‫‪E4351 V2‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د تمديد او لٻږد ملي شرکت ) پاکستان (‬ ‫‪ (OJSHC) Open Joint Stock Holding‬د تاجک بريښنا شرکت ) تاجکستان(‬ ‫د افغانستان بريښنا شرکت ) افغانستان(‬ ‫د قرغزستان د بريښنا شرکت ‪) .(JSC) Joint Stock‬د قرغزستان جمھوريت(‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د بريښنا د پروژې تمديد اوسوداګري ‪.‬‬ ‫سيميزه ارزونه ‪ .‬لنډيز‬ ‫‪1|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د محتوياتو فھرست‬ ‫پٻژندنه ‪8 ......................................................................................................................................‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د پروژې قرينه ‪8 .............................................................................................................................‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫تر دې مھاله د چاپيريالي ـــ ټولنيزو راپورونو ارزونه ‪8 ............................................................................... .‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو ارزونه ‪9 ...................................................................................................‬‬ ‫‪1.2.1‬‬ ‫د الوتونکيو د خطرونو ارزونه ‪9 ......................................................................................................... .‬‬ ‫‪1.2.2‬‬ ‫د سيمه يٻز چاپي﷼ د ارزونې موخه‪9 .....................................................................................................‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫پيژندنه ‪9 ......................................................................................................................................‬‬ ‫‪1.3.1‬‬ ‫د راپور محدوديتونه‪10 .................................................................................................................... :‬‬ ‫‪1.3.2‬‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې مشورې او خپرونه ‪11 ...................................................................................‬‬ ‫‪1.3.3‬‬ ‫د قرغستان جمھوريت‪11 ....................................................................................................................‬‬ ‫‪1.3.4‬‬ ‫تاجکستان ‪12 .................................................................................................................................‬‬ ‫‪1.3.5‬‬ ‫افغانستان ‪12 ..................................................................................................................................‬‬ ‫‪1.3.6‬‬ ‫د پروژي د اجزاو تشريح ‪12 .............................................................................................................. :‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫رغانيز اړخونه‪12 .......................................................................................................................... :‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫پاکستان ‪17 ...................................................................................................................................‬‬ ‫‪1.5.1‬‬ ‫د نړيوال بانک د تطبيق وړ پاليسو د مقتضياتو لنډٻز‪17 .................................................................................‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫چاپيريالي پاليسۍ ‪18 ........................................................................................................................‬‬ ‫‪1.6.1‬‬ ‫ټولنيزې پاليسي ګانې ‪19 ....................................................................................................................‬‬ ‫‪1.6.2‬‬ ‫اساسي معلومات ‪20 .........................................................................................................................‬‬ ‫‪2‬‬ ‫پٻژندنه ‪20 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫د پروژې پراخوالی ‪20 .......................................................................................................................‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫د قرغزستان جمھوريت‪22 ................................................................................................................ :‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫تاجکستان‪22 .................................................................................................................................‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫افغانستان ‪23 .................................................................................................................................‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫پاکستان ‪24 ...................................................................................................................................‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫د بديلونو تحليل ‪25 ..........................................................................................................................‬‬ ‫‪3‬‬ ‫پٻژندنه ‪25 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫د پروژې د بديل نشتوالی ‪26 ................................................................................................................‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫بديلې پروژې ‪27 .............................................................................................................................‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫د اوبو ستيشنونه نوي مرکزونه ‪27 ........................................................................................................‬‬ ‫‪3.3.1‬‬ ‫د حرارتي بريښنا نوي مرکزونه ‪27 ........................................................................................................‬‬ ‫‪3.3.2‬‬ ‫د بديلو مسيرونو موندل‪27 ................................................................................................................ :‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫د زيربناوو له پاره بديل موقعيتونه ‪28 .....................................................................................................‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫بديله طرحه ‪28 ...............................................................................................................................‬‬ ‫‪3.5.1‬‬ ‫د امکان منلو رپورټ ‪28 ....................................................................................................................‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫د بالقوه پروژې د اغٻزو ارزونه ‪28 .......................................................................................................‬‬ ‫‪4‬‬ ‫پٻژندنه ‪28 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫د ھايدرولوژيک د کموالي د اغٻزو د توقع نشتوالي ‪29 ..................................................................................‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫د پروژې په رغاونه پورې اړوندې ټوليزې اغٻزې ‪29 ...................................................................................‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪2|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د قرغزستان جمھوريت‪30 ..................................................................................................................‬‬ ‫‪4.3.1‬‬ ‫تاجکستان‪30 .................................................................................................................................‬‬ ‫‪4.3.2‬‬ ‫افغانستان ‪30 .................................................................................................................................‬‬ ‫‪4.3.3‬‬ ‫عامه مشورې ‪31 ............................................................................................................................‬‬ ‫‪5‬‬ ‫پٻژندنه ‪31 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫چې مشورې چې تر اوسه ترسره شوي دي ‪31 ...........................................................................................‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫د راتلوونکيو پالونو او مشورو وضعيت ‪31 ..............................................................................................‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫د چاپيريالي مديريت پالنونه ‪32 .............................................................................................................‬‬ ‫‪6‬‬ ‫پٻژندنه ‪32 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫د‪EMP‬وضعيت ‪32 ..........................................................................................................................‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫د اړٻکو د تغييراتو له پاره الرښود ‪33 ....................................................................................................‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫د‪ EMP‬نقش او مسؤليتونه ‪33 ...........................................................................................................‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫مديريتي پالنونه ‪34 ..........................................................................................................................‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫ټولنيزې مداخلې ‪34 ..........................................................................................................................‬‬ ‫‪7‬‬ ‫لومړۍ ضميمه‪ -‬د مشورو لنډٻز ‪35 ........................................................................................................................‬‬ ‫‪3|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫لنډيزونه‬ ‫‪4|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪AC‬‬ ‫متناوب جريان‬ ‫‪AC-DC‬‬ ‫متناوب جريان – مستقيم جريان‬ ‫‪ADB‬‬ ‫د آسيا پرمختيايی بانک‬ ‫‪ARAMS‬‬ ‫د الوتونکيو د خطرونو د مديريت مطالعه او ارزونه‬ ‫‪AusAID‬‬ ‫د استراليا نړيواله پرمختيايي اداره‬ ‫‪CAF‬‬ ‫د الوتونکيو د پرواز مسير‬ ‫‪CAREC‬‬ ‫د منځنۍ آسيا سيمه ييزه اقتصادی ھمکاری‬ ‫‪CASA-1000‬‬ ‫له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د تمديد او سوداګرۍ پروژه ‪.‬‬ ‫‪CASAREM‬‬ ‫د منځنۍ آسيا ـــ جنوبی آسيا د سيمه ييزې بريښنا بازار‬ ‫‪CGP‬‬ ‫د مشورتی پالن الرښود‬ ‫‪CoI‬‬ ‫اغٻزې‬ ‫‪DABS‬‬ ‫د افغانستان بريښنا شرکت‬ ‫‪DC‬‬ ‫مستقيم جريان‬ ‫‪DC-AC‬‬ ‫مستقيم جريان– متناوب جريان‬ ‫‪DfID‬‬ ‫نړيواله پرمختيايې اداره‬ ‫‪EAEAF‬‬ ‫د ختيځې آسيا __ ختيځې افريقا د الوتونکيو مسير‬ ‫‪EPC‬‬ ‫انجينری رغاونه او تدارکات‬ ‫‪EMP‬‬ ‫د چاپيريالي پالن مديريت‬ ‫‪EA‬‬ ‫د چاپي﷼ ساتنې ارزونه‬ ‫‪EIA‬‬ ‫پر چاپي﷼ د اغٻزو ارزونه ‪.‬‬ ‫‪ESIA‬‬ ‫چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه‬ ‫‪ESIA Consultant‬‬ ‫ځانګړي سالکاران چې په ھٻواد پورې اړوند د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو ارزونه‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫‪ESMF‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيز مديريت چوکات‬ ‫‪ESMP‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيز پالن مديريت‬ ‫‪E&S‬‬ ‫چاپيريالي اوټولنيز‬ ‫‪FATA‬‬ ‫قبايلی سيمی چې د فدرالی نظام له خوا اداره کٻږي ‪.‬‬ ‫‪FS‬‬ ‫د ممکن والي له پاره مطالعه ‪.‬‬ ‫‪GWh‬‬ ‫ميګا وات ھاور‬ ‫‪HVAC‬‬ ‫د متناوب جريان لوړ ولتاژ‬ ‫‪HVDC‬‬ ‫د مستقيم جريان لوړ ولتاژ‬ ‫‪IBA‬‬ ‫د الوتونکيو عمده ساحي‬ ‫‪IEL‬‬ ‫د چابي﷼ مدغم شوی شرکت‬ ‫‪IEMC‬‬ ‫د چاپي﷼ د څارنې ځانګړی سالکار‬ ‫‪5|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪IGC‬‬ ‫بين الحکومتی شوراوې‬ ‫‪IFI‬‬ ‫نړيوال مالي سازمانونه‬ ‫‪IsDB‬‬ ‫اسالمی پرمختيايې بانک‬ ‫‪Km‬‬ ‫کٻلومتر‬ ‫‪kV‬‬ ‫کٻلو واټ‬ ‫‪kWh‬‬ ‫کٻلو واټ ھاور‬ ‫‪LARPF‬‬ ‫د ځمکې د السته راوړلو او د ځايونو د نوي کولو د پاليسی چوکاټ‬ ‫‪M‬‬ ‫متر‬ ‫‪MW‬‬ ‫ميګاوات‬ ‫‪NESK‬‬ ‫د قرغزستان د بريښنا ملی شرکت‬ ‫‪NGO‬‬ ‫غيرحکومتی سازمان‬ ‫‪NTC‬‬ ‫د تمديد ملی شرکت‬ ‫‪NTDC‬‬ ‫د تمديد او ليږدونې ملی شرکت‬ ‫‪OJSHC‬‬ ‫د ګډو ګټو خالص شرکت‬ ‫‪OP‬‬ ‫د نړيوال بانک عملياتی پاليسی‬ ‫‪PAC‬‬ ‫د پروژې په پايله کې اغٻزمنې شوې ټولنې‬ ‫‪PAP‬‬ ‫د پروژې په پايله کې اغٻزمن شوي خلک ‪.‬‬ ‫‪PCR‬‬ ‫فزيکې او فرھنګی سرچينې‬ ‫‪pESIA‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنٻزو اغٻزو ابتدايی ارزونه‬ ‫‪REA‬‬ ‫چاپيريالي او سيمه ييزه ارزونه‬ ‫‪RoW‬‬ ‫حق العبور‬ ‫‪SEA‬‬ ‫د چاپي﷼ ستراتيژيکه ارزونه‬ ‫‪TL‬‬ ‫تمديدي لين‬ ‫‪ToR‬‬ ‫د دندو اليحه‬ ‫‪SIA‬‬ ‫د ټولنيزو اغٻزو ارزونه‬ ‫‪US‬‬ ‫متحده اياالت‬ ‫‪USAID‬‬ ‫د امريکا نړيواله پرمختيايې اداره‬ ‫‪UXO‬‬ ‫غير چاوديدونکې توکي‬ ‫د پالنونو ليسټ‬ ‫‪6|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د ښکال او ايکولوژي د مديريت پالن‬ ‫‪AEMP‬‬ ‫د الوتونکيو د ساتنی پالن‬ ‫‪APP‬‬ ‫د رغانيزو اغٻزو د مديريت پالن‬ ‫‪CIMP‬‬ ‫د رغانيزې ارزونې پالن‬ ‫‪CMP‬‬ ‫د رغانيزې څارنې پالن‬ ‫‪CSP‬‬ ‫د ټولنو د اړيکو او روغتيا د مديريت پالن‬ ‫‪CRHMP‬‬ ‫د چاپيريالي مديريت پالن‬ ‫‪EMP‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيز مديريت پالن‬ ‫‪ESMP‬‬ ‫د ځمکو د السته راوړلو پالن‬ ‫‪LAP‬‬ ‫د فرھنګی ـ فزيکي مالکٻت د فرصت د پيداکولو پالن‬ ‫‪PCP-CF MP‬‬ ‫د ناپاکۍ د مديريت پالن‬ ‫‪PMP‬‬ ‫د مصوونيت د مديريت پالن‬ ‫‪SaMP‬‬ ‫د ټولنيز مديريت پالن‬ ‫‪SMP‬‬ ‫د تياری نيولو او د ځای د نوي کولو د مديريت پالن‬ ‫‪SPRMP‬‬ ‫د ځايونو د نوي کولو کاري پالن‬ ‫‪RAP‬‬ ‫د ضايعاتو د مديريت پالن‬ ‫‪WMP‬‬ ‫د کار د قوي او ساحو د معلومولو د مديريت پالن‬ ‫‪WSIMP‬‬ ‫‪7|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪1‬‬ ‫د پروژې قرينه‬ ‫‪1.1‬‬ ‫دا سند د بريښنا د تمديد )‪ ( CASA-1000‬پروژې چاپيريالي ارزونه )‪ (REA‬وړاندې کوي چې په يوه جال بڼه ترتيب شوی دی ‪ .‬ترڅو په‬ ‫ملي ژبو وژباړل شي او له ښکٻلو اړخونو سره شريک شي ‪.‬‬ ‫د منځني آسياــ جنوبي آسيا د سيمه يٻزې بريښنا له پاره د بازار پرمختيا ))‪ ،((REA‬د بنسټيزو زيربناوو او پرمختګونو د يوه پړاو حيثيت‬ ‫لري ‪ .‬ترڅو په منځنۍ آسيا کې يو شمٻر داسې سرچٻنې د اړتيا پر بنسټ له جنوبي آسيا سره ونښلوي او يا يې د ګټې وړ وګرځوي ‪ .‬دا کار به‬ ‫د نړۍ په ځينو سيمو کې ) د تاجکستان ‪ ،‬پاکستان او افغانستان سرحدي سيمې ( د فقر په له منځه وړلو کې ډٻره مرسته وکړي او په افغانستان‬ ‫کې به د پرمختيا او رغاونې المل وګرځي ‪ .‬ھمدارنګه په يادو ھٻوادونو کې به داسې اسانتياوې برابرې کړي چې پر يو بل به متکي وي ‪.‬‬ ‫له لومړنيو پړاوونو څخه به ځينې زده کړل شوي درسونه بھه مرسته وکړي چې د انرژيو په سرچٻنو ‪ ،‬کانونو ‪ ،‬زير بناوو او ټرانسپورټي‬ ‫برخو کې خصوصي پانګونه راجلبولو شي ‪ .‬او په پايله کې د سوداګرۍ په برخه کې د خلکو پام ځان ته راواړوي ‪.‬‬ ‫د منځنۍ آسياــ جنوبي آسيا ترمنځ د ‪ CASA-1000‬د بريښنا د تمديد وړاندٻز شوې پروژه به د اوړي په موسم کې د اضافي اوبو په پايله‬ ‫کې د دوو سيمو ترمنځ د ‪ ١٣٠٠‬ميګاواټ ‪ MW‬بريښنا د توليدو زمينه برابره کړي‪ ،‬چې له جنوبي آسيا څخه به قرغزستان او تاجکستان په‬ ‫کې شامل دي ‪ ،‬او له جنوبي آسيا څخه ورکې پاکستان او افغانستان شامل وي ‪ .‬ددې پروژې له پاره د تياري نيولو پړاوونه د پرمختګ په حال‬ ‫کې دي ‪ .‬دغه بنسټ په ‪ ٢٠١١‬ميالدي کال کې د ھغې ناستې د الرښوونو پر اساس جوړ شو چې د څلور ھٻوادونو وزيرانو او د سيمه يٻزې‬ ‫اقتصادي ھمکارۍ ) ‪ (CAREC‬د پروګرام لسو غړيو په کې ګډون کړی وو‪.‬‬ ‫په پام کې ده چې په دې پروژه کې په يادو څلورو ھٻوادونو کې زيربناوې ورغاول شي او د بريښنا د تمديد چارې به په کې غښتلې شي ‪.‬‬ ‫ھمدا راز د پروژې د پلي کولو د جريان پرمھال ھغه سيمې چې د بريښنا د تمديد چارې ورکې بشپړيږي‪ ،‬مشترکې ګټې پورته کړي ‪ .‬دا پروژه‬ ‫د دواړو سيمو له پاره ستراتيژيک ارزښت لري او په افغانستان او پاکستان کې به د بريښنا د زياتوالي المل شي‪ ،‬له بل پلوه به په قرغزستان‬ ‫او تاجکستان ھٻوادونو کې د اقتصادي پرمختيا په برخه کې مھم رول ولوبوي ‪ ) .‬په ټوليزه توګه به ‪ ،‬د بريښنا په برخه کې د نويو او بشپړو‬ ‫بازارانو په رامنځته کولو کې لوی ځای ولري (‬ ‫د ‪ CASA-1000‬پروژې له پاره تياری د څو کلونو راھيسې جريان لري ‪ ،‬او په دې اساس دا د چاپيريالي او ټولنيزو برخو د څٻړنې مھمه‬ ‫موضوع ګڼل کٻږي ‪.‬‬ ‫تر دې مھاله د چاپيريالي ـــ ټولنيزو راپورونو ارزونه ‪.‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫ددې پروژې څٻړنې او مطالعات ) شکل ‪ (1-1‬په الندې برخو کې رانغښتل شوي دي ‪:‬‬ ‫په لومړنيو مطالعو کې د پروژې د چاپيريالي ـــ ټولنيزه موضوع څيړنه‬ ‫نړيوال بانک د ‪ ٢٠١٠‬ميالدي کال د دسمبر په مياشت کې له ‪ Integrated Environments (2006) Ltd.‬کاناډا يي شرکت سره‬ ‫قرارداد وکړ ‪ ،‬ترڅو د چاپيريالی او ټولنيزو اغٻزو ارزونه او د چاپيريالي او ټولنې د مديريت )‪ (ESIA/ESMP‬پالن بشپړ کړي ‪.‬‬ ‫د‪ 2011‬ميالدي کال د فروري په مياشت کې د ‪ SNC Lavalinn‬په واسطه ددې پروژې شونتيا تجديد شوه ‪ ) .‬پخواني مطالعات د‬ ‫‪ SNC‬په واسطه نوي کٻږي (‬ ‫د نورمانديو ‪ Normandeau‬په واسطه د ارزونې او د الوتونکيو د خطرونو د مديريت ‪ ARAMS‬مطالعه ‪.‬‬ ‫د ټولنيزو اغٻزو ‪ SIA‬ارزونه چې په ‪ ٢٠١٢‬کال کې ترسره شوې وه ‪ ،‬دې ارزونې د مشخصو مشورو او د ابتدايې کار له الرې د ټولنو‬ ‫ترمنځ مشترکې ګټې او معلومات وړاندې کړل ‪.‬‬ ‫له کومه وخته چې ددې پروژې نظريه رامنځته شوه ‪ ،‬يو شمٻر مشورې ترسره شوې ‪ .‬دا مشورې د دغې چاپيريالي او سيمه يٻزې ارزونې‬ ‫په لړ کې يادې شوي دي او ددې ارزونې په مصوبه کې به د نورو مشورو په تعقيب بيا يادې شي ‪ .‬ترڅو دا مشورې د چاپيريالي او سيمه‬ ‫يٻزې ارزونې په وروستۍ نسخه کې ھم وريوځای شي ‪.‬‬ ‫اصلي راپور چې د چاپيريالي او سيمه يٻزې ارزونې په تعقيب تياريږي ‪ ،‬له ‪ ESIA‬څخه عبارت دی ‪ .‬چې الندې په لنډه توګه وړاندې‬ ‫شوی او ددې پروژې د چاپيريالي ـــ ټولنيزو اړخونو د څيړنې عمده برخې تشکٻلوي‪.‬‬ ‫‪8|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪ 1 -1‬شکل‪ :‬تر دې دمه د پروژې مھال ويش‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو ارزونه ‪.‬‬ ‫‪1.2.1‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو د ارزونې د پړاو موخه د دې ممکن والی وو تر څو‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫داسې يو سند تيار کړي چې ټول ھغه چاپيريالي او ټولنيز معلومات چې تراوسه شتون لري ‪ ،‬خالصه ‪ ،‬تحليل او و ارزوي ‪.‬‬ ‫د اوسنيو ټولنيزو اوچاپيريالي اغٻزو ارزونه او د شونتيا پر مھال نور اضافي معلومات چې د پروژې د پلي کولو پرمھال ‪ ESMPs‬يې‬ ‫راټولولو ته اړتيا ليدل کٻږي ‪ ،‬ھغه به ھم راخالصه شي ‪.‬‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيزو څيړنو اندازه تشريح کوي ‪ ،‬دا څيړنې په ‪ ١٢٠٠‬کليوميټره حق العبور کې ټول شته خنډونه او ګواښونه په ګوته کوي‬ ‫‪.‬‬ ‫\په ھر ھٻواد پورې مشخص لومړني ګامونه ‪ (pESIAs) ESIAs‬دھرو څلورو ونډه لروونکيو ھٻوادونو له پاره تياريږي ‪.‬‬ ‫د الوتونکيو د خطرونو ارزونه ‪.‬‬ ‫‪1.2.2‬‬ ‫د الوتونکيو د خطرونو د مديريت د ارزونې د مطالعې مقصد )د نورمانديو په واسطه( دا وه چي د الوتونکيو ھغه خطرونه چې په دغې‬ ‫پروژه پورې اړوند دي ‪ ،‬تيار کړي او په دې برخه کې د ډٻرو څيړنو او مطالعو زمينه برابره کړي او يا يوې ټاکلې پايلې ته ورسيږي ‪ .‬په‬ ‫دې کار سره به د الوتونکيو د خطرونو کچه روښانه او راټيټه شي ‪.‬‬ ‫په دغه مطالعه کې د الوتونکيو د ډولونو‪ ،‬له بريښنا سره د ټکر او بريښنا نيولو له امله د ھغو زيان موندنې او د استوګنځايونو د موقعيت او‬ ‫د تمديدي لين د مسير د وقعيت په اړه د ‪ GIS‬معلوماتو په څٻر د شته معلوماتو له سرچينو څخه استفاده شوې ده‪ .‬په دې برخه کې کافي‬ ‫معلومات موجود وو ‪ ،‬ترڅو خطرونو د پټۍ موقعيت چې د طبيعي سرچينو د ساتنې له مشخصو سيمو څخه تٻرٻږي‪ ،‬په ګوته کړي‪ .‬لکه د‬ ‫الوتونکيو عمده ځايونه )‪ ، (IBA‬دا ټول ددې له پاره تر سره شول ترڅو په دې سيمو کې د بريښنا د لين دتمديد عمده او اساسي اغٻزې‬ ‫وارزول شي او د نورو مطالعاتو د کارله پاره د تياري په جريان کې اړين مواد ‪ ESIAs‬څرګند شي‪.‬‬ ‫د سيمه يٻز چاپي﷼ د ارزونې موخه‬ ‫‪1.3‬‬ ‫پيژندنه‬ ‫‪1.3.1‬‬ ‫دا ارزونه له چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې)‪ (REA‬څخه عبارت ده ‪ .‬او د چاپي﷼ د ستراتيژيکې ارزونې پر بنسټ په اغٻزو ډٻر تمرکز‬ ‫کوي ‪ .‬ياده ارزونه له ھغو برخو څخه عبارت ده چې ‪ ،‬چاپيريالي موضوعګانې او په ستراتيژي پورې اړونده اغٻزې ‪ ،‬پاليسي ‪ ،‬پالن او يا‬ ‫‪9|P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫پروګرام او ھمدارنګه ھغه پروژې چې پر يوې سيمې او يا په يو ځانګړي سکتور پورې تړاو لري تر څٻړنې او تجربو الندې نيسي ‪ ) .‬د‬ ‫بيلګې په توګه د بريښنا غزول ‪ ،‬ټاکل شوې ده چې عمده موضوع د ‪ CASA-1000‬په برخه کې وي (‬ ‫د وصفي ستراتيژيکي‪ ،‬يا چاپيريالي ــ سيمه يٻزې ارزونې په پرتله به د چاپيريالي ـــ ټولنيزې ارزونې اصلي متن ډٻر مفصل وي ‪ .‬خو د يوې‬ ‫پروژې د ارزونې يا د يو ھٻواد د ارزونې په پرتله بيا ډٻر مفصل نه وي ‪ .‬له دې وروستۍ ارزونې څخه چې د چاپيريالي ـــ سيمه يٻزې‬ ‫ارزونې په نامه ياديږي ‪ ،‬ھدف دادی چې ‪ ،‬د پخوانيو مطالعاتو ټول عناصر راخالصه او په عين وخت کې ارزونه نوې ) تجديد ( کړي ‪ .‬په‬ ‫ھغو ارزونو کې نور اړين ټکي وراضافه کٻږي‪ .‬په الوتونکيو او ټولنو پورې اړونده نورې مشورې ‪ ،‬څٻړنې او مطالعات د ارزونې په‬ ‫اصلي متن کې ځای پرځای کٻږي ‪.‬‬ ‫تيرو د يوه پراخه مسير په دوه کٻلومټرۍ کې خالصه کٻږي ‪ .‬د لينونو د تمديد وروستی‬‫د‪ ESIA‬او ‪ REA‬عمده اغيزي او د تمديد د لينونو ِ‬ ‫مسير او د مستقيم او متناوب جريانونو د تبديليدو اصلي موقعيت ‪ ،‬سب سټيشنونه او د برجونو ځايونه به وروسته د انجينيري قرارداديانو له‬ ‫خوا د ھر اړخيزې تدارکاتي‪ ،‬رغانيزې )‪ ،(EPC‬تفصيلي سروې په مټ چې د ټولنيزو ـ چاپيرياليزو اغٻزو د ارزونې له الرې د ټولنيزو‪،‬‬ ‫چاپيرياليزو او سيمه يٻزو اړخونو په پام کې نيولو سره په ھر ھٻواد کې د مسير د تمديد په اړه تر سره کٻږي‪ ،‬مشخصٻږي‪ .‬دغه په‬ ‫ھٻوادونو پورې ځانګړې شوې د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو ارزونه‪ ،‬د پور ورکوونکيو او ‪ WB‬له خوا تصويبيږي ‪ .‬نو له دې کبله ھوکړه‬ ‫وشوه‪ ،‬چې د کاري چوکاټ طرزالعمل به يوه ښه طريقه ترتيب شي‪.‬‬ ‫په چاپيريالي ــ او ټولنيزو اغٻزو ارزونه ‪ ESIA‬کې وصفی طرزالعمل يو ډول کٻفي او پرله پسې طرز العمل ګڼل کٻږي‪ .‬چې په دې طريقه‬ ‫به ستراتيژي او يا د پروژې سيمې ‪ ،‬عناصر او توکي تحليل او وټاکل شي ترڅو داسې يوه زمينه برابره کړو چې رسيده ګي ورته آسانه وي ‪.‬‬ ‫په ھمدې ترتيب ‪ ،‬دا کار به د ھٻواد يا د ځای په اړه څو ځله تکرار شي چې و به کولی شي ځينې چاپيريالي او يا ټولنيز حساسيتونه ‪ ،‬له‬ ‫ځمکې ګټه اخيستنه ‪ ،‬مالکٻت او داسې نور او ھمدا ډول په طبيعي ځايونو کې رغانيز او عملياتي اړخونه تر څٻړنې الندې ونيسي ‪.‬‬ ‫باآلخره ‪ ،‬په دې پړاو کې پايلو ته رسيدګي آسانيږي ‪ ،‬چې د ټولنيز او چاپيريالي اړخونو له پلوه د دوه کٻلومټرو په اندازه د مسير ټاکنه د منلو‬ ‫وړ ده او دا کارد يو ھٻواد د چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې پر بنسټ او د مشورو د ځانګړي ټيم ‪ ESIA‬په واسطه په الره اچول شوی دی ‪.‬‬ ‫نو د دې په شتون سره ‪ ،‬دا شونې ده چې يو ‪ ،‬يا ډٻر شريک ھٻوادونه د لين د تمديد په مسير کې د بدلون غوښتونکي شي ‪ .‬د دغې شونتيا پر‬ ‫بنسټ‪ ،‬چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه نورې اضافي الرښوونې ھم په الره اچوي ‪ ،‬ترڅو د اړتيا پر مھال د چاپي﷼ او ټولنې څيړنې ته اجازه‬ ‫ورکړي او په چاپي﷼ او ټولنه کې د الډٻرو متضادو اغٻزو د رامنځته کٻدو مخه ونيسي ‪ .‬نو په دې ترتيب د چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې‬ ‫اغٻزې په آسانۍ السته راځي او په آسانۍ سره په پروژه کې محسوسيږي ‪.‬‬ ‫د راپور محدوديتونه‪:‬‬ ‫‪1.3.2‬‬ ‫چاپيريالي او سيمه يٻزه ارزونه د شته معلوماتو پر بنسټ تياره شوې ده ‪ ) .‬دغه معلومات د ‪ IEL ESIA‬له مطالعې او ھمدا راز په‬ ‫الوتونکيو پورې اړوند راپورنو څخه عبارت دي ( او پرته له دې چې نور ساحوي کارونه صورت ومومي او يا نوي معلومات راټول شي ‪.‬‬ ‫نو په دې اساس ‪ ،‬د مشورو پايله بايد د چاپيريالي او سيمه يٻزې ارزونې په وروستۍ نسخه کې ضميمه شي ‪.‬‬ ‫د توازن شيټ ‪ Alignment Sheets‬اضافي څٻړنې ) د سټاليټ د انځور پر بنسټ د ‪ 6m‬په اندازه ‪ resolution‬اخيستل شوی او د‬ ‫‪ ESIA‬د ګټې اخيستنې له پاره وړاندې شوې‪ .‬دا کار په دې موخه ترسره شوی چې ‪ ،‬ال ډٻرې ھڅې صورت ومومي او د ارزونې د غښتلتيا‬ ‫په خاطر ال ډٻر معلومات په الس راشي ‪ .‬د توازن شيټ ‪ Alignment Sheets‬څيړنو او تحليلونو ډٻر معمولي تفصيالت ھم راښکاره کړل‬ ‫چې کولی شي په چاپيريالي ـــ ټولنيزه ارزونه کې ډٻر ګټور ثابت شي‪.‬‬ ‫دا شونې ده چې د افغانستان او پاکستان په ځينو سيمو کې به نا امني وي ‪ ،‬خو په دې پړاو کې ټاکلي معلومات وجود نه لري ‪ ،‬ترڅو په‬ ‫چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه کې ور زيات شي‪.‬‬ ‫‪ IEL ESIA‬په مشخصه توګه ټولنيزې اغٻزې په جال توګه تر پوښښ الندې نه دي نيولي ‪ ،‬ددې اساسي المل د ارزونې څرنګوالی دی چې په‬ ‫لوړه کچه ترسره شوی دی‪ .‬ټولنيزه او سيمه يٻزه ارزونه عمدتا د تصميم نيونې تشخيص او تر يوې اندازې تفصيل او تفسير په ځان کې‬ ‫رانغاړي چې د سټاليټ له الرې د انځور اخيستنې په تحليل کې په ګوته شوي‪ .‬دا معلومات دھغو ساحو څخه د ليدنې په پايله کې په الس‬ ‫راغلي چې د بريښنا لين ترې غزيږی ‪.‬‬ ‫نو له دې کبله‪ ،‬يادونه کٻږي چې د بٻلګې په توګه له متراکمو او غير متراکمو سيمو څخه د لين تمديد به په دغه پروژه کې له ټولو شاملو‬ ‫ھٻوادونو څخه تٻرٻږي‪.‬‬ ‫له دې سره سره‪ ،‬په ټوليزه توګه څٻړنه ھر اړخيزه نه ده ‪ .‬ځکه چې د ځمکې اندازه يې نه ده مشخصه کړې ‪ .‬او ھمدا راز په موقته او دايمي‬ ‫توګه يې د نويو ځايونو ټاکنه ھم نه ده کړې ‪ .‬د تحليل دا پړاو د پروژې د ډيزاين مرحلې سره تناسب لري ‪ .‬دې پړاو يوازې مسير مشخص‬ ‫کړی چې په دې کې به د تمديد لين او زيربناوې ورغاول شي ‪ .‬او لکه څنګه چې روښانه شوې ‪ ،‬تمه ده چې ‪ ،‬دا حقيقي مسير کٻدای شي د‬ ‫پروسې په جريان کې په مفصله توګه ډيزاين او له رغاونې وړاندې چې کومه سروی کٻږي ‪ ،‬له ھغې وروسته مشخص شي‪ .‬ھغه اغٻزې چې‬ ‫د رغاونې په جريان کې تر څٻړنې الندې نيول کٻږي په دې کې رانغښتل کٻږي چې ‪ ،‬ددې پروژې په پايله کې څومره خلک اغٻزمن کٻږي؟‬ ‫او يا څومره خلک له زيربناوو او د بريښنا د تمديد له لين سره نږدې قرار مومي؟ څومره کسان ورکې په کار ګومارل کٻږي؟ ‪،‬د اړتيا وړ‬ ‫‪10 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫ځمکه به څومره وي‪ ،‬د موقتي او دايمي سړکونو موقعيت او اوږدوالی به څومره او په کوم ځای کې وي؟ د څومره تاوانونو جبران به‬ ‫ورکړلی شي؟ او داسې نور موضوعات به د چايپريالي او ټولنيزې ارزونې په پايله کې چې په ھر ھٻواد کې صورت مومي ‪ ،‬په الس راشي‬ ‫او بيا به تر څٻړنې الندې ونيول شي ‪.‬‬ ‫په چاپيريالي او سيمه يٻزه ارزونه کې دا شونې نه ده چې د ټولنيزو اغٻزو ھراړخيزه ارزونه يې په ترڅ کې وړاندې شي ‪ .‬ځکه چې د دغې‬ ‫ارزونې په ځينو اړخونو کې ځينې معلومات نه وړاندې کوي ‪ .‬لکه امنيت او دٻته ورته نور موضوعات چې څٻړل او مشخص کول يې اړين‬ ‫کار دی ‪ .‬د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو ارزونه ھمدا راز په فزيکې او فرھنګي مواردو پورې اړوند ټول معلومات په ځان کې نه رانغاړي او‬ ‫دا معلومات په ھٻواد پورې مربوط چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې په جريان کې ال زياتې څيړنې او تحليل ته اړتيا لري ‪ .‬ترڅو د کار د‬ ‫ساحو ‪ ،‬سروی ګانو او ټولنو او سازمانونو پورې اړونده مشورې صورت ومومي ‪ .‬ھر کله چې د لين د تمديد مسير نھايی او معلوم شي‪ ،‬ھغه‬ ‫حفاظتي ساحې به چې فرھنګي او کلتوري ارزښت لري ‪ ،‬ترڅٻړنې الندې ونيول شي او په ھر ھٻواد کې به د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو د‬ ‫ارزونې په برخه کې په الره واچول شي‪.‬‬ ‫د لين د تمديد د مسير لومړنيو څٻړنو له ملي او يا نړيوال پلوه کومې مھم فزيکې او فرھنګي) ‪ (PCR‬سرچٻنې نه دي تعيين کړي ‪ .‬د لين د‬ ‫تمديد مسير به د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو په ارزونه کې په تفصيل سره و څيړل شي او د فزيکې او فرھنګي سرچٻنو له تخريب څخه به‬ ‫مخنيوی وشي ‪ .‬د چاپيريالي مديريت په اړه به د ھرھٻواد اړوند ځانګړي اقدامات په تفصيلي توګه وړاندې شی ‪.‬‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې مشورې او خپرونه‬ ‫‪1.3.3‬‬ ‫دا د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې د مصوبې لنډيز دی‪ ،‬چې په انګليسي او د ھٻواد په نورو سيمه ييزو ژبو کې شتون لري‪ ،‬د بيلګې په ډول‬ ‫پښتو‪ ،‬دري‪ ،‬اردو او روسي‪ .‬اصلی ارزونه په انګليسی او روسي ژبو کې ده‪ .‬له دې وروسته به ھر يو له څلورو ګډون کوونکو ھٻوادونه‬ ‫څخه د ھيواد په مختلفو برخو کې د چاپيريالی ـ ټولنزي ارزونې لنډيزعملی کوي‪ ،‬څو خلک تری اغٻزمن شی او د ‪ PAP‬پروژې ته په اسانې‬ ‫سره السرسی ولری‪ ،‬نوموړې ارزونه به د ھٻواد د سيمه ييزو رسنيو له خوا خپره شی‪ ،‬چې اړوند دولتونه به عامه مشورې تنظيموي او په‬ ‫پايله کې به د نوې شوې ارزونې د متن نډيز او اصلی ارزونه به يو ځای شی‪ ،‬نوی شوی راپور به په بيا ځلي توګه په ټولو موقيعتونو کې‬ ‫خپور شی‪.‬‬ ‫‪ :٢‬د پروژې تشريح‬ ‫‪ ٢٫١‬د پروژي مطالعه‬ ‫نوموړي پروژه دوه برخې لري‪ ،‬چې د متناوب لوړ ولټيژ جريان ‪ HVAC‬او د مستقيم لوړ ولټيژ جريان ‪ HVDC‬څخه عبارت دی‪.‬‬ ‫د متناوب لوړ ولټاژ د جريان لين ‪ ۵٠٠ HVAC‬کيلو واټ به له اټکه تر خجند پورې )‪ ۴٧٧‬کيلو متر( دی چې له قرغستان‬ ‫‪‬‬ ‫جمھوريت څخه اضافی بريښنا تاجکستان ته وليږدول شی‪ ،‬او د ‪ ۵٠٠‬کٻلو واټ په ظرفيت يو لين له ريګار څخه تر سنګوده پورې‬ ‫به د تاجکستان د بريښنا شبکې تشی پوره کړي‪ .‬له ګڼ ميشتو سيمو څخه به د امکان تر بريده ډډه وشی‪ ،‬لکه د ازبکستان او‬ ‫تاجکستان بندری سيمی ‪ ،‬چې د قرغستان جمھوريت پولو ته څيرمه موقيعت لری‪.‬‬ ‫په لوړ ولټاژ سيستم ‪ HVDC‬سمبال يو مستقيم تمديدی لين سره د ‪ ۵٠٠‬کليو واټ بريښنا په ظرفيت چې ‪ ١٣٠٠‬ميګا واټه به يې له‬ ‫‪‬‬ ‫سنګودي څخه د کابل له الری تر پيښوره )‪ ٧۵٠‬کٻلو متره( يو بدلونکې ‪ ١٣٠٠‬ميګا واټه به د متناوب جريان سيستم په مستقيم‬ ‫جريان ‪ AC – DC‬په سنګوده کې‪ ،‬يو بدلونکې ‪ ١٣٠٠‬ميګا واټه مستقيم جريان به په متناوب ‪ DC – AC‬جريان سره په پيښور‬ ‫او يو د ‪ ٣٠٠‬ميګا واټه بدلونکې مستقيم جريان سټيشن به په متناوب جريان ‪ DC- AC‬سره به کابل کي وي‪ .‬د لين د تمديد پر‬ ‫مسير کې ځينی ګڼ ميشتی سيمی لکه کابل‪ ،‬کندز‪ ،‬پلخمری‪ ،‬راقی‪ ،‬متھرالم او جالل اباد شتون لری‪ ،‬چې د ګڼ ميشتو سيمو څخه‬ ‫به د امکان تر حده ډډه وشی‪.‬‬ ‫دغې پروژې ته د نړيوال بانک له لوری د چاپيريالی ارزونې د ‪ A‬کټه ګوري په موخه کابو ‪ ١٠٠٠‬ميليونو امريکايی ډالر ورکول شوی او‬ ‫يوازی د شته بريښنا څخه د استفادی له پاره به وکارول شی‪ ،‬او ھيڅ ډول اضافی توليدی ظرفيت او يا عملياتی رژيم به په کي شامل نه وی‪.‬‬ ‫له دی مخی به د اوبو د سرچٻنو مديريت به په ګډون کوونکيو ھيوادونو باندې ھيڅ اغيز ونه کړي‪.‬‬ ‫‪ . ٢. ٢‬د ھٻوادونو د بريښنا د توليدی ظرفيت ‪/‬غوښتنه‪:‬‬ ‫د قرغستان جمھوريت‬ ‫‪1.3.4‬‬ ‫د قرغستان جمھوريت د بريښنا ډٻره برخه د اوبو ‪ MW ٠٣٠،٣ %81‬او يو څه د حرارتی دستګا ‪ MW٧١۶ 19 %‬لرونکې ده‪ ،‬چې په‬ ‫وچو موسمونو کې يې د بريښنا توليد لوړيږي‪.‬‬ ‫‪11 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د اوبو سيستم يې د توکتو ګول د بريښنا پر زيرمي متکې دی‪ 1,200 MW, 5,110GWh) .‬په يو کال کې( د اوبو د بريښناکوټونو د بھرنی‬ ‫جريانونو څخه يو منظم داخلی جريان توکتوګول توربين ته برابريږی‪ ،‬او په يوه کال کې ‪ GWh ٧٢٣۵‬د پام وړ انرژي توليدوي‪.‬‬ ‫تاجکستان‬ ‫‪1.3.5‬‬ ‫تاجکستان د اوبو د ډيری انرژی لرونکې دی‪ ،‬چي د ھٻواد په سويل کي د يوه کال په ترڅ کې تر ‪ ۵٢٧‬ميليارد کٻلو واټ اټکل شوی ده‪ .‬دا‬ ‫شميره د پام وړ ده ‪ ،‬چې کولی شی ويی پلوری او په بريښنا پوری تړلی صنعتونو ته وده ورکړي‪.‬‬ ‫افغانستان‬ ‫‪1.3.6‬‬ ‫دا مھال افغانستان له شمالی ګاونډيو )په منځنی آسيا کې له تاجکستان ترکمنستان او ازبکستان( کي نښتی دی‪ .‬د افغانستان د بريښنا د توليد‬ ‫مجموعه ‪ ۴٧۵‬ميګا واټو ته رسيږي چې ‪ ٢۶١‬يی له اوبو‪ ١۵١ ،‬ميګا واټه يی حرارتی او ‪ ۶٣‬يی ډيزلی ده‪.‬‬ ‫د کابل نفوس په چټکې سره مخ پر زياتيدو دی‪ ،‬چې له ‪ ۴‬څخه تر ‪ ۵‬ميليونو وګړيو ته رسيږی‪ ،‬د بريښنا له غير منظمې عرضې سره مخ‬ ‫شوی‪ ،‬چې المل يې د اوږدې مودې جګړې دي چې د زيربناوو د نه پرمختګ له امله له ډٻرو ستونزو سره مخ شو‪.‬‬ ‫‪ 1.1.5‬پاکستان‬ ‫د پاکستان د بريښنا سکتور له کمښت سره مخ دی‪ ،‬چې تر ډٻره د بريښنا پارچاوي ته اړ کٻږي‪ ،‬د ‪ ٢٠٠٨‬او ‪ ٢٠٠٩‬مالی کلونو په پای کې د‬ ‫پاکستان د بريښنا مجموعه ‪ MW ٢٠٣٠۶‬وه‪ .‬د بريښنا حرارتي‪ ،‬داوبو او ھسته يي توليد په ترتيب سره ‪ 6,474 MW ،13,370 MW‬و‬ ‫‪ 462 MW‬دی‪.‬‬ ‫په پاکستان کې بريښنا ته غوښتنه مخ په زياتيدو ده ‪ ،‬چې المل يی د نفوسو زياتيدل دی‪.‬‬ ‫د پروژي د اجزاو تشريح ‪:‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫د لين د تمديد وړانيز شوی مسير د سيمی د عمده چاپيريالي او ټولنيزو مطالعو پر اساس ترتيب شوی دی‪.‬‬ ‫د لين د تمديد مسير به په ‪ 500HVAC‬ظرفيت سره د قرغستان د داکټی له سټيشن څخه پيل شی او د تاجکستان د خخجند پر سب سټيشن به‬ ‫پای ته ورسيږی‪ .‬تمديدی لين به ‪ ۴٧٧‬کيلومټره مجموعی اوږدوالی ولری‪ ،‬چې ‪ ۴۵٢‬کٻلو متره به يې د قرغستان له سويل لويديځ او پاتی‬ ‫‪ ٢۵‬کٻلومتره به له تاجکستان څخه تيريږی‪ .‬يو ‪ ۵٠٠‬کٻلوواټه لين له ريګار څخه د تاجکستان د سنګودی شبکې ته پياوړتيا وروبښي‪.‬‬ ‫د لين د تمديد مسير ‪ 500HVDC‬د سنګودی له بريښنا کوټ )تاجکستان( څخه پيل او د جنوب په لور به ادامه ولری او نژنۍ ته نږدی به‬ ‫افغانستان ته تير شي‪ .‬له دې سيمې به بريښنا د سالنګ د لويې الرې او له چاريکار څخه کابل ته رسيږی‪ .‬د بريښنا د تمديد لين به له کابل‬ ‫څخه د ختيځ په لوری جالل اباد او بيا پيښور ته ورسيږی‪ ،‬ګڼ ميشتی سمی د کابل او ھمداراز کندز‪ ،‬بغالن‪ ،‬بلخمری‪ ،‬رقی‪ ،‬مھترالم او جالل‬ ‫اباد ګڼل کٻږی‪.‬‬ ‫د سنګودی‪ (1300MW) 1‬د بدلوونکې سټيشن ‪ ،500HVDC‬کابل )‪ (300MW‬او پيښور )‪ (1300MW‬وړانديز شوی دی‪ .‬دا مسير به د‬ ‫‪ ١١٧‬کٻلو متره په اوږدوالی په تاجکستان‪ ۵۶٢ ،‬کيلومټره په افغانستان او په پای کې ‪ ٧١‬کٻلو متره به په پاکستان کې تيريږی‪.‬‬ ‫د ځمکې د حق العبور خالی کول به دواړو مرکزی لوريو ته روان وی‪ .‬معموال د ‪ ۵٠‬او ‪ ۶٠‬منځنی حد )‪ ٢٠‬نه تر ‪ ٣٠‬د مرکزی خط لوريو‬ ‫ته ( په الره کې د ھغو نباتاتو کرلو ته اجازه نشته‪ ،‬چې تر څلورو مترو لوړه وده وکړي‪ .‬ھمداراز په مسير کې بايد د دايمی استوګنی له پاره‬ ‫ودانی ھم جوړی نه شی‪ .‬د ځمکې د الکترود له پاره بايد سټيشن ته نږدی وي‪ ،‬خو لږ تر لږه بايد ‪ ۵‬کٻلو متره ليری وی‪.‬‬ ‫مسير په ‪ ١-٢‬او ‪ ٢-٢‬عکسونو کې ښودل شوی دی‪.‬‬ ‫په دغه پروژه کې به نړيوال منل شوی معيارونه وکارول شی او به ھمدی ډول به معيارونه او الروښوونی د ‪ IEC ،IEEE‬يا ‪ CIGRE‬د‬ ‫غوره صنعتی کړنو پواسطه ډيزاين شي‪.‬‬ ‫ددی لين له پاره لږ تر لږه پنځه ډوله برجونو ته اړتيا ده چې د تاجينټ تعليق ‪Tangent Suspension‬او کوچنۍ زاويه‪ ،‬منځنی زاويې‪،‬‬ ‫سقبله زاوبې او د برج ترمنيل په کې شامل دي‪.‬‬ ‫رغانيز اړخونه‪:‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫له خصوصی سکتور سره د کمي ليوالتيا له امله په دې پروژه کې په يوې بې ثباته او نا امنه سيمه کې د څو پيچليو او مغلقو ھٻوادونو له امله‪،‬‬ ‫دغو څلورو ھٻوادونو تصميم ونيوه چې د ‪ CASA-1000‬پروژه د دولتي سکتور د پروژي په توګه د داخلی تمديدي شرکتونو او نړيوالو‬ ‫مالي سازمانونو ‪ IFI‬او نورو تمويلوونکيو په مالتړ تطبيق کړي‪.‬‬ ‫‪12 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تطبيقوونکي شرکتونه په اړوندو ھٻوادونو کې له څلورو داخلی شرکتونو ‪ NTCs‬څخه عبارت دي چې مسؤوليتونه يې عبارت دي )‪ (i‬د‬ ‫‪ ،CASA-1000‬پروژې له پاره د تمديدي زيربناوو رامنځته کول)‪ (ii‬د متناوب جريان سيسټم حفظ او فعالول او)‪ (iii‬د متناوب جريان سيسټم‬ ‫له فعالوونکيو سره ھمغږي تر څو د ‪ CASA-1000‬پروژې د ټوليز سيسټم مناسب فعاليت پرغاړه ولري‪.‬‬ ‫د امکان په صورت کې به د سيمی اوسيدونکې په دی پروژه کې و ګمارل شي‪ ،‬او د تګ راتګ له پاره به يې د ليږد راليږد سيستم ھم برابر‬ ‫شی‪ .‬د برجونو بنستونه د قوي کانکريټ پواسطه جوړيږي‪ ،‬چې د بنسټ ډول به يې ‪ pad and chimney‬او اندازه به يې ‪2.5 m x 2.5‬‬ ‫‪ m x 2.5 m‬وي‪ .‬د ‪ Stringing‬کانډکټورونه او ھوايې لينونو له پاره به له فشاري ميتود ‪ Tension‬څخه کار واخيستل شی‪.‬‬ ‫د کارکوونکيو شمير به د کار په جريان کې يو ډول نه وي‪ ١٠ ،‬فيصده کار کارکوونکې به بھرنی کارپوھان‪ ،‬له ‪ ٢٠‬څخه تر ‪ ٣٠‬فيصده به‬ ‫سيمه ييز کارپوھان ‪ ،‬او پاتی به يې عام کارکوونکې وی‪ .‬عملياتي انسجامات او عامه حافظتي ترميم چې د لين د تمديد له پاره اړين دی‪،‬‬ ‫عبارت دی له‪:‬‬ ‫له حده ډير بوټی‪ ،‬د عايق ماتيدل‪ ،‬د برجونو له السه ورکول او د مرکز د حفاري سيمې ورستيدل د تمديدی لين د فعاليت د جريان په پايله کې‬ ‫د پٻښو او توپانونو له پاره عاجل ترميم ته اړتيا ده‪.‬‬ ‫د برجونو شمير به چې تمه ده ھر ھٻواد به ورته اړتيا ولری‪ ،‬په الندی ډول وي‪ .‬د قرغستان جمھويت ‪ ،١٠۵٠‬تاجکستان ‪ ،۶١٠‬افغانستان‬ ‫‪ ١٢٠٠‬او پاکستان ‪ ،١۵٠‬د قراردادونو په ټولو پړاوونو کې بھد صنعت غوره معيارونه وکارل شي او عامه خونديتوب به يقينی کوي‪.‬‬ ‫تمديدی لين به ھر کال تفتيش کٻږی‪ ،‬څو د ترميم په برخه کې يې مرسته وشی‪.‬‬ ‫‪13 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪ 2-2‬عکس ؛ تاجکستان‪ -‬افغانستان‪ -‬پاکستان‪ HVDC‬تمديدي لين‬ ‫‪14 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د سيمه ييز چاپي﷼ ارزونه‪:‬‬ ‫لنډيز‬ ‫‪ ٢،۵‬د پروژې د تطبيق په برخه کې د وړانديزونو د تفصيل لنډيز‪:‬‬ ‫ددې له پاره چې دا پروژه په يو حقيقت بدله شي‪ ،‬د قرغزستان ‪ ،‬تاجکستان ‪ ،‬افغانستان او پاکستان د حکومتونو ترمنځ يو ھوکړه ليک السليک‬ ‫شوې چې له مخې يې يوه بين الحکومتي شورا د يو سکتريت په ملتيا جوړه کړې چې د قرغزستان په مرکز الماتا کې وجود لري‪ .‬ددې‬ ‫څلورو ھٻوادونو پر ژمنو سربٻره وړانديز شوی چې له ‪ CASA-1000‬پروژې سره به د نړيوال بانک او اسالمي پرمختيايي بانک او‬ ‫ھمداراز ممکنه نورو مرستندويه سازمانونو لکه د امريکا متحده اياالتو پرمختيايې اداره )‪ (USIAD‬د امريکا د بھرنيو چارو وزارت ‪ ،‬د‬ ‫انګلستان د نړيوال پرمختيايې اداره )‪ (DfID‬د استرليا د پرمختګ نړيوالې اداره )‪ (AusAID‬په مالي برخو کې مرسته کوي‪.‬‬ ‫د يادې پروژې څٻړنې ښودلې چې دا پروژه به کولی شي د ‪ ۵٨‬کلونو په موده کې بشپړه شي‪ .‬ددې پروژې د رغاونې قرارداديان او د‬ ‫تدارکاتو انجينران ددې پروژې د پرمختګ په موخه لګيا دي ترڅو چې د پروژې ډيزاين‪ ،‬د ساختماني موادو تدارکات او داسې نورې برخې‬ ‫پوره کړي‪.‬ددې ترڅنګ د چاپي﷼ د اغٻزو ارزونه د )‪ (ESIA‬مشاورينو په مرسته پر الره اچول شوي چې په زيات احتمال سره به د ھٻواد‬ ‫په کچه او د پروژې د موقعيت په برخو کې تر سره شي‪.‬‬ ‫د ھر ھٻواد داخلي شرکتونه ددې پروژې چاپيريالي او ټولنيز مسئوليت پر غاړه لري‪ ،‬ددې ترڅنګ د پروژې څارنه ‪،‬د ټولو تياريو او‬ ‫ساختماني چارو څارل‪ ،‬له محلي چارواکيو سره ھمغږي‪ ،‬ترڅو محلي ټولنه په دې کې را داخله او ھغه خلک چې د يادې پروژې د تطبيق پر‬ ‫مھال اغٻزمن شوي راضي او دا يقيني کړي چې د نړيوال بانک او نورو لويو پور ورکوونکو غوښتنې او پاليسي په پام کې نيول شوي‪ ،‬او‬ ‫ھمداراز ټول ھغه تدابير چې د پروژې په مديريتي پالن کې په پام کې نيول شوي او د پروژې چاپيريالي او ټولنيزې اغٻزې او اړونده سندونه‬ ‫تطبيق شوي دي‪.‬‬ ‫څلورتطبيقوونکي داخلي شرکتونه)‪ (NTCs‬چې په اړوندو ھٻوادونو کې دي‪ ،‬مسئوليت لري ‪ (١) :‬د ‪ CASA-1000‬پروژې د غځونې له‬ ‫پاره د زيربنا جوړول‪(٢) ،‬د متناوب سيستم فعالول‪ ،‬ساتل او جريان ورکول‪ (٣) ،‬او ھمداراز له فعالوونکيو سره ھمغږي تر څو ھغه کسان‬ ‫چې د ‪ CASA-1000‬په پروژه کې مستقيم دخيل دي او دا مسئوليت پر غاړه لري‪ :‬دا شرکتونه عبارت دي له ‪:‬‬ ‫‪ ‬د پاکستان د انتقال او تمديد ملي شرکت )‪(NTDC‬‬ ‫‪ ‬د تاجکستان تاجک برٻښنا)‪(OjSHC‬‬ ‫‪ ‬د افغانستان برٻښنا شرکت )‪(DABS‬‬ ‫‪ ‬د قرغزستان د ملي برٻښنا شبکه )‪(NESK‬‬ ‫تاجک برٻښنا شرکت ھوکړه کړې چې د آسيا د پرمختيايی بانک په مالي مرسته ‪ ٢٢٠‬کٻلو واټه لين له نوريک سيمې څخه تر پلخمري پورې‬ ‫او ھمداراز د ‪ ٢٢٠‬کٻلو واټه برٻښنا لين تمديد به د رشت په سيمه کې د اسالمي پرمختيايې بانک په مرسته عملي کوي‪.‬‬ ‫د قرغزستان اسالمي جمھوريت ‪ NESK‬به ‪ ٢٢٠‬کٻلو واټه لين له ايګول ـ تش څخه تر سمات پورې غزوي‪ ،‬او يو بل ‪ ۵٠٠‬کٻلو واټه لين به‬ ‫له يو اړوند سب سټيشن سره د اسالمي پرمختيايې بانک په مالي مرسته تطبيق کړی او ھمداراز به يو ‪ ۵٠٠‬کٻلوواټه لين به له يو سب سټيشن‬ ‫سره له داکتا څخه تر کٻمين او له کٻمين څخه تر وش پورې تطبيق کړی دی‪.‬‬ ‫‪ NTDC‬د نړيوال بانک دمحافظتي پاليسي په چوکاټ کې په پاکستان کې د اوبو د بريښنا پروژې د تطبيق د تمديد‪ ،‬تطبيق او پراختيا او‬ ‫محافظتي ارزونې په حال کې ده‪.‬‬ ‫‪ DABS‬شرکت په افغانستان کې اوس مھال د دوو پروژو د تيارولو په حال کې دی‪ ،‬چې د نړيوال بانک له خوا تمويليږي‪ ،‬چې په ھغه کې د‬ ‫ابو د برٻښنا د ‪A‬کټګوري د پروژې رغاونه او د ھغې مطابقې وړتيا لوړول ھم په کې شامل دي‪.‬‬ ‫د پروژې د تمديد د ھغو شرکتونو ظرفيت چې وړاندې يې يادونه وشوه ‪ ،‬د پروژې د چاپيريالي او اجتماعي اغٻزو د ارزونې په جريان کې‬ ‫البته د اړوند ھٻواد تر ال زياتې څٻړنې الندې ونيول شي‪) ،‬د عملياتي پاليسي بحث ‪ ۴٫٠١‬ته مراجعه وکړئ‪( .‬د اړتيا په صورت کې به د اړوند‬ ‫ھٻواد د ظرفيت لوړل په چاپيريالي مديريتي پالن کې ھم زيات کړای شي‪.‬‬ ‫‪ ٣‬د تطبيق وړ پاليسي‪ ،‬اداري او حقوقي چوکاټ‪:‬‬ ‫‪ ٣،١‬پٻژندنه‪:‬‬ ‫‪15 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د چاپيريالي او ټولنيزو اغٻزو ارزونه کې چې تر دې مھاله ترسره شوې‪ ،‬د څلورواړه ونډه لروونکيو ھٻوادونو له پاره پرحقوقي چوکاټ‬ ‫بياکتنه شوې او د چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې د يو برخې په توګه ھر ھٻواد ته وړاندې شوه‪ .‬چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه ھمدارنګه د‬ ‫نړيوال بانګ د غوښتنو او الرښودونو په اړه معلومات وړاندې کوي‪ .‬د ‪ CASA-1000‬پروژې په اړه د وروستي محافظتي معلوماتي شيت‬ ‫پر اساس چې د نړيوال بانک له خوا خپور شوی‪ ،‬الندې پاليسي رامنځته کوي‪:‬‬ ‫‪ ‬عملياتي پاليسي ‪ ۴،٠١‬نړيوال بانک –د چاپيرال ارزونه‪.‬‬ ‫‪ ‬عملياتي پاليسي ‪ ۴،٠۴‬طبيعي استوګن ځايونه ‪.‬‬ ‫‪ ‬عملياتي پاليسي ‪ ۴،٣۶‬ځنګلونه ‪.‬‬ ‫‪ ‬عملياتي پاليسي ‪ ۴،١٢‬د سيمو غير ارادي تجديد‪.‬‬ ‫دغې سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې ھر ونډه لروونکي ھٻواد ته ھغه اړوند حقوقي موضوعات تفصيل کړل‪ ،‬چې په سيمه ييزو دفترونو کې د‬ ‫نړيوال بانک د کارکوونکيو له خوا چمتو شوي وو‪ ) .‬الندې متن ته مراجعه وکړئ( د نړيوال بانک د ټولو نورو پروژو په څٻر ‪ ،‬ھغه‬ ‫محافظتي معيارونه چې تطبيقٻږي‪ ،‬د دغه بانک معيارونه دی چې تر ډٻره د ھٻواد له معيارونو څخه ډٻر مشخص دي‪ .‬د دغو دو ډوله‬ ‫معيارونو تر منځ ھر ډول تناقض او نيمګړتيا به په ھر ھٻواد پورې مختص چاپيريالي ـ ټوليزو اغٻزو په وروستۍ اروزنه کې په بشپړ ډول‬ ‫تشريح شي او داسې ميکانيزمونه شته دي چې يقيني کوي يې چې معيارونه ال ډٻر دقيق او شديد عملي شي‪ .‬دغه موضوع تر ډٻره د سيمې د‬ ‫تجديد او عامه مشورو له اړخونو سره صدق کوي چې کولی شي د سيمې د اوسيدونکيو حقيقي تجديد وي او يا په احتمالي ډول د خسارې‬ ‫جبران او د کرنيزو زيانونو د نورو خسارو له پاره تدابير وي‪.‬‬ ‫ملي قوانين او اصول‪.‬‬ ‫‪٣،٢‬‬ ‫د قرغزستان جمھوريت ‪:‬‬ ‫‪٣،٢،١‬‬ ‫د قرغزستان چاپيريالي پاليسي په کال ‪ ١٩٩۵‬کې په ملي عملياتي پالن )‪ (NEAP‬کې منعکس شوي چې په اغٻزناک ډول يې چاپيريالي‬ ‫قوانين او اصول ځای پر ځای کړي او دوه مھمې برخې لکه د چاپي﷼ ساتنې قانون‪ ۵٣) ،‬شمٻره ‪ ١٩٩٩‬کال د جون مياشتې په ‪ ١۶‬مه (او د‬ ‫ايکولوژي د کارپوھانو د بيا کتنې قانون)‪ ۵۴‬شمٻره د ‪ ١٩٩٩‬کال د جون د مياشتې ‪ ١۶‬مه ‪( .‬‬ ‫د چاپي﷼ ساتنې قانون ددې درلودونکي دي چې د پروسې ډيزاين‪ ،‬نصبول‪ ،‬بيارغاونه‪ ،‬د مرکزونو فعالول‪ ،‬او نور فعاليتونه چې پر چاپي﷼‬ ‫باندې مستقيمه او يا غير مستقيمه اغيز کوي‪ ،‬حفاظتي فعاليتونه ‪ ،‬او طبعي سرچٻنې بايد مشخصې او د ايکولوژيک نورمونو سره سم تر سره‬ ‫شي‪ ،‬دا قانون ھمداراز ددې مستلزم دی چې د پالن شويو فعاليتونو له پاره بايد د چاپيريالي اغٻزو ارزونه ترتيب شي‪ ١٧) .‬ماده(‬ ‫د ايکولوژيکي قانون د مطالعې کارپوھان ليکي چې د چاپيريالي اغٻزو ارزونه )‪ (EIA‬د تشخيصولو‪ ،‬تحليل‪ ،‬ارزونې او د انکشافي‬ ‫فعاليتونو د ممکنه اغٻزو د په پام کې نيولو په معنې ده‪ ١) .‬ماده( ددې قانون ‪ ١٠‬مه ماده ھغه فعاليتونه تعريفوي چې د چاپيريالي اغٻزو‬ ‫ارزونې ته اړ دي او د دغې ارزونې تر سره کولو ته اړتيا لري‪.‬‬ ‫کله چې د چاپيريالي اغٻزو ارزونه تياره شي‪ ،‬د يو دولتي با صالحيته ارګان په واسطه يې د چاپي﷼ ساتنې په برخه کې بيا کتنه کيږي‪) ،‬د‬ ‫چاپي﷼ ساتنې ‪ ،‬ځنګلونه ادار ‪ ،‬او د ايکولوژيکي کارپٻژندنې رياست( د چاپيريالي اغٻزو نھايې ارزونه بايد د پروژې د ايکولوژيکو پايلو‪،‬‬ ‫پالن شويو فعاليتونو او د ھغو فعاليتونو د منلو د تضمين په اړه يوه بيانيه وي چې د پالن شويو فعاليتونو يا د پروژې د تطبيق له الرې د‬ ‫ايکولوژيک محافظت او چاپي﷼ ساتنه يقيني کوي‪.‬‬ ‫ددې دواړو قوانينو پر بنسټ ‪ ،‬خلک حق لري چې په خپله د پروژې ايکولوژيکه مطالعه تنظيم او تر سره کړي‪ ،‬او يا د ھغه تصميم په اړه‬ ‫چې د ايکولوژيکي کارپٻژندنې رياست له خوا نيول کيږي‪ ،‬تبصيره وکړي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي ارزونې تطبيق او څارنه د قرغزستان د جمھوريت د تخنيکي او چاپي﷼ ساتنې په برخه کې د دولتي تفتيش دنده او مسئوليت دی‪،‬‬ ‫دا بنسټ ساحوي څانګې لري‪ ،‬په الندې برخو کې په کارګرانو ‪ ،‬رغاونې‪ ،‬د کاني سرچٻنو د استخراج‪ ،‬چاپي﷼ ساتنې او ځمکې او‬ ‫بيالوژيکي منابعو باندې د دولت د کنټرول مسؤوليت لري‪.‬‬ ‫‪ ٣،٢،٢‬تاجکستان‬ ‫دولتی چاپيريالي يا محيطي کميټه)‪ ( SEC‬يو مھم بنسټ دی چې په تاجيکستان کې د منطقوی پاليسۍ د ترتيب او پلی کولو او چاپيريالي‬ ‫ارزونې مسؤوليت لري‪ .‬د » د چاپي﷼ ساتنی قانون« او » د ايکولوژيک کارپيژندنې قانون « کې د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې مقررات او‬ ‫اصول په ګوته شوي دي ‪ .‬د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې مطالعات بايد د دولتی ايکولوژيکو کارپوھانو په مرسته تصويب او بيا کتنه ور‬ ‫باندې وشی ‪ .‬چې دغه کارپوھان د دولتي چاپيريالي کميټې يوه برخه جوړوي‪ .‬د چاپيريالي اغٻزو پياوړتيا او څارنه د دولتي چاپيريالي کميټې‬ ‫او د ھغې د سيمه ييزو څانګو مسؤوليت دی‪.‬‬ ‫‪16 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د چاپي﷼ ساتنی قانون په )‪ (٢٠١١‬ميالدی کال کې تصويب شو‪) .‬د ‪ ٢٠١١‬ميالدی کال د جوالی‪ ٢١‬مه‪ ٢٠٨ ،‬ګڼه( چې په ھغی کې د تطبيق‬ ‫وړ حقوقی اصول ‪ ،‬د ساتنی وړ شيان ‪ ،‬د حکومت صالحيت او اصول ‪ ،‬دولتي چاپيريالي کميټه ‪ ،‬سيمه ييزچارواکي‪ ،‬عامه بنسټونه او خلک‬ ‫تعريف شوی دی‪.‬‬ ‫دغه قانون ھمدارنګه په يوه خوندي او صحي چاپي﷼ کې د عامه حقوقو او افرادو پر ساتنې ټينګار کوي او الزمه ګڼی چې د ايکولوژيک‬ ‫کار پوھانو او چاپيريالي ارزونی د اغٻزو يو ترکيبي سيسټم دې د ھغه فعاليت په اړه تصميم ونيسي چې په چاپي﷼ باندې منفي اغٻز کوي‪ .‬د‬ ‫قانون مطابق ښاريان )اوسيدونکې ( حق لري په ھغه چاپي﷼ کې ژوند وکړي‪ ،‬چې زړه يې غواړي او د چاپي﷼ له منفي اغٻزو څخه خوندي‬ ‫واوسي‪ .‬اوسيدونکې ھمدارنګه حق لری چې چاپيريالي معلوماتو ته الس رسی ولري او په ترتيب د چاپيريالي اغٻزو اړوند تصميمونو په‬ ‫ترتيب‪ ،‬تطبيق او تصويب کې برخه واخلي‪.‬‬ ‫د ايکولوژيک کارپٻژندنې قانون د دولتی کارپوھانو د مطالعې له پاره )په حقيقت کې د دولتی ايکولوژيک کارپوھانو بنسټ( اصول او‬ ‫پرويسجرونه تياروی ‪.‬چې د ھغوی مسؤوليت د چاپيريالي قوانينو او د ټولنې د ايکولوژيک خونديتوب له معيارونو او مقتضياتو سره د پروژو‬ ‫د فعاليتونو مطابقت بررسي کوي‪ .‬دغه قانون د دولتي کارپوھانو د بنسټ بين السکتوري څرنګوالي تصريح کوي‪ ،‬چې بايد په عمده توګه‬ ‫مستدلل‪ ،‬ټوليز او عيني وي‪ .‬د دولتي ايډيالوژيک کارپوھانو ټولنه د کړنو په اړه تصميم نيونه تعقبوي‪،‬چې کٻدای شی په چاپي﷼ باندې منفی‬ ‫تاثير وکړي‪ ،‬د پرورګرامونو او پروژې مالې تمويل‪ ،‬يوازې د دولتې ايډيالوژيکو کارپوھانو د مثبتو السته راوړنو په صورت کې يا ھغه وخت‬ ‫چې نتيجه ګيرۍ يې خپره شي‪ ،‬تر سره کٻږي‪.‬‬ ‫‪ ٣ ،٢،٣‬افغانستان‬ ‫په افغانستان کې د چاپيريالي اغٻزو د تطبيق د بياناتو په اړه پروسيجرونه او فعلي حقوقي چوکاټ په چاپي﷼ ساتنې قانون ) د ‪ ٢٠٠٧‬کال‬ ‫جنوري(‪ ،‬د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې ملي پاليسي ) د ‪ ٢٠٠٧‬کال نوامبر ( او د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې لنډمھاله مقرراتو ) د ‪٢٠٠٨‬‬ ‫کال مارچ ( کې موندلی شو‪ ،‬چې ھدف يې د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې د لنډمھاله پروسې له الرې له پروژې څخه مالتړ دی‪.‬‬ ‫د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې لنډمھاله اصول‪ ،‬اوس مھال د تطبيق وړ دي‪ ،‬خو د چاپيريالي اغٻزو ملي ارزونې )‪ ( NEPA‬په ‪ ٢٠١٣‬کال‬ ‫کې د چاپيريالي اغٻزو د اروزنې پروسه د ھغې له ښکيلو اړخونو سره يو ځای پر غاړه واخيسته چې له ښکيلو اړخونو سره پراخ بحثونه به‬ ‫مرسته وکړي چې د پرمختګ دغه اصول پياوړي شي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې اړوند قوانين د چاپي﷼ ساتنې قانون په درٻيم څپرکي » د ھغو فعاليتونو مديريت چې چاپي﷼ ستاتنه اغٻزمنوي«‬ ‫ځای شوي دي‪.‬‬ ‫په ټوليزه توګه‪ ،‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په ارزونه کې د بين المللي اصولو موفقانه تطبيق‪ ،‬ستونزمن ښکاري چې المل يې داخلي امنيت‪،‬‬ ‫قومي عنعنات‪ ،‬د ځمکو مالکين‪ ،‬او په ھغو سيمو کې چې جګړې روانې دي‪ ،‬په خپل ذات کې د قانون حاکميت او نور فکتورونه دي‪.‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪1.5.1‬‬ ‫د پاکستان په اساسي قانون کې تر اتلس ځلو اصالحاتو مخکې‪ ،‬فدرال حکومت د پاکستان د چاپي﷼ ساتنې قانون )‪ (PEPA‬تصويب کړ‪ .‬چې‬ ‫دغه قانون د چاپي﷼ ساتنې د مديريت له پاره يو ټوليز يا جامع چوکاټ رامنځته کړ‪ .‬د ‪ ١٩٩٧‬کال قانون په ھر ډول ککړتياوو باندې د تطبيق‬ ‫وړ دي او د پاکستان حکومت ته يې دا وړتيا ورکړه چې د چاپي﷼ ساتنې له پاره اصول رامنځته او عملي يې کړي‪ .‬د پاکستان د ‪ ١٩٩٧‬کال‬ ‫د چاپي﷼ ساتنې په قانون کې دايمي واليتي پرمختيايي مقررات‪ ،‬د چاپيريالي محاکمو رامنځته کول او د چاپيريالي اغٻزو د ارزونې سيسټم‬ ‫رامنځته کول شامل دي‪.‬‬ ‫د ‪ ٢٠٠٠‬کال د چاپي﷼ ساتنې د عمده بنسټونو په اصولو کې )‪ IEE/EIA‬مطالعه( شامله ده چې د ټولو پروژو له پاره د چاپي﷼ د ارزونې د‬ ‫راپورونو تصويب‪ ،‬بررسي‪ ،‬تياری او کټګوري په بر کې نيسي‪.‬‬ ‫ھغه مھم بنسټ چې په پاکستان کې د چاپيريالي پاليسۍ د رامنځته کولو او تطبيق مسؤوليت لري‪ ،‬د پاکستان د چاپي﷼ ساتنې بنسټ د اقليمي‬ ‫تغييراتو له يوې څانګې او د چاپي﷼ ساتنې له واليتي ادارو څخه عبارت دي‬ ‫د نړيوال بانک د تطبيق وړ پاليسو د مقتضياتو لنډٻز‬ ‫‪1.6‬‬ ‫د نړيوال بانک د عملياتي پاليسو عمده مقتضيات چې د ‪ CASA-1000‬پروژې له پاره په پام کې نيول شوي‪ ،‬په الندې توګه خالصه کٻږي‪:‬‬ ‫‪17 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫چاپيريالي پاليسۍ‬ ‫‪1.6.1‬‬ ‫د چاپيريالي ارزونې عملياتي پاليسۍ ‪BP 4.01/‬‬ ‫دغه پروژه په ‪ A‬کټګورۍ کې درجه بندي شوې ده ځکه چې په ھغې کې د ډٻر لوړ ولتاژ لين تمديد ھم شامل دی چې يوه برخه يې په ډٻره‬ ‫حساسه سيمه کې تٻرٻږي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي ارزونې اسنادو نھايي بسته‪ ،‬بايد الندې موضوعات ولري‪ (i) :‬له پيل مخکې‪ ،‬د چاپيريالي اغٻزو يوه ارزونه چې د پروژې د ټولو‬ ‫برخو له پاره عمومي معلومات او په محل پورې اړوند پالنونو او په ھٻوادونو پورې مختص ټولنيزو ـ چاپيرياليزو اغٻزو د ارزونې له پاره‬ ‫د الرښوودنې يو چوکاټ وړاندې کوي‪ (ii) .‬د تطبيق په جريان کې‪ ،‬د ھر ھٻواد له پاره په ھر ھٻواد پورې مختص د چاپيريالي مديريت پالن‬ ‫‪ /‬د ټولنيزو ـ چاپيرياليزو اغٻزو ارزونه او )‪ (iii‬په ساحې پورې مختص د چاپيريالي مديريت پالن چې بايد د انجينري تدارکاتو د رغاونې‬ ‫‪ EPC‬قرارداديانو له خوا چمتو شي او د داخلي تمديدی شرکت‪ ،‬اړوندو ملي بنسټونو او نړيوال بانک له خوا تصويب شي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو ارزونه ‪ ESIAs‬بايد په ھٻواد پورې مختصې سيمه ييزه ـ چاپيريالي ارزونې پر اساس وشي او د دندو د اليحې‬ ‫پر اساس په څلور واړه ھٻوادونو کې د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د ارزونې د تياري له پاره بايد عامه مشورې تر سره شي‪ .‬سربيره پر دې‪،‬‬ ‫دا چې دغه پروژه په ‪ A‬کتګوري کې قرار لري‪ ،‬چاپيريالي ـ سيمه ييزه ارزونه بايد په ھر ھٻواد کې له بشپړٻدو وروسته په ھر اړوند ھٻواد او‬ ‫د نړيوال بانک په معلوماتي برخه کې خپره شي او په ھم مھاله توګه د پروژې له پيل مخکې به يې اجرائيوي خالصه بورد ته وړاندې شي‪.‬‬ ‫د پروژې د تطبيق په جريان کې به په ‪ ESIAs‬کې په ھٻواد پورې مختص مشورو د خپرولو معياري مقتضيات او په ساحې پورې مختص د‬ ‫چاپيريالي مديريت پالنونه ‪ EMPs‬ور زيات شي چې په ھغه کې د نړيوال بانک په معلوماتي برخه ‪ Infoshop‬او اړوندو ھٻوادونو کې د‬ ‫ھغو نشرول ھم شامل دي‪.‬‬ ‫د ‪ ESIAs/EMPs‬پر اساس د رغانيزو چارو له پيل مخکې د مشورې‪ ،‬خپرولو او تيارو په اړه ټولې اړتياوې په پام کې نيول کٻږي چې په‬ ‫ھغو پورې اړه ولري‪.‬‬ ‫په اړوند ھٻواد کې د اړوندو تأسيساتو او د لين د تمديد د حق العبور د ساتنې له پاره جاري فعاليتونه‪ ،‬د کيمياوي توکيو او حشراتو ضد درملو‬ ‫د کارونې په پام کې نيولو سره بررسي کٻږي‪ .‬څلور واړه ھٻوادونو تصديق کړې ده چې په دې ھدف به ھيڅ ډول کيمياوي توکي او حشره‬ ‫ضد درمل استعمال نه شي‪.‬‬ ‫له ملي او نړيوال ليدلوري د لين د تمديد په مسير کې لومړنۍ پلټنې او بررسي ھيڅ ډول فزيکي ـ فرھنګي سرچينې نه دي روښانه‬ ‫کړي‪ ESIAs.‬د تمديدي لين مسير او نقشه په ھر ھٻواد پورې مختطه او په تفصيلي بڼه بيانوي‪ .‬او د فزيکي ـ چاپيريالي سرچينو له تخريب‬ ‫او ھغو ته له محدود السرسي څخه مخنيوی کوي‪ .‬په ‪ ESIAs‬کې په ھر ھٻواد پورې مختص ځانکړي تدابير‪ ،‬د ‪ 4.01‬عملياتي پاليسۍ د‬ ‫يوې برخې په توګه له تدابير او مقرراتو سره راغلي تر څو له پروسيجرونو څخه د استفادې چانس برابر کړي چې د اړتيا په صورت کې په‬ ‫تفصيل سره ور څخه يادونه وشي‪.‬‬ ‫د طبيعي چاپي﷼ عملياتي پاليسي‪BP 4.04/‬‬ ‫د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو د ارزونې د پايلو په پام کې نيولو سره او د پانګونې مطابق‪ ،‬تمه نه کٻږي‪ ،‬چې دغه پروژه به په طبيعي او‬ ‫عمده چاپي﷼ باندې د پام وړ اغٻز وکړي‪ .‬له دې سره سره‪ ،‬د پروژې په مسير کې د الوتونکيو او الوتونکيو د خطرونو ارزونې او د‬ ‫الوتونکيو او څو عمده آبي مرغانو سيمو د مديريت مطالعې مشخصې شوې دي چې بايد د تفصيلي ډيزاين په پړاو کې چې په ھٻواد پورې‬ ‫مختص ټولنيزې ـ چاپيريالي ارزونې د يوې برخې په توګه چمتو کٻږي‪ ،‬په پام کې ونيول شي‪ .‬سربيره پر دې‪ ،‬د رغاونې په پړاو کې ) په‬ ‫عمده توګه د تطبيق په پړاو کې ( به د حق العبور مسير د ساتنې او اړوندو تأسيساتو او ساحې ته د سړکونو د السرسي له پاره د نباتاتو قطع‬ ‫کولو ته اړتيا وي‪ .‬په ھمدې ترتيب سره‪ ،‬رغاونه او عمليات به ښايي په ژويو باندې زيات فشار او اختالل راولي‪ .‬ټول دغه فعاليتونه څارنيزو‬ ‫فعاليتونو ته اړتيا لري چې بايد د چاپيريالي مديريت په پالنونو کې د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې د تياري او ھمدارنګه په ‪ ESIAs‬او‬ ‫د‪ 4.01‬عملياتي پاليسۍ په چوکاټ کې په پام کې ونيول شي‪ .‬ځانګړي تدابير به ښايي له طبيعي چاپيريالونو څخه د مخنيوي‪ ،‬له کيبلونو او‬ ‫برجونو څخه د الوتونکيو د ساتنې‪ ،‬د وحشي ژويو له ښکار څخه د مخنيوي‪ ،‬د عمده تدابيرو او لينونو د ترميم او عملياتو څخه پر چاپي﷼ د‬ ‫اغٻزو د راکمولو په برخو کې شامل وي‪.‬‬ ‫د ځنګلونو عملياتي پاليسي ‪BP 4.36/‬‬ ‫تمه نه کٻږي چې دغه پروژه به پر مھمو ځنګلونو او طبيعي ځايونو د پام اغٻز وکړي‪.‬ځکه چې ياده پروژه په کرنيزو فعاليتونو‪ ،‬سوداګريزه‬ ‫حاصل اخٻستنه يا ھغه حاصل اخٻستنه چې د کوچنيو ځمکه لروونکيو او محلي ټولنو له خوا تر سره کٻږي نه شاملٻږي‪ .‬نو له دې کبله اړتيا ده‬ ‫چې د حق العبور د ټيم او غارونې په ترڅ کې ونې قطع شي‪ .‬د پروژې په کچه د ‪ 4.01‬عملياتي پالن په قرينه کې د ځنګلونو په شتون کې د‬ ‫سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې له پاره تياری د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو ارزونه ‪ ESIAs‬او د چاپيريالي مديريت پالنونه تر ډٻره په سيمه‬ ‫‪18 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫ييزه کچه په پام کې نيول شوي دي‪ .‬دغه تدابير د چاپيريالي مديريت په پالنونو کې شاملٻږي‪ ،‬تر څو د امکان تر حده پر ځنګلونو باندې د‬ ‫پروژې اغٻزې راکمې او يا يې له منځه يوسي‪.‬‬ ‫ټولنيزې پاليسي ګانې‬ ‫‪1.6.2‬‬ ‫د اصلي خلکو عملياټي پاليسي ‪Indigenous/‬‬ ‫په ‪ CASA-1000‬پروژه کې د سيمې د اصلي اوسيدونکيو له پاره عملياتي پاليسي ‪ BP 4.10 /‬نه ده روښانه شوې‪ .‬ځکه چې په څلور‬ ‫واړه ھٻوادونو کې د پروژې د سيمې اوسيدونکي چې د تمديدي لين په مسير او يا ھم داخل کې پراته دي‪ ،‬د سيمې د اصلي خلکو تر تعريف‬ ‫الندې نه راځي‪ ،‬څنګه چې په ‪ 4.10‬عملياتي پاليسۍ کې له ھغو څخه يادونه نه ده شوې‪ .‬سره له دې ھم د پروژې په سيمه په تٻره بيا په‬ ‫افغانستان او پاکستان کې د قبيلوي ټولنو د قومي ګروپونو د ځانګړيو مشخصاتو له پاره د غير ساحوي څٻړنو پروژه او تر يوه حده ساحوي‬ ‫سروې ګانې تر سره شوي‪ ،‬تر څو دغه ټولنې مشخصې کړي او د ھغوی پر ټولنيزو ـ اقتصادي او ځانګړيو فرھنګي سيسټمونو باندې پوه‬ ‫شي‪ .‬دغه موضوعات د چاپيريالي اغٻزو په ارزونه او ساحوي راپورنو کې خالصه شوي دي‪ .‬ښکيل ھٻوادونه به په خپلو ھٻوادونو کې د‬ ‫بٻالبٻلو قومي ټولنو سره اغٻزمنې مشورې يقينې کړې او له فرھنګي پلوه به دغو ټولنو ته د منلو وړ ګټې ډاډمنې کړي‪ .‬د پروژې په ډيزاين‬ ‫کې به په حتمي توګه تدابير او ميکانيزمونه څرګند شي تر څو پر ھغوی باندې د ھر ډول ناوړه اغٻزو راکمول او ګډون او ھمدارنګه په دغه‬ ‫پروژه کې د ګټو تشريک يقيني کړي‪.‬‬ ‫د استوګنې کورونو د جبري تغيير عملياتي پاليسي‪BP 4.12 /‬‬ ‫‪ 4.12‬عملياتي پاليسي روښانه کوي چې د ځمکې د تر السه کولو له پاره د پام وړ اړتيا چې د تمديد سيسټم پر بٻالبٻلو اجزاوو پورې‬ ‫اړونده ده‪ ،‬د ھغو فزيکي تأسيساتو شتون چې بايد لٻرې شي او د دغه احتمال له کبله چې استوګنځايونه به اغٻزمن شي؛ په ھمدې علت بايد په‬ ‫فزيکي بڼه تغيير ومومي‪.‬‬ ‫دا چې تر اوسه د برجونو شمٻر او د لينونو ھمترازي نه ده مشخص شوی‪ ،‬د تخنيکي ډيزاين تر بشپړٻدو پورې د دقيقو اغٻزو محدوده نه شي‬ ‫ټاکل کيدی‪ .‬په ھمدې ترتيب‪ ،‬دا چې اړوندې ملي پاليسي ګانې‪ ،‬قوانين‪ ،‬بنسټونه او شرايط په ھر ھٻواد کې توپير لري‪ ،‬د بيا ميشتيدو‬ ‫)‪ (LARPF‬او ځمکې د حصول د جال پاليسيو د چوکاټ په توګه د بيا ميشتيدنې او د ځمکې د حصول د پالن جوړونې پروسې د الرښود په‬ ‫بڼه چمتو شوی‪ .‬د دغو چوکاټونو پر اساس‪ ،‬د څلور واړه ونډه لروونکيو ھٻوادونو څخه ھر يوه ته د ځمکې د حصول او بيا ميشتيدنې پالنونه‬ ‫چمتو کٻږي چې د تمديدي لين د دقيق موقعيت له تفصيالتو وروسته به ) ھمترازي‪ ،‬د پايلو موقعيت‪ ،‬سب ستيشنونه‪ ،‬او نور تأسيسات ( ھغو‬ ‫ته اړتيا وي‪.‬‬ ‫‪19 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫اساسي معلومات‬ ‫‪2‬‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪2.1‬‬ ‫په اساسي معلوماتو کې ھغه معلومات راځي چې د پروژې د ممکن والي په مطالعه ‪ ،ESIA‬د الوتونکيو د خطرونو په ارزونه او په ‪ SIA‬کې‬ ‫وړاندې او د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې په ترڅ کې د انټرنيټي څٻړنو پر مټ بشپړ شول‪ .‬ډٻری اساسي معلومات په ‪ ، pESIAs‬د‬ ‫الوتونکيو په مطالعه ) ‪ ٢‬ضميمه( او په ھمدې ترتيب په ‪ SIA‬او د ټولنيزې ـ چاپيريالي ارزونې د ‪ ٣‬ضميمې په ټولو شته مؤخذونو کې‬ ‫شامل دي‪ .‬سربيره پر دې ډٻری زيربنايي عناصر لکه د تمديدي لين دقيقه ھمترازي‪ ،‬د برجونو موقعيت او بنسټونه به د ټولنيزې ـ چاپيريالي‬ ‫اغٻزو د ارزونې په اړه د ملي مشورو او انجينري تدارکاتو او رغاونې د قراردادياتو د استخدام او ګمارنې په تعقيب د تفصيلي ډيزاين په پړاو‬ ‫کې تنظيم شي‪ .‬د دغې پروژې د تطبيقوونکيو بنسټونو ) داخلي تمديدي شرکتونه (‪ ،‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د ارزونې د داخلي‬ ‫سالکارانو او د انجينري تدارکاتو او رغاونې د قرارداديانو مسؤوليت او رول د دغه تمديدي لين د مسير په بشپړيدو ‪ ،‬د برجونو په ډيزاين او‬ ‫نورو چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په ارزونه کې روښانه شوی دی‪ .‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو موجوده اروزنه چې له مخکې څخه په ھر‬ ‫ھٻواد پورې مختصو ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو په ارزونه ‪ pESIAs‬کې شامله شوې‪ ،‬چې دغه ارزونه د زيربناوو د پرمختيا کچه‪ ،‬د ھغو‬ ‫تفصيالتو پر اساس معلوموي چې تر اوسه تر سره شوي او د چاپيريالي ـ ټوليزو معلوماتو له مخې چې له سپوږمکۍ څخه اخٻستل شوي‪،‬‬ ‫ځمکنيو حقايقو‪ ،‬سروې ګانو او ھغو مشورو پر اساس په ھر ھٻواد کې تر سره شوي‪ .‬سره له دې ھم ‪ ،‬دغه بٻالبٻله ټولنيزه ـ چاپيريالي ارزونه‬ ‫د اساسي ډيټا په اړه ھغه معلومات وړاندې کړي چې تر اوسه تر السه شوي او ھغه او نيمګړتياوې به په ګوته کړي چې ښايي د چاپيريالي ـ‬ ‫ټولنيزو اغٻزو په اړه د ال ډٻرو جامع بررسيو پر مھال رامنځته شي‪.‬‬ ‫د ‪ pESIAs‬او ‪ ESIA‬په تعقيب‪ ،‬د داخلي تمديد شرکتونو له خوا د ټولنيزو اغٻزو ارزونه ‪ SIA‬چمتو شوه‪ ،‬تر څو ھغه موجوده کار چې د‬ ‫جال جال مطالعو له الرې تر السه شوي‪ ،‬بشپړ کړي‪ .‬د پروژې په سيمه کې لومړنۍ ساحوې مشورې تر سره شوې تر څو د پروژې په اړه‬ ‫جامع برداشت څرګند شي او د دې له پاره چې پروژه د ساحوي پراختيا له پلوه ھغوی ته څه تر سره کوي‪ ،‬د ھغوی نظريې‪ ،‬ننګونې او‬ ‫وړاندٻزونه روښانه کړي‪ .‬د ټولنيزو اغٻزو د ارزونې په لومړنيو پړاوونو کې د عمده اغٻزو لومړنۍ بررسي او د ګټو د تشريک ھغه نوښتونه‬ ‫شامل دي چې د ټولنو د پرمختيا او له پروژې سره د اړٻکو د پياوړتيا المل کٻږي‪.‬‬ ‫په ‪ IEL ESIA‬کې ھغه معلومات شامل دي چې د تشو او خالوو د تحليل پر اساس نه دي تر السه شوي چې له ھغه الرښود سره يو ځای د‬ ‫‪ ،EMP‬په اړه ھغه معلومات چې په عمده نيمګړتيا کې روښانه شوی‪ ،‬نھايي کوي لکه د تمديدي لين له پاره د نھايي مسير د مشخصولو اړتيا‪،‬‬ ‫د برجونو د بڼې او موقعيت ټاکل‪ ،‬د نباتاتو پاک کولو پالن او د معلوماتو او مکالماتو يوه بشپړه سطح چې د بٻا ميشتيدنې او مشورې په پالن‬ ‫جوړونه کې د ټولنيزو عناصرو د يوې برخې په توګه ورته اړتيا ده‪.‬‬ ‫په دغه پړاو کې دې ته په پام سره چې د لين د تمديد مسير په عمومي صورت سره رامنځته شي‪ ،‬خپلواک سالکاران له نورو اړخونو لکه د‬ ‫رغاونې او انجينري تدارکاتو له قرارداديانو سره يو ځای د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو ارزونه ‪ ESIAs‬تر سره کوي او دا ښايي د‬ ‫‪ ESIAs‬په وروستي جريان کې د شته معلوماتو تشې ډکې کړی او د اړتيا په صورت کې د ډيزاين په مشوره کې يو بديل تحليل کړي‪.‬‬ ‫د پروژې پراخوالی‬ ‫‪2.2‬‬ ‫په عمومي توګه‪ ،‬د پروژې د مسير ډٻری برخه په غرنيو سراشيبو قطعو باندې پوښل شوې چې ډٻری يې نيم وچي شرايط لري او کرنيز‬ ‫فعاليتونه په کې محدود او يا په نشت حساب دي‪ .‬په افغانستان کې د تمديدي لين مسير ډٻر لٻرې پروت دی او تيت پرک نفوس په کې شتون‬ ‫لري‪ ،‬خو په پاکستان کې د تمديدي لين مسير ډٻری سيمي متراکم نفوسه دي‪ ،‬په ځانګړې توکه ھغه سيمې چې له نظامي ارزښت څخه‬ ‫برخمنې دي‪ .‬لکه پيښور او ماچي‪ .‬ھمدارنګه د لين د تمديد مسير ته نٻږدې پراخې کرنيزې ځمکې شتون لري او ګن نفوس په کې ژوند کوي‪.‬‬ ‫د لين د تمديد مسير د الوتونکيو له پلوه‪ ،‬د الوتونې د مسير له دوو بين المللي سيمو څخه تٻرٻږي چې له ھغو څخه د مھاجرت په موسم کې د‬ ‫الوتونکيو مختلف ډولونه تٻرٻږي‪ .‬سره له دې ھم‪ ،‬د پروژې مسير د دغې متقاطع سيمې يوه ډٻره کمه فيصدي تر پوښښ الندې نيسي)‪4-1‬‬ ‫عکس( د بٻلګې په توګه‪ ،‬د دغې پروژې موجوديت په ډٻر کم احتمال سره منفي اغٻزې درلودلی شي‪ .‬دغه نتيجه ګيري د الوتونکيو په راپور‬ ‫کې د الوتونکيو د کارپوھانو له خوا وړاندې شوې ده‪ ،‬چې د ھغې اساس يو لړ فکتورونه دي چې په ھغه مسير کې د الوتونکيو تګ راتګ په‬ ‫دقيقه توګه نه دي تعريف شوی چې يوه براخه ساحه ده چې الوتونکيو د مھاجرت پر مھال ور څخه تٻرٻږي او د تمديدي لين پروژه د‬ ‫الوتونکيو د تګ راتک مسير يوه ډٻره کمه ساحه په بر کې نيسي‪.‬‬ ‫‪20 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪١‬ـ ‪ ۴‬عکسونه‪ :‬د ختيځې افريقا ـ ختيځې آسيا‪ ،‬منځنۍ آسيا‬ ‫‪ ٢‬ـ ‪ ۴‬عکس‪ :‬د افغانستان ـ تاجکستان سرحدي سيمې‪ ،‬مرطوبې سيمې‪ ،‬د‬ ‫د الوتونکيو د تٻرٻدو مسير‪ ،‬او د ‪ CASA-1000‬پروژې‬ ‫الوتونکيو عمده سيمې‪.‬‬ ‫د مطالعې شوې ساحې تر منځ د ھغو د اړٻکو نقشه‪.‬‬ ‫د پروژې په ټول مسير کې‪ ،‬د الوتونکيو )‪ (IBAs‬پنځه عمده ساحې او مرطوبې ساحې شتون لري چې د شته معلوماتو مطابق‪ ،‬په سيمه ييزې‬ ‫ـ چاپيريالي ارزونه کې به ورته ځواب وويل شي او د ھر ھٻواد مختص چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د اروزنې ‪ ESIAs‬کې به په تفصيلي‬ ‫توګه وڅٻړل شي‪ ٢ .‬ـ ‪ ۴‬عکس د افغانستان او تاجکستان په سرحدي سيمو کې مرطوبې او د الوتونکيو سيمې ښيي‪ .‬د الوتونکيو نورې عمده‬ ‫سيمې د مسير اغٻزو ته نٻږدې موقعيت لري او د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د اروزنې په برخه کې به بحث ور باندې وشي‪.‬‬ ‫د مرکزي آسيا د الوتونکيو د تٻريدو مسير)‪(CAF‬‬ ‫په مرکزي آسيا کې د الوتونکيو د تيريدو مسير د ‪ ٢٧٩‬ګروپه آبي الوتونکيو له خوا چې ‪ ،١٨٩‬ډوله دي‪ ،‬د استفادې وړ ګرځي چې له ھغو‬ ‫څخه ‪ ٢٩‬ډوله يې ھغه الوتونکي دي چې په نړيواله کچه د نابودي له خطر سره مخ دي او يا د نابودۍ په حال کې دي‪.‬چې دغه ډولونه په دغه‬ ‫سيمه کې نسل توليدوي او مھاجرت کوي او غير توليدي موسم ) ژمی ( په کې تٻروي‪ .‬ھغه ډولونه لکه‪ Sociable Lapwing :‬چې له‬ ‫نابودۍ سره مخ دي‪ White-bellied Heron (Ardea insignis) ،(Vanellus gregarius) .‬چې د نابودي له خطر سره مخ دي‪،‬‬ ‫)‪ Black-necked Crane (Grus nigricollis‬آسيب پذيره‪ andIndian Skimmer(Rynchops albicollis) ،‬او په ھمدې ترتيب‬ ‫)‪ Ibisbill ، Barheaded(Anserindicus‬قازې )‪ (Ibidorhyncha struthersii‬او ‪BrownheadedGull (Larus‬‬ ‫)‪ brunnicephalus‬چې په بشپړ ډول ) په عمده توګه ( د مھاجرو الوتونکيو د مسير په ساحه پورې محدود شوي دي‪.‬‬ ‫د جنوبي افريقا ـ ختيځې آسيا د الوتونکيو مسير‬ ‫له ختيځې آسيا څخه ختيځې افريقا ته د الوتونکيو د پرواز مسير د ‪ ٣٣٠‬ډوله الوتونکيو له خوا کارول کٻږي چې له ھغو څخه ‪ ٢٠‬ډوله يې په‬ ‫نړيواله کچه د نابودۍ له خطر سره مخ دي‪ ،‬په دغه سيمه کې ژوند کوي‪ .‬سربيره پر دې‪ ١٣ ،‬ډوله نور يې د نابودۍ خطر ته نٻږدې دي‪.‬‬ ‫ھمدارنګه يو شمٻر ھغه ډولونه چې پورته ور نه يادونه وشوه او د الوتونکيو د مسير له سيمې څخه استفاده کوي‪ ،‬له نړيوال پلوه د نابودي له‬ ‫خطر سره مخ دي او د ختيځې آسيا ـ منځنۍ آسيا له مسير څخه استفاده کوي‪ ،‬چې په ھغو کې ‪Northern BaldIbis(Geronticus‬‬ ‫)‪ eremita‬ھم شامل دي‪.‬‬ ‫پٻژندل شوي نړيوال استګنځايونه‪:‬‬ ‫دوه ھغه کټګورۍ چې په نړيواله توګه د الوتونکيو د استفادې وړ ساحې پٻژندل شوي‪ ،‬شتون لري چې په الندې توګه دي‪:‬‬ ‫د الوتونکيو عمده سيمې)‪ .(IBA‬دغه سيمې د ساتنې له پاره د الوتونکيو له کليدي سيمو څخه عبارت دي چې کولی شي په بشپړه‬ ‫‪‬‬ ‫توګه د يوې ساتل شوې شبکې د عمده سيمې په توګه د ساتنې وړ ګرځي او الندې يوه يا له يوې څخه زياتو ځانګړنو لروونکي وي‪:‬‬ ‫يو ډول يا له يوه څخه زيات معروض او له انقراض سره مخ ډولونه ځان ته راجلب کړي‪ ،‬يوه له ھغو سيمو څخه وي چې له نورو‬ ‫‪21 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫سيمو څخه يو ځای محدود او نيمه محدود ډولونه ولري او يا يو زيات شمٻر مھاجر يا عمومي ډولونه ولري‪ .‬د الوتونکيو د نړيوال‬ ‫ژوند ‪ BirdLifeInternational‬په مټ د دغه ډول سيمو د تشخيص له پاره پروګرام پيل شوی دی‪.‬‬ ‫مرطوبې سيمې له ھغو سيمو څخه عبارت دي چې نړيوال ارزښت ولري د نړيوال ارزښت لروونکيو مرطوبو ځمکو د ميثاق په‬ ‫‪‬‬ ‫چوکاټ کې ) د رامسار يا مرطوبو سيمو ميثاق ( تصويب شوي وي‪ .‬دغه سيمې د رامسار يا نړيوال ارزښت لروونکيو مرطوبو‬ ‫سيمو يوه يا له يوې څخه زياتې ځانګړنې لري‪ .‬رامسار ميثاق يوازينې بين المللي چاپيريالي پيمان دی چې له يوه ځانګړي ايکو‬ ‫سيسټم سره سروکار لري ) لکه مرطوبې سيمې (‬ ‫د قرغزستان جمھوريت‪:‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫قرغزستان جمھوريت يو غرنی او وچې ته محدود ھٻواد دی چې په مرکزي آسيا کې موقعيت لري‪ ،‬شمال ته يې قزاقستان‪ ،‬لويديز ته يې‬ ‫ازبکستان‪ ،‬جنوب لويديز ته يې تاجکستان او ختيځ ته يې د چين ھٻواد موقعيت لري‪ .‬پخوا د شوري اتحاد برخه وه خو د ‪ ١٩٩١‬کال په دسمبر‬ ‫مياشت کې يې د قرغزستان جمھوريت په نوم خپله خپلواکي واخٻسته او په ‪ ١٩٩٣‬کال کۍ يې په رسمي توګه خپل نوم د قرغزستان په‬ ‫جمھوريت بدل کړ‪ .‬نفوس يې په ‪ ٢٠١١‬کال کې ‪ ۵٫۵‬ميليونه وو‪ .‬دغه ھٻواد ډٻر ټٻټ عوايد لري چې په عمده توګه په کرنې پورې تړلی دی‪.‬‬ ‫ھمدارنګه د فقر کچه په کې لوړه ده او د بشري پرمختيا شاخصونه يې کمزوري دي‪ .‬قرغزستان ھٻواد داسې سيمې لري چې د ازبکستان او‬ ‫تاجکستان ھٻوادونو له خوا محاصره دي چې د پروژې د مسير په ټاکلو کې به له دغه مسير څخه ډډه وشي‪.‬‬ ‫د پروژې په ډيزاين کې د قرغزستان جمھوريت له جنوب څخه تاجکستان ته ‪ ۴٧٧‬کيلوواټه لين شامل دی‪ .‬له دغې ټولګې څخه ‪ ۴۵٢‬کيلومټره‬ ‫يې د قرغزستان په جمھوريت کې غزيږي‪ .‬دغه مسير په عمده توګه د اوش‪ ،‬جالل آباد او باتکن درٻيو واليتونو تيت پرک نفوسه سيمو څخه‬ ‫تٻرٻږي نو له دې کبله تمه کٻږي چې عمده ټولنيزې اغٻزې يې ډٻره ټٻټې وي‪.‬‬ ‫د ځمکې او له ځمکې څخه د کټګورۍ له پلوه‪ ،‬دغه مسير له غرنيو سيمو څخه چې نباتي بوټي او غونډۍ په کې دي‪ ،‬سراشيب او بې حاصله‬ ‫ځمکو‪ ،‬سيندونو او کرنيزو ځمکو څخه تٻرٻږي‪.‬‬ ‫تاجکستان‬ ‫‪2.4‬‬ ‫تاجکستان په شمال کې له قرغزستان جمھوريت‪ ،‬په لويديز کې له ازبکستان‪ ،‬په جنوب کې له افغانستان او په ختيځ کې له چين سره ګډه پوله‬ ‫لري‪ .‬دغه ھٻواد د پاکستان له خيبر پښتونخواه ايالت او ګلګيت ـ بالتستان په مټ د واخان له يوه نري مسير څخه بيل شوی دی‪ .‬ھمدارنګه ياد‬ ‫ھٻواد په وچه پورې محدود او تر ډٻره غرنی دی‪ .‬او د منځنۍ آسيا تر ټولو بې وزله ھٻواد ګڼل کٻږي‪ ٧٫٣ .‬ميليونه نفوس لري چې ډٻری يې‬ ‫تاجک دي‪ .‬په ‪ ١٩٩١‬کال کې له شوري اتحاد څخه د خپلواکۍ تر اخٻستو وروسته په کورنيو جګړو کې ښکيل وو ‪ .‬له ھغه و روسته سياسي‬ ‫ثبات او بھرنيو مرستو د دغه ھٻواد په اقتصادي وده کې لويه ونډه اداء کړه‪.‬‬ ‫د تاجکستان دننه‪ ،‬يوه د الوتونکيو عمده سيمه او يوه ھم رامسار عمده سيمه موقعيت لري‪.‬‬ ‫‪º‬‬ ‫‪º‬‬ ‫د الوتونکيو مھمه سيمه ـ د تيګروايا بالکا ساتل شوې طبيعي سيمه)‪(68 26.52'E 37 19.16'N‬‬ ‫‪ ٢‬ـ‪ ۴‬عکس ښيي چې د اغٻزو مسير د دغې ساتل شوې سيمې څخه او يا ھم د ھغې له جنوب ختيځ نٻږدې څنګوري ) د ھغې په دوه کيلومتري‬ ‫کې ( څخه تٻرٻږي‪ .‬دغه ساتل شوې سيمه ھمدارنګه د پيانج پايين سيند له چاپي﷼ او مرطوبې سيمې ) رامسار( سره مخ کٻږي‪ .‬ويل کٻږي‬ ‫چې دغه سيمه مھم الوتونکي لري چې په ھغو کې ساکر بازونه )‪ (Falcocherrug‬چې له آسيب منوونکيو ډولونو څخه دي او بريښنا يې‬ ‫نيولی شي‪ ،‬ياد شوي دي‪ .‬له دغه مسير څخه ھمدارنګه معمولي )‪ (Eurasian‬کرين)‪ (Grus grus‬ھغه ډول له يوبل سره ټکر کوي‪ ،‬ژمني‬ ‫الوتونکي)‪ PygmyCormorant (Phalacrocoraxpygmeus) ، Red-crested Pochard (Netta rufina‬او ھغه الوتونکي‬ ‫چې دلته نسل توليدوي لکه)‪ Pallid Scops-owl (Otus brucei‬شامل دي‪ .‬دغه سيمه د افغانستان په سرحد کې د الوتونکيو مھمه سيمه‬ ‫ده او په امام صاحب کې د الوتونکيو له مھمې سيمې سره چې د افغانستان د تمديدي لين په مسير کې موقعيت لري‪ ،‬مخ ده‪.‬‬ ‫مرطوبه سيمه ‪ ،1084-‬د سيند پيانج وروستۍ برخه)‪(68º 30’8.107 E 37º 10’ 30’.436 N‬‬ ‫په دغه سيمه کې د الوتونکيو د ډولونو د شتون په اړه معلومات نه شته خو د يوې مرطوبې سيمې په توګه د ارزښت وړ ګڼل کٻږي‪ .‬تمديدي‬ ‫لين د جي پي ايس کوارديناتو له مخې د پيانج سيند له ‪ ١٠‬کيلومټرۍ څخه تٻرٻږي چې د دغې سيمې په مرکزي برخه کې موقعيت لري‪ ،‬ځکه‬ ‫چې دغه سيمه بيل سرحد نه لري او د الوتونکيو د اوسيدو له اصلي ځای سره په مستقيمه توګه د تمديدي لين نښلول چې له دغې سيمې څخه‬ ‫تٻرٻږي‪ ،‬کولی شي بٻالبٻلې مرطوبې سيمې لکه ھيلۍ‪ ،‬قازې او ‪ cranes‬دټکر او ښکيليدو له خطر سره مخ کړي‪ .‬د الوتونکيو د مھمې‬ ‫سيمې په اړه معلوماتو کې چې پورته ورنه يادونه وشوه‪ ،‬د الوتونکيو د اوسيدو ځايونه ھم شامل دي‪ ،‬ھغه د يوه احتمال په توګه درلودلی شي‪.‬‬ ‫دغه مرطوبې يا رامسار سيمې چې د افغانستان په سرحد کې موقعيت لري او په ياد ھٻواد کې د الوتونکيو د مھمې سيمې په ګډون د اوسيدو‬ ‫يو ځای ھم لري چې د افغانستان په مسير کې موقعيت لري ) ‪ ٢‬ـ ‪ ۴‬عکس (‬ ‫‪22 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د قرغزستان په جمھوريت کې دغه مسير‪ ،‬له غرنيو سيمو څخه تٻرٻږي چې ډٻری برخه يې په نباتي بوټو‪ ،‬سراشيبه بې حاصله ځمکو‪،‬‬ ‫سيندونو او يوه محدوده سيمه يې په کرنيزو ځمکو پوښل شوې ده‪ .‬د نقشه يي معلوماتو او ټولنيزو اغٻزو د څٻړنيزو کارونو له مخې ښکاري‬ ‫چې په تاجکستان کې وړاندٻز شوي تمديدي لين له ھغو سيمو څخه تٻرٻږي چې پراګنده او تيت پرک نفوس لري‪ ،‬نو له دې امله تمه کٻږي چې‬ ‫عمده ټولنيزې اغٻزې به يې ډٻرې کمې وي‪.‬‬ ‫افغانستان‬ ‫‪2.5‬‬ ‫افغانستان په وچه پورې محدود ھٻواد دی چې ھم په منځنۍ آسيا او ھم په جنوبي آسيا کې موقعيت لري ) او تر يوه حده په لويديزه آسيا کې ( ‪.‬‬ ‫په شمال کې له ترکمنستان‪ ،‬ازبکستان او تاجکستان ھٻوادونو سره‪ ،‬په لويدٻز کې له ايران سره‪ ،‬په جنوب او ختيځ کې له پاکستان او په جنوب‬ ‫ختيځ کې له چين ھٻواد سره ګډه پوله لري‪ ٣٠ .‬ميليونه نفوس لري خو د څو لسيزو جګړو له امله تر ډٻره له پرمختيا څخه پاتې دی او د نړۍ‬ ‫له ډٻرو بې وزلو ھٻوادونو څخه شمٻرل کٻږي‪.‬‬ ‫د ھغه تمديدي لين د مسير يوه برخه چې له افغانستان څخه تٻرٻږي‪ ،‬د الوتونکيو څلورې مھمې سيمې تر پوښښ الندې راولي‪ ،‬چې له شمال‬ ‫څخه جنوب ته په جغرافيايي رديف کې ور باندې بحث وشو‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ ‪ ۴‬شکل‪ :‬د افغانستان د الوتونکيو مھمې سيمې چې د اغٻزو په رديف کې واقع دي‪.‬‬ ‫د الوتونکيو مھمې سيمه – امام صاحب‬ ‫عکس ته مراجعه وکړئ(‪ .‬معلومه شوه چې دغه سيمې‬ ‫)‪ ) :(68º 49′21.183 E 37º 15′ 15.42 N‬پورته ‪4-2‬‬ ‫ماربل)‪ (Marmaronetta angustirostris‬ھيلۍ ) مرغاوۍ ( لري‪ .‬يو زيات شمٻر نا پيژانده ډولونه ھم د مھاجرت پر مھال له دغې‬ ‫سيمې څخه استفاده کوي‪ .‬يو شمٻر د اوسيدو مشخص ځايونه چې د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو د ارزونې د سالکارانو له خوا ټاکل شوي‪ ،‬د‬ ‫برجونو د موقعيتونو د ټاکلو له پاره به اړين وي‪.‬‬ ‫د الوتونکيو مھمه سيمه – کوتل سالنګ‬ ‫)‪ .(68º 59′17.601 E 35º 25′ 50.412 N‬چې د ‪ 1500‬الی ‪ 3658‬مترو په ارتفاع پورې لوړې سيمې لري او د عمومي کرين‬ ‫)‪ (Eurasian‬د تيريدو ساحه بلل کٻږي‪ .‬د بريښنا د تمديدي لين دغه مسير د )‪ Himalayan Vulture (Gyps himalayensis‬د‬ ‫زٻږيدو ځای دی او له دغه مسير څخه )‪ Siberian Crane (Grus leucogeranus) ،Lesser Kestrel (Falco naumanni‬ھم‬ ‫تٻرٻږي چې په شديده توګه د انقراض له خطر سره مخ دي‪ ٢ .‬ـ ‪ ۴‬او ‪ ۴‬ـ ‪ ۴‬عکسونه په سالنګ کې د الوتونکيو له سيمې څخه د لين تمديد ښيي‬ ‫او اړوند معلومات روښانه کوي‪ .‬تر السه شوي معلومات ښيي چې د سالنګ دره د مھاجرو الوتونکيو د مھمې سيمې په توګه رول لوبوي‪ .‬د‬ ‫تمديدي لينونو د تثبيت او د ھمترازي ) ليول ( او د انقراض په حال کې د مختلفو ډولونو د پام وړ زيان د مخنيوي په موخه د مناسب ډيزان د‬ ‫بديل له پاره د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د ارزونې سالکارانو له خوا د ځمکې بررسي اړينه ده‬ ‫د الوتونکيو مھمه سيمه – قول حشمت خان‬ ‫‪23 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫)‪ .(69º 12’10.337E 34º 30’2.265 N‬په ختيځ کې د الوتونکيو مھمه سيمه قول حشمت خان او د جالل د نيمه وچې درې د شاوخوا‬ ‫غونډۍ بلل کٻږي‪ .‬دغه ځای ھغه جھيلي سيمه ده چې ‪ ٢۵٠‬متره لوړ والی يا ارتفاع لري او يو زيات شمٻر آبي نسل توليدونکي عبوري او‬ ‫ژمني الوتونکي لري‪ .‬د الوتونکيو دغه مھمه سيمه د جالل آباد له درې سره نښتې ده‪ ،‬د ځمکې بررسي د ھمترازۍ د تدابيرو سپارښتنه کوي‪.‬‬ ‫د الوتونکيو مھمه سيمه – د جالل آباد دره‬ ‫)‪.(70º 24′7.039 E 34º27′43.167 N‬د دغه درې په امتداد د تمديدي لين مسير چې نسل توليدونکي الوتونکي ‪Laggar Falcon‬‬ ‫)‪ (Falco jugger‬په کې اوسي چې انقراض ته په نٻږدې ډول کې کټګوري شوي‪Egyptian Vulture (Neophron ) ،‬‬ ‫‪ percnopterus‬چې له خطر سره مخ ډول کې درجه بندي شوي‪ ،‬دي‪ .‬تر يوې کچې د اوسيدو د ځای ځمکو بررسي ته اړتيا لري‪ ،‬ترڅو‬ ‫د برجونو له پاره دقيق موقعيت وړاندې شي‪ .‬د دغې سيند لروونکې درې په ځنګ کې تمديدي لين په ‪ ۵‬ـ‪ ۴‬عکس کې ښودل شوی‪ .‬دره په‬ ‫نارنجي رنګ سره ښودل شوې ده‪.‬‬ ‫‪ ۴‬ـ ‪ ۴‬عکس‪ :‬د تمديدي لين وړاندٻز شوي مسير او دسالنګ کوتل‬ ‫‪ ۴‬ـ ‪ ۵‬عکس‪ :‬د ‪ CASA-1000‬تمديدي لين او د جالل آباد درې )‬ ‫) د الوتونکيو مھمه سيمه( تر منځ اړٻکه ښيي‪.‬‬ ‫د الوتونکيو مھمه سيمه( تر منځ اړٻکه ښيي‪.‬‬ ‫په عمومي توګه‪ ،‬د وړاندٻز شوي تمديدي لين مسير له خاره غرنيو او کم کښت لروونکيو سيمو څخه تٻرٻږي چې نباتات په کې کمه وده کوي‬ ‫او ډٻر کم کلي ‪ /‬استوګنځايونه په کې دي‪ .‬او په يو شمٻر سيمو کې له کرنيزو ځمکو‪ ،‬د اوبو له جريان او ولسي زيربناوو څخه تٻرٻږي‪ .‬نو له‬ ‫دې کبله تمه نه کٻږي چې د پروژې احتمالي اغٻزې به د پام وړ وي‪.‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪2.6‬‬ ‫پاکستان په رسمي بڼه د پاکستان د اسالمي جمھوريت په نوم يادٻږي‪ .‬لويديز ته يې ايران‪ ،‬لويديز او شمال ته يې افغانستان‪ ،‬شمال ختيځ ته يې‬ ‫چين او ختيځ ته يې ھندوستان موقعيت لري‪ .‬له ‪ ١٨٠‬ميليونو څخه زيات نفوس لري او د نړۍ په کچه شپږم ډٻر نفوس لروونکی ھٻواد دی‪ .‬له‬ ‫ستراتيژيک پلوه د مرکزي‪ ،‬جنوبي او لوٻدٻزې آسيا په منځ کې موقعيت لري او په سيمه کې تر ټولو له تاوتريخوالو ډک ھٻواد دی چې له‬ ‫جدي امنيتي او پراختيايي ننګونو سره مخ دی‪.‬‬ ‫په پاکستان کې د تمديدي لين په مسير کې ھيڅ د الوتونکيو مھمه سيمه او مرطوبه ساحه موقعيت نه لري‪ .‬مرطوبه سيمه ‪ ، ٩٨‬تانداداميس تر‬ ‫ټولو نٻږدې مرطوبه سيمه )‪ (71º 21′22.499E 33º 35′5.452N‬دغه سيمه له تمديدي لين څخه ‪ ۴٠‬کيلو متره لٻرې موقعيت لري‪ .‬سره‬ ‫له دې ھم‪ ،‬يو زيات شمٻر آبي الوتونکي په پسرلي موسم کې له دغې سيمې نه تٻرٻږي او په مني کې ھلته مھاجر کٻږي‪ .‬په ټوليزه توګه‬ ‫‪ ۵٠٠‬ډوله آبی الوتونکي ژمی د بند په سيمه کې تٻروي‪ .‬داسې ښکاري چې په پاکستان کې د تمديدي لين په مسير کې ھيڅ مرطوبه سيمه‬ ‫شتون نه لري نو له دې کبله تمه نه کٻږي چې د ‪ CASA-1000‬تمديدي لين او دغو الوتونکيو تر منځ تقابل او ټکر شتون و لري‪.‬‬ ‫‪24 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫اړتيا ده چې ھر ھٻواد ته مختصه د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو ارزونه‪ ،‬د بديل يو ټوليز تحليل تر سره کړي چې د تمديدي لين ھمترازي‪،‬‬ ‫ډيزاين او د برجونو د موقعيت په ګډون عمده تغييرات په کې شامل دي‪ ،‬په ځانګړې توګه په ھغو سيمو کې چې الوتونکي په کې د انقراض په‬ ‫حال کې دي‪.‬‬ ‫د بديلونو تحليل‬ ‫‪3‬‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪3.1‬‬ ‫پر چاپي﷼ د اغٻزو د ارزونې معيارونه‪ ،‬د پروژې د طرحې او تطبيق د اجراء وړ ټولو بدليلونو ارزونې او پٻژندنې ته اړتيا لري‪ .‬يوازې د‬ ‫پروژې آساني او آرزاني بايد په پام کې ونه نيول شي ) که چٻرې دغه غوراوی ‪ ،‬بيل منفي عواقب ولري ( بلکې د پروژې د پرمختيا په‬ ‫جريان کې د ھغې چاپيريالي او ټولنيز اړخونه ھم بايد په پام کې وي‪.‬‬ ‫د بديلونو د په پام کې نيولو له پاره ھيڅ ډول ) اصول ( تعريف شوي نه دي‪ ،‬ځکه چې د اجراء وړ بديلونو په واسطه تعريفيدلی شي ) البته‬ ‫دغه ډول تعريف د پروژې له صحنې پرته تر سره کٻږي ( د داسې بديل بررسي او رامنځته کولو ته اړتيا نه شته چې له عملي پلوه د اجراء‬ ‫وړ او د لګښټ له پلوه مناسب نه وي‪ .‬په دې برخه کې د پروژې د پر مخ بيولو يو لړ عوامل شتون لري چې د پروژې بالقوه صحنې او‬ ‫غوراوی اغٻزمنوي‪.‬‬ ‫د زيربناوو کليدي اجزاوې ) په قرغزستان کې شبکه او په پاکستان کې وروستنی تحويل ( به په ثابته بڼه وي او د ھغو د اړٻکو له‬ ‫‪‬‬ ‫پاره محدودې الرې شتون لري‪ .‬د ممکن والي مطالعه چې د ټولنې او چاپي﷼ په پام کې نيولو سره په مشخصه توګه ګډې او‬ ‫مشترکې ځانګړنې سره پرتله او تحليلوي نه‪ ،‬خو په څرګنده توګه ھغه الرې تعقيبوي‪ ،‬چې په اوسني جوړښت کې شتون لري‪ .‬په‬ ‫دې برخه کې ال د مخه د ممکن والي په مطالعه ‪ SNC‬کې کليدي تصممونه نيول شوي‪ ،‬چې په ھغه کې د اغٻزو دھليز ) ممکن‬ ‫او عملي ( د دوو کيلو متره په پراخوالي سره ومنل شو څو تمديدي لين په کې واقع شي او د دغو دوو کيلو مترو په واټن کې د‬ ‫انعطاف اجازه شتون ولري چې له حساسو اجزاوو څخه مخنيوی وکړي او بالقوه عوارض د امکان تر حده راکم شي‪.‬‬ ‫په داسې حال کې چې اساسي اړٻکې د ممکن والي په لومړنۍ مطالعه کې وپٻژندل شوې‪ ،‬د خطي زيربناوو په پرمختيا کې چې‬ ‫‪‬‬ ‫سړکونه‪ ،‬د بريښنا لينونه او پايپ لينونه په کې معمول دي‪ ،‬د پروژې د دقيقې طرحې په جريان کې به‪ ،‬دقيقې اړٻکې بررسي شي‬ ‫او له رغاونې مخکې سروې ګانې چې د رغانيزو انجينرانو او آمرانو له خوا شوې‪ ،‬تعقيب شي‪ .‬دغه کار د جيولوژي‪ ،‬د خاورې‬ ‫ډول‪ ،‬د رغانې امکان او د السرسي د تنظيماتو او د ھغو احتمالي فعاليتونو د تر سره کولو په شمول چې د ھر ھٻواد د ټولنيزو او‬ ‫چاپيريالي ارزونې سره په موازي توګه تر سره کٻږي‪ ،‬عبارت دی‪ .‬نو د دې له پاره ھغه تعديالت چې په دھليز کې وپٻژندل‬ ‫شول‪ ،‬تر السه کيدی شی چې له چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې سره ښکيلٻږي او په دې ډول سره دغه ډول حساسې اجزاوې د الرې‬ ‫د نھايي کولو په جريان کې په پام کې نيول کٻږي؛ او‬ ‫د بديل يوازينۍ مالحظه )د ممکن والي ‪ SNC‬په مطالعه کې ښودل شوې ( د سالنګ له الرې او د کابل ـ پيښور په برخه کې د‬ ‫‪‬‬ ‫ارتباط پر اساس ده چې د تمديدي لين پر اساس وٻشل کٻږي‪ .‬د امنيتي وضعيت او نورو مالحظاتو لکه لين ته د السرسي په مسير‬ ‫کې د ماينونو شتون د مراقبت اړتيا او عملياتو په پام کې نيولو سره‪ ،‬د دغه مسير په اصلي مطالعه کې د بيا رغاونې او مراقبت‬ ‫وړاندٻز شوی وو‪ .‬چې مناسب ھم دی‪ .‬سربيره پر دې‪ ،‬يو بديل مسير چې د سالنګ له احتباس څخه په امن کې وو‪ ،‬د شيبر کوتل‬ ‫دی‪ .‬دغه مسير اوږدوالی او واټن تر ‪ ٢٠٠‬ـ ‪ ١۵٠‬کيلو متره زياتوي چې د پروژې په اډانه کې د ‪ ۵٠‬ـ ‪ ۶۵‬ميليونو ډالرو د‬ ‫زياتوالي المل کٻږي‪.‬‬ ‫پورتنيو فکتورنو ته په پام سره په طبعي توګه د ‪ CASA-1000‬پروژه په الندې اړخونو باندې بالقوه بديلونه محدود دي‪:‬‬ ‫د پروژې د غواري نشتوالي‬ ‫د پروژې بديل‬ ‫د ترانسمشن يا تمديد له پاره بٻالبٻلې اړٻکې او د اړٻکو بٻالبٻلې څانګې؛‬ ‫د برجونو مختلف موقعيتونه او د عملياتي خنډونو په چوکاټ کې نورې کليدي زيربناوې؛ او‬ ‫د ھغو اړتياوو په ګډون چې خطرونه راکموي‪ ،‬د رغاونې د بٻالبٻلو وختونو او طريقو په شمول د رغاونې اړوند تعديالت‪.‬‬ ‫ټولنيزه او چاپيريالي ارزونې په چټکۍ سره د پروژې نه غوراوی او انتخاب او بديلې پروژې وارزولې او بٻالبٻلې تخنيکي‪ ،‬اقتصادي او مالي‬ ‫اغٻزې يې نا ممکنه ونه ګڼلې‪.‬‬ ‫‪25 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫سيمه ييزه ـ چاپيريالي ارزونه د اغٻزو او بديلونو اړوند موضوعات بررسي کوي او په عمومي توګه د ارزونې فعاليتونو له بھير څخه مالتړ‬ ‫کوي‪ .‬خو‪ ،‬لکه څنګه چې مخکې يادونه وشوه‪ ،‬د تمديد ملي شرکت د پروژې په جريان کې د بديلو اړٻکو ) د برجونو د طرحې او موقعيتونو‬ ‫په ګډون ( وړاندٻز وکړ‪ .‬دغه تصميم به د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې له سالکارانو او قراردادي ټيم‪ EPC‬او نړيوال بانک له کاري ټيمونو‬ ‫سره په مشوره ونيول شي‪ .‬تر څو له نظامي سيمو ) په تٻره بيا په افغانستان کې ( مخنيوی وشي او په ټولنه او چاپي﷼ باندې بالقوه اغٻزې‬ ‫راکمې کړي او په نورو ډولونو باندې ناوړه اغٻزې له منځنه يوسي‪ .‬د دغه وضعيت په رڼا کې‪ ،‬دلته د غوښتل شوې ارزونې له پاره‬ ‫ځانګړی الرښود شامل دی ) ‪ ٨‬برخه (‬ ‫لکه څنګه چې په نورو برخو کې توضيح شوه‪ ،‬د کټګوريو د اړٻکو له پاره ھيڅ ډول قاطع عامل نه دی موجود‪ ،‬لکه چې يادونه وشوه‪ ،‬د‬ ‫تمديدي لين او د اوسيدو سيمو او کرنيزو ځمکو تر منځ واټن بايد وټاکل شي‪ ،‬خو عمومي درک شتون لري چې د بريښنا زيربناوې بايد تر‬ ‫ممکن حده له حساسي ټولنيزو مسکوني ساحو‪ ،‬ښوونځيو‪ ،‬روغتونونو او کرنيز ارزښت لروونکيو ځمکو څخه لٻرې وي؛ ځکه چې د عملياتي‬ ‫الملونو له کبله ‪،‬د بريښنا تر لين الندې د ونو وده محدودٻږي‪.‬‬ ‫نور ھغه فکتورنه چې بايد سيمو ته د السرسي په جريان کې په پام کې ونيول شي‪ ،‬د خاورې ډول‪ ،‬د بالقوه فرسايش امکان او ھغو‬ ‫زيربناوو څخه عبارت دي چې په ارزښت ناکو سيمو کې موقعيت لري لکه ملي پارکونه او حساسې ملي او دودٻزې ساحې‪.‬د تمديدي لين د‬ ‫الرو يو بل اړخ به دا وي چې په ھغو سيمو کې چې بريښنا يې کمه وي او يا يې ولتاژ ټيټ وي‪ ،‬د لين تمديد ‪ ،‬د پروژې په اړه د خلکو د‬ ‫غوسې المل کيدی شي‪ ،‬ځکه چې په ټوليزه توګه په داخل کې د دغې پروژې له لوړ ولتاژ څخه استفاده نه شي کيدی‪.‬‬ ‫د لين د تمديد په مسير کې به په قرغزستان ھٻواد کې د تاجکستان او ازبکستان ھٻوادونو له مقتاطع سيمو کې مخنيوی وشي‪.‬‬ ‫د بديلونو له پاره به نور مالحظات په متممه توګه د چاپيريالي ـ تولنيزې ارزونې له پاره تر سره شي چې په اړونده ھٻوادونو کې د ھغې تر‬ ‫سره کولو ته اړتيا ده تر څو د ملي چاپي﷼ د اغٻزو د ارزونې له قوانينو او د نړيوال بانک له معيارونو سره مطابقت ولري ) د چاپيريالي او‬ ‫ټولنيزې ارزونې الرښود او د اصلي رپورټ نھمه برخه وګورئ (‬ ‫د پروژې د بديل نشتوالی‬ ‫‪3.2‬‬ ‫د پاکستان د بريښنا د توليد وړتيا ډٻره کمه ده او نه شي کولی چې د ھٻواد اوسنۍ او راتلوونکې اړتياوې پوره کړي‪ .‬داسې اټکل کٻږي چې‬ ‫اوس مھال د پاکستان له ‪ ١۴١‬ميليون وګړيو څخه يوازې نيمايي يې بريښنا ته السرسی لري‪ .‬د بريښنا په ناکافي وړتيا باندې زيات فشار‪ ،‬د‬ ‫نفوسو د زياتوالي‪ ،‬د ښاري ژوند د زياتوالی او د صنعت پرمختګ له امله واردٻږي‪ .‬پاکستان اوس مھال کابو ‪ ٣٠٠٠٠‬ميګاواټه بريښنا له‬ ‫کمښت سره مخ دی چې د دغه ھٻواد حکومت غواړي چې په فعاالنه توګه دغه نيمګړتيا راکمه کړي‪.‬‬ ‫که څه ھم په افغانستان کې د بريښنا کمښت د پاکستان په څٻر زيات نه دی‪ ،‬خو افغانستان ھم د بريښنا له کمښت سره مخ دی‪ .‬د ښاري‬ ‫مرکزونو پراختيا او په نړيوال عصري اقتصاد کې د دغه ھٻواد ادغام له پاره د صنعت وده د دې المل شوې چې په ھٻواد کې شته بريښنا ته‬ ‫اړتيا زياته شي‪.‬‬ ‫د پروژې د بديل نشتوالی به د دې المل شي چې پاکستان او افغانستان په خپلو سرحدونو کې دننه د زياتو سرچينو وړتياوې زياتې کړي او يا‬ ‫ھم د تاجکستان او قرغزستان ھٻوادونو په استثناء له نورو ھٻوادونو څخه بريښنا وارده کړي افغانستان او پاکستان دواړه ھڅه کوي چې د‬ ‫سيمه ييز توليد وړتيا زياته کړي‪ .‬خو د بريښنا پروژې په نه موجوديت کې دغه اړتياوې نه شي پوره کيدی‪.‬د قرغزستان او تاجکستان په‬ ‫استثناء له نورو ھٻوادونو څخه د بريښنا واردول به ‪ ،‬زيات کلني لګښت ته اړتيا ولري‪ .‬پاکستان ته به له نورو ھٻوادونو څخه د بريښنا واردول‬ ‫ډٻر وخت ته ھم اړتيا ولري او ھمدارنګه به افغانستان ھم زياتې پانګونې ته اړ وي‪ .‬دغه موضوع د آسيا پراختيايي بانک په ماسټر پالن کې‬ ‫توضيح شوې ده‪.‬‬ ‫د بديلې پروژې نشتوالی به ھمدارنګه د دې المل شي چې د تاجکستان او قرغزستان ھٻوادونه د خپلې اضافي بريښنا د خرڅالو له پاره بل‬ ‫بازار پيدا کړي‪ ،‬له ھغه پرته به خپله دغه وړتيا او ظرفيت له السه ورکړي‪ .‬څرنګه چې د پروژې په لنډيز کې ور څخه يادونه وشوه‪،‬‬ ‫تاجکستان او قرغزستان ھٻوادونه بې وزلې دي او ھغه بالقوه عوايد چې له ‪ CASA-1000‬څخه توليدٻږي‪ ،‬د خلکو او ھٻواد پر اقتصاد به‬ ‫مثبتې اغٻزې وکړي‪.‬‬ ‫د جنوبي آسيا ـ منځنۍ آسيا د بريښنا سيمه ييز بازار)‪ (CASAREM‬د سيمه ييزې ھمکارۍ د پياوړتيا وړتيا لري‪ .‬د بديلې پروژې نشتوالی‪،‬‬ ‫ھمدارنګه ھغه ګټې چې له ھغې څخه تر السه کٻږي ھغه څه دي چې سيمه ييزه ھمکارۍ پياوړې کولي او وده به ورکړي‪ .‬دغه کار به په‬ ‫ټوليزه توګه د مرکزي آسيا او جنوبي آسيا د سيمو د ضايعاتو المل شي‪ .‬د پروژې د نشتوالي غوراوی په دغه تحليل کې په پام کې نه دی نيول‬ ‫شوی‪.‬‬ ‫‪26 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫بديلې پروژې‬ ‫‪3.3‬‬ ‫د اوبو ستيشنونه نوي مرکزونه‬ ‫‪3.3.1‬‬ ‫د پاکستان په شمالي سيمو کې د ھايدرو پاور يو شمٻر مرکزونه پالن شوي چې کولی شي د دغه پروژې له پاره بالقوه بديلونه وي‪ .‬خو د دغو‬ ‫مرکزونو جوړول وخت غواړي او د لوړ لګښت المل کٻږي‪ .‬پراخو تخنيکي‪ ،‬جيولوژيکي‪ ،‬چاپيريالي او ټولنيزو مطالعو ته اړتيا ده تر څو د‬ ‫يو مرکز د ممکن والي او له اقتصادي پلوه د مناسب والي په اړه تصميم ونيول شي‪ .‬ډٻر کم احتمال شتون لري چې په پاکستان کې په چټکۍ‬ ‫سره په داسې وړتيا ھايدروپاور توليد شي چې د دغه ھٻواد مخ پر زياتيدو اړتياوې پوره کړي‪ ،‬نو له دې کبله ده چې د دغې پروژې له پاره‬ ‫مناسب بديل نه شي کيدی‪.‬‬ ‫د حرارتي بريښنا نوي مرکزونه‬ ‫‪3.3.2‬‬ ‫د حرارتي بريښنا بٻالبٻل ډولونه د بديل په توګه په پام کې نيول شوي‪ .‬د عادي حرارت توليد او د بريښنا دوراني دستګاوې په لوړه کچه اوبو‬ ‫او د سونګ توکيو ته اړتيا لري او په چاپي﷼ کې تودې اوبه او کثافات توليدوي‪ .‬د حرارتي بريښنا د مرکزونو د فعاليت لګښت د تيلو او ګازو‬ ‫د قيمت په پام کې نيولو سره ډٻر لوړ پرٻوزي او ښايي د تمديدي لين له پاره امکان منوونکي نه وي‪.‬‬ ‫د بديلو مسيرونو موندل‪:‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫د ممکن والي مطالعه د اغٻزو پټۍ په پٻژندنه کې چې د تمديدي لين دننه او يا د تعمير په اساسي زيربناوو کې دي‪ ،‬مرسته کوي‪ .‬د اغٻزو دغه‬ ‫پټۍ د الرو د ټوليز غوراوي له بررسۍ وروسته د اجراء وړ وګڼل کيدی شي‪ ،‬څو د بريښنا اوسنۍ زيربناوې سره ونښلوي او د زيربناوو‬ ‫نھايي ټکي ته يې ورسٻږي‪ .‬په بله وينا‪ ،‬ممکنه محدودې الرې شتون لري چې د بريښنا اوسني محالت سره په ارتباط کې کړي او ھغه د پام‬ ‫وړ زيربناوو سره وښلوي‪ .‬لکه فرعي مرکزونه او د ھغو شبکوي اړٻکې‪.‬‬ ‫په خطي پروژو کې‪ ،‬د مستقيم واټن له الرې بريښنايي کرښې‪ ،‬له ټولو ارزانه پريوزي‪ ،‬ځکه چې کم مواد په کې کارول کٻږي‪ ،‬نو ويلی شو‬ ‫چې د توکيو او موادو د کارونې تر منځ يو مصلحت آميزه توازن تر سره کٻږي) د مستقيم لګښت له امله ( چې توپوګرافي‪ ،‬د تٻږو او خاورې‬ ‫ډولونه ) چې رغاونه او السرسی محدودوي ( او د نورو عواملو پراختيا چې په ھغو کې د فعلي زيربناوو نٻږدې والی ھم شامل دی‪ ) .‬لکه د‬ ‫اورګاډي پټلۍ‪ ،‬مخابرات چې ناوړه اغٻز ھم درلودلی شي ( او ھمدارنګه په چاپيريالي او ټولنيزو الملونو ھم اغٻز کوي‪.‬‬ ‫د امکان منلو مطالعه د اغٻزې پتۍ المل شوه چې د اوسنۍ زيربنا د مسير مطابق ده تر څو د ھغې مراقبت او انعطاف منل ممکن شي ) د‬ ‫دھليز دننه د دوو کيلو مټرو په اندازه ( او له تعديل شويو زيربناوو او تمديد شوي لين سره ارتباط ورکړل شوي تر څو په حساسو اجزاوو‬ ‫باندې د بالقوه اغٻزو څخه مخنيوی وشي او يا راکم کړای شي‪ .‬دغه طريقه او د ټولنيزې ـ چاپيريالي ارزونې پايلې‪ ،‬چې د مدغم شوي‬ ‫چاپيريالي شرکت له خوا تر سره شوې‪ ،‬د مالتړ وړ وګرځيدې چې په دغه ارزونه کې د چاپي﷼ او ټولنې فزيکي اجزاوې د سپوږمکۍ له‬ ‫الرې د اخٻستل شويو عکسونو او د ځمکې د ارزونې او تر ځمکې الندې فعاليتونو په مټ تحليل شوې‪.‬‬ ‫ټولنيزه او چاپيريالي ارزونه د سيمې ځانګړي مشخصات څرګند کړل چې د ھر سھم لروونکي ھٻواد له پاره په پام کې نيول شوي او دغه کار‬ ‫يې تر ممکن حده د ھغو محدوديتونو په شتون کې چې په افغانستان کې ځانګړيو سيمو ته د مستقيم السرسي په برخه کې شتون لري‪ ،‬سم‬ ‫ترسره کړ‪.‬‬ ‫ټولنيزه او چاپيريالي ارزونې ھغه مھم ټکي چې په ليتراتورونو کې ياد شوي وو‪ ،‬په پام کې ونيول او د ھغو اطالعاتو پر اساس يې چې په‬ ‫ويب سايټونو کې موجود وو‪ ،‬کليدي سيمې وپٻژندلې او د ارزونې په جريان کې يې د الوتونکيو عمده سيمو په څٻر سيمې په پام کې ونيولې‪.‬‬ ‫ټولنيزې او چاپيريالي ارزونې د الوتونکيو د عمده سيمو پورې اړوند مسايل د پرمختيايي خطرونو د راکمولو د تدابيرو له الرې حل کړل او‬ ‫ھغه يې د يو پراخ چاپيريالي مديريتي پالن په مټ وړاندې کړل‪ .‬د الوتونکيو ځانګړی رپورټ ورته او مشابې سيمې وړاندې کړې او خپله‬ ‫ارزونه يې تر سره کړه او ھمدارنګه يې د مديريتي پالنونو د يو لړ ارزونو او ال زياتې څارنې وړاندٻز ھم وکړ‪.‬‬ ‫د ھغو پراخو پايلو له امله چې له ټولنيزې او چاپيريالي ارزونې څخه مخکې تر السه شوې‪ ،‬وښودله چې ټوليزې ټولنيزې او چاپيريالي اغٻزې‬ ‫په ټٻټه کچه په پام کې نيول شوې وې‪ ،‬ځکه چې خوندي سيمې نه وې موجودې او په عمومي توګه له ګڼ ميشته سيمو او ټولنو څخه مخنيوی‬ ‫شوی او د حساسو اجزاوو د مخنيوي له پاره د تمديدي لين تعديل او زيربناوو له پاره د کافي انعطاف منلو شتون درلود چې ښايي د‬ ‫راتلوونکيو تحليلونو په جريان کې به ور سره مخ شي ‪ .‬دا مھمه ده چې د تفصيلي طرحې په پړاو کې د ھر ھٻواد په ټولنيزه او چاپيريالي‬ ‫ارزونه کې حساسې اجزاوې د لين د تمديد له مسير څخه لٻرې شي تر څو د مسير د تغيير امکان تر السه شي‪ .‬مشخصې کاري سيمې چې حل‬ ‫ته اړتيا لري‪ ،‬له کليدي چاپيريالي سيمو څخه عبارت دي‪ ،‬په ځانګړې توګه ھغه سيمې چې الوتونکيو ته مھمې دي‪ .‬دغه موضوع ګانې بايد د‬ ‫سروې ګانو او سيمه ييزو فعاليتونو په مټ حل شي‪ ،‬تر څو بالقوه خطرونه لکه د الوتونکيو بريښنا نيول چې ښايي د تمديدي لين د پروژې د‬ ‫طرحې د مخنيوي او يا کمښت المل شي‪ ،‬له منځه يوسي ھمدارنګه د بريښنا برجونو اړتيا او د اجزاوو تر منځ د واټن اړتيا ‪.‬‬ ‫‪27 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د زيربناوو له پاره بديل موقعيتونه‬ ‫‪3.5‬‬ ‫بديله طرحه‬ ‫‪3.5.1‬‬ ‫په تيوري کې زيات شمٻر انتخابونه او غوراوي موجود دي چې د بريښنا ماډلونه د پروژې له الرې سره نښلوي او د پام وړ وروستي ټکي ته‬ ‫يې غزوي‪ .‬چې کيدای شي ھغه بٻالبٻل برجونه وي او ترتيبات يې مختلف وي‪ ،‬حتی کيدی شي چې کيبلونه تر ځمکې الندې او يا په بل‬ ‫ترتيب سره وي‪ .‬خو د دغې پروژې په څٻر لويو زيربنايي پروژو له پاره معينې طريقې شتون لري‪ .‬چې د لګښت پر اساس‪ ،‬پر تصويب‬ ‫شويو طريقو او نورو فکتورونو پورې اړه لري تر څو د زيربنايي انتخاب السته راوړنې تشخيص کړي‪ .‬لکه ځانګړي برجونه‪ ،‬کيبل او فرعي‬ ‫مرکزونه‪ .‬په عملي توګه کولی شو چې دغه بالقوه انتخاب له پامه وغورځول شي له معيارونو سره توپير د دغې پروژې له پاره په ټولنيزې‬ ‫او چاپيريالي ارزونه کې بررسي کولی شو‪ .‬لکه د لوړ لين تغيير او يا تر ځمکې الندې د لين د يوې برخې تمديد‪.‬‬ ‫د تاجکستان له جنوب څخه تر پاکستان پورې د ‪ 500 kV HVAC‬لين رغاونه‪ ،‬تر څو ‪ 500 kV HVAC‬ترانسميشن د تمديد يو بديل‬ ‫واوسي‪ .‬نه يوازې داچې د ‪ HVAC‬تخميني لګښت له ‪ HVDC‬څخه لوړ دی‪ ،‬بلکې دا ھم وموندل شوه چې ناثابته ھم دی ‪ HVDC‬په عمومي‬ ‫توګه کم دی او د ھغه د حق العبور لګښت ھم لږ دی‪ .‬او د لين د تمديد کوچنيو برجونو ته اړتيا لري‪ .‬د ھغو داليلو پر اساس چې پورته ور نه‬ ‫يادونه وشوه د ‪ 500 kV HVDC‬تمديد غوره شو‪.‬‬ ‫د امکان منلو رپورټ‬ ‫‪3.6‬‬ ‫د امکان منلو د مطالعې نوی رپورټ ټولنيز او چاپيريالي موضوعات په خاصه توګه نه دي حل کړي تر څو اساسي معلومات را ټول او بالقوه‬ ‫اغٻزې تحليل کړي چې د پروژې د تخميني لګښت په استثناء د پروژې خوندي تطبيق عملي کړي‪ .‬داسې معلومات تر السه شول چې د‬ ‫امکان منلو تر مطالعې مخکي او وروسته پړاوونه په اصل کې د ھغو الروغوراوی وو‪ ،‬چې پخوا به د زيربناوو په توګه ور څخه استفاده کيده‬ ‫او سمسورې سيمې نه وې‪ .‬په ھر صورت‪ ،‬د نړيوال بانک له پاليسي سره د تطابق او سمون له پاره‪ ،‬چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه بايد د يوه‬ ‫خپلواک سازمان له خوا تر سره شي‪ ،‬چې پخوا يې د امکان منلو مطالعه تر سره کړې وه چې په دې توګه مدغم شوي چاپيريالي شرکت ته‬ ‫دغه دنده وسپارل شوه‪.‬‬ ‫د بالقوه پروژې د اغٻزو ارزونه‬ ‫‪4‬‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪4.1‬‬ ‫دغه برخه د بالقوه اغٻزو ) مثبتې او منفي ( ارزونې په اړه بحث کوي چې له پروژې سره ملتيا لري او د نوعيت او ډول پر اساس د پروژې‬ ‫د پراخو موضوع ګانو په ھکله په چاپيريالي ـ سيمه ييزې ارزونې باندې تمرکز لري‪ ،‬خو‪ ،‬د ھٻواد له ځينو سيمو څخه ځانګړي اطالعات‪ ،‬د‬ ‫ھغه تحليل په پام کې نيولو سره‪ ،‬چې مخکې تر سره شوي وو‪ ،‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په لومړنۍ ارزونه کې وړاندې کٻږي‪ .‬د‬ ‫چاپيريالي ـ تولنيزو اغٻزو دغه لومړنۍ انفرادي ارزونه به‪ ،‬په بشپړه توګه وارزول شي او بيا کتنه به ور باندې وشي او د ھر ھٻواد د ټولنيزې‬ ‫ـ چاپيريالي ارزونې يوه برخه به وي‪ ،‬چې د خصوصي سالکارانو له خوا به تر سره شي چې په ھر ھٻواد پورې د مختصو ټولنيزو ـ‬ ‫چاپيريالي اغٻزو ارزونه کوي‪.‬‬ ‫لکه چې مخکې ور څخه يادونه وشوه‪ ،‬ھغه فعاليتونه چې د ممکن والي مطالعې په جريان کې ترسره شول‪ ،‬يو دھليز يې فلتر او د ھغه تمديدي‬ ‫لين په چوکاټ کې به غوره شي‪ ،‬چې جوړٻږي‪ .‬چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه د دغه فعاليت متمم اړخ دی او ھغه فعاليتونه چې د ھر ھٻواد له‬ ‫پاره تر سره کٻږي‪ ،‬ښيي چې د حساسيتونو له امله کوم ښکاره خنډ شتون نه لري‪ .‬دغه تعقپبي فعاليتونه د يو لړ فعاليتونو د پرمختيا المل شول‬ ‫چې بالقوه منفي اغٻزې راکموي او د پروژې تطبيق اداره کوي‪ .‬دغه فعاليتونه د ‪ ESMP‬يوه برخه ده چې پراختيا ورکول کٻږي‪.‬‬ ‫ھغه تعقيبي فعاليتونه ) خپلواک ( چې په الوتونکيو باندې متمرکز وو‪ ،‬ښيي چې الوتونکيو ته يو لړ ارثي خطرونه متوجه دي چې په ټوليزه‬ ‫توګه سيمه ييز دي‪ ،‬خو په سيمه ييزه کچه زياتې ارزونې ته اړتيا لري‪ .‬دغه فعاليت ھمدارنګه روښانه کړه چې تمديدي لين ته نٻږدې يو زيات‬ ‫شمٻر سيمې شتون لري چې د ځينو الوتونکيو د استوګنې له پاره ستراتيژيک ارزښت لري‪ .‬نو له ھمدې امله په ھر ھٻواد کې د چاپيريالي او‬ ‫ټولنيزې ارزونې له پاره په انفرادي توګه زياتو او تفصيلي فعاليتونو ته اړتيا ده چې د ټولنيزې او چاپيريالي ارزونې د ملي سالکارانو له خوا د‬ ‫چمتو شوي مھال ويش پر اساس تر سره کيدی شي‪.‬‬ ‫د امکان منلو مطالعې د پورتنيو فکتورونو له ارزونې او اړوندو مالحظو وروسته د اغٻزو پټۍ‪ ،‬تر السه شوه او ھمدارنګه يې څرګنده کړه‬ ‫چې منفي چاپيريالي او ټولنيزې اغٻزې ډٻرې پراخې نه دي‪ .‬انعطاف منلو ته په پام سره ) د ھر دھليز په دوه کيلو متري کې ( زيربنايي‬ ‫سيمې بايد تعديل شي او د لين له تمديد سره ارتباط ورکړل شي‪ ،‬تر څو له حساسو اجزاوو څخه مخنيوی وشي‪ .‬دغه طريقه او پايلې ھغه‬ ‫چاپيريالي او ټولنيزه ارزونه تاييد کړه چې د مدغم شوي چاپيريالي شرکت له خوا تر سره شوه‪ .‬چې ټولنه او چاپي﷼ او د ھغو فزيکي اجزاوې‬ ‫د سپوږمکۍ له الرې اخٻستل شويو عکسونو‪ ،‬د ځمکې ارزونې او ځمکنيو فعاليتونو په مټ تحليل شوي دي‪.‬‬ ‫‪28 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫ھغو پراخو پايلو ته په کتو سره چې تر چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې مخکې تر السه شوي‪ ،‬ټوليزې چاپيريالي او ټولنيزې اغٻزې په ټٻټه کچه‬ ‫په پام کې نيول شوي‪ ،‬ځکه چې خوندي سيمې نه وې موجود او په عمومي توګه له ګڼ ميشته سيمو او ټولنو څخه مخنيوی شوی وو او د کافي‬ ‫انعطاف منلو امکان وو تر څو له ممکنه حساسو سيمو څخه د مخنيوي په موخه زيربناوې او تمديدي لين تعديل شي‪ ،‬چې ښايي د راتلوونکيو‬ ‫تحليلونو په جريان کې ور سره مخ شو‪.‬‬ ‫چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې د ھر ونډه لروونکي ھٻواد له پاره د ځانګړيو سيمو مشخصات په پام کې ونيول او دغه کار يې د شته‬ ‫محدوديتونو په پام کې نيولو سره چې په افغانستان کې يې ځانګړيو سيمو ته د مستقيم السرسي په برخه کې شتون در لود په سمه توګه تر سره‬ ‫کړ‪ .‬د بالقوه اغٻزو لنډيز الندې تر بحث الندې نيول کٻږي‪.‬‬ ‫د ھايدرولوژيک د کموالي د اغٻزو د توقع نشتوالي‬ ‫‪4.2‬‬ ‫دچاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې تحليل په ‪ CASA-1000‬پروژه کې د ھايدرولوژيک اغٻزې کموالی وړاندې کوي او دې پايلې ته رسٻږي چې‬ ‫په ھايدرولوژيک الندې سيمو کې د پروژې د اغٻزو کومه تمه نه کٻږي دغه معلومات د امکان منلو د مطالعو او په سيمه کې د نورو موجوده‬ ‫مطالعو پر اساس تر السه شوي او ھمدارنګه عمومي عامه معلومات راټولوي‪.‬‬ ‫د پروژې په رغاونه پورې اړوندې ټوليزې اغٻزې‬ ‫‪4.3‬‬ ‫د ريپورت په دې برخه کې د پروژې اړوند پراخ موضوعات شامل دي چې د پروژې په رغاونه پورې تړلي او د ھغې په اوسني جوړښت‬ ‫کې ځای شوي دي ‪ ،‬وروسته د څلور واړه ھٻوادونو په اړونده برخه کې نور جزئيات په تفصيل سره ياد شوي دي‪.‬‬ ‫د ټولو سھم لروونکيو ھٻوادونو په اړه ګډ رغانيز عناصر شتون لري‪ ،‬لکه‪:‬‬ ‫د رغانيزو کمپونو فعاليت‪ ،‬تأسيس او موقعيت؛‬ ‫د تمديدي لين د مالتړ له پاره د ‪ ٣٠١٠‬په شاوخوا کې د برجونو د جوړولو اړتيا؛‬ ‫د پروژې په اوږدو کې د السرسي له پاره په څو برخو کې د سړکونو او الرو جوړولو ته اړتيا ده؛او‬ ‫د خاورو د سرچينو مديريت او د خاورې د فرسايش او ورستيدو د کنټرول اړتيا؛‬ ‫د بٻالبٻلو دليلونو له کبله په يو زيات شمٻر سيمو کې تقريبا ً د حساسو فرھنګي او ټولنيزو سيمو شتون لکه ديني کړنې‪ ،‬ټولنٻز او قومي‬ ‫اجتماعيات چې په لٻرې پرتو سيمو کې ژوند کوي؛ او‬ ‫يو لړ امنيتي موضوعات ) تر ځمکې الندې ماينونه او ناچاودې توکي ( په تٻره بيا په افغانستان کې د پرپله پسې تاوتريخوالو له کبله او يو‬ ‫شمٻر نورو امنيتي موضوعات چې د پاکستان په بٻالبٻلو سيمو کې شتون لري‪.‬‬ ‫په شمال کې د ‪ ۴٧٧‬کيلو مټره د اغٻزو پټۍ باندې د الندې دليلونو له کبله بالقوه عمده اغٻزې په پام کې نيول شوي دي‪:‬‬ ‫د الوتونکيو د يو شمٻر محدودو ساحو او د مھاجرت مسيرونو پٻژندل‪.‬‬ ‫د مسير په ډٻری برخو باندې د کوچنيو کرنيزو سيمو او محدودو استوګنځايونو شتون‪.‬‬ ‫د مسير ډٻری برخه د خلکو له خوا نه کارول شوې‪.‬‬ ‫په جنوبي دھليز کې چې د تاجکستان شبکه پياوړي کوي د ‪ 750 HVDC‬کيلو مترو په واټن مشابه شرايط شتون لري ‪:‬‬ ‫په تاجکستان او قرغزستان ھٻوادونو کې ھيڅ ساتل شوي ساحې‪ ،‬د معيشت له پاره طبيعي ځايونه او يا ھم د ژوند د تنوع له پاره مھم‬ ‫ساحات شتون نه لري چې منفي اغٻز وکړي‪ ،‬البته د انعطاف منلو مطالعې او ھغو طرحو ته په پام سره چې د تطبيق له پاره تکرار کٻږي‬ ‫د اغٻزو د پټلۍ ډٻری برخه په افغانستان کې شنډه او په کمزورو ګياھي بوټيو پوښښ شوي او د ژوند له تنوع څخه ډٻر کم مالتړ لري‬ ‫په تاجکستان کې يوه د الوتونکيو سيمو او يوه رامسار سيمه شتون لري‪ .‬په افغانستان کې د الوتونکيو څلور عمده ساحې شتون لري چې ھلته‬ ‫بايد د الوتونکيو د تحفظ له پاره ځانګړي تدابير ونيول شي او تطبيق شي‪ .‬البته وروسته له ھغه چې الزياتې مطالعې او بررسي بشپړې‬ ‫شي‪ ،‬د الوتونکيو د ساتنې يو پالن ھم جوړٻږي‪.‬‬ ‫دوه ډوله الوتونکيو‪ ،‬مصري کرګس‪ ) ،‬د خطر په معرض کې ( او بلوچي شاھين ) د خطر له ګواښ سره مخ ( په جالباد دره کې د‬ ‫الوتونکيو په عمده سيمه کې موندل کٻږي او په ھٻواد پورې مختص د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې په جريان کې بايد له‬ ‫دغې الرې څخه مسير موندنه په احتياط سره وسنجول شي‪.‬‬ ‫‪29 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫عمده عملياتي اړخونه عبارت دي‪:‬‬ ‫د مراقبتي اړتيا د موندلو له پاره ھر کال له ټولو برجونو او تمديدی لينونو څخه ليدنه‪.‬‬ ‫ښايي د لين د تمديد د عملياتو په جريان کې حادثې‪ ،‬توپانونه‪ ،‬او داسې نورو الملونو له کبله‪ ،‬بيړني ترميم ته اړتيا پيدا شي‪.‬‬ ‫د تمديدي لين د مراقبت له پاره ‪ ۶‬ـ ‪ ١٠‬کارکوونکيو ته اړتيا پيدا کيدی شي‪ .‬د سطل د لٻږد له پاره يوې واسطې‪ ،‬يوه يا دوو ‪ WD4‬او د‬ ‫لين نور وسايط ھم اړين دي‪ .‬سړکونه بايد کنټرول شي چې ھغه مھال عام وګړي ور څخه تګ راتګ و نه کړي‪.‬‬ ‫سربيره پر دې‪ ،‬بياکتنه‪ ،‬مراقبتونه او ترميمونه کوچني کارونه بلل شي چې د لين د تمديد پر مھال تر سره کٻږي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې په تعقيب‪ ،‬د الوتونکيو د خطرونو مطالعې ھم ښودلې چې د پرواز په ستراتيژيک مسيرونو )‬ ‫د الوتونکيو د مھاجرت سيمه ييز او نړيوال مسيرونه ( کې او ھمدارنګه د الوتونکيو په عمده سيمو کې د استوګنې انفرادي ساحې او رامسار‬ ‫ساحې چې الوتونکيو ته ارزښت لري‪ ،‬ټوليز خطرونه شتون لري‪ .‬ھغه ساحوي کار چې د الوتونکيو د مطالعې په پروګرام کې وړاندٻز‬ ‫شوی‪ ،‬په پام کې نيول شوی دی او په ھٻواد پورې مختص د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې د تکميلي پروګرام د يوې برخې په‬ ‫توګه تطبقٻږي‪.‬‬ ‫له تطبيق شوې ارزونې څخه تر نن پورې‪ ،‬ھيڅ وړاندٻز نه دی شوی چې د چاپي﷼ او ټولنې جانبي اغٻزې‪ ،‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د‬ ‫لومړنۍ ارزونې له الرې مشخصې کړي او يا اړونده څارنه او مديريت دغه اغٻزې د نه مخنيوي او نه کموالي وړ وګڼي‪.‬‬ ‫د قرغزستان جمھوريت‬ ‫‪4.3.1‬‬ ‫ډٻری ھغه ستونزې چې له دغې پروژې څخه زٻږي‪ ،‬په عمده توګه سيند ته د ټولنو له نٻږدې موجوديت څخه دي چې په کرنيزو ځمکو‪ ،‬د‬ ‫سيند د ګودرونو او سيمه ييزو زيربناوو باندې د بالقوه اغٻزو المل کٻږي‪ .‬د شيب لروونکيو ځمکو يوه برخه په شيب لروونکيو ځمکو او د‬ ‫خاورې د فرسياش او ورستيدو په سيمو کې د کار پر وړاندې ستونزې زٻږوي‪ .‬شته صف بندي بايد د ناوړه اغٻزو المل نه شي‪ .‬چې د‬ ‫دوامداره ارزونې او ډٻرو مطالعو له الرې د راکمولو وړتيا ونه لري‪ .‬خو ښايي ھٻوادونه صف بندي تغيير او يا اصالح کړي‪.‬‬ ‫د تمديدي لين وړاندٻز شوی مسير‪ ،‬ډٻر کم نفوسه دی‪ ،‬چې له لسو کمو کليو او ښارګوتيو څخه تٻرٻږي‪ .‬په ځٻنو کروندو باندې به ناوړه لويې‬ ‫ټولنيزې اغٻزې وکړي‪ .‬خو د رغاونې پړاو په جريان کې به سيمه ييز ټولنو ته بزيان ورسٻږي‪ .‬د مثال په توګه‪ :‬د ځمکې فعاليتونه‪ ،‬له‬ ‫سړکونو څخه استفاده او داسې نور‪ .‬په ټٻټه کچه بيا ميشتيدنه او د ځمکې دايمي کسب ھم ھغه مسايل دي چې وړاندوينه يې کٻږي‪ .‬نو له دې‬ ‫کبله به ښايي ټوليزې ټولنيزې اغٻزې به لنډمھاله او کوچنۍ وي او د طرحه شويو مداخلو په مټ راکميدی شي‪.‬‬ ‫تاجکستان‬ ‫‪4.3.2‬‬ ‫په څو سيمو کې د اوسني صف بندۍ په څنګ کې کرنيزې ځمکې‪ ،‬ټولنيزې زيربناوې او استوګنځايونه شتون لري چې ځانګړې پاملرنې ته‬ ‫اړتيا لري په تٻره بيا په راتلوونکې چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په لومړنۍ ارزونه کې‪ .‬ځينې د سيند ګودرونه‪ ،‬شيب لروونکې سيمې او‬ ‫الوتونکيو استوګنځايونه )تايگروويا باکا او پياندج سيند ذخيره( ھمدارنګھد چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په لومړنۍ ارزونه کې ځانګړې‬ ‫پاملرنې ته اړتيا لري‪.‬‬ ‫د وړاندٻز شوي تمديدي لين په مسير کې لږ نفوس ته پام سره‪ ،‬يوازې يو کم شمٻر کرنيزې ځمکې به ) د ميوې او پنبې کروندې ( په مستقيمه‬ ‫توګه تر لين الندې راشي او ھيڅ زيربنا ‪ /‬ټوليزې صنايع د اغٻزو په پټۍ کې نه شاملٻږي‪ .‬نو له دې کبله به د دغې پروژې ناوړه ټولنيزې‬ ‫اغٻزې به ډٻرې کمې وي‪.‬‬ ‫افغانستان‬ ‫‪4.3.3‬‬ ‫په نسبي توګه يو محدود شمٻر زيربناوې او استوګنځايونه شتون لري چې ښايي د مسير موندنې له امله اغٻزمنې شي‪ .‬خو ځينې ذينفع سيمې‬ ‫ھم شتون لري چې حتی بايد د پټۍ له موجوده اغٻزو څخه يې بايد مخنيوی وشي‪ .‬د اوبو د جريان او شيب لروونکيو ساحو مسأله چې ځينې يې‬ ‫کرنيزې ځمکې او ميوه لروونکي ونې لري د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو لومړنۍ ارزونې ته اړتيا لري‪ .‬د الوتونکيو استوګنځايونه ښايي په‬ ‫ھر ھٻواد پورې مختص د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په لومړنۍ ارزونې کې ال زياتې ارزونې ته اړتيا ولري‪ .‬تر څو د مجددې مسير موندنې‪،‬‬ ‫د راکمولو تدابير او د تفتيش مديريت ته اړتيا پيدا شي‪ .‬د مسير په جريان کې‪ ،‬ټوليزې زيربناوې‪ ،‬لکه راډيويي شبکه‪ ،‬د نظامي زده کړو ساحې‬ ‫او نظامي سيمې شتون لري‪ .‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې سالکاران او د تمديد ملي شرکت به بالقوه اغٻزې او الزم‬ ‫مديريت وټاکي‪ .‬د کمزورې خاورې د فرسايش موندلو اوږدوالی ‪ ،‬دقيقې ارزونې ته اړتيا لري او د چاپيريالي مديريت پالن له پروګرامونو‬ ‫سره د کار تطابق او سمون‪ ،‬د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو په لومړنۍ ارزونې که زيات کار او د تفصيلي پالنونو په برخه کې د رغاونې او‬ ‫تدارکاتي انجينري د قرارداديانو تر څنګ کار د دغه ډول مثمرو ساحو له پاره اغٻزمن واقع کيدی شي‪.‬‬ ‫‪30 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫د تمديدي لين وړاندٻز شوی مسير به ښايي له يو شمٻر استوګنځايونو ‪ /‬کليو او په ځينو سيمو کې له کرنيزو ځمکو‪ ،‬کروندو‪ ،‬د اوبو له‬ ‫جريان او ټولنيزو زيربناوو څخه تير شي‪ .‬ناوړه احتمالي ټولنيزې اغٻزې‪،‬د ځمکې له کسب‪ ،‬لنډمھاله اجارې او د ټوليزو زيربناوو له خلل‬ ‫سره اړٻکه نيسي‪.‬‬ ‫نورې ستونزې د بالقوه ناچادو توکيو‪ ،‬تر ځمکې الندې ماينونو او په قبايلي سيمو کې په کار او مشخصو امنيتي ستونزو پورې اړه پيدا‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫عامه مشورې‬ ‫‪5‬‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪5.1‬‬ ‫د عمومي مشورې اصول‪ ،‬د پروژې په نتيجه کې د اغٻزمن شويو ټولنو او خلکو ته د پروژې په اړه په عمومي تصميم نيولو کې‬ ‫استازيتوب ورکول دي خو لکه څنګه چې پخوا د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې په بھير کې د خلکو د ګډون مقررات موجود‬ ‫وو‪ ،‬خو اوس مھال کوم د ګډون کوم قاطع قانون شتون نه لري‪ .‬د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې په اړه د ارزونې د لوړې درجې په علت‪ ،‬په‬ ‫طبيعي توګه د عمومي مشورې اړخونه محدود دي‪ .‬خو د ملي تمديد شرکت بايد په ھر ھٻواد کې د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو په لومړنۍ‬ ‫انفرادي ارزونه کې په ټولنې پورې اړوند او مرتبط د ټولو ذينفع اړخونو مشارکت او ښکيلتيا په غاړه واخلي‪ .‬د سيمه ييزې ـ چاپيريالي‬ ‫ارزونې په دغه ريپورت کې د مشورې پايلې به وروسته د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې په وروستۍ مسوده کې وړاندې شي‪.‬‬ ‫چې مشورې چې تر اوسه ترسره شوي دي‬ ‫‪5.2‬‬ ‫تر اوسه پورې يو لړ مشورې چې تر اوسه ترسره شوي‪ ،‬چې په ھغوږ د پروژې له پٻژندنې څخه تر امکان منلو تر مطالعاتو پورې شاملي‬ ‫دي او په دغه بھير کې د چاپي﷼ لومړنۍ مطالعې په اړوندو مشورو ھم دوام وړکړ‪ .‬د دغه پړاو په تعقيب‪ ،‬مدغم شوي چاپيريالي شرکت‪،‬‬ ‫چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې په دنده وګمارل شو‪ ،‬د مشورې دغه پړاو پيل شو‪ .‬د څلور واړه ھٻوادونوملي شرکتونو ته بلنه‬ ‫ورکړل شوه‪ ،‬او د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې په اړه د کاري شرايطو په ھکله د مشورو په تر سره کولو کې ور سره‬ ‫مرسته وشوه‪ .‬په لومړۍ ضميمه کې د دغو مشورو لنديز شامل دی‪.‬‬ ‫دغه‪ http://www.casa-1000.org‬انټرنيتي پاڼه د مشورو له پاره تأسيس شوه او د غړيو ھٻوادونو په ګوټ ګوټ کې د انټرنيټ‬ ‫کاروونکيو په واک کې ورکړل شوه‪ .‬دغه کار د مشورې له پاره يو ګټور ميکانيزم وو‪ .‬خو يوازې انټرنيټ کاروونکيو ته‪.‬‬ ‫د دې په تعقيب دچاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د لومړنۍ ارزونې مدغم شوي چاپيريالي شرکت او نړيوال بانک دپروژې په څلور واړه‬ ‫ګډونوالو ھٻوادونو کې د ټولنيز ګډون د غوراوي په اړه مطالعې پيل کړې او له خلکو او ټولنو سره انتخابي شراکت اغٻزمن او د پروژې په‬ ‫پايله کې شامل شو‪ .‬د مشورې وضعيت او د راتلوونکي په لور الر‪.‬‬ ‫د پرمختګ په مسير کې‪ ،‬د ښکيلو خواوو د شراکت او له ټولنو سره د مشورې جامع طريقې شتون لري او په دې اړه طريقي د مشورې په‬ ‫الرښود کې ځای شوي دي‪.‬‬ ‫ھدف دا دی چې مشوره له اړوندو وزارتونو‪ ،‬دولتي ډيپارتمنونو‪ ،‬سيمه ييزو او محلي چارواکيو‪ ،‬د نادولتي بنسټونو له سکتور‪ ،‬په پروژه کې‬ ‫اغٻزمن شوٻو ټولنو او خلک واو نورو ډلو سره وشي‪ .‬د ملي تمديد شرکتونه بايد د نړيوالو مالي سازمانونو او سالکارانو لکه نړيوال بانک‬ ‫پر طريقو او استازيتوب بحث وکړي‪ .‬تر څو ډاډ تر السه شي چې اړخونه د فرھنګ او ساتنې پاليسۍ او د مشاورې جوړجاړی سره توافق‬ ‫لري‪ .‬د چاپيريالي ـ سيمه ييزې ارزونې په اړه د مشورې په تعقيب‪ ،‬بايد ترالسه شوې پايلې د چاپيريالي ـ ټولنيزو د اغٻزو په لومړنۍ‬ ‫اتفرادي ارزونه کې واردې شي‪ .‬داسې چې د ټولنيزو ـ چاپيريالي اغٻزو د لومړنۍ اروزنې سالکاران وکولی شي له راتلوونکي مشارکت‬ ‫څخه ګټه پورته کړي او د ځمکې د ترالسه کولو‪ ،‬بالقوه بيا ميشتيندنه‪ ،‬ناړوه اقتصادي ـ ټولنيزې اغٻزې‪ ،‬د کار سيمې ته السرسی‪ ،‬د استخدام‬ ‫چارې او داسې مسايل نور حل کړي‪.‬‬ ‫د راتلوونکيو پالونو او مشورو وضعيت‬ ‫‪5.3‬‬ ‫په راتلوونکي کې بايد د مشورې په الرښود کې د ښکيلو خواوو د ښکيلولو او د ھغو د بُعدونو په اړه جامع طريقې او مناسبې مشورې‬ ‫وړاندې شي‪.‬‬ ‫‪31 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫ھدف دا دی چې مشورې ټول اړخونه تر پوښښ الندې ونيسي او په ھغو کې اړوند وزارتونه‪ ،‬رياستونه‪ ،‬سيمه ييز او محلي مسؤوالن او د‬ ‫غير دولتي بنسټونو سکتور او ھغه ټولنې او خلک چې له پروژې څخه اغٻزمن کٻږي او موضوع ته ليواله ګروپونه ښکيل شي‪ NTC .‬به د‬ ‫مشوره کيدونکيو استازيتوب او طريقې له مالي سازمانونو لکه نړيوال بانک سره تر بحث الندې نيسي‪ ،‬تر څو دا ډاډمنه کړي چې د مشورې‬ ‫په اړه ټول ګروپونه توافق لري او د مناسب فرھنګ او پاليسيو د تطابق په اړه ھم نظره دي‪ .‬د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې په تعقيب‪ ،‬تر‬ ‫السه شوې پايلې به په داخلي ټولنيز او چاپيريالي انفرادي ارزونه کې وپلټل شي‪ ،‬چې دغه ډول د چاپيريالي او ټولنيزې ارزونې مشورې کولی‬ ‫شي چې د دخليل کيدو او ښکيلتيا بھير او د مشخصو بٌعدونو د حب د تشکيل له پاره چې په ھغو کې د ځمکې حصول‪ ،‬بالقوه بيا ميشتيدنه‪،‬‬ ‫ټولنيزې‪ -‬اقتصادي اغٻزې‪ ،‬د کار سيمې ته السرسی‪ ،‬د استخدام بٌعدونه او داسې نور شامل دي‪ ،‬حل کړي‪.‬‬ ‫د چاپيريالي مديريت پالنونه‬ ‫‪6‬‬ ‫پٻژندنه‬ ‫‪6.1‬‬ ‫دغه برخه د چاپيريالي مديريت د پالنونو په اړه بحث کوي‪ ،‬تر څو د پروژې چاپيريالي ـ ټولنيز تطبيقي اړخ يا بٌعد اداره کړي‪ .‬د سيمه ييزې ـ‬ ‫چاپيريالي ارزونې د ستراتيژي وضعيت ته په کتو سره د ‪ EMP‬څانګې د الرښودونو په حکمونو باندې تمرکز کوي چې په اړوندو ھٻوادونو‬ ‫کې چاپيريالي ـ ټولنيزه ارزونه د ‪ EMP‬د غوښتنې په اساس تر سره کوي‪.‬‬ ‫د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې په دغه برخه کې د ھر اړوند ھٻواد له پاره د سيمې او ميتودلوژۍ په اړه جزئيات شامل دي چې د‬ ‫سازماني او چاپيريالي مديريت له اړوندو عناصرو او په پروسه کې د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې د سالکارانو د ښکيلولو او د فعاليت له‬ ‫پاره له کاري شرايطو سره يو ځای دي‪ .‬د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې له پاره الرښود کې پريزنتيشنونه او د رپورټ محتويات شامل دي‬ ‫چې په ھغو کې د پروژې مخکيني حقوقي او تطبيقی معلومات‪ ،‬قانوني چوکاټ‪ ،‬د تمويلوونکيو د پاليسو او معيارونو تطبيق‪ ،‬بديل توضيحات‪،‬‬ ‫چاپيريالي مبادي‪ ،‬د اغٻزو د ارزونې طريقې‪ ،‬د خطرونو راکمول او ارزونه شامله ده‪.‬‬ ‫‪ EMP‬د چاپيريالي او ټولنيزو سالکارانو‪ ،‬قرارداديانو‪ EPC‬او د ‪ EMP‬د نورو سازمانونو په مټ د راتلونکي له پاره د پالن جوړونې او‬ ‫فرعي پالن جوړونې ‪ EMP‬يو چوکاټ جوړوي‪ EMP . 1 .‬د پروژې له رغاونې مخکې او د رغاونې په جريان کې د پروژې د اړتياوو‬ ‫پر اساس د قرارداديانو‪ ،‬فرعي قرارداديانو او ټول پرسونل د تفتيش او پلټنې له پاره د پالن‪ ،‬څارنې‪ ،‬روزنې‪ ،‬رپورټ ورکونې او اړٻکو د‬ ‫بھير له پاره د الرښوود اساسات لري‪ .‬کله چې د رغاونې پروژه بشپړه شي‪ ،‬د راتلوونکي پرمختيا په جريان کې به ‪ NTC‬يو عملياتي پړاو‬ ‫‪ EMP‬ته پرمختيا ورکړي‪ .‬د پروژې د اجراأتو يوه کليدي برخه د رغاونې د قرارداد په حکمونو کې د ‪ EMP‬د مشخص بٌعد شاملول دي‪.‬‬ ‫د ‪ EMP‬لومړنۍ بودجه ‪ $3,300,000 2‬تخمين شوې ده‪ .‬دغه تشخيص شوی لګښت له ھغه لګښت څخه مستثنی دی چې د قراردادي‬ ‫‪ EPC‬له خوا چاپيريالي کارکوونکيو ته په پام کې نيول شوی دی چې په بدل کې يې د پروژې له رغاونې مخکې او په جريان کې پرسونل‬ ‫تيار کړي‪.‬‬ ‫دا الزمه ده چې د کنټرول کليدي اجزاوې لکه د موقفونو صالحيت‪ ،‬د مجازاتو سيسټم او داسې نور بٌعدونه بايد د قرارداد په فورمه کې منعکس‬ ‫شي او ځای کړل شي‪ .‬کنه له ھغه پرته به يو زيات شمٻر ميکانيزمونو ته چې په ‪ EMP‬کې مشخص شوي‪ ،‬د فعاليت اجازه ور نه کړل شي‪،‬‬ ‫دغه سنده له ھمدغو بٌعدونو څخه بحث کوي‪.‬‬ ‫د‪EMP‬وضعيت‬ ‫‪6.2‬‬ ‫د ‪ EMP‬برخه د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې د طريقې‪ ،‬بھير او ميټودونو د الرښود اساسات وړاندې کوي چې له ھغو څخه د چاپيريالي او‬ ‫ټولنيزو اغٻزو د کنټرول او راکمولو له پاره استفاده کٻږي‪ .‬دغه الرښود په اړوند ھٻواد کې د ھرې پروژې له پاره په چاپيريالي ـ ټولنيزې‬ ‫ارزونې کې د چاپي﷼ او ټولنې د مديريت د پرمختيا له پاره په الر اچول کٻږي‪ .‬په ھره چاپيريالي ـ ټولنيزه ارزونه کې د بالقوه اغٻزو‬ ‫ارزونه‪ ،‬د ھغو د اغٻزو راکمول او د بالقوه موضوع ګانو مديريت چې د انفرادي ‪ EMP‬له خوا اداره کٻږي‪ ،‬شاملٻږي‪ .‬لکه څنګه چې‬ ‫چاپيريالي ـ ټولنيزه ارزونه په ستراتيژيکه کچه ) په ځانګړې توګه پر چاپي﷼ د اغٻزو د ارزونې له نظره ( کوم حساسيت او محدوديت نه‬ ‫‪ 1‬دغه چاپيريالي ـ سيمه ييزه ارزونه په چاپيريال باندې تمرکز لري‪ ،‬ځکه چې د چاپيريال ستراتيژيکه ارزونه په جريان کې ده‪ ،‬چې د ټولنيز‬ ‫مديريت د پالن د حصول سبب کېږي‪ .‬د چاپيريالي ـ سيمه ييزې ارزونې له پاره‪ EMP ،‬د مأخذ په توګه کارول شوې‪ ،‬سره له دې چې تمه ده‬ ‫په نېږدې راتلوونکې کې به ‪ ESMP‬په فعاليت پيل وکړي‪.‬‬ ‫\‬ ‫‪32 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫لري‪ ،‬ځکه چې د الرښود په دې برخه کې تر ډٻره د فعاليتونو ارزونه ځای کړل شوې او د مديريت د بالقوه موضوع ګانو او اغٻزو په اړه‬ ‫بحث شوی دی‪.‬‬ ‫د اړٻکو د تغييراتو له پاره الرښود‬ ‫‪6.3‬‬ ‫تر اوسه د پروژې په پرمختيا کې چې د ممکن والي له مطالعې څخه پيل شوې‪ ،‬د اغٻزو ‪ ٢‬کيلومټرۍ پټۍ تأسيس شوې چې وروسته د‬ ‫چاپيريالي ـ ټولنيزې اروزنې په جريان کې بررسي کٻږي‪ .‬خو‪ ،‬په دغو اړٻکو کې د قرارداديانو ‪ EPC‬او سالکارانو له خوا چاپيريالي ـ‬ ‫تولنيزه ارزونه تر سره کٻږي‪ ،‬تر څو په مختلفو ډولونو باندې بالقوه اغٻزې او خطرونه راکم کړي ) مخکيني بحثونه وګورئ ( د فزيکي‬ ‫منابعو‪ ،‬امنيتي موضوعاتو‪ ،‬نظامي اډو او فرھنګي موضوعاتو لکه له بٻالبٻلو قومونو څخه د نفوسو تقاطع او ھغو سيمو کې چې ملي‬ ‫سرحدونه موقعيت لري‪ ،‬د موقعيت پر اساس تاريخي ستونزې دي‪.‬‬ ‫په تيورۍ کې به دا ډٻره ګټوره وي چې ټولې حساسې اجزاوې وپٻژندل شي او په يوه پراخه سيمه کې د ھغو نقشه ترسيم شي‪ ،‬ترڅو وکولی‬ ‫شو د الرې بالقوه تغييرات وارزوو‪ .‬په عمل کې دغه کار د اجراء وړ نه ګڼل کٻږي‪ ،‬ځکه چې دغسې ھڅې به ډٻر لګښت وغواړي او‬ ‫ھمدارنګه ښايي ھغه الر چې په پراخ مسير کې موقعيت لري‪ ،‬بھر ھم ووځي‪ .‬نو له دې کبله په دې برخه کې داسې الرښودونه ياد شوي چې‬ ‫پر مټ يې د الرې او مسير تغيير بررسي کٻږي او ارزونه يې کٻږي‪.‬‬ ‫د ارتباط د تغييراتو د ارزونې له پاره طريقه بايد په فلتر کې شامله شي تر څو د ھغو سيمو له پاره چې خوندي شوي‪ ،‬لکه پارکونه‪،‬‬ ‫رامسارونو او د استوګنې خوندي سيمې او يا ھم پربھا چې په ملی او بين المللي کچه قيمتي ډولونه ساتي‪ ،‬د اغٻزو پټۍ به وارزول شي‪.‬‬ ‫سيمه ييزه ـ چاپيريالي ارزونه د ټولنيزې ـ چاپيريالي ارزونې د ملي سالکارانو له پاره د کاري شرايطو مسوده چمتو کوي‪.‬‬ ‫د‪ EMP‬نقش او مسؤليتونه‬ ‫‪6.4‬‬ ‫په ‪ EMP‬کې د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې له پاره د مطالبو د فھرست يو جدول شامل دی‪ ،‬چې ور ته اړتيا ليدل کٻږي‪ .‬او په پروژه کې د‬ ‫ھر شامل ھٻواد له پاره د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې د تر سره کولو ميتودولوژي او الرښود چمتو کوي‪ .‬ھمدارنګه ‪ EMP‬سازمان‬ ‫ورکونې د ترتيباتو د وړاندٻزونو په برخه کې جزئيات وړاندې کوي چې په ھغو کې د ھر پست له پاره د وړتيا او رول توضيحات شامل دي‬ ‫چې په سازمان کې د ‪ EMP‬د تطبيق له پاره په پآم کې نيول شوي دي‪ .‬او په ھغه کې د پروژې چاپيريالي آمران چې د ‪ NTC‬له خوا‬ ‫استخدامٻږي‪ ،‬د چاپيريالي څارنې رول چې د قرارداديانو ‪ EPC‬له خوا استخدامٻږي او خپلواک څارنيز ترتيبات شامل دي‪ ١) .‬ـ ‪ ٨‬شکل‬ ‫وګورئ (‬ ‫د ملي تمديد‬ ‫شرکت)مشتری(‬ ‫دپروژې چاپيريالي آمر‬ ‫)‪(PEO‬‬ ‫د چاپيريالي ساتنې‬ ‫خپلواک سالکار)‪(IEMC‬‬ ‫‪ EPC‬او چاپيريالی‬ ‫قرارداديان‪/‬فرعي‬ ‫قرارداديان‬ ‫بشري ځواک‬ ‫‪33 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫‪ -1 6‬شکل‪ :‬د ‪ CASA-1000‬پروژې له پاره څارنيز جوړښت‬ ‫مديريتي پالنونه‬ ‫‪6.5‬‬ ‫مديريتي پالنونه د چاپيريالي ـ ټولنٻزې اروزنې پر اساس ) چې باالخره د تمديد د ملي شرکت مسؤوليت دی ( په الندې بٻالبٻلو برخو وٻشل‬ ‫کٻږي‪ .‬ھمدارنګه د انجينري تدارکاتو د رغاونې مديريتي پالن له پاره چې د قرارداديانو له خوا د ھغو موضوع ګانو د مديريت او کنټرول له‬ ‫پاره چې ور باندې کنټرول لري‪ ،‬چمتو کٻږي‪ .‬يو لړ پالنونه تشريح شوي چې د رغاونې په جريان کې د چاپيريالي او ټولنيز مديريت له پاره‬ ‫د رپورټ ورکونې او څارنې په موخه ور څخه استفاده کٻږي‪.‬‬ ‫د سيمه ييزې ـ چاپيريالي ارزونې د مديريتي پالن الرښود چې د چاپيريالي ـ ټولنيزې ارزونې د مشورو په پايله کې د تمديد د ملي شرکت له‬ ‫خوا جوړ شوی دی‪ .‬دغه پالن الندې موارد لري‪:‬‬ ‫په سيمه کې د نصب او کاري ځواک مديريتی پالن )‪(WSIMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د ساحې د تثبيت او تياري مديريتی پالن )‪(SPRMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د رغانيزو اغٻزو مديريتي پالن )‪(CIMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د ضايعاتو مديريتی پالن )‪(WMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د کثافاتو مديريتی پالن )‪(PMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫دايکولوژيک او تزئين مديريتی پالن )‪(AEMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د خونديتوب مديريتی پالن )‪(SaMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د فرصتونو د موندلو ـ د ملکيتونو فزيکي او فرھنګي مديريتی پالن )‪(PCP-CFMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د روغتيا او ټولنيزو اړٻکو مديريتی پالن )‪(CRHMP‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سربيره پر دې د قرارداديانو ‪ EPC‬مديريتی پالنونه‪ ،‬د رغاونې څارنيز پالنونه)‪ (CSP‬او خپلواکو چاپيريالي څارنيزو مشورو )‪(IEMC‬‬ ‫او ھمدارنګه د رغانيزې څارنې‪ CMP).‬پالن ته به ھم پرمختيا ورکړل شي‪.‬‬ ‫ټولنيزې مداخلې‬ ‫‪7‬‬ ‫د انجينرۍ د اوسنۍ طرحې پر اساس‪ ،‬د ترانسميشن لين له پاره يو پراخ دھليز تأسيس کٻږي او د مسير دقيق ارتباط به يې وروسته د تفصيلي‬ ‫انجينري طرحې په جريان کې تعيين او تفريق شي‪ .‬نو له دې کبله به ممکنه نه وي چې د پروژې د اغٻزو حدود د نړيوال بانک له خوا د‬ ‫پروژې له بررسي مخکې وټاکل شي‪ .‬د څلور واړه ھٻوادونو له پآره د ځمکې د حصول او د سيمو د تجديد او بياکتنې پاليسي چوکاټ عملي‬ ‫کٻږي چې د اړوندو ھٻوادونو د قوانينو او د نړيوال بانک له پاليسۍ سره سم پرمختيآ ورکړل شوې ده‪ .‬د سيمو د تجديد او د ځمکې د حصول‬ ‫د پاليسۍ چوکاټ‪ ،‬اساسات‪ ،‬د ځمکې حصول د پاليسۍ او پالن جوړونې پړاوونه ‪ /‬يا د سيمې د تجديد کاري پالن د سيمې د تجديد او ځمکې‬ ‫د حصول اغٻزې حل کوي او ھمدارنګه بنسټيز تنظيمات‪ ،‬د غرامت ميکانيزمونه‪ ،‬او د څارنې تنظيمات ھم په دغه چوکاټ کې شامل دي‪.‬‬ ‫د پروژې په اړه له ھغو ټولنو سره چې د ترانسميشن لين د دھليز په مسير کې دي‪ ،‬مشورې وشوې‪ ،‬تر څو د پروژې په اړه د ھغوی‬ ‫نظريات‪ ،‬غوښتنې او ھيلې واخٻستل شي‪ .‬مشورو وښوده چې د متقابلو ګټو د نوښتونو د پيل له پاره پياوړې اړتيا او غوښتنه شتون لري چې‬ ‫د ھغو په مټ د ټولنو له پرمختيا څخه مالتړ کيدی شي‪ .‬دغو مشورو په ټولنو کې د اړتياوو او توقعاتو پرمختيآ ډٻره وارزوله او بررسي يې‬ ‫کړه اود ھغو ټولنو له پاره يې د متقابلو ګټو د پروګرامونو يوه ټولګه وړاندې کړه چې د پروژې په دھليز کې موقعيت لري‪ .‬دغه پروګرامونه‬ ‫په پروژه کې د ښکيلو ھٻوادونو د حکومتونو له خوا بيا کتل کٻږي‪.‬‬ ‫‪34 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫لومړۍ ضميمه‪ -‬د مشورو لنډٻز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫افغانستان‬ ‫‪ -‬د اوبو او بريښنا وزارت‬ ‫‪2007‬‬ ‫د ‪ SNC‬لومړنۍ مشورې‬ ‫‪1‬‬ ‫د ښارواليو‪ ،‬وزارتونو ‪ /‬نورو رياستونو او حکومتي چارواکيو استازی‬ ‫د مسير د تمديد موقعيتونه‪ :‬شيرخان بندر‪ ،‬د مدرسې سيمه‪،‬د عمر خيلو کلی‪ ،‬دوشی‪ ،‬خانجان‪،‬‬ ‫جبل السراج‪ ،‬قره باغ‪ ،‬قلعه مرادبيګ‪ ،‬ده سبز‪ ،‬د مال عمر کلی‪ ،‬سروبی‪ ،‬وريښمين تنګی‪،‬‬ ‫مشعل الکمر‪،‬کاکس‪ ،‬عزيز خانکا‪ ،‬بيله کلی‪ ،‬مارکو‪ ،‬ګردی غوث‪ ،‬واکه او شاحيل مول‪.‬‬ ‫‪ CASA‬د ليوالتيا لوړې کچې ته پام سره تمه کٻږي‪ ،‬چې‬ ‫ډٻری اوړند‪ FPs‬حاضرٻږي‬ ‫د ‪ ٢٠١٠‬کال د‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د‬ ‫‪2‬‬ ‫تبصرې د اوبو وزارت ته واستول شي‬ ‫دسمبر ‪ ٨‬مه‪ ،‬په‬ ‫ارزونې له پاره د دندو د اليحو‬ ‫د انرژي وزارت استازي‬ ‫مشوره‬ ‫د ټولنٻزو ـ چاپيريالي اغٻزو ارزونې د دندو د اليحې له‬ ‫کابل کې د نړيوال‬ ‫د مدني ټولنې د بنسټونو استازي‬ ‫پاره نظريې نه دي تر السه کړي‪.‬‬ ‫بانک دفتر‬ ‫الندې بنسټونو ته بلنليکونه‬ ‫واستول شول‪:‬‬ ‫د افغانستان مدني ټولنه‬ ‫)‪(ACSF‬‬ ‫‪ -‬اکتيد ‪ACTED‬‬ ‫‪ -‬جی آر ايس پی ‪GRSP‬‬ ‫‪ -‬د آغاخان پراختيايي شبکه‬ ‫‪AKDN‬‬ ‫‪ -‬د ملګرو ملتونو د ھبيتات‬ ‫دفتر ‪UN-Habitat‬‬ ‫‪ -‬داکار ‪DACCAR‬‬ ‫‪ -‬ايس دی او ‪SDO‬‬ ‫‪35 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬اکشن ايد ‪ACTION AID‬‬ ‫‪ -‬مديرا ‪MADERA‬‬ ‫‪ -‬برک ‪BRAC‬‬ ‫‪ -‬آی آر سی ‪IRC‬‬ ‫د فوکس ګروپ ‪ ۵٧‬بحثونه راټول او په ھغو کې الندې‬ ‫د فوکس ګروپ )‪ (FGD‬بحث په سيمه کې کم تر کمه له ‪ ١٠‬فيصده اوسيدونکيو سره تر‬ ‫د ‪ ٢٠١٢‬کال‬ ‫د ګتو د شريکولو په اړه‬ ‫‪3‬‬ ‫اشخاص سره راټول شوي وو‪ :‬الف( د سيمه ييزې‬ ‫سره شو‪:‬‬ ‫دسمبر‬ ‫مشورې او له کليدي معلومات‬ ‫پراختيايي شوراګانو منتخب استازي‪ ،‬ب( د آسيب منوونکيو‬ ‫ورکوونکيو )‪ (KII‬سره مرکې‬ ‫‪ -‬برزنګی مال‪ ،‬شيرخان بندر‪ ،‬الکوزی‪ ،‬قصاب مدرسه‪ ،‬باجوړی‪ ،‬القی ھوليا‪ ،‬قزل سای‪ ،‬قرم‬ ‫ګرويونو په شمول ) راستانه شوي کډوال‪ ،‬بې ځايه شوي‪،‬‬ ‫چې د ملګرو ملتونو د ھبيتات‬ ‫قولی‪ ،‬مير شيخ‪ ،‬غالم بای‪ ،‬کندھاری ھای سه‪ ،‬ګودانو‪ ،‬خوګيانيو‪ ،‬زمان خيلو‪ ،‬شمرق‪ ،‬چھل‬ ‫معلولين او ښځې ( سيمه ييز خلک او ښځينه غړي‪ ،‬ج(‬ ‫دفتر له خوا ترسره شوې‪.‬‬ ‫غوری پايان‪ ،‬آھنګرانو‪ ،‬اوغورسنګ‪ ،‬ګزان‪ ،‬منجانا‪ ،‬دروازه‪ ،‬نوچ پايين‪ ،‬کلتک‪ ،‬ليوان‪ ،‬تاخمه‪،‬‬ ‫سيمه ييز بنسټونه ) ښوونځي‪ ،‬کلينکونه او داسې نور( ‪ ،‬د( د‬ ‫ميرخان باال‪ ،‬قاضی خانيا‪ ،‬ملک جان خيل‪ ،‬کامانګار نو‪ ،‬فتح خان خيل‪ ،‬ميالن شيخ‪ ،‬دوالن‪ ،‬ده‬ ‫بريښنا سيمه ييز رياستونه‪ ،‬د غير دولتي سازمانونو‬ ‫پشه ييان‪ ،‬شاھی ده مال‪ ،‬توغچی‪ ،‬ده دولت‪ ،‬شاھی‪ ،‬لنګر‪ ،‬باغ علم‪ ،‬آقا سرای‪ ،‬ده يحی کلی‪،‬‬ ‫پروژې‪ ،‬ھـ ( د ‪ DDA‬او ولسواالنو په څٻر سيمه ييز‬ ‫شاه محمد خيل کلي‪ ،‬مال خيل‪ ،‬لوی کلی‪ ،‬پاس کاکس‪ ،‬منصور کلی‪ ،‬کوز شھيدان‪ ،‬قلعه جانان‬ ‫چارواکي‪.‬‬ ‫خان‪ ،‬بر دامان‪ ،‬نوآباد‪ ،‬بيله ياری‪ ،‬خالصه‪ ،‬باريکاب‪ ،‬مکتب کلی‪ ،‬آخوندزادګان‪ ،‬چھاردھی‬ ‫د سيمه ييزو مشورو په دويم پړاو کې چې په ھغو کې‬ ‫حسين خيل‪ ،‬کوز سربند‪ ،‬زيارت کلی‪ ،‬اکازو‬ ‫الندې شخصيتونو ګډون کړی وو‪ :‬الف ( د سيمه ييزو‬ ‫انکشافي شوراګانو يو تن استازي‪ ،‬ب( د سيمه ييزو ښځو‬ ‫دوه غړې‪ ،‬ج( د ښوونځي يو تن استازی‪ ،‬د ( د روغتيا يو‬ ‫تن استازی‪ .‬د فوکس د دويم پړاو اساسي ھدف دا وو چې د‬ ‫انرژي د ذخيرې په اړه شته سيمه ييز نظريات معلوم کړي‬ ‫او د راتلوونکيو مداخلو څخه د استفادې په اړه د ھغوی د‬ ‫ليوالتيا په اړه وپوھٻږي‪.‬‬ ‫د قرغزستان جمھوريت‬ ‫د دغو مشورو په اړه محدود معلومات په الس کې دي‪.‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫لومړنۍ مشورې )‪(SCN‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪36 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫د نظريو تبادلې او د بحثونو پايلو ته په پام سره ھوکړه‬ ‫د ‪ ٢٠١٠‬کال د‬ ‫د دندو د اليحې د مصوبې په‬ ‫‪2‬‬ ‫وشوه چې ښکيل نا دولتي سازمانونه دې د دندو د اليحې په‬ ‫اکتوبر ‪ ١۴‬مه‬ ‫اړه مشوره ‪ESIA‬‬ ‫‪ -‬ښاغلی ای آر تيومنبايف‪ ،‬د پراختيا او نوښت رييس‬ ‫اړه خپل نظريې چمتو او ھغه دې سره شرٻکې کړي‪.‬‬ ‫‪ -‬ښاغلی آر آيس اوروساليف‪PIU ،‬‬ ‫‪ -‬ښاغلی ای دی جی شکوروف‪ ،‬په قرغزستان کې د ايکولوژيک حرکت ”‪ “Aleine‬رييس ‪-‬‬ ‫ښاغلی ای ای شکوروف‪ ،‬د مناس ھوايي ډګر د پروازونو د خونديتوب انجنير‬ ‫‪ -‬ښاغلی عيساووف ‪،‬د کمپ االتو‪ ،‬د عامه وجھې صندوق کارپوه‬ ‫‪ -‬ښاغلی اين اويسپنکوف‪ ،‬د نړيوال بانک د عامه معلوماتو مرستيال‪.‬‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه‪ :‬د قرغزستان د مدنې ټولنې د بنسټونو يو شمٻر غړيو ګډون کړی وو‪.‬‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫عامه بحث » قرغزستان‪ :‬د‬ ‫‪3‬‬ ‫مارچ ‪ ١۶‬مه‪،‬‬ ‫‪ CASA-1000‬د ګټو او‬ ‫نړيوال بانک‪ :‬الکس کريمر‪ ،‬په قرغزستان کې د نړيوال بانک آمر‬ ‫بشکک‪ ،‬د‬ ‫نيمګړتيا او د انرژۍ د‬ ‫قرغزستان‬ ‫خونديتوب په اړه «‬ ‫جمھوريت‪ :‬د تازه‬ ‫طبعيت د بيرو او‬ ‫بشري حقونو له‬ ‫خوا تنظيم شوې‪.‬‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه‪ :‬ريتا کاراسارتوف د قرغزستان جموريت د شفافې بودجې اتحاد‪،( ،‬‬ ‫د قرغزستان او قزاقستان‬ ‫‪4‬‬ ‫سرګی بيلوف ) د‪ nka‬فعاله ځوان‪ ،‬قزاقستان(‪ ،‬آينه بای يايليموف )‪ (BIC‬او سارا بيدی‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د مي‬ ‫انرژي له سيال ‪ BIC‬سره‬ ‫)‪(BIC‬‬ ‫‪ ٢‬مه‪،‬‬ ‫خبرې ) د ‪ CAEWDP‬او‬ ‫‪ CASA-1000‬په اړه(‬ ‫واشنګټن ډي سي‪،‬‬ ‫نړيوال بانک‬ ‫نړيوال بانک‪ :‬داريل فيلدز‪ ،‬رنجيت المچ‪ ،‬مھرناز تيموريان‪ ،‬الينا کارابان‬ ‫حکومت‪:‬‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫د ‪ CASA-1000‬په اړه عامه‬ ‫‪5‬‬ ‫جون ‪ ٢٨‬مه‬ ‫نظر‬ ‫د قرغزستان د جمھوريت حکومت دفتر ايبک کيلوف ) د تيلو د سرچينو اتحاديه‪،‬‬ ‫‪-‬‬ ‫دقرغزستان کاني توکي او انرژي ـ اوتانديل کالمامبيتوف ) د انرژۍ وزارت‬ ‫بشکک‪ ،‬د‬ ‫مرستيال‪ ،((،‬الماس بيک ستاماليف )د بريښنا تمديد او توليد د اتحاديې رييس (‪،‬‬ ‫قرغزستان‬ ‫انارا جوماګولوف ) د بھرنيو اړٻکو د اتحاديې رييس (‪ ،‬آر اوروزاليف )د پروژو د‬ ‫جموريت‪ ،‬د اوبو‬ ‫‪37 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫تطبيق د اتحاديې رييس (‪ ،‬او کارپوھان ھر يو باتيرکانوف و دولتوف‬ ‫او بريښنا وزارت‬ ‫د قرغزستان د بھرنيو چارو وزارت‪ -‬د سوربيکوف مدير ‪ ،‬عظمت الماکونوف‬ ‫‪-‬‬ ‫د ‪ -OJSC‬دبريښنا بند‪ .‬دوکبيف‪ ،‬د پروژو د تطبيق او بھرنيو اړٻکو اتحاديه‬ ‫‪-‬‬ ‫د قرغزستان د بريښنا ملي شبکه ‪ –OJSC‬ايم ايتکولف )عمومی رييس(‪ ،‬کی‬ ‫‪-‬‬ ‫اسماعيلوف ) دعمومی رييس مرستيال(‪ ،‬ايل پاپوف )د پايتخت د رغاونې او دورنما‬ ‫انکشاف د اتحاديې رييس(‬ ‫‪-‬‬ ‫تمويلوونکي بنسټونه‪:‬‬ ‫د آسيا پراختيايي بانک‪ -‬ای بردی بيکوف‬ ‫‪-‬‬ ‫د جاپان د بين المللي پراختيا اداره‪ -‬جی سويناليفا‬ ‫‪-‬‬ ‫د امريکا د متحده ايالتونو د بين المللي پراختيا ادارې ‪ RESET‬پروژه ‪ -‬او‬ ‫‪-‬‬ ‫تيرانتيوا‪ ،‬زی چارګينوف‬ ‫نړيوال بانک‪ -‬ژانيتا بايدولتوا‪ ،‬نتاليا لوسيپينکوف‬ ‫‪-‬‬ ‫سفارتونه‬ ‫د روسيې فدراسيون سفارت ‪ -‬کی‪ .‬ورخوالنسيوا‬ ‫‪-‬‬ ‫د ياکستان د اسالمي جمھوريت سفارت ‪ -‬تنوير اختر ھاسکيلی‪ ،‬ايم ‪ .‬کالينا‬ ‫‪-‬‬ ‫د ياکستان د اسالمي جمھوريت سفارت ‪ -‬خاميدولو غنی‬ ‫‪-‬‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه او د انرژي وزارت د څارنې بورد‬ ‫اين‪ .‬کراوتسوف‪ ،‬د داخلي مصروفوونکيو د اتحاديې ‪ ،USTIN‬د حقونو د ساتنې‬ ‫‪-‬‬ ‫رييس‬ ‫اين‪ .‬عبدالرسولوف‪ ،‬د ‪ UNISON‬رييس‬ ‫‪-‬‬ ‫وی‪ .‬قاسموف‪ ،‬د قرغزستان جمھوريت د بريښنا انجينري د کارپوھانو د اتحاديې‬ ‫‪-‬‬ ‫کارپوه‬ ‫آر‪ .‬کاراساراتووا‪ ،‬مالی کارپوه‪ ،‬د شفافې بودجې اتحاديه‬ ‫‪-‬‬ ‫مراتووا‪ ،‬د بشري حقونو بيرو‬ ‫‪-‬‬ ‫جی‪ .‬تومينبيف‪ ،‬د فساد پر ضد د مبارزې کميسيون عامه اتحاديه‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫توکتوموشيوا‪ ،‬د ښځو د بحثونو کلپ‬ ‫‪-‬‬ ‫ټوليزې رسنۍ‬ ‫ايس‪ .‬احمد شينا‪ ،‬اکی پرس‪Akipress‬‬ ‫‪-‬‬ ‫وای‪ .‬کيستونکو‪24kg ،‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪38 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫امان کولوا‪ ،‬چينل ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه‪ :‬توليکان اسماعيلوف ) ښاريان د فساد پر وړاندې(‪ ،‬فريده عبدالديوا‪) ،‬‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫‪6‬‬ ‫ښاريان د فساد پر وړاندې( او د قرغزستان جمھوريت د انرژي وزارت د عامه څارنيزې‬ ‫سپتمبر ‪٧‬مه‬ ‫د ‪CASA-1000‬په اړه د‬ ‫شورا غړی—نيکوالی کراوتسوف‪ ،‬نورزات عبدالرسولوف‪.‬‬ ‫بشکک‪ ،‬د‬ ‫قرغزستان د مدني ټولنې له‬ ‫حکومت‪ :‬کيرات جميلوف د قرغزستان جمھوريټ د اوبو او انرژۍ وزارت مرستيال‬ ‫قرغزستان‬ ‫بنسټونو سره خبرې‬ ‫جموريت‪ ،‬د مدني‬ ‫نړيوال بانک‪ :‬الکس کريمير ) په قرغزستان کې د نړيوال بانک آمر(‪ ،‬جلديز جاکيپووا و نتالييا‬ ‫ټولنې د بنسټونو‬ ‫لوزيپينکو‪.‬‬ ‫دفتر‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه‪ ::‬د قرغزستان جمھوريت د انرژي وزارت د عامه څارنيزې شورا غړي‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫د ‪ CASA-1000‬په اړه د‬ ‫‪7‬‬ ‫—نيکوالی کراوتسوف‪ ،‬والنتينا قاسموف‪ ،‬زميره اکباګيشيوا‪ ،‬ريتا کاراسارتوا او د بشري‬ ‫سپتمبر ‪٢٠‬مه‬ ‫قرغزستان د مدني ټولنې له‬ ‫حقونو د بيرو استازی زلفيا مارات‬ ‫بنسټونو سره خبرې‬ ‫بشکک‪ ،‬د‬ ‫نړيوال بانک‪ :‬تيودور اھلرز ) د ستراتيژۍ او عملياتو ‪ ECA‬رييس(‪ ،‬جلديز جاکيپووا‬ ‫قرغزستان‬ ‫جموريت‪ ،‬د مدني‬ ‫ټولنې د بنسټونو‬ ‫دفتر‬ ‫د مدني ټولنې بنسټونه‪ :‬توليکان اسماعيلوف ) ښاريان د فساد پر وړاندې ‪،‬د قرغزستان‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫د قرغزستان‪ ISN‬او‬ ‫‪8‬‬ ‫جمھوريت(‪ ،‬اينابات يايالموا )‪(BIC‬‬ ‫سپتمبر ‪ ٢٢‬مه‬ ‫‪ CASA-1000‬په اړه د‬ ‫قرغزستان جمھوريت د مدني‬ ‫نړيوال بانک‪ :‬داريل فيلدز‪ ،‬رنجيت المچ‪ ،‬مھرناز تيموريان‪ ،‬الکس کريمير‪ ،‬الينا کارابان‬ ‫واشنګټن ډي سي‪،‬‬ ‫ټولنې له بنسټونو او ‪BIC‬‬ ‫د نړيوال بانک‬ ‫خبرې‬ ‫دفتر‬ ‫پاکستان‬ ‫‪ -‬ښاغلی زرشاد خان‪ ،‬دپښور د کرنې پوھنتون د اګرونومي د څانګې رييس‬ ‫‪2007‬‬ ‫د ‪ SNC‬له خوا لومړنۍ‬ ‫‪1‬‬ ‫مشورې‬ ‫‪ -‬ښاغلی محمد ممتاز ملک‪ ،‬د ‪ Wildlife‬سرپرست رييس ‪NWFP ،‬رياست ‪Wildlife‬‬ ‫‪ -‬ښاغلی فضل الھی‪ ،‬د ‪ NWFP‬د ځنګلونو رياست‪ ،‬د خيبر څانکې د فرعي ځنګلونو د‬ ‫‪39 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫څانګې مدير‬ ‫‪ -‬ښاغلی حميد حسين‪ ،‬د تورخم ـ پيښور د لويې الرې د رياست مرستيال‬ ‫‪ -‬ښاغلی پرويز خان جدون‪ ،‬انجنيری رييس ‪IPD ،‬ورسک رود‬ ‫‪ -‬ښاغلی لياقت‪ ،‬د چاپي﷼ ساتنې ادارې مرستيال رييس‪ ،‬پيښور‬ ‫د ‪ NTDC‬په ويب‬ ‫د ‪ ESIA‬له پاره د دندو د‬ ‫‪2‬‬ ‫سايټ کې په‬ ‫اليحې د مصوبې په اړه مشوره‬ ‫انګليسي‪ ،‬اردو او‬ ‫پښتو ژبو خپره‬ ‫شوې‪ .‬د تبصرو له‬ ‫پاره اطالعيه‪ :‬د‬ ‫‪ ٢٠١٠‬کال د‬ ‫دسمبر ‪ ١۴‬مه نٻټه‬ ‫د اوبو او بريښنا وزارت‪ ،IUCN ،‬د تل پاتي پراختيا پاليسۍ انستيتوت‪ ،‬د کلي پياوړتيا‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال می‬ ‫د ‪ ESIA‬مصوبې په اړه د‬ ‫‪3‬‬ ‫پروګرام د پياوړي کوونکيو ګډونوالو بنسټونو او پراختيآ او د چاپي﷼ له پاره د آغاخان ادارې‬ ‫نړيوال بانک د کارپوھانو‬ ‫له رھبري سره مشورتي خبرې اترې‬ ‫مشورتي ناستې‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د ارزونې د اجرايوي مصوبې لنډيز په انګليسي‪ ،‬پښتو او اردو‬ ‫د ‪ ٢٠١١‬کال جون‬ ‫د ‪ ESIA‬يوه برخه په‬ ‫‪4‬‬ ‫ژبو چمتو شوې چې په پرله پسې توګه د ‪ CASA 1000‬او د دد چاپيريالي ـ ټولنيزو‬ ‫انګليسی او سيمه ييزو ژبو‬ ‫اغٻزو د ارزونې په اړه پوښتنې‪ ،‬تخنيکي پوښتنې مطرح کوي او د عمده معلوماتو پر اساس‬ ‫)اردو او پښتو(‬ ‫فدرال حکومت‪ ،‬واليتی حکومتونو او غير دولتي سازمانونو ته پريزنتيشن وړاندې کوي‪.‬‬ ‫ھغه تبصرې چې د‬ ‫د ‪ IEL‬له خوا د ‪ESIA‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ NTDC‬له خوا‬ ‫مصوبې په اړه مشوره‬ ‫تر السه شوي ) د‬ ‫‪ ٢٠١١‬کال د‬ ‫سپټمبر ‪( ٢٨‬‬ ‫د ګټو د تشريک مطالعې په جريان‪ ،‬د مطالعې ټيم‪ ،‬د مطالعې‬ ‫د فوکس ګروپ )‪ (FGD‬بحث په الندې سيمو کې تر سره شو‪:‬‬ ‫د ‪ ٢٠١٢‬کال‬ ‫د ګتو د شريکولو په اړه‬ ‫‪6‬‬ ‫په ساحه کې له ‪ ۵۶٠٠‬څخه زياتو کسانو سره مستقيمې او‬ ‫فبروي‬ ‫مشورې او له کليدي معلومات‬ ‫‪ -‬مشترزی ) ګروپ مردانه(‪ :‬اوو ګډونوال‬ ‫غير مستقيمې مشورې وکړې چې په ‪ ٩٣‬بحثونو کې د‬ ‫ورکوونکيو ))‪ (KII‬سره مرکې‬ ‫‪ -‬شيخ محمدی‪ 8 :‬ګډونوال‬ ‫فوکس‪ KII 13 ،‬او ‪ ١۵‬غير حکومتي سازمانونه شامل وو‬ ‫چې د سباوون له خوا تر سره‬ ‫‪ -‬مشه خيل‪ 12 :‬ګډونوال‬ ‫‪40 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬شيخان کلی‪ 9 :‬ګډونوال‬ ‫شوې‬ ‫‪ -‬سليمانخيل‪ 10 :‬ګډونوال‬ ‫‪ -‬شيخ‪ 10 :‬ګډونوال‬ ‫‪ -‬مشترزی ) ښځينه ګروپ(‪ 10 :‬ګډونوال‬ ‫‪ -‬شيخ محمدی )ښځينه ګروپ(‪ 10 :‬ښځينه ګروپ‬ ‫‪ -‬شاھکس‪ 9 :‬ښځينه ګروپ‬ ‫‪ -‬تورخم‪ 9 :‬ښځينه ګروپ‬ ‫‪ -‬ګاګره‪ 9 :‬ښځينه ګروپ‬ ‫تاجکستان‬ ‫‪ -‬ايم جی‪ .‬ګولماتوف‪ ،‬د خاتلون ايالت رييس‬ ‫‪2007‬‬ ‫د ‪ SNC‬له خوا لومړنۍ‬ ‫‪1‬‬ ‫مشورې‬ ‫‪ -‬ښاغلی عبدالرحمنوف‪ ،‬مرستيل ) د اوبو د تمديد او دھقان فارم ( خاتلون ايالت‬ ‫‪ -‬دی ميرزوف‪ ،‬د حکومت د اقتصادي مديريت رييس‬ ‫‪ -‬شاکروف شادمن شوکيروويچ‪ ،‬د ايالت د احصايې ادارې رييس‬ ‫‪ -‬رادژوبوف حکومتولو فضل الدينوويچ‪ ،‬د سربند ښاروال‬ ‫‪ -‬مخسيدينوف زين الدين‪ ،‬د حکومت د ادارې رييس‪ ،‬سربلند ښآر‬ ‫‪ -‬حکيموف قربان‪ ،‬د حکومت د ادارې رييس‪ ،‬سربلند ښآره‬ ‫‪ -‬نظراليف قربان‪ ،‬د کارګرانو د ډيپارتمنت رييس‪ ،‬سربند ښار‬ ‫‪ -‬کندژيوف ګليام رسولوويچ‪ ،‬د ګلستان قشالق بتراباد رييس‬ ‫‪ -‬سنګاليف ايمومالی‪ ،‬د مخالين کميټې رييس‬ ‫‪ -‬ژوراھونو ھمزی ھوژموراد‪ ،‬د مخالين کميټې رييس‬ ‫‪ -‬ستاروف عالوالدين ميرزاويچ‪ ،‬د رايون رييس ‪ ،‬وخش‬ ‫‪ -‬حسينوف سيد ژولول رحمتوويچ‪ ،‬د رييس لومړی مرستيال‬ ‫‪41 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬دولتوف شيرعلی‪ ،‬رايون د انجپنري رييس‬ ‫‪ -‬علی ھونوف ژوراھون د ځمکې د مديريت د عالي کميټې کارپوه‬ ‫‪ -‬مدموسوف نوسيردژون‪ ،‬د جی کيرو سکرتر‬ ‫‪ -‬شريپوف محمدی‪ ،‬د جی‪ .‬مارشال رييس‬ ‫‪ -‬رحمانوف امونولو‪ ،‬لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬قادروف مانون‪ ،‬د ولسوالۍ ډيپارتمنټ د چاپيريالي کميټې رييس‬ ‫‪ -‬خولبوف علی محمد د ولسوالۍ ډيپارتمنټ د چاپيريالي کميټې لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬شوموردوف ھوجاموراد‪ ،‬د نباتانو او الوتونکيو ډيپارتمنت لوی کاريوه‬ ‫‪ -‬سادولوف حبيبولو نيماويچ‪ ،‬د رايون رييس ‪ ،‬رومی‬ ‫‪ -‬ناژمادينوف مقيم پيروويچ‪ ،‬د رييس لومړی مرستيال‪ ،‬رومی‬ ‫‪ -‬ھامروف اوليمبودژا‪ ،‬د احصايې اداره‬ ‫‪ -‬ھالو‪ ،‬محمد شريف‪ ،‬د ځمکې د مديريت کميټه‬ ‫‪ -‬محمدوف سيد علی‪ ،‬پر طبعي سرچينو د دولتي څارنې ډيپارتمنت مرستيال رييس‬ ‫‪ -‬صمدوف عبدالرحمن‪ ،‬جی‪ .‬ګلستان مرستيال رييس‬ ‫‪ -‬ميرزوف شوھرشو‪،‬د قشالق تشراباد سکرتر‪،‬‬ ‫‪ -‬عمراتولوف اجنولو‪ ،‬د کومسانګير اداری رييس‬ ‫‪ -‬برھانوف مرتضی‪ ،‬د جموات‪ ،‬پيانج رييس‬ ‫‪ -‬بددژانوف شريف‪ ،‬د جموات‪ ،‬دوستی رييس‬ ‫‪ -‬اشھامدوف رحيم‪،‬د جموات‪ ،‬کروپوسکای رييس‬ ‫‪ -‬کوګانوف کوچر‪ ،‬د جموات‪ ،‬ياکادين رييس‬ ‫‪ -‬بايوماتوف توير د جموات‪ ،‬کومسانګير رييس‬ ‫د ھغو کسانو او بنسټونو ليسټ چې بلنه ورکړل شوې‪:‬‬ ‫‪ -‬محی الدينوف پی ايم‪– .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت لومړی‬ ‫د ‪ ٢٠١٠‬کال د‬ ‫‪2‬‬ ‫اکتوبر ‪١۴‬مه‪،‬‬ ‫‪42 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬د سيمه ييزو معلوماتو مرکز‬ ‫مرستيال‬ ‫دوشنبه‪،‬‬ ‫د چاپيريالي ـ ټولنيزو اغٻزو د‬ ‫تاجکستان‪ ،‬د اوبو‬ ‫ارزونې د دندو د اليحې په اړه‬ ‫‪Renascence -‬‬ ‫او بريښنا وزارت‪.‬‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬زمراد‬ ‫‪ -‬خولنظروف اين‪– .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د بريښنا‬ ‫انرژي د ډيپارتمنت رييس‬ ‫‪ -‬اورورا‬ ‫‪ -‬والمت – زاده تی جی‪– .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د‬ ‫‪ -‬د انټرنيټ چمتو کوونکي بنسټونه‬ ‫انرژي ډيپارتمنټ لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬زدوروف‬ ‫‪ -‬صالح الدينوف کی‪ -.‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د انرژي‬ ‫د تاجکستان د بانکونو بنسټونه‬ ‫ډيپارتمنټ لوی کارپو‬ ‫جيپالريا‬ ‫‪ -‬عزيزوا تی‪ – .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د انرژي‬ ‫‪ -‬د پراختيآ له پاره مشارکت‬ ‫ډيپارتمنټ مطبوعاتی سکرتر‬ ‫‪ -‬شھروند‬ ‫‪ -‬سميعيف ايف‪ – .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د رغانيزو‬ ‫‪ -‬سرخوب‬ ‫چارو لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬بختاور‬ ‫‪ -‬د تاجکستان ځانګړی المپيک‬ ‫‪ -‬زردووا ايم‪ – .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د بين المللي‬ ‫‪ -‬اورزو‬ ‫اړٻکو ډيپارتمنټ لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬د ‪ 20‬پيړۍ ځوانان‬ ‫‪ -‬دامانوف ايف‪ – .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو وزارت د بين المللي‬ ‫‪ -‬ايمون‬ ‫اړٻکو ډيپارتمنټ لوی کارپوه‬ ‫‪ -‬د روانشناسانو نړيواله اداره‬ ‫‪ -‬ګلوف آر آر‪– .‬د ‪ OJHC‬د لوی انجينر مرستيال " تاجک بريښنا "‬ ‫‪ -‬د مدني ټولنې پراختيايي مرکز‬ ‫‪ -‬عظيموف بی آر‪ – .‬د ‪ OJHC‬رياست لومړی مرستيال" تاجک بريښنا "‬ ‫‪ -‬تاراکيوت‬ ‫‪ -‬حکيموف ای‪– .‬د تاجکستان جمھوريت د صنايعو او انرژي او اوبو د پانګونې ډيپارتمنت‬ ‫رييس‬ ‫‪ -‬د ارزونې د کاپوھانو او مديرانو ملي بنسټ‬ ‫‪ -‬عبدالرحيموف بی ‪ – .‬د تاجکستان جمھوريت د چاپيريالي کميټې تر اثر الندې د چاپيريالي‬ ‫‪ -‬د تاجکستان د دھقان فارمونو ملي بنسټ‬ ‫ازمايښتونو دولتی کارپوه‬ ‫‪ -‬بين المللی ھمغږي‬ ‫‪ -‬حبيبوف ايم‪– .‬د غير حکومتي سازمان ) جامعه و قانون( رييس‪ .‬د انکشافي بانک تر اثر‬ ‫‪ -‬د تاجکستان د پيش اھنګانو بنسټ‬ ‫الندې د انجيوګانو د ټولنې شبکه‬ ‫‪ -‬منيژه‬ ‫‪ -‬کبوتوف کی‪– .‬د تاجکستان جمھوريت د علومو اکاډمۍ د مرکز رييس‬ ‫‪ -‬ټولنه او قانون‬ ‫‪ -‬اصل الدينوف اين بی ‪– .‬د پروژو د وړاندوينې رييس‪ .‬د عمومی معلوماتو مرکز‬ ‫‪ -‬د غيرسوداګريز قانون بين المللي مرکز‬ ‫‪ -‬زويرووا دی‪ – .‬کارپوه ) ناظر(‪ .‬نړيوال بانک‬ ‫‪43 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬مودار‬ ‫‪ -‬آفتاب‬ ‫‪HelpAge International -‬‬ ‫‪ -‬له معلولينو د مرستې مرکز‬ ‫‪ -‬فھميده‬ ‫‪ -‬طبيعت تازه‬ ‫‪ -‬تاجک ايکولوژيکه او ټولنيزه اتحاديه‬ ‫‪ -‬د اقتصاد اداره‬ ‫‪ -‬نونھال‬ ‫‪ -‬د غرونو اتحاديه‬ ‫‪ -‬چشمه‬ ‫‪ -‬د لوړو زده کړو لرونکې ښځې‬ ‫‪ -‬ھستی‬ ‫‪ -‬ګل اميد‬ ‫‪ -‬د سياسي پوھانو اتحاديه‬ ‫‪ -‬سامو‬ ‫‪ -‬د تاجکستان سازنده ګانو اتحاديه‬ ‫‪ -‬د قرن جديد ځوانان‬ ‫‪ -‬د ځوانانو ايکوأوژيک مرکز‬ ‫‪ -‬مد سرويس – روغتيايي خدمتونه‬ ‫‪ -‬وطنم‬ ‫‪ -‬وحدت‬ ‫‪ -‬دتاجکستان عدلی مشارکت‬ ‫‪44 | P a g e‬‬ ‫‪ :CASA-1000‬له منځنۍ آسيا څخه جنوبي آسيا ته د سوداګرۍ او برښنا د تمديد پروژه‬ ‫سيمه ييزه چاپيريالي ارزونه‪ .‬لنډيز‬ ‫تبصرې‬ ‫ګډونوال‬ ‫نٻټه‬ ‫مشوره‬ ‫‪ -‬پاناروما‬ ‫‪ -‬ناوستريچو ژيزنی‬ ‫‪ -‬ميخايل پيتروشکوف‪ " ،‬د پراختيا له پاره شفافيت" ايتالف‬ ‫د ‪ ٢٠١٣‬کال د‬ ‫د ‪ CASA-1000‬په اړه د‬ ‫‪3‬‬ ‫اپريل ‪ ٢۶‬مه‬ ‫بحث په موخه د مدني ټولنې له‬ ‫‪ -‬رشيد ګلوف‪ ،‬لوی انجينر‪ ،‬تاجک بريښنا‬ ‫بنسټونو سره خبرې‬ ‫‪ -‬فرقت قادروف‪ ،‬د تاجک ا و ناروی مرکز‬ ‫‪ -‬رفيقه موسايفا و بی‪ .‬سيروجف‪ ،‬د تاجکستان د انرژي اداره‬ ‫‪ -‬ايم‪ .‬ای‪ .‬اوليموف‪ ،‬معلوماتی مرکز " شرق"‬ ‫‪ GoT‬الندې‬ ‫‪ -‬تی‪ .‬شکيبوف و ای‪ .‬وی‪ .‬زاسيپکين‪ "UE ،‬د جنوب جيوفزيک لٻږد " تر‬ ‫‪ -‬يلينا شيربکووا‪،‬د تلی ګرافيک اداره‪ ،‬تاجکستان‬ ‫‪ -‬عبدالو اشوروف‪ " ،‬آزادی" راډيو‬ ‫‪ -‬پايراف چھارشنبه وف‪ ،‬معلوماتی اداره " ايشيا‪ -‬پلس"‬ ‫‪ -‬کريستينا ايرلی‪"NIAT ،‬خاور"‬ ‫‪ -‬پی‪ .‬امينوف و نګينه اليوا‪ ،‬تلويزيون " جھان نما"‬ ‫‪ -‬نګينه اليوا و تھمينه محمدوف‪ ،‬نړيوال بانک‬ ‫سرچينه‪ :‬نړيوال بانک‪ ،‬د ‪ 2013‬کال اګست‬ ‫‪45 | P a g e‬‬