi nguyïn, úã nhûäng nûúác naây thöng qua chñnh saách vaâ caãi caách thïí chïë, dêîn àïën chu kyâ tùng tiïu duâng vaâ tiïët kiïåm. HÖÅP 1.1 Lyá thuyïët vïì Cuãa caãi, Phuác lúåi vaâ Phaát triïín Bïìn vûäng Cuãa caãi, phuác lúåi vaâ sûå bïìn vûäng liïn hïå mêåt thiïët vúái nhau. Pezzey (1989) àaä àõnh nghôa dïî hiïíu vïì sûå bïìn vûäng: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu àöå thoaã duång khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn con àûúâng naây. Dasgupta (2001) àïì xuêët àõnh nghôa töíng quaát hún: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu phuác lúåi xaä höåi khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn àûúâng naây. Trong àoá phuác lúåi xaä höåi àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa àöå thoaã duång doåc àûúâng phaát triïín ­ laâ thûúác ào mûác àöå thõnh vûúång liïn thúâi gian. Àöå thoaã duång laâ khaái niïåm hûäu ñch nhûng khöng thïí quan saát àûúåc trûåc tiïëp. Àiïìu naây dêîn àïën thûã thaách vïì ào lûúâng: liïåu chuáng ta coá khaã nùng xaác àõnh àûúåc möåt chó söë caác àaåi lûúång coá thïí ào lûúâng maâ àaä àûúåc chûáng minh laâ coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi khöng? YÁ kiïën cho rùçng töíng cuãa caãi coá thïí àaåi àiïån cho chó söë àoá thïí hiïån trong baâi viïët cuãa Samuelson (1961): "...caách tñnh xêëp xó duy nhêët àïí ào lûúâng cuãa caãi laâ tñnh àöå lúán nhûäng thûá tûúng tûå nhû cuãa caãi chûá khöng phaãi tñnh àöå lúán cuãa thu nhêåp." Theo Samuelson, baâi viïët cuãa Irving Fisher (1906) àaä hûúáng dêîn caách tñnh: cuãa caãi hiïån taåi phaãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng töíng caác giaá trõ cuãa möåt têåp húåp caác taâi saãn àöìng nhêët (töíng cuãa caãi) bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Nhûäng quan niïåm nhû vêåy vïì cuãa caãi vaâ phuác lúåi taåo cú súã cho viïåc tñnh toaán cú baãn töíng cuãa caãi trong cuöën saách naây. Theo àoá nïëu töíng cuãa caãi coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi thò nhûäng thay àöíi trong cuãa caãi phaãi coá yá nghôa àöëi vúái sûå bïìn vûäng ­ àêy laâ suy luêån theo trûåc giaác cuãa 17 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Pearce vaâ Atkinson (1993). Theo kinh tïë töëi ûu, trong caác nïìn kinh tïë maâ ngûúâi lêåp kïë hoaåch coá thïí thuác eáp sûå töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi, thò caác kïët quaã cho thêëy möëi liïn hïå möåt caách roä raâng (àiïìu naây àûúåc ngêìm thûâa nhêån trong baâi viïët cuãa Weitzman [1976] nhûng khöng àûúåc chûáng minh). Aronsson vaâ caác taác giaã khaác (1997, phûúng trònh 6.18) àaä sûã duång hïå söë chiïët khêëu thuêìn tuáy thay àöíi theo thúâi gian àïí chûáng minh tiïët kiïåm roâng tñnh theo söë àún võ thoaã duång bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa caác thay àöíi trong àöå thoaã duång, Hamilton vaâ Clemens (1999) cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hoùåc "thûåc tïë" phuâ húåp vúái sûå caån kiïåt taâi nguyïn, nhûäng thiïåt haåi do ö nhiïîm taâi nguyïn vaâ sûå tñch luäy nguöìn vöën nhên lûåc bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi tñnh theo àöla; hoå cuäng lêåp luêån rùçng mûác tiïët kiïåm thûåc tïë êm coá nghôa laâ àöå thoaã duång trong tûúng lai seä nhoã hún àöå thoaã duång hiïån taåi taåi möåt söë quaäng thúâi gian. Àêy laâ àöång cú thuác àêíy cho viïåc têåp trung phên tñch tiïët kiïåm úã Chûúng 3 dûúái àêy. Nhûäng kïët quaã naây dûåa trïn giaã àõnh rùçng caác chñnh phuã töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi. Dasgupta vaâ Mäler (2000), khöng dûåa trïn sûå töëi àa hoáa maâ chó aáp duång cú chïë phên böí nguöìn lûåc àïí xaác àõnh sûå hònh thaânh nguöìn vöën tûúng lai tûâ nguöìn ban àêìu vaâ caác doâng chaãy trong nïìn kinh tïë, cho rùçng àêìu tû roâng bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi. Kïët quaã naây phuå thuöåc vaâo caác mûác giaá haåch toaán cho caác taâi saãn àûúåc xaác àõnh bùçng nhûäng thay àöíi biïn trong phuác lúåi xaä höåi xuêët phaát tûâ sûå gia tùng cuãa möîi taâi saãn (nghôa laâ caác giaá haåch toaán laâ caác àaåo haâm riïng cuãa haâm phuác lúåi xaä höåi). Arrow vaâ caác taác giaã (2003a) phaát hiïån ra vêën àïì naây dûúái caác cú chïë phên böí nguöìn lûåc khaác nhau. Trong cuöën saách naây nguöìn taâi nguyïn vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn àûúåc àõnh giaá bùçng caách sûã duång caác mûác giaá thïë giúái vaâ caác mûác chi phñ khai thaác vaâ chiïët xuêët trong nûúác. Viïåc sûã duång giaá biïn giúái khöng phuâ húåp vúái caách àaánh giaá caác dûå aán khi aáp duång phên tñch lúåi ñch chi phñ xaä höåi, nhûng cuäng khöng hùèn coá liïn hïå vúái caác giaã àõnh vïì tñnh töëi ûu hoùåc cú chïë phên böí nguöìn lûåc nhêët àõnh naâo nhû theo Dasgupta vaâ Mäler (2000). Hartwick (1977) cung cêëp qui tùæc kinh àiïín cho sûå bïìn vûäng trong caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo nguöìn taâi nguyïn ­ nïëu tiïët kiïåm thûåc tïë laâ 0 úã möîi möëc thúâi gian (nghôa laâ tiïët kiïåm roâng theo truyïìn thöëng bùçng àuáng mûác phuâ húåp vúái taâi nguyïn caån kiïåt), thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò vö haån, ngay caã khi caác nguöìn taâi nguyïn laâ coá haån vaâ cöng nghïå khöng thay àöíi. Hamilton vaâ caác taác giaã trong baâi nghiïn cûáu (sùæp cöng böë) chó ra rùçng qui tùæc naây coá thïí töíng quaát hoáa thaânh qui tùæc àöëi vúái 18 CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ tiïët kiïåm thûåc tïë dûúng cöë àõnh; qui tùæc nhû vêåy seä dêîn àïën tiïu duâng khöng giúái haån. Chûúng 4 tñnh vöën saãn xuêët cuãa caãi caác nûúác theo qui tùæc khaác cuãa Hartwick trong nhûäng nùm 1970­2000; caác con söë naây sau àoá àûúåc àem so saánh vúái vöën thûåc tïë nùm 2000. Nïëu dên söë tùng theo thúâi gian nhû úã hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín thò nhûäng thay àöíi trong töíng cuãa caãi phaãi tñnh àïën caã sûå thay àöíi dên söë. Dasgupta (2001) chó ra rùçng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ thûúác ào àuáng cho phuác lúåi xaä höåi nïëu thoaã maän caác àiïíu kiïån nhêët àõnh: (i) dên söë tùng theo tó lïå khöng àöíi; (ii) tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi khöng phuå thuöåc vaâo qui mö dên söë; vaâ (iii) saãn xuêët khöng àöíi theo qui mö. Trong saách naây, cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi àûúåc xem nhû laâ thuúác ào sûå thõnh vûúång xaä höåi theo caác giaã àõnh cuãa Arrow vaâ caác taác giaã (2004). Caách tñnh mûác thay àöíi trong cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi lêëy tûâ Chûúng 5 dûúái àêy coá bao göìm àiïìu chónh hiïåu ûáng bêìn cuâng hoáa cuãa sûå tùng dên söë. Arrow vaâ caác taác giaã (2003b) xaác àõnh chó söë cuãa caãi àuáng trong caác trûúâng húåp töíng quaát hún. Cuöëi cuâng, kïët quaã nöëi kïët tiïët kiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi cuãa phuác lúåi xaä höåi trong nghiïn cûáu cuãa Aronsson vaâ caác taác giaã (1997) coá thïí àûúåc múã röång àïí chó roä tiïët kiïåm hiïån taåi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng trong caác nïìn kinh tïë töëi ûu hoáa. Dasgupta (2001) cuäng thûâa nhêån quan niïåm nhû vêåy laâ àuáng trong caác nïìn kinh tïë khöng töëi ûu vúái caác mûác giaá haåch toaán àûúåc àõnh nghôa nhû trïn. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng möëi liïn hïå naây chó àuáng trong nïìn kinh tïë töëi ûu, nhûng sûå kiïím chûáng cuãa hoå chó àoâi hoãi nïìn kinh tïë coá tñnh caånh tranh. Möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm hiïån taåi vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác mûác thay àöíi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai àûúåc phaát hiïån trong pheáp thûã tiïët kiïåm thûåc tïë úã Chûúng 6. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi vaâ möåt söë nhên töë quan troång khaác nhû chêët lûúång caác thïí chïë. 2. Àöla nhùæc àïën úã àêy laâ àöla Myä. 3. Caác hònh thaái cuãa dêìu (trong àoá tiïìn thuï àûúâng öëng dêìu vûúåt quaá 19 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 20% GNI) khöng àûúåc tñnh àïën vaâ àûúåc thaão luêån riïng trong caác chûúng sau. Do coá caác nguöìn taâi nguyïn rêët lúán nïn caác nûúác naây khöng thuöåc àöëi tûúång phên tñch vïì cuãa caãi. 4. Pritchett (2000) tranh luêån rùçng caác khoaãn àêìu tû tñch luäy theo mö hònh naây coá thïí nêng cao vöën cuãa caác nûúác àang phaát triïín, vò mö hònh khöng giaãi thñch khaã nùng sinh lúâi cuãa nhûäng khoaãn àêìu tû. 5. Viïåc sûã duång tó giaá höëi àoaái danh nghôa giaãi thñch möåt phêìn mûác biïën thiïn cao naây. Ngang bùçng sûác mua (PPP) thöng thûúâng àûúåc duâng àïí so saánh phuác lúåi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Ào lûúâng phuác lúåi khöng phaãi laâ möëi quan têm chñnh trong cuöën saách naây, vöën chó têåp trung vaâo sûå biïën thiïn trong cêëu truác phuác lúåi úã caác mûác thu nhêåp, sûå thay àöíi cuãa caãi vaâ vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn àöëi vúái quaá trònh phaát triïín. 6. Trong Tòm hiïíu vïì Baãn chêët vaâ Nguöìn göëc Cuãa caãi cuãa Caác nûúác, Adam Smith (1776) àaä viïët "Lao àöång haâng nùm cuãa möîi nûúác laâ nguöìn ban àêìu cung cêëp cho nûúác àoá têët caã nhûäng thûá cêìn thiïët vaâ tiïån nghi cho cuöåc söëng maâ nûúác àoá duâng möîi nùm." Smith àaä nhêån ra "kyä nùng, sûå kheáo leáo vaâ oác phaán àoaán [...] bao göìm trong lao àöång" laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët taåo ra nguöìn cung cêëp "bêët kïí laâ àêët, thúâi tiïët hoùåc sûå múã röång laänh thöí cuãa bêët kò quöëc gia naâo." 7. Töíng giaá trõ kinh tïë trong vñ duå naây bao göìm tiïìn thuï àûúâng öëng khai thaác bùçng göî bïìn vûäng/ vêåt liïåu khaác, chi phñ taách carbon vaâ sûå tûå nguyïån thanh toaán cuãa àõa phûúng (vaâ toaân cêìu) cho caác dõch vuå bïn ngoaâi maâ rûâng cung cêëp. 20 Chûúng 2 ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Caái gò taåo nïn cuãa caãi? Sûå chuá yá thûúâng àûúåc têåp trung vaâo vöën saãn xuêët nhû laâ caác toâa nhaâ, maáy moác, thiïët bõ vaâ cú súã haå têìng. Caách ûúác lûúång cuãa caãi àûúåc giúái thiïåu dûúái àêy múã röång caác thûúác ào naây bùçng caách tñnh àïën caã caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt, caác taâi nguyïn coá thïí taái phuåc höìi vaâ àêët nöng nghiïåp. Caác ûúác lûúång cuäng tñnh àïën vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc (caác kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët), vöën xaä höåi vaâ chêët lûúång caác thïí chïë. Hoåc thuyïët kinh tïë cho thêëy coá möëi liïn hïå chùåt cheä giûäa nhûäng thay àöíi cuãa caãi vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa sûå phaát triïín ­ nïëu möåt nûúác (möåt höå gia àònh) coá taâi saãn ñt dêìn ài thò nûúác/ höå àoá àang ài trïn con àûúâng khöng bïìn vûäng. Tuy nhiïn, àïí möëi liïn hïå naây àûúåc duy trò, khaái niïåm cuãa caãi phaãi thêåt sûå toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc chñnh àïí múã röång thûúác ào cuãa caãi. Chuáng ta cuäng quan têm àïën nhiïìu vêën àïì cú baãn liïn quan àïën cuãa caãi quöëc gia: Thaânh phêìn quan troång nhêët cuãa cuãa caãi laâ gò úã möîi quöëc gia? Tó troång caác loaåi cuãa caãi khaác nhau thay àöíi nhû thïë naâo theo thu nhêåp? Giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn tùng hay giaãm khi nïìn kinh tïë phaát triïín? Nhûäng vêën àïì naây vaâ vêën àïì khaác àûúåc xem xeát úã dûúái àêy. Chûúng naây trònh baây caác ûúác lûúång cuãa caãi cuãa 120 nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín nùm 2000. Chi tiïët qui trònh ûúác lûúång cuãa caãi vaâ söë liïåu caác nûúác úã Phuå luåc 1 vaâ 2. 21 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Caác nûúác giaâu nhêët vaâ ngheâo nhêët úác lûúång cuãa caãi trung bònh cuãa 10 nûúác giaâu nhêët vaâ 10 nûúác Û ngheâo nhêët àûúåc trònh baây úã Baãng 2.1 vaâ 2.2. Nhûäng con söë naây khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn. Thuåy Sô dêîn àêìu danh saách trong àoá caác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD) giûä võ trñ cao nhêët. Caác nûúác chêu Êu ­ 2 nûúác trong baán àaão Scandinavi ­ chiïëm ûu thïë cuâng vúái Myä vaâ Nhêåt Baãn. Kïët cêëu cuãa caãi rêët nhêët quaán úã caác nûúác, ngoaåi trûâ Na Uy vaâ Nhêåt Baãn. Vò vöën tûå nhiïn cuãa Na Uy göìm taâi nguyïn dêìu khñ tûâ Biïín Bùæc, chiïëm 12% töíng cuãa caãi. Coân Nhêåt Baãn coá tó troång vöën saãn xuêët lúán ­ 30% töíng cuãa caãi. Danh saách 10 nûúác ngheâo nhêët thïí hiïån úã Baãng 2.2. Nïëu Chêu Êu àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác dêîn àêìu danh saách, chêu Phi Haå Sahara àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác úã cuöëi danh saách. Caác nûúác trong Baãng 2.2 coá àùåc àiïím lûúång vöën tûå nhiïn cao, töëi thiïíu chiïëm 25% töíng cuãa caãi. Ïtiöpia coá töíng cuãa caãi nhoã nhêët vaâ tó troång vöën saãn xuêët rêët thêëp. Tûúng tûå nhû vêåy àöëi vúái Burundi, Nigiï, Saát vaâ Maàagaxca. Nepan laâ quöëc gia duy nhêët trong Baãng khöng thuöåc chêu Phi Haå Sahara. Baãng 2.1 Töíng cuãa caãi 10 nûúác giaâu nhêët, 2000 (xïëp theo cuãa caãi trïn Cuãa caãi trïn àêìu Vöën tûå Vöën taåo ra Vöën vö hònh àêìu ngûúâi giaãm dêìn) ngûúâi ($) nhiïn (%) (%) (%) Thuåy Sô 648.241 1 15 84 Àan Maåch 575.138 2 14 84 Thuåy Àiïín 513.424 2 11 87 Myä 512.612 3 16 82 Àûác 496.447 1 14 85 Nhêåt Baãn 493.241 0 30 69 AÁo 493.080 1 15 84 Na Uy 473.708 12 25 63 Phaáp 468.024 1 12 86 Bó -Luxembourg 451.714 1 13 86 Nguöìn: Caác taác giaã. 22 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Baãng 2.2 Töíng cuãa caãi 10 nûúác ngheâo nhêët, 2000 (xïëp theo cuãa caãi trïn Cuãa caãi trïn àêìu Vöën tûå nhiïn saãn xuêët Vöën vö hònh àêìu ngûúâi giaãm dêìn) ngûúâi ($) (%) (%) (%) Manàagaxca 5,020 33 8 59 Saát 4,458 42 6 52 Mödùmbñch 4,232 25 11 64 Ghinï - Bñtxao 3,974 47 14 39 Nïpan 3,802 32 16 52 Nigiï 3,695 53 8 39 CH Cöng gö 3,516 265 180 ­346 Burunài 2,859 42 7 50 Nigiïria 2,748 147 24 ­71 Ïtiöpia 1,965 41 9 50 Nguöìn: Caác taác giaã. Vöën vö hònh mang dêëu êm trong möåt söë trûúâng húåp, laâ tiïìm nùng kinh nghiïåm nïëu nhû àûúåc ûúác tñnh nhû laâ möåt phêìn dû ­ chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi vaâ nguöìn taâi nguyïn tûå nhiïn vaâ taâi nguyïn saãn xuêët. Höåp 2.1 cho thêëy phêìn dû vöën vö hònh êm nghôa laâ gò. Cú súã Ûúác lûúång Cuãa caãi À o lûúâng vöën laâ möåt nhiïåm vuå phûác taåp. Vöën coá thïí àûúåc ûúác tñnh bùçng caách sûã duång hai phûúng phaáp chñnh: Laâ töíng caác phêìn tùng thïm, trûâ ài caác phêìn giaãm ài theo thúâi gian so vúái lûúång vöën ban àêìu ­ vñ duå nhû cöång döìn töíng giaá trõ cuãa caác khoaãn àêìu tû vaâ trûâ khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët. Hoùåc laâ vöën àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn (NPV) cuãa thu nhêåp taåo ra theo thúâi gian. Àêy laâ khoaãn tiïìn maâ möåt nhaâ àêìu tû sùén saâng traã cho möåt haâng hoáa vöën. 23 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Vïì mùåt thûåc haânh, chuáng ta duâng phûúng phaáp thûá nhêët, coân goåi laâ phûúng phaáp kï khai thûúâng xuyïn (PIM), àïí ûúác tñnh giaá trõ vöën saãn xuêët trong khi phûúng phaáp thûá hai duâng àïí ûúác tñnh nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Hònh 2.1 trònh baây caác bûúác ûúác lûúång caác thaânh phêìn cuãa caãi. Hònh 2.1 Ûúác lûúång Caác thaânh phêìn Cuãa caãi 24 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Vöën saãn xuêët bùçng töíng cuãa maáy moác, thiïët bõ vaâ caác cöng trònh kiïën truác (kïí caã cú súã haå têìng). Àêët àö thõ khöng àûúåc tñnh laâ möåt taâi nguyïn thiïn nhiïn, do àoá àûúåc göåp vúái vöën saãn xuêët khi ûúác lûúång cuãa caãi. Giaá trõ cuãa àêët àö thõ coi nhû laâ möåt phêìn giaá trõ maáy moác, thiïët bõ vaâ caác cöng trònh kiïën truác. Vöën tûå nhiïn bùçng töíng caác taâi nguyïn khöng phuåc höìi àûúåc (bao göìm dêìu, khñ tûå nhiïn vaâ caác taâi nguyïn khoaáng chêët), àêët tröìng troåt, àöìng coã, diïån tñch àêët phuã rûâng (göìm caác diïån tñch duâng àïí khai thaác göî vaâ caác saãn phêím rûâng khaác göî) vaâ diïån tñch àêët àûúåc baão vïå. Giaá trõ cuãa taâi nguyïn rûâng khaác göî vaâ diïån tñch àêët àûúåc baão vïå chó àûúåc ûúác tñnh sú saâi. Trong trûúâng húåp caác saãn phêím rûâng khaác göî, tó troång cuãa diïån tñch àêët phuã rûâng cuãa möåt nûúác àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ trung bònh toaân cêìu cuãa phuác lúåi cho möîi hecta, coá phên biïåt giûäa nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín (theo Lampietti vaâ Dixon 1995). Diïån tñch àêët àûúåc baão vïå àûúåc ûúác tñnh dûåa trïn caác giaá trõ maâ tûâng nûúác aáp duång cho möîi hecta àöëi vúái àêët tröìng troåt hoùåc àöìng coã (mûác naâo thêëp hún). Vñ duå caách ûúác tñnh naây àõnh giaá quaá thêëp vuâng Àöìng bùçng Serengeti nhûng coá thïí àõnh giaá cao möåt söë khu vûúân úã Cûåc Bùæc. Nhû àaä lûu yá úã trïn, hêìu hïët caác taâi nguyïn thiïn nhiïn àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng khoaãn tiïìn thuï ­ lúåi nhuêån kinh tïë tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn ­ tñnh cho àïën hïët thúâi gian khai thaác giaã àõnh. Trong khi rûâng cú baãn coá thïí mang àïën lúåi ñch vônh viïîn nïëu àûúåc quaãn lyá möåt caách bïìn vûäng, chuáng ta ûúác tñnh sûå khai thaác quaá mûác dûåa trïn tuöíi thoå thûåc cuãa taâi nguyïn vúái mûác thu hoaåch hiïån taåi. Bûúác tiïëp theo laâ ào lûúâng töíng cuãa caãi. Coi töíng cuãa caãi nhû laâ töíng caác thaânh phêìn cuãa noá laâ caách hiïíu trûåc quan, nhûng caách hiïíu naây laåi bõ giúái haån búãi nhûäng haån chïë vïì söë liïåu vaâ phûúng phaáp. Chùèng haån nhû chuáng ta coá ñt cöng cuå töët àïí ûúác tñnh vöën nhên lûåc, caâng ñt cöng cuå hún àïí ûúác tñnh vöën thïí chïë vaâ vöën xaä höåi. Àöëi vúái caác trûúâng húåp khaác nhû ngaânh àaánh bùæt caá, àún giaãn laâ chuáng ta thiïëu söë liïåu. Phûúng phaáp thay thïë laâ dûåa trïn hoåc thuyïët kinh tïë maâ àõnh nghôa töíng cuãa caãi laâ giaá trõ hiïån taåi thuêìn cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Vò vêåy chuáng ta tñnh töíng cuãa caãi vúái giaã àõnh doâng 25 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? tiïu duâng trong tûúng lai vaâ tñnh giaá trõ hiïån taåi thuêìn trong nùm 2000. Tuy nhiïn, möåt söë nûúác coá mûác tiïu duâng khöng öín àõnh, thïí hiïån úã mûác tiïët kiïåm thûåc hay tiïët kiïåm roâng êm (xem Chûúng 3). Trong nhûäng trûúâng húåp nhû vêåy tiïu duâng giaãm ài möåt lûúång bùçng lûúång tiïët kiïåm êm àïí àaåt mûác tiïu duâng cên bùçng. Vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû möåt phêìn dû, laâ chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi vaâ töíng vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Vò phêìn dû naây bao göìm têët caã caác taâi saãn khöng phaãi tûå nhiïn cuäng nhû khöng phaãi saãn xuêët nïn noá nhêët thiïët phaãi göìm vöën nhên lûåc ­ töíng caác kiïën thûác, kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët cuãa dên chuáng. Phêìn dû cuäng bao göìm nïìn taãng thïí chïë cuãa möåt nûúác cuäng nhû vöën xaä höåi ­ mûác àöå tin tûúãng giûäa caác caá nhên trong xaä höåi vaâ khaã nùng kïët húåp vúái nhau giûäa hoå vò nhûäng muåc tiïu chung. Cuöëi cuâng, phêìn dû coân göìm caác taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi roâng thïí hiïån qua lúåi nhuêån taåo ra tûâ caác taâi saãn naây. Vñ duå nhû nïëu möåt nûúác laâ con núå thò caác khoaãn thanh toaán laäi suêët àöëi vúái núå nûúác ngoaâi laâm giaãm tiïu duâng cuãa nûúác àoá, dêîn àïën giaãm töíng cuãa caãi vaâ vò vêåy phêìn dû vö hònh giaãm. Coá möåt haån chïë àöëi vúái vöën tûå nhiïn. Vò ûúác lûúång cuãa caãi tñnh àïën rêët nhiïìu taâi saãn, caách tñnh naây coân xa múái àaåt túái mûác hoaân chónh. Caác taâi saãn maâ söë liïåu vïì chuáng coân thiïëu nhû nûúác úã têìng àêët caái, moã kim cûúng vaâ ngaânh àaánh bùæt caá. Chûâng naâo caác nûúác coân hûúãng lúåi tûâ nhûäng taâi nguyïn naây, giaá trõ cuãa chuáng roä raâng vêîn nùçm trong töíng cuãa caãi vaâ vò vêåy thuöåc phêìn dû vöën vö hònh. Caác dõch vuå cung cêëp búãi hïå sinh thaái nhû chûác nùng thuãy hoåc cuãa rûâng vaâ sûå thuå phêën cuãa cön truâng vaâ chim khöng àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn, cuå thïí úã giaá trõ àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã, nhûng cuäng khöng coá ûúác tñnh riïng cho giaá trõ cuãa dõch vuå tûâ hïå sinh thaái naây do giúái haån söë liïåu. Hònh 2.2 toám tùæt nhûäng gò àûúåc tñnh vaâ khöng àûúåc tñnh trong ûúác lûúång cuãa caãi. Söë liïåu cuãa ngaânh caá thiïëu coá thïí àùåc biïåt quan troång úã möåt söë nûúác. Söë liïåu cuãa Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp Liïn hiïåp quöëc (FAO) cho thêëy gêìn 90 triïåu têën caá àaánh bùæt coá giaá trõ saân 78 tó àöla möîi nùm. Töíng giaá trõ kim ngaåch xuêët khêíu thïë giúái vïì caá vaâ caác saãn phêím ngaânh caá (kïí caã nuöi tröìng thuãy saãn) laâ 58,2 tó àöla nùm 2002. Nûãa trong söë naây xuêët phaát tûâ caác nûúác àang phaát 26 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI triïín, trong àoá nhiïìu nûúác coá thïm nguöìn thu nhêåp àaáng kïí tûâ viïåc cêëp pheáp cho nûúác ngoaâi thêm nhêåp ngaânh caá úã nûúác mònh. Tûúng tûå, thiïëu söë liïåu vïì moã kim cûúng aãnh hûúãng nghiïm troång àïën ûúác tñnh cuãa caãi úã caác nûúác nhû Böëtxoana. Lange vaâ caác taác giaã (2003) àaä ghi nhêån àûúåc nguöìn kim cûúng trõ giaá 7.400 àöla trïn àêìu ngûúâi úã Böëtxoana nùm 1997. Taâi nguyïn naây chùæc chùæn laâm tùng giaá trõ vöën tûå nhiïn cuãa Böëtxoana lïn gêìn 10.600 àöla/ngûúâi (chiïëm 25% töíng cuãa caãi) vaâ laâm giaãm vöën vö hònh xuöëng coân khoaãng 21.000 àöla/ngûúâi (chiïëm 52% töíng cuãa caãi). Vò nhiïìu thaânh phêìn cuãa caãi àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn cuãa doâng phuác lúåi, nïn viïåc tñnh toaán àoâi hoãi giaã àõnh vïì truåc 27 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thúâi gian vaâ tó lïå chiïët khêëu. Trong suöët quaá trònh tñnh toaán, chuáng ta giaã àõnh truåc thúâi gian 25 nùm, truâng húåp vúái 1 thïë hïå. Vñ duå nhû töíng cuãa caãi àûúåc tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn cuãa tiïu duâng bïìn vûäng tûâ nùm 2000 àïën 2025. Vïì chiïët khêëu, vò têåp trung vaâo sûå phaát triïín bïìn vûäng, tó lïå chiïët khêëu laâ tó lïå maâ chñnh phuã choån khi phên böí caác nguöìn taâi nguyïn qua caác thïë hïå. Luêån àiïím naây uãng höå viïåc duâng tó lïå chiïët khêëu xaä höåi hún laâ tó lïå chiïët khêëu tû nhên. Ûúác tñnh Tó lïå Sinh lúâi Xaä höåi cuãa Àêìu tû (SRRI ­ coân goåi laâ tó lïå chiïët khêëu xaä höåi) cuãa caác nûúác cöng nghiïåp hoáa ghi nhêån tó lïå tûâ 2 àïën 4% (Pearce vaâ Ulph 1999). Chuáng ta giaã àõnh SRRI bùçng mûác giúái haån trïn laâ 4%. Tó lïå naây coá thïí quaá thêëp àöëi vúái caác nïìn kinh tïë tùng trûúãng nhanh nhû Trung Quöëc, cuäng coá thïí quaá cao àöëi vúái nhûäng nïìn kinh tïë tùng trûúãng chêåm nhû chêu Phi Haå Sahara. Chuáng ta choån tó lïå chiïët khêëu thöëng nhêët cho têët caã caác nûúác àïí tiïån so saánh. Söë liïåu Noái gò S au khi giaãi thñch phûúng phaáp vaâ haån chïë trong ûúác lûúång cuãa caãi, phêìn coân laåi cuãa Chûúng naây daânh cho töíng quan vïì ûúác lûúång cuãa caãi. Caác chûúng tiïëp theo giaãi quyïët nhûäng khña caånh cuå thïí vaâ ài vaâo phên tñch sêu hún. Vêën àïì baân luêån úã àêy têåp trung vaâo ûúác lûúång töíng cuãa caãi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, coân Phuå luåc 2 thïí hiïån ûúác lûúång cuãa caãi cuãa caác nûúác. Baãng 2.2 toám tùæt töíng cuãa caãi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp. Trïn phaåm vi toaân thïë giúái, vöën tûå nhiïn chiïëm 5% töíng cuãa caãi, vöën saãn xuêët chiïëm 18%, vaâ vöën vö hònh chiïëm 77%. Möåt cöng dên trung bònh coá töíng cuãa caãi 90.000 àöla, mûác tûúng àûúng vúái töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi cuãa Braxin (87.000 àöla), Libia (89.000 àöla) hoùåc Croatia (91.000 àöla). Phêìn lúán lûúång cuãa caãi naây úã dûúái daång vöën vö hònh. Caác taâi saãn vö hònh göìm vöën saãn xuêët, töíng cöång laâ 16.000 àöla vaâ vöën tûå nhiïn 5.000 àöla. Vöën tûå nhiïn göìm chuã yïëu laâ taâi nguyïn àêët (àêët tröìng troåt, àöìng coã vaâ phêìn àêët àûúåc baão vïå), 28 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Baãng 2.3 Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, 2000 Töíng Vöën tûå Vöën taåo Vöën vö Vöën tûå Vöën taåo Vöën vö Vuâng cuãa caãi nhiïn ra hònh nhiïn ra hònh Chêu Myä Latinh vaâ Vuâng Caribe 67.955 8.059 10.830 49.066 12 16 72 Chêu Phi Haå Sahara 10.730 2.535 1.449 6.746 24 13 63 Nam AÁ 6.906 1.749 1.115 4.043 25 16 59 Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng 11.958 2.511 3.189 6.258 21 27 52 Trung Àöng vaâ Bùæc Phi 22.186 7.989 4.448 9.749 36 20 44 Chêu Êu vaâ Trung AÁ 40.209 11.031 12.299 16.880 27 31 42 Nhoám thu nhêåp Caác nûúác thu nhêåp thêëp 7.216 2.075 1.150 3.991 29 16 55 Caác nûúác thu nhêåp tûâ thêëp àïën trung bònh 23.612 4.398 4.962 14.253 19 21 60 Caác nûúác thu nhêåp tûâ trung bònh àïën cao 72.897 10.921 16.481 45.495 15 23 62 Caác nûúác thu 439.06 nhêåp cao OECD 3 9.531 76.193 353.339 2 17 80 Thïë giúái 90.210 4.681 16.160 69.369 5 18 77 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Söë liïåu trong baãng naây bao göìm caác nûúác xuêët khêíu dêìu. chiïëm 51% töíng taâi nguyïn thiïn nhiïn (xem Baãng 2.4 trong àoá cuãa caãi tûå nhiïn àûúåc chia thaânh caác taâi nguyïn tûå nhiïn). Têìng àêët caái chiïëm 41% vaâ taâi nguyïn göî vaâ taâi nguyïn rûâng khaác göî chiïëm 8% coân laåi cuãa vöën tûå nhiïn. 29 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng 2.4 Cêëu truác Vöën tûå nhiïn theo vuâng vaâ nhoám thu nhêåp, 2000 Vöën tûå Têìng nguyïn rûâng khaác àûúåc tröìng Vuâng nhiïn àêët caái göî göî baão vïå troåt Àöìng coã Chêu Myä Latinh 3.845 359 424 411 1.942 1.077 vaâ Vuâng Caribï 8.059 48% 4% 5% 5% 24% 13% Chêu Phi Haå 979 225 129 64 925 213 Sahara 2.535 39% 9% 5% 3% 36% 8% 189 53 13 109 1.183 202 Nam AÁ 1.749 11% 3% 1% 6% 68% 12% Àöng AÁ vaâ 710 140 43 79 1.415 125 Thaái Bònh Dûúng 2.511 28% 6% 2% 3% 56% 5% Trung Àöng vaâ 6.002 14 14 58 1.510 390 Bùæc Phi 7.989 75% 0% 0% 1% 19% 5% Chêu Êu vaâ 6.532 225 688 779 1.622 1.185 Trung AÁ 11.031 59% 2% 6% 7% 15% 11% Nhoám thu nhêåp Caác nûúác 487 119 49 104 1.134 182 thu nhêåp thêëp 2.075 23% 6% 2% 5% 55% 9% Caác nûúác thu nhêåp tûâ thêëp àïën 1.933 159 182 189 1.526 409 trung bònh 4.398 44% 4% 4% 4% 35% 9% Caác nûúác thu nhêåp tûâ trung 7.031 265 206 463 1.872 1.084 bònh àïën cao 10.921 64% 2% 2% 4% 17% 10% Caác nûúác thu 3.825 747 183 1.215 2.008 1.552 nhêåp cao OECD 9.531 40% 8% 2% 13% 21% 16% 1.933 247 134 343 1.477 547 Thïë giúái 4.681 41% 5% 3% 7% 32% 12% Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Söë liïåu trong baãng naây göìm caác nûúác xuêët khêíu dêìu. Söë liïåu laâ àöla/ngûúâi vaâ % Àûúng nhiïn duâng mûác trung bònh cuãa toaân thïë giúái seä laâm lu múâ nhûäng khaác biïåt quan troång. Lûúång töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi vaâ sûå phên böí caác daång cuãa caãi khaác nhau rêët nhiïìu giûäa caác nûúác vaâ nhoám thu nhêåp. 30 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Baãng 2.4 cho thêëy taâi saãn vöën tûå nhiïn khaác àaáng kïí giûäa caác vuâng trïn thïë giúái. Taâi saãn têìng àêët caái coá rêët nhiïìu úã vuâng Trung Àöng vaâ Bùæc Phi, Chêu Êu vaâ Trung AÁ, Chêu Myä Latinh vaâ vuâng Caribe. Àêët nöng nghiïåp (àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã) coá vai troâ khaá quan troång úã Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, Nam AÁ vaâ chêu Phi Haå Sahara. Tûâ phêìn phên tñch múã röång naây vïì ûúác lûúång cuãa caãi, möåt söë nhên töë mö phoãng trúã nïn nöíi bêåt hún. Vöën vö hònh - phêìn lúán nhêët trong töíng cuãa caãi hña caånh nöíi bêåt nhêët cuãa ûúác lûúång cuãa caãi laâ giaá trõ lúán cuãa K vöën vö hònh. Gêìn 85% caác nûúác trong mêîu cuãa chuáng ta coá tó troång vöën vö hònh trong töíng cuãa caãi lúán hún 50%. Kïët quaã naây cöng nhêån trûåc giaác cuãa caác nhaâ kinh tïë cöí àiïín rùçng vöën nhên lûåc vaâ caác phêìn vö hònh khaác giûä vai troâ chuã chöët trong phaát triïín kinh tïë. Vöën vö hònh thay àöíi nhiïìu qua caác nhoám thu nhêåp vaâ vuâng. Trong caác nûúác àang phaát triïín, chêu Myä Latinh vaâ vuâng Caribe coá mûác vöën vö hònh cao nhêët, 49.000 àöla/ngûúâi. Mûác thêëp nhêët thuöåc vïì Nam AÁ, 4.000 àöla/ngûúâi vaâ chêu Phi Haå Sahara ñt hún 7.000 àöla/ngûúâi. Chûúng 7 duâng haâm saãn xuêët àïí chia phêìn dû vöën vö hònh thaânh caác phêìn nhoã hún àïí giaãi thñch sûå khaác nhau vïì phêìn dû naây giûäa caác nûúác. Vöën nhên lûåc (ào bùçng söë nùm ài hoåc) vaâ quaãn lyá cuãa chñnh phuã (ào bùçng chó söë phaáp quyïìn) giaãi thñch àûúåc gêìn 90% mûác biïën thiïn cuãa vöën vö hònh. Vöën vö hònh taåo nïn 80% töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåp cao. Noá cuäng gêìn bùçng 0 vaâ thûúâng laâ söë êm úã caác nûúác xuêët khêíu dêìu chuã yïëu nhû Nigiïria, Angiïri vaâ Vïnïduïla. Coá gò àùåc biïåt vïì caác daång dêìu? Höåp 2.1 cung cêëp caác thöng tin naây. 31 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Höåp 2.1 Taåi sao vöën vö hònh êm Nhû trònh baây trong Baãng 2.2 úã Phuå luåc 2, möåt söë nûúác coá vöën vö hònh êm. Àoá laâ trûúâng húåp Cöång hoâa Cöng gö, Nigiïria, Angiïri, Cöång hoâa Syrian Arab vaâ Gabon. Duâ laâ söë dûúng, giaá trõ lûúång vöën vö hònh rêët thêëp úã nûúác Cöång hoâa Bolivariana de Vïnïduïla, Moldova, Guyana vaâ Liïn bang Nga (xem Baãng úã trang sau). Mûác vöën vö hònh êm coá thïí do xêy dûång vò phêìn naây àûúåc tñnh nhû möåt phêìn dû - chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi (giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai) vaâ töíng vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Vêën àïì cêìn thiïët laâ laâm sao giaãi thñch mûác vöën êm hoùåc cûåc kyâ thêëp nhû vêåy. Vöën vö hònh vaâ caác Thaânh phêìn Cuãa caãi úã Caác nûúác phuå thuöåc nhiïìu vaâo Taâi nguyïn Vöën vö hònh trïn Vöën tûå Vöën vö Nûúác àêìu ngûúâi ($) nhiïn Vöën saãn xuêët hònh Liïn bang Nga 6,029 44 40 16 Guyana 2,176 65 21 14 Moldova 1,173 37 49 13 CH B, de Venezuela 4,360 60 30 10 Gabon ­3,215 66 41 ­7 CH Syrian Arab ­1,598 84 32 ­15 Algeria ­3,418 71 47 ­18 Nigeria ­1,959 147 24 ­71 CH Cöng gö ­12,158 265 180 ­346 Nguöìn: Caác taác giaã. Vúái töíng cuãa caãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng bïìn vûäng, giaá trõ vöën vö hònh êm hoùåc thêëp cho biïët mûác GNI quaá thêëp úã caác nûúác naây. Nïëu vöën vö hònh cao hún, mûác tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi cao hún coá thïí àûúåc duy trò vaâ giaá trõ cuãa caã töíng cuãa caãi lêîn cuãa caãi vö hònh seä lúán hún. GNI quaá thêëp úã caác nûúác naây thïí hiïån úã chöî laâ hoå thu àûúåc tó lïå lúåi nhuêån cûåc kyâ thêëp tûâ vöën thïí chïë vaâ nhên lûåc cuäng nhû vöën saãn xuêët. Àêy laâ triïåu chûáng cöí àiïín cuãa tai hoåa taâi nguyïn nhû àaä ghi cheáp trong taâi liïåu búãi Auty (2001) vaâ Gylfason (2001) 32 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Giaá trõ cao nhûng Tó troång thêëp cuãa Vöën tûå nhiïn úã Caác nûúác giaâu hún aác nûúác thu thêåp cao coá tó lïå taâi nguyïn thiïn nhiïn trïn töíng C taâi saãn tûúng àöëi thêëp so vúái caác nûúác ngheâo hún. Thu nhêåp úã caác nûúác ngheâo hún coá bõ haån chïë búãi mûác phuå thuöåc cao vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng? Khöng coá phên tñch sêu hún thò khöng thïí kïët luêån khaái quaát vïì möëi liïn hïå nhên quaã giûäa cêëu truác taâi saãn vaâ thu nhêåp. Hiïån tûúång caác nûúác thu nhêåp thêëp phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn nhiïìu hún caác nûúác giaâu hún dûúâng nhû laâ àùåc àiïím baãn chêët cuãa quaá trònh phaát triïín. Caác nûúác giaâu hiïín nhiïn àûúåc bao phuã búãi nhiïìu rûâng hún vaâ coá nhiïìu àöång vêåt hoang daä cuäng nhû nguöìn caá döìi daâo hún trong quaá khûá, àiïím nöíi bêåt laâ ngaây nay giaá trõ vöën tûå nhiïn trïn àêìu ngûúâi úã caác nûúác thu nhêåp cao vêîn cao hún úã caác nûúác thu nhêåp thêëp vaâ trung bònh. ÚÃ caác nûúác thu nhêåp cao, coá leä sûå ûu tiïn gùæn liïìn vúái thu nhêåp cao àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc thuác àêíy quaãn lyá cêín troång hún àöëi vúái vöën tûå nhiïn, trong khi giaá trõ cao hún cuãa caác daång vöën khaác ­ chùèng haån kiïën thûác chuyïn mön hoáa vaâ mûác àöå cú khñ hoáa cao hún ­ laåi laâm tùng thu hoaåch tûâ àêët tröìng troåt úã caác nûúác giaâu so vúái caác nûúác ngheâo. Caác nûúác ngheâo hún phuå thuöåc vaâo Taâi nguyïn Àêët V úái vai troâ nhû vêåy cuãa vöën tûå nhiïn trong cuãa caãi caác nûúác ngheâo, caác tiïíu phêìn cuãa möîi thaânh phêìn trong cuãa caãi àaáng àûúåc quan têm xem xeát. Ngoaåi trûâ caác nûúác xuêët khêíu dêìu lúán, taâi nguyïn àêët rêët quan troång úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, chiïëm tó troång 75% cuãa caãi tûå nhiïn (trong àoá 69% laâ àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã), sau àoá laâ têìng àêët caái chiïëm 17%. ÚÃ caác nûúác thu nhêåp trung bònh, taâi nguyïn àêët chiïëm 61% vöën tûå nhiïn, trong khi têìng àêët caái chiïëm 31%. Hònh 2.3 toám tùæt nhûäng kïët quaã naây. 33 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Têìm quan troång cuãa taâi nguyïn àêët (àêët tröìng troåt, àöìng coã vaâ phêìn àêët àûúåc baão vïå) giaãm theo mûác thu nhêåp. Àiïìu naây giaã àõnh cho caái bêîy ngheâo-àêët-phuå thuöåc dïî rúi vaâo caác nûúác thu nhêåp thêëp, caác nûúác maâ taâi nguyïn àêët chiïëm hún 1/3 töíng cuãa caãi nhû Nigiï, Burundi vaâ Moldova, àïìu thuöåc nhoám caác nûúác thu nhêåp thêëp. Ngûúåc laåi, caác nûúác thu nhêåp thêëp laåi khöng phuå thuöåc àùåc biïåt vaâo taâi saãn têìng àêët caái. Coá thïí tòm thêëy caác nûúác giaâu taâi nguyïn khoaáng saãn vaâ nùng lûúång nùçm trong tûâng nhoám thu nhêåp khaác nhau. Kïët luêån chñnh vïì Cuãa caãi X ïëp loaåi caác nûúác theo töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi nhû trong Phuå luåc 2 khöng khaác biïåt lúán so vúái xïëp haång theo töíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) trïn àêìu ngûúâi. Nïëu khaác biïåt thò thêåt àaáng ngaåc nhiïn vò GDP laâ lúåi nhuêån thu àûúåc tûâ töíng cuãa caãi. Coá nhûäng 34 CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI ngoaåi lïå cho kïët luêån naây, àùåc biïåt àöëi vúái caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn nhû trong Höåp 2.1. Nhûng möëi quan têm haâng àêìu khi ào lûúâng cuãa caãi khöng phaãi laâ xïëp haång caác nûúác. Möëi quan têm úã àêy laâ àïí hiïíu roä hún cêëu truác cuãa caãi vaâ cêëu truác naây khaác nhau nhû thïë naâo giûäa caác mûác thu nhêåp. Caác kïët luêån chñnh tûâ phêìn phên tñch cuãa caãi naây göìm: Caác nûúác thu nhêåp thêëp phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn tûå nhiïn. Tó troång vöën tûå nhiïn lúán hún tó troång vöën saãn xuêët úã nhûäng nûúác naây. Àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã chiïëm tó troång lúán nhêët, gêìn 70% cuãa caãi tûå nhiïn úã caác nûúác ngheâo (trûâ caác nûúác xuêët khêíu dêìu). Nhòn chung vöën vö hònh chiïëm phêìn tröåi hún trong cuãa caãi cuãa têët caã caác nûúác, vúái tó troång tùng lïn theo thu nhêåp. Viïåc sûã duång rêët keám hiïåu quaã caác taâi saãn vö hònh vaâ taâi saãn saãn xuêët trong hêìu hïët caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn dêîn àïën hêåu quaã bêët thûúâng laâ tó troång vöën vö hònh êm úã caác nïìn kinh tïë naây. Mûác cuãa caãi tûå nhiïn trïn àêìu ngûúâi thûåc sûå tùng lïn theo thu nhêåp. Àiïìu naây traái ngûúåc vúái caách nghô thöng thûúâng rùçng quaá trònh phaát triïín nhêët thiïët àoâi hoãi sûå huãy diïåt möi trûúâng vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn. Tó troång ngaây caâng giaãm cuãa cuãa caãi tûå nhiïn khi thu nhêåp tùng khöng phaãi laâ luêån àiïím thïí hiïån caác taâi nguyïn thiïn nhiïn duâ sao cuäng khöng quan troång ­ lûúng thûåc, súåi, göî, khoaáng chêët vaâ nùng lûúång àïìu rêët cêìn àïí duy trò sûå söëng vaâ caác nïìn kinh tïë, nhûng mûác àöå quan troång cuãa chuáng tûúng àöëi giaãm. Àiïìu chuã chöët laâ caác nûúác thu nhêåp thêëp coá mûác phuå thuöåc cao vaâo caác taâi nguyïn thiïn nhiïn trong thúâi àiïím hiïån taåi. Nhûäng taâi nguyïn naây àûúåc quaãn lyá nhû thïë naâo seä aãnh hûúãng caã phuác lúåi hiïån taåi lêîn tiïìn àöì phaát triïín cuãa caác nûúác ngheâo. 35 PHÊÌN 2 THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃI Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi Chûúng 6. Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc 37 Chûúng 3 ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY Tuy nhiïn, cêìn àõnh nghôa thïë naâo laâ phaát triïín bïìn vûäng, vaâ vêën àïì trung têm laâ àaåt àûúåc quaá trònh duy trò taâi saãn cho thïë hïå tûúng lai. Cuãa caãi hiïíu theo nghôa röång khöng chó bao göìm nhûäng con söë truyïìn thöëng laâ vöën, vñ duå nhû vöën àïí saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc con ngûúâi, maâ coân bao göìm taâi saãn tûå nhiïn. Vöën tûå nhiïn bao göìm nhûäng taâi saãn nhû àêët àai, rûâng vaâ nguöìn taâi nguyïn dûúái loâng àêët. Têët caã ba loaåi taâi saãn vöën laâ vöën saãn xuêët, nguöìn nhên lûåc vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ caác nguöìn àêìu vaâo chñnh duy trò tùng trûúãng kinh tïë. Caác taâi khoaãn quöëc gia tiïu chuêín ào lûúâng sûå thay àöíi cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia chó têåp trung vaâo caác taâi saãn saãn xuêët. Dûå trûä cuãa möåt quöëc gia cho tûúng lai àûúåc ào bùçng töíng tyã lïå tiïët kiïåm cuãa quöëc gia àoá. Khoaãn muåc naây thïí hiïån töíng àêìu ra cuãa saãn xuêët nhûng vêîn chûa àûúåc tiïu thuå. Tuy nhiïn, töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên cuäng chûa noái àûúåc gò nhiïìu vïì tùng trûúãng bïìn vûäng, vò taâi saãn khêëu hao theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc dên roâng bùçng töíng tiïët kiïåm quöëc dên trûâ ài khêëu hao vöën cöë àõnh vaâ àêy laâ möåt bûúác tiïën gêìn túái ào lûúâng tñnh bïìn vûäng. Bûúác tiïëp theo àïí coá thïí ào lûúâng tñnh bïìn vûäng laâ àiïìu chónh tyã lïå tiïët kiïåm roâng theo mûác tñch luyä cuãa caác taâi saãn khaác nhû ­ nguöìn nhên lûåc, möi trûúâng vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn ­ caác yïëu töë naây seä cuãng cöë sûå phaát triïín. Chûúng naây giúái thiïåu khaái niïåm tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc (tïn goåi chñnh thûác laâ tyã lïå tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh); thuêåt ngûä naây àûúåc giúái thiïåu lêìn àêìu tiïn búãi Pearce vaâ Atkinson (1993), vaâ Hamilton (1994). Sau àoá, chuáng töi seä trònh baây vaâ thaão luêån caác 39 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? kinh nghiïåm tñnh toaán caác mûác tiïët kiïåm àñch thûåc úã hún 140 nûúác (àûúåc kï thaânh baãng úã phuå luåc 3). Tiïët kiïåm àñch thûåc cung cêëp cho chuáng ta möåt chó söë röång hún vïì tñnh bïìn vûäng bùçng caách àõnh giaá nhûäng thay àöíi vïì nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, chêët lûúång möi trûúâng vaâ nguöìn nhên lûåc, cuâng vúái phûúng phaáp ào lûúâng truyïìn thöëng nhûäng thay àöíi vïì taâi saãn saãn xuêët do tiïët kiïåm roâng mang laåi. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm ngêìm àõnh rùçng töíng cuãa caãi àang giaãm; caác chñnh saách dêîn àïën hêåu quaã tiïët kiïåm àñch thûåc liïn tuåc êm laâ nhûäng chñnh saách khöng bïìn vûäng. Ngoaâi viïåc àûúåc sûã duång nhû möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc coân coá ûu àiïím trònh baây caác vêën àïì vïì nguöìn vaâ möi trûúâng giuáp cho caác böå taâi chñnh vaâ kïë hoaåch phaát triïín coá thïí hiïíu àûúåc vêën àïì. Àiïìu naây laâm roä quan hïå buâ trûâ giûäa tùng trûúãng vaâ caác vêën àïì vïì möi trûúâng, vò nhûäng quöëc gia hiïån nay theo àuöíi muåc tiïu tùng trûúãng kinh tïë vaâ chêëp nhêån chõu thiïåt haåi vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn seä coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc giaãm àaáng kïí. Trong söë 140 nûúác coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc àûúåc ûúác lûúång trong nùm 2003, hún 30 nûúác coá tyã lïå naây êm. Tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc H Ònh 3.1 laâ biïíu àöì miïu taã caác bûúác chñnh trong quaá trònh tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc. Ài tûâ phêìn trïn cuâng cuãa hònh 3.1, viïåc tñnh toaán bùæt àêìu vúái töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên. Töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên laâ mûác chïnh lïåch giûäa töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) vaâ töíng chi tiïu cuãa khu vûåc cöng cöång vaâ tû nhên cöång vúái caác giao dõch chuyïín dõch vöën roâng. Kïët quaã thu àûúåc seä àûúåc trûâ búát ài phêìn vöën cöë àõnh vaâ cho chuáng ta kïët quaã laâ tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên roâng tñnh theo phûúng phaáp truyïìn thöëng. Sûã duång vöën cöë àõnh laâ viïåc thay thïë giaá trõ vöën àûúåc sûã duång trong quaá trònh saãn xuêët. Trong caách tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên roâng theo phûúng 40 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY phaáp truyïìn thöëng, chó coá phêìn vöën àûúåc sûã duång cho giaáo duåc àûúåc tñnh laâ vöën cöë àõnh (vñ duå nhû xêy dûång trûúâng hoåc) vaâ àûúåc coi laâ möåt phêìn cuãa tiïët kiïåm; caác phêìn coân laåi àûúåc coi laâ tiïu duâng. Theo quan àiïím múã röång caách tñnh toaán taâi saãn thò caách tñnh nhû vêåy roä raâng laâ chûa thoaã maän àûúåc yïu cêìu. Vò thïë, àïí dûå tñnh möåt caách àún giaãn, ngûúâi ta thïm caác chi phñ hoaåt àöång cho giaáo duåc bao göìm tiïìn lûúng, khöng bao göìm àêìu tû vöën vaâo xêy dûång vaâ thiïët bõ, vaâo tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên roâng.2. Sau àoá, trûâ ài phêìn tiïu töën taâi nguyïn thiïn nhiïn. Giaá trõ 41 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? nguöìn taâi nguyïn bõ tiïu töën àûúåc tñnh laâ töíng tiïìn thu àûúåc tûâ khai thaác taâi nguyïn, trong àoá tiïìn thu àûúåc laâ söë chïnh lïåch giûäa giaá trõ saãn xuêët tñnh theo giaá thïë giúái vaâ töíng chi phñ saãn xuêët, bao göìm khêëu hao vöën cöë àõnh vaâ thu nhêåp trïn vöën. Nguöìn nùng lûúång bao göìm khñ ga tûå nhiïn, dêìu, vaâ than, coân kim loaåi vaâ khoaáng chêët bao göìm bauxite, àöìng, vaâng, quùång sùæt, chò, niken, phöët pho, baåc, thiïëc vaâ keäm. Laâ möåt nguöìn taâi nguyïn söëng, taâi nguyïn rûâng vïì cú baãn hoaân toaân khaác vúái taâi nguyïn nùng lûúång, kim loaåi vaâ khoaáng chêët. Do àoá, viïåc àiïìu chónh yïëu töë naây so vúái tyã lïå tiïët kiïåm roâng khöng chó àún thuêìn úã chi phñ khai thaác göî maâ phaãi laâ tyã lïå göî àûúåc khai thaác vûúåt mûác tùng trûúãng tûå nhiïn. Nïëu tyã lïå tùng trûúãng lúán hún tyã lïå khai thaác thò con söë cêìn àiïìu chónh naây bùçng 0. Viïåc tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuäng bao göìm giaá trõ bõ hao töín do ö nhiïîm khöng khñ. Caác giaá trõ bõ hao töín do ö nhiïîm coá thïí àûúåc tñnh vaâo caác taâi khoaãn quöëc gia bùçng möåt söë caách khaác nhau. Mùåc duâ vïì lyá thuyïët, giaá trõ hao töín caác taâi saãn saãn xuêët do ö nhiïîm àûúåc tñnh trong caác con söë vïì khêëu hao, nhûng trïn thûåc tïë hêìu hïët caác hïå thöëng thöëng kï àïìu khöng àuã chi tiïët àïí nùæm bùæt àûúåc yïëu töë naây. AÃnh hûúãng cuãa ö nhiïîm àöëi vúái giaá trõ àêìu ra ­ vñ duå nhû thiïåt haåi muâa maâng ­ àaä àûúåc phaãn aánh trong caác taâi khoaãn quöëc gia chuêín, mùåc duâ khöng roä raâng. Tiïëp theo laâ viïåc àiïìu chónh caác giaá trõ bõ thiïåt haåi do carbon dioxide, bùçng caách sûã duång chó söë hû haåi biïn toaân cêìu bùçng 20$ (lêëy giaá nùm 1995) möåt têën meát carbon àûúåc thaãi ra (Fankhauser 1994).3 Chó söë naây thïí hiïån giaá trõ hiïån taåi cuãa thiïåt haåi biïn àöëi vúái muâa maâng, cú súã haå têìng vaâ sûác khoeã con ngûúâi trong thúâi gian car- bon dioxide thaãi ra lan toaã trong khöng khñ ­ trong 100 nùm. Cuöëi cuâng, chuáng ta seä trûâ ài giaá trõ sûác khoeã bõ töín haåi do caác yïëu töë ö nhiïîm vò phoáng xaå. Ö nhiïîm khöng khñ do caác chêët phoáng xaå gêy ra coá thïí ùn sêu vaâo hïå hö hêëp vaâ gêy töín haåi àïën sûác khoeã, thêåm chñ gêy chïët non. Tyã lïå bònh quên gia quyïìn theo dên söë trung bònh cuãa chêët phoáng xaå (PM10)(coá àûúâng kñnh dûúái 10 micromeát) àûúåc dûå tñnh cho têët caã caác thaânh phöë trong möîi quöëc gia coá dên söë hún 42 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY 100.000 ngûúâi. Thiïåt haåi do ö nhiïîm vò phoáng xaå àûúåc tñnh bùçng khaã nùng sùén saâng traã chi phñ àïí giaãm ruãi ro tûã vong do chêët phoáng xaå PM10 (Pandey vaâ caác taác giaã khaác 2005). Kïët quaã cuöëi cuâng cuãa têët caã caác con söë àiïìu chónh naây chñnh laâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc. Diïîn giaãi caác giaá trõ ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc T aâi saãn coá thïí bïìn vûäng maäi maäi nïëu nhû töíng mûác tiïët kiïåm bùçng àuáng töíng mûác khêëu hao caác taâi saãn saãn xuêët, mûác tiïu hao taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ thiïåt haåi do ö nhiïîm möi trûúâng. Àêy chñnh laâ qui tùæc Hartwick rêët nöíi tiïëng. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön êm ngêìm àõnh rùçng möåt quöëc gia àang trïn con àûúâng phaát triïín khöng bïìn vûäng vaâ phuác lúåi seä giaãm trong tûúng lai. Tuy nhiïn, chuáng ta cuäng cêìn thêån troång khi diïîn giaãi tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng. Coá möåt söë taâi saãn quan troång bõ boã qua khi phên tñch vò möåt söë nguyïn nhên mang tñnh phûúng phaáp luêån vaâ thûåc tïë. Àiïìu naây coá nghôa laâ veã bïì ngoaâi thò tyã lïå tiïët kiïåm coá thïí dûúng. Thûá nhêët, thuyã haãi saãn coá thïí laâ möåt nguöìn taâi nguyïn àaáng kïí cho nïìn kinh tïë àõa phûúng vaâ quöëc dên. Tuy nhiïn, khoá coá thïí ào lûúâng àûúåc trûä lûúång thuyã haãi saãn vaâ phên böí theo súã hûäu cuãa möîi quöëc gia, hoaân toaân khöng phaãi vò tñnh àöång cuãa nguöìn taâi nguyïn naây. Xoái moân àêët àai cuäng laâ möåt vêën àïì khaác hïët sûác quan troång, àùåc biïåt àöëi vúái caác nïìn kinh tïë tröìng troåt. Àïí gaán cho hiïån tûúång xoái moân àêët àai möåt giaá trõ naâo àoá cêìn phaãi coá caác dûä liïåu cuå thïí cuãa tûâng àõa phûúng maâ nhûäng dûä liïåu naây laåi khöng sùén coá. Cûåc kyâ khoá coá thïí gúä chi phñ kinh tïë cuãa hiïån tûúång xoái moân àêët àai khoãi nhûäng mêët maát thiïåt haåi thûåc sûå (xem Baãng 3.1). Kim cûúng laâ möåt nguöìn taâi nguyïn quan troång àöëi vúái möåt söë quöëc gia, àùåc biïåt laâ Ùnggöla, Bötswana, Cöång hoaâ Cöng Gö, Namibia, Liïn bang Nga vaâ Nam Phi. Nhûng kim cûúng laåi khöng àûúåc àûa vaâo phên tñch vò thiïëu dûä liïåu vaâ thiïëu giaá trïn thõ trûúâng tûå do. 43 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Höåp 3.1 Sûå thoaái hoaá cuãa àêët àai vaâ thay àöíi taâi saãn Thêåt laâ lyá tûúãng nïëu chuáng ta coá thïí àûa giaá trõ taâi nguyïn àêët bõ thoaái hoaá vaâ xoái moân vaâo giaá trõ tiïët kiïåm àaä àûúåc àiïìu chónh roâng hay giaá trõ tiïët kiïåm àñch thûåc vò yïëu töë naây chiïëm 18% töíng taâi saãn cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Tuy nhiïn, tñnh so saánh vaâ khaã nùng sùén coá cuãa nhûäng dûä liïåu naây khöng cho pheáp chuáng ta àûa yïëu töë naây möåt caách coá hïå thöëng vaâo phêìn phên tñch tyã lïå tiïët kiïåm. Àöëi vúái nhiïìu quöëc gia coá thu nhêåp thêëp vaâ phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn àïí phaát triïín, hiïån tûúång thoaái hoáa àêët àai coá thïí laâ möåt vêën àïì chñnh. Höåi nghõ cuãa Liïn húåp quöëc vïì cuöåc àêëu tranh chöëng hoang maåc hoaá laâ möåt lúâi phaãn höìi mang tñnh chñnh saách àöëi vúái xu hûúáng naây, vaâ têåp san àûúåc xuêët baãn gêìn àêy "Àaánh Giaá Hïå Sinh Thaái Thiïn Niïn Kyã" (2005) àaä nhêën maånh túái hiïån tûúång xoái moân àêët àai úã nhûäng vuâng àêët khö haån, àùåc biïåt laâ úã Chêu Phi vaâ Trung Phi nhûng laâ möåt trong nhûäng thaách thûác chñnh àöëi vúái cöång àöìng quöëc tïë. Rêët nhiïìu nûúác ngheâo nhêët thïë giúái àang phaãi àöëi mùåt vúái caác vêën àïì thoaái hoaá àêët àai nghiïm troång. Thöng tin thöëng kï vïì chi phñ thoaái hoaá àêët àai khöng àûúåc phöí biïën röång raäi vò aãnh hûúãng cuãa hiïån tûúång xoái moân hïët sûác phûác taåp khöng thïí ào lûúâng chñnh xaác àûúåc. Nïëu chó ào lûúâng aãnh hûúãng àöëi vúái caác nöng trang thò chûa àuã vò hêåu quaã tûâ bïn ngoaâi cuãa hiïån tûúång naây cuäng rêët àaáng kïí. Nhûäng aãnh hûúãng tiïu cûåc cuãa hiïån tûúång xoái moân àêët àai àöëi vúái caác nöng traåi bao göìm hiïån tûúång lùæng buân trong caác àêåp nûúác, muöëi hoaá àêët àai vaâ mêët ài sûå àa daång sinh hoåc. Nhûng hiïån tûúång xoái moân àêët àai cuäng coá möåt söë aãnh hûúãng tñch cûåc, vñ duå nhû nhûäng vuâng àöìng bùçng nhû Àöìng bùçng söng Nil vaâ Bùng La Àeát laåi phuå thuöåc vaâo böìi àùæp àêët haâng nùm vaâ dûúäng chêët do caác con söng mang vïì laâm cho àêët àai maâu múä. Tuy nhiïn, giaã àõnh rùçng hiïån tûúång xoái moân àêët àai vûúåt quaá mûác àöå tûå nhiïn coá thïí coá aãnh hûúãng khöng töët túái nïìn kinh tïë laâ möåt giaã àõnh tûúng àöëi an toaân. Thöng qua caác trûúâng húåp nghiïn cûáu thûåc tïë àöëi vúái 7 nûúác àang phaát triïín úã Chêu Phñ, Chêu AÁ vaâ Chêu Myä Latinh, ngûúâi ta àaä ûúác tñnh àûúåc rùçng caác vêën àïì vïì quaãn lyá àêët àai bïìn vûäng laâm giaãm GDP nöng nghiïåp cuãa möåt quöëc gia tûâ 3 àïën 7% (Berry vaâ caác taác giaã khaác 2003). Möåt nghiïn cûáu cuãa UÁc (Gretton vaâ Salma1996) ûúác lûúång àêët àai bõ mêët maâu múä tûúng àûúng vúái 6% giaá trõ saãn xuêët nöng nghiïåp. Nhû vêåy laâ nhûäng thiïåt haåi vïì àêët àai coá thïí cuäng hïët sûác lúán. 44 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY Tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc: Vñ duå taåi möåt quöëc gia H ònh 3.2. cho chuáng ta thêëy caác bûúác tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa Bölivia, möåt trong nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët Chêu Myä Latinh vúái tyã lïå GDP trïn àêìu ngûúâi dûúái 1000 USD. Bölivia coá taâi saãn bao göìm taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû khoaáng chêët, dêìu vaâ trûä lûúång khñ tûå nhiïn khöíng löì àûúåc tòm thêëy vaâo cuöëi nhûäng nùm 1990. Cöåt àêìu tiïn cuãa hònh 3.2 phaãn aánh töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên úã Bölivia theo phûúng phaáp tñnh toaán truyïìn thöëng, vúái töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) nùm 2003 àaåt 12%. Sau khi trûâ ài khêëu hao 45 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vöën saãn xuêët cho chuáng ta möåt tyã lïå tiïët kiïåm roâng thêëp hún, dûúái 3%. Àêìu tû vaâo giaáo duåc àûúåc ûúác tñnh bùçng khoaãng 5% GNI, khiïën cho tyã lïå tiïët kiïåm tùng lïn gêìn 8% nhû phaãn aánh úã cöåt 3 cuãa hònh 3.2. Tiïëp theo, chuáng ta seä àiïìu chónh caác khoaãn tiïu töën taâi nguyïn thiïn nhiïn. Chuáng ta trûâ ài chi phñ khai taác àêët àai vaâ khñ gas cuäng nhû chi phñ khai thaác vaâng, baåc, chò, keäm vaâ thiïëc cuãa Bölivia. Tiïu hao nùng lûúång, kim loaåi vaâ khoaáng chêët chiïëm hún 9% GNI. Trong khi naån phaá rûâng laâ möåt vêën àïì àöëi vúái Bölivia, thò caác dûä liïåu sùén coá laåi cho chuáng ta thêëy khai thaác taâi nguyïn rûâng roâng bùçng 0. Sau khi trûâ ài têët caã caác giaá trõ tiïu hao naây, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa Bölivia êm. Cuöëi cuâng, sau khi trûâ ài caác khoaãn thiïåt haåi do ö nhiïîm, chuáng ta ài túái doâng cuöëi cuâng cuãa biïíu àöì àoá laâ giaá trõ ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa Bölivia vaâ tyã lïå naây laâ êm 3,8%. Bölivia hiïån àang trïn con àûúâng phaát triïín khöng bïìn vûäng. Sûå mêët cên bùçng giûäa caác khu vûåc iïåc tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc töíng thïí cuãa caác vuâng cho V thêëy sûå khaác biïåt àaáng ngaåc nhiïn giûäa caác vuâng trïn thïë giúái nhû àûúåc minh hoaå trong hònh 3.3. Khu vûåc Trung Àöng vaâ Bùæc Phi bõ loaåi ra ngoaâi vò tyã lïå tiïët kiïåm luön luön êm, phaãn aánh thûåc tïë laâ caác khu vûåc naây phuå thuöåc chuã yïëu vaâo viïåc khai thaác dêìu lûãa. Tuy nhiïn, khöng phaãi têët caã caác quöëc gia trong khu vûåc àïìu coá tyã lïå tiïët kiïåm êm. Jordano, Maröëc vaâ Tuynidi coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön dûúng trong giai àoaån nghiïn cûáu naây, vaâ tyã lïå naây laâ hún 15% cuãa GNI. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác khu vûåc rêët nhaåy caãm àöëi vúái nhûäng thay àöíi giaá dêìu lûãa trïn thïë giúái. Cuöåc caách maång úã Iran tûâ nùm 1978 àïën 1979 tiïëp nöëi laâ cuöåc chiïën tranh Iran-Irùæc vaâo nùm 1980 àaä khiïën giaá dêìu thö gêìn nhû tùng gêëp àöi tûâ 14$ nùm 1978 lïn 35$ nùm 1981. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån roä trong hònh 3.3 ­ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc trong khu vûåc naây giaãm maånh, chuã yïëu laâ do tiïu 46 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY Hònh 3.3 Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc theo khu vûåc 30 20 10 0 GNI % 210 220 230 240 1970 1980 1990 2000 Nùm Àöng AÁ vaâ Trung Àöng vaâ Bùæc Phi Chêu Phi Haå Sahara Thaái Bònh Dûúng 30 20 10 0 GNI %210 220 230 240 1970 1980 1990 2000 Nùm Chêu Myä Latinh vaâ Caribï Nam AÁ Chêu Êu vaâ Trung AÁ Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 2005 töën quaá nhiïìu vaâo dêìu lûãa trong khi giaá dêìu laåi tùng quaá maånh. Hoaân toaân traái ngûúåc vúái khu vûåc Trung Àöng vaâ Bùæc Phi laâ khu vûåc Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, vúái töíng caác tyã lïå tiïët kiïåm àñch 47 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thûåc gêìn àêy àaåt gêìn 30% chuã yïëu laâ nhúâ Trung Quöëc. Khu vûåc àa daång naây gêìn àêy coá sûå phaát triïín kinh tïë rêët nhanh choáng vaâ tiïëp tuåc àaåt kïët quaã trong cöng cuöåc xoaá àoái giaãm ngheâo. Tûâ nùm 1999 àïën 2004, söë lûúång nhûäng ngûúâi dên Trung AÁ söëng dûúái mûác 2 àöla möåt ngaây àaä giaãm tûâ 50% xuöëng coân 34%, hay noái caách khaác laâ giaãm khoaãng 250 triïåu ngûúâi. Sûå buâng nöí trong phaát tróïín kinh tïë tûâ nûãa sau cuãa thêåp kyã 80 cho túái khi xaãy ra cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâo nùm 1997 cuäng àûúåc phaãn aánh trong tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, vaâ chuã yïëu laâ do tùng töíng tyã lïå tiïët kiïåm quöëc dên. ÚÃ khu vûåc chêu Phi Haå Sahara, khu vûåc ngheâo nhêët thïë giúái, söë lûúång ngûúâi söëng dûúái mûác ngheâo àoái àaä tùng gêìn nhû gêëp àöi, tûâ 164 triïåu ngûúâi vaâo nùm 1981 lïn túái 314 triïåu ngûúâi vaâo thúâi àiïím hiïån nay. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc trong khu vûåc naây dao àöång quanh mûác 0%. Con söë töíng thïí che àêåy sûå mêët cên bùçng lúán giûäa caác quöëc gia trong khu vûåc naây. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng úã möåt söë quöëc gia nhû Kïnya, Tandania vaâ Nam Phi àûúåc buâ trûâ búãi tyã lïå tiïët kiïåm êm rêët lúán cuãa caác quöëc gia phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû Nigiïria vaâ Ùngöla. Hai quöëc gia naây coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm 30%. Nam AÁ coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön rêët lúán. Töíng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc giao àöång giûäa 10% vaâ 15% tûâ nùm 1985, trong àoá chuã yïëu laâ do tyã lïå cuãa ÊËn Àöå. Nïpan laâ möåt quöëc gia trong khu vûåc múái nöíi lïn vïì tiïët kiïåm vúái tyã lïå àaåt gêìn 30% nùm 2003. Töíng mûác tiïët kiïåm quöëc dên cuãa Nïpan àaä tùng nhanh tûâ nhûäng nùm 90 cho túái thúâi àiïím hiïån nay. Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác nûúác chêu Myä Latinh tûúng àöëi öín àõnh trong thêåp kyã 90. Caác nïìn kinh tïë lúán trong khu vûåc nhû Mïhicö vaâ Braxin coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng vaâo khoaãng hún 5%. Tuy nhiïn, cêu chuyïån vïì tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa quöëc gia saãn xuêët dêìu lúán nhêët trong khu vûåc naây laâ Cöång hoaâ Vïnïduïla laåi hoaân toaân khaác. Nhû nhiïìu quöëc gia saãn xuêët dêìu khaác, Vïnïduïla coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön êm kïí tûâ cuöëi thêåp kyã 70. Chuáng ta chó coá söë liïåu vïì tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa khu vûåc Àöng Êu vaâ Trung AÁ kïí tûâ nùm 1995. Tyã lïå tiïët kiïåm àaä giaãm tûâ hún 7,7% vaâo nùm 1995 xuöëng coân 1,7% vaâo nùm 2003. Trong söë 23 quöëc 48 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY gia trong khu vûåc naây coá söë liïåu thò 17 quöëc gia coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng vaâo nùm 2003, chiïëm khoaãng 10% GNI. Tuy nhiïn, caác quöëc gia coá dêìu lûãa nhû Adeácbaigian, Cadùæcxtan, Udúbïkixtan, Tuöëcmïnixtan, vaâ Liïn bang Nga coá tyã lïå tiïët kiïåm thûåc tïë luön êm khiïën cho töíng tyã lïå cuãa khu vûåc bõ keáo xuöëng. Chi phñ sûã duång taâi nguyïn T rûä lûúång caác nguöìn taâi nguyïn àang ngaây bõ caån kiïåt nhû dêìu lûãa laâ möåt nguöìn taâi trúå phaát triïín tiïìm nùng. Cêu hoãi àùåt ra vúái nhûäng quöëc gia coá nguöìn taâi nguyïn thiïn phuá laâ nïn sûã duång nhûäng nguöìn taâi nguyïn naây àïí coá phuác lúåi cho xaä höåi hiïån taåi nhûng seä laâ chi phñ cho caác thïë hïå tûúng lai hay nïn àêìu tû vaâo khai thaác caác taâi saãn khaác. Hònh 3.4 phaãn aánh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc so vúái tyã lïå khai thaác nùng lûúång vaâ khoaáng chêët úã caác nûúác giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn (àêy laâ nhûäng nûúác coá nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn lúán hún 1% GNI). Hònh 3.4 cho thêëy khi tyã lïå sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn tùng dêìn theo tyã lïå cuãa GNI, thò tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc coá xu hûúáng giaãm dêìn. Àiïìu naây ngêìm àõnh möåt tyã lïå àaáng kïí taâi nguyïn thiïn nhiïn àang bõ khai thaác chûá khöng phaãi àûúåc àêìu tû vaâo saãn xuêët. Chûúng 4 seä tiïëp tuåc nghiïn cûáu caác vêën àïì naây vaâ cho thêëy viïåc tiïu hao thay cho viïåc àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt hiïån tûúång hïët sûác phöí biïën úã caác nûúác giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn. Thu nhêåp vaâ tiïët kiïåm yã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc ûúác lûúång cho thêåp kyã 70 phaãn aánh möåt xu T hûúáng àaáng lo ngaåi: Caác quöëc gia giaâu àaä coá tyã lïå tiïët kiïåm cao àaáng kïí so vúái caác quöëc gia ngheâo. Àiïìu naây chûáng toã sûå khaác biïåt rêët lúán vïì 49 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thu nhêåp vaâ taâi saãn giûäa caác quöëc gia coá thu nhêåp cao vaâ caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp. Vaâo nùm 1970, caác quöëc gia coá thu nhêåp cao tiïët kiïåm àûúåc nhiïìu hún caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp laâ 15% GNI. Töíng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp laâ dûúng nhûng chó bùçng 4% GNI. Tuy nhiïn, hònh 3.5. cho chuáng ta thêëy tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc qua caác nùm àïìu àöìng qui. Trïn thûåc tïë, nùm 2003, caác quöëc gia coá thu nhêåp cao tiïët kiïåm (tñnh theo tyã lïå GNI cuãa hoå) àûúåc ñt hún caác quöëc gia coá thu nhêåp vûâa vaâ thêëp. Tyã lïå tiïët kiïåm cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp cao giaãm dêìn theo thúâi gian, trong khi tyã lïå naây cuãa caác quöëc gia coá thu nhêåp vûâa vaâ thêëp laåi tùng dêìn. Tiïët kiïåm vaâ tùng trûúãng H ònh 3.6 hiïín thõ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc (tñnh theo % cuãa GDP) so vúái tùng trûúãng GDP nùm 2003. Caác quöëc gia nùçm úã cung 50 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY phêìn tû phña trïn bïn phaãi coá tyã lïå tùng GDP dûúng vaâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng. Caác nïìn kinh tïë naây àang phaát triïín, vaâ theo nhû caách tñnh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, thò caác nïìn kinh tïë naây àang tùng trûúãng khöng phaãi bùçng chi phñ cuãa caác thïë hïå tûúng lai. Àiïìu naây chûáng toã möåt tûúng lai khaã quan àöëi vúái nhûäng quöëc gia nhû Böëtxoana, Trung Quöëc vaâ Gana. Têët caã caác quöëc gia naây àïìu coá nïìn kinh tïë tùng trûúãng maånh vaâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng. Caác quöëc gia nùçm úã cung phêìn tû bïn trïn bïn phaãi cuãa hònh 3.6 laâ nhûäng nïìn kinh tïë àang thu heåp laåi vúái tyã lïå GDP giaãm dêìn. Tuy nhiïn, caác quöëc gia naây coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng, chûáng toã hoå àang àêìu tû cho tûúng lai. Caác chó söë tùng trûúãng kinh tïë mang tñnh truyïìn thöëng coá thïí cho pheáp chuáng ta nhêån àõnh rùçng caác quöëc gia úã goác phaãi phña dûúái cuãa hònh 3.6 cuäng àang tùng trûúãng töët ­ tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë dûúng. Tuy nhiïn, khi xem xeát tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, cêu chuyïån laåc quan naây laåi thay àöíi. Caác quöëc gia nhû Nigiïria, Anglola, 51 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Udúbïkixtan, vaâ Adeácbaigian àïìu laâ nhûäng nïìn kinh tïë àang tùng trûúãng, nhûng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm laåi coá thïí gêy nguy hiïím cho caác thïë hïå tûúng lai. Caác quöëc gia nùçm úã cung phêìn tû phña trïn bïn traái phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng thaách thûác lúán nhêët. Nïìn kinh tïë cuãa caác quöëc gia naây hiïån àang chao àaão, àöìng thúâi phuác lúåi cho tûúng lai àang giaãm dêìn vò tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm. Cöång hoaâ Vïnïduïla laâ möåt vñ duå àiïín hònh ­ tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë luön êm 4 vaâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc cuäng luön êm àaä veä nïn möåt bûác tranh àaáng lo ngaåi vïì phuác lúåi tûúng lai cuãa quöëc gia naây. Kïët luêån T yã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng. Coá rêët nhiïìu quöëc gia coá tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm (xem phuå luåc 3). Hún nûäa, caác quöëc gia vúái tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng úã 52 CHÛÚNG 3. ÛÚÁC LÛÚÅNG TYÃ LÏÅ TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC GÊÌN ÀÊY mûác thêëp coá thïí àang theo àuöíi möåt chñnh saách höîn húåp coá thïí dêîn àïën hiïån tûúång giaãm dêìn phuác lúåi, vò viïåc tñnh toaán tyã lïå khêëu hao caác taâi saãn cú baãn coá thïí khöng àûúåc phaãn aánh trung thûåc do thiïëu möåt söë dûä liïåu vaâ do nhûäng haån chïë cuãa phûúng phaáp tñnh toaán. Theo hònh 3.3, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc töíng thïí rêët khaác nhau giûäa caác khu vûåc trïn thïë giúái. Thûåc tïë cho thêëy trong khi caác nûúác giaâu taâi nguyïn coá tiïìm nùng àïí àaåt àûúåc mûác phaát triïín bïìn vûäng nïëu nhû hoå coá sûå àêìu tû phuâ húåp vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn, thò rêët nhiïìu nûúác àaä khöng laâm àûúåc nhû vêåy (xem Hònh 3.4). Tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc rêët hûäu duång àöëi vúái nhûäng nhaâ lêåp chñnh saách khöng chó vò àêy laâ möåt chó söë vïì tñnh bïìn vûäng, maâ coân laâ möåt phûúng tiïån phaãn aánh caác vêën àïì vïì nguöìn vaâ möi trûúâng trong möåt khuön khöí rêët quen thuöåc àöëi vúái caác böå nhû böå taâi chñnh vaâ böå kïë hoaåch phaát triïín. Noá nhêën maånh túái nhu cêìu tùng cûúâng tiïët kiïåm trong nûúác, vaâ do àoá, nhêën maånh vaâo sûå cêìn thiïët phaãi coá caác chñnh saách vô mö vûäng chùæc. Chó söë naây cuäng chó roä nhûäng khña caånh vïì taâi chñnh cuãa quaãn lyá möi trûúâng vaâ caác nguöìn lûåc, vò vêåy viïåc thu tiïìn thuï moã khai thaác taâi nguyïn vaâ thu thuïë ö nhiïîm möi trûúâng laâ caác phûúng phaáp cú baãn àïí huy àöång nguöìn taâi chñnh cho sûå phaát triïín cuäng nhû baão àaãm viïåc khai thaác möi trûúâng möåt caách coá hiïåu quaã. Chuá thñch 1. Xem Pearce (1993) coá bònh luêån vïì àõnh nghôa thïë naâo laâ phaát triïín bïìn vûäng. 2. Àïí coá thïm caác yá kiïën tranh luêån vïì kïë toaán nguöìn vöën nhên lûåc trong tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc, xem cuöën Ngên haâng Thïë giúái (1996). 3. Tol (2005) xem xeát hún 100 con söë ûúác tñnh chi phñ thiïåt haåi biïn do khñ thaãi carbon dioxide gêy ra. Taác giaã cuäng tòm àûúåc möåt khoaãng giao 53 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? àöång rêët röång: Chi phñ trung võ (median) tòm àûúåc laâ 14 àöla möåt têën carbon vaâ giaá trõ trung bònh (mean) laâ 93 àöla/tC. Àïí cên àöëi, chuáng ta coá thïí sûã duång mûác ûúác tñnh cuãa Fankhauser (1994) laâ 20 àöla/tC, con söë naây coá veã húåp lyá. . 4. GDP cuãa Cöång hoaâ Vïnïduïla àaä giaãm 11% trong thúâi gian tûâ nùm 1993 àïën 2003. 54 Chûúng 4 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ CAÁC NGUÖÌN THU TÛÂ TAÂI NGUYÏN THIÏN NHIÏN: QUI TÙÆC DANH NGHÔA HARTWICK Möåt cuöën taâi liïåu vïì tònh hònh thûåc tïë ghi laåi tai hoaå cuãa nguöìn taâi nguyïn hay laâ nghõch lyá cuãa sûå thûâa thaäi.1 Caác quöëc gia giaâu taâi nguyïn coá lúåi thïë trong quaá trònh phaát triïín, nhûng tyã lïå tùng trûúãng GDP cuãa caác quöëc gia naây sau nùm 1970 laåi thêëp hún tyã lïå tùng trûúãng GDP cuãa caác nûúác keám hoå vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Chuáng töi àaä àûa ra möåt söë giaãi thñch vïì hiïån tûúång naây nhû sau: Nhûäng àöìng tiïìn bõ laåm phaát coá thïí caãn trúã sûå phaát triïín cuãa khu vûåc xuêët khêíu phi dêìu lûãa (àêy àûúåc goåi laâ hiïån tûúång "cùn bïånh Haâ Lan"). Tiïìn kiïëm àûúåc quaá dïî tûâ viïåc cho thuï moã khai thaác taâi nguyïn coá khaã nùng laâm giaãm caác chñnh saách ûu tiïn thûåc hiïån caãi caách kinh tïë cêìn thiïët. Giaá taâi nguyïn biïën àöång coá thïí laâm tònh hònh quaãn lyá kinh tïë vô mö thïm phûác taåp, laâm trêìm troång thïm nhûäng xung àöåt vïì chñnh trõ trong viïåc chia seã vaâ quaãn lyá caác nguöìn thu tûâ taâi nguyïn. Trong nhûäng vñ duå cûåc àoan nhêët, mûác àöå phuác lúåi úã caác quöëc gia giaâu taâi nguyïn hiïån nay thêëp hún nùm 1970 ­ phaát triïín khöng bïìn vûäng. Qui tùæc Hartwick (Hartwick 1977; Solow 1986) cung cêëp cho 55 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? chuáng ta möåt qui tùæc cú baãn vïì tñnh bïìn vûäng úã nhûäng nïìn kinh tïë àang bõ caån kiïån dêìn nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn ­ coá thïí duy trò möåt mûác tiïu thuå khöng àöíi nïëu giaá trõ àêìu tû bùçng giaá trõ thu àûúåc tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn úã tûâng thúâi àiïím. Àöëi vúái nhûäng quöëc gia phuå thuöåc vaâo nhûäng taâi saãn àang bõ phung phñ nhû vêåy, qui tùæc naây qui àõnh vïì phaát triïín bïìn vûäng, vaâ qui àõnh naây àaä àûúåc Böëtxoana, möåt quöëc gia giaâu kim cûúng theo àuöíi thûåc hiïån (Lange and Wright 2004). Nïëu chûúng 3 têåp trung vaâo chuöîi dûä liïåu 30 nùm vïì viïåc khai thaác sûã duång taâi nguyïn, thò chûúng naây laåi xêy dûång qui tùæc danh nghôa Hartwick: Caác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000, nïëu nhû hoå thûåc hiïån quy tùæc naây tûâ nùm 1970? Hai vñ duå thûåc tïë dûúái àêy thûã nghiïåm hai phûúng aán cuãa qui tùæc Hartwick ­ qui tùæc tiïu chuêín. Möåt phûúng aán laâ giûä cho tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc chñnh xaác bùçng 0 vaâo moåi thúâi àiïím, coân phûúng aán coân laåi giaã àõnh tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön dûúng vaâo moåi thúâi àiïím. Trong nhiïìu trûúâng húåp, kïët quaã mang laåi rêët nhiïìu àiïìu ngaåc nhiïn. Ûúác lûúång giaá trõ caác nguöìn vöën theo giaã thiïët P hûúng phaáp cú baãn thûã nghiïåm caác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coá nhû thïë naâo, nïëu nhû hoå thûåc hiïån quy tùæc Hartwick nhùçm so saánh caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa caác nguöìn vöën saãn xuêët cho nùm 2000 àûúåc nïu trong chûúng 2 vúái qui mö coá thïí coá cuãa caác nguöìn vöën naây nïëu nhû caác quöëc gia thûåc hiïån qui tùæc Hartwick hoùåc caác phûúng aán cuãa qui tùæc naây tûâ nùm 1970. Àïí cho àún giaãn, chuáng ta giaã àõnh rùçng têët caã caác nguöìn thu tûâ taâi nguyïn àûúåc àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, mùåc duâ theo lyá thuyïët thò giaã àõnh mang tñnh töíng húåp hún coá nghôa laâ caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn àûúåc àêìu tû vaâo möåt söë caác taâi saãn khaác nhau, bao göìm nguöìn nhên lûåc vaâ traã núå nûúác ngoaâi. Nïëu bêët kyâ quöëc gia naâo trong söë caác quöëc gia àûúåc nïu dûúái àêy àaä àêìu tû nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn vaâo phaát triïín nguöìn nhên lûåc3 hoùåc taâi saãn 56 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... nûúác ngoaâi (nhûng hoå hoaân toaân khöng laâm nhû vêåy vúái mûác thu nhêåp àêìu ngûúâi vaâ cöng núå nhû vêåy), thò phûúng phaáp naây seä taåo ra möåt bûác tranh sai lïåch vïì kïët quaã àêìu tû cuãa hoå. Hún nûäa, vò phên tñch cuãa chuáng ta chó haån chïë úã viïåc àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, cho nïn trong phêìn tiïëp theo àêy seä tham chiïëu àïën tyã lïå àêìu tû thûåc tïë chûá khöng phaãi tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc. Àïí kiïím tra möåt söë caác yïëu töë phi thûåc tïë, 4 söë liïåu ûúác tñnh vïì vöën saãn xuêët àaä àûúåc taåo ra tûâ viïåc sûã duång caác dûä liïåu tûâ nùm 1970-2000: Nguöìn vöën ranh giúái àûúåc tñnh tûâ chuöîi söë liïåu àêìu tû vaâ Mö hònh haâng töìn kho vônh viïîn (PIM)-- àêy cuäng laâ con söë àûúåc baáo caáo úã Chûúng 2 Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ viïåc aáp duång chùåt cheä qui tùæc Hartwick tiïu chuêín. Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ qui tùæc àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi Nguöìn vöën àûúåc tñnh tûâ tyã lïå àêìu tû roâng töëi àa vaâ tyã lïå àêìu tû cêìn thiïët theo qui tùæc àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi. Têët caã caác chuöîi söë vïì àêìu tû vaâ thu tûâ khai thaác taâi nguyïn àûúåc tñnh vúái tyã lïå höëi àoaái danh nghôa khöng àöíi cuãa àöìng àö la nùm 1995. Vúái mûác àêìu tû thûåc tïë laâ IG, mûác àêìu tû roâng laâ N, khêëu hao vöën saãn xuêët laâ D, vaâ tiïu hao nguöìn taâi nguyïn laâ R, chuáng ta luön coá cöng thûác kïë toaán cú baãn sau àêy: IG I - D- R N I - D = I G + R Vúái mûác tiïët kiïåm àñch thûåc khöng àöíiI , chuáng ta coá thïí ûúác lûúång G chuöîi söë danh nghôa cuãa vöën saãn xuêët cho tûâng quöëc gia bùçng caách tñnh töíng caác khoaãn àêìu tû roâng: 2000 K2000 = K1970 + * (IG + Rt ) t=1971 2000 K2000 = K1970 + ** max(Nt, IG + Rt ) t=1971 57 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? ÚÃ àêy K1970 laâ nguöìn vöën ranh giúái àûúåc tñnh tûâ Mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM). Hai phûúng aán K* àûúåc tñnh toaán nhû sau: - möåt phûúng aán vúái (qui tùæc Hartwick tiïu chuêín), vaâ phûúng aán thûá hai vúái I , tûúng àûúng 5% GDP cuãa nùm 1987 G V* khöng àöíi. Viïåc lûåa choån möåt tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuå thïí àïí phên tñch mang tñnh chêët ngêîu nhiïn. Chuáng töi sûã duång 5% GDP cuãa nùm 1987 vò nhûäng lyá do sau àêy: Coá möåt söë àiïím logic trong caách choån àiïím giûäa cuãa chuöîi dûä liïåu theo thúâi gian tûâ nùm 1970 àïën nùm 2000; 1987 laâ möåt lûåa choån töët hún möåt chuát, vò nùm 1987 rúi vaâo ngay sau cuöåc khuãng hoaãng cuãa giai àoaån àêìu thêåp kyã 80, sau khi giaá dêìu rúát vaâo nùm 1986, vaâ trûúác cuöåc khuãng hoaãng vaâo àêìu thêåp kyã 90; vaâ tyã lïå àêìu tû thûåc tïë 5% chñnh laâ tyã lïå trung bònh àaåt àûúåc búãi caác nûúác coá thu nhêåp thêëp trong giai àoaån naây. Mûác tiïu hao taâi nguyïn àûúåc ûúác lûúång bùçng töíng giaá trõ thu àûúåc tûâ viïåc khai thaác caác loaåi taâi nguyïn sau àêy: dêìu thö, khñ gas tûå nhiïn, than, bauxit, àöìng, vaâng, sùæt. chò, ni-ken, phöët pho, baåc vaâ keäm. Caác dûä liïåu naây laâ cú súã àïí ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc àûúåc trònh baây úã Chûúng 3. Trong khi theo lyá thuyïët cuãa qui tùæc Hartwick thò tiïìn thu àûúåc tûâ viïåc khai thaác taâi nguyïn khan hiïëm chñnh laâ nhûäng gò chuáng ta cêìn phaãi àêìu tû (coá nghôa laâ giaá cöång chi phñ khai thaác cêån biïn), thò dûä liïåu cuãa Ngên haâng Thïë giúái laåi khöng bao göìm thöng tin vïì chi phñ khai thaác cêån biïn. Àiïìu naây seä dêîn àïën sai lïåch tùng caác ûúác söë vïì nguöìn vöën giaã thiïët theo caác qui tùæc vïì tyã lïå àêìu tû thûåc tïë. Khi so saách caác con söë ûúác lûúång vïì tyã lïå vöën saãn xuêët cuãa caác quöëc gia khaác nhau, chuáng ta cêìn chuá yá laâ Mö hònh kï khai thûúâng xuyïn PIM àaánh giaá thêëp ài nguöìn vöën cuãa caác quöëc gia vúái cú súã haå têìng rêët cuä kyä, vñ duå nhû hêìu hïët caác nûúác Àöng Êu. Giaá trõ cêìu, àûúâng vaâ nhaâ cûãa àûúåc xêy dûång caách àêy nhiïìu thêåp kyã thêåm chñ haâng thïë kyã khöng àûúåc tñnh trong mö hònh PIM. Pritchett (2000) laåi coá möåt quan àiïím hoaân toaân khaác, àoá laâ tyã lïå thu nhêåp trïn àêìu tû thêëp chûáng toã mö hònh PIM àaä àaánh giaá quaá cao giaá trõ vöën úã caác nûúác àang phaát triïín. Phûúng phaáp cuãa chuáng töi giaã àõnh rùçng caã mö hònh PIM cuäng nhû tyã lïå àêìu tû roâng luäy kïë trïn 58 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... thûåc tïë àïìu laâm tùng thïm caác khoaãn àêìu tû hûäu ñch. Àöëi vúái nhûäng trûúâng húåp khaác, mûác vöën ûúác lûúång úã caác nûúác àang phaát triïín phaãi thêëp hún. Nhûng muåc tiïu chñnh úã àêy laâ so saánh mûác vöën thûåc tïë úã möåt quöëc gia vúái mûác vöën danh nghôa taåi chñnh quöëc gia àoá, àïí xem mûác vöën naây coá tuên theo qui tùæc vïì tñnh bïìn vûäng khöng. Àiïìu naây laâm giaãm búát têìm quan troång vïì tñnh hiïåu quaã tûúng àöëi cuãa àêìu tû úã caác quöëc gia. Kïët quaã thûåc nghiïåm C aác quöëc gia seä trúã nïn giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000, nïëu nhû hoå tuên theo qui tùæc Hartwick tûâ nùm 1970? Trïn cú súã phûúng phaáp trïn àêy, baãng A4.1 (xem phuå luåc) cho chuáng ta thêëy nguöìn vöën saãn xuêët nùm 2000 vaâ nhûäng thay àöíi cuãa nguöìn vöën naây coá thïí dêîn àïën nhûäng qui tùæc àêìu tû khaác nhau. Caác quöëc gia àûúåc hiïín thõ trong baãng naây laâ nhûäng quöëc gia vûâa coá nguöìn taâi nguyïn bõ kiïåt quïå laåi vûâa coá àuã chuöîi dûä liïåu trong thúâi gian daâi vïì töíng mûác àêìu tû vaâ töíng mûác thu tûâ khai thaác taâi nguyïn. Àïí tham khaão, baãng naây cuäng cung cêëp cho chuáng ta tyã lïå thu tûâ khai thaác taâi nguyïn so vúái GDP kïí tûâ nùm 1970 àïën nùm 2000. Nhûäng söë êm trong baãng ngêìm àõnh rùçng caác quöëc gia naây thûåc tïë àaä àêìu tû nhiïìu hún theo qui tùæc chñnh saách. Àöëi vúái qui tùæc Hartwick chuêín, hònh 4.1 biïíu thõ sûå phuå thuöåc vaâo nguöìn taâi nguyïn, vaâ àûúåc tñnh bùçng tyã lïå trung bònh nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn bõ kiïåt quïå trong GDP so vúái tyã lïå phêìn trùm chïnh lïåch giûäa mûác tñnh luyä vöën thûåc tïë vaâ mûác tñch luyä vöën danh nghôa. Vúái mûác 5% àûúåc sûã duång laâ mûác ngûúäng àöëi vúái caác trûúâng húåp phuå thuöåc cao vaâo nguöìn taâi nguyïn, hònh 4.1 chia caác quöëc gia thaânh 4 nhoám. Hai cung phêìn tû trïn cuâng bïn phaãi vaâ dûúái cuâng bïn traái bao göìm hêìu hïët caác quöëc gia trong choån mêîu cuãa chuáng töi, thïí hiïån möëi quan hïå ngûúåc chiïìu rêët cao giûäa sûå dû thûâa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ söë chïnh lïåch giûäa mûác tñch luyä vöën thûåc tïë vaâ vöën danh nghôa - chó möåt haâm höìi qui àún giaãn coá thïí cho thêëy khi mûác phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn tùng thïm 1% 59 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thò mûác chïnh lïåch giûäa vöën danh nghôa vaâ vöën thûåc tïë tùng 9%. Roä raâng laâ caác quöëc gia úã cung phêìn tû trïn phña bïn phaãi khöng tuên theo qui tùæc Hartwick. Caác nïìn kinh tïë vúái tyã lïå tñch luyä vöën thêëp vaâ tyã lïå khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn cao bao göìm Nigiïria (dêìu lûãa), Cöång hoaâ Vïnïduïla (dêìu lûãa), Triniàaát vaâ Töbagö (dêìu lûãa vaâ khñ àöët), vaâ Dùmbia (àöìng). Trûâ Triniàaát vaâ Töbagö, têët caã caác quöëc gia naây àïìu coá tyã lïå thu nhêåp thûåc tïë/àêìu ngûúâi giaãm tûâ nùm 1970 àïën 2000. ÚÃ cung phêìn tû àöëi diïån, caác nïìn kinh tïë coá tyã lïå khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn thêëp nhûng tyã lïå tñch luyä vöën cao bao göìm Haân Quöëc, Thaái Lan, Braxin vaâ ÊËn Àöå. Möåt söë quöëc gia coá thu nhêåp cao cuäng nùçm trong nhoám naây. Hònh 4.1 cho thêëy khöng coá quöëc gia naâo vúái tyã lïå khai thaác taâi nguyïn cao hún 15% GDP tuên theo qui tùæc Hartwick. Trong nhiïìu trûúâng húåp, sûå chïnh lïåch rêët lúán. Nigiïria, möåt quöëc gia xuêët khêíu dêìu lúán coá thïí coá mûác tñch luäy vöën saãn xuêët cao hún mûác vöën thûåc tïë 5 lêìn. Hún nûäa, nïëu thûåc sûå coá nhûäng khoaãn àêìu tû nhû vêåy thò dêìu lûãa seä àoáng vai troâ nhoã hún Nguöìn: Caác taác giaã. 60 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... nhiïìu trong nïìn kinh tïë cuãa Nigiïria hiïån nay, vúái nhûäng taác àöång coá lúåi túái caác lônh vûåc khaác cuãa nïìn kinh tïë. Cöång hoaâ Vïnïduïla coá thïí coá mûác vöën saãn xuêët nhiïìu hún 4 lêìn. Nïëu tñnh theo àêìu ngûúâi, thò hiïån nay caác nïìn kinh tïë nhû Gabon, Cöång hoaâ Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, têët caã àïìu rêët giaâu vïì dêìu lûãa, coá thïí coá mûác tñch luyä vöën saãn xuêët tûúng àûúng khoaãng 30.000 USD/ngûúâi, so vúái Haân Quöëc (xem hònh 4.2). Viïåc sûã duång chûá khöng phaãi laâ àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt hiïån tûúång phöí biïën úã caác nûúác giaâu taâi nguyïn thiïn nhiïn, tuy nhiïn cuäng coá möåt söë trûúâng húåp ngoaåi lïå. ÚÃ cung dûúái phña bïn phaãi cuãa hònh 4.1 laâ nhûäng quöëc gia phuå thuöåc rêët cao vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Caác quöëc gia naây àêìu tû nhiïìu hún vaâo viïåc khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn. Trung Quöëc, Ai Cêåp, Inàönïxia, vaâ Malaysia àûáng ngoaâi nhoám 61 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? naây, trong khi Chilï vaâ Mïhicö laåi tuên thuã rêët hiïåu quaã qui tùæc Hartwick -- Tùng trûúãng vöën saãn xuêët hoaân toaân àûúåc buâ trûâ búãi nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn. Trong söë caác quöëc gia coá tyã lïå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn tûúng àöëi thêëp vaâ tyã lïå vöën danh nghôa cao hún, chuáng ta thêëy coá Ghana (vaâng vaâ bö-xñt) vaâ Dimbabuï (vaâng). Àiïìu naây chûáng toã mûác tñch luyä vöën cuãa caác nïìn kinh tïë naây rêët thêëp. Hònh 4.3 laâ caác quöëc gia àêìu tû nhiïìu hún vaâo nguöìn thu tûâ taâi nguyïn thiïn nhiïn (caác söë êm hiïín thõ phña bïn phaãi cuãa hònh), nhûng àaä thêët baåi trong viïåc duy trò tyã lïå àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi úã mûác töëi thiïíu laâ 5% GDP nùm 1987 (xem caác söë phña bïn phaãi cuãa hònh). Caác nûúác àang phaát triïín trong nhoám naây bao göìm AÁchentina, Camïrun, Búâ Biïín Ngaâ vaâ Manàagaxca. Möåt söë nûúác coá thu nhêåp cao cuäng xuêët hiïån trong hònh naây. Thuåy Àiïín àaä coá thïí coá mûác tñch luyä vöën tùng thïm 36% nïëu nhû quöëc gia naây duy trò tyã 62 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... lïå àêìu tû thûåc tïë úã möåt muåc tiïu cuå thïí. Mûác chïnh lïåch naây tûúng ûáng úã Anh laâ 27%, Na Uy laâ 25% vaâ Àan Maåch laâ 22%4. Tyã lïå àêìu tû thûåc tïë thêëp úã caác nûúác Bùæc Êu laâ möåt àiïìu hïët sûác ngaåc nhiïn. Liïåu coá phaãi caác quöëc gia naây duâng mûác vöën tñch luyä giûäa caác thïë hïå àïí buâ trûâ cho mûác vöën tñch luyä giûäa caác khu vûåc hay khöng? Chuáng ta cêìn phaãi tiïëp tuåc nghiïn cûáu àïí tòm àûúåc cêu traã lúâi cho cêu hoãi naây, möåt cêu hoãi nùçm ngoaâi phaåm vi cuãa chûúng naây. Cöåt bïn caånh cöåt cuöëi cuâng cuãa baãng A4.1 cho ta thêëy sûå thay àöíi taâi saãn saãn xuêët cuãa caác quöëc gia nïëu nhû tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuãa hoå töëi thiïíu bùçng 5% GDP nùm 1987. Caác söë dûúng chûáng toã têët caã caác quöëc gia , trûâ Xingapo, trong thúâi gian tûâ nùm 1970 àïën 2000 àïìu coá ñt nhêët möåt nùm trong àoá tyã lïå àêìu tû thûåc tïë thêëp hún mûác cöë àõnh àaä àùåt ra. Kïët luêån p duång qui tùæc tiïu chuêín Hartwick àïí xêy dûång chñnh saách AÁ phaát triïín coá thïí laâ cûåc àoan. Qui tùæc naây ngêìm qui àõnh tyã lïå tiïët kiïåm roâng luön luön bùçng 0. Ngûúåc laåi, qui tùæc tiïët kiïåm àñch thûåc khöng àöíi laåi cam kïët taåo dûång cuãa caãi cho quöëc gia úã moåi thúâi àiïím. Trong möåt thïë giúái nhiïìu ruãi ro, àêy coá thïí laâ möåt chñnh saách phaát triïín dïî chêëp nhêån hún. Nhûäng tñnh toaán theo Qui tùæc Hartwick danh nghôa cho thêëy thêåm chñ chó möåt nöî lûåc tiïët kiïåm hïët sûác khiïm töën, tûúng àûúng vúái tyã lïå tiïët kiïåm trung bònh cuãa nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët trïn thïë giúái cuäng coá thïí dêîn àïën sûå tùng trûúãng bïìn vûäng cuãa caãi cuãa caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Têët nhiïn, àöëi vúái hêìu hïët caác quöëc gia phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû Nigiïria, tyã lïå àêìu tû khöng hïì nhoã. Theo qui tùæc àêìu tû thûåc tïë khöng àöíi, tyã lïå àêìu tû thûåc tïë cuãa Nigiïria nùm 1987 tûúng àûúng 36,1% GDP. Caác qui tùæc tiïët kiïåm àûúåc aáp duång úã àêy rêët thuyïët phuåc úã tñnh àún giaãn. Duy trò möåt tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc khöng àöíi seä taåo ra 63 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? möåt con àûúâng phaát triïín trong àoá tyã lïå tiïu duâng seä luön tùng, kïí caã trong trûúâng húåp dûå trûä taâi nguyïn giaãm. Thïë giúái thûåc tïë vöën phûác taåp hún nhiïìu. Caác quöëc gia ngheâo phaãi chõu chi phñ cho viïåc duy trò möåt tyã lïå tiïu duâng naâo àoá vúái aãnh hûúãng bêët lúåi cho tiïët kiïåm ­ vaâ möåt trong nhûäng chi phñ àoá coá thïí laâ sûå àoái ngheâo. Àöìng thúâi, khuãng hoaãng taâi chñnh, mêët öín àõnh xaä höåi, vaâ thiïn tai cuäng àïìu coá taác àöång xêëu àöëi vúái tiïët kiïåm. Duy trò àûúåc möåt chñnh saách àún giaãn trong nhûäng hoaân caãnh nhû vêåy quaã laâ möåt kyâ cöng khöng nhoã. Nöî lûåc tiïët kiïåm hiïín nhiïn khöng phaãi laâ toaân böå cêu chuyïån vïì phaát triïín bïìn vûäng. Tiïët kiïåm phaãi àûúåc chuyïín thaânh àêìu tû coá hiïåu quaã, giuáp tñch luyä phuác lúåi cho tûúng lai, chûá khöng nïn laâ nhûäng dûå aán coá têìm cúä lúán nhûng kïët thuác laåi khöng coá lúåi. Theo taâi liïåu cuãa Sarraf vaâ Jiwanji (2001), sûå thaânh cöng cuãa Böëtxoana trong viïåc traánh nhûäng thaãm hoaå vïì taâi nguyïn àûúåc xêy dûång trïn cú súã möåt loaåt caác chñnh saách ngaânh vaâ kinh tïë vô mö vûäng chùæc, cuâng vúái möi trûúâng kinh tïë chñnh trõ khaã quan. Chuá thñch 1. Xem Auty (2001), chûúng 1, àïí biïët roä nöåi dung töíng quan. Möåt trong nhûäng nghiïn cûáu súám nhêët vïì vêën àïì naây laâ cuãa Sachs vaâ Warner (1995). 2. Xem taâi liïåu cuãa Hamilton vaâ Hartwick (2005). Chûúng naây àûúåc xêy dûång trïn cú súã taâi liïåu cuãa Hamilton vaâ caác taác giaã khaác (sùæp xuêët baãn). 3. Àïí khùèng àõnh quan àiïím laâ nguöìn thu cao tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng nhêët thiïët phaãi àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc, Gylfason (2001) àaä chûáng minh rùçng chi phñ cöng cöång cho giaáo duåc so vúái thu nhêåp quöëc dên vaâ töíng chi phñ cho viïåc tuyïín giaáo viïn cêëp hai coá quan hïå ngûúåc chiïìu vúái tyã lïå vöën tûå nhiïn trong töíng cuãa caãi quöëc gia cuãa têët caã caác quöëc gia. Vöën tûå nhiïn laâm giaãm vöën àêìu tû cho nguöìn nhên lûåc. 64 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... 4. Möåt pheáp thûã tñnh nhaåy caãm àaä chûáng toã caác kïët quaã naây phöí biïën úã hêìu hïët caác quöëc gia trong nhoám. Khi thay àöíi qui tùæc àêìu tû 4% GDP nùm 1987, chó coá aãnh hûúãng vïì söë lûúång àöëi vúái nhûäng quöëc gia coá thay àöíi tûúng àöëi nhoã vïì vöën saãn xuêët: Hungary, Phêìn Lan vaâ Inàönïxia. 65 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Phuå luåc Baãng A4.1 Thay àöíi taâi saãn saãn xuêët theo qui tùæc biïën àöíi tyã lïå àêìu tû thûåc tïë (IG) thaác taâi Vöën saãn xuêët IG = 5% IG >= 5% nguyïn/ nùm 2000 tyã cuãa GDP cuãa GDP GDP trung USD IG = 0 nùm 1987 nùm 1987 bònh% (àö la nùm % chïnh % chïnh % chïnh (1970­ 1995) lïåch lïåch lïåch 2000) Nigïria 53,5 358,9 413,6 413,6 32,6 Cöång hoaâ Vïnïduïla 175,9 272,1 326,1 326,1 27,7 Cöång hoaâ Cöng Gö 13,9 57,0 78,0 116,9 25,2 Mauritania 3,0 112,3 153,7 154,0 25,0 Gabon 19,7 80,3 105,5 130,4 24,1 Triniàaát vaâ Töbagö 13,7 182,1 238,3 239,1 23,6 Angiïri 195,4 50,6 80,9 83,9 23,3 Bölivia 13,7 116,1 169,8 177,5 12,8 Indonesia 540,6 ­26,5 3,8 32,1 12,5 Ecuador 37,7 95,3 158,0 158,3 11,6 Dùmbia 7,5 312,3 383,4 388,0 11,5 Guyana 2,1 149,3 185,6 191,2 11,4 Trung Quöëc 2,899,4 ­62,1 ­45,0 5,1 10,8 Ai Cêåp 159,7 ­12,9 28,1 36,2 9,5 Chilï 151,4 ­3,0 31,6 54,0 9,5 Malaysia 305,2 ­52,7 ­31,4 6,6 8,3 Mïhicö 975,5 ­1,5 35,3 42,2 8,2 Pïru 132,3 37,2 98,1 103,9 7,5 Camúrun 24,1 ­9,3 54,8 67,6 6,5 Nam Phi 349,5 50,7 109,3 115,8 6,5 Jamaica 13,4 39,9 87,8 99,6 5,7 Colombia 198,0 ­19,7 30,4 39,3 5,3 Na Uy 456,6 ­14,3 24,6 33,0 4,3 ÊËn Àöå 965,4 ­52,9 ­18,3 8,6 3,4 Zimbabwe 14,9 9,1 64,8 89,1 3,3 Myä 16,926,7 ­39,8 12,9 26,1 2,7 AÁchentina 569,6 ­6,9 49,4 53,9 2,6 Tögö 3,6 ­26,8 22,7 55,1 2,6 66 CHÛÚNG 4. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA VIÏÅC ÀÊÌU TÛ... Vöën saãn xuêët IG = 5% IG >= 5% Thu tûâ khai nùm 2000 cuãa GDP cuãa GDP thaác taâi tyã USD IG = 0 nùm 1987 nùm 1987 nguyïn/GDP (àö la nùm % chïnh % chïnh % chïnh trung bònh% 1995) lïåch lïåch lïåch (1970­2000) Pakixtan 125,6 ­50,7 ­1,7 11,1 2,2 Hunggari 149,1 ­43,5 8,7 22,3 2,2 Maröëc 93,8 ­59,1 ­16,3 7,8 2,0 Brazil 1,750,5 ­59,0 ­6,6 9,1 1,9 Anh 2,400,1 ­32,7 27,3 32,8 1,6 Cöång hoaâ Döminica 33,8 ­73,0 ­27,9 1,2 1,6 Philippines 195,0 ­58,4 ­14,5 10,6 1,5 Honduras 12,3 ­66,9 ­29,7 8,9 1,5 Ga- na 16,1 30,6 73,2 76,7 1,0 Phigi 3,6 ­36,5 26,9 59,3 0,9 Bïnanh 4,6 ­72,7 ­21,7 10,6 0,8 Xïnïgan 10,0 ­44,0 14,2 27,5 0,7 Thaái lan 520,6 ­86,3 ­63,6 3,0 0,7 Haiti 2,8 ­62,7 109,2 109,5 0,6 Haân Quöëc 1,607,6 ­93,5 ­68,6 0,9 0,6 Israel 215,8 ­72,8 ­31,3 4,2 0,5 Búâ Biïín Ngaâ 16,1 ­21,2 71,1 108,7 0,5 Bangladesh 89,7 ­59,0 ­12,9 15,5 0,5 Rwanda 3,9 ­83,2 ­6,9 24,6 0,4 Thuyå Àiïín 508,0 ­31,1 35,6 36,1 0,4 Nicaragua 6,9 ­34,9 8,1 44,8 0,3 Têy Ban Nha 1,623,6 ­58,9 ­15,1 6,1 0,3 Àan Maåch 437,2 ­33,0 21,9 28,7 0,2 Phaáp 3,724,7 ­55,0 ­1,9 6,9 0,1 YÁ 2,711,2 ­44,8 7,5 10,2 0,1 Phêìn Lan 347,6 ­40,9 11,6 23,3 0,1 Bó 681,9 ­48,0 2,3 10,4 0,1 Niger 3,0 9,7 95,2 136,1 0,1 Burundi 1,6 ­87,3 10,1 30,2 0,1 Böì Àaâo Nha 308,8 ­71,0 ­30,8 5,7 0,0 Cöxta Rica 24,1 ­80,0 ­30,6 3,6 0,0 Coân tiïëp 67 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng A4.1 (tiïëp) xuêët nùm IG = 5% IG >= 5% Thu tûâ khai 2000, cuãa GDP cuãa GDP thaác taâi tyã USD IG = 0 nùm 1987 nùm 1987 nguyïn/GDP (àö la nùm % chïnh % chïnh % chïnh trung bònh% 1995) lïåch lïåch lïåch (1970­2000) Enxanvaào 17,1 ­59,7 ­2,5 24,6 0,0 Höìng Cöng, Trung Quöëc 445,9 ­88,6 ­56,4 0,9 0,0 Kïnia 20,1 ­51,9 2,0 20,8 0,0 Manàagaxca 4,9 ­26,9 62,4 65,5 0,0 Sri Lanka 41,2 ­88,1 ­55,4 1,0 0,0 Malauy 4,6 ­26,8 9,4 68,2 0,0 Uruguay 29,9 ­55,5 22,1 37,2 0,0 Luyáchxùmbua 43,3 ­63,2 ­22,0 15,7 0,0 Paragoay 23,7 ­88,6 ­46,6 3,0 0,0 Lïxöthö 5,7 ­95,7 ­79,9 0,1 0,0 Xingapo 314,8 ­92,7 ­73,2 0,0 0,0 Nguöìn: Caác taác giaã . Ghi chuá: Caác söë êm coá nghôa laâ taâi saãn saãn xuêët theo giaã thuyïët thêëp hún taâi saãn tñnh theo qui tùæc àõnh trûúác. 68 Chûúng 5 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG DÊN SÖË: NHÛÄNG THAY ÀÖÍI VÏÌ CUÃA CAÃI TÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI Khaái niïåm vïì tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh hay tiïët kiïåm àñch thûåc àaä àûúåc giúái thiïåu úã Chûúng 3. Vúái vai troâ àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåm roâng coá tñnh khaái quaát hún, bao göìm àaánh giaá vïì sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ suy thoaái möi trûúâng, khêëu hao taâi saãn saãn xuêët vaâ àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc, tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc àûa ra möåt chó söë hûäu ñch vïì phaát triïín bïìn vûäng. Hoåc thuyïët àang nghiïn cûáu (Hoåc thuyïët Hamilton vaâ Clemens 1999) cho thêëy tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm seä laâm giaãm tñnh hûäu duång trong tûúng lai cuâng vúái con àûúâng phaát triïín töëi ûu cuãa nïìn kinh tïë. Trong thûåc tïë, nhûäng kïët quaã mang tñnh hoåc thuyïët naây thïí hiïån möåt khaái niïåm chung laâ nïëu tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc luön luön êm cuöëi cuâng nhêët àõnh seä dêîn àïën hêåu quaã suy giaãm vïì phuác lúåi. Xem Hònh 1.1 àïí coá bûác tranh töíng thïí vïì cöng trònh mang tñnh hoåc thuyïët liïn hïå tyã lïå tiïët kiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi vïì phuác lúåi. Nïëu dên söë khöng thay àöíi, thò roä raâng chñnh saách phaãi nhùçm muåc àñch duy trò tyã lïå phuác lúåi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Tiïët kiïåm àñch thûåc àaánh giaá sûå thay àöíi thûåc tïë giaá trõ töíng taâi saãn hún laâ thay àöíi vïì taâi saãn tñnh trïn àêìu ngûúâi. Tiïët kiïåm àñch thûåc traã lúâi cho cêu hoãi quan troång: Töíng cuãa caãi tùng hay giaãm trong suöët kyâ haåch toaán? Tuy nhiïn, tyã lïå naây khöng ài thùèng vaâo cêu hoãi vïì khaã nùng duy trò tñnh bïìn vûäng cuãa caác nïìn kinh tïë khi dên söë tùng. Nïëu tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm thò roä raâng töíng cuãa caãi vaâ cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi àïìu giaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë quöëc gia, töíng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc coá thïí dûúng nhûng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi laåi giaãm. 69 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Möåt cöng thûác àún giaãn giaã thiïët rùçng tùng trûúãng dên söë laâ yïëu töë ngoaåi sinh laâm cho viïåc tñnh toaán trúã nïn roä raâng. Nïëu kyá hiïåu töíng cuãa caãi laâ W, dên söë laâ P, vaâ töëc àöå tùng trûúãng laâ g, thò tyã lïå thay àöíi cuãa caãi tñnh theo àêìu ngûúâi coá thïí àûúåc trònh baây nhû sau: W W W W W (5.1) P = P - g P = P W - g Nïëu chuáng ta coi W laâ tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc thò àùèng thûác àêìu tiïn cho thêëy tyã lïå thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi bùçng tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc trïn àêìu ngûúâi trûâ ài möåt söë haång Malthusian, tñnh bùçng caách nhên tyã lïå tùng dên söë vúái töíng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Tùng dên söë coá nghôa laâ cuãa caãi hiïån coá phaãi chia seã cho möåt nhoám ngûúâi múái tham gia cöång àöìng. Bùçng trûåc quan coá thïí nhêån thêëy àùèng thûác thûá hai trong hònh 5.1 cho biïët töíng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi seä tùng hay giaãm tuyâ thuöåc vaâo tyã lïå tùng trûúãng töíng cuãa caãi (W/W) cao hún hay thêëp hún tyã lïå tùng dên söë. Chûúng naây sûã duång cöng thûác tñnh toaán nhûäng thay àöíi giaá trõ caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi theo phûúng trònh 5.1 dûåa trïn cú súã dûä liïåu vïì cuãa caãi cuãa nùm 2000. Sûå taác àöång qua laåi giûäa aãnh hûúãng cuãa tiïët kiïåm vúái tùng trûúãng dên söë laâ hïët sûác quan troång. Tñnh toaán thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi: Möåt vñ duå úã Ghana À ïí coá thïí ûúác lûúång àûúåc tyã lïå tiïët kiïåm vaâ cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi cêìn phaãi coá nhûäng thay àöíi trong caách tñnh toaán nhû àûúåc trònh baây taåi Chûúng 2 vaâ 3. Àêìu tiïn laâ chuáng ta chó muöën àaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi hûäu hònh, khöng kïí vöën vö hònh khi tñnh toaán sûå thay àöíi tyã lïå caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Noái chung, àùçng sau dên söë coá êín dêëu rêët nhiïìu vöën vö hònh. Cêìn àiïìu chónh caách tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Caách tñnh toaán àang nghiïn cûáu giaã àõnh rùçng khi àûa vaâo xem xeát tyã lïå khñ carbon dioxit bõ thaãi ra búãi möåt quöëc gia naâo àoá thò 70 CHÛÚNG 5. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG... hiïån tûúång tùng dên söë do yïëu töë Malthusian nïu úã trïn phaãi laâm tùng tyã lïå tiïët kiïåm tñnh trïn àêìu ngûúâi. Àiïìu naây coá thïí buâ àùæp cho nhûäng aãnh hûúãng àöåc haåi cuãa caác chêët thaãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Vò khöng coá dûä liïåu vïì lûúång carbon dioxide thaãi ra úã möîi quöëc gia nïn chuáng ta àún giaãn hoaá phûúng phaáp tñnh toaán bùçng caách boã qua giaá trõ cuãa yïëu töë àöåc haåi do chêët thaãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Baãng 5.1 Ghana: Tñnh toaán sûå thay àöíi cuãa caãi -- USD trïn àêìu ngûúâi -- Cuãa caãi hûäu hònh Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh Taâi saãn àêët àai 65 Töíng tyã tiïët kiïåm quöëc dên 40 Nguöìn göî 290 Chi tiïu cho giaáo duåc 7 NTFR 76 Vöën cöë àõnh cho tiïu duâng 19 Nhûäng khu vûåc àûúåc baão 7 Caån kiïåt nùng lûúång 0 vïå Àêët tröìng maâu 855 Caån kiïåt khoaáng saãn 4 Àêët tröìng coã 43 Caån kiïåt taâi nguyïn rûâng roâng 8 Vöën saãn xuêët 686 Töíng cuãa caãi hûäu hònh 2022 Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh 16 Tùng trûúãng dên söë 1.7% Cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi ­18 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Dûä liïåu trong nùm 2000: NTFR: Taâi nguyïn rûâng khöng coá göî. Baãng 5.1 mö taã caách tñnh toaán chi tiïët sûå thay àöíi vïì tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi úã Ghana, möåt quöëc gia coá töëc àöå tùng dên söë 1,7% /nùm. Cöåt bïn traái cho laâ caác taâi saãn taåo ra cuãa caãi hûäu hònh cöång laåi àïí tñnh töíng cuãa caãi hûäu hònh tñnh trïn àêìu ngûúâi. Cöåt bïn phaãi cho biïët caách tñnh mûác tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Töíng mûác tiïët kiïåm quöëc dên cöång vúái chi tiïu cho giaáo duåc cho chuáng ta töíng mûác tiïët kiïåm; sau àoá lêëy töíng naây trûâ ài tiïu hao vöën cöë àõnh vaâ tiïu hao taâi nguyïn thiïn nhiïn seä cho chuáng ta mûác tiïët kiïåm roâng trïn möîi ngûúâi dên Ghana. Con söë naây laâ 16 USD. Sau àoá lêëy tyã lïå tùng dên söë nhên vúái cuãa caãi hûäu hònh (theo mö hònh Malthusian). Lêëy mûác tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh trûâ ài àûúåc kïët quaã naây 71 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? chuáng ta coá mûác thay àöíi vïì cuãa caãi úã doâng cuöëi laâ -18 USD trïn möîi ngûúâidênGhana.Tyãlïåthayàöíitöíngcuãacaãithûåc tïë(16USD/2.022USD = 0,8%) thêëp hún tyã lïå tùng dên söë. Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi úã möåt söë nûúác Chêu Phi B aãng 5.2 toám tùæt kïët quaã tñnh toaán cú súã dûä liïåu cuãa caãi úã möåt söë nûúác chêu Phi. Trong baãng naây ngûúâi ta àûa ra töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâ chó söë vïì töëc àöå tùng dên söë àïí tham khaão. Tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh khöng bao göìm chi phñ do thaãi khñ carbon dioxide nhû mö taã trïn àêy. Baãng naây àûa ra möåt chó söë múái, àoá laâ mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm tñnh theo tyã lïå phêìn trùm cuãa GNI. Chó söë naây cho biïët möåt quöëc gia cêìn phaãi tiïët kiïåm thïm bao nhiïu àïí àaåt àûúåc àiïím hoaâ vöën vúái mûác thay àöíi vïì cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ 0. Chó söë naây àûúåc tñnh bùçng caách xaác àõnh nhûäng thay àöíi êm vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi cuãa möåt quöëc gia. Con söë naây cho chuáng ta thêëy khoaãng caách cuãa quöëc gia àoá so vúái àiïím hoaâ vöën, sau àoá chia söë naây cho GNI tñnh trïn àêìu ngûúâi. ÚÃ àiïím naây, Nam Phi laâ nûúác coá hiïåu quaã vò quöëc gia naây taåo ra cuãa caãi vûâa àuã àïí buâ àùæp cho tyã lïå tùng dên söë. Baãng naây cuäng cho thêëy töëc àöå tùng dên söë cao noái chung taåi caác nûúác Chêu Phi thïí hiïån úã möåt söë ñt nûúác coá cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi tùng nhû ­ Botswana1, Mauritius, Namibia, Seychelles vaâ Swaziland. Nhûäng vñ duå thûåc tïë trïn àêy cho thêëy kïët quaã tñnh toaán theo mö hònh Malthusian laâ vêîn coá thïí traánh àûúåc. Caác chñnh saách vïì nguöìn lûåc àuáng àùæn kïët húåp vúái caác chñnh saách kinh tïë vô mö húåp lyá coá thïí taåo ra cuãa caãi. Chuáng ta thêëy möåt danh saách daâi caác nûúác Chêu Phi coá mûác tiïët kiïåm roâng dûúng tñnh trïn àêìu ngûúâi nhûng tyã lïå töíng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi laåi giaãm. Àoá laâ Bïnanh, Buöëckina Phaxö, Caápve, Ghana, Kïnia, Manàagaxca, Mali, Mödùmbñch, Ruanàa, Xïnïgan 72 CHÛÚNG 5. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG... Baãng 5.2 Chêu Phi: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâo nùm 2000 -- USD trïn àêìu ngûúâi -- GNI Töëc àöå roâng àiïìu Thay àöíi cuãa Chïnh lïåch Trïn àêìu tùng dên chónh trïn caãi tñnh trïn tiïët kiïåm (% ngûúâi söë (%) àêìu ngûúâi àêìu ngûúâi GNI) Bï nanh 360 2,6 14 ­42 11,5 Botswana 2,925 1,7 1,021 814 Buöëckina Phaxö 230 2,5 15 ­36 15,8 Burundi 97 1,9 ­10 ­37 37,7 Camúrun 548 2,2 ­8 ­152 27,7 Cape Verde 1,195 2,7 43 ­81 6,8 Chad 174 3,1 ­8 ­74 42,6 Comoros 367 2,5 ­17 ­73 19,9 Cöång hoaâ Cöng Gö 660 3,2 ­227 ­727 110,2 Búâ Biïín Ngaâ 625 2,3 ­5 ­100 16,0 Ethiopia 101 2,4 ­4 ­27 27,1 Gabon 3,370 2,3 ­1,183 ­2,241 66,5 Cöång hoaâ Gambia 305 3,4 ­5 ­45 14,6 Ghana 255 1,7 16 ­18 7,2 Kïnia 343 2,3 40 ­11 3,2 Manàagaxca 245 3,1 9 ­56 22,7 Malauy 162 2,1 ­2 ­29 18,2 Mali 221 2,4 20 ­47 21,2 Mauritania 382 2,9 ­30 ­147 38,4 Mauritius 3,697 1,1 645 514 Mödùmbñch 195 2,2 15 ­20 10,0 Namibia 1,820 3,2 392 140 Nigiï 166 3,3 ­10 ­83 50,3 Nigïria 297 2,4 ­97 ­210 70,6 Ruanda 233 2,9 14 ­60 26,0 Xïnïgan 449 2,6 31 ­27 6,1 Seychelles 7,089 0,9 1,162 904 Nam Phi 2,837 2,5 246 ­2 0,1 Xoadilen 1,375 2,5 129 8 Togo 285 4,0 ­20 ­88 30,8 Dùmbia 312 2,0 ­13 ­63 20,4 Dimbabuï 550 2,0 53 ­4 0,7 Nguöìn: Taác giaã. Ghi chuá: Àöìng àöla tñnh theo tyã giaá thõ trûúâng. 73 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vaâ Dimbabuï. Tyã lïå tùng dên söë àang vûúåt xa tyã lïå tùng trûúãng cuãa caãi úã nhûäng quöëc gia naây. Caác quöëc gia dêìu moã nhû Cöång hoaâ Cöngö, Gabon vaâ Nigïria nöíi bêåt úã Baãng 5.2 do mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm lúán (hún 100% GNI trong trûúâng húåp cuãa Cöång hoaâ Cönggö). Nhûäng quöëc gia naây vûâa bõ suy kiïåt vïì töíng taâi saãn (thïí hiïån úã mûác tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh êm) vûâa chõu aãnh hûúãng töìi tïå cuãa töëc àöå tùng dên söë cao. Thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi úã möåt söë quöëc gia ònh 5.1 vaâ 5.2 toám lûúåc sûå thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu H ngûúâi úã 118 nûúác. Hònh àêìu tiïn cho biïët sûå thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi theo tyã lïå phêìn trùm cuãa GNI so vúái GNI tñnh trïn àêìu ngûúâi. Muåc àñch laâ so saánh xem tiïët kiïåm coá quan hïå thïë naâo vúái thu nhêåp. Hònh thûá hai xem xeát möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm roâng tñnh trïn àêìu ngûúâi vúái tyã lïå tùng dên söë. Hònh 5.1 cho chuáng ta bûác tranh töíng thïí laâ nûúác giaâu thò caâng giaâu lïn trong khi àoá nûúác ngheâo laåi ngheâo ài. Phên böë trong hònh coá xu hûúáng ài lïn vaâ phêìn lúán caác nûúác coá GNI dûúái 1.000 USD/àêìu ngûúâi àïìu coá hiïån tûúång giaãm tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Mûác tiïët kiïåm thêëp úã nhûäng nûúác ngheâo laâ möåt hiïån tûúång phöí biïën, nhûng yïëu töë tùng trûúãng dên söë laåi laâm cho xu hûúáng naây caâng trúã nïn roä raâng hún. Xu hûúáng ài xuöëng taåi hònh 5.2 cho thêëy töëc àöå tùng dên söë cao coá quan hïå vúái hiïån tûúång giaãm tyã lïå tñch luyä cuãa caãi roâng tñnh trïn àêìu ngûúâi. Theo thûåc chûáng, phêìn lúán caác nûúác coá töëc àöå tùng dên söë trïn 1,5%/nùm àang bõ giaãm cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Hònh naây cho thêëy möåt söë nûúác coá töëc àöå tùng dên söë úã mûác 2-3% vaâ tyã lïå tñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi dûúng. Caác nûúác nhû Namibia, Philippin vaâ Giooácàani cho thêëy kïët quaã tñnh theo cöng thûác Malthusian nhû trònh baây úã trïn laâ coá thïí àöíi khaác àûúåc. 74 CHÛÚNG 5. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG... Baãng trong Phuå luåc 4 cho chuáng ta kïët quaã thay àöíi tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâ chïnh lïåch tiïët kiïåm úã têët caã caác quöëc gia trong baãng dûä liïåu, sûã duång cêëu truác nhû baãng 5.2. Caác quöëc gia saãn xuêët dêìu nùçm trong danh saách caác nûúác coá mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm cao (trïn 10% GNI) bao göìm Siria, Iran, Ïcuaào, Angiïri, Cöång hoaâ Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö. Xeát vïì töíng thïí vaâ tñnh trïn àêìu ngûúâi thò nhûäng quöëc gia naây àang bõ suy giaãm taâi saãn. Nghiïn cûáu caác dûä liïåu lõch sûã cho thêëy caác quöëc gia phuå thuöåc nhiïìu vaâo khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ coá tyã lïå tiïët kiïåm roâng êm àïìu chêåm phaát triïín so vúái nhûäng quöëc gia khaác (Atkinson vaâ Hamilton, 2003). Cuöëi cuâng, nhiïìu nûúác úã Àöng Êu vaâ Trung AÁ coá söë lûúång dên söë giaãm àïìu coá tyã lïå tiïët kiïåm tñnh trïn àêìu ngûúâi tùng theo cöng thûác tñnh toaán tyã lïå tiïët kiïåm. Nhûäng quöëc gia naây göìm coá Bungari, Extönia, Georgia, Hunggari, Laátvia, Mönàöva, Rumani vaâ Liïn bang Nga. Tuy nhiïn, vïì nguyïn tùæc, khi dên söë giaãm seä laâm tùng taâi saãn tñnh trïn àêìu ngûúâi, nhûng khöng thïí baão àaãm rùçng àiïìu naây seä laâm tùng phuác lúåi tñnh trïn àêìu ngûúâi nïëu nhûäng taâi saãn naây khöng àûúåc sûã duång möåt caách coá hiïåu quaã. 75 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Kïët luêån rûúác khi ài àïën caác kïët luêån chñnh tûâ nhûäng phên tñch trïn àêy, T cêìn phaãi ghi nhêån nhûäng mö hònh khaác nhau vïì tyã tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Trûúác hïët, möåt trong nhûäng nhên töë tiïìm nùng nhêët coá thïí buâ àùæp cho hiïån tûúång khöng coá tiïët kiïåm laâ sûå thay àöíi vïì cöng nghïå. Nïëu thay àöíi cöng nghïå coá thïí àûúåc xem laâ yïëu töë ngoaåi sinh thò hiïåu quaã cuãa yïëu töë tùng trûúãng töíng nùng lûåc saãn xuêët phaãi àûúåc gùæn vaâo viïåc phên tñch tiïët kiïåm. Trong khi àöëi vúái nhûäng nûúác coá thu nhêåp cao viïåc àiïìu chónh tiïët kiïåm coá thïí rêët lúán2, thò mûác tùng trûúãng töíng nùng lûåc saãn xuêët úã nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp laåi rêët thêëp hoùåc êm. Thûá hai, nïëu tùng dên söë mang tñnh nöåi sinh thò àiïìu naây coá thïí coá aãnh hûúãng tiïìm nùng túái triïín voång vïì phuác lúåi tûúng lai cuãa möåt quöëc gia. Vñ duå, nïëu khaã nùng sinh saãn coá quan hïå ngûúåc chiïìu vúái cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, thò nhûäng quöëc gia coá tyã lïå thay àöíi cuãa 76 CHÛÚNG 5. TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA XU HÛÚÁNG TÙNG TRÛÚÃNG... caãi trïn àêìu ngûúâi êm coá khaã nùng phaãi àöëi mùåt vúái tyã lïå sinh cao hún vaâ xu hûúáng giaâu coá giaãm dêìn. Àiïìu naây nhêën maånh vaâo têìm quan troång cuãa caác con söë trònh baây úã àêy. Vñ duå trûúâng húåp Ghana cho thêëy thûåc tïë coá thïí coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng xeát vïì töíng thïí nhûng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi laåi giaãm. Caác quöëc gia coá töëc àöå tùng dên söë cao thûåc tïë àang phaãi chõu nhiïìu gaánh nùång vaâ cêìn phaãi taåo ra cuãa caãi múái chó àïí duy trò tyã lïå cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi hiïån coá. Baãng 5.2 cho thêëy sûå chïnh lïåch tiïët kiïåm rêët lúán úã khu vûåc caác quöëc gia chêu Phi Haå Sahara khi xeát àïën hiïån tûúång tùng dên söë. Trûâ nhûäng quöëc gia dêìu moã, chïnh lïåch tiïët kiïåm úã nhiïìu nûúác theo thûá tûå tûâ 10 àïën 15% GNI. Tuy nhiïn phaãi xaác àõnh rùçng chó cêìn tùng tiïu duâng cuãa chñnh phuã thïm vaâi phêìn trùm GNI cuäng laâ àiïìu hïët sûác khoá khùn vaâ thûúâng nguy hiïím vïì mùåt chñnh trõ. Nïëu chó aáp duång caác chñnh saách kinh tïë vô mö thò khöng coá khaã nùng xoaá boã àûúåc sûå chïnh lïåch naây. Baãng trong Phuå luåc 4 cho thêëy chïnh lïåch tiïët kiïåm lúán khöng phaãi laâ hiïån tûúång cuãa riïng khu vûåc chêu Phi Haå Sahara. Möåt söë nûúác úã Trung AÁ vaâ Bùæc Phi, Myä Latinh, Caribï, Àöng AÁ vaâ Nam AÁ cuäng coá mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm àaáng kïí. Mùåc duâ caác dûä liïåu vïì cuãa caãi coân thiïëu nhûng trïn cú súã tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc êm lúán (theo baáo caáo taåi Chûúng 3) vaâ töëc àöå tùng dên söë vûâa phaãi thò dûúâng nhû caác quöëc gia dêìu moã úã Trung AÁ (Adeácbaigian, Kadùæcxtan vaâ Udúbïkixtan) cuäng phaãi àöëi mùåt vúái mûác chïnh lïåch tiïët kiïåm lúán. Àöëi lêåp vúái bûác tranh tûúng àöëi aãm àaåm naây laâ möåt söë quöëc gia mùåc duâ phaãi àöëi mùåt vúái töëc àöå tùng dên söë cao nhûng àaä cöë gùæng àaåt àûúåc tyã lïå tñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi dûúng. Roä raâng laâ chñnh saách coá yá nghôa lúán caã vïì lônh vûåc nguöìn lûåc lêîn lônh vûåc kinh tïë vô mö. Chûúng tiïëp theo seä duâng caác dûä liïåu lõch sûã àïí kiïím tra xem mö hònh tiïët kiïåm trònh baây taåi àêy coá quaá chùåt cheä trong caác giaã thiïët vïì aãnh hûúãng cuãa hiïån tûúång tùng dên söë hay khöng. 77 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Chuá thñch 1 Böëtxoana coá tyã lïå tùng dên söë tûúng àöëi thêëp vaâ tyã lïå tùng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi khaá cao, nhûng thiïëu dûä liïåu vïì kim cûúng trong cú súã dûä liïåu vïì cuãa caãi, do àoá àêy laâ möåt bûác tranh bõ boáp meáo nhiïìu. 2 Weitzman vaâ Loerfgren (1997) tñnh toaán tyã lïå tùng trûúãng GDP cuãa Hoa Kyâ vaâo khoaãng 40% nhúâ nhûäng thay àöíi trong caác yïëu töë vïì cöng nghïå mang tñnh ngoaåi sinh. Yïëu töë töíng nùng lûåc saãn xuêët àaánh giaá sûå àoáng goáp cho tùng trûúãng kinh tïë. Yïëu töë naây khöng thïí chó tñnh riïng cho khaã nùng tñch luyä vöën saãn xuêët hay sûác lao àöång. 78 Chûúng 6 KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC Bùçng trûåc giaác chuáng ta coá thïí thêëy rùçng tiïët kiïåm ngaây höm nay seä àem laåi hiïåu quaã cho hoaåt àöång kinh tïë mai sau, vaâ thûåc tïë nghiïn cûáu vïì phên tñch tùng trûúãng kinh tïë úã caác nûúác àaä chûáng minh àiïìu naây (Sala-i-Martin 1997; Hamilton 2005; Ferreira vaâ caác taác giaã khaác 2003; Ferreira vaâ Vincent 2005). Taâi liïåu vïì tiïët kiïåm àñch thûåc àûa ra möåt dûå baáo hoaân toaân coá thïí kiïím àõnh àûúåc: tiïët kiïåm hiïån taåi bùçng thay àöíi vïì giaá trõ hiïån taåi cuãa sûå thõnh vûúång tûúng lai cuâng vúái àûúâng phaát triïín kinh tïë töëi ûu trong kyâ haåch toaán. Giaã thiïët vïì tiïët kiïåm roâng bùçng thay àöíi vïì sûå thõnh vûúång àaä àûúåc chûáng minh trong caác taâi liïåu nghiïn cûáu. Xem chi tiïët trong Höåp 1.1. Kiïím àõnh thûåc chûáng vïì dûå baáo naây sûã duång chuöîi thúâi gian trïn 30 nùm vïì tiïët kiïåm àñch thûåc nhû mö taã taåi chûúng 3 vaâ àûúåc cöng böë haâng nùm trong Chó söë phaát triïín toaân cêìu (WDI) (Ngên haâng Thïë giúái 2005). Vúái nhûäng dûä liïåu lõch sûã naây coá thïí àùåt cêu hoãi rùçng tiïët kiïåm àñch thûåc theo àaánh giaá vaâo nùm 1980 coá thûåc sûå bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng àûúåc tñnh toaán trong chuöîi thúâi gian vïì tiïu duâng hay khöng. Trong khi caác söë liïåu naây coá thïí khöng hoaân toaân phuâ húåp vúái lyá thuyïët úã möåt nûúác riïng leã naâo àoá thò ngûúâi ta laåi tiïën haânh phên tñch úã nhiïìu nûúác àïí xem vïì mùåt thöëng kï coá sûå tûúng thñch húåp lyá naâo giûäa caác söë liïåu àoá vúái lyá thuyïët khöng. Khoá khùn trong viïåc thiïët kïë möåt kiïím àõnh thûåc chûáng liïn quan túái haån chïë vïì mö hònh kinh tïë. Nhiïìu mö hònh trong caác taâi 79 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? liïåu nghiïn cûáu vïì tiïët kiïåm vaâ sûå bïìn vûäng àûa ra giaã thiïët vïì sûå töëi ûu theo nghôa nïìn kinh tïë thûåc sûå töëi àa hoaá giaá trõ hiïån taåi cuãa sûå thõnh vûúång xaä höåi taåi möîi thúâi àiïím, cuäng nhû laäi suêët cöë àõnh vaâ thu nhêåp khöng àöíi theo quy mö. Möîi giaã thiïët naây coá thïí bõ vi phaåm trong caác nïìn kinh tïë thûåc, àiïìu naây laâm haån chïë tñnh khaã thi cuãa viïåc kiïím àõnh caác mö hònh kinh tïë vúái caác dûä liïåu lõch sûã. Mùåc duâ coá nhûäng khoá khùn nhû vêåy, caác biïån phaáp kiïím àõnh tiïët kiïåm trúã nïn quan troång nïëu thuyïët phuåc àûúåc caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách sûã duång möåt biïån phaáp tiïët kiïåm àñch thûåc àïí àaánh giaá hiïåu quaã nïìn kinh tïë. Àõnh daång kiïím àõnh thûåc chûáng öåt nghiïn cûáu gêìn àêy vïì mùåt lyá thuyïët àûa ra möåt mö hònh M liïn kïët giûäa tiïët kiïåm vaâ sûå thõnh vûúång tûúng lai, trong àoá àûa ra nhûäng haån chïë vïì mùåt lyá thuyïët cuãa caác nghiïn cûáu trûúác àoá (Hamilton vaâ Hartwick 2005; Hamilton vaâ Withagen 2004). Coá hai giaã thiïët cú baãn àûúåc nïu ra nhû sau: Caác nïìn kinh tïë àïìu coá tñnh caånh tranh theo nghôa caác nhaâ saãn xuêët tûå do töëi àa hoaá lúåi nhuêån trong khi caác höå gia àõnh tûå do töëi àa hoaá sûå thõnh vûúång cuãa hoå; Caác yïëu töë ngoaåi lai àaä àûúåc àöìng hoaá. Chùèng haån, thuïë ö nhiïîm àûúåc aáp duång àïí baão àaãm rùçng giaá caã phaãn aánh nhûäng thiïåt haåi maâ caác nhaâ saãn xuêët gêy ra cho caác höå gia àònh khi thaãi ra möåt chêët gêy ö nhiïîm. Giaã thiïët àêìu tiïn coá cùn cûá àöëi vúái nhiïìu nïìn kinh tïë. Giaã thiïët thûá hai coá cùn cûá àöëi vúái tûúng àöëi ñt nïìn kinh tïë nhûng taâi liïåu thûåc chûáng vïì nhûäng thiïåt haåi do ö nhiïîm gêy ra cho thêëy rùçng quy mö cuãa aãnh hûúãng laâ nhoã úã hêìu hïët caác nïìn kinh tïë. Theo nhûäng giaã thiïët naây coá thïí xaác àõnh möëi quan hïå cú baãn giûäa sûå thay àöíi trong töíng cuãa caãi thûåc tñnh trïn àêìu ngûúâi G vúái 80 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tñnh trïn àêìu ngûúâi C nhû sau: T G0 = (1 1 Ct Nt-1 Ct-1 6.1 t=1 + r )t Nt - Trong àoá N laâ töíng dên söë, r laâ tyã lïå chiïët khêëu, vaâ T laâ khoaãng thúâi gian phên tñch. Biïíu thûác naây cho biïët thay àöíi hiïån taåi trong töíng cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tñnh trïn àêìu ngûúâi. Giaã sûã möëi liïn hïå naây àûúåc duy trò thò coá thïí kiïím àõnh vïì mùåt kinh tïë lûúång nhû sau: PVCi = + Gi + i 6.2 Trong àoá Gi laâ möåt trong nhûäng biïån phaáp tiïët kiïåm àöëi vúái àêët nûúác i, PVCi laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tûúng lai nhû àïì cêåp taåi biïíu thûác trïn àêy. Nïëu dûä liïåu naây phuâ húåp vúái lyá thuyïët thò chuáng ta kyâ voång = 0 vaâ ß = 1. Chuöîi thúâi gian cuãa Ngên haâng thïë giúái vïì söë liïåu tiïët kiïåm cho pheáp kiïím àõnh nhûäng biïån phaáp tiïët kiïåm khaác nhau. Coá böën biïån phaáp àûúåc kiïím àõnh nhû sau: Töíng tiïët kiïåm bùçng töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) trûâ ài töíng tiïu duâng trong lônh vûåc tû nhên vaâ cöng cöång ­ àêy laâ giaá trõ saãn lûúång khöng àûúåc tiïu duâng trong möåt nùm bêët kyâ. Töíng tiïët kiïåm laâ con söë àûúåc böå taâi chñnh baáo caáo vaâ sûã duång. Tiïët kiïåm roâng bùçng töíng tiïët kiïåm trûâ ài khêëu hao vöën saãn xuêët. Tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh bùçng tiïët kiïåm roâng trûâ ài sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ thiïåt haåi do ö nhiïîm gêy ra. Tiïët kiïåm Malthusian1 ào lûúâng thay àöíi trong töíng cuãa caãi thûåc tñnh trïn àêìu ngûúâi nhû àõnh nghôa taåi chûúng 5 - bùçng tiïët kiïåm àñch thûåc tñnh trïn àêìu ngûúâi trûâ ài töëc àöå tùng dên söë nhên vúái giaá trõ cuãa caãi hûäu hònh tñnh trïn àêìu ngûúâi. 81 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Söë liïåu vaâ phûúng phaáp ûúác lûúång D ûä liïåu theo chuöîi thúâi gian duâng àïí phên tñch ­ bao göìm GNI, töíng tiïët kiïåm, tiïu duâng vöën cöë àõnh2 vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn (sûå caån kiïåt nùng lûúång, khoaáng saãn vaâ rûâng roâng) - àûúåc lêëy trûåc tiïëp tûâ WDI (Ngên haâng Thïë giúái 2005). Töíng cuãa caãi hûäu hònh sûã duång trong tñnh toaán tiïët kiïåm Malthusian laâ kïët quaã cuãa viïåc sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM) àïí tñnh caác giaá trõ ûúác lûúång vïì tñch luäy vöën saãn xuêët (mö hònh naây cuäng àûúåc sûã duång àïí tñnh toaán töíng cuãa caãi trong nùm 2000 trònh baây úã chûúng 2 vaâ möåt söë chûúng khaác); caác giaá trõ hiïån taåi cuãa viïåc thuï khoaáng saãn vaâ nùng lûúång; vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa viïåc thuï rûâng, ngû nghiïåp vaâ nöng nghiïåp, têët caã àïìu àûúåc tñnh toaán bùçng àöìng àöla theo giaá nùm 1995 (Ferreira vaâ caác taác giaã khaác, 2003). Chi tiïu cöng vïì giaáo duåc khöng àûúåc tñnh àïën trong caác thûúác ào tiïët kiïåm Malthusian vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc. Ngûúâi ta thêëy rùçng nhûäng khoaãn chi tiïu naây coá kïët quaã rêët keám trong caác kiïím àõnh kinh tïë lûúång vïì tiïët kiïåm trûúác àoá cuãa Ferreira vaâ Vincent (2005). Coá möåt söë lyá do giaãi thñch cho kïët quaã töìi naây, àoá laâ: Àêy laâ caác giaá trõ ûúác lûúång àêìu tû töíng thïí chûá khöng phaãi giaá trõ roâng. Caác chi tiïu giaáo duåc tû nhên bõ loaåi trûâ. Chi tiïu laâ möåt biïën àaåi diïån cho kïët quaã keám àöëi vúái viïåc hònh thaânh vöën nhên lûåc, àùåc biïåt úã nhûäng nûúác àang phaát triïín (Prichett 1996). Nhûäng thiïåt haåi do viïåc thaãi carbon dioxide gêy ra cuäng àûúåc loaåi trûâ ra khoãi caác thûúác ào vïì tiïët kiïåm. Àiïìu naây möåt phêìn laâ do nhûäng thiïåt haåi xaãy ra trong khoaãng thúâi gian daâi, ngoaâi ra coân do khöng coá möåt thoaã thuêån raâng buöåc vïì viïåc phaãi böìi thûúâng, cho nïn nhûäng thiïåt haåi gêy ra cho nhûäng nûúác khaác (aãnh hûúãng lúán cuãa viïåc thaãi carbon dioxide) khöng coá taác àöång túái tiïu duâng trong tûúng lai úã nûúác thaãi khñ. 82 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC Möåt trong nhûäng lûåa choån chñnh khi ûúác lûúång biïíu thûác tiïët kiïåm laâ lûåa choån thúâi kyâ àïí tñnh toaán nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng. Lyá thuyïët àang nghiïn cûáu cho rùçng vïì nguyïn tùæc coá möåt giúái haån thúâi gian khöng xaác àõnh. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë, söë liïåu vïì tiïët kiïåm àñch thûåc giúái haån trong thúâi gian tûâ 1970 ­ 2000, coân söë cuãa nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp kyã 70 rêët ñt. Lûåa choån húåp lyá vïì giúái haån thúâi gian laâ voâng àúâi trung bònh cuãa tñch luyä vöën saãn xuêët, khoaãng 20 nùm (voâng àúâi cuãa maáy moác thiïët bõ thûúâng ngùæn hún, khoaãng 10 nùm nhûng nhaâ xûúãng vaâ haå têìng cú súã coá voâng àúâi khoaãng vaâi chuåc nùm). Viïåc choån 20 nùm coá yá nghôa laâ hiïåu quaã cuãa tiïët kiïåm seä àûúåc nhêån thêëy trong voâng àúâi cuãa vöën saãn xuêët dûå tñnh seä àûúåc àêìu tû. Àêy laâ giaã thiïët àûúåc sûã duång dûúái àêy vaâ kiïím àõnh ûúác lûúång trong khoaãng thúâi gian 10 nùm àûa ra nhûäng kïët quaã keám hún (vïì sûå biïën thiïn coá giaãi thñch, xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh giûäa caác biïën phuå thuöåc vaâ àöåc lêåp vaâ yá nghôa cuãa caác hïå söë tiïët kiïåm). Coá möåt quyïët àõnh khaác cêìn thiïët cho viïåc ûúác lûúång liïn quan àïën tyã lïå chiïët khêëu. Lyá thuyïët àang nghiïn cûáu (Ferreira vaâ caác taác giaã khaác, 2003) cho rùçng tyã lïå naây phaãi bùçng saãn phêím vöën cêån biïn trûâ ài caác tyã lïå khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët, trûâ ài töëc àöå tùng dên söë, maâ thûúâng coá giaá trõ thêëp. Chuáng töi sûã duång möåt tyã lïå thöëng nhêët laâ 5%, vaâ kiïím àõnh caác phûúng aán cho thêëy caác giaá trõ ûúác lûúång ñt nhaåy caãm vúái nhûäng thay àöíi nhoã vïì tyã lïå chiïët khêëu. Do àoá, àöëi vúái viïåc coá ñt söë liïåu àêìu nhûäng nùm 19705, phûúng trònh höìi quy àaä àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûã duång phûúng phaáp bònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúâng (OLS) trong caác giai àoaån 20 nùm liïn tuåc tûâ 1976 àïën 1980. Nhûäng kïët quaã naây vaâ caác phûúng phaáp khöng chñnh thûác khaác àûúåc trònh baây dûúái àêy. Caác kïët quaã thûåc chûáng À ïí tòm hiïíu dûä liïåu, trûúác hïët chuáng töi phên taán giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi vïì tiïu duâng theo cú súã böën biïån phaáp tiïët 83 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? kiïåm khaác nhau trong nùm 1980 taåi caác hònh tûâ 6.1 àïën 6.4. Bûác tranh töíng thïí laâ khöng coá sûå caãi thiïån àaáng kïí naâo vïì sûå phuâ húåp vúái lyá thuyïët khi caác biïån phaáp tiïët kiïåm aáp duång ngaây caâng chùåt hún. Thûåc tïë, hïå söë tiïët kiïåm àaä giaãm tûâ töíng tiïët kiïåm xuöëng coân tiïët kiïåm roâng vaâ sûå biïën thiïn giaãm ài àaáng kïí. Àöëi vúái tiïët kiïåm àñch thûåc, hïå söë tiïët kiïåm cao hún vaâ àaåt gêìn bùçng 1. Cuöëi cuâng, àöëi vúái tiïët kiïåm Malthusian, hïå söë tiïët kiïåm giaãm xuöëng túái mûác thêëp nhêët trong söë böën biïån phaáp, trong khi àoá sûå biïën thiïn àaåt giaá trõ cao nhêët. Hònh 6.5 trònh baây hònh thûác phên taán tûúng tûå àöëi vúái caác quöëc gia coá thu nhêåp cao. Nhû chuáng ta àaä thêëy trong nghiïn cûáu cuãa Ferreira vaâ Vincent (2005) vaâ Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003), sûå phuâ húåp cuãa mö hònh àùåc biïåt keám úã nhûäng nûúác naây. Caác kiïím àõnh tiïëp theo cho biïët hïå söë tiïët kiïåm khöng coá yá nghôa trong khi àoá sûå biïën thiïn rêët thêëp. 84 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC 85 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 86 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC Baãng 6.1 Caác kïët quaã höìi quy cuãa PVC = alpha + beta 1976 1977 1978 1979 1980 beta alpha beta alpha beta alpha beta alpha beta alpha Töíng tiïët kiïåm Hïå söë, 1,0152 ­0,0737 0,7596 ­0,0338 1,0484 ­0,1212 1,2325 ­0,1743 0,8319 ­0,0751 tstat 3,0335 ­0,9511 2,4358 ­0,4628 3,7257 ­1,8992 4,7372 ­2,8601 3,6416 ­1,4656 R2 0,1479 0,0803 0,1598 0,2351 0,1469 Df 53 68 73 73 77 Pr > F 0,0037 0,0175 0,0004 0,0000 0,0005 beta = 1 0,0445 ­0,7595 0,1697 0,8814 ­0,7264 Tiïët kiïåm roâng Hïå söë 0,6634 0,0606 0,2161 0,1047 0,6485 0,0209 0,9835 ­0,0293 0,7066 0,0116 tstat 1,7723 1,0787 0,6471 2,0414 1,9740 0,4433 3,2791 ­0,6574 2,7943 0,3102 R2 0,0560 0,0061 0,0507 0,1284 0,0921 Df 53 68 73 73 77 Pr > F 0,0821 0,5198 0,0522 0,0016 0,0066 beta = 1 ­0,8823 ­2,3125 ­1,0555 ­0,0542 ­1,1451 Tiïët kiïåm àñch thûåc Hïå söë 1,2803 0,0483 0,8532 0,0677 1,2553 0,0131 0,7815 0,0580 0,9882 0,0568 tstat 4,5524 1,4442 3,4246 2,1915 4,9943 0,4654 4,2716 2,3469 4,9187 2,3175 R2 0,2811 0,1471 0,2547 0,2000 0,2391 Df 53 68 73 73 77 Pr > F 0,0000 0,0010 0,0000 0,0001 0,0000 beta = 1 0,9780 ­0,5808 1,0019 ­1,1781 ­0,0578 Tiïët kiïåm Malthusian Hïå söë 0,7757 0,1337 0,5741 0,1200 0,4663 0,1061 0,3599 0,1117 0,5221 0,1249 tstat 3,8801 5,1418 3,2489 5,0664 4,0371 5,0553 3,7425 5,2683 5,1265 6,1294 R2 0,2785 0,1772 0,2352 0,2030 0,3194 Df 39 49 53 55 56 Pr > F 0,0004 0,0021 0,0002 0,0004 0,0000 beta = 1 ­1,0937 ­2,3613 ­4,5343 ­6,5358 ­4,6100 Nguöìn: Caác taác giaã. Baãng 6.1 trònh baây kïët quaã caác giaá trõ ûúác lûúång OLS khaác nhau cuãa mö hònh cho möîi thúâi kyâ 5 nùm vaâ böën biïån phaáp tiïët kiïåm. Baãng naây cho biïët giaá trõ cuãa caác hïå söë vúái thöëng kï t-, R bònh phûúng, bêåc tûå do, xaác suêët loaåi boã quan hïå tuyïën tñnh (khoãi söë liïåu thöëng kï F) vaâ möåt kiïím àõnh t- hai chiïìu àún giaãn àïí xem hïå söë tiïët 87 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? kiïåm coá bùçng 1 hay khöng (caác giaá trõ lúán hún 2 haâm yá hïå söë naây khaác 1 vúái àöå tin cêåy 5%). Mùåc duâ coá sûå khöng àöìng nhêët trong kïët quaã, coá nhûäng kïët luêån chung nhû sau: Kïët quaã trong nùm 1977 laâ xêëu nhêët trong 5 nùm, vúái R bònh phûúng thêëp, xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh cao hún so vúái nhûäng nùm khaác, vaâ hai giaá trõ ûúác lûúång cuãa hïå söë tiïët kiïåm coá yá nghôa vaâ khaác 1 (mùåc duâ hïå söë cuãa tiïët kiïåm roâng khöng coá yá nghôa). Àiïìu naây cho thêëy möåt söë cuá söëc coá hïå thöëng do söë liïåu cuãa nùm naây. Kïët quaã tiïët kiïåm roâng noái chung laâ keám nhêët trong söë 4 biïån phaáp tiïët kiïåm àûúåc kiïím àõnh, vúái caác hïå söë tiïët kiïåm khöng coá yá nghôa úã mûác tin cêåy laâ 5% trong nùm 1976 vaâ 1977, vaâ nhòn chung R bònh phûúng thêëp vaâ xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh cao hún so vúái caác biïån phaáp khaác. Tiïët kiïåm Malthusian thïí hiïån sûå phuâ húåp keám nhêët so vúái lyá thuyïët, vúái caác hïå söë tiïët kiïåm thêëp nhêët trong söë 4 biïån phaáp, àöìng thúâi coá yá nghôa vaâ khaác 1 taåi 4 trong 5 nùm àûúåc kiïím àõnh. Töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc cuäng coá kïët quaã tûúng tûå vúái caác hïå söë tiïët kiïåm àïìu coá yá nghôa vaâ khöng coá yá nghôa khaác 1 trong têët caã caác nùm. Tiïët kiïåm àñch thûåc giaãi thñch nhiïìu hún vïì sûå biïën thiïn töíng thïí taåi 4 trong söë 5 nùm vaâ thïí hiïån xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh thêëp hún trong 4 nùm àoá, àiïìu naây cho thêëy sûå phuâ húåp hún vúái lyá thuyïët. Phên tñch àõnh lûúång cho thêëy lúåi thïë cuãa viïåc sûã duång tiïët kiïåm àñch thûåc àöëi vúái viïåc dûå baáo phuác lúåi tûúng lai trïn cú súã 1 àiïím phêìn trùm thay àöíi tiïët kiïåm seä dêîn àïën 1 phêìn trùm thay àöíi giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi tiïu duâng tûúng lai. Hònh 6.1 vaâ 6.3 àïì xuêët möåt kiïím àõnh mang tñnh àõnh tñnh hún. Trong hònh 6.1 coá thïí nhêån thêëy rùçng töíng tiïët kiïåm àûa ra nhiïìu sai söë loaåi I dûúái hònh thûác tiïët kiïåm nùm cú súã laâ dûúng dêîn àïën kïët quaã phuác lúåi êm ­ àêy laâ nhûäng àiïím phên taán nùçm trong goác phêìn tû bïn phaãi phña dûúái cuãa hònh veä. Tûúng tûå, nhûäng àiïím nùçm trong goác phêìn tû bïn traái 88 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC phña trïn cuãa hònh 6.3 thïí hiïån nhûäng sai söë loaåi II - nhûäng nûúác maâ tiïët kiïåm àñch thûåc êm úã nùm cú súã êm coá liïn quan àïën sûå tùng trûúãng vïì phuác lúåi. Baãng 6.2 Sai söë liïn quan àïën nhûäng thay àöíi tiïu duâng trong tûúng lai (tyã lïå) 1976 1977 1978 1979 1980 Trung bònh coá troång söë Töíng tiïët kiïåm Sai söë loaåi I 0,241 0,246 0,320 0,360 0,267 0,294 Sai söë loaåi II 1,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,167 Tiïët kiïåm roâng Sai söë loaåi I 0,226 0,250 0,275 0,338 0,209 0,266 Sai söë loaåi II 0,500 0,500 0,167 0,250 0,167 0,231 Tiïët kiïåm àñch thûåc Sai söë loaåi I 0,188 0,200 0,226 0,293 0,154 0,218 Sai söë loaåi II 0,429 0,400 0,231 0,412 0,407 0,378 Tiïët kiïåm Malthusian Sai söë loaåi I 0,043 0,080 0,037 0,077 0,043 0,056 Sai söë loaåi II 0,611 0,615 0,464 0,452 0,600 0,543 Nguöìn: Caác taác giaã. Baãng 6.2 têåp húåp nhûäng tyã lïå sai söë loaåi I vaâ sai söë loaåi II4 cuãa têët caã caác thûúác ào tiïët kiïåm, cho têët caã caác nùm vaâ söë trung bònh cuãa möîi thûúác ào tiïët kiïåm tñnh theo troång söë cuãa söë nûúác coá sai söë loaåi I hoùåc sai söë loaåi II. Möåt söë nhêån xeát àûúåc ruát ra nhû sau: Tiïët kiïåm Malthusian coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp nhêët, nhûng trong thûåc tïë phêìn lúán caác nûúác coá tiïët kiïåm Malthusian dûúng laâ nhûäng nûúác phaát triïín. Do àoá, kïët quaã naây khöng àaáng ngaåc nhiïn. Thûúác ào tiïët kiïåm naây cuäng coá tyã lïå sai söë 89 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? loaåi II cao nhêët, àiïìu naây phuâ húåp vúái kïët quaã cuãa viïåc phên tñch àõnh tñnh. Töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm roâng coá tyã lïå sai söë loaåi II thêëp, nhûng àiïìu naây thïí hiïån úã rêët ñt quöëc gia (chó möåt trûúâng húåp àöëi vúái töíng tiïët kiïåm) trong têët caã caác nùm. Coá rêët ñt quöëc gia coá töíng tiïët kiïåm hay tiïët kiïåm roâng êm. Tiïët kiïåm àñch thûåc coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp hún so vúái töíng tiïët kiïåm hay tiïët kiïåm roâng, nhûng àiïìu naây àûúåc cên bùçng búãi tyã lïå sai söë loaåi II cao hún. Kïët luêån yá thuyïët tùng trûúãng taåo cú súã cho viïåc kiïím àõnh chùåt cheä àöëi L vúái viïåc tiïët kiïåm coá chuyïín thaânh phuác lúåi trong tûúng lai hay khöng. Chûúng naây àöëi chiïëu lyá thuyïët vúái söë liïåu thûåc tïë - cho caác kïët quaã tñch cûåc àöëi vúái caác thûúác ào töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc. Ngay caã khi khöng cùn cûá vaâo caác mö hònh lyá thuyïët, ngûúâi ta cuäng coá thïí àùåt ra cêu hoãi rùçng khi tiïët kiïåm àûúåc möåt àöìng àö la taåi sao noá khöng àûúåc sûã duång vaâo saãn xuêët hay tiïu duâng trong tûúng lai. Coá thïí coá nhiïìu cêu traã lúâi cho cêu hoãi naây: Tiïët kiïåm coá thïí àûúåc ào lûúâng khöng chñnh xaác. Nguöìn vöën daânh cho àêìu tû cöng coá thïí àaä khöng àûúåc àêìu tû trong thûåc tïë do caác vêën àïì vïì quaãn trõ. Coá thïí caác khoaãn àêìu tû, àùåc biïåt laâ àûúåc thûåc hiïån búãi khu vûåc cöng, laâ khöng hiïåu quaã. Viïåc lûu yá nhûäng haån chïë liïn quan àïën phên tñch naây laâ rêët quan troång. Trûúác hïët, sai söë ào lûúâng coá thïí rêët lúán, nhêët laâ àöëi vúái viïåc sûã duång vöën cöë àõnh (ûúác tñnh cuãa Chñnh phuã coá thïí khöng àuáng), sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn (ûúác tñnh cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì viïåc thuï nguöìn lûåc dûåa vaâo viïåc thiïëu söë liïåu vïì chi phñ vaâ phûúng phaáp luêån coá thïí laâm tùng giaá trõ cuãa sûå caån kiïåt taâi 90 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC nguyïn àöëi vúái nhûäng quöëc gia coá trûä lûúång taâi nguyïn lúán), vaâ ûúác tñnh vïì töíng cuãa caãi (àùåc biïåt laâ vöën saãn xuêët úã nhûäng quöëc gia àang phaát triïín núi àêìu tû cöng coá thïí àùåc biïåt keám hiïåu quaã [Pritchett 2000]). Sûå sai lïåch do thiïëu biïën cuäng coá thïí laâ möåt vêën àïì. Mùåc duâ vöën nhên lûåc khöng àûúåc xeát àïën trong quaá trònh phên tñch vò nhûäng lyá do nïu trïn, nhûng vïì nguyïn tùæc àêìu tû roâng vaâo vöën nhên lûåc phaãi laâ möåt nhên töë quan troång àöëi vúái phuác lúåi tûúng lai. Tuy nhiïn, taác àöång ngûúåc chiïìu cuãa chi tiïu cho giaáo duåc trong viïåc phên tñch tiïët kiïåm vaâ phuác lúåi tûúng lai trong Ferreira vaâ Vincent (2005), vaâ Feirreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) coá thïí laâ möåt biïíu hiïån khaác vïì taác àöång nhoã hoùåc taác àöång ngûúåc chiïìu cuãa chi tiïu cho giaáo duåc cöng taåi caác nûúác àang àang phaát triïín theo phên tñch cuãa Prichett (1996). Ngoaâi ra, àöëi vúái möåt söë quöëc gia, viïåc loaåi trûâ caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû kim cûúng vaâ caá coá thïí laâ möåt thiïëu soát lúán. Nhûäng cuá söëc ngoaåi sinh coá thïí gêy khoá khùn cho viïåc kiïím àõnh lyá thuyïët tiïët kiïåm vaâ phuác lúåi xaä höåi. Khoaãng thúâi gian phên tñch trong chûúng naây bao göìm cuöåc khuãng khoaãng vïì dêìu lûãa lêìn thûá hai vaâo nùm 1979 vaâ cuöåc suy thoaái toaân cêìu nùm 1981. Tuy nhiïn, Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) khöng tòm thêëy bêët kyâ aãnh hûúãng àaáng kïí naâo cuãa sûå biïën àöång tyã giaá trong phên tñch lyá thuyïët cuãa hoå. Cêìn lûu yá rùçng lyá thuyïët àûúåc kiïím àõnh àùåc biïåt chùåt cheä vò noá haâm yá viïåc àaánh giaá tiïët kiïåm dûúng hay êm úã möîi thúâi àiïím dêîn àïën phuác lúåi tûúng lai cao hún hoùåc thêëp hún so vúái phuác lúåi hiïån taåi trong caác khoaãng thúâi gian. Trong thûåc tiïîn, möåt cuá söëc ngoaåi sinh tñch cûåc (nhû sûå caãi thiïån vïì àiïìu khoaãn thûúng maåi) trong nùm ngay sau khi tiïët kiïåm bõ êm coá thïí dïî daâng xoaá ài aãnh hûúãng cuãa tiïët kiïåm êm, vaâ ngûúåc laåi àöëi vúái tiïët kiïåm dûúng vaâ nhûäng cuá söëc tiïu cûåc. Quay trúã laåi vúái kïët quaã phên tñch, chuáng töi thêëy rùçng caác thûúác ào tiïët kiïåm khaác nhau cho kïët quaã keám trong viïåc àûa ra dûå baáo vïì nhûäng thay àöíi tûúng lai cuãa phuác lúåi taåi nhûäng nûúác phaát triïín, tûúng tûå nhû phaát hiïån cuãa Ferreira vaâ Vincent (2005) vaâ Ferreira vaâ 91 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? caác taác giaã (2003). Àiïìu naây coá thïí phaãn aánh nhûäng nhên töë khaác chûá khöng phaãi tñch luäy vöën laâ chòa khoaá cho viïåc tùng trûúãng cuãa nhûäng nïìn kinh tïë naây: cuå thïí laâ sûå caãi tiïën cöng nghïå, hoåc hoãi qua thûåc haânh, taåo ra vöën thïí chïë, vv... Àöëi vúái têët caã caác nûúác noái chung, chuáng ta thêëy rùçng àöå phuâ húåp cuãa caã tiïët kiïåm roâng vaâ tiïët kiïåm Malthusian àöëi vúái lyá thuyïët àïìu rêët keám. Caác hïå söë rêët thêëp cuãa tiïët kiïåm Malthusian cho thêëy rùçng thûúác ào naây àaánh giaá quaá mûác aãnh hûúãng cuãa sûå tùng trûúãng dên söë àöëi vúái sûå tñch luyä cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi. Töíng tiïët kiïåm vaâ tiïët kiïåm àñch thûåc àïìu cho kïët quaã töët vúái nhûäng hïå söë àûúåc ûúác lûúång khöng khaác biïåt lúán so vúái caác giaá trõ dûå àoaán vaâ xaác suêët loaåi boã möëi quan hïå tuyïën tñnh giûäa caác biïën àöåc lêåp vaâ phuå thuöåc thêëp hún so vúái caác thûúác ào khaác. Tiïët kiïåm àñch thûåc cho kïët quaã töët hún so vúái töíng tiïët kiïåm xeát vïì sûå phuâ húåp. Vïì vêën àïì coá tñnh àõnh tñnh hún cuãa caác sai söë loaåi I vaâ sai söë loaåi II, tiïët kiïåm àñch thûåc coá tyã lïå sai söë loaåi I thêëp hún so vúái töíng tiïët kiïåm tñnh bònh quên (22% caác nûúác coá tiïët kiïåm àñch thûåc dûúng taåi thúâi àiïím phuác lúåi giaãm so vúái 29% caác nûúác coá töíng tiïët kiïåm dûúng). Ngûúåc laåi, tñnh bònh quên, tiïët kiïåm àñch thûåc êm àûa ra dûå baáo sai vïì sûå suy giaãm phuác lúåi tûúng lai taåi 38% trûúâng húåp. Cuöëi cuâng, tiïët kiïåm àñch thûåc, ngoaåi trûâ nhûäng àiïìu chónh vïì tùng dên söë vaâ chi tiïu cho giaáo duåc, laâ möåt yïëu töë dûå baáo töët vïì nhûäng thay àöíi trong phuác lúåi tûúng lai àûúåc àaánh giaá bùçng tiïu duâng tñnh trïn àêìu ngûúâi. Kïët quaã naây khöng coá yá nghôa àöëi vúái nhoám caác nûúác coá thu nhêåp cao, theo àoá caác nhên töë khaác chûá khöng phaãi tñch luyä taâi saãn coá taác àöång roä raâng túái phuác lúåi tûúng lai. Àöëi vúái nhûäng nûúác àang phaát triïín, quaá trònh tñch luyä taâi saãn saãn xuêët vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn roä raâng aãnh hûúãng túái triïín voång vïì phuác lúåi cuãa hoå. Chuá thñch 1. Mùåc duâ tiïët kiïåm Malthusian khöng phaãi laâ möåt thûúác ào tiïët kiïåm 92 CHÛÚNG 6. KIÏÍM ÀÕNH TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC tiïu chuêín trong saách vúã thò thuêåt ngûä naây vêîn hûäu ñch vaâ coá liïn quan àöëi vúái muåc àñch cuãa chûúng naây. 2. Ferreira vaâ caác taác giaã khaác (2003) sûã duång caác söë liïåu ûúác tñnh àöëi vúái tiïu duâng vöën cöë àõnh àûúåc lêëy tûâ mö hònh kiïím kï thûúâng xuyïn duâng àïí ûúác lûúång töíng söë vöën saãn xuêët. Viïåc kiïím tra caác söë liïåu naây cho thêëy coá rêët nhiïìu con söë ûúác tñnh bêët thûúâng. 3. Tûâ 1970 àïën 1975 coá dûúái 40 nûúác coá söë liïåu cêìn thiïët vaâ nhûäng nûúác naây chuã yïëu laâ nhûäng nûúác phaát triïín. 4. Àêy roä raâng laâ möåt kiïím àõnh àöåt xuêët, nhûng caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuäng nïn quan têm. 93 PHÊÌN 3 CUÃA CAÃI, HOAÅT ÀÖÅNG SAÃN XUÊËT VAÂ SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN Chûúng 7. Lyá giaãi phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë Chûúng 8. Cuãa caãi vaâ Saãn xuêët 95 Chûúng 7 LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH: VAI TROÂ CUÃA VÖËN NHÊN LÛÅC VAÂ CAÁC THÏÍ CHÏË YÁ nghôa cuãa Vöën Vö hònh C hûúng 2 àaä cho thêëy rùçng vöën vö hònh laâ phêìn lúán nhêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi úã hêìu hïët caác quöëc gia. Vöën vö hònh göìm nhûäng gò trong caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa caãi? Vïì cú cêëu, vöën vö hònh göìm têët caã caác taâi saãn chûa àûúåc tñnh àïën. Àoá laâ vöën nhên lûåc, kyä nùng vaâ bñ quyïët tiïìm êín trong lûåc lûúång lao àöång. Àoá laâ vöën xaä höåi, tûác laâ, loâng tin cuãa ngûúâi dên trong xaä höåi vaâ khaã nùng húåp taác cuãa hoå vò caác muåc àñch chung. Vöën vö hònh coân bao göìm caác yïëu töë quaãn trõ coá vai troâ thuác àêíy nùng suêët cuãa nïìn kinh tïë. Vñ duå, nïëu möåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng phaáp lyá rêët hûäu hiïåu, caác quyïìn vïì taâi saãn àûúåc quy àõnh roä raâng, vaâ möåt böå maáy chñnh quyïìn hoaåt àöång hiïåu quaã thò kïët quaã laâ töíng giaá trõ cuãa caãi seä tùng lïn vaâ do àoá phêìn dû vöën vö hònh cuäng tùng lïn. Laâ phêìn dû, nïn vöën vö hònh nhêët thiïët phaãi bao göìm caác taâi saãn khaác maâ do thiïëu söë liïåu chûa àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ ûúác lûúång vïì cuãa caãi. Nhû àaä àïì cêåp úã chûúng 2, möåt daång cuãa caãi laâ taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi roâng. Khi möåt quöëc gia thu laäi tûâ traái phiïëu nûúác ngoaâi maâ mònh súã hûäu, àöìng nghôa vúái viïåc thuác àêíy tiïu duâng vaâ do vêåy cuäng laâm tùng töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ phêìn dû vöën vö hònh. Lêåp luêån tûúng tûå cuäng àûúåc aáp duång vúái caác nghôa vuå núå nûúác ngoaâi roâng--úã khña caånh phaãi traã laäi cho ngûúâi nûúác ngoaâi, khi 97 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? àoá phêìn dû seä giaãm ài. Do vêåy, trong khi khöng coá söë liïåu töíng húåp giûäa caác quöëc gia vïì taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi roâng thò biïën söë naây àûúåc àaánh giaá ngêìm trong phêìn dû cuãa caãi vö hònh àöëi vúái möîi quöëc gia. Cuöëi cuâng, phêìn dû vöën vö hònh coân bao göìm caác sai soát vaâ nhûäng yïëu töë bõ boã qua trong khi tñnh toaán vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn. Caác yïëu töë bõ boã qua chuã yïëu bao göìm lônh vûåc ngû nghiïåp vaâ nûúác ngêìm. Trïn cú súã nhûäng lêåp luêån trïn àêy, muåc tiïu cuãa chûúng naây laâ phên taách phêìn dû vöën vö hònh thaânh caác cêëu phêìn chñnh. Viïåc boã qua taâi saãn taâi chñnh nûúác ngoaâi vaâ möåt söë taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng mang tñnh hïå thöëng, thïí hiïån úã chöî coá thïí coá sûå khaác nhau lúán giûäa caác quöëc gia vïì lûúång taâi saãn naây. Do àoá, chuáng ta seä têåp trung vaâo caác cêëu phêìn coá tñnh hïå thöëng cuãa phêìn dû vöën vö hònh, 98 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... nhû vöën nhên lûåc vaâ chêët lûúång thïí chïë. Viïåc phên tñch riïng tûâng cêëu phêìn àoá trong caác phêìn tiïëp theo àêy giuáp chuáng ta coá thïí àaánh giaá àûúåc phêìn dû vöën vö hònh dûúái daång taâi saãn coá cuå thïí; àïí röìi tûâ àoá coá thïí xêy dûång nhûäng biïån phaáp chñnh saách cuå thïí àöëi vúái caác taâi saãn naây. Trong söë caác cêëu phêìn cuãa vöën vö hònh, coá leä vöën nhên lûåc laâ cêëu phêìn àûúåc phên tñch nhiïìu nhêët trong caác taâi liïåu kinh tïë . Vñ duå, baãng 7.1 phaãn aánh mûác tùng saãn lûúång bònh quên àêìu ngûúâi taåi caác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác Phaát triïín Kinh tïë (OECD) so vúái mûác tùng giaá trõ àêìu vaâo vaâ so vúái nùng suêët cuãa töíng yïëu töë. Mûác tùng chêët lûúång lao àöång laâ yïëu töë quan troång lyá giaãi cho tyã lïå tùng trûúãng cao vïì saãn lûúång àêìu ra, nhûng mûác tùng nùng suêët vêîn laâ yïëu töë chñnh. Baãng 7.1 Tùng trûúãng saãn lûúång àêìu ra vaâ àêìu vaâo bònh quên àêìu ngûúâi úã caác nûúác OECD (phêìn trùm) 1960­95 Myä Canada Anh Phaáp Àûác Italy Nhêåt Tùng trûúãng saãn lûúång trïn àêìu ngûúâi 2,11 2,24 1,89 2,68 2,66 3,19 4,81 Tùng trûúãng vïì vöën trïn àêìu ngûúâi 1,35 2,35 2,69 3,82 3,76 4,01 3,49 Tùng söë giúâ lao àöång trïn ngûúâi 0,42 0,14 ­0,50 ­0,99 ­0,67 ­0,17 0,35 Tùng trûúãng chêët lûúång lao àöång 0,60 0,55 0,44 0,85 0,43 0,31 0,99 Tùng nùng suêët 0,76 0,57 0,80 1,31 1,33 1,54 2,68 Nguöìn: Jorgensen vaâ Yip 2001. Höåp 7.1 trònh baây töíng quan sú böå vïì àõnh nghôa vöën nhên lûåc vaâ viïåc àaánh giaá loaåi vöën naây. Trong phêìn tiïëp theo, chuáng ta seä xem xeát khaái niïåm phêìn dû vöën vö hònh röång hún vaâ loaåi boã taác àöång cuãa giaáo duåc vaâ caác biïën khaác, bao göìm caã yïëu töë quaãn trõ. Phêìn naây seä cung cêëp chó söë àêìu tiïn cuãa têìm quan troång tûúng àöëi cuãa caác loaåi taâi saãn taåo nïn phêìn dû naây. 99 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Höåp 7.1 Àaánh giaá vöën nhên lûåc Mùåc duâ hiïån nay chûa coá thuúác ào tñnh bùçng tiïìn vïì vöën nhên lûåc, nhûng nhûäng nghiïn cûáu vïì lônh vûåc naây hûáa heån seä coá nhiïìu kïët quaã àaáng khñch lïå. Behrman vaâ Taubman (1982, 474) àõnh nghôa vöën nhên lûåc laâ "têåp húåp nùng lûåc saãn xuêët kinh tïë cuãa con ngûúâi". Vöën nhên lûåc coá thïí àûúåc tùng thöng qua viïåc tùng chi tiïu cho giaáo duåc, àaâo taåo taåi chöî, vaâ àêìu tû vaâo y tïë vaâ dinh dûúäng. Nhûäng khoá khùn trong viïåc àaánh giaá vöën nhên lûåc gùæn liïìn vúái thûåc tïë laâ vöën nhên lûåc àûúåc tñch luäy dûúái nhiïìu hònh thûác. Khöng phaãi têët caác caác yïëu töë goáp phêìn hònh thaânh vöën nhên lûåc àïìu coá thïí àûúåc àaánh giaá dïî daâng. Kïí caã trong caác trûúâng húåp coá thïí tñnh àûúåc, chùèng haån söë nùm hoåc, thò taác àöång cuãa noá lïn giaá trõ cuãa vöën nhên lûåc coá thïí khaác nhau giûäa caác quöëc gia. Caác chó tiïu àõnh lûúång àaánh giaá vöën nhên lûåc Chó tiïu cú baãn nhêët àïí àaánh giaá vöën nhên lûåc laâ söë nùm àûúåc àaâo taåo bònh quên cuãa lûåc lûúång lao àöång. Schultz (1961) vaâ Becker (1964) laâ nhûäng ngûúâi khúãi xûúáng quan àiïím coi giaáo duåc laâ khoaãn àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc. Schultz (1988) àûa ra phên tñch töíng húåp vïì möëi quan hïå giûäa caác khoaãn àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc vaâ thu nhêåp. Caác pheáp haåch toaán tùng trûúãng cho thêëy trònh àöå giaáo duåc cao lyá giaãi cho mûác saãn lûúång cao. Söë liïåu dûúái àêy phaãn aánh àiïìu naây qua viïåc khai thaác söë nùm hoåc trung bònh tñnh trïn töíng thu nhêåp quöëc gia (GNI) bònh quên àêìu ngûúâi. 100 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... Hûúáng túái àaánh giaá vöën nhên lûåc bùçng tiïìn Vöën nhên lûåc laâ kïët quaã cuãa àêìu tû vaâo nêng cao kyä nùng vaâ kiïën thûác cuãa lûåc lûúång lao àöång. Do àoá, möåt bûúác chuã yïëu àïí ài àïën àaánh giaá vöën nhên lûåc bùçng tiïìn laâ phaãi ûúác lûúång thu nhêåp trïn caác khoaãn àêìu tû àoá. Psacharopoulos vaâ Patrinos (2004) àûa ra caác phûúng phaáp àaánh giaá töíng húåp khaã nùng sinh lúâi cuãa àêìu tû vaâo giaáo duåc úã caác nûúác. Möåt trong nhûäng phaát hiïån cuãa hoå laâ giaáo duåc tiïíu hoåc taåo ra thu nhêåp cao nhêët úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Baãng dûúái àêy töíng húåp kïët quaã theo nhoám thu nhêåp. Caác söë liïåu trong baãng phaãn aánh thu nhêåp trïn möåt àöìng àö la tùng thïm cho giaáo duåc. Thu nhêåp giaãm ài theo cêëp hoåc - tûác laâ, möåt àöìng àö la chi cho giaáo duåc tiïíu hoåc taåo ra thu nhêåp cao hún möåt àöìng àö la chi cho cêëp giaáo duåc cao hún - vaâ thu nhêåp cuäng giaãm ài theo mûác thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi. Caác taác giaã cho thêëy rùçng àêìu tû vaâo giaáo duåc laâ möåt lûåa choån chñnh saách coá khaã nùng sinh lúâi rêët cao. Tyã lïå Thu nhêåp trïn Àêìu tû trong Giaáo duåc theo caác cêëp hoåc Tyã lïå thu nhêåp xaä höåi trïn àêìu tû vaâo giaáo duåc, % Nhoám nûúác Tiïíu hoåc Trung hoåc Cao hún Caác nûúác thu nhêåp thêëp 21,3 15,7 11,2 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 18,8 12,9 11,3 Caác nûúác thu nhêåp cao 13,4 10,3 9,5 Thïë giúái 18,9 13,1 10,8 Nguöìn: Psacharopoulos vaâ Patrinos 2004. Taác duång cuãa tyã lïå thu nhêåp tûâ giaáo duåc àûúåc nghiïn cûáu hïët sûác kyä lûúäng. Chùèng haån, sûã duång söë liïåu vïì Thuyå Àiïín, Bjorklund vaâ Kjellstrom (2002) phaát hiïån rùçng caác kïët quaã coá thïí chõu aãnh hûúãng cuãa cêëu truác sûã duång trong mö hònh ûúác lûúång. Cêìn coá caác nghiïn cûáu thïm àïí hoaân thiïån caác pheáp tñnh toaán naây. Kïí caã khi coá sùén caác söë liïåu vïì tyã suêët thu nhêåp thò viïåc tñnh toaán vöën nhên lûåc vêîn cêìn coá möåt cú súã, tûác laâ möåt mûác khúãi àiïím maâ trïn cú súã àoá chuáng ta coá thïí cöång thïm caác khoaãn àêìu tû kïë tiïëp vïì vöën nhên lûåc, nhùçm tñnh àûúåc töíng giaá trõ vöën nhên lûåc taåi bêët cûá thúâi àiïím naâo cho trûúác. Tiïìn lûúng àöëi vúái lao àöång giaãn àún laâ möåt mûác cú súã coá thïí nhêån biïët àûúåc vïì mùåt lyá thuyïët, nhûng söë liïåu coá thïí so saánh giûäa caác quöëc gia laåi khöng sùén coá. 101 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Phên tñch höìi quy vïì phêìn dû vöën vö hònh P hêìn dû vöën vö hònh buöåc chuáng ta phaãi nghô àïën têët caã caác yïëu töë goáp phêìn taåo ra cuãa caãi ngoaâi vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn. Nhûäng yïëu töë coân laåi laâ caác taâi saãn vö hònh hún vaâ khoá coá thïí ào lûúâng. Phên tñch höìi quy coá thïí giuáp chuáng ta xaác àõnh caác yïëu töë chñnh cuãa phêìn dû vöën vö hònh. Vöën nhên lûåc roä raâng phaãi laâ möåt phêìn quan troång cuãa viïåc xaác àõnh bêët cûá mö hònh naâo. Möåt àaåi diïån coá sùén cuãa vöën nhên lûåc laâ hoåc vêën. Söë nùm hoåc tñnh trïn àêìu ngûúâi laâ möåt thûúác ào khöng hoaân chónh vïì vöën con ngûúâi búãi vò yïëu töë naây khöng tñnh àïën chêët lûúång giaáo duåc cuäng nhû loaåi hònh àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc nhû àaâo taåo taåi chöî. Caác sai söë trong àaánh giaá kiïíu naây chûa hùèn àaä laâm sai lïåch hïå söë naây, nhûng cuäng coá taác àöång àaáng kïí. ÚÃ àêy söë nùm hoåc bònh quên àêìu ngûúâi àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá do thiïëu caác söë liïåu töët hún. Möåt daång àùåc biïåt cuãa vöën nhên lûåc àûúåc thïí hiïån úã söë cöng nhên laâm viïåc úã nûúác ngoaâi vaâ gûãi tiïìn vïì cho gia àònh dûúái daång kiïìu höëi. Kïí caã khi nhûäng cöng nhên naây khöng hiïån diïån trong nûúác, hoå vêîn àoáng goáp vaâo thu nhêåp cuãa quöëc gia vaâ do vêåy hoå laâ möåt phêìn trong töíng cuãa caãi quöëc gia. Vò lyá do naây, chuáng ta cuäng àûa yïëu töë kiïìu höëi vaâo trong mö hònh naây. Chêët lûúång thïí chïë laâ möåt yïëu töë quan troång khaác cêìn xem xeát. Kaufmann, Kraay, vaâ Mastruzzi (2005) cung cêëp söë liïåu vïì saáu phûúng diïån cuãa quaãn trõ: Quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm ÖÍn àõnh chñnh trõ vaâ khöng coá baåo lûåc Hiïåu quaã cuãa chñnh phuã Chêët lûúång cuãa quy chïë, chñnh saách Phaáp quyïìn Kiïím soaát tham nhuäng 102 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... Mö hònh dûúái àêy sûã duång chó tiïu phaáp quyïìn. Chó tiïu naây àaánh giaá mûác àöå tin tûúãng vaâ chêëp haânh luêåt phaáp cuãa caác taác nhên trong xaä höåi. Noá bao göìm sûå tön troång cuãa cöng dên vaâ nhaâ nûúác àöëi vúái caác thïí chïë quaãn lyá vaâ àiïìu haânh caác hoaåt àöång tûúng taác cuãa hoå. Mùåc duâ chûa coá lyá do xaác àaáng àïí ûu tiïn lûåa choån yïëu töë quaãn trõ naây so vúái yïëu töë quaãn trõ khaác, nhûng lêåp luêån nghiïng vïì choån lûåa chó tiïu phaáp quyïìn laâ do chó tiïu naây chûáa àûång möåt söë àùåc trûng vïì vöën xaä höåi cuãa möåt quöëc gia. Paldam vaâ Svendsen (sùæp xuêët baãn) kïët húåp vöën xaä höåi vúái loâng tin, vaâ àûa ra baáo caáo vïì chó tiïu loâng tin töíng húåp cuãa 20 quöëc gia. Giûäa loâng tin noái chung vaâ phaáp quyïìn coá sûå tûúng quan chùåt cheä, nhû thïí hiïån úã baãng 7.21. Viïåc diïîn giaãi caác hïå söë trong phên tñch dûúái àêy seä tuyâ thuöåc vaâo yïëu töë haån chïë laâ coá möåt söë yïëu töë cú súã giaãi thñch cho möëi tûúng quan giûäa phaáp quyïìn vaâ phêìn dû vöën vö hònh. Baãng 7.2 Ma trêån tûúng quan giûäa Vöën Xaä höåi vaâ chó tiïu Quaãn trõ lûúång soáat Quyïìn Hiïåu quaã Chñnh Phaáp tham Loâng tin phaát ngön ÖÍn àõnh chñnh phuã saách quyïìn nhuäng Loâng tin 1,000 Quyïìn phaát ngön 0,397 1,000 ÖÍn àõnh 0,309 0,675 1,000 Hiïåu quaã chñnh phuã 0,482 0,506 0,868 1,000 Chêët lûúång Chñnh saách 0,240 0,450 0,807 0,878 1,000 Phaáp quyïìn 0,514 0,560 0,908 0,945 0,868 1,000 Kiïím soaát tham nhuäng 0,517 0,595 0,892 0,965 0,865 0,975 1,000 Nguöìn: Chó tiïu loâng tin àûúåc lêëy tûâ Paldam vaâ Svendsen (nïu trïn). Saáu yïëu töë cuãa quaãn trõ àûúåc lêëy tûâ Kaufmann, Kraay, vaâ Mastruzzi (2005). Ghi chuá: Tiïëng noái: Tiïëng noái vaâ traách nhiïåm giaãi trònh; ÖÍn àõnh: ÖÍn àõnh chñnh trõ vaâ khöng coá baåo lûåc; Hiïåu quaã CP: Hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; Chêët lûúång chñnh saách: Chêët lûúång cuãa caác quy chïë, chñnh saách; KSTN: Kiïím soaát tham nhuäng. 103 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Mö hònh cuãa chuáng ta phaãn aánh phêìn dû laâ möåt haâm cuãa vöën nhên lûåc nöåi àõa, thïí hiïån úã söë nùm hoåc bònh quên trïn söë ngûúâi lao àöång; vöën nhên lûåc úã nûúác ngoaâi, thïí hiïån úã söë tiïìn kiïìu höëi nhûäng ngûúâi lao àöång úã nûúác ngoaâi chuyïín vïì; vaâ vöën quaãn trõ/xaä höåi, àûúåc thïí hiïån úã chó tiïu phaáp quyïìn. Chuáng ta xem xeát möåt haâm Cobb-Douglas àún giaãn: R= ASSF LL F (7.1) trong àoá R laâ phêìn dû vö hònh, A laâ hùçng söë, S laâ söë nùm hoåc bònh quên trïn möîi lao àöång, F laâ söë tiïìn kiïìu höëi tûâ nûúác ngoaâi vaâ L laâ chó tiïu phaáp quyïìn (àûúåc ào theo thang àiïím tûâ 1 àïën 100). Caác hïå söë i phaãn aánh àöå co daän cuãa phêìn dû vúái caác biïën giaãi thñch úã vïë phaãi cuãa phûúng trònh trïn àêy. Do vêåy, vñ duå, S laâ tyã lïå phêìn trùm tùng thïm cuãa R nïëu söë nùm hoåc tùng thïm 1 phêìn trùm. Coân coá möåt böå caác biïën giaã thuöåc nhoám thu nhêåp coá tñnh àïën nhûäng chïnh lïåch vïì phêìn dû liïn quan àïën caác mûác thu nhêåp. Àöå co daän Nhû thïí hiïån úã Baãng 7.3, mö hònh naây phuâ húåp vúái caác söë liïåu. Caác biïën àöåc lêåp giaãi thñch cho 89 phêìn trùm thay àöíi vïì phêìn dû. Baãng 7.3 Àöå co daän cuãa Vöën Vö hònh vúái söë nùm hoåc, kiïìu höëi vaâ phaáp quyïìn Söë nùm hoåc 0,53 0,2162 Kiïìu höëi 0,12 0,0472 Phaáp quyïìn 0,83 0,3676 Biïën söë giaã thu nhêåp thêëp ­2,54 0,4175 Biïën söë giaã thu nhêåp dûúái trung bònh ­1,90 0,2911 Biïën söë giaã thu nhêåp trïn trung bònh ­1,55 0,2693 Hùçng söë 7,24 1,6005 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Biïën phuå thuöåc: log cuãa vöën vö hònh. Töíng söë quan saát bao göìm: 79. R-bònh phûúng: 0,89. Biïën giaã bõ loaåi: caác nûúác thu nhêåp cao. Têët caã caác hïå söë àïìu coá yá nghôa thöëng kï taåi mûác 5 %. 104 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... Têët caác caác hïå söë naây àïìu khaác 0 àaáng kïí1 taåi mûác 5% vaâ àïìu dûúng. Giaá trõ ûúác lûúång naây phaãn aánh söë nùm hoåc tùng 1% seä laâm tùng phêìn dû vöën vö hònh thïm 0,53%. Mûác tùng 1% cuãa chó tiïu phaáp quyïìn ài àöi vúái tyã lïå tùng 0,83% phêìn dû. Hïå söë nhoã hún 1 trong mö hònh trïn àêy coá nghôa laâ thu nhêåp biïn giaãm dêìn so vúái thûâa söë tûúng ûáng - vñ duå, viïåc tùng thïm möåt nùm hoåc mang laåi thu nhêåp cao hún úã caác nûúác coá mûác àöå giaáo duåc thêëp hún. Ngoaâi ra, têët caã caác hïå söë giaá vïì thu nhêåp àïìu laâ söë êm. Àiïìu àoá coá nghôa laâ caác nûúác thuöåc möîi nhoám thu nhêåp coá mûác phêìn dû vöën vö hònh thêëp hún so vúái caác nûúác coá thu nhêåp cao. Chuáng ta cuäng àaä thûã nghiïåm giaã thuyïët cho rùçng töíng cuãa caác hïå söë nùm hoåc, kiïìu höëi, vaâ phaáp quyïìn bùçng 1. Vïì mùåt thöëng kï, khöng thïí baác boã giaã thuyïët naây. Noái caách khaác, nïëu chuáng ta tûúãng tûúång ba biïën söë phuå thuöåc laâ caác àêìu vaâo taåo ra vöën vö hònh thò haâm saãn xuêët naây thïí hiïån lúåi tûác khöng àöíi theo quy mö. Thu nhêåp biïn Sûã duång caác hïå söë co daän tñnh àûúåc trong phûúng trònh höìi quy naây, coá thïí tñnh àûúåc thu nhêåp biïn, tûác laâ mûác thay àöíi àún võ cuãa phêìn dû do thay àöíi möåt àún võ cuãa biïën giaãi thñch. Trong trûúâng húåp haâm Cobb-Douglas, thu nhêåp biïn, hoùåc caác àaåo haâm riïng seä dïî daâng tñnh àûúåc khi: R R X = X X (7.2) Lûu yá rùçng khi àöå co daän x khöng àöíi, thu nhêåp biïn phuå thuöåc vaâo mûác àöå cuãa R vaâ X. Chuáng ta àaä tñnh thu nhêåp biïn bùçng caách sûã duång ûúác lûúång trung bònh vïì R vaâ X trong möîi nhoám thu nhêåp. Thöng tin naây àûúåc töíng húåp trong baãng 7.4. ÚÃ mûác söë nùm hoåc trung bònh, cûá möîi nùm hoåc tùng thïm úã caác nûúác thu nhêåp thêëp seä laâm phêìn dû tùng tûúng ûáng 838 USD. So saánh vúái viïåc caác nûúác thu nhêåp thêëp chi gêìn 51 USD cho möîi hoåc sinh möîi nùm úã trûúâng tiïíu hoåc (Ngên haâng Thïë giúái 2005). Thöng tin naây rêët coá yá nghôa àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, àùåc biïåt laâ khi 105 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng 7.4 Sûå thay àöíi vöën vö hònh do sûå thay àöíi cuãa möåt àún võ cuãa biïën giaãi thñch, theo nhoám thu nhêåp (USD/ àêìu ngûúâi) trïn söë nùm trïn phaáp Thu nhêåp biïn hoåc quyïìn trïn kiïìu höëi Caác nûúác thu nhêåp thêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp dûúái trung bònh 1.721 362 27 Caác nûúác thu nhêåp trïn trung bònh 2.398 481 110 Caác nûúác OECD thu nhêåp cao 16.430 2.973 306 Nguöìn: Caác taác giaã. so saánh chi phñ vaâ lúåi ñch cuãa chñnh saách àùåt ra. Vïì biïën phaáp quyïìn, yá nghôa vïì mùåt hoaåch àõnh chñnh saách ñt roä raâng hún búãi vò àaåo haâm riïng tuyâ thuöåc vaâo thang àiïím tñnh chó söë phaáp quyïìn (1 àïën 100 trong trûúâng húåp naây), chûa kïí àïën nhûäng khoá khùn trong viïåc gaán cho chó söë àoá yá nghôa gò - vïì mùåt thay àöíi caác thïí chïë thûåc sûå - àïí tùng hiïåu quaã phaáp quyïìn thïm möåt àiïím trïn thang àiïím naây. Thu nhêåp tûâ giaáo duåc coân tuyâ thuöåc vaâo caác àùåc àiïím cuå thïí khaác cuãa tûâng quöëc gia. Xem caác cöåt cuãa Baãng 7.4 theo chiïìu tûâ trïn xuöëng, thu nhêåp biïn trïn giaáo duåc dûúâng nhû cao hún úã caác mûác thu nhêåp cao hún. Kïët quaã naây coá thïí do caác àùåc àiïím chûa àûúåc quan saát cuãa caác nûúác, àûúåc thïí hiïån úã caác biïën giaã trong mö hònh. Tûâ phûúng trònh 7.1 coá thïí thêëy roä rùçng caác àùåc trûng cuãa quöëc gia seä aãnh hûúãng àïën mûác cuãa söë haång khöng àöíi A. Àiïìu chuáng ta quan saát àûúåc úã Baãng 7.4. laâ böën haâm khaác nhau cuãa vöën vö hònh, möîi haâm tñnh theo möåt nhoám thu nhêåp. Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh D aång haâm Cobb-Douglas cho pheáp chuáng ta tiïën thïm möåt bûúác bùçng viïåc phên tñch thaânh phêìn sau àêy khoãi phêìn dû vöën vö hònh: 106 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... R= R S R F R L (7.3) S + F + L + Z Do àoá, phêìn dû naây coá thïí àûúåc phên tñch thaânh cêëu phêìn hoåc vêën, cêëu phêìn kiïìu höëi, vaâ cêëu phêìn quaãn trõ. Cêëu phêìn thûá tû, goåi laâ Z, phaãn aánh sûå chïnh lïåch giûäa vöën vö hònh vaâ giaá trõ àoáng goáp riïng leã cuãa caác biïën giaãi thñch. Trong daång haâm cuãa chuáng ta, nïëu töíng cuãa caác tyã lïå co giaän S, F , L bùçng 1 - àiïìu khöng thïí phuã nhêån vïì mùåt toaán kinh tïë - thò Z bùçng 0. Giaã sûã Z bùçng 0, vïì mùåt toaán kinh tïë, chuáng ta coá thïí ûúác lûúång phêìn àoáng goáp cuãa hoåc vêën, kiïìu höëi vaâ phaáp quyïìn vaâo phêìn dû vöën vö hònh (hònh 7.2). Phaáp quyïìn laâ cêëu phêìn lúán nhêët, chiïëm trung bònh 57% töíng giaá trõ phêìn dû. Hoåc vêën cuäng laâ yïëu töë quan troång vúái tyã lïå 36% trïn töíng giaá trõ phêìn dû. Kiïìu höëi chiïëm khoaãng 7%. Vñ duå vïì ba quöëc gia Vñ duå vïì ba quöëc gia coá thïí laâm chuáng ta hiïíu roä hún vïì thaânh phêìn cuãa cuãa caãi vö hònh: El Salvador, Peru, vaâ Thöí Nhô Kyâ Trong khi àïìu coá mûác töíng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi tûúng àûúng nhau vaâ mûác phêìn dû vöën vö hònh rêët cao, nhûng sûå chïnh lïåch vïì 107 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng 7.5 Thaânh phêìn cuãa Phêìn dû vaâ caác mûác hoåc vêën, kiïìu höëi, phaáp quyïìn Thaânh phêìn cuãa Phêìn dû Caác mûác Töíng cuãa caãi (USd Phêìn dû Hoåc Phaáp Kiïìu Hoåc vêën Phaáp Kiïìu höëi /àêìu vöën vö vêën quyïìn höëi (nùm/àêìu quyïìn (USD/àêìu Quöëc gia Khu vûåc ngûúâi) hònh (%) (%) (%) (%) ngûúâi) (chó söë) ngûúâi) Chêu Êu vaâ Trung Thöí Nhô Kyâ AÁ 47,858 75 31 63 6 5 51 68 Chêu Myä Pïru Latinh 39,045 77 47 51 3 8 39 28 Chêu Myä En Xanvaào Latinh 36,476 86 28 47 24 5 41 284 Caác nûúác thu nhêåp dûúái trung bònh 23,612 60 36 57 7 6 44 84 Nguöìn: Caác taác giaã. taâi saãn tûúng ûáng trong vöën vö hònh úã ba quöëc gia naây laâ rêët lúán. Baãng 7.5 aáp duång cöng thûác 7.3 àïí phên tñch thaânh phêìn cuãa phêìn dû vöën vö hònh. Thöí Nhô Kyâ, nùçm úã khu vûåc chêu Êu vaâ Trung AÁ, laâ nûúác giaâu nhêët trong 3 quöëc gia àûúåc xem xeát, vúái töíng thu nhêåp quöëc gia theo àêìu ngûúâi àaåt 2.980 USD. Nhû phaãn aánh úã phuå luåc 2, trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuãa nûúác naây göìm 18% vöën saãn xuêët vaâ 7% vöën tûå nhiïn (àùåc biïåt laâ àêët nöng nghiïåp). Phaáp quyïìn laâ yïëu töë chñnh àoáng goáp vaâo giaá trõ phêìn dû vöën vö hònh rêët lúán. Chó söë phaáp quyïìn cao trïn mûác trung bònh trong khu vûåc Pïru, nùçm úã chêu Myä Latinh, coá töíng thu nhêåp quöëc gia theo àêìu ngûúâi àaåt 1.991 USD. Tûúng àöëi giaâu coá vïì taâi nguyïn khoaáng saãn, Peru coá vöën tûå nhiïn chiïëm 9% töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ möåt mûác vöën saãn xuêët chiïëm 14% cuãa caãi (xem phuå luåc 2). Trong khi phaáp quyïìn úã mûác thêëp hún nhiïìu so vúái Thöí Nhô Kyâ, söë nùm hoåc trung bònh laåi cao hún. Do àoá, hoåc vêën laâ yïëu töë giaãi thñch cho phêìn àoáng goáp lúán vaâo phêìn dû vöën vö hònh (47%) En Xanvaào, thuöåc Trung Myä, laåi coá thaânh phêìn 108 CHÛÚNG 7. LYÁ GIAÃI PHÊÌN DÛ VÖËN VÖ HÒNH... phêìn dû khaác. Nûúác naây coá töíng thu nhêåp quöëc gia trïn àêìu ngûúâi àaåt 2.075 USD vaâ phêìn dû chiïëm 86% töíng cuãa caãi. ÚÃ àêy, kiïìu höëi chiïëm vai troâ chuã àaåo (24% phêìn dû), phaãn aánh phêìn lúán vöën nhên lûåc cuãa El Salvador nùçm úã nûúác ngoaâi. Söë liïåu úã baãng 7.5 cho thêëy rùçng khöng coá möåt quy luêåt chñnh saách naâo coá thïí phuâ húåp vúái têët caã caác nûúác. Thaânh phêìn khaác nhau cuãa vöën vö hònh úã ba nûúác naây cho thêëy caác lûåa choån chñnh saách rêët khaác nhau. ÚÃ Thöí Nhô Kyâ, giaáo duåc laâ ûu tiïn haâng àêìu. Mûác tùng giaáo duåc trïn àêìu ngûúâi úã Thöí Nhô Kyâ thïm möåt nùm seä laâm tùng phêìn dû lïn gêìn 10%. ÚÃ Peru, viïåc caãi thiïån hïå thöëng tû phaáp túái mûác ngang bùçng vúái AÁchentina seä laâm tùng phêìn dû thïm 25%. Viïåc quaãn lyá caác khoaãn kiïìu höëi laâ vêën àïì chñnh úã El Salvador. Adams vaâ Page (2003) cho thêëy rùçng caác khoaãn kiïìu höëi tûâ nûúác ngoaâi coá taác àöång lúán vïì mùåt thöëng kï àöëi vúái viïåc giaãm ngheâo, taác àöång naây coá thïí seä maånh hún nïëu caác chñnh saách khuyïën khñch àêìu tû àûúåc aáp duång thay vò khuyïën khñch tiïu duâng tiïìn kiïìu höëi. Trong daâi haån, viïåc tùng cûúâng tñnh nùng àöång cuãa nïìn kinh tïë El Salvador seä taåo ra àöång lûåc àöëi vúái vöën nhên lûåc vaâ caác nguöìn taâi chñnh seä quay trúã laåi quöëc gia naây. Kïët luêån iïån chûa coá sùén caác thûúác ào bùçng tiïìn vïì vöën nhên lûåc giûäa H caác nûúác. Yïëu töë chñnh caãn trúã viïåc àaánh giaá vöën nhên lûåc bao göìm sûå sùén coá söë liïåu vïì tiïìn lûúng vaâ khaã nùng so saánh söë liïåu vïì giaáo duåc. Khi coá sùén thò caác söë liïåu naây cuäng khoá àûúåc kïët húåp àïí so saánh giûäa caác nûúác do nhûäng khaác biïåt vïì àõnh nghôa, phûúng phaáp àaánh giaá vaâ caác giaã àõnh. Phêìn dû vöën vö hònh tñnh àûúåc tûâ viïåc ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi seä taåo cú höåi àïí àûa cöng taác nghiïn cûáu vïì lônh vûåc naây tiïën thïm möåt bûúác. Ngoaâi ra, trong khi coá rêët nhiïìu taâi liïåu sûã duång caác chó tiïu quaãn trõ vaâ thïí chïë laâm caác biïën giaãi thñch trong caác haâm höìi quy vïì sûå tùng trûúãng giûäa caác nûúác, vêîn chûa coá nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu 109 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vïì viïåc gaán caác giaá trõ kinh tïë cho caác yïëu töë nhû chêët lûúång thïí chïë. Viïåc phên tñch thaânh phêìn cuãa phêìn dû cuãa caãi vö hònh laâ nhûäng bûúác ài àêìu tiïn theo hûúáng naây. Danh muåc caác taâi saãn coá àoáng goáp chuã yïëu vaâo phêìn dû bao göìm vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, vaâ chêët lûúång thïí chïë. Phên tñch höìi quy cho thêëy rùçng söë nùm hoåc trïn àêìu ngûúâi vaâ phaáp quyïìn chiïëm phêìn lúán nhêët trong phêìn dû: úã mûác àöå töíng húåp, phaáp quyïìn chiïëm gêìn 60% sûå thay àöíi cuãa phêìn dû, trong khi vöën nhên lûåc chiïëm 35%. Caác kïët quaã naây gúåi yá möåt cöng thûác àaáng khñch lïå cho chñnh saách xaä höåi. Thïm vaâo àoá, chuáng ta hy voång rùçng caác kïët quaã naây seä thuác àêíy caác nghiïn cûáu múái. Chuá thñch 1. Nïëu àûa Liïn bang Nga vaâ Inàönïxia ra khoãi mêîu naây, hïå söë tûúng quan giûäa quyïìn lûåc luêåt phaáp vaâ loâng tin seä bùçng 0.73, trong khi hïå söë tûúng quan giûäa kiïím soaát tham nhuäng vaâ loâng tin seä tùng lïn àïën 0.70. 2. Vïì mùåt thöëng kï, khi noái möåt hïå söë khaác 0 àaáng kïí úã mûác 5% tûác laâ coá túái 95% cú höåi laâ hïå söë naây khaác 0. 110 Chûúng 8 CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Möåt trong nhûäng chuã àïì àûúåc nhùæc àïën nhiïìu trong caác taâi liïåu vïì sûå bïìn vûäng laâ sûå húåp lyá cuãa viïåc sûã duång möåt khuön khöí kinh tïë àïí lyá giaãi taâi nguyïn thiïn nhiïn. Nhûäng ngûúâi phï phaán phûúng phaáp tiïëp cêån naây cho rùçng viïåc haåch toaán cuãa caãi giaã thiïët rùçng nhûäng taâi saãn saãn xuêët nhû vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët coá thïí thay thïë taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn trïn cú súã quy àöíi cuâng àún võ tñnh. Hoå lêåp luêån rùçng, àiïìu naây khöng thïí hiïån mûác àöå haån chïë àöëi vúái khaã nùng thay thïë nhû vêåy. Viïåc mêët möåt söë vöën tûå nhiïn nhû toaân böå hïå sinh thaái chùæc chùæn seä khöng thïí thay thïë bùçng viïåc tùng vöën vêåt chêët nïëu nhû chñnh cú súã cuãa töìn taåi xaä höåi vaâ sûå thõnh vûúång bõ huyã hoaåi taåi nhûäng khu vûåc chõu taác àöång cuãa hïå thöëng àoá. Àiïìu naây khiïën hoå hoaâi nghi vïì loaåi taâi khoaãn cuãa caãi maâ chuáng töi xêy dûång trong taâi liïåu naây. Trong khi chuáng töi khöng hy voång coá thïí gúä boã àûúåc toaân böå caác vêën àïì cuãa lêåp luêån naây, thò ñt nhêët chuáng töi cuäng coá thïí bùæt àêìu bùçng viïåc têåp trung vaâo mûác àöå thay thïë giûäa caác taâi saãn khaác nhau. Àùçng sau bêët cûá taâi khoaãn cuãa caãi naâo cuäng êín möåt haâm saãn xuêët, àoá laâ möåt kïë hoaåch chi tiïët vïì sûå kïët húåp caác loaåi taâi saãn khaác nhau nhùçm àaåt àûúåc möåt mûác àöå àêìu ra nhêët àõnh. Nhûäng kïë hoaåch naây thûúâng àûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc, trong àoá mö taã quan hïå chñnh xaác giûäa söë lûúång sùén coá cuãa caác yïëu töë àêìu vaâo nhû vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët, vaâ àêìu ra töëi àa maâ caác yïëu töë àêìu vaâo àoá coá thïí taåo ra. Khaã nùng thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo àûúåc ào bùçng àöå co daän thay thïë. Noái chung, àiïìu naây giuáp taåo 111 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? àiïìu kiïån dïî daâng, theo àoá viïåc giaãm möåt yïëu töë àêìu vaâo naây coá thïí buâ laåi bùçng viïåc tùng thïm möåt yïëu töë àêìu vaâo khaác trong khi àêìu ra khöng thay àöíi. Möåt caách chñnh xaác hún, noá ào lûúâng mûác àöå thay àöíi cuãa hïå söë hai àêìu vaâo (vñ duå: vöën vêåt chêët vaâ àêët àai) khi giaá tûúng àöëi cuãa chuáng thay àöíi (vñ duå, giaá àêët tùng so vúái giaá vöën)1. Àöå co daän caâng lúán thò caâng dïî thay thïë viïåc thiïëu huåt nguöìn lûåc naây bùçng viïåc sûã duång möåt nguöìn lûåc khaác. Noái chung, àöå co daän nhoã hún 1 cho thêëy khaã nùng thay thïë haån chïë. Möåt haâm saãn xuêët thöng duång coá àöå co daän giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo bùçng 1 laâ haâm saãn xuêët Cobb-Douglas, àûúåc viïët nhû sau: Yt = AtK L (8.1) Thu nhêåp hay àêìu ra (Y ) àûúåc biïíu diïîn laâ möåt haâm cuãa yïëu töë àêìu vaâo vöën (K ), yïëu töë àêìu vaâo lao àöång (L), yïëu töë ngoaåi sinh cöng nghïå (A) vaâ caác tham söë vaâ , thïí hiïån tûúng ûáng mûác thu nhêåp cuãa vöën vaâ lao àöång. Nïëu caác lûåa choån saãn xuêët cuãa quöëc gia àûúåc biïíu diïîn bùçng möåt haâm nhû vêåy, bao göìm caã vöën tûå nhiïn, thò coá thïí àûa ra nhiïìu haâm yá vïì tñnh bïìn vûäng. Trûúác hïët, noá àûa ra haâm yá vïì khaã nùng thay thïë giûäa vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët, vaâ àiïìu naây úã möåt mûác àöå naâo àoá laâm haâi loâng nhûäng ngûúâi lêåp luêån rùçng chuáng ta coá thïí mêët möåt söë vöën tûå nhiïn nïëu chuáng ta khöng nghiïm tuác xem xeát sûå thõnh vûúång cuãa chuáng ta. Haâm naây coân xaác nhêån nguyïn tùæc Hartwick cho rùçng khi khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn, thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò úã mûác cao nhêët nïëu tiïët kiïåm roâng bùçng viïåc ài thuï tûâ viïåc khai thaác caác nguöìn lûåc àoá (Hartwick 1977; Hamilton 1995). Nguyïn tùæc Hartwick laâ möåt chñnh saách hûäu ñch vïì sûå bïìn vûäng búãi vò noá àïí múã viïåc kiïím tra theo doäi. Chuáng ta coá thïí kiïím tra nguyïn tùæc àoá coá àûúåc thûåc hiïån khöng. Caác nhaâ kinh tïë àaä àoáng goáp nhiïìu cöng sûác trong viïåc ûúác lûúång àöå co daän naây cho caác yïëu töë àêìu vaâo nhû vöën, lao àöång, vaâ nùng lûúång, maâ khöng phaãi taâi nguyïn thiïn nhiïn. Tuy nhiïn, tûâ nhûäng nùm 1970, àaä coá caác nghiïn cûáu lyá thuyïët trong àoá lêåp mö hònh tùng trûúãng kñnh tïë tên cöí àiïín vúái caác yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët laâ vöën phi saãn xuêët vñ duå taâi nguyïn thiïn nhiïn (Stiglitz 1974a, b; 112 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Mitra 1978)2 . Uúác lûúång thûåc chûáng cuãa nhûäng haâm saãn xuêët nhû vêåy chûa àûúåc thûåc hiïån chuã yïëu do thiïëu dûä liïåu. Chûúng naây muöën àûa ra nhûäng nöî lûåc ban àêìu theo hûúáng àoá. Nhû àaä àïì cêåp úã caác chûúng trûúác, cú súã dûä liïåu cuãa caác ûúác lûúång múái vïì cuãa caãi àaä àûúåc xêy dûång, bao göìm caã vöën saãn xuêët vaâ vöën phi saãn xuêët - nguöìn lûåc àûúåc taái sinh vaâ khöng àûúåc taái sinh vaâ nguöìn nhên lûåc ­ cho pheáp chuáng ta ûúác lûúång möåt haâm saãn xuêët bao göìm caác yïëu töë àêìu vaâo laâ caác dõch vuå tûâ caác nguöìn lûåc khaác nhau naây. Nhû vêåy, chûúng naây kiïím tra quan hïå giûäa töíng cuãa caãi vaâ thu nhêåp àûúåc taåo ra vaâ sûã duång caác giaá trõ ûúác lûúång múái vïì cuãa caãi àïí ûúác lûúång haâm saãn xuêët dûåa trïn möåt têåp húåp nhiïìu taâi saãn hún. Phêìn 2 trònh baây viïåc ûúác lûúång haâm saãn xuêët. Phêìn 3 àûa ra caác kïët luêån. Ûúác lûúång Haâm Saãn xuêët coá àöå co daän khöng àöíi löìng gheáp (nested CES) V iïåc ûúác lûúång úã àêy sûã duång dûä liïåu cêëp àöå quöëc gia vïì töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI) hoùåc töíng saãn lûúång kinh tïë vaâ xem xeát mûác àöå maâ nhûäng thay àöíi vïì GNI giûäa caác nûúác taåi bêët cûá thúâi àiïím naâo àûúåc giaãi thñch búãi sûå sùén coá vöën saãn xuêët, nguöìn nhên lûåc, taâi nguyïn thiïn nhiïn (nùng lûúång vaâ àêët àai) úã cêëp àöå quöëc gia. Haâm saãn xuêët Cobb-Douglas coá daång nïu trïn khöng phuâ húåp cho viïåc ûúác lûúång naây do noá haån chïë mûác àöå co daän giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo bùçng 1. Thûåc tïë, möåt trong nhûäng muåc tiïu cuãa chuáng töi laâ ûúác lûúång àöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo hay caác nhoám yïëu töë àêìu vaâo. Möåt daång haâm coá àöå co daän khöng thay àöíi nhûng cho pheáp nhêån caác giaá trõ khaác 1 laâ haâm saãn xuêët coá àöå co daän thay thïë khöng àöíi (CES). Cuå thïí, chûúng naây sûã duång haâm saãn xuêët CES löìng gheáp. Vñ duå, haâm saãn xuêët CES löìng gheáp hai cêëp vúái 3 yïëu töë àêìu vaâo coá daång sau: X = F[X AB(A,B),C ] (8.2) 113 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Trong àoá, X laâ töíng àêìu ra; A, B, vaâ C laâ caác yïëu töë àêìu vaâo; vaâ XAB laâ sûå kïët húåp cuãa caã A vaâ B vaâo saãn xuêët. Ûúác lûúång àún cêëp liïn quan àïën A vaâ B; trong khi cêëp hai lêåp mö hònh saãn xuêët àêìu ra bùçng XAB vaâ C. Möåt àùåc àiïím àùåc biïåt cuãa haâm saãn xuêët CES löìng gheáp laâ cöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo úã daång àún cêëp, A vaâ B, coá thïí khaác vúái àöå co daän thay thïë giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo cuãa cêëp hai, XAB vaâ C. Noái caách khaác, bùçng viïåc sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ caác yïëu töë àêìu vaâo khaác vaâo caác cêëp àöå khaác nhau cuãa haâm naây, chuáng ta coá thïí thêëy caác mûác àöå thay thïë khaác nhau. Nhû vêåy, taâi saãn tûå nhiïn coá thïí úã àiïím túái haån (khaã nùng thay thïë thêëp) trong khi caác yïëu töë àêìu vaâo khaác àûúåc pheáp thay thïë nhiïìu hún. Coá möåt söë nghiïn cûáu àaä ûúác lûúång haâm saãn xuêët CES löìng nhau giûäa ba hoùåc böën yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët nhû vöën, lao àöång, nùng lûúång, vaâ caác nguyïn vêåt liïåu phi nùng lûúång úã cêëp àöå doanh nghiïåp (Prywes 1986; Manne vaâ Richels 1992; Chang 1994; Kemfert 1998; Kemfert and Welsch 2000). Möåt vêën àïì quan têm chung cuãa nhûäng nghiïn cûáu naây laâ kiïím tra sûå thay thïë vöën-nùng lûúång trong caác ngaânh saãn xuêët chïë taåo. Chùèng haån, Manne vaâ Richels (1992) àaä ûúác lûúång khaã nùng thay thïë giûäa vöën vaâ lao àöång vúái nùng lûúång laâ 0,4; trong khi Kemfert (1998) ûúác lûúång giaá trõ cuãa hïå söë tûúng tûå laâ 0,5. Mùåt khaác, Prywes (1986) àaä phaát hiïån àöå co daän thay thïë giûäa vöën vaâ nùng lûúång vúái lao àöång nhoã hún 0,5. Trong chûúng naây chuáng töi sûã duångcaác biïën liïn quan àïí ûúác lûúång caác haâm saãn xuêët úã cêëp àöå quöëc gia. Caác biïën sûã duång bao göìm:4 Vöën saãn xuêët (K) laâ töíng söë caác thiïët bõ, nhaâ xûúãng, vaâ àêët àai úã àö thõ. Vöën nhên lûåc (H) coá hai thûúác ào thay thïë nhau--vöën nhên lûåc gùæn liïìn trònh àöå àaâo taåo vúái nùng suêët lao àöång (HE); hoùåc phêìn dû vöën vö hònh (HR) laâ phêìn chïnh lïåch giûäa töíng söë cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia vaâ töíng taâi saãn tûå nhiïn vaâ taâi saãn saãn xuêët. Möåt phêìn cuãa phêìn dû vöën vö hònh bao göìm vöën 114 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT nhên lûåc dûúái hònh thûác lao àöång thö sú vaâ têåp húåp caác kyä nùng. Àïì nghõ xem thïm thöng tin vïì biïën naây vaâ cú súã sûã duång biïën naây úã chûúng 2 vaâ chûúng 7. Saãn xuêët vaâ nhêåp khêíu roâng caác nguöìn nùng lûúång khöng taái sinh (E) bao göìm dêìu, khñ tûå nhiïn, than àaá, vaâ than non.5 Taâi nguyïn àêët (L) àïì cêåp àïën töíng giaá trõ cuãa àêët canh taác, àêët àöìng coã, vaâ nhûäng khu vûåc àûúåc baão höå. Àêët àai àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa thu nhêåp maâ maãnh àêët àoá taåo ra chûá khöng tñnh theo giaá trõ thõ trûúâng. GNI vaâ têët caã caác nhên töë àêìu vaâo nïu trïn àêy àïìu àûúåc tñnh theo giaá trõ àêìu ngûúâi theo giaá nùm 2000 vaâ àûúåc thûåc hiïån úã cêëp àöå quöëc gia cho 208 nûúác. Söë liïåu GNI àûúåc lêëy tûâ Caác Chó söë Phaát triïín Toaân cêìu (Ngên haâng Thïë giúái 2005). HE àûúåc tñnh dûåa trïn nghiïn cûáu cuãa Barro vaâ Lee (2000); E laâ möåt thûúác ào theo doâng vaâ àûúåc lêëy tûâ cuâng nguöìn dûä liïåu laâm cú súã cho caác ûúác lûúång vïì cuãa caãi; caác biïën coân laåi K, HR, vaâ L laâ caác thaânh phêìn cuãa cuãa caãi nhû mö taã trong chûúng 2. Quan hïå giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët vúái thu nhêåp àûúåc thïí hiïån trong caác haâm saãn xuêët CES löìng nhau nhû mö taã trong phêìn phuå luåc cuãa chûúng naây. Ba phûúng phaáp tiïëp cêån CES löìng khaác nhau àaä àûúåc kiïím tra: Haâm àún cêëp vúái hai yïëu töë àêìu vaâo Haâm hai cêëp vúái ba yïëu töë àêìu vaâo Haâm ba cêëp vúái böën yïëu töë àêìu vaâo Sûå kïët húåp caác biïën trong caác phûúng phaáp tiïëp cêån CES khaác nhau àûúåc thay àöíi nhùçm àiïìu tra khaã nùng vïì sûå khaác nhau giûäa caác àöå co daän thay thïë cho tûâng cùåp yïëu töë àêìu vaâo. Phûúng phaáp tiïëp cêån haâm saãn xuêët àaä thûåc hiïån cho àïën nay boã qua möåt têåp húåp quan troång caác yïëu töë coá taác àöång taåo ra sûå khaác nhau trong thu nhêåp quöëc dên. Nhûäng yïëu töë naây liïn quan àïën tñnh hiïåu quaã cuãa viïåc sûã duång vaâ kïët húåp caác taâi saãn saãn xuêët, vaâ bao göìm caã yïëu töë thïí chïë vaâ yïëu töë kinh tïë. Trong nghiïn cûáu naây, 115 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? chuáng töi xem xeát caác chó tiïu thïí chïë phaãn aánh tñnh hiïåu quaã maâ nhúâ àoá hoaåt àöång saãn xuêët coá thïí diïîn ra, àöìng thúâi xem xeát caác chó tiïu kinh tïë phaãn aánh hiïåu quaã cuãa möåt töí chûác kinh tïë: Caác chó tiïu phaát triïín thïí chïë--caác chó söë vïì quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm (VA), sûå bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc (PIV), hiïåu quaã cuãa chñnh phuã (GE), gaánh nùång cú chïë (RB), phaáp quyïìn (RL); vaâ kiïím soaát tham nhuäng (CC). Bêët cûá chó söë naâo tùng lïn àïìu thïí hiïån sûå caãi thiïån cuãa möåt chó tiïu liïn quan. Do àoá, nhûäng chó söë naây àûúåc kyâ voång laâ coá taác àöång tñch cûåc túái thu nhêåp vaâ coá thïí caã tùng trûúãng nûäa (Kaufmann vaâ caác taác giaã khaác 2005).6 Caác chó tiïu kinh tïë--múã cûãa thûúng maåi (TOPEN) àûúåc tñnh bùçng hïå söë cuãa nhêåp khêíu vaâ xuêët khêíu trïn GDP (Ngên haâng Thïë giúái 2005); vaâ tyã troång cuãa tñn duång trong nûúác cuãa möåt quöëc gia cêëp cho khu vûåc tû nhên tñnh trïn GDP (PCREDIT), hïå söë naây phaãn aánh àêìu tû vaâo khu vûåc tû nhên (Beck vaâ caác taác giaã khaác 1999).7 Coá hai phûúng phaáp àaánh giaá taác àöång cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë naây. Phûúng phaáp thûá nhêët lêëy phêìn dû tûâ viïåc höìi quy haâm saãn xuêët CES löìng nhau. Phêìn dû laâ möåt phêìn cuãa thu nhêåp khöng àûúåc giaãi thñch búãi caác cêëu phêìn cuãa caãi - vöën vêåt chêët, vöën nhên lûåc, taâi nguyïn àêët, vaâ nguöìn nùng lûúång, vaâ àûúåc höìi quy trïn caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë àaä àûúåc xaác àõnh. Tuy nhiïn, bùçng viïåc sûã duång phûúng phaáp naây, möëi tûúng quan coá yá nghôa thöëng kï giûäa phêìn dû vaâ bêët cûá chó tiïu naâo haâm yá rùçng caác biïën liïn quan àaä bõ boã soát trong quaá trònh ûúác lûúång haâm saãn xuêët CES löìng gheáp naây. Nhû vêåy, caác hïå söë ûúác lûúång cuãa haâm saãn xuêët CES löìng gheáp nhêån àûúåc trûúác kia seä bõ sai lïåch vaâ khöng hiïåu quaã (Greene 2000). Do àoá biïån phaáp coân laåi àûúåc coi laâ phuâ húåp hún. Taác àöång cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë àöëi vúái thu nhêåp seä àûúåc àûa vaâo tham söë hiïåu quaã cuãa haâm saãn xuêët, A (xem phuå luåc 2). Tuyâ thuöåc vaâo söë liïåu sùén coá cuãa caác biïën cuãa haâm saãn xuêët CES löìng gheáp, söë lûúång caác quöëc gia vaâo khoaãng tûâ 67 àïën 93 quöëc gia. Trong phûúng phaáp thûåc hiïån töíng thïí àöëi vúái phûúng phaáp tiïëp 116 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT cêån CES löìng gheáp naây, viïåc giaãm söë lûúång quöëc gia laâ do chó nghiïn cûáu xem xeát nhûäng quöëc gia khöng bõ mêët caác quan saát àöëi vúái caác biïën àöåc lêåp vaâ biïën giaãi thñch tûúng ûáng.8 Kïët quaã höìi quy Caác haâm saãn xuêët CES löìng gheáp àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûã duång phûúng phaáp ûúác lûúång phi tuyïën tñnh.9 Quy mö cuãa mêîu trong möîi phûúng phaáp tiïëp cêån CES àïìu khaác nhau do nhûäng quöëc gia khöng coá caác quan saát trong bêët cûá biïën naâo àïìu bõ loaåi. Baãng A8.1.1 trong phuå luåc 1 cho biïët caác àöå co daän thay thïë àûúåc ûúác lûúång tûúng ûáng vúái trûúâng húåp trong àoá vöën nhên lûåc laâ möåt phêìn cuãa phêìn dû vöën vö hònh àaä àûúåc ào lûúâng (HR). Têët caã caác giaá trõ ûúác lûúång àöå co daän thay thïë coá yá nghôa thöëng kï àïìu coá dêëu dûúng, tûác laâ coá dêëu hiïåu khñch lïå.10 Mûác thêëp nhêët laâ àöå co daän thay thïë giûäa K vaâ E laâ 0,37 trong haâm saãn xuêët 3 cêëp. Möåt àiïím thuá võ nûäa cêìn lûu yá àoá laâ hêìu hïët àöå co daän thay thïë coá yá nghôa àïìu gêìn 1. Voâng höìi quy thûá hai àûúåc thûåc hiïån bùçng caách sûã duång thûúác ào khaác cuãa vöën nhên lûåc, tûác laâ thûúác ào liïn quan àïën àaâo taåo vaâ nùng suêët lao àöång, HE. Baãng A8.1.2 trong phuå luåc 1 cho biïët nhûäng àöå co daän thay thïë coá yá nghôa thöëng kï maâ coá dêëu dûúng. Hêìu hïët caác haâm löìng gheáp àïìu cho kïët quaã àöå co daän thay thïë xêëp xó bùçng 1. Kïët quaã naây cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Trûúác hïët, khöng coá dêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co daän thay thïë giûäa taâi nguyïn thiïn nhiïn (àêët àai) vaâ caác yïëu töë àêìu vaâo khaác laâ rêët thêëp. Trong caác trûúâng húåp àêët àai laâ möåt yïëu töë àêìu vaâo coá yá nghôa, thò noá àïìu coá àöå co daän thay thïë gêìn bùçng hoùåc lúán hún 1. Thûá hai, biïën HE coá kïët quaã töët hún trong caác phûúng trònh ûúác lûúång so vúái biïën HR. Thûá ba, caác daång haâm àûúåc xaác àõnh töët nhêët vúái têët caã caác tham söë àïìu coá yá nghôa laâ caác daång haâm sûã duång HE, bao göìm böën yïëu töë àêìu vaâo vaâ coá caác hònh thûác kïët húåp: 117 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? K, HE, vaâ L àûúåc löìng vúái nhau vaâ sau àoá kïët húåp vúái E, hoùåc K, HE, vaâ E àûúåc löìng vúái nhau vaâ sau àoá kïët húåp vúái L. Rêët khoá phên biïåt giûäa hai phiïn baãn naây, do àoá caã hai àûúåc sûã duång àïí tiïëp tuåc phên tñch nhû trònh baây dûúái àêy. Viïåc ûúác lûúång haâm saãn xuêët CES löìng gheáp cho caác kïët quaã ûúác lûúång vïì àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë. Baãng A8.1.3 vaâ baãng A8.1.4 trong phuå luåc 1 trònh baây kïët quaã cuãa caác haâm saãn xuêët böën yïëu töë [(K,HE,L)/E] vaâ [(K,E,HE)/L] tûúng ûáng cuãa baãng A8.1.2.Trong caã hai baãng, caác biïën vïì viïåc múã cûãa thûúng maåi vaâ àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên àïìu coá yá nghôa thöëng kï. Ûúác lûúång vïì àöå co daän cuãa hai biïën naây khöng khaác nhau nhiïìu lùæm. Kïët quaã naây haâm yá rùçng möîi phêìn trùm múã cûãa thûúng maåi, töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi (GNIPC) seä tùng lïn khoaãng 0,5 phêìn trùm. Mùåt khaác, khöng coá chó tiïu thïí chïë naâo coá giaá trõ ûúác lûúång àöå co daän coá yá nghôa thöëng kï.11 Mö phoãng iaá trõ dûå baáo cuãa biïën phuå thuöåc coá thïí tñnh toaán bùçng caách sûã G duång caác giaá trõ ûúác lûúång cuãa hïå söë cuãa haâm saãn xuêët vaâ giaá trõ trung bònh cuãa caác biïën giaãi thñch. Thöng qua phûúng phaáp naây, chuáng töi cöë gùæng dûå baáo àiïìu gò seä xaãy ra vúái saãn lûúång kinh tïë trïn àêìu ngûúâi (GNIPC) nïëu taâi nguyïn thiïn nhiïn bõ caån kiïåt. Taâi nguyïn thiïn nhiïn trong phêìn naây àûúåc coi laâ taâi nguyïn àêët (L); vaâ caác haâm saãn xuêët CES löìng gheáp vúái 4 yïëu töë àêìu vaâo àûúåc sûã duång laâ [(K,HE,L)/E] vaâ [(K,E,HE)/L] trong baãng A8.1.2. Baãng A8.1.5 taåi phuå luåc 1 trònh baây giaá trõ dûå baáo trung bònh cuãa GNIPC, cuäng nhû sûå thay àöíi vïì GNIPC khi giaãm söë lûúång taâi nguyïn àêët, trong khi caác yïëu töë khaác khöng thay àöíi. Dûåa trïn haâm saãn xuêët [(K,HE,L)/E], saãn lûúång kinh tïë giaãm 50 phêìn trùm khi L giaãm khoaãng 92 trong khi caác yïëu töë khaác khöng thay àöíi. Tuy nhiïn, àöëi vúái haâm saãn xuêët [(K,E,HE)/L], yïëu töë L 118 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT giaãm ài vúái tyã lïå tûúng tûå trong khi khöng thay àöíi caác yïëu töë khaác seä giaãm möåt nûãa saãn lûúång kinh tïë so vúái mûác cú baãn. Kïët luêån rong chûúng naây, chuáng töi xem xeát tiïìm nùng thay thïë giûäa caác T yïëu töë àêìu vaâo khaác nhau trong viïåc taåo ra GNI. Trong söë caác yïëu töë àêìu vaâo naây coá àêët àai laâ möåt taâi nguyïn thiïn nhiïn quan troång nhêët. Nghiïn cûáu naây thûåc hiïån ûúác lûúång möåt daång haâm saãn xuêët phöí biïën, cho pheáp caác àöå co daän thay thïë khaác. Caác kïët quaã vïì àöå co daän liïn quan àïën taâi nguyïn àêët (giûäa L vaâ caác yïëu töë àêìu vaâo khaác nhû vöën vêåt chêët, vöën nhên lûåc, vaâ nguöìn nùng lûúång) noái chung úã mûác xung quanh 1 hoùåc lúán hún 1, àiïìu naây haâm yá khaã nùng thay thïë tûúng àöëi cao. Ngoaâi ra, kïët quaã naây coân xaác nhêån viïåc sûã duång quy tùæc Hartwick vïì viïåc tiïët kiïåm tiïìn thuï tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuáng ta ài theo con àûúâng tiïu duâng bïìn vûäng töëi ûu khöng àöíi. Khöng ngaåc nhiïn laâ kïët quaã naây cuäng coá nhiïìu haån chïë. Taâi nguyïn àêët àûúåc ào lûúâng úã àêy bao göìm àêët canh taác, àêët àöìng coã, vaâ caác khu vûåc àûúåc baão vïå. Möîi loaåi àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa luöìng thu nhêåp àûúåc taåo ra. Tuy nhiïn, caác luöìng thu nhêåp àoá khöng mö taã chñnh xaác têìm quan troång, chùèng haån têìm quan troång cuãa caác khu vûåc àûúåc baão vïå, trong viïåc cung cêëp caác dõch vuå phi tiïìn tïå quan troång nhû caác dõch vuå duy trò hïå sinh thaái khöng àûúåc àïì cêåp úã àêy. Cêìn coá nghiïn cûáu thïm àïí àûa caác giaá trõ naây vaâo, vaâ nïëu àiïìu àoá àûúåc thûåc hiïån, vaâ nïëu chó tiïu àaánh giaá GNI àûúåc àiïìu chónh theo caác luöìng thu nhêåp naây, thò caác kïët quaã ûúác lûúång cuãa àöå co daän thay thïë coá thïí thay àöíi töët hún. Chuáng töi dûå àõnh tiïëp tuåc nghiïn cûáu theo hûúáng àoá àïí hoaân chónh caác ûúác lûúång àaä thûåc hiïån trong nghiïn cûáu naây. Möåt haån chïë khaác cuãa phûúng phaáp aáp duång taåi àêy laâ söë lûúång haån chïë caác yïëu töë àêìu vaâo trong phêìn ûúác lûúång göëc. Viïåc taåo ra thu nhêåp quöëc dên khöng phuå thuöåc vaâo taâi saãn maâ vaâo söë lûúång 119 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? nguöìn taâi saãn àûúåc sûã duång cho saãn xuêët vaâ caách thûác chuáng àûúåc sûã duång. Àöëi vúái vöën nhên lûåc vaâ vöën vêåt chêët vaâ àêët àai, chuáng töi giaã thiïët rùçng mûác àöå sûã duång theo tyã lïå ûáng vúái nguöìn taâi saãn. Giaã thiïët naây cêìn àûúåc hoaân chónh àïí cho pheáp caác tyã lïå sûã duång khaác nhau. Cuöëi cuâng, chûúng naây coân kiïím tra caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë coá taác àöång nhû thïë naâo àïën viïåc taåo ra GNI. Caác kïët quaã ûúác lûúång cho thêëy viïåc taåo ra thu nhêåp bõ aãnh hûúãng lúán búãi nhûäng thay àöíi vïì sûå múã cûãa thûúng maåi vaâ àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên. Tuy nhiïn, caác chó tiïu thïí chïë khöng coá taác àöång thöëng kï àùåc biïåt àöëi vúái viïåc taåo ra thu nhêåp. 120 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Phuå luåc 1 Baãng biïíu Baãng A8.1.1 Àöå co daän thay thïë (^i ), sûã duång nguöìn nhên lûåc (HR) Àöå co daän thay thïë ^ i Àöå lïåch Caác yïëu töë àêìu vaâo chuêín R2 R2àiïìu chónh Cúä mêîu A, Hai yïëu töë (Haâm saãn xuêët CES àún cêëp) (1) K/HR 1,00* 3,88E-10 0,9216 0,9131 93 (2) K/E ­0,48 2,02 0,9958 0,9951 78 B, Ba yïëu töë (Haâm saãn xuêët CES hai cêëp ) (1) (K,HR)/L 0,9375 0,9290 93 K/HR 6,79 13,92 (K,HR)/L a 1,00* 4,33E-10 (2) (K,HR)/E 0,9089 0,8916 70 K/HR ­0,78 1,31 (K,HR)/Ea 1,00* 5,37E-10 (3) (K,E)/HR 0,87667 0,8533 70 K/E 0,65 0,69 (K,E)/HRa 1,00* 3,96E-09 C, Böën yïëu töë (haâm saãn xuêët CES 3 cêëp) (1) (K,HR,L)/E 0,3435 0,1911 70 K/HR ­0,90 0,70 (K,HR)/La 0,97* 0,01 (K,HR,L)/E b 1,00* 5,46E-12 (2) (K,HR,E)/L 0,9958 0,9951 78 K/HR ­0,13 0,17 (K,HR)/E a 0,93* 0,18 (K,HR,E)/Lb 1,00* 6,52E-09 (3) (K,E,HR)/L 0,9350 0,9200 70 K/E 0,37* 0,20 (K,E)/HRa ­0,64 0,55 (K,E,HR)/Lb 1,00* 1,27E-09 Nguöìn: Caác taác giaã. Lûu yá: K=vöën vêåt chêët; HR=vöën nhên lûåc (göìm lao döång thö sú vaâ caác kyä nùng); L= taâi nguyïn àêët; E= nguöìn nùng lûúång. Caác yïëu töë trong ngoùåc àún haâm yá chuáng àûúåc löìng gheáp. a. Hai yïëu töë àêìu vaâo trongmöåt haâm löìng gheáp. b. Ba yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp. (*) thïí hiïån yá nghôa thöëng kïë úã mûác 5 phêìn trùm. Àöå co daän thay thïë vaâ caác àöå lïåch chuêín tûúng ûáng àûúåc laâm troân àïën phêìn trùm gêìn nhêët.. 121 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng A8.1.2 Àöå co daän thay thïë (^i ), sûã duång vöën nhên lûåc liïn quan àïën àaâo taåo (HE) Àöå co daän thay thïë Àöå lïåch Yïëu töë àêìu vaâo ^ i chuêín R2 R2 àiïìu chónh Cúä mêîu A, Hai yïëu töë (haâm saãn xuêët CES àún cêëp) (1) K/HE 1,00* 2,50E-08 0,9061 0,8942 81 B, Ba yïuá töë (haâm saãn xuêët CES hai cêëp) (1) (K,HE)/L 0,9203 0,9076 81 K/HE 1,01* 0,01 (K,HE)/La 1,00* 2,23E-10 (2) (K,HE)/E 0,8952 0,8742 67 K/HE 1,65* 0,12 (K,HE)/Ea 1,00* 6,76E-11 (3) (K,E)/HE 0,7674 0,7209 67 K/E 0,17 0,19 (K,E)/HEa 1,00* 8,22E-08 C, Böën yïëu töë (haâm saãn xuêët CES ba cêëp) (1) (K,HE,L)/E 0,9037 0,8081 67 K/HE 1,78* 0,11 (K,HE)/La 1,14* 0,02 (K,HE,L)/E b 1,00* 2,52E-12 (2) (K,HE,E)/L 0,9059 0,8828 67 K/HE ­8,55 12,61 (K,HE)/Ea 0,48* 0,17 (K,HE,E)/Lb 1,00* 4,60E-11 (3) (K,E,HE)/L 0,9062 0,8831 67 K/E 1,57* 0,37 (K,E)/HEa 0,92* 0,02 (K,E,HE)/Lb 1,00* 6,41E-11 Nguöìn: Caác taác giaã. Lûu yá: K=vöën vêåt chêët; HE=vöën nhên lûåc gùæn liïìn trònh àöå àaâo taåo vúái nùng suêët lao àöång; L= taâi nguyïn àêët; E= nguöìn nùng lûúång. Caác yïëu töë trong ngoùåc àún haâm yá chuáng àûúåc löìng gheáp. a. Hai yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp. b. Ba yïëu töë àêìu vaâo trong möåt haâm löìng gheáp. (*) thïí hiïån yá nghôa thöëng kïë úã mûác 5 phêìn trùm; (**) yá nghôa thöëng kïë mûác 10 phêìn trùm Àöå co daän thay thïë vaâ caác àöå lïåch chuêín tûúng ûáng àûúåc laâm troân àïën phêìn trùm gêìn nhêët. 122 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Baãng A8.1.3 Ûúác lûúång àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë, sûã duång haâm saãn xuêët [(K, HE, L)/E] Biïën Àöå co daän Àöå lïåch chuêín Thöëng kï t TOPEN 0,4 0,1 4,5 PCREDIT 0,5 0,1 4,2 VA 0,0 0,0 0,2 PIV ­ 0,0 ­ GE 0,0 0,1 0,4 RB 0,0 0,0 0,3 RL ­ 0,1 ­ CC 0,0 0,0 0,1 Nguöìn : Caác taác giaã. Lûu yá: TOPEN=múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT= biïën àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên; VA=quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm; PIV=bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc; GE=hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB=gaánh nùång cú chïë; RL= phaáp quyïìn; vaâ CC = kiïím soaát tham nhuäng. Baãng A8.1.4 Ûúác lûúång àöå co daän cuãa caác chó tiïu kinh tïë vaâ thïí chïë, Sûã duång haâm saãn xuêët [(K, E, HE)/L] Biïën Àöå co daän Àöå lïåch chuêín Thöëng kï t TOPEN 0,5 0,0 5,2 PCREDIT 0,5 0,1 4,8 VA 0,0 0,0 0,4 PIV ­ 0,0 ­ GE 0,0 0,0 0,6 RB 0,0 0,0 0,3 RL ­ 0,0 ­ CC ­ 0,0 ­ Nguöìn : Caác taác giaã. Lûu yá: TOPEN=múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT= biïën àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên; VA=quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm; PIV=bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc; GE=hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB=gaánh nùång cú chïë; RL= phaáp quyïìn; vaâ CC = kiïím soaát tham nhuäng. 123 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng A8.1.5 Mûác Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi khi giaãm möåt lûúång àêët àai Tyã lïå giaãm khi giaãm söë lûúång àêët àai laâ Haâm saãn xuêët Mûác cú súã* 20% 50% 75% 92% (K,HE,L)/E 8.638,10 8.068,84 7.019,27 5.774,25 4.297,16 Khaác biïåt so vúái mûác cú súã** (­7%) (­19%) (­33%) (­50%) (K,E,HE)/L 9.096,20 8.540,27 7.477,97 6.147,62 4.455,06 Khaácbiïåt so vúái mûác cú súã** (­6%) (­18%) (­32%) (­51%) Nguöìn: Caác taác giaã. Lûu yá: *Dûå baáoGNI trïn àêìu ngûúâi taåi giaá trõ trung bònh cuãa caác biïën giaãi thñch. **Laâm troân àïën söë nguyïn gêìn nhêët. Quy mö mêîu cuãa möîi haâm saãn xuêët = 67. 124 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Phuå luåc 2: Ba phûúng phaáp tiïëp cêån haâm CES khaác nhau 1. Haâm saãn xuêët CES truyïìn thöëng vúái hai yïëu töë àêìu vaâo àûúåc viïët nhû sau: (a) Vöën vêåt chêët (K) vaâ vöën nhên lûåc (H) Y = A aK ( - + bH - )-1 (A.1) (b) Vöën vêåt chêët (K) vaâ nguöìn nùng lûúång (E) Y = A(aK - + bE - )-1 (A.2) Trong àoá Y laâ töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. A laâ tham söë hiïåu quaã. a vaâ b laâ caác tham söë phên böí nùçm giûäa khöng vaâ möåt vaâ laâ tham söë thay thïë. Àöå co daän thay thïë () àûúåc tñnh nhû sau: = (1/[1 + ]). Giaá trõ cuãa phaãi lúán hún ­1 (giaá trõ nhoã hún ­1 khöng coá yá nghôa kinh tïë, mùåc duâ noá àûúåc thïí hiïån trong möåt söë nghiïn cûáu [Prywes 1986]). Nïëu > ­1, àöå co daän thay thïë àûúng nhiïn seä coá dêëu dûúng. A, tham söë hiïåu quaã, àûúåc giaã thiïët laâ möåt haâm cuãa caác chó tiïu kinh tïë (TOPEN vaâ PCREDIT ) vaâ chó tiïu thïí chïë àûúåc mö taã trong phêìn nöåi dung cuãa chûúng. Hai daång haâm cuãa A àaä àûúåc thûã nghiïåm: A= e1TOPEN +2 PCREDIT +3VA+4 PIV +5GE +6RB +7RL+8CC (A.3) A = 1TOPEN + 2PCREDIT + 3VA + 4PIV + 5GE (A.4) + 6RB + 7RRL + 8CC Trong àoá daång haâm thûá hai cuãa A àûúåc àaánh giaá laâ phuâ húåp hún. TOPEN laâ múã cûãa thûúng maåi; PCREDIT laâ biïën àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên; VA, quyïìn phaát ngön vaâ traách nhiïåm; PIV, bêët öín chñnh trõ vaâ baåo lûåc; GE, hiïåu quaã cuãa chñnh phuã; RB, gaánh nùång cú chïë; RL, phaáp quyïìn; vaâ CC, kiïím soaát tham nhuäng. Àiïím cuãa möîi chó tiïu thïí chïë nùçm trong khoaãng ­2,5 vaâ 2,5, trong àoá àiïím cao hún tûúng ûáng vúái kïët quaã töët hún. 125 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 2. Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp hai cêëp vúái ba yïëu töë àêìu vaâo àaä àûúåc nghiïn cûáu cho ba trûúâng húåp: (a) K vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, XKH thay thïë cho taâi nguyïn àêët (L): Y1 = A1 a1 bK ( -1 1 + (1- b1)H -1 )1 1 + (1- a1)L-1 -1 1 (A.5) (b) K vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, XKH thay thïë cho nguöìn nùng lûúång Y2 = A2 a2 b2K ( -2 -2 )2 2 + (1- b2 )H + (1- a2 )E - 2 -1 2 (A.6) (c) K vaâ E trong möåt haâm löìng gheáp. XKE thay thïë cho vöën nhên lûåc (H): Y3 = A3 a3 b3K ( -3 -3 )3 3 + (1- b3 )E + (1- a3 )H - 3 -1 3 (A.7) Trong àoá i vaâ i laâ caác tham söë thay thïë. 3. Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp ba cêëp vúái böë yïëu töë àêìu vaâo àaä àûúåc nghiïn cûáu cho ba truúâng húåp: (a) K, H, vaâ L trong möåt haâm löìng gheáp vaâ E thay thïë cho XKHL: Y4 = A4 a4 { [b(c K -4 -4 )4 4 4 4 + (1- c4 )H (A.8) + (1- b4 )L-4 ]4 4 + (1- a4 )E - 4} -1 4 (b) P, H, vaâ E trong möåt haâm löìng gheáp, vaâ L thay thïë cho XKHE: Y5 = A5 a5 { [b(c K -5 -5 )5 5 5 5 + (1- c5 )H (A.9) + (1- b5 )E - 5]5 5 + (1- a5 )L-5} -1 5 (c) K, E, vaâ H trong möåt haâm löìng gheáp, vaâ L thay thïë cho XKEH: Y6 = A6 a6 { [b(c K -6 -6 ) 6 6 6 6 + (1- c6 )E (A.10) + (1- b6 )H - 6 ] 6 6 + (1- a6 )L-6 6 }-1 6 Trong àoá i', i', i laâ caác tham söë thay thïë; vaâ 0 < ai', bi', ci < 1. 126 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT Àöå co daän thay thïë àöëi vúái caác phûúng phaáp tiïëp cêån CES naây coá thïí àûúåc mö taã nhû sau: i = 1 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K vaâ H khi 1+ i i = 1,2,4,5 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K vaâ E khi i = 1,6 i = 1 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ L khi 1+ i i = 4 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ E khi i = 5 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E vaâ H khi i = 6 i = 1 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ L khi 1+ i i = 1 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H vaâ E khi i = 2 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E vaâ H khi i = 3 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H/Lvaâ E khi i = 4 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/H/E vaâ L khi i = 5 Cho biïët àöå co daän thay thïë giûäa K/E/H vaâ L khi i = 6 Haâm saãn xuêët CES löìng gheáp àûúåc ûúác lûúång bùçng caách sûã duång phûúng phaáp ûúác lûúång phi tuyïën tñnh thöng qua chûúng trònh STATA. Chûúng trònh ûúác lûúång phi tuyïën tñnh sûã duång quy trònh lùåp laåi àïí tòm caác giaá trõ cuãa tham söë trong möëi quan hïå taåo ra töíng bònh phûúng phêìn dû (SSR) laâ nhoã nhêët. Quy trònh bùæt àêìu bùçng viïåc àoaán giaá trõ tham söë (coân goåi laâ giaá trõ bùæt àêìu), vaâ tñnh toaán phêìn dû röìi sau àoá laâ SSR. Caác giaá trõ bùæt àêìu laâ töíng húåp caác giaá trõ ngêîu nhiïn vaâ caác ûúác lûúång hïå söë cuãa möåt haâm saãn xuêët CES löìng 127 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? gheáp. Vñ duå: giaá trõ bùæt àêìu cuãa phûúng trònh (A.1) laâ ngêîu nhiïn. Möåt têåp húåp caác con söë àûúåc thûã cho àïën khi àaåt àûúåc sûå höåi tuå. Mùåc khaác, caác giaá trõ bùæt àêìu cuãa phûúng trònh (A.5) dûåa trïn caác ûúác lûúång hïå söë cuãa phûúng trònh (A.1). Tiïëp theo, thay àöíi möåt ñt möåt trong caác giaá trõ cuãa tham söë vaâ tñnh toaán laåi phêìn dû xem SSR nhoã hún hay lúán hún. Quaá trònh lùåp laåi naây seä tiïëp diïîn cho àïën khi àaåt àûúåc sûå höåi tuå - tòm àûúåc giaá trõ tham söë maâ khi thay àöíi möåt ñt theo bêët cûá hûúáng naâo, thò SSR seä tùng. Nhû vêåy, caác giaá trõ tham söë naây laâ caác ûúác lûúång bònh phûúng nhoã nhêët trong nöåi dung phi tuyïën tñnh. Chuá thñch 1. Khi giaá khöng àûúåc xaác àõnh, chuáng töi ào lûúâng sûå thay àöíi trong hïå söë caác yïëu töë àêìu vaâo do kïët quaã cuãa möåt sûå thay àöíi tyã lïå cêån biïn, theo àoá möåt yïëu töë àêìu vaâo coá thïí thay thïë cho möåt yïëu töë àêìu vaâo khaác (Chiang 1984). 2. Viïåc soaån thaão thû muåc caác nghiïn cûáu coá thïí tòm thêëy trong Wagner (2004). Möåt ngoaåi lïå àöëi nhêån àõnh rùçng coá ñt nghiïn cûáu thûåc chûáng laâ Berndt vaâ Field (1981), laâ ngûúâi àaä xem xeát sûå thay thïë haån chïë taâi nguyïn thiïn nhiïn giûäa vöën, lao àöång, nùng lûúång, vaâ nguyïn vêåt liïåu. Tuy nhiïn, hoå khöng coi àêët àai laâ möåt yïëu töë àêìu vaâo theo caách chuáng töi thûåc hiïån úã àêy. Hoå cuäng khöng sûã duång söë liïåu cêëp àöå quöëc gia. 3. Mö hònh naây coân àûa ra giaã thiïët vïì khaã nùng phên tñch võ tûå bêåc thêëp àöëi vúái caác nhoám yïëu töë àêìu vaâo. Khaã nùng phên tñch võ tûå bêåc thêëp coá nghôa laâ tyã lïå thay thïë cêån biïn giûäa caác yïëu töë àêìu vaâo trong möåt nhoám nhêët àõnh khöng phuå thuöåc vaâo saãn lûúång vaâ mûác àöå caác yïëu töë àêìu vaâo nùçm ngoaâi nhoám àoá (Chiang 1984). 4. Sûã duång giaá trõ àöla trïn àêìu ngûúâi theo giaá danh nghôa nùm 2000. 5. Àöëi vúái nùng lûúång, viïåc lêëy giaá trõ tñch luyä cuãa taâi saãn laâ khöng phuâ húåp vò àiïìu phuâ húåp cho saãn xuêët laâ doâng nùng lûúång sùén coá àöëi vúái nïìn kinh tïë. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån bùçng saãn xuêët cöång vúái nhêåp khêíu 128 CHÛÚNG 8. CUÃA CAÃI VAÂ SAÃN XUÊËT roâng. Àöëi vúái caác taâi saãn khaác (K, H, vaâ L) chñnh thûúác ào doâng quan troång, nhûng seä húåp lyá hún nïëu giaã thiïët rùçng thûúác ào doâng tyã lïå vúái giaá trõ tñch luyä. Tuy nhiïn, chuáng töi cuäng àaä lûu yá trong phêìn kïët luêån rùçng ngay caã giaã thiïët naây cuäng cêìn àûúåc thay trong caác nghiïn cûáu tûúng lai. 6. Dûä liïåu coá thïí lêëy tûâ website: http://www.worldbank.org/wbi/governance/pubs/govmatters4.html. 7. Hnatkovska vaâ Loayza (2004) sûã duång múã cûãa vaâ tñn duång laâm thûúác ào àöå sêu vïì taâi chñnh vaâ hoå tòm thêëy taác àöång tñch cûåc àöëi vúái tùng trûúãng. Dûä liïåu cho chó tiïu naây coá thïí lêëy tûâ website sau àêy: http://www.worldbank.org/research/projects/finstructure/data- base.htm. 8. Möåt phûúng phaáp thay thïë àaä àûúåc thûã àïí thay vaâo caác giaá trõ bõ thiïëu úã möåt söë quöëc gia nhùçm baão àaãm coá têët caã 208 quöëc gia trong ûúác lûúång. Tuy nhiïn, hêìu hïët caác hïët quaã àïìu khöng thñch húåp. Chùèng haån, giaá trõ thay thïë cuãa vöën vêåt chêët àöëi vúái möåt quöëc gia coá thu nhêåp thêëp laåi quaá cao so vúái giaá trõ trung bònh cuãa vöën vêåt chêët cuãa nhoám coá cuâng thu nhêåp. Do àoá, phûúng phaáp thay thïë khöng àûúåc sûã duång vò noá dêîn àïën caác khoá khùn trong viïåc ûúác lûúång nhiïìu hún laâ sûã duång möåt phûúng phaáp àaánh giaá trûúâng húåp àêìy àuã. 9. Xem chi tiïët trong phuå luåc 2. 10. Àöå co daän thay thïë êm khöng coá yá nghôa vïì mùåt kinh tïë - noá haâm yá viïåc giaãm möåt yïëu töë àêìu vaâo coá thïí thay thïë bùçng viïåc giaãm caác yïëu töë àêìu vaâo khaác. Tuy nhiïn, möåt söë nghiïn cûáu vïì haâm saãn xuêët àaä cho caác kïët quaã giaá trõ êm. 11. Trong phêìn höìi quy khi caác phêìn dû àûúåc biïíu diïîn laâ möåt haâm cuãa caác biïën thïí chïë, chuáng töi phaát hiïån caác giaá trõ coá yá nghôa àöëi vúái möåt söë ñt biïën thïí chïë, àùåc biïåt laâ phaáp quyïìn, kïët quaã naây àaáng khñch lïå búãi biïën naây cuäng coá yá nghôa quan troång trong caác àaánh giaá khaác vïì sûå khaác biïåt giûäa caác nûúác trong nghiïn cûáu naây. Àaáng tiïëc laâ kïët quaã naây khöng àûúåc duy trò khi phûúng phaáp phuâ húåp hún àûúåc sûã duång. 129 PHÊÌN 4 KINH NGHIÏÅM QUÖËC TÏË Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng 131 Chûúng 9 XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Khi cam kïët àaåt sûå phaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåt vúái möåt söë thaách thûác vûúåt ra ngoaâi caác möëi lo ngaåi thöng thûúâng vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ caác cú quan möi trûúâng. Möåt trong nhûäng yïëu töë quan troång nhêët trong söë naây laâ viïåc kïët húåp caác chñnh saách kinh tïë vúái caác chñnh saách quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ möi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách àùåt ra tiïu chuêín möi trûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc nhûäng kïët quaã coá thïí xaãy ra àöëi vúái nïìn kinh tïë, trong khi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë phaãi cên nhùæc tñnh bïìn vûäng cuãa caác phûúng thûác saãn xuêët vaâ tiïu duâng hiïån taåi vaâ tûúng lai. Viïåc kïët húåp vaâ aáp duång phûúng chêm phaát triïín bïìn vûäng nhû vêåy cuãa caác chñnh phuã àaä vaâ àang laâ àöång lûåc cho viïåc phaát triïín haåch toaán möi trûúâng. Caác taâi khoaãn möi trûúâng coá thïí cung cêëp cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách nhûäng yïëu töë sau: Caác chó baáo vaâ thöng tin thöëng kï àïí giaám saát sûå tûúng taác giûäa möi trûúâng vaâ nïìn kinh tïë, vaâ hûúáng túái caác muåc tiïu möi trûúâng. Cú súã àõnh lûúång àïí lêåp quy hoaåch chiïën lûúåc vaâ phên tñch chñnh saách àïí xaác àõnh hûúáng phaát triïín bïìn vûäng vaâ caác cöng cuå chñnh saách húåp lyá àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu naây. Sau khi trònh baây hoaân caãnh àïí khai thaác ñch lúåi cuãa Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng (SEEA) laâm böå khung hoaåt àöång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng vaâ viïåc aáp duång chñnh saách cuãa hïå 133 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? thöëng naây, chûúng naây töíng húåp böën cêëu phêìn chung cuãa caác taâi khoaãn möi trûúâng.1 Phêìn thûá hai cuãa chûúng naây seä xem xeát möåt söë ûáng duång chñnh saách haåch toaán kinh tïë (EA) úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín vaâ chó ra caác ûáng duång tiïìm nùng, maâ coá thïí hiïån nay chûa àûúåc khai thaác hïët. Xêy dûång Taâi khoaãn Möi trûúâng: Töíng quan aåch toaán nguöìn lûåc vaâ möi trûúâng àaä phaát triïín kïí tûâ nhûäng H nùm 1970 thöng qua nhûäng nöî lûåc cuãa caác nûúác riïng leã hoùåc caác nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn trong viïåc phaát triïín caác khuön khöí vaâ phûúng phaáp luêån cuãa riïng mònh, thïí hiïån caác ûu tiïn möi trûúâng. Kïí tûâ àêìu nhûäng nùm 1990, UÃy ban Thöëng kï Liïn húåp quöëc, Liïn minh Chêu Êu (EU), Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD), Ngên haâng Thïë giúái, caác töí chûác thöëng kï trong nûúác, vaâ caác töí chûác khaác àaä coá nhûäng nöî lûåc chung àïí chuêín hoaá khuön khöí vaâ caác phûúng phaáp luêån naây. Liïn húåp quöëc (UN) àaä xuêët baãn möåt cuöën söí tay vïì haåch toaán möi trûúâng nùm 1993 (UN 1993), cuäng nhû möåt cuöën söí tay hoaåt àöång (UN 2000). Cuöën thûá nhêët àûúåc sûãa àöíi thaânh Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng 2003 (SEEA). Phêìn trònh baây dûúái àêy mö taã caác phûúng phaáp luêån khaác nhau vaâ möëi liïn quan cuãa chuáng vúái SEEA àûúåc sûãa àöíi. Caác taâi khoaãn möi trûúâng coá böën phêìn chñnh: Taâi khoaãn taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn, chuã yïëu theo doäi caác nguöìn tñch luäy taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ têåp trung vaâo àiïìu chónh laåi baãng cên àöëi kïë toaán cuãa hïå thöëng caác taâi khoaãn quöëc gia (SNA). Taâi khoaãn lûu lûúång chêët thaãi vaâ nguyïn vêåt liïåu (nùng lûúång vaâ caác taâi nguyïn), cung cêëp thöng tin úã cêëp àöå ngaânh vïì viïåc sûã duång nùng lûúång vaâ nguyïn vêåt liïåu laâm àêìu vaâo saãn xuêët vaâ nhu cêìu cuöëi cuâng, vaâ taåo ra chêët thaãi nûúác vaâ chêët thaãi rùæn. Caác taâi khoaãn naây liïn kïët vúái nhau àïí cung cêëp vaâ sûã duång caác baãng cuãa SNA, duâng àïí xêy dûång caác baãng àêìu vaâo-àêìu ra (IO). 134 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Caác khoaãn chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc, xaác àõnh caác khoaãn chi tiïu trong SNA cöí àiïín cuãa ngaânh, chñnh phuã vaâ caác höå gia àònh àïí baão vïå möi trûúâng hoùåc quaãn lyá nguöìn lûåc. Caác töíng giaá trõ kinh tïë vô mö àûúåc àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng, bao göìm caác chó tiïu bïìn vûäng nhû Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng (eaNDP). Taâi khoaãn Möi trûúâng vaâ caác khaái niïåm vïì tñnh bïìn vûäng hû àaä thaão luêån úã caác chûúng trûúác, rêët nhiïìu möëi lo ngaåi vïì N caån kiïån taâi nguyïn vaâ suy thoaái möi trûúâng àûúåc phaãn aánh trong khaái niïåm phaát triïín bïìn vûäng, àûúåc àõnh nghôa laâ "... sûå phaát triïín àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa hiïån taåi maâ khöng laâm töín haåi àïën khaã nùng cuãa caác thïë hïå tûúng lai àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa chñnh hoå" (Uyã ban Thïë giúái vïì Möi trûúâng vaâ Phaát triïín 1987). Nhêët quaán vúái quan àiïím cuãa Hicks vïì thu nhêåp (Hicks 1946), tñnh bïìn vûäng àoâi hoãi caác mûác dûå trûä vöën khöng giaãm ài cuâng thúâi gian, hoùåc úã cêëp àöå caá nhên, nguöìn vöën trïn àêìu ngûúâi khöng giaãm ài. Caác chó tiïu vïì tñnh bïìn vûäng coá thïí dûåa trïn giaá trõ töíng taâi saãn tûâng thúâi kyâ, hoùåc biïën àöång vïì cuãa caãi vaâ viïåc tiïu thuå vöën (khêëu hao) trong caác taâi khoaãn quöëc gia cöí àiïín. Tñnh bïìn vûäng kinh tïë coá thïí àûúåc àõnh nghôa laâ maånh hoùåc, phaãn aánh sûå tranh caäi vïì mûác àöå maâ yïëu möåt daång vöën naây coá thïí thay thïë daång vöën khaác. Tñnh bïìn vûäng yïëu àoâi hoãi chó duy nhêët möåt àiïìu laâ giaá trõ töíng húåp cuãa têët caã taâi saãn àûúåc giûä khöng àöíi. Tñnh bïìn vûäng maånh dûåa trïn khaái niïåm laâ vöën tûå nhiïn laâ möåt thaânh phêìn böí sung cuãa vöën saãn xuêët, chûá khöng phaãi laâ thay thïë. Do vêåy, möåt chó baáo cuãa tñnh bïìn vûäng cao àoâi hoãi têët caã vöën tûå nhiïn phaãi àûúåc àaánh giaá thaânh àún võ vêåt chêët. Möåt daång ñt cûåc àoan hún vïì tñnh bïìn vûäng maånh chêëp nhêån möåt mûác àöå thay thïë naâo àoá giûäa caác taâi saãn, nhûng cöng nhêån rùçng coá möåt söë taâi saãn quan troång khöng thïí thay thïë àûúåc. Thûúác ào 135 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? tûúng ûáng vïì tñnh bïìn vûäng naây seä laâ möåt phêìn bùçng tiïìn mùåt (àöëi vúái caác taâi saãn, saãn xuêët vaâ tûå nhiïn, khöng quan troång vaâ coá thïí thay thïë àûúåc) vaâ möåt phêìn bùçng vêåt chêët, àöëi vúái taâi saãn tûå nhiïn quan troång. Taâi khoaãn Taâi saãn Taâi khoaãn Taâi saãn taâi nguyïn thiïn nhiïn tuên theo cú cêëu taâi khoaãn taâi saãn cuãa SNA, vúái söë liïåu vïì tñch luäy àêìu kyâ, tñch luäy cuöëi kyâ vaâ phaát sinh trong nùm. Caác phaát sinh xaãy ra trong kyâ àûúåc chia thaânh caác phaát sinh tûâ hoaåt àöång kinh tïë (vñ duå: khai thaác khoaáng saãn hoùåc khai thaác rûâng) vaâ caác phaát sinh tûâ quaá trònh tûå nhiïn (vñ duå: tùng trûúãng, múái sinh, vaâ chïët). Coá möåt söë tranh caäi vïì viïåc xûã lyá caác phaát hiïån múái vïì khoaáng saãn nhû thïë naâo: laâ phaát sinh kinh tïë (kïët quaã cuãa hoaåt àöång khai thaác) hay nhû laâ möåt phêìn cuãa caác phaát sinh vïì khöëi lûúång khaác. Taâi khoaãn tiïìn tïå theo doäi caác nguöìn lûåc coá möåt cêëu phêìn böí sung nhû vöën saãn xuêët àïí àaánh giaá laåi. Viïåc àaánh giaá vöën vêåt chêët coá thïí khùæc phuåc àûúåc vêën àïì àaánh giaá caái gò cuäng nhû vêën àïì àaánh giaá nhû thïë naâo. Trong möåt söë phiïn baãn trûúác àêy cuãa caác taâi khoaãn taâi saãn khoaáng saãn, chó coá nhûäng tñch luäy àûúåc chûáng minh laâ coá tñnh kinh tïë múái àûúåc àûa vaâo taâi khoaãn taâi saãn. Möåt söë nûúác àaä sûãa àöíi àiïìu naây bùçng caách àûa vaâo möåt phêìn tñch luäy coá thïí coá, dûåa trïn khaã nùng söë vöën naây seä trúã thaânh khaã thi kinh tïë àïí àûúåc khai thaác. Caác taâi nguyïn nhêët àõnh nhû ngû nghiïåp, khöng àûúåc quan saát trûåc tiïëp vaâ àoâi hoãi phaãi coá caác mö hònh sinh hoåc àïí ûúác lûúång trûä lûúång tñch luäy vaâ nhûäng thay àöíi vïì trûä lûúång. Hai phûúng phaáp àaä àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá taâi saãn: Giaá trõ hiïån taåi thuêìn (NPV) vaâ giaá thuêìn (àuáng bùçng töíng giaá trõ cho thuï nguöìn lûåc trïn möåt àún võ nguöìn lûåc). Phûúng phaáp NPV àoâi hoãi phaãi coá caác giaã àõnh vïì giaá trong tûúng lai vaâ caác chi phñ khai thaác, tyã lïå khai thaác vaâ tyã lïå giaãm trûâ. Ngûúâi ta thûúâng giaã àõnh rùçng giaá thuêìn vaâ mûác khai thaác laâ khöng àöíi, mùåc duâ khi biïët thöng tin vïì kïë hoaåch khai thaác hoùåc giaá dûå kiïën trong tûúng lai, thò coá thïí àûa 136 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG caác thöng tin naây vaâo. Caác nûúác khaác nhau sûã duång möåt loaåt caác tyã lïå giaãm trûâ khaác nhau. Trong nhiïìu cöng trònh trûúác àêy vïì haåch toaán möi trûúâng (Repetto vaâ caác taác giaã khaác 1989; Bartelmus vaâ caác taác giaã khaác 1992; van Tongeren vaâ caác taác giaã khaác 1991; UN 1993), phûúng phaáp giaá thuêìn thûúâng àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ taâi saãn chûá khöng phaãi laâ phûúng phaáp NPV. Phûúng phaáp giaá thuêìn chó àún giaãn aáp duång giaá thuêìn trong nùm cho trûúác trïn toaân böå giaá trõ tñch luäy coân laåi. SEEA sûãa àöíi àaä àïì xuêët sûã duång NPV, vaâ phûúng phaáp naây àaä àûúåc sûã duång röång raäi hún phûúng phaáp giaá thuêìn trong caác cöng trònh gêìn àêy. Taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu vaâ ö nhiïîm Taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu (bao göìm nùng lûúång vaâ nguöìn lûåc) vaâ ö nhiïîm theo doäi viïåc sûã duång nguyïn vêåt liïåu vaâ nùng lûúång vaâ tònh traång gêy ö nhiïîm cuãa tûâng ngaânh vaâ khu vûåc tiïu duâng cuöëi cuâng. Caác doâng giaá trõ naây àûúåc liïn kïët thöng qua viïåc sûã duång pheáp phên loaåi ngaânh vaâ haâng hoaá thaânh caác baãng Àêìu vaâo ­ Àêìu ra vaâ caác ma trêån haåch toaán xaä höåi (SAMs), nhû minh hoaå úã ma trêån haåch toaán cuãa Haâ Lan, bao göìm böå khung caác taâi khoaãn möi trûúâng (NAMEA), àaä àûúåc Eurostat (Cú quan thöëng kï chñnh thûác cuãa UÃy ban Chêu Êu) vaâ SEEA sûã duång. Nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì taâi khoaãn möi trûúâng àaä àûúåc caác nûúác cöng nghiïåp ài tiïn phong thûåc hiïån vaâ phaãn aãnh möëi quan têm chuã yïëu vïì chñnh saách cuãa caác nûúác naây. Taâi khoaãn vêåt chêët Caác taâi khoaãn coá sùén nhêët laâ caác taâi khoaãn vïì nùng lûúång vaâ khñ thaãi, àùåc biïåt laâ khñ thaãi tûâ viïåc sûã duång nhiïn liïåu hoaá thaåch. Caác taâi khoaãn nùng lûúång àûúåc nhiïìu nûúác xêy dûång kïí tûâ khi giaá dêìu tùng maånh trong thêåp kyã 1970, vaâ do coá nhiïìu chêët gêy ö nhiïîm khöng khñ liïn quan àïën viïåc sûã duång nùng lûúång, nïn viïåc múã röång caác taâi khoaãn naây àûa thïm caác yïëu töë gêy ö nhiïîm laâ àiïìu khaá àún giaãn. Caác doâng chêët ö nhiïîm khöng khñ xuyïn quöëc gia gêy ra mûa 137 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? a-xit laâ möëi lo ngaåi chñnh úã trïn toaân Chêu Êu trong hún hai thêåp kyã qua. Múái àêy, möëi lo ngaåi vïì thay àöíi khñ hêåu àaä àùåt viïåc theo doäi khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh lïn ûu tiïn haâng àêìu. Coân nhiïìu taâi khoaãn àûúåc lêåp àïí theo doäi caác khñ thaãi khaác, chêët thaãi nûúác, chêët thaãi rùæn, vaâ caác daång huyã hoaåi möi trûúâng khaác nhû lúã àêët. Ngaây caâng coá nhiïìu quöëc gia, nhêët laâ caác quöëc gia khan hiïëm nûúác (UÁc, Böëtxoana, Chilï, Phaáp, Mönàöva, Namibia, vaâ Têy Ban Nha) àùåt ûu tiïn haâng àêìu cho viïåc lêåp caác taâi khoaãn vïì nûúác. Taâi khoaãn tiïìn tïå theo doäi sûå suy thoaái cuãa möi trûúâng ÚÃ nhiïìu nûúác, viïåc gaán möåt giaá trõ kinh tïë cho caác lúåi ñch vaâ thiïåt haåi vïì möi trûúâng coá thïí àûúåc coi laâ coá hiïåu quaã nhêët taác àöång àïën chñnh saách, nïëu nhû khöng noái laâ caách hiïåu quaã nhêët àïí xêy dûång chñnh saách. Tuy nhiïn, vêîn coá sûå tranh caäi vïì vêën àïì liïåu caác giaá trõ ûúác lûúång bùçng tiïìn naây coá phaãn aánh àuáng taâi khoaãn möi trûúâng hay laâ phaãi sûã duång möåt phên tñch riïng vïì caác taâi khoaãn (vêåt chêët) naây. Tuy vêåy, hêìu hïët caác nûúác àïìu sûã duång möåt trong hai phûúng phaáp khaác nhau àïí àaánh giaá (hoùåc àöi khi laâ caã hai phûúng phaáp, àïí so saánh): Phûúng phaáp Chi phñ Duy trò hoùåc Phoâng traánh, duâng àïí àaánh giaá chi phñ cho caác biïån phaáp giaãm ö nhiïîm xuöëng möåt mûác nhêët àõnh. Phûúng phaáp chi phñ thiïåt haåi, duâng àïí àaánh giaá thiïåt haåi thûåc tïë gêy ra búãi ö nhiïîm, vñ duå nhû giaãm nùng suêët nöng nghiïåp do lúã àêët, tùng hiïån tûúång baâo moân do mûa axit, hoùåc thiïåt haåi àöëi vúái sûác khoeã con ngûúâi do nguöìn nûúác bõ ö nhiïîm. Sûå sùén saâng chi traã coá thïí àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá caác chi phñ thiïåt haåi mùåc duâ hiïån nay noá khöng àûúåc caác nûúác sûã duång röång raäi trong haåch toaán möi trûúâng. Viïåc àaánh giaá caác thiïåt haåi do ö nhiïîm gêy ra laâ hoaân toaân khöng dïî daâng - mùåc duâ vïì mùåt lyá thuyïët àêy laâ phûúng phaáp töët nhêët àïí xûã lyá yïëu töë ö nhiïîm trong caác taâi khoaãn naây, nhûng noá khöng àûúåc sûã duång thûúâng xuyïn nhû Phûúng phaáp Chi phñ Duy trò hoùåc Phoâng traánh. 138 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Taâi khoaãn Tiïìn tïå theo doäi caác nguöìn lûåc khöng àûúåc mua baán Caác vêën àïì àaánh giaá àûúåc baân àïën trong SEEA chuã yïëu têåp trung vaâo sûå suy thoaái möi trûúâng, nhûng caác haâng hoaá vaâ dõch vuå khaác khöng àûúåc àem ra mua baán trïn thõ trûúâng cuäng cêìn àûúåc àaánh giaá. Viïåc sûã duång caác haâng hoaá nhû cuãi àöët hoùåc caác saãn phêím thõt thuá rûâng vïì nguyïn tùæc àïìu àûúåc àûa vaâo SNA, vaâ nhiïìu nûúác àaä àûa möåt vaâi giaá trõ ûúác lûúång vïì caác nguöìn taâi nguyïn naây vaâo caác taâi khoaãn quöëc gia thöng thûúâng. Nguöìn nûúác, mùåt khaác, laåi laâ möåt vñ duå vïì nguöìn lûåc quan troång vïì mùåt kinh tïë nhûng thûúâng khöng àûúåc àõnh giaá hoùåc àûúåc àõnh giaá khöng saát vúái giaá trõ kinh tïë thûåc cuãa noá. Taâi khoaãn Baão vïå Möi trûúâng vaâ Quaãn lyá Nguöìn lûåc Cêëu phêìn thûá ba naây cuãa SEEA khaác vúái caác cêëu phêìn khaác úã chöî noá khöng böí sung thïm bêët cûá thöng tin naâo vaâo caác taâi khoaãn quöëc gia, maâ töí chûác laåi caác khoaãn chi tiïu trong SNA cöí àiïín coá liïn quan chùåt cheä vúái viïåc baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc. Muåc àñch laâ àïí laâm cho caác khoaãn chi tiïu naây roä raâng hún, vaâ tûâ àoá seä coá ñch hún àöëi vúái viïåc phên tñch chñnh saách. Vïì nghôa naây, caác taâi khoaãn naây tûúng tûå nhû caác taâi khoaãn vïå tinh khaác, nhû taâi khoaãn giao thöng vêån taãi hoùåc du lõch, maâ khöng nhêët thiïët phaãi böí sung thïm thöng tin, chó cêìn töí chûác laåi caác thöng tin hiïån coá. Loaåi taâi khoaãn naây göìm ba phêìn hoaân toaân khaác nhau: Chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc, phên theo khu vûåc cöng vaâ khu vûåc tû nhên Hoaåt àöång cuãa caác ngaânh cung cêëp dõch vuå baão vïå möi trûúâng Caác khoaãn thuïë hoùåc trúå cêëp möi trûúâng vaâ nguöìn lûåc Chi tiïu baão vïå möi trûúâng (EPE) phaãn aánh phêìn nöî lûåc cuãa xaä höåi trong viïåc ngùn chùån hoùåc giaãm thiïíu caác aáp lûåc àöëi vúái möi trûúâng, nhûng caác chó tiïu cuãa caác taâi khoaãn EPE coá thïí mang tñnh mú höì. Khaái niïåm EPE àûúåc aáp duång phuâ húåp nhêët vúái cöng nghïå 139 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? cuöëi àûúâng öëng, cöng nghïå giaãm búát ö nhiïîm, trong àoá möåt khoaãn chi phñ saãn xuêët böí sung phaãi àûúåc sûã duång àïí giaãm ö nhiïîm. Xu hûúáng quaãn lyá möi trûúâng àang ngaây caâng phaát triïín laâ têåp trung vaâo ngùn chùån ö nhiïîm thöng qua viïåc thiïët kïë laåi caác quy trònh saãn xuêët cöng nghiïåp chûá khöng phaãi laâ cöng nghïå cuöëi àûúâng öëng. Coá thïí seä coá cöng nghïå múái àûúåc aáp duång trong quaá trònh thay thïë vaâ múã röång nùng lûåc saãn xuêët thöng thûúâng seä laâm giaãm ö nhiïîm. Tuy nhiïn, chûa hïì coá sûå thöëng nhêët naâo vïì caác thaânh phêìn cuãa EPE. Trong möåt söë trûúâng húåp, caác biïån phaáp tiïën trònh thñch húåp laâm giaãm ö nhiïîm coá thïí seä laâm giaãm chi phñ vaâ ö nhiïîm àöìng thúâi. EU àang phaãn ûáng vúái vêën àïì naây bùçng viïåc thu thêåp söë liïåu vïì viïåc sûã duång caác cöng nghïå tiïën trònh thñch húåp. Caác cuöåc àiïìu tra vïì hoaåt àöång taái chïë cuäng àûúåc thûåc hiïån. Caác chó tiïu kinh tïë vô mö Möîi taâi khoaãn trong söë ba taâi khoaãn trïn àïìu àûa ra möåt loaåt chó tiïu, nhûng, ngoaåi trûâ taâi khoaãn taâi saãn, caác chó tiïu naây khöng trûåc tiïëp aãnh hûúãng àïën caác chó tiïu kinh tïë vô mö thöng thûúâng nhû Töíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) vaâ Saãn phêím quöëc nöåi roâng (NDP). Nhiïìu nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn àaä tòm àûúåc möåt caách àïí àaánh giaá tñnh bïìn vûäng bùçng caách sûãa laåi caác chó tiïu kinh tïë vô mö thöng thûúâng hoùåc bùçng caách taåo ra caác chó tiïu vô mö thay thïë tñnh bùçng àún võ vêåt chêët. Caác chó tiïu vêåt chêët Caác chó tiïu kinh tïë vô mö àûúåc àaánh giaá bùçng caác àún võ vêåt chêët àûúåc coi nhû giaá trõ thay thïë cho caác chó tiïu bùçng tiïìn hoùåc àûúåc sûã duång gùæn liïìn vúái caác töíng tiïìn trong viïåc àaánh giaá hiïåu quaã kinh tïë. Caác chó tiïu vêåt chêët phaãn aánh phûúng phaáp ào tñnh bïìn vûäng rêët hiïåu quaã. Hai nguöìn chñnh cuãa chó tiïu kinh tïë vô mö laâ thaânh phêìn NAMEA cuãa caác taâi khoaãn doâng SEEA vaâ taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu (MFA), coá liïn quan chùåt cheä vúái caác taâi khoaãn möi trûúâng. NAMEA cung cêëp caác chó tiïu kinh tïë vô mö cho caác maãng chñnh 140 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG saách möi trûúâng chñnh: thay àöíi khñ hêåu, axit hoaá bêìu khñ quyïín, baão vïå nguöìn nûúác, vaâ chêët thaãi rùæn. Caác chó tiïu naây àûúåc lêåp bùçng caách tñnh töíng caác chêët thaãi liïn quan vúái viïåc sûã duång möåt àún võ ào chung naâo àoá, nhû lûúång cacbon àiöxit tûúng àûúng vúái khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh. Caác chó tiïu naây sau àoá seä àûúåc so saánh vúái möåt tiïu chuêín quöëc gia - nhû mûác muåc tiïu vïì khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh - àïí àaánh giaá tñnh bïìn vûäng. Tuy nhiïn, NAMEA laåi khöng àûa ra möåt chó tiïu chung coá giaá trõ àún nhêët àïí tñnh töíng têët caã caác maãng àoá. MFA cung cêëp möåt söë chó tiïu vô mö. Nöíi bêåt nhêët laâ Töíng nhu cêìu nguyïn vêåt liïåu (TMR) (Bartelmus vaâ Vesper 2000; Viïån Taâi nguyïn Thïë giúái 2000). TMR tñnh töíng têët caã caác nguyïn vêåt liïåu àûúåc sûã duång trong nïìn kinh tïë theo troång söë, kïí caã caác doâng nguyïn vêåt liïåu êín, bao göìm caác nguyïn vêåt liïåu àûúåc àaâo lïn hoùåc bõ xaáo tröån trong quaá trònh khai thaác caác nguyïn vêåt liïåu mong muöën, nhûng khöng àûúåc àûa vaâo nïìn kinh tïë. Ngûúåc vúái caác chó tiïu NAMEA, TMR taåo ra möåt chó tiïu coá giaá trõ àún nhêët chung cho toaân böå viïåc sûã duång nguyïn vêåt liïåu. Caác chó tiïu tiïìn tïå Muåc àñch cuãa hêìu hïët caác pheáp tñnh töíng kinh tïë vô mö vïì möi trûúâng laâ cung cêëp möåt caách tñnh chñnh xaác hún vïì thu nhêåp bïìn vûäng. Phûúng phaáp thûá nhêët sûãa àöíi caác chó tiïu kinh tïë vô mö cöí àiïín bùçng caách böí sung thïm hoùåc loaåi trûâ búát caác yïëu töë möi trûúâng phuâ húåp ra khoãi SEEA, sûå caån kiïåt vöën tûå nhiïn, vaâ sûå suy thoaái möi trûúâng (O'Connor 2000). Àa phêìn caác nhaâ kinh tïë hoåc vaâ caác nhaâ thöëng kï, vïì nguyïn tùæc, àïìu chêëp nhêån àiïìu chónh NDP àïí tñnh sûå caån kiïåt taâi saãn, mùåc duâ chûa coá sûå thöëng nhêët vïì caách tñnh chó tiïu naây. Tuy vêåy, möåt söë nhaâ kinh tïë hoåc vaâ nhaâ thöëng kï àaä phï phaán NDP àûúåc àiïìu chónh theo möi trûúâng (eaNDP) úã chöî kïët húåp caác giaá trõ thûåc tïë (NDP cöí àiïín) vúái caác giaá trõ mang tñnh giaã thuyïët (giaá trõ bùçng tiïìn cuãa sûå suy thoaái möi trûúâng). Nïëu caác chi phñ vïì tònh traång suy thoaái möi trûúâng àûúåc chi traã thò giaá liïn quan trïn caã nïìn kinh tïë seä thay àöíi, qua àoá seä aãnh hûúãng àïën haânh vi nïìn kinh tïë, 141 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vaâ cuöëi cuâng seä taác àöång àïën mûác àöå vaâ cú cêëu cuãa GDP vaâ NDP. Möåt chó tiïu vô mö liïn quan àïën eaNDP laâ tiïët kiïåm thuêìn àûúåc àiïìu chónh (tiïët kiïåm thûåc sûå), àûúåc baáo caáo trong Chó tiïu Phaát triïín Thïë giúái, êën phêím àûúåc xuêët baãn thûúâng niïn cuãa Ngên haâng Thïë giúái (Kunte vaâ caác taác giaã khaác 1998; Hamilton 2000; Ngên haâng Thïë giúái 2005), vaâ àaä àûúåc àïì cêåp cuå thïí úã chûúng 3. Viïåc phï phaán eaNDP dêîn àïën viïåc xêy dûång möåt phûúng phaáp thûá hai àïí xêy dûång caác chó tiïu. Àiïìu naây àùåt ra cêu hoãi: GDP hoùåc NDP seä nhû thïë naâo nïëu nïìn kinh tïë bùæt buöåc phaãi àaáp ûáng caác tiïu chuêín vïì tñnh bïìn vûäng? Caác chó tiïu naây vïì möåt nïìn kinh tïë trïn giaã thuyïët àûúåc ruát ra thöng qua viïåc lêåp mö hònh kinh tïë. Coá hai phûúng phaáp lêåp mö hònh àaä àûúåc phaát triïín: Thu nhêåp Quöëc gia bïìn vûäng cuãa Hueting (SNI), ûúác tñnh mûác thu nhêåp quöëc gia seä laâ bao nhiïu nïëu nïìn kinh tïë àaáp ûáng caác tiïu chuêín möi trûúâng bùçng viïåc sûã duång cöng nghïå hiïån coá (Verbruggen vaâ caác taác giaã khaác 2000) Saãn phêím roâng quöëc nöåi xanh (geNDP), ûúác tñnh nïìn kinh tïë seä phaãn ûáng nhû thïë naâo nïëu nhû caác chi phñ duy trò ûúác lûúång àûúåc àûa vaâo nïìn kinh tïë. Kinh nghiïåm quöëc tïë M öåt söë nûúác xêy dûång taâi khoaãn möi trûúâng trïn cú súã thûúâng xuyïn vúái phaåm vi úã nhiïìu mûác àöå khaác nhau, sûã duång möåt hoùåc möåt söë phûúng phaáp nïu trïn. Baãng 9.1 nïu tïn caác nûúác thûåc hiïån haåch toaán möi trûúâng (EA) trïn cú súã diïîn tiïën taåi caác cú quan thöëng kï cuãa hoùåc caác böå khaác. Hêìu hïët cöng viïåc naây àûúåc tiïën haânh úã UÁc, Canaàa, chêu Êu, vaâ möåt söë ñt nûúác àang phaát triïín. Trong söë caác nûúác àang phaát triïín, Bötxoana, Namibia, vaâ Philippin laâ quan troång nhêët vò phên tñch chñnh saách àûúåc àûa vaâo thiïët kïë dûå aán EA. Coá vö söë caác cöng trònh nghiïn cûáu khaác nûäa, nhûng chó möåt söë ñt trong àoá àûúåc àïì cêåp trong phêìn hai cuãa chûúng naây. 142 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Baãng 9.1 Caác nûúác coá Chûúng trònh Haåch toaán Möi trûúâng nhiïîm vaâ nguyïn vêåt liïåu möi trûúâng vaâ Taâi saãn Vêåt chêët Tiïìn tïå quaãn lyá nguöìn lûåc Töíng lúán Caác nûúác cöng nghiïåp hoáa UÁc X X X Canada X X X Àan Maåch X X X Phêìn Lan X X X Phaáp X X X Àûác X X X X X Italy X X X Nhêåt Baãn X X X X X Na uy X X Thuåy Àiïín X X X X X Anh X X X Myä X X Caác nûúác àang phaát triïín Böëtxoana X X Xa Chilï X Xa X Haân Quöëc X X X X X Mïhicö X X X X X Mönàöva Xa Namibia X X Xa Philippin X X X X X Caác nghiïn cûáu riïng Cölömbia X X X Cöëtta Rica X EU-15 X Inàönïxia X Nam Phi X X Xa Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Caác nûúác Chêu Êu khaác cuäng xêy dûång taâi khoaãn möi trûúâng nhûng khöng àûúåc nïu trong baãng naây búãi vò phên tñch chñnh saách vïì caác taâi khoaãn coân haån chïë. EU-15: Liïn minh Chêu Êu. a. Taâi khoaãn riïng vïì nguöìn nûúác. 143 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? ÛÁng duång vaâ sûã duång chñnh saách cuãa SEEA oái möåt caách khaái quaát, coá hai loaåi ûáng duång haåch toaán möi N trûúâng. ÛÁng duång thûá nhêët gêìn vúái thöëng kï truyïìn thöëng vaâ liïn quan àïën viïåc xêy dûång caác chó tiïu vaâ thöëng kï cuå thïí vïì caác lônh vûåc khaác nhau. ÛÁng duång thûá hai phaãn aánh caác phên tñch chñnh saách cuå thïí coá thïí àûúåc dûåa trïn caác kyä thuêåt do SEEA cung cêëp nhû thïë naâo. Phên tñch chñnh saách thûúâng àoâi hoãi tñnh chuyïn sêu trong caác kyä thuêåt phên tñch kinh tïë vaâ lêåp mö hònh maâ möåt söë cú quan thöëng kï coân àang thiïëu. Sûã duång Taâi khoaãn Taâi saãn àïí Giaám saát vaâ Hoaåch àõnh Chñnh saách Möåt trong nhûäng chó tiïu cú baãn vïì cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ giaá trõ cuãa caãi cuãa quöëc gia àoá theo thúâi gian. Nhûäng yá kiïën thaão luêån vïì tñnh bïìn vûäng àaä chó ra rùçng coá nhûäng quan àiïím khaác nhau vïì caách ào lûúâng cuãa caãi, tûác laâ liïåu têët caã caác daång cuãa caãi àïìu coá thïí àûúåc ào bùçng tiïìn (tñnh bïìn vûäng thêëp) hoùåc trong möåt kïët húåp naâo àoá giûäa caác àún võ tiïìn tïå vaâ vêåt chêët (tñnh bïìn vûäng cao). Caác taâi khoaãn taâi saãn coá thïí goáp phêìn giaám saát hiïåu quaã hún cuãa caãi quöëc gia. Chuáng cuäng coá thïí àûúåc sûã duång àïí caãi thiïån viïåc quaãn lyá vöën tûå nhiïn. Giaám saát Töíng giaá trõ Cuãa caãi vaâ nhûäng biïën àöång vïì Vöën Tûå nhiïn Taâi khoaãn taâi saãn cung cêëp caác chó tiïu cú baãn àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng - giaá trõ cuãa caãi vaâ biïën àöång cuãa noá tûâ thúâi kyâ naây sang thúâi kyâ khaác thöng qua hiïån tûúång khêëu hao hoùåc tñch luyä. Mùåc duâ töíng taâi saãn vaâ taâi saãn bònh quên àêìu ngûúâi, àûúåc múã röång bao göìm caã taâi saãn saãn xuêët vaâ taâi saãn tûå nhiïn, laâ caác chó tiïu hûäu ñch, nhûng chûa coá nhiïìu nûúác sûã duång caác con söë naây. Thay vaâo àoá, nhiïìu nûúác àaä têåp trung vaâo lêåp caác taâi khoaãn phên theo caác nguöìn lûåc riïng leã, àöi khi àïí ûúác lûúång sûå caån kiïåt vöën tûå nhiïn, àûúåc sûã 144 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG duång àïí àûa ra möåt pheáp tñnh toaân diïån hún vïì khêëu hao hún laâ àûúåc thïí hiïån trong caác taâi khoaãn quöëc gia cöí àiïín. Taâi khoaãn taâi saãn vêåt chêët. Caác taâi khoaãn taâi saãn vêåt chêët cung cêëp caác chó tiïu vïì tñnh bïìn vûäng sinh thaái vaâ caác thöng tin chi tiïët daânh cho quaãn lyá nguöìn lûåc. Vñ duå, cêìn phaãi coá söë liïåu khoaáng saãn dûå trûä àïí lêåp kïë hoaåch khai thaác vaâ chó ra xem quöëc gia àoá coá thïí dûåa vaâo nguöìn khoaáng saãn cuãa mònh trong thúâi gian bao lêu nûäa. Söë lûúång caá hoùåc saãn vêåt lêm nghiïåp, nhêët laâ khi àûúåc phên loaåi theo àöå tuöíi, seä giuáp xaác àõnh lúåi tûác bïìn vûäng vaâ caác chñnh saách khai thaác phuâ húåp vúái lúåi tûác àoá. Caác taâi khoaãn taâi saãn theo doäi nhûäng biïën àöång vïì trûä lûúång theo thúâi gian vaâ chó ra dêëu hiïåu caån kiïåt. Do vêåy, caác taâi khoaãn naây coá thïí phaãn aánh caác taác àöång cuãa chñnh saách nguöìn lûåc àöëi vúái trûä lûúång vaâ coá thïí àûúåc sûã duång àïí thuác àêíy sûå thay àöíi chñnh saách. Vñ duå, sûå caån kiïåt sinh hoåc vïì trûä lûúång caá cuãa Namibia kïí tûâ nhûäng nùm 1960 àaä cho thêëy möåt bûác tranh rêët roä raâng àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vïì taác àöång phaá huyã cuãa hoaåt àöång àaánh caá tuyâ tiïån, khöng àûúåc kiïím soaát (Hònh 9.1). Caác taâi khoaãn tûúng tûå vïì sûå caån kiïåt taâi nguyïn (hoùåc tñch luyä) àaä àûúåc xêy dûång vïì rûâng 145 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? úã UÁc, Braxin, Canaàa, Chilï, Inàönïxia, Malaixia, Philippin, vaâ phêìn lúán EU. Caác taâi khoaãn taâi saãn tiïìn tïå, caác taâi khoaãn vêåt chêët vïì caác taâi saãn riïng leã coá thïí àûúåc sûã duång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng sinh thaái. Tuy nhiïn, giaá trõ kinh tïë cuãa möåt nguöìn lûåc cuäng cêìn phaãi àûúåc tñnh àïën àïí àûa ra àaánh giaá àêìy àuã hún. Giaá trõ bùçng tiïìn cuãa caác taâi saãn khaác nhau, saãn xuêët hoùåc phi saãn xuêët, coá thïí àûúåc töíng húåp laåi àïí àûa ra möåt con söë phaãn aãnh töíng cuãa caãi quöëc gia. Con söë naây coá thïí àûúåc phên tñch àïí àaánh giaá tñnh àa daång cuãa cuãa caãi, phên phöëi súã hûäu cuãa noá, vaâ biïën àöång cuãa noá do biïën àöång vïì giaá, möåt àùåc trûng quan troång àöëi vúái caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo caác haâng hoaá chûa qua chïë biïën. Hêìu hïët caác nûúác coá taâi khoaãn taâi saãn vïì vöën tûå nhiïn àïìu xuêët baãn caác taâi khoaãn naây riïng cho tûâng nguöìn lûåc vaâ chûa tñnh töíng vöën tûå nhiïn (töíng cuãa têët caã caác nguöìn lûåc), töíng cuãa caãi quöëc gia (töíng vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn). Trong söë caác nûúác àang phaát triïín, Bötxoana (Lange 2000a) vaâ Namibia (Lange 2003a) àang thûåc hiïån nhû vêåy. Trong söë caác nûúác cöng nghiïåp hoaá, UÁc (Uyã ban Thöëng kï UÁc 1999) vaâ Canaàa (Thöëng kï Canaàa 2000) àaä töíng húåp taâi saãn tûå nhiïn phi saãn xuêët vúái taâi saãn saãn xuêët trong baãn cên àöëi kïë toaán cuãa mònh. Quaãn lyá caác nguöìn lûåc: Hiïåu quaã kinh tïë vaâ Tñnh bïìn vûäng Trong nhûäng ngaây àêìu thûåc hiïån haåch toaán möi trûúâng, giaá trõ cho thuï nguöìn lûåc àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ taâi saãn nhûng sûå hûäu ñch cuãa noá vúái vai troâ möåt cöng cuå quaãn lyá nguöìn lûåc laåi chûa àûúåc cöng nhêån. Cöng trònh cuãa Na Uy (Sorenson vaâ Hass 1998), Eurostat (2000) vïì taâi saãn khoaáng saãn, trong Dûå aán Haåch toaán Nguöìn lûåc vaâ Möi trûúâng Philipin [ENRAP] 1999; Lange 2000b, Bötxoana (Lange 2000a), Namibia (Lange and Motinga 1997; Lange 2003a), vaâ úã Nam Phi (Blignaut and others 2000) àaä tñnh àïën phên tñch chi tiïët giaá trõ cho thuï nguöìn lûåc. Giaá trõ cho thuï àaä àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá viïåc quaãn lyá nguöìn lûåc vïì mùåt hiïåu quaã kinh tïë, tñnh bïìn vûäng, vaâ caác muåc tiïu kinh tïë - xaä höåi khaác, nhû sûå cöng bùçng giûäa caác thïë hïå. 146 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Taâi khoaãn Doâng Vêåt chêët vïì Ö nhiïîm vaâ Sûã duång nguyïn vêåt liïåu Söë liïåu cuãa caác taâi khoaãn doâng vêåt chêët àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá aáp lûåc àöëi vúái möi trûúâng vaâ àaánh giaá caác lûåa choån thay thïë nhùçm giaãm aáp lûåc lïn möi trûúâng. Taâi khoaãn Doâng Vêåt chêët ÚÃ daång àún giaãn nhêët, taâi khoaãn doâng vêåt chêët xem xeát xu hûúáng theo thúâi gian cuãa viïåc sûã duång nguöìn lûåc, gêy ö nhiïîm, vaâ huyã hoaåi möi trûúâng, caã theo ngaânh vaâ theo töíng chung. Vñ duå, möåt mûác chêët thaãi tùng lïn seä laâ dêëu hiïåu caãnh baáo roä raâng vïì caác vêën àïì möi trûúâng. Töíng quan vïì caác xu hûúáng möi trûúâng seä giuáp àaánh giaá viïåc coá àaåt àûúåc caác muåc tiïu quöëc gia vïì mùåt töíng söë chêët thaãi hoùåc sûã duång nguyïn liïåu hay khöng. Rêët nhiïìu cöng viïåc àaä àûúåc thûåc hiïån úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá nhùçm xêy dûång caác taâi khoaãn theo thúâi gian vïì chêët thaãi ö nhiïîm vaâ sûã duång nùng lûúång. Caác cöng trònh tûúng tûå cuäng àûúåc thûåc hiïån àöëi vúái nguöìn nûúác búãi möåt söë nûúác, göìm Bötxoana, Chilï, Phaáp, Mönàöva, Namibia, Philippin, Nam Phi, vaâ Têy Ban Nha. Vñ duå vïì Bötxoana cho thêëy mûác sûã duång nûúác bònh quên àêìu ngûúâi giaãm vaâ mûác sûã duång nûúác cuãa nïìn kinh tïë giaãm (àûúåc tñnh bùçng GDP trïn meát khöëi nûúác àaä sûã duång), nhûng khöëi lûúång nûúác sûã duång vêîn tùng lïn vò dên söë vaâ tùng trûúãng GDP vûúåt quaá lúåi ñch vïì hiïåu quaã (baãng 9.2). Phên tñch chñnh saách Taâi khoaãn lûu lûúång (flow accounts) àûúåc sûã duång röång raäi àïí phên tñch chñnh saách, vñ duå nhû àïí àaánh giaá taác àöång cuãa caãi caách thuïë möi trûúâng, xêy dûång caác cöng cuå kinh tïë àïí giaãm búát chêët gêy ö nhiïîm, vaâ àïí àaánh giaá khaã nùng caånh tranh theo caác chñnh saách möi trûúâng múái coá troång têm hún. EU laâ khu vûåc sûã duång nhiïìu taâi khoaãn nhêët vaâ sûã duång chuã yïëu àïí giaãi quyïët hai vêën àïì ûu tiïn: khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh vaâ mûa axit. 147 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Baãng 9.2 Chó söë Sûã duång nûúác, Tùng trûúãng GDP, vaâ tùng trûúãng dên söë úã Bötxoana, 1993 àïën 1999 (1993 = 1.00) Khöëi lûúång nûúác àaä sûã duång 1,00 1,01 1,03 0,99 1,04 1,05 Mûác sûã duång nûúác trïn àêìu ngûúâi 1,00 0,99 0,98 0,92 0,94 0,93 GDP trïn m3 nûúác sûã duång 1,00 1,02 1,06 1,18 1,22 1,26 Nguöìn: Lange and others 2000. Ghi chuá: m3 = meát khöëi. Na-uy sûã duång taâi khoaãn lûu lûúång àïí theo doäi nùng lûúång vaâ khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh àïí àaánh giaá chñnh saách maâ nhiïìu nûúác hiïån àang xem xeát: thay àöíi cú cêëu thuïë àïí tùng thuïë àaánh vaâo chêët thaãi vaâ sûã duång nguöìn lûåc, trong khi giaãm ngay caác thuïë khaác vúái giaá trõ tûúng àûúng àïí vêîn àaãm baão tñnh öín àõnh cuãa chïë àöå thuïë, àûúåc goåi laâ "lúåi tûác keáp". Na-uy sûã duång mö hònh cên bùçng töíng quaát àa ngaânh cuãa mònh àïí xem xeát cuå thïí viïåc tùng thuïë carbon lïn 700 NKr trïn möåt têën cac-bon ài-ö- xit ài àöi vúái viïåc giaãm thuïë quyä lûúng àïí cên bùçng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách úã Nauy muöën biïët caãi caách thuïë naây seä coá taác àöång nhû thïë naâo vïì mùåt phuác lúåi kinh tïë. Sûã duång mö hònh cên bùçng töíng quaát, ban àêìu Na-uy phaát hiïån rùçng viïåc laâm vaâ phuác lúåi kinh tïë seä tùng lïn khi chêët gêy ö nhiïîm giaãm xuöëng. Tuy nhiïn, viïåc phên tñch kyä caâng hún vïì caác kïët quaã àaä chó ra rùçng caãi caách thuïë naây seä dêîn àïën thay àöíi cú cêëu cú baãn trong nïìn kinh tïë -- caác ngaânh sûã duång nhiïìu nùng lûúång trong ngaânh kim loaåi, hoaá chêët vaâ loåc dêìu bõ taác àöång àùåc biïåt maånh meä búãi loaåi thuïë naây, vaâ hoå seä giaãm saãn lûúång cuäng nhû viïåc laâm vúái söë lûúång àaáng kïí. 148 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Taâi khoaãn Quaãn lyá Taâi nguyïn vaâ Baão vïå Möi trûúâng Caác taâi khoaãn naây coá möåt söë thaânh phêìn hoaân toaân khaác nhau, bao göìm: Chi tiïu baão vïå möi trûúâng vaâ quaãn lyá nguöìn lûåc búãi khu vûåc cöng vaâ tû nhên Hoaåt àöång cuãa caác ngaânh cung cêëp dõch vuå baão vïå möi trûúâng Thuïë hoùåc trúå cêëp àöëi vúái möi trûúâng vaâ nguöìn lûåc Taâi khoaãn Chi tiïu Baão vïå Möi trûúâng Trong söë ba cêëu phêìn thuöåc phêìn naây cuãa caác taâi khoaãn, taâi khoaãn EPE àûúåc sûã duång úã nhiïìu nûúác nhêët, chuã yïëu laâ úã Hoa Kyâ, Canaàa, EU, Nhêåt Baãn vaâ UÁc. Möåt söë nûúác àang phaát triïín cuäng àaä thiïët lêåp caác taâi khoaãn EPE, àoá laâ Chilï, Cölömbia, Haân Quöëc vaâ Philñpin. Eurostat àaä xuêët baãn möåt cuöën söí tay danh saách caác chó tiïu coá thïí lêëy àûúåc tûâ taâi khoaãn EPE, tûâ nhûäng chó tiïu khaái quaát nhêët (vñ duå, xu hûúáng thúâi gian cuãa EPE theo ngaânh vaâ lônh vûåc) àïën nhûäng chó tiïu cuå thïí nhêët (vñ duå, chi tiïu trong caác ngaânh phên theo vuâng). Taâi khoaãn EPE cuãa Myä phaãn aãnh chi tiïu theo tyã lïå phêìn trùm GDP àûúåc duy trò khöng àöíi trong khoaãng 1,7 vaâ 1,8 phêìn trùm. Trong söë böën nûúác àang phaát triïín coá lêåp taâi khoaãn EPE, thò phaåm vi aáp duång khaác nhau giûäa caác nûúác. Chó coá Cölömbia vaâ Haân Quöëc aáp duång EPE cho têët caã caác ngaânh. Costa Rica vaâ Philipin chó thûåc hiïån EPE theo chñnh phuã. Ngaânh dõch vuå möi trûúâng Trong khi caác taâi khoaãn EPE àoâi hoãi nhûäng chi phñ rêët lúán, chuáng cuäng taåo ra nhiïìu cú höåi: caác ngaânh hoaân toaân múái àaä ra àúâi àïí àaáp ûáng nhu cêìu vïì dõch vuå möi trûúâng. Phêìn thûá hai cuãa caác taâi khoaãn EPE xaác àõnh roä raâng caác ngaânh dõch vuå möi trûúâng cuäng nhû àoáng goáp cuãa ngaânh dõch vuå naây vaâo GDP, viïåc laâm vaâ xuêët khêíu. Àöëi vúái möåt söë nûúác, ngaânh dõch vuå möi trûúâng àaä trúã thaânh möåt ngaânh xuêët khêíu quan troång, trong khi caác nûúác khaác laåi trúã thaânh 149 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? caác nûúác nhêåp khêíu caác dõch vuå naây. Vñ duå, úã Phaáp, ngaânh dõch vuå möi trûúâng chiïëm 2,3% GDP vaâ 1,4% viïåc laâm trong nùm 1997. Hún nûãa söë viïåc laâm thuöåc lônh vûåc quaãn lyá chêët thaãi rùæn vaâ nûúác thaãi (Desaulty vaâ Templeá 1999). Thuïë nguöìn lûåc vaâ möi trûúâng Phêìn thûá ba cuãa taâi khoaãn EPE bao göìm caác loaåi thuïë vaâ phñ do chñnh phuã thu àöëi vúái chêët gêy ö nhiïîm vaâ sûã duång nguöìn lûåc, nhû thuïë khoaáng saãn, lêm nghiïåp, hoùåc ngû nghiïåp. Caác loaåi thuïë vaâ trúå cêëp möi trûúâng laâ caác cöng cuå chñnh saách quan troång àïí àaåt sûå bïìn vûäng. Nhiïìu nûúác Chêu Êu àang khai thaác khaã nùng thay thïë thuïë xanh bùçng caác daång thuïë khaác àïí àaåt àûúåc lúåi tûác keáp. Cêëu phêìn thuïë cuãa taâi khoaãn EPE coá thïí rêët hûäu ñch trong viïåc àaánh giaá liïåu chïë àöå thuïë coá taåo ra àöång lûåc cho viïåc phaát triïín bïìn vûäng hay khöng, vaâ liïåu caác khoaãn thuïë coá phaãn aánh thûåc sûå nguyïn tùæc ai gêy ra ö nhiïîm ngûúâi àoá phaãi chõu thuïë maâ nhiïìu nûúác aáp duång hay khöng. Thuïë aáp duång àöëi vúái caác taâi nguyïn thiïn nhiïn nhêët àõnh vaâ viïåc sûã duång thuïë trong quaãn lyá nguöìn lûåc àaä àûúåc baân trong phêìn taâi khoaãn taâi saãn. Caác chó tiïu Phaát triïín Bïìn vûäng trong toaân böå nïìn kinh tïë Nhiïìu nhaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn àaä tòm kiïëm phûúng phaáp àaánh giaá tñnh bïìn vûäng bùçng viïåc sûãa àöíi caác chó tiïu kinh tïë vô mö cöí àiïín hoùåc bùçng caách àûa ra caác chó tiïu múái tñnh bùçng àún võ vêåt chêët. Caác chó tiïu möi trûúâng töíng quaát àûúåc ào bùçng àún võ vêåt chêët àûúåc ruát ra tûâ cêëu phêìn NAMEA cuãa SEEA. Caác chó tiïu vêåt chêët nhùçm àïí sûã duång cuâng vúái caác chó tiïu kinh tïë cöí àiïín àïí àaánh giaá tiïën böå kinh tïë vaâ sûå laânh maånh cuãa möi trûúâng. Nhiïìu nûúác laåi tñnh möåt söë töíng tiïìn vïì möi trûúâng àûúåc sûãa àöíi; têët caã àïìu àaä àûúåc baân àïën trong phêìn SEEA sûãa àöíi. Lêìn naây, khöng coá sûå nhêët trñ vïì caác chó tiïu seä àûúåc sûã duång. Búãi vò möîi chó tiïu phuåc vuå möåt muåc àñch chñnh saách khaác nhau nïn viïåc lûåc choån chó tiïu tuyâ thuöåc vaâo vêën àïì chñnh saách. 150 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG Caác chó tiïu Vêåt chêët vïì Hiïåu quaã Vô mö NAMEA cung cêëp caác chó tiïu vêåt chêët cuãa kinh tïë vô mö cho caác vêën àïì chñnh saách möi trûúâng chñnh: thay àöíi khñ hêåu, axit hoaá bêìu khñ quyïín, baão vïå nguöìn nûúác, vaâ chêët thaãi rùæn. Caác chó tiïu naây coá thïí àûúåc so saánh vúái tiïu chuêín quöëc gia - nhû caác mûác muåc tiïu vïì khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh cuãa quöëc gia, xeát trong muåc tiïu thuöåc Nghõ àõnh thû Kyoto, coá thïí coá ñch. Coá thïí khöng dïî daâng khi àaánh giaá möåt söë vêën àïì nhû baão vïå nguöìn nûúác, do noá coá thïí coá aãnh hûúãng cuãa àõa phûúng nhiïìu hún so vúái tiïu chuêín quöëc gia. NAMEA khöng cung cêëp chó tiïu coá giaá trõ àún nhêët khaái quaát cho têët caã caác vêën àïì. Caác taâi khoaãn doâng nguyïn vêåt liïåu cung cêëp möåt têåp húåp chó tiïu kinh tïë vô mö vêåt chêët khaác, trong söë àoá phöí biïën nhêët laâ TMR. TMR cöång töíng toaân böå viïåc sûã duång nguyïn liïåu trong nïìn kinh tïë tñnh theo troång söë. Muåc àñch cuãa noá, tûúng tûå nhû caác töíng tiïìn khaác, laâ àïí cung cêëp möåt chó tiïu chung àïí àaánh giaá sûå phi vêåt chêët hoáa - taách riïng tùng trûúãng kinh tïë khoãi viïåc sûã duång nguyïn vêåt liïåu. Nghiïn cûáu cuãa Viïån Taâi nguyïn Thïë giúái vïì MFA àöëi vúái 5 nûúác cöng nghiïåp hoáa àaä phaát hiïån möåt sûå taách baåch roä raâng: tûâ nùm 1975, cûúâng àöå vêåt chêët trong GDP úã caã 5 nûúác àïìu giaãm 20% xuöëng coân 40% (Hònh 9.2). Àêy laâ kïët quaã cuãa nhûäng nöî lûåc nhùçm giaãm khöëi lûúång chêët thaãi rùæn vaâ dõch chuyïín tûâ nhûäng ngaânh sûã duång nhiïìu nùng lûúång vaâ nguyïn liïåu sang caác ngaânh dõch vuå vaâ dûåa trïn tri thûác. Cûúâng àöå vêåt chêët trïn àêìu ngûúâi khöng giaãm úã hêìu hïët caác nûúác trong thúâi kyâ naây. Chó coá nûúác Àûác cho thêëy mûác giaãm 6%. Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng (eaNDP) Chó tiïu àûúåc biïët àïën nhiïìu nhêët trong nhoám naây laâ eaNDP. Repetto vaâ àöìng nghiïåp cuãa öng àaä tñnh toaán chó tiïu naây trong cöng trònh nghiïn cûáu ban àêìu cuãa mònh vïì haåch toaán möi trûúâng theo hûúáng löi keáo sûå chuá yá cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâo têìm quan troång cuãa tònh traång suy thoaái cuãa möi trûúâng vaâ caån kiïåt 151 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vöën tûå nhiïn. Cöng trònh cuãa Repetto úã Inàönïxia (vïì xùng dêìu, rûâng vaâ tònh traång xuöëng cêëp àêët àai) vaâ Cöëxta Rica (vïì rûâng, ngû nghiïåp, xuöëng cêëp àêët àai) àûúåc tiïëp tuåc vúái nhûäng nghiïn cûáu thñ àiïím tûúng tûå úã Papua Niu Ghinï vaâ Mïhicö do Liïn húåp quöëc vaâ Ngên haâng Thïë giúái taâi trúå. Múái àêy, möåt söë nûúác àaä tñnh eaNDP àiïìu chónh möåt phêìn, göìm Àûác, Nhêåt, Haân Quöëc, Philipin vaâ Thuåy Àiïín. Nhûäng khaác biïåt lúán vïì phaåm vi aáp duång vaâ caách thûác thûåc hiïån phûúng phaáp chi phñ duy trò àaä khiïën cho viïåc so saánh kïët quaã giûäa caác nûúác trúã nïn khoá khùn. Vñ duå, Haân Quöëc àaä giaã àõnh chi phñ nhùçm giaãm ö nhiïîm giöëng nhau úã têët caã caác ngaânh, trong khi caác nûúác khaác laåi ûúác lûúång àûúåc chi phñ nhùçm giaãm ö nhiïîm cuå thïí cuãa tûâng ngaânh. eaNDP cuãa Thuåy Àiïín, àûúåc goåi laâ thu nhêåp thûåc sûå, phaãn aánh thay àöíi ñt nhêët so vúái NDP cöí àiïín, chó chïnh lïåch 0,6%. Möåt lyá do cuãa con söë rêët thêëp naây, mùåc duâ àaä trûâ möåt söë khoaãn chi tiïu baão vïå möi trûúâng, maâ caác nûúác khaác khöng laâm, laâ úã chöî con söë naây 152 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG chó àaánh giaá sûå suy thoaái cuãa möi trûúâng do sun-phua vaâ ni-tú. Thuåy Àiïín cuäng loaåi boã sûå suy thoaái chûa àûúåc àûa vaâo trong caác àaánh giaá NDP cöí àiïín, trong khi caác nghiïn cûáu khaác, àaáng chuá yá laâ nghiïn cûáu cuãa Haân Quöëc vaâ Philipin, àaä khöng giaãi quyïët roä raâng vêën àïì tñnh toaán bõ lùåp. Àiïìu chónh àöëi vúái Nhêåt Baãn vaâ Àûác laâ khaá lúán, chuã yïëu do caác nûúác naây àaä tñnh caã chi phñ ûúác lûúång cho viïåc giaãm khñ thaãi carbon (vaâ àöëi vúái Nhêåt Baãn laâ chlorofluo- rocarbons). Caác nghiïn cûáu khaác khöng àïì cêåp àïën caác chêët gêy ö nhiïîm toaân cêìu naây. Caác phûúng phaáp xêy dûång mö hònh cho caác chó tiïu kinh tïë vô mö Möåt söë nhaâ nghiïn cûáu àaä phï phaán eaNDP vò kïët húåp caác giaá trõ thûåc tïë (GDP vaâ NDP cöí àiïín) vúái caác giaá trõ coá tñnh giaã thuyïët (giaá trõ bùçng tiïìn cuãa tònh traång suy thoaái möi trûúâng). Àaáp laåi phï phaán naây laâ viïåc xêy dûång möåt böå chó tiïu múái nhùçm ûúác lûúång thu nhêåp quöëc dên bïìn vûäng laâ bao nhiïu nïëu nïìn kinh tïë phaãi thay àöíi àïí thñch ûáng vúái caác haån chïë cuãa möi trûúâng. Hai phûúng phaáp chñnh àaä àûúåc phaát triïín - SNI cuãa Hueting vaâ geNDP. SNI cuãa Hueting laâ thu nhêåp töëi àa coá thïí giûä bïìn vûäng maâ khöng cêìn phaát triïín cöng nghïå (trûâ viïåc sûã duång caác taâi nguyïn khöng thïí taái taåo). Khi sûã duång mö hònh cên bùçng töíng quaát ûáng duång, tônh SNI àûúåc ûúác lûúång cho Haâ Lan nùm 1990 (Verbruggen vaâ caác taác giaã khaác 2000). Caác taác giaã nhêån thêëy rùçng seä phaãi coá nhûäng thay àöíi to lúán àïí àaáp ûáng caác tiïu chuêín vïì tñnh bïìn vûäng trong ngùæn haån: SNI thêëp hún 56% so vúái thu nhêåp quöëc dên trong nùm cú súã; tiïu duâng cuãa höå gia àònh giaãm 49%, tiïu duâng cuãa chñnh phuã giaãm 69%, vaâ àêìu tû thuêìn giaãm 79%. Phûúng phaáp thay thïë, geNDP, ûúác lûúång thu nhêåp quöëc dên bùçng viïåc xem xeát tûúng lai coá tñnh giaã thuyïët trong àoá phaát triïín kinh tïë phaãi àaáp ûáng caác tiïu chuêín möi trûúâng nhêët àõnh. Taác àöång àöëi vúái nïìn kinh tïë àûúåc ûúác lûúång bùçng viïåc àöìng hoáa caác chi phñ cho viïåc giaãm suy thoaái cuãa möi trûúâng. Muåc àñch cuãa phûúng phaáp naây laâ cung cêëp cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách nhûäng chó 153 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? dêîn vïì caác taác àöång coá thïí coá cuãa con àûúâng phaát triïín thay thïë vaâ caác cöng cuå àïí àaåt àûúåc caác taác àöång àoá. Trong caác mö hònh naây, cöng nghïå vaâ caác thöng söë mö hònh khaác khöng phaãi luön luön giúái haån úã nhûäng yïëu töë sùén coá. Giaá trõ ûúác lûúång cuãa Haâ Lan àûúåc De Boer vaâ nhûäng ngûúâi khaác (1994) thûåc hiïån. Viïån Nghiïn cûáu Kinh tïë Quöëc gia Thuåy Àiïín (NIER) (2000) àaä tiïën haânh möåt nghiïn cûáu tûúng tûå têåp trung cuå thïí vaâo chêët thaãi carbon dioxide. Nhêån xeát chung T aâi khoaãn möi trûúâng àûúåc sûã duång nhiïìu úã caác nûúác cöng nghiïåp hoáa, àùåc biïåt laâ UÁc, Canaàa vaâ Chêu Êu. Taâi khoaãn taâi saãn àûúåc hêìu hïët caác nûúác lêåp ra nhûng nhòn chung chûa àûúåc sûã duång àïí àaánh giaá tñnh bïìn vûäng. Taâi khoaãn lûu lûúång àûúåc sûã duång röång raäi, kïí caã trong xêy dûång chó tiïu vaâ laâm àêìu vaâo cho mö hònh chñnh saách. Viïåc thiïët lêåp caác chó tiïu vô mö möi trûúâng vaâ tiïìn tïå coân haån chïë vaâ khöng roä laâ caác chó tiïu naây coá àûúåc sûã duång nhiïìu khöng. Ngoaâi ra, coân coá böën àiïìu quan saát àûúåc liïn quan àïën vêën àïì caác taâi khoaãn möi trûúâng coá lúåi ñch thïë naâo vïì mùåt chñnh saách: Mùåc duâ möåt söë nûúác khaá tñch cûåc sûã duång caác taâi khoaãn möi trûúâng, nhûng caác taâi khoaãn naây vêîn chûa àûúåc sûã duång àuáng mûác, àùåc biïåt laâ úã caác nûúác àang phaát triïín. Rêët ñt nûúác coá taâi khoaãn möi trûúâng töíng húåp thûåc sûå. So saánh vïì mùåt quöëc tïë laâ quan troång nhûng chûa thïí thûåc hiïån àûúåc do nhûäng khaác biïåt vïì phûúng phaáp luêån, phaåm vi, tiïu chuêín möi trûúâng vaâ caác yïëu töë khaác. Àïí möåt quöëc gia coá thïí àaánh giaá àêìy àuã taác àöång möi trûúâng cuãa mònh, quöëc gia àoá cêìn phaãi coá caác taâi khoaãn theo doäi sûå di chuyïín qua biïn giúái cuãa caác chêët gêy ö nhiïîm trong khöng khñ vaâ nûúác, cuäng nhû caác taâi khoaãn daânh cho caác àöëi taác thûúng maåi chñnh cuãa mònh àïí tñnh toaán sûå ö 154 CHÛÚNG 9. XÊY DÛÅNG VAÂ SÛÃ DUÅNG TAÂI KHOAÃN MÖI TRÛÚÂNG nhiïîm vaâ haâm lûúång vêåt chêët cuãa caác saãn phêím maâ quöëc gia àoá nhêåp khêíu. Taâi khoaãn taâi saãn àûúåc sûã duång àïí giaám saát tñnh bïìn vûäng bùçng nhiïìu caách, nhûng nhiïìu nûúác chûa khai thaác hïët tiïìm nùng cuãa mònh àïí giaám saát caác àùåc àiïím cuãa caãi vaâ nhûäng biïën àöång vïì cuãa caãi theo thúâi gian. Àêy coá thïí laâ do thiïëu chuá troång vaâo caác taâi khoaãn taâi saãn cöí àiïín vaâ caác thûúác ào cuãa caãi. Viïåc thiïëu thöëng nhêët trong SEEA àûúåc sûãa àöíi liïn quan àïën phûúng phaáp àaánh giaá chi phñ nhùçm giaãm búát ö nhiïîm cuäng laâ möåt yïëu töë tiïu cûåc. Caác taâi khoaãn taâi saãn cuäng coá thïí àûúåc sûã duång röång hún àïí höî trúå cho hoaåt àöång quaãn lyá taâi nguyïn. Kïí caã nhûäng phên tñch àún giaãn nhû so saánh giaá trõ thuï nguöìn vúái thuïë trïn giaá trõ thuï nguöìn lûåc vaâ vaâ caác chi phñ quaãn lyá taâi nguyïn, cuäng khöng àûúåc thûåc hiïån úã nhûäng nûúác coá lêåp taâi khoaãn taâi saãn àïí theo doäi vöën tûå nhiïn. Caác taâi khoaãn lûu lûúång àûúåc sûã duång nhiïìu hún trong viïåc xêy dûång caác chó tiïu, höì sú möi trûúâng vaâ phên tñch. Coá nhiïìu hiïån tûúång truâng lùåp xuêët hiïån giûäa SEEA vaâ caác chó tiïu bïìn vûäng do Liïn húåp quöëc, OECD vaâ caác töí chûác khaác àûa ra. Caác möëi liïn kïët chùåt cheä hún giûäa caác phûúng phaáp khaác nhau coá thïí seä phaát huy taác duång. Sûå tûúng thñch vïì mùåt quöëc tïë Viïåc so saánh trïn diïån quöëc tïë laâ rêët hûäu ñch cho caác nûúác trong viïåc àaánh giaá hoaåt àöång quaãn lyá taâi nguyïn cuãa mònh. Viïåc so saánh caác taâi khoaãn nûúác úã Nam Phi hoùåc chi phñ laâm haåi möi trûúâng úã Chêu Êu, chùèng haån, àïìu coá giaá trõ höî trúå to lúán vïì mùåt chñnh saách. Cho àïën nay, viïåc so saánh caác taâi khoaãn vaâ caác chó tiïu giûäa caác nûúác nhòn chung laâ khöng thïí thûåc hiïån àûúåc do coá nhiïìu àõnh nghôa, phaåm vi röång, vaâ phûúng phaáp luêån khaác nhau àûúåc caác nûúác khaác nhau sûã duång. Caác taâi khoaãn tiïìn tïå coá thïí khaác nhau nhiïìu hún caác taâi khoaãn vêåt chêët do caác phûúng phaáp àaánh giaá khaác nhau, tiïu chuêín möi trûúâng khaác nhau, vaâ caác giaã thiïët khaác àïí àaánh giaá cuäng khaác nhau. Ngoaåi trûâ chó tiïu tiïët kiïåm thûåc sûå, chûa thïí so saánh caác chó tiïu vô mö möi trûúâng giûäa caác nûúác. 155 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Möåt söë nghiïn cûáu úã Chêu Êu cho thêëy rùçng lûúång chêët ö nhiïîm àûúåc xuêët nhêåp khêíu qua khöng khñ vaâ nûúác laâ rêët lúán. Khi thiïëu caác thöng tin chñnh xaác vïì khöëi lûúång naây, viïåc sûã duång caác taâi khoaãn möi trûúâng phuåc vuå cöng taác chñnh saách seä bõ haån chïë. Tûúng tûå nhû vêåy, coân möåt lûúång rêët lúán chêët ö nhiïîm vaâ taâi nguyïn àang tiïìm êín trong thûúng maåi quöëc tïë. Nghiïn cûáu cuãa Thuåy Àiïín phaãn aánh rùçng caác hïå söë möi trûúâng (duâ laâ khñ thaãi ö nhiïîm hay sûã duång taâi nguyïn) àïìu coá thïí khaác biïåt rêët lúán giûäa caác nûúác, vaâ viïåc àaánh giaá chñnh xaác taác àöång möi trûúâng cuãa viïåc nhêåp khêíu cuãa möåt nûúác chó coá thïí àûúåc thûåc hiïån nïëu coá thöng tin vïì caác hïå söë möi trûúâng cuãa àöëi taác thûúng maåi cuãa nûúác àoá, tûâ taâi khoaãn möi trûúâng cuãa àöëi taác àoá. Ngoaâi ra, viïåc quaãn lyá caác vêën àïì möi trûúâng khu vûåc hoùåc toaân cêìu, nhû thay àöíi khñ hêåu hay mûa axit, àïìu àoâi hoãi phaãi coá taâi khoaãn möi trûúâng coá thïí so saánh àûúåc àöëi vúái tûâng quöëc gia. Chuá thñch: 1. Chûúng naây chuã yïëu lêëy tûâ Lange (2003b) vaâ chûúng 11 cuãa SEEA. 156 PHUÅ LUÅC NGUÖÌN VAÂ PHÛÚNG PHAÁP Phuå luåc 1: Xêy dûång caác Ûúác lûúång vïì Cuãa caãi Phuå luåc 2: Ûúác lûúång Cuãa caãi cho tûâng Quöëc gia, 2000 Phuå luåc 3: Ûúác lûúång Tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûâng Quöëc gia, 2000 Phuå luåc 4: Thay àöíi Cuãa caãi tñnh trïn Àêìu ngûúâi, 2000 157 Phuå luåc 1 XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Phuå luåc naây giúái thiïåu chi tiïët viïåc xêy dûång caác ûúác lûúång vïì cuãa caãi vaâ tiïët kiïåm thûåc tïë. Ûúác lûúång vïì cuãa caãi bao göìm caác thaânh phêìn sau: Töíng cuãa caãi Vöën saãn xuêët Maáy moác vaâ cöng trònh xêy dûång Àêët àö thõ Vöën tûå nhiïn Taâi nguyïn nùng lûúång (dêìu, khñ tûå nhiïn, than àaá thö, than non) Taâi nguyïn khoaáng saãn (bauxite, àöìng, vaâng, sùæt, chò, nick- en, phosphate, baåc, thiïëc, keäm) Taâi nguyïn göî Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî Àêët canh taác Àêët àöìng coã Caác khu vûåc àûúåc baão höå Vöën vö hònh àûúåc tñnh laâ phêìn dû, hiïåu söë giûäa töíng cuãa caãi vúái töíng vöën saãn xuêët vaâ vöën tûå nhiïn. Töíng cuãa caãi T öíng cuãa caãi coá thïí àuúåc tñnh bùçng Wt = C(s)e­r(s­t)ds; trong àoá Wt laâ töíng giaá trõ cuãa caãi, hoùåc vöën, trong nùm t; C(s) laâ tiïu t 159 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? duâng trong nùm s; r laâ tyã suêët doanh thu tûâ àêìu tû cuãa xaä höåi.1 Tyã suêët doanh thu tûâ àêìu tû cuãa xaä höåi bùçng:r = + C ; trong àoá laâ tyã suêët ûu àaäi theo thúâi gian (the pure rate of time preference), laâ C àöå co daän cuãa sûå thoaã duång àöëi vúái tiïu duâng. Vúái giaã thiïët h= 1, vaâ tiïu duâng tùng vúái möåt tyã lïå khöng àöíi, thò töíng cuãa caãi coá thïí àûúåc biïíu diïîn bùçng: Wt = C (t)e­(s­t)ds (A.1) t Giaá trõ hiïån taåi cuãa töíng cuãa caãi taåi thúâi àiïím t laâ möåt haâm tiïu duâng taåi thúâi gian t vaâ tyã suêët ûu àaäi theo thúâi gian. Biïíu thûác (A.1) giaã thiïët rùçng tiïu duâng nùçm trïn möåt àûúâng bïìn vûäng, tûác laâ mûác àöå tiïët kiïåm àuã àïí buâ àùæp sûå caån kiïåt nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn.Viïåc tñnh toaán töíng cuãa caãi yïu cêìu phaãi xem xeát caác yïëu töë dûúái àêy khi tñnh toaán mûác àöå tiïu duâng ban àêìu: Tñnh chêët thay àöíi cuãa tiïu duâng. Àïí giaãi quyïët vêën àïì naây, chuáng töi àaä sûã duång söë liïåu tiïu duâng trung bònh cuãa 3 nùm. Tyã lïå êm cuãa tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh. Khi tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh laâ söë êm, caác quöëc gia àang tiïu duâng taâi nguyïn thiïn nhiïn, gêy nguy hiïím cho triïín voång tiïu duâng trong tûúng lai. Cêìn àûa ra möåt thuúác ào vïì tiïu duâng bïìn vûäng trong trûúâng húåp naây. Nhû vêåy, nhûäng àiïìu chónh sau àêy àaä àûúåc thûåc hiïån: Viïåc tñnh toaán cuãa caãi xem xeát caác chuöîi söë liïåu tiïu duâng trong giai àoaån 1998­2000. Àöëi vúái nhûäng nùm maâ tiïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh laâ söë êm, thò tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh bõ trûâ khoãi tiïu duâng àïí coá giaá trõ tiïu duâng bïìn vûäng, tûác laâ mûác àöå tiïu duâng laâm cho töíng lûúång vöën khöng bõ aãnh hûúãng. Caác chuöîi tiïu duâng àûúåc àiïìu chónh àûúåc thïí hiïån theo giaá cöë àõnh nùm 2000. Giaá trõ trung bònh cuãa tiïu duâng theo giaá àö la khöng àöíi tûâ 1998 àïën 2000 àûúåc sûã duång laâm mûác tiïu duâng ban àêìu. 160 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Àïí phuåc vuå cho caác muåc àñch tñnh toaán, chuáng töi giaã thiïët tyã suêët ûu àaäi theo thúâi gian laâ 1,5 phêìn trùm (Pearce vaâ Ulph 1999), vaâ giúái haån thúâi gian trong voâng 25 nùm. Khoaãng thúâi gian naây tûúng àûúng vúái möåt thïë hïå. Chuáng töi sûã duång khoaãng thúâi gian 25 nùm trong suöët quaá trònh tñnh toaán cuãa caãi. Maáy moác, Thiïët bõ, vaâ Cöng trònh xêy dûång À ïí tñnh toaán töíng lûúång vöën vêåt chêët,coá thïí xem xeát möåt söë quy trònh ûúác lûúång. Trong àoá coá möåt söë quy trònh, chùèng haån tñnh töíng lûúång vöën tûâ giaá trõ baão hiïím hoùåc giaá trõ haåch toaán hoùåc tûâ caác söë liïåu àiïìu tra trûåc tiïëp, dêîn àïën nhûäng khoaãn chi phñ rêët lúán vaâ gùåp khoá khùn vïì thiïëu dûä liïåu. Caác quy trònh ûúác lûúång khaác, chùèng haån caác phûúng phaáp tñch luyä, vaâ àùåc biïåt laâ phûúng phaáp kï khai thûúâng xuyïn (PIM), reã hún vaâ dïî sûã duång hún búãi vò nhûäng phûúng phaáp naây chó yïu cêìu thöng tin vaâ dûä liïåu àêìu tû vïì voâng àúâi hûäu duång cuãa taâi saãn vaâ caác mö hònh khêëu hao. Nhûäng phûúng phaáp naây taåo caác chuöîi söë liïåu vïì vöën tûâ caác chuöîi tñch luyä àêìu tû vaâ laâ phûúng phaáp phöí biïën nhêët. PIM laâ phûúng phaáp àûúåc sûã duång búãi hêìu hïët caác nûúác OECD - nhûäng quöëc gia tiïën haânh ûúác lûúång töíng lûúång vöën (Bohm vaâ caác taác giaã khaác 2002; Mas vaâ caác taác giaã khaác 2000; Ward 1976). Trong phêìn ûúác lûúång cuãa chuáng töi vïì töíng lûúång vöën, chuáng töi cuäng sûã duång PIM. Biïíu thûá c phuâ húåp àïí tñnh toaán Kt, töíng lûúång vöën taåi thúâi kyâ t laâ: 19 (A.2) K t = I (1­ )i t­i i=0 trong àoá I laâ giaá trõ àêìu tû theo giaá khöng àöíi vaâ a laâ tyã lïå khêëu hao. Trong phûúng trònh (A.2) chuáng töi giaã thiïët thúâi kyâ tñch luyä (hoùåc voâng àúâi hûäu duång) laâ 20 nùm.2 Phûúng phaáp chiïët khêëu tñnh theo phûúng phaáp hònh hoåc vúái = 5 phêìn trùm àûúåc giaã thiïët laâ khöng àöíi giûäa caác quöëc gia vaâ theo thúâi gian.3 Cuöëi cuâng, xin lûu yá rùçng 161 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? phûúng trònh (A.2) haâm yá mö hònh khêëu hao One-Hoss- Shay -- giaá trõ cuãa möåt taâi saãn giaãm vïì 0 sau 20 nùm. Àïí ûúác lûúång phûúng trònh (A.2), chuáng töi cêìn chuöîi thúâi gian àêìu tû daâi hoùåc thay bùçng töíng lûúång vöën ban àêìu.4 Àaáng tiïëc laâ khöng coá söë liïåu vïì töíng lûúång vöën ban àêìu cho têët caã caác quöëc gia trong phêìn ûúác lûúång cuãa chuáng töi, vaâ thêåm chñ ngay caã trong caác trûúâng húåp coá dûä liïåu cöng böë (chùèng haån möåt söë nûúác OECD) thò viïåc sûã duång söë liïåu naây coá thïí dêîn àïën khoá khùn khi so saánh vúái caác quöëc gia khöng coá söë liïåu àoá. Chuöîi àêìu tû cuãa 65 quöëc gia coá àêìy àuã söë liïåu keáo daâi tûâ 1960 àïën 2000. 16 quöëc gia khöng coá söë liïåu àêìy àuã vïì chuöîi àêìu tû, nhûng nhûäng nùm khöng coá söë liïåu vïì àêìu tû chuáng töi laåi coá söë liïåu vïì saãn lûúång, chi tiïu tiïu duâng cuöëi cuâng (chi tiïu cöng cöång vaâ tû nhên), xuêët khêíu, vaâ nhêåp khêíu. Vúái thöng tin naây chuáng töi coá thïí tñnh caác chuöîi àêìu tû tûâ àùèng thûác haåch toaán quöëc gia Y = C + I + G + (X - M) bùçng caách lêëy töíng tiïët kiïåm trong nûúác trûâ ài xuêët khêíu roâng. Trong têët caã caác trûúâng húåp, hïå söë àêìu tû àûúåc tñnh toaán theo caách naây vaâ àêìu tû ban àêìu taåi nhûäng nùm maâ caã hai chuöîi àïìu coá hoùåc gêìn saát 1. Tuy nhiïn, àïí baão àaãm khaã nùng so saánh giûäa caác chuöîi àêìu tû, chuáng töi chia caác giaá trõ ûúác lûúång àêìu tû àûúåc lêëy tûâ àùèng thûác haåch toaán cho söë trung võ cuãa hïå söë naây tñnh theo tûâng quöëc gia. Vúái caác chuöîi àêìu tû cho 81 quöëc gia trong thúâi kyâ 1960­2000, thêåm chñ coá thïí tñnh toaán giaá trõ ûúác lûúång cuãa caác chuöîi vöën tûâ nùm 1979. Àöëi vúái nhûäng quöëc gia coân laåi maâ khöng coá àêìy àuã söë liïåu vïì caác chuöîi àêìu tû ban àêìu (do thiïëu dûä liïåu vïì viïåc hònh thaânh töíng vöën cöë àõnh hoùåc theo caác yïu cêìu àïí aáp duång àùèng thûác haåch toaán quöëc gia trong thúâi kyâ 1960­2000), chuáng töi cöë gùæng khùæc phuåc viïåc haån chïë söë liïåu bùçng caách sûã duång phûúng phaáp tiïëp cêån tûúng àöëi thêån troång. Chuáng töi keáo daâi chuöîi àêìu tû bùçng caách höìi quy loga cuãa hïå söë saãn lûúång àêìu tû theo thúâi gian, nhû trong nghiïn cûáu cuãa Larson vaâ caác taác giaã khaác (2000). Tuy nhiïn, chuáng töi khöng thûåc hiïån ngoaåi suy saãn lûúång, maâ chó giúái haån viïåc keáo daâi caác chuöîi àêìu tû trong nhûäng trûúâng húåp khöng coá quan saát vïì saãn lûúång tûúng ûáng. 162 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Àêët àö thõ T rong quaá trònh tñnh toaán giaá trõ vöën vêåt chêët cuãa möåt quöëc gia, caác ûúác lûúång vïì vöën vêåt chêët cuöëi cuâng bao göìm giaá trõ cuãa caác cöng trònh xêy dûång, maáy moác vaâ thiïët bõ vò giaá trõ töíng lûúång vöën àûúåc lêëy tûâ dûä liïåu hònh thaânh töíng vöën (sûã duång mö hònh kiïím kï thûúâng xuyïn) àûúåc tñnh tûâ caác yïëu töë naây. Tuy nhiïn, trong caác söë liïåu àêìu tû, chó riïng sûå caãi thiïån vïì àêët àai khöng àûúåc thïí hiïån. Do àoá, ûúác lûúång cuöëi cuâng cuãa chuáng töi vïì vöën hoaân toaân khöng phaãn aánh giaá trõ cuãa àêët àö thõ. Dûåa trïn nghiïn cûáu cuãa Kunte vaâ caác taác giaã khaác (1998) àêët àö thõ àûúåc àaánh giaá laâ möåt tyã lïå cöë àõnh cuãa giaá trõ vöën vêåt chêët.Lyá tûúãng nhêët laâ caác hïå söë naây àûúåc lêëy theo tûâng quöëc gia. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë, khöng coá thöng tin chi tiïët trïn baãng cên àöëi kïë toaán quöëc gia duâng àïí tñnh toaán caác hïå söë naây. Do àoá, tûúng tûå nhû Kunte vaâ caác taác giaã khaác (1998), chuáng töi sûã duång tyã lïå khöng àöíi bùçng 24 phêìn trùm:5 Ut = 0.24Kt (A.3) Taâi nguyïn Khoaáng saãn vaâ Nùng lûúång P hêìn naây mö taã phûúng phaáp sûã duång àïí ûúác lûúång giaá trõ cuãa caác taâi nguyïn khöng taái sinh. Ñt nhêët coá ba lyá do àûúåc àûa ra àïí giaãi thñch cho nhûäng khoá khùn vïì viïåc tñnh toaán naây. Thûá nhêët, têìm quan troång cuãa viïåc àûa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâo hïå thöëng taâi khoaãn quöëc gia chó múái àûúåc thûâa nhêån trong nhûäng thêåp kyã vûâa qua, vaâ mùåc duâ àaä coá nhiïìu nöî lûåc cho viïåc múã röång caác taâi khoaãn quöëc gia, nhûäng hoaåt àöång àoá hêìu nhû chó haån chïë úã caác töí chûác quöëc tïë (nhû Liïn húåp quöëc hoùåc Ngên haâng Thïë giúái). Thûá hai, khöng coá thõ trûúâng tû nhên cho caác trêìm tñch taâi nguyïn dûúái loâng àêët àïí thöng tin vïì giaá trõ cuãa nguöìn cung cêëp naây. Thûá ba, quy mö cuãa nguöìn dûå trûä àûúåc àõnh nghôa theo thuêåt ngûä kinh tïë - 163 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? nguöìn dûå trûä laâ "phêìn trûä lûúång taâi nguyïn coá thïí khai thaác vïì mùåt kinh tïë hoùåc saãn xuêët taåi thúâi àiïím xaác àõnh - vaâ, do àoá, noá tuyâ thuöåc vaâo caác àiïìu kiïån kinh tïë hiïån taåi, àoá laâ cöng nghïå vaâ giaá6. Mùåc duâ coá nhûäng khoá khùn naây, giaá trõ àöla àûúåc êën àõnh cho caác trûä lûúång taâi nguyïn nùng lûúång chñnh (dêìu, khñ, vaâ than7) vaâ 10 loaåi kim loaåi vaâ khoaáng saãn (bauxite, àöìng, vaâng, quùång sùæt, chò, nickel, àaá phosphate, baåc, thiïëc vaâ keäm) cho têët caã caác quöëc gia coá söë liïåu saãn xuêët. Phûúng phaáp tiïëp cêån àûúåc sûã duång trong ûúác lûúång cuãa chuáng töi dûåa trïn nguyïn tùæc kinh tïë àaä coá tûâ lêu, àoá laâ giaá trõ cuãa taâi saãn phaãi àûúåc ào lûúâng theo giaá trõ chiïët khêëu hiïån taåi cuãa lúåi nhuêån kinh tïë trong voâng àúâi cuãa taâi nguyïn. Àöëi vúái möåt quöëc gia vaâ nguöìn taâi nguyïn cuå thïí, giaá trõ naây àûúåc thïí hiïån bùçng biïíu thûác sau: t+T ­1 Vt = iqi/(1+ r )(i-t) (A.4) i =t Trong àoá, i qi laâ lúåi nhuêån kinh tïë hoùåc töíng tiïìn thuï taåi thúâi gian i (i thïí hiïån àún giaá thuï vaâ qi biïíu diïîn viïåc saãn xuêët), r laâ tyã lïå chiïët khêëu xaä höåi, vaâ T laâ voâng àúâi cuãa nguöìn taâi nguyïn. Ûúác lûúång Tiïìn thuï trong tûúng lai Mùåc duâ phûúng phaáp tiïëp cêån naây àûúåc hiïíu rêët roä vaâ ñt khi coá cêu hoãi àùåt ra nhûng phûúng phaáp naây vêîn ñt àûúåc sûã duång àïí ûúác lûúång giaá trõ taâi saãn tûå nhiïn trong thûåc tïë vò noá àoâi hoãi kiïën thûác vïì giaá trõ tiïìn thuï thûåc tïë trong tûúng lai. Thay vaâo àoá, sûã duång phiïn baãn àún giaãn hoaá (A.4) trong àoá dûå baáo tiïìn thuï tûúng lai dûåa trïn caác giaã thiïët ñt nhiïìu haån chïë hún (chùèng haån töíng tiïìn thuï khöng àöíi, sûå töëi ûu trong quaá trònh khai thaác) . Phiïn baãn àún giaãn hoaá úã àêy giaã thiïët rùçng àún giaá thuï tùng trûúãng vúái töëc àöå g : r , = g = 1+ ( ­1)(1+ r)T trong àoá = 1,15 laâ àöå döëc cuãa haâm chi r ­ g phñ, àûúåc giaã thiïët laâ coá àöå co daän bùçng nhau r*, r* = (nhû 1+ g 164 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI trong nghiïn cûáu cuãa Vincent 1996). Sau àoá, tyã lïå chiïët khêëu thûåc tïë laâ: Vt = t qt1+ 1 1­ 1 r* (1+ r*)T (A.5) Biïíu thûác naây àûúåc sûã duång àïí tñnh giaá trõ cuãa nguöìn taâi nguyïn khi viïåc khai thaác seä keáo daâi àïën sau nùm 2000. Lûåa choån T Àïí hûúáng dêîn lûåa choån möåt giaá trõ thúâi gian caån kiïåt, chuáng töi tñnh toaán caác hïå söë trûä lûúång/saãn xuêët cho têët caã caác quöëc gia, caác nùm vaâ caác nguöìn lûåc8. Baãng A1 cung cêëp trung võ cuãa caác hïå söë naây àöëi vúái caác taâi nguyïn khaác nhau. Baãng A.1 Söë nùm trung võ cuãa voâng àúâi Nùng lûúång Kim loaåi vaâ khoaáng saãn Dêìu 17 Bauxite 178 Khñ 36 Àöìng 38 Than àaá 122 Vaâng 16 Than non 192 Quùång sùæt 133 Chò 18 Nickel 27 Phosphate 28 Thiïëc 28 Baåc 22 Keäm 17 Ngoaåi trûâ than, bauxite, vaâ sùæt coá trûä lûúång lúán, caác hïå söë trûä lûúång/saãn xuêët àïìu coá xu hûúáng trong khoaãng tûâ 20 àïën 30 nùm. Nhû trong nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái (1997), chuáng töi lûåa choån giaá trõ nhoã hún T = 20 cho têët caã caác taâi nguyïn vaâ caác quöëc gia. Theo quan àiïím thûåc duång, viïåc lûåa choån thúâi gian caån kiïåt daâi hún coá thïí àoâi hoãi phaãi tùng khoaãng thúâi gian àïí dûå baáo töíng tiïìn thuï 165 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? (phuåc vuå phûúng trònh A.4]). Mùåt khaác, tiïìn thuï nhêån àûúåc trong tûúng lai coá troång söë thêëp hún do chuáng àûúåc chiïët khêëu nhiïìu hún. Cuöëi cuâng, mûác àöå khöng chùæc chùæn caâng tùng lïn khi khoaãng thúâi gian caâng daâi. Sûå khöng chùæc chùæn laâm cho caác cöng ty vaâ caác chñnh phuã khoá coá khaã nùng phaát triïín trûä lûúång àïí baão àaãm khai thaác trong voâng hún 20 nùm. Taâi nguyïn göî C öng duång kinh tïë chuã yïëu cuãa rûâng laâ nguöìn taâi nguyïn göî. Nguöìn cuãa caãi naây àûúåc tñnh laâ giaá trõ hiïån taåi roâng cuãa caác khoaãn tiïìn thuï tûâ hoaåt àöång saãn xuêët göî troân. Khi àoá, viïåc ûúác lûúång àoâi hoãi caác söë liïåu vïì saãn xuêët göî troân, àún giaá thuï vaâ thúâi gian àïën khi caån kiïåt taâi nguyïn rûâng (nïëu khöng àûúåc quaãn lyá bïìn vûäng). Söë liïåu vïì doâng saãn xuêët göî troân haâng nùm àûúåc lêëy tûâ cú súã dûä liïåu cuãa Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp cuãa Liïn húåp quöëc (FAOSTAT).9 Viïåc tñnh toaán tiïìn thuï seä phûác taåp hún. Vïì mùåt lyá thuyïët, giaá trõ cuãa lûúång göî hiïån nay bùçng vúái giaá tñnh theo tuöíi cêy trong tûúng lai maâ chuã rûâng thu àûúåc sau khi trûâ caác chi phñ chùm soác cêy àïën khi trûúãng thaânh. Trïn thûåc tïë, giaá tñnh theo tuöíi cêy thûúâng khöng coá sùén, vaâ chuáng töi àaä tñnh àún giaá tûác laâ tñch cuãa giaá bònh quên gia quyïìn nhên vúái giaá thuï. Giaá bònh quên gia quyïìn cuãa taâi nguyïn göî hiïån taåi àûúåc ûúác lûúång laâ söë trung bònh cuãa ba loaåi giaá (àûúåc tñnh theo troång söë saãn xuêët: (1) àún giaá xuêët khêíu cuãa göî troân cöng nghiïåp thuöåc hoå tuâng baách; (2) àún giaá xuêët khêíu cuãa göî troân cöng nghiïåp khöng thuöåc hoå tuâng baách; vaâ (3) giaá ûúác lûúång bònh quên toaân thïë giúái cuãa göî laâm nhiïn liïåu. Söë bònh quên gia quyïìn theo khu vûåc àûúåc sûã duång trong trûúâng húåp khöng coá söë liïåu vïì caác mûác giaá úã cêëp quöëc gia.10 Söë liïåu vïì chi phñ saãn xuêët lêm nghiïåp khöng coá sùén àöëi vúái têët caã caác nûúác. Do àoá, giaá thuï theo khu vûåc ([giaá-chi phñ]/giaá) àûúåc ûúác lûúång dûåa trïn caác nghiïn cûáu sùén coá vaâ tham khaão yá kiïën caác chuyïn gia lêm nghiïåp cuãa Ngên haâng Thïë giúái. 166 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Vò chuáng töi aáp duång giaá trõ thõ trûúâng àöëi vúái taâi nguyïn göî hiïån taåi, nïn cêìn phên biïåt giûäa diïån tñch rûâng àaä sùén saâng vaâ diïån tñch rûâng chûa sùén saâng cung cêëp göî vò möåt söë loaåi göî hiïån taåi khöng thïí tiïëp cêån àûúåc hoùåc coá giaá trõ söëng coân vïì mùåt kinh tïë. Diïån tñch rûâng sùén saâng cung cêëp göî àûúåc ûúác lûúång laâ nhûäng khoaãng rûâng nùçm trong baán kñnh 50km tñnh tûâ cú súã haå têìng. Tiïìn thuï àûúåc vöën hoaá bùçng viïåc sûã duång giaá trõ chiïët khêëu 4% tñnh vaâo nguöìn vöën taâi nguyïn göî. Khaái niïåm sûã duång taâi nguyïn rûâng bïìn vûäng àûúåc àûa ra thöng qua viïåc lûåa choån khoaãng thúâi gian trong àoá doâng taâi nguyïn àûúåc vöën hoaá. Nïëu lûúång göî troân thu hoaåch nhoã hún giaá trõ roâng tùng lïn haâng nùm, tûác laâ, rûâng àûúåc khai thaác bïìn vûäng, thò khoaãng thúâi gian naây laâ 25 nùm. Nïëu lûúång göî troân thu hoaåch lúán hún giaá trõ roâng tùng lïn haâng nùm, thò thúâi gian àïën khi caån kiïåt seä àûúåc tñnh. Thúâi gian àïën khi caån kiïåt dûåa trïn giaá trõ ûúác lûúång taâi nguyïn rûâng chia cho hiïåu söë giûäa saãn xuêët vaâ giaá trõ tùng thïm. Khoaãng thúâi gian nhoã hún 25 nùm vaâ thúâi gian àïën khi caån kiïåt sau àoá seä àûúåc sûã duång laâm voâng àúâi cuãa nguöìn taâi nguyïn. Söë liïåu saãn xuêët göî troân vaâ göî nhiïn liïåu laâ söë liïåu nùm 2000, àûúåc lêëy tûâ söë liïåu trûåc tuyïën vïì ngaânh lêm nghiïåp cuãa FAOSTAT. Söë liïåu vïì göî troân cöng nghiïåp (göî thö) thuöåc hoå tuâng baách vaâ khöng thuöåc hoå tuâng baách àûúåc thu thêåp tûâ niïn giaám cuãa Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng nghiïåp Liïn húåp quöëc (UNFAO 2000): Saãn phêím lêm nghiïåp 1997­2001. Söë liïåu vïì giaá göî nhiïn liïåu àûúåc lêëy tûâ söë liïåu trûåc tuyïën vïì ngaânh lêm nghiïåp cuãa FAOSTAT. Giaá xuêët khêíu göî troân àûúåc tñnh tûâ söë liïåu tûâ Saãn phêím lêm nghiïåp 1997­2001 cuãa UNFAO. Caác nghiïn cûáu àûúåc sûã duång laâm cú súã àïí ûúác lûúång giaá thuï taâi nguyïn laâ Fortech 1997; Whiteman 1996; Tay vaâ caác taác giaã khaác 2001; Lopina vaâ caác taác giaã khaác 2003; Haripriya1998; Global Witness 2001; Eurostat 2002. Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî N guöìn thu tûâ göî khöng phaãi laâ àoáng goáp duy nhêët cuãa rûâng. Nhûäng lúåi ñch ngoaâi göî cuãa rûâng nhû caác lêm saãn khaác, sùn 167 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? bùæn, giaãi trñ, baão vïå nguöìn nûúác, vaâ caác giaá trõ khaác laâ nhûäng lúåi ñch to lúán thûúâng khöng àûúåc haåch toaán. Àiïìu naây laâm cho taâi nguyïn rûâng chûa àûúåc àaánh giaá àuáng mûác. Möåt nghiïn cûáu töíng quan vïì lúåi ñch cuãa rûâng ngoaâi göî úã caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín cho thêëy lúåi tûác trïn möåt hecta trong möåt nùm tûâ caác lúåi ñch naây thay àöíi tûâ 190 àöla trïn möåt hecta úã caác nûúác phaát triïín àïën 145 àöla trïn möåt hecta úã caác nûúác àang phaát triïín (theo Lampietti vaâ Dixon 1995 vaâ Croitoru vaâ caác taác giaã khaác 2005, vaâ àûúåc àiïìu chónh theo giaá nùm 2000). Chuáng töi giaã àõnh rùçng chó möåt phêìn mûúâi diïån tñch rûâng úã möîi nûúác laâ coá thïí tiïëp cêån àûúåc, do àoá, lúåi ñch haâng nùm seä àûúåc tñnh bùçng caách lêëy giaá trõ trïn möîi hecta naây nhên vúái möåt phêìn mûúâi diïån tñch rûâng úã möîi nûúác. Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî sau àoá àûúåc tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi roâng cuãa caác lúåi ñch trong suöët thúâi gian thu höìi vöën laâ 25 nùm.9 Àêët canh taác S öë liïåu vïì giaá àêët nöng nghiïåp cuãa caác quöëc gia khöng àûúåc cöng böë röång raäi vaâ kïí caã khi söë liïåu naây coá sùén thò ngûúâi ta vêîn cho rùçng thõ trûúâng àêët àai bõ boáp meáo gêy khoá khùn cho viïåc so saánh möåt caách coá yá nghôa giûäa caác nûúác. Do vêåy, chuáng töi àaä choån caách ûúác lûúång giaá trõ àêët àai dûåa trïn giaá trõ chiïët khêëu hiïån taåi cuãa giaá thuï àêët, giaã thiïët rùçng caác saãn phêím tûâ àêët àûúåc baán theo mûác giaá thïë giúái. Lúåi tûác tûâ àêët àai àûúåc tñnh laâ söë chïnh lïåch giûäa giaá trõ thõ trûúâng cuãa saãn lûúång thu hoaåch vaâ chi phñ saãn xuêët theo tûâng loaåi cêy tröìng. Chñn loaåi cêy tröìng àaåi diïån àûúåc choån, chuã yïëu dûåa trïn têìm quan troång cuãa chuáng vïì diïån tñch gieo tröìng, saãn lûúång, vaâ doanh thu. Vúái ba yïëu töë naây, chñn loaåi cêy tröìng àaåi diïån sau àêy àaä àûúåc xem xeát: ngö, luáa, luáa myâ, chuöëi, nho, taáo, cam, àêåu naânh vaâ caâ phï. Ngö, luáa, vaâ luáa myâ àûúåc tñnh riïng tûâng loaåi búãi vò caác cêy tröìng naây chiïëm hêìu hïët taâi nguyïn àêët nöng nghiïåp cuãa thïë giúái. Chuöëi, nho, taáo vaâ cam àûúåc sûã duång laâm caác àaåi 168 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI diïån cho caác nhoám cêy tröìng laâ rau quaã. Àêåu naânh vaâ caâ phï àûúåc sûã duång laâm àaåi diïån cho caác nhoám cêy tröìng lêëy dêìu vaâ àöì uöëng. Caác loaåi cêy lêëy cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác àûúåc tñnh laâ phêìn dû cuãa töíng giaá trõ àêët canh taác trûâ ài diïån tñch gieo tröìng cuãa chñn nhoám trïn. Lúåi tûác kinh tïë haâng nùm tûâ àêët àûúåc tñnh bùçng tyã lïå phêìn trùm cuãa doanh thu tûâ saãn xuêët möîi loaåi cêy tröìng, coân àûúåc goåi theo caách khaác laâ tyã lïå lúåi tûác cho thuï. Tyã lïå lúåi tûác cho thuï àûúåc lêëy tûâ möåt loaåt caác nghiïn cûáu vïì ngaânh. Vñ duå: tyã lïå lúåi tûác cho thuï àöëi vúái cêy luáa sûã duång thöng tin vïì caác tyã lïå lúåi tûác cho thuï cuãa Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên Laâo (67,6 phêìn trùm), Ai Cêåp (30,6 phêìn trùm), vaâ Inàönïxia (56,1 phêìn trùm) àïí tñnh tyã lïå lúåi tûác cho thuï cuãa thïë giúái laâ 51%. Caác tyã lïå lúåi tûác cho thuï khaác àûúåc sûã duång göìm 30 phêìn trùm àöëi vúái ngö (Trung Quöëc, Ai Cêåp, Yïmen), 34 phêìn trùm àöëi vúái luáa mò (Ai Cêåp, Yïmen, Möng cöí, Ïcuaào), 27 phêìn trùm àöëi vúái àêåu naânh (Trung Quöëc, Braxin, AÁchentina), 8 phêìn trùm àöëi vúái caâ phï (Nicaragoa, Pïru, Viïåt Nam, Cöëtxta Rica), 42 phêìn trùm àöëi vúái chuöëi (Braxin, Cölömbia, Cöëtxta Rica, Búâ biïín ngaâ, Ïcuaào, Martinique, Suriname, Yïmen), 31 phêìn trùm àöëi vúái nho (Mönàöva, AÁchentina), 36 phêìn trùm àöëi vúái taáo vaâ cam (giaá trõ naây dûåa trïn söë trung bònh giûäa taáo vaâ cam vò chûa coá nghiïn cûáu vïì ngaânh àöëi vúái hai loaåi cêy naây). Caác hïå söë theo loaåi cêy tröìng naây sau àoá seä àûúåc nhên vúái giaá trõ saãn xuêët taåi mûác giaá thïë giúái. Àiïìu naây coá taác duång gùæn giaá thuï àêët cao hún vúái caác loaåi àêët coá nùng suêët cao hún. Tuy nhiïn, viïåc aáp duång caác tyã suêët trung bònh theo loaåi cêy tröìng theo caách naây coá thïí seä àaánh giaá thêëp giaá trõ cuãa nhûäng diïån tñch àêët coá nùng suêët cao nhêët vaâ àaánh giaá quaá cao giaá trõ cuãa nhûäng diïån tñch àêët coá nùng suêët thêëp nhêët trong àõa baân möåt quöëc gia. Giaá thuï àêët chung cuãa möåt quöëc gia àûúåc tñnh laâ söë bònh quên gia quyïìn (lêëy troång söë theo diïån tñch gieo tröìng) cuãa giaá thuï àêët àöëi vúái 10 nhoám cêy tröìng nïu trïn. Lúåi tûác tûâ àêët àai cuãa nhoám thûá mûúâi (cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác) àûúåc tñnh theo caách khaác. Vò khöng coá loaåi cêy tröìng àaåi diïån cho nhoám naây nïn giaá thuï àêët àûúåc tñnh bùçng 80 phêìn trùm cuãa söë bònh quên gia quyïìn (lêëy troång 169 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? söë theo diïån tñch gieo tröìng) cuãa ba loaåi nguä cöëc chñnh. Àiïìu naây dûåa trïn giaã àõnh caác loaåi cuã, haåt vaâ caác loaåi cêy tröìng khaác thu lúåi tûác thêëp hún trïn möåt hecta àêët. Àïí phaãn aánh tñnh bïìn vûäng cuãa hoaåt àöång canh taác hiïån nay, lúåi tûác nùm 2000 àûúåc duâng àïí dûå baáo lúåi tûác cho nùm 2020 dûåa trïn sûå tùng trûúãng saãn xuêët (diïån tñch àêët àûúåc giaã àõnh laâ khöng àöíi). Trong khoaãng giûäa 2020 vaâ 2024, giaá trõ saãn xuêët àûúåc giûä khöng àöíi. Tyã lïå tùng trûúãng úã caác nûúác phaát triïín laâ 0,97%, úã caác nûúác àang phaát triïín laâ 1,94% (Rosengrant vaâ caác taác giaã khaác 1995). Giaá trõ hiïån taåi chiïët khêëu cuãa doâng lúåi tûác naây sau àoá àûúåc tñnh theo tyã lïå chiïët khêëu 4%. Àêët àöìng coã Àêët àöìng coã àûúåc tñnh giaá trõ bùçng caác phûúng phaáp tûúng tûå nhû aáp duång àöëi vúái àêët canh taác. Lúåi tûác tûâ àêët àöìng coã àûúåc giaã àõnh laâ tyã lïå cöë àõnh cuãa giaá trõ saãn xuêët. Trung bònh chi phñ saãn xuêët laâ 55% doanh thu, vaâ do vêåy, lúåi tûác tûâ àêët àöìng coã àûúåc giaã àõnh bùçng 45% giaá trõ saãn lûúång. Giaá trõ saãn lûúång àûúåc tñnh trïn saãn lûúång thõt boâ, thõt cûâu, sûäa, vaâ len àûúåc àaánh giaá theo giaá quöëc tïë. Cuäng nhû àöëi vúái àêët canh taác, phêìn giaá trõ cho thuï cuãa giaá trõ saãn lûúång àûúåc aáp duång àöëi vúái saãn lûúång cuãa àêët àöìng coã theo tûâng nûúác àûúåc tñnh theo mûác giaá thïë giúái. Giaá trõ hiïån taåi cuãa doâng giaá trõ naây sau àoá àûúåc tñnh theo tyã lïå chiïët khêëu 4% trong thúâi gian 25 nùm. Àïí phaãn aánh tñnh bïìn vûäng cuãa hoaåt àöång chùn thaã gia suác hiïån taåi, lúåi tûác nùm 2000 àûúåc duâng àïí dûå baáo lúåi tûác túái nùm2020 dûåa trïn töëc àöå tùng trûúãng saãn xuêët (diïån tñch àêët àûúåc giaã àõnh laâ khöng àöíi). Trong khoaãng giûäa 2020 vaâ 2025, giaá trõ saãn xuêët àûúåc giûä khöng àöíi. Tyã lïå tùng trûúãng úã caác nûúác phaát triïín laâ 0,89%, úã caác nûúác àang phaát triïín laâ 2,95% (Rosengrant vaâ caác taác giaã khaác 1995). Giaá trõ hiïån taåi chiïët khêëu cuãa doâng lúåi tûác naây sau àoá àûúåc tñnh theo tyã lïå chiïët khêëu 4%. 170 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Caác khu vûåc àûúåc baão höå C aác khu vûåc àûúåc baão höå mang laåi möåt söë lúåi ñch tûâ giaá trõ baão töìn àïën giaá trõ giaãi trñ. Caác khu vûåc naây coá thïí mang laåi nguöìn thu nhêåp to lúán tûâ ngaânh du lõch maåo hiïím. Caác giaá trõ naây àûúåc thïí hiïån úã mong muöën chi traã ngaây caâng tùng lïn àöëi vúái caác lúåi ñch naây. Viïåc thiïët lêåp vaâ duy trò töët caác khu vûåc àûúåc baão höå laâ möåt nguöìn taâi saãn cho tûúng lai, vaâ do àoá caác khu vûåc àûúåc baão höå taåo thaânh möåt phêìn quan troång trong giaá trõ ûúác lûúång vïì vöën tûå nhiïn. Mong muöën chi traã àïí baão töìn caác vuâng tûå nhiïn laâ rêët khaác nhau, vaâ khöng coá söë liïåu so saánh vêën àïì naây. Giaá trõ cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå (Caác nhoám I­VI thuöåc Liïn minh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïë [IUCN]) àûúåc tñnh bùçng giaá trõ thêëp hún giûäa lúåi tûác trïn möåt hecta àöìng coã vaâ lúåi tûác tûâ möåt hecta àêët canh taác ­ tûúng tûå nhû chi phñ cú höåi. Sau àoá, lúåi tûác naây àûúåc vöën hoaá trong thúâi gian 25 nùm, sûã duång tyã lïå chiïët khêëu 4%. Viïåc giúái haån giaá trõ cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå úã chi phñ cú höåi cuãa viïåc baão töìn coá leä seä chó thïí hiïån giaá trõ töëi thiïíu chûá khöng phaãi giaá trõ àêìy àuã cuãa caác khu vûåc àûúåc baão höå. Söë liïåu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå àûúåc lêëy tûâ Cú súã dûä liïåu Toaân cêìu vïì caác Khu vûåc àûúåc baão höå (WDPA), àûúåc Trung têm Giaám saát Baão töìn Thïë giúái thuöåc Chûúng trònh Möi trûúâng cuãa Liïn húåp quöëc (UNEP-WCMC) xêy dûång. Vúái viïåc thûúâng xuyïn cêåp nhêåt cú súã dûä liïåu, söë liïåu àûúåc sûã duång laâ cuãa nùm 2003. Trong caác trûúâng húåp thiïëu söë liïåu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå, söë liïåu naây àûúåc giaã àõnh bùçng 0. Tñnh toaán Tiïët kiïåm Roâng àûúåc Àiïìu chónh T iïët kiïåm roâng àûúåc àiïìu chónh ào lûúâng sûå thay àöíi vïì giaá trõ cuãa möåt loaåt taâi saãn cuå thïí, tûác laâ àêìu tû/thöi khöng àêìu tû thöng qua caác bùçng caác loaåi hònh vöën khaác nhau (vöën saãn xuêët, vöën 171 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? nhên lûåc, vöën tûå nhiïn). Caác kïët quaã tñnh toaán khöng àêìy àuã vò khöng bao göìm möåt söë nguöìn thöng tin quan troång vïì sûå suy thoaái cuãa möi trûúâng nhû caån kiïåt nguöìn nûúác ngêìm, hoaåt àöång ngû nghiïåp khöng bïìn vûäng, vaâ suy giaãm chêët lûúång àêët àai. Àiïìu naây laâ do thiïëu söë liïåu coá thïí so saánh giûäa caác nûúác, chûá khöng phaãi do cöë tònh boã qua. Viïåc mö taã chi tiïët vïì phûúng phaáp luêån àïí tñnh tiïët kiïåm roâng àuúåc àiïìu chónh coá thïí tòm thêëy taåi trang web Kinh tïë Möi trûúâng cuãa Ngên haâng Thïë giúái Baãng A.2 Tñnh Tiïët kiïåm Roâng àûúåc Àiïìu chónh Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Töíng tiïët Hiïåu cuãa GNI GNS = GNI ­ WDI, kiïåm quöëc vaâ tiïu duâng Tiïu duâng tû OECD, gia (GNS) cöng cöång vaâ nhên ­ tiïu UN tû nhên, sau àoá duâng cöng + giaá cöång vúái giaá trõ trõ chuyïín dõch chuyïín dõch vöën roâng vöën roâng Khêëu hao Giaá trõ thay thïë (söë liïåu lêëy trûåc UN Trong trûúâng húåp khöng coá söë Söë liïåu cuãa UN khöng (Depr) cuãa vöën àûúåc tiïëp tûâ nguöìn liïåu quöëc gia, giaá trõ naây àûúåc coá sau nùm 1999 àöëi vúái duâng hïët trong hoùåc söë ûúác ûúác lûúång nhû sau. Söë liïåu hêìu hïët caác nûúác. Caác quaá trònh saãn lûúång) sùén coá vïì khêëu hao dûúái daång söë liïåu coân thiïëu àaä xuêët. tyã lïå phêìn trùm trïn GNI àûúåc àûúåc ûúác lûúång. höìi quy trïn log cuãa GNI bònh quên àêìu ngûúâi. Höìi quy naây sau àoá àûúåc sûã duång àïí ûúác lûúång nhûäng söë liïåu vïì khêëu hao coân thiïëu. Höìi quy: Dep/GNI = a + (b* Ln(GNI/cap)). Höìi quy àûúåc ûúác lûúång trïn cú súã 5 nùm (tûác laâ, höìi quy nùm 1970 àûúåc sûã duång àïí ûúác lûúång khêëu hao tñnh theo tyã lïå phêìn trùm GNI trong caác nùm 1970­1974.) Trong trûúâng húåp chó thiïëu söë liïåu cuãa möåt söë nùm, tyã lïå khêëu hao giöëng nhau seä àûúåc aáp duång. 172 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Tiïët kiïåm Hiïåu söë giûäa NNS = GNS ­ quöëc gia töíng tiïët kiïåm Depr roâng quöëc gia vaâ sûã (NNS) duång vöën cöë àõnh. Chi tiïu Chi tiïu hoaåt (söë liïåu àûúåc Chi tiïu Trong trûúâng húåp thiïëu söë Biïën naây khöng bao cho giaáo àöång thûúâng lêëy trûåc tiïëp tûâ thûúâng liïåu, viïåc ûúác lûúång àûúåc thûåc göìm àêìu tû tû nhên vaâo duåc (EE) xuyïn cuãa khu nguöìn hoùåc xuyïn hiïån nhû sau: (1) àöëi vúái giaáo duåc. Noá chó bao vûåc cöng cho àûúåc ûúác lûúång) cho giaáo nhûäng söë liïåu bõ thiïëu giûäa hai göìm chi tiïu cöng coá söë giaáo duåc, bao duåc thúâi àiïím lêëy söë liïåu, thöng tin liïåu coá thïí so saánh giûäa göìm lûúng vaâ (cöng): bõ thiïëu àûúåc tñnh bùçng söë caác nûúác. Lûu yá: söë liïåu khöng bao göìm UNESC trung bònh giûäa hai thúâi àiïím chi tiïu cho giaáo duåc chó caác khoaãn àêìu O lêëy söë liïåu; (2) àöëi vúái nhûäng coá cho àïën nùm 1997. tû cú baãn vaâo söë liïåu bõ thiïëu sau thúâi àiïím Chi thûúâng xuyïn möåt nhaâ cûãa vaâ lêëy söë liïåu cuöëi cuâng, thöng tin àö la cho giaáo duåc thiïët bõ. coân thiïëu àûúåc tñnh dûåa trïn khöng nhêët thiïët seä giaã àõnh rùçng chi tiïu cho giaáo mang laåi lúåi tûác chñnh duåc laâ möåt phêìn khöng àöíi bùçng möåt àö la vöën trong GNI. nhên lûåc (vñ duå, xem Jorgensen vaâ Fraumeni 1992). Tuy nhiïn, cêìn àiïìu chónh caác taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Trong caác taâi khoaãn quöëc gia, chi tiïu khöng phaãi vöën cöë àõnh cho giaáo duåc àûúåc haåch toaán nhû tiïu duâng. Nïëu vöën nhên lûåc cuãa möåt quöëc gia àûúåc coi laâ taâi saãn giaá trõ, thò chi tiïu àïí hònh thaânh nïn vöën naây phaãi àûúåc coi nhû möåt khoaãn àêìu tû. 173 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Caån kiïåt Tñch cuãa àún ED = saãn lûúång Khöëi lûúång: Caån kiïåt nùng lûúång àïì Giaá laâ giaá quöëc tïë chûá nùng giaá thuï taâi * giaá thõ trûúâng OECD, Dêìu khñ cêåp àïën dêìu thö, khñ khöng phaãi giaá trong lûúång (ED) nguyïn vaâ khöëi quöëc tïë bònh Anh quöëc, Cú àöët tûå nhiïån, vaâ than nûúác, àïí phaãn aánh chi lûúång nùng quên * àún giaá quan Nùng àaá (than àaá thö vaâ than phñ xaä höåi cuãa viïåc khai lûúång thûåc tïë thuï taâi nguyïn lûúång Quöëc tïë, non). thaác caån kiïåt nùng àûúåc khai thaác. Baách khoa Dêìu Àún giaá thuï taâi lûúång. Àiïìu naây khaác vúái Bao göìm than khñ Quöëc tïë, nguyïn àûúåc tñnh bùçng caác phûúng phaáp luêån àaá, dêìu thö, vaâ Liïn húåp quöëc, (àún giaá thïë giúái ­ chi taâi khoaãn quöëc gia maâ khñ àöët tûå Ngên haâng Thïë phñ bònh quên)/ àún giaá coá thïí sûã duång giaá trong nhiïn. giúái, caác nguöìn thïë giúái. Lûu yá: chi phñ nûúác àïí ào lûúâng GDP quöëc gia. Giaá: biïn cêìn àûúåc sûã duång nùng lûúång. Sûå khaác OECD, Dêìu khñ thay cho chi phñ bònh biïåt naây giaãi thñch nhûäng Anh quöëc quên àïí tñnh chi phñ cú sai biïåt cuöëi cuâng vïì giaá (British höåi thûåc sûå cuãa viïåc trõ àöëi vúái viïåc khai thaác Petroleum), caác khai thaác. Tuy nhiïn, caån kiïåt nùng lûúång vaâ nguöìn trong khoá coá thïí tñnh àûúåc GDP nùng lûúång. nûúác. Chi phñ: chi phñ biïn. IEA,Ngên haâng Thïë giúái, caác nguöìn quöëc gia Caån kiïåt Tñch cuãa àún MD = saãn lûúång Khöëi lûúång: Caån kiïåt khoaáng saãn Giaá laâ giaá quöëc tïë chûá khoaáng giaá thuï taâi * giaá thõ trûúâng Niïn giaám àïì cêåp àïën thiïëc, vaâng, khöng phaãi giaá trong saãn (MD) nguyïn vaâ khöëi quöëc tïë bònh khoaáng saãn chò, keäm, àöìng, nickel, nûúác, àïí phaãn aánh chi lûúång khoaáng quên * àún giaá USGS (2005). baåc, bauxit, vaâ phöt- phñ xaä höåi cuãa viïåc khai saãn thûåc tïë thuï taâi nguyïn Giaá: Baãn tin giaá phat. thaác caån kiïåt khoaáng àûúåc khai thaác. haâng hoáa haâng Àún giaá thuï taâi saãn. Àiïìu naây khaác vúái Bao göìm thiïëc, thaáng nguyïn àûúåc tñnh bùçng caác phûúng phaáp luêån vaâng, chò, keäm, UNCTAD. Chi (àún giaá thïë giúái ­ chi taâi khoaãn quöëc gia coá àöìng, nickel, phñ: phñ bònh quên)/ àún giaá thïí sûã duång giaá trong baåc, bauxit, vaâ Ngên haâng Thïë thïë giúái. Lûu yá: chi phñ nûúác àïí ào lûúâng GDP phöt-phat. giúái, caác nguöìn biïn cêìn àûúåc sûã duång khoaáng saãn. Sûå khaác quöëc gia thay cho chi phñ bònh biïåt naây giaãi thñch nhûäng quên àïí tñnh chi phñ cú sai biïåt cuöëi cuâng vïì giaá höåi thûåc sûå cuãa viïåc trõ àöëi vúái viïåc khai thaác khai thaác. Tuy nhiïn, caån kiïåt khoaáng saãn vaâ khoá coá thïí tñnh àûúåc GDPkhoaáng saãn. chi phñ biïn. 174 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI Giaá trõ Tñch cuãa àún NFD = (saãn Saãn lûúång göî ÚÃ möåt quöëc gia coá giaá trõ Giaá trõ roâng cuãa sûå caån roâng cuãa giaá thuï taâi lûúång göî troân troân: Cú súã dûä tùng thïm lúán hún saãn kiïåt taâi nguyïn rûâng sûå caån kiïåt nguyïn nhên ­ giaá trõ tùng liïåu vïì lêm lûúång khai thaác göî, khöng khöng phaãi laâ giaá trõ tñnh taâi nguyïn vúái hiïåu söë thïm) * giaá nghiïåp thûåc hiïån àiïìu chónh tiïët bùçng tiïìn cuãa viïåc phaá rûâng giûäa saãn lûúång bònh quên * FAOSTAT. kiïåm roâng àûúåc àiïìu rûâng. Söë liïåu vïì saãn lûúång (NFD) khai thaác göî giaá thuï Giaá trõ tùng chónh cho duâ con söë khai göî troân vaâ göî nhiïn liïåu troân vaâ tùng thïm: Ngên thaác laâ khöëi lûúång hay giaá khaác vúái söë liïåu phaá rûâng, trûúãng tûå nhiïn haâng Thïë giúái, trõ göî. Giaá trõ tùng thïm vò phaá rûâng phaãn aánh sûå FAO, UNECE, trïn möîi hecta àêët rûâng coá thay àöíi vônh viïîn viïåc sûã WRI, nguöìn giaá trõ saãn xuêët àûúåc àiïìu duång àêët, vaâ do àoá khöng lûåc quöëc gia. chónh theo caác àùåc àiïím thïí so saánh àûúåc. Giaá thuï: cuå thïí cuãa tûâng nûúác Caác vuâng rûâng bõ chùåt Nhiïìu nguöìn trong ngaânh cöng nghiïåp àöën vúái muåc àñch taái sinh khaác nhau göî. khöng àûúåc àûa vaâo söë liïåu phaá rûâng (xem àõnh nghôa phaá rûâng cuãa WDI), maâ àûúåc coi laâ viïåc khai thaác caån kiïåt nguöìn göî àang phaát triïín. Giaá trõ roâng cuãa sûå caån kiïåt taâi nguyïn rûâng chó bao göìm giaá trõ göî chûá khöng bao göìm viïåc mêët ài caác lúåi ñch cuãa rûâng ngoaâi lúåi ñch vïì khai thaác göî vaâ caác lúåi ñch phi sûã duång. Thiïåt haåi Con söë thiïåt CO2D = Coá thïí lêëy söë Thiïëu söë liïåu trong möåt söë Thiïåt haåi do CO2 bao do CO2 haåi biïn toaân Lûúång khñ liïåu khñ thaãi nùm, do àoá caác söë liïåu coân göìm chi phñ xaä höåi cuãa (CO2D) cêìu 20 USD thaãi CO2 carbon tûâ WDI thiïëu àaä àûúåc ûúác lûúång. nhûäng thiïåt haåi vônh viïîn trïn möåt têën (têën)* Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån bùçng do khñ thaãi CO2 gêy ra. carbon khñ thaãi, 20 USD viïåc lêëy tyã suêët giûäa lûúång Söë liïåu naây coá thïí khaác theo khñ thaãi trung bònh cuãa ba (àöi khi khaác rêët nhiïìu) Fankhauser nùm coá söë liïåu gêìn àêy chia so vúái giaá trõ thõ trûúâng (1994). cho GDP bònh quên cuãa ba cuãa viïåc giaãm khñ thaãi nùm gêìn àêy tñnh theo àún CO2 àûúåc giao dõch trïn võ tiïìn tïå quöëc gia khöng àöíi. thõ trûúâng khñ thaãi. Tyã suêët naây sau àoá àûúåc aáp duång àöëi vúái GDP cuãa caác nùm coân thiïëu àïí ûúác lûúång lûúång khñ thaãi carbon dioxit. Troång lûúång nguyïn tûã cuãa carbon laâ 12 vaâ cuãa cacbon dioxit laâ 44, vaâ cacbon chó chiïëm (12/44) lûúång khñ thaãi. Thiïåt haåi àûúåc ûúác lûúång trïn möîi têën nhûng söë liïåu vïì khñ thaãi laåi àûúåc tñnh bùçng têën - kilo. Söë liïåu vïì khñ thaãi do àoá àûúåc nhên vúái 20*(12/44)*1000. 175 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Muåc Àõnh nghôa Cöng thûác Nguöìn Ghi chuá kyä thuêåt Quan saát Thiïåt haåi Mong muöën chi PM10D = söë PM10 traã cho tûã vong nùm söëng bõ (PM10D) vaâ bïånh têåt do mêët ài àuúåc khñ thaãi coá chêët àiïìu chónh theo phoáng xaå. tyã lïå thûúng têåt do khñ thaãi coá chêët phoáng xaå * WTP Tiïët kiïåm Tiïët kiïåm roâng ANS = NNS + roâng àûúåc quöëc gia cöång EE àiïìu chónh chi tiïu cho ­ ED ­ MD ­ (ANS) giaáo duåc vaâ trûâ NFD giaá trõ caån kiïåt ­ CO2D ­ nùng lûúång, PM10D caån kiïåt khoaáng saãn, giaá trõ roâng caån kiïåt taâi nguyïn rûâng, thiïåt haåi do cacbon dioxit, vaâ thiïåt haåi do khñ thaãi coá chêët phoáng xaå. Nguöìn: Caác taác giaã. Chuá thñch 1. Bùçng chûáng vïì giaá trõ hiïån taåi cuãa cuãa caãi bùçng vúái giaá trõ hiïån taåi roâng cuãa tiïu duâng coá thïí tòm trong nghiïn cûáu cuãa Hamilton vaâ Hartwick 2005. 2. Viïåc lûåa choån voâng àúâi hûäu duång 20 nùm mong muöën phaãn aánh sûå kïët húåp cuãa caác cöng trònh xêy dûång lêu daâi vúái maáy moác vaâ thiïët bõ ngùæn haån trong töíng lûúång vöën vaâ caác chuöîi àêìu tû. Trong möåt nghiïn cûáu àûa ra giaá trõ ûúác lûúång vöën cho 62 quöëc gia, Larson vaâ caác taác giaã khaác (2000) cuäng sûã duång voâng àúâi hûäu duång trung bònh 20 nùm cho töíng àêìu tû. 176 PHUÅ LUÅC 1: XÊY DÛÅNG CAÁC ÛÚÁC LÛÚÅNG VÏÌ CUÃA CAÃI 3. Vúái lûåa choån tyã lïå khêëu hao 5 phêìn trùm, chuáng töi mong muöën phaãn aánh sûå àa daång cuãa taâi saãn àûúåc tñnh trong caác chuöîi töíng àêìu tû. 4. Nghôa laâ, Kt = t for t < 20. i =0It (1-)i + K -i 0 5. Kunte vaâ caác taác giaã khaác (1998) ûúác lûúång giaá trõ àêët àö thõ dûåa trïn thöng tin chi tiïët cuãa baãng cên àöëi kïë toaán quöëc gia cuãa Canada. Àêët àö thõ àûúåc tñnh laâ 33 phêìn trùm cuãa giaá trõ caác cöng trònh xêy dûång, maâ caác cöng trònh xêy dûång àûúåc ûúác tñnh bùçng 72 phêìn trùm töíng giaá trõ vöën vêåt chêët. 6. Àõnh nghôa theo Àiïìu tra Àõa chêët cuãa Myä. Roä raâng laâ viïåc tùng giaá dêìu hoùåc giaãm chi phñ khai thaác seä laâm tùng khöëi lûúång dêìu "coá thïí khai thaác vïì mùåt kinh tïë" vaâ do àoá laâm tùng trûä lûúång. Thûåc tïë, viïåc saãn xuêët dêìu cuãa Myä àaä vûúåt vaâi lêìn so vo vúái trûä lûúång àûúåc chûáng thûåc nùm 1950. 7. Than àûúåc chia thaânh hai nhoám: than cûáng (Antraxit vaâ bitum) vaâ than mïìm (than non vaâ than aá bitum). 8. Cú súã dûä liïåu cuãa Ngên haâng Thïë giúái cung cêëp söë liïåu vïì saãn xuêët 14 loaåi taâi nguyïn. Söë liïåu vïì trûä lûúång dêìu vaâ khñ tûâ caác söë phaát haânh cuãa Taåp chñ Dêìu Khñ cuäng tûúng àöëi àêìy àuã. Tuy nhiïn, söë liïåu vïì trûä lûúång than tûâ Höåi nghõ Nùng lûúång Thïë giúái vaâ vïì kim loaåi vaâ khoaáng saãn tûâ Baáo caáo toám tùæt haâng hoaá khoaáng saãn cuãa Cuåc Khoaáng saãn cuãa Myä khöng àûúåc àêìy àuã. Thûåc tïë, do haån chïë vïì söë liïåu, nïn chó tñnh àûúåc tyã lïå trûä lûúång/saãn xuêët cuãa 10 loaåi kim loaåi vaâ khoaáng saãn tûâ nùm 1987 àöëi vúái möåt söë ñt quöëc gia. 9. Khi khöng coá söë liïåu vaâ nïëu diïån tñch rûâng cuãa möåt quöëc gia nhoã hún 50 km2 , thò giaá trõ saãn xuêët àûúåc giaã àõnh bùçng khöng. 10. Sau khi tham vêën vúái caác chuyïn gia lêm nghiïåp cuãa Ngên haâng Thïë giúái, möåt söë mûác giaá quöëc gia àûúåc thay thïë bùçng mûác trung bònh cuãa khu vûåc. 177 Phuå luåc 2 ÛÚÁC LÛÚÅNG CUÃA CAÃI CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000 Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000, USD trïn àêìu ngûúâi Giaá trõ Taâi saãn Taâi Àêët Nguöìn saãn xuêët dûúái nguyïn tröìng Àêët àöìng lûåc tûå + àêët àö Vöën vö Töíng cuãa Tïn nûúác Dên söë mùåt àêët göî NTFR PA troåt coã nhiïn thõ hònh caãi Albania 3.113.000 300 38 72 247 1.660 1.574 3.892 1.745 11.675 17.312 Algeria 30.385.000 11.670 68 16 161 859 426 13.200 8.709 ­3.418 18.491 Antigua vaâ Barbuda 72.310 0 0 28 0 1.003 468 1.500 38.796 91.554 131.849 Argentina 35.850.000 3.253 105 219 350 3.632 2.754 10.312 19.111 109.809 139.232 Australia 19.182.000 11.491 748 551 1.421 4.365 5.590 24.167 58.179 288.686 371.031 Austria 8.012.000 485 829 144 2.410 1.298 2.008 7.174 73.118 412.789 493.080 Bangladesh 131.050.000 83 4 2 9 810 52 961 817 4.221 6.000 Barbados 267.000 988 0 0 0 190 210 1.388 18.168 127.181 146.737 Belgium- Luxembourg 10.690.000 20 254 20 0 575 2.161 3.030 60.561 388.123 451.714 Belize 240.000 0 344 1.272 0 5.201 133 6.950 9.710 36.275 52.935 Benin 6.222.000 15 321 96 207 603 90 1.333 771 5.791 7.895 Bhutan 805.000 0 1.888 849 1.291 589 328 4.945 2.622 180 7.747 Bolivia 8.428.000 934 100 1.426 232 1.550 541 4.783 2.110 11.248 18.141 Botswana 1.675.000 246 172 1.681 299 55 730 3.183 8.926 28.483 40.592 Brazil 170.100.000 1.708 609 724 402 1.998 1.311 6.752 9.643 70.528 86.922 Bulgaria 8.170.000 244 126 102 217 1.650 1.108 3.448 5.303 16.505 25.256 Burkina Faso 11.274.000 0 239 142 100 547 191 1.219 821 3.047 5.087 Burundi 6.807.000 4 23 3 7 1.130 44 1.210 206 1.443 2.859 Cameroon 15.117.000 914 348 357 187 2.748 179 4.733 1.749 4.271 10.753 Canada 30.770.000 18.566 4.724 1.264 5.756 2.829 1.631 34.771 54.226 235.982 324.979 Cape Verde 435.000 0 0 44 0 585 82 711 3.902 28.329 32.942 179 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Giaá trõ Taâi saãn Taâi Àêët Nguöìn saãn xuêët dûúái nguyïn tröìng Àêët àöìng lûåc tûå + àêët àö Vöën vö Töíng cuãa Tïn nûúác Dên söë mùåt àêët göî NTFR PA troåt coã nhiïn thõ hònh caãi Chad 7.861.000 0 311 366 80 787 316 1.861 289 2.307 4.458 Chile 15.211.000 5.188 986 231 1.095 2.443 1.001 10.944 10.688 56.094 77.726 China 1.262.644.992 511 106 29 27 1.404 146 2.223 2.956 4.208 9.387 Colombia 42.299.000 3.006 134 266 253 1.911 978 6.547 4.872 33.241 44.660 Comoros 558.000 0 17 3 0 872 75 967 1.270 5.792 8.030 Congo. Rep. of 3.447.000 7.536 0 1.450 3 329 13 9.330 6.343 ­12.158 3.516 Costa Rica 3.810.000 2 629 117 657 5.811 1.310 8.527 8.343 44.741 61.611 Cöte d'Ivoire 15.827.000 2 367 102 11 2.568 72 3.121 997 10.125 14.243 Denmark 5.340.000 4.173 211 25 1.377 2.184 3.775 11.746 80.181 483.212 575.138 Dominica 71.530 0 .. 146 0 5.274 553 5.973 15.310 37.802 59.084 Dominican Republic 8.353.000 286 27 37 461 1.980 386 3.176 5.723 24.511 33.410 Ecuador 12.420.000 5.205 335 193 1.057 5.263 1.065 13.117 2.841 17.788 33.745 Egypt. Arab Rep. of 63.976.000 1.544 0 0 0 1.705 0 3.249 3.897 14.734 21.879 El Salvador 6.209.000 0 105 4 4 404 395 912 4.109 31.455 36.476 Estonia 1.370.000 384 1.382 341 490 1.114 2.572 6.283 18.685 41.802 66.769 Ethiopia 64.298.000 0 63 16 167 353 197 796 177 992 1.965 Fiji 812.000 77 0 227 0 1.381 522 2.208 4.192 38.480 44.880 Finland 5.172.000 58 6.115 1.259 1.090 843 2.081 11.445 61.064 346.838 419.346 France 58.893.000 87 307 77 1.026 2.747 2.091 6.335 57.814 403.874 468.024 Gabon 1.258.000 24.656 1.570 841 1 1.480 37 28.586 17.797 ­3.215 43.168 Gambia. The 1.312.000 0 0 83 4 345 81 514 672 5.179 6.365 Georgia 5.262.000 66 0 129 66 737 802 1.799 595 10.642 13.036 Germany 82.210.000 269 263 39 1.113 1.176 1.586 4.445 68.678 423.323 496.447 Ghana 18.912.080 65 290 76 7 855 43 1.336 686 8.343 10.365 Greece 10.560.000 318 82 101 57 3.424 573 4.554 28.973 203.445 236.972 Grenada 101.400 0 0 0 0 572 67 640 16.128 38.544 55.312 Guatemala 11.385.000 301 517 57 181 1.697 218 2.971 3.098 24.411 30.480 Guinea- Bissau 1.367.000 0 195 362 0 1.180 121 1.858 549 1.566 3.974 Guyana 759.000 1.147 680 2.886 12 5.324 252 10.301 3.333 2.176 15.810 Haiti 7.959.000 0 8 3 3 668 112 793 601 6.840 8.235 Honduras 6.457.000 24 727 189 282 1.189 595 3.005 3.064 5.497 11.567 Hungary 10.024.000 536 152 42 366 2.721 1.131 4.947 15.480 56.645 77.072 180 PHUÅ LUÅC 2: ÛÚÁC LÛÚÅNG CUÃA CAÃI CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000 Giaá trõ Taâi saãn Taâi Àêët Nguöìn saãn xuêët dûúái nguyïn Àêët tröìng àöìng lûåc tûå + àêët àö Vöën vö Töíng cuãa Tïn nûúác Dên söë mùåt àêët göî NTFR PA troåt coã nhiïn thõ hònh caãi India 1.015.923.008 201 59 14 122 1.340 192 1.928 1.154 3.738 6.820 Indonesia 206.264.992 1.549 346 115 167 1.245 50 3.472 2.382 8.015 13.869 Iran. Islamic Rep. of 63.664.000 11.370 0 26 109 1.989 611 14.105 3.336 6.581 24.023 Ireland 3.813.000 385 222 51 172 1.583 8.122 10.534 46.542 273.414 330.490 Israel 6.289.000 10 0 6 1.350 1.757 877 3.999 44.153 246.570 294.723 Italy 57.690.000 361 0 51 543 2.639 1.083 4.678 51.943 316.045 372.666 Jamaica 2.580.000 856 157 29 609 824 152 2.627 10.153 35.016 47.796 Japan 126.870.000 28 38 56 364 710 316 1.513 150.258 341.470 493.241 Jordan 4.887.000 9 16 4 89 580 234 931 5.875 24.740 31.546 Kenya 30.092.000 1 235 129 113 361 529 1.368 868 4.374 6.609 Korea. Rep. of 47.008.000 33 0 30 441 1.241 275 2.020 31.399 107.864 141.282 Latvia 2.372.000 0 1.155 279 668 1.506 1.877 5.485 12.979 28.734 47.198 Lesotho 1.744.000 0 4 2 1 239 269 515 3.263 11.699 15.477 Madagascar 15.523.000 0 174 171 36 955 345 1.681 395 2.944 5.020 Malawi 10.311.000 0 184 56 26 474 45 785 542 3.873 5.200 Malaysia 23.270.000 6.922 438 188 161 1.369 24 9.103 13.065 24.520 46.687 Mali 10.840.000 0 121 276 44 1.420 295 2.157 621 2.463 5.241 Mauritania 2.508.159 1.311 14 29 21 1.128 480 2.982 1.038 3.938 7.959 Mauritius 1.187.000 0 0 3 0 577 62 642 11.633 48.010 60.284 Mexico 97.966.000 6.075 199 128 176 1.195 721 8.493 18.959 34.420 61.872 Moldova 4.278.000 0 3 17 52 2.435 752 3.260 4.338 1.173 8.771 Morocco 28.705.000 106 22 24 7 993 453 1.604 3.435 17.926 22.965 Mozambique 17.691.000 0 340 392 9 261 57 1.059 478 2.695 4.232 Namibia 1.894.000 46 0 962 260 204 881 2.352 5.574 28.981 36.907 Nepal 23.043.000 0 233 38 81 767 111 1.229 609 1.964 3.802 Netherlands 15.919.000 2.053 27 7 527 1.035 3.090 6.739 62.428 352.222 421.389 New Zealand 3.858.000 3.596 1.648 611 11.786 5.824 19.761 43.226 36.227 163.481 242.934 Nicaragua 5.071.000 9 475 146 184 867 410 2.092 1.719 9.403 13.214 Niger 10.742.000 1 9 28 152 1.598 187 1.975 286 1.434 3.695 Nigeria 126.910.000 2.639 270 24 6 1.022 78 4.040 667 ­1.959 2.748 Norway 4.491.000 49.839 573 586 1.339 567 1.925 54.828 119.650 299.230 473.708 Pakistan 138.080.000 265 7 4 94 549 448 1.368 975 5.529 7.871 Panama 2.854.000 0 176 228 726 3.256 664 5.051 11.018 41.594 57.663 Paraguay 5.270.000 0 882 1.005 78 2.193 1.215 5.372 4.480 25.747 35.600 Peru 25.939.000 934 153 570 98 1.480 341 3.575 5.562 29.908 39.046 181 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Giaá trõ Taâi saãn Taâi Nguöìn saãn xuêët dûúái nguyïn Àêët Àêët àöìng lûåc tûå + àêët àö Vöën vö Töíng cuãa Tïn nûúác Dên söë mùåt àêët göî NTFR PA tröìng troåt coã nhiïn thõ hònh caãi Philippines 76.627.000 30 90 17 59 1.308 45 1.549 2.673 15.129 19.351 Portugal 10.130.000 41 438 107 385 1.724 934 3.629 31.011 172.837 207.477 Romania 22.435.000 1.222 290 65 175 1.602 1.154 4.508 8.495 16.110 29.113 Russian Federation 145.555.008 11.777 292 1.228 1.317 1.262 1.342 17.217 15.593 5.900 38.709 Rwanda 7.709.000 2 81 9 27 1.849 98 2.066 549 3.055 5.670 Senegal 9.530.000 4 238 147 78 608 196 1.272 975 7.920 10.167 Seychelles 81.131 0 0 84 0 0 0 84 28.836 96.653 125.572 Singapore 4.018.000 0 0 0 0 0 0 0 79.011 173.595 252.607 South Africa 44.000.000 1.118 310 46 51 1.238 637 3.400 7.270 48.959 59.629 Spain 40.500.000 50 81 105 360 2.806 971 4.374 39.531 217.300 261.205 Sri Lanka 18.467.000 0 58 24 166 485 84 817 2.710 11.204 14.731 St. Kitts and Nevis 44.286 0 0 0 0 0 0 0 35.711 64.457 100.167 St. Lucia 155.996 0 0 13 0 3.394 108 3.516 13.594 49.090 66.199 St. Vincent 111.992 0 0 12 0 2.106 109 2.228 10.486 36.518 49.232 Suriname 425.000 4.451 293 1.173 7.626 2.113 210 15.866 5.818 25.444 47.128 Swaziland 1.045.000 0 314 113 0 372 467 1.267 3.628 22.844 27.739 Sweden 8.869.000 263 2.434 908 1.549 1.120 1.676 7.950 58.331 447.143 513.424 Switzerland 7.180.000 0 493 50 2.195 809 2.396 5.943 99.904 542.394 648.241 Syrian Arab Rep. 16.189.000 6.734 0 6 0 1.255 730 8.725 3.292 ­1.598 10.419 Thailand 60.728.000 469 92 55 855 2.370 96 3.936 7.624 24.294 35.854 Togo 4.562.000 7 163 25 21 649 50 915 800 5.394 7.109 Trinidad and Tobago 1.289.000 30.279 42 46 112 444 54 30.977 14.485 12.086 57.549 Tunisia 9.564.000 1.610 27 12 8 1.546 736 3.939 6.270 26.328 36.537 Turkey 67.420.000 190 64 34 86 2.270 861 3.504 8.580 35.774 47.859 United Kingdom 58.880.000 4.739 44 14 495 583 1.291 7.167 55.239 346.347 408.753 United States 282.224.000 7.106 1.341 238 1.651 2.752 1.665 14.752 79.851 418.009 512.612 Uruguay 3.322.000 0 0 88 22 3.621 5.549 9.279 10.787 98.397 118.463 Venezuela. R. B. de 24.170.000 23.302 0 464 1.793 1.086 581 27.227 13.627 4.342 45.196 Zambia 9.886.000 134 276 716 78 477 98 1.779 694 4.091 6.564 Zimbabwe 12.650.000 301 211 341 70 350 258 1.531 1.377 6.704 9.612 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî; PA: Khu vûåc àûúåc baão vïå. 182 Phuå luåc 3 ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000 Giaá trõ tiïët kiïåm, 2000, % cuãa GNI Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc Afghanistan ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Albania 19,4 9,0 10,4 2,8 1,4 0,0 0,0 0,1 0,4 11,4 Algeria 41,1 11,2 29,9 4,5 39,7 0,1 0,1 0,7 1,0 ­7,3 American Samoa ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Andorra ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Angola 54,8 10,6 44,2 4,4 55,9 0,0 0,0 ,, 0,5 ,, Antigua and Barbuda 19,4 12,6 6,8 3,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Argentina 13,4 12,1 1,3 3,2 2,4 0,1 0,0 1,6 0,3 0,1 Armenia 4,0 8,1 ­4,2 1,8 0,0 0,1 0,0 2,0 1,1 ­5,4 Aruba ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Australia 19,5 16,1 3,4 4,9 1,8 1,5 0,0 0,1 0,5 4,3 Austria 22,0 14,5 7,5 5,6 0,1 0,0 0,0 0,2 0,2 12,5 Azerbaijan 18,1 14,9 3,2 3,0 54,5 0,0 0,0 1,0 3,5 ­52,7 Bahamas, The ,, 13,2 ,, 3,8 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Bahrain 27,1 12,7 14,4 4,4 17,6 0,0 0,0 ,, 1,5 ,, Bangladesh 25,8 5,9 19,9 1,3 1,3 0,0 0,8 0,3 0,4 18,5 Barbados 12,1 12,4 ­0,4 7,2 0,6 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Belarus 23,8 9,2 14,5 5,4 2,9 0,0 0,0 0,0 2,7 14,3 Belgium 24,3 14,4 9,9 3,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,3 12,5 Belize 9,2 6,0 3,2 6,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,6 ,, Benin 10,4 7,7 2,7 2,7 0,2 0,0 1,4 0,3 0,4 3,1 Bermuda ,, ,, ,, 3,3 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Bhutan 32,9 9,3 23,6 2,4 0,0 0,0 5,2 ,, 0,5 ,, Bolivia 11,1 9,2 1,8 4,8 4,8 0,8 0,0 0,7 0,8 ­0,6 Bosnia and Herzegovina 20,8 8,7 12,0 ,, 0,2 0,0 0,0 0,4 2,4 ,, 183 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc Botswana 41,9 12,1 29,8 5,6 0,0 0,5 0,0 ,, 0,5 ,, Brazil 17,8 11,0 6,8 3,7 2,0 0,8 0,0 0,2 0,3 7,2 Brunei ,, ,, ,, 2,9 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Bulgaria 13,0 9,8 3,2 3,0 0,3 0,6 0,0 2,1 2,0 1,1 Burkina Faso 11,0 7,1 4,0 2,4 0,0 0,0 0,0 0,5 0,2 5,6 Burundi 0,9 6,1 ­5,2 4,0 0,0 0,0 8,7 0,1 0,2 ­10,2 Cambodia 14,1 7,6 6,5 1,4 0,0 0,0 1,2 0,1 0,1 6,6 Cameroon 14,6 8,9 5,7 2,3 9,4 0,0 0,0 0,7 0,5 ­2,5 Canada 24,6 13,1 11,5 6,9 4,9 0,2 0,0 0,2 0,4 12,7 Cape Verde 9,2 9,5 ­0,3 3,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Cayman Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Central African Republic 6,7 7,3 ­0,6 1,6 0,0 0,0 0,0 0,4 0,2 0,5 Chad 0,7 6,8 ­6,1 1,4 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Channel Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Chile 21,3 10,0 11,3 3,5 0,3 6,0 0,0 1,0 0,5 7,0 China 38,8 8,9 29,8 2,0 3,6 0,3 0,1 1,0 1,6 25,5 Colombia 15,5 10,2 5,3 3,1 8,4 0,3 0,0 0,1 0,4 ­0,9 Comoros ­1,2 7,6 ­8,9 4,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Congo, Dem, Rep, of ­4,6 6,9 ­11,5 0,9 3,3 0,3 0,0 0,0 0,4 ­14,6 Congo, Rep, of 41,0 12,6 28,4 5,9 68,2 0,5 0,0 ,, 0,5 ,, Costa Rica 13,6 6,2 7,4 5,0 0,0 0,0 0,4 0,3 0,2 11,5 Cöte d'Ivoire 8,4 9,1 ­0,7 4,5 4,1 0,0 0,6 0,6 0,6 ­2,1 Croatia 18,1 11,1 7,0 ,, 1,3 0,0 0,0 0,3 0,6 ,, Cuba ,, ,, ,, 6,1 ,, ,, ,, ,, ,, ,, Cyprus ,, 10,6 ,, 5,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Czech Republic 24,5 11,5 13,0 3,9 0,1 0,0 0,0 0,1 1,3 15,4 Denmark 23,5 15,4 8,1 7,9 0,9 0,0 0,0 0,1 0,2 14,8 Djibouti ­2,4 8,5 ­10,9 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Dominica 5,7 12,2 ­6,6 5,0 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Dominican Republic 19,2 5,4 13,8 2,0 0,0 0,6 0,0 0,2 0,8 14,2 Ecuador 28,3 10,2 18,1 3,2 25,6 0,0 0,0 0,1 1,0 ­5,5 Egypt, Arab Rep, of 16,7 9,5 7,2 4,4 5,6 0,1 0,2 1,4 0,8 3,6 El Salvador 13,9 10,2 3,7 2,4 0,0 0,0 0,7 0,2 0,3 5,0 Equatorial Guinea ,, 31,2 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Eritrea 28,1 5,3 22,8 1,4 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 23,2 Estonia 23,2 14,2 9,0 6,3 0,5 0,0 0,0 0,2 1,8 12,8 Ethiopia 10,5 6,0 4,5 4,0 0,0 0,1 12,4 0,3 0,5 ­4,8 184 PHUÅ LUÅC 3: ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000 Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc Faeroe Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Fiji 4,9 10,4 ­5,4 4,6 0,0 0,2 0,0 ,, 0,3 ,, Finland 28,3 16,4 12,0 7,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,3 18,6 France 22,0 12,6 9,4 5,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 14,3 French Polynesia ,, 12,6 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Gabon 16,6 12,6 4,0 2,7 41,8 0,0 0,0 0,1 0,5 ­35,7 Gambia, The 3,4 7,9 ­4,4 3,4 0,0 0,0 0,5 0,7 0,4 ­2,6 Georgia 12,7 15,6 ­2,9 4,3 0,8 0,0 0,0 2,5 1,2 ­3,0 Germany 20,3 14,9 5,4 4,3 0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 9,3 Ghana 15,6 7,3 8,4 2,8 0,0 1,5 3,3 0,2 0,7 5,6 Greece 19,1 8,7 10,4 3,1 0,1 0,1 0,0 0,7 0,5 12,2 Greenland ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Grenada 24,1 11,9 12,3 5,4 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Guam ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Guatemala 12,6 9,8 2,8 1,6 1,1 0,0 1,1 0,2 0,3 1,7 Guinea 17,2 8,0 9,1 2,0 0,0 3,7 1,9 0,6 0,3 4,8 Guinea-Bissau ­15,1 6,9 ­22,1 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,8 ,, Guyana 7,9 9,6 ­1,7 3,3 0,0 7,2 0,0 ,, 1,4 ,, Haiti 27,7 1,8 25,9 1,5 0,0 0,0 0,8 0,2 0,2 26,1 Honduras 25,9 5,6 20,3 3,5 0,0 0,1 0,0 0,2 0,5 23,0 Hong Kong, China 31,8 13,1 18,7 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 21,4 Hungary 23,1 11,8 11,3 4,9 0,7 0,0 0,0 0,4 0,7 14,4 Iceland 14,8 13,5 1,2 5,2 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, India 24,2 9,6 14,6 3,9 2,3 0,4 0,9 0,7 1,4 12,9 Indonesia 21,0 5,6 15,4 1,4 12,5 1,4 0,0 0,5 1,1 1,3 Iran, Islamic Rep, of 38,0 9,1 28,8 4,0 41,7 0,2 0,0 0,7 1,8 ­11,5 Iraq ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Ireland 29,5 11,9 17,6 5,7 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 22,7 Isle of Man ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Israel 17,2 15,1 2,1 6,8 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 8,5 Italy 20,1 13,7 6,5 4,4 0,1 0,0 0,0 0,2 0,2 10,3 Jamaica 22,5 11,0 11,6 5,9 0,0 1,5 0,0 0,3 0,8 14,8 Japan 28,4 15,9 12,5 3,1 0,0 0,0 0,0 0,4 0,1 15,1 Jordan 21,0 10,6 10,4 5,0 0,3 1,3 0,0 0,7 1,1 11,9 Kazakhstan 23,3 9,9 13,4 4,4 41,5 1,0 0,0 0,4 4,2 ­29,2 Kenya 13,4 7,7 5,7 6,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,5 10,9 Kiribati ,, 4,8 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Korea, Dem, People's Republic of ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, 185 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc Korea, Rep, of 34,0 12,2 21,7 3,1 0,0 0,0 0,0 0,8 0,5 23,6 Kuwait 40,0 6,5 33,5 5,0 48,7 0,0 0,0 2,0 0,6 ­12,9 Kyrgyz Republic 15,5 7,8 7,7 3,4 1,3 0,0 0,0 0,2 2,1 7,4 Lao PDR 21,1 7,7 13,4 1,8 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 14,8 Latvia 18,2 10,7 7,5 5,1 0,0 0,0 0,0 0,3 0,5 11,8 Lebanon 2,1 10,2 ­8,1 2,5 0,0 0,0 0,0 0,6 0,5 ­6,6 Lesotho 16,9 6,4 10,5 7,3 0,0 0,0 2,1 0,4 ,, ,, Liberia ,, 8,5 ,, ,, 0,0 8,0 2,3 0,0 0,6 ,, Libya ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Liechtenstein ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Lithuania 13,9 10,2 3,7 5,2 0,5 0,0 0,0 0,7 0,6 7,1 Luxembourg 36,0 13,4 22,6 3,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Macao, China 47,2 12,6 34,6 3,6 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Macedonia, FYR 23,5 9,9 13,6 4,9 0,0 0,0 0,0 0,3 1,9 16,3 Madagascar 9,0 7,3 1,7 1,8 0,0 0,0 0,0 0,2 0,4 2,9 Malawi 3,0 6,8 ­3,8 4,4 0,0 0,0 1,6 0,2 0,3 ­1,4 Malaysia 40,1 11,8 28,3 4,7 11,4 0,0 0,0 0,1 1,0 20,5 Maldives 36,8 10,6 26,2 6,1 0,0 0,0 0,0 ,, 0,5 ,, Mali 13,9 7,1 6,8 2,1 0,0 0,0 0,0 0,5 0,1 8,3 Malta 15,4 7,5 7,9 4,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Marshall Islands ,, 7,8 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, ,, ,, Mauritania 16,7 7,5 9,1 3,7 0,0 19,9 0,8 ,, 1,9 ,, Mauritius 25,1 10,8 14,2 3,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Mayotte ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Mexico 21,0 10,6 10,4 5,0 5,9 0,1 0,0 0,5 0,4 8,4 Micronesia, Federated States of ,, 8,9 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, ,, ,, Moldova 15,6 7,1 8,6 3,5 0,0 0,0 0,0 0,5 2,9 8,7 Monaco ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Mongolia 29,1 10,8 18,3 5,7 0,0 1,9 0,0 0,5 4,7 16,8 Morocco 22,9 9,4 13,4 4,8 0,0 0,6 0,0 0,2 0,7 16,8 Mozambique 11,2 7,4 3,8 3,8 0,0 0,0 0,0 0,4 0,2 7,0 Myanmar ,, ,, ,, 0,9 ,, ,, ,, ,, ,, ,, N, Mariana Islands ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Namibia 27,5 13,1 14,4 7,4 0,0 0,3 0,0 0,2 0,3 21,0 Nepal 21,8 2,4 19,5 3,2 0,0 0,0 3,3 0,1 0,4 18,9 Netherlands 26,1 14,7 11,4 4,9 0,5 0,0 0,0 0,4 0,2 15,1 Netherlands Antilles ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, 186 PHUÅ LUÅC 3: ÛÚÁC LÛÚÅNG TIÏËT KIÏÅM ÀÑCH THÛÅC CHO TÛÂNG QUÖËC GIA, 2000 Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc New Caledonia ,, 12,4 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, New Zealand 17,7 10,9 6,8 6,9 1,3 0,1 0,0 0,0 0,4 11,8 Nicaragua 17,3 9,1 8,2 3,7 0,0 0,1 0,9 0,0 0,6 10,3 Niger 2,6 6,7 ­4,0 2,3 0,0 0,0 4,1 0,4 0,4 ­6,7 Nigeria 25,7 8,4 17,3 0,9 50,8 0,0 0,0 0,8 0,6 ­33,9 Norway 36,9 16,2 20,7 6,1 8,0 0,0 0,0 0,1 0,2 18,5 Oman 29,9 11,7 18,1 3,9 47,8 0,0 0,0 ,, 0,6 ,, Pakistan 19,9 7,8 12,1 2,3 3,1 0,0 0,8 1,0 0,9 8,6 Palau ,, 10,9 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 1,2 ,, Panama 24,9 7,9 17,0 4,5 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 20,8 Papua New Guinea ,, 8,9 ,, ,, 17,8 11,7 0,0 0,0 0,4 ,, Paraguay 14,5 9,5 5,0 3,9 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 8,2 Peru 18,1 10,2 7,8 2,6 1,4 1,6 0,0 0,6 0,3 6,5 Philippines 26,7 8,2 18,5 2,8 0,0 0,1 0,8 0,4 0,6 19,5 Poland 18,8 11,0 7,8 6,3 0,5 0,1 0,0 0,7 1,1 11,7 Portugal 18,8 15,3 3,5 5,7 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 8,5 Puerto Rico ,, 11,2 ,, ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,1 ,, Qatar ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, Romania 15,5 9,7 5,8 3,6 4,4 0,1 0,0 0,2 1,4 3,3 Russian Federation 37,1 10,0 27,1 3,5 39,6 0,4 0,0 0,6 3,4 ­13,4 Rwanda 12,7 7,1 5,6 3,5 0,0 0,0 3,0 0,0 0,2 5,9 Samoa ,, 9,5 ,, 4,0 0,0 0,0 1,8 ,, 0,3 ,, Saäo Tomeá and Principe ­3,3 8,0 ­11,2 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 1,2 ,, Saudi Arabia 29,4 10,0 19,5 7,2 51,0 0,0 0,0 1,0 1,2 ­26,5 Senegal 11,6 8,1 3,5 3,7 0,0 0,1 0,3 ,, 0,6 ,, Serbia and Montenegro ­2,6 8,7 ­11,3 ,, 2,3 0,3 0,0 0,2 3,5 ,, Seychelles 19,5 9,5 10,1 6,3 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Sierra Leone 2,7 6,4 ­3,8 3,9 0,0 0,0 6,3 0,4 0,5 ­7,1 Singapore 47,7 14,0 33,7 2,3 0,0 0,0 0,0 0,4 0,4 35,2 Slovak Republic 22,9 11,0 12,0 4,0 0,1 0,0 0,0 0,1 1,1 14,7 Slovenia 23,8 12,0 11,8 5,4 0,0 0,0 0,0 0,2 0,5 16,5 Solomon Islands ,, 8,5 ,, 3,8 0,0 0,1 10,4 ,, 0,3 ,, Somalia ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, South Africa 15,7 13,3 2,4 7,5 0,0 1,0 0,3 0,2 1,6 6,9 Spain 23,0 12,9 10,1 4,4 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 13,7 Sri Lanka 21,9 5,2 16,7 2,9 0,0 0,0 0,5 0,3 0,4 18,4 St, Kitts and Nevis 32,9 12,9 20,0 3,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, 187 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Giaá trõ Giaá trõ Giaá trõ Töíng tiïët Tiïët kiïåm Chi tiïu nùng khoaãng khai thaác Taân phaá Taân phaá kiïåm Chi cho taâi quöëc gia cho giaáo lûúång saãn khai rûâng do khñ do caác Tiïët kiïåm Tïn nûúác quöëc gia saãn cöë àõnh roâng duåc khai thaác thaác roâng PM10* bö nñc àñch thûåc St, Lucia 16,3 11,7 4,6 7,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, St, Vincent 19,3 11,1 8,2 4,7 0,0 0,0 0,0 ,, 0,3 ,, Sudan 7,6 9,2 ­1,5 0,9 0,0 0,1 0,0 0,6 0,3 ­1,6 Suriname ­0,6 9,1 ­9,7 ,, 12,1 2,1 0,0 ,, 1,4 ,, Swaziland 13,4 9,1 4,3 5,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 9,1 Sweden 22,3 14,0 8,3 7,7 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 15,8 Switzerland 32,8 14,5 18,3 4,9 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 22,9 Syrian Arab Rep, 24,3 9,6 14,7 3,5 34,5 0,1 0,0 0,8 1,9 ­19,1 Taiwan, China 25,6 12,3 13,3 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, 0,4 ,, Tajikistan 1,7 7,0 ­5,3 2,0 0,7 0,0 0,0 0,2 2,5 ­6,7 Tanzania 12,4 7,4 5,1 2,4 0,0 0,2 0,0 0,2 0,3 6,8 Thailand 30,9 14,9 15,9 3,6 1,6 0,0 0,3 0,4 1,0 16,3 Togo 0,9 7,5 ­6,6 4,2 0,0 0,2 4,3 0,3 0,8 ­7,9 Tonga ­13,7 9,6 ­23,3 4,7 0,0 0,0 0,1 ,, 0,4 ,, Trinidad and Tobago 28,7 12,4 16,3 4,2 29,7 0,0 0,0 0,0 2,1 ­11,4 Tunisia 24,3 10,0 14,3 6,4 4,8 0,6 0,2 0,3 0,6 14,1 Turkey 20,1 6,8 13,2 3,1 0,3 0,0 0,0 1,2 0,7 14,1 Turkmenistan 50,5 8,9 41,6 ,, 182,7 0,0 0,0 0,3 7,7 ,, Uganda 15,0 7,3 7,7 1,9 0,0 0,0 6,1 0,0 0,2 3,4 Ukraine 25,6 19,4 6,2 6,4 7,4 0,0 0,0 1,0 6,7 ­2,5 United Arab Emirates ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, 0,0 ,, ,, United Kingdom 15,0 11,5 3,5 5,3 1,1 0,0 0,0 0,1 0,2 7,3 United States 17,4 11,7 5,7 4,2 1,2 0,0 0,0 0,3 0,3 8,2 Uruguay 11,2 11,6 ­0,4 2,7 0,0 0,0 0,0 1,9 0,2 0,2 Uzbekistan 18,2 8,4 9,8 9,4 42,1 0,0 0,0 0,6 5,2 ­28,6 Vanuatu ,, 9,8 ,, 6,9 0,0 0,0 0,0 ,, 0,2 ,, Venezuela, R, B, de 28,5 7,2 21,3 4,4 27,3 0,3 0,0 0,0 0,8 ­2,7 Vietnam 31,7 7,9 23,8 2,8 8,7 0,1 1,0 0,4 1,1 15,5 Virgin Islands (U,S,) ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, West Bank and Gaza ­5,5 8,2 ­13,6 ,, 0,0 0,0 0,0 ,, ,, ,, Yemen, Rep, of 34,4 8,9 25,5 ,, 43,2 0,0 0,0 0,5 0,6 ,, Zambia 4,0 7,9 ­3,9 2,0 0,0 2,5 0,0 ,, 0,4 ,, Zimbabwe 11,9 8,5 3,3 6,9 0,0 0,6 0,0 0,5 1,3 7,8 Nguöìn: Caác taác giaã. *Dûä liïåu cho nùm 2001 .. nghôa nghôa laâ khöng quan saát àûúåc. 188 Phuåc luåc 4 THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃI TÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI, 2000 Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000, USD trïn àêìu ngûúâi Khoaãng GNI % Tiïët kiïåm Thay àöíi tröëng tiïët àêìu Tyã lïå tùng àñch thûåc cuãa caãi kiïåm % Tïn nûúác ngûúâi dên söë àêìu ngûúâi àêìu ngûúâi cuãa GNI Albania 1.220 0,4 145 122 Algeria 1.670 1,4 ­93 ­409 24,5 Antigua and Barbuda 8.700 2,0 911 94 Argentina 7.718 0,9 154 ­109 1,4 Australia 19.703 1,1 963 46 Austria 23.403 0,2 3.032 2,831 Bangladesh 373 1,7 71 41 Barbados 9.344 0,3 588 520 Belgium-Luxembourg 21.756 0,3 2.811 2,649 Belize 3.230 2,7 303 ­150 4,6 Benin 360 2,6 14 ­42 11,5 Bhutan 532 2,9 111 ­111 20,9 Bolivia 969 2,0 9 ­127 13,1 Botswana 2.925 1,7 1.021 814 Brazil 3.432 1,2 265 64 Bulgaria 1.504 ­1,8 80 238 Burkina Faso 230 2,5 15 ­36 15,8 Burundi 97 1,9 ­10 ­37 37,7 Cameroon 548 2,2 ­8 ­152 27,7 Canada 22.612 0,9 3.006 2,221 Cape Verde 1.195 2,7 43 ­81 6,8 189 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Khoaãng GNI % Tiïët kiïåm Thay àöíi tröëng tiïët àêìu Tyã lïå tùng àñch thûåc cuãa caãi kiïåm % Tïn nûúác ngûúâi dên söë àêìu ngûúâi àêìu ngûúâi cuãa GNI Chad 174 3,1 ­8 ­74 42,6 Chile 4.779 1,3 406 129 China 844 0,7 236 200 Colombia 1.926 1,7 ­6 ­205 10,6 Comoros 367 2,5 ­17 ­73 19,9 Congo, Rep. of 660 3,2 ­227 ­727 110,2 Costa Rica 3.857 2,1 464 107 Cöte d'Ivoire 625 2,3 ­5 ­100 16,0 Denmark 29.009 0,4 4.376 4.014 Dominica 3.344 ­0,3 ­53 7 Dominican Republic 2.234 1,6 341 198 Ecuador 1.170 1,5 ­51 ­293 25,1 Egypt, Arab Rep. of 1.569 1,9 91 ­45 2,9 El Salvador 2.075 1,5 113 37 Estonia 3.836 ­0,5 570 681 Ethiopia 101 2,4 ­4 ­27 27,1 Fiji 2.055 1,4 ­23 ­109 5,3 Finland 22.893 0,1 4.334 4.236 France 22.399 0,5 3.249 2.951 Gabon 3.370 2,3 ­1.183 ­2.241 66,5 Gambia, The 305 3,4 ­5 ­45 14,6 Georgia 601 ­0,5 4 16 Germany 22.641 0,1 2.180 2.071 Ghana 255 1,7 16 ­18 7,2 Greece 10.706 0,3 1.431 1.327 Grenada 3.671 0,7 650 533 Guatemala 1.676 2,6 37 ­123 7,3 Guyana 870 0,4 ­49 ­108 12,4 Haiti 503 2,0 133 106 Honduras 897 2,6 213 53 Hungary 4.370 ­0,4 676 765 India 446 1,7 67 16 Indonesia 675 1,3 20 ­56 8,4 190 PHUÅ LUÅC 4: THAY ÀÖÍI CUÃA CAÃI TÑNH TRÏN ÀÊÌU NGÛÚÂI, 2000 Khoaãng GNI % Tiïët kiïåm Thay àöíi tröëng tiïët àêìu Tyã lïå tùng àñch thûåc cuãa caãi kiïåm % Tïn nûúác ngûúâi dên söë àêìu ngûúâi àêìu ngûúâi cuãa GNI Iran, Islamic Rep. of 1.580 1,5 ­142 ­398 25,2 Ireland 21.495 1,3 4.964 4.199 Israel 17.354 2,6 1.540 268 Italy 18.478 0,1 1.990 1.947 Jamaica 2.954 0,8 471 371 Japan 37.879 0,2 5.906 5.643 Jordan 1.727 3,1 236 28 Kenya 343 2,3 40 ­11 3,2 Korea, Rep. of 10.843 0,8 2.694 2.415 Latvia 3.271 ­0,8 412 551 Madagascar 245 3,1 9 ­56 22,7 Malawi 162 2,1 ­2 ­29 18,2 Malaysia 3.554 2,4 767 227 Mali 221 2,4 20 ­47 21,2 Mauritania 382 2,9 ­30 ­147 38,4 Mauritius 3.697 1,1 645 514 Mexico 5.783 1,4 545 155 Moldova 316 ­0,2 38 56 Morocco 1.131 1,6 200 117 Mozambique 195 2,2 15 ­20 10,0 Namibia 1.820 3,2 392 140 Nepal 239 2,4 46 2 Netherlands 23.382 0,7 3.673 3.176 New Zealand 12.679 0,6 1.550 1.082 Nicaragua 739 2,6 81 ­18 2,4 Niger 166 3,3 ­10 ­83 50,3 Nigeria 297 2,4 ­97 ­210 70,6 Norway 36.800 0,7 6.916 5.708 Pakistan 517 2,4 54 ­2 0,4 Panama 3.857 1,5 829 585 Paraguay 1.465 2,3 131 ­93 6,4 Peru 1.991 1,5 148 15 Philippines 1.033 2,3 211 114 191 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Khoaãng GNI % Tiïët kiïåm Thay àöíi tröëng tiïët àêìu Tyã lïå tùng àñch thûåc cuãa caãi kiïåm % Tïn nûúác ngûúâi dên söë àêìu ngûúâi àêìu ngûúâi cuãa GNI Portugal 10.256 0,6 943 750 Romania 1.639 ­0,1 80 89 Russian Federation 1.738 ­0,5 ­164 4 Rwanda 233 2,9 14 ­60 26,0 Senegal 449 2,6 31 ­27 6,1 Seychelles 7.089 0,9 1.162 904 Singapore 22.968 1,7 8.258 6.949 South Africa 2.837 2,5 246 ­2 0,1 Spain 13.723 0,7 1.987 1.663 Sri Lanka 868 1,4 166 116 St. Kitts and Nevis 6.746 4,7 1.612 ­63 0,9 St. Lucia 4.103 1,5 507 253 St. Vincent 2.824 0,2 365 336 Swaziland 1.375 2,5 129 8 Sweden 26.809 0,1 4.278 4.191 Switzerland 37.165 0,6 8.611 8.020 Syrian Arab Republic 1.064 2,5 ­175 ­473 44,5 Thailand 1.989 0,8 351 259 Togo 285 4,0 ­20 ­88 30,8 Trinidad and Tobago 5.838 0,5 ­541 ­774 13,3 Tunisia 1.936 1,1 291 176 Turkey 2.980 1,7 476 273 United Kingdom 24.606 0,3 1.882 1.725 United States 35.188 1,1 3.092 2.020 Uruguay 5.962 0,6 137 20 Venezuela, R. B. de 4.970 1,8 ­94 ­847 17,0 Zambia 312 2,0 ­13 ­63 20,4 Zimbabwe 550 2,0 53 ­4 0,7 Nguöìn: caác taác giaã. Ghi chuá: Quöëc gia coá khoaãng tröëng tiïët kiïåm laâ nhûäng nûúác coá giaá trõ thay àöíi cuãa caãi êm. 192 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Adams, Richard H. Jr., and John Page. 2003. "International Migration, Remittances and Poverty in Developing Countries." Policy Research Working Paper 3179, World Bank, Washington DC. Aronsson T., P.-O. Johansson, K.-G. Lofgren. 1997. Welfare Measurement, Sustainability and Green National Accounting. Cheltenham: Edward Elgar Publishing Ltd. Arrow, K. J., P. Dasgupta, and K.-G. M#ler. 2003a. "Evaluating Projects and Assessing Sustainable Development in Imperfect Economies." Environmental and Resource Economics 26 (4): 647­85. ------. 2003b. "The Genuine Savings Criterion and the Value of Population." Economic Theory 21(2­3): 217­25. Arrow, K. J., and others. 2004. "Are We Consuming Too Much?" Journal of Economic Perspectives 18 (3): 147­72. Atkinson, G., and K. Hamilton. 2003. "Savings, Growth and the Resource Curse Hypothesis." World Development 31:1793­1807. Australian Bureau of Statistics. 1999. Consolidated Balance Sheet. ABS: Canberra. Auty, Richard M., ed. 2001. Resource Abundance and Economic Development. Oxford: Oxford University Press. Barro R., and J. W. Lee. 2000. "International Data on Educational Attainment: Updates and Implications." CID Working Paper 42, Center for International Development, Harvard University, Cambridge MA. 193 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Bartelmus, P., E. Lutz, and S. Schweinfest. 1992. "Integrated Environmental and Economic Accounting: A Case Study for Papua- New Guinea." Environmental Working Paper 54, World Bank, Washington, DC. Bartelmus P., and A. Vesper. 2000. "Green accounting and material flow analysis: Alternatives or complements?" Wuppertal Institute Paper No. 106. Beck, T., A. Demirgü#-Kunt, and R. Levine. 1999. "A New Database on Financial Development and Structure." World Bank Economic Review 14 (3): 597­605. Becker, G. S. 1964. Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, With Special Reference to Education. New York: National Bureau of Economic Research (NBER), Columbia University Press. Behrman, Jere R., and Paul J. Taubman. 1982. "Human Capital." In Encyclopedia of Economics, ed. Douglas Greenwald, 474­76. New York: McGraw-Hill Book Company. Berndt, E. R., and B. C. Field., eds. 1981. Modeling and Measuring Natural Resource Substitution. Cambridge MA: MIT Press. Berry L., J. Olson, and D. Campbell. 2003. "Assessing the Extent, Cost and Impact of Land Degradation at the National Level: Findings and Lessons Learned from Seven Pilot Countries." Photocopy. Paper com- missioned by the Global Mechanism of the UN Commission to Combat Desertification. Rome: Global Mechanism of the UNCCD. Bjorklund, Anders, and Christian Kjellstrom. 2002. "Estimating the Return to Investments in Education: How Useful Is the Standard Mincer Equation?" Economics of Education Review 21: 195­210. Blignaut, J. N.; R. M. Hassan. 2001. "A Natural Resource Accounting Analysis of the Contribution of Mineral Resources to Sustainable Development in South Africa." South African Journal of Economic and Management Sciences, N.S. v0, n.0 (Supplement April 2001) Bohm, B., A. Gleiss, M. Wagner, and D. Ziegler. 2002. "Dissagregated Capital Stock Estimation for Austria--Methods, Concepts and Results." Applied Economics 34: 23­37. Caselli, F. Forthcoming. "The Missing Input: Accounting for Cross- 194 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Country Income Differences." In Handbook of Economic Growth, ed. P. Aghion and S. Durlauf. Amsterdam: North Holland. Chang, K. 1994. "Capital-Energy Substitution and the Multi-Level CES Production Function." Energy Economics 16 (1): 22­26. Chiang, A. C. 1984. Fundamental Methods of Mathematical Economics. 3rd edition. Singapore: McGraw-Hill Book Company. Croitoru L., P. Gatto, M. Merlo, and P. Paiero., ed. 2005. Valuing Mediterranean Forests-- Towards the Total Economic Value. Rome: CABI Publishing. Dasgupta, P. 2001. Human Well-Being and the Natural Environment. Oxford: Oxford University Press. Dasgupta, P., and K.-G. M#ler. 2000. "Net National Product, Wealth, and Social Well- Being. Environment and Development Economics 5: 69­93. De Boer, B., M. de Haan, and M. Voogt. 1994. "What would Net Domestic Product have been in an environmentally sustainable econo- my?" Presented in Papers and Proceedings of the Meeting on National Accounts and the Environment, 16-18 March, London. Desaulty, D. and P. Templeá. 1999. "In 1997, France Spent 145 Billion Francs on Environmental Protection." Les donneáes de l'environnement-- Economie, No. 46, Orleans: Institut Fran#ais de l'Environnement. Dixit A., P. Hammond, and M. Hoel. 1980. "On Hartwick's Rule for Regular Maximum Paths of Capital Accumulation and Resource Depletion." Review of Economic Studies 47 (3): 551­56. Dixon, J., K. Hamilton, and A. Kunte. 1997. "Measuring the Wealth of Nations," Expanding the Measure of Wealth: Indicators of Environmentally Sustainable Development. Environmentally Sustainable Development Studies and Monographs, Series 17. Washington, DC: World Bank. ENRAP (Environment and Natural Resources Accounting Project). 1999. ENRAP- SHELF (Searchable Hyperlink Electronic Library of Files) CD-ROM. CD containing all accounts and technical reports from the Philippine Environmental and Natural Resource Accounting Project. Manila: ENRAP. 195 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Eurostat. 2000. Accounts for Sub-Soil Assets: Results of Pilot Studies in European Countries. Luxembourg: Eurostat. ------. 2002. Natural Resource Accounts for Forests. Detailed Tables. Luxembourg: European Communities. Fankhauser, S. 1994. "The Social Costs of Greenhouse Gas Emissions: An Expected Value Approach." Energy Journal 15 (2): 157­84. Ferreira, S., K. Hamilton, and J. Vincent. 2003. "Comprehensive Wealth and Future Consumption." Photocopy. World Bank, Washington, DC. Ferreira, S., and J. Vincent. 2005. "Genuine Savings: Leading Indicator of Sustainable Development?" Economic Development and Cultural Change 53: 737­54. Fisher, I. 1906. Nature of Capital and Income. New York: Macmillan. Fortech--Dames & Moore Company. 1997. "Marketing of PNG Forest Products Milestone 2 Project: Logging and Processing Costs in Papua New Guinea." Australia: Forestry Technical Services Pty, Ltd. Global Witness. 2001. "Taylor-made: The Pivotal Role of Liberia's Forests and Flag of Convenience in Regional Conflict." United Kingdom: Global Witness Limited. Greene, W. 2000. Econometric Analysis. 4th edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. Gretton, Paul, and Umme Salma. 1996. "Land Degradation and the Australian Agricultural Industry." Industry Commission Staff Information Paper, Government of Australia, Camberra. Gylfason, Thorvaldur. 2001. "Natural Resources, Education and Economic Development." European Economic Review 45: 847­59. Hamilton, K. 1994. "Green Adjustments to GDP." Resources Policy 20 (3): 155­68. ------. 1995. "Sustainable Development, the Hartwick Rule and Optimal Growth." Environmental and Resource Economics 5: 393­411. ------. 2000. "Greening the National Accounts: Formal Models and Practical Measurement." In Greening the Accounts, ed. J. L. R. Proops and S. Simon. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishers. ------. 2005. "Testing Genuine Saving." Policy Research Working Paper 3577, World Bank, Washington, DC. 196 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Hamilton, K., and M. Clemens. 1999. "Genuine Savings Rates in Developing Countries." World Bank Economic Review 13 (2): 333­56. Hamilton, K., and J. M. Hartwick. 2005. "Investing Exhaustible Resource Rents and the Path of Consumption." Canadian Journal of Economics 38 (2): 615­21. Hamilton, K., and C. Withagen. 2004. "Savings, Welfare and Rules for Sustainability." Photocopy. World Bank, Washington, DC. Hamilton, K., G. Ruta, and L. Tajibaeva. Forthcoming. "Capital Accumulation and Resource Depletion: A Hartwick Rule Counterfactual." Environmental and Resource Economics. Haripriya, G.S. 1998. "Forest Resource Accounting: Preliminary Estimates for the State of Maharashtra." Development Policy Review 16: 131­51. Hartwick, John M. 1977. "Intergenerational Equity and the Investing of Rents from Exhaustible Resources." American Economic Review 66: 972­74. Hicks, J. R. 1946. Value and Capital. 2nd Edition. Oxford: Oxford University Press. Hnatkovska, V., and N. Loayza. 2004. "Volatility and Growth." In Managing Volatility and Crises: A Practitioner's Guide, ed. B. Pinto and others. Washington, DC: World Bank. Jorgensen, D. W. and B. M. Fraumeni. 1992. "The Output of the Education Sector." In Zvi Griliches, ed., Output Measurement in the Service Sectors. Chicago: University of Chicago Press." Jorgensen, Dale W., and Eric Yip. 2001. "Whatever Happened to Productivity Growth." In New Developments in Productivity Analysis, ed. Charles R. Hulten, Edwin R. Dean, and J. Michael Harper. NBER Studies in Income and Wealth 63. Chicago and London: University of Chicago Press. Kaufmann, D., A. Kraay, and M. Mastruzzi. 2005. "Governance Matters IV: Governance Indicators for 1996­2004." Policy Research Working Paper 3630, World Bank, Washington DC. Kemfert, C. 1998. "Estimated Production Elasticities of a Nested CES Production Function Approach for Germany." Energy Economics 20: 249­64. 197 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Kemfert, C., and H. Welsch. 2000. "Energy-Capital-Labor Substitution and the Economic Effects of CO2 Abatement: Evidence for Germany." Journal of Policy Modeling 22 (6): 641­60. Kent, A. 1972. "Optimal Growth When the Stock of Resources is Finite and Depletable." Journal of Economic Theory 4 (2): 256­67. Kunte, A., K. Hamilton, J. Dixon, and M. Clemens. 1998. "Estimating National Wealth: Methodology and Results." Environment Department Paper 57, World Bank, Washington, DC. Lampietti, J., and J. Dixon. 1995. "To See the Forest for the Trees: A Guide to Non- Timber Forest Benefits." Environment Department Paper 13. World Bank, Washington DC. Lange, G.-M. 1997. "Strategic Planning for Sustainable Development in Inàönïxia Using Natural Resource Accounts." In Economy and Ecosystems in Change: Analytical and Historical Approaches, ed. J. van den Bergh and J. van der Straaten. Aldershott, U.K.: Edward Elgar Publishing. ------. 2000a. "The Contribution of Minerals to Sustainable Economic Development in Botswana." Report to the Botswana Natural Resource Accounting Programme, National Conservation Strategy Agency and Ministry of Finance, Central Statistics Office. Gaborone, Botswana. ------. 2000b. "The Use and Policy Applications of the Philippine System of Environmental and Natural Resource Accounts." Report for the Philippines National Statistical Coordinating Board. Manila. ------. 2003a. "Fisheries Accounting in Namibia." In Natural Resource Accounting and Economic Development: Theory and Practice, ed. C. Perrings and J. Vincent. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishers. ------. 2003b. "Policy Application of Environmental Accounting." Environment Department Paper 88. Washington DC: World Bank. Lange, G., and D.J. Motinga. 1997. "The Contribution of Resource Rents from Minerals and Fisheries to Sustainable Economic Development in Namibia, 1980 to 1995. Research Discussion Paper 19. Directorate of Environmental Affairs, Ministry of Environment and Tourism: Windhoek, Namibia. Lange, G.-M., J. Arntzen, S. Kabaija, and M. Monamati. 2000. 198 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO "Botswana's Natural Resource Accounts: The Case of Water." Report to the Botswana Natural Resource Accounting Programme, National Conservation Strategy Agency and Ministry of Finance, Central Statistics Office. Gaborone, Botswana. Lange, G.M., R. Hassan, and K. Hamilton. 2003. Environmental Accounting in Action: Case Studies from Southern Africa. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. Lange, G.-M., and M. Wright. 2004. "Sustainable Development in Mineral Economies: the Example of Botswana." Environment and Development Economics 9 (4): 485­505. Larson, Donald F., Rita Butzer, Yair Mundlak, and Al Crego. 2000. "A Cross-Country Database for Sector Investment and Capital." The World Bank Economic Review 14 (2): 371­91. Lopina, Olga, Andrei Ptichnikov, and Alexander Voropayev. 2003. Illegal Logging in Northwestern Russia and Exports of Russian Forest Products to Sweden. Russia: World Wildlife Fund. Manne, A., and R. Richels. 1992. Buying Greenhouse Insurance: The Economic Costs of CO2 Emission Limits. Cambridge MA: MIT Press. Mas, Matilde, Francisco Perez, and Ezequiel Uriel. 2000. "Estimation of the Stock of Capital in Spain." Review of Income and Wealth 46 (1): 103­16. Mitra, T. 1978. "Efficient Growth with Exhaustible Resources in a Neoclassical Model." Journal of Economic Theory 17 (1): 114­29. Millennium Ecosystem Assessment. 2005. Ecosystems and Human Well- Being: Synthesis. Washington, DC: Island Press. NIER (National Institute for Economic Research). 2000. Environmental Impacts of Swedish Trade-Results of a pilot study. Stockholm. O'Connor, M. 2000. "Toward a Typology of Environmentally-Adjusted National Sustainability Indicators: Key Concepts and Policy Applications." Working Paper 95.2000. Milano: Fondazione Eni Enrico Mattei. Paldam, Martin, and Gert Tinggaard Svendsen. Forthcoming. "Social Capital Database for a Cross-Country Study." In Trust, Social Capital and Economic Growth: an International Comparison, ed. M. Paldam and G. 199 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? T. Svendsen. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar Publishing. Pandey, K., K. Bolt, U. Deichman, K. Hamilton, B. Ostro, and D. Wheeler. 2005."The Human Cost of Air Pollution: New Estimates for Developing Countries." Development Research Group and Environment Department, World Bank, Washington, DC. Pearce, D. W. 1993. "Blueprint 3: Measuring Sustainable Development." Earthscan: London. Pearce, D. W., and G. Atkinson. 1993. "Capital Theory and the Measurement of Sustainable Development: An Indicator of Weak Sustainability." Ecological Economics 8 (2): 103­108. Pearce, D. W., and D. Ulph. 1999. "A Social Discount Rate for the United Kingdom." In Environmental Economics: Essays in Ecological Economics and Sustainable Development, ed. D. W. Pearce, 268­285. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. Pezzey, J. 1989. "Economic Analysis of Sustainable Growth and Sustainable Development." Environment Department Working Paper 15, World Bank, Washington, DC. Pritchett, L. 1996. "Where Has All the Education Gone?" Policy Research Working Paper 1581, World Bank, Washington, DC. ------. 2000. "The Tyranny of Concepts: CUDIE (Cumulated, Depreciated, Investment Effort) is Not Capital." Journal of Economic Growth 5 (December): 361­84. Prywes, M. 1986. "A Nested CES Approach to Capital-Energy Substitution." Energy Economics 8: 22­28. Psacharopoulos, George, and Harry Anthony Patrinos. 2004. "Returns to Investment in Education: A Further Update." Education Economics 12 (2): 111­34. Repetto, R., W. Magrath, M. Wells, C. Beer, and F. Rossini. 1989. Wasting Assets: Natural Resources in the National Accounts. Washington: World Resources Institute. Rosengrant, M. W., M. Agcaoili-Sombilla, and N.D. Perez. 1995. "Global Food Projections to 2020: Implications for Investment." Food, Agriculture, and the Environment Discussion Paper 5, International Food Policy Research Institute, Washington DC. 200 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Sachs, J., and A. Warner. 1995. "Natural Resource Abundance and Economic Growth." Development Discussion Paper 517a. Harvard Institute for International Development, Cambridge, MA. Sala-i-Martin, X. 1997. "I Just Ran Two Million Regressions." American Economic Review 87 (2): 178­183. Samuelson, P. 1961. "The Evaluation of `Social Income': Capital Formation and Wealth." In F. A. Lutz and D. C. Hague (eds.), The Theory of Capital. New York: St. Martin's Press. Sarraf, M., and M. Jiwanji. 2001. "Beating the Resource Curse: The Case of Botswana." Environment Department Working Paper 83, Environmental Economics Series, World Bank, Washington, DC. Schultz, T. W. 1961. "Investments in Human Capital." American Economic Review 51 (1): 1­17. Schultz, T. P. 1988. "Education Investments and Returns." In Handbook of Development Economics, Volume 1, ed. H. Chenery and T. N. Srinivasan. Amsterdam: Elsevier Science Publishers, B.V. Smith, Adam. 1776. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Chicago: University of Chicago Press, 1977. Solow, R. 1986. "On the Intergenerational Allocation of Natural Resources." ScandinavianJournal of Economics 88 (1): 141­49. Sorensen, K. and J. Hass. 1998. Norwegian Economic and Environmental Accounts Project. Statistics Norway: Oslo. Statistics Canada. 2000. "Agricultural Land Use and Supply." Ottawa: Statistics Canada. Stiglitz, J. E. 1974a. "Growth with Exhaustible Natural Resources: Efficient and Optimal Growth Paths." Symposium on the Economics of Exhaustible Resources. Review of Economic Studies 41: 123­37. ------. 1974b. "Growth with Exhaustible Natural Resources: The Competitive Economy." Symposium on the Economics of Exhaustible Resources. Review of Economic Studies 41: 139­52. Tay, John, John Healey, and Colin Price. 2001. "Financial Assessment of Reduced Impact Logging Techniques in Sabah, Malaysia." In Applying Reduced Impact Logging to Advanced Sustainable Forest Management. Bangkok, Thailand: UNFAO. 201 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Tol, R. 2005. "The Marginal Damage Cost of Carbon Dioxide Emissions: An Assessment of the Uncertainties." Energy Policy 33: 2064­2074. United Nations. 1993. Integrated Environmental and Economic Accounting. Series F 61. New York: United Nations. ------. 2000. Handbook of National Accounting: Integrated Environmental and Economic Accounting--An Operational Manual. New York: United Nations. ------. 2003. Handbook of National Accounting: Integrated Environmental and Economic Accounting--An Operational Manual. New York: United Nations. UNFAO (United Nations Food and Agriculture Organization). 2000. "Global Forest Resources Assessment 2000: Main Report." Forestry Paper 140, Rome, UNFAO. USGS (U.S. Geological Survey). 2005. Mineral Commodity Summaries. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. ------. Web page: www.usgs.gov. van der Hout, Peter. 2000. "Testing the Applicability of Reduced Impact Logging in Greenheart Forest in Guyana." International Forestry Review 2 (1). Oxford: Commonwealth Forestry Association. van Tongeren, J., S. Schweinfest, and E. Lutz. 1991. "Integrated Environmental and Economic Accounting: A Case Study of Mexico." Environment Working Paper 50, World Bank, Washington, DC. Verbruggen, H., R. Dellink, R. Gerlagh, and M. Hofkes. 2000. "Calculations of a sustainable national income: Four variants." In H. Verbruggen, ed., Final Report on Calculations of a Sustainable National Income according to Hueting's Methodology. Institute for Environmental Studies. Vrije Universiteit: Amsterdam, The Netherlands. Vincent, J. 1996. "Resource Depletion and Economic Sustainability in Malaysia." Development Discussion Paper 542, Harvard Institute for International Development, Cambridge, MA. Wagner, G. 2004. "Environmental Macroeconomics Bibliography." Available at http://www.gwagner.net/work/environmental macro- economics.html. Ward, M. 1976. The Measurement of Capital: The 202 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO Methodology of Capital Stock Estimates in OECD Countries. Paris: OECD. Weitzman, M. L. 1976. "On the Welfare Significance of National Product in a Dynamic Economy." Quarterly Journal of Economics 90 (1): 156­62. Weitzman, M.L. and K.-G. L#fgren. 1997. On the Welfare Significance of Green Accounting as Taught by Parable, Journal of Environmental Economics and Management 32:139-53. Whiteman, Adrian. 1996. "Economic Rent and the Appropriate Level of Forest Products Royalties in 1996." Jakarta, Inàönïxia: U.K. Tropical Forest Management Programme, Jakarta, Inàönïxia. World Bank. 1996. Monitoring Environmental Progress: A Report on Work in Progress. Washington, DC: World Bank. World Bank. 1997. Expanding the Measure of Wealth: Indicators of Environmentally Sustainable Development. Environmentally Sustainable Development Studies and Monographs Series No. 17. Washington, DC: World Bank. ------. 2002. World Development Indicators 2002. Washington, DC: World Bank. ------. 2004. World Development Indicators 2004. Washington, DC: World Bank. ------. 2005. World Development Indicators 2005. Washington, DC: World Bank. World Commission on the Environment and Development (WCED). 1987. Our Common Future. Oxford: Oxford University Press. WRI (World Resources Institute). 2000. The Weight of Nations: Material Outflows from Industrial Economies. Washington DC. 203 Chõu traách nhiïåm xuêët baãn TS. NGUYÏÎN DUY HUÂNG Chõu traách nhiïåm nöåi dung TS. KHUÊËT DUY KIM HAÃI Biïn têåp nöåi dung: NGUYÏÎN KHÙÆC BAÁT VUÄ THANH NHAÂN Trònh baây bòa: NGUYÏÎN THANH CÛÚÂNG Chïë baãn: BÑCH LIÏÎU Sûãa baãn in, àoåc saách mêîu: THANH NHAÂN Maä söë: 3.30 CTQG-2008 In 2.000 cuöën, khöí 15,5 x 23,5 cm, taåi Nxb. Chñnh trõ quöëc gia. Söë àùng kyá kïë hoaåch xuêët baãn: 27-208/CXB/120-60/NXBCTQG. Quyïët àõnh xuêët baãn söë: 2362, cêëp ngaây 26-6-2008. In xong vaâ nöåp lûu chiïíu thaáng 6-2008. 204