ՀԱՅԱՍՏԱՆ Երկրի տնտեսական զեկույց 2019 թ. ձմեռ Փոփոխելու հզոր մանդատ գլոբալ տնտեսական աճի դանդաղման պայմաններում Մակրոտնտեսական, առևտուր և ներդրումների գլոբալ պրակտիկա Շապիկի նկարը՝ Պետո Պողոսյան, ջրաներկ, 2018 ՀԱՅԱՍՏԱՆ. Փոփոխելու հզոր մանդատ գլոբալ տնտեսական աճի դանդաղման պայմաններում Երկրի տնտեսական զեկույց 2019 թ. ձմեռ Կառավարության բյուջետային տարի՝ հունվարի 1 – դեկտեմբերի 31 Արժույթի միավոր՝ ՀՀ դրամ Արժութային համարժեքներ՝ 2019 թ. հունվարի 25-ի դրությամբ գործող փոխարժեք 1 ԱՄՆ դոլար = 485.8 ՀՀ դրամ Կշիռներ և չափումներ՝ չափագրական համակարգ Հապավումներ ՀՀԴ ՀՀ դրամ ՕՍՊ Օդային սպասարկման պայմանագիր ՔԱԳՎ Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչություն ՀՀ ԿԲ ՀՀ Կենտրոնական բանկ ՀՀԿ Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն ԵՏԶ Երկրի տնտեսական զեկույց ԵԱՏՄ Եվրասիական տնտեսական միություն ԵՄ Եվրոպական միություն ԱՄՀ Արժույթի միջազգային հիմնադրամ ՕՈՒՆ Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ ՀԿ Հայաստանի կառավարություն ՀՆԱ Համախառն ներքին արդյունք ՉՎ Չաշխատող վարկ ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայություն ԵԿԴԳ Երկրի կանոնավոր դիագնոստիկ գնահատում ԱԱՀ Ավելացված արժեքի հարկ ՀԲԽ Համաշխարհային բանկի խումբ ii| Բովանդակության ցանկ Նախաբան .................................................................................................................................................. v Հիմնական ուղերձները ............................................................................................................................ 1 A. Վերջին զարգացումները ................................................................................................................... 3 Քաղաքական զարգացումներ.................................................................................................... 3 Տնտեսական աճը և գնաճը ........................................................................................................ 4 Արտաքին հատվածը ................................................................................................................... 8 Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը և պետական պարտքը ................................ 12 Սոցիալական ոլորտը և աշխատաշուկաները ...................................................................... 14 Դրամավարկային և փոխարժեքային քաղաքականությունները ..................................... 17 Ֆինանսական հատված ............................................................................................................ 19 B. Կառուցվածքային բարեփոխումների օրակարգը ...................................................................... 21 C. Տնտեսական կանխատեսումը և ռիսկերը ................................................................................... 23 Հավելված 1. Աղյուսակներ ..................................................................................................................... 26 Գծապատկերներ Գծապատկեր 1. Իրական ՀՆԱ-ի եռամսյակային աճ .......................................................................... 5 Գծապատկեր 2. ՀՆԱ-ի աճը՝ ըստ ոլորտների ...................................................................................... 7 Գծապատկեր 3. ՀՆԱ-ի աճը՝ ըստ պահանջարկի աղբյուրների ....................................................... 7 Գծապատկեր 4. Անշարժ գույքի գործարքներ և գներ ........................................................................ 8 Գծապատկեր 5. ՍԳՑ ընդհանուր և հիմնական գնաճ........................................................................ 8 Գծապատկեր 6. Ընթացիկ հաշվի մնացորդ ......................................................................................... 9 Գծապատկեր 7. Արտահանումը՝ ըստ ապրանքախմբերի ............................................................... 9 Գծապատկեր 8. Ներկրումը՝ ըստ ապրանքախմբերի ...................................................................... 11 Գծապատկեր 9. Զբոսաշրջիկների ներհոսքը՝ ըստ տնտեսությունների ...................................... 11 Գծապատկեր10. Զուտ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ ......................................................... 12 Գծապատկեր11. Համախառն միջազգային պահուստներ .............................................................. 12 Գծապատկեր 12: Բյուջետային զարգացումներ ................................................................................ 13 Գծապատկեր 13. Պետական պարտք* ................................................................................................ 13 Գծապատկեր 14. Գործազրկությունը և աշխատուժի մասնակցությունը .................................... 15 Գծապատկեր 15. Աղքատության մակարդակները Եվրոպայում և Կենտրոնական Ասիայում 16 Գծապատկեր 16. Իրական ՀՆԱ-ի աճը և մեկ շնչի հաշվով եկամուտը ......................................... 16 Գծապատկեր 17. Ռեզիդենտների ընդամենը վարկավորում առևտրային բանկերի կողմից, ըստ ոլորտների ................................................................................................................................................. 18 Գծապատկեր 18. Ծրագրային դրույքաչափեր, ավանդների և վարկավորման տոկոսադրույքներ ................................................................................................................................... 18 Գծապատկեր 19. Անվանական և իրական գործուն փոխարժեքը ................................................. 19 Գծապատկեր 20. Առևտրային բանկերի շահութաբերությունը և չաշխատող վարկերը .......... 20 Գծապատկեր 21. Գործարարությամբ զբաղվելու դյուրինության գնահատական, Հայաստան և ընտրված համադրելի երկրներ ............................................................................................................. 23 Գծապատկեր 22. Աճի միջնաժամկետ անխատեսում, ելակետային ............................................ 24 |iii Աղյուսակներ Աղյուսակ 1. Ելակետային սցենար. ընտրված մակրոտնտեսական ցուցանիշներ ..................... 25 Հավելվածի աղյուսակներ Աղյուսակ A 1. Ընտրված մակրոտնտեսական և սոցիալական ցուցանիշներ, 2013-20 թթ. ....... 26 Աղյուսակ A 2. Վճարային հաշվեկշիռ և պաշտոնական պահուստներ, 2014–17 թթ. .................. 28 Աղյուսակ A 3. Համախմբված բյուջետային հաշիվներ, 2014–17թթ. ............................................... 29 iv| Նախաբան «Հայաստան. երկրի տնտեսական զեկույց»-ի (ԵՏԶ) սույն խմբագրությունը կիսամյակային զեկույցների շարքից է, որոնց նպատակն է հետևել Հայաստանում տեղի ունեցող սոցիալ- տնտեսական զարգացումներին և ավանդ ունենալ տնտեսական քաղաքականությունների ու հեռանկարների քննարկումներում: Այստեղ ներկայացվում է 2018 թ. ամռան ԵՏԶ խմբագրության հրապարակումից հետո տեղի ունեցած տնտեսական, սոցիալական և քաղաքական զարգացումների, ինչպես նաև կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացման ընթացքի ամփոփ վերլուծությունը: Սույն զեկույցի հեղինակներն են Արմինե Մանուկյանը (Հայաստանի գծով տնտեսագետ) և Օլենա Բոգդանը (երիտասարդ մասնագետ): Զեկույցի կազմման աշխատանքում նշանակալից ավանդ է ունեցել Եվգենի Նաժդովը (Հարավային Կովկասի գծով ավագ տնտեսագետ), աջակցել է Արծվի Խաչատրյանը (խորհրդատու): Հեղինակները շնորհակալ են Մերսի Մյանգ Տեմբոնին (տարածաշրջանային տնօրեն, ECCSC), Սիլվի Բոսութղոյին (Հայաստանի գրասենյակի տնօրեն), Ժնևիև Բուարոյին (Հարավային Կովկասի EFI ծրագրի ղեկավար) և Ցեզար Սանչոյին (տնտեսագետ) աջակցության և մասնակցության համար: Սառա Նանկյա Բաբիրին (ծրագրի օգնական Վաշինգտոնում) և Գայանե Դավթյանը (ծրագրի օգնական Երևանում) ցուցաբերել են վարչական աջակցություն: Տեքստը խմբագրել է Բրոնվեն Բրաունը: Վիգեն Սարգսյանը (հաղորդակցության ավագ պատասխանատու, ECAEC) օգնել է զեկույցի տարածման գործում: Սանդիփ Մահաջան Մակրոտնտեսագիտության, առևտրի և ներդրումների գլոբալ գործելակերպի ղեկավար |v Հիմնական ուղերձները «Իմ քայլը» 2018 թ. դեկտեմբերի 9-ին անցկացված արտահերթ ընտրություններում դաշինքի համոզիչ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը փայուն հաղթանակը հաղթանակ ունեցավ: Նրա «Իմ քայլը» դաշինքը ստացավ ձայների 70.4 եզրափակեց տոկոսը՝ ձեռք բերելով խորհրդարանի կազմում 132 տեղերից 88-ը: Հայաստանի 2000-ականների սկզբից իշխանության ղեկին գտնվող քաղաքական Հանրապետական կուսակցությունը չանցավ 5 տոկոսի նվազագույն փոփոխությունը: շեմը և չի ներկայացվի խորհրդարանում: Պրն. Փաշինյանն այսօր ունի տնտեսական, ինչպես նաև օրենքի գերակայությանն ուղղված բարեփոխումների այն ծրագիրն իրականացնելու լիազորությունն ու օրենսդրական իրավասությունը, որին սպասում էին նրա կողմնակիցները: Մակրոտնտեսակա 2018 թ. սկզբում Հայաստանում գրանցված տնտեսության վերելքից ն կատարողականը հետո տնտեսական կատարողականը տարվա հետագա բավարար է: ժամանակաշրջանում դանդաղեց՝ հիմնականում պայմանավորված թուլացող արտաքին պայմաններով, պետական կապիտալ ծախսերի նախատեսվածից ցածր կատարողականով, երկու խոշոր հանքավայրերում արտադրության հետ կապված դժվարություններով և գյուղատնտեսական բերքի ցածր մակարդակով: Թեև քաղաքական անցման ընթացքում հնարավոր եղավ խուսափել ավելի լուրջ տնտեսական երևույթներից, հավանական է, որ հարակից անորոշության պատճառը տնտեսական տրամադրվածություններն էին: Այնուամենայնիվ 2018 թ. առաջին երեք եռամսյակում իրական ՀՆԱ-ն աճեց՝ կազմելով 6 տոկոս, իսկ հաշվարկների համաձայն՝ տարվա կտրվածքով այն շուրջ 5.5 տոկոս է: Գնաճային ճնշումները մնացել են ցածր, իսկ գնաճը համապատասխանել է ՀՀ Կենտրոնական բանկի (ՀՀ ԿԲ) գնաճի նպատակային տիրույթի ստորին մակարդակին: Արտաքին հաշվեկշիռների ցուցանիշները վատթարացել են, քանի որ հետզհետե աճող արտահանումը (հատկապես տեքստիլ արտադրանքի, զբոսաշրջության և ՏՏ ծառայությունների մասով) անբավարար էին ներկրման բարձր աճը, հանքարդյունաբերության արտադրանքի արտահանման գծով ավելի ցածր շահույթը և ավելի հարթ դինամիկա գրանցած մասնավոր տրանսֆերտների ազդեցությունը չեզոքացնելու համար: Բյուջետային հաշիվների նախատեսվածից բարձր կատարողականը արտացոլել է եկամուտների հավաքման բարձր մակարդակը, ընթացիկ ծախսերի խիստ հսկողությունը և կապիտալ ծախսերի թերակատարումը: Թեև սոցիալական 2017 թ. և 2018 թ. Հայաստանի տնտեսական աճի կայուն ցուցանիշները կատարողականը հանգեցրեց գործազրկության մակարդակի բարելավվել են, նվազմանը, որը 2018 կեսերին կազմեց 15.7 տոկոս՝ վերջին 1 1 2018 թ. հունվարին Հայաստանի վիճակագրական ծառայությունը վերանայեց աշխատաշուկայի վիճակագրության իր մեթոդաբանությունը: Ներկայացված գծապատկերներում կիրառված է հին մեթոդաբանությունը ժամանակի ընթացքում համեմատություններն արտացոլելու նպատակով: Նոր մեթոդաբանության վրա հիմնված աշխատաշուկայի վիճակագրությունը հասանելի է միայն 2017 թ. |1 շատ տասնամյակում արձանագրելով ամենացածր մակարդակը: հայաստանցիներ Նմանապես, թեև աղքատությունը շարունակում է ազդել Հայաստանի դեռևս ապրում են բնակչության զգալի մասի վրա, աղքատության մակարդակը, 2016 թ. աղքատության 29.4 տոկոսի համեմատ, նվազեց՝ 2017 թ. կազմելով 25.7 տոկոս: Այս մեջ: կրճատումը գլխավորապես բացատրվում է այն զարգացումներով, որ տեղի ունեցան քաղաքներում, բացառությամբ Երևանի, որտեղ, 2016 թ. 24.9 տոկոսի համեմատ, աղքատության մակարդակը ընկել է՝ 2017 թ. կազմելով 22.4 տոկոս: Կանխատեսվում է, Մեր ելակետային սցենարը նախատեսում է 2019 թ. ՀՆԱ-ի աճի ավելի որ 2019 թ. ՀՆԱ-ի ցածր, բայց դեռևս հաստատուն տեմպ՝ ցածր գնաճի ու կայուն աճի տեմպը պետական ֆինանսների նպաստավոր մակրոտնտեսական կնվազի՝ կազմելով միջավայրի պայմաններում: 2019 թ. համաշխարհային և 4.3 տոկոս: տարածաշրջանային աճի կանխատեսվող ավելի ցածր մակարդակը կարող է բացասաբար անդրադառնալ Հայաստանից ապրանքների և ծառայությունների արտահանման վրա: Երկրի ներսում աճին կնպաստի չափավոր բյուջետային ընդլայնումը, տնային տնտեսությունների (այդ թվում հիպոթեքային) վարկավորման շարունակական կայուն աճը և բիզնեսի բարելավված տրամադրվածությունը: 2018 թ. գրանցված գերակատարողականից հետո 2019 թ. բյուջեն նախատեսում է որոշակի բյուջետային ընդլայնում՝ արտացոլելով ՀՆԱ-ի 50 տոկոսից ցածր չափով կառավարության պարտքի պահպանմանը համապատասխան միջնաժամկետ բյուջետային շրջանակը: Դրամավարկային և փոխարժեքային քաղաքականությունը կշարունակի կենտրոնացած լինել առավել ռիսկային արտաքին միջավայրի պայմաններում գների կայունության պահպանման վրա: Կանխատեսման Արտաքին միջավայրում առաջացող համաշխարհային առևտրային և վարընթաց քաղաքական լարվածությունների պատճառով Հայաստանի ռիսկերը հիմնական առևտրային գործընկեր հանդիսացող երկրներում կարող նշանակալի են: են առաջանալ կամ խորանալ տնտեսական անկումները: Ներքին ճակատում Հայաստանի տնտեսության բարեփոխումը կպահանջի հաստատակամ ջանքեր բազմաթիվ ուղղություններով, որոնք կարող են հանդիպել անձնական շահերի կամ ընկալվող բարձր ծախսերի հետ կապված դիմադրությանը: Միևնույն ժամանակ առանց նման հաստատակամ բարեփոխումների հնարավոր չէ հասնել շոշափելի արդյունքների աշխատատեղերի ստեղծման, աշխատավարձերի բարձրացման, սոցիալական խնդիրների ավելի հաջող լուծման և ներդրումներ ներգրավելու համար գործարար միջավայրի բարելավման հարցերում: Նշված արդյունքների ձախողումը կարող է կրկին բորբոքել սոցիալական և քաղաքական լարվածությունը և տնտեսական անորոշության պատճառ դառնալ: սկսվող ժամանակաշրջանի համար և 2018 թ. երկրորդ եռամսյակի համար ցույց է տալիս 20.2 տոկոս գործազրկության մակարդակ: 2| A. Վերջին զարգացումները Քաղաքական զարգացումներ Արտահերթ Հայաստանի քաղաքական կյանքում հսկայական փոփոխություն ընտրություններու կատարվեց 2018 թվականին: Զանգվածային բողոքի ակցիաներից և մ Նիկոլ 2018 թ. գարնան թավշյա հեղափոխությունից հետո տեղի ունեցավ Փաշինյանը և նրա խաղաղ իշխանափոխություն: Բողոքի ակցիաների ղեկավար Նիկոլ «Իմ քայլը» Փաշինյանը ստանձնեց վարչապետի պաշտոնը և խոստացավ դաշինքը անցկացնել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ մեկ հաղթեցին տարվա ընթացքում: Ընտրությունները տեղի ունեցան 2018 թ. գերակշռող դեկտեմբերի 9-ին, և պրն. Փաշինյանի ղեկավարած «Իմ քայլը» մեծամասնությամ դաշինքը ստացավ ձայների 70.4 տոկոսը (88 տեղ խորհրդարանում): բ Նրա ամենամոտ մրցակից «Բարգավաճ Հայաստան» կենտրոնամետ կուսակցությունը ստացավ 8 տոկոսից մի փոքր շատ ձայներ (26 տեղ): «Լուսավոր Հայաստան» լիբերալ արևմտամետ կուսակցությունը ստացավ ձայների մոտ 6 տոկոսը՝ ապահովելով 18 տեղ խորհրդարանում: «Իմ քայլը» դաշինքի անվիճելի հաղթանակը, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ ընդդիմադիր կուսակցությունները պետք է կազմեն խորհրդարանի առնվազն մեկ երրորդը, պահանջեցին, որ խորհրդարանում (որը մեկ պալատից բաղկացած օրենսդիր մարմին է) պատգամավորների թիվը 105-ի փոխարեն դառնա 132: Հանրապետական կուսակցությունը, որը իշխանության գլխին է եղել 2000-ականների սկզբից ի վեր, ստացավ ձայների ընդամենը 4.7 տոկոսը, որը խորհրդարան անցնելու համար պահանջվող 5 տոկոս շեմից ցածր է: Եվս մեկ վետերան կուսակցություն՝ Դաշնակցությունը, նույնպես չանցավ շեմը (ստանալով ձայների 3.8 տոկոսը): Կարևոր է նշել, որ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպությունը (ԵԱՀԿ) և Եվրոպական միությունը եզրակացրել են, որ ընտրությունները լավ են անցկացվել՝ պահպանելով հիմնարար ազատությունները և բնութագրվել են իրական մրցակցությամբ: Ընտրությունների Ընտրությունների արդյունքները քաղաքական նոր արդյունքներն մեծամասնությանը տալիս են օրենսդրական իշխանություն իր ապահովում են օրակարգը, այդ թվում տնտեսական և օրենքի գերակայության իրավական բարեփոխումներն իրականացնելու, մասնավոր ներդրումները հարթակ երկար խթանելու, աշխատատեղերի ստեղծման և կրթության միջոցով ժամանակ աղքատությունը կրճատելու, պետական ծախսերի պահանջված արդյունավետությունը բարելավելու համար: Նախատեսված բարեփոխումների բարեփոխումներից մի քանիսը հանգուցային նշանակություն ունեն համար: տնտեսության երկարաժամկետ աճի համար Անհավանական է, Ակնկալվում է, որ նոր ձևավորվող կառավարությունը որ արտաքին կվերահաստատի Հայաստանի կարևոր միջազգային քաղաքականությո պարտավորությունների կատարման իր հանձնառությունը: ւնում տեղի Հնարավոր է, որ նոր կառավարությունը ջանա ավելի սերտացնել ունենան կապերը Եվրոպական միության և Միացյալ Նահանգների հետ, որոնք նշանակալի մեծապես կենտրոնացած կլինեն տնտեսական կապերի խթանման, |3 փոփոխություններ բարեփոխումներին ուղղված աջակցության և օտարերկրյա ուղղակի : ներդրումների (ՕՈՒՆ-ների) ներգրավման վրա և կարող են նպաստել շուկաների ընդլայնմանն ու տեխնոլոգիաների փոխանցմանը: Միևնույն ժամանակ երկիրը նախատեսում է պահպանել սերտ կապերը Ռուսաստանի Դաշնության հետ և նպատակ ունի խորացնել մասնակցությունը Եվրասիական տնտեսական միությունում (ԵԱՏՄ): Տնտեսական աճը և գնաճը 2018 թ. 2018 թ. սկզբին Հայաստանում արձանագրված տնտեսական աճն իր տնտեսական աճի սկզբնական վերելքից հետո տարվա մնացած ժամանակաշրջանում տեմպը, դանդաղեց, ինչը հիմնականում պայմանավորված էր թուլացող ընդհանուր արտաքին պայմաններով, պետական կապիտալ ծախսերի առմամբ, նախատեսվածից ցածր կատարողականով, երկու խոշոր դանդաղեց: հանքավայրերում արտադրության հետ կապված դժվարություններով և գյուղատնտեսական բերքի ցածր մակարդակով: Ճիշտ է, քաղաքական անցման ժամանակաշրջանում հնարավոր եղավ խուսափել ավելի լուրջ տնտեսական երևույթներից, սակայն հարակից անորոշությունը կարող էր պայմանավորված լինել տնտեսական տրամադրվածություններով: Փաստորեն իրական ՀՆԱ-ի աճը, 2018 թ. առաջին եռամսյակում գրանցված 9.7 տոկոսի համեմատ, տարվա երրորդ եռամսյակում կազմեց ընդամենը 2.7 տոկոս: Դրա հետևանքով տարվա առաջին ինը ամիսների ՀՆԱ-ի ընդհանուր աճը կազմեց 6 տոկոս (գծապատկեր 1): Բոլոր հիմնական տնտեսական ոլորտներն արձանագրեցին աճի նվազող տեմպ (գծապատկեր 2): Բարձր հաճախականության տվյալները վկայում են 2018 թ. վերջին եռամսյակում աճի տեմպի որոշակի վերականգնման մասին, որը գլխավորապես բացատրվում է արդյունաբերության և ծառայությունների ոլորտներում աճի կայունացմամբ: Համենայն դեպս, հաշվարկների համաձայն, ողջ տարվա ՀՆԱ-ի աճը նվազել է՝ կազմելով 5.5 տոկոս: Այս արդյունքը, վերջին տասնամյակում Հայաստանի 2.5 տոկոս պատմական միջին աճի տեմպի համեմատ, բարձր է և ամենաբարձրներից մեկն է Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի տնտեսությունների շարքում: Գյուղատնտեսակա 2018 թ. երրորդ եռամսյակում գյուղատնտեսության (հատկապես ն արտադրանքի այգեգործության և բանջարաբուծության) ոլորտի արտադրությունը, ծավալը երեք նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, կրճատվեց 2.2 տարի տոկոսով: Ոլորտը երեք տարի շարունակաբար գրանցում է շարունակաբար բացասական աճ, որը կապված է և´ ավելի ցածր ներդրումների կրճատվել է: (ցանքատարածքներ, գյուղատնտեսական կենդանիներ), և´ արտադրողականության (արտադրանքի ծավալներ) հետ: Գյուղատնտեսության ոլորտում 31.6 տոկոս առաջնային զբաղվածության պայմաններում էական նշանակություն ունի ոլորտի ընդլայնումը խոչընդոտող կառուցվածքային հարցերի լուծումը, ներառյալ հողակտորների մասնատվածությունը և առաջատար տեխնոլոգիաների սահմանափակ կիրառությունը: 4| Գծապատկեր 1. Իրական ՀՆԱ-ի եռամսյակային աճ (տոկոս, կուտակային տարեսկզբից, համեմատած նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի հետ) 10 8 6 4 2 0 2017-Q4 2018-Q1 2016-Q1 2016-Q2 2016-Q3 2016-Q4 2017-Q1 2017-Q2 2017-Q3 2018-Q2 2018-Q3 Աղբյուրը՝ ԱՎԾ: Աճի հիմնական 2018 թ. հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին ծառայությունները (այդ շարժիչ ուժը թվում առևտուրը) աճել են 9 տոկոսով՝ 4.7 տոկոսային կետով ծառայությունների նպաստելով այդ ժամանակաշրջանում ընդհանուր 6 տոկոս աճին: ոլորտն է եղել: Ամենաարագ տեմպերով են աճել առևտուրն ու արհեստները, զվարճանքի, ինչպես նաև հանգստի ոլորտները (համապատասխանաբար՝ 11 և 20 տոկոսով): Արտադրությունը (որտեղ առաջատար է եղել սննդի և ծխախոտի արտադրությունը), նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, արձանագրել է 11 տոկոսի երկնիշ աճ: Տեքստիլ արտադրությունն աճել է 38 տոկոսով, թեև ցածր բազայի համեմատ, և զգալիորեն նպաստել է արտահանման աճին: Շինարարության ոլորտը, որտեղ 2017 թ. վերջին արձանագրված երկնիշ աճից հետո ակտիվության տեմպերը ընկել են, 2018 թ. գրանցեց 4.5 տոկոսի աճ, որը 2017 թ. աճի տեմպի (2.2 տոկոս) համեմատ՝ բարձր է: Հանքարդյունաբեր 2018 թ. առաջին ինը ամսում, նախորդ տարվա նույն ության ոլորտի ժամանակաշրջանի համեմատ, հանքարդյունաբերության արտադրանքի արտադրանքը կրճատվեց 7 տոկոսով: Բարձր հաճախականությամբ ծավալը վերջին կազմվող տվյալների համաձայն՝ այն կշարունակի կրճատվել տարվա տասից ավելի վերջին եռամսյակում: Հիմնական պատճառը 2018 թ. փետրվարին տարում առաջին աշխատանքների կասեցումն էր Թեղուտի պղնձի հանքում, որը անգամ կրճատվեց: գտնվում է Հայաստանի հյուսիսում, ինչպես նաև երկրի հարավ- արևելքում գտնվող Ամուլսարի ոսկու հանքի շինարարության դադարեցումը2: Կարևոր է նշել, որ 2005 թ. հետո առաջին անգամ 2018 2 Հանքը, որն ամբողջապես պատկանում է «Լիդիան Ինթերնեշընլին», պետք է սկսեր աշխատել 2018 թ.: Սակայն 2018 թ. կեսերին կառավարությունը կասեցրեց դրա շինարարությունը և ներկայումս |5 թ. տեղի ունեցավ հանքարդյունաբերության ոլորտի արտադրանքի ծավալի կրճատում: Աճի ցածր 2018 թվականին, մինչ այդ արձանագրված բարձր մակարդակից հետո, տեմպերը նաև ներքին պահանջարկը սկսեց նվազել՝ նպաստելով տարվա ընթացքում պայմանավորված աճի տեմպի դանդաղմանը (գծապատկեր 3): Ներդրումների նպաստը էին նվազող ՀՆԱ-ի աճին կրճատվեց և 2018 թ. առաջին եռամսյակում գրանցված ներքին և 12.3 տոկոսային կետի համեմատ՝ երրորդ եռամսյակում կազմեց 4.4 արտաքին տոկոսային կետ, ինչը բացատրվում է և´ հանքարդյունաբերության պահանջարկով: ոլորտում ներդրումային գործունեության կասեցմամբ, և´ պետական կապիտալ ծախսերի կատարման դանդաղ տեմպերով: Մասնավոր սպառման աճի տեմպը ընկավ, նախորդ տարվա երրորդ եռամսյակի 6.8 տոկոսի համեմատ, 2018 թ. նույն եռամսյակում բարձրանալով 1.2 տոկոսով, ինչը պայմանավորված էր իրական աշխատավարձերի աճի համեմատաբար ցածր տեմպով և մասնավոր տրանսֆերտների անփոփոխ ցածր մակարդակով: Դրա հետևանքով 2018 թ. երրորդ եռամսյակում նրա մասնաբաժինը ՀՆԱ-ի աճում ընկավ՝ կազմելով 0.9 տոկոսային կետ (նախորդ տարվա 5 տոկոսային կետի համեմատ): Բյուջեի նկատմամբ խիստ հսկողությունը ևս երրորդ եռամսյակում նպաստեց ՀՆԱ-ում պետական ծախսերի մասնաբաժնի բացասական մեծությանը (0.5 տոկոսային կետ): Երրորդ եռամսյակում ՀՆԱ-ի աճում արտահանումը մասնաբաժին չի ունեցել, որը հիմնականում պայմանավորված էր օգտակար հանածոների արտահանման նվազող ծավալներով: Սակայն ՀՆԱ-ի աճում ներկրման մասնաբաժինը նույնպես նվազեց, քանի որ ներքին պահանջարկի նվազման պայմաններում ներկրման ծավալները ևս ընկան: Անշարժ գույքի Հայաստանի անշարժ գույքի շուկան, որ վերջին տասնամյակում շուկան լճացած վիճակում էր, 2017 թ. կեսերից դարձել է ավելի դինամիկ՝ աստիճանաբար արտացոլելով բարելավված տնտեսական պայմանները, հիպոթեքային ավելի դինամիկ է վարկավորման առավել նպաստավոր տոկոսադրույքները և դառնում: երիտասարդ ընտանիքների համար ներդրված սուբսիդավորման ծրագրերը: 2018 թ. առաջին ինը ամսում, նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, Երևանում գնված բնակարանների թիվն աճեց 23 տոկոսով, միջինը 17 տոկոսով բարձր գներով: Հանրապետությունում անշարժ գույքի գործարքների ընդհանուր թիվը, նախորդ տարվա համեմատ, աճեց 27 տոկոսով (գծապատկեր 4): սպասում է հանքի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության վերջնական գնահատականին: 2017 թ. և 2018 թ. սկզբին երկրի ընդհանուր ներդրումներում և կապիտալ ապրանքների ներկրման ծավալներում այս հանքը խոշոր մասնաբաժին ունի: 6| Գծապատկեր 2. ՀՆԱ-ի աճը՝ ըստ ոլորտների Գծապատկեր 3. ՀՆԱ-ի աճը՝ ըստ պահանջարկի աղբյուրների (տոկոս) (տոկոս) 15 15 10 10 5 5 0 -5 0 -10 -5 2017-Q4 -15 2016-Q1 2016-Q2 2016-Q3 2016-Q4 2017-Q1 2017-Q2 2017-Q3 2018-Q1 2018-Q2 2018-Q3 2016-Q1 2016-Q2 2016-Q3 2016-Q4 2017-Q1 2017-Q2 2017-Q3 2017-Q4 2018-Q1 2018-Q2 2018-Q3 Agriculture Industry Construction Private consumption Public consumption Trade Services Investment Net export Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: անձնակազմի հաշվարկներ: Գնաճային Գնաճի մակարդակը շարունակում է մնալ ցածր՝ պայմանավորված ճնշումները արտաքին գնային թույլ ճնշումներով և նվազող ներքին պահվել են ցածր պահանջարկով: Սպառողական գների ցուցիչով (ՍԳՑ) չափվող մակարդակում: տարեկան գնաճը 2018 թ. առաջին ինը ամսում չափավոր է աճել՝ սեպտեմբերին հասնելով 3.5 տոկոսի մակարդակին, որից հետո ընկել է՝ հոկտեմբերին կազմելով 2.8 տոկոս, իսկ նոյեմբերին և դեկտեմբերին՝ 1.8 տոկոս (գծապատկեր 5): 2018 թ. միջին տարեկան գնաճը 2.5 տոկոս էր, որը համապատասխանում է Կենտրոնական բանկի 4 տոկոս (+/-1.5 տոկոս) նպատակային տիրույթի ստորին մակարդակին: Սննդամթերքի, ոչ ալկոհոլային ըմպելիքների, առողջապահական և տրանսպորտային ծառայությունների աճող գները տարվա հիմնական ժամանակաշրջանում հանգեցրին ընդհանուր գնաճի մակարդակի աճին: Չորրորդ եռամսյակում հիմնական գնաճի մակարդակի նվազումը գլխավորապես պայմանավորված էր սննդամթերքի գների անկմամբ: Հիմնական գնաճը (հանած սեզոնային ապրանքները և վարչական կարգավորման ենթակա գները) պահվել է մոտ 3 տոկոսի մակարդակում: |7 Գծապատկեր 4. Անշարժ գույքի Գծապատկեր 5. ՍԳՑ ընդհանուր և գործարքներ և գներ հիմնական գնաճ (տոկոս) (տոկոս, տարիների համեմատությամբ) 14,000 580 7 12,000 10,000 5 520 8,000 3 6,000 4,000 460 1 2,000 -1 0 400 -3 Jan Apr Jan Apr Jan Apr Jul Jul Jul Oct Oct Oct 2016 2017 2018 Number of total ''buy and sell'' transactions in RA Number of ''buy and sell'' transactions of CPI headline inflation, 12-month appartments in Yerevan Core inflation, 12-month Աղբյուրը՝ Կադաստրի կոմիտե: Աղբյուրը՝ ԱՎԾ: Արտաքին հատվածը Առևտրային 2018 թ. առաջին երեք եռամսյակում ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտն աճեց՝ դեֆիցիտի ավելի կազմելով ՀՆԱ-ի 8.1 տոկոսը՝ համեմատած 2017 թ. ողջ տարվա համար բարձր արձանագրված 2.4 տոկոսի հետ (գծապատկեր 6): Այս մակարդակի վատթարացումը պայմանավորված էր առևտրային դեֆիցիտի աճով, պայմաններում որը 2018 թ., նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, վատթարացավ մեծացավ 32 տոկոսով՝ կազմելով 2.6 մլրդ ԱՄՆ դոլար: ԱՄՆ դոլարով ընթացիկ հաշվի անվանական արտահայտությամբ՝ ապրանքների արտահանումը, մնացորդի նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, աճեց շուրջ 8 ցուցանիշը: տոկոսով (իրական արտահայտությամբ՝ 1.5 տոկոսով),3 բայց ներկրման ծավալները մեծացան շատ ավելի բարձր տեմպերով՝ անվանական արտահայտությամբ, նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, աճելով 21 տոկոսով (իրական արտահայտությամբ՝ 15 տոկոսով): Միաժամանակ ծառայությունները և եկամտային հաշիվները, 2017 թ. նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, արձանագրեցին ավելի փոքր հավելուրդներ: Հայաստանի 2018 թ. զգալի փոփոխություն տեղի ունեցավ Հայաստանի ապրանքների ապրանքների արտահանման կառուցվածքում: արտահանման Հանքարդյունաբերության արտադրանքի կրճատմանը զուգահեռ՝ կառուցվածքը ավանդաբար արտահանվող ապրանքների (օգտակար հանածոների, փոխվում է: հատկապես պղնձի) մասնաբաժինը կրճատվեց, մինչդեռ տեքստիլ արտադրանքի, գյուղատնտեսական ապրանքների և թանկարժեք մետաղների (ոսկի և զարդեղեն) մասնաբաժինը մեծացավ 3 Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: Վերաբերում է 2018 թ. հունվար-նոյեմբեր ժամանակաշրջանի արտահանումներին և ներկրումներին: 8| (գծապատկեր 7): Տեքստիլ արտադրանքի արտահանումը 2018 թ. վերջին, նախորդ տարվա համեմատ, աճեց 65 տոկոսով, թեև ցածր բազայի (արտահանման ընդհանուր ծավալի 6 տոկոսը) պայմաններում: Միևնույն ժամանակ կապիտալ ապրանքների (օրինակ՝ տրանսպորտային նյութերի և սարքերի) ներկրման ծավալներն աճեցին մոտ 50 տոկոսով՝ զուգակցված ներկրվող ապրանքների բոլոր այլ կատեգորիաներում գրանցված երկնիշ աճի տեմպերով, ինչը պայմանավորված էր ներքին պահանջարկի մեծ աճով (գծապատկեր 8): Ավելի մեծ ԵԱՏՄ-ում (հիմնականում Ռուսաստանում) վաճառված հայկական ծավալներով ապրանքների մասնաբաժինն արտահանման ընդհանուր ծավալում, հայկական 2017 թ. 26 տոկոսի համեմատ, 2018 թ. աճեց՝ կազմելով 29 տոկոս: ապրանքներ են Աճեցին նաև Իրանի Իսլամական Հանրապետություն և Իրաք արտահանվել արտահանվող հայկական ապրանքների ծավալները ԵԱՏՄ շուկաներ: (համապատասխանաբար՝ 12 և 28 տոկոսով:) Միաժամանակ ԵԱՏՄ երկրներից ներկրվող ապրանքների մասնաբաժինը նվազեց 3 տոկոսային կետով՝ հիմնականում պայմանավորված 2018 թ. գազի ներկրման ծավալի կրճատմամբ: Թեև Ռուսաստանից իրականացվող ներկրումների ծավալը մեծացավ, այլ երկրներից (գլխավորապես Չինաստանից, Գերմանիայից և Իրանի Իսլամական Հանրապետությունից) ներկրվող ապրանքների ծավալներն աճեցին ավելի բարձր տեմպով: 2018 թ. Հայաստանի ընդհանուր առևտրում Եվրոպական միությունը (մասնավորապես՝ Գերմանիան, Բուլղարիան և Իտալիան) ունեցել են 25 տոկոս, իսկ Չինաստանը՝ 10 տոկոս մասնաբաժին: Գծապատկեր 6. Ընթացիկ հաշվի մնացորդ Գծապատկեր 7. Արտահանումը՝ ըստ ապրանքախմբերի (տոկոսը ՀՆԱ-ում) (մլն ԱՄՆ դոլար) 18 800 8 600 400 -2 200 -12 0 -22 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 9M Trade balance Services balance Agro&food Gold&jewelry Primary income Secondary income Metals&minerals Textile CAB Other Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: անձնակազմի հաշվարկներ: |9 Չնայած Ծառայությունների հաշվի հավելուրդը էապես պակասեց 2018 թ. զբոսաշրջության առաջին 3 եռամսյակում՝ տարեսկզբի 68 մլն ԱՄՆ դոլարից իջնելով 8 մլն և ՏՏ ԱՄՆ դոլարի մակարդակին: Իրենց դրական ավանդն են պահպանել ծառայությունների զբոսաշրջությունը, հեռահաղորդակցությունները և ՏՏ արտահանման մեծ ծառայությունները: Հեռահաղորդակցությունների և ՏՏ ծավալներին՝ ծառայությունների արտահանման ծավալները 2018 թ. առաջին 9 ծառայությունների ամսում աճեցին 24 տոկոսով՝ կազմելով 188 մլն ԱՄՆ դոլար: զուտ Զբոսաշրջությունը և հարակից ծառայությունները ևս շարունակեցին արտահանումը ընդլայնվել 2018 թ., և հոկտեմբերի վերջին, նախորդ տարվա նույն կրճատվել է: ժամանակաշրջանի համեմատ, այցելուների թիվն աճեց 9 տոկոսով (գծապատկեր 9): Զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվի ավելի քան մեկ քառորդը ժամանել է Եվրոպական միությունից, մոտ 20 տոկոսը՝ Ռուսաստանից, 14 տոկոսը՝ Միացյալ Նահանգներից: Սակայն սա չեզոքացել է արտերկրում շինարարական գործունեության ծավալների կրճատմամբ և ներկրվող տրանսպորտային ծառայությունների աճով: 2018 թվականին Եկամտային հավելուրդի նվազման հանգեցնող հիմնական գործոններ նվազել է են եղել մասնավոր տրանսֆերտների կրճատումը, կառավարությանն եկամտային ուղղված ավելի ցածր մակարդակի տրանսֆերտները և ներդրումային հավելուրդը: եկամուտների ավելի մեծ արտահոսքերը: Թեև տարեսկզբին մասնավոր տրանսֆերտները կտրուկ աճեցին, հետագայում ռուսական ռուբլու արժեզրկման հետևանքով էապես նվազեցին (ԱՄՆ դոլարով արտահայտությամբ): Մասնավոր տրանսֆերտների ներհոսքը եղել է կայուն երկրորդ եռամսյակում (տարեսկզբի համեմատ), իսկ երրորդ եռամսյակում, նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ, նվազել է 7 տոկոսով: Նշաններ կան, որ տարեվերջին, երբ ռուբլին որոշ չափով արժևորվեց, մասնավոր տրանսֆերտներն այլևս չնվազեցին: 2018 թ. պաշտոնական տրանսֆերտները նույնպես նվազեցին՝ արտացոլելով 2017 թ. երկրորդ եռամսյակում ստացված զգալիորեն մեծ գումարի տրանսֆերտով պայմանավորված համեմատության բարձր բազա: Ներդրումային եկամտի ենթահաշվի դեֆիցիտը է´լ ավելի աճեց ավելի մեծ գումարներով տոկոսների վճարման և շահույթի վերաներդրման հետևանքով: Զուտ ՕՈՒՆ-ների Չնայած այն հանգամանքին, որ 2018 թ. առաջին 9 ամսում ներհոսքն էապես օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները (ՕՈՒՆ), նախորդ տարվա նույն աճել է, սակայն ժամանակաշրջանի համեմատ, աճեցին 25 տոկոսով, դրանք կազմել են դրա մակարդակը ընդամենը 177 մլն ԱՄՆ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 2.1 տոկոսը (գծապատկեր մնում է ցածր: 10): Ինչպես նախկինում, ՕՈՒՆ-ների մեծ մասն ուղղվել է ռեսուրսակիր ոլորտներին: Հանքարդյունաբերության ոլորտին բաժին է ընկել ՕՈՒՆ- ների ընդհանուր ներհոսքի ավելի քան կեսը (որը հիմնականում եկել է Գերմանիայից և Ջերսիից4), մինչդեռ էներգետիկայի ոլորտը ներգրավել է ՕՈՒՆ-ների 10 տոկոսը (գլխավորապես Ռուսաստանից): Ինչպես նշված է նախորդ ԵՏԶ-ում, Հայաստանում ՕՈՒՆ-ները խոչընդոտող հիմնական գործոնները ներառում են կարգավորիչ 4 Ջերսին Նորմանդիայի (Ֆրանսիա) ափերին մոտ գտնվող կղզի է և ճանաչված է որպես օֆշորային առաջատար ֆինանսական կենտրոն: 10| արգելապատնեշները, գործարար միջավայրը և տեղական աշխատուժի որակը: Հնարավոր է, որ քաղաքական անորոշությունը նույնպես խոչընդոտել է օտարերկրյա ներդրումները: Դրական է այն, որ վերաներդրված շահույթի ծավալն էապես աճել է 2018 թ.՝ վկայելով առկա օտարերկրյա ներդրողների գործունեության դրական արդյունքների մասին: Պորտֆելի հաշվի ցածր դեֆիցիտը, ավելի մեծ ծավալների ավանդների հետ մեկտեղ, մասամբ չեզոքացրել է վարկերի կրճատման ազդեցությունը և նպաստել ընթացիկ հաշվի հետզհետե աճող դեֆիցիտի ֆինանսավորմանը: Գծապատկեր 8. Ներկրումը՝ ըստ Գծապատկեր 9. Զբոսաշրջիկների ներհոսքը՝ ապրանքախմբերի ըստ տնտեսությունների (մլն ԱՄՆ դոլար) (‘000 մարդ) փոփոխություն (տոկոսային) 1,600 800 40 600 1,200 20 400 800 0 200 400 0 -20 0 Russian Federation European Union Agro&food Gold&jewelry United States Iran, Islamic Rep. Metals&minerals Capital goods Other economies Yoy change, % (RHS) Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: անձնակազմի հաշվարկներ: Միջազգային Արտարժութային պահուստները 2018 թ. վերջին աճեցին՝ դեկտեմբերի պահուստները վերջին կազմելով ավելի քան 2.2 մլրդ ԱՄՆ դոլար (գծապատկեր 11): չափավոր աճել են Ամեն դեպքում, նույն ժամանակաշրջանում ներկրման էապես բարձր 2018 թ. վերջին: ծավալների պայմաններում, ներկրման ծածկույթն ընդգրկել է 3.7 ամիս (2017 թ. վերջին մոտ 4 ամսվա համեմատ): |11 Գծապատկեր10. Զուտ օտարերկրյա Գծապատկեր11. Համախառն միջազգային ուղղակի ներդրումներ պահուստներ (տոկոսը ՀՆԱ-ում) (մլն ԱՄՆ դոլար) (ներկրման ամիսներ) 5 2,500 5.0 4 2,000 4.0 1,500 3.0 3 1,000 2.0 2 500 1.0 1 0 0.0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Gross interntional reserves (LHS) (9m) Goods and services import cover (RHS) Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, Համաշխարհային բանկի Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: անձնակազմի հաշվարկներ: Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը և պետական պարտքը Բյուջեի դեֆիցիտը 2017 թ. ՀՆԱ-ի 4.8 տոկոս բյուջեի դեֆիցիտ արձանագրելուց հետո նպատակային (նշված դեֆիցիտի մեկ երրորդը պայմանավորված է տարեվերջին մակարդակից ռազմական տեխնիկայի գնմամբ) 2018 թ. բյուջեն նախատեսեց զգալի ցածր էր: ֆիսկալ համախմբում՝ նպատակադրելով ՀՆԱ-ի 2.6 տոկոսին հավասար բյուջեի դեֆիցիտ: Սակայն նոյեմբերի վերջին դեֆիցիտը կազմեց հաշվարկված ՀՆԱ-ի ընդամենը 0.8 տոկոսը (գծապատկեր 12): Ցածր դեֆիցիտի հիմնական պատճառը կապիտալ ծախսերի թերակատարումն էր: Թեև վերջին եռամսյակում կապիտալ ծախսերը փոքր-ինչ մեծացան, նախորդ տարվա համեմատ՝ 2018 թ. նվազեցին 36 տոկոսով: Սա հիմնականում պայմանավորված էր արտաքին ֆինանսավորմամբ իրականացվող ծրագրերի վարկային միջոցների տեղաբաշխման ցածր տեմպով: Միևնույն ժամանակ ընթացիկ ծախսերը, նախորդ տարվա համեմատ, աճեցին ընդամենը 2.5 տոկոսով, ինչը զգալիորեն ցածր է բյուջեով նախատեսված մակարդակներից: Հարկային 2018 թ. ընդհանուր եկամուտները կազմեցին 1,341 մլրդ ՀՀ դրամ, որ կարգապահությա նախորդ տարվա համեմատ՝ 8.4 տոկոսով բարձր է և արտացոլում է և´ ն բարելավման բարելավված տնտեսական ակտիվությունը, և´ հարկային շնորհիվ 2018 թ. կարգապահության ավելի մեծ կարևորումը: Հավաքվել է 1,258 մլրդ ՀՀ հարկային դրամի հարկ, որ նախորդ տարվա համեմատ՝ 8.6 տոկոսով բարձր է: եկամուտներն Հնարավոր է, որ հարկահավաքի փաստացի բարելավումն այս աճել են: գծապատկերում թերագնահատված է, ինչը բացատրվում է 2018 թ. ավելացված արժեքի հարկի (ԱԱՀ-ի) վերադարձների կառավարման նոր մեթոդաբանության ներդրմամբ: Այդ մոտեցման համաձայն՝ բյուջե են ներկայացվում միայն ԱԱՀ-ի գծով զուտ եկամուտների տվյալները 12| (հարկային հաշվետվությունների հիման վրա վերադարձների գումարները հանելուց հետո): Բացի այդ, 2018 թ. աճեցին ԱԱՀ-ի վերադարձի գումարները (55 մլրդ ՀՀ դրամի վերադարձ առաջին երեք եռամսյակում): Շահութահարկի մուտքերն աճեցին 55 տոկոսով, մինչդեռ ակցիզային հարկի հավաքումը մեծացավ 32 տոկոսով: Գծապատկեր 12: Բյուջետային Գծապատկեր 13. Պետական պարտք* զարգացումներ (տոկոսը ՀՆԱ-ում) (մլն ԱՄՆ դոլար) 6,000 30 5,000 4,000 10 3,000 2,000 -10 1,000 0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Total revenues Total expenditures Other external debt Eurobonds Fiscal balance Domestic debt Public external debt Աղբյուրը՝ ՖՆ, ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի Աղբյուրը՝ ՖՆ, ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: անձնակազմի հաշվարկներ: * Չի ներառում Կենտրոնական բանկի պարտքը: Առաջին անգամ 2013 թ. Բյուջեի ցածր դեֆիցիտը և օտարերկրյա ֆինանսավորմամբ հետո պետական իրականացվող ծրագրերի միջոցների տեղաբաշխման դանդաղ պարտք-ՀՆԱ տեմպը օգնեցին 2018 թ. վերջին պետական պարտքը հարաբերակցությունը կայունացնելու 6.4 մլրդ ԱՄՆ դոլարի մակարդակում (գծապատկեր նվազեց: 13): Նշված գումարից 1 մլրդ ԱՄՆ դոլարը կապված է երկու եվրապարտատոմսերի հետ, որոնցից մեկը թողարկվել է 2013 թ. (մարման ժամկետը՝ 2020 թ., մարման ենթակա գումարը՝ 500 մլն ԱՄՆ դոլար), իսկ երկրորդը՝ 2015 թ. (մարման ժամկետը՝ 2025 թ., մարման ենթակա գումարը՝ 500 մլն ԱՄՆ դոլար): Հայաստանում պետական պարտքի և ֆիսկալ ռիսկերի կառավարման, ֆինանսական շուկաների զարգացման բարեփոխումների ընթացիկ ծրագրի շրջանակում 2018 թ. նոյեմբերին Ասիական զարգացման բանկը (ԱԶԲ) հաստատեց 50 մլն ԱՄՆ դոլարի վարկը (քաղաքականությունների վրա հիմնված), որն ուղղված է բյուջեի աջակցմանը: Ըստ հաշվարկների՝ կառավարության պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը նվազել է և 2017 թ. տարեվերջի 53.7 տոկոսի համեմատ՝ 2018 թ. վերջին կազմել մոտ 51 տոկոս (2013 թ. հետո նվազել է առաջին անգամ): |13 Իշխանությունները 2019 թ. պետական բյուջեն, որն ընդունվել է 2018 թ. դեկտեմբերի նպատակ ունեն 27-ին, նախատեսում է ՀՆԱ-ի 2.2 տոկոսին հավասար բյուջեի աստիճանաբար դեֆիցիտ: Բյուջեն, որը կազմվել է վերանայված ֆիսկալ կանոնին կրճատել Հայաստանի և միջնաժամկետ բյուջետային ծրագրին համապատասխան, պարտք-ՀՆԱ պետք է իջեցնի կառավարության պարտքը ՀՆԱ-ի 50 տոկոսից հարաբերակցությունը: ցածր մակարդակի: 2019 թ. բյուջեն նախատեսում է ՀՆԱ-ի 0.4 տոկոսային կետով հարկային հավաքումների աճ, մինչդեռ ընդհանուր ծախսերը (ՀՆԱ-ի նկատմամբ տոկոսային արտահայտությամբ) համեմատաբար անփոփոխ են: Դեֆիցիտի երկու երրորդը պետք է ֆինանսավորվի արտաքին աղբյուրներից: Սպասվում են բյուջեի փոփոխություններ տարվա ընթացքում: Անհրաժեշտ է, որ իշխանությունները, հաշվի առնելով հետզհետե խորացող արտաքին անորոշությունը և կապիտալի շուկաների պայմանների խստացումը, ապահովեն, որ բյուջեի յուրաքանչյուր առաջարկվող փոփոխություն լինի ֆիսկալ կանոնի շրջանակում: Դա կնպաստի բուֆերների վերաձևավորմանը և բյուջետային վճարողունակության հեռանկարների ամրապնդմանը: Սոցիալական ոլորտը և աշխատաշուկաները Գործազրկության 2018 թ. Հայաստանի բարելավված տնտեսական կատարողականը մակարդակը 2018 զուգակցվեց աշխատաշուկայի դինամիկայով: Երկու տարի շարունակ թ. նվազել է, բայց 60 տոկոս մակարդակում մնալուց հետո տնտեսապես ակտիվ մնում է բարձր: բնակչության մասնաբաժինը 2018 թ. երկրորդ եռամսյակում աճեց մինչև 64 տոկոս, որը վերջին տասնամյակում ամենաբարձր ցուցանիշն է: Միաժամանակ 2018 թ. երկրորդ եռամսյակի վերջում զբաղված բնակչության մասնաբաժինը բարձրացավ մինչև 54 տոկոս՝ նախորդ տարվա 50 տոկոսի համեմատ, իսկ գործազրկության մակարդակը, 2017 թ. 17.8 տոկոսի համեմատ, 2018 թ. երկրորդ եռամսյակում իջավ մինչև 15.7 տոկոս,5 որը 2008 թ. հետո ամենացածր մակարդակն է (գծապատկեր 14): Այսուհանդերձ Հայաստանում գործազրկության մակարդակը դեռևս ամենաբարձրներից է տարածաշրջանում: Ավելին, զբաղվածության աճը զգալիորեն պայմանավորված է սեփական սպառման համար ապրանքներ արտադրող մարդկանց թվով (այն մեծացել է 50 տոկոսով), որը կազմել է զբաղված ընդհանուր բնակչության 14 տոկոսը (2017 թ. 11 տոկոսի համեմատ): Համեմատաբար անփոփոխ իրական աշխատավարձերը, որոնք 2018 թ. առաջին 11 ամսում մեծացան ընդամենը 1.4 տոկոսով, նույնպես արտացոլում են վերոնշյալ դինամիկան: 5 2018 թ. հունվարին Հայաստանի վիճակագրական ծառայությունը վերանայեց աշխատաշուկայի վիճակագրության իր մեթոդաբանությունը: Ներկայացված գծապատկերներում կիրառված է հին մեթոդաբանությունը՝ ժամանակի ընթացքում համեմատություններն արտացոլելու նպատակով: Նոր մեթոդաբանության վրա հիմնված աշխատաշուկայի վիճակագրությունը հասանելի է միայն 2017 թ. սկսվող ժամանակաշրջանի համար և 2018 թ. երկրորդ եռամսյակի համար ցույց է տալիս 20.2 տոկոս գործազրկության մակարդակ: 14| Գծապատկեր 14. Գործազրկությունը և աշխատուժի մասնակցությունը (տոկոս) 20 66 18 16 64 14 12 10 62 8 6 60 4 2 0 58 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 H1 Unemployment rate (LHS) Economically active population (% of labor resources) (RHS) Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: Աղքատության Թեև բարելավված տնտեսական կատարողականը և աշխատաշուկայի մակարդակը 2017 դինամիկան նպաստել են աղքատության մակարդակի կրճատմանը, թ. իջել էր, բայց բնակչության զգալի մասը շարունակում է կրել աղքատության համադրելի ազդեցությունը: 2017 թ. (վերջին տարին, որի աղքատության տվյալները երկրների հասանելի են) բնակչության 12.3 տոկոսը գտնվել է միջինից ցածր համեմատ՝ դեռևս եկամուտներ ունեցող տնտեսության օրական 3.2 ԱՄՆ դոլարին բարձր էր: հավասար աղքատության գծից ցածր մակարդակում, իսկ 50 տոկոսը՝ միջինից բարձր եկամուտներ ունեցող տնտեսության համար սահմանված օրական 5.5 ԱՄՆ դոլար աղքատության գծից ցածր մակարդակում6: Թեև այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Ուկրաինան և Մոլդովան, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն ավելի փոքր է, նրանց աղքատության մակարդակը, Հայաստանի համեմատ, էապես ցածր է (գծապատկեր 15): 6 Աղքատության երկու ցուցանիշներն էլ հիմնված են Համաշխարհային բանկի՝ միջազգային համեմատությունների համար նախատեսված մեթոդաբանության վրա և արտահայտված են 2011 թ. գնողունակության պարիտետի տեսքով: |15 Գծապատկեր 15. Աղքատության Գծապատկեր 16. Իրական ՀՆԱ-ի աճը և մեկ մակարդակները Եվրոպայում և շնչի հաշվով եկամուտը Կենտրոնական Ասիայում (տոկոս) (ԱՄՆ դոլար) (տոկոս) 80 4,000 15 70 KGZ Poverty headcount at $5.5/day (2016) 3,700 9 60 ARM 50 (2017) (2011 PPP) GEO 3,400 3 40 (2016) MKD 30 3,100 -3 (2014) BGR 20 MDA (2014) 2,800 -9 (2016) 10 UKR MNE (2016) (2014) 2,500 -15 0 2014 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2015 2016 2017 0 5000 10000 15000 20000 GDP per capita, PPP (constant 2011 international) Per capita GDP, USD Real GDP growth, % (RHS) Աղբյուրը՝ Համաշխարհային զարգացման Աղբյուրը՝ ԱՎԾ: ցուցանիշներ: Վերցվել են 2018 թ. դեկտեմբերի 7-ին: Ծանոթ. Աղքատ մարդկանց թիվը հաշվարկվում է՝ կիրառելով միջինից բարձր եկամուտ ունեցող երկրների համար սահմանված 2011 թ. օրական 5.5 ԱՄՆ դոլար ԳՈՒՊ-ին հավասար աղքատության գիծը: Երկրում Աղքատության մակարդակը (չափվում է՝ կիրառելով երկրի աղքատության աղքատության գիծը) 2017 թ. ընկել է 3.7 տոկոսային կետով՝ 2016 թ. 29.4 մակարդակը 2017 տոկոսի համեմատ իջնելով 25.7 տոկոս մակարդակին: Այս կրճատումը թ. վերադարձել է հիմնականում պայմանավորված է, մայրաքաղաք Երևանից բացի, այլ 2008 թ. առաջ քաղաքային վայրերում տեղի ունեցած զարգացումներով: 2017 թ. արձանագրված քաղաքային և գյուղական աղքատության մակարդակները, մակարդակներին: համապատասխանաբար, 25 և 26.8 տոկոս էին՝ նախորդ տարվա 28.8 և 30.4 տոկոսի համեմատ: Քաղաքներում աղքատության ամենացածր մակարդակն է գրանցել Երևանը (2017 թ.՝ 22.4 տոկոս): Հաշվարկների համաձայն՝ 2017 թ. ծայրահեղ աղքատության մակարդակը (չափվում է՝ կիրառելով պարենային գիծը, ամսական մոտ 50 ԱՄՆ դոլար) կազմել է 1.4 տոկոս, որ 2008 թ. գրանցված 1.6 տոկոսի համեմատ՝ փոքր-ինչ ցածր է: 2017 թ. տնտեսական աճի շնորհիվ բաշխման 40 տոկոս ստորին տիրույթում գտնվողների սպառման մակարդակները բարձրացան, ի տարբերություն 2011–16 թթ., երբ աճը շահեկան եղավ հիմնականում վերին դեցիլների համար: 16| Դրամավարկային և փոխարժեքային քաղաքականությունները 2019 թ. սկզբին ՀՀ 2017 թ. փետրվարից հետո առաջին անգամ 2019 թ. հունվարի վերջին ԿԲ-ն փոքր-ինչ ՀՀ ԿԲ-ն 25 բազային կետով նվազեցրեց ծրագրային դրույքաչափը՝ թուլացրել է դարձնելով այն 5.75 տոկոս: Նմանապես, ավանդային և լոմբարդային դրամավարկային վարկերի դրամավարկային գործիքների դրույքաչափերը իջեցվեցին, պայմանները: համապատասխանաբար, 4.25 տոկոս և 7.25 տոկոս մակարդակներին: Այս կրճատումը բացատրվում է արտաքին մեղմ գնաճային միջավայրով և չափավորվող ներքին տնտեսական ակտիվությամբ: Փողի զանգվածի Առևտրային բանկերում ՀՀ դրամով տեղաբաշխված ավանդների 16 աճի տեմպը 2018 թ. տոկոս աճի նպաստավոր պայմաններում 2018 թ. վերջի դրությամբ վերջին դանդաղել փողի զանգվածը ընդլայնվեց 7.5 տոկոսով: Շրջանառության մեջ է: գտնվող կանխիկ դրամը 2018 թ. աճեց 7.2 տոկոսով, մինչդեռ արտարժույթով արտահայտված ավանդների ծավալը մնաց անփոփոխ (2018 թ. սկզբի 5-7 տոկոս աճի և 2017 թ. ընթացքում արձանագրված երկնիշ աճի տեմպի համեմատ), որը կարող էր վկայել տեղական արժույթի նկատմամբ վստահության աճի մասին: Առևտրային Ակտիվների մասով վարկերի աճի տեմպն ավելի բարձր էր տարվա բանկերի երկրորդ կեսին, իսկ 2018 թ. հոկտեմբերին, նախորդ տարվա նույն վարկային ժամանակաշրջանի համեմատ, այն հասավ իր գագաթնակետին (20,5 պորտֆելն տոկոս), որից հետո՝ 2018 թ. վերջին, ընկավ մինչև 16.5 տոկոս արագորեն աճել է: մակարդակին: Արդյունքում վարկերը կազմեցին ՀՆԱ-ի 50 տոկոսը: Աճի մեկ երրորդը պայմանավորված էր սպառողական վարկերի 34 տոկոս աճով, ինչպես նաև արդյունաբերության ոլորտի վարկավորման ծավալի մեծացմամբ (գծապատկեր 17): Շինարարության ոլորտի վարկավորման ծավալն արագ տեմպերով աճեց 2018 թ. (12 տոկոսով), հաջորդելով 2017 թ. նույն ոլորտի վարկավորման 40 տոկոս աճին: ՀՀ դրամով արտահայտված վարկավորման ծավալներն աճեցին զգալիորեն բարձր տեմպերով (նախորդ տարվա համեմատ՝ 34 տոկոսով)՝ համեմատած արտարժույթով արտահայտված վարկավորման հետ (որն աճեց 5.7 տոկոսով): Տոկոսադրույքները Առավել նպաստավոր մակրոտնտեսական պայմանների և բանկերի չափավոր նվազել միջև մրցակցության աճի միջավայրում ՀՀ դրամով արտահայտված են: ավանդների և վարկերի տոկոսադրույքները 2018 թ. նվազեցին (գծապատկեր 18): Մեկ տարուց ավելի ժամկետայնությամբ ՀՀ դրամով արտահայտված վարկերի դրույքաչափերը հոկտեմբերի վերջին հասան 12.4 տոկոս մակարդակին, ինչը 206 բազային կետով ցածր է նախորդ տարվա վարկավորման տոկոսադրույքներից: Արտարժույթով արտահայտված տոկոսադրույքների փոփոխություններն ավելի չափավոր էին, հավանաբար ԱՄՆ դոլարով արտահայտված տոկոսադրույքների աճի պատճառով: |17 Գծապատկեր 17. Ռեզիդենտների ընդամենը Գծապատկեր 18. Ծրագրային վարկավորում առևտրային բանկերի կողմից, դրույքաչափեր, ավանդների և ըստ ոլորտների վարկավորման տոկոսադրույքներ (մլրդ ՀՀ դրամ) (տոկոս) 3,000 19 2,500 17 15 2,000 13 1,500 11 9 1,000 7 5 500 2016-July 2018-July 2016-Jan. 2017-Jan. 2018-Jan. 2017-July 0 2014 2015 2016 2017 2018 Consumer Loans Industry Average deposit rate in AMD (over 1 year) Trade Services Average lending rate in AMD (over 1 year) Mortgage Loans Other sectors Policy rate Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ: Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: Փոխարժեքը 2018 թ. ընթացքում ՀՀ դրամը, ընդհանուր առմամբ, մնաց կայուն, մնացել է կայուն՝ չնայած ապրիլ-մայիսին տեղի ունեցած քաղաքական զարգացումներին նվազեցնելով և հետագա ամիսներին արձանագրված ցնցումներին, որոնք ազդեցին դոլարացման տարածաշրջանի երկրների (հիմնականում Ռուսաստանի, Իրանի մակարդակը: Իսլամական Հանրապետության և Թուրքիայի) արժույթների վրա: 2018 թ., նախորդ տարվա համեմատ, ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ ռուսական ռուբլին արժեզրկվեց մոտ 21 տոկոսով, մինչդեռ նույն ժամանակաշրջանում հայկական դրամը մնաց համարյա կայուն, ինչը հանգեցրեց տարվա ընթացքում դրամի իրական արժևորմանը: ՀՀ ԿԲ- ն շարունակեց իրականացնել ճկուն փոխարժեքի քաղաքականությունը՝ սահմանափակելով միջամտությունները մեծ տատանումների հարթեցմամբ: Թեև 2018 թ. ՀՀ ԿԲ-ն դարձյալ հանդես եկավ որպես արտարժույթի զուտ գնորդ, գնված արտարժույթի գումարները, 2017 թ. համեմատ, փոքր էին (44 մլն ԱՄՆ դոլարի զուտ գնում՝ համեմատած 2017 թ. 100 մլն ԱՄՆ դոլարի հետ): Կայուն փոխարժեքը և դրամի արժեզրկման հետ կապված ավելի մեղմ սպասումներն օգնեցին նվազեցնելու ներքին վարկավորման դոլարացման մակարդակը, որը, 2017 թ. 62 տոկոսի համեմատ, 2018 թ. վերջին կազմեց 56 տոկոս: Նմանապես, 2018 թ. վերջին դրամով արտահայտված ավանդները, նախորդ տարվա 50.2 տոկոսի համեմատ, աճեցին՝ կազմելով բանկային հատվածի ընդհանուր ավանդների 52.8 տոկոսը: 18| Գծապատկեր 19. Անվանական և իրական գործուն փոխարժեքը (դրամ 1 ԱՄՆ դոլարի հաշվով) (ցուցիչ, 1997=100) 490 150 485 145 480 475 140 470 465 135 460 130 455 450 125 Armenain dram per one USD REER, 1997=100 (RHS) Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ: Ֆինանսական հատված FSAP-ի համաձայն՝ ԱՄՀ-ի և Համաշխարհային բանկի հետ համատեղ Հայաստանն Հայաստանի ավարտեց իր Ֆինանսական համակարգի գնահատման ծրագիրը ֆինանսական (FSAP)7 2018 թ. դեկտեմբերին: Զեկույցի համաձայն՝ Հայաստանի համակարգը բանկային համակարգը հաղթահարել է 2014 թ. տնտեսական կայուն է: ճգնաժամը, և ֆինանսական հուսալիության ցուցանիշները բարելավման նշաններ են ցույց տալիս: Բանկերի շահութաբերությունն աստիճանաբար վերականգնվել է, թեև նախաճգնաժամային մակարդակներից դեռևս ցածր է: Ինչևէ, զեկույցում նշվում են այն նշանակալի ռիսկերը, որոնք կապված են ֆինանսական դոլարացման բարձր աստիճանի հետ, ներառյալ վարկային ռիսկերը և արտաքին ցնցումների դեպքում պահանջվող արտարժույթով իրացվելիության սահմանափակ ծավալները: Չաշխատող վարկերի ցուցանիշը, հատկապես՝ արտարժութային վարկերի մասով, դրամի արժեզրկման առավել զգալի ճնշումների դեպքում կարող է արագ վատթարանալ: Կապիտալի Կապիտալի համարժեքության ցուցանիշը նոյեմբերի վերջի դրությամբ համարժեքության կազմել է 17.4 տոկոս, որը պահանջվող 12 տոկոս նվազագույն շեմից մակարդակները շատ ավելի բարձր է: Չաշխատող վարկերի ցուցանիշը հոկտեմբերին հուսալի են, բայց աճել է մինչև 7.1 տոկոս, բայց հաջորդ ամսին կրկին նվազել է՝ կազմելով չաշխատող 6.9 տոկոս: Թեև չաշխատող վարկերը 2014 թ. տնտեսական ճգնաժամի վարկերը պետք է պայմաններում գրանցված մակարդակներից ցածր են, իսկ դրանց հսկվեն: զգալի մասը ապահովված է պահուստներով, սակայն վարկավորման բարձր վերելքի ժամանակաշրջանում չաշխատող վարկերի վերջերս գրանցված աճը պետք է խստորեն հսկվի (գծապատկեր 20): Ճիշտ է, 7 Ֆինանսական հատվածի գնահատման ծրագիրը (FSAP), որ ներդրվել է 1999 թ., երկրի ֆինանսական հատվածի համապարփակ և խորքային գնահատում է: Հայաստանի վերաբերյալ նախորդ գնահատումն արվել է 2012 թվականին: |19 ֆինանսական հատվածը, ընդհանուր առմամբ, գործում է շահութաբերությամբ, սակայն շահութաբերության մակարդակները շարունակում են մնալ ցածր, և սեպտեմբերին ակտիվների եկամտաբերությունը կազմել է ընդամենը 1.5 տոկոս: Գծապատկեր 20. Առևտրային բանկերի շահութաբերությունը և չաշխատող վարկերը (տոկոս) 12 12 10 10 8 8 6 6 4 4 2 2 0 0 Return on assets Return on equity NPLs to total loans (RHS) Աղբյուրը՝ ՀՀ ԿԲ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ: Կենսաթոշակային Հայաստանում կապիտալի շուկաները զարգացած չեն և հիմնականում բարեփոխումների սահմանափակվում են պետական պարտատոմսերի և արժեթղթերի ծածկույթում բորսայի նոսր շուկայով: 2018 թ. սեպտեմբերի դրությամբ «ՆԱՍԴԱՔ մասնավոր ՕԷՄԷՔՍ Հայաստան»-ում ցուցակագրված է եղել 23 թողարկողների 74 հատվածի արժեթուղթ, ներառյալ՝ 10 թողարկողների 10 բաժնետոմսերը և 16 ներառումը կարող թողարկողների 64 պարտատոմսերը8: Կենսաթոշակային է խթանել բարեփոխումների ծածկույթում 2018 թ. հուլիսին մասնավոր հատվածն կապիտալի ընդգրկելու մասին կառավարության որոշումը կարևոր քայլ է շուկայի կապիտալի շուկաների զարգացման ուղղությամբ: Նոյեմբերի վերջի զարգացումը: դրությամբ ակտիվների երկու կառավարիչների («Ագրիկոլ» և «Ցե- Կվադրատ Ամպեգա») կողմից կառավարվող կենսաթոշակային ֆոնդերի ընդհանուր ակտիվները կազմել են 152 մլրդ ՀՀ դրամ (մոտ 315 մլն ԱՄՆ դոլար): Ընդհանուր ակտիվների 44 տոկոսը ներդրվել է երկրի ներսում՝ առևտրային բանկերի ավանդներում և կորպորատիվ, հիպոթեքային, ինչպես նաև միջազգային կազմակերպությունների պարտատոմսերում, 30 տոկոսը՝ պետական պարտատոմսերում, իսկ մնացածը (26 տոկոս)՝ ոչ ռեզիդենտ բանկերում և ներդրումային ֆոնդերի արժեթղթերում: Կենսաթոշակային վճարներ կատարողների թիվը կտրուկ աճել է 2018 թ. երկրորդ կիսամյակում՝ հունիսին 8 Թողարկողներից երեքը թողարկել են և´ բաժնետոմս, և´ պարտատոմս: 20| գրանցված 200,000-ից նոյեմբերի վերջին կազմելով 321,000, որից 72,000- ը պետական հատվածից, իսկ 249,000-ը՝ մասնավոր հատվածից: B. Կառուցվածքային բարեփոխումների օրակարգը Անհրաժեշտ է ողջ Հետաքննություններ և դատական գործեր են հարուցվել նախորդ համակարգի կառավարության պաշտոնատար անձանց դեմ, իսկ ճշգրտում՝ իշխանությունները հայտարարել են հարկերի թերհայտարարագրման մրցակցությունը հետևանքով չվճարված զգալի գումարների վերականգնման մասին: խթանելու համար: Թեև Հայաստանի հարկային և մաքսային վարչարարությունում առկա թերությունների վերացումը կարող է նպաստել մրցակցության խթանմանը, այս բնագավառում երկրի մարտահրավերներն առավել խորքային են և կպահանջեն ջանքեր՝ ուղղված շուկաների բացմանը, խաղի հավասար պայմանների արմատավորմանը և «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքի արդյունավետ կիրարկմանը: Հարկային Վերջերս իրականացրած կարևոր բարեփոխումներից է Հարկային օրենսգրքի օրենսգրքի վերանայումը: Ակնկալվում է, որ փոփոխությունների առաջարկվող շնորհիվ հարկման բեռն ուղղակի հարկերից կանցնի անուղղակի փոփոխություններ հարկերին՝ միաժամանակ ռացիոնալացնելով և պարզեցնելով ը կոչված են Հայաստանի հարկային համակարգը: Փոփոխությունները ռացիոնալացնելու նախատեսում են հարկման ռեժիմների թվի կրճատում, որոնք հինգի քաղաքականությո փոխարեն կդառնան երեք (ընդհանուր ռեժիմ, շրջանառության հարկի ւնը և ռեժիմ և միկրոձեռնարկություններ)՝ վերացնելով արտոնագրային թեթևացնելու հարկի ռեժիմը և միացնելով ինքնազբաղված անձանց և ընտանեկան տնտեսվարողների բիզնեսի համար կիրառվող հարկման ռեժիմները: Բացի այդ, հարկային բեռը: օրենսդրական նախագծով առաջարկվում են փոփոխություններ հարկերի դրույքաչափերում, ներառյալ՝ շահութահարկի 20 տոկոս դրույքաչափի իջեցումը 18 տոկոսի և եկամտային հարկի 23 տոկոս հաստատուն դրույքաչափի սահմանումը, որը բյուջեի վրա կնստի ՀՆԱ-ի մոտ 0.4 տոկոսին հավասար գումար: Միկրոձեռնարկություններին աջակցելու նպատակով մինչև 24 մլն ՀՀ դրամի տարեկան շրջանառություն ունեցող միկրոձեռնարկությունները կազատվեն հարկումից: Փոփոխությունները նաև նախատեսում են, որ ԱԱՀ-ի հարկման շեմը կպահպանվի 115 մլն ՀՀ դրամի մակարդակում (որը միջազգային համեմատության մեջ համեմատաբար բարձր է): Արդյունքում առաջացող եկամտային կորուստները կփոխհատուցվեն ծխախոտային ապրանքների և ալկոհոլային խմիչքների հարկման ավելի բարձր դրույքաչափերի սահմանման հաշվին, ընդ որում, հնարավոր է, որ շաքար պարունակող ըմպելիքները կհարկվեն ակցիզային հարկով: Ավելին, 2020 թ. սկսած, շահումով խաղեր կազմակերպողները կհարկվեն ընդհանուր ռեժիմով: Ֆինանսների նախարարությունը ակնկալում է, որ առաջարկվող փոփոխությունները, ընդհանուր առմամբ, եկամուտների վրա կունենան չեզոք ազդեցություն: |21 Նոր Հայաստանի պետական հատվածի բարեփոխումը չափազանց կառավարությունը կարևոր է կառավարության արդյունավետության բարձրացման և հռչակել է կոռուպցիայի վերահսկման համար: Հարևան Վրաստանի փորձը ցույց պետական է տալիս, որ արագ առաջընթացը հնարավոր է: Հայաստանի նոր հատվածի կառավարությունը նպատակ ունի բարեփոխել պետական հատվածը՝ բարեփոխման կրճատելով նախարարությունների թիվը և համախմբելով հեռահար գործառույթները, ինչպես նաև վերանայելով քաղծառայողների օրակարգ: վարձատրությունը: 2019 թ. «Doing 2017-18թթ. Հայաստանն իրականացրեց հինգ առանցքային Business»-ի բարեփոխում, որոնք բարելավեցին բիզնեսի կարգավորիչ դաշտը: գնահատմամբ՝ Դրանք հետևյալն են. (i) նոր բիզնես սկսելու գործընթացի Հայաստանի դյուրինացում՝ տնտեսվարողների գրանցման պահին ԱԱՀ-ի կամավոր վարկանիշը վեց գրանցման թույլատրման միջոցով, (ii) էլեկտրաէներգիայի հորիզոնականով անցկացման գործընթացի արագացում՝ էներգամատակարարման բարելավվել է՝ նոր աղբյուրի տեղադրման համար վերջնաժամկետներ սահմանելու դառնալով 41-րդը, միջոցով, (iii) բաժնեմասային փոքրամասնությանը տիրող որ լավագույնն է ներդրողների պաշտպանության հզորացում փոխկապակցված նրա պատմության անձանց միջև իրականացվող գործարքների մասին բացահայտվող մեջ: տվյալների ընդլայնման, սեփականատիրական իրավունքի և վերահսկողության կառուցվածքների հստակեցման, ինչպես նաև կորպորատիվ թափանցիկությունը բարձրացնող պահանջների սահմանման միջոցով, (iv) հարկերի վճարման դյուրինացում շահութահարկի, ԱԱՀ-ի և աշխատուժի հարկերի մասին կանոնների կիրառումը հեշտացնող վարչական միջոցառումների ներդրման միջոցով, և (v) պայմանագրերի կիրարկման դյուրինացում փոքր գումարների հետ կապված հայցապահանջների համար պարզեցված ընթացակարգի և դատական վարույթի հիմնական ընթացակարգերի համար ժամկետային ստանդարտներ սահմանելու միջոցով: Արդյունքները դրական էին, և նախորդ տարվա համեմատ՝ 2019 թ., «Doing Business»-ի գնահատականներով, Հայաստանը վեց հորիզոնականով բարելավել է իր դիրքը (գծապատկեր 21): Հավելյալ ջանքեր են անհրաժեշտ ծանր գործընթացների խնդիրը լուծելու համար, ներառյալ շինարարության թույլտվությունները, հարկերի վճարումը և անվճարունակության գործերի կառավարումը: 22| Գծապատկեր 21. Գործարարությամբ զբաղվելու դյուրինության գնահատական, Հայաստան և ընտրված համադրելի երկրներ (0-ից 100 միավորի սանդղակով, որտեղ 100-ը նշանակում է լավագույն կատարողականով տնտեսություն) Աղբյուրը՝ «Doing Business», 2019 թ., Համաշխարհային բանկ: C. Տնտեսական կանխատեսումը և ռիսկերը Աճի տեմպերի Միջազգային առևտրի և ներդրումների ծավալը կրճատվել է, դանդաղումը և առևտրային լարվածությունները ուժեղացել են, իսկ որոշ մեծացող ռիսկերը տնտեսություններ ենթարկվում են էական ճնշումների: Այս ոչ այնքան մթագնում են նպաստավոր խորապատկերում սպասվում է, որ գլոբալ աճը համաշխարհային կդանդաղի, բայց կունենա դրական մեծություն: Ակնկալվում է, որ և Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանում տնտեսական տարածաշրջանայ աճը, 2018 թ. համար հաշվարկված 3.1 տոկոսի համեմատ, 2019 թ. ին տնտեսական կնվազի՝ հասնելով 2.3 տոկոս մակարդակին, իսկ 2020 թ. նորից կսկսի հեռանկարները: մեծանալ՝ կազմելով 2.7 տոկոս9: Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկեր հանդիսացող երկրների վերաբերյալ կանխատեսումները տարաբնույթ են: Սպասվում է, որ Եվրոպական Միությունում և Ռուսաստանում արտադրանքի աճի տեմպը փոքր-ինչ կնվազի, մինչդեռ Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում, ըստ կանխատեսման, կտրուկ բացասական կդառնա: Այս կանխատեսման համաձայն՝ գլոբալ ֆինանսական պայմանները կարգավորված ձևով կխստանան, նավթի միջին գինը 2019-21 թթ. կլինի 67 ԱՄՆ դոլար, եվրագոտում տեղի կունենա աստիճանական դանդաղում, իսկ ուժեղացած աշխարհաքաղաքական լարվածությունները կթուլանան: 9 Համաշխարհային բանկի խմբի «Համաշխարհային տնտեսական կանխատեսումներ» առաջատար զեկույց, 2019 թ. հունվար: |23 Ակնկալվում է, որ Ելակետային սցենարով իրական ՀՆԱ-ի աճը կշարունակի դանդաղել 2019 թ. ՀՆԱ-ի աճի 2019 թվականին՝ կազմելով 4.3 տոկոս: Երկրի ներսում աճին տեմպն էլ ավելի կնպաստեն բյուջեի փոքր-ինչ բարձր դեֆիցիտը, առողջ ֆինանսական կդանդաղի, որից հատվածում վարկավորման բարձր աճը, ավելի բաց շուկաները և հետո կսկսի բիզնեսի ու սպառողների մեծացած վստահությունը: Արտաքին վերականգնվել: միջավայրի առումով Ռուսաստանի ավելի ցածր, սակայն դեռևս դրական աճը կաջակցի մասնավոր տրանսֆերտների ներհոսքին, զբոսաշրջությունից ստացվող շահույթին և ապրանքների արտահանմանը: Սպասվող բարեփոխումների ազդեցության նյութականացմանը համընթաց՝ միջնաժամկետում ՀՆԱ-ի աճի տեմպերն աստիճանաբար կարագանան (աղյուսակ 1): 2019 թ. աճի չափավոր տեմպի և նախատեսվող մակրոտնտեսական քաղաքականությունների պայմաններում սպասվում է, որ գնաճի մակարդակը կմնա ՀՀ ԿԲ-ի նպատակադրած տիրույթում (4 տոկոս +/- 1.5 տոկոս): Գծապատկեր 22. Աճի միջնաժամկետ անխատեսում, ելակետային (տոկոս) 8 6 4 2 0 2018f 2019f 2020f 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Աղբյուրը՝ ԱՎԾ, Համաշխարհային բանկի անձնակազմի կանխատեսումներ: Կանխատեսվում է, Հաշվարկների համաձայն՝ ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը կմեծանա՝ 2018 որ ընթացիկ թ. վերջին կազմելով ՀՆԱ-ի 8.1 տոկոսը, այսինքն՝ մեր կանխատեսած հաշվի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի 3.8 տոկոսի կրկնապատիկից բարձր: Դեֆիցիտն էլ ավելի կմնա բարձր: կմեծանա 2019 թ. և կսկսի նվազել միայն 2020 թ. և հետագա տարիներին՝ պայմանավորված կառուցվածքային բարեփոխումներով, որոնց շնորհիվ ապրանքների արտահանման և զբոսաշրջության հեռանկարները կբարելավվեն: Բյուջեի դեֆիցիտը Հարկաբյուջետային քաղաքականությունը, որ խարսխված է ֆիսկալ կմնա չափավոր կանոնի վրա, կմնա շրջահայաց: 2019 թ. բյուջեով նախատեսված է մակարդակում՝ ՀՆԱ-ի 2.2 տոկոսին հավասար դեֆիցիտ, ինչը փոքր-ինչ բարձր է 2018 նվազեցնելով թ. փաստացի պակասուրդի համեմատ (հաշվարկների համաձայն՝ ՀՆԱ-ի 1.9 տոկոսը): Եթե ենթադրենք, որ 2020 թ. բյուջեի դեֆիցիտը 24| պարտքի կկրճատվի՝ կազմելով ՀՆԱ-ի 2 տոկոսը, ապա կառավարության մակարդակները: պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կնվազի՝ հասնելով ՀՆԱ-ի շուրջ 50 տոկոս մակարդակին: Հարկային հավաքումների բարելավմանն ուղղված ջանքերը պետք է նպաստեն եկամուտներ/ՀՆԱ հարաբերակցության նվազման միտման հակադարձմանը և ստեղծեն բյուջետային հնարավորություն ավելի մեծ կապիտալ ծախսերի իրականացման համար: Պետական ներդրումների աճը, 2018 թ. դադարեցված օտարերկրյա ֆինանսավորմամբ մի քանի ծրագրերի վերագործարկման հետ մեկտեղ, կօգնի առաջ տանել հարակից բարեփոխումները և խթանել տնտեսական աճը: Կանխատեսման Վարընթաց ռիսկերն էապես մեծացել են: Արտաքին միջավայրում վարընթաց տարածաշրջանային արժույթները կարող են կրկին հայտնվել ճնշման ռիսկերը տակ, և հավանական է, որ առևտրային սահմանափակումները նշանակալի են: խստացվեն: Աշխարհաքաղաքական լարվածությունների հետագա խորացման բարձր ռիսկը նույնպես կարող է պահպանվել: Այս ռիսկերի նյութականացումը կարող է թուլացնել Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերների տնտեսական հեռանկարները և նվազեցնել մետաղների գները, ինչի հետևանքով Հայաստանի արտաքին հաշիվները կարող են ենթարկվել ճնշումների, իսկ ներքին տնտեսական աճի հեռանկարները՝ թուլանալ: Հայաստանի տնտեսության բարեփոխումը կպահանջի հաստատակամ ջանքեր բազմաթիվ ուղղություններում, որոնք կարող են հանդիպել դիմադրության՝ կապված անձնական շահերի կամ ընկալվող բարձր ծախսերի հետ: Սակայն առանց նման հաստատակամ բարեփոխումների հնարավոր չէ հասնել շոշափելի արդյունքների աշխատատեղերի ստեղծման, աշխատավարձերի բարձրացման, սոցիալական խնդիրների ավելի լավ լուծման և ներդրումների ներգրավման համար գործարար միջավայրի բարելավման հարցերում: Նշված խնդիրների լուծման ձախողումը կարող է կրկին բորբոքել սոցիալական և քաղաքական լարվածությունը և մեծացնել տնտեսական անորոշությունը: Աղյուսակ 1. Ելակետային սցենար. ընտրված մակրոտնտեսական ցուցանիշներ (տոկոս, եթե այլ բան նշված չէ) 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Իրական ՀՆԱ-ի աճ 3.2 0.2 7.5 5.5 4.3 4.6 Սպառողական գների գնաճ, ժ/շ միջին 3.7 -1.4 1.0 2.9 4.0 4.0 Ընթացիկ հաշվի մնացորդ (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ) -2.6 -2.3 -2.4 -8.1 -8.6 -8.0 Բյուջեի ընդհանուր դեֆիցիտ (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ) -4.8 -5.5 -4.8 -1.9 -2.2 -2.0 Պետական պարտք (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ)* 48.7 56.6 58.9 55.6 56.3 56.0 Կառավարության պարտք (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ) 44.1 51.9 53.7 50.8 51.1 50.5 Աղբյուրը՝ Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ՝ հիմնված ԱՎԾ-ի, ՀՀ ԿԲ-ի և GEP-ի հրապարակած տվյալների վրա: Ծանոթ. Հնարավոր է, որ թվային տվյալների կլորացման պատճառով դրանց գումարային մեծությունները չհամընկնեն: * Ներառում է կառավարության և ՀՀ ԿԲ-ի պարտքը: |25 Հավելված 1. Աղյուսակներ Աղյուսակ A 1. Ընտրված մակրոտնտեսական և սոցիալական ցուցանիշներ, 2013-20 թթ. 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 գնահ ատա Կանխատեսում կան (տոկոս, եթե այլ բան նշված չէ) Ազգային եկամուտ և գներ Անվանական ՀՆԱ (մլրդ ՀՀ դրամ) 4,556 4,829 5,044 5,067 5,569 6,065 6,493 7,040 Իրական ՀՆԱ-ի աճ 3.3 3.6 3.2 0.2 7.5 5.5 4.3 4.6 Մասնավոր սպառման աճ 0.9 1.0 -7.8 -1.0 9.4 5.4 6.0 4.9 Համախառն ներդրումների աճ -7.0 -2.2 2.5 -11.4 7.7 10.1 13.4 12.8 Ապրանքների և ծառայությունների 8.6 6.4 4.9 19.1 18.7 7.2 8.8 9.4 արտահանման աճ Ապրանքների և ծառայությունների -2.1 -1.0 -15.1 7.6 24.6 15.5 12.2 11.4 ներկրման աճ Համախառն ներդրումներ (տոկոսը ՀՆԱ-ի 22.3 20.9 20.6 18.2 18.3 19.1 20.7 22.4 նկատմամբ) Սպառողական գների աճ, տարեվերջ 5.6 4.6 -0.1 -1.1 2.6 1.8 4.0 4.0 Սպառողական գների աճ, տարեկան 5.8 3.0 3.7 -1.4 1.0 2.5 4.0 4.0 (ընթացիկ մլն ԱՄՆ դոլար, եթե այլ բան նշված չէ) Արտաքին հաշիվներ Ապրանքների արտահանում, որից՝ 1,636 1,698 1,624 1,891 2,385 2,602 2,928 3,181 Հիմնական ապրանքների արտահանում 1,215 1,257 1,224 1,447 1,791 … … … Մետաղներ և օգտակար հանածոներ 716 688 705 693 970 … … … Պատրաստի սննդամթերք 310 338 325 417 531 … … … Թանկարժեք քարեր և մետաղներ 188 230 194 337 290 … … … Ապրանքների ներկրում 3,832 3,754 2,810 2,835 3,761 4,556 4,909 5,260 Ընթացիկ հաշվի մնացորդ -813 -883 -272 -238 -280 -1,018 -1,130 1,120 (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ) -7.3 -7.6 -2.6 -2.3 -2.4 -8.1 -8.6 -8.0 Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ, զուտ 320 388 162 272 228 287 340 403 Ընդամենը պաշտոնական միջազգային 2,314 2,249 1953 2250 2,252 1,489 1,775 2,204 պահուստներ Արտաքին պետական պարտք, ընդամենը, 3,899 3,785 4,316 4,806 5,495 5,576 5,671 5,905 տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 35.1 32.6 40.9 45.6 47.6 44.1 43.6 42.5 (տոկոսը ՀՆԱ-ի նկատմամբ, եթե այլ բան նշված Համախմբված բյուջետային հաշիվներ չէ) Եկամուտներ 24.2 24.4 23.8 23.8 22.9 23.8 24.3 25.2 Ծախսեր 25.7 26.3 28.6 29.3 27.7 25.4 26.5 27.2 Բյուջեի ընդհանուր մնացորդ -1.5 -1.9 -4.8 -5.5 -4.8 -1.9 -2.2 -2.0 Բյուջեի առաջնային մնացորդ -0.5 -0.6 -3.3 -3.6 -2.6 0.1 0.2 0.0 Պետական պարտք և բյուջետային 40.9 43.7 48.7 56.6 58.9 55.6 56.3 56.0 խնայողություններ, զուտ (տոկոս, եթե այլ բան նշված չէ) Դրամավարկային հաշիվներ Փողի բազայի աճ 6.9 -8.9 4.6 18.0 20.3 … … … 26| 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 գնահ ատա Կանխատեսում կան Մասնավոր հատվածի վարկավորման 6.1 16.3 -3.0 16.2 7.4 … … … իրական աճ Ծրագրային մակարդակ (ժ/շ վերջ) 7.75 8.50 8.75 6.25 6.00 6.00 … … Սոցիալական ցուցանիշներ Բնակչության ընդհանուր թիվ (մլն մարդ) 3.017 3.011 2.999 2.986 2.973 2.973 2.974 2.975 Բնակչության աճ (տոկոս) -0.32 -0.22 -0.40 -0.42 -0.44 0.02 0.02 0.02 Գործազրկության մակարդակ (տոկոսը 16.2 17.6 18.5 18.0 17.8 … … … աշխատուժի նկատմամբ) Աղքատության մակարդակ, ազգային 32.0 30.0 29.8 29.4 25.7 … … … (տոկոսը բնակչության նկատմամբ) Աղքատության մակարդակ, միջազգային 2.2 2.3 1.9 1.8 1.4 1.3 1.0 0.8 (1.9 ԱՄՆ դոլար/օր 2011 թ. ԳՈՒՊ, տոկոսը բնակչության նկատմամբ) Աղքատության մակարդակ միջինից ցածր 16.2 16.4 13.5 14.1 12.3 10.1 9.1 8.1 եկամուտների համար (3.2 ԱՄՆ դոլար/օր 2011 թ. ԳՈՒՊ, տոկոսը բնակչության նկատմամբ) Անհավասարություն – Ջինիի գործակից 1/ 0.271 0.277 0.279 0.286 0.289 … … … Կյանքի սպասվող տևողություն (տարի) 74.8 75.0 75.0 75.0 75.4 … … … Աղբյուրը՝ Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ և գնահատականներ՝ հիմնված իշխանությունների հրապարակած և տրամադրած տվյալների վրա: 1/ Ջինիի գործակիցը հիմնված է սպառման վրա: |27 Աղյուսակ A 2. Վճարային հաշվեկշիռ և պաշտոնական պահուստներ, 2014–17 թթ. (մլն ԱՄՆ դոլար) 2014 2015 2016 2017 Ընթացիկ հաշվի մնացորդ -882.9 -272.4 -238.1 -279.7 Ապրանքների առևտուր -2,055.4 -1,186.4 -944.4 -1,375.4 Արտահանում (ՖՕԲ) 1,698.1 1,623.9 1,890.7 2,385.2 Մետաղներ և օգտակար հանածոներ 688.3 704.8 693.4 969.8 Պատրաստի սննդամթերք 338.1 325.3 416.6 531.3 Թանկարժեք քարեր և մետաղներ 230.3 194.0 336.9 289.6 Ներկրում (ՖՕԲ) 3,753.6 2,810.3 2,835.1 3,760.7 Ծառայություններ -113.5 -95.4 -71.4 -27.9 Առաջնային եկամուտ 541.1 442.9 224.2 463.3 Երկրորդային եկամուտ 744.9 566.5 553.4 660.3 Կապիտալ և ֆինանսական հաշվի մնացորդ 259.7 754.7 921.1 809.8 Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ 387.9 161.5 271.9 227.5 Պորտֆելային ներդրումներ - 38.4 235.0 33.9 86.8 Այլ ներդրումներ - 160.2 292.9 580.4 449.2 Կապիտալ տրանսֆերտներ 70.4 65.3 34.9 46.3 Սխալներ և բացթողումներ -36.5 -149.3 -228.3 -306.7 Ընդհանուր արտաքին հաշվեկշիռ -659.6 332.9 454.6 49.8 Փոփոխություն ԿԲ-ում պահվող արտարժութային 659.6 -332.9 -454.6 -49.8 պահուստներում Ծանոթագրությունների հոդվածներ. Պաշտոնական պահուստներ ժ/շ վերջում 1,489.3 1,775.3 2,204.1 2,314.1 ՓՀԻ 6.2 2.9 3.5 7.2 Արտարժույթ 1,483.2 1,772.4 2,200.6 2,306.9 ՀՆԱ 11,610 10,553 10,546 11,537 Սպառում 11,335 9,624 9,571 10,564 Կապիտալի համախառն ձևավորում 2,423 2,188 1,900 2,195 Ապրանքների և ծառայությունների արտահանում 3,316 3,137 3,496 4,305 Ապրանքների և ծառայությունների ներկրում 5,462 4,418 4,511 5,716 Աղբյուրը՝ Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ՝ հիմնված ՀՀ ԿԲ-ի և ԱՎԾ-ի հրապարակած տվյալների վրա: Ծանոթ. Հնարավոր է, որ թվային տվյալների կլորացման պատճառով դրանց գումարային մեծությունները չհամընկնեն: 28| Աղյուսակ A 3. Համախմբված բյուջետային հաշիվներ, 2014–17թթ. (տոկոսը ՀՆԱ-ում) 2014 2015 2016 2017 Եկամուտներ և դրամաշնորհներ 24.4 23.8 23.8 22.9 Հարկային եկամուտներ, որից 22.5 21.6 21.8 21.3 ԱԱՀ 9.1 8.4 7.7 7.3 Շահութահարկ 2.1 2.1 2.5 1.9 Եկամտային հարկ 6.0 6.2 6.6 6.1 Ակցիզային հարկ 1.0 1.0 1.2 1.5 Ոչ հարկային եկամուտներ 1.5 1.6 1.4 1.4 Կապիտալ եկամուտներ Դրամաշնորհներ 0.4 0.6 0.6 0.2 Ծախսեր և զուտ վարկավորում 26.3 28.6 29.3 27.7 Ընդհանուր կառավարության ծախսեր 26.3 28.6 29.3 27.7 Ընթացիկ ծախսեր 23.4 25.3 26.2 23.4 Կապիտալ ծախսեր և զուտ վարկավորում 2.9 3.3 3.1 4.3 Բյուջեի ընդհանուր դեֆիցիտ -1.9 -4.8 -5.5 -4.8 Բյուջեի առաջնային դեֆիցիտ -0.6 -3.3 -3.5 -2.6 Դեֆիցիտի ֆինանսավորում 1.9 4.8 5.5 4.8 Զուտ ներքին փոխառություններ 1.5 0.2 2.1 1.2 Զուտ արտաքին փոխառություններ 0.4 4.6 3.4 3.5 Մասնավորեցում Աղբյուրը՝ Համաշխարհային բանկի անձնակազմի հաշվարկներ՝ հիմնված ԱՎԾ-ի և ՖՆ-ի հրապարակած տվյալների վրա: Նշում՝ հնարավոր է, որ թվային տվյալների կլորացման պատճառով դրանց գումարային մեծությունները չհամընկնեն: |29 ՀԱՅԱՍՏԱՆ Երկրի տնտեսական զեկույց | 2019 թ. ձմեռ