‫ناظر اقتصادی ایران‬ ‫گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫موضوع تمرکز ویژه‪:‬‬ ‫درک آخرین روندهای فقر در ایران (‪)۱۳۸۸-۱۳۹۵‬‬ ‫منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ‪ -‬پاییز ‪۱۳۹۷‬‬ ‫گروه بانک جهانی‬ ‫اقتصاد کالن‪ ،‬تجارت و سرمایه گذاری‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‬ ‫گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫پاییز ‪۱۳۹۷‬‬ ‫موضوع تمرکز ویژه‪:‬‬ ‫درک آخرین روندهای فقر در ایران (‪)۱۳۸۸-۱۳۹۵‬‬ ‫گروه بانک جهانی‬ ‫اقتصاد کالن‪ ،‬تجارت و سرمایه گذاری‬ ‫«این گزارش در اصل توسط بانک جهانی به زبان انگلیسی منتشر شده است‪ .‬در صورت هر گونه اختالف بین متن اصلی و متن‬ ‫ترجمه شده‪ ،‬مالک متن اصلی می باشد‪» .‬‬ ‫عکس جلد‪ :‬میدان امام اصفهان‪ ،‬همچنین شناخته شده با نام نقش جهان‪ ،‬حق چاپ عکس فیا حیاتی‪.‬‬ ‫طراحی صفحات‪ :‬پریسا صانعی‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫پیشگفتار ‪ .................. ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬ه‬ ‫چکیدهی مدیریتی ‪ .................................... ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬ز‬ ‫یک‪ :‬تحوالت اقتصادی و سیاستی اخیر ‪۱ ................................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫عرضه و تقاضا ‪1....................................................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫وضعیت حساب خارجی ‪5...................................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫نرخ برابری ارز‪ ،‬تورم و داراییهای مالی ‪10 .....................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫امور مالی دولتی ‪16 .............................................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫مشاغل و بازار کار ‪25 ..........................................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫دو‪ :‬چشم انداز و خطرات ‪2۹ .........................................................................................................................................................................‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪۳۳ ...................................................................................۱۳۸۸-۱۳۹۵‬‬ ‫مقدمه ‪33............ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫واقعیتهای مهم در مورد فقر و نابرابری در ایران در سالهای ‪35.............. ................................ ................................ ................................ 13۸۸-1395‬‬ ‫توضیح تغییرات رفاهی در سالهای ‪39............................. ................................ ................................ ................................ ................................ 13۸۸-1395‬‬ ‫نمایهی فقر ‪42................................... ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫أ‬ ‫فهرست شکلها‬ ‫شکل ‪1‬رشد تولید ناخالص داخلی واقعی و اجزای سمت تولید (درصد تغییر) ‪2 ...................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 2‬میانگین رشد تولید ناخالص داخلی در مقایسه با گروههای اصلی معیار (‪ 2012 ،)%‬تا ‪2 .......................................................201۷‬‬ ‫شکل ‪ 3‬رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی در مقایسه با گروههای اصلی معیار (‪ 200۸ ،)%‬تا ‪3 ...................................................... 201۷‬‬ ‫شکل ‪ 4‬تولید و مصرف برق در ایران ‪4 ............................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 5‬سهم اجزای سمت هزینه در رشد تولید ناخالص داخلی (درصد تغییر)‪4 ................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 6‬حساب جاری ‪6 ........................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ ۷‬قیمت جهانی نفت و سطح تولید نفت ایران (ماههای ‪ 2010‬تا ‪ ،201۸‬ماهانه)‪6 ..................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ ۸‬تراز تجاری غیرنفتی (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی) ‪۷ ......................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 9‬اقالم با بیشترین سهم از صادرات غیرنفتی (‪ ٪‬از کل صادرات غیرنفتی) ‪۷ .............................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 10‬صادرات نفت ایران به ترتیب مناطق (‪ %‬از کل صادرات نفت) ‪۸ ..............................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 11‬مقصدهای صادرات نفت ایران (‪ %‬از کل صادرات نفت)‪۸ ..........................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 12‬مقصدهای صادرات کاالی ایران (سه ماههی تا انتهای مارس‪ % ،‬از کل صادرات جهانی) ‪۸ .............................................................‬‬ ‫شکل ‪ 13‬واردات اصلی ایران (‪ %‬از کل واردات جهانی) ‪9 ............................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 14‬شرکای اصلی واردات ایران (سه ماههی منتهی به پایان اسفند)‪ % ،‬از کل واردات جهانی) ‪9 ..........................................................‬‬ ‫شکل ‪ 15‬نرخ ارز رسمی و بازار ‪11 ...................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 16‬کاهش ارزش ریال و سایر ارزها نسبت به دالر‪11 ................................................................................................................................. % ،‬‬ ‫شکل ‪ 1۷‬تورم (‪ ،%‬نقطه به نقطه ساالنه) ‪12 ..................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 1۸‬اجزای تورم شاخص قیمت مصرف کننده در تیر ‪ ،%( 139۷‬نقطه به نقطه ساالنه)‪13 .....................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 19‬وزن در شاخص قیمت مصرف کننده بر اساس دهک (‪13 .................................................................................................................. )%‬‬ ‫شکل ‪ 20‬بورس اوراق بهادار تهران ‪14 .............................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 21‬تراز عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی)‪1۷ .........................................................................................................200۸-201۷ ،‬‬ ‫شکل ‪ 22‬درآمد عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی) ‪1۸ ..................................................................................................... 200۸-201۷‬‬ ‫شکل ‪ 23‬صدور اوراق قرضه‪ ،‬سهم از درآمد دولت (شامل واگذاری داراییهای مالی) (‪19 ...........................................................................)%‬‬ ‫شکل ‪ 24‬درآمد عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی)‪ 2016 :‬تا ‪ 201۷‬در مقایسه با تولید ناخالص داخلی اسمی سرانه‬ ‫(دالر آمریکا)‪ 2016 :‬تا ‪ 201۷‬در کشورهای صادر کنندهی نفت‪21 ..............................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 25‬مالیات عمومی دولت بر تجارت و معامالت بین المللی (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2000‬تا ‪23 .................... )201۷‬‬ ‫شکل ‪ 26‬مالیات عمومی دولت بر کاالها و خدمات (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2000‬تا ‪23 ............................................. )201۷‬‬ ‫شکل ‪ 2۷‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که توسط شرکتها پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص اسمی)‬ ‫(‪ 2000‬تا ‪23 ...................................................................................................................................................................................................)201۷‬‬ ‫شکل ‪ 2۸‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که توسط افراد پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی)‬ ‫(‪ 2000‬تا ‪23 ...................................................................................................................................................................................................)201۷‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫ب‬ ‫شکل ‪ 29‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که توسط افراد پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی)‬ ‫(‪ 2000‬تا ‪24 ...................................................................................................................................................................................................)201۷‬‬ ‫شکل ‪ 30‬درآمد عمومی دولت‪ ،‬سایر (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2000‬تا ‪24 ....................................................................... )201۷‬‬ ‫شکل ‪ 31‬روند اخیر برگزیدهای از نماگرهای بازار کار (‪25 .................................................................................................................................... )%‬‬ ‫شکل ‪ 32‬بیکاری براساس جنسیت (‪26 ...................................................................................................................................................... 201۷ ،)%‬‬ ‫شکل ‪ 33‬بیکاری جوانان بر اساس جنسیت (‪26 ....................................................................................................................................... 201۷ ،)%‬‬ ‫شکل ‪ 34‬میزان مشارکت نیروی کار زن و تغییر در ایران و جهان *‪2۷ .................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 35‬صادرات نفت خام و تولید در ایران ‪30 ...........................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 36‬تأثیر تحریمها در سال ‪ 1391‬بر رشد تولید ناخالص داخلی و صادرات نفت در مقایسه با پیش بینیهای سالهای ‪ 1396‬و‬ ‫پس از آن ‪30 .................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 3۷‬رشد تولید ناخالص داخلی و چشم انداز تورم در ایران و جهان ‪31 ........................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 3۸‬متوسط نرخ رشد سرانهی تولید ناخالص داخلی ساالنه در سالهای ‪ 13۸۸‬تا ‪ 1395‬و تولید ناخالص داخلی سرانه (برابری‬ ‫قدرت خرید ‪ )2011‬در سال ‪34 ..................................................................................................................................................................13۸۸‬‬ ‫شکل ‪ 39‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ساالنه سرانه در ایران و کشورهای معیار برگزیده‪ 13۸۸ ،‬تا ‪34 ....................................... 1395‬‬ ‫شکل ‪ 40‬نرخ فقر (خط ‪ 5٫5‬دالر بر مبنای برابری قدرت خرید ‪ )2011‬و ضریب جینی در ایران‪36 ............................... 13۸۸-1395 ،‬‬ ‫شکل ‪ 41‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ 5٫5‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬در مناطق روستایی‪/‬شهری‪3۷ .......... 13۸۸-1395 ،‬‬ ‫شکل ‪ 42‬توزیع جمعیت فقیر در مناطق روستایی‪/‬شهری بر پایهی خط فقر ‪ 5٫5‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪-1395 ،2011‬‬ ‫‪3۷ ........................................................................................................................................................................................................................13۸۸‬‬ ‫شکل ‪ 43‬منحنی شمول رشد که نشان دهندهی نرخ رشد سرانهی هزینههای واقعی ساالنه برای هر صدک جمعیتی است‪3۷ ...... ٪ ،‬‬ ‫شکل ‪ 44‬نرخ فقر در ایران و شاخصهای انتخاب شده طبق خط فقر روزانه ‪ 5/5‬دالر برابری قدرت خرید ‪ 2011‬حوالی سال ‪،2014‬‬ ‫‪39 ................................................................................................................................................................................................................................ ٪‬‬ ‫شکل ‪ 45‬ضریب جینی در ایران و کشورهای معیار برگزیده در حوالی سال ‪39 ...................................................................................... 2014‬‬ ‫شکل ‪ 46‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و نرخ فقر در ایران‪40 .................................................................................................. 13۸۸-1395 ،‬‬ ‫شکل ‪ 4۷‬منابع تغییر فقر درآمدی طبق خط فقر ‪ 5٫5‬دالر بر مبنای برابری قدرت خرید ‪ ،2011‬در بازهی ‪ ،13۸۸-1391‬درصد‬ ‫تغییر ‪41 ..........................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 4۸‬منابع تغییرات فقر درآمدی طبق خط فقر ‪ 5٫5‬دالر بر مبنای برابری قدرت خرید ‪ ،2011‬در بازهی ‪،1391 - 1395‬‬ ‫درصد تغییر ‪41 .............................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل ‪ 49‬منابع تغییرات نابرابری درآمد طبق اندازه گیری جینی‪ ،‬سالهای ‪ 13۸۸‬تا ‪42 .................................................................... 1391‬‬ ‫شکل ‪ 50‬منابع تغییرات نابرابری درآمد طبق اندازه گیری جینی‪ 1391 ،‬تا ‪42 ...................................................................................... 1395‬‬ ‫شکل ‪ 51‬نرخ فقر در ایران به تفکیک استان در سال ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪43 ........... ٪ ،2011‬‬ ‫شکل ‪ 52‬نرخ فقر در ایران به تفکیک استان در سال ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬و متغیرهای‬ ‫متفاوت سطح استانی ‪44 ............................................................................................................................................................................................‬‬ ‫ج‬ ‫پیشگفتار‬ ‫شکل ‪ 53‬نرخ فقر در ایران به تفکیک ویژگیهای جمعیتی خانوار در سال ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت‬ ‫خرید ‪46 ...................................................................................................................................................................................................... ٪ ،2011‬‬ ‫شکل ‪ 54‬نرخ فقر در ایران به تفکیک وضعیت اشتغال سرپرست خانوار در ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ‬ ‫برابری قدرت خرید ‪4۷ ................................................................................................................................................................................... 2011‬‬ ‫شکل ‪ 55‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک بخش اشتغال سرپرست خانوار در ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر ‪5/5‬‬ ‫دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪4۷ .................................................................................................................................................................. 2011‬‬ ‫شکل ‪ 56‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک سطح تحصیالت سرپرست خانوار در ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر‬ ‫‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪4۷ ......................................................................................................................................................... 2011‬‬ ‫شکل ‪ 5۷‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک وضعیت تخصص سرپرست خانوار در ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪ 1395‬بر پایهی خط فقر‬ ‫‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪4۷ ......................................................................................................................................................... 2011‬‬ ‫شکل ‪ 5۸‬ثبت نام در مؤسسات آموزشی در ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪ 1395‬برای کودکان ‪ ۷‬تا ‪ 19‬ساله براساس سرانهی هزینه یک پنجم‪،‬‬ ‫‪4۸ ................................................................................................................................................................................................................................ ٪‬‬ ‫شکل ‪ 59‬ثبت نام در مؤسسات آموزشی در سال ‪ 1395‬برای کودکان ‪ ۷‬تا ‪ 19‬ساله براساس سن و هزینه یک پنجم فقیرترین و‬ ‫ثروتمندترین‪4۸ ...................................................................................................................................................................................................... ٪ ،‬‬ ‫شکل الف ‪ 1‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬با استفاده از شاخصهای رفاه کل هزینه و درآمد‬ ‫سرانه در طول سالها ‪52 ............................................................................................................................................................................................‬‬ ‫شکل الف ‪ 2‬خط ضریب جینی با استفاده از شاخصهای رفاه کل هزینه و درآمد سرانه در طول سالها ‪52 ...............................................‬‬ ‫فهرست جدولها‬ ‫جدول ‪ 1‬جمهوری اسالمی ایران‪ :‬گزیدهی شاخصهای اقتصاد کالن (‪5 .................................................................................... )1394-139۷‬‬ ‫جدول ‪ 2‬بودجهی دولت مرکزی در سال ‪1۸ ..................................................................................................................................................... 1396‬‬ ‫جدول ب ‪1 -1‬تسهیالت سیستم بانکی به ترتیب بخش‪15 .......................................................................................................... 1391-1396 ،‬‬ ‫جدول ب ‪ 2 -1‬تسهیالت سیستم بانکی بر اساس بخش و نوع بانک‪16 ..................................................................................................1396 ،‬‬ ‫جدول ب ‪ 3 -1‬تسهیالت سیستم بانکی به ترتیب بخش و هدف‪16 ........................................................................................................ 1396 ،‬‬ ‫جدول ب ‪ 1 -2‬ترکیب درآمدهای مالیاتی دولت‪22 ....................................................................................................................................................‬‬ ‫جدول ‪ 3‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬در نه منطقه در سال ‪43 ..................................... 1395‬‬ ‫فهرست کادرها‬ ‫کادر ‪ - 1‬رشد اخیر تسهیالت در سیستم بانکی ایران ‪15 ...........................................................................................................................................‬‬ ‫کادر ‪ - 2‬محکزنی جمع آوری درآمد دولت ایران به سایر گروههای معیار‪21 .....................................................................................................‬‬ ‫کادر الف‪ -1‬اندازهگیری نرخهای بینالمللی فقر در ایران‪53 ......................................................................................................................................‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫د‬ ‫پیشگفتار‬ ‫‪ ،Atamanov‬اقتصاددان)‪ ،‬متیو وای‪-‬پوی ( ‪Matthew‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران گزارش روزآمدی از تحوالت و‬ ‫‪ ،Wai-Poi‬اقتصاددان ارشد)‪ ،‬محمدهادی مصطفوی‬ ‫سیاستگذاریهای مهم اقتصادی ‪ 12‬ماه گذشته ارائه میکند‪.‬‬ ‫(‪ ،Mohammad-Hadi Mostafavi‬مشاور) و جواد‬ ‫این گزارش همچنین به بررسی تحوالت و سیاستهای‬ ‫صالحی اصفهانی (‪ ،Djavad Salehi-Isfahani‬مشاور)‬ ‫اقتصادی یاد شده در درازمدت و در چارچوب جهانی پرداخته‬ ‫تحت هدایت بنو بیدانی (‪ ،Benu Bidani‬مدیر اقدام جهانی)‬ ‫و تأثیرات آنها را بر چشمانداز آتی کشور ارزیابی میکند‪ .‬دامنه‬ ‫نوشته شده است‪ .‬کامر کاراکوروم‪-‬ازدمیر ( ‪Kamer‬‬ ‫این بررسی شامل مباحث اقتصاد کالن‪ ،‬بازارهای مالی و‬ ‫‪ ،Karakurum-Ozdemir‬اقتصاددان ارشد)‪ ،‬سید مهدی‬ ‫همچنین شاخصهای رفاه و توسعه انسانی است‪ .‬این گزارش‬ ‫حسن (‪ ،Syed Mehdi Hassan‬متخصص ارشد بخش‬ ‫برای طیف گستردهای از مخاطبان‪ ،‬از جمله سیاستگذاران‪،‬‬ ‫مالی) و جانت میناتلی (‪ ،Janet Minatelli‬کارشناس ارشد‬ ‫مدیران بازرگانی‪ ،‬دستاندرکاران بازارهای مالی‪ ،‬و جامعه‬ ‫کشور) دیدگاههای مفیدی ارائه نمودند‪.‬‬ ‫تحلیلگران و متخصصانی که کار آنها به ایران مربوط میشود‬ ‫در نظر گرفته شدهاست‪.‬‬ ‫مونا عبید سالم (‪ ،Muna Abeid Salim‬دستیار ارشد‬ ‫طرح) نسخهی چاپی گزارش را تهیه کرده است‪ .‬علی نگهبان‬ ‫ناظر اقتصادی ایران محصول گروه مطالعات جهانی اقتصاد‬ ‫این گزارش را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است‪ .‬تیم‬ ‫کالن‪ ،‬تجارت و سرمایهگذاری بانک جهانی میباشد‪ .‬این‬ ‫پژوهشی از کمکهای دولت ایران در تهیهی این نشریه‬ ‫گزارش پنجم توسط فَیا حیاتی (‪ ،Faya Hayati‬اقتصاددان‪،‬‬ ‫قدردانی میکند‪.‬‬ ‫سرپرست گروه عملیاتی)‪ ،‬مجید کاظمی (‪،Majid Kazemi‬‬ ‫اقتصاددان)‪ ،‬و ماریا راینهولت اندرسون ( ‪Maria‬‬ ‫یافتهها‪ ،‬تفاسیر‪ ،‬و نتیجهگیریهای بیان شده در این گزارش‬ ‫‪ ،Reinholdt Anderson‬مشاور) زیر نظر کلّی کوین کری‬ ‫ا منعکس‬‫ناظر اقتصادی از آنِ کارکنان بانک جهانی بوده و لزوم ً‬ ‫(‪ ،Kevin Carey‬مدیر اقدام جهانی) و ساروج کومار جا‬ ‫کننده دیدگاه هیئت اجرایی بانک جهانی یا دولتهای متبوع‬ ‫(‪ ،Saroj Kumar Jha‬مدیر منطقهای) آماده شده است‪.‬‬ ‫آنها نیست‪.‬‬ ‫بخش تمرکز ویژه توسط یک گروه مطالعات جهانی فقر و‬ ‫برابری جهانی تشکیل شده از عزیز آتامانوف ( ‪Aziz‬‬ ‫ه‬ ‫پیشگفتار‬ ‫بگیرید‪ .‬رسانهها میتوانند پرسشهای خود را برای مونا زیاده‬ ‫برای طرح پرسشها و دیدگاههای خود در مورد محتوای این‬ ‫(‪ )mziade@worldbank.org‬ارسال نمایند‪.‬‬ ‫گزارش‪ ،‬لطفاً با فَیا حیاتی (‪)fhayati@worldbank.org‬‬ ‫یا مجید کاظمی (‪ )mkazemi@worldbank.org‬تماس‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫و‬ ‫چکیدهی مدیریتی‬ ‫برجا ماندن نرخ باالی بیکاری‪ ،‬که انتظار میرود به افزایش‬ ‫با پایان تأثیر افزایش بزرگ درآمدهای نفتی در سال‬ ‫فشار بر معیشت مردم به خصوص قشر تهیدست منجر شود‪.‬‬ ‫گذشته‪ ،‬رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال ‪ ۱۳۹۶‬به‬ ‫از دی ‪ 1396‬به دلیل عواملی مانند رشد باالی نقدینگی‪ ،‬محدود‬ ‫گونهای چشمگیر کاهش یافت‪ .‬پس از یک جهش اقتصادی‬ ‫شدن روابط کارگزاری با بانکهای خارجی و دیگر عوامل‬ ‫نفتمحور در سال ‪ ،1395‬اقتصاد رشدی ‪ 3/۸‬درصدی در سال‬ ‫خارجی‪،‬نرخ تبدیل ریال در بازار ارز موازی کاهش ارزش بزرگی را‬ ‫‪ 1396‬را به ثبت رساند که میزان قابل توجهی از آن ناشی از‬ ‫تجربه کرده است‪ .‬تالش مسئوالن برای کاهش فشار بر ارزش ریال‬ ‫بخشهای غیرنفتی بود‪ .‬بیش از نیمی از این رشد را میتوان به‬ ‫از طریق یکسان سازی نرخ ارز در بازارهای رسمی و غیررسمی در‬ ‫بخش خدمات نسبت داد که ‪ 4/4‬درصد رشد کرد‪ .‬بخشهای نفتی‪،‬‬ ‫فروردین ‪ 139۷‬و محدود نمودن مبادالت ارزی خارجی اثر کوتاه‬ ‫کشاورزی و خدماتی دوباره به باالتر از سطوح فعالیت خود در پیش‬ ‫مدتی داشت و ارزش پول ملی نسبت به دالر در بازارهای غیر رسمی‬ ‫از تحریمهای سال ‪ 2012‬بازگشتهاند‪ .‬اما طی دو سال گذشته در‬ ‫در مرداد ‪ 139۷‬به کمتر از نصف رسید‪ .‬این کاهش ارزش به افزایش‬ ‫رکود دوران تحریم‪ ،‬جهش شدیدی در بخشهای کلیدی مانند‬ ‫قیمتها انجامید و تورم در ‪ 4‬ماه گذشته سه برابر شده و به ‪24/2‬‬ ‫ساخت و ساز و تجارت‪ ،‬خدمات هتلداری و رستورانداری مشاهده‬ ‫درصد (و در شهریور به ‪ 31‬درصد) رسید که باالترین سطح آن در‬ ‫نشد‪ .‬بخش نفت و گاز شاهد رشدی ‪ 0/9‬درصدی بود‪ .‬با توجه به‬ ‫‪ 4‬سال گذشته بوده است‪ .‬در بهار ‪ 139۷‬قیمت مسکن در تهران‬ ‫محدودیت اعمال شده در اثر سهمیهبندی سازمان کشورهای‬ ‫تقریباً ‪ 3۷‬درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش یافت‬ ‫صادرکننده نفت وسایر کشورهای متعهد (اوپک‪ )+‬برای مدت مورد‬ ‫و اجاره بها ‪ 2۷‬درصد بیشتر شد‪ .‬نرخ بیکاری در میزان باالی ‪12/1‬‬ ‫توافق‪ ،‬افزایش ظرفیت تولید یا حفظ ظرفیت تولید کنونی در‬ ‫درصد باقی مانده است و در سالهای اخیر به ویژه در میان قشر‬ ‫سال های آینده نیاز به افزایش چشمگیر سرمایه گذاری در این‬ ‫جوان و تحصیلکرده بدتر شدهاست‪ ،‬چرا که نرخ مشارکت اقتصادی‬ ‫بخش دارد‪ .‬با این حال‪ ،‬بازگشت تحریمهای نفتی و گازی در آبان‬ ‫همچنان رو به رشد بوده است (‪ 40/3‬درصد در سال ‪ .)1396‬بخش‬ ‫‪ 139۷‬توسط ایاالت متحده به این معنا خواهد بود که مسئلهی‬ ‫تمرکز ویژه این شمارهی ناظر اقتصادی ایران (‪ )IEM‬نشان میدهد‬ ‫وصول درآمدهای صادراتی از نیازهای سرمایه گذاری مهمتر خواهد‬ ‫که تورم باال عامل کلیدی افزایش فقر میان سالهای ‪ 1391‬تا‬ ‫بود‪.‬‬ ‫‪ 1395‬بوده است و با وجود افزایش اخیر در قیمتها و اجاره بها‪،‬‬ ‫مدیریت منضبط حائلهای مالی دولت کمک میکند به مهار‬ ‫انتظار میرود که خانوارهای کمدرآمد دچار فشارهای فزاینده شوند‪.‬‬ ‫از لحاظ تاریخی‪ ،‬برنامههای تأمین اجتماعی و انتقالهای نقدی در‬ ‫رشد فزایندهی تورم و کاهش ارزش پول ملی همراه با پای‬ ‫ز‬ ‫چکیده مدیریتی‬ ‫درآمد نفتی که بیش از ‪ 40‬درصد از درآمدهای دولت مرکزی را‬ ‫ایران برای مبارزه با فقر و کاهش نابرابری بسیار مؤثر بوده است و‬ ‫تشکیل میدهد‪ ،‬انتظار میرود که تراز دخل و خرج دولت نیز‬ ‫حائلهای مالی مناسب دولت کمک میکند تا ایران برای اعمال‬ ‫تضعیف شود‪ .‬ادامهی فشار رو به پایین بر نرخ تبدیل ارز و بازگشت‬ ‫سیاستهای ضد چرخهی اقتصادی جهت بهبود فعالیت اقتصادی و‬ ‫تورم به باالی ‪ 30‬درصد نیز در سال آینده مورد انتظار است که‬ ‫ارائه حمایتهای بیشتر به خانوارهای آسیبپذیر در جایگاه مناسبی‬ ‫خود به روند فزایندهی انتظارات تورمی و کاهش توان مصرفی‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫خواهد انجامید‪ .‬انتظار میرود که در سالهای پیش رو با وجود‬ ‫در میان مدت‪ ،‬پیشبینی میشود که اقتصاد بار دیگر دورهای‬ ‫کاهش واردات‪ ،‬کاهش صادرات نفتی به پایین آمدن مازاد حساب‬ ‫از رکود تورمی را تجربه کند چرا که انتظار میرود صادرات‬ ‫ارزی کشور و رسیدن آن به سطوح بسیار پایین منجر شود‪.‬‬ ‫نفت و تورم به سطوح سالهای ‪ ۱۳۹۱‬و ‪ ۱۳۹2‬بازگردد‪ .‬انتظار‬ ‫میرود که بازگشت تحریمهای نفتی توسط ایاالت متحده در آبان‬ ‫در سالهای آینده‪ ،‬ریسکها و چالشهای قابل توجهی در‬ ‫‪ 139۷‬باعث کاهش ‪ 50‬درصدی صادرات نفتی شود‪ .‬در نبود‬ ‫چشم انداز اقتصادی ایران وجود خواهد داشت‪ .‬در بخش‬ ‫اطالعات مربوط به میزان مورد انتظار خرید نفت از ایران پس از‬ ‫خارجی‪ ،‬عدم اطمینان در مورد دامنهی نهایی تحریمهای آمریکا و‬ ‫آبان ‪ ،139۷‬فرض محتمل بر آن است که سطح صادرات نفتی به‬ ‫عواقب آن بر صادرات نفتی کشور وجود دارد‪ .‬در بخش داخلی‪ ،‬دولت‬ ‫سالهای ‪ 1391‬و ‪ 1392‬بازگردد که طی آنها تحریمهای مشابهی‬ ‫با چالشهای اجتماعی و اقتصادی برای سازگاری با شوکهای قبلی‬ ‫بر بخش نفت و گاز ایران اعمال شد‪ .‬انتظار میرود که‬ ‫باالخص مشکالت بخش بانکی و همچنین تحمّل تأثیر بازگشت‬ ‫محدودیتهای دیگر بر تجارت و سرمایهگذاری مستقیم خارجی و‬ ‫تحریمها مواجه است‪ .‬با توجه به کمیابی ارز خارجی و انتقال‬ ‫همبستگی قوی بخشهای نفتی و غیرنفتی باعث کاهش فعالیت‬ ‫فعالیتها به بخش غیررسمی‪ ،‬عبور از این چالشها برای ادامهی‬ ‫اقتصادی غیرنفتی گردد‪ .‬انتظار میرود که تولید ناخالص داخلی به‬ ‫مسیر اصالحات داخلی که مستقیماً به چالشهای اقتصاد کالن‬ ‫میزان ‪ 1/6‬درصد در سال ‪ 139۷‬و سال بعد دوباره به میزان ‪3/۷‬‬ ‫مرتبط است‪ ،‬اساسی خواهد بود‪ .‬انجام اصالحات در این شرایط برای‬ ‫درصد کاهش یابد و این نشان میدهد که ایران جزء محدود‬ ‫ایجاد مقاومت بیشتر در اقتصاد و استفادهی کاراتر از همه منابع‬ ‫کشورهایی خواهد بود که در دورهی ‪ 139۷-1399‬دچار رکود‬ ‫داخلی اهمیت هر چه بیشتری خواهد داشت‪.‬‬ ‫اقتصادی و افزایش قیمتها ‪ -‬رکود تورمی ‪ -‬خواهد بود‪ .‬با کاهش‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫ح‬ ‫‪۱‬‬ ‫تحوالت اقتصادی و سیاستی اخیر‬ ‫درصدی بیشترین تأثیر را در میزان رشد کلی داشته است (شکل‬ ‫عرضه و تقاضا‬ ‫‪ ،)1‬بیش از نیمی از این رشد به خاطر بخش حمل و نقل‪ ،‬انبارداری‬ ‫و امالک و مستغالت بوده است‪ .‬پیشتر در زمان اعمال تحریمها‪ ،‬با‬ ‫وجود کاهش شدید رشد کل تولید ناخالص داخلی‪ ،‬این بخشهای‬ ‫رشد اقتصادی در سال ‪ ۱۳۹۶‬با از بین رفتن تأثیر تکدورهای‬ ‫خدماتی رشد قابل توجهی داشتند چرا که داراییهای نقدی به‬ ‫افزایش تولید نفتی‪ ،‬به ‪ ۳/۸‬درصد کاهش یافت‪ .‬رشد تولید‬ ‫سمت امالک و مستغالت سرازیر شده و شرکتها شروع به افزایش‬ ‫ناخالص داخلی از ‪ 13/4‬درصد در سال ‪ 1395‬که باالترین میزان‬ ‫موجودی انبار کردند‪ .‬رشد تولید ناخالص داخلی واقعی در سه‬ ‫در دورههای اخیر را داشته‪ ،‬به ‪ 3/۸‬درصد در سال ‪ 1396‬کاهش‬ ‫ماههی منتهی به پایان اسفند ‪ 139۷‬نشان دهندهی کاهش رشد‬ ‫یافت‪ .‬عملکرد رشد از ‪ 2/1‬درصد نرخ رشد متوسط سالیانه در ‪10‬‬ ‫نقطه به نقطهی ساالنه به ‪ 2/۷‬درصد در سال و کاهش بیشتر در‬ ‫سال اخیر همچنان باالتر باقی مانده است‪ .‬با وجود رشد قوی در دو‬ ‫سه ماههی منتهی به پایان خرداد ‪ 139۷‬به ‪ 1/۸‬درصد (‪ 0/۷‬درصد‬ ‫سال گذشته (‪ 1395‬و ‪ ،)1396‬رشد متوسط در ‪ 6‬سال گذشته‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی) از ‪ 4/6‬درصد در سال پیش از‬ ‫همچنان پایینتر از سایر گروههای معیار‪ ،‬از جمله میانگین نرخ رشد‬ ‫آن (‪ 4/3‬رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی) است‪ .‬روند نزولی‬ ‫کشورهای صادرکنندهی نفت‪ ،‬خاورمیانه و شمال آفریقا‪ ،‬کشورهای‬ ‫احتماالً در طول سال ‪ 139۷‬ادامه خواهد یافت چرا که تأثیر نرخ‬ ‫با درآمد متوسط باال و سازمان همکاری و توسعهی اقتصادی‬ ‫ارز و تورم که از ماه اسفند اتفاق افتاده است در فعالیتهای اقتصادی‬ ‫(‪ )OECD‬باقی مانده است (شکل ‪ .)2‬سرعت رشد بخش کشاورزی‬ ‫منعکس خواهد شد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1396‬به ‪ 3/2‬درصد کاهش یافت‪ ،‬خدمات با سهم ‪2/1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ -۱‬رشد تولید ناخالص داخلی واقعی و اجزای سمت تولید (درصد تغییر)‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪5‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪10‬‬‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪13۸4‬‬ ‫‪13۸5‬‬ ‫‪13۸6‬‬ ‫‪13۸۷‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫نفت و گاز‬ ‫کشاورزی‬ ‫صنعت‬ ‫*خدمات‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه‪% ،‬‬ ‫منبع‪ :‬دادههای بانک مرکزی ایران و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫توجه‪* :‬خدمات منهای کارمزد احتسابی بانکها‬ ‫شکل ‪ - 2‬میانگین رشد تولید ناخالص داخلی در مقایسه با گروههای اصلی معیار (‪ 2۰۱2 ،)%‬تا ‪2۰۱۷‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی (رشد ساالنه)‬ ‫‪10‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪4‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫نوظهور و در حال توسعه سازمان همکاری و توسعه‬ ‫اقتصادی‬ ‫‪2012-2015‬‬ ‫‪2016-201۷‬‬ ‫‪2012-201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫است که نسبت به سال قبل (‪ 2/2‬درصد) رشد قابل مالحظهای‬ ‫بیش از نود درصد رشد کلی در سال ‪ ۱۳۹۶‬بر تولید غیرنفتی‬ ‫است‪ .‬اما این میزان هنوز کمتر از دو سوم سال ‪ 1390‬است‪.‬‬ ‫متکی بود‪ .‬رشد تولید ناخالص داخلی در سال ‪ 1396‬به ‪ 4/6‬درصد‬ ‫افزایش یافت در حالی که سال قبل ‪ 3/3‬درصد بود‪ .‬با ثابت ماندن‬ ‫از لحاظ تاریخی‪ ،‬رشد اقتصادی بخش نفتی شدیداً به‬ ‫تولید نفت‪ 3/5 ،‬درصد از رشد ‪ 3/۷‬درصدی (هزینه به قیمت پایه)‬ ‫بخشهای غیرنفتی سرریز میشد‪ .‬رشد تولید ناخالص داخلی‬ ‫به خاطر بخش غیرنفتی بوده است‪ .‬به دلیل اولین رشد در بخش‬ ‫غیر نفتی ایران پس از برداشته شدن تحریمهای اقتصادی به شدت‬ ‫ساخت و ساز از سال ‪ ،1390‬بخش صنایع ‪ 1/5‬درصد رشد داشته‬ ‫افزایش یافت (شکل ‪ .)3‬در دورهی تحریمها (‪ 1391‬تا ‪ ،)1394‬رشد‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪2‬‬ ‫برابر میانگین خاورمیانه و شمال آفریقا و کشورهای با درآمد متوسط‬ ‫تولید ناخالص داخلی در بخش غیرنفتی طی ‪ 4‬سال نزدیک به صفر‬ ‫باال است‪ .‬شکل ‪ 3‬همچنین نشان دهندهی وابستگی بخش غیرنفتی‬ ‫درصد بود و از آن زمان در دو سال گذشته به طور متوسط سالیانه‬ ‫به بخش نفتی برای صادرکنندگان نفت میباشد چرا که قیمتهای‬ ‫به تقریباً ‪ 4‬درصد افزایش یافته است‪ .‬در مقایسه با کشورهای معیار‬ ‫پایینتر نفت در سالهای ‪ 2016‬و ‪ 201۷‬به طور میانگین منجر به‬ ‫ایران در دو سال گذشته‪ ،‬رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی ایران‬ ‫رشد منفی برای صادرکنندگان نفت شده است‪.‬‬ ‫تقریباً ‪ 4‬درصد باالتر از میانگین کشورهای صادرکنندهی نفت و سه‬ ‫شکل ‪ - ۳‬رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی در مقایسه با گروههای اصلی معیار (‪ 2۰۰۸ ،)%‬تا ‪2۰۱۷‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۱1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫اقتصادی‬ ‫‪200۸-2011‬‬ ‫‪2012-2015‬‬ ‫‪2016-201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫تولید برق در سال ‪ ۱۳۹۶‬با بیش از ‪ ۸‬درصد افزایش به‬ ‫تولید نفت خام در سالهای ‪ ۱۳۹۶‬و اوایل سال ‪ ۱۳۹۷‬نسبتاً‬ ‫باالترین میزان رسید اما ظرفیت تولید مازاد کاهش یافت‪.‬‬ ‫ثابت مانده و در راستای سهم تولید مورد توافق در اوپک‬ ‫قطع برق در تابستان در تهران و سایر نقاط کشور نشاندهندهی‬ ‫بوده است‪ .‬دادههای رسمی دولت نشان میدهد که تولید نفت در‬ ‫کاهش ظرفیت مازاد تولید برق است (شکل ‪ .)4‬این مشکل در‬ ‫مقایسه با سال قبل‪ ،‬به ‪ 3/۸‬میلیون بشکه در روز در فصل نخست‬ ‫دورههای اوج مصرف حادتر میشود‪ ،‬که همراه با افزایش صادرات‬ ‫‪139۷‬کمی کاهش یافته است‪ .‬با این حال‪ ،‬صادرات نفت و‬ ‫برق‪ ،‬نیاز بیشتر به سرمایهگذاری در این بخش را پررنگتر میکند‪.‬‬ ‫فرآوردههای نفتی کمی باالتر از میانگین سال قبل بود‪ ،‬هرچند که‬ ‫در سمت تقاضا‪ ،‬سیاست کاهش شدت مصرف انرژی در اقتصاد ایران‬ ‫در نیمه دوم سال ‪ 1396‬به کمتر از ‪ 2/3‬میلیون بشکه در روز کاهش‬ ‫نیز باید مورد توجه قرار گیرد‪ .‬بر خالف اکثر کشورهای جهان که‬ ‫پیدا کرد‪ .‬به گفتهی مسئوالن‪ ،‬با وجود محدودیتهای پیش رو برای‬ ‫شدت مصرف انرژیشان را کاهش دادهاند‪ ،‬شدت مصرف انرژی در‬ ‫کشورهای وارد کنندهی نفت از ایران‪ ،‬سطح تولید نفت تا همین‬ ‫ایران به طور مداوم افزایش یافته است‪.‬‬ ‫اواخر یعنی اواسط مرداد ‪ 139۷‬تا حد زیادی در سطوح قبلی باقی‬ ‫مانده است‪ .‬گزارشهای منتشر شده نشان میدهند که چند کشور‬ ‫وارد کنندهی نفت شروع به یافتن تأمینکنندگان جایگزین و کاهش‬ ‫‪1‬‬ ‫واردات در ماههای خرداد تا مرداد ‪ 139۷‬کردهاند‪.‬‬ ‫‪" 1‬هند واردات نفت ایران را در ماه خرداد پیش از تحریم های ایاالت متحده کاهش میدهد‪https://in.reuters.com/article/india-iran-oil/india-cuts-iranian-oil-imports-in-« :‬‬ ‫‪ ،»june-ahead-of-u-s-sanctions-idINKBN1K10CV‬واردات نفت کره جنوبی از ایران ممکن است در شهریور به کمترین میزان آن در ‪ 3‬سال گذشته کاهش یابد‪ ،‬امید برای لغو‬ ‫تحریمهای آمریکا – منابع«‪https://www.reuters.com/article/us-southkorea-iran-oil/south-koreas-iran-oil-imports-may-fall-to-3-year-low-in-sept-hopes-‬‬ ‫‪ ،»for-u-s-sanctions-waiver-sources-idUSKBN1JS14B‬به روز رسانی ‪-1‬آخرین واردات نفت ایران توسط ژاپن ممکن است در ماه مهر باشد‪ -‬بدنه ی‬ ‫صنعت«‪.»https://uk.reuters.com/article/oil-iran-japan/update-1-japans-last-imports-of-iranian-oil-could-be-in-oct-industry-body-idUKL4N1UF2L5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - 4‬تولید و مصرف برق در ایران‬ ‫‪400،000‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪300،000‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪200،000‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪100،000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1360‬‬ ‫‪1362‬‬ ‫‪1364‬‬ ‫‪136۸‬‬ ‫‪13۸4‬‬ ‫‪1342‬‬ ‫‪1344‬‬ ‫‪134۸‬‬ ‫‪1350‬‬ ‫‪1352‬‬ ‫‪1354‬‬ ‫‪135۸‬‬ ‫‪13۷0‬‬ ‫‪13۷2‬‬ ‫‪13۷4‬‬ ‫‪13۷۸‬‬ ‫‪13۸0‬‬ ‫‪13۸2‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1366‬‬ ‫‪1346‬‬ ‫‪1356‬‬ ‫‪13۷6‬‬ ‫‪13۸6‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫تولید برق‪ ،‬گیگاوات ساعت (سمت راست)‬ ‫مصرف برق‪ ،‬گیگاوات ساعت (سمت چپ)‬ ‫نسبت ظرفیت مازاد به مصرف‪( % ،‬سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬بر اساس دادههای وزارت نیرو‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1390‬بازگشته است‪ .‬هزینههای واقعی دولت به رشد کمی‬ ‫ترکیب تولید ناخالص داخلی در سمت هزینه نشاندهندهی‬ ‫کمتر از ‪ 4‬درصدی خود در سال ‪ 1396‬ادامه داد‪ ،‬که نشاندهندهی‬ ‫ثابت ماندن صادرات نفتی پس از افزایش شدید آن در سال‬ ‫افزایش برای پنجمین سال متوالی پس از تغییر دولت در سال‬ ‫گذشته نیز میباشد‪ .‬صادرات خالص در سال ‪ 1396‬پس از‬ ‫‪1392‬میباشد‪ .‬مجموع اختالف آماری و موجودی انبار‪ ،2‬همانند‬ ‫افزایش ‪ 64‬درصدی در سال گذشته ‪ 3‬درصد کاهش یافت چرا که‬ ‫سال ‪ 1395‬تقریباً ‪ 3‬درصد در رشد تولید ناخالص داخلی تأثیر‬ ‫حجم صادرات نفتی در سطوح مشابه باقی ماند و واردات شدیداً‬ ‫گذاشت که احتماالً نشاندهندهی انباشت موجودی انبار در‬ ‫افزایش پیدا کرد‪ .‬رشد مصرف کل به ‪ 2/۸‬درصد کاهش یافت و‬ ‫آستانهی عدمقطعیت پیشبینی شده در آیندهی نزدیک است‪.‬‬ ‫اکنون مصرف بخش خصوصی برای اولین بار به باالتر از سطح آن‬ ‫شکل ‪ - ۵‬سهم اجزای سمت هزینه در رشد تولید ناخالص داخلی (درصد تغییر)‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬‫‪-‬‬ ‫‪13۸4‬‬ ‫‪13۸5‬‬ ‫‪13۸6‬‬ ‫‪13۸۷‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫هزینهی خصوصی‬ ‫هزینهی دولتی‬ ‫تشکیل سرمایه ثابت ناخالص‬ ‫صادرات‬ ‫واردات‬ ‫موجودی انبار و اختالف آماری‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی‪% ،‬‬ ‫منبع‪ :‬براساس دادههای بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫‪ 2‬برای سال ‪ ،1396‬بانک مرکزی ایران تنها ارزش موجودی انبار را همراه با اختالف آماری گزارش کرده است‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪4‬‬ ‫سال‪ 139۷‬در مقایسه با دو سال گذشته و پس از تحریمهای تازه‬ ‫پس از آنکه سرمایهگذاری یک رشد مثبت (هرچند مالیم)‬ ‫ایاالت متحده در اوایل مرداد ‪ ،139۷‬روند رو به پایین داشته باشد‪.‬‬ ‫در سال ‪ ۱۳۹۶‬داشت‪ ،‬شرایط اقتصادی در سال ‪ ۱۳۹۷‬به طور‬ ‫تصمیمگیری در مورد ادامه تجارت با ایران و یا دسترسی به بازار‬ ‫فزایندهای تحت تأثیر عوامل خارجی قرار گرفته است‪.‬‬ ‫ایاالت متحده‪ ،‬باعث شده است تعدادی از پروژههای سرمایه گذاری‬ ‫تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در سال ‪ 1396‬به میزان ‪ 1/4‬درصد‬ ‫توسط شرکتهای بزرگ اروپایی به حالت تعلیق درآمده یا لغو‬ ‫افزایش یافت‪ .‬انتظار میرود که سرمایه گذاری مستقیم خارجی در‬ ‫‪3‬‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫جدول ‪ - ۱‬جمهوری اسالمی ایران‪ :‬گزیدهی شاخصهای اقتصاد کالن (‪)۱۳۹4-۱۳۹۷‬‬ ‫(‪ %‬تغییر‪ ،‬مگر در مواردی که غیر از آن بیان شده باشد)‬ ‫‪139۷‬پیشبینی‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪-1/6‬‬ ‫‪3/۷‬‬ ‫‪12/5‬‬ ‫‪-1/6‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی حقیقی‪ ،‬به قیمت پایه (‪)1390=100‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪4/6‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪-۷‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪24/۷‬‬ ‫‪-1/4‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪-2/3‬‬ ‫خدمات‬ ‫نا مشخص‬ ‫‪4/6‬‬ ‫‪3/3‬‬ ‫‪-3/1‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی غیرنفتی حقیقی‪ ،‬به قیمت پایه (‪)1390=100‬‬ ‫‪-1/5‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪13/4‬‬ ‫‪-1/3‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی‪ ،‬به قیمت بازار (‪)1390=100‬‬ ‫‪-0/6‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪-3/5‬‬ ‫مصرف بخش خصوصی‬ ‫‪-1/۷‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪3/۷‬‬ ‫‪4/۸‬‬ ‫مصرف بخش دولتی‬ ‫‪-1/5‬‬ ‫‪1/4‬‬ ‫‪-3/۷‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫سرمایهگذاری ثابت ناخالص‬ ‫‪-11/9‬‬ ‫‪1/۸‬‬ ‫‪41/3‬‬ ‫‪12/1‬‬ ‫صادرات‪ ،‬کاالها و خدمات‬ ‫‪-2۷/1‬‬ ‫‪13/4‬‬ ‫‪6/1‬‬ ‫‪-20/2‬‬ ‫واردات‪ ،‬کاالها و خدمات‬ ‫قیمتها‬ ‫‪23/۸‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪9/0‬‬ ‫‪11/9‬‬ ‫تورم (شاخص قیمت مصرف کننده)‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫تراز حساب جاری (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪-4/۷‬‬ ‫‪-1/۸‬‬ ‫‪-2/2‬‬ ‫‪-1/۷‬‬ ‫تراز بودجه (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫منبع‪ :‬دادههای بانک مرکزی ایران و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 1396‬افزایش یافته است‪ .‬در سال ‪،1396‬‬ ‫وضعیت حساب خارجی‬ ‫صادرات غیر نفتی ‪ 33‬درصد از کل صادرات ایران را تشکیل میداد‪،‬‬ ‫پس از بهبود اولیه در مازاد حساب جاری در سال ‪ ،۱۳۹۵‬پس‬ ‫این میزان در سال ‪ 3۸ ،1394‬درصد بود‪ .‬واردات عمدتاً غیرنفتی‬ ‫بوده و در سالهای اخیر افزایش یافته است‪ .‬تراز تجاری ایران (از‬ ‫از رکود سال ‪ ،۱۳۹4‬در سال ‪ ۱۳۹۶‬این مازاد دوباره کاهش‬ ‫لحاظ سهم از تولید ناخالص داخلی) به دلیل افزایش شدید واردات‪،‬‬ ‫یافت‪ .‬مازاد حساب جاری از ‪ 3/9‬درصد تولید ناخالص داخلی در‬ ‫در سال ‪ 1396‬در پایینترین حد خود باقی ماند (شکل ‪ .)6‬رشد‬ ‫سال ‪ 1395‬به ‪ 3/5‬در سال ‪ 1396‬رسید چرا که تولید نفت ایران‬ ‫واردات غیرنفتی اسمی در سال ‪ 1396‬کاهش یافت (از ‪ 20/3‬درصد‬ ‫در زمستان سال ‪ 1396‬کاهش یافت‪ .‬رشد حقیقی صادرات کاالها‬ ‫به ‪ 1۷/1‬درصد)‪ .‬این در حالی است که رشد صادرات غیرنفتی‬ ‫و خدمات در سال ‪ 1396‬به ‪ 1/۸‬درصد رسید‪ ،‬این میزان قبالً ‪41/3‬‬ ‫ا ‪ ۸5‬درصد از‬ ‫افزایش یافت (از ‪ - 6/6‬درصد به ‪ 11/5‬درصد)‪ .‬تقریب ً‬ ‫درصد بود‪ .‬این در حالی است که رشد حقیقی واردات در سال ‪1396‬‬ ‫واردات ایران هنوز از نوع کاالهای سرمایهای و واسطهای است‪.‬‬ ‫برابر با ‪ 13/4‬درصد بود‪ .‬صادرات غیرنفتی ایران در سالهای اخیر‬ ‫از ‪ 6‬درصد تولید ناخالص داخلی در سال ‪ 1391‬به ‪ 10‬درصد تولید‬ ‫‪ 3‬این موارد عبارتند از عملیات شرکت توتال در میدان گازی پارس جنوبی در کنسرسیومی ‪ 4/۸‬میلیارد دالری‪ ،PSA ،‬سرمایه گذاری مشترک رنو و دایملر در بخش خودرو کشور و پروژهی انرژی‬ ‫خورشیدی ‪ Quercus‬انگلستان‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - ۷‬قیمت جهانی نفت و سطح تولید نفت ایران (ماههای ‪ 2۰۱۰‬تا ‪،2۰۱۸‬‬ ‫شکل ‪ - ۶‬حساب جاری‬ ‫ماهانه)‬ ‫‪120‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪4500‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫قیمت نقطهای فوب کوشینگ اوکالهما (دالر در هر بشکه)‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪120‬‬ ‫نفت خام و میعانات لیس ایران (‪ 1000‬بشکه‪/‬روز)‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪ ٪‬تولید ناخالص داخلی‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫میلیارد دالر آمریکا‬ ‫‪100‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪200۸ 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 201۷‬‬ ‫تراز حساب جاری (درصد تولید ناخالص داخلی) (سمت راست)‬ ‫نفت خام و میعانات لیس ایران (‪ 1000‬بشکه‪/‬روز)‬ ‫صادرات (فوب)‬ ‫فوب قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت در کوشینگ اوکالهاما (دالر‪/‬بشکه)‬ ‫واردات (فوب)‬ ‫منبع‪ :‬آژانس اطالعات انرژی ایاالت متحده‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫کاهش یافت‪ .‬درپی افزایش قیمت نفت و برداشته شدن تحریمها در‬ ‫دادههای تجاری غیرنفتی در چهار ماه اول سال ‪۱۳۹۷‬‬ ‫سال ‪ 1396‬سهم نفت به ‪ 6۷‬درصد افزایش یافت‪.‬‬ ‫مقداری پیشرفت را نشان میدهد‪ .‬در چهار ماه اول سال جاری‪،‬‬ ‫صادرات غیرنفتی به میزان ‪ 14/۷‬درصد نسبت به سال گذشته رشد‬ ‫اکثریت صادرات غیرنفتی اخیر ایران شامل محصوالت‬ ‫داشته است که به احتمال زیاد به دلیل کاهش ارزش نرخ ارز است‪.‬‬ ‫کشاورزی و کاالهای صنعتی بوده است‪ .‬عمدهی صادرات‬ ‫آمار ترکیب صادرات نشان میدهد که اکثریت رشد از تولیدات‬ ‫غیرنفتی ایران از کاالهای کشاورزی و سنتی (مشخصاً میوههای تازه‬ ‫صنعتی‪ ،‬محصوالت کشاورزی و صادرات فرش است‪ .‬با این حال‪،‬‬ ‫و خشک)‪ ،‬مواد پالستیکی و مواد شیمیایی طبیعی بود‪ .‬در سال‬ ‫صادرات میعانات گازی‪ ،‬که حدود ‪ 12‬درصد از سبد صادرات‬ ‫‪ ،1395‬کاالهای کشاورزی تقریباً ‪ 15‬درصد از کاالهای صادرات‬ ‫غیرنفتی را تشکیل میدهد‪ ،‬تقریباً ‪ 16‬درصد نسبت به چهار ماه‬ ‫غیرنفتی و کاالهای صنعتی ‪ ۸2‬درصد از آن را تشکیل میدادند‬ ‫اول سال ‪ 1396‬کاهش یافته است‪ .‬جزء اصلی دیگر صادرات‬ ‫(شکل ‪ .)9‬در مورد خدمات‪ ،‬صادرات ایران بیشتر در زمینه ساخت‬ ‫غیرنفتی‪ ،‬پتروشیمی‪ ،‬تنها ‪ 0/9‬درصد افزایش یافت‪ .‬واردات تقریباً‬ ‫و ساز‪ ،‬حمل و نقل و خدمات مسافرتی بوده است‪ .‬صادرات حمل و‬ ‫حدود ‪ 4‬درصد نسبت دوره مشابه سال قبل کاهش یافته است که‬ ‫نقل (بار و مسافر) پس از بهبود مداوم از سال ‪ ،1391‬در سال ‪1395‬‬ ‫عمدتاً به خاطر ممنوعیت اعمال شده بر واردات است‪.‬‬ ‫کاهش یافت که این روند در صادرات مسافرتی (کاری و شخصی)‬ ‫نیز مشابه بود‪ .‬در سال ‪ 1395‬خدمات مسافرتی و حمل و نقلی ‪۷/۷‬‬ ‫سهم نفت در کل ارزش صادرات در سالهای اخیر نوسان‬ ‫درصد از اعتبارات دریافتی حساب جاری ایران و کاالهای صنعتی‬ ‫داشته است‪ .‬صادرات نفت حدود ‪ ۸0‬درصد صادرات بین سالهای‬ ‫‪ 30/۸‬از آن را تشکیل میدادند‪.‬‬ ‫‪ 13۸9‬و ‪ 1391‬را تشکیل میداد که در سال ‪ 1394‬به ‪ 51‬درصد‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪6‬‬ ‫شکل ‪ - ۹‬اقالم با بیشترین سهم از صادرات غیرنفتی (‪ ٪‬از کل صادرات غیرنفتی)‬ ‫شکل ‪ - ۸‬تراز تجاری غیرنفتی (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪15‬‬ ‫کشاورزی و سنتی‬ ‫‪10‬‬ ‫مواد پالستیکی و فراوردههای آن‬ ‫‪5‬‬ ‫مواد شیمیایی آلی‬ ‫‪0‬‬ ‫نفت سبک و فراوردههای آن‬ ‫‪5-‬‬ ‫چدن‪ ،‬آهن‪ ،‬فوالد و فراوردههای آنها‬ ‫‪-5‬‬ ‫میوهی تازه و خشکبار‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫سایر محصوالت کشاورزی‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪15‬‬‫‪-‬‬ ‫متانول و اتیلن گلیکول‬ ‫‪--20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫خاک و سنگ‪ ،‬سیمان‪ ،‬گچ‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪25‬‬‫‪-‬‬ ‫هیدروکربنهای حلقوی‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫واردات غیر نفتی (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫صادرات غیر نفتی (‪ ٪‬از تولید ناخالص داخلی)‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫تراز تجاری (‪ ٪‬تولید از ناخالص داخلی)‬ ‫منبع‪ :‬گمرک ایران‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫سهم را دارند‪ .‬صادرات به چین ‪ 22‬درصد از صادرات در سال ‪1390‬‬ ‫اروپا مهمترین مقصد افزایش صادرات اخیر نفت ایران بود‪.‬‬ ‫و ‪ 26‬درصد آن در سال ‪ 1396‬بوده است‪ .‬در حالی که سهم هند‬ ‫پیش از تحریمهای نفتی‪ ،‬در سالهای ‪ 2010‬و ‪ ، 2011‬حدود ‪60‬‬ ‫در صادرات از ‪ 11‬درصد در سال ‪ 2011‬به ‪ 1۸‬درصد در سال ‪1396‬‬ ‫درصد صادرات نفت ایران به آسیا و اقیانوسیه و ‪ 34‬درصد آن به‬ ‫افزایش یافته است (شکل ‪ .)12‬تراز تجاری ایران با اتحادیهی اروپا‬ ‫اروپا میرسید‪ .‬پس از اعمال تحریمهای نفتی در سال ‪ ،2012‬سهم‬ ‫از سال ‪ 1391‬منفی بود که کسری آن در سال ‪ 1396‬به ‪6۸2‬‬ ‫اروپا به میزان ‪ ۷5‬درصد کاهش یافت و به کمتر از ‪ 10‬درصد کل‬ ‫میلیون یورو کاهش یافت‪ .‬در دوران پیش رو احتماالً روند مشابهی‬ ‫صادرات نفت ایران رسید‪ .‬هنگامی که تحریم نفت در سال ‪2016‬‬ ‫تکرار شود که شامل کاهش میزان صادرات به اروپا و ثابت ماندن‬ ‫حذف شد‪ ،‬صادرات نفت ایران به اروپا از ‪ 10‬درصد در سال ‪2015‬‬ ‫میزان صادرات به چین باشد‪.‬‬ ‫به ‪ 36‬درصد در سال ‪ 201۷‬افزایش پیدا کرد‪ .‬مقصدهای اصلی‬ ‫صادرات نفت خام ایران در اروپا در سال ‪ 201۷‬ترکیه (‪ 9‬درصد)‪،‬‬ ‫وارد کنندگان اصلی کاالهای ایرانی عمدتاً تغییر نکردهاند‪.‬‬ ‫ایتالیا (‪ ۷‬درصد) و فرانسه (‪ 5‬درصد) بودند‪ .‬در نیمهی اول سال‬ ‫آسیا و اقیانوسیه (به ویژه چین) و خاورمیانه همچنان در فهرست‬ ‫‪ 26 ،201۸‬درصد کل صادرات نفت ایران به چین و ‪ 23‬درصد آن‬ ‫واردکنندگان اصلی قرار دارند‪ .‬گزارشهای منتشر شده نشان‬ ‫به هند بود (شکل ‪.)11‬‬ ‫میدهد که مسئوالن چینی بیان کردهاند که تجارت آنها با ایران و‬ ‫به ویژه واردات نفت متأثر از تحریمهای تازه نخواهد بود‪.‬‬ ‫مقصدهای اصلی صادرات ایران همچنان کشورهای در حال‬ ‫توسعهی نوظهور است‪ .‬صادرات به چین و هند هنوز بیشترین‬ ‫‪۷‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - ۱۱‬مقصدهای صادرات نفت ایران (‪ %‬از کل صادرات نفت)‬ ‫شکل ‪ - ۱۰‬صادرات نفت ایران به ترتیب مناطق (‪ %‬از کل صادرات نفت)‬ ‫سایر‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪%64‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪%۷4‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫ژاپن‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪%90‬‬ ‫‪%0%10‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪%۸9‬‬ ‫‪%0%11‬‬ ‫کره جنوبی‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪%۸9‬‬ ‫‪%0%11‬‬ ‫اتحادیه اروپا‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪%۸۷‬‬ ‫‪%5 %۸‬‬ ‫هند‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪%64‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%31‬‬ ‫چین‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%34‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪201۸‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫آسیا و اقیانوسیه‬ ‫آفریقا‬ ‫اروپا‬ ‫منبع‪ :‬بلومبرگ و آژانس اطالعات انرژی ایاالت متحده‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬اوپک‪.‬‬ ‫توجه‪ 201۸ :‬نشان دهندهی اطالعات مربوط به نیمهی اول سال است‪.‬‬ ‫شکل ‪ - ۱2‬مقصدهای صادرات کاالی ایران (سه ماههی تا انتهای مارس‪ % ،‬از کل صادرات جهانی)‬ ‫ایاالت متحده‬ ‫آلمان‬ ‫فرانسه‬ ‫ژاپن‬ ‫کره‬ ‫اتحادیه اروپا‬ ‫هند‬ ‫چین‬ ‫پیشرفته‬ ‫نوظهور و در حال توسعه‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫منبع‪ :‬صندوق بین المللی پول‬ ‫سال پیش ‪ 32‬درصد بود‪ .‬در همین حال‪ ،‬واردات آهن و فوالد از‬ ‫سهم کاالهای سرمایهای و بادوام در سبد واردات ایران باال‬ ‫‪ 14‬درصد کل ارزش واردات در سال ‪ 13۸9‬به ‪ 5/۷‬درصد در سال‬ ‫باقی ماندهاست‪ .‬در سال ‪ 1395‬بیش از ‪ 40‬درصد واردات ایران‬ ‫‪ 1395‬کاهش یافت‪ .‬حجم واردات آهن و فوالد در سال ‪ 1395‬در‬ ‫از ماشینآالت و وسایل نقلیه بود (شکل ‪ .)13‬این مقدار شش‬ ‫مقایسه با شش سال قبل‪ 6/۷ ،‬درصد کاهش یافت‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪8‬‬ ‫شکل ‪ - ۱۳‬واردات اصلی ایران (‪ %‬از کل واردات جهانی)‬ ‫ماشین آالت و وسایل نقلیه‬ ‫*کاالهایی که مطابق اجزایشان طبقهبندی میشوند‪GC-‬‬ ‫مواد خوراکی و جانوران زنده‬ ‫مواد شیمیایی‬ ‫فراوردههای غیرخوراکی خام به جز فراوردههای نفتی‬ ‫کاالهای تمام شدهی متفرقه‬ ‫محصوالت معدنی‪ ،‬سوختها‪ ،‬روغنهای صنعتی و گریس‬ ‫روغنهای گیاهی و حیوانی‬ ‫نوشیدنیها و تنباکو‬ ‫کاالهای طبقهبندی نشده‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪%35‬‬ ‫‪%40‬‬ ‫‪%45‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫منبع‪ :‬گمرک ایران‪.‬‬ ‫توجه‪* :‬زیرمجموعههای اصلی گروه ‪ GC‬شامل آهن و فوالد‪ ،‬کاغذ و مقوا و نخ و سایر محصوالت مشابه میشود‪.‬‬ ‫ایران همچنان باال است‪ ،‬اما از ‪ 15/۷‬درصد در سه ماههی منتهی‬ ‫شرکای اصلی واردات ایران در سالهای اخیر تغییر‬ ‫به پایان اسفند ‪ 1394‬به ‪ 13‬درصد در سه ماههی منتهی به پایان‬ ‫نکردهاند‪ .‬امارات متحده عربی‪ ،‬معبر اصلی ورود کاال به ایران باقی‬ ‫اسفند ‪ 139۷‬کاهش اندکی یافته است‪ .‬سهم ترکیه و کره جنوبی‬ ‫مانده است و ‪ 2۸/3‬درصد از کل ارزش واردات در سه ماههی منتهی‬ ‫هم در واردات ایران از منتهی به پایان اسفند ‪ 1394‬کاهش یافته‬ ‫به پایان اسفند ‪ 139۷‬را شامل میشود (شکل ‪ .)14‬بخش قابل‬ ‫است‪ ،‬در حالی که سهم واردات از روسیه و برخی کشورهای اروپایی‬ ‫توجهی از تجارت با امارات متحده عربی (به ویژه واردات ایران)‬ ‫از جمله آلمان‪ ،‬ایتالیا و هلند پیوسته افزایش یافته است‬ ‫مبدأها یا مقصدهای دیگری دارند‪ .‬سهم کاالهای چینی در واردات‬ ‫شکل ‪ - ۱4‬شرکای اصلی واردات ایران (سه ماههی منتهی به پایان اسفند‪ % ،‬از کل واردات جهانی)‬ ‫ژاپن‬ ‫برزیل‬ ‫سنگاپور‬ ‫فرانسه‬ ‫هلند‬ ‫ایتالیا‬ ‫هند‬ ‫روسیه‬ ‫سوئیس‬ ‫کره‬ ‫آلمان‬ ‫ترکیه‬ ‫چین‬ ‫امارات متحده عربی‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪%35‬‬ ‫‪201۸‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫منبع‪ :‬صندوق بین المللی پول‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شده را طراحی کنند که شامل تقسیم چهارگانهی کاالها برای‬ ‫کاهش کنونی نرخ برابری ارز باعث شده است که مسئوالن‬ ‫واردات بود‪ .‬دولت همچنین از برخی اقدامات موقت نظیر مجاز‬ ‫ممنوعیتهای مستقیمی بر واردات و صادرات کاالهای‬ ‫کردن سپردههای ارزی خارجی در بخش بانکی‪ ،‬ارائه سود باالتر به‬ ‫خاصی در اوایل سال ‪ ۱۳۹۷‬اعمال کنند‪ .‬به منظور مدیریت‬ ‫سپردههای در بانکها برای یک هفته و پیش فروش سکههای طال‬ ‫عرضه و تقاضای تبادل ارز خارجی‪ ،‬دولت واردات بیش از ‪1400‬‬ ‫برای بازهدایت نقدینگی از بازار ارز خارجی و جلوگیری از خروج‬ ‫کاال را ممنوع اعالم کرد‪ .‬این کاالها عموماً شامل کاالهای لوکس یا‬ ‫سرمایه استفاده کرد‪.‬‬ ‫غیرضروری میشوند‪ ،‬اما شامل محصوالتی نیز میشوند که تولید‬ ‫سیاست تک نرخی بانک مرکزی در فروردین ماه به اهداف‬ ‫کنندگان داخلی قادر به عرضهی آنها برای جمعیت‪ ۸0‬میلیون نفری‬ ‫خود مانند اتومبیل هستند‪ .‬در سمت صادرات‪ ،‬برای جلوگیری از‬ ‫خود برای آرام کردن بازار نرسید‪ .‬فعالیت بازار سیاه تحت تأثیر‬ ‫کمبود کاالهای ضروری‪ ،‬در تیر ماه ‪ ،139۷‬صادرات تعدادی از‬ ‫سیاست نرخ ثابت ارز رشد کرد چرا که بسیاری از شرکتها کاالهای‬ ‫کاالها ممنوع شد‪ 4.‬این لیست غالباً شامل دانهها و غالت مورد‬ ‫وارداتی را به قیمت دالر وارد کردند و به قیمتهای باالتر به ریال‬ ‫استفاده برای مصرف انسان و حیوانات میشد‪ .‬در مرداد ‪،139۷‬‬ ‫ایران فروختند‪ .‬از آنجا که آمریکا در اردیبهشت ‪ 139۷‬از برجام‬ ‫لیستی از شش مورد دیگر به لیست صادرات ممنوعه اضافه شد که‬ ‫خارج شد‪ ،‬ارزش ریال به شدت کاهش یافت (شکل ‪ )15‬و در اواسط‬ ‫‪5‬‬ ‫شامل پودر شیر ‪ ،‬مواد کاغذی مختلف‪ ،‬چای و کره میشد‪.‬‬ ‫شهریور ‪ 139۷‬بهای هر دالر به بیش از ‪ 140،000‬ریال افزایش‬ ‫یافت‪ .‬میزان کاهش ارزش پول ایران در سال ‪ 139۷‬یکی از باالترین‬ ‫نرخ برابری ارز‪ ،‬تورم و داراییهای مالی‬ ‫مقدارها در جهان بوده است (شکل ‪ .)16‬میزان کاهش ارزش بیش‬ ‫پس از چند ماه آشفتگی در بازار ارز‪ ،‬دولت در فروردین‬ ‫از دو برابر ترکیه است که خود در معرض آشفتگی نرخ ارز قرار دارد‪.‬‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬یکسانسازی نرخهای ارز رسمی و موازی را اعالم کرد‪.‬‬ ‫سطح بدهیهای خارجی در ایران به صورت نسبی بسیار پایینتر‬ ‫پس از چهار ماه کاهش ارزش ریال به ارز خارجی در بازار‪ ،‬در تاریخ‬ ‫است و این فشار بازپرداخت بدهی را به ارز خارجی محدود میکند؛‬ ‫‪ 21‬فروردین ‪ 139۷‬دولت نرخ ارز رسمی را از ‪ 3۷،۸30‬ریال به‬ ‫با این حال‪ ،‬خانوارها و کسب و کارهایی که به واردات محصوالت‬ ‫‪ 42،000‬ریال برای هر دالر افزایش داد و اعالم کرد که مبادله ارز‬ ‫خارجی (که در لیست نرخ ثابت نیستند) وابستهاند همچنان در‬ ‫خارجی با هر نرخ دیگر از آن قاچاق حساب میشود‪ .‬تقاضای زیاد‬ ‫معرض افزایش قیمت قرار دارند‪ .‬با وجود برنامه برای بازگشت‬ ‫برای ارزهای خارجی با توجه به وجود نقدینگی باال (تا حدی به‬ ‫تحریمهای نفتی آمریکا‪ ،‬تقاضا برای دالر ایاالت متحده افزایش یافته‬ ‫خاطر اصالحات سیاست نرخ سود گذشته) و افزایش بالتکلیفی به‬ ‫و در اواسط شهریور تفاوت نرخ موازی و رسمی به باالترین سطح‬ ‫خاطر عوامل خارجی باعث شد که مسئوالن عرضهی سهمیه بندی‬ ‫یعنی ‪ 200‬درصد افزایش یافت‪.‬‬ ‫‪https://bit.ly/2wrQ9cB4‬‬ ‫‪https://bit.ly/2wnuJ17 5‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪10‬‬ ‫شکل ‪ - ۱۶‬کاهش ارزش ریال و سایر ارزها نسبت به دالر‪% ،‬‬ ‫شکل ‪ - ۱۵‬نرخ ارز رسمی و بازار‬ ‫درصد‬ ‫‪120،000‬‬ ‫‪%250‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪100،000‬‬ ‫‪%200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪۸0،000‬‬ ‫‪%150‬‬ ‫برابری ریال به دالر آمریکا‬ ‫‪150‬‬ ‫‪60،000‬‬ ‫‪%100‬‬ ‫‪40،000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪%50‬‬ ‫‪20،000‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫شهریور ‪13۸9‬‬ ‫آبان ‪1393‬‬ ‫شهریور ‪1394‬‬ ‫بهمن ‪13۸9‬‬ ‫بهمن ‪1394‬‬ ‫تیر ‪1390‬‬ ‫تیر ‪1395‬‬ ‫مهر ‪1391‬‬ ‫دی ‪1392‬‬ ‫مهر ‪1396‬‬ ‫آذر ‪1390‬‬ ‫خرداد ‪1393‬‬ ‫آذر ‪1395‬‬ ‫اسفند ‪1391‬‬ ‫مرداد ‪1392‬‬ ‫اردیبهشت ‪1396‬‬ ‫اسفند ‪1396‬‬ ‫مرداد ‪139۷‬‬ ‫اردیبهشت ‪1391‬‬ ‫فروردین ‪13۸9‬‬ ‫فروردین ‪1394‬‬ ‫‪0‬‬ ‫نرخ رسمی‬ ‫بازار رسمی‬ ‫ترکیه‬ ‫روسیه‬ ‫اتحادیه اروپا‬ ‫انگلستان‬ ‫ایران‬ ‫ایران‬ ‫‪-50‬‬ ‫‪50‬‬‫‪-‬‬ ‫نسبت شکاف به نرخ رسمی ‪( %‬سمت راست)‬ ‫‪201۷‬‬ ‫*‪201۸‬‬ ‫نرخ رسمی (سمت چپ)‬ ‫نرخ بازار موازی (سمت چپ)‬ ‫منبع‪ :‬گزارش بانک مرکزی ایران و رسانهها برای ایران و مسئوالن پولی کشورهای مرتبط‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫* آخرین اطالعات موجود در تاریخ ‪ ۷‬شهریور ‪139۷‬‬ ‫میروند‪ ،‬سفرهای گردشگری خارج از کشور‪ ،‬هزینههای پزشکی در‬ ‫مسائل اجرایی به ادامه اصالحات سیاست ارزی در سال‬ ‫خارج از کشور‪ ،‬بیمههای بین المللی و هزینههای حمل و نقل‪ ،‬و‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬انجامید‪ .‬ناکاراییهای حاصله در تقسیمبندی کاالها و‬ ‫غیره) ارز با نرخ موازی و با مقادیر محدود تأمین کنند‪ .‬صرافی ها‬ ‫مکانیسم تخصیص نرخ تبدیل ترجیهی باعث شد تا مسئوالن‬ ‫همچنین اجازه یافتند به بازار ثانویه به عنوان واسطه بین تأمین‬ ‫برنامههای پیشین را بازنگری کرده و تقسیمبندی سهگانهی جدیدی‬ ‫کنندگان ارز خارجی و واردکنندگان کاالها دسترسی پیدا کنند و‬ ‫از کاالها را اعالم نمایند‪ .‬دستهی اول شامل کاالهای اساسی و‬ ‫با تسهیل انتقال ارز خارجی به کشور‪ ،‬به طور گستردهتری با پول‬ ‫ضروری‪ ،‬داروها و کاالهای واسطهای برای تولید کاالهای راهبردی‬ ‫نقد سر و کار داشته باشند‪.‬‬ ‫مهم میشوند‪ .‬واردات کاالهای دستهی اول از طریق تخصیص ارز‬ ‫به نرخ رسمی و توسط بانک مرکزی تأمین میشود‪ .‬دستهی دوم‬ ‫با افزایش عدم اطمینان در بازار‪ ،‬به خاطر کاهش ارزش پول‬ ‫کاالهایی هستند که در داخل کشور تولید نمیشوند و میتوانند‬ ‫و اعمال دوباره تحریمهای آمریکا‪ ،‬تورم در ایران به سطوح‬ ‫برای اهداف مختلف استفاده شوند‪ .‬واردات چنین کاالهایی از طریق‬ ‫دو رقمی بازگشته است‪ .‬در آذر ‪ ،1396‬تورم شاخص قیمت‬ ‫بازار ثانویهی ارزی بانک مرکزی‪ ،‬نیما‪ ،‬انجام میشود‪ .‬صادرکنندگان‬ ‫مصرف کننده به ‪ 10‬درصد افزایش یافت و بعد در فروردین ‪139۷‬‬ ‫پتروشیمی‪ ،‬فلزات اساسی‪ ،‬پسته‪ ،‬فرش و دیگر اقالم غیرنفتی‪،‬‬ ‫به ‪ ۷٫9‬درصد کاهش یافت‪ .‬از فروردین ‪ ،139۷‬خروج ایاالت متحده‬ ‫فروش ارز خارجی خود را بر اساس عرضه و تقاضا منعکس شده در‬ ‫از برجام و سفته بازیهای داخلی در مورد ریال منجر به افزایش‬ ‫این درگاه ‪ ،‬به واردکنندگان کاالهای دستهی دوم ارائه میدهند‪ .‬در‬ ‫شدید نرخ ارز غیر رسمی شد که باعث افزایش هزینههای واردات‬ ‫یک دستورالعمل دیگر بانک مرکزی‪ ،‬صادرکنندگان محصوالت‬ ‫شده و انتظارات تورمی مصرف کنندگان را افزایش داد‪ .‬طی ‪ 4‬ماه‪،‬‬ ‫پتروشیمی‪ ،‬فوالد و فلزات غیر آهنی ملزم شدند که درآمد صادرات‬ ‫تورم شاخص قیمت مصرفکننده بیش از سه برابر بیشتر شده و در‬ ‫خود را ظرف دو ماه از دریافت آن در سامانهی نیما ارائه کنند‪.‬‬ ‫مرداد ‪ 139۷‬به ‪ 24٫2‬درصد رسیده است که باالترین سطح از سال‬ ‫دستهی سوم کاالها شامل کاالهای لوکس و غیر ضروری میباشد‬ ‫‪ 1392‬تاکنون است و باالترین افزایش ماهیانه قیمتها (‪ 5٫5‬درصد‬ ‫که نمی توانند تا اطالع ثانوی وارد شوند‪ .‬به عنوان بخشی از بسته‬ ‫ماه به ماه) در حداقل ‪ 200‬ماه (‪ 16‬سال) گذشته ‪ -‬مدت زمان قابل‬ ‫سیاست جدید‪ ،‬بانک مرکزی به صرافیها اجازه داد تا برای ‪ 23‬نوع‬ ‫دسترسی دادههای تورم از دی ماه ‪ -13۸0‬بوده است‪.‬‬ ‫مورد مصرف (به عنوان مثال برای محققانی که به خارج از کشور‬ ‫‪11‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - ۱۷‬تورم (‪ ،%‬نقطه به نقطه ساالنه)‬ ‫‪60‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪--‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-1-‬‬ ‫مرداد ‪ 139۷‬بهمن ‪ 1396‬مرداد ‪ 1396‬بهمن ‪ 1395‬مرداد ‪ 1395‬بهمن ‪ 1394‬مرداد ‪ 1394‬بهمن ‪ 1393‬مرداد ‪ 1393‬بهمن ‪ 1392‬مرداد ‪ 1392‬بهمن ‪ 1391‬مرداد ‪1391‬‬ ‫تورم ماهانه قیمت مصرف کننده (سمت راست)‬ ‫تورم قیمت مصرف کننده‬ ‫تورم قیمت مواد خوراکی و نوشیدنی‬ ‫تورم قیمت تولید کننده‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫یافت و باعث بیش از نیمی از افزایش قیمت مواد خوراکی شدند‪.‬‬ ‫مواد خوراکی و نوشیدنی‪ ،‬مسکن و حمل و نقل بیشترین‬ ‫میزان تورم مواد خوراکی سه برابر میزان آن در ‪ 12‬ماه پیش از آن‬ ‫تأثیر را بر افزایش تورم شاخص قیمت مصرف کننده داشتند‬ ‫بود و تأثیر بیش از اندازهای بر خانوارهای کم درآمد گذاشت‪ .‬این‬ ‫(شکل ‪ .)۱۸‬قیمت دخانیات پس از افزایش مالیات بر ارزش‬ ‫خانوارها بخش اعظم درآمد خود را صرف مواد خوراکی میکنند‪ .‬دو‬ ‫افزودهای که در ماههای اخیر اعمال شد افزایش یافت اما با توجه به‬ ‫دهک پایین به طور متوسط ‪ 40‬درصد از درآمد خود را صرف مواد‬ ‫سهم کوچک آن در سبد شاخص قیمت مصرف کننده (‪0٫3۷‬‬ ‫خوراکی میکنند در حالی که دو دهک باال نصف این مقدار یعنی‬ ‫درصد) تنها ‪ 0٫4‬درصدی در افزایش شاخص قیمت مصرف کننده‬ ‫‪ 20‬درصد از درآمدشان را صرف مواد خوراکی مینمایند (شکل‬ ‫تأثیر گذار بوده است‪ .‬تورم در قیمت مواد خوراکی در مرداد ‪139۷‬‬ ‫‪ .)19‬قیمت مسکن در تهران در بهار ‪ 139۷‬در مقایسه با همین‬ ‫با رسیدن به باالترین سطح خود طی ‪ 4‬سال به ‪ 36‬درصد نقطه به‬ ‫مدت در سال گذشته تقریباً ‪ 3۷‬درصد افزایش یافت و اجاره بها ‪2۷‬‬ ‫نقطه ساالنه رسید و اجزای آن عموماً افزایش داشتند‪ .‬باالترین‬ ‫‪6‬‬ ‫درصد بیشتر شد‪.‬‬ ‫افزایش در میوهجات و خشکبار بود که بهای آن ‪ ۸5‬درصد افزایش‬ ‫‪https://bit.ly/2w7t5As 6‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪12‬‬ ‫شکل ‪ - ۱۹‬وزن در شاخص قیمت مصرف کننده بر اساس دهک (‪)%‬‬ ‫شکل ‪ - ۱۸‬اجزای تورم شاخص قیمت مصرف کننده در تیر ‪ ،%( ۱۳۹۷‬نقطه‬ ‫به نقطه ساالنه)‬ ‫‪90‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪ ٪‬سهم سبد مصرفی‬ ‫‪60‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫لباس و کفش‬ ‫تحصیل‬ ‫حمل و نقل‬ ‫تفریح و سرگرمی و فرهنگ‬ ‫متفرقه‬ ‫رستوران و هتل‬ ‫بهداشت‬ ‫شاخص بهای مصرفکننده‬ ‫خوراکیها و نوشیدنیها‬ ‫ارتباطات‬ ‫مسکن‪ ،‬آب‪ ،‬برق‪ ،‬گاز‬ ‫دخانیات‬ ‫اثاثه و لوازم منزل و مرمت معمول…‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫دهک درآمدی‬ ‫خوراکی‪ ،‬نوشیدنی و دخانیات‬ ‫کاالها و خدمات غیر خوراکی‬ ‫میانگین شاخص بهای مصرف کننده‬ ‫میانگین شاخص بهای مصرف کننده‬ ‫تورم نقطه به نقطه ساالنه (‪( )%‬سمت چپ)‬ ‫سهم در تورم نقطه به نقطه ساالنه (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬مرکز آمار ایران‪.‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫شاخص کلی بورس اوراق بهادار تهران از اردیبهشت ‪۱۳۹۷‬‬ ‫تورم قیمت تولید کننده نیز همچنان در حال افزایش است‪.‬‬ ‫در حال افزایش بوده است‪ .‬این شاخص در خرداد ‪ 139۷‬به‬ ‫تورم قیمت تولید کننده از ‪ ۸٫۷‬درصد نقطه به نقطه ساالنه در‬ ‫باالترین سطح خود به میزان ‪ 121،1۷4‬واحد رسید (شکل ‪ )20‬این‬ ‫خرداد ‪ 1396‬به ‪ 16٫9‬درصد در خرداد ‪ 139۷‬افزایش یافت‪ .‬در‬ ‫افزایش احتماال بازتابی از اقدام سرمایه گذاران است در انتقال ذخایر‬ ‫واقع‪ ،‬تورم قیمت تولید کننده از سال ‪ 1396‬به طور مداوم افزایش‬ ‫به داراییها که کمتر تحت تأثیر کاهش ارزش ریال قرار دارند‪.‬‬ ‫یافته است و از ‪ 10٫۷‬درصد در آذر ‪ 1396‬به ‪ 16٫9‬درصد در خرداد‬ ‫شاخص بورس اوراق بهادار تهران در ابتدا طی ماههای دی ‪1396‬‬ ‫‪ 139۷‬رسیده است‪ .‬بیشترین میزان این افزایش در ماههای‬ ‫تا خرداد ‪ 139۷‬ثابت باقی ماند و سپس از خرداد دوباره افزایش‬ ‫اردیبهشت تا تیر ‪ 139۷‬بود‪ .‬تولیدات صنعتی بیشترین سهم را در‬ ‫پیدا کرد‪ .‬نسبت قیمت به درآمد بین ‪ 6‬تا ‪ ۷‬باقی ماند؛ همان جایی‬ ‫تورم قیمت تولید کننده خرداد ‪ 139۷‬داشت‪ .‬بیشترین تغییر‬ ‫که از آذر ‪ 1395‬بوده است‪ .‬سرعت گردش سهام در فروردین ‪139۷‬‬ ‫سالیانه در فلزات پایه (‪ 4۸٫1‬درصد) و به دنبال آن تنباکو (‪43٫۸‬‬ ‫افزایش یافت و از ‪ 1‬به ‪ 2‬نقطه رسید‪ .‬این مسئله همراه بود با افزایش‬ ‫درصد) و محصوالت شیمیایی (‪ 41٫3‬درصد) بوده است‪ .‬در زمینه‬ ‫بالتکلیفی در اقتصاد و سهم زیاد شرکتهای پتروشیمی و دیگر‬ ‫خدمات‪ ،‬حمل و نقل بیشترین افزایش قیمت (‪ 15٫۸‬درصد) را‬ ‫صادرکنندگانی که از نرخ باالتر ارز سود میبردند‪.‬‬ ‫داشته است و قیمت حمل و نقل هوایی ‪ 35٫۸‬درصد افزایش یافته‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - 2۰‬بورس اوراق بهادار تهران‬ ‫‪140،000‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪120،000‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪100،000‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۸0،000‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪60،000‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪40،000‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪20،000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫مرداد ‪13۸9‬‬ ‫مرداد ‪1390‬‬ ‫مرداد ‪1391‬‬ ‫مرداد ‪1392‬‬ ‫مرداد ‪1393‬‬ ‫مرداد ‪1394‬‬ ‫مرداد ‪1395‬‬ ‫مرداد ‪1396‬‬ ‫متوسط تعداد سهم معامله شده در روز‬ ‫شاخص بازار بورس تهران‬ ‫سرعت گردش سهام (بورس تهران) (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫‪ 139۷‬رسیده است‪ .۷‬مقامات باید به انجام چندین اصالح ساختاری‬ ‫بخش بانکی ایران همچنان شکننده است‪ .‬مسئوالن پیشرفتی‬ ‫مثل ارزیابی جامع پرداخت بدهی با بازبینی مستقل کیفیت دارایی‬ ‫تدریجی با اجرای اصالحهایی در بخش بانکی به عنوان بخشی از‬ ‫(‪ )AQR‬هر بانک عمومی و نیمه عمومی تن دهند که منجر به‬ ‫یک نقشه راه اصالحات به انجام رساندند‪ .‬هدف در این مسیر افزایش‬ ‫بازسازی‪ ،‬سرمایهگذاری و یا تسویهی این بانکها شده و همچنین‬ ‫مقاومت بخش بانکی و بهبود رژیم قانونی و حقوقی از جمله تبدیل‬ ‫تصویب پرشتاب قانون بانک مرکزی و اصالحات در قانون بانکداری‬ ‫کردن بانک مرکزی به تنها مرجع برای مجوز و تنظیم مؤسسات‬ ‫و تکمیل اصالحات ضد پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم‬ ‫مالی‪ ،‬بسته شدن و یا ادغام مؤسسات مالی بدون مجوز با بانک ها‪،‬‬ ‫(‪ )AML/CFT‬خواهد شد‪.‬‬ ‫حل و فصل بخشی از بدهیهای دولتی از طریق اوراق تسویه و‬ ‫تهیهی پیش نویس قانون جدید بانک مرکزی و اصالحات آن در‬ ‫رشد تسهیالت در سال ‪ ۱۳۹۶‬نسبت به سال قبل به کمتر از‬ ‫قانون بانکداری بوده است‪ .‬این قوانین در حال حاضر در روند تصویب‬ ‫نصف کاهش یافت‪ .‬مجموع اعتبار ایجاد شده در سیستم بانکی‬ ‫در مجلس هستند‪ .‬خروج ایاالت متحده از برجام و تهدید تحریمها‬ ‫‪ 6،139٫1‬تریلیون ریال (‪ 1۷9٫4‬میلیارد دالر)‪ ۸‬بوده است که معادل‬ ‫و از دست رفتن فرصتهای اخیر برای دسترسی به سیستم مالی‬ ‫‪ 40٫1‬درصد از تولید ناخالص داخلی در سال ‪ 1396‬میباشد‪ .‬با‬ ‫جهانی‪ ،‬عملکرد ضعیف بخش مالی را ضعیفتر کرده است‪ .‬در‬ ‫کاهش سرعت رشد تولید ناخالص داخلی‪ ،‬نرخ رشد اعتبارات از‬ ‫نتیجه‪ ،‬میانگین نسبت کفایت سرمایه (‪ )CAR‬از ‪ 5٫2‬درصد در‬ ‫‪ 31٫4‬درصد در سال ‪ 1395‬به ‪ 12‬درصد در سال ‪ 1396‬کاهش‬ ‫سال گذشته به ‪ 4٫9‬درصد تا پایان خرداد ‪ 1396‬کاهش یافته و‬ ‫یافت که کمترین میزان آن از سال ‪ 1392‬بوده است‪ .‬کادر ‪1‬‬ ‫نسبت تسهیالت غیر جاری به کل تسهیالت (‪ )NPL‬از ‪ 9٫5‬درصد‬ ‫جزئیات بیشتری در مورد روند اخیر گسترش اعتبار و تخصیص به‬ ‫در سال قبل به ‪ 10٫3‬درصد در سه ماههی منتهی به پایان اسفند‬ ‫بخشها توسط سیستم بانکی ارائه میکند‪.‬‬ ‫‪ ۷‬گزارش مادهی چهارم صندوق بین المللی پول‪ ،‬مارس ‪ 201۸‬و بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫‪ ۸‬ارزش معادل دالر با استفاده از نرخ ارز رسمی تبدیل شده است‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪14‬‬ ‫کادر ‪ - ۱‬رشد اخیر تسهیالت در سیستم بانکی ایران‬ ‫چالشهای ایران برای دسترسی به وجوه خارجی‪ ،‬بیشتر آن را به شرکتهای داخلی در سیستم بانکداری داخلی برای تأمین منابع و ابزارهای‬ ‫مالی متکی میکند‪ .‬بررسی اجزای وامهای بخش بانکی بر اساس بخش‪ ،‬هدف و نوع بانک‪ ،‬آگاهی مهمی در مورد فعالیت اقتصادی و نقش‬ ‫اعتبار ارائه میکند‪.‬‬ ‫بیشترین سهم تسهیالت جدیدی که در سال ‪ 1396‬به اقتصاد تزریق شد به بخش تجارت و خدمات اختصاص یافت‪ .‬سهم تجارت و خدمات‬ ‫از کل اعتبار در سال ‪ 53٫3( 1396‬درصد) باالتر از سهم آن از تسهیالت جدید در اقتصاد (‪ 41٫2‬درصد) بود‪ .‬بخش خدمات در همان سال‬ ‫‪ 2٫1‬درصد از رشد ‪ 3٫۷‬درصدی در تولید ناخالص داخلی حقیقی بود که احتماالً ارتباط بین بخش مالی و واقعی اقتصاد را منعکس میکند‪.‬‬ ‫در مقابل‪ ،‬بخشهای غیر خدماتی سهم کمتری از بودجههای اضافی به نسبت سهم خود در کل تسهیالت سیستم بانکی دریافت کردند‪ .‬به‬ ‫عنوان مثال‪ ،‬بخش تولیدات صنعتی که ‪ 2۸٫4‬درصد از کل اعتبار سیستم بانکی ‪ 1396‬را تشکیل میدهد‪ ،‬تنها ‪ 20٫3‬درصد از رشد اعتبار در‬ ‫سال ‪ 1396‬را دریافت کرد‪.‬‬ ‫جدول ب ‪-۱ -۱‬تسهیالت سیستم بانکی به ترتیب بخش‪۱۳۹۱-۱۳۹۶ ،‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹2‬‬ ‫‪۱۳۹۱‬‬ ‫(تریلیون ریال)‬ ‫‪4۹2٫۹‬‬ ‫‪4۶۶٫۸‬‬ ‫‪۳۵2٫2‬‬ ‫‪2۵۵٫۸‬‬ ‫‪22۳٫۳‬‬ ‫‪۱۷۶٫۹‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪۱۷42٫2‬‬ ‫‪۱۶۰۹٫2‬‬ ‫‪۱2۱۹٫۵‬‬ ‫‪۱۰۶4٫۹‬‬ ‫‪۷۰۶٫۰‬‬ ‫‪۶۱۹٫۳‬‬ ‫تولید صنعتی و معدن‬ ‫‪۵۱۷٫4‬‬ ‫‪۵۰۱٫2‬‬ ‫‪4۳۱٫۱‬‬ ‫‪4۰4٫۵‬‬ ‫‪2۸۷٫۱‬‬ ‫‪2۶4٫۱‬‬ ‫ساخت و ساز و مسکن‬ ‫‪۳۳۸۶٫۶‬‬ ‫‪2۹۰۶٫۵‬‬ ‫‪2۱۷۰٫4‬‬ ‫‪۱۶۸۸٫۹‬‬ ‫‪۱۱4۶٫۸‬‬ ‫‪۸۵۹٫۵‬‬ ‫تجارت‪ ،‬خدمات و متفرقه‬ ‫‪۸51٫۷‬‬ ‫‪۷24٫3‬‬ ‫‪5۷0٫4‬‬ ‫‪433٫1‬‬ ‫‪305٫4‬‬ ‫‪22۸٫3‬‬ ‫تجارت‬ ‫‪252۸٫3‬‬ ‫‪21۷۸٫۸‬‬ ‫‪159۸٫3‬‬ ‫‪124۸٫0‬‬ ‫‪۸3۸٫2‬‬ ‫‪665٫3‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪6٫6‬‬ ‫‪3٫4‬‬ ‫‪1٫6‬‬ ‫‪۷٫۸‬‬ ‫‪3٫2‬‬ ‫‪1٫9‬‬ ‫متفرقه‬ ‫‪۶۱۳۹٫۱‬‬ ‫‪۵4۸۳٫۷‬‬ ‫‪4۱۷۳٫2‬‬ ‫‪۳4۱4٫2‬‬ ‫‪2۳۶2٫2‬‬ ‫‪۱۹۵۵٫۹‬‬ ‫جمع‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‬ ‫در سال ‪ ،1396‬حدود ‪ ۷6‬درصد از کل اعتبار سیستم بانکی توسط بانکهای خصوصی ایجاد شد که ‪ 666٫1‬تریلیون ریال (‪ 136٫4‬میلیارد‬ ‫دالر) برای بخش واقعی اقتصاد ارائه کرده است‪ .‬بانکهای خصوصی اعتبار بیشتری نسبت به همتایان دولتی خود در تمام بخشهای اقتصاد‬ ‫به جز کشاورزی ارائه کردند‪ .‬بانکهای دولتی‪ ،‬که از بانکهای تخصصی و تجاری تشکیل میشوند‪ ۷۷٫۸ ،‬درصد از عرضهی اعتبار را در بخش‬ ‫کشاورزی در سال ‪ 1396‬پوشش دادند‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫جدول ب ‪ - 2 -۱‬تسهیالت سیستم بانکی بر اساس بخش و نوع بانک‪۱۳۹۶ ،‬‬ ‫‪ %‬سهم‬ ‫سیستم‬ ‫بانکهای خصوصی‬ ‫بانکهای خصوصی و‬ ‫بانکهای‬ ‫بانکهای‬ ‫بانکهای‬ ‫بانکهای تجاری‬ ‫(تریلیون ریال)‬ ‫بانکی‬ ‫و مؤسسات‬ ‫مؤسسات اعتباری‬ ‫خصوصی‬ ‫دولتی‬ ‫تخصصی‬ ‫اعتباری‬ ‫‪۸٫ ۰‬‬ ‫‪4۹2٫۹‬‬ ‫‪۱۰۹٫2‬‬ ‫‪21٫9‬‬ ‫‪۸۷٫3‬‬ ‫‪۳۸۳٫۷‬‬ ‫‪310٫3‬‬ ‫‪۷3٫5‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪2۸٫4‬‬ ‫‪۱۷42٫2‬‬ ‫‪۱4۷4٫۸‬‬ ‫‪۷29٫2‬‬ ‫‪۷45٫5‬‬ ‫‪2۶۷٫4‬‬ ‫‪۷3٫۷‬‬ ‫‪193٫۷‬‬ ‫تولید صنعتی و معدن‬ ‫‪۸٫ 4‬‬ ‫‪۵۱۷٫4‬‬ ‫‪2۸۸٫۵‬‬ ‫‪21۸٫۷‬‬ ‫‪69٫۷‬‬ ‫‪22۹٫۰‬‬ ‫‪199٫۸‬‬ ‫‪29٫2‬‬ ‫ساخت و ساز و مسکن‬ ‫‪۵۵٫2‬‬ ‫‪۳۳۸۶٫۶‬‬ ‫‪2۷۹۳٫۶‬‬ ‫‪16۸3٫2‬‬ ‫‪1110٫4‬‬ ‫‪۵۹۳٫۰‬‬ ‫‪45٫5‬‬ ‫‪54۷٫5‬‬ ‫تجارت‪ ،‬خدمات و متفرقه‬ ‫‪۱۳٫۹‬‬ ‫‪۸۵۱٫۷‬‬ ‫‪۷۵۶٫۵‬‬ ‫‪491٫5‬‬ ‫‪265٫0‬‬ ‫‪۹۵٫2‬‬ ‫‪1۸٫3‬‬ ‫‪۷۷٫0‬‬ ‫تجارت‬ ‫‪4۱٫2‬‬ ‫‪2۵2۸٫۳‬‬ ‫‪2۰۳۰٫۸‬‬ ‫‪11۸۷٫1‬‬ ‫‪۸43٫۷‬‬ ‫‪4۹۷٫۵‬‬ ‫‪2۷٫2‬‬ ‫‪4۷0٫3‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪۰٫ ۱‬‬ ‫‪۶ ۶٫‬‬ ‫‪۶٫ 4‬‬ ‫‪4٫۷‬‬ ‫‪1٫۷‬‬ ‫‪۰٫ 2‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫متفرقه‬ ‫‪۶۱۳۹٫۱‬‬ ‫‪4۶۶۶٫۱‬‬ ‫‪2653٫1‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪۱4۷۳٫۱‬‬ ‫‪629٫2‬‬ ‫‪۸43٫۸‬‬ ‫جمع‬ ‫‪۱۰۰٫۰‬‬ ‫‪۷۶٫۰‬‬ ‫‪43٫2‬‬ ‫‪32٫۸‬‬ ‫‪24٫۰‬‬ ‫‪10٫3‬‬ ‫‪13٫۷‬‬ ‫سهم (‪)٪‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫تأمین سرمایه در گردش بزرگترین هدفی بود که در اقتصاد سال ‪ 61٫۷( 1396‬درصد) توسط بخش بانکی سرمایه به آن اختصاص یافت‪ .‬این‬ ‫موضوع در الگوی تخصیص برای بخشها هم صادق است‪ .‬تقریباً یک دهم از کل اعتبارات برای ایجاد شرکتهای جدید در سراسر اقتصاد‬ ‫اختصاص داده شد‪ .‬از کل اعتبارات تخصیص یافته به بخش تجارت و خدمات‪ ،‬وامهای تأسیس چهارمین دستهای بودند که شرکتها از آنها‬ ‫استفاده کردهاند‪ ،‬این در حالی بود که ایجاد کسب و کار جدید در بخشهای کشاورزی و تولیدی دومین دلیل دریافت وام بودند‪.‬‬ ‫جدول ب ‪ - ۳ -۱‬تسهیالت سیستم بانکی به ترتیب بخش و هدف‪۱۳۹۶ ،‬‬ ‫سایر‬ ‫خرید‬ ‫خرید کاالهای‬ ‫توسعه‬ ‫تعمیرات و‬ ‫تأمین سرمایه در‬ ‫تأسیس‬ ‫(تریلیون ریال)‬ ‫موارد‬ ‫مسکن‬ ‫شخصی‬ ‫نگهداری‬ ‫گردش‬ ‫‪2۶٫۷‬‬ ‫‪۱٫ ۵‬‬ ‫‪۱4٫۰‬‬ ‫‪2۹٫۸‬‬ ‫‪۱٫ ۰‬‬ ‫‪۳۳۸٫۹‬‬ ‫‪۸۱٫۱‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪4۹٫۶‬‬ ‫‪۵٫۸‬‬ ‫‪2۱٫۵‬‬ ‫‪۶۹٫2‬‬ ‫‪۱۰٫۵‬‬ ‫‪۱4۵۶٫۸‬‬ ‫‪۱2۸٫۹‬‬ ‫تولید صنعتی و معدن‬ ‫‪۱۷٫4‬‬ ‫‪2۱۸٫2‬‬ ‫‪۱۱٫۸‬‬ ‫‪۱۶٫۹‬‬ ‫‪۶۳٫۸‬‬ ‫‪۱۰2٫۸‬‬ ‫‪۸۶٫۶‬‬ ‫ساخت و ساز و مسکن‬ ‫‪4۳۷٫۹‬‬ ‫‪۶4٫۸‬‬ ‫‪۳۸۰٫2‬‬ ‫‪۱۸۵٫۱‬‬ ‫‪۱۱۵٫2‬‬ ‫‪۱۸۹۰٫۳‬‬ ‫‪۳۱2٫۹‬‬ ‫تجارت‪ ،‬خدمات و متفرقه‬ ‫‪100٫9‬‬ ‫‪31٫6‬‬ ‫‪51٫3‬‬ ‫‪2۷٫0‬‬ ‫‪4٫5‬‬ ‫‪5۸4٫۷‬‬ ‫‪51٫6‬‬ ‫تجارت‬ ‫‪336‬‬ ‫‪33٫1‬‬ ‫‪32۸٫6‬‬ ‫‪15۷٫6‬‬ ‫‪110٫۷‬‬ ‫‪1302٫2‬‬ ‫‪260٫0‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪0٫1‬‬ ‫‪0٫3‬‬ ‫‪0٫5‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪3٫4‬‬ ‫‪1٫3‬‬ ‫متفرقه‬ ‫‪۵۳۱٫۶‬‬ ‫‪2۹۰٫۳‬‬ ‫‪42۷٫۵‬‬ ‫‪۳۰۱٫۰‬‬ ‫‪۱۹۰٫۵‬‬ ‫‪۳۷۸۸٫۸‬‬ ‫‪۶۰۹٫۵‬‬ ‫جمع‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫زیرا درآمدها افزایش یافت و سهم هزینهها از تولید ناخالص‬ ‫امور مالی دولتی‬ ‫داخلی ثابت ماند‪ .‬در مقایسه با سالهای ‪ ،1395‬درآمد دولت به‬ ‫کسری بودجه دولت در سال ‪ ۱۳۹۶‬به ‪ ۱/۸‬درصد از تولید‬ ‫میزان ‪ 1۷/9‬درصد (به طور اسمی) رشد نسبتاً کندتری داشت‪ ،‬اما‬ ‫به دلیل کاهش رشد تولید ناخالص داخلی‪ ،‬درآمد به نسبت تولید‬ ‫ناخالص داخلی افزایش یافت و به طور نسبی بهبود پیدا کرد‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪16‬‬ ‫کرد‪ .‬موازنه عمومی دولت در مقایسه با گروههای معیار ایران نسبتاً‬ ‫ناخالص داخلی‪ ،‬با افزایشی جزئی‪ ،‬به ‪ 1۷‬درصد تولید ناخالص‬ ‫پایین است و این موضوع در طول دههی گذشته صادق بوده است‬ ‫داخلی رسید‪ .‬ترکیب رشد درآمد تغییر پیدا کرد و درآمدهای نفتی‬ ‫که با توجه به ترکیبی از تحریمها و کاهش قیمت نفت در سالهای‬ ‫بیش از ‪ 24‬درصد افزایش یافت که تقریباً نیمی از افزایش کلی‬ ‫اخیر ( شکل ‪ )21‬مشخصاً امریُ استثنایی بوده است‪.‬‬ ‫درآمدها را تشکیل داد ‪.‬با این حال رشد هزینههای دولت در سال‬ ‫‪ 1396‬در مقایسه با ‪ 24‬درصد یک سال قبل به ‪ 1۷‬درصد نزول‬ ‫شکل ‪ - 2۱‬تراز عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی)‪2۰۰۸-2۰۱۷ ،‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪2-‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪4-‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪6-‬‬ ‫‪۸-۸‬‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪12‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫اقتصادی‬ ‫‪200۸-2011‬‬ ‫‪2012-2015‬‬ ‫‪2016-201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫گروههای معیار است‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در مقایسه با سایر کشورهای‬ ‫درآمد دولت به نسبت بخشی از تولید ناخالص داخلی‬ ‫صادر کننده نفت‪ ،‬سهم درآمد دولت ایران در تولید ناخالص داخلی‬ ‫افزایش یافته است‪ ،‬اما در میان پایین ترین نرخها در جهان‬ ‫تنها دو سوم و تقریباً نیمی از کشورهای خاورمیانه و اقتصادهای با‬ ‫باقی است‪ .‬درآمد عمومی دولت از به طور متوسط ‪ 14‬درصد از‬ ‫درآمد متوسط باال است (برای بحث بیشتر درباره درآمد ایران بر‬ ‫تولید ناخالص داخلی در سالهای ‪ ،2012 -2015‬به ‪ 1۷‬درصد در‬ ‫اساس اجزای تشکیل دهندهی آن‪ ،‬به کادر ‪ 2‬مراجعه کنید)‪ .‬برای‬ ‫سالهای ‪ 2016‬تا ‪ 201۷‬رسید‪ ،‬اما هنوز از نرخ باالی ‪ 20‬درصد در‬ ‫کمک به افزایش پوشش منابع و تنوع بخشیدن به منابع غیر نفتی‪،‬‬ ‫سالهای ‪ 200۸-2011‬کمتر بود ( شکل ‪ .)22‬سطوح قیمت و‬ ‫تالشهای بیشتر برای گسترش پایه مالیاتی و شناسایی ضروری‬ ‫تولید نفت به توضیح تغییرات بین سالها کمک میکند‪ ،‬اما سطح‬ ‫خواهد بود‪.‬‬ ‫کلی در تمام دورههای زمانی به طور قابل توجهی پایینتر از سایر‬ ‫‪1۷‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - 22‬درآمد عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی) ‪2۰۰۸-2۰۱۷‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫اقتصادی‬ ‫‪200۸-2011‬‬ ‫‪2012-2015‬‬ ‫‪2016-201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫مورد نظر کمتر بود (جدول ‪ .)2‬با این حال‪ ،‬تحقق تملک داراییهای‬ ‫درآمد تحقق یافته دولت که در سال گذشته کمتر از میزان‬ ‫سرمایهای به میزان‪ 40‬درصد کمتر از مبلغ مصوب بودجه‪ ،‬حاکی از‬ ‫پیشبینی شده بود‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۹۶‬به قیمت هزینههای‬ ‫تأثیر نا متناسب کمبود هزینهها بر هزینههای سرمایهای میباشد‪.‬‬ ‫سرمایهای کمتر روی داد‪ .‬درآمد مالیات تقریباً با میزان مصوب‬ ‫سهم هزینههای سرمایهای در کل هزینهها به ‪ 15٫3‬درصد (معادل‬ ‫بودجه مطابقت داشت‪ ،‬اما درآمد کل کمتر از ارزش پیش بینی شده‬ ‫‪ 2٫9‬درصد از تولید ناخالص داخلی) کاهش یافت‪ .‬در مقایسه با‬ ‫در حدود ‪ 11٫3‬درصد بود‪ ،‬زیرا درآمدهای نفتی ‪ 19‬درصد کمتر از‬ ‫مقادیر سابق کشور که در سال ‪ 13۸۷‬برابر با ‪ 2۷‬درصد (یا ‪5٫5‬‬ ‫مبلغ تصویب شده بود که حدود ‪ 6‬درصد تولید ناخالص داخلی را‬ ‫درصد از تولید ناخالص داخلی) بود‪ ،‬این سطح از هزینههای‬ ‫شامل میشد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬هزینهها به میزان ‪ 11٫۸‬درصد از مقدار‬ ‫سرمایهای پایین است‪.‬‬ ‫جدول ‪ - 2‬بودجهی دولت مرکزی در سال ‪۱۳۹۶‬‬ ‫شکاف‬ ‫مصوب‬ ‫تحقق یافته‬ ‫(تریلیون ریال)‬ ‫‪-٪۳٫۸‬‬ ‫‪۱.۷4۱‬‬ ‫‪۱.۶۷۵/۶‬‬ ‫درآمد جاری‬ ‫‪-٪0٫5‬‬ ‫‪1.164/6‬‬ ‫‪1.15۸/4‬‬ ‫درآمد مالیاتی‬ ‫‪-٪10٫3‬‬ ‫‪5۷6٫4‬‬ ‫‪51۷٫2‬‬ ‫سایر‬ ‫‪-%22٫4‬‬ ‫‪۱.۱۸۹/۵‬‬ ‫‪۹22٫۹‬‬ ‫واگذاری داراییهای سرمایهای‬ ‫‪-%19٫3‬‬ ‫‪1.139‬‬ ‫‪919٫3‬‬ ‫درآمد نفتی‬ ‫‪-%92٫9‬‬ ‫‪50٫5‬‬ ‫‪3٫6‬‬ ‫سایر‬ ‫‪-%۱۱٫۳‬‬ ‫‪2.۹۳۰/۵‬‬ ‫‪2.۵۹۸/۵‬‬ ‫درآمد کل‬ ‫‪-%4٫۳‬‬ ‫‪2.۵۳۸/2‬‬ ‫‪2.42۹/4‬‬ ‫هزینههای جاری‬ ‫‪-%3۸٫5‬‬ ‫‪۷13٫۷‬‬ ‫‪439٫2‬‬ ‫تملک داراییهای سرمایهای‬ ‫‪-%۱۱٫۸‬‬ ‫‪۳.2۵۱/۹‬‬ ‫‪2.۸۶۸/۶‬‬ ‫هزینهی کل‬ ‫‪-%۵٫4‬‬ ‫‪-۷۹۷٫2‬‬ ‫‪-۷۵۳٫۸‬‬ ‫تراز عملیاتی‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪18‬‬ ‫است‪ .‬صدور بدهی جدید در سال ‪ 1395‬به ‪ 19‬درصد از درآمد‬ ‫صدور اوراق قرضهی دولت برای تأمین مالی استقراض‬ ‫عمومی دولت رسید و در سال ‪ 1396‬تقریباً ‪ 14‬درصد بود (شکل‬ ‫ناخالص خود در سال ‪ ۱۳۹۶‬در سطح باالیی باقی ماند‪ ،‬اما‬ ‫‪ .)23‬همچنین برای حرکت به سمت رویکردی جامعتر در انتشار‬ ‫پایینتر از سطح باالی ثبت شده در سال گذشته بود‪ .‬اقدام‬ ‫اوراق قرضه و استراتژی مدیریت کل بدهیهای دولت‪ ،‬مانند پیروی‬ ‫دولت برای واگذاری داراییهای مالی (صدور اوراق مالی اسالمی‪،‬‬ ‫از جدول زمانی از پیش اعالم شده برای صدور بدهیهای آینده‪،‬‬ ‫عایدی خصوصی سازی و استفاده از تنخواه گردان خزانه داری و‬ ‫مقامات طرحهایی را ارائه کردهاند‪ .‬توسعهی بازار بدهی تحت نظارت‬ ‫صندوق توسعهی ملی ایران) پس از نگرانی در مورد وابستگی بیش‬ ‫کمیته ای متشکل از رئیس بانک مرکزی ایران‪ ،‬وزیر امور اقتصادی‬ ‫از حد به بازار بدهی برای تأمین مالی استقراض ناخالص‪ 4٫2 ،‬درصد‬ ‫و رئیس سازمان برنامه و بودجه صورت خواهد گرفت‪ .‬در سال‬ ‫کاهش یافت‪ .‬در قانون بودجهی ‪ 139۷‬مجلس مجوز انتشار بدهی‬ ‫‪ ،1396‬همانند دو سال گذشته‪ ،‬دولت مرکزی وام خارجی نداشت‪.‬‬ ‫دولت را به کمتر از ‪ 10‬درصد از درآمد عمومی دولت محدود کرده‬ ‫شکل ‪ - 2۳‬صدور اوراق قرضه‪ ،‬سهم از درآمد دولت (شامل واگذاری داراییهای مالی) (‪)%‬‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪۱۹.۰‬‬ ‫‪۱۸‬‬ ‫‪۱۶‬‬ ‫سقف مصوب‬ ‫‪۱۳.۹‬‬ ‫‪۱۴‬‬ ‫بودجه ‪139۷‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۵.۲‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۰.۵‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫افزایش یافته است‪ ،‬که این نشان میدهد تأمین مالی همچنان به‬ ‫دادههای با بسامد باالتر مربوط به سه ماه اول سال ‪۱۳۹۷‬‬ ‫استقراض از بازار مالی داخلی وابسته است‪.‬‬ ‫نشان میدهد که درآمدهای حاصل از نفت خام نسبت به‬ ‫مطابق آخرین ارزیابی بدهی عمومی دولت‪ ،‬بدهی ناخالص‬ ‫مدت مشابه در سال ‪ ۱۳۹۶‬به میزان بیش از ‪ ۷2‬درصد‬ ‫افزایش یافته است‪ .‬این افزایش به طور عمده ناشی از افزایش‬ ‫عمومی در پایان سال‪ ۱۳۹۶‬در سطح ‪ ٪۳۷‬از تولید ناخالص‬ ‫قیمت نفت در مقایسه با سال قبل است که در آن سال به دنبال‬ ‫داخلی قرار دارد‪ .‬ارزیابی جامع دولت از داراییها و بدهیهای‬ ‫افزایش حجم صادرات نفت افرایش یافتهبود‪ .‬اجزای درآمدهای نفتی‬ ‫عمومی دولت همچنان با مدیریت مرکز مدیریت بدهی وزارت امور‬ ‫نیز نشان میدهد که این رشد عمدتاً به دلیل افزایش فروش نفت‬ ‫اقتصادی و همکاری با بانک مرکزی ایران و دیگر نهادهای دولتی و‬ ‫خام (‪ 101‬درصد) و فروش داخلی میعانات گازی بوده است‪ ،‬در‬ ‫عمومی ادامه دارد‪ .‬ارزش مربوط به نسبت بدهی در سال ‪ 1395‬نیز‬ ‫حالی که درآمد حاصل از صادرات فرآوردههای نفتی و میعانات‬ ‫به ‪ 45‬درصد از تولید ناخالص داخلی اصالح شده است‪ .‬مقامات‬ ‫گازی (‪ 42٫5‬درصد) کاهش یافته است‪ .‬فروش داراییهای مالی در‬ ‫همچنان از اوراق تسویه با بهرهی صفر درصد برای انتقال بدهیهای‬ ‫سه ماههی اول سال ‪( 139۷‬که حدود ‪ ۷4‬درصد از آن در سال‬ ‫معوق دولت به پیمانکارانی با تعهدات پرداخت نشده آن نهادها‪ ،‬مثل‬ ‫گذشته صدور اوراق مالی اسالمی بود) به میزان بیش از ‪ 5۷‬درصد‬ ‫پرداختهای مالیاتی معوق‪ ،‬استفاده کردهاند‪ .‬در اوایل شهریورماه‪،‬‬ ‫نوع دیگری از اوراق بهادار عرضه شد که از طریق آن بدهیهای‬ ‫‪19‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫نفتی باالتر تأثیر میگذارد‪ ،‬اما تورم بیشتر و کاهش فعالیت اقتصادی‬ ‫دولت به پیمانکاران تسویه و تبدیل به بدهیهای دولتی به بانک‬ ‫به احتمال زیاد هزینههای دولت از جمله حقوق و دستمزد‪ ،‬مصرف‬ ‫مرکزی شد‪ .‬در این فرایند به پیمانکاران این اوراق تسویه توسط‬ ‫و نیاز بیشتر به انتقالهای در شرایط اقتصادی رو به رکود را نیز‬ ‫دولت داده میشود تا بدهیهای خود به بانکها را تسویه کنند‪.‬‬ ‫افزایش میدهد‪.‬‬ ‫بانکها به نوبهی خود از این اوراق استفاده میکنند تا حسابهای‬ ‫خود به بانک مرکزی را تسویه کنند‪ .‬هدف از این ابزار جدید‪ ،‬حمایت‬ ‫اصالحاتی بر روی بودجهی پیشنهادی سال ‪ ۱۳۹۷‬از سوی‬ ‫از فعالیتهای خصوصی از طریق تسویه بدهیهای معوقهی دولت‬ ‫مجلس انجام شد‪ .‬در پی نگرانی در مورد کاهش پیشنهاد شده در‬ ‫به شرکتها و بهبود ترازنامههای بانکها است‪ .‬در آن زمان گزارش‬ ‫تعداد گیرندگان یارانهی نقدی انرژی (معادل کاهش تقریباً ‪33‬‬ ‫شده بود که بدهی دولت به بانک مرکزی ایران از ‪ 100‬تریلیون ریال‬ ‫میلیون گیرنده) و قطع یارانههای انرژی‪ ،‬الیحه بودجه ‪ 139۷‬دولت‬ ‫‪9‬‬ ‫به ‪ ۸5‬تریلیون ریال کاهش یافته است‪.‬‬ ‫در بهمن ‪ 1396‬رد شد‪ .‬نسخهی تأیید شدهی مجلس‪ ،‬تعداد بالقوه‬ ‫گیرندگان کمکهای نقدی را از سطح ‪ ۷6‬میلیون در ‪ 1396‬به‬ ‫وضعیت اقتصادی جاری همراه با کاهش ارزش تبدیل ریال‪،‬‬ ‫حدود ‪ 55‬میلیون نفر کاهش میدهد‪ 10.‬برخالف افزایش ‪50‬‬ ‫هم بر درآمدها و هم بر مخارج دولت تأثیر میگذارد‪ .‬با وجود‬ ‫درصدی پیشنهاد شده در الیحهی اصلی دولت‪ ،‬اجازه داده شد‬ ‫آشفتگی در بازار ارز که به دنبال یکسان شدن نرخ ارز ایجاد شد‪،‬‬ ‫قیمت بنزین به نسبت تورم افزایش یابد که فرض شد ‪ 10‬درصد‬ ‫نرخ ‪ 42،000‬ریال‪/‬دالر آمریکا که در آخر ماه فروردین اعالم شده‬ ‫باشد‪ .‬سایر مفروضات اصلی بودجه مورد تأیید شامل قیمت نفت‬ ‫بود به این معنا بود که در عرض یک ماه ارزش ریال در مقایسه با‬ ‫معادل ‪ 55‬دالر به ازای هر بشکه و نرخ تبدیل ارز ‪ 3۸،000‬ریال‬ ‫نرخ پیش بینی شدهی بودجه که ‪ 3۸،500‬بود به میزان ‪ 9٫1‬درصد‬ ‫بابت هر دالر آمریکا میشود‪.‬‬ ‫کاهش یافته است‪ .‬این میزان کاهش ارزش برابر با کاهش در طول‬ ‫سال ‪ 1396‬بود‪ .‬این کاهش ارزش از طریق افزایش درآمد ریالی‬ ‫‪https://bit.ly/2LlahCt 9‬‬ ‫‪ 10‬قانونگذاران ایرانی از کاهش کمکهای نقدی جلوگیری میکنند‪،‬‬ ‫‪https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/03/iran-budget-cash-subsidy-cuts-parliament-protest-aftermath.html‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪20‬‬ ‫کادر ‪ - 2‬محکزنی جمع آوری درآمد دولت ایران به سایر گروههای معیار‬ ‫ایران‪ ،‬نسبت به درآمد خود‪ ،‬منطقه و سایر کشورهای صادر کنندهی نفت‪ ،‬درآمد عمومی دولتی کمتری را از لحاظ سهم تولید ناخالص داخلی‬ ‫جمع آوری میکند (شکل ‪ .)24‬در سال ‪ 201۷‬متوسط کشورهای صادر کننده نفت نسبت به ایران ‪ 50‬درصد درآمد بیشتری را از جهت سهم‬ ‫تولید ناخالص داخلی جمع آوری کردند‪ ،‬در حالی که کشورهای دارای درآمد متوسط باال تقریباً دو برابر این مقدار را جمع آوری کردند‪.‬‬ ‫گسترش پایهی مالیاتی و بهبود جمع آوری‪ ،‬عناصر مهمی برای ایران هستند تا بتواند خدمات دولتی گستردهتر و با کیفیت باالتری را ارائه‬ ‫دهد‪ .‬این امر در طی دورهی پیش بینی شده فعالیت اقتصادی پایینتر و کاهش قابل انتظار درآمدهای نفتی‪ ،‬که بزرگترین منبع واحد درآمدی‬ ‫برای دولت است‪ ،‬بسیار حائز اهمیت است‪ .‬آنچه اهمیت دارد این است که ایران در سالهای اخیر اصالحات متعددی انجام داده است که‬ ‫درآمدهای غیرنفتی را در چندین بخش مالیاتی افزایش داده اما فرصتهای قابل توجهی باقی مانده است‪ .‬در این کادر جمعآوری درآمد ایران‬ ‫در مقایسه با گروههای معیار آن بر اساس اجزای فرعی به طور کاملتری با هم مقایسه شده است‪.‬‬ ‫شکل ‪ - 24‬درآمد عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی)‪ 2۰۱۶ :‬تا ‪ 2۰۱۷‬در مقایسه با تولید ناخالص داخلی اسمی سرانه (دالر آمریکا)‪ 2۰۱۶ :‬تا‬ ‫‪ 2۰۱۷‬در کشورهای صادر کنندهی نفت‬ ‫‪60‬‬ ‫درآمد عمومی دولت (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی)‪ 2016 ،‬تا ‪201۷‬‬ ‫کویت‬ ‫‪50‬‬ ‫سازمان همکاری و توسعه‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫‪40‬‬ ‫اقتصادی‬ ‫لیبی‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫عراق‬ ‫‪30‬‬ ‫الجزایر‬ ‫عمان‬ ‫امارات‬ ‫عربستان‬ ‫‪20‬‬ ‫ایران ‪ 2۰۱۶‬تا ‪2۰۱۷‬‬ ‫بحرین‬ ‫‪10‬‬ ‫ایران ‪ 2۰۱2‬تا ‪2۰۱۵‬یمن‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪20000‬‬ ‫‪30000‬‬ ‫‪40000‬‬ ‫‪50000‬‬ ‫‪60000‬‬ ‫‪۷0000‬‬ ‫‪۸0000‬‬ ‫‪MNA‬‬ ‫‪Comparator Group‬‬ ‫‪Iran, Islamic Rep.‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫مالیاتهای مستقیم‬ ‫از سال ‪ ،2012‬مالیات بر درآمد‪ ،‬سود و عایدی سرمایهای شرکتها در ایران کمتر از متوسط خاورمیانه و صادرکنندگان نفت بوده است (شکل‬ ‫‪ .) 2۸‬مالیات مستقیم ایران (به عنوان سهم از تولید ناخالص داخلی) در سال ‪ 3٫5 ،1396‬درصد بود‪ ،‬که در مقایسه با ‪ 3٫۸‬درصد در دو سال‬ ‫گذشته کمی پایین تر بود‪ ،‬اگر چه نسبت به ‪ 2٫۸‬درصد ثبت شده در سال ‪ 1392‬بسیار باالتر بود‪ .‬سهم تولید ناخالص داخلی مالیات شرکتها‬ ‫در سال ‪ 1396‬به میزان ‪ 2٫3‬درصد و مالیات بر درآمد ‪ 1‬درصد بود‪ ،‬در حالی که مالیات بر امالک ‪ 0٫2‬درصد ماند یعنی به رغم افزایش شدید‬ ‫قیمت امالک در تهران در طول همان دوره از سال ‪ 1396‬بدون تغییر باقی ماند‪ .‬ایران نرخ مالیات بر شرکتها را به میزان ‪ 25‬درصد افزایش‬ ‫داده است‪ ،‬اما تخفیفهای مختلف مالیاتی را به شرکتهای خارجی‪ ،‬از جمله تعطیالت مالیاتی برای شرکتهای واقع در مناطق خاص و یا‬ ‫بخش های منتخب از جمله کشاورزی‪ ،‬صنایع فرش دستباف و غیره نیز اعطا کرده است‪ .‬مالیات بر درآمد افراد‪ ،‬سود و مالیات بر سود سرمایه‬ ‫گذاری به میزان نسبتاً قابل توجهی کمتر از سایر صادرکنندگان نفت و کشورهای با درآمد متوسط باال است که به طور متوسط به اندازهی ‪4‬‬ ‫‪21‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫برابر بیشتر جمع آوری میکنند (شکل ‪ .)2۷‬مطابق با مدل جدید پیشروندهی مالیات بر درآمد ایران انتظار میرود که مالیاتهای فردی به‬ ‫عنوان منبع درآمد در آینده افزایش یابد‪.‬‬ ‫مالیاتهای غیر مستقیم‬ ‫در پی افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده‪ ،‬مالیاتهای غیر مستقیم ایران در سالهای اخیر دو برابر شده است‪ .‬نرخ مالیات بر ارزش افزوده از‬ ‫‪ 5‬درصد در سال ‪ ،1390‬به ‪ 9‬درصد در سال ‪ 1396‬افزایش یافت که درنتیجهی جمع آوری مالیات بر فروش و مصرف از ‪ 0٫۸‬درصد تولید‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 13۸9‬به ‪ 2٫۷‬درصد در سال ‪ 1396‬رسید‪ .‬در خارج از دورهی تحریمها که میزان واردات کاهش مییابد‪ ،‬مالیات بر‬ ‫واردات در سطح حدود ‪ 1٫5‬درصد از تولید ناخالص داخلی باقی مانده است‪.‬‬ ‫جدول ب ‪ - ۱ -2‬ترکیب درآمدهای مالیاتی دولت‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹2‬‬ ‫‪۱۳۹۱‬‬ ‫‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪۱۳۸۹‬‬ ‫‪۱۳۸۸‬‬ ‫‪۱۳۸۷‬‬ ‫‪۱۳۸۶‬‬ ‫)‪ ٪‬از تولید‬ ‫ناخالص داخلی)‬ ‫‪۱۷٫۰‬‬ ‫‪۱۶٫۸‬‬ ‫‪۱۵٫۷‬‬ ‫‪۱4٫۰‬‬ ‫‪۱۳٫4‬‬ ‫‪۱۳٫۶‬‬ ‫‪۱۷٫4‬‬ ‫‪۱۵٫۸‬‬ ‫‪۱۵٫2‬‬ ‫‪۱۵٫۳‬‬ ‫‪۱4٫۶‬‬ ‫درآمد کل‬ ‫‪10٫9‬‬ ‫‪11٫1‬‬ ‫‪9٫۸‬‬ ‫‪۸٫5‬‬ ‫‪۷٫2‬‬ ‫‪۷٫۷‬‬ ‫‪۸٫5‬‬ ‫‪۷٫1‬‬ ‫‪11٫2‬‬ ‫‪9٫۸‬‬ ‫‪9٫2‬‬ ‫درآمد جاری‬ ‫‪۷٫6‬‬ ‫‪۷٫۷‬‬ ‫‪6٫9‬‬ ‫‪6٫2‬‬ ‫‪5٫0‬‬ ‫‪5٫4‬‬ ‫‪5٫6‬‬ ‫‪5٫1‬‬ ‫‪۷٫3‬‬ ‫‪6٫2‬‬ ‫‪5٫9‬‬ ‫درآمد مالیاتی‬ ‫‪۳٫۵‬‬ ‫‪۳٫۸‬‬ ‫‪۳٫۸‬‬ ‫‪۳٫۱‬‬ ‫‪2٫۸‬‬ ‫‪۳٫4‬‬ ‫‪۳٫4‬‬ ‫‪۳٫4‬‬ ‫‪۵٫۱‬‬ ‫‪4٫ ۳‬‬ ‫‪۳٫۹‬‬ ‫مالیات مستقیم‬ ‫‪2٫3‬‬ ‫‪2٫4‬‬ ‫‪2٫5‬‬ ‫‪2٫1‬‬ ‫‪1٫۸‬‬ ‫‪2٫3‬‬ ‫‪2٫5‬‬ ‫‪2٫3‬‬ ‫‪4٫1‬‬ ‫‪3٫3‬‬ ‫‪2٫9‬‬ ‫مالیات بر‬ ‫شرکتها‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪1٫1‬‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫9‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫مالیات بر درآمد‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫‪0٫2‬‬ ‫مالیات بر‬ ‫مستغالت‬ ‫‪4٫ ۱‬‬ ‫‪4٫ ۰‬‬ ‫‪۳٫2‬‬ ‫‪۳٫۰‬‬ ‫‪2٫2‬‬ ‫‪2٫۰‬‬ ‫‪2٫2‬‬ ‫‪۱٫ ۸‬‬ ‫‪2٫2‬‬ ‫‪۱٫ ۹‬‬ ‫‪2٫۰‬‬ ‫مالیات غیر‬ ‫مستقیم‬ ‫‪1٫5‬‬ ‫‪1٫4‬‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪1٫2‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪1٫2‬‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪1٫5‬‬ ‫‪1٫5‬‬ ‫‪1٫5‬‬ ‫مالیات بر واردات‬ ‫‪2٫۷‬‬ ‫‪2٫6‬‬ ‫‪2٫2‬‬ ‫‪1٫9‬‬ ‫‪1٫4‬‬ ‫‪1٫0‬‬ ‫‪0٫9‬‬ ‫‪0٫۸‬‬ ‫‪0٫۷‬‬ ‫‪0٫4‬‬ ‫‪0٫5‬‬ ‫مالیات بر فروش و‬ ‫مصرف‬ ‫‪۳٫4‬‬ ‫‪۳٫4‬‬ ‫‪2٫۹‬‬ ‫‪2٫۳‬‬ ‫‪2٫2‬‬ ‫‪2٫4‬‬ ‫‪2٫۹‬‬ ‫‪2٫۰‬‬ ‫‪۳٫۹‬‬ ‫‪۳٫۶‬‬ ‫‪۳٫۳‬‬ ‫سایر درآمدها‬ ‫‪۶٫ ۰‬‬ ‫‪۵٫۶‬‬ ‫‪۵٫۹‬‬ ‫‪۵٫۵‬‬ ‫‪۶٫ 2‬‬ ‫‪۵٫۸‬‬ ‫‪۸٫ ۹‬‬ ‫‪۸٫ ۷‬‬ ‫‪4٫ ۰‬‬ ‫‪۵٫۶‬‬ ‫‪۵٫4‬‬ ‫واگذاری‬ ‫داراییهای‬ ‫سرمایهای‬ ‫‪6٫0‬‬ ‫‪5٫6‬‬ ‫‪5٫9‬‬ ‫‪5٫5‬‬ ‫‪6٫1‬‬ ‫‪5٫۸‬‬ ‫‪۸٫9‬‬ ‫‪۸٫6‬‬ ‫‪4٫0‬‬ ‫‪5٫5‬‬ ‫‪5٫3‬‬ ‫نفت‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫‪0٫0‬‬ ‫سایر‬ ‫منبع‪ :‬بانک مرکزی ایران‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪22‬‬ ‫شکل ‪ - 2۶‬مالیات عمومی دولت بر کاالها و خدمات (‪ %‬از تولید ناخالص‬ ‫شکل ‪ - 2۵‬مالیات عمومی دولت بر تجارت و معامالت بین المللی (‪ %‬از‬ ‫داخلی اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا ‪)2۰۱۷‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا ‪)2۰۱۷‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫‪12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫شکل ‪ - 2۸‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که‬ ‫شکل ‪ - 2۷‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که توسط‬ ‫توسط افراد پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا‬ ‫شرکتها پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا ‪)2۰۱۷‬‬ ‫‪)2۰۱۷‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫‪14‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫‪23‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - ۳۰‬درآمد عمومی دولت‪ ،‬سایر (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی‬ ‫شکل ‪ - 2۹‬مالیات عمومی دولت بر درآمد‪ ،‬سود و سود سرمایه‪ ،‬که توسط‬ ‫اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا ‪)2۰۱۷‬‬ ‫افراد پرداخت میشود (‪ %‬از تولید ناخالص داخلی اسمی) (‪ 2۰۰۰‬تا ‪)2۰۱۷‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫صادر کننده نفت‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫خاورمیانه و شمال افریقا‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫درآمد متوسط باال‬ ‫نوظهور و در حال توسعه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪200۷‬‬ ‫‪200۸‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪201۷‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪24‬‬ ‫اینکه در فصل بهار ‪ 139۷‬به ‪ 12٫1‬درصد برسد‪ ،‬در تابستان ‪1396‬‬ ‫مشاغل و بازار کار‬ ‫به ‪ 11٫۷‬درصد کاهش یافته بود‪ .‬نرخ اشتغال ناقص در سال ‪1396‬‬ ‫در پایان فصل نخست سال ‪ ،۱۳۹۷‬علیرغم افزایش مشارکت‬ ‫معادل ‪ 10٫4‬درصد بود‪ .‬نرخ مشارکت نیروی کار در بهار ‪ 139۷‬به‬ ‫نیروی کار‪ ،‬نرخ بیکاری به میزان ‪ ۱2٫۱‬درصد افزایش یافت‪.‬‬ ‫‪ 41٫1‬درصد‪ ،‬یعنی باالترین سطح در بیش از ‪ 10‬سال گذشته‬ ‫نرخ بیکاری‪ 11‬در فصل بهار ‪ 12٫6 ،1396‬درصد بود‪ ،‬اما قبل از‬ ‫رسید‪.‬‬ ‫شکل ‪ - ۳۱‬روند اخیر برگزیدهای از نماگرهای بازار کار (‪)%‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪%16‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%14‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%2‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-%2‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪-%4‬‬ ‫‪%4‬‬‫‪-‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪-%6‬‬ ‫‪%6‬‬‫‪-‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪13۸9‬فصل‪2‬‬ ‫‪13۸9‬فصل‪3‬‬ ‫‪13۸9‬فصل‪4‬‬ ‫‪1390‬فصل‪1‬‬ ‫‪1390‬فصل‪2‬‬ ‫‪1390‬فصل‪3‬‬ ‫‪1390‬فصل‪4‬‬ ‫‪1391‬فصل‪1‬‬ ‫‪1391‬فصل‪2‬‬ ‫‪1391‬فصل‪3‬‬ ‫‪1391‬فصل‪4‬‬ ‫‪1392‬فصل‪1‬‬ ‫‪1392‬فصل‪2‬‬ ‫‪1392‬فصل‪3‬‬ ‫‪1392‬فصل‪4‬‬ ‫‪1393‬فصل‪1‬‬ ‫‪1393‬فصل‪2‬‬ ‫‪1393‬فصل‪3‬‬ ‫‪1393‬فصل‪4‬‬ ‫‪1394‬فصل‪1‬‬ ‫‪1394‬فصل‪2‬‬ ‫‪1394‬فصل‪3‬‬ ‫‪1394‬فصل‪4‬‬ ‫‪1395‬فصل‪1‬‬ ‫‪1395‬فصل‪2‬‬ ‫‪1395‬فصل‪3‬‬ ‫‪1395‬فصل‪4‬‬ ‫‪139۷‬فصل‪1‬‬ ‫‪1396‬فصل‪1‬‬ ‫‪1396‬فصل‪2‬‬ ‫‪1396‬فصل‪3‬‬ ‫‪1396‬فصل‪4‬‬ ‫تغییر فصلی در نرخ مشارکت نیروی کار (سمت چپ)‬ ‫رشد اشتغال‪ ،‬نقطه به نقطه ساالنه (سمت چپ)‬ ‫نرخ بیکاری (سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬مرکز آمار ایران‪.‬‬ ‫نرخ بیکاری جوانان در فصل نخست ‪ ۱۳۹۷‬بهبود یافت‪ ،‬اما‬ ‫اقتصاد ایران توانست باالترین میزان شغلهای جدید را در‬ ‫همچنان در مقایسه با دورههای قبلی و میانگین منطقه نرخ‬ ‫سال ‪ ۱۳۹۶‬ایجاد نماید‪ .‬رشد اشتغال در شش فصل متوالی باالتر‬ ‫باالیی است‪ .‬نرخ بیکاری جوانان (جمعیت ‪ 15‬تا ‪ 24‬ساله) در بهار‬ ‫از ‪ 3‬درصد باقی مانده است که این امر منجر به ایجاد بیش از ‪۷90‬‬ ‫در سطح ‪ 2۸٫3‬درصد ماند که کمی بهتر از یک سال پیش بود‪ .‬با‬ ‫هزار شغل در سال ‪ 1396‬شده است‪ .‬نرخ اشتغال (نسبت اشتغال به‬ ‫این حال‪ ،‬این نرخ در مقایسه با میانگین سالهای ‪ 1391‬تا ‪1394‬‬ ‫جمعیت) به باالترین میزان خود یعنی ‪ 35٫4‬درصد رسید‪ .‬روند‬ ‫هم برای مردان و هم زنان در ایران بدتر شده است ( شکل ‪33‬‬ ‫سهم اشتغال در بخشهای دولتی با افزایش سهم اشتغال در بخش‬ ‫بیکاری جوانان بر اساس جنسیت‪ .)1396 ،‬این نرخ باالتر از‬ ‫خدمات ادامه یافت که در سال ‪ 1396‬به باالترین میزان خود یعنی‬ ‫گروههای معیار ایران‪ ،‬از جمله نرخ متوسط در خاورمیانه وشمال‬ ‫‪ 50٫4‬درصد افزایش یافت‪ ،‬در حالی که بخش کشاورزی به ‪1۷٫6‬‬ ‫آفریقا‪ ،‬کشورهای با درآمد متوسط باال و متوسط سازمان همکاری‬ ‫درصد کاهش یافت و سهم بخش صنعت در سطح ‪ 32‬درصد باقی‬ ‫و توسعهی اقتصادی است‪ .‬در فصل بهار ‪ ،139۷‬نرخ بیکاری در‬ ‫ماند‪.‬‬ ‫میان افراد دارای مدارک دانشگاهی ‪ 1۷٫۸‬درصد بود‪.‬‬ ‫‪ 11‬نرخ رسمی بیکاری بر پایهی سن کاری جمعیت ‪ 10‬ساله به باال محاسبه میشود‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫شکل ‪ - ۳2‬بیکاری براساس جنسیت (‪2۰۱۷ ،)%‬‬ ‫‪۳۰‬‬ ‫‪۲۵‬‬ ‫بیکاری‪ ،‬مردان (‪ ٪‬نیروی کار مرد)‪201۷ ،‬‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫لیبی‬ ‫ایران ‪2۰۱2-2۰۱۵‬‬ ‫تونس‬ ‫عمان‬ ‫اردن‬ ‫یمن‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫الجزایر‬ ‫ایران‪2۰۱۷‬‬ ‫سوریه‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫مصر‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقاعراق‬ ‫‪۵‬‬ ‫مراکش جیبوتی‬ ‫کویت‬ ‫لبنان‬ ‫عربستان‬ ‫امارات‬ ‫قطر‬ ‫بحرین‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫‪۲۰‬‬ ‫‪۲۵‬‬ ‫‪۳۰‬‬ ‫‪۳۵‬‬ ‫‪۴۰‬‬ ‫‪۴۵‬‬ ‫بیکاری‪ ،‬زنان (‪ ٪‬نیروی کار زن)‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫گروههای معیار‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫شکل ‪ - ۳۳‬بیکاری جوانان بر اساس جنسیت (‪2۰۱۷ ،)%‬‬ ‫بیکاری‪ ،‬مردان جوان (‪ ٪‬نیروی کار مرد‪ 15 ،‬تا ‪ 24‬سال)‪201۷ ،‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫عمان‬ ‫لیبی‬ ‫تونس‬ ‫اردن‬ ‫‪30‬‬ ‫مصر‬ ‫یمن خاورمیانه وشمال آفریقا‬ ‫عربستان‬ ‫سوریه‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫ایران‪2۰۱۷‬‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ‪20‬‬ ‫مراکش‬ ‫لبنان‬ ‫ایران ‪2۰۱2-۱۵‬‬ ‫عراق‬ ‫الجزایر‬ ‫جیبوتی‬ ‫کویت‬ ‫‪10‬‬ ‫امارات‬ ‫بحرین‬ ‫قطر‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪90‬‬ ‫بیکاری‪ ،‬زنان جوان (‪ ٪‬نیروی کار زن ‪ 15‬تا ‪ 24‬ساله)‪201۷ ،‬‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫گروههای معیار‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫برترین کشورهایی قرار دارد که مشارکت زنان در نیروی کار را بهبود‬ ‫در حالی که برخی شاخصهای نیروی کار زنان بهبود یافته‬ ‫بخشیده است (شکل ‪.)34‬از بین شغلهای جدید ایجاد شده در‬ ‫است‪ ،‬همچنان تفاوتهای قابل توجهی میان مردان و زنان‬ ‫همان سال بیش از ‪ 300،000‬شغل به زنان اختصاص یافت‪ ،‬در‬ ‫وجود دارد‪ .‬نرخ مشارکت نیروی کار زنان در سال ‪ 1396‬همچنان‬ ‫حالی که اشتغال مردان بیش از ‪ 400،000‬شغل افزایش یافت‪ .‬یک‬ ‫رو به بهبود بود و به حدود ‪ 16‬درصد رسید‪ .‬این کشور در میان‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪26‬‬ ‫دارد‪ .‬اکثریت مشاغل اختصاص یافته به زنان به صورت پاره وقت‬ ‫سال قبل (‪ ،)1395‬تعداد شغلهایی که به نیروهای زن اختصاص‬ ‫است و تنها ‪ 14٫5‬درصد از زنان شاغل در سال ‪ 1396‬مشغول به‬ ‫یافته بود دو برابر شغلهای مردان بود‪ .‬نسبت کارکنان زن به مرد‬ ‫کار تمام وقت‪ ،‬یعنی ‪ 49‬ساعت و یا بیشتر در هفته‪ ،‬هستند‪ ،‬در‬ ‫در بخش تولیدات صنعتی همچنان در پایینترین سطح (یک ششم‬ ‫حالی که ‪ 44٫1‬درصد مردان مشاغل تمام وقت داشتند‪.‬‬ ‫در مقایسه با تقریباً یک چهارم در بخش خدمات و کشاورزی) قرار‬ ‫*‬ ‫شکل ‪ - ۳4‬میزان مشارکت نیروی کار زن و تغییر در ایران و جهان‬ ‫‪100‬‬ ‫‪90‬‬ ‫نرخ مشارکت در نیروی کار‪ ،‬زنان‪201۷ ،‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫سازماان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫‪60‬‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫خاورمیانه وشمال آفریقا‬ ‫ایران‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-۸‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫تغییر در مشارکت نیروی کار زنان‪ 2014 ،‬تا ‪201۷‬‬ ‫خاورمیانه وشمال آفریقا‬ ‫گروههای معیار‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪.IMF WEO‬‬ ‫توجه‪ *:‬بر اساس درصد جمعیت زنان ‪ 15-64‬ساله تعریف شده است‪.‬‬ ‫در بخش صنایع و بخشهای ساختمانی را ارزیابی کردهاند‪ .‬تحت‬ ‫با توجه به چالش مهم بیکاری در پیش رو‪ ،‬دولت طرحهای‬ ‫این طرح در سال ‪ 1396‬حدود ‪ 195‬تریلیون ریال (‪ 5٫۷‬میلیارد‬ ‫ایجاد شغل را در بودجهی سال ‪ ۱۳۹۶‬در اولویت قرار داده‬ ‫دالر) تسهیالت به بیش از ‪ 2۸،000‬بنگاه کوچک و متوسط عرضه‬ ‫است‪ .‬طرحهای متعددی برای ایجاد شغل جدید و حفظ سطح‬ ‫شد‪ .‬بر اساس طرح حمایت از مشاغل روستایی‪ ،‬در مجموع ‪1٫5‬‬ ‫اشتغال موجود در دست اقدام است‪ .‬این طرحها شامل طرح اشتغال‬ ‫میلیارد دالر از صندوق توسعه ملی برای اعطای وامهای ترجیحی‬ ‫جامعی است که در بودجهی ‪ ،139۷‬در مجموع مبلغ ‪ 500‬تریلیون‬ ‫به نهادهایی در شهرها و روستاهای با کمتر از ‪ 10،000‬نفر جمعیت‬ ‫ریال (‪ 11٫9‬میلیارد دالر) را به عنوان وام یارانهای که توسط وزارت‬ ‫اختصاص داده شده است که در این طرح اولویت به مناطق مرزی‬ ‫کار‪ ،‬بانکهای عامل و صندوق توسعه ملی صادر میشود به‬ ‫و گروههای عشایری داده میشود‪ .‬با وجود این طرحها و با توجه به‬ ‫پروژههایی تخصیص میدهد که وزارتخانه برای هر استان مهم‬ ‫همبستگی باال بین بخشهای غیرنفتی و بخش تولید نفت و‬ ‫میداند‪ .‬در یک طرح ملی دیگر با عنوان طرح رونق از سال ‪،1395‬‬ ‫بازگشت تدریجی اقتصاد به دورهی عدم اطمینان پیش از سال‬ ‫کارگروههایی در هر استان‪ ،‬درخواستهای وام کمبهره از سوی‬ ‫‪ ،1395‬دولت حتی با چالشهای بیشتری برای کنترل بیکاری‬ ‫تولیدکنندگان کشاورزی خویش فرما و بنگاههای کوچک و متوسط‬ ‫مواجه است‬ ‫‪.‬‬ ‫‪2۷‬‬ ‫تحوالت سیاسی و اقتصادی اخیر‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪28‬‬ ‫‪2‬‬ ‫چشم انداز و خطرات‬ ‫در مقایسه با دوره ‪ 1390-1394‬است که تحریمهای مشابهی‬ ‫با توجه به بازگشت صادرات نفت به سطوح مشابه دوره‬ ‫اعمال شد‪ .‬پیشبینیهای رشد نشان میدهد که ایران در دوره‬ ‫‪ ،۱۳۹4-۱۳۹۱‬به دلیل اعمال مجدد تحریمهای صادرات نفت‬ ‫‪ 1399-139۷‬یکی از معدود کشورهایی باشد که انتظار میرود‬ ‫توسط ایاالت متحده‪ ،‬چشم انداز میان مدت منفی است‪.‬‬ ‫دورهی رکود اقتصادی و افزایش قیمتها ‪ -‬یعنی رکود تورمی‪،‬‬ ‫سناریوی اصلی پیش بینی ها‪ ،‬بازگشت صادرات نفت به سطوح‬ ‫(شکل ‪ )3۷‬پدیدهای که ایران را از ‪ 1391‬تا ‪ 1393‬به چالش کشید‪-‬‬ ‫‪ 1394-1391‬را فرض میکند (شکل ‪ .)35‬پیش بینی شده است‬ ‫را تجربه کند‪ .‬این امر به دنبال فاصلهگیری چشمگیری از نتایج رشد‬ ‫که صادرات نفت خام از سطوح فعلی باالتر از ‪ 2٫0‬میلیون بشکه در‬ ‫به دست آمده در دو سال گذشته صورت میگیرد که جزء‬ ‫روز‪ ،‬در سال ‪ 139۷‬به حدود ‪ 1٫5‬خواهد رسید و در سالهای بعد‬ ‫سریعترین اقتصادهای در حال رشد جهان بودند (شکل ‪ )3۷‬و تورم‬ ‫به ‪ 1‬میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت‪ .‬انتظار میرود تولید‬ ‫به طور همزمان به پایینترین سطح خود رسید‪ .‬انتظار میرود که‬ ‫ناخالص داخلی در سال ‪ 139۷‬به میزان ‪ 1٫6‬درصد و در سال بعد‬ ‫اقتصاد ایران مانند دورهی ‪ 1391-1394‬با کاهش رشد و فشارهای‬ ‫به میزان ‪ 3٫۷‬درصد کاهش یابد‪ .‬شکل ‪ 36‬نشان دهنده رشد تولید‬ ‫تورمی مشابهی مواجه شود‪.‬‬ ‫ناخالص داخلی و صادرات نفت ایران در سالهای پیش بینی شده‬ ‫‪29‬‬ ‫چشم انداز و خطرات‬ ‫شکل ‪ - ۳۵‬صادرات نفت خام و تولید در ایران‬ ‫‪۴.۵‬‬ ‫‪۴.۰‬‬ ‫‪۳.۵‬‬ ‫‪۳.۰‬‬ ‫میلیون بشکه در روز‬ ‫‪۲.۵‬‬ ‫‪۲.۰‬‬ ‫‪۱.۵‬‬ ‫‪۱.۰‬‬ ‫‪۰.۵‬‬ ‫‪۰.۰‬‬ ‫‪13۷9 13۸0 13۸1 13۸2 13۸3 13۸4 13۸5 13۸6 13۸۷ 13۸۸ 13۸9 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 139۷ 139۸ 1399‬‬ ‫صادرات نفت خام (میلیون بشکه در روز)‬ ‫تولید نفت خام (میلیون بشکه در روز)‬ ‫منبع‪ :‬آژانس اطالعات انرژی ایاالت متحده و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫شکل ‪ - ۳۶‬تأثیر تحریمها در سال ‪ ۱۳۹۱‬بر رشد تولید ناخالص داخلی و صادرات نفت در مقایسه با پیش بینیهای سالهای ‪ ۱۳۹۶‬و پس از آن‬ ‫‪۳.۰‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪۲.۵‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪۲.۰‬‬ ‫میلیون بشکه در روز‬ ‫‪5‬‬ ‫رشد واقعی ‪%‬‬ ‫‪۱.۵‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪۱.۰‬‬ ‫‪5‬‬‫‪--5‬‬ ‫‪۰.۵‬‬ ‫‪۰.۰‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪1-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫زمان‬ ‫صادرات نفت زمان صفر=‪( 1391‬سمت چپ)‬ ‫صادرات نفت زمان صفر= ‪( 1396‬سمت چپ)‬ ‫رشد زمان صفر=‪( 1391‬سمت راست)‬ ‫رشد زمان صفر=‪( 1396‬سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات کارکنان بانک مرکزی ایران‪ ،‬اوپک و بانک جهانی‪.‬‬ ‫اصلی ایران از جمله چین‪ ،‬امارات متحده عربی‪ ،‬عراق و ترکیه کاهش‬ ‫ریسک به سمت پایین بر این پیش بینیها سنگینی میکند‬ ‫یابد‪ ،‬رشد اقتصادی ممکن است در سالهای بعد حتی ضعیفتر‬ ‫زیرا فشارهای خارجی در نتیجهی تحریمها ممکن است‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫گستردهتر از میزان مورد پیش بینی باشد‪ .‬اگر وارد کنندگان‬ ‫به جهت عدم قطعیتهای مرتبط با چشم اندازهای اقتصاد‬ ‫اصلی نفت ایران‪ ،‬از جمله چین‪ ،‬هند و اتحادیه اروپا‪ ،‬واردات خود‬ ‫را به طور قابل توجهی کاهش دهند و صادرات نفت را به کمتر از ‪1‬‬ ‫ایران‪ ،‬انتظارات تورمی احتماالً فشار به سمت پایین بیشتری‬ ‫میلیون بشکه در روز کاهش دهند‪ ،‬پیش بینیهای صادرات نفت با‬ ‫را بر رشد و سرمایه گذاری وارد مینماید‪ .‬کاهش ناگهانی ارزش‬ ‫خطر کسادی قابل مالحظهای رو به رو میشوند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬اگر‪،‬‬ ‫برابری پول و گسترش آن به بازارهای دارایی مانند مسکن و سکهی‬ ‫به علت محدودیت مستقیم و مالی تحمیل شده بر اثر تحریمها‬ ‫طال‪ ،‬اهمیت آن را برای انتظارات مصرف کنندگان و نیز تصمیمات‬ ‫توسط ایالت متحده‪ ،‬معامالت و تجارت غیرنفتی با شرکای تجاری‬ ‫سرمایه گذاری بنگاهها نشان میدهد‪ .‬در حالی که بانک مرکزی‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪30‬‬ ‫است (مثالً از لحاظ تحمل بازار موازی) و باعث محدودیت موفقیت‬ ‫ایران و سایر مقامات تالش کردهاند که در بازارها اعتبارسازی‬ ‫در مقابله با انتظارات بدبینانه شده است‪.‬‬ ‫نمایند‪ ،‬تغییرات در سیاستگذاری در برخی موارد ناپیوسته بوده‬ ‫شکل ‪ - ۳۷‬رشد تولید ناخالص داخلی و چشم انداز تورم در ایران و جهان‬ ‫‪30‬‬ ‫شاخص قیمت مصرفکننده (‪ %‬رشد ساالنه) ‪ 201۸‬تا ‪2020‬‬ ‫ایران ‪ 2۰۱۸‬تا ‪2۰2۰‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ایران ‪ 2۰۱2‬تا ‪2۰۱۵‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ایران ‪ 2۰۱۶‬تا ‪2۰۱۷‬‬ ‫‪10‬‬ ‫خاورمیانه و شمال آفریقا‬ ‫‪5‬‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫سازمان همکاری و توسعه اقتصادی‬ ‫‪5- -5‬‬ ‫‪3--3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی (‪ %‬رشد ساالنه)‪ 201۸ ،‬تا ‪2020‬‬ ‫گروههای معیار‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫منبع‪ :‬ابزار ‪ Find My Friends‬با استفاده از دادههای ‪ IMF WEO‬و محاسبات کارکنان بانک جهانی برای ایران‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬برای اهداف شکلی‪ ،‬ونزوئال از شکل حذف شده است‪.‬‬ ‫حتی بزرگتر از قبل خواهد بود؛ چرا که با تمرکز بیشتر بر اقتصاد‬ ‫تغییرات اخیر در تیم مدیریت اقتصادی دولت و انتظار‬ ‫داخلی‪ ،‬میبایست به سیاستهای اقتصادی داخلی بهتری متکی‬ ‫تغییرات احتمالی دیگر نشان دهندهی نیاز به شفاف سازی‬ ‫شود‪ .‬از مرداد ‪ ،139۷‬مناصب کلیدی اقتصادی از جمله رئیس کل‬ ‫درمورد الگوی راهبرد تنظیم و مسیر اصالحات اقتصادی‬ ‫بانک مرکزی ‪ ،‬وزیر اقتصاد‪ ،‬وزیر کار‪ ،‬وزیر صنعت و وزیر راه و‬ ‫است‪ .‬ایران به ذخایر بین المللی و سایر حائلها دسترسی دارد تا‬ ‫شهرسازی تغییر کردهاند و مجلس توجه خود را بر برنامههای دولت‬ ‫در صورت نیاز‪ ،‬واردات و نیازهای اساسی را برای مدت زمان معقولی‬ ‫برای نرخ باالی بیکاری و آمادگی برای تحریمهای آمریکا متمرکز‬ ‫پوشش دهد (‪ 16‬ماه واردات در ‪ ،1395‬صندوق بین المللی پول‪،‬‬ ‫کردهاست‪ .‬در ضمن این تحوالت داخلی‪ ،‬دولت نیاز خواهد داشت تا‬ ‫‪ .)201۸‬دولت همچنین برنامههایی اعالم کرده است که از طریق‬ ‫طرحهای اصالحات برنامهریزی شده و جاری را از جمله اصالحات‬ ‫مبارزه با فرار از پرداخت مالیات و معرفی مالیات بر عایدی سرمایه‪،‬‬ ‫بخش بانکی و صندوقهای بازنشستگی آسیب را ادامه دهد تا بدین‬ ‫قصد افزایش وابستگی خود به درآمد مالیاتی‪ ،‬به ویژه مالیاتهای‬ ‫ترتیب از فشارهای به سمت پایین بیشتر بر مسیر رشد اقتصاد‬ ‫غیرمستقیم را دارد‪ .‬حفظ رشد اقتصادی در سالهای آینده چالشی‬ ‫جلوگیری شود‪.‬‬ ‫‪31‬‬ ‫چشم انداز و خطرات‬ ‫پیوست‬ ‫ایران‪ :‬گزیده نماگرهای اقتصادی (‪)۱۳۹4- ۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹۹‬‬ ‫‪۱۳۹۸‬‬ ‫‪۱۳۹۷‬‬ ‫‪۱۳۹۶‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪۱۳۹4‬‬ ‫سال‬ ‫پیشبینی‬ ‫پیشبینی‬ ‫برآورد‬ ‫عملکرد‬ ‫عملکرد‬ ‫عملکرد‬ ‫(درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره شده باشد)‬ ‫بخش واقعی‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪-3/۷‬‬ ‫‪-1/6‬‬ ‫‪3/۷‬‬ ‫‪12/5‬‬ ‫‪-1/6‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی واقعی به قیمت پایه‬ ‫‪2/۸‬‬ ‫‪2/۸‬‬ ‫‪3/3‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫تولید نفت (میلیون بشکه در روز)‬ ‫‪65/4‬‬ ‫‪65/0‬‬ ‫‪65/0‬‬ ‫‪52/۸‬‬ ‫‪42/۸‬‬ ‫‪50/۸‬‬ ‫متوسط بهای یک بشکه نفت خام به دالر آمریکا‬ ‫(درصد تغییر ساالنه‪ ،‬مگر جز این اشاره شده باشد)‬ ‫پول و قیمتها‬ ‫‪19/6‬‬ ‫‪31/2‬‬ ‫‪23/۸‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪9/0‬‬ ‫‪11/9‬‬ ‫تورم (شاخص بهای کاالها و خدمات مصرفی)‪ -‬بر مبنای ساالنه‬ ‫(درصد به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره شده باشد)‬ ‫پسانداز و سرمایهگذاری‬ ‫‪32/6‬‬ ‫‪35/3‬‬ ‫‪3۷/0‬‬ ‫‪3۷/۸‬‬ ‫‪35/۷‬‬ ‫‪34/0‬‬ ‫تشکیل سرمایه ناخالص‬ ‫‪33/۷‬‬ ‫‪35/3‬‬ ‫‪3۷/6‬‬ ‫‪41/4‬‬ ‫‪39/6‬‬ ‫‪36/4‬‬ ‫پسانداز ناخالص ملی‬ ‫(درصد به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره شده باشد)‬ ‫بودجهی دولت‬ ‫‪12/2‬‬ ‫‪11/3‬‬ ‫‪13/3‬‬ ‫‪1۷/0‬‬ ‫‪16/۷‬‬ ‫‪15/۷‬‬ ‫کل درآمدهای دولت‬ ‫‪6/2‬‬ ‫‪5/۸‬‬ ‫‪6/3‬‬ ‫‪۷/6‬‬ ‫‪۷/۷‬‬ ‫‪6/9‬‬ ‫درآمدهای مالیاتی‬ ‫‪2/۷‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫مالیاتهای مستقیم‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪4/1‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫مالیاتهای غیرمستقیم‬ ‫‪1۷/0‬‬ ‫‪16/5‬‬ ‫‪1۸/0‬‬ ‫‪1۸/۷‬‬ ‫‪1۸/9‬‬ ‫‪1۷/4‬‬ ‫کل مخارج دولت‬ ‫‪13/۷‬‬ ‫‪14/0‬‬ ‫‪15/5‬‬ ‫‪15/9‬‬ ‫‪15/۷‬‬ ‫‪15/0‬‬ ‫مخارج جاری‬ ‫‪-4/۸‬‬ ‫‪-5/2‬‬ ‫‪-4/۷‬‬ ‫‪-1/۸‬‬ ‫‪-2/2‬‬ ‫‪-1/۷‬‬ ‫خالص وامدهی‪ /‬استقراض (ماندهی کل)‬ ‫(درصد به تولید ناخالص داخلی‪ ،‬مگر جز این اشاره شده باشد)‬ ‫بخش خارج‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫حسابجاری‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪-0/2‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫خالص صادرات‬ ‫‪12/۸‬‬ ‫‪13/۸‬‬ ‫‪1۷/6‬‬ ‫‪25/0‬‬ ‫‪22/4‬‬ ‫‪19/3‬‬ ‫صادرات کاالها و خدمات‬ ‫‪10/9‬‬ ‫‪12/2‬‬ ‫‪15/1‬‬ ‫‪22/5‬‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪16/۷‬‬ ‫صادرات کاالها‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫صادرات خدمات‬ ‫‪11/6‬‬ ‫‪14/0‬‬ ‫‪1۷/4‬‬ ‫‪21/6‬‬ ‫‪1۸/9‬‬ ‫‪1۷/3‬‬ ‫واردات کاالها و خدمات‬ ‫‪۸/6‬‬ ‫‪11/4‬‬ ‫‪14/3‬‬ ‫‪1۷/0‬‬ ‫‪15/1‬‬ ‫‪13/6‬‬ ‫واردات کاال‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪4/6‬‬ ‫‪3/۸‬‬ ‫‪3/۷‬‬ ‫واردات خدمات‬ ‫‪10/1‬‬ ‫‪10/1‬‬ ‫‪9/3‬‬ ‫‪10/9‬‬ ‫‪۸/5‬‬ ‫‪۷/5‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی ( میلیارد دالر آمریکا)‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪2/۷‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫کل بدهی ناخالص خارجی (درصد نسبت به تولید ناخالص داخلی)‬ ‫یادداشتها‬ ‫‪2۸،124،0۷4‬‬ ‫‪20،۷1۸،393‬‬ ‫‪1۷،219،102‬‬ ‫‪15،31۷،000‬‬ ‫‪13،151،259‬‬ ‫‪11،414،16۷‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی به قیمت اسمی (میلیارد ریال)‬ ‫منبع‪ :‬دادههای دولت و محاسبات کارکنان بانک جهانی‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪32‬‬ ‫تمرکز ویژه‪:‬‬ ‫درک روند فقر و همبستگی در ایران‬ ‫در سالهای ‪۱۳۸۸-۱۳۹۵‬‬ ‫‪12‬‬ ‫عزیز آتامانوف‪ ،‬محمد هادی مصطفوی‪ ،‬جواد صالحی اصفهانی و متیو وای‪-‬پوی‬ ‫این یادداشت ادامه و بهروزرسانی مقالهی تمرکز ویژه بر فقر پولی است که در سال ‪ 1395‬در گزارش ناظر اقتصادی ایران منتشر شد‪ .‬این یادداشت‪،‬‬ ‫بازهی زمانی بررسی روند نابرابری و فقر موجود در ایران را با افزودن سالهای اخیر گسترش داده است که اکنون شامل دورهی ‪13۸۸-1395‬‬ ‫میشود‪ .‬نرخ فقر با استفاده از خط فقر بینالمللی و بر اساس دالر ایاالت متحده با نرخ برابری قدرت خرید (‪ )PPP‬سال ‪ 2011‬محاسبه شده‬ ‫است‪ .‬عملکرد قابل توجه ایران در کاهش فقر در سالهای ‪ 13۸۸-1391‬به وسیلهی طرح انتقال پول نقد همگانی هدایت شد که تأثیرات نامطلوب‬ ‫اصالحات تعرفهی انرژی را کمتر کرد‪ .‬با این حال‪ ،‬کاهش ارزش واقعی انتقالهای باعث شد که روند کاهش فقر یا افزایش رفاه مشترک بعد از‬ ‫سال ‪ 1391‬نتواند حفظ شود‪ .‬بهبود شرایط بازار کار ممکن است راه حلی ماندگارتر را برای بهبود رفاه فراهم کند‪ .‬ایران همچنان دارای شکافهای‬ ‫رفاهی میان حوزههای شهری و روستایی و نیز در میان برخی مناطق خاص است‪ .‬پژوهشهای بیشتر در مورد کاهش شکافهای رفاهی منطقهای‬ ‫برای موفقیت راهبردهای فقرزدایی حائز اهمیت خواهد بود‪.‬‬ ‫است‪ .‬نرخ رشد متوسط در این دوره‪ ،‬تغییرات قابل مالحظهای را در‬ ‫مقدمه‬ ‫نرخ رشد سرانه تولید ناخالص داخلی ایران پنهان مینماید (شکل‬ ‫عدم قطعیت سیاسی و اقتصادی منجر به نوسان شدید رشد‬ ‫‪ - )39‬که این نرخ باالترین رقم در میان کشورهای معیار است‪ .‬به‬ ‫اقتصادی در ایران شد و به طور کلّی تأثیرات نامطلوبی بر‬ ‫دنبال دورههای کاهش شدید‪ ،‬کشور شاهد دورههای رشد بود که‬ ‫عملکرد اقتصاد کالن آن در سالهای ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۵‬داشت‪.‬‬ ‫این امر ناشی از تکانههایی‪ ،‬از جمله تحریمها بود که کشور تجربه‬ ‫همانطور که در شکل ‪ 3۸‬نشان داده شده‪ ،‬رشد سرانه تولید ناخالص‬ ‫میکرد‪.‬‬ ‫داخلی ساالنه در ایران طی سالهای ‪ 13۸۸-1395‬نزدیک به یک‬ ‫درصد بود‪ ،‬که از نرخ رشد اغلب کشورهای مشابه ایران پایینتر‬ ‫‪ 12‬این بخش توسط گروه مطالعات جهانی فقر و برابری تهیه شده است‪ .‬این گزارش توسط عزیز آتامانوف (نویسندهی اصلی‪ ،‬بانک جهانی)‪ ،‬متیو وای‪-‬پوی (بانک جهانی)‪ ،‬محمد هادی مصطفوی‬ ‫(مشاور) و جواد صالحی اصفهانی (مشاور) نوشته شده است‪ .‬بخش سنجش عمدتاً بر اساس مقالهی پژوهش سیاستگذاری شماره ‪ ۷۸36‬بانک جهانی با عنوان «ساخت روندهای فقر مستحکم در‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‪ »200۸-2014 :‬نوشته )‪ Atamanov et al. (2016‬است‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫)‪Nili and Poursadeghi ،Mahmoudi (2011) ،(2009‬‬ ‫در مورد آخرین روندها در رفاه اجتماعی‪-‬اقتصادی جمعیت‬ ‫)‪ (2011‬و )‪ Masoumi and Mahmoudi (2013‬موجود‬ ‫ایران و ویژگیهای آنها آگاهی اندکی وجود دارد‪ .‬با وجود‬ ‫هستند‪ .‬با این حال‪ ،‬در مورد روند شاخصهای رفاه در ایران در‬ ‫اینکه برآوردهای «رسمی» در مورد فقر در ایران در دسترس نیست‬ ‫گذشته نزدیک‪ ،‬بهویژه پس از نیمه دوم دههی ‪ ،13۸0‬اطالعات‬ ‫(فقر توسط برخی وزارتخانههای مربوطه اندازه گیری میشود اما‬ ‫کمی موجود است‪ .‬بخش تمرکز ویژه در گزارش ناظر اقتصادی ایران‬ ‫نتایج به دست آمده در دسترس عموم قرار نمیگیرد)‪ ،‬اما در‬ ‫(‪ )Karakurum-Ozdemir et al. 2016‬این شکاف را از طریق‬ ‫نوشتههای علمی برآوردهایی در مورد روند فقر وجود دارد‪ .‬این‬ ‫ایجاد روندهای بینالمللی فقر و نابرابری پس از سال ‪ 13۸۷‬و تجزیه‬ ‫برآورده ا بر مبنای ارزیابی خود نویسندگان از خط ملی مناسب یا‬ ‫و تحلیل عوامل تعیین کننده آن پر کرد‪ .‬با این حال‪ ،‬سالهای اخیر‬ ‫براساس خط فقر بین المللی براساس دالر آمریکا محاسبه میشوند‪.‬‬ ‫(‪ 1394‬و ‪ )1395‬در این مطالعات پوشش داده نشده است‪ .‬عالوه‬ ‫نمونههایی از این برآوردها به زبان انگلیسی‪ ،‬دورههای مختلف بین‬ ‫بر این‪ ،‬این گزارش ویژگیهای شاخصهای قشر فقیر و منطقهای را‬ ‫سالهای ‪ 1363‬تا ‪ 13۸۸‬را پوشش میدهند و در مقاالتی از قبیل‬ ‫بررسی نمیکند‪.‬‬ ‫)‪Salehi-Isfahani ،Assadzadeh and Paul (2004‬‬ ‫شکل ‪ - ۳۹‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ساالنه سرانه در ایران و کشورهای‬ ‫شکل ‪ - ۳۸‬متوسط نرخ رشد سرانهی تولید ناخالص داخلی ساالنه در‬ ‫معیار برگزیده‪ ۱۳۸۸ ،‬تا ‪۱۳۹۵‬‬ ‫سالهای ‪ ۱۳۸۸‬تا ‪ ۱۳۹۵‬و تولید ناخالص داخلی سرانه (برابری قدرت خرید‬ ‫‪ )2۰۱۱‬در سال ‪۱۳۸۸‬‬ ‫برزیل‬ ‫شیلی‬ ‫‪۷‬‬ ‫ایران‬ ‫روسیه‬ ‫چین‬ ‫ترکیه‬ ‫کشورهای با درآمد متوسط باال‬ ‫‪۶‬‬ ‫نرخ رشد متوسط ساالنه‪۱۳۸۸-۱۳۹۵ ،‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ترکیه‬ ‫ویتنام‬ ‫نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪10‬‬ ‫کشورهای با درآمد‬ ‫متوسط باال‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫مالزی‬ ‫اندونزی‬ ‫‪0‬‬ ‫شیلی‬ ‫‪۲‬‬ ‫روسیه‬ ‫عربستان سعودی‬ ‫‪5- 5‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫ایران‬ ‫‪-10‬‬ ‫برزیل‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۱۰۰۰۰‬‬ ‫‪۲۰۰۰۰‬‬ ‫‪۳۰۰۰۰‬‬ ‫‪۴۰۰۰۰‬‬ ‫‪۵۰۰۰۰‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪15-‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫تولید ناخالص داخلی سرانه در ‪ ( ۱۳۸۸‬برابری قدرت خرید قیمت ثابت ‪)2۰۱۱‬‬ ‫منبع‪ WDI :‬مه ‪ ،201۸٫‬محاسبهی نویسندگان‪.‬‬ ‫منبع‪ WDI :‬مه ‪ ،201۸٫‬محاسبهی نویسندگان‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬نرخ رشد ساالنه در شکل ‪ 3۸‬با استفاده از میانگین هندسی محاسبه شده است‪.‬‬ ‫نشان دادن عوامل کلیدی در پشت روندها‪ ،‬تغییرات فقر و نابرابری‬ ‫این گزارش با گسترش بررسی روند فقر و نابرابری در جمهوری‬ ‫تجزیه و تحلیل میشوند‪ .‬فقر در سطح استانی و منطقهای مورد‬ ‫اسالمی ایران و پوشش دورهی زمانی ‪13۸۸-1395‬شکاف آگاهی‬ ‫بررسی قرار گرفته است‪ .‬در نهایت‪ ،‬نمایههای کلی فقر نیز برای‬ ‫موجود را پر میکند‪ .‬با توجه به نبود خط فقر رسمی‪ ،‬نرخ فقر با‬ ‫شناسایی ویژگیهای کلیدی اقتصادی و اجتماعی مرتبط با آن‬ ‫استفاده از خط فقر بینالمللی سنجیده شده و به دالر ایاالت متحده‬ ‫گردآوری شدهاند‪.‬‬ ‫به نرخ برابری قدرت خرید در سال ‪ 2011‬بیان شده است‪ .‬برای‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪34‬‬ ‫واقعیتهای مهم در مورد فقر و نابرابری در ایران در سالهای ‪۱۳۸۸-۱۳۹۵‬‬ ‫(‪ .)Chen and Ravallion 2010‬فقر شدید در ایران تقریباً‬ ‫روند فقر و نابرابری‬ ‫وجود ندارد‪ ،‬بنابراین در این یادداشت از خط فقر روزانه ‪ 5٫5‬دالر‬ ‫روش اندازهگیری فقر به کار رفته در این بخش‪ ،‬از یک سنّت‬ ‫به نرخ برابری قدرت خرید ‪ ،2011‬که خط طبقه متوسط باال نیز‬ ‫نامیده میشود (‪ ،)Jolliffe and Pridz 2016‬استفاده شده‬ ‫معتبر و متداول پیروی میکند‪ .‬سنجش فقر مستلزم دو گام کلّی‬ ‫است‪ 14،13.‬اگر چه این تجزیه و تحلیل با استفاده از خط فقر ‪5٫5‬‬ ‫است‪ .‬نخستین گام این است که یک شاخص برای اندازهگیری رفاه‬ ‫دالر به نرخ برابری قدرت خرید بانک جهانی انجام شده است‪ ،‬سطوح‬ ‫یا استانداردهای زندگی تعریف شود‪ .‬گام دوم نیازمند تعیین یک‬ ‫فقر با آنچه در گزارش بانک جهانی برای نظارت بر فقر جهانی آمده‬ ‫خط فقر ‪ -‬حداقل سطح رفاهی که فرد زیر آن فقیر محسوب میشود‬ ‫است کمی متفاوت است تا امکان تجزیه و تحلیل دقیقتر نوسانات‬ ‫‪ -‬است‪ .‬به منظور ایجاد اجزای رفاه کل و همچنین تعدیل قیمتها‪،‬‬ ‫فقر ساالنه بین سالهای ‪ 13۸۸‬و ‪ 1395‬فراهم شود‪.‬‬ ‫روشهای استانداردی اتخاذ شد تا از مقایسهپذیری در خالل‬ ‫سالهای مورد بررسی و نیز در طول دوره اطمینان حاصل شود‬ ‫در طول دورههای ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬و ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۵‬دو روند‬ ‫(‪ Deaton and Zaidi 2012‬؛ ‪Haughton and Khandker‬‬ ‫مشخص در فقر و نابرابری مشاهده میشود‪ .‬شکل ‪ 40‬میزان‬ ‫‪.)2014‬‬ ‫فقر افراد برآورده شده بر اساس خط فقر روزانه ‪ 5٫5‬دالر به نرخ‬ ‫خطوط فقر در این بخش بر اساس دالر ایاالت متحده با نرخ‬ ‫برابری قدرت خرید ‪ 2011‬و ضریب جینی بر اساس هزینهی سرانه‬ ‫سالهای ‪ 13۸۸-1395‬را نشان میدهد‪ .‬دو دوره مشخص وجود‬ ‫برابری قدرت خرید در سال ‪ 2۰۱۱‬بیان میشود‪ .‬متداولترین‬ ‫دارد‪ :‬کاهش شدید فقر و نابرابری در سالهای ‪ 13۸۸-1391‬و‬ ‫خط فقر بین المللی ‪ 1٫90‬دالر است (‪.)Ferreira et al. 2015‬‬ ‫افزایش تدریجی فقر و نابرابری پس از سال ‪ 1391‬روندهای مشابهی‬ ‫بانک جهانی برای نظارت بر فقر شدید در جهان‪ ،‬این خط فقر را که‬ ‫نیز برای خط فقر پایینتر (‪ 1٫9‬دالر و ‪ 3٫2‬دالر برابری قدرت خرید‬ ‫به نرخ برابری قدرت خرید بیان میشود‪ ،‬به عنوان میانگین خط فقر‬ ‫‪ )2011‬مشاهده میشود‪.‬‬ ‫ملی ‪ 15‬کشور از فقیرترین کشورهای در حال توسعه تعیین کرد‬ ‫‪ 5٫5 13‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬معادل حدود ‪ 6۸،220‬ریال ایران بر اساس قیمتهای سال ‪ 1395‬میباشد‪.‬‬ ‫‪ 14‬شاخص رفاه کل طی هر سال و بین سالها بر اساس شاخص موزون قیمت مصرفکننده برگرفته از مرکز آمار ایران و با ترکیب قیمتهای شهری و روستایی‪ ،‬تعدیل قیمتی شده است‪ .‬تمامی‬ ‫شاخصهای رفاه کل بر حسب قیمتهای ثابت سال ‪ 1390‬گزارش شده بودهاند و سپس به نرخ دالر بینالمللی برابری قدرت خرید سال ‪ 2011‬و نرخ ارز برنامه مقیاس بینالمللی برابری قدرت‬ ‫خرید ‪ 2011‬برای مخارج مصرف نهایی خانوار تبدیل شدهاند‪.‬‬ ‫‪35‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - 4۰‬نرخ فقر (خط ‪ ۵٫۵‬دالر بر مبنای برابری قدرت خرید ‪ )2۰۱۱‬و ضریب جینی در ایران‪۱۳۸۸-۱۳۹۵ ،‬‬ ‫‪۰.۳۷‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪%۱۱.۳‬‬ ‫‪% ۱۱/۳‬‬ ‫‪%۹.۵‬‬ ‫‪%۹.۸‬‬ ‫‪% ۹/۸‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪۹/۸‬‬ ‫‪%۹.۸‬‬ ‫‪۰.۳۶‬‬ ‫‪%۹.2‬‬ ‫‪% ۹/2‬‬ ‫‪% ۹/۵‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪۰.۳۵‬‬ ‫‪۰٫۳۶‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪۷/ ۸‬‬ ‫‪%۷.۸‬‬ ‫‪۷/ ۹‬‬ ‫‪%%۷.۹‬‬ ‫‪۰٫۳۵‬‬ ‫‪%۷.۱‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪۷/ ۱‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪۰.۳۴‬‬ ‫جینی‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪۰٫۳۴‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪۰.۳۳‬‬ ‫‪۰٫۳۳‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪۰.۳۲‬‬ ‫‪۰٫۳۳‬‬ ‫‪۰٫۳۳‬‬ ‫‪۰٫۳۲‬‬ ‫‪۰٫۳۲‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪۰.۳۱‬‬ ‫‪۰.۳۰‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫فقر‪ ،‬هزینه سرانه‬ ‫جینی‪ ،‬هزینه سرانه‬ ‫منبع‪ :‬آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪ ،13۸۸-1395‬محاسبات نویسندگان‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬نرخهای فقر بین المللی گزارش شده در این بخش با نرخهای فقر گزارش شده توسط بانک جهانی در شاخصهای توسعهی جهانی(‪ )WDI‬و ‪ PovcalNet‬متفاوت است‪ .‬این تفاوت از‬ ‫روش محاسبهی رفاه کل ناشی میشود‪ .‬در این یادداشت‪ ،‬به دالیل فنی‪ ،‬رفاه کل شامل هزینههای بهداشت و کاالهای بادوام نمیشود و به طور میانزمانی و مکانی تعدیل قیمتی شدهاست‪ ،‬تا‬ ‫تغییر قیمتها در محدودهی زمانی و مکانی مورد بررسی در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫میزان فقر سه برابر بیشتر از مناطق شهری بود‪ .‬با توجه به اعداد‬ ‫روندهای سطح ملی تفاوتهای شدید روستایی‪/‬شهری در‬ ‫مطلق‪ ،‬به دلیل جمعیت بسیار باالی شهری در ایران‪ ،‬فقرا تقریباً به‬ ‫سطوح و روند فقر را پنهان میکنند‪ .‬شکل ‪ 41‬میزان فقر در‬ ‫طور مساوی در مناطق روستایی و شهری پراکنده هستند ( شکل‬ ‫مناطق شهری و روستایی ایران را نشان میدهد‪ 15.‬تمام نوسانات‬ ‫‪.)42‬‬ ‫فقر در دوره مورد نظر از مناطق روستایی ناشی میشد که در آنها‬ ‫‪ 15‬در مقایسهی رفاه در مناطق شهری و روستایی ایران باید تفاوتهای قابل توجه قیمتها در مناطق مختلف در نظر گرفته شود‪ .‬همانطور که در مقاله )‪ Atamanov et al. (2016‬توضیح داده‬ ‫شد‪ ،‬مجموع هزینهها برای نوسان قیمت غذا و اجاره در مناطق روستایی و شهری در هشت منطقهی گردآوری شده تعدیل یافته است‪ .‬شاخص تعدیل کنندهی منطقهای مواد غذایی از روی ارزش‬ ‫واحد مواد غذایی خریداری شده طبق آمار بودجه خانوار محاسبه شده است‪ .‬شاخص تعدیل کننده اجاره بر اساس تخمین هزینه اجاره یک مسکن معمولی محاسبه میشود‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪36‬‬ ‫شکل ‪ - 42‬توزیع جمعیت فقیر در مناطق روستایی‪/‬شهری بر پایهی خط فقر‬ ‫شکل ‪ - 4۱‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ ۵٫۵‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید‬ ‫‪ ۵٫۵‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪۱۳۸۸-۱۳۹۵ ،2۰۱۱‬‬ ‫‪ 2۰۱۱‬در مناطق روستایی‪/‬شهری‪۱۳۸۸-۱۳۹۵ ،‬‬ ‫‪%100‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%90‬‬ ‫‪%۸0‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪%۷0‬‬ ‫‪%19 %20 %19‬‬ ‫‪%60‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%1۸‬‬ ‫‪%50‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪%40‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%13‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%۷‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪13۸۸ 13۸9 1390 1391 1392 1393 1394 1395‬‬ ‫‪13۸۸ 13۸9 1390 1391 1392 1393 1394 1395‬‬ ‫روستایی‬ ‫شهری‬ ‫روستایی‬ ‫شهری‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.13۸۸-1395‬‬ ‫‪ 1391-1395‬در دورهی نخستین سالهای ‪40 ،1391-13۸۸‬‬ ‫به رغم میانگین کلی نرخ رشد منفی‪ ،‬ایران توانست در طول‬ ‫درصد پایینی جمعیت از جهت فقر بودند‪ ،‬علی رغم نرخ رشد منفی‬ ‫سالهای ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬رشد مثبت هزینههای سرانه را برای‬ ‫در کل جمعیت به طور میانگین (خط قرمز)‪ ،‬رشد سرانه هزینههای‬ ‫‪ 4۰‬درصد پایین جمعیت حفظ کند‪ .‬یکی از راهها برای بررسی‬ ‫مثبت را تجربه کردند‪ .‬در طول دوره دوم ‪ ،1391-1395‬با اینکه‬ ‫اینکه آیا منافع رشد اقتصادی به طور گستردهای در میان جمعیت‪،‬‬ ‫نرخ رشد در تمام جمعیت مساویتر بود‪ ،‬فقیرترین افراد که ‪20‬‬ ‫به ویژه در میان کم درآمدترین افراد جمعیت تقسیم میشود‪،‬‬ ‫درصد جمعیت را تشکیل میدادند‪ ،‬نسبت به بقیهی جمعیت‪،‬‬ ‫ساخت یک منحنی شمول رشد (‪ )GIC‬است‪ GIC .‬نرخ رشد‬ ‫کاهش نسبتاً بیشتری در هزینههای سرانه را تجربه کردند که این‬ ‫سرانه هزینههای واقعی را در تمام پراکندگی جمعیت نشان میدهد‪.‬‬ ‫امر موجب افزایش فقر و نابرابری شد‪.‬‬ ‫شکل ‪ GIC ،43‬را برای دو دوره نشان میدهد‪ 13۸۸-1391 :‬و‬ ‫‪3۷‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - 4۳‬منحنی شمول رشد که نشان دهندهی نرخ رشد سرانهی هزینههای واقعی ساالنه برای هر صدک جمعیتی است‪٪ ،‬‬ ‫الف) ‪۱۳۸۸-۱۳۹۱‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫نرخ رشد ساالنه‪٪ ،‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪5-‬‬ ‫‪10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪3 6 9 12 15 1۸ 21 24 2۷ 30 33 36 39 42 45 4۸ 51 54 5۷ 60 63 66 69 ۷2 ۷5 ۷۸ ۸1 ۸4 ۸۷ 90 93 96 99‬‬ ‫صدکهای هزینه سرانه‬ ‫ب) ‪۱۳۹۱-۱۳۹۵‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫نرخ رشد ساالنه‪٪ ،‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪5-‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪0 3 6 9 12 15 1۸ 21 24 2۷ 30 33 36 39 42 45 4۸ 51 54 5۷ 60 63 66 69 ۷2 ۷5 ۷۸ ۸1 ۸4 ۸۷ 90 93 96 99‬‬ ‫صدکهای هزینه سرانه‬ ‫منبع‪ :‬محاسبهی نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.13۸۸-1395‬‬ ‫سالهای اخیر‪ ،‬میزان فقر در ایران به طور گستردهای در محدوده‬ ‫ایران در مقایسه با همتایانش چگونه است؟‬ ‫نرخهای فقر در کشورهای دارای رفاه اقتصادی مشابه یعنی ترکیه‪،‬‬ ‫سطح فقر در ایران با آنچه در کشورهایی با سطح مشابه‬ ‫شیلی و مالزی قرار دارد (با توجه به خط فقر بین المللی ‪ 5٫5‬دالر‬ ‫به نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2011‬در روز)‪ .‬ویتنام‪ ،‬اندونزی و چین‬ ‫توسعهی اقتصادی دیده میشود قابل مقایسه است‪ .‬شکل ‪44‬‬ ‫دارای نرخهای باالتر فقر هستند‪ ،‬و البته تولید ناخالص داخلی‬ ‫نرخ فقر در ایران و کشورهای همتای آن را در حوالی سال ‪2014‬‬ ‫نشان میدهد‪ .‬در حالی که رفاه کلی در میان کشورهای مختلف‬ ‫دقیقاً قابل مقایسه نیست‪ ،‬این مقایسه نسبی نشان میدهد که در‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪38‬‬ ‫این نکته‪ ،‬نابرابری در ایران نسبت به آنچه در کشورهایی با سطح‬ ‫سرانهی آنها بر طبق برابری قدرت خرید ‪ 2011‬بسیار پایینتر است‬ ‫مشابه رشد اقتصادی‪ ،‬صرف نظر از نوع رفاه کل مورد استفاده‬ ‫(شکل ‪.)44‬‬ ‫(درآمد و مصرف سرانه)‪ ،‬مشاهده میشود‪ ،‬کمتر است‪ .‬بنابراین‪،‬‬ ‫سطح نابرابری در ایران نیز نسبت به همتایان آن بسیار پایین‬ ‫شاخص جینی بر اساس هزینههای سرانه تعدیل شده منطقهای‬ ‫است‪ .‬مقایسهی سطح نابرابری بین کشورها معموالً به دالیلی از‬ ‫حدود ‪ 34٫0‬و بر اساس هزینههای اسمی حدود ‪ 3۷٫6‬است‪ ،‬که‬ ‫جمله‪ ،‬استفاده از «درآمد» توسط برخی کشورها و «مصرف» توسط‬ ‫کمتر از ترکیه و مالزی میباشد ( شکل ‪.)45‬‬ ‫برخی دیگر‪ ،‬معموالً پر از هشدار و اخطار است‪ .‬با در نظر داشتن‬ ‫شکل ‪ - 4۵‬ضریب جینی در ایران و کشورهای معیار برگزیده در حوالی سال‬ ‫شکل ‪ - 44‬نرخ فقر در ایران و شاخصهای انتخاب شده طبق خط فقر‬ ‫‪2۰۱4‬‬ ‫روزانه ‪ ۵/۵‬دالر برابری قدرت خرید ‪ 2۰۱۱‬حوالی سال ‪٪ ،2۰۱4‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35.4‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪/4‬‬ ‫‪51.3‬‬ ‫‪51/3‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪331.5‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪4۷.۷‬‬ ‫‪4۷/۷‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪46.3‬‬ ‫‪46/3‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪41/9‬‬ ‫‪41.9‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪/4‬‬ ‫‪19.4‬‬ ‫نرخ فقر‪٪ ،‬‬ ‫‪20‬‬ ‫جینی‬ ‫‪13‬‬ ‫‪/2‬‬ ‫‪13.2‬‬ ‫‪13/6‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪3۷.6‬‬ ‫‪3۷.۷‬‬ ‫‪3۷/۷‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪3۷/6‬‬ ‫‪9.۸‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪/۸‬‬ ‫‪9/9‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪/1‬‬ ‫‪34.۸‬‬ ‫‪34/۸‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫‪34/0‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2/۷‬‬ ‫‪2.۷‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬ ‫روسیه (هزینه)‪2015-‬‬ ‫ویتنام (هزینه)‪2014-‬‬ ‫ایران (هزینه با تعدیل‬ ‫ترکیه (هزینه)‪2016-‬‬ ‫ایران (هزینه اسمی)‪2016-‬‬ ‫مالزی (هزینه)‪2009-‬‬ ‫چین (درآمد)‪2015-‬‬ ‫برزیل (درآمد)‪2015-‬‬ ‫ترکیه ‪2016 -‬‬ ‫روسیه ‪2015 -‬‬ ‫شیلی ‪2015 -‬‬ ‫چین ‪2014 -‬‬ ‫برزیل ‪2015 -‬‬ ‫ویتنام ‪2014 -‬‬ ‫ایران (با تعدیل مکانی)‬ ‫مالزی ‪2009 -‬‬ ‫ایران (اسمی) ‪2016‬‬ ‫مکانی)‪2016-‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫منبع‪ :‬آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪1395‬و ‪ PovcalNet‬از ژوئیه ‪ ،201۸٫‬محاسبات نویسندگان‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬نرخ فقر بینالمللی و ضریب جینی برای ایران با نرخهای فقر گزارش شده توسط بانک جهانی در شاخصهای توسعه جهانی و ‪ PovcalNet‬متفاوت است‪ .‬این تفاوت از روش محاسبهی‬ ‫رفاه کل ناشی میشود‪ .‬در این یادداشت‪ ،‬به دالیل فنی‪ ،‬رفاه کل‪ ،‬هزینههای بهداشت و کاالهای بادوام را شامل نمیشود و به طور میانزمانی و مکانی تعدیل قیمتی شدهاست‪ ،‬تا تغییر قیمتها‬ ‫در محدودهی زمانی و مکانی مورد بررسی در نظر گرفته شود‪ .‬نگاه کنید به پانویس ‪ 15‬دربارهی تعدیل قیمت مکانی‪.‬‬ ‫توضیح تغییرات رفاهی در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫است‪ .‬کاهش فقر در سال ‪ 1391‬با وجود کاهش چشمگیر تولید‬ ‫بین عملکرد اقتصادی کالن و روندهای رفاهی در ایران در‬ ‫ناخالص داخلی سرانه‪ ،‬ادامه یافت‪ .‬برعکس‪ ،‬بعد از سال ‪ 1391‬حتی‬ ‫سالهای مورد بررسی گسست ظاهری وجود داشت‪ .‬شکل‬ ‫با وجود مشاهده رشد اقتصادی مثبت در سالهای ‪ 1393‬و ‪1395‬‬ ‫‪ 46‬ترکیبی از نرخ رشد واقعی تولید ناخالص داخلی در ایران با نرخ‬ ‫فقر باالتری تجربه شد‪ .‬ادامهی این بخش به بررسی این نتیجهی‬ ‫فقر مطابق خط فقر ‪ 5٫5‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪2011‬‬ ‫خالف غرض میپردازد‪.‬‬ ‫‪39‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - 4۶‬نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و نرخ فقر در ایران‪۱۳۸۸-۱۳۹۵ ،‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪%12‬‬ ‫‪۹.۸%‬‬ ‫‪% 9/۸‬‬ ‫‪۹.۵%‬‬ ‫‪% 9/5‬‬ ‫‪%۹.۸%‬‬ ‫‪9/۸‬‬ ‫‪۱۱.۳%‬‬ ‫‪% 11/3‬‬ ‫‪۹.۲%‬‬ ‫‪% 9/2‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪۷.۸%‬‬ ‫‪% ۷/۸‬‬ ‫‪%۷.۹%‬‬ ‫‪۷/9‬‬ ‫‪۷.۱%‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪۷/1‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪5‬‬ ‫نرخ فقر‪٪ ،‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫نرخ رشد‪٪ ،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪5-‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪۱۳۸۸‬‬ ‫‪۱۳۸۹‬‬ ‫‪۱۳۹۰‬‬ ‫‪۱۳۹۱‬‬ ‫‪۱۳۹۲‬‬ ‫‪۱۳۹۳‬‬ ‫‪۱۳۹۴‬‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه (سمت چپ)‬ ‫فقر‪ ،‬بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪( 2011‬سمت راست)‬ ‫منبع‪ :‬محاسبهی نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪ 13۸۸-1395‬و ‪ ، WDI‬مه ‪.201۸٫‬‬ ‫زمین و اجاره) و درآمد حاصل از محصوالت فروخته شده خانگی‬ ‫گسست بین رشد اقتصادی و رفاه ممکن است به دالیل‬ ‫است‪ 1۷.‬نابرابری و فقر مبتنی بر درآمد باالتر از آنهایی است که‬ ‫مختلفی رخ دهد‪ .‬این گسست ممکن است به تأثیر تأخیری رشد‬ ‫مبتنی بر هزینه هستند‪ ،‬اما روندها مشابه هستند (نگاه کنید به‬ ‫اقتصادی یا فقدان تأثیر سرازیری اقتصادی مرتبط باشد‪ .‬عالوه بر‬ ‫شکل الف ‪ 1‬و شکل الف ‪ 2‬در پیوست)‪.‬‬ ‫این‪ ،‬سیاستهای بازتوزیعی دولت میتواند نقش محافظتی ایفا کند‪.‬‬ ‫پاسخ قطعی مستلزم شناسایی و تعیین منابع تغییرات فقر در طول‬ ‫انتقالهای نقدی عامل اصلی کاهش فقر در سالهای ‪-۱۳۹۱‬‬ ‫دوره مورد نظر است‪ .‬یکی از راههای انجام این کار این است که‬ ‫‪ ۱۳۸۸‬بود‪ ،‬که تأثیر منفی ناشی از بازار کار را تعدیل کرد‪.‬‬ ‫تغییرات در فقر درآمدی را به تغییرات در منابع درآمد‬ ‫شکل ‪ 4۷‬عوامل مؤثر بر تغییرات درآمد فقر در سالهای ‪-1391‬‬ ‫(‪ )Azevedo ,Minh, and Sanfelice 2012‬تجزیه کنیم‪.‬‬ ‫‪ 13۸۸‬را نشان میدهد‪ .‬در مجموع‪ ،‬فقر درآمدی به میزان ‪11٫5‬‬ ‫این کار به شناسایی محرکهای کلیدی که سبب افزایش یا کاهش‬ ‫درصد کاهش یافت‪ .‬نیروی محرکه اصلی در پشت این سقوط قابل‬ ‫فقر و نابرابری درآمد شده است کمک خواهد کرد‪ 16.‬ما دو دوره را‬ ‫توجه‪ ،‬کمکهای اجتماعی به شکل انتقالهای نقدی عمومی بود‬ ‫برای تجزیه و تحلیل انتخاب میکنیم‪ :‬اولین دوره بازه‬ ‫که دولت برای جبران افزایش قیمت انرژی پس از اصالح یارانهها‬ ‫‪ 13۸۸-1391‬است که در آن کاهش شدید فقر وجود داشت و‬ ‫توزیع کرد‪ 1۸.‬به طور خاص‪ ،‬فقر درآمدی به دلیل انتقالهای نقدی‬ ‫دومین دوره بازهی ‪ 1391-1395‬است که شاخصهای رفاهی بدتر‬ ‫به میزان ‪ 15٫۸‬درصد کاهش یافت‪ .‬انتقالهای نقدی عظیم عمومی‪،‬‬ ‫شد‪ .‬جمع کل درآمد شامل درآمد کار‪ ،‬انتقالهای نقدی‪ ،‬انتقالهای‬ ‫تأثیر منفی ضعف در بازار کار تعدیل کرد که در آن هم کاهش‬ ‫دیگر (بورس تحصیلی‪ ،‬انتقالهای خصوصی‪ ،‬مؤسسات خیریه و‬ ‫اشتغال و هم کاهش درآمد اشتغال باعث افزایش فقر شد که با‬ ‫انتقالهای رفاهی)‪ ،‬حقوق بازنشستگی‪ ،‬درآمد ملکی (سود‪ ،‬سرمایه‪،‬‬ ‫کاهش رشد همراه بود‪.‬‬ ‫‪ 16‬همچنین میتوان از تجزیه و تحلیل )‪ Datt-Ravallion (1992‬استفاده نمود که تغییر در فقر را به رشد توزیع‪-‬خنثی و تأثیرات بازتوزیعی تقسیم میکند‪ .‬بر این اساس‪ ،‬کاهش فقر بین سالهای‬ ‫‪ 13۸۸‬و ‪ 1391‬کامالً تحت تأثیر بازتوزیع بود‪ ،‬در حالی که تأثیر رشد باعث فقر بیشتر شد‪ .‬در طول سالهای ‪ 1391‬و ‪ 1395‬هم رشد و هم تأثیرات توزیع مجدد فقر را افزایش دادند‪ .‬تجزیه و تحلیل‬ ‫فقر درآمدی که در این گزارش مورد استفاده قرار گرفته است از این نیز فراتر میرود و به کمک آن میتوان نقش درآمدهای مختلف در تغییر فقر و نابرابری را اندازه گیری کرد‪.‬‬ ‫‪ 1۷‬برای توجیه تفاوت قیمت در مناطق مختلف‪ ،‬مجموع درآمد نیز به صورت منطقهای تعدیل میشود‪ .‬برای انجام تعدیل مکانی‪ ،‬با ترکیب شاخصهای تعدیل کننده اجاره و مواد غذایی‪ ،‬یک شاخص‬ ‫تعدیل کننده منطقهای موزون ساخته شد‪ .‬برای ساخت شاخص تعدیل کنندهی موزون‪ ،‬سهم اجاره در کل رفاه اجتماعی برای هر خانوار مورد استفاده قرار گرفت‪.‬‬ ‫‪ 1۸‬این نتایج با یافتههای اولیه )‪ Salehi-Isfahani, Stucki and Deutschmann (2015‬همخوانی دارد‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪40‬‬ ‫شکل ‪ - 4۸‬منابع تغییرات فقر درآمدی طبق خط فقر ‪ ۵٫۵‬دالر بر مبنای‬ ‫شکل ‪ - 4۷‬منابع تغییر فقر درآمدی طبق خط فقر ‪ ۵٫۵‬دالر بر مبنای برابری‬ ‫برابری قدرت خرید ‪ ،2۰۱۱‬در بازهی ‪ ،۱۳۹۱ - ۱۳۹۵‬درصد تغییر‬ ‫قدرت خرید ‪ ،2۰۱۱‬در بازهی ‪ ،۱۳۸۸-۱۳۹۱‬درصد تغییر‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫درصد تغییر در نرخ فقر‬ ‫تغییر درصد در نرخ سرانه فقر‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪4-‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-۸‬‬ ‫‪۸-‬‬ ‫‪۸۸‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪12‬‬‫‪12‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪12-‬‬ ‫‪-16‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪16‬‬‫‪16‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪16-‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪20‬‬‫‪20‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪20-‬‬ ‫سهم‬ ‫سهم‬ ‫مجموع سایر درآمد مستمری سایر انتقالهای درآمد از‬ ‫سهم‬ ‫سهم‬ ‫مجموع سایر درآمد مستمری سایر انتقالهای درآمد از‬ ‫شاغالن بزرگساالن‬ ‫اشتغال‬ ‫انتقالها نقدی‬ ‫تغییرات در‬ ‫شاغالن بزرگساالن‬ ‫انتقالها نقدی اشتغال‬ ‫تغییرات در‬ ‫فقر‬ ‫فقر‬ ‫منبع‪ :‬محاسبهی نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.13۸۸-1395‬‬ ‫توجه‪ :‬سطوح فقر درآمدی با سطح فقر بر اساس هزینههای سرانه متفاوت است‪ ،‬با این حال‪ ،‬روند آنها به طور کیفی مشابه است‪ .‬مجموع رفاه درآمدی‪ ،‬تعدیل مکانی شدهاست‪ .‬سهم بزرگساالن‬ ‫میزان سهم بزرگساالن‪ ،‬سهم افراد در سن قانونی کار در کل خانواده را اندازه گیری میکند‪.‬‬ ‫در قالب انتقالهای نقدی مهمترین عامل متعادل کننده منبع‬ ‫کاهش تدریجی توزیع واقعی پول نقد به افزایش فقر در‬ ‫درآمد در طول سالهای ‪ 1391‬تا ‪ 13۸۸‬برای کاهش ضریب جینی‬ ‫سالهای ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۵‬منجر شد در حالی که بازار کار تأثیر‬ ‫بود‪ ،‬اما در سالهای ‪ 1391‬تا ‪ 1395‬بیش از هر عاملی تعادل را بر‬ ‫آن را تا حدی خنثی کرد‪ .‬شکل ‪ 4۸‬عوامل اصلی تغییرات فقر در‬ ‫هم زد‪ .‬با توجه به این که برای خانوارهای فقیرتر نسبت به‬ ‫سالهای ‪ 1391-1395‬را نشان میدهد‪ .‬برخالف سالهای ‪-1391‬‬ ‫خانوادههای ثروتمندتر‪ ،‬انتقالهای نقدی نسبت بسیار باالتری از‬ ‫‪ ،13۸۸‬نقش مزایا معکوس شد‪ .‬در نتیجه تورم باال‪ ،‬ارزش واقعی‬ ‫درآمد کل را تشکیل میدهند‪ ،‬این امر تعجب آور نیست‪ .‬در واقع‪،‬‬ ‫مزایا کاهش یافت و همین امر عامل اصلی افزایش فقر بود‪ .‬میزان‬ ‫انتقالهای نقدی در سال ‪ 1391‬تقریباً نیمی از درآمد کل فقیرترین‬ ‫کمکهای اجتماعی سرانه بین سالهای ‪ 1391‬تا ‪ 1395‬به صورت‬ ‫افراد که ‪ 20‬درصد جمعیت بودند (بر اساس درآمد سرانه) را تشکیل‬ ‫واقعی به نصف کاهش یافت‪ .‬در عین حال‪ ،‬رونق اقتصادی و بازار‬ ‫میداد‪ .‬بنابراین‪ ،‬انتقالهای نقدی در ابتدا نابرابری را کاهش داد‪،‬‬ ‫کار‪ ،‬و عمدتاً درآمد اشتغال عامل مثبتی برای کاهش فقر بود‪ ،‬اما‬ ‫زیرا برای قشر فقیر بیشتر اهمیت داشتند‪ ،‬اما پس از آن نابرابری‬ ‫برای خنثی کردن تأثیرات منفی کاهش کمکهای اجتماعی کافی‬ ‫افزایش یافت‪ ،‬زیرا ارزش واقعی آن انتقالها کاهش یافت و تأثیر‬ ‫نبود‪.‬‬ ‫منفی بیشتری بر فقرا گذاشت‪ .‬درآمد اشتغال در سالهای ‪-1395‬‬ ‫‪ 1391‬نقش نسبتاً تعدیل کنندهای ایفا کرد‪ .‬این امر با این واقعیت‬ ‫انتقالهای نقدی همچنین عامل اصلی کاهش نابرابری طی‬ ‫ارتباط دارد که رشد واقعی درآمد اشتغال سرانه برای قشر پایین‬ ‫سالهای ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۱‬و افزایش آن در دورهی ‪۱۳۹۱-۱۳۹۵‬‬ ‫‪19‬‬ ‫توزیع جمعیت نسبت به بقیهی اقشار باالتر بود‪.‬‬ ‫بود‪ .‬شکل ‪ 49‬و شکل ‪ 50‬نشان میدهند که کمکهای اجتماعی‬ ‫‪ 19‬به طور خاص‪ ،‬نرخ رشد درآمد اشتغال واقعی بین سالهای ‪ ،1391 - 1395‬در مقایسه با میانگین رشد برای کل جمعیت که ‪ 26‬درصد بود‪ ،‬برای فقیرترین یک پنجم جمعیت (بر اساس درآمد‬ ‫سرانه) ‪ 31‬درصد بود‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۰‬منابع تغییرات نابرابری درآمد طبق اندازه گیری جینی‪ ۱۳۹۱ ،‬تا‬ ‫شکل ‪ - 4۹‬منابع تغییرات نابرابری درآمد طبق اندازه گیری جینی‪ ،‬سالهای‬ ‫‪۱۳۹۵‬‬ ‫‪ ۱۳۸۸‬تا ‪۱۳۹۱‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪0.00‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0.00‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫درصد تغییر در جینی‬ ‫درصد تغییر در جینی‬ ‫‪0.02‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/02‬‬ ‫‪0.02‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/02‬‬ ‫‪-0/04‬‬ ‫‪0.04‬‬‫‪-‬‬ ‫‪0.04‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/04‬‬ ‫‪-0/06‬‬ ‫‪0.06‬‬‫‪-‬‬ ‫‪0.06‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/06‬‬ ‫‪-0/0۸‬‬ ‫‪0.0۸‬‬‫‪-‬‬ ‫‪0.0۸‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/0۸‬‬ ‫‪-0/10‬‬ ‫‪0.10‬‬‫‪-‬‬ ‫‪-0/10‬‬ ‫‪0.10‬‬‫‪-‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبهی نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.13۸۸-1395‬‬ ‫توجه‪ :‬مجموع رفاه درآمدی‪ ،‬تعدیل مکانی شدهاست‪.‬‬ ‫نمایهی فقر‬ ‫جغرافیای فقر‬ ‫شوند‪ ،‬تفاوت منطقهای در فقر در سطح استانهای ایران کاهش‬ ‫تفاوت قابل توجهی در نرخهای فقر در میان استانهای ایران‬ ‫مییابد (جدول ‪ .)3‬کمترین نرخ فقر – در حدود ‪ 3‬درصد ‪ -‬در سال‬ ‫وجود دارد‪ .‬گذشته از شکاف فقر میان مناطق شهری و روستایی‪،‬‬ ‫‪ 1395‬در منطقهی ‪( 6‬تهران‪ ،‬قم‪ ،‬البرز) مشاهده شده است‪ .‬در تمام‬ ‫تفاوت قابل توجهی نیز در نرخهای فقر در میان استانهای ایران‬ ‫مناطق دیگر نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ 5/5‬دالر به نرخ برابری‬ ‫وجود دارد‪ .‬شکل ‪ 51‬برآوردهای فاصلهای نرخ فقر را بر اساس خط‬ ‫قدرت خرید ‪ 2011‬از ‪ 10‬درصد فراتر نرفت‪ ،‬به جز منطقهی ‪ ،۸‬که‬ ‫فقر روزانه ‪ 5/5‬دالر با برابری قدرت خرید ‪ 2011‬را نشان میدهد‪.‬‬ ‫شامل فقیرترین استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان است و‬ ‫فقر از حدود صفر در مازندران تا ‪ 33‬درصد در کرمان و ‪ 53‬درصد‬ ‫نرخ فقر در سال ‪ 1395‬در آن به ‪ 34‬درصد رسیده است‪.‬‬ ‫در سیستان و بلوچستان متغیر است‪.‬‬ ‫ادغام کردن استانها به مناطق بزرگتر موجب کاهش تفاوت‬ ‫در نرخهای فقر میشود‪ .‬اگر استانها به نه منطقه گروهبندی‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪42‬‬ ‫جدول ‪ - ۳‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2۰۱۱‬در نه منطقه در سال ‪۱۳۹۵‬‬ ‫کران باال‬ ‫کران پایین‬ ‫فقر‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪%9‬‬ ‫منطقه ‪( ۱‬گیالن‪ ،‬مازندران‪ ،‬گلستان‪ ،‬سمنان)‬ ‫‪%9‬‬ ‫‪%۷‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫منطقه ‪( 2‬آذربایجان شرقی‪ ،‬آذربایجان غربی‪ ،‬اردبیل‪ ،‬کردستان)‬ ‫‪%۷‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫منطقه ‪( ۳‬همدان‪ ،‬کرمانشاه‪ ،‬لرستان‪ ،‬ایالم)‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%۷‬‬ ‫‪%۸‬‬ ‫منطقه ‪( 4‬اصفهان‪ ،‬چهارمحال و بختیاری‪ ،‬خوزستان)‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%۷‬‬ ‫منطقه ‪( ۵‬فارس‪ ،‬بوشهر‪ ،‬کهگیلویه و بویراحمد)‬ ‫‪%4‬‬ ‫‪%2‬‬ ‫‪%3‬‬ ‫منطقه ‪( ۶‬تهران‪ ،‬قم‪ ،‬البرز)‬ ‫‪%۸‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫منطقه ‪( ۷‬زنجان‪ ،‬قزوین‪ ،‬مرکزی)‬ ‫‪%36‬‬ ‫‪%32‬‬ ‫‪%34‬‬ ‫منطقه ‪( ۸‬یزد‪ ،‬کرمان‪ ،‬سیستان و بلوچستان‪ ،‬هرمزگان)‬ ‫‪%9‬‬ ‫‪%6‬‬ ‫‪%۷‬‬ ‫منطقه ‪( ۹‬خراسان جنوبی‪ ،‬خراسان رضوی‪ ،‬خراسان شمالی)‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.1395‬‬ ‫توجه‪ :‬کرانهای باال و پایین نشان دهندهی بازهی اطمینان ‪ 95‬درصدی هستند‪.‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۱‬نرخ فقر در ایران به تفکیک استان در سال ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪٪ ،2۰۱۱‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫تهران‬ ‫لرستان‬ ‫هرمزگان‬ ‫اصفهان‬ ‫سمنان‬ ‫چهارمحال و بختیاری‬ ‫قم‬ ‫بوشهر‬ ‫آذربایجان غربی‬ ‫خوزستان‬ ‫البرز‬ ‫زنجان‬ ‫ایالم‬ ‫گلستان‬ ‫قزوین‬ ‫یزذ‬ ‫مرکزی‬ ‫کرمان‬ ‫آذربایجان شرقی‬ ‫همدان‬ ‫سیستان و بلوچستان‬ ‫گیالن‬ ‫مازندران‬ ‫کردستان‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫فارس‬ ‫کرمانشاه‬ ‫کهگیلویه و بویراحمد‬ ‫خراسان شمالی‬ ‫خراسان جنوبی‬ ‫اردبیل‬ ‫فقر‬ ‫کران پایین‬ ‫کران باال‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.1395‬‬ ‫توجه‪ :‬کرانهای باال و پایین نشان دهندهی بازهی اطمینان ‪ 95‬درصدی هستند‪.‬‬ ‫استانها نشان میدهند‪ ،‬میتوانند اطالعات مفیدی فراهم کنند‪.‬‬ ‫به نظر میرسد که نرخهای فقر استانی مرتبط با سطح‬ ‫شکل ‪ 52‬نشان میدهد که فقر در سال ‪ 1395‬در استانهای دارای‬ ‫شهرنشینی‪ ،‬اشتغال‪ ،‬نابرابری و دسترسی به زیرساختهای‬ ‫سهم کمتر از جمعیت شهری‪ ،‬نرخ بیکاری بیشتر‪ ،‬دسترسی کمتر‬ ‫مشاهده شده در استانها باشد‪ .‬نمودارهای سادهای که نرخهای‬ ‫به لولهکشی فاضالب و نابرابری بیشتر‪ ،‬باالتر بوده است‪.‬‬ ‫فقر استانی را در مقایسه با ویژگیهای انتخاب شده در سطح‬ ‫‪43‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - ۵2‬نرخ فقر در ایران به تفکیک استان در سال ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪ 2۰۱۱‬و متغیرهای متفاوت سطح استانی‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫سیستان و‬ ‫سیستان و‬ ‫‪50‬‬ ‫بلوچستان‬ ‫بلوچستان‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫فقر‪٪ ،‬‬ ‫فقر‪٪ ،‬‬ ‫کرمان‬ ‫‪30‬‬ ‫کرمان‬ ‫گلستان‬ ‫‪30‬‬ ‫هرمزگان‬ ‫گلستان‬ ‫‪20‬‬ ‫مرکزی‬ ‫هرمزگان‬ ‫‪20‬‬ ‫مرکزی‬ ‫‪10‬‬ ‫کرمانشاه‬ ‫تهران‬ ‫‪10‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫کرمانشاه‬ ‫‪10-‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫سهم جمعیت شهری (بودجه خانوار)‪٪ ،‬‬ ‫نرخ بیکاری (بودجه خانوار)‪٪ ،‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫سیستان و‬ ‫سیستان و‬ ‫‪50‬‬ ‫بلوچستان‬ ‫‪50‬‬ ‫بلوچستان‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫فقر‪٪ ،‬‬ ‫فقر‪٪ ،‬‬ ‫کرمان‬ ‫کرمان‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫گلستان‬ ‫گلستان‬ ‫هرمزگان‬ ‫هرمزگان‬ ‫‪20‬‬ ‫مرکزی‬ ‫‪20‬‬ ‫مرکزی‬ ‫‪10‬‬ ‫خوزستان‬ ‫‪10‬‬ ‫اصفهان‬ ‫کرمانشاه‬ ‫تهران‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0‬‬‫‪/25‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪00.40‬‬ ‫‪/40‬‬ ‫دسترسی به فاضالب لولهکشی (بودجه خانوار)‪٪ ،‬‬ ‫جینی‪ ،‬هزینه سرانه‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.1395‬‬ ‫توجه‪ :‬تمام شاخصها از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪1395‬برگرفته شدهاند‪ .‬برخی شاخصها مانند نرخ بیکاری ممکن است با ارقام رسمی مبتنی بر طرح آمارگیری نیروی کار خیلی متفاوت‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪44‬‬ ‫خانوار میباشد یا خیر‪ ،‬یک رگرسیون پروبیت چندمتغیرهی ساده‬ ‫عوامل ویژهی سطح منطقهای در تفاوتهای مشاهده شده‬ ‫انجام شد که احتمال فقیر بودن در سال ‪ 1395‬را توضیح میدهد‪.‬‬ ‫در نرخهای فقر در استانها مؤثر بوده و مستلزم پژوهش‬ ‫متغیرهای مستقل شامل ویژگیهای جمعیتی خانوار‪ ،‬تحصیالت‬ ‫بیشتری هستند‪ .‬همبستگیهای ساده نشان نمیدهند که آیا‬ ‫سرپرست خانوار‪ ،‬وضعیت اشتغال و بخش مشغول به کار در آن بود‪.‬‬ ‫مسئلهای در مورد استانهای خاصی وجود دارد که باعث میشود‬ ‫حتی پس از کنترل این عوامل خاص خانوار‪ ،‬اکثر استانها در‬ ‫نرخ فقر باالتر یا پایینتری داشته باشند‪ ،‬و تنها نشان میدهد که‬ ‫توضیح فقیر بودن معنادار باقی ماندند‪ .‬به طور خاص‪ ،‬جمعیت در‬ ‫آن ها افراد باسوادتر یا کم سوادتر‪ ،‬اشتغال بیشتر یا کمتر و از این‬ ‫سیستان و بلوچستان‪ ،‬کرمان و گلستان‪ ،‬حتی پس از لحاظ کردن‬ ‫گونه موارد دارند‪ .‬به منظور آزمون رسمی اینکه آیا موقعیت مکانی‬ ‫ویژگیهای خانوار‪ ،‬دارای بیشترین احتمال فقیر بودن هستند (به‬ ‫استان عامل مهمی در تأثیر بر فقر پس از کنترل ویژگیهای سطح‬ ‫ترتیب ‪ 22 ،24‬و ‪ 1۸‬درصد)‪.‬‬ ‫نمایهی فقیران‬ ‫وضعیت نیروی کار‪ ،‬بخش و نوع اشتغال همبستههای مهم‬ ‫خانوارهای بزرگتر با کودکان زیاد احتمال بیشتری برای‬ ‫فقر در ایران هستند‪ .‬شکل ‪ ،54‬شکل ‪ 55‬و شکل ‪ 56‬نرخ فقر را‬ ‫داشتن نرخ باالتر فقر دارند‪ .‬ساختار جمعیتی خانوار همبستگی‬ ‫براساس وضعیت اشتغال سرپرست خانوار نشان میدهند‪ .‬حجم‬ ‫شدیدی با وضعیت فقر دارد‪ .‬این مسئلهی عجیبی نیست با این‬ ‫جمعیت هر گروه هم در هر شکل نشان داده شده است‪ .‬همانطور‬ ‫فرض که خطوط فقر بینالمللی به صورت هزینهی سرانه تعریف‬ ‫که انتظار میرود‪ ،‬بیکار بودن سرپرست خانوار با باالترین احتمال‬ ‫می شوند و صرفه جویی مقیاس حاصل از خانوارهای بزرگتر و کالری‬ ‫فقر مرتبط است‪ .‬حدود ‪ 2/۷‬میلیون نفر در ایران به این گروه تعلق‬ ‫کمتر مورد نیاز کودکان را در نظر نمیگیرند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬نرخ فقر در‬ ‫دارند‪ .‬البته صرف اشتغال به معنای تضمین رهایی از فقر نیست؛ در‬ ‫خانواری ‪ 10‬نفره در قیاس با خانواری یک نفره به میزان ‪ 10‬برابر‬ ‫سال ‪ 1395‬کماکان ‪ 1۸‬درصد از خانوارهایی که سرپرست آنها در‬ ‫افزایش مییابد (شکل ‪ .)53‬به همین ترتیب‪ ،‬فقر به طور پیوسته با‬ ‫بخش کشاورزی اشتغال داشت در فقر بودند‪ .‬جمعیتی که سرپرست‬ ‫تعداد کودکان بیشتر افزایش مییابد‪ .‬به طور خاص‪ ،‬نرخ فقر در‬ ‫خانوار در آنها در بخش کشاورزی مشغول به کار است قابل توجه‬ ‫خانوارهای با پنج کودک یا بیشتر در قیاس با خانوارهای تک‬ ‫است – حدود ‪ 11/5‬میلیون نفر در سال ‪ .1395‬مشابه با همین‬ ‫فرزندی به میزان ‪ 9‬برابر افزایش مییابد‪ .‬همچنین در خانوارهایی‬ ‫یافته‪ ،‬سرپرستان با اشتغال در بخش کشاورزی و حرفههای‬ ‫که سرپرست آنها جوانتر باشد نرخ فقر باالتر است‪.‬‬ ‫غیرتخصصی دارای باالترین خطر فقر هستند‪.‬‬ ‫‪45‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۳‬نرخ فقر در ایران به تفکیک ویژگیهای جمعیتی خانوار در سال ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪٪ ،2۰۱۱‬‬ ‫‪1‬‬‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬‫‪4‬‬ ‫اندازهی خانوار‬ ‫‪5‬‬‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬‫‪۷‬‬ ‫‪8‬‬‫‪۸‬‬ ‫‪9‬‬‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10++‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪11‬‬ ‫تعداد فرزندان‬ ‫‪22‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪5+‬‬ ‫‪5+‬‬ ‫‪15-24‬‬ ‫‪15-24‬‬ ‫‪25-34‬‬ ‫‪25-34‬‬ ‫گروه سنی خانوار‬ ‫‪35-44‬‬ ‫‪35-44‬‬ ‫‪45-54‬‬ ‫‪45-54‬‬ ‫‪55-64‬‬ ‫‪55-64‬‬ ‫‪65+‬‬ ‫‪65+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫نرخ فقر‪٪ ،‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.1395‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪46‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۵‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک بخش اشتغال سرپرست‬ ‫شکل ‪ - ۵4‬نرخ فقر در ایران به تفکیک وضعیت اشتغال سرپرست خانوار در‬ ‫خانوار در ‪ ۱۳۹۱ ،۱۳۸۸‬و ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت‬ ‫‪ ۱۳۹۱ ،۱۳۸۸‬و ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت خرید ‪2۰۱۱‬‬ ‫خرید ‪2۰۱۱‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫‪۶۰٫۵‬‬ ‫‪۴۱٫۴‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪%15‬‬ ‫میلیون نفر‬ ‫نرخ فقر‬ ‫میلیون نفر‬ ‫‪25‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪۲۰٫۵‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪۱۱٫۵‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪۹٫۷‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪۲٫۷‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪۱٫۴‬‬ ‫‪۱٫۵‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫شاغل‬ ‫بیکار‬ ‫بازنشسته‬ ‫خانهدار‬ ‫سایر‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫صنعت‬ ‫خدمات‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫جمعیت (‪)1395‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫جمعیت (‪)1395‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۷‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک وضعیت تخصص‬ ‫شکل ‪ - ۵۶‬نرخهای سرشمار فقر در ایران به تفکیک سطح تحصیالت‬ ‫سرپرست خانوار در ‪ ۱۳۹۱ ،۱۳۸۸‬و ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ‬ ‫سرپرست خانوار در ‪ ۱۳۹۱ ،۱۳۸۸‬و ‪ ۱۳۹۵‬بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ‬ ‫برابری قدرت خرید ‪2۰۱۱‬‬ ‫برابری قدرت خرید ‪2۰۱۱‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪۱۴٫۹‬‬ ‫‪۳۲٫۴‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪۲۶٫۲‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪۱۰٫۴ ۱۰٫۳‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪25‬‬ ‫میلیون نفر‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫میلیون نفر‬ ‫‪۸٫۲‬‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪۷٫۸‬‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪%15‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪۱۶٫۰‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪۵٫۸‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪۳٫۷‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪۳٫۷‬‬ ‫‪۲٫۵‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۲٫۶‬‬ ‫‪۲٫۶‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪۱٫۵‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪۰٫۵‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫جمعیت (‪)1395‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫جمعیت (‪)1395‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪ 1391 ،13۸۸‬و ‪.1395‬‬ ‫در سنین ‪ 15-29‬سال مشغول به کار و تحصیل نیستند‪ .‬این میزان‬ ‫بخش بزرگی از جوانان در سنین ‪ ۱۵-2۹‬سال نه در حال‬ ‫در فقیرترین یک پنجم جمعیت با ‪ 49‬درصد و در میان زنان با‬ ‫تحصیل و نه دارای اشتغال هستند و این گروه جمعیتی‬ ‫حدود ‪ 5۸‬درصد بیشترین سهم را دارد‪.‬‬ ‫بیشترین حضور را در میان فقیرترین یک پنجم جمعیت و‬ ‫علیرغم افزایش فزایندهی ثبت نام در مدارس‪ ،‬میزان‬ ‫زنان دارند‪ .‬جوانان در دسترسی به فرصتهای شغلی درگیر‬ ‫نابرابری معناداری بین فقرا و ثروتمندان وجود دارد‪ .‬به‬ ‫مشکالت خاصی هستند‪ .‬به طور خاص‪ ،‬حدود ‪ 40‬درصد از جوانان‬ ‫‪4۷‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫میروند (نرخ ثبت نام حدود ‪ 100‬درصد برای ثروتمندترین و‬ ‫گزارش شاخص توسعه انسانی (‪ ،)UNDP 2017‬ایران در میان‬ ‫فقیرترین تا حدود سن ‪ 12-13‬سال است)‪ .‬البته پس از سن‬ ‫کشورهایی است که توسعه انسانی باالیی دارند و در طول سالها به‬ ‫دبستان‪ ،‬شکاف ثبت نام شروع شده و افزایش مییابد‪ .‬بین سن ‪-16‬‬ ‫طور پیوسته پیشرفت کرده است‪ .‬یکی از مؤلفههای این شاخص‬ ‫‪ 13‬سال‪ ،‬هیچ کودکی از یک پنجم ثروتمندترین تحصیل را ترک‬ ‫دسترسی به تحصیل است‪ 20.‬دادههای آمارگیری بودجهی خانوار‬ ‫نمیکند‪ ،‬اما ‪ 30‬درصد از فقیرترین یک پنجم جمعیت ترک تحصیل‬ ‫نشان دهندهی رشدی پیوسته در ثبت نام کودکان ‪ ۷-19‬ساله در‬ ‫میکنند‪ .‬تا ‪ 19‬سالگی‪ ،‬شکاف ثبت نام به ‪ 46‬درصد میرسد‪ .‬درک‬ ‫تمامی گروههای جمعیتی (شکل ‪ ،)5۸‬فارغ از سطح هزینهای‪ ،‬در‬ ‫عوامل اصلی نرخ ترک تحصیل کودکان فقیر نیاز به پژوهشهای‬ ‫مؤسسات آموزشی است‪ .‬اما شکاف قابل توجهی در ثبت نام بین ‪20‬‬ ‫بیشتری دارد‪.‬‬ ‫درصد فقیرترین و ثروتمندترین افراد جامعه وجود دارد و کودکان‬ ‫فقیرتر با گذشت زمان مدرسه را ترک میکنند‪ .‬همانطور که در‬ ‫شکل ‪ 59‬نشان داده شده است‪ ،‬تقریباً تمام کودکان به دبستان‬ ‫شکل ‪ - ۵۹‬ثبت نام در مؤسسات آموزشی در سال ‪ ۱۳۹۵‬برای کودکان ‪ ۷‬تا ‪۱۹‬‬ ‫شکل ‪ - ۵۸‬ثبت نام در مؤسسات آموزشی در ‪ ۱۳۹۱ ،۱۳۸۸‬و ‪ ۱۳۹۵‬برای‬ ‫ساله براساس سن و هزینه یک پنجم فقیرترین و ثروتمندترین‪٪ ،‬‬ ‫کودکان ‪ ۷‬تا ‪ ۱۹‬ساله براساس سرانهی هزینه یک پنجم‪٪ ،‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪۸0‬‬ ‫نامنویسی در مدارس ‪ ۷ - 19‬ساله‬ ‫‪۷0‬‬ ‫نامنویسی در مدارس ‪ ۷- 19‬ساله‬ ‫‪۸0‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪۷0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪1۷‬‬ ‫‪1۸‬‬ ‫‪19‬‬ ‫سن‬ ‫سرانه هزینه یک پنجم‬ ‫فقیرترین ‪ 20‬درصد‬ ‫ثروتمندترین ‪ 20‬درصد‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.1395‬‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪ 1391 ،13۸۸‬و‬ ‫‪.1395‬‬ ‫افزایش شکوفایی همگانی در درازمدت باشد‪ .‬به اندازهای که بهبود‬ ‫در نهایت‪ ،‬بهبود بازار اشتغال‪ ،‬همزمان با مدیریت تورم برای‬ ‫در خروجیهای بازار کار ارائه دهندهی راهی به رفاه و بهبود پایدارتر‬ ‫کاهش پایدار فقر اساسی خواهد بود‪ .‬عملکرد ایران در کاهش‬ ‫باشد‪ ،‬نقش بسیار ناچیز بازار کار در توضیح کاهش فقر در ایران‬ ‫فقر و نابرابری تا سال ‪ 1391‬قابل توجه بود‪ .‬البته عامل اصلی آن‬ ‫بیانگر نیازی شدید به بهبود خروجی بازار کار و دسترسی به‬ ‫برنامه ی پرداخت نقدی سراسری بود که برای حمایت از جمعیت‬ ‫فرصتهای شغلی پربارتر میباشد‪ .‬درک بهتری از محدودیتهای‬ ‫در برابر تأثیر منفی قیمتهای باالتر انرژی اجرا شده بود‪ .‬اگرچه این‬ ‫ایجاد شغل‪ ،‬بهرهوری نیروی کار‪ ،‬و حضور بخش خصوصی نیاز است‬ ‫برنامه در کاهش تأثیرات شدید اصالح تعرفههای انرژی بسیار مؤثر‬ ‫و برای این امر پژوهش بیشتری باید انجام شود‪ .‬عالوه بر این‪،‬‬ ‫به نظر میرسد‪ ،‬اما نمیتواند نوشدارویی برای کاهش پایدار فقر و‬ ‫‪ 20‬تحصیل هیچ تضمینی برای اشتغال نیست (رجوع کنید به ‪ IEM‬پاییز ‪ .)https://goo.gl/nVqoQw 1396‬با این حال‪ ،‬به طور میانگین‪ ،‬خانوارهای ثروتمندتر تحصیالت بهتری از خانوارهای‬ ‫فقیرتر دارند‪.‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪48‬‬ ‫خاص دارد‪ .‬بررسی بیشتر اختالفهای منطقهای به درک این مطلب‬ ‫مدیریت تورم هم اساسی خواهد بود‪ ،‬نه تنها برای حصول اطمینان‬ ‫کمک خواهد کرد که آیا این اختالفها ناشی از تمرکز مردمی با‬ ‫از اینکه وجوه پرداختی ارزش خود را برای فقرا حفظ میکنند‪ ،‬بلکه‬ ‫ویژگیهای مساعدتر میباشد یا به دلیل عوامل خاص جغرافیایی از‬ ‫همچنین برای تقویت هرگونه بهبودی در درآمد نیروی کار‪.‬‬ ‫قبیل کیفیت نهادها‪ ،‬دسترسی به زیرساختهای اساسی‪ ،‬فاصله تا‬ ‫درک بهتر و کاهش اختالف رفاهی مکانی نیز به منظور اجرای‬ ‫بازارها و از این قبیل‪ .‬دانستن پاسخ میتواند فراخوانی برای اقدامات‬ ‫موفق راهبردهای کاهش فقر اهمیت دارد‪ .‬ایران شکافهای‬ ‫سیاستگذاری متفاوت باشد‪.‬‬ ‫متنابهی میان حوزههای شهری و روستایی و در میان برخی مناطق‬ ‫‪49‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫منابع‬ Assadzadeh, A., & Paul, S. (2004). Poverty, Journal of Development Economics, 38: 275– growth, and redistribution: a study of Iran. 296. Review of Development Economics. 8(4), pp. Deaton, A. and Zaidi, S. (2002). Guidelines for 640–53. Constructing Consumption Aggregates for Atamanov, A. Mostafavi, M., Salehi-Isfahani, D., Welfare Analysis. World Bank. Washington, and Vishwanath, T. (2016). “Constructing DC. robust poverty trends in the Islamic Republic Ferreira, F., Chen, S., Dabalen, A., Dikhanov, Y., of Iran: 2008-2014.” Policy Research working Hamadeh, N., Jolliffe, D., Narayan, A., Prydz, paper; No. WPS 7836. Washington, D.C.: E. Revenga, A., Sangraula, P., Serajuddin, U., World Bank Group. and Yoshida, N. (2015). A global count of the Azevedo, J.P. Nguyen, M.N. & Sanfelice, V. extreme poor in 2012: data issues, (2012). "ADECOMP: Stata module to methodology, and initial results. Policy estimate Shapley Decomposition by Research working paper; No. WPS 7432. Components of a Welfare Measure," Washington D.C. World Bank Group. Statistical Software Components S457562, Jolliffe, D. & Prydz, E.B. (2016). Estimating Boston College Department of Economics. International Poverty Lines from Chen, S. and Ravallion, M. (2010). The Comparable National Thresholds. Policy developing world is poorer than we thought, Research Working Paper; No. 7606. but no less successful in the fight against Washington, DC. © World Bank. poverty. Policy research working paper Haughton, J and Khandker, S. (2009) Handbook 4703. World Bank, Washington, D.C. on poverty and inequality. World Bank, Datt, G. (1998), “Computational Tools for Washington D.C. Poverty Measurement and Analysis,” FCND Karakurum-Ozdemir, K., Le Borgne, E., Mobasher Discussion Paper No. 50. Fard, S., Hayati, F., Matta, S., Kazemi Najaf Datt, G. & Ravallion, M. (1992). Growth and Abadi, M., Vishwanath, T., Atamanov, A. Redistribution Components of Changes in Sarraf, M., Heger, M., Salehi Isfahani, D., Poverty Measures: A Decomposition with Mostafavi, M., Lee, J., Kalbasi-Anaraki, N., Applications to Brazil and India in the 1980s. Nedeljkovic, M. and Salim, M. (2016). Iran ‫ گذار از چالشهای اقتصادی‬:‫ناظر اقتصادی ایران‬ 50 economic monitor: towards reintegration. Salehi-Isfahani, D. (2009). Poverty, inequality, Washington, D.C.: World Bank Group. and populist politics in Iran. Journal of Economic Inequality, 7, pp. 5–28. Maasoumi, E. & Mahmoudi, V. (2013). Robust growth-equity decomposition of change in Salehi-Isfahani, D. Stucki, B. and Deutschmann, J. poverty: The case of Iran (2000–2009). The (2015). The Reform of Energy Subsidies in Quarterly Review of Economics and Finance, Iran: The Role of Cash Transfers. Emerging 53(3), pp. 268-276. Markets Finance and Trade, 51(6): 1144- 1162. Mahmoudi, V. (2011). Poverty Changes during the Three Recent Development Plans in Iran UNDP (2017), Human Development Report (1995-2007). African and Asian Studies, 10, 2016: Human Development for Everyone, pp.157-179. DOI: United Nations, New York, http://dx.doi.org/10.1163/156921011X587 https://doi.org/10.18356/b6186701-en. 013 World Bank (2008). Islamic Republic of Iran. Nili F. & Poursadeghi H. S. (2011). Poverty Spatial Patterns of Poverty and Economic Decomposition Based on Iranian Activity. Washington, D.C: World Bank. Households’ Socioeconomic Characteristics: Integrated Micro and Macro Approach. Journal of Money and Economy, 6 (1):75-106 51 13۸۸-1395 ‫ درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای‬:‫تمرکز ویژه‬ ‫پیوست‬ ‫شکل الف ‪ - 2‬خط ضریب جینی با استفاده از شاخصهای رفاه کل هزینه و‬ ‫شکل الف ‪ - ۱‬نرخ فقر بر پایهی خط فقر ‪ ۵/۵‬دالر نرخ برابری قدرت خرید‬ ‫درآمد سرانه در طول سالها‬ ‫‪ 2۰۱۱‬با استفاده از شاخصهای رفاه کل هزینه و درآمد سرانه در طول سالها‬ ‫‪۰.۴۵‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪۰.۴۰‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪۰.۳۵‬‬ ‫نرخ فقر‬ ‫‪%15‬‬ ‫جینی‬ ‫‪۰.۳۰‬‬ ‫‪%10‬‬ ‫‪۰.۲۵‬‬ ‫‪%5‬‬ ‫‪۰.۲۰‬‬ ‫‪%0‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪13۸۸‬‬ ‫‪13۸9‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫جینی‪ ،‬هزینه سرانه‬ ‫جینی‪ ،‬درآمد سرانه‬ ‫فقر‪ ،‬هزینه سرانه‬ ‫فقر‪ ،‬درآمد سرانه‬ ‫منبع‪ :‬محاسبات نویسندگان با استفاده از آمار طرح هزینه و درآمد خانوار ‪.13۸۸-1395‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪52‬‬ ‫کادر الف‪ -1‬اندازهگیری نرخهای بینالمللی فقر در ایران‬ ‫نیست‪ ،‬امکان برآورد مصرف ساالنهی متغیرهای جریان وجود نداشت‪ .‬در‬ ‫ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا است که ساالنه‬ ‫نتیجه‪ ،‬تصمیم بر آن شد که خرید کاالهای بادوام از رفاه کل حذف شود‪.‬‬ ‫آمار درآمد و هزینه خانوار را با کیفیتی بسیار باال جمعآوری میکند‪ .‬این‬ ‫با توجه به دشواری تمایز گذاشتن میان هزینههای بهداشتی که باعث‬ ‫مجموعه آمار جمعآوری شده همچنین طوالنیترین مجموعه در این‬ ‫افزایش مطلوبیت میشود و مواردی که ضرورتی ناخواسته به شمار‬ ‫منطقه هستنند‪ .‬این دادهها از سال ‪ 1342‬در مناطق روستایی و از سال‬ ‫میروند‪ ،‬تصمیم بر آن شد تا هزینههای بهداشتی به طور کلی حذف شود‪.‬‬ ‫‪ 134۷‬در مناطق شهری جمعآوری شده است‪ .‬برای محاسبهی برآوردهای‬ ‫بیمهی بهداشت در این محاسبه گنجانده شده است چون به وضوح مربوط‬ ‫فقر در این بخش‪ ،‬از مجموعه آمار طرح درآمد و هزینه خانوار استفاده‬ ‫به اقدامات پیشگیرانه است و در نتیجه مرتبط با مطلوبیت و رفاه بیشتر‬ ‫شده است‪ .‬دورهی انتخاب شده سالهای ‪ ۱۳۸۸-۱۳۹۵‬را پوشش میدهد‪.‬‬ ‫میباشد‪ .‬تمام جزئیات فنی و بررسیهای استحکام این تصمیمها در‬ ‫گزارش )‪ Atamanov et al. (2016‬نشان داده شده است‪ .‬حذف یا‬ ‫گنجاندن هزینههای بهداشت و کاالهای بادوام تأثیری بر برآورد روندهای‬ ‫سنجش فقر مستلزم دو گام کلی است‪ .‬نخستین گام این است که یک‬ ‫کلی فقر و نابرابری نداشت‪.‬‬ ‫شاخص برای اندازه گیری رفاه یا استانداردهای زندگی تعریف کنیم‪ .‬گام‬ ‫دوم نیازمند تعیین یک خط فقر است – حداقل سطح رفاهی که فرد زیر‬ ‫آن فقیر محسوب میشود‪ .‬پس از تعیین روششناسی در حوزهی سنجش‬ ‫پس از محاسبهی رفاه کل‪ ،‬نیاز هست که تعدیالت بیشتری برای تسهیل‬ ‫فقر‪ ،‬روشهای استانداردی برای محاسبهی اجزای رفاه کل و همچنین‬ ‫رتبهبندی افراد یا خانوارها انجام شود‪ .‬تعدیل مکانی و میاندورهای یکی از‬ ‫تعدیل قیمتها اتخاذ شد (‪ Deaton and Zaidi 2012‬؛ ‪Haughton‬‬ ‫مهمترین تعدیالت است که قیمتهای متفاوتی که جمعیت بر اساس مکان‬ ‫‪ .)and Khadker 2014‬جزئیات در زیر ارائه شده است‪.‬‬ ‫و زمان با آن مواجه میشوند را کنترل میکند‪ .‬رفاه کل با توجه به تورم‬ ‫در طول سال و نیز تورم سال به سال و با استفاده از شاخص موزون‬ ‫قیمتهای مصرف کننده برگرفته از مرکز آمار ایران که ترکیبی از‬ ‫استفاده از یک خط بینالمللی به پرهیز از تعیین یک خط اختیاری و‬ ‫قیمتهای شهری و روستایی است تعدیل شد‪ .‬تمام ارقام رفاه کل براساس‬ ‫حساسیتبرانگیز بر مبنای پول محلی کمک میکند – امری که فرایندی‬ ‫قیمتهای ثابت سال ‪ ۱۳۹۰‬ذکر شدهاند و سپس با استفاده از نرخهای‬ ‫طوالنی است و معموالً مقامات کشوری دنبال میکنند‪ .‬رایجترین خط فقر‬ ‫تبدیل شاخص برابری قدرت خرید ‪ 2011‬برنامه مقیاس بینالمللی (‪)ICP‬‬ ‫بینالمللی مورد استفاده ‪ 1/90‬دالر آمریکا است ( ‪Ferreira et al.‬‬ ‫برای هزینهی مصرف نهایی خانوار به دالر بینالمللی برابری قدرت خرید‬ ‫‪ .)2015‬بانک جهانی برای نظارت بر فقر شدید در جهان این خط فقر را‬ ‫‪ 2011‬تبدیل شد‪ .‬شاخص برابری قدرت خرید ‪ 2011‬برنامه مقیاس‬ ‫بنیان نهاد که بر اساس برابری قدرت خرید بیان میشود و میانگین خط‬ ‫بینالمللی برای ایران برابر با ‪ 5001/363‬ریال ایران به ازای هر یک دالر‬ ‫فقر ملی ‪ ۱۵‬کشور از فقیرترین کشورهای در حال توسعه است ( ‪Chen‬‬ ‫بینالمللی است‪.‬‬ ‫‪ .)and Ravallion 2010‬در صورت لزوم کشورها میتوانند از خطهای‬ ‫فقر بینالمللی باالتر استفاده کنند تا رفاه را اندازهگیری کنند‪ .‬فقر مطلق‬ ‫تقریباً در ایران وجود ندارد‪ ،‬بنابراین در بخش فقر این گزارش از خط فقر‬ ‫به منظور در نظر گرفتن تنوع قیمتها در مناطق مختلف‪ ،‬ضرایب تعدیل‬ ‫روزانه ‪ ۵/۵0‬دالر به نرخ برابری قدرت خرید ‪ ،2011‬که خط طبقه متوسط‬ ‫قیمت غذا و اجاره برای حوزههای شهری و روستایی تمام مناطق تعیین‬ ‫باال نیز نامیده میشود (‪ ،)Jolliffe and Prydz 2016‬استفاده شده‬ ‫گردید و از آن برای تعدیل قیمت در مناطق مختلف استفاده شد‪ .‬ضریب‬ ‫است‪.‬‬ ‫تعدیل قیمت غذا براساس ارزش واحد برگرفته از هر دور طرح درآمد و‬ ‫هزینه خانوار تعیین گردید و ضریب تعدیل قیمت اجاره با استفاده از اجاره‬ ‫بهای پیشبینی شده برای یک مسکن عادی تخمین زده شده است‪.‬‬ ‫اجزای هزینهای خوراکی و غیر خوراکی مختلف در محاسبهی رفاه کل‬ ‫خانوارهای نواحی فقیر با قیمتهای پایینتر پس از تعدیل قیمت مکانی‬ ‫لحاظ شدهاند‪ .‬با توجه به اینکه آمار طرح درآمد و هزینه خانوار اطالعات‬ ‫ثروتمندتر میشوند‪ ،‬در حالیکه خانوارهای نواحی ثروتمند کالنشهری با‬ ‫بسیار محدودی دربارهی انباشت کاالهای بادوام جمعآوری میکند و‬ ‫قیمتهای باال فقیرتر میشوند‪.‬‬ ‫اطالعات دربارهی قیمت کنونی‪ ،‬عمر یا شرایط فعلی آنها در دسترس‬ ‫‪53‬‬ ‫تمرکز ویژه‪ :‬درک روند فقر و همبستگی در ایران در سالهای ‪13۸۸-1395‬‬ ‫زمین‪ ،‬و اجاره) و درآمد حاصل از تولیدات خانگی‪ .‬درآمد کار شامل مجموع‬ ‫خالص درآمد حاصل از دستمزد و مشاغل با حقوق ثابت و مشاغل آزاد در‬ ‫در کل‪ ،‬تعدیل قیمت مکانی باعث کاهش شکاف منطقهای در نرخهای فقر‬ ‫طول ‪ 12‬ماه گذشته میباشد‪.‬‬ ‫میشود‪ .‬سطح نابرابری اندازهگیری شده توسط ضریب جینی‪ ،‬پس از در‬ ‫نظر گرفتن تفاوتهای مکانی قیمتهای غذا و اجاره کاهش مییابد‪.‬‬ ‫همانگونه که در گزارش )‪ Atamanov et al. (2016‬نشان داده شده‬ ‫کمکهای اجتماعی جزئی مستقل است که تنها انتقالهای نقدی را‬ ‫است‪ ،‬تعدیالت مکانی باعث تغییر روندهای فقر و نابرابری نمیشود و تنها‬ ‫پوشش میدهد‪ .‬به منظور انجام تعدیل مکانی‪ ،‬ضریب موزون تعدیل مکانی‬ ‫سطوح آن را تغییر میدهد‪.‬‬ ‫از طریق جمع بستن ضرایب اجاره و غذا محاسبه شد‪ .‬برای به دست آوردن‬ ‫ضریب موزون تعدیل قیمت برای هر خانوار‪ ،‬از سهم اجاره در مجموع رفاه‬ ‫کل استفاده شد‪.‬‬ ‫وقتی رفاه کل برای تنوع قیمتی مکانی و میاندورهای تعدیل شد‪ ،‬خط فقر‬ ‫روزانه‪ ۵/50‬دالر بر مبنای برابری قدرت خرید ‪ 2011‬را میتوان برای تمام‬ ‫جمعیت در طول تمام سال ها اعمال کرد‪ .‬مزیت این رویکرد در قیاس با‬ ‫سطوح فقر بسته به اینکه از درآمد یا هزینه استفاده شده باشد‪ ،‬فرق‬ ‫گزینهی داشتن چندین خط فقر این است که تمام خانوارها را میتوان به‬ ‫میکنند‪ .‬فقر مبتنی بر درآمد همواره باالتر است‪ ،‬احتماالً به دلیل‬ ‫سادگی رتبهبندی کرد و با یکدیگر مقایسه نمود‪.‬‬ ‫گزارشدهی ناقصی که به طور معمول در مطالعات بودجهی خانوار در‬ ‫کشورهای در حال توسعه مشاهده میشود‪ .‬با این وجود‪ ،‬روندها‪ ،‬که یک‬ ‫پیش نیاز مهم برای انجام تجزیهی فقر درآمدی است‪ ،‬بسیار مشابه هستند‪.‬‬ ‫آمار طرح درآمد و هزینه خانوار حاوی اطالعاتی غنی دربارهی شاخصهای‬ ‫بازار کار و درآمد است‪ .‬اگرچه استفاده از دادههای مصرف‪/‬هزینه برای‬ ‫اندازه گیری فقر در کشورهای در حال توسعه ترجیح دارد‪ ،‬تعیین‬ ‫شرح جزئیات روششناسی مورد استفاده و همچنین آزمونهای استحکامی‬ ‫برآوردهای فقر درآمدی این امکان را میدهد که تجزیهی درآمد انجام‬ ‫در مقاله ی در دست تحریر به قلم آتامانوف‪ ،‬مصطفوی‪ ،‬صالحی‪-‬اصفهانی‬ ‫شود و نقش هر جزء درآمد در تغییرات میزان فقر و نابرابری بررسی شود‪.‬‬ ‫و ویشوانات با عنوان «ایجاد روندهای فقر مستحکم در جمهوری اسالمی‬ ‫ایران‪ »200۸-2014 :‬بیان شده است و در این نشانی قابل دسترسی است‪:‬‬ ‫‪https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/‬‬ ‫‪.25152‬‬ ‫مجموع درآمد کل به طور عام تشکیل شده است از درآمد حاصل از کار‪،‬‬ ‫کمکهای اجتماعی‪ ،‬انتقالها‪ ،‬مستمری‪ ،‬درآمد اموال (بهره‪ ،‬سرمایه‪،‬‬ ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪54‬‬ 1 ‫ناظر اقتصادی ایران‪ :‬گذار از چالشهای اقتصادی‬ ‫‪2‬‬