ÌÎÃ?ÃÎË ÓËÑ ÓËÀÀÃ?Ã?ÀÀÒÀÃ? ÕÎÒÛÃ? ÑÀÃ?Õ¯¯ÆÈËÒ Òàéëàí. 72514-ÃŒÃ? Òî ã ò â î ð ò î é Õ º ã æ ë è é í à à ç à ð / Ç ¿ ¿ í À ç è á à Ã? î ì õî í Ä à ë à é í Ã? ¿ ñ Copyright © 2013 Олон УлÑ?ын СÑ?ргÑ?н БоÑ?голт Хөгжлийн Банк ДÑ?лхийн банкны Групп 1818 Ð? гудамж, БХ Вашингтон ДС, 20433, Ð?Ð?У Бүх Ñ?рх хуулиар хамгаалагдÑ?ан ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ бүтÑ?Ñ?л нь ДÑ?лхийн банкны ажилтан нарын бүтÑ?Ñ?л болно Баримт бичигт дурьдÑ?ан аÑ?уудал, тайлбар болон дүгнÑ?лт ДÑ?лхийн банкны гүйцÑ?тгÑ?Ñ… захирлууд, Ñ?Ñ?вÑ?л Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн төлөөлж буй заÑ?гийн газрын үзÑ?л баримтлалыг туÑ?гаагүй болно. Уг баримт бичигт хавÑ?аргаÑ?ан газрын зурагт харуулÑ?ан хил Ñ…Ñ?згаар, өнгө, Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, маÑ?штаб болон буÑ?ад мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л нь аливаа нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн хууль Ñ‘Ñ?ны Ñ?татуÑ?, Ñ?Ñ?вÑ?л тухайн хил Ñ…Ñ?згаарыг дÑ?мжиж, хүлÑ?Ñ?н зөвшөөрч буй аÑ?уудлаар ДÑ?лхийн банкны байр Ñ?уурийг илÑ?рхийлÑ?хгүй болно. ii МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð?ГУУЛГÐ? ӨМÐ?ӨХ ҮГ .................................................................................................................................................................. vi ТÐ?ЛÐ?РХÐ?Л ................................................................................................................................................................. vii ТОВЧИЛСОÐ? ҮГ ...................................................................................................................................................... viii ТОВЧ ДҮГÐ?ЭЛТ ......................................................................................................................................................... ix БҮЛЭГ 1. УДИРТГÐ?Л......................................................................................................................................................1 1.1 Оршил ................................................................................................................................................................. 1 1.2 Зорилго ....................................................................................................................................................................1 1.3 ҮндÑ?Ñ?лÑ?л ....................................................................................................................................................................2 1.4 ЗаÑ?гийн газрын бодлого .............................................................................................................................................2 1.5 Судалгааны цар хүрÑ?Ñ? ба гол аÑ?уултууд ...................................................................................................................2 1.6 ÐœÑ?дÑ?Ñ?ллийн Ñ?Ñ… Ñ?урвалж ба арга зүй..........................................................................................................................3 БҮЛЭГ 2. ТӨСВИЙÐ? ЦÐ?ГЛÐ?БÐ?Р БОЛОÐ? ТӨСВИЙÐ? БҮТЭЦ ..........................................................................5 2.1 Хууль Ñ?рх зүйн орчин: Холбогдох хуулиуд...............................................................................................................5 2.2 ТөÑ?вийн цагалбар: Эрх мÑ?дÑ?л ба үүрÑ?г хариуцлага.................................................................................................6 2.3 ТөÑ?вийн гол зарчмууд болон үйл Ñ?вц........................................................................................................................6 2.4 ТөÑ?вийн гол зарчим ба үйл Ñ?вцын товч дүгнÑ?лт......................................................................................................8 БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО......................................................................................................................................................... 11 3.1 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн хуваарилалтын байдал ...................................................................... 11 3.2 Ð?ийÑ?лÑ?лийн өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн талаарх товч дүгнÑ?лт.......................................................................13 3.3 Ð?ийÑ?лÑ?лийн орлогын чиг хандлагын шинжилгÑ?Ñ?:Эмпирик дүгнÑ?лт...................................................................16 3.4 ТөÑ?вийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн бодит байдал........................................................................................................17 3.5 ТөÑ?вийн урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого....................................................................................................................19 3.6 Дүүргийн түвшинд Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого төвлөрүүлÑ?лт................................................................................................21 3.7 Олон улÑ?ын харьцуулалт..........................................................................................................................................24 3.8 ДҮГÐ?ЭЛТ...................................................................................................................................................................24 БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ?........................................................................................................................................................27 4.1 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн зарлагын чиг үүрÑ?г ба орлогын хуваарилалтын байдал......................................................27 4.2 ТөÑ?вийн зарлагын чиг хандлагын шинжилгÑ?Ñ?: Эмпирик дүгнÑ?лт ......................................................................32 4.3 УрÑ?гал болон хөрөнгийн зарлагын бүтÑ?ц...............................................................................................................32 iii 4.4 Ð?ийÑ?лÑ?лийн урÑ?гал зардлын Ñ‚Ó©Ñ?өв.........................................................................................................................33 4.5 Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв: Зарлага........................................................................................................................................35 4.6 Ð?ийт орлого болон зарлагын Ñ‚Ñ?нцÑ?л.......................................................................................................................38 4.7 ДүгнÑ?лт.......................................................................................................................................................................40 БҮЛЭГ 5. ЦÐ?Ð?ШИД ХИЙХ СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Ы ТÐ?ЛÐ?Ð?Р СÐ?Ð?Ð?Л ЗӨВЛӨМЖ ................................................ 43 5.1 Богино хугацаанд хийх Ñ?удлагааны ажил ба техник туÑ?лалцаа.......................................................................... 43 5.2 Дунд хугацаанд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… Ñ?удалгаа ................................................................................................................. 44 5.3 Ð?ийÑ?лÑ?лд үзүүлÑ?Ñ… ДÑ?лхийн банкны дÑ?мжлÑ?г ...................................................................................................... 46 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ .................................................................................................................................................................. 47 ХавÑ?ралт 1. ЭнÑ? Ñ?удалгаанд зориулан ангилÑ?ан орлогын болон зарлагын үзүүлÑ?лт ............................................. 49 ХавÑ?ралт 2. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн орлого зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит байдал, одоо ашиглаж буй форматаар .......... 60 Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ð? ÐœÐ?ТЕРИÐ?Л .................................................................................................................................... 67 Ð¥Ð?ЙРЦÐ?Г 2.1. Орон нутгийн үүрÑ?г хариуцлага ........................................................................................................................ 9 ЗУРГИЙÐ? ЖÐ?ГСÐ?Ð?ЛТ 3.1. УБ хот болон дүүргийн нийт урÑ?гал орлого болон шилжүүлÑ?г, 2003-2011 он .............................................. 13 3.2.Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн урÑ?гал орлогын чиг хандлага ..................................................................... 15 3.3. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтцийн харьцуулалт ............................................................................. 16 3.4 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он ..................................................... 17 3.5. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал орлогын бүтцийн харьцуулалт....................................................................................18 3.6. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал ба хөрөнгийн орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 .............................................................. 19 3.7. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал орлого, 2011 он.............................................................................................................19 3.8. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал орлого, 2011 он....................................................................................................19 3.9. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн өөрчлөлтийн хувь, 2003-2011 он ............................ 20 3.10. БаÑ?нгол дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого, 2011 он .................................................................................................... 21 3.11. Ð?алайх дүүргийн орлого, 2011 он .........................................................................................................................22 3.12. БаÑ?нгол дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011он, төгрөгөөр .....................................23 3.13. Ð?алайх дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он, төгрөгөөр .....................................23 4.1 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны бодит ба нÑ?рлÑ?Ñ?Ñ?н урÑ?гал зарлагын чиг хандлага .................................................... 31 4.2 УБ хотын нÑ?г хүнд ногдох орлого, зарлагын чиг хандлага...................................................................................32 4.3. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал болон хөрөнгийн зардал, 2008-2011 он ............................................................33 iv МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ 4.4. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2008 он .................................................................................................34 4.5. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2011..................................................................................................... 34 4.6. БаÑ?нзүрх дүүргийн урÑ?гал зардал, 2008 он............................................................................................................36 4.7. БаÑ?нзүрх дүүргийн урÑ?гал зардал, 2011 он............................................................................................................36 4.8 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв, 2008 он .......................................................................................... 37 4.9. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв, 2011 он...............................................................................................38 4.10 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт орлого, зарлага ба илүүдлийн чиг хандлага.......................................................39 4.11 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн нийт илүүдÑ?л......................................................................................................................41 ХҮСÐ?ЭГТИЙÐ? ЖÐ?ГСÐ?Ð?ЛТ 2.1 Хууль Ñ?рх зүйн үндÑ?Ñ?н орчин .................................................................................................................................. 5 2.2 Улаанбаатар хотод хамааралтай Ñ‚Ó©Ñ?вийн цаглабар....................................................................................................7 3.1 2011 оны ТТХ-иар зохицуулÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын хуваарилалт............................................................................12 3.2. Орон нутгийн өөрийн орлогын Ñ?рх мÑ?дÑ?л, 2011он................................................................................................14 3.3. УрÑ?гал ба хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн ангилал.............................................................................................17 3.4. Зарим орны орон нутгийн орлогын бүтÑ?ц, 2006 (%).............................................................................................25 4.1. Хуулиар зааглаÑ?ан зарлагын чиг үүрÑ?г ..................................................................................................................27 4.2 Монгол улÑ?ын орон нутгийн зарлагын чиг үүргийн хуваарилт.......................................................................... 28 4.3 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны үйл ажиллагааны илүүдÑ?л ............................................................................................. 30 Ð?1.1. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлого, 2003-2011 (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) ......................................................................... 49 Ð?1.2. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлогын өөрчлөлт, 2003-2011, хувиар ................................................................... 51 Ð?1.3. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлогын бүтÑ?ц, 2003-2011, хувиар .......................................................................... 53 Ð?1.4. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 .............................................................................. 55 Ð?1.5. СонгоÑ?он хоёр дүүргийн нийт орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 ............................................................................... 56 Ð?1.6. Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт төвлөрүүлÑ?Ñ… шилжүүлÑ?г, 2003-2011 ...................................................................... 57 Ð?1.7. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох орлого Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€, 2003-2011 (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) ................................. 57 Ð?1.8. Дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын харьцуулалт ............................................................................. 59 Ð?2.1. Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын бодит байдал (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) .................................................. 60 Ð?2.2. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?л (мÑ?нган төгрөгөөр) .................................................. 62 Ð?2.3. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого (мÑ?нган төгрөгөөр) ........................................................................ 65 v ӨМÐ?ӨХ ҮГ Ð?ийÑ?лÑ?л хотын хүн амын төвлөрлийг хагаÑ? Ñ?аÑ? байхаар ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа нь туÑ? зорилгод нийцүүлÑ?н хийгдÑ?ж анх төлөвлөÑ?өн боловч өнөөгийн байдлаар 1.2 Ñ?аÑ? хүн буй Ñ?хний ажил юм. Судалгааг Ñ‚Ó©Ñ?вийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд ам Улаанбаатар хотод оршин Ñ?ууж байна. Хурдацтай үндÑ?Ñ?лÑ?н Ñ?анхүүгийн зарцуулалт, Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын хотжилтын Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?вц нь хүн амд хүргÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?, Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рүүдÑ?д үнÑ?лгÑ?Ñ? хийж, Улаанбаатар хотын Ñ‚Ñ?Ñ€ дундаа дÑ?д бүтцийн үйлчилгÑ?Ñ?ний хүртÑ?Ñ?мжид Ñ‚Ó©Ñ?вийн байдал, Ñ?анхүүгийн тогтолцоо Ñ?мар байгааг Ñ…Ñ?Ñ‚ их ачаалал өгч байна. Хүн амын бараг 60 % нь тодорхойлÑ?он болно. Улаанбаатар хотын хувьд нÑ?гдÑ?Ñ?н төлөвлөгөөнд туÑ?гагдаагүй хороолол буюу нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг захиран зарцуулах талаар гÑ?Ñ€ хорооллолд амьдарч байгаа нь хотын нийт газар Ñ?анхүүгийн нөөцийг үр ашигтай, Ñ…Ñ?мнÑ?лттÑ?й, мөн нутгийн бараг 90 %-г Ñ?зÑ?лж байна. ИхÑ?нх газарт Ñ‚Ñ?гш байдлаар хуваарилах зарчимд нийцүүлÑ?н шат төвлөрÑ?өн халаалт, цÑ?вÑ?Ñ€ уÑ?ан хангамж, бохирын дараалÑ?ан арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? авах шаардлага тулгарч байна. Ñ?иÑ?тем, авто зам зÑ?Ñ€Ñ?г дÑ?д бүтÑ?ц байхгүй байдал, хүн амын нÑ?гтрал бага, байгаль цаг уурын хатуу ширүүн ШийдвÑ?рлÑ?вÑ?л зохих үйлчилгÑ?Ñ? байтай зÑ?Ñ€Ñ?гцÑ?н нөхцөл зÑ?ргÑ?Ñ?Ñ? шалтгаалан Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?, дÑ?д жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн үлдÑ?гдÑ?лтÑ?й гарч байгаа нь хөрөнгө бүтцийг бий болгох аÑ?уудал өртөг өндөртÑ?й болж оруулалтыг илүү ухаалаг төлөвлөж, хөрөнгө Ñ‚Ó©Ñ?вийг байгаа юм. ТиймÑ?Ñ?Ñ? хотын захиргаа дÑ?д бүтцийг илүү үр ашигтай зарцуулах шаардлага байгааг харуулж Ñ?айжруулах төлөвлөгөөндөө Ñ‚Ó©Ñ?вийн нөөц болон байна. ТүүнчлÑ?н, Ñ‚Ó©Ñ?өв тайлагнах тогтолцоо нь иргÑ?дийн Ñ?анхүүгийн чадавхыг анхааран үзÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. тодорхойгүй, туÑ?гайлÑ?ан заалтууд байхгүй байгаа Ñ?вдал ТÑ?ргүүн Ñ?Ñ…Ñ?нд шийдвÑ?рлÑ?вÑ?л зохих үйлчилгÑ?Ñ?гÑ?Ñ? нь иргÑ?дийн болон нийÑ?лÑ?лийн иргÑ?дийн төлөөлөгч Ñ?онгох амаргүй Ñ?онголтын шийдвÑ?Ñ€Ñ?Ñ? иргÑ?дийн Ñ?анаа нарын хувьд Ñ?анхүүгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг Ñ…Ñ?рхÑ?н бүрдÑ?ж, бодолд тулгуурлан, Ñ?анхүүгийн хувьд ил тод байдлыг хөрөнгө оруулалт, зарцуулалтыг Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ?вагдаж хангаÑ?ан, үр ашигтай, захиран зарцуулдаг байх арга байгаа тухайд тодорхой ойлголттой болоход бÑ?рхшÑ?Ñ?л замыг хайж байна. учруулж байна. Ð?рдчилын уламжлалтай аÑ?уудлыг шийдвÑ?рлÑ?дÑ?г ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгааны ажил нь Ñ?анхүүгийн чадварыг арга барилаар Монгол улÑ? иргÑ?дийн оролцоог илүү Ñ?айжруулахад туÑ?лах зорилгоор Улаанбаатар хотын идÑ?вхитÑ?й оролцуулах тогтолцоог бий болгохыг зорьж, захиргаанааÑ? Ñ?анаачлан Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж буй Ñ?удалгаа- Ñ?нÑ? хүрÑ?Ñ?нд 2011 онд батлагдÑ?ан ТөÑ?вийн тухай техникийн дÑ?мжлÑ?г үзүүлÑ?Ñ… хөтөлбөрийн Ñ?хний Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г хуулиндаа иргÑ?дийн оролцоот Ñ‚Ó©Ñ?вийн тухай заалт болно. туÑ?гаÑ?ан. Улаанбаатар хотын улÑ? төрийн лидерүүд шийдвÑ?Ñ€ гаргах түвшинд иргÑ?дийн оролцоог илүү Ñ?айн зохион байгуулалттай байлгах талаар амлалтуудыг өгч байна. Мөн иргÑ?дÑ?д Ó©Ó©Ñ€Ñ?дийн баримталж буй үзÑ?л бодлоо бататгах, хотын захиргаа хариуцлага хүлÑ?Ñ?Ñ… зарчмын үүднÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн талаарх илүү Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? шаардлагатай, бодит мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л өгөхийг зорьж байна. Mарк Р. Ланделл Корали ГеверÑ? Тогтвортой Хөгжил Ð¥Ñ?лтÑ?ийн Ð¥Ñ?тад Монголыг ДÑ?лхийн банкны Улаанбаатар хот дахь Суурин хариуцÑ?ан Ñ?албарын менежер төлөөлөгч бөгөөд УлÑ? хариуцÑ?ан захирал БÑ?Ñ?жин дÑ?Ñ…ÑŒ ДÑ?лхийн банкны оффиÑ? vi МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ ТÐ?ЛÐ?РХÐ?Л ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгааны үр дүнд Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн ахлах Ñ?дийн заÑ?агч), Стефен Карам (ECSS6-ийн хотын механизмийг Ñ?айжруулах үүднÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… техник аÑ?уудал хариуцÑ?ан ахлах Ñ?дийн заÑ?агч), ФранкоÑ? туÑ?лалцаа болон урт хугацаанд хийх Ñ?удалгааны ажлыг Булангер (MNSUR-ийн хотын аÑ?уудал хариуцÑ?ан тодорхойллоо. Хотын болон дүүргүүдийн удирдлага, ахлах Ñ?дийн заÑ?агч), Ури Раич (AFTUW-ийн хотын Ñ?лангуÑ?а Ð?ийÑ?лÑ?лийн ИргÑ?дийн Төлөөлөгчдийн Хурал, аÑ?уудал хариуцÑ?ан ахлах мÑ?ргÑ?жилтÑ?н), Хиройки Монгол УлÑ?ын Сангийн Ñ?амны төлөөлөгчидтÑ?й олон Сузуки (FEUUR-ийн хотын аÑ?уудал хариуцÑ?ан ахлах удаагийн уулзалт, зөвлөлгөөн хийÑ?ний үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ мÑ?ргÑ?жилтÑ?н) нар ажиглагчаар оролцлоо. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгааны ажлыг хийж гүйцÑ?тгÑ?лÑ?Ñ?. ТүүнчлÑ?н Ñ?удалгааны ажилд КлауÑ? Роланд (Монгол УлÑ?ыг хотын заÑ?аг даргын орологч Ð?. Батаа, Санхүү, төрийн хариуцÑ?ан захирал), Марк Р.Ландел (EASCS-ийн Ñ?ангийн Ñ…Ñ?лтÑ?ийн дарга Э.Ганхүү болон туÑ? Ñ…Ñ?лтÑ?ийн Ñ?албарын менежер), Корали ГеверÑ? (Монгол УлÑ?ыг мÑ?ргÑ?жилтÑ?н С.Солонго, Ж. Энхтөр, Ж.ЭрдÑ?нÑ?чимÑ?г, хариуцÑ?ан менежер) мөн Пол КриÑ? (EASCS-ийн Б.Ð?оржлхам нартай хамтран ажиллаа. Ñ?албарын зохицуулагч) нар үнÑ?Ñ‚Ñ?й зөвлөгөө өгÑ?өн. Судалгааны ажлын Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт МеÑ?ки Брейн (хотын хөгжлийн ахлах мÑ?ргÑ?жилтÑ?н, EASIN ба ажлын Ñ…Ñ?Ñ?гийн ДÑ?д Ерөнхийлөгч Памела КокÑ? ахлагч), Хернандо Гарзон (төрийн Ñ?анхүүгийн Ñ?дийн УлÑ? хариуцÑ?ан захирал КлауÑ? Роланд заÑ?агч, олон улÑ?ын зөвлөх), Лхагвадоржын Ð?риунаа УлÑ? хариуцÑ?ан менежер Корали ГеверÑ? (орон нутгийн Ñ?анхүүгийн мÑ?ргÑ?жилтÑ?н), Тоёко Кодама Салбарын захирал Джон Роме (үйл ажиллагааны ажилтан, EASIN). Мөн Яан ХанÑ?ен Салбарын менежер Марк Р.Ланделл (Ð?ХБ-ны Монгол дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын ТөÑ?лийн багийн удирдагч МеÑ?керем Брейн vii ТОВЧИЛСОÐ? ҮГ Банк ДÑ?лхийн банк ТТХ 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн тухай хууль Ð?ЭЗБТХ Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рх зүйн байдлын тухай хууль ТЗГ Төв заÑ?гийн газар ДÐ?Б Дотоодын нийт бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн ТЕХ Татварын ерөнхий хууль ЗЗÐ?ДÐ?ТУТХ ЗаÑ?аг захиргаа, нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн нÑ?гж, түүний удирдлагын тухай хууль СЯ Сангийн Ñ?ам Ò®Ð?ЗҮ Үйл ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ? Ð¥Ð?ОÐ?Т Хүн амын орлогын албан татвар ТБУСТХ ТөÑ?вийн байгууллагын удирдлага, Ñ?анхүүжилтийн тухай хууль ХСТ Хөгжлийн Ñ?тратеги төлөвлөгөө УБ Улаанбаатар УБ хот Улаанбаатар хот Ð?Ó¨Ð?Т Ð?Ñ?мÑ?гдÑ?Ñ?н өртгийн албан татвар Ð’Ð?ЛЮТЫÐ? Ð¥Ð?Ð?Ш (2012 оны 6 дугаар Ñ?арын байдлаар) Валютын нÑ?гж = Монгол төгрөг MNT1 = US$ 0.00076 US$1 = MNT1318.4 viii МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ ТОВЧ ДҮГÐ?ЭЛТ ЗОРИЛГО Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д шаардлагатай Ñ‚Ó©Ñ?өв, Ñ?анхүүгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг үр ашигтай, Ñ‚Ñ?нцвÑ?ртÑ?й хуваарилахад Улаанбаатар хотын хүн ам 2001 онд хагаÑ? Ñ?аÑ? байÑ?ан тулгарч буй хүндрÑ?лтÑ?й аÑ?уудлуудыг тодорхойлно. бөгөөд 2011 он гÑ?Ñ…Ñ?д 1.2 Ñ?аÑ? орчимд хүрÑ?Ñ?н нь улÑ?ын Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүд хийÑ?Ñ?н Ñ?удалгааны ажил бага нийт хүн амын 40 гаруй хувийг Ñ?злÑ?Ñ… болÑ?он. Эдийн байгаа тул Ñ‚Ó©Ñ?вийн шинÑ?члÑ?лийг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…Ñ?д заÑ?гийн Ó©Ñ?өлт нь Улаанбаатар хотод1 Ñ…Ñ?Ñ‚ их төвлөрÑ?нөөÑ? заÑ?гийн газарт дÑ?мжлÑ?г болох үүднÑ?Ñ?Ñ? цаашид хийгдÑ?Ñ… болж цаашид Ñ?нÑ? байдал үргÑ?лжилÑ?Ñ?Ñ?Ñ€ байх төлөвтÑ?й Ñ?удалгааны Ñ?Ñ?двийг Ñ?анал болгоно. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайланг байна. Ð?ийÑ?лÑ?л хотын хүн ам Ñ?рчимтÑ?й Ó©Ñ?ч, Ñ‚Ñ?гш буÑ? 2012 оны 6 дугаар Ñ?ард болох Ñ?онгуулийн үр дүнд байдал нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?Ñ?Ñ€ байгаатай холбогдон хотын өмнө байгуулагдÑ?ан заÑ?гийн газар, Ñ?лангуÑ?а Ð?ийÑ?лÑ?лийн тулгарч буй аÑ?уудлуудыг шийдвÑ?рлÑ?хийн тулд хотооÑ? шинÑ? удирдлагуудад анхаарал хандуулах шаардлагатай үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний хүрÑ?Ñ?г өргөтгөх, (Ñ?лангуÑ?а аÑ?уудлуудаар зөвлөмж болгох зорилготой юм. ЭнÑ? дÑ?д бүтцийн үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?айжруулах) Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? тайлан нь 2013 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилÑ?Ñ?Ñ? Ñ?хлүүлÑ?Ñ… Эдийн шаардлагатай тулгарч байна. Цалин түүнтÑ?й адилтгах заÑ?аг ба Ñ?албарын ажлын чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… орлогын албан татварааÑ?2 орох орлого Ó©Ñ?өн нÑ?мÑ?гдÑ?ж хөтөлбөрийн хүрÑ?Ñ?нд хийх нарийн дүн шинжилгÑ?Ñ? Улаанбаатар хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогод гол байр Ñ?уурь болон бодлогын хувилбар боловÑ?руулах ажилд Ñ?зÑ?лж байгаа нь төрийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ó©Ñ?өн нÑ?мÑ?гдÑ?ж ашиглагдана. буй Ñ?Ñ€Ñ?лтийг хангахад дÑ?мжлÑ?г болно. Мөн “Ð?ийÑ?лÑ?л хотын татварыгâ€? 2013 онооÑ? Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ төлөвлөж ГОЛ ДҮГÐ?ЭЛТ байна. ТөÑ?вийн төвлөрлийг цаашид Ñ?ааруулах талаарх ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайлан нь үндÑ?Ñ?н 3 Ñ…Ñ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ? бүрдÑ?нÑ?. Ð?Ñ?г, ЗаÑ?гийн газрын шийдвÑ?Ñ€ нь Улаанбаатар хот болон хоёрдугаар бүлÑ?гт Ñ?удалгааны ерөнхий мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л, дүүргийн удирдлагуудад ажиллах таатай нөхцөл хамрах хүрÑ?Ñ?, аргачлал болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн норматив, үйл бүрдүүлж өгÑ?өн. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ шийдвÑ?Ñ€ нь Ñ‚Ó©Ñ?өвт иргÑ?дийн Ñ?вцыг тайлбарлав. Гол дүгнÑ?лтийг гурав, дөрөвдүгÑ?Ñ?Ñ€ оролцоог хангах нөхцөл боломжийг бүрдүүлж, заÑ?аглал бүлÑ?гт толилуулÑ?ан болно. Гуравдугаар бүлÑ?гт Ñ‚Ó©Ñ?вийн болон нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод байдлыг Ñ?айжруулах түүнчлÑ?н орлогын хуваарилалт, орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон чиг орон нутагт шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ?рх мÑ?длийг нÑ?мÑ?гдүүлж хандлагын нарийвчилÑ?ан шинжилгÑ?Ñ?, дөрөвдүгÑ?Ñ?Ñ€ байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдийн гол аÑ?уудал бүлÑ?гт Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын чиг үүрÑ?г, Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтÑ?ц нь тогтвортой, оролцоотой Ó©Ñ?өлтийг ханган ажиллахын болон орлого зарлагын хандлагыг харьцуулан Ñ?удлав. тулд орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв Ñ?анхүүгийн найдвартай Тавдугаар бүлÑ?гт ДÑ?лхийн банктай цаашид хамтрах тогтолцоог бүрдүүлж Ó©Ñ?өн нÑ?мÑ?гдÑ?ж буй орлогыг ажлыг чиглүүлÑ?Ñ… Ñ?удалгаа болон техник туÑ?лалцааны удирдах чадамжийг бий болгох Ñ?вдал мөн. ТүүнчлÑ?н Ñ‚Ñ?ргүүлÑ?Ñ… аÑ?уудлыг дÑ?вшүүлж, одоогийн байгаа Улаанбаатар хот нь орлогын шинÑ? Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг үр мÑ?длÑ?гийн Ñ?лгааг тодорхойлов. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн дүнтÑ?й ашиглахын тулд найдвартай, нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод орлого, зарлагын талаарх гол дүгнÑ?лтүүд болон Ñ?анал Ñ‚Ó©Ñ?өв Ñ?анхүүгийн удирдлагын тогтолцооог бүрдүүлÑ?Ñ… зөвлөмжийг нÑ?гтгÑ?н дор толилуулж байна. шаардлагатай. ОРЛОГО ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ ажлын гол зорилго нь Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаа болон дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?анхүүгийн Ñ?иÑ?тем дотооддоо Ñ…Ñ?рхÑ?н ажилладаг орлого нь өөрийн, татвар хуваалтын болон Ñ‚Ó©Ñ?өв талаар Ñ?удлах Ñ?вдал юм. ЭнÑ? ажлын хүрÑ?Ñ?нд хотын хоорондын шилжүүлгийн3 зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н Ñ?Ñ… орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€, хотын үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарч Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?ртÑ?й. ГÑ?Ñ?Ñ?н Ñ…Ñ?дий ч Монгол улÑ? нь хууль тогтооох буй зардал, Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ харилцааг зохицуулж буй хууль болон удирдах Ñ?рх мÑ?дÑ?л (татварын хувьд ч) төвлөрÑ?өн Ñ?рх зүйн орчин, мөн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайлагналын Ñ?иÑ?темд нÑ?гдмÑ?л тогтолцоотой тул УБ хот нь орлого бүрдүүлÑ?Ñ… Ñ?мпирик шинжилгÑ?Ñ? хийнÑ?. Уг Ñ?удалгаа нь хотооÑ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?, хотын дÑ?д бүтцийн ажлыг 3. ГÑ?хдÑ?Ñ? бодит байдал дÑ?Ñ?Ñ€ УБ хот нь аймгуудыг бодвол харьцангуй их орлого төвлөрүүлдÑ?г тул төв заÑ?гийн газарт 1. Улаанбаатар хот (нийÑ?лÑ?л) гÑ?дÑ?г нÑ?Ñ€ томьёо нь Улаанбаатар шилжүүлÑ?г өгдөг бөгөөд жил бүрийн шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г хотын захиргаа болон 9 дүүргийг нÑ?гтгÑ?н илÑ?рхийлнÑ?. СЯ тодорхойлдог. Дүүргүүдийн хувьд зарим дүүрÑ?г нь УБ 2. Цалин түүнтÑ?й адилтгах орлогын албан татвар нь 2009 онооÑ? хотын захиргаанд шижүүлÑ?г өгдөг бол зарим дүүрÑ?г УБ хотын аймаг, нийÑ?лÑ?лийн орлого байхаар хуваарилагдÑ?ан. захиргаанааÑ? шилжүүлÑ?г авдаг байна. ix Ñ…Ñ?згаарлагдмал Ñ?рх мÑ?дÑ?лтÑ?й юм. Ð?Ñ?гдүгÑ?Ñ?рт, УБ байÑ?наа 48,8 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (17,7 Ñ?аÑ? ам.доллар ба 37 хот зарим татвар, төлбөр, хураамжийн хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г Ñ?аÑ? ам.доллартай Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ…) болж 2 гаруй дахин Ó©Ñ?Ñ?өн УлÑ?ын их хурлааÑ? (УИХ) баталÑ?ан Ñ…Ñ?згаарын дотор бол хөрөнгийн зарлага нь 17,8 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг байÑ?наа тогтоох Ñ?рхтÑ?й боловч шинÑ?Ñ?Ñ€ татвар бий болгох Ñ?рх 118,5 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (13,6 Ñ?аÑ? ам.доллар ба 89,9 Ñ?аÑ? мÑ?дÑ?лгүй байна. Мөн Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ татварын орлого нь нийт ам.доллартай Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ…) болж даруй 6 дахин нÑ?мÑ?гджÑ?Ñ?. Ñ‚Ó©Ñ?өвт маш бага хувь Ñ?зÑ?лдÑ?г. ЖишÑ?Ñ? нь, үл хөдлөх ЭнÑ? зарлагаар гудамжны гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, хог цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ… хөрөнгийн татвар, авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар нь зайлуулах, нийгмийн халамж, халдварт өвчнөөÑ? нийт орлогын 4 орчим хувь, буÑ?ад төлбөр, хураамж нь урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… зÑ?Ñ€Ñ?г үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?анхүүжүүлжÑ?Ñ?. 1 хувь хүрÑ?хгүй Ñ…Ñ?Ñ?гийг бүрдүүлж байна4. Хоёрт, УБ ГÑ?хдÑ?Ñ? үйлчилгÑ?Ñ?ний бодит чанар, хүртÑ?Ñ?мжийн хотын захиргаа болон дүүргүүд нь өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? талаар мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л нÑ?н хомÑ? байгаа нь хотын удирдлага орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… ажлын үр ашгийг Ñ?айжруулах шийдвÑ?Ñ€ гаргахад чиглÑ?л болох Ñ?удалгаа хийх Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? талаар Ñ?анаачлага гаргадаггүй, учир нь Сангийн Ñ?ам байгааг харуулж байна. (СЯ) батлагдÑ?ан төлөвлөгөөнөөÑ? давÑ?ан орлогын Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого нÑ?мÑ?гдÑ?ж байгаа тул Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г татвар хуваалт болон шилжүүлгийн орлогыг УБ хот орлогоо шингÑ?Ñ?Ñ… болон хөрөнгө оруулалтын бууруулах замаар улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт татаж авдаг. Гуравт, УБ төлөвлөлт хийх чадвараа Ñ?айжруулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. хотооÑ? Төв заÑ?гийн газарт өгөх шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г УБ хотод дÑ?д бүтцийн хөрөнгө оруулалт болон СЯ жил бүр шийддÑ?г болон Ñ‚Ó©Ñ?өв, Ñ?анхүүгийн боÑ?оо үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? нÑ?лÑ?Ñ?д их байгаа ч 2011 оны удирдлага нь УБ хотын захиргаа болон дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн Ñ?цÑ?Ñ?Ñ‚ нийт төлөвлөÑ?өн зарлагын 29 хувьд Ñ‚Ó©Ñ?вийн тодорхойгүй байдал Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?ж, төлөвлөх хувьтай Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ… 53,8 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (40 Ñ?аÑ? ам.доллар) боломжгүй болгож байна. Ð?ийтÑ?д нь дүгнÑ?Ñ…Ñ?д өнөөгийн ашиглагдаагүй үлдÑ?Ñ?н байна. Өмнөх жилүүдÑ?д ч үйлчилж буй орлогын удирдлага болон орлого Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л гарч байжÑ?Ñ?. Эмпирик Ñ?удалгаа нь төвлөрүүлÑ?Ñ… зохицуулалт нь УБ хот нÑ?мÑ?лт өөрийн дÑ?Ñ?рх Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л Ñ‚Ó©Ñ?вийн дÑ?г журамтай холбоотой орлого бүрдүүлÑ?Ñ… Ñ?анаачлагыг дÑ?мжихгүй байна. буÑ? харин орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт 2011 оны ТөÑ?вийн тухай хуулиар Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого хуваах болон гүйцÑ?тгÑ?лийн чадавх Ñ…Ñ?згаарлагдмал байÑ?нааÑ? шалгуурыг тодорхой болгож, Ð?ийÑ?лÑ?л хотын татвар, үүдÑ?лтÑ?йг нотолж байна. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, “байгаль орчныг өвлүүлÑ?лтийн татвар зÑ?Ñ€Ñ?г орлогын шинÑ? Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг хамгаалахâ€?, ба “заÑ?гийн газрын өмнөөÑ? үзүүлÑ?Ñ… бий болгоÑ?он тул Ñ?нÑ? нөхцөл байдлыг өөрчилж байна. үйлчилгÑ?Ñ?â€? гÑ?Ñ?Ñ?н зарлагын хувьд гүйцÑ?тгÑ?л нь туÑ? туÑ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн хувьд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ орлогын шинÑ? Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг төлөвлөгөөний 46 болон 59 хувьтай Ñ‚Ñ?нцүү байгаа Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?хийн тулд зохицуулалтын механизмыг нь үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд төлөвлөлт болон гүйцÑ?тгÑ?л бүрдүүлÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ñ?ул байгааг харуулж байна5. Орлого шингÑ?Ñ?Ñ… чадвар Ñ…Ñ?згаарлагдмал байгаа нь хотын удирдлагууд 2011 оны Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н Ó©Ñ?ч байна. ТөÑ?вийн тухай хуулиар олгогдÑ?он Ñ?рхийн дагуу ирÑ?Ñ?дүйд 2003-2008 онд УБ хотын нийт орлогын Ó©Ñ?өлт тогтмол зÑ?Ñ?л авах тухай бодохооÑ?оо өмнө дÑ?Ñ?рх аÑ?уудлыг Ñ?айн байÑ?ан бол 2009-2011 оны хооронд орлого нь хоёр гаруй Ñ?удлах шаардлагатай байгааг харуулж байна. дахин нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна. УБ хот нь 2011 оны байдлаар батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогоо 14 Ñ?аÑ? ам.доллараар (18.7 УБ хотын захиргаа болон дүүргүүдийн хооронд Ñ‚Ñ?рбум төгрөг) давуулж 164 Ñ?аÑ? ам.доллартай (216 зарлагын хариуцлага Ñ?лангуÑ?а хөрөнгө оруулалт, Ñ‚Ñ?рбум төгрөг) Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ… Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний орлого бүрдүүлжÑ?Ñ?. үйл ажиллагаа болон урÑ?гал заÑ?варын хувьд чиг ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ орлогын Ó©Ñ?өлт нь 2009 онд УБ хотын орлого үүргийн зарим давхардал байна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ чиг үүргийн байхаар өөрчилÑ?өн цалин түүнтÑ?й адилтгах орлогын давхардал нь төрийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?дийн заÑ?гийн албан татварын Ó©Ñ?өлтөөÑ? шууд бүрджÑ?Ñ?. үр ашиг, орон нутгийн хооронд адил Ñ‚Ñ?гш байдлыг алдагдуулж, түүнчлÑ?н хариуцлага Ñ?лангуÑ?а Ñ?анхүүгийн ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? хариуцлагыг Ñ?улруулж байна. УБхот болон дүүргүүд Сүүлийн 3 жилд орлогын Ó©Ñ?өлтийг дагаад Ñ‚Ó©Ñ?вийн нь Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ зарлагын чиг үүргийн тодорхойгүй байдлыг урÑ?гал болон хөрөнгийн зарлага огцом Ó©Ñ?Ñ?өн. 5. УБ хотооÑ? уг Ñ?удалгааны тайланд өгÑ?өн Ñ?анал зөвдөмжид УрÑ?гал зарлага 2008-2011 онд 23,4 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ?ний дагуу “байгаль орчныг хамгаалахâ€? (46%) ба “заÑ?гийн газрын өмнөөÑ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?нийâ€? (59%) албан 4. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үзүүлÑ?лт нь УБ хотын нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?үүлийн 3 жилийн Ñ‘Ñ?ны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л нь 77.6 болон 64.7 хувь байгаа нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ дундаж үзүүлÑ?лт юм ( Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.3). УБ хотын захиргааны зарлага болон буÑ?ад зарлагын гүйцÑ?тгÑ?л нь УБ хотооÑ? анх өгÑ?өн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хувьд дÑ?Ñ?рх үзүүлÑ?лт нь 5 орчим хувь болон 1 хувь тоо мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бага зÑ?Ñ€Ñ?г зөрүүтÑ?й байгааг харуулна (2011 оны хүрÑ?хгүй байна (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.4). хувьд). x МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ тухайн нөхцөл байдалд зохицуулан тохиролцох ТÑ?гÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ УБ хотын хувьд үйлчилгÑ?Ñ? ба байгууллагаар маÑ?гаар шийдÑ?ж байна. Өнөөгийн хууль Ñ?рх зүйн үйл ажиллагааны Ñ‚Ó©Ñ?вөө нÑ?гтгÑ?Ñ?Ñ?н тайлан байхгүй. ЭнÑ? Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?ул талыг арилгахын тулд Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын байдал нь хотын удирдлага болон олон нийт УБ хотын албан буÑ? харилцаа болон буÑ?ад зүйлийг зохиÑ?той чиг үүрÑ?г, үйлчилгÑ?Ñ?ний хариуцлагын талаар нÑ?гдÑ?Ñ?н байдлаар зохицуулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Төвлөрлийг Ñ?ааруулахад байдлаар үнÑ?лгÑ?Ñ? хийхÑ?д төвөг учруулж байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? чиглÑ?н Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж буй арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нүүд нь үүрÑ?г, хотын удирдлага Ñ?анхүүгийн байдлаа нарийвчлан хариуцлагыг тодорхой болгох учиртай. үнÑ?лж Ñ‚Ñ?рхүү мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд тулгуурлан шийдвÑ?Ñ€ гаргахын тулд олон улÑ?ын Ñ?айн туршлагад үндÑ?Ñ?лÑ?н Ñ‚Ó©Ñ?вөө Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ангиллын тогтолцоо болон ангилах, нÑ?гтгÑ?Ñ… замаар Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоогоо илүү товчоо нь нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод буÑ? байгаа нь, хотын нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод болгох Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. удирдлагууд болон татвар төлөгчид Ñ?анхүүжилтийн бодит ашиглалтын талаар ойлгоход хүндрÑ?л ДÐ?РÐ?Ð?ГИЙÐ? ШÐ?Т бий болгож байна. УБ хотын захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайлагналын хувьд уг Ñ?анхүүжилтÑ?Ñ?Ñ€ үзүүлÑ?Ñ?н ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайлангийн Ñ?үүлийн бүлÑ?гт цаашид хийх үйлчилгÑ?Ñ?ний төрлөөр буÑ? харин Ñ?нз бүрийн Ñ?Ñ… Ñ?удалгааны Ñ?Ñ?дÑ?в болон техник туÑ?лалцааны талаар Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? бүрдÑ?Ñ?н хөрөнгийн ашиглалтын байдлыг дурьдаж, Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайлангийн Ñ?хний шатны дүгнÑ?лтийг харуулахад илүү анхаарч байна. ТөÑ?вийн бичиг иж бүрÑ?н болгох үүднÑ?Ñ?Ñ? дараагийн 2 жилд буюу 2013- баримтад үйл ажиллагаа ба хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит 2014 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилд ДÑ?лхийн банкнааÑ? хамтран ашиглалтын ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь туÑ?гагдаагүй үлдÑ?ж ажиллах талаар мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л өгнө. байна. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лÑ?Ñ?Ñ? Дараах гурван гол чиглÑ?лийн аÑ?уудлыг Ñ?аралтай харахад хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бараг 93 хувь нь “төÑ?вийн шийдвÑ?рлÑ?Ñ… шаардлагатай байна. Үүнд: хөрөнгөөр Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ?н хөрөнгө оруулалтâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н • Төрийн үйлчилгÑ?Ñ?ний нÑ?Ñ?лттÑ?й, ил тод байдлыг ангилалд байгаа тул Ñ?нÑ? хөрөнгийг Ñ?мар ажил, Ñ?айжруулах үүднÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөлт, бүртгÑ?лийн үйлчилгÑ?Ñ? бий болгоход зарцуулÑ?ныг тодорхойлох тогтолцоог техник туÑ?лалцааны дÑ?мжлÑ?гтÑ?йгÑ?Ñ?Ñ€ боломжгүй юм. Зарлагын Ó©Ó©Ñ€ нÑ?г томоохон Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь Ñ?айжруулах; “Төрийн өмнөөÑ? гүйцÑ?тгÑ?Ñ… ажил, үйлчилгÑ?Ñ?â€? гÑ?Ñ?Ñ?н ангилалд байгаа нь баÑ? л шийдвÑ?Ñ€ гаргагчид болон • Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүрÑ?г хоорондын Ñ‚Ó©Ñ?вийн иргÑ?д уг хөрөнгөөр чухам Ñ?мар үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?нийг харилцааны аÑ?уудлыг нÑ?гтлан Ñ?удалÑ?наар, Ñ?дийн тодорхойлох боломжгүй болгож байна. ТүүнчлÑ?н заÑ?гийн үр ашиг, орон нутгийн Ñ‚Ñ?гш байдал болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн урÑ?гал болон хөрөнгийн орлогын тодорхой6 Ñ?анхүүгийн гүйцÑ?тгÑ?лийг дÑ?Ñ?шлүүлÑ?хийн тулд Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн ангилал, түүний тайлагнал нь хуулийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн харилцааг Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ?айжруулах арга замыг дагуу буÑ? байна. ТөÑ?вийн ангиллын зарим нÑ?г уÑ?лдаа тодорхойлох; холбоогүй байдал нь хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийг зориулалтын • Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн орлогын удирдлага, дагуу Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… боломжийг гажуудуулж байна. орлого төвлөрүүлÑ?лт, мөн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?лд дүн ЭнÑ? байдал нь хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтөд Ñ?өрөг шинжилгÑ?Ñ? хийх. нөлөө үзүүлж Ñ?цÑ?ийн дүндÑ?Ñ? хотооÑ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ? болон дÑ?д бүтцÑ?д хийÑ?Ñ?н хөрөнгө оруулалтын чанар, Дунд хугацаанд Ñ?удалгааны дөрвөн гол аÑ?уултад хамрах хүрÑ?Ñ?г бууруулж байна. хариулах шаардлагатай. Үүнд: Хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл ажиллагаа Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?рхий Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гчилÑ?Ñ?н • Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ? нь Ñ…Ñ?Ñ€ байна. УБ хот болон дүүргүүд төв заÑ?гийн газрын тогтвортой вÑ?7? өмнөөÑ? үзүүлж буй нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ‚Ó©Ñ?вийг • Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж буй Ñ‚Ó©Ñ?өвтÑ?й үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд загвар болохуйц өртөг зардлын нÑ?гтгÑ?н тайлагнадаггүй, учир нь хуулийн дагуу Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хувьд нÑ?н үр дүнтÑ?й Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжиж буй орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ‚Ó©Ñ?вийг бүртгÑ?Ñ…, Ñ‚Ó©Ñ?өвлөх, тайлагнах үйлчилгÑ?Ñ? байна уу? тогтолцоо Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт хамаарахгүй байна. • Дүүргийн үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ?ний хүртÑ?Ñ?мж нь 6. Бодит байдалд хоронгийн орлого болох хөрөнгө борлуулÑ?ны бодит байдал дÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€ байна, орон нутгийн хөрөнгө орлого нь урÑ?гал зарлагыг Ñ?анхүүжүүлж байна. ИймÑ?рхүү буруу ангилал нь урÑ?гал болон хөрөнгийн орлогын тооцоог 7. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ шинжилгÑ?Ñ? нь орлого бүрдүүлдÑ?г болон орлого гажуудуулж байна. бүрдүүлдÑ?ггүй үйлчилгÑ?Ñ?г аль алинд хамаарна.. ТОВЧ ДҮГÐ?ЭЛТ xi оруулалтын хөтөлбөрийг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д одоогийн ДÑ?лхийн Банк нь УБ хотын 2013 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо аль Ñ…Ñ?Ñ€ үр ашигтай вÑ?? Мөн чухал чиглÑ?лийг тодорхойлоход хөтөлбөрчилÑ?өн Ñ?удалгааны хүрÑ?Ñ?нд дÑ?мжлÑ?г үзүүлж ажиллана. Банк • Бодит байдалд нийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдийн хувьд нь Ñ?лангуÑ?а Ñ‚Ó©Ñ?вийн ил тод байдалд гол анхаарлаа орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, түүний хандуулна. 2014 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн хувьд хотын гүйцÑ?тгÑ?лд одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл Ñ?вц Ñ…Ñ?Ñ€ нөлөөлж үйлчилгÑ?Ñ?ний чанар, хамрах хүрÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й холбогдÑ?он байна? ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, Хотын Ñ?тратеги төлөвлөгөө аÑ?уудлуудад анхаарлаа хандуулан ажиллана. болон Дүүргийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө Ñ…Ñ?Ñ€ зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гждÑ?г вÑ?? xii МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БҮЛЭГ 1. УДИРТГÐ?Л 1.1 ОРШИЛ ДÐ?Б-ний 65 хувийг, Ñ?рчим хүчний Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн 85 хувийг, мөн хөрөнгө оруулалтын 50 хувийг бүрдүүлж ӨнгөрÑ?өн 20 жилийн хугацаанд Монгол УлÑ? нь Ñ?дийн байна. Ð?ийÑ?лÑ?л хотын хүн ам Ñ?рчимтÑ?й Ó©Ñ?ч, амьдралын заÑ?гийн болон улÑ? төрийн шилжилтийг нÑ?гÑ?н зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ‚Ñ?гш буÑ? байдал нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?Ñ?Ñ€ байгаа тул хотооÑ? амжилттай Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ?н. 1990 оны шилжилтийн Ñ?Ñ…Ñ?н үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний хүрÑ?Ñ?г өргөтгөх, Ñ?айжруулах үеÑ?Ñ? Ñ?хлÑ?н ЗаÑ?гийн газрааÑ? либералчлал, хувьчлал, (Ñ?лангуÑ? дÑ?д бүтÑ?ц) Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? шаардлага тулгарч худалдаа, болон гадаадын хөрөнгө оруулалтын байна. Хот болон дүүргийн удирдлагууд уул уурхайн чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?дийн заÑ?гийн Ñ?уурь шинÑ?члÑ?лийн арга Ñ?албарааÑ? олох орлого нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г авч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ?н байна. Монгол улÑ? нь Зүүн дамжин нийÑ?лÑ?лийн орлогыг нÑ?мÑ?гдүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€, Ó©Ñ?өн Ð?зийн орнуудааÑ? Ñ?дийн заÑ?аг нь хамгийн Ñ?рчимтÑ?й Ó©Ñ?ч нÑ?мÑ?гдÑ?ж буй үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?Ñ€Ñ?лтийг хангах боломж буй улÑ? бөгөөд Дотоодын нийт бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн (ДÐ?Б) бүрдүүлнÑ? гÑ?Ñ?Ñ?н хүлÑ?Ñ?лт байна. Гол үйлчилгÑ?Ñ?ний нь 15 гаруй хувийн Ó©Ñ?өлттÑ?й байна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?дийн хувьд төвлөрлийг Ñ?ааруулах заÑ?гийн газрын шийдвÑ?Ñ€ заÑ?гийн Ñ?рчимтÑ?й Ó©Ñ?өлт нь уул уурхайн Ñ?албарааÑ? олох нь хотын удирдлагуудын шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ?рх мÑ?длийг орлоготой уÑ?лдан цаашид үргÑ?лжлÑ?Ñ… төлөвтÑ?й бөгөөд өргөжүүлж, иргÑ?дийн оролцоог нÑ?мÑ?гдүүлÑ?Ñ…, уул уурхайн Ñ?албар нь ДÐ?Б-ний 20 хувьтай (10 жилийн заÑ?аглалыг Ñ?айжруулах, нÑ?Ñ?ллттÑ?й ил тод байдлыг өмнөхтÑ?й харьцуулахад 2 дахин их) Ñ‚Ñ?нцүү байна. ханган ажиллах нөхцөл боломжийг бүрдүүлнÑ?. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Сүүлийн жилүүдÑ?д Ñ‚Ó©Ñ?вийн нийт орлогын гуравны Монгол улÑ?ын хувьд гол аÑ?уудал бол Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын нÑ?г орчмыг ашигт малтмалын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр, Ñ?анхүүгийн тогтолцоо нь Ñ?рүүл бөгөөд тогтвортой шууд болон шууд буÑ? татварын орлогоор уул уурхайн байлгах, оролцоотой Ó©Ñ?өлтийг хангахад шаардагдах их Ñ?албарааÑ? бүрдүүлÑ?Ñ?н байна. 2016 он гÑ?Ñ…Ñ?д уул Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний орлогыг ашиглах чадвартай байх Ñ?вдал мөн. уурхайн Ñ?албар нь ДÐ?Б-ний Ñ‚Ñ?н хагаÑ?ааÑ? илүү хувийг ИймÑ?Ñ?Ñ? Улаанбаатар хот болон дүүргүүд нь хүлÑ?Ñ?гдÑ?ж бүрдүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ байна. буй орлогыг үр ашигтай ашиглахын тулд ил тод, Эдийн заÑ?гийн Ó©Ñ?өлтийн үр дүнд 2002-2008 онд найдвартай Ñ‚Ó©Ñ?вийн удирдлагын Ñ?иÑ?темийг бүрдүүлÑ?Ñ… Монгол УлÑ?ын Ñ?дуурал бараг хоёрны нÑ?г хувиар шаардлагатай байна. Одоогоор УБ хотын Ñ?анхүүгийн буурчÑ?Ñ?. 2008 онд Ñ?дуурал 35 хувьтай байв. ӨнгөрÑ?өн тогтолцоо нь Ñ…Ñ?рхÑ?н ажиллаж байгаа талаар, Ñ?лангуÑ?а арван жилийн хугацаанд Ñ?дийн заÑ?гийн огцом Ó©Ñ?өлт Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого, зарлагын удирдлагын талаарх ойлголт гарÑ?ан ч уул уурхайн Ñ?албар ажиллах хүчийг их маш бага байна. шаарддаггүй тул ажлын байр зөвхөн 11 хувиар Ó©Ñ?Ñ?өн. Жини коÑ?ффициентÑ?Ñ?Ñ€ тооцоолÑ?ноор өрх гÑ?рийн нÑ?г хүнд ногдох Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ? 2003 онд 32.9 байÑ?наа 2008 онд 1.2 ЗОРИЛГО 35.8 болж Ñ‚Ñ?гш буÑ? байдал нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удлагааны гол зорилго нь хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Монгол УлÑ?ын нийÑ?лÑ?л Улаанбаатар хотод хүн амын орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарч болон Ñ?дийн заÑ?гийн Ó©Ñ?өлт маш ихÑ?Ñ?Ñ€ төвлөрч байна. буй зарлагыг Ñ?удлах замаар УБ хотын хувьд Ñ‚Ó©Ñ?өв Ð?жлын байрны хомÑ?дол, хатуу ширүүн өвлийн улирлааÑ? Ñ?анхүүгийн тогтолцоо Ñ…Ñ?рхÑ?н ажилладаг талаар ойлгох болж мал Ñ?үргÑ?Ñ? алдах зÑ?ргÑ?Ñ?Ñ? шалтгаалан хөдөө орон Ñ?вдал юм. ЭнÑ? ажлын хүрÑ?Ñ?нд хотооÑ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?, нутгааÑ? нийÑ?лÑ?л хотод хүн амын шилжих хөдөлгөөн дÑ?д бүтцийн ажлыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д шаардлагатай нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?Ñ?Ñ€ байна. Улаанбаатар хотын хүн ам 2001 онд Ñ‚Ó©Ñ?өв, Ñ?анхүүгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг үр ашигтай, Ñ‚Ñ?нцвÑ?ртÑ?й ойролцоогоор таван зуун мÑ?нга байÑ?наа 2011 он гÑ?Ñ…Ñ?д хуваарилахад тулгарч буй бүтцийн болон тогтолцооны 1.2 Ñ?аÑ? болж Ó©Ñ?Ñ?өн бөгөөд Ñ?нÑ? нь улÑ?ын нийт хүн амын хүндрÑ?лтÑ?й аÑ?уудлуудыг тодорхойлно. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа 40 хувь болж байна. Улаанбаатар хот нь Монгол УлÑ?ын нь 2012 оны 6 дугаар Ñ?ард болох Ñ?онгуулийн үр дүнд улÑ? Ñ‚Ó©Ñ€, аж үйлдвÑ?Ñ€, Ñ?дийн заÑ?гийн төв нь бөгөөд улÑ?ын байгуулагдах заÑ?гийн газар, Ñ?лангуÑ?а Ð?ийÑ?лÑ?лийн 1 шинÑ? удирдлагуудад анхаарал хандуулах шаардлагатай Ñ?ийрүүлÑ?Ñ…Ñ?д чиглÑ?Ñ?Ñ?н байв. СаÑ?ханааÑ?, ЗаÑ?гийн газар аÑ?уудлуудаар зөвлөмж болох зорилготой юм. Мөн 2012 төвлөрлийг Ñ?ааруулах чиглÑ?лд илүү үр дүнтÑ?й ажиллаж оны 10 дугаар Ñ?арааÑ? Ñ?хлүүлÑ?Ñ… Эдийн заÑ?аг ба Ñ?албарын заÑ?аг захиргааны түвшингийн хувьд чиг үүргийг илүү ажлын чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… хөтөлбөрийн хүрÑ?Ñ?нд тодорхой болгоÑ?он. Ð¥Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н хуулиуд батлагдан бодлогын хувилбар боловÑ?руулах дүн шинжилгÑ?Ñ? гарÑ?ан бөгөөд хамгийн чухал хууль нь шинÑ?члÑ?н хийхÑ?д ашиглана. баталÑ?ан ТөÑ?вийн тухай хууль (ТТХ) бөгөөд буÑ?ад хууль зохицуулалт нь боловÑ?руулах шатандаа байна. ТТХ-ийн зарим гол заалтууд нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл Ñ?вцыг 1.3 Ò®Ð?ДЭСЛЭЛ тодорхой болгож, үндÑ?Ñ?н чиг үүргүүдийг орон нутагт шилжүүлÑ?н, Ñ‚Ñ?дÑ?нд орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… болон зÑ?Ñ?л авах ӨнгөрÑ?өн арван жилд Улаанбаатар хотод ДÑ?лхийн Ñ?рх мÑ?длийг өгч, Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын шилжүүлгийн хувьд банкнааÑ? хотын хөгжлийг дÑ?мжихÑ?д чиглÑ?Ñ?Ñ?н Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н техникийн шаардлага тогтоож, томьёонд Ñ?уурилÑ?ан үйл ажиллагаа Ñ?вуулÑ?ан бөгөөд голдуу дÑ?д бүтцийн орон нутгийн хөгжлийн Ñ?анг байгуулÑ?ан байна. Мөн үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?айжруулах талаар ажиллаÑ?ан. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ түүнчлÑ?н ТТХ нь иргÑ?д, олон нийтийн оролцоо болон Ñ‚Ó©Ñ?өл нь УБ хотын захиргаатай хамтын ажиллагаагаа ил тод байдлыг чухалчлан авч үзÑ?Ñ?н. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рх нÑ?гтруулÑ?ан үйл ажиллагаа болÑ?он. Ð?ийÑ?лÑ?лийн зүйн байдлын тухай шинÑ?чилÑ?Ñ?н хуулийн Ñ‚Ó©Ñ?өл болон ИргÑ?дийн төлөөлөгчдийн хурлааÑ? нийÑ?лÑ?лийн Улаанбаатар хотын татварын тухай хуулийн Ñ‚Ó©Ñ?өл Ñ?анхүүгийн тогтолцоог Ñ?айн ойлгож, цаашид үүрÑ?г Ñ?аÑ?хан УИХ-д өргөн баригдÑ?ан байна. Ð¥Ñ?дийгÑ?Ñ?Ñ€ хариуцлага, Ñ…Ñ?налтаа өндөржүүлÑ?н, үйл ажиллагаагаа үр Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хуулиуд Ñ…Ñ?зÑ?Ñ? батлагдан гарах нь тодорхойгүй ашигтай Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… боломжийг бий болгох зорилгоор байгаа ч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?в батлагдвал Ñ‚Ó©Ñ?вийн ил тод байдлыг ДÑ?лхийн банкнааÑ? техник туÑ?лалцаа авах Ñ?анал тавьÑ?ан дÑ?мжин, одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоонд байгаа улÑ? юм. Ð?ийÑ?лÑ?лийн ИргÑ?дийн төлөөлөгчдийн хурлын төрийн нөлөөллийг багаÑ?гах найдвар бий болно. Мөн хувьд одоогийн тогтолцоогоор Ñ‚Ó©Ñ?вийн талаарх Ñ?рх Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хуулиуд нь Улаанбаатар хот болон дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? мÑ?дÑ?л нь Ñ…Ñ?згаарлагдмал Ñ?лангуÑ?а УБ хотын орлогын үр ашигтай, Ñ?тратегийн ач холбогдол бүхий шийдвÑ?Ñ€ удирдлага болон хөрөнгө оруулалтын шийдвÑ?Ñ€ гаргах гаргах Ñ?рхийг Ñ…Ñ?згаарлаÑ?ан жил бүр Ñ?вагддаг улÑ? чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ нÑ?лÑ?Ñ?д хангалтгүй байна. төрийн тохиролцоонооÑ? чөлөөлөх юм. Цаашид УБ хот нь одоогийн хөрөнгө оруулалтын Хотын захиргаа нь МаÑ?тер төлөвлөгөө боловÑ?руулах тогтвортой байдлаа хангахын тулд дÑ?д бүтцийн замаар нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? иргÑ?дÑ?д үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… ажил үйл ажиллагаа болон заÑ?вар арчилгааг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… болон төлөвлөлтийн тогтолцоогоо Ñ?айжруулахаар зорьж боломжтой Ñ?Ñ?Ñ?хийг нÑ?гтлан үзÑ?Ñ… үүднÑ?Ñ?Ñ? ДÑ?лхийн байна. Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөлтийн зохиÑ?той буÑ? банкнааÑ? хотын Ñ?анхүүгийн тогтолцооны талаар Ñ?айн байдал хотын хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааг ойлголттой болох шаардлагатай байна. Мөн түүнчлÑ?н, Ñ…Ñ?згаарлаж байгаа Ñ…Ñ?дий ч УБ хот дÑ?д бүтцийг Банк нь хотын Ñ?анхүүгийн тогтолцоонд олон улÑ?ын шинÑ?члÑ?Ñ… Ñ?лангуÑ?а авто замын Ñ?үлжÑ?Ñ?г Ñ?айжруулах Ñ?айн туршлагыг нÑ?втрүүлÑ?Ñ… мөн Зөвлөлт Холбоот зорилгоор өөрийн орлогоор маш их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний хөрөнгө УлÑ?ааÑ? уламжлагдан ирÑ?Ñ?н ижил Ñ‚Ó©Ñ?Ó©Ó©Ñ‚Ñ?й аÑ?уудлуудтай оруулалт хийж байна. ТТХ-иар орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв шилжилтийн Ñ?дийн заÑ?аг бүхий Зүүн Европын улÑ? захирагчдад зах зÑ?Ñ?лÑ?Ñ?Ñ? зÑ?Ñ?л авах, үнÑ?Ñ‚ цааÑ? гаргах Ñ?рх орнуудад зөвлөгөө өгч байÑ?ан туÑ?гай туршлагатай юм. олгож байгаа бөгөөд холбогдох зохицуулалт нь удахгүй тодорхойлогдоно. Ð?Ñ?мж Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д, хот төлөвлөлтөд 1.4 ЗÐ?СГИЙÐ? ГÐ?ЗРЫÐ? БОДЛОГО хамрагдаагүй, амьжиргааны түвшин доогуур орлоготой Ñ…Ñ?Ñ?гийн (гÑ?Ñ€ хороолол) амьдрах нөхцлийг Ñ?айжруулах Зах зÑ?Ñ?лийн Ñ?дийн заÑ?агт шилжих үеийн ЗаÑ?гийн газрын зорилгоор ЗаÑ?гийн газрааÑ? үндÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ? болох уÑ? бодлого, Ñ?тратеги нь төрийн үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… ажлыг хангамж, уÑ? зайлуулах хоолой, бохир уÑ?, зам, хатуу хог орон нутаг төлөөлөн гүйцÑ?тгÑ?Ñ… байдлыг нÑ?мÑ?гдүүлÑ?Ñ…Ñ?д хаÑ?гдлын менежмент зÑ?ргийг Ñ?иÑ?темтÑ?й Ñ?айжруулах чиглÑ?ж байÑ?ан. ГÑ?хдÑ?Ñ? Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? нь орон бодлого гаргаÑ?ан. нутгийн Ñ?рх мÑ?длийн төвлөрлийг Ñ?ааруулах буÑ? харин төв заÑ?гийн газрын чиг үүргийн нÑ?гтралыг 2 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ 1.5 СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Ы ЦÐ?Р ХҮРЭЭ БÐ? ГОЛ 1.6 МЭДЭЭЛЛИЙÐ? ЭХ СУРВÐ?ЛЖ БÐ? Ð?РГÐ? Ð?СУУЛТУУД ЗҮЙ ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа УБ хотын Ñ?анхүүгийн тогтолцоо Ñ…Ñ?рхÑ?н ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа нь нийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн Ñ?иÑ?темийг ажиллаж байгааг Ñ?айн ойлгож авахад гол анхаарлаа Ñ?айн ойлгуулах үүднÑ?Ñ?Ñ? (1) Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо, (2) хандуулна. ЭнÑ? ерөнхий зорилгын хүрÑ?Ñ?нд Ñ?удалгааны зарлага,ба (3) орлого гÑ?Ñ?Ñ?н үндÑ?Ñ?н гурван аÑ?уудалд ажил нь нийÑ?лÑ?л болон түүний дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?өв анхаарлаа хандууллаа. Орлого, зарлагын харьцуулалт Ñ?анхүүгийн байдлын ерөнхий аÑ?уудлыг хамрах бөгөөд нь нийÑ?лÑ?лийн удирдлагуудыг (1) одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€, зарлагын хариуцлага, Ñ?иÑ?темийн гол аÑ?уудлууд болон Ñ…Ñ?згаарлалтуудын орлого, зарлагын Ñ‚Ñ?нцÑ?л, Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн чиг хандлагад дүн талаарх мÑ?дÑ?Ñ?ллÑ?Ñ?Ñ€ хангах, (2) хотын удирдлагуудааÑ? шинжилгÑ?Ñ? хийнÑ?. Үүний тулд Ñ?удалгаа нь доорх гол үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… өртөг зардлын талаар шийдвÑ?Ñ€ гаргах аÑ?уултад хариулт өгнө. Үүнд: болон цаашид нөөцөө дайчлах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? шаардлагыг хангах үүднÑ?Ñ?Ñ? холбогдох мÑ?дÑ?Ñ?ллÑ?Ñ?Ñ€ хангах,(3) • Бодит байдал дÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ба бүртгÑ?лийн Ñ?иÑ?темийн ил тод байдлыг орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€8 нь юу байх вÑ?, мөн Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?Ñ… Ñ…Ñ?рхÑ?н хангах талаар зөвлөмж өгөх учиртай. Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуультай Ñ…Ñ?рхÑ?н нийцÑ?ж байна вÑ?? Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?иÑ?темийг ойлгох нь ТТХ-ийн дагуу иргÑ?дийн оролцоотойгоор орон нутагт шаардлагатай • Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогыг байгаа хөрөнгө оруулалтыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Орон нутгийн нÑ?мÑ?гдүүлÑ?Ñ…Ñ?д Ñ?аад болж буй гол аÑ?уудал нь юу вÑ?? хөгжлийн Ñ?ангийн журмын Ñ‚Ó©Ñ?өл боловÑ?руулахад • Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын дÑ?мжлÑ?г болно. үүрÑ?г хариуцлага нь бодит байдалд Ñ?мар байгаа, мөн ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгааг хийхийн тулд шинжилгÑ?Ñ? хийх тоо Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үүрÑ?г хариуцлага нь одоогийн хүчин төгөлдөр мÑ?дÑ?Ñ?ллийг нийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн батлагдÑ?ан мөрдөгдөж буй хуультай Ñ…Ñ?рхÑ?н нийцÑ?ж байна вÑ?? Ñ‚Ó©Ñ?өв, түүнийг гүйцÑ?тгÑ?лийн тоо мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? авÑ?ан. • Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн зарлагын үр ашгийг Ð?ийÑ?лÑ?лийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн9 тоо мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд 2012 Ñ?айжруулахад Ñ?аад болж буй гол аÑ?уудал нь юу оны батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?өв болон 2003-2011 оны орлого, байна? зарлагын тоо мÑ?дÑ?Ñ? хамаарна. Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 • Орлого, зарлагын Ñ‚Ñ?нцÑ?л нь Ñ?мар байна? ТөÑ?вийн дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн задаргааны хувьд орлогын 2003- илүүдлийг Ñ?мар арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нд хуваарилж болох вÑ?? 2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?, харин зарлагын 2008-2011 оны тоо ТөÑ?вийн алдагдлыг Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ?анхүүжүүлдÑ?г вÑ?? мÑ?дÑ?Ñ?г авÑ?ан. • Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн тогтолцооны Ñ?мар Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт цаашид Ñ?удалгаа шаардагдах вÑ?? 8. Орлогын гол Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ гÑ?дÑ?гт орон нутгийн орлого бүрдүүлÑ?лт ба улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? шилжүүлÑ?Ñ?н орон нутгийн татварын орлого, мөн ашиглаагүй үлдÑ?гдÑ?л, Ñ?аралтай шилжүүлÑ?г ба Ñ?анхүүгийн 9. Ð?Ñ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн мÑ?дÑ?Ñ? нь УБ хотын захиргаа болон 9 дүүргийн дÑ?мжлÑ?г хамаарна. орлого, зарлагын нÑ?гтгÑ?л юм. БҮЛЭГ 1. УДИРТГÐ?Л 3 4 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БҮЛЭГ 2. ТӨСВИЙÐ? ЦÐ?ГЛÐ?БÐ?Р БОЛОÐ? ТӨСВИЙÐ? БҮТЭЦ 2.1 ХУУЛЬ ЭРХЗҮЙÐ? ОРЧИÐ?: ХОЛБОГДОХ олгоÑ?он чиг үүрÑ?г, Ñ?рх мÑ?дÑ?л бүхий заÑ?аг захиргаа, ХУУЛИУД нийгÑ?м, Ñ?дийн заÑ?гийн цогцолбор болохын хувьд өөрийн удирдлагатай байна гÑ?ж зааÑ?ан. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ хууль Монгол УлÑ? төвлөрÑ?өн төлөвлөгөөт Ñ?дийн заÑ?гааÑ? Ñ?рх зүйн орчинд гарÑ?ан шинÑ?члÑ?л нь хотын үйлчилгÑ?Ñ?г шилжих үйл Ñ?вцад Улаанбаатар хот, түүний орон нутгийн удирдлагад шилжүүлÑ?Ñ?н бөгөөд Ñ?албарын дүүргүүдийн Ñ?анхүүгийн үүрÑ?г хариуцлага, Ñ?рх мÑ?дÑ?л Ñ?амд нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?10 үзүүлÑ?Ñ… Ñ?рх мÑ?длÑ?Ñ? орон болон Ñ?анхүүгийн удирдлагын талаарх хууль Ñ?рхзүйн нутагт төлөөлүүлÑ?н шилжүүлÑ?Ñ…11 боломжийг бүрдүүлж орчин шат дараалалтайгаар өөрчлөгдÑ?Ó©Ó©Ñ€ ирÑ?Ñ?н. 1992 өгÑ?өн юм. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаатай холбоотой хууль Ñ?рх онд батлагдÑ?ан Монгол улÑ?ын үндÑ?Ñ?н хууль заÑ?гийн зүйн Ñ…Ñ?Ñ?гийг Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 2.1-д нÑ?гтгÑ?н харуулав. газрын бүтÑ?ц болон орон нутгийн удирдлагын үндÑ?Ñ?н зарчмын талаар Ñ?рх зүйн үндÑ?ийг бүрдүүлÑ?Ñ?н. ҮндÑ?Ñ?н хуулинд Монгол УлÑ?ын заÑ?аг захиргаа нь 10. ЭдгÑ?Ñ?рт боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?нд зÑ?Ñ€Ñ?г нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ? аймаг, нийÑ?лÑ?лд харин аймаг, нийÑ?лÑ?л нь Ñ?ум, дүүрÑ?гт багтана. 11. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?рх мÑ?длийн төлөөлүүлÑ?н шилжүүлÑ?лт нь цаашид хуваагдах бөгөөд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ нÑ?гж нь хуулиар туÑ?гайлан жинхÑ?нÑ? утгаараа төвлөрөл Ñ?ааруулах чиглÑ?лд хөгжих болно. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 2.1 Хууль Ñ?рх зүйн үндÑ?Ñ?н орчин ХУУЛЬ ХОЛБОГДОХ ЗÐ?Ð?ЛТ Ð?Ñ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн тухай хууль ЭнÑ? хууль нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн харилцааны ерөнхий зохицуулалт, Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтÑ?ц, Огноо: 2002.11.20 ангилал болон Ñ?анхүүжилтийн хүрÑ?Ñ?г зохицуулдаг. ТөÑ?вийн байгууллагын удирдлага, ЭнÑ? хууль нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн цаглабар, процеÑ?Ñ‚ оролцож буй бүх шатны төрийн Ñ?анхүүжилтийн тухай хууль (ТБУСТХ) байгууллага, албан тушаалтны Ñ?рх үүрÑ?г, Ñ…Ñ?налт, хариуцлагагыг зохицуулдаг. Огноо:2003.01.01 ЭнÑ? хуулиар орон нутгийн гол 9 үйлчилгÑ?Ñ?г тодорхойлж өгÑ?өн. Монгол улÑ?ын заÑ?аг захиргаа, нутаг ЭнÑ? хууль нь заÑ?аг захиргааны тогтолцоо, бүтÑ?ц болон бүх шатны иргÑ?дийн дÑ?вÑ?гÑ?рийн нÑ?гж, түүний удирдлагын төлөөлөгчдийн хурал, заÑ?аг даргын Ñ?рх Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, үйл ажиллагааны зарчим, тухай хууль (МУЗЗÐ?ДÐ?ТУТХ). зохион байгуулалттай холбогдÑ?он харилцааг зохицуулдаг. Хуулийн 31 дүгÑ?Ñ?Ñ€ Огноо:2006.12.15 зүйлд Ñ?ум, дүүрÑ?г нь уÑ?ан хангамж, хог хаÑ?гдал, зайлуулах, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ…, гудамж талбайг гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?Ñ…, нийтийн Ñ?зÑ?мшлийн цÑ?цÑ?рлÑ?гт хүрÑ?Ñ?лÑ?нг арчлах зÑ?Ñ€Ñ?г үүрÑ?гтÑ?й гÑ?ж зааÑ?ан. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рх зүйн байдлын тухай Ð?ийÑ?лÑ?л нь УИХ болон улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн ерөнхийлÑ?н захирагч (Ñ?албарын Ñ?амд хууль (Ð?ЭБТХ). (1994 оны хуучин г.м) нарааÑ? шаардÑ?ан чиг үүргийг гүйцÑ?тгÑ?нÑ?. Ð?ЭЗБТХ-д (4.9.3-Ñ€ зүйлд) хууль) Ð?ийÑ?лÑ?л нь “цахилгаан түгÑ?Ñ?Ñ…, зам, харилцаа холбоо болон мÑ?дÑ?Ñ?ллийн Огноо:ШинÑ?чилÑ?Ñ?н хуулийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг технологийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ?үлжÑ?Ñ?г хөгжүүлÑ?Ñ…Ñ?д оролцоноâ€? гÑ?ж зааÑ?ан байдаг. 2010 онд УИХ-д өргөн барьÑ?ан боловч одоогоор батлагдаагүй байна. ТөÑ?вийн тухай хууль (ТТХ). ЭнÑ? хуулиар Ñ‚Ó©Ñ?өв, түүний зарчим, тогтолцоо, бүрÑ?лдÑ?хүүн, ангиллыг тогтоож Огноо:2011.12.23 Ñ‚Ó©Ñ?вийн туÑ?гай шаардлагыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…, Ñ‚Ó©Ñ?вийн харилцаанд оролцогчийн Ñ?рх, үүрÑ?г, хариуцлагыг тодорхойлж, Ñ‚Ó©Ñ?өв боловÑ?руулах, батлах, зарцуулах, бүртгÑ?Ñ…, тайлагнах, Ñ…Ñ?налт тавихтай холбогдÑ?он харилцааг зохицуулна. Татварын ерөнхий хууль (ТЕХ) ЭнÑ? хуулиар Монгол улÑ?ад татвар бий болгох, хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тогтоох, нигдуулах, Огноо: 2008,05.20 хураах, тайлагнах, Ñ…Ñ?нах Ñ?рх зүйн үндÑ?Ñ? болон татвар төлөгч, татварын алÑ?аны Ñ?рх, үүргийг тодорхойлÑ?он. Мөн Ñ?нÑ? хуулиар татварын хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тогтооход ЗаÑ?гийн газар, Ð?ийÑ?лÑ?л, Ð?ймгийн Ñ?рх мÑ?длийг зааж өгÑ?өн. Эх Ñ?урвалж: ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайланд зориулан бÑ?лтгÑ?в. 5 Ерөнхийдөө хууль Ñ?рх зүйн орчны хөгжил нь орон өндөр албан тушаалтан (жишÑ?Ñ? нь, Ð?ийÑ?лÑ?лийн нутгийн байдлыг аажим аажмаар бÑ?хжүүлж байна. заÑ?аг дарга, Дүүргийн заÑ?аг дарга, ИТХ-ын дарга Өнөөгийн хууль Ñ?рх зүйн орчин нийт төрийн г.м) байгууллагын хувьд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжиж буй Ñ…Ñ?м Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, үйл ажиллагааны зарчмааÑ? бүрдÑ?Ñ… бөгөөд Ñ?нÑ? нь УБ хот, дүүргүүдийг багтааÑ?ан орон нутгийн заÑ?аг захиргаа 2.3 ТӨСВИЙÐ? ГОЛ ЗÐ?РЧМУУД БОЛОÐ? ҮЙЛ болон төв заÑ?гийн газрыг хамаарна. ЯВЦ Бүх шатны Ñ?рх захирагчид Ñ‚Ó©Ñ?өв боловÑ?руулах, ГÑ?вч заÑ?аг захиргааны бүх шатанд үүрÑ?г хариуцлагын Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…Ñ?д дараахь зарчмыг мөрдлөг болгодог. төвлөрлийг Ñ?ааруулах ажил бүрÑ?н дүүрÑ?н дууÑ?аагүй Үүнд: бөгөөд, дÑ?Ñ?рх хуулийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжилтийг үр ашигтай болгох нÑ?мÑ?лт зохицуулалтууд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й гÑ?дгийг Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. ЭнÑ? тайланд тодорхой аÑ?уудлуудыг тухайн бүлÑ?г Үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөө. ТөÑ?вийн бүрт авч үзÑ?Ñ?н болно. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, дөрөвдүгÑ?Ñ?Ñ€ бүлÑ?гт байгууллагууд үйл ажиллгааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөөг Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… тал дÑ?Ñ?Ñ€ ижилхÑ?н 3 жилÑ?Ñ?Ñ€ боловÑ?руулдаг бөгөөд Ñ?нÑ? төлөвлөгөө нь Ñ?рх мÑ?дÑ?лтÑ?й байгаа тул Ñ?рх мÑ?длийн хуваарилалтыг тухайн байгууллагын Ñ‚Ó©Ñ?өв боловÑ?руулах, Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… тодорхой болгох зохицуулалт шаардлагатай байна. үндÑ?Ñ?лÑ?л болно. Үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөөнд Дараагийн Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт бид Ñ‚Ó©Ñ?вийн цаглабарт гол ахнаарлаа дараагийн жилд нийлүүлÑ?Ñ… бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний нÑ?Ñ€ төрөл, хандуулна. ТөÑ?вийн цаглабарын гол онцлогууд, Ñ‚Ó©Ñ?вийн тоо Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, чанар (Ñ?тандарт, техникийн үзүүлÑ?лтүүд харилцаанд оролцогчийн Ñ?рх, үүрÑ?г, хариуцлагыг г.м), өртөгийг заавал туÑ?гана. БүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний Ñ?удалж үзнÑ?. өртгийгудирдлагын зардал, хөрөнгийн төлбөр болон нÑ?мÑ?лт зардлыг оролцуулан бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарах өртгийг бүрÑ?наккруÑ?л Ñ?ууриар тооцдог. УБ 2.2 ТӨСВИЙÐ? ЦÐ?ГЛÐ?БÐ?Р: ЭРХ МЭДЭЛ БÐ? хотын хувьд Ñ?нÑ? бичиг баримтыг “төÑ?вийн хүрÑ?Ñ?ний мÑ?дÑ?гдÑ?лâ€? гÑ?ж нÑ?рлÑ?дÑ?г. ТөÑ?вийн хүрÑ?Ñ?ний мÑ?дÑ?гдлийг ҮҮРЭГ Ð¥Ð?РИУЦЛÐ?ГÐ? хотын төрийн Ñ?анхүү Ñ‚Ó©Ñ?вийн газрын Ñ?тратеги ТөÑ?вийн цаглабарын үндÑ?Ñ?н үе шат нь олон улÑ?ын төлөвлөлтийн Ñ…Ñ?лтÑ?Ñ? боловÑ?руулдаг бөгөөд Ñ?нÑ? бичиг Ñ?тандартын дагуу (1) боловÑ?руулах; (2) өргөн мÑ?дүүлÑ?Ñ…, баримт нь нийÑ?лÑ?лийн ИТХ-аар баталдаг жил бүрийн дахин Ñ…Ñ?нах; (3) батлах; (4) зарцуулах, тайлагнах; Ñ‚Ó©Ñ?вийг боловÑ?руулах үндÑ?Ñ? болно.Хуулиар Ñ‚Ó©Ñ?вийн (5) Ñ…Ñ?налт тавих, гүйцÑ?тгÑ?лд үнÑ?лÑ?лт өгөх гÑ?Ñ?Ñ?н хувьд аккруÑ?л Ñ?ууриартайлагнахыг шаарддаг боловч дараалалтай байна. Юуны өмнө Ñ‚Ó©Ñ?вийн цаглабарт жил бүрийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг мөнгөн Ñ?уурьтай тайлагнадаг. оролцогчидтой холбоотой гол дөрвөн нÑ?Ñ€ томъёог Ð?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ? илүү жилÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжих ажлын хувьд зарлагыг тайлбарлах нь зүйтÑ?й. гүйцÑ?тгÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ тайлагнах ба зарцуулаагүй хөрөнгийг дараагийн жилд шилжүүлдÑ?г. • “УлÑ?â€? гÑ?дгийг төв заÑ?гийн газар гÑ?ж ойлгох бөгөөд холбооны тогтолцоотой улÑ? орнуудад Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?дÑ?г ТөÑ?вийн Ñ…Ñ?мнÑ?лт. УлÑ?ын болон орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн нÑ?Ñ€ томьёогоор ойлгож болохгүй. байгууллагын хөрөнгийн болон урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийн • “Орон нутгийн захиргааâ€? гÑ?ж Ð?ймаг, нийÑ?лÑ?л, Ñ…Ñ?мнÑ?лтийг Ñ?ургалт, үр дүнгийн урамшуулал болон Ñ?ум дүүрÑ?г гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ орон нутгийн бүхий л шатны үйл ажиллагааг бÑ?хжүүлÑ?Ñ…Ñ?д ашиглана.12 “ХÑ?мнÑ?лтâ€? нь удирдлагад хамаарна.. Ñ‚Ó©Ñ?өв зохиох үед тухайн байгууллагын Ñ‚Ó©Ñ?вийг танах үндÑ?Ñ?лÑ?л болохгүй. ЭнÑ? нь Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд Ñ‚Ó©Ñ?вийн • “ТөÑ?вийн байгууллагаâ€? гÑ?ж Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжиж Ñ…Ñ?мнÑ?лтийгдараагийнжилд урÑ?гал болон хөрөнгийн үйл ажиллагаа Ñ?вуулдаг улÑ?ын болон орон Ñ‚Ó©Ñ?өвт зарцуулж болно гÑ?Ñ?Ñ?н үг юм.13 УБ хот Ñ‚Ó©Ñ?вийн нутгийн байгууллагыг (нийÑ?лÑ?л, дүүрÑ?г, иргÑ?дийн Ñ…Ñ?мнÑ?лт болон илүүдлийг Ñ?лгаатай авч үздÑ?г. УБ төлөөлөгчдийн хурал г.м). хот төлөвлөÑ?нөөÑ? бага зарцуулах Ñ?Ñ?вÑ?л их орлого • “ТөÑ?вийн ерөнхийлөн захирагчâ€? гÑ?ж тухайн 12. 2003 оны ТБУСТХ-ийн заалт 13,7-г харна уу байгууллагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?рх мÑ?дÑ?л бүхий хамгийн 13. 2011 оны ТТХ-ийн заалт 45 болон “төÑ?вийн Ñ…Ñ?мнÑ?лтâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н тодорхойлолтыг харна уу. 6 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 2.2 Улаанбаатар хотод хамааралтай Ñ‚Ó©Ñ?вийн цаглабар (ТөÑ?вийн жил: 1 дүгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?арын 1-Ñ?Ñ?Ñ?Ñ? 12 дугаар Ñ?арын 31) ХУГÐ?ЦÐ?Ð? ҮЙЛ Ð?ЖИЛЛÐ?ГÐ?Ð? БОЛОÐ? Ð¥Ð?РИУЦÐ?Ð¥ БÐ?ЙГУУЛЛÐ?ГÐ? ХУУЛЬ ТөÑ?өв боловÑ?руулах 1- 6 Ñ?ар хүртÑ?л Ð?ймаг, нийÑ?лÑ?л, Ñ?ум, дүүргийн ЗаÑ?аг даргын удирдлаган дор Үйл ажиллагааны ТБУСТХ Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөө (Ò®Ð?ХТ), үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг (Ò®Ð?Ð¥) боловÑ?руулна. 2003.01.01 5 дугаар Ñ?арын 1-ны Санхүү Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н төрийн захиргааны төв байгууллага буюу ТБУСТХ дотор Сангийн Ñ?ам Ñ‚Ó©Ñ?вийн хүрÑ?Ñ?ний мÑ?дÑ?гдлийг УИХ-д өргөн барина. 2003.01.01 7 дугаар Ñ?арын 1-ны УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн байгууллага өөрийн үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөөний ТБУСТХ дотор Ñ‚Ó©Ñ?лийг дүүргүүд, нийÑ?лÑ?л болон Ñ?албарын Ñ?амдын Ñ‚Ó©Ñ?вийн ерөнхийлөн 2003.01.01 захирагчид хүргүүлнÑ?. Дүүргүүд үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө Ð?ийÑ?лÑ?лд хүргүүлнÑ?. 8 дугаар Ñ?арын 15-ны ТөÑ?вийн ерөнхийлөн захирагч үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөөг Ñ?анхүү, ТБУСТХ дотор Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнÑ?. 2003.01.01 Ð?ийÑ?лÑ?л үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөөг дүүргүүдийн үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн хамт Сангийн Ñ?аманд хүргүүлнÑ?. ТөÑ?өв өргөн мÑ?дүүлÑ?Ñ… 12 дугаар Ñ?арын 1-ны ЗаÑ?аг дарга дараа жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг тухайн шатны иргÑ?дийн ТБУСТХ дотор Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мÑ?дүүлнÑ?. Орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?өлд дараахь 2003.01.01 зүйлийг туÑ?гана: (1) орон нутгийн удирдлагын богино болон дунд хугацааны Ñ…Ñ?тийн зорилтууд;  (2) худалдан авах бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний анги, нийлүүлÑ?Ñ… байгууллага, худалдан авах зардал; (3) хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө; (4) биет хөрөнгийн заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний төлөвлөгөө; (5) Ñ?тратегийн зорилт болон бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний ангийн уÑ?лдааг тайлбарÑ?ан бичиг баримт; (6) өмнөх Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн  төлөвлөгөө, гүйцÑ?тгÑ?лийг харьцуулÑ?ан дүн. ТөÑ?өв Ñ…Ñ?лÑ?лцүүлÑ?Ñ… ба батлах 12 дугаар Ñ?арын 31-ны Тухайн шатны иргÑ?дийн Төлөөлөгчдийн Хурал ЗаÑ?аг даргын өргөн мÑ?дүүлÑ?Ñ?н ТБУСТХ дотор Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг Ñ…Ñ?лÑ?лцÑ?ж батална. 2003.01.01 ТөÑ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л ба тайлагналт БатлагдÑ?анааÑ? хойш Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг Ñ?анхүү, Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н төрийн ТБУСТХ нÑ?г долоо хоногийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнÑ?. 2003.01.01 дотор ХагаÑ? жил болон УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн байгууллага хагаÑ?, бүтÑ?н жилÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүгийн тайлан болон ТБУСТХ жилийн тайлан бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний анги туÑ? бүрÑ?Ñ?Ñ€ тоо Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, чанар, өртөг болон хугацааны 2003.01.01 биелÑ?лтийг туÑ?гаÑ?ан бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн тайланг гаргана. Санхүүгийн жил (1) ЗаÑ?аг дарга орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийг тайлагнана. (2)Санхүүгийн ТБУСТХ дууÑ?Ñ?анааÑ? хойш 20 болон үйл ажиллагааны тайлан үнÑ?н зөв болохыг тодорхойлж ЗаÑ?аг дарга, орон 2003.01.01 хоногийн дотор нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ерөнхий нÑ?гтлан бодогч гарын Ò¯Ñ?Ñ?г зурна. Ð?удитын дүгнÑ?лт (1)ЗаÑ?аг дарга жилийн Ñ?цÑ?ийн Ñ?анхүүгийн тайланг орон нутгийн төрийн аудитын ТБУСТХ гарÑ?нааÑ? хойш 7 байгууллагын аудитын дүгнÑ?лтийн хамт тухайн шатны иргÑ?дийн Төлөөлөгчдийн 2003.01.01 хоногийн дотор Хуралд өргөн мÑ?дүүлнÑ?. (2)Тайлан батлагдÑ?анааÑ? хойш 7 хоногийн дотор Ñ?анхүү, Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнÑ?. ТөÑ?вийн Ñ…Ñ?налт, шинжилгÑ?Ñ? үнÑ?лгÑ?Ñ? ТөÑ?вийн жилийн турш Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн заÑ?аг дарга үр дүнгийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?нд зааÑ?ан орон нутгийн ТБУСТХ Ñ‚Ó©Ñ?вийн байгууллага, орон нутгийн өмчит болон орон нутгийн өмчийн 2003.01.01 оролцоотой хуулийн Ñ?тгÑ?Ñ?дийн бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний нийлүүлÑ?лт, Ñ?анхүүгийн үр дүнд Ñ…Ñ?налт тавихдаа дараахь зүйлÑ?ийг гол болгоно: (1) Ñ‚Ó©Ñ?өв, үйл ажиллагааны хөтөлбөр, үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?тийн төлөвлөгөө; (2) нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?ж буй бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний тоо Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, чанар, өртөг нь бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ‚Ñ?й нийцÑ?ж байгаа Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…. Эх Ñ?урвалж: ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайланд зориулан бÑ?лтгÑ?в. БҮЛЭГ 2. ТӨСВИЙÐ? ЦÐ?ГЛÐ?БÐ?Р БОЛОÐ? ТӨСВИЙÐ? БҮТЭЦ 7 төвлөрүүлÑ?Ñ…Ñ?д Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л бий болно. Зарим Одоогийн байдлаар хотын хөрөнгө оруулалтын Ñ…Ñ?лтÑ?Ñ? тохиолдолд орлогын илүүдлийг СЯ-нд шилжүүлдÑ?г Ó©Ñ€Ñ?өлдөөнт тендÑ?Ñ€ хийх замаар ажлыг гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ бөгөөд бодит байдалд Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдлийг Ñ…Ñ?рхÑ?н авч гүйцÑ?тгүүлÑ?хдÑ?Ñ? Ñ?албарын Ñ?амтай уÑ?лдаатай ажилдаг, үзÑ?Ñ… талаар цаашид Ñ?удлах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. мөн гүйцÑ?тгÑ?лийг Ñ…Ñ?нах үүрÑ?г хариуцлагыг хүлÑ?Ñ?дÑ?г. Хотын төрийн Ñ?ан нь ажлын гүйцÑ?тгÑ?лийн талаар хөрөнгө оруулалтын Ñ…Ñ?лтÑ?ийн дүгнÑ?лтÑ?д үндÑ?Ñ?лÑ?н ТөÑ?вийн гарц. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд нь улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжилтийг гүйцÑ?тгÑ?дÑ?г. УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжин Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… туÑ?гай бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн үйлчилгÑ?Ñ?г хот Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж буй ажлын Ñ?анхүүжилтийн хувьд Ñ?нÑ? нийлүүлдгийн хувьд орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарчим баÑ? үйлчилнÑ?. байгууллага юм. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… орон нутгийн үндÑ?Ñ?нүйлчилгÑ?Ñ?г ТөÑ?вийн хориглох заалт. ТБУСТХ-иар Ð?ийÑ?лÑ?л, нйилүүлÑ?Ñ… үүрÑ?гтÑ?й. дүүргүүдийг батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?н зарлага гаргаж  алдагдалд орох, хөрөнгө худалÑ?аны орлогыг БүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? ба гүйцÑ?тгÑ?л. урÑ?гал зарлагад зарцуулахыг хориглоÑ?он байдаг. Ð?ийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг дарга улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүнийг нийлүүлÑ?Ñ… талаар тухайн аÑ?уудлыг Орон нутгийн зарлагын хариуцлагын хуваарилалт. Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн ерөнхийлөн захирагчтай гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? байгуулна. Дүүргийн заÑ?аг дарга ЗаÑ?гийн газар Зарлагын хариуцлагын хуваарилалтын талаар худалдан авах бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүнийг (боловÑ?рол, Ñ?рүүл дөрөвдүгÑ?Ñ?Ñ€ бүлÑ?гт тайлбарлах боловч ТБУСТХ-нд мÑ?ндийн үйлчилгÑ?Ñ? болон буÑ?ад) Ð?ийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн ЗаÑ?аг дарга нарт адилхан үүрÑ?г даргатай хийÑ?Ñ?н гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?ний үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлнÑ?. хариуцлага хуваарилÑ?ан байдгийг дурьдах нь зүйтÑ?й. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үүрÑ?г хариуцлагын талаар Хайрцаг 2.1-д Орон нутгийн болон УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өв. Орон нутгийн тайлбарлав. Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн удирдлагын хувьд орон нутгийн өөрийн орлогоор Ñ?анхүүжих зарлага болон улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжих зарлагыг Ñ?лгаатай авч үзнÑ?. УБ хот болон дүүргүүд нь туÑ? туÑ?ын төрийн Ñ?ангаар14 2.4 ТӨСВИЙÐ? ГОЛ ЗÐ?РЧИМ БÐ? ҮЙЛ дамжуулан орлогоо удирдан зохицуулдаг. ЯВЦЫÐ? ТОВЧ ДҮГÐ?ЭЛТ Онолын хувьд хамгийн багадаа 3 жилÑ?Ñ?Ñ€ төлөвлөнө гÑ?дÑ?г бол Ñ?айн зарчим боловч үүнÑ?Ñ?Ñ? бий болох ашиг ТөÑ?вийн шилжүүлÑ?г. УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжиж буй туÑ? нь 3 жилийн төлөвлөгөөний хугацаанд Ñ?анхүүгийн орон нутгийн зарлага нь Ñ?албарын Ñ?амдын Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөгөө Ñ?лангуÑ?а хөрөнгө оруулалтыг тодорхой шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүждÑ?г. ЭнÑ? төрлийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөÑ?өн Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ? шалтгаална. Өнөөгийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г нь боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?нд, Ñ?оёл, нийгмийн Ñ?анхүүжилтын Ñ?иÑ?тем нь харилцан тохиролцоонд халамж зÑ?Ñ€Ñ?г тодорхой үйл ажиллагаанд зарцуулагдах тулгуурлаÑ?ан (томьёонд Ñ?уурилаагүй) учир Ð?ийÑ?лÑ?л, туÑ?гай зориулалттай байдаг. дүүргүүд хөрөнгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ? таамаглах боломжгүй байна. ЭнÑ? талаар дараа дараагийн бүлÑ?гт тайлбарлах УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?ж байгаа бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн болно. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ урьдчилан таамаглах боломжгүй байдал үйлчилгÑ?Ñ?ний туÑ?гай данÑ?. Төрийн өмнөөÑ? гүйцÑ?тгÑ?ж нь 3 жилийн төлөвлөгөөний боломжит ашиг туÑ?ыг буй бүх үйлчилгÑ?Ñ?ний орлого, зарлага, хөрөнгө, Ó©Ñ€ тодорхой буÑ? болгож байна. төлбөртÑ?й холбоотой бүхий л мөнгөн гүйлгÑ?Ñ? нь Ñ?анхүү, Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал Ñ?рхÑ?лÑ?Ñ?н төрийн захиргааны төв байгууллага болон орон нутгийн Санхүү, төрийн ЗаÑ?гийн газар худалдан авах, Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн Ñ?ангийн туÑ?гай данÑ?аар дамжин хийгдÑ?нÑ?. ЭнÑ? журмын улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгөөр нийлүүлÑ?Ñ… бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн дагуу УБ хот Ñ?албарын Ñ?амтай бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд туÑ?гай данÑ? ашиглах нь Ñ…Ñ?д гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? хийÑ?Ñ?н бол төрийн Ñ?анд дÑ?д данÑ? Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?н Ñ…Ñ?дÑ?н Ñ?ерÑ?г талтай. ТуÑ?гай данÑ? нь Ñ?албарын Ñ?амд Ñ?анхүүжилт Ñ?вагдана. Ñ…Ñ?налт тавих, үнÑ?лгÑ?Ñ? дүгнÑ?лт өгөхөд Ñ…Ñ?лбар бөгөөд нийлүүлж буй бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн, үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?анхүүгийн 14. Ð?ийÑ?лÑ?л, аймаг, дүүрÑ?г, Ñ?умын төрийн Ñ?ангийн үүргийг 2011 оны ТТХ-ийн 36-д зааÑ?ан. УБ хот, дүүргийн төрийн Ñ?ан нь СЯ-ны ил тод байдлыг хангаж, удирдлагын Ñ…Ñ?налтыг төрийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ?ангааÑ? туÑ?даа удирдлагатай 8 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Хайрцаг 2.1. Орон нутгийн үүрÑ?г хариуцлага Орон нутгийн үндÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ?: (1) Ð?ийтийн ариун цÑ?врийг хангах, хог зайлуулах, хадгалах, уÑ?тгах; (2) орон нутгааÑ? Ñ?рхлÑ?Ñ… байгаль хамгаалах арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, тохижилт, цÑ?цÑ?рлÑ?гжилт, түүний өргөтгөл,  шинÑ?тгÑ?л, арчилгаа; (3) хортон амьтан уÑ?тгах; (4) орон нутгийн замын заÑ?вар, арчилгаа; (5) уÑ?ан хангамж, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ… байгууламжийн Ñ…Ñ?вийн үйл ажиллагааг хангах; (6) үерийн хамгаалалт хийх, Ñ…Ó©Ñ€Ñ?ний Ñ?лÑ?гдÑ?лтÑ?й Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ…; (7) гамшгааÑ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…, аврах, хор уршгийг арилгах, хойшлуулшгүй Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?н боÑ?гох арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й холбогдÑ?он үйл ажиллагаа; (8). орон нутгийн өмчийн дÑ?д бүтÑ?ц; (9) мал, амьтны болон малааÑ? хүнд халдварладаг өвчинтÑ?й Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ…, урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?; (10) буÑ?ад. Хог хаÑ?гдлааÑ? буÑ?ад үйлчилгÑ?Ñ?г орон нутгийн татварын орлогоор Ñ?анхүүжүүлнÑ?. Ð?ийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг дарга дараахь үүрÑ?г хүлÑ?Ñ?нÑ?: (1) нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн татварын болон татварын буÑ? орлого, улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох шилжүүлÑ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжих үйлчилгÑ?Ñ?гнийлүүлÑ?Ñ…; мөн (2) ЗаÑ?гийн газрын худалдан авах бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүнийг (боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?ндийн үйлчилгÑ?Ñ? болон буÑ?ад) улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгөөр гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?ний дагуу нийлүүлÑ?Ñ…. Дүүргийн ЗаÑ?аг дарга дараахь үүрÑ?г хүлÑ?Ñ?нÑ?: (1) дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн татварын болон татварын буÑ? орлого, нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?гт багтаанбүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүннийлүүлÑ?Ñ… ;мөн (2) ЗаÑ?гийн газар худалдан авах бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүнийг (боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?ндийн үйлчилгÑ?Ñ? болон буÑ?ад) нийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг даргатай хийÑ?Ñ?н гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?ний үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлÑ?Ñ…. Эх Ñ?урвалж: ТБУСТХ, 52, 53 дугаар зүйл Ñ?айжруулж байна. ГÑ?вч Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? нийлүүлж буй ТиймÑ?Ñ?Ñ? боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?нд зÑ?Ñ€Ñ?г нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?анхүү, бүртгÑ?лийн нÑ?гдмÑ?л буÑ?, боÑ?оо үйлчилгÑ?Ñ?нд зориулж буй улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?анхүүгийн тогтолцооны Ó©Ñ?өлт нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн жижигрÑ?лтийг Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?ж нөөц Ñ?лгавартайгаар буюу бодит шалгуураар буÑ? байгаа төдийгүй Ð?ийÑ?лÑ?лийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлж буй гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? Ñ…Ñ?лцÑ?л хийх чадвартай дүүрÑ?гт хуваарилагдах үйлчилгÑ?Ñ?нд бүрÑ?н дүүрÑ?н Ñ…Ñ?налт тавих боломжгүй боломжтой юм. Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болгож байна. хуваарилалтын үр дүн Ñ?мар байх нь Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тайлангийн зорилго биш тул Ñ?нÑ? талаар дÑ?лгÑ?Ñ€Ñ?нгүй туÑ?гагдаагүй болно. Хууль Ñ?рх зүйн орчинд дараагийн хийх Ñ‘Ñ?той Зарчмын хувьд тодорхой нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?г өөрчлөлт бол нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?анхүүжилтийг бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжүүлж, томъёонд Ñ?уурилан хуваарилах Ñ?вдал юм. орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?г орон нутгийн татварын орлогоор Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… нь Ñ?дийн заÑ?гийн хувьд үр ашигтай арга зам юм. Учир нь нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?г ТөÑ?вийн батлагдÑ?ан Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?н зарлага дан ганц орон нутгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? буÑ? улÑ?ын гаргах, үндÑ?Ñ?н хөрөнгө борлуулÑ?ны орлогыг урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?дийн заÑ?гийн хувьд илүү үр зардлыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д ашиглахыг хориглоÑ?он нь ашигтай болгодог. Ð?ийт иргÑ?дийн хувьд ашиг туÑ?тай хөрөнгийн Ñ?анхүүжилтын зарчим, мөн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?ахилга (хүчтÑ?й Ñ?ерÑ?г гадаад нөлөө бүхий) нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ? батын олон улÑ?ын Ñ?тандарттай нийцÑ?ж байна. ҮүнтÑ?й нь улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й юм. ГÑ?вч адилаар үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?мнÑ?лт болон илүүдлийг15 Ð?ийÑ?лÑ?л болон Ñ?албарын Ñ?амдын хооронд хийгдÑ?ж үлдÑ?Ñ?Ñ… нь орлогын гүйцÑ?тгÑ?лийн урамшуулал болон буй бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? нь техникийн 15. ТТХ-ийн заалт 56.2-ын дагуу “доод шатны Ñ?уурь Ñ‚Ó©Ñ?вийн шалгуур буÑ? харилцан тохиролцолд тулгуурлаж байна. илүүдлийн Ñ?уурь зарлагатай Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ?гийг үлдÑ?Ñ?Ñ… ба илүү гарÑ?ан бол дÑ?Ñ?д шатны Ñ‚Ó©Ñ?өвт шилжүүлнÑ?â€?. БҮЛЭГ 2. ТӨСВИЙÐ? ЦÐ?ГЛÐ?БÐ?Р БОЛОÐ? ТӨСВИЙÐ? БҮТЭЦ 9 зарлагын үр ашгийг Ñ?айжруулна. Харин Ñ‚Ó©Ñ?вийн ИргÑ?дийн төлөөлөгчдийн хурлаар батлагддаг. гүйцÑ?тгÑ?л муу байÑ?нааÑ? үүдÑ?н гарÑ?ан илүүдÑ?л бол Ð?ийÑ?лÑ?лийн заÑ?аг дарга бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€Ñ?Ñ? Ñ?анхүүгийн төлөвлөгөө, бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?Ñ‚ Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн тал дÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлÑ?лтийн чадавх муу байгааг илтгÑ?нÑ?. давамгай Ñ?рх үүрÑ?гтÑ?й байна. Тийм учрааÑ? дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг боловÑ?руулах үйл Ñ?вц нь нийÑ?лÑ?л, дүүргийн УрьдчилÑ?ан байдлаар дүгнÑ?Ñ…Ñ?д Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн үүрÑ?г хариуцлагыг тодорхой болгох гол Ñ…Ñ?лÑ?лцүүлÑ?г чиг үүргийн давхардал байгаа мÑ?Ñ‚ харагдаж байна. болж болох юм. Ð?ийÑ?лÑ?лийн заÑ?аг дарга Дүүргийн ЗаÑ?аг даргатай гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? байгуулдаг ч, дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?өв нь тухайн дүүргийнхÑ?Ñ? 10 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 3.1 Ð?ИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ хуваадаг байÑ?ан. 2009-2012 онд Ð?Ó¨Ð?Т-ын орлогыг ҮҮСВЭРИЙÐ? ХУВÐ?Ð?РИЛÐ?ЛТЫÐ? БÐ?ЙДÐ?Л зөвхөн улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт төвлөрүүлÑ?Ñ… болжÑ?Ñ?. 2011 оны ТТХ-иар дотоодын Ð?Ó¨Ð?Т-ын орлогын 25 хувийг Орон Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаа болон дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн нутгийн хөгжлийн Ñ?анд төвлөрүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ болÑ?он. Ð?шигт орлого нь өөрийн, татвар хуваалтын болон Ñ‚Ó©Ñ?өв малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын туÑ?гай хоорондын шилжүүлгийн зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?ртÑ?й. зөвшөөрлийн төлбөрийн орлого нь 50:25:25 харьцаагаар, ТүүнÑ?Ñ?Ñ? гадна УБ хот нь олон улÑ?ын байгууллагын ашигт малтмалын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөрийн орлого Ñ?анхүүжилт, хандив туÑ?ламж, иргÑ?д, аж ахуйн нÑ?гжÑ?Ñ?Ñ? 70:20:10 харьцаагаар ТЗГ, нийÑ?лÑ?л, дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт олгоÑ?он хандивааÑ? орлого төвлөрүүлдÑ?г. Ð¥Ñ?дий тийм төвлөрүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ хуульчилÑ?ан байв. ГÑ?Ñ?Ñ?н Ñ…Ñ?дий ч, заÑ?аг ч Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ орлого нь гол төлөв мөнгөн буÑ? Ñ…Ñ?лбÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ захиргааны Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ гурван шатны Ñ‚Ó©Ñ?вийн хувьд орлого байдаг16 тул Ñ‚Ó©Ñ?өвт туÑ?гагддаггүй байна. Өөрийн хуваах зарчим нь ил тод буÑ? байÑ?ан. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүрÑ?г орлогын үндÑ?Ñ?н Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь татварын, татварын буÑ? нь нь орлогын хувьд Ñ…Ñ?згаарлагдмал Ñ?рх мÑ?дÑ?лтÑ?й болон хөрөнгийн орлого юм. Татварын орлого нь хүн бөгөөд хөрөнгө оруулалтын хувьд улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? амын орлогын албан татвар (цалин түүнтÑ?й адилтгах ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н хамааралтай юм. 2011 оны ТөÑ?вийн тухай орлогын татвар, орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох хуулиар18 Ñ?нÑ? байдал өөрчлөгдөж, улÑ?ын болон орон боломжгүй ажил, үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар, нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь илүү тодорхой хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гч хувь хүний орлогын албан болж, орлого хуваах ил тод шалгуур үзүүлÑ?лтүүд бий татвар, малын татвар), болон өмчийн татвар, Ñ‚Ñ?Ñ?врийн болÑ?он (жишÑ?Ñ? нь ОХС-ийн хөрөнгийг томьёо ашиглан Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, газрын төлбөр ба хураамжууд зÑ?Ñ€Ñ?г хуваарилах). Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.1-д 2011 оны ТТХ-ийн дагуу буÑ?ад татварын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? бүрдÑ?нÑ?17.Татварын буÑ? бүх шатны Ñ‚Ó©Ñ?вийн (улÑ?, нийÑ?лÑ?л, дүүргÑ?Ñ?Ñ€) орлогын орлого нь ногдол ашиг, түрÑ?Ñ?Ñ?, Ñ…Ò¯Ò¯ ба торгууль, Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг харуулав. байгууллагын өөрийн орлогооÑ? бүрдÑ?нÑ?. Хөрөнгийн орлого нь өмч хувьчлалын орлого болон хөрөнгө ШинÑ?Ñ?Ñ€ батлагдÑ?ан ТТХ-иар Ñ‚Ó©Ñ?вийн улÑ?ын болон борлуулÑ?ны татварын орлогооÑ? бүрдÑ?нÑ?. Ð?Ñ?мÑ?гдÑ?Ñ?н орон нутгийн татвар, хуваах татварын хуваарилалтын өртгийн албан татвар (Ð?Ó¨Ð?Т), ашигт малтмалын нөөц аÑ?уудлыг тодорхойлж өгÑ?өн. ТТХ-иар улÑ?ын болон орон ашиглаÑ?ны төлбөр, ашигт малтмалын хайгуулын болон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөрийн олборлох туÑ?гай зөвшөөрлийн хураамжийн орлогыг орлогыг 95:5 хувийн харьцаатай, дотоодын Ð?Ó¨Ð?Т- ТЗГ-тай хуваадаг байна. ТөÑ?өв хоорондын Ñ?анхүүгийн ын орлогыг 75:25 хувийн харьцаатай төвлөрүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ шилжүүлÑ?г нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн алдагдлыг нөхөх зорилготой зааÑ?ан. Ð?шигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөрийн орлогын бөгөөд шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тухай үед тохиролцон 5 хувийг, дотоодын Ð?Ó¨Ð?Т-ын орлогын 25 хувийг шийддÑ?г тул улÑ? төрийн хүчин зүйлÑ?Ñ?Ñ? ихÑ?Ñ?Ñ€ хамаардаг. УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн дÑ?ргÑ?д Орон нутгийн хөгжлийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ?анд (ОÐ?Ð¥Ð?С) төвлөрүүлнÑ?. Орон нутгийн хөгжлийн Монгол УлÑ?ад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль индекÑ?, хүн амын тоо, хүн амын нÑ?гтаршил, алÑ?лалт, тогтоомжид төвлөрÑ?өн төлөвлөгөөт Ñ?дийн заÑ?гийн нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, орон нутгийн татварын уламжлал илÑ?рдÑ?г бөгөөд Ñ?нÑ? нь татварын орлогын Ñ?анаачилга зÑ?Ñ€Ñ?г итгÑ?лцүүрийг үндÑ?Ñ?лÑ?н ОÐ?Ð¥Ð?С-ийн чухал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рүүдийг улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт, ач холбогдол 60-ааÑ? доошгүй хувийг Ñ?ум, дүүргийн Орон Ð?утгийн багатай татвар, хураамжийг орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт Хөгжлийн Санд (ОÐ?ХС) хуваарилна. хуваарилÑ?наар харагдаж байна. 2002 оны Ð?Ñ?гдÑ?Ñ?н ТөÑ?вийн хуулиар орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт орлогын нилÑ?Ñ?д ТТХ-иар өмнө мөрдөгдөж байÑ?ан хуулиар орон нутагт хувийг төвлөрүүлж байгаа ашигт малтмалын нөөц хуваарилÑ?ан цалин түүнтÑ?й адилтгах орлогын татвар, ашиглаÑ?ны төлбөр болон ашигт малтмалын хайгуулын үл хөдлөх хөрөнгийн татвар, авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн болон болон ашиглалтын туÑ?гай зөвшөөрлийн орлогын Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар болон уÑ?ны төлбөр, тодорхой хувийг орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт хуваарилÑ?ан байв. газрын төлбөр зÑ?ргийг Ñ…Ñ?вÑ?Ñ?Ñ€ үлдÑ?Ñ?ж нийÑ?лÑ?л хотын 2000-2009 онд Ð?Ó¨Ð?Т-ын орлогыг төв ба орон нутаг 18 Монгол УлÑ?ын ЗаÑ?гийн газар нь 2002 оны ТөÑ?вийн тухай хууль 16 ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?өл нь гадны Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүждÑ?г боловч УБ хот болол ТБУСТХ-ийг нÑ?гтгÑ?н Ñ?айжруулж 2011 оны 12 дугаар түүний Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжилтÑ?д шууд ба шууд буÑ?аар оролцдог. Ñ?ард шинÑ? ТТХ батлан гаргаÑ?ан. ЭнÑ? хуулийн бүх заалт нь 2013 17 2002 оны ТөÑ?вийн тухай хууль болон ТБУСТХ. онооÑ? Ñ?хлÑ?н бүрÑ?н Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжиж Ñ?Ñ…Ñ?лнÑ?. 11 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.1: 2011 оны ТТХ-иар зохицуулÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын хуваарилалта ХУВÐ?Ð?Ð¥ ТÐ?ТВÐ?Р ТЗГ-ЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ДҮҮРГИЙÐ? (Ð?ЙМÐ?Г) ТÐ?ТВÐ?Р (Ð?ЙМÐ?Г) ТÐ?ТВÐ?Р Ð?шигт малтмал • Ð?Ð?Ð?ОÐ?Т, • Ð?ийÑ?лÑ?л хотын албан • Ð¥Ð?ОÐ?ТТХ-ийн 8.1.1-д зааÑ?нааÑ? буÑ?ад ашиглаÑ?ны төлбөр • Импортын бараа, татвара Ð¥Ð?ОÐ?Т, (95:5) үйлчилгÑ?Ñ?ний Ð?Ó¨Ð?Т, • Газрын төлбөр, • Бууны татвар, Дотоодын Ð?Ó¨Ð?Т • Онцгой албан татвар, • Үл хөдлөх Ñ?д хөрөнгийн • ТÑ?мдÑ?гтийн хураамжийн тухай хуулийн (75:25) • Гаалийн албан татвар, албан татвар 11.2-Ñ‚ зааÑ?нааÑ? буÑ?ад Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн • Ð?вто бензин, дизель • Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн болон хураамж, түлшний албан татвар, Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн • Ð?гнуурын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр, • Ð?шигт малтмалын татвар, ан амьтан агнах, барих зөвшөөрлийн хайгуулын болон • УÑ? ашиглаÑ?ны төлбөр, хураамж, ашиглалтын туÑ?гай • Хүн амын орлогын албан • Ð?шигт малтмалааÑ? буÑ?ад байгалийн зөвшөөрлийн төлбөр, татварc (Ð¥Ð?ОÐ?ТТХ-ийн баÑ?лаг ашиглаÑ?нытөлбөр, • Ð?гаарын бохирдлын 8.1.1) • Байгалийн ургамал ашиглаÑ?ны төлбөр, төлбөр, • Өв залгамжлалын болон • ОйгооÑ? Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний мод, түлÑ?Ñ? бÑ?лтгÑ?ж • ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж бÑ?лÑ?глÑ?лийн албан ашиглаÑ?ны төлбөр, (ТÑ?мдÑ?гтийн татварb • ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал хураамжийн тухай • ТÑ?мдÑ?гтийн хураамжийн ашиглаÑ?ны төлбөр, хуулийн 11.2) тухай хуулийн 11.2- Хүн амын унд, ахуйн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?ний уÑ?, Ñ‚ зааÑ?нааÑ? буÑ?ад рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр, Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн хураамж Ð?охойны албан татварb Эх Ñ?урвалж: ТөÑ?вийн тухай хууль, 2011. a. ТЕХ болон татварын буÑ?ад хуулиар татварын Ñ?уурь, улÑ?ын болон орон нутгийн татвар, татварын хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?згаар, болон татварын удирдлагыг зохицуулдаг. УИХ шууд болон шууд буÑ? татвар, гаалийн татварын Ñ?уурь, хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тодорхойлдог. b.ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ татварын хууль батлагдаагүй байна. c. Ð¥Ð?ОÐ?ТТХ-ийн 8.1.1-д цалин түүнтÑ?й адилтгах орлого, үйл ажиллагааны орлого, хөрөнгийн орлого, хөрөнгө худалдÑ?аны орлого, ном бичÑ?Ñ?ний орлого, шинÑ? Ñ?анаа нÑ?втрүүлÑ?ний орлого, Ñ?портын Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ?н болон урлагын тоглолтын орлого, урлаг Ñ?портын шагнал, тааварт тоглоом ба Ñ?угалааны орлого болон шууд буÑ? орлого зÑ?Ñ€Ñ?г бүх төрлийн татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлÑ?он. албан татвар, өв залгамжлалын болон бÑ?лÑ?глÑ?лийн хот болон дүүргийн татварын алба бүх төрлийн татварыг албан татваруудыг шинÑ?Ñ?Ñ€ туÑ?гаж өгÑ?өн. Дүүргүүд нь СЯ-ааÑ? баталÑ?ан татварын орлого бүрдүүлÑ?лтийн Ñ?ар, орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, улирлын төлөвлөгөөний дагуу цуглуулж нийÑ?лÑ?л, үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар, хувиараа хөдөлмөр дүүргийн төрийн Ñ?ангийн данÑ?анд төвлөрүүлнÑ?19. Ñ?рхлÑ?гч хувь хүний орлогын албан татвар, бууны албан Санхүүгийн ерөнхий тогтолцооны нÑ?г Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г болох татвар, буÑ?ад төлбөр, хураамжааÑ? орлого бүрдүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ? жил тутмын Ñ?анхүүгийн шилжүүлгийг УБ хот улÑ?ын гадна шинÑ?Ñ?Ñ€ бий болгоÑ?он нохойны татварын орлогыг Ñ‚Ó©Ñ?өвт шилжүүлдÑ?г бөгөөд Ñ?нÑ? шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г авна. ГÑ?вч Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ шинÑ? татвар болох нийÑ?лÑ?л хотын СЯ тогтоодог гÑ?дгийг Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ албан татвар, нохойны албан татвар, өв залгамжлалын шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тодорхойлдог Ñ?мар нÑ?г шалгуур ба бÑ?лÑ?глÑ?лийн албан татваруудыг зохицуулах хууль үзүүлÑ?лт гÑ?ж байхгүй. ДÑ?Ñ?Ñ€ өгүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ шилжүүлгийн Ñ?рх зүйбүрÑ?н боловÑ?рогдоогүй байна. Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?, шаардлагад үндÑ?Ñ?лÑ?н СЯ тодорхойлдог. УБ хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого өндөр Ð¥Ñ?дийгÑ?Ñ?Ñ€ зарим татвар нь орон нутагт хуваарилагдÑ?ан тул буÑ?ад заÑ?аг захиргааны нÑ?гжÑ?Ñ?Ñ? харьцангуй их боловч Ñ‚Ó©Ñ?вийн боÑ?оо тогтолцооны дагуу татварын Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гий шилжүүлÑ?г улÑ?ад өгдөг. ЭнÑ? нөхцөл нь орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… ажлыг Татварын ерөнхий газрын орон нутаг орлого төвлөрүүлÑ?лтÑ?Ñ? Ó©Ñ?гөх Ñ?онирхолгүй албадуудаар дамжуулан Сангийн Ñ?ам удирдана. болгож байна. Зураг 3.1-д харуулÑ?наар орон нутгааÑ? Татварын ерөнхий газар, түүний албадуудын татварын жил бүр улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт өгÑ?өн шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? байцаагчид ажлаа орон нутгийн ЗаÑ?аг дарга болон СЯ- нд тайлагнадаг тул хоёрдмол харьÑ?алалтай байна. УБ 19 УБ хот, дүүргÑ?Ñ?Ñ? СЯ-нд хүргүүлÑ?Ñ?н татварын орлогын талаарх Ñ?аналд үндÑ?Ñ?лÑ?в. 12 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Зураг 3.1. УБ хот болон дүүргийн нийт урÑ?гал орлого болон шилжүүлÑ?г, 2003-2011 он   Эх Ñ?урвалж: “Ð?ийÑ?лÑ?лийнЭх Ñ?урвалж 2012 : “Ð?ийÑ?лÑ?лийн оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? 22. Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? ном, хуудаÑ? 22. 2012 оны ном, хуудаÑ? Өмнө тайлбарлаÑ?наар СЯ татварын орлогыг хураах ажлыг удирддаг ч дÑ?Ñ?Ñ€ дурьдÑ?антай ижил зарчмаар УБ хотын захиргаа дүүргүүдÑ?д олгох болон дүүргÑ?Ñ?Ñ? авах Ñ?анхүүгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гбайна. харилцан адилгүй шилжүүлгийн ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, тогтоодог. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л 2003 онд УИХ-ааÑ? , “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 Дунд оны хугацааны ТөÑ?вийн хүрÑ?Ñ?ний мÑ?дÑ?гдлийг Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? номонд нийÑ?лÑ?л нийт урÑ?гал орлогынхоо 49.6 хувийг улÑ?ын (ТХМ) баталÑ?ны дараа бичÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ€ Багануур, Багахангай, Ð?алайх, Сонгинохайрхан дүүргүүд нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? нийÑ?лÑ?л, дүүргийн ИргÑ?дийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт шилжүүлÑ?Ñ?н. Харин 2007 онд 3.3 хувийг, 2011 төлөөлөгчдийн хурал шилжүүлÑ?г авÑ?ан, харин БаÑ?нгол, БаÑ?нзүрх, Хан-Уул, Сүхбаатар, ЧингÑ?лтÑ?й дүүргүүд тухайн жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг онд 9 хувийг туÑ? туÑ? шилжүүлжÑ?Ñ?. ЦÑ?нхÑ?Ñ€ өнгөөр “баталдагâ€?. Ð¥Ñ?дийгÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт шижүүлÑ?г өгÑ?өн байна. ТөÑ?вийн орлогыг таамаглах боломжгүй тул хуулиар орон нутгийн ИргÑ?дийн нийÑ?лÑ?лийн нийт урÑ?гал орлогыг улаан өнгөөр төлөөлөгчдийн хурлааÑ? нийÑ?лÑ?л, дүүргийн хувьд хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийн Ñ?вцад ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н хүндрÑ?л гарч Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг батлахдаа улÑ?ын байна Ñ‚Ó©Ñ?өвт шилжүүлÑ?Ñ?н . ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүгийн хөрөнгө оруулалтын шилжүүлгийг төлөвлөгөөг Ñ?албарынТХМ-Ñ‚Ñ?й Ñ?амд хийжÑ?г, адил байхыгУБ УИХ батлан шаарддагүй ч төлөвлөлт харуулав. хот Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж байна. болон удирдлагын боÑ?оо тогтолцооны улмааÑ? Ñ‚Ó©Ñ?вийг ТХМ-д зааÑ?ан Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ баталдаг. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн Өмнө тайлбарлаÑ?наар СЯ татварын орлогыг УИХ -ааÑ? ажлыг Дунд хугацааны үйл Ñ?вцын хувьд нийÑ?лÑ?лийн ИТХ нь “тамга дарахâ€? хураах ч дÑ?Ñ?рхүрÑ?Ñ?ний удирддаг ТөÑ?вийн ижил (ТХМ) баталÑ?ны дараа нийÑ?лÑ?л, мÑ?дÑ?гдлийг дурьдÑ?антай дүүргийн УБ хотынтөлөөлөгчдийн зарчмаар ИргÑ?дийн хурал тухайн захиргаа дүүргүүдÑ?д жилийнүүрÑ?гтÑ?й Ñ‚Ó©Ñ?вийн оролцдог. олгох болон ТүүнчлÑ?н Ñ‚Ó©Ñ?лийг “баталдаг â€?. Ð?ийÑ?лÑ?лийн ИТХ Үйл Ð¥Ñ?дийгÑ?Ñ?Ñ€ хурлааÑ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?лийг жилÑ?Ñ?Ñ€, Ð?ийгÑ?м, Ñ?дийн ажиллагааны төлөвлөгөөг 3 дүүргÑ?Ñ?Ñ? хуулиар орон нутгийн авах Ñ?анхүүгийн ИргÑ?дийн төлөөлөгчдийн шилжүүлгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г батлахдаа ТХМ -Ñ‚Ñ?й Ñ?г адил байхыг шаарддагүй заÑ?гийн үндÑ?Ñ?н ч төлөвлөлт болон чиглÑ?лийг удирдлагын 1 жилÑ?Ñ?Ñ€ баталдаг. боÑ?оо тогтоодог. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? тогтолцооны улмааÑ? Ñ‚Ó©Ñ?вийг номонд бичÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ€ -д зааÑ?ан Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ ТХМБагахангай, Багануур, Ð?алайх, баталдаг. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл Сонгинохайрхан дүүргүүд нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? оролцдог. ТүүнчлÑ?н Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?вцын хувьд нийÑ?лÑ?лийн ИТХ нь “ тамга дарахâ€? үүрÑ?гтÑ?й шилжүүлÑ?г авÑ?ан, харин БаÑ?нгол, БаÑ?нзүрх, Хан-Уул, 3.2 Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ Сүхбаатар, ЧингÑ?лтÑ?й дүүргүүд нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт ҮҮСВЭРИЙÐ? ТÐ?ЛÐ?Ð?РХ ТОВЧ ДҮГÐ?ЭЛТ 22 шижүүлÑ?г өгÑ?өн байна. ТөÑ?вийн орлогыг таамаглах Өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? орох орлого нь нийÑ?лÑ?л, дүүргийн   боломжгүй тул нийÑ?лÑ?л, дүүргийн хувьд хөрөнгө Ñ?анхүүжилтÑ?д чухал үүрÑ?г гүйцÑ?тгÑ?Ñ… бөгөөд нийÑ?лÑ?лд оруулалтын төлөвлөлтийн Ñ?вцад ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н хүндрÑ?л 2009-2011 онд нийт урÑ?гал орлогын 74 орчим хувийг гарч байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг Ñ?зÑ?лж байна. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.2-Ñ‚ харуулÑ?наар Ð?ийÑ?лÑ?л,дүүрÑ?г Ñ?албарын Ñ?амд хийж, УИХ батлан УБ хот Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж нь өөрийн хураах татвар, хураамжид тавих Ñ…Ñ?налтын байна. хувьд Ñ…Ñ?згаарлагдмал Ñ?рх мÑ?дÑ?лтÑ?й. БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 13 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.2. Орон нутгийн өөрийн орлогын Ñ?рх мÑ?дÑ?л, 2011он ТÐ?ТВÐ?Р ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? СУУРЬ ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? ХУВЬ, ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? ОРЛОГО ТОГТООХ ЭРХ ХЭМЖЭЭ ТОГТООХ ХҮЛЭЭÐ? Ð?Ð’Ð?Ð¥ МЭДЭЛ ЭРХ МЭДЭЛ БÐ?ЙГУУЛЛÐ?ГÐ? Ð¥Ð?ОÐ?Т: Ð¥Ð?ОÐ?Т-ын тухай хуулийн УИХ УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л 8.1.1(цалингааÑ? Ñ?уутгах татвар) Ð¥Ð?ОÐ?Т-ын тухай хуулийн 8.1.1-Ñ?Ñ?Ñ? ДүүрÑ?г буÑ?ад Орлогыг тодорхойлох боломжгүй УИХ УИХ ДүүрÑ?г Ð¥Ð?ОÐ?Та Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он Ð?ийÑ?лÑ?л Ñ…Ñ?згаарт Бууны татвар УИХ УИХ ДүүрÑ?г Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн алөан УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он Ð?ийÑ?лÑ?л татвар Ñ…Ñ?згаарт Ð?ийÑ?лÑ?л хотын албан татвар УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он Ð?ийÑ?лÑ?л Ñ…Ñ?згаарт ӨвлүүлÑ?лтийн болон бÑ?лÑ?глÑ?лийн УИХ УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л албан татвар Ð?охойны татвар УИХ УИХ ДүүрÑ?г ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж(ТХ): УИХ ТХ-ын тухай хуулийн 6.2 ТЗГазар, тогтооÑ?он Ð?ийÑ?лÑ?л, Дүүргййн Ñ…Ñ?згаарт хооронд ТХ-ын тухай хуулийн 6.3 Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он Ñ…Ñ?згаарт Ð?шигт малтмалааÑ? буÑ?ад байгалийн УИХ УИХ ДүүрÑ?г баÑ?лаг ашглаÑ?ны төлбөр Газрын төлбөр УИХ УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л УÑ? ашиглаÑ?ны төлбөрb УИХ ТЗГазар, тогтооÑ?он Ñ…Ñ?згаарт ҮйлдÑ?рлÑ?лд ашиглах Ð?ийÑ?лÑ?л ГÑ?Ñ€ ахуйн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?нд ДүүрÑ?г Рашаан ашиглаÑ?ны төлбөрb УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он ДүүрÑ?г Ñ…Ñ?згаарт Мод түлÑ?Ñ? ашиглаÑ?ны төлбөр УИХ УИХ ДүүрÑ?г Ургамал ашиглаÑ?ны төлбөр УИХ Ð?ийÑ?лÑ?л, тогтооÑ?он ДүүрÑ?г Ñ…Ñ?згаарт ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал УИХ УИХ ДүүрÑ?г ашиглаÑ?ны талбар Ð?гнуурын туÑ?гай зөвшөөрлийн УИХ УИХ ДүүрÑ?г төлбөр Эх Ñ?урвалж: ТЕХ болон 2011 оны ТТХ. а. Орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, үйлчилгÑ?Ñ?ний татвар нь албан буÑ? Ñ?екторт бий болÑ?он орлогод ногдуулдаг татвар юм. b. УБ хот нь уÑ? хангамж, хог ачих зайлуулах, цахилгаан Ñ?рчим хүч болон халаалтын үйлчилгÑ?Ñ?ний төлбөрийг хурааж авдаггүй, учир нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?г бие дааÑ?ан компани үзүүлдÑ?г. 14 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Зураг 3.2. Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн урÑ?гал орлогын чиг хандлага   Эх Ñ?урвалж: “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? ном, хуудаÑ? 22. Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн орлого төвлөрүүлÑ?лт, ХавÑ?ралт Ð? 1.1.  Татвар. Ð?ийÑ?лÑ?л нь цалин түүнтÑ?й адилтгах орлогын ба туÑ?гай зөвшөөрлийн хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тогтоох Ñ?рхгүй татвар, өмчийн татвар болон авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн 24 байна. Хөрөнийн өөрийн татварааÑ? Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн Ñ?хбүрдүүлÑ?г орлого дүүрÑ?горлогод бол нийт Ñ?злÑ?Ñ… хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? буурÑ?ан боловч Ñ‚Ó©Ñ?вийн нь бууны татвар, нийт орлогод урÑ?гал орлогын ТуÑ?гай ньзөвшөөрлийн байдалд төлбөр. болон ашиглалтын Ñ?д хөрөнгө борлуулÑ?ны татварÑ?злÑ?Ñ… 20 болон хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? орлогыг нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н нь тухай орлогын Ó©Ñ?өлтийн нөлөөлжÑ?Ñ? . УБ хотын орлого Ó©Ñ?Ñ?өнөөр нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л нь газрын төлбөр, үйлдвÑ?рлÑ?лийн зориулалтаар бүр тодорхойлох боломжгүй ажил үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?рхÑ?лÑ?нийүзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ? болон шаардлагатай уÑ? ашиглаÑ?ны төлбөрөөÑ? орлого бүрдүүлдÑ?г бол дүүрÑ?г орлогын Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… дÑ?д бүтцийг татвар,21хувиараа Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн Ñ?Ñ… хөдөлмөр Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г Ó©Ñ?гөжÑ?Ñ? Ñ?рхлÑ?гчдийн . 2003 онд нийÑ?лÑ?лийн нийт нь ашигт малтмалааÑ? буÑ?ад байгалын баÑ?лаг ашиглах Ñ‚Ó©Ñ?вийн 86.6 татвар хувь зÑ?Ñ€Ñ?г хүннь урÑ?гал амын орлого орлогын албан, татварааÑ? 13.4 хувь нь хөрөнгийн орлогоо орлого байÑ?ан бол, 2011 онд туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр, ахуйн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний бүрдүүлдÑ?г. хөрөнгийн орлого Хүн амын 49.1 орлогын хувьд хүрч албан Ó©Ñ?Ñ?өн татварын байна Ñ?уурь 3.3). (Зураг уÑ? ашиглаÑ?ны төлбөр, рашаан, мод түлÑ?Ñ?, ургамал болон хувь ЗурагхÑ?мжÑ?Ñ?г УИХ тогтооно. 3.3. Ð?ийÑ?лÑ?л , дүүргийнТатварын ерөнхий нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтцийн харьцуулалт ашиглаÑ?ны төлбөрөөÑ? орлого бүрдүүлнÑ?23. Орлого их хуульд 2010 ба 2011 онд орÑ?он өөрчлөлтөөр нийÑ?лÑ?л төвөлөрүүлдÑ?г төлбөрийг нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт, орлого нь туÑ?гай зөвшөөрөл, төлбөр болон зарим нÑ?г татварын бага төвлөрүүлдÑ?г хураамж. төлбөрийг дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт (үл хөдлөх хөрөнгийн, авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн болон хуваарилÑ?ан байна. Татварын ерөнхий хуулийн 2010 ба нийÑ?лÑ?л хотын албан татвар г.м) хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тогтоох 2011 оны өөрчлөлтөөр нийÑ?лÑ?лд тамхи худалдах, худаг Ñ?рхтÑ?й болÑ?он.22ДүүрÑ?г нь татвар, төлбөр хураамж гаргах, зÑ?рлÑ?г амьтан Ñ‚Ñ?жÑ?Ñ?Ñ… зÑ?Ñ€Ñ?г туÑ?гай зөвшөөрлийн 20 ТөÑ?вийг тайлагнах форматын дагуу нийÑ?лÑ?л нь Ñ?д хөрөнгө хураамж ба төлбөрийн хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г тогтоох Ñ?рхийг борлуулÑ?ны татварыг хөрөнгийн орлогод хамруулдаг боловч олгоÑ?он. ДүүрÑ?гт ийм Ñ?рх мÑ?дÑ?л байхгүй. ТÑ?мдÑ?гтийн бодит байдалд нийÑ?лÑ?л Ñ?нÑ? орлогыг урÑ?гал зардалд зарцуулдаг. хураамжийн орлогыг нийÑ?лÑ?л, дүүрÑ?гт хувааарилÑ?ан 21 Орлогыг нь тодорхойлох боломжгүй ажил, үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?рхлÑ?гчдийн орлогын татвар гÑ?ж юуг Ñ…Ñ?лÑ?хийг хуулиар боловч Ñ…Ñ?рхÑ?н хуваагдахыг нарийн зааглаж өгөөгүй. тодорхойлж өгөөгүй. Хуулинд Ñ?нÑ? орлого нь албан буÑ? Ñ?албарааÑ? орно гÑ?Ñ?Ñ?н байна. Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний хураамж. Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний хураамж гÑ?дÑ?г нь 22 Дараах үйл ажиллагаа Ñ?рхлÑ?Ñ…Ñ?д лиценз, туÑ?гай зөвшөөрөл цахилгаан, уÑ?, дулаан хангамж болон хог цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? олгоно: тамхины худалдаа, гүний уÑ? өрөмдлөг, барилга барих зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ‚Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ? тогтооÑ?он үнÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?ний зориулалттай уÑ? ашиглах, зÑ?рлÑ?г амьтан Ñ‚Ñ?жÑ?Ñ?Ñ…, мөхÑ?өн амьтан төлөө авч байгаа төлбөр юм. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?г бие шинжлÑ?Ñ… ухааны зориулалттай ашиглах, ургамал, амьтны гаралтай Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн худалдаа, үйлдвÑ?рлÑ?лийн зориулалттай 23 Ð?шигт малтмалын хуулинд тогтооÑ?он лицензийн хураамж агнуур хийх, ургамалын гаралтай бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн үйлдвÑ?рлÑ?Ñ…, ойн нь олборолтын Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? хамаардаггүйг анхаарах Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ ашиглах, мал Ñ?мнÑ?лÑ?г ба, Ñ?мийн үйлчилгÑ?Ñ?, рашаан Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ð?Ñ?г үгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?лбÑ?л хураамжааÑ? орж байгаа орлого                                                               уÑ? ашилах, Ñ?огтууруулах ундаа худалдах, үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…, нь уул уурхайн Ñ?албарын Ó©Ñ?өлтөөÑ? хамаарч нÑ?мÑ?гдÑ?хгүй, 24 Салбарын Ñ?амны хөрөнгийн үйлдвÑ?рлÑ?Ñ… мөн мод ашиглах шилжүүлгийн . (хотын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? туÑ?даа тайлагнадаг ) орлого тиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ?нÑ? хураамж Ó©Ñ?Ñ?өнөөр нь нөлөөтÑ?йхөрөнгийн үзүүлж чаддаггүй. орлогын_ нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… хувь 2003 онд 13 байÑ?наа 2010 онд 49 болÑ?он. БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 15 26   дааÑ?ан компани үзүүлдÑ?г тул орлого нь нийÑ?лÑ?лийн Хөрөнийн өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн нийт орлогод24 Ñ?злÑ?Ñ… Ñ‚Ó©Ñ?өвт төвлөрдөггүй байна. хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? буурÑ?ан боловч Ñ‚Ó©Ñ?вийн нийт орлогод ЗÑ?Ñ?л. ТөÑ?вийн тухай хуулиар нийÑ?лÑ?лд Сангийн Ñ?амны урÑ?гал орлогын Ñ?злÑ?Ñ… хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н нь зөвшөөрÑ?нөөр урд оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн Ñ?уурь орлогын орлогын Ó©Ñ?өлтийн байдалд нөлөөлжÑ?Ñ?. УБ хотын 15 хүртÑ?лх хувьтай Ñ‚Ñ?нцÑ?Ñ… Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний зÑ?Ñ?л авах Ñ?рх орлого Ó©Ñ?Ñ?өнөөр нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ? болон олгоÑ?он. Мөн Ð?ийÑ?лÑ?л нь улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? 4 хүртÑ?л шаардлагатай дÑ?д бүтцийг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн жилийн хугацаатай зÑ?Ñ?л авч болно. ЭнÑ? хуулиар УБ Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г Ó©Ñ?гөжÑ?Ñ?. 2003 онд нийÑ?лÑ?лийн нийт Ñ‚Ó©Ñ?вийн хотын захиргаанд үнÑ?Ñ‚ цааÑ? гаргах Ñ?рхийг олгоÑ?он. 86.6 хувь нь урÑ?гал орлого, 13.4 хувь нь хөрөнгийн орлого байÑ?ан бол, 2011 онд хөрөнгийн орлого 49.1 хувьд хүрч Ó©Ñ?Ñ?өн байна (Зураг 3.3). 3.3 Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЧИГ Улаанбаатар хотын хүн ам Ó©Ñ?өхийн зÑ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? нÑ?г хүнд Ð¥Ð?Ð?ДЛÐ?ГЫÐ? ШИÐ?ЖИЛГЭЭ: ЭМПИРИК ногдох татварын орлого ойролцоогоор 2003 онд 4.2 ДҮГÐ?ЭЛТ ам.доллар байÑ?наа 2011 онд 103.7 ам.доллар болж ӨнгөрÑ?өн гурван Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилд (2009-2011 он) Ó©Ñ?Ñ?өн нь нийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?өвт хийÑ?Ñ?н нийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт урÑ?гал орлого нÑ?рлÑ?Ñ?Ñ?н дүн шинжилгÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? харагдаж байна (Зураг 4.3 болон болон бодит байдлаар Ó©Ñ?Ñ?өн дүнтÑ?й байна. ГÑ?хдÑ?Ñ? 2003- Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.7). ЭнÑ? Ó©Ñ?өлт нь Ñ?үүлийн гурван жилд нÑ?г 2008 онд урÑ?гал орлого тогтвортой байÑ?наа харьцангуй хүнд ногдох татварын орлого нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?нтÑ?й холбоотой огцом Ó©Ñ?Ñ?өнийг зураг 3.2-ооÑ? харж байна. Ð?Ñ?рлÑ?Ñ?Ñ?н (Ñ?лангуÑ?а цалин түүнтÑ?й адилтгах орлогын татвар, орлогын Ó©Ñ?өлт нь Ñ?үүлийн гурван жилд инфлÑ?цын хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар ба үл хөдлөх түвшнÑ?Ñ?Ñ? харьцангуй их байÑ?ан (инфлÑ?ц буурч байÑ?ан) хөрөнгийн татвар) мөн түүнчлÑ?н хөрөнгийн орлогын тул нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит орлогын Ñ?ерÑ?г Ó©Ñ?өлтөд өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ Ñ?айжирÑ?антай холбоотой (авто нөлөө үзүүлжÑ?Ñ?. Цалин түүнтÑ?й адилтгах татварын Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, түүнчлÑ?н 2011 онд өмчийг орлогын Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? Ó©Ñ?Ñ?өнтÑ?й холбоотойгоор нийÑ?лÑ?лийн хувьчлалын орлого Ó©Ñ?Ñ?өн). БуÑ?ад орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рт Ñ?анхүүгийн байдал Ñ?үүлийн Ñ…Ñ?дÑ?н жилд Ñ?айжирÑ?ныг их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний өөрчлөлт гараагүй байна. харуулж байна. 24 Салбарын Ñ?амны хөрөнгийн шилжүүлгийн (хотын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? туÑ?даа тайлагнадаг) орлого Ó©Ñ?Ñ?өнөөр хөрөнгийн орлогын_ нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… хувь 2003 онд 13 байÑ?наа 2010 онд 49 болÑ?он. Зураг 3.3. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтцийн харьцуулалт Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?2.2. 16 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Зураг 3.4 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он  Зураг 3.4 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд )ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он (төгрөгөөр) 25 25 (төгрөгөөр     Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн газрын 2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в.  3.4 ТөÑ?вийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн бодит байдал Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн газрын 2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.3-д үзүүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ урÑ?гал орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? нилÑ?Ñ?д 25 Өөрийнолон байх боловч Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн нийÑ?лÑ?л хөрөнгийн ньнь орлого Ñ?нÑ? хоёр өмч төрлийн хувьчлалын орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг Ñ…Ñ?рхÑ?н орлого, хуваарилахаа авто Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© шийддÑ?г Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лÑ?лийн . замын хураамжааÑ? бүрдÑ?нÑ?. татвар, Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.3. УрÑ?гал ба хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн ангилал УрÑ?гал орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ Хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ ТӨСВИЙÐ? 3.4 ТуÑ?гай ОРЛОГЫÐ? зөвшөөрлийн ЭХ ҮҮСВЭРИЙÐ? хураамж болонтөлбөр орлого. УрÑ?гал орлогын үнÑ?млÑ?хүй дүн нь 2004 УрÑ?галшилжүүлÑ?г УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний хураамж БОДИТ БÐ?ЙДÐ?Л МУ-ыг ХөгжүүлÑ?Ñ… шилжүүлÑ?г - 2008 онд Ñ?ангийн жил тутам 20 орчим хувиар Ó©Ñ?Ñ?өн бол 2009 хөрөнгийн ТүрÑ?Ñ?Ñ? Өмч хувьчлалын онд орлого120 хувиар огцом Ó©Ñ?Ñ?өн. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ó©Ñ?өлт нь цалин Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.3-д үзүүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ урÑ?гал орлогын Ñ?Ñ… Ð¥Ò¯Ò¯ торгууль Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн 26 26 хөлÑ? түүнтÑ?й татвар баадилтгах замын орлогын татварыг нийÑ?лÑ?лд хураамж нь хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? нилÑ?Ñ?д олон хуваарилÑ?антай шууд холбоотой бөгөөд Ñ?нÑ? орлого нь байх 25 боловч нийÑ?лÑ?л нь Ñ?нÑ?                                                               хоёр төрлийн орлогын Ñ?Ñ… 2009-2011 оны дундаж үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?лийн27 нийт Өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн хөрөнгийн орлого нь өмч хувьчлалын орлого, авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лÑ?лийн татвар, замын Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг хураамжааÑ? бүрдÑ?нÑ?. 26 Ñ…Ñ?рхÑ?н хуваарилахаа Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© шийддÑ?г. орлогын 37 хувьтай Ñ‚Ñ?нцүү байв. “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? номны хуудаÑ? 26-д буй Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гтÑ?Ñ?Ñ€ замын Ñ?ан нь хөрөнгө оруулалтыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ бөгөөд замын Ñ?ан нь авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн болон Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, замын Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.3. хураамжааÑ? УрÑ?гал бүрдÑ?нÑ? баУБ . ТиймÑ?Ñ?Ñ? хөрөнгийн орлогын хот Ñ?нÑ? орлогыг Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн урÑ?гал орлогод ангилÑ?ан боловчангилал хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ гÑ?ж үзлÑ?Ñ?. УрÑ?гал орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ Хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ 28 ТуÑ?гай   зөвшөөрлийн хураамж болонтөлбөр УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний хураамж МУ-ыг ХөгжүүлÑ?Ñ… Ñ?ангийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г ТүрÑ?Ñ?Ñ? Өмч хувьчлалын орлого Ð¥Ò¯Ò¯ торгууль Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар ба замын хураамж БуÑ?ад (төрийн болон орон нутгийн өмчит компаний ногдол ашиг) Хөрөнгө борлуулÑ?ны орлого Татвар хувааÑ?ны орлого Ð?Ó¨Ð?Т болон улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн шилжүүлÑ?г Орон нутгийн татвар Эх Ñ?урвалж: Хүчин төгөлдөр хууль тогтоомжид үндÑ?Ñ?лÑ?н боловÑ?руулÑ?ан. 26 “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? номны хуудаÑ? 26-д буй Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гтÑ?Ñ?Ñ€ Татварын орлогын Ó©Ñ?өлт нь Ñ?дийн заÑ?гийн байдал замын Ñ?ан нь хөрөнгө оруулалтыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ Ñ?айжирÑ?наар хүн амын орлого нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бөгөөд замын Ñ?ан нь авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн болон Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, замын хураамжааÑ? бүрдÑ?нÑ?. ТиймÑ?Ñ?Ñ? УБ хот Ñ?нÑ? орлогыг үүдÑ?лтÑ?й. Ð?ийÑ?лÑ?лд цалин хөлÑ? түүнтÑ?й адилтгах урÑ?гал орлогод ангилÑ?ан боловч хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ 27 ЭнÑ? тайланд “Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааâ€? гÑ?дÑ?г нь УБ хотын Ñ‚Ó©Ñ?вийн гÑ?ж үзлÑ?Ñ? “хотын шуудâ€? гÑ?дÑ?гтÑ?й ижил утгатай. БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 17 Зураг 3.5. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал орлогын бүтцийн харьцуулалт Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн газрын 2003-2011оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. орлогын татварааÑ? орох орлогын урÑ?гал маш ихÑ?Ñ?Ñ€ байжÑ?Ñ? (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð? 1.1). Цаашилбал, 2009-2011 онд нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?нтÑ?й холбоотой туÑ?гай зөвшөөрлийн хураамж туÑ?гай зөвшөөрөл болон төлбөр, хураамжын орлого болон төлбөрийн нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… хувь нь 2003 онд Ó©Ñ?өлтгүй тогтмол байÑ?ан бол үүний Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?г татварын ба 19 хувьтай байÑ?наа 2011 онд 10.2 хувь болж буурчÑ?Ñ?. хөрөнгийн орлогын нийт Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? (Ñ?лангуÑ?а өөрийн Ñ?Ñ… Зураг 3.5-д 2003 ба 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын бүтцÑ?д Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн хөрөнгийн орлого) нилÑ?Ñ?д нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна,. гарÑ?ан гол өөрчлөлтийг харуулав. Цалин хөлÑ? түүнтÑ?й ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн үнÑ?млÑ?хүй дүнг Зураг адилтгах орлогын татвар нийÑ?лÑ?лд хуваарилагдÑ?аны 3.6-д харуулав. улмааÑ? татварын орлого 21 хувь байÑ?наа 76 хувь болж нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н,. Орлогын буÑ?ад Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болох Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн хураамжийн орлого нийт орлогын 4 хувь байÑ?наа 10 Зураг 3.7 болон 3.8-д харуулÑ?наар Ð?ийÑ?лÑ?л болон хувь болтлоо Ó©Ñ?Ñ?өн бол Ñ…Ò¯Ò¯, торгууль болон буÑ?ад дүүргийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?өв нь дан ганц нийÑ?лÑ?лийн жижиг Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн ач холбогдол буурчÑ?Ñ?. захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? тийм ч Ñ?лгаатай биш байна. Ð?ль ч тохиолдолд татвар нь ихÑ?нх хувийг Ñ?зÑ?лж, дараа нь туÑ?гай зөвшөөрөл ба төлбөрийн орлого орж байна. 2009-2011 онд урÑ?гал орлогын гол Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь цалин, ҮүнÑ?Ñ?Ñ? харахад, нийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал орлогын хөлÑ? түүнтÑ?й адилтгах орлогын татвар28 (ойролцоогоор бүтÑ?ц нь ойролцоо байна. СонгоÑ?он хоёр дүүргийн 58 хувь), газрын төлбөр (ойролцоогоор 12%) мөн үл Ñ‚Ó©Ñ?өвт хийÑ?Ñ?н Ñ?удалгаа нь дүүргийн орлогын бүтцийг хөдлөх хөрөнгийн татвар (ойролцоогоор 5%) байв. харуулна. 2009-2011 онд татварын орлогын ихÑ?нх буюу 73 хувийг цалин, хөлÑ? түүнтÑ?й адилтгах орлогын татварын орлого Ñ?зÑ?лж байхад 2003 онд Ñ?нÑ? Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ 21 хувь 28 ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ нь 2009-2011 оны дундаж үзүүлÑ?лт юм. 18 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Зураг 3.6. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал ба хөрөнгийн Зураг 3.7. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн урÑ?гал орлого, орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 2011 он (мÑ?нган төгрөг) Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Зураг 3.8. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал орлого, Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн газрын 2009-2011 оны 2011 он мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. “БуÑ?адâ€? гÑ?дÑ?гт хураамж, түрÑ?Ñ?Ñ?, Ñ…Ò¯Ò¯, торгуулийн орлого багтана. 3.5 ТӨСВИЙÐ? УРСГÐ?Л БÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО Хөрөнгийн орлого.Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн орлогын нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… хувь 2003-2007 оны дундаж үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ€ 12 орчим хувийн Ó©Ñ?өлттÑ?й байÑ?наа 2008 онд 43 хувь хүртÑ?л Ó©Ñ?Ñ?өн нь 2008 онооÑ? улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г, Хөгжил Ñ?ангийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г болон өөрийнй урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?нтÑ?й холбоотой юм (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Ð?1.3). 2003-2010 онд хөрөнгийн орлогын өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рт нÑ?г их өөрчлөлт ороогүй (авто Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€ Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, замын хураамж ба өмч хувьчлалын орлого). ГÑ?вч өмнөх онтой харьцуулÑ?наар 2011 онд өмч хувьчлалааÑ? орох орлого 520 хувиар, авто Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€ Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© Ñ?вагч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар болон замын хураамжийн орлого 229 хувиар нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна. (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.2) БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 19 Зураг 3.9. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн хөрөнгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн өөрчлөлтийн хувь, 2003-2011 он Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð? 1.1. Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон улÑ?ын Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлого 245.8 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох хөрөнгийн шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… бол Ñ?удалгаанд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?Ñ?н ангиллаар нийт орлого нь байдал нÑ?мÑ?гдÑ?ж харин өмч хувьчлал болон замын 424.9 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг байна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ‚Ó©Ñ?вийн иж бүрÑ?н Ñ?ангааÑ? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… нь буурÑ?ан байна. 2003 болон ангилал нь Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого 58 2011 онд өмч хувьчлалын орлого ойролцоогоор 5 хувь илүү, Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?өв 42 хувиар хувиаÑ? 2 хувьд, авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татварын илүү байгааг харуулж байна.Хөрөнгийн зарлагыг орлого ойролцоогоор 8 хувиаÑ? 5 хувь болж буурчÑ?Ñ?. Ñ?анхүүжүүлдÑ?г замын Ñ?ан нь Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн Харин үүний Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт хуваарилах татвар болон замын хураамжийн орлогооÑ? бүрдÑ?нÑ?. өөрийн орлого ойролцоогоор 7 хувиаÑ? 21 хувь, улÑ?ын ГÑ?хдÑ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ангиллаар Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г ойролцоогоор 15 Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь урÑ?гал орлого юм. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хувиаÑ? 22 хувь хүртÑ?л Ó©Ñ?Ñ?өн байна. ЭнÑ? дүгнÑ?лтийг формат болон хуулийн дагуу өмч хувьчлалын орлого Зураг 3.9-Ó©Ó©Ñ? дÑ?лгÑ?рүүлж харна уу. ӨнгөрÑ?өн хугацаанд хөрөнгийн орлогын данÑ?анд бүртгÑ?гдÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той бөгөөд зөвхөн нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өв МУ-ыг ХөгжүүлÑ?Ñ… Ñ?ангааÑ? Ñ?нÑ? дагуу хөрөнгийн орлого Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт бичигдÑ?ж байна. 2008 ба 2009 онд хөрөнгийн шилжүүлÑ?г авÑ?ан гÑ?дгийг УБ хотын Ñ?анхүү нь цÑ?гцтÑ?й, хуулийн дагуу байхын Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й (Зураг 3.9). тулд бүх “урÑ?гал орлогоâ€? нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн урÑ?гал орлогод, УБ хот Ñ?албарын Ñ?амдааÑ? орох хөрөнгийн мөн бүх “хөрөнгийн орлогоâ€? нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн шилжүүлгийг өөрийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогод нÑ?гтгÑ?дÑ?ггүй орлогод туÑ?гагдах Ñ‘Ñ?той. ТөÑ?вийн орлогын тодорхой Ñ?Ñ… учир нь Ñ?нÑ? хөрөнгө оруулалтын зарлагыг Ñ?албарын Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн уÑ?лдаа холбоо муу байгаагааÑ? ашиглахад Ñ?амд Ñ‚Ó©Ñ?өвтөө тайлагнадаг. Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн формат бÑ?лÑ?н байгаа хөрөнгийн тооцоог гажуудуулж байна. нь иж бүрÑ?н буÑ? мөн ил тод байдлыг хангахгүй ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ хөрөнгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн одоогийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г байгаа тул Ñ?удалгааны хүрÑ?Ñ?нд шинÑ? форматаар авч үзвÑ?л тоооцооны гажуудал их биш боловч, урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогыг ангилан шинжилÑ?Ñ?н (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð? Ñ‚Ó©Ñ?өв болох үйл ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?г 1.1) ЖишÑ?Ñ? нь, одоогийн тайлагнаж буй байдлаар Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… орлогыг Ñ…Ñ?трүүлÑ?н тооцоолж, хөрөнгө 20 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ оруулалтын Ñ?анхүүжилтийг дутуу тооцоолох нөхцөл үйлчилгÑ?Ñ?ний орлогын татвар (6 хувь), хувиараа бүрдүүлж байна. ИнгÑ?ж хөрөнгө оруулалтыг багаар хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн орлогын татвар (10 хувь) мөн төлөвлөх нь нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний буÑ?ад орлогын татварааÑ? (22 хувь) бүрдÑ?нÑ?. ТүүнчлÑ?н хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрт шууд нөлөөлж байна. үл хөдлөх хөрөнгийн татвар нь 36.62 хувь, Ñ…Ò¯Ò¯, ЭцÑ?Ñ?Ñ‚ нь Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн өмнөх Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн торгууль 16.6 хувь, Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн хураамж 8 хувь туÑ? илүүдÑ?л нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт тайлагнахгүй туÑ? Ñ?зÑ?лж байна. 2011 онд дурьдÑ?ан Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь нийт харин Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлага Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт зардлыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… орлогын 98 хувь байна. Орлогын үлдÑ?Ñ?н Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ гÑ?ж туÑ?гагддаг байна. Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ач холбогдол багатай байх бөгөөд нийт орлогын 2-ооÑ? формат нь урÑ?гал болон хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хувьд бага хувийг Ñ?зÑ?лнÑ?. БаÑ?нгол дүүрÑ?г нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн орлого, зарлагын Ñ‚Ñ?нцлийг шууд тооцоолж Ñ‚Ó©Ñ?вийн захиргаатай нÑ?гÑ?н адил (81 хувь) орлогынхоо ихÑ?нх илүүдÑ?л ба алдагдлыг үнÑ?н зөв тодорхойлох боломж хувийг орон нутгийн татварааÑ? төвлөрүүлдÑ?г (2011 онд олгохгүй байна. 75 хувь байв). ЭцÑ?Ñ?Ñ‚ нь, УБ хот хандивлагчдын зÑ?Ñ?л, туÑ?ламжын орлогооÑ? шууд буÑ?аар ашиг туÑ? хүртдÑ?г гÑ?дгийг Зураг 3.10. БаÑ?нгол дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого, Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, одоогийн байдлаар УБ хотод нийт гадаад орон, олон улÑ?ын байгууллагын 2011 он Ñ?анхүүжилтÑ?Ñ?Ñ€ 631.4 Ñ?аÑ? ам.долларын үүнÑ?Ñ?Ñ? 176.6 Ñ?аÑ? ам.доллар нь туÑ?ламж, 457.7 Ñ?аÑ? ам.доллар нь зÑ?Ñ?лийн 43 хөрөнгө оруулалтын Ñ‚Ó©Ñ?лийг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж байна. 29 Гадаадын зÑ?Ñ?л, туÑ?ламжийн хөрөнгийг СЯ шийдÑ?ж хуваарилдаг Ñ…Ñ?дий ч УБ хот Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хөрөнгө оруулалтааÑ? ашиг туÑ? хүртÑ?ж байгаа тул Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайланд хавÑ?ралт маÑ?гаар мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. 3.6. ДҮҮРГИЙÐ? ТҮВШИÐ?Д ТӨСВИЙÐ? ОРЛОГО ТӨВЛӨРҮҮЛЭЛТ Ð?ийÑ?лÑ?л нь БаÑ?нгол, Сүхбаатар, Хан-Уул, ЧингÑ?лтÑ?й, Сонгинохайрхан, БаÑ?нзүрх гÑ?Ñ?Ñ?н хотын зургаан дүүрÑ?гтÑ?й бөгөөд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ дүүргийн хүн ам 100,000- Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. 300,000 байна. Ð?ийÑ?лÑ?лийн буÑ?ад гурван дүүрÑ?г болох Багахангай, Ð?алайх ба Багануур нь хотооÑ? зайтай алÑ?лагдÑ?ан дүүрÑ?г бөгөөд 3,000-35,000 хүн амтай. Үүний Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€, Ð?алайх дүүрÑ?г нь урÑ?гал (87 хувь) БаÑ?нгол (хотын), Ð?алайх (хөдөөгийн) дүүргийг Ñ?онгон болон хөрөнгийн (13 хувь нь Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн авч харьцуулан Ñ?удалÑ?ны үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ орон нутгийн татварааÑ?) орлогыг зохицуулж байна. Орлогын түвшинд орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… чадавхийг харуулав. албан татвар урÑ?гал орлогын үндÑ?Ñ?н Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ ба Зураг 3.10 ба 3.11-д 2011 оны нÑ?рлÑ?Ñ?Ñ?н орлогыг Ñ?Ñ… ойролцоогоор 37 хувийг (орлогыг нь тодорхойлох Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ мөн нийт орлогыг Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн бүтцÑ?Ñ?Ñ€ боломжгүй ажил, үйлчилгÑ?Ñ?ний ба хувиараа хөдөлмөр харуулав. Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар), хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 18 Хотын буÑ?ад таван дүүргийн адил БаÑ?нгол хувь, Ñ…Ò¯Ò¯, торгуулийн орлого 18хувь, улÑ?ын Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн дүүрÑ?г нь зөвхөн урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийг зохицуулах хураамж 6 хувь мөн төлбөр 2 хувь туÑ? туÑ? Ñ?зÑ?лж байна. бөгөөд хөрөнгийн орлого төвлөрүүлÑ?хгүй. (Зураг (Зураг 3.11). 3.10). Дүүргийн орлогын гол Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь хүн амын ДүгнÑ?ж Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д, дүүргийн түвшинд орлогын гол Ñ?Ñ… орлогын албан татвар (38%) бөгөөд Ñ?нÑ? татвар нь Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь (хотын болон хөдөөгийн) Ð¥Ð?ОÐ?Т ба хөрөнгө орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, борлуулÑ?ны орлого, болон Ñ…Ò¯Ò¯, торгуулийн орлого байх бөгөөд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ нь нийт орлогын 70 гаруй хувь 29 ÐœÑ?дÑ?Ñ?ллийг Ð?ийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг даргын Тамгын газрын Хөгжил, болж байна. ҮлдÑ?Ñ?н татвар, хураамжааÑ? харьцангуй төлөвлөлтийн газрын ЗÑ?Ñ?л, туÑ?ламжийн Ñ…Ñ?лтÑ?ийн даргатай хийÑ?Ñ?н уулзалтаар авÑ?ан. бага орлого төвлөрөх бөгөөд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ татварыг хураах БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 21 ажиллагааны зардал өндөр байдаг. 2003-2008 онд хөдөөгийнхөөÑ? орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… боломжоорилүү нийÑ?лÑ?л болон дүүрÑ?г Ð?Ó¨Ð?Т-ын орлогоо хуваадаг байгааг баталж байна. Цаашдын Ñ?удалгаагаар хот, байÑ?ан ба үүнийг 2009 онд өөрчилÑ?өн. Бодит байдалд хөдөөгийн бүх дүүргийг харьцуулан шинжилж хөдөөгийн (Багахангай, Ð?алайх, Багануур) дүүрÑ?г нь татварын орлого бүрдүүлÑ?лÑ?Ñ… идÑ?вх чармайлтын Ñ?лгааг хотын дүүргÑ?Ñ?Ñ? орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь нÑ?гÑ?Ñ?Ñ€ тотоох болон Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?лгаа нь дÑ?Ñ?д шатны Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? авах илүү байна. ЭнÑ? нь авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?гтÑ?й урвуу хамааралтай Ñ?Ñ?Ñ?хийг бөгөөд урÑ?гал орлогод бичигдÑ?Ñ… боловч хөрөнгийн тодорхойлох шаардлагатай. зардлыг (зам барих, заÑ?ах) Ñ?анхүүжүүлдÑ?г. Хуулиар Хөдөөгийн дүүргийн орлогын бүтÑ?ц нь хотын дүүргийг болон бодит байдалд нийÑ?лÑ?лийн захиргаа нь Ñ‚Ñ?Ñ?врийн бодвол илүү олон төрөлтÑ?й байна. БаÑ?нгол дүүргийн нÑ?г Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татварыг төвлөрүүлж байгаа Ñ…Ñ?дий ч хүнд ногдох орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь голдуу татвар болон хөдөөгийн дүүргийн хувьд Ñ?нÑ? татварыг төвлөрүүлж Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн хураамжааÑ? бүрдÑ?Ñ… бөгөөд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний зарцуулж байна. төлбөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ байхгүй. Үүний Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€, ДÑ?Ñ?рх хоёр дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох орлогын Ð?алайх дүүрÑ?г ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр, харьцуулалт нь хотын ба хөдөөгийн дүүргийн орлого ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын туÑ?гай төвлөрүүлÑ?Ñ… болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн чадавхийг харуулна зөвшөөрлийн төлбөр, уÑ? ба рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр (Зураг 3.12 ба 3.13). 2009-2011 онд БаÑ?нгол дүүргийн зÑ?ргÑ?Ñ?Ñ? орлого бүрдүүлнÑ?. БуÑ?ад хот болон хөдөөгийн нÑ?г хүнд ногдох Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого нь Ð?алайх дүүргÑ?Ñ?Ñ? дүүргийн орлогын бүтцийн хувьд ойролцоо Ñ…Ñ?в маÑ?г бараг хоёр дахин их байна. Зөвхөн бууны татварын харагдана. Судалгаа нь хөдөөгийн дүүргүүд гол төлөв нÑ?г хүнд ноогдох Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? туÑ? хоёр дүүрÑ?гт адил бөгөөд Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөрөөÑ? орлого бүрдүүлдÑ?г тул орлогын ойролцоогоор 30 төгрөг байна. ЭнÑ? байдал бидний боломж нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ…Ñ?згаарлагдмал байдгийг харуулав. Ñ‚Ó©Ñ?өөлж байÑ?наар хотын дүүргийн татварын Ñ?уурь Зураг 3.11. Зураг Ð?алайх дүүргийн Ð?алайх 3.11. орлого дүүргийн орлого, , 2011 он он 2011 ТÑ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн БуÑ?ад ангилагдаагүй татвар[1] орлого Тодорхойлох боломжгүй 13% 1% орлогын татвар 35% ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 2% Торгууль шийтгÑ?вÑ?Ñ€ 18% Хувиараа хөдөлмөр ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж Ñ?рхлÑ?гчдийн орлогын 6% татвар 2% Рашаан уÑ? ашиглаÑ?ны Малын татвар төлбөр 0% 2% Ð?шигт малтмалын БуÑ?ад орлогын татвар хайгуулын лицензийн Хөрөнгө борлуулÑ?ны 0% төлбөр Ð?шигт малтмал орлогын татвар 1% ашиглаÑ?ны төлбөр 18% 2% Бууны татвар 0%   Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. 22 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ ДÑ?Ñ?рх хоёр дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох орлогын харьцуулалт нь хотын ба хөдөөгийн дүүргийн орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн чадавхийг харуулна (Зураг 3.12 ба 3.13). Эмпирик Ñ?удалгаанааÑ? үзÑ?Ñ…Ñ?д 2009-2011 онд нÑ?г Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ó©Ñ?Ñ?өн байна. (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.8). ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ хүнд ногдох орлогын Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? 32500 хүн амтай огцом Ó©Ñ?өлт нь хөрөнгө борлуулÑ?ны татварын орлого хөдөөгийн дүүрÑ?г болох Ð?алайхад бага зÑ?Ñ€Ñ?г Ó©Ñ?Ñ?өн Ó©Ñ?Ñ?өнтÑ?й холбоотойгооÑ? гадна 2010 онооÑ? Монгол байхад хотын дүүрÑ?г болох БаÑ?нголд нÑ?лÑ?Ñ?д их улÑ?ын Ñ?дийн заÑ?аг огцом Ó©Ñ?Ñ?өн болон 2000 онооÑ? Зураг 3.12. БаÑ?нгол дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011он, төгрөгөөр Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в.   Зураг 3.13.Ð?алайх дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он, Зураг 3.13. Ð?алайх дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох урÑ?гал ба хөрөнгийн орлого, 2011 он, төгрөгөөр төгрөгөөр   40 үндÑ?Ñ?лÑ?в. Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд   Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Ñ?ангийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?в. 3.7. Олон улÑ?ын харьцуулалт Олон улÑ?ын Ñ?тандарттай харьцуулахад үл хөдлөх хөрөнгийн татварын нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 23 хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?л нÑ?лÑ?Ñ?д доогуур орж байна. Монгол улÑ?ын хувьд хотын татварын орлогын хамгийн их бөгөөд чухал Ñ?уурь болох үл хөдлөх хөрөнгийн татварын орлого хотжилт Ñ?рчимтÑ?й Ñ?вагдÑ?антай холбоотой. Эдийн ногдуулдаг. Олон улÑ?ын туршлагааÑ? харахад заÑ?гийн өндөр Ó©Ñ?өлт ба хотжилт нь хүн амын орлого үйлдвÑ?рлÑ?л, худалдааны үйл ажиллагаа Ñ?рхÑ?лÑ?ний нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н ба төрийн болон хувийн барааны хувьд татвар болон орон Ñ?ууцанд ногдуулах үл хөдлөх худалдан авах чадварын Ó©Ñ?өлтөөр тодорхойлогдох хөрөнгийн татвар нь орлогын чухал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ байдаг бүтÑ?Ñ?мжийн Ó©Ñ?өлттÑ?й холбоотой юм. ТүүнчлÑ?н тул нийÑ?лÑ?л нь цаашид татварын шинÑ?члÑ?л хийхдÑ?Ñ? хотын болон хөдөөгийн дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох үүнийг анхаарах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын Ñ?лгаа нь Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн оршин Ñ?уугчдын Ñ?дийн заÑ?гийн чадавхааÑ? шалтгаалж байна. 3.8. ДҮГÐ?ЭЛТ Монгол УлÑ?ын хууль тогтоох болон удирдах Ñ?рх мÑ?дÑ?л нь төв заÑ?гийн газартаа төвлөрÑ?өн төрийн 3.7. ОЛОÐ? УЛСЫÐ? Ð¥Ð?РЬЦУУЛÐ?ЛТ нÑ?гдÑ?Ñ?н тогтолцоотой улÑ? учир Ð?ийÑ?лÑ?лд Ñ?рх Олон улÑ?ын Ñ?тандарттай харьцуулахад үл хөдлөх мÑ?дÑ?л Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гчлÑ?н шилуүүлÑ?Ñ?н байна. Бараг бүх хөрөнгийн татварын нийт орлогод Ñ?злÑ?Ñ… хувь татварыг ТЗГ тогтоодог тул Ð?ийÑ?лÑ?л шинÑ?Ñ?Ñ€ татвар Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?л нÑ?лÑ?Ñ?д доогуур орж байна. бий болгох Ñ?рхгүй юм. Олон улÑ?ын туршлагааÑ? Монгол улÑ?ын хувьд хотын татварын орлогын үзÑ?Ñ…Ñ?д орон нутаг нь өөрийн орлогын талаар хамгийн их бөгөөд чухал Ñ?уурь болох үл хөдлөх нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?рх мÑ?дÑ?лтÑ?й байдаг учир нь Ñ‚Ñ?д өөрийн хөрөнгийн татварын орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… боломж тодорхой Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?г Ñ?айн мÑ?ддÑ?г тул шаардлагатай УБ хотод их байна. Харин орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зохицуулалтыг хийж чаддаг. Одоогийн мөрдөгдөж орлогод татварын Ñ?злÑ?Ñ… хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? нь буÑ?ад улÑ? буй хуулийн дагуу Ð?ийÑ?лÑ?л цөөн тооны татварын орнуудтай харьцуулахад өндөр байна. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.4-д болон төлбөрийн хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г УИХ-ааÑ? тогтооÑ?он үзүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ Ð?ийÑ?лÑ?лийн нийт орлогын гуравны нÑ?г Ñ…Ñ?згаарт багтаан тогтоох Ñ?рхтÑ?й байна. ГÑ?хдÑ?Ñ? Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ нь (36 хувь) орлогын албан татварааÑ? төвлөрч байна. татварын зарим нÑ?г нь харьцангуй бага орлого (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.4). ЭнÑ? нь өндөр хөгжилтÑ?й орнуудтай төвлөрүүлдÑ?г. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, үл хөдлөх хөрөнгийн харьцуулахад нийÑ?лÑ?лийн орлогын бүтцÑ?д орон болон Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар нийт орлогын нутгийн татвар ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н ач холбогдолтойг харуулж дөрвөн хувийг, буÑ?ад төлбөр нь нÑ?гÑ?Ñ?Ñ? бага хувийг байна. бүрдүүлж байна. Ð?ийÑ?лÑ?лийн нийт орлогын ойролцоогоор 80 Татварын удирдлагын төвлөрÑ?өн тогтолцооны хувийг нийÑ?лÑ?лийн өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ улмааÑ? орон нутаг батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? орлогын бүрдүүлж байгааг Ñ…Ñ?лÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й.УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г давуулан биелүүлÑ?Ñ… Ñ?онирхол нÑ?н бага. олгох Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г нь 21 хувь байна. Зүүн Учир нь давÑ?ан орлогын Ñ…Ñ?Ñ?гийг Ñ?анхүүгийн өмнөд Европын орнуудад нийт орлого ба өөрийн шилжүүлÑ?г болон орлого хуваалтаар Ñ‚Ñ?нцүүлÑ?н Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн харьцаа нь дунджаар 34 хувь байдаг30 тооцдог. ТөÑ?вийн удирдлагын боÑ?оо тогтолцоо нь Ñ?нÑ? нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ улÑ?ад орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв нь өөрийн нийÑ?лÑ?лийн хувьд орлогоо урьдчилан таамаглах татварын орлогооÑ? буÑ? ТЗГ-ааÑ? олгох Ñ?анхүүгийн боломжгүй болгодог учир нь СЯ улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт өгөх шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ? ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н хамааралтайг илтгÑ?ж байна. шилжүүлгийг Ó©Ó©Ñ€Ñ?дийн үзÑ?мжÑ?Ñ?Ñ€ шийддÑ?г. ТүүнÑ?Ñ?Ñ? гадна орон нутгийн татвар хураах удирдлагын Ð?ийÑ?лÑ?лд үйлдвÑ?рлÑ?л, худалдааны үйл ажиллагаа зардал өндөр байдаг тул орон нутаг улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт Ñ?рхлÑ?Ñ… туÑ?гай зөвшөөрлийн хураамж болон төвлөрүүлÑ?Ñ… татварт илүү анхаарал хандуулдаг. бизнеÑ?ийн татварын орлого маш бага болохыг Орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… үйл ажиллагааг зохицуулж онцлох нь зүйтÑ?й юм (2011 онд Ñ‚Ñ?мдÑ?гтийн хураамж буй хууль, дүрÑ?м нь орон нутаг нÑ?мÑ?лт орлого нийт орлогын 4.8 хувь байв). Үл хөдлөх хөрөнгийн төвлөрүүлÑ?Ñ… Ñ?онирхлыг дÑ?мжихгүй байна.УрÑ?гал татвар бага байгаа нь иргÑ?дийн орон Ñ?ууц татварааÑ? болон хөрөнгийн орлогын бүтцÑ?д хийÑ?Ñ?н Ñ?удалгаа чөлөөлөгдÑ?өнтÑ?й холбоотой.Үл хөдлөх хөрөнгийн нь нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн формат олон улÑ?ын Ñ?айн татварыг зөвхөн аж ахуйн нÑ?гж байгууллагад туршлагын дагуу буÑ? мөн зарим нÑ?г урÑ?гал болон 30 Зүүн өмнөд Европын орон нутгийн байгууллагуудын холбоо хөрөнгийн орлогыг зориулалтын дагуу мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?хгүй (ЗӨЕОÐ?БХ): Зүүн өмнөд Европын Ñ‚Ó©Ñ?вийн төвлөрлийн байгааг харуулав. ЖишÑ?лбÑ?л, хөрөнгийн задлыг индикатор. ЗӨЕОÐ?БХ ( 2012 он 3 Ñ?ар); хуудаÑ?. 24. 24 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 3.4. Зарим орны орон нутгийн орлогын бүтÑ?ц, 2006 (%) ҮЛ ХӨДЛӨХ ОРЛОГЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮГИЙÐ? БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? Ð?ИЙТ Ð?ИЙТ ТÐ?ТВÐ?Р ДЭМЖЛЭГ ОРЛОГО ОРЛОГО ТÐ?ТВÐ?Р Ð?вÑ?трали 39 31 43 14 83 100 Бельги 0.1 38 54 46 100 БотÑ?ван 8 10 83 17 100 Бразил 4 13 65 35 100 Канад 38 44 39 42 54 100 Дани 3 47 39 57 100 Финланд 2 7 39 29 72 100 Франц 34 46 29 65 100 Малайз 26 74 100 Тайланд 8 55 31 69 100 Болгар 20 20 30 50 70 100 Кроат 3 46 61 12 27 88 100 ОХУ 8 0.1 31 58 11 89 100 Украин 2 23 42 48 10 90 100 БÐ?Ð¥Ð?У 38 39 42 19 81 100 КениÑ? 16 21 33 46 54 100 Мавритан 12 26 67 7 93 100 Өмнөд Ð?фрик 17 7 20 25 55 45 100 Уганда 3 1 5 92 3 100 Болив 19 8 72 18 10 100 ХОТУУД: 100 Кейптаун 25 25 25 9 25 100 Торонто 42 42 21 16 22 100 Мадрид 12 31 39 14 16 100 Мумбай 19 65 4 8 23 100 Улаанбаатара 2.8 36 43.9 21.4 34.7 78.6 100 Эх Ñ?урвалж: Е.Слак, 2009 – Ð?ҮБХÐ?БИТÐ?Т. а. Улаанбаатар хотын үзүүлÑ?лтийг Ñ?нÑ? Ñ?удлагааны хүрÑ?Ñ?нд тооцон оруулав. Ñ?анхүүжүүлж буй авто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар Ñ?анхүүжүүлдÑ?г). ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л нь Ñ?анхүүгийн нь урÑ?гал орлогод ангилагдаж байна. ЭÑ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?, байдлаа илүү ойлгомжтой, ил тод, зөв болгохын хөрөнгө борлуулÑ?ны татварын орлого нь хөрөнгийн тулд Ñ‚Ó©Ñ?вийн ангиллаа Ñ?айжруулах шаардлагатай. орлогод ангилагдаж байна (урÑ?гал зарлагыг БҮЛЭГ 3. ОРЛОГО 25 26 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 4.1 Ð?ИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ЧИГ арилгах хүчин чайрмайлтууд хийгдÑ?ж байгаа боловч, ҮҮРЭГ БÐ? ОРЛОГЫÐ? ХУВÐ?Ð?РИЛÐ?ЛТЫÐ? заÑ?аг захиргааны түвшин хооронд давхардлын аÑ?уудал байÑ?аар байна.ТБУСТХ нь ЗаÑ?гийн газрын нÑ?рийн БÐ?ЙДÐ?Л өмнөөÑ? орон нутаг гүйцÑ?тгÑ?Ñ… үүрÑ?г болон орон нутгийн Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.1-д улÑ? төрийн болон захиргааны шинÑ?члÑ?л захиргааны бие даан гүйцÑ?тгÑ?Ñ… үүрÑ?г хоёрыг зааглаж, нь зарцуулалтын үүрÑ?г хариуцлага, шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ?рх тодорхой болгохыг оролдÑ?он.Орон нутгийн Ñ?дийн мÑ?длийг төв заÑ?гийн газрааÑ? орон нутгийн удирдлагад заÑ?гийн хөгжил, дÑ?д бүтÑ?цтÑ?й холбоотой чиг үүрÑ?г нь аажмаар шилжүүлÑ?Ñ… үйл Ñ?вцыг нÑ?гтгÑ?н харуулав. орон нутгийн удирдлагад олгоÑ?он чиг үүрÑ?г бөгөөд орон нутгийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той. Хог Хуулиар чиг үүргийн хариуцлагын хоёрдмол байдлыг Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.1. Хуулиар зааглаÑ?ан зарлагын чиг үүрÑ?г ХУУЛЬ ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ЧИГ ҮҮРЭГ ТөÑ?вийн байгууллагын удирдлага • Ð?ийтийн ариун цÑ?врийг хангах, хог зайлуулах, хадгалах, уÑ?тгах; Ñ?анхүүжилтын тухай хууль (ТБУСТХ) 2002 • Орон нутгааÑ? Ñ?рхлÑ?Ñ… байгаль хамгаалах арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?, тохижилт, онд батлагдаж, 2003 оны 1 Ñ?арын 1-ний цÑ?цÑ?рлÑ?гжилт, түүний өргөтгөл, шинÑ?тгÑ?л, арчилгаа; өдрөөÑ? Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжиж Ñ?Ñ…Ñ?лÑ?Ñ?н. ЭнÑ? хуулийн • Хортон амьтан уÑ?тгах; 52.2-Ñ€ зүйлд зааÑ?наар, орон нутагтеÑ?өн • Орон нутгийн замын заÑ?вар, арчилгаа; гол үйлчилгÑ?Ñ?г иргÑ?дÑ?д хүргÑ?Ñ… үүргийг • УÑ?ан хангамж, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ… байгууламжийн Ñ…Ñ?вийн үйл ажиллагааг хангах; хуваарилÑ?ан. • Үерийн хамгагаалалт хийх, Ñ…Ó©Ñ€Ñ?ний Ñ?лÑ?гдÑ?лтÑ?й Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ…; • ГамшгааÑ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…, аврах, хор уршгийг арилгах, хойшлуулшгүй Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?н боÑ?гох арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й холбогдÑ?он үйл ажиллагаа; • Орон нутгийн өмчийн дÑ?д бүтÑ?ц; • Мал, амьтны болон малааÑ? хүнд халдварладаг өвчинтÑ?й Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ…, урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?; Монгол улÑ?ын заÑ?аг захиргаа, нутаг • Ð?ийтийн аюулгүй байдлыг хангах: дÑ?вÑ?гÑ?рийн нÑ?гж, түүний удирдлагын • Байгалийн гамшиг, гÑ?нÑ?тийн оÑ?лооÑ? хамгаалах: тухай хуулийн (МУЗЗÐ?ДÐ?ТУТХ 2006) • Ð?ийтийн Ñ…Ñ?в журам Ñ?ахиулах: 29-Ñ€ зүйлд зааÑ?наар Ð?ймаг, Ð?ийÑ?лÑ?лд орон нутгын гурван үүрÑ?г хариуцлага нÑ?мж хариуцуулÑ?ан МУЗЗÐ?ДÐ?ТУТ Хуулиар 2006 онддүүрÑ?г, • УÑ?ан хангамж, Ñ?умдад дөрвөн төрлийн үйлчилгÑ?Ñ?г хүргÑ?Ñ… • Хог хаÑ?гдал зайлуулах, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ…, үүргийг нÑ?мж хариуцуулÑ?ан. (31 дүгÑ?Ñ?Ñ€ • Ð?ийтийн Ñ?зÑ?мшлийн цÑ?цÑ?рлÑ?гт хүрÑ?Ñ?лÑ?нг арчлах, тохижуулах, зүйл) • Гудамж талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?Ñ… МУЗЗÐ?ДÐ?ТУТХуулиар (2006) орон • Ð?вто зам төлөвлөлт нутгийн удирдлагын чиг үүргийг • Холбооны шугам өргөжүүлж өгÑ?өн (31 дүгÑ?Ñ?Ñ€ зүйл) • Газрын удирдлагаa Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рхзүйн байдлын тухай Ð?ийÑ?лÑ?л нь нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ?үлжÑ?Ñ? байгуулах, хөгжүүлÑ?Ñ…Ñ?д оролцох. хуулиар (Ð?ЭБТХ) (2010 онд өөрчлөлт • Цахилгааны Ñ?рчим хүчний Ñ?үлжÑ?Ñ?. оруулÑ?ан боловч одоог хүртÑ?л батлагдаагүй • Ð?вто замын Ñ?үлжÑ?Ñ?. байна.) Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?д хамаарах • ТÑ?Ñ?врийн Ñ?үлжÑ?Ñ? тодорхой үйл ажиллагааг хуульчилж • Харилцаа холбоо болон мÑ?дÑ?Ñ?ллийн технологийн Ñ?үлжÑ?Ñ? өгÑ?өн. (4.9.3 дугаар зүйл) a ЭнÑ? үйл ажиллагаанд газар хуваарилалт, газар Ñ?зÑ?мшигчдийн маргаан шийдвÑ?рлÑ?лт зÑ?Ñ€Ñ?г орно. 27 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.1. Хуулиар зааглаÑ?ан зарлагын чиг үүрÑ?г (үргÑ?лжлÑ?л) ТөÑ?виин тухай хууль.  Ð?ийÑ?лÑ?лийн удирдлагыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…; 2011 оны 12 дугаар Ñ?арын 23-ны өдөр  Хот төлөвлөлт, барилгажуулалт, шинÑ?Ñ?Ñ€ дÑ?д бүтÑ?ц бий болгох; УлÑ?ын их хурлаар баталÑ?ан.  Ð?ийÑ?лÑ?лийн өмчийн барилга байгууламжийн их заÑ?вар, шинÑ?Ñ?Ñ€ өмч бий болгох, хөрөнгө оруулалт хийх;  Ð?ийгмийн аÑ?рамж, халамжийн үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…, зохион байгуулах; ЭнÑ? хуулийг Ð?Ñ?гтгÑ?Ñ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн хууль гÑ?ж  Хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?лтийг дÑ?мжих, Ñ?дуурлыг бууруулах хөтөлбөр, арга нÑ?рлÑ?дÑ?г бөгөөд уг хууль Ó©Ñ?нөх хуулиар Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…; тодорхойлÑ?он чиг үүргийг нÑ?гтгÑ?н,  Жижиг, дунд үйлдвÑ?рлÑ?лийг хөгжүүлÑ?Ñ…; тодорхой болгохооÑ? гадна зарим шинÑ? чиг  БÑ?лчÑ?Ñ?рийн менежмент хийх; үүргийг тодорхойлÑ?он.  УÑ?ан хангамж, бохир уÑ?, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ… байгууламж бий болгох;  Орон Ñ?ууц, нийтийн аж ахуйн үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…;  Үерийн хамгаалалтыг зохион байгуулах; ТТХ-ийн 58.3-Ñ€ зуйлд Ð?ийÑ?лÑ?лд арван  Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…; долоон чиг үүрÑ?г баталÑ?ан--- Ñ?нÑ?  Мал, амьтны халдварт өвчинтÑ?й Ñ‚Ñ?мцÑ?Ñ…, хортон шавжийн уÑ?тгал, Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гтний баруун талын Ñ?гнÑ?Ñ?нд харуулÑ?ан. Ñ…Ñ?налтыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…;  ГамшгааÑ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…;  Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ…;  Ð?ийÑ?лÑ?лийн доторх томоохон авто зам, гүүр, Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, гÑ?рлÑ?н дохио болон буÑ?ад холбогдох байгууламжийг бий болгох;  Ð?ийÑ?лÑ?лийн нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нд хийгдÑ?Ñ… том Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний тохижилт, нийтийн Ñ?зÑ?мшлийн аж ахуйн үйлчилгÑ?Ñ?, нийтийн ариун цÑ?вÑ?Ñ€, гудамж талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ?, хог зайлуулалтыг зохион байгуулах;  Ð?ийÑ?лÑ?лийн доторх өндөр хүчдÑ?лийн болон цахилгааны шугам, дÑ?д өртөөний ашиглалт, заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?, Ñ…Ñ?вийн үйл ажиллагааг хангахтай холбогдÑ?он буÑ?ад үйл ажиллагааг Ñ?рхлÑ?Ñ…;  Хуульд зааÑ?ан буÑ?ад чиг үүргийг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…. ТТХ-ийн 58.3-Ñ€ зуйлд зааÑ?анаар  Дүүргийн удирдлагыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…; дүүрÑ?геÑ?өн чиг үүрÑ?гтÑ?й байна. .  Дүүргийн заÑ?аг даргын шийдвÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ олгодог нийгмийн халамж, аÑ?рамжийн үйлчилгÑ?Ñ?г үзүүлÑ?Ñ…, зохион байгуулах;  Дүүргийн нутаг дÑ?вÑ?гÑ?Ñ€ дÑ?Ñ… нийтийн Ñ?зÑ?мшлийн аж ахуйн үйлчилгÑ?Ñ?, нийтийн ариун цÑ?вÑ?Ñ€, гудамж талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ?, хог зайлуулалтыг хийх;  ЭрчимжÑ?Ñ?н мал аж ахуйг хөгжүүлÑ?Ñ…;  Дүүргийн нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн байгаль орчныг хамгаалах;  Дүүргийн доторх нийтийн Ñ?зÑ?мшлийн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлгийн урÑ?гал заÑ?вар, арчилгааг хийх, зохион байгуулах;  Дүүргийн тохижилт, мод, ургамал цÑ?цÑ?рлÑ?гжүүлÑ?лт, Ñ?вган зам, амралт болон хүүхдийн тоглоомын талбайг тохижуулах, арчлах;  Хуульд зааÑ?ан буÑ?ад чиг үүргийг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ…. Эх Ñ?урвалж: ЭнÑ? тайланд зориулан боловÑ?руулав. хаÑ?гдал уÑ?тгах, уÑ?ан хангамж, цÑ?вÑ?рлÑ?Ñ… байгууламж зүйтÑ?й. ЗаÑ?аг захиргаа, нутаг дÑ?вÑ?гÑ?рийн нÑ?гж, түүний зÑ?Ñ€Ñ?г нийтийн үйлчилгÑ?Ñ? нь ерөнхийдөө Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?гчийн удирдлагын тухай хуульд (2006 оны)31 орон нутагт төлÑ?өн үйлчилгÑ?Ñ?ний хураамжаар Ñ?анхүүжигддÑ?г. хамааралтай үйл ажиллагаанд дÑ?Ñ?д шатны байгууллага Харин галын болон үер уÑ?ны хамгаалалт, гудамжны хөндлөнгөөÑ? оролцохгүй байхаар орон нутгийн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, гудамж талбайг тохижуулах ажлууд удирдлагын биеÑ? дааÑ?ан байдлыг тогтоож өгÑ?өн боловч орон нутгийн татварын орлогоор Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… нь 31 Уг хуулийн 29, 30, 31-Ñ€ зүйлд зааÑ?наар. 28 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ үүрÑ?г хариуцлагын хуваарилалт нь үл ойлгогдох Ñ…Ñ?вÑ?Ñ?Ñ€ ахуй, ашигт малтмалын нөөц болон газар ашиглалт, байÑ?аар байна. ЖишÑ?Ñ? нь, Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.1-д харуулÑ?анаар барилга, цÑ?цÑ?рлÑ?гт хүрÑ?Ñ?лÑ?н, Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€, зам барих, 2011 оны ТТХ-д дүүрÑ?гтхуваарилÑ?ан ихÑ?нх чиг үүрÑ?г харилцаа холбоо, Ñ?рчим хүчний хангамж, боловÑ?рол, нь баÑ? Хотын захиргаанд Ñ‚Ñ?Ñ€ чигÑ?Ñ?Ñ€Ñ?Ñ? хуваарилагдÑ?ан Ñ?рүүл мÑ?нд, Ñ?оёл, Ñ?порт, нийгмийн хамгаалал, нийтийн байна. ариун цÑ?вÑ?Ñ€, нийтийн дÑ?г журам гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ үйлчилгÑ?Ñ?гТЗГ- Орон нутгийн удирдлагад, Ñ?лангуÑ?а Ð?ийÑ?лÑ?лд Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тай хамтран гүйцÑ?тгÑ?нÑ? гÑ?ж зааÑ?ан байдаг. Ó©Ñ?өн нÑ?мÑ?гдÑ?ж буй зарцуулалтын үүрÑ?г хариуцлагыг Эдийн заÑ?гийн хөгжлийг дÑ?мжигч замын Ñ?үлжÑ?Ñ?, зохих орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ үр ашигтай хангах мөн Ñ?рчим хүч үйлдвÑ?рлÑ?л, нийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ?үлжÑ?Ñ? Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийг үр дүнтÑ?й болон харилцаа холбоо, нийгмийн аюулгүй байдал Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… удирдлага зохион байгуулалтын бүтцийг зÑ?Ñ€Ñ?г дÑ?д бүтÑ?ц нь буÑ?ад заÑ?аг захиргааны нÑ?гж бий болгох нь чухал аÑ?уудал болж байна. Одоогийн болон нийт улÑ? орны Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нд ашиг туÑ?аа хүртÑ?Ñ?дÑ?г. орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын хуваарилалт нь Тийм учрааÑ? Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ? нь дан ганц Ð?ийÑ?лÑ?л ерөнхийдөө Ñ?дийн заÑ?гийн үр ашгийн үзүүлÑ?лт болон болондүүргүүдийн Ñ?анхүүгийн үүрÑ?г хариуцлага байх төрийн Ñ?анхүүгийн Ñ?уурь зарчмуудад тулгуурлаÑ?ан Ñ‘Ñ?гүй. ДÑ?Ñ?рх үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?дийн заÑ?гийн хувьд илүү үр байна. Төрийн Ñ?анхүүгийн ашиг туÑ?ын зарчмаар ашигтай болгохын тулд орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ? тухайн орон нутгийн иргÑ?д татвар, Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөр болон чадавхийн тодорхой үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ€ улÑ?ын болон төлÑ?нөөр Ó©Ó©Ñ€Ñ?дөд нь шууд ашиг туÑ? хүртÑ?Ñ?дÑ?г Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? хувааж Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. зарлагыг Ñ?анхүүгийн талааÑ? хариуцдаг. ТиймÑ?Ñ?Ñ? ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л Ñ?нÑ? аÑ?уудлыг шинÑ?Ñ?Ñ€ өргөн барьÑ?ан орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? ашиг туÑ? хүртÑ?ж буй Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рх зүйн байдлын тухай (Ð?ЭБТХ)33 хүмүүÑ? Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?анхүүжилтÑ?д хувь хуулинд туÑ?гаж өгÑ?өн байна. ШинÑ?чилÑ?Ñ?н хуулийг нÑ?мрÑ?Ñ? оруулах учиртай. Харин орлогын дахин 2011 онд УИХ-д өргөн барьÑ?ан боловч одоог хүртÑ?л хуваарилалтын зорилготой “нийгмийн хангамж, батлагдаагүй байгаа. ҮйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… болон зардлын хамгаалалâ€?, “ажилгүйдÑ?л болон Ñ?дуурлыг бууруулахâ€? байр Ñ?ууринааÑ? авч үзвÑ?л Ñ?нÑ? хуулийн гол заалтууд зÑ?Ñ€Ñ?г нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?г орон нутгийн удирдлага нь Ð?ийÑ?лÑ?л Ñ?рчим хүч, зам, Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€, харилцаа холбоо Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?хдÑ?Ñ? илүү үр дүнтÑ?й боловч үндÑ?Ñ?ний болон мÑ?дÑ?Ñ?ллийн технологийн нÑ?гдÑ?Ñ?н дÑ?д бүтцийг Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний зорилгыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?жүүлÑ?хийн тулд улÑ?ын байгуулахад оролцох, орлогын шинÑ? Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүждÑ?г. Ерөнхийдөө орон нутгийн чиг бий болгоход анхаарÑ?ан. Одоогийн болон Ð?ЭБТХ-ийн үүргийн хуваарилалтын хувьд Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?г үр Ñ‚Ó©Ñ?өлд шинÑ?Ñ?Ñ€ туÑ?гаÑ?ан зарлагын хуваарилалт нь олон дүнтÑ?й хүргÑ?Ñ… чадвар бүхий хамгийн доод түвшний улÑ?ын шилдÑ?г туршлагатай нийцÑ?ж байна. заÑ?аг захиргааны нÑ?гж Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлнÑ? гÑ?Ñ?Ñ?н “Ñ?убÑ?идарâ€? Хамгийн Ñ?үүлд, дÑ?Ñ?Ñ€ дурьдÑ?анчлан, 2011 оны ТөÑ?вийн зарчимд нийцÑ?ж байна. тухай хуульд зарлагын чиг үүргийг Ð?ийÑ?лÑ?л болон “Халих үр нөлөөâ€? (Ñ?ерÑ?г гадаад нөлөө) бүхий буÑ?ад дүүрÑ?гт, мөн аймаг Ñ?умдад иж бүрÑ?н зохицуулж өгÑ?өн. нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?анхүүжилт нь төв заÑ?гийн ГÑ?вч Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдÑ?д чиг үүргийн давхардал газарт хариуцах нь зүйтÑ?й байдаг. .2002 оны ТБУСТХ- байÑ?аар байна. ТөÑ?вийн тухай хууль нь орон нутгийн иар боловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?нд, Ñ?оёл, хөдөлмөр, нийгмийн зарим нÑ?г чиг үүргийн Ñ?анхүүжилтийн аÑ?уудлыг ТЗГ халамж, болон нийгмийн хамгаалал зÑ?Ñ€Ñ?г гол нийгмийн ба Ð?ийÑ?лÑ?лийн заÑ?аг дарга, Ð?ийÑ?лÑ?лийн заÑ?аг дарга үйлчилгÑ?Ñ?г ТЗГ хариуцаж Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?ний ба дүүргийн заÑ?аг даргын хооронд тохиролцохоор зарим чиг үүргийг улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгөөр орон нÑ?Ñ?лттÑ?й орхиÑ?он байна. ЭнÑ? нь шаардлагатай нутаг нийлүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ туÑ?гаж өгÑ?өн.Чиг үүргийн үйлчилгÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ хангах талааророн нутгийн удирдлагын Ñ?нÑ? хуваарилалт нь Ñ?дийн заÑ?гийн үр ашиг болон улÑ? төрийн болон Ñ?анхүүгийн хариуцлагыг Ñ?улруулж орон нутаг хоорондын Ñ‚Ñ?гш байдлыг Ñ?айжруулна. байна. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ төлөөлүүлÑ?н шилжүүлÑ?Ñ?н чиг үүргийг орон Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.2-д заÑ?аг захиргааны түвшингÑ?Ñ?Ñ€ гол нутгийн удирдлага болон Ñ?албарын Ñ?амдын хооронд үйлчилгÑ?Ñ?ний чиг үүргийн хуваарилалт, Ñ?анхүүжилт, бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?лтийн гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? хийх зарчмаар болон бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн нийлүүлÑ?Ñ… байдлаар Ñ?лгаж Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлдÑ?г. ТүүнчлÑ?н 2006 оны МУЗЗÐ?ДÐ?ТУТ32 харууллаа. Мөн орон нутаг болон улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? давхар хуулиар орон нутаг нь Ñ?анхүү, төлөвлөлт, татвар Ñ?анхүүжигдÑ?ж буй үйлчилгÑ?Ñ?г тайлбарлалаа34. ЖишÑ?Ñ? хураалт, орон нутгийн өмчийн удирдлага, хөдөө аж 33 Ð?нхны хууль 1994 оны 7 дугаар Ñ?арын 5-нд батлагдÑ?ан. 32 ЭнÑ? мÑ?Ñ‚ чиг үүрÑ?г ньТТХ хуулиар нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н. 34 Хуулиар Ð?ийÑ?лÑ?л дүүрÑ?г нь “орон нутагâ€? гÑ?дÑ?гт хамаарна. БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 29 нь орон Ñ?ууцаар хангах, уÑ?ан хангамж, зам барих, дүүргүүд үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ…Ñ?д чухал үүрÑ?г хүлÑ?Ñ?дÑ?г Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?рлÑ?лт болон хүрÑ?Ñ?лÑ?н буй орчинг хамгаалах зÑ?Ñ€Ñ?г нийгмийн туÑ?ламж хамгаалал, Ñ?рүүл мÑ?нд, боловÑ?рол, Ñ?анхүүжилтын чиг үүрÑ?г давхардÑ?ан байна. Мөн улÑ?ын нийгмийн аюулгүй байдал зÑ?Ñ€Ñ?г үйлчилгÑ?Ñ? бий. Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… үүрÑ?гтÑ?й боловч Ð?ийÑ?лÑ?л, Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.2 Монгол улÑ?ын орон нутгийн зарлагын чиг үүргийн хуваарилт ЗÐ?СÐ?Г ЗÐ?ХИРГÐ?Ð?Ð?Ы ЯÐ?З БҮРИЙÐ? ТҮВШИÐ?ГИЙÐ? ҮҮРЭГ ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? ХУВÐ?Ð?РИЛÐ?ГДСÐ?Ð? СÐ?Ð?ХҮҮЖҮҮЛЭХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭХ ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ЧИГ ҮҮРЭГ ТҮВШИÐ? ТҮВШИÐ? ТҮВШИÐ?а БоловÑ?рол: ЦÑ?цÑ?рлÑ?г ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Бага Ñ?ургууль ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Дунд Ñ?ургууль ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Их Ñ?ургууль ТЗГ ТЗГ УлÑ?/Орон нутаг Эрүүл мÑ?нд: ЭмнÑ?лÑ?г ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Эрүүл мÑ?ндийн газар ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Эпидиомолог ТЗГ ТЗГ Орон нутаг Ð?ийгмийн халамж: Ð?ийгмийн хамгаалал ТЗГ ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг Ð?ийгмийн туÑ?ламж ТЗГ ТЗГ ТЗГ/Орон нутгийн Орон байр, ҮйлчилгÑ?Ñ?нүүд: Байр ТЗГтөÑ?өв/Орон нутгийн ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг Хог хаÑ?гдал уÑ?тгах ТЗГ Орон нутгийн Орон нутгийн ЦÑ?вÑ?Ñ€ уÑ?аар хангах ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг Бохир уÑ?ны Ñ?иÑ?тем ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг Соёл &амралт: Соёлын төв ТЗГ ТЗГ Орон нутгийн Спорт ба Ñ‘Ñ? заншил ТЗГ ТЗГ Орон нутгийн Эдийн заÑ?аг: Түлш, Ñ?рчим хүч ТЗГ ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг Зам барих ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг ТÑ?Ñ?вÑ?рлÑ?лт ТЗГ ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг ХүрÑ?Ñ?лÑ?н буй орчин УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өв/Орон ТЗГ/Орон нутаг ТЗГ/Орон нутаг хамгаалах нутгийн Ð?ийгмийн Ñ…Ñ?в журам ба ТЗГ ТЗГ Орон нутгийн аюулгүй байдал Эх Ñ?урвалж: Чиг үүргийн дÑ?лгÑ?Ñ€Ñ?нгүй товчоог Л.Ð?риунаа (2010) харж болно. а. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?рхзүйн байдлын тухай хуулиар Ð?ийÑ?лÑ?л нь Ñ?албарын Ñ?амтай гÑ?Ñ€Ñ?Ñ? байгуулж улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… зарим нийгмийн үйлчилгÑ?Ñ?г нийлүүлÑ?Ñ… үүрÑ?гтÑ?й болох магадлалтай. 30 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БоловÑ?рол, Ñ?рүүл мÑ?нд, нийгмийн халамж, Ñ?оёл, тодорхойлж өгдөг. Олон улÑ?ын хувьд Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын Ñ?порт, амралт зÑ?Ñ€Ñ?г үйлчилгÑ?Ñ? нь хүн амын шилжих Ñ?анхүүгийн Ñ?айн загвар нь орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон хөдөлгөөнөөÑ? шалтгаалан үндÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нд ашиг Ñ?албар туÑ? бүрийн онцлогооÑ? шалтгаалан Ó©Ó©Ñ€ Ó©Ó©Ñ€ туÑ?ыг нь хүртдÑ?г онцлогтой юм. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ? байдаг ч нөхцөлт, жишÑ?Ñ?н болон багц шилжүүлÑ?г нь олон улÑ?ын Ñ?айн туршлагаар Монголтой адил зÑ?Ñ€Ñ?г томьёонд Ñ?уурилÑ?ан төрлүүд байдаг. Ð?ийÑ?лÑ?лийн улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүждÑ?г. БуÑ?ад үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд захиргаа замын Ñ?ангийн хөрөнгийг хуваарилах орон нутаг болон үндÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нд ашиг туÑ?ыг нь уламжлалт буÑ? хувилбарыг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ ашиг туÑ? хүртдÑ?г. ТиймÑ?Ñ?Ñ? зарчмын хувьд Ñ?анхүүжилтийг нь хүртÑ?ж болох юм. УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгө оруулалт нь хамтран хийх Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. хөдөө орон нутагт илүү анхаарал төвлөрүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ? болж Ð?ийÑ?лÑ?лийн аÑ?уудал орхигджÑ?Ñ? ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ байдлыг Ó©Ñ?өн Зарцуулалтын чиг үүрÑ?г давхардаж буй заÑ?аг нÑ?мÑ?гдÑ?ж буй замын түгжрÑ?лÑ?Ñ?Ñ? харж болно. ЖишÑ?Ñ? захиргааны төвшний хувьд Ñ?анхүүжилтийг Ñ…Ñ?рхÑ?н нь, Хотын замын хөдөлгөөний дундаж хурд 1998 онд хуваах талаар тодорхойгүй байдал Ò¯Ò¯Ñ?ч байна. 25 км/цаг байÑ?ан бол 2008 оны байдлаар 14 км/цаг ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?анхүүжилт хуваарилах аÑ?уудлыг ихÑ?вчлÑ?н болж буурÑ?ан байна.36 харилцан тохиролцох байдлаар шийдÑ?ж байна. ЖишÑ?Ñ? нь, улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? шинÑ? хөрөнгө оруулалтыг Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн хооронд үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… чиг Ñ?анхүүжүүлж байхад орон нутаг35 үйл ажиллагаа үүргийн тодорхой зааг Ñ?лгаа байхгүй байна. ЖишÑ?Ñ? болон заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ?анхүүжүүлдÑ?г. Олон улÑ?ын нь, ТБУСТ хуулинд зааÑ?наар Ð?ийÑ?лÑ?лийн заÑ?аг даргын Ñ?айн туршлагад үйл ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… 9 чиг үүргийг хуваарилÑ?ан бол дүүргийн зардал болон хөрөнгө оруулалтын зардлын ЗаÑ?аг даргын Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ… чиг үүрÑ?г нь үүнтÑ?й Ñ?г Ñ?анхүүжилтийг маш тодорхой зааглаж өгÑ?өнөөр улÑ? ижил байна (53-Ñ€ зүйл).37 ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ чиг үүрÑ?г болон Ñ?рх төрийн болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн хариуцлагыг хангадаг. Зам зÑ?Ñ€Ñ?гт мÑ?длийн давхардлыг арилгах зохицуулалт гарвал хөрөнгө оруулалт хийх зардлыг ерөнхийдөө УлÑ?ын одоогийн хууль мөн ТТХ-ийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжилтÑ?д хувь нÑ?мÑ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?вийн шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжүүлдÑ?г ч чиг үүргийг болохоор байна. тухайн замын Ñ…Ñ?в шинжÑ?Ñ?Ñ? шалтгаалан Ñ?лгаатай 36 ДÑ?лхийн банк;Монгол: ТөÑ?вийн зарцуулалтыг Ñ?айжруулах (2012); хуудаÑ? 14 35 “Орон нутгийнâ€? гÑ?дÑ?гт Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийг ойлгоно. 37 Уг хуулийн 52 болон 53-Ñ€ зүйлийг харна уу. Зураг 4.1 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны бодит ба нÑ?рлÑ?Ñ?Ñ?н урÑ?гал зарлагын чиг хандлага   Эх Ñ?урвалж: 2003-2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лтгÑ?в. Эх Ñ?урвалж: 2003-2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лтгÑ?в. ийÑ?лÑ?лийн мÑ?ргÑ?жилтнүүд орлого Ó©Ñ?ч байгаа ч хүн амын огцом Ó©Ñ?өлтийн улмааÑ? ийÑ?лÑ?л иргÑ?дÑ?д үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?г хангаж дийлÑ?хгүй болж магад гÑ?ж БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 31 наа зовж байна. Хүн амын тоо 2003 онд 890,000 орчим байÑ?ан бол 2011 онд бараг 1.2 Ñ?аÑ? лÑ?он. Зураг 4.2-Ñ‚ харуулÑ?наар Ñ?үүлийн 3 жилд нÑ?г хүнд ногдох орлого ба зарлагын 4.2 ТӨСВИЙÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ЧИГ Товчоор Ñ…Ñ?лбÑ?л хүн амын Ó©Ñ?өлт нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ð¥Ð?Ð?ДЛÐ?ГЫÐ? ШИÐ?ЖИЛГЭЭ: ЭМПИРИК Ñ?анхүүгийн нөхцөл байдалд одоохондоо Ñ?өрөг нөлөө үзүүлÑ?хгүй байгааг Ñ?мпирик нотолгоо харуулж байна. ДҮГÐ?ЭЛТ ГÑ?хдÑ?Ñ? цаашид үйлчилгÑ?Ñ?ний чанар, хүртÑ?Ñ?мжийг ЭнÑ? Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт хотын үйлчилгÑ?Ñ?ний үр ашиг болон үр дүнг урÑ?гал зарлагын түвшинтÑ?й харьцуулан Ñ?удлах нÑ?мÑ?гдүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ зарлагын гүйцÑ?тгÑ?лийг Ñ?айжруулах чиг шаардлагатай гÑ?ж үзÑ?ж байна. үүргийн тодорхойлолтыг гаргах үүднÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал (үйл ажиллагааны) зардлын Ñ‚Ó©Ñ?вийн чиг хандлагыг Ñ?удлав. Ð?Ñ?рлÑ?Ñ?Ñ?н урÑ?гал зарлага нь 4.3 УРСГÐ?Л БОЛОÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ЗÐ?РДЛЫÐ? жил бүр үйл ажиллагааны алдагдал буÑ? Ñ…Ñ?мнÑ?лт бий БҮТЭЦ болгожÑ?Ñ?. Харин зарлагын бодит үзүүлÑ?лт нь бүлÑ?г 3-Ñ‚ харуулÑ?ан орлогын чиг хандлагатай нÑ?гÑ?н адил 2003- ЭнÑ? Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагыг 2008 онд Ó©Ñ?өлт нь тогтмол байжÑ?Ñ?. ГÑ?хдÑ?Ñ? орлогын үйл ажиллагааны болон заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний урÑ?гал чиг хандлагын адилаар Ñ?үүлийн 3 жилд Ð?ийÑ?лÑ?лийн зардал, хөгжилд чиглÑ?Ñ?Ñ?н хөрөнгийн зардалд ангилан нÑ?рлÑ?Ñ?Ñ?н болон бодит зарлага огцом Ó©Ñ?Ñ?өн байна. Ñ?удалж үзнÑ?. Эмпирик Ñ?удалгаагаар38 Ð?ийÑ?лÑ?л нь орон Үүнийг Зураг 4.1.-д харуулав. нутгийн Ñ?дийн заÑ?гийн дÑ?д бүтцийг хөгжүүлÑ?Ñ… болон төрийн үйлчилгÑ?Ñ?г өргөжүүлж байгаа тул түүний Ð?ийÑ?лÑ?лийн мÑ?ргÑ?жилтнүүд орлого Ó©Ñ?ч байгаа ч хүн хөрөнгийн зардал Ó©Ñ?ч байна. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн амын огцом Ó©Ñ?өлтийн улмааÑ? Ð?ийÑ?лÑ?л иргÑ?дÑ?д үзүүлÑ?Ñ… нийт зардал 2008 онд 39 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (29 Ñ?аÑ? америк үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гцÑ?Ñ?г хангаж дийлÑ?хгүй болж магад доллар) байÑ?ан бол 2011 онд 141 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (107 гÑ?ж Ñ?анаа зовж байна. Хүн амын тоо 2003 онд 890,000 америк доллар) болж Ó©Ñ?Ñ?өн байна. 2008 онд хөрөнгө орчим байÑ?ан бол 2011 онд бараг 1.2 Ñ?аÑ? болÑ?он. Зураг оруулалтын зардал нь нийт зардлын 40 хувийг Ñ?зÑ?лж 4.2-Ñ‚ харуулÑ?наар Ñ?үүлийн 3 жилд нÑ?г хүнд ногдох орлого ба зарлагын бодит үзүүлÑ?лт мөн тогтвортой 38 ЭнÑ? Ñ…Ñ?Ñ?гийн Ñ?удалгаанд хамгийн Ñ?үүлийн үеийн тоо мÑ?дÑ?Ñ? болох 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийг 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн тоо Ó©Ñ?Ñ?өн байна. мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лтÑ?й харьцуулÑ?ан нь мÑ?дÑ?Ñ?ллийн олдоцтой хамааралтай. ИнгÑ?ж харьцуулÑ?наар Ñ?үүлийн 4 жилд зардлын бүтÑ?ц Ñ…Ñ?рхÑ?н өөрчлөгдÑ?өнийг харж чадна Зураг 4.2 УБ хотын нÑ?г хүнд ногдох орлого, зарлагын чиг хандлага Бодит үзүүлÑ?лт 160.00 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ð?Ñ?г Capita Per  Real Revenue хүнд ноогдох орлого Per Capita Ð?Ñ?г  Real Expenditure хүнд ноогдох зарлага   Эх Ñ?урвалж: 2003-2011 Эх Ñ?урвалж оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн : 2003-2011 гүйцÑ?тгÑ?лийн оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайлан ба хүн гүйцÑ?тгÑ?лийн амын тайлан бамÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л хүн амындÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?ндÑ?Ñ?Ñ€ мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л бÑ?лдÑ?в үндÑ?Ñ?лÑ?н бÑ?лдÑ?в Товчоор Ñ…Ñ?лбÑ?л хүн амын Ó©Ñ?өлт нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн нөхцөл байдалд одоохондоо 32 нөлөө УЛС МОÐ?ГОЛ Ñ?өрөг : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р үзүүлÑ?хгүй ХОТЫÐ? байгааг СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ñ?мпирик нотолгоо харуулж байна. ГÑ?хдÑ?Ñ? цаашид үйлчилгÑ?Ñ?ний чанар, хүртÑ?Ñ?мжийг урÑ?гал зарлагын түвшинтÑ?й харьцуулан Ñ?удлах Зураг 4.3. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал болон хөрөнгийн зардал, 2008-2011 он Эх Ñ?урвалж: 2008 болон 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лдÑ?в. байÑ?ан бол 2011 онд 65 хувь болтлоо Ó©Ñ?чÑ?Ñ?. Зураг Ñ?тандарттай нийцÑ?хгүй боловч төвлөрÑ?өн төлөвлөгөөт 4.3-д дүрÑ?Ñ?лÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ үйл ажиллагааны зардал болон Ñ?дийн заÑ?агтай орнуудын хувьд нийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал 2008 онд 60 хувийг Ñ?зÑ?лж үйлчилгÑ?Ñ?нд их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний татааÑ? олгодог байдал байÑ?ан бол 2011 онд 35 хувь болж буурчÑ?Ñ?. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ нийтлÑ?г юм. нийт зарлагад урÑ?гал болон хөрөнгийн зардлын Ñ?злÑ?Ñ… Дараагийн хамгийн их хувь (25 хувь) Ñ?зÑ?лж байгаа хувийн өөрчлөлт нь хурдацтай Ó©Ñ?ч буй хотын зардлын зардал нь ерөнхий захиргааны зардал юм (цалин бүтцÑ?д гарÑ?ан өөрчлөлттÑ?й нÑ?гт холбоотой. хөлÑ? 9 хувь, бараа, үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал 16 хувь). 2008-2011 онд үнÑ?млÑ?хүй үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ€ урÑ?гал зардал Ð?ийÑ?лÑ?лийн үлдÑ?Ñ?н урÑ?гал зардал нь “гудамж талбайн 23.4 Ñ‚Ñ?рбумааÑ? 48.8 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (17.7 Ñ?аÑ? долларааÑ? гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г болон цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ?, халдварт өвчнөөÑ? 37 Ñ?аÑ? доллар) болж 2 дахин Ó©Ñ?Ñ?өн бол хөрөнгийн зардал урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…, газар ашиглалтын удирдлага40 17.8 Ñ‚Ñ?рбумааÑ? 118.5 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (13.6 Ñ?аÑ? долларааÑ? (газар хувьчлах ба шилжүүлÑ?Ñ…, бүÑ?члÑ?Ñ…, газрын маргаан 89.9 Ñ?аÑ? доллар) болж зургаа дахин Ó©Ñ?чÑ?Ñ?. Ð?ийÑ?лÑ?лийн шийдвÑ?рлÑ?Ñ…) болон нийтийн аюулгүй байдалâ€? зÑ?Ñ€Ñ?г хөрөнгө оруулалт ДÐ?Б-ний 1 хувьтай Ñ‚Ñ?нцÑ?ж байгаа таван үйлчилгÑ?Ñ?нд хуваарилагдаж байна. “БуÑ?ад үйл 39 нь Зүүн өмнөд Европын улÑ?уудааÑ? Словени улÑ?ад ажиллагаа ба хөтөлбөрâ€? (Ñ?оёлын арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚) 2.9 хувь буюу хамгийн өндөр байгаатай харьцуулбал ойролцоогоор нийт Ñ‚Ó©Ñ?вийн 5 хувьтай Ñ‚Ñ?нцÑ?ж байна. Ñ?нÑ? нь маш бага үзүүлÑ?лт юм. ЭнÑ? тоо мÑ?дÑ?Ñ? нь зөвхөн 2008 ба 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтцийг Зураг 4.4 болон 4.5- УБ хотын захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л тул нÑ?лÑ?Ñ?д д үзүүлÑ?в. ерөнхий үзүүлÑ?лт юм. 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарцуулалтыг 2011 оны үзүүллÑ?лттÑ?й харьцуулÑ?наар доорх дүгнÑ?лтийг хийж байна Үүнд: 4.4 Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? УРСГÐ?Л ЗÐ?РДЛЫÐ? ТӨСӨВ • Ð?ийÑ?лÑ?л 2008 онд үзүүлÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ?г 2011 онд Ñ…Ñ?вÑ?Ñ?Ñ€ хадгалÑ?ан бөгөөд орлогын Ó©Ñ?өлт нь, 2008 онд (Ñ‚Ó©Ñ?вийн задаргаа тоо Ñ?нÑ? онооÑ? Ñ?Ñ…Ñ?лÑ?Ñ?н хүрÑ?Ñ?лÑ?н буй орчныг хамгаалах болон нийгмийн байгаа) урÑ?гал зардлын дийлÑ?нх Ñ…Ñ?Ñ?гийг (49 хувь) хамгаалал гÑ?Ñ?Ñ?н хоёр үйлчилгÑ?Ñ?г шинÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлÑ?Ñ… оюутан Ñ?урагч болон өндөр наÑ?тай иргÑ?дийн нийтийн боломжийг бүрдүүлжÑ?Ñ?. Ñ‚Ñ?Ñ?врийн татааÑ?анд зарцуулÑ?ан байна (11.3 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг буюу 8.6 Ñ?аÑ? доллар). ЭнÑ? үзүүлÑ?лт олон улÑ?ын • 39 NALAS. ТөÑ?вийн төвлөрлийг Ñ?ааруулах үзүүлÑ?лтүүд Зүүн- 40 “Газар ашиглалтын удирдлагаâ€?-ын зардлыг газрын түрÑ?Ñ?Ñ?ийн Өмнөд Европ; 2012. ХуудаÑ? 31 (Зураг 14). төлбөртÑ?й андуурч болохгүй. БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 33 Дараагийн хамгийн их хувь (25 хувь) Ñ?зÑ?лж байгаа зардал нь ерөнхий захиргааны зардал юм (цалин хөлÑ? 9 хувь, бараа, үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал 16 хувь). Ð?ийÑ?лÑ?лийн үлдÑ?Ñ?н урÑ?гал зардал нь “гудамж талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г болон цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ?, халдварт өвчнөөÑ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…, газар ашиглалтын удирдлага40(газар хувьчлах ба шилжүүлÑ?Ñ…, бүÑ?члÑ?Ñ…, газрын маргаан шийдвÑ?рлÑ?Ñ…) болон нийтийн аюулгүй байдалâ€? зÑ?Ñ€Ñ?г таван үйлчилгÑ?Ñ?нд хуваарилагдаж байна. “БуÑ?ад үйл ажиллагаа ба хөтөлбөрâ€? (Ñ?оёлын арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚) ойролцоогоор нийт Ñ‚Ó©Ñ?вийн 5 хувьтай Ñ‚Ñ?нцÑ?ж байна. 2008 ба 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтцийг Зураг 4.4 болон 4.5-д үзүүлÑ?в. Зураг 4.4. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2008 он Зураг 4.4. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2008 он Цалин, хөлÑ?, урамшуулал, Ð?ийг хам 9% Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн татааÑ? 49% Ерөнхий удирдлагын бүт, 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарцуулалтыг 2011 оны үзүүллÑ?лттÑ?й харьцуулÑ?наар доорх үйлчилгÑ?Ñ? . дүгнÑ?лтийг хийж байна Үүнд: 16% Ð?ийÑ?лÑ?л 2008 онд үзүүлÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ?г 2011 онд Ñ…Ñ?вÑ?Ñ?Ñ€ хадгалÑ?ан бөгөөд орлогынөÑ?өлт БуÑ?адүйлчилгÑ?Ñ?г нь, хүрÑ?Ñ?лÑ?н буй орчныг хамгаалах болон нийгмийн хамгаалал гÑ?Ñ?Ñ?н хоёр Ò¯/а ба шинÑ?Ñ?Ñ€ нийлүүлÑ?Ñ… боломжийг бүрдүүлжÑ?Ñ?. хөтөлбөр 5% Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн үйлчилгÑ?Ñ?ний татааÑ?2008 онд нийт урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийн 49 хувийг Ñ?зÑ?лж Гудамж талбайн байÑ?наа 2011 онд 10 хувь болтлоо огцом буурчÑ?Ñ?. гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? 2008- ааÑ? 2011 онд цалин хөлÑ? болон ерөнхий захиргааны зардлын хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? 25 хувиаÑ? 13% 31 хувь болж Ó©Ñ?Ñ?өн байна ГÑ?мт . Ñ…Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ? урьдчилан Ñ?Ñ?Ñ€ Газрын удирдлага. Халдварт өвчнөөÑ? ТөÑ?вийн зарлагын ангиллын 1% ил тод буÑ? байдал 3% нÑ?лÑ?Ñ?д нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна . УрÑ?гал урь зарлагын Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… 30 гаруй хувийг юунд зарцуулÑ?ныг зөвхөн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? 4%тодорхойлох боломжгүй юм. ЖишÑ?Ñ? нь: “төрийн өмнөөÑ? гүйцÑ?тгүүлÑ?Ñ?н ажлын хөлÑ?â€? (Ñ‚Ó©Ñ?вийн 19 хувь)   Эх Ñ?урвалж: 2008 оны Эх Ñ?урвалж Ñ‚Ó©Ñ?вийн : 2008 оны жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лдÑ?в. Ñ?Ñ?вÑ?л “ буÑ?ад үйл ажиллагаа багүйцÑ?тгÑ?лийн хөтөлбөр тайлангааÑ? â€? (11 бÑ?лдÑ?в. хувь) зÑ?Ñ€Ñ?г нь тодорхой буÑ?,ойлгомжгүй байна. Үүний нÑ?гÑ?н адил зарлагын ангилалд байгаа “зардлыг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€?гÑ?дÑ?г нь төөрөгдөл бий болгож байна (жишÑ?Ñ? нь: “өмнөх жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?лâ€?, “Орон нутгын нөөц   хөрөнгөâ€?г.м).                                                             40 4.5. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2011 Зураг“Газар ашиглалтын удирдлагаâ€?-ын зардлыг газрын түрÑ?Ñ?Ñ?ийн төлбөртÑ?й андуурч болохгүй.. Зураг 4.5. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны урÑ?гал зардал, 2011 55   Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн БуÑ?ад татааÑ? Ð?ийгмийн туÑ?ламж татааÑ? 3% үйлчилгÑ?Ñ? 10% 1% Цалин хөлÑ?, ГÑ?ми Ñ…Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ? урамшуулал, нийг урьдчилан хам Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… 16% 2% Газрын түрÑ?Ñ?Ñ? 4% Ерөнхий ХүрÑ?Ñ?лÑ?н буй удирдлагын бут, орчин хамгаалах үйлчилгÑ?Ñ?. 3% 15% Орон нутгийн нөөц хөрөнгө БуÑ?ад Ò¯/а, хөтөлбөр 4% 11% Government Services Халдварт өвчнөөÑ? Гудамж талбайн 19% урьдчилан гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? 5% 7%   Эх Ñ?урвалж: 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бÑ?лдÑ?в. Эх Ñ?урвалж: 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бÑ?лдÑ?в. УБ хотын одоогийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?ж байгаа Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын формат нь Ñ?айн туршлагааÑ? Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ гажиж байгаа тул шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?л болгон ашиглахад • Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?врийн үйлчилгÑ?Ñ?ний татааÑ? 56 2008 онд ТөÑ?вийн зарлагын ангиллын ил тод буÑ? байдал нÑ?лÑ?Ñ?д нийт   урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?вийн 49 хувийг Ñ?зÑ?лж байÑ?наа 2011 нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ?н байна. УрÑ?гал зарлагын 30 гаруй хувийг онд 10 хувь болтлоо огцом буурчÑ?Ñ?. юунд зарцуулÑ?ныг зөвхөн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? тодорхойлох боломжгүй юм. ЖишÑ?Ñ? нь: • 2008-ааÑ? 2011 онд цалин хөлÑ? болон ерөнхий “төрийн өмнөөÑ? гүйцÑ?тгүүлÑ?Ñ?н ажлын хөлÑ?â€? (Ñ‚Ó©Ñ?вийн захиргааны зардлын хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? 25 хувиаÑ? 31 хувь 19 хувь) Ñ?Ñ?вÑ?л “буÑ?ад үйл ажиллагаа ба хөтөлбөрâ€? болж Ó©Ñ?Ñ?өн байна. 34 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ (11 хувь) зÑ?Ñ€Ñ?г нь тодорхой буÑ?,ойлгомжгүй байна. дÑ?Ñ?рх зардлын Ñ?злÑ?Ñ… хувь их байдаг байна. БаÑ?нзүрх Үүний нÑ?гÑ?н адил зарлагын ангилалд байгаа “зардлыг дүүргÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж байгаа томоохон үйлчилгÑ?Ñ? нь гудамж Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€?гÑ?дÑ?г нь төөрөгдөл бий болгож талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г болон цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? (10 хувь), байна (жишÑ?Ñ? нь: “өмнөх жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?лâ€?, нийгмийн халамж (4 хувь) юм. ДүүрÑ?г нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн “Орон нутгын нөөц хөрөнгөâ€?г.м). захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?өвтÑ?й ижил форматаар тайлагнадаг тул бүх тулгамдÑ?ан аÑ?уудал нь ижил байна. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л УБ хотын одоогийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?ж байгаа Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардлын 13 хувийг Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өвд туÑ?гаÑ?антай зарлагын формат нь Ñ?айн туршлагааÑ? Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н адилаар “буÑ?ад хөтөлбөрâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н зүйл Ñ?зÑ?лж байгаа, чиглÑ?лÑ?Ñ?Ñ€ гажиж байгаа тул шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?л түүнчлÑ?н Ñ?анхүүжилтийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ гÑ?Ñ?Ñ?н зүйл баÑ? болгон ашиглахад төвөгтÑ?й байна. Ð?Ñ?гдүгÑ?Ñ?рт, өмнө байна (“илүүдлийн зарцуулалтâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н зүйл Ñ‚Ó©Ñ?вийн 4 дурьдÑ?анчлан хөрөнгийн ашиглалтыг тодорхойлох хувийг Ñ?зÑ?лж байгаа нь өмнөх жилийн зарцуулаагүй боломж тааруу байна. ТөÑ?вийн шилдÑ?г туршлагад орон хөрөнгөөÑ? үүдÑ?лтÑ?й ). нутгийн үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… үйл ажиллагааны болон заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний зардлыг захиргааны ерөнхий 2011 онд 2008 оныхтой адилаар БаÑ?нзүрх дүүрÑ?г удирдлагын зардлааÑ? туÑ?ад нь Ñ?лгаж тайлагнадаг. зардлынхаа ихÑ?нх Ñ…Ñ?Ñ?гийг (72 хувь) ерөнхий захиргаа ИнгÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ€ тодорхой үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ…Ñ?д гарч буй болон үйл ажиллагаанд зарцуулжÑ?Ñ?. Ð?ийт зардлын зардлыг нÑ?Ñ?лттÑ?й болгодог. Ð?ийÑ?лÑ?лийн үндÑ?Ñ?н үүрÑ?г гуравны нÑ?гÑ?Ñ?Ñ? бага хувийг (ойролцоогоор 27 хувь) нь орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлдÑ?г компаниар үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?злÑ?Ñ… бөгөөд үүнд (1) гудамж талбайн (цÑ?вÑ?Ñ€ уÑ?аар хангах, хог хаÑ?гдал) дамжуулан шууд гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? (13 хувь), (2) нийгмийн халамж болон шууд буÑ?аар үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?лтийг хангахад (2 хувь) багтана. ТүүнчлÑ?н “буÑ?ад хөтөлбөрâ€? (6 хувь) оршино. ШийдвÑ?Ñ€ гаргалтыг дÑ?мжих үүднÑ?Ñ?Ñ? тодорхой болон орон нутгийн нөөц Ñ?ангийн (6 хувь) зарлага үйлчилгÑ?Ñ?г аж ахуйн нÑ?гж үзүүлж байгаа нөхцөлд уг нь үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д зарцуулагдÑ?ан боловч Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйлчилгÑ?Ñ?ний зардалыг Ñ‚Ó©Ñ?өвт хавÑ?ралт байдлаар формат нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хөрөнгийг чухам юунд зарцуулÑ?ныг мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?Ñ… нь зүйтÑ?й. Ð?ийÑ?лÑ?лийн удирдлагууд тухайн харуулахгүй байгаа юм. (Зураг 4.7). үйлчилгÑ?Ñ?г Ñ…Ñ?н нийлүүлж байгаагааÑ? үл хамааран Зардлын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? харахад Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаанааÑ? үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дий Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний зардал гарч үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ? болон дүүргÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж байгаа байгааг мÑ?дÑ?Ñ… шаардлагатай. Хоёрдугаарт, хүний үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд давхардал Ò¯Ò¯Ñ?ч байна(нийгмийн нөөцтÑ?й холбоотой зардлыг ерөнхий захиргаа болон халамж г.м). ТиймÑ?Ñ?Ñ? аль дүүрÑ?г нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн үйлчилгÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?лгахгүй байгаа нь тодорхой үйлчилгÑ?Ñ? дÑ?мжлÑ?гÑ?Ñ?Ñ? ашиг туÑ? хүртÑ?ж байгаа нь тодорхой үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарч буй Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардлыг тодорхойлох харагдахгүй байна. Өмнө нь дурьдÑ?анчлан ТБУСТХ боломжгүй болгож байна. Гуравдугаарт, буÑ?ад шатны нь Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдÑ?д зарлагын чиг үүргийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт олгож буй Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г (ТЗГ, дүүрÑ?г гÑ?Ñ… давхардлыг бий болгоÑ?он. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ó©Ó©Ñ€ Ó©Ó©Ñ€ түвшний мÑ?Ñ‚) Ñ‚Ó©Ñ?өвт туÑ?гагдаагүй байна. ҮүнийгтөÑ?өвт туÑ?гаж орон нутгийн удирдлагын үүрÑ?г хариуцлагыг Ñ…Ñ?рхÑ?н өгөх Ñ…Ñ?ргÑ?Ñ‚Ñ?й. ДөрөвдүгÑ?Ñ?рт, Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо нь хуваарилах дүрÑ?м журам байхгүй. Мөн түүнчлÑ?н Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүжүүлж Ñ?Ñ?вÑ?л нийлүүлж байгаа бодит байдалд үүрÑ?г хариуцлагыг Ñ…Ñ?рхÑ?н хуваах болон үйлчилгÑ?Ñ?ний зарцуулалтааÑ? еÑ?өн дүүргÑ?Ñ?Ñ? чухам аль хуваарилах нь тодорхойгүй байна. нь ашиг туÑ? хүртÑ?ж байгааг харуулахгүй байна. БÐ?ЯÐ?ЗҮРХ ДҮҮРГИЙÐ? ЖИШЭЭ 4.5 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСӨВ: ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн хотын томоохон дүүрÑ?г болох БаÑ?нзүрх Ð?ийÑ?лÑ?лийн ТөÑ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лд41 дүүргийн 2008-2011 оны урÑ?гал зарлагын үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ? гаар хөрөнгийн зардал 2008 онд 17.8 Ñ‚Ñ?рбум байгаа­ дүүргүүдийн чиг үүргийн талаар ойлголт авч болно. төгрөг (13.6 Ñ?аÑ? доллар) байÑ?наа 2011 онд 118 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг (89.9 Ñ?аÑ? доллар) болж долоо дахин Ó©Ñ?Ñ?өн БаÑ?нзүрх дүүргийн урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?өв. 2008 онд БаÑ?нзүрх байна. Тайланд зөвхөн Ñ?анхүүжилтын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг дүүрÑ?г өөрийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бараг гуравны хоёрыг (67 хувь) туÑ?гадаг учрааÑ? хөрөнгийн зардлын 80-иаÑ? илүү хувийг ерөнхий захиргаанд (ажиллагÑ?адын зардал) зарцуулÑ?ан юунд зарцуулагдаж байгааг нь ТөÑ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн бол зөвхөн гуравны нÑ?гийг үйлчилгÑ?Ñ? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д тайлангааÑ? мÑ?дÑ?Ñ… боломжгүй байна. ТÑ?дгÑ?Ñ?Ñ€ зардлын зарцуулжÑ?Ñ? (Зураг 4.6). Ерөнхий захиргааны зардал 41 ЭнÑ? тайланд хөрөнгийн зардал нь Ð?ийÑ?лÑ?л өөрийн орлогын Ñ?Ñ… их байгаад гайхах зүйлгүй, Олон улÑ?ын туршлагааÑ? Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€, төв заÑ?гийн газрын шилжүүлÑ?г болон Монгол улÑ?ыг харахад орон нутгийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? жижиг байх туÑ?ам Ñ‚Ó©Ñ?өвт ХөгжүүлÑ?Ñ… Сангийн шилжүүлгÑ?Ñ?Ñ? бүрдÑ?нÑ? гÑ?ж үзÑ?Ñ?н. БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 35 Зураг 4.6. БаÑ?нзүрх дүүргийн урÑ?гал зардал, 2008 он Ð?ийгмийн туÑ?ламж БуÑ?ад хөтөлбөр 4% Халдварт өвчнөөÑ? 13% урьд. Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ… 1% Гамшигийн дахин Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?лтийн Ò¯/а Цалин хөлÑ?, урамш, 1% нийгмийн хамгаалал Ð¥Ñ?мнÑ?лтийн 40% зарцуулалт 4% Гудамж талбайн гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? 10% Ð?ийтийн үйлчилгÑ?Ñ? ба буÑ?ад 27% Эх Ñ?урвалж: БаÑ?нзүрх дүүргийн 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лдÑ?в.   Эх Ñ?урвалж: БаÑ?нзүрх дүүргийн 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тайлангааÑ? бÑ?лдÑ?в. 2011 онд 2008 оныхтой адилаар БаÑ?нзүрх дүүрÑ?г зардлынхаа ихÑ?нх Ñ…Ñ?Ñ?гийг (72 хувь) Зураг 4.7. БаÑ?нзүрх ерөнхий захиргаа болон урÑ?гал дүүргийн зардал, 2011 он үйл ажиллагаанд зарцуулжÑ?Ñ?. Ð?ийт зардлын гуравны нÑ?гÑ?Ñ?Ñ? бага Зураг 4.7. БаÑ?нзүрх дүүргийн урÑ?гал хувийг (ойролцоогоор 27 хувь) үйлчилгÑ?Ñ? зардал , 2011 он бөгөөд үүнд (1) гудамж талбайн Ñ?злÑ?Ñ… гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? (13 хувь), (2) нийгмийн халамж (2 хувь) багтана. ТүүнчлÑ?н “буÑ?ад Орон нутгийн нөөц  хөтөлбөрâ€? (6 хувь) болон орон нутгийн нөөц Ñ?ангийн (6 хувь ) зарлага нь үйлчилгÑ?Ñ? хөрөнгө Ð?ийгмийн туÑ?ламж үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д зарцуулагдÑ?ан 2% боловч Ñ‚Ó©Ñ?вийн формат нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ хөрөнгийг чухам юунд 6% зарцуулÑ?ныг харуулахгүй байгаа юм. (Зураг 4.7). БуÑ?ад хөтөлбөр 6% Цалин хөлÑ?, урамш,  Ð¥Ñ?мнÑ?лтийн  Ð?ийг хам зарцуулалт 21% 1% Гудамж талбайн  гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г,  БуÑ?ад ҮÐ? ба ЗҮâ€?ий  цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? зардал 51% 13%   Эх Ñ?урвалж: БаÑ?нзүрх Эхдүүргийн Ñ?урвалж2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн : БаÑ?нзүрх гүйцÑ?тгÑ?лийн дүүргийн 2011 онымÑ?дÑ?Ñ?нд үндÑ?Ñ?лÑ?в. Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нд үндÑ?Ñ?лÑ?в. 36 МОÐ?ГОЛ Зардлын : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р УЛС харахад Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаанааÑ? 58 үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ? болон   дүүргÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж байгаа үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд давхардал Ò¯Ò¯Ñ?ч байна(нийгмийн халамж бөгөөд хөрөнгийн зардлыг Ñ?анхүүжүүлдÑ?г (шинÑ?Ñ?Ñ€ зам барих, нөхөн Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ… гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚)42. Гуравдугаар бүлÑ?гт бичÑ?Ñ?нчлÑ?н Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь хөрөнгийн орлого буÑ? урÑ?гал орлогод ангилагдаж байна. ЭнÑ? уÑ?лдаагүй байдлыг Ñ…Ñ?лбархан тодорхойлох боломжгүй учир нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогыг хөрөнгийн болон урÑ?гал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ Ñ?лгаж Ñ?алгаж өгөөгүй юм. Зураг 4.8 Зураг Ð?ийÑ?лÑ?лийн 4.8 захиргааны Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны хөрөнгийн хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв Ñ‚Ó©Ñ?өв, 2008 он , 2008 он Барилга Машин, тоног байгууламж төхөөрөмж 1% 1% Хоол ба хувцаÑ? 15% Орон нутгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүжиж буй 46% ОÐ?-н замын Ñ?ангааÑ? Ñ?анхүүжиж буй 37% Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бÑ?лдÑ?в. Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2008 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? бÑ?лдÑ?в. бараг тал хувь нь (46 хувь) “Орон нутгийн Ñ?Ñ… хөрөнгө оруулалт биш учрааÑ? хөрөнгийн зарлага Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт Хөрөнгийн зардлын гурав дахь хамгийн их хувь Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г (15 хувь)“хоол болон Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€â€?гÑ?Ñ?Ñ?н зүйлд, гуравны нÑ?гÑ?Ñ?Ñ? илүү хувь нь багтах Ñ‘Ñ?гүй. Ó¨Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ€ Ñ…Ñ?лбÑ?л нÑ?гтлан бодох бүртгÑ?л (37 â€? хувцаÑ? гÑ?Ñ?Ñ?н хувь) зүйл Ñ?ангааÑ?â€? “Замын байна Ñ?зÑ?лж гÑ?ж (Зураг тайланд 4.8). ЭнÑ? туÑ?гагджÑ?Ñ? зардал талааÑ? нь авч үзвÑ?л халамжийн “хоол хөтөлбөрийн болон хувцаÑ?â€? нь нÑ?г удаагийннÑ?г (Зураг 4.8) Санхүүгийн тайлангийн гол зорилго нь хөрөнгө оруулалтааÑ? Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г Ñ…Ñ?дий ч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний зардал учрааÑ? урÑ?гал зардлын Ñ‚Ó©Ñ?өвт оруулах нь зүйтÑ?й (тогтмол хөрөнгө) илүү олон . Мөн Ñ?нз бүрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? бүрдÑ?ж буй хөрөнгийг Ñ?мар удаагийн мөнгөн гүйлгÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжигдÑ?нÑ?. хөрөнгө үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д биш оруулалт үйлчилгÑ?Ñ? учрааÑ? зарцуулÑ?анг оршино.зарлага Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт багтах Ñ‘Ñ?гүй. Ó¨Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ€ Ñ…Ñ?лбÑ?л хөрөнгийн харуулахад ДүгнÑ?ж Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д Ð?ийÑ?лÑ?лийн тайлагнах тогтолцоонооÑ? Замынбодох нÑ?гтлан хөрөнгийгталааÑ? Ñ?ангийнбүртгÑ?л үзвÑ?л авч барих авч үзвÑ?лзам “хоол болон болон хувцаÑ?â€? нь нÑ?г удаагийн хөрөнгө харахад 2011 оны хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л нь заÑ?ах, арчлахад зориулж байгаа боловч оруулалтааÑ? (тогтмол хөрөнгө) илүү олон удаагийн зардлыг мөнгөн гүйлгÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ 2008 оныхооÑ? ч ил тод буÑ? байна.Ñ?анхүүжигдÑ?нÑ? Хөрөнгө оруулалтын. нарийвчлан туÑ?гаж өгөөгүй байна. Замын Ñ?ан нь бараг 93 хувь нь (110 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг буюу 83 Ñ?аÑ? Ð?ийÑ?лÑ?лд төвлөрдөг Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, ДүгнÑ?ж доллар) “өөрийн Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? 2011 хөрөнгө хураамжааÑ?Ð?ийÑ?лÑ?лийн замын Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д бүрддÑ?г бөгөөд хөрөнгийнтайлагнах зардлыгтогтолцоонооÑ? харахад оны хөрөнгийн оруулалтâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н зүйлд туÑ?гагджÑ?Ñ? (Зураг 4.9). Хөрөнгө Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л Ñ?анхүүжүүлдÑ?г 42 нь 2008 (шинÑ?Ñ?Ñ€ оныхооÑ? зам барих, нөхөнч ил тод Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ… гÑ?Ñ… буÑ? байна. Хөрөнгө оруулалтын бараг 93 хувь оруулалтын үлдÑ?Ñ?н Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь “хүнÑ?ний бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүнâ€?- мÑ?Ñ‚). Гуравдугаар бүлÑ?гт нь (110 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг буюу 83 Ñ?аÑ? доллар) ий бичÑ?Ñ?нчлÑ?н Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ орлогын “өөрийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ?н худалдан авалтанд зарцуулагдÑ?ан байна. ЭнÑ? хөрөнгө зардал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ нь хөрөнгийн орлого буÑ? урÑ?гал орлогод оруулалт â€? гÑ?Ñ?Ñ?н нь хөрөнгө оруулалтын зардал биш Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний зүйл нь ангилагдаж байна. зүйлдЭнÑ? уÑ?лдаагүйтуÑ?гагджÑ?Ñ? (Зураг 4.9). Хөрөнгө оруулалтын үлдÑ?Ñ?н Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г байдлыг Ñ…Ñ?лбархан учир урÑ?гал зардлын бүлÑ?гт тайлагнах Ñ‘Ñ?той юм. “хүнÑ?нийтодорхойлох бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн боломжгүй учир â€?-ий ньхудалдан авалтанд зарцуулагдÑ?ан байна. ЭнÑ? зардал нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогыг хөрөнгийн болон урÑ?гал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ Ñ?лгаж Ñ?алгаж ЭцÑ?Ñ?Ñ‚ нь Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2011 оны хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын зардал биш Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний зүйл өгөөгүй юм. Ñ‚Ó©Ñ?вийнучир урÑ?гал гүйцÑ?тгÑ?л зардлын тогтворгүй бүлÑ?гт байдлыг харуулжтайлагнах байна. Ñ‘Ñ?той юм. Орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ жилÑ?Ñ?Ñ? жилд өөрчлөгддөг байна. Хөрөнгийн зардлын гурав дахь хамгийн их хувь ГÑ?Ñ‚Ñ?л 2008 оны тайланд “Орон нутгийн замын Ñ?анâ€? Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г (15 хувь)“хоол болон хувцаÑ?â€?гÑ?Ñ?Ñ?н зүйл                                                              болон, “орон нутгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ?â€? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ?н Ñ?зÑ?лж байна (Зураг 4.8). ЭнÑ? зардал нь халамжийн 42 Ð?ийгмийн болонÑ?дийн заÑ?гийн дÑ?д бүтцийг өргөжүүлÑ?Ñ…, нөхөн гÑ?ж ангилÑ?ан Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ… бол төхөөрөмж , тоног 2011 оны тайланд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ авах гÑ?Ñ… Ñ?ангийн аль мÑ?Ñ‚ зорилготой . хөтөлбөрийн нÑ?г Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г Ñ…Ñ?дий ч Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний зардал нь ч байхгүй байна. Хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг учрааÑ? урÑ?гал зардлын Ñ‚Ó©Ñ?өвт оруулах нь зүйтÑ?й. Мөн 60 үр ашигтай болгоход орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ таамаглах   42 Ð?ийгмийн болонÑ?дийн заÑ?гийн дÑ?д бүтцийг өргөжүүлÑ?Ñ…, нөхөн боломжтой тогтвортой байх мөн тайлангын Ñ?иÑ?тем Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ…, тоног төхөөрөмж авах гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ зорилготой тогтвортой байх нь чухал юм. БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 37 ЭцÑ?Ñ?Ñ‚ нь Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2011 оны хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?л тогтворгүй байдлыг харуулж байна. Орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ жилÑ?Ñ?Ñ? жилд өөрчлөгддөг байна. ГÑ?Ñ‚Ñ?л 2008 оны тайланд “Орон нутгийн замын Ñ?анâ€? болон, “орон нутгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ?â€? Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ?н гÑ?ж ангилÑ?ан бол 2011 оны тайланд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?ангийн аль нь ч байхгүй байна. Хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг үр ашигтай болгоход орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ таамаглах боломжтой тогтвортой байх мөн тайлангын Ñ?иÑ?тем тогтвортой байх нь чухал юм. Зураг 4.9. Зураг 4.9. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны захиргааны хөрөнгийн хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв, 2011 он орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөтÑ?й заавал уÑ?лдах   Ñ‚Ó©Ñ?өв, 2011 он Ñ‘Ñ?той. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ тогтолцоонд шилжих Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й байна. Орон нутгийн Ñ?Ñ… ХүнÑ?ний бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн/ Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ? Махны нөөц Ил тод, ойлгомжтой Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо нь хотын удирдлагуудад шийдвÑ?Ñ€ гаргах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?л болох төдийгүй татвар төлөгчид, заÑ?гийн газар болон буÑ?ад оролцогчдод хөрөнгийн удирдлагыг тайлагнах арга зам болдог. УрÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?өв (үйл ажиллагааны орлого, зардал) ба хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг (хөгжилд зориулÑ?ан орлого ба хөрөнгө оруулалт) үйл ажиллагааны Ñ‚Ó©Ñ?өв болон хөрөнгө оруулалтын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ñ?нцлийг харуулахын тулд хоёр Ó©Ó©Ñ€ бүтцÑ?Ñ?Ñ€ удирдаж, тайлагнах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Үүний Ñ?Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо нь   бүх зардлыг (урÑ?гал ба хөрөнгийн) нÑ?г форматаар Эх Ñ?урвалж: Эх Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2011 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?нд тайлагнаж байхад түүнÑ?Ñ?Ñ? туÑ?даа бүх орлогыг (урÑ?гал мÑ?дÑ?Ñ?нд үндÑ?Ñ?лÑ?в . үндÑ?Ñ?лÑ?в. ба хөрөнгийн) нÑ?г Ñ‚Ó©Ñ?өвт тайлагнаж байна. Ð?ийÑ?лÑ?лийн одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл ажиллагаа нь орцооÑ? илүү гарцад анхаарч буй хуулийн зохицуулалттай ноцтой зөрчилдөж байна. 2011 оны хөрөнгө оруулалтын ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн иж бүрÑ?н тайлагналын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ð?ийÑ?лÑ?лийн нийлүүлÑ?Ñ… 20 одоогийн үйлчилгÑ?Ñ?нийтөÑ?вийн үйл аль чухам ажиллагаа нь илүү нь орцооÑ? ашиг туÑ? Ñ?айн туршлагад туÑ?гагддаг мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л болох ургÑ?ал болон хүртÑ?Ñ?нийг илүү гарцад тодорхойлох боломжгүй Илүү ил буй байна.анхаарч хуулийн тод Ñ‚Ó©Ñ?вийн зохицуулалттай тогтолцоо хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ñ?нцлийг харуулах боломжгүй нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?ний ноцтой нйилүүлÑ?лтийг Ñ…Ñ?нах зөрчилдөж үнÑ?лÑ?Ñ…Ñ?д дөхөм 2011 туÑ? байна. болно оны хөрөнгө . Мөн хуульдоруулалтын байна.болон Ó¨Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ€ Ñ…Ñ?лбÑ?л одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн форматын туÑ?гаÑ?ан үйлчилгÑ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? чиг үүргийн дагуу Ñ‚Ó©Ñ?вийг Ð?ийÑ?лÑ?лийн ангилж чадвал нийлүүлÑ?Ñ… 20 үйлчилгÑ?Ñ?ний Ð?ийÑ?лÑ?л хөрөнгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ? дагуу үйл ажиллагаа Ñ?Ñ?вÑ?л хөрөнгө оруулалтын хаана, юунд хөрөнгө оруулжчухам байгааг аль нь илүү ашиг тодорхойлох боломжтуÑ? бүрдÑ?нÑ? хүртÑ?Ñ?нийг тодорхойлох . ИнгÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцооны илүүдÑ?л ба алдагдлыг тайлагнах бололцоо бүрдÑ?Ñ?гүй нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод,боломжгүй хариуцлагатай байна. Илүү байдал , үнÑ?нил тод зөв Ñ‚Ó©Ñ?вийн байдлыг тогтолцоо нÑ?мÑ?гдүүлнÑ? нь Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?ж . Одоо байна. буй үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ өөрчлөлгүй бүртгÑ?лийн Ñ?иÑ?темийг , оржнйилүүлÑ?лтийг ирж байгаа Ñ?анхүүгийнхÑ?нах үнÑ?лÑ?Ñ…Ñ?д Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон тухайн Ñ?анхүүжилтийн туÑ? дөхөм болно. зарцуулалтыг Мөн Ñ…Ñ?нах хуульд замаар туÑ?гаÑ?ан дÑ?Ñ?рх үйлчилгÑ?Ñ? давуу талыг болон боломжтой юм. бий болгох чиг үүргийн ТөÑ?өвлөх, тайлагнах тогтолцоог дагуу Ñ‚Ó©Ñ?вийг шинÑ?чилж олонангилж улÑ?ын чадвал Ð?ийÑ?лÑ?л Ñ?тандартад нийцүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ нÑ?н их 4.6. Ð?ИЙТ ОРЛОГО БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? хөрөнгийн. Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ? хаана, юунд хөрөнгө оруулж ашиг туÑ?тай нь Ñ?ргÑ?лзÑ?Ñ?гүй байгааг тодорхойлох боломж бүрдÑ?нÑ?. ИнгÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ€ ТЭÐ?ЦЭЛ Олон улÑ?ын шилдÑ?г туршлагад хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт орлогын бүхий л Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг (татварын Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцооны нÑ?Ñ?лттÑ?й ил тод, хариуцлагатай ЭнÑ? Ñ…Ñ?Ñ?гийн зорилго нь нийÑ?лÑ?лийн нийт орлого болон татварын буÑ? өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€), улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г байдал, үнÑ?н зөв байдлыг нÑ?мÑ?гдүүлнÑ?. Одоо Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?ж болон зарлагыг харьцуулан Ñ?анхүүгийн нөхцөл байдал (туÑ?ламж, татвар хуваалт), хандив туÑ?ламж (хувийн Ñ?ектор болон олон улÑ?ын байгууллага) буй бүртгÑ?лийн Ñ?иÑ?темийг өөрчлөлгүй, орж ирж байгаа Ñ?үүлийн болон зÑ?Ñ?л туÑ?ламжааÑ? бүрдÑ?Ñ… хөрөнгийн орлогыг тодорхой харуулдаг. ҮүнтÑ?й жилүүдÑ?д Ñ?мар байгаа болон ирÑ?Ñ?дүйд Ñ?мар адилаар Ñ?анхүүгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ болон тухайн Ñ?анхүүжилтийн болох зарлага талдаа Хотын хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг хуулиар нийлүүлÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн, талаар дүгнÑ?лт хийхÑ?д оршино. Ð?ийÑ?лÑ?лийн зарцуулалтыг Ñ…Ñ?нах замаар дÑ?Ñ?рх давуу талыг бий Ñ?анхүүгийн байдлыг харуулах гол үзүүлÑ?лт бол 61 болгох боломжтой юм. ТөÑ?өвлөх, тайлагнах тогтолцоог нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?өв жил бүр Ñ‚Ñ?нцÑ?лтÑ?й байÑ?ан Ñ?Ñ?Ñ?Ñ… юм.   шинÑ?чилж олон улÑ?ын Ñ?тандартад нийцүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ нÑ?н Ð?ийт Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ñ?нцÑ?л.Сүүлийн еÑ?өн жилийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн их ашиг туÑ?тай нь Ñ?ргÑ?лзÑ?Ñ?гүй. мÑ?дÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ нийÑ?лÑ?лийн захиргааны үйл ажиллагааны Олон улÑ?ын шилдÑ?г туршлагад хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л нилÑ?Ñ?д их байна. ЭнÑ? илүүдÑ?л нь 2009 орлогын бүхий л Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг (татварын болон онд хамгийн их буюу 59 хувь, 2007 онд хамгийн бага татварын буÑ? өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€), улÑ?ын буюу 13.39 хувь байÑ?ныг зураг 4.10 болон Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3- Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г (туÑ?ламж, татвар д харууллаа. хуваалт), хандив туÑ?ламж (хувийн Ñ?ектор болон олон ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үзүүлÑ?лт нь Ñ?үүлийн Ñ…Ñ?дÑ?н жилд Ð?ийÑ?лÑ?лийн үйл улÑ?ын байгууллага) болон зÑ?Ñ?л туÑ?ламжааÑ? бүрдÑ?Ñ… ажиллгааны Ñ‚Ó©Ñ?өв Ñ?анхүүгийн хувьд нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?айжирч хөрөнгийн орлогыг тодорхой харуулдаг. ҮүнтÑ?й байгааг илтгÑ?Ñ… бөгөөд цаашид ч ийм байх хандлагатай адилаар зарлага талдаа Хотын хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? УБ хот Ñ?нÑ?нхүү ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний хуулиар нийлүүлÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн, үйлчилгÑ?Ñ? туÑ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдлийг юунд зарцуулах вÑ? гÑ?Ñ?Ñ?н аÑ?уулт бүрт хөрөнгө оруулÑ?ан үзүүлÑ?лтÑ?Ñ?Ñ€ туÑ?гадаг. ЭцÑ?Ñ?Ñ‚ нь тулгарна. ТуÑ? Ñ?удалгаанд харуулÑ?наар үйл ажиллагааны Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бүтÑ?ц нь хөрөнгийн орлого илүүдлийн зарим нÑ?г Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь урÑ?гал зардал, зарим нÑ?г болон зардлын Ñ‚Ñ?нцлийг тодорхой харуулах Ñ‘Ñ?той юм. Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь хөрөнгө оруулалтын зардалд хуваарилагдÑ?ан Иж бүрÑ?н хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв нь олон жилÑ?Ñ?Ñ€ хийÑ?Ñ?н байна. ГÑ?хдÑ?Ñ? Ñ?нÑ? хөрөнгийн бодит Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?г мÑ?дÑ?хийн 38 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Зураг4.10 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт орлого, зарлага ба илүүдлийн чиг хандлага Зураг 4.10 Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт орлого,   зарлага ба илүүдлийн чиг хандлага ТÑ?рбум төгрөгөөр 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ð?ийт Total орлого  Revenues Ð?ийт Total зарлага  Expenditures ИлүүдÑ?л Surplus   Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3 Эх Ñ?урвалж : Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3 ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ үзүүлÑ?лт тулд нÑ?мÑ?лт Ñ?удалгаа нь Ñ?үүлийн Ñ…Ñ?дÑ?н жилд хийх шаардлагатай юм.Ð?ийÑ?лÑ?лийн ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ оны үйл ажиллгааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л Ñ‚Ó©Ñ?өв Ñ?анхүүгийн нь 53.9 Ñ‚Ñ?рбум төгрөг буюу хувьд нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?айжирч байгааг илтгÑ?Ñ… бөгөөд цаашид ч ийм байх мөнгөн хөрөнгийн ашиглалтыг ТБУСТХ-нд “төÑ?вийн Ð?ийÑ?лÑ?лийн нийт Ñ‚Ó©Ñ?вийн дөрөвний хандлагатай байна. нÑ?гÑ?Ñ?Ñ? илүү ТиймÑ?Ñ?Ñ? УБ хөрөнгийн байгууллага хот Ñ?нÑ?нхүү ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний илүүдлийг Ñ‚Ó©Ñ?вийн төрийн Ñ?ангийн илүүдлийг (27.67 юунд зарцуулах хувь) Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й байна. вÑ? гÑ?Ñ?Ñ?н Ñ?удалгааны Эмпирик нÑ?гдÑ?Ñ?н данÑ?анд байршуулнаâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н заалтын дагуу үр дүнгÑ?Ñ?Ñ? үзÑ?Ñ…Ñ?д Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ илүүдÑ?л ньхÑ?Ñ?Ñ?г аÑ?уулт тулгарна . ТуÑ? Ñ?удалгаанд харуулÑ?наар үйл ажиллагааны илүүдлийн зарим нÑ?г Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2011 ашиглагдаж нь байгаа урÑ?гал зардал мÑ?Ñ‚ нÑ?г , зарим харагдаж Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г ньбайна..ТөÑ?вийн оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгө оруулалтын нийт зардалд зардлын гүйцÑ?тгÑ?л хуваарилагдÑ?ан 76.6 байна . хувь (тухайн байгууллагын хөрөнгө Ñ?зÑ?мшигчийн зардал ГÑ?хдÑ?Ñ? Ñ?нÑ? хөрөнгийн бодит Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?г мÑ?дÑ?хийн тулд нÑ?мÑ?лт Ñ?удалгаа хийх шаардлагатай холбоотой болон үйл жилийн батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вийн) байгаатай ажиллагааны юм Ñ…Ñ?мнÑ?лтийг зардлынхөрөнгийн . ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ мөнгөн ажилтнаа Ñ?ургах, ашиглалтыг ТБУСТХ байна. ТÑ?гÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ байгууллага -нд “төÑ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардлын талааÑ? Ò¯Ò¯Ñ?Ñ?Ñ?д байгаа хөрөнгийн давтан Ñ?ургах, урамшуулах, байгууллагын Ñ…Ñ?вийн үйл их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний илүүдÑ?л нь батлагдÑ?ан зардлын Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдлийг төрийн Ñ?ангийн нÑ?гдÑ?Ñ?н данÑ?анд байршуулнаâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н заалтын дагуу ажиллагааг хангахад зарцуулж болно. ЭнÑ? Ñ…Ñ?мнÑ?лт нь гүйцÑ?тгÑ?л 23.4 хувиар дутуу биелÑ?нÑ?Ñ?Ñ? үүдÑ?лтÑ?й. ЭнÑ? ашиглагдаж байгаа мÑ?Ñ‚ харагдаж байна ..ТөÑ?вийн байгууллагын нь тухайн байгууллагын дараа оны Ñ‚Ó©Ñ?вийг бууруулж нь бараг 32.9 Ñ‚Ñ?рбум төгрөгтÑ?йхөрөнгө Ñ?зÑ?мшигчийн ( 25 Ñ?аÑ? доллар) Ñ‚Ñ?нцÑ?ж зардал болон үйл тооцох үндÑ?Ñ?лÑ?л ажиллагааны болохгүй.â€? 43 зардлын гÑ?ж зааÑ?ан байна. Ñ…Ñ?мнÑ?лтийг ажилтнаа байна. Ñ?ургах ҮүнÑ?Ñ?Ñ? гадна , давтан орлого Ñ?ургах талдаа мөн ,оны орлогын урамшуулах, байгууллагын Ñ…Ñ?вийн үйл ажиллагааг хангахад гүйцÑ?тгÑ?л зарцуулж батлагдÑ?анболно орлогын. ЭнÑ? Ñ…Ñ?мнÑ?лт Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? 108.3 хувь буюу ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ илүүдÑ?л Ò¯Ò¯Ñ?ч байгаа шалтгааныг тодрхойлох нь нь тухайн байгууллагын дараа оны Ñ‚Ó©Ñ?вийг бууруулж 18.7 Ñ‚Ñ?рбум тооцох төгрөгөөр үндÑ?Ñ?лÑ?л (14 болохгүй .â€?43гÑ?ж Ñ?аÑ? доллар) давж биелжÑ?Ñ?. нь баÑ? чухал юм. Ð?Ñ?гдүгÑ?Ñ?рт, ТБУСТХ-ийн 5.2.3- Ñ‚ “жилбайна зааÑ?ан . бүрийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгÑ?Ñ? Товчоор Ñ…Ñ?лÑ?Ñ…Ñ?д Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л нь зарлагын илүүдÑ?лтÑ?й байхâ€? (Ñ?нÑ? нь Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүд гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ гүйцÑ?тгÑ?л доогуур байгаа болон гÑ?нÑ?тийн өндөр ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ илүүдÑ?л Ò¯Ò¯Ñ?ч байгаа шалтгааныг тодрхойлох нь баÑ? чухал юм. Ð?Ñ?гдүгÑ?Ñ?рт, Ñ‚Ó©Ñ?вийн байгууллагуудад хамааралтай) гÑ?ж зааÑ?ан нь орлогооÑ? Ò¯Ò¯Ñ?ч байна. ГÑ?вч гол шалтгаан Ñ‚Ó©Ñ?вийн ТБУСТХ орлогооÑ?оо -ийн 5.2.3-Ñ‚ Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?н “жил бүрийн зарлага үйл ажиллагааны гаргаж болохгүйг илтгÑ?ж мөнгөн зарлагынгүйлгÑ?Ñ? гүйцÑ?тгÑ?лилүүдÑ?лтÑ?й байхâ€? (Ñ?нÑ? Ñ?нÑ? нь үйлчилгÑ?Ñ? муу байÑ?анбөгөөд нь байна. ЭнÑ? нь, СЯ-ны Ð?ийÑ?лÑ?л дүүргүүд шийдÑ?Ñ… гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ Ñ‚Ó©Ñ?вийн аÑ?уудал байгууллагуудад болдог алдагдлыг хүргÑ?лтÑ?дхамааралтай Ñ?өрөг нөлөө ) гÑ?ж зааÑ?ан талтай нь үзүүлÑ?Ñ… гÑ?дгийг орлогооÑ?оо Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ? Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?н зайлÑ?хийж зарлага гаргаж байгаа болохгүйг хуулийн заалт илтгÑ?ж байна Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… ЭнÑ? ньЖишÑ?Ñ? нь. зүйтÑ?й. СЯ-нынь: шийдÑ?Ñ… 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн юм. ЭнÑ? хуулийн аÑ?уудал болдог алдагдлыг шаардлага нь дÑ?г жилд зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?ахилга, зайлÑ?хийж Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ? гүйцÑ?тгÑ?лийг байгаа хуулийн заалтавч юмүзвÑ?л . ЭнÑ?“хүрÑ?Ñ?лÑ?н буй журам хангах, хуулийн шаардлага Ñ?лангуÑ?а нь зардлыг Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ…Ñ?трүүлÑ?хгүй Ñ?ахилга, дÑ?гбайхын орчны, хамгаалалтâ€? журам хангах хүрÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той Ñ?лангуÑ?а зардлыг биелÑ?лтийнхÑ?Ñ? 46 хувь, Ñ…Ñ?трүүлÑ?хгүй хувьд зөвхувьд байхын мÑ?Ñ‚ харагдажзөв мÑ?Ñ‚ байна. харагдаж ГÑ?вч бодит байна . ГÑ?вч Ñ?нÑ? байдалд бодитмөн “ Төрийн байдалд Ñ?нÑ?өмнөөÑ? гүйцÑ?тгүүлÑ?Ñ?н зарчим ажил үйлчилгÑ?Ñ?â€?- нь илүүдлийн зарчим нь илүүдлийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? үл хамааран түүнийг ний биелÑ?лт мөн нÑ?лÑ?Ñ?д доогуур буюу 58.9 хувь байна. Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?нÑ?Ñ?Ñ? үл хамааран түүнийг тайлбарлах үндÑ?Ñ?лÑ?л болохгүй юм. тайлбарлах үндÑ?Ñ?лÑ?л болохгүй юм. ТиймÑ?Ñ?Ñ? 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?ахилга   Ñ‚Ñ?нцÑ?лтÑ?й батлагддаг батад (зардал Ñ…Ñ?трүүлÑ?хгүй байх зарчим) Ñ?айн нөлөөтÑ?й                                                             ТөÑ?вийн жилийн Ñ?Ñ…Ñ?нд Ñ‚Ó©Ñ?өв уу. ийм их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й ч Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардал талдаа Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаанааÑ? 43 Ñ?мар 13.7 Уг хуулийн атлаа дугаар зүйлийг шалтгаанаар зарим харна жилд нийлүүлÑ?Ñ… үүрÑ?гтÑ?й тодорхой үйлчилгÑ?Ñ?ний гүйцÑ?тгÑ?лд илүүдÑ?л гарч байна гÑ?Ñ?Ñ?н аÑ?уулт урган гарна. 63 ТуÑ? Ñ?өрөг нөлөө үзүүлÑ?Ñ… юм.  Ñ?удалгаа нь Ñ?нÑ? аÑ?уултын хариуг олохын тулд 2011 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лд шинжилгÑ?Ñ? хийв. 2011 Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн нөхцөл байдлааÑ? Ñ?лангуÑ?а Ñ?үүлийн гурван жилийг ажиглахад нийÑ?лÑ?лийн 43 Уг хуулийн 13.7 дугаар зүйлийг харна уу. БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 39 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны үйл ажиллагааны илүүдÑ?л (ТÑ?рбум төгрөгөөр) Он 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 22.8 27.5 33.3 38.6 46.1 57.6 126.9 156.4 216.2 Ð?ИЙТ ЗÐ?РДÐ?Л 8.4 16.1 16.0 19.0 35.5 39.3 46.6 81.6 155.8 ИЛҮҮДЭЛ 14.4 11.4 17.3 19.6 10.6 18.3 80.3 74.8 60.4 Илүүдлийн Ñ?злÑ?Ñ… хувь 171.43 70.81 108.13 103.16 29.86 46.56 172.32 91.67 38.77 Ð?Ñ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л: Ð?ийÑ?лÑ?л ба дүүргүүд (ТÑ?рбум төгрөгөөр) Ð?ИЙТ ОРЛОГО 26.4 32.3 38.2 43.8 52.5 65.6 133.4 164.3 245.9 Ð?ИЙТ ЗÐ?РДÐ?Л 12.5 21.8 22.0 27.5 47.2 53.6 61.3 103.5 180.9 ИЛҮҮДЭЛ 13.9 10.5 16.2 16.3 5.3 11.9 72.1 60.8 64.9 Илүүдлийн Ñ?злÑ?Ñ… хувь 111.5 48.3 73.9 59.4 11.2 22.3 117.5 58.7 35.9 Эх Ñ?урвалж: Тухайн жилүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн мÑ?дÑ?Ñ?. захиргаа жил тутмын үйл ажиллагаандаа Зураг 4.11-д үзүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ үйл ажиллагаа их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний төлбөрийн чадвартай байгаа бөгөөд цаашид ийм илүүдÑ?лтÑ?й байгаа нөхцөл байдал нь Ð?ийÑ?лÑ?л болон байх төлөвтÑ?й байна. ДÑ?Ñ?Ñ€ дурдÑ?анаар Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?мпирик дүүргүүдийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн (орлого, зардлын хувьд) нотолгоо нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүгийн улирдлага, зÑ?Ñ?л хувьд баÑ? л адилхан дүр зураг харагдаж байна. ЭнÑ? төлөх бодит чадварыг тодорхойлох Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?ахилга нь Ñ?лангуÑ?а Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны тоон үзүүлÑ?лт батыг44 илÑ?рхийлÑ?Ñ… үзүүлÑ?лт болох юм. УБ хотын нь нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн ихÑ?нх Ñ…Ñ?Ñ?гийг Ñ?зÑ?лж байгаатай Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдлийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?45 нь хөрөнгө оруулалтын холбоотой. ЖишÑ?Ñ? нь, 2011 оны Ñ?анхүүгийн тайлангааÑ? болон үйл ажиллагааны хувьд орлого шингÑ?Ñ?Ñ… чадвар харахад Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?өв нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?ул байгаагааÑ? зарлагын гүйцтгÑ?л Ñ?улааÑ? үүдÑ?лтÑ?йг нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн 79.2 хувийг Ñ?зÑ?лж байна. Мөн харуулж байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ð?ийÑ?лÑ?л зÑ?Ñ?лийн нÑ?мÑ?лт Ñ?Ñ… Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны зарлага нь Ð?ийÑ?лÑ?л болон Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ хайхааÑ? өмнө Ñ?нÑ? аÑ?уудалд анхаарлаа хандуулах дүүргүүдийн нÑ?гдÑ?Ñ?н зарлагын 78.2 хувийг Ñ?зÑ?лж байна (Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3). Ñ‘Ñ?той. Зардлын гүйцÑ?тгÑ?л муу болон Ñ?анхүүгийн байдал Ñ?айн 4.7 ДҮГÐ?ЭЛТ байгаа нөхцөлд Ð?ийÑ?лÑ?лийн хувьд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ илүүдлийг Зарлагын чиг үүргийн хуваарилалтын хууль Ñ?рх зүйн зарцуулалтын үйл ажиллагаагаа Ñ?айжруулах замаар орчин. Ерөнхийдөө орон нутгийн урÑ?гал зардлын чиг багаÑ?гах уу, аль Ñ?Ñ?вÑ?л Ñ?дийн заÑ?гийн дÑ?д бүтцийг үүрÑ?г нь төрийн Ñ?анхүүгийн үндÑ?Ñ?н зарчим, Ñ?дийн өргөжүүлÑ?Ñ… Ñ?анхүүгийн хөшүүрÑ?г болгон ашиглаÑ?наар заÑ?гийн үр ашгийн үндÑ?Ñ?н шалгуурыг хангаж байгаа. орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?г хүртÑ?Ñ?мжтÑ?й болгох уу ГÑ?Ñ?Ñ?н Ñ…Ñ?дий ч, нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн хооронд үүрÑ?г гÑ?дгийг шийдÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й байна. хариуцлагийн хүрÑ?Ñ?нд тодорхойгүй байдал байÑ?аар байна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ чиг үүргийн давхцал нь үйлчилгÑ?Ñ?ний 44 ТөÑ?вийн байгууллага нь хуулийн дагуу “батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? хувьд Ñ?дийн заÑ?гийн үр ашиг болон орон нутаг илүү зардал гаргахыг (ТБУСТХ-н 14.1.5-Ñ€ зүйл)â€? хуулиар хоорондын Ñ‚Ñ?гш байдалд түүнчлÑ?н харицлага Ñ?лангуÑ?а хоргилÑ?он байдгийг Ñ‚Ñ?мдÑ?глÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Mөн Ñ?нÑ? хуулийн 52.3- Ñ?анхүүгийн хариуцлагыг Ñ?Ñ€Ñ?дÑ?лд оруулах талтай. Ñ‚ “Ð?ймаг, нийÑ?лÑ?лийн ЗаÑ?аг дарга орлогооÑ?оо Ñ…Ñ?Ñ‚Ñ?Ñ€Ñ?Ñ?н зарлага гаргаж алдагдалд орох, харилцах данÑ? нь өртÑ?й байх, гÑ?Ñ€Ñ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ Зардлын чиг үүргийн давхцал. ТБУСТХ нь нийÑ?лÑ?л, нийлүүлÑ?Ñ… бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний Ñ?анхүүжилтÑ?д олгоÑ?он хөрөнгийг Ó©Ó©Ñ€ зориулалтаар зарцуулахыг хориглоноâ€? дүүргүүдийн зардлын чиг үүрÑ?гт давхцал Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?ж 45 Ó¨Ó©Ñ€ нÑ?г хүчин зүйл бол Ð?ийÑ?лÑ?лийн жилийн төлөвлөгөөнд байна. ХарамÑ?алтай нь Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ давхцлыг Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ?аж туÑ?гагдаагүй ТЗГазрын шийдвÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ орж ирдÑ?г Ñ‚Ó©Ñ?лүүд юм. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйл ажиллагааны бÑ?лтгÑ?л болон Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?лт нь шийдÑ?Ñ… талаар тодорхой зохицуулалт алга. Бодит цагтаа бÑ?лÑ?н болдоггүй. байдал дÑ?Ñ?Ñ€ чиг үүргийг хамтран гүйцÑ?тгÑ?Ñ… Ñ?Ñ?вÑ?л 40 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн ЗаÑ?аг дарга хооронд Ñ…Ñ?лÑ?лцÑ?н ТөÑ?өв зохиох тогтолцоо. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж тохиролцÑ?оны үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ зохицуулагдаж байна. буй үйлчилгÑ?Ñ? бүрÑ?Ñ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит хуваарилалтын Дараачийн алхам бол Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ заÑ?аглал хоорондын тайлангын ил тод байдлыг нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?айжруулах Ñ‚Ó©Ñ?вийн албан буÑ? харилцааг зохицуулалтад оруулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й байна. Үүнд заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?г багтааÑ?ан үйл Ñ?вдал мөн. ажиллагааны зардал, үйлчилгÑ?Ñ?г өргөжүүлÑ?Ñ… чиглÑ?лийн тодорхой хөрөнгө оруулалтын зардал хамаарна. ТөÑ?вийн ҮйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?лтийн бодит байдал. Ð?ийÑ?лÑ?л, үйл ажиллагааны болон хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3 Ð?ийÑ?лÑ?лийн дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? захиргааны үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?нийүйл зарцуулалт ажиллагааны нь илүүдÑ?л зарцуулалтын ихÑ?Ñ?Ñ…Ñ?н Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн баримт бичигт хуулиар зааÑ?ан Ñ…Ñ?дхÑ?н үүргÑ?Ñ?Ñ€ Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ…Ñ?згаарлагдаж захиргааныүйл байгаа, ажилгааныилүүдÑ?л (ТÑ?рбум төгрөгөөр) туÑ?гагдаагүй байна. Дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн ангилал Он гÑ?вч цаашид үйлчилгÑ?Ñ?ний 2003 2004 төрөл2005нÑ?мÑ?гдÑ?Ñ… 2006 чиг 2007 2008 2009 2011 ангилалтай ижил 2010 Ñ‚Ó©Ñ?вийн нь нийÑ?лÑ?лийн захиргааны хандлагатай байна. Хууль тогтоомжийн дагуу нийт 23 байгаа тул Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоонд тулгарч үйлчилгÑ?Ñ?ний Ð?ИЙТ ОРЛОГО тал хувь бараг22.8 33.3 туÑ?гагдÑ?ан нь зарлагад 27.5 38.6 46.1 57.6 126.9 156.4 216.2 буй аÑ?уудлууд нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааныхтай ижил байгаа. ТÑ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ? нь гудамжны гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г, Ð?ИЙТ ЗÐ?РДÐ?Л байна. Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийг тайлагнахдаа бүрдүүлÑ?Ñ?н хатуу хог хаÑ?гдал, 8.4 нийгмийн16.1халамж, 16.0 ба халдварт 19.0 35.5 39.3 46.6 81.6 155.8 ИЛҮҮДЭЛ 18.3 Ñ?мар хөрөнгөөр 74.8 үзүүлÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ? 60.4 гÑ?дÑ?гт буÑ? харин өвчнөөÑ? урьдчилан 14.4Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…11.4 Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ 10.6 17.3 ГÑ?вч 19.6 зÑ?Ñ€Ñ?г юм. 80.3 Илүүдлийн Ñ?злÑ?Ñ… чанар, хүртÑ?Ñ?Ñ?мжийг нÑ?гтлан Ñ?удлах орлогын Ñ?нз бүрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг Ñ…Ñ?рхÑ?н зарцуулÑ?ныг үйлчилгÑ?Ñ?ний хувь 171.43 70.81 108.13 харуулахад гол анхаардаг. 103.16 29.86 46.56 172.32 91.67 38.77 Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ð?Ñ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л: Ð?ийÑ?лÑ?л ба дүүргүүдÐ?ийÑ?лÑ?лийн (ТÑ?рбум төгрөгөөрзарлагын ) чиг хандлага. Эмпирик ТөÑ?вийн тогтолцооны Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гчилÑ?Ñ?н байдал. Ð?ИЙТ ОРЛОГО захиргааны 32.3 Ñ‚Ó©Ñ?вийн 26.4 одоогийн 38.2 тогтолцоо 43.8 Ñ?удалгааны 52.5 65.6 үр дүнд 133.4 зардлын бодит үзүүлÑ?лтийг нÑ?г 164.3 245.9 Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ð?ИЙТ ногдох 61.3 хүнд 53.6 байдлаар илÑ?рхийлÑ?Ñ…Ñ?д мөн Ñ?үүлийн ньЗÐ?РДÐ?Л улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? 12.5 21.8 Ñ?анхүүжигдÑ?ж 22.0 27.5 буй нийгмийн 47.2 103.5 180.9 3 жилд Ó©Ñ?Ñ?өн байна. Ó¨Ó©Ñ€Ó©Ó©Ñ€ Ñ…Ñ?лбÑ?л, нийÑ?лÑ?лийн үйлчилгÑ?Ñ?г тайлагнадаггүй. ИЛҮҮДЭЛ 13.9 10.5 нь хууль Учир 16.2тогтоомжийн 16.3 5.3 11.9 72.1 60.8 64.9 Илүүдлийн Ñ?злÑ?Ñ… Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?г туÑ?ад нь бүртгÑ?Ñ…, Ñ?анхүүгийн байдалд Улаанбаатар хотын хүн амын дагуу Ð?ийÑ?лÑ?л хувь Ó©Ñ?өлт Ñ?өргөөр нөлөөлөөгүй байна. Ð?өгөө талааÑ?аа, төлөвлөх, тайлагнах 48.3 Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‘Ñ?той. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ 111.5 73.9 удирдлага 59.4 11.2 22.3 117.5 58.7 35.9 Эх Ñ?урвалж: Тухайн жилүүдийн Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа нь хүн амын Ó©Ñ?өлт нь орлогын Ñ?уурийг болон бүртгÑ?лийн Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гчилÑ?Ñ?н бөгөөд боÑ?оотөÑ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийн тогтолцоо мÑ?дÑ?Ñ? . нÑ?мÑ?гдүүлÑ?Ñ?н гÑ?ж харуулж байна. ГÑ?хдÑ?Ñ? цаашид хотын нь нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй бүх үйлчилгÑ?Ñ?ний талаар Зардлын гүйцÑ?тгÑ?л муумÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л болон Ñ?анхүүгийн байдал Ñ?айн үйлчилгÑ?Ñ?ний хамрах хүрÑ?Ñ? болон чанарын Ñ?тандартад нарийн иж бүрÑ?н авахад хүндрÑ?л Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?дÑ?г тулбайгаа нөхцөлд Ð?ийÑ?лÑ?лийн хувьд Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ илүүдлийг зарцуулалтынил үйл Ñ?удалгаа хийх шаардлагатай байна. нийÑ?лÑ?лийн Ñ?анхүүжилтийг буÑ? болгодог. Ñ?айжруулах замаар багаÑ?гах уу, аль тод ажиллагаагаа Ñ?Ñ?вÑ?л Ñ?дийн заÑ?гийн дÑ?д бүтцийг өргөжүүлÑ?Ñ… Ñ?анхүүгийн хөшүүрÑ?г болгон ашиглаÑ?наар орон нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?г хүртÑ?Ñ?мжтÑ?й болгох уу гÑ?дгийг шийдÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й байна. Зураг 4.11 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн нийт илүүдÑ?л Зураг 4.11 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн нийт илүүдÑ?л Эх Ñ?урвалж Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт 4.3, Орлого, : Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт зардлын 4.3, Орлого, зардлын гүйцÑ?тгÑ?л. гүйцÑ?тгÑ?л. Зураг 4.11-д үзүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ үйл ажиллагаа их Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний илүүдÑ?лтÑ?й байгаа нөхцөл байдал нь Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдийн нÑ?гдÑ?Ñ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн (орлого, зардлын хувьд) хувьд баÑ? л адилхан БҮЛЭГ 4. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 41 65 42 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ БҮЛЭГ 5. ЦÐ?Ð?ШИД ХИЙХ СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Ы ТÐ?ЛÐ?Ð?Р СÐ?Ð?Ð?Л ЗӨВЛӨМЖ ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа нь нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?гилүү зарлагын бүртгÑ?л, тайлагнал нь илүү нÑ?гт нÑ?мбай үр дүнтÑ?й, ил тод болгохын тулд түүний Ñ‚Ó©Ñ?өв, Ñ?анхүүг хийгдÑ?Ñ?ний үндÑ?Ñ?н дÑ?Ñ?Ñ€ үйл ажиллагааны гүйцÑ?тгÑ?лд Ñ?айжуулахад анхаарлаа хандуулбал зохих гол гол Ñ?дийн заÑ?аг, Ñ?анхүүгийн үнÑ?лгÑ?Ñ? зөв хийгдÑ?нÑ?. аÑ?уудлыг тодорхойллоо. ЭнÑ? бүлÑ?гт Ñ?удалгааны үр Техникийн туÑ?лалцаа болон Ñ?ургалт Ñ?вуулах замаар дүнд үндÑ?Ñ?лÑ?н цаашид хийх Ñ?удалгааны ажлын болон Ñ‚Ó©Ñ?өв болон бүртгÑ?лийн формат, үйл Ñ?вцад шинÑ?члÑ?л техник туÑ?лалцааны Ñ?Ñ?двийн талаар дурьдана. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ хийж одоогийн тогтолцоонд буй Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н Ñ?ул талыг Ñ?Ñ?двийг ач холбогдлоор нь бүлÑ?глÑ?н дараагийн 2 жилд арилгахад дÑ?мжлÑ?г үзүүлÑ?Ñ… боломжтой юм. (2012-2013) БанкнааÑ? хөтөлбөрчилÑ?Ñ?н арга Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ? Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлнÑ?. ГÑ?вч, Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?Ñ?дÑ?в Ñ?лангуÑ?а Ñ‚Ó©Ñ?вийн 2 дахь жилд Ñ?рчимтÑ?й хөгжил, харилцан тохиролцол ТӨСӨВ ХООРОÐ?ДЫÐ? Ð¥Ð?РИЛЦÐ?Ð? болон шинÑ? мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л, мÑ?длÑ?гÑ?Ñ?Ñ? хамааран өөрчлөгдөж Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын харилцаа. болох юм. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн зарлагын үүрÑ?г хариуцлагын давхцлыг бодит байдалд Ñ…Ñ?рхÑ?н шийдвÑ?рлÑ?ж байгааг тодорхойлох Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… 5.1 БОГИÐ?О ХУГÐ?ЦÐ?Ð?Ð?Д ХИЙХ үйлчилгÑ?Ñ?ний үр ашиг, Ñ‚Ñ?гш байдалд одоогийн чиг СУДЛÐ?ГÐ?Ð?Ð?Ы Ð?ЖИЛ БÐ? ТЕХÐ?ИК үүргийн хуваарилалт Ñ…Ñ?рхÑ?н нөлөөж байгаа, Ñ‚Ó©Ñ?вийн ТУСЛÐ?ЛЦÐ?Ð? удирдлага болон үйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?лтийг Ñ?айжруулахын тулд Ñ?мар журам, зохицуулалтыг Ñ?айжруулах 104. Өмнөх бүлÑ?гт нийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?иÑ?темийн шаардлагатайг тодруулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ñ?ул талуудыг тодорхойлÑ?он. Дараах гурван аÑ?уудлыг Ñ?аралтай авч үзÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдлийг байршуулах болон дүүргүүдийн хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт дÑ?мжлÑ?г үзүүлÑ?Ñ…. ТөÑ?өв (1) Төрийн үйлчилгÑ?Ñ?ний ил тод байдлыг Ñ?айжруулах хоорондын харилцааны хувьд цаашид Ñ?удалгаа хийхдÑ?Ñ? үүднÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөлт, бүртгÑ?лийн тогтолцоог нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? дүүргүүдÑ?д хийх хөрөнгө оруулалтын техник туÑ?лалцааны дÑ?мжлÑ?гтÑ?йгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?айжруулах; Ñ?анхүүжилт, Ñ?лангуÑ?а үйл ажиллагааны илүүдÑ?л (2) Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүрÑ?г хоорондын Ñ‚Ó©Ñ?вийн болон Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргаанд хуваарилÑ?ан хөрөнгийн харилцааны аÑ?уудлыг нарийвчлан шинжилÑ?нÑ?Ñ?Ñ€, Ñ?дийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн төрлийн (Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн заÑ?гийн үр ашиг, орон нутгийн Ñ‚Ñ?гш байдал болон татвар г.м) талаар авч үзÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Мөн түүнчлÑ?н Ñ?анхүүгийн гүйцÑ?тгÑ?лийг дÑ?Ñ?шлүүлÑ?хийн тулд Ñ‚Ó©Ñ?вийн дараах аÑ?уултад хариулт өгөх Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? харилцааг Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ?айжруулах арга замыг тодорхойлох; дүүргүүдÑ?д хөрөнгө оруулалтын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг (3) Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн орлогын удирдлага, хуваарилахдаа Ñ?мар шалгуурыг баримталдаг вÑ? орлого төвлөрүүлÑ?лт, мөн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?лд дүн ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, Ñ?мар дүүрÑ?г, Ñ?агаад Ñ?үүлийн жилүүдÑ?д орон шинжилгÑ?Ñ? хийх. нутгийн үйлчилгÑ?Ñ?нд зориулÑ?ан нийÑ?лÑ?лийн хөрөнгө оруулалтааÑ? хүртÑ?ж байв? ДүүргүүдÑ?д хөрөнгийн Ñ?анхүүжилт хийхдÑ?Ñ? Ó©Ó©Ñ€ Ñ?мар шалгуур үзүүлÑ?лтийг Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? ОДООГИЙÐ? харгалзан үзÑ?ж болох вÑ?? Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л ТОГТОЛЦООÐ?Ы СУЛ ТÐ?ЛУУД ба зарлагын оновчтой гүйцÑ?тгÑ?л дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… үйлчилгÑ?Ñ?ний чанарыг Ñ?айжруулахад дÑ?мжлÑ?г болох Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний 9 дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн формат, Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…, дÑ?мжлÑ?г болох бол Ñ?аж? Ñ?анхүүгийн тайлагналын одоогийн тогтолцоог нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?айжруулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ХотооÑ? үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ?г Дүүргүүд Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардлаа Ñ…Ñ?рхÑ?н зохицуулж Ñ‚Ó©Ñ?өвт илүү нÑ?Ñ?лттÑ?й, ил тод, тодорхойлон харуулах байгааг тодохойлох нь чухал. Үүний тулд нийÑ?лÑ?л, шаардлагатай байна. Мөн түүнчлÑ?н Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого, дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн батлагдÑ?ан орлого, зарлагыг түүний гүйцÑ?тгÑ?лтÑ?й харьцуулах шаардлагатай. 43 ЭнÑ? Ñ?удалгааны үр дүнд Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лийг Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй (b) Ñ?айжруулахын тулд юу хийх, Ñ‚Ó©Ñ?вийн илүүдÑ?л гарч үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд загвар болохуйц өртөг зардлын буй цаад учир шалтгааны олж тогтооход туÑ? болно. хувьд нÑ?н үр дүнтÑ?й Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлж буй орон нутгийн ТөрийнүйлчилгÑ?Ñ?ний чанарыг Ñ?айржуулахад Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйлчилгÑ?Ñ? байна уу? гүйцÑ?тгÑ?л чухал үүрÑ?г гүйцÑ?тгÑ?нÑ?. (c) Дүүргийн үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ?ний хүртÑ?Ñ?мж нь бодит байдал дÑ?Ñ?Ñ€ Ñ…Ñ?Ñ€ байна, орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийг Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ…Ñ?д одоогийн Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ДҮҮРГҮҮДИЙÐ? СÐ?Ð?ХҮҮГИЙÐ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн тогтолцоо аль Ñ…Ñ?Ñ€ үр ашигтай вÑ?? Мөн БÐ?ЙДÐ?Л (d) Бодит байдалд нийÑ?лÑ?л болон дүүргүүдийн хувьд Ð?ийÑ?лÑ?лийн 9 дүүргийн Ñ?анхүүгийн байдалд цаашид орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, нарийн Ñ?удалгаа хийх нь зүйтÑ?й.ДүүрÑ?г туÑ? бүрийн түүний гүйцÑ?тгÑ?лдодоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл Ñ?вц Ñ…Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүгийн байдлыг (үйл ажиллагаан болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн нөлөөлж байна? ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, Хотын Ñ?тратеги хөрөнгө оруулалтад) нарийн Ñ?удалж, нийÑ?лÑ?лийн төлөвлөгөө болон Дүүргийн үйл ажиллагааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?анхүүгийн удирдлага, түүний үзүүлÑ?Ñ… төлөвлөгөө Ñ…Ñ?Ñ€ зÑ?Ñ€Ñ?г Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гждÑ?г вÑ?? үйлчилгÑ?Ñ?нд нөлөөлж буй гол хүчин зүйлийг тодорхойлох нь зүйтÑ?й. ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХҮРГЭЛТИЙÐ? ҮР Ð?ШИГ ТӨСВИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ГҮЙЦЭТГЭЛ БОЛОÐ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ‚Ó©Ñ?вийн зардлын үр ашигт УДИРДЛÐ?ГÐ? тулгарч буй бÑ?рхшÑ?Ñ?л болон боломж.Ð?ийÑ?лÑ?л хот нь 9 дүүрÑ?гтÑ?йг харгалзан үзÑ?ж гол гол үйлчилгÑ?Ñ?г нÑ?гжийн Орон нутгийн орлого бүрдүүлÑ?лт ба улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт зардлын47 хувьд харьцуулан Ñ?удлах боломжтой. төвлөрүүлÑ?Ñ… шилжүүлÑ?г. ТөÑ?вийн орлогын удирдлагын Ð?ийÑ?лÑ?л, түүний дүүргүүдийн аль нÑ?г нь тодорхой талаар мөн нийÑ?лÑ?л, дүүргийн орлого бүрдүүлÑ?лтийн үйлчилгÑ?Ñ?г зардлын хувьд үр ашигтай байдлаар үзүүлж гүйцÑ?тгÑ?лийн үр ашигт ажиллагаанд Ñ?удалгаа хийх байгаа Ñ?Ñ?Ñ?Ñ… үр ашигтай байгаа бол түүнийг буÑ?ад шаардлага байна. ЯлангуÑ?а орон нутгийн өөрийн дүүргүүд болон нийÑ?лÑ?лийн хувьд загвар үйлчилгÑ?Ñ? орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ мөн улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт шилжүүлÑ?Ñ… болгон ашиглах боломжтой Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа орлого зÑ?Ñ€Ñ?гт гол анхаарлаа хандуулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й нь орлого төвлөрүүлдÑ?г болон төвлөрүүлдÑ?ггүй (батлагдÑ?ан Ñ‚Ó©Ñ?вийн боÑ?го зÑ?Ñ€Ñ?г). ТүүнчлÑ?н орон үйлчилгÑ?Ñ?г хамарна. ШинжилгÑ?Ñ? хийхдÑ?Ñ? зардлыг нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? тухайн жилд төвлөрүүлÑ?Ñ… орлогын үйл ажиллагаа ба заÑ?вар арчилгаа түүнчлÑ?н үйлчилгÑ?Ñ? боÑ?гыг Ñ…Ñ?рхÑ?н тодорхойлдог Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ бодолго нь орлого үзүүлÑ?хмөн ерөнхий захиргааны зардал гÑ?ж Ñ?лгаж төвлөрүүлÑ?Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?рхÑ?н нөлөөлж буйг тодорхойлох нь үзÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Цаашлаад, нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн чухал. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, Ñ‚Ó©Ñ?вийн өөрийн орлогын гүйцÑ?тгÑ?л үйлчилгÑ?Ñ?ний үр ашгийг Ñ?айжруулахад тулгарч буй нь орлого хуваалтын гүйцÑ?тгÑ?лÑ?Ñ?Ñ? давуу байгаа Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? бÑ?рхшÑ?Ñ?л болон боломжийг Ñ?удлах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ð?ийÑ?лÑ?л болон түүний еÑ?өн дүүргүүдийн хуваах Ñ?удалгааны гол аÑ?уудал нь Ñ?онгоÑ?он үйлчилгÑ?Ñ?ний үйл татварыг бодвол буÑ?ад татварын түвшинг өндөр ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?ний зардлын тооцоог тогтоодог Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ аÑ?уултанд хариулж чадÑ?анаараа хийх Ñ?вдал юм.ТөÑ?вийн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?лийг бодлого боловÑ?руулагчдад орлогын хуваарилалт, орон баримжаа үзүүлÑ?лт болгон ашиглаж үйлчилгÑ?Ñ?ний нутгийн орлого төвлөрүүлÑ?лтийг Ñ?айжруулах арга зам оновчтой гүйцÑ?тгÑ?лийг тодрохойлж болох юм. зÑ?Ñ€Ñ?г аÑ?уудлыг шийдÑ?Ñ…Ñ?д дÑ?мжлÑ?г болно. 47 Ð?ийлүүлж байгаа үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?тандарт болон бодит зардлын Ñ?лгааг гаргах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ТулгамдÑ?ан аÑ?уудал нь, 5.2 ДУÐ?Д ХУГÐ?ЦÐ?Ð?Ð?Д ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ орон нутгын захиргаа үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?тандартыг нÑ?гжийн СУДÐ?ЛГÐ?Ð? зардалтай уÑ?лдуулан тогтоогоогүй, мөн үйлчилгÑ?Ñ?ний бодит зардлыг тодорхойлох зардалын бүртгжлийн Дунд хугацаанд Ñ?удалгааны дөрвөн гол аÑ?уултад Ñ?иÑ?тем байхгүй байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ?, Ñ?нÑ? Ñ?удалгаа нь тухайн анхаарлаа хандуулах шаардлагатай. Үүнд: үйлчилгÑ?Ñ?Ñ‚Ñ?й хамааралтай байж болох үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ‚Ó©Ñ?вийн болон Ñ?анхүүгийн тайлан дÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?Ñ… (a) Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй үйлчилгÑ?Ñ?46 нь шаардлагатай болÑ?он. Ядаж нÑ?гжийн бодит зардлыг Ñ…Ñ?Ñ€ тогтвортой вÑ?? тодорхойлохдоо одоо хийгдÑ?ж байгаа үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ?тандартад тулгуурлан хийж болох юм. 46 ЭнÑ? Ñ?удалгаанд орлого төвлөрүүлдÑ?г болон төвлөрүүлдÑ?ггүй үйлчилгÑ?Ñ?г хамруулна. 44 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ ҮйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?гч байгууллага болон нийÑ?лÑ?л, нутгийн татвар, уÑ?лын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох Ñ?анхүүгийн дүүргүүдийн захиргаа хоорондын Ñ‚Ó©Ñ?вийн харилцаанд дÑ?мжлÑ?гийн хөрөнгөөр Ñ?анхүүжүүлдÑ?г. ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, шинжилгÑ?Ñ? хийнÑ?. Уг шинжилгÑ?Ñ? нь дараах чухал халдварт өвчнөөÑ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…, олон нийтийн аÑ?уултыг хамруулÑ?ан байх шаардлагатай. Үүнд: хотын аюулгүй байдал, байгаль орчныг хамгаалах, нийгмийн захиргаанд үйлчилгÑ?Ñ? нийлүүлж буй компаниудын халамжийн үйлчилгÑ?Ñ? нь орон нутгийн татвар, Ñ?анхүүгийн байдал Ñ?мар байгаа? ЭнÑ? нь нийÑ?лÑ?л, Ñ‚Ó©Ñ?өв хоорондын шилжүүлÑ?г, улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох дүүргүүдийн Ñ?анхүүгийн байдалд Ñ…Ñ?рхÑ?н нөлөөлж Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?гÑ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжигдÑ?нÑ?. ҮйлчилгÑ?Ñ?ний байгаа? ЖишÑ?Ñ?лбÑ?л, нийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€, хатуу хог хаÑ?гдлын үйл ажиллагааны ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал нь, үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлж буй компаниудын үйл ажиллагаа тухайлбал, гудамжны гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г нь гÑ?Ñ€Ñ?л, цахилгааны нь өөрийгөө Ñ‚Ñ?тгÑ?ж чаддаг Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…, Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ компаниуд нь нÑ?мÑ?лт хураамжийн орлогооÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?ж болно. нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн татааÑ?ааÑ? хамааралтай Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? ГÑ?вч, Ñ?нÑ?хүүбайгууллага хоорондын зохицуулалтыг Зарим дүүргÑ?д зарлагын үүрÑ?г ихÑ?Ñ?Ñ? шалтгаалан хийх нь мөн хүндрÑ?лтÑ?й байж болно. Ерөнхийдөө, дүүрÑ?г хооронд Ñ‚Ó©Ñ?вийн баланÑ? алдагдаж байгаа Ñ?Ñ?Ñ?Ñ… Ñ?нÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ дүн шинжилгÑ?Ñ? нь орлого бүрдүүлдÑ?ггүй (жишÑ?Ñ?лбÑ?л, замын түгжрÑ?л Ñ?Ñ?вÑ?л агаарын бохирдол) үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д тулгарч байгаа Ñ?анхүүгийн болон Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?в чиг үүргийн хуваарилалт Ñ?айжирвал (орлогын Ñ?Ñ… удирдлагын хүндрÑ?лтÑ?й аÑ?уудлуудыг тодорхойлоход Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рий зохицуулалт Ñ?айжирÑ?наар), нийÑ?лÑ?лд байдал дÑ?мжлÑ?г үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д чиглÑ?гдÑ?Ñ?н болно. дÑ?Ñ?рдÑ?Ñ… Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? ҮйлчилгÑ?Ñ? хүргÑ?Ñ… зардлын үр ашгийг Ñ?айжруулах урамшуулал хөшүүрÑ?г байгаа Ñ?Ñ?Ñ?Ñ…? Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ҮЙЛЧИЛГЭЭÐ?ИЙ БОДИТ БÐ?ЙДÐ?Л, Ð¥Ð?МРÐ?Ð¥ ХҮРЭЭ ОРЛОГО БҮРДҮҮЛДЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭÐ?ИЙ Ð?ийÑ?лÑ?лийн үйлчилгÑ?Ñ?ний хамрах хүрÑ?Ñ?, чанар. ТОГТВОРТОЙ БÐ?ЙДÐ?Л Хотын захиргааны ажил, үйлчилгÑ?Ñ?ний хамрах хүрÑ?Ñ?, Судалгаагаар тодорхой үйлчилгÑ?Ñ?ний хувьд одоогийн чанарыг тодорхойлохын тулд цаашид Ñ?удалгааны «үйл ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?ний» зардлыг ажил хийгдÑ?Ñ… Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ЭнÑ? Ñ?удалгаа нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн харьцуулÑ?наар үйлчилгÑ?Ñ?ний тогтвортой байдал болон орлого бүрдүүлдÑ?г болон бүрдүүлдÑ?ггүй ажил, орлого төвлөрүүлÑ?Ñ… ажлын үр ашгийг тодорхойлно. үйлчилгÑ?Ñ?г газар зүйн байршил, түүний хамрах хүрÑ?Ñ?г ТүүнчлÑ?н үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?гч Ñ?тгÑ?Ñ?д нÑ?гтлан бодох нь харгалзан үзÑ?ж үйлчилгÑ?Ñ?ний гүйцÑ?тгÑ?л болон бүртгÑ?лийн дагуу үзүүлÑ?Ñ?н ажил, үйлчилгÑ?Ñ?нийхÑ?Ñ? Ñ‚Ñ?гш байдлыг тодруулна. ЭнÑ?Ñ…Ò¯Ò¯ Ñ?удалгаа нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн өртгийг бүртгÑ?дÑ?г Ñ?Ñ?Ñ?хийг Ñ?удална. ТБУСТХ-иар орон үйлчилгÑ?Ñ?ний чанарыг Ñ?айжруулах үндÑ?Ñ? болох, хотын нутгийн захиргааг үзүүлÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ?нийхÑ?Ñ? өртгийг удирдлагуудааÑ? хөрөнгө оруулалт, Ñ?анхүүжилтийн тооцохыг шаарддаг. Хуулийн зүйл 26-д УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн талаар оновчтой шийдвÑ?Ñ€ гаргахад нь дÑ?мжлÑ?г үзүүлÑ?Ñ… зорилготой. ТүүнчлÑ?н улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? орон нутгийн байгууллагын бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүний өртгийг түүнийг хөрөнгө оруулалтын дунд хугацааны бодлогыг нийлүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарах бүртгÑ?лийн аккруÑ?л Ñ?ууриар Ñ?айжруулахад дÑ?мжлÑ?г үзүүлнÑ?. тооцÑ?он бодит зардлын Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ?Ñ€ буюу удирдлагын зардал, хөрөнгийн төлбөрийг оролцуулан тогтооно гÑ?Ñ?Ñ?н байна. . ОРОÐ? Ð?УТГИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГӨ ОРУУЛÐ?ЛТЫÐ? ТӨЛӨВЛӨЛТ БÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? ҮЙЛ ЯВЦ ОРЛОГО БҮРДҮҮЛДЭГГҮЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭÐ?ИЙ ТОГТВОРТОЙ БÐ?ЙДÐ?Л Орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт ба Ñ‚Ó©Ñ?вийн цагалбар. Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл Ñ?вц Орлого бүрдүүлдÑ?ггүй ажил, үйлчилгÑ?Ñ?нд туÑ?гай нь нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдийн хөрөнгө оруулалтын анхаарал хандуулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. ЭнÑ? ангилалд Ñ?лануÑ?а төлөвлөлтөд Ñ…Ñ?рхÑ?н нөлөөлж байгааг Ñ?удлах нь нийÑ?лÑ?л, дүүргүүдÑ?Ñ?Ñ? үзүүлж буй ихÑ?нх үйлчилгÑ?Ñ? чухал юм. Зарим хөрөнгө оруулалт нь орон нутгийн нь хамрагдана. ШинжилгÑ?Ñ?г хийхдÑ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вийн урÑ?гал Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ Ñ?анхүүжигдÑ?Ñ… боловч ихÑ?нх нь улÑ?ын болон үйл ажиллагаа ба ашиглалт хамгаалалтын зардал, Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?нÑ?. ГÑ?Ñ?Ñ?н Ñ…Ñ?дий ч улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн Ñ?анхүүжилтийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг харьцуулна. Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… хөрөнгө оруулалтын төрөл түүний ҮйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д шаардлагатай урÑ?гал болон боÑ?гын талаар нилÑ?Ñ?д Ñ?айн тодруулах Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гтÑ?й. Орон боломжтой буÑ?ад Ñ?анхүүгийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг тогтооход нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийн хүндрÑ?лтÑ?й байгаа учир нь Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?г орон БҮЛЭГ 5. ЦÐ?Ð?ШИД ХИЙХ СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Ы ТÐ?ЛÐ?Ð?Р СÐ?Ð?Ð?Л ЗӨВЛӨМЖ 45 хувьд дүүргүүд нь үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө нÑ?г Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ Ñ‚Ó©Ñ?вийн үйл ажиллагаа нь Ñ?аж орон нутгийн жилÑ?Ñ?Ñ€, нийÑ?лÑ?л нь Хөгжлийн Ñ?тратеги төлөвлөгөөг зарцуулалтын төлөвлөгөө болон Ñ‚Ó©Ñ?вийн гүйцÑ?тгÑ?лд 3 жилÑ?Ñ?Ñ€ бÑ?лтгÑ?дÑ?г байна. ГÑ?вч Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ төлөвлөгөөг нөлөөлж байна вÑ?? ЖишÑ?Ñ? нь, Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ?тратеги Ñ?анхүүжүүлÑ?Ñ… Ñ?мар ч баталгаа байхгүй, дүүрÑ?г төлөвлөгөө болон дүүргүүдийн үйл ажиллагааны бүрт шаардлагатай байгаа хөрөнгийн дÑ?мжлÑ?гийн төлөвлөгөө Ñ…Ñ?рхÑ?н Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гждÑ?г вÑ?? доод Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?г урьдчилан тооцÑ?он Ñ‚Ó©Ñ?өөлөл байхгүй байна. Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ?анхүүжилт нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн цагалбараар Ñ?вагдахёÑ?той байдаг бөгөөд үүндÑ?албарын 5.3. Ð?ИЙСЛЭЛД ҮЗҮҮЛЭХ ДЭЛХИЙÐ? Ñ?ам, СЯ, заÑ?гийн газар болон УИХ-ын Ñ…Ñ?налт хамаарна. БÐ?Ð?КÐ?Ы ДЭМЖЛЭГ Ð?өөцийн хуваарилалтыг Ñ‚Ó©Ñ?вийн циклийн шат бүрт шийддÑ?г тул жил бүрт Ñ…Ñ?дий Ñ…Ñ?Ñ€ хөрнгө оруулалтын ДÑ?лхийн банк нь техник туÑ?лалцааны хүрÑ?Ñ?нд Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?ртÑ?й байх нь тодорхойгүй. ИймÑ?Ñ?Ñ? Орон Банкны 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилд нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… нутгын Ñ?анхүүжилт болон Ñ‚Ñ?дгÑ?Ñ?рийн гүйцÑ?тгÑ?лийг үйлчилгÑ?Ñ?ний нÑ?Ñ?лттÑ?й, ил тод байдлыг Ñ?айжруулахын Ñ?удалгаан дÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?н шалгах ётой. Ð?ийÑ?лÑ?л болон тулд одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн төлөвлөлт, бүртгÑ?лийн дүүргүүдийн Ñ?даж хөрөнгийн шилжүүлгийн доод Ñ?иÑ?темийг Ñ?айжруулахад шаардлагатай аÑ?уудлуудаар түвшинг тооцоод нийлүүлж байхын тулд бодлого дÑ?мжлÑ?г үзүүлнÑ?. зохицуулалт шаардлагатай байна. 2013 оны Ñ‚Ó©Ñ?вийн жилд үйлчилгÑ?Ñ?ний хамрах хүрÑ?Ñ?, чанарт анхаарлаа хандуулж болох боловч нийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? тавьÑ?ан Ñ…Ò¯Ñ?Ñ?лтийн дагуу өөрчлөгдөж болно. Одоогийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжиж байгаа хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн боÑ?оо удирдлагтай нөхцөлд орон нутгийн захиргаа нь хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өв төлөвлөлт болон Ñ?анхүүжилтийн Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?гÑ?Ñ? тодорхойлох боломжгүй шахам юм. ТÑ?гÑ?Ñ…Ñ?Ñ?Ñ€ 46 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ ЭнÑ? Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?г нь 2 хавÑ?ралт бүлÑ?гтÑ?й. ХавÑ?ралт нÑ?гд бÑ?лÑ?н Ñ?анхүүжилтийн бодит байдлыг тодорхойлоход төвөгтÑ?й байгаа Ñ‚Ó©Ñ?вийн мÑ?дÑ?Ñ?ллийг уг Ñ?удалгаанд зориулан байна. шинÑ?Ñ?Ñ€ ангилан, Ñ?айжруулÑ?ан мÑ?дÑ?Ñ?ллийг үзүүлÑ?в. ДÑ?Ñ?рх дүгнÑ?лт нь дүүргүүдийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайланд мөн ХавÑ?ралт хоёрт Ð?ийÑ?лÑ?лийн болон дүүргүүдийн орлого хамаарна. ТүүнчлÑ?н дүүргүүд нь татварын болон зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн одоо ашиглаж буй тайлангийн татварын буÑ? орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийг Ñ?лгаж авч үздÑ?ггүй. бүтцÑ?Ñ?Ñ€ үзүүлÑ?в. ЭдгÑ?Ñ?Ñ€ хавÑ?ралтаар үзүүлÑ?Ñ?н ЭнÑ? нь дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайланг илүү ил тод буÑ? мÑ?дÑ?Ñ?ллийн харьцуулалт нь Ñ‚Ó©Ñ?вийн ангилалын бүтцийг болгож байна (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.5). Ñ?айжруулÑ?наар Ñ‚Ó©Ñ?вийн мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л илүү нÑ?Ñ?лттÑ?й, ил тод болж Ð?ийÑ?лÑ?лийн Санхүүгийн талаар илүү тодорхой дүгнÑ?лт хийх боломж олгохыг илтгÑ?ж байна. ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? ТөÑ?вийн тайланг Ñ?айжруулÑ?наар орлого болон зарлагыг Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайлангын бүтцÑ?Ñ?Ñ? харахад, тайлагнахад үзүүлÑ?Ñ… гол Ñ?лгаа болон давуу талуудыг жилÑ?Ñ?Ñ? жилд Ñ?анхүүгийн тайлангаа Ñ?айжруулах дор тайлбарлав. ажил хийж байгаа нь харагдаж байна.ГÑ?хдÑ?Ñ?, доор өгүүлÑ?нÑ?Ñ?Ñ€ Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын одоогийн тайлангийн бүтцийг нÑ?лÑ?Ñ?д Ñ?айжруулах шаардлагатай. ОРЛОГО Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн тайлан нь мөнгөний урÑ?галд Одоогийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын тайлан нь урÑ?гал болон Ñ?уурилдаг боловчтөÑ?вийн зарлагын тайланд баланÑ?ын хөрнгийн орлогын Ñ?лгааг нарийн гаргадаггүй. зарим үндÑ?Ñ?н Ñ?лемент байгаа (үндÑ?Ñ?н хөрөнгө, ЖишÑ?Ñ? нь, Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар болон авто Ó©Ñ€ төлбөр г.м). ЖишÑ?Ñ? нь, Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.2-ооÑ? 2011 Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн тавтар нь хөрөнгийн зарлагыг онымөнгөн Ñ?уурьтай зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?өвт үндÑ?Ñ?н хөрөнгө Ñ?анхүүжүүлдÑ?г боловч урÑ?гал орлогод тайлагнадаг. болон Ó©Ñ€ төлбөрийг Ñ…Ñ?рхÑ?н нÑ?гтгÑ?Ñ?нийг харж болно. Хөрөнгийн орлогын бүтцийг (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?2.3) авч ЭдгÑ?Ñ?рийг зөвхөн бÑ?лÑ?н мөнгөний урÑ?гал Ñ…Ñ?лбÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€ үзвÑ?л “өмч хувьчлалынâ€? болон “хөрөнгө худалдÑ?аныâ€? авч үзÑ?Ñ… Ñ‘Ñ?той. орлогооÑ? бүрдÑ?ж байна. ЭнÑ? ангилал нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн урÑ?гал орлогыг Ñ…Ñ?Ñ‚ илүү, хөрөнгийн орлогыг дутуу Одоогын Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?ж байгаа урÑ?гал зарлагын тайлан тооцоолох байдал Ò¯Ò¯Ñ?гÑ?ж байгаа нь Ð?ийÑ?лÑ?лийн нь бүтÑ?ц, ангилалын хувьд маш хангалтүй зардлын Ñ?анхүүгийн байдлыг гажуудуулан харуулж байна. жагÑ?аалт Ñ…Ñ?лбÑ?ртÑ?й байна. ЖишÑ?Ñ? нь, ерөнхий удирдлагын зардал болон Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? иргÑ?дÑ?д үзүүлÑ?Ñ?н ТөÑ?вийн урÑ?гал орлогын одоогийн ангилал нь “өөрийн үйлчилгÑ?Ñ?ний зардлаар харуулÑ?ан Ñ?мар ч тайлан орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€? болон “гадны Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€? хоёрын байхгүй. Одоогийн урÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?өв нь худалдаж авÑ?ан Ñ?лгааг гаргаж харуулахгүй байна. ЖишÑ?Ñ? нь, нÑ?Ñ?ллтÑ?й, бараа материалын зардлын жагÑ?аалт болон Ñ…Ñ?д Ñ…Ñ?дÑ?н ил тод байдлыг хангах үүднÑ?Ñ?Ñ? улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? орж үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ… зардлыг хамт харуулÑ?ан байдаг. байгаа “татвар хуваалтынâ€? орлого нь өөрийн орлоготой ҮүнÑ?Ñ?Ñ? гадна, зарим нÑ?г ангилал нь Ñ…Ñ?Ñ‚ ерөнхий нÑ?гтгÑ?гдÑ?Ñ… учиргүй (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.1). байна. ЖишÑ?Ñ? нь, жагÑ?аалтад орÑ?он “Төрийн өмнөөÑ? Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн орлогын одоогийн гүйцÑ?тгүүлÑ?Ñ?н ажил үйлчилгÑ?Ñ?ний хөлÑ?â€?, “буÑ?ад үйл ангилал нь хөрөнгийн “өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€? ажиллагаа болон хөтөлбөрүүдâ€? гÑ?Ñ?Ñ?н ангилал нь тухайн болон “гадны Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€â€? хоёрын Ñ?лгааг гаргаж Ñ‚Ó©Ñ?өв юунд зарцуулагдÑ?ан талаар Ñ?мар ч мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л харуулахгүй байна. ЖишÑ?Ñ? нь, хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?өвт өгөхгүй байна. ҮүнтÑ?й адилаар зарлагын Ñ…Ñ?Ñ?Ñ?гт “Ñ?албарын Ñ?амны хөрөнгө оруулалтын шилжүүлÑ?гâ€?, туÑ?гай Ñ?ангааÑ? Ñ?анхүүжÑ?Ñ?н тодорхой үйлчилгÑ?Ñ? гÑ?хийн “Монгол улÑ?ыг хөгжүүлÑ?Ñ… Ñ?ангийн шилжүүлÑ?гâ€? болон оронд Ñ?анхүүжилтийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ гÑ?Ñ… мÑ?Ñ‚ ойлгомжгүй авто Ñ‚Ñ?Ñ?вррийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, замын хураамж зүйлÑ? байдаг (“орон нутгийн нөөцийн Ñ?анâ€? “мөнгөн зÑ?Ñ€Ñ?г “өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийгâ€? Ñ?лган харуулахгүй байгаа хөрөнгийн Ñ?хний үлдÑ?гдÑ?лâ€? г.м). (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?2.3 болон Ð?1.1) тул Ð?ийÑ?лÑ?лийн хөрөнгийн 47 Цаашилбал, хавÑ?ралт 2-Ñ‚ харуулÑ?наар урÑ?гал зардалын Ил тод байдлын хувьд хөрөнгийн зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн Ñ‚Ó©Ñ?өв нь Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? зарцуулж байгаа гол гол бүтÑ?ц нь үйл ажиллагааны Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? илүү Ñ…Ñ?згаарлагдмал үйлчилгÑ?Ñ?ний үйл ажиллагаа ба заÑ?вар үйлчилгÑ?Ñ?нд байна (Ñ…Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?2.2). Үүнд Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ?н Ñ…Ñ?дий Ñ…Ñ?мжÑ?Ñ?ний зардалгарÑ?ныг тодорхой харуулаагүй. хөрөнгө оруулалт Ñ…Ñ?Ñ€ зÑ?Ñ€Ñ?г гүйцÑ?тгÑ?лтÑ?й байÑ?ан, ТөÑ?өвт ерөнхий удирдлагын хүний нөөц болон Ñ?нÑ? Ñ?анхүүжилт нь үйлчилгÑ?Ñ?ний аль Ñ?албарт илүү үйлчилгÑ?Ñ? үзүүлÑ?Ñ…Ñ?д гарах зарцуулалтыг Ñ?лгаж ангилж ашиг туÑ?тай байÑ?ан талаар маш бага мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л байдаг. өгөөгүйгÑ?Ñ?Ñ? болоод Ñ?дгÑ?Ñ?Ñ€ үйлчилгÑ?Ñ?ний Ñ‚Ó©Ñ?өвт ЖишÑ?Ñ? нь, 2011 оны тайланд Ð?ийÑ?лÑ?лийн “өөрийн өртгийг тодорхойлох боломжгүй байна. ТиймÑ?Ñ?Ñ? Ñ‚Ó©Ñ?вөөр Ñ?анхүүжÑ?Ñ?нâ€? хөрөнгө оруулалтыг л туÑ?гаÑ?ан. одоогын байгаа байдлаар зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?өв нь шийдвÑ?Ñ€ ЭнÑ? хөрөнгө оруулалтааÑ? орон нутгийн Ñ?мар үйлчилгÑ?Ñ? гаргах, өртгийн үр ашиг болон үр дүнг Ñ…Ñ?нах, үнÑ?лÑ?Ñ… Ñ?Ñ?вÑ?л Ñ?мар дÑ?д бүтÑ?ц ашиг туÑ? хүртÑ?Ñ?нийг тодорхойлох арга Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?Ñ?л болж чадахгүй байна. боломжгүй юм. ЗаÑ?аглал хоорондын Ñ?анхүүгийн шилжүүлгийг (УлÑ?, Ð?ийÑ?лÑ?л, ДүүрÑ?г г.м) ихÑ?нхдÑ?Ñ? мÑ?дүүлÑ?Ñ?гүй байдаг. ЖишÑ?Ñ? нь, Ñ‚Ó©Ñ?өвт Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт болон Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? дүүргүүдÑ?д олгох шилжүүлÑ?г аль нь ч туÑ?гагдаагүй байдаг. 48 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭнÑ? Ñ?удалгаанд зориулан ангилÑ?ан орлогын болон зарлагын үзүүлÑ?лт. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.1. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлого, 2003-2011, (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011  ОРЛОГО                   ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР                   1. ТÐ?ТВÐ?Р:                   1.1 ЦÐ?ЛИÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р             68.844.3 90.084.7 135.527.8 1.2 ТОДОРХОЙЛОХ БОЛОМЖГҮЙ ОРЛОГЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 705.8 1.395.7 1.625.5 829.5 798.7 952.1 1.038.3 1.226.1 1.616.1 1.3 ХУВИÐ?РÐ?Ð? ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 931.2 1.453.6 1.503.2 1.583.7 3.636.6 3.745.6 4.189.7 5.437.7 7.340.2 1.4 ÐœÐ?ЛЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 4.9 7.7 8.9 9.8 14.8 24.0 14.2 1.5 0.244 1.5 БУСÐ?Д ОРЛОГЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р   1.790.5 3.236.6 6.378.0 1.443.2 3.117.5 6.029.0 5.343.8 8.784.7 1.6 ҮЛ ХӨДЛӨХ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 2.818.3 3.343.8 3.864.9 4.088.2 4.912.4 5.710.8 6.733.5 8.653.2 10.371.5 1.7 БУУÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 16.2 16.5 17.0 19.6 22.3 25.7 30.5 28.7 33.8 1.8 ХӨРӨÐ?ГӨ БОРЛУУЛСÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 334.6 359.2 655.8 892.7 1.491.5 1.741.4 1.281.8 3.862.3 1.570.7 ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 4.811.2 8.367.2 10.912.1 13.801.8 12.320.0 15.317.5 88.161.6 114.638.4 165.245.4 2. ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖ:                   2.1 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?Ð¥ ТУСГÐ?Й           22.0 28.8 37.3 31.6 ЗӨВШӨӨРЛИЙÐ? ТӨЛБӨР 2.2 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 739.7 579.4 843.0 874.4 335.8 359.8 424.0 628.5 624.8 2.3ТҮГЭЭМЭЛ ТÐ?РХÐ?ЦТÐ?Й Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л 50.0 27.6 37.2 47.1 73.8 83.7 50.0 60.6 68.5 Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 2.4 ГÐ?ЗРЫÐ? ТӨЛБӨР 3.509.9 3.729.4 5.705.3 6.904.5 11.290.8 15.847.8 17.742.8 18.348.7 20.580.0 2.5 УС, РÐ?ШÐ?Ð?Ð? Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 31.2 29.2 187.9 217.0 213.3 266.4 252.6 577.8 721.3 2.6 МОД ТҮЛЭЭ Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 13.5 10.8 13.5 18.5 18.4 18.1 12.1 39.7 74.9 ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖИЙÐ? 4.344.4 4.376.6 6.787.0 8.061.7 11.932.2 16.598.0 18.510.6 19.692.9 22.101.3 ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 3. ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨР                   3.1 ТЭМДЭГТИЙÐ? ХУРÐ?Ð?МЖ 871.4 3.339.8 4.018.1 3.902.2 5.232.9 6.537.7 6.685.3 6.654.0 20.496.8 ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 871.4 3.339.8 4.018.1 3.902.2 5.232.9 6.537.7 6.685.3 6.654.0 20.496.8 4. ТҮРЭЭС 1.020.0 703.1 522.0 682.0 752.0 811.3 759.3 772.1 1.034.7 5. Ð¥Ò®Ò®, ТОРГУУЛЬ 4.243.9 4.395.8 4.966.9 4.856.7 8.722.9 4.511.0 6.910.6 8.625.8 527.1 6. БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО:                   6.1 ТӨРИЙÐ? ӨМЧИТ КОМПÐ?Ð?ИЙ Ð?ООГДОЛ Ð?ШИГ 95.4 67.4 51.7 81.8 132.0 145.1 166.8 111.6 112.9 6.2 ТӨСВИЙÐ? БÐ?ЙГУУЛЛÐ?ГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО 1.376.3 1.634.5 1.443.3 1.098.5 1.540.0 1.628.9 4.898.1 5.337.2 5.997.5 49 50 6.3БУСÐ?Д Ð?Ð?ГИЛÐ?ГДÐ?Ð?ГҮЙ ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО 2.481.7 1.284.0 360.7 181.7 399.0 711.6 856.4 651.3 761.6 БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 3.953.6 2.986.0 1.855.7 1.362.1 2.071.1 2.485.7 5.921.4 6.100.1 6.872.0 7.1 ТÐ?ТВÐ?Р ХУВÐ?Ð?ЛТЫÐ? ОРЛОГО 3.594.5 3.366.0 4.253.2 5.996.2 5.103.3 11.389.9 0,00 0,00 0,00 7.2 УРСГÐ?Л ТӨСӨВТ ОЛГОХ СÐ?Ð?ХҮҮГИЙÐ? ДЭМЖЛЭГ                   УЛСЫÐ? ТӨСВӨӨС ОЛГОХ ШИЛЖҮҮЛГИЙÐ? ДҮÐ? 3.594.5 3.366.0 4.253.2 5.996.2 5.103.3 11.389.9 0,00 0,00 0,00 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 22.839.2 27.534.8 33.315.3 38.662.9 46.134.7 57.651.2 126.948.9 156.483.6 216.277.6 8. УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ           15.093.2 15.446.7 41.140.6 90.820.0 9. МОÐ?ГОЛ УЛСЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ СÐ?Ð?ГИЙÐ?           13.325.2 14.461.0     ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 28.418.4 29.907.7 41.140.6 90.820.0 10. ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ                   ҮҮСВЭР 10.1 ӨМЧ ХУВЬЧЛÐ?ЛЫÐ? ОРЛОГО 1.260.0 1.901.4 1.807.0 1.851.0 2.274.0 3.172.0 375.1 1.332.8 8.316.5 10.2 Ð?ВТО ТЭЭВРИЙÐ? ХЭРЭГСЛИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р, ЗÐ?СЫÐ? 2.285.7 2.873.5 3.073.4 3.251.4 4.051.0 4.744.7 6.056.9 6.458.0 21.261.2 ХУРÐ?Ð?МЖ 10.3 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ?           6.852.4 12.449.2 21.525.9 88.229.4 ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР (Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ТӨСВӨӨС) ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? ЭХ ҮҮСВЭРИЙÐ? 3.545.7 4.774.9 4.880.4 5.102.4 6.325.0 14.769.1 18.881.2 29.316.7 117.807.2 ДҮÐ? Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 3.545.7 4.774.9 4.880.4 5.102.4 6.325.0 43.187.5 48.788.9 70.457.3 208.627.2 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 26.385.0 32.309.7 38.195.7 43.765.4 52.459.8 100.838.8 175.737.9 226.940.9 424.904.9 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн төрийн Ñ?ангааÑ? авÑ?ан 2003-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?н боловÑ?руулав, Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.2. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нийт орлогын өөрчлөлт,2003-2011, хувиар 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011  ОРЛОГО                 ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР                 1. ТÐ?ТВÐ?Р:                 1.1 ЦÐ?ЛИÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 30,9 50,4 1.2 ТОДОРХОЙЛОХ БОЛОМЖГҮЙ ОРЛОГЫÐ? 97,8 16,5 -49,0 -3,7 19,2 9,1 18,1 31,8 ТÐ?ТВÐ?Р 1.3 ХУВИÐ?РÐ?Ð? ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДИЙÐ? 56,1 3,4 5,4 129,6 3,0 11,9 29,8 35,0 ТÐ?ТВÐ?Р 1.4 ÐœÐ?ЛЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 54,8 15,5 10,3 51,7 61,6 -40,7 -88,9 -84,5 1.5 БУСÐ?Д ОРЛОГЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 0,0 80,8 97,1 -77,4 116,0 93,4 -11,4 64,4 1.6 ҮЛ ХӨДЛӨХ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 18,6 15,6 5,8 20,2 16,3 17,9 28,5 19,9 1.7 БУУÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 1,7 2,7 15,4 14,0 15,1 18,7 -5,9 17,7 1.8 ХӨРӨÐ?ГӨ БОРЛУУЛСÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 7,3 82,6 36,1 67,1 16,8 -26,4 201,3 -59,3 ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 73,9 30,4 26,5 -10,7 24,3 475,6 30,0 44,1 2. ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖ:                 2.1 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?Ð¥ ТУСГÐ?Й 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 30,9 29,5 -15,4 ЗӨВШӨӨРЛИЙÐ? ТӨЛБӨР 2.2 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР -21,7 45,5 3,7 -61,6 7,1 17,9 48,2 -0,6 2.3ТҮГЭЭМЭЛ ТÐ?РХÐ?ЦТÐ?Й Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л -44,8 34,8 26,6 56,7 13,4 -40,3 21,3 13,1 Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 2.4 ГÐ?ЗРЫÐ? ТӨЛБӨР 6,3 53,0 21,0 63,5 40,4 12,0 3,4 12,2 2.5 УС, РÐ?ШÐ?Ð?Ð? Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР -6,2 542,0 15,5 -1,7 24,9 -5,2 128,8 24,8 2.6 МОД ТҮЛЭЭ Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР -20,0 24,1 37,6 -0,7 -1,8 -32,7 226,2 88,5 ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖЫÐ? 0,7 55,1 18,8 48,0 39,1 11,5 6,4 12,2 ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 3. ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨР                 3.1 ТЭМДЭГТИЙÐ? ХУРÐ?Ð?МЖ 283,2 20,3 -2,9 34,1 24,9 2,3 -0,5 208,0 ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 283,2 20,3 -2,9 34,1 24,9 2,3 -0,5 208,0 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭÐ?Э СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Д ЗОРИУЛÐ?Ð? Ð?Ð?ГИЛСÐ?Ð? ОРЛОГЫÐ? БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ҮЗҮҮЛЭЛТ 51 52 4. ТҮРЭЭС -31,1 -25,8 30,7 10,3 7,9 -6,4 1,7 34,0 5. Ð¥Ò®Ò®, ТОРГУУЛЬ 3,6 13,0 -2,2 79,6 -48,3 53,2 24,8 -93,9 6. БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО:                 6.1 ТӨРИЙÐ? ӨМЧИТ КОМПÐ?Ð?ИЙ Ð?ООГДОЛ -29,4 -23,3 58,3 61,3 9,9 15,0 -33,1 1,2 Ð?ШИГ Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 6.2 ТӨСВИЙÐ? БÐ?ЙГУУЛЛÐ?ГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО 18,8 -11,7 -23,9 40,2 5,8 200,7 9,0 12,4 6.3БУСÐ?Д Ð?Ð?ГИЛÐ?ГДÐ?Ð?ГҮЙ ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО -48,3 -71,9 -49,6 119,5 78,3 20,4 -23,9 16,9 БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? -24,5 -37,9 -26,6 52,0 20,0 138,2 3,0 12,7 7.1 ТÐ?ТВÐ?Р ХУВÐ?Ð?ЛТЫÐ? ОРЛОГО -6,4 26,4 41,0 -14,9 123,2 -100,0 0,0 0,0 7.2 УРСГÐ?Л ТӨСӨВТ ОЛГОХ СÐ?Ð?ХҮҮГИЙÐ? 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 ДЭМЖЛЭГ УЛСЫÐ? ТӨСВӨӨС ОЛГОХ ШИЛЖҮҮЛГИЙÐ? ДҮÐ? -6,4 26,4 41,0 -14,9 123,2 -100,0 0,0 0,0 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 20,6 21,0 16,1 19,3 25,0 120,2 23,3 38,2 8. УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,3 166,3 120,8 9. МОÐ?ГОЛ УЛСЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ СÐ?Ð?ГИЙÐ? 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8,5 -100,0 0 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,2 37,6 120,8 10. ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ?                 ЭХ ҮҮСВЭР 10.1 ӨМЧ ХУВЬЧЛÐ?ЛЫÐ? ОРЛОГО 50,9 -5,0 2,4 22,9 39,5 -88,2 255,3 524,0 10.2 Ð?ВТО ТЭЭВРИЙÐ? ХЭРЭГСЛИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р, 25,7 7,0 5,8 24,6 17,1 27,7 6,6 229,2 ЗÐ?СЫÐ? ХУРÐ?Ð?МЖ 10.3 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР (Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 81,7 72,9 309,9 ТӨСВӨӨС) ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? ЭХ 34,7 2,2 4,6 24,0 133,5 27,8 55,3 301,8 ҮҮСВЭРИЙÐ? ДҮÐ? Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 34,7 2,2 4,6 24,0 582,8 13,0 44,4 196,1 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 22,5 18,2 14,6 19,9 92,2 74,3 29,1 87,2 Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.1. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.3. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийннийт орлогын бүтÑ?ц, 2003-2011, хувиар 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР                   1. ТÐ?ТВÐ?Р:                   1.1 ЦÐ?ЛИÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 39,17 39,70 31,90 1.2 ТОДОРХОЙЛОХ БОЛОМЖГҮЙ ОРЛОГЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 2,68 4,32 4,26 1,90 1,52 0,94 0,59 0,54 0,38 1.3 ХУВИÐ?РÐ?Ð? ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 3,53 4,50 3,94 3,62 6,93 3,71 2,38 2,40 1,73 1.4 ÐœÐ?ЛЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 0,02 0,01 0,00 0,00 1.5 БУСÐ?Д ОРЛОГЫÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 0,00 5,54 8,47 14,57 2,75 3,09 3,43 2,35 2,07 1.6 ҮЛ ХӨДЛӨХ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р 10,68 10,35 10,12 9,34 9,36 5,66 3,83 3,81 2,44 1.7 БУУÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 0,06 0,05 0,04 0,04 0,04 0,03 0,02 0,01 0,01 1.8 ХӨРӨÐ?ГӨ БОРЛУУЛСÐ?Ы ТÐ?ТВÐ?Р 1,27 1,11 1,72 2,04 2,84 1,73 0,73 1,70 0,37 ТÐ?ТВÐ?РЫÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 18,23 25,90 28,57 31,54 23,48 15,19 50,17 50,51 38,89 2. ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖ:                   2.1 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?Ð¥ ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРЛИЙÐ? ТӨЛБӨР 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,02 0,02 0,01 2.2 Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 2,80 1,79 2,21 2,00 0,64 0,36 0,24 0,28 0,15 2.3ТҮГЭЭМЭЛ ТÐ?РХÐ?ЦТÐ?Й Ð?ШИГТ ÐœÐ?ЛТМÐ?Л Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 0,19 0,09 0,10 0,11 0,14 0,08 0,03 0,03 0,02 2.4 ГÐ?ЗРЫÐ? ТӨЛБӨР 13,30 11,54 14,94 15,78 21,52 15,72 10,10 8,09 4,84 2.5 УС, РÐ?ШÐ?Ð?Ð? Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 0,12 0,09 0,49 0,50 0,41 0,26 0,14 0,25 0,17 2.6 МОД ТҮЛЭЭ Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ы ТӨЛБӨР 0,05 0,03 0,04 0,04 0,04 0,02 0,01 0,02 0,02 ТУСГÐ?Й ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТӨЛБӨР, ХУРÐ?Ð?МЖЫÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 16,47 13,55 17,77 18,42 22,75 16,46 10,53 8,68 5,20 3. ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨР 3,30 10,34 10,52 8,92 9,98 6,48 3,80 2,93 4,82 3.1 ТЭМДЭГТИЙÐ? ХУРÐ?Ð?МЖ 3,30 10,34 10,52 8,92 9,98 6,48 3,80 2,93 4,82 ХЭРЭГЛЭЭÐ?ИЙ ТӨЛБӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 3,87 2,18 1,37 1,56 1,43 0,80 0,43 0,34 0,24 4. ТҮРЭЭС 16,08 13,61 13,00 11,10 16,63 4,47 3,93 3,80 0,12 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭÐ?Э СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Д ЗОРИУЛÐ?Ð? Ð?Ð?ГИЛСÐ?Ð? ОРЛОГЫÐ? БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ҮЗҮҮЛЭЛТ 53 54 5. Ð¥Ò®Ò®, ТОРГУУЛЬ                   6. БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО: 0,36 0,21 0,14 0,19 0,25 0,14 0,09 0,05 0,03 6.1 ТӨРИЙÐ? ӨМЧИТ КОМПÐ?Ð?ИЙ Ð?ООГДОЛ Ð?ШИГ 5,22 5,06 3,78 2,51 2,94 1,62 2,79 2,35 1,41 6.2 ТӨСВИЙÐ? БÐ?ЙГУУЛЛÐ?ГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ ОРЛОГО 9,41 3,97 0,94 0,42 0,76 0,71 0,49 0,29 0,18 6.3БУСÐ?Д Ð?Ð?ГИЛÐ?ГДÐ?Ð?ГҮЙ ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГО 14,98 9,24 4,86 3,11 3,95 2,47 3,37 2,69 1,62 БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ? 13,62 10,42 11,14 13,70 9,73 11,30 0,00 0,00 0,00 7.1 ТÐ?ТВÐ?Р ХУВÐ?Ð?ЛТЫÐ? ОРЛОГО 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.2 УРСГÐ?Л ТӨСӨВТ ОЛГОХ СÐ?Ð?ХҮҮГИЙÐ? ДЭМЖЛЭГ 13,62 10,42 11,14 13,70 9,73 11,30 0,00 0,00 0,00 УЛСЫÐ? ТӨСВӨӨС ОЛГОХ ШИЛЖҮҮЛГИЙÐ? ДҮÐ? 86,56 85,22 87,22 88,34 87,94 57,17 72,24 68,95 50,90 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 14,97 8,79 18,13 21,37 8. УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 13,21 8,23 0,00 0,00 9. МОÐ?ГОЛ УЛСЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ СÐ?Ð?ГИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ШИЛЖҮҮЛЭГ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 28,18 17,02 18,13 21,37 УЛСЫÐ? ТӨСВИЙÐ? ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ДҮÐ?                   10. ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР 4,78 5,88 4,73 4,23 4,33 3,15 0,21 0,59 1,96 10.1 ӨМЧ ХУВЬЧЛÐ?ЛЫÐ? ОРЛОГО 8,66 8,89 8,05 7,43 7,72 4,71 3,45 2,85 5,00 10.2 Ð?ВТО ТЭЭВРИЙÐ? ХЭРЭГСЛИЙÐ? ТÐ?ТВÐ?Р, ЗÐ?СЫÐ? ХУРÐ?Ð?МЖ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 6,80 7,08 9,49 20,76 10.3 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ТӨСВИЙÐ? БУСÐ?Д ӨӨРИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР (Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? ТӨСВӨӨС) 13,44 14,78 12,78 11,66 12,06 14,65 10,74 12,92 27,73 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГЫÐ? ӨӨРИЙÐ? ЭХ ҮҮСВЭРИЙÐ? ДҮÐ? 13,44 14,78 12,78 11,66 12,06 42,83 27,76 31,05 49,10 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Ð?ИЙТ ОРЛОГО Эх Ñ?урвалж: Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гт Ð?1.1. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.4.: Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны нийт орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 Ð?ийÑ?лÑ?лийн дүүргүүд 2009, 2010, 2011, 2009, 2010, 2011, Орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рүүд МЯÐ?ГÐ? MNT МЯÐ?ГÐ? MNT МЯÐ?ГÐ? MNT %-Р %-Р %-Р Өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€             1. Татвар:             1.1 Цалингийн татвар 70.273.109,80 92.717.446,10 140.410.685,70 61,04 66,84 72,12 1.2 Суутгал -1.428.763,20 -2.632.686,90 -4.882.818,40       1.3 БуÑ?ад орлогын татвар 743.493,30 830.553,90 1.441.056,10 0,65 0,60 0,74 1.4 Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар 6.733.511,00 8.653.207,70 10.371.518,20 5,85 6,24 5,33 1.5 Бууны татвар 1.204,10           Татварын орлогын дүн 76.322.555,00 99.568.520,80 147.340.441,60 66,29 71,78 75,68 2. ТуÑ?гай зөвшөөрөл, төлбөр, хураамж:             2.1 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 7.906,70 18.679,20 16.244,10 0,01 0,01 0,01 2.2 Ð?шигт малтмлын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр 266.936,80 381.924,10 390.059,20 0,23 0,28 0,20 2.3 3ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр 50.000,00 60.650,00 64.000,00 0,04 0,04 0,03 2.4 Газрын төлбөр 17.742.885,80 18.348.734,60 20.580.066,50 15,41 13,23 10,57 2.5 УÑ?, рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр 227.030,10 458.425,30 540.922,30 0,20 0,33 0,28 2.6 Мод түлÑ?Ñ? ашиглаÑ?ны төлбөр 12.189,10 39.759,10 74.937,50 0,01 0,03 0,04 ТуÑ?гай зөвшөөрөл, төлбөр, хураамжын орлогын дүн 18.306.948,50 19.308.172,30 21.666.229,60 15,90 13,92 11,13 3. Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөр             3.1 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамжууд 3.935.678,50 1.399.631,30 47.909,60 3,42 1,01 0,02 Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөрийн дүн 3.935.678,50 1.399.631,30 47.909,60 3,42 1,01 0,02 4. ТүрÑ?Ñ?Ñ? 759.300,00 772.169,30 1.034.781,90 0,66 0,56 0,53 5. Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 3.931.815,20 4.304.946,90 5.209.421,20 3,42 3,10 2,68 6. БуÑ?ад өөрийн орлого:             6.1 Төрийн өмчит компаний ноогдол ашиг 166.862,40 111.613,70 112.911,50 0,14 0,08 0,06 6.2 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 4.705.249,90 5.109.231,20 5.798.818,60 4,09 3,68 2,98 6.3БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 724.695,00 518.429,40 626.963,10 0,63 0,37 0,32 БуÑ?ад өөрийн орлогын дүн 5.596.807,30 5.739.274,30 6.538.693,20 4,86 4,14 3,36 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 108.853.104,50 131.092.714,90 181.837.477,10 94,55 94,51 93,40 Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€             Өмч хувьчлалын орлого 375.100,00 1.332.803,60 1.570.768,90 0,33 0,96 0,81 10.1 Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар 5.408.098,10 5.771.665,90 10.751.335,80 4,70 4,16 5,52 10.1 Замын хураамж 496.892,90 510.572,20 527.132,00 0,43 0,37 0,27 Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ 6.280.091,00 7.615.041,70 12.849.236,70 5,45 5,49 6,60 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 6.280.091,00 7.615.041,70 12.849.236,70 5,45 5,49 6,60 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Сангийн Газрын 2009-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л дÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?ж боловÑ?руулав. Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭÐ?Э СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Д ЗОРИУЛÐ?Ð? Ð?Ð?ГИЛСÐ?Ð? ОРЛОГЫÐ? БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ҮЗҮҮЛЭЛТ 55 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.5. СонгоÑ?он хоёрдүүргийн нийт орлогын бүтÑ?ц, 2009-2011 ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭРҮҮД 2009, МЯÐ?ГÐ? MNT 2010, МЯÐ?ГÐ? MNT 2011, МЯÐ?ГÐ? MNT 2009, %-Р 2010, %-Р 2011, %-Р БÐ?ЯÐ?ГОЛ ДҮҮРЭГ Татвар 1,701,852.00 2,480,222.70 4,394,630.80 60.40 70.69 74.83 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 197,992.80 181,890.20 325,042.90 7.03 5.18 5.53 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 462,857.90 652,065.20 594,948.30 16.43 18.58 10.13 БуÑ?ад орлогын татвар 723,710.30 685,501.40 1,316,971.40 25.69 19.54 22.43 Бууны татвар 5,782.20 6,085.00 7,168.90 0.21 0.17 0.12 Хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 311,508.80 954,680.90 2,150,499.30 11.06 27.21 36.62 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 659,540.60 347,580.60 490,752.20 23.41 9.91 8.36 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 419,958.90 671,801.20 979,490.90 14.91 19.15 16.68 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 7,257.40 7,174.40 7,773.80 0.26 0.20 0.13 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 28,868.70 1,884.60   1.02 0.05 0.00 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 2,817,477.60 3,508,663.50 5,872,647.70 100.00 100.00 100.00 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО1 0 0 0 0.00 0.00 0.00 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 2,817,477.60 3,508,663.50 5,872,647.70 100.00 100.00 100.00 Ð?Ð?ЛÐ?ЙХ ДҮҮРЭГ Орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рүүд 2009, МЯÐ?ГÐ? MNT 2010, МЯÐ?ГÐ? MNT 2011, МЯÐ?ГÐ? MNT 2009, %-Р 2010, %-Р 2011, %-Р Татвар 154,420.00 192,081.80 255,461.40 47.74 48.72 55.31 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 12,316.10   162,859.90 3.81 0 35.26 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 18,906.50 164,184.30 9,736.10 5.84 41.65 2.11 БуÑ?ад орлогын татвар 6,634.50 737.70 31.20 2.05 0.19 0.01 Бууны татвар 107,204.60 1,461.30 510.40 33.14 0.37 0.11 Хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 918.00 1,011.00 1,044.40 0.28 0.26 0.23 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 8,440.30 24,687.50 81,279.40 2.61 6.26 17.60 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 11,053.50 8,653.00 10,160.60 3.42 2.19 2.20 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 4,000.00 2,900.90 5,225.00 1.24 0.74 1.13 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 10,283.70 9,982.70 10,437.10 3.18 2.53 2.26 Ð?шигт малтмлын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр 11,053.50 8,653.00 10,160.60 3.42 2.19 2.20 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 4,000.00 2,900.90 5,225.00 1.24 0.74 1.13 УÑ?, рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр 10,283.70 9,982.70 10,437.10 3.18 2.53 2.26 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 11,784.50 11,660.00 29,686.10 3.64 2.96 6.43 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 51,327.00 56,399.10 81,942.50 15.87 14.31 17.74 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 2,285.60 26,766.10 6,603.00 0.71 6.79 1.43 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 3,269.90 1,118.30 4,796.30 1.01 0.28 1.04 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 248,424.20 309,561.90 404,312.00 76.80 78.52 87.54 Хөрөнгийн орлого             Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар2 75,048.70 84,667.10 57,540.20 23.20 21.48 12.46 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 75,048.70 84,667.10 57,540.20 23.20 21.48 12.46 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 323,472.90 394,229.00 461,852.20 100.00 100.00 100.00 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Сангийн Газрын 2009-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л дÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?ж боловÑ?руулав. 56 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.6.Ð?ийÑ?лÑ?лÑ?Ñ?Ñ? улÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?өвт төвлөрүүлÑ?Ñ… шилжүүлÑ?г, 2003-2011, (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ШИЛЖҮҮЛГИЙÐ? ДҮÐ? 11259.1 9963.3 14803.8 14177.0 1539.9 9132.2 62751.2 56159.0 20898.1 Ð?ИЙСЛЭЛИЙÐ? Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л 22839.3 27534.9 33315.3 38663.0 46134.7 77063.9 126949.0 156483.7 232948.8 ОРЛОГО Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГОД 49.6 36.4 44.4 36.7 3.3 11.8 49.4 35.9 9.0 ШИЛЖҮҮЛГИЙÐ? ЭЗЛЭХ ХУВЬ Эх Ñ?урвалж: “Ð?ийÑ?лÑ?лийн 2012 оны Ñ‚Ó©Ñ?өвâ€? номынхуудаÑ?. 22. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.7.Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох орлого Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€, 2003-2011 (Ñ?аÑ? төгрөгөөр) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1. Татвар:                   1.1 Цалингийн татвар 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 62,093 77,406 112,134 1.2 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 0,811 1,525 1,707 0,840 0,779 0,890 0,937 1,054 1,337 1.3 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 1,070 1,588 1,578 1,603 3,547 3,502 3,779 4,672 6,073 1.4 Малын татвар 0,006 0,008 0,009 0,010 0,015 0,023 0,013 0,001 0,000 1.5 БуÑ?ад орлогын татвар 0,000 1,956 3,398 6,457 1,408 2,915 5,438 4,592 7,268 1.6 Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар 3,240 3,652 4,058 4,139 4,792 5,340 6,073 7,435 8,581 1.7 Бууны татвар 0,019 0,018 0,018 0,020 0,022 0,024 0,028 0,025 0,028 1.8 Хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 0,385 0,392 0,689 0,904 1,455 1,628 1,156 3,319 1,300 Татварын орлогын дүн 5,531 9,140 11,458 13,972 12,018 14,322 79,516 98,504 136,722 2. ТуÑ?гай зөвшөөрөл, төлбөр, хураамж:                   2.1 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,021 0,026 0,032 0,026 2.2 Ð?шигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр 0,850 0,633 0,885 0,885 0,328 0,336 0,382 0,540 0,517 2.3ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр 0,057 0,030 0,039 0,048 0,072 0,078 0,045 0,052 0,057 2.4 Газрын төлбөр 4,035 4,074 5,990 6,990 11,014 14,818 16,003 15,766 17,028 2.5 УÑ?, рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр 0,036 0,032 0,197 0,220 0,208 0,249 0,228 0,497 0,597 2.6 Мод түлÑ?Ñ? ашиглаÑ?ны төлбөр 0,016 0,012 0,014 0,019 0,018 0,017 0,011 0,034 0,062 ТуÑ?гай зөвшөөрөл, төлбөр, хураамжын орлогын дүн 4,994 4,781 7,126 8,161 11,639 15,520 16,695 16,921 18,286 3. Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөр                   Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭÐ?Э СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Д ЗОРИУЛÐ?Ð? Ð?Ð?ГИЛСÐ?Ð? ОРЛОГЫÐ? БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ҮЗҮҮЛЭЛТ 57 58 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.7.Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох орлого Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ€, 2003-2011 (үргÑ?лжлÑ?л) 3.1 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 1,002 3,648 4,219 3,950 5,104 6,113 6,030 5,718 16,959 Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний төлбөрийн орлогын дүн 1,002 3,648 4,219 3,950 5,104 6,113 6,030 5,718 16,959 4. ТүрÑ?Ñ?Ñ? 1,173 0,768 0,548 0,690 0,734 0,759 0,685 0,663 0,856 5. Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 4,879 4,802 5,215 4,917 8,509 4,218 6,233 7,412 0,436 6. БуÑ?ад өөрийн орлого: 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 6.1 Төрийн өмчит компаний ноогдол ашиг 0,110 0,074 0,054 0,083 0,129 0,136 0,150 0,096 0,093 6.2 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 1,582 1,785 1,515 1,112 1,502 1,523 4,418 4,586 4,962 6.3БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 2,853 1,403 0,379 0,184 0,389 0,665 0,772 0,560 0,630 БуÑ?ад өөрийн орлогын дүн 4,545 3,262 1,949 1,379 2,020 2,324 5,341 5,242 5,686 7.1 Татвар хуваалтын орлого 4,132 3,677 4,466 6,070 4,978 10,650 0,000 0,000 0,000 7.2 УрÑ?гал Ñ‚Ó©Ñ?өвт олгох Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? олгох шилжүүлгийн дүн 4,132 3,677 4,466 6,070 4,978 10,650 0,000 0,000 0,000 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 26,255 30,076 34,980 39,139 45,002 53,906 114,500 134,460 178,946 8. УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 14,113 13,932 35,350 75,143 9. Монгол улÑ?ыг ХөгжүүлÑ?Ñ… Ñ?ангийн хөрөнгийн шилжүүлÑ?г 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 12,460 13,043 0,000 0,000 УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вийн хөрөнгийн орлогын дүн 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 26,572 26,975 35,350 75,143 10. Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 10.1 Өмч хувьчлалын орлого 1,448 2,077 1,897 1,874 2,218 2,966 0,338 1,145 6,881 10.2 Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар, заÑ?ын хураамж 2,628 3,139 3,227 3,292 3,952 4,437 5,463 5,549 17,591 10.3 Хөрөнгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн буÑ?ад өөрийн орлогын Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?Ñ€ (Ð?ийÑ?лÑ?лийн Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ?) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 6,407 11,228 18,496 73,000 Хөрөнгийн орлогын өөрийн Ñ?Ñ… Ò¯Ò¯Ñ?вÑ?рийн дүн 4,076 5,216 5,124 5,165 6,170 13,810 17,030 25,191 97,472 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 4,076 5,216 5,124 5,165 6,170 40,382 44,004 60,541 172,616 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 30,331 35,292 40,105 44,305 51,172 94,288 158,504 195,001 351,562 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Сангийн Газрын 2003-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?ж боловÑ?руулав. Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?1.8.Дүүргийн нÑ?г хүнд ногдох Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын харьцуулалт. ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР 2009 2010 2011 БÐ?ЯÐ?ГОЛ ДҮҮРЭГ Татвар 9.733 13.399 22.875 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 1.132 0.983 1.692 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 2.647 3.523 3.097 БуÑ?ад орлогын татвар 4.139 3.703 6.855 Бууны татвар 0.033 0.033 0.037 Хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 1.782 5.158 11.194 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 3.772 1.878 2.555 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 2.402 3.629 5.099 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 0.042 0.039 0.040 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 0.165 0.010 0.000 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 16.114 18.955 30.569 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 0.000 0.000 0.000 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 16.114 18.955 30.569 Ð?Ð?ЛÐ?ЙХ ДҮҮРЭГ ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР 2009 2010 2011 Татвар 5.1107 6.1060 7.8572 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 0.4076 0.0000 5.0091 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 0.6257 5.2192 0.2995 Малын татвар 0.2196 0.0235 0.0010 БуÑ?ад орлогын татвар 3.5481 0.0465 0.0157 Бууны татвар 0.0304 0.0321 0.0321 Хөрөнгө борлуулÑ?ны татвар 0.2793 0.7848 2.4999 Ð?шигт малтмлын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр 0.3658 0.2751 0.3125 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 0.1324 0.0922 0.1607 УÑ?, рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр 0.3404 0.3173 0.3210 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 0.3900 0.3707 0.9131 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 1.6987 1.7928 2.5203 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 0.0756 0.8509 0.2031 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 0.1082 0.0355 0.1475 Ð?ИЙТ УРСГÐ?Л ОРЛОГО 8.2219 9.8405 12.4354 Хөрөнгийн орлого 0.0000 0.0000 0.0000 Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар 2.4838 2.6914 1.7698 Ð?ИЙТ ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ОРЛОГО 2.4838 2.6914 1.7698 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 10.7057 12.5319 14.2052 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Сангийн Газрын 2009-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л дÑ?Ñ?Ñ€ үндÑ?Ñ?лÑ?ж тооцов. Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 1. ЭÐ?Э СУДÐ?ЛГÐ?Ð?Ð?Д ЗОРИУЛÐ?Ð? Ð?Ð?ГИЛСÐ?Ð? ОРЛОГЫÐ? БОЛОÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ҮЗҮҮЛЭЛТ 59 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 2. Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргийн орлого зарлагын Ñ‚Ó©Ñ?вийн бодит байдал, одоо ашиглаж буй форматаар 60 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.1. Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын бодит байдал ( Ñ?аÑ? төгрөгөөр) Ð?Ñ?Ñ€ төрөл 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ð?ийт орлого 26,385.0 32,309.8 38,195.8 43,765.5 52,459.8 65,568.0 13,3381.0 164,274.5 245,855.6 Ð?ийÑ?лÑ?л, дүүргÑ?Ñ?Ñ? төвлөрүүлÑ?Ñ?н Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ татварын орлого 0.0 0.0 23,073.0 27,850.3 26,933.2 38,292.6 10,1112.5 128,483.8 0.0 Татварын орлого 15,572.9 21,964.1 28,173.2 33,927.8 36,824.7 52,500.8 11,7635.8 143,070.5 153,269.3 Хувь хүний орлогын албан татвар 1,642.0 4,647.6 6,374.3 8,801.2 5,893.6 7,839.4 80,115.7 102,094.1 153,269.3 Цалингийн татвар 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 70,273.1 92,717.4 140,410.7 Буцаалт 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -1,428.8 -2,632.7 -4,882.8 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар 705.8 1,395.7 1,625.5 829.6 798.8 952.1 1,038.3 1,226.1 1,616.2 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар 931.2 1,453.6 1,503.2 1,583.8 3,636.7 3,745.7 4,189.8 5,437.8 7,340.3 Малын татвар 5.0 7.7 8.9 9.8 14.9 24.1 14.3 1.6 0.2 БуÑ?ад хувь хүний орлогын албан татвар 0.0 1,790.6 3,236.6 6,378.0 1,443.3 3,117.6 6,029.0 5,343.9 8,784.8 Хөрөнгийн татвар 2,834.6 3,360.4 3,882.0 4,107.8 4,934.9 5,736.6 6,764.1 8,682.0 10,405.4 Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар 2,818.3 3,343.8 3,865.0 4,088.2 4,912.5 5,710.9 6,733.5 8,653.2 10,371.5 Бууны татвар 16.3 16.6 17.0 19.6 22.4 25.8 30.6 28.8 33.9 Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний татвар 5,880.3 6,239.6 7,111.7 9,054.7 8,831.0 15,789.0 5,560.1 5,947.4 10,808.9 Ð?Ñ?мÑ?гдÑ?Ñ?н өртгийн албан татвар 3,594.5 3,366.1 4,253.2 5,996.2 5,103.4 11,389.9 0.0 0.0 0.0 Онцгой албан татвар 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?врийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар 2,285.8 2,873.6 2,858.4 3,058.5 3,727.6 4,399.1 5,560.1 5,947.4 10,808.9 БуÑ?ад татвар 5,216.0 7,716.4 10,805.2 11,964.0 17,165.2 23,135.7 25,195.9 26,347.0 42,598.2 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 871.5 3,339.8 4,018.2 3,902.3 5,232.9 6,537.7 6,685.3 6,654.1 20,496.9 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 22.0 28.8 37.4 31.6 Газрын төлбөр 3,509.9 3,729.4 5,705.3 6,904.6 11,290.8 15,847.9 17,742.9 18,348.7 20,580.1 УÑ?ны төлбөр 31.2 29.3 188.0 217.1 213.4 266.5 252.6 577.9 721.4 Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний мод, түлÑ?Ñ? ашиглаÑ?ны төлбөр 13.6 10.9 13.5 18.6 18.4 18.1 12.2 39.8 74.9 Ð?шигт малтмалын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр 739.7 579.4 843.0 874.4 335.8 359.8 424.1 628.6 624.8 ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр 50.0 27.6 37.2 47.1 73.8 83.7 50.0 60.7 68.6 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.1. Ð?ийÑ?лÑ?л болон дүүргийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлогын бодит байдал ( үргÑ?лжлÑ?л) Татварын буÑ? орлого 9,217.5 8,085.1 7,559.7 7,093.9 11,869.6 8,153.7 14,088.3 16,008.7 18,886.4 Төрийн өмчит компаний ноогдол ашиг 95.5 67.4 51.7 81.9 132.1 145.2 166.9 111.6 112.9 ТүрÑ?Ñ?Ñ? 1,020.0 703.2 522.0 682.0 752.0 811.3 759.3 772.2 1,034.8 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 1,376.4 1,634.6 1,443.3 1,098.5 1,540.0 1,629.0 4,898.1 5,337.2 5,997.5 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 4,243.9 4,395.9 4,966.9 4,856.7 8,723.0 4,511.0 6,910.7 8,625.8 527.1 ЗаÑ?ын хураамж 0.0 0.0 215.0 193.0 323.5 345.7 496.9 510.6 10,452.4 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 2,481.8 1,284.1 360.7 181.8 399.0 711.6 856.5 651.4 761.6 Хөрөнгийн орлого 1,594.6 2,260.6 2,462.8 2,743.8 3,765.6 4,913.5 1,656.9 5,195.2 9,887.4 Өмч хувьчлалын орлго 1,260.0 1,901.4 1,807.0 1,851.0 2,274.0 3,172.0 375.1 1,332.8 8,316.6 Хөрөнгө борлуулÑ?ны орлого 334.6 359.2 655.8 892.8 1,491.6 1,741.5 1,281.8 3,862.4 1,570.8 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн Төрийн Сангийн Газрын 2003-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л. Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 2: Ð?ИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙÐ? ОРЛОГО ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ТӨСВИЙÐ? БОДИТ БÐ?ЙДÐ?Л 61 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.2. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?л ( мÑ?нган төгрөгөөр) Төлөвлөгөө 2011 ГүйцÑ?тгÑ?л 2011 ГүйцÑ?тгÑ?л, %   183,816,195.40 140,833,637.00 Ð?ИЙСЛЭЛ 77% - 1,127,287.00 БÑ?лÑ?н мөнгөний Ñ?хлÑ?Ñ… баланÑ? ` - 1,127,275.60 Банкин дахь Ñ?хний үлдÑ?гдÑ?л   БуÑ?ад байгууллага, хүмүүÑ?Ñ?Ñ?Ñ? авах авлагын үлдÑ?гдÑ?л - 64,252.50   - 41,376.10 БуÑ?ад байгууллага болон хүмүүÑ?Ñ‚ өгөх өрийн үлдÑ?гдÑ?л   183,816,195.40 142,479,196.10 Ð?ИЙТ ОРЛОГО 78% 107,957,000.00 71,413,331.80 УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?ан хөрөнгө оруулалт 66% 11,255,000.00 20,489,686.60 Ð?вто замын Ñ?ангаар Ñ?анхүүжигдÑ?ан 182% 3,020,895.00 4,256,057.70 ҮндÑ?Ñ?н үйл ажиллагаанааÑ? олÑ?он өөрийн орлогоор Ñ?анхүүжигдÑ?ан 141% 1,024,513.20 1,542,760.90 Ð?Ñ?мÑ?лт үйл ажиллагаагаар Ñ?анхүүжигдÑ?ан 151% 8,996,649.60 - Эхний үлдÑ?гдлÑ?Ñ?Ñ? Ñ?анхүүжигдÑ?ан   51,562,137.60 43,804,088.70 УлÑ?ын Ñ‚Ó©Ñ?вөөÑ? Ñ?анхүүжигдÑ?ан 85% - 973,270.40 БуÑ?ад орлогооÑ?   183,816,195.40 140,833,637.00 Ð?ИЙТ ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? болон ЦЭВЭР ЗЭЭЛ 77% 58,382,995.40 48,817,639.40 УРСГÐ?Л ЗÐ?РДÐ?Л 84% 51,687,585.10 42,150,381.00 Бараа үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал 82% 7,095,323.10 6,863,636.30 ҮндÑ?Ñ?н цалин болон урамшуулал 97% 5,321,047.30 5,233,399.70 ҮндÑ?Ñ?н цалин 98% 838,141.60 770,073.60 Урамшуулал 92% 223,189.90 213,482.00 ГÑ?Ñ€Ñ?Ñ?Ñ‚ ажилчдын цалин 96% 712,944.30 646,681.00 ТуÑ?ламж. Хоол ба унаа 91% 801,301.10 737,920.20 Ð?жил олгогчийн төлÑ?өн нийгмийн даатгалын хураамж 92% 659,751.30 606,187.80 ТÑ?тгÑ?вÑ?Ñ€ болон Ñ‚Ñ?тгÑ?мжийн даатгалын хураамж 92% 509,895.00 456,831.00 ТÑ?тгÑ?врийн даатгалын хураамж 90% 35,390.00 52,508.40 ТÑ?тгÑ?мжийн даатгалын хураамж 148% 79,079.50 64,593.60 Даатгалын хураамж: ӨвчтÑ?й болон ажлын байран дÑ?Ñ?рх оÑ?ол 82% 35,386.80 32,254.80 Ð?жилгүйдлийн даатгалын хураамж 91% 141,549.80 131,732.40 Эрүүл мÑ?ндийн даатгалын хураамж 93% 141,549.80 131,732.40 Ð?жил олгогчийн төлÑ?өн Ñ?рүүл мÑ?ндийн даатгалын хураамж 93% 43,790,960.90 34,548,824.50 БуÑ?ад бараа болон үйлчилгÑ?Ñ?ний зардал 79% 207,439.60 193,515.30 Бичиг Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?г 93% 861,848.40 742,682.40 Цахилгаан 86% 552,355.30 417,960.50 Халаалт 76% 519,851.70 507,669.00 ТÑ?Ñ?вÑ?Ñ€ болон шатахуун 98% 258,317.40 242,119.40 Харилцаа холбоо болон шуудан 94% 139,823.90 96,831.90 Ундны болон техникийн уÑ? 69% 62 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.2. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?л ( үргÑ?лжлÑ?л) 33,150.00 29,889.20 Дотоодын томилолтын зарлага 90% 1,000,000.00 847,205.20 Гадаадын томилолтын зарлага 85% 19,000.00 18,303.00 Ð?ом, Ñ?онин, Ñ?Ñ?тгүүл 96% 72,460.00 59,697.40 Дадлага, Ñ?ургалт 82% 357,099.50 431,288.10 Жижиг Ñ?д бараа худалдан авалт 121% 70,000.00 62,327.60 Тоног төхөөрөмж худалдан авалт 89% 234,591.00 320,164.60 Тавилгын үнÑ? 136% 52,508.50 48,795.90 Ð¥Ñ?мд үнÑ?Ñ‚Ñ?й хурдан Ñ?лÑ?гдÑ?Ñ… бараа 93% 62,850.00 59,507.50 Зөөлөн Ñ?длÑ?л болон дүрÑ?мт хувцаÑ? 95% 117,720.00 117,694.40 Хоол 100% 2,962.00 2,962.00 Эм тариа 100% 239,050.00 223,069.40 Техникийн үйлчилгÑ?Ñ? 93% 21,018.80 19,934.90 Урлагийн бүтÑ?Ñ?лийн зардал 95% 1,606,391.20 1,524,939.80 Жижиг татвар, Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?гчийн төлбөр болон буÑ?ад зарлага 95% 300,000.00 331,895.80 Гадаадын зочдын зарлага 111% 49,856.30 49,856.30 Спорт үйл ажиллагаа зохион байгуулалт 100% 232,795.20 229,517.60 ТүрÑ?Ñ?Ñ? 99% 581,394.80 555,796.80 Төлөвлөгдөөгүй дотоодын зарлага 96% 256,395.00 225,078.20 Ð¥Ñ?влÑ?лийн материал 88% 300,000.00 305,823.50 БаÑ?Ñ€ Ñ‘Ñ?лолын зарлага 102% 24,999.80 24,895.10 Зарцуулаагүй зардал 100% 64,000.00 18,946.40 Үйл ажиллагаа болон хөтөлбөрийн урÑ?гал зардал 30% 850,000.00 846,974.20 ГÑ?мт Ñ…Ñ?ргÑ?Ñ?Ñ? урьдчилан Ñ?Ñ?ргийлÑ?Ñ…Ñ‚Ñ?й холбоотой үйл ажиллагаа 100% 2,680,450.10 1,235,827.40 Байгаль орчин хамгаалалт ба нөхөн Ñ?Ñ?ргÑ?Ñ?лт 46% 3,336,931.70 3,461,208.90 Гудамжны гÑ?Ñ€Ñ?лтүүлÑ?г болон цÑ?вÑ?рлÑ?гÑ?Ñ? 104% 60,939.80 59,640.00 Талбай хамгаалалтын зардал 98% 2,632,000.00 2,038,471.60 Орон нутгийн нөөц Ñ?ан 77% 45,000.00 45,000.00 УлÑ?ын хуралд Ñ?уудалтай намуудад үзүүлÑ?Ñ… Ñ?анхүүгийн дÑ?мжлÑ?г 100% 170,293.00 170,293.00 Малын Ñ?мнÑ?лÑ?г, Ñ?мийн үнÑ? өртөг 100% 15,614,302.60 9,203,989.60 БуÑ?дааÑ? авÑ?ан үйлчилгÑ?Ñ? 59% 15,614,302.60 9,203,989.60 ЗаÑ?гийн газрийн өмнөөÑ? Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гжүүлÑ?Ñ?н үйлчилгÑ?Ñ?ний төлбөр 59% 49,300.10 38,520.90 Зар Ñ?урталчилгаа болон мÑ?дÑ?Ñ?ллийн өртөг 78% 2,142,441.40 1,809,082.30 Газрын түрÑ?Ñ?Ñ? 84% 8,909,918.10 8,918,534.30 ӨнгөрÑ?өн оны илүүдÑ?л 100% 6,695,410.30 6,667,258.40 ТатааÑ? болон урÑ?гал шилжүүлÑ?г 100% 6,195,454.30 6,194,767.60 ТатааÑ? 100% 260,000.00 260,000.00 Цахилгаан үйлдвÑ?рлÑ?гч / цахилгаан болон халаалтын алдагдал 100% Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 2: Ð?ИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙÐ? ОРЛОГО ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ТӨСВИЙÐ? БОДИТ БÐ?ЙДÐ?Л 63 Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.2. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагын гүйцÑ?тгÑ?л ( үргÑ?лжлÑ?л) 4,990,454.30 4,990,454.30 Ð?ийтийн Ñ‚Ñ?Ñ?вÑ?Ñ€ 100% 295,000.00 295,000.00 БуÑ?ал татааÑ? болон шилжүүлÑ?г 100% 650,000.00 649,313.30 Олон улÑ?ын байгууллагын гишүүнчлÑ?лийн татвар 100% 499,956.00 472,490.80 ГÑ?Ñ€ бүлд шилжүүлÑ?Ñ?н Ñ?анхүүжилт 95% 488,956.00 461,490.80 Ð?Ñ?г удаагийн дÑ?мжлÑ?г, урамшуулал 94% 11,000.00 11,000.00 Ð?өхөн олговор 100% 125,433,200.00 92,015,997.60 ХӨРӨÐ?ГИЙÐ? ЗÐ?РЛÐ?ГÐ? 73% 119,433,200.00 86,016,239.60 Өөрийни орлогоор Ñ?анхүүжигдÑ?ан хөрөнгө оруулалт 72% 6,000,000.00 5,999,758.00 ХүнÑ?ний бүтÑ?Ñ?гдÑ?хүүн / Ð?өөц мах / 100% - 2,772,846.10 БÑ?лÑ?н мөнгөний Ñ?цÑ?ийн үлдÑ?гдÑ?л   - 2,772,845.40 Банкийн дах данÑ?ны Ñ?цÑ?ийн үлдÑ?гдÑ?л   - 61,455.70 БуÑ?ад байгууллага болон хүмүүÑ?Ñ?Ñ?Ñ? авах авлагын үлдÑ?гдÑ?л   - 39,748.00 БуÑ?ад байгууллага болон хүмүүÑ?Ñ‚ өгөх өрийн үлдÑ?гдÑ?л   Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн төрийн Ñ?ангийн газрын2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?лд үндÑ?Ñ?лÑ?н тооцов. 64 Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ Ð¥Ò¯Ñ?нÑ?гтÐ?2.3. Ð?ийÑ?лÑ?лийн захиргааны Ñ‚Ó©Ñ?вийн орлого ( мÑ?нган төгрөгөөр) â„– ОРЛОГЫÐ? ЭХ ҮҮСВЭР 2009 2010 2011   Ð?ийт орлого ба шилжүүлÑ?г 115,133.2 138,707.8 194,686.7 A УрÑ?гал орлого 114,758.1 137,375.0 193,115.9 I Татварын орлого 103,973.3 126,048.0 179,805.9 1 Орлогын татвар 69,587.8 90,915.3 136,968.9 1.1 Хүн амын орлогын албан татвар (Ð¥Ð?ОÐ?Т) 69,587.8 90,915.3 136,968.9 1.1.1 Цалингийн татвар 70,273.1 92,717.4 140,410.7 1.1.2 Буцаалт -1,428.8 -2,632.7 -4,882.8 1.1.3 Тодорхойлох боломжгүй орлогын татвар   0.0 0.0 1.1.4 Хувиараа хөдөлмөр Ñ?рхлÑ?гчдийн татвар   0.0 0.0 1.1.5 Талын татвар   0.0 0.0 1.1.6 БуÑ?ад орлогын албан татвар 743.5 830.6 1,441.1 2 Өмчийн татвар 6,734.7 8,653.2 10,371.5 2.1 Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар 6,733.5 8,653.2 10,371.5 2.2 Бууны татвар 1.2 0.0 0.0 3 Бараа үйлчилгÑ?Ñ?ний татвар 5,725.0 6,214.2 11,205.4 Òóñãàé òºðëèéн ¿йл àжиллагаа ýðõëýõ çºâøººðºë îëãîõòîé õîëáîãäñîí 3.1 òàòâàð 5,408.1 5,771.7 10,751.3 3.1.1 Ð?вто Ñ‚Ñ?Ñ?вртийн Ñ…Ñ?Ñ€Ñ?гÑ?лийн татвар 5,408.1 5,771.7 10,751.3 3.1.2 Ð?шигт малтмалааÑ? буÑ?ад нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр   0.0 0.0 3.2 Бараа үйлчилгÑ?Ñ?ний буÑ?ад татвар 316.9 442.6 454.1 3.2.1 Ð?шигт малтмалын нөөц ашиглаÑ?ны төлбөр 266.9 381.9 390.1 3.2.2 ТүгÑ?Ñ?мÑ?л тархацтай ашигт малтмал ашиглаÑ?ны төлбөр 50.0 60.7 64.0 4 БуÑ?ад татвар 21,925.7 20,265.2 21,260.1 4.1 ТÑ?мдÑ?гтийн хураамж 3,935.7 1,399.6 47.9 4.2 Ð?шигт малтмал ашиглах туÑ?гай зөвшөөрлийн төлбөр 7.9 18.7 16.2 4.3 Газрын төлбөр 17,742.9 18,348.7 20,580.1 4.4 УÑ?, рашаан ашиглаÑ?ны төлбөр 227.0 458.4 540.9 4.5 Ð¥Ñ?Ñ€Ñ?глÑ?Ñ?ний мод, тшлÑ?Ñ? ашиглаÑ?ны төлбөр 12.2 39.8 74.9 4.6 БуÑ?ад татвар, хураамж   0.0 0.0 II Татварын бÑ?Ñ? орлого 10,784.8 11,327.0 13,310.0 1 Төрийн өмчит компаний ноогдол ашиг 166.9 111.6 112.9 2 ТүрÑ?Ñ?Ñ? 759.3 772.2 1,034.8 3 ТөÑ?вийн байгууллагын өөрийн орлого 4,705.2 5,109.2 5,798.8 4 Ð¥Ò¯Ò¯, торгууль 496.9 510.6 527.1 5 Замын хураамж 3,931.8 4,304.9 5,209.4 6 БуÑ?ад ангилагдаагүй өөрийн орлого 724.7 518.4 627.0 B Хөрөнгийн орлого 375.1 1,332.8 1,570.8 1 Өмч хувьчлалын орлго   0.0 0.0 2 Хөрөнгө борлуулÑ?ны орлого 375.1 1,332.8 1,570.8 Эх Ñ?урвалж: Ð?ийÑ?лÑ?лийн төрийн Ñ?ангийн газрын209-2011 оны мÑ?дÑ?Ñ?лÑ?л Ð¥Ð?ВСРÐ?ЛТ 2: Ð?ИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙÐ? ОРЛОГО ЗÐ?РЛÐ?ГЫÐ? ТӨСВИЙÐ? БОДИТ БÐ?ЙДÐ?Л 65 66 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ Ð?ШИГЛÐ?СÐ?Ð? ÐœÐ?ТЕРИÐ?Л Лхагвадоржийн Ð?риунаа. Монгол улÑ?ын төв ба орон нутгийн Ñ‚Ó©Ñ?вийн харилцаа болон төвлөрөл Ñ?ааруулах нь. ПоÑ?тдам Их Сургууль. MPRA. 2010 оны 2 Ñ?ар ЗӨЕОÐ?ХС (Зүүн өмнөд Европын орон нутгийн холбооны Ñ?үлжÑ?Ñ?): Зүүн өмнөд Европын Ñ‚Ó©Ñ?вийн төвлөрлийг Ñ?ааруулах индикаторуудын тайлан. NALAS, Скопи. 2012 оны 3 Ñ?ар. ДÑ?лхийн банк. Монгол: дÑ?д бүтцийн хүндрÑ?лтÑ?й аÑ?уудлуудыг шийдвÑ?рлÑ?хийн тулд Ñ‚Ó©Ñ?вийн зарлагыг Ñ?айжруулах нь, Вашингтон: 2012 оны 7 Ñ?ар ДÑ?лхийн банк. Монголд Ñ‚Ó©Ñ?вийн төвлөрлийг Ñ?ааруулах болон орон нутгийн Ñ?анхүү. Монгол менежмент төв. 2005 оны 7 Ñ?ар, Ñ‚Ó©Ñ?өл 67 68 МОÐ?ГОЛ УЛС : УЛÐ?Ð?Ð?БÐ?Ð?ТÐ?Р ХОТЫÐ? СÐ?Ð?ХҮҮЖИЛТ