TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORU ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. VE TİC. A.Ş. NİSAN 2019 İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................................... 1 I. GİRİŞ........................................................................................................................................... 6 I.1 Proje Tanımı.............................................................................................................. 6 I.2 Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Çalışma Kapsamı ...................................... 7 I.3 Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Rapor Yapısı ............................................. 8 II. PROJE TANIMI ........................................................................................................................... 9 II.1 Projenin Konumu ................................................................................................... 9 II.2 Nüfus Projeksiyonları .......................................................................................... 14 II.2.1 Nüfus Projeksiyon Yöntemleri ........................................................................... 14 II.2.2 Nüfus Projeksiyonlarının Karşılaştırılması ........................................................ 15 II.3 Projeye Yönelik Atıksu Projeksiyonları ................................................................ 17 II.3.1 Atıksu Debi Projeksiyonları ............................................................................... 17 II.3.2 Atıksu Karakterizasyonu ................................................................................... 18 II.3.3 Çıkış Suyu Karakterizasyonu ............................................................................ 19 II.4 Atıksu Toplama Sistemi ....................................................................................... 19 II.5 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Bileşenleri .................................... 19 II.5.1 Ön Arıtma .......................................................................................................... 22 II.5.2 İleri Biyolojik Arıtma .......................................................................................... 23 II.5.3 Çamur İşlem Üniteleri ....................................................................................... 25 II.5.4 Dezenfeksiyon Ünitesi ...................................................................................... 26 II.5.5 Koku Giderim Üniteleri ...................................................................................... 27 II.6 Deniz Deşarj Sistemi ........................................................................................... 27 II.7 Personel Gereksinimleri ...................................................................................... 30 II.8 Proje Maliyeti ....................................................................................................... 30 II.9 Proje Takvimi ....................................................................................................... 30 III. YASAL ÇERÇEVE ................................................................................................................ 32 III.1 Türk Mevzuatı ...................................................................................................... 32 III.1.1 Türk Çevre, Sağlık ve İş Güvenliği (ÇSG) Mevzuatı......................................... 32 III.1.2 Doğa ve Yaban Hayatın Korunmasına İlişkin Türk Mevzuatı ........................... 36 III.1.3 İzinler................................................................................................................. 37 III.2 Uluslararası Anlaşmalar ve Standartlar ............................................................... 37 III.2.1 Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Çevre Sözleşmeleri .............................. 37 III.2.2 Dünya Bankası Grubu Politikaları ve Standartları ............................................ 39 III.3 Ulusal Yasal Çerçeve ve Dünya Bankası Politikaları Arasındaki Farklar (OP 4.01 ve OP 4.04) 42 IV. MEVCUT DURUM ................................................................................................................. 46 IV.1 Fiziksel Çevre ...................................................................................................... 46 IV.1.1 Jeoloji ................................................................................................................ 46 IV.1.2 Doğal Afetler ve Depremsellik........................................................................... 48 IV.1.3 Hidrojeoloji ........................................................................................................ 51 IV.1.4 Su Kaynakları .................................................................................................... 52 IV.1.5 Alıcı Ortamın Özellikleri (Deniz Suyu Kalitesi) .................................................. 56 IV.1.6 Arazi Kullanımı, Toprak ve Peyzaj Özellikleri ................................................... 62 IV.1.7 Korunan Alanlar ................................................................................................ 73 IV.1.8 Meteoroloji ve İklim Özellikleri........................................................................... 79 IV.1.9 Gürültü Ölçümleri .............................................................................................. 86 IV.1.10 Hava Kalitesi ................................................................................................. 88 IV.2 Ekoloji ve Biyoçeşitlilik ......................................................................................... 90 IV.2.1 Çalışma Alanının Tanımı .................................................................................. 90 IV.2.2 Değerlendirme Metodolojileri ve Veri Kaynakları .............................................. 94 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE i DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU IV.2.3 Ekolojik Araştırmalar ......................................................................................... 97 IV.2.4 Bulgular ........................................................................................................... 104 IV.3 Sosyoekonomik Özellikler ................................................................................. 130 IV.3.1 Ekonomik Özellikler ........................................................................................ 130 IV.3.2 Nüfus ............................................................................................................... 132 V. PROJENIN ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER......... 135 V.1 Etki Alanı ........................................................................................................... 135 V.2 Etki Değerlendirme Metodolojisi ........................................................................ 138 V.3 Fiziksel Çevre Üzerine Olan Etkiler ................................................................... 140 V.3.1 Topoğrafya, Toprak ve Arazi Kullanımı .......................................................... 140 V.3.2 Hava Kalitesi ................................................................................................... 146 V.3.3 Koku ................................................................................................................ 155 V.3.4 İklim Değişikliği................................................................................................ 159 V.3.5 Gürültü ve Titreşim .......................................................................................... 159 V.3.6 Su Kaynakları .................................................................................................. 166 V.3.7 Atıklar .............................................................................................................. 187 V.3.8 Korunan Alanlar .............................................................................................. 195 V.3.9 Peyzaj ............................................................................................................. 195 V.4 Biyolojik Çevre Üzerine Etkiler .......................................................................... 196 V.5 Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkiler ............................................................ 211 V.5.1 Ulaşım Ağı....................................................................................................... 211 V.5.2 Turizm ............................................................................................................. 213 V.5.3 Yerel Tedarik ................................................................................................... 213 V.6 İş ve Çalışma Koşulları ...................................................................................... 213 V.6.1 Çalışma Koşulları ve Çalışan İlişkileri Yönetimi .............................................. 215 V.6.2 İşgücünün Korunması ..................................................................................... 215 V.6.3 İş ve Toplum Sağlığı ve Güvenliği .................................................................. 215 V.6.4 Üçüncü Taraflar ve Tedarik Zinciri .................................................................. 218 V.6.5 İşgücü Akını .................................................................................................... 218 V.6.6 Etkilerin Özeti .................................................................................................. 219 V.7 Kümülatif Etkiler................................................................................................. 224 VI. PROSES ALTERNATİFLERİ .............................................................................................. 229 VI.1 Giriş ................................................................................................................... 229 VI.2 Eylemsizlik Alternatifi ......................................................................................... 229 VI.3 Yer Alternatifleri ................................................................................................. 229 VI.4 Teknoloji Alternatifleri ........................................................................................ 230 VI.4.1 Proses Alternatifleri ......................................................................................... 230 VI.4.2. Atık Çamurların Yönetimi ................................................................................ 235 VI.4.2 Nihai Bertaraf Yöntemleri ................................................................................ 240 VI.5 Deşarj Alternatifleri ............................................................................................ 244 VI.6 Alternatiflerin Karşılaştırılması........................................................................... 244 VI.6.1 Teknoloji Alternatiflerinin Karşılaştırılması ...................................................... 244 VI.6.2 Atık Çamurların Yönetimi ................................................................................ 246 VII. ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM PLANI (ÇSYP) ......................................................... 249 VII.1 Etki Azaltma Yönetimi ve İzleme Planı .............................................................. 249 VII.1.1 Etki Azaltma Yönetim Planı............................................................................. 249 VII.1.2 İzleme Planı .................................................................................................... 257 VII.2 Kurumsal Düzenlemeler ve Şikayet Mekanizması ............................................ 263 VII.2.1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Yapısı ................................................................ 263 VII.2.2 Görev ve Sorumluluklar .................................................................................. 264 VII.2.3 Eğitim .............................................................................................................. 264 VII.2.4 Çevresel ve Sosyal İzleme Raporu ................................................................. 264 VII.2.5 Yüklenicilerin İzlenmesi ve Şikayet Mekanizması........................................... 265 VIII. PAYDAŞLAR VE HALKIN KATILIMI ................................................................................. 266 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE ii DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU VIII.1 Paydaşların Belirlenmesi ................................................................................... 266 VIII.2 Halkın Katılımı Toplantısı .................................................................................. 267 VIII.2.1 Anket Çalışması .......................................................................................... 272 VIII.2.2 Anket Sonuçları........................................................................................... 272 VIII.2.3 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Konu İle İlgili Değerlendirmeler .................................................................................................................... 276 VIII.2.4 Yorumlar ..................................................................................................... 278 VIII.3 Halkın Katılımı Toplantısı-II ............................................................................... 279 VIII.3.1 Anket Çalışmaları........................................................................................ 286 VIII.3.2 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Konu İle İlgili Değerlendirmeler .................................................................................................................... 287 VIII.3.3 Yorumlar ..................................................................................................... 292 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE iii DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU TABLOLAR LİSTESİ Tablo II.1 Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Yaz Nüfusu Projeksiyonu........................................ 16 Tablo II.2. Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Kış Nüfusu Projeksiyonu........................................ 16 Tablo II.3. Nüfusa Bağlı Kişi Başına Düşen Su Tüketimi ................................................................. 17 Tablo II.4 Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Evsel Atıksu Debileri ............................................... 17 Tablo II.5 İnfiltrasyon Debileri (Yaz ve Kış Dönemleri)..................................................................... 18 Tablo II.6 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Debileri...................................................... 18 Tablo II.7 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Atıksu Karakterizasyonu ve Kirlilik Yükü .. 18 Tablo II.8 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Deşarj Standartları .................................... 19 Tablo II.9 Planlanan Proje Takvimi................................................................................................... 31 Tablo III.1 Proje ile ilgili Türk ÇSG Yönetmeliği ............................................................................... 33 Tablo III.2 Proje ile ilgili “Doğa ve Yaban Hayatın Korunması”na ilişkin Türk Mevzuatı .................. 37 Tablo III.3 Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Deşarj Limitleri ......................................................... 45 Tablo IV.1 Doğal Afetler ................................................................................................................... 48 Tablo IV.2 Muğla İli Dereleri ............................................................................................................. 52 Tablo IV.3 Muğla’da Bulunan Göller ................................................................................................ 52 Tablo IV.4 Muğla İli Barajları ............................................................................................................ 52 Tablo IV.5 Abonelerin Su Tüketim Tablosu ...................................................................................... 53 Tablo IV.6 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjı Ölçüm Noktaları ..................................................... 56 Tablo IV.7 Ocak 2017 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Fiziksel Parametreler ....... 58 Tablo IV.8 Mayıs 2017 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Fiziksel Parametreler ..... 58 Tablo IV.9 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjı Bulanıklık, Askıda Katı Madde ve Seki Diski Ölçümleri .......................................................................................................................................... 60 Tablo IV.10 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Kimyasal Parametreler ..................... 60 Tablo IV.11 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Mikrobiyolojik Parametreler.............. 60 Tablo IV.12 Genel Kimyasal ve Fizikokimyasal Parametreler Açısından Kıyı Suları Alıcı Ortam Kalite Kriterleri (Tablo 3, Ek-5,Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016)............................................. 61 Tablo IV.13 Yerüstü Su Kütlelerinin Trofik Seviyeleri, Ege ve Akdeniz Kıyı Suları Ötrofikasyon Kriterleri (Tablo 7, Ek-6,Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016)....................................................... 61 Tablo IV.14 Farklı Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Tarafından Temsil Edilen Tarımsal Potansiyel ve Özellikleri ..................................................................................................................................... 68 Tablo IV.15 Proje Üniteleri ve Kapladıkları Alanlar .......................................................................... 70 Tablo IV.16 Bodrum İlçesinde Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri ............................................... 76 Tablo IV.17 Sıcaklık Değerleri .......................................................................................................... 80 Tablo IV.18 Ortalama Aylık Yağış ve En Yüksek Yağış Miktarları ................................................... 81 Tablo IV.19 Ortalama ve En Düşük Bağıl Nem Değerleri ................................................................ 82 Tablo IV.20 Aylık Ortalama, En yüksek ve En düşük Basınç Değerleri ........................................... 83 Tablo IV.21 Aylık Ortalama Kar Yağışlı, Karla Örtülü, Fırtınalı, Sisli, Don Olan ve Dolu Yağışlı Günlerin Dağılımı ............................................................................................................................. 83 Tablo IV.22 Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları ...................................................................................... 85 Tablo IV.23 En Yüksek Rüzgâr Hızları ve Yönleri, Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı (1960-2015) ........................................................................................................................... 85 Tablo IV.24 Proje Alanında Ölçülen Arka Plan Gürültü Seviyeleri ................................................... 86 Tablo IV.25 Muğla Şehir Merkezinin Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları .............................................. 88 Tablo IV.26. Batı Yönü Ölçüm Noktası ............................................................................................ 88 Tablo IV.27 Güney Yönü Ölçüm Noktası ......................................................................................... 88 Tablo IV.28 Doğu Yönü Ölçüm Noktası ........................................................................................... 88 Tablo IV.29 Kuzey Yönü Ölçüm Noktası .......................................................................................... 89 Tablo IV.30 PM10 Ölçüm Sonuçlarının Değerlendirilmesi ................................................................ 89 Tablo IV.31 PM2.5 Ölçüm Sonuçları ................................................................................................ 89 Tablo IV.32 IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ..................................................................................... 95 Tablo IV.33 Kuş Türleri için Ulusal Tehlike Kategorileri (Kiziroğlu, 2009) ........................................ 96 Tablo IV.34 ÖDA Kriterleri .............................................................................................................. 104 Tablo IV.35 Bodrum Yarımadası ÖDA Kriterlerini Sağlayan Türler ............................................... 106 Tablo IV.36 ÖDA Kriteri Sağlayan Türler ....................................................................................... 110 Tablo IV.37 Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri ............................................................. 112 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE iv DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Tablo IV.38 Çalışma Alanında Tespit Edilen Memeli Türleri.......................................................... 114 Tablo IV.39 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Kuş Türleri..................................................... 116 Tablo IV.40 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen İki yaşamlı ve Sürüngen Türleri .................... 117 Tablo IV.41 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Fitoplankton Organizmaları ........................... 118 Tablo IV.42 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Zooplankton Organizmaları .......................... 119 Tablo IV.43 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Makoalgler ve Bentik Organizmalar .............. 120 Tablo IV.44 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Balık Türleri ................................................... 121 Tablo IV.45 Tahmini Posidonia oceanica Popülasyonları .............................................................. 126 Tablo IV.46 Çalışmada Belirlenen Tür/Cins/Taksonların Listesi ve Ekonomik ve Ekolojik (IUCN, BERN) Önemleri ............................................................................................................................. 129 Tablo IV.47 Muğla Gelişim Seviyesi Göstergeleri .......................................................................... 130 Tablo IV.48 Muğla İli Yaş and Cinsiyet Dağılımı (TUİK, 2017) ...................................................... 133 Tablo IV.49 Muğla İlçeleri Nüfusu(TUIK, 2017).............................................................................. 134 Tablo V.1 Çevresel ve Sosyal Etki Kaynağı Faaliyetler ve Olası Etkileşimleri Temsi Eden Matris (Etki Önlem Alınmadan Önceki Durum) ......................................................................................... 139 Tablo V.2 Önem Değerlendirmesi İçin Etkileşim Matrisi ................................................................ 140 Tablo V.3 Etki Büyüklüğünün Belirlenmesi için Kriterler ................................................................ 140 Tablo V.4 Etki Şiddetinin Belirlenmesi için Kriterler ....................................................................... 140 Tablo V.5 Proje Üniteleri ve Kapladıkları Alanlar ........................................................................... 141 Tablo V.6 Toprak ve Arazi Kullanımı Üzerindeki Etkilerin Değerlendirilmesi ................................. 142 Tablo V.7 Topoğrafya, Toprak ve Arazi Kullanımı Etki Değerlendirmesi Özeti ............................. 145 Tablo V.8 Baca ve Baca Dışındaki Yerlerden Kaynaklanan Emisyon Sınır Değerleri ................... 146 Tablo V.9 Ortam Hava Kalitesi Sınır Değerleri – IFC Standartları ................................................. 147 Tablo V.10 Toz Emisyon Hesaplamasında Kullanılan Emisyon Faktörleri .................................... 147 Tablo V.11 Kazı Miktarları .............................................................................................................. 148 Tablo V.12 Emisyon Faktörleri (USEPA) ....................................................................................... 151 Tablo V.13 Beklenen Egzoz Emisyon Miktarları (kg/h) .................................................................. 151 Tablo V.14 Toz ve Egzoz Emisyonlarının Hava Ortamına Etkilerinin Değerlendirme Özeti .......... 152 Tablo V.15 Hava Kalitesi Etki Değerlendirmelerinin Özeti ............................................................. 154 Tablo V.16 Koku Etki Değerlendirmeleri Özeti ............................................................................... 155 Tablo V.17 Kokunun Önlenmesi için Yerleşim Yerlerine Önerilen Mesafeler ve En Yakın Alıcılar 156 Tablo V.18 Koku Etki Değerlendirmesi Özeti ................................................................................. 158 Tablo V.19 Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Limitleri ..................................................... 159 Tablo V.20 İnşaat için Çevresel Gürültü Limitleri ........................................................................... 160 Tablo V.21 IFC’nin Gürültü Seviyesi Kılavuz Değerleri .................................................................. 160 Tablo V.22 Projenin Arazi hazırlık ve İnşaat Aşamasında Gürültü Oluşumuna Neden Olacak Makine ve Ekipmanlar ile Bunların Ses Gücü Düzeyleri (Lw) ......................................................... 160 Tablo V.23 Gürültünün Mesafeye Bağlı Dağılımı ........................................................................... 162 Tablo V.24 En Yakın Bina Çevresinde Hissedilecek Gürültü Seviyesi .......................................... 163 Tablo V.25 Gürültü Etkisinin Değerlendirilmesi .............................................................................. 163 Tablo V.26 Gürültü Etki Değerlendirmesinin Özeti......................................................................... 165 Tablo V.27 Projenin Su Gereksinimi .............................................................................................. 166 Tablo V.28 SKKY Tablo 21.4 Evsel Atıksu Deşarj Kriterleri .......................................................... 167 Tablo V.29 SKKY Tablo 22 – DerinDeniz Ortamına DeşarjYapılacak Olan Atıksu Kabul Edilebilir Limit Değerleri ................................................................................................................................ 167 Tablo V.30 Deniz Deşarjları İçin Uygulanacak Kriterler ................................................................. 168 Tablo V.31 Deniz Deşarjı Boru Uzunluğu Standartları ................................................................... 168 Tablo V.32. Modelleme Sonuçlarının Özeti.................................................................................... 182 Tablo V.33 Su Kaynakları Üzerine Etki Değerlendirme Özet Tablosu ........................................... 186 Tablo V.34 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Atıkların Genel listesi....... 188 Tablo V.35 İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Atıkların Genel Listesi ............................... 191 Tablo V.36 Tahmini Toplam Çamur Miktarı ................................................................................... 191 Tablo V.37 Atık Üretimi ile ilgili etki Değerlendirmesini Özeti ........................................................ 194 Tablo V.38 Ekolojik Hassasiyet Kriteri ........................................................................................... 198 Tablo V.39 Flora Türleri Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi ......................................................... 200 Tablo V.40 İki Yaşamlı ve Sürüngen Türleri Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi .......................... 201 Tablo V.41 Posidonia oceanica ve Monachus monachus Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi ..... 203 Tablo V.42 Ekoloji ve Biyoçeşitlilik ile ilgili Değerlendirmelerin Özeti ............................................ 209 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE v DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Tablo V.43 İşgücü ve Çalışma Koşullarının Etki Değerlendirme Özeti .......................................... 220 Tablo V.44 DEB’lerin ve Etki Alanının Özeti .................................................................................. 225 Tablo V.45 Olası Kümülatif Etkilere Sebep Olacak Projeler .......................................................... 225 Tablo V.46 Proje Kapsamlaştırma Aşaması II ............................................................................... 227 Tablo V.47 Kümülatif Etkiler için Yönetim Yaklaşımları ................................................................. 228 Tablo VI.1 Topraktaki Ağır Metal Sınır Değerleri ........................................................................... 241 Tablo VI.2 Stabilize Olmuş Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılabilmesi için Maksimum Ağır Metal Muhtevaları ........................................................................................................................... 241 Tablo VI.3 Stabilize Olmuş Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılabilmesi için Organik Bileşik Sınır Değerleri ......................................................................................................................................... 241 Tablo VI.4 II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisleri için Atık Kabul Sınır Değerler ............................... 242 Tablo VI.5 Atıksu Arıtma Alternatiflerinin Karşılaştırılması ............................................................ 245 Tablo VI.6 Atık Çamur ve Bertaraf Yöntemlerinin Karşılaştırılması ............................................... 248 Tablo VII.1 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamalarında Etki Azaltma Planı .......................................... 250 Tablo VII.2 İşletme Aşaması Etki AzaltıcıÖnlem Planı................................................................... 255 Tablo VII.3 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması İzleme Planı ............................................................ 258 Tablo VII.4 İşletme Aşaması İzleme Planı ..................................................................................... 261 Tablo VIII.1. Projenin Kilit Paydaşları ............................................................................................. 267 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE vi DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil I.1 Proje Sahası Görüntüleri ...................................................................................................... 7 Şekil II.1 Muğla’nın İlçeleri.................................................................................................................. 9 Şekil II.2 Yer Bulduru Haritası .......................................................................................................... 10 Şekil II.3 Proje’nin Genel Yerleşim Planı .......................................................................................... 13 Şekil II.4 Nüfus Projeksiyonlarının Karşılaştırılması......................................................................... 16 Şekil II.5 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Alanı ........................................................... 20 Şekil II.6 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Düzeni ........................................................ 21 Şekil II.7 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Deniz Deşarj Hattı ...................................... 28 Şekil II.8 Çukur Sistemi Kesiti .......................................................................................................... 29 Şekil IV.1 Genel Jeoloji Haritası ....................................................................................................... 47 Şekil IV.2 Türkiye Deprem Tehlike Haritası ..................................................................................... 49 Şekil IV.3 Bölgenin Diri Fay Haritası ................................................................................................ 50 Şekil IV.4 Proje Alanı ve Çevresinin Hidroloji Haritası ..................................................................... 54 Şekil IV.5 Proje Alanı Çevresinde Bulunan Barajlar ve Göletler ...................................................... 55 Şekil IV.6 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjının Ölçüm Noktaları ................................................. 57 Şekil IV.7 Proje Alanından Görüntüler ............................................................................................. 63 Şekil IV.8 Aydın- Muğla-Denizli Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Doğrultusunda Arazi Kullanım Haritası .............................................................................................................................. 65 Şekil IV.9 İl Arazi Kullanım Verilerine dayalı Arazi Kullanım Haritası .............................................. 66 Şekil IV.10 Proje Alanının Meşcere Tipi Haritası ............................................................................. 67 Şekil IV.11 Proje Alanının Toprak Yapısı Görüntüleri ...................................................................... 70 Şekil IV.12 Proje Alanının Büyük Toprak Grupları ve Arazi Kullanımı Kabiliyet Sınıfları Haritası ... 71 Şekil IV.13 Proje Alanı ve Çevresinin Erozyon Riski Haritası ......................................................... 72 Şekil IV.14 Proje Alanı Çevresinde Bulunan Korunan Alanlar ......................................................... 77 Şekil IV.15 (2018-2019) Muğla İlinde Yasaklı ve Avlanmaya Açık Alanlar ...................................... 78 Şekil IV.16 Ortalama Sıcaklık, En Yüksek Sıcaklık ve En Düşük Sıcaklık ...................................... 79 Şekil IV.17 Ortalama Aylık Yağış ve En Yüksek Yağış Miktarları .................................................... 80 Şekil IV.18 Ortalama ve En Düşük Bağıl Nem Değerleri ................................................................. 81 Şekil IV.19. Aylık Ortalama, En yüksek ve En düşük Basınç Değerleri ........................................... 82 Şekil IV.20 Yıllık Rüzgâr Esme Sayıları ve Ortalama Rüzgâr Hızları Diyagramı ............................. 84 Şekil IV.21 Rüzgâr Esme Sayılarının Mevsimsel Rüzgâr Diyagramı ............................................... 84 Şekil IV.22 Ortalama Rüzgâr Hızlarının Mevsimsel Rüzgâr Diyagramı(m/s) ................................... 85 Şekil IV.23 Arka Plan Gürültü Ölçüm Noktaları ................................................................................ 87 . Şekil IV.24 Proje Alanı İçerisinden Görünümler ............................................................................. 91 Şekil IV.25. Karasal Flora-Fauna Çalışma Alanı .............................................................................. 92 Şekil IV.26. Denizel Ekosistem Çalışma Alanı ................................................................................. 93 Şekil IV.27. Fitoplanktonik Organizmaların Örneklemesi ve Tanımlanması .................................. 101 Şekil IV.28. Scuba Dalış Çalışmaları.............................................................................................. 102 Şekil IV.29. A, B, C Çalışma Alanlarındaki P. oceanica ................................................................. 103 Şekil IV.30 ÖDA’nın Topoğrafik Haritası ........................................................................................ 106 Şekil IV.31 Projenin Ekolojik Konumu ............................................................................................ 108 Şekil IV.32 Türkiye Florası Endemik Taksonlarına Ait 9677 Lokasyonun Bölge, Bölüm ve Kareleme Sistemine Göre Dağılımı (Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120 ............................................ 108 Şekil IV.33. Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Habitat Tipleri .......................................................... 109 Şekil IV.34. Proje Alanı İçerisindeki Bazı Flora Türleri ................................................................... 111 Şekil IV.35. Monachus monachus’un Proje Alanı Çevresindeki Üreme ve Beslenme Alanı ......... 123 Şekil IV.36 Biyoçeşitliği Gösteren Bazı Sualtı Görüntüleri ............................................................. 125 Şekil IV.37. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu ................................................................ 127 Şekil IV.38. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu ve İkinci Zonu ........................................ 128 Şekil IV.39 Yıllara göre İşsizlik Oranları, TR 32 ............................................................................. 131 Şekil IV.40. Yıllara Göre İşsizlik Oranları, TR 32 ........................................................................... 132 Şekil IV.41. Hizmet Sektöründe İstihdam (TUİK, Bölgesel Göstergeler, TR32 Aydın, Denizli, Muğla İlleri) ................................................................................................................................................ 132 Şekil IV.42. Muğla İli Nüfus Piramidi (TUIK, 2017)......................................................................... 133 Şekil V.1 Projenin Etki Alanı ........................................................................................................... 136 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE vii DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil V.2 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Hassas Alıcılar ........................................................ 137 Şekil V.3 PM2.5 Model Çıktısı .......................................................................................................... 150 Şekil V.4 Proje Alanında Oluşan Gürültünün Mesafeye Bağlı Dağılımı ......................................... 162 Şekil V.5 Kış Koşullarında Atıksu Debisi Hassasiyeti .................................................................... 169 Şekil V.6 Yaz Koşullarında Atıksu Debisi Hassasiyeti ................................................................... 170 Şekil V.7 Turgutreis Kış Koşullarında Akıntı Hızı Hassasiyeti ....................................................... 171 Şekil V.8 Turgutreis Yaz Koşullarında Akıntı Hızı Hassasiyeti ...................................................... 171 Şekil V.9 Kış Koşullarında Akıntı Yönünün Yakın Alan Seyrelmesine Etkisi ................................. 172 Şekil V.10 Yaz Koşullarında Akıntı Yönünün Yakın Alan Seyrelmesine Etkisi .............................. 172 Şekil V.11 Senaryo-1 Model Sonuçları .......................................................................................... 174 Şekil V.12 Senaryo-2 Model Sonuçları .......................................................................................... 175 Şekil V.13 Senaryo-3 Model Sonuçları .......................................................................................... 176 Şekil V.14 Senaryo-4 Model Sonucu ............................................................................................. 177 Şekil V.15 Senaryo-5 Model Sonucu ............................................................................................. 178 Şekil V.16 Senaryo-6 Model Sonucu ............................................................................................. 179 Şekil V.17 Senaryo-7 Model Sonucu ............................................................................................. 180 Şekil V.18 Senaryo-8 Model Sonucu ............................................................................................. 181 Şekil V.19 Belediye Atığı Kompozisyonu (eski Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2014) .......... 189 Şekil V.20 Atık Yönetimi Hiyerarşisi ............................................................................................... 192 Şekil V.21 Olası Kümülatif Etkilere Sebep Olacak Projeler ........................................................... 226 Şekil VI.1 MBR Prosesi Akış Diyagramı ......................................................................................... 231 Şekil VI.2. A2O Prosesi Genel Akış Diyagramı .............................................................................. 232 Şekil VI.3 Kademeli Besleme Sistemi Genel Akış Diyagramı ........................................................ 233 Şekil VI.4. 5 Aşamalı Bardenpho Prosesi Genel Akış Diyagramı .................................................. 233 Şekil VI.5. UCT Prosesinin Genel Akış Diyagramı ......................................................................... 234 Şekil VI.6. (IFAS) Prosesinin Genel Akış Diyagramı ...................................................................... 235 Şekil VII.1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Yapısı .............................................................................. 263 Şekil VIII.1 İlan Metni ...................................................................................................................... 268 Şekil VIII.2 Gazete Kupürleri .......................................................................................................... 269 Şekil VIII.3 Broşürler ....................................................................................................................... 270 Şekil VIII.4 Halkın Katılım Toplantısı .............................................................................................. 271 Şekil VIII.5 Duyuru Metni ................................................................................................................ 280 Şekil VIII.6. Askı Görüntüleri .......................................................................................................... 281 Şekil VIII.7. Gazete Kupürü ............................................................................................................ 282 Şekil VIII.8. Tanıtıcı Broşürler......................................................................................................... 283 Şekil VIII.9 Toplantı Görüntüleri ..................................................................................................... 285 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE viii DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU KISALTMALAR LİSTESİ AAT Atıksu Arıtma Tesisi AB Avrupa Birliği ARÜV Arüv Çevre Mühendislik Müşavirlik Hizmetleri İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. BERN Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi BM Birleşmiş Milletler BOİ Biyolojik Oksijen İhtiyacı CBS Coğrafik Bilgi Sistemi CLRTAP Avrupa Ekonomik Komisyonu Uzun Menzilli Sınırötesi Hava Kirliliği CITES Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme ÇÇSG Çevre, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzları ÇED Çevresel Etki Değerlendirme ÇGDY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği ÇOK Çözünmüş Organik Karbon ÇSYP Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı ÇSED Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi ÇSG Sağlık ve İş Güvenliği ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇYP Çevre Yönetim Planı DB Dünya Bankası DBG Dünya Bankası Grubu DEB Değerli Ekosistem Bileşeni DENAM Gazi Üniversitesi Deniz ve Su Bilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi EMEP Uzun Menzilli Sınırlar Ötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi ve Avrupa’da Hava Kirleticilerinin Uzun Menzilli Taşınımlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi İşbirliği Programı EMS En Muhtemel Sayı EUNIS Avrupa Doğa Bilgi Sistemi FUND Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini İçin Bir Fonun Kurulmasıyla İlgili Uluslararası Sözleşme HKDYY Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ILO Uluslararası Çalışma Örgütü IFAS Sabit Biyofilmli Birleşik Aktif Çamur Sistemi IFC Uluslararası Finans Kuruluşu IUCN Uluslararası Doğayı Koruma Birliği KED Kümülatif Etki Değerlendirmesi KOİ Kimyasal Oksijen İhtiyacı MAK Merkezi Av Komisyonu MARPOL Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme MBAS Metilen Mavisi İle Reaksiyon Veren Yüzey Aktif Maddeleri MBR Membran Biyoreaktör MUSKİ Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü ÖDA Önemli Doğa Alanları ÖBA Önemli Bitki Alanları ÖKA Önemli Kuş Alanları OP Dünya Bankası Çevresel Değerlendirme Operasyonel Politikası PM Partikül Madde PS Performans Standartları POPs Kalıcı Organik Kirleticiler PTD Proje Tanıtım Dosyası RAMSAR Özellikle Su Kuşlarının Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme SAD-AFAG Su Altı Araştırmaları Derneği Akdeniz Foku Araştırma Grubu SKHKKY Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE ix DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU TÜBİVES Türkiye Bitkileri Veri Servisi TÜMAŞ Türk Mühendislik, Müşavirlik ve Müteahhitlik A.Ş. UNEP Avrupa Çevre Ajansı UNFCCC Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi USEPA Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı WoRMS Dünya Deniz Türleri TÇK Toplam Çözünen Katı TOK Toplam organik karbon TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu TDS Toplam Çözünmüş Katı Madde TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE x DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU YÖNETİCİ ÖZETİ 6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Muğla, Büyükşehir Belediyesi statüsünü elde etmiştir. Bu kanun kapsamında, il sınırları içerisinde yer alan köy ve beldeler birbirlerinden ayrılmıştır; köyler mahalle olarak, beldeler ise bağlı bulundukları ilçenin tek mahallesi olarak ilçe belediyesine katılmıştır. Bu değişimin sonucu olarak, il genelinde su ve kanalizasyon işlemlerini yürütebilmek amacıyla Muğla Büyükşehir Belediyesine bağlı bir kamu tüzel kişiliği olan Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ), kurulmuştur. MUSKI’nin ana hedef ve ilkeleri, Muğla halkına temiz, yüksek kalitede ve sağlıklı içme suyu sağlamak, su kaynaklarını en verimli şekilde kullanmak ve korumak, atık suyun uygun şekilde arıtılmasını sağlama ve kurumsal gelişimi doğrultusunda modern yönetim yaklaşımlarıyla yüksek kaliteli servis sağlamaktır. MUSKİ, bu hedef ve ilkeler doğrultusunda bölgede atık su arıtma işlemlerini yürütebilmek amacıyla Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi (37,000 m3/gün kapasiteli) ve Deniz Deşarj Hattı Projesi’ni planlamıştır. Arıtma tesisinin, Muğla’nın Bodrum ilçesine bağlı Turgutreis Mahallesi, Kum mevkii, 421 ada ve 11 parselde kurulması planlanmaktadır. Tesis, 2032 yılına kadar olan dönemde hizmet verecektir. Mevcut durumda herhangi bir arıtma tesisine sahip olmayan Turgutreis Mahallesinde oluşan atıksular, arıtılmadan Bodrum Körfezi’nden deniz deşarjı ile uzaklaştırılmaktadır. Mevcut durumda, arıtma tesisi olması planlanan alan MUSKI tarafından çok amaçlı olarak kullanılmaktadır (depo, atölye, araç bakım, küçük ölçekli akaryakıt istasyonu vb.). Deniz deşarj hattının karasal kısmı da kadastral yolları takip edecektir. Proje’nin tasarımı, 2032 yılı nüfus projeksiyonuna göre yapılmıştır. Tasarımda, yaz ve kış nüfusları arasındaki farklılık göz önünde bulundurulmuştur. Tesisin tasarım debisi yaz için 37.000 m3/gün, kış için de 11.000 m3/gün olarak belirlenmiştir. Tesisin parametreler bazında minimum arıtma verimi BOİ için %92, KOİ için %80, AKM için %90, TN için %80 ve TP için %89 olacaktır. Tesis aşağıdaki ünitelerden oluşacaktır:  Kaba Izgara  İnce Izgara  Havalandırmalı Kum Tutucu  Kimyasal Fosfor Giderim Tankı  Anaerobik Biyolojik Fosfor Giderim Tankları  Havalandırma Tankları  Son Çökeltim Tankları  Çamur Dengeleme Tankı  Çamur Pompa İstasyonu  Çamur Susuzlaştırma Ünitesi  Dezenfeksiyon Ünitesi  Koku giderme Ünitesi  Blower Binası  İdari Bina  Trafo ve Jeneratör Binası  Güvenlik/Bekçi Kulübesi  Deniz Deşarjı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Proje’nin inşaat aşamasının en yoğun döneminde 80, işletme aşamasında 25 işçinin istihdam edilmesi planlanmaktadır. İşe alımda öncelik yerel halka verilecektir. Proje’nin 35 ay ve tek aşamada tamamlanması planlanmaktadır. Turgutreis İleri Biyolojik AAT’ye bağlanacak kanalizasyon hattının servis alanı, karasal etki alanı olarak seçilmiştir. Denizel etki alanı ise, deniz deşarjının 2.000 m’lik koridoru (hattın Merkez doğrultusundan 1.000’er metre iki yanda) olarak belirlenmiştir. Proje’nin toprak ortamına etkisinin şiddeti düşük olarak değerlendirilmiştir. Ancak, bunu daha da azaltmak adına aşağıdaki etki azaltım önlemleri yürütülecektir:  Toprak kirliliği risklerinin azaltılması için sadece belirlenmiş çalışma sahalarında ve rotalarda çalışmanın sağlanması  Saha yerine en yakın akaryakıt istasyonunda dolum yapılması  Fosseptiklerin geçirmezliğinin sağlanması  Sahanın uygun drenaj sistemiyle donatılması Hava ortamı üzerindeki etkilerin önemi düşük olarak değerlendirilmiştir. Önerilen etki azaltım yöntemleri aşağıdaki şekildedir:  Bitki örtüsü temizliği yapılan alanlarda erozyon ölçümlerinin yapılması  Toz bastırma yöntemlerinin (sulama, süpürme vb.) yeterli sıklıkta uygulanması  Tozu önlemek ve yolları temiz tutmak amacıyla iç yolların malzemelerle kaplanması  Proje alanında hız sınırı uygulanması  Rüzgar bariyeri görevi gören ağaçların tutulması ve yenilerinin dikilmesi  Savrulmasız yükleme/boşaltma yapılması  Depolanan kazı malzemelerinin örtülmesi  Araçların egzozlarının düzenli olarak kontrol edilmesi Atıksu arıtma tesislerinde yönetilmesi gereken diğer bir konu koku oluşumu ve bunun etkileridir. Arıtma tesisinin hemen yakınında bulunan yapılardan dolayı koku etkilerinin önemi orta düzey olarak belirlenmiştir. Bu etkilerin yönetimi için üç seviyeli etki azaltma yöntemi geliştirilmiştir. Koku yönetimindeki en önemli bileşenin etkili ve çalışan bir şikayet mekanizması olduğu düşünülmektedir. Etki azaltım yöntemleri aşağıdaki şekildedir:  Birincil seviye önlemler: o Arıtma tesisi kapasitesini aşan atıksuyun engellenmesi o Katı atık ve aktif çamur miktarlarının azaltılması o Izgaraların bertaraf sıklığının artırılması o Sinek ve koku problemini önlemek amacıyla çamurun uygun ve zamanlı bertarafı. o Biyolojik arıtma işlemlerinde havalandırma hızının artırılması o Aktif çamur ünitesinin açık alanda bulunması durumunda çamur yoğunlaştırıcılara klorlu su eklenmesi o Aktif çamura kireç eklenmesi o Su seviyesini kontrol altında tutarak suyun ani azalması durumunda türbülansı engellemek  Birincil seviye önlemlerin anlınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi durumunda aşağıdaki ikincil seviye önlemler alınacaktır: o Oksitleyici madde eklenmesi (hidrojen peroksit, sodyum hipoklorit) (oksitleyici maddeler, özellikle hidrojen sülfür oluşumunu engeller). Sodyum hidroksit eklenmesi de düşünülebilir. Sodium hidroksit suda bulunan hidrojen sülfür gazını çözecektir o Anaerobik bakteri oluşumunun pH seviyelerinin kontrolü veya dezenfeksiyon ile engellenmesi. o Kimyasallar yardımıyla kokulu bileşiklerin oksitlenmesi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 2 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU o Kokunun yayılmasını önlemek için proje alanının ağaçlandırılması ve arıtma tesisi etrafına tampon bölge oluşturulması  Birincil ve ikincil seviye önlemlerin alınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi durumunda son seviye önlem alınacaktır: o Havalandırma havuzlarının ve bio-P tanklarının kapatılması Arıtma tesisi alanının yakınında bulunan binalardan ve deniz deşarjı hattı inşaat sahalarının yerleşim yerlerine yakınlığından dolayı, Proje’nin gürültü etkisinin önemi orta seviye olarak belirlenmiştir. Önerilen etki azaltım önlemlerine aşağıda yer verilmiştir.  Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında kullanılan makine ve ekipmanlar aynı noktada/konumda çalıştırılmayacak ancak alan içerisinde homojen olarak dağıtılacaktır  AAT alanının etraftaki binalara yakın bölümünde (kuzey-kuzeydoğu sınırı) makine ve ekipmanlar birlikte çalıştırılmayacaktır  AAT alanına en yakın olan alıcıların etrafında inşaat gürültü bariyerleri kullanılması  Deniz deşarj hattı inşaatı sırasında taşınabilir Gürültü perdesi kullanılması  İş makineleri ve ekipmanların düzenli olarak bakımının yapılması ve inşaat araçları için hız sınırlarının tanımlanması  Gürültü ile ilgili şikayetlerin yönetimi için bir şikayet prosedürü uygulanması  Ekipman ve makine alımı sırasında, teknik özellikler kısmında belirtilen ses düzeyleri dikkate alınacaktır.  İşletme aşamasında RAMEN ve Dünya Bankası Grubu'nun/IFC'nin Genel ÇÇSG Kılavuzu ve ilgili Sektör Kılavuzu'nun hükümleri ve sınır değerleri karşılanacaktır. Çıkış suyunun deşarjının denizel su kalitesi üzerindeki etkilerin belirlenmesi için HYDROTAM-3D modeli kullanılmıştır. Model sonuçları deniz deşarj hattının en az 1460 m (1400 m hat, 60 m difüzör) olması, çıkış noktasının en az 17 m derinde olması ve BGB doğrultusunda kuzeyden 235° derece olmasını önermektedir. Bu şartlar altında modellenen Toplam Koliform değerinin, en kötü durum senaryosunda dahi ulusal gereklilikleri ve DBG gerekliliklerini sağladığı görülmektedir. Su kaynakları üzerindeki etkilere dair etki azaltıcı önlemler aşağıda verilmiştir:  Toz bastırma için sulama nedeniyle yüzey akışı oluşumu veya atıksu oluşumu engellenecektir.  Bölgedeki su kaynaklarının korunması amacıyla alınacak önlemler kapsamında, sahada oluşacak olan evsel atık su miktarı, tuvaletlerde veya inşa edilecek sızıntıya karşı dayanıklı septik tanklar içerisinde toplanacaktır. Proje Alanı'nda inşaat aşamasında ve MUSKİ protokolleri kapsamında bertaraf edilecektir  Projenin, su, atık su ve kimyasallarla teması halinde olan birimlerinin sızdırmazlığını sağlamak adına uygun çimento oranı gözönünde bulundurularak, dayanıklılığa sahip beton kullanılacaktır. Böylece, Proje'nin işletme aşamasında toprak ve yeraltı sularına sızıntı olmayacaktır.  MUSKI, bypassı en aza indirmeyi amaçlayacaktır.  Atıksu arıtma tesisinin, atık su kalitesi, geçerli ulusal gerekliliklere veya uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olacaktır.  Sistem taşmaları, seviye ölçüm cihazları kullanılarak mümkün olduğunca önlenecektir.  MUSKI, alıcı ortamın asimilatif kapasitesine bağlı olarak deşarj suyunun kalitesini arttırmak için seçenekler araştıracaktır. Atık oluşumu ile ilgili etkilerin düşük öneme sahip olduğu düşünülmektedir. Bununla ilgili alınacak önlemler aşağıda listelenmiştir:  Proje kapsamında üretilecek atıklar, atık yönetim hiyerarşisine göre uygun bir şekilde yönetilecektir.  Atıklar sahada yalnızca geçici bir süre için depolanacak olup nihai bertaraf, tesis dışında gerçekleşecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 3 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU  Atıkların geri dönüşümü, taşınması ve bertarafı, lisanslı firmalar ve/veya ilgili belediyeler aracılığı ile gerçekleştirilecektir.  Sahada herhangi bir şekilde atık yakma ya da gömme işlemi gerçekleştirilmesi, atıkların civardaki yollara ya da su kaynaklarına atılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır.  Proje boyunca atıkların toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili bütün faaliyetlerde, personel ya da halk sağlığını riske sokacak her türlü uygulamadan kaçınılacaktır.  Sahada geçici olarak depolanacak atıklar, sahadan uzaklaştırılmak üzere lisanslı ve atık tipine uygun taşıma araçlarına teslim edilecektir. Bu kapsamdaki işlemlere ilişkin bilgiler kayıt altında tutularak, kayıtlar idari binada saklanacaktır.  Proje kapsamında oluşması muhtemel sınırlı miktardaki tehlikeli ve özel atık (ör: atık elektronik cihazlar/parçalar, kablolar, filtreler, boya ve çözücü/solvent gibi kimyasal maddeler ya da yağlar ile kirlenmiş ambalajlar, bez parçaları, koruyucu giysiler vb.), Geçici Depolama Alanı'nda ayrılmış özel bölümlerde, konteynerler içerisinde, tehlikesiz atıklardan ayrı bir şekilde depolanacaktır. Bu alan, geçirimsiz bir tabana sahip olacak, yüzey akış sularına ve yağmura karşı korunaklı hale getirilecek ve gerekli şekilde drenajı sağlanacaktır.  Özelliğine göre sınıflandırılarak geçici depolanan atıkların üzerinde tehlikeli ya da tehlikesiz atık ibaresi, atık kodu, depolanan atık miktarı ve depolama tarihi ile miktarı gösterilecektir. Geçici Depolama Alanı'nda alınacak önlemlerle atıklar birbirleriyle reaksiyona girmesi engellenecektir.  Arıtma tesisinin başlamasından önce daha sürdürülebilir alternatifler araştırılarak "Çamur Yönetim Planı" hazırlanacaktır. Nihai bertaraftan başka seçenek yoksa, bertaraf için izlenecek prosedür yönetim planı kapsamında belirlenmelidir. En yakın korunan alan proje alanına 1,350m uzaklıkta bulunmaktadır. Böylece, koruma alanları üzerinde herhangi bir etki bulunmayacaktır. Ancak, projenin her aşamasında ulusal mevzuat ve OP 4.11 hükümlerine uyulacaktır. Proje, Testudo graeca, Elaphe quatuerlineata, Dolichophis jugularis, Posidonia oceanica ve Monachus monachus.üzerinde bazı etkilere sahiptir. En önemli olanı ise Posidonia oceanica üzerinde olan etkilerdir. Ekoloji ve biyoçeşitlilik etkileri için alınacak olan etki azaltıcı önlemler aşağıda verilmiştir:  İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden uzaklaşması için zaman tanınacaktır  Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına herhangi bir canlı hayvan ya da bitki getirilmesine izin verilmeyecektir,  İnşaat ve işletme sahaları, hayvanların erişimini engellemek için telle kapatılacaktır.  Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan ayrılacaktır. Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır.  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler.  Posidonia oceanica’nın tespiti için daha detaylı çalışmalar yürütülecek ve Proje Alanı’ndaki popülasyon sayısal olarak belirlenecektir. Bu çalışmaların sonuçlarına göre etki azaltım önlemleri güncellenecektir.  Edinilen bilgilere göre, deniz deşarj hattının 40 metre güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica yakın bir bölgeye taşınsa bile, liman projesi kapsamında 10 kat daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 4 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU kümülatif etkiler ve eylem planı göz önüne alınarak, , Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ nın da Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturması MUSKİ Genel Müdürlüğü tarafından önerilmektedir. Bu eylem planı, Muğla Büyükşehir Belediyesi'nin koordinasyonunda olacaktır ve Bakanlığın sorumluluğu altında yürütülecektir.  İnşaat aşamasında “Poseidon deniz çayırları” üzerinde en az hasar oluşmasını sağlamak için, deşarj hattı boyunca su altında gözlem istasyonları kurulmalıdır. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırları” ile ilgili izleme çalışmaları yapılmalıdır.  Popülasyon durumları izlenmeli ve raporlanmalıdır.  Bölgede deniz memelilerinin (akdeniz foku) bulunmadığından emin olmak için çalışmaya başlamadan önce deniz yüzeyi gözlemlenmelidir  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri kullanılacaktır.  Boru hattı boyunca ve deşarj alanında izleme çalışmaları yürütülecektir.  Atıksu arıtma tesisi, denizdeki kirlilik yükünü azaltacağından bu türler üzerinde olumlu etki sağlayacaktır. ÇSED çalışmaları kapsamında, sosyoekonomik çevre üzerine olan etkiler turizm, ulaşım ağı ve yerel tedarik olmak üzere üç farklı alt başlıkta değerlendirilmiştir. Turizm üzerine olan etkiler için alınan anahtar etki azaltıcı önlem bölgedeki Turizmin olumsuz etkilenmemesi adına deniz deşarj hattının deniz kısmı inşaasının mümkün olduğunca turizm sezonu (15 Mayıs-15 Ekim) dışında yürütülmesi olacaktır. Sosyo-ekonomi üzerine olan diğer etkilerin genellikle olumlu olması beklenmektedir. Yerel işe alım dışında, projenin iş ve çalışma koşullarına olan etkisi genellikle olumsuz fakat düşük öneme sahip olarak değerlendirilmiştir. Bu etkilerin çalışma koşulları, işveren-işçi ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, üçüncü tarafların işçileri ve tedarik zinciri gibi konular üzerinde gözlemlenmesi beklenmektedir. Projenin kısıtlı personel ihtiyacı, bu konular üzerindeki etkilerin yönetimini kolaylaştırmaktadır. MUSKİ, IFC PS2, OP 4.01 ve bunun yanında ilgili Türk ulusal kanun ve yönetmelik hükümlerine uyarak işgücü üzerindeki olumsuz etkilere engel olmaktadır. ÇSED çalışmalarında, proje alternatifleri incelenmiş ve en uygun çevre dostu alternatif seçilmiştir. Alternatiflerin proje alanı ve deşarj ile sınırlı olmasına rağmen arıtma işlemi için teknik alternatifler bulunmaktadır. Böylece, klasik aktif çamur sistemi tesisin arıtma teknolojisi olarak seçilmiştir. Çamur için seçilen bertaraf seçeneği çamurun nihai bertarafıdır. ÇSED çalışmalarının sonuçlarından biri olan Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı, belirlenen çevresel ve sosyal konuları, etkileri ve fırsatları ele alan performans iyileştirme ve etki azaltma önlemleri ve eylemlerine dayanmaktadır. ÇSYP’nin ana hedefi, önemli çevre sorunlarını, bunların yeterli bir şekilde ele alınabilmesi için atılacak adımları ve bunun yanı sıra çevresel faydaları en üst düzeye çıkarmak için yapılması gerekenleri, uygulamadan ve izlemeden sorumlu kişi/birim ve programı ve ilgili maliyetlerin belirlenmesini belgelemektir. Türk ÇED çalışmaları sırasında, halkın görüşlerinin alınması amacıyla halkın katılım toplantısı düzenlenmiştir. Projeye büyük bir destek olmasına rağmen, toplantılar sırasında ortaya çıkan ana endişe koku üzerinde yoğunlaşmıştır. MUSKİ, Dünya Bankası politikaları ile uyum içerisinde bir bilgilendirme sistemini kuracak ve yönetecek ve olası yüklenicilerinden de bunu isteyecektir. Buna ek olarak, MUSKİ etkili ve aktif bir şikayet mekanizması ve paydaş katılımı ile de halkın görüşlerini toplayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 5 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU I. GİRİŞ I.1 Proje Tanımı Muğla Su ve Kanalizasyon idaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ), Muğla Büyükşehir Belediyesine bağlı, 2560 sayılı kanuna göre 31.03.2014 tarih ve 28958 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2014/6072 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kurulmuş Kamu Tüzel Kişiliğidir. 6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Muğla, Büyükşehir Belediyesi statüsünü elde etmiştir. Bu kanun kapsamında, il sınırları içerisinde yer alan köy ve beldeler birbirlerinden ayrılmıştır; köyler mahalle olarak, beldeler ise bağlı bulundukları ilçenin tek mahallesi olarak ilçe belediyesine katılmıştır. Bu değişimin sonucu olarak, il genelinde su ve kanalizasyon işlemlerini yürütebilmek amacıyla Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) kurulmuştur. MUSKI’nin ana hedef ve ilkesi, Muğla halkına temiz, yüksek kalitede ve sağlıklı içme suyu sağlamak, uygun atıksı arıtımını sağlamak ve kurumsal gelişimi doğrultusunda modern yönetim yaklaşımlarıyla yüksek kaliteli servis sağlamaktır. MUSKİ, bu hedef ve ilkeler doğrultusunda bölgede atık su arıtma işlemlerini yürütebilmek amacıyla entegre Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi’ni planlamıştır. Proje kapsamında, günlük kapasitesi 37,000 m3 olan İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisinin kurulması, yeni deniz deşarj hattı ve Turgutreis-Akyarlar-Gümüşlük bölgesinde kanalizasyon sistemi kurulması bulunmaktadır. Arıtma tesisinin, Muğla’nın Bodrum ilçesine bağlı Turgutreis Mahallesi, Kum mevkii, 421 ada ve 11 parselde kurulması planlanmaktadır. Tesis, 2032 yılına kadar olan dönemde hizmet verecektir. Mevcut durumda herhangi bir arıtma tesisine sahip olmayan Turgutreis Mahallesinde oluşan atıksular, arıtılmadan Bodrum Körfezi’nden deniz deşarjı ile uzaklaştırılmaktadır. Proje kapsamında, Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi kurulumunu takiben bölgede üretilen atık suyun arıtılması ve arıtılan atık suyun yeni deniz deşarj hattı ile Ege denizine deşarj edilmesi planlanmaktadır. Proje sahası görüntüleri Şekil I.1’de bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 6 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil I.1 Proje Sahası Görüntüleri Nüfus yoğunluğu yüksek olan Akyarlar ve İslamhaneleri Mahallelerinde halen kanalizasyon hattı bulunmamaktadır. Peksimet, Dereköy ve Gümüşlük mahallelerinde bulunan mevcut kanalizasyon hatları 35 yıllık hizmet ömürlerini tamamlamıştır. I.2 Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Çalışma Kapsamı Proje, 25.11.2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği”nin “Ek-1 listesinde yer alan projeler “ ve ” Ek-1 listesi (Çevresel Etki Değerlendirmesi uygulanacak projelerin listesi) 16 – Kapasitesi 150.000 eşdeğer kişi ve/veya 30,000 m3/gün olan atık su arıtma tesisleri” kapsamındadır.Proje’nin Çevresel Etki Değerlendirmesi süreci, 2016 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na yapılan başvuruyla başlatılmış olup, 2017 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın “ÇED Olumlu” kararıyla sonuçlanmıştır. Projenin Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi, Dünya Bankası standartlarıyla uyumlu olarak hazırlanmıştır. Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme çalışmaları, Arüv Çevre Mühendislik Müşavirlik Hizmetleri İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş (ARÜV) tarafından, ilgili literatür, mevcut raporlar ve saha çalışmaları sonuçlarını da içeren kaynaklar kullanılarak gerçekleştirilmektedir. İlgili veriler toplandıktan sonra etki değerlendirme çalışmaları; matematiksel hesaplamalar, coğrafi bilgi sistemleri ve uzman görüşleri de dâhil olmak üzere ilgili etki değerlendirme metodolojileri kullanılarak yürütülmektedir. Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi çalışmalarına katkı sağlayan “Hazırlayan ve katkıda bulunanların listesi” raporun Ek-1 kısmında bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 7 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme raporu hazırlanırken; proje kapsamında farklı organlardan elde edilen yasal raporlar, mevzuat ve yönetmelikler, teknik ve ekonomik raporlar, saha kullanımı ile ilgili yayınlar, doğal kaynaklar, jeoloji, sosyo-ekonomik alan/bölge verileri, haritalar, su kalitesini gösteren parametreler, hidroloji ve klimatoloji gibi çeşitli dokümanlar kullanılmaktadır. (bkz. Kaynakça). Etkiler, tüm veriler temel alınarak belirlenmiş ve değerlendirilmiştir. Sonuç olarak; fiziksel, biyolojik ve sosyo ekonomik çevrenin mevcut özelliklerini, Proje’nin belirlenen mevcut durum özellikleri üzerinde oluşturacağı olası etkileri ve çevresel ve sosyal yönetim planını (ÇSYP) içeren bu rapor, Türk Mühendislik Müşavirlik ve Müteahhitlik A.Ş. (TÜMAŞ) tarafından hazırlanmıştır. I.3 Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Rapor Yapısı Dünya Bankası Grubu çevre politikaları, uluslararası finans kuruluşlarının Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme politikaları gelişiminin temelini oluşturmaktadır. ÇSED raporunun genel formatı; Dünya Bankası’nın, A kategorisinde bulunan projeler için Çevresel Değerlendirme Operasyonel Politikası (OP 4.01) gerekliliklerine göre belirlenmiştir. Aşağıdaki ana başlıklardan oluşmaktadır;  Yönetici Özeti  Giriş  Proje Tanımı  Politika, Yasal ve İdari Çerçeve  Mevcut Durum  Çevresel ve Sosyal Etkiler ve Etki Azaltma Önlemleri  Proje Alternatifleri  Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı  Halkın Katılımı  Ekler Entegre Turgutreis İleri Biyolojik Arıtma Tesisi Projesi yukarıda belirtilen ana başlıklar altında yapılandırılmıştır. Raporda sunulan bilgiler, ilgili başlıklar altında detaylandırılmıştır. ÇSED raporunda yer alan bölümler kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir  Bölüm I. Giriş; Projeye ve ÇSED raporuna giriş yapılır, projenin detayları ile çevresel ve sosyal etki çalışmaları belirtilir.  Bölüm II: Proje Amacı ve Tanıtımı; projenin konumu, bileşenleri, teknik özellikleri, ilgili inşaat ve işletme faaliyetleri ve takvimi gibi bilgileri içeren proje tanıtımıdır.  Bölüm III. Politika, Yasal ve İdari Çerçeve; Ulusal ve Uluslararası yasal yükümlülükler ve projeyle ilgili çevre anlaşmaları belirtilir. Bununla beraber Türkiye’de uygulanan Çevresel Etki Değerlendirme prosedürü detaylı olarak açıklanır.  Bölüm IV. Çevresel ve Sosyal Mevcut Durum; Önerilen proje sahasında ve çevresinde bulunan, fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik koşullar da dâhil olmak üzere mevcut durum tanımlanır.  Bölüm V. Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi; Projenin olumlu ve olumsuz etkileri değerlendirilir ve etki azaltma önlemleri belirlenir.  Bölüm VI. Proje Alternatifleri; Önerilen proje sahasına, teknolojisine, tasarım ve faaliyetine uygun alternatiflerin analizini içerir.  Bölüm VII. Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı; Gerekli yönetim stratejilerinin, izleme faaliyetlerinin ve belirlenen etki azaltma önlemlerinin uygulanabilmesi için sorumlulukları açıklar.  Bölüm VIII. Halkın Katılımı; düzenlenen halkın katılımı toplantısıyla ilgili detaylı bilgileri verir; halkın proje ile ilgili yorumlarını ve anket sonuçlarını özetler. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 8 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Yukarıda listelenen bölümlerin içeriklerine uygun olarak, hazırlayanlar ve katkıda bulunanlar listesi, yasal dokümanlar, kaynakça, ilgili raporlar gibi ek bilgiler Dünya Bankası OP 4.01 ile entegre ÇSED rapor ekinde bulunmaktadır II. PROJE TANIMI II.1 Projenin Konumu Muğla, Türkiye’nin güneybatısında yer alan ve Ege Denizi kıyısında uzanan bir şehirdir. Şehir merkezi iç kesimde, en yakın kıyıdan 30 km uzaklıkta ve deniz seviyesinde 660 m yükseklikte yer alır. Bodrum, Dalaman, Datça, Fethiye, Kavaklıdere, Köyceğiz, Marmaris, Milas, Menteşe, Ortaca, Seydikemer, Ula ve Yatağan Muğla’nın ilçeleridir. Muğla’nın kuzeyinde Aydın İli, doğusunda Denizli İli, doğu-güneydoğusunda Burdur İli ve güneydoğusunda Antalya İli bulunmaktadır. Muğla’nın büyük bir kısmı Ege Bölgesi’nde yer alırken, küçük bir kısmı da Akdeniz Bölgesi’nde yer alır. Proje Sahası, Bodrum ilçesinde bulunan Turgutreis mahallesinde yer almaktadır ve Bodrum Yarımadası’ndaki ikinci büyük mahalledir. Muğla’nın ilçeleri ve proje sahasının lokasyonu Şekil II.1’de gösterilmektedir. Şekil II.1 Muğla’nın İlçeleri Proje kapsamında yer alan Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1-100.000 ölçekli Çevre Planı'nın 18. paftası, plan notları ve açıklamaları Ek 2’de verilmiştir. Proje Sahası’nın yer bulduru haritası Şekil II.2'de verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 9 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil II.2 Yer Bulduru Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 10 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 11 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Proje Sahası’na Bodrum şehir merkezinden kuş uçuşu mesafe 14.5 km ve Muğla şehir merkezinden kuş uçuşu mesafe 99 km’dir. Hâlihazırda, mülkiyeti MUSKİ’ye ait olan Proje Sahası çok amaçlı bir alan (depo, atölye, araç bakımı ve küçük ölçekli akaryakıt istasyonu, vb.) olarak kullanılmaktadır. Proje Alanı’ndan fotoğraflara Bölüm I' de yer verilmiştir. Proje Sahası’nın çevresine dair bilgiler aşağıdaki gibidir:  Kuzeyinde şahıs mülkiyetine ait ekili çiftlik alanları ve tarım arazileri (genellikle narenciye bahçeleri);  Batısında konutlar/ofisler ve şahıslara ait tarım arazileri;  Doğusunda ve güneyinde şahıslara ait bağ, bahçe ve tarım arazisi amacıyla kullanılan alanlar (genellikle meyve üretimi amaçlı) yer alır. Projenin genel yerleşim planı Şekil II.3'te sunulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 12 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil II.3 Proje’nin Genel Yerleşim Planı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 13 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU II.2 Nüfus Projeksiyonları Turgutreis, Dereköy, İslamhaneleri, Peksimet, Gümüşlük ve Akyarlar'dan gelen atık sular toplanacak ve arıtım için Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'ne gönderilecektir. Bir atıksu arıtma tesisinin tasarımında nüfus projeksiyonu önemli bir rol oynar. Gelecekteki talebi karşılayabilmek için hizmet alanında bulunan yerleşimlerin nüfus projeksiyonu itinayla yapılmalıdır. Projeksiyonlar, İller Bankası Nüfus Hesaplama Yöntemi, Aritmetik Artış Yöntemi ve Geometrik Artış Yöntemi gibi çeşitli hesaplama metotları kullanılarak yapılmıştır. Hesaplamalardan sonucu elde edilen veriler birbirleriyle karşılaştırılmış ve en gerçekçi olan nüfus, tasarım için seçilmiştir. II.2.1 Nüfus Projeksiyon Yöntemleri İlbank Nüfus Hesaplama Yöntemi Bu yöntem, İlbank (eski İller Bankası) tarafından geliştirilmiş ve kullanılmakta olup, Türkiye'de altyapı projelerinin tasarım aşamasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Hesaplama büyük ölçüde geometrik yönteme dayanmaktadır. Bu yönteme göre, aşağıdaki formüller kullanılır; Birinci formül popülasyon büyüme katsayısını (P) hesaplamak için kullanılır ve ikinci formül gelecekteki popülasyonu hesaplamak için kullanılır (Ng): = ( √ − 1) 100 − = (1 + ) 100 P : Popülasyon büyüme katsayısı Ng : Projeksiyon yapılan yılın nüfusu Ny : Son nüfus sayımı sonucu Ne : İlk nüfus sayımı sonucu a : İlk ve son nüfus sayımı arasındaki süre (yıl bazında) n : Hesaplama yılı Bu yöntemde, gerçekçi olmayan yüksek ve / veya düşük nüfus projeksiyonlarından kaçınmak için, P için üst ve alt sınır değerleri tanımlanmıştır;  Eğer P<1 ise, P değeri 1 olarak alınır;  Eğer 13 ise, P değeri 3 olarak alınır. Aritmetik Artış Yöntemi Bu yöntemde popülasyonun aritmetik olarak değişeceği varsayılmaktadır. Bu yöntem, diğer yöntemler arasında en basit olanıdır ve temel amaç, önceki nüfus sayım sonuçlarını kullanarak nüfus artış katsayısını hesaplamaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 14 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Aşağıdaki formüller, projeksiyon yılı nüfusu olan N değeri ve nüfus artış hızı katsayısı olan ka değerinin tahmininde kullanılır: 2 − 1 = ( ) 2 − 1 = 2 + ( − 2 ) ka : Nüfus artış hızı katsayısı N2 : Son nüfus sayımı sonucu N1 : İlk nüfus sayımı sonucu t1 : İlk nüfus sayım yılı t2 : Son nüfus sayım yılı N : Projeksiyon yapılan yılın nüfusu t : Projeksiyon yılı Geometrik Artış Yöntemi Bu yöntemde, nüfus artışının logaritmik olarak artacağı varsayılmaktadır. Aşağıdaki formüller, nüfus artış hızı katsayısı olan kg ve projeksiyon yılı nüfusu olan N değerinin tahmininde kullanılır: 2 − 1 = ( ) 2 − 1 = 2 10(−2) kg : Nüfus artış hızı katsayısı N2 : Son nüfus sayımı sonucu N1 : İlk nüfus sayımı sonucu t1 : İlk nüfus sayım yılı t2 : Son nüfus sayım yılı N : Projeksiyon yapılan yılın nüfusu t : Projeksiyon yılı II.2.2 Nüfus Projeksiyonlarının Karşılaştırılması Aşağıdaki şekilde, projeksiyon yöntemleri ile hesaplanan veriler karşılaştırılmıştır. En kabul edilebilir sonuçların Aritmetik Artış Yöntemi ve İlbank Nüfus Hesaplama Yöntemi kullanılarak elde edildiği gözlemlenmiştir. Bu yöntemlerle hesaplanan nüfus projeksiyonları 2007 ve 2014 yılları arasında benzer davranış göstermektedir. Turgutreis atıksu toplama havzası için nüfus doyma noktasına neredeyse ulaştığından, konut için ayrılacak alanlar dikkate alınırsa, gelecekte hizmet alanlarındaki nüfusta önemli bir artış olması beklenmemektedir. Bu nedenle, İlbank Nüfus Hesaplama Yöntemi’nin, Aritmetik Artış Yöntemi’nden daha güvenilir sonuçlar verdiği düşünülmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 15 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Projeksiyonu Nüfus Sonuçları Şekil II.4 Nüfus Projeksiyonlarının Karşılaştırılması Seçilen nüfus projeksiyon yöntemine göre, tahmin edilen popülasyonlar, sırasıyla, yaz ve kış nüfusu açısından Tablo II.1 ve Tablo II.2'de verilmiştir. Projeksiyon hesaplamaları sırasında turizmin katkısı da dikkate alınmıştır. Tablo II.1 Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Yaz Nüfusu Projeksiyonu Turizm Yıllar Yerleşik Nüfus İkincil Yerleşim Günübirlik Toplam Yaz Nüfusu (Yaz Ayları) 2015 32,421 58,893 50,727 9,984 152,026 2017 34,396 60,077 51,747 10,184 156,404 2022 39,874 63,141 54,386 10,704 168,106 2027 46,225 66,362 57,161 11,250 180,998 2032 53,587 69,747 60,077 11,824 195,235 Tablo II.2. Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Kış Nüfusu Projeksiyonu Turizm Yıllar Yerleşik Nüfus İkincil Yerleşim Toplam Kış Nüfusu (Kış Ayları) 2015 32,421 3,470 2,536 38,427 2017 34,396 3,539 2,587 40,523 2022 39,874 3,720 2,719 46,313 2027 46,225 3,910 2,858 52,993 2032 53,587 4,109 3,004 60,700 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 16 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Nüfus projeksiyon hesaplamaları hakkında daha fazla bilgi için, bu proje için hazırlanan Alter Uluslararası Mühendislik ve Danışmanlık Hizmetleri Ltd. tarafından hazırlanan “Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Tasarım Raporu” adlı belgeye bakınız. II.3 Projeye Yönelik Atıksu Projeksiyonları II.3.1 Atıksu Debi Projeksiyonları Bir atıksu arıtma tesisinin gereken kapasitesini belirlemek için, doğru atıksu projeksiyonları da nüfus projeksiyonları kadar önemlidir. Atıksu miktarı hesaplamaları kişi başına düşen su tüketimine göre yapılır. Kişi başına düşen varsayılan su tüketimi değerleri Tablo II.3'te verilmiştir. İlgili değerlerin varsayımı “Şehir ve Kasaba İçme Suyu Projelerinin Hazırlanmasına ait Yönetmelik” temel alınarak yapılmıştır Tablo II.3. Nüfusa Bağlı Kişi Başına Düşen Su Tüketimi Nüfus Türü l/kişi gün Yerleşik Nüfus 170 Turizm 300 İkincil Yerleşim 170 Günübirlik 40 Evsel Atıksu Üretimi Evsel atıksu üretiminin hesaplanmasında, kullanılan suyun% 90'ının kanalizasyon sistemine döneceği varsayılmaktadır. Bu varsayımla, her popülasyon tipi için atıksu üretim miktarları şöyle olacaktır:  Yerel nüfus için 150 l/gün.kişi,  Turizm için 270 l/gün.kişi  İkincil konutlar için 150 l/gün.kişi ve  Günlük geziler için 36 l/gün.kişi. 2032 yılında Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi hizmet alanında üretilecek öngörülen evsel atıksu miktarları Tablo II.4'te verilmiştir. Tablo II.4 Turgutreis Atıksu Toplama Havzası Evsel Atıksu Debileri 3 Evsel Atıksu Debisi (m /day) Nüfus Türü 2032 Yaz Kış Yerleşik Nüfus 8,038 8,038 Turizm 18,832 1,109 İkincil Yerleşim 9,011 451 Günübirlik 426 - Toplam 36,307 9,598 İnfiltrasyon Atık suyu toplayacak ve Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'ne getirecek kanalizasyon sistemi tamamen yeni ve sızdırmaz olacağı için, infiltrasyon oranı düşük olarak kabul TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 17 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU edilmiştir. Yaz ve kış dönemleri için, infiltrasyon oranı toplam evsel atıksu debisinin % 10'u olarak kabul edilmiştir. Turgutreis atıksu toplama havzası için hesaplanan infiltrasyon debisi Tablo II.5'te verilmiştir. Tablo II.5 İnfiltrasyon Debileri (Yaz ve Kış Dönemleri) 3 İnfiltrasyon Debisi (m /gün) Yıl Turgutreis Atıksu Toplama Havzası 2032 960 Tasarım Debileri Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'nin tasarım debileri Tablo II.6'da verilmiştir. Bu debi hesaplamaları, onaylanmış fizibilite raporlarına ve ilgili hükümet yetkilileriyle yapılan görüşmelere dayalı olarak yapılmıştır. Tablo II.6 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Debileri 2032 Debiler Yaz Kış 3 Maksimum(m /sa) 1,021 299 3 Ortalama (m /gün) 37,000 11,000 3 Minimum (m /sa) 3,000 850 II.3.2 Atıksu Karakterizasyonu Atıksu karakterizasyonu için kullanılan kişi başına düşen kirlilik yükü verilerine literatür araştırmaları sonucunda ulaşılmıştır. Tek atıksu kaynağının evsel olması ve evsel atıksuların karakterizasyonu için literatür verisinin kolay bulunmasından ötürü, bu durumun yeterli ve doğru olduğu kanısına ulaşılmıştır. Literatür taraması sırasında kişi başına düşen farklı kirlilik yükü değerleri bulunmuştur (Erdoğan vd., 2005; WWTP Technical Specifications Communique, 2010; WWTP Design Guide, 2012; ATV-A 281 E, 2001 etc.). Atıksu karakterizasyonu hesaplamaları, kişi başına düşen bu farklı kirlilik yükü ve ATV-DVWK standartları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yapılan hesaplamalar sonucunda, Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi’nin elde edilen atıksu karakteristikleri ve kirlilik yükü Tablo II.7'de verilmiştir. Tablo II.7 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Atıksu Karakterizasyonu ve Kirlilik Yükü Kirlilik Yükü (kg/gün) Parametre Konsantrasyon (mg/L) 2032 BOİ 320 11,840 KOİ 635 23,495 AKM 370 13,690 TKN 58 2,146 Toplam Fosfor 9 333 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 18 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU II.3.3 Çıkış Suyu Karakterizasyonu Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi için deşarj standartları, ulusal yönetmeliklerin AB Çevre Mevzuatı ile uyumlu hale getirilmesi için yayınlanmış olan Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği'nde (Resmi Gazete tarihi: 8 Ocak 2006, sayı: 26047) sunulmuştur. Deşarj standartları Tablo II.8'de verilmiştir ve bu standartlar maksimum değerler olarak kabul edilmektedir. Tablo II.8 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Deşarj Standartları Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Parametre Birim Deşarj Kriteri AKM mg/L 35 BOİ mg O2/L 25 KOİ mg O2/L 125 Toplam Azot mg N/L 10 (100,000’den büyük nüfus için) Toplam Fosfor mg P/L 1 (100,000’den büyük nüfus için) II.4 Atıksu Toplama Sistemi Atıksu toplama sisteminin tasarımı, yapımı ve işletilmesi bu projenin bir parçası değildir. Ancak; bütünlüğü sağlayabilmek için, planlanan kanalizasyon sistemi ile ilgili temel bilgilere aşağıda yer verilmiştir. Bodrum ilçesinin Turgutreis, Akyarlar, Gümüşlük, İslamhaneleri, Dereköy ve Peksimet Mahalleleri’nin atık sularını toplamak için yeni bir kanalizasyon sistemi yapılacaktır. Bu yeni kanalizasyon sistemi Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'ne bağlanacaktır. Yeni kanalizasyon sistemi yapımında, yeraltı su seviyesinin altındaki alanlarda HDPE PE100 PN10 boruları, yeraltı su seviyesinin üstündeki alanlarda ise buhar kürlü entegre contalı borular kullanılacaktır. Planlanan kanalizasyon sisteminde suyun cazibesi ile akması mümkün olmadığından; proje kapsamında toplam 26 adet pompa istasyonu kurulması planlanmıştır. Kanalizasyondaki kullanılacak boru çapları 200mm, 300mm, 400mm, 500mm, 600mm, 800mm ve 1000m olacaktır. “Bodrum İlçesi Kanalizasyon Sistemi Nihai Projesi” ne göre, kanalizasyon sisteminin toplam uzunluğu 417 km olacaktır. Danışman firmanın saha ziyaretlerinden sonra, proje güncellenebilir ve gerekli olduğu tespit edilirse projenin toplam süresi değişebilir. Bölgenin kanalizasyon sistemi iki aşamada inşa edilecektir. İlk aşamada (2032 yılına kadar), yerleşim yerleri ve yollar bulunan alanlar için inşaat yapılacaktır. İkinci aşama ise (2032- 2047), gelecekteki yerleşim yerleri için kanalizasyon sistemi inşaatından oluşmaktadır. Pompa istasyonları hazır tip paket istasyonlar olacak ve gerektiğinde katı ayırma sistemleri ile donatılacaktır. Tüm pompa istasyonları yeraltında yer alacaktır. II.5 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Bileşenleri Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi, bu entegre projenin bir parçası olarak inşa edilecektir. Daha önce de belirtildiği gibi, tesis günlük 37.000 m3 kapasiteye sahip olacak ve 30.426 m2'lik bir alana yapılacaktır. Tesis, 2032 yılına kadar faaliyet gösterecektir. 2032'den sonra, eğer yeterli görülürse, tesis aynı günlük kapasite ile işletilmeye devam edecektir. Atıksu arıtma tesisinin inşa edileceği alan, Şekil II.5'te verilmiştir. Atıksu arıtma tesisinin düzeni Şekil II.6'da gösterilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 19 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil II.5 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Alanı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 20 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil II.6 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Düzeni TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 21 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi aşağıdaki ünitelerden oluşmaktadır:  Kaba Izgara  İnce Izgara  Havalandırmalı Kum Tutucu  Kimyasal Fosfor Giderim Tankı  Anaerobik Biyolojik Fosfor Giderim Tankları  Havalandırma Tankları  Son Çökeltim Tankları  Çamur Dengeleme Tankı  Çamur Pompa İstasyonu  Çamur Susuzlaştırma Ünitesi  Koku giderme Ünitesi  Blower Binası  İdari Bina  Trafo ve Jeneratör Binası  Güvenlik/Bekçi Kulübesi  Deniz Deşarjı Bu birimler hakkında detaylı teknik bilgiler aşağıdaki alt bölümlerde verilmektedir. II.5.1 Ön Arıtma Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi’nin ön arıtma üniteleri, kaba ve ince ızgaralar ve havalandırılmalı kum tutuculardan oluşmaktadır. Kaba Izgara  Tasarım Debisi : Maksimum  Izgara Çubukları Arası Net Açıklık : 30 mm  Izgara Çubuk Genişliği : 10 mm  Izgaraların Yatayla Yaptığı Açı : 75o  Izgaradaki Hız : < 1.2 m/s  Temizleme Yöntemi : Mekanik  Tarama Miktarı : 5 - 10 L/yıl.kişi  Izgara Boyutu : 2 mm (2 x 10) Dikdörtgen  Yük Kaybı : ≤ 15 cm İnce Izgara:  Tasarım Debisi : Maksimum  Izgara Çubukları Arası Net Açıklık : 6 mm  Izgaraların Yatayla Yaptığı Açı : 60o  Izgaradaki Hız : 0.80 m/s  Temizleme Yöntemi : Mekanik:  Tarama Miktarı : 45 L /1000 m3  Yük Kaybı : ≤ 15 cm TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 22 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Havalandırmalı Kum Tutucu Atık su içindeki kum ve gresin giderimi, havalandırılmalı kum tutucularla sağlanacaktır. Havalandırılmalı kum tutucular, kum, çakıl, silt, cam, metal vb. gibi inorganik maddeleri giderecektir. Kum tutucular, düşük yoğunluklu organik maddeleri giderilmemesi ve yağ ve gresin ayrılması için havalandırma sistemleri ile donatılmıştır. Kum odaları, çapları 0.2 mm'den büyük olan katıların en az% 85'ini ve özgül ağırlığı 2.65'den büyük olan katı parçacıklarını gidermek üzere tasarlanmıştır. Sıyırıcı / kepçe köprüsü, düzenli olarak tankın üzerinde ileri geri hareket eder ve askıya alınmış olan kumu, su altı pompaları ile kum yıkayıcıya gönderir. Köprü ayrıca yağ ve gresi sıyırarak bir haznede toplar. Haznede toplanan yağ ve gres gibi yüzen maddeler daha sonra nihai bertaraf için konteynere aktarılır. Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'nin havalandırmalı kum tutucusuna ilişkin detaylı tasarım bilgileri aşağıda verilmiştir. Tasarım maksimum debiye göre yapılmıştır.  Kum Tutucu Sayısı :2  Uzunluk (m) : 26  Toplam Su Derinliği (m) : 3.30  Toplam Genişlik ( m ) : 3.90  Kum Giderici Bölümün Genişliği ( m ) : 2.60  Genişlik / Su Derinliği : 0.79  Uzunluk / Derinlik : 10  Köpük Bölmesi / Kum Giderici Bölüm Genişliği :0.50 Hava akışı 1.30 Nm3/saat/m3 kum tutucuyu göz önüne alınarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak, gerekli toplam hava yaklaşık olarak 1000 Nm3 / saat olarak hesaplanmıştır. Difüzör boruları havayı dağıtılabilmek için kum tutucunun uzunluğu boyunca yerleştirilecektir; buna bağlı olarak, sağlanan hava ile akış yönünde helezoni bir akış meydana gelecek ve böylece atıksuyun içindeki kumun, kum tutucunun duvarlarına çarparak çökmesi sağlanacaktır. Hava üfleyici hakkındaki tasarım bilgileri aşağıda verilmiştir.  Blower Sayısı : 2 (1 tanesi yedek)  Kapasite : 550 Nm3/saat  Standart Üfleyici Kapasitesi : 9.17 m3/dk  Blower Basıncı : 600 mbar II.5.2 İleri Biyolojik Arıtma Biyolojik fosfor tanklarında, havalandırma tanklarında ve son çökeltme havuzlarında, karbon bazlı kirleticilerin yanı sıra azot ve fosfor giderimi de gerçekleşir. Bu üniteler Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi’nin ileri biyolojik arıtma bileşenleri olarak kabul edilmektedir. Bu birimler hakkında detaylı bilgi aşağıdaki alt bölümlerde verilmiştir. Anaerobik Tanklar (Biyolojik Fosfor Giderim Tankları) Biyolojik fosfor giderimi iki aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar; mikroorganizmada bulunan fosforun anaerobik ortamda salınımı ve anaerobik ortamda salınandan daha fazla miktarda fosforun anoksik / oksik ortamda depolanmasıdır. Fosfor salınımını sağlamak için, giriş suyundaki kolayca parçalanabilir çözünmüş organik karbon, hücre içinde depolanmalıdır. Ortamda bir elektron alıcısı olduğunda, mikroorganizma, faaliyetlerine devam edebilmek için depolanmış karbonu kullanacak ve ATP üretimi için fosfor depolayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 23 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Biyolojik fosfor giderim tanklarının bekletme süresi 1,5 saattir ve tanklar, her biri seri olarak bağlanmış dört havalandırma tankına sahip iki havalandırma tankı grubundan oluşur. Her bir tankın girişinde ve tanklar arasında kapaklar bulunur ve bu kapaklar bir tankı etkinleştirmek veya devre dışı bırakmak için kullanılır. Tankların çıkışında bulunan motorla çalışan kapaklar, taşma savakları olarak ve her iki tanktaki su seviyesini dengelemek için kullanılır. Ayrıca, sedimantasyonu ve sedimantasyondan kaynaklanan tankın kullanılmayan bölgelerinin neden olduğu hacim kayıplarını önlemek ve gerekli akış özelliklerini sağlamak için, 0,30 m / saat’lik bir hız sağlayacak şekilde su altı karıştırıcıları tankın tabanına monte edilecektir. Geri dönüş çamuru daha sonra ilk biyolojik fosfor giderim tankına alınır ve bu da biyolojik fosfor giderimini sağlar. Gerekirse, geri dönüş çamuru tesise gelen atıksu ile birlikte doğrudan giriş ünitelerine verilebilir. Biyolojik fosfor giderim tanklarının tasarım parametreleri aşağıda verilmiştir.  Çalışan grup sayısı : 1.00  Bir grup içerisinde çalışan tank sayısı : 3.00  Gereken tank hacmi : 2405.44 m3  Çalışan tankların toplam hacmi : 2528.32 m3  Bekletme Süresi : 1.58 saat Havalandırma Tankları Havalandırma tanklarının anoksik ve oksik kısımlarında, azot giderimi nitrifikasyon ve denitrifikasyon reaksiyonları ile gerçekleşir. Nitrifikasyon için gerekli olan hava miktarı sağlanır ve atıksudaki amonyum nitrata çevrilir. Üretilen nitrat daha sonra karbon bazlı kirleticilerinin giderilmesi için elektron alıcısı olarak kullanılır. Daha sonra atıksu, arıtımın devamı için biyolojik fosfor giderim tanklarına aktarılır. Havalandırma tankları, ön-denitrifikasyon sistemleri olarak tasarlanmıştır. Biyolojik fosfor giderim tanklarında olduğu gibi, her bir tankın girişinde ve çıkışında, bir tankı özel olarak etkinleştirecek ve devre dışı bırakacak kapaklar bulunur. Tankların havalandırılması membran difüzör sistemleri ile sağlanacaktır. Ayrıca, tankın havalandırılmayan bölümlerinin % 25'ine de havalandırılmış bölümdeki aynı aralıklarla difüzörler kurulacaktır. Bu, operatöre her türlü arıza ve devre dışı kalma durumlarında, atıksuda ve akış özelliklerinde meydana gelen değişikliklerde, havalandırma sistemi aracılığıyla işlemi ayarlama imkanı sağlayacaktır. Savaklar, tankların çıkışında taşma savakları olarak kullanılacak ve motorla çalışan kapaklar, tanklardaki suyu seviyesini dengelemek için kullanılacaktır. Ek olarak, her bir tank diğer tankla bağlantı noktasında bir kapağa sahip olacaktır. Havalandırma tanklarındaki difüzörlerin üzerindeki su seviyesi doğrudan oksijen çözünebilirliğini etkilediğinden, değişen debiye rağmen su seviyesinin sabit tutmak, havalandırma verimliliğini de sabit tutacaktır. Ayrıca, sedimantasyonu ve sedimantasyondan kaynaklanan tankın kullanılmayan bölgelerinin neden olduğu hacim kayıplarını önlemek ve gerekli akış özelliklerini sağlamak için, 0,30 m / saat’lik bir hız sağlayacak şekilde su altı karıştırıcıları tankın tabanına monte edilecektir. Tankların kendi içinde devridaimi sağlamak amacıyla, dört tankın ortasına sirkülasyon pompaları yerleştirilecektir. Tankların esnek konfigürasyonu sayesinde, devridaim tank 4'ten tank 1'e ve tank 3'ten tank 1'e sağlanacaktır; böylece sistem sırasıyla A2/O ve 5-Kademeli Bardenpho olarak çalıştırılabilir. Ayrıca, sistem kademeli beslemeye izin vermektedir. Bu durumda, iç sirkülasyon pompaları kullanılmayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 24 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Havalandırma tanklarının tasarım bilgisi aşağıda verilmiştir:  Çalışan tank sayısı :3  Çalışan tankların toplam hacmi : 28,077 m3  Gereken tank hacmi: : 27,842 m3  Nitrifikasyon tankının hacmi : 17,969 m3  Denitrifikasyon tankının hacmi : 10,108 m3  Nitrifikasyonun denitrifikasyona oranı : 0.36 Son Çökeltme Havuzları Son çökeltme havuzlarının tasarım parametreleri aşağıda verilmiştir:  Tasarım Debisi : 73,487 m3/saat  Çamur Hacim Endeksi : 100 l/kg  Yoğunlaşma Süresi : 2 saat  SSBS : 12.60 kg/m3  SSRS : 10.08 kg/m3  SSAT : 4.32 kg/m3  Çalışan Tank Sayısı :4  Tankın Çapı :33 m  Çamur hacim yükleme hızı : 515.60 l/m2-h  Yüzeysel yükleme hızı : 1.194 m3/m2-h  R1 :4m  Temiz Su Bölgesi : 0.50 m  Ayırma bölgesi/ geri devir bölgesi : 1.84 m  Yoğun akış ve çamur depolama bölgesi : 0.81 m  Yoğunlaştırma ve çamur ayırma bölgesi : 1.43 m  Düz yüksekliği : 4.03 m  Konik yüksekliği : 1.45 m  Toplam yükseklik : 5.48 m  Giriş yapısı bekleme süresi : 1.7 dk  Giriş yapısı gerekli açıklık : 6.62 m2  Toplam Hacim : 3,803.53 m3 II.5.3 Çamur İşlem Üniteleri Çamur Stabilizasyon Ünitesi Sirkülasyona katılmayan fazla çamur, önce çamur stabilizasyon tanklarına, daha sonra çamur susuzlaştırma ünitelerine gönderilecektir. Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'nde aktif çamur prosesine benzer şekilde işleyen, aerobik çamur stabilizasyonu yapılacaktır. Mevcut substrat kaynağı tükendiği için, organizmalar kendi protoplazmalarını tüketmeye başlarlar. Aktif çamur prosesinde olduğu gibi, tanklar membran difüzörleri ile donatılmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 25 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Aerobik özümleme tanklarında bekletme süresi 8 saat olarak belirlenmiştir. Stabilizasyon tanklarının tasarım parametreleri aşağıda belirtilmiştir.  Çamur Debisi : 1,544.90 m3/gün, 64.37 m3/saat  Bekletme Süresi : 8 saat  Gereken çamur saklama hacmi : 514,96 m3  Çamur stabilizasyon tank sayısı :2  Tank çapı :9m  Atıksu derinliği : 4.50 m  Tank hacmi : 572.58 m3  Gereken hava miktarı : 1.2 m3/m3-saat  Blower kapasitesi : 800 Nm3/saat Çamur Susuzlaştırma Çamur susuzlaştırma dekantörler tarafından yapılacaktır. Son çökeltme havuzlarından toplanacak aktif çamur ve çamur stabilizasyon tanklarından toplanacak çamur, susuzlaştırma ünitesine gönderilecektir. Çamur susuzlaştırma birimleri, çamurun katı içeriğini% 1 ila % 25 oranında artıracaktır. Santrifüjlü dekantörler günde14 saat ve haftada 6 gün aktif olacaktır. Santrifüjlü dekantörlerin tasarım parametreleri aşağıdaki gibidir:  Dekantör sayısı : 3 (1 tanesi yedek)  Dekantör kapasitesi : 65 m3/saat Çamur Bertarafı Stabilizasyon ve susuzlaştırma işlemlerinden sonra kalan çamur, Muğla Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı tarafından işletilen ve Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği hükümlerine göre bertaraf edilen katı atık depolama sahasına gönderilecektir. II.5.4 Dezenfeksiyon Ünitesi Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'nde çıkış suyu denize deşarj edileceği için, deşarjdan önce dezenfekte edilmesi gerekmektedir. Çıkış suyu, kapalı-boru tipi UV dezenfeksiyon yöntemi ile dezenfekte edilecektir. UV sisteminin teknik özellikleri aşağıda belirtilmiştir:  Lamba Sayısı :12  Maksimum Kapasite : 250 m3/saat  Kabul Edilebilir Toplam Askıda Katı Madde : ≤ 15 mg/L  UV-C Dosu : > 34 mWs/cm2  İşlemden Sonra Kalan Mikroorganizma Miktarı : < 200 CFU/100mL TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 26 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU II.5.5 Koku Giderim Üniteleri Kokuya sebebiyet verebilecek potansiyel ünitelerin üzeri kapatılacak ve kokulu havanın basıncı atmosfer basıncından daha yüksek tutulacaktır. Aşağıdaki ünitelerin üzeri kapatılacak ve kokulu hava yukarıda belirtildiği gibi kontrol edilecektir:  Atıksuyun giriş yaptığı ünite  Giriş ünitesi pompa istasyonu  Izgara ünitesi ve ızgarada toplanan katıların bertaraf alanı  Çamur susuzlaştırma ünitesi Kokuya neden olan birimlerin üzerlerinin kapatılmasına ek olarak, koku ile ilgili çevresel sorunların önlenmesi için tesiste bir de biyofiltre sistemi kullanılacaktır. Biyofiltrenin teknik özellikleri aşağıdaki gibidir:  Biofiltre kapasitesi 25,000 m3/saat,  Delikleri gözenekli ve 10-20 mm çapında, (gözeneklerle doğru orantılı biçimde yüzey alanı ve filtrasyon kapasite artmaktadır.)  Çalışma sıcaklığı 15-45oC arasında,  Bekletme süresi 15-60 saniye,  Yapılan hesaplamalara göre, biyofiltrasyon için gereken hava miktarı 25,000 m3/saat ve beklenen H2S konsantrasyonu 20o C'de 25 ppm,  İki tane yan yana sağlamlaştırılmış beton biyofiltre tankı,  Biyofiltrenin genişliği 5 m,  Biyofiltrenin uzunluğu1,8 m,  Yatak genişliği 1,55 m,  Biyofiltrenin hacmi 279 m3 olacaktır ve  Biyofiltreler içlerine kurulmuş fıskiyelerle nemli tutulacaktır. II.6 Deniz Deşarj Sistemi Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'nin çıkış suyu, deniz deşarj yöntemi (ile deniz ortamına deşarj edilecektir. Deniz deşarjı dünyada yaygın olarak uygulanmaktadır ve genellikle kentsel atıksuyun arıtılmadan ya da birincil arıtma ile boşaltılması için, denizin özümleme kapasitesi düşünülerek kullanılır. Ancak; bu projede gelişmiş bir atıksu arıtma tesisinin atık suyunu boşaltmak için denizaltı çıkışı kullanılacaktır. Çıkış suyunun özellikleri Bölüm II.3.3'te verilmiştir. Planlanan deniz deşarj hattı ile mevcut hat Şekil II.7'de gösterilmiştir. Deniz deşarj hattının kıyı şeridi aşağıdaki kadastro yollarıyla kıyıya ulaşacaktır. Difüzör ile birlikte, deniz deşarj hattının toplam uzunluğu 1460 m (1400 m deşarj hattı, 60 m difüzör) olacaktır. Difüzör borunun teknik özellikleri aşağıdaki gibidir:  Debi : 0,1-1,04 m3/saniye  Zıt yönlerde bulunan delik : 15  Delik Çapı : 0,12 m  Difüzör borunun derinliği : -17 m  Uzunluğu : 60 m  Yönü : Hat ile aynı yönde Deşarj hattı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın planlanan limanının dalgakıranından bir miktar uzak bir rotayı takip edecektir. Boru hattı, 500 m’lik bir mesafe boyunca BGB doğrultusunu takip edecek ve daha sonra 30-45°’lik bir açıyla GB-GGB doğrultusuna yönelerek 1100 m daha devam edecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 27 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Şekil II.7 Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Deniz Deşarj Hattı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 28 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Deşarj hattının çukur sisteminin içerisine yerleştirilerek inşa edilmesi planlanmıştır. Çukur sistemi Şekil II.8’de gösterilmiştir. Şekil II.8 Çukur Sistemi Kesiti Çukurun derinliğinin bölgedeki deniz zemininin 2,25 m altında olması planlanmıştır. Ancak bu derinlik, doğru eğimin sağlanabilmesi adına bazı bölgelerde değişiklik gösterebilir. Diğer bir deyişle, akış yukarısı her zaman akış aşağısından yüksekte tutulacaktır. Bu durum sayesinde boru içerisinde birikmelerin oluşması önlenecektir. En dipten yukarıya doğru, çukur sistemi aşağıdakilerden oluşacaktır:  Yatak Katmanı  Boru  Geri Dolgu Katmanı  Koruma Katmanı Yatak katmanı, belirli boyut ve özellikteki kumdan oluşacaktır. Bu katman, boru altına serilecek olup, boruya düzgün bir zemin sağlayacaktır. Bu katmanın kalınlığının 0,35 mm olması planlanmaktadır. Deşarj borusunun polietilen (PE) olması planlanmaktadır. Kısa ve uzun zamanlı tasarım deşarj hacimlerine göre PE boru Ø750mm olarak seçilmiştir. PE boruları yerlerine yerleştirmek için deşarj hattı boyunca belli noktalarda balast bloklar kullanılacaktır. Geri dolgu katmanının belli boyut ve özellikteki çakıllardan oluşması planlanmaktadır. Bu katman, PE boruları koruma tabakasındaki daha büyük kayalardan korumak ve koruma ve yatak katmanları arasında filtrasyon ve hidrodinamik etkiler açısından uygun bir tabakaya sahip olmak için yerleştirilecektir. Bu katmanın kalınlığının 1,5 m olması planlanmaktadır. Koruma katmanı, belli boyut ve özellikteki kayalardan oluşacaktır. Bu katman, dalga ve akımlarla tetiklenen hidrodinamik etkinin alttaki katmanlara ve PE borularına ulaşmasını önlemek için yerleştirilmiştir. Bu tabakanın kalınlığının 0,5 m olması planlanmaktadır. Buradaki en önemli nokta, koruma tabakasının üst kotunun deniz tabanı ile aynı olmasıdır. Bu durumda, bu katmanda daha küçük kayalar kullanılabilecektir. Deniz deşarj sisteminin inşa edilmesi için yapılacak işlemler, karasal ve denizel işler olarak iki grupta toplanmıştır. Karasal işler aşağıdakilerden oluşmaktadır:  Tercihen bir liman içinde ya da dalgalardan korunaklı bir karasal alanda yer belirlenmesi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 29 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU  Belirlenen alanın PE borularının ve balast bloklarının depolanması, hazırlanması ve test edilmesi için hazırlanması  PE borularının proje sahasına nakliyesi ve boruların depolanması  Balast bloklarının dökümü ve depolanması  PE borularının balast bloklarla daldırılması için hazırlanması  Daldırma öncesi PE boruların testleri Denizel işler aşağıdakilerden oluşmaktadır:  Çukur için dip taraması  Tarama malzemesinin döküm alanına taşınması  Tarama malzemesinin döküm alanına dökülmesi  Yatak katmanının hazırlanması ve düzlenmesi  Nihai testten sonra PE borularının yüzdürülmesi  PE borularının daldırma alanına taşınması  PE borularının daldırılması  Deniz altında PE borularının bağlantı yerlerinin birleştirilmesi  Geri dolgu katmanının yerleştirilmesi ve düzlenmesi  Koruma katmanının yerleştirilmesi ve düzlenmesi  PE borularının nihai testi  Dalgıçların deniz altında yürüteceği işler (iletişim, fotoğraflama, video kaydı, deniz altı kontrolleri ve testleri vb.) II.7 Personel Gereksinimleri Bu proje kapsamında, inşaat aşamasının en yoğun döneminde toplam 80 işçi ve işletme döneminde toplam 25 işçi istihdam edilmesi planlanmaktadır. İşe alımlarda yerel nüfusa öncelik verilecektir. Projenin farklı aşamalarında İstihdam edilecek işçiler, proje alanına yakın yerleşimlerde ikamet edeceklerdir. Bu kapsamda proje alanında konaklama söz konusu olmayacaktır. Şantiye sahasında işçilerin yeme içme ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması için gereken alanlar idari binada yer alacaktır. II.8 Proje Maliyeti Projenin planlanan maliyeti toplamda 13.618.000 Euro'dur. II.9 Proje Takvimi Projenin 35 ayda ve bir aşamada tamamlanması planlanmaktadır. Projenin inşaatına ilişkin ihale süreci, ÇED ve ÇSED süreçlerini takiben başlayacaktır. İnşaat, ihale sürecinin tamamlanmasından hemen sonra başlayacaktır. Planlanan proje takvimi Tablo II.9'da sunulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 30 DENİZ DEŞARJ HATTI ÇSED RAPORU Tablo II.9 Planlanan Proje Takvimi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJE TAKVİMİ Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Uygulama Projelerinin Hazırlanması ÇED ve Diğer Rapor ve İzin Süreçleri İnşaat Süreci Mekanik ve Elektromekanik İşler Deşarj Hattı İşleri Peyzaj Devreye Alma İşletme İzni Süreci TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 31 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU III. YASAL ÇERÇEVE Bu bölüm, Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) çalışmalarının tasarımında ve ilgili raporun hazırlanmasında izlenecek yasal ve idari çerçevenin ana unsurlarını açıklamak için hazırlanmıştır. Projenin planlama, inşaat öncesi, inşaat ve işletme aşamalarının bulunduğu farklı aşamalarında aşağıdaki bölümlerde belirtilen çeşitli ulusal ve uluslararası mevzuatlara uyulması gerekmektedir. III.1 Türk Mevzuatı Bu bölümde sunulan anahtar ulusal kanun ve yönetmelikler, Projenin inşaat ve işletme faaliyetlerinden doğabilecek potansiyel çevresel etkileri azaltmak için uyulması gereken yasal gereklilikleri içermektedir. Proje ile ilgili Türk mevzuatı, aşağıdaki bölümlerde uygun alt başlıklar altında sunulmaktadır. III.1.1 Türk Çevre, Sağlık ve İş Güvenliği (ÇSG) Mevzuatı Ağustos 1983’te onaylanan “Çevre Kanunu”, Proje ile ilgili temel mevzuatlardan bir tanesidir. “Çevre Kanunu” kapsamında çeşitli yönetmelikler ve kanun hükmünde kararnameler yürürlüğe girmiştir. 25.11.2014 tarih 29186 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği” (ÇED) çevresel etki değerlendirmesinde uygulanacak idari ve teknik prosedürleri ve kavramları açıklamaktadır. Bir proje planlandığı zaman, proje sahibi, projeyi gerçekleştirmek için gerekli diğer izinlerin alınması ile birlikte ÇED raporunun hazırlanmasından sorumludur. Bununla birlikte tesisler için; tesisin türüne, kapasitesine veya faaliyet yerine bağlı olarak ÇED Raporu düzenlemesi gereklidir. “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” hükümlerine tabi olan faaliyetler yönetmeliğin Ek 1 ve Ek 2 listelerinde yer almaktadır. Ek 1‘de belirtilen faaliyetler için ÇED raporu gereklidir ve ilgili projeler için ÇED prosedürü uygulanır. Ek 2‘de belirtilen faaliyetler için yönetmelikte belirtilen genel format esas alınarak proje tanıtım dosyası hazırlanır. Proje tanıtım dosyası teslimini takiben “ÇED Gerekli” kararı verilmesi durumunda ÇED süreci başlatılır. ÇED süreci “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği”nin Ek 3’ünde yer alan genel format esas alınarak hazırlanan ÇED başvuru dosyasının, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na (ÇŞB) sunulması ile başlamaktadır. Başvuru dosyasında proje özellikleri ve etki alanı, potansiyel çevresel etkiler ve etki azaltıcı önemleri özetlenir. Sonrasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü tarafından bir komisyon oluşturulur. Komisyon bakanlıkça süreci yöneten birim ve ilgili kurum/kuruluşlardan oluşur. Komisyon üyeleri arasında ÇED raporunu hazırlayacak olan proje sahibi ve proje danışmanı da bulunmaktadır. Komisyonun toplanmasıyla proje kapsam belirleme aşaması başlamaktadır. Toplanan komisyon üyeleri, proje kapsamında hazırlanacak olan ÇED rapor kapsamını belirlemeyi amaçlamaktadır. Kapsam; komite bulguları ve proje sahasında yapılan, halkın görüş ve önerilerinin alındığı halkın katılım toplantısı temel alınarak belirlenir. Toplantının amacı, halkı proje hakkında bilgilendirerek görüşlerini almak ve ilgili proje hakkındaki soruları cevaplandırmaktır. Buna ek olarak, Bakanlık proje ile ilgili ÇED sürecinin başlatıldığını duyurmalı ve ilgili bilgiler internet aracılığıyla erişilebilmelidir. Kapsamın belirlenmesi, komisyonun tekrardan toplanarak onay vermesi ile tamamlanır. Belirlenen kapsam baz alınarak ÇED çalışmaları başlatılır ve ÇED raporu hazırlanır. Raporun “ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü”ne teslimini takiben inceleme sürecinin başlatılabilmesi için rapor içeriğinin uygunluğu kontrol edilir. Rapor içeriğinin uygun bulunması durumunda inceleme süreci başlatılır ve olumlu veya olumsuz kararla sonuçlandırılır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 32 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve ilgili valilikler; halka ÇED raporu inceleme sürecinin başlatıldığını yerel ve ulusal medya, panolar, internet vb.aracılığı ile duyurmakla yükümlüdür. Halk ÇED raporuna Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın internet sitesinden ve ilgili il müdürlüğünden erişebilmekte ve rapor hakkındaki görüşlerini sunabilmektedir. Halktan alınan görüşler, inceleme komisyonu toplantısında gözden geçirilerek ÇED rapor sonuçlarına yansıtılmaktadır. Proje’nin ÇED süreci ile ilgili temel bilgiler aşağıda listelenmiştir:  ÇED Yönetmeliği 7’nci Maddenin 1’nci fıkrasının (a) bendi uyarınca Proje Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer almaktadır.  Ek-1 Madde 16 “Kapasitesi 150.000 eşdeğer kişi ve/veya 30.000 m3/gün üzeri olan Atıksu Arıtma Tesisleri” doğrudan ÇED sürecine tabidir.  Buna göre, projenin ÇED başvuru dosyası Haziran 2016’da ÇŞB’ye sunulmuş ve ulusal ÇED süreci resmi olarak başlatılmıştır.  Nihai ÇED raporu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanarak “ÇED Olumlu” kararı verilmiştir (7 Şubat 2017 tarih,4519 sayılı karar ile). Proje ile uyumlu olan diğer Türk ÇSG Yönetmelikleri aşağıda Tablo III.1’de sunulmuştur. Tablo III.1 Proje ile ilgili Türk ÇSG Yönetmeliği Resmi Gazete Resmi Gazete Farklı Proje Aşamalarındaki Yönetmelik Tarihi sayısı Uygulaması Atık Yönetimi  İnşaat ve işletme aşamasında ilgili personel tarafından ortaya Atık Yönetimi Yönetmeliği 2 Nisan 2015 29314 çıkarılan atıkların yönetimi  İnşaat ve işletme aşamasında ortaya çıkan tehlikeli atıklar.  İnşaat ve işletme aşamasında Su Kirliliği Kontrol saha ve işletme personeli 31 Aralık 2004 25687 Yönetmeliği tarafından üretilen atıksular Atıkların Düzenli  İşletme aşamasında oluşan Depolanmasına Dair 26 Mart 2010 27533 arıtma çamuru. Yönetmelik Atık Yağların Kontrolü  İnşaat ve İşletme aşamasında 30 Temmuz 2008 26952 Yönetmeliği oluşan atık yağlar. Bitkisel Atık Yağların  İnşaat ve İşletme aşamasında 6 Ocak 2015 29378 Kontrolü Yönetmeliği oluşan bitkisel atık yağlar. Ambalaj Atıklarının Kontrolü  İnşaat ve İşletme aşamasında 27 Aralık 2017 30283 Yönetmeliği oluşan ambalaj atıkları. Tıbbi Atıkların Kontrolü  İnşaat ve İşletme aşamasında 25 Ocak 2017 29959 Yönetmeliği oluşan tıbbi atıklar. Ömrünü Tamamlamış  İnşaat ve İşletme aşamasında Lastiklerin Kontrolü 25 Kasım 2006 26357 ortaya çıkan ömrünü tamamlamış Yönetmeliği lastikler. Atık Pil ve Akümülatörlerin  İnşaat ve İşletme aşamasında 31 Ağustos 2004 25569 Kontrolü Yönetmeliği oluşan atık pil ve akümülatörler. Hafriyat Toprağı, İnşaat ve  İnşaat aşamasında oluşan yıkıntı Yıkıntı Atıklarının Kontrolü 28 Mart 2004 25406 ve inşaat atıkları, kazı Yönetmeliği materyalleri. Ömrünü Tamamlamış  Proje alanında bulunan ömrünü Araçların Kontrolü Hakkında 30 Aralık 2009 27448 tamamlamış araçların yönetimi Yönetmelik Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta  İşletme aşamasında oluşan 3 Ağustos 2010 27661 Kullanılmasına Dair arıtma çamurunun yönetimi Yönetmelik Atıkların Yakılmasına İlişkin 6 Ekim 2010 27721  İşletme aşamasında oluşan TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 33 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo III.1 Proje ile ilgili Türk ÇSG Yönetmeliği Resmi Gazete Resmi Gazete Farklı Proje Aşamalarındaki Yönetmelik Tarihi sayısı Uygulaması Yönetmelik arıtma çamurunun yönetimi Su Kalite Kontrol Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrol  İşletme aşamasında arıtılmış atık 31 Aralık 2004 25687 Yönetmeliği suyun deşarjı İnsani Tüketim Amaçlı Sular  İnşaat ve İşletme aşamasında 17 Şubat 2005 25730 Hakkında Yönetmelik sağlanan içme suyu Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu  İnşaat ve işletme aşamasında 26 Kasım 2005 26005 Kirliliğin Kontrolü tehlikeli maddelerin yönetimi Yönetmeliği Yeraltı Sularının Kirlenmeye  İnşaat ve işletme aşamasında ve Bozulmaya Karşı 7 Nisan 2012 28257 yeraltı sularının kirlenmeye karşı Korunması Hakkında korunması. Yönetmelik  İşletme aşamasında arıtılmış atık Yerüstü Su Kalitesi suyun deşarjı 30 Kasım 2012 28483 Yönetmeliği  İşletme aşamasında alıcı gövdedeki su kalitesinin izlenmesi Yüzeysel Sular ve Yeraltı  İşletme aşamasında alıcı Sularının İzlenmesine Dair 11 Şubat 2014 28910 gövdedeki su kalitesinin izlenmesi Yönetmelik Hava Kalitesi Kontrolü ve Yönetimi Isınmadan Kaynaklanan  İşletme aşamasında binaların Hava Kirliliğinin Kontrolü 13 Ocak 12005 25699 ısıtılması Yönetmeliği Hava Kalitesi Değerlendirme 6 Haziran 2008 26898  İşletme aşamasındaki emisyonlar. ve Yönetimi Yönetmeliği  İnşaat aşamasındaki Sanayi Kaynaklı Hava faaliyetlerden kaynaklanan toz Kirliliğinin Kontrolü 3 Temmuz 2009 27277 emisyonu Yönetmeliği  İşletme aşamasındaki emisyonlar Koku Oluşturan  İşletme aşamasında koku Emisyonların Kontrolü 19 Temmuz 2013 28712 oluşturan emisyonlar Hakkında Yönetmelik Sera Gazı Emisyonlarının  İnşaat ve işletme aşamasında 17 Mayıs 2014 29003 Takibi Hakkında Yönetmelik oluşan sera gazı emisyonları. Gürültünün Kontrolü ve Yönetimi Açık Alanda Kullanılan  İnşaat ve işletme aşamasında Teçhizat Tarafından proje alanı içerisinde bulunan Oluşturulan Çevredeki 30 Aralık 2006 26392 gürültü kaynaklarından doğan Gürültü Emisyonu ile ilgili gürültü emisyonu Yönetmelik Çevresel Gürültünün  İnşaat ve işletme aşamasında Değerlendirilmesi ve 4 Haziran 2010 27601 doğan gürültü emisyonu Yönetimi Yönetmeliği Toprak Kalitesinin Kontrolü ve Yönetimi Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı  İnşaat ve işletme aşamasında 8 Haziran 2010 27605 Kirlenmiş Sahalara Dair oluşan toprak kirliliği riski Yönetmelik Çevresel Yönetim, İzinler ve Planlama Çevresel Etki  İnşaat ve İşletme aşamalarında 25 Kasım 2014 29186 Değerlendirmesi Yönetmeliği oluşan etkiler.  İnşaat ve İşletme aşamalarında Hükümet yetkilileri veya Proje Çevre Denetimi Yönetmeliği 21 Kasım 2008 27061 Sahibi tarafından gerçekleştirilen denetimler. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 34 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo III.1 Proje ile ilgili Türk ÇSG Yönetmeliği Resmi Gazete Resmi Gazete Farklı Proje Aşamalarındaki Yönetmelik Tarihi sayısı Uygulaması Çevre İzin ve Lisans  Projenin tüm aşamalarında gerekli 10 Eylül 2014 29115 Yönetmeliği olan izin ve lisanslar. İş Sağlığı ve Güvenliği  İnşaat ve işletme aşamasında İş Sağlığı ve Güvenliği 14 Haziran 2014 29030 alınan iş sağlığı ve güvenliği Yönetmeliği ölçümleri  İnşaat ve işletme aşamasında elle Elle Taşıma İşleri 24 Temmuz 2013 28717 taşıma faaliyetleri sırasında alınan Yönetmeliği iş sağlığı ve güvenliği ölçümleri  İnşaat ve işletme aşamasında Hazırlama, Tamamlama ve hazırlama, tamamlama ve temizlik 28 Nisan 2004 25446 Temizleme İşleri Yönetmeliği işleri sırasında alınan iş sağlığı ve güvenliği ölçümleri  İnşaat ve işletme aşamasında Kişisel Koruyucu Donanım 29 Kasım 2006 26361 kullanılan kişisel koruyucu Yönetmeliği ekipmanlar. Kişisel Koruyucu  İnşaat ve işletme aşamasında Donanımların İşyerlerinde 2 Temmuz 2013 28695 kullanılan kişisel koruyucu Kullanılması Hakkında ekipmanlar. Yönetmelik  İnşaat ve işletme aşamasında İlkyardım Yönetmeliği 29 Temmuz 2015 29429 ilkyardımın gerekli olduğu durumlarda. Ulusal İş Sağlığı ve  İnşaat ve işletme aşamasında Güvenliği Konseyi 5 Şubat 2013 28550 alınan iş sağlığı ve güvenliği Yönetmeliği ölçümleri Çalışanların Patlayıcı  İnşaat ve işletme aşamasında Ortamların Tehlikelerinden 30 Nisan 2013 28633 alınan iş sağlığı ve güvenliği Korunması Hakkında ölçümleri Yönetmelik Çalışanların İş Sağlığı ve  İnşaat ve işletme aşamasında Güvenliği Eğitimlerinin Ulus 15 Mayıs 2013 28648 verilen iş sağlığı ve güvenliği ve Esasları Hakkında eğitimleri. Yönetmelik Çalışanların Gürültü ile İlgili  İnşaat ve işletme aşamasında Risklerden Korunmalarına 28 Temmuz 2013 28721 gürültü ile ilgili risklere karşı alınan Dair Yönetmelik iş sağlığı ve güvenliği ölçümleri  İnşaat ve işletme aşamasında Çalışanların Titreşimle İlgili titreşim ile ilgili risklere karşı Risklerden Korunmalarına 22 Ağustos 2013 28743 alınan iş sağlığı ve güvenliği Dair Yönetmelik ölçümleri  İnşaat ve işletme aşamasında Sağlık ve Güvenlik İşaretleri 11 Eylül 2013 28762 yerleştirilen sağlık ve güvenlik Yönetmeliği işaretleri. Geçici veya Belirli Süreli  İnşaat ve işletme aşamasında İşlerde İş Sağlığı ve 23 Ağustos 2013 28744 geçici çalışanlar için alınan iş Güvenliği Hakkında sağlığı ve güvenliği ölçümleri Yönetmelik Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve  Yapı işlerinde gerçekleştirilen iş 5 Ekim 2013 28786 Güvenliği Yönetmeliği sağlığı ve güvenliği ölçümleri. İş Sağlığı ve Güvenliğine  İnşaat ve işletme aşamasında İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları 26 Aralık 2012 28509 tehlike sınıflarının belirlenmesi. Tebliği Tehlikeli Maddeler ve Kimyasalların Yönetimi  İnşaat ve İşletme aşamalarında Su Kirliliği Kontrol 31 Aralık 2004 25687 kullanılan kimyasallar ve Tehlikeli Yönetmeliği Maddeler Maddelerin ve Karışımların  İnşaat ve işletme aşamasında 11 Aralık 2013 28848 Sınıflandırılması, kullanılan madde ve karışımlar. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 35 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo III.1 Proje ile ilgili Türk ÇSG Yönetmeliği Resmi Gazete Resmi Gazete Farklı Proje Aşamalarındaki Yönetmelik Tarihi sayısı Uygulaması Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik Tehlikeli Maddelerin  İşletme aşamasında tehlikeli Karayoluyla Taşınması 24 Ekim 2013 28801 maddelerin taşınması Hakkında Yönetmelik Arazi Kullanımı Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve 9 Aralık 2017 30265  Arazi kullanım değişikliği Planlanmasına Dair Yönetmelik Genel Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun  İnşaat ve işletme aşamasında 7 Ekim 2004 25606 Uygulanmasına İlişkin kullanılan özel güvenlik hizmetleri Yönetmelik Deprem Bölgelerinde  Proje kapsamında inşaat Yapılacak Binalar Hakkında 6 Mart 2007 26454 faaliyetleri Yönetmelik Binaların Yangından  İnşaat ve işletme aşamasında Korunması Hakkında 19 Aralık 2007 26735 yangından korunmak amacıyla Yönetmelik alınan ölçümler Ozon Tabakasını İncelten  İnşaat ve işletme aşamasında 07 Nisan 2017 30031 Maddelere İlişkin Yönetmelik kullanılması gereken maddeler Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında  İnşaat ve işletme aşamasında 27 Ekim 2011 28097 Verimliliğin Artırılmasına enerji tüketimi. Dair Yönetmelik Proje sahibi mevcut ulusal mevzuat ve uygulama kurallarının gerekliliklerine uymalı ve diğer tüm yasal gereklilikleri yerine getirmelidir. Bu nedenle, planlanan projenin her aşamasında ve ilgili yönetim planlarının uygulanması sırasında tüm faaliyetler, yukarıda belirtilen kanun ve yönetmeliklerle belirlenen standartlara ve limitlere uygun olarak gerçekleştirilecektir. Proje aşamalarında gerekli izin ve/veya ruhsat buna göre alınacaktır. III.1.2 Doğa ve Yaban Hayatın Korunmasına İlişkin Türk Mevzuatı Proje ile ilgili “Doğa ve Yaban Hayatın Korunması”na ilişkin Türk mevzuatı aşağıda Tablo III.2.’de sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 36 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo III.2 Proje ile ilgili “Doğa ve Yaban Hayatın Korunması”na ilişkin Türk Mevzuatı Resmi Gazete Resmi Gazete Farklı Proje Aşamalarındaki Yönetmelik Tarihi Sayısı Uygulaması Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları ile Özel Çevre Koruma Bölgelerinde  İnşaat aşamasında tesadüf eseri 2 Mayıs 2013 28635 Bulunan Devletin Hüküm ve bulunarak alınacak olan önlemler. Tasarrufu Altındaki Yerlerin İdaresi Hakkında Yönetmelik Kültür ve Tabiat Varlıklarını  İnşaat aşamasında tesadüf eseri 23 Temmuz 1983 18113 Koruma Kanunu bulunarak alınacak olan önlemler  Avlanma ve Yaban Hayatı ile ilgili Kara Avcılığı Kanunu 11 Temmuz 2003 25165 izleme gereklilikleri  Deniz deşarj hattının inşaat ve Orman Kanunu 31 Ağustos 1956 6831 işletme aşamalarında alınacak önlemler- (deniz deşarjı)  Deniz deşarj hattının inşaat ve Su Ürünleri Yönetmeliği 10 Mart 1995 22223 işletme aşamalarında alınacak önlemler-( deniz deşarjı). III.1.3 İzinler ÇED/ÇSED sürecinin tamamlanmasını takiben proje ile ilgili alınması gereken izinler aşağıda belirtilmektedir:  Tarım dışı arazi kullanım izni  Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı  İnşaat Ruhsatı  Yapı Ruhsatı  İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı  Geçici İşletme Ruhsatı  Çevre İzin ve Lisans Belgesi  İkinci sınıf gayrisıhhi iş yeri açma ve çalışma ruhsatı ile burada listelenmemiş gerekli tüm izin ve ruhsatların ilgili yönetmeliklere uygun olarak alınacağı garanti edilmektedir. Tesis ilgili yönetmeliklere göre inşa edilecek ve işletilecektir. III.2 Uluslararası Anlaşmalar ve Standartlar Uluslararası finans kuruluşları, finanse edilecek projelerin çevresel ve sosyal etki yönetimi ve değerlendirmesine ilişkin belli politikalar ve prosedürler izlemektedir. Projenin uluslararası kapsamı gereği; çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi çalışmaları projenin tasarımı, inşaatı ve işletmesinin ulusal mevzuatın yanı sıra uluslararası çevre standartları için de yeterli olacağını garanti etmektedir. III.2.1 Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Çevre Sözleşmeleri Kültürel mirasın ve biyolojik kaynakların korunmasına ilişkin Türkiye’nin ulusal politikaları, taraf olduğu kanunlar ve ilgili yönetmeliklerle, onaylanan uluslararası sözleşmeler temelinde oluşturulmuştur. Bunlara ek olarak, yaşam ortamlarının, yaban hayatının ve kültürel mirasın korunmasına ilişkin çeşitli kanun ve yönetmelikler bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 37 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Türkiye’nin taraf olduğu biyolojik koruma ile ilgili uluslararası anlaşmalar ve sözleşmeler:  Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi (Paris Sözleşmesi) (1975),  Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunmasına Ait Sözleşme (Barselona Sözleşmesi) (1976),  Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) (1982),  Akdeniz’in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) (1981),  Birleşmiş Milletler (BM) Avrupa Ekonomik Komisyonu Uzun Menzilli Sınırötesi Hava Kirliliği (CLRTAP) Sözleşmesi (1983),  Uzun Menzilli Sınırötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi dâhilindeki Avrupa’da Hava Kirleticilerinin Uzun Menzilli Taşınımlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi İşbirliği Programı (EMEP) (1983),  Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi (1988)  Ozon Tabakasını İncelten Maddelere İlişkin Montreal Protokolü (1990),  Sınır Aşan Çevresel Etki Değerlendirmesi Sözleşmesi (Espoo Sözleşmesi) (1991),  Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (Rio Sözleşmesi) (1992),  Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini İçin Bir Fonun Kurulmasıyla İlgili Uluslararası Sözleşme (FUND 1992),  Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili Uluslararası Sözleşme (Hukuki Sorumluluk Sözleşmesi) (1992),  Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) (2004),  Özellikle Su Kuşlarının Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (RAMSAR) (1994),  Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Sözleşme (Basel Sözleşmesi) (1994),  Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) (1996),  Kyoto Protokolü (1997),  BM Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (1998),  Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (2001),  Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Endüstriyel Kazaların Sınıraşan Etkileri Sözleşmesi (2000),  Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi (Aarhus Sözleşmesi) (2001), TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 38 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası Ticaretinde Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Sözleşme (Rotterdam Sözleşmesi) (2004),  Kalıcı Organik Kirleticilere ilişkin (POPs) Stockholm Sözleşmesi (2004)  Yaban Hayvanlarından Göçmen Türlerin Korunması Sözleşmesi (Bonn Sözleşmesi) (1972),  Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol (1988) de dâhil ilgili protokoller,  Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi (Bükreş) (1994) ve Karadeniz’de Biyolojik Çeşitliliğin ve Peyzajların Korunması Protokolü (2002) de dâhil ilgili protokoller. III.2.2 Dünya Bankası Grubu Politikaları ve Standartları Projenin finansman kaynağı Dünya Bankası (DB) olduğundan; Proje ulusal mevzuatın yanı sıra Dünya Bankası Koruma Politikaları da dâhil İyi Uluslararası Uygulamalara, Kılavuzlara ve Performans Standartlarına uygun olmalıdır. Dünya Bankası, proje ve faaliyetleri Koruma Politikaları kapsamında yönetmekte ve ilgili proje ve faaliyetlerin çevresel, sosyal ve finansal açıdan uygunluğunu sağlamaktadır. Koruma Politikaları, projelerin çevresel değerlendirmeleri ile çevresel ve sosyal olumsuz etkilerini belirleyen diğer politikaları ve bunların azaltılmasını ve önlenmesini içermektedir. Proje ile ilgili özel politikalar aşağıda listelenmiştir:  Çevresel ve Sosyal Politikalar o OP/BP 4.01 Çevre Değerlendirmesi o OP/BP 4.04 Doğal Yaşam Alanları o OP/BP 4.11 Fiziksel Kültürel Kaynaklar o OP/BP 4.12 Gönülsüz Yeniden Yerleşim  DB Bilgiye Erişim Politikası Proje ile ilgili Dünya Bankası koruma politikalarının ana hedef ve görevleri aşağıda açıklanmaktadır: OP/BP 4.01 Çevre Değerlendirmesi  Önerilen projelerin çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğini sağlamak  Çevresel ve sosyal risklerle ilgili karar mevkilerini bilgilendirmek  Karar verme sürecinde paydaş katılımı sağlayarak şeffaflığı artırmak. OP/BP 4.04 Doğal Yaşam Alanları  Doğal yaşam alanlarının ve biyolojik çeşitliliğin korunması  Doğal yaşam alanlarının değiştirilmesinin/bozulmasının önlenmesi  Doğal yaşam alanlarının toplum için sağladığı hizmet ve ürün sürdürülebilirliğinin sağlanması TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 39 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU OP/BP 4.11 Fiziksel Küktürel Kaynaklar  Fiziksel kültürel kaynaklar üzerine olan etkilerin azaltılması ve hafifletilmesi,  Fiziksel ve kültürel kaynaklar üzerine olan etkilerin ve korunması için alınacak önlemlerin ulusal ve uluslararası anlaşmalar çerçevesinde olması, OP/BP 4.12 Gönülsüz Yeniden Yerleşim  Uygun proje alternatiflerinin tespit edilmesi ile gönülsüz yeniden yerleşimden kaçınılmasını sağlamak,  Yeniden yerleşimden kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda, yeniden yerleşim faaliyetlerinin sürdürülebilir kalkınma programları ile yürütülmesini sağlamak,  Yeniden yerleşim programlarının planlanması ve uygulanması konularında yerinden edilmiş kişilere danışılmasını sağlamak.  Yerinden edilmiş kişilere geçim kaynaklarını ve geçim standartlarını iyileştirilmesi ya da yeniden yerleşim faaliyetinden önceki yaşam standartlarının geri getirilmesini sağlamak . DB Bilgiye Erişim Politikası  İyi yönetim vekamu mülkiyeti sağlanması ve etkinliğin zamanında ve ilgili bilgiler sağlanarak artırılmasına yardımcı olmaktadır. Dünya Bankası Çevre Değerlendirmesi Politikası kapsamında (OP 4.01) çevresel izleme gerçekleştirerek önerilen projeleri çevresel etki düzeylerine bağlı olarak A, B ve C kategorileri altında sınıflandırmaktadır. B kategorisinde bulunan projeler özel koşullara bağlı olarak kendi içerisinde B kategorisi ve B+ kategorisi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İlgili kategoriler hakkında açıklamalar aşağıda sunulmaktadır:  A Kategorisi: Sunulan bir projenin çevreye hassas, çeşitli, öngörülemeyen önemli olumsuz etkilerinin olması durumunda proje A kategorisinde yer almaktadır. A kategorisindeki bir proje için borçlanıcı, ÇED raporu hazırlanmasından veya uygun sektörel ya da bölgesel Çevre Değerlendirmesi yapılmasından sorumludur.  B Kategorisi: Sunulan bir projenin topluma ya da çevresel açıdan önemli alanlara (ormanlar, yeşil alanlar, sulak araziler ve diğer doğal yaşam alanları gibi) olan çevresel etkileri A kategorisindeki projelerden daha az ise proje B kategorisinde yer almaktadır. Bu etkiler alana özeldir; herhangi bir etkinin geri dönüşümsüz olması durumunda çoğu zaman etki azaltıcı önlemler A kategorisinde yer alan projelere göre daha kolay uygulanabilmektedir. B Kategorisinde yer alan projelerin çevre değerlendirmesi kapsamı A kategorisindeki projelere göre daha sınırlıdır.  C Kategorisi: Sunulan bir projenin olumsuz çevresel etkilerinin en alt düzeyde veya hiç olmaması durumunda ilgili proje C kategorisinde yer almaktadır. Bu kategoriye ait projeler için çevresel izleme haricinde herhangi bir çevre değerlendirmesi faaliyeti gerekli değildir. Projenin konumu ile potansiyel çevresel ve sosyal etkileri göz önüne alındığında, Proje Kategori A olarak değerlendirilmiştir. Dünya Bankası OP 4.01 ve izleme kriterleri kapsamında çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi yapılması gerekmektedir. Dünya Bankası Grubu’nun “Çevre, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzları” (ÇÇSG), uluslararası iyi sektör uygulamalarıyla ilgili genel ve sektöre özel örnekler içeren teknik referans TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 40 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU kaynaklarıdır. Tüm endüstriyel sektörler için çevre, sağlık ve güvenlik konularında bilgi sağlamaktadır. Uluslararası Finans Kurumu, proje değerlendirmesi aşamasında teknik bilgi kaynağı olarak ÇÇSG kılavuzlarını kullanmaktadır. ÇÇSG Kılavuzları, DBG’nin mevcut teknolojilerinin uygun maliyetlerle kullanılarak yeni kurulan tesislerde ulaşılabilecek performans seviyeleri ve ölçümlerini içermektedir. ÇÇSG Kılavuzu ilgili sektör kılavuzuyla birlikte kullanılmalıdır. Çevre, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzları aşağıdaki ana unsurları içermektedir:  Çevre o Hava Emisyonları ve Ortam Hava Kalitesi o Enerji Tasarrufu o Atıksu ve Alıcı Ortam Su Kalitesi o Su Tasarrufu o Tehlikeli Maddelerin Yönetimi o Atık Yönetimi o Gürültü o Kontamine Alanlar  İş Sağlığı ve Güvenliği o Genel Tesis Tasarımı ve İşletmesi o Haberleşme ve Eğitim o Fiziksel Tehlikeler o Kimyasal Tehlikeler o Biyolojik Tehlikeler o Radyolojik Tehlikeler o Kişisel Koruma Ekipmanı o Özel Tehlike Alanları o İzleme  Toplum Sağlığı ve Güvenliği o Su Kalitesi ve Bulunabilirliği o Proje Altyapısının Yapısal Güvenliği o Can ve Yangın Güvenliği o Trafik Güvenliği o Tehlikeli Maddelerin Taşınması o Hastalıklarının Önlenmesi o Acil Durumlara Hazırlık ve Müdahale  İnşaat ve Hizmetten Çıkarma o Çevre o İş Sağlığı ve Güvenliği o Toplum Sağlığı ve Güvenliği Genel ÇSG kılavuzuna ek olarak, Proje Su ve Sanitasyon Sanayi Sektör Kılavuzu ile uyum içerisinde yürütülecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 41 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU III.3 Ulusal Yasal Çerçeve ve Dünya Bankası Politikaları Arasındaki Farklar (OP 4.01 ve OP 4.04) Çevre Koruma ve Muhafaza “Biyolojik Kaynakların ve Kültürel Mirasın Korunması”na dair Türk Ulusal politikası, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar temelinde oluşturulmuştur (Bölüm III.2.1’e bakınız). Bu bağlamda, “Doğal Yaşam Alanları, Yaban Hayatı ve Kültürel Mirasın Korunması”na ilişkin çeşitli kanun ve yönetmelikler bulunmaktadır. Böylelikle, Türkiye uluslararası anlaşmalarda belirtilen koruma önlemlerinin uygulanmasına karar vermiş ve bu önlemleri ulusal mevzuata uyarlamıştır. Ulusal mevzuat kapsamında biyolojik çeşitliliğe ve endemik öneme sahip, tükenme tehlikesi altındaki türlerin yetiştiği vb.araziler koruma statüsüne sahiptir. Bu bağlamda, milli parklar, tabiatı koruma alanları, yaban hayatı koruma ve/veya geliştirme alanları, özel çevre koruma alanları ve su kaynakları ile ilgili koruma alanları gibi araziler koruma altına alınabilmektedir. Türkiye’de Avrupa Birliği ülkelerinde sağlanan AB Habitat Direktifi kapsamında bitki örtüsü topluluklarını ve yaşama alanlarını koruma kanunu bulunmamaktadır. Türkiye’de belirli bir yaşam alanı için tazminat yükümlülüğü bulunmamaktadır. Yangınlar, gelişim faaliyetleri vb. nedeniyle kaybedilen orman alanları kadar yeniden ormanlaştırmayı hedefleyen bir politika mevcuttur. Bir alan, koruma statüsüne sahip olmaması durumunda (Bölüm 2.1.2’de belirtildiği gibi) aşağıda belirtilen konular açısından dikkate alınmamaktadır:  Alanın doğal yaşam alanı veya özel yaşam alanı olarak sınıflandırılabilmesi için saha çalışması yapılması.  Projelerin gerçekleştirilebilmesi için mevcut çevresel/ekolojik faktörler baz alınarak detaylı çalışma yapılması (Proje türüne bağlı olarak ÇED ya da PTD gerekmektedir.)  İlgili arazilerde yapılan belirli faaliyetlere sınırlandırma getirilmesi için çalışma yapılması Türk Mevzuatı ile OP 4.04 arasındaki temel konular, Türk planlaması ve çevresel etki değerlendirmesi gereklilikleri ile ilgili bulunmaktadır. Bunun dışında kalan diğer konular aşağıdaki şekilde özetlenebilir:  Önemli doğal yaşam alanlarının tespiti ve bu süreçte ilgili paydaşlarla istişare eksikliğinin bulunması  Önemli doğal yaşam alanlarında temel çalışmaların yapılması gerekliliği  İlgili arazilerde uygulanmasına izin verilen projelerin belirlenmesi  Projelerin özel doğal yaşam alanlarında uygulanabilmesi için şartların (ÇED raporu gibi) araştırılması Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci ve Gereklilikleri Çevresel Etki Değerlendirmesi raporlarının hazırlanmasında izlenen prosedürler ve ulusal mevzuat, Dünya Bankası Çevre Değerlendirmesi politikalarıyla (OP 4.01) uyumlu olmalıdır. ÇED Yönetmeliği, ÇED raporlarında biyolojik çeşitlilik, karasal ve sucul flora ve fauna türleri ile ilgili tüm konuların ele alınmasını gerekli kılmaktadır. İlgili raporlar Dünya Bankası’nın doğal yaşam alanları politikalarıyla uyumludur (OP 4.04). Çevresel Etki Değerlendirmesi çalışmaları ve raporlarının kapsam ve detayları temel konuları içermektedir. Başlıca konular/farklılıklar aşağıda listelenmektedir:  Türk ÇED Yönetmeliği tüm projelerin entegre bir şekilde ele alınmasına izin vermekte ancak zorunluluk getirmemektedir. Diğer bir söylemde, Proje sınırlarının belirlenmesi proje sahibi tarafından gerçekleştirilmektedir. DB politikaları tüm TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 42 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU projelerin ilgili tesislerle birlikte özellikle doğal yaşam alanları açısından değerlendirilmesini gerektirmektedir. o Buna örnek olarak; bir projede malzeme ocaklarından inşaat malzemesi alınması gerektiği durumlarda, bu alanlar projenin ÇED değerlendirmesi kapsamına alınabilir ya da alınmayabilir. Bu nedenle ilgili ve yardımcı tesisler her zaman Çevresel Etki Değerlendirmesi kapsamında değerlendirilmemektedir. İlgili tesisler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın onayına sunulmak üzere ayrı Çevresel Etki Değerlendirmeleri kapsamında değerlendirilebilmektedir. o Bir projenin saha erişim yollarına gerek duyması diğer bir örnek olarak verilebilmektedir. Genellikle bunlar proje sahasında yer alan ve kısa yollar ise ÇED’e dâhil edilmekte aksi takdirde herhangi bir değerlendirme gerekli olmamaktadır.  Türkiye’de yürütülen ÇED çalışmalarında etki alanı çoğu zaman üstü kapalı olarak sunulmakta ve ilgili raporda belirli bir tanımı olmaksızın belirtilmektedir. DB politikaları, projenin ilgili tesisleri de içeren etki alanının raporun kapsam bölümünde açıklanmasını ve belirlenmesini gerekli kılmaktadır.  ÇED raporlarında bulunan biyolojik çeşitlilik ve doğal kaynaklar her zaman sahaya özgü ve mevsimsel olmamaktadır. Projenin hassasiyetine bağlı olarak, raporların incelenmesi ve onayı aşamasında literatür kullanılmasına ve daha bölgesel değerlendirme yapılmasına yetkililer tarafından izin verilmektedir. Potansiyel etkilere ve uluslararası kredi katılımına sahip büyük ölçekli önemli projeler dışında çoğu zaman mevsimsel örnekleme ya da gözlem yapılmamaktadır. DB politikaları, proje gerçekleştirilmeden önce etki alanında ve sonrasında biyolojik kaynaklar ile yaşam alanlarına etkilerin değerlendirilmesi sırasında oluşan koşulları gösteren güvenilir ve gerçek verilere gerek duymaktadır.  DB politikaları; mevcut, inşaat halinde veya planlanmış diğer faaliyetlerden etkilenebilen projelerin etki alanları içerisinde değerli ekosistem bileşenleri bulunması durumunda ilgili projelerin kümülatif etkilerinin değerlendirmesini gerekli kılmaktadır.  Türk Çevresel Etki Değerlendirmelerinde, izleme planı da dâhil olmak üzere, bir Çevre Yönetim Planı’na (ÇYP) gerek duyulmamaktadır. Genellikle önemli etkiler için uygulanan etki azaltma önlemleri, bir ÇYP’ye uyarlanmadan ve/veya ÇYP’de sağlanacak ayrıntılara girmeden hazırlanan etki değerlendirme bölümlerinde belirtilmektedir. Bu argüman ölçümlerin izlenebilirliğinde de geçerli olmaktadır. Komisyonun kararına dayanan ÇED raporunda izleme bölümü her zaman bulunmamaktadır.  “ÇED olumlu” kararı alan projelerin inşaat aşamalarında izleme kontrolü yapılması gerekmektedir. Ancak, bu izleme çevresel performansın izlenmesi veya emisyon, deşarj ve ilgili standartlara uygunluk anlamına gelmemektedir. Bu izleme ÇED raporunda bulunan ve çoğunlukla fiziksel olan konuları kapsamaktadır. o İzleme sırasında ÇED raporunda sunulan proje saha koordinatlarının aynı olup olmadığı kontrol edilmektedir. o Diğer bir örnek ise kurulacak olan arıtma tesisleridir. Kurulup kurulmadıkları kontrol edilmekte ancak performansları (gerekli arıtma işlemini sağlayabilmeleri) kontrol edilmemektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 43 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  DB politikaları, ÇED raporlarında veya ÇED çalışmaları sonucunda iyi tanımlanmış bir izleme planına ihtiyaç duymaktadır. İzlenmesi gereken çevresel konular ve sorumlu taraflar açık olmalıdır. PTD Süreci ve Gereklilikleri Ulusal PTD süreci, ÇED Yönetmeliği Ek-2 listesinde bulunan eleme kriterlerine tabi projelere ÇED uygulanmasının gerekli olup olmadığının belirlenmesi amacıyla hazırlanan proje tanıtım dosyasıdır. Bu anlamda, DB’nin çevresel değerlendirmeler için uyguladığı proje sınıflandırmasına uymamaktadır. Dünya Bankası, Kategori B projeleri için ÇED değerlendirmesiyle karşılaştırıldığında daha basit bir etki değerlendirmesine dayalı bir ÇYP’ye ihtiyaç duymaktadır. Türkiye’de PTD raporlarında basit bir etki değerlendirmesine gerek duyulmaktadır. Ancak, genellikle sınırlı çevresel yönetim ve izleme ölçümleriyle sonuçlanmakta ve izlemeye gerek duyulmamaktadır. Bu farklılıklar ilgili PTD raporlarının incelenmesi ve kapsamlarının belirlenmesinden kaynaklanmaktadır. Yönetmeliğin ilgili koşullarının eksikliği ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’de DB politikaları ile olan farklılıklar çevresel etki değerlendirmesi kapsamında Ek-2 projelerinde (Türkiye’de DB’na ait Kategori B Projeleri) ortaya çıkmakt  Bu projeler için PTD’deki etki değerlendirmesi oldukça yüzeysel olup uygun etki yönetimi ve izleme ölçümleri yapılmamaktadır.  İlgili projeler küçük ölçekli kabul edilmektedir ve bu tip projelerde ilgili tesisler tamamen göz ardı edilmekte veya çok az değinilmektedir.  Çoğu projenin PTD raporlarında, biyolojik çeşitlilik konuları ve doğal yaşam alanı değerlendirmeleri literatüre bağlı bulunmaktadır (Bilinen bir hassas bölge veya uluslararası kredi katılımı olmadığı durumlarda).  Herhangi bir izleme planına veya çevresel yönetim planına ihtiyaç duyulmamaktadır. Genellikle etki azaltma önlemleri, etki değerlendirme bölümlerinde ÇYP’ye uyarlanmadan ve/veya ÇYP’de sağlanan detaylara girilmeden sunulmaktadır.  Çevresel performans izleme ve ÇED izleme gerekliliği de bulunmamaktadır. Proje ile ilgili Ulusal Mevzuat ve DBG ÇSG Kılavuz Limit Değerleri Arasındaki farklılıklar Bölüm III.1.1’de belirtilen yönetmelikler arasında eşik ve sınır değerleri açısından proje ile ilgili ana yönetmelikler; “Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği” ve “Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği”dir. “Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği” Ek-5 Tablo 3’te alıcı ortamın su kalitesi belirlenmekte ve “Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği” Tablo III.4’te çıkış suyu kalitesi ve arıtma etkinlikleri sınır değerleri sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 44 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo III.3 Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Deşarj Limitleri Parametreler Derişim (mg/L) Min.Giderim Verimi (%) Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ5) 25 70-90 (azotlama yapılmadan) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) 125 75 35 90 Toplam Askıda Katı Madde (AKM) 35(EP* > 10,000) 90 60(EP 2,000-10,000) 70 2 (EP 10,000-100,000) Toplam Fosfor 80 1 (EP >100,000) 15 (EP 10,000-100,000) Toplam Azot 70-80 10 (EP >100,000) * EP: Esdeğer popülasyon Dünya Bankası Grubu’nun 2007’de yayımlanan Su ve Sanitasyon için Çevre ve Sağlık ve Güvenlik Kılavuzları, çıkış suyu paramatrelerine ait sınır değerleri Türk Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’nde olduğu gibi içermemektedir. Ancak Kılavuzun 65’inci maddesinde belirtilen ”uygulanabilir ulusal gereklilikler ya da uluslararası kabul görmüş standartlar” çıkış suyu kalitesi kapsamındadır. Türk Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği, kılavuzun ilgili olduğu mevzuat olan ve boşluk bulunmayan Avrupa Birliği: Kentsel Atıksu Arıtımı ile ilgili 21 Mayıs 1991 tarih ve 91/271 / EEC sayılı Konsey Direktifi temelinde oluşturulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 45 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV. MEVCUT DURUM IV.1 Fiziksel Çevre Bu bölüm jeoloji, hidrojeoloji, hidrolojik özellikler, doğal afet durumları, depremsellik, toprak, erozyon, arazi kullanımı özellikleri, iklim, çevresel hava kalitesi ve gürültü seviyesi, peyzaj özellikleri ve proje alanında ve çevresinde bulunan koruma alanları olmak üzere alt başlıklara ayrılmıştır. Bu alt başlıklar temelinde yapılan araştırma çalışmalarının sonuçları bu bölümde açıklanmaktadır. Bu bölümde sunulan, proje sahası ve yakın çevresinin mevcut koşulları ile ilgili bilgi ve açıklamalar ilgili kamu ve özel kurumlar tarafından hazırlanan raporlara, fiziksel ortamın tespiti için yapılan alan çalışmalarına, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) çalışmalarına, uydu görüntülerine, resmi kurum görüşlerine, Tarım ve Orman Bakanlığı (Orman ve Su İşleri Bakanlığı) ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ne bağlı meteoroloji istasyonlarından elde edilen verilere dayanmaktadır. IV.1.1 Jeoloji Proje alanında magmatik kökenli Andezit-trakiandezit ile düzlüklerde tüf kökenli alüvyonel çökeller gözlenmektedir. Batı Anadolu'da yer alan Bodrum Yarımadası'nda, temeli Paleozoik yaşlı ve 'Güllük Formasyonu' olarak adlandırılan, konglomera-kumtaşı-şeyl detritik ardalanmalarından meydana gelen, hafif metamorfik bir birim oluşmuştur. Mesozoyik yaşlı birimler, Triyas-Liyas yaşlı dolomotik kireçtaşları (Pazardağı Formasyonu); Liyas-Malm yaşlı siltli-marnlı kireçtaşları (Karadağ Formasyonu); ve daha üstte Malm-Senomaniyen yaşlı pelajik kireçtaşları (Kışladağı Formasyonu) ile tüm bu çökelleri üstleyen üst Kretase-Paleosen yaşlı bir vahşi fliş (Bodrum Formasyonu) ile belirgindirler. Senozoyik kaya birimleri, Eosen- Oligosen yaşlı çökeller (Koyunbaba Formasyonu) ile başlamaktadır. Daha sonra Yarımadada şiddetli bir magmatizma etkin olarak çeşitli evrelerde plütonik ve volkanik kayaçları oluşturmuştur. İlk kez orta miyosende bir monzonit intrüzyonu izlenir. Daha sonra yaygın bir kalkalkalin volkanizma etkin olmuş ve tüf-aglomera yatakları, andezit-trakiandezit-latit-dasit-riyodasit türde lavlar oluşmuştur. Kabuksal malzeme ürünü bu kalkalkalin volkanizma belirgin bir süreçten sonra gittikçe, manto ürünü alkali olivin bazaltik oluşumlara dönüşmüştür. Bu suretle ikinci volkanik evre başlamış olup, bu kez alkali nitelikte ve dayklar şeklinde bazalt-trakibazalt-trakit türde lavlar oluşmuştur. İnceleme alanında, volkanizmanın üst miyosende bitiminden sonra, alt pliyosende oluşmuş kireçtaşları izlenir. Daha sonra kuvaternerde, travertenler, yamaç molozları, alüvyonlar ve olasılıkla komşu Kos Adası’nda havadan gelen süngertaşı parçaları ve tüfler yer alırlar. Proje sahasının incelenmiş olduğu 1/25.000 ölçekli Genel Jeoloji Haritası Şekil IV.1’de sunulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 46 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.1 Genel Jeoloji Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 47 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.1.2 Doğal Afetler ve Depremsellik Doğal Afetler 2011 ve 2015 yılları arasında planlanan proje sahasında meydana gelen doğal afetler Tablo IV.1’de sunulmaktadır. Tablo IV.1 Doğal Afetler Tarih İstasyon Olay Zarar 28.01.2011 Bodrum Yağış ve sel Yerleşim yerleri zarar gördü 18.02.2011 Bodrum Fırtına Ağaçlar kırıldı 06.01.2012 Bodrum Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı 06.02.2012 Bodrum Fırtına Ağaçlar yerinden söküldü 18.04.2012 Bodrum Hortum İnsanlar zarar gördü 25.11.2013 Bodrum Şiddetli yağış sel su baskını Yerleşim yerleri zarar gördü 30.12.2014 Bodrum Milas Şiddetli yağış sel su baskını Yerleşim yerleri zarar gördü 07.01.2015 Bodrum Milas Don Ekili tarım alanları zarar gördü 09.01.2015 Bodrum Milas Don Ekili tarım alanları zarar gördü 22.09.2015 Bodrum Şiddetli yağış sel su baskını İnsan hayvan ve yerleşim yerleri zarar gördü 22.10.2015 Bodrum Şiddetli yağış sel su baskını Ulaşım araçları zarar gördü Kaynak: (2011-2015) Meteoroloji Genel Müdürlüğü Tablo IV.1’de görüldüğü üzere Bodrum İlçesi civarında heyelan, kaya düşmesi, çığ gibi doğal afetler meydana gelmemiştir. Proje alanında, 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ”kapsamında kalan heyelan, kaya düşmesi, çığ, sel vb. gibi doğal afet riski saptanmamıştır. Depremsellik 18.03.2018 tarih 30364 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Türkiye’nin Deprem Bölgeleri Haritası” kapsamında Turgutreis Mahallesi’ni içeren Muğla ilinin ivme değeri 0.25-0.3 g aralığında belirtilmiştir. Atıksu Arıtma Tesisleri planlanırken deprem riski göz önünde bulundurulmalıdır. Türkiye Deprem Tehlike haritası Şekil IV.2’de, bölgenin diri fay haritası ise Şekil IV.3’te verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 48 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.2 Türkiye Deprem Tehlike Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 49 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.3 Bölgenin Diri Fay Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 50 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Muğla’nın Bodrum ilçesine uzaklığı 51 Km olan Ege Denizi’nde 06.10.2016 tarihinde saat 08:03:07’de 1,6 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir (T.C İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı). Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası T.C Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından hazırlanmış ve Bakanlar Kurulu’nun 18.4.1986 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiştir. Bu haritaya göre, Muğla ili birinci derecede deprem bölgesindedir. İlgili bölgede yapılacak yapıların mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” esaslarına uyması gerekmektedir. IV.1.3 Hidrojeoloji Atıksu Arıtma Tesisleri ve kanalizasyon hatlarının bulunduğu Bodrum Yarımadası, yeraltı suyu bakımından oldukça kısıtlı bir bölgedir. Proje alanı ve etki alanı incelendiğinde; 1974 yılında DSİ 11. Bölge Müdürlüğü’nce hazırlanan "Bodrum-Karatoprak Yarımadası Hidrojeolojik Etüt Raporu"na göre; etüt alanında yeraltı suyu, topoğrafik yapısına ve şekline göre kıyı boyunca uzanan 13 küçük ovada toplanmıştır. Alüvyon, andezit, andezit tüfü ve aglomera birimleri bir miktar iyi kaliteli yeraltı suyu taşırlar. Yukarıda belirtilen raporda, yılda emniyetli olarak 9.74 hm³ yeraltı suyu çekilebileceği belirlenmiş olup geçen zaman içinde yapılan gözlemler ve bulgular dikkate alınarak bu değer 1998 yılında 11 hm3/yıl olarak revize edilmiştir. 1364 ha arazinin sulanması amacıyla hazırlanmış olan "Bodrum-Karaova Projesi" Bodrum Yarımadası’na içme ve kullanma suyu sağlayacak şekilde 1985 yılında revize edilmiştir. Revize edilen planlama raporunda barajın iki metre yükseltilerek Gökpınar deresinin baraja açılması ve bu şekilde Bodrum Yarımadası'na yılda 2,7 hm³ veya kısıtlı sulama şartlarında yılda 5 hm³ içme ve kullanma suyu verilmesi öngörülmüştür. Son yıllara kadar, Bodrum Yarımadası’nda Bodrum Belediyesi dışındaki diğer tüm belediyeler sularını yarımada içinde ve kendi mahallelerinde açtıkları kuyulardan temin etmekteydiler. DSİ tarafından uygulamaya konulan “Bodrum Yarımadası Acil İçme Suyu Projesi” kapsamında tüm yarımadanın acil su ihtiyacı dikkate alınmıştır. Bu projeyle birlikte, 2012 yılında MUSKİ tarafından işletilen “Güvercinlik İçme Suyu Arıtma Tesisi”, 6360 sayılı kanunun yürürlüğe girmesiyle göreve başlamıştır. Bodrum Yarımadası’nda yer alan 10 adet (Bodrum, Bitez, Konacık, Ortakent, Turgutreis, Yalıkavak, Gündoğan, Göltürkbükü, Gümüşlük ve Yalı) yerleşim yerinin içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Yarımadanın su temini sisteminde yeraltı suyundan yararlanabilmek adına, MUSKİ tarafından Turgutreis başta olmak üzere proje bölgesinde yer alan yerleşim yerleri için yeni kuyular açılmıştır. Proje alanında yapılan zemin sondajlarında yeraltı suyu derinliğinin 6,10 m ile 8,00 m arasında olduğu tespit edilmiştir. Üretim ve kazı çalışmaları sırasında meydana gelebilecek su sızıntılarına karşı proje alanı etrafında drenaj kanallarının yapılmasına öncelik tanınmalıdır. Yeraltı suyunun mevcutta ve proje kapsamında kullanımı söz konusu değildir. Faaliyetin her aşamasında, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik, "Dere Yatakları ve Taşkınlar" adı ile yayımlanan 2006/27 sayılı Başbakanlık Genelgesi ve ilgili diğer yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 51 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.1.4 Su Kaynakları Proje alanı Doğu Akdeniz su havzasında bulunmaktadır. Doğu Akdeniz havzasının alt havzaları haritası Şekil IV.5’te verilmiştir. Muğla iline bağlı Gököva Körfezi ve Akdağlar havzada yer almaktadır. Havza alanı yaklaşık olarak 21.000 km2’dir. Havza içerisinde 322.000 ha düzlük alan bulunmaktadır. Bu düzlük alanlar içerisinde 211.500 ha sulanabilir alan mevcuttur. Batı Akdeniz havzasındaki sular Dalaman Çayı ve Esen Deresi ile Akdeniz havzasına deşarj edilmektedir. Dalaman çayı ve Esen deresi ilin en önemli iki akarsuyudur. Muğla’da bulunan ana su hatları Kargıcık Deresi, Namnam Deresi, Kargı Deresi, Karaçulha Deresi, Kocadere ve Sarıçay Deresi’dir. Bu su hatlarının su potansiyelleri Tablo IV.2’de, proje alanı ve çevresinin hidroloji haritası ise Şekil IV.4’te sunulmaktadır. Muğla ilinde bulunan doğal göller Bafa Gölü, Köyceğiz Gölü, Sülüngür Gölü ve Kocagöl’dür. Muğla’da bulunan bu ana göllerin alanları in Tablo IV.3’te gösterilmektedir. Tablo IV.2 Muğla İli Dereleri Akış Hızı Toplam Uzunluk 3 İsim İl Sınırı Uzunluğu (km) (m /sn) (km) Min Maks Ortalama Dalaman Deresi 190 65 9.51 1050 43 Kargıcık Deresi 17 17 0.35 22.8 1.33 Eşen Deresi 128 80 1.65 271 14.9 Namnam Deresi 33 33 0.014 556 9.65 Dipsiz Deresi - - 0.114 - 4.707 Sancay Deresi - - - 220 1.32 Karaçulha Deresi - - 0.001 2.2 0.071 Batis Deresi - - - 35.4 0.189 Tablo IV.3 Muğla’da Bulunan Göller İsim Alan (ha) Bafa Gölü 2.519 Köyceğiz Gölü 5.500 Sülüngür Gölü 260 Kocagöl 260 Muğla İli Baraj ve Göletleri Muğla ilinde bulunan baraj ve göletlerin bilgileri Tablo IV.4 ve konum bilgileri Şekil IV.5’te verilmektedir. Tablo IV.4 Muğla İli Barajları 3 İsim Baraj kapasitesi hm Amaç Milas Yeniköy Termik Santrali için soğutma Geyikli Barajı 41.1 suyu, Bodrum Yarımadası için içme suyu Mumcular Barajı 19.4 İçme suyu, Sulama Marmaris Barajı 30 İçme suyu, Sulama Bayır Barajı 7.20 Sulama Akköprü Barajı 384.5 Sulama, İçme suyu, Selden korunma Akgedik Barajı 31 Sulama Kazan Barajı 3 Sulama TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 52 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Bodrum’un Su Kaynakları Proje alanının bulunduğu Bodrum ilçesinin içme suyu şebeke hattında ölçüm ekipmanlarının yetersizliğinden dolayı MUSKİ sorumluluk bölgesinde (Bodrum, Bitez, Konacık, Ortakent, Turgutreis, Yalıkavak, Gündoğan, Göltürkbükü, Gümüşlük ve Yalı) kullanılan suyun değerlerinin belirlenmesinde gerçekçi veriler elde edilememektedir. 2015 yılı için düzenlenen, Bodrum ilçesinde mesken olarak kayıtlı su abonelerinin su tüketim tablosu aşağıda verilmiştir: Tablo IV.5 Abonelerin Su Tüketim Tablosu 3 İLÇE TARİFE TÜKETİM (m /yıl) Bodrum ATIKSU ABONELERİ 24.546 Bodrum BELEDİYELER 15.914 Bodrum GEÇİCİ İŞYERİ 2.648 Bodrum GEÇİCİ MESKEN 68.764 Bodrum İNDİRİMLİ MESKEN 203.788 Bodrum İNŞAAT 1.358.985 Bodrum İŞYERİ 12.517.630 Bodrum KARMA TİP ABONELİKLER 202 Bodrum KÖY İNŞAAT 11.464 Bodrum KÖY İŞYERİ 910.103 Bodrum KÖY KARMA 2.344 Bodrum KÖY MESKEN 4.684.072 Bodrum KÖY RESMİ DAİRE 35.544 Bodrum MESKEN 30.554.783 Bodrum RESMİ DAİRELER 535.288 Bodrum TOPLU SU SATIŞI 82.334 Bodrum TURİZM TEŞVİK BELGELİ TESİSLER 3.062.845 Toplam 54.071.254 2015 yılında Bodrum ilçesinde bulunan iki adet su arıtma tesisinden ve MUSKİ tarafından yeraltı su kuyularından, sayaçlı veya sayaçsız olarak, elde edilen suyun tüketim miktarı 54.071.254 m3 /yıl olarak tespit edilmiştir. Proje alanının yer aldığı Turgutreis Mahallesinin nüfusu 37.439 kişi olarak belirlenmiştir (Turgutreis Mücavir Alanı Geçmiş Nüfus Verileri (TÜİK 2015 verilerine göre). İller Bankası verileri dikkate alınarak kişi başına düşen günlük tüketim miktarı 120 lt/kişi/gün olarak kabul edildiğinde su ihtiyacı 37.439 kişi x 120 lt/kişi/gün=4.493 m3/gün=1.639.828 m3/yıl olarak hesaplanır. Bodrum ilçesinin toplam su tüketiminin 54.071.254 m3/yıl olduğu düşünüldüğünde, Turgutreis özelinde tüketilen suyun toplam su miktarının %3’üne karşılık geldiği görülmektedir. Bölgenin turistik bir alan olması nedeniyle su kullanım miktarının en yüksek olduğu dönemler yaz aylarına denk gelmekte ve diğer aylarda oldukça düşük düzeylerde olmaktadır. Bodrum ilçesinde yer alan turistik tesisler ilave yatırımlarla, yeni kaynak arayışlarına girerek deniz suyundan ters ozmos ve buna benzer uygulamalar ile içme ve kullanım suyu temin etmektedirler. Atıksu arıtma tesislerinin proje aşamasında, su tüketim miktarlarının düşük olduğu aylarda atık su arıtma tesisine giren suyun azalacağı dikkate alınmış ve atık su arıtma tesisi dört havalandırma ve dört çökeltme havuzu ile tasarlanmıştır. İşletme aşamasında, kanalizasyon sistemlerinin altyapı ölçümleri ve arıtma tesisinin girişinde kontrollü debi ölçümlerinin izlenmesi sağlanarak, atık su akışının düşük olduğu dönemlerde tesisin verimi artırılacaktır. Arıtma tesisinde minimum debi ya da daha düşük debilerin gözlendiği dönemlerde işletme süreci olumsuz etkilenmeyecek, sistem istenen verimde çalışacak ve çıkış suyu değerleri yerel mevzuatta istenen standartlara uygun olacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 53 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.4 Proje Alanı ve Çevresinin Hidroloji Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 54 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.5 Proje Alanı Çevresinde Bulunan Barajlar ve Göletler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 55 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.1.5 Alıcı Ortamın Özellikleri (Deniz Suyu Kalitesi) 09.01.2006 tarih ve 26048 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği” hükümleri uyarınca belirlenen yüzme alanlarında yüzme sezonu sürecince Mavi Bayrak Kuralları doğrultusunda 15 gün aralıklarla deniz suyu numuneleri alınarak toplam koliform, fekal koliform, fekal streptekok parametrelerinde analizler yapılmaktadır. Muğla Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından deşarj bölgelerinde ve yakın çevresinde yüzme suyu değerleri aylık olarak ölçülmekte ve Mavi Bayrak şartları dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi projesi kapsamında alıcı ortamın (deniz suyu) mevcut özelliklerinin belirlenmesi ve deşarj hattı modellemesi için sahada çalışmalar yapılmıştır. 2017 Ocak ve Mayıs aylarında Şekil IV.6’da gösterilen noktalarda yerinde ölçüm ve su numunesi toplama çalışmaları yürütülmüştür. Noktaların koordinatları ve su derinlikleri Tablo IV.6’da verilmiştir. Tablo IV.6 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjı Ölçüm Noktaları Noktanın Adı Noktanın Koordinatı Su derinliği (m) 0 0 T1 37.006386 N-27.241186 E -17 0 0 T2 37.012807 N-27.252874 E -5 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 56 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.6 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjının Ölçüm Noktaları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 57 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Saha çalışmaları kapsamında, kıyısal su kalitesini gösteren başlıca fiziksel parametreler olan su sıcaklığı, tuzluluk, iletkenlik, pH, çözünmüş oksijen, toplam çözünmüş katı madde değerleri, su derinliği boyunca (su yüzeyinden su tabanına dek) her iki metrede bir 20 metre kablolu YSI Marka Pro Plus ile ölçülmüş ve Tablo IV.7 ve Tablo IV.8’de verilmiştir. Tablo IV.7 Ocak 2017 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Fiziksel Parametreler Toplam Çözünmüş Derinlik Sıcaklık Tuzluluk İletkenlik Çözünmüş Tarih Nokta Oksijen pH (m) (°C) (ppt) (µS/cm) Katı Madde (mg/L) (TDS)(g/L 29 Ocak -0.5 T1 15.7 39.44 48501 6.24 8.03 38.3372 2017 29 Ocak -2 T1 15.7 39.43 48511 6.28 8.05 38.3305 2017 29 Ocak -4 T1 15.7 39.43 48458 6.26 8.06 38.3305 2017 29 Ocak -6 T1 15.6 39.43 48419 6.27 8.07 38.3371 2017 29 Ocak -8 T1 15.5 39.44 48328 6.31 8.07 38.3370 2017 29 Ocak -10 T1 15.3 39.42 48069 6.34 8.08 38.3305 2017 29 Ocak -12 T1 15.2 39.41 47876 6.33 8.08 38.3305 2017 29 Ocak -14 T1 15 39.44 47763 6.39 8.08 38.3565 2017 29 Ocak -16 T1 14.9 39.43 47665 6.34 8.09 38.3512 2017 29 Ocak -0.5 T2 14.3 39.47 47003 6.64 8.12 38.4085 2017 29 Ocak -2 T2 14.1 39.43 46759 6.66 8.12 38.3825 2017 29 Ocak -4 T2 14.0 39.41 46731 6.63 8.12 38.3401 2017 Tablo IV.8 Mayıs 2017 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Fiziksel Parametreler Toplam Çözünmüş Tarih Derinlik Sıcaklık Tuzluluk İletkenlik Çözünmüş Nokta Oksijen pH 2017 (m) (°C) (ppt) (µS/cm) Katı Madde (mg/L) (TDS)(g/L) 22 Mayıs 2017 -0.5 T1 18.8 39.46 51985 6.34 8.04 38.29 22 Mayıs 2017 -2 T1 18.8 39.46 51979 6.38 8.09 38.29 22 Mayıs 2017 -4 T1 18.8 39.45 51942 6.44 8.10 38.29 22 Mayıs 2017 -6 T1 18.8 39.46 51912 6.34 8.11 38.29 22 Mayıs 2017 -8 T1 18.7 39.48 51910 6.3 8.11 38.35 22 Mayıs 2017 -10 T1 18.7 39.48 51897 6.19 8.12 38.35 22 Mayıs 2017 -12 T1 18.7 39.48 51891 6.15 8.12 38.35 22 Mayıs 2017 -14 T1 18.7 39.49 51885 6.16 8.11 38.36 22 Mayıs 2017 -16 T1 18.7 39.49 51882 6.11 8.12 38.36 22 Mayıs 2017 -0.5 T2 18.9 39.47 52096 7.24 8.2 38.29 22 Mayıs 2017 -2 T2 18.9 39.47 52112 7.07 8.21 38.35 22 Mayıs 2017 -4 T2 18.9 39.47 52117 6.92 8.21 38.35 HF marka Micro TPW model portatif türbidimetre ile bulanıklık, Hyrobios marka seki disk ile seki diski derinlikleri ölçülmüştür. Buna ek olarak, alınan su numunelerinin laboratuvar analizleriyle askıda katı madde değerleri ölçülmüş ve Tablo IV.9’da listelenmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 58 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 59 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.9 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjı Bulanıklık, Askıda Katı Madde ve Seki Diski Ölçümleri Tarih Askıda Katı Madde Seki Disk Derinliği (m) Derinlik (m) Nokta Bulanıklık (Ntu) 2017 (mg/L) 29 Ocak -0.5 T1 0.42 11 15 29 Ocak -10 T1 0.41 3 29 Ocak -0.5 T2 0.53 2 - 22 Mayıs -0.5 T1 0.54 15 14 22 Mayıs -10 T1 0.56 21 22 Mayıs -0.5 T2 0.27 5 - Hydrobios su numunesi alma cihazı ile yüzeyden ve 10 m su derinliğinden alınan su numuneleri, kimyasal ve mikrobiyolojik parametrelerin analizi için laboratuvara gönderilir. Laboratuvarda yapılan analizler ile tespit edilen, amonyum azotu, nitrit azotu, nitrat azotu, toplam fosfat, klorofil-a, kimyasal oksijen ihtiyacı(KOİ), biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) değerleri Tablo IV.10’da, toplam koliform, fekal koliform ve escherichia coli (E-koli) değerleri Tablo IV.11’de verilmiştir. Tablo IV.10 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Kimyasal Parametreler Amonyum Toplam Nitrit Azotu Nitrat Azotu Derinlik Klorofil-a Azotu KOİ BOİ Tarih Nokta Fosfor (NO2-N (NO3-N (m) (Cv µg/L) (NH4-N (mg/L) (mg/L) (PO4-P mg/L) mg/L) mg/L) mg/L) 29 Ocak -0.5 T1 0.806 0.0063 0.0052 0.0575 0.052 1.773 0.609 29 Ocak -10 T1 0.803 0.0065 0.0059 0.0952 0.055 2.265 0.682 29 Ocak -0.5 T2 0.883 0.0069 0.0044 0.0734 0.049 1.908 0.636 22 Mayıs -0.5 T1 1.112 0.0105 0.0067 0.0341 0.032 10.239 2.827 22 Mayıs -10 T1 1.051 0.0082 0.0063 0.0323 0.028 7.534 1.782 22 Mayıs -0.5 T2 1.315 0.0093 0.0066 0.0285 0.033 9.794 2.527 Tablo IV.11 Turgutreis Kıyı Şeridi Deniz Deşarjında Ölçülen Mikrobiyolojik Parametreler Toplam Koliform Fekal Koliform E.Koli Tarih Derinlik (m) Nokta (CFU/100 m/L) (CFU/100 m/L) (CFU/100 m/L) 29 Ocak -0.5 T1 26 9 5 29 Ocak -0.5 T2 3 1 0 22 Mayıs -0.5 T1 3 2 0 22 Mayıs -0.5 T2 1 0 0 10 Ağustos 2016 tarihinde yürürlüğe giren 29797 sayılı ‘Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği’ Ek-5 Tablo 3’te: “Genel kimyasal ve fizikokimyasal parametreler açısından kıyı suları alıcı ortam kalite kriterleri” Tablo IV.12’de verilmiştir. Ege ve Akdeniz kıyı sularının ötrofikasyon değerleri ve yerüstü su kütlelerinin trofik seviyeleri Tablo IV.13’te verilmiştir TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 60 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.12 Genel Kimyasal ve Fizikokimyasal Parametreler Açısından Kıyı Suları Alıcı Ortam Kalite Kriterleri (Tablo 3, Ek-5,Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) Su Kalitesi Sınıfları Konum Parametre I II III IV (çok iyi) (iyi) (orta) (zayıf) Çözünmüş oksijen ≥7 6 5 <5 (mgO2/L) TP(µg/L) <5 5-7 7.1-11 >11 NOx(µg/L) <5 5-10 10.1-20 >20 Ege-Akdeniz (NO3-N+NO2-N) Yağ-gres(mg/L) <0.2 0.3 0.5 >0.5 Yüzer Madde Yüzer halde sıvı maddeler, çöp ve benzeri katı maddeler ile köpük içermez Sahada yapılan ölçümler değerlendirildiğinde; mevcut alıcı ortam su kalitesi, 7>çözünmüş oksijen(mg/L)>6 aralığında ise ‘İYİ’, 7>fosfor (µg/L)>5 aralığında ise ‘İYİ’, toplam nitrit ve nitrat azotları (µg/L)>20 ise ‘ZAYIF’ sınıfına girmektedir. Söz konusu yönetmelik kapsamında Ek-6 Tablo 7’de belirtilen “Ege ve Akdeniz Kıyı Suları Ötrofikasyon Kriterleri” Tablo IV.13’te verilmiştir. Tablo IV.13 Yerüstü Su Kütlelerinin Trofik Seviyeleri, Ege ve Akdeniz Kıyı Suları Ötrofikasyon Kriterleri (Tablo 7, Ek - 6,Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) NOx (µg/L) Su Kalitesi Sınıfı TP (µg/L) Klorofil-a(µg/L) Seki Disk Derinliği (m) (NO3-N+NO2-N) Oligotrofik <5 <5 <0.5 >14 Mezotrofik 7 10 1 9 Ötrofik 11 20 2 5 Hipertrofik >11 >20 >2 <5 Sahada yapılan ölçümler değerlendirildiğinde, alıcı ortam trofik seviyesi 7>fosfor (µg/L)>5 aralığında ise ‘MEZOTROFİK’, 2>klorofil-a(µg/L)>0,5 aralığında ise ‘ÖTROFİK’, seki disk(m)>14 ise ‘OLİGOTROFİK’ ve nitrit ile nitrat azotları toplamı(µg/L)>20 ise ‘HİPERTROFİK’ olarak belirlenmektedir. Trofik seviye oligotrofik seviyeden hipertrofik seviyeye doğru yükselmektedir. Trofik seviyenin en az iki parametresi aynı olması durumunda, bu trofik seviye geçerlidir. Ancak klorofil-a parametresinin seviyesinin neticesi aynı olan parametrelerden daha yüksek olması durumunda klorofil-a belirleyicidir. Besi elementleri ölçümlerinin aralık-şubat aylarında, klorofil-a ölçümlerinin mart-mayıs aylarında ve seki disk ölçümlerinin ilkbahar-yaz döneminde yapılması gereklidir. Ölçüm değerlerine göre Turgutreis deniz deşarjı kıyı suları “ÖTROFİK” olarak değerlendirilmektedir. Türkiye deniz sularında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Projesi” kapsamında yürütülen çalışmalarda Marmaris bölgesi ve Yalancı Boğaz mevkiinde birçok istasyonda sediman ölçümleri yapılmaktadır. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından Türkiye denizlerinde yapılan çalışmalarda elde edilen veriler sonucunda 29.06.2009 tarih ve 27271 sayılı “Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su Alanları Tebliği” kapsamında deniz suyu kalitesi ve ötrofikasyon kriterleri belirlenmiştir. Projenin gerçekleştirileceği alan Çevre Bakanlığı tarafından belirlenmiş HASSAS alan kapsamında kalmaktadır. Deşarj hattı projesinin gerçekleştirileceği alan turizm sektörüne hizmet veren bir bölge olup turistik tesisler, deniz turizmi ve marinalar açısından aktif kullanılan bir alanda yer almaktadır. Kıyı sularında yoğun olan deniz taşıtlarının trafiği ve geçen dönemlerde yasal takip ve izlemelerden kaynaklı sintine suyu vb. atıkların alıcı ortamlara verilmesi sebebiyle deniz sularında kirlilik değerleri gözlenmiş ve HASSAS alan olarak belirlenmesinde etkili olmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 61 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi projesinin hayata geçmesi ile birlikte kurulacak “İleri Arıtma Prosesi” sayesinde Azot-Fosfor giderimi sağlanacak ve denizin alıcı ortamı üzerinde olumlu etkileri gözlenecektir. IV.1.6 Arazi Kullanımı, Toprak ve Peyzaj Özellikleri Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi için belirlenen 3,04 ha’lık alanda mevcutta depo, atölye, hangar, araç bakım alanı, kazı alanları gibi alanlar bulunmakta olup, alan Bodrum Belediyesi ve Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından depo olarak kullanılmaktadır. Yapılması planlanan proje ile ilgili alan, Muğla Büyükşehir Belediyesi tarafından 09.06.2016 tarihinde Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir. Mevcut alan mülkiyeti Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’ ne aittir (Ek-3). Mevcut arazi kullanımına ilişkin resimler Şekil IV.7’de– ( A,B,C,D,E,F) verilmiştir. Sahada yer alan ömrünü tamamlamış araçlar, yağ tenekeleri, borular vb.den MUSKİ’ye ait olanlar MUSKİ’nin diğer depo alanlarına taşınacaktır. Bodrum Belediyesine ait olanlar ise Belediyenin kendi sorumluluğunda tesisten toplanarak, atık durumundakiler Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatı uyarınca işlem görecektir. Çalışmalar sırasında tahrip olan yol, kaldırım, bahçe vb. alanlar olursa tekrar imar edilecektir. Arıtma tesisine hâlihazırda erişim yolu bulunduğundan ilave bir yol açımı da söz konusu değildir. Arazi Kullanımı Proje alanının arazi kullanım özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan analizlerde farklı amaçlar için üç farklı kaynak kullanılmıştır. Bu kapsamda, Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Proje Alanı’nda arazi kullanımlarını belirlemeye yardımcı olmaktadır. 1998 yılında mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan il arazi kullanım veri tabanı tüm proje birimleri için detaylı arazi kullanım çeşitleri sağlamaktadır; Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından sağlanan meşcere haritaları CBS’de (Coğrafik Bilgi Sistemi) sorgulanarak Proje Sahası’nın meşcere haritası hazırlanmıştır. Proje alanı hâlihazırda, MUSKİ mülkiyetine ait olup çok amaçlı alan olarak kullanılmaktadır. Proje alanı çevresinde ise yollar, konutlar, yazlık konutlar, otel, motel, tatil köyü vb. turistik tesisleri, bağ, bahçe ve genellikle meyve üretimi amacıyla kullanılan şahıslara ait tarım alanları yer alamaktadır. Proje alanının 150 m çapı etrafındaki çevresinin içerisinde toplam 0,55 ha yol arazisi, 0,65 ha konut yerleşlim yeri, 10,64 ha tarım alanı bulunmaktadır. Proje kapsamındaki tesis, MUSKİ mülkiyetindeki alan sınırları içerisinde inşaa edilecek olup, çevreden arazi ednimini ihtiyacı olmayacaktır. Ek olarak, yapılacak olan deniz deşarj hattı kadastral yol ve imar yollarından geçecek olup, herhangi bir irtifak ve kamulaştırma işlemi olmayacaktır. Deniz deşarj hattının deniz girişi, kadastral yolun bitimi noktasında kısmen plaj kısmen iskele olarak kullanılmaktadır. Proje kapsamında mevcut 35 yıllık kanalizasyon hattı çıkarılacak pozisyonda olmayıp yerinde bırakılacaktır. Yeni yapılacak kanalizasyon hattı güzergâhı için eski güzergâh kullanılacaktır. Bu sebeple proje alanlarında yapıların etkilenmesi veya kişilerin fiziksel olarak yerinden edilmesi gibi etkiler beklenmemektedir. Ancak imalat sırasında oluşabilecek zarar ve ziyanlar MUSKİ tarafından oluşturulan Şikayet Mekanizması (yapı kontrol teşkilatı, yazılı, elektronik iletişim kanalları vs.) yoluyla hızlı bir biçimde tespit edilerek, zarar ziyan giderilecektir. MUSKİ, yapım sırasında oluşabilecek her türlü geçici zarar ziyan veya mağduriyetin giderileceğini taahhüt etmektedir. Ayrıca, yapım işi yüklenicisine ait sözleşme taslağında da, yüklenicinin vereceği zararların yüklenici tarafından karşılanacağı belirtilmektedir. Alanda yapılan arazi keşfi neticesinde Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve kanalizasyon şebekesi güzergâhı üzerinde kalan taşınmaz sahipleri ve arazi kullanıcıları içerisinde kırılgan (hassas) grup bulunmamaktadır. Deniz deşarjı güzergâhında TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 62 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU da etkilenen herhangi bir kişi bulunmamaktadır (Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi AAT, Deniz Deşarjı Ve Kanalizasyon Şebeke Yapım İşi Sadeleştirilmiş Arazi Edinim Eylem Planı, Ekim 2018, MUSKİ). İmar planında yol olup, Projenin yapım aşamasında mevcut yollar kullanılacaktır. Henüz açılmayan yollar ilgili Belediyesine başvurarak açılması sağlanacak, eğer zamanında ilgili Belediye yolları açmazsa resen Büyükşehir Belediyesi tarafından imar yolları terki işlemleri başlatılacaktır. A B C D E F Şekil IV.7 Proje Alanından Görüntüler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 63 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Çevre Düzeni Planına Göre Arazi Kullanımı 9 Mart 2011 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanan Aydin-Muğla- Denizli planlama bölgesinin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın N18 numaralı paftasında yer almaktadır. Çevre Düzeni Planına göre proje alanı, terminal ve konut dışı kentsel çalışma alanı içermektedir. Çevre Düzeni Planı üzerinde gösterilen Proje birimleri Şekil IV.8’de verilmiştir. Artan turizm potansiyeli ve hızlı kentleşme sonucunda bölgede bir Atıksu Arıtma Tesisi kurulması gerekli olmuştur. 11.03.2013 tarih ve 2013/50 sayılı Turgutreis Belediye Meclisi kararı ile planda terminal alanı olarak öngörülen alanın arıtma tesisi alanına dönüştürülmesine karar verilmiştir. İmar planı değişikliği yapılarak ilgili alan “Arıtma Tesisi Alanı” olarak ilan edilmiştir. Turgutreis Belediyesi Meclisi tarafından alınan karar ilçe belediyesine sunulmuş ve 04.04.2013 tarihli 2013/83 sayılı meclis kararı ile 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı Bodrum Belediyesi tarafından onaylanmıştır. İlgili alan “Arıtma Tesisi Alanı” olarak ilan edilmiştir. Muğla Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Plan Proje ve Yatırım Dairesi Başkanlığı’nın 02.08.2016 tarihinde İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı’na yapmış olduğu 11454 sayılı başvuru ile 1/1.000 ölçekli imar planında park alanı olarak ayrılan alanın iptal edilerek kullanım alanının genişletilmesini talep edilmiştir. 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı ve ilgili değişiklikler Ek-8’de verilmiştir. İl Arazi Kullanım Verilerine Dayalı Arazi Kullanımı Muğla ilinin arazi kullanım ve toprak haritaları 1998 yılında eski Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulmuştur. Bu verilerin analizi ile proje birimlerine karşılık gelen arazi kullanım çeşitleri sulak alan olarak belirlenmiştir. Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi için belirlenen alanda mevcutta depo, atölye, hangar, araç bakım alanı, kazı alanları gibi alanlar bulunmakta olup, saha Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından depo olarak kullanılmaktadır. İl Arazi Kullanım verileri temelinde hazırlanan proje alanı arazi kullanım haritası Şekil IV.9’da verilmiştir. Meşcere Tiplerinin Dağılımı Proje alanına ait meşcere tipi haritası (2001) Şekil IV.10’da verilmiştir. Bu analize göre, tarım arazileri, proje birimlerini içeren baskın meşcere tipi olarak belirlenmektedir. Deşarj hattının karada bulunan kısmı tarım alanı ve yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 64 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.8 Aydın- Muğla-Denizli Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Doğrultusunda Arazi Kullanım Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 65 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.9 İl Arazi Kullanım Verilerine dayalı Arazi Kullanım Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 66 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.10 Proje Alanının Meşcere Tipi Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 67 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü veri tabanı, 8 farklı sınıfta arazi kullanım kabiliyet sınıflaması gerçekleştirmektedir (bkz. Tablo IV.14). Bu sınıflar toprağın tarıma elverişliliğini göstermektedir. Bu sınıflandırma sisteminde topraklar, tarım faaliyetlerinin erozyona neden olmadan en verimli, ekonomik ve en basit şekilde yürütülebileceği ekilebilir arazileri temsil eden I. Sınıf araziler ile VIII. Sınıf araziler (tarıma elverişsiz, otlak veya orman alanları olarak dahi kullanılamayan, sadece vahşi yaşam gelişimini destekleyen veya insanlar tarafından dinlenme alanı veya milli park olarak kullanılabilen) arasında sınıflandırılmaktadır. Her bir sınıfın özellikleri Tablo IV.14’da özetlenmiştir (Mülga Tarım ve Köy Hizmetleri Bakanlığı, Temmuz 2008). Proje alanına ait toprakların arazi kullanım kabiliyetleri toprak ekimine uygun II. Sınıf tarım arazisi olarak sınıflandırılmıştır. Proje alanı ve çevresine ait arazi kullanım kabiliyet sınıfları Şekill IV.12’de verilmiştir. Tablo IV.14 Farklı Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Tarafından Temsil Edilen Tarımsal Potansiyel ve Özellikleri Tarımsal Sınıf Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Açıklaması Potansiyel Birinci sınıf arazi; alışılmış ziraat metotları uygulanabilen düz veya düze yakın, derin, verimli ve kolayca işlenebilen toprakları ihtiva eden arazidir. Bu sınıf arazide pek az su ve rüzgâr erozyonu olabilir. Topraklar iyi drenaja sahiptirler, su taşkın zararlarına maruz değildirler. Sınıf I Çapa bitkileri ve diğer yoğun yetiştirilen ürünlere uygundurlar. Yağışların az olduğu yerlerde sulanan birinci sınıf araziler %1’den az meyilli, derin, tınılı yapılı, iyi su tutma kapasitesi olan, orta derecede geçirgen topraklara sahip arazilerdir. İkinci sınıf arazi; ancak bazı özel tedbirler alınmak suretiyle kolayca işlenebilen iyi bir arazidir. Bunun birinci sınıf araziden farkları, hafif meyillilik, orta derecede erozyona maruz Sınıf II kalmak, orta derecede toprağa sahip olmak, ara sıra orta derecede taşkınlara uğramak ve kolayca izole edilebilecek orta derecede ıslaklık ihtiva etmek gibi sınırlayıcı faktörlerden bir veya birkaçı olabilir. Ekime Üçüncü sınıf arazi; üzerinde iyi bir bitki münavebesi kullanılmak ve uygun ziraat metotları uygun tarım tatbik edilmek suretiyle fazla gelir getiren çapa bitkileri için orta derecede iyi bir arazidir. Orta arazileri Sınıf III derecede meyillilik, erozyona fazla hassasiyet, fazla ıslaklık, yüzlek toprak, taban taşının varlığı, fazla kumluluk veya çakıllılık, düşük su tutma kapasitesi ve az verimlilik bu sınıf araziye ait olan özelliklerdir. Dördüncü sınıf arazi; özellikle devamlı olarak çayıra tahsis edilmeye müsait arazi sınıfıdır. Ara sıra tarla bitkileri de yetiştirilebilir. Fazla meyil, erozyon, kötü toprak karakterleri ve iklim bu sınıf topraklar üzerinde yapılacak ziraatı sınırlayıcı faktörlerdir. Kötü drenaja sahip az meyilli topraklar da dördüncü sınıfa ithal edilirler. Bunlar erozyona maruz kalmazlar, fakat Sınıf IV ilkbaharda birdenbire kuruduklarından ve verimlilikleri de pek az olduğundan birçok ürünün yetiştirilmesine uygun değildirler. Yarı arid bölgelerde dördüncü sınıf araziler üzerinde baklagilleri ihtiva eden münavebe sistemlerinin uygulanması genellikle iklim dolayısıyla mümkün olmamaktadır. Beşinci sınıf arazi; kültür bitkileri yetiştirmeye müsait olmadığından çayır ve orman gibi uzun ömürlü bitkilere tahsis edilir. Tarıma, taşlılık ve ıslaklık gibi bir veya birkaç faktör mani olur. Sınıf V Arazi düz veya düze yakındır. Fazla miktarda su ve rüzgâr erozyonuna maruz değildir. Ekime Otlatma ve ağaç kesimi iyi bir toprak örtüsünün devamlı muhafazası şartıyla yapılır. uygun Altıncı sınıf arazi; ormanlık veya çayır olarak kullanılmada dahi orta derecede tedbirler Sınıf VI olmayan alınmasını icap ettiren arazidir. Fazla meyillidir ve şiddetli erozyona maruz kalır. Yüzlektir, tarım ıslak veya çok kurudur veya başka sebeplerden dolayı tarıma müsait değildir. arazileri Yedinci sınıf arazi; çok meyilli, erozyona fazla uğramış, taşlı ve arızalı olup, yüzlek, kuru, bataklık veya diğer bazı elverişsiz toprakları ihtiva eder. Çok fazla ihtimam gösterilmek Sınıf VII şartıyla çayır veya orman olarak kullanılabilir. Üzerinde bitki örtüsü azalırsa erozyon çok şiddetlenir. Tarıma Sekizinci sınıf arazi, tarıma ve çayır veya ormanlık olarak kullanılmaya mani özellikleri ihtiva elverişsiz eder. Bu tür araziler doğal hayata ortam teşkil ettikleri gibi, dinlenme yeri olarak da kullanılır Sınıf VIII araziler veya akan sulara su toplama havzası olarak muhafaza edilirler. Bunlar bataklık, çöl, çok derin oyuntuları ihtiva eden arazilerle, yüksek dağlık, fazla arızalı, taşlı arazileri kapsar. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 68 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Toprak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan CORINE istatistik verilerine göre 2000- 2006 yılları arasında arazi kullanım değişiklikleri tespit edilmiştir. Bu yıllar içerisinde Muğla İlinde tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlarda azalma meydana gelmiştir. Muğla İlinde turizm faaliyetlerinin etkisiyle yaşanan nüfus artışı yerleşime açılan alanlarındaki artışı tetiklemektedir. Bu da orman ve yarı doğal alanlarla tarım alanları üzerinde baskı oluşturmaktadır. İlde orman alanlarındaki azalmanın diğer nedeni de orman yangınlarıdır (Türkiye Çevre Durum Raporu (2011). Türkiye orman alanlarının yangın hassasiyet derecelerine bakıldığında Muğla’nın birinci derecede orman yangınına hassas alanlar içerisinde yer aldığı görülmektedir Bölgede özellikle kontrolsüz depolama sahalarından çıkan sızıntı suları toprak kalitesini etkileyen en önemli unsurdur. Endüstriyel ve kentsel atık su ile ilgili denetim ve yönetim eksiklikleri, toprak kalitesini etkileyen diğer unsurlar arasındadır. Proje alanı ve çevresinin erozyon haritası Şekil IV.13’te verilmektedir. Erozyon haritasına göre, proje alanı orta seviyede erozyon riskine sahiptir. Toprağın yapısı, yüzeyinin çıplaklığı, arazinin eğimi ve toprağı yanlış işleme gibi faktörler erozyon riskini artırmaktadır. Muğla ili orman alanlarında erozyon riski bulunmamasına rağmen coğrafi koşulların etkisiyle erozyon kontrolünü sağlayan ölçümlere devam edilmektedir. Proje Alanının Toprak Yapısı 1998 yılında Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü veri analizlerine göre, proje alanının büyük toprak gruplarının kolüvyal toprakları içerdiği belirtilmektedir. Bu toprak grupları, kısa mesafelerden taşınmanın bir sonucu olarak yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı etkisi ile eğimli yamaçlardan aşınarak dağların eteklerinde birikmekte ve kolüvyal malzeme üzerinde oluşmaktadır. Bu topraklar üst kotlarda mevcut olan toprak malzemelerinin özelliklerini göstermektedir. Yağış, akış hızı ve yükseklik derecesine bağlı olarak değişken malzeme boyutlarına sahip katmanlar içerirler. Bu katmanlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel değildir. Vadi ve yamaçların eteklerinde bulunan topraklar genellikle kaba malzemeler içermektedir. Düşük akış hızı ile malzeme çapları azalır. Drenajı iyi olan bu topraklar zaman zaman sele maruz kalmaktadır. Doğal bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bu topraklar sulama ile üretken olmaktadırlar. (Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 1998). Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü veri tabanı (1998) doğrultusunda hazırlanan proje alanına ve çevresine ait büyük toprak grupları haritası Şekil IV.12’de verilmektedir. Turgutreis Atıksu Arıtma Tesis Alanı’nın kazı malzemelerinin depolanması, yakıt doldurma, atık araçların depolanması vb. içeren mevcut kullanım şekli, üst toprağa zarar vermiştir; böylece, proje alanı için üst toprak sıyırma çalışması yapılamaz. Proje alanının mevcut durumunu gösteren resimler Şekil IV.11’de verilmiştir. Bazı alanlarda bitki örtüsü temizliğini takiben tesviye çalışmasına başlanacaktır. Tesviye sonrasında kazı ve dolgu çalışmaları yapılacaktır. Toplam kazı miktarı 76.813 m3 olup atık su arıtma tesisi inşaatı için 65.333 m3 ve deniz deşarj hattı inşaatından 11.480 m3 olduğu belirlenmiştir. Bu miktarın 49.000 m3’ü atık alanına gönderilecektir. Kalan kısım dolgu için tekrardan kullanılacaktır. Projenin inşaat aşamasında, topoğrafyanın ve arazi kullanımının değişmesi Atıksu Arıtma Tesisi inşaatından kaynaklanmaktadır. Deniz deşarj hattı bir yeraltı yapısı olduğundan, inşaatı nedeniyle topoğrafyada bir değişiklik olmayacaktır. Topoğrafya üzerinde ana etkiye sahip olacak alanlar Tablo IV.15’te verilmiştir. 5403 sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu’nun 13.maddesi uyarınca söz konusu arazi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı teknik elemanları tarafından yerinde incelenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda arazi kuru tarım arazisi, marjinal tarım arazisi, “tarım dışı amaçlı arazi” olması nedeniyle 20.01.2017 tarih 129878 sayılı yazısı ile atık su arıtma tesisi olarak kullanılmasına onay verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 69 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.11 Proje Alanının Toprak Yapısı Görüntüleri Tablo IV.15 Proje Üniteleri ve Kapladıkları Alanlar 2 Proje Üniteleri Alanlar (m ) Giriş Yapısı (Kaba ve İnce Izgara, Havalandırmalı Kum Tutucu) 1.300 Kimyasal Fosfor Tankı 12 Anaerobik Biyofosfor Tankları 1.200 Havalandırma Havuzları 6.000 Son Çökeltim Tankı 3.600 Çamur Arıtma Üniteleri 500 Koku Giderim Ünitesi 70 Deşarj Ünitesi 120 Blower Binası 300 İdari Bina 250 Trafo Binası 300 Bekçi Binası 50 TOPLAM 13.702 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 70 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.12 Proje Alanının Büyük Toprak Grupları ve Arazi Kullanımı Kabiliyet Sınıfları Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 71 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.13 Proje Alanı ve Çevresinin Erozyon Riski Haritası TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 72 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Peyzaj Özellikleri Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi için belirlenen alanda hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları gibi alanlar bulunmakta olup, saha Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından depo olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple proje alanında yukarıda sunulan fotoğraflardan da görüldüğü gibi bitkisel toprak bulunmamaktadır. Alanda dolgu malzemesi olarak ve peyzaj çalışmaları kapsamında, 16.333 m3 bitkisel toprak kullanılması planlanmaktadır. Kullanılacak ağaç ve çalı türleri mevcut floraya uygun olarak seçilecektir. Arazi morfolojisi, su kaynakları ve bitki örtüsü gibi doğal peyzaj elemanları korunacaktır. IV.1.7 Korunan Alanlar Proje alanı ve çevresindeki koruma alanlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla yapılan literatür araştırmaları ve masabaşı çalışmalar, proje kapsamında ilgili kuruluşların verilerinin kullanımıyla gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla, ÇED Yönetmeliği Ek-5’ te listelenen hassas alanlar referans olarak kullanılmıştır. İlgili liste Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar doğrultusunda koruma altına alınması gereken ve ulusal koruma alanları ilan edilen alanları içermektedir. Aşağıda bulunan değerlendirmelerden de anlaşılacağı gibi, en yakın koruma alanı ilgili alanın 1,350 m güneydoğusunda bulunan Myndos 1. Derece Tarihi Sit Alanıdır. Proje sahası içerisinde Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit Alanları, Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, İçme ve Kullanma Su Kaynakları ile ilgili koruma alanları yer almamaktadır. Çalışmalar kapsamında kullanılan ana veri kaynakları, bunlarla sınırlı olmamak üzere, aşağıda listelenmiştir:  Tarım ve Orman Bakanlığı Veri tabanı (Mülga Orman ve Su İşleri Bakanlığı) (http://geodata.ormansu.gov.tr)  Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Veri tabanı (http://www.milliparklar.gov.tr)  Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Veri tabanı (http://www.kulturvarliklari.org/kve)  2018-2019 Muğla ili Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası Ulusal Mevzuat Kapsamında Korunan Alanlar ÇED Yönetmeliği Ek-5’te (Duyarlı Yöreler) tanımlanan ülke yönetmeliğine uygun olarak korunması gereken alanlar ve ilgili değerlendirmeler aşağıda sunulmaktadır. Milli Parklar Kanunu’nun 2. ve 3. Maddelerinde belirtilen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiatı Koruma Alanları Muğla İlinde 11 Tabiat Parkı bulunmaktadır. Proje alanına en yakın olanı, proje alanının 19 km kuzeydoğusunda bulunan Usuluk Koyu Tabiat Parkı’dır. Muğla İlinde 2 Milli Park bulunmaktadır. Proje alanına en yakın olanı, proje alanının 84,6 km güneydoğusunda bulunan Marmaris Milli Parkı’dır. İl’deki diğer milli park ise proje alanına yaklaşık olarak 199,8 km uzaklıkta olan Saklıkent Milli Parkı’dır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 73 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Sırtlandağı Halep Çamı Tabiatı Koruma Alanı, Muğla-Milas il sınırında proje alanının 28,6 km kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Muğla ilinde 5 Tabiat Anıtı bulunmaktadır. Proje alanına en yakın olanı proje alanın 10,3 km doğusunda bulunan Bitez Yalısı Zeytin Ağacı Tabiat Anıtı’dır. Kara Avcılığı Kanunu uyarınca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları, Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 2018-2019 Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası Şekil IV.14’te verilmiştir. Haritada görüldüğü üzere, Muğla ilindeki tek Yaban Hayatı Geliştirme Alanı proje alanının 17,6 km güneydoğusunda bulunan Karaada Yaban Hayatı Geliştirme Alanı’dır. İl içerisinde birçok avlanma alanları ve avlanmaya yasak alanlar bulunmaktadır. (bkz. Şekil IV.15) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3 üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1 inci, 2 nci, 3 üncü ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" Olarak Tanımlanan Ve Aynı Kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 Sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti Ve Tescili Yapılan Alanlar 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde görüldüğü gibi proje alanı, Myndos’a 1.350 m ve Termera’ya 2.600 m uzaklıkta bulunan birinci derecede korunması gereken arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiştir.1/25.000 ölçekli Hassas Bölgeler Haritası Ek-6’da verilmiştir. Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Muğla ilinin Köyceğiz ilçesinde bulunan Dalyan Kanalları iç su avcılığına tamamen yasaklanmıştır. Proje alanının 15,4 km kuzeydoğusunda bulunan Bodrum Gölköy Sulak Alanı, proje alanına en yakın göldür. Proje alanının 32,6 km kuzeydoğusunda faaliyet gösteren ve proje alanına en yakın olan baraj Mumcular Barajı’dır. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği’nde Tanımlanan Alanlar 2013/37 sayılı Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Genelgesi’nin 7. Maddesi uyarınca, hava kalitesinin tanımlanması için bölgeler ve alt bölgeler Ek-1’de verilmiştir. İlgili Genelge ile Türkiye çeşitli bölgelere ve alt bölgelere ayrılmıştır. Bu ayrımla, Bakanlık illerin kirlilik profillerini belirlemeye çalışmıştır. Genelge Ek-3’de bulunan liste İllerin kirlilik profillerine göre iki gruba ayrılmıştır: "yüksek kirlilik potansiyeli olan iller" ve "düşük kirlilik potansiyeli olan iller". İllerin kirlilik profilleri, ulusal hava kalitesi izleme ağına bağlı hava kalitesi izleme istasyonlarından alınan 2012-2013 kış sezonu hava kalitesi verileri ve hava kalitesi bültenlerinden gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda Muğla İli “yüksek kirlilik potansiyeli olan iller” listesinde bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 74 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Çevre Kanunu’nun 9 uncu Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar Muğla İlinde 5 Özel Koruma Alanı bulunmaktadır. Proje alanının 29 km güneydoğusunda bulunan Datça-Bozburun Özel Koruma Alanı ve Gökova Özel Koruma Alanı en yakın olanlardır. Çevre Kanunu’nun 9 uncu maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" olarak tespit ve ilan edilen alanlar Mera Kanunu’nda Belirtilen Alanlar Proje alanı 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında mera vasfındaki araziler üzerinde bulunmamaktadır. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği Kapsamında Belirtilen Alanlar Muğla İlinde yedi sulak alan bulunmaktadır. Bunlar; Köyceğiz Gölü, Bafa Gölü, Dalyan Sulak Alanı, Dalyan Sulak Alan Ekosistemi, Girdev Gölü, Gölköy ve Güllük Deltası’dır. Muğla İlinde herhangi bir RAMSAR alanı bulunmamaktadır. Diğer Koruma Alanları Yukarıda verilen bilgilere ek olarak, aşağıda listelenen (ayrıca ÇED Yönetmeliği Ek-5’te listelenmiştir) alanlar proje alanı içerisinde bulunmamaktadır:  Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 17’nci,18’nci ve 19’ncu maddelerine ilişkin alanlar  Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar  Orman Kanunu kapsamında orman alanı sayılan yerler  Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında kanunda belirtilen alanlar  Kıyı Kanunu kapsamında yapı yasağı getirilen alanlar  Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar ( Tabii karakteri korunacak alan, biyogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar ve benzeri)  Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I.ve II. sınıf ile özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı  Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinde itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler  Göller, Akarsular, Yeraltı Suyu İşletme Alanları  Bilimsel araştırmalar için önem arz eden ve/veya nesli tükenmeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 75 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Proje alanı yakın çevresindeki kültür varlıkları ve koruma alanlarını belirleyebilmek amacıyla Türkiye Kültürel Mirasları Veri tabanı (http://kve.ulakbim.gov.tr) üzerinden sorgulamalar gerçekleştirilmiştir. Proje Alanı Muğla şehir merkezinin yaklaşık olarak 55 km güneyinde, il güney sınırına yakın bir konumda yer almaktadır. Kültür Varlıklarına ilişkin araştırmalar ilçe düzeyinde yapılmıştır. (Muğla İli Bodrum İlçesi dikkate alınarak) Tespit edilen taşınmaz kültür varlıkları Tablo IV.16’da verilmiştir. Tablo IV.16 Bodrum İlçesinde Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri Varlık Alt Türü Bodrum İlçesindeki Sayısı Arkeolojik Sit Alanı 83 Ordu 7 Mezarlık 26 (Dinsel)Cami 19 Tabiatı Koruma Alanı 37 Kentsel Koruma Alanı 1 Doğal Varlık 30 Endüstriyel ve Ticari(Su Deposu) 5 İdari 2 Kalıntılar (Antik Yol) 13 Kültürel 37 Sokak 1 Sivil Mimarlık Örneği 23 TOPLAM 284 Uluslararası Sözleşmeler uyarınca Korunan Alanlar ÇED Yönetmeliği Ek-5 (Duyarlı Yöreler) altında tanımlanan ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar aşağıda listelenmiş olup, belirtilen alanlar ile ilgili değerlendirmeler sunulmaktadır: Diğer Korunan Alanlar/Yasaklı Alanlar Aşağıda belirtilen korunan/yasaklı alanlar kapsamında alan bulunmamaktadır.  “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi”(BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları’nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “ Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”.  “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barselona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar  “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde “Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar.  Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” listesinde yer alan alanlar  Cenova Deklerasyonu’nun 17 nci maddesinde yer alan “Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar  Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi’nin 1 inci ve 2 inci maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan” Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar  Özellikle Su Kuşlarının Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (RAMSAR)  Avrupa Peyzaj Sözleşmesi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 76 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.14 Proje Alanı Çevresinde Bulunan Korunan Alanlar TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 77 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.15 (2018-2019) Muğla İlinde Yasaklı ve Avlanmaya Açık Alanlar TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 78 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.1.8 Meteoroloji ve İklim Özellikleri Bölge Ege ve Akdeniz iklimlerinin sentezinden oluşan bir iklim özelliğine sahiptir. Bodrum'da subtropikal kuşak kapsamına giren Akdeniz iklimi görülmektedir. Akdeniz iklimi, kış döneminin ılık ve yağışlı, yaz döneminin sıcak ve kurak geçtiği iklimdir. Yarımada olarak mikro klima alan özelliği göstermektedir. Yaz aylarında neredeyse hiç nem bulunmamaktadır. Kış aylarında ise nem oranı oldukça düşüktür. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları oldukça ılık ve yağışlıdır. Hava kalitesini etkileyen başlıca faktörler topoğrafya, meteoroloji, doğal örtü ve nüfus artışı, plansız kentleşme ve sanayileşme gibi beşeri faktörlerdir. Muğla bölgesinde hava kalitesini etkileyen temel faktörler sıralamasında evsel ısınma ve sanayi ilk sıralarda yer almaktadır. ÇSED çalışmaları için proje alanına en iyi temsil eden meteoroloji istasyonunun belirlenmesi ve verilerinin alınması amacıyla Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ne başvuru gerçekleştirilmiştir ve kurum Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji istasyonlarının verilerinin kullanılmasına karar vermiştir. Sıcaklık Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji İstasyonu kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 19,1°C’dir. En yüksek sıcaklık Ağustos ayında 450C, Şubat ayında ise -4,50C olarak tespit edilmiştir. Ölçülen ortalama, en yüksek ve en düşük sıcaklık kayıtları aşağıda sırasıyla Şekil IV.16 ve Tablo IV.17’de verilmiştir. Şekil IV.16 Ortalama Sıcaklık, En Yüksek Sıcaklık ve En Düşük Sıcaklık TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 79 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.17 Sıcaklık Değerleri En Yüksek En Düşük Ortalama Sıcaklık En Yüksek Sıcaklık En Düşük Sıcaklık Aylar Ortalama Ortalama (oC) (°C) (°C) Sıcaklıklar (oC) Sıcaklıklar (oC) Ocak 11,3 15,1 8,3 23,1 -4 Şubat 11,4 15,4 8,3 24 -4,5 Mart 13,3 17,6 9,8 28,7 -1,8 Nisan 16,5 21,1 12,7 31,2 2,8 Mayıs 21 26,1 16,6 37,2 0,5 Haziran 25,7 31,2 20,8 42,3 12,6 Temmuz 28,3 34,2 23,2 44,2 17,8 Ağustos 28,1 34,1 23,3 45 18,5 Eylül 24,6 30,4 20,4 42,6 10,8 Ekim 20,3 25,6 16,8 38,9 7,8 Kasım 16,2 20,5 13 31 -4 Aralık 13 16,6 10 24,5 -1,5 Yıllık 19,1 24,0 15,3 34,4 4,6 Yağış Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji İstasyonu kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 59,8 mm’dir. En yüksek yağış miktarı Eylül ayında 232 mm ve Temmuz ayında 5 mm olarak tespit edilmiştir. Aylık ortalama ve günlük en yüksek yağış miktarı grafiksel olarak aşağıda Şekil IV.17’da ve sayısal olarak Tablo IV.18’de verilmiştir. Şekil IV.17 Ortalama Aylık Yağış ve En Yüksek Yağış Miktarları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 80 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.18 Ortalama Aylık Yağış ve En Yüksek Yağış Miktarları Aylar Ortalama Toplam Yağış (mm) En Yüksek Yağış (mm) Ocak 146,6 88,1 Şubat 118,1 95,1 Mart 73,7 61 Nisan 39,7 42,4 Mayıs 16,1 39 Haziran 4,7 39,2 Temmuz 0,3 5 Ağustos 0,7 15,1 Eylül 15,9 231,6 Ekim 47 102,2 Kasım 94,5 124,5 Aralık 160,4 86,6 Yıllık 59,8 77,5 Nem Dağılımı Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji İstasyonu kayıtlarına göre yıllık ortalama nem 60,5% olarak tespit edilmiştir. Minumum aylık bağıl nem Temmuz ayında 49,8% ve Maksimum bağıl nem Aralık ayında 67,6% olarak kayıtlara geçmiştir. Aylık Ortalama ve Minumum bağıl nem değerleri grafiksel olarak aşağıda Şekil IV.18’de ve Tablo IV.19’da ise tablo halinde verilmiştir. Şekil IV.18 Ortalama ve En Düşük Bağıl Nem Değerleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 81 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.19 Ortalama ve En Düşük Bağıl Nem Değerleri Aylar Ortalama Nem (%) En Düşük Nem (%) Ocak 66,3 5 Şubat 65,9 8 Mart 64,3 4 Nisan 63,0 2 Mayıs 60,2 3 Haziran 52,8 4 Temmuz 49,8 5 Ağustos 52,2 1 Eylül 56,4 5 Ekim 62,1 10 Kasım 65,9 7 Aralık 67,6 8 Basınç Dağılımı Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji İstasyonu tarafından ölçülen yıllık ortalama yerel basınç 1010,4 hPa olmuştur. Tüm gözlem dönemi boyunca, en düşük basınç Ocak ayında 979,10 hPa ve en yüksek basınç Şubat ayında 1028,90 hPa olarak tespit edilmiştir. Yıllık ortalama, en yüksek ve en düşük basınç değerleri Şekil IV.19 ve Tablo IV.20’de verilmiştir. Şekil IV.19. Aylık Ortalama, En yüksek ve En düşük Basınç Değerleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 82 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.20 Aylık Ortalama, En yüksek ve En düşük Basınç Değerleri Aylar Ortalama Basınç (hPa) En Yüksek Basınç (hPa) En Düşük Basınç (hPa) Ocak 1013,70 1030,00 979,10 Şubat 1012,60 1028,90 985,00 Mart 1011,60 1027,60 991,40 Nisan 1010,00 1026,30 992,40 Mayıs 1009,60 1020,00 997,40 Haziran 1007,70 1019,20 995,80 Temmuz 1004,80 1013,00 997,40 Ağustos 1005,30 1014,70 998,60 Eylül 1009,20 1019,00 1000,00 Ekim 1012,40 1022,60 998,50 Kasım 1014,10 1028,00 998,80 Aralık 1013,90 1028,30 992,80 Yıllık 1010,40 1023,13 993,93 Sisli, Kar Yağışlı, Dolu Yağışlı, Don Olan ve Fırtınalı Günlerin Dağılımı Muğla, Bodrum ve Marmaris Meteoroloji İstasyonu yıllık ortalama kar yağışlı günlerin sayısını 2,8 ve yıllık ortalama yoğun kar yağışlı günlerin sayısını 0,7 olarak tespit etmiştir. Kar örtüsünün derinliği Ocak ayında 3 cm olarak kaydedilmiştir. Aylık ortalama kar yağışlı, kar örtülü, fırtınalı, sisli, don olan ve dolu yağışlı günlerin dağılımı Tablo IV.21’de verilmiştir. Tablo IV.21 Aylık Ortalama Kar Yağışlı, Karla Örtülü, Fırtınalı, Sisli, Don Olan ve Dolu Yağışlı Günlerin Dağılımı Ortalama Dolu Ortalama Kar Yağışlı Gün Karla Örtülü Ortalama Sisli Ortalama Don Aylar Yağışlı Gün Fırtınalı Gün Sayısı Gün Sayısı Gün Sayısı Olan Gün Sayısı Sayısı Sayısı Ocak 0,1 0 0,5 0,5 4,1 Şubat 0,1 0,4 0,4 3,5 Mart 0,1 0,3 0,3 2,3 Nisan 0,2 0,2 1,7 Mayıs 0 0 1,6 Haziran 0 0,7 Temmuz 0,2 Ağustos 0,1 Eylül 0,8 Ekim 0 0,1 2,5 Kasım 0 0,1 0,1 3,1 Aralık 2,5 0,6 0,3 4,4 Yıllık 2,8 0,7 0 1,9 1,4 25 Rüzgâr Muğla, Bodrum, Marmaris Meteoroloji İstasyonu verilerine dayalı yıllık ve mevsimsel rüzgâr esme sayıları ile rüzgâr hızları aşağıda Şekil IV.20, Şekil IV.21 ve Şekil IV.22’de verilmiştir. Yıllık esme sayılarına göre, birinci hâkim rüzgâr yönü KKD (kuzey-kuzeydoğu), ikinci hâkim rüzgâr yönü K (kuzey), üçüncü hâkim rüzgâr yönü KD (kuzeydoğu) ve dördüncü hâkim rüzgâr yönü GGD(güney-güneydoğu)’dir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 83 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.20 Yıllık Rüzgâr Esme Sayıları ve Ortalama Rüzgâr Hızları Diyagramı Şekil IV.21 Rüzgâr Esme Sayılarının Mevsimsel Rüzgâr Diyagramı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 84 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.22 Ortalama Rüzgâr Hızlarının Mevsimsel Rüzgâr Diyagramı(m/s) Muğla, Bodrum, Marmaris Meteoroloji İstasyonu verilerine göre, yıllık ortalama rüzgâr hızı 3,2 m/sn’dir. Her ay için aylık ortalama rüzgâr hızları Tablo IV.22’de verilmiştir. Tablo IV.22 Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama 3.6 3.8 3.4 3 2.7 3.1 3.6 3.2 2.8 2.6 3 3.6 Rüzgâr Hızı (m/sn) Muğla, Bodrum, Marmaris Meteoroloji İstasyonu verilerine göre, en yüksek rüzgâr hızının yönü 41,7 m/sn ile güneydir (G). Muğla, Bodrum, Marmaris Meteoroloji İstasyonu verilerine göre, yıllık ortalama fırtınalı gün sayısı 2,8 ve yıllık ortalama kuvvetli rüzgârlı gün sayısı 8’dir. En yüksek rüzgâr hızları ve yönleri ile ortalama fırtınalı ve kuvvetli rüzgârlı gün sayısı Tablo IV.23’te verilmiştir. Tablo IV.23 En Yüksek Rüzgâr Hızları ve Yönleri, Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı (1960 -2015) Ortalama Fırtınalı Ortalama Kuvvetli Aylar En Yüksek Rüzgâr Yönü En Yüksek Rüzgâr Hızı (m/sn) Gün Sayısı Rüzgârlı Gün Sayısı Ocak G 41.7 4.8 9.1 Şubat G 38.2 5 8.4 Mart GGD 32.2 4.2 8.2 Nisan GGD 39.2 2.8 7.4 Mayıs GD 26.4 1.1 6.4 Haziran GD 27 1.6 7.8 Temmuz K 26 2.1 10.4 Ağustos KKD 28 1.6 8.5 Eylül KKD 27.5 1.1 6.4 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 85 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.23 En Yüksek Rüzgâr Hızları ve Yönleri, Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı (1960 -2015) Ortalama Fırtınalı Ortalama Kuvvetli Aylar En Yüksek Rüzgâr Yönü En Yüksek Rüzgâr Hızı (m/sn) Gün Sayısı Rüzgârlı Gün Sayısı Ekim GGD 34.1 1.4 6.6 Kasım G 35.7 2.8 7.6 Aralık GB 37.3 4.9 9.5 IV.1.9 Gürültü Ölçümleri Projenin inşaat faaliyetleri sonucunda gürültü oluşumu temel olarak inşaat ekipmanlarından kaynaklanacaktır. Projenin inşaat aşaması başlamadan önce, ÇED süreci kapsamında arka plan gürültü seviyesini belirlemek için gürültü ölçümleri yapılmıştır. Arka plan gürültü ölçümleri 19.07.2017 ve 20.07.2017 tarihlerinde Talya Test Laboratuvarı tarafından 4 noktada yürütülmüştür. Proje Alanı’nda yürütülen gürültü ölçümlerinin sonuçları Tablo IV.24’te sunulmuştur. Tablo IV.24 Proje Alanında Ölçülen Arka Plan Gürültü Seviyeleri Ölçüm Koordinatları Ölçüm Sonuçları (UTMED50-Z35) (Leq) (dBA) Ölçüm Noktaları Gündüz Akşam Gece X Y (07:00-19.00) (19:00-23:00) (23:00-07:00) ML-1 523934.173 4096850.468 53.1 45.4 39.5 ML-2 523925.019 4096929.857 54.2 47.4 41.2 ML-3 523975.223 4096954.102 49.9 46.4 38.0 ML-4 523999.706 4096891.219 52.7 44.7 35.7 Tablo IV.24’ten de görülebileceği üzere en yüksek gürültü seviyesi ML-2 noktasında ölçülmüştür. Akşam ve gece gürültü ölçümlerinin sonuçları ML-4 noktasında en düşük seviyededir. Ancak, gündüz ölçümlerinin sonuçları ise ML-3 noktasında en düşük seviyededir. Ölçüm noktalarının haritası Şekil IV.23’de sunulmaktadır. Projenin neden olacağı gürültü etkisinin değerlendirmesi Bölüm V.3.5’te sunulmaktadır. Ayrıca, ulusal ve uluslararası mevzuata göre sınır değerler de yine aynı bölümde sunulmaktadır. Arka plan Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu Ek-10’da sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 86 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.23 Arka Plan Gürültü Ölçüm Noktaları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 87 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.1.10 Hava Kalitesi Hızlı kentleşme, motorlu araç sayısının artması, endüstriyel tesisler ve düşük kaliteli yakıt kullanımı şehirde özellikle kış mevsiminde hava kirliliğine neden olmaktadır. Muğla ilinin temel hava kalitesinin belirlenebilmesi için düzenli olarak ölçümler yapılmaktadır. Bu istasyonlar otomatik veri kayıt sistemi altında çalışmakta ve kayıtlı veriler, Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı “Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı”na aktarılmaktadır. Bu kapsamda Muğla Şehir Merkezi İstasyonunda yapılan hava kalitesi ölçümlerinin sonuçları Tablo IV.25’te verilmiştir. Tablo IV.25 Muğla Şehir Merkezinin Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Parametre 2012 2013 2014 2015 2016 PM10 73 85 81 86 80 SO2 36 45 41 23 21 Koordinatlar X: 37º 12’ 56” Y: 28º 21’ 25” Kaynak: Muğla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Proje kapsamında tüm yönlerde yapılmakta olan PM10 ölçümlerinin sonuçları aşağıda ilgili ölçüm noktalarının koordinatları ile birlikte verilmiştir. Emisyon Ölçüm Raporu (Türkçe olarak) Ek-11’de sunulmaktadır. Tablo IV.26. Batı Yönü Ölçüm Noktası Parametreler Ölçüm 1 Ölçüm 2 Ölçüm 3 Ortalama Sınır Değer Filtre Kâğıdı İlk Tartım (mg) 151,89 151,99 151,03 - - Filtre Kâğıdı Son Tartım (mg) 151,93 152,03 151,08 - - Numune Miktarı (mg) 0,04 0,04 0,05 - - Örneklenen Gazın Hacmi (Nm³) 0,154 0,149 0,156 - - Toz Konsantrasyonu (mg/Nm³) 0,26 0,27 0,32 0,28 3,0 Ölçüm Noktasının Koordinatları 35 S 523883 4096740 Tablo IV.27 Güney Yönü Ölçüm Noktası Parametreler Ölçüm 1 Ölçüm 2 Ölçüm 3 Ortalama Sınır Değer Filtre Kâğıdı İlk Tartım (mg) 151,41 151,58 152,77 - - Filtre Kâğıdı Son Tartım (mg) 151,46 151,62 152,83 - - Numune Miktarı(mg) 0,05 0,04 0,06 - - Örneklenen Gazın Hacmi (Nm³) 0,152 0,150 0,155 - - Toz Konsantrasyonu (mg/Nm³) 0,33 0,27 0,39 0,33 3,0 Ölçüm Noktasının Koordinatları 35 S 523893 4096665 Tablo IV.28 Doğu Yönü Ölçüm Noktası Parametreler Ölçüm 1 Ölçüm 2 Ölçüm 3 Ortalama Sınır Değer Filtre Kâğıdı İlk Tartım (mg) 152,17 151,93 151,24 - - Filtre Kâğıdı Son Tartım (mg) 152,25 152,01 151,30 - - Numune Miktarı(mg) 0,08 0,08 0,06 - - Örneklenen Gazın Hacmi (Nm³) 0.153 0.149 0,150 - - Toz Konsantrasyonu (mg/Nm³) 0,52 0,54 0,40 0,49 3,0 Ölçüm Noktasının Koordinatları 35 S 523958 4096705 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.29 Kuzey Yönü Ölçüm Noktası Parametreler Ölçüm 1 Ölçüm 2 Ölçüm 3 Ortalama Sınır Değer Filtre Kâğıdı İlk Tartım (mg) 151,31 151,80 151,40 - - Filtre Kâğıdı Son Tartım (mg) 151,35 151,85 151,44 - - Numune Miktarı(mg) 0,04 0,05 0,04 - - Örneklenen Gazın Hacmi (Nm³) 0,157 0,165 0,154 - - Toz Konsantrasyonu (mg/Nm³) 0,25 0,30 0,26 0,27 3,0 Ölçüm Noktasının Koordinatları 35 S 523933 4096768 Dört ölçüm noktasının ölçüm sonuçları aşağıdaki Tablo IV.30’da verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere ölçüm sonuçları sınır değerlerinin oldukça altındadır. Elde edilen ölçüm sonuçları Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek1.2.2 ve Ek-2 (d) kapsamında değerlendirildiğinde, ölçüm sonuçlarının yönetmelikçe belirlenen sınır değerin (3,0 mg/Nm³) altında olduğu görülmüştür. Yine aynı yönetmelik şartlarına göre yapılan ölçümler ve tesisin hava kalitesi katkı değeri sınır değerin altında olduğundan, tesisin etki alanında hava kalitesinin sürekli ölçüm cihazları ile izlenmesi gerekli değildir. Tablo IV.30 PM10 Ölçüm Sonuçlarının Değerlendirilmesi Ölçüm Konumu Sonuç (mg / Nm³) Sınır Değer Batı Yönü Ölçüm Noktası 0,28 3 mg / Nm³ Güney Yönü Ölçüm Noktası 0,33 3 mg / Nm³ Doğu Yönü Ölçüm Noktası 0,49 3 mg / Nm³ Kuzey Yönü Ölçüm Noktası 0,27 3 mg / Nm³ PM10 ölçümlerine ek olarak, 24 saatlik PM2.5 ölçümleri de aynı ölçüm noktalarında yapılmıştır. Ölçüm sonuçları ve ölçüm noktalarına ilişkin bilgiler Tablo IV.31’de verilmiştir. Emisyon Ölçüm Raporu (Türkçe) Ek-12’de sunulmuştur. Tablo IV.31 PM2.5 Ölçüm Sonuçları Koordinatlar IFC Sınır Ölçüm Noktası Ölçüm Tarihi Ölçüm Zamanı μg/Nm3 Değeri Doğu Kuzey μg/Nm 3 T-1 35 S 523893 4096665 04.04.2018 24 Saat 15,33 25 T-2 35 S 523883 4096740 04.04.2018 24 Saat 15,96 25 T-3 35 S 523933 4096768 04.04.2018 24 Saat 16,80 25 T-4 35 S 523958 4096705 04.04.2018 24 Saat 16,59 25 PM 2,5 için Türk Yönetmelikleri çerçevesinde herhangi bir sınır değer belirlenmemiştir. Bu nedenle elde edilen ölçüm sonuçları Ambient Air Quality and Cleaner Air for Europe (Directive 2008/50/EC) ve IFC 24 saatlik sınır değeri olan 25 μg/m3’e göre değerlendirilmiştir. Elde edilen 24 saatlik ölçüm sonuçları ilgili sınır değer ile uyum içerisindedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.2 Ekoloji ve Biyoçeşitlilik Proje’nin biyolojik çevre ve proje alanı çevresindeki doğal habitatları yaşam alanı olarak benimsemiş türler üzerine olası etkilerini değerlendirebilmek amacıyla, mevcut biyolojik koşulların belirlenmesi için karasal ve denizel ekosistem çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, Proje için yapılan biyolojik çalışmalar, karasal flora ve fauna, denizel ekosistem ve önemli doğa alanlarını (ÖDA) kapsayarak hem masa başa çalışmaları hem de saha çalışmalarıyla yürütülmüştür. Çalışmalara dair detaylı bilgiler ilerleyen bölümlerde anlatılmaktadır. Ek olarak, çalışmalarda yapılan değerlendirmeler IFC Performans Standardı 6 (PS6): Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Canlı Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Yönetimi’nin öneri ve gereksinimlerini ve OP 4.04 Doğal Habitatlar tanımlarını kapsamaktadır. Proje alanındaki mevcut karasal biyoçeşitlilik koşulların tespitini Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü’nden Biyolog Betül Aydın gerçekleştirmiştir. Denizel ekosistem çalışmaları ise Ege Üniversitesi, Hidrobiyoloji Departmanı’nda Yrd. Doç. Dr. İnci Tüney Kızılkaya tarafında yürütülmüştür (bkz. Şekil IV.25). Karasal çalışmalar 24 Mart ve 29 Eylül 2016 tarihlerinde, denizel çalışmalar ise 21-23 Eylül 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. IV.2.1 Çalışma Alanının Tanımı Proje alanı ve yakın çevresinde karasal flora ve fauna çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Deşarj hattının karasal kısmı için planlanan rota da çalışma kapsamında incelenmiştir. Karasal çalışma alanının çoğunun doğallığı kaybetmiş alanlar olduğu ve deşarj hattının karasal bölümünün yollar ve yapay alanlar üzerine inşa edileceği tespit edilmiştir. Proje alanının karasal bölümü için biyolojik çalışma alanı Şekil IV.24'te gösterilmektedir. Proje alanının ait fotoğraflar ise Şekil IV.23'te verilmektedir. Denizel çalışmalar kapsamında, biyoçeşitlilik çalışmaları planlanan deşarj hattı boyunca belirlenen tampon bölgede gerçekleştirilmiştir. Bu tampon zon, deniz deşarj hattının sağında ve solunda 100’er metre olmak üzere toplam 200 m’lik alanı kapsamaktadır. Çalışma alanı içerisinde 3 adet çalışma noktası belirlenmiştir. Birinci çalışma noktası deşarj hattının kıyı bölgesinde olup koordinatı 370.833N-2715.260E’dir. Birinci çalışma noktasından denize doğru güneybatı istikametinde dik bir hat döşenmiş ve bitiş noktası ikinci çalışma noktası olarak (370.477N- 2714.469E) olarak kaydedilmiştir. Bu iki koordinat noktası arasındaki hat boyunca ve bu noktalardan çekilen hattın ellişer metre kuzey ve güney istikametlerinde SCUBA dalış gerçekleştirilerek inceleme yapılmıştır. Son nokta olarak belirlenen 370.477N-2714.469E koordinat noktasından başlayarak ise olta kamera sistemiyle Posidonia oceanica çayırlarının sonlandığı bölge araştırılmış ve çalışma 370.144N-2713.761E olarak belirlenen koordinat noktasında P. oceanica çayırlarının son bulmasıyla sonlandırılmıştır. Denizel ekosistem çalışma alanı Şekil IV.25’te gösterilmektedir. Etki Alanı Tanımı Projenin karasal ortamının biyolojik çevre açısından etki alanı, çalışma alanı ile aynı sınırı kapsamaktadır (bkz. Şekil IV.25). Projenin deniz ortamındaki çalışma alanı ise yukarıda belirtildiği gibi 200 m’lik bir tampon zon içerisinde oluşturulmuştur. Deniz dibinde yapılacak proje faaliyetlerinin biyolojik çevre üzerine olan etkilerinin 25’m’lik mesafede olacağı düşünülmektedir. Bu sebeple denizel ortamda yürütülecek faaliyetlerin etkilerini tespit etmek için toplam 50 m’lik (25 sağda 25 solda) bir koridor etki alanı olarak belirlenmiştir. Denizel ekosistem etki alanı Şekil IV.26’te gösterilmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU . Şekil IV.24 Proje Alanı İçerisinden Görünümler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.25. Karasal Flora-Fauna Çalışma Alanı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 92 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.26. Denizel Ekosistem Çalışma Alanı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 93 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.2.2 Değerlendirme Metodolojileri ve Veri Kaynakları Ekolojik değerlendirmeler, ilgili Türk mevzuatlar, uluslararası finans kılavuzlar, standartlar ve Türkiye’nin imzaladığı uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak yapılmıştır. Ekoloji ile ilgili uygulanabilir politika ve mevzuatlar ÇSED raporunun “Bölüm III Yasal Çerçeve” başlığı altında bulunmaktadır. Bu yasal çerçeveler aşağıda özetlenmektedir. Çalışma alanındaki örnekleme noktaları seçilirken, türlerin özellikleri ve habitat gereksinimleri ile birlikte uluslararası kabul görmüş kriterler de göz önünde bulundurulmuştur. Proje alanındaki muhtemel kritik habitatlar da hem uluslararası kabul görmüş kriterler göre hem de korunması gereken türlerin dağılımı, göçmen türleri için küresel ölçekte önem teşkil eden alanlar (örn; Ramsar alanları), milli parklar, korunan alanlar ve önemli doğa alanlarını Proje alanın konumuna göre durumları dikkate alınarak tespit edilmiştir. Uluslararası Anlaşmalar Tespit edilen türlerinin tehlike/koruma statülerinin değerlendirilmesinde CITES (Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme), Bern Sözleşmesi ve IUCN (Uluslararası Tabiatı ve Doğal Hayatı Koruma Birliği) veri tabanı kullanılmıştır. CITES’de yer alan türler gerekli olan koruma derecelerine göre üç farklı ek altında verilmektedir. Ek I, nesli tükenmekle tehdit altında olan türleri kapsamaktadır. Bu türlerin numunelerinin ticaretine olağan üstü durumlar dışında izin verilmemektedir. Ek II, nesilleri tükenmekle tehdit altında olmayan ancak ticaretlerinin, yaşamları ile bağdaşmayan kullanımlarını önlemek amacıyla kontrol altında tutulması gereken türleri kapsamaktadır. Ek III, ticari kontrolünde yardım için diğer CITES taraflarına başvurulan ve en az bir ülkede korunan türleri kapsamaktadır. Uluslararası Sulak Alanlar Sözleşmesi, özellikle de su kuşlarının yaşama ortamı olarak uluslararası öneme sahip sulak alanlar sözleşmesi (Ramsar Sözleşmesi), sulak alanların ve bu alanların kaynaklarının korunması ve akıllıca kullanılması için ulusal eylem ve uluslararası işbirliği için bir çerçeve sunmaktadır. Türkiye 1994 yılında bir sözleşme taraf olmuştur. Bern Sözleşmesi, biyolojik çeşitliliği korumak ve arttırmak, vahşi flora, vahşi fauna ve doğal habitatların korunması için ulusal politikalar geliştirmek, planlanan gelişme ve bir dereceye kadar olan kirliliğe karşı vahşi flora ve faunayı korumak, koruma ile ilgili eğitimleri geliştirmek ve konuyla ilgili yapılan araştırmaları teşvik ve koordine etmek için, Avrupa’daki doğal yaşamı koruma altına alma amacıyla Konseyin 26 üye ülkesi tarafından (Türkiye’de dâhil) imzalanmıştır. Bu sözleşmeyle korunan flora ve fauna türleri aşağıdaki listeler halinde verilmektedir;  Ek 1 (Kesin olarak korunan Flora Türleri Listesi)  Ek 2 (Kesin olarak korunan Fauna Listesi)  Ek 3 (Korunan Fauna Türleri Listesi) Sözleşmeye taraf olan milletlerin tümü, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesini de imzalamış olup, tüm olası adımları teminat altına almakla, ulusal gelişimleriyle tutarlı olmakla, kırılgan habitatları ve tehdit altında olan türleri korumakla yükümlüdür. IUCN Kırmızı Listesi ise popülasyonları risk ya da tehdit altında olan türlere dikkat çekmek amacıyla yayımlanmıştır. Bir türün IUCN Kırmızı Listesi’nde yer alması, ancak popülasyonunun azalması üzerine yapılacak çalışma sonrasında mümkün olabilmektedir. Bazı ülkeler, Kırmızı Liste daha çok araştırmaya dayandığından beri, IUCN listesinde yer alan türlere, Bern Listesi’nde yer alan türlerden daha büyük önem vermektedirler. IUCN Kırmızı Listesinin 2001 (ver. 3.1) güncellemesi (bir önceki versiyon 1994 2.3) aşağıda sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 94 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.32 IUCN Kırmızı Liste Kategorileri IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriterleri, 1994 IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriterleri, 2001 (ver. 2.3) (ver. 3.1) EX : Nesli Tükenmiş EX : Nesli Tükenmiş EW : Doğada Tükenmiş EW : Doğada Tükenmiş CR : Kritik CR : Kritik EN : Tehlikede EN : Tehlikede VU : Zarar Görebilir VU : Zarar Görebilir LR : Düşük Risk cd : Korunmaya Muhtaç NT : Tehdide Açık nt : Tehdide Açık LC : Az Endişe Verici lc : Az Endişe Verici DD : Veriler Yetersiz DD : Veriler Yetersiz NE : Değerlendirilmemiş NE : Değerlendirilmemiş Türk Yasal Gereklilikleri Türkiye’de biyoçeşitliliğin muhafazasına ilişkin politikaların geliştirilmesi, farklı statülere sahip korunan alanların belirlenmesi ve yönetilmesi, plan ve programların geliştirilmesi ve uygulanması, bu kapsamında faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ve farklı kurumlar arasındaki koordinasyonun sağlanması T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile ona bağlı kurumların sorumluluğundadır. TOB ile ilişkili diğer kurumlar, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü olarak sıralanabilir. TOB’nın her bir ildeki birimleri İl Orman ve Su İşleri müdürlüklerinin yanı sıra ilgili kurumların bölge müdürlüklerinden oluşmaktadır. Biyolojik çeşitliliğin muhafazası ve sürdürülebilir kullanımından sorumlu başlıca kurum Bakanlık bünyesindeki ve aynı zamanda Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi odak noktası olan Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’dür. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Milli Parklar Kanunu’na göre korunan alanların yönetiminden, yaban hayatının muhafazasından ve kara avcılığının düzenlenmesi ile denetlenmesinden sorumlu ana birimdir. Tarım ve Orman Bakanlığı aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin muhafazası ve sürdürülebilir kullanımından sorumlu bir başka kurumdur. Bakanlığın biyolojik çeşitliliğe ilişkin görev ve sorumlulukları merkez ve il teşkilatları tarafından ana hizmet birimleri olan Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü aracılığıyla yürütülmektedir. Merkez Av Komisyonu (MAK) Kararı, Kara Avcılığı Kanunu’nun doğrultusunda, Tarım ve Orman Bakanlığı ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Av ve Yaban Hayatı Dairesi, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve Jandarma Genel Komutanlığı üyeleri ile katılımları ile hazırlanmıştır. Merkez Av Komisyonu her yıl toplanarak ilgili kararlar alırlar ve kararlar Resmi Gazete’de yayımlanır. son yayımlanan karar 2018-2019 av dönemi kararlarını içermektedir. Kararlarda o av dönemi için yurt genelinde korunacak, avlanmasına izin verilecek av hayvanlarını ve bunların avlanma sürelerini, avlanma miktarlarını, yasaklanan avlanma araç ve gereçlerini, yasaklanacak avlanma sahalarını belirlemektedir. Bu sebeple, MAK Kararları Türkiye’deki yaban hayatının korunmasına yönelik tedbirleri belirlemektedir. Söz konusu kararlar doğrultusunda fauna türleri aşağıda belirtildiği şekilde değerlendirilmiştir.  Ek I; MAK’nca koruma altına alınan av hayvanları  Ek II; MAK tarafından avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 95 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Bölüm III’te anlatılan mevzuatlar, önemli biyolojik çeşitliğin bulunması, lokal endemiklerin ve tehlike kategorisine sahip türlerin önemine dayalı olarak bazı alanların koruma altına alınmasını sağlamaktadır. Bu tanımlamalar; Tabiatı Koruma Alanı, Milli Park, Doğal Sit Alanı, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Önemli Çevre Koruma Alanları’nı kapsamaktadır. Böyle tip belirlenmiş alanlarda yapılacak faaliyetler de çeşitli yönetmeliklerle sınırlandırılmıştır, ancak, bu alanlara özel bir koruma statüsü verilmemiştir. Türkiye’de belirli bir bitki örtüsü ile tanımlanan habitatlar için AB Habitat Direktifi’nin geçerli olduğu Avrupa Birliği (AB) ülkelerindeki gibi koruma statüsü yoktur. Türkiye’de, etkilenen habitatların tazmin edilmesini (yerine yenilerinin verilmesi gibi) gerektiren bir kural yoktur. Bu tarz bir politika sadece orman alanları için vardır. Bu durumda da geliştirme faaliyetleri nedeniyle kaybolan en az orman alanı kadar ağaç dikmek amaçlamaktadır. Bunların yanında, diğer çevresel bileşenlerin korunmasının yanı sıra kirliliğini en aza indirmek, doğal kaynakların sürdürülebilir kalkınma ve yönetimini teşvik etmek için yürürlükte olan yasalar ve düzenlemeler de vardır. Hava kalitesi, çevre yönetimi ve izin, sağlık ve güvenlik, kimyasal ve diğer tehlikeli madde yönetimi, gürültü, toprak kalitesi, su kalitesi ve atık yönetimi ile ilgili mevzuatlar, biyolojik çeşitlilik üzerine olması muhtemel ikincil etkilerin yönetimini sağlamak için hazırlanmıştır. Ekoloji bölümü ilgisi olmayan çevresel yasa ve yönetmelikler ÇSED’in ilgili bölümlerinde sunulmaktadır. Ek olarak, mevcut bazı temel bilgileri toplamak için ulusal kaynakların bazıları da kullanılmıştır. Çalışma alanındaki kuş türleri Türkiye Kuşları Kırmızı Kitabı’nda (Kiziroğlu, 2009) tanımlana yerel tehlike/koruma kategorilerine göre değerlendirilmiştir (bkz. Tablo IV.33). Tablo IV.33 Kuş Türleri için Ulusal Tehlike Kategorileri (Kiziroğlu, 2009) Kategori A A.1.2 (CR) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi had safhada olan üreyen türler (CR) A.2 (EN) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi olan üreyen (EN) A.3 (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üreyen türler (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan ve gözlendikleri bölgede sayıları azalan üreyen türler A.3.1 (D) (D) Türkiye'de günümüzde tehlike altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek A.4 (NT) üreyen kuşlar (NT) A.5 (LC) Türkiye'de En düşük düzeyde tehlike altında olan üreyen kuşlar (LC) A.6 (DD) Türkiye'de veri eksikliği olan üreyen kuşlar (DD) A.7 (NE) Türkiye'de değerlendirme yapılmamış üreyen kuşlar (NE) Kategori B B.1.2 (CR) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi had safhada olan üremeyen türler (CR) B.2 (EN) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi olan üremeyen türler (EN) B.3 (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üremeyen türler (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan ve gözlendikleri bölgede sayıları azalan üremeyen B.3.1 (D) türler (D) Türkiye'de günümüzde Tehlike Altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek B.4 (NT) üremeyen kuşlar (NT) B.5 (LC) Türkiye'de En düşük düzeyde tehlike altında olan üremeyen kuşlar (LC) B.6 (DD) Türkiye'de veri eksikliği olan üremeyen kuşlar (DD) B.7 (NE) Türkiye'de değerlendirme yapılmamış üremeyen kuşlar (NE) Uluslararası Finansman için Standartlar ve Kılavuzlar Projenin ekoloji ve biyoçeşitlilik kısmı için çevresel riskleri ve ekoloji -biyoçeşitlilik üzerine olan etkileri yönetmek amacıyla Dünya Bankası’nın (OP) 4.04 gereklilikleri yol gösterici olmuştur. OP 4.04, habitat kaybını en aza indirgemek için önlemler alınmasını ve kritik doğal yaşam alanlarının korunmasının amaçlamaktadır. (OP) 4.04 tanımlarına göre bu konu; “Çevresel değerlendirme, projenin doğal yaşam alanlarını önemli ölçüde değiştireceğine veya habitatlarda bozulmalara yol açacağına işaret ederse, proje Banka için kabul edilebilir etki azaltıcı önlemler sunacaktır. Azaltma önlemleri, habitat kaybını en aza indirgemeyi (örneğin, stratejik habitatları muhafaza etme ve restorasyon) ve ekolojik olarak benzer bir alanın kurulmasını ve sürdürülmesini TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 96 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU uygun bir şekilde kapsayacaktır…” şeklinde ifade edilmektedir. Gerekli olduğu takdirde, proje gerekli önlemleri alacak ve taahhütleri uygulayacaktır. Ayrıca (OP) 4.04, Ek A bölümünde yer alan tanımlar proje alanındaki kritik ve/veya doğal habitat belirlemek için kullanılmaktadır. Mevcut durum değerlendirmeleri ve önem kriterleri (OP) 4.04 ışığında belirlenmiş olup IFC Performans standartları Not 6’ya göre detaylandırılmıştır. IFC PS6’ya göre biyolojik çeşitliliği korumak ve yaşatmak, ekosistem hizmetlerini sürdürmek ve doğal kaynakları sürdürebilir şekilde yönetmek sürdürülebilir kalkınmanın temelleridir. PS6’nın amaçları aşağıdaki gibidir:  Biyolojik çeşitliliği korumak ve yaşatmak;  Ekosistem hizmetlerinden elde edilen yararları sürdürmek ve  Koruma ihtiyaçlarını ve kalkınma önceliklerini bütünleştiren uygulamaların benimsenmesiyle, canlı doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimini teşvik etmek. Risk ve etkileri belirleme sürecine göre, bu Performans Standardında öngörülen şartlar aşağıdaki projeleri kapsar: (i) değiştirilmiş, doğal ve kritik habitatlarda yer alan projeler, (ii) müşterinin doğrudan yönetim kontrolü veya nüfuzu bulunduğu ekosistemleri etkileme potansiyeli olan veya bu ekosistem hizmetlerine bağlı olan projeler veya (iii) canlı doğal kaynakların üretimini içeren projeler (örneğin, tarım, hayvancılık, balıkçılık, ormancılık). IV.2.3 Ekolojik Araştırmalar Çalışma alanının ekolojisi ve biyoçeşitlilik koşullarının araştırması hem karasal hem de denizel ortamlarda yürütülmüştür. Bu kapsamda karasal flora ve fauna bileşenlerinin dâhil olduğu karasal ortamdaki çalışmaları 24 Mart 2016 ve 29 Eylül 2016 olmak üzere iki kere gerçekleştirilmiştir. Denizel ortamda yürütülen saha çalışmaları ise 21-23 Eylül 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Tüm ekolojik araştırmalar, çalışma alanındaki mevcut durumu belirlemek amacıyla masa başı ve saha çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir. Verilerin elde edilmesi, muhtemel etkilerin belirlenmesinde ve ilgili etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesinde dikkate alınması gereken koşulların ve hassasiyetlerin genel bir resmini ortaya koymuştur. Yukarıda belirtilen kapsam ve hedefler çerçevesinde mevcut durumun belirlenmesi için genel yaklaşım aşağıdaki yöntemleri içermektedir:  İlgili literatürün ve önceki yıllarda yapılan çalışmaların gözden geçirilmesi.  Proje alanında yürütülen saha çalışmaları.  Uydu görüntüleri (mevcut ise).  Proje alanı çevresindeki yerel halk ile yapılan görüşmeler. Çalışma alanı içerisinde, muhtemel tehdit altında olan ve endemik türlerinin dağılımı, popülasyonu, ekolojisi ve üreme biyolojisi incelenmiştir. Literatür araştırması ile tanımlanan endemik, tehlike altındaki ve nadir tür/türler hakkında ulusal ve uluslararası koruma sınıfları doğrultusunda bilgi vermek hedeflenmiştir. Buna göre, Proje nedeniyle riski altında olan türler için özel koruma tedbirleri belirlenmiştir. Saha çalışmaları sırasında belirlenen türler, sistematik bir şekilde kaydedilmiştir. Böylece mevcut durum tespiti için tür envanterinin yanı sıra habitatların tanımlanması da yapılmıştır. Ayrıca, çalışma kapsamında, endemik, dar yayılımlı, CR ve EN kategorisi türler hedef tür olarak belirlenmiştir. Proje alanı çoğunlukla doğallığını kaybetmiş habitatları kapsamaktadır. Bu nedenle, örnekleme yerleri için esas olarak doğal habitatlar seçilmiştir. Bu sebeple proje alanı içerisinde kritik türe, doğal habitata ve kritik ekosisteme rastlanmamıştır. Bu ÇSED raporu kapsamında, belirlenen etkiler dikkate alınarak, bu etkileri hafifletmek için ilgili önlemler geliştirilmiştir. Hassas habitat ve türlerin değerlendirilmesi için detaylı çalışmalar TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 97 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU yapılmıştır ve türler listesi, koruma statüleri ve alandaki dağılımları gibi bilgiler bu rapor kapsamına dâhil edilmiştir. Metodolojiler Karasal Flora ve Habitat Çalışmaları Bu bölümde projenin karasal flora ve ekosistem yapıları ve habitat özellikleri ortaya konmaktadır. Karasal flora çalışmaları kapsamında, çalışma alanın flora türleri ve vejetasyon yapıları tespit edilmiştir ve Proje kaynaklı biyolojik kaynaklar üzerine olabilecek etkiler belirlenip, etki azaltıcı önler geliştirilmiştir. Karasal flora ve vejetasyon çalışmalarında, tespit edilen hassas unsurlar ve çalışma alanındaki çevresel koşulların açıklanması kapsamında verilerin temin edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda floristik çalışmalar hem masa başı çalışmaları hem de saha çalışmaları doğrultusunda yürütülmüştür. Masa başı çalışmanın amacı, çalışma alanı içerisindeki karasal flora, habitatlar ve ekosistemler hakkındaki mevcut bilgileri derlemek ve organize etmektir. Böylelikle, korunması gereken muhtemel türler ve çalışma alanında mevcut olabilecek muhtemel doğal habitatlar saha çalışmasından önce tespit edilmiş ve saha çalışmaları sırasında incelenmiştir. Karasal flora çalışmaları aşağıdaki hedefler doğrultusunda gerçekleştirilmiştir:  Proje alanında mevcut karasal flora türlerinin ve bu türlerin dağılımlarının, koruma statülerinin (tehlike altında olan türler ve varsa endemik türler gibi) tespit edilmesi,  Proje alanında mevcut doğal ve kritik karasal habitatlar ve ekosistemlerin tanımlanması, tespit edilen habitatlarda bulunan türlerin listelenmesi. Çalışma alanı içerisindeki karasal habitatlar, IFC'ye göre (2012), değiştirilmiş, doğal veya kritik habitatlar olarak sınıflandırılmaktadır. Kritik habitatların tanımı, endemik, tehdit altındaki, sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin varlığına bağlıdır. Proje alanı içerisindeki endemik, tehdit altındaki ve sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin yerleri ve EUNIS Seviye 3 habitat sınıflandırılması kullanılarak tayin edilen habitat tipleri haritalanmıştır. Habitatların sınıflandırması, habitat tanımlama kriterleri kullanılarak, Avrupa genelinde (Türkiye’de dâhil) verilerin uyumlu bir şekilde tanımlanmasını ve toplanmasını kolaylaştıran kapsamlı bir pan-Avrupa sistemi olan EUNIS habitat sınıflandırılması kullanılarak yapılmıştır. Uydu görüntülerinin ve hava fotoğraflarının analizi ile de habitat tiplerinin çeşitleri ortaya çıkarılmıştır (Türkiye Cumhuriyeti topraklarının çoğu, uydu görüntüsü üzerinden mevcut uydu görüntülerine açıktır). Çalışma alanı içerisinde mevcut farklı habitat tiplerinin toplam sayısı Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (EUNIS) habitat sınıflandırması kullanılarak ortaya konmuştur. Çalışma alanı içerisindeki karasal habitatlar, IFC'ye göre (2012), değiştirilmiş, doğal veya kritik habitatlar olarak sınıflandırılmaktadır. Kritik habitatların tanımı, endemik, tehdit altındaki, sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin varlığına bağlıdır. Proje alanı içerisindeki endemik, tehdit altındaki ve sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin yerleri ve EUNIS Seviye 3 habitat sınıflandırılması kullanılarak tayin edilen habitat tipleri haritalanmıştır. Habitatların sınıflandırması, habitat tanımlama kriterleri kullanılarak, Avrupa genelinde (Türkiye’de dâhil) verilerin uyumlu bir şekilde tanımlanmasını ve toplanmasını kolaylaştıran kapsamlı bir pan-Avrupa sistemi olan EUNIS habitat sınıflandırılması kullanılarak yapılmıştır. Uydu görüntülerinin ve hava fotoğraflarının analizi ile de habitat tiplerinin çeşitleri ortaya çıkarılmıştır (Türkiye Cumhuriyeti topraklarının çoğu, uydu görüntüsü üzerinden mevcut uydu görüntülerine açıktır). Çalışma alanı içerisinde mevcut farklı habitat tiplerinin toplam sayısı Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (EUNIS) habitat sınıflandırması kullanılarak ortaya konmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 98 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Karasal Flora Proje alanı içerisindeki flora türlerinin tespiti için hem de saha çalışmaları yürütülmüştür hem de literatür araştırmaları yapılmıştır. Saha çalışmaları planlanan tesis alanı içerisinde yürüyerek gerçekleştirilmiştir. Deşarj hattının karasal bölümüm çoğunluk kara yolu güzergâhında olduğunda dolayı çalışmalar araç ile yürütülmüştür gerektiğinde yürüyerek incelemeler yapılmıştır. Flora listesi Türkiye florasındaki filogenetik sıraya göre hazırlanmıştır. Her bir grup altındaki familyalar da yine filogenetik sıraya göre sunulmaktadır. Bitki türleri, araştırmacı adları, varsa Türkçe adları, fitocoğrafi bölgeleri, endemizm dereceleri, endemik ve nadir türler için tehlike kategorileri ile birlikte verilmiştir. Bitkilerin adlandırma işleminde başta Türkiye Florası olmak üzere alan ve yakın çevresinde daha önce değişik bilim insanlarınca yapılan çalışmalardan faydalanılmıştır. (Davis 1965-1985, Davis et al. 1988, Güner et al 2000, Peşmen 1980, Düşen & Sümbül 2001, Göktürk & Sümbül 2002, Alçıtepe 2001, Alçıtepe & Sümbül, 2003). Tür, cins ve familya listeleri hazırlanırken 2012 yılında yayınlanan “Türkiye Bitkileri Listesi”nden (Güner ve ark. 2012) ve Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nden (TÜBİVES) yararlanılmıştır. Endemik flora türlerinin tespiti kapsamında, http://www.tubives.com web adresinde bulunan ve güncel olan Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nden yararlanılmıştır. Tehlike kategorileri IUCN ve Bern Sözleşmesine göre güncellenmiştir. Karasal Fauna Karasal fauna çalışmalarının temel amacı, çalışma alanının fauna unsurlarını (amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) tanımlamak, bu fauna unsurlarının yaşama ortamlarını tanımlamak, çalışma alanının faunal ve ekolojik özellikleri hakkında değerlendirmeler yapmaktır. Fauna çalışmalarına temel teşkil eden esas ve metotlar aşağıda sıralanmaktadır:  Fauna arazi çalışmaları sadece planlanan proje alanında değil, çalışma alanının tümünün tür kompozisyonun belirlenmesi amacıyla proje alanı çevresindeki alanlarda da yürütülmüştür.  Hayvan türlerinin tercihlerine uygun habitatların varlığından ve hayvanlara ait yuva-yavru- kusuk-ayak izi (özellikle kuş ve makro memeli türlerinin tanımlanmasında), dışkı-besin artığı (özellikle, memelilerin tanımlanmasında), deri-boynuz-bağa ve kemik kalıntılarından da yararlanılmıştır.  Faunistik alan çalışmaları sırasında alandaki türlerin teşhis edilmesi sırasında avlama- toplama-öldürme yapılmamıştır.  Yukarıda sıralanan gerekçelerden dolayı memeliler ve kuşların tür teşhisleri için doğrudan yapılan gözlemlerden yararlanılmıştır.  Faunistik çalışmalar için, çalışma alanındaki araştırma gezileri sırasında alan gözlemleri yürüyerek ve/veya araç ile gezilerek gerçekleştirilmiş, çalışmalar sırasında haritalardan yararlanılarak alan incelenmiştir. Ayrıca harita çalışmaları sırasında yükseltilerin ve coğrafi koordinatların saptanması amacı ile GPS den de yararlanılmıştır.  Endemik ve tehlike altındaki türler ile çalışma alanında bulunan yaban hayatı yaşam alanlarına ait veriler de arazi çalışmaları sırasında toplanmıştır. Fauna unsurlarının koruma statüleri Bern Sözleşmesi, CITES ve IUCN Kırmızı Liste’de verilen uluslararası tehlike kategorilerine göre değerlendirilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 99 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Denizel Ekosistem Çalışmaları Deniz ekosistem çalışmalarında bazı malzeme ve ekipmanlar kullanılmıştır. Bunlar aşağıda sıralanmaktadır; Materyaller:  Fitoplankton kepçesi  Zooplankton kepçesi  Sualtı fotoğraf makinası  Sualtı video kamera  Kablolu sualtı olta kamera  SCUBA dalış kıyafeti ve ekipmanları  Seki diski  Dalış teknesi  Deniz kestanesi, deniz çayırı ve algler için quadrat  Ethanol  Lugol çözeltisi  Formaldehit çözeltisi  Örnekler için plastik saklama kapları Tespit edilen türlerin taksonomik kategorileri World Register of Marine Species (WoRMS) ve Algabase (Guiry, 2016)’e göre kontrol edilmiştir ve güncellenmiştir. Örnekleme öncesi seki derinliği ölçülmüştür. Ölçüm sırasında seki diski dibe oturmuştur. Ölçülen derilik 19,5 metre olarak kaydedilmiştir. Fitoplankton örneklerinin tanımlanması: Denizel fitoplanktonların örneklenmesi için 55 µm göz açıklığına sahip olan fitoplankton kepçesi kullanılmıştır (bkz. Şekil IV.26). Hat botunca 3 farklı noktadan örnekleme yapılmıştır. Örnekleme horizontal olarak gerçekleştirilmiş ve plankton kepçesi 5 dakika boyunca yatay olarak çekilmiştir. Toplanan örnekler 50 ml’lik Falcon tüplerine aktarılmış ve fiksatif olarak %4’lük formaldehit çözeltisi eklenmiştir. Laboratuvara taşınan fitoplankton örnekleri mikroskobik gözlem yapılana kadar oda sıcaklığında (24˚C’de) karanlıkta muhafaza edilmiştir. Örneklerden 200 µl alınarak lam ve lamel arasına yerleştirilmiş ve Olympus marka kameralı mikroskop altında inceleme yapılmış ve fotoğraflanmıştır. Tür tayini için Koray (2012); Tomas (1997) ve Thomas (1996) kaynaklarından yararlanılmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 100 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU a-Fitoplankton kepçesi ve kollektörü b- Fitoplankton ve zooplankton preperatlarının hazırlanması c- Fitoplankton ve zooplankton tayininde kullanılan Olympus marka kameralı mikroskop Şekil IV.27. Fitoplanktonik Organizmaların Örneklemesi ve Tanımlanması Zooplankton örneklerinin tanımlanması: Denizel zooplanktonların örneklemesi için 500 µm göz açıklığına sahip bir zooplankton kepçesi kullanılmıştır. Örnekleme, fitoplankton örneklemesinin yapıldığı 3 istasyonda gerçekleştirilmiştir. Zooplankton kepçesi dibe kadar sarkıtılmış ve dikey olarak yüzeye çekilmiş ve bu işlem 5 kez tekrarlanmıştır. Toplanan örnekler 150 ml’lik koyu renkli plastik şişelere aktarılmıştır. Fiksetaif olarak %4’lük formaldehit çözeltisi ve Lugol eklenmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 101 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Örnekler mikroskop altında incelenene kadar oda sıcaklığında saklanmıştır. Lugol çözeltisi ışık altında bozulan bir boya olduğu için örnekler koyu renk şişelerde ve karanlıkta muhafaza edilmiştir. Zooplankton örneklerinden 200 µl alınarak lam ve lamel arasına damlatılmıştır. Mikroskobik incelemede Olympus marka kameralı mikroskop kullanılmıştır. Her istasyondaki 5 plankton kepçesi çekimi için ayrı ayrı mikrokobik birey sayımı yapılmış ve ortalama yoğunluk belirlenmiştir. Bentik organizmalarının tanımlanması: Bentik türleri su altı gözlemleri ve fotoğrafları ile tespit edilmiştir. Balık türlerinin tanımlanması: Balık türlerinin belirlenmesi ve sayımı transekt yöntemiyle yapılmıştır. Boru hattı üzerinde gelecek şekilde 50 m.’lik bir makara ip döşenmiş ve transektin 50 m. sağ ve sol tarafındaki balıkların sayımı gerçekleştirilmiştir. Deniz çayırı türlerinin tanımlanması: Deniz çayırlarından Posidonia oceanica türü koruma altında olan bir tür olduğu için toplanması yasaktır bu nedenle örnekleme yapılmamıştır. Tür tayini SCUBA dalış sırasında gerçekleştirilmiştir (bkz. Şekil IV.28). Posidonia oceanica çalışmasının bazı su altı görüntüleri Şekil IV.29’de verilmiştir. Şekil IV.28. Scuba Dalış Çalışmaları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 102 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.29. A, B, C Çalışma Alanlarındaki P. oceanica TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 103 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.2.4 Bulgular Proje Alanı Bölgesindeki Uluslararası Tanınan Alanlar Bu bölüm, Proje Alanı'nın yakınındaki Uluslararası Tanınan Alanların niteleyici özellikler hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. Uluslararası Tanınan Alanlar Önemli Doğa Alanlarını (ÖDA), Önemli Bitki Alanlarını (ÖBA) ve Önemli Kuş Alanlarını (ÖKA) kapsamaktadır. Bu bölümde açıklanan Uluslararası Tanınan Alanlar Şekil IV.29’da gösterilmektedir. Türkiye'nin ÖDA'ları, Tarım ve Orman Bakanlığı (Eski Çevre ve Orman Bakanlığı), Birdlife International ile işbirliği içinde Doğa Derneği tarafından ulusal ölçekte belirlenmiştir. ÖDA’ların seçilmesinde kullanılan değerler ve eşikler aşağıdaki gibidir: Tablo IV.34 ÖDA Kriterleri Kriter Tanım Tehlike altındaki Tehlike altındaki bir türün düzenli olarak önemli sayılarda bulunduğu alanlar. türler A1 Kriteri Küresel ölçekte tehlike altındaki türler için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. A1 kriterlerinin uygulanması esnasında sadece tür taksonları düzeyinde alan seçimi yapılabilmektedir. Alttür veya bi r türe ait varyete ve alt popülasyonlar bu kriterlerin uygulama alanı dışındadır. Küresel Kırmızı liste: Küresel ölçekte tehdit altında bulunan türlerin, düzenli olarak belirgin sayılarda bulunduğu alanlar bu kriteri sağlayan niteliktedir. IUCN’in Kırmızı Listesi’ne göre (www.redlist.org), CR,EN ve kategorisinde yer alan türlerin kapsamaktadır. CR ve EN kategorisindeki türlerden sadece bir birey görülmesi alanı ÖDA yapmak için yeterlidir. VU kategorisindeki türler için ise 10 çift ya da 30 bireyin düzenli olarak görülmesi alanı A1 kriterlerine göre ÖDA yapmaktadır. Bir bölge veya ülkeye endemik olup aynı zamanda bu bölge veya ülkenin kırmızı listesinde CR, EN veya VU kategorilerinden herhangi birinde yer alan türlerin önemli yaşam alanları A1 kriterini sağlar. Türkiye’de bu dayanak kullanılırken bitkiler için en son yayınlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Listesi (Ekim ve ark.2000), memeliler herpetofauna ve içsu balıkları içinse IUCN tarafından yapılan son bölgesel kırmızı liste değerlendirmeleri esas alınmıştır. Diğer tür grupları için bu dayanak uygulanamamıştır. B1 Kriteri Bölgesel ölçekte tehlike altındaki alt tür ya da alt popülasyonlar için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bir türün veya bölgesel (Avrupa vb.)ve/veya ulusal (Türkiye) Kırmız Listede CR, EN, VU kategorilerinde yer alan ve ana dağılım alanından kopuk bir yayılış gösteren alt türleri veya belirgin popülasyonları bu kriteri sağlamaktadır. Varyeteler bu kriter altında değerlendirilmemektedir. Bu kiterin uygulanmasında eldeki en güncel bölgesel ve ulusal kırmızı liste değerlendirmeleri ile uzman görüşl eri kullanılmıştır. Dar Yayılışlı Bir ya da daha fazla dar yayılışlı türün veya alt taksonun küresel ya da bölgesel nüfusunun önemli Türler bir kısmını düzenli olarak barındıran alanlardır. A2 Kriteri: Dünya üzerindeki yayılış alanı 50 bin kilometrekare veya daha az olan türler bu kriteri sağlamaktadır. Türün dağılım alanı tek bir ülke ya da tek bir noktada yoğunlaşabileceği gibi eşik değerini geçmemek kaydı ile birden daha fazla ülkeye dağılmış olabilir. “Dar Yayılışlı Tür” tanımına uyan bir türün topla m popülasyonunun yüzde beşini barındıran alanlar bu kriter altında ÖDA statüsü kazanmaktadır. B2 Kriteri Bu kriter dünyadaki yayılış alanı 20 bin kilometrekareden az olan alttürler ve/veya ana dağılım alanından kopuk popülasyonları kapsamaktadır. Ana dağılım alanından kopuk durumda bulunan veya belli coğrafi oluşumlara sıkışmış kalıntı popülasyonlar bu niteliktedir. Yoğunlaşan Bir türün küresel nüfusunun önemli bir bölümünü, belli dönemlerde, düzenli olarak barındıran türler alanlar bu kriteri sağlamaktadır. Bazı türler dünya üzerinde yaygın bir dağılım gösterse de yaşam döngülerinin belli dönemlerinde dar bir coğrafi bölge içinde yoğunlaşmaktadırlar. Üreme kolonileri gecelemek, beslenmek veya kışlamak için yoğunlaştırılan alanlar bu niteliktedir. Bitk iler gibi hareketsiz organizmalar bu kriterin altında değerlendirilmemektedir. A3 Kriteri Bir türün küresel nüfusunun yüzde birini yılın belli dönemlerinde düzenli olarak barındıran alanlar bu kriterlere uygun niteliktedir. B3 Kriteri Bir türün, dünya üzerindeki belirgin bir popülasyonunun yoğunlaştığı alanlar bu niteliktedir. Bu kriterin uygulanabilmesi için alanın, türün bölgesel popülasyonun yüzde birini yılın belli dönemlerinde düzenli olarak barındırması gerekmektedir. Biyoma özgü Bir alanın bu kriteri sağlayabilmesi için, belirli bir biyoma veya onun içindeki eko -bölgelere özgü türler türleri barındırması gerekmektedir. Türkiye’de 5 ana biyom bulunmaktadır; Avrupa -Sibirya orman biyomu, Sahra-Çin yançöl biyomu, İran-Turan bozkır biyomu, Akdeniz biyomu ve Alp-Himalaya alpin biyomu. A4 Kriteri Biyoma endemik türlerden bir ya da daha fazlasının küresel popülasyonlarının yüzde beş veya daha fazlasını barındıran alanlar da A4 kriterine göre ÖDA’dır. Bu kriter B ölçeğinde uygulanmamaktadır. Kriter Tanım C Kriteri “C” kriterleri, Avrupa Birliği’nin “Kuş Direktifi” ve “Habitat Direktifi” ne göre korunması gereken alanları belirleme işlevini görür. Pratik anlamda “A” veya “B” kriterlerini sağlayan hemen bütün alanlar “C” kriterini de sağlamaktadır. Öte yandan bazı alanların sadece “C” kriterlerine göre önemli olup diğer kriterlerden hiçbirini sağlamaması söz konusu olabilir. C1 Kriteri Avrupa Birliği ölçeğinde tehlike altındaki türler için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bu türler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 104 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Avrupa Birliği Kuş ve Habitat direktiflerinin ilgili eklerinde yer almaktadır ( Kuş Direktifi Ek 1 ve Habitat Direktifi Ek 2). C3 Kriteri Yoğunlaşan bir türün Avrupa Birliği popülasyonunun yüzde birini veya daha fazlasını düzenli olarak barındıran alanlar bu kriterleri sağlamaktadır. Bodrum Yarımadası: Proje alanı Bodrum Yarımadası ÖDA sınırları içerisinde yer almaktadır. ÖDA’nın yüzey alanı 37506 hektar, proje alanının yüzey alanı ise 3,04 ha’dır. Proje alanı ÖDA’nın sadece %0,01’inde yer almaktadır. Bodrum Yarımadası ÖDA’nın özellikleri aşağıdaki gibidir: Yüzey Alanı: 37506 ha Yükseklik: 0 m – 670 m İl: Muğla İlçe: Bodrum Ulusal Koruma Statüsü: Doğal sit alanı, arkeolojik sit alanı, Alanın Tanımı: ÖDA, uzunluğu 42 km, genişliği en dar yerinde 6 km, en geniş yerinde ise 23,8 km olan ve doğu batı yönünde uzanan Bodrum Yarımadası üzerinde yer alır. Yarımadanın kuzey ve batı kıyılarının tamamı ve bu kıyılardaki adalardan oluşur. ÖDA’nın batı kısmında irili ufaklı 14 ada, bükler, burunlar ve birbirine paralel tepeler bulunur. Tepelerin arasında küçük vadiler ve sulak alanlar yer almaktadır. Habitatlar: Yarımadanın büyük kısmını kuzey ve doğu kısmında çam ormanları dışında Akdeniz maki toplulukları kaplar. Geçmişte kızılçam ve dallı servi ormanlarının bulunduğu alanların büyük kısmı bugün makiliklere dönüşmüştür. ÖDA’da hafifi tuzlu kıyı lagünleri, sazlıklar, Datça hurmasının doğal bir topluluğu ve turbalıklar da bulunur. Yarımadanın çevresindeki adalar birçok deniz canlısı ve su kuşu için önemli yuvalama alanlarıdır. Türler: Alan, beş bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Yarımadada bölgesel ölçekte önem taşıyan dar yayılışlı bir orkide olan Ophrys omegaifera yaşamaktadır. Aşağı Gölköy yakınındaki yabani hurma (Phoenix dactilifera x Phonenix theophrasti) hibriti koruluğu önemli bir gen kaynağıdır. Bu hurma taksonunun Datça hurmasından (Phonenix theophrasti) farklı olduğu genetik testlerle ortaya konulmuştur. Bodrum Yarımadası’nın kıyılarındaki ada ve adacıkları, tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis), tavşancıl (Hieraaetus fasciatus), ada doğanı (Falco eleonore), küçük kerkenez (Falco naumanni) ve ada martısı (Larus audouinii) için önemli üreme alanıdır. ÖDA, nesli küresel ölçekte tehdit altında olan Akdeniz foku (Monachus monachus) için önemli bir yaşama alanıdır. Foklar adalar ve bakir kalan kısımlarda barınmaktadır. SAD-AFAG’ın yaptığı çalışmalar bölgede 3-7 arasında fok yaşadığını göstermektedir. Alan aynı zamanda nesli küresel ölçekte tehlike altında olan şeritli engerek (Montivipera xanthina) adlı yılan türünü barındırır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 105 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Diğer bir taraftan bahsi geçen bu türlerin hiçbirinin proje alanı içerisinde bulunmayacağı öngörülmektedir ve bu son derece normaldir. ÖDA çok geniş bir yüzey alanına sahiptir ve proje alanı bunun sadece %0,01’inde yer almaktadır. Bu nedenle, bahsi geçen kritik türlerin barınabileceği türde çeşitli habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Dahası, proje alanını tamamen doğal özelliklerini kaybetmiş olduğu düşünülürse alanın doğal yaşamı desteklemesi beklenmemektedir. Proje Alanı Şekil IV.30 ÖDA’nın Topoğrafik Haritası Tablo IV.35 Bodrum Yarımadası ÖDA Kriterlerini Sağlayan Türler Türler IUCN ÖDA Kriterleri Bitkiler Matricaria macrotis - B1 Ophrys omegaifera - A2, B1 Papaver argemone ssp. davisii - B1 Papaver argemone ssp. nigrotinctum - B1, B2 Phoenix theophrasti NT A2, B1 Kuşlar Falco eleonorae LC C1 Falco naumanni LC A1, C1 Hieraaetus fasciatus LC B1, C1 Larus audouinii LC C1 Memeliler Monachus monachus CR A1, C1 Sürüngenler Montivipera xanthina LC A1, C1 Testudo graeca VU A1, C1 Böcekler Maniola halicarnassus EN A2, A4, C1 Karasal Ekosistemin Vejetasyon Özellikleri ve Habitat Tipleri Türkiye florası grid kareleme sisteminde proje alanı C1 karesinde, fitocoğrafik açıdan ise Akdeniz Bölgesinde yer almaktadır. Proje alanı Ege Bölgesi’nde yer aldığı için bölgenin iklimi akdeniz iklimi etkisi altındadır (bkz. Şekil IV.31). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 106 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Grid kare sistemi, türlerin mekânsal dağılımlarını anlamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu sisteme göre Türkiye’deki endemik türlerin dağılım Şekil IV.32’de gösterilmektedir. Türkiye’deki endemik türlerin dağılım Davis’in grid kareleme sistemine göre analiz edildiğinde, proje alanın da bulunduğu C1 karesi %0,9’luk bir oranla Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır (Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120). Ek olarak, proje alanı 3,04 hektarlık bir yüzey alanına sahiptir ve alan hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları olarak MUSKİ, Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından kullanılmaktadır. Proje alanının yakın çevresinin vejetasyon yapısı da çeşitlilik açısından oldukça fakiridir. Bu bölgelerde genellikle tarım alanları ve ruderal alanlar baskındır. Ayrıca planlanan proje alanının 100 m uzaklığında yerleşim yerleri başlamaktadır. Deşarj hattı boyunca ise asfalt yol ve yazlık yerleşkeler bulunmaktadır. Bu sebeple deşarj hattının karasal bölümündeki vejetasyon oldukça sınırlıdır, bazı bölgelerde ise vejetasyon yoktur. Saha çalışmaları boyunca, proje alanı ve yakın çevresinde 6 farklı habitat tipi tespit edilmiştir. Bu habitatlar Şekil IV.33’de gösterilmektedir ve aşağıda açıklanmaktadır: I1.2: Tarım Alanları: Bu kesimin en yaygın habitatıdır. Deşarj hattı güzergâhı boyunca da geniş tarım alanları mevcuttur. Bazı alanlarda meyve bahçelerine de rastlanır. G1.D: Meyve bahçeleri: Proje alanında meyve bahçeleri oldukça yaygındır. Meyve bahçelerinde ağırlıklı olarak mandalina yetiştirilir. E1.6: Ruderal alanlar: Tarla kenarları ile yol kenarlarında gelişen ve daha çok bir yıllık arsız bitki türlerinin baskın olduğu bir habitat tipidir. J4.2: Kullanılmayan yollar, demiryolları ve sert yüzeyli alanlar: Yüksek derece etki altında olan, yollar ve otoparklara (setler ve banketler) bitişik alanlar. J1.4: Aktif kullanımda olan kentsel ve endüstriyel banliyöler ve ticari alanlar: Hastaneler, okullar, camiler, sinemalar, hükümet binaları, alışveriş kompleksleri ve diğer kamuya açık yerler. J 2.1: Dağınık yerleşim yerleri: Binaların, yolların ve diğer yapıların düşük yoğunlukta olduğu alanlar. Hem literatür hem de masa başı çalışmalarına göre proje alanı ve yakın çevresinin habitat yapısı tamamen değiştirilmiştir ve doğal ve/veya kritik habitatlar bulunmamaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 107 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU a. Grid Kareleme Sisteminde Proje Alanının Yeri (Davis 1988) b. Türkiye’nin Fitocoğrafik Bölgeler Haritası (www.ktü.edu.tr) Şekil IV.31 Projenin Ekolojik Konumu Şekil IV.32 Türkiye Florası Endemik Taksonlarına Ait 9677 Lokasyonun Bölge, Bölüm ve Kareleme Sistemine Göre Dağılımı (Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 108 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.33. Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Habitat Tipleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 109 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Karasal Flora Planlanan Atıksu Arıtma Tesis hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları olarak MUSKİ, Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından kullanılmaktadır. Bu sebeple alanın tamamı doğal özelliğini yitirmiş durumdadır ve dolayısıyla doğal bir habitat barındırmamaktadır. Proje alanında neredeyse hiç vejetasyon örtüsü yoktur. Proje alanının yakın çevresi ise tarım alanları, tek yıllık bitkiler ve kozmopolit geniş yayılışlı türler ile kaplıdır. Proje alanı ve yakın çevresindeki flora türleri hem saha çalışmaları hem de literatür taramaları sonuçta tespit edilmiştir ve Tablo IV.37’de sunulmaktadır. Tespit edilen türlerin koruma statüleri IUCN ve Bern Sözleşmesi’nin Ek-1 listesine göre düzenlenmiştir. Proje alanının bu özelliklerinden dolayı endemik ve tehlike altındaki flora türlerini desteklememektedir. Flora listesi içerisindeki 4 tür IUCN’e göre LC kategorisindedir. 1 tanesi ise NT kategorisindedir. Tespit edilen flora türlerinin hiçbirisi Bern Sözleşmesi Ek listesinde yer alamamaktadır. ÖDA tanımlamasına göre, 5 flora türü (bkz. Tablo IV.36) ÖDA kriterleri olarak bölgede bulunmaktadır. Ancak bu türler saha çalışmaları sırasında proje alanı içerisinde gözlemlenmemiştir ve bu türlerin barındırabilen habitat tipleri proje alanı içerisine mevcut değildir (Papaver argemone ssp. davisii ve Papaver argemone ssp. Nigrotinctum hariç). Papaver argemone ssp. davisii ve Papaver argemone ssp. Nigrotinctum proje alanı ve yakın çevresinde olan ruderal alanlarda dağılım gösterebilmektedir (TUBIVES). Ancak saha çalışmaları sonucunda, çalışma alanında Papaver cinsine ait başka bir tür (Papaver rhoeas) tespit edilmiştir. Bu iki tür proje alanı çevresindeki habitatlarda bulunabilmektedir. Ancak bu tür çok yıllık bir türdür ve yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Bu türün meyvesi kapsül tiptedir ve çok sayıda tohum üretir. Bu sebeple bu tür, proje faaliyetlerinin etkileri değerlendirilirken dikkate alınmayacaktır. Tablo IV.36 ÖDA Kriteri Sağlayan Türler Türler Habitat Tipleri Matricaria macrotis Kireçtaşı kayalık, makide volkanik kumlu yamaçlar Frigana, makiler arasında, kalkerli ve şiştli topraklarda iğne yapraklı Ophrys omegaifera ormanlar Papaver argemone ssp. davisii Yaramaz ot, ruderal ot, çıplak kumlu alan, kalkerli volkanik toprak Phoenix theophrasti Pinus brutia ormanı, dere, vadiler Papaver argemone ssp. nigrotinctum Yaramaz ot, ruderal ot, kumul, kalkerli kaya Saha çalışmaları ve literatür taramaları sonucunda 62 flora türü tespit edilmiştir. Bu türler arasında endemik tür ya da IUCN ya da ulusal kaynaklar tarafında koruma altında alınmış tehlike altında bir tür bulunmamaktadır. Bu bulguların sebebi ise projenin doğallığını tamamen kaybetmiş olan eski depo alanında planlanması ve yakındaki yerleşimler ve tatil köyleri sebebiyle yoğun antropojenik etki altında olmasıdır. Flora türlerinin bazı fotoğrafları Şekil IV.34’de sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 110 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Anthemis tinctoria Anthemis cotula Papaver rhoeas Şekil IV.34. Proje Alanı İçerisindeki Bazı Flora Türleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 111 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.37 Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri Familya Tür Türkçe Adı Yerel Adı Fitocoğrafik Endemizm IUCN Bern Kaynak Bölgesi Amaranthacaceae Amaranthus retroflexus Tilki Kuyruğu Hoşkuran - - - - L Anacardiaceae Pistacia atlantica Sakızlak - - - LC - L Pistacia terebinthus Menengiç - - - LC - L Apiaceae Tordylium apulum - Geyikotu Akdeniz - - - L Eryngium creticum Boğa Dikeni Akdeniz - - - L Torilis arvensis subsp. neglecta - - - - - - L Torilis leptophylla - - - - - - L Ferula tingitana Çakşır otu Baston Otu Akdeniz - - - L Asteraceae Centaurea solstitialis subsp. solistialis Peygamber çiçeği Zerdali dikeni - - - L Inula graveolens Andız otu Anduz otu Akdeniz - - - L Inula viscosa Zimbit, Zimerit, Zinebit Akdeniz - - - L Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia Tüylü kanak Kokar ot Kokar - - - - L otu Anthemis tinctoria Sarı Papatya Papatya - - - - G Anthemis cotula Köpek Papatyası Papatya - - - - G Senecio vernalis Kanarya otu Küllüce otu - - - L Senecio vulgaris Kanarya otu Küllüce otu - - - L Cichorium intybus Hindiba Yabani Hindiba - - - L Calendula arvensis Nergis Altıncık - - - L Scolymus hispanicus Altın dikeni Çetmi dikeni Akdeniz - - - L Carthamus dentatus Aspir - - - - L Chrysanthemum coronarium Dağlama - - - - L Boraginaceae Echium italicum - - Akdeniz - - - L Heliotropium europaeum Siğil otu Boz ot - - - - L Brassicaceae Capsella bursa-pastoris Çoban çantası - - - - - L Sinapis arvensis - - - - - - L Raphanus raphanistrum Turp otu Hardal - - - L Capparaceae Capparis spinosa var. spinosa Kebere Gebre otu - - - - L Caryophylaceae Silene vulgaris var. vulgaris Gıvışgan otu Cıvrıncık - - - - L Cistaceae Helianthemum salicifolium - - - - - - L Cistus creticus Laden Pamuk otu Akdeniz - - - L Convolvulaceae Convolvulus arvensis Tarla sarmaşığı - - - - - L Canvolvulus galaticus Tarla sarmaşığı - Iran-Turan - - - L Euphorbiaceae Euphorbia characias Sütleğen - Akdeniz - - - G Fabaceae Spartium junceum katırtırnağı Kuş çubuğu Akdeniz - - - L Lathyrus annuus Burçak - Akdeniz - - - L Scorpiurus muricatus var. subvillosus - - - - - - L Ceratonia siliqua keçiboynuzu - Akdeniz - - - L Fagaceae Quercus coccifera Kermes meşesi Meşe ağacı Akdeniz - - - L TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 112 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.37 Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri Familya Tür Türkçe Adı Yerel Adı Fitocoğrafik Endemizm IUCN Bern Kaynak Bölgesi Quercus aucheri JAUB. ET SPACH Pırnal meşesi - Akdeniz - NT L Mentha spicata subsp. spicata Nane - - - - - L Salvia virgata Ada çayı Yılancık Iran-Turan - - - L Teucrium polium Acı yavşan - - - - - L Liliaceae Asphodelus aestivus Çiriş otu - Akdeniz - LC - L Asphodelus fistulosus Çiriş otu Çiriş Akdeniz - LC - L Ornithogalum pyrenaicum Tükürük otu Ak yıldız - - - - L Linaceae Linum nodiflorum Keten - Akdeniz - - - L Malvaceae Malva sylvestris Ebe gümeci - - - - - L Alcea pallida Hatmi - - - - - L Oleaceae Phillyrea latifolia Akça kesme - Akdeniz - - - L Papaver rhoeas Gelincik - - - - - G Glaucium flavum Boynuzlu gelincik - - - - - L Thymelaeaceae Daphne gnidioides Develik, Havaza - Akdeniz - - - L Primulaceae Anagallis arvensis var. lutea Farekulağı - Akdeniz - - - L Ranunculaceae Ranunculus chius Düğün çiçeği - - - - - L Resedaceae Reseda lutea var. lutea Kuzu otu Gerdanlık - - - - L Rhamnacaea Paliurus spina-christi karaçalı - - - - - L Rosaceae Poterium spinosum Abdestbozan otu Çakır dikeni Akdeniz - - - L Rosa canina Kuşburnu Yabani gül Akdeniz - - - L Santalaceae Thesium billardieri - - Iran-Turan - - - L Scrophulariaceae Verbascum blattaria Sığırkuyruğu Labada - - - - L Valerianaceae Valeriana dioscoridis - - Akdeniz - - - L Zygophyllaceae Valeriana dioscoridis Demir dikeni - - - - - G *L: Literatür G: Gözlem TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 113 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Karasal Fauna Fauna çalışmalarının temel hedefi çalışma alanı içerisindeki fauna unsurlarını (iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) tespit etmek, fauna türlerinin yaşadığı habitatları tanımlamak ve çalışma alanının faunal ve ekolojik değerlendirmelerini yapmaktır. Çalışma alanı içerisindeki fauna türlerinin tespiti için saha çalışmaları ve literatür araştırmaları yürütülmüştür. Araştırmalar sonucunda 27 tane karasal fauna türü tespit edilmiştir. Proje alanı içerisindeki fauna türlerinin popülasyon yoğunlukları oldukça düşüktür ve üreyen popülasyonları mevcut değildir. Yukarıdaki bölümlerde de belirtildiği gibi proje alanını vejetasyon ve habitat özelliklerinin doğal yapısı değişmiş durumdadır ve büyük çoğunluğu yapay yapılardan oluşmaktadır. Bu sebeple alanın faunal kompozisyonu kozmopolit türlerden oluşmaktadır. Tespit edilen fauna türleri içerisinde endemik, dar yayılımlı, ulusal ve uluslararası ölçekte tehlike altında olan herhangi bir tür bulunmamaktadır. Alan türler için üreme alanı, kışlama alanı ya da beslenme alanı özelliği taşımamaktadır. Tespit edilen fauna türleri alanı gezinme amaçlı kullanan türlerdir. Aşağıdaki başlıklarda gösterildiği üzere, fauna unsurları 3 grupta incelenmiştir; memeliler, kuşlar, iki yaşamlılar-sürüngenler. Çalışma alanı içerisinde bulunması muhtemel türlerin değerlendirmeleri IUCN kategorileri, Bern Sözleşmesi ve ulusal kaynaklar doğrultusunda yapılmıştır ve projenin etkilerine karşı alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Memeliler (Mammalian) Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda çalışma alanı içerisinde 7 memeli türü tespit edilmiştir. Tespit edilen memeli türlerinin hiç birisi IUCN kategorilerine dâhil değildir ve endemik ve/veya dar yayılımlı tür bulunmamaktadır. Yaban domuzu ve kızıl tilki MAK (Merkez Av Komisyonu) Ek-II listesinde yer almaktadır. Bu iki tür saha çalışmaları sırasında tespit edilmemiş olup, literatür çalışmaları doğrultusunda ortaya konmuştur. Tespit edilen memeli türleri Tablo IV.38’de gösterilmektedir. Ek olarak ÖDA tanımlamalarına göre, alanın ÖDA olma kriterini sağlayan Monachus monachus proje bölgesinde bulunmaktadır. Bu tür “Denizel Çevre” başlığı altında incelenecektir. Tablo IV.38 Çalışma Alanında Tespit Edilen Memeli Türleri Nispi BERN Araştırılan Familya Tür İngilizce Adı IUCN Bolluk MAK Kaynak Habitat Sözleşmesi Alan Derecesi ARTIODACTYLA Suidae Sus scrofa Wild Boar LC - - App- II L Orman Tüm alan FISSIPEDIA Canidae Tüm karasal Vulpes vulpes Red fox LC Sabit - App- II L Tüm alan habitatlar INSECTIVORA Erinaceidae Southern Meyve Erinaceus White- LC - - - L bahçesi, Tüm alan concolor breasted orman Hedgehog Talpidae European Tarım alanı, Talpa europaea LC Sabit - - L Tüm alan Mole step RODENTIA Muridae Mus Macedonian LC Sabit - - L Açıklık Tüm alan TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 114 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU macedonicus Mouse alanlar Microtus Guenther’s Tarım alanı, LC Sabit - - L Tüm alan guentheri Vole step Tüm karasal Rattus rattus Black Rat LC Sabit - - L Tüm alan habitatlar *L: Literatür G: Gözlem Kuşlar (Aves) Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda çalışma alanında 12 kuş türü tespit edilmiştir. Tespit edilen kuşların 10 tanesi IUCN Kırmızı Listesi’nde LC kategorisinde yer almaktadır. Endemik ve/veya dar yayılımlı kuş türü bulunmamaktadır. Columba palumbus, Carduelis carduelis ve Athena noctua Türkiye Kuşları Kırmızı Kitabı’nda listelenmektedir (Kiziroglu, 2009). Bern Sözleşmesi ve MAK kararları kapsamında herhangi bir kuş türü bulunmamaktadır. Proje alanı ve yakın çevresinde tespit edilen kuş türleri Tablo IV.39’da gösterilmektedir. Türkiye Kuşları Kırmızı Kitabı’na göre değerlendirilen tür de aşağıda anlatılmaktadır: Columba palumbus: A.4= Türkiye'de günümüzde tehlike altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek üreyen kuşlar. Carduelis carduelis: A.4= Türkiye'de günümüzde tehlike altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek üreyen kuşlar. Athena noctua: A.3= Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üreyen türler. Bahse konu üç tür Türkiye’de geniş dağılıma sahip türlerdir. Ayrıca, proje alanı içerisinde bu türlerin yoğun olarak üreyebileceği habitatlar mevcut olmadığından dolayı, alanda rastgele bulundukları düşünülmektedir. ÖDA tanımlamalarına göre 4 kritik kuş türü bölgede yaşamaktadır. Ancak bu türler proje alanı içerisinde uygun habitatlar bulunmadığında dolayı tespit edilmemiştir.  Falco eleonorae: Bu türler genellikle Madagaskar'daki açık ormanlık alanlarda kışlayarak küçük ada ve adacıklar üzerinde ürerler (del Hoyo ve ark. 1994). Büyük böcekleri ve küçük kuşlar ile beslenirler (del Hoyo ve ark. 1994). Bu kuşlar, deniz kenarındaki kayalıkların deliklerine, çıkıntılarına ya da zemine yuvalarlar (del Hoyo ve diğ. 1994). Türler üremek için ıssız adalara ihtiyaç duyarlar (IUCN). Genellikle Akdeniz ve Ege kıyılarının kayalık adaları ve sarp kıyılarında bulunurlar. Proje alanı bu türlerin üremesi için uygun değildir ve çalışmalar sırasında bu tür tespit edilmemiştir.  Falco naumanni: Genellikle yerleşim yerleri çevresinde kalabalık gruplar halinde ürerler. Bozkır benzeri habitatlarda, çayırlarda ve yoğun olmayan tarım alanlarında bulunur (IUCN). Türkiye'de üreme alanları sınırlıdır ve proje alanı bu türün üreme alanını için uygun habitat bulundurmamaktadır.  Hieraaetus fasciatus: Türler, deniz seviyesinden 1.500 m'ye kadar dağlık, kayalık, kurak ve yarı nemli habitatta bulunur. Yuvaları, uçurum kenarlarında veya çapı 2m'ye kadar olan geniş ağaçlarda bulunur (IUCN). Proje alanı bu tür için uygun değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilmemiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 115 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Larus audouinii: İç bölgelere nadiren gelen bir kıyı türüdür. Kolonileri açık deniz kayalıklarında ve deniz seviyesinden 50 m'den fazla olmayan adalarda veya adacıklarda bulunur (IUCN). Proje alanı bu tür için uygun değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilmemiştir. Tablo IV.39 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Kuş Türleri İngilizce Familya Tür Türkçe Adı TKKK IUCN Nispi Bolluk END Bern MAK Kaynak Adı Alaudidae Alauda Skylark Tarla kuşu - LC Azalan - - - G arvensis Hirundinidae Hirundo Kır Barn Swallow - LC -- - - - L rustica Kırlangıcı Ciconidae Ciconia White Stork Leylek - LC Artan - - - L ciconia Corvidae Common Corvus corax Kuzgun - LC Artan - - - L Raven Garrulus Bayağı Eurasian Jay - LC Sabit - - - L glandarius Alakarga Laridae Larus minutus Little Gull Küçük Martı - LC Artan - - - L Passeridae Passer House Serçe - LC Azalan - - - G domesticus Sparrow Columbidae Columba Tahtalı Woodpigeon A4 LC Artan - - - L palumbus güvercin Streptopelia Collared Dove Kumru - - - - - - G decaocta Fringillidae Carduelis Goldfinch Saka A4 LC Sabit - - - L carduelis Carduelis Greenfinch Florya - LC Artan - - - G chloris Strigidae Athena noctua Little Owl Kukumav A3 - - - - - L *L: Literatür G: Gözlem İki yaşamlılar ve Sürüngenler (Amphibian ve Reptilian) Proje alanı içerisinde iki yaşamlı türüne rastlanmamıştır ancak literatür çalışmalarında bölgede Bufo viridis ve Pelobates syriacus bulunabileceği sonucuna varılmıştır. Diğer taraftan, 6 sürüngen türü alanda tespit edilmiştir. Bu türlerden sadece bir tanesi (Ophisops elegans) gözlem yoluyla tespit edilmiştir. Ek olarak, Anatololacerta danfordi, Eirenis modestus ve Dolichophis jugularis IUCN’e göre LC kategorisinde, Türkiye’de geniş dağılımlı olan Testudo graeca ise VU kategorisindedir. Dolichophis jugularis ve Elaphe quatuerlineata Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II listesinde yer almakta olup MAK kararlarınca hiçbir tür koruma altına alınmamıştır. Tespit edilen türler içerisinde endemik ve/veya dar yayılımlı türler bulunmamaktadır. Proje alanındaki iki yaşamlı ve sürüngen türleri Tablo IV.40’da listelenmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 116 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Ek olarak ÖDA tanımlamalarına göre, Testudo graeca ve Montivipera xanthina ÖDA kriterini sağlayan türlerdir. Testudo graeca proje alanında bulunması muhtemel bir türdür. Bu türün uluslararası popülasyonu IUCN’e göre de azalmaktadır ancak Türkiye’de oldukça iyi durumdadır. Montivipera xanthine ise yüksek dağlık ekosistemlerine adapte olmuş bir türdür. Proje alanı bu tür için uygun habitata sahip değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilmemiştir. Tablo IV.40 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen İki yaşamlı ve Sürüngen Türleri Nispi Bern Araştırma Familya Tür İnglizce Adı IUCN MAK End Kaynak Habitat Bolluk Sözleş. Alanı AMPHIBIA Bufonidae Nemli alanlar, taş Bufo viridis Green Toad -- -- -- - - L ve toprak Tüm alan altında ve mağarada Pelobatidae Gevşek ve yumuşak Pelobates Eastern -- -- -- - - L toprakta Tüm alan syriacus Spadefoot gömülü yaşıyor REPTILIA Lacertidae Ophisops Snake-eyed -- -- -- - - o Maki Tüm alan elegans lizard Ağaçlık, Anatololacerta Danford's makilik, LC balanced -- - - L Tüm alan danfordi Lizard kayalık ve taşlı alanlar Colubridae Orman Eirenis Anatolian LC balanced -- - - L altındaki Tüm alan modestus Dwarf Racer makilikler Taşlı Dolichophis Large whip derekenarı, LC balanced Ek-II - - L Tüm alan jugularis snake kayalık yamaçlar Seyrek dağılmış Elaphe Blotched -- -- Ek-II - - L orman, Tüm alan quatuerlineata snake maki, taşlı alanlar Testudinidae Ormanda, orman açıklıkları, yol Akdeniz kenarları, su Testudo Spur-thighed VU Decreasing Ek-II - - L kenarları, Tüm alan graeca Tortoise taşlık alanlar, meralar, makiler, bozkırlar *L: Litrature G: Gözlem TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 117 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Deniz Ekosistemleri Hem saha çalışmalarını hem de literatür araştırmalarını kapsayan deniz biyoçeşitliliği çalışmaları, proje alanındaki deniz türlerinin, habitat yapılarının ve potansiyel etki alanının belirlenmesi ve gerektiğinde etkileri azaltıcı önlemlerin uygulanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda proje alanının bulunduğu denizel habitatların tanımlanması, habitat kalitesinin değerlendirilmesi, denizel ortamdaki sucul organizmaların ve çeşitlilik derecesi tespiti, baskın takson gruplarının ve türlerin bölgesel/ulusal/uluslararası önemleri ve yasal koruma seviyelerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Denizel saha çalışmaları için çalışma alanı, deniz deşarj hattı boyunca 200 m’lik tampon zon olarak tanımlanmıştır. Bu zon içerisinde 3 tane çalışma noktası belirlenmiştir. Birinci çalışma noktası deşarj hattının kıyı bölgesinde olup koordinatı 370.833N-2715.260E’dir. Birinci çalışma noktasından denize doğru güneybatı istikametinde dik bir hat döşenmiş ve bitiş noktası ikinci çalışma noktası olarak (370.477N-2714.469E) olarak kaydedilmiştir. Bu iki koordinat noktası arasındaki hat boyunca ve bu noktalardan çekilen hattın ellişer metre kuzey ve güney istikametlerinde SCUBA dalış gerçekleştirilerek inceleme yapılmıştır. Son nokta olarak belirlenen 370.477N-2714.469E koordinat noktasından başlayarak ise olta kamera sistemiyle Posidonia oceanica çayırlarının sonlandığı bölge araştırılmış ve çalışma 370.144N-2713.761E olarak belirlenen koordinat noktasında P. oceanica çayırlarının son bulmasıyla sonlandırılmıştır. Denizel biyoçeşitlilik için belirlenen çalışma alanı haritası Şekil IV.25’te gösterilmektedir. Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda edinilen bulgular aşağıdaki başlıklar altında anlatılmaktadır. Tespit edilen planktonik organizmalar: Mikroskobik inceleme sonucu tanımlanan fitoplankton türleri ve Bern Sözleşmesi ve IUCN Kırmızı Listesi’ne göre değerlendirmeleri Tablo IV.41’de verilmiştir. Tablo IV.41 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Fitoplankton Organizmaları Cins/Tür Sınıf Bern IUCN Ceratium tripos (O.F.Müller) Dinophyceae - - Nitzsch, 1817 Ornithocercus quadrutus Schütt Dinophyceae - - Nitzschia Hassal, 1845 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Cymbella C. Agardh, 1830 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Thalassiothrix mediterranea Bacillariophyceae (Diyatome) - - Pavillard Navicula Bory, 1822 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Chaetoceros affinis Lauder Mediophyceae - - Chaetoceros tenuissimus Meunier Mediophyceae - - Chaetoceros danicus Cleve Mediophyceae - - Leptocylindrus danicus Cleve Mediophyceae - - Leptocylindrus mediterraneus Mediophyceae - - (H.Peragallo) Hasle Bacteriastrum delicatulum Cleve Mediophyceae - - Rhizosolenia Brightwell, 1858 Coscinodiscophyceae - - Caulerpa prolifera Caulerpaceae - - Cladophora sp. Küzting Cladophoraceae - - Flabellia petiolata Udoteaceae - - Litophyllum Philippi Lithophylloidea - - TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 118 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tespit edilen zooplanktonik organizmalar: Mikroskobik inceleme sonucu tanımlanan zooplankton türleri ve Bern Sözleşmesi ve IUCN Kırmızı Listesi’ne göre değerlendirmeleri Tablo IV.42’de verilmiştir. Tablo IV.42 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Zooplankton Organizmaları Grup/Tür/ Takson Yoğunluk (birey/L) Bern IUCN Tintinnoidea 1,938 - - Medusae 0,062 - - Evadne spinifera 0,008 - - Evadne nordmanni 0,006 - - Nauplius larva 6,628 - - (for all copepod species) Calocalanus sp. 0,319 - - Calanus sp. 0,242 - - Calanoida 0,216 - - Kalanoit kopepodit 1,653 - - Oithona plumifera 0,066 - - Oithona sp. 0,542 - - Corycaeus sp. 0,140 - DD Temora stylifera 0,034 - - Cyclopoida 0,317 - - Siklopoit kopepodit 1,837 - - Microsetella spp.* 0,776 - - Harpacticoida 0,213 - Harpacticoid kopepodit 0,375 - - Zoea larva 0,023 - - Decapoda nauplius larva 0,031 - - Planktonik Tunicata and Tunicata 0,434 - LC larva Polychaeta larva 0,135 - - Gastropoda larva 1,222 - Veliger larva 0,819 - LC Pluteus larva (Echinodermata) 0,238 - - *Microsetalla neorvegica ve M. rosea türleri belirlenmiş ancak sayımda ikisi birlikte tutulmuştur. Tespit edilen makroalgler ve bentic organizmalar: Araştırma alanında zemin tamamen kum ile kaplıdır. Makroalgler genel olarak kayalık habitatları tercih ettiği için sadece 2 tür alg türüne rastlanmamıştır. Ancak boru hattı bitiminde 22 m derinlikte olta kamera sistemiyle deniz tabanı incelendiğinde P. oceanica deniz çayırlarının azalmasıyla Caulerpa prolifera türünün yaygın olarak yayılış gösterdiği ve 38 metre derinliğe kadar devam ettiği gözlenmiştir. C. prolifera genellikle kumluk zeminde gelişim gösteren bir yeşil algdir. Eşeysiz üremesi vejetatif olarak gerçekleşir ve oldukça hızlıdır. Kumluk denizel alanlarda yoğun topluluklar oluşturur. Cladophora türleri hem tatlı hem de tuzlu sularda yayılış gösteren kozmopolit bir yeşil alg cinsidir. Kayaların ve diğer alg türlerinin üzerinde yayılış gösteren ipliksi bir algdir. Çalışma alanında 5 metre derinlikten itibaren kıyıya doğru olan derinliklerde sadece kayaların üzerinde gözlenmiştir. Tespit edilen makoalgler ve bentik organizmalar Tablo IV.43’te verilmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 119 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo IV.43 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Makoalgler ve Bentik Organizmalar Grup/Tür/Takson Familya Bern IUCN Chondrilla nucula Schmidt, 1862 Chondrillidae - - Crambe crambe Crambeidae - - Aplysina aerophoba Nardo, 1843 ( Aplysinidae - - Ircinia variabilis (Schmidt, 1862) Irciniidae - - Sarcotragus spinosulus Schmidt, 1862 Irciniidae - - Arbacia lixula (Linnaeus, 1758) Arbaciidae - - Caryophyllia inornata (Duncan, 1878) Caryophylliidae - - Haliotis tuberculata Linnaeus, 1758 Haliotidae - - Vermetus triquetrus Bivona-Bernardi, 1832 Vermetidae - - Rissoa ventricosa Desmarest, 1814 Rissoidae - - Bolma rugosa (Linaeus, 1767) Turbininae - - Donax sp. Linnaeus, 1758 Donacidae - - Venus verrucosa, Linnaeus, 1758 Veneridae - - Spondylus spinosus Schreibers, 1793 Spondylidae - - Tespit edilen deniz çayırı türleri: Çiçekli deniz bitkileri, deniz alglerine oranla daha az tür içermelerine rağmen biyokütle açısından Akdeniz’de daha fazla yer tutmaktadırlar. Alglerden farklı olarak kök, gövde ve yaprak farklılaşması görülür. Oluşturdukları topluluklar deniz çayırı olarak adlandırılır ve birçok canlıya yaşam alanı oluştururlar. Deniz çayırları 40 metre derinliğe kadar olan ışık alan bölgelerdeki kumluk zeminde yayılış gösterirler. Uzun yapraklarıyla sudaki askıda katı maddeleri tutarlar ayrıca yatay uzanan gövdeleriyle de zemin hareketlerini düzenledikleri için denizel ekosistemin en önemli parçalarındandır (Cirik & Cirik, 2011). Türkiye denizlerinde sadece 5 tür denizel çiçekli bitki bulunmaktadır. Bunlar Posidonia oceanica, Zostera marina, Zostera noltii, Cymodocea nodosa ve Halophila stipulacea türleridir. Araştırma alanında sadece 1 tür deniz çayırına rastlanmıştır. Deniz çayırları içerisindeki en önemli tür Posidonia oceanica’dır. Birçok canlı türüne beslenme, üreme ve saklanma alanı oluşturmasının yanı sıra her metrekare P. Oceanica çayırı günlük olarak 20 lt oksijen üretmektedir. Mavi karbon adı verilen, okyanuslar ve denizlerdeki karbondioksiti depolayan en önemli türdür. Bu nedenle çoğu Avrupa ülkesinde bu tür nesli korunması gereken türler arasına alınmıştır. Akdeniz’e endemik olan bu tür Türkiye denizlerinde ağırlıklı olarak Akdeniz ve Ege kıyılarında yayılış göstermektedir. Büyümeleri oldukça yavaştır. Kendilerini yenilemeleri ve büyümeleri rizom gelişimine ve eşeysel üremelerini devam ettirebilmelerine bağlıdır. Rizom büyümesi ise yılda yaklaşık olarak 1-6 cm arasında değişir (Marba et al., 1996; Arnaud-Haond et al., 2012). IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) Kırmızı Listesinde, LC (Least Concern = Asgari Endişe) olarak listelenmiş olsa da ‘ Azalmakta Olan Tür’ olarak belirtilmiştir. Bern Sözleşmesine göre ise Ek 1: Sıkı Koruma Altında Olan Flora Türleri Listesi’nde (Appendix 1: Strictly Protected Flora Species) listelenmektedir. Ayrıca Barselona Sözleşmesi’ne göre de “Tehlikedeki veya Tehdit Altındaki Türlerin Listesi”nde bulunmaktadır. P. oceanica, Akdeniz’e endemik olan bir canlıdır ve Akdeniz’deki en yaygın deniz çayırı türüdür. Birçok canlıya habitat oluşturması açısından önemli bir türdür. 0-40 metre arası yayılış gösterir ve 10 ile 28˚C derece deniz suyu sıcaklıklarında dağılım gösterir. Günlük oksijen üretimi her metre karede 20 litredir. Son yıllarda deniz suyundaki turbiditenin artışı, teknelerin demirlemesi, kirlilik artışı, ötrifiksayon, kıyısal yapılaşma gibi etmenlerden dolayı P. oceanica popülasyonlarında azalma gözlenmektedir (IUCN). Son yapılan çalışmalar bu deniz çayırı türünün kapladığı alanın son 50 yılda %34 oranında azaldığı ortaya koyulmuştur (Perggent et al., 2016). IUCN listesinde; Güncel Popülasyon Durumu ‘Azalmakta’ olarak verilmiştir. SCUBA dalışı ile gerçekleştirilen arazi çalışmasında, P. oceanica çayırlarının 3,5 m derinlikte başladığı ve planlanan deşarj hattının sonlandığı 20 m derinlikte de devam ettiği gözlenmiştir. Olta kamera ile yapılan hat boyunca daha derinlerdeki gözlemlerde çayırların 27 m derinlikte sonlandığı belirlenmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 120 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tespit edilen balık türleri: 23 balık türü çalışma alanı içerisinde tespit edilmiştir. Bu türlerden 14 tanesi ekonomik öneme sahip türdür. Dasyatis pasticum IUCN’e göre DD kategorisinde olup diğer türlerin tamamı LC’dir. S. rivulatus Kızıl Denizden Akdeniz’e giriş yapmış istilacı bir türdür. Çalışma alanı içerisinde koruma altına alınmış bir tür bulunmamaktadır. Tablo IV.44 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Balık Türleri Familya Grup/Tür/Takson Bern IUCN Pomacentridae Chromis chromis (Linnaeus, 1758) - - Labridae Coris julis (Linnaeus, 1758) - LC Labridae Thalassoma pavo (Linnaeus, 1758) - LC Synodontidae Synodus saurus (Linnaeus, 1758) - LC Serranidae Serranus scriba (Linnaeus, 1758) - LC Bothidae Bothus podas (Delaroche, 1809) - LC Labridae Symphodus cinereus (Bonnaterre, 1788) - LC Labridae Symphodus rostratus (Bloch, 1791) - LC Labridae Xyrichtys novacula (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Diplodus sargus (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Lithognathus mormyrus (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Diplodus vulgaris (Geoffroy Saint-Hilaire, 1817) - LC Sparidae Diplodus annularis (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Sparus aurata (Linnaeus, 1758) - LC Monacanthidae Stephanolepis diaspros Fraser-Brunner, 1940 - - Dasyatidae Dasyatis pastinaca (Linnaeus, 1758) - DD Signidae Siganus rivulatus Forsskål & Niebuhr, 1775 - LC Sparidae Sarpa salpa (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Oblada melanura salpa (Linnaeus, 1758) - - Sparidae Boops boops (Linnaeus, 1758) - LC Centracanthidae Spicara maena (Linnaeus, 1758) - LC Centracanthidae Spicara smaris (Linnaeus, 1758) - LC Mullidae Mullus surmuletus (Linnaeus, 1758) - LC Ek olarak, ÖDA tanımlarına göre Monachus monachus (Akdeniz foku) Proje alanı bölgesinde bulunan kritik bir türdür. Akdeniz foku IUCN’e göre EN kategorisinde, Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II listesinde, Barselona Sözleşmesi’ne göre ise Tehlikedeki veya Tehdit Altındaki Türlerin Listesi”nde bulunmaktadır. Akdeniz foku sessiz ve bakir mağaraları tercih etmektedir. İnsan aktivitelerinin yoğun olduğu ve insanların kolayca ulaşabileceği yerlerden uzaklaşırlar. Üremek, beslenmek ve barınmak için kıyı mağaralarını tercih ederler ve bu tip habitatların tahribatından direkt olarak etkilenirler (SAD-AFAG). IUCN’e göre akdeniz fokunun mevcut popülasyon yoğunluğu artış göstermektedir. Akdeniz fokları, sürekli bir dağılım yerine, kıyı boyunca kesintili dağılım göstermektedir. Türkiye'de aşağıdaki kıyı kesimlerinde kayıt altına alınmıştır; - Marmara’da; Marmara Adaları, Karabiga kıyıları ve Mola Adaları ile Kapıdağ Yarımadası kuzey sahillerinde, - Ege’de; Gelibolu Yarımadası (Ege kıyıları) ile Behramkale arasında ve Yeni Foça ile Datça arasında, - Akdeniz’de; Datça ile Kemer arasında, Gazipaşa ile Taşucu arasında ve Hatay Samandağ ile Suriye sınırı arasında, kalan sahillerde var olma mücadelesi vermektedir. Kıyılarda türün ve yaşam alanlarının korunmasına bağlı olarak, her sene değişen oranda Akdeniz foku ölümleri olduğu gibi yavrulama ve çoğalma da gözlenmektedir. Akdeniz fokları Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarını, üreme, beslenme ve dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 121 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Proje alanına 5,3 km uzaklıkta bulunan Çavuş Adası’nın mağaralarının üreme alanı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Aynı zamanda akdeniz foku, proje alanının tam karşısında yer alan Çatal Adası’nı besleme alanı olarak kullanmaktadır (SAD-AFAG). Sonuç olarak, akdeniz foku kritik bir türdür ve IFC PS6, OP 4.04'e göre belirli koşullar altında kritik habitat özelliğini tetikleyebilir. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı’nda kritik habitat belirlemesi açıklanmaktadır. Proje alanı etrafındaki kaydedilmiş akdeniz fokları ve proje alanına uzaklıkları Şekil IV.35’te gösterilmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 122 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.35. Monachus monachus’un Proje Alanı Çevresindeki Üreme ve Beslenme Alanı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 123 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Habitatlar Çalışma alanı içerisinde deniz tabanının jeomorfolojik yapısı nispeten homojen bir yapıya sahiptir ve kum ile kaplıdır. Çalışma alanı içerisinde kumlu zemin ve deniz çayırı olmak üzere toplam 2 habitat türü bulunmaktadır. Kumlu zemin kıyıdan başlar ve deniz çayırı habitatının başladığı 3,5 metreye kadar ulaşır. Bu yaşam alanı Posidonia oceanica ile çalışma alanında görülebilir. Bu tür kıyıdan 3,5 metre derinlikte başlamaktadır ve 27 m derinliğe kadar devam ettiği bilinmektedir. Bu tür proje alanı çevresinde geniş bir alana yayılmış durumdadır. Deniz çayırları kıyıdan 3,5 metreden 27 metreye kadar parçalı gruplar halinde yayılış gösterirken, derinlere gidildikçe daha yoğun ve sağlıklı popülasyonlarına rastlanmıştır. Saha gözlemleri doğrultusunda elde edilen sonuçlara göre bu bölgedeki deniz çayırı oldukça sağlıklı popülasyonlara sahiptir. Bunun sebebi bölgedeki akıntı sebebiyle besin ihtiyacının iyi şekilde karşılanması ve deniz suyunun son derece berrak olmasından kaynaklı olarak güneş ışığıyla temasın derin bölgelere kadar devam etmesinden kaynaklanmaktadır. P. oceanica bulunduğu bölgenin flora ve faunasının %25’lik bir kısmına barınma, beslenme, saklanma, avlanma, üreme gibi yaşamsal faaliyetlerine ev sahipliği yapar. Birçok takson için sağlıklı bir habitat oluşturmaktadır. Özellikle balık türleri için üreme, beslenme ve saklanma alanı olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple deniz çayırlarının yoğun bulunduğu bölgeler için temel balık habitatı olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, P. Oceanica gastropodlar için önemli bir üreme alanıdır ve gastropod larvaları çalışma alanı içerisinde baskın olan organizmalardan bir tanesidir. Dalış çalışmaları sırasındaki deniz çayırları arasında fotoğraflanan balık türleri Şekil IV.35’da gösterilmektedir. Bu türlerden P. oceanica Akdeniz’in endemik (özgü) türlerinden biri olmakla birlikte bulunduğu ekosistemin başlıca oksijen kaynağı olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Akdeniz’in akciğerleri olarak tanımlanırlar (Buia ve Mazzella, 1991). Ülkemizin Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında rastlanan popülasyonları sığ sulardan 40-50 metre derinliğe kadar yayılım göstermektedir. Akdeniz ekosisteminin infralittoral bölgesindeki P. oceanica çayırları birçok denizel kommunite için barınaktır. Ev sahipliği yaptığı flora ve fauna türleri için uygun ortam oluşturmaları balıkçılık faaliyetlerine de yansır (Gillanders, 2006). Dural ve arkadaşları, 2013b, P. oceanica'nın Ege kıyı şeridinin her yerinde geniş bir dağılım gösterdiğini belirtmektedir. Tüm Akdeniz ülkelerinde P. oceanica yatakları toplu olarak 2,5- 4,5 milyon hektardır. İtalya en fazla araştırılan kıyıya sahiptir ve Akdeniz toplamının %44.11'ini oluşturan yaklaşık 122,049 ha P. oceanica yatağına sahiptir (Diaz-Almela ve Duarte, 2008). Ayrıca bu türün yüksek düzeyde oksijen sağlaması ve temiz suların indikatör türü olması da dikkat çekicidir. Bu nedenle, literatür araştırmaları, Akdeniz deniz suyu kalitesinin oligotrofik olduğuna işaret etmektedir. Ancak, proje alanının su kalitesi sonuçları ötrofik olarak belirlenmiştir. Bunun sebebi ise ölçümlerin günlük olarak yapılıp, Türk mevzuatına göre değerlendirilmesidir. Sonuç olarak, proje alanının bulunduğu bölgenin su kalitesinin zamanla kirlendiği düşünülmektedir. Sonuç olarak, P. oceanica habitatları IFC PS6, OP 4.04'e göre belirli koşullar altında kritik habitatı tetikleyebilecektir. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı’nda kritik habitat belirlemesi açıklanmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 124 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.36 Biyoçeşitliği Gösteren Bazı Sualtı Görüntüleri Proje Alanı İçerisindeki Posidonia oceanica Popülasyonu Hem masa başı hem de saha çalışmaları doğrultusunda, projenin deniz üzerine etkilerinin tespiti için denizel çevrenin etki alanı belirlenmiştir. Etki alanı ile ilgili ayrıntılı bilgiler Bölüm 4.2.2'de açıklanmıştır. Masa başında uydu görüntüleri üzerinden belirlenen deniz çayırı çalışma alanı, tahmini olarak iki zon olarak belirlenmiştir. İlk zone uydu görüntüsü üzerinden şekilsel olarak gözlemlenebilen deniz çayırlarının bulunduğu bölgedir. Bu zonda gözle görülebilen (uydu görüntüsü üzerinden) deniz çayırlarının yüzey alanları tek tek çizilmiştir ve bu bölgede kapladığı toplam alan belirlenmiştir (bkz. Şekil IV.37). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 125 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İkinci zon ise saha çalışmaları sırasında deniz çayırlarının gözlemlendiği son noktayı (kıyıdan 2,6 km) sınır kabul ederek 1. zona paralel bir şekilde tahmini olarak çizilmiştir (bkz. Şekil IV.37). Bu çalışmanın amacı projeden etkilenecek deniz çayırlarının proje alanının yakın çevresinde mevcut olduğu bilinen ve tahmin edilen deniz çayırı popülasyonuyla oranlayarak, sayısal olarak etkilenecek deniz çayırı miktarı hesaplanmaktadır (tahmini olarak). Projenin deşarj hattının inşa edileceği alan deniz çayırlarının yoğun popülasyonlarının bulunduğu Ege Denizi üzerindedir. Ege Denizi kıyılarında kuzeyden güneye yaygın olarak deniz çayırı bulunmaktadır. Ancak proje kapsamında yapılan tahmin hesaplamalar, proje alanı yakın çevresi baz alınarak belirlenmiştir. Etki alanı ve çalışma alanı içerisindeki deniz çayırlarının yüz ölçümleri için, uydu görüntüsü üzerinden (uydu görüntüsünden görülebilen en derin noktaya kadarki görüntüler kullanılmıştır) ortalama tahmini rakamlar hesaplanmıştır. Uydu görüntüsü üzerinden yapılan tahmini hesaplamalara göre 1. zon, 2. zon ve etki alanı içerisindeki deniz çayırı miktarları aşağıdaki tabloda açıklanmaktadır. Tablo IV.45 Tahmini Posidonia oceanica Popülasyonları Tahmini Posidonia oceanica Alan Yüzey Alanı (ha) popülasyonu (ha) 1. zon 443,59 186,55 2. zon 540,23 227,18 Çalışma alanı 51,22 20,93 Etki alanı 6,59 2,49 İnşaat alanı 2,2 0,83 Birinci zondaki deniz çayırı miktarı uydu görüntüsü üzerinden görsel olarak hesaplanmıştır. İkinci zondaki deniz çayırı miktarı uydu görüntüsünden ayırt edilememektedir. Ancak saha çalışmaları sırasında derinlik arttıkça deniz çayırı yoğunluğun arttığı tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, 1. zondaki yüzey alanı ile 2. zonun yüzey alanı arasındaki oran hesaplanmıştır ve bu oran 1. zondaki deniz çayırı miktarı ile çarpılarak 2. zondaki deniz çayır miktarı elde edilmiştir. Aynı oranlama etki alanı ve çalışma alanı arasında da uygulanmıştır. Yukarıda belirtilen miktarı göz önünde tutulursa etki alanı sınırları içerisinde projeden etkilenmesi muhtemel deniz çayırı miktarı, 1. zon olarak belirlenen alanı içerisindeki tahmini deniz çayırı miktarına oranı %1,3’tür. 1. zon ve 2. zonun yüzey alanının toplamı ile etki alanı içerisindeki deniz çayırları oranladığında ise bu sayı %0,6 olmaktadır. Yani, projeden muhtemel olarak etkilenecek deniz çayırı miktarı proje alanını yakın çevresinin sadece %0,6’ünü oluşturmaktadır. İnşaat faaliyetleri sırasında deşarj borusu hattı boyunca mevcut olan tüm deniz çayırları ortadan kalkacaktır. Ancak, deniz deşarjının inşaat alanı yaklaşık olarak 2,2 ha olacaktır. Bu da 1. ve 2. zonun toplamının (yani proje alanının yakın çevresinde bulunan toplam tahmini Posidonia oceanica miktarı) sadece %0,2’sidir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 126 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.37. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 127 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil IV.38. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu ve İkinci Zonu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 128 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Ekonomik Açıdan Denizel Türlerin Değerlendirilmesi Yöre halkı geçimlerini balıkçılık, sünger avcılığı ve turunçgil yetiştiriciliği ile kazanırken, 1980'lerden itibaren sosyal hayat turizm patlamasıyla tamamen değişmiştir. İlçede nispeten daha varlıklı bir sosyal yaşam olduğu görülmektedir. Bölge sakinleri için önemli gelir kaynakları, turizm sektöründeki kayda değer artış nedeniyle deniz turizmi, eğlence turizmi ve yatçılık olmuştur. Sosyo ekonomi hakkında ayrıntılı bilgi Bölüm 4.3'te açıklanmıştır. Saha ve literatür çalışmaları sonucunda belirlenen deniz canlıları arasında balık grubundan bazı türler ekonomik değere sahiptir. Ege ve Akdeniz kıyılarında bazı sünger türleri de ekonomik değere sahiptir. Bununla birlikte, çalışma alanında tespit edilen sünger türleri bu kategoride değildir. Ekonomik öneme sahip olan balık türleri ve önem düzeyi Tablo IV.46'da gösterilmiştir. Tablo IV.46 Çalışmada Belirlenen Tür/Cins/Taksonların Listesi ve Ekonomik ve Ekolojik (IUCN, BERN) Önemleri Takson Grup IUCN BERN Ekonomik önemi* Boops boops Balık LC - ++ Bothus podas Balık LC - + Chromis chromis Balık LC - Coris julis Balık LC - Dasyatis pastinaca Balık DD - Diplodus annularis Balık LC - ++ Diplodus sargus Balık LC - ++ Diplodus vulgaris Balık LC - +++ Lithognathus mormyrus Balık LC - ++ Mullus surmuletus Balık LC - +++ Oblada melanura Balık LC - + Sarpa salpa Balık LC - + Serranus scriba Balık LC - Siganus rivulatus Balık LC - + Sparus aurata Balık LC - +++ Spicara maena Balık LC - + Spicara smaris Balık LC - + Stephanolepis diaspros Balık - - Symphodus cinereus Balık LC - Symphodus rostratus Balık LC - Synodus saurus Balık LC - ++ Thalassoma pavo Balık LC - Xyrichtys novacula Balık LC - + Düşük ++ Orta +++ Yüksek TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 129 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU IV.3 Sosyoekonomik Özellikler Proje bölgesinin ekonomik ve sosyokültürel özellikleri bu bölümde incelenecektir. Bu kapsamda, bölgenin demografik özellikleri, ekonomik faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgi bu bölümde verilmiştir. Projenin sosyoekonomik açıdan etki alanı Turgutreis, Akyarlar, İslamhaneleri, Peksimet, Dereköy ve Gümüşlük mahallelerini kapsamaktadır. Proje kapsamında gerek tesis inşaatı gerek kanalizasyon şebekesi güzergahı üzerinde kalan taşınmaz sahipleri ve arazi kullanıcıları içerisinde kırılgan (hassas) grup bulunmamaktadır. Deniz deşarjı güzergâhında da etkilenen herhangi bir kişi bulunmamaktadır (Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi AAT, Deniz Deşarjı Ve Kanalizasyon Şebeke Yapım İşi Sadeleştirilmiş Arazi Edinim Eylem Planı, Ekim 2018, MUSKİ ). Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi için belirlenen alanda hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları gibi alanlar bulunmakta olup, saha MUSKİ Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından depo olarak kullanılmaktadır. Mevcut 35 yıllık kanalizasyon hattı çıkarılacak pozisyonda olmayıp yerinde bırakılacaktır. Yeni yapılacak kanalizasyon hattı güzergâhı için eski güzergâh kullanılacaktır. Bu sebeple proje alanlarında yapıların etkilenmesi veya kişilerin fiziksel olarak yerinden edilmesi gibi etkiler beklenmemektedir. IV.3.1 Ekonomik Özellikler T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2011 yılında yapılan “İllerin ve Bölgelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”na göre, Muğla sekizinci sırada yer almaktadır. Bu endekse göre Muğla “Birinci Kademe Gelişmiş İller” arasında yer almıştır. Aşağıda yer alan tabloda Muğla iline dair temel göstergeler verilmiştir. Tablo IV.47 Muğla Gelişim Seviyesi Göstergeleri Parametre Değer Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (Kalkınma Bakanlığı, 2011) 8. sırada Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer (TR 32) (TÜİK, 2011) 14.534 TL İlk 1000’de Yer Alan Firma Sayısı (İstanbul Sanayi Odası, 2015) 4 Adet Yabancı Sermayeli Şirket Sayısı (TOBB, 2016) 7 Adet Toplam İhracat (TİM, 2015) 342 Milyon $ Okul Öncesi (5 yaş) Net Okullaşma Oranı (Türkiye % 55,5) (MEB, 2015-2016) % 74,6 Ortaöğretim Okullaşma Oranı (Türkiye % 79,8) (MEB, 2015-2016) % 83,8 Derslik Başına Öğrenci Sayısı (İlkokul-Ortaokul) (Türkiye 25) (MEB, 2015-2016) 18 Adet 100 Bin Kişi Başına Düşen Toplam Hastane Yatak Sayısı (TÜİK, 2015) (Türkiye 266) 227 Adet Orman Alanının Yüzölçümüne Oranı(Muğla Orman Genel Müdürlüğü, 2016) %67 Özel Çevre Koruma Bölgeleri Alanlarının Yüzölçümüne Oranı(Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2016) %22 Tabiat Parkı Sayısı(Muğla Orman Genel Müdürlüğü, 2016) 11 Adet Konaklama Tesislerinde Geceleme Sayısı(Muğla Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016) 20 Milyon Turizm İşletme Belgeli Yatak Sayısı (Muğla Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016) 100 Bin Marina Sayısı/ Toplam Yat Kapasitesi(Muğla Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016) 27/6904 Yerli halk geçimlerini balıkçılık, sünger avcılığı, turunçgil yetiştiriciliği ile sağlarken 1980’lerdeki turizm patlamasıyla sosyal hayat tamamen değişmiştir. İlçenin her yerinde hareketli bir sosyal hayat gözlemlenmektedir. Turizm sektöründeki artış nedeniyle bölge sakinlerinin esas gelir kaynağı marina işletmeciliği, eğlence turizmi ve yat turizmi olmuştur. Bodrum ilçe sınırları içerisinde yer alan ikinci büyük yerleşim yeri Turgutreis Mahallesi’dir. Turgutreis Mahallesi, önündeki Çatal Adası, sörf için elverişli rüzgârları, serinliği ve her nitelikte otelleri ile önemli bir turizm tesisidir. Turgutreis, on dört adadan oluşan Sporad takımadalarının önünde bulunmaktadır, Kos (İstanköy) ve Kalimnos Yunan adaları hemen yanında yer alır. Kıyı şeridi sörf için elverişli olmakla beraber marinanın açılmasıyla deniz turizmi açısından ayrıcalıklı bir pozisyon elde etmiştir. Bölgenin en büyük koyu olan Akyarlar Koyu, Turgutreis’in dokuz kilometre uzağında bulunmaktadır. Kemer’de bulunan Fener Burnu Sahili, Turgutreis’e 13 km uzaklıktaki TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 130 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU tarihi Aspat Kalesi,4 km uzaklıkta olan tarihi Kadı Kalesi ve Turgutreis’in batısında yer alan geniş sahili ve deniziyle ünlü Bağla Koyu en önemli turizm tesisleri olarak listelenebilir. Turgutreis’in turizme bağlı ekonomik gelişiminde iki faktör etkili olmuştur. Bunlardan bir tanesi Akdeniz bölgesinde yaygın olan yat turizmi ve diğeri ise yeni açılan Bodrum-Milas Havaalanı’dır. Bodrumun en büyük mahallesi olan Turgutreis; tatil evleri, otel ve moteller, restoranlar, barlar, diskolar ve alışveriş merkezlerinin sayısını sahilleri denizi ve kumu sayesinde sürekli artırmaktadır. Turgutreis ortalama yatak kapasitesi yirmi bin olan turizm hizmeti vermektedir. Beş yüz yat bağlama kapasiteli Marina, günlük giriş çıkışları sağlayacak şekilde planlanmıştır. Bölgede yürütülen önemli projelerden bir tanesi olan Marina, turistlere mükemmel bir hizmet sunmaktadır. TR32 Bölgesi olarak belirlenen Güney Ege Bölgesi, Aydin, Denizli ve Mugla illerini içermektedir. Türkiye nüfusunun 4,1% ‘i bu bölgede yaşamaktadır. TR32 Bölgesi toplam iş gücünün 4,6%’sını, toplam istihdamın 4,7% ‘sini ve Türkiye’de toplam işsizliğin 3,2%’sini oluşturmaktadır. 2013 yılı istihdam oranı Türkiye ortalamasının (45.92%) üzerinde olmakla beraber %52,3 olarak tespit edilmiştir. Aynı zamanda işsizlik %6,9 ile Türkiye ortalamasının (%9,7) altında kalmıştır. Yıllara göre bölgedeki istihdam ve işsizlik oranlarındaki değişimler Şekil IV.39 ve Şekil IV.40’da gösterilmiştir. İşsizlik oranı 2009 yılında yaşanan ekonomik kriz nedeniyle zirve yaparken 2010 yılında düşüşe geçerek 2013 yılında %6,9 ile en düşük seviyeye ulaşmıştır. İstihdam Oranı, TR32 İstihdam Oranı Türkiye Şekil IV.39 Yıllara göre İşsizlik Oranları, TR 32 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 131 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İşsizlik Oranı, TR32 İşsizlik Oranı Türkiye Şekil IV.40. Yıllara Göre İşsizlik Oranları, TR 32 Bölgedeki hizmet, tarım ve sanayi sektöründe istihdam sırasıyla %41,1, %39,6 ve %19,1 olarak tespit edilmiştir.(Şekil IV.41’a bakınız). Sektörlere Göre İstihdam, TR 32, 2013 Hizmet Tarım Sanayi Şekil IV.41. Hizmet Sektöründe İstihdam (TUİK, Bölgesel Göstergeler, TR32 Aydın, Denizli, Muğla İlleri) Projede inşaat aşamasında 80 personel, işletme aşamasında ortalama 25 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. Projenin gerçekleşmesi, yörede yaşayan insanlara yeni iş fırsatları sağlayacak olup, bölgeye ekonomik açıdan katkı sağlayacaktır. Ancak istihdam sayısı TR32 Bölgesine göre değerlendirildiğinde, bölgesel iş istihdamı oranlarında belirgin bir artış görülmesi beklenmemektedir. IV.3.2 Nüfus Muğla Türkiye’nin en kalabalık yirmi dördüncü ilidir. 2017 TUİK verilerine göre nüfusu 938.751 olarak belirlenmiştir. Ege Bölgesinde, topraklarının küçük bir kısmı Akdeniz Bölgesinde olan Ortaca, Dalaman, Fethiye, Marmaris, Milas, Datça ve Bodrum gibi tatil merkezlerinin bulunduğu popüler bir yerleşim yeridir. Muğla ilinde toplam 13 ilçe bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 132 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Muğla nüfusunun önemli kısmı 0-25 yaş gurubu kişilerden oluşmaktadır ve bu grup toplam nüfusun %25’ine denk gelmektedir. Bu oran, toplam nüfusun yüzde kırkını oluşturan Türkiye’nin 0- 25 yaş grubu nüfus oranından daha düşüktür. Muğla’nın yaş ve cinsiyet dağılımı Tablo IV.48’de verilmiştir. Toplam nüfus içerisinde 35-39 yaş grubu (%8,5) ve 40-44 yaş grubu(%8,0) nüfusun en yüksek orana sahip olduğu gözlemlenmiştir. Tablo IV.48 Muğla İli Yaş and Cinsiyet Dağılımı (TUİK, 2017) Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam Erkek (%) Kadın(%) Toplam (%) 0-4 29.468 27.759 57.227 6,2 6,0 6,1 5-9 30.630 28.653 59.283 6,4 6,2 6,3 10-14 29.796 27.957 57.753 6,2 6,1 6,2 15-19 30.845 27.883 58.728 6,4 6,1 6,3 20-24 33.699 29.817 63.516 7,0 6,5 6,8 25-29 33.051 30.774 63.825 6,9 6,7 6,8 30-34 36.348 35.018 71.366 7,6 7,6 7,6 35-39 40.898 38.829 79.727 8,5 8,4 8,5 40-44 38.947 36.531 75.478 8,1 7,9 8,0 45-49 36.049 33.663 69.712 7,5 7,3 7,4 50-54 33.812 31.998 65.810 7,1 7,0 7,0 55-59 29.782 28.457 58.239 6,2 6,2 6,2 60-64 24.995 24.303 49.298 5,2 5,3 5,3 65-69 18.689 19.193 37.882 3,9 4,2 4,0 70-74 12.815 13.834 26.649 2,7 3,0 2,8 75-79 9.545 10.988 20.533 2,0 2,4 2,2 80-84 5.876 7.549 13.425 1,2 1,6 1,4 85-89 2.796 4.601 7.397 0,6 1,0 0,8 90+ 909 1.994 2.903 0,2 0,4 0,3 Muğla ili nüfus piramidi Şekil IV.42’de verilmiştir. Nüfus piramidi incelendiği zaman, Muğla’nın il profilinin gelişmekte olduğu söylenebilir. Bu veriler dikkate alınarak, Muğla’nın bağımlı nüfus oranı %31 olarak tespit edilmiştir. Bu oran Türkiye’nin ortalama oranıyla (%47,6) karşılaştırıldığında daha düşük olduğu gözlemlenmektedir. Kadın Erkek Şekil IV.42. Muğla İli Nüfus Piramidi (TUIK, 2017) TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 133 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2017 verilerine göre proje alanının bulunduğu Bodrum ilçe nüfusu 164.158 olarak belirlenmiştir. Bu rakamlara göre Bodrum Muğla ili içerisinde en yüksek nüfuslu ilçe olarak tespit edilmiştir. Muğla nüfus dağılımı ve ilçe nüfusları Tablo IV.49’da verilmiştir. Tüm il dikkate alındığında, Ortaca ilçesinin en yüksek kadın nüfusuna (%49,8) ve Marmaris ilçesinin en yüksek erkek nüfusa sahip olduğu tespit edilmiştir(%53,1). Tablo IV.49 Muğla İlçeleri Nüfusu(TUIK, 2017) İl İçerisinde İlçe İlçe Toplam Nüfus Yüzdeliği Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Erkek(%) Kadın (%) (%) Bodrum 164.158 17,5 83.882 80.276 51,1 48,9 Dalaman 39.089 4,2 20.584 18.505 52,6 47,3 Datça 20.799 2,2 10.766 10.033 51,7 48,2 Fethiye 153.963 16,4 77.478 76.485 50,3 49,7 Kavaklıdere 10.780 1,1 5.446 5.334 50,5 49,5 Köyceğiz 35.325 3,7 17.827 17.498 50,4 49,5 Marmaris 91.871 9,8 48.749 43.122 53,1 46,9 Menteşe 109.979 11,7 55.644 54.335 50,6 49,4 Milas 136.162 14,5 69.062 67.100 50,7 49,3 Ortaca 47.697 5,1 23.923 23.774 50,1 49,8 Seydikemer 59.994 6,4 30.896 29.098 51,5 48,5 Ula 24.419 2,6 12.289 12.130 50,3 49,6 Yatağan 44.515 4,7 22.404 22.111 50,3 49,6 Yukarıdaki bilgiler ışığında Bodrum, Muğla ilinin en yüksek nüfuslu ilçesidir. Nüfus ve oluşan evsel atık miktarı aynı oranda artmakta olup ileri arıtma sistemleri ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Turgutreis AAT ile ileri seviyede atıksu artımı yapılacaktır. Böylelikle nüfus yoğunluğunluğundan kaynaklı artan evsel atıklar çevreye minimum düzeyde etki ederek artılıp Ege Denizi’ne deşarj edilecektir. Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesinin her yerinde turizm gelirinin yarattığı nispeten yüksek bir sosyal yaşantı olduğu gözlenmektedir. Turizm sektörünün hareketlenmesi ile birlikte halkın geçim kaynağı birinci derecede deniz turizmi, eğlence turizmi ve yatçılık haline gelmiştir. Atıksuların arıtılarak denize deşarj edilecek olması turizm faaliyetleri önündeki riski ortadan kaldıracaktır. Mevcutta bölgede bulunan bir atıksu arıtma tesisi olmadığından, burada yaşayan insanların atıksu yönetim problemi bulunmaktadır. Tatil köylerinde, yazlık sitelerde ve diğer turizm ile alakalı tesislerde atıksu sorunları fosseptikler aracılığıyla çözülmeye çalışılmaktadır. Bu durum halk sağlığı açısından bazı riskler oluşturmakla beraber, yöre halkı ve işletmeciler üzerinde ekonomik bir yük oluşturmaktadır. Yapılacak olan atıksu arıtma tesisi ve tesise bağlanacak kanalizasyon sistemi, bölge sakinleri üzerinden bu yükü alacak ve daha merkezi ve sistematik bir atıksu yönetimi sağlayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 134 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V. PROJENIN ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER V.1 Etki Alanı Türk ÇED Yönetmeliği etki alanını " Planlanan proje tarafından işletme öncesinde, işletme sırasında ve işletme sonrasında etkilenen alan” olarak tanımlamaktadır. Etki alanı, farklı etki türleri ve farklı çevre bileşenlerine (fiziksel, biyolojik, sosyal) göre değişebilmektedir (Dünya Bankası ESMAP, Aralık 2012). Dünya Bankası Grubu Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) tarafından belirlenen Performans Standardı (PS)1(Çevresel ve Sosyal Risk ve Etkilerin Değerlendirilmesi ve Yönetimi) doğrultusunda etki alanı aşağıdakileri kapsayacaktır:  Alan: (i) Proje (ör. Proje alanları, etkilenen su ve hava ortamı veya ulaşım koridorları), projenin bir bileşeni olan (ör. tüneller, erişim yolları, malzeme ve bertaraf alanları, inşaat kampları) proje sponsor faaliyetleri ve doğrudan sahip olunan, işletilen ya da yönetilen tesisler (anlaşmalı tarafları içeren); (ii) daha sonra ya da farklı bir konumda meydana gelebilecek projenin neden olduğu planlanmamış ancak öngörülebilir olan gelişmelerden kaynaklanan etkiler; ya da (iii) projeden etkilenen halkın geçiminin bağlı olduğu ekosistem veya biyoçeşitlilik üzerine olan dolaylı etkilerinden etkilenmektedir.  Projenin gerçekleşmemesi durumunda inşa edilmeyecek veya genişletilmeyecek olan, olmaması durumunda projenin geçerli olmayacağı ve projenin bir parçası olarak finanse edilmeyen ilgili tesisler.  Proje tarafından kullanılan veya doğrudan etkilenen alanlar ya da kaynaklar, risklerin ve etkilerin belirlenmesi sırasında planlanan, mevcut ya da belirlenen gelişmeler üzerindeki kümülatif etkiler Bu bağlamda proje, elde edilen bilgi düzeyi doğrultusunda, tüm bileşenleri (AAT ve deniz deşarj hattı) ile birlikte ÇSED’de ele alınmıştır. Etki alanının belirlenmesi sırasında AAT ve deniz deşarj hattına ek olarak, Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi'ne bağlanacak olan kanalizasyon sistemi nin hizmet alanı da dikkate alınmaktadır. Deniz deşarj hattının etki alanı için, 2.000 m koridor (hat ekseninin her bir tarafından 1.000 m) belirlenmiştir. Projenin etki alanı Şekil V.1'de verilmiştir. Proje’nin yakın çevresindeki hassas alıcılar ise Şekil V.2’de gösterilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 135 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.1 Projenin Etki Alanı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 136 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.2 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Hassas Alıcılar TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 137 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.2 Etki Değerlendirme Metodolojisi Projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamalarında yürütülecek olan faaliyetler sırasında yönetilmesi gereken muhtemel çevresel ve sosyal etki değerlendirmeleri ve muhtemel etkilere karşı alınacak önlemler aşağıdaki bölümlerde açıklanmaktadır. Tablo V.1 aşağıdaki bölümlerde belirtilen çevresel ve sosyal etkinin/unsurun her birinin özetlendiği etkileşim matrisini ve projenin farklı aşamalarında ilgili etkilere sebep olan ya da fayda sağlayan muhtemel eylemleri belirtmektedir. Projenin etkileşimde olabileceği çevresel ve sosyal unsurlar, ilgili unsurlar üzerinde yapılan etki değerlendirme çalışmaları, planlanan önleyici mekanizmalara genel yaklaşım ve alınması planlanan etki azaltıcı önlemler aşağıdaki bölümlerde sunulmaktadır. Etki değerlendirme çalışmaları sırasında etki önemi belirlenirken, etkilerin büyüklüğü ve şiddeti göz önünde bulundurulmaktadır. İlgili ÇSED çalışması kapsamında yapılan değerlendirmede sayısal ve nicel yöntemler kullanılarak uygun çevresel ve sosyal unsurlara göre belirlenen etki büyüklüğü yaygın, yerel ve sınırlı ve etki şiddeti ise etkiye maruz kalan alıcının/kaynağın hassasiyeti/değeri doğrultusunda yüksek, orta ve düşük olarak belirtilmektedir. Sonrasında Tablo V.2’ye göre etkinin önemi belirlenecektir (etki büyüklüğünün belirlenmesinde kullanılacak genel kriterler için bkz. Tablo V.3 ve etki şiddetinin belirlenmesinde kullanılacak genel kriterler için bkz. Tablo V.4). Etki büyüklüğü ve şiddetini belirlemek için alınan etki azaltıcı önlemlerden sonra kalan etkiler de dikkate alınmalıdır. Proje kapsamında etki azaltıcı önlemlerin tasarımında; Kaçınma (etkinin tamamından kaçınmak için yapılan değişiklikler), Azaltma (etki büyüklüğünün azaltılması için önlemler alınması), Onarma (etkilenen çevrenin iyileştirilmesi ve/veya eski haline getirilmesi) ve Dengeleme (etkinin dengelenmesi veya telafi edilmesi için önlem alınması) etki azaltma hiyerarşisi kullanılmıştır. Etki değerlendirmesinin muhtemel etkileri belirlediği durumlarda, ilave etki azaltıcı önlemler geliştirilmiş ve atılması gereken adımlar ve eylemler açıklanmıştır. Uygun etki azaltıcı önlemlerin belirlenerek kabul edilmesi durumunda, muhtemel etkiler tekrardan değerlendirilir ve etki azaltıcı önlemlerin planlandığı şekilde etkin olarak uygulandığı varsayılır. Kalan etkinin Orta veya Yüksek öneme sahip olmasının göz önünde bulundurulduğu durumlarda, etki azaltıcı önlemlerin daha fazla incelenmesi için yinelenen bir süreç başlatılmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 138 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.1 Çevresel ve Sosyal Etki Kaynağı Faaliyetler ve Olası Etkileşimleri Temsi Eden Matris (Etki Önlem Alınmadan Önceki Durum) Çevresel ve Sosyal Faktörler Çevresel Sosyal Yerel Sosyo-ekonomik Çevre. Toplum Sağlığı ve Güvenliği Arka Plan Gürültü Seviyesi Peyzaj ve Görsel Unsurlar Arazi Kullanım Özellikleri İş Sağlığı ve Güvenliği Etki Kaynağı ve Faaliyet Ulusal Ekonomi Koruma Alanları Biyolojik Çevre Toprak Ortamı Yeraltı Suları Yüzey Suları Hava Ortamı Topoğrafya Trafik Yükü Jeoloji Arazi Hazırlama ve İnşaat Aşaması Bitki Örtüsü Temizliği, Tesviye Çalışması ve İnşaat Faaliyetleri Malzeme, Ekipman ve Hizmet Hükümleri Su Kaynağı ve Kullanımı Enerji Kullanımı Evsel Atıksu Üretimi Katı Atık Üretimi İşgücü İstihdamı İşletme Aşaması Su Kaynağı ve Kullanımı (Evsel) Evsel Atıksu Oluşumu Katı Atık Oluşumu Malzeme,Ekipman ve Hizmet Hükümleri İşgücü İstihdamı Olumsuz Etkiler Olumlu Etkiler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 139 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.2 Önem Değerlendirmesi İçin Etkileşim Matrisi Etkinin Şiddeti Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Yaygın (A) Yüksek (A3) Orta (A2) Orta (A1) Büyüklüğ eEtkinin Yerel(B) Yüksek(B3) Orta (B2) Düşük (B1) ü Sınırlı (C) Orta(C3) Düşük (C2) Düşük (C1) Yüksek Etkinin önemi azaltılmalı, etki azaltılmadan eyleme devam edilmemelidir. Etkinin Önemi Eğer mümkünse, uygun önlemler alınarak daha düşük bir seviyeye düşürülebilir Orta Düşürülememesi durumunda, riskler kabul edilir ve faaliyete devam edilebilir. Yasal gereklilikler ve güvenlik kriterleri sağlandığı sürece, ek önlemlere ihtiyaç Düşük duyulmadan faaliyete devam edilebilir. Kaynak: World Bank, Haziran 2012; L. Canter, 1993’ten uyarlanmıştır. Tablo V.3 Etki Büyüklüğünün Belirlenmesi için Kriterler Etki Büyüklüğüt Açıklama Yaygın (A) Proje Etki Alanının (Bölgesel) ötesinde Yerel (B) Proje Etki Alanı (Proje alanının 1km etrafında ) (yerel) Sınırlı(C) Proje Alanı (izdüşüm alanı) Tablo V.4 Etki Şiddetinin Belirlenmesi için Kriterler Etki Şiddeti Açıklama Yüksek (3) Çok hassas ve değerli alıcı/kaynak Orta (2) Hassas ve değerli alıcı/kaynak Düşük (1) Hafif hassas ve hafif değerli alıcı/kaynak V.3 Fiziksel Çevre Üzerine Olan Etkiler Proje faaliyetleri ve ilgili bileşenlerin fiziksel çevre üzerine olan etkileri ile fiziksel çevrenin proje üzerindeki etkileri bu bölümde incelenmektedir. Ön inşaat (arazi hazırlık), inşaat ve işletme aşamalarındaki olumlu ve olumsuz etkiler olmak üzere tüm etkiler aşağıdaki alt bölümlerde açıklanacaktır. Çevresel etki analizi ve değerlendirmesi genellikle önceki bölümün içeriğini ve kapsam tablolarını referans alarak sağlanan mevcut veriler doğrultusunda etkileri belirtmektedir. V.3.1 Topoğrafya, Toprak ve Arazi Kullanımı Topoğrafya üzerine olan doğrudan etkiler, toprak ve arazi kullanım riskleri, projenin özellikle inşaat ve işletme aşamalarında sorun teşkil etmektedir. Mevcut koşullar göz önünde bulundurularak arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamaları için yapılan etki değerlendirmesi aşağıdaki başlıklarda verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 140 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması Proje kapsamında inşası gerçekleştirilecek tesis alanı MUSKİ mülkiyetinde, deniz deşarj hattı kadastral yol ve imar yollar doğrultusunda yapılacağından dolayı herhangi bir arazi edinimi işlemi olmayacaktır (bkz. Bölüm IV.1.6). İmar planında erişim yolları olup, henüz açılmayan yollar ilgili Belediyesine başvurarak açılması sağlanacaktır. Bu nedenle erişim yolları kaynaklı herhangi bir arazi edinimine ihtiyaç duyulmamaktadır. İnşaat aşamasından önce gerçekleştirilen arazi hazırlık çalışmaları özellikle MUSKİ mülkyetinde olan Proje sahasındaki mevcut yapıların (ör. Küçük barakalar, bakım alanı, yakıt deposu ve küçük ölçekli petrol istasyonu) kaldırılmasını ve bitki örtüsü temizliğini içermektedir. Proje alanının üst toprak örtüsü, ilgili alanın MUSKİ ve Bodrum Belediyesi tarafından depo olarak kullanılması nedeniyle oldukça sınırlıdır. Proje alanının hafriyat depolanması, yakıt dolumu, atık araçların depolanması vb. içeren mevcut kullanım şekli üst toprağa zarar vermiştir; Böylece, proje alanı için üst toprak sıyrılamamaktadır. Bu aşamada ilk adım olarak bazı alanlarda bitki örtüsü temizliği yapılacaktır. Belirli alanlarda yapılan bitki örtüsü temizliğini takiben, alanda tesviye çalışmasına başlanacaktır. Tesviye çalışması sonrasında, kazı ve dolgu çalışmaları yapılacaktır. Toplam kazı miktarı 76,813 m3 olmakla birlikte bunun 65,333 m3‘ü Atıksu Arıtma Tesisi ve 11.480 m3’ ‘ü deniz deşarj hattı inşaatından gelmektedir. Bu miktarın 49,000 m3‘ü atık alanına gönderilecektir. Kalan kısım tekrardan dolgu için kullanılacaktır. Atıksu Arıtma Tesisi Projesi’nin inşaat aşamasında, topoğrafya ve arazi kullanım değişikliği olmuştur. Deniz deşarj hattının bir yeraltı yapısı olması nedeniyle, inşaatından kaynaklı topoğrafya değişimi olmayacaktır. Topoğrafya üzerinde ana etkiye sahip olan ünite alanları Tablo V.5.’te verilmiştir. Tablo V.5 Proje Üniteleri ve Kapladıkları Alanlar 2 Project üniteleri Alan (m ) Giriş Yapısı (Kaba ve İnce Izgara, Havalandırmalı Kum Tutucu) 1.300 Kimyasal Fosfor Tankı 12 Anaerobik Biyofosfor Tankları 1.200 Havalandırma Havuzları 6.000 Son Çökeltim Tankı 3.600 Çamur Arıtma Üniteleri 500 Koku Giderim Ünitesi 70 Deşarj Ünitesi 120 Blower Binası 300 İdari Bina 250 Trafo Binası 300 Bekçi Binası 50 TOPLAM 13.702 Kazı çalışmaları nedeniyle meydana gelen topoğrafya değişimi proje alanı ile sınırlıdır. Kazı malzemelerinin depolanması, taşınması ve tekrardan kullanımını içeren tüm faaliyetlerde “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 141 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Aşağıda belirtildiği gibi alan, MUSKİ ve Bodrum Belediyesi tarafından kazı malzemelerinin depolanması, yakıt dolumu, atık araç depolanması vb. gibi farklı amaçlar doğrultusunda kullanılmaktadır. Projenin gerçekleştirilmesi ile birlikte mevcut durumda sahada bulunan Kademe Şefliği’ne ait yapılar ve malzemeler MUSKİ’nin mülkiyetinde bulunan başka bir alana taşınacaktır. Bu nedenle, Projenin arazi kullanımı üzerine herhangi bir etkisi olması beklenmemektedir. Belirtilen faaliyetler kapsamında toprak ortamı üzerinde, projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında gerekli önlemlerin alınmaması durumunda oluşacak muhtemel etki ve olası riskler aşağıda özetlenmiştir:  Toprak sıyırma, tesviye, kazı ve dolgu faaliyetleri, inşaat makinelerinin faaliyetleri ve yaya trafiğinin artması sonucunda toprağın sıkışması.  Kazı ve dolgu faaliyetleri sonucunda toprak katmanlarının karışması.  Kazalar ve beklenmeyen olaylar sonucunda dökülen yağ ve yakıt sızıntısı kaynaklı toprak kirliliği.  Proje kapsamında üretilen katı ve/veya sıvı atıkların kontrolsüz depolanması ve bertarafı sonucunda oluşan toprak kirliliği. Proje alanında, toprak sıyırma ve kazı faaliyetleri sırasında alınan etki azaltıcı önlemler ve sonrasında yapılan iyileştirme uygulamaları nedeniyle önemli erozyon ve sedimantasyon etkisi öngörülmemektedir. Proje kapsamında, toprak ortamı üzerinde oluşan etkiler proje alanında gerçekleşeceğinden etki büyüklüğü sınırlı olarak değerlendirilmiştir. Yukarıda belirtilen öngürülen etkilere ek olarak, proje alanı tamamen kolüvyal topraklarla kaplıdır ve 1999 Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) veritabanı doğrultusunda tüm proje alanı, alanın bazı özel önlemler alınarak kolay ekilebilir olduğunu gösteren Sınıf II olarak sınıflandırılmıştır. Bu araziler orta derecede erozyona sahiptirler. Bu eylem Bölüm VII’te Çevresel ve Sosyal İzleme Planı başlığı altında listelenmiştir. Çalışma sonuçları değerlendirilmeli ve etki azaltıcı önlemler gerekli görülmesi halinde tanımlanmalıdır. Yukarıda bahsedilen öngürelen etkilere ek olarak, sahadaörneklemeı ve analizi gerçekleştirilmediğinden proje alanının geçmiş toprak kirliliği potansiyeli bilinmemektedir. Mevcut bilgilerin oluşturulması için, toprak örnekleme çalışması gerçekleştirilmeli ve sahanın mevcut kirliliği değerlendirilmelidir. Yapılan değerlendirmeler doğrultusunda etkilerin önemi belirlenmiştir. Proje alanı ile sınırlı etki büyüklüğü ve etkilerin şiddeti (kaynak değeri) dikkate alındığında toprak kaynaklarının özelliklerine göre farklı etkiler Tablo V.6’da özetlenmiştir. KHGM verisi kaynağı olan 1999 yılı için arazi toprağı, yüksek tarımsal potansiyele sahip olarak görülmektedir. Ancak, proje alanının mevcut kullanımı toprağın sahip olduğu bu potansiyele zarar vermiştir. Böylece, proje alanının toprak bakımından “düşük” hassasiyete sahip olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca, alanın orta seviyede erozyon bölgesi olması nedeniyle “orta” hassasiyete (şiddete) sahip olduğu kabul edilir. Ancak, inşaat faaliyetlerine başlanmadan önce arazi kullanımının mevcut toprak kalitesi üzerindeki etkilerini yansıtmak amacıyla toprak kalitesi değerlendirme çalışmalarının yapılması önerilmektedir. Tablo V.6 Toprak ve Arazi Kullanımı Üzerindeki Etkilerin Değerlendirilmesi Etki Etkinin Şiddeti Etkinin Etki Konusu Önemi Büyüklüğü Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Arazi Kullanım Arazi Kullanım Arazi Kullanım Kabiliyeti Kabiliyeti Kabiliyeti Sınıf I-II- Sınıf V-VI-VII Sınıf Tarımsal Uygunluk III-IV Düşük (C1) (Tarıma elverişli (Tarıma elverişli VIII Sınırlı (C) arazi kullanımı) olmayan arazi (Tarıma elverişsiz kullanımı) arazi) Erozyon Seviyesi Erozyon Seviyesi Erozyon Seviyesi Erozyon Tehlikesi Düşük (C2) 3-4 2 1 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 142 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Organik madde Organik madde Organik madde Üst Toprak Kaybı içeriği açısından içeriği açısından içeriği açısından Düşük (C1) zengin toprak orta- zengin toprak fakir toprak İşletme Aşaması Projenin işletme aşamasında gerçekleşen faaliyetler çevre ile sınırlı bir fiziksel etkileşime sahip olacaktır. Topoğrafya, toprak ve arazi kullanımı ile ilgili normal çalışma koşullarında ilave belirgin doğrudan etkiler beklenmemektedir. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Alınan Etki Azaltıcı Önlemler Toprak ve arazi kullanımı üzerindeki etkilerin önemi “düşük” olarak değerlendirilse de, aşağıda açıklanan etki azaltıcı önlemlerin etkili bir şekilde uygulanması, etkilerin azaltılması için önemli bir rol oynamaktadır. Toprak ortamı üzerinde bulunan etkileri en aza indirgemek için; sıkışmaya ve kirlenmeye maruz kalabilecek toprak miktarı, inşaat makineleri ve ekipmanları ile saha personeli için belirlenen çalışma sahaları ve güzergâhların kullanılmasıyla en aza indirgenecektir.  Alanda uygun bir drenaj sistemi kurularak, yüzeysel akışın muhtemel etkileri en aza indirilmektedir. Bu kapsamda, drenaj kanalları alanın topoğrafik koşullarına uygun olarak inşa edilecektir.  Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında üretilen atık ve atıksular uygun yönetmelikler ve bu raporda belirtilen yönetim uygulamaları doğrultusunda depolanacak ve kontrollü bir şekilde bertaraf edilecektir. Böylece, Proje alanında oluşacak atık ve atıksuların toprak ortamı ile etkileşim içerisinde bulunması ve herhangi bir etkiye neden olması mümkün olmamaktadır.  İnşaat aşamasında, alan içerisinde kullanılacak iş makineleri ve araçların yakıt ihtiyacı en yakın istasyondan temin edilecektir; gerekli görülmesi halinde alanda depolanan yakıtlar gerekli sızdırmazlık önlemlerinin alındığı alanlarda depolanacaktır. Yakıt depolanması ve beklenmeyen kazalar nedeniyle iş makineleri ve araçlarından kaynaklanabilecek sızıntı ve dökülmeler için alınan önlemler, bu raporda verilen çerçeve plan göz önünde bulundurularak hazırlanan alana özel acil durum müdahale planında açıklanacaktır.  Arazi hazırlık ve İnşaat aşamalarında; tesis erişim yolları, karayolları ve bölge sakinlerinin taşınmazları üzerinde iş makineleri ve kamyonlardan kaynaklı bir zarar tespit edilmesi durumunda MUSKİ denetimi altında inşaat yüklenicisi tarafından bu zarar karşılanacaktır.  Proje kapsamı “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümleri ile uyumlu olmalıdır. Bu kapsamda, inşaat öncesinde proje sahasının mevcut kullanımından kaynaklanan bir kirlilik varlığının araştırılması için toprak numuneleri alınarak analiz edilecektir.  Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Değerlendirme Özeti ve Kalan Etkiler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 143 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Toprak ortamı üzerindeki etki değerlendirmelerinin özeti Tablo V.7’de verilmiştir. Belirtilen etkilerin, etki azaltıcı önlemler uygulanmadan önceki ve sonraki önemi de bu tabloda bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 144 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.7 Topoğrafya, Toprak ve Arazi Kullanımı Etki Değerlendirmesi Özeti Etki Azaltma Etkilenen Proje Potansiyel Etkinin Önlemleri Artık Etkinin Ekosistem Etki Türü Alınması Gereken Önlemler Aşaması Tanımı Alınmadan Önce Önemi Unsuru Etki Önemi  İnşaat aşamasında, alan içerisinde kullanılacak iş makineleri ve araçların yakıt ihtiyacı en yakın istasyondan temin edilecektir; gerekli görülmesi halinde alanda depolanan yakıtlar gerekli sızdırmazlık önlemlerinin alındığı alanlarda depolanacaktır.  Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Arazi Hazırlık Tarımsal Uygunluk,  Proje kapsamı “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Toprak Ortamı Olumsuz Düşük Düşük ve İnşaat Üst Toprak Kaybı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümleri ile uyumlu olmalıdır.  Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında üretilen atık ve atıksular uygun yönetmelikler ve bu raporda belirtilen yönetim uygulamaları doğrultusunda depolanacak ve kontrollü bir şekilde bertaraf edilecektir Böylece, Proje alanında oluşacak atık ve atıksuların toprak ortamı ile etkileşim içerisinde bulunması ve herhangi bir etkiye neden olması mümkün olmamaktadır. Arazi Hazırlık  Alanda uygun bir drenaj sistemi kurularak, yüzeysel akışın potansiyel Toprak Ortamı Erozyon Tehlikesi Olumsuz Düşük etkileri en aza indirilmektedir. Bu kapsamda, drenaj kanalları alanın Düşük ve İnşaat topoğrafik koşullarına uygun olarak inşa edilecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 145 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.2 Hava Kalitesi Bu bölümde, projenin bölgenin hava kalitesi üzerine olan etkileri değerlendirilmiştir. Bu kapsamda, projenin inşaat ve işletme aşamaları göz önünde bulundurulmuş ve etkiler bu doğrultuda değerlendirilmiştir. Bu bölüm aşağıdakileri içermektedir:  Potansiyel emisyon miktarı ve değerlendirmesi,  Hava kalitesi üzerindeki potansiyel etkilerin değerlendirilmesi,  Hava kalitesi ile ilgili etki azaltıcı önlemler,  Hava kalitesi üzerindeki kalan etkiler, Yasal Çerçeve Bölüm 3 “Yasal Çerçeve” ye ek olarak, hava kalitesi ile ilgili yasal çerçeve aşağıda belirtilmiş ve yönetmeliklerin hedefleri belirledikleri standartlarla birlikte özetlenmiştir. Partiküller boyutlarına ve bileşimlerine göre değişkenlik göstermektedir. PM10 standartları (aerodinamik çapı 10 μm’den küçük olan partikül maddeler) insanlar tarafından solunabilen partiküller için belirlenmiştir. PM10 atmosferde bulunan partiküllerin kabul edilir ölçümüdür. Bu kapsamda PM10 açısından standartlar, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ve Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği tarafından tanımlanmaktadır. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYY) Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, 6 Haziran 2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik ile, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği kaldırılmıştır. Avrupa Birliği'ne katılım sürecinde çevresel yönetmeliklerin uyumlaştırılması için uzun ve kısa vadeli standartlar belirlenmiştir. Ancak, yönetmelik bu sınır değerlerin uygulanması için bir geçiş dönemi belirler. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) 3 Temmuz 2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği “(SKHKKY), enerji üretim ve endüstriyel tesis faaliyetleri sonucunda atmosfere salınan is, toz, gaz, buhar ve aerosol şeklinde emisyonların kontrolünü sağlamak, çevreyi ve insanları hava kirliliğine karşı korumak, hava kirliliğinin halk sağlığı üzerinde önemli sorunlara neden olan olumsuz etkilerini engellemek ve yönetmek gibi konuları içermektedir. Bu yönetmelik ile “Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Yönetmeliği” kaldırılmıştır. Yönetmeliğe göre, baca ve baca dışındaki yerlerden kaynaklı hava kirliliğine katkının hesaplanması için sınır değerler tanımlanmıştır Yönetmelik hükümleri uyarınca, emisyon miktarının bu sınır değerlerini aşması durumunda, hava kirliliğine katkı miktarının hesaplanması gerekmektedir. Bu değerler Tablo V.8’de verilmiştir. Tablo V.8 Baca ve Baca Dışındaki Yerlerden Kaynaklanan Emisyon Sınır Değerleri Kütlesel Debi (kg/saat) Parametre Baca Baca Dışı Karbon monoksit (CO) 500 50 Azot Dioksit (NOx) 40 4 Kükürt Dioksit (SO2) 60 6 Toz 10 1 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 146 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Bu bağlamda, proje kapsamında gerçekleştirilen faaliyetler sonucunda salınan emisyon miktarları hesaplanacak ve yukarıda sağlanan değerler ile karşılaştırılacaktır. Hesaplanan emisyon değerlerinin yönetmelikte geçen sınır değerleri aşması durumunda, hava kalitesi modellemesi yapılacak ve bu emisyonların hava kirliliğine olan katkısı belirlenecektir. DBG Standartları Türk mevzuatlarına ek olarak, DBG Genel Çevre, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzları doğrultusunda belirlenen ortam hava kalitesi sınır değerleri karşılanmalıdır. DBG Genel Çevre, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzları-Çevresel Hava Emisyonu ve Ortam Hava Kalitesi, önerilen değerler için Dünya Sağlık Örgütü-Ortam Hava Kalitesi Kılavuzları’ndan faydalanmıştır. Sınır değerler Tablo V.9’da verilmiştir. Tablo V.9 Ortam Hava Kalitesi Sınır Değerleri – IFC Standartları 3 Parametre Süre (µg/m )* 10 dakika 500 SO2 24 saat 20 Saatlik 200 NO2 Yıllık 40 24 saat 50 Partikül Madde (PM10) Yıllık 20 24 saat 25 Partikül Madde (PM2,5) Yıllık 10 O3 8 saat günlük en yüksek 100 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamalarının Emisyon Kaynakları Projenin doğası gereği, ana emisyon kaynağı gerçekleştirilecek olan faaliyetlerin yapısından dolayı toz olacaktır. Projenin inşaat aşamasında oluşan toz emisyonu miktarı, SKHKKY’de tanımlanan emisyon faktörleri doğrultusunda hesaplanır. İlgili emisyon faktörleri Tablo V.10’da sunulmuştur. Tablo V.10’da sunulan kontrolsüz emisyon faktörleri herhangi bir önlem alınmadan gerçekleştirilen faaliyetleri, kontrollü emisyon faktörleri ise kapalı taşıma sistemlerinin kullanımı, sulama, malzemenin nemli tutulması, savrulma olmaksızın malzemelerin yüklenmesi ve boşaltılması gibi önlemler alınarak gerçekleştirilen faaliyetleri temsil etmektedir. Tablo V.10 Toz Emisyon Hesaplamasında Kullanılan Emisyon Faktörleri Emisyon Faktörleri Kaynaklar Ünite Kontrolsüz Kontrollü Sökme/Kazı 0.025 0.0125 Yükleme 0.010 0.0050 kg/ton Boşaltma 0.010 0.0050 Depolama 5.800 2.9000 Taşıma (toplam mesafe) 0.700 0.3500 kg/km- araç Kaynak: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY), Ek 12. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 147 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Proje takvimine göre, inşaat faaliyetlerinin bir yıl (yaklaşık olarak 300 iş günü) günlük vardiyaların ise 8 saat sürmesi planlanmaktadır. İnşaat, mevcut yapıların yıkılması/sökülmesi ile başlayacak ve bitki örtüsü temizliği ve tesviye çalışmaları ile devam edecektir. Kazı malzemesinin 16.333 m3 ‘ü proje alanında tekrardan kullanım amaçlı depolanacak ve kalan malzeme yetkililer ile ilgili anlaşmalar yapıldıktan sonra uygun bir şekilde bertaraf edilecektir. Proje alanında gerçekleşecek olan faaliyetler; kazı, yükleme ve kazı malzemesinin taşınmasını içermektedir. İnşaat faaliyetleri sonucunda çıkarılan toplam kazı malzemesinin miktarı 76,800 m3 ‘dür. (bkz. Tablo V.11). Kazının aşamalı olarak gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Ancak, hesaplamalar kötü hal senaryosuna göre yapılır ve tüm faaliyetlerin aynı anda gerçekleştiği varsayılır. Tablo V.11 Kazı Miktarları 2 3 Birim İzdüşüm (m ) Kazı Derinliği (m) Kazı Miktarı (m ) Giriş Yapısı 1,300 5 6,500 Kimyasal Fosfor Tankı 12 5.00 60 Anaerobik Biyofosfor Tankları 1,200 5.00 6,000 Havalandırma Havuzları 6,000 5.00 30,000 Son Çökeltim Tankı 3,600 5.00 18,000 Çamur Arıtma Üniteleri 500 3.00 1,500 Koku Giderim Ünitesi 70 - 0 Deşarj Ünitesi 120 4.00 500 Blower Binası 300 1.00 300 İdari Bina 250 1.00 250 Trafo Binası 300 1.00 300 Bekçi Binası 50 1.00 50 Atıksu Arıtma Tesis Alanında Yol Yapımı - - 1,873 Toplam Kazı (AAT) - - 65,333 Deniz Deşarj Hattı İnşaatı* 3,280 3.50 11,480 Toplam Kazı Miktarı - - 76,800 * Deniz Deşarj Hattının Kıyı Kısmı 1640 m ve Kazı genişliği 2 m olacaktır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sonucunda oluşması beklenen toz emisyon miktarı hesaplanarak detaylı olarak aşağıda sunulmuştur. Toplam Kazı Hacmi : 76.800 m3 Hafriyat Yoğunluğu : 1,8 ton/m3 Toplam Kazı Miktarı :138.240 ton Tekrardan Kullanılacak Hafriyatın Toplam Hacmi : 27.800 m3 Bertaraf Edilecek HafriyatınToplam Hacmi : 49.000 m3 Bertaraf Edilecek Hafriyat Toplam Miktarı: 88,200 ton Tesis İçi Mesafe: : 0,10 km Kamyon Kapasitesi : 26 ton Toplam Yolculuk Sayısı : 88.200 ton / (26 ton/kamyon) : 3392 yolculuk Kamyon Sayısı :6 Kamyon Başına Yolculuk Sayısı : 565 yolculuk/kamyon Gidilecek Toplam Mesafe (Gidiş-Dönüş) : 113 km Kazı Süresi : 300 gün Günlük Çalışma Saati :8 Saatlik Hafriyat Miktarı : 57,6 ton/saat TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 148 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Kontrolsüz Toz Emisyonu Kazı Kaynaklı Emisyon: Kazı emisyon faktörü (kontrolsüz): 0.025 kg/ton PM10 emisyonlarının miktarı: 57,6 ton/saat * 0.025 kg/ton = 1,44 kg/saat Yükleme emisyon faktörü(kontrolsüz): 0.010 kg/ton PM10 emisyonlarının miktarı: 57,6 ton/saat * 0.010 kg/ton = 0,57 kg/saat Taşıma Faaliyetlerinden Kaynaklanan Emisyon Taşıma emisyon faktörü (kontrolsüz): 0.700 kg/km-araç PM10 emisyonlarının miktarı: 113 km x 0.700 kg/km-araç x (1/300 gün) x (1/8 saat) = 0.03 kg/saat Depolama Kaynaklı Emisyon Kazı toprağının 16,333 m3 ‘ü AAT alanında tekrar kullanılmak için depolanmaktadır. Depolama yüksekliği 3 m olacaktır. Böylece, gerekli depolama alanı 5.444 m2( 0.54 ha)’dir. Depolama emisyon faktörü (kontrolsüz): 5,8 kg/ha PM10 emisyonlarının miktarı:0,54 ha x 5,8 kg/ha x (1/24 saat) = 0,13 kg/saat Toplam kontrolsüz PM10 emisyonu Toplam: 1.44+0.57+0.03+0.13= 2.17 kg/saat Kontrollü Toz Emisyonu: Kazı Kaynaklı Emisyon: Kazı emisyon faktörü (kontrollü): 0,0125 kg/ton PM10 emisyonlarının miktarı: 57,6 ton/saat * 0.0125 kg/ton = 0,72 kg/saat Yükleme emisyon faktörü(kontrollü): 0.005 kg/ton PM10 emisyonlarının miktarı: 57.6 ton/saat * 0.005 kg/ton = 0.28 kg/saat Taşıma Faaliyetlerinden Kaynaklanan Emisyon Taşıma emisyon faktörü (kontrollü): 0.350 kg/km-araç PM10 emisyonlarının miktarı :113 km x 0.35 kg/km- araç x (1/300 gün) x (1/8 saat) = 0.015 kg/saat TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 149 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Depolama Kaynaklı Emisyon Depolama emisyon faktörü (kontrollü): 2.9 kg/ha PM10 emisyonlarının miktarı 0.54 ha x 2.9 kg/ha x (1/24 saat) = 0.065 kg/saat Toplam kontrollü PM10 emisyonu Toplam: 0.72+0.28+0.015+0.065= 1.08 kg/saat Hesaplamalar doğrultusunda, toplam kontrollü ve kontrolsüz PM10 emisyon miktarlarının sırasıyla 2,17 kg/saat ve 1.08 kg/saat olması beklenmektedir. Yukarıda belirtildiği gibi, bu emisyon hızları kötü hal senaryosu ile hesaplanmıştır. Ancak, emisyon hızlarının SKHKKY’de baca dışı kaynaklar için tanımlanan sınır değerinden, 1 kg/saat, daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle, hassas alıcılar üzerindeki hava kalitesi etkilerinin gerçekçi ve doğru şekilde belirlenebilmesi için bir hava kalitesi modeli (PM2.5) çalıştırılmıştır. Modelleme raporu Ek-12’de bulunabilir. Hava kalitesi modellemesi US EPA tarafından geliştirilen AERMOD kullanılarak yapılmıştır. Modelleme çalışması kapsamında, 4 km x 4 km’lik bir alan etki alanı olarak seçilmiştir. CGAIR Consortium for Spatial Information SRTM Data kullanılarak, topografyanın hava kalitesi dağılımı üzerindeki etkileri modele yansıtılmıştır. Saatlik sıcaklık, rüzgar yönü, rüzgar hızı vb. gibi meteoroloji etkileri de modele yansıtılmıştır. Modelleme sonucu elde edilen dağılım haritası Şekil V.3’te verilmiştir. Şekil V.3 PM2.5 Model Çıktısı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 150 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İnşaat Makineleri Kaynaklı Emisyonlar Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yoğun iş makinesi kullanımı olduğundan, bu makinelerin egzoz emisyonlarının bölgedeki hava kalitesi üzerinde bazı etkileri olacaktır. Araç alanlarında araçların egzoz gazlarından kaynaklı ana emisyonlar: NO2, CO, HC, SO2 ve PM’dir. Emisyon özellikleri, araç yaşı, motor hızı, çalışma sıcaklığı, ortam sıcaklığı ve basıncı, yakıt tipi ve kalitesi gibi parametrelere bağlıdır. Gazolin ve dizel yakıtlı araçların Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (USEPA) tarafından geliştirilen emisyon faktörleri Tablo V.12’de verilmiştir Tablo V.12 Emisyon Faktörleri (USEPA) Emisyonlar (g/km/araç) Kirleticiler Gazolin Dizel Yakıt Azot Oksitler (NOx) 1.20 9.00 Karbon Monoksit(CO) 39.0 15.0 Kükürt Dioksit(SO2) 0.08 1.50 Hidrokarbonlar(HC) 2.60 2.90 Partikül Madde (PM) 0.40 0.80 Projenin arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında; 6 kamyon, 2 kazıcı, 2 yükleyici, 3 mini yükleyici (Bobcat), 2 vinç ve bir sulama sistemi kullanılacaktır. Bu makinelerin egzoz emisyonları Tablo V.13’te verilmiştir. Tablo V.13 Beklenen Egzoz Emisyon Miktarları (kg/h) Emisyonlar (kg/saat) NOX CO SO2 HC PM 0.153 0.255 0.026 0.049 0.014 Yapılan hesaplamalar doğrultusunda, tüm parametreler için egzoz emisyonları SKHKKY’nin sınır değerlerinin oldukça altındadır. İşletme Aşaması Emisyon Kaynakları Projenin işletme aşamasının belirgin toz ve egzoz emisyonuna neden olacağı öngörülmemektedir. Ancak, IFC’nin Su ve Sanitasyon için hazırladığı sektörel EHS Kılavuzu’nda, atıksu arıtma işlemlerinden kaynaklanan hava emisyonları arasında dezenfeksiyon işlemlerinde kullanılan hidrojen sülfür, metan, gaz veya uçucu kimyasallar ve biyoaerosollar yer almaktadır. Hava Kalitesi Üzerindeki Etkilerin Genel Değerlendirmesi Bir yıl sürmesi planlanan arazi-hazırlık ve inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan kontrollü ve kontrolsüz toz emisyon miktarları sırasıyla 2.17 kg/saat ve 1.08 kg/saat olarak hesaplanmıştır. Etkin bir toz bastırma sisteminin kurulması gibi toz bastırma önlemlerinin alınması ile birlikte faaliyetlerin kontrollü bir şekilde yürütülmesi toplam emisyon miktarını düşürecektir. Bu nedenle, proje alanının dışında bir etki beklenmemekte ve etki büyüklüğü “sınırlı” olarak değerlendirilmektedir. Etki şiddeti belirlenirken alıcı hava ortamının mevcut kalitesi göz önünde bulundurulmaktadır. Arüv’ün talebi sonucunda, Talya Test Laboratuvarı tarafından proje alanının TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 151 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU dört noktasında gerçekleştirilen PM10 ölçümleri doğrultusunda mevcut PM10 konsantrasyonlarının (0.28 μg/m3, 0.33 μg/m3, 0.49 μg/m3, ve 0.27 μg/m3) SKHKKY ‘nin 3 mg/m3 olan sınır değerinin oldukça altında bulunmuştur. Böylece, SKHKKY Ek-2 (d) doğrultusunda sürekli ölçüm yapılması gerekli değildir. Sonuç olarak, alıcı ortamın hava kalitesinin iyi olmasından ve ölçüm sonuçlarının yönetmelik sınır değerleri ile uyumlu olmasından dolayı, şiddet seviyesi “düşük” olarak belirlenmiştir. Bu nedenle, hava ortamındaki toz emisyonları nedeniyle öngörülen etkinin önemi "düşük" olarak değerlendirilmiştir. (bkz. Tablo V.14). Yukarıda görüldüğü gibi, toz emisyonlarına ek olarak, hesaplanan egzoz emisyon miktarları SKHKKY sınır değerleri ile uyumludur. Bu nedenle, proje alanının dışında egzoz emisyonlarından kaynaklanan etki öngörülmemekte ve etki büyüklüğü “sınırlı” olarak tanımlanmaktadır Bölgenin mevcut ortam hava kalitesinin iyi olmasından dolayı etki şiddeti seviyesi “düşük” olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle, hava ortamındaki toz emisyonları nedeniyle öngörülen etkinin önemi "düşük" olarak değerlendirilmektedir. (bkz.Tablo V.14). Tablo V.14 Toz ve Egzoz Emisyonlarının Hava Ortamına Etkilerinin Değerlendirme Özeti Alıcı/Kaynak Etki İlgili Etkinin Ciddiyeti Etkinin Etki Boyutu Konusu Ekosistem Önemi Bileşeni Ciddi (3) Orta (2) Hafif (1) Mevcut hava Mevcut hava Mevcut hava kalitesinin kötü kalitesinin orta kalitesinin iyi olduğu ortamlar olduğu ortamlar olduğu ortamlar Toz (mevcut kirletici (mevcut kirletici (Mevcut kirletici Sınırlı (C) Hava Ortamı Düşük (C1) Emisyonları konsantrasyonu konsantrasyonu konsantrasyonu SHKKKY sınır SHKKKY sınır SHKKKY sınır değerleri değerlerini değerlerini aşıyorsa) sağlıyorsa) sağlıyorsa) Mevcut hava Mevcut hava Mevcut hava kalitesinin kötü kalitesinin orta kalitesinin iyi olduğu ortamlar olduğu ortamlar olduğu ortamlar Egzoz (mevcut kirletici (Mevcut kirletici (Mevcut kirletici Sınırlı (C) Hava Ortamı Düşük (C1) Emisyonları konsantrasyonu konsantrasyonu konsantrasyonu SHKKKY sınır SHKKKY sınır SHKKKY sınır değerleri değerlerini değerlerini aşıyorsa) sağlıyorsa) sağlıyorsa) İşletme kaynaklı emisyonlar, koku oluşturan emisyonlar olarak değerlendirildiğinden etkiler V.3.3 Koku başlığı altında ele alınmıştır. Etki Azaltma Önlemleri Yukarıda yapılan değerlendirme hava kalitesi üzerinde önemli bir etki oluşturmaz ancak hava kalitesi üzerindeki etkileri en aza indirmek amacıyla bazı önlemler alınmalıdır. Bunlar aşağıdaki önlemleri içermektedir:  Bitki örtüsü temizliği yapılan alanlarda alınacak erozyon önlemleri  Toz bastırma yöntemlerinin (sulama, süpürme vb) yeterli sıklıkta uygulanması  Tozu önlemek ve yolları temiz tutmak amacıyla iç yolların malzemelerle kaplanması  Proje alanında hız sınırı uygulanması  Rüzgar bariyeri olan ağaçların tutulması ve yenilerinin ekilmesi  Savrulma olmaksızın yükleme/boşaltma yapılması TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 152 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Depolanan kazı malzemelerinin örtülmesi  Araçların egzozlarının düzenli olarak kontrol edilmesi İnşaat aşamasında çalıştırılan iş makineleri tarafından ortaya çıkan emisyon miktarlarını azaltmak ve bu miktarların sınır değerleri aşmadığından emin olmak için “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği” ve “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulmalıdır. Değerlendirme Özeti ve Kalan Etkiler Hava ortamı üzerinde yapılan etki değerlendirmelerinin özeti Tablo V.15’te sunulmaktadır. Etki azaltma önlemlerinin uygulanmasının öncesinde ve sonrasında belirtilen etkilerin önemi de bu tabloda verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 153 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.15 Hava Kalitesi Etki Değerlendirmelerinin Özeti Etkilenen Etki Proje Potansiyel Etki Kalan Etki Ekosistem Etki Türü Önemi(Önlem Alınması Gereken Önlemle Aşaması Tanımı Önemi bileşenleri alınmadan önce)  Bitki örtüsü temizliği yapılan alanlarda erozyon ölçümlerinin yapılması  Toz bastırma yöntemlerinin (sulama, süpürme vb.) yeterli sıklıkta uygulanması  Tozu önlemek ve yolları temiz tutmak amacıyla iç yolların Arazi malzemelerle kaplanması Toz Emisyonları, Hava Ortamı Hazırlama Olumsuz Düşük  Proje alanında hız sınırı uygulanması Düşük Egzoz Emisyonları ve İnşaat  Rüzgar bariyeri olan ağaçların tutulması ve yenilerinin ekilmesi  Savrulma olmaksızın yükleme/boşaltma yapılması  Depolanan kazı malzemelerinin örtülmesi  Araçların egzozlarının düzenli olarak kontrol edilmesi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 154 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.3 Koku Koku etkilerinin Projenin işletme aşamasında gözlenmesi beklenmektedir. Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında herhangi bir koku etkisi beklenmemektedir. İşletme aşaması sırasında, koku genellikle atıksu arıtma tesislerinin çamur ve arıtma ünitelerinde ortaya çıkmaktadır. Izgara, havalandırma havuzları, sedimantasyon tankları, çamur yoğunlaştırıcı ve susuzlaştırıcı üniteleri ve bu üniteler içerisinde gerçekleştirilen işlemler koku oluşumuna ve bununla beraber arıtma tesisi etrafında rahatsızlık veren bir etkiye neden olabilir Atıksu yüksek miktarlarda organik madde içermektedir. Biyolojik arıtma işlemi sırasında organik maddeler bakteriler tarafından kokulu bileşiklere ayrışmaktadır. Aktif çamur, yüksek miktarlarda bakteri ve bakteriler tarafından kısa sürede ayrıştırılabilen organik madde içermektedir. Koku, bu işlem sırasında oluşan bileşikler tarafından oluşmaktadır. Önceki bölümde belirtildiği gibi atıksu arıtma işlemleri, dezenfeksiyon işlemlerinde kullanılan hidrojen sülfür, metan, gaz veya uçucu kimyasallar ve biyoaerosoller açığa çıkarmaktadır. Bunlar arasında, hidrojen sülfür ve metan gazları koku veren en önemli gazlardır. Atıksu arıtma tesisinde çamur arıtma işlemi yapılması durumunda amonyak, sülfür bileşikleri, yağ asitleri, aromatik bileşikler ve bazı hidrokarbonlar da koku oluşumuna sebep olabilir. Petrol ve organik çözücüler de rahatsız edici koku kaynaklarıdırlar. Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisinde, koku oluşumuna sebep olacak ana faaliyetlerden birinin, kanalizasyon sisteminin hizmet alanı dışından gelen atıksuyun vidanjörlerden tesise alınması esnasında olması beklenmektedir. Bunun dışında, rahatsız edici kokular iyi işletme koşulları ve koku giderimi için alınan ilgili önlemler ile engellenebilir. Bu önlemler etki azaltıcı önlemler bölümünde listelenmiştir. Koku Etkilerinin Genel Değerlendirmesi Koku etkileri; işletme aşaması sırasında, atıksu arıtma tesisinde ve deniz deşarj hattı pompalama istasyonunda gözlenebilmektedir. Ancak, pompalama istasyonlarının yeraltı yapısı olmaları koku etkilerini önemli ölçüde azaltmaktadır. Böylece, proje alanı dışında hiçbir koku etkisinin beklenmediği tahmin edilmekte ve etki büyüklüğü “sınırlı” olarak tanımlanmaktadır. Ancak, en yakın alıcıların önerilen tampon bölgede olmasından dolayı (bkz. Tablo V.16), koku etki şiddeti “yüksek” olarak belirlenmiştir. Tablo V.16 Koku Etki Değerlendirmeleri Özeti Etki Etkinin Ciddiyeti Etkinin Etki Konusu Önemi Boyutu Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) En yakın En yakın En yakın evin/işyerinin evin/işyerinin evin/işyerinin Koku Sınırlı (C) Orta (C3) tampon bölge içinde tampon bölgeye tampon bölge olması yakın olması dışında olması TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 155 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etki Azaltma Önlemleri Yukarıda yapılan değerlendirmelerde görüldüğü gibi, proje için beklenen önemli bir etki bulunmamaktadır. Etki azaltıcı önlemlerin normal işletme koşulları altında doğru uygulanması ile etkiler daha çok azaltılabilir. Önerilen etki azaltıcı önlemler aşağıdaki gibidir:  Arıtma tesisi kapasitesini aşan atıksuyun engellenmesi  Katı atık ve aktif çamur miktarlarının azaltılması  Izgaraların temizlenme sıklığının artırılması.  Sinek ve koku problemini önlemek amacıyla çamurun uygun ve zamanında bertarafı.  Biyolojik arıtma işlemlerinde havalandırma hızının artırılması  Aktif çamur ünitesinin açık alanda bulunması durumunda çamur yoğunlaştırıcılara klorlu su eklenmesi  Aktif çamura kireç eklenmesi.  Su seviyesini kontrol altında tutarak suyun ani azalması durumunda türbülansı engellemek Kokunun başarılı bir şekilde yönetilebileceği ve oluşumunun kavramsal tasarım aşamasında engellenebileceği söylenebilir. Buna ek olarak, Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi koku giderim ünitesi ile donatılacaktır. Koku giderim ünitesinin (biyo filtreler) detayları Bölüm II Proje Tanıtımında verilmektedir. Bunlara rağmen, istenmeyen kokuların oluşması sonucunda ilave önlemler alınacaktır. Bu önlemler, atıksu arıtma tesisinde oluşan kokunun rahatsızlık vermesi ve yakın mahallelerden şikayetlerin gelmesi durumunda uygulanacaktır.  Oksitleyici madde eklenmesi (hidrojen peroksit, sodyum hipoklorit) (oksitleyici maddeler, özellikle hidrojen sülfür oluşumunu engeller). Sodyum hidroksit eklenmesi de düşünülebilir. Sodyum hidroksit suda bulunan hidrojen sülfür gazını çözecektir.  Anaerobik bakteri oluşumunun pH seviyelerinin kontrolü veya dezenfeksiyon ile engellenmesi.  Kimyasallar yardımıyla kokulu bileşiklerin oksitlenmesi  Kokunun yayılmasını önlemek için proje alanının ağaçlandırılması ve arıtma tesisi etrafına tampon bölge oluşturulması. Bunlara ek olarak, bölgede hakim rüzgar yönü doğu-kuzeydoğu, ikinci hakim rüzgar yönü doğu ve üçüncü hakim rüzgar yönü güneybatıdır. Yerleşim yerleri kuzey yönünde yoğunlaşmıştır. Hakim rüzgar yönünün yerleşim yerlerinde nispeten daha az olmasından dolayı, koku oluşumundan etkilenecek olan yerleşim yeri sayısı belirgin olmamaktadır. Arıtma tesisi ve yerleşim yerleri arasında bir tampon bölgesi oluşturulması ve kokunun izole edilmesi, arıtma tesisinde oluşan kokunun yerleşim yerlerine yayılmasının önlenmesi için kullanılan ana yöntemdir. Arıtma tesisi üniteleri ve yerleşim yerleri arasında olması önerilen tampon bölge mesafeleri Tablo V.17’de verilmiştir. Arıtma ünitelerinin en yakın yerleşim yerlerine olan mesafesi de tabloda bulunmaktadır. Aşağıda görüldüğü gibi, en yakın alıcılar önerilen tampon bölgede bulunmakta, böylece etki azaltıcı önlemler alıcılar üzerinde oluşan sorunların azaltılması amacıyla uygulanmaktadır. Tablo V.17 Kokunun Önlenmesi için Yerleşim Yerlerine Önerilen Mesafeler ve En Yakın Alıcılar Arıtma Ünitesi Tampon Bölge (m) En Yakın Yerleşim Alanı (m) SedimentasyonTankı 122 40 Havalandırma Havuzu 152 35 Atık Bertaraf Ünitesi 305 45 Kaynak: Tchobanoglous, 1991 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 156 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yukarıda belirlenen tüm önlemlerin alınmasından ve normal çalışma koşulları sağlandıktan sonra kokunun alan sınırları dışında tespit edilmesi durumunda, havalandırma havuzlarının ve biyofosfor tanklarının kapatılması MUSKİ tarafından uygulanacak son eylem planı olarak görülmektedir. Yukarıda belirtilen önlemlerin alınması ile atıksu ve çamur çalışmalarından kaynaklanan koku ile ilgili rahatsızlıkların gözlenmesi beklenmemektedir. Yukarıda belirtilen önlemlere ve eylem planlarına ek olarak, Koku Oluşturan Emisyonların Kontrolü Hakkında Yönetmelik hükümlerinin karşılanması için projenin işletme aşamasında gerekli önlemler alınmalıdır. Türkiye’de proje alanın hava ortamında veya alıcı ortamda oluşan koku konsantrasyonu ile ilgili zorunlu sayısal standartlar bulunmamaktadır. Gelecekte yeni sınır değerleri belirlenir ise, projenin belirlenen sayısal standartlara uyması gerekecektir. MUSKİ, koku ile ilgili şikayetlerin değerlendirilmesi ve gerekli olduğu durumlarda doğrulayıcı eylemlerin planlanması ve uygulanması için şikayet prosedürü kapsamında bir irtibat personeli belirleyecektir. Değerlendirme Özeti ve Kalan Etkiler Tablo V.18 hava ortamı üzerinde yapılan etki değerlendirmelerinin özetini sunmaktadır. Önlem alınmadan önce ve sonra belirlenen etkilerin önemi de bu tabloda bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 157 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.18 Koku Etki Değerlendirmesi Özeti Etki Proje Muhtemel Etki Kalan Etki Etki Konusu Etki Türü Önemi(Önlem Alınması Gereken Önlemler Aşaması Tanımı Önemi alınmadan önce) Birincil Seviye Önlemler:  Arıtma tesisi kapasitesini aşan atıksuyun engellenmesi  Katı atık ve aktif çamur miktarlarının azaltılması  Izgaraların bertaraf sıklığının artırılması.  Sinek ve koku problemini önlemek amacıyla çamurun uygun ve zamanlı bertarafı.  Biyolojik arıtma işlemlerinde havalandırma hızının artırılması  Aktif çamur ünitesinin açık alanda bulunması durumunda çamur yoğunlaştırıcılara klorlu su eklenmesi  Aktif çamura kireç eklenmesi.  Su seviyesini kontrol altında tutarak suyun ani azalması durumunda türbülansı engellemek Birincil seviye önlemlerin alınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi durumunda ikincil seviye önlem alınacaktır: Koku İşletme Koku Olumsuz Orta Düşük  Oksitleyici madde eklenmesi (hidrojen peroksit, sodyum hipoklorit) (oksitleyici maddeler, özellikle hidrojen sülfür oluşumunu engeller). Sodyum hidroksit eklenmesi de düşünülebilir. Sodyum hidroksit suda bulunan hidrojen sülfür gazını çözecektir  Anaerobik bakteri oluşumunun pH seviyelerinin kontrolü veya dezenfeksiyon ile engellenmesi.  Kimyasallar yardımıyla kokulu bileşiklerin oksitlenmesi  Kokunun yayılmasını önlemek için proje alanının ağaçlandırılması ve arıtma tesisi etrafına tampon bölge oluşturulması. Birincil ve ikincil seviye önlemlerin alınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi durumunda son seviye önlem alınacaktır:  Havalandırma havuzlarının ve biyofosfor tanklarının kapatılması Genel önlem olarak: Koku ile ilgili şikayetlerin yönetilmesi amacıyla şikayet prosedürü uygulanması. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 158 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.4 İklim Değişikliği Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)-Ulusal Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzu’na göre, atık sektörü aşağıdaki bileşenleri içermektedir:  Katı atık bertarafı (4A)  Katı atığın biyolojik arıtımı(4B)  Yakma ve açık alanda yakma (4C)  Atıksu arıtımı ve deşarjı (4D)  Diğer (4E) (IPCC, 2006) Bu rapor kapsamında 4A ile 4B ve kısmen 4C, 4D ve 4E bileşenleri incelenmiştir. Atık sektörü, 2007 verilerine göre Türkiye’nin ikinci büyük sera gazı emisyon kaynağıdır. Ancak, AAT çamurunun üretimi ve bertarafından kaynaklanan sera gazı emisyonları konusunda bir envanter bulunmamaktadır. Buna ilave olarak, 17 Mayıs 2014 tarih ve 29003 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik” Ek-1’inde “Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesine, Raporlanmasına ve Doğrulanmasına Tabi Faaliyetler” başlığı altında sera gazı emisyonlarının izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması gibi faaliyetler sunulmaktadır. Projenin herhangi bir bileşeni Yönetmelik Ek-1’inde listelenmemiştir. V.3.5 Gürültü ve Titreşim Bu bölümde, projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamalarının gürültü ve titreşim etkileri incelenmektedir. Türk Yasal Gereklilikleri Türkiye’de çevresel gürültü, 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” ile uyumludur. Bu yönetmeliğin amacı, çevresel gürültüye maruz kalınması sonucu kişilerin huzur ve sükununun, beden ve ruh sağlığının bozulmaması için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamaktır. Bu nedenle, yönetmelik değerlendirme yöntemleri kullanılarak çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin hazırlanacak gürültü haritaları, akustik rapor, çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu ile belirlenmesi ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sebep olabilecek gürültüyü önleme ve azaltmaya yönelik eylem planlarının hazırlanması ve uygulamasına yönelik usul ve esasları belirtmektedir. ÇGDY Ek VII Tablo 4 ‘de belirtilen gürültü sınır değerleri Tablo V.19’da sunulmuştur. Tablo V.19 Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Limitleri Lgün Lakşam Lgece Alan (dBA) (dBA) (dBA) Gürültüye duyarlı eğitim, kültür, sağlık yapıları ve nüfusu 60 55 50 yoğun yazlık evler ve kamp alanları Ticari yapılar ve gürültü duyarlı yapıları içeren alanlar 65 60 55 arasından yoğun nüfuslu konutlar Ticari yapılar ve gürültüye duyarlı yapıları içeren alanlar 68 63 58 arasından yoğun çalışma alanları Endüstriyel alanlar 70 65 60 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 159 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İnşaat faaliyetleri için ÇGDY (RAMEN) Ek-VII Tablo-5’te belirtilen gürültü sınır değerleri Tablo V.20’de verilmiştir. Tablo V.20 İnşaat için Çevresel Gürültü Limitleri Faaliyet Türü (İnşaat, Yıkım ve Onarım) Lday (dBA) Bina 70 Yol 75 Diğer Kaynaklar 70 IFC Standartları Gürültü sınır değerleri, Çevresel, Çevre Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzu (ÇÇSG), Genel ÇÇSG Kılavuzu: Çevresel Gürültü altında belirtilmiştir. Gürültü sınır değerleri Dünya Sağlık Örgütü Kılavuzu Toplumsal Gürültü temelinde belirlenmiştir. IFC tarafından belirlenen gürültü seviyeleri Tablo V.21.’de verilmiştir. Tablo V.21 IFC’nin Gürültü Seviyesi Kılavuz Değerleri Saatlik LAeq (dBA) Alıcı Gündüz 07:00 – 22:00 Gece 22:00 – 07:00 Konut, endüstriyel, eğitimsel 55 45 Endüstriyel, ticari 70 70 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında alanda kullanılan makine ve ekipman kaynaklı gürültü oluşumu oldukça muhtemeldir. Arazi hazırlık ve işletme aşamasında kullanılacak ve muhtemelen gürültü oluşturacak olan makine ve ekipman listesi ile sayıları ve ses gücü düzeyleri Tablo V.22’de verilmiştir. Tablo V.22 Projenin Arazi hazırlık ve İnşaat Aşamasında Gürültü Oluşumuna Neden Olacak Makine ve Ekipmanlar ile Bunların Ses Gücü Düzeyleri (Lw) Makine ve Ekipman Sayı Ses Gücü Düzeyi* (dBA) Kamyon 6 85 Kazma Makinesi 2 115 Yükleyici 2 115 Mini Yükleyici (Bobcat) 3 115 Vinç 2 105 Arazöz 1 85 Kaynak: Endüstriyel Gürültü Kontrolü ve Çevresel Gürültü, Özgüven H.N. Arazi hazırlık ve işletme aşamasında yapılan faaliyetler sonucunda oluşan gürültünün etkilerini değerlendirmek amacıyla kötü hal senaryosu ile toplam gürültü miktarları hesaplanmalı ve fikir sahibi olunması amacıyla IFC ve yasal gereklilikler ile kıyaslanmalıdır. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla, kötü hal senaryosu ile gürültü miktarının hesaplanması aşağıda gösterilmektedir. Kötü hal senaryosu, proje alanında bulunan tüm makine ve ekipmanların aynı anda aynı konumda en yüksek gürültü yoğunluğunda çalıştığını varsaymaktadır (AAT alanı merkezinde). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 160 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında oluşan gürültü seviyelerinin hesaplanmasında aşağıda verilen formüller kullanılmaktadır. Formül (1), her bir ekipmanın gürültü yoğunluğu doğrultusunda kaynaktaki toplam gürültü seviyesinin hesaplanmasında, Formül (2) belirli bir mesafeye ulaşan gürültü seviyesinin hesaplanmasında (Lpt), ve Formül (3) topografik emilim etkisinin dikkate alınmasında kullanılmaktadır. Lwt = 10 log ∑ =1 10L wi/10 (1) Lpt = Lwt + 10log (Q/4πr2) (2) C1 = 5xlog(do/d) (3) Lwt : Kaynaktaki gürültü seviyesi Lpt : Belirli bir mesafeye ulaşan gürültü seviyesi Q : Yön kat sayısı/atmosferik indirgeme faktörü (1) r : Kaynaktan uzaklık C1 : Topografik emilim d : Mesafe Daha önce belirtildiği gibi, yukarıda verilen denklemlerde, inşaat ekipmanları ve iş makinelerinin aynı fiziksel konumda kullanıldığı (AAT alanı merkezinde) ve sürekli en yüksek gürültü yoğunluğu seviyesinde (kötü hal senaryosu) olduğu kabul edilmiştir. Böylece, inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan gerçek gürültü seviyelerinin kötü hal senaryosu ile hesaplama sonucundan çok daha düşük olması beklenmektedir. Lwt = 10 log ∑ =1 10L wi/10 8.5 = 10 log (6x10 +2x1011.5+2x1011.5+3x1011.5+2x1010.5+1x108.5) Lwt = 123.6 dBA En yakın binaya ulaşan gürültü seviyesinin hesaplaması (AAT alanı merkezinden 100m uzaklıkta) aşağıdaki gibidir: Lpt = Lwt + log (Q/4πr2) Lpt (100m) = 123.57+10 log(1/4x3.14x1002) Lpt (100m) = 72.6 dBA 100 m için Topografik emilim: C1 = 5xlog(do/d) C1 =5xlog(1/100) C1 =-10 dBA Topografik emilmi hesaba katarak 100 m’deki Lpt değeri Lpt (100m) total= Lpt (150m) + C1 Lpt (100m) total= 72.6 dBA -10 dBA Lpt (100m) total= 62.6 dBA Kaynaktan uzaklığına bağlı olarak oluşan gürültünün dağılımı liste halinde Tablo V.23’te ve grafiksel olarak Şekil V.4’te verilmiştir. Kaynaktan yaklaşık olarak 110 m mesafede, çevresel gürültü seviyesi inşaat faaliyetleri için belirlenen sınır değerlerinin altına düşmektedir (70 dBA) Yerleşim yeri olan en yakın alıcı, AAT alanı merkezinin 100 metre kuzeyinde yer almaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 161 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.23 Gürültünün Mesafeye Bağlı Dağılımı Lpt Topografik Emilim ile Lpt Topografik Emilim ile Mesafe (m) Lpt (dBA) Mesafe (m) Lpt (dBA) Birlikte (dBA) Birlikte (dBA) 15 89,1 83,2 500 58,6 45,1 50 78,6 70,1 600 57,0 43,1 100 72,6 62,6 700 55,7 41,5 150 69,1 58,2 800 54,5 40,0 200 66,6 55,1 900 53,5 38,7 300 63,0 50,7 1000 52,6 37,6 400 60,5 47,5 1150 51,4 36,1 100,0 90,0 80,0 Noise Level (dBA) 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 Lpt RAMEN Limit Value Lpt w/ Topographical Absorption Şekil V.4 Proje Alanında Oluşan Gürültünün Mesafeye Bağlı Dağılımı Yukarıda görüldüğü gibi, en kötü koşullar altında, projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, AAT alanı merkezine en yakın konumdaki binada oluşan gürültü seviyesi yönetmelikte belirtilen sınır değerlerinin altındadır. Ancak alanda oluşan gürültü, en yakın binaya farklı düzeylerde ulaşarak arka plan gürültü seviyesi üzerinde kümülatif bir etki yaratmaktadır. Bu kapsamda, yerleşim yerinde beklenen kümülatif gürültü seviyesi sayısal olarak hesaplanmıştır. (inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan gürültünün yerleşim yerinde ölçülen arka plan gürültü seviyesine logaritmik olarak eklenmesiyle). AAT alanında bulunan en yakın binaya olan ölçüm konumunda (ML-3) gündüz arka plan gürültü seviyesi 49.9 dBA olarak ölçülmüştür. Arka plan gürültü ölçümleri ile ilgili detaylar Bölüm IV.1.9 altında verilmektedir. ML-3 ölçüm konumu ile en yakın bina arasındaki mesafe 55 m’dir. Böylece, alıcıda herhangi arka plan gürültü ölçümü yapılmamasına rağmen alıcı arka plan gürültü seviyesinin 49.9 dBA olduğu varsayılmaktadır. Alıcılarda kümülatif gürültü seviyesi Tablo V.24’te verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 162 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.24 En Yakın Bina Çevresinde Hissedilecek Gürültü Seviyesi 100 m Mesafede IFC Gündüz Kümülatif ÇGDYY Gündüz Arka Plan Gürültü Hesaplanmış (Yerleşimler) Yerleşim Yeri Gürültü Gürültü Sınır Düzeyi (dBA) Gürültü Seviyesi Gürültü Sınır Düzeyi(dBA) Değeri (dBA) (dBA) Değeri (dBA) En yakın bina (Atıksu Arıtma Tesis 49.9 62.6 62.8 68 55 Alanı merkezinin 100 m kuzeyi) Tablo V.24’te belirtildiği gibi, en yakın alıcının kümülatif gürültü seviyesi Türk ÇGDYY (RAMEN) sınır değerini karşılamasına rağmen IFC sınır değerlerinden bir tanesini aşmaktadır. Bu durumda, proje kapsamında IFC sınır değeri karşılanmalı ve en yakın alıcıda oluşan gürültü seviyesinin azaltılması için önlem alınmalıdır. Diğer yandan, gerçek anlamda tüm inşaat makinesi ve ekipmanlar aynı fiziksel konumda ve sürekli olarak en yüksek ses şiddetinde (kötü hal senaryosu) çalışmamaktadır. Buna ilave olarak, inşaat faaliyetlerinin açık alanda gerçekleşmesinden, gerçek koşullarda atmosferik emilim dolayısıyla mesafeye bağlı olarak gürültü seviyesinin azalması beklenmektedir. Benzer şekilde bitki örtüsü, gürültünün yayılması esnasında etkiyi azaltan faktörler arasındadır Ancak, hesaplamalar kötü hal senaryosu ile yapıldığından, konum etkisi, atmosferde azalma, bitki örtüsü gibi faktörler dikkate alınmamaktadır. Tüm bu değerlendirmeler doğrultusunda, en yakın binada bulunan gürültü seviyesinin projenin arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında hesaplanan değerden daha düşük olması beklenmektedir. Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında proje alanında oluşan gürültü, proje alanı sınırının ötesinde etki oluşturabilmektedir. Geçici arazi hazırlığı ve inşaat aşaması sırasında ilgili mahallenin belirli kısımlarında oluşan arka plan gürültü seviyesi ÇGDYY (RAMEN) sınır değerleri içerisinde artmaktadır. Gürültünün etki büyüklüğü “yerel” olarak tanımlanmaktadır. Etkinin şiddeti belirlenirken, ÇGDYY (RAMEN) Ek-7’de tanımlanan alanlar dikkate alınarak alıcı hassasiyeti “orta” olarak belirtilmektedir. Böylece, gürültü etkisinin önemi “orta olarak” değerlendirilmektedir. (bkz Tablo V.25). Tablo V.25 Gürültü Etkisinin Değerlendirilmesi Etkinin Etkinin Ciddiyeti Etki Konusu Etkinin Önemi Boyutu Ciddi (3) Orta(2) Hafif(1) Ticari yapılar ile Gürültüye hassas Ticari yapılar ile gürültüye hassas alanlar gibi, gürültüye hassas alanları içeren Eğitim, Kültür ve alanları içeren alanlar içerisinde Gürültü Orta(B) Sağlık alanları ile Orta (B2) alanlar içerisinde iş yerlerinin yoğun yazlık ve kamp konut yoğunluğu olarak bulunduğu yerlerinin ağırlıklı fazla olan alanlar alanlar ve olduğu alanlar endüstriyel alanlar. İşletme Aşaması Projenin işletme aşamasında motor, kompresör, pompa ve blower gibi ekipman kaynaklı gürültü oluşacaktır. Tesisin çalışma saatleri boyunca (24 saat), bu ekipmanlardan kaynaklanan gürültü düzeyinin diğer tüm ekipmanların olduğu gibi sabit olması beklenmektedir. Tesisin çalışması sırasında gürültü oluşturan ekipmanlar izole ve kapalı binalara yerleştirilecek ve bunlardan bazıları su altında yer alacaktır. Atıksu arıtma tesisinin çalışması sırasında belirgin bir gürültü oluşması beklenmemektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 163 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Buna ilave olarak, AAT alanı çevresinde bulunan topoğrafya ve bitki örtüsü gürültünün yakın çevrelere yayılmasını engellemektedir. Proje kapsamında, peyzaj faaliyetleri sırasında ek gürültü bariyerleri kurularak muhtemel etkilerin azaltılması sağlanacaktır. Ekipman seçimi ve alımı sırasında, ekipmanların gürültü yoğunlukları dikkate alınacaktır. Bunun dışında, ilgili standartlar ve kriterler de karşılanacaktır. Proje faaliyetleri ÇGDYY (RAMEN) hükümleri uyarınca gerçekleştirilecek ve IFC’nin Genel ÇSG Kılavuzu ile yönetmelikte belirtilen çevresel gürültü sınır değerleri karşılanacaktır. (bkz. Tablo V.19 ve Tablo V.21). Gürültüye ek olarak, projenin inşaat ve işletme aşamalarında kullanılan inşaat ekipmanları, motorlar, pompalar ve karıştırıcılar titreşime neden olacaktır. Yukarıda belirtilen ekipmanlar kapalı binalar içerisinde tutulacaktır. Böylece, titreşimin bina dışında etkili olması beklenmemektedir. Proje çalışmaları ÇGDYY (RAMEN)’in ilgili hükümlerine uygun olacaktır. Deniz deşarj hattının pompa istasyonları da gürültüye ve titreşime neden olacaktır. Ancak, bu ünitelerin yerin altında ve kapalı olması nedeniyle önemli bir gürültü ve titreşim etkisinin olmadığı düşünülmektedir. Sonuç olarak, işletme aşamasında gürültü ve titreşim etkilerinin önemi “düşük” olacaktır. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Alınacak Önlemler Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında kullanılan makine ve ekipmanlar aynı noktada/konumda çalıştırılmayacak ancak alan içerisinde homojen olarak dağıtılacaktır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında, gürültü seviyesinin makul düzeylerde kalması ve ÇGDYY’nin belirlediği ilgili sınır değerlerin aşılmaması bu sayede sağlanmaktadır. Bununla birlikte, makine ve ekipmanların çevre binalara yakın olan AAT alanında (kuzey-kuzeydoğu sınırı) aynı anda çalıştırılmaması gereklidir. Böylece, AAT’ye yakın binalarda gürültü seviyesi, hesaplanmış olduğu gibi yönetmelik sınır değerlerini aşmamaktadır. Bu ölçüme ilave olarak, yakın binaların etrafında gürültü bariyerleri inşa edilerek alıcıların gürültü seviyelerinin 5 ile 10 dBA arasında azaltılması sağlanabilir. Deniz deşarj hattı inşaatı için, taşınabilir gürültü bariyerleri kullanımı düşünülmelidir. AAT alanının kuzey-kuzeydoğu sınırı boyunca ağaçlandırma yapılması da değerlendirilmelidir. Proje kapsamında oluşacak olan gürültünün en aza indirilmesi için, makine ve ekipmanların bakımı düzenli olarak yapılacak ve hız sınırları tanımlanarak inşaat araçları tarafından bu sınırlara uyulacaktır. MUSKİ, gürültü ile ilgili şikayetlerin değerlendirilmesi ve gerekli olduğu durumlarda doğrulayıcı eylemlerin planlanması ve uygulanması için şikayet prosedürü kapsamında bir irtibat personeli belirleyecektir. Ekipman seçiminde ekipmanların ses gücü düzeyleri dikkate alınacaktır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamaları sırasında, izleme planı doğrultusunda gürültü izleme faaliyetleri gerçekleştirilecek ve çevrede bulunan yerleşim yerleri üzerinde oluşan gürültü etkisi kontrol edilecek/takibi yapılacaktır. İzleme faaliyetleri sayesinde, ilgili yönetmelik sınır değerleri ile herhangi bir uyumsuzluk tespit edilmesi durumunda, gürültü seviyesini yönetmelik sınır değerlerine çekmek için gerekli önlemler alınacaktır. İşletme Aşamasında Alınacak Önlemler MUSKİ, pompa, blower ve diğer ekipman seçimlerinde ekipmanlara ait teknik özellikler kısmında verilen ses gücü düzeylerini dikkate alacaktır. Bununla birlikte, projenin işletme aşamasında ÇGDYY (RAMEN)’nin ilgili hüküm ve sınır değerleri karşılanacaktır. Değerlendirme Özeti ve Kalan Etkiler Gürültü etki değerlendirmesinin özeti Tablo V.26’da verilmektedir. Belirlenen etkilerin önemi de ilgili önlemlerin alınmasından önce ve sonra olmak üzere bu tabloda bulunmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 164 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.26 Gürültü Etki Değerlendirmesinin Özeti Etkilenen Etkinin Önemi Proje Muhtemel Etkinin Etkinin Kalan Etkinin Ekosistem (Önlemler Alınacak Önlemler Aşaması Tanımı Tipi Önemi Bileşeni Öncesinde  Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında kullanılan makine ve ekipmanlar aynı noktada/konumda çalıştırılmayacak ancak alan içerisinde homojen olarak dağıtılacaktır  AAT alanının binalara yakın kısmında makine ve ekipmanlar birlikte Arazi çalıştırılmayacak (kuzey-kuzeydoğu sınırı). Gürültü hazırlık ve Olumsuz Orta  AAT alanına en yakın olan alıcıların etrafında inşaat gürültü bariyerleri Düşük Seviyelerinde Artış inşaat kullanılması  Deniz deşarj hattı inşaatı sırasında taşınabilir gürültü perdesi kullanılması  İş makineleri ve ekipmanların düzenli olarak bakımının yapılması ve inşaat araçları için hız sınırlarının tanımlanması Yerel halk  Gürültü ile ilgili şikayetlerin yönetimi için bir şikayet prosedürü uygulanması  Ekipman ve makine alımı sırasında, teknik özellikler kısmında belirtilen ses düzeyleri dikkate alınacaktır. Gürültü İşletme Seviyelerinde Artış Olumsuz Düşük  İşletme aşamasında RAMEN ve Dünya Bankası Grubu’nun/IFC’nin Genel Düşük ÇÇSG Kılavuzu ve ilgili Sektör Kılavuzu’nun hükümleri ve sınır değerleri karşılanacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 165 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.6 Su Kaynakları Su Temin Planı Proje alanına su temini şehir şebekesi üzerinden halihazırda sağlanmış durumdadır. Bu proje kapsamında da su temini aynı şekilde sağlanmaya devam edecektir. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Su Temini Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında personel kaynaklı ve toz bastırma amaçlı olarak su ihtiyacı oluşacaktır. Günlük su ihtiyacı hesabı maksimum personel sayısı ile bir kişinin ihtiyacı olan günlük su miktarı olan 0,17 m³ çarpımı ile gerçekleştirilmiştir. Böylelikle arazi hazırlık ve inşaat aşamasındaki günlük su ihtiyacı miktarı aşağıda hesaplandığı gibi olacaktır; 80 personel x 0,17 m3/personel.gün=13,6 m3/gün Günlük olarak 10 m³ ihtiyaç duyulması beklenen toz bastırma suyu ihtiyacı ile birlikte, arazi hazırlık ve inşaat aşamasında günlük olarak ihtiyaç duyulacak olan su miktarı 23,6 m³/gün olacaktır. İçme suyu damacanalarla temin edilecektir. Proje için temin edilecek olan suyun kalitesi İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik hükümleri ve DBG ÇSG Kılavuzu ile uyumlu olacaktır. İşletme Aşamasında Su Temini Projenin işletme aşamasındaki su ihtiyacı büyük oranda personel kaynaklı olacaktır. Projenin işletme aşamasında toplam 25 personelin çalışması planlanmaktadır. Böylelikle günlük su ihtiyacı miktarı aşağıda hesaplandığı gibi olacaktır; 25 personel x 0,17 m³/personel.gün=4,25 m³/gün Personel kaynaklı su ihtiyacına ek olarak işletme gereksinimleri sonucu da su ihtiyacı oluşacaktır. Bu gereksinimler projenin aşamalarına göre Tablo V.27’de sunulmaktadır. Tablo V.27 Projenin Su Gereksinimi Su Gereksinimi Proje Aşaması Kullanım Amacı Kaynak 3 3 3 m /saat m /gün m /yıl Arazi Hazırlık ve İçme Suyu / Kullanım Şebeke Suyu 5,37 13,60 4.964 İnşaat Suyu Arazi Hazırlık ve Toz Bastırma Şebeke Suyu 1,25 10,00 300 İnşaat İçme Suyu / Kullanım İşletme Şebeke Suyu 0,18 4,25 1.550 Suyu İşletme Sulama Suyu Şebeke Suyu 6,00 144 52.560 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 166 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Projenin işletme aşamasındaki bahçe sulama amaçlı su ihtiyacı için gereken suyun şehir şebekesinden sağlanması planlanmaktadır. Ancak, ilerleyen dönemlerde arıtılan suyun bu kapsamda kullanılması da değerlendirilebilecektir. Bu yönde karar alınması durumunda atık su kalitesi, laboratuvar analizleri ile değerlendirilecek ve Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği (Resmi Gazete Tarihi: 20 Mart 2010, No: 27527) ve DBG EHS'nin Kılavuzları Atık Suyunun Arıtılması ile ilgili hükümlere uyumlu olmasının kontrolü için analiz edilecektir. Arıtılmış Atıksu Deşarjı Arıtılmış evsel atıksuyun alıcı ortama deşarj kriterleri Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo 21 Atıksu Deşarj Kriterleri altında tanımlanmaktadır. Bu tablo kirlilik yükü ve nüfusa göre 4 ayrı bölüme ayrılmaktadır, her bölüm ayrı deşarj kriterlerini tanımlamaktadır. Bölüm II Tablo II.7’de sunulmakta olan, Projenin hesaplanan kirlilik yüküne göre proje için ilgili olan tablo, Tablo 21.4 olmaktadır. SKKY’de belirtilen deşarj kriterleri Tablo V.28’de sunulmaktadır. Tablo V.28 SKKY Tablo 21.4 Evsel Atıksu Deşarj Kriterleri Kompozit Örnek Parametre Birim Kompozit Örnek (2 Saat) (24 Saat) BOİ mg/L 40 35 COİ mg/L 120 90 AKM mg/L 40 25 pH - 6-9 6-9 Ancak, yukarıda belirtilen kriterlere ek olarak, SKKY aynı zamanda deniz deşarjı için sınır değerleri de tanımlamaktadır. Ayrıca, SKKY deniz ortamına deşarj edilecek atıksu limitlerini de belirlemektedir. Atıksu kalitesi kabul edilebilir maksimum sınır değerleri SKKY Tablo 22’de sunulmaktadır. Aşağıdaki Tablo V.29’da bu değerler verilmektedir. Tablo V.29 SKKY Tablo 22 – DerinDeniz Ortamına DeşarjYapılacak Olan Atıksu Kabul Edilebilir Limit Değerleri Parametre Birim Sınır Değer pH - 6-9 Sıcaklık °C 35 AKM mg/L 350 Yağ ve Gres mg/L 15 Yüzer Madde - None BOİ mg/L 250 COİ mg/L 400 Toplam Azot mg/L 40 Toplam Fosfor mg/L 10 Metilen Mavisi İle Reaksiyon Veren mg/L 10 Yüzey Aktif Maddeleri (MBAS) Deniz suyunun genel kalite kriterlerinin tanımlandığı SKKY Tablo 4’e ek olarak, aynı yönetmeliğin Tablo 23’ü de deniz deşarjları için uygulanacak kriterleri tanımlamaktadır. Tablo V.30’da bu kriterler sunulmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 167 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.30 Deniz Deşarjları İçin Uygulanacak Kriterler Parametre Limit Sıcaklık Deniz ortamının seyreltme kapasitesi ne olursa olsun, denize deşarj edilecek suların sıcaklığı 35 ˚C yi aşamaz. Sıcak su deşarjları difüzörün fiziksel olarak sağladığı birinci seyrelme (S1) sonucun da karıştığı deniz suyunun sıcaklığını Haziran-Eylül aylarını kapsayan yaz döneminde 1 ˚C’den, diğer aylarda ise 0 2 ˚C den fazla arttıramaz. Ancak, deniz suyu sıcaklığının 28 C’nin üzerinde olduğu durumlarda, soğutma amaçlı olarak kullanılan deniz suyunun deşarj 0 sıcaklığına herhangi bir sınırlama getirilmeksizin alıcı ortam sıcaklığını 3 C’den fazla artırmayacak şekilde deşarjına izin verilebilir. En muhtemel sayı (EMS) olarak Deniz deşarjıyla sağlanacak olan toplam seyrelme sonucunda insan teması toplam ve fekal koliformlar olan koruma bölgesinde, zamanın % 90’ında, EMS olarak toplam koliform seviyesi 1000 TC/100 ml ve fekal koliform seviyesi 200 FC/100 ml’den az olmalıdır. Katı ve yüzen maddeler Difüzör çıkışı üzerinde, toplam genişliği o noktadaki deniz suyu derinliğine eşit olan bir şerit dışında gözle izlenebilecek katı ve yüzer maddeler bulunmayacaktır. Diğer parametreler SKKY Tablo 4’te verilen limitlere uyulacaktır. SKKY 35.Madde deniz deşarjı için aşağıda belirtilmekte olan ek kriterleri tanımlamaktadır.  (a) Denize bu Yönetmelikle verilebileceği kabul edilen atıksuların deşarj edilebilmesi için projedeki ilk seyrelme S1 değeri 40 ın altında bulunmamalı, tercihen S1 = 100 olmalıdır. Bu seyrelmelerin tespiti Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği’ne göre yapılır.  (b) Minimum deşarj derinliği 20 metre olmalı, eğer 20 metre derinliğe inmek ekonomik olarak mümkün değilse, difüzör hariç deşarj boru boyu ortalama kıyı çizgisinden itibaren bu Yönetmeliğin ekinde yer alan Tablo 24’te gösterilenden az olmamalıdır. Tablodaki nüfus değerlerinden daha büyük yerleşim yerleri, "önemli kirletici kaynak" sınıfına giren faaliyetler ve sanayi kuruluşları için deşarj boru boyu, ön veya tam arıtma alternatifleri ile birlikte ele alınarak belirlenir.  (c) Yaz aylarında T90 değeri Ege ve Akdeniz’de en az 1 saat, Karadeniz’de 2 saat Marmara Denizinde ise 1,5 saat alınmalıdır. Kış aylarında ise T90 değeri daha yüksek olacağı için bu değer ortalama 3-5 saat arasında alınmalıdır. Son olarak, deniz deşarjı boru uzunluğu kriterleri SKKY Tablo 24’te tanımlanmaktadır. Kriterler aşağıdaki Tablo V.31’de sunulmaktadır. Tablo V.31 Deniz Deşarjı Boru Uzunluğu Standartları 3 Minimum Deşarj Boru Uzunluğu Nüfus Debi (m /gün) (m) <1,000 200 500 1,000-10,000 200-2,000 1300 Turgutreis İleri Biyolojik AAT deniz deşarjının etkilerini belirlemek ve ulusal ve uluslararası mevzuatla uyumlu olmak ve deşarj hattını belirleyebilmek amacıyla Gazi Üniversitesi Deniz ve Su Bilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (DENAM) tarafından MUSKİ için “Turgutreis Deniz Deşarjı Rüzgar, Dalga İklimi, Akıntı Düzeni ve Su Kalitesi Ölçümleme ve Modelleme Çalışmaları” adı altında bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında rüzgar iklimi, dalga iklimi, dalga ilerlemesi, hidrodinamik, türbülans, kirletici taşınımı alt modellerini içeren hydrotam 3D modeli kullanılmıştır. Bu çalışma sonucunda deniz deşarjı için boru güzergahıı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 168 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU belirlenmiş ve önerilmiştir. Ayrıca uzak ve yakın alan dağılımları da sunulmuştur. Modelleme çalışmalarına dair daha fazla bilgi ve detay aşağıda verilmektedir. Model yapımı için kullanılan temel veriler, bu Raporun Ek-3'ünde yer alan raporda bulunmaktadır. Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi gelişmiş bir arıtma sistemine sahip olması ve arıtılmış atıksuyun eser miktarda koliform içermesine rağmen, modelleme çalışmalarında, güvenli tarafta kalmak adına kirletici özelliklerinin aşağıdaki gibi olduğu varsayılmaktadır.  Arıtma sonrasında denize bırakılabilecek en yüksek bakteri konsatrasyonu: C0=107 TC/100ml  T90,yaz = 1.5 h, k=ln(0.1)/T90=1.54 h-1  T90,kış = 3 h, k=ln(0.1)/T90=0.77 h-1  Kirletici yoğunluğu: ρ0=999 kg/m3  Kirletici vizkozitesi: ν0=10-6 m2/s Yakın alan seyrelmesi için CORMIX, Visual Plume ve HYDROTAM-3D modelleri kullanılmıştır. Yakın alan modelleme sonuçları, atıksu debisi, alıcı ortamdaki kıyısal akıntı hızı, akıntı yönlerinin difüzör borusu ile yaptıkları açılar, delik sayısı ve yoğunluk değişimi ile değişim göstermektedir. Model parametrelerinin hassasiyet çalışmalarında, atıksu debisinin, akıntı hızının ve akıntı yönünün, yakın alan seyrelmelerine etkileri incelenmiştir. Boru hattının su derinliği 20 m’den küçüktür. Modelleme çalışmalarında, deniz suyu yoğunluğu değişken olarak alınmış, su sıcaklığının ve tuzluluğun bir fonksiyonu olarak, hidrodinamik model tarafından hesaplanmıştır. Şekil V.5 ve Şekil V.6 birincil seyrelmedeki (S1), atıksu debi (Q) değişikliğinin, kış ve yaz koşullarındaki etkileri görülmektedir. Bu durumda, Q 0,1 ve 1,1 m3/s arasında değişmektedir. Hassasiyet çalışmalarında, alıcı ortam kıyısal akıntı hızının ortalama olarak u=0.1 m/s ve difüzöre dik olduğu varsayılmıştır. Diğer varsayımlar aşağıdaki gibidir:  Deniz suyu tuzluluk değeri, kış : S=38 ppt  Deniz suyu sıcaklık değeri, kış : T=16 °C  Deniz suyu tuzluluk değeri, yaz : S=39 ppt  Deniz suyu sıcaklık değeri, yaz : T=27 °C Şekil V.5 Kış Koşullarında Atıksu Debisi Hassasiyeti TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 169 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.6 Yaz Koşullarında Atıksu Debisi Hassasiyeti Şekil V.5 ve Şekil V.6'dan görüldüğü gibi, S1 üstel fonksiyonla azalmakta ve 0.7 m3/s'den sonra neredeyse durgun hale gelmektedir. Grafiklere göre, hem kış hem de yaz dönemlerinde S1 değeri 123 ve 966 arasında değişiklik göstermektedir. Dolayısıyla, bu sonuçlar, S1 değerinin yönetmelik gereği olan S1> 40 değerini karşıladığını göstermektedir. Yönetmelik sınır değerine ve yönetmelik ile uyumlu olduğunu göstermektedir ve mevzuata ilişkin tercih edilen değer, S1=100'dür. Şekil V.7 ve Şekil V.8’de, akıntı hızının birincil seyrelmedeki (S1) kış ve yaz koşullarındaki etkisi görülmektedir. Bu durumda hiç kıyısal akıntı hızı olmadığı (u=0) durum, ya da hiç rüzgar esmediği durum, en az birinci seyrelme değerini vermektedir. Akıntı hızı arttıkça S1 değeri de artmaktadır. Aşağıdaki şekillerde görülebileceği gibi, diğer parametreler sabit tutulduğunda S1 ile akım hızı arasında doğrusal bir ilişki vardır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 170 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.7 Turgutreis Kış Koşullarında Akıntı Hızı Hassasiyeti Şekil V.8 Turgutreis Yaz Koşullarında Akıntı Hızı Hassasiyeti Şekil V.7 ve V.8'den görüldüğü üzere, 0 ile 35 cm/s arasında değişen akım hızı için S1 46≤S1≤353 olarak elde edilmiştir ve bu, SKKY'nin hükümlerine uygundur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 171 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.9 ve V.10'da, kış ve yaz dönemleri için mevcut yönün S1 üzerindeki etkileri sunulmaktadır. Rakamlardan görüldüğü gibi, akım ile difüzör arasındaki açının 0 ile 90 arasında değiştiği durumlarda, S1 değeri her senaryoda 100'den büyüktür. Şekil V.9 Kış Koşullarında Akıntı Yönünün Yakın Alan Seyrelmesine Etkisi Şekil V.10 Yaz Koşullarında Akıntı Yönünün Yakın Alan Seyrelmesine Etkisi Yukarıda belirtilen değerlere göre, S1 yakın alan seyrelmesi, tüm senaryolar için SKKY'de belirtilen sınır değerlerine uygundur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 172 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Modelleme çalışmaları kapsamında uzak alan seyrelme çalışması da gerçekleştirilmiştir. Uzak alan seyrelmesinde kirlilik bulutu, ilerlemeli yayılma, türbülanslı difüzyon ve dispersiyon (S2) ile dağılmakta ve bakteriler ölerek (T90) yok olmaktadır. Atıksudaki koliform miktarının başlangıç konsantrasyon değeri 107 TC/100 mL olarak kabul edilmiştir. Bu varsayım deniz deşarj hattının dezenfeksiyon ünitesine sahip gelişmiş bir arıtma tesisi olması nedeniyle gerçekçi olmayan bir varsayımdır. Güvenli tarafta kalmak adına uzak alan seyrelmesi çalışmaları bu varsayım ile yapılmıştır. Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği, Tablo 6’da “Rekreasyonel Maksadıyla Kullanılan Kıyı ve Geçiş Sularının Sağlaması Gereken Standart Değerler” gereği sahil koruma bandı genişliği 500 m olarak alınmıştır. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine göre, model çalışmalarında bakterilerin %90’ının ölmesi için gerekli süre T90 değeri, yaz ayında 1,5 saat, kış ayında 3 saat alınmıştır ve korum bandı içinde zamanın %90’nında toplam koliform seviyesinin 1000 TC/100 ml olması şartı gözetilmiştir. Uzak alan seyrelmesi çalışmalarında, rüzgar, dalga ve mevcut iklim ile ilgili temel veriler kirlilik yükü taşıma ve dağıtımı için senaryolar oluşturmak için kullanılmaktadır. Bu temel veriler, Ek- 3'te sunulmaktadır. Senaryolar ve oluşma sıklıkları aşağıdaki gibidir:  Senaryo-1: Rüzgar yok, zayıf kıyısal akıntı, kış, %6  Senaryo-2: Rüzgar yok, zayıf kıyısal akıntı, yaz, %8  Senaryo-3: Hakim akıntı koşulları, kış, %47  Senaryo-4: Hakim akıntı koşulları, yaz, %71  Senaryo-5: Karaya doğru akıntı (batı rüzgarları), kış, %15  Senaryo-6: Karaya doğru akıntı (batı rüzgarları), yaz, %20  Senaryo-7: Kıyıdan denize akıntılar (doğu rüzgarları), kış, 28%  Senaryo -8: Kıyıdan denize akıntılar (doğu rüzgarları), yaz, %1 Senaryo 1 ve 2 için model çalışmalarının sonuçları sırasıyla Şekil V.11 ve V.12'de sunulmuştur. Senaryo-1 için, kıyı koruma bölgesindeki toplam koliform yoğunluğunun 100 TC / 100 mL'den daha düşük olduğu, Senaryo-2 için 50 TC / 100 mL'den daha düşük olduğu görülmektedir. Her iki durumda da yasal sınır değerinin altında kalınmaktadır. Sahil koruma bandı tire ile gösterilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 173 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.11 Senaryo-1 Model Sonuçları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 174 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.12 Senaryo-2 Model Sonuçları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 175 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Senaryo 3 ve 4 için model sonuçları sırasıyla Şekil V.13 ve Şekil V.14'te sunulmuştur. Her iki senaryo için, kıyı koruma bölgesindeki toplam koliform konsantrasyonları, yönetmelik sınır değerinin altında olan 10 TC/100 mL'den daha düşük bulunmuştur. Sahil koruma bandı tire ile gösterilmiştir. Şekil V.13 Senaryo-3 Model Sonuçları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 176 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.14 Senaryo-4 Model Sonucu Senaryo 5 ve 6 için model sonuçları sırasıyla Şekil V.15 ve 16'da sunulmuştur. Senaryo-5 için, kıyı koruma bölgesindeki toplam koliform konsantrasyonunun 5000 TC / 100 mL'den daha düşük olduğu, Senaryo-6'nın 1000 TC / 100 mL'den düşük olduğu tespit edilmiştir. Her iki durumda da zorunlu sınır değerinin altında kalındığı görülmektedir. Sahil koruma bandı tire ile gösterilmiştir. Bu senaryolarda, en yüksek toplam koliform sonuçları elde edilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 177 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.15 Senaryo-5 Model Sonucu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 178 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.16 Senaryo-6 Model Sonucu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 179 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Senaryolar 7 ve 8 için model çalışmalarının sonuçları sırasıyla Şekil V.17 ve 18'de sunulmuştur. Senaryo-7 için, kıyı koruma bölgesindeki toplam koliform yoğunluğunun 50 TC/100 mL'den daha düşük olduğu, Senaryo-8 için ise 10 TC/100 mL olduğu tespit edilmiştir. Her iki sınır değerinin altında olduğu görülmektedir. Sahil koruma bandı tire ile gösterilmiştir. Şekil V.17 Senaryo-7 Model Sonucu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 180 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.18 Senaryo-8 Model Sonucu S1'i belirlemek için kullanılan CORMIX, Visual Plume ve HYDROTAM-3D modellerinin sonuçları, kirlilik bulutunun yakın alan seyrelmesinin yüzeye ulaştığında sona ereceğini göstermektedir. Bu noktada, uzak alan seyrelmesi gerçekleşecek (S2) ve bakteriler ölmeye başlayacaktır (S3). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 181 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.32’de, elde edilen modelleme sonuçları özet olarak gösterilmiştir. Tüm senaryolarda, elde edilen sonuçlar ilgili yönetmeliğin sınır değerlerine uymaktadır. Modeller, en kötü durum senaryosu ile oluşturulduğundan (koliform miktarını başlangıç konsantrasyon değerinin 107 TC/100 mL kabulü ile yapılmıştır) Projenin işletme dönemindeki sonuçlar modelleme çalışmalarından çok daha düşük olacaktır. Tablo V.32. Modelleme Sonuçlarının Özeti Senaryolar 1 2 3 4 5 6 7 8 3 3 Atıksu Debisi 0,1≤ Q ≤1,1 m /s (8.640-95.040 m /gün) Koliform 7 Başlangıç 10 TC/100 mL Konsantrasyonu T90 Yaz ayında 1,5 saat (Kp=1,54 l/saat) Kış ayında 3 saat (Kp=0,77 l/saat) Kirletici 3 999 kg/m Yoğunluğu, P0 Kirletici -7 2 10 m /s Viskositesi, N0 Deşarj Hattı 1.400 m Uzunluğu Difüzör 60 m Uzunluğu Difüzör Borusu -17 m Su Derinliği Difüzör Yönü Borunun iki yanında zıt yönlerde yerleştirilmiş ana borunun bitiminde aynı doğrultuda Delik Sayısı 15 Delik Çapı 0,12 m S1 >40 >40 >40 >40 >40 >40 >40 >40 S3 <100 <50 <10 <10 <5000 <1000 <50 <10 Atıksuyun arıtma yapılmadan, başlangıç konsantrasyon değerlerinin 107 TC/100 ml olarak kabul edilmiştir. Deşarj borusu ve seyrelme hesapları dikkate alınarak difüzör performansının değerlendirildiği, olağan üstü hal, afet ve fiziksel arıtma sonrası deşarj durumu olsa dahi sistemde düşük olasılıkla görülebilecek olan senaryoda, denizel ortama ait rüzgâr, akıntı ve dalga iklimlerinde sunulan uzun döneme ait istatistiki bilgiler, özellikle uzak alan seyrelmelerinin değerlendirilmesinde büyük önem taşımaktadır. Proje kapsamında yürütülen modelleme çalışmaları, iklim koşullarının en etkin olduğu yaz ve kış dönemlerini kapsayan izleme çalışmalarına göre yapılmaktadır. Yaz ve kış dönem sonuçları diğer iki ara dönem olan ilkbahar ve sonbahar dönemlerinden çok daha spesifik sonuçlar verir. Bu sebeple, yaz ve kış dönemlerindeki olabilecek en kötü koşul ve senaryoların değerlendirilmesinin sonucunda, literatür açısından bir yıllık (365 gün) ortalama değerlerdeki ana veri elde edilmiş olur. Proje kapsamında, en kötü durum senaryosu olarak görülen ve Şekil V.16 Senaryo-6 Model Sonucunda görüldüğü üzere, kış aylarında karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı için beklenen oluşma sıklığı kış ayı içinde %15 olarak belirlenmiştir. Oluşma sıklığı, toplamda 91 gün olduğu düşünülen kış mevsiminde yaklaşık 91*0.15=14 gün, bir yıllık dönemde ise (14/365=0,038) yaklaşık %3,8 dir. Yani zamanın yaklaşık %96 sında zaten bu durum oluşmamaktadır. Diğer Şekil V.16 Senaryo-6 Model Sonucunda görüldüğü üzere, Yaz aylarında karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılım için beklenen oluşma sıklığı da yaz ayı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 182 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU içinde %20 olarak belirlenmiştir., Oluşma sıklığı toplam 92 gün olduğu düşünülen yaz mevsiminde yaklaşık 92*0.20=18 gün, bir yıllık dönemde ise (18/365=0,05) yaklaşık %4,9’ dur. Tüm senaryolar incelendiğinde zamanın en az %91,3’ ünde , koruma bandı içinde beklenen toplam koliform değerlerinin 400 TC/100 ml den az olduğu görülmektedir. Modelleme çalışmaları, sadece toplam Koliform değerleri üzerinden yapılabilmektedir. Fekal Koliform ile ilgili veriler ise sadece mevcut durumda ve proje gerçekleşmesi sonucu etkin alanlardan alınan anlık numunelerin ölçümleri sonucu elde edilebilmektedir. Modelleme çalışmasında sadece T90 kriterine uyum koşulu değil, tüm derin deniz deşarj kriterlerinin sağlandığı, ÇSED raporunda da modelleme teknik raporunda da detaylıca belirtilmiştir. Turgutreis AAT’ de sadece fiziksel arıtma değil, ileri biyolojik arıtma da yapıldığı için, deniz deşarjına gerek olmadığı halde modelleme çalışmasında SKKY’nin tüm deniz deşarjı kriterleri fazlasıyla sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ ndan MUSKİ’ ye gönderilen resmi yazıya göre; Turgutreis AAT’ nin tasarım ve arıtma verimliliğine kıyasla Turgutreis Deniz Deşarj Hattı tasarımının sadece kıyı koruma mesafesinin (500 metre) dikkate alınarak tasarım yapılmasının Türk mevzuatlarına göre yeterli olacağı belirtilmiştir (Ek-6 Resmi Yazılar).. Turgutreis AAT ’nin tasarımı sadece fiziksel arıtma değil, ileri biyolojik arıtma olmasına rağmen, modelleme çalışmasında olağanüstü hal durumları da göz önünde bulundurularak; yani biyolojik arıtmanın yapılamayacağı, sadece fiziksel arıtmanın yapılabileceği esktrem olağanüstü hal durumlarında, yani en kötü çalışma koşulları göz önünde bulundurularak modelleme yapılmıştır. Arıtma tesisinin olası en kötü çalışma koşulları göz önüne alınarak yapılan modelleme çalışmasının sadece Türk mevzuatlarını değil, IFC standartlarını da sağlayacak nitelikte olduğu görülmüştür. Fiziksel arıtma sonrası biyolojik arıtma yapmaksızın deniz deşarjı yapılma durumunun operasyonel düzenleme olarak kullanılması kesinlikle söz konusu olmayıp, yüzme sezonu süresince 15 günde bir arıtma çıkışında ve deniz sahil bölgesinde MUSKİ tarafından toplam koliform, fekal koliform, fekal streptekok parametreleri yönünden analizlerin yaptırılması sağlanacaktır. Bunun yanı sıra, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından deşarj hattı güzergahı boyunca deniz suyu kalite ölçümleri yapılarak düzenli aralıklarla kontrolleri sağlanacaktır. Çalışma kapsamında belirlenen bazı temel öneriler aşağıdaki gibidir:  Deniz deşarj hattının uzunluğu en az 1400 m, difüzör borusunun uzunluğu ise en az 60 m olmalıdır.  Borunun yönü 235° kuzeyden BKB’ya doğru olmalıdır.  Difüzör borusu en az 17 m derinlikte olmalıdır. Deniz deşarj alanı batimetri koşullarına bakıldığında, bölgede tekrar sığlaşma başlamaktadır. Bu nedenle, deşarj borusunun daha uzun tutulması dezavantaj yaratmaktadır. Seçilen deşarj hattı koridoru, bölge için olabilecek en sağlıklı koridordur. Bu nedenle, HYDROTAM- 3D model sonuçlarında da görülebileceği üzere, 17 m derinlikten yapılacak deşarj yeterli görülmüştür. Difüzör uzunluğu, yönü, delik çapı vb. parametrlere model sonuçlarına göre seçilmiştir. Çalışma kapsamında, hidrolik tasarım çalışması yapılmamıştır. Bu nedenle, gelecekte tasarım parametrelerinde bir değişiklik meydana gelirse, bu çalışma tekrarlanacaktır. Bu çalışmanın tasarım parametreleri; 0,1≤Q≤1,1 m3/s and C0=107 TC/100 mL’dir. Sonuçların ulusal mevzuatla karşılaştırılmasına ek olarak, DBG, EHS Kılavuzu Tablo 1.3.1 “Arıtılmış Atıksu Deşarjları için Gösterge Değerleri”, pH, BOİ, KOİ, TN, TP, Yağ-Gres, AKM ve toplam koliform parametreleri için sınır değerler tanımlamaktadır. Tabloda, AKM ve Toplam TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 183 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Koliform kriteri 400 MPN/100mL olarak verilmiştir. Ancak, tanımlanan değerlerin, merkezi ve kentsel atksu artıma sistemleri için geçerli olmadığı yine aynı tabloda belirtilmektedir. Bu konu, DBG EHS Su ve Atıksu Sektörel Kılavuzunda yer almaktadır. Sektörel Kılavuz, sıvı deşarjların “deşarj edilecek suyun alıcı ortamdaki en hassas son kullanıcı ve alıcı ortamın asimilatif kapasitesi göz önünde bulundurularak ulusal gerekliliklere ya da uluslararası kabul edilebilir standartlara uyum sağladıktan sonra” deşarj edilmesi gerektiğini belirtmektedir. Bu bağlamda, DBG, EHS Kılavuzuna göre zamanın %90’ında su kalitesi standardın sağlanmasına dair bir tanımlama olmamasına rağmen toplam koliform değeri ulusal gerekliliklerle uyum içerisindedir. İnşaat Aşaması Etkileri Projenin inşaat aşamasında su ihtiyacı oldukça az olacaktır. Proje kapsamındaki su gereksinimi su şebekesi tarafından sağlanacaktır. Bu sebeple, Proje'nin etki alanı içerisinde, yüzey suları veya yeraltı suları üzerinde doğrudan bir etki beklenmemektedir. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, toz bastırmada kullanılacak su, toprak tarafından emilecek veya buharlaşarak kaybolacaktır. Bu nedenle, toz bastırma amacıyla yapılan sulama yüzey akışı oluşturmayacaktır veya atıksu oluşumu meydana gelmeyecektir. Proje kapsamında üretilen evsel atık sular, tuvaletlerde veya sızdırmaz septik tanklarda geçici olarak toplanacak/depolanacak ve ilgili mevzuat uyarınca vidanjör tarafından sahadan nakledilecektir. Bu nedenle, Proje Alanı ve çevresinde, atıksu deşarjından kaynaklı yüzey suyu veya yeraltı suyu (su kaynakları) kalitesi üzerinde herhangi bir etki olmayacaktır. Sonuç olarak, inşaat aşaması boyunca su kaynakları üzerine olacak etkilerin önemi “düşük” olarak değerlendirilmektedir. İşletme Aşaması Etkileri Projenin işletme aşamasında, arıtılmış atıksu, deniz deşarj sistemi ile denize deşarj edilecektir. Konuyla ilgili değerlendirme önceki bölümlerde anlatılmaktadır. Deşarj, ilgili yönetmelik hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilecektir. Planlanan Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi, ileri arıtma ünitelerine sahip olacağından, Atıksu Arıtma Tesisi atıksu kalitesinin, normal çalışma koşullarındaki yasal sınır değerlerden daha iyi olacağı tahmin edilmektedir. Azot ve fosforun ikincil arıtması ile birlikte, arıtılacak diğer önemli kirleticiler, bakteri ve virüslere neden olan hastalıklardır. Böylelikle, bölgenin turizm değeri üzerinde bir etkiye yol açmamak için, deşarjdan önce etkili bir dezenfeksiyon uygulanacaktır. Daha önce yapılan kapsamlı modelleme çalışmasına göre, deniz suyunda ve yüzme suyu kalitesinde bozulma olması beklenmemektedir. Buna ek olarak, Proje'nin gerçekleştirilmesi bölgenin atıksu sorunlarını çözeceği için deniz suyu kalitesinde bir artış olması beklenmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, şu anda bölgede ön arıtma işlemi yapılmamaktadır. Bölgenin atıksuyu eski bir kanalizasyon sistemi ile toplanmakta ve mevcut deniz deşarj hattıyla herhangi bir arıtma yapılmadan doğrudan deniz ortamına deşarj edilmektedir. Projenin işletme aşamasında, tesis içinde oluşacak, dekantörler ve çalışanlardan kaynaklı çamurun susuzlaştırılması, proje alanının yüzey temizliği gibi atıksular; arıtma için tesisin başlangıcına gönderilecektir. Böylece, Projenin işletme aşamasında atıksu deşarjı olmayacaktır. Sonuç olarak, Projenin işletme aşamasındaki etkilerinin genellikle su kaynakları üzerinde olumlu yönde etki edeceği tespit edilmiştir. Ancak, alıcı ortam kalitesinde beklenmedik bir bozulmayı önlemek için önlemler alınmalıdır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 184 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkileri Azaltıcı Önlemler Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında toz bastırmada kullanılacak su, toprak tarafından emilecek veya buharlaşarak kaybolacaktır. Bu nedenle, toz bastırma için sulama nedeniyle herhangi bir yüzey akışı oluşumu veya atıksu oluşumu meydana gelmeyecektir. Bölgedeki su kaynaklarının korunması amacıyla alınacak önlemler kapsamında, sahada oluşacak olan evsel atık su miktarı, tuvaletlerde veya inşa edilecek sızıntıya karşı dayanıklı septik tanklar içerisinde toplanacaktır. Proje Alanı'nda inşaat aşamasındaki atıksu MUSKİ protokolleri kapsamında bertaraf edilecektir. Proje kapsamında arazi hazırlık ve inşaat aşamasında su kaynaklarına herhangi bir deşarj yapılmayacaktır. Projenin, su, atıksu ve kimyasallarla temas halinde olan birimlerinin sızdırmazlığını sağlamak adına uygun çimento oranı göz önünde bulundurularak, dayanıklılığa sahip beton kullanılacaktır. Böylece, Proje'nin işletme aşamasında toprak ve yeraltı sularına sızıntı olmayacaktır. Projenin işletme aşamasında, aşağıdaki önlemler alınacaktır:  MUSKI, bypassı en aza indirmeyi amaçlayacaktır.  Atıksu arıtma tesisinin, atık su kalitesi, geçerli ulusal gerekliliklere veya uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olacaktır.  MUSKI, alıcı ortamın asimilatif kapasitesine bağlı olarak deşarj suyunun kalitesini arttırmak için seçenekleri araştıracaktır.  Sistem taşmaları, seviye ölçüm cihazları kullanılarak mümkün olduğunca önlenecektir. Tüm aşamalarda, Proje, ulusal mevzuat hükümlerini, DBG EHS Rehberi ve uluslararası iyi uygulamaları takip edecektir. Kalan Etkiler ve Değerlendirmelerin Özeti Su kaynakları üzerine olan etki değerlendirmelerinin özeti Tablo V.33’te sunulmaktadır. Tespit edilen etkilerin önem dereceleri, etki azaltıcı önemlerde uygulandıktan sonraki ve önceki durumları aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 185 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.33 Su Kaynakları Üzerine Etki Değerlendirme Özet Tablosu Etkilenen Etkinin Önemi Proje Muhtemel Etkinin Etkinin Kalan Etkinin Ekosistem (Önlemler Alınacak Önlemler Aşaması Tanımı Tipi Önemi Bileşenleri Öncesinde  Toz bastırma için sulama nedeniyle yüzey akışı oluşumu veya atıksu oluşumu engellenecektir.  Bölgedeki su kaynaklarının korunması amacıyla alınacak önlemler kapsamında, sahada oluşacak olan evsel atık su miktarı, tuvaletlerde veya inşa edilecek sızıntıya karşı dayanıklı septik tanklar içerisinde Arazi hazırlık Su gereksinimi ve toplanacaktır. Proje Alanı'nda inşaat aşamasında ve MUSKİ protokolleri Olumsuz Düşük Düşük ve inşaat atıksu üretimi kapsamında bertaraf edilecektir  Projenin, su, atık su ve kimyasallarla temas halinde olan birimlerinin sızdırmazlığını sağlamak adına uygun çimento oranı göz önünde Su kaynakları bulundurularak, dayanıklılığa sahip beton kullanılacaktır. Böylece, Proje'nin işletme aşamasında toprak ve yeraltı sularına sızıntı olmayacaktır.  MUSKI, bypassı en aza indirmeyi amaçlayacaktır.  Atıksu arıtma tesisinin, atıksu kalitesi, geçerli ulusal gerekliliklere veya Su gereksinimi ve Olumsuz Düşük uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olacaktır. Düşük atıksu üretimi İşletme  Sistem taşmaları, seviye ölçüm cihazları kullanılarak mümkün olduğunca önlenecektir. Arıtılmış atıksuyun  MUSKI, alıcı ortamın asimilatif kapasitesine bağlı olarak deşarj suyunun Olumlu Orta - deşarjı kalitesini arttırmak için seçenekleri araştıracaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 186 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.7 Atıklar İnşaat ve işletme/onarım faaliyetleri sonucunda oluşacak atıklar ve çalışan personellerin ihtiyaçları doğrultusunda oluşacak evsel atıklar olmak üzere proje ömrü boyunca farklı tipte atık ortaya çıkacaktır. Toprak, su kaynakları ve flora- fauna unsurları üzerinde atık kaynaklı etkileri önlemek için Projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamaları sırasında oluşacak tüm atıkların, ulusal atık yönetimi mevzuatı ve uluslararası iyi uygulamaların gereklilikleri doğrultusunda düzgün bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Bu Bölüm, proje kapsamında üretilecek atıkları tanımlamakta ve atık üretimi ile ilgili etkileri değerlendirmektedir. İlgili Türk mevzuatı ve uluslararası standartlara (yani DBG EHS Kılavuzları) göre uygulanacak atık yönetimi de bu bölümde açıklanmıştır. Projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamalarındaki fiziksel, biyolojik ve sosyoekonomik çevre üzerindeki potansiyel etkilerin yanı sıra, bu etkilerin önlenmesi/en aza indirilmesine yönelik önlemler de ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Çeşitli atık türlerini oluşturacak muhtemel kaynaklar aşağıda sıralanmıştır:  Belediye katı atıkları  Ahşap, kağıt, karton ve plastik gibi ambalaj atıkları  Projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamaları kapsamında oluşabilecek, kontamine kaplar, bezler ve üstüpü, atık piller, akümülatörler, atık yağlar vb. gibi tehlikeli ve özel tip atıklar  Kazı ve inşaat atıkları  Nihai çamur Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamaları Etkileri Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamaları sırasında, mevcut yapıların demontajı, bitki örtüsünün temizlenmesi, alanın tesviyesi, ana ve yardımcı ünitelerin kurulumu, ünitelerin ve ekipmanların temini, nakliyesi ve montajı gibi faaliyetler gerçekleştirilecektir. Faaliyetler kapsamında oluşması beklenen katı atık türleri; belediye atıkları, ekipmanlarının ambalaj atıkları (örneğin ahşap, karton, plastik, vb.), tehlikeli atıklar, özel tip atıklar, kazı ve inşaat atıkları (örneğin hurda metal, ahşap, beton atıkları, vb.) ve sistem ekipman atıkları (panolar, kablolar, elektronik bileşenler) olarak sırlanabilir. Tehlikeli ve özel tip atıklar, kimyasal maddeleri, (örneğin, boya, solvent) veya ambalaj malzemelerini, yağlarla kirlenmiş bezleri, makinelerin çalışması ve bakımı sonucu ortaya çıkan atık yağları, solventleri, akümülatörleri, aküleri ve filtreleri içerebilir. Atık Yönetimi Yönetmeliği eklerinde verilen atık listelerine göre, Proje'nin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşabilecek atık türleri ve atık kodları Tablo V.34’te listelenmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 187 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.34 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşması Muhtemel Atıkların Genel listesi Atık Kodu Atık Kodu Tanımı 13 Yağ Atıkları ve Sıvı Yakıt Atıkları (yemek yağları, 05 ve 12 hariç) 13 02 Atık Motor, Şanzıman ve Yağlama Yağları Atık Ambalajlar ile Başka Bir Şekilde Belirtilmemiş Emiciler, Silme Bezleri, Filtre Malzemeleri Ve 15 Koruyucu Giysiler 15 01 Ambalaj (Belediyenin Ayrı Toplanmış Ambalaj Atıkları Dahil) 15 02 Emiciler, Filtre Malzemeleri, Temizleme Bezleri ve Koruyucu Giysiler 16 Listede Başka Bir Şekilde Belirtilmemiş Atıklar 16 06 Piller ve Akümülatörler 17 İnşaat ve yıkım Atıkları (Kirlenmiş Alanlardan Çıkartılan Hafriyat Dahil) 17 01 Beton, Tuğla, Kiremit, Seramik 17 02 Ahşap, Cam ve Plastik 17 04 Metaller (Alaşımlar Dahil) 17 05 Toprak (Kirlenmiş Yerlerde Yapılan Hafriyat Dahil), Taşlar ve Dip Tarama Çamurları 17 06 Yalıtım Malzemeleri ve Asbest İçeren İnşaat Malzemeleri 17 09 Diğer İnşaat ve Yıkım Atıkları Ayrı Toplamış Fraksiyonlar Dahil Belediye Atıkları (Evlerden Kaynaklanan ve Benzer Ticari, 20 Endüstriyel ve Kurumsal Atıklar) 20 01 Ayrı Toplanan Fraksiyonlar (15 01 hariç) 20 03 Diğer Belediye Atıkları Atık Yönetimi Yönetmeliği kapsamında belediye atıkları, evsel atıklar veya evsel atıklara benzer ticari, endüstriyel ve kurumsal atık içeriği veya Yönetmeliğin Ek-4'ündeki Atık Listesi’nin 20. atık kodu ile tanımlanan ve sorumluluğu belediyeye ait olan yapılarla ilgilidir. 2014 yılında TÜİK'in belediye atık istatistiklerine göre kişi başına düşen günlük ortalama belediye atığı 1,08 kg olarak hesaplanmıştır (TÜİK, 2014). Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak tahmini belediye atık miktarı, sahada çalışan kişi sayısına göre aşağıda verilmiştir. Bu miktar, kağıt, karton, cam, metal, plastik vb. gibi ayrı ayrı toplanan fraksiyonlar ile biyolojik olarak çözünebilir atıkları da içerir:  80 kişi x 1,08kg/kişi.gün=86,4 kg/gün Şantiyede yemekhane olmayacaktır. Dolayısıyla, Proje kapsamında yemek hazırlama ile ilgili atık üretimi olmayacaktır. Yemek ihtiyacı, hizmet yoluyla sağlanacaktır. Katı Atık Master Planı Projesi kapsamında yapılan katı atık kompozisyonunu belirleme çalışmasının sonuçlarına göre, Türkiye'deki belediye atıklarının genel durumu Şekil V.19'da gösterilmektedir. Belediye atıklarının % 34'ü mutfak atıklarından oluşmaktadır. Kağıt, karton, hacimli karton, plastik, cam ve metal gibi toplanabilir ve geri dönüştürülebilir fraksiyonlar kentsel atıkların % 25'ini oluşturmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 188 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.19 Belediye Atığı Kompozisyonu (eski Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2014) Şekil V.19'da verilen bilgiler göz önünde bulundurulduğunda, bu durum Proje kapsamında üretilecek belediye atıkları için de geçerlidir. Şantiyede mutfak / yemekhane olmayacağından dolayı tek fark mutfak atıkları yüzdesi olacaktır. Belediye atıklarının kompozisyonu aşağıdaki gibi olacaktır (gıda atığı %5 olarak kabul edilmiştir):  Gıda Atığı: : %5  Diğer Yanıcı Maddeler : %27  Diğer Yanıcı Olmayan Maddele : %31  Kağıt : %16  Karton : 2%  Hacimli Karton : %6  Plastik : %3  Cam : %8  Metal : %2 Buna göre, Proje'nin arazi hazırlık ve inşaat aşaması sırasında, günde yaklaşık 4,3 kg gıda atığı ve 32 kg toplanabilir ve geri dönüştürülebilir atık üretilebileceği söylenebilmektedir. Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri boyunca, yemekhane bulunmayacağı için bitkisel atık yağ üretimi olmayacaktır. İnşaat makinelerinin ve diğer araçların lastiklerinin değiştirilmesi, bölgede bu amaçla bulunan tesislerde yapılacağından dolayı ömrünü tamamlamış lastik üretimi ve depolanması gerçekleşmeyecektir. Bunların yanı sıra, Proje sahasında revir bulunmayacağı ve faaliyetler sırasında beklenmedik bir kaza olması durumunda tıbbi müdahaleler için en yakın sağlık merkezi kullanılacaktır. Dolayısıyla, Proje kapsamında önemli ölçüde tıbbi atık oluşmayacaktır. İlk yardım uygulamaları sebebiyle ihmal edilebilir miktarda tıbbi atık ortaya çıkabilecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 189 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, bazı bölgelerde bitki örtüsünün temizlenmesi ve tesviye çalışmaları yapılacaktır. Proje kapsamında üretilecek hafriyat toprağı, inşaat ve yıkım atıklarının miktarı “Bölüm V.3.2 Hava Kalitesi”nde açıklanmakta olup, miktarı Tablo V.11'de verilmektedir. Hafriyat depolama, nakliye ve yeniden kullanma ile ilgili tüm faaliyetler için; Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. İnşaat makinelerinin yağ değişimi iki ayda bir en az bir kez olmak üzere gerçekleştirilecektir. Makinelerin bakımı için yağ değişimi, lisanslı servislerde yapılacaktır. Böylece, Proje'nin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında atık yağ üretimi olmayacaktır. Türkiye'de kişi başına düşen yıllık atık pil sayısı altı, miktarı 140 gramdır (Çevre ve Or man Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2009). Buna göre, Proje'nin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, 80 kişinin üreteceği yıllık atık pil miktarı 11,2 kg olarak hesaplanmıştır. Deniz deşarj hattının inşası sırasında, denizel işler kapsamında dip taraması faaliyetleri yürütülecektir ve bunun sonucunda nihai bertaraf için tarama malzemesi ortaya çıkacaktır. Bu tarama malzemesinin döküm alanı, İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından belirlenecektir. Malzemenin döküm alanı belirlenmeden önce çıkartılan malzemenin tehlikelilik analizi yapılacaktır. Yukarıda da bahsedildiği gibi, Proje'nin niteliği ve ölçeği sebebiyle atık oluşumundan kaynaklanan önemli bir etki beklenmemektedir. Bu nedenle, arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında oluşacak etkinin önemi “düşük” olarak değerlendirilmektedir. Ancak, olası etkileri önlemek ve/veya en aza indirgemek için aşağıdaki bölümlerde etki azaltıcı önlemler sunulacaktır. İşletme Aşaması Etkileri Projenin işletme dönemin 25 işçi çalışacaktır. Bu sebeple, belediye atık üretim miktarı 27 kg/gün olacak ve arazi hazırlığı ve inşaat aşamasındaki hesaplamalarda olduğu gibi aynı yaklaşım kullanılarak, belediye atıklarının geri dönüştürülebilir kısmı ve gıda atık miktarı sırasıyla 10 kg/gün ve 1,35 kg/gün olacaktır. Ek olarak, belediye atıklarını geri dönüştürülmesinin yanı sıra, ambalaj atıkları, kağıt, karton, plastik ve hurda metaller gibi geri dönüştürülebilir atıkların da dikkate alınması beklenmektedir. Hasarlı, arızalı veya ömrü dolmuş ekipmanlardan ve periyodik bakım veya bir arıza durumunda yapılan bakım ve onarım faaliyetleri sırasında değiştirilebilen-kontrol edilebilen malzemelerden kaynaklanan atık oluşumu ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, yeni ekipmanların (flokulant, dezenfektanlar vb. gibi) tedariği de ambalaj atıklarının ortaya çıkmasına yol açacaktır. Bunun yanı sıra, bakım ve onarım çalışmaları sırasında kullanılan kişisel koruyucu ekipmanları, giysi ve bez parçaları sınırlı miktarda atık oluşmasına neden olabilecektir. Projenin işletme aşamasında, blower gibi ekipmanın yağ değişimine bağlı olarak, sınırlı miktarda atık yağ üretimi olacaktır. Tablo V.35, Atık Yönetimi Yönetmeliği ekinde verilen atık listelerine göre, Proje'nin işletme aşamasında oluşabilecek atık türlerini ve atık kodlarını listelemektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 190 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.35 İşletme Aşamasında Oluşması Muhtemel Atıkların Genel Listesi Atık Kodu Atık Kodu Tanımı 13 Yağ Atıkları ve Sıvı Yakıt Atıkları 13-02 Atık Motor, Şanzıman ve Yağlama Yağları 13 03 Atık Yalıtım ve Isı İletim Yağları 15 Atık Ambalajlar ile Başka Bir Şekilde Belirtilmemiş Emiciler, Silme Bezleri, Filtre Malzemeleri Ve Koruyucu Giysiler 15 01 Ambalaj (Belediyenin Ayrı Toplanmış Ambalaj Atıkları Dahil) 15 02 Emiciler, Filtre Malzemeleri, Temizleme Bezleri ve Koruyucu Giysiler 16 Listede Başka Bir Şekilde Belirtilmemiş Atıklar 16 02 Elektritkli ve Elektronik Ekipman Atıkları 16 06 Piller ve Akümülatörler 19 Atık Yönetim Tesislerinden, Tesis Dışı Atıksu Arıtma Tesislerinden ve İnsan Tüketimi ve Endüstriyel Kullanım İçin Su Hazırlama Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 19 08 Başka Bir Şekilde Tanımlanmamış Atıksu Arıtma Tesisi Atıkları 20 Ayrı Toplamış Fraksiyonlar Dahil Belediye Atıkları (Evlerden Kaynaklanan ve Benzer Ticari, Endüstriyel ve Kurumsal Atıklar) 20 01 Ayrı Toplanan Fraksiyonlar (15 01 hariç) 20 03 Diğer Belediye Atıkları Atıksu arıtma tesisinin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkacak en önemli atık, ızgaraların tuttuğu atıklar ve çamurdur. Oluşacak çamurun katı içeriği çamur susuzlaştırma ve kurutma üniteleriyle %1 ila %20-25 arasında artırılacaktır. Çamur kekinden çıkarılan su, arıtma için AAT'nin girişine geri gönderilecektir. Kurutma işleminden sonra çamur keki, konveyör bant aracılığıyla kapalı ve uygun bir konteynere aktarılacaktır. Nihai bertaraf için kapalı konteynerler, lisanslı nakliye şirketleri tarafından ilgili makam tarafından belirlenen lisanslı bertaraf tesislerine nakledilecektir. MUSKI, çamurun bertaraf yöntemi ile ilgili daha sürdürülebilir yollar araştırmaya devam edecektir. MUSKI bu konuyla ilgili gelecekte daha iyi, sürdürülebilir ve uygulanabilir bir yol bulduğunda bu bilgiyi Muğla İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ile paylaşacak ve bunun uygulanması için onayını isteyecektir. MUSKİ bu kapsamda süreci yönetmek için, izlenecek prosedürleri içeren bir Çamur Yönetim Planı hazırlayacak ve bu yönetim planını işletme öncesinde kullanıma sunacaktır. Üretilecek ve nihai bertarafa gönderilecek olan tahmini çamur miktarları Tablo V.36'te sunulmuştur. Tablo V.36 Tahmini Toplam Çamur Miktarı Çamurun İşlem Spd,P Spd,C Spd, SSRS QWAS QWAS,thick Debi, Q YILLAR 3 VD/VAT Görme (SPWAS) (m /gün) (kg/gün) (kg/gün) 3 (kg/m ) (kg/day) 3 (m /gün) Süresi (kg/gün) (gün) 1. Yıl 30,716 0.29 10.00 285 10586 10871 8.82 1232.55 43.48 5. Yıl 32,269 0.29 10.00 300 11121 11421 8.82 1294.94 45.69 10. Yıl 34,351 0.29 8.00 320 11839 12159 8.82 1378.57 48.64 25. Yıl 38,487 0.36 7.70 414 15206 15620 10.08 1549.60 62.48 Not: Çamur kekinin katı içeriği %25 olarak alınmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 191 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Projenin doğası ve ölçeği gereği atık oluşumundan kaynaklı ciddi bir etki beklenmemektedir. Bu nedenle, işletme aşamasındaki etkinin önemi de “düşük” olarak değerlendirilmektedir. Ancak, oluşması muhtemel etkileri önlemek ve/veya en aza indirmek için aşağıdaki bölümlerde azaltıcı önlemler önerilecektir. Etkileri Azaltıcı Önlemler Proje kapsamında üretilecek atıklar, atık yönetim hiyerarşisine (bkz. Şekil V.20) uygun bir şekilde yönetilecektir. Şekil V.20’de sunulan atık yönetim hiyerarşisi doğrultusunda oluşturulacak olan atık yönetim sistemi kapsamında sahada atıkların yönetilmesine yönelik benimsenecek temel prensipler atıkların kaynakta önlenmesi ile başlamaktadır. Kaynağında önlemenin mümkün olmadığı durumlarda sırasıyla; atık oluşumunun en aza indirilmesi, malzeme seçiminde mümkün olabildiğince tehlikesiz atık oluşumuna neden olmayacak malzemelerin tercih edilmesi, atıkların türlerine göre (tehlikeli, tehlikesiz, geri dönüştürülebilir vb.) olmak üzere ayrı toplanması, oluşan atıkların mümkün olduğunca sahada yeniden kullanımının sağlanması, yeniden kullanımın mümkün olmadığı durumlar ve atıklar için geri dönüşüm ve enerji geri kazanımı gibi alternatiflerin değerlendirilmesi söz konusudur. Atık yönetimi hiyerarşisinin son basamağında ise yeniden kullanım, geri dönüşüm ve enerji geri kazanımının mümkün olmadığı durumlarda atıkların ilgili yönetmeliklere uygun şekilde nihai bertarafının sağlanması yer almaktadır. Şekil V.20 Atık Yönetimi Hiyerarşisi Proje kapsamında oluşacak atıklar, nihai bertaraf öncesinde atığın tipine uygun, üstü kapalı konteynerlerde toplanarak sahada kurulacak Geçici Depolama Alanı sahasında depolanacaktır. Bu sayede atıklar, dış ortam koşullarından (ör: rüzgâr, yağmur, ısı, vb.) korunmuş olacaktır. Konteynerler, depolama amacına uygun olarak etiketlenecektir. Tesis içerisinde oluşacak atıkların yönetiminde esas alınacak genel prensipler aşağıda özetlenmektedir: TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 192 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Atıklar sahada yalnızca geçici bir süre için depolanacak olup nihai bertaraf, tesis dışında gerçekleşecektir.  Atıkların geri dönüşümü, taşınması ve bertarafı, lisanslı firmalar ve/veya ilgili belediyeler aracılığı ile gerçekleştirilecektir.  Sahada herhangi bir şekilde atık yakma ya da gömme işlemi gerçekleştirilmesi, atıkların civardaki yollara ya da su kaynaklarına atılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır.  Proje boyunca atıkların toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili bütün faaliyetlerde, personel ya da halk sağlığını riske sokacak her türlü uygulamadan kaçınılacaktır.  Sahada geçici olarak depolanacak atıklar, sahadan uzaklaştırılmak üzere lisanslı ve atık tipine uygun taşıma araçlarına teslim edilecektir. Bu kapsamdaki işlemlere ilişkin bilgiler kayıt altında tutularak, kayıtlar idari binada saklanacaktır. Proje kapsamında oluşması muhtemel sınırlı miktardaki tehlikeli ve özel atık (ör: atık elektronik cihazlar/parçalar, kablolar, filtreler, boya ve çözücü/solvent gibi kimyasal maddeler ya da yağlar ile kirlenmiş ambalajlar, bez parçaları, koruyucu giysiler vb.), Geçici Depolama Alanı’nda ayrılmış özel bölümlerde, konteynerler içerisinde, tehlikesiz atıklardan ayrı bir şekilde depolanacaktır. Bu alan, geçirimsiz bir tabana sahip olacak, yüzey akış sularına ve yağmura karşı korunaklı hale getirilecek ve gerekli şekilde drenajı sağlanacaktır. Özelliğine göre sınıflandırılarak geçici depolanan atıkların üzerinde tehlikeli ya da tehlikesiz atık ibaresi, atık kodu, depolanan atık miktarı ve depolama tarihi ile miktarı gösterilecektir. Geçici Depolama Alanı’nda alınacak önlemlerle atıklar birbirleriyle reaksiyona girmesi engellenecektir. Belediye atığı ve ambalaj atığı dışındaki atıkların (ör: tehlikeli ve diğer özel atıklar) Geçici Depolama Alanı’nda depolanmasına yönelik olarak Muğla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nde geçici depolama izni alınacaktır. Tarama malzemesinin dökümünde, döküm sahası Muğla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce belirlenecektir. Döküm sahası en az 50 m derinliğe sahip olacak ve döküm denizin durgun olduğu zamanlarda yapılacaktır. Akış rejimi üzerinde olumsuz etkilere neden olmamak adına, tarama malzemesi döküm alanına eşit şekilde dökülecektir. Atıkların geçici olarak depolanmasında, bertaraf tesislerine taşınmasında ve nihai bertarafında, yürürlükte olan mevzuat hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında oluşacak atıklar ilgili mevzuata uygun olarak yönetilecek olup, atık yönetimi ile ilgili mevcut durumda yürürlükte olan mevzuat aşağıda listelenmektedir.  Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği  Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği  Atık Yönetimi Yönetmeliği  Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği  Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği  Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği  Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği  Deniz Dibi Taraması ve Tarama Malzemesinin Çevresel Yönetimi Yönetmeliği Taslağı Kalan Etkiler ve Değerlendirmelerin Özeti Atık üretimi ilgili etki değerlendirmelerinin özeti Tablo V.37’de sunulmaktadır. Tespit edilen etkilerin önem dereceleri, etki azaltıcı önemlerde uygulandıktan sonraki ve önceki durumları aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 193 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.37 Atık Üretimi ile ilgili etki Değerlendirmesini Özeti Etkilenen Etkinin Önemi Proje Muhtemel Etkinin Etkinin Kalan Etkinin Ekosistem (Önlemler Alınacak Önlemler Aşaması Tanımı Tipi Önemi Bileşenleri Öncesinde  Proje kapsamında üretilecek atık, atık yönetimi hiyerarşine göre yönetilecektir.  Atıklar sadece sahada geçici olarak depolanacaktır. Nihai bertaraf, tesis dışında yapılacaktır.  Atıkların geri dönüşümü, nakliyesi ve bertarafı, lisanslı şirketler ve/veya ilgili belediyeler aracılığıyla gerçekleştirilecektir.  Atıkların herhangi bir şekilde alan içerisinde yakılması veya gömülmesi ve/veya atıkların yakındaki yollara veya su kaynaklarına boşaltılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır.  Proje boyunca atıkların toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili tüm faaliyetlerde personel veya kamu sağlığını tehdit edebilecek her türlü uygulamadan kaçınılmalıdır.  Sahada geçici olarak depolanan atıklar bertaraf edilecek atık türüne uygun lisanslı nakliye araçlarına teslim edilecektir. Bu kapsamdaki işletmelerle ilgili Arazi bilgiler kayıt altına alınacaktır ve evraklar idari binada muhafaza edilecektir. hazırlık ve Atık Üretimi Olumsuz Düşük Düşük inşaat  Proje kapsamında oluşabilecek muhtemel tehlikeli veya özel atıklar (örn. çamur keki, filtreler ve koruyucu giysiler, bez parçaları, boya/çözücü gibi Yerel halk kimyasallar veya yağlarla kirlenmiş ambalajlar) tahsis edilen Geçici Depolama Alanındaki ve tehlikeli olmayan atıklar için ayrılan konteynerlerdeki özel bölümlerde saklanacaktır. Bu alanın tabanı/zemini yüzey akıntılarından ve yağmurdan korunaklı şekilde geçirimsiz olacaktır. Ek olarak, alan için gerekli drenaj sağlanacaktır.  Tehlikeli veya tehlikeli olmayan atıklar için kayıt, atık kodu, depolanan atık miktarı ve depolama tarihi, özelliklerine göre sınıflandırılarak geçici olarak depolanan atıklar üzerinde gösterilecek/etiketlenecektir. Atıkların birbirleriyle reaksiyonu, Geçici Depolama Alanında alınan önlemlerle önlenecektir.  Tarama malzemesi döküm alanı en az 50 m derinliğe sahip olacaktır. Döküm durgun deniz koşullarında yapılacaktır. Akış rejimi üzerinde olumsuz etkilere neden olmamak adına, tarama ma  lzemesi döküm alanına eşit şekilde dökülecektir.  “Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması” için etki azaltma önlemlerine bakınız.  Arıtma tesisinin başlamasından önce daha sürdürülebilir alternatifler İşletme Atık Üretimi Olumsuz Düşük araştırılarak "Çamur Yönetim Planı" hazırlanacaktır. Nihai bertaraftan başka Düşük seçenek yoksa, bertaraf için izlenecek prosedür, yönetim planı kapsamında belirlenmelidir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 194 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.3.8 Korunan Alanlar Projenin geliştirilmesindeki öncelikli amaç, saha seçiminin korunan alanlara, çevreye, sosyal ve kültürel öneme sahip alanlara önemli bir etki yaratmak ve kentsel atıksuyun arıtılmadan deşarj edilmesinden dolayı deniz ortamı üzerindeki kirlilik baskısını azaltmaktır. “Bölüm IV.1.7. Korunan Alanlar” başlığı altında da verildiği üzere; Proje alanı içerisinde koruma altında olan alan bulunmamaktadır. Proje alanı, eski tarım arazileri ve kadastro yollarından oluşmaktadır. En yakın korunan alan, yaklaşık 1,350 metre güneydoğusunda yer alan Myndos 1. Derece Tarihi Sit Alanı’dır. Bu bağlamda, değerlendirilen korunan alanlar üzerinde önemli bir etkinin olmadığı tespit edilmiştir. Proje Alanı etrafındaki korunan alanlar Bölüm IV.1.7'de sunulmaktadır. Ancak, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Hakkında Kanunu’nun 4. maddesi (2863 sayılı Kanun) gereğince arazi hazırlığı ve inşaat çalışmaları sırasında tesadüfi buluntu prosedürü uygulanacaktır. Bu kapsamda, inşaat çalışmaları sırasında herhangi bir taşınır veya taşınmaz kültür varlığı bulunması durumunda ilgili Mülki Amirliği veya Müze Müdürlüğü üç gün içinde bilgilendirilecektir ve inşaat çalışmaları durdurulacaktır. İnşaat ve işletme aşamalarında korunan alanlar veya kültürel varlıklar üzerinde Proje kaynaklı herhangi bir zarar olması durumunda, tüm zarar MUSKİ tarafından tazmin edilecektir. Herhangi bir buluntu bulması halinde, ilgili paydaşlarla iletişim Dünya Bankası OP 4.11 ile uyumlu olarak gerçekleştirilecektir. Ulusal mevzuata ek olarak, OP 4.11 projenin tüm aşamalarında takip edilecek ve yerine getirilecektir. V.3.9 Peyzaj Önceki bölümlerde açıklandığı gibi, Proje Alanı'nın çevresinde görsel açıdan önemli bir alan bulunmamaktadır. Ayrıca, atıksu arıtma tesisi alanının hali hazırdaki kullanımı, düzensiz bir alan yapısına sahiptir ve ziyaretçiler üzerinde olumsuz bir etki bırakmaktadır. Bu bağlamda, Projenin gerçekleştirilmesi ile peyzaj üzerinde önemli bir etki olmayacağı kolayca söylenebilir. Ayrıca, Proje kapsamında uygulanacak bazı iyi uygulamalar vardır. İnşaat işlerinin tamamlanmasından sonra üst toprak, arıtma tesisi alanına serilecektir. Bitki örtüsü büyümesi sağlanacak ve alanın peyzaj özelliklerinin iyileştirilmesi sağlanacaktır. Gürültü ve özellikle koku etkilerini azaltmak için arıtma tesisinin kenarları boyunca uzun boylu bitkiler ve ağaçlar kullanılacaktır. Deniz deşarj hattının kıyı kısmın kadastral yolları takip edecek olup pompa istasyonları yeraltında inşa edilecek ve görünmeyecektir. Böylelikle, deniz deşarj hattının inşaatı ve işletmesi sırasında peyzaj üzerine hiçbir etki olmayacaktır. Kapanış Aşaması Projesi kapsamında planlanan işletme ömrü yaklaşık 25 yıl olarak belirlenmiş olmakla birlikte tesis için gereken bakım, onarım, iyileştirme çalışmalarının yapılması ile işletme ömrünün daha uzun süreli olabileceği öngörülmektedir. Tesisin işletmeye kapanmasını takip eden süreçte gerçekleştirilecek faaliyetlerin ilk aşaması olan kapanış aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler temel olarak aşağıda sıralananları içerecektir.  Tesisin yer üstündeki ekipmanlarının sökülerek yeniden kullanılmak ya da bertaraf edilmek üzere uzaklaştırılması,  Yapıların ve bunlara bağlı temellerin güvenli şekilde yıkılması, TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 195 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Tesis sınırları dâhilinde yeraltındaki boru ve vana sistemleri ile bunlara bağlı elemanların sökülmesi,  Bu faaliyetler sonucu oluşan atıkların ilgili yönetmelikler gereğince bertarafı,  Rehabilitasyon faaliyetleri öncesi arazinin tesviye hazırlık işlerinin yapılması,  Deşarjı önlemek için deniz deşarj hattına olan bağlantıları kesilmesi. Rehabilitasyon çalışmaları kapsamında kaba tesviyesi tamamlanmış olan alanın güncel koşullar dahilinde belirlenecek olan yeni kullanımına uygun hale ya da kullanım öncesindeki koşullarına uygun hale getirilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda alanın doğal koşullarına getirilmesinin amaçlanması halinde öncelikle kaba tesviyesi gerçekleştirilmiş alan doğal drenaja izin verecek şekilde yeniden tesviyelendirilecektir. Sonrasında alandaki bitkisel toprak ve gerekmesi halinde dışarıdan temin edilecek olan bitkisel toprak sahaya serilecektir. Uygun miktarda serilen bitkisel toprak ticari türler ile bitkilendirilecek ve alanın kısa sürede yüksek bir bitkisel örtü oranına kavuşması sağlanacaktır. Doğal koşullardan farklı bir arazi kullanımı seçilmesi halinde, yerel halkın ve yetkililerin görüşleri doğrultusunda uygun çalışmalar yapılacaktır. Projenin kapanışı aşamasının, alan içerisinde herhangi bir toprak kirlenmesine neden olmaması sağlanacaktır. Gelecekteki olası kapanış yapılması durumunda; MUSKİ tarafından, kapanış aşamasından önce Kapanış Yönetimi Planı ve Arazi Rehabilitasyon Yönetim Planı hazırlanacaktır. V.4 Biyolojik Çevre Üzerine Etkiler Planlanan Atıksu Arıtma Tesisi’nin biyolojik çevre üzerine muhtemel etkileri olabilecektir. Bu etkiler hem inşaat hem de işletme aşamalarında ortaya çıkacaktır. Muhtemel etkiler karasal ve denizel flora-faunayı doğrudan ve dolaylı olarak etkileyecektir. Bu sebeple proje faaliyetlerinden meydana gelecek muhtemel etkilerin biyolojik unsurlar üzerine olan etkileri karasal ve denizel olmak üzere iki ana başlık altında ele alınacaktır. Aşağıdaki alt başlıklarda inşaat ve işletme aşamalarında oluşması muhtemel etkiler tanımlanmaktadır. Değerlendirmeler etkileri azaltmak için alınması gereken önlemleri de kapsamaktadır. Proje faaliyetlerinin ekolojik bileşenler üzerine etkisinin önemi, etkinin boyutu ve alıcının hassasiyeti ile ilişkilidir. Karasal ve denizel flora-fauna (iki yaşamlı-sürüngen-kuş-memeli) türleri için etkilerin boyutu ve türlerin ekolojik hassasiyetlerine göre belirlenen kriterler doğrultusunda aşağıda sunulan matrislere göre etkilerin önemi belirlenmiştir. Bilindiği üzere türlerin sistematik sınıflandırılmalarında her bir basamağın özelliği birbirinden farklıdır ve buna bağlı olarak Proje’den etkilenme şekilleri ve boyutları kendi içlerinde farklılık gösterecektir. Proje Alanı içerisinde tespit edilen karasal flora ve fauna türlerine ait hassasiyetler detaylı olarak açıklanmaktadır. Ekolojik bileşenlere dair önlemler için kriterler aşağıdaki başlıklarda anlatılmaktadır. Etki Değerlendirme Kriterleri Ekoloji ve biyoçeşitlilik üzerindeki etkilere yönelik etki değerlendirme kriterleri, etkilerin büyüklüğü ve reseptörlerin/kaynakların hassasiyetinin/değerlerinin değerlendirilmesine dayalı olarak, yüksek, orta veya düşük olarak belirlenmiştir. OP 4.04 tanımları habitat ve tür değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. Bu tanımlar adım adım açıklanmıştır. OP 4.04, Ek A’ya göre doğal habitatlar, kritik doğal habitatlar, önemli dönüşüm ve bozulma tanımları aşağıda açıklanmaktadır: TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 196 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU “Doğal yaşam alanları, (i) ekosistemlerin biyolojik topluluklarının büyük ölçüde yerli bitki ve hayvan türleri tarafından oluşturulduğu toprak ve su alanlarıdır ve (ii) insan aktivitesi, bölgenin birincil ekolojik işlevlerini esas olarak değiştirmemiştir. Tüm doğal habitatlar önemli biyolojik, sosyal, ekonomik ve varoluş değerlerine sahiptir. Önemli doğal habitatlar, tropikal nemli, kuru ve sis ormanları; ılıman ve kutup altı ormanlar; Akdeniz tipi çalılık araziler; doğal kurak ve yarı kurak araziler; mangrov bataklıkları, kıyı bataklıkları ve diğer sulak alanlar; haliçler; deniz çayırı yatakları; Mercan resifleri; tatlısu gölleri ve nehirleri; çayırlar ve paramoslar dahil olmak üzere alpin ve alpin ortamları; ve tropikal ve ılıman çayırlar’dır. “ “Kritik Doğal yaşam alanları: Hükümetler tarafından resmi olarak önerilen korunan alanlar (i) (örneğin, IUCN sınıflandırmalarının kriterlerini karşılayan rezervler), ulusal topluluklar tarafından korunan alanlar (örneğin, kutsal koruluklar) ve bu korunan alanların var olabilmeleri için önemli koşulları barındıran alanlar (çevresel değerlendirme süreci ile belirlendiği üzere) veya (ii) Banka tarafından hazırlanan ek listelerde tespit edilen alanlar veya Bölgesel çevre sektörü birimi (RESU) tarafından belirlenen bir kaynak.” Önemli dönüşüm: Bu tip alanlar, yerel topluluklar tarafından tanınan alanları (örneğin, kutsal bahçeleri) içerebilir; biyoçeşitliliğin korunması açısından yüksek uygunluğa sahip alanlar; ve nadir, hassas, göçmen veya nesli tükenmekte olan türler için kritik olan alanlar. Listeleme, tür zenginliği gibi faktörlerin sistematik değerlendirmelerine dayanmaktadır; bileşen türlerinin endemizm derecesi, nadirliği ve hassaslığı; temsil edilebilirliği ve ekosistem süreçlerinin bütünlüğü. Önemli dönüşüm, arazi temizlenmesi; doğal bitki örtüsünün (örn, ekin veya ağaçlık alanlar) değiştirilmesi; sürekli su baskını (örn, rezervuar ); sulak alanların drenajı, doldurulması veya kanalizasyonu; veya yüzey madenciliği. Hem karada hem de suda yaşayan ekosistemlerde, doğal habitatların dönüşümü, ciddi kirlilik şeklinde örneklendirilebilir. Dönüşüm, doğrudan ya da dolaylı bir mekanizmadan (örneğin, bir yol boyunca indüklenmiş yerleşim yoluyla) sonuçlanabilir. Bozulma, habitatın popülasyonlarının koruma yeteneğini önemli ölçüde azaltan kritik veya diğer doğal yaşam alanlarının modifikasyonudur. Çalışma alanındaki Kritik Yaşam Alanının belirlenmesi için IFC Performans Standardı 6 (IFC, 2012) kullanılmıştır. Kritik Habitatların tanımlanması için IFC kriterleri şunları içerir:  Kriter 1 : Nesli Kritik Tehlike (CR) ve / veya Tehlike İçinde Olan (EN) türler  Kriter 2 : Endemik ve / veya sınırlı yayılışlı türler  Kriter 3 : Göçmen ve / veya türlerin yoğun bir şekilde toplandığı habitatlar  Kriter 4 : Yüksek Tehdit Altında Olan ve / veya eşsiz nitelikteki ekosistemler  Kriter 5: Temel evrimsel süreçler Bu kriterlere dayanarak, proje kapsamında ekolojik bileşenler için hassasiyet kriterleri (Bkz. Tablo V.38) şu şekilde belirlenmiştir: TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 197 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.38 Ekolojik Hassasiyet Kriteri Ekosistem Hassasiyet Seviyesi Bileşenleri Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Tanınan (Öneme Uluslararası öneme sahip Ulusal öneme sahip alanlar Uygulanamaz sahip) alanlar alanlar (örn. UNESCO Doğal Dünya Mirası Alanları, UNESCO İnsan ve Biyosfer Rezervleri, Önemli Doğa Alanları ve Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözleşmesi (Ramsar Sözleşmesi) kapsamında tanımlanan sulak alanlar) Habitatlar IFC PS6 kriterlerinin Habitat alan dağılımlarının Orta veya yüksek tanımladığı kritik habitata Türkiye’nin >%1 şeklinde hassaslıktaki kriterlere sebep olan habitatlar: temsil edilen ya da ulusal uymayan doğal habitatlar.  Kriter 4: Yüksek tehdit ölçekte tehlike altında olan Düşük hassasiyetteki türleri altındaki ve/veya eşi olmayan habitatlar. bulunduran habitatlar. ekosistemler ve/veya Orta hassasiyetteki türleri  Kriter 5: Temel evrimsel bulunduran habitatlar süreçler Yüksek hassasiyetteki türleri bulunduran habitatlar Türler IFC PS6 kriterlerinin Yerel/bölgesel öneme sahip Tehlikeye yakın (NT) veya tanımladığı kritik habitata hassas (VU) türler ya da lokal Hassas (VU) türlerin bölgesel sebep olan tür popülasyonları: öneme sahip Kritik derecede öneme sahip popülasyonları  Kriter 1: Kritik Derecede tehlike altındaki (CR) ve/veya veya Bern Sözleşmesine ait Tehlike Altındaki (CR) ve/veya Tehlike altındaki (EN) türler. Ek listelerde mevcut olan Tehlike Altındaki türler; Endemik/sınırlı dağılıma sahip bölgesel öneme sahip tür  Kriter 2: Endemik ve/veya türlerin önemli bölgesel popülasyonları. sınırlı bulunan türler; ve/veya popülasyonları.  Kriter 3: Göçmen ve/veya Göçmen tür popülasyonlarının kümelenen türler yerel popülasyona göre >%1 şeklinde temsil edilen türler. İnşaat Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri Projenin inşaat aşamasında birtakım dolaylı ve doğrudan etkiler ortaya çıkabilecektir. Biyoçeşitlilik ve habitat kaybı doğrudan etkiler kapsamında ortaya çıkan en önemli etkidir. Ancak proje tamamen deforme olmuş bir alan üzerine yapılacağı için, inşaat faaliyetlerinin zarar verebileceği herhangi bir doğal habitat ya da vejetasyon örtüsü bulunmamaktadır. Projenin doğrudan etkilerinden bir diğeri ise inşaat sebebiyle meydana gelecek araç trafiğidir. Karşıdan karşıya geçiş yapan hayvanlar için araçlar ile çarpışma riski olacaktır. Özelikle hareket yeteneği kısıtlı türler bu durumdan etkilenecektir. İnşaat faaliyetlerinin dolaylı etkileri ise gürültü ve kirliliktir. Toprak yapısının, su kalitesinin, hava kalitesinin (toz oluşumu) değişmesi, proje aktiviteleri sebebiyle oluşacak atıklar ve gürültü kirliliği özellikle hayvan türlerinin davranışlarını etkileyecek olan ikincil etkilerdir. Projenin inşaat aşamasının etkilerinin büyük oranda deniz ortamında olması beklenmektedir. Etkilenebilecek olası türler ve habitatlar, bunların hassasiyet değerleri ve etki büyüklükleri aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 198 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Uluslararası Tanınan Alanlar IFC PS 6’ya göre uluslararası ve ulusal olarak tanınan alanlar yüksek biyoçeşitlilik değerine sahiptir ve kritik habitatlardır. Bu sebeple, proje alanının da içerisinde bulunduğu Bodrum Yarımadası ÖDA yüksek derecede hassas bir alandır. Ancak, ÖDA içerisinde yaşadığı bilinen türlerin hemen hemen hiçbirisi proje alanı içerisinde tespit edilmemiştir. ÖDA’nın çok geniş bir alanı temsil ettiği ve proje alanının bunun sadece %0,01’ini kapladığı düşünülürse bu durum oldukça normaldir. Ayrıca, proje alanı tamamen doğal özelliğini yitirmiş alanlardan oluşmaktadır. Bu sebeple uluslararası tanınan alanlar bu proje kapsamında önemsiz olarak değerlendirilmektedir. Karasal Habitatlar ve Flora Bu tarz projelerin karasal ortama en büyük etkisi habitat ve vejetasyon kaybı ya da deformasyonudur. Ancak planlanan atıksu arıtma tesisi MUSKİ tarafından kullanılan depo alanı bölgesine inşa edilecektir ve doğal ya da yarı doğal habitatlar mevcut değildir. Bu sebeple bu tarz bir etki söz konusu olmayacaktır. İnşaat faaliyetlerinin oluşturacağı bir diğer etki toz oluşumudur. Bu etkiler kısa bir süre sonra proje alanı çevresindeki bitki türlerine etkilere yol açabilir, ancak bu etkilerin hiçbiri türler üzerinde kalıcı bir etkiye sahip olmayacaktır. Gerekli önlemler alındığında, bitki türlerinin kompozisyonunun zaman içinde eski haline dönmesi beklenmektedir. OP 4.04 “Doğal habitat” tanımına göre, proje alanının karasal bölümünde doğal habitat yoktur. Proje alanı 3,04 hektarlık alanı kapsamakta olup, MUSKİ için Su ve Kanal Operasyon Müdürlüğü tarafından kullanılan depo, atölye, hangar, araç bakım sahası ve kazı alanlarından oluşmaktadır. Proje alanı içerisindeki ve yakın çevresindeki karasal habitat tipleri Bölüm IV.2.5'te açıklanmıştır. Alanın tamamı halihazırda doğallığını kaybetmiş, genellikle yol ve diğer sert yüzeyli alanlar olarak kullanılmaktadır. Karasal habitatlar üzerinde görülecek etkilerin önemi ve etkilerin büyüklüğü önemsiz olarak değerlendirilmektedir. Çalışmalar sonucunda endemik, dar yayılımlı, tehlike altında ya da kritik bir flora türü bulunmamaktadır. Quercus aucheri IUCN’e göre NT kategorisinde yer almaktadır fakat proje alanının vejetasyon örtüsü oldukça fakirdir. Bu sebeple bu tür üzerine olan etkiler önemsiz olarak sınıflandırılmaktadır (bkz. Tablo V.39). ÖDA kriteri olan Papaver argemone ssp. davisii ve Papaver argemone ssp. nigrotinctum proje alanı ve yakın çevresinde bulunması muhtemel türlerdir. Papaver argemone ssp. davisii ÖDA değerlendirmelerinde B11 kriterine dahil olmaktadır ve geniş yayılımlı endemik bir türdür. Bu tür Batı Anadolu bölgesinde dağılım göstermektedir. Ulusal Ölçekte tehlike altında olan Papaver argemone ssp. nigrotinctum ÖDA değerlendirmelerine göre B1-B22 kriterlerine dahil olmaktadır. Bu tür Yunanistan ve Ege Adalarında dağılım göstermektedir. Bu iki tür de proje alanı içerisinde gözlemlenmemiştir ancak proje alanı civarındaki habitatlarda bulunması muhtemeldir. Bahse konu türler tek yıllık bitkilerdir ve yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Ayrıca bu türün meyvesi kapsül tipi olduğundan dolayı çok sayıda tohum üretir. Bu sebeple bu iki türün projeden olumsuz etkileneceği düşünülmemektedir ve etki önemsiz olarak değerlendirilmektedir (Tablo V.39) 1 B1 kriter: Bölgesel ölçekte tehlike altındaki alt tür ya da alt popuulasyonlar için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bir türün veya bölgesel (Avrupa vb.)ve/veya ulusal (Türkiye) Kırmız Listede CR, EN, VU kategorilerinde yer alan ve ana dağılım alanından kopuk bir yayılış gösteren alt türleri veya belirgin populasyonları bu kriteri sağlamaktadır. Varyeteler bu kriter altında değerlendirlmemektedir. Bu kiterin uygulanmasında eldeki en güncel bölgesel ve ulusal kırmızı liste değerlendirmeleri ile uzman görüşleri kullanılmıştır. 2 B2 kriter: Bu kriter dünyadaki yayılış alanı 20 bin kilometrekareden az olan alttürler ve/veya ana dağılım alanından kopuk popülasyonları kapsamaktadır. Ana dağılım alanından kopuk durumda bulunan veya belli coğrafi oluşumlara sıkışmış kalıntı popülasyonlar bu niteliktedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 199 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.39 Flora Türleri Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi Etkinin Etkinin Tür Gerekçe Açıklama Etkinin Şiddeti Büyüklüğü Önemi Proje alanı vejetasyon Önemli yerel açısından oldukça Quercus aucheri Sınırlı (C) popülasyonu Önemsiz Önemsiz fakirdir ve tür NT olan tür alanda gözlemlenmemiştir. Endemik Proje alanı Papaver argemone Türlerin önemli vejetasyon Sınırlı (C) Önemsiz Önemsiz ssp. davisii bölgesel açısından oldukça popülasyonları fakirdir ve tür alanda gözlemlenmemiştir. Bu türler tek yıllık bitkilerdir ve yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Ayrıca bu Önemli yerel Papaver argemone türün meyvesi Sınırlı (C) popülasyonu Önemsiz Önemsiz ssp. nigrotinctum kapsül tipi EN olan tür olduğundan dolayı çok sayıda tohum üretir. Bu sebeple bu iki türün projeden etkileneceği düşünülmemektedir Karasal Fauna Memeliler Saha ve literatür çalışmaları sonucunda alanda 7 memeli türü tespit edilmiştir. Bu türlerin hiçbirisi endemik ya da dar yayılımlı türler değildir. Uluslararası veya ulusal ölçekte koruma altında tür ve üreme, beslenme gibi önem teşkil eden habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Ek olarak, inşaat faaliyetleri başladığı sırada alanda bulunan hayvanların kaçacağı düşünülmektedir. Bu sebeple projenin inşaat faaliyetlerinin memeli hayvan üzerine etkisi olmayacağı ön görülmektedir. Bu nedenle, memeli türleri üzerindeki etkiler önemsiz olarak değerlendirilmektedir. Kuşlar Saha ve literatür çalışmaları sonucunda alanda 12 kuş türü tespit edilmiştir. Bu türlerin hiçbirisi endemik ya da dar yayılımlı türler değildir. Uluslararası veya ulusal ölçekte koruma altında tür ve üreme, beslenme ve kışlama gibi önem teşkil eden habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Ayrıca proje alanı ve çevresinde kuşları çekecek sulak alanlar bulunmamaktadır. Diğer bir taraftan, ulusal ölçekte 3 tür (Columba palumbus, Carduelis carduelis, Athena noctua) NT olarak kategorize edilmiştir (bkz Bölüm 4.2.5). Kuş türlerine yönelik ulusal tehdit kategorilerine atıfta bulunulmasına rağmen, Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler, kapsamlı bir habitat değerlendirmesi yapmak için yeterli değildir. Çünkü Kiziroğlu (2009) tarafından kuş türlerinin tehdit durumları üzerine yapılan değerlendirmeler, koruma odaklı olup, bireyler için dağılım alanlarını dikkate almamaktadır. Uzman görüşleri doğrultusunda, aşağıda belirtilen sebeplerden ötürü bu türler kritik habitat tetikleyen türler olarak değerlendirilmemişlerdir: TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 200 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Kiziroğlu (2009) tehdit altındaki kuş türlerine ilişkin resmi bir liste ortaya koymamaktadır. Flora türlerinin aksine, fauna türlerinin tehlike statülerinin değerlendirilmesi amacıyla kullanılan herhangi resmi ya da genel anlamda kabul gören bir liste mevcut değildir. Bu çalışmanın ve benzer diğer çalışmaların, kısıtlarından bir tanesi de Türkiye’deki fauna türlerine ilişkin ulusal, popülasyona dayalı bir değerlendirme bulunmamasıdır.  Kuş türlerinin tehdit statülerine dair Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler koruma odaklıdır ve türlerin her birinin dağılım alanlarını dikkate almamaktadır.  Her ne kadar kuş türlerinin ulusal tehdit kategorileri için bir referans doküman olarak kullanılsa da, Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler detaylı bir kritik habitat değerlendirmesi yapmak için yeterli değildir. İki yaşamlılar –Sürüngenler Saha ve literatür çalışmaları neticesinde 2 iki yaşamlı, 6 tane de sürüngen türü tespit edilmiştir. Proje alanı içerisinde ve çevresinde blulunan bu türler Türkiye’de yaygın olarak rastlanan türleridir. Ancak, 3 sürüngen türü (Dolichophis jugularis, Elaphe quatuerlineata, Testudo graeca) Bern Sözleşmesi’nin Ek-II listesinde yer alamaktadır. Ek olarak, Testudo graeca IUCN Kırmız Listesine göre VU kategorisindedir. Etkilerin büyüklüğü, ciddiyeti ve önemi Tablo V.40’ta gösterilmiştir. Tablo V.40 İki Yaşamlı ve Sürüngen Türleri Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi Etkinin Etkinin Tür Gerekçe Açıklama Etkinin Şiddeti Büyüklüğü Önemi Türün önemli bölgesel popülasyonları Dolichophis jugularis Sınırlı (C) Düşük Düşük (C1) Bern Proje alanı Sözleşmesi ek vejetasyon listesinde açısından oldukça Türün önemli fakirdir ve türler bölgesel alanda Elaphe popülasyonları gözlemlenmemiştir. Sınırlı (C) Düşük Düşük (C1) quatuerlineata Bern Ancak proje alanı Sözleşmesi ek yakın çevresi bu listesinde türler için Türün önemli uygundur. bölgesel Testudo graeca Sınırlı (C) Düşük Düşük (C1) popülasyonu VU olan tür Denizel Ekosistem Projenin inşaat aşamasını en temel etkisi deniz ortamına olacaktır. İnşaat faaliyetleri kapsamında deşarj borusu deniz tabanına yerleştirilecektir. Birçok deniz türünün (özellikle bentik türleri) faaliyetlerden etkilenmesi muhtemeldir. Deşarj borusu inşaatının denizel yaşamdaki en önemli bir diğer etkisi ise bulanıklık olacaktır. İnşaat çalışmaları kapsamında, proje bölgesinin dip kısımda birikmiş olan sediman su kütlesi içine yayılacaktır. Meydana gelen bu tortu ve tortu kümesi sonunda deniz tabanına çökerek bir ayak izi olarak yerleşir. Tortu izi kazı alanından daha büyük olabilir ve bu nedenle kazı işinden daha büyük bir etkiye sahiptir. Örneğin, çöken bu sediman bulutu fotosentetik algler ve bir yere bağlı yaşayan sucul organizmalar üzerindeki olumsuz etkileri ile ışık penetrasyonunu azaltabilir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 201 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Balıklar için ince taneli partiküller, koruyucu mukoza kaplamalarını aşındırarak tahrişe neden olabilir ve böylece parazitler, bakteri ve mantar enfeksiyonlarına duyarlılığı artırabilir. Süspansiyonlu sediman bulutu, balıklarda görme yeteneğini azaltabilir ve bu nedenle beslenme davranışını etkiler, solungaçların tıkanması nedeniyle solunum verimliliğini de düşürebilir. Sonuç olarak, deniz altındaki inşaat faaliyetleri, su altında balıklar için öldürücü olabilecek yüksek ses basınçları üretebilir ve bölgede bulunan deniz memelilerini rahatsız edebilir. Buna ek olarak, çok yüksek ses basınç seviyeleri, balıkların ve diğer deniz canlılarının üreme davranışlarını veya üreme alanlarına ulaşmalarını, yiyecek bulmalarını ve akustik olarak eşlerini bulabilmelerini de engelleyebilir. Bu durum, özellikle deniz memelilerinin üreme ve popülasyonları üzerinde uzun vadeli etkilere neden olabilir. İnşaat sürecince mevcut deniz toplulukları ortamdan kaldırabilir ve istilacı türlerin kendilerini geliştirebilmeleri için uygun bir ortam gelişebilir. Sadece kısa sürede olsa da, rekabetin azalması ve yerli türlerin yavaş yavaş yeniden kolonize olmaları ve popülasyonlarını arttırmalarına izin verebilir. Yerli olmayan egzotik türler, sudaki ekosistemlerde aşırı ekolojik ve ekonomik zarara neden olabilir. Monachus monachus Akdeniz fokunun proje alanına 1,5 km uzaklıkta tespit edildiği bilinmektedir. Bu türün proje alanını rastlantısal olarak kullandığı düşünülmektedir. Ayrıca fokların insan faaliyetlerinin bulunduğu bölgelerden kaçtığı ve bakir bölgeleri tercih ettiği bilinmektedir. Proje faaliyetleri başladığında fok türünün bu bölgeden uzaklaşacağı öngörülmektedir. Ek olarak, bu proje alanında bakir kayalar veya herhangi bir üreme alanı bulunmamaktadır. Bu nedenle, faaliyetlerin bu tür üzerinde olumsuz bir etkiye yol açması olası değildir. Posidonia oceanica SCUBA dalışı ile gerçekleştirilen arazi çalışmasında, P. oceanica çayırlarının 3,5 m derinlikte başladığı ve planlanan deşarj hattının sonlandığı 20 m derinlikte de devam ettiği gözlenmiştir. Olta kamera ile yapılan hat boyunca daha derinlerdeki gözlemlerde çayırların 27 m derinlikte sonlandığı belirlenmiştir. Deniz suyu çok iyi bir ışık geçirgenliğine sahip olduğundan, derinliğin artmasına rağmen, görüntü oldukça iyidir. Kazı faaliyetleri sebebiyle, boru hattında yer alan deniz çayırları da dahil olmak üzere bentikte bulunan habitatlar ortadan kalkacaktır. Ayrıca, kazının yapılacağı alandan çevreye yayılacak sediman bulutu ile oluşacak bulanıklık sebebiyle çevredeki deniz çayırları gibi fotosentez yapan türler olumsuz etkilenecektir. Deşarj borularının deniz yatağına yerleştirilmesi sırasında bölgede yoğun olarak bulunan ve koruma altında olan deniz çayırlarının bir kısmı boruların altında kalacaktır. Bu da, boruların altında kalan ve birçok türe ev sahipliği yapan deniz çayırlarının tahrip olmasına (yok olmasına) neden olacaktır. Bölüm IV.2.4’te belirtilen Posidonia oceanica popülasyon miktarları göz önünde tutulursa etki alanının birinci zon olarak belirlenen alanı içerisindeki tahmini deniz çayırı miktarına oranı %1,3, ikinci zon ve birinci zonun toplamı ile etki alanı içerisindeki deniz çayırları oranladığında ise bu sayı %0,6’dır. Bu tahmini oranlara göre, proje alanı yakın çevresindeki mevcut deniz çayırı miktarına göre projenin etki alanı içerisindeki deniz çayırı miktarı oldukça düşük bir orandır. Dolayısıyla projenin inşaat faaliyetlerinin bölgenin deniz çayırı popülasyonun ve deniz çayırını yaşam alanı edinen türleri ciddi boyutlarda etkilemeyeceği düşünülmektedir. Ancak deniz çayırının dünya genelinde kritik bir tür olarak koruma altında olduğu düşünülürse, proje faaliyetlerinden kaynaklanacak muhtemel etkilere karşı çeşitli önlemler alınması türün devamlılığı açısından faydalı olacaktır. Alınacak önlemler “Etkilere Karşı Alınacak Önlemler” Başlığı altında anlatılmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 202 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU OP 4.04’e göre denizel ortamda bulunan deniz çayırları kritik doğal habitat oluşturmaktadır. Çünkü denizel ortamda yoğun olarak bulunan deniz çayırı türü Barselona sözleşmesi tarafından korunan bir türdür ve endemiktir. P. oceanica floa ve fauna türlerinin %25’lik bir kısmı için beslenme, barınma, üreme ve saklanma alanı oluşturmaktadır ve denizel canlılar için oldukça önemlidir. Proje alanı içerisindeki deniz çayırı yatakları her takson çeşidi için oldukça sağlıklı habitat temin etmektedir. Özellikle bu bölgedeki balık türleri için üreme, beslenme ve saklanma alanları oluşturmaktadır. Bu nedenle, deniz çayırı yoğunluğunun yüksek olduğu bölgelerde önemli balık habitatları olarak değerlendirilmektedir. Ek olarak, projenin yapılacağı bölge Bodrum Yarımadası ÖDA sınırlarına dahil olmaktadır. İnşaat faaliyetlerinin deniz ortamı için en kötü etkisi, tüm hat boyunca dip yapısının kazılacağıdır. Bu da 2,2 ha’lık bir alana tekabül etmektedir. OP 4.04’e göre bu projenin denizel biyoçeşitlilik üzerine etkileri “habitatların bozulması” olarak değerlendirilmektedir. Kazı faaliyetleri sırasında deşarj borusu hattı boyunca mevcut olan tüm deniz çayırları ortadan kalkacaktır. Ancak, kazı alanı 2,2 ha olacaktır. Bu da proje alanı yakın çevresi ile kıyaslandığında (1. ve 2. zonlar) sadece %0,2’lik bir alana tekabül etmektedir. Ek olarak, etki alanındaki Posedonia ocaenica yatakları proje alanının yakın çevresinin sadece %0,6’sını oluşturmaktadır. Bu oldukça düşük bir rakamdır ve projenin çevresel açıdan son derece faydalı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, alınacak önlemler ile etkiler minimum seviyede tutulabilecektir. Posidonia oceanica ve Monachus monachus Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi Tablo V.41’de sunulmaktadır. Tablo V.41 Posidonia oceanica ve Monachus monachus Üzerine Olan Etki Değerlendirmesi Habitat/Tür Etkinin Büyüklüğü Gerekçe Etkinin Şiddeti Etkinin Önemi IFC PS6  Kriter 1: Kritik Derecede Tehlike Altında (Critically Endangered; CR) ve/veya Tehlike Posidonia oceanica Bölgesel (B) Altında Yüksek Yüksek (B3) (Endangered; EN) türler  Kriter:2 Endemik ve/veya kısıtlı dağılıma sahip türler IFC PS6  Kriter 1: Kritik Derecede Tehlike Altında (Critically Monachus monachus Bölgesel (B) Endangered; CR) Düşük Düşük (B1) ve/veya Tehlike Altında (Endangered; EN) türler Su Ürünlerinin İstihsal Durumu 13 Ağustos 2016 tarih ve 29800 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “4/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ (Tebliğ No: 2016/35)”e göre yapılması yasak olan su ürünleri avcılıkları ile bölgenin su ürünleri istihsal durumu belirlenmiştir. Söz konusu tebliğe göre inşaatın planlandığı bölgede, kıyı balıkçıları için mekansal bir yasak bulunmamaktadır. Kıyı balıkçılığı için hedef türler Boops boops, Bothus podas, Diplodus annularis, Diplodus sargus, Diplodus vulgaris, Lithognathus mormyrus, Mullus surmuletus, Oblada melanura, Sarpa salpa, Siganus rivulatus and Sparus aurata’dır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 203 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yapılan alan çalışmalarında ve görüşmelerde, deniz ekosistemi, canlı gruplarının ve balıkçılığın etkilenme durumlarının değerlendirilmesi sonucunda:  Küçük ölçekli balıkçıların avlak sahasının oldukça küçük ölçekli bir bölümü, geçici olarak, inşaat esnasında olumsuz etkilenecektir.  Balıkların ve memelilerinin dinlenme, beslenme, üreme ve bekleme davranışları açısından; oldukça küçük bir bölümü, geçici olarak, inşaat esnasında olumsuz etkilenecektir.  Dip balıklarının yaşam ve yumurtlama alanı olması açısından, balıkların kullandığı alanın geneli değerlendirildiğinde, oldukça küçük ölçekli bir bölümü, geçici olarak, proje inşaatı esnasında olumsuz etkilenecektir. İşletme Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri Karasal Biyoçeşitlilik Proje alanı tamamen doğal özelliklerini kaybetmiş durumdadır ve zayıf bir biyoçeşitliliğe sahiptir (bkz. Bölüm 4.2.5). Ayrıca alan yerleşim yerlerine çok yakın olduğundan dolayı antropojenik baskı altındadır ve türleri barındıracak habitat tiplerini sağlamamaktadır. Bölgede uluslararası veya ulusal ölçekte tehlike altında tür, endemik veya dar yayılışlı tür ya da hayvan grupları için barınma, üreme ve beslenme alanı olarak kullanılan habitat tipleri bulunmamaktadır. Bu hususlar doğrultusunda projenin işletme aşamasının karasal biyoçeşitlilik üzerine olumsuz etkisi olması beklenmemektedir. Denizel Biyoçeşitlilik İleri biyolojik arıtma tesisi kapsamında azot ve fosfor giderimi söz konusudur. Bu nedenle deniz ekosistemine olumsuz bir etki beklenmemektedir. Ancak söz konusu atık su borularının inşaatı sırasında P. oceanica çayırlarının ve sünger türlerinin zarar görmemesine dikkat edilmelidir. Yapılması planlanan projenin belirlenen türler üzerine olası etkileri aşağıdaki gibidir:  Deşarj suyu arıtılmış olacağından denizel alana fazladan bir azot ve fosfor girdisi olmayacaktır. Herhangi bir nedenle azot ya da fosfor girdisi olduğu taktirde makroalglerden özellikle yeşil algler ve fitoplanktonlarda artış gözlenebilir.  Deşarj suyunda katı partikül, askıda katı madde bulunması durumunda ise deniz suyunun bulanıklığının artması beklenir ve buna bağlı olarak ışık geçirgenliği azalır, deniz çayırlarından P. oceanica türlerinin fotosentez yapması engellenir. Ancak arıtılmış suda bu maddelerin olmaması beklenmektedir, bu nedenle de olumsuz bir etki olmayacağı düşünülmektedir.  Arıtılmış deşarj suyunun balıklar üzerine bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.  Arıtılmış deşarj suyu kirlilik taşımayacağı için biyoçeşitlilik üzerinde olumsuz bir etki beklenmemektedir.  Yapılması planlanan difüzörün deşarj borularının zeminden yüksekliğinin yaklaşık 1,5 metre olması planlanmaktadır. Bu nedenle difüzörlerden çıkan arıtılmış sudan kaynaklı akıntının bentik canlılar üzerinde olumsuz bir etkisi olmayacağı düşünülmektedir.  Akıntıdan kaynaklı, pelajik olan balık ve plankton türleri üzerinde ise herhangi bir popülasyon değişikliği beklenmemektedir. Sadece pasif olarak hareket eden plankton türlerinin akıntı dolayısıyla difüzör hattının üzerinde kalmaması, akıntının az bulunduğu alanlara kayma göstermesi beklenmektedir. Balıklar aktif hareket eden nektonik canlılar TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 204 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU olduğu için akıntıdan etkilenmeyecekler, akıntı sevmeyen türler ise akıntının olmadığı alanlarda bulunmayı tercih edeceklerdir. Avrupa çevre ajansının raporunda (UNEP, 4/2006) Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında önemli çevresel tehdit altında bulunan bölgeler ve kirlilik noktaları ve nedenleri belirlenmiş ve bu noktalardan bir tanesi ‘Bodrum: Turizm ve su ürünleri yetiştirme faaliyetleri’ olarak belirtilmiştir. Yaz sezonunda özellikle tatilcilerin gelmesi ile nüfusta ciddi bir oranda artış yaşanmakta olup, bu da önemli derecede su kirliğine neden olmaktadır. Aynı raporda, Ege ve Doğu Akdeniz kıyı şeridindeki eğlence tesisi inşaatları ve yaygın yazlık konut yapılaşması sebebiyle bu kıyılardaki hızlı kirlenmenin varlığına dikkat çekilmiştir. ‘Büyük Menderes Havzası- Stratejik Çevresel Değerlendirme Raporu’nda su kalitesinin arttırılmasına yönelik önerilerde ayrıca Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Eylem Planı’nda da ileri atıksu arıtma tesislerinin su ve sulak alan kalitesindeki önemi vurgulanmıştır. Bu nedenle, yazlık yapılaşmanın yoğun olduğu Bodrum’un Turgutreis Mahallesi’nde deniz ortamına arıtılmadan verilecek atıksu, deniz ekosistemine ciddi anlamda zarar verecektir. Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi ile denize deşarj edilecek olan arıtılmış su, ileri biyolojik arıtma işleminden geçerek azot ve fosfor giderimi yapılmış halde denize verileceği için ortamda belirlenen türlere etkisinin minimum seviyede olacağı düşünülmektedir. Benzer şekilde Sabancı & Koray (2007)’ın İzmir Körfezinde bulunan Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi’nin diyatom tür kompozisyonuna etkilerinin araştırıldığı çalışmasında, arıtma tesisi devreye girdikten sonraki dönemlerde fitoplankton topluluk yapısında düzelme olduğunu belirtmişlerdir. Model parametrelerinin hassasiyet çalışmalarında atıksu debisinin, akıntı hızının ve akıntı yönünün yakın alan seyrelmelerine etkileri incelenmiştir (bkz. Ek-3). Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutu, kıyısal akıntılar ile uzak alan seyrelmesine başlamaktadır. Uzak alan seyrelmesinde kirlilik bulutu, ilerlemeli yayılma (adceksiyon), türbülanslı difüzyon ve dispersiyon ile dağılmaktadır ve bakteriler ölerek yok olmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hiç rüzgar esmediği ve en zayıf kıyısal akıntıların oluştuğu durumlar için kış koşulları ve yaz koşulları için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşmaktadır ve yönetmelik gereklerini sağlamaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hakim yönlü akıntı düzenleri etkisinde kış koşulları ve yaz koşulları için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşmaktadır ve yönetmelik gereklerini sağlamaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karaya doğru yüzey akıntıları etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları ve yaz koşullarında için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 1000 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği gerekleri sağlanmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karadan esen doğulu rüzgarlar etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları ve yaz koşullarında için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği gerekleri sağlanmaktadır. Bu değerlendirmeler sonucunda, işletme aşamasında üretilecek olan koliform miktarındaki seyreltmelerin her durumda yönetmelikte belirtilen kriterleri karşıladığı belirlenmiştir. Bu doğrultuda, işletme döneminde ortaya çıkacak koliformun doğal yaşam üzerinde ciddi bir olumsuz etkisi olmayacağı düşünülmektedir. Denizel türler üzerindeki en önemli tehditlerin, trol, teknelerin demirlenmesi, bulanıklık, kıyısal yapılaşma ve kum madenciliğinin yanı sıra kıyı bölgelerindeki TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 205 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU ötrofikasyon ve kirlilik olduğu dikkat çekmektedir. Atıksu arıtma tesisi, bu türler üzerinde kirlilik seviyesi düşeceğinden olumlu bir etki yaratması beklenmektedir. Etkilere Karşı Alınacak Önlemler Projenin faaliyetleri sebebiyle karasal ve denizel biyolojik çevre üzerinde oluşması muhtemel etkilere karşı alınacak önlemler aşağıda anlatılmaktadır: Karasal Biyoçeşitlilik İnşaat ve işletme faaliyetleri sırasında karasal biyoçeşitlilik üzerinde oluşması muhtemel etkilere karşı alınacak önlemler aşağıdaki gibidir:  İnşaat faaliyetlerinin gerçekleştirileceği çalışma alanları bitki örtüsü sıyrılmadan önce kesin sınırlarla belirlenecektir.  Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan ayrılacaktır. Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır.  İnşaat alanları ve yakın çevresi sulanarak toz emisyonlarından kaçınılacak ve/veya en aza indirilecektir.  Proje faaliyetleri nedeniyle oluşan inşaat atıkları önceden belirlenen depolama alanlarında depolanacak ve bertaraf edilecektir.  İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden uzaklaşması için zaman tanınacaktır.  Eğer alan içerisinde kuş yuvasına rastlanırsa, yuva yaklaşık 3 metre çapında bir güvenlik şeridi ile işaretlenmeli ve uzman bir ornitolog bilgilendirilmelidir.  Gürültü kirliliği azaltıcı önlemler alınacaktır. Detaylı bilgi için Bölüm 5 Gürültü’ye bakınız.  Toz ve hava kirliliği azaltıcı önlemler alınacaktır. Detaylı bilgi için Bölüm 5 Hava Kalitesi’ne bakınız.  Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına herhangi bir canlı hayvan ya da bitki getirilmesine izin verilmeyecektir. Denizel Biyoçeşitlilik Deniz ortamındaki en önemli etkinin Posidonia oceanica üzerinde görülmesi beklenmektedir. Bu tür üzerine olacak etkiler deniz biyoçeşitliliğini de dolaylı olarak etkileyecektir. Projenin inşaat ve işletme dönemlerinde yukarıda belirtildiği gibi bazı etkileri olması mümkündür. Planlanan arıtma tesisi, denize arıtılmış suyu deşarj edeceği için ve işletme aşamasında ciddi bir etki beklenmemektedir. Projenin hem inşaat hem de işletme aşamasında denizel ortam üzerine olabilecek etkilere karşı alınacak önlemler aşağıdaki gibidir: İnşaat Aşaması  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, çalışma yapılan kaynağın çevresine hava duvarı yerleştirmenin en ucuz yoludur.  Bölgede deniz memelilerinin (Akdeniz foku) bulunmadığından emin olmak için çalışmaya başlamadan önce deniz yüzeyi gözlemlenecektir.  Çalışmalardan kaynaklı yüksek gürültü seviyeleri en üst noktasına ulaşmadan önce hayvanların bölgeyi terk etmesini sağlamak için daha düşük frekanslı etkiler ile yumuşak bir başlangıç yapılacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 206 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Balık türleri bulanıklığın oluştuğu ortamdan uzaklaşacaktır. Bu nedenle balıkların da sediman bulutundan etkilenmeleri sınırlı düzeyde olacaktır. Söz konusu bu etkilerin tümü değerlendirildiğinde sediman, bölgenin balık türleri ve balıkçılık faaliyetlerine yönelik önemli bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.  İnşaat çalışmaları kapsamında yapılması planlanan faaliyetler dışındaki müdehalelere, etkilerin asgari düzeyde tutulması amacıyla izin verilmeyecektir.  İlkbahar dönemi (Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran başı) denizel biyolojik aktivitenin en yüksek olduğu üreme dönemi olarak bilinmektedir. Bu dönemlerde inşaat çalışmaları yapılmasından kaçınılacaktır. Denizel canlıların yoğunluklarının da artmaya başladığı bu dönemde gürültü, bulanıklık ve mekanik etkiler yumurta, genç ve ergin bireylerin mevcudiyetini ve miktarlarını olumsuz yönde etkileyebilir. İnşaat çalışmalarının gerçekleştirileceği dönemlerin biyolojik aktivitenin en düşük olduğu sonbahar sonu ve kış aylarında yapılması deniz ekosistemine minimum düzeyde etki yapacaktır. Bununla birlikte ilkbahar ayları ve yaz başında sucul canlılar için üreme açısından önemli olup yoğunlukları artmakta ve ekosistemin aktivitesi yüksek düzeylerde olmaktadır. Bu nedenle inşaat çalışmalarının bu üreme döneminde gerçekleştirilmemesine özen gösterilmelidir.  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmayacaktır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler.  Sedimentasyona karşı çalışma alanının çevresinde silt perdeleri (silt curtains) kullanılarak çalışılacaktır. Bu silt perdelerinin durumu ve etkinliği düzenli olarak kontrol edilecektir.  İnşaat çalışmaları başlamadan önce borunun kurulacağı alandaki Posidonia oceanica yoğunluğunun belirlenmesi amacıyla konuda uzman kişilerce bir saha çalışması yapılacaktır. Bu çalışma sonucunda edinilen bilgilere göre deniz çayırlarının taşınması konusunda net bir yargıya varılacaktır. Masabaşı çalışmalarından edinilen bilgilere göre etki alanındaki deniz çayırı yoğunluğu, proje alanı yakın çevresinin %0,6’sını oluşturmaktadır. Ancak bu tahmini bir sayıdır ve saha çalışması bulgularıyla desteklenmesi gerekmektedir. Saha bulgulayla, inşaat alanı ve etki alanı içerisindeki Posidonia oceanica miktarları sayısal olarak belirlenecektir ve etki alanı çevresiyle karşılaştırılarak tahrip olacak deniz çayırı miktarı belirlenecektir. Tespit edilen bulgulara göre tahrip olacak Posidonia oceanica yoğunluğu ihmal edilebilir düzeyde olursa etkiler, etki azaltıcı önlemlerle bertaraf edilebilecektir. Taşıma işlemi oldukça yüksek maliyetli bir iştir ve işlemin yapılmasına kapsamlı bir saha çalışmasında sonra karar verilmelidir.  Ek olarak, edinilen bilgilere göre, deniz deşarj hattının 40 metre güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica yakın bir bölgeye taşınsa bile, liman projesi kapsamında yaklaşık 6 kat daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, kümülatif etkiler ve eylem planı göz önüne alınarak, , Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ nın da Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturması MUSKİ Genel Müdürlüğü tarafından önerilmektedir.   İnşaat öncesi denizel ortamdaki saha çalışmaları ardından tamamlayıcı çalışmalar belirlenecektir (bkz. Ek-4 Biyoçeşitlilik Yönetim Planı).  İnşaat faaliyeti boyunca önceden belirlenen gözlem noktalarında izleme çalışmaları yürütülecektir (bkz. Ek-4, Biyoçeşitlilik Yönetim Planı) TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 207 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Deşarj borusunun inşa edilmesi konusunda biyolojik açıdan alternatifler göz önünde bulundurulmuştur. Deniz çayırlarının tahribatının en az düzeyde tutulması için dikkate alınabilecek bir yöntem, deşarj borusunun deniz çayırı öbeklerinin olmadığı bölgelerden geçirilmesidir. Ancak saha çalışmaları bulgularına göre etki alanı içerisindeki deniz çayırları dağınık bir şekilde yayılım göstermedik. Dolayısıyla bu yöntem proje kapsamında uygulanabilir değildir. P. oceanica çayırlarının kökleri 40 cm ye dek uzanabilmektedir (Garcia-Martinez vd., 2005). Hat boyunca çayırlara zarar vermeden boru hattı döşemek için izlenebilecek bir diğer yöntem de, kıyıdan denize doğru ana borunun içinden geçeceği mikrotünel uygulamasıdır. Ancak mikro tünel sistemi ile yapılacak gömme deşarj hattı maliyetli bir sistemdir. Bu sistemin dezavantajı; herhangi bir arıza durumunda, boruların çıkartılıp, gerekli olan teknik müdahalenin yapılması sırasında o bölgede yer alan çayırlar üzerinde tahribata sebebiyet verecek olmasıdır. Masabaşı çalışmalarına göre etki alanı içerisinde belirlenen deniz çayırı miktarı proje alanı bölgesine göre oldukça düşük yoğunluktadır ve inşaat faaliyetleri sebebiyle tahrip olması beklenen deniz çayırı miktarı çok sınırlıdır. Bu sebeple inşaat sebebiyle etkilenecek P. oceanica çayırları üzerine olacak etkilere karşı alınacak etki azaltıcı önlemler titizlikle uygulanarak, zararlar asgari düzeyde tutulacaktır. İşletme Aşaması Deşarjın yapılacağı alan ve deşarj borusunun inşa edildiği bölgede izleme çalışmaları yürütülecektir (bkz. Ek-4, Biyoçeşitlilik Yönetim Planı ). İnşaat faaliyetlerinden sonra, deniz biyoçeşitliliği izlenecek ve raporlanacaktır. Ayrıca, işletme döneminde deşarjın deniz biyoçeşitliliğine olan etkileri izlenecektir. Bu sebeple, su altında deşarj hattı boyunca gözlem istasyonları kurulacaktır. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırı” ile ilgili izleme çalışmaları yapılacaktır. İzleme çalışmaları ile inşaat ve işletme faaliyetlerinin etkileri ve biyoçeşitlilik durumu izlenecektir. Gerek görüldüğü takdirde, müdahalelerde bulunulacak ve biyoçeşitliliğe yönelik eylemler uygulanacaktır. Kalan Etkiler ve Değerlendirmelerin Özeti Ekoloji ve biyoçeşitlilik çalışmalarıyla ilgili değerlendirmeler Tablo V.42’de sunulmaktadır. Tespit edilen etkilerin önem dereceleri, etki azaltıcı önemlerde uygulandıktan sonraki ve önceki durumları aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 208 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.42 Ekoloji ve Biyoçeşitlilik ile ilgili Değerlendirmelerin Özeti Etkilenen Etkinin Önemi Kalan Ekosistem Proje Aşaması Muhtemel Etkinin Tanımı Etkinin Tipi (Önlemler Alınacak Önlemler Etkinin Bileşenleri Öncesinde Önemi  İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle Testudo graeca fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden uzaklaşması için zaman tanınacaktır.  Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına herhangi bir Elaphe quatuerlineata Olumsuz Düşük (C1) canlı hayvan ya da bitki getirilmesine izin Önemsiz verilmeyecektir.  Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan ayrılacaktır. Dolichophis jugularis Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır.  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmayacaktır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler.  Sedimentasyona karşı çalışma alanının çevresinde silt perdeleri (silt curtains) kullanılarak çalışılacaktır. Bu silt perdelerinin durumu ve etkinliği düzenli olarak kontrol edilmelidir.  İnşaat çalışmaları başlamadan önce borunun Ekoloji ve Arazi Hazırlık ve kurulacağı alandaki Posidonia oceanica yoğunluğunun Biyoçeşitlilik İnşaat belirlenmesi amacıyla konuda uzman kişilerce bir saha çalışması yapılacaktır. Bu çalışma sonucunda edinilen bilgilere göre deniz çayırlarının taşınması konusunda net bir yargıya varılacaktır.  Edinilen bilgilere göre, deniz deşarj hattının 40 metre Posidonia oceanica Olumsuz Yüksek (B3) güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Orta Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica yakın bir bölgeye taşınsa bile, liman projesi kapsamında yaklaşık 6 kat daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, kümülatif etkiler ve eylem planı göz önüne alınarak, , Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ nın da Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturulması MUSKİ Genel Müdürlüğü tarafından önerilmektedir.  TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 209 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Bu eylem planı, Muğla Büyükşehir Belediyesi'nin koordinasyonunda olacaktır ve Bakanlığın sorumluluğu altında yürütülecektir.  İnşaat aşamasında “Poseidon deniz çayırları” üzerinde en az hasar oluşmasını sağlamak için, deşarj hattı boyunca su altında gözlem istasyonları seçilmelidir. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırları” ile ilgili izleme çalışmaları yapılmalıdır.  Popülasyon durumları için izleme çalışmaları yürütülmelidir.  Bölgede deniz memelilerinin (Akdeniz foku) bulunmadığından emin olmak için çalışmaya Monachus monachus Olumsuz Düşük (B1) başlamadan önce deniz yüzeyi gözlemlenecektir. Önemsiz  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, çalışma yapılan kaynağın çevresine hava duvarı yerleştirmenin en ucuz yoludur.  İşleme aşamasında “Poseidon deniz çayırları” üzerinde en az hasar oluşmasını sağlamak için, deşarj hattı boyunca su altında gözlem istasyonları kurulmalıdır. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırları” ile İşletme Posidonia oceanica Olumsuz Düşük (C2) Önemsiz ilgili izleme çalışmaları yapılacaktır.  Deşarj hattı boyunca izleme çalışmaları yürütülecektir. Atıksu arıtma tesisi bölgedeki kirliliği azaltacağı için bu tür üzerinde olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 210 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.5 Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkiler Bu bölümde, Proje alanın sosyo-ekonomik çevresi üzerindeki olası etkileri değerlendirilmektedir. Sosyo-ekonomik çevre üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi için masabaşı ve saha çalışmaları yapılmıştır. Projenin sosyal çevre üzerindeki muhtemel etkileri, etki azaltma önlemleri ve kalan etkilerin özeti bu bölüm içerisinde değerlendirilmektedir. V.5.1 Ulaşım Ağı Proje kapsamında yeni yolların inşasına ya da yollarda iyileştirmeye ihtiyaç duyulmamaktadır. Mevcut olan ulaşım altyapısı rehabilitasyon projesinin gerçekleştirilmesi için de yeterli durumdadır. Proje’nin arazi hazırlık ve inşaat aşaması yaklaşık olarak 22 ay sürecektir. Bu kapsamda civardaki karayollarındaki araç yükü üzerinde önemli bir artış beklenmemektedir. Ancak, inşaat aşamasında karayolları mevcut trafik yüküne etki yalnızca tesis alanına ekipmanların getirilmesi ve kazı faaliyetleri sonucu oluşacak hafriyatın tesis dışına nakliyesi sırasında oluşacaktır. Bölüm V.3.2’de de açıklandığı üzere projesi kapsamında gerçekleştirilecek olan kazı faaliyetlerinden ortaya çıkacak hafriyat miktarı yaklaşık olarak 49,000 m³’tür. Her bir hafriyat kamyonunun ortalama 15 m³ taşıdığı ve kazı faaliyetlerinin 300 gün süreceği göz önüne alındığında günlük ortalama olarak 10-11 sefer hafriyat taşınması ihtiyacı oluşacaktır. Bölgedeki yerleşim ve trafik yoğunluğu dikkate alındığında bu sayı mevcut trafik yükü üzerinde kayda değer bir etki oluşturmayacaktır. Ancak, inşaat faaliyetlerinde yer alacak araçlar için özellikle yerleşim yerlerinde hız sınırlamaları, taşınan malzemenin branda ile örtülmesi ve araçların istiap hadlerine uygun yüklenmesi gibi uygulamalarla trafik güvenliğinin gözetildiği yaklaşımlar uygulanacaktır. Bu gibi önlemlerin uygulanması ve tesis dışındaki araç faaliyetlerinin düşük yoğunlukta gerçekleşecek olması nedenleriyle kaza riski mümkün olan en düşük seviyede olacaktır. Proje alanı etrafındaki günlük trafik hacmi ve 300 gün sürecek olan kazı çalışmalarının programını dikkate alındığında, Proje kapsamında önemli bir trafik etkisi beklenmemektedir. Projenin tamamlanıp işletmeye geçmesiyle birlikte atıksu ağırlıklı olarak kanalizasyon sistemi ile toplanacak ve bölgedeki vidanjör sorununun da önüne geçilecektir. Buna rağmen, kanalizasyon erişimi bulunmayan uzak bölgelerden tesise getirilecek atıksu miktarının günlük en fazla 5 vidanjör olacağı öngörülmektedir. Bundan dolayı, işletme faaliyetleri süresinde oluşacak trafik yükünde, tesisin bulunduğu bölge itibariyle kısmı bir artış görülecektir. Proje alanı bölgesinde 2017 yıl ortalaması olarak günlük 1017 adet kamyon sayılmıştır (http://www.kgm.gov.tr). Bu durumda, mevcut durum trafik yükünde %0,5’lik bir artış gözlemlenmesi beklenmektedir. Ancak tesisin işletmeye geçmesi bölgedeki vidanjör talebini azaltacağından trafik yükünün daha da azalacağı düşünülmektedir. Diğer taraftan, işletme aşamasında oluşacak çamur keki ve bertaraf edilebilen ve/veya geri dönüştürülebilir atıkların birikmesinin yavaş olacağı tahmin edilmektedir. Tüm bunlar düşünüldüğünde, işletme aşamasının ulaşım ağı üzerindeki etkileri ihmal edilebilir olarak değerlendirilmiştir. Projenin bileşenlerinden biri, deniz deşarj hattının inşası olduğundan, denizde yapılacak faaliyetler sonucunda deniz trafiğinde artış olacağı öngörülmektedir. Bu nedenle MUSKİ, Yüklenicinin, deniz inşaatı işlerinin başlamasından önce deniz trafiğini de konu alan bir Trafik Yönetim Planı hazırlamasını sağlayacaktır. Söz konusu Trafik Yönetim Planı’nın amacı, MUSKİ’nin ve/veya yüklenici firmanın denizde ve karada yürüteceği çalışmalar sırasında uyulması gereken prosedürlerin ana hatlarını belirlemek olacaktır. Planın amaçları genel hatlarıyla aşağıda sıralananlar olacaktır;  Ekipman ve personelin proje sahasına güvenli olarak gidiş-gelişini sağlamak  Proje ile ilgili faaliyetlerde personelin ve ekipmanların güvenli bir şekilde taşınmasını sağlamak.  Paydaşların şikayetlerini belirlemek ve cevaplandırmak/gidermek TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 211 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  İnşaat sırasında kara ve deniz taşıtlarının kullanımı ve deniz memelileri ya da Akdeniz Foku gibi hassas denizel ekosistem alıcıları gibi özel konular ile ilgili çevresel yönetimlerin belirlenmesi  Projenin inşaat ve işletme gibi farklı aşamalarında, deniz trafiğiyle ilgili tüm kanuni gereksinimleri sağlamak  Mevcut durumdaki kara ve deniz trafiği koşullarını belirlemek  Proje nedeniyle oluşacak trafik için erişim yollarını belirlemek  Proje kapsamında uygulanacak trafik yönetimi önlemlerini detaylandırmak  Kıyıda ve açıktaki trafiğin yönetimi için görev ve sorumlulukların belirlenmesi  Proje ile ilgili trafiğin ve etkilerinin izlenmesi ve denetimi için bir program oluşturulması  Olası bulunmamakla birlikte, inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek trafik aksamalarını, sıkışmalarını ve gecikmelerini minimize etmek  Proje kaynaklı olarak oluşacak deniz trafiğinin mevcut denizyolu güzergâhları üzerinde minimum etkiye neden olacak şekilde düzenlenmesi Denizde yürütülecek tüm faaliyetlerde 10/6/1946 tarihli ve 4922 sayılı Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Kanun, 6/3/1980 tarihli ve 8/522 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile taraf olunan Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi (SOLAS) ve 3/5/1990 tarihli ve 90/442 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile taraf olunan Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslararası Sözleşme (MARPOL 73/78) hüküm ve şartları ile uyumlu olarak hareket edilecektir. Buna ek olarak MUSKİ, ilgili kamu kurumları ile işbirliği içinde hem halkı hem de deniz kullanıcılarını düzenli olarak inşaat takvimi ve faaliyetlerinden bilgilendirmekle yükümlü olacaktır. Etkileri Azaltıcı Önlemler Arıtma tesisi alanının batı sınırındaki asfalt yol ve deniz deşarj hattının kıyı kısmındaki kadastro yollarının iyileştirilmesi için gerekli uygulamaların yapılması gerekirse, MUSKİ, ilgili makamlara yapılması gereken görüşmeler ve uygulamalarda ön ayak olacaktır. MUSKI, ilgili idareyle işbirliği yaparak, arıtma tesisinin giriş-çıkışı ve karayolu trafiği güvenliği açısından gerekli önlemlerin alınmasını ve uygulanmasını sağlayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 212 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Gerekli ekipman ve malzemeleri taşımak için kullanılacak kamyonlar, römorklar ve diğer araçların hız sınırına uyması sağlanacaktır. MUSKI, Karayolları Trafik Kanunu, Karayolu Taşıma Kanunu ve bu yasalara uygun olarak düzenlenen yönetmelikler ile Dünya Bankası standartlarına uymayı sağlayacaktır. Deniz deşarj hattının deniz bölümünün yapımında; şamandıralar, çalışma alanını işaretlemek üzere sularda konumlandırılacaktır. Proje alanı içindeki diğer gemilerle çarpışmayı önlemek için aşağıdaki önlemlerin alınması gerekir:  Uygun navigasyon yardımı kullanılacaktır (güncelleme tablosu, GPS, radar vb.)  Sürekli telsiz takibi yapılacaktır.  Her faaliyet Liman Yetkilisine rapor edilecektir.  Operatörler yıldırım ve sinyalizasyonu izleyecektir.  Operatörler güçlü ve değişken akıntıların farkında olacaktır.  Diğer gemilerle ve Liman Yetkilisi ile iletişim sağlanacaktır. V.5.2 Turizm Proje, turistik bir bölgede yapılacağı için turizm üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi önemlidir. Daha önce de belirtildiği gibi, bölgede atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bölgede bulunan oteller ve diğer turizm kompleksleri atıksu sorunlarını kendi imkanlarıyla çözmektedir. Bu kuruluşlar için en yaygın çözüm paket arıtma tesisidir. Ancak bölgede yer alan yazlık evler bu sorunu septik tanklar gibi ilkel bir şekilde çözmektedir. Bu tankların kanalizasyon kamyonları ile boşaltılması sırasında atıksu kokusu ve sızıntısı oldukça sık görülür. Bu yöntem bölgenin sakinleri arasında çevresel sıkıntı yaratırken, aynı zamanda finansal ve yönetsel yüke de neden olmaktadır. Projenin gerçekleştirilmesinin bölge sakinlerine ve yatırımcılarına olumlu katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Ek olarak, Proje'nin hayata geçirilmesi ile birlikte, atıksuyu artmadan denize deşarj eden mevcut tesisi durdurulacaktır ve dezenfeksiyonla yapılan ileri arıtma deniz suyu kalitesine olumlu katkıda bulunacağı beklenmektedir. Böylece, Bodrum'daki plajların Mavi Bayrak statüsü korunacak ve Mavi Bayraklı plaj sayısı artırılabilecektir. Bölgedeki turizmi olumsuz etkilememek için, deniz deşarj hattının deniz bölümünün inşaatı mümkün olduğunca yaz sezonu (15 Mayıs-15 Ekim) dışı dönemlerde yapılacaktır. V.5.3 Yerel Tedarik Mümkün ve uygulanabilir olduğu takdirde, Proje’nin tüm aşamalarında yerel tedariğe öncelik verilecek ve böylece bölge ekonomisi üzerinde olumlu bir etki yaratılacaktır. V.6 İş ve Çalışma Koşulları Önceki bölümlerde de açıklandığı üzere Proje’nin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında 80 kişinin, işletme aşamasında ise 25 kişinin çalışması planlanmaktadır. İşe alımlarda MUSKİ tarafından yerel halka öncelik verilecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 213 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Sonuç olarak, İnşaat ve işletme aşamaları için iş ve çalışma koşulları aşağıdaki konuları içermektedir:  Çalışma koşulları ve çalışan ilişkilerinin yönetimi  İşgücünün korunması  İş sağlığı ve güvenliği  Üçüncü tarafların çalışanları ve tedarik zinciri Çalışan ve çalışma koşulları için oluşturulan taahhütler, çalışanlarla ilgili riskler ve etkilerin yönetimi için bir dizi etki azaltma önlemini de içermektedir. Tablo V.43, etkilerin ve ilgili etki azaltma önlemlerinin özetini sunmaktadır. Proje ile ilgili yasal çerçeve iki temel ulusal kanun ile belirlenmektedir:  Çalışan ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen İş Kanunu (Kanun Numarası: 4857)  İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konuların yönetimini düzenleyen İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (Kanun Numarası: 6331) Türk İş Kanunu ve ilgili yönetmelikler, uluslararası çalışma standartlarının, çalışanların eşit muameleye tabi tutulması, çalışma yaşına getirilen kısıtlamalar ve çocukların çalıştırılması, zorla çalıştırmanın önlenmesi ve işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması konularında temel ilkeleri kapsamaktadır. Türkiye, aşağıdakileri içeren geniş bir Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmesi’ni onaylamıştır:  Zorla Çalıştırma Sözleşmesi  Asgari Yaş (Endüstri) Sözleşmesi (Revize)  Çalışma Şartları (Kamu Sözleşmeleri) Sözleşmesi  Ücretlerin Korunması Sözleşmesi  Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı Sözleşmesi  Eşit Ücret Sözleşmesi  Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) Sözleşmesi  Zorla Çalıştırmanın Kaldırılması Sözleşmesi  Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi  Muamele Eşitliği (Sosyal Güvenlik) Sözleşmesi  İşçi Temsilcileri Sözleşmesi  Asgari Yaş Sözleşmesi  İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Sözleşmesi  Üçlü Danışma (Uluslararası Çalışma Standartları) Sözleşmesi  İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme  Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Sözleşmesi  Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşme  İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi  Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmeleri  En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi  İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 214 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.6.1 Çalışma Koşulları ve Çalışan İlişkileri Yönetimi MUSKI, işçilere, ilgili iş ilişkisinin başlangıcında ve herhangi bir maddi değişiklik meydana geldiğinde ulusal iş kanunu kapsamında toplu iş sözleşmeleri, çalışma saatleri ile ilgili hakları, ücretler, fazla mesai, tazminatlarını içeren hakları konusunda açık ve anlaşılabilir bir şekilde belgelendirilmiş bilgiler sunacaktır. MUSKI, işçilerin işçi temsilcilerini seçmelerini, işçi örgütü seçimlerini yapmalarını veya katılmalarını ya da toplu olarak pazarlık etmeleri konusunda herhangi bir baskı oluşturmayacak ve bu tür örgütlere ve toplu pazarlıklara katılan veya katılmaya çalışan işçilere karşı ayrımcılık veya misilleme yapmayacaktır. MUSKİ, ayrımcılık yapmama ve eşit fırsat ilkeleri konusunda özel bir hassasiyet gösterecektir. Bu bağlamda MUSKİ, istihdam kararlarını (örneğin; işe alma ve işe alma, ücretlendirme, ücret ve menfaatler, çalışma koşulları ve istihdam şartları, eğitime erişim, iş atama, terfi, işten çıkarma veya emeklilik ve disiplin uygulamaları vb.) iş gereksinimleri ile ilgili olmayan kişilik özelliklerini temel alarak gerçekleştirmeyecektir. Ücretler, çalışma saatleri ve diğer yardımlar Türk İş Kanunu'na göre yapılacaktır. MUSKİ, işçilerin işyeri kaygılarını ortadan kaldırmak için bir şikâyet mekanizması sağlayacaktır. MUSKİ, işçileri işe alımları sırasında şikâyet mekanizması hakkında bilgilendirecek ve onlara kolayca erişebilmelerini sağlayacaktır. V.6.2 İşgücünün Korunması MUSKİ çocuk işçi çalıştırmaya ve zorla çalıştırmaya karşı gereken önlemleri alacaktır. Bu kapsamda, Proje’nin hiçbir aşamasında 18 yaş altındakiler istihdam edilmeyecektir. V.6.3 İş ve Toplum Sağlığı ve Güvenliği Projenin inşaat aşaması, ekipmanların montaj işlerini ve bu kapsamdaki makinelerin kullanımını içermektedir. Sektörel DBG ÇÇSG Kılavuzları Su ve Sanitasyonda açıklandığı gibi; sanitasyon tesislerinde çalışmak genellikle fiziksel olarak zorlayıcıdır ve açık su, siper, kaygan yürüyüş yolları, yüksekte çalışma, enerjili devreler ve ağır ekipman gibi tehlikeleri içerebilir. İşin doğası, aynı zamanda, rögarlar, kanalizasyon boru hatları, depolama tankları, kuyular, çürütücüler ve pompa istasyonları da dâhil olmak üzere sınırlı alanlara girmeyi de içerebilir. Arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarının başlamasından önce, MUSKİ, Proje için Türk Mevzuatı’na ve uluslararası standartlara uygun sahaya özel İSG Yönetim Planı hazırlayacaktır:  İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 09.12.2003, Sayısı: 25311)  Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 05.10.2013, Sayısı: 28786)  Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 02.07.2013, Sayısı: 28695)  Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 15.05.2013, Sayısı: 28648) İnşaat aşaması için İSG Yönetim Planı kaza risklerini önlemek için aşağıdaki önlemleri içerecektir: TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 215 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Tüm Proje personeli çevresel, sağlık ve güvenlik politikalarına uyacaktır.  İnsan sağlığı ve güvenliği ile ilgili ortaya çıkabilecek risk ve tehlikeleri (örn: doğal afetler, kazalar, ekipman arızaları vb.) en aza indirmek için çalışma sahalarında güvenli çalışma ortamları oluşturulacak ve fiziksel tehlikeler ve riskler önlenecektir.  İlgili Türk mevzuatlarına, MUSKI'nin İSG önlemleri ve uygulamalarına, plan ve prosedürlerine uyulacaktır.  Çalışanlar, işlerinden doğabilecek tehlikeli durumlar hakkında bilgilendirilecek ve böylece daha güvenli bir çalışma ortamı oluşturulacaktır.  Çalışanlara, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca eğitim verilecektir. Bu kapsamda eğitim programları hazırlanacak, eğitim kayıtları düzenlenecek ve eğitimlerden sonra değerlendirme çalışmaları yapılacaktır.  Tüm çalışanlara kişisel koruyucu ekipmanı sağlanacak ve kullanımları için gerekli eğitimler verilecektir.  Çalışma alanlarında, yapılacak işin kalitesi ve potansiyel risklerine göre uyarı işaretleri (örn. "Tehlike", "Giriş Yasak" vb.) olacaktır.  Proje alanındaki inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek olası yangınları önlemek için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Alanın içindeki ve dışındaki kontrolsüz yangınlar önlenecektir.  Yangın riski olan alanlarda sigara içmek yasaktır. Tüm çalışanlar yangın durumunda yapılması gerekenleri bilmelidir.  Proje personeli içerisinde ilk yardım eğitim bilen en az bir kişi olacaktır. Müdahalenin gerekli olduğu hallerde, personel en yakın sağlık merkezine gönderilecektir.  MUSKİ, faaliyetlerde kullanılacak makine, ekipman ve araçlar için teknik yeterliliği sağlayacaktır.  Makine ve teçhizatın hareketli kısımlarında, makineyi veya ekipmanı kullanan kişinin yaralanma veya zarar görme riskini en aza indirecek şekilde uygun koruyucu sistemler (örneğin metal kalkanlar vb.) kullanılacaktır.  Faaliyetler sırasında risk oluşturabilecek ve kontrol edebilecek kişisel faktörler (örn. uzun saç, takı ve aksesuar kullanımı, giyim vb.) saha yönetiminin getirdiği düzenlemeler ile ortadan kaldırılacaktır. Eğitim programı kapsamında ilgili yönetmelikler hakkında proje personeli bilgilendirilecektir.  Sürücüler ve operatörler, trafik kurallarına uyulması ve kullandıkları araçların- teçhizatın taşıt trafiğinden kaynaklanan risk ve tehlikelere karşı kontrolü konusunda eğitilecektir. Proje Alanına ve çevresine gerekli trafik işaretleri konulacaktır. Makine operatörleri ve diğer çalışanlar işaretler hakkında bilgilendirilecek ve uyarılacaktır.  Projenin inşaatı kapsamında üretilecek atıklar, Atık Yönetimi Yönetmeliği kapsamında yönetilecek ve halk sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilecektir.  Kazı çalışmalarının gerçekleştirileceği alanlara yetkili personel dışında erişim sağlanmayacaktır. Yükleme ve boşaltma faaliyetleri, diğer görevli personelin gözetimi altında yapılacaktır.  Proje alanının güvenliğini sağlamak için gerekli izinlere sahip kişi ve/veya kuruluşlar atanacaktır (örneğin, özel güvenlik şirketleri / yetkilileri). Bu kişiler ve/veya kuruluşlar tesisi ve çevresini düzenli olarak izleyecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları ve yetkilileri, Özel Güvenlik Hizmetlerine İlişkin Kanunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik ve Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun hükümlerine uymalıdır.  Güvenlik personelinin yanı sıra, Proje Sahası, alan sınırları içerisi (örn. 30-40 metre) uygun mesafelere kurulacak kapalı devre kamera sistemi ile gündüz ve gece izlenecektir.  İnşaat faaliyetleri başlamadan önce, arıtma tesisinin çevresindeki çitlerde herhangi bir delik olması durumunda onarılacaktır ve ziyaretçilerin, yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır.  Personellerin ve üçüncü tarafların saha içerisine girişi yetkili güvenlik personelinin bulunacağı kapılardan kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 216 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Deniz deşarj hattının kıyı kısmının inşası kamuya yakın alanlarda olacağından, inşaat alanları belirlenecektir ve halkın bu alanlara girişi sınırlandırılacaktır. İnşaat faaliyetlerinin yürütüleceği alanlar tabela, işaret, tel ve çit ile donatılacak, gerekli görüldüğü durumlarda ilanlar ve sesli anonslarla ilgili kurum tarafından duyurulacaktır.  Çalışmalar kapsamında gece saatlerinde çukur açılması gerekirse, bölgenin uygun şekilde aydınlatılması MUSKİ tarafından sağlanmalı, gerekli işaretler konulmalı ve alan bariyerlerle kapatılmalıdır. İşletme aşamasında alınacak önlemler aşağıda sıralanmıştır:  Tesis alanının çevresi çitlerle çevrilecektir. Yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır. Personelin ve üçüncü şahısların tesise girişi kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir.  Çalışma alanının güvenliğinin sağlanması amacıyla özel güvenlik görevlileri istihdam edilecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları, Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu ve Özel Güvenlik Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun hükümlerine uygun olacaktır.  Çalışanlara, işin niteliğine göre Kişisel Koruyucu Donanım sağlanacaktır. Kullanımları için gerekli eğitimler yapılacaktır.  Yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde sigara içmek yasaklanacaktır. Yangın konusundaki eylem planı hakkında tüm işçiler bilgilendirilecektir  Tüm ekipman uygun çalışma düzeninde çalıştırılacaktır.  Bakım ve onarım faaliyetleri için MUSKI tarafından onaylanan prosedürlere ve tedarikçi firmaların teknik özelliklerinin gerekliliklerine uyulacaktır.  Proje sahasında gerekli sağlık ve güvenlik işaretleri ve trafik işaretleri yer alacaktır. Çalışanlar, işaretler konusunda bilgilendirilecek ve uyarılacaktır.  İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında, işletme ve bakım personellerine eğitimler verilecek, eğitimlerden sonra ölçüm ve değerlendirme yapılacaktır.  İşletme personelinin, bakım personelinin ve üçüncü şahısların tesise girişi, güvenlik personelinin bulunduğu kapılardan kontrollü bir şekilde sağlanacaktır.  Tesiste elektrik performansı ve güvenliği açısından uluslararası standartları karşılayan ekipman kullanılacaktır.  Tesis işletmeye açılmadan önce elektrik bağlantılarının ve diğer ilgili ekipmanın düzgün bir şekilde çalıştığını kontrol etmek için gerekli elektrik testleri yapılacaktır.  Tesis faaliyete geçmeden önce bir Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı hazırlanacaktır.  Temizlik işçilerinin kanallara girişini önlemek için otomatik temizleme sitemi olan ızgaralar kullanılacaktır.  Metan birikmesinin beklendiği yerlere uygun havalandırma sistemleri kurulacaktır.  Tüm tank ve çukurların etrafına tutunmak için korkuluklar yapılacaktır.  MUSKI, kendi standartlarına, ulusal gerekliliklere ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun bir Kapalı Alana Giriş Prosedürü hazırlayacaktır.  MUSKI dezenfektan ile çalışan işletme personeli için güvenli kullanım ve acil durum müdahale prosedürü hakkında ilgili eğitimleri düzenleyecektir.  MUSKI, Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı’nın, klor emisyonu durumunda kaçış planlarını kapsadığından emin olacaktır.  MUSKİ, çalışanlarına yeterli sayıda gaz ölçüm aleti sağlayacaktır.  MUSKI, astım, diyabet veya bağışıklık sistemi rahatsızlığı olan bireylere, enfeksiyon riski nedeniyle arıtma tesislerinde çalışmamalarını tavsiye edecektir.  MUSKI, arıtma tesisi ve pompa istasyonlarındaki tüm faaliyetlerin ulusal standartlara ve DBG ÇSG Kılavuzlarına uygun olmasını sağlayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 217 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU MUSKİ, arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri için Yüklenicinin İSG Yönetim Planı ve Toplum Sağlığı Yönetim Planı hazırlamasını sağlayacak ve bu planı inceleyerek İlbank’ın onayına sunacaktır. Buna ek olarak işletme aşamasının başlangıcından önce ise MUSKİ tarafından Toplum Sağlığı Yönetim Planı hazırlanarak İlbank’ın onayına sunulacaktır. MUSKİ, inşaat ve işletme faaliyetlerini kapsayan bir örnek acil durum eylem planı hazırlamıştır (bkz. Ek-5). MUSKİ, Projede yer alacak Yüklenicilerden bu acil durum eylem planı ile ilgili uyumlu olacak saha özgü bir Acil Durum Eylem Planı hazırlamasını isteyecektir. MUSKİ, inşaat faaliyetleri başlamadan önce bu planın hazırlanmasını sağlayacak, inceleyecek ve İlbank’a sunacaktır. V.6.4 Üçüncü Taraflar ve Tedarik Zinciri MUSKI, yüklenicileri saygın ve yasal işletmeler arasından seçecektir. Bu seçimi yaparken, işletmelerin, MUSKİ’nin çalışma koşulları ile uyum içerisinde bir Çevresel ve Sosyal Yönetim Sistemine sahip olmasına dikkat edilecektir. MUSKI, çalışanların insan hakları politikası ve çalışma haklarının gereklerinin doğru uygulanması gibi konularda yüklenici performansını izleyecektir. MUSKI, taşeron işçilerin, Proje için oluşturulacak genel şikayet mekanizmasına erişebilmelerini sağlayacaktır. MUSKI, tedarik zincirindeki çalışanlarla ilgili güvenlik konuları için birincil tedarik zincirini izleyecektir. Gerektiğinde, yaşamı tehdit eden durumları önlemek veya düzeltmek için tedarikçilerin adımlar atmasını sağlayacak prosedürler ve etki azaltıcı önlemler geliştirecektir. Bu maddeler kapsamında, MUSKI Yüklenici Yönetim Planı hazırlayacak ve uygulanmasını sağlayacaktır. MUSKİ, bu ÇSED ve ilgili ÇSYP’nin ortaya koyduğu etki değerlendirme ve alınacak önlemlerin Yüklenici tarafından alınmasını sağlayacaktır. Herhangi bir önemli kaza (örn. çevresel, sosyal, işgücü ya da zaman kayıplı iş kazası vb.) olması durumunda, Yüklenici derhal MUSKİ’ye haber verecek ve MUSKİ 3 gün içerisinde DB’yi bilgilendirecektir. Daha sonra 30 gün içerisinde DB’ye kök neden analizi ve alınan önlemler ile tanzim uygulamaları ile ilgili kaza raporu sunulacaktır. V.6.5 İşgücü Akını Bir inşaat projesinde yürütülecek işler için gerekli personelin ya da malzeme veya hizmetin yerel kaynaklardan şağlanamaması durumunda, mesleki olarak yeterli kapasitede olan teknik personelin ya da uluslararası standartlara uygun malzemenin proje alanı dışından getirtilmesi gerekmektedir. Böyle durumlarda, yerel kaynaklar dışından temin edilen personel ve projeye mal ve hizmet sağlamak için proje alanı çevresine gelen tedarikçiler ve potansiyel adaylar bir işgücü akını oluştururlar. Herhangi bir projede gözlemlenecek bu durumun işgücü akını olarak adlandırılabilmesi için projede çalışacak ya da projeye mal ve hizmet sağlayacak kişilerin hızlı bir şekilde bölgeye yerleşmesi gerekmektedir. Böyle bir durumda, proje nedeniyle bölgeye yerleşen kişiler, yerel halk üzerinde (özellikle bölge kırsal alanda ve küçük ise) olumsuz etkiye neden olabilir. Daha önce de belirtildiği üzere, arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında 80, işletme aşamasında ise 25 kişi işe alınacaktır. İşgücü akınının doğuracağı olumsuz etkilerin önüne geçebilmek adına, MUSKI işe alımlarda yerel halka öncelik verecek ve bu durumu sözleşme şartlarına ekleyerek yüklenicinin ve olası altyüklenicilerin de bunu uygulamasını sağlayacaktır. Sözleşme sürecinde MUSKİ, yüklenicinin işgücü planlamasını isteyecek ve bu ÇSED kapsamında belirtilen dışında bir işgücü gerekliliğinin görülmesi durumunda yükleniciden İşgücü Yönetim Planı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 218 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU hazırlamasını isteyecek ve bu planı değerlendirerek İlbank onayına sunacaktır. Buna ek olarak, Proje kapsamında konaklama olmayacaktır. Olağandışı bir durum gerçekleşmediği takdirde, Projenin işgücü akınına neden olması beklenmemektedir. Bu nedenle, işgücü akını kaynaklı etkilerin düşük seviyede olacağı düşünülmektedir. MUSKİ ve Yüklenici, oryantasyon eğitimleri kapsamında tüm işe başlayan çalışanlarına iş ahlakı ve halkla iletişim eğitimleri verilmesini sağlayarak olası bir anlaşmazlığın önüne geçecektir. V.6.6 Etkilerin Özeti Tablo V.43, işgücü ve çalışma koşulları üzerindeki etki değerlendirmesini özetlemektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 219 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.43 İşgücü ve Çalışma Koşullarının Etki Değerlendirme Özeti Etkilenen Muhtemel Alınacak Ekosistem Proje Aşaması Etkinin Etkinin Tipi Etkinin Önemi (Önlemler Öncesinde) Önlemler Bileşenleri Tanımı  MUSKI, işçilere, ulusal iş hukuku kapsamındaki hakları konusunda açık ve anlaşılabilir bir şekilde belgelendirilmiş; toplu iş sözleşmeleri, çalışma saatleri ile ilgili hakları, ücretler, fazla mesai, tazminat ve haklarla ilgili iş ilişkisinin başlangıcında ve herhangi bir maddi değişiklik meydana geldiğinde bilgiler sunacaktır.  MUSKI, işçilerin işçi temsilcilerini seçmelerini, işçi örgütü seçimlerini yapmalarını veya katılmalarını ya da toplu olarak pazarlık etmeleri konusunda herhangi bir baskı oluşturmayacak ve bu tür örgütlere ve toplu pazarlıklara katılan veya katılmaya çalışan işçilere karşı ayrımcılık veya misilleme yapmayacaktır.  MUSKİ, ayrımcılık yapmama ve eşit fırsat ilkeleri konusunda özel bir hassasiyet gösterecektir. Bu bağlamda MUSKİ, istihdam kararlarını (örneğin; işe alma ve işe alma, ücretlendirme, ücret ve Çalışma İnşaat ve İşletme İşgücü Düşük menfaatler, çalışma koşulları ve istihdam şartları, eğitime erişim, iş atama, terfi, işten çıkarma Düşük Koşulları veya emeklilik ve disiplin uygulamaları vb.) iş gereksinimleri ile ilgili olmayan kişilik özelli klerini temel alarak gerçekleştirmeyecektir. Ücretler, çalışma saatleri ve diğer yardımlar Türk İş Kanunu'na göre yapılacaktır.  MUSKİ, işçilerin işyeri kaygılarını ortadan kaldırmak için bir şikâyet mekanizması sağlayacaktır. MUSKİ, işçileri işe alımları sırasında şikâyet mekanizması hakkında bilgilendirecek ve onlara kolayca erişebilmelerini sağlayacaktır.  MUSKİ, işgücü akınından doğabilecek etkileri önlemek adına istihdamda önceliği yerel halka verecek ve Yüklenicilerin de bunu uygulamasını sağlayacaktır. İşgücü planlamasında, bu raporda belirtilenlerden oldukça farklı bir planlama olması durumunda MUSKİ yüklenicinin İşgücü Yönetim Planı hazırlamasını isteyecek ve bunu İlbank’a sunacaktır.  Çocuk işçi çalıştırmaya ve zorla çalıştırmaya karşı gereken önlemleri alacaktır. İşgücünün İnşaat ve İşletme İşgücü Düşük Düşük Korunması  Tüm Proje personeli çevresel, sağlık ve güvenlik politikalarına uyacaktır.  İnsan sağlığı ve güvenliği ile ilgili ortaya çıkabilecek risk ve tehlikeleri (örn: doğal afetler, kazalar, ekipman arızaları vb.) en aza indirmek için çalışma sahalarında güvenli çalışma ortamları oluşturulacak ve fiziksel tehlikeler ve riskler önlenecektir.  İlgili Türk mevzuatlarına, MUSKI'nin İSG önlemleri ve uygulamalarına, plan ve prosedürlerine uyulacaktır. İş Sağlığı ve  Çalışanlar, işlerinden doğabilecek tehlikeli durumlar hakkında bilgilendirilecek ve böylece daha İnşaat İşgücü Düşük Düşük Güvenliği güvenli bir çalışma ortamı oluşturulacaktır.  Çalışanlara, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca eğitim verilecektir. Bu kapsamda eğitim programları hazırlanacak, eğitim kayıtları düzenlenecek ve eğitimlerden sonra değerlendirme çalışmaları yapılacaktır.  Tüm çalışanlara kişisel koruyucu ekipmanı sağlanacak ve kullanımları için gerekli eğitimler verilecektir.  Çalışma alanlarında, yapılacak işin kalitesi ve potansiyel risklerine göre uyarı işaretleri (örn. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 220 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkilenen Muhtemel Alınacak Ekosistem Proje Aşaması Etkinin Etkinin Tipi Etkinin Önemi (Önlemler Öncesinde) Önlemler Bileşenleri Tanımı "Tehlike", "Giriş Yasak" vb.) olacaktır.  Proje alanındaki inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek olası yangınları önlemek için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Alanın içindeki ve dışındaki kontrolsüz yangınlar önlenecektir.  Yangın riski olan alanlarda sigara içmek yasaktır. Tüm çalışanlar yangın durumunda yapılması gerekenleri bilmelidir.  Proje personeli içerisinde ilk yardım eğitim bilen bir kişi olacaktır. Müdahalenin gerekli olduğu hallerde, personel en yakın sağlık merkezine gönderilecektir.  MUSKİ, faaliyetlerde kullanılacak makine, ekipman ve araçlar için teknik yeterliliği sağlayacaktır.  Makine ve teçhizatın hareketli kısımlarında, makineyi veya ekipmanı kullanan kişinin yaralanma veya zarar görme riskini en aza indirecek şekilde uygun koruyucu sistemler (örneğin metal kalkanlar vb.) kullanılacaktır.  Faaliyetler sırasında risk oluşturabilecek ve kontrol edebilecek kişisel faktörler (örn. uzun saç, takı ve aksesuar kullanımı, giyim vb.) saha yönetiminin getirdiği düzenlemeler ile ortadan kaldırılacaktır. Eğitim programı kapsamında ilgili yönetmelikler hakkında proje personeli bilgilendirilecektir.  Sürücüler ve operatörler, trafik kurallarına uyulması ve kullandıkları araçların-teçhizatın taşıt trafiğinden kaynaklanan risk ve tehlikelere karşı kontrolü konusunda eğitilecektir. Proje Alanına ve çevresine gerekli trafik işaretleri konulacaktır. Makine operatörleri ve diğer çalışanlar işaretler hakkında bilgilendirilecek ve uyarılacaktır.  Projenin inşaatı kapsamında üretilecek atıklar, Atık Yönetimi Yönetmeliği kapsamında yönetilecek ve halk sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilecektir.  Kazı çalışmalarının gerçekleştirileceği alanlara yetkili personel dışında erişim sağlanmayacaktır. Yükleme ve boşaltma faaliyetleri, diğer görevli personelin gözetimi altında yapılacaktır.  Proje alanının güvenliğini sağlamak için gerekli izinlere sahip kişi ve/veya kuruluşlar atanacaktır (örneğin, özel güvenlik şirketleri / yetkilileri). Bu kişiler ve/veya kuruluşlar tesisi ve çevresini düzenli olarak izleyecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları ve yetkilileri, Özel Güvenlik Hizmetlerine İlişkin Kanunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik ve Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun hükümlerine uymalıdır.  Güvenlik personelinin yanı sıra, Proje Sahası, alan sınırları içerisi (örn. 30-40 metre) uygun mesafelere kurulacak kapalı devre kamera sistemi ile gündüz ve gece izlenecektir.  İnşaat faaliyetleri başlamadan önce, arıtma tesisinin çevresindeki çitlerde herhangi bir delik olması durumunda onarılacaktır ve ziyaretçilerin, yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır.  Personellerin ve üçüncü tarafların saha içerisine girişi yetkili güvenlik personelinin bulunacağı kapılardan kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir.  Deniz deşarj hattının kıyı kısmının inşası kamuya yakın alanlarda olacağından, inşaat alanları belirlenecektir ve halkın bu alanlara girişi sınırlandırılacaktır. İnşaat faaliyetlerinin yürütüleceği alanlar tabela, işaret, tel ve çit ile donatılacak, gerekli görüldüğü durumlarda ilanlar ve sesli anonslarla ilgili kurum tarafından duyurulacaktır. Çalışmalar kapsamında gece saatlerinde çukur açılması gerekirse, bölgenin uygun şekilde aydınlatılması MUSKİ tarafından sağlanmalı, gerekli işaretler konulmalı ve alan bariyerlerle kapatılacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 221 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkilenen Muhtemel Alınacak Ekosistem Proje Aşaması Etkinin Etkinin Tipi Etkinin Önemi (Önlemler Öncesinde) Önlemler Bileşenleri Tanımı  MUSKI, yüklenicileri saygın ve yasal işletmeler arasından seçecektir. Bu seçimi yaparken, işletmelerin, MUSKİ’nin çalışma koşulları ile uyum içerisinde bir ÇSYS’ye sahip olmasına dikkat edecektir.  MUSKI, çalışanların insan hakları politikası ve çalışma haklarının gerektiğinin doğru uygulaması Üçünücü gibi konularda yüklenici performansını izleyecektir. Taraflar ve İnşaat ve İşletme İşgücü Düşük  MUSKI, taşeron işçilerin, Proje için oluşturulacak genel şikayet mekanizmasına erişebilmelerini Düşük Tedarik Zinciri sağlayacaktır.  MUSKI, tedarik zincirindeki çalışanlarla ilgili güvenlik konuları için birincil tedarik zincirini izleyecektir. Gerektiğinde, yaşamı tehdit eden durumları önlemek veya düzeltmek için tedarikçilerin adımlar atmasını sağlayacak prosedürler ve azaltıcı önlemler geliştirecektir.  Bunları kapsamda, MUSKI Yüklenici Yönetim Planı hazırlayacak ve uygulayacaktır.  Tesisi alanının çevresi çitlerle çevrilecektir. Yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır. Personele ve üçüncü şahıslara tesise giriş kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir.  Çalışma alanının güvenliğini sağlanması amacıyla özel güvenlik görevlileri istihdam edilecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları, Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu ve Özel Güvenlik Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun hükümlerine uygun olacaktır.  Çalışanlar, işin niteliğine göre Kişisel Koruyucu Donanım sağlanacaktır. Kullanımları için gerekli eğitimler yapılacaktır.  Yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde sigara içmek yasaklanacaktır. Yangın konusundaki eylem planı hakkında tüm işçiler bilgilendirilecektir  Tüm ekipman uygun çalışma düzeninde çalıştırılacaktır.  Bakım ve onarım faaliyetleri için MUSKI tarafından onaylanan prosedürler ve tedarikçi firmaların teknik özelliklerinin gerekliliklerine uyulacaktır.  Proje sahasında gerekli sağlık ve güvenlik işaretleri ve trafik işaretleri yer alacaktır. Çalışanlar, İş Sağlığı ve İşletme İşgücü Orta işaretler konusunda bilgilendirilecek ve uyarılacaktır. Düşük Güvenliği  İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında, işletme ve bakım personellerine eğitimler verilecek, eğitimlerden sonra ölçüm ve değerlendirme yapılacaktır.  İşletme personelinin, bakım personelinin ve üçüncü şahısların tesise girişi, güvenlik personelinin bulunduğu kapılardan kontrollü bir şekilde sağlanacaktır.  Tesiste elektrik performansı ve güvenliği açısından uluslararası standartları karşılayan ekipman kullanılacaktır.  Santral işletmeye açılmadan önce elektrik bağlantılarının ve diğer ilgili ekipmanın düzgün bir şekilde çalıştığını kontrol etmek için gerekli elektrik testleri yapılacaktır.  Tesis faaliyete geçmeden önce bir Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı hazırlanacaktır.  Temizlik işçilerinin kanallara girişini önlemek için otomatik temizleme sitemi olan ızgaralar kullanılacaktır.  Metan birikmesinin beklendiği yerlere uygun havalandırma sistemleri kurulacaktır.  Tüm tank ve çukurların etrafına tutunmak için korkuluklar yapılacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 222 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkilenen Muhtemel Alınacak Ekosistem Proje Aşaması Etkinin Etkinin Tipi Etkinin Önemi (Önlemler Öncesinde) Önlemler Bileşenleri Tanımı  MUSKI, kendi standartlarına, ulusal gerekliliklere ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun bir Kapalı Alana Giriş Prosedürü hazırlayacaktır.  MUSKI dezenfektan ile çalışan işletme personeli için güvenli kullanım ve acil durum müdahale prosedürü hakkında ilgili eğitimleri düzenleyecektir.  MUSKI, Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı’nın, klor emisyonu durumunda kaçış planlarını kapsadığından emin olacaktır.  MUSKİ, çalışanlarına yeterli sayıda gaz ölçüm aleti sağlayacaktır.  MUSKI, astım, diyabet veya bağışıklık sistemi rahatsızlığı olan bireylere, enfeksiyon riski nedeniyle arıtma tesislerinde çalışmamalarını tavsiye edecektir.  MUSKI, arıtma tesisi ve pompa istasyonlarındaki tüm faaliyetlerin ulusal standartlara ve DBG ÇSG Kılavuzlarına uygun olmasını sağlayacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 223 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU V.7 Kümülatif Etkiler Kümülatif Etki Değerlendirmesi (KED), Proje'nin olası etkileri ve etki alanı içindeki diğer projeler için gerçekleştirilmiştir. KED esas olarak uzman görüşüne dayanmaktadır. Kümülatif Etki Değerlendirmesi ve Yönetimi’ne yönelik KED uygulayıcıları ve şirketler için mevcut en son ve en kapsamlı belgelerden biri olan İyi Uygulama El Kitabı’nda (IFC, Ağustos, 2013), ve kümülatif etkilerin değerlendirilmesi için temel ilkeler derlenmektedir. Buna göre, KED çalışmasının altı adımı aşağıda tarif edilmektedir:  Adım 1: Kapsamlaştırma 1. Aşama – Değerli Ekosistem Bileşenleri (DEB’ler), Mekânsal ve Zamansal Sınırların Belirlenmesi  Adım 2: Kapsamlaştırma 2. Aşama – Diğer Faaliyetler ve Çevresel Etmenlerin Belirlenmesi  Adım 3: DEB’lerin Mevcut Durumlarının Belirlenmesi  Adım 4: DEB’ler Üzerindeki Kümülatif Etkilerin Değerlendirilmesi  Adım 5: Öngörülen Kümülatif Etkilerin Öneminin Değerlendirilmesi  Adım 6: Kümülatif Etkilerin Yönetimi – Tasarım ve Uygulama Adım 1: Kapsamlaştırma 1. Aşama İyi uygulamalar doğrultusunda, Kümülatif Etki Değerlendirmesi çalışması, projenin risklerinin değerlendirilmesinde çevresel veya sosyal açıdan önemli olacak olan DEB'lere odaklanarak yürütülecektir. Buna göre, Kümülatif Etki Değerlendirmesi, çeşitli eylemlerin her bir DEB için birleşik (yani kümülatif) etkilerinin değerlendirildiği "DEB'lerin bakış açılarından" ele alınması gerektiğinden, değerlendirmenin ilk adımı olarak kümülatif etkilerin değerlendirileceği DEB'ler belirlenecektir. Değerlendirmede sadece Proje'den etkilenecek olan DEB'ler dikkate alınacaktır. Başka bir deyişle, başka projelerden etkilenebilecek ancak Atıksu Artıma Projesi'nden etkilenmeyecek herhangi bir DEB (Kümülatif Etki Değerlendirmesi kapsamında dikkate alınmayacaktır. DEB'lerin tespiti için, Proje’nin ÇED Raporu ve bu ÇSED Raporunun bölümlerinden elde edilen bilgilere göre çevre, sağlık ve güvenlik konuları şöyle sıralanmıştır:  Posidonia oceanica,  Alıcı ortam  Gürültü, ve  Koku. Etkilerin zamansal kapsamı ile ilgili değerlendirme, projenin ekonomik ömrüne uygun olarak geçmiş, mevcut ve makul olarak öngörülebilir faaliyetlerin etkilerini kapsayacaktır. Tablo V.44, DEB'ler ve etki alanları özetlemektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 224 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo V.44 DEB’lerin ve Etki Alanının Özeti DEB Projenin Muhtemel Etkileri Etki Alanı Posidonia oceanica  Kapladığı alanın azalması Projenin kapladığı alan ve yakın çevresi Alıcı Ortam  Deniz suyu kalitesi üzerinde olumlu etki Alıcı ortam  Ulaşım araçları kaynaklı gürültü  İnşaat ekipmanlarının motorlarından kaynaklı Gürültü Projenin kapladığı alan ve yakın çevresi gürültü  Blower ve pompolardan kaynaklanan gürültü Koku  Faaliyetlerin doğası gereği oluşacak rahatsızlık Projenin kapladığı alan ve yakın çevresi Adım 2: Kapsamlaştırma Aşaması II Kümülatif Etki Değerlendirmesi alanı belirlendikten sonra, bu coğrafi sınır içindeki Kümülatif Etki Değerlendirmesi için seçilen DEB'lerin durumunu etkileyebilecek diğer faaliyetler ve çevresel konular, mevcut kaynaklara ilişkin masa başında bir incelemeye tabi tutularak dayanılarak belirlenir. Kümülatif etkilere katkıda bulunma potansiyeline sahip olabilecek projeler aşağıdaki Tablo V.45'te verilmiş, Şekil V.21’de harita üzerinde gösterilmiştir. Tablo V.45 Olası Kümülatif Etkilere Sebep Olacak Projeler Tahmini Maksimum Alan Olası Kümülatif Etkilere Sebep Olacak Projeler Projenin Adı Kullanımı Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Kaynak Proje 3.04 ha Tesisi ve Deniz Deşarj Hattı Diğer Büyük Projeler D-Marin Turgutreis 12.44 ha Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Planlanan Büyük Projeler 12.6 ha Turgutreis Gemi Sığınağı Toplam 28.08 ha TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 225 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil V.21 Olası Kümülatif Etkilere Sebep Olacak Projeler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 226 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Kamu kullanımına açık bir marina olan D-Marin Turgutreis'in halihazırda kullanımda olduğu bilinmektedir. Proje yerinin turistik öneminden dolayı bölgede başka büyük ölçekli yatırımlar bulunmamaktadır. Bölgede ağırlıklı olarak yazlık konutlar ve oteller bulunmaktadır. Atıksu artıma projesi dışından, bu bölgede Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın Gemi Sığınağı Projesi yapılması planlanmaktadır. Bu proje askeri bir proje olduğu için hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu aşamada, Adım I'de tanımlanan DEB'ler üzerindeki potansiyel etkiler, kümülatif değerlendirmeye dahil edilmeleri gerekip gerekmediğine karar vermek üzere değerlendirilir. Bu değerlendirmenin özeti aşağıdaki Tablo V.46'da verilmiştir. Tablo V.46 Proje Kapsamlaştırma Aşaması II Projenin Diğer Tesis ve Kapsam içi / DEB Etki Alanı Etkilerinin Faaliyetlerin Tahmini Kapsam dışı Önemi Etkilerinin Önemi Projenin kapladığı alan ve yakın Posidonia oceanica Düşük Orta Kapsam içi çevresi Alıcı ortam Alıcı ortam Yüksek (Olumlu) Düşük Kapsam içi Projenin kapladığı alan ve yakın Gürültü Düşük Önemsiz Kapsam dışı çevresi Projenin kapladığı alan ve yakın Koku Düşük Önemsiz Kapsam dışı çevresi Daha önce de anlatıldığı üzere, biri atıksu arıtma tesisi, diğeri deniz deşarj hattı olmak üzere bu Projenin iki bileşeni vardır. Proje için belirlenen gürültü ve koku DEB'leri esas olarak arıtma tesisi için endişe kaynağı olduğundan ve arıtma tesisi çevresinde başka büyük proje olmadığından dolayı, bu iki DEB tamamen kapsam dışı bırakılmıştır. Adım 3: DEB'lerin Mevcut Durumuna İlişkin Bilgi Toplanması Seçilen DEB'lerin mevcut şartlarının karakterizasyonu için, temel referans, ÇED Raporu, ÇSED çalışmaları (Posidonia oceanica çalışmalarını ve denizsuyu kalitesi, vb. çalışmaları da kapsamaktadır) ve ÇSED kapsamında gerçekleştirilen denizel biyoçeşitlilik çalışmalarıdır. Adım 4: DEB'ler Üzerindeki Kümülatif Etkilerin Değerlendirilmesi DEB'ler üzerindeki kümülatif etkiler, geçmiş, şimdiki ve gelecekteki aktivitelerin (makul olarak öngörülebilir faaliyetler/projeler/gelişmeler) toplam etkisi altındaki DEB'lerin gelecekteki durumlarının tahmin edilmesiyle analiz edilecektir. Değerlendirme, niteliksel bir yaklaşıma dayanılarak, tüm etki faktörlerinin etkisi altındaki ilgili DEB'in nihai statüsüne odaklanacaktır. Marina ve gemi sığınağı projelerinin inşaat aşamasındaki etkileri, kapladıkları alanlar ile sınırlıdır ve nispeten kısa bir sürede tamamlanabilmektedir. Ancak, bu tür yapıların inşası deniz tabanı yapısını değiştirmektedir. Bilindiği üzere, Proje Alanının deniz kısmı ve yakın çevresi, bu raporun ilgili bölümlerinde derinlemesine tartışılan Posidonia oceanica ile kaplıdır. D-Marin Turgutreis faaliyete geçtiğinden bu yana, Posidonia oceanica’ların bulunduğu deniz tabanı yapısının halihazırda değişmiş durumda olduğu söylenebilmektedir. Deniz çayırlarının kapladığı alanlar üzerindeki etkilere ek olarak, D-Marin Turgutreis'in de deniz suyu kalitesi üzerinde bazı etkileri vardır. D-Marin Turgutreis'in deniz suyu kalitesi üzerindeki etkilerini değerlendirmek için nicel veriler bulunmamaktadır. Ancak; ÇSED çalışması kapsamında gerçekleştirilen deniz suyu kalitesi belirleme çalışmlarının D-Marin Turgutreis'in deniz suyu kalitesi üzerindeki etkilerini de yansıttığı söylenebilir. Atıksu artıma projesinin gerçekleştirilmesi ile birlikte, bölgedeki deniz suyu kalitesinin iyileşeceği beklenmektedir. Ek olarak, MUSKİ’nin, D-Marin Turgutreis idaresi ile sadece belirli DEB'ler üzerindeki etkilerin yönetimi için değil, aynı zamanda D-Marin Turgutreis'e gelen TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 227 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU ziyaretçilerin deniz trafiğini güvenliği için özellikle deniz deşarjının inşaat aşamasında da iletişim halinde olması gerekmektedir. Deniz çayırlarını kapladığı alanlar üzerinde etki yaratması beklenen en önemli proje, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın Gemi Sığınağı’dır. Ek olarak, bu projenin inşaat ve işletme aşamalarının deniz suyu kalitesi üzerinde de bazı etkileri olacaktır. Bu proje hakkında net bir bilgi bulunmadığından, MUSKI'nin tanımlanmış DEB'ler üzerindeki olumsuz etkileri azaltmak için işbirliği kurmak üzere ilgili makamla yakın temasta olması gerekecektir. Adım 5: Tahmin Edilen Kümülatif Etkilerin Önem Derecelerinin Değerlendirmesi Öngörülen kümülatif etkilerin önem derecesi, DEB'lerin mevcut hassasiyeti ve üzerine çıkıldığında kümülatif etkilerin önem kazandığı limitler ile bağlantılı olarak, DEB'lerin hassasiyeti ve/veya sürdürülebilirlik riski açısından değerlendirilecektir. Diğer bir deyişle, tüm faaliyetlerin bir DEB üzerindeki kümülatif etkileri bir sınırı veya eşiği aşmazsa, faaliyet önemsiz olarak değerlendirilecektir. Bu bağlamda Posidonia oceanica'nın kapladığı alan ve deniz suyu kalitesindeki değişiklikler dikkate alınmaktadır. Bu nedenle, deniz suyu kalitesi üzerindeki kümülatif etkiler düşük olarak değerlendirilmektedir ve etki azaltma önlemlerinin uygulanması ile kolaylıkla yönetilecektir. Ancak, Askeri Gemi Sığınağı projesinin, bölgedeki deniz çayırları üzerinde bir takım etkilere neden olması beklenmektedir; ve bu sebeple kümülatif etkiler önemli olarak değerlendirilmektedir. Ancak, Gemi Sığınağı projesi hakkında henüz net bir bilgi olmamaktadır ve bu konudaki bilgiler sınırlıdır. Adım 6: Kümülatif Etkilerin Yönetimi Kümülatif Etki Değerlendirmesi'nin son adımında, önemli olacağı öngörülen kümülatif etkiler için yönetim önlemleri önerilecektir. Bununla birlikte, kümülatif etkiler genellikle birden fazla paydaşın faaliyetlerinden kaynaklandığından, yönetim sorumluluğu kolektif olup sadece MUSKI'nin çabaları ile sağlanamayacaktır. Bu nedenle, KED çalışmaları hem proje düzeyinde etki azaltma önlemleri ile hem de olası ortak eylemler ve kümülatif etkilerin yönetimi için eşgüdümlü çabalarla sonuçlandırılmaktadır. Bu bağlamda, Projeden kaynaklanan kümülatif etkilerin önemsiz görülmesine rağmen, deniz çayırlarının kaybı ve deniz suyu kalitesine ilişkin projeye özel yönetim yaklaşımları Tablo V.47'de anlatılmaktadır. Tablo V.47 Kümülatif Etkiler için Yönetim Yaklaşımları DEB Etkiler Yönetim Yaklaşımları  Tüm idari kurumlar Posidonia oceanica'yı korumak için birlikte çalışmalıdır.  Raporda önerilen ilgili etki azaltma önlemleri ilgili yetkililerle Posidonia paylaşılabilir. Kapladığı alanın azaltması oceanica  ÇSED çalışmasının bulgularının yetersiz bulunduğu takdirde, Posidonia oceanica'da belirtilen kapsamlı bir çalışma Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın katkılarıyla gerçekleştirilebilir. Deniz suyu kalitesinde  Deniz suyu kalitesinin belirlenmesi için ortaklaşa çalışmalar Alıcı Ortam değişiklikler yapılabilir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 228 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VI. PROSES ALTERNATİFLERİ VI.1 Giriş Planlanan proje, Muğla ilinin Bodrum ilçesine bağlı Turgutreis Mahallesi çevresinde gerçekleştirilecektir. Proje alanı 3,04 hektarlık bir araziye sahiptir. Bu proje kapsamında, Turgutreis Mahallesi ve yakın çevresinden toplanan atık suyun arıtılması planlanmaktadır. Aşağıdaki bölümlerde, alan içerisinde etkili olan faktörler ve teknoloji seçimi açıklanarak alternatiflerin değerlendirmesi sunulacaktır. VI.2 Eylemsizlik Alternatifi Eylemsizlik alternatifi, projenin gerçekleşmemesi durumunda ortaya çıkacak olumlu veya olumsuz sonuçların değerlendirilmesidir. Önceki bölümlerde açıklandığı gibi, Proje'nin hizmet alanında oluşan evsel atıksular, herhangi bir işlem görmeden deniz deşarjı ile Bodrum Körfezi'ne deşarj edilmektedir. Projenin gerçekleşmemesi durumunda, durum devam edecek ve bölgede oluşan atık suların arıtılmadan deniz deşarjı gerçekleştirilecektir. Bu nedenle olumsuz etkiler devam edecek ve deşarjlar deniz kirliliğine neden olacaktır. Projenin hizmet alanında bulunan yerleşim yerleri atık su hizmetinden sağlıklı ve sürdürülebilir şekilde yararlanmayacaktır. Bu durum halk sağlığı üzerinde, özellikle banyo suları açısından olumsuz etkiler yaratacaktır. Proje alanı mevcut durumda bir depolama alanı olarak kullanıldığından yeni bir alan kullanılmayacaktır. Bu nedenle proje, arazi kullanımında önemli bir değişikliğe yol açmayacaktır. Projenin gerçekleşmemesi durumunda, gürültü ve toz oluşumu gibi inşaat aşamasından kaynaklı kısa süreli etkiler görülmeyecektir. Ancak, projenin gerçekleşmesi durumunda bu etkiler yönetmelik sınırlarında tutulacak ve yerel halk üzerinde önemli etkiler yaratmayacaktır. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, eylemsizlik alternatifi makul bir alternatif olarak görülmemektedir. Projenin olumlu etkilerinin yararları, çevre nüfusu için önem taşımaktadır. VI.3 Yer Alternatifleri Planlanan proje kapsamında yer seçimi yapılırken dikkate alınması gereken kriterler aşağıda verilmiştir;  Turgutreis ve yakın çevresinde atık sularının toplanarak arıtılmaya ihtiyaç duyulması  Arıtma Tesisinin yakın çevresinde konutların bulunmaması  Proje alanında nadir ve nesli tükenmekle karşı karşıya olan herhangi bir flora ve fauna türünün yer almaması  Alanın mülkiyetinin mevcut durumda Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’ne ait olması  Belirlenen alanın mevcut durumda Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından depo olarak kullanılması ve herhangi bir “Önemli Bitki Alanı” içerisinde kalmaması  Tesisin yıl boyunca her zaman kolay erişilebilir olması ve enerji, haberleşme ve içme suyu bağlantılarının kolayca yapılabilmesi,  Alan, arıtılmış atık suyun deşarj edilebileceği bir tarım alanına veya büyük su kütlesine yakın olması. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 229 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Tesisin, toplanan atık suyun yerçekimi akışı ile ulaşabileceği alçak bir alanda bulunması.  Mümkünse, uygun bir hidrolik profile sahip olacağı için orta eğimli bir alan tercih edilmesi. Yukarıda belirtilen kriterlere en uygun olan alan, proje alanı olarak seçilmektedir (ayrıca ÇSED raporuna tabidir). Planlanan Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi, pompa istasyonlarından gelen atık suyun çoğunun yerçekimi akışı ile ulaştığı noktadadır.TM6, TM6A ve TM7 noktalarından toplanan atık su, işletme koşullarının en uygun olanı değerlendirilerek tesise gönderilmektedir. Proje alanı olarak belirlenen alan, en yakın kentsel yerleşim bölgesine 100 m mesafededir (arıtma tesis alanı merkezinden). İnşaat ekipmanları ve projede kullanılan ekipman kaynaklı oluşan gürültü seviyelerine göre, en kötü koşullarda bile (tüm araçların aynı anda çalıştığı mesai saatleri içerisinde) gürültü kaynağından yaklaşık olarak 100 m mesafede (merkeze en yakın eve olan mesafe) 62,8 dBA olduğu görülmüştür. VI.4 Teknoloji Alternatifleri VI.4.1 Proses Alternatifleri Bu bölümde, Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi için ileri biyolojik arıtma alternatifleri değerlendirilmiştir. Fizibilite çalışması kapsamında, BOİ/KOİ konsantrasyonları ve deşarj kriterleri dikkate alındığında, azot ve fosfor giderimi yapan ileri arıtma sistemlerinin uygulanması gerektiği anlaşılmaktadır. Atıksu arıtma proses alternatifi belirlenirken, sistemin çalışma prensibine karar verilmiştir. Tesis tasarımında kesikli veya sürekli olarak çalıştırılabilen arıtma konfigürasyonları uygulanabilmektedir. Turistik bölgelerde, işletme ve yüksek tasarım akış hızında zorluklar olması nedeniyle kesikli olarak iletilen arıtma sistemlerinin uygulanması önerilmemektedir. Ayrıca, her iki atık su arıtma tesisine yaz ve kış ayları arasında yüksek oranda debi farklı olması kesikli sistemin tasarımını güçleştirerek, farklı işletme alternatiflerinin tesiste uygulanmasına imkân vermeyecektir (Örneğin; kış aylarında daha az sayıda arıtma hattı çalıştırılırken, yazın tüm arıtma hatlarının çalıştırılması, havalandırma havuzlarına yerleştirilecek kapaklarla farklı arıtma proseslerinin uygulanabilirliği gibi.) Bu nedenlerden ötürü arıtma tesisinin sürekli olarak işletilen bir biyolojik arıtma prosesine göre tasarlanması uygun görülmektedir. Tesis için uygulanabilecek, sürekli olarak işletilebilen ileri biyolojik arıtma sistemi alternatifleri:  Membran Biyoreaktör (MBR)  Konvansiyonel Aktif Çamur Sistemleri  Sabit Biyofilmli Birleşik Aktif Çamur Sistemi (IFAS). Membran Biyoreaktör (MBR) Membran Biyoreaktör Sistemi (MBR) esasında klasik aktif çamur proseslerinin gelişmiş bir şeklidir. Arıtılmış atık su ve biyokütlenin düşük basınçlı membran filtrasyonu ile ayrıldığı, askıya alınmış bir büyüme sistemidir. MBR, biyolojik arıtma ve 0.02-1 mikron aralığında gözenekleri olan filtrasyon ünitesi sağlayan bir biyoreaktör içermekte ve fiziksel ayırma sağlamaktadır (ultrafiltrasyon ve mikrofiltrasyon). Hemen hemen hiçbir mikroorganizma veya katı madde içermeyen atıklar elde edilebilir. MBR % 80-%98 oranında KOİ giderimi sağlamaktadır. Filtrelenmiş katı maddeler tarafından filtrenin tıkanması, filtre yüzeyinde sürekli akış olması nedeniyle önlenmektedir. Buna rağmen, zaman içerisinde membran gözenekleri tıkanmakta ve geçirgenlik azalmaktadır. Böylece, belirli dönemlerde filtrenin kimyasallarla (sitrik asit veya sodyum hipoklor) veya arıtılmış su ile geri yıkanması gereklidir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 230 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU MBR sistemleri klasik aktif çamur prosesleri ile karşılaştırıldığında, %50 daha az alan gerektirmektedir. Ayrıca MBR sistemlerinde son çökeltme gerekmemektedir, bu nedenle sedimantasyon tanklarında lifli büyüme ve kabarma çamur problemlerinin görülmesi mümkün değildir. Biyokütlenin ayrılması filtreler ile yapılmaktadır. Ayrıca, MBR sistemleri, biyoreaktör hacminde azalmaya ve yüksek organik yüklere imkân veren yüksek MLSS konsantrasyonları ile işletilebilir. Ayrıca, zehirli organikler daha az işletme problemi yaratmakta ve nitrifikasyon klasik aktif çamur proseslerinde olduğu kadar olumsuz etkilenmemektedir. Ancak, arıtma işleminin tek bir tankta gerçekleşmesinden dolayı klasik sistemlere göre konfigürasyon daha karmaşık ve kontrolü daha zordur. İşletme ve izleme için gerekli mühendislik hizmetleri klasik sistemlere göre daha maliyetlidir. Ayrıca ilk yatırım maliyetleri, membranların pahalı ve hassas otomasyon ve kontrol sistemleri gerektirmesinden dolayı klasik sistemlere göre daha fazladır. MBR’nin uzun vadede düzgün çalışması için ön işlem gerekli olabilir ve bu da ek maliyet gerektirmektedir. Ayrıca, belirli dönemlerde membranlar yenilenmelidir. Geri yıkama sırasında kullanılan kimyasallar ve enerji maliyeti arttırmaktadır. Bunun sonucunda, ilk yatırım ve işletme maliyeti klasik sisteme göre daha yüksek olmaktadır. Bu nedenle, MBR sistemleri sıklıkla kullanılmamaktadır. Membranların işletimi sırasında sıklıkla tıkanması, MBR sisteminin hem kentsel hem de endüstriyel atık su arıtımında yaygın olarak uygulanmasındaki bir diğer en önemli engellerden biridir MBR sistemlerinin uygulanabilmesi için projelendirme aşamasında yerinde test çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Test süreci de ilave maliyet ve zaman gerektirdiğinden MBR sistemlerinin dezavantajlarından biri arasındadır. Şekil VI.1’de MBR prosesinin genel akış diyagramı verilmiştir. Şekil VI.1 MBR Prosesi Akış Diyagramı Konvansiyonel Aktif Çamur Sistemleri Konvansiyonel aktif çamur sistemleri A2O (önde denitrifikasyonlu veya simultane sistemler), Kademeli Besleme Sistemi, Bardenpho ve UCT sistemleridir. Bu sistemler havuzların geçiş noktalarına yerleştirilen kapak, iletim boruları eklemeleri yapılarak gerektiğinde birbirlerine dönüştürülebilen sistemler olup Turgutreis Atıksu Artıma Tesisi için konvansiyonel aktif çamur sistemlerinin uygun bir arıtma prosesi alternatifi olabileceği düşünülerek aşağıdaki bölümde anlatılmıştır. A2O Prosesi A2O prosesi, AO prosesinin bir modifikasyonu olup, fosfor giderimine yönelik anaerobik bölüm ve denitrifikasyon için anoksik bölüm de içerdiği için hem fosfor hem de azot giderimi sağlanmaktadır. Suyun anaerobik bölümde kalma zamanı yaklaşık olarak 1-1,5 saattir. Sistemde anoksik reaktörde denitrifikasyon gerçekleştirilir. Aerobik reaktörde nitrifikasyon sonucu oluşan nitratı denitrifiye etmek için anoksik reaktöre geri devrettirmek (nitrat geri devri) ve ham atık TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 231 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU sudaki organik madde ile tam karışımını sağlamak gerekmektedir. Nitratın denitrifikasyonu için gerekli karbon kaynağını içeren ham atık su, aktif çamur geri devir hattı ile birlikte anoksik kısma iletilir. A2O prosesinde anoksik ve aerobik bölgelerinin ayrı tanklarda olmasına ihtiyaç duyulmadığı durumlarda, oksidasyon havuzunda suyun geri döndürülmesi ve her bir tankta anoksik ve aerobik hacimlerin oluşturulması ile simultane karbon azot giderimi de yapılabilmektedir. Simultane sistemler özellikle atık su debisinin yüksek olmadığı tesislerde işletme kolaylığı sebebiyle daha uygulanabilirdir. Proses sırasında çözünmüş oksijenin içsel geri devir (Nitrat geri devri) akımı ile birlikte anoksik reaktöre girişi minimize edilmelidir. Azot giderim verimi içsel geri devir oranı ile doğru orantılıdır. A2O prosesi yaygın ve tanınmış bir proses olmasından dolayı işletilmesi diğer yeni gelişen teknolojilere göre daha kolaydır. Debi ve kirlilik yükleri değişimlerine karşı dayanıklı bir sistemdir. Ayrıca prosesin yüksek çamur yaşı ile işletilen uzun havalandırmalı sistemlerinde biyolojik proses esnasında fazla çamurun stabilizasyonu da sağlanabilmekte ve ilave çamur stabilizasyon yöntemlerinin uygulanmasına gerek kalmamaktadır. Şekil VI.2 ile A2O prosesinin genel akış diyagramı verilmiştir. 2 Şekil VI.2. A O Prosesi Genel Akış Diyagramı Kademeli Besleme Sistemi Karbon ve azot giderimi yapabilen kademeli besleme tipi aktif çamur sistemi biyolojik azot giderim veriminin optimize edilebilmesi için uygulanan bir arıtma konfigürasyonudur. Şekil V I . 3 ile akım diyagramı gösterilen bu proseste, giriş atık suyu havuzun uzunluğu boyunca iki veya daha fazla noktadan verilmektedir. Böylece ikinci ve sonraki anoksik tanklarda nitratın denitrifikasyonu için gerekli olan karbon kaynağı ham atık sudan sağlanmaktadır. Kademeli besleme sisteminin, anoksik reaktörlere kolay ayrışan organik maddenin iletilmesi dolayısı ile denitrifikasyon potansiyelinin arttırılması, reaktör boyunca nispeten sabit MLSS konsantrasyonun sağlanması gibi avantajları mevcuttur. Yüksek azot konsantrasyonlarının söz konusu olduğu atık sularda uygulanması azot giderimi açısından avantaj sağlamaktadır. Kademeli Besleme Sistemi Genel Akış Diyagramı Şekil VI.3’te verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 232 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VI.3 Kademeli Besleme Sistemi Genel Akış Diyagramı 5 Aşamalı Bardenpho Prosesi 5 Aşamalı Bardenpho prosesi azot, fosfor ve karbon giderimi sağlayan bir konfigürasyondur. Giderim, 4 aşamalı Bardenpho prosesinin başına ilave anaerobik reaktör eklenmesi ve çökeltmiş çamurun bu reaktöre geri devrettirilmesi ile elde edilmektedir. Ham Atık su ve/veya içsel solunumdan kaynaklanan karbon kaynakları denitrifikasyon için kullanılmaktadır. Amonyum azotu birinci anaerobik reaktöre giderek atık suyun nitrifiye olmasına neden olmaktadır. Sonrasında, ikinci anoksik reaktöre giderek içsel solunum yoluyla ortaya çıkan karbon ile denitrifikasyon sağlanmaktadır. İkinci aerobik reaktör birincisine oranla küçük olup çözünmüş oksijen konsantrasyonunu arttırılması ve azot gazının ortamdan uzaklaştırılması için kullanılır. 5 aşamalı Bardenpho prosesinin genel akış diyagramı Şekil VI.4’te verilmektedir. Şekil VI.4. 5 Aşamalı Bardenpho Prosesi Genel Akış Diyagramı UCT Prosesi Atık sulardan biyolojik azot giderimi ile birlikte fosfor giderimi için havasız(anaerobik), anoksik ve havalı(aerobik) koşulların sağlandığı aktif çamur sistemi konfigürasyonları gerekmektedir. Fosfor gideriminin veriminin artırılması ve arıtma performansının olumsuz etkilenmemesi için anaerobik kısımda geri devir akımlarındaki nitrat ve oksijenin minimize edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle A2O prosesinin modifiye edilmiş bir şekli olan UCT prosesi geliştirilmiştir. Anaerobik reaktöre nitrat geri devrinin azaltılabilmesi için anaerobik tanka yapılması gereken çamur geri devri anoksik reaktörden yapılmaktadır. Nitrat geri devri aerobik tanktan anoksik tanka, çamur geri devri ise son çökeltim tankından anoksik tanka yapılmaktadır. Prosese TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 233 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU ait genel akış diyagramı Şekil V I . 5 ile gösterilmektedir. UCT prosesi özellikle KOİ/TP oranının düşük olduğu atık sularda uygulanmaktadır. Böylece fosfor giderim verimi arttırılabilmektedir. Şekil VI.5. UCT Prosesinin Genel Akış Diyagramı Sabit Biyofilmli Birleşik Aktif Çamur (IFAS) Prosesi Sabit Biyofilmli Birleşik Aktif Çamur prosesi (IFAS) (bkz. Şekil VI.6), askıda çoğalan klasik aktif çamur sistemine biyofilm tabakalarının entegrasyonu ile elde edilmiş hibrit bir sistemdir. Klasik aktif çamur sistemlerine oranla daha fazla biyokütle içeren bir proses olması itibariyle daha kaliteli çıkış standartlarını ve yüksek giriş yüklerinin arıtılmasını sağlayabilmektedir. IFAS prosesinin aktif çamur sisteminden farkı, biyokütlenin tümünün askıda değil havalandırma havuzuna entegre edilmiş bir medya üzerinde tutunarak büyümesidir. İlgili proses evsel atık su arıtma tesislerinde kullanılabilir. Anaerobik ve anoksik tanklar klasik aktif çamur sisteminde olduğu gibi azot ve fosfor giderimi için gereklidir. IFAS sisteminin Avantajları;  Küçük alan ihtiyacı,  Kokusuz ve estetik arıtma teknolojisi,  Şok yüklemelere karşı dayanıklılık,  Yüksek çıkış suyu kalitesi,  Kısa tesis yapım ve kurulum süresi IFAS sisteminin dezavantajları;  Yaygın olmayan bir teknolojiye sahip olması,  Bakım ve Onarımı için yüksek personel kalitesine ihtiyaç duyulması  Klasik aktif çamur sistemlerine göre İlk yatırım ve işletme maliyetlerinin daha yüksek olması TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 234 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VI.6. (IFAS) Prosesinin Genel Akış Diyagramı VI.4.2. Atık Çamurların Yönetimi Çamur arıtma, atık su arıtma tesislerinde işletme ve planlama açısından en fazla zorlukla karşılaşılan sistemlerden birisidir. Ortaya çıkan çamur miktarı, atık suyun hacimce %1 ile %6’sı gibi düşük bir yüzdesine tekabül etmesine rağmen, çamur arıtma ünitelerinin yatırım ve işletme maliyetleri, tesisin toplam maliyeti içerisinde daha yüksek bir paya sahiptir. Genel olarak atık yönetiminde; öncelikle atık oluşturmamak ya da atık oluşumunu minimize etmek, sonra mümkünse geri kazanılmasının sağlanması, eğer geri kazanılmıyorsa da çevreye uyumlu olarak bertaraf edilmesi esastır. Çamur, geri kazanılacaksa toprakta kullanımı, çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanımı ve anaerobik çürütücüler ile enerji kazanımı yöntemleri, çevreye uyumlu olarak bertarafında ise düzenli depolama ve kurutma/yakma yöntemleri araştırılmalıdır. Genel olarak pompalar ile sistemden alınan çamur ilk olarak yoğunlaştırılır ve ardından çamur yönetimi kapsamında seçilen uygun çamur stabilizasyonu yöntemi ile çürütülür, susuzlaştırılır ve kurutulur ve nihai bertaraf yöntemleri kullanılarak uzaklaştırılır. Çamur Yoğunlaştırma Alternatifleri Atıksu arıtma birimlerinden çıkan atık çamurun katı madde içeriğinin konsantrasyonunun artırılması ve hacminin azaltılması işlemidir. Hacmin azaltılması ile azalmaktadır;  Gerekli tank ve ekipman kapasitesi,  Gerekli kimyasal miktarı,  Çamur yoğunlaştırma birimleri için gerekli olan ısı miktarı Graviteli (Yerçekimi ile) Çamur Yoğunlaştırma Çamur içerisinde yüksek yoğunluğa sahip kendiliğinden çökebilen katı maddeler, sudan ayrılarak yerçekimi ile yoğunlaşmaktadır. Genellikle, inorganik ve çökebilen katı madde içeriği yüksek olan ön çökeltim çamurlarına uygulanmaktadır. Sürekli veya kesikli olarak çalıştırılabilen graviteli yoğunlaştırıcılar dairesel kesitli olarak tasarlanırlar Graviteli yoğunlaştırıcıda ulaşılan katı madde konsantrasyonu genel olarak ön çökeltim çamurları için 5-10% katı madde içeriği, atık aktif çamur için 2-3% KM, damlatmalı filtre çamurları için 3-6% KM ve karışık çamur için ise 4-7%’dir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 235 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yüzdürmeli Çamur Yoğunlaştırma Yüzdürmeli yoğunlaştırma genellikle biyolojik prosesler sonucu atık aktif çamurun yoğunlaştırılmasında uygulanan bir yöntemdir. Gelen katı maddeler 2~8 kat yoğunlaştırılır. Yüzdürmeli yoğunlaştırma prensibi, yüksek basınçta tutulan havanın çamur içerisine küçük kabarcıklar halinde salınarak, çamurun tank yüzeyine doğru yüzdürülmesini ve taşınmasını sağlamaktır. Tank yüzeyinde biriken yoğunlaşmış çamur, sıyrılarak uzaklaştırılmaktadır. Proseste katı/sıvı ayrımını daha iyi gerçekleştirmek için koagülant ilavesi de yapılabilmektedir. Yüzdürmeli çamur yoğunlaştırmanın dezavantajları ekipman maliyeti, bakım-onarım ve enerji ihtiyacına dayalı yüksek işletme maliyetidir. Mekanik (Santrifüj) Yoğunlaştırma Çamur yoğunlaştırma ve susuzlaştırma için yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Santrifüj sırasında merkezkaç kuvveti ile çamurun içeriğindeki katı maddelerin ve serbest suyun ayrımı sağlanmaktadır. En gelişmiş santrifüjler, helezon küreyicili katı madde dekantör tipi santrifüjlerdir. (Dekantör tipi santrifüj ekipmanı, yatay olarak monte edilmiş uzun bir silindirik tambur ile bu tamburun içinde dönen bir helozondan oluşur). Çamur girişi sürekli olup katı maddeler yatay silindirin çevresinde toplanırlar ve biriken çamur keki helezonla küreklenerek sürekli olarak dışarı atılır. Çamurun suyu da bir savak yardımıyla yoğunlaştırıcıdan uzaklaştırılır. Santrifüj Avantajları;  Daha iyi yoğunlaştırma performansı  İşletiminin kolay ve kapalı bir sistem olması  Düşük alan gereksinimi  Kolay bakım onarım  Düşük koku, patojen oluşumu riski Santrifüj Dezavantajı;  Yüksek ilk yatırım maliyeti Bant Tipi Yoğunlaştırma Bant tipi yoğunlaştırıcılar, atık aktif çamur, aerobik ve anaerobik çürütücü çamuru ve bazı endüstriyel çamurlarda kullanılabilmektedir. Bantlı yoğunlaştırıcılarda, özellikle %2’den daha az katı madde konsantrasyonlarında uygulanmaktadır. Arıtma çamuru porlu yapıdaki yoğunlaştırma bandı üzerine dağıtılır ve yerçekimi etkisi ile polimer eklenmesinden sonra suyunun drene edilmesi sağlanır. Bandın ilerleyişi boyunca yerleştirilmiş bir seri sıyırıcı bıçağı yardımıyla suyun çamurdan banda geçişine izin verilmektedir. Bant tipi yoğunlaştırmanın dezavantajları;  Yüksek oranda polimer ve ekipman ihtiyacı,  Bandın geri yıkama ihtiyacı süzüntü suyunu artırmakta, bu durum arıtma tesisine ilave kirlilik yükü olarak etki etmektedir.  Koku oluşumu nedeniyle iyi havalandırma ihtiyacı. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 236 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Çamur Stabilizasyonu Atıksu arıtma tesisinden kaynaklanan çamurların düzenli depolama alanlarında depolanabilirlik kriterleri için Çevre ve Orman Bakanlığı (mülga), “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik” hükümlerine uygunluk sağlayacak şekilde çamur arıtma prosesi seçimi yapmalıdır. Stabilizasyon, arıtma çamurlarının içeriklerindeki patojen organizmaların azaltılması, istenmeyen kokuların engellenmesi, çürüme, bozulma ve kokuşma gibi problemlerin ortadan kaldırılması amaçlarıyla uygulanmaktadır. Stabilizasyon prosesinde en önemli özellik arıtma çamurlarının uçucu veya organik içerikleridir. Eğer nihai bertaraf olarak çamur yakma uygulamaları tercih edilirse, yakma sonucu elde edilecek enerji miktarının çamurun kalorifik değerine bağlı olması nedeniyle, çamurun stabilizasyon işlemi atık çamurun kalorifik değerini düşüreceği için stabilizasyon işleminin uygulanmaması düşünülebilir. Bu durumda, susuzlaştırılmış çamurun uzun süreli olarak depolanmaksızın yakma işlemine iletilmesi gerekmektedir. Çamur stabilizasyonu için kullanılan başlıca teknolojiler aşağıda verilmiştir: Aerobik Çürütme Aerobik çürütme prosesi, atık aktif çamura, karışık (ön çöktürme+ atık aktif çamur veya ön çöktürme+damlatmalı filtre çamuru) çamurlara uygulanmaktadır. Atık aktif çamur ayrı bir tank içine alınır ve birkaç gün süre ile havalandırılır. Böylece çamur içindeki uçucu katı maddeler biyolojik olarak stabilize olur. Aerobik çürütmenin avantajları;  Düşük ilk yatırım maliyeti,  İşletme problemlerinin az olması. Aerobik çürütmenin dezavantajları;  Sisteme gerekli oksijeni sağlamak için yüksek enerji ihtiyacı  Metan gibi yararlı bir son ürünün elde edilememesi ve enerji geri kazanımının olmaması Anaerobik Çürütme Çamur stabilizasyonu için kullanılan en yaygın proseslerden biri olup moleküler oksijen yokluğunda organik ve inorganik maddelerin parçalandığı, çamurun 35°C civarında ısıtıldığı mezofilik tam karışımlı çürütme işlemi olarak tanımlanabilir. Yoğunlaştırılmış ön çöktürme ve fazla biyolojik çamur anaerobik stabilizasyon amacı ile çürütücülere pompalanır. Çürütme işlemi, sürekli veya belli aralıklarla verilen çamurun hava girişinin önlendiği kapalı bir reaktörde tam karışım şartları sağlanacak biçimde bekletilmesi ile gerçekleştirilir. Atık çamur içerisinde bulunan organik maddeler, biyolojik olarak parçalanarak metan ve karbondioksit gibi çeşitli son ürünlere dönüştürülür. Reaktör tasarımında en önemli parametre bekletme süresi olup 20-25 gün arasında kabul edilebilir. Anaerobik çürütmenin en önemli avantajı ürün olarak biogaz elde edilmesi ve gaz depolarında toplanan gazdan kojenerasyon sistemi ile ısı ve elektrik enerjisi sağlanabilmesidir. Gaz motoru, jeneratörü devreye sokarak enerji üretilir. Jeneratör, arıtma tesisisin ihtiyacı olan elektrik enerjisinin bir kısmını karşılamaktadır. Gaz motorunda bulunan soğutma suyu ısı enerjisi olarak çamur çürütücünün mevcut mezofilik sıcaklığını korumak için kullanılır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 237 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Kimyasal Çamur Stabilizasyonu Kimyasal çamur stabilizasyonunda, kireç ham çamura ilave edilerek pH 12 üzerine çıkartılır. Yüksek pH’ın oluşturduğu ortam mikroorganizmaların canlı kalması için uygun değildir. Böylece, çamurda mikroorganizma kaynaklı çürüme, kötü koku veya sağlığa zararlı bir durum oluşmayacaktır. Düşük ilk yatırım maliyetine rağmen, yüksek miktarda kimyasal ilavesi ve çamur oluşumu nedeniyle işletme maliyeti yüksektir. Havalandırma Havuzunda Stabilizasyon Uzun havalandırmalı aktif çamur sistemleri yüksek çamur yaşına sahiptir ve bu nedenle sistemden uzaklaştırılan fazla biyolojik çamur stabilize olmuş haldedir. Yüksek çamur yaşı nedeniyle daha büyük tank hacimlerine ve daha fazla oksijen kaynağına gerek duyulmaktadır. Şartnamemiz gereği proses ATV-DVWK-A131 doğrultusunda gerçekleştirilecektir. ATV-A131 doğrultusunda aerobik çamur stabilizasyonu tavsiye edilmektedir. Böyle bir durumda, ek olarak yapılması gereken üniteler;  Mekanik Yoğunlaştırıcı  Aerobik Çamur Stabilizasyon Havuzu  Difüzör Sistemi  Mikserler, dozlama pompaları PE dozlama ünitesi  Blower Ünitesi  Kireç Ünitesi Aerobik çamur stabilizasyon havuzunun dezavantajları;  Enerji geri kazanımı olmaması,  Havalandırma için harcanan enerji masraflarının yüksek olması  Çürümüş çamurun susuzlaştırma karakterinin daha zayıf olması,  Proses; sıcaklık, tank geometrisi, giriş çamurundaki katı madde miktarından, karıştırma/havalandırma ekipmanlarının kalitesinden ve tank yapı malzemesinin türünden dolayı büyük oranda etkilenmektedir. Ayrıca; MUSKİ’nin sorumluluğunda olan bazı tesislerde örneğin; Mevcut Marmaris Atıksu Arıtma Tesisi’nde aerobik çamur stabilizasyon havuzu ve kireç ünitesi yapılmıştır. Tesis sorumlusu tarafından bu tesislerin yapıldığı günden bugüne kadar çamur stabilizasyon havuzunun hiç kullanılmadığı beyan edilmiştir. Gelen atık suyun yazlık ve kışlık kirlilik yüklerinde bulunan mevsimsel farklılıktan dolayı stabilizasyon havuzunun yılın her mevsiminde kullanılması mümkün olmamaktadır. Bu değerlendirmeler kapsamında, ekonomik olmadığı, işletmese olarak fayda sağlamadığı ve tesisin yapılacağı arazinin yetersizliği sebebiyle aerobik çamur stabilizasyonunun yapılmamasının daha uygun olacağına karar verilmiştir. Çamur Susuzlaştırma Arıtma Çamurunun nihai bertarafını kolaylaştırmak ve uzaklaştırılacak çamur miktarını azaltmak için içeriğinde bulunan katı madde miktarının arttırılması ve su içeriğinin azaltılması gereklidir. Çamur hacmindeki azalma nihai bertaraf tesislerinin kapasitesi ve yatırımı için büyük önem taşımaktadır. Buna ek olarak, çamur taşıma ve nakliye maliyetlerini de düşürmektedir. Mekanik yöntemler ile çamur susuzlaştırma, arıtma çamurlarının susuzlaştırılmasında kullanılan en tercih edilen yöntemdir Alan ihtiyacının düşük ve susuzlaştırma veriminin yüksek oluşu, sürekli olarak işletilebilmeleri ve kapasitelerinin yüksek oluşu mekanik çamur susuzlaştırıcıların kullanım avantajlarıdır. Dekantör santrifüjler, belt filtre presler ve filtre presler en sık kullanılan susuzlaştırma ekipmanlarıdır. Vakum filtreler ve burgulu presler kullanım oranları düşük olan diğer mekanik çamur susuzlaştırıcılardandır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 238 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Santrifüj ile Susuzlaştırma Santrifüj günümüzde en yaygın kullanılan yöntemlerden biridir. Santrifüj ile susuzlaştırma işlemi çamurun santrifüj kuvvetlerinin etkisiyle yoğun çamur haline getirilmesidir. Genellikle polielektrolit, alum, kireç vb kimyasallar içeren çamurlar 1,600-2,000 devir/dakika hızla yatay bir eksen etrafında dönen santrifüjlere verilirler. Çamurdan gelen süzüntü suyu atık su arıtma tesisi girişine iletilir. Susuzlaştırma verimleri 90-95% oranında olup, çıkış çamurunun katı madde içeriği 20-25% aralığında değişmektedir. Santrifüj ile susuzlaştırmanın avantajları;  Az yer ihtiyacı,  Kapalı sistemler olmalarından koku problemi olmaması,  Yüksek susuzlaştırma verimi. Santrifüj ile susuzlaştırmanın dezavantajları;  Yüksek yatırım maliyeti. Belt (Bant) Filtre ile Susuzlaştırma Belt filtre ile susuzlaştırma, çamura uygulanan basınç etkisi ile çamurun sıkıştırılması sonucunda suyunun uzaklaştırılması prensibine dayanır. Çamurun su verme özelliğini arıtabilmek için polimer ilavesi gereklidir. Porlu yüzeye sahip iki bant arasında, farklı çaplardaki silindirlerin sağladığı gerilimle sıkıştırılan çamurun katı madde içeriğinin artırılması sağlanmaktadır. Belt filtre uygulamalarına ilişkin birçok farklı tasarım mevcut olmakla birlikte, genel olarak; polimerle şartlandırma, yerçekimi ile drenaj, düşük ve yüksek basınç altında sıkıştırma gibi temel özelliklere sahiptir. Susuzlaştırma verimini etkileyen faktörler arasında; Belt filtre ile sağlanan filtrasyon alanı, ilave silindirlerin kullanımı ve bant dönüş hızı bulunmaktadır. Belt filtre ile 18-20% katı madde oranına kadar susuzlaştırma sağlanabilmektedir. Filtre Pres ile Susuzlaştırma Filtre pres ile susuzlaştırma en eski ve en yüksek çıkış katı madde oranını sağlayan mekanik çamur susuzlaştırma yöntemidir. Filtre pres ile susuzlaştırma yönteminde daha yüksek basınçlar uygulanmaktadır. Daha çok kesikli çamur beslemesi yapılan ve su verme özelliği düşük olan endüstriyel arıtma çamurlarında kullanılan bir yöntemdir. 28-30% katı madde oranlarına ulaşılabilir. Çamur Kurutma Çamurun kurutulması için çamur içerisindeki suyun buharlaştırılması gerekmektedir. Çamur içerisindeki suyun farklı özelliklere sahip olması, genellikle iki ana kısımda düşünülmektedir; Katı taneciklere bağlı olmayan serbest su ve buharlaştırılması zor olan bağlı su kısmı. Nihai çamur bertaraf yöntemine göre farklı nem içeriklerine sahip çamur elde edilmesi için hem doğal hem de mekanik susuzlaştırma ve kurutma yöntemleri geliştirilmiştir. Kurutulmuş çamur biyolojik olarak kararlıdır ve düşük su içeriğinin yanı sıra yakma ve depolamaya uygundur. Çamur kurutmanın avantajları; Koku probleminin az olması, büyük hacimlerdeki ıslak çamur miktarının azaltılarak nakliye, işleme ve depolama maliyetlerinin azaltılması olarak sıralanabilir. Arıtma çamurunun kurutulmasının en büyük avantajı son ürünün aşağıda listelenen alanlarda kullanılabilmesidir;  Tarım ve Ormancılıkta gübre olarak,  Çimento tesislerinde, enerji tesislerinde ve yakma tesislerinde enerji olarak  Üst toprak peyzajı, dolgu ve depolama için TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 239 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Termal Kurutma Termal kurutma çamurun nem içeriğini mekanik susuzlaştırma yöntemiyle elde edilenin çok altına düşürür. Kurutulmuş çamurun avantajları nakliye ücretinin düşük olması, patojenlerin azaltılması ve daha iyi depolama ve pazarlama sağlanması olarak sıralanabilir. Kontak kurutma prosesinde ısı, ısıtılan yüzey üzerinden çamura dolaylı olarak aktarılırken konveksiyon kurutma prosesinde partiküllere doğrudan verilmektedir. Bant, tambur ve akışkan yataklı kurutucular en sık kullanılan kurutma tipleridir. Çamur konveyör bandın üzerine dökülerek sıcak hava sisteme verilir. Kurutucuların hızları ayarlanabilir olduğundan, 65% ve 90% aralığında katı madde elde edilmesi mümkündür. Kurutucuların kurutma kapasiteleri 500 ile 4000 kg H2O / saat arasında değişmektedir. Yapışkan aşamanın geçilerek tıkanmanın önlenmesi için sistemin başında kuru madde(önceden kurutulmuş çamur) ile karıştırma gereklidir. Solar (Güneşle) Kurutma Islak çamur özel olarak hazırlanan sera alanlarında kurutulur. Bu alanlar oldukça şeffaf olmakla birlikte kontrolsüz hava değişimlerine ve istenmeyen ısı kaybına engel olan özel örtüler ile kaplıdır. Birimlere yerleştirilen vantilatörler ile ortamda bulunan kuru hava uygun hava akış hızıyla sisteme verilir. Solar kurutmada, iklim koşulları ve çamurun kurutma özellikleri kurutma tesisinin tasarımını belirleyen parametrelerdir. Kurutma için gerekli olan alan çamurun özelliklerine ve yağış, bağıl nem ve sıcaklık gibi atmosferik koşullara bağlıdır. Solar kurutmanın dezavantajı çok yüksek alana ihtiyaç duyulmasıdır. Kireçle Kurutma Sönmüş kireç ilavesiyle, atık çamurdan hijyenik ve patojen bulundurmayan bir ürün elde edilmektedir. Bu da reaksiyon ısısı ve alkalinizasyon ile sağlanır. Elde edilen ürün organik içeriğe sahip olup tarımda ve kireç yönünden eksikliği olan topraklarda kullanılır. VI.4.2 Nihai Bertaraf Yöntemleri Nihai bertaraf için arazi uygulaması, depolama, yakma ve gübreleme alternatifleri kullanılabilir. Turgutreis İleri Biyolojik Arıtma Tesisi’nde oluşan atık çamura uygulanabilen nihai bertaraf yöntemleri ile ilgili bilgi aşağıda verilmektedir. Arazi Uygulaması Atık çamurun tarım arazilerine uygulanması ile çamurun, gübre besin elementleri kaynağı olarak ya da toprak şartlandırıcı olarak kullanılması ve tarımsal üretimin arttırılması amaçlanmaktadır. Atık çamurun uygulanacağı toprağın pH değerinin 6,5 olması gerekmektedir. Böylece, ağır metallerin toprak içerisindeki hareketi sınırlandırılır. 03.08.2010 tarih 27661 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik”, arıtma çamurlarının toprağa, bitkiye, hayvana ve insana zarar vermeyecek şekilde toprakta kontrollü kullanımına ilişkin teknik ve idari prensipleri kapsamaktadır. Yönetmelik uyarınca ham çamurun toprağa uygulanması kesinlikle yasaktır. Atık çamurda bulunan ağır metaller, organik bileşikler ve dioksin için sınır değerler mevcuttur. Toprakta kullanılan stabilize edilmiş çamurun ve toprağın ağır metal içeriğinin sınır değerleri Tablo VI.1 ve Tablo VI.2’de verilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 240 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VI.1 Topraktaki Ağır Metal Sınır Değerleri 6≤ph<7 pH≥7 Ağır Metal (Toplam) mg. Kg-1 Fırın Kuru Toprak mg. Kg-1 Fırın Kuru Toprak Kurşun 70 100 Kadmiyum 1 1,5 Krom 60 100 Bakır 50 100 Nikel 50 70 Çinko 150 200 Cıva 0,5 1 Tablo VI.2 Stabilize Olmuş Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılabilmesi için Maksimum Ağır Metal Muhtevaları Ağır Metal (Toplam) Sınır Değerler (mg kg-1 Kuru Madde) Kurşun 750 Kadmiyum 10 Krom 1000 Bakır 1000 Nikel 300 Çinko 2500 Cıva 10 Stabilize edilen arıtma çamurlarının organik bileşik açısından izin verilen en yüksek sınır değerleri Tablo VI.3’te verilmiştir. Poliklorlu dibenzodioksin /dibenzofuranlar açısından sınır değer 100 mg Toksik Eşdeğer kg-1 kuru madde olarak belirtilmiştir. Tablo VI.3 Stabilize Olmuş Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılabilmesi için Organik Bileşik Sınır Değerleri Organik Bileşikler Sınır Değerler (mg kg-1 kuru madde) AOX (Adsorblanabilen Organik Bileşikler) 500 LAS (Lineer alkilbenzin sülfonat) 2600 DEHP (Diftalat(2-ethylhexyl)) 100 NPE (Nonil fenol ile 1 ve 2 etoksi grubu olan nonil fenol etoksilatların toplamını içerir) 50 PAH (Polisiklik aromatik hidrokarbon veya poliaromatik hidrokarbonların toplamı) 6 PCB (28, 52, 101, 118, 138, 153, 180 sayılı poliklorlu bifenil bileşiklerinin toplamı) 0,8 Arıtma çamurlarının toprakta kullanılmasına ilişkin gerek toprak kalitesi, gerekse arıtma çamurunun ağır metal, organik bileşik ve dioksin içeriği ile ilgili önemli kısıtlamalar mevcuttur. Dolayısıyla, yalnızca ağır metal açısından arıtma çamurunun sınır değeri sağlaması, söz konusu arıtma çamurunun toprakta kullanılabileceği anlamına gelmemektedir. Kompostlaştırma Kompostlaştırma atık çamurun biyolojik aktivite ile çürütülmesi işlemidir. Kompostlaştırma işleminde kompostlaştırma kutuları ve tünel reaktörler yaygın olarak kullanılmaktadır. Nihai üründeki ağır metal muhtevası kritik bir önem taşır. Nihai ürün standartları, yerel ve ulusal yasalarla belirlenen spesifikasyonları sağlamak zorundadır. Kompostlaştırmanın dezavantajları;  İşletme maliyeti arıtma çamurunun ham olarak serilmesine göre daha fazladır.  Havalandırma enerji sarfiyatına neden olur. Optimum C/N oranını temin etmek için arıtma çamurunun, diğer atıklarla (işlem görmesi gereken diğer atıkların mevcut olması halinde) karıştırılması avantaj olabildiği gibi, bu atıkların satın alınmasının zorunlu olması halinde bir dezavantaja dönüşebilir TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 241 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Düzenli Depolama 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik, atıkların düzenli depolama yöntemi ile bertarafı sürecinde oluşabilecek çevresel etkilerin önlenmesi ve yönetilmesine ilişkin teknik ve idari esasları kapsamaktadır. Büyükşehir Belediyelerine ait Düzenli Depolama Tesisleri, Belediye atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis tanımlaması doğrultusunda II. Sınıf düzenli depolama tesisi olarak kabul edilmektedir. Söz konusu II. Sınıf düzenli depolama tesislerine yönelik atık kabul sınır değerleri Tablo VI.4’te verilmiştir. Tablo VI.4 II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisleri için Atık Kabul Sınır Değerler Parametre Birim Sınır Değer As mg / lt 0,05 Ba mg / lt 2 Cd mg / lt 0,004 Cr mg / lt 0,05 Cu mg / lt 0,2 Hg mg / lt 0,001 Mo mg / lt 0,05 Ni mg / lt 0,04 Pb mg / lt 0,05 Sb mg / lt 0,006 Se mg / lt 0,01 Zn mg / lt 0,4 Chloride mg / lt 80 Floride mg / lt 1 Sulfate mg / lt 100 ÇOK (Çözünmüş Organik Karbon) mg / lt 50 TÇK (Toplam Çözünen Katı) mg / lt 400 pH mg / lt ≥6 Toplam Organik Karbon mg / lt 50.000 - %5 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamındaki en önemli hükümler Geçici 4. Madde kapsamında yer almaktadır. Geçici 4. Madde aşağıda belirtilmektedir:  Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin Ek-IV’ünde tehlikesiz olarak sınıflandırılan arıtma çamurlarının, Ek-2’de verilen diğer tüm parametreleri sağlaması, ağırlıkça en az %30 kuru madde ihtiva etmesi ve kötü kokunun giderilmesi kaydıyla II. Sınıf düzenli depolama alanında ayrı bir lotta depolanmasında 1/1/2020 tarihine kadar Çözünmüş Organik Karbon (ÇOK) limit değerine uygunluk aranmaz. Bu maddenin birinci fıkrasına ilave olarak, aşağıdaki sınır değerler de karşılanmak zorundadır:  Ek-2 Atık Kabul Kriterleri, 2-A) İnert Atıkların Düzenli Depolanabilme Kriterleri III. sınıf depolama tesisleri için sınır değerler altında yer alan TOK (Toplam organik karbon) değeri, arıtma çamurları için; ilave sınır değer artırımı yapılmaksızın 1/1/2020 yılına kadar azami 250.000 mg/kg alınır.  Ek-2 Atık Kabul Kriterleri, 2-B) Tehlikesiz Atıkların Düzenli Depolanabilme Kriterleri, reaktif olmayan ve kararlı tehlikeli atıkların II. sınıf depolama tesislerine kabul edilebilmesi için sınır değerler altında yer alan TOK (Toplam organik karbon) değeri, arıtma çamurları için; ilave sınır değer artırımı yapılmaksızın 1/1/2020 yılına kadar azami %25 alınır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 242 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yakma Arıtma çamurlarının doğrudan zirai amaçlı olarak kullanılması ya da düzenli depolama sahasına gönderilerek bertaraf edilmesi giderek artan yasal kontrollere tabi olmaktadır. Evsel katı atıkların ve atık çamurların belirli oranlarda karıştırılması ile yakma tesislerinin işletilmesi optimize edilebilir. Yakma sonucunda çok önemli miktarlarda hacimsel azalma meydana gelmektedir. Yakma sistemlerindeki yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına, yakma kriterlerinin sıkılığına, emisyon gazlarının işlenmesi ile ilgili maliyetlerin artmasına ve uçucu küllerle yanma ürünü olarak ortaya çıkan küllerin bertarafı işlemlerinin zorlaşmasına rağmen, arıtma çamurlarının yakılarak bertaraf yönteminin giderek daha fazla kullanılacağı öngörülmektedir. 06.10.2010 tarih ve 27721 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik, atıkların yakılmasının çevre üzerine olabilecek olumsuz etkilerini, özellikle hava, toprak, yüzey suları ve yeraltı sularında emisyonlar sonucu oluşan kirliliği ve insan sağlığı için ortaya çıkabilecek riskleri uygulanabilir yöntemlerle önlemeyi ve sınırlandırmayı amaçlamaktadır. Yönetmelik kapsamında yer alan çamur yönetimi ile ilgili olan bazı tanımlamalar aşağıda yer almaktadır: Beraber yakma tesisi: Ana hedefi enerji üretimi veya ürün imal etmek olan, atıkları alternatif veya ek yakıt olarak kullanan veya atığı termal olarak bertaraf eden, atık kabul ünitesi, geçici depolama birimi, ön işlem ünitesi, atık besleme ve hava ikmal sistemleri, kazan, baca gazı arıtım üniteleri, yakma sonucu oluşan kalıntıların geçici depolama ve atık suların arıtılması için tesis içinde yer alan üniteler, baca, yakma işlemlerini kontrol etmek, yakma şartlarını kaydetmek, izlemek için kullanılan ölçüm cihazları ve sistemler de dâhil olmak üzere, beraber yakma tesisinde yer alan bütün üniteleri kapsayan her türlü tesisi (ancak beraber yakma işlemi ürün veya enerji üretimi değil de atıkların termal olarak bertarafını hedefliyorsa) yakma tesisi olarak kabul edilir. Mevcut yakma veya beraber yakma tesisi: Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte faaliyette bulunan ve lisans almış tesisler veya lisans başvuru dosyasını eksiksiz olarak sunmuş olan bir yakma veya beraber yakma tesisini ifade etmektedir. Yakma tesisi: Atık kabul birimi, geçici depolama birimi, ön işlem birimi, atık besleme ve hava besleme sistemleri, kazan, baca gazı arıtım sistemleri, yakma sonucu oluşan kalıntıların düzenli depolanması ve atık suların arıtılması için tesis içinde yer alan birimler, baca, yakma işlemlerini kontrol etmek ve yakma şartlarını izlemek ve kaydetmek için kullanılan ölçüm cihazları ve sistemler de dâhil olmak üzere tesiste yer alan bütün birimleri kapsayan, ortaya çıkan yanma ısısını geri kazanabilen veya kazanamayan, atıkların oksitlenme yoluyla yakılması, piroliz, gazlaştırma veya plazma işlemleri gibi diğer termal bertaraf işlemleri de dâhil olmak üzere termal yolla bertarafına yönelik her türlü sistemi ifade etmektedir. Çamurun yakılabilmesi için içerdiği nem oranı büyük önem taşımaktadır. Çünkü nem oranı %70 ve üzerinde olan susuzlaştırılmış çamur yanma işlemini sürdüremeyecek ve bu durumda ilave yakıt ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Arıtma çamurunun alternatif yakıt olarak kullanılması için en az %85 kuru madde oranına sahip olması gerekmektedir. Ancak yüksek katı madde oranları ile yüksek mertebede net kalorifik değer sağlamak mümkün olabilir. Kurutma işlemi yapıldıktan sonra %90 kuruluğa ulaşmış olan çamurun kalorifik değeri ülkemizde çıkarılan birçok kömürden daha yüksek ve çimento fabrikalarında yakıt olarak kullanılabilecek kalite ve içeriktedir. Arıtma tesisi civarındaki çimento fabrikaları 2.700-3.000 kcal kalorifik değer aralığında kurutulmuş çamurları yakıt olarak kabul etmektedir. Yakma bertaraf yönteminin başlıca avantajları aşağıda sıralanmıştır; TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 243 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Yanmadan sonra arıtma çamuru hacminde önemli azalma meydana gelir (yakmadan sonra elde edilen hacim azalması yakılan arıtma çamurunun organik madde içeriği ile bağlantılıdır.)  Arıtma çamurlarından enerji olarak yararlanılır.  Arıtma çamurunun yakılmasından sonra ortaya çıkan yan ürünlerin geri dönüşüm gayesi ile kullanılması mümkündür (asfalt yollarda dolgu maddesi, beton üretimi ve tuğla yapımı).  Bu proses çamur kompozisyonundan fazla etkilenmez.  Güvenilir (bilinen / uygulanan) sistemlerdir.  Sistemin kapalı olması ve yüksek sıcaklıklar nedeni ile kokular minimize edilir. VI.5 Deşarj Alternatifleri Rüzgâr iklimi, dalga iklimi, uzun dönem dalga istatistiği çalışmalarını incelemek ve yakın ve uzak bölgelerde sırasıyla rüzgâr, dalga, yoğunluk akışları ve kirlilik bulut dağılımını modellemek için üç boyutlu hidrodinamik konveksiyon ve su kalitesi modeli kullanılmıştır. Yukarıda belirtilen çalışmaların sonuçları doğrultusunda deşarj noktası için kriterler belirlenmiştir;  Ana kanalizasyon hattı, kuzeyden batı-güneybatı yönüne 2350 açıyla yerleştirilmelidir,  En az 1.400 metre uzunluğunda olmalıdır,  Ana deşarj hattının sonunda 60 metre uzunluğunda en az aynı yönde olan bir difüzör borusu bulunmalıdır,  Difüzör borusu en az 17 metre derinlikte bulunmalıdır,  Değişken difüzör üzerinde 0,12 çaplı 15 delik bulunmalıdır VI.6 Alternatiflerin Karşılaştırılması VI.6.1 Teknoloji Alternatiflerinin Karşılaştırılması Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisleri’nin tasarımı için düşünülen arıtma alternatiflerinin karşılaştırılması aşamasında bir puanlama sistemi oluşturulmuş ve aşağıda sıralanan ölçütler göz önüne alınmıştır:  Deşarj standartlarını sağlayabilme,  İşletme ve bakım kolaylığı,  Yatırım maliyetleri,  İşletme ve bakım maliyetleri,  Debi ve yük değişimlerine karşı esneklik  Zehirleyici (toksik) maddelere karşı direnç,  Arazi gereksinimleri  Estetik Belirlenen bu kriterler, önemine göre ağırlıklı puan ve yüzdelik dilim üzerinden derecelendirilmiştir. Arıtma teknolojisine göre ise her kritere yönelik 0 ile 5 arasında puan verilmiştir (5 en iyi puan, 1 en zayıf puan, 0 etkisiz puan). Önem derecesi ve teknoloji puanı çarpılarak ağırlıklı puanlara ulaşılmış ve bunların toplanması ile toplam puan elde edilmiştir. Toplam puanı en yüksek olan teknoloji alternatifinin, uygulanabilirliği en yüksek seçenek olduğu kabul edilmiştir. Tablo VI.5’te söz konusu değerlendirme sonuçları gösterilmektedir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 244 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VI.5 Atıksu Arıtma Alternatiflerinin Karşılaştırılması Konvansiyonel Kavram Önem Derecesi MBR Prosesi Aktif Çamur IFAS Prosesi Sistemleri Deşarj Standartlarını Sağlayabilme 15 5 4 5 İşletme ve Bakım Kolaylığı 10 2 5 3 Arazi Gereksinimleri 10 5 3 4 Elektrik ve Bakım Maliyetleri 20 2 4 3 Debi ve Yük Değişimlerine Karşı Direnç 10 3 5 4 Yatırım Maliyetleri 20 2 4 2 Estetik 5 4 3 4 Çamur Bertaraf Maliyetleri 10 4 2 3 Toplam (ağırlıklı puan) 100 3.15 3.85 3.35 Tablo VI.5’te azot ve fosfor giderimi yapabilen üç farklı biyolojik arıtma prosesinin avantajları ve dezavantajları karşılaştırılmıştır. Bu aşamada klasik aktif çamur sistemlerinin farklı konfigürasyonlarını içeren konvansiyonel aktif çamur sistemleri birlikte değerlendirilmiştir. Deşarj standartlarını tüm prosesler sağlayabilmektedir. Ancak en yüksek kalitede çıkış suyu MBR ve IFAS prosesleri ile elde edilir. IFAS sistemleri yeni gelişmekte olması nedeniyle konvansiyonel sistemlere göre işletilmesi daha zordur. Uygulama örneklerinin ülkemizde yaygın olmaması ve yüksek atık su debileri için uygulama örneklerinin sınırlı olması işletme açısından dezavantaj yaratmaktadır. MBR prosesi son çökeltme tanklarına gerek duyulmaması sebebiyle en düşük arazi ihtiyacına sahip prosestir. Konvansiyonel aktif çamur proseslerinde havuz hacimlerinin yüksek olması nedeniyle ve son çöktürme tankı bulunması gerektiğinden diğer sistemlere göre daha yüksek alan ihtiyacı söz konusu. IFAS sistemlerinde de biyokütlenin bir kısmının medyaya tutunması nedeniyle düşük havalandırma havuzu hacimleri ortaya çıkmaktadır. Ayrıca son çökeltim tankı yerine filtrasyon ünitesi de kullanılabilmektedir. MBR sistemleri elektrik sarfiyatının yüksek oluşu ve MBR ünitelerinin sık sık tıkanması nedeniyle işletme maliyeti bakımından dezavantaja sahiptir. Konvansiyonel aktif çamur sistemlerinde ise işletme maliyeti diğer sistemlere göre oldukça düşüktür. IFAS sistemlerinde, düşük çamur üretimi, yüksek enerji tüketimi söz konusudur. Debi ve şok kirlilik yüklerine direnç konusunda uygulama örneği en yaygın olan konvansiyonel aktif çamur sistemleri diğer alternatiflere göre daha avantajlı sistemlerdir. MBR prosesinde şok yüklemeler karşısında biyolojik arıtma performansı önemli oranda etkilenmektedir. MBR uygulama örneklerinde şok yükleme durumunda biyolojik reaktörlerde kapaklar otomatik olarak kapanmakta ve sisteme su alınmamaktadır. Bu durum işletmede büyük bir dezavantaj oluşturmaktadır. IFAS sistemi, iki tür mikrobiyal yaşam türüne sahip olması nedeniyle şok kirlilik yüklerine ve debi salınımlarına dayanıklı bir proses olarak değerlendirilmiştir. MBR sisteminde, membran fiyatının yüksek olması ve hassas ölçüm-otomasyon gerektirmesi nedeniyle ilk yatırım maliyeti konvansiyonel sistemlere kıyasla yüksektir. Benzer şekilde IFAS prosesi de genellikle patentli teknolojiler olup yüksek ilk yatırım maliyetlerine sahiptir. MBR sistemleri kapalı ve düşük alan ihtiyacına sahip sistemler olduğundan görünüm ve estetik açıdan avantaja sahiptir. IFAS prosesleri de patentli uygulama örneklerinde arıtma bitkileri ile birlikte kullanılabildiğinden estetik bir görünüme sahiptir. Konvansiyonel aktif çamur sistemleri üzeri açık ve yüksek alan kaplayan ünitelerden oluştuğundan diğer alternatiflere oranla estetik bir görünüme sahip değildir. Ancak, proje alanı için belirlenen arıtma tesislerinin bulunduğu alanlar yerleşimin yoğun olmadığı ve şehir merkezine görece uzak alanlar olduğundan estetik kriteri daha düşük önem derecesine sahiptir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 245 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Değerlendirme kapsamındaki arıtma alternatiflerinden en fazla çamur üretimi konvansiyonel sistemlerde söz konusu olduğundan çamur bertaraf maliyetleri açısından en yüksek puanlandırmaya sahiptir. En az çamur üretimi MBR ve IFAS proseslerinde oluşacağından daha düşük puanlandırma yapılmıştır. MUSKİ tarafından işletilmekte olan tüm Atıksu arıtma tesislerinde arıtma işleminden sonra ortaya çıkan arıtma çamurları Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı bünyesinde işletilen Katı Atık Depolama Tesislerinde bertaraf edilmektedir. Arıtma Teknolojilerinin teknik değerlendirmesi sonucu Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi için teknolojik olarak en uygun alternatif, konvansiyonel aktif çamur sistemleridir. Atıksu Arıtma Tesisi İdaresinin ilgili yazısı (Sayı: 53042709-314.04-2016-2236 / 14568) gereği tesis 37.000 m³ / gün olan 1.kademe debisine göre projelendirilecektir. Şartname gereği referans ATV standartları olacaktır. VI.6.2 Atık Çamurların Yönetimi Çamur arıtma, atık su arıtma tesislerinde işletme ve planlama açısından en fazla zorlukla karşılaşılan işlemlerden birisidir. Ortaya çıkan çamur miktarı, atık suyun hacimce %1 ile %6’sı gibi düşük bir yüzdesine tekabül etmesine rağmen, çamur arıtma ünitelerinin yatırım ve işletme maliyetleri, tesisin toplam maliyeti içerisinde daha yüksek bir paya sahiptir. Bu yüzden en uygun çamur arıtma sisteminin seçilmesi büyük önem taşımaktadır. Genel olarak atık yönetiminde; öncelikle atık oluşturmamak ya da atık oluşumunu minimize etmek, sonra mümkünse geri kazanılmasının sağlanması, eğer geri kazanılamıyorsa da çevreye uyumlu olarak bertaraf edilmesi esastır. Çamur, geri kazanılacaksa toprakta kullanımı, çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanımı ve anaerobik çürütücüler ile enerji kazanımı yöntemleri, çevreye uyumlu olarak bertarafında ise düzenli depolama ve kurutma/yakma yöntemleri araştırılmalıdır. Atıksu Arıtma Tesislerinin atık çamur yönetimi ve bertaraf alternatiferi, proje alanı, yer seçimi ve diğer ilgili koşulları göz önünde bulundurulduğunda, yasal standartlar, işletme ve bakım maliyetleri, işletme kolaylığı, ilk yatırım maliyetleri ve seçilen yerin arazi gereksinimi dikkate alınmalıdır. Çamur arıtma sistemi için değerlendirme yöntemi, atık su arıtma teknolojilerinde kullanılan yöntemle aynıdır. Kriterler, önem seviyesine göre yüzdelikler cinsinden ağırlıklandırılmıştır. Ağırlıklı puanlar, önem seviyesini belirten puanlarla teknoloji puanlarının çarpımından elde edilmiştir (bkz. Tablo VI.6). Arıtma tesisinde bir yan ürün olarak üretilen çamurun özelliklerine ve çevre koşullarına göre atık çamur için en uygun bertaraf yönteminin seçilmesi gereklidir. Tablo VI.6'nın incelenmesinden sonra belirlenen beş temel kriter çerçevesinde, çamur stabilizasyonuna gerek duyulmaması, enerji geri kazanımı sağlanması, yakma işlemi sonucunda oluşan ürünlerin yeniden kullanıma uygun olması ve hacmen büyük ölçüde azalması nedeniyle en uygun yöntem yakma işlemidir. Yakma işlemi, ilk yatırım ve işletme maliyeti yüksek olan, işletilmesi için nitelikli personele ihtiyaç duyulan bir sistemdir. Bertaraf yönteminin seçimini etkileyen çevresel koşullar iklim, bölgede infertil toprakların bulunması, termik santrallerin veya çimento fabrikalarının mevcudiyeti veya bulunmaması, kullanılmayan ocak ve madenlerin bulunması, nüfusun yoğun olduğu bu gibi bölgelerde arazinin ucuzluğu veya pahalılığıdır. Faaliyet alanı ve çevresinin turizm merkezi sınırları içerisinde bulunması ve buna bağlı olarak arazi alım fiyatlarının yüksek olması nedeniyle; Muğla ili genelinde arıtma tesislerinde üretilen çamurun bertarafı için inşa edilecek yakma tesisinin arazi seçim süreci henüz tamamlanmamıştır. Diğer bir alternatif ise, atık çamurun lisanslı şirketler tarafından kurutulması ve depolanmasıdır. Bu bağlamda, atık çamur analizleri 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Olarak Depolanması Hakkında Yönetmelik” Ek-2’de belirtilen parametreler doğrultusunda yürütülmeli ve nihai bertaraf şekli ilgili TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 246 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU analizlerin sonuçlarına göre belirlenmelidir. 11.03.2015 tarih ve 29292 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik’te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”in Geçici 4.Maddesi hükümlerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Diğer bir alternatif olarak, atık çamurun tarımsal faaliyetlerde kullanımının önceliklendirilmesi önerilmektedir. Organik maddeler toprağın yapısını, su tutma kapasitesini, süzülmesini ve havalandırılmasını sağlamakta ve buna ilave olarak makro ve mikro besin değerleri bitkilerin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Bu yöntemle, atık madde olan çamurun ekonomiye geri kazandırılması mümkün olacaktır. Ancak sosyo-ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, atık su arıtma çamurunun tarımsal faaliyetlerde kullanılmasına yönelik sosyal yaklaşım olumsuzdur. Toplumun öncelikle konu ile ilgili bilgilendirilmesi ve farkındalığının artırılması gereklidir. Atık çamurun tarımsal faaliyetlerde kullanılamaması durumunda, nihai bertaraf yöntemi olarak çimento fabrikalarına aktarılarak enerji geri kazanımı sağlanır. Proje kapsamında arıtma çamuru, MUSKİ tarafından her yıl açılan ihale sonucunda belirlenen lisanslı bertaraf şirketleri tarafından tesisten toplanacaktır. Arıtma çamuru lisanslı firmaların taşıma araçlarıyla tesisten toplanarak bertaraf edilecektir. İşletme aşamasında, lisanslı bertaraf şirketine gönderilen çamur miktarları ile ilgili belgeler düzenlenecek ve izleme kapsamında ilgili belgeler kayıt altına alınacaktır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 247 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VI.6 Atık Çamur ve Bertaraf Yöntemlerinin Karşılaştırılması Çamur Stabilizasyonu Çamur Susuzlaştırma Çamur Kurutma Çamur Bertaraf Uzun Havalandırmalı Termal Yöntemler Arazi Uygulaması Güneşle Kurutma Yakma Çimento vb . Kireçle Kurutma Kimyasal Çamur Kavram Stabilizasyonu Düzenli Depolama Susuzlaştırma Susuzlaştırma Susuzlaştırma Stabilizasyon Stabilizasyon Kompostlama Belt Filtre ile F i l t r e Pres ile Santrifüjle Anaerobik Aerobik Tesisleri) Sistem Önem Arazi Gereksinimi* 20 3 4 4 3 5 4 4 4 1 3 1 3 2 4 İşletme ve Bakım Zorlukları 20 3 2 3 5 4 3 2 3 4 4 4 4 4 3 Yatırım Maliyetleri 20 3 3 4 3 3 4 4 3 4 4 3 3 4 1 İşletme ve Bakım Maliyetleri 25 2 4 3 3 4 3 3 3 4 2 4 4 3 5 Uygulanabilirlik 15 4 5 1 5 5 4 3 4 5 2 2 3 4 5 Toplam (Ağırlıklı Puan) 100 2,9 3,6 3,1 3,7 4,15 3,55 3,2 3,4 3,5 3 2,9 3,25 3,35 3,60 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 248 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VII. ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM PLANI (ÇSYP) Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı (ÇSYP), belirlenen çevresel ve sosyal konuları, etkileri ve fırsatları ele alan performans iyileştirme ve etki azaltma önlemleri ve eylemlerine dayanmaktadır. ÇSYP kapsamında, ilgili Türk mevzuatlarına ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak projenin her aşamasında etki azaltma önlemleri ve eylemleri belirlenmiştir (ör. Arazinin hazırlanması ve inşaat, işletme aşamaları). ÇSYP’nin ana hedefi, önemli çevre sorunlarını, bunların yeterince ele alınabilmesi için atılacak adımları ve bunun yanı sıra çevresel faydaları en üst düzeye çıkarmak için yapılması gerekenleri, uygulamadan ve izlemeden sorumlu kişi/birim ve programı ve ilgili maliyetlerin belirlenmesini belgelemektir. Bu bölümde ÇSYP’nin her bir bileşeni için bir taslak sunulmaktadır. Detaylı Proje tasarımındaki gelişmeleri yansıtmak için bu ÇSYP ilerleyen dönemlerde geliştirilerek güncellenecektir. Bu nedenle, bu ÇSYP aşağıdaki konuları dikkate alan canlı bir belgedir.  İzleme Sonuçları,  Projenin işletme aşamasında gerçekleştirilen test ve deneme sonuçları,  Ulusal mevzuat ve uluslararası standartlarda yapılan değişiklikler,ve  Proje parametlerinde değişiklikler (var ise). Bu ÇSYP önemli olumsuz çevresel etkiler için etki azaltıcı önlemleri kapsamakta ve bu planın uygulanması için gerekli izleme ve kurumsal gereklilikleri tanımlamaktadır. Etki azaltma ve izleme faaliyetleri projenin “ Arazi hazırlık ve İnşaat” ve “İşletme” aşamaları için uygulanmıştır. ÇSYP’nin ana hedefleri aşağıda verilmiştir:  Uygulanabilir ulusal mevzuata uyulması  MUSKİ’ nin çevresel ve sosyal kılavuzları ile gerekliliklerine uyulması  Projenin muhtemel olumsuz çevresel ve sosyal etkilerinin önlenmesi veya en aza indirgenmesi Aşağıdaki bölümler yönetim, ÇSYP'nin uygulanmasından sorumlu olacak kuruluşlar, projenin özellikleri, projenin arazi hazırlık işletme ve inşaat aşamalarında etki azaltıcı planlar,izleme planı,halkın katılımı ile denetim ve raporlama için yasal arka planı özetlemek amacıyla hazırlanmıştır. VII.1 Etki Azaltma Yönetimi ve İzleme Planı Etki Azaltma Yönetimi ve İzleme Planı, projenin tüm aşamalarında projeden kaynaklanan etkileri azaltmak, tarafların ve ilgili önlemlerin uygulanmasından sorumlu anahtar personelin görevlerini açıklamak ,etki azaltıcı önlemlerin uygulanmasının yeterliliğini tespit etmek amacıyla ÇSED çalışmalarında bulunan etki azaltıcı önlemleri kapsamaktadır. VII.1.1 Etki Azaltma Yönetim Planı ÇSYP kapsamında Proje'nin tüm aşamaları için etki azaltma önlemleri ve faaliyetleri geliştirilmekte ve ulusal mevzuata ve uluslararası standartlara uygun olmaktadır. Etki azaltma yönetim planı, arazi hazırlama ve inşaat ve işletme aşamaları için Tablo VII.1 ve Tablo VII.2'de sunulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 249 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VII.1 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamalarında Etki Azaltma Planı Etkinin Önemi(önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımıt Etkinin Türü Alınacak Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi Dökülme müdahalesini  Toprak ortamı üzerinde bulunan etkileri en aza indirgemek için; sıkışmaya ve kirlenmeye maruz tetikleyen olayların sayısı kalabilecek toprak miktarı, inşaat makineleri ve ekipmanları ile saha personeli için belirlenen çalışma sahaları ve güzergahların kullanılmasıyla en aza indirgenecektir.  İnşaat aşamasında, alan içerisinde kullanılacak iş makineleri ve araçların yakıt ihtiyacı en yakın Çevresel Dökülme/Sızıntı istasyondan temin edilecektir; gerekli görülmesi halinde alanda depolanan yakıtlar gerekli olay kayıtları//Raporları sızdırmazlık önlemlerinin alındığı alanlarda depolanacaktır. Tarımsal Uygunluk, Üst Toprak MUSKI C1 Toprak Ortamı Olumsuz Düşük  Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kazı Miktarı Kaybı Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Yüklenici  Proje kapsamı “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Tekrardan kullanılan kazı Yönetmelik” hükümleri ile uyumlu olmalıdır. miktarı  Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında üretilen atık ve atıksular uygun yönetmelikler ve bu raporda belirtilen yönetim uygulamaları doğrultusunda depolanacak ve kontrollü bir şekilde Bertarafa gönderilen bertaraf edilecektir Böylece, Proje alanında oluşacak atık ve atıksuların toprak ortamı ile etkileşim toplam hafriyat miktarı içerisinde bulunması ve herhangi bir etkiye neden olması mümkün olmamaktadır.. İzleme rapor bulguları  Alanda uygun bir drenaj sistemi kurularak, yüzeysel akışın muhtemel etkileri en aza MUSKI C2 Toprak Ortamı Erozyon Tehlikesil Olumsuz Düşük indirilmektedir. Bu kapsamda, drenaj kanalları alanın topoğrafik koşullarına uygun olarak inşaa İzleme rapor bulguları edilecektir. Yüklenici  Bitki örtüsü temizliği yapılan alanlarda erozyon ölçümlerinin yapılması  Toz bastırma yöntemlerinin (sulama, süpürme etc.) yeterli sıklıkta uygulanmas Görsel Gözlemler  Tozu önlemek ve yolları temiz tutmak amacıyla iç yolların malzemelerle kaplanmas MUSKI C3 Hava Ortamı Olumsuz Düşük  Proje alanında hız sınırı uygulanması Toz emisyonu, egzoz emisyonu Egzoz emisyon takibi  Rüzgar bariyeri olan ağaçların tutulması ve yenilerinin ekilmes Yüklenici  Saçılma olmaksızın yükleme/boşlatma yapılması İzleme raporu bulguları  Depolanan kazı malzemelerinin örtülmesi  Araçların egzozlarının düzenli olarak kontrol edilmesi  Arazi hazırlık ve inşaat faaliyetleri sırasında kullanılan makine ve ekipmanlar aynı noktada/konumda çalıştırılmayacak ancak alan içerisinde homojen olarak dağıtılacaktır. Gürültü Seviyesi Ölçüm  makine ve ekipmanların çevre binalara yakın olan AAT alanında (kuzey-kuzeydoğu sınırı) aynı Sonuçları anda çalıştırılmaması gereklidir. MUSKI Gürültü  AAT alanının en yakın alıcılarının etrafında inşaat gürültü bariyerleri kullanılması İnşaat Makin eve Ekipman C4 Gürültü seviyesinde artış Olumsuz Orta Bakım Kaydı  Deniz deşarj hattı inşaatı için, taşınabilir gürültü bariyerleri kullanımı. Yüklenici Gürültü Şikayet Kayıtları  makine ve ekipmanların bakımı düzenli olarak yapılacak ve hız sınırları tanımlanarak inşaat araçları tarafından bu sınırlara uyulacaktır. İzleme Rapor Bulguları  Gürültü ile ilgili şikayetlerin yönetilmesi şikayet prosedürü uygulanacaktır.. Görsel Gözlemler  Toz bastırma faaliyetleri sırasında sulamadan kaynaklı yüzey akışı önlenecektir.. Septik-Tank Geçirmezliği  Proje alanında üretilen sınırlı miktarda evsel atıksu ,projenin inşaat aşamasında alanda inşa edilen tuvalet kabinlerinin konteynerinde ve sızıntıya karşı dayanıklı septik tanklarda toplanacak MUSKI Septik-tank pompalama Su Kaynakları Düşük ve MUSKİ protokolleri doğrultusunda bertaraf edilecektir. C5 Su gereksinimi ve atıksu üretimi Olumsuz kayıtları  Projenin su ,atıksu ve kimyasallarla temasta olan birimleri temelin geçirgen olmaması için uygun Yüklenici çimento oranına ve dayanıklılığa sahip beton kullanılarak inşa edilecektir. Böylece,projenin Atıksu Bertaraf işletme aşamasında toprağa ve yüzey suyuna sızınıtı olmayacaktırt. Anlaşmaları İzleme Rapor Bulguları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 250 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkinin Önemi(önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımıt Etkinin Türü Alınacak Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi  Proje kapsamında üretilecek atık, atık yönetimi hiyerarşine göre yönetilecektir.  Atıklar sahada yalnızca geçici bir süre için depolanacak olup nihai bertaraf, tesis dışında gerçekleşecektir  Atıkların geri dönüşümü, taşınması ve bertarafı, lisanslı firmalar ve/veya ilgili belediyeler aracılığı ile gerçekleştirilecektir.  Sahada herhangi bir şekilde atık yakma ya da gömme işlemi gerçekleştirilmesi, atıkların civardaki yollara ya da su kaynaklarına atılması kesinlikle söz konusu olmayacaktır.  Proje boyunca atıkların toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili bütün Uygun atık yönetimi planı faaliyetlerde, personel ya da halk sağlığını riske sokacak her türlü uygulamadan kaçınılacaktır.  Sahada geçici olarak depolanacak atıklar, sahadan uzaklaştırılmak üzere lisanslı ve atık tipine Uygun atık ayrımı uygun taşıma araçlarına teslim edilecektir. Bu kapsamdaki işlemlere ilişkin bilgiler kayıt altında tutularak, kayıtlar idari binada saklanacaktır. Sahada uygun geçici atık  Proje kapsamında oluşması muhtemel sınırlı miktardaki tehlikeli ve özel atık (ör: atık elektronik MUSKI depolanması C6 Atık Atık Oluşumu Olumsuz Düşük cihazlar/parçalar, kablolar, filtreler, boya ve çözücü/solvent gibi kimyasal maddeler ya da yağlar ile kirlenmiş ambalajlar, bez parçaları, koruyucu giysiler vb.), Geçici Depolama Alanı’nda ayrılmış Yüklenici Atık bertaraf anlaşmaları özel bölümlerde, konteynerler içerisinde, tehlikesiz atıklardan ayrı bir şekilde depolanacaktır. Bu ve kayıtları alan, geçirimsiz bir tabana sahip olacak, yüzey akış sularına ve yağmura karşı korunaklı hale getirilecek ve gerekli şekilde drenajı sağlanacaktır. Atık şikayet kayıtları  Proje kapsamında oluşması muhtemel sınırlı miktardaki tehlikeli ve özel atık (ör: atık elektronik cihazlar/parçalar, kablolar, filtreler, boya ve çözücü/solvent gibi kimyasal maddeler ya da yağlar İzleme Raporu bulguları ile kirlenmiş ambalajlar, bez parçaları, koruyucu giysiler vb.), Geçici Depolama Alanı’nda ayrılmış özel bölümlerde, konteynerler içerisinde, tehlikesiz atıklardan ayrı bir şekilde depolanacaktır. Bu alan, geçirimsiz bir tabana sahip olacak, yüzey akış sularına ve yağmura karşı korunaklı hale getirilecek ve gerekli şekilde drenajı sağlanacaktır.  Tarama malzemesi döküm alanı en az 50 m derinliğe sahip olacaktır. Döküm durgun deniz koşullarında yapılacaktır. Akış rejimi üzerinde olumsuz etkilere neden olmamak adına, tarama malzemesi döküm alanına eşit şekilde dökülecektir.  Arazi hazırlık aşamasından önce, faaliyetlerin (e.g. bitki örtüsünün sıyrılması, bitki örtüsünün Fauna türlerinin kazaen kaldırılması, tesviye ve inşaat) olduğu yerler kesin sınırlarla belirlenecek ve kalıcı yapılar (ünite ve MUSKI Karasal Biyoçeşitlilik Fauna türlerinin çalışma alanına Düşük ölümünün olmaması C7 Olumsuz yollar)kurulacaktır. girmesi  Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan Yüklenici İzleme Raporu bulguları ayrılacaktır. Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır. MUSKI Korunmuş yuvalar C8 Karasal Biyoçeşitlilik Çalışma alanları içindeki kuş Olumsuz Düşük  Eğer alan içerisinde kuş yuvasına rastlanırsa, yuva yaklaşık 3 metre çapında bir güvenlik şeridi ile türleri işaretlenmeli ve uzman bir ornitolog bilgilendirilmelidir. Yüklenici İzleme Raporu bulguları İnşaat alanları ve yakın çevresi sulanarak toz emisyonlarından kaçınılacak ve/veya en aza Tür populasyonlarının ve MUSKI Karasal Biyoçeşitlilik Düşük inidirilecektir beslenme habitatlarının C9 Fauna türlerinin rahatsızlığı Olumsuz  İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden korunması Yüklenici uzaklaşması için zaman tanınacaktır. İzleme Raporu bulguları MUSKI Herhangi yabancı tür Karasal Biyoçeşitlilik Düşük  Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına C10 Yabancı türlerin girişi Olumsuz herhangi bir canlı hayvan ya da bitki getirilmesine izin verilmeyecektir, Yüklenici İzleme Raporu bulguları Tür populasyonlarının ve  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri MUSKI beslenme habitatlarının Denizel Biyoçeşitlilik Düşük kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, çalışma yapılan kaynağın çevresine hava duvarı C11 Deniz türlerine rahatsızlık Olumsuz korunması yerleştirmenin en ucuz yoludur. Yüklenici  Gereksiz müdahalelere izin verilmeyecektir. İzleme Raporu bulguları  İlkbahar dönemi (Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran başı) denizel biyolojik aktivitenin en yüksek olduğu üreme dönemi olarak bilinmektedir. Bu dönemlerde inşaat çalışmaları yapılmasından kaçınılmalıdır. Denizel canlıların yoğunluklarının da artmaya başladığı bu dönemde gürültü, İnşaat takvimi bulanıklık ve mekanik etkiler yumurta, genç ve ergin bireylerin mevcudiyetini ve miktarlarını MUSKI Denizel Biyoçeşitlilik Çalışma alanları içindeki balık Düşük olumsuz yönde etkileyebilir. İnşaat çalışmalarının gerçekleştirileceği dönemlerin biyolojik C12 Olumsuz Uzman görüşü türleri aktivitenin en düşük olduğu sonbahar sonu ve kış aylarında yapılması deniz ekosistemine Yüklenici minimum düzeyde etki yapacaktır. Bununla birlikte ilkbahar ayları ve yaz başında sucul canlılar İzleme Raporu bulguları için üreme açısından önemli olup yoğunlukları artmakta ve ekosistemin aktivitesi yüksek düzeylerde olmaktadır. Bu nedenle inşaat çalışmalarının bu üreme döneminde gerçekleştirilmemesine özen gösterilmelidir. İnşaat takvimi MUSKI Denizel Biyoçeşitlilik Artan bulanıklığın deniz türlerine Düşük  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde C13 Olumsuz Günlük inşaat raporları etkisi sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler. Yüklenici İzleme Raporu bulguları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 251 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkinin Önemi(önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımıt Etkinin Türü Alınacak Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler.  Proje alanındaki Posidonia oceanica popülasyonunun durumunun incelenmesi için daha fazla çalışma yapılacak ve nüfus durumu nicel olarak ortaya konacaktır. Saha araştırmasından sonra izleme planı ve etki azaltma önlemi gözden geçirilecektir. İnşaat takvimi  Edinilen bilgilere göre, deniz deşarj hattının 40 metre güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü Ortak Posidonia oceanica tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, İzleme Programı MUSKI C14 Denizel Biyoçeşitlilik Posidonia oceanica üzerine Olumsuz Yüksek atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça olan etkiler büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica yakın bir bölgeye Daha sonraki çalışma Yüklenici taşınsa bile, liman projesi kapsamında 10 kat daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, sonuçları kümülatif etkiler ve eylem planı göz önüne alınarak, , Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ nın da Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturması MUSKİ Genel Müdürlüğü İzleme İstasyonu raporları tarafından önerilmektedir. İzleme Raporu bulguları   İnşaat aşamasında “Poseidon deniz çayırları” üzerinde en az hasar oluşmasını sağlamak için, deşaj hattı boyunca su altında gözlem istasyonları kurulmalıdır. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırları” ile ilgili izleme çalışmaları yapılmalıdır  Populasyon durumları için izleme çalışmları yürütülmelidir  Bölgede deniz memelilerinin (akdeniz foku) bulunmadığından emin olmak için çalışmaya MUSKI Görsel gözlem Denizel Biyoçeşitlilik Monachus monachus üzerine Düşük C15 Olumsuz başlamadan önce deniz yüzeyi gözlemlenmelidir olan etkiler  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri Yüklenici İzleme Raporu bulguları kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, en uygun seçenek olarak bulunmuştur.  MUSKI/Yüklenici, işçilere, ulusal iş hukuku kapsamındaki hakları konusunda açık ve anlaşılabilir bir şekilde belgelendirilmiş; toplu iş sözleşmeleri, çalışma saatleri ile ilgili hakları, ücretler, fazla mesai, tazminat ve haklarla ilgili iş ilişkisinin başlangıcında ve herhangi bir maddi değişiklik meydana geldiğinde bilgiler sunacaktır.  MUSKI/ Yüklenici, işçilerin işçi temsilcilerini seçmelerini, işçi örgütü seçimlerini yapmalarını veya katılmalarını ya da toplu olarak pazarlık etmeleri konusunda herhangi bir baskı oluşturmayacak ve Çalışanların şikayet bu tür örgütlere ve toplu pazarlıklara katılan veya katılmaya çalışan işçilere karşı ayrımcılık veya kayıtları misilleme yapmayacaktır. MUSKI C17 İş Gücü Çalışma koşulları Olumsuz Düşük  MUSKİ/ Yüklenici, ayrımcılık yapmama ve eşit fırsat ilkeleri konusunda özel bir hassasiyet Örgüt veya İşçi gösterecektir. Bu bağlamda MUSKİ, istihdam kararlarını (örneğin; işe alma ve işe alma, Yüklenici temsilcisinin varlığı ücretlendirme, ücret ve menfaatler, çalışma koşulları ve istihdam şartları, eğitime erişim, iş atama, terfi, işten çıkarma veya emeklilik ve disiplin uygulamaları vb.) iş gereksinimleri ile ilgili olmayan İzleme Raporu bulguları kişilik özelliklerini temel alarak gerçekleştirmeyecektir. Ücretler, çalışma saatleri ve diğer yardımlar Türk İş Kanunu'na göre yapılacaktır.  MUSKİ, işçilerin işyeri kaygılarını ortadan kaldırmak için bir şikâyet mekanizması sağlayacaktır. MUSKİ, işçileri işe alımları sırasında şikâyet mekanizması hakkında bilgilendirecek ve onlara kolayca erişebilmelerini sağlayacaktır. MUSKI İş Gücü Düşük Çocuk işçi ve zorla C18 İş gücünün korunması Olumsuz  Çocuk işçi çalıştırmaya ve zorla çalıştırmaya karşı gereken önlemler alınacaktır. çalıştırılmanın olmaması Yüklenici TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 252 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkinin Önemi(önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımıt Etkinin Türü Alınacak Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi  Tüm Proje personeli çevresel, sağlık ve güvenlik politikalarına uyacaktır  İnsan sağlığı ve güvenliği ile ilgili ortaya çıkabilecek risk ve tehlikeleri (örn: doğal afetler, kazalar, ekipman arızaları vb.) en aza indirmek için çalışma sahalarında güvenli çalışma ortamları oluşturulacak ve fiziksel tehlikeler ve riskler önlenecektir.  İlgili Türk mevzuatlarına, MUSKI'nin İSG önlemleri ve uygulamalarına, plan ve prosedürlerine uyulacaktır.  Çalışanlar, işlerinden doğabilecek tehlikeli durmlar hakkında bilgilendirilecek ve böylece daha güvenli bir çalışma ortamı oluşturulacaktır.  Çalışanlara, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca eğitim verilecektir. Bu kapsamda eğitim programıları hazırlanacak, eğitim kayıtları düzenlenecek ve eğitimlerden sonra değerlendirme çalışmaları yapılacaktır.  Tüm çalışanlara kişisel koruyucu ekipmanı sağlanacak ve kullanımları için gerekli eğitimler verilecektir.  Çalışma alanlarında, yapılacak işin kalitesi ve potansiyel risklerine göre uyarı işaretleri (örn. "Tehlike", "Giriş Yasak" vb.) olacaktır.  Proje alanındaki inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek olası yangınları önlemek için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Alanın içindeki ve dışındai kontrolsüz yangınlar önlenecektir.  Yangın riski olan alanlarda sigara içmek yasaktır. Tüm çalışanlar yangın durumunda yapılması gerekenleri bilmelidir.  Proje personeli içerisinde ilk yardım eğitim bilen bir kişi olacaktır. Müdahalenin gerekli olduğu hallerde, personel en yakın sağlık merkezine gönderilecektir.  MUSKİ, faaliyetlerde kullanılacak makine, ekipman ve araçlar için teknik yeterliliği sağlayacaktır.  Makine ve teçhizatın hareketli kısımlarında, makineyi veya ekipmanı kullanan kişinin yaralanma veya zarar görme riskini en aza indirecek şekilde uygun koruyucu sistemler (örneğin metal Olay kayıtları kalkanlar vb.) kullanılacaktır.  Faaliyetler sırasında risk oluşturabilecek ve kontrol edebilecek kişisel faktörler (örn. uzun saç, takı Uygunsuzluk sayısı ve aksesuar kullanımı, giyim vb.) saha yönetiminin getirdiği düzenlemeler ile ortadan MUSKI C19 İş Gücü İş Sağlığı ve Güvenliği Olumsuz Düşük kaldırılacaktır. Eğitim programı kapsamında ilgili yönetmelikler hakkında proje personeli Eğitim kayıtları bilgilendirilecektir. Yüklenici  Sürücüler ve operatörler, trafik kurallarına uyulması ve kullandıkları araçın-teçhizatın taşıt Çalışma izni trafiğinden kaynaklanan risk ve tehlikelere karşı kontrolü konusunda eğitilecektir. Proje Alanına ve çevresine gerekli trafik işaretleri konulacaktır. Makine operatörleri ve diğer çalışanlar işaretler İzleme raporu bulguları hakkında bilgilendirilecek ve uyarılacaktır.  Projenin inşaatı kapsamında üretilecek atıklar, Atık Yönetimi Yönetmeliği kapsamında yönetilecek ve halk sağlığı üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilecektir.  Kazı çalışmalarının gerçekleştirileceği alanlara yetkili personel dışında erişim sağlanmayacaktır. Yükleme ve boşaltma faaliyetleri, diğer görevli personelin gözetimi altında yapılacaktır.  Proje alanının güvenliğini sağlamak için gerekli izinlere sahip kişi ve/veya kuruluşlar atanacaktır (örneğin, özel güvenlik şirketleri / yetkilileri). Bu kişiler ve/veya kuruluşlar tesisi ve çevresini düzenli olarak izleyecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları ve yetkilileri, Özel Güvenlik Hizmetlerine İlişkin Kanunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik ve Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun hükümlerine uymalıdır.  Güvenlik personelinin yanı sıra, Proje Sahası, alan sınırları içerisi (örn. 30-40 metre) uygun mesafelere kurulacak kapalı devre kamera sistemi ile gündüz ve gece izlenecektir.  İnşaat faaliyetleri başlamadan önce, arıtma tesisinin çevresindeki çitlerde herhangi bir delik olması durumunda onarılacaktır ve ziyaretçilerin, yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır.  Personellerin ve üçüncü tarafların saha içerisine girişi yetkili güvenlik personelinin bulunacağı kapılardan kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir.  Deniz deşarj hattının kıyı kısmının inşası kamuya yakın alanlarda olacağından, inşaat alanları belirlenecektir ve halkın bu alanlara girişi sınırlandırılacaktır. İnşaat faaliyetlerinin yürütüleceği alanlar tabela, işaret, tel ve çit gerekli görüldüğü durumlarda ilanlar ve sesli anonslarla ilgili kurum tarafından duyurulacaktırÇalışmalar kapsamında gece saatlerinde çukur açılması gerekirse, bölgenin uygun şekilde aydınlatılması MUSKİ tarafından sağlanmalı, gerekli işaretler konulmalı ve alan bariyerlerle kapatılmalıdır.  MUSKI, yüklenicileri saygın ve yasal işletmeler arasından seçecektir. Bu seçimi yaparken, işletmelerin, MUSKİ’nin çalışma koşulları ile uyum içerisinde bir ÇSYS’ye sahip olmasına dikkat edecektir  MUSKI, çalışanların insan hakları politikası ve çalışma haklarının gerektiğinin doğru uygulaması Yüklenici anlaşması gibi konularda yüklenici performansını izleyecektir. C20 İş Gücü Üçüncü taraflar ve tedarik zinciri Olumsuz Düşük  MUSKI, taşeron işçilerin, Proje için oluşturulacak genel şikayet mekanizmasına erişebilmelerini MUSKI Şikayet kayıtları sağlayacaktır.  MUSKI, tedarik zincirindeki çalışanlarla ilgili güvenlik konuları için birincil tedarik zincirini İzleme raporu bulguları izleyecektir. Gerektiğinde, yaşamı tehdit eden durumları önlemek veya düzeltmek için tedarikçilerin adımlar atmasını sağlayacak prosedürler ve azaltıcı önlemler geliştirecektir.  Bunları kapsamda, MUSKI Yüklenici Yönetim Planı hazırlayacak ve uygulanmasını sağlayacaktır TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 253 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkinin Önemi(önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımıt Etkinin Türü Alınacak Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi MUSKI Şikayet kayıtları C21 Turizm Olumsuz Düşük  Deniz deşarj hattının deniz bölümünün inşaatı mümkün olduğunca sezon (15 Mayıs – 15 Ekim) Turizm dışı dönemde yapılacaktır. Yüklenici İnşaat takvimi TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 254 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VII.2 İşletme Aşaması Etki AzaltıcıÖnlem Planı Etkinin Önemi (Önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımı Etkinin Türü Alınması Gereken Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi Birincil seviye önlemler:  Arıtma tesisi kapasitesini aşan atıksuyun engellenmesi.  Katı atık ve aktif çamur miktarlarının azaltılması.  Izgaraların bertaraf sıklığının artırılması.  Sinek ve koku problemini önlemek amacıyla çamurun uygun ve zamanlı bertarafı.  Biyolojik arıtma işlemlerinde havalandırma hızının artırılması.  Aktif çamur ünitesinin açık alanda bulunması durumunda çamur yoğunlaştırıcılara klorlu su eklenmesi.  Aktif çamura kireç eklenmesi.  Su seviyesini kontrol altında tutarak suyun ani azalması durumunda türbülansı engellemek. Birincil seviye önlemlerin alınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi Şikayet kayıtları durumunda ikincil seviye önlem alınacaktır. Bunlar: Arıtma tesisinin yakın Koku Yönetim Planı O1 Koku Olumsuz Orta  Oksitleyici madde eklenmesi (hidrojen peroksit, sodyum hipoklorit) (oksitleyici maddeler, MUSKİ çevresinde koku sıkıntısı özellikle hidrojen sülfür oluşumunu engeller). Sodyum hidroksit eklenmesi de düşünülebilir. Koku önlem sonuçları Sodium hidroksit suda bulunan hidrojen sülfür gazını çözecekti.  Anaerobik bakteri oluşumunun pH seviyelerinin kontrolü veya dezenfeksiyon ile İzleme raporu bulguları engellenmesi  Kimyasallar yardımıyla kokulu bileşiklerin oksitlenmesi.  Kokunun yayılmasını önlemek için proje alanının ağaçlandırılması ve arıtma tesisi etrafına tampon bölge oluşturulması. Birincil ve ikincil seviye önlemlerin alınmasını takiben kokunun rahatsız edici etkisinin devam etmesi durumunda son seviye önlem alınacaktır:  Havalandırma havuzlarının ve biyofosfor tanklarının kapatılması  Genel öönlem olarak: Koku ile ilgili şikayetlerin yönetilmesi amacıyla şikayet mekanizması uygulanması. Gürültü ölçüm sonuçları  Ekipman ve makine alımı sırasında, teknik özellikler/ data sheet kısmında belirtilen ses düzeyleri Gürültü Düşük dikkate alınacaktır O2 Gürültü seviyesinde artış Olumsuz MUSKİ Şikayet kayıtları  İşletme aşamasında ÇGDYY ve Dünya Bankası Grubu’nun/DBG Genel ÇÇSG Kılavuzu ve ilgili Sektör Kılavuzu’nun hükümleri ve sınır değerleri karşılanacaktır. İzleme raporu bulguları Bypass edilen atıksu  MUSKİ, bypassı en aza indirmeyi amaçlayacaktır. miktarı Su Kaynakları Su gereksinimi ve atıksu Düşük  Atıksu arıtma tesisinin, atık su kalitesi, geçerli ulusal gerekliliklere veya uluslararası kabul görmüş O3 Olumsuz MUSKİ Seviye dedektörlerinin oluşumu standartlara uygun olacaktır. varlığı  Sistem taşmaları, seviye ölçüm cihazları kullanılarak mümkün olduğunca önlenecektir. İzleme raporu bulguları Su Kaynakları  MUSKİ, alıcı ortamın asimilatif kapasitesine bağlı olarak deşarj suyunun kalitesini arttırmak için Daha sonraki O4 Arıtılmış atıksuyun deşarjı Olumlu Orta MUSKİ seçenekleri araştıracaktır. araştırmaların sonuçları Çamur Yönetim Planı Atık Yönetim Planı Uygun atık ayrımı Alanda uygun geçici atık depolanması  Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması” için etki azaltma önlemlerine bakınız." (C5) O5 Atıklar Atık oluşumu Olumsuz Düşük  "Arıtma tesisinin başlamasından önce daha sürdürülebilir alternatifler araştırılarak "Çamur MUSKİ Atık Bertaraf anlaşmaları Yönetim Planı" hazırlanacaktır. Nihai bertaraftan başka seçenek yoksa, bertaraf için izlenecek ve kayıtları prosedür, yönetim planı kapsamında belirlenmelidir. Çamur bertaraf düzenlemeleri ve kayıtları Atık Şikayet kayıtları İzleme rapor bulguları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 255 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Etkinin Önemi (Önlem Anahtar Performans No. Konu Muhtemel Etkinin Tanımı Etkinin Türü Alınması Gereken Önlemler Sorumlu alınmadan önce) Göstergesi  Boru hattı boyunca ve deşarjın yapıldığı alanda izleme çalışmaları yapılacaktır.Denizel türler Deniz deşarj hattı etki üzerindeki en önemli tehditlerin, trol, teknelerin demirlenmesi, bulanıklık, kıyısal yapılaşma ve Denizel Biyoçeşitlilik Düşük alanı izleme sonuçları O6 Posidonia üzerindeki etkiler Olumsuz kum madenciliğinin yanı sıra kıyı bölgelerindeki ötrofikasyon ve kirlilik olduğu dikkat çekmektedir. MUSKİ Atıksu arıtma tesisi, bu türler üzerinde kirlilik seviyesi düşeceğinden olumlu bir etki yaratması İzleme raporu bulguları beklenmektedir. O7 İş Gücü Çalışma Koşulları Olumsuz Düşük  Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması” için etki azaltma önlemlerine bakınız (C17) MUSKİ (C17) O8 İş Gücü İş Gücünün Korunması Olumsuz Düşük  Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması” için etki azaltma önlemlerine bakınız (C18) MUSKİ (C18) O9 İş Gücü Üçüncü taraflar ve tedarik zinciri Olumsuz Düşük  Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması” için etki azaltma önlemlerine bakınız (C20) MUSKİ (C20)  Tesisi alanının çevresi çitlerle çevrilecektir. Yöre halkının ve hayvanların alana erişimi kontrol altında tutulacaktır. Personele ve üçüncü şahıslara tesise giriş kontrollü bir şekilde gerçekleştirilecektir.  Çalışma alanının güvenliğini sağlanması amacıyla özel güvenlik görevlileri istihdam edilecektir. Proje kapsamındaki özel güvenlik uygulamaları, Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu ve Özel Güvenlik Hizmetlerinin Yürütülmesine İliş kin Kanun hükümlerine uygun olacaktır  Çalışanlar, Çalışanların İş Sağlığı ve İş Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliklere göre eğitilecektir.  Çalışanlar, işin niteliğine göre Kişisel Koruyucu Donanım sağlanacaktır. Kullanımları için gerekli eğitimler yapılacaktır.  Yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde sigara içmek yasaklanacaktır. Yangın konusundaki eylem planı hakkında tüm işçiler bilgilendirilecektir.  Tüm ekipman uygun çalışma düzeninde çalıştırılacaktır.  Bakım ve onarım faaliyetleri için MUSKI tarafından onaylanan prosedürler ve tedarikçi firmaların teknik özelliklerinin gerekliliklerine uyulacaktır.  Proje sahasında gerekli sağlık ve güvenlik işaretleri ve trafik işaretleri yer alacaktır. Çalışanlar, işaretler konusunda bilgilendirilecek ve uyarılacaktır.  İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Olay kayıtları kapsamında, işletme ve bakım personellerine eğitimler verilecek, eğitimlerden sonra ölçüm ve değerlendirme yapılacaktır. Uygunsuzluk sayısı  İşletme personelinin, bakım personelinin ve üçüncü şahısların tesise girişi, O10 İş Gücü İş Sağlığı ve Güvenliği Olumsuz Orta güvenlik personelinin bulunduğu kapılardan kontrollü bir şekilde sağlanacaktır. MUSKİ Eğitim kayıtları  Tesiste elektrik performansı ve güvenliği açısından uluslararası standartları karşılayan ekipman kullanılacaktır. Çalışma İzinleri  Santral işletmeye açılmadan önce elektrik bağlantılarının ve diğer ilgili ekipmanın düzgün bir şekilde çalıştığını kontrol etmek için gerekli elektrik testleri yapılacaktır. İzleme raporu bulguları  Tesis faaliyete geçmeden önce bir Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı hazırlanacaktır.  Temizlik işçilerinin kanallara girişini önlemek için manuel yerine otomatik temizleme sistemi olan ızgaralar kullanılmalıdır.  Metan birikmesinin beklendiği yerlere uygun havalandırma sistemleri kurulmalıdır.  Tüm tank ve çukurların etrafına tutunmak için korkuluklar yapılacaktır.  MUSKİ, kendi standartlarına, ulusal gerekliliklere ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun bir Kapalı Alana Giriş Prosedürü hazırlayacaktır  MUSKİ dezenfektan ve çöktürücü ile çalışan işletme personeli için güvenli kullanım ve acil durum müdehale prosedürü hakkında ilgili eğitimleri düzenleyecektir.  MUSKİ, Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı’nın,dezenfeksiyon emisyonu/dökülmesi durumunda kaçış planlarını kapsadığından emin olacaktır.  MUSKİ, çalışanlarına yeterli sayıda gaz ölçüm aleti sağlayacaktır.  MUSKİ, astım, diyabet veya bağışıklık sistemi raharsızlığı olan bireylere, enfeksiyon riski nedeniyle arıtma tesislerinde çalışmamalarını tavsiye edecektir.  MUSKİ, arıtma tesisi ve pompa istasyonlarındaki tüm faaliyetlerin ulusal standartlara ve DBG EHS Kılavuzlarına uygun olmasını sağlayacaktır TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 256 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VII.1.2 İzleme Planı İzleme, belirlenen etki azaltma yönetim stratejilerinin sürdürülebilirliğini ve etkinliğini sağlamak için anahtar bir rol oynamaktadır.İzleme planının ana hedefi, projeye ait etkilerin değerlendirilmesi için temel oluşturmaktır. İzleme ile toplanan bilgiler, projenin her aşamasında yönetim planlarının geliştirilmesinde kullanılabilir.Etki değerlendirmesinin önemini belirlemeye yönelik ilgili tüm muhtemel etkileri kapsayacak ve bu etkiler için uygun tepkileri içerecektir. Beklenmeyen etkiler ortaya çıkabilir ancak bunlar sorun oluşturmadan önce izleme ile elde edilen bilgiyle yönetilebilecek veya ilgili önlemler alınabilecektir. Böylece izleme, etki azaltıcı/yönetim planlarının etkin bir şekilde uygulanmasını ve projenin her aşamasında iyi uygulamalar ile çevresel korumayı uygun hale getirmektedir. Sonuç olarak, izleme çalışmaları etki azaltıcı önlemlerin uygulanmasını ve çevresel korumayı projenin her aşamasında en iyi uygulamaları kullanarak sağlamaktadır. Bazı izleme parametreleri ,mühendislik tasarım çalışmalarında belirlenmiştir. İzleme çalışmaları, ilgili yönetmelik ile uyumluluğu ,sözleşme gerekliliklerini ve etki azaltıcı önlemlerin uygulanmasını sağlamaktadır. İzleme faaliyetleri Tablo VII.3 ve Tablo VII.4.’de listelenmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 257 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VII.3 Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması İzleme Planı Hangi parametreler Parametreler nerede Parametreler ne zaman No. Parametreler nasıl izlenmelidir? Sorumlu izlenmelidir? izlenmelidir? izlenmelidir? Görsel gözlem Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ Hafriyat atıklarının depolanması Yeniden doldurulmuş, depolanmış C1 İnşaat alanı ve Depolama alanları aşamasının başlangıcından ve kullanımı ve bertaraf edilmiş hafriyat itibaren haftada bir kez Yüklenici malzemelerinin miktarı Görsel gözlem Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ Kimyasalların depolanması ve C2 Depolama alanları aşamasının başlangıcından kullanımı Saha denetimi itibaren haftada bir kez Yüklenici MUSKİ Arazi hazırlama ve inşaat C3 Toprak kirliliği İnşaat alanı Örnekleme/Analiz aşamasının başlangıcından önce Yüklenici Görsel gözlem Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ İnşaat alanı, depolama alanları, ve aşamasının başlangıcından C4 Atıklar Atık kayıtları itibaren haftada bir kez İdari ofis Yüklenici Saha denetimi Görsel gözlem Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ C5 Atıksu Atıksu depolama alanı aşamasının başlangıcından Pompa kayıtları itibaren haftada bir kez Yüklenici Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ C6 Hava Kalitesi (çöken toz ve PM10) En yakın hassas alıcılar Örnekleme/Analiz aşamasının başlangıcından itibaren üç ayda bir Yüklenici Arazi hazırlama ve inşaat aşamasının başlangıcından MUSKİ C7 Gürültü En yakın hassas alıcılar Gürültü ölçümleri itibaren üç ayda bir Yüklenici Şikayet üzerine Saha araştırması İlki arazi hazırlık ve inşaat MUSKİ aşamasının başlangıcından önce C8 Posidonia oceanica Etki alanı Posidonia oceanica İzleme olmak kaydıyla, arazi hazırlık ve inşaat aşaması boyunca yılda iki Yüklenici Programı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 258 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Hangi parametreler Parametreler nerede Parametreler ne zaman No. Parametreler nasıl izlenmelidir? Sorumlu izlenmelidir? izlenmelidir? izlenmelidir? kez Deniz Biyoloğu MUSKİ Bir defaya mahsus olmak üzere C9 Monachus monachus Etki alanı Saha araştırması arazi hazırlık ve inşaat aşamasının başlangıcından önce Yüklenici Deniz Biyoloğu MUSKI Arazi hazırlık ve inşaat C10 Denizel Ekosistem Etki alanı Saha araştırması aşamasında yılda iki kez Yüklenici Deniz Biyoloğu İnşaat alanı ve erişim yolları Kaza kayıtları Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ C11 Trafik aşamasının başlangıcından İnşaat makinesi Bakım kayıtları itibaren aylık olarak Yüklenici Arazi hazırlık ve inşaat MUSKİ C12 Tesadüfi Bulgu Çalışma yeri ve çevresi Görsel gözlem aşamasının başlangıcından itibaren günlük olarak Yüklenici MUSKİ Projenin başlangıcından itibaren C13 Şikayetler İdari Ofis Şikayet kayıtları şikayet üzerine Yüklenici Şikayet kayıtları MUSKİ Güvenlik personeli ve Proje Projenin başlangıcından itibaren C14 Toplumsal ilişkiler İdari Ofis çalışanları ile anlaşmazlıklar şikayet ve olaylar üzerine Yüklenici MUSKİ Projenin başlangıcından itibaren C15 Paydaş katılımı İdari Ofis Katılım kayıtları her bir katılımın ardından Yüklenici Görsel gözlem Saha denetimi Arazi hazırlama ve inşaat MUSKİ C16 İş Sağlığı ve Güvenliği İnşaat alanı aşamasının başlangıcından Olay kayıtları itibaren aylık olarak Yüklenici Eğitim kayıtları TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 259 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Hangi parametreler Parametreler nerede Parametreler ne zaman No. Parametreler nasıl izlenmelidir? Sorumlu izlenmelidir? izlenmelidir? izlenmelidir? Çalışma izinleri İstihdam kayıtları MUSKİ Projenin başlangıcından itibaren C17 İş Gücü İdari Ofis üç ayda bir Şikayet kayıtları Yüklenici TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 260 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VII.4 İşletme Aşaması İzleme Planı Hangi parametreler Parametreler nerede Parametreler ne zaman No. Parametreler nasıl izlenmelidir? Sorumlu izlenmelidir? izlenmelidir? izlenmelidir? Görsel Gözlem Projenin işletme aşamasının Kimyasalların ve Dezenfektanların O1 Depolama alanları başlangıcından itibaren günlük MUSKİ Depolanması ve Kullanılması Kimyasal dozaj sistemi kontrolleri olarak Görsel Gözlem Arıtma tesis alanı, depolama Projenin işletme aşamasının O2 Atıklar Atık kayıtları MUSKİ alanları ve idari ofis başlangıcından itibaren haftada bir Saha denetimi Şikayet kayıtları O3 Koku En yakın hassas alıcı Şikayet üzerine MUSKİ Örnekleme/analiz/ölçme Yılda bir kez O4 Gürültü En yakın hassas alıcı Gürültü ölçümü MUSKİ Şikayet üzerine Atıksu Kalitesi (mevzuat Ölçülebilenler için otomatik ölçüm İlgili parametreler için otomatik cihazı sürekli izleme uygulanabilir parametreler ve DBG O5 Arıtma tesisi deşarj ünitesi ölçüm ve diğerleri için laboratuvar MUSKİ Kılavuzlarına göre izlenecek analizi parametreler. Diğerleri için haftalık izleme İşletmenin ilk yılında, yılda iki kez MUSKİ O6 Posidonia oceanica Etki alanı Saha araştırması Deniz Biyoloğu Takip eden yıllarda, yıllık olarak İşletmenin ilk yılında, yılda iki kez MUSKİ O7 Denizel Ekosistem Etki alanı Saha araştırması Deniz Biyoloğu Takip eden yıllarda, yıllık olarak O8 Şikayetler İdari ofis Şikayet kayıtları Şikayet üzerine MUSKİ Şikayet kayıtları Güvenlik personeli ve Proje Şikayet ve / veya olay üzerine O9 Anlaşmazlıklar İdari ofis MUSKİ çalışanları ile çatışmalar O10 Paydaş katılımı İdari Ofis Katılım kayıtları Projenin işletme aşamasının MUSKİ başlangıcından itibaren yılda iki TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 261 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Hangi parametreler Parametreler nerede Parametreler ne zaman No. Parametreler nasıl izlenmelidir? Sorumlu izlenmelidir? izlenmelidir? izlenmelidir? defa Görsel Gözlemler Saha denetimi Projenin işletme aşamasının O11 İş Sağlığı ve Güvenliği Treatment plant site Olay kayıtları başlangıcından itibaren günlük MUSKİ olarak Eğitim kayıtları Çalışma izinleri İstihdam kayıtları Projenin işletme aşamasının O12 İş Gücü İdari Ofis başlangıcından itibaren üç ayda MUSKİ Şikayet kayıtları bir TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 262 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VII.2 Kurumsal Düzenlemeler ve Şikayet Mekanizması MUSKİ, ÇSYP’nin uygulanmasında ve projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamalarında esas sorumludur. Bunun yanında, çeşitli taraflar (yükleniciler, Muğla Büyükşehir Belediyesi, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri vb.) projenin farklı aşamalarında ÇSYP kapsamında farklı çalışmalarda sorumluluk üstlenecektir. Belirtilen tüm çalışmalar MUSKİ tarafından koordine edilecektir. Bu ÇSYP’de verilen etki azaltma yönetimi ve izleme tabloları ilgili sorumlulukları özetlemektedir Bu kapsamda, olası yüklenici(ler) in ihale dokümanlarına aşağıda belirtilen yükümlülüklerin eklenmesi önerilmektedir:  ÇSYP’nın teknik özellikleri  Çevresel, Sosyal, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği yükümlülükleri  Diğer çevresel ve sosyal konular VII.2.1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Yapısı Arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamaları doğrultusunda projenin muhtemel etkileri değişkenlik gösterebilir ve/veya etki seviyeleri farklı olabilir. Bu durumda çevresel ve sosyal yönetim ayrı ayrı değerlendirilmektedir. ÇSYP bu kapsamda üç ana bileşenden oluşmaktadır, ilgili bileşenler aşağıda sunulmaktadır:  Etki Azaltma Yönetim Planı  İzleme Planı  İzleme Raporu Çevresel ve Sosyal Yönetim yapısının grafiksel gösterimi aşağıdaki şekilde verilmiştir. Çevresel ve Sosyal Politika İzinler ve Çevresel ve Sosyal Anlaşmalar Diğer İlgili Çevresel ve Sosyal Belgeler Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı Arazi Hazırlık, İnşaat ve İşletme Aşamaları Sırasında Çevresel ve Sosyal Yönetim Planında Yapılan Güncellemeler Şekil VII.1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Yapısı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 263 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VII.2.2 Görev ve Sorumluluklar MUSKİ; tüm projenin ve tarafların çevresel ve sosyal performansının sorumluluğunu üstlenmektedir. MUSKİ’nin bu projenin çevre müdürü gibi görev yapacak olan çevre mühendisleri, ÇSYP’nin uygulanmasını ve izleme gelişmelerini sağlayacaktır. Çevre mühendisi gerekli olduğu durumlarda çevre danışmanları tarafından desteklenecektir.Çevre mühendisi arıtma tesisine ÇSYP gelişimini ve ÇSYP’nin ilgili alan uygulamalarını yönetmesi için bir temsilci atayacaktır. Buna ek olarak, MUSKİ’nin sosyal uzmanları projenin Sosyal İlişkiler Yöneticisi gibi davranacak, ÇSED raporunda belirtilen sosyal konuları, ÇSYP ve izleme gelişmelerini yönetecektir. Sosyal uzman, şikayet mekanizmasını ve paydaş katılımını da yönetecektir. VII.2.3 Eğitim ÇSYP’nın ana gerekliliklerinden bir tanesi de Proje sahibi ve tarafların yönetim ve işçi eğitimidir. Bu kapsamda, MUSKİ’nin yönetim ekibi çevresel ve sosyal eğitimlerden sorumlu olacaktır. Çevresel ve Sosyal birim tüm personele gerekli eğitimleri verecek ve tarafların da kendi personelleri için aynı eğitimi vermelerini sağlayacaktır. Birim aynı zamanda tarafların eğitim ile ilgili eylemlerinin izlemesinden sorumlu olacaktır.Eğitimin ana konuları aşağıda verilmiştir:  Tüm çalışanlar çevresel ve sosyal önlem prosedürlerini uygulayacak, eğitimlere katılacak ve yoklama belgelerini imzalayacaktır.  Ana eğitim programı aşağıda verilen konuları içermektedir: o Toprak Kirliliği Kontrolü o Atık Yönetimi o Su Kirliliği Kontrolü o Hava Kalitesi o Gürültü Kontrolü o Biyolojik çevrenin korunması o Toolbox görüşmeleri o İşle ilgili görüşmeler  Ödül ve ceza sistemi kurulacak ve işletilecektir.  Eğitimdeki kritik noktalara açıklık kazandırmak ve eğitimlere destek sağlamak amacıyla proje alanının ilgili yerlerine afişler, levhalar ve posterler yerleştirilecektir VII.2.4 Çevresel ve Sosyal İzleme Raporu Çevresel ve Sosyal İzleme Raporu, izleme faaliyetlerinin kayıt altına alınması için en önemli araçlardan biridir. Bu kapsamda, Çevresel ve Sosyal İzleme Raporu Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanacaktır. İzleme raporu, izleme planında tanımlanan konuların tamamını kapsayacaktır. Tablo VII.3 ve Tablo VII.4’de verilen ilgili konuların teknik değerlendirme sonuçları izleme raporunda sunulacaktır. Sonuçlar ,ulusal yasal gerekliliklerle ve Dünya Bankası ÇÇSG kılavuzlarıyla karşılaştırılacaktır.Gözlem sonuçları gözlemlenen anahtar konular ile birlikte yazılı olarak teslim edilecektir. Rapor, olumsuz bulguları ve bunun yanında iyi uygulamaları da temel alacaktır. Olumsuz bulgular ilgili fotoğraflar ile kanıtlanacaktır. Olumsuz her gözlem için ,uygun tarih ile birlikte doğrulayıcı eylem önerilecektir. Analiz/Numune/Ölçüm rapor ekinde ilgili değerlendirmeler ve iyileştirme faaliyetleri sunulacaktır. Çevresel ve Sosyal İzleme Raporları bulguları ÇSYP’nin canlı bir döküman olmasını sağlayacaktır. Böylece ÇSYP, ilgili bulgular doğrultusunda MUSKİ’nin Çevresel ve Sosyal birimi tarafından gerekli olduğu durumlarda incelenecektir. İzleme raporu ilgili kuruma teslim edilecektir. (İller Bankası, Dünya Bankası Grubu, ÇŞB vb.). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 264 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VII.2.5 Yüklenicilerin İzlenmesi ve Şikayet Mekanizması Etki azaltma önlemleri arasında yer alan çevresel ve sosyal hususlar İller Bankası tarafından görevlendirilen uzmanlar tarafından izlenecek ve denetlenecektir. Çevresel ve sosyal etkilerin çok düşük düzeyde olması beklenmekle birlikte, potansiyel olumsuz çevresel etkilerin inşaat ve işletme aşamalarında önlenmesi veya azaltılması planlanmaktadır. İller Bankası, ÇSYP’nin uygun şekilde uygulanmasını sağlamak üzere alt projeleri inşaat ve işletme aşamalarında düzenli olarak denetleyecektir. İller Bankası ÇSYP’nin uygulanmasında herhangi bir sorun tespit ettiğinde, ilgili belediyeyi bu konuda bilgilendirecek ve bu sorunları gidermek için atılması gereken adımlar konusunda anlaşmaya varacaktır. İller Bankası bulgularını altı aylık proje ilerleme raporlarında veya gerektiğinde sorunları Dünya Bankası’nın dikkatine sunmak için daha aralıklarla Dünya Bankasına bildirecektir. Dünya Bankası proje ekibi belirli aralıklarla ve gerektiğinde proje denetleme faaliyetleri kapsamında proje sahalarını ziyaret edecektir. Genel olarak MUSKİ, inşaat ve işletme aşamalarında çevresel ve sosyal yönetim planları (ÇSYP) doğrultusunda yükleniciler tarafından gerçekleştirilen çalışmaları denetleyecek ve ÇSYP ’nin yeterli şekilde takip edilmesini sağlama yönlerinden kendilerine yardımcı olacak çevre konusunda uzman müşavirler tutacaktır. ÇSED ve ÇSYP ve şikâyet mekanizmasının oluşturulması ve izlenmesi aşamasında İller Bankası ile koordineli olarak çalışacaktır. Projenin çevresel ve sosyal yönleri ile ilgili olarak etkilenen toplulukların endişelerinin, sorularının ve şikâyetlerinin alınabilmesi ve çözülebilmesi için, proje uygulamasından önce şeffaf ve kapsamlı bir şikâyet mekanizması oluşturulacaktır. Sistem etkilenen kişilerin şikâyet, endişe ve taleplerinin düzgün bir şekilde kayıt altına alınmasına ve zamanında değerlendirilmesine olanak sağlar. Proje bileşenlerinin isabet ettiği sahaların uygunluk kriterlerinden tazminat konusuna kadar çeşitli konular şikâyetlere neden olabilir. Etkilenen kişilerin mağduriyetlerini zamanında ve bir mağduriyete sebep olmadan tatmin edici bir şekilde çözebilmek için MUSKİ uygun prosedürleri sağlayacaktır. Ayrıca, MUSKİ özellikle hassas grupların (örneğin yaşlılar, engelliler vb gibi) şikâyet giderim mekanizmalarına eşit erişimini sağlamak için özel önlemleri hazırlayacaktır. MUSKİ proje süresi boyunca etkilenen kişiler ve etkilenen yerleşim (ler) ile ilgili her türlü bilgilendirme ve istişare sırasında projenin şikâyet mekanizmasının düzeltilmesi için gerekli çabayı gösterecektir. MUSKİ inşaat sırasında arazi ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere projeyle ilgili her türlü sorunların (kaygılar, şikayetler, vb talep) iletebileceği erişilebilir bir irtibat kişisi (isim / pozisyonu) tahsis edebilir. Bu kişi dosyalanmış şikâyetlerin kayıtlarını tutmakla sorumludur. MUSKİ ve yerel ofis, tüm şikâyetlerin Dünya Bankası politikası ihtiyaçları doğrultusunda zamanında ele alınmasını ve çözülmesini sağlayacaktır. Şikayet mekanizması özellikle yapım işine başlandığında MUSKİ tarafından 6 ayda 1 rapor halinde sunulacaktır. Birden fazla şikâyet kanalı bulunmakta olup, bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:  CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi)  BİMER (Başbakanlık İletişim Merkezi)  MUSKİ web sitesi  Telefon  Gerek şantiye alanı gerek de Muhtarlıklara bırakılacak olan şikâyet formları Gelen tüm şikâyetlere evrak kayıt numarası alarak konusuna göre çıktıları ile beraber ilgili Müdürlüklere iletilecek ve çözüm süreci başlatılacaktır. Çözüme ulaşan ve ulaşmayan konular süresi ile beraber takip edilecektir. Gerek kurum gerekse de yetkililerin irtibat telefon ve MUSKİ adresi Muhtarlıklara verilmiştir. Herhangi bir konuda bilgi talep edilmesi halinde MUSKİ Çağrı Merkezi’nden ulaşılabileceği bildirilmiştir. Ayrıca proje özelinde mevcut web sitesinde güncelleme yapılarak, projeye özel sayfa oluşturulacak, paydaşların gelişmeleri site üzerinden de takip etmesi sağlanacaktır. İnşaat öncesi hâlihazırda web sitesi yolu ile kullanılan Şikâyet Mekanizması Formu Ek-13’te sunulmuştur. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 265 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VIII. PAYDAŞLAR VE HALKIN KATILIMI VIII.1 Paydaşların Belirlenmesi Paydaşların belirlenmesi, projeden doğrudan ya da dolaylı, olumlu ya da olumsuz yönde etkilenecek (genellikle projeden etkilenecek insanlar ya da projeden etkilenecek gruplar olarak adlandırılır.) veya projenin başarısına engel olabilecek ya da katkı sağlayabilecek kişilerin/kurumların (genellikle diğer ilgili paydaşlar olarak adlandırılır) belirlenmesi süreci olarak tanımlanabilir. Halkın katılımı süreci kapsamında, projenin tüm paydaşları ayrıntılı olarak tanımlanmış ve önceliklendirilmiştir. Bodrum İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve Turgutreis- Akyarlar-Gümüşlük Kanalizasyon Hattı Projesi’nin paydaşları genel olarak ulusal ve yerel düzenleyici otoriteler, yerel kurumlar ve sivil toplum kuruluşları (STK)’dır. Proje için kilit paydaşları Tablo VIII.1’de verilmiştir. Kanalizasyon şebeke ve terfi merkezleri ile arıtma tesisi, Turgutreis Mahalle Merkezi, Akyarlar, İslamhaneleri, Peksimet, Dereköy ve Gümüşlük Mahalleleri yerleşim birimlerine hizmet vereceklerinden projeden olumlu ya da olumsuz yönde etkilenecek olan insanlara, Muhtarlıklar üzerinden ulaşılmaya çalışılmıştır. Diğer ilgili paydaşlar kamu kurum ve kuruluşları ile STK’lardır. Proje kapsamında halkın katılımı toplantısı, sürece halkın katılımını sağlamak, proje ile ilgili gerekli bilgileri halkla paylaşmak ve bunun yanı sıra görüş ve önerilerini alarak bunları dikkate almak için yapılmaktadır. Bu bölümde, halkın katılım toplantıları kapsamında yapılan idari ve teknik çalışmaların ayrıntıları ve ilgili toplantıda elde edilen bulgu ve sonuçlar aşağıda alt başlıklar altında verilecektir. Proje, Muğla il sınırlarında bulunan Bodrum ilçesine bağlı Turgutreis Mahallesi’nde gerçekleştirilecektir. Proje alanı, Bodrum’a 14,5 km ve Muğla Şehir Merkezine 99 km hava mesafesinde bulunmaktadır. Mevcut proje alanı, MUSKİ tarafından çok amaçlı alan olarak kullanılmaktadır (depo, atölye, araç bakımı vb.). Proje alanına en yakın yerleşim yerlerinde yaşayan kişiler projeden doğrudan etkilenecektir. Planlanan Proje için kullanılacak alan Turgutreis Mahallesi sınırları içerisinde yer almakta olup, aynı zamanda tesise en yakın yerleşim alanı da burada bulunmaktadır. Bu durumdan dolayı, Turgutreis Mahallesi’nde yaşayan kişiler/topluluklar öncelikle projeden ve proje faaliyetlerinden etkilenecektir. Bu kapsamda odaklanılacak öncelik grubu olan Turgutreis mahallesinde, halkın katılım sürecine yönelik alan çalışmaları yürütülmüştür. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 266 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo VIII.1. Projenin Kilit Paydaşları Paydaş Paydaşın Sorumluluğu Paydaş Türü Akçaalan Mahalle Muhtarı Akçaalan Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Cumhur BAYIRLI Akyarlar Mahalle Muhtarı Akyarlar Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Ali BİLLOR Dereköy Mahalle Muhtarı Dereköy Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Cemal AKHAN Gümüşlük Mahalle Muhtarı Gümüşlük Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Zeki PAY İslamhaneleri Mahalle Muhtarı İslamhaneleri Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Ömer MAZI Peksimet Mahalle Muhtarı Peksimet Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum Adnan SÜZEN Turgutreis Mahalle Muhtarı Turgutreis Mahallesi’nin kamu hizmetlerinin sağlanması Yerel Kurum İsmail USLU Su kaynaklarının plânlanması, DSİ 21. Bölge Müdürlüğü Ulusal Düzenleyici Otorite yönetimi, geliştirilmesi ve işletilmesi. Tarımsal ve Ekolojik Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımını Sağlamak, Tarım İl Müdürlüğü Ulusal Düzenleyici Otorite Kırsal Alanda Yaşam Standardını Yükseltmek Bodrum İlçesinin kamu hizmetlerinin Muğla Bodrum Belediye Başkanlığı Ulusal Düzenleyici Otorite sağlanması Çevresel mevzuatın yerel seviyede Muğla Valiliği, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Ulusal Düzenleyici Otorite uygulanması ve yürütülmesi VIII.2 Halkın Katılımı Toplantısı Halkın bilgilendirilmesine yönelik planlama aşamasında kullanılmış olan araçlardan aşağıda bahsedilmiştir. İnşaat ve işletme aşamalarının tamamında ve şikâyet mekanizması kurulduktan sonra da halka duyurulması için benzer araçlar kullanılabilecektir. Muğla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün Web sitesinde Halkın katılımı duyurusu yayımlanmıştır ve Şekil VIII.1’de yer alan ilan metni kaymakamlık, muhtarlık binaları, Bodrum Belediyesi, Büyükşehir Belediyesi ve MUSKİ Genel Müdürlüğü ilan panolarında asılmıştır. Halkın Katılım Toplantısı, 29 Haziran 2016 tarihli BirGün ulusal Gazetesinin 4. Sayfasında ve 29 Haziran 2016 tarihli Bodrum Ekspres yerel gazetesinin 8. sayfasında yayımlanarak duyurulmuştur. Toplantıya, yöre halkı ile beraber çeşitli kuruluşlardan yetkililer davet edilmiştir. Toplantıya katılan kişilerin bilgileri, katılımcı listeleri ile kayıt altına alınmıştır. (ÇSED rapor ekinde) Yayımlanan gazete sayfaları Şekil VIII.2.’de verilmiştir. Kamu alanları ve toplantı yerinde broşürler dağıtılmıştır (bkz. Şekil VIII.3). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 267 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.1 İlan Metni TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 268 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.2 Gazete Kupürleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 269 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.3 Broşürler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 270 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yapılması planlanan projeden etkilenmesi muhtemel bölge halkına, faaliyet hakkında bilgi vermek ve konu ile ilgili görüşlerini almak ve değerlendirmek amacı ile 12.07.2016 tarihinde Akçalaan Çok Amaçlı Düğün Salonunda Halkın Katılım Toplantısı düzenlenmiştir. Halkın Katılım Toplantısı için, projenin tanıtımını içeren Powerpoint sunumu hazırlanmıştır. Sunumlarda, projenin tanımı, önemi ve çevresel etkileri, şekil ve fotoğraflar ile birlikte desteklenmiştir. Projenin inşaat ve işletme dönemlerine ilişkin etkiler iki ayrı aşama olarak değerlendirilerek sunulmuştur. Halkın katılım toplantısı gününden fotoğraflar Şekil VIII.4’de verilmiştir. Şekil VIII.4 Halkın Katılım Toplantısı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 271 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VIII.2.1 Anket Çalışması Halk katılım toplantısı sonunda, katılımcılara proje ile ilgili görüşlerinin alınması amacıyla toplantı öncesi hazırlanan anket formları dağıtılmıştır. Anket formu 8 adet sorudan oluşmakta olup, anket çalışmalarında 44 kişi yer almıştır. Yapılan anket çalışmaları bilgisayar ortamına aktarılarak, sonuç grafiklere dökülmüştür. Anket çalışmalarında her bir soruya verilen toplam cevap şıkları değerlendirilmiştir. Anket sorularına verilen cevapların yüzde olarak gösterildiği grafikler aşağıda sunulmuştur. VIII.2.2 Anket Sonuçları 1. Proje ile olan ilginiz? a) Bölgede ikamet ediyorum b) Bölgeyi tanımıyorum c) Diğer %4 c %14 b %82 a a b c 2. Proje hakkında yeterli bilgiye sahip misiniz? a) Evet b) Hayır %32 b a %68 b a TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 272 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3. Projenin gerekli olduğunu düşünüyor musunuz? a) Evet b) Hayır c) Bilmiyorum %32 b a %68 a b 4. Proje ile ilgili görüşleriniz nelerdir? (a) Destekliyorum (b) Kararsızım (c) Bilgim yok (d) Desteklemiyorum %2 c a b %98 c a TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 273 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 5. Projenin çevre ve insan sağlığı üzerinde ne tür etkilerde bulunacağını düşüyorsunuz? a) Faydalı b) Zararlı c) Etkisiz d) Bilmiyorum a %100 b a c d 6. Çevrenin ve denizin korunması hususunda projenin nasıl bir katkısı olacağını düşünüyorsunuz? a) Olumlu b) Olumsuz c) Etkisiz d) Bilgim yok a b %100 a c d TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 274 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 7. Arıtma Tesisleri hakkında (konum üniteler, proses vb.) daha önce bir bilgiye sahip miydiniz? a) Evet detaylı bilgiye sahibim b) Kısmen c) Hayır d) Bilgim yok %11 c a %52 %37 a b b c d Anketin 8.sorusunda yer alan “Proje ile ilgili olumsuz etkileneceğini düşündüğünüz ve değerlendirilmesini talep edeceğiniz yapılan açıklamalar dışında bir konusu varsa lütfen belirtiniz.” Sorusuna istinaden belirtilenler aşağıda verilmiştir. İleten: Ayfer YILMAZ (Emekli Öğretmen)  Proje uzun yıllardan beridir yapılmasını beklediğimiz, Turgutreis’in acil ihtiyaçlarından biridir. Sabah akşam oluşan kokudan, yollardan akan kanalizasyon atıklarından kurtulmak istiyoruz. Kişisel çıkarları için engel olanların acilen bilgilendirilip durdurulması gerekmektedir diye düşünüyorum.  Musluktan akan suyun bahçe sulamasında kullanılması kadar bencilce davranışın bittiğini görmek istiyoruz. İnsan sağlığı için bu tesisin hayata geçmesinin gerekli olduğunu düşünüyoruz. Başarılar  Rögar kapaklarındaki dengesizlik ile meydana gelen kazalar ve sebep olan kurum olarak yeterli çalışmalar. İleten: Semahat BERBER (Emekli)  Önyargılı olmayı benimseyen bir toplum anlayışı hâkim; koku-yerleşim yerlerine yakınlık gibi.  Arıtma-Geri Dönüşüm-Katı Atık konularının yeteri kadar verilmediğini düşünüyorum.  Bu tür toplantılara, üstte bahsettiğim konularla ilgili bilgisi olmayanlar katılmıyor, haberi bile olmuyor. İletişimin eksikliği görülüyor. İleten: Meryem Tek Kaşıkçı (Emekli)  Proje hayata geçtikten sonra çevreye yayacağı koku konusunda neler söylenebilir? TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 275 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İleten: Funda Akçalı (Ziraat Mühendisi-Emekli)  Koku konusunda halkın fazla endişesi var. Ayrıca inşaat devam ettiği sürece yazın Turizmin olumsuz etkilenmemesi önemli. İleten: İlhan Tambora (Serbest- Emekli)  İnşallah proje bittiğinde, hizmete başlandığında çevreye arıtma ile ilgili kötü kokular yaymaz ve kazı çalışmaları bittikten sonra bütün kazılan yerler eskisinden daha iyi şekilde düzeltilip asfaltlanarak veya parke döşenerek daha iyi şekilde bitirilir. İleten: Ali Yücegönül (Emekli)  Projenin bir an önce gerçekleşmesini umuyorum. İleten: Suat Arslan (Turizm - Yönetici)  Bir an önce hayata geçirilmeli, geç kalmış bir projedir. İleten: Ali Aslan (Çalışan)  Çok iyi proje teşekkürler. Başarılarınızın devamını dilerim. VIII.2.3 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Konu İle İlgili Değerlendirmeler Halkın Katılım toplantısında yapılan sunumda, projenin tanımı ile birlikte çevresel ve sosyal etkileri tartışılmıştır. Projenin sunumdan sonra katılımcılara görüş, öneri ve soruları ile ilgili söz hakkı verilmiştir. Proje ile ilgili olarak, katılımcılar tarafından olumlu olumsuz tüm görüşler alınmış, halkın katılım toplantısında katılımcılar tarafından sorulan sorular ve sorulara verilen yanıtlar aşağıda verilmiştir. Sorular ve Cevaplar Soru: Ali DÖNMEZ Turgutreis Mahallesi’nde kanalizasyon hattı yapılırken aynı zamanda yağmur suyu hattı yenilemesi de yapılabilir mi? İkinci bir kazı işlemi olmaması için birlikte yapılması düşünülemez mi? Cevap: Cem YAŞAR Kanalizasyon, yağmur suyu ve içme suyu ayrı sistemlerdir. Yani ayrı şekilde yapılması gerekiyor hepsi bir yerde olmuyor fakat şöyle bir planlamamız var; Büyükşehir Belediyesi Turgutreis’te yol çalışması yapacak. O yüzden bizim altyapıyı bitirmemizi bekliyor. Biz de haliyle kanalizasyon ile beraber paralel doğrultuda yağmur suyu ve içme suyuyla ilgili çalışma yapmayı planlıyoruz ama ikisi aynı güzergâhta olmuyor, ayrı sistem olduğu için. O şekilde planlarımız devam ediyor. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 276 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Soru: Yavuz YILDIZ Bu gibi büyük projelerde daha çok halkın desteğini alabilmek için stantlar açılabilir ve halkın görüşleri alınabilir. O yüzden bilgilendirme çalışmaları arttırılabilir mi? Cevap: Cem YAŞAR  Zaten toplantının amacı da sizleri bilgilendirmek. Siz bu toplantıdan çıktıktan sonra komşunuzun yanına gideceksiniz bizim dağıttığımız broşürler olur, aldığınız bilgiler olur onlarla paylaşacaksınız. Aslında en büyük tanıtımı siz yapacaksınız arkadaşlarınıza komşularınıza. Tabi ki biz bu projeyi kendi web sitemizde yayınlıyoruz. İnşaat aşamasına geçtiğinde de hep beraber temel atma töreni de yapacağız. Yani bu toplantının asıl amacı zaten sizlerin onayını almak. Soru: Prof. Dr. Ali DEMİRSOY  Planlanan arıtma tesisleri azot ve fosfor gidermeye yönelik. Ancak kullanılmakta olan ilaçlar arıtılmıyor. O ilaçlar da beraberinde hormonal bozukluklara sebep olmaktadır. Bu sebeple arıtma tesisi sorunu tam olarak çözemeyecek ancak yapılması gerekli bir projedir Cevap: Mehtap EYLEN  Hocam çok teşekkür ederiz. Biyolojik arıtma sisteminde sadece azot ve fosfor giderimi değil aslında buna değinilmesindeki en önemli sebep; doğal bölgede en çok spesifik yani kirlilik yapıcı unsurda en risk taşıyan element yapısı azot ve fosfor olduğu için özellikle dile getiriyoruz. Aslında ileri biyolojik arıtma sistemlerinde atık su içerisindeki tüm organik maddeleri yani en başta hücre etkisini sağlayan karbon bileşenlerini bu bakteriler besin olarak algılıyor ve akabinde organik yapılı tüm bileşenler besin kaynağı olarak biyolojik arıtım ünitesinde doğal arıtım sistemiyle giderilmiş oluyor. Soru: Semahat BERBER  Tesiste güneş enerjisi veya kendi enerjisini üretecek bir sistem olacak mı? Cevap: Mehtap EYLEN  Bu konuyla ilgili MUSKİ Genel Müdürlüğü olarak yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik farklı kapsamda projelerimiz mevcut. Tesisin kapasitesi oldukça yüksek ve bu tür ünitelerin yerleşim planına bakıldığı zaman arazi yeterli değil. Güneş enerjisi sistemi kurabilmek için belirli bir arazi potansiyeline sahip olmamız gerekiyor. Yani özetle; biz yaklaşık 30500 m2’lik alana ancak ünitelerimizi yerleştirebildik. Ama bunun dışında gerek Fransız Kalkınma Ajansı gerek İller Bankası ile koordineli olarak bu bölgedeki uygun noktaların araştırılması devam ediyor. Onlarla koordineli olarak bu çalışmaları yapıyoruz. Ama dediğim gibi bu tesis kapsamında olmayacak gibi görülüyor. Soru: Funda AKÇALI  Arıtma tesisinin kurulacağı bölgede hâkim rüzgâr karayel olduğu için esinti direk olarak Akyarlar Bölgesinde gelmektedir. Arıtma tesisinden kaynaklı koku oluşacak mı? Cevap: Mehtap EYLEN  Arıtma tesisi ünitelerinde özellikle koku problemlerin karşımıza çıktığı noktalar ilk ham atıksuyun tesise girdiği yani o kaba malzemelerin sistemden uzaklaştırdığı ön arıtma dediğimiz ya da fiziksel arıtma olarak nitelendirdiğimiz ünitedir. Biz bu bölgeye turizm, bölgesi olması sebebiyle özellikle bu ünitelerin tamamen kapalı bina içerisine alınmasını projelendiriyoruz ve aynı zamanda koku giderimi ünitesi ileri teknolojik koku giderimi üniteleriyle minimize etmeye çalışacağız. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 277 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Soru: Ali KARA  Projemiz çok güzel. Çalışmamız için herkese ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Başlayış ve bitiş tarihleri konusunda net olan bir şeyiniz var mıdır? Konu hakkında vatandaşlarımız bilgi ister. Projemiz güzel ama hayal etmek başka bir şey, başlayıp bitirmek başka bir şey. Cevap: Cem YAŞAR  Bu proje Dünya Bankası kredisi ile yapacağımız bir proje. Şu anda da İller Bankası görüşmeleri devam ediyor. Yaklaşık 1 ay süreceğini bize söylediler. Eylül ayı içerisinde MUSKİ Genel Müdürlüğü olarak Dünya Bankası ile ikraz anlaşmasını imzalayacağız. Daha sonra danışmanlık seçimini yapacağız. Muhtemelen 2017 yılı içerisinde, yani 2016 sonuna kadar projelerimiz tamamlanacak. 2017 yılı içerisinde herhangi bir sıkıntı olmazsa başlayacağız. Yapılan anketler ve birebir görüşmeler sonucunda yerel halkın projeyi desteklediğini ve proje ile ilgili olumsuz düşüncelerinin olmadığını göstermiştir. Gerçekleştirilen halkın katılımı toplantısı ve görüşmeler neticesinde yerel halk proje ile ilgili daha detaylı bilgi edinmiş olup, projeden iş imkânları ve bölgedeki altyapı sorunlarının sonlanması ve doğal çevrenin korunması gibi olumlu etkiler beklediklerini belirtmişlerdir. Halkın Katılım Toplantısında belirtilen görüşler ve anket çalışmaları ile genel olarak halkın alt yapı yatırımlarının yapılmasını destekleyerek, projeye olumlu yaklaştığı görülmüştür. Halkın katılımı toplantısı sonucunda, “Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi”nin, çevrenin korunması ve iyileştirilmesine yönelik bir yatırım olduğu anlaşılmıştır. Gerçekleştirilmesi planlanan proje ile çevre ve insan sağlığı açısından oluşması muhtemel çevresel risklere karşı tedbirler alınması, alanda mevcut durumunda kullanılmakta olan fosseptikleri ve bunun sonucunda oluşan koku probleminin giderilmesi planlanmıştır. Halkın Katılım Toplantısı ile projenin hayata geçirilmesine halkın olumlu yaklaştığı kanaatine varılmıştır. VIII.2.4 Yorumlar Anket sonuçları bölge halkının yoğunluklu olarak proje hakkında olumlu düşündüğünü ortaya koymaktadır. Genel itibari ile endişeyi, koku problemi ve projenin zamanında ve şeffaf bir şekilde gecikmeden tamamlanması oluşturmaktadır. Taleplere ilişkin toplantı esnasında, arıtma tesisi ve kanalizasyon projelerinin hazırlanmasının çok uzunca bir süreç aldığından, bahse konu projelere başlanması için tasarımı, izin süreçleri, ÇED ÇSED raporları ve yatırım planında bütçe ayrılması gibi birçok konuların çözümlenmesi gerektiğinden bahsedilmiştir. Yatırımın oldukça yüksek bir bedelle yapılacağından ve krediler sağlanmamış olsaydı belki bu projenin hayata geçirilmesinin biraz daha süre alacağından bahsedilmiştir. Tüm yapım işlerine ait sözleşmelerin imzalanması sonrası iş programının belli olacağından, turizm sezonuna bağlı olarak çalışmalar yapılacağı, olabildiğince günlük yaşantıyı etkilemeyecek şekilde program yapılacağından, bundan sonraki sürecin, izinler ve ihale aşmasının tamamlanması ile başlayacağından söz edilmiştir. Bu süreçler ile ilgili bilgi için; MUSKİ Genel Müdürlüğü ana sayfasında yer alan “Sürdürülebilir Şehirler Projesi” linkine yönlendirme yapılmıştır. Gerçekleştirilecek tüm projelerin inşaat- işletme aşamasında olabilecek etkilerin görülebileceği, soru ve önerilerin yazılabileceği, her konunun MUSKİ ile paylaşılabileceği belirtilmiştir. Süreç içerisinde talep- istek ve önerilerin yine CİMER’e yazabileceği, ayrıca MUSKİ Genel Müdürlüğüne gelindiği takdirde başvuru masaları ya da karşılıklı görüşmeler ile de bilgi alınabileceği belirtilmiştir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 278 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Gerçekleştirilen halkın katılımı toplantısı ve görüşmeler neticesinde yerel halk proje ile ilgili daha detaylı bilgi edinmiş olup, projeden iş imkânları ve bölgedeki altyapı sorunlarının sonlanması ve doğal çevrenin korunması gibi olumlu etkiler beklediklerini belirtmişlerdir. Halkın Katılım Toplantısında belirtilen görüşler ve anket çalışmaları ile genel olarak halkın alt yapı yatırımlarının yapılmasını destekleyerek, projeye olumlu yaklaştığı görülmüştür. VIII.3 Halkın Katılımı Toplantısı-II Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve Deniz Deşarj Hattı Projesi, “Bodrum İlçesi Kanalizasyon Şebeke Hattı Projesi” ile bağlantılı bir altyapı projesi olduğundan, bu proje için de aynı bölgede halkın katılımı toplantısı yapılmış ve toplantısı esnasında Turgutreis’te planlanan arıtma tesisinden de bahsedilerek, bölge halkının proje ile ilgili ikinci kez görüşleri alınmıştır. Halkın katılımı toplantısı öncesi, MUSKİ Genel Müdürlüğü tarafından 18-19-24 Temmuz tarihlerinde kamu kurumlarına toplantıya davet yazıları yazılmış ve tüm mahalle muhtarları ile görüşülmüştür. Muhtarlardan hazırlanan ilan metninin uygun araçlarla (Anons, askıda tutma vb.) yöre halkına duyurulması istenmiştir. Yayınlanan duyuru metni Şekil VIII.5’ te verilmiştir. Askı görüntüleri alınmış ve ilan zabıt varakası MUSKİ’ye teslim edilmiştir. (Bkz. Şekil VIII.6) Halkın Katılım Toplantısı, 20 Temmuz 2018 tarihli Bodrum Ekspres Gazetesinin 2. Sayfasında ve MUSKİ internet sitesinde yayımlanarak duyurulmuştur. (Bkz. Şekil VIII.7) Toplantı öncesi ve toplantı esnasında dağıtılmak üzere projeyi tanıtıcı broşür basımı gerçekleştirilmiştir. (Bkz. Şekil VIII.8) Halkın Katılım Toplantısı için, projenin tanıtımını içeren Powerpoint sunumu hazırlanmıştır. Sunumlarda, projenin tanımı, önemi, çevresel ve sosyal etkileri, şekil ve fotoğraflar ile birlikte desteklenmiştir. Projenin inşaat ve işletme dönemlerine ilişkin etkiler iki ayrı aşama olarak değerlendirilerek sunulmuştur. Yapılması planlanan projeden etkilenmesi muhtemel bölge halkını, proje hakkında bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak amacıyla 01.08.2018 tarihinde Akçaalan Çok Amaçlı Salonunda “Halkın Katılım Toplantısı” gerçekleştirilmiştir. (Bkz. Şekil VIII.9) TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 279 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.5 Duyuru Metni TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 280 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.6. Askı Görüntüleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 281 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.7. Gazete Kupürü TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 282 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.8. Tanıtıcı Broşürler TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 283 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 284 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil VIII.9 Toplantı Görüntüleri TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 285 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VIII.3.1 Anket Çalışmaları Kişilerin projeler hakkındaki düşüncelerinin değerlendirilmesi, bölge halkı ihtiyaçlarının belirlenmesi, hassasiyet gösterdikleri konuların tespiti ve memnuniyet durumlarının ölçülmesi amaçlı, halkın katılım toplantısı günü proje ile ilgili görüşlerin alınması amacıyla bölge halkına toplantı öncesi hazırlanan anket formları dağıtılmıştır. Anket formu 8 adet sorudan oluşmakta olup, anket çalışmalarında 43 kişi yer almıştır. Anket sorusunda yer alan “Proje ile ilgili olumsuz etkileneceğinizi düşündüğünüz ve değerlendirilmesini talep edeceğiniz yapılan açıklamalar dışında bir konu varsa lütfen belirtiniz.” Sorusuna istinaden belirtilenler aşağıda verilmiştir. İleten: AYLA ÇAKIR - Akyarlar Mah. Bodrum için önem taşımaktadır. Fakat ihmal edilmiş bir beldedir. Burada daha keyifle yaşamı sağlayacak arıtma tesisi için öncelik rica ediyorum. Yalnız, bu yerde yaşayan halkın bilinçlendirilmesi için Akyarlar Mahallesinde ayrıca bir toplantı yapılması doğru olur düşüncesindeyim. Tabi bu toplantılar her mahalle için gerekir. Burada birçok tesis atıksularını denize bırakmaktadır. Bölgedeki oteller çevreye büyük zarar vermektedir. Denetlemelerin ciddi olarak yapılması gerekmektedir. İleten: ŞENOL KAYA - Turgutreis denizinin tekrar canlanmasını istiyoruz. İleten: ÖZGÜR ÖZDURMUŞ - Turgutreis arıtmanın yapılacağı yerin aceleyle yanlış bir yerde planlandığını düşünüyorum. Arıtma tesisi, rakımı daha yüksek bir yere yapılabilir. Çünkü planlanan arıtma tesisinin yakın çevresi tarım arazisidir ve Akçaalan Köyüne yakındır. Bölgede yaklaşık 6.500 kişi oturuyor. Halk sağlığı açısından arıtmanın Akyarlar ve Turgutreis’e yakın bir mevkiine düşünülmesini öneriyorum. İleten: MEMDUH BEŞER - Biz Kemer ve Akyarlar sakini olarak, çevremiz ve ekonomi açısından projenin bölgemiz için çok iyi olacağı kanaatineyiz. İleten: ALİ KARAKÖSE - Her evin (özellikle yazlık tatil köylerinin) mevcut aktif bacaları vardır. Buradan kendi cazibesiyle arıtma tesisine dökülmektedir. Her ev için yeniden baca çalışması yapılması uygun olacaktır. Zira eski yapılar olduğu için pek çoğu hatalı imalattır. Sorum eski bacalar iyileştirilecek ve yenilenecek mi? Yoksa son nokta olan arıtma tesisinde mi bağlantı yapılacak? İleten: M.FARUK SOMAKLI - Proje için teşekkür ederiz. İleten: KUDRET KAYI - Proje etaplama çalışması yeterli değil. - Proje bitirme süresi ikna edici değil. Mevcut arıtmaların ne şekilde entegre/devre dışı bırakılacağı net değil. İleten: CELAL ŞAKIYAN - Olumsuzluk yok bir an önce yapılması yararlı olacaktır. Arıtımla ilgili maliyetin ve bağımsız bölüme düşen ödeme önemli… İleten: İLYAS SAĞLAM - 1/1000 ölçekli imar planı bulunmayan yerlerde altyapı nasıl gerçekleştirilecek? Özellikle İslamhaneleri Mahallesinde. Bilgilendirirseniz sevinirim. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 286 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İleten: SAİM YILAL - Bir an önce yapılması gereklidir. Kanalizasyonun olmaması gerçekten çok büyük bir sorun ve utanç. Bu durumdan bir an önce kurtulmayı ümit ederim. Saygılar sunarım. İleten: ŞENGÜL ÇÜRÜK - Tabi ki kanalizasyonun Akyarlara acilen gelmesi lazım. Kanalizasyon hattının faydası yanında arıtma tesisleri ile yapılacak olan arıtma, denize olan zararı azaltması açısından çok önemli. Halk en çok denizin zarar görmemesini istemektedir. Bir an önce bizleri bu pislikten kurtarın. İleten: HASAN ÖZŞEKER - Kanalizasyon hattı bağlantısı için müracaatımız var. Ancak; henüz bağlantı yapılmadı. Şu anda zor durumdayız. İleten: MUSTAFA ÇÜRÜK - Projenin biran evvel hayata geçirilmesi lazım çünkü fosseptik dolunca pis sular sokak ve yollara dökülüp hastalıklara davetiye çıkarıyor. İleten: ÖMER MAZI - Çalışmaların başlatıldığı yerlerde hızlı bir çalışma ile fazla mağduriyet yaratılmaması dileğiyle. İleten: SEHER ALTUNTAŞ - Bodrum’a fosseptik çukurları yakışmıyor. Özellikle Akyarlar’a. Depremde çatladı hala çekiyoruz. Kokuyor. İleten: SEVİLAY DELİCE - Projeden olumsuz bir etki olacağını düşünmüyoruz. Aksine çok faydası olacak. Bir an önce yapılmasını diliyorum. Yıllardır bekliyoruz bir an önce başlayıp bitmesi dileği ile. VIII.3.2 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Konu İle İlgili Değerlendirmeler 01.08.2018 tarihinde Akçaalan Çok Amaçlı Salonunda yapılan halkı bilgilendirme toplantısında katılımcılara proje ile ilgili verilen bilgiler sonunda, katılımcılar tarafından sorulan sorular ve cevapları aşağıda verilmektedir. Soru : RECEP DEMİRBAY - İslamhaneleri Mahallesinden katılıyorum. Fiziksel ve Biyolojik arıtımı tanımlar mısınız? Boğazlar nasıl etkilenecek bunu öğrenmek istiyorum. Projenin başlangıç ve bitiş dönemi nedir? İslamhaneleri Mahallesinde yapılacak olan terfi merkezlerinin yeterli olacağını düşünüyor musunuz? Bir de araçların yenilenmesinden bahsettiniz. Kataloglardan gördüğüm kadarıyla MUSKİ’nin 120 tane aracı var. Sizlerin de bildiği üzere İslamhaneleri’nde atıksu fosseptiklerden vidanjör ile taşınıyor. Bizim Muhtarlığa ait vidanjör vardı, kamulaştırıldı. Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na geçti. Bizim mahallemizde şu an bir vidanjör yok. Biz özel vidanjörler ile çalışıyoruz. Size bazı evlerin sorunlarından bahsetmek istiyorum. Mesela 20 m3’lük fosseptiği olan bir hanenin her gün fosseptik çekimi yaptırması gerekiyor. İnsanlar her gün 150 TL verip fosseptik çektiremiyor. Dolayısı ile geceleyin adam açıyor fosseptiğini atıksu yoldan akmak zorunda kalıyor. Yoldan dere gibi fosseptik akıyor. Bu proje nereden başlanacak, hiç kanalizasyon hattı olmayan yerden mi başlanacak yoksa ilk başta zorunlu olarak terfiye bağlanması mı sağlanacak? İlk önce İslamhaneleri Mahallesinden başlaması gerektiğini düşünüyorum. Çünkü bahsedilen tüm mahallelerin bir şekilde kanalizasyonu var. 30-35 sene olmuş. Bir kanalizasyon hattı için 35 yıl çok önemli değil. İstanbul’a gidip baktığınızda her 30 senede bir kanalizasyonu yenilemiyorlar. Dolayısı ile oraya yapılacak TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 287 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU yatırımdan önce kanalizasyon hattı hiç olmayan bölgelere öncelik verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Bir diğer sorum da arıtma tesisi kapasitesi yeterli olacak mı? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Fiziksel arıtmada sadece gözle görülebilen malzemeler mekanik ekipmanlar aracılığı ile evsel atıksulardan uzaklaştırılıyor. Biyolojik arıtma dediğimiz ise sadece organik arıtmanın yapıldığı, iz elementlerin arıtımının yapılmadığı klasik arıtma sistemidir. İleri biyolojik arıtma ise azot ve fosfor gideriminin de yapıldığı, yani doğadaki kritik elementlerin de arıtılabildiği yüksek teknolojili bir arıtma sistemidir. Biz, Turgutreis Atıksu Artıma Tesisini İleri Biyolojik Arıtma Tesisi teknolojisi ile tasarladık. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış suyun ihtiyacımız kadarı sulama suyu olarak kullanılabilecek nitelikte olacaktır. Şu anda mevcutta siz de takdir edersiniz ki atıksu arıtımı yapılmaksızın doğaya karışıyor. Bu ülkemiz için büyük bir utanç kaynağı. Biz de bütçemiz doğrultusunda, yetmediği yerde kredi kullanarak olabildiğince doğaya hizmet etmek zorundayız. Bahse konu bu şebeke ile toplanan ve ana kollektör ile toparlanan evsel atıksular, Turgutreis’ e yeni yapılacak olan arıtma tesisimize yönlendirilecektir. Hâlihazırda Turgutreis’ te bir arıtma tesisi yoktur. Turgutreis’e iller bankası zamanında yaklaşık 35 yıl öncesinden bir kanalizasyon sistemi yapılmış, bu kanalizasyon sistemi ile toplanan sular Sakıp Sabancı Lisesi civarında bir ana toplayıcı terfi istasyonu var, oraya gelip oradan da deniz deşarjına gidiyor yani bir arıtma sistemi yok. Bir diğer soru, İslamhaneleri Mahallesindeki akış, terfi istasyonu olmadan sağlanabilecek mi demişsiniz. Projemiz tamamen hidrolik profil hesaplamalarına göre tasarlanıyor. Yani terfi istasyonları hidrolik açıdan akışın sağlanamayacağı yerlerde kullanılıyor. Yani bir terfi istasyonunun olmaması oradaki akışın sağlanmaması anlamına gelmiyor. Dolayısı ile terfi istasyonu olmaksızın İslamhaneleri’nde cazibeli bir şekilde akışın sağlanacağı şekilde tasarım yapıldı ve şebekenin derinlikleri de ona göre belirlendi. Bir diğer soru araçların yenilenmesi. Bu bahse konu araçlar mevcuttaki atıksu arıtma tesislerinin daha iyi işletilebilmesi adına, sizlere de bu konuda daha iyi bir hizmet verebilmek adına alınan tamamen teknik araçlardır. Yani tamamen endüstriyeldir. Fosseptik çekiminden nihayetinde inşallah bu projelerin inşaatları tamamlandıktan sonra kurtulmuş olacağız. Temel amaç da bu zaten. Bizim de bünyemizde vidanjörler var ama sayılı adette. Ne yazık ki buradaki ihtiyacı karşılayacak adette değiller. O yüzden bizim için de sıkıntı. Projeye nereden başlanacağı sorunuz ile alakalı olarak, 330 km’lik bir şebekeden bahsediyoruz. Bu da şu demek oluyor. Bu projenin tamamını aynı anda başlatırsak Bodrum köstebek yuvasına döner. Sonuçta burası bir turizm cenneti, buradaki yaşamsal alanı, turizmi, trafik akışını, buradaki güncel hayatı olabildiğince etkilememek adına size koordineli ve sistemli olarak bu şebeke inşaatının yapımını sağlamak durumundayız. Dolayısıyla 330 km’nin tamamının inşaatına aynı anda başlamak hepimizi mağdur eder. O yüzden aşamalı olarak yapılacaktır. Bütçemiz zaten böyle bir projeyi karşılamaya müsait olmadığı için dünya bankası kredisine başvurduk. Dünya Bankası kredisinden aldığımız kredinin karşıladığı oranda, tahminimiz yaklaşık 100-110 km civarı ilk aşamada yapılacak inşaat metrajıdır. Tabi ki net rakamlar, teklifler ve ihale sonucunda müşavir firma ile netleşecektir. Hat yapımına ise, önerileri de dikkate alarak, hiç kanalizasyon hattı olmayan yerlerden başlamayı düşünüyoruz. Hiç kanalizasyon sisteminin olmadığı yerlerden başlamak MUSKİ olarak tercih edeceğimiz bir durumdur. İmkanlar dahilinde kanalizasyon hattı hiç bulunmayan ve imar planı açısından da sıkıntı olmayan bölgelerden başlanabilecektir. Ne zaman başlanacağı sorusu ile alakalı olarak da turizm sebebiyle inşaat yasağı kalktıktan sonra ihale durumuna göre de yılın sonunda veya 2019 yılında başlanması düşünülmektedir. İlk aşamanın yaklaşık 2 yıl süreceği öngörülmüştür. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 288 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Soru : KUDRET KAYI - Gümüşlük Mahallesinden katılıyorum. Akyarlar Mahallesi oldukça engebeli, Gümüşlük daha da engebeli. Terfi merkezleri yeterli olacak mı? Mevcut tesislerin, evlerin, sitelerin ve otellerin mevcutta bir arıtmaları var. Bu proje yapıldığında, bu arıtmalar iptal mi olacak, yoksa projeye entegre mi olacak? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ Terfi istasyonları o suyu taşıyabilmek adına yaptığımız bir toplama merkezidir. Yani terfi istasyonu olmayan cazibeli akışlı şebekeler de var. Bizler projeleri tasarlarken olabildiğince enerji maliyetinin düşük olduğu, yatırım maliyetinin az olduğu, olabildiğince cazibeli akışla taşınabilecek sistemler tasarlarız. Bu da zaten en doğrusudur. Dolayısı ile 8 adet terfi yeter mi? Evet. Gümüşlük atıksu arıtma tesisi var. Ancak kapasitesi sebebiyle Gümüşlük’ ün tamamını oraya taşıyamıyoruz. Dolayısı ile şebekenin olmadığı bir kısım yerler, yapılacak Turgutreis Arıtma Tesisine gelecek. Bunun dışında bazı sitelerin paket atıksu arıtma tesisleri var. Tabi ki kanalizasyon şebekesi olduktan sonra bu siteler, kendi öz kaynakları ile paket arıtmalarını işletmeye devam da edebilirler ya da hizmet geldikten sonra paket arıtmalarını kapatıp, kanalizasyon şebekesine bağlantı talebinde bulunarak bağlantı da sağlayabilirler. Soru : ÖZGÜR ÖZDURMUŞ - Akçaalan Mahallesinde ikamet ediyorum. Projenin yapılacağını duyduğumda çok sevindim. Doğal kaynaklarımızın kurtulacağı düşüncesi ile sevinç içerisindeyim. Bu projeyi desteklediğimi öncelikle beyan etmek istiyorum. Arıtma tesisinin kurulacağı yer ile ilgili bir sorum olacak. Bölgenin yanlış olduğunu düşünüyorum. Koku ile ilgili rahatsızlık duyar mıyız? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - İleri biyolojik arıtma tesisi dediğimiz şey, arıtma teknolojisinde en ileri şekilde tasarlandığı anlamını taşıyor. Arıtma tesislerinde koku problemi olmaması için koku giderim üniteleri de kurulacak. Biz size herhangi bir koku problemi yaşanmayacak bir arıtma tesisi tasarladığımız konusunda taahhütte bulunuyoruz. Soru : MUSTAFA DELİCE - Akyarlar Mahallesinden katılıyorum. Mevcut site arıtmaları isterse şebeke hattına bağlanabilir dediniz. Talep edenlere bahçe sulama ve kullanma suyu da temin edecek misiniz? İçmesuyu getirecek misiniz? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Talep edenlere sulama suyu temin edebiliriz. Fakat kullanım suyu (yıkanma, bulaşık, mutfak gibi) veya içmesuyu olarak değil. İçmesuyu, bu projemizin dışında bir konu ancak; TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 289 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU cevaplamaya çalışayım. İçmesuyu temini için Bodrum yarımadasında bir proje var şu anda. Mevcuttaki suyun kayıp oranını minimize edebilmek ve yeni su kaynakları arayışı için de çalışmalar mevcut. Soru : İSMAİL DEMİRBAY - Biz bu projenin planlarını görebilir miyiz? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Tüm şebeke planını anlaşılabilir olması adına, bizzat Autocad ve Netcad dosyasında uydu görüntüsü ile çakıştırarak genel yerleşim planı üzerinde sizlere bu toplantı kapsamında sunduk. Ancak; projelerin dosya boyutu oldukça büyük, çok donanımlı ve kapsamlı olduğu için burada sunum dosyasına daha detaylı olarak eklememiz mümkün değildi. Eğer proje hesaplarımızı ve projenin diğer tüm detaylarını görmek isterseniz buyurun Genel Müdürlüğü’ müze davet ediyorum. Oturalım projeyi detaylı inceleyelim. Hatta çıktı bile verebiliriz size. Toplantı Sonrası: Toplantı sonrasında genel müdürlük binasına gelip, projeyi detaylıca görmek isteyen vatandaşlarla yüz yüze görüşülerek proje ile ilgili bilgisayar ortamında gerekli bilgi aktarımı sağlanmıştır. Soru : CELİL ÇINAR - Hatta bağlantıyı kendimiz mi yapacağız? Müracaat mı etmemiz gerekiyor? Bazı bacalar hatalı yapılmış zamanında. Su akışı berbat halde. Bunlar için bir başvuru yapmamız gerekiyor mu? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Hatta bağlantıyı kendiniz sağlayacaksınız. Bunun için de müracaat yapmanız gerekiyor. Kanunen özel parsel sınırları içerisine giremiyoruz. Şebeke sistemine bağlantı yapacağınız baca hangisi ise, onunla ilgili teknik ekip gelip, ne yapılması gerektiği konusunda sizi yönlendireceklerdir. Soru : NURGÜL TOSUNOĞLU - Turgutreis’ e yapılacak olan arıtma tesisinin çok yakınında bir bahçemiz var. Yaklaşık 2 sene boyunca arkadaşlar geldiler, görüştüler, anlattılar projeyi. Sonra hiç arayan soran olmadı. Aradım projenin devam edip etmediğini sordum. Yani bizim akıbetimizin ne olacağı konusunda bir bilgi alamadım. Beklemede olduklarını söylediler. Bahçeme yeni bir şeyler yapayım, bahçemle ilgileneyim, duvarlarımı genişleteyim istiyordum. Ancak; şu an tam bir bilinmezlik içerisindeyim. Şu an hiçbir şey yapamıyorum. Cevap : MEHTAP ÜNLÜ TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 290 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU - Arıtma tesisinin konuşlanacağı yer MUSKİ Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olan bir parseldir. Denizin iyileştirilmesi ve kıyılarımıza mavi bayrak kazandırılması en büyük hedefimizdir. Toplantı sonrası, parsel numaranızı da öğrenip bildirirseniz, konu ile ilgili sizinle görüşelim. Not: İlgili malikler ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler neticesinde 421 ada 7,8,9 nolu parsellerin sahipleri veya mirasçıları ile (4 kişi) görüşmeler olumlu geçmiş, şifahen veya yazılı olarak herhangi bir olumsuz durum oluşmamıştır. Toplantı Sonrası: Nurgül Hanım’dan parsel bilgileri alınıp, kendisi ile detaylı olarak görüşülmüştür. Sonuç olarak, 421 ada 9 parsel maliklerinden halkın katılım toplantısına katılan vatandaşlarımız söz konusu süreç ile ilgili bilgilendirilmiştir. Katılım toplantısı sonrasında da konuyla ilgili maliklerden Ramazan UZUN bizzat MUSKİ binasına gelip bilgi talep etmiş yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Soru : SEVİLAY DELİCE - Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi ve kanalizasyon hattı ne zaman faaliyete geçecektir? Biz bu projelerden artık ne zaman faydalanabileceğiz? Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Öncelikle bahsettiğimiz gibi projelerimiz hazır. Ulusal ve uluslararası mevzuatlar gereğince gerekli izinlerin tamamlanması akabinde inşaata başlanacaktır. Arıtma tesisi inşaatı ile kanalizasyon şebeke sistemi inşaatı eş zamanlı başlatılacaktır. Ancak; tabi ki arıtma tesisi inşaatı da tamamlanmış olmalı ki atıksu bağlantılarını yapabilelim ve arıtmayı sağlayabilelim. Bu iki proje birbiri ile bağlantılı olup, devreye alınabilmesi için kanalizasyon sisteminin de arıtma tesisin de çalıştırılabilecek şekilde inşaatının tamamlanmış olması gerekmektedir. Hem Turizm sezonunu olumsuz etkilemeyecek şekilde hem de günlük yaşam standartlarınızı olumsuz etkilemeyecek şekilde iş programı planlanacaktır. Soru : MEMDUH BEŞER - Yıllardır arıtma tesisi bu bölgeye yapılmadı. Atıksuların arıtılmadan denize verildiğini hepimiz biliyoruz. Bu yüzden yerli halk olarak inanın bu bölgede denize girmeye korkak olduk. Bu proje sonrasında gönül rahatlığıyla denize girebilecek miyiz? Yoksa kirletilmeye devam mı edilecek? Bu projeyi geç kalmış olmasına rağmen yine de olumlu buluyorum. Yalnız çevreye zarar vermemesini diliyorum. Cevap : MEHTAP ÜNLÜ - Haklısınız. Öncesinde hiç arıtılmadan denize deşarj söz konusuydu. Ancak; bu proje sayesinde atıksuların en ileri teknoloji ile arıtılması sağlanacak. Gerek ulusal gerek uluslararası mevzuatlar gereğince yüzme suyu kalitesinden çok daha nitelikli bir arıtılmış su deşarjı olacağı için Turgutreis denizi zamanla daha temiz hale gelecek ve sizler de gönül rahatlığıyla denizlerden faydalanabileceksiniz. Şunu da eklemek isterim ki zaten oldukça uzak mesafe ve derinlikte deşarj yapılacağı için hiçbir koşulda yüzme alanı olumsuz yönde etkilenmeyecektir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 291 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU VIII.3.3 Yorumlar Halkın Katılım Toplantısında belirtilen görüşler ve anket çalışmaları ile genel olarak halkın alt yapı yatırımlarının yapılmasını destekleyerek, projeye olumlu yaklaştığı görülmüştür. Şikâyet ve öneri formu için MUSKİ internet sitesine yönlendirme yapılmıştır. Halkın katılımı toplantıları sonucunda, “Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi”nin, çevrenin korunması ve iyileştirilmesine yönelik bir yatırım olduğu anlaşılmıştır. Gerçekleştirilmesi planlanan proje ile çevre ve insan sağlığı açısından oluşması muhtemel çevresel risklere karşı tedbirler alınması, alanda mevcut durumunda kullanılmakta olan fosseptikleri ve bunun sonucunda oluşan koku probleminin giderilmesi planlanmıştır. Halkın Katılım Toplantısı ile, projenin hayata geçirilmesine halkın olumlu yaklaştığı, bir an önce de hayata geçirilmesini arzuladıkları kanaatine varılmıştır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 292 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU KAYNAKLAR  Baran, İ., Ilgaz, Ç., Avcı, A., Kumlutaş, Y., Olgun, K., 2005, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri Kitabı, TÜBİTAK Popular Bilim Kitapları 207  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 09.12.2003 tarih ve 25311 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği.”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 08.01.2006 tarih ve 26047 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren “Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 26.03.2016 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 30.11.2013 tarih ve 28837 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü İle Benzin Ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği.”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Yönetmeliği”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ”ve 23.12.2014 tarih ve 29214 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 19.07.2013 tarih ve 28712 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Koku Oluşturan Emisyonların Kontrolü Hakkında Yönetmelik”  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 10.09.2014 tarih ve 29115 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği.”  Demirsoy, A., Yaşamin Temel Kurallari-Omurgalilar/Amniyota Sürüngenler, Amfibiler, Memeliler)  Deniz ve Su Bilimleri Uygulama Ve Araştırma Merkezi (Denam) Gazi Üniversitesi, Ankara, Turgutreis Deniz Deşarjı Rüzgâr, Dalga İklimi, Akıntı Düzeni ve Su Kalitesi Ölçümleme ve Modelleme Çalışmaları, Temmuz 2017  Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı- Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler (Red Data Book of Turkish Plants-Pteridophyta and Spermatophyta), Türkiye Tabiatını Koruma Dernegi Yayın, Ankara.  Erdoğan vd., 2005; WWTP Technical Specifications Communique, 2010; WWTP Design Guide, 2012; ATV-A 281 E, 2001  IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.1. (http://www.redlist.org)  International Finance Corporation (IFC). (2012). Performance Standards on Environmental and Social Sustainability. World Bank Group: Washington DC  International Finance Corporation (IFC). (2007). Environmental, Health, and Safety Guidelines World Bank Group: Washington DC TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 293 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  İlarslan, R. 1996. Türkiye’ nin Delphinium L. (Ranunculaceae) cinsinin revizyonu, Tr. J. of Botany, 20: 133 – 159. IPNI: International Plant Name Index, http://www.ipni.org, 2007  Kiziroğlu İ. (2008) Türkiye Kusları Kırmızı Listesi Red Data Book for Birds of Türkiye. Desen Matbaası, Ankara  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” ve 05.11.2013 tarih, 28812 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.”  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği.”  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, 21.11.2008 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Denetim Yönetmeliği.  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ve 25.03.2012 tarih ve 28244 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.”  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” ve 20.12.2014 tarih ve 29211 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.”  Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, 11.08.1983 tarih ve 18132 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2872 sayılı “Çevre Kanunu” ve 13.05.2006 tarih ve 5491 sayılı “Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun.”  Operational Manuel 4.04, World Bank Group: Washington DC, June 2001.  Operational Manuel 4.01, World Bank Group: Washington DC, January 1999  Operational Manuel 4.11, World Bank Group: Washington DC, June 2006  Talya Test Laboratuvarı, Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu, 10/8/2017  Talya Test Laboratuvarı, Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Emisyon Ölçüm Raporu, 07/8/2017  Çınar Çevre Laboratuvarı A.Ş., Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Pm2,5 Ölçüm Raporu, Nisan 2018,  Çınar Çevre Laboratuvarı A.Ş., Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Pm2,5 Modelleme Raporu, Nisan 2018,  Deniz Ekosistemi Değerlendirme Raporu, Arüv Çevre Müh. Müş. Hiz. İnş. San. ve Tic. A.Ş. ve Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, Hidrobiyoloji Anabilim Dalı ortak çalışması, 2017  Turgutreıs İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve Deniz Deşarj Hattı Biyoçeşitlilik Yönetim Planı, TÜMAŞ, Kasım 2018 TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 294 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Ve Turgutreis-Akyarlar-Gümüşlük Kanalizasyon Hattı Projesi, Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu, Arüv, 2018  Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Ve Turgutreis-Akyarlar-Gümüşlük Kanalizasyon Hattı Projesi, Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu, Arüv, 2018  Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi, Çevresel Etki Değerlendirme Raporu, Arüv, 2017  Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120  http://muglaobm.ogm.gov.tr/Sayfalar/Kurulusumuz/Isletme- Mudurlukleri/BodrumOrmanIslMud.aspx  http://turkherb.ibu.edu.tr/ web sitesi Türkiye Bitkileri Veri Servisi  http://www.kulturvarliklari.org/kve  http://kve.ulakbim.gov.tr  www.tuik.gov.tr  www.deprem.gov.tr  https://www.mugla.bel.tr/  http://www.milliparklar.gov.tr  geodata.ormansu.gov.tr  http://www.dogadernegi.org/onemli-doga-alanlari/  http://sadafag.org/ TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 295 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU EKLER Ek-1 : Katkı Sağlayanlar Ek-2 : 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Ek-3 : Turgutreis Deniz Deşarjı Rüzgar, Dalga İklimi, Akıntı Düzeni ve Su Kalitesi Ölçümleme ve Modelleme Çalışmaları Ek-4 : Biyoçeşitlilik Yönetim Planı Ek-5 : Acil Durum Hazırlık ve Müdehale Planı Ek-6 : Resmi Yazışmalar Ek-7 : Arazi Tapusu Ek-8 : Uygulama Nazım İmar Planı Ek-9 : 1/25.000 Ölçekli Hassas Alanlar Haritası Ek-10 : Arka Plan Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu Ek-11 : Emisyon Ölçüm Raporu (PM10) Ek-12 : Emisyon Ölçüm Raporu (PM2.5) Ek-13 : Şikayet Formu TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE 296 DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU EK-1 KATKI SAĞLAYANLAR KATKI SAĞLAYANLAR Adı Soyadı Mesleği Cem ARÜV Çevre Mühendisi Tülay ARÜV Peyzaj Mimarı Murat Bedri TUĞAÇ Çevre Mühendisi Makine Müh. Yüksek Lisansı Vesile HAYTABEY KOMİLİ Çevre Mühendisi Dilara KARACA Çevre Mühendisi Havva Özlem KAZANCIOĞLU Çevre Mühendisi Aslıhan BİLAL Çevre Mühendisi Betül AYDIN BOSTANCI Biyolog Deren İKİZOĞLU Hidrojeoloji Mühendisi Prof. Dr. Lale BALAS İnşaat Mühendisi Yrd. Doç. Dr. İnci TÜNEY KIZILKAYA Hidrobiyolog Mehtap ÜNLÜ Çevre Mühendisi Dr. İbrahim Haluk ÇERİBAŞI Çevre Mühendisi Dr. Okan BİLKAY Makine Mühendisi Tolga BALTA Çevre Yüksek Mühendisi Hüseyin TEKİN Çevre Yüksek Mühendisi Çağdaş CENGİZ Çevre Mühendisi Nehir AKBABA Biyolog Nazan YİĞİTER Şehir Yüksek Plancısı/GIS Uzmanı Aslı KARABACAK Çevre Yüksek Mühendisi Erhan AĞCA Peyzaj Mimarı Arzu GÜRBÜZ Peyzaj Yüksek Mimarı TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE Sf. 1/1 DERİN DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU EK-2 1/100.000 ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI EK-3 TURGUTREİS DENİZ DEŞARJI RÜZGAR, DALGA İKLİMİ, AKINITI DÜZENİ VE SU KALİTESİ ÖLÇÜMLEME VE MODELLEME ÇALIŞMALARI TURGUTREİS DENİZ DEŞARJI RÜZGÂR, DALGA İKLİMİ, AKINTI DÜZENİ VE SU KALİTESİ ÖLÜMLEME VE MODELLEME ÇALIŞMALARI “ DENİZ VE SU BİLİMLERİ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (DENAM) GAZİ ÜNİVERSİTESİ, ANKARA Temmuz 2017 İÇİNDEKİLER Sayfa No 1  GİRİŞ ................................................................................................................................. 1  2  ÜÇ BOYUTLU HİDRODİNAMİK TAŞINIM MODELİ: HYDROTAM- 3D ................ 2  2.1  Hidrodinamik ve Türbülans Alt Modelleri .................................................................. 4  2.2  Rüzgâr ve Dalga İklimi Alt Modelleri ....................................................................... 16  2.3  Dalga İlerleme Alt Modeli ......................................................................................... 19  2.4  Su Kalitesi Alt Modeli ............................................................................................... 22  3  ÇALIŞMA SAHASI ........................................................................................................ 35  4  RÜZGÂR İKLİMİ............................................................................................................ 36  5  DALGA İKLİMİ .............................................................................................................. 46  6  KIYISAL AKINTILAR ................................................................................................... 61  6.1  Akıntı düzeni ............................................................................................................. 61  6.2  Ölçümleme çalışmaları ile karşılaştırmalar ............................................................... 66  7  SU KALİTESİ PARAMETRELERİ ÖLÇÜMLEME ÇALIŞMALARI ......................... 70  8  DENİZ DEŞARJI BORU GÜZERGAHININ BELİRLENMESİ, SU KALİTESİ TAŞINIM VE SEYRELME MODELLEME ÇALIŞMALARI .............................................. 78  8.1  YAKIN ALAN SEYRELMESİ................................................................................. 79  8.1.1  Kullanılan modeller ............................................................................................ 79  8.1.2  Model Uygulamaları .......................................................................................... 81  8.2  UZAK ALAN SEYRELMESİ .................................................................................. 85  9  SONUÇLAR .................................................................................................................... 95  i ÇİZİM LİSTESİ Sayfa No Çizim 2.1. Üç boyutlu kartezyen koordinat sisteminde su yüzeyi ve su derinliğinin tanımı ..... 8  Çizim 2.2 Su kalitesi temel döngüleri ...................................................................................... 22  Çizim 2.3 Azot biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler ................................................... 23  Çizim 2.4 Fosfor biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler ................................................ 23  Çizim 2.5 Oksijen biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler .............................................. 24  Çizim 2.6 Sabit deniz suyu yoğunluğu durumunda atık su bulutunun davranışı ( ρd:deniz suyu yoğunluğu, ρk:kirletici yoğunluğu) .......................................................................................... 26  Çizim 2.7 Deniz suyunda yoğunluk tabakalaşması durumunda atık su bulutunun davranışı (d:deniz suyu yoğunluğu, ρk:kirletici yoğunluğu) .................................................................... 26  Çizim 2.8 Denize deşarj edilen atık suların genel seyrelme türleri (yaklaşık zaman ve uzunluk skalası ile) ................................................................................................................................. 27  Çizim 2.9 Yakın alan seyrelmesi, sabit deniz yoğunluğu (Roberts vd, 2010) ......................... 29  Çizim 2.10 Yakın alan seyrelmesi, değişken deniz yoğunluğu (Roberts vd, 2010) ................ 30  Çizim 2.11 Yakın alan seyrelme mesafesi, değişken deniz yoğunluğu ve dik akıntı etkisi (Roberts vd, 2010) .................................................................................................................... 32  Çizim 2.12 Froude sayısının değişimine göre atık su bulutu davranışının deneysel incelenmesine ait fotoğraf (Roberts vd, 2010) ......................................................................... 33  Çizim 4.1 Rüzgâr verilerinin karşılaştırılması (a) Turgutreis Marina ölçümleri ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatı tahminleri (b) Turgutreis Marina ölçümleri ve ECMWF 37.0N- 27.3E koordinatı tahminleri (c) Hüseyin Burnu Feneri ve ECMWF 37.0N-27.2E (d) Yalıkavak Gemitaşı Feneri ve ECMWF 37.0N-27.2E (e)Didim Meteoroloji İstasyonu ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatı tahminleri (f) Bodrum Meteoroloji İstasyonu ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatı tahminleri ....................................................................................... 37  Çizim 4.2. Rüzgâr gülleri ......................................................................................................... 38  Çizim 4.3 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre yıllık rüzgâr gülü .............................................................................................. 40  Çizim 4.4 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre kış mevsimi rüzgâr gülü ................................................................................... 40  Çizim 4.5 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre ilkbahar mevsimi rüzgâr gülü .......................................................................... 41  Çizim 4.6 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre yaz mevsimi rüzgâr gülü .................................................................................. 41  Çizim 4.7 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre sonbahar mevsimi rüzgâr gülü ......................................................................... 42  Çizim 4.8 NNW yönü için uzun dönem rüzgâr istatistiği log-lineer olasılık dağılımı (HYDROTAM-3D) .................................................................................................................. 42  Çizim 4.9 N yönü için uzun dönem rüzgâr istatistiği log-lineer olasılık dağılımı (HYDROTAM-3D) .................................................................................................................. 43  Çizim 4.10 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre aylık ortalama ve en yüksek en büyük değer rüzgâr hızları ............................ 43  Çizim 4.11 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre en yüksek rüzgâr hızları ve esme yönleri......................................................... 44  Çizim 4.12 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre 7m/s ve üzeri hızlar için yıllık rüzgâr gülü ...................................................... 44  Çizim 5.1 Kuzey Batı (NW) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği ......................... 48  ii Çizim 5.2 KuzeyKuzeyBatı (NNW)yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği .............. 49  Çizim 5.3 Kuzey (N) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği ..................................... 49  Çizim 5.4 GüneyDoğu (SE) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği .......................... 50  Çizim 5.5 GüneyGüneyDoğu (SSE) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği ............. 50  Çizim 5.6 Güney(S) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği ...................................... 51  Çizim 5.7 Uzun dönem dalga istatistiği belirgin dalga yüksekliği ve ortalama dalga periyodu (Hs –Tm ) ilişkisi ....................................................................................................................... 52  Çizim 5.8 Yıllık ve Mevsimlik Dalga Gülleri .......................................................................... 54  Çizim 5.9 Aylık ortalama ve en büyük değer belirgin dalga yükseklikleri.............................. 55  Çizim 5.10 Ekstrem (En yüksek değer) Dalga İstatistiği (Gumbel Dağılımı) ......................... 55  Çizim 5.11 Sinüsodial dalga profili (Dean, Darymple,1998) ................................................. 56  Çizim 5.12 Kırılmadaki boyutsuz derinlik ile dalga kırılma dikliği ilişkisi (SPM, 1984) ....... 59  Çizim 5.13 Kırılma anındaki dalga yüksekliği indeksi ile derin deniz dalga dikliği arasındaki ilişki (SPM,1984) ..................................................................................................................... 60  Çizim 6.1 Yıllık akıntı gülleri a) yüzey tabakası b) yüzeyden -4m c) yüzeyden -8m ............. 62  Çizim 6.2 Mevsimsel akıntı gülleri a) Kış yüzey tabakası b) Kış taban tabakası c) İlkbahar yüzey tabakası d) İlkbahar taban tabakası e) Yaz yüzey tabakası f) Yaz taban tabakası g) Sonbahar yüzey tabakası h) Sonbahar taban tabakası .............................................................. 63  Çizim 6.3 Yüzey tabakası hâkim akıntı düzeni (HYDROTAM-3D) ...................................... 64  Çizim 6.4 Taban tabakası hâkim akıntı düzeni (HYDROTAM-3D) ....................................... 65  Çizim 6.5. Hâkim akıntı düzeninde su derinliği boyunca akıntı değişimi (HYDROTAM-3D) .................................................................................................................................................. 66  Çizim 6.6 29 Kasım 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 67  Çizim 6.7 29 Kasım 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması .................................................................................................................................................. 67  Çizim 6.8 30 Kasım 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 67  Çizim 6.9 30 Kasım 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması .................................................................................................................................................. 67  Çizim 6.10 1 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 68  Çizim 6.11 1 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması .................................................................................................................................................. 68  Çizim 6.12 2 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 68  Çizim 6.13 2 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması .................................................................................................................................................. 68  Çizim 6.14 3 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 69  Çizim 6.15 3 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması .................................................................................................................................................. 69  Çizim 6.16 Ölçülen tüm akıntı hızlarının modelleme sonuçları ile karşılaştırılması ............... 69  Çizim 6.17 Ölçülen tüm akıntı yönlerinin modelleme sonuçları ile karşılaştırılması .............. 70  Çizim 8.1 Deniz deşarjı borusu güzergahı ............................................................................... 79  Çizim 8.2Turgutreis kış koşullarında atıksu debisi (Q) hassasiyeti ......................................... 82  Çizim 8.3 Turgutreis yaz koşullarında atıksu debisi (Q) hassasiyeti ....................................... 82  Çizim 8.4 Turgutreis kış koşullarında akıntı hızı hassasiyeti................................................... 83  Çizim 8.5 Turgutreis yaz koşullarında akıntı hızı hassasiyeti .................................................. 84  Çizim 8.6 Turgutreis kış koşullarında akıntı yönünün yakın alan seyrelmesine etkisi ............ 84  Çizim 8.7 Turgutreis yaz koşullarında akıntı yönünün yakın alan seyrelmesine etkisi ........... 85  Çizim 8.8 Kış ayı ve rüzgâr esmediği koşullar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı .................................................................................................................................................. 87  iii Çizim 8.9 Yaz ayı ve rüzgâr esmediği koşullar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı..................................................................................................................................... 88  Çizim 8.10 Kış ayı ve hâkim akıntı koşulları etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı .................................................................................................................................................. 89  Çizim 8.11 Yaz ayı ve hâkim akıntı koşulları etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı .................................................................................................................................................. 90  Çizim 8.12 Kış ayı ve karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı .................................................................................................................................................. 91  Çizim 8.13 Yaz ayı ve karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı .................................................................................................................................................. 92  Çizim 8.14 Kış ayı açığa doğru akıntı etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı ......... 93  Çizim 8.15 Yaz ayı açığa doğru akıntı etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı ........ 94  ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa No Çizelge 2.1 Modelde benzetimi gerçekleştirilen ekolojik parametreler ................................... 24  Çizelge 5.1 Etkin Dalga Kabarma Mesafeleri (“Feç”) (km) .................................................... 46  Çizelge 5.2 NW yönündeki etkin dalga kabarma uzunluğunun hesaplanması ....................... 47  Çizelge 5.3 37.0N-27.2E için 2000-2015 yıllarına ait ECMWF operasyonel arşiv dalga tahminlerinden elde edilen belirgin dalga yükseklikleri aşılma süreleri ve olasılık dağılımları .................................................................................................................................................. 51  Çizelge 5.4 2000-2016 yılları arası 37.0N-27.2E koordinatı tüm ECMWF operasyonel arşiv belirgin dalga yükseklikleri(Hs) ve ortalama dalga periyotları (Tm) tahminleri için oluşma sıklıklarına göre ortak(bağlı) dağılım ....................................................................................... 53  Çizelge 5.5 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası ECMWF operasyonel arşiv dalga tahminleri için yönsel olarak Hs-Tm bağıntıları .............................................................. 53  Çizelge 5.6 Denizel alanda yaklaşan dalgaların derin deniz dalga yüksekliği, dalga dönemi, kırılma yüksekliği, kırılma derinliği ve kırılma dalga boyları ................................................. 60  Çizelge 7.1 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı ölçüm noktaları ve koordinatları................ 71  Çizelge 7.2. Ocak 2017 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen fiziksel parametreler .................................................................................................................................................. 72  Çizelge 7.3. Mayıs 2017 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen fiziksel parametreler .............................................................................................................................. 72  Çizelge 7.4. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı bulanıklık, askıda katı madde ve seki disk ölçümleri................................................................................................................................... 73  Çizelge 7.5. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen kimyasal parametreler ............ 73  Çizelge 7.6. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen mikrobiyolojik parametreler .. 73  Çizelge 7.7 Fiziksel ve Kimyasal Analiz Metotları ................................................................. 74  Çizelge 7.8 Mikrobiyolojik Analiz Metotları ........................................................................... 74  Çizelge 7.9 Cihazların Hassasiyet Aralıkları ........................................................................... 75  Çizelge 7.10 Genel kimyasal ve fizikokimyasal parametreler açısından kıyı suları alıcı ortam kalite kriterleri (Tablo 3, Ek-5, Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) ................................. 76  Çizelge 7.11. Yerüstü su kütlerinin trofik seviyeleri, Ege ve Akdeniz kıyı suları ötrofikasyon kriterleri (Tablo 7, Ek-6, Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) ........................................... 77  Çizelge 8.1 Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Tasarıma Esas Atıksu Debileri ........................ 78  iv Çizelge 8.2 Turgutreis deniz deşarjı difüzör borusu özellikleri .............................................. 78  Çizelge 8.3. Kirleticinin uzak alan seyrelmesi senaryoları ...................................................... 86  HARİTA LİSTESİ Sayfa No Harita 3.1.Çalışma Sahası Genel Coğrafi Konumu (Google Earth, 2016) .............................. 35  Harita 3.2. Çalışma Sahasının Konumu (Google Earth, 2015) ................................................ 35  Harita 4.1. Rüzgâr kaynakları (Google Earth, 2016) ............................................................... 36  Harita 5.1 Yönlere Göre Dalga Kabarma Mesafeleri (“Feç”) .................................................. 46  Harita 7.1 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı ölçümleme noktaları .................................... 71  v 1 GİRİŞ Kıyı bölgelerinde yapılacak olan kıyı yapılarının denizel alan ve taşınım olayları ile etkilerini incelemek amacıyla çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar fiziksel modeller ve sayısal benzeştirmeler (sayısal modeller) olmak üzere iki grupta incelenebilir. Fiziksel modeller, çalışma yapılacak olan kıyı bölgesinin laboratuvar ortamında ölçeklendirilmiş modelinin yapılarak, çeşitli dalga parametreleri altında davranışını incelemek amacıyla yapılmaktadır. Fiziksel modellerin kurulması maliyet ve zaman açısından tercih edilmemekle birlikte, sınır koşullarının laboratuvar ortamında sağlanamaması nedeniyle sağlıklı sonuçlar verememektedir. Bu aşamada, sayısal modeller önemli birer tahmin araçları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Ülkemizde, uzun süreli dalga yüksekliği verileri bulunmadığı için sayısal modeller yardımıyla uzun süreli ölçülmüş rüzgâr hızlarından, rüzgârın etkisiyle oluşan dalga yükseklikleri tahmin edilebilmektedir. Derin denizde oluşan bu dalga yükseklikleri kıyıya kadar taşınabilmekte, kıyı yapıları ile dalga etkileşimleri, rüzgâr ve kırılan dalgalar etkisiyle oluşan akıntılar, kirleticilerin akıntılar taşınımları, sediman taşınımları, su kalitesi parametrelerindeki değişimler vb. sayısal modeller yardımıyla başarı ile tahmin edilebilmektedir. Bu çalışmada, Turgutreis deniz deşarjı kıyı sularına yapılması planlanan deniz deşarjı sistemlerinin etkisiyle oluşacak taşınım olaylarını incelemek için, - Rüzgâr iklimi, - Dalga iklimi, - Akıntı iklimi, - Su kalitesi kirletici taşınımı, yakın ve uzak alan seyrelmeleri sayısal modelleme çalışmaları sunulmuştur. 2 ÜÇ BOYUTLU HİDRODİNAMİK TAŞINIM MODELİ: HYDROTAM- 3D Üç boyutlu modellerin kullanımı, yoğunluk dağılımının göz ardı edilemeyeceği ve/veya rüzgârların oluşturduğu akıntıların önemli olduğu kıyısal su alanlarında kaçınılmazdır. Bu tip akıntılar derinlik boyunca ve alanda yön değiştirirler, bu nedenle iki ve tek boyutlu modellerle benzeştirilmeleri önemli hatalar doğurur. HYDROTAM-3D, bilimsel kaynaklarda yayınlanan analitik ve deneysel sonuçlarla ve saha çalışmaları ile karşılaştırılarak gerçeklenen, Türkiye’de birçok kıyı alanına uyarlanmış bir üç boyutlu hidrodinamik ve taşınım modelidir (Balas, 2001,2004; Balas ve Özhan, 2000,2001,2002,2003; Balas ve İnan 2005; Balas vd, 2006; Balas ve Küçükosmanoğlu 2006; Balas ve İnan,2010; Balas vd.2011; Balas vd.2012; İnan vd. 2012; İnan ve Balas 2010,2009,2008,2007,2002; Yıldız vd. 2005, Cebe ve Balas, 2016). HYDROTAM-3D, 1990 yılından bugüne dek sürekli olarak saha çalışmaları ile doğrulanarak geliştirilmiş sayısal modelleme sistemidir. İlişkisel veri tabanı, Coğrafi Bilgi Sistem entegrasyonu ve görsel "Karar Destek" sistemi içermekte olup web arayüzü sayesinde yaygın bir kullanım imkanına sahiptir. HYDROTAM-3D yazılımı bulut bilişim mimarisini kullanmaktadır. Bulut Bilişim, bilgi teknolojisi (BT) kaynaklarına Internet üzerinden erişim ve paylaşım ortamının tesis edilmesi olarak özetlenebilir. Sistemin kullanıcısının tek ihtiyacı İnternet erişimi ve internet tarayıcısıdır. Kullanıcı önyüzü sadece web tarayıcı üzerinde bulunan model yazılımının kullanıcı veri tanımlamaları ve çıktı analizleri CBS üzerinden yapılmaktadır. Kıyısal alanlarda rüzgâr iklimi, dalga iklimi, akıntı iklimi, tuzluluk, sıcaklık ve kirlilik taşınımı, askıda sediman ve kıyı boyu sediman taşınımı, su kalitesi parametrelerinin gibi kıyısal taşınım olaylarının benzeştirilmesi amacıyla geliştirilmiş yazılım olan HYDROTAM-3D, aynı zamanda Türkiye’nin ilk kıyı suları bulut bilişim yazılımıdır. Yazılımının başlıca özellikleri şunlardır:  Üç boyutlu, alansal, derinlik boyunca ve zamansal kapalı (imlicit) sayısal çözümleme yapar.  Tüm değişkenlerin, alana ve zamana göre değişimlerini içerir. Kullanıcının belirttiği herhangi bir zaman dilimi için sonuç üretebilir.  Bulut bilişim mimarisindedir. Çoklu çekirdek ortamını kullanabildiği için hızlıdır.  Modelin girdileri ve çıktıları coğrafi bilgi sistem temellidir, kolayca yorumlanabilir, anlaşılabilir özelliktedir.  Model küresel koordinat sistemini kullanır. Sonlu hacimler ve sonlu farklar metodu ile çözüm oluşturur. 2  Model rüzgâr, dalga, yoğunluk farklılaşması kuvvetlerinin etkilerini dikkate alan baroklinik bir modeldir.  Modele su kaynakları girdileri, havza kökenli yayılı ve noktasal yükler girdi olarak tanımlanabilir.  Model Türkiye kıyı suları için ilişkisel veri tabanına sahiptir. Veri tabanında tüm Türkiye kıyılarının batimetrileri, Türkiye Kıyıları Meteoroloji İstasyonları’nın kuruluşlarından bu yana saatlik rüzgâr verileri, ölçümlenen tüm fizikokimyasal veriler yer almaktadır. Veri tabanı her türlü veri girişinin, kullanıcı tarafından kolaylıkla yapılmasına izin verecek şekilde yapılandırılmıştır. Ayrıca, veri tabanında tüm Türkiye’yi kapsayan 0,1o aralıklı yatay çözüm ağı için ECMWF (European Centre for Medium Range Weather Forecast)’in sayısal meteorolojik modeliyle üretilen her altı saatlik 2000-2016 yılları arası analiz rüzgârları ve yine 0,1o aralıklı yatay çözüm ağında tüm Türkiye kıyılarını kapsayan ECMWF üçüncü kuşak dalga modeli olan WAM dalga tahmin modeliyle elde edilen altışar saatlik 2000-2016 yılları arası dalga yükseklikleri ve dalga periyotları bulunmaktadır.  Model çözümleme alanı CBS ortamında kullanıcı tarafından kolaylıkla oluşturulabilmektedir. Seçilen çözümleme alanında bulunan tüm veri kaynaklarının yerleri CBS ortamında gösterilmekte, istenilen kaynak verisini seçebilme olanağı tanınmaktadır.  Veri tabanından seçilen ya da kullanıcı tarafından tanımlanan verilere dayalı olarak, çalışma alanının rüzgâr iklimi hesaplanmaktadır. Uzun dönem ve en yüksek değer, yönsel rüzgâr istatistikleri yapılmakta, yıllık ve mevsimsel rüzgâr gülleri hazırlanmaktadır (RÜZGÂR İKLİMİ ALT MODELİ).  Veri tabanından seçilen ya da kullanıcı tarafından tanımlanan verilere dayalı olarak, derin deniz belirgin dalga yükseklikleri ve belirgin dalga dönemleri, uzun dönem dalga istatistiği ve en yüksek değer dalga istatistiği kullanarak hesaplanmaktadır. Yıllık ve mevsimsel dalga gülleri hazırlanmaktadır (DALGA İKLİMİ ALT MODELİ).  Yumuşak eğim eşitlikleri çözülere, açık denizde tahmin edilen dalga yükseklikleri, batimetri ve topoğrafya etkisinde kıyısal alanlara taşınmaktadır. Dalga ilerlemesinde, sığlaşma, sapma, dönme, sürtünme, kırılma ve dalga kabarması etkileri hesaplanmaktadır. Alansal ya da noktasal olarak dalga yükseklerinin dağılım haritalarına ya da zamansal değişim grafiklerine erişilebilmektedir. (DALGA İLERLEMESİ ALT MODELİ).  Rüzgâr, dalga, gelgit ya da yoğunluk farklılaşması etkenli akıntılar, su düzeyi değişimleri ve rüzgâr kabarması, 3-boyutlu Navier-Stokes denklemleri çözümlenerek benzeştirilmektedir. Akıntı modellemesinde üç boyutlu k- türbülans modeli ya da karışım uzunluğu modeli 3 kullanılabilmektedir (TÜRBÜLANS ALT MODELİ). Su tuzluluk ve sıcaklıklarının dağılım ve yayılımı yine üç boyutlu ilerlemeli dağılım (adveksiyon-difüzyon) denklemlerinin çözümüyle benzeştirilmekte ve su yoğunluğu su tuzluluğunun, sıcaklığının ve basıncın bir fonksiyonu olarak uzaysal ve zamansal değişkenlikle hesaplanmaktadır. Seçilen çalışma alanındaki akıntı gülleri oluşturulabilmekte, derinlik boyunca, alansal ya da zamansal akıntı değişim grafikleri, katmansal akıntı düzeni animasyonları hazırlanmaktadır (HİDRODİNAMİK ALT MODELİ).  Model akıntılar ile askıda madde taşınımını ve kırılan dalgalar etkisiyle kıyı boyu sediman taşınımını içerir (ASKIDA ve KIYI BOYU SEDİMAN TAŞINIM MODELİ).  Model azot, fosfor ve oksijen biyokimyasal döngülerini oluşturan tüm süreçleri ve birbirleri ile olan ilişkilerini çözümlemektedir. Fitoplankton, zooplankton, bakteri, amonyum, nitrit, nitrat, partikül organik azot, korunumlu ve korunumsuz çözünmüş organik azot, inorganik forfor, partikül organik fosfor, korunumlu ve korunumsuz çözünmüş organik fosfor ve oksijen konsantrasyonlarının uzaysal ve zamansal değişimleri benzeştirilmektedir. Korunan ya da korunmayan bir kirleticinin (bakteri, tuzlu su ve/veya sıcak su) kıyısal su ortamına karışması durumunda, alansal ve zamansal yayılım ve dağılımı üç boyutlu olarak çözümlenmektedir. Deniz deşarjlarında yakın alan ve uzak alan dağılımları benzeştirilmektedir (SU KALİTESİ ALT MODELİ).  Modellemeye ilişkin tüm çıktılar alansal, derinlik boyunca ve zamansal grafikler ve animasyonlar olarak CBS üzerinden sunulabilmektedir. Veri tabanında çalışma alanına ait ölçümleme sonuçları var ise model sonuçları ve ölçümleme sonuçları karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır.  Model kıyısal su alanlarına, haliç, lagün ve göl ortamlarına uygulanabilir. Bu çalışmada rüzgâr iklimi, dalga iklimi, hidrodinamik, türbülans ve su kalitesi kirletici taşınımı, yakın ve uzak alan seyrelmesi alt modelleri kullanılacaktır. 2.1 Hidrodinamik ve Türbülans Alt Modelleri Kıyı sistemlerinde görülen büyük ölçekli su akıntılarının en önemli özelliği, yatay ve düşey yönlerdeki akım büyüklüklerinin çok farklı olmasıdır. Büyük ölçekli su akıntıları, özellikle lagün, haliç, göl ve körfez gibi, yüzey alanı/ortalama su derinliği oranı büyük olan kıyı sistemlerinde oluşmaktadır. Bu akıntılar çok çeşitli hidrodinamik kuvvetlerin etkisiyle oluşabilmektedir. Yerçekimi, ay ve güneşin çekim etkisiyle oluşan gel-git kuvveti ve su 4 yüzeyini etkileyen rüzgâr kuvveti, büyük ölçekli akıntıları oluşturan dış etkenli kuvvetlerdendir. Ayrıca, büyük ölçekli su akıntılarının matematiksel modellenmesinde, dünyanın dönüş etkisini ifade eden sanal Coriolis kuvveti de kullanılmaktadır. Kıyı sistemlerinin su alanı yüzeyinde çekme gerilmesi yaratan rüzgâr kuvveti, yüzey tabakasını sürükleyerek, rüzgâr yönündeki kıyı kenarında su seviyesinin yükselmesine, karşı yöndeki kıyıda ise seviyenin düşmesine neden olur. Rüzgâr yönünde oluşan bu su düzeyi eğimi, barotropik basınç değişimi meydana getirerek, su tabanına yakın tabakalarda, yüzey tabakasının sürüklenme yönüne karşıt yönde bir akıntı oluşturur. Sonuç olarak, yüzeydeki su tabakasını sürükleyerek alt tabakaların sürtünmeden dolayı ters yönde akmasına yol açan rüzgâr kuvveti, düşeyde güçlü bir su çevrintisi yaratır. Bu çevrinti hareketi, düşeydeki momentum değişimini artırarak, derinlik boyunca yoğunluk farklılaşmasından kaynaklanan akıntıların azalmasına ve bu sayede, yatay düzlemdeki karışmanın artmasına neden olur. Kararlı katmanlardan oluşan bir su kütlesinin, serbest yüzeyine etkiyen rüzgâr kuvveti, yoğunluğu daha fazla olan homojen tabakalardaki suyun geçişiyle zamanla derinleşen türbülanslı bir yüzey tabakası oluşturur. Bu tabakaların arasında, türbülansın, yoğunluk farklılaşması ve yatay hız değişimleri ile sönümlendiği ve karışım uzunluğunun azalarak düşey yöndeki taşınımın önemli ölçüde etkilendiği ince bir geçiş tabakası da yer alır. Böylece türbülans kinetik enerjisinin bir bölümü karışım süreci ile potansiyel enerjiye dönüşür ve düşey türbülans yayınımı da azalır. Kıyı sistemlerindeki su hareketleri, su alanı yüzeyine etkiyen rüzgâr kuvveti ve sıcaklık- tuzluluk farklılıkları sonucu oluşan su yoğunluğu değişimlerine neden olan günlük ve mevsimlik iklim değişikliklerinden etkilenmektedir. Bu değişiklikler, düşey eksende derinlik boyunca belirli sıcaklık tabakaları oluşturur: Güneş enerjisinin emilmesi ile oluşan sıcak yüzey tabakası; derinliğe bağlı olarak ani sıcaklık düşüşü görülen ısı değişim tabakası (thermocline) ve sıcaklık değişiminin çok yavaş gerçekleştiği derin tabaka. Ancak, kıyı sistemleri bu oluşumun gerçekleşmesi için gereken derinliğe genelde sahip değildirler. Bu sistemlerde, mevsimlik ve günlük ısı değişim tabakaları oluşmaktadır. Belirli mevsimlerdeki su-hava etkileşimleri sonucunda, karışım şeklindeki yüzey tabakası ile asıl değişim tabakası arasındaki bölgede meydana gelen ani sıcaklık düşüşleri, mevsimlik ısı değişim tabakasını (seasonal thermocline) oluşturur. Su-hava sınır tabakasında gün içerisinde oluşan ısı değişim 5 olayları da günlük ısı değişim tabakasını (diurnal thermocline) meydana getirir. Bu tabakalarda, sıcaklığa ve tuzluluğa bağlı olarak suyun yoğunluğu değişmekte ve kıyı sistemlerindeki yoğunluğa dayalı su çevrintileri oluşmaktadır. Su alanı yüzeyindeki yoğunluk; buharlaşma ve soğuma ile artmakta; ısınma, su buharı yoğunlaşması, yağış ve kaynak suyu akışları ile azalmaktadır. Güneş ışınlarının su yüzeyini ısıtması ile azalan yoğunluk, düşey yönde dengeli bir tabakalaşma oluşturur ve düşey karışımı azaltır. Su yüzeyinin gece soğuması veya buharlaşma ile yoğunluğun artması, dengesiz yoğunluk farklılaşması oluşturur. Sonuç olarak, su yüzeyindeki yüksek yoğunluklu tabaka derine doğru batma eğilimi gösterir. Bu su yoğunluğu hareketi düşey çevrintilere (thermohaline convection) sebep olur. Böylece, farklı derinliklerdeki, ısınma ve karışma farklılıklarının neden olduğu yatay yoğunluk değişimleri, büyük ölçekli su çevrintilerine yol açar. HYDROTAM-3D, rüzgâr ve gelgit kuvvetlerini, sıcaklık ve tuzluluk farklılıklarından kaynaklanan yoğunluk değişimlerini ve su tabanı sürtünmesini de benzeştirebilen bir modeldir. Bu çalışmada rüzgâr iklimi, dalga iklimi, dalga ilerlemesi, hidrodinamik, türbülans, kirletici taşınımı alt modellerini içeren HYDROTAM-3D (Üç Boyutlu Hidrodinamik Taşınım Modeli) kullanılacaktır. Modelde kullanılan temel hidrodinamik denklemler, Çizim 1’de verilen üç boyutlu kartezyen koordinat sisteminde aşağıdaki gibidir: Süreklilik denklemi; u v w [1]   0 x y z Yatayda birbirine dik konumdaki x ve y yönleri için momentum denklemleri; u u u u 1 p   u     u v      u w   [2] u v w  fv   2 vx   vy       vz    t x y z  0 x x  x  y    y x   z   z x   v v v v 1 p    v u     v     v w   [3]  u  v  w   fu    vx     2  vy    vz      t x y z    0 y x   x y   y    y  z   z y   Düşeyde z yönü için momentum denklemi; w w w w 1 p    w u      w v     w  [4] u v w   gz   vx       vy      2  vz  t x y z 0 z x    x z  y   y z   z  z  Bu eşitliklerde; x ve y: Yatay koordinatlar; z: Düşey koordinat; t: Zaman; u, v, w: Herhangi bir çözüm ağı noktasında x, y ve z yönlerindeki hız bileşenleri; vx, vy, vz: Sırasıyla x,y ve z yönlerindeki eddy viskozitesi; f: Corriolis katsayısı; ρ(x,y,z,t): Su yoğunluğu; ρo: Referans yoğunluk; g: Yerçekimi ivmesi; p: Basınçtır. 6 Su yoğunluğu; sıcaklık, tuzluluk ve bunlara göre çok az etkili olan basınç ile değişen bir değerdir. Deniz suyunun ortalama yoğunluğu yaklaşık 1.0276 g/cm3 değerindedir. Diğer su yoğunlukları göz önüne alındığında bu değerin önemli olan kısmı noktadan sonra üç haneye kadardır. Bu nedenle gerçek su yoğunluğu  , yerine deniz suyunun yoğunluğu t ile gösterilirse:  t    1  10 3 [5] Eşitlikte;  : Yoğunluktur (gr/cm3). Yoğunluk hesabında, basınç, tuzluluk ve sıcaklığın fonksiyonu olan Gill (1982) formülü kullanılmaktadır: C  999,83  5,053d  0,048 d 2 [6]   0,808 0,0085d [7]   0,0708(1  0,351d  0,068(1  0,0683d)T) [8]   0,003(1  0,059d  0,012(1  0,064d)T) [9]   C(d)  (d)S  (T, d)T  (T, d)(35  S)T [10] Eşitliklerde; S: Tuzluluk (%); d: dinamik derinlik (km); T: Sıcaklıktır (oC). Her bir noktadaki yoğunluk değerlerinin bulunması için, o noktadaki sıcaklık ve tuzluluk değerlerinin hesaplanması gerekmektedir. Bu değerler için üç boyutlu taşınım-dağılım denklemi çözülmektedir: Q Q Q Q   Q    Q    Q  +u +v +w =  D x  +  D y  +  Dz  [11] t x y z x  x  x  y  z  z  Bu eşitlikte; Dx, Dy ve Dz: Sırasıyla x, y ve z yönlerindeki türbülansın difüzyon katsayıları; Q: Su sıcaklığı (T) veya tuzluluğudur (S). Su alanında, ortama bırakılan bir kirleticinin zamanla nasıl değiştiğini gözlemleyebilmek için kirletici sakınım denklemi kullanılmaktadır: C C C C   C    C    C  +u +v +w =  D x  +  D y  +  D z  +k pC  Ss [12] t x y z x  x  x  y  z  z  Bu eşitlikte; C: Kirleticinin derişimi; kp: Kirleticinin yok olma hızı; Dx, Dy ve Dz: Sırasıyla, x, y ve z yönlerindeki türbülansın difüzyon katsayıları; Ss: Kirletici kaynağıdır. 7 Yüzeydeki kinematik sınır koşulu şöyledir:     us  vs  ws  0 [13] t x y Eşitlikte; us ve vs: Yüzeydeki su parçacığının yatay hızları; ws: Yüzeydeki su parçacığının düşey hızı;  : Su seviyesini göstermektedir. (x,y,t) H h(x,y) Çizim 2.1. Üç boyutlu kartezyen koordinat sisteminde su yüzeyi ve su derinliğinin tanımı Süreklilik denkleminin derinlik boyunca integrali alınıp, yüzeydeki kinematik sınır koşulu kullanılırsa, derinlik eklenmiş süreklilik denklemi bulunur:            u dz    v dz  0 [14] t x   h  y    h   Eşitlikte; h(x,y): Sakin su yüzeyinden ölçülen su derinliğidir. H(x,y,t): Toplam su derinliğidir ve H(x,y,t)=h(x,y)+  (x,y,t). Su alanında basınç sabit değildir ve yoğunlukla değişmektedir:  p( x, y, z, t )   g( x, y, z, t ) dz [15] z Eğer Leibniz Kuralı uygulanır ve bağımsız olan değişkenler yok edilirse: 8   p      g dz   g dz  g s [16] x x z z x x Eşitlikte;  s yüzeydeki yoğunluktur. Benzer bir eşitlikte  p /  y için yazılabilir. Türbülans alt modelinde iki eşitlikli k-ε türbülans modeli kullanılmaktadır. Türbülans modelindeki kinetik enerji ve kinetik enerjinin sönümlenme hızı için aşağıdaki denklemler kullanılmaktadır. k k k k   v k   k    k  [17] u v w   z   P  B     Dx    Dy  t x y z z   k z  x  x  y  y        v     2         [18] u v w   z  C ( P  C B )  C   Dx    D y  z z    z  1 3 2  t x y  k k x  x  y  y  Bu eşitliklerde; k: Kinetik enerji;  : Kinetik enerjinin dağılma oranı; vz: Düşey eddy viskozitesi; Dx ve Dy: Sırasıyla x ve y yönündeki türbülansın difüzyon katsayıları; P: Kinetik enerjinin gerilme çarpımı; B: Kinetik enerjinin kaldırma çarpımıdır ve aşağıda tanımlanmaktadır. g v z  B [19]  0 Pr z Bu eşitlikte; Pr: Prandtl ya da Schmidt türbülans sayısıdır. Deneyler Prandtl ya da Schmidt türbülans sayısının bir akımdan, başka bir akıma çok az değiştiğini göstermektedir. Bu nedenle Pr = 0,7 kabul edilmektedir. Kinetik enerjinin gerilme çarpımı ise aşağıdaki eşitlikle tanımlanmaktadır.   u  2  v  2  u v   2  u  2  v  2  P  vh  2    2         vz        [20]  x   y   y x      z       z   Bu eşitlikte; vh: Yatay eddy viskozitesi; u ve v: Sırasıyla x ve y yönündeki yatay su zerreciklerinin hızlarıdır. Düşey eddy viskozitesi aşağıdaki eşitlikle hesaplanmaktadır. k2 vz  C [21]  9 Eşitliklerde; B>0 (değişen katmanlaşma) olduğunda C  = 0,09,   = 1,3, C1 = 1,44, C2 = 1,92, C3 = 1 ve B<0 (sabit katmanlaşma) olduğunda ise C3 = 0,2, evrensel ampirik sabitleri kullanılmaktadır. Standart k   modeli, türbülansın yerel izotropik olduğunu, başka bir deyişle yatay eddy viskozitesinin düşey eddy viskozitesine eşit olduğunu kabul etmektedir. Ancak yatay hareketin düşey harekete göre baskın ve yatay uzunluğun fazla olduğu yerlerde; örneğin sığ su alanlarında standart k   türbülans modeli yatay eddy viskozitesini gerçek değerine kıyasla daha az tahmin etmektedir. Bu nedenle yatay kesme kuvveti etkisi ile oluşan geniş ölçekteki türbülansı hesaplayabilmek için, yatay eddy viskozitesi matematiksel Smagorinsky türbülans modeli ile benzeştirilmektedir. 1/ 2   u  2  v  2 1  u v  2  v h  0,01xy        2 y  y   [22]   x     y       Katmanlaşmış akıntı durumunda, türbülansın katmanlaşmaya etkisi yatay yönde ihmal edilebilecek düzeydedir. Bu nedenle yatay türbülansın difüzyon katsayısı, yatay eddy viskozitesine yaklaşık olarak eşittir. Düşey türbülansın difüzyon katsayısı, Dz ise aşağıdaki gibidir: vz Dz  [23] Pr vz: Düşey eddy viskozitesidir. Model için dört farklı sınır koşulu vardır. Bunlar; serbest yüzey, deniz tabanı, açık deniz ve kıyı sınır koşullarıdır. Serbest Yüzey Sınır Koşulu Serbest yüzeydeki rüzgâr nedenli kesme kuvveti aşağıdaki Denklemde tanımlanmıştır:  wx ,  wy   aCd uw , vw  uw 2 2  vw [24]   Bu eşitlikte;  wx ,  wy : Rüzgâr kuvvetinin bileşenleri; uw ve vw : Sırasıyla x ve y yönünde rüzgâr hızının (m/s) bileşenleri; a : Havanın yoğunluğu; Cd: Havanın sürükleme katsayısıdır. 10 Literatürde, rüzgâr sürükleme katsayısının belirlenmesinde, bütün rüzgâr hızları için sabit bir değerden başlayıp, rüzgâr hızını, yönünü ve deniz yüzeyinin pürüzlüğünü göz önüne alan karmaşık formüllere kadar birçok eşitlik sunulmuştur. Modelde, aşağıdaki rüzgâr sürükleme katsayısı eşitliği kullanılmaktadır. 1.2 * 10 –3 W < 11 m/s Cd = (0,49 + 0,065 W) * 10 –3 11 m/s < W < 25 m/s [25] W: Rüzgâr hızıdır. Yüzeydeki rüzgâr nedenli kesme kuvveti, yüzeyin altında su hızının değişmesine neden olur. u v  wx  v z ;  wy  v z [26] z z Yüzeyde kirletici ve tuzluluk değeri sıfır alınmaktadır, ancak sıcaklık şöyledir: T K Dz  Ts  Te  [27] z C p Bu eşitlikte; K: Yüzey ısı transferi katsayısı;  : Suyun yoğunluğu; Cp: Suyun özgül ısısı; Ts: Yüzeydeki su sıcaklığı; Te: Dengedeki su sıcaklığıdır. Kinetik enerjinin ve dağılım oranının sınır koşulları da rüzgârın kuvvetine bağlıdır. Eğer bir rüzgâr kuvveti varsa: 3 2 u us ks  s ; s  [28] c  z s Yoksa, k s  0; s  k s C  3/ 2 [29] z 0,07H Bu eşitlikte; us : Yüzey kesme hızı; c  : Değeri 0,09 olan evrensel ampirik sabit; zs : Yüzey ile yüzeyin hemen altındaki çözüm ağının ilk noktası arasındaki mesafe;  : Değeri 0,42 olan Karman sabiti; H: Toplam su derinliğidir. 11 Deniz Tabanı Sınır Koşulu Deniz tabanındaki taban kesme kuvveti, hızların logaritmik duvar kanunu ile eşleştirilmesi olarak tanımlanmıştır:  u   v   bx  vz   0C f ub ub 2  vb 2 ;  by  vz   0C f vb ub 2  vb 2 [30]  z  b  z  b Bu eşitlikte;  bx ,  by : Taban kesme kuvvetinin bileşenleri; ub , vb : Tabana en yakın çözüm ağı noktasındaki yatay hız bileşenleri; o : Ortalama su yoğunluğu; Cf: Taban sürtünmesi için deneysel bir katsayıdır. Eğer taban yakınında yeterli derecede hassas bir çözüm ağı sağlanabilirse, Cf logaritmik duvar kanunu ile tahmin edilebilir: 2  1  zb   Cf       ln z   [31]   0  Bu eşitlikte; zb : Taban ile üzerindeki çözüm ağının ilk noktası arasındaki mesafe; z0 : 1 cm olarak alınabilen ve yerel tabandaki pürüzlülüğe bağlı bir parametre; Eğer taban sınırındaki tabaka yeterince hassas değilse, Cf değeri genelde 0,002 ile 0,003 arasında değişen bir sabit olarak alınmaktadır. Duvar bölgesi olarak kabul yapılabilmesi için 30 < z+ <100 olmadır. Düşeydeki çözüm ağında, çözüm ağının ilk noktası bu aralığa denk gelmelidir. z+ şu eşitlik ile hesaplanmaktadır: zb ub z  [32] v Eşitlikte; ub : Taban sürtünme hızıdır. Tabandaki kinematik sınır koşulu şöyledir: h h wb  ub  vb [33] x y Tabandaki kinetik enerji kb ve dağılımı b şu eşitlikle tanımlanmıştır: 3 2 u u kb  b ; b  b [34] C  zb Tabandaki sıcaklık, tuzluluk ve kirletici değerlerinin değişimi sıfır alınmaktadır. Deniz tabanının içine dağılım ve akıntı olmadığı düşünülmektedir. 12 Açık Deniz Sınır Koşulu Açık deniz sınırı yatay bir sınırdır ve su alanının içine ya da dışına doğru akıntı olabilmektedir. Gel-git hareketi olmadığında sınıra dik hızlar, su derinliğinin bilindiği hücre ortasında hesaplanmaktadır. Yatay hızın değişim terimleri ve daha detaylı bilgi Balas and Özhan (2000) tarafından verilmiştir. Açık deniz sınırında gel-git akıntısı için şu eşitlikler kullanılmaktadır:  t    aT sin  2  [35]  Tw    2 n 2  Vn  gh aT H 1 cos  L 2  T t 1/ 2  [36]  w w  Eşitlikte; Tw ve Lw: Sırasıyla gel-git dalga dönemi ve dalga boyu; H: Toplam su derinliği; Vn: Sınıra dik olan derinlik boyunca ortalanmış hız;  n : Yatay çözüm ağının yatay sınıra dik mesafesi; aT: Gel-git genliğidir. Kıyı Sınır Koşulu Haliç, lagün gibi kıyı sistemlerinde su hacmi mevsimsel değişmeler göstermektedir. Bu değişim de bazı alanların kurumasına ya da bazı alanların su altında kalmasına neden olmaktadır. Bu kuruma ve ıslanma olayını benzeştirebilmek için suyun sınırı hareketli olarak tanımlanmaktadır. Bütün su alanındaki yeni hızlar ve serbest su yüzeyi hesaplandıktan sonra, diğer zaman adımına geçmeden önce, toplam su derinliği ve düşey çözüm ağı aralıkları yeniden hesaplanmaktadır. Her zaman adımında su yüzeyinin eğimi bulunmaktadır. Eğer su yüzeyinin eğimi pozitif ise, su yüzeyindeki bu eğim ile su, kıyıyı kestiği noktaya kadar uzatılmaktadır. Kıyıda yatayda gidilen mesafenin bir hareket olarak kabul edilmesi için, yatay çözüm ağındaki aralığın 1/50’si kadar değişmiş olması gerekmektedir. Daha sonra, yatay çözüm ağı aralığı modifiye edilir ve çözüm ağının orta noktasındaki su derinliği hesaplanır. Su derinliği H için negatif bir değerin fiziksel olarak bir anlamı yoktur. Bu nedenle toplam su derinliği Hi,j şöyle tanımlanmaktadır:  H i , j  max 0, hi , j  i , j  [37] Eşitlikte; h(x,y): Sakin durumdaki su seviyesinden ölçülmüş su derinliği;  ( x , y , t ) : Su yüzeyinin seviyesidir. Çözüm ağının ortasındaki su derinliği, taban pürüzlülüğünün uzunluğu Lb ile kıyaslanmaktadır. Eğer hesaplanan su derinliği, Lb değerinden küçükse ya da sıfırsa, o hücrenin kuruduğu kabul 13 edilmektedir. Daha sonraki bir zamanda su derinliği pozitif olursa, o hücre yeniden ıslanacaktır. Kuru bir hücrede u ya da v hız bileşenleri yok olmaya zorlanmakta, böylece akımın hücrenin duvarlarından geçmesine izin verilmemektedir. Kuruma ve ıslanma olayının sonucunda zamanla değişen kıyı sınırı, sınıra dik yönde akıntının geçmediği durum için tanımlanmaktadır. Kıyı boyunca kıyıya dik yöndeki sıcaklık, tuzluluk ve kirletici değerlerinin değişimi sıfır kabul edilmektedir, başka bir değişle kıyının içine doğru yayılma ve difüzyon yoktur. Kıyı sınırı boyunca akıntı girdisinin ve çıktısının olduğu yerlerde, k ve  tam gelişmiş kanal akıntısı verilerinden şöyle tanımlanmaktadır. k 3/ 2 k 2 0,004ud   c 3/ 4 [38] 0,09bk Eşitlikte; ud: Giren akıntının hızı; bk: Giren akıntının giriş genişliğidir. Eşitlikler şaşırtmacalı sonlu farklar çözüm ağı kullanılarak sayısal olarak çözülmektedir. Düşey düzlemde Galerkin sonlu elemanlar metodu kullanılmaktadır. Su derinliği taban topoğrafyasını takip eden eşit sayıda katmana ayrılmaktadır. Çözüm ağının her noktasında katman kalınlığının oradaki su derinliğine oranı sabittir. Sonlu elemanlar yaklaşımı izlenerek, hız değerleri, u, v, w; eddy viskoziteleri, vx, vy, vz; sıcaklık, T; tuzluluk, S; kirletici konsantrasyonu, C; türbülansın difüzyon katsayıları, Dx, Dy, Dz; kinetik enerji, k; kinetik enerjinin dağılım oranı,  ; basınç, p; su derinliği üzerindeki her noktada düşeydeki çözüm ağı noktaları arasında lineer çizim fonksiyonu kullanılarak sonlu değerlerin terimleri cinsinden tekrar yazılmaktadır. ~ G  N1G1k  N 2 G2 k [39] z2  z z  z1 N1  ; N2  ; lk  z2  z1 [40] lk lk ~ Eşitlikte; G çizim fonksiyonu ya da yaklaşımıdır ve değişkenlerden herhangi biridir, k eleman sayısıdır, N1 ve N2 enterpolasyon fonksiyonlarıdır, lk k’ıncı elementin uzunluğudur, z1 ve z2 k elemanının başlangıç ve bitiş seviyeleridir, z bir elemanda z1’den z2’ye değerler alan dönüştürülmüş değişkendir. Değişkenlerin yaklaşım eşitlikleri korunum denklemlerine yerleştirilmekte ve kalan hatalar “Galerkin” yöntemi kullanılarak minimize edilmektedir. Düşey çözünürlüğü artırmak için, 14 gerektiği yerde, düşey düzlemde sıklaştırma uygulanabilmektedir. Çözüm ağı tabanda, yüzeyde ya da orta katmanlarda sıklaştırılabilmektedir. Galerkin metodu uygulandıktan sonra, eşitliklerde görülen; yatay koordinatlardaki türev terimleri merkezi sonlu farklar yaklaşımı ile değiştirilmektedir. Yataydaki çözüm ağı aralığı değiştirilebilmektedir. Yatay düzlemdeki herhangi bir çözüm ağı noktasında, düşey bir çizgideki bütün elemanların yerel eleman matrisleri, zamana bağlı türev değişken terimlerini belirlemek için, bir arada gruplanarak global matris eşitliği oluşturulmaktadır. Global matris su derinliği boyunca oluşturulurken, deniz yüzeyindeki ve tabanındaki sınır koşulları da hesaba katılmaktadır. Matris elemanlarının türetilmesi ile ilgili detaylı bilgi, Balas and Özhan (2000) tarafından verilmiştir. Lineer olmayan eşitlik sistemleri, zamanda ikinci dereceden hassas olan Crank-Nicholson metodu ile çözülmektedir. Bu hassaslığı sağlayabilmek için sonlu farklar yaklaşımları zaman adımının ortasında geliştirilmektedir. Geçici ilk türev terimine (t + 1/2) zamanında yaklaşılmaktadır ve o andaki diğer değişkenler ile türev terimleri zaman adımının başlangıç (t) ve bitişindeki (t + 1) sonlu farklar yaklaşımlarının ortalaması alınarak tanımlanmaktadır. Sonuçta çıkan dolaylı zaman adımlı eşitlikler, hızlandırma etkili yaklaştırma yöntemi kullanılarak çözülmektedir. Bu yöntem, genelde sonuca yaklaşmayan bir sistemi yaklaştırmak ya da salınımlara engel olarak yaklaşımı hızlandırmak için kullanılmaktadır. Yatay hızların tahmininden sonra, düşey hızlar, w, her zaman adımı için süreklilik denklemi kullanılarak hesaplanmaktadır. Yatay hızlar u ve v için, yaklaşım eşitlikleri süreklilik denkleminde yerine konmaktadır: u  v w   0 [41] x  y  z Daha sonra, kalan hatalar Galerkin metodu kullanılarak azaltılmaktadır. Yatay hızlar bilindiği için, düşey hızın hesaplanacağı eşitlik şu hale gelir: 1  lk k  u1k k  v1k k  k w2 k  w1   2  x  k  u1  u2  lk   x  u2 x   lk k k  y   v1  v2  lk   y  v2 y      k      lk  u1   k z2 z1 z1 z2  u2  2 x  l  l 2 x    v1 k   v2  2  l  k z2 z1 z1 z2 y  l 2 y     [42]  k k k k  Eşitlikte; k = 1, 2,...,m katman numarasını göstermektedir ve lk k elemanının uzunluğudur. 15 Süreklilik denklemini sağlamak için, her noktadaki düşey hızlar, tabandaki tabakadan başlayarak yüzeydeki tabakaya doğru hesaplanmaktadır. 2.2 Rüzgâr ve Dalga İklimi Alt Modelleri Bir kıyı bölgesini etkileyen rüzgâr özelliklerini belirten rüzgâr iklimi, hemen hemen tüm kıyı ve deniz etkinlikleri için göz önüne alınması gereken temel unsurdur. HYDROTAM-3D, veri tabanında, Türkiye kıyılarının tüm Meteoroloji İstasyonlarının kuruluşlarından günümüze saatlik rüzgâr (yaklaşık olarak 1970-2016) verilerini içermektedir. Tüm istasyonların yerleri, Türkiye haritası üzerinde CBS ortamında gösterilmektedir. Çalışılmak istenen denizel alan, harita üzerinde işaretlenebilmekte ve alana en yakın meteoroloji istasyonları harita üzerinde gösterilmektedir. Kullanıcı çalışmak istediği istasyonu harita üzerinden seçebilmektedir. Seçilen istasyona ait saatlik rüzgâr verileri analiz edilmekte, aylık, yıllık ve mevsimlik rüzgâr gülleri sunulmaktadır. Yıllık rüzgâr gülü, meteoroloji istasyonlarındaki ölçüm süresi boyunca, farklı yönlerden farklı hızlar ile esen rüzgârların oluşma oranlarını göstermektedir. Rüzgârın hangi yönden hangi yöne doğru esmekte olduğunu gösteren yön dilimleri, coğrafik yönlerle aynı seçilmiştir. Bu yönler Kuzey (N) yönünden başlayarak saat yönünde, N (Kuzey), NNE (KuzeyKuzeyDoğu), NE (KuzeyDoğu), ENE (DoğuKuzeyDoğu), E (Doğu), ESE (DoğuGüneyDoğu), SE (Güney Doğu), SSE (GüneyGüneyDoğu), S (Güney), SSW (GüneyGüneyBatı), SW (GüneyBatı), WSW (BatıGüneyBatı), W (Batı), WNW (BatıKuzeyBatı), NW (KuzeyBatı), NNW (KuzeyKuzeyBatı) olarak sıralanmaktadır. Rüzgâr hızları, rüzgâr gülünün yanında ölçek olarak sunulmaktadır. Rüzgârın herhangi bir yönden oluşma sayıları rüzgâr gülünde gösterilmektedir. Mevsimsel rüzgâr gülleri, kış, sonbahar, ilkbahar ve yaz mevsimi aylarının rüzgâr verilerini gruplandırarak, yıllık rüzgâr gülüyle benzer çizimde sunmaktadır. Kış mevsimi, Aralık, Ocak, Şubat, ayları saatlik rüzgâr verilerini; İlkbahar mevsimi Mart, Nisan, Mayıs ayları saatlik rüzgâr verilerini; Yaz mevsimi Haziran, Temmuz, Ağustos ayları saatlik rüzgâr verilerini; Sonbahar mevsimi ise Eylül, Ekim, Kasım saatlik rüzgâr verilerini kapsamaktadır. Aylık ortalama ve en yüksek değer rüzgâr hızları da bir grafik olarak sunulmaktadır. Rüzgâr hızlarının aylık ortalamaları, meteoroloji istasyonlarının kurulduğu tarihten 2016 yılına dek, o ay içindeki tüm rüzgâr hızlarının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Aylık en yüksek değerler olarak, 16 aynı sürelerde o ay içerisinde gözlenen en yüksek, en düşük ve ortalama en büyük değerler (herhangi bir ay için, her yılın en yüksek değerlerinin ortalaması) verilmektedir. Tüm Kıyı istasyonlarının, aylık ortalama ve en yüksek değer rüzgâr hızları da bir grafik olarak sunulmaktadır. Rüzgâr hızlarının aylık ortalamaları, meteoroloji istasyonlarının kurulduğu tarihten 2016 yılına dek, o ay içindeki tüm rüzgâr hızlarının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Aylık en yüksek değerler olarak, aynı sürelerde o ay içerisinde gözlenen en yüksek, en düşük ve ortalama en büyük değerler (herhangi bir ay için, her yılın en yüksek değerlerinin ortalaması) verilmiştir. Rüzgâr istatistiği olarak, “uzun dönem” ve “en büyük değer (ekstrem)” olmak üzere iki tür istatistiksel dağılım kullanılmıştır. Uzun dönem istatistik zamansal olarak süreklilik gösteren verileri yani meteoroloji istasyonlarının kurulduğu tarihten 2016 yılına dek ölçülen tüm saatlik verileri kullanmaktadır. Uzun dönem rüzgâr hızı, log-normal dağılım istatistiği ile incelenmiştir. Tüm saatlik rüzgâr verilerinin, yönlere göre aşılma olasılıkları sunulmaktadır. İstenen yönden istenilen rüzgâr hızının yılda kaç saat aştığı hesaplanabilmektedir. En büyük değer istatistiğinde ise, meteoroloji istasyonlarının kurulduğu tarihten 2016 yılına dek ölçülen tüm saatlik verilerin içinden yıllık en büyük rüzgâr hızları kullanılmıştır. Yıllık en büyük rüzgâr hızları Gumbel olasılık dağılımı ile incelenmiş ve Gumbel dağılım kağıdına yerleştirilerek sunulmuştur. Noktalara en iyi uyan doğru çizilmiş ve verilerin kapsadığı süre dışına da uzatılmıştır. Herhangi bir yineleme dönemiyle oluşması beklenen rüzgâr hızları, çizimin üst yatay ekseninde gösterilmektedir. Uzun dönem ve en büyük değer istatistikleri, Türkiye denizel alanını kapsayan 1o aralıklı yatay çözüm ağı üzerindeki her bir nokta için ECMWF (European Centre for Medium Range Weather Forecast)’in sayısal meteorolojik modeliyle her altı saatte bir üretilen 2000-2016 yılları arası analiz rüzgârları kulanılarak da yapılabilmekte ve bu verilere dayalı rüzgâr iklimi de, yukarıda meteoroloji istasyonları için anlatılanlar ile aynı şekilde hesaplanmaktadır. Türkiye Kıyılarında dalga iklimi çalışmalarında kullanılabilecek ölçülmüş dalga verisi bulunmamaktadır. Bugün dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de dalga tahminleri, rüzgâr ölçümlerine ya da modellerine dayanmaktadır. Rüzgâr dalgalarının modellenmesinde, iki türlü 17 yaklaşım bulunmaktadır; ampirik modeller ve sayısal modeller. Birçok sayısal model, batimetrik, topografik ve çözümleme ağı uzunluğu ve kara sınırları problemleri nedeni ile kıyısal alanlarda doğru sonuçlar üretememektedir. Özellikle, Türkiye’nin Ege Denizi ve Marmara Denizi kıyılarında sayısal modellerin çözüm ağları ve kara sınırı uyarlamalarında hata oranları yükselmektedir. Birçok kıyı mühendisliği tasarımlarında, doğruluğu kanıtlanmış ampirik modeller kullanımı tercih edilmektedir. Dünyada en çok kullanılan, ölçümlerle test edilmiş ampirik modeller SMB (Bretschneider,1970), JONSWAP (Hasselmann vd. 1976), SPM (US Army, 1984), CEM (US Army, 2006). Dalga iklimi çalışmalarında, dünyada da yaygın olarak kullanılan, CEM ampirik modeli ve ECMWF‘in üçüncü kuşak sayısal dalga modeli olan WAM dalga tahmin modeli sonuçları kullanılmaktadır. CEM ampirik modelinde, rüzgâr hızları deniz yüzeyinden 10 m. yükseklikteki rüzgâr hızlarına dönüştürülmektedir. Seçilen denizel noktadan, tüm yönlerde, noktanın karşısındaki karayı kesen dikmenin uzunluğu, o yöndeki dalga kabarma mesafesi(feç) dir Tüm yönlerdeki etkin dalga kabarma uzunluğunun (etkin feç uzunluğu) belirlenmesi için cosinüs ortalama metodu uygulanmıştır. Tüm ana yönler için ±22.5 derece aralığında, θ=7.5 derecelik açılarla dalga kabarma uzunluklarının ortalamaları alınmaktadır;  X i cos 2 i X ef  (43)  cos i burada X dalga kabarma uzunluğu, Xef etkin dalga kabarma uzunluğudur. WAM sayısal modeli, WAMDI (WAve Model Development and Implementation) kısa adıyla anılan gruptaki araştırmacılar ve bilim adamları tarafından ortak geliştirilmiş, bir üçüncü kuşak dalga tahmin modelidir (WAMDI Group, 1988). HYDROTAM-3D veri tabanında, Türkiye denizel alanını kapsayan 0,1o aralıklı yatay çözüm ağı üzerindeki her bir nokta için ECMWF (European Centre for Medium Range Weather Forecast)’in WAM modeli kullanarak her altı saatte bir ürettiği 2000-2016 yılları arası tüm dalga yüksekliği sonuçları da bulunmaktadır. CEM ampirik modeli ya da WAM modeli derin deniz belirgin dalga yüksekliklerinin “uzun dönem” ve “en yüksek değer” istatistikleri çalışılabilmektedir. Uzun-dönem dalga istatistiği zamansal olarak süreklilik gösteren verileri içermektedir. Bir denizel alanda oluşan dalga yüksekliklerinin istatistiksel değerlendirilmesi için değişik olasılık dağılımları üretilmiştir. Bu dağılımlardan en çok uygulanmakta olanı tüm fırtınalarda yaratılan belirgin dalga yükseklikleri 18 ile bunların oluşma olasılıkları arasındaki ilişkiyi gösteren “Log-lineer dağılım”dır. Uzun dönem dalga istatistiği log-lineer dağılım ile incelenmiştir. Böylelikle, iskele ya da yanaşma yerlerinde ya da limanlarda dalgaların yol açtığı çalkantıların ne sürelerde olduğu bulunabilmektedir. Log-lineer olasılık dağılım denklemi; Q(H1/3)=e2,3(H1/3-B)/A ’dir (44) Denklemde; Q(H1/3) fırtınalarda oluşan belirgin dalga yüksekliğinin H1/3 değerine eşit ya da daha büyük olma olasılığı, H1/3 belirgin dalga yüksekliğinin değeri, A ve B dağılım parametreleridir. Log-lineer olasılık dağılım denklemi aşağıdaki biçimde de yazılabilir: H1/3=A*LogQ(H1/3)+B (45) Seçilen denizel alanın uzun dönem dalga istatistikleri yönlere göre sunulmakta, istenilen dalga yüksekliğinin yılda kaç saat aşılma olasılığı olduğu hesaplanabilmektedir. Hesaplanan derin deniz belirgin dalga yükseklikleri ve dalga periyotları kullanılarak yıllık ve mevsimlik dalga gülleri hazırlanmaktadır. Yıllık dalga gülleri, belirgin dalga yüksekliğinin tüm yıl boyunca değişik yönlerden oluşma oranlarını göstermektedir. Dalgaların nereden geldiğini gösteren yön dilimleri, coğrafik yönlerle aynı seçilmiştir. Dalga yüksekliği 0.5 metreden küçükse, denizin durumu “sakin” olarak kabul edilmektedir. Bu durumda herhangi bir dalga yönü belirtilmemekte ve oluşma oranı gülün ortasındaki çember içinde verilmektedir. Belirgin dalga yükseklikleri için en büyük değer istatistiği uygulanmıştır. Belirgin dalga yüksekliğinin yıllık en büyük değerleri, Gumbel dağılımına uydukları varsayımıyla, Gumbel çizim kağıdına yerleştirilmiştir. Noktalara en iyi uyan doğru da çizilmiş ve verilerin kapsadığı sürenin dışına da uzatılmıştır. Herhangi bir yenileme dönemiyle oluşması beklenen belirgin dalga yükseklikleri, çizimin üst yatay ekseni yardımıyla elde edilebilir. Denizel alanda en yüksek dalga yüksekliklerinin genellikle oluştuğu “etken” ve eğer bulunuyorsa “ikincil” yön dilimleri de verilmektedir. 2.3 Dalga İlerleme Alt Modeli Geliştirilen dalga ilerlemesi sayısal modelinde, geniş ve düzensiz batimetriye sahip alanlarda açık denizden eğik açıyla yaklaşan dalgaların ilerlerken uğrayacakları değişimleri ve bunların sonucunda dalgaların sahip olacakları dalga yüksekliklerini benzeştirmek amacıyla, 19 geliştirilmiş yumuşak eğim denklemleri çözülmektedir. Açık deniz dalgaları, rüzgâr etkisiyle oluşan dalgalardır. Düzensiz taban topoğrafyasına ve değişen su derinliklerine bağlı olan sığlaşma, sapma, dönme, yansıma, taban sürtünmesi ve kırılma etkileri benzeştirilmektedir (İnan, 2007; İnan ve Balas, 2010, 2009, 2008, 2007, 2002). Dalga ilerlemesini tanımlayan, yumuşak eğim eşitliği;     Cg (CCg )  (CCg )   2 0 (46) x x y y C Burada, x ve y : Yatay koordinatlar; (x,y): Kompleks hız potansiyeli; :Açısal frekans; C(x,y): Dalga yayılma hızı; Cg(x,y): Grup hızı; h(x,y): Durgun su yüksekliği; k(x,y): Dalga numarası; g: Yer çekimi ivmesidir. Eğer dalga ilerleme yönündeki dönme etkilerinin zayıf olduğu kabul edilirse (47) nolu eşitlik şu şekli alır;   1   i    ik  (kCCg )  (CCg ) ;i 1 (47) x  2kCCg x   2kCCg y y Burada potansiyel fonksiyonu aşağıdaki gibi alınmaktadır,   aeis (48) Potansiyel fonksiyonu (48) nolu eşitliğe yerleştirilirse ve dönme etkisi gözönüne alınırsa aşağıdaki eşitlik real ve imajiner olmak üzere iki parçaya ayrılarak çözülür. 1  2a 2a  a  2 2 x y 1 CC a  CCg     2  k 2  s  0 (49)  g    a 2 CC g s   0 (50) Burada, a(x,y): Dalga büyüklüğü; H(x,y): Dalga yüksekliği; s(x,y): Dalganın faz fonksiyonu;  :Yatay koordinatlar türev operatörü. İrrotasyon özelliği dikkate alındığında,   (s )  0 (51) r r   s  s cos  i  s sin  i (52) 20 Burada, i,j: x ve y yönündeki birim vektörler; (x,y): Lokal dalga açısıdır. (x,y) aşağıdaki denklemle çözülür.   ( s sin  )  ( s cos  )  0 (53) x y  2 x  a CC g s cos    2 y   a CC g s sin   0  (54) Eğer lokal dalga açısı ve faz fonksiyonundaki değişimin büyüklüğü biliniyorsa bu enerji eşitliği dalga büyüklüğünü bulmak için de kullanılabilir.   ( k sin  )  ( k cos  )  0 (55) x y     a 2 CC g k  0 (56) Bu iki eşitlik, sadece sapmadan dolayı dalgaların uğradıkları değişimleri ifade eder. Dalga büyüklüğü ‘a’ değerinin yerine dalganın yüksekliğinin yarısı H/2 yerleştirilirse, dalga parametreleri H, , s değerlerini ifade edecek üç denklemle çözülür. 2 1  2 H 2 H 2 1  H CCg H CCg   s  k   2  2      (57) H x y CCg  x x y y     x  H 2 CC g s cos    y   H 2 CC g s sin   0  (58)   s sin      s cos    0 (59) x y Oluşan denklem takımları sonlu farklar metoduyla çözülmekte, x yönündeki parçasal türevler geri olarak, y yönündeki parçasal türevler ise merkezi olarak açılmaktadır. Yapılan kabuller şu şekilde sıralanabilir: Taban eğimi küçüktür, dalgalar irrotasyoneldir. Modelin girdileri, derin deniz parametresi olan dalga yüksekliği (H0), dalganın geliş açısı (0) ve dalga periyodudur (T). İlk yaklaştırmada, çözüm ağı üzerindeki her noktada lokal dalga yüksekliği, derin denizdeki dalga yüksekliği ile sığlaşma ve sapma katsayılarının çarpımına eşit alınmaktadır. Modelde her derinlikte dalgaların kırılma kontrolü de yapılmaktadır. Geliştirilen model sonuçları literatürde yayınlanan deneysel ve ölçümsel verilerle karşılaştırılarak gerçeklenmiştir. Dalga ilerleme alt modeli kullanılarak, rüzgâr etkisiyle derin denizde oluşan dalgalar kıyı bölgesine taşınmakta ve kıyı boyu dalga kırılma bölgesi belirlenerek bu bölgede sediman 21 taşınımına etken olan gerilme akısı dağılımı hesaplanmaktadır. Dalga ilerleme alt modelinden elde edilen kıyı bölgesi dalga yükseklikleri, yaklaşım açıları ve gerilme akıları, dalga etkisiyle oluşan akıntı düzeninin benzeştirilmesinde girdi olarak kullanılmaktadır (Balas vd, 2006), Yıldız vd 2005). 2.4 Su Kalitesi Alt Modeli Kıyısal ortamdaki su kalitesi parametrelerinin benzetimini gerçekleştirebilmek için ekolojik sisteme ait temel değişken ve döngülerin de modellenmesi gerekmektedir. Modelde temsil edilen canlılar, fitoplankton, azot dönüştüren bakteriler ve zooplanktondur. Su kalitesi alt modelinde, azot, fosfor ve oksijen biyokimyasal döngülerini oluşturan tüm süreçler ve birbirleri ile olan ilişkileri ve bu döngüler ile etkileşimli olarak zooplankton, fitoplankton ve bakteri konsantrasyonlarındaki değişimler çözümlenmektedir. Su kalitesi alt modelinin genel şeması de Çizim 2.2’de verilmiştir. Modelde çözümlenen, azot, fosfor ve oksijen biyokimyasal döngülerinin süreçleri Çizim 2.3-Çizim 2.5’de sunulmuştur. Modelde benzetimi gerçekleştirilen ekolojik parametreler Çizelge 2.1’de sunulmuştur. Çizim 2.2 Su kalitesi temel döngüleri 22 Çizim 2.3 Azot biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler Çizim 2.4 Fosfor biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler 23 Çizim 2.5 Oksijen biyokimyasal döngüsünü oluşturan süreçler Çizelge 2.1 Modelde benzetimi gerçekleştirilen ekolojik parametreler 24 Atık sular, denizlerin doğal özümleme kapasitelerini kullanmak amacıyla denize boşaltılmaktadır. Belirli hacimdeki atık su, alıcı ortamdaki büyük hacimdeki suyla karışarak miktarı azalmakta böylece seyrelme oranı büyümektedir. Bu sayede atık suların imha edilmesi çevreye minimal etkiyle gerçekleşmektedir. Deşarj sisteminden alıcı ortama boşaltılan atıkların toplam seyrelmesinde üç mekanizma önemlidir: Başlangıç seyrelmesi S1 (birincil seyrelme, yakın alan seyrelmesi), ilerlemeli yayılma (adveksiyon), difüzyon ve dispersiyon (dağılım) nedeni ile seyrelme (ikincil seyrelme, uzak alan seyrelmesi) S2 ve bakterilerin ölmesinden ileri gelen seyrelme S3 (üçüncül seyrelme)’ tür. Toplam seyrelme S, Eş. (60)’ den hesaplanmaktadır. S = S1x S2xS3 [60] Atık su, deşarj borusundan bir su jeti şeklinde çıkmaktadır. Alıcı ortamın yoğunluğu ortamın tuzluluğuna ve sıcaklığına bağlı olarak değişmektedir. Denizlerde tuzluluk değeri ile sıcaklık, derinlikle değişim göstermektedir. Bu değişim nedeniyle alıcı ortamın derinliği boyunca yoğunluk tabakalaşmaları oluşabilmektedir. Mevsimlere göre farklılık gösteren tabakalaşma, alıcı ortam yoğunluğunun çeşitli derinliklerde farklı değerlere sahip olmasına neden olmaktadır. Evsel ve endüstriyel pis suların yoğunluğu deniz suyu yoğunluğundan genellikle küçüktür. Bu nedenle, deniz suyunda bir yoğunluk tabakalaşması yoksa, atık su bulutu her zaman deniz yüzeyine ulaşmaktadır (Çizim 2.6). Deniz suyunda belirgin bir yoğunluk tabakalaşması varsa, derinlerdeki ağır suyun atık suyla karışması bulut içerisindeki karışımın yoğunluğunun daha yükseklerdeki deniz suyu yoğunluğuna eşit olmasını sağlamaktadır. Bu durumda atık su bulutu deniz yüzeyine erişmeden, belirli bir derinlikte tutsaklanır (Çizim 2.7) Deşarj borusundan verilen atık suyun yoğunluğunun, alıcı ortam yoğunluğuna eriştiği seviyeye tutsaklanma derinliği denir (Çizim 2.7). Atık su, yüzeye veya tutsaklanma seviyesine ulaştığında, o bölgedeki akıntı sisteminin etkisiyle belirli bir yönde ve hızda hareket ederek seyrelir. Bu sırada meydana gelen seyrelme ilerlemeli yayılma (adveksiyon), difüzyon ve dispersiyon nedeni ile dağılarak seyrelme olarak adlandırılmaktadır. 25 Deniz Yüzeyi Yoğunluk d Uzak Alan Seyrelmesi d k k Yakın Alan Seyrelmesi Yayıltmaç (Difüzör) Deniz Tabanı Derinlik Çizim 2.6 Sabit deniz suyu yoğunluğu durumunda atık su bulutunun davranışı ( ρd:deniz suyu yoğunluğu, ρk:kirletici yoğunluğu) Deniz Yüzeyi Yoğunluk Uzak Alan Seyrelmesi d d Tutsaklanma derinliği k k Yakın Alan Seyrelmesi Yayıltmaç (Difüzör) Deniz Tabanı Derinlik Çizim 2.7 Deniz suyunda yoğunluk tabakalaşması durumunda atık su bulutunun davranışı (d:deniz suyu yoğunluğu, ρk:kirletici yoğunluğu) Bakteri ölümlerinden ileri gelen seyrelme S3, korunamayan maddelerin kimyasal değişimleri, ölümleri ve çökelmeleri ile açıklanmaktadır. Bakteriler, içinde bulundukları ortamdaki yaşam şartlarının değişmesiyle genel olarak %90 oranında azalmaktadır. Mevsim, gün içindeki saatler ve atığın doğası bakteri ölüm oranlarını etkileyen faktörlerdir. Yoğunluktaki tabakalaşma yaz aylarında kış aylarına göre daha belirgindir. İlkbahar, yaz ve sonbaharın başlangıcında yaygın olan deniz suyu tabakalaşması başlangıç seyrelmesini ve atığın yükselmesini sınırlamaktadır. 26 Yakın alan, uzak alan ve uzun dönem bakteri ölümü seyrelmelerinin hangi zaman aralığı ve hangi uzaklıkta gerçekleştikleri Çizim 2.8’de verilmiştir. 1 saat 1 gün 1 hafta 1 ay Çizim 2.8 Denize deşarj edilen atık suların genel seyrelme türleri (yaklaşık zaman ve uzunluk skalası ile) Seyrelme türleri çiziminde de görüldüğü üzere seyrelmeler farklı zaman ve uzunlukta gerçekleşmektedir. Bu sebepten dolayı tüm seyrelme türleri için ortak bir model olması zor ve hatalıdır. Her seyrelme türü için ayrı model yazılması ve bunların bir bütün içinde çalıştırılması ile doğru seyrelme tahmini yapmak mümkündür. HYDROTAM-3D programında yakın alan ve bakteriyel seyrelmeyi içeren uzak alan birbiri ile etkileşimli ayrı modeller halinde çözümlenmektedir. Seyrelme miktarı, çizgisel difüzörün oryantasyonundan etkilenmektedir. Model, akıntıya dik (900), 450 ve paralel (00) yönler benzeştirmeler yapmaktadır. Çizgisel difüzörler için karışım bölgesi analizlerinde belirtilen açıların en yakın ara yönleri kapsadığı kabul edilmektedir. Modelde kullanılan yakın alan seyrelme eşitlikleri, akıntı hızına ve yönüne bağlı olarak değişmektedir. 27 2.4.1. Yakın Alan Seyrelmesi Yoğunluk farkının olmadığı deniz durumlarında yakın alan seyrelmesini etkileyen faktör akıntı hızıdır. Seyrelme modeli yazılırken akıntı hızının olması ve olmaması durumlarının her ikisi de göz önünde bulundurulmuştur. Akıntı hızının olduğu deniz ortamları için, tutsaklanmanın zayıf olduğu ve atık su bulutunun yüzeye yükseldiği ( z y  H y ), tabakalı olmayan alıcı ortam için aşağıda verilen eşitlikler uygulanabilmektedir. Kıyı suları sonbahardan ilkbahara kadar tabakasız olma eğilimindedir ve atığın yüzeye ulaşmasına izin verir. Bazen yaz periyodunda bile, deniz güçsüz tabakalaşma sergiler ve atık su bulutu tutsaklanması gerçekleşemez. Bu şartların olduğu durumlarda, yakın alan sonundaki ortalama seyrelme aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmaktadır (Çizim 2.9). U  Hy S1  1,41  0,58 , 900 0  FR  100 [61] Q LD S1  1,41 U  Hy Q   0,3653  FR 0,185  , 450 0  FR  1 [62] LD U  Hy S1  1,41  0,3715  0,005  ln FR  , 450 1  FR  100 [63] Q LD S1  (0,085  ln FR  1 ,545)  U  Hy Q   0,314  FR 0,2495  , 00 0  FR  20 [64] LD U  Hy  0,188  0,0128  ln FR  ,0 20  FR  100 0 S1  (0,085  ln FR  1,545)  [65] Q LD Burada; U akıntı hızını, H y deşarj noktasında deniz derinliğini, FR Froude sayısını, LD difüzör uzunluğunu, Q atık su debisini, S1 yakın alan seyrelmesini tanımlamaktadır. Froude sayısı aşağıdaki eşitliklerden bulunmaktadır.  ' Q  b g  L   [66]  D  28 U3  FR     b  [67]    d  k  g   g     [68]  d  Burada, LD difüzör uzunluğunu, U akıntı hızını,  d rayzır seviyesinde alıcı ortam yoğunluğunu,  k rayzır seviyesinde atık suyun yoğunluğunu, g yerçekimi ivmesini tanımlamaktadır. Dik akıntılar için başlangıç karışım bölgesi uzunluğu X , aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmaktadır. X  H  0,566  FR  3,389  [69] Yakın alan seyrelmesi, S1 Yakın alan uzaklığı, X Çizim 2.9 Yakın alan seyrelmesi, sabit deniz yoğunluğu (Roberts vd, 2010) Yoğunluk farkının olduğu deniz durumlarında yakın alan seyrelmesini etkileyen faktörler akıntı hızı ve yoğunluk tabakalaşmasıdır (Çizim 2.10). 29 H Zy Çizim 2.10 Yakın alan seyrelmesi, değişken deniz yoğunluğu (Roberts vd, 2010) T şeklindeki rayzırlı (delikler her iki yönde difüzör eksenine dik) difüzörler için yakın alan sonundaki ortalama seyrelme, aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmaktadır (Economopoulou, 2001; Roberts vd, 2010). b2 3   0,52  1 6 S1  2    2,19  FR  , 900 [70] N   Q LD S1  2  b2 3 Q   1,3214  FR 0,2014 ,  450 [71] N LD S1  (0,1209  ln FR  2,1846 )  b2 3 Q  1,15  FR0,1345 , 00 [72] N LD Eşitliklerde kullanılan, difüzör uzunluğu boyunca toplam kaynak yüzdürme akısı b , yüzdürme frekansı N , Froude sayısı FR , yoğunluk farkı nedeniyle değiştirilmiş ivme g ' , aşağıdaki eşitliklerden bulunmaktadır.  ' Q  b g  L   [73]  D  30 1 2   d a  N     dz   [74]  a  U3  FR     b  [75]    d  k  g   g     [76]  d  Burada, LD difüzör uzunluğunu, U akıntı hızını,  d rayzır seviyesinde alıcı ortam yoğunluğunu,  k rayzır seviyesinde atık suyun yoğunluğunu, g yerçekimi ivmesini tanımlamaktadır. zy Atık su bulutunun ulaştığı yükseklik , aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmaktadır. b1 3 z y  2,74  N , 0  FR  1 [77] b1 3 1 6 z y  2,5   FR N , 900 ve 450 1  FR  100 [78] 1 3 b 0,0447 z y  2,59   FR N , 00 1  FR  100 [79] Dik akıntılar için başlangıç karışım bölgesi uzunluğu X (Çizim 2.11), aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmaktadır. X F 1 3  8,5  R , 900 [80] 1 3 N b 31 z X Çizim 2.11 Yakın alan seyrelme mesafesi, değişken deniz yoğunluğu ve dik akıntı etkisi (Roberts vd, 2010) Yakın alan seyrelmesi sonucu oluşan atık su bulutlarının genişlikleri difüzörün akıntı yönü ile arasındaki açıya bağlı olarak değişmektedir. Difüzör akıntı yönü ile paralel konumda ise bulut genişliği artmaktadır. Konu üzerinde yapılan deneysel çalışmalar sonucu yakın alan seyrelmesi sonundaki bulut genişliği eşitlik haline getirilmiştir. w  0.70  FR 1 3 [81] x Eşitlik 82 de w yakın alan seyrelmesi sonunda oluşan atık su bulutunun yatayda genişliğini, x yakın alan uzaklığını temsil etmektedir. Yakın alan seyrelme modelinde tüm deniz koşulları göz önünde bulundurulmuş ve her türlü koşul için çözüm eşitlikleri yazılmıştır. Yoğunluğu değişken deniz ortamına çoklu noktadan bırakılan bir kirleticinin davranışına ait Çizim 2.11’ de görülmektedir. Çoklu noktadan bırakılan kirleticiler akıntı hızı olması durumunda da genellikle çizgisel kaynaktan bırakılan çizgisel atık su bulutu davranışı sergilemektedirler. Akıntı hızının bulunduğu denizel ortamlarda atık su bulutunun taşınmasında ve seyrelmesinde en önemli dinamik parametre Froude sayısıdır. Froude sayısının durumuna göre atık su bulutu davranışı değişiklik göstermektedir. Örnek olarak Froude sayısının 0 olduğu (durgun deniz) ortamlarda T şekilli yayıcıdan bırakılan atık sular her iki yöne doğruda ilerler ve yükselirken bir noktada birleşirler, bu durum seyrelme miktarını etkiler. Akıntı hızının zayıf olduğu (F=0,11) bir ortamda atık su bulutu yükselir ve tutsaklanma noktasına ulaştığında yatay 32 yönde kalınlığı fazladır. Eğer akıntı artık F=1 olursa bu durumda T şeklindeki yayıcının her iki ucundan çıkan atık su hemen birleşir ve atık su bulutu deniz içerisinde dalgalanarak hareket eder yani bir dalga hareketi oluşturur. Eğer Froude sayısı çok yükselirse (akıntı hızı artarsa) yayıcıdan çıkan atık su bulutu çok yükselemeden yatayda yol almaya başlar ve bu duruma sürüklenme gücü rejimi denir. Bu durumda Froude sayısının kritik bir değerinden sonra atık su bulutu neredeyse yayıcı seviyesinde yatayda yol almaya başlar. Atık su bulutunun kalınlığı çok azdır ve bulut tutsaklanma seviyesine ulaşamaz. Froude sayısının kritik olduğu değer 1 ile 10 arasında bir değerdir. Çizim 2.12’de Froude sayısının değişimine göre bulut davranışları görülmektedir. Çizim 2.12 Froude sayısının değişimine göre atık su bulutu davranışının deneysel incelenmesine ait fotoğraf (Roberts vd, 2010) Araştırmalar, en yüksek yakın alan seyrelmesinin, akıntı hızına dik difüzör yerleşiminde; en az yakın alan seyrelmesinin ise paralel difüzör yerleşiminde elde edildiğini göstermektedir. Froude sayısının 0,1’den küçük olduğu durumlarda ise akıntı hızının seyrelme üzerinde hiç etkisinin olmadığı gözlemlenmiştir. Benzeştirmelerde, akıntıya paralel difüzör yerleşimindeki seyrelme değerlerinin, akıntı hızının olmadığı ortamdan daima fazla olduğu ve akıntı hızının yakın alan seyrelme miktarını artırıcı etkisi olduğu görülmektedir. 33 2.4.2. Uzak Alan Seyrelmesi Yakın alan seyrelmesinin sonlandığı yüzey noktasında ya da tutsaklanma derinliğinde, uzak alan seyrelmesi başlamaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonundaki kirletici konsantrasyonu, uzak alan için başlangıç konsantrasyon değeri olarak alınmaktadır. Uzak alan seyrelmesi, akıntı düzeni ile kirleticinin ilerlemeli yayılımını(adveksiyon), türbülanslı dağılım ve difüzyonunu ve bakterinin yok olma(ölme) olaylarını içermektedir. HYDROTAM-3D modelinde, uzak alan seyrelmesi üç boyutlu kirletici sakınım denklemi çözümlenerek elde edilmektedir. C C C C   C    C    C  +u +v +w =  Dx  +  Dy  +  Dz  + k p C  Ss [82] t x y z x  x  x  y  z  z  Bu eşitlikte; C: Kirleticinin derişimi; kp: Kirleticinin yok olma hızı, negatif değer; Dx, Dy ve Dz: Sırasıyla, x, y ve z yönlerindeki türbülansın difüzyon katsayıları; Ss: Kirletici kaynağı (yakın alan son noktası ve yakın alan sonu konsantrasyon değeri) dır. Burada k kirleticinin yok olma hızı katsayısı T90 parametresinin fonksiyonudur. T90, mikroorganizmaların %90'nının yok olması için geçen süredir. k p= -ln(0,1)/T90 [83] eşitliği yazılabilir. T90 değeri mevsimlik değişim gösterir. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Değişik:RG-13/2/2008-26786)’ne göre “yaz aylarında T90 değeri Ege ve Akdeniz’de en az 1 saat, Karadeniz’de 2 saat Marmara Denizinde ise 1,5 saat alınmalıdır. Kış aylarında ise T90 değeri daha yüksek olacağı için bu değer ortalama 3-5 saat arasında alınmalıdır”. 34 3 ÇALIŞMA SAHASI Çalışma sahası konum olarak Bodrum, Turgutreis kıyı sularını kapsamaktadır (Harita 3.1 ve Harita 3.2). Harita 3.1.Çalışma Sahası Genel Coğrafi Konumu (Google Earth, 2016) Harita 3.2. Çalışma Sahasının Konumu (Google Earth, 2015) 35 4 RÜZGÂR İKLİMİ Çalışma bölgesinin rüzgâr ikliminin belirlenebilmesi için, Turgutreis Marina Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Bodrum Hüseyin Burnu Feneri Ocak 2014-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Yalıkavak Gemitaşı Feneri (Şubat 2013-Mart 2016), Didim Meteoroloji İstasyonu Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Bodrum Meteoroloji İstasyonu Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri; ECMWF 37.0N-27.3E ve 37.0N- 27.2E koordinatlarında Ocak 2012-Kasım 2016 yılları arası 6 saatlik rüzgâr tahminleri incelenmiştir (Harita 4.1). Veri kaynaklarının ortak ölçüm süreleri için rüzgâr hızlarının birbirleri ile karşılaştırmaları Çizim 4.1’de, rüzgâr gülleri ise Çizim 4.2’de sunulmuştur. Sunulan tüm rüzgâr hızı ölçümleri ve tahminleri 10 m. (U10) yüksekliktedir. Harita 4.1. Rüzgâr kaynakları (Google Earth, 2016) 36 (a) (b) (c) (d) (e) (f) Çizim 4.1 Rüzgâr verilerinin karşılaştırılması (a) Turgutreis Marina ölçümleri ve ECMWF 37.0N- 27.2E koordinatı tahminleri (b) Turgutreis Marina ölçümleri ve ECMWF 37.0N-27.3E koordinatı tahminleri (c) Hüseyin Burnu Feneri ve ECMWF 37.0N-27.2E (d) Yalıkavak Gemitaşı Feneri ve ECMWF 37.0N-27.2E (e)Didim Meteoroloji İstasyonu ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatı tahminleri (f) Bodrum Meteoroloji İstasyonu ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatı tahminleri 37 Rüzgâr Hızı Rüzgâr Hızı (m/s) (m/s) (a)TurgutreisMarina (Ocak2012-Mart2016) (b) ECMWF (37.0N-27.2E) (Ocak2 012-Kasım 2016) Rüzgâr Hızı Rüzgâr Hızı (m/s) (m/s) (c)ECMWF (37.0N-27.3E) (Ocak2012-Kasım2016) (d)Hüseyin Burnu Feneri (Ocak2014-Mart2016 Rüzgâr Hızı Rüzgâr Hızı (m/s) (m/s) (e)Yalıkavak Gemitaşı Feneri (Şubat2013-Mart2016) (f)Didim Meteoroloji (Ocak2012-Mart2016) Rüzgâr Hızı (m/s) (g) Bodrum Meteoroloji (Ocak2012-Mart2016) Çizim 4.2. Rüzgâr gülleri 38 Turgutreis Marina’da alınan ölçümlerin (Çizim 4.1 ve Çizim 4.2) ECMWF operasyonel arşivi deniz üzeri tahminleri ile karşılaştırmaları, ECMWF deniz üzeri rüzgâr hızı tahminlerinin 1,5- 1,8 kat daha fazla olduğunu göstermektedir. Benzer ilişki, karada bulunan Didim ve Bodrum Meteoroloji İstasyonlarının ölçümleri ve ECMWF 37.0N-27.2E koordinatının rüzgâr hızı tahminlerinde 1.85-2.0 oranları ile görülmektedir. Bu oranlar literatürde 1,5-2,0 arası olarak önerilen deniz üzeri rüzgâr hızı/kara üzeri rüzgâr hızı oranı ile uyumludur. ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatının rüzgâr hızı tahminleri ile Hüseyin Burnu ve Yalıkavak Gemitaşı Fenerleri 0,92-0,91 oranları ile büyük bir uyum göstermektedir. Benzer uyum rüzgâr güllerinde de izlenmektedir. Ölçümlerle olan karşılaştırmalar sonucunda, ECMWF 37.0N-27.2E koordinatına ait rüzgâr tahminlerinin, kıyısal alanın rüzgâr ikliminin belirlenmesinde güvenli olarak kullanılabileceğine karar verilmiştir. Kıyısal alanın rüzgâr iklimini belirlemek için, ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası altışar saat aralıklı tüm analiz rüzgâr tahminleri incelenmiştir. Yönlere göre, her bir yön için ayrı ayrı rüzgâr oluşum sayıları belirlenmiş ve bölgenin yıllık ve mevsimsel rüzgâr gülleri oluşturulmuştur (Çizim 4.3-Çizim 4.7). KuzeyKuzeyBatı(NNW) ve Kuzey(N) yönleri için uzun dönem rüzgâr istatistiği log-lineer olasılık dağılımları sırası ile Çizim 4.8 ve Çizim 4.9’da verilmektedir. Aylık ortalama ve en yüksek değer rüzgâr hızları da bir grafik olarak Çizim 4.10’da sunulmaktadır. Rüzgâr hızlarının aylık ortalamaları, o ay içindeki tüm rüzgâr hızlarının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Aylık en yüksek değerler olarak, aynı sürelerde o ay içerisinde gözlenen en yüksek, en düşük ve ortalama en büyük değerler (herhangi bir ay için, her yılın en yüksek değerlerinin ortalaması) verilmektedir. Yıllara göre en yüksek rüzgâr hızları ve esme yönleri Çizim 4.11’da sunulmaktadır. 7 m/s ve üzeri hızla esen rüzgârlar için yıllık rüzgâr gülü Çizim 4.12’da verilmektedir. 39 Çizim 4.3 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre yıllık rüzgâr gülü Çizim 4.4 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre kış mevsimi rüzgâr gülü 40 + Çizim 4.5 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre ilkbahar mevsimi rüzgâr gülü Çizim 4.6 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre yaz mevsimi rüzgâr gülü 41 Çizim 4.7 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre sonbahar mevsimi rüzgâr gülü Çizim 4.8 NNW yönü için uzun dönem rüzgâr istatistiği log-lineer olasılık dağılımı (HYDROTAM-3D) 42 Çizim 4.9 N yönü için uzun dönem rüzgâr istatistiği log-lineer olasılık dağılımı (HYDROTAM-3D) Çizim 4.10 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre aylık ortalama ve en yüksek en büyük değer rüzgâr hızları 43 Çizim 4.11 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre en yüksek rüzgâr hızları ve esme yönleri Çizim 4.12 ECMWF operasyonel arşivi 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası verilerine göre 7m/s ve üzeri hızlar için yıllık rüzgâr gülü 44 Yıllık rüzgâr gülü incelendiğinde, birincil olarak 2 m/s ve üzeri rüzgâr hızlarının saatin ilerleme yönünde KuzeyBatı (NW)- Kuzey (N) yön aralığından, ikincil olarak GüneyDoğu (SE) - GüneyGüneyDoğu (SSE) yön aralığından estiği görülmektedir. Yaz mevsiminde kuzeybatılı, kış mevsiminde ise kuzeyli esen rüzgârların sıklığında artış götülmektedir. Aylık ortalama rüzgâr hızı 6 m/s iken, en yüksek en büyük değer rüzgâr hızları 13-19 m/s aralığında değişmektedir. İnceleme süresi içinde, en yüksek rüzgâr hızının 18,95 m/s ile GüneyDoğu(SE)yönünden estiği görülmüştür. 7 m/s rüzgâr hızı ve üzeri rüzgârların esme olasığı %34 olup, birincil yön aralığı, KuzeyBatı(NW)-Kuzey (N) aralığıdır. Tüm yönler için rüzgâr hızları log-lineer dağılım denklemleri ve yılda 1saat, 1 gün ve 1 hafta aşılacak rüzgâr hızları çizelgede özetlenmiştir. Tablo 4.1. Rüzgâr hızlarının yönsel log-lineer dağılım denklemleri Yön Rüzgâr Hızları (Vs m/s) 1 saat/yıl 1 gün/yıl 1hafta/yıl Log-lineer Dağılım Vs Güvenilirlik Vs Güvenilirlik Vs Güvenilirlik Aralığı Aralığı Aralığı Denklemi (m/s) (m/s) (m/s) (±m/s) (±m/s) (±m/s) N Vs=-0,032-2,174*ln(P(Vs)) 19,7 1,98 12,8 1,05 8,6 0,79 NNE Vs=-5,992-2,376*ln(P(Vs)) 15,6 1,36 8,0 0,58 3,4 0,69 NE Vs=-5,614-1,506*ln(P(Vs)) 8,1 0,52 3,3 0,35 0,3 0,57 ENE Vs=-7,210-1,770*ln(P(Vs)) 8,9 0,37 3,2 0,27 - - E Vs=-7,081-1,861*ln(P(Vs)) 9,8 0,35 3,9 0,28 0,3 0,45 ESE Vs=-6,090-2,271*ln(P(Vs)) 14,5 1,03 7,4 0,55 2,9 0,79 SE Vs=-2,413-2,436*ln(P(Vs)) 19,7 1,99 11,9 0,99 7,2 0,91 SSE Vs=-2,288-2,318*ln(P(Vs)) 18,8 1,77 11,4 0,91 6,9 0,89 S Vs=-4,874-2,379*ln(P(Vs)) 16,7 1,08 9,2 0,61 4,5 0,80 SSW Vs=-6,307-2,434*ln(P(Vs)) 15,8 0,93 8,1 0,45 3,3 0,60 SW Vs=-5,308-2,262*ln(P(Vs)) 15,2 0,94 8,1 0,52 3,6 0,70 WSW Vs=-5,301-2,269*ln(P(Vs)) 15,3 1,04 8,1 0,57 3,7 0,77 W Vs=-4,740-2,022*ln(P(Vs)) 13,6 0,76 7,2 0,50 3,3 0,70 WNW Vs=-2,023-1,616*ln(P(Vs)) 12,6 0,73 10,1 0,55 8,9 0,50 NW Vs=+0,508-1,584*ln(P(Vs)) 14,9 0,97 9,9 0,66 6,8 0,70 NNW Vs=-1,122-1,699*ln(P(Vs)) 16,5 2,00 11,1 1,12 7,8 0,85 45 5 DALGA İKLİMİ Dalga istatistikleri için gereken etkin dalga kabarma mesafeleri (“fetch“; rüzgârın estiği doğrultuda, bir karadan diğer karaya uzanan deniz alanının uzunluğu) (Harita 5.1) belirlenmiş ve Çizelge 5.1’de sunulmuştur. Tüm yönlerdeki etkin dalga kabarma uzunluğunun (etkin feç uzunluğu) belirlenmesi için cosinüs ortalama metodu uygulanmıştır. Denizel alanda konumu itibarıyla en fazla dalga kabarmasına yol açabilecek dalga kabarma mesafeleri GüneyGüneyDoğu(SSE)–Kuzey(N) yönleri aralığındadır. Harita 5.1 Yönlere Göre Dalga Kabarma Mesafeleri (“Feç”) Çizelge 5.1 Etkin Dalga Kabarma Mesafeleri (“Feç”) (km) Yön Mesafe(Km) Yön Mesafe (Km) GüneyGüneyDoğu(SSE) 10,341 Batı (W) 2,029 Güney (S) 13,115 BatıKuzeyBatı(WNW) 32,705 GüneyGüneyBatı(SSW) 16,280 KuzeyBatı (NW) 171,078 GüneyBatı (SW) 128,312 KuzeyKuzeyBatı (NNW) 49,383 BatıGüneyBatı (WSW) 93,037 Kuzey (N) 3,867 46 Etkin dalga kabarma mesafesinin hesaplanması, örnek bir yön KuzeyBatı(NW) için, Çizelge 5.2’de sunulmaktadır. NW yönündeki etkin dalga kabarma uzunluğunun (etkin feç uzunluğu) belirlenmesi için θ=7,5 derecelik segment açılarla dalga kabarma uzunluklarının açısal ortalamaları alınmaktadır: 2  X i cos i X ef   171,078 km  NW (61)  cos i burada Xi segment açılarda ölçülen dalga kabarma uzunlukları, Xef NW yönü için hesaplanan etkin dalga kabarma uzunluğudur. Çizelge 5.1’deki değerler, tüm yönler için benzer şekilde hesaplanmıştır. Çizelge 5.2 NW yönündeki etkin dalga kabarma uzunluğunun hesaplanması Tarama açısı Ölçülen dalga kabarma cosi   X i cos 2  i θ (derece) uzunluğu (X) km 11,25 84,988 0,9808 81,753 7,5 136,188 0,9914 133,868 3,75 135,072 0,9978 134,494 0 597,190 1 597,190 3,75 227,265 0,9978 226,293 7,5 7,098 0,9914 6,977 11,25 6,999 0,9808 6,733 ECMWF, atmosferik sayısal modeli ile gerçekleştirmekte olduğu meteorolojik tahminler yanı sıra bir üçüncü kuşak dalga modeli olan ve tüm dünyada en yaygın kullanılan modellerden olan, WAM dalga tahmin modeli ile dalga tahminleri de gerçekleştirmektedir. Bu model, fiziksel kurallara dayalı bir dalga tahmin aracı elde etmek amacıyla, WAMDI (WAve Model Development and Implementation) kısa adıyla anılan gruptaki araştırmacılar ve bilim adamları tarafından ortak geliştirilmiştir (WAMDI Group, 1988). Uzun dönem dalga istatistiği çalışmaları ECMWF’in operasyonel arşivinden 37.0N-27.2E koordinatı için elde edilen 2000-2016 dönemine ait dalga tahminleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Model tahminleri de birincil etken dalga yön aralığının saat yönünde KuzeyBatı(NW)-Kuzey(N) arası, ikincil olarak GüneyGüneyDoğu(SSE) olduğunu göstermektedir. Bu yönler için uzun dönem dalga istatistikleri Çizim 5.1 ve Çizim 5.6 arasında sunulmaktadır. Çizelge 5.3’de ECMWF dalga tahminlerinden elde edilen belirgin dalga yükseklikleri aşılma süreleri ve olasılık dağılımları verilmiştir. 47 Çizim 5.1 Kuzey Batı (NW) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği 48 Çizim 5.2 KuzeyKuzeyBatı (NNW)yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği Çizim 5.3 Kuzey (N) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği 49 Çizim 5.4 GüneyDoğu (SE) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği Çizim 5.5 GüneyGüneyDoğu (SSE) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği 50 Çizim 5.6 Güney(S) yönü için uzun dönem belirgin dalga istatistiği Çizelge 5.3 37.0N-27.2E için 2000-2015 yıllarına ait ECMWF operasyonel arşiv dalga tahminlerinden elde edilen belirgin dalga yükseklikleri aşılma süreleri ve olasılık dağılımları Yön Dağılım Denklemi 1 saat/ yıl 12 saat/yıl 1 saat/hafta Hs (±m) Tm(sn) Hs(±m) Tm(sn) Hs(±m) Tm(sn) %90 güvenilirlik %90 %90 güvenilirlik güvenilirlik SE Hs =-0,57-0,32ln(p(H)) R2=0,965 2,4±0,09 5,0 1,6±0,05 4,6 1,1±0,05 4,2 SSE Hs =-0,57-0,35ln(p(H)) R2=0,986 2,6±0,06 5,3 1,8±0,03 4,9 1,2±0,03 4,5 S Hs =-0,83-0,34ln(p(H)) R2=0,992 2,2±0,04 4,9 1,4±0,02 4,5 0,9±0,03 4,2 SSW Hs =-0,72-0,27ln(p(H)) R2=0,983 1,8±0,05 4,7 1,1±0,03 4,4 0,7±0,04 4,2 SW Hs =-0,74-0,28ln(p(H)) R2=0,988 1,8±0,05 5,0 1,1±0,03 4,7 0,7±0,03 4,3 WSW Hs =-0,61-0,31ln(p(H)) R2=0,996 2,2±0,03 5,2 1,4±0,02 4,8 1,0±0,02 4,5 W Hs =-0,80-0,27ln(p(H)) R2=0,991 1,7±0,04 5,1 1,0±0,02 4,6 0,6±0,03 4,2 WNW Hs =-0,63-0,26ln(p(H)) R2=0,984 1,7±0,04 4,7 1,1±0,03 4,4 0,7±0,04 4,2 NW Hs = 0,10-0,20ln(p(H)) R2=0,966 1,9±0,08 4,8 1,1±0,03 4,3 0,7±0,03 4,0 NNW Hs = 0,02-0,27ln(p(H)) R2=0,985 2,5±0,06 5,1 1,8±0,04 4,8 1,4±0,03 4,6 N Hs =-0,73-0,37ln(p(H)) R2=0,987 2,6±0,06 5,3 1,7±0,03 4,8 1,1±0,03 4,4 Uzun dönem dalga istatistiği çalışmaları kapsamında, tüm yönler için, belirgin dalga yüksekliği (Hs) ile ortalama dalga periyodu (Tm) oluşum sıklıklarını gösteren ortak(bağlı) dağılım Çizelge 5.4’te verilmiş ve aralarındaki ilişki Çizim 5.7’de gösterilmiştir. Çizelge 5.4’te, 2 numaralı son kolonda verilen dalga periyotları, frekans ağırlıklı ortalama yöntemi ile hesaplanmıştır [24]. Örneğin, Hs=2,125m (2,0m≤Hs<2,25m) dalga yüksekliğine karşılık gelen dalga periyodu Tm=(10*4,75+27*5,25+1*5,75)/38=5,13 sn olarak bulunmuştur. Çizim 5.7’de tüm verilerin saçılımı ve Çizelge 5.4’de yer alan Hs ve Tm (kolon no 1 ve 2) arasındaki bağıntı sunulmaktadır. Benzer şekilde, her bir yön için Hs-Tm bağıntısı bulunmuş ve Çizelge 5.5’de özetlenmiştir. Yıllık ve mevsimlik dalga gülleri Çizim 5.8’de ve aylık ortalama ve en büyük değer belirgin dalga yükseklikleri Çizim 5.9’da sunulmaktadır. 51 , 4,32856 2 R =0,89702 Çizim 5.7 Uzun dönem dalga istatistiği belirgin dalga yüksekliği ve ortalama dalga periyodu (Hs –Tm ) ilişkisi 52 Çizelge 5.4 2000-2016 yılları arası 37.0N-27.2E koordinatı tüm ECMWF operasyonel arşiv belirgin dalga yükseklikleri(Hs) ve ortalama dalga periyotları (Tm) tahminleri için oluşma sıklıklarına göre ortak(bağlı) dağılım 1 Tm (sn) 2 Hs(m) 1,25 1,75 2,25 2,75 3,25 3,75 4,25 4,75 5,25 5,75 6,25 6,75 Tm(sn) 0,125 33 468 1186 2011 1511 1023 800 372 411 0 0 0 3,21 0,375 0 37 601 2658 2023 1359 612 260 49 5 1 1 3,22 0,625 0 0 21 363 1677 1556 634 239 71 13 1 0 3,63 0,875 0 0 0 4 256 1294 791 179 55 6 0 0 3,96 1,125 0 0 0 0 5 204 840 184 17 2 0 0 4,25 1,375 0 0 0 0 0 7 275 328 14 0 0 0 4,53 1,625 0 0 0 0 0 0 49 160 30 0 0 0 4,71 1,875 0 0 0 0 0 0 5 34 41 3 0 0 5,00 2,125 0 0 0 0 0 0 0 10 27 1 0 0 5,13 2,375 0 0 0 0 0 0 0 0 9 4 0 0 5,40 2,625 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 5,50 2,875 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 5,75 Çizelge 5.5 37.0N-27.2E koordinatı 2000-2016 yılları arası ECMWF operasyonel arşiv dalga tahminleri için yönsel olarak Hs-Tm bağıntıları Yön Hs-Tm Eşitliği SE Tm=4,16263(Hs) 0,21936 R2=0,83979 SSE Tm=4,30671(Hs) 0,22072 R2=0,87419 S Tm=4,29188(Hs) 0,17628 R2=0,90654 SSW Tm=4,37184(Hs)0,13659 R2=0,95740 SW Tm=4,57802(Hs) 0,15154 R2=0,89938 WSW Tm=4,55423(Hs) 0,15552 R2=0,96326 W Tm=4,60260(Hs) 0,18162 R2=0,93269 WNW Tm=4,24904(Hs) 0,17584 R2=0,89703 NW Tm=4,18858(Hs)0,19856 R2=0,83587 NNW Tm=4,25504(Hs) 0,20575 R2=0,89203 N Tm=4,30229(Hs) 0,21185 R2=0,91688 Tüm yönler Tm=4,32856(Hs)0,20726 R2=0,89702 53 Çizim 5.8 Yıllık ve Mevsimlik Dalga Gülleri 54 Çizim 5.9 Aylık ortalama ve en büyük değer belirgin dalga yükseklikleri Yıllara göre elde edilen en yüksek dalga yüksekliklerinden belirli yinelenme süreleri için elde edilen ekstrem (en yüksek değer) tasarım dalgası değerleri ve aşılmama olasılıkları Çizim 5.10’da verilmiştir. Tm Çizim 5.10 Ekstrem (En yüksek değer) Dalga İstatistiği (Gumbel Dağılımı) 55 Bu çalışmada dalga kırılma özellikleri de belirlenmiştir. Derin denizde rüzgâr etkisiyle oluşan dalgaların derin denizden sığ denize doğru ilerlerken uğradıkları sapma, dönme, sığlaşma, yansıma ve kırılma olaylarını içermektedir. Uzunluğu yüksekliğine göre fazla olan deniz dalgası en basit olarak sinusodial tiptedir. Çizim 5.11’de sinüsodial bir dalganın temel özellikleri verilmiştir. Çizim 5.11 Sinüsodial dalga profili (Dean, Darymple,1998) Sinusodial dalgaların temel tanımları sırasıyla aşağıda verilmiştir.  Dalga Yüksekliği (H) (m): Ardışık dalga çukuru ile dalga tepesi arasındaki düşey mesafedir. Derin denizdeki gösterimi H0 şeklindedir.  Genlik (a) (m): Sakin su yüzeyi ile dalga çukuru veya dalga tepesi arasındaki düşey mesafedir. Dalga büyüklüğü de denir.  Dalga Periyodu (T) (s): Aynı enkesitten ardışık iki dalga çukuru veya iki dalga tepesinin geçebilmesi için gereken zaman aralığına dalga dönemi denir.  Dalga Boyu (L) (m): Ardışık iki dalga tepesi veya iki dalga çukuru arasındaki yatay mesafe dalga boyu olarak tanımlanır. Derin denizdeki gösterimi L0 şeklindedir. gT 2 2d L tanh( )  L0 tanh kd  2 L (61) L0 : Derin deniz dalga boyu (m) g : Yerçekimi ivmesi (m/s2) d : Su derinliği (m) 56 k : Dalga sayısı Dalga sayısı (k): Dalga boyunun bir fonksiyonudur. 2 k L (62) Açısal Dalga Frekansı (  ): Dalga periyodunun bir fonksiyonudur. 2  T (63) Dalga Profili ( ): Dalganın su seviyesinden itibaren yaptığı yer değiştirme olarak tanımlanır. H  2 2   x, t   sin  x t   a kx   t  2  L T  (64) Dalga Dikliği (s=H/L): Dalga yüksekliğinin dalga boyuna oranı Dalga yayılma hızı (C) (m/s): Dalga boyunun dalga periyoduna oranıdır. L gT 2d C  tanh T 2 L (65) Grup hızı (Cg) (m/s): Aynı yönde ilerleyen, fakat farklı dalga dönemine ve dalga numarasına sahip iki dalganın yayılma hızlarının toplamıdır. 1 2 kd  Cg  nC   1  C (66) 2  sinh(2 kd )   Dalgalar kıyıya doğru ilerledikçe derinliğin etkisini hissetmeye başlamakta ve bunun sonucunda yükseklikleri ve boyları değişmektedir. Dalgaların teorik olarak kırılma şartlarının belirlenmesi için kinematik ve dinamik stabilite kriterleri göz önüne alınır. 57 1) Kinematik stabilite kriteri Dalga tepesinde akışkan taneciklerinin yatay yörüngesel hızları dalga yayılma hızını aşarsa kırılma meydana gelir. uc  C (67) 2) Dinamik stabilite kriteri Su yüzeyinde akışkan taneciklerinin sahip olduğu maksimum düşey ivme yerçekimi ivmesine eşit olursa kırılma oluşur. dw g (68) dt Sığ suda ilerleyen dalgalar derinliğin azalmasıyla taban etkisini hissetmeye başlarlar. Dalga periyodunun sabit olmasına rağmen, dalga boyları kısalır, bunun sonucunda dalga yayılma hızı azalır, dalga tepeleri sıklaşır. Tabana yakın su taneciklerinin yörüngesel hızları dalga yayılma hızına eşit olduğunda dalga maksimum yüksekliğe erişir ve stabilitesi bozulur. Bunun sonucunda kırılma olayı meydana gelir. Kırılma dalga yüksekliği Hb ile kırılma derinliği db arasında aşağıdaki bağıntı geçerlidir. Hb  0.78 (69) db Çizim 5.12 kullanılarak kıyının eğimine (m) ve dalga periyoduna (T) göre, kırılan dalganın özellikleri (kırılma derinliği, db, ve kırılan dalganın yüksekliği, Hb) hesaplanmaktadır. Çizim 5.13’de değişik kıyı eğimleri için verilen eğriler ise, kırılan dalganın derin deniz dalga yüksekliğinin, H0, hesaplanmasında kullanılmaktadır. SPM’deki grafiklerde kırılan dalga yüksekliği periyodun, derin su şartlarının ve kıyı eğiminin bir fonksiyonu olarak gösterilmiştir. 58 Çizim 5.12 Kırılmadaki boyutsuz derinlik ile dalga kırılma dikliği ilişkisi (SPM, 1984) 59 Çizim 5.13 Kırılma anındaki dalga yüksekliği indeksi ile derin deniz dalga dikliği arasındaki ilişki (SPM,1984) Denizel alanda uzun dönem dalga istatistiğine dayalı olarak farklı yönlerden yaklaşan dalgaların derin deniz belirgin dalga yüksekliği, ortalama dalga dönemi, kırılma yüksekliği, kırılma derinliği ve kırılma dalga boyları Çizelge 5.6 de verilmektedir. Kıyı çizgisi yaklaşık olarak KuzeyKuzeyBatı-GüneyGüneyDoğu(NNW-SSE) doğrultusunda uzanmaktadır. Çizelge 5.6 Denizel alanda yaklaşan dalgaların derin deniz dalga yüksekliği, dalga dönemi, kırılma yüksekliği, kırılma derinliği ve kırılma dalga boyları Derin Deniz Derin Dalga Dalga Kırılma Dalga Kırılma Kırılma Dalga Yaklaşım Belirgin Dalga Deniz Dönemi Yüksekliği Derinliği Boyu(m) Yönü Yüksekliği Dalga Boyu T(sn) Hb (m) db (m) Lb(m) Ho (m) Lo(m) SSW 1.95 5.13 41.05 1.62 2.07 21.86 SW 1.95 5.12 40.89 1.8 2.31 22.89 WSW 2.05 5.01 39.2 1.92 2.45 22.98 W 1.85 5.23 42.67 1.73 2.22 23.05 WNW 2.05 5.25 43 1.75 2.23 23.2 NW 1.85 4.68 34.17 1.23 1.58 17.51 Denizel alanda, dalga kırılma bölgesi su derinliği, yaklaşık olarak, d=-2,5 m ile kara sınırı arasıdır. 60 6 KIYISAL AKINTILAR Kıyısal su alanındaki çevrintiler genellikle düzensiz ve türbülanslıdır. Modelde, türbülanslı hareket ile ortalama hareket arasındaki bağlantı, düşey ve yatay eddy vizkoziteler ve düşeyde ve yatayda eddy difüzyonu ile oluşan kütle yer değişimi ile sağlanmaktadır. Körfezler gibi yüzey su alanının su derinliğine oranla büyük olduğu kıyı sularında, hareketin yatay ve düşey yönlerdeki türbülans yoğunluğu da önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Düşey ve yatay uzunluklardaki bu farklılık izotropik olmayan bir durum yaratmakta, bu nedenle, modelde yatay ve düşeyde kullanılan birbirinden farklı eddy vizkositesi değerleri de benzeştirmelerde çok önem kazanmaktadır. Düşeyde isotropik k- modeli ile hesaplanan eddy vizkozite değerleri kullanılarak, yatayda çözüm ağı uzunluklu alt bir türbülans modeli ile bu farkı karşılayacak doğrultuda yatay eddy vizkozite değerleri hesaplanmıştır. Deniz suyu sıcaklığı, tuzluluğu ve yoğunluğu alansal ve derinlik boyunca sabit alınmıştır. 6.1 Akıntı düzeni Çalışma kıyısal alanında akıntı düzeninin belirlenmesi için modelleme çalışması yürütülmüştür. 37.0N-27.2E koordinatı ECMWF operasyonel arşivinden elde edilen 2000- 2016 dönemine ait, 6 şar saatlik rüzgâr verilerinin yıllık ortalamaları kullanılarak, 17 yıl boyunca 6 şar saatlik akıntı düzeni zaman serisi elde edilmiş ve bu verilere dayalı modelleme alanında difüzör borusunun bulunduğu su derinliğinin yaklaşık -16 m olduğu noktada elde edilen derinlik boyunca değişen yıllık akıntı gülleri Çizim 6.1‘de sunulmuştur. Yine bu noktada 17 yıl boyunca 6 şar saatlik akıntı düzeni zaman serisi tahminlerine dayalı olarak, mevsimsel akıntı gülleri hazırlanmış ve Çizim 6.2‘de verilmiştir. Çalışma alanında yüzey tabakası suları sıklıkla kuzeyli esen rüzgârlar ve yaklaşan dalgalar etkisiyle, Güney-GüneyGüneyBatı(S-SSW) yönlerine doğru ortalama 15-20 cm/s hızlarla, taban tabakası suları ise ortalama 8-10 cm/s hızlarla Kuzey-KuzeyKuzeyDoğu(N-NNE) yönlerine doğru sürüklenmektedir. En kuvvetli akıntı hızlarına yine kuzeyli esen rüzgârlar etkisiyle ulaşılmakta olduğu, yüzey tabakası sularının ortalama 30 cm/s‘ye erişen akıntı hızları ile Güney-GüneyGüneyBatı (S-SSW) yönünde, taban tabakası sularının ise ortalama 14 cm/s yi aşan hızlarla KuzeyKuzeyDoğu(NNE) yönünde hareket etmekte oldukları görülmektedir. Akıntı güllerinde de görülen, çalışma alanında oluşma sıklığı fazla olan hâkim akıntı yönü için yüzey tabakası ve taban tabakası akıntı düzenleri Çizim 6.3 ve Çizim 6.4‘de ve deşarj noktasında su derinliği boyunca akıntı düzeni örneği, Çizim 6.5‘de sunulmuştur. . 61 (a) (b) (c) (d) (e) Çizim 6.1 Yıllık akıntı gülleri a) yüzey tabakası b) yüzeyden -4m c) yüzeyden -8m d) yüzeyden -12m e) taban tabakası 62 Hız Hız (cm/s) (cm/s) (a) (b) Hız Hız (cm/s) (cm/s) (c) (d) Hız Hız (cm/s) (cm/s) (e) (f) Hız Hız (cm/s) (cm/s) (g) (h) Çizim 6.2 Mevsimsel akıntı gülleri a) Kış yüzey tabakası b) Kış taban tabakası c) İlkbahar yüzey tabakası d) İlkbahar taban tabakası e) Yaz yüzey tabakası f) Yaz taban tabakası g) Sonbahar yüzey tabakası h) Sonbahar taban tabakası 63 Çizim 6.3 Yüzey tabakası hâkim akıntı düzeni (HYDROTAM-3D) 64 Çizim 6.4 Taban tabakası hâkim akıntı düzeni (HYDROTAM-3D) 65 Çizim 6.5. Hâkim akıntı düzeninde su derinliği boyunca akıntı değişimi (HYDROTAM-3D) 6.2 Ölçümleme çalışmaları ile karşılaştırmalar Proje sahası ve çevresindeki akıntı sistemini tanımlamak için 29-30 Kasım,1-3 Aralık 2016 tarihlerinde, su derinliğinin yaklaşık 9,23 m olduğu, 37° 00' 28.46"N- 27° 14' 37.86"E noktasında yüzey tabakasında Valeport Model 106 Akıntı ölçme cihazı ile herbir gün için 12 saat olmak üzere toplam 60 saat süreli akıntı ölçümleri yapılmış ve ölçümler detaylı olarak “Hidrografik ve Oşinografik Etüt Raporu”nda sunulmuştur. Bölüm 6.1 de sunulan akıntı düzeni modelleme çalışmalarında elde edilen sonuçlar, ölçümleme tarihleri ile çakışan günler için ölçümleme sonuçları ile akıntı hızı ve akıntı yönleri olarak karşılaştırılmış ve herbir gün için sonuçlar Çizim 6.6-Çizim 6.15’de sunulmuştur. Bu grafiklerde, 15 dakikada bir ölçümlenen akıntı hızları, saatlik ortalamaları ve 3 saatte bir elde edilen modelleme sonuçları birarada sunulmaktadır. 29 Kasım-3 Aralık 2016 tarihleri arasındaki tüm ölçüm sonuçları ile modelleme sonuçlarının karşılaştırmaları, akıntı hızları için Çizim 6.16’de ve akıntı yönleri için Çizim 66 6.17’da sunulmuştur. Modelleme sonuçları ve ölçümleme sonuçları arasındaki yüksek uyum, modelin tahminlerinin akıntı düzenini başarı ile benzeştirmekte olduğunu göstermektedir. Çizim 6.6 29 Kasım 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.7 29 Kasım 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.8 30 Kasım 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.9 30 Kasım 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 67 Çizim 6.10 1 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.11 1 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.12 2 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.13 2 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması 68 Çizim 6.14 3 Aralık 2016 günü akıntı hızı ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.15 3 Aralık 2016 günü akıntı yönü ölçümleri ve model sonuçlarının karşılaştırılması Çizim 6.16 Ölçülen tüm akıntı hızlarının modelleme sonuçları ile karşılaştırılması 69 YÖN 360 315 Ölçüm (Derece) 270 225 180 135 90 y = 1,2745x - 55,043 R² = 0,7023 45 0 0 45 90 135 180 225 270 315 360 Model (Derece) Çizim 6.17 Ölçülen tüm akıntı yönlerinin modelleme sonuçları ile karşılaştırılması 7 SU KALİTESİ PARAMETRELERİ ÖLÇÜMLEME ÇALIŞMALARI Deniz deşarjı kıyısal sularında Harita 7.1’de gösterilen noktalarda, Ocak ve Mayıs 2017 aylarında sahada yerinde ölçümleme ve su numunesi toplama çalışmaları yürütülmüştür. Noktaların koordinatları ve su derinlikleri Çizelge 7.1’de verilmiştir. Saha çalışmaları kapsamında, kıyısal su kalitesini ifade eden başlıca fiziksel parametrelerden, su sıcaklığı, tuzluluk, iletkenlik, pH, çözünmüş oksijen, toplam çözünmüş katı madde değerleri, su derinliği boyunca (su yüzeyinden su tabanına dek) her iki metrede bir olmak üzere 20 m kablolu YSI Marka Pro Plus ile ölçümlenmiş ve Çizelge 7.2 ve Çizelge 7.3’de sunulmuştur. HF Marka Micro TPW Model portatif türbidimetre ile bulanıklık değerleri, Hyrobios Marka seki disk ile seki disk derinlikleri okunmuş, alınan su numunelerinin laboratuvar analizleriyle askıda katı madde değerleri bulunmuş ve Çizelge 7.4’de listelenmiştir. Hydrobios su numunesi alma cihazı (Hydrobios water sampler) ile yüzey tabakasından ve -10 m su derinliğinden su numuneleri alınarak, kimyasal ve mikrobiyolojik parametreler için laboratuvar analizleri yürütülmüştür. Laboratuvarda yapılan analizler ile tespit edilen, amonyum azotu, nitrit azotu, nitrat azotu, 70 toplam fosfat, klorofil-a, kimyasal oksijen ihtiyacı(KOİ), biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) değerleri Çizelge 7.5’de, toplam koliform, fekal koliform ve escherichia coli (E-koli) değerleri Çizelge 7.6’da sunulmuştur. Analiz yöntemleri, kullanılan cihazlar ve ölçüm hassasiyet aralıkları sırasıyla Çizelge 7.7, Çizelge 7.8 ve Çizelge 7.9’da yer almaktadır. Harita 7.1 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı ölçümleme noktaları Çizelge 7.1 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı ölçüm noktaları ve koordinatları Nokta İsmi Nokta Koordinatı Su derinliği (m) T1 37,0063860N-27,2411860E -17 T2 37,0128070N-27,2528740E -5 71 Çizelge 7.2. Ocak 2017 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen fiziksel parametreler Toplam Çözünmüş Tarih Derinlik Sıcaklık Tuzluluk İletkenlik Çözünmüş Nokta Oksijen pH 2017 (m) (°C) (ppt) (µS/cm) Katı Madde (mg/L) (TDS)(g/L) 29 Ocak -0,5 T1 15,7 39,44 48501 6,24 8,03 38,3372 29 Ocak -2 T1 15,7 39,43 48511 6,28 8,05 38,3305 29 Ocak -4 T1 15,7 39,43 48458 6,26 8,06 38,3305 29 Ocak -6 T1 15,6 39,43 48419 6,27 8,07 38,3371 29 Ocak -8 T1 15,5 39,44 48328 6,31 8,07 38,3370 29 Ocak -10 T1 15,3 39,42 48069 6,34 8,08 38,3305 29 Ocak -12 T1 15,2 39,41 47876 6,33 8,08 38,3305 29 Ocak -14 T1 15 39,44 47763 6,39 8,08 38,3565 29 Ocak -16 T1 14,9 39,43 47665 6,34 8,09 38,3512 29 Ocak -0,5 T2 14,3 39,47 47003 6,64 8,12 38,4085 29 Ocak -2 T2 14,1 39,43 46759 6,66 8,12 38,3825 29 Ocak -4 T2 14,0 39,41 46731 6,63 8,12 38,3401 Çizelge 7.3. Mayıs 2017 Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen fiziksel parametreler Toplam Çözünmüş Tarih Derinlik Sıcaklık Tuzluluk İletkenlik Çözünmüş Nokta Oksijen pH 2017 (m) (°C) (ppt) (µS/cm) Katı Madde (mg/L) (TDS)(g/L) 22 Mayıs -0,5 T1 18,8 39,46 51985 6,34 8,04 38,29 22 Mayıs -2 T1 18,8 39,46 51979 6,38 8,09 38,29 22 Mayıs -4 T1 18,8 39,45 51942 6,44 8,10 38,29 22 Mayıs -6 T1 18,8 39,46 51912 6,34 8,11 38,29 22 Mayıs -8 T1 18,7 39,48 51910 6,3 8,11 38,35 22 Mayıs -10 T1 18,7 39,48 51897 6,19 8,12 38,35 22 Mayıs -12 T1 18,7 39,48 51891 6.15 8,12 38,35 22 Mayıs -14 T1 18,7 39,49 51885 6.16 8,11 38,36 22 Mayıs -16 T1 18,7 39,49 51882 6.11 8,12 38,36 22 Mayıs -0,5 T2 18,9 39,47 52096 7,24 8,2 38,29 22 Mayıs -2 T2 18,9 39,47 52112 7,07 8,21 38,35 22 Mayıs -4 T2 18,9 39,47 52117 6,92 8,21 38,35 72 Çizelge 7.4. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı bulanıklık, askıda katı madde ve seki disk ölçümleri Askıda Katı Seki Disk Tarih Bulanıklık Derinlik (m) Nokta Madde Derinliği (m) 2017 (Ntu) (mg/L) 29 Ocak -0,5 T1 0,42 11 15 29 Ocak -10 T1 0,41 3 29 Ocak -0,5 T2 0,53 2 - 22 Mayıs -0,5 T1 0,54 15 14 22 Mayıs -10 T1 0,56 21 22 Mayıs -0,5 T2 0,27 5 - Çizelge 7.5. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen kimyasal parametreler Toplam Nitrit Nitrat Amonyum Klorofil-a Fosfor Azotu Tarih Derinlik Azotu Azotu KOİ BOİ Nokta (Cv µg/L) (PO4-P (NO2-N 2017 (m) (NO3-N (NH4-N (mg/L) (mg/L) mg/L) mg/L) mg/L) mg/L) 29 Ocak -0,5 T1 0,806 0,0063 0,0052 0,0575 0,052 1,773 0,609 29 Ocak -10 T1 0,803 0,0065 0,0059 0,0952 0,055 2,265 0,682 29 Ocak -0,5 T2 0,883 0,0069 0,0044 0,0734 0,049 1,908 0,636 22 Mayıs -0,5 T1 1,112 0,0105 0,0067 0,0341 0,032 10,239 2,827 22 Mayıs -10 T1 1,051 0,0082 0,0063 0,0323 0,028 7,534 1,782 22 Mayıs -0,5 T2 1,315 0,0093 0,0066 0,0285 0,033 9,794 2,527 Çizelge 7.6. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanında ölçülen mikrobiyolojik parametreler Tarih Derinlik Toplam Koliform Fekal Koliform E-Coli Nokta 2017 (m) (CFU/100 m/L) (CFU/100 m/L) (CFU/100 m/L) 29 Ocak -0,5 T1 26 9 5 29 Ocak -0,5 T2 3 1 0 22 Mayıs -0,5 T1 3 2 0 22 Mayıs -0,5 T2 1 0 0 73 Çizelge 7.7 Fiziksel ve Kimyasal Analiz Metotları ANALİZ METOT 1 pH YSI Pro Plus- 20 m kablo 2 İletkenlik YSI Pro Plus Çözünmüş 3 YSI Pro Plus Oksijen 4 Bulanıklık HF TPI Model Portatif Türbidimetre Askıda Katı 5 TS EN 872 Madde 6 Nitrat TS ISO 7890-3 7 Nitrit TS 7526 8 Toplam İyon Seçici Elektrot Yöntemi AWWA 4500-NH3-D 21st ed. 2005 Amonyak 9 Toplam Standart Methods, 1989, 4500 PC.( Vanadomolibdofosforik asit ile fosfor kolorimetrik yöntemle Fosfor Tayini) (Fosfat) 10 Kimyasal Oksijen TS 2789 ISO 6060 Su kalitesi: Kimyasal oksijen ihtiyacı dikromat metodları İhtiyacı (KOİ) 11 Biyolojik Oksijen TSE EN ISO 10707 İhtiyacı (BOİ) 12 Klorofil-a APHA 1995 Çizelge 7.8 Mikrobiyolojik Analiz Metotları 1 TS EN ISO 9308-1 Su kalitesi - Membran Filtre yöntemiyle Escherichia Fekal Koliform Coli ve koliform bakterilerin tespiti 2 Toplam TS EN ISO 9308-1 Su kalitesi - Membran Filtre yöntemiyle Escherichia Koliform Coli ve koliform bakterilerin tespiti 3 TS EN ISO 9308-1 Su kalitesi - Membran Filtre yöntemiyle Escherichia E. Coli Coli ve koliform bakterilerin tespiti 74 Çizelge 7.9 Cihazların Hassasiyet Aralıkları YSI Pro Plus İletkenlik ±1% (20 m kablo) Çözünmüş Sıcaklık Aralığı: -5 ile 50°C Oksijen (mg/L, 0 -20 mg/L: ± 2% ya da 0.2 mg/L, ppm): 20 – 50 mg/L: % ± 6 pH (mV, pH unit) ±0.2 Tuzluluk (ppt) ±0.1 ppt Sıcaklık (°C) ±0.2°C HF TPI Model Bulanıklık % ± 2 ya da ± 0.01 NTU (0-500 NTU) Portatif % ± 3 (500-1100 NTU) Türbidimetre Jeotech marka 100°C de ±1°C OF 01E Model Etüv HF TPI Model %± 2 ya da ± 0.01 NTU (0-500 NTU) Portatif %± 3 (500-1100 NTU) Türbidimetre SHIMADZU Tekrarlanabilirlik (Standart Sapma) ≤0.1mg ATX-224 Lineerite ± 0.2mg Analitik terazi Hassasiyet için sıcaklık katsayısı (10-30 ̊C) ± 2 ppm/̊C Isolab Digital Doğruluk = %0.2, hassasiyet= ± 0.1 % Büret Shimadzu UV Dalga boyu doğruluğu ± 1.0nm MINI-1240 Dalga boyu tekrarlanabilirliği ± 0.3nm UV/VISIBLE Fotometrik doğruluk ± 0.005 Abs (at 1.0 Abs) Spektrofotometre ± 0.003 Abs (at 0.5 Abs) Fotometrik tekrarlanabilirlik ± 0.002 Abs (at 1.0 Abs) WTW CR4200 Doğruluk ± 1 °C ± 1 digit Thermoreaktör Sıcaklık sabitliği ± 0.5 K 75 10 Ağustos 2016 tarihinde yürürlüğe giren ‘Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği’ (Sayı: 29797) Ek 5, “Tablo 3: Genel kimyasal ve fizikokimyasal parametreler açısından kıyı suları alıcı ortam kalite kriterleri” Çizelge 7.10’da verilmiştir. Ölçümler değerlendirildiğinde, mevcut alıcı ortam su kalitesi, 7>çözünmüş oksijen(mg/L)>6 aralığında olup ‘İYİ’, 11>fosfor (µg/L)>5 aralığında olup ‘ORTA’, nitrit ve nitrat azotları toplamı(µg/L)>20 olup ‘ZAYIF’ sınıfına girmektedir. Aynı Yönetmeliğin Ek 6, ‘Tablo 7: Ege ve Akdeniz kıyı suları için ötröfikasyon kriterleri’, Çizelge 7.11’de verilmiştir. Ölçümler değerlendirildiğinde, alıcı ortam trofik seviyesi, 11>fosfor (µg/L)>5 aralığında olup ‘ÖTROFİK’, 2>klorofil-a(µg/L)>0,5 aralığında olup ‘ÖTROFİK’, seki disk (m)>14 olup ‘OLİGOTROFİK’, nitrit ve nitrat azotları toplamı(µg/L)>20 olup ‘HİPERTROFİK’ olarak belirlenmektedir. Trofik seviye oligotrofik seviyeden, hipertrofik seviyeye doğru yükselmektedir. Trofik seviyelerden en az iki parametrenin trofik seviyesinin aynı çıkması durumunda, bu trofik seviye geçerlidir. Ancak klorofil-a parametresinin seviyesinin, neticesi aynı olan parametrelerden daha yüksek çıkması durumunda klorofil-a belirleyicidir. Besin elementi ölçümlerinin aralık-şubat, klorofil-a ölçümlerinin ise mart-mayıs, seki disk ölçümlerinin ilkbahar-yaz döneminde yapılması esastır. Ölçüm değerlerine göre Turgutreis deniz deşarjı kıyı suları “ÖTROFİK” olarak değerlendirilmektedir. Deniz deşarjı kıyı sularında düzenli olarak su kalitesi parametrelerinin izlenmesi önerilmektedir. Çizelge 7.10 Genel kimyasal ve fizikokimyasal parametreler açısından kıyı suları alıcı ortam kalite kriterleri (Tablo 3, Ek-5, Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) Su Kalite Sınıfları    Parametre  I  II  III  IV  (çok iyi)  (iyi)  (orta)  (zayıf)  Ege‐Akdeniz  Çözünmüş oksijen  ≥7  6  5  <5  (mgO2/L)  TP(µg/L)  <5  5‐7  7,1‐11  >11  NOx(µg/L)  <5  5‐10  10,1‐20  >20  (NO3‐N+NO2‐N)  Yağ‐gres(mg/L)  <0,2  0,3  0,5  >0,5  Yüzer Madde  Yüzer halde sıvı maddeler, çöp ve benzeri katı maddeler ile  köpük bulunamaz  76 Çizelge 7.11. Yerüstü su kütlerinin trofik seviyeleri, Ege ve Akdeniz kıyı suları ötrofikasyon kriterleri (Tablo 7, Ek-6, Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği,2016) Su Kalitesi  NOx(µg/L)  Seki Disk Derinliği  TP(µg/L)  Klorofil‐a(µg/L)  Sınıfı  (NO3‐N+NO2‐N)  (m)  Oligotrofik  <5  <5  <0,5  >14  Mezotrofik  7  10  1  9  Ötrofik  11  20  2  5  Hipertrofik  >11  >20  >2  <5  Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği’nin [2006] Ek-1, Yüzme ve Rekreasyon Amacıyla Kullanılan Suların Sağlaması Gereken Kalite Kriterleri Tablosu’nda, koliform bakteriler için kılavuz değer 500 CFU/100ml, zorunlu değer 10.000CFU/100ml’dir. Fekal koliform bakteri değerleri için kılavuz değer 100 CFU/100ml, zorunlu değer 2000 CFU/100 ml’dir. Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği’ninde [2006], Escherichia coli için herhangi bir sınır değer tanımlanmamıştır. AB Yüzme suyu direktiflerinde (15 Şubat 2006) ise kıyı ve geçiş sularında Escherichia coli için 500 CFU/100 ml değeri belirlenmiştir. Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği (2016), Ek-5 Tablo 6 “Rekreasyon Maksadıyla Kullanılan Kıyı ve Geçiş Sularının Sağlaması Gereken Standart Değerler” tablosunda ise Escherichia coli için klavuz değer 250 cfu/100 ml, zorunlu değer 500 cfu/100 ml olarak belirlenmiştir. Deniz deşarjı kıyı sularında düzenli olarak mikrobiyolojik parametrelerin izlenmesi önerilmektedir. 77 8 DENİZ DEŞARJI BORU GÜZERGAHININ BELİRLENMESİ, SU KALİTESİ TAŞINIM VE SEYRELME MODELLEME ÇALIŞMALARI Seyrelme çalışmalarında kullanılacak tasarım debileri, “Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi İleri Biyolojik Atıksu Tesisi Uygulama Proje Raporu (Alter Uluslararası Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri, 2016)” ndan alınmıştır. Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Tasarıma Esas Atıksu Debileri Çizelge 8.1’de, modelleme çalışmaları sonrasında önerilen difüzör borusu özellikleri Çizelge 8.2’de sunulmaktadır. Çizelge 8.1 Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Tasarıma Esas Atıksu Debileri Yaz Kış 3 Debi (m /s) 1.Kademe 2.Kademe 1.Kademe 2.Kademe (2032) (2047) (2032) (2047) Minimum 0,284 0,351 0,083 0,124 Ortalama 0,428 0,532 0,127 0,185 Maksimum 0,833 1,042 0,236 0,333 Çizelge 8.2 Turgutreis deniz deşarjı difüzör borusu özellikleri Q, Debi (m3/s) 0,1-1,04 d, Difüzör borusu su derinliği -17 (m) N, Delik Sayısı, 15 L, uzunluğu (m) 60 borunun iki yanında şaşırtmalı yerleşim D, Delik Çapı (m) 0,12 Doğrultusu Deşarj borusu ile aynı doğrultuda Modelleme çalışmalarında kullanılan kirletici özellikleri aşağıda özetlenmiştir: - Arıtma sonrasında denize bırakılabilecek en yüksek bakteri konsantrasyonu: Co = 107 TC/100ml - Bakteri ölme katsayısı: Yaz: T90 = 1,5 saat , k =-ln(0,1)/T90=1,54 1/saat Kış: T90 = 3 saat, k =-ln(0,1)/T90= 0,77 1/saat - Kirletici yoğunluğu: ρo = 999 kg/m³, - Kirletici vizkozitesi: νo= 10-6 m²/s Önerilen ana deşarj ve difüzor borusu güzargahı Çizim 8.1’de gösterilmektedir. Difüzör borusunun ana deşarj borusu ile aynı doğrultuda ve en az 60 m uzunluğunda olması, ana deşarj borusunun, saat yönünde kuzeyden(N) 235o açı ile WSW doğrultusunda uzanması uzunluğunun en az 1400 m olması önerilmektedir. Bu durumda, ana deşarj borusu ve difüzör borusu toplamı için önerilen en az 1460 m. olmaktadır. Modelleme çalışmalarında kullanılan kıyısal alan 78 özellikleri Bölüm 4-6’da anlatılan şekilde saha ölçümlemeleri ve hidrodinamik modeleme çalışmalarından alınmıştır. Çizim 8.1 Deniz deşarjı borusu güzergahı 8.1 YAKIN ALAN SEYRELMESİ 8.1.1 Kullanılan modeller Birinci seyrelmeyi tahmin edebilmek için çok sayıda model geliştirilmiştir. Bu modellerden bazıları durgun, üniform ve tabakalaşma durumunun gözlenmediği su ortamları için birinci seyrelmeyi tahmin edebilmektedir. Deniz deşarjı tasarımı için geliştirilmiş oldukça kompleks bilgisayar yazılımları da mevcuttur. Bu çalışmada yakın alan seyrelmeleri için, CORMIX, Visual Plume ve HYDROTAM-3D modelleri kullanılmıştır. CORMIX, deşarj sistemleri tasarımı ve karışım bölgesinin analizlerini yapmak hazırlanmış bilgisayar temelli tasarım programıdır [Doneker ve Jirka, 2007]. Debi ve çevre koşullarının verilerine göre hidrodinamik benzeştirme yapar. Her tab, farklı veri gruplarını temsil eder (Kirletici özellikleri, alıcı ortam özellikleri, debi özellikler vb.). CORMIX Version 10.0, dört temel hidrodinamik benzeştirme modelinden oluşmaktadır: CORMIX1, CORMIX 2, CORMIX3 ve DHYDRO. CORMIX1, batık ve su yüzeyinde tekil delikten çıkan kirletici kaynaklarının analizinde, CORMIX2 batık çoklu delikten çıkan kirleticilerin analizinde, 79 CORMIX3 yüzeysel debilerin analizinde, DHYRO tuzlu ve/veya sediman debilerinin analizinde kullanılmaktadır. CORMIX, farklı debi koşullarında, her çeşit alıcı su ortamları için (nehirler, göller, rezervuarlar, nehir ağzı ve kıyı suları) hidrodinamik karşım prosesini niteliksel (akım sınıflandırması vb.) ve niceliksel (seyrelme oranı, bulut eğrisini vb.) modellemeye yarayan bir programdır. CORMIX, jet integral modeli olup kütlenin ve momentumun korunumu prensibine dayanır ayrıca uzunluk ölçekli sınıflandırma ile integral yaklaşımını birlikte kullanır böylece sınır etkileşimini ve yakın alan için stabil olmayan durumları da gözönüne alabilir. CORMIX modelinde kullanılan eşitlikler literatürde bulunabilir [Jirka,2004;Jirka 2006, Bleninger,2006; Morelissen vd. 2013]. US-EPA tarafından geliştirilen Visual Plumes yazılımı da seyrelme ve karışım bölgesi modellemesi ve analizi yapabilmektedir [Frick vd., 2001]. Visual Plumes Windows bazlı bir bilgisayar uygulamasıdır. Visual Plumes sürüklenme bölgesi projesi (PAE) hipotezi özellikleri olan bir Lagrangian modelidir. Model dağılım bulutu kararlıymış gibi hesap yapar Momentum ve kütlenin korunumu için eşitlikler bulut yörüngelerinin her bir adımı için program içinde çözülür [Frick vd., 2004; Baumgartner, 1994]. Program tahminleri seyrelme, yükselme, çap ve diğer bulut değişkenlerini içerir. Visual Plumes paket modelleme programı, birincil karışım bölgesinin seyrelme karakteristiği ve geometrisini irdeleyerek; alıcı ortama deşarj edilen atık suyun deşarj hattı tasarım, tahmin ve analizlerini yapmaktadır. Visual Plumes programını kullanarak gerekli verilerin girilmesi için üç ayrı girdi grubu vardır: Çevresel ortam verileri, deşarj yapısı ve çıkış karakteristikleri [Frick vd., 2004]. CORMIX’te dinamik taban etkileri hesaplamalara dâhil edilir. Bu etkiler tabanda yüksek kirletici konsantrasyonlarına neden olur. Özellikle bentik bölgelerdeki yasal karışım bölgesindeki analizler için önemlidir. Visual Plumes’de ise dinamik bulut eklentileri ihmal edilir. Yakın alan dağılımında debi çıkışına yakın bölgede yerel bir sınır irdelenmez, sonsuz bir su kütlesi kabul edilir. Visual Plumes’un en önemli kısıtlamalarından biri bu özelliktir. CORMIX, jet integral, uzunluk ölçek, integral ve pasif difüzyon yaklaşımlarını kullanarak 30 bölgesel akım modülü ve yüzlerce akım sınıfı ile çalışmaktadır. Visual Plumes ise jet-integral, uzunluk ölçek ve pasif difüzyon yaklaşımları ile çalışır. Bünyesinde üç jet integral modeli (UM, UDKHG, PDS) ve bir uzunluk ölçek modeli (RSB) barındırır. Bu modeller, dinamik eklentiler olmadan stabil yakın alan dağılımlarında kullanılır. Debi stabilitesi belirlenememektedir. Visual Plumes’de stabil olmayan ve eklentili debi koşulları, yoğunluk akıntıları 80 irdelenmemektedir. CORMIX, zengin akım sınırflandırmasına ve debi stabilitesi analizine sahiptir. Yapay zekâ kullanılarak verilerin uyumları kontrol edilir. Verilerin sağlıklı olması karışım alanı karakteristiklerinin doğru tahmin edilmesini sağlar. Kural tabanlı bir programdır ve 2000 civarında kural içerir. Bu kurallara göre deşarj debisi, alıcı ortam ve model seçimi yapılır. Ayrıca kurallar raporlanır. Visual Plumes’de ise raporlama prosedürü yoktur. Hangi modelin uygulanacağı veya veri-kabul uyumu ile ilgili rehberlik yoktur. Her iki model de benzer jet integral yaklaşımlarını kullanır: Yakın alan bölgesinde, stabil bir ortamda, dinamik eklentilerin olmadığı, yoğunluk akıntılarının karışımının yasal karışım bölgesinde önemli olmadığı durumlarda benzer sonuçlar verir. Visual Plumes’u taban eklentili akımlarda ve yoğunluk akıntılarının söz konusu olduğu karışımlarda kullanmak uygun değildir. Oysa CORMIX her iki durumda da kullanılabilir. CORMIX taban eklentili akım ve yoğunluk akıntı karışım koşullarında uygulanabilen kural tabanlı raporlama yapabilen bir modeldir. Her iki model de derin deniz deşarjları için uygundur, çünkü bu durumda yakın alan dağılımı önceliklidir ve dinamik taban eklentileri yoktur [Cormix,2016]. 8.1.2 Model Uygulamaları Her üç model çalışma alanına uygulanmış ve kirleticinin yakın alan seyrelme davranışı karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Yakın alan modelleme sonuçları, atıksu debisi, alıcı ortamdaki kıyısal akıntı hızı, akıntı yönlerinin difüzör borusu ile yaptıkları açılar, delik sayısı ve yoğunluk değişimi ile değişim göstermektedirler. Model parametrelerinin hassasiyet çalışmalarında atıksu debisinin, akıntı hızının ve akıntı yönünün yakın alan seyrelmelerine etkileri tartışılmıştır. Boru hattı kıyısal alanında su derinlikleri 20 m’den küçüktür. Modelleme çalışmalarında, deniz suyu yoğunluğu değişken olarak alınmış, su sıcaklığının ve tuzluluğun bir fonksiyonu olarak, hidrodinamik model tarafından hesaplanmıştır. Çizim 8.2 ve Çizim 8.3’de birinci seyrelmedeki (S1), atıksu debi(Q) değişikliğinin, kış ve yaz koşullarındaki etkileri görülmektedir. Debi için yürütülen hassasiyet çalışmalarında, birinci seyrelmeyi etkileyen diğer tüm tasarım parametreleri sabit kalmak koşulu ile, yanlızca değişen debinin, S1 üzerindeki etkileri incelenmiştir. Atıksu debisi 0,1≤Q≤1,1 m3/s aralığında değiştirilmiştir. Ölçümleme ve hidrodinamik modelleme sonuçlarına dayanılarak, hassasiyet çalışmalarında alıcı ortam kıyısal akıntı hızının ortalama olarak u=0.1 m/s ve akıntı yönünün difüzöre dik olduğu varsayılmış, kış mevsimi için deniz suyu tuzluluk değeri S=38 ppt, sıcaklık değeri T=160C, yaz mevsimi için ise tuzluluk S=39 ppt, sıcaklık T=27 0C alınmıştır. 81 Çizim 8.2 ve Çizim 8.3’ de görüldüğü gibi debi arttıkça yakın alan seyrelme (S1) miktarının üssel fonksiyona uyumlu olarak düştüğü, 0,7 m3/s’den büyük olan debiler için S1 değerinin çok az değişmekte olduğu gözlenmektedir. Üssel eğilim çizgileri üç modelin sonuçlarının tümünü kapsayacak şekilde için geçirilmiştir. Atıksu debisi 0,1≤Q≤1,1 m3/s aralığında değişirken, birinci seyrelme en düşük modelleme sonuçlarına göre 123≤S1≤966 aralığında değişmektedir. Tüm debiler için yakın alan seyrelmesinin yönetmelik gereği olan S1>40 şartını gerçeklediği görülmektedir. Çizim 8.2Turgutreis kış koşullarında atıksu debisi (Q) hassasiyeti Çizim 8.3 Turgutreis yaz koşullarında atıksu debisi (Q) hassasiyeti 82 Çizim 8.4 ve Çizim 8.5’de, akıntı hızının birinci seyrelmedeki (S1) kış ve yaz koşullarındaki etkisi görülmektedir. Hiç kıyısal akıntı hızının olmadığı (U=0) durum, ya da hiç rüzgâr esmediği durum, en az birinci seyrelme değerini vermektedir. Akıntı hızı arttıkça S1 değeri de artmaktadır. Grafiklerden birinci seyrelmeyi etkileyen diğer tüm tasarım parametreleri sabit kalmak koşulu ile akıntı hızı ile S1 arasındaki ilişkinin doğrusala çok yakın olduğu görülmektedir. Doğrusal eğilim çizgileri üç modelin sonuçlarının tümünü kapsayacak şekilde için geçirilmiştir. Akıntı hızlarının 0≤U≤35 cm/s arasında değişmesi durumunda en düşük model tahminleri ile 46 ≤S1≤353 değerleri arasında değişim göstermektedir. Tüm akıntılar için yakın alan seyrelmesinin yönetmelik gereği olan S1>40 şartını gerçeklediği görülmektedir. Çizim 8.4 Turgutreis kış koşullarında akıntı hızı hassasiyeti 83 Çizim 8.5 Turgutreis yaz koşullarında akıntı hızı hassasiyeti Çizim 8.6 ve Çizim 8.7’da Turgutreis kış ve yaz koşullarında akıntı yönünün yakın alan seyrelmesine etkisi irdelenmiştir. CORMIX modeli kış ve yaz koşullarında akıntı yönü ile difüzör borusu doğrultusu arasındaki açı 30o ve 45o, diğer iki model ise 00 (akıntı boruya parallel) olduğunda birinci seyrelme değerini minimum olarak tahmin etmektedirler. Difüzör borusunun akıntı yönüne dik olması durumu olan 900 açısında ise S1 maksimum değerine ulaşmaktadır. Tüm açılar için S1>100 değerinden fazladır. Çizim 8.6 Turgutreis kış koşullarında akıntı yönünün yakın alan seyrelmesine etkisi 84 Çizim 8.7 Turgutreis yaz koşullarında akıntı yönünün yakın alan seyrelmesine etkisi 8.2 UZAK ALAN SEYRELMESİ Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutu, kıyısal akıntılar ile uzak alan seyrelmesine başlamaktadır. Uzak alan seyrelmesinde kirlilik bulutu, ilerlemeli yayılma(adveksiyon), türbülanslı difüzyon ve dispersiyon ile dağılmakta (S2) ve bakteriler ölerek (T90) yok olmaktadırlar (S3). Atık sudaki koliform miktarının başlangıç konsantrasyon değeri 107 TC/100 ml olarak kabul edilmiştir. Yeryüstü Su kalitesi Yönetimi Yönetmeliği (Ağustos,2016), Tablo 6 (Rekreasyonel Maksadıyla Kullanılan Kıyı ve Geçiş Sularının Sağlaması Gereken Standart Değerler) ‘da gereği sahil koruma bandı genişliği 300 m. olarak alınmıştır. Su Kirliliği Kontrölü Yönetmeliği’ne göre, model çalışmalarında bakterilerin %90’nının ölmesi için gerekli süre, T90 değeri, yaz ayında, 1,5 saat (kp=1.54 1/saat), kış ayında 3 saat (kp=0,77 1/saat), alınmış ve koruma bandı içinde, zamanın %90’nında, toplam koliform seviyesinin 1000TC/100ml olması şartı gözetilmiştir. Hidrodinamik model çalışmalarında, Bölüm 4-6 da detaylı olarak sunulan rüzgâr, dalga ve akıntı iklimine kullanılarak kirlilik bulutunun uzak alandaki yayılım ve dağılım senaryoları oluşturulmuş ve Çizelge 8.3’de özetlenmiştir. Uzak alan seyrelmesi için yürütülen modelleme çalışmalarında, kış ve yaz koşulları için hiç rüzgârın esmediği ve en zayıf kıyısal akıntıların 85 oluştuğu durumlar Senaryo 1-2’de; kış ve yaz koşulları için hâkim yönlü akıntı düzeni etkileri Senaryo 3-4’de; kış ve yaz aylarında karaya doğru esen batılı rüzgârlar ve karaya doğru yüzey akıntılarının etkileri Senaryo 5-6’da sunulmuştur. Karadan esen doğulu rüzgârlar ise, yüzey sularını açığa doğru sürükleyen akıntıları oluşturmakta ve kirlilik bulutu açık denize doğru yayılarak koruma bandı içinde sorun oluşturmamaktadır (Senaryo 7-8). Çizelge 8.3. Kirleticinin uzak alan seyrelmesi senaryoları SENARYO 1 2 3 4 5 6 7 8 Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Hâkim Hâkim Karaya Karaya Kış Yaz AÇIKLAMA Rüzgâr Rüzgâr akıntı akıntı doğru doğru Diğer Diğer yok yok koşulları koşulları akıntı akıntı Oluşma 6 8 47 71 15 20 28 1 Sıklığı (%)  Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hiç rüzgârın esmediği ve en zayıf kıyısal akıntıların oluştuğu durumlar için kış koşullarında Çizim 8.8’de, yaz koşullarında ise Çizim 8.9’de sunulmuştur. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve yönetmelik gerekleri sağlanmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hâkim yönlü akıntı düzenleri etkisinde kış koşulları için Çizim 8.10’da, yaz koşullarında ise Çizim 8.11’da sunulmuştur. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve yönetmelik gerekleri sağlanmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karaya doğru yüzey akıntıları etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları için Çizim 8.12’de, yaz koşullarında ise Çizim 8.13’de sunulmuştur. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 1000 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve yönetmelik gerekleri sağlanmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karadan esen doğulu rüzgârlar etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları için Çizim 8.14’de, yaz koşullarında 86 ise Çizim 8.15’de sunulmuştur. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve yönetmelik gerekleri sağlanmaktadır. 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 1000 10 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.8 Kış ayı ve rüzgâr esmediği koşullar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 87 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 1000 10 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.9 Yaz ayı ve rüzgâr esmediği koşullar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 88 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 10 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.10 Kış ayı ve hâkim akıntı koşulları etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 89 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 1000 10 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.11 Yaz ayı ve hâkim akıntı koşulları etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 90 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 50 1500 10 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.12 Kış ayı ve karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 91 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 10 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.13 Yaz ayı ve karaya doğru akıntılar etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 92 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 50 1500 10 1000 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.14 Kış ayı açığa doğru akıntı etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 93 6000 5500 5000 100000 Kirlilik Konsantrasyonu, TC/100ml 4500 50000 4000 10000 3500 5000 y (m) 3000 1000 2500 500 2000 100 1500 50 1000 10 500 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 x (m) Çizim 8.15 Yaz ayı açığa doğru akıntı etkisinde kirlilik bulutunun yayılım ve dağılımı 94 9 SONUÇLAR Turgutreis deniz deşarjı denizel alanında üç boyutlu hidrodinamik, taşınım ve su kalitesi modeli HYDROTAM-3D kullanılarak, rüzgâr iklimi, dalga iklimi, uzun dönem, ekstrem dalga istatistiği çalışmaları, rüzgâr, dalga ve yoğunluk etkenli akıntılar ve bu akıntı düzenleri ile kirlilik bulutunun yakın alan ve uzak alan dağılımları modellenmiştir. Yakın alan seyrelme çalışmalarında HYDROTAM-3D modeli ile karşılaştırmalı olarak Visual Plumes ve CORMIX sayısal programları da uygulanmıştır. Çalışma bölgesinin rüzgâr ikliminin belirlenebilmesi için, Turgutreis Marina Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Bodrum Hüseyin Burnu Feneri Ocak 2014-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Yalıkavak Gemitaşı Feneri (Şubat 2013-Mart 2016), Didim Meteoroloji İstasyonu Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri, Bodrum Meteoroloji İstasyonu Ocak 2012-Mart 2016 yılları arası saatlik ölçümleri; ECMWF 37.0N-27.3E ve 37.0N-27.2E koordinatlarında Ocak 2012-Kasım 2016 yılları arası 6 saatlik rüzgâr tahminleri incelenmiştir. Ölçümlerle olan karşılaştırmalar sonucunda, ECMWF 37.0N-27.2E koordinatına ait, 2000-2016 yılları arası altışar saatlik kesintisiz rüzgâr tahminlerinin, kıyısal alanın rüzgâr ikliminin belirlenmesinde güvenli olarak kullanılabileceğine karar verilmiş, uzun dönem ve en yüksek değer rüzgâr istatistiği çalışmaları yürütülmüştür. Yönlere göre, her bir yön için ayrı ayrı rüzgâr oluşum sayıları belirlenmiş ve bölgenin yıllık ve mevsimsel rüzgâr gülleri oluşturulmuştur. Aylık ortalama ve en yüksek değer rüzgâr hızları belirlenmiştir. Rüzgâr iklimi çalışmalarına göre, hâkim rüzgâr yönü birincil olarak saat yönünde KuzeyBatı (NW)- Kuzey (N) yön aralığı, ikincil olarak GüneyDoğu (SE)-GüneyGüneyDoğu (SSE) yön aralığıdır. Dalga iklimi çalışmalarında, etkin dalga kabarma mesafeleri incelenmiştir. Deniz deşarjı kıyısal alanında konumu itibarıyla en fazla dalga kabarmasına yol açabilecek dalga kabarma mesafeleri saat yönünde GüneyGüneyDoğu(SSE)–Kuzey(N) yönleri aralığındadır. Uzun dönem ve en yüksek değer dalga istatistiği çalışmaları, ECMWF’in operasyonel arşivinden 37.0N-27.2E koordinatı için elde edilen 2000-2016 dönemine ait altışar saatlik kesintisiz dalga tahminleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Model tahminleri birincil etken dalga yön aralığının saat yönünde KuzeyBatı(NW)-Kuzey(N) arası, ikincil olarak ise GüneyGüneyDoğu(SSE) olduğunu göstermektedir. Kıyısal alanda dalga yüksekliklerinin 0.5 95 m den az olma (sakin) sıklığı %61 dir. Hâkim dalga ilerleme yönünden beklenen sıklık %29 dur. Yılda 1 saat aşılma olasılığı ile Hs=2,6 m belirgin derin deniz dalga yüksekliğine ve Tm=5,3 sn dalga periyoduna sahip dalgaların yaklaşması tahmin edilmektedir. Kıyısal alanında, dalga kırılma bölgesi, yaklaşık olarak, d=-2,5m ile kara sınırı arasıdır, bu bölgede deniz deşarjı boru hattının gömülmesi önerilmektedir. Turgutreis deniz deşarjı kıyısal alanı için kıyı çizgisi doğrultusu yaklaşık olarak KuzeyKuzeyBatı(NNW)–GüneyGüneyDoğu(SSE) yönünde uzanmaktadır. Doğulu kara yönlerinden (NE-SE) esen rüzgârlar, kıyısal alan yüzey sularını karadan açık denize doğru sürüklerken, batılı yönlerden esen rüzgârlar (SW-NW) açık deniz sularını karaya doğru sürüklemektedirler. Kıyısal alanda akıntı düzeninin belirlenmesi için modelleme çalışmaları yürütülmüştür. Sahada yürütülen ölçümleme çalışmaları ile model tahminleri karşılaştırılmış ve modelin akıntı düzenini başarılı ile tahmin etmekte olduğu görülmüştür. Rüzgâr ve dalga iklimine dayalı olarak, 2000-2016 yılları arası, 17 yıl boyunca 6 şar saatlik akıntı düzeni zaman serisi elde edilmiş, yıllık ve mevsimsel akıntı gülleri hazırlanmıştır. Akıntı iklimi çalışmalarına göre, yüzey tabakası suları için hâkim akıntı yönü, Güney-GüneyGüneyBatı(S-SSW) yönleri olup, ortalama hızlar 10-30 cm/s arasında değişmektedir. Deniz deşarjı kıyısal alanında su derinlikleri 20 m’den küçüktür. Hidrodinamik çalışmalardan tüm mevsimlerde su kolunu boyunca yoğunluk değişimlerinin az olduğu, en yüksek değişimin yaz aylarında oluştuğu, <0,01 olduğu anlaşılmıştır. Deşarj derinliğinde oluşabilecek bu düşük yoğunluk farklılaşması, kirlilik bulutunun sıklıkla tutsaklanmasına neden olmamaktadır. Tüm mevsimlerde sıklıkla kirlilik bulutu yüzeye ulaşmakta, yani yakın alan karışması su yüzeyinde son bulmaktadır. Modelleme çalışmalarında su kolunu boyunca deniz suyu yoğunluğu su sıcaklığı ve su tuzluluğu değerlerinden değişken olarak hesaplanmıştır. Deniz deşarjı yakın alan seyrelme(S1) çalışmalarında, CORMIX, Visual Plume ve HYDROTAM-3D modelleri kullanılmış ve sonuçlar karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Model parametrelerinin hassasiyet çalışmalarında atıksu debisinin, akıntı hızının ve akıntı yönünün yakın alan seyrelmelerine etkileri incelenmiştir. Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutu, kıyısal akıntılar ile uzak alan seyrelmesine başlamaktadır. Uzak alan seyrelmesinde kirlilik bulutu, ilerlemeli yayılma(adveksiyon), türbülanslı difüzyon ve dispersiyon ile dağılmakta (S2) ve bakteriler ölerek yok olmaktadırlar (S3). Modelleme çalışmaları sonucunda, ana deşarj borusunun, kuzeyden 235o açı ile WSW doğrultusunda 96 uzanması, uzunluğunun en az 1400 m olması, ana borunun bitiminde aynı doğrultuda ve en az 60 m. uzunluğunda difüzör borusu yer alması önerilmektedir. Difüzör borusu en az -17 m. derinlikte olmalı ve üzerinde borunun iki yanında şaşırtmalı olarak yerleştirilmiş 0,12 m çaplı 15 adet delik yer almalıdır. Bu çalışmada boru sistemi için hidrolik tasarım yapılmamıştır. Ana boru ve difüzör borusu için boru türleri, çapları ve detayları, hidrolik tasarım ile belirlenmelidir. Hidrolik tasarım sırasında farklı bir tasarım zorunluluğu çıkması durumda seyrelme hesaplarının yeniden yapılması gereklidir. Önerilen güzargah için atıksu debisinin 0,1≤Q≤1,1 m3/s aralığında değişmesi ve atık sudaki koliform miktarının başlangıç konsantrasyon değerinin 107 TC/100 ml kabulü ile yapılan modelleme çalışmaları, kış ve yaz mevsimi koşullarında yakın alan seyrelmelerinin her durumda S1>40 değerinden büyük olduğunu göstermektedir. Uzak alan seyrelmesi çalışmalarında, kış ve yaz koşulları için hiç rüzgârın esmediği ve akıntıların olmadığı en kötü durum, hâkim yönlü akıntılar, karaya doğru ve açığa doğru akıntılarının etkileri oluşma sıklıkları ile ayrı ayrı incelenmiştir. Sonuç olarak, yakın alan ve uzak alan seyrelme çalışmaları değerlendirildiğinde, uzun dönem rüzgâr, dalga ve akıntı istatistiklerine dayanılarak, önerilen deniz deşarjı sistemi ile kıyı koruma bandı içinde, zamanın %90’nında, toplam koliform seviyesinin 1000TC/100ml olması şartının ve yönetmelik gereklerinin sağlanabileceği görülmüştür. 97 KAYNAKLAR Balas L., İnan A., Genç, A.N., 2013.Modelling of Dilution of Thermal Discharges in Enclosed Coastal Waters, Research Journal of Chemistry and Environment, 17(10), 82-89. Balas L., Genç, A.N., İnan, A., 2012. Hydrotam-3D Model for Hydrodynamic and Transport Processes in Coastal Waters, Managing Resources of a Limited Planet, IEMSS 2012, 1439-1446. Balas, L., İnan, A., Yilmaz, E. 2011. Modelling of sediment transport of Akyaka Beach. Journal of Coastal Research, SI 64,Sayfa:460-463. Balas, L., İnan, A. 2010. Modeling of Induced Circulation. WSEAS Transactions on Fluid Mechanics, Cilt: 5, Sayı:3,Sayfa:132-143) Balas L.,İnan A., Yıldız İ. 2006. Numerical Modelling of Coastal Currents, Lecture Notes in Computer Science, Vol.3980, Sayfa:547-555. Balas L, Kucukosmanoglu A, 2006. 3-D Numerical Modelling of Transport Processes in Bay of Fethiye, Turkey , Journal of Coastal Research, Sayı:3, Sayfa:1529-1539, Balas L., İnan A, 2005. “Three dimensional modelling of turbulence”, Advances in Computational Methods in Sciences and Engineering, Sayfa:48-58. Balas L., 2004. “Modelling of Interaction Between Surface Waves and Mud Layer ”, Lecture Notes in Computer Science, Cilt 3037, sayfa:618-621. Balas L. , Özhan E., 2003. “A Baroclinic Three Dimensional Numerical Model Applied to Coastal Lagoons”, Lecture Notes in Computer Science, Cilt 2658,sayfa:205-212. 87. Balas L., Özhan E., 2002. “Three Dimensional Modelling of Stratified Coastal Waters”, Estuarine, Coastal ve Shelf Science, Academic Press, UK, Cilt 56, sayfa 75-87 Balas L. , 2001. “Simulation of Pollutant Transport in Marmaris Bay”, China Ocean Engineering, Nanjing Hydraulics Research Institute (NHRI), Cilt 15, No:4, sayfa 565-578. Balas L., Özhan E., 2001. “Applications of a 3-D Numerical Model to Circulations in Coastal Waters”, Coastal Engineering Journal, Japan Society of Civil Engineers and Word Scientific Publications, Cilt 43, Sayı 2,sayfa 99-120. Balas L., Özhan E., 2000. “Three Dimensional Numerical Modelling of the Marmaris Bay”, Offshore and Polar Engineering Society (ISOPE), cilt 3,sayfa 547-551. Balas L., Özhan E., 2000. “An Implicit Three Dimensional Numerical Model to Simulate Transport Processes in Coastal Water Bodies”. International Journal for Numerical Methods in Fluids, John Wiley and Sons Yayınevi, USA, Cilt 34, sayfa 307-339. Baumgartner, D.J., Frick, W.E., Roberts, P.J.W., 1994. Dilution Models for Effluent Discharges, Pasific Ecosystems Branch, ERL-N, EPA/600/R-94/086. Bleninger, T., 2006. Coupled 3D Hydrodynamic Models for Submarine Outfalls: Environmental Haydralic Design and Control of Multiport Diffusers, Doktora Tezi, Karlsruhe Universitesi Hidromekanik Enstitüsü, Karlsruhe. Bretschneider, C. L., 1970. Forecasting Relations for Wave Generation. Look Lab/Hawaii, Cilt 1, Sayı 3. Honolulu: Department of Ocean Engineering, University of Hawaii. Cebe, K., Balas, L., 2016. Water Quality Modelling in Kaş Bay, Applied Mathematical Modelling, Cilt:40, No:3, 1887-1913. CEM, Coastal Engineering Manual, 2006. Coastal Engineering Research Center, Department of the Army, US Army Corps of Engineers, Washington DC, USA. CORMIX, www.mixzon.com, Yayın tarihi: 2016, Erişim tarihi: 10 Aralık 2016. Dean, R.G., Dalrymple, R.A. 1998. “Water Wave Mechanics for Engineers and Scientists”, World Scientific. Doneker, R.L., Jirka, G.H., 2007. Cormix User Manual, U.S. Environmental Protection Agency. Economopoulou, M.A., Economopoulos, A.P. , 2001. ‘’Graphical Sizing and Analysis of Ocean Outfalls with Buoyant Plumes’’, Journal of Environmental Engineering, 127(1): 3-12. Frick, W.E., Roberts, P.J.W., Davis, L.R., Keyes, J., Baumgartner, D. J., Geroge, K.P., 2001. Dilution Models for Effluent Discharges, 4th Edition (Visual Plumes), U.S. Environmental Protection Agency, Georgia. Frick, W.E, 2004. Visual Plumes Mixing Zone Modeling Software, Environmental Modeling and Software, 19, 645-654. Fournier C.P., Mulcahy M.W., Chow K.A., Sayao O.J., 1993. “Wave Agitation Criteria for Fishing Harbors in Atlantic,Canada, Bölüm 247, pp3230-3243. Hasselmann, K., Ross, D. B., Muller, P., And Sell, W., 1976. "A Parametric Wave Prediction Model," Journal of Physical Oceanography, Cilt: 6, Sayı: 200-228. HYDROTAM-3D Üç Boyutlu Hidrodinamik Taşınım Modeli , http://hydrotam.com 98 Jirka, G.H., Integral Model for turbulent buoyant jets in unbounded stratified flows. Part 1: Single round jet, Environmental Fluid Mechanics 4(1), 1-56, 2004. Jirka, G.H., Integral Model for Turbulent Buoyant Jets in Unbounded Stratified Flows, Part 2: Plane Jet Dynamics Resulting from Multiport Diffuser Jets, Environmental Fluid Mechanics 6(1), 43-100, 2006. İnan A., Balas L., 2013. Genişletilmiş Yumuşak Eğim Eşitlikleri için Sonlu Farklar Yaklaşımı, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 28 (2), 401-408 İnan, A., Yılmaz, N., Numanoglu Genç, A., Balas, L.,2012. Modeling of Coastal Erosion in Göksu Coasts, Journal of Coastal Research, Baskıda. İnan, A., Balas, L. 2010. An Application of 2D Oil Spill Model to Mersin Coast. WSEAS Transactions on Environment and Development, 6 (5)(345-354). İnan, A., Balas L., 2009. Numerical Modeling of Extended Mild Slope Equation with Mac Cormack Method, Mathematics and Computers in Science and Engineering , Sayı:1, Sayfa:195-210. İnan A., Balas L. 2008. Numerical modeling of extended mild slope equation with finite volume method. Computational Methods And Applied Computing, 3(222-227). İnan A., Balas L. 2007. A moving boundary wave run-up model. Computational Science, 4487(38-45). İnan, A.,2007. Yumuşak Eğim Eşitliklerinin Sayısal Modellemesi. Doktora Tezi, İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi. İnan, A. , Balas, L., 2002. "Applications of a Numerical Model to Wave Propagation on Mild Slopes", China Ocean Engineering, Nanjing Hydraulics Research Institute (NHRI), Cilt 16 (4), sayfa 569-576. Morelissen R., Van der Kaaij, T., Bleninger, T., 2013. Dynamic Coupling of Near Field and Far Field Models for Simulating Effluent Discharges, Water Science & Technology, 67 (10), 2210-2220. Roberts,P.J.W., Henry, J., Salas, H.J., Reiff, F.M.,Libhaber, M., Alejandro Labbe A.,James C. Thomson, J.C., 2010, Marine Wastewater Outfalls and Treatment Systems, IWA Yayınevi, İngiltere. SPM, “Shore Protection Manual”, U.S. Army Corps of Engineers, 1984. Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi İleri Biyolojik Atıksu Tesisi Uygulama Proje Raporu,2016. Alter Uluslararası Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri, sayfa:1-154. Yıldız I, İnan A, Balas L., 2005. “Numerical modelling of wave induced circulation”, Advances in Computational Methods in Sciences and Engineering, Sayfa:602-612. Yılmaz, N., Balas, L., İnan, A., Coastal Erosion Problem, Modelling and Protection, Ocean Science Journal, Cilt 50, No:3, 589-601, 2015. Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği, 10 Ağustos 2016, Resmi Gazete, sayı: 29797. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/08/20160810-9.htm, Son erişim tarihi: Haziran 2017. Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği (76/160/AB), 2006. TC Çevre ve Orman Bakanlığı (Mülga), http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/01/20060109-2.htm, Son erişim tarihi: Haziran 2017. 99 EK-4 BİYOÇEŞİTLİLİK YÖNETİM PLANI TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI BİYOÇEŞİTLİLİK YÖNETİM PLANI ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. VE TİC. A.Ş KASIM 2018 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ KISALTMALAR 1. AMAÇ VE KAPSAM 1 1.1. Proje Tanımının Özeti 1 1.2. Biyoçeşitliliğin Korunmasının Önemi 4 1.3. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı Çerçevesi 4 2. YASAL ÇERÇEVE VE REFERANSLAR 5 2.1. Türk Mevzuatı 5 2.1.1. Ulusal Kanunlar ve Yönetmelikler 6 2.1.2. Ulusal Çevresel Plan ve Programlar 7 2.1.3. Ulusal Tehlike Statüleri 7 2.2. Uluslararası Yasal Çerçeve 8 2.2.1. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BÇS) 9 2.2.2. IFC Performans Standardı 6 10 2.2.3. BERN Sözleşmesi 10 2.2.4. CITES 11 2.2.5. Tehlike Altındaki Türlerin IUCN Kırmızı Listesi 11 3. PROJENİN BİYOÇEŞİTLİLİK ÇALIŞMALARI 12 3.1. Çalışma Alanı 12 3.2. Biyoçeşitlilik Mevcut Durum Çalışmaları Metodolojisi 16 3.2.1. Karasal Flora ve Habitat Çalışmaları 16 3.2.2. Karasal Fauna 18 3.2.3. Denizel Ekosistem Çalışmaları 18 3.3. Biyoçeşitlilik Araştırma Sonuçları 23 3.3.1. Proje Alanı Bölgesindeki Uluslararası Tanınan Alanlar 23 3.3.2. Karasal Ekosistemin Vejetasyon Özellikleri ve Habitat Tipleri 26 3.3.3. Karasal Fauna 33 3.3.4. Denizel Ekosistem 37 3.4. Etkiler ve Etkileri Azaltıcı Önlemler 48 3.4.1. Etki Değerlendirme 48 3.4.2. Etki Değerlendirme Kriterleri 49 3.4.3. İnşaat Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri 51 3.4.4. İşletme Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri 55 3.4.5. Etkilere Karşı Alınacak Önlemler 57 4. KRİTİK HABİTAT DEĞERLENDİRMESİ 60 4.1. Kritik Habitat Kavramı 60 4.2. Kritik Habitat Değerlendirmesinin Önemi 61 4.3. Kritik Habitatların Belirlenmesi 61 4.4. Kritik Habitatları Tetikleyen Olası Biyoçeşitlilik Unsurları 62 5. ETKİ AZALTICI ÖNLEMLERİN PLANI 63 6. UYGULAMA, İZLEME PLANI VE RAPORLANDIRMA 66 6.1. Uygulamaya Ait Sorumluluklar 66 6.2. İzleme Planı 66 6.3. Tamamlayıcı Çalışmalar 67 6.4. Eğitim 67 6.5. Raporlandırma 68 TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. i/iii İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1 Habitatların ve Türlerin Korunmasına İlişkin Kanunlar ve Yönetmelikler 6 Tablo 2 Kuş Türleri İçin Ulusal Tehlike Kategorileri 8 Tablo 3 MAK Kararları Ekleri 8 Tablo 4 Bern Sözleşmesi Ekleri 10 Tablo 5 CITES Ekleri 11 Tablo 6 IUCN Kırmızı Liste Kategorileri 12 Tablo 7 ÖDA Kriterleri 23 Tablo 8 Bodrum Yarımadası ÖDA Kriterlerini Sağlayan Türler 25 Tablo 9 ÖDA Kriteri Sağlayan Türler 29 Tablo 10 Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri 31 Tablo 11 Çalışma Alanıda Tespit Edilen Memeli Türleri 33 Tablo 12 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Kuş Türleri 35 Tablo 13 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen İki yaşamlı ve Sürüngen Türleri 36 Tablo 14 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Fitoplankton Organizmaları 38 Tablo 15 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Zooplankton Organizmaları 38 Tablo 16 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Makoalgler ve Bentik Organizmalar 39 Tablo 17 Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Balık Türleri 40 Tablo 18 Tahmini Posidonia oceanica Populasyonları 45 Tablo 19 Çalışmada Belirlenen Tür/Cins/Taksonların Listesi ve Ekonomik ve Ekolojik 48 (IUCN, BERN) Önemleri Tablo 20 Ekolojik Hassasiyet Kriteri 50 Tablo 21 Kritik Habitat Tetikleyen Olası Bileşenler 62 Tablo 22 Biyoçeşitlilik için Etki Azaltıcı Önlemler 64 Tablo 23 İzleme Planı 68 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil 1 Yer Bulduru Haritası 3 Şekil 2 Proje Alanı İçerisinden Görünümler 13 Şekil 3 Karasal Flora-Fauna Çalışma Alanı 14 Şekil 4 Denizel Ekosistem Çalışma Alanı 15 Şekil 5 Fitoplanktonik Organizmaların Örneklemesi ve Tanımlanması 20 Şekil 6 Scuba Dalış Çalışmaları 21 Şekil 7 A, B, C Çalışma Alanlarındaki P. oceanica 22 Şekil 8 ÖDA’nın Topoğrafik Haritası 25 Şekil 9 Projenin Ekolojik Konumu 27 Şekil 10 Türkiye Florası Endemik Taksonlarına Ait 9677 Lokasyonun Bölge, Bölüm ve 27 Kareleme Sistemine Göre Dağılımı Şekil 11 Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Habitat Tipleri 28 Şekil 12 Proje Alanı İçerisindeki Bazı Flora Türleri 30 Şekil 13 Monachus monachus’un Proje Alanı Çevresindeki Üreme ve Beslenme Alanı 42 Şekil 14 Biyoçeşitliği Gösteren Bazı Sualtı Görüntüleri 44 Şekil 15 Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu 46 Şekil 16 Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu ve İkinci Zonu 47 TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. ii/iii İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU KISALTMALAR LİSTESİ MUSKİ Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü BYP Biyoçeşitlilik Yönetim Planı BÇS Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi KHD Kritik Habitat Değerlendirmesi MAK Merkezi Av Komisyonu UNFCCC BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi RAMSAR Özellikle Su Kuşlarının Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme CITES Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme MARPOL Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme EMEP Uzun Menzilli Sınırlar Ötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi ve Avrupa’da Hava Kirleticilerinin Uzun Menzilli Taşınımlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi İşbirliği Programı BERN Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi UNEP Birleşmiş Milletler Çevre Programı IFC Uluslararası Finans Kuruluşu PS Performans Standartları IUCN Uluslararası Doğayı Koruma Birliği EUNIS Avrupa Doğa Bilgi Sistemi TÜBİVES Türkiye Bitkileri Veri Servisi WoRMS World Register of Marine Species ÖDA Önemli Doğa Alanları ÖBA Önemli Bitki Alanları ÖKA Önemli Kuş Alanları UNEP Avrupa Çevre Ajansı TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. iii/iii İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 1. AMAÇ VE KAPSAM Biyoçeşitlilik dünya yüzündeki hayatın temelidir. Her bir tür, bulunduğu habitat ve zenginleştirdiği ekosistem eşsiz bir değer ihtiva etmektedir. İnsanoğluna sağladıkları bilinen ve bilinmeyen faydaların yanısıra kendi emsallerine katkı sağlayan biyoçeşitlilik unsurlarının benzersiz bir gelişmenin yaşandığı bu çağda korunmaya ihtiyaçları vardır. Atıksu artıma projesi, Muğla Büyükşehir Belediyesi, Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) tarafından, Türkiye’nin güneyinde İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi inşasıyla yeni deniz deşarj hattı ve Turgutreis-Akyarlar-Gümüşlük bölgesinde kanalizasyon sistemi kurulması planlanmaktadır. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı (BYP), biyota üzerine olası etkileri göz önünde bulundurarak, alandaki karasal ve sucul habitatlar ile yaban hayatının muhafaza edilmesine yönelik etkin stratejilerin geliştirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. BYP kapsamında Proje alanı çevresinde biyoçeşitlilik üzerine mevcut tüm veriler bir araya getirilmiştir. Bu raporda sunulan analizler ekolojik açıdan makul çalışma alanlarındaki öncelikli habitatların ve koruma önemine sahip türlerin belirlenmesine yöneliktir. BYP kapsamında ele alınan eylemler ulusal ve uluslararası mevzuata uygun olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda BYP, biyoçeşitlilik bileşenlerinin tanımlanması ve değerlendirilmesinin yanısıra etki azaltıcı önlem hiyerarşisi açısından, OP 4.04E göre ve IFC Performans Standardı 6 ile tam bir uyum içerisindedir. BYP’in hazırlanmasında ve uygulanmasındaki en önemli hususlardan bir tanesi, söz konusu planın, Proje ilerledikçe alanda meydana gelecek değişiklikler doğrultusunda ve ilave verilerin ortaya çıkmasıyla sürekli olarak gözden geçirilmeye, güncellenmeye ve geliştirilmeye açık bir doküman olarak hazırlanmış olmasıdır. BYP’in uygulanmasında MUSKİ’nin işbirliği ile ve aynı zamanda karmaşık karasal ve denizel doğal sistemlerin değerlendirilmesinde entegre bir yaklaşımın benimsenmesi için gerekli zaman ve çabayı harcaması da esastır 1.1. Proje Tanımının Özeti Muğla, Türkiye’nin güneybatısında yer alan ve Ege Denizi kıyısında uzanan bir şehirdir. Şehir merkezi iç kesimde, en yakın kıyıdan 30 km uzaklıkta ve deniz seviyesinde 660 m yükseklikte yer alır. Bodrum, Dalaman, Datça, Fethiye, Kavaklıdere, Köyceğiz, Marmaris, Milas, Menteşe, Ortaca, Seydikemer, Ula ve Yatağan Muğla’nın ilçeleridir. Muğla’nın kuzeyinde Aydın İli, doğusunda Denizli İli, doğu-güneydoğusunda Burdur İli ve güneydoğusunda Antalya İli bulunmaktadır. Muğla’nın büyük bir kısmı Ege Bölgesi’nde yer alırken, küçük bir kısmı da Akdeniz Bölgesi’nde yer alır. Proje Sahası, Bodrum ilçesinde bulunan Turgutreis Mahallesi’nde yer almaktadır ve Bodrum Yarımadası’ndaki ikinci büyük mahalledir. Proje Sahası’na Bodrum’dan kuş uçuşu mesafe 14,5 km ve Muğla’dan kuş uçuşu mesafe 99 km’dir. Proje alanına ait yer bulduru haritası Şekil 1’de sunulmaktadır. 6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Muğla, Büyükşehir Belediyesi statüsünü elde etmiştir. Bu kanun kapsamında, il sınırları içerisinde yer alan köy ve beldeler birbirlerinden ayrılmıştır; köyler mahalle olarak, beldeler ise bağlı bulundukları ilçenin tek mahallesi olarak ilçe belediyesine katılmıştır. Bu değişimin sonucu olarak, il genelinde su ve kanalizasyon işlemlerini yürütebilmek amacıyla Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) kurulmuştur. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 1/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Muğla halkına yüksek kalitede sağlıklı ve temiz içme suyu sağlamak, su kaynaklarını en etkin şekilde kullanarak korumak, atık suyun uygun şekilde arıtılmasını sağlamak ve kurumsal gelişiminde modern bir yönetim anlayışı benimseyerek yüksek kalitede hizmet vermek MUSKİ’nin temel hedef ve amaçları arasındadır. MUSKİ, bu hedef ve ilkeler doğrultusunda bölgede atık su arıtma işlemlerini yürütebilmek amacıyla entegre Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi’ni planlamıştır. Proje kapsamında, günlük kapasitesi 37,000 m3 olan İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisinin kurulması, yeni deniz deşarj hattı ve Turgutreis-Akyarlar-Gümüşlük bölgesinde kanalizasyon sistemi kurulması bulunmaktadır. Mevcut durumda herhangi bir arıtma tesisine sahip olmayan Turgutreis Mahallesinde oluşan atıksular, arıtılmadan Bodrum Körfezi’nden deniz deşarjı ile uzaklaştırılmaktadır. Proje kapsamında, Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi kurulumunu takiben bölgede üretilen atık suyun arıtılması ve arıtılan atık suyun yeni deniz deşarj hattı ile Ege denizine deşarj edilmesi planlanmaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 2/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 1. Yer Bulduru Haritası TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 3/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 1.2. Biyoçeşitliliğin Korunmasının Önemi Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin (BÇS) 2. Maddesi, biyolojik çeşitliliği diğerlerinin yanısıra kara, deniz ve diğer su ekosistemleri ile bu ekosistemlerin bir parçası olduğu kompleksler de dâhil olmak üzere tüm kaynaklardan canlı organizmalar arasındaki farklılaşma olarak tanımlamaktadır. Dünyadaki biyolojik kaynaklar, yalnızca içsel bir değer taşımakla kapmayıp, insanlığın gerek sosyal gerekse ekonomik açıdan kalkınması için gereklilik arz etmektedir. Biyolojik çeşitlilik, gelecek nesiller için paha biçilmez bir değere sahiptir ve dolayısıyla bugün tüm dünyada eşi görülmemiş bir tehdit altındayken daha da büyük bir çabayla korunmalıdır. Farklı ekosistemlere ait türlerin nesillerinin kesintisiz antropojenik etkiler sebebiyle son derece yüksek bir hızda yok oldukları artık kabul gören bir gerçektir. Dünyadaki farklı ulusların ortak girişimleri, her ülkenin kendi kaynaklarına ve koruma kapasitesine göre ortak bir takım hedeflerin konmasıyla sonuçlanmıştır. Biyoçeşitliliğin korunmasına atfedilen öneme ilişkin, korumanın gerekliliğini ortaya koyan tarafların benimsediği perspektife dayanan çeşitli sebepler ortaya çıkabilmektedir. BÇS’ye göre, “dünya ekonomisinin en az yüzde 40’ı ve yoksul insanların ihtiyaçlarının en az yüzde 80’i biyolojik kaynaklardan sağlanmaktadır.” Yalnızca bu ifade bile biyoçeşitliliğin önemini ortaya koymaktadır. Herhangi bir nedeni bir diğerinin önüne koymaksızın, biyoçeşitliliğin ekosistem ve dolayısıyla insan sağlığını ve refahını nasıl iyileştirdiğine ilişkin aşağıda bir dizi unsura yer verilmiştir.  Ekosistem hizmetleri  Tarımsal verimlilik  Geleneksel ve modern ilaçlar  Yiyecek, su, barınma, vb. gibi ihtiyaçlar  Doğal afetlere karşı korunma  İş piyasası  Doğrudan ekonomik faydalar (eko-turizm)  Estetik ve rekreasyon  Eğitim ve araştırma Söz konusu liste, biyoçeşitliliğin tüm dünyada farklı ekosistemler aracılığıyla sunduğu faydaları kapsayacak şekilde genişletilebilir. Biyoçeşitlilik, bütün doğal sistemlerin mevcudiyeti ve varlığını sürdürmesi açısından önemli bir gerekliliktir. Dolayısıyla, herhangi bir sisteme yapılacak müdahalede, mevcut unsurlar arasındaki bağların göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Böylelikle, ekosistemlerin işleyişine herhangi bir engel teşkil edecek bir hasara sebep olup biyoçeşitliliğin tehlikeye atılmasının önüne geçilebilir. Biyoçeşitliliğin korunmasının proje yönetimi kapsamında ele alınması, habitatların, türlerin ve genetik kaynaklarının yok olmasının önlenmesinde önemli bir adım olmakla birlikte kalkınmanın biyoçeşitliliğin korunması ile nasıl uyum içerisinde ilerleyebileceğinin anlaşılması açısından da yeni bir yol açmaktadır. 1.3. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı Çerçevesi Biyoçeşitlilik Yönetim Planı’nın (BYP) hazırlanmasına temel oluşturan amaçlar göz önünde bulundurularak, bu bölümde rapor kapsamında BYP’in nasıl yapılandırıldığına yer verilmektedir. Buna göre, raporun bütünlüğünün anlaşılması amacıyla her bir bölümün içeriği kısaca anlatılmaktadır. Bölüm 2 Yasal Çerçeve ve Referanslar: Türkiye açısından bağlayıcılığı olan ve Projeyi ilgilendiren ulusal ve uluslararası kanun ve sözleşmelerin bir listesini sunmaktadır. Uluslararası Finans Kurumu (IFC) Standartları ile diğer uluslararası ve ulusal mevzuat da bu kapsamda TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 4/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU açıklanmaktadır. MUSKİ tarafından Türk mevzuatı ve uluslararası gereklilikler doğrultusunda yürütülen çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi süreci bu bölümde ele alınmaktadır. Bölüm 3 Biyoçeşitlilik Çalışmaları: Yalnızca Proje kapsamında ve bugüne kadar gerçekleştirilen biyoçeşitlilik çalışmalarına ilişkin detaylı bilgi sunmakla kalmayıp, ileride gerçekleştirilecek çalışmalara temel oluşturması amacıyla mevcut bilgi boşluklarını da tanımlamaktadır. Proje’nin farklı bileşenlerine ait mevcut durum çalışmalarının yanısıra, izleme verileri de biyoçeşitlilik bileşenlerine ilişkin güncel bir değerlendirmeyi de mümkün kılmaktadır. Dolayısıyla, BYP’in hazırlanması aşamasında ilave arazi çalışması gerçekleştirilmemiştir. Ancak, ileride Yönetim Planı’nın uygulanmasında ilave çalışmalara ihtiyacı duyulması muhtemeldir. Bölüm 4 Kritik Habitat Değerlendirmesi: Biyoçeşitlilik çalışma alanındaki karasal ve denizel biyoçeşitliliğe ilişkin mevcut durum verilerine dayanmaktadır. Bu bölümde, BYP’in amaçları doğrultusunda öncelikli habitatların ve türlerin ortaya konmasını hedefleyen Kritik Habitat Değerlendirmesi’ne (KHD) ilişkin detaylara yer verilmekte ve IFC Performans Standart 6 ile uyumun seviyesi değerlendirilmektedir. Öncelikle kritik habitatların tespit edilmesinde kullanılan yaklaşım açıklanmakta, sonrasında ise ekolojik açıdan makul alanlarda bahse konu biyoçeşitlilik bileşenlerine ilişkin kritik habitat değerlendirmesine yer verilmektedir. Bu amaçla mevcut verilerin yanısıra, IUCN verilerinden, literatür bilgilerinden ve uzman görüşlerinden yararlanılmıştır. Bölüm 5 Etki Azaltıcı Önlemlerin Planı: Koruma önemine sahip her bir habitat ile tür için tanımlanan amaçları, hedefleri ve eylemleri içermektedir. Planlar kapsamında, tür/habitat tanımlarına, mevcut tehlike statülerine, yerel amaç ve hedeflere ilişkin detaylı bilginin yanısıra zaman çizelgesi ile yerelde kilit paydaşlarla gerçekleştirilmesi öngörülen eylemlere yer verilmektedir. Özellikle BYP’in uygulanması sırasında ortaya çıkması beklenen bilgi boşluklarının olduğu durumlarda ilave çalışmalar yapılması önerilmektedir. Bölüm 6 Uygulama, İzleme ve Raporlama: BYP’in bütünüyle uygulanabilmesi amacıyla sorumlu taraflara ilişkin bilgilere yer verildiği bölümdür. Bu bölümün ikinci kısmı ise, BYP eylemlerinin etkinliğinin ve başarısının temin edilmesi ve izleme yoluyla yapılan değerlendirmelere bağlı olarak ilave koruma stratejileri ile etki azaltıcı önlemlerin belirlenmesi için gerekli olan izleme çalışmalarını kapsamaktadır. Uygulama prosedürleri ile izleme ve düzenli inceleme faaliyetlerinin sonuçları periyodik olarak raporlanacaktır. Raporlandırma, Proje ilerledikçe sürekli olarak güncellenmeye ve geliştirilmeye açık bir doküman olarak hazırlanmış olan BYP çalışmasının son basamağını oluşturmaktadır. 2. YASAL ÇERÇEVE VE REFERANSLAR 2.1. Türk Mevzuatı Türkiye’de biyoçeşitliliğin muhafazasına ilişkin politikaların geliştirilmesi, farklı statülere sahip korunan alanların belirlenmesi ve yönetilmesi, plan ve programların geliştirilmesi ve uygulanması, bu kapsamında faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ve farklı kurumlar arasındaki koordinasyonun sağlanması T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ile ona bağlı kurumların sorumluluğundadır (BCS Ulusal Odak Merkezi, n.d.). Bakanlık ile ilişkili diğer kurumlar, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü olarak sıralanabilir. TOB’nın her bir ildeki birimleri İl Tarım ve Orman müdürlüklerinin yanısıra ilgili kurumların bölge müdürlüklerinden oluşmaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 5/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Biyolojik çeşitliliğin muhafazası ve sürdürülebilir kullanımından sorumlu başlıca kurum Bakanlık bünyesindeki ve aynı zamanda BÇS odak noktası olan Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’dür. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Milli Parklar Kanunu’na göre korunan alanların yönetiminden, yaban hayatının muhafazasından ve kara avcılığının düzenlenmesi ile denetlenmesinden sorumlu ana birimdir. 2.1.1 Ulusal Kanunlar ve Yönetmelikler 9 Ağustos 1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ile uyumlu bir şekilde yaşayan tüm canlıların ortak değeri olan çevrenin korunmasını amaçlamakta, çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile kirliliğin önlenmesine ilişkin temel prensiplere karar verip bunları ortaya koymaktadır. 26 Nisan 2006 tarihli ve 5491 sayılı Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun çerçevesinde, Madde 6’da biyolojik çeşitliliğin korunmasının önemi belirtilmiş ve biyolojik çeşitliliğin tahribi de dâhil olmak üzere denetim ve kontrol ile çevreye zarar verildiği tespit edildiğinde, cezai yaptırımlara ilişkin düzenlemeler getirilmiştir. Çevre Kanununa dayanılarak çıkartılan yönetmeliklerle kirliliğin önlenmesine ve çevresel etki değerlendirmesine yönelik kurallar belirlenmiştir. Türkiye’deki habitatların ve türlerin korunmasına ilişkin kanunlar ve yönetmelikler Tablo 1’de sunulmaktadır. Tablo 1. Habitatların ve Türlerin Korunmasına İlişkin Kanunlar ve Yönetmelikler Resmi Gazete Kanun / Yönetmelik Tarih No. Milli Parklar Kanunu 09.08.1983 2873 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 23.07.1983 2863 Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı’nın Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde 19.10.1989 383 Kararname Kara Avcılığı Kanunu 01.07.2003 4915 Su Ürünleri Kanunu 04.04.1971 1380 Orman Kanunu 31.08.1956 6831 Hayvanları Koruma Kanunu 24.06.2004 5199 Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği 17.05.2005 25818 Nesli Tehlike Altında olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine 27.12.2001 24623 İlişkin Sözleşme’nin Uygulanmasına Dair Yönetmelik Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü, Üretimi ve İhracatına Ait Yönetmelik 19.07.2012 28358 Su Ürünleri Yönetmeliği 10.03.1995 22223 Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik 08.11.2004 25637 Türkiye’de ayrıca kirliliğin azaltılması, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması ve doğal kaynakların yönetimi gibi diğer çevresel unsurların korunmasına yönelik kanun ve yönetmelikler de mevcuttur. Hava kirliliğinin kontrolü ve yönetimi, çevresel yönetim ve izinler, sağlık ve güvenlik, kimyasalların ve diğer tehlikeli maddelerin yönetimi, gürültü kontrolü ve yönetimi, toprak kalitesinin kontrolü, su kalitesinin kontrolü ve yönetimi ile atık yönetimi gibi hususlara ilişkin mevzuat da biyoçeşitlilik unsurları üzerine olabilecek ikincil etkilerin yönetimi açısından etkilidir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 6/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 2.1.2. Ulusal Çevresel Plan ve Programlar Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin yanısıra, bir takım plan ve programların hazırlanması yoluyla ulusal çevre stratejileri de ortaya konmuştur. Söz konusu plan ve programlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:  Ulusal Çevre Eylem Planı (1998)  Bitki Genetik Çeşitliliğinin Yerinde Korunması Ulusal Planı (1998)  Ulusal Gündem 21 Programı (2001)  Ulusal Sulak Alan Stratejisi (2003)  Türkiye Ulusal Ormancılık Programı (2004)  Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi (2004)  Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı (2005)  Ulusal Çevre Stratejisi (2006)  Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2006)  Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı (2007) Yukarıda belirtilen plan ve programlar içerisinde yer alan ve en son 2007 yılında güncellenmiş olan Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin uygulanmasına bir rehber olması amacıyla Sözleşme hükümlerine göre hazırlanması gerekli ulusal bir stratejidir. Strateji’nin amacı biyolojik çeşitliliği kısaca tanımlamak ve değerlendirmek, üzerinde uzlaşma sağlanmış bir koruma stratejisi belirlemek ve Türkiye’de biyolojik çeşitliliğin korunması hedeflerine ulaşılabilmesi için gerekli olan eylem önerilerini karar vericilere sunmak amaçlanmaktadır. Strateji ile “Tabiatın bir parçası olarak yaşayan, biyolojik çeşitliliğe değer veren, doğanın yerine koyabileceğinden fazlasını tüketmeyen ve gelecek nesillere biyolojik çeşitlilik açısından zengin bir doğa bırakan toplum oluşturmak” amaçlanmaktadır. Strateji, biyolojik çeşitlilikle ilgili mevcut yasal sorumlulukları tanımlamakta, politika yaratmak amaçlı uluslararası işbirliğinin önemi ve ekosistem yönetiminin geliştirilebilmesi için gerekli araştırma koşullarının önemini vurgulamakta, Türkiye’nin biyolojik çeşitliliğinin tanımlanmasını ve değerlendirilmesini, hedeflere yönelik stratejileri ve öncelikli eylem planlarını içermektedir. (TOB, 2007). 2.1.3. Ulusal Tehlike Statüleri Bu bölümde verilen kaynaklar bir değerlendirme sunmak amacıyla listelenmiştir. Ancak raporun bundan sonraki bölümlerinde açıklandığı üzere, söz konusu kaynaklar, kritik ve yüksek önceliğe sahip habitatlar ve türlerle ilgili detaylı değerlendirmeler yapmak için yeterli değildir. Kiziroğlu, İ. (2009). Türkiye Kuşları Cep Kitabı Biyoçeşitlilik çalışma alanındaki kuş türleri ayrıca Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu tarafından yayımlanmış bu kaynakta ele alınan Türkiye’deki kuş türlerinin tehlike-koruma statüleri ve tanımlamaları Tablo 2’de gösterilmiştir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 7/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 2. Kuş Türleri İçin Ulusal Tehlike Kategorileri Kategori A A.1.2 (CR) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi had safhada olan üreyen türler A.2 (EN) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi olan üreyen türler A.3 (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üreyen türler A.3.1 (D) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan ve gözlendikleri bölgede sayıları azalan üreyen türler Türkiye’de günümüzde Tehlike Altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek üreyen A.4 (NT) kuşlar A.5 (LC) Türkiye'de en düşük düzeyde tehlike altında olan üreyen kuşlar A.6 (DD) Türkiye'de veri eksikliği olan üreyen kuşlar A.7 (NE) Türkiye'de değerlendirme yapılmamış üreyen kuşlar Kategori B B.1.2 (CR) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi had safhada olan üremeyen türler B.2 (EN) Türkiye'de yabanıl yaşamda nesli tükenme tehlikesi olan üremeyen türler B.3 (VU) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üremeyen türler B.3.1 (D) Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan ve gözlendikleri bölgede sayıları azalan üremeyen türler Türkiye’de günümüzde Tehlike Altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek B.4 (NT) üremeyen kuşlar B.5 (LC) Türkiye'de en düşük düzeyde tehlike altında olan üremeyen kuşlar B.6 (DD) Türkiye'de veri eksikliği olan üremeyen kuşlar B.7 (NE) Türkiye'de değerlendirme yapılmamış üremeyen kuşlar Merkezi Av Komisyonu (MAK) Av Sezonu Kararları 2018-2019 Sahada bulunan fauna türlerinin avlanma statüleri Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Başkanlığı Merkez Av Komisyonu (MAK) 2018-2019 Kararları’na göre belirlenmiştir. Söz konusu kararlar doğrultusunda fauna türleri Tablo 3’te belirtildiği şekilde değerlendirilmiştir. Tablo 3. MAK Kararları Ekleri Ek Merkezi Av Komisyonu Kararları I MAK’ca koruma altına alınan av hayvanları II MAK tarafından avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları 2.2. Uluslararası Yasal Çerçeve Proje sahasındaki biyoçeşitlilik çalışmalarının yürütülmesi ile karasal ve sucul flora ve fauna araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde, gerek ulusal gerekse uluslararası mevzuat ile standart ve kılavuzlar da dikkate alınmıştır. Türkiye, aşağıda sıralanan biyolojik çeşitliliğin farklı unsurlarına ilişkin birçok sözleşmeye taraftır ve söz konusu sözleşmeler ulusal mevzuatın da birer parçasıdır. Her ne kadar listelenen sözleşmelerin tamamı doğrudan Proje ile ilgili olmasa da, Türkiye’de gerçekleştirilen herhangi bir projenin bağlayıcı çerçevesini ortaya koymak açısından rapor kapsamında verilmektedir:  BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (1997) ve Cartagena Biyogüvenlik Protokolü (2004)  BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) (2004)  Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi (1988) ve Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü (1990) TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 8/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Tehlikeli Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınımına ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi (1994)  BM Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (1998)  Özellikle Su Kuşlarının Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (RAMSAR) (1994)  Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) (1996)  Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme (1983)  Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme (MARPOL) (1990)  Gıda ve Tarım için Bitki Genetik Kaynakları Uluslararası Anlaşması (2006)  Uzun Menzilli Sınırlar Ötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi ve Avrupa’da Hava Kirleticilerinin Uzun Menzilli Taşınımlarının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi İşbirliği Programı (EMEP) (1983)  Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (BERN) (1984)  Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (2001)  Akdeniz’in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgesinin Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) (1981) ve Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol (1988) de dâhil ilgili protokoller  Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi (Bükreş) (1994) ve Karadeniz’de Biyolojik Çeşitliliğin ve Peyzajların Korunması Protokolü (2002) de dâhil ilgili protokoller 2.2.1. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BÇS) Bölüm 2.2’de sıralanan sözleşmeler içinde, Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, yalnızca biyolojik çeşitliliği tüm dünyada tanınan bir şekilde tanımlamasıyla değil, aynı zamanda biyoçeşitliliğin korunması için ortaya koyduğu ve BYP kapsamında ele alınan açık stratejiler sebebiyle bu dokümana temel oluşturmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu Sözleşme ve Türkiye’nin taraf olmasına ilişkin detaylar üzerinde durmakta yarar vardır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Kasım 1988’de biyolojik çeşitlilik üzerine uluslararası bir sözleşmenin gerekliliği sebebiyle biyolojik çeşitlilik konusunda çalışan uzman grubu bir araya getirmiştir. Mayıs 1989’da ise biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir şekilde kullanımına yönelik uluslararası yasal bir araç hazırlamak üzere Teknik ve Yasal Uzmanlardan Oluşan Çalışma Grubu oluşturulmuştur. Uzmanlar çalışmalarında “kar ve maliyetin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında paylaşılması gerekliliği” ile “yöre halklarının getirdiği yeniliklerinin desteklenmesi için gerekli yollara başvurulması” esaslarını dikkate almak üzere toplanmışlardır. Şubat 1991’de Çalışma Grubu, Hükümetlerarası Müzakere Komitesi olarak anılmaya başlanmıştır. Komite’nin çalışmaları sonucunda Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin temelleri 22 Mayıs 1992’de Nairobi’de atılmış ve Sözleşme 5 Haziran 1992’de Birleşmiş Milletler Çevre ve Gelişme Konferansı’nda imzaya açılmıştır. Sözleşme 4 Haziran 1993 tarihine kadar imzaya açık kalmıştır ve bu süre zarfında 168 ülke tarafından imzalanmıştır. Sözleşme, 30 ülkenin taraf olmasının ardından geçen 90 günlük süre sonunda 29 Aralık 1993’de yürürlüğe girmiştir. Taraflar Konferansı’nın ilk toplantısı 28 Kasım-9 Aralık 1994 tarihlerinde Bahamalar’da düzenlenmiştir (BÇS, 2014). Türkiye Sözleşme’ye 1996 yılında taraf olmuştur ve bugüne kadar biyolojik çeşitlilik üzerine dört ulusal rapor hazırlanmıştır. Söz konusu raporların sonuncusu 2007 tarihinde hazırlanmıştır. 2010 yılında, Taraflar Konferansı Biyoçeşitlilik Stratejik Planı’nı revize edip güncellemiş ve 2011-2020 yıllarını kapsayan Aichi Biyoçeşitlilik Hedeflerini kabul etmiştir. Söz konusu hedefler biyoçeşitliliğin kurtarılması ve insanlara sağladığı faydaların arttırılması için tüm taraflarca uygulanacak eylemler için bir çerçeve ortaya koymaktadır; TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 9/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Stratejik Hedef A: Biyoçeşitlilik kaybının altında yatan nedenlerin gerek hükümetler gerekse toplumlar tarafından ele alınması  Stratejik Hedef B: Biyoçeşitlilik üzerine doğrudan baskıların azaltılarak sürdürebilir kullanımın teşvik edilmesi  Stratejik Hedef C: Ekosistemlerin, türlerin ve genetik çeşitliliğin muhafaza edilerek biyoçeşitliliğin durumunun iyileştirilmesi  Stratejik Hedef D: Biyoçeşitliliğin ve ekosistem hizmetlerinin herkese sağladığı faydaların arttırılması  Stratejik Hedef E: Katılımcı planlama, bilgi yönetimi ve kapasite geliştirme yoluyla uygulamaların geliştirilmesi 2.2.2.IFC Performans Standardı 6 Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) Dünya Bankası’nın alt kolu olarak görev yapmakta ve özel sektöre mali destek sağlamaktadır. IFC finansman sağladığı projelerin çevresel ve sosyal risklerini yönetmek amacıyla Performans Standartlarını (PS) uygulamaktadır. Performans Standardı 6 sürdürülebilir kalkınmanın temeli olan biyolojik çeşitliliğin korunması, ekosistem hizmetlerinin sürdürülmesi ve canlı kaynakların sürdürülebilir şekilde yönetilmesi gibi konuları kapsamaktadır. PS 6’nın amaçları aşağıdaki gibi belirlenmiştir (IFC, 2012):  Biyolojik çeşitliliği korumak ve yaşatmak.  Ekosistem hizmetlerinden elde edilen yararları sürdürmek.  Biyolojik çeşitliliği koruma ihtiyaçlarını ve kalkınma önceliklerini kapsayan uygulamaları benimseyerek canlı doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimini yaygınlaştırmak. IFC PS 6 kapsamında bir sahanın sağladığı ekosistem hizmetlerinin de değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Ekosistem hizmetleri “insanların ve şirketlerin/işyerlerinin ekosistemlerden elde ettikleri yararlar” olarak tanımlanmaktadır. Buna doğrultuda, IFC BYP kapsamında değerlendirilen dört çeşit ekosistem hizmeti tanımlamaktadır (IFC, 2012): 2.2.3. Bern Sözleşmesi Avrupa yaban hayatı ve doğal habitatlarının korunması amacıyla 1982 yılında yürürlüğe konmuştur. Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan fauna türleri iki kategoride listelenmiştir. Bern Listesinin kategorileri ve tanımlamaları Tablo 4’te sunulmuştur. Tablo 4. Bern Sözleşmesi Ekleri Ek Açıklama I Kesinlikle korunması gerekli bitki türleri II Kesinlikle korunması gerekli fauna türleri III Korunması gerekli fauna türleri IV Yasaklanmış öldürme, yakalama ve diğer kötüye kullanma yöntem ve metotları Bern Sözleşmesi, biyolojik çeşitliliği korumak ve yabanıl fauna ve doğal habitatların korunması için ulusal politikalar geliştirmek, planlanan gelişme ve bir dereceye kadar olan kirliliğe karşı yabanıl faunayı korumak, koruma ile ilgili eğitimleri geliştirmek ve konuyla ilgili yapılan araştırmaları teşvik ve koordine etmek için, Avrupa’daki doğal yaşamı koruma altına alma amacıyla Konseyin 26 üye ülkesi tarafından (Türkiye de dâhil) imzalanmıştır. Sözleşmeye taraf olan milletlerin tümü, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’ni de imzalamış olup, tüm olası adımları teminat TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 10/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU altına almakla, ulusal gelişimleriyle tutarlı olmakla, kırılgan habitatları ve tehdit altında olan türleri korumakla yükümlüdür. Sözleşme’nin eklerine dâhil edilmeyen türler, herhangi özel bir koruma gerektirmeyen türlerdir. Bu türler bireysel olarak listelenmemiş olup, türler, Sözleşme’nin habitatların korunması yaklaşımı dolayısıyla korunmaktadır. 2.2.4. CITES CITES, Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme’dir. 164 ülkenin hükümetleri (Türkiye de dâhil) arasında imzalanan uluslararası bir sözleşme olan CITES listeleri, uluslararası ticaretin yabani hayvanların ve bitkilerin yaşamlarını tehdit etmemesini sağlamayı amaçlamaktadır. CITES prensipleri ekolojik kaynakların (çok miktarda canlı hayvan ve bitkiden elde edilen çeşitli yabani yaşam ürünleri, yiyecek maddelerine eklenen ürünler, egzotik deri ürünleri vb.) gelecekte korunması için önemli olan sürdürülebilir ticaret esasına, dayanmaktadır. CITES 1973 yılında imzalanmış ve 1 Temmuz 1975’te yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmeye 1996 yılında taraf olmuştur. CITES’de yer alan kategoriler ve türler gerekli olan koruma derecelerine göre üç farklı ek altında verilmektedir. Bu ekler ve açıklamaları Tablo 5’te sunulmuştur. Tablo 5. CITES Ekleri Ek Açıklama Nesli tükenme tehlikesi altında olan türleri kapsamaktadır. Bu türlerin numunelerinin ticaretine I olağanüstü durumlar dışında izin verilmemektedir Nesli tükenme tehlikesi altında olmayan ancak ticaretlerinin, yaşamları ile bağdaşmayan II kullanımlarını önlemek amacıyla kontrol altında tutulması gereken türleri kapsamaktadır Ticari kontrolünde yardım için diğer CITES taraflarına başvurulduğu, en az bir ülkede korunan III türleri kapsamaktadır. 2.2.5. Tehlike Altındaki Türlerin IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi popülasyonları risk ya da tehdit altında olan türlere dikkat çekmek amacıyla yayımlanmaktadır. IUCN bir türün popülasyonunu ve azalmasına sebep olan nedenleri araştırdıktan sonra o türü Kırmızı Liste’ye dâhil etmektedir. Bazı ülkeler, Kırmızı Liste daha çok araştırmaya dayandığından beri, IUCN listesinde yer alan türlere, Bern Listesi’nde yer alan türlerden daha büyük önem vermektedirler. IUCN Kırmızı Listesi 1994 (ver.2.3) ve 2001 (ver.3.1) kategorileri ve kriterlerine Tablo 6’da yer verilmektedir. IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriterleri son yıllarda daha şeffaf, daha açık ve kullanımı kolay sistemlerle üretim için geniş kapsamlı yeniden değerlendirilme yapılarak oluşturulmuştur. Bunun sonucunda, Şubat 2000 tarihinde IUCN Konseyi tarafından düzeltmeler yapılmış, kabul edilmiş ve revize edilen kategoriler ve kriterler 2001 yılında yayımlanmıştır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 11/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 6. IUCN Kırmızı Liste Kategorileri IUCN Kırmızı Liste Kategori ve Kriterleri IUCN Kırmızı Liste Kategori ve Kriterleri 1994 (ver. 2.3) 2012 (ver. 3.1) EX Tükenmiş EX Tükenmiş EW Doğada Tükenmiş EW Doğada Tükenmiş CR Kritik CR Kritik EN Tehlikede EN Tehlikede VU Duyarlı VU Duyarlı LR Düşük Riskli cd : korumaya bağımlı NT Tehdide Açık nt : tehdide açık LC Düşük Riskli lc : düşük riskli DD Yetersiz Verili DD Yetersiz Verili NE Değerlendirilmemiş NE Değerlendirilmemiş 3. PROJENİN BİYOÇEŞİTLİLİK ÇALIŞMALARI 3.1. Çalışma Alanı Proje alanı ve yakın çevresinde karasal flora ve fauna çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Deşarj hattının karasal kısmı için planlanan rota da çalışma kapsamında incelenmiştir. Karasal çalışma alanının çoğunun doğallığı kaybetmiş alanlar olduğu ve deşarj hattının karasal bölümünün yollar ve yapay alanlar üzerine inşa edileceği tespit edilmiştir. Proje alanının karasal bölümü için biyolojik çalışma alanı Şekil 3’te gösterilmektedir. Proje alanının ait fotoğraflar ise Şekil 2’de verilmektedir. Denizel çalışmalar kapsamında, biyoçeşitlilik çalışmaları planlanan deşarj hattı boyunca belirlenen tampon bölgede gerçekleştirilmiştir. Bu tampon zon, deniz deşarj hattının sağında ve solunda 100’er metre olmak üzere toplam 200 m’lik alanı kapsamaktadır. Çalışma alanı içerisinde 3 adet çalışma noktası belirlenmiştir. Birinci çalışma noktası deşarj hattının kıyı bölgesinde olup koordinatı 370.833N-2715.260E’dir. Birinci çalışma noktasından denize doğru güneybatı istikametinde dik bir hat döşenmiş ve bitiş noktası ikinci çalışma noktası olarak (370.477N- 2714.469E) olarak kaydedilmiştir. Bu iki koordinat noktası arasındaki hat boyunca ve bu noktalardan çekilen hattın ellişer metre kuzey ve güney istikametlerinde SCUBA dalış gerçekleştirilerek inceleme yapılmıştır. Son nokta olarak belirlenen 370.477N-2714.469E koordinat noktasından başlayarak ise olta kamera sistemiyle Posidonia oceanica çayırlarının sonlandığı bölge araştırılmış ve çalışma 370.144N-2713.761E olarak belirlenen koordinat noktasında P. oceanica çayırlarının son bulmasıyla sonlandırılmıştır. Denizel biyoçeşitlilik çalışma alanı Şekil 4’te gösterilmektedir. Etki Alanı Tanımı Projenin karasal ortamının biyolojik çevre açısından etki alanı, çalışma alanı ile aynı sınırı kapsamaktadır (bkz. Şekil IV.25). Projenin deniz ortamındaki çalışma alanı ise yukarıda belirtildiği gibi 200 m’lik bir tampon zon içerisinde oluşturulmuştur. Deniz dibinde yapılacak proje faaliyetlerinin biyolojik çevre üzerine olan etkilerinin 25’m’lik mesafede olacağı düşünülmektedir. Bu sebeple denizel ortamda yürütülecek faaliyetlerin etkilerini tespit etmek için toplam 50 m’lik (25 sağda 25 solda) bir koridor etki alanı olarak belirlenmiştir. Denizel ekosistem etki alanı Şekil IV.26’de gösterilmektedir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 12/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 2. Proje Alanı İçerisinden Görünümler TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 13/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 3. Karasal Flora-Fauna Çalışma Alanı TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 14/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 4. Denizel Ekosistem Çalışma Alanı TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 15/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.2. Biyoçeşitlilik Mevcut Durum Çalışmaları Metodolojisi Çalışma alanının ekolojisi ve biyoçeşitlilik koşullarının araştırması hem karasal hem de denizel ortamlarda yürütülmüştür. Bu kapsamda karasal flora ve fauna bileşenlerinin dâhil olduğu karasal ortamdaki çalışmaları 24 Mart 2016 ve 29 Eylül 2016 olmak üzere iki kere gerçekleştirilmiştir. Denizel ortamda yürütülen saha çalışmaları ise 21-23 Eylül 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Tüm ekolojik araştırmalar, çalışma alanındaki mevcut durumu belirlemek amacıyla masa başı ve saha çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir. Verilerin elde edilmesi, muhtemel etkilerin belirlenmesinde ve ilgili etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesinde dikkate alınması gereken koşulların ve hassasiyetlerin genel bir resmini ortaya koymuştur. Yukarıda belirtilen kapsam ve hedefler çerçevesinde mevcut durumun belirlenmesi için genel yaklaşım aşağıdaki yöntemleri içermektedir:  İlgili literatürün ve önceki yıllarda yapılan çalışmaların gözden geçirilmesi.  Proje alanında yürütülen saha çalışmaları.  Uydu görüntüleri (mevcut ise).  Proje alanı çevresindeki yerel halk ile yapılan görüşmeler. Çalışma alanı içerisinde, muhtemel tehdit altında olan ve endemik türlerinin dağılımı, popülasyonu, ekolojisi ve üreme biyolojisi incelenmiştir. Literatür araştırması ile tanımlanan endemik, tehlike altındaki ve nadir tür/türler hakkında ulusal ve uluslararası koruma sınıfları doğrultusunda bilgi vermek hedeflenmiştir. Buna göre, Proje nedeniyle riski altında olan türler için özel koruma tedbirleri belirlenmiştir. Saha çalışmaları sırasında belirlenen türler, sistematik bir şekilde kaydedilmiştir. Böylece mevcut durum tespiti için tür envanterinin yanı sıra habitatların tanımlanması da yapılmıştır. Ayrıca, çalışma kapsamında, endemik, dar yayılımlı, CR ve EN kategorisi türler hedef tür olarak belirlenmiştir. Proje alanı çoğunlukla doğallığını kaybetmiş habitatları kapsamaktadır. Bu nedenle, örnekleme yerleri için esas olarak doğal habitatlar seçilmiştir. Bu sebeple proje alanı içerisinde kritik türe, doğal habitata ve kritik ekosisteme rastlanmamıştır. Bu ÇSED raporu kapsamında, belirlenen etkiler dikkate alınarak, bu etkileri hafifletmek için ilgili önlemler geliştirilmiştir. Hassas habitat ve türlerin değerlendirilmesi için detaylı çalışmalar yapılmıştır ve türler listesi, koruma statüleri ve alandaki dağılımları gibi bilgiler bu rapor kapsamına dâhil edilmiştir. 3.2.1. Karasal Flora ve Habitat Çalışmaları Bu bölümde projenin karasal flora ve ekosistem yapıları ve habitat özellikleri ortaya konmaktadır. Karasal flora çalışmaları kapsamında, çalışma alanın flora türleri ve vejetasyon yapıları tespit edilmiştir ve Proje kaynaklı biyolojik kaynaklar üzerine olabilecek etkiler belirlenip, etki azaltıcı önler geliştirilmiştir. Karasal flora ve vejetasyon çalışmalarında, tespit edilen hassas unsurlar ve çalışma alanındaki çevresel koşulların açıklanması kapsamında verilerin temin edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda floristik çalışmalar hem masa başı çalışmaları hem de saha çalışmaları doğrultusunda yürütülmüştür. Masa başı çalışmanın amacı, çalışma alanı içerisindeki karasal flora, habitatlar ve ekosistemler hakkındaki mevcut bilgileri derlemek ve organize etmektir. Böylelikle, korunması gereken muhtemel türler ve çalışma alanında mevcut olabilecek muhtemel doğal habitatlar saha TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 16/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU çalışmasından önce tespit edilmiş ve saha çalışmaları sırasında incelenmiştir. Karasal flora çalışmaları aşağıdaki hedefler doğrultusunda gerçekleştirilmiştir;  Proje alanında mevcut karasal flora türlerinin ve bu türlerin dağılımlarının, koruma statülerinin (tehlike altında olan türler ve varsa endemik türler gibi) tespit edilmesi,  Proje alanında mevcut doğal ve kritik karasal habitatlar ve ekosistemlerin tanımlanması, tespit edilen habitatlarda bulunan türlerin listelenmesi. Çalışma alanı içerisindeki karasal habitatlar, IFC'ye göre (2012), değiştirilmiş, doğal veya kritik habitatlar olarak sınıflandırılmaktadır. Kritik habitatların tanımı, endemik, tehdit altındaki, sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin varlığına bağlıdır. Proje alanı içerisindeki endemik, tehdit altındaki ve sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin yerleri ve EUNIS Seviye 3 habitat sınıflandırılması kullanılarak tayin edilen habitat tipleri haritalanmıştır. Habitatların sınıflandırması, habitat tanımlama kriterleri kullanılarak, Avrupa genelinde (Türkiye’de dâhil) verilerin uyumlu bir şekilde tanımlanmasını ve toplanmasını kolaylaştıran kapsamlı bir pan-Avrupa sistemi olan EUNIS habitat sınıflandırılması kullanılarak yapılmıştır. Uydu görüntülerinin ve hava fotoğraflarının analizi ile de habitat tiplerinin çeşitleri ortaya çıkarılmıştır (Türkiye Cumhuriyeti topraklarının çoğu, uydu görüntüsü üzerinden mevcut uydu görüntülerine açıktır). Çalışma alanı içerisinde mevcut farklı habitat tiplerinin toplam sayısı Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (EUNIS) habitat sınıflandırması kullanılarak ortaya konmuştur. Çalışma alanı içerisindeki karasal habitatlar, IFC'ye göre (2012), değiştirilmiş, doğal veya kritik habitatlar olarak sınıflandırılmaktadır. Kritik habitatların tanımı, endemik, tehdit altındaki, sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin varlığına bağlıdır. Proje alanı içerisindeki endemik, tehdit altındaki ve sınırlı alanda dağılım gösteren türlerin yerleri ve EUNIS Seviye 3 habitat sınıflandırılması kullanılarak tayin edilen habitat tipleri haritalanmıştır. Habitatların sınıflandırması, habitat tanımlama kriterleri kullanılarak, Avrupa genelinde (Türkiye’de dâhil) verilerin uyumlu bir şekilde tanımlanmasını ve toplanmasını kolaylaştıran kapsamlı bir pan-Avrupa sistemi olan EUNIS habitat sınıflandırılması kullanılarak yapılmıştır. Uydu görüntülerinin ve hava fotoğraflarının analizi ile de habitat tiplerinin çeşitleri ortaya çıkarılmıştır (Türkiye Cumhuriyeti topraklarının çoğu, uydu görüntüsü üzerinden mevcut uydu görüntülerine açıktır). Çalışma alanı içerisinde mevcut farklı habitat tiplerinin toplam sayısı Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (EUNIS) habitat sınıflandırması kullanılarak ortaya konmuştur. Karasal Flora Proje alanı içerisindeki flora türlerinin tespiti için hem de saha çalışmaları yürütülmüştür hem de literatür araştırmaları yapılmıştır. Saha çalışmaları planlanan tesis alanı içerisinde yürüyerek gerçekleştirilmiştir. Deşarj hattının karasal bölümüm çoğunluk kara yolu güzergâhında olduğunda dolayı çalışmalar araç ile yürütülmüştür gerektiğinde yürüyerek incelemeler yapılmıştır. Flora listesi Türkiye florasındaki filogenetik sıraya göre hazırlanmıştır. Her bir grup altındaki familyalar da yine filogenetik sıraya göre sunulmaktadır. Bitki türleri, araştırmacı adları, varsa Türkçe adları, fitocoğrafi bölgeleri, endemizm dereceleri, endemik ve nadir türler için tehlike kategorileri ile birlikte verilmiştir. Bitkilerin adlandırma işleminde başta Türkiye Florası olmak üzere alan ve yakın çevresinde daha önce değişik bilim insanlarınca yapılan çalışmalardan faydalanılmıştır. (Davis 1965-1985, Davis et al. 1988, Güner et al 2000, Peşmen 1980, Düşen & Sümbül 2001, Göktürk & Sümbül 2002, Alçıtepe 2001, Alçıtepe & Sümbül, 2003). Tür, cins ve familya listeleri hazırlanırken 2012 yılında yayınlanan “Türkiye Bitkileri Listesi”nden (Güner ve ark. 2012) ve Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nden (TÜBİVES) yararlanılmıştır. Endemik flora türlerinin tespiti kapsamında, http://www.tubives.com web adresinde bulunan ve güncel olan Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nden yararlanılmıştır. Tehlike kategorileri IUCN ve Bern Sözleşmesi’ne göre güncellenmiştir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 17/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.2.2. Karasal Fauna Karasal fauna çalışmalarının temel amacı, çalışma alanının fauna unsurlarını (amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) tanımlamak, bu fauna unsurlarının yaşama ortamlarını tanımlamak, çalışma alanının faunal ve ekolojik özellikleri hakkında değerlendirmeler yapmaktır. Fauna çalışmalarına temel teşkil eden esas ve metotlar aşağıda sıralanmaktadır:  Fauna arazi çalışmaları sadece planlanan proje alanında değil, çalışma alanının tümünün tür kompozisyonun belirlenmesi amacıyla proje alanı çevresindeki alanlarda da yürütülmüştür.  Hayvan türlerinin tercihlerine uygun habitatların varlığından ve hayvanlara ait yuva-yavru- kusuk-ayak izi (özellikle kuş ve makro memeli türlerinin tanımlanmasında), dışkı-besin artığı (özellikle, memelilerin tanımlanmasında), deri-boynuz-bağa ve kemik kalıntılarından da yararlanılmıştır.  Faunistik alan çalışmaları sırasında alandaki türlerin teşhis edilmesi sırasında avlama- toplama-öldürme yapılmamıştır.  Yukarıda sıralanan gerekçelerden dolayı memeliler ve kuşların tür teşhisleri için doğrudan yapılan gözlemlerden yararlanılmıştır.  Faunistik çalışmalar için, çalışma alanındaki araştırma gezileri sırasında alan gözlemleri yürüyerek ve/veya araç ile gezilerek gerçekleştirilmiş, çalışmalar sırasında haritalardan yararlanılarak alan incelenmiştir. Ayrıca harita çalışmaları sırasında yükseltilerin ve coğrafi koordinatların saptanması amacı ile GPS den de yararlanılmıştır.  Endemik ve tehlike altındaki türler ile çalışma alanında bulunan yaban hayatı yaşam alanlarına ait veriler de arazi çalışmaları sırasında toplanmıştır. Fauna unsurlarının koruma statüleri Bern Sözleşmesi, CITES ve IUCN Kırmızı Liste’de verilen uluslararası tehlike kategorilerine göre değerlendirilmiştir. 3.2.3. Denizel Ekosistem Çalışmaları Deniz ekosistem çalışmalarında bazı malzeme ve ekipmanlar kullanılmıştır. Bunlar aşağıda sıralanmaktadır; Materyaller:  Fitoplankton kepçesi  Zooplankton kepçesi  Sualtı fotoğraf makinası  Sualtı video kamera  Kablolu sualtı olta kamera  SCUBA dalış kıyafeti ve ekipmanları  Seki diski  Dalış teknesi  Denizkestanesi, deniz çayırı ve algler için quadrat  Ethanol  Lugol çözeltisi  Formaldehit çözeltisi  Örnekler için plastik saklama kapları TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 18/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tespit edilen türlerin taksonomik kategorileri World Register of Marine Species (WoRMS) ve Algabase (Guiry, 2016)’e göre kontrol edilmiştir ve güncellenmiştir. Örnekleme öncesi seki derinliği ölçülmüştür. Ölçüm sırasında seki diski dibe oturmuştur. Ölçülen derilik 19,5 metre olarak kaydedilmiştir. Fitoplankton örneklerinin tanımlanması: Denizel fitoplanktonların örneklenmesi için 55 µm göz açıklığına sahip olan fitoplankton kepçesi kullanılmıştır (bkz. Şekil 5). Hat botunca 3 farklı noktadan örnekleme yapılmıştır. Örnekleme horizontal olarak gerçekleştirilmiş ve plankton kepçesi 5 dakika boyunca yatay olarak çekilmiştir. Toplanan örnekler 50 ml’lik Falcon tüplerine aktarılmış ve fiksatif olarak %4’lük formaldehit çözeltisi eklenmiştir. Laboratuvara taşınan fitoplankton örnekleri mikroskobik gözlem yapılana kadar oda sıcaklığında (24˚C’de) karanlıkta muhafaza edilmiştir. Örneklerden 200 µl alınarak lam ve lamel arasına yerleştirilmiş ve Olympus marka kameralı mikroskop altında inceleme yapılmış ve fotoğraflanmıştır. Tür tayini için Koray (2012); Tomas (1997) ve Thomas (1996) kaynaklarından yararlanılmıştır. Zooplankton örneklerinin tanımlanması: Denizel zooplanktonların örneklemesi için 500 µm göz açıklığına sahip bir zooplankton kepçesi kullanılmıştır. Örnekleme, fitoplankton örneklemesinin yapıldığı 3 istasyonda gerçekleştirilmiştir. Zooplankton kepçesi dibe kadar sarkıtılmış ve dikey olarak yüzeye çekilmiş ve bu işlem 5 kez tekrarlanmıştır. Toplanan örnekler 150 ml’lik koyu renkli plastik şişelere aktarılmıştır. Fiksetaif olarak %4’lük formaldehit çözeltisi ve Lugol eklenmiştir. Örnekler mikroskop altında incelenene kadar oda sıcaklığında saklanmıştır. Lugol çözeltisi ışık altında bozulan bir boya olduğu için örnekler koyu renk şişelerde ve karanlıkta muhafaza edilmiştir. Zooplankton örneklerinden 200 µl alınarak lam ve lamel arasına damlatılmıştır. Mikroskobik incelemede Olympus marka kameralı mikroskop kullanılmıştır. Her istasyondaki 5 plankton kepçesi çekimi için ayrı ayrı mikrokobik birey sayımı yapılmış ve ortalama yoğunluk belirlenmiştir (bkz. Şekil 5) Bentik organizmalarının tanımlanması: Bentik türleri su altı gözlemleri ve fotoğrafları ile tespit edilmiştir. Balık türlerinin tanımlanması: Balık türlerinin belirlenmesi ve sayımı transekt yöntemiyle yapılmıştır. Boru hattı üzerinde gelecek şekilde 50 m.’lik bir makara ip döşenmiş ve transektin 50 m. sağ ve sol tarafındaki balıkların sayımı gerçekleştirilmiştir. Deniz çayırı türlerinin tanımlanması: Deniz çayırlarından Posidonia oceanica türü koruma altında olan bir tür olduğu için toplanması yasaktır bu nedenle örnekleme yapılmamıştır. Tür tayini SCUBA dalış sırasında gerçekleştirilmiştir (bkz. Şekil 6). Posidonia oceanica çalışmasının bazı su altı görüntüleri Şekil 7’de verilmiştir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 19/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU a- Fitoplankton kepçesi ve kollektörü b- Fitoplankton ve zooplankton preperatlarının hazırlanması c- Fitoplankton ve zooplankton tayininde kullanılan Olympus marka kameralı mikroskop Şekil 5. Fitoplanktonik Organizmaların Örneklemesi ve Tanımlanması TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 20/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 6. Scuba Dalış Çalışmaları TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 21/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 7. A, B, C Çalışma Alanlarındaki P. oceanica TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 22/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.3. Biyoçeşitlilik Araştırma Sonuçları 3.3.1. Proje Alanı Bölgesindeki Uluslararası Tanınan Alanlar Bu bölüm, Proje Alanı'nın yakınındaki Uluslararası Tanınan Alanların niteleyici özellikler hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. Uluslararası Tanınan Alanlar Önemli Doğa Alanlarını (ÖDA), Önemli Bitki Alanlarını (ÖBA) ve Önemli Kuş Alanlarını (ÖKA) kapsamaktadır. Bu bölümde açıklanan Uluslararası Tanınan Alanlar Şekil 8’de gösterilmektedir. Türkiye'nin ÖDA'ları, Tarım ve Orman Bakanlığı (Eski Çevre ve Orman Bakanlığı), Birdlife International ile işbirliği içinde Doğa Derneği tarafından ulusal ölçekte belirlenmiştir. ÖDA’ların seçilmesinde kullanılan değerler ve eşikler aşağıdaki Tablo 7’de sunulduğu gibidir. Tablo 7. ÖDA Kriterleri Kriter Tanım Tehlike altındaki Tehlike altındaki bir türün düzenli olarak önemli sayılarda bulunduğu alanlar. türler A1 Kriteri Küresel ölçekte tehlike altındaki türler için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. A1 kriterlerinin uygulanması esnasında sadece tür taksonları düzeyinde alan seçimi yapılabilmektedir. Alttür veya bir türe ait varyete ve alt popülasyonlar bu kriterlerin uygulama alanı dışındadır. Küresel Kırmızı liste: Küresel ölçekte tehdit altında bulunan türlerin, düzenli olarak belirgin sayılarda bulunduğu alanlar bu kriteri sağlayan niteliktedir. IUCN’in Kırmızı Listesi’ne göre ( www.redlist.org), CR,EN ve kategorisinde yer alan türlerin kapsamaktadır. CR ve EN kategorisindeki türlerden sadece bir birey görülmesi alanı ÖDA yapmak için yeterlidir. VU kategorisindeki türler için ise 10 çift ya da 30 bireyin düzenli olarak görülmesi alanı A1 kriterlerine göre ÖDA yapmaktadır. Bir bölge veya ülkeye endemik olup aynı zamanda bu bölge veya ülkenin kırmızı listesinde CR, EN veya VU kategorilerinden herhangi birinde yer alan türlerin önemli yaşam alanları A1 kriterini sağlar. Türkiye’de bu dayanak kullanılırken bitkiler için en son yayınlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Listesi (Ekim ve ark.2000), memeliler herpetofauna ve içsu balıkları içinse IUCN tarafından yapılan son bölgesel kırmızı liste değerlendirmeleri esas alınmıştır. Diğer tür grupları için bu dayanak uygulanamamıştır. B1 Kriteri Bölgesel ölçekte tehlike altındaki alt tür ya da alt popülasyonlar için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bir türün veya bölgesel (Avrupa vb.)ve/veya ulusal (Türkiye) Kırmız Listed e CR, EN, VU kategorilerinde yer alan ve ana dağılım alanından kopuk bir yayılış gösteren alt türleri veya belirgin popülasyonları bu kriteri sağlamaktadır. Varyeteler bu kriter altında değerlendirilmemektedir. Bu kiterin uygulanmasında eldeki en güncel bölgesel ve ulusal kırmızı liste değerlendirmeleri ile uzman görüşleri kullanılmıştır. Dar Yayılışlı Bir ya da daha fazla dar yayılışlı türün veya alt taksonun küresel ya da bölgesel nüfusunun önemli Türler bir kısmını düzenli olarak barındıran alanlardır. A2 Kriteri: Dünya üzerindeki yayılış alanı 50 bin kilometrekare veya daha az olan türler bu kriteri sağlamaktadır. Türün dağılım alanı tek bir ülke ya da tek bir noktada yoğunlaşabileceği gibi eşik değerini geçmemek kaydı ile birden daha fazla ülkeye dağılmış olabilir. “Dar Yayılışlı Tür” tanımına uyan bir türün toplam popülasyonunun yüzde beşini barındıran alanlar bu kriter altında ÖDA statüsü kazanmaktadır. B2 Kriteri Bu kriter dünyadaki yayılış alanı 20 bin kilometrekareden az olan alttürler ve/veya ana dağılım alanından kopuk popülasyonları kapsamaktadır. Ana dağılım alanından kopuk durumda bulunan veya belli coğrafi oluşumlara sıkışmış kalıntı popülasyonlar bu niteliktedir. Yoğunlaşan Bir türün küresel nüfusunun önemli bir bölümünü, belli dönemlerde, düzenli olarak barındıran türler alanlar bu kriteri sağlamaktadır. Bazı türler dünya üzerinde yaygın bir dağılım gösterse de yaşam döngülerinin belli dönemlerinde dar bir coğrafi bölge içinde yoğunlaşmaktadırlar. Üreme kolonileri gecelemek, beslenmek veya kışlamak için yoğunlaştırılan alanlar bu niteliktedir. Bitkiler gibi hareketsiz organizmalar bu kriterin altında değerlendirilmemektedir. A3 Kriteri Bir türün küresel nüfusunun yüzde birini yılın belli dönemlerinde düzenli olarak barındıran alanlar b u kriterlere uygun niteliktedir. B3 Kriteri Bir türün, dünya üzerindeki belirgin bir popülasyonunun yoğunlaştığı alanlar bu niteliktedir. Bu kriterin uygulanabilmesi için alanın, türün bölgesel popülasyonun yüzde birini yılın belli dönemlerinde düzenli olarak barındırması gerekmektedir. Biyoma özgü Bir alanın bu kriteri sağlayabilmesi için, belirli bir biyoma veya onun içindeki eko -bölgelere özgü türler türleri barındırması gerekmektedir. Türkiye’de 5 ana biyom bulunmaktadır; Avrupa -Sibirya orman biyomu, Sahra-Çin yançöl biyomu, İran-Turan bozkır biyomu, Akdeniz biyomu ve Alp-Himalaya alpin biyomu. A4 Kriteri Biyoma endemik türlerden bir ya da daha fazlasının küresel popülasyonlarının yüzde beş veya daha fazlasını barındıran alanlar da A4 kriterine göre ÖDA’dır. Bu kriter B ölçeğinde uygulanmamaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 23/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 7. ÖDA Kriterleri (Devamı) Kriter Tanım C Kriteri “C” kriterleri, Avrupa Birliği’nin “Kuş Direktifi” ve “Habitat Direktifi” ne göre korunması gereken alanları belirleme işlevini görür. Pratik anlamda “A” veya “B” kriterlerini sağlayan hemen bütün alanlar “C” kriterini de sağlamaktadır. Öte yandan bazı alanların sadece “C” kriterlerine göre önemli olup diğer kriterlerden hiçbirini sağlamaması söz konusu olabilir. C1 Kriteri Avrupa Birliği ölçeğinde tehlike altındaki türler için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bu türler Avrupa Birliği Kuş ve Habitat direktiflerinin ilgili eklerinde yer almaktadır ( Kuş Direktifi Ek 1 ve Habitat Direktifi Ek 2). C3 Kriteri Yoğunlaşan bir türün Avrupa Birliği popülasyonunun yüzde birini veya daha fazlasını düzenli olarak barındıran alanlar bu kriterleri sağlamaktadır. Bodrum Yarımadası: Proje alanı Bodrum Yarımadası ÖDA sınırları içerisinde yer almaktadır. ÖDA’nın yüzey alanı 37506 hektar, proje alanının yüzey alanı ise 3,04 ha’dır. Proje alanı ÖDA’nın sadece %0,01’inde yer almaktadır. Bodrum Yarımadası ÖDA’nın özellikleri aşağıdaki gibidir: Yüzey Alanı: 37506 ha Yükseklik: 0 m – 670 m İl: Muğla İlçe: Bodrum Ulusal Koruma Statüsü: Doğal sit alanı, arkeolojik sit alanı, Alanın Tanımı: ÖDA, uzunluğu 42 km, genişliği en dar yerinde 6 km, en geniş yerinde ise 23,8 km olan ve doğu batı yönünde uzanan Bodrum Yarımadası üzerinde yer alır. Yarımadanın kuzey ve batı kıyılarının tamamı ve bu kıyılardaki adalardan oluşur. ÖDA’nın batı kısmında irili ufaklı 14 ada, bükler, burunlar ve birbirine paralel tepeler bulunur. Tepelerin arasında küçük vadiler ve sulak alanlar yer almaktadır. Habitatlar: Yarımadanın büyük kısmını kuzey ve doğu kısmında çam ormanları dışında Akdeniz maki toplulukları kaplar. Geçmişte kızılçam ve dallı servi ormanlarının bulunduğu alanların büyük kısmı bugün makiliklere dönüşmüştür. ÖDA’da hafifi tuzlu kıyı lagünleri, sazlıklar, Datça hurmasının doğal bir topluluğu ve turbalıklar da bulunur. Yarımadanın çevresindeki adalar birçok deniz canlısı ve su kuşu için önemli yuvalama alanlarıdır. Türler (Bkz. Tablo 8): Alan, beş bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Yarımadada bölgesel ölçekte önem taşıyan dar yayılışlı bir orkide olan Ophrys omegaifera yaşamaktadır. Aşağı Gölköy yakınındaki yabani hurma (Phoenix dactilifera x Phonenix theophrasti) hibriti koruluğu önemli bir gen kaynağıdır. Bu hurma taksonunun Datça hurmasından (Phonenix theophrasti) farklı olduğu genetik testlerle ortaya konulmuştur. Bodrum Yarımadası’nın kıyılarındaki ada ve adacıkları, tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis), tavşancıl (Hieraaetus fasciatus), ada doğanı (Falco eleonore), küçük kerkenez (Falco naumanni) ve ada martısı (Larus audouinii) için önemli üreme alanıdır. ÖDA, nesli küresel ölçekte tehdit altında olan Akdeniz foku (Monachus monachus) için önemli bir yaşama alanıdır. Foklar adalar ve bakir kalan kısımlarda barınmaktadır. SAD-AFAG’ın yaptığı çalışmalar bölgede 3-7 arasında fok yaşadığını göstermektedir. Alan aynı zamanda nesli küresel ölçekte tehlike altında olan şeritli engerek (Montivipera xanthina) adlı yılan türünü barındırır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 24/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Diğer bir taraftan bahsi geçen bu türlerin hiçbirinin proje alanı içerisinde bulunmayacağı öngörülmektedir ve bu son derece normaldir. ÖDA çok geniş bir yüzey alanına sahiptir ve proje alanı bunun sadece %0,01’inde yer almaktadır. Bu nedenle, bahsi geçen kritik türlerin barınabileceği türde çeşitli habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Dahası, proje alanını tamamen doğal özelliklerini kaybetmiş olduğu düşünülürse alanın doğal yaşamı desteklemesi beklenmemektedir. Proje Alanı Şekil 8. ÖDA’nın Topoğrafik Haritası Tablo 8. Bodrum Yarımadası ÖDA Kriterlerini Sağlayan Türler Türler IUCN ÖDA Kriterleri Bitkiler Matricaria macrotis - B1 Ophrys omegaifera - A2, B1 Papaver argemone ssp. davisii - B1 Papaver argemone ssp. nigrotinctum - B1, B2 Phoenix theophrasti NT A2, B1 Kuşlar Falco eleonorae LC C1 Falco naumanni LC A1, C1 Hieraaetus fasciatus LC B1, C1 Larus audouinii LC C1 Memeliler Monachus monachus CR A1, C1 Sürüngenler Montivipera xanthina LC A1, C1 Testudo graeca VU A1, C1 Böcekler Maniola halicarnassus EN A2, A4, C1 TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 25/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.3.2. Karasal Ekosistemin Vejetasyon Özellikleri ve Habitat Tipleri Türkiye florası grid kareleme sisteminde proje alanı C1 karesinde, fitocoğrafik açıdan ise Akdeniz Bölgesinde yer almaktadır. Proje alanı Ege Bölgesi’nde yer aldığı için bölgenin iklimi akdeniz iklimi etkisi altındadır. Grid kare sistemi, türlerin mekânsal dağılımlarını anlamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu sisteme göre Türkiye’deki endemik türlerin dağılım Şekil 10’da gösterilmektedir. Türkiye’deki endemik türlerin dağılım Davis’in grid kareleme sistemine (Bkz.Şekil 9) göre analiz edildiğinde, proje alanın da bulunduğu C1 karesi %0,9’luk bir oranla Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır (Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120). Ek olarak, proje alanı 3.04 ha’lık bir yüzey alanına sahiptir ve alan hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları olarak MUSKİ, Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından kullanılmaktadır. Proje alanının yakın çevresinin vejetasyon yapısı da çeşitlilik açısından oldukça fakiridir. Bu bölgelerde genellikle tarım alanları ve ruderal alanlar baskındır. Ayrıca planlanan proje alanının 100 m uzaklığında yerleşim yerleri başlamaktadır. Deşarj hattı boyunca ise asfalt yol ve yazlık yerleşkeler bulunmaktadır. Bu sebeple deşarj hattının karasal bölümündeki vejetasyon oldukça sınırladır, bazı bölgelerde ise vejetasyon yoktur. Saha çalışmaları boyunca, proje alanı ve yakın çevresinde 6 farklı habitat tipi tespit edilmiştir. Bu habitatlar Şekil 11’de gösterilmektedir ve aşağıda açıklanmaktadır: I1.2: Tarım Alanları: Bu kesimin en yaygın habitatıdır. Deşarj hattı güzergâhı boyunca da geniş tarım alanları mevcuttur.. Bazı alanlarda meyve bahçelerine de rastlanır. G1.D: Meyve bahçeleri: Proje alanında meyve bahçeleri oldukça yaygındır. Meyve bahçelerinde ağırlıklı olarak mandalina yetiştirilir. E1.6: Ruderal alanlar: Tarla kenarları ile yol kenarlarında gelişen ve daha çok bir yıllık arsız bitki türlerinin baskın olduğu bir habitat tipidir. J4.2: Kullanılmayan yollar, demiryolları ve sert yüzeyli alanlar: Yüksek derece etki altında olan, yollar ve otoparklara (setler ve banketler) bitişik alanlar. J1.4: Aktif kullanımda olan kentsel ve endüstriyel banliyöler ve ticari alanlar: Hastaneler, okullar, camiler, sinemalar, hükümet binaları, alışveriş kompleksleri ve diğer kamuya açık yerler. J 2.1: Dağınık yerleşim yerleri: Binaların, yolların ve diğer yapıların düşük yoğunlukta olduğu alanlar. Hem literatür hem de masa başı çalışmalarına göre proje alanı ve yakın çevresinin habitat yapısı tamamen değiştirilmiştir ve doğal ve/veya kritik habitatlar bulunmamaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 26/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU a. Grid Kareleme Sisteminde Proje Alanının Yeri (Davis 1988) b. Türkiye’nin Fitocoğrafik Bölgeler Haritası (www.ktü.edu.tr) Şekil 9. Projenin Ekolojik Konumu Şekil 10. Türkiye Florası Endemik Taksonlarına Ait 9677 Lokasyonun Bölge, Bölüm ve Kareleme Sistemine Göre Dağılımı (Türk Coğrafya Dergisi 69 (2017) 109-120) TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 27/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 11. Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Habitat Tipleri TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 28/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Karasal Flora Planlanan Atıksu Arıtma Tesis hâlihazırda depo, atölye, hangar, araç bakım yeri, hafriyat alanları olarak MUSKİ, Su ve Kanal İşletme Dairesi tarafından kullanılmaktadır. Bu sebeple alanın tamamı doğal özelliğini yitirmiş durumdadır ve dolayısıyla doğal bir habitat barındırmamaktadır. Proje alanında neredeyse hiç vejetasyon örtüsü yoktur. Proje alanının yakın çevresi ise tarım alanları, tek yıllık bitkiler ve kozmopolit geniş yayılışlı türler ile kaplıdır. Proje alanı ve yakın çevresindeki flora türleri hem saha çalışmaları hem de literatür taramaları sonucunda tespit edilmiştir ve Tablo 10’da sunulmaktadır. Tespit edilen türlerin koruma statüleri IUCN ve Bern Sözleşmesi’nin Ek-1 listesine göre düzenlenmiştir. Tespit edilen türlerden bazılarına ait fotoğraflar Şekil 12’de sunulmaktadır. Proje alanının bu özelliklerinden dolayı endemik ve tehlike altındaki flora türlerini desteklememektedir. Flora listesi içerisindeki 4 tür IUCN’e göre LC kategorisindedir. 1 tanesi ise NT kategorisindedir. Tespit edilen flora türlerinin hiçbirisi Bern Sözleşmesi Ek listesinde yer alamamaktadır. ÖDA tanımlamasına göre, 5 flora türü (bkz. Tablo 9) ÖDA kriterleri olarak bölgede bulunmaktadır. Ancak bu türler saha çalışmaları sırasında proje alanı içerisinde gözlemlenmemiştir ve bu türlerin barındırabilen habitat tipleri proje alanı içerisine mevcut değildir (Papaver argemone ssp. davisii and Papaver argemone ssp. Nigrotinctum hariç). Papaver argemone ssp. davisii ve Papaver argemone ssp. Nigrotinctum proje alanı ve yakın çevresinde olan ruderal alanlarda dağılım gösterebilmektedir (TUBIVES). Ancak saha çalışmaları sonucunda, çalışma alanında Papaver cinsine ait başka bir tür (Papaver rhoeas) tespit edilmiştir. Bu iki tür proje alanı çevresindeki habitatlarda bulunabilmektedir. Ancak bu tür çok yıllık bir türdür ve yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Bu türün meyvesi kapsül tiptedir ve çok sayıda tohum üretir. Bu sebeple bu tür, proje faaliyetlerinin etkileri değerlendirilirken dikkate alınmayacaktır. Tablo 9. ÖDA Kriteri Sağlayan Türler Türler Habitat tipleri Matricaria macrotis Kireçtaşı kayalık, makide volkanik kumlu yamaçlar Frigana, makiler arasında, kalkerli ve şiştli topraklarda iğne yapraklı Ophrys omegaifera ormanlar Papaver argemone ssp. davisii Yaramaz ot, ruderal ot, çıplak kumlu alan, kalkerli volkanik toprak Phoenix theophrasti Pinus brutia ormanı, dere, vadiler Papaver argemone ssp. nigrotinctum Yaramaz ot, ruderal ot, kumul, kalkerli kaya Saha çalışmaları ve literatür taramaları sonucunda 62 flora türü tespit edilmiştir. Bu türler arasında endemik tür ya da IUCN ya da ulusal kaynaklar tarafında koruma altında alınmış tehlike altında bir tr bulunmamaktadır. Bu bulguların sebebi ise projenin doğallığını tamamen kaybetmiş olan eski depo alanında planlanması ve yakındaki yerleşimler ve tatil köyleri sebebiyle yoğun antropojenik etki altında olmasıdır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 29/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Anthemis tinctoria Anthemis cotula Papaver rhoeas Şekil 12. Proje Alanı İçerisindeki Bazı Flora Türleri TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 30/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 10. Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri Familya Tür Türkçe Adı Yerel Adı Fitocoğrafik Endemizm IUCN Bern Kaynak Bölgesi Amaranthacaceae Amaranthus retroflexus Tilki Kuyruğu Hoşkuran - - - - L Anacardiaceae Pistacia atlantica Sakızlak - - - LC - L Pistacia terebinthus Menengiç - - - LC - L Apiaceae Tordylium apulum - Geyikotu Akdeniz - - - L Eryngium creticum Boğa Dikeni Akdeniz - - - L Torilis arvensis subsp. neglecta - - - - - - L Torilis leptophylla - - - - - - L Ferula tingitana Çakşır otu Baston Otu Akdeniz - - - L Asteraceae Centaurea solstitialis subsp. solistialis Peygamber çiçeği Zerdali dikeni - - - L Inula graveolens Andız otu Anduz otu Akdeniz - - - L Inula viscosa Zimbit, Zimerit, Zinebit Akdeniz - - - L Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia Tüylü kanak Kokar ot Kokar - - - - L otu Anthemis tinctoria Sarı Papatya Papatya - - - - G Anthemis cotula Köpek Papatyası Papatya - - - - G Senecio vernalis Kanarya otu Küllüce otu - - - L Senecio vulgaris Kanarya otu Küllüce otu - - - L Cichorium intybus Hindiba Yabani Hindiba - - - L Calendula arvensis Nergis Altıncık - - - L Scolymus hispanicus Altın dikeni Çetmi dikeni Akdeniz - - - L Carthamus dentatus Aspir - - - - L Chrysanthemum coronarium Dağlama - - - - L Boraginaceae Echium italicum - - Akdeniz - - - L Heliotropium europaeum Siğil otu Boz ot - - - - L Brassicaceae Capsella bursa-pastoris Çoban çantası - - - - - L Sinapis arvensis - - - - - - L Raphanus raphanistrum Turp otu Hardal - - - L Capparaceae Capparis spinosa var. spinosa Kebere Gebre otu - - - - L Caryophylaceae Silene vulgaris var. vulgaris Gıvışgan otu Cıvrıncık - - - - L Cistaceae Helianthemum salicifolium - - - - - - L Cistus creticus Laden Pamuk otu Akdeniz - - - L Convolvulaceae Convolvulus arvensis Tarla sarmaşığı - - - - - L Canvolvulus galaticus Tarla sarmaşığı - Iran-Turan - - - L Euphorbiaceae Euphorbia characias Sütleğen - Akdeniz - - - G Fabaceae Spartium junceum katırtırnağı Kuş çubuğu Akdeniz - - - L Lathyrus annuus Burçak - Akdeniz - - - L Scorpiurus muricatus var. subvillosus - - - - - - L TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 31/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 10. Çalışma Alanında Tespit edilen Flora Türleri Familya Tür Türkçe Adı Yerel Adı Fitocoğrafik Endemizm IUCN Bern Kaynak Bölgesi Ceratonia siliqua keçiboynuzu - Akdeniz - - - L Fagaceae Quercus coccifera Kermes meşesi Meşe ağacı Akdeniz - - - L Quercus aucheri JAUB. ET SPACH Pırnal meşesi - Akdeniz - NT L Mentha spicata subsp. spicata Nane - - - - - L Salvia virgata Ada çayı Yılancık Iran-Turan - - - L Teucrium polium Acı yavşan - - - - - L Liliaceae Asphodelus aestivus Çiriş otu - Akdeniz - LC - L Asphodelus fistulosus Çiriş otu Çiriş Akdeniz - LC - L Ornithogalum pyrenaicum Tükürük otu Ak yıldız - - - - L Linaceae Linum nodiflorum Keten - Akdeniz - - - L Malvaceae Malva sylvestris Ebe gümeci - - - - - L Alcea pallida Hatmi - - - - - L Oleaceae Phillyrea latifolia Akça kesme - Akdeniz - - - L Papaver rhoeas Gelincik - - - - - G Glaucium flavum Boynuzlu gelincik - - - - - L Thymelaeaceae Daphne gnidioides Develik, Havaza - Akdeniz - - - L Primulaceae Anagallis arvensis var. lutea Farekulağı - Akdeniz - - - L Ranunculaceae Ranunculus chius Düğün çiçeği - - - - - L Resedaceae Reseda lutea var. lutea Kuzu otu Gerdanlık - - - - L Rhamnacaea Paliurus spina-christi karaçalı - - - - - L Rosaceae Poterium spinosum Abdestbozan otu Çakır dikeni Akdeniz - - - L Rosa canina Kuşburnu Yabani gül Akdeniz - - - L Santalaceae Thesium billardieri - - Iran-Turan - - - L Scrophulariaceae Verbascum blattaria Sığırkuyruğu Labada - - - - L Valerianaceae Valeriana dioscoridis - - Akdeniz - - - L Zygophyllaceae Valeriana dioscoridis Demir dikeni - - - - - G *L: Literatür G: Gözlem TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 32/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.3.3. Karasal Fauna Fauna çalışmalarının temek hedefi çalışma alanı içerisindeki fauna unsurlarını (iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) tespit etmek, fauna türlerinin yaşadığı habitatları tanımlamak ve çalışma alanını faunal ve ekolojik değerlendirmelerini yapmaktır. Çalışma alanı içerisindeki fauna türlerinin tespiti için saha çalışmaları ve literatür araştırmaları yürütülmüştür. Proje alanı içerisindeki fauna türlerinin popülasyon yoğunlukları oldukça düşüktür ve üreyen popülasyonları mevcut değildir. Yukarıdaki bölümlerde de belirtildiği gibi proje alanını vejetasyon ve habitat özelliklerinin doğal yapısı değişmiş durumdadır ve büyük çoğunluğu yapay yapılardan oluşmaktadır. Bu sebeple alanın faunal kompozisyonu kozmopolit türlerden oluşmaktadır. Tespit edilen fauna türleri içerisinde endemik, dar yayılımlı, ulusal ve uluslararası ölçekte tehlike altında olan herhangi bir tür bulunmamaktadır. Alan türler için üreme alanı, kışlama alanı ya da beslenme alanı özelliği taşımamaktadır. Tespit edilen fauna türleri alanı gezinme amaçlı kullanan türlerdir. Aşağıdaki başlıklarda gösterildiği üzere, fauna unsurları 3 grupta incelenmiştir; memeliler, kuşlar, iki yaşamlılar-sürüngenler. Çalışma alanı içerisinde bulunması muhtemel türlerin değerlendirmeleri IUCN kategorileri, Bern Sözleşmesi ve ulusal kaynaklar doğrultusunda yapılmıştır ve projenin etkilerine karşı alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Memeliler (Mammalian) Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda çalışma alanı içerisinde 7 memeli türü tespit edilmiştir. Tespit edilen memeli türlerinin hiç birisi IUCN kategorilerine dâhil değildir ve endemik ve/veya dar yayılımlı tür bulunmamaktadır. Yaban domuzu ve kızıl tilki MAK (Merkez Av Komisyonu) Ek-II listesinde yer almaktadır. Bu iki tür saha çalışmaları sırasında tespit edilmemiş olup, literatür çalışmaları doğrultusunda ortaya konmuştur. Tespit edilen memeli türleri Tablo 11’de gösterilmektedir. Ek olarak ÖDA tanımlamalarına göre, alanın ÖDA olma kriterini sağlayan Monachus monachus proje bölgesinde bulunmaktadır. Bu tür “Denizel Çevre” başlığı altında incelenecektir. Tablo 11. Çalışma Alanıda Tespit Edilen Memeli Türleri Nispi BERN Araştırılan Familya Tür İngilizce Adı IUCN Bolluk MAK Kaynak Habitat Sözleşmesi Alan Derecesi ARTIODACTYLA Suidae Wild Sus scrofa LC - - App- II L Orman Tüm alan Boar FISSIPEDIA Canidae Tüm karasal Vulpes vulpes Red fox LC Sabit - App- II L Tüm alan habitatlar INSECTIVORA Erinaceidae Southern Meyve Erinaceus White- LC - - - L bahçesi, Tüm alan concolor breasted orman Hedgehog Talpidae European Tarım alanı, Talpa europaea LC Sabit - - L Tüm alan Mole step RODENTIA TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 33/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 11. Çalışma Alanıda Tespit Edilen Memeli Türleri Nispi BERN Araştırılan Familya Tür İngilizce Adı IUCN Bolluk MAK Kaynak Habitat Sözleşmesi Alan Derecesi Muridae Mus Macedonian Açıklık LC Sabit - - L Tüm alan macedonicus Mouse alanlar Microtus Guenther’s Tarım alanı, LC Sabit - - L Tüm alan guentheri Vole step Tüm karasal Rattus rattus Black Rat LC Sabit - - L Tüm alan habitatlar *L: Literatür G: Gözlem Kuşlar (Aves) Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda çalışma alanında 12 kuş türü tespit edilmiştir. Tespit edilen kuşların 10 tanesi IUCN Kırmızı Listesi’nde LC kategorisinde yer almaktadır. Endemik ve/veya dar yayılımlı kuş türü bulunmamaktadır. Columba palumbus, Carduelis carduelis ve Athena noctua Türkiye Kuşları Kırmızı Kitabı’nda listelenmektedir (Kiziroglu, 2009). Bern Sözleşmesi ve MAK kararları kapsamında herhangi bir kuş türü bulunmamaktadır. Proje alanı ve yakın çevresinde tespit edilen kuş türleri Tablo 12’de gösterilmektedir. Türkiye Kuşları Kırmızı Kitabı’na göre değerlendirilen tür de aşağıda anlatılmaktadır: Columba palumbus: A.4= Türkiye'de günümüzde tehlike altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek üreyen kuşlar. Carduelis carduelis: A.4= Türkiye'de günümüzde tehlike altında olmayan ama yakın gelecekte tehlike altına girebilecek üreyen kuşlar. Athena noctua: A.3= Türkiye'de yabanıl yaşamda hassas olan üreyen türler. Bahse konu üç tür Türkiye’de geniş dağılıma sahip türlerdir. Ayrıca, proje alanı içerisinde bu türlerin yoğun olarak üreyebileceği habitatlar mevcut olmadığından dolayı, alanda rastgele bulundukları düşünülmektedir. ÖDA tanımlamalarına göre 4 kritik kuş türü bölgede yaşamaktadır. Ancak bu türler proje alanı içerisinde uygun habitatlar bulunmadığında dolayı tespit edilmemiştir.  Falco eleonorae: Bu türler genellikle Madagaskar'daki açık ormanlık alanlarda kışlayarak küçük ada ve adacıklar üzerinde ürerler (del Hoyo ve ark. 1994). Büyük böcekleri ve küçük kuşlar ile beslenirler (del Hoyo ve ark. 1994). Bu kuşlar, deniz kenarındaki kayalıkların deliklerine, çıkıntılarına ya da zemine yuvalarlar (del Hoyo ve diğ. 1994). Türler üremek için ıssız adalara ihtiyaç duyarlar (IUCN). Genellikle Akdeniz ve Ege kıyılarının kayalık adaları ve sarp kıyılarında bulunurlar. Proje alanı bu türlerin üremesi için uygun değildir ve çalışmalar sırasında bu tür tespit edilmemiştir.  Falco naumanni: Genellikle yerleşim yerleri çevresinde kalabalık gruplar halinde ürerler. Bozkır benzeri habitatlarda, çayırlarda ve yoğun olmayan tarım alanlarında bulunur (IUCN). Türkiye'de üreme alanları sınırlıdır ve proje alanı bu türün üreme alanını için uygun habitat bulundurmamaktadır.  Hieraaetus fasciatus: Türler, deniz seviyesinden 1.500 m'ye kadar dağlık, kayalık, kurak ve yarı nemli habitatta bulunur. Yuvaları, uçurum kenarlarında veya çapı 2m'ye kadar olan geniş bir ağaçlarda bulunur (IUCN). Proje alanı bu tür için uygun değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilmemiştir.  Larus audouinii: İç bölgelere nadiren gelen bir kıyı türüdür. Kolonileri açık deniz kayalıklarında ve deniz seviyesinden 50 m'den fazla olmayan adalarda veya adacıklarda TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 34/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU bulunur (IUCN). Proje alanı bu tür için uygun değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilmemiştir. Tablo 12. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Kuş Türleri Familya Tür İngilizce Adı Türkçe Adı TKKK IUCN Nispi Bolluk END Bern MAK Kaynak Alaudidae Alauda Skylark Tarla kuşu - LC Azalan - - - G arvensis Hirundinidae Hirundo Kır Barn Swallow - LC -- - - - L rustica Kırlangıcı Ciconidae Ciconia White Stork Leylek - LC Artan - - - L ciconia Corvidae Common Corvus corax Kuzgun - LC Artan - - - L Raven Garrulus Bayağı Eurasian Jay - LC Sabit - - - L glandarius Alakarga Laridae Larus minutus Little Gull Küçük Martı - LC Artan - - - L Passeridae Passer House Serçe - LC Azalan - - - G domesticus Sparrow Columbidae Columba Tahtalı Woodpigeon A4 LC Artan - - - L palumbus güvercin Streptopelia Collared Dove Kumru - - - - - - G decaocta Fringillidae Carduelis Goldfinch Saka A4 LC Sabit - - - L carduelis Carduelis Greenfinch Florya - LC Artan - - - G chloris Strigidae Athena noctua Little Owl Kukumav A3 - - - - - L *L: Literatür G: Gözlem TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 35/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İki Yaşamlı ve Sürüngenler (Amphibian ve Reptilian) Proje alanı içerisinde iki yaşamlı ütrüne rastlanmamıştır ancak literatür çalışmalarında bölgede Bufo viridis ve Pelobates syriacus bulunabileceği sonucuna varılmıştır. Diğer taraftan, 6 sürüngen türü alanda tespit edilmiştir. Bu türlerden sadece bir tanesi (Ophisops elegans) gözlem yoluyla tespit edilmiştir. Ek olarak, Anatololacerta danfordi, Eirenis modestus ve Dolichophis jugularis IUCN’e göre LC kategorisinde, Türkiye’de geniş dağılımlı olan Testudo graeca ise VU kategorisindedir. Dolichophis jugularis ve Elaphe quatuerlineata Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II listesinde yer almakta olup MAK kararlarınca hiçbir tür koruma altına alınmamıştır. Tespit edilen türler içerisinde endemik ve/veya dar yayılımlı türler bulunmamaktadır. Proje alanındaki iki yaşamlı ve süsüngen türleri Tablo 13’te listelenmektedir. Ek olarak ÖDA tanımlamalarına göre, Testudo graeca ve Montivipera xanthina ÖDA kriterini sağlayan türlerdir. Testudo graeca proje alanında bulunması muhtemel bir türdür. Bu türün uluslararası popülasyonu IUCN’e göre azalmaktadır ancak Türkiye’de oldukça iyi durumdadır. Montivipera xanthine ise yüksek dağlık ekosistemlerine adapte olmuş bir türdür. Proje alanı bu tür için uygun habitata sahip değildir ve çalışmalar sonucunda tespit edilememiştir. Tablo 13. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen İki yaşamlı ve Sürüngen Türleri Nispi Bern Araştırma Familya Tür İnglizce Adı IUCN MAK End Kaynç Habitat Bolluk Sözleş. Alanı AMPHIBIA Bufonidae Nemli alanlar, taş Bufo viridis Green Toad -- -- -- - - L ve toprak Tüm alan altında ve mağarada Pelobatidae Gevşek ve yumuşak Pelobates Eastern -- -- -- - - L toprakta Tüm alan syriacus Spadefoot gömülü yaşıyor REPTILIA Lacertidae Ophisops Snake-eyed -- -- -- - - o Maki Tüm alan elegans lizard Ağaçlık, Anatololacerta Danford's makilik, LC balanced -- - - L Tüm alan danfordi Lizard kayalık ve taşlı alanlar Colubridae Orman Eirenis Anatolian LC balanced -- - - L altındaki Tüm alan modestus Dwarf Racer makilikler Taşlı Dolichophis Large whip derekenarı, LC balanced Ek-II - - L Tüm alan jugularis snake kayalık yamaçlar Seyrek dağılmış Elaphe Blotched -- -- Ek-II - - L orman, Tüm alan quatuerlineata snake maki, taşlı alanlar Testudinidae Ormanda, Akdeniz orman Testudo Spur-thighed VU Decreasing Ek-II - - L açıklıkları, Tüm alan graeca Tortoise yol kenarları, su TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 36/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 13. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen İki yaşamlı ve Sürüngen Türleri Nispi Bern Araştırma Familya Tür İnglizce Adı IUCN MAK End Kaynç Habitat Bolluk Sözleş. Alanı kenarları, taşlık alanlar, meralar, makiler, bozkırlar *L: Litrature G: Gözlem 3.3.4. Denizel Ekosistem Hem saha çalışmalarını hem de literatür araştırmalarını kapsayan deniz biyoçeşitliliği çalışmaları, proje alanındaki deniz türlerinin, habitat yapılarının ve potansiyel etki alanının belirlenmesi ve gerektiğinde etkileri azaltıcı önlemlerin uygulanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda proje alanının bulunduğu denizel habitatların tanımlanması, habitat kalitesinin değerlendirilmesi, denizel ortamdaki sucul organizmaların ve çeşitlilik derecesi tespiti, baskın takson gruplarının ve türlerin bölgesel/ulusal/uluslararası önemleri ve yasal koruma seviyelerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Denizel saha çalışmaları için çalışma alanı, deniz deşarj hattı boyunca 200 m’lik tampon zon olarak tanımlanmıştır. Bu zon içerisinde 3 tane çalışma noktası belirlenmiştir. Birinci çalışma noktası deşarj hattının kıyı bölgesinde olup koordinatı 370.833N-2715.260E’dir. Birinci çalışma noktasından denize doğru güneybatı istikametinde dik bir hat döşenmiş ve bitiş noktası ikinci çalışma noktası olarak (370.477N-2714.469E) olarak kaydedilmiştir. Bu iki koordinat noktası arasındaki hat boyunca ve bu noktalardan çekilen hattın ellişer metre kuzey ve güney istikametlerinde SCUBA dalış gerçekleştirilerek inceleme yapılmıştır. Son nokta olarak belirlenen 370.477N-2714.469E koordinat noktasından başlayarak ise olta kamera sistemiyle Posidonia oceanica çayırlarının sonlandığı bölge araştırılmış ve çalışma 370.144N-2713.761E olarak belirlenen koordinat noktasında P. oceanica çayırlarının son bulmasıyla sonlandırılmıştır. Denizel biyoçeşitlilik için belirlenen çalışma alanı haritası Şekil 4’te gösterilmektedir. Saha çalışmaları ve literatür araştırmaları sonucunda edinilen bulgular aşağıdaki başlıklar altında anlatılmaktadır. Tespit edilen planktonik organizmalar: Mikroskobik inceleme sonucu tanımlanan fitoplankton türleri ve Bern Sözleşmesi ve IUCN Kırmızı Listesi’ne göre değerlendirmeleri Tablo 14’te verilmiştir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 37/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 14. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Fitoplankton Organizmaları Cins/Tür Sınıf Bern IUCN Ceratium tripos (O.F.Müller) Nitzsch, Dinophyceae - - 1817 Ornithocercus quadrutus Schütt Dinophyceae - - Nitzschia Hassal, 1845 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Cymbella C. Agardh, 1830 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Thalassiothrix mediterranea Pavillard Bacillariophyceae (Diyatome) - - Navicula Bory, 1822 Bacillariophyceae (Diyatome) - - Chaetoceros affinis Lauder Mediophyceae - - Chaetoceros tenuissimus Meunier Mediophyceae - - Chaetoceros danicus Cleve Mediophyceae - - Leptocylindrus danicus Cleve Mediophyceae - - Leptocylindrus mediterraneus Mediophyceae - - (H.Peragallo) Hasle Bacteriastrum delicatulum Cleve Mediophyceae - - Rhizosolenia Brightwell, 1858 Coscinodiscophyceae - - Caulerpa prolifera Caulerpaceae - - Cladophora sp. Küzting Cladophoraceae - - Flabellia petiolata Udoteaceae - - Litophyllum Philippi Lithophylloidea - - Tespit edilen zooplanktonik organizmalar: Mikroskobik inceleme sonucu tanımlanan zooplankton türleri ve Bern Sözleşmesi ve IUCN Kırmızı Listesi’ne göre değerlendirmeleri Tablo 15’te verilmiştir. Tablo 15. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Zooplankton Organizmaları Grup/Tür/ Takson Yoğunluk (birey/L) Bern IUCN Tintinnoidea 1,938 - - Medusae 0,062 - - Evadne spinifera 0,008 - - Evadne nordmanni 0,006 - - Nauplius larva 6,628 - - (for all copepod species) Calocalanus sp. 0,319 - - Calanus sp. 0,242 - - Calanoida 0,216 - - Kalanoit kopepodit 1,653 - - Oithona plumifera 0,066 - - Oithona sp. 0,542 - - Corycaeus sp. 0,140 - DD Temora stylifera 0,034 - - Cyclopoida 0,317 - - Siklopoit kopepodit 1,837 - - Microsetella spp.* 0,776 - - Harpacticoida 0,213 - Harpacticoid kopepodit 0,375 - - Zoea larva 0,023 - - Decapoda nauplius larva 0,031 - - Planktonik Tunicata and Tunicata 0,434 - LC larva Polychaeta larva 0,135 - - Gastropoda larva 1,222 - Veliger larva 0,819 - LC Pluteus larva (Echinodermata) 0,238 - - *Microsetalla neorvegica ve M. rosea türleri belirlenmiş ancak sayımda ikisi birlikte tutulmuştur. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 38/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tespit edilen makroalgler ve bentic organizmalar: Araştırma alanında zemin tamamen kum ile kaplıdır. Makroalgler genel olarak kayalık habitatları tercih ettiği için sadece 2 tür alg türüne rastlanmamıştır. Ancak boru hattı bitiminde 22 m derinlikte olta kamera sistemiyle deniz tabanı incelendiğinde P. oceanica deniz çayırlarının azalmasıyla Caulerpa prolifera türünün yaygın olarak yayılış gösterdiği ve 38 metre derinliğe kadar devam ettiği gözlenmiştir. C. prolifera genellikle kumluk zeminde gelişim gösteren bir yeşil algdir. Eşeysiz üremesi vejetatif olarak gerçekleşir ve oldukça hızlıdır. Kumluk denizel alanlarda yoğun topluluklar oluşturur. Cladophora türleri hem tatlı hem de tuzlu sularda yayılış gösteren kozmopolit bir yeşil alg cinsidir. Kayaların ve diğer alg türlerinin üzerinde yayılış gösteren ipliksi bir algdir. Çalışma alanında 5 metre derinlikten itibaren kıyıya doğru olan derinliklerde sadece kayaların üzerinde gözlenmiştir. Tespit edilen makoalgler ve bentik organizmalar Tablo 16’da verilmektedir. Tablo 16. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Makoalgler ve Bentik Organizmalar Grup/Tür/Takson Familya Bern IUCN Chondrilla nucula Schmidt, 1862 Chondrillidae - - Crambe crambe Crambeidae - - Aplysina aerophoba Nardo, 1843 ( Aplysinidae - - Ircinia variabilis (Schmidt, 1862) Irciniidae - - Sarcotragus spinosulus Schmidt, 1862 Irciniidae - - Arbacia lixula (Linnaeus, 1758) Arbaciidae - - Caryophyllia inornata (Duncan, 1878) Caryophylliidae - - Haliotis tuberculata Linnaeus, 1758 Haliotidae - - Vermetus triquetrus Bivona-Bernardi, 1832 Vermetidae - - Rissoa ventricosa Desmarest, 1814 Rissoidae - - Bolma rugosa (Linaeus, 1767) Turbininae - - Donax sp. Linnaeus, 1758 Donacidae - - Venus verrucosa, Linnaeus, 1758 Veneridae - - Spondylus spinosus Schreibers, 1793 Spondylidae - - Tespit edilen deniz çayırı türleri: Çiçekli deniz bitkileri, deniz alglerine oranla daha az tür içermelerine rağmen biyokütle açısından Akdeniz’de daha fazla yer tutmaktadırlar. Alglerden farklı olarak kök, gövde ve yaprak farklılaşması görülür. Oluşturdukları topluluklar deniz çayırı olarak adlandırılır ve birçok canlıya yaşam alanı oluştururlar. Deniz çayırları 40 metre derinliğe kadar olan ışık alan bölgelerdeki kumluk zeminde yayılış gösterirler. Uzun yapraklarıyla sudaki askıda katı maddeleri tutarlar ayrıca yatay uzanan gövdeleriyle de zemin hareketlerini düzenledikleri için denizel ekosistemin en önemli parçalarındandır (Cirik & Cirik, 2011). Türkiye denizlerinde sadece 5 tür denizel çiçekli bitki bulunmaktadır. Bunlar Posidonia oceanica, Zostera marina, Zostera noltii, Cymodocea nodosa ve Halophila stipulacea türleridir. Araştırma alanında sadece 1 tür deniz çayırına rastlanmıştır. Deniz çayırları içerisindeki en önemli tür Posidonia oceanica’dır. Birçok canlı türüne beslenme, üreme ve saklanma alanı oluşturmasının yanısıra her metrekare P. Oceanica çayırı günlük olarak 20 lt oksijen üretmektedir. Mavi karbon adı verilen, okyanuslar ve denizlerdeki karbondioksiti depolayan en önemli türdür. Bu nedenle çoğu Avrupa ülkesinde bu tür nesli korunması gereken türler arasına alınmıştır. Akdeniz’e endemik olan bu tür Türkiye denizlerinde ağırlıklı olarak Akdeniz ve Ege kıyılarında yayılış göstermektedir. Büyümeleri oldukça yavaştır. Kendilerini yenilemeleri ve büyümeleri rizom gelişimine ve eşeysel üremelerini devam ettirebilmelerine bağlıdır. Rizom büyümesi ise yılda yaklaşık olarak 1-6 cm arasında değişir (Marba et al., 1996; Arnaud-Haond et al., 2012). IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) Kırmızı Listesinde, LC (Least Concern = Asgari Endişe) olarak listelenmiş olsa da ‘Azal makta Olan Tür’ olarak belirtilmiştir. Bern Sözleşmesine göre ise Ek 1: Sıkı Koruma Altında Olan Flora Türleri TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 39/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Listesi’nde (Appendix 1: Strictly Protected Flora Species) listelenmektedir. Ayrıca Barselona Sözleşmesi’ne göre de “Tehlikedeki veya Tehdit Altındaki Türlerin Listesi”nde bulunmaktadır. P. oceanica, Akdeniz’e endemik olan bir canlıdır ve Akdeniz’deki en yaygın deniz çayırı türüdür. Birçok canlıya habitat oluşturması açısından önemli bir türdür. 0-40 metre arası yayılış gösterir ve 10 ile 28˚C derece denizsuyu sıcaklıklarında dağılım gösterir. Günlük oksijen üretimi her metre karede 20 litredir. Son yıllarda deniz suyundaki turbiditenin artışı, teknelerin demirlemesi, kirlilik artışı, ötrifiksayon, kıyısal yapılaşma gibi etmenlerden dolayı P. oceanica popülasyonlarında azalma gözlenmektedir (IUCN). Son yapılan çalışmalar bu deniz çayırı türünün kapladığı alanın son 50 yılda %34 oranında azaldığı ortaya koyulmuştur (Perggent et al., 2016). IUCN listesinde; Güncel Popülasyon Durumu ‘Azalmakta’ olarak verilmiştir. SCUBA dalışı ile gerçekleştirilen arazi çalışmasında, P. oceanica çayırlarının 3.5 m derinlikte başladığı ve planlanan deşarj hattının sonlandığı 20 m derinlikte de devam ettiği gözlenmiştir. Olta kamera ile yapılan hat boyunca daha derinlerdeki gözlemlerde çayırların 27 m derinlikte sonlandığı belirlenmiştir. Tespit edilen balık türleri (Bkz.Tablo 17): 23 balık türü çalışma alanı içerisinde tespit edilmiştir. Bu türlerden 14 tanesi ekonomik öneme sahip türdür. Dasyatis pasticum IUCN’e göre DD kategorisinde olup diğer türlerin tamamı LC’dir. S. rivulatus Kızıl Denizden Akdeniz’e giriş yapmış istilacı bir türdür. Çalışma alanı içerisinde koruma altına alınmış bir tür bulunmamaktadır. Tablo 17. Çalışma Alanı İçerisinde Tespit Edilen Balık Türleri Familya Grup/Tür/Takson Bern IUCN Pomacentridae Chromis chromis (Linnaeus, 1758) - - Labridae Coris julis (Linnaeus, 1758) - LC Labridae Thalassoma pavo (Linnaeus, 1758) - LC Synodontidae Synodus saurus (Linnaeus, 1758) - LC Serranidae Serranus scriba (Linnaeus, 1758) - LC Bothidae Bothus podas (Delaroche, 1809) - LC Labridae Symphodus cinereus (Bonnaterre, 1788) - LC Labridae Symphodus rostratus (Bloch, 1791 - LC Labridae Xyrichtys novacula (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Diplodus sargus (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Lithognathus mormyrus (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Diplodus vulgaris (Geoffroy Saint-Hilaire, 1817) - LC Sparidae Diplodus annularis (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Sparus aurata (Linnaeus, 1758) - LC Monacanthidae Stephanolepis diaspros Fraser-Brunner, 1940 - - Dasyatidae Dasyatis pastinaca (Linnaeus, 1758) - DD Signidae Siganus rivulatus Forsskål & Niebuhr, 1775 - LC Sparidae Sarpa salpa (Linnaeus, 1758) - LC Sparidae Oblada melanura salpa (Linnaeus, 1758) - - Sparidae Boops boops (Linnaeus, 1758) - LC Centracanthidae Spicara maena (Linnaeus, 1758) - LC Centracanthidae Spicara smaris (Linnaeus, 1758) - LC Mullidae Mullus surmuletus (Linnaeus, 1758) - LC Ek olarak, ÖDA tanımlarına göre Monachus monachus (Akdeniz foku) Proje alanı bölgesinde bulunan kritik bir türdür. Akdeniz foku IUCN’e göre EN kategorisinde, Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II listesinde, Barselona Sözleşmesi’ne göre ise Tehlikedeki veya Tehdit Altındaki Türlerin Listesi”nde bulunmaktadır. Akdeniz foku sessiz ve bakir mağaraları tercih etmektedir. İnsan aktivitelerinin yoğun olduğu ve insanların kolayca ulaşabileceği yerlerden uzaklaşırlar. Üremek, beslenmek ve barınmak için kıyı mağaralarını tercih ederler ve bu tip TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 40/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU habitatların tahribatından direkt olarak etkilenirler (SAD-AFAG). IUCN’e göre Akdeniz Foku’nun şuan ki popülasyon yoğunluğu artış göstermektedir. Akdeniz fokları, sürekli bir dağılım yerine, kıyı boyunca kesintili dağılım göstermektedir. Türkiye'de aşağıdaki kıyı kesimlerinde kayıt altına alınmıştır; - Marmara’da; Marmara Adaları, Karabiga kıyıları ve Mola Adaları ile Kapıdağ Yarımadası kuzey sahillerinde, - Ege’de; Gelibolu Yarımadası (Ege kıyıları) ile Behramkale arasında ve Yeni Foça ile Datça arasında, - Akdeniz’de; Datça ile Kemer arasında, Gazipaşa ile Taşucu arasında ve Hatay Samandağ ile Suriye sınırı arasında, kalan sahillerde var olma mücadelesi vermektedir. Kıyılarda türün ve yaşam alanlarının korunmasına bağlı olarak, her sene değişen oranda Akdeniz foku ölümleri olduğu gibi yavrulama ve çoğalma da gözlenmektedir. Akdeniz fokları Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarını, üreme, beslenme ve dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır. Proje alanına 5,3 km uzaklıkta bulunan Çavuş Adası’nın mağaralarının üreme alanı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Aynı zamanda akdeniz foku, proje alanının tam karşısında yer alan Çatal Adası’nı besleme alanı olarak kullanmaktadır (SAD-AFAG). Sonuç olarak, akdeniz foku kritik bir türdür ve IFC PS6, OP 4.04'e göre belirli koşullar altında kritik habitat özelliğini tetikleyebilir. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı’nda kritik habitat belirlemesi açıklanmaktadır. Proje alanı etrafındaki kaydedilmiş akdeniz fokları ve proje alanına uzaklıkları Şekil 13'te gösterilmektedir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 41/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 13. Monachus monachus’un Proje Alanı Çevresindeki Üreme ve Beslenme Alanı TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 42/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Habitatlar Çalışma alanı içerisinde deniz tabanının jeomorfolojik yapısı nispeten homojen bir yapıya sahiptir ve kum ile kaplıdır. Çalışma alanı içerisinde kumlu zemin ve deniz çayırı olmak üzere toplam 2 habitat türü bulunmaktadır. Kumlu zemin kıyıdan başlar ve deniz çayırı habitatının başladığı 3,5 metreye kadar ulaşır. Bu yaşam alanı Posidonia oceanica ile çalışma alanında görülebilir. Bu tür kıyıdan 3.5 metre derinlikte başlamaktadır ve 27 m derinliğe kadar devam ettiği bilinmektedir. Bu tür proje alanında geniş bir alana yayılmış durumdadır. Deniz çayırları kıyıdan 3.5 metreden 27 metreye kadar parçalı gruplar halinde yayılış gösterirken, derinlere gidildikçe daha yoğun ve sağlıklı popülasyonlarına rastlanmıştır. Saha gözlemleri doğrultusunda elde edilen sonuçlara göre bu bölgedeki deniz çayırı oldukça sağlıklı popülasyonlara sahiptir. Bunun sebebi bölgedeki akıntı sebebiyle nutrient ihtiyacının iyi şekilde karşılanması ve deniz suyunun son derece berrak olmasından kaynaklı olarak güneş ışığıyla temasın derin bölgelere kadar devam etmesinden kaynaklanmaktadır. P. oceanica bulunduğu bölgenin flora ve faunasının %25’lik bir kısmına barınma, beslenme, saklanma, avlanma, üreme gibi yaşamsal faaliyetlerine ev sahipliği yapar. Birçok takson için sağlıklı bir habitat oluşturmaktadır. Özellikle balık türleri için üreme, beslenme ve saklanma alanı olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple deniz çayırlarının yoğun bulunduğu bölgeler için temel balık habitatı olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, P. Oceanica gastropodlar için önemli bir üreme alanıdır ve gastropod larvaları çalışma alanı içerisinde baskın olan organizmalardan bir tanesidir. Dalış çalışmaları sırasındaki deniz çayırları arasında fotoğraflanan balık türleri Şekil 14’te gösterilmektedir. Bu türlerden P. oceanica Akdeniz’in endemik (özgü) türlerinden biri olmakla birlikte bulunduğu ekosistemin başlıca oksijen kaynağı olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Akdeniz’in akciğerleri olarak tanımlanırlar (Buia ve Mazzella, 1991). Ülkemizin Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında rastlanan popülasyonları sığ sulardan 40-50 metre derinliğe kadar yayılım göstermektedir. Akdeniz ekosisteminin infralittoral bölgesindeki P. oceanica çayırları birçok denizel kommunite için barınaktır. Ev sahipliği yaptığı flora ve fauna türleri için uygun ortam oluşturmaları balıkçılık faaliyetlerine de yansır (Gillanders, 2006). Dural ve arkadaşları, 2013b, P. oceanica'nın Ege kıyı şeridinin her yerinde geniş bir dağılım gösterdiğini belirtmektedir. Tüm Akdeniz ülkelerinde P. oceanica yatakları toplu olarak 2,5- 4,5 milyon hektardır. İtalya en fazla araştırılan kıyıya sahiptir ve Akdeniz toplamının %44.11'ini oluşturan yaklaşık 122 049 ha P. oceanica yatağına sahiptir (Diaz-Almela ve Duarte, 2008). Ayrıca bu türün yüksek düzeyde oksijen sağlaması ve temiz suların indikatör türü olması da dikkat çekicidir. Bu nedenle, literatür araştırmaları, Akdeniz deniz suyu kalitesinin oligotrofik olduğuna işaret etmektedir. Ancak, proje alanının su kalitesi sonuçları ötrofik olarak belirlenmiştir. Bunun sebebi ise ölçümlerin günlük olarak yapılıp, Türk mevzuatına göre değerlendirilmesidir. Sonuç olarak, proje alanının bulunduğu bölgenin su kalitesinin zamanla kirlendiği düşünülmektedir. Sonuç olarak, P. oceanica habitatları IFC PS6, OP 4.04'e göre belirli koşullar altında kritik habitatı tetikleyebilecektir. Biyoçeşitlilik Yönetim Planı’nda kritik habitat belirlemesi açıklanmaktadır. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 43/69 PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 14. Biyoçeşitliği Gösteren Bazı Sualtı Görüntüleri Proje Alanı İçerisindeki Posidonia oceanica Popülasyonu Hem masa başı hem de saha çalışmaları doğrultusunda, projenin deniz üzerine etkilerinin tespiti için denizel çevrenin etki alanı belirlenmiştir. Etki alanı ile ilgili ayrıntılı bilgiler Bölüm 3.1'de açıklanmıştır. Masa başında uydu görüntüsü üzerinden belirlenen deniz çayırı çalışma alanı, tahmini olarak iki zon olarak belirlenmştir. İlk zone uydu görüntüsü üzerinden şekilsel olarak gözlemlenebilen deniz çayırlarının bulunduğu bölgedir. Bu zonda gözle görülebilen (uydu görüntüsü üzerinden) deniz çayırlarının yüzey alanları tek tek çizilmiştir ve bu bölgede kapladığı toplam alan belirlenmiştir (bkz. Şekil 15). TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 44/69 PROJESİ ÇSED RAPORU İkinci zon ise saha çalışmaları sırasında deniz çayırlarının gözlemlendiği son noktayı (kıyıdan 2,6 km) sınır kabul ederek 1. zona paralel bir şekilde tahmini olarak çizilmiştir (bkz. Şekil 16). Bu çalışmanın amacı projeden etkilenecek deniz çayırlarının proje alanının yakın çevresinde mevcut olduğu bilinen ve tahmin edilen deniz çayırı popülasyonuyla oranlayarak, sayısal olarak etkilenecek deniz çayırı miktarını hesaplanmaktadır (tahmini olarak). Projenin deşarj hattının inşa edileceği alan deniz çayırlarının yoğun popülasyonlarının bulunduğu Ege Denizi üzerindedir. Ege Denizi kıyılarında kuzeyden güneye yaygın olarak deniz çayırı bulunmaktadır. Ancak proje kapsamında yapılan tahmini hesaplamalar, proje alanı yakın çevresi baz alınarak belirlenmiştir. Etki alanı ve çalışma alanı içerisindeki deniz çayırlarının yüz ölçümleri için, uydu görüntüsü üzerinden (uydu görüntüsünden görülebilen en derin noktaya kadarki görüntüler kullanılmıştır) ortalama tahmini rakamlar hesaplanmıştır. Uydu görüntüsü üzerinden yapılan tahmini hesaplamalara göre 1. zon, 2. zon, ve etki alanı içerisindeki deniz çayırı miktarları aşağıdaki Tablo 18’de açıklanmaktadır. Tablo 18. Tahmini Posidonia oceanica Populasyonları Tahmini Posidonia oceanica Alan Yüzey Alanı (ha) popülasyonu (ha) 1. zon 443,59 186,55 2. zon 540,23 227,18 Çalışma alanı 51,22 20,93 Etki alanı 6,59 2,49 İnşaat alanı 2,2 0,83 Birinci zondaki deniz çayırı miktarı uydu görüntüsü üzerinden görsel olarak hesaplanmıştır. İkinci zondaki deniz çayırı miktarı uydu görüntüsünden ayırt edilememektedir. Ancak saha çalışmaları sırasında derinlik arttıkça deniz çayırı yoğunluğun arttığı tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, 1. zondaki yüzey alanı ile 2. zonun yüzey alanı arasındaki oran hesaplanmıştır ve bu oran 1. zondaki deniz çayırı miktarı ile çarpılarak 2. zondaki deniz çayır miktarı elde edilmiştir. Aynı oranlama etki alanı ve çalışma alanı arasında da uygulanmıştır. Yukarıda belirtilen miktarı göz önünde tutulursa etki alanı sınırları içerisinde projeden etkilenmesi muhtemel deniz çayırı miktarı, 1. zon olarak belirlenen alanı içerisindeki tahmini deniz çayırı miktarına oranı %1,3’dır. 1. zon ve 2. zonun yüzey alanının toplamı ile etki alanı içerisindeki deniz çayırları oranladığında ise bu sayı %0,6 olmaktadır. Yani, projeden muhtemel olarak etkilenecek deniz çayırı miktarı proje alanını yakın çevresinin sadece %0,6’ünü oluşturmaktadır. İnşaat faaliyetleri sırasında deşarj borusu hattı boyunca mevcut olan tüm deniz çayırları ortadan kalkacaktır. Ancak, deniz deşarjının inşaat alanı yaklaşık olarak 2,2 ha olacaktır. Bu da 1. ve 2. zonun toplamının (yani proje alanının yakın çevresinde bulunan toplam tahmini Posidonia oceanica miktarı) sadece %0,2’sidir. TURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 45/69 PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 15. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 46/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Şekil 16. Deniz Çayırı Çalışma Alanının Birinci Zonu ve İkinci Zonu TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 47/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Ekonomik Açıdan Denizel Türlerin Değerlendirilmesi Yöre halkı geçimlerini balıkçılık, sünger avcılığı ve turunçgil yetiştiriciliği ile kazanırken, 1980'lerden itibaren sosyal hayat turizm patlamasıyla tamamen değişmiştir. İlçede nispeten daha varlıklı bir sosyal yaşam olduğu görülmektedir. Bölge sakinleri için önemli gelir kaynakları, turizm sektöründeki kayda değer artış nedeniyle deniz turizmi, eğlence turizmi ve yatçılık olmuştur. Sosyo ekonomi hakkında ayrıntılı bilgi ÇSED raporunun Bölüm 4.3'ünde açıklanmıştır. Saha ve literatür çalışmaları sonucunda belirlenen deniz canlıları arasında balık grubundan bazı türler ekonomik değere sahiptir. Ege ve Akdeniz kıyılarında bazı sünger de ekonomik değere sahiptir. Bununla birlikte, çalışma alanında tespit edilen sünger türleri bu kategoride değildir. Ekonomik öneme sahip olan balık türleri ve önem düzeyi Tablo 19'da gösterilmiştir. Tablo 19. Çalışmada Belirlenen Tür/Cins/Taksonların Listesi ve Ekonomik ve Ekolojik (IUCN, BERN) Önemleri Takson Grup IUCN BERN Ekonomik önemi* Boops boops Balık LC - ++ Bothus podas Balık LC - + Chromis chromis Balık LC - Coris julis Balık LC - Dasyatis pastinaca Balık DD - Diplodus annularis Balık LC - ++ Diplodus sargus Balık LC - ++ Diplodus vulgaris Balık LC - +++ Lithognathus mormyrus Balık LC - ++ Mullus surmuletus Balık LC - +++ Oblada melanura Balık LC - + Sarpa salpa Balık LC - + Serranus scriba Balık LC - Siganus rivulatus Balık LC - + Sparus aurata Balık LC - +++ Spicara maena Balık LC - + Spicara smaris Balık LC - + Stephanolepis diaspros Balık - - Symphodus cinereus Balık LC - Symphodus rostratus Balık LC - Synodus saurus Balık LC - ++ Thalassoma pavo Balık LC - Xyrichtys novacula Balık LC - + Düşük ++ Orta +++ Yüksek 3.4. Etkiler ve Etkileri Azaltıcı Önlemler 3.4.1. Etki Değerlendirme Planlanan Atıksu Arıtma Tesisi’nin biyolojik çevre üzerine muhtemel etkileri olabilecektir. Bu etkiler hem inşaat hem de işletme aşamalarında ortaya çıkacaktır. Muhtemel etkiler karasal ve denizel flora-faunayı doğrudan ve dolaylı olarak etkileyecektir. Bu sebeple proje faaliyetlerinden meydana gelecek muhtemel etkilerin biyolojik unsurlar üzerine olan etkileri karasal ve denizel olmak üzere iki ona başlık altında ele alınacaktır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 48/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Aşağıdaki alt başlıklarda inşaat ve işletme aşamalarında oluşması muhtemel etkiler tanımlanmaktadır. Değerlendirmeler etkileri azaltmak için alınması gerek önlemleri de kapsamaktadır. Proje faaliyetlerinin ekolojik bileşenler üzerine etkisinin önemi, etkinin boyutu ve alıcının hassasiyeti ile ilişkilidir. Karasal ve denizel flora-fauna (iki yaşamlı-sürüngen-kuş-memeli) türleri için etkilerin boyutu ve türlerin ekolojik hassasiyetlerine göre belirlenen kriterler doğrultusunda aşağıda sunulan matrislere göre etkilerin önemi belirlenmiştir. Bilindiği üzere türlerin sistematik sınıflandırılmalarında her bir basamağın özelliği birbirinden farklıdır ve buna bağlı olarak Proje’den etkilenme şekilleri ve boyutları kendi içlerinde farklılık gösterecektir. Proje Alanı içerisinde tespit edilen karasal flora ve fauna türlerine ait hassasiyetler detaylı olarak açıklanmaktadır. Ekolojik bileşenlerin önleri için kriterler aşağıdaki başlıklarda anlatılmaktadır. 3.4.2. Etki Değerlendirme Kriterleri Ekoloji ve biyoçeşitlilik üzerindeki etkilere yönelik etki değerlendirme kriterleri, etkilerin büyüklüğü ve reseptörlerin/kaynakların hassasiyetinin/değerlerinin değerlendirilmesine dayalı olarak, yüksek, orta veya düşük olarak belirlenmiştir. IFC ve OP 4.04 tanımları habitat ve tür değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. Bu tanımlar adım adım açıklanmıştır. OP 4.04, Ek A’ya göre doğal habitatlar, kritik doğal habitatlar, önemli dönüşüm ve bozulma tanımları aşağıda açıklanmaktadır: “Doğal yaşam alanları, (i) ekosistemlerin biyolojik topluluklarının büyük ölçüde yerli bitki ve hayvan türleri tarafından oluşturulduğu toprak ve su alanlarıdır ve (ii) insan aktivitesi, bölgenin birincil ekolojik işlevlerini esas olarak değiştirmemiştir. Tüm doğal habitatlar önemli biyolojik, sosyal, ekonomik ve varoluş değerlerine sahiptir. Önemli doğal habitatlar, tropikal nemli, kuru ve sis ormanları; ılıman ve kutupaltı ormanlar; Akdeniz tipi çalılık araziler; doğal kurak ve yarı kurak araziler; mangrov bataklıkları, kıyı bataklıkları ve diğer sulak alanlar; haliçler; deniz çayırı yatakları; Mercan resifleri; tatlısu gölleri ve nehirleri; çayırlar ve paramoslar dâhil olmak üzere alpin ve alpin ortamları; ve tropikal ve ılıman çayırlardır.“ “Kritik Doğal yaşam alanları: Hükümetler tarafından resmi olarak önerilen korunan alanlar (i) (örneğin, IUCN sınıflandırmalarının kriterlerini karşılayan rezervler), ulusal topluluklar tarafından korunan alanlar (örneğin, kutsal koruluklar) ve bu korunan alanların var olabilmeleri için önemli koşulları barındıran alanlar (çevresel değerlendirme süreci ile belirlendiği üzere) veya (ii) Banka tarafından hazırlanan ek listelerde tespit edilen alanlar veya Bölgesel çevre sektörü birimi (RESU) tarafından belirlenen bir kaynak.” Önemli dönüşüm: Bu tip alanlar, yerel topluluklar tarafından tanınan alanları (örneğin, kutsal bahçeleri) içerebilir; biyoçeşitliliğin korunması açısından yüksek uygunluğa sahip alanlar; ve nadir, hassas, göçmen veya nesli tükenmekte olan türler için kritik olan alanlar. Listeleme, tür zenginliği gibi faktörlerin sistematik değerlendirmelerine dayanmaktadır; bileşen türlerinin endemizm derecesi, nadirliği ve hassaslığı; temsil edilebilirliği ve ekosistem süreçlerinin bütünlüğü. Önemli dönüşüm, arazi temizlenmesi; doğal bitki örtüsünün (örn, ekin veya ağaçlık alanlar) değiştirilmesi; sürekli su baskını (örn, rezervuar ); sulak alanların drenajı, doldurulması veya kanalizasyonu; veya yüzey madenciliği. Hem karada hem de suda yaşayan ekosistemlerde, doğal habitatların dönüşümü, ciddi kirlilik şeklinde örneklendirilebilir. Dönüşüm, doğrudan ya da dolaylı bir mekanizmadan (örneğin, bir yol boyunca indüklenmiş yerleşim yoluyla) sonuçlanabilir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 49/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Bozulma, habitatın popülasyonlarının koruma yeteneğini önemli ölçüde azaltan kritik veya diğer doğal yaşam alanlarının modifikasyonudur. Çalışma alanındaki Kritik Yaşam Alanının belirlenmesi için IFC Performans Standardı 6 (IFC, 2012) kullanılmıştır. Bu kriterlere dayanarak, proje kapsamında ekolojik bileşenler için hassasiyet kriterleri aşağıda sunulmakta olan Tablo 20’deki şekilde belirlenmiştir. Tablo 20. Ekolojik Hassasiyet Kriteri Ekosistem Hassasiyet Seviyesi Bileşenleri Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Tanınan (Öneme Uluslararası öneme sahip Ulusal öneme sahip alanlar Uygulanamaz sahip) alanlar alanlar (örn. UNESCO Doğal Dünya Mirası Alanları, UNESCO İnsan ve Biyosfer Rezervleri, Önemli Doğa Alanları ve Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözleşmesi (Ramsar Sözleşmesi) kapsamında tanımlanan sulak alanlar) Habitatlar IFC PS6 kriterlerinin Habitat alan dağılımlarının Orta veya yüksek tanımladığı kritik habitata Türkiye’nin >%1 şeklinde hassaslıktaki kriterlere sebep olan habitatlar: temsil edilen ya da ulusal uymayan doğal habitatlar.  Kriter 4: Yüksek tehdit ölçekte tehlike altında olan Düşük hassasiyetteki türleri altındaki ve/veya eşi olmayan habitatlar. bulunduran habitatlar. ekosistemler ve/veya Orta hassasiyetteki türleri  Kriter 5: Temel evrimsel bulunduran habitatlar süreçler Yüksek hassasiyetteki türleri bulunduran habitatlar Türler IFC PS6 kriterlerinin Yerel/bölgesel öneme sahip Tehlikeye yakın (NT) veya tanımladığı kritik habitata hassas (VU) türler ya da lokal Hassas (VU) türlerin bölgesel sebep olan tür popülasyonları: öneme sahip Kritik derecede öneme sahip popülasyonları  Kriter 1: Kritik Derecede tehlike altındaki (CR) ve/veya veya Bern Sözleşmesine ait Tehlike Altındaki (CR) ve/veya Tehlike altındaki (EN) türler. Ek listelerde mevcut olan Tehlike Altındaki türler; Endemik/sınırlı dağılıma sahip bölgesel öneme sahip tür  Kriter 2: Endemik ve/veya türlerin önemli bölgesel popülasyonları. sınırlı bulunan türler; ve/veya popülasyonları.  Kriter 3: Göçmen ve/veya Göçmen tür popülasyonlarının kümelenen türler yerel popülasyona göre >%1 şeklinde temsil edilen türler. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 50/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 3.4.3. İnşaat Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri Projenin inşaat aşamasında birtakım dolaylı ve doğrudan etkiler ortaya çıkabilecektir. Biyoçeşitlilik ve habitat kaybı doğrudan etkiler kapsamında ortaya çıkan en önemli etkidir. Ancak proje tamamen deforme olmuş bir alan üzerine yapılacağı için inşaat faaliyetlerinin zarar verebileceği herhangi biri doğal habitat ya da vejetasyon örtüsü bulunmamaktadır. Projenin doğrudan etkilerinden bir diğeri ise inşaat sebebiyle meydana gelecek araç trafiğidir. Karşıdan karşıya geçiş yapan hayvanlar için araçlar ile çarpışma riski olacaktır. Özelikle hareket yeteneği kısıtlı türler bu durumdan etkilenecektir. İnşaat faaliyetlerinin dolaylı etkileri ise gürültü ve kirliliktir. Toprak yapısının, su kalitesinin, hava kalitesinin (toz oluşumu) değişmesi, proje aktiviteleri sebebiyle oluşacak atıklar ve gürültü kirliliği özellikle hayvan türlerinin davranışlarının etkileyeceği ikincil etkilerdir. Projenin inşaat aşamasının etkilerinin büyük oranda deniz ortamında olması beklenmektedir. Etkilenebilecek olası türler ve habitatlar, bunların hassasiyet değerleri ve etki büyüklükleri aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır. Uluslararası Tanınan Alanlar IFC PS 6’ya göre uluslararası ve ulusal olarak tanınan alanlar yüksek biyoçeşitlilik değerine sahiptir ve kritik habitatlardır. Bu sebeple, proje alanının da içerisinde bulunduğu Bodrum Yarımadası ÖDA yüksek derecede hassas bir alandır. Ancak, ÖDA içerisinde yaşadığı bilinen türlerin hemen hemen hiçbirisi proje alanı içerisinde tespit edilmemiştir. ÖDA’nın çok geniş bir alanı temsil ettiği ve proje alanının bunun sadece %0,01’ini kapladığı düşünülürse bu durum oldukça normaldir. Ayrıca, proje alanı tamamen doğal özelliğini yitirmiş alanlardan oluşmaktadır. Bu sebeple uluslararası tanınan alanlar bu proje kapsamında önemsiz olarak değerlendirilmektedir. Karasal Habitatlar ve Flora Bu tarz projelerin karasal ortama en büyük etkisi habitat ve vejetasyon kaybı ya da deformasyonudur. Ancak planlana atıksu arıtma tesisi MUSKİ tarafında kullanılan depo alanı bölgesine inşa edilecektir ve doğal ya da yarı doğal habitatlar mevcut değildir. Bu sebeple bu tarz bir etki söz konusu olmayacaktır. İnşaat faaliyetlerinin oluşturacağı bir diğer etki toz oluşumudur. Bu etkiler kısa bir süre sonra proje alanı çevresindeki bitki türlerine etkilere yol açabilir, ancak bu etkilerin hiçbiri türler üzerinde kalıcı bir etkiye sahip olmayacaktır. Gerekli önlemler alındığında, bitki türlerinin kompozisyonunun zaman içinde eski haline dönmesi beklenmektedir. OP 4.04 “Doğal habitat” tanımına göre, proje alanının karasal bölümünde doğal habitat yoktur. Proje alanı 3.04 hektarlık alanı kapsamakta olup, MUSKİ için Su ve Kanal Operasyon Müdürlüğü tarafından depo, atölye, hangar, araç bakım sahası, kazı alanları ve depodan oluşmaktadır. Proje alanı içerisindeki ve yakın çevresindeki karasal habitat tipleri Bölüm 4.2.5'te açıklanmıştır. Alanın tamamı hâlihazırda doğallığını kaybetmiş, genellikle yol ve diğer sert yüzeyli alanlar olarak kullanılmaktadır. Karasal habitatlar üzerinde görülecek etkilerin önemi and etkilerin büyüklüğü önemsiz olarak değerlendirilmektedir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 51/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Çalışmalar sonucunda endemik, dar yayılımlı, tehlike altında ya da kritik bir flora türü bulunmamaktadır. Quercus aucheri IUCN’e göre NT kategorisinde yer almaktadır fakat proje alanının vejetasyon örtüsü oldukça fakirdir. Bu sebeple bu tür üzerine olan etkiler önemsiz olarak sınıflandırılmaktadır (bkz. Tablo 10). ÖDA kriteri olan Papaver argemone ssp. davisii ve Papaver argemone ssp. nigrotinctum proje alanı ve yakın çevresinde bulunması muhtemel türlerdir. Papaver argemone ssp. davisii ÖDA değerlendirmelerinde B11 kriterine dâhil olmaktadır ve geniş yayılımlı endemik bir türdür. Bu tür Batı Anadolu bölgesinde dağılım göstermektedir. Ulusal Ölçekte tehlike altında olan Papaver argemone ssp. nigrotinctum ÖDA değerlendirmelerine göre B1-B22 kriterlerine dâhil olmaktadır. Bu tür Yunanistan ve Ege Adalarında dağılım göstermektedir. Bu iki tür de proje alanı içerisinde gözlemlenmemiştir ancak proje alanı civarındaki habitatlarda bulunması muhtemeldir. Bahse konu türler tek yıllık bitkilerdir ve yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Ayrıca bu türün meyvesi kapsül tipi olduğundan dolayı çok sayıda tohum üretir. Bu sebeple bahse konu bu türler kritik habitat tetikleyicisi olarak değerlendirilmemektedir. Karasal Fauna Memeliler Saha ve literatür çalışmaları sonucunda alanda 7 memeli türü tespit edilmiştir. Bu türlerin hiçbirisi endemik ya da dar yayılımlı türler değildir. Uluslararası veya ulusal ölçekte koruma altında tür ve üreme, beslenme gibi önem teşkil eden habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Ek olarak, inşaat faaliyetleri başladığı sırada alanda bulunan hayvanların kaçacağı düşünülmektedir. Bu sebeple projenin inşaat faaliyetlerinin memeli hayvan üzerine etkisi olmayacağı ön görülmektedir. Dolayısıyla, bu türler kritik habitat tetikleyicisi olarak değerlendirilmemektedir. Kuşlar Saha ve literatür çalışmaları sonucunda alanda 12 kuş türü tespit edilmiştir. Bu türlerin hiçbirisi endemik ya da dar yayılımlı türler değildir. Uluslararası veya ulusal ölçekte koruma altında tür ve üreme, beslenme ve kışlama gibi önem teşkil eden habitat tipleri proje alanı içerisinde yer almamaktadır. Ayrıca proje alanı ve çevresinde kuşları cezbedecek sulak alanlar bulunmamaktadır. Diğer bir taraftan, ulusal ölçekte 3 tür (Columba palumbus, Carduelis carduelis, Athena noctua) NT olarak kategorize edilmiştir (bkz Bölüm 4.2.5). Kuş türlerine yönelik ulusal tehdit kategorilerine atıfta bulunulmasına rağmen, Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler, kapsamlı bir habitat değerlendirmesi yapmak için yeterli değildir. Çünkü Kiziroğlu (2009) tarafından kuş türlerinin tehdit durumları üzerine yapılan değerlendirmeler, koruma odaklı olup, bireyler için dağılım alanlarını dikkate almamaktadır. Uzman görüşleri doğrultusunda, aşağıda belirtilen sebeplerden ötürü bu türler kritik habitat tetikleyen türler olarak değerlendirilmemişlerdir:  Kiziroğlu (2009) tehdit altındaki kuş türlerine ilişkin resmi bir liste ortaya koymamaktadır. Flora türlerinin aksine, fauna türlerinin tehlike statülerinin değerlendirilmesi amacıyla kullanılan herhangi resmi ya da genel anlamda kabul gören bir liste mevcut değildir. Bu çalışmanın ve benzer diğer çalışmaların, kısıtlarından bir tanesi de Türkiye’deki fauna türlerine ilişkin ulusal, popülasyona dayalı bir değerlendirme bulunmamasıdır. 1 B1 kriter: Bölgesel ölçekte tehlike altındaki alt tür ya da alt popuulasyonlar için önemli alanların seçiminde kullanılmaktadır. Bir türün veya bölgesel (Avrupa vb.)ve/veya ulusal (Türkiye) Kırmız Listede CR, EN, VU kategorilerinde yer alan ve ana dağılım alanından kopuk bir yayılış gösteren alt türleri veya belirgin populasyonları bu kriteri sağlamaktadır. Varyeteler bu kriter altında değerlendirlmemektedir. Bu kiterin uygulanmasında eldeki en güncel bölgesel ve ulusal kırmızı liste değerlendirmeleri ile uzman görüşleri kullanılmıştır. 2 B2 kriter: Bu kriter dünyadaki yayılış alanı 20 bin kilometrekareden az olan alttürler ve/veya ana dağılım alanından kopuk popülasyonları kapsamaktadır. Ana dağılım alanından kopuk durumda bulunan veya belli coğrafi oluşumlara sıkışmış kalıntı popülasyonlar bu niteliktedir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 52/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Kuş türlerinin tehdit statülerine dair Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler koruma odaklıdır ve türlerin her birinin dağılım alanlarını dikkate almamaktadır.  Her ne kadar kuş türlerinin ulusal tehdit kategorileri için bir referans doküman olarak kullanılsa da, Kiziroğlu (2009) tarafından yapılan değerlendirmeler detaylı bir kritik habitat değerlendirmesi yapmak için yeterli değildir. İki yaşamlılar –Sürüngenler Saha ve literatür çalışmaları neticesinde 2 iki yaşamlı, 6 tane de sürüngen türü tespit edilmiştir. Proje alanı içerisinde ve çevresinde bulunan bu türler Türkiye’de yaygın olarak rastlanan türleridir. Ancak, 3 sürüngen türü (Dolichophis jugularis, Elaphe quatuerlineata, Testudo graeca) Bern Sözleşmesi’nin Ek-II listesinde yer almaktadır. Ek olarak, Testudo graeca IUCN Kırmız Listesine göre VU kategorisindedir. Ancak, Proje alanının oldukça vejetasyon yapısı bu türler için oldukça fakiridir ve proje alanı içerisinde bu türler gözlemlenmemiştir. Bir diğer taraftan, proje alanı çevresinde bu türler için uygun habitatlar içermektedir. Bu türler kritik habitat tetikleyicisi olarak değerlendirilmemektedir, sebepleri ise aşağıdaki gibidir:  Bu türler proje alanı içerisinde gözlemlenmemiştir.  Yapılan literatür çalışmalarına göre bu türler Muğla ili içerisinde projenin yapılacağı bölgede yer almaktadır. Ancak proje alanının vejetasyon yapısı yok denecek kadar azdır ve bu türlerin barınabileceği habitat yapıları bulunmamaktadır. Denizel Ekosistem Projenin inşaat aşamasını en temel etkisi deniz ortamına olacaktır. İnşaat faaliyetleri kapsamında deşarj borusu deniz tabanına yerleştirilecektir. Birçok deniz türünün (özellikle bentik türleri) faaliyetlerden etkilenmesi muhtemeldir. Deşarj borusu inşaatının denizel yaşamdaki en önemli bir diğer etkisi ise bulanıklık olacaktır. Proje kapsamında deniz tabanına yapılacak etkilerin en kötü senaryosu, hattın tamamı kazılıp, deşarj borusu yerleştirilmesi olacaktır. İnşaat çalışmaları kapsamında, proje bölgesinin dip kısımda birikmiş olan sediman su kütlesi içine yayılacaktır. Meydana gelen bu tortu ve tortu kümesi sonunda deniz tabanına çökerek bir ayak izi olarak yerleşir. Tortu izi kazı alanından daha büyük olabilir ve bu nedenle kazı işinden daha büyük bir etkiye sahiptir. Örneğin, çöken bu sediman bulutu fotosentetik algler ve bir yere bağlı yaşayan sucul organizmalar üzerindeki olumsuz etkileri ile ışık penetrasyonunu azaltabilir. Balıklar için ince taneli partiküller, koruyucu mukoza kaplamalarını aşındırarak tahrişe neden olabilir ve böylece parazitler, bakteri ve mantar enfeksiyonlarına duyarlılığı artırabilir. Süspansiyonlu sediman bulutu, balıklarda görme yeteneğini azaltabilir ve bu nedenle beslenme davranışını etkiler. Solungaçların tıkanması nedeniyle solunum verimliliğini de düşürebilir. Sonuç olarak, deniz altındaki inşaat faaliyetleri, su altında balıklar için öldürücü olabilecek yüksek ses basınçları üretebilir ve bölgede bulunan deniz memelilerini rahatsız edebilir. Buna ek olarak, çok yüksek ses basınç seviyeleri, balıkların ve diğer deniz canlılarının üreme davranışlarını veya üreme alanlarına ulaşmalarını, yiyecek bulmalarını ve akustik olarak eşlerini bulabilmelerini de engelleyebilir. Bu durum, özellikle deniz memelilerinin üreme ve popülasyonları üzerinde uzun vadeli etkilere neden olabilir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 53/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İnşaat sürecince mevcut deniz toplulukları ortamdan kaldırabilir ve istilacı türlerin kendilerini geliştirebilmeleri için uygun bir ortam gelişebilir. Sadece kısa sürede olsa da, rekabetin azalması ve yerli türlerin yavaş yavaş yeniden kolonize olmaları ve popülasyonlarını arttırmalarına izin verebilir. Yerli olmayan egzotik türler, sudaki ekosistemlerde aşırı ekolojik ve ekonomik zarara neden olabilir. Monachus monachus Akdeniz fokunun proje alanına 1,5 km uzaklıkta tespit edildiği bilinmektedir. Bu türün proje alanını rastlantısal olarak kullandığı düşünülmektedir. Ayrıca fokların insan faaliyetlerinin bulunduğu bölgelerden kaçtığı ve bakir bölgeleri tercih ettiği bilinmektedir. Proje faaliyetleri başladığında fok türünün bu bölgeden uzaklaşacağı öngörülmektedir. Ek olarak, bu proje alanında bakir kayalar veya herhangi bir üreme alanı bulunmamaktadır. Bu nedenle, faaliyetlerin bu tür üzerinde olumsuz bir etkiye yol açması olası değildir. Posidonia oceanica SCUBA dalışı ile gerçekleştirilen arazi çalışmasında, P. oceanica çayırlarının 3.5 m derinlikte başladığı ve planlanan deşarj hattının sonlandığı 20 m derinlikte de devam ettiği gözlenmiştir. Olta kamera ile yapılan hat boyunca daha derinlerdeki gözlemlerde çayırların 27 m derinlikte sonlandığı belirlenmiştir. Deniz suyu çok iyi bir ışık geçirgenliğine sahip olduğundan, derinliğin artmasına rağmen, görüntü oldukça iyidir. Kazı faaliyetleri sebebiyle, boru hattında yer alan deniz çayırları da dâhil olmak üzere bentikte bulunan habitatlar ortadan kalkacaktır. Ayrıca, kazının yapılacağı alandan çevreye yayılacak sediman bulutu ile oluşacak bulanıklık sebebiyle çevredeki deniz çayırları gibi fotosentez yapan türler olumsuz etkilenecektir. Deşarj borularının deniz yatağına yerleştirilmesi sırasında bölgede yoğun olarak bulunan ve koruma altında olan deniz çayırlarının bir kısmı boruların altında kalacaktır. Bu da, boruların altında kalan ve birçok türe ev sahipliği yapan deniz çayırlarının tahrip olmasına (yok olmasına) neden olacaktır. Bölüm 3.3.4’te belirtilen Posidonia oceanica popülasyon miktarları göz önünde tutulursa etki alanının birinci zon olarak belirlenen alanı içerindeki tahmini deniz çayırı miktarına oranı %1,3, ikinci zon ve birinci zonun toplamı ile etki alanı içerisindeki deniz çayırları oranladığında ise bu sayı %6’tür. Bu tahmini oranlara göre, proje alanı yakın çevresindeki mevcut deniz çayırı miktarına göre projenin etki alanı içerisindeki deniz çayırı miktarı oldukça düşük bir orandır. Dolayısıyla projenin inşaat faaliyetlerinin bölgenin deniz çayırı populasyonun ve deniz çayırını yaşam alanı edinen türleri ciddi boyutlarda etkilemeyeceği düşünülmektedir. Ancak deniz çayırının dünya genelinde kritik bir tür olarak koruma altında olduğu düşünülürse, proje faaliyetlerinden kaynaklanacak muhtemel etkilere karşı çeşitli önlemler alınması türün devamlılığı açısından faydalı olacaktır. Alınacak önlemler “Etkilere Karşı Alınacak Önlemler” Başlığı altında anlatılmaktadır. OP 4.04’e göre denizel ortamda bulunan deniz çayırları kritik doğal habitat oluşturmaktadır. Çünkü denizel ortamda yoğun olarak bulunan deniz çayırı türü Barselona sözleşmesi tarafından korunan bir türdür ve endemiktir. P. oceanica flora ve fauna türlerinin %25’lik bir kısmı için beslenme, barınma, üreme ve saklanma alanı oluşturmaktadır ve denizel canlılar için oldukça önemlidir. Proje alanı içerisindeki deniz çayırı yatakları her takson çeşidi için oldukça sağlıklı habitat temin etmektedir. Özellikle bu bölgedeki balık türleri için üreme, beslenme ve saklanma alanları oluşturmaktadır. Bu nedenle, deniz çayı yoğunluğunun yüksek olduğu bölgelerde önemli balık habitatları olarak değerlendirilmektedir. Ek olarak, projenin yapılacağı bölge Bodrum Yarımadası ÖDA sınırlarına dâhil olmaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 54/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İnşaat faaliyetlerinin deniz ortamı için en kötü etkisi, tüm hat boyunca dip yapısının kazılacağıdır. Bu da 2,2 ha’lık bir alana tekabül etmektedir. OP 4.04’e göre bu projenin denizel biyoçeşitlilik üzerine etkileri “habitatların bozulması” olarak değerlendirilmektedir. Kazı faaliyetleri sırasında deşarj borusu hattı boyunca mevcut olan tüm deniz çayırları ortadan kalkacaktır. Ancak, kazı alanı 2,2 ha olacaktır. Bu da proje alanı yakın çevresi ile kıyaslandığında (1. ve 2. zonlar) sadece %0,2’lik bir alana tekabül etmektedir. Ek olarak, etki alanındaki Posedonia ocaenica yatakları proje alanının yakın çevresinin sadece %0,6’sını oluşturmaktadır. Bu oldukça düşük bir rakamdır ve projenin çevresel açıdan son derece faydalı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, alınacak önlemler ile etkiler minimum seviyede tutulabilecektir Su Ürünlerinin İstihsal Durumu 13 Ağustos 2016 tarih ve 29800 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “4/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ (Tebliğ No: 2016/35)”e göre yapılması yasak olan su ürünleri avcılıkları ile bölgenin su ürünleri istihsal durumu belirlenmiştir. Söz konusu tebliğe göre inşaatın planlandığı bölgede, kıyı balıkçıları için mekânsal bir yasak bulunmamaktadır. Kıyı balıkçılığı için hedef türler Boops boops, Bothus podas, Diplodus annularis, Diplodus sargus, Diplodus vulgaris, Lithognathus mormyrus, Mullus surmuletus, Oblada melanura, Sarpa salpa, Siganus rivulatus and Sparus aurata’dır. Yapılan alan çalışmalarında ve görüşmelerde, deniz ekosistemi, canlı gruplarının ve balıkçılığın etkilenme durumlarının değerlendirilmesi sonucunda:  Küçük ölçekli balıkçıların avlak sahasının oldukça küçük ölçekli bir bölümü, geçici olarak, inşaat esnasında olumsuz etkilenecektir.  Balıklarının ve memelilerinin dinlenme, beslenme, üreme ve bekleme davranışları açısından; oldukça küçük bir bölümü, geçici olarak, inşaat esnasında olumsuz etkilenecektir.  Dip balıklarının yaşam ve yumurtlama alanı olması açısından, balıkların kullandığı alanın geneli değerlendirildiğinde, oldukça küçük ölçekli bir bölümü, geçici olarak, proje inşaatı esnasında olumsuz etkilenecektir. 3.4.4. İşletme Aşamasının Ekoloji Üzerine Etkileri Karasal Biyoçeşitlilik Proje alanı tamamen doğal özelliklerini kaybetmiş durumdadır ve zayıf bir biyoçeşitliliğe sahiptir (bkz. Bölüm 3.3). Ayrıca alan yerleşim yerlerine çok yakı olduğundan dolayı antropojenik baskı altındadır ve türleri barındıracak habitat tiplerini sağlamamaktadır. Bölgede uluslararası veya ulusal ölçekte tehlike altında tür, endemik veya dar yayılışlı tür ya da hayvan grupları için barınma, üreme ve beslenme alanı olarak kullanılan habitat tipleri bulunmamaktadır. Bu hususlar doğrultusunda projenin işletme aşamasının karasal biyoçeşitlilik üzerine olumsuz etkisi olması beklenmemektedir. Denizel Biyoçeşitlilik İleri biyolojik arıtma tesisi kapsamında azot ve fosfor giderimi söz konusudur. Bu nedenle deniz ekosistemine olumsuz bir etki beklenmemektedir. Ancak söz konusu atık su borularının TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 55/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU inşaatı sırasında P. oceanica çayırlarının ve sünger türlerinin zarar görmemesine dikkat edilmelidir. Yapılması planlanan projenin belirlenen türler üzerine olası etkileri aşağıdaki gibidir:  Deşarj suyu arıtılmış olacağından denizel alana fazladan bir azot ve fosfor girdisi olmayacaktır. Herhangi bir nedenle azot ya da fosfor girdisi olduğu takdirde makroalglerden özellikle yeşil algler ve fitoplanktonlarda artış gözlenebilir.  Deşarj suyunda katı partikül, askıda katı madde bulunması durumunda ise deniz suyunun bulanıklığının artması beklenir ve buna bağlı olarak ışık geçirgenliği azalır, deniz çayırlarından P. oceanica türlerinin fotosentez yapması engellenir. Ancak arıtılmış suda bu maddelerin olmaması beklenmektedir, bu nedenle de olumsuz bir etki olmayacağı düşünülmektedir.  Arıtılmış deşarj suyunun balıklar üzerine bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.  Arıtılmış deşarj suyu kirlilik taşımayacağı için biyoçeşitlilik üzerinde olumsuz bir etki beklenmemektedir.  Yapılması planlanan difüzörün deşarj borularının zeminden yüksekliğinin yaklaşık 1,5 metre olması planlanmaktadır. Bu nedenle difüzörlerden çıkan arıtılmış sudan kaynaklı akıntının bentik canlılar üzerinde olumsuz bir etkisi olmayacağı düşünülmektedir.  Akıntıdan kaynaklı, pelajik olan balık ve plankton türleri üzerinde ise herhangi bir popülasyon değişikliği beklenmemektedir. Sadece pasif olarak hareket eden plankton türlerinin akıntı dolayısıyla difüzör hattının üzerinde kalmaması, akıntının az bulunduğu alanlara kayma göstermesi beklenmektedir. Balıklar aktif hareket eden nektonic canlılar olduğu için akıntıdan etkilenmeyecekler, akıntı sevmeyen türler ise akıntının olmadığı alanlarda bulunmayı tercih edeceklerdir. Avrupa Çevre Ajansı’nın raporunda (UNEP, 4/2006) Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında önemli çevresel tehdit altında bulunan bölgeler ve kirlilik noktaları ve nedenleri belirlenmiş ve bu noktalardan bir tanesi ‘Bodrum: Turizm ve su ürünleri yetiştirme faaliyetleri’ olarak belirtilmiştir. Yaz sezonunda özellikle tatilcilerin gelmesi ile nüfusta ciddi bir oranda artış yaşanmakta olup, bu da önemli derecede su kirliğine neden olmaktadır. Aynı raporda, Ege ve Doğu Akdeniz kıyı şeridindeki eğlence tesisi inşaatları ve yaygın yazlık konut yapılaşması sebebiyle bu kıyılardaki hızlı kirlenmenin varlığına dikkat çekilmiştir. ‘Büyük Menderes Havzası- Stratejik Çevresel Değerlendirme Raporu’nda su kalitesinin arttırılmasına yönelik önerilerde ayrıca Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Eylem Planı’nda da ileri atıksu arıtma tesislerinin su ve sulak alan kalitesindeki önemi vurgulanmıştır. Bu nedenle, yazlık yapılaşmanın yoğun olduğu Bodrum’un Turgutreis Mahallesi’nde deniz ortamına arıtılmadan verilecek atıksu, deniz ekosistemine ciddi anlamda zarar verecektir. Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi ile denize deşarj edilecek olan arıtılmış su, ileri biyolojik arıtma işleminden geçerek azot ve fosfor giderimi yapılmış halde denize verileceği için ortamda belirlenen türlere etkisinin minimum seviyede olacağı düşünülmektedir. Benzer şekilde Sabancı & Koray (2007)’ın İzmir Körfezinde bulunan Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi’nin diyatom tür kompozisyonuna etkilerinin araştırıldığı çalışmasında, arıtma tesisi devreye girdikten sonraki dönemlerde fitoplankton topluluk yapısında düzelme olduğunu belirtmişlerdir. Model parametrelerinin hassasiyet çalışmalarında atıksu debisinin, akıntı hızının ve akıntı yönünün yakın alan seyrelmelerine etkileri incelenmiştir. Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutu, kıyısal akıntılar ile uzak alan seyrelmesine başlamaktadır. Uzak alan seyrelmesinde kirlilik bulutu, ilerlemeli yayılma (adceksiyon), türbülanslı difüzyon ve dispersiyon ile dağılmaktadır ve bakteriler ölerek yok olmaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 56/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hiç rüzgar esmediği ve en zayıf kıyısal akıntıların oluştuğu durumlar için kış koşulları ve yaz koşulları için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşmaktadır ve yönetmelik gereklerini sağlamaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, uzak alandaki yayılım ve dağılımları hakim yönlü akıntı düzenleri etkisinde kış koşulları ve yaz koşulları için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşmaktadır ve yönetmelik gereklerini sağlamaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karaya doğru yüzey akıntıları etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları ve yaz koşullarında için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 1000 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği gerekleri sağlanmaktadır. Yakın alan seyrelmesi sonucu, yüzeye ulaşan kirlilik bulutunun, karadan esen doğulu rüzgarlar etkisi ile uzak alandaki yayılım ve dağılımları, kış koşulları ve yaz koşullarında için değerlendirilmiştir. Her iki durumda da yakın alan ve uzak alan seyrelmeleri sonucu kıyı koruma bandı içinde 10 TC/100 ml değerinin altında kirlilik konsantrasyonu değerlerine ulaşılmakta ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği gerekleri sağlanmaktadır. Bu değerlendirmeler sonucunda, işletme aşamasında üretilecek olan koliform miktarındaki seyreltmelerin her durumda yönetmelikte belirtilen kriterleri karşıladığı belirlenmiştir. Bu doğrultuda, işletme döneminde ortaya çıkacak koliformun doğal yaşam üzerinde ciddi bir olumsuz etkisi olmayacağı düşünülmektedir. Denizel türler üzerindeki en önemli tehditlerin, trol, teknelerin demirlenmesi, bulanıklık, kıyısal yapılaşma ve kum madenciliğinin yanı sıra kıyı bölgelerindeki ötrofikasyon ve kirlilik olduğu dikkat çekmektedir. Atıksu arıtma tesisi, bu türler üzerinde kirlilik seviyesi düşeceğinden olumlu bir etki yaratması beklenmektedir. 3.4.5. Etkilere Karşı Alınacak Önlemler Projenin faaliyetleri sebebiyle karasal ve denizel biyolojik çevre üzerinde oluşması muhtemel etkilere karşı alınacak önlemler aşağıda anlatılmaktadır: Karasal Biyoçeşitlilik İnşaat ve işletme faaliyetleri sırasında karasal biyoçeşitlilik üzerinde oluşması muhtemel etkilere karşı alınacak önlemler aşağıdaki gibidir:  İnşaat faaliyetlerinin gerçekleştirileceği çalışma alanları bitki örtüsü sıyrılmadan önce kesin sınırlarla belirlenecektir.  Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan ayrılacaktır. Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır.  İnşaat alanları ve yakın çevresi sulanarak ve toz emisyonlarından kaçınılacak ve/veya en aza indirilecektir.  Proje faaliyetleri nedeniyle oluşan inşaat atıkları önceden belirlenen depolama alanlarında depolanacak ve bertaraf edilecektir.  İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden uzaklaşması için zaman tanınacaktır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 57/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Eğer alan içerisinde kuş yuvasına rastlanırsa, yuva yaklaşık 3 metre çapında bir güvenlik şeridi ile işaretlenmeli ve uzman bir ornitolog bilgilendirilmelidir.  Gürültü kirliliği azaltıcı önlemler alınacaktır. Detaylı bilgi için Bölüm 5 Gürültü’ye bakınız.  Toz ve hava kirliliği azaltıcı önlemler alınacaktır. Detaylı bilgi için Bölüm 5 Hava Kalitesi’ne bakınız.  Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına herhangi bir canlı hayvan ya da bitki getirilmesine izin verilmeyecektir. Denizel Biyoçeşitlilik Deniz ortamındaki en önemli etkinin Posidonia oceanica üzerinde görülmesi beklenmektedir. Bu tür üzerine olacak etkiler deniz biyoçeşitliliğini de dolaylı olarak etkileyecektir. Projenin inşaat ve işletme dönemlerinde yukarıda belirtildiği gibi bazı etkileri olması mümkündür. Planlanan arıtma tesisi, denize arıtılmış suyu deşarj edeceği için ve işletme aşamasında ciddi bir etki beklenmemektedir. Projenin hem inşaat hem de işletme aşamasında denizel ortam üzerine olabilecek etkilere karşı alınacak önlemler aşağıdaki gibidir: İnşaat Aşaması  Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, çalışma yapılan kaynağın çevresine hava duvarı yerleştirmenin en ucuz yoludur.  Bölgede deniz memelilerinin (Akdeniz Foku) bulunmadığından emin olmak için çalışmaya başlamadan önce deniz yüzeyi gözlemlenmelidir.  Çalışmalardan kaynaklı yüksek gürültü seviyeleri en üst noktasına ulaşmadan önce hayvanların bölgeyi terk etmesini sağlamak için daha düşük frekanslı etkiler ile yumuşak bir başlangıç yapılmalıdır.  Balık türleri bulanıklığın oluştuğu ortamdan uzaklaşacaktır. Bu nedenle balıkların da sediman bulutundan etkilenmeleri sınırlı düzeyde olacaktır. Söz konusu bu etkilerin tümü değerlendirildiğinde sediman, bölgenin balık türleri ve balıkçılık faaliyetlerine yönelik önemli bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir.  İnşaat çalışmaları kapsamında yapılması planlanan faaliyetler dışındaki müdahalelere, etkilerin asgari düzeyde tutulması amacıyla izin verilmeyecektir.  İlkbahar dönemi (Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran başı) denizel biyolojik aktivitenin en yüksek olduğu üreme dönemi olarak bilinmektedir. Bu dönemlerde inşaat çalışmaları yapılmasından kaçınılmalıdır. Denizel canlıların yoğunluklarının da artmaya başladığı bu dönemde gürültü, bulanıklık ve mekanik etkiler yumurta, genç ve ergin bireylerin mevcudiyetini ve miktarlarını olumsuz yönde etkileyebilir. İnşaat çalışmalarının gerçekleştirileceği dönemlerin biyolojik aktivitenin en düşük olduğu sonbahar sonu ve kış aylarında yapılması deniz ekosistemine minimum düzeyde etki yapacaktır. Bununla birlikte ilkbahar ayları ve yaz başında sucul canlılar için üreme açısından önemli olup yoğunlukları artmakta ve ekosistemin aktivitesi yüksek düzeylerde olmaktadır. Bu nedenle inşaat çalışmalarının bu üreme döneminde gerçekleştirilmemesine özen gösterilmelidir.  İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgâr ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 58/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Sedimentasyona karşı çalışma alanının çevresinde silt perdeleri (silt curtains) kullanılarak çalışılmalıdır. Bu silt perdelerinin durumu ve etkinliği düzenli olarak kontrol edilmelidir.  İnşaat çalışmaları başlamadan önce borunun kurulacağı alandaki Posidonia oceanica yoğunluğunun belirlenmesi amacıyla konuda uzman kişilerce bir saha çalışması yapılacaktır. Bu çalışma sonucunda edinilen bilgilere göre deniz çayırlarının taşınması konusunda net bir yargıya varılacaktır. Masa başı çalışmalarından edinilen bilgilere göre etki alanındaki deniz çayırı yoğunluğu, proje alanı yakın çevresinin %0,6’sını oluşturmaktadır. Ancak bu tahmini bir sayıdır ve saha çalışması bulgularıyla desteklenmesi gerekmektedir. Saha bulgularla, inşaat alanı ve etki alanı içerisindeki Posidonia oceanica miktarları sayısal olarak belirlenecektir ve etki alanı çevresiyle karşılaştırılarak tahrip olacak deniz çayırı miktarı belirlenecektir. Tespit edilen bulgulara göre tahrip olacak Posidonia oceanica yoğunluğu ihmal edilebilir düzeyde olursa etkiler, etki azaltıcı önlemlerle bertaraf edilebilecektir. Taşıma işlemi oldukça yüksek maliyetli bir iştir ve işlemin yapılmasına kapsamlı bir saha çalışmasında sonra karar verilmelidir.  Ek olarak, edinilen bilgilere göre, deniz deşarj hattının 40 metre güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica yakın bir bölgeye taşınsa bile, liman projesi kapsamında 10 kat daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, kümülatif etkiler göz önüne alınarak, ortaklaşa bir eylem planı hazırlanması ve Muğla Büyükşehir Belediyesi ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı aracılığıyla Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturulması önerilmektedir. Bu eylem planı, Muğla Büyükşehir Belediyesi'nin koordinasyonunda olacaktır ve Bakanlığın sorumluluğu altında yürütülecektir.  İnşaat öncesi denizel ortamdaki saha çalışmaları ardından tamamlayıcı çalışmalar belirlenecektir.  İnşaat faaliyeti boyunca önceden belirlenen gözlem noktalarında izleme çalışmaları yürütülecektir Deşarj borusunun inşa edilmesi konusunda biyolojik açıdan alternatifler göz önünde bulundurulmuştur. Deniz çayırlarının tahribatının en az düzeyde tutulması için dikkate alınabilecek bir yöntem, deşarj borusunun deniz çayırı öbeklerinin olmadığı bölgelerden geçirilmesidir. Ancak saha çalışmaları bulgularına göre etki alanı içerisindeki deniz çayırları dağınık bir şekilde yayılım göstermedik. Dolayısıyla bu yöntem proje kapsamında uygulanabilir değildir. P. oceanica çayırlarının kökleri 40 cm ye dek uzanabilmektedir (Garcia-Martinez vd., 2005). Hat boyunca çayırlara zarar vermeden boru hattı döşemek için izlenebilecek bir diğer yöntem de, kıyıdan denize doğru ana borunun içinden geçeceği mikrotünel uygulamasıdır. Ancak mikro tünel sistemi ile yapılacak gömme deşarj hattı maliyetli bir sistemdir. Bu sistemin dezavantajı; herhangi bir arıza durumunda, boruların çıkartılıp, gerekli olan teknik müdahalenin yapılması sırasında o bölgede yer alan çayırlar üzerinde tahribata sebebiyet verecek olmasıdır. Masa başı çalışmalarına göre etki alanı içerisinde belirlenen deniz çayırı miktarı proje alanı bölgesine göre oldukça düşük yoğunluktadır ve inşaat faaliyetleri sebebiyle tahrip olması beklenen deniz çayırı miktarı çok sınırlıdır. Bu sebeple inşaat sebebiyle etkilenecek P. oceanica çayırları üzerine olacak etkilere karşı alınacak etki azaltıcı önlemler titizlikle uygulanarak, zararlar asgari düzeyde tutulacaktır. İşletme Aşaması Deşarjın yapılacağı alan ve deşarj borusunun inşa edildiği bölgede izleme çalışmaları yürütülecektir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 59/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU İnşaat faaliyetlerinden sonra, deniz biyoçeşitliliği izlenecek ve raporlanacaktır. Ayrıca, işletme döneminde deşarjın deniz biyoçeşitliliğine olan etkileri izlenecektir. Bu sebeple, su altında deşarj hattı boyunca gözlem istasyonları kurulacaktır. Söz konusu istasyonlarda “Poseidon deniz çayırı” ile ilgili izleme çalışmaları yapılacaktır. İzleme çalışmaları ile inşaat ve işletme faaliyetlerinin etkileri ve biyoçeşitlilik durumu izlenecektir. Gerek görüldüğü takdirde, müdahalelerde bulunulacak ve biyoçeşitliliğe yönelik eylemler uygulanacaktır. 4. KRİTİK HABİTAT DEĞERLENDİRMESİ 4.1. Kritik Habitat Kavramı Biyoçeşitliliğin muhafazası, türlerin devamının sağlanmasının yanısıra ekosistemlerin sürekliliği açısından habitatların korunmasını gerekli kılmaktadır. Bir alandaki habitatlar doğal özellikleri ile birlikte arazi kullanım özelliklerine göre sınıflandırılmaktadırlar. Bu da belli türlerin ve habitatların gereksinimlerinin daha iyi anlaşılmasını ve etki azaltıcı önlem stratejisinin belirlenmesi amacıyla anlamlı yönetim birimlerinin oluşturulmasını sağlar. Nihai hedef biyoçeşitlilikte sıfır net kayıp yaşanmasıdır. Habitat özelliklerinin değerlendirilmesinde ilk basamak modifiye, doğal ve kritik habitatlar arasındaki ayrımın yapılmasıdır ki, söz konusu habitatların her birinin korunması farklı muhafaza çabaları ve telafi önlemleri gerektirmektedir. Bu bölümde verilen tanımlar IFC PS 6’ya göre hazırlanmıştır. Kritik habitat değerlendirmesinde ise ilave bir takım kriterlerden yararlanılmıştır. IFC PS 6’ya göre koruma stratejilerinin ve etki azaltıcı önlemlerin belirlenmesinde, bozulmuş veya vasfını yitirmiş habitatlar ile yapay alanlar da dâhil modifiye, doğal ya da kritik tüm habitatlar dikkate alınmalıdır. Genel anlamıyla modifiye habitatlar, bir şekilde değişikliğe uğramış ve daha ziyade tarım alanına dönüştürülmüş alanlardır. Bazı modifiye habitatlar doğal özelliklerini yitirmiş olmasına rağmen, gelecekteki etkilerin yine de en aza indirilmesi gerekmektedir. Doğal habitatlar, biyolojik kompozisyonun yerli flora ve fauna unsurlarından oluştuğu karasal ve sucul habitatlardır ve bu habitatlarda insan faaliyetlerine bağlı değişikliklerin derecesi oldukça düşüktür. Dolayısıyla doğal habitatlar, türlerin doğal dağılım alanlarında muhafaza edilmesi açısından son derece önemlidir. IFC PS 6’da da belirtildiği üzere, doğal habitatların (i) ekolojik bütünlükten ve ekosistem işlevlerinden ödün verecek ya da (ii) habitatın yerel türlerinin varlığını sürdürülebilen popülasyonlarını daha fazla destekleyemeyecek kadar tüketildiği noktaya kadar, bozulmaları veya dönüştürülmeleri önlenmelidir (IFC, 2012). Kritik habitatlar ise aşağıdakilerden en az bir tanesini içeren son derece hassas biyoçeşitlilik unsurlarını barındıran habitatlardır (IFC, 2012):  Kriter 1 : Nesli Kritik Tehlike (CR) ve / veya Tehlike İçinde Olan (EN) türler  Kriter 2 : Endemik ve / veya sınırlı yayılışlı türler  Kriter 3 : Göçmen ve / veya türlerin yoğun bir şekilde toplandığı habitatlar  Kriter 4 : Yüksek Tehdit Altında Olan ve / veya eşsiz nitelikteki ekosistemler  Kriter 5: Temel evrimsel süreçler IFC PR 6 hükümlerine uygun olarak hazırlanmış olan BYP’in bundan sonraki bölümlerinde, IFC tarafından kritik habitatlar için ortaya konan ve aşağıda belirtilen koşulların Proje kapsamında nasıl sağlanacağına ve bunu takiben biyoçeşitlilik çalışma alanındaki kritik habitatların nasıl belirleneceğine yer verilmektedir. Buna göre aşağıdaki hususlar yerine getirilmediği takdirde Proje faaliyetleri gerçekleştirilmeyecektir: TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 60/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU  Bölgede Proje’nin geliştirilmesi için daha az biyoçeşitlilik değerine sahip alternatif alanların var olmadığının teyit edilmesi  PS 10 uyarınca paydaşlarla istişare faaliyetlerinin yürütülmesi (Bilgi Paylaşımı ve Paydaş Katılımı)  Proje’nin mevcut çevresel kanunlara göre öncelikli biyoçeşitlilik unsurlarını da dikkate alarak gerekli izinleri almış olması  Kritik habitat olarak belirlenen biyoçeşitlilik unsurları üzerine Proje’nin ölçülebilir olumsuz etkilerinin bulunmaması  Proje’den etkilenen kritik habitatlar için net kazanç sağlanması  Proje’nin makul bir zaman aralığında tehlikede ve kritik türlerin popülasyonlarında net azalmaya yol açmaması  Kritik habitatların durumunu değerlendirmek üzere uygun şekilde tasarlanmış uzun süreli bir biyoçeşitlilik izleme ve değerlendirme programının müşterinin uyarlanabilir yönetim programına dâhil edilmesi. 4.2. Kritik Habitat Değerlendirmesinin Önemi Proje kritik habitatların muhafazası açısından IFC PS 6 ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi amacıyla, BMP kapsamında yapılan değerlendirmelerde aşağıdaki sonuçların elde edilmesi amaçlanmıştır:  Bölgesel ölçekte uzun vadede kritik habitat tetikleyen biyoçeşitlilik değerleri üzerine herhangi olumsuz bir etki olmaması Proje faaliyetlerinden kaynaklı bir takım olumsuz etkiler ortaya çıkacaktır (özellikle de kısa vadede). Ancak, söz konusu etkiler etki azaltıcı önlem ile en aza indirilecek ve hafifletilecektir. Biyoçeşitlilik değerlerinin durumlarının değerlendirilmesi amacıyla bir biyoçeşitlilik izleme ve değerlendirme programı uygulanacaktır.  Kritik ve tehlikedeki türlerin popülasyonlarında önemli bir azalma olmaması Her ne kadar, popülasyonun azalması her bir bireyin yaşamını devam ettirmesi anlamına gelmese de, her bir türün uzun vadede alandaki varlığını devam ettirmesi sağlanmalıdır. Proje’nin bu türler üzerine etkileri Proje ilerledikçe izlenecek ve değerlendirilecektir.  Kritik habitatlar üzerine etkilerin IFC PS 6’da belirtildiği üzere en aza indirilmesi, hafifletilmesi veya artık etkilerin söz konusu olması halinde telafi edilmesi. 4.3. Kritik Habitatların Belirlenmesi Kritik habitat değerlendirmesinde esas, değerlendirilen biyoçeşitlilik bileşenine özel, ekolojik açıdan makul bir analiz biriminin belirlenmesidir. Proje kapsamında karasal ve denizel olmak üzere iki ana analiz birimi tanımlanmıştır. Kritik habitat değerlendirmesinde, uygun durumlarda, Tehdit Altındaki Türlerin IUCN Kırmızı Listesi’nin yanısıra diğer kriterler de kullanılmıştır. “Yüksek tehdit altında ve eşsiz ekosistemler” belirlenirken ÖDA kriterleri ve OP 4.04’de kullanılmıştır. Uluslararası ve hatta Avrupa biyoçeşitlilik değerlendirmelerinin her zaman Türkiye habitatlarını ve türlerini kapsamaması sebebiyle, biyoçeşitlilik bileşenlerinin mevcut durumlarına ilişkin değerlendirmelerde uzman TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 61/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU görüşlerinden yararlanılmıştır. Türkiye’de habitatların ve türlerin tehdit ve koruma statülerine ilişkin resmi ya da genel anlamda kabul gören herhangi bir yerel, bölgesel veya ulusal değerlendirme olmaması sebebiyle de uzman görüşlerine başvurulmuştur. 4.4. Kritik Habitatları Tetikleyen Olası Biyoçeşitlilik Unsurları Detaylarına ÇSED raporunun Bölüm 4’ünde yer verilen Proje Biyoçeşitlilik Çalışmaları’na göre, kritik habitat tetikleyen biyoçeşitlilik bileşenleri Tablo 21’de verilmektedir. Söz konusu bileşenlerin önemine ve özelliklerine ilişkin bilgiler ise bu bölümün devamında ortaya konmaktadır. Tablo 21. Kritik Habitat Tetikleyen Olası Bileşenler Biyoçeşitlilik Bileşeni Statüsü KH Kriteri Posidonia oceanica Barselona Sözleşmesi tarafında korunan tür ve endemik tür CH1 Monachus monachus Barselona Sözleşmesi tarafında korunan tür ve IUCN’e göre tehlike altında tür CH1 Kriter 1: Nesli Kritik Tehlike (CR) ve / veya Tehlike İçinde Olan (EN) türler Posidonia oceanica Akdeniz endemiği olan P. oceanica ekosistemler içim önemli bir oksijen kaynağıdır. Bu sebeple, bu tür Akdeniz’in akciğerleri olarak tanımlanmaktadır (Buia and Mazzella, 1991). Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında rastlanan popülasyonları sığ sulardan 40-50 metre derinliğe kadar yayılım göstermektedir. Akdeniz ekosisteminin infralittoral bölgesindeki P. oceanica çayırları birçok denizel kommunite için barınaktır. Ev sahipliği yaptığı flora ve fauna türleri için uygun ortam oluşturmaları balıkçılık faaliyetlerine de yansır (Gillanders, 2006). Projenin, 6,59 ha’lık etki alanı içerisinde 2,49 ha’lık bir Posidonia oceanica tahribatına sebep olacağı beklenmektedir. Ancak, bölgedeki popülasyonlar “Tamamlayıcı Çalışmalar” (bkz. Bölüm 6.3) kapsamında alandaki popülasyonlar daha detaylı bir şekilde incelenecek ve muhtemel bir zararın önlenmesi amacıyla izlenecektir. Monachus monachus Akdeniz foku IUCN’e göre EN kategorisinde, Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II listesinde, Barselona Sözleşmesi’ne göre ise Tehlikedeki veya Tehdit Altındaki Türlerin Listesi”nde bulunmaktadır. Akdeniz foku sessiz ve bakir mağaraları tercih etmektedir. İnsan aktivitelerinin yoğun olduğu ve insanların kolayca ulaşabileceği yerlerden uzaklaşırlar. Üremek, beslenmek ve barınmak için kıyı mağaralarını tercih ederler ve bu tip habitatların tahribatından direkt olarak etkilenirler Akdeniz fokları Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarını, üreme, beslenme ve dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır. Proje alanına 5,3 km uzaklıkta bulunan Çavuş Adası’nın mağaralarının üreme alanı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Aynı zamanda akdeniz foku, proje alanının tam karşısında yer alan Çatal Adası’nı besleme alanı olarak kullanmaktadır. Deniz deşarj hattının inşa edileceği bölge deniz turizminin aktif bir şekilde yapıldığı bir alandır. Akdeniz foklarının daha el değmemiş alanları tercih ettiği bilindiği için bu bölgede bulunmadığı, varsa bile uzaklaşacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla projenin bu tür üzerine olumsuz bir etkisi beklenmemektedir. Ancak, bölgedeki popülasyonlar “İzleme Çalışmaları” (bkz. Bölüm 6) kapsamında muhtemel bir zararın önlenmesi amacıyla izlenecektir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 62/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 5. ETKİ AZALTICI ÖNLEMLERİN PLANI BYP’in amaçlarından bir tanesi tüm öncelikler belirlendikten sonra “biyoçeşitliliğin korunması için uygulanacak olan BYP eylemlerinin geliştirilmesi” olarak ortaya konmuştur. Bu bölümde sunulan her bir etki azaltıcı önlem, belirlenen zaman aralıklarında tam olarak ne yapılması gerektiğini belirleyen eylemleri ortaya koymaktadır. Yönetim planı kapsamında daha fazla araştırma yapılacaktır. Etkileri azaltmak ve bertaraf etmek için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Gerekli hallerde, bu doküman çerçevesinde ortaya konanlar dışındaki telafi mekanizmaları da Proje döngüsü içerisinde dikkate alınacaktır. Biyoçeşitlilik için etki azaltıcı önlemler Tablo 22’de sunulmaktadır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 63/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 22. Biyoçeşitlilik için Etki Azaltıcı Önlemler Sorumluluk/ Biyoçeşitlilik Unsuru Hedef Etki Azaltıcı Önlem Zaman Gösterge İşbirliği İnşaat faaliyetlerinin gerçekleştirileceği çalışma alanları bitki örtüsü sıyrılmadan önce kesin sınırlarla belirlenecektir. Fauna türlerinin Fauna türlerinin çalışma alanlarına girişinin İnşaattan önce MUSKI kazaya bağlı telefinin engellenmesi Proje inşaat alanları ve bağlantı yolları uygun engellenmesi tabelalar, işaretler ve çitler ile diğer alanlardan ayrılacaktır. Böylelikle, personel ve araç erişimi inşaat alanı ile sınırlı olacaktır. Eğer alan içerisinde kuş yuvasına rastlanırsa, yuva yaklaşık 3 metre çapında bir güvenlik şeridi Yuvaların korunması Çalışma alanlarındaki kuşların korunması İnşaat sırasında MUSKI ile işaretlenmeli ve uzman bir ornitolog ve kullanılması bilgilendirilecektir. İnşaat alanları ve yakın çevresi sulanarak toz emisyonlarından kaçınılacak ve/veya en aza Karasal Çevre indirilecektir. Türlerin Proje faaliyetleri nedeniyle oluşan inşaat atıkları popülasyonlarının ve önceden belirlenen depolama alanlarında Fauna türlerini rahatsızlığını azaltma İnşaat sırasında MUSKI beslenme depolanacak ve bertaraf edilecektir habitatlarının muhafaza edilmesi İnşaat faaliyetleri kademeli olarak yapılacak, böylelikle fauna unsurlarının inşaat faaliyetlerinden uzaklaşması için zaman tanınacaktır Alanda zararlı / istilacı tür riskinin engellenmesi için Proje işçilerinin Proje inşaat alanlarına Herhangi bir yabancı Yabancı türlerin girişini engellenmesi İnşaat sırasında MUSKI herhangi bir canlı hayvan ya da bitki tür getirilmesine izin verilmeyecektir. Su altındaki çalışmalar sonucu oluşacak sesin Türlerin etkisini azaltmak için hava kabarcığı perdeleri popülasyonlarının ve kullanılacaktır. Hava kabarcığı perdesi, çalışma beslenme –üreme- Denizel Çevre Denizel türlerini rahatsızlığını azaltma yapılan kaynağın çevresine hava duvarı İnşaat sırasında MUSKI dinlenme yerleştirmenin en ucuz yoludur. habitatlarının muhafaza edilmesi Gereksiz müdahalelere izin verilmeyecektir.. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 64/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 22. Biyoçeşitlilik için Etki Azaltıcı Önlemler Sorumluluk/ Biyoçeşitlilik Unsuru Hedef Etki Azaltıcı Önlem Zaman Gösterge İşbirliği İlkbahar dönemi (Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran başı) denizel biyolojik aktivitenin en yüksek olduğu üreme dönemi olarak bilinmektedir. Bu dönemlerde inşaat çalışmaları yapılmasından kaçınılmalıdır. Denizel canlıların yoğunluklarının da artmaya başladığı bu dönemde gürültü, bulanıklık ve mekanik etkiler yumurta, genç ve ergin bireylerin mevcudiyetini ve miktarlarını Türlerin olumsuz yönde etkileyebilir. İnşaat popülasyonlarının ve Çalışma alanlarındaki balıkların korunması çalışmalarının gerçekleştirileceği dönemlerin İnşaattan önce MUSKI beslenme biyolojik aktivitenin en düşük olduğu sonbahar habitatlarının sonu ve kış aylarında yapılması deniz muhafaza edilmesi ekosistemine minimum düzeyde etki yapacaktır. Bununla birlikte ilkbahar ayları ve yaz başında sucul canlılar için üreme açısından önemli olup yoğunlukları artmakta ve ekosistemin aktivitesi yüksek düzeylerde olmaktadır. Bu nedenle inşaat çalışmalarının bu üreme döneminde gerçekleştirilmemesine özen gösterilmelidir. İnşaat çalışmaları uygun olmayan rüzgâr ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde sediman bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde Türlerin yayılabilirler. popülasyonlarının ve beslenme –üreme- Denizel türler için bulanıklığın azaltılması İnşaat sırasında MUSKI Sedimentasyona karşı çalışma alanının dinlenme çevresinde silt perdeleri (silt curtains) habitatlarının kullanılarak çalışılmalıdır. Bu silt perdelerinin muhafaza edilmesi durumu ve etkinliği düzenli olarak kontrol edilmelidir. Türlerin popülasyonlarının ve Denizel ortamın genel durumlarının izlenecek ve beslenme –üreme- İzleme stratejilerinin uygulanması İnşaat ve işletme sırasında raporlanacaktır. dinlenme habitatlarının muhafaza edilmesi TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 65/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tablo 22. Biyoçeşitlilik için Etki Azaltıcı Önlemler Sorumluluk/ Biyoçeşitlilik Unsuru Hedef Etki Azaltıcı Önlem Zaman Gösterge İşbirliği Araştırma Proje alanındaki Posidonia oceanica popülasyon Posidonia oceanica yatakları için ilave çalışmalar MUSKI / Uzman sonuçlarına göre durumunun incelenmesi ve popülasyon durumu İnşaattan önce yapılacaktır. deniz biyoloğu BYP eylemlerinin için nicel bir değerlendirme yapılması güncellenmesi Deniz deşarj hattının 40 metre güneyinde bir gemi limanı projesi planlanmaktadır. Planlanan liman projesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Liman inşaatı, yaklaşık 12,6 ha yüzey alanına sahip olacaktır. Bu alan, atıksu arıtma tesisi projesi kapsamında yapılacak olan deşarj borusunun yüzey alanından oldukça büyüktür. Atıksu arıtma tesisi projesi ile yok edilecek Posidonia oceanica habitatında ve bireylerinin Posidonia oceanica yakın bir bölgeye taşınsa Etkilenen Posidonia MUSKI / Uzman popülasyonlarında sıfır net kayıp ya da bile, liman projesi kapsamında yaklaşık 6 kat İnşaattan önce oceanica habitatların Posidonia oceanica deniz biyoloğu bozulmaları önlenmesi daha büyük hasarla karşılanacaktır. Bu nedenle, büyüklüğü kümülatif etkiler göz önüne alınarak, ortaklaşa bir eylem planı hazırlanması ve Muğla Büyükşehir Belediyesi ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı aracılığıyla Posidonia oceanica için bir transplantasyon programı oluşturulması önerilmektedir. Bu eylem planı, Muğla Büyükşehir Belediyesi'nin koordinasyonunda olacaktır ve Bakanlığın sorumluluğu altında yürütülecektir. Türlerin Posidonia oceanica yataklarının durumu MUSKI / Uzman İzleme stratejilerinin uygulanması İnşaat ve işletme sırasında popülasyonlarının izlenecek ve raporlanacaktır deniz biyoloğu muhafaza edilmesi Yabancı türlerin büyümesi ve yayılmasının Herhangi bir yabancı İstilacı türlerin girişinin engellenmesi İnşaat sırasında MUSKI engellenecektir tür Türlerin Popülasyon durumlarının izlenecek ve MUSKI / Uzman popülasyonlarının ve İzleme stratejilerinin uygulanması İnşaat sırasında raporlanacaktır deniz biyoloğu habitatlarının muhafaza edilmesi Monachus monachus Bölgede deniz memelilerinin (Akdeniz Foku) Türlerin bulunmadığından emin olmak için çalışmaya Türün popülasyonlarında sıfır net kayıp İnşaat sırasında MUSKI popülasyonlarının başlamadan önce deniz yüzeyi muhafaza edilmesi gözlemlenecektir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 66/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 6. UYGULAMA, İZLEME PLANI VE RAPORLANDIRMA 6.1. Uygulamaya Ait Sorumluluklar Bölüm 6’da BMP çerçevesinde hangi eylemlerin nasıl uygulanacağına yer verilmiştir. Bu bölümde ise, BMP’nin hangi kapasiteyle uygulanacağı ve hangi eylemlerin izleneceği anlatılmaktadır. Eylem planlarının başarıyla uygulanması amacıyla MUSKİ, aşağıda belirtilen kalifiye çalışanlarını biyoçeşitlilik konularının ele alınmasından ve yönetilmesinden sorumlu olmak üzere görevlendirecektir.  Proje Müdürü: BMP’nin gözden geçirilmesinden ve başarılı bir biçimde uygulanmasından sorumludur.  Yerel Çevre Müdürü: Duyarlı ekosistemler ile korunan alanların ve türlerin hangi lokasyonlarda ne gibi faaliyetler sonucu olumsuz olarak etkilendiğini tespit etmekle, biyoçeşitlilik koruma faaliyetleri ile BMP eylemlerinin uygulanmasından sorumludur.  Uzman Danışmanlar: İlave çalışmaların yürütülmesinden, sonuçların değerlendirilerek gerekli hallerde BMP’ye entegre edilmesinden, izleme stratejilerinin uygulanmasından ve BMP kapsamında herhangi başka bir önleme ihtiyacı duyulması halinde MUSKİ’nin bilgilendirilmesinden sorumludurlar. 6.2. İzleme Planı Biyoçeşitlilik İzleme Programı’nın temel amacı, biyoçeşitlilik bileşenlerinin durumlarının ve BMP eylemlerinin uygulanma derecesinin, Proje faaliyetleri ile insan müdahalesine göre incelenmesidir. BMP eylemlerinin sürekli olarak izlenmesi, belirlenen eylemlerin başarılı olması ve koruma amaçlarına ulaşılması açısından son derece önemlidir. İzleme faaliyetlerinin inşaat sırasında ve sonrasında, biyoçeşitlilik bileşenlerinin durumlarının değerlendirilmesi ve beklenmeyen etkiler görülmesi halinde ilave önlemlerin alınması amacıyla uygulanması gerekmektedir. BMP eylemlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla, Biyoçeşitlilik İzleme Planı aşağıda belirtilen unsurlardaki değişiklikleri yansıtacak şekilde uygulamaya konacaktır:  Karasal ve denizel kaynakların, habitatların, türlerin, popülasyonların, genlerin, biyoçeşitliliğin ulusal kullanımına ilişkin durum ve eğilimler  Belli sosyal, politik ve ekonomik faktörler  Biyoçeşitliliğin korunmasına ilişkin yasal çerçeve  Biyolojik kaynakların ve sürdürebilirliklerinin yerel ve ulusal düzeyde kullanımı  BMP’nin uygulanmasının biyoçeşitlilik bileşenleri üzerine etkileri Biyoçeşitlilik izleme göstergelerinin belirlenmesi de karışık bir konudur. İzleme göstergeleri, Proje’nin ilerlemesine, insan etkilerine ve BYP eylemlerinin uygulanmasına bağlı olarak ortaya çıkan değişimleri göz önünde bulundurarak belirlenmelidir. Eylem planları kapsamında ortaya konan stratejilerden en anlamlı sonuçların elde edilmesi amacıyla izleme, habitat ve tür/popülasyon seviyelerinde yürütülecektir. Biyoçeşitlilik çalışma alanındaki doğal habitatlarda meydana gelen değişimler, yalnızca ekosistem sağlığı değil aynı zamanda habitatlarla ilişkili türler açısından da önemli bir göstergedir. Dolayısıyla, Posedonia oceanica yataklarının izlenmesi ile diğer biyoçeşitlilik bileşenleri ve daha geniş ekosistem üzerine etkinin derecesinin belirlenmesi ve gerektiğinde daha sert önlemlerin alınması mümkün olacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında, su altı gözlem istasyonları deşarj hattı boyunca kurulmalıdır. Söz konusu istasyonlarda “Posedonia oceanica yatakları” izleme çalışmaları yapılmalıdır. İzleme çalışması ile deniz çayırlarını gelişim ve regresyon düzeyleri belirlenecektir. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 67/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU Tür/popülasyon seviyesinde ise izleme yalnızca çalışılacak olan Monachus monachus için gerçekleştirilebilir. Posedonia oceanica izleme çalışmaları inşaat öncesi dönemde bir defa, inşaat faaliyetleri sırasında yılda iki kez gerçekleştirilecektir. Monachus monachus ise inşaat sırasında yılda bir kez izlenecektir. Projenin işletme faaliyetleri sırasında Posedonia oceanica ve denizel çevre izlemeleri ilk yıl iki kez, diğer yıllarda ise yılda bir kez yürütülecektir. İzleme Planı Tablo 23’te sunulmaktadır. Tablo 23. İzleme Planı İzleme İzleme No İzleme Parametresi İzleme Yeri Sorumluluk Metodu Sıklığı İnşaat Öncesi Etki Alanı -Saha Bir defa Deniz biyoloğu 1 Posidonia oceanica Çalışması Arazi Hazırlık ve Construction 1 Posidonia oceanica Etki Alanı -Saha Yılda iki kez Deniz biyoloğu Çalışması 2 Monachus monachus Etki Alanı -Saha Bir kez Deniz biyoloğu Çalışması 3 Marine Ecosystem Etki Alanı -Saha Yılda iki kez Deniz biyoloğu Çalışması İşletme 1 Posidonia oceanica Etki Alanı -Saha İlk yıl yılda iki Deniz biyoloğu Çalışması kez, sonraki yıllarda yılda bir kez Marine Ecosystem Etki Alanı -Saha İlk yıl yılda iki Deniz biyoloğu Çalışması kez, sonraki yıllarda yılda bir kez 6.3. Tamamlayıcı Çalışmalar Proje faaliyetleri sebebiyle, etki alanı içerisinde bulunan Posidonia oceanica yatakları tahrip olacaktır. 6,59 ha’lık etki alanı içerisinde tahrip olacak tür miktarları tahmini olarak 2,49 ha’dır. Ancak, nicel bir değerlendirme yapılabilmesi ve Posidonia oceanica yataklarını kritik habitat olmasına ilişkin tartışmanın aydınlatılması amacıyla inşaat faaliyetlerinden önce yapılacak flora araştırmalarında toplanacak olan ilave popülasyon verileri BYP’ye entegre edilecektir. Bu türün net kaybı sayısal olarak belirlenebilir ve saha çalışmalarından sonra bu türün net kazanımı için bir transplantasyon çalışması önerilebilir. Ancak, transplantasyon işi son derece maliyetlidir. Ayrıca Posidonia oceanica'nın yeniden dikilerek sağlıklı popülasyonlar oluşturulabileceği konusu riskli bir süreçtir ve istenilen verim elde edilemeyebilir. İnşaat faaliyetlerinden önce, Posidonia oceanica habitatları hakkında ayrıntılı bilgi elde etmek için etki alanındaki uzman deniz biyoloğu tarafından bir saha çalışması yapılacaktır. Saha çalışması sonucunda elde edilecek bilgilerle izleme planı ve etki azaltma önlemleri gözden geçirilecektir (eğer gerekirse). 6.4. Eğitim Tüm çalışanlara bireysel ihtiyaçları doğrultusunda “Doğal Habitat ve Doğal Habitatı Koruma” konusunda bilgilendirme eğitimi verilecek, böylece biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilirliği konuları bilgi sahibi olunacaktır. Kalite Departmanı, tüm personelin eğitilmesini ve sorumluluklarının bilincinde olmasını sağlayacaktır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 68/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU 6.5. Raporlandırma BYP hazırlanırken projeye ait mevcut en iyi verilerden yararlanılmıştır. Bu raporun Proje’nin farklı aşamalarında, biyoçeşitlilik alanındaki koşulların değişmesi ve daha fazla verinin ortaya çıkmasıyla birlikte sürekli olarak gözden geçirilmesi ve güncellenmesi gerekmektedir. BYP çerçevesinde tanımlanan eylemler de, biyoçeşitliliğin korunması açısından daha sert tedbirlerin alınması gerektiği takdirde, yeniden yapılandırılacaktır (örn: Posedonia oceanic transplantasyonu). MUSKİ, BYP’in uygulanması aşamasında sahasının nasıl yönetileceğine ve uzmanların çalışmalarını nasıl raporlandıracaklarına dair kurum içi raporlama gerekliliklerini belirleyecektir. İzleme raporları ile BYP kapsamında yapılan güncellemeler ilgili diğer taraflarla da paylaşılacaktır. TURGUTREIS Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Sf. 69/69 İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI PROJESİ ÇSED RAPORU KAYNAKLAR  The Convention on Biological Diversity (CBD). (2014). Strategic Plan for Biodiversity 2011- 2020, including Aichi Biodiversity Hedefs. Retrieved from: http://www.cbd.int/sp/default.shtml  Demirsoy, A., Yaşamin Temel Kurallari-Omurgalilar/Amniyota Sürüngenler, Amfibiler, Memeliler)  Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı- Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler (Red Data Book of Turkish Plants-Pteridophyta and Spermatophyta), Türkiye Tabiatını Koruma Dernegi Yayın, Ankara.  http://turkherb.ibu.edu.tr/ web sitesi Türkiye Bitkileri Veri Servisi  International Finance Corporation (IFC). (2012). Performance Standards on Environmental and Social Sustainability. World Bank Group: Washington DC.  Operational Manuel 4.04, Wold Bank, June 2001.  International Union for Conservation of Nature (IUCN) 2012. Red List of Threated Tür. Version 2012.2. Retrieved from: http://www.iucnredlist.org  Baran, İ., Ilgaz, Ç., Avcı, A., Kumlutaş, Y., Olgun, K., 2005, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri Kitabı, TÜBİTAK Popular Bilim Kitapları 207  Turkish Ministry of Agriculture and Forestry General Directorate of Nature Conservation and National Parks. (2014). 2014-2015 Av Donemi Merkez Av Komisyonu Kararı (2018- 2019 Hunting Season Central Hunting Commission Resolutions): Ankara.  İlarslan, R. 1996. Türkiye’ nin Delphinium L. (Ranunculaceae) cinsinin revizyonu, Tr. J. of Botany, 20: 133 – 159. IPNI: International Plant Name Index, http://www.ipni.org, 2007  KIZIROĞLU İ. (2008) Türkiye Kusları Kırmızı Listesi Red Data Book for Birds of Türkiye. Desen Matbaası, Ankara  Deniz Ve Su Bilimleri Uygulama Ve Araştırma Merkezi (Denam) Gazi Üniversitesi, Ankara, Turgutreis Deniz Deşarjı Rüzgâr, Dalga İklimi, Akıntı Düzeni Ve Su Kalitesi Ölçümleme Ve Modelleme Çalışmaları, Temmuz 2017  http://www.dogadernegi.org  http://sadafag.org/ TTURGUTREIS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ VE DENİZ DEŞARJ HATTI Biyoçeşitlilik Yönetim Planı - Kyn. i/i PROJESİ ÇSED RAPORU EK-5 ACİL DURUM HAZIRLIK VE MÜDAHALE PLANI T.C. MUĞLA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ MUĞLA SU VE KANALİZASYON İDARESİ GENEL MÜDÜLÜĞÜ TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ ACİL DURUM HAZIRLIK VE MÜDAHALE PLANI 2018 İÇİNDEKİLER 1. AMAÇ 2 2. KAPSAM 2 3. SORUMLULUKLAR 2 4. TANIMLAR 3 4.1. Kısaltmalar 3 4.2. Yönetim Tanımları 3 4.3. Olası Acil Durumlar 4 4. PERFORMANS GÖSTERGELERİ 4 5. PROJE STANDARTLARI 4 6. UYGULAMA 5 7. İZLEME 5 8. EĞİTİM 5 9. DENETİM VE RAPORLAMA 6 1 1. AMAÇ Bu Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı’nın (ADHMP) amacı, Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) bünyesindeki Turgutreis İleri Seviye Biyolojik Atıksu Artıma Tesisi ve Deniz Deşarj Hattı’nda inşaat ve işletme aşamasında meydana gelebilecek öngörülemeyen acil durumlarda, doğal afetlerde (yangın, deprem, yıldırım düşmesi vb.), yolların kapanması, iletişimin kesilmesi, plan kapsamındaki kazaların meydana gelmesi ve uygunsuz inşaat, işletme ve bakım koşullarında, bu koşullardan etkilenebilecek kişilerin hayatlarının korunması ve bu koşulların AAT ve yöredeki yerleşimlerde oluşturacağı etkiyi azaltmaktır. Bu Plan’ın başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için MUSKİ, Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Koordinatörü (ADHMK) ve Ekibi (ADHME) kuracak ve bu personelin gerekli eğitimleri almasını sağlayarak görev dağılımı yapacaktır. 2. KAPSAM Bu Plan, MUSKİ’nin acil durum planlama faaliyetlerini özetlemektedir. MUSKİ acil durum planları, yüklenici faaliyetleri de dahil olmak üzere bütün MUSKİ faaliyetlerini kapsamaktadır. MUSKİ, Yüklenicilerinden faaliyet alanı özelinde bu planla uyumlu bir Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı hazırlamasını istemekte ve böylelikle sahaya özgü riskleri belirleyerek gerekli aksiyonları almaktadır. 3. SORUMLULUKLAR Tesis Müdürü: Turgutreis AAT’de yürütülen her türlü faaliyet ve eylem, Tesis Müdürü’nün sorumluluğundadır. Tesis Müdürü’nün bu plan kapsamındaki diğer görev ve sorumlulukları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:  ADHMK’nın belirlenmesi ve kurulan ADHME’nin oluşturulması,  Yıllık düzenlenecek ADHMP gözden geçirme toplantılarına katılım ve nihai ADHMP’nin onaylanması,  Bu ADHMP kapsamında ele alınmayan bir acil durum esnasında yürütülecek faaliyetlerinin uygunluğunun onaylanması,  Acil durum sonrasında oluşturulacak raporların incelenmesi. Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Koordinatörü (ADHMK): ADHMK, beklenmedik bir olay durumunda, bu Plan’a uygun olarak geliştirilen eylemlerin uygulanmasından ve bu Plan’ın geliştirilmesinden sorumludur. ADHMK’nın diğer görev ve sorumlulukları aşağıda özetlenmiştir:  ADHME’nin kurulması,  Acil durumlara müdahale edecek personel için gerekli eğitimlerin düzenlenmesi,  ADHME üyelerinin görevlerinin ayarlanması,  Yıllık düzenlenecek ADHMP gözden geçirme toplantılarına katılım, gerekli düzenlemelerin yapılması ve güncellenmiş kopyanın katılımcıların erişimine sağlanması,  Bu Plan’ın işlevselliğinin ve uygunluğunun kontrol edilebilmesi için belirli aralıklara tatbikatlar düzenlenmesi,  Acil durumun türüne göre aranacak kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin bilgilerinin yazılı olarak ADHME’deki herkesin görebileceği bir yere asılması,  ADHME üyelerinin iletişim bilgilerinin değişmesi durumunda bunun aranacak kişiler listesine yansıtılması, 2  Acil durum esnasında ADHME’nin bu Plan ile uyumlu olarak hareket ettiğinden emin olunması,  Müdahale esnasında bu Plan’ın yetersiz olduğu görüldüğünde, bu Plan’ın kapsamı dışındaki gerekli müdahalelerin uygulanması için Tesis Müdürü’nden izin alınması ve sonrasında da bu müdahalelerin bu Plan’a eklenmesi,  Acil durumun ortadan kalkmasından sonra, ADHME üyeleri ile birlikte bir durum gözlem raporunun hazırlanması ve Tesis Müdürü’ne sunulması. Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Ekipleri (ADHME): ADHME, ADHMK altında çalışan ve farklı yeteneklere sahip personelden oluşan ekiplere verilmiş genel addır. ADHME aşağıdaki ekiplerde oluşur:  Arama, Kurtarma, Tahliye Ekibi  Yangınla Mücadele Ekibi  İlkyardım Ekibi ADHME’nin görev ve sorumlulukları aşağıdaki şekildedir:  Bu Plan’ın uygulanabilmesi için düzenlenen eğitim ve tatbikatlara katılım sağlanması,  ADHMK ile birlikte bu Plan’ın yıllık olarak gözden geçirilmesi,  Acil bir durum esnasında ADHMK’nın bilgilendirilmesi,  Acil durumun türüne göre, bu Plan’a uygun olarak gerekli eylemlerin gerekli ekip tarafından uygulanması,  Önceden belirlenmiş kişilerin acil durum esnasında bilgilendirilmesi,  Acil durumun ortadan kalkmasından sonra durumun ADHMK ile birlikte gözden geçirilmesi ve durum gözlem raporunun hazırlanmasına katkıda bulunulması. 4. TANIMLAR 4.1. Kısaltmalar AAT: Atıksu Arıtma Tesisi ADHME: Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Ekibi ADHMK: Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Koordinatörü ADHMP: Acil Durum Hazırlık ve Müdahale Planı MUSKİ: Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü 4.2. Yönetim Tanımları Olay: İş kesintisi, kayıp, acil durum ya da kriz olarak tanımlanabilecek ya da bunlara yol açabilecek durum. Acil Durum: Ani olarak ortaya çıkan ve acil müdahale gerektiren öngörülmemiş kriz hali. Felaket: Faaliyet veya sistemlerde uzun süreli kesintiye sebep olabilecek düzeyde insan, doğa veya diğer faktörlerden kaynaklanan olaydır. Olağanüstü Durum: Tesis ana faaliyetlerinin kesintiye uğradığı hallerdir. Bölüm: Birim, Bölge ve Şubelerin her birini tanımlamak için kullanılan ortak isimdir. 3 4.3. Olası Acil Durumlar Turgutreis İleri Seviye Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve Deniz Deşarj Hattı için olası acil durumlar aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:  İş Kazası Acil Durumları  Yangın Acil Durumu  Bomba İhbar Acil Durumu  İşyerinde Şiddet Acil Durumu  Silahlı Soygun Acil Durumu  Gasp/Rehin Alma Acil Durumu  Deprem Acil Durumu  Sel Acil Durumu  Fırtına ve Kasırga Acil Durumu  Bina Çökmesi/Toprak Kayması Acil Durumu  Zorlu Hava Koşulları Acil Durumu  Grev Acil Durumu  Patlama Acil Durumu  İntihar Acil Durumu  Sızıntı/Döküntü Acil Durumu  Düşme ve Boğulma Acil Durumu  Zehirlenme Acil Durumu  Vektörel ve Bulaşıcı Hastalık Acil Durumu  Toplum Sağlığı Acil Durumu  Bypass Acil Durumu Yüklenicinin hazırlayacağı acil durum eylem planı, yukarıdaki konuların tamamını kapsayacaktır. Yüklenici tarafından hazırlanacak acil durum eylem planı bu plana ek yapılacaktır. 4. PERFORMANS GÖSTERGELERİ  Acil durum önleme ve hazırlık önlemlerine uyumsuzluk sayısı  Acil müdahale planını tetikleyen acil durum sayısı 5. PROJE STANDARTLARI MUSKİ’nin yürüttüğü bütün faaliyetler, uygulanabilir standartlarla uyum içerisinde yürütülecektir. Bu standartlar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:  Uygulanabilir Türk Standartları o Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi Tebliği (Resmi Gazete No:29435, Tarih: 04.08.2015) o Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete No: 28867, Tarih: 30.12.2013) o 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (Resmi Gazete No: 28339, Tarih: 30.06.2012) o İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete No: 28681, Tarih: 18.06.2013)  Türk ÇED gereklilikleri  Türk Devlet Kurumlarına verilen diğer taahhütler  Uygulanabilir uluslararası standartlar ve rehberler  Uygulanabilir MUSKİ standartları Ulusal standartlar, Türk yasal mevzuatı ve ilgili uluslararası standartları arasında farklılık bulunması durumunda daha katı olan standart Proje Standartları’nı oluşturacaktır. 4 6. UYGULAMA Bu Plan ve ekleri, AAT’nin inşaat ve işletme süresi boyunca, MUSKİ bünyesindeki faaliyetlerdeki değişen koşulları ya da işletme ihtiyaçlarını yansıtmak için yıllık periyotlarda gözden geçirilecek ve gerekli revizyonlar yapılacaktır. Tesisin faaliyet alanın genişlemesi ve bünyesine yeni üniteler katması durumunda bu Plan yıllık güncelleme periyodu beklenmeden güncellenecek ve gelişmelere dair ADHMP’ler bu Plan’a ek olarak eklenecektir. Bu Plan, meydana gelen her bir olay ve tatbikat sonrasında gözden geçirilecek ve iyileştirme imkanları belirlenecektir. Bu Plan’ın sorumlusu olan Tesis Müdürü, bu Plan’ın inceleme ve revizyonunun koordinasyonundan sorumlu olacaktır. Bu revizyon, acil durumda iletişim kurulacak kişilerin bilgileri, ADHMK ve ADHME üyesi olarak atanan personelin bilgileri gibi gerçek bilgilerin doğruluğuna/güncelliğine odaklanacaktır. Bu Plan’da ve eklerinde yapılacak tüm gözden geçirme ve revizyonlar, Türk yasal mevzuatının gereklilikleri ve Proje Standartlarına (bkz. Bölüm 5) uygun olarak gerçekleştirilecektir. 7. İZLEME Bu Plan kapsamında önerilen temel izleme faaliyetleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. İzleme Faaliyeti İzleme Aracı Zaman Aralığı  ADHMP’nin kapsamı ve yeterliliği Olay sonrası raporları Olay Sonrası  ADHME’nin eğitim yeterliliği Eğitim kayıtları Yılda bir  ADHMP’nin gözden geçirilmesi ve güncellenmesi (acil bir durumun ADHMP gözden geçirme ve 2 Yılda bir yaşanmadığı rutin düzende) güncellenme kayıtları  Çalışanlar, yükleniciler ve ziyaretçilerin ADHMP hakkındaki Çalışanların eğitim kayıtları Yılda bir farkındalıkları ve hazırlıkları Yerel yetkililer ve acil servis hizmetleri ile yapılan toplantı  Acil servis hizmetleri Yılda bir kayıtları, varsa imzalanmış mutabakat anlaşmaları 8. EĞİTİM Turgutreis İleri Biyolojik AAT yönetimi; tüm personeline, yüklenicilerine ve ziyaretçilerine sağlık, emniyet ve güvenlik hakkında temel eğitimleri sağlayacaktır. İşyeri intibakı eğitimlerinde, acil durum hazırlık ve müdahaleleri ile ilgili bir bölüm yer alacak ve ana hatlarıyla bu Plan ve içeriğinden bahsedilecektir. Buna ek olarak, tüm çalışanlara hitap eden bir eğitim düzenlenecek ve bu eğitim yılda bir kere yenilenecektir. Tesis operatörleri ve ADHME üyeleri için ise özel amaçlı eğitimler düzenlenecektir. Bu özel eğitimlerde, operatörler işleriyle alakalı acil durum hazırlık ve müdahale konularında eğitilecekken ADHME üyeleri de pratik yangın söndürme, arama-kurtarma ve yerel kuruluşlar ile acil servis hizmetleri ile iletişim eğitimleri alacaktır. Tüm bu eğitimler kayıt altına alınacaktır. Teorik eğitimlere ek olarak, en az yılda bir kere masa başı tatbikatları, iki yılda bir de tam teşekküllü tatbikatlar düzenlenecektir. 5 9. DENETİM VE RAPORLAMA Bu Plan kapsamında gerçekleştirilecek aylık denetimler, ADHMK’nın yetkilendirdiği bir kişi tarafından, tesis alanı dışı ve toplum sağlığı ve güvenliği konuları da göz önünde bulundurularak gerçekleştirilecektir. Yetkilendirilen kişi herhangi bir uygunsuzluk ya da olay tespit ettiğinde bu konuda ADHMK’yı bilgilendirecek ve uygunsuzluk raporu tutacaktır. Tespit edilen uygunsuzluk, önerilen düzenleyici faaliyet ile birlikte kayıt altına alınacak ve takip edilecektir. Tüm olaylar ve tespit edilen uygunsuzluklar MUSKİ gerekliliklerine göre rapor edilecek ve kayıt altında tutulacaktır. Bu planın işlerliği ve uygunluğu, iç denetimler ile periyodik olarak değerlendirmeye tabi tutulacaktır. 6 EK-6 RESMİ YAZIŞMALAR T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DOĞA KORUMA DAİRE BAŞKANLIĞI Tarih : 25.7.2016 Faaliyetin Adı : Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Faaliyet Sahibi : Muğla Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (Muski) Faaliyetin Yeri : Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, 421 Ada, 11 Parsel Mevkii ÇED Süreci : ÇED Başvuru dosyası görüşü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Görüşü Atıksu Arıtma Tesisi Projesine ilişkin hazırlanacak olan ÇED Raporunda yer alması gereken hususlar maddeler halinde belirtilmiştir. Belirtilen bu hususlar ÇED raporunun ilgili başlıkları altına eklenecektir. 1. Faaliyet yeri ve etki bölgesindeki ekosistem çeşitliliği ve özellikleri; habitat tipleri, hassaslık, nadirlik ve koruma önceliği durumları, ekosistemin ve habitatların etkilenme durumları tespit edilerek faaliyet öncesi ve sonrasına bağlı olarak yorum yapılacaktır. 2. Faaliyet ve etki alanını içine alan literatür çalışması yapılması yeterlidir, yapılan literatür çalışmaları ile elde edilen bilgiler neticesinde korunması gerekli hassas, nadir, endemik ve nesli tehdit altında yer alan bitki ve hayvan türlerinin listesi hazırlanacak ve sistematik kurallarına göre sunulacaktır, Hazırlanacak tabloda aşağıdaki bilgiler yer alacaktır;  Türkçe ve bilimsel adları,  Fitocoğrafik bölgeleri,  Endemizm durumu  IUCN ve Bern Sözleşmesi kapsamındaki statüleri 3. Proje alanı floristik ve habitat tipleri açısından değerlendirilerek alanda bulunan çok lokal endemik, Vu (hassas/zarar görebilir), En (tehlike altında), Cr (kritik derecede tehlike altında) olan türler ile hassas habitat tipleri tespit edilerek faaliyetten etkilenme durumlarına göre gerekli tedbirler belirlenecektir. 4. Faaliyetin yapılacağı alan ve etkileşim bölgesinde bulunan hayvan türlerinin yeni yerleşebileceği habitatların yerleri raporda belirtilecek ve bu habitatlara türlerin adaptasyon durumları yorumlanacaktır. 1/3 Tel: 0 312 207 60 49 E – mail : uruno@ormansu.gov.tr 5. Öngörülen proje alanında veya yakın çevresinde Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü mevzuatı kapsamında bulunan koruma alanları, önemli kuş ve bitki alanı, sulak alan ve hassas alan varsa faaliyetin bu alanlara olan mesafeleri raporda belirtilir ve 1/25.000 ölçekli harita üzerinde gösterilir. Faaliyetin bu alanlara olası etkileri değerlendirilecektir. 6. Faaliyet için öngörülen alanların ve yakın etkileşim çevresinin yüzey suyu-yeraltı suyu, beslenim-boşalım ilişkileri, genel su bütçesi ve bölgesel hidrojeolojik işleyişini içeren hidrolojik- hidrojeolojik yapısının değerlendirilmesi raporlanması gerekmektedir. Mevcut meteorolojik ve iklimsel değerlendirmelerin yapılarak hidrolojik-hidrojeolojik sistemle ilişkisinin ortaya konması gerekmektedir 7. Karasal flora ve fauna için türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, havzada doğal olarak yaşayan hayvan türleri, alandaki dağılımları, su kaynaklarından yararlandıkları noktalar, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlike altındaki türler ve bunların havzadaki dağılımları literatür bilgileri esas alınarak; av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan güncel Merkez Av Komisyonu Kararlarının belirlenmesi ve listelenmesi 8. Alanda yapılacak faaliyetin gerektirdiği çalışmalar sırasında mevcut ekolojik sistemde meydana gelmesi muhtemel değişiklikler ortaya konacak, alınması öngörülen mühendislik tedbirleri açıklanacaktır. 9. Faaliyetinin herhangi bir aşamasında yeraltı suyu alımı öngörülüyorsa, arıtma havuzlarının, ve kurulacak diğer tesislerin, mevcut hidrolojik sistemi, ekolojik işleyişi ve peyzaj bütünlüğünü olumsuz etkilemeyecek şekilde gerçekleştirilmesi için tedbir önerileri geliştirilecektir. 10. ÇED raporu hazırlanırken güncel literatür kullanılması, raporu hazırlayan guruba biyolog, deniz ortamı için de hidrobiyolog eklenmesi kullanılan literatür listesinin ekte verilmesi, 11. Faaliyet yapılacak sahanın fotoğraflarının, görüntü vb. görsel materyallerin rapora eklenmesi gerekmektedir. 12. Endemik flora türlerinin güncel olan Türkiye Bitkileri Veri Servisi veya başka veri tabanlarının kullanılması, 13. Deniz ekosisteminin mevcut durumunu belirlemeye yönelik olarak detaylı çalışma yapılmalı, (çalışmayı yapan uzmanın adı ve ne zaman yaptığına dair bilgilerin verilmesi) denizel flora ve faunaya ilişkin araştırmalar ile deniz ortamına ilişkin mevcut durum ortaya konmalıdır. 14. Deşarj boru hattının uzunluğunun Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Tablo.24 gereği evsel atıksu debilerine göre minimum deşarjı boru boyu için uygulanacak kriterler’e göre belirlenmesi, 15. Derin Deniz Deşarj noktası noktasında, arıtma tesisinden derin deniz deşarj noktasına kadar geçen alanda özellikle boru alanında kalan sucul flora ve faunanın araştırılması, deniz 2/3 Tel: 0 312 207 60 49 E – mail : uruno@ormansu.gov.tr bioçeşitliliğinin tespiti, etkilerinin ortaya konulması ve nasıl bertaraf edileceğinin belirtilmesi. (alınacak önlemlerin belirtilmesi) gerekmektedir. Okan ÜRÜN Biyolog (Doğa Koruma Dairesi Başkanlığı) 3/3 Tel: 0 312 207 60 49 E – mail : uruno@ormansu.gov.tr T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DSİ Etüt, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı Sayı : 22549675-611.02-496386 26.07.2016 Konu : Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞINA (Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ) İlgi : 17.06.2016 tarihli ve 10134 sayılı yazı. İlgi yazınız ile, Muğla İli, Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi Mevkii'nde Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) tarafından yapılması planlanan "Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi" hakkında hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası incelenerek görüşümüzün bildirilmesi istenmektedir. ÇED raporunda yer alması gereken hususlar aşağıda belirtilmektedir. -Hidrojeolojik özellikler ve yerlatı su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri açıklanmalıdır. -Hidrojeolojik özellikler ve yerüstü su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri açıklanmalıdır. -Arazinin hazırlanması ve yapılacak işler kapsamında nerelerde ne miktarda ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat atığı malzemenin nerelere taşınacakları, nerelerde depolanacakları ve hangi amaçlar için kullanılacakları açıklanmalıdır. -Proje kapsamında (inşaat ve işletme aşamalarında) su temini sistemi planı, suyun nereden temin edileceği, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı ve kullanım amaçlarına göre miktarları, oluşacak atıksuların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri ve deşarj edileceği ortamlar tablo halinde verilerek ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. (Burada gerekli izinler alınArak ÇED Raporuna eklenmelidir.) -Atıksu isale hatlarında meydana gelebilecek olan kaçaklar, arıtılmış ya da arıtılmamış atık suyun kolayca yeraltı sularına karışmasına ve yeraltı sularında kirlenmeye neden olabilecektir. Bu konu ile ilgili önlemler muhakkak alınmalıdır. Atık su arıtma tesisinde inşa edilecek havuzların/tankların geçirimsizliğinin sağlanma şekli ayrıntılı olarak ÇED Raporunda verilmelidir. -Atıksu Arıtma Tesisinden çıkacak olan arıtılmış atıksuların derin deniz deşarjı yapılacağı ifade edilmekte olup, deşarj güzergahının belirlenmesi ve belirlendikten sonra DSİ 21. Bölge Müdürlüğünden görüş alınması gerekmektedir. -Proje kapsamında (inşaat ve işletme aşamalarında) meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların bertaraf şekilleri açıklanmalıdır. -Dere Yatakları ve Taşkın konulu 2006/27 no'lu Başbakanlık Genelgesine uyulacağının taahhüdü verilmeli ve diğer ilgili mevzuatların ilişkili hükümlerine uyulacağı taahhüt edilmelidir. Bilgilerinizi ve gereğini arz ederim. Bu belge, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununun 5. Maddesi gereğince güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır. Orjinal elektronik belge adresi: 'https://evrakdogrula.dsi.gov.tr' Doğrulama Kodu: TNGT-GXG9-ON36-1751 Bilgi İçin: Adres : Devlet Mahallesi İnönü Bulvarı NO:16 06100 Çankaya/ANKARA Zeynep Kübra DÖNMEZ Mühendis Telefon : (312) 454 52 00 Belgegeçer (Fax) : (312) 454 52 05 Elektronik Ağ: Telefon : 03124545288 www.dsi.gov.tr e-posta : donmezk@dsi.gov.tr Yakup BAŞOĞLU Genel Müdür a. Genel Müdür Yardımcısı Bu belge, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununun 5. Maddesi gereğince güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır. Orjinal elektronik belge adresi: 'https://evrakdogrula.dsi.gov.tr' Doğrulama Kodu: TNGT-GXG9-ON36-1751 Bilgi İçin: Adres : Devlet Mahallesi İnönü Bulvarı NO:16 06100 Çankaya/ANKARA Zeynep Kübra DÖNMEZ Mühendis Telefon : (312) 454 52 00 Belgegeçer (Fax) : (312) 454 52 05 Elektronik Ağ: Telefon : 03124545288 www.dsi.gov.tr e-posta : donmezk@dsi.gov.tr 2/2 T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı MEKÂNSAL PLANLAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ - İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ve Ege Havzaları Planlama Şube Müdürlüğü T.C. 01/07/2016 08:01 - 65842636-305.02-E.11025 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI *07573884* Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü 07573884 Sayı : 65842636-305.02 Konu : Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Toplantı Tarihleri ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE İlgi : 17.06.2016 tarihli ve E.10134 sayılı yazınız. İlgide kayıtlı yazı ile Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi’nde Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (MUSKİ) tarafından yapılması planlanan “Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi” için Çevrimiçi ÇED Yönetim Sisteminde sunulan ÇED Başvuru Dosyası hakkında Genel Müdürlüğümüz görüşü talep edilmektedir. İlgi yazı ekinde yer alan ÇED Başvuru Dosyasının incelenmesi sonucunda söz konusu projenin Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda (ÇDP) “konut dışı kentsel çalışma alanı” olarak tanımlı alanda ve “önemli doğa alanı” sınırları içerisinde kaldığı belirlenmiştir. ÇDP’nin “8.23. Arıtma Tesisi Alanları” plan hükmü uyarınca Arıtma tesisi alanlarının yer seçimi ve uygulaması, ÇDP’nin genel kullanım, koruma ve gelişme ilke ve hedefleri çerçevesinde, ilgili kurum ve kuruluşların uygun görüşleri alınarak, belediyeler ile kurum ve kuruluşlar tarafından oluşturulan veya oluşturacak birlikler vasıtasıyla yapılabilmekte olup her türlü sıvı atıkların ilgili mevzuatta belirtilen standartları sağlayacak şekilde arıtılması veya bertaraf edilmesi zorunludur. Bu çerçevede Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi’ne konu alanın içerisinde yer aldığı Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ilgili paftası, lejand ve plan hükümlerinin onaylı “aslının aynı” ibareli ıslak imzalı ve orijinal boyuttaki kopyalarının ÇED Raporunda da sunulması sonrasında Genel Müdürlüğümüz görüşünün oluşturulacağı hususunda bilgilerinizi ve gereğini arz ederim. Y. Erdal KAYAPINAR Genel Müdür Adres: Mustafa Kemal Mahallesi, Eskişehir Devlet Yolu Ayrıntılı bilgi için irtibat: Merve YAZAR YILDIZTEKİN, Y. Şehir Plancısı (Dumlupınar Bulvarı) 9. km. No: 278 Çankaya/ANKARA Tel: 0 (312) 410 10 00 (2439) Elektronik ağ: www.csb.gov.tr e-posta: merve.yazar@csb.gov.tr Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanununa göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır. Evrak teyidine http://evrakdogrulama.csb.gov.tr adresinden Belge Num.:65842636-305.02-E.11025 ve Barkod Num.:7573884 bilgileriyle erişebilirsiniz. - T.L. qEVRE vE $EHiRCit-iK earaNI-rct Qevre Yonetimi Genel Miidiirliifii Su ve Toprak Yonetimi Dairesi Baqkanh$r Mufla ili, Bodrum ilgesi, Turgutreis Mahallesi Mevkii'nde Mufla Su ve Kanalizasyon idaresi Cenet Mtidiirliigi (MUSKI) tarafindan yaprlmasr planlanan Turgutreis Atrksu Arrtma Tesisi Projesi hakktr.rda, QED Baqvuru Dosyast Soz konusu projenin QED Baqvuru Dosyasma goriiq verilmeyecek olup, goriiqlerimiz inceleme ve Degerlendirme Komisyonu Toplantrsr siirecinde verilecektir. ivY DUML Qev. ve $eh. CLrlHdlnSAYGILI Daire Bagkan V. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ - YÖNETİM PLANLARI ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 23/06/2016 15:30 - 31900309 -611.02-E.6847 *07484064* 07484064 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Sayı : 31900309 -611.02- Konu : Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE İlgi : 17/06/2016 tarihli ve 000045-220.01-E.10134 sayılı yazı. İlgi yazı ile; Muğla İli Bodrum İlçesi Turgutreis Mahallesi Mevkii'nde Muğla Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü ( Muski) tarafından yapılması planlanan Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi projesi hakkında Bakanlığımıza sunulan ÇED Başvuru Dosyası ile ilgili görüşümüzün bildirilmesi talep edilmektedir. Bu kapsamda, projeye ilişkin ilgi yazı ekindeki ÇED Başvuru Dosyasının incelenmesi sonucunda; - Söz konusu proje alanının herhangi bir Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde yer almadığı belirlenmiştir. - Ancak; proje alanı içerisinde tabiat varlığı ve doğal sit bulunup bulunmadığına ilişkin Muğla Valiliğinden (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) alınacak resmi yazıya ÇED Raporunda yer verilmelidir. - Tabiat varlığı ve doğal sit statüsü bulunması halinde, yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca değerlendirilmek üzere, ilgili Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonuna intikalinin sağlanarak alınacak komisyon kararına göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Bilgilerinizi ve gereğini arz ederim. Ahmet YAKUT Genel Müdür a. Genel Müdür Yardımcısı V. Bilgi için:Yakup Özbal Telefon No: Faks: Mühendis E-Posta: yakup.ozbal@csb.gov.tr İnternet Adresi: www.csb.gov.tr Bu belge 5070 sayılı elektronik imza kanununa göre güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır. Sayfa 1 / 1 Evrak teyidine http://evrakdogrulama.csb.gov.tr adresinden Belge Num.:31900309 -611.02-E.6847 ve Barkod Num.:7484064 bilgileriyle erişebilirsiniz. T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Sayı :68656427-249-E.129878 20.01.2017 Konu :Tarım Dışı Amaçla Arazi Kullanım İzinleri MUĞLA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜNE İlgi : Bila tarih ve 46656313-200[230.04.02]-6043538 sayılı yazınız. Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesinde kayıtlı 421 ada 11 nolu parsel üzerine yapılması planlanan "Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi" ile ilgili müracaat 5403 sayılı Kanun kapsamında Valilikçe olumsuz değerlendirilmiştir. Müracaat sahibi Muğla Büyükşehir Belediyesi verilen olumsuz görüşe itiraz ederek konunun yeniden değerlendirilmesini istemektedir. 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 13 üncü maddesi gereğince, bahse konu arazinin Bakanlığımız teknik elemanları tarafından yerinde incelenmesi ve eklerin yeniden değerlendirilmesi sonucu; tarım dışı amaçla kullanımı talep edilen 421 ada, 11 nolu parselin ( 3,0436 hektar ) kuru marjinal tarım arazisi olması nedeniyle, Atıksu Arıtma Tesisi olarak kullanılması uygun görülmüştür. Ayrıca arazinin doğal yapısı bozulan kısımları ile ilgili Bakanlığımızın 10/10/2013 tarih ve 3638 sayılı talimatın 10 uncu maddesi kapsamında işlem yapılması gerekmektedir. Gereğini rica ederim. Abdullah Burak KESER Bakan a. Genel Müdür V. Ek : Etüt Raporu. Not: 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu gereği bu belge elektronik imza ile imzalanmıştır. Eskişehir Yolu 9. Km. Lodumlu Mevkii 06800 Çankaya/ Ankara Bilgi için:Ahmet Bülent BEŞPARMAK Tel: (0312) 287 33 60 Faks: Mühendis T.C. MUĞLA VALİLİĞİ İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Sayı :46656313-249-E.6028398 24.11.2016 Konu :Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesi ÇED Görüşü ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞINA (Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ) İlgi : 17.06.2016 tarih ve 000045-220.01-E.10134 sayılı yazınız. İlgi yazınızda Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesinde 421 ada 11 parsel üzerinde "Turgutreis Atıksu Arıtma Tesisi Projesine" ilişkin ÇED Başvuru Dosyası hakkında kurum görüşümüz talep edilmektedir. Turgutreis Mahallesi 421 ada 11 parsel; 4342 Sayılı Mera Kanunu, 3573 Sayılı Zeytinciliğin ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanunu ve İlgili mevzuatları kapsamında yapılacak bir işlem bulunmamaktadır. Ancak Müdürlüğümüz Turgutreis İmar Planı çalışması kapsamında yapılan arazi etüt çalışmaları sonucu 28.07.2016 tarih ve 6459 sayılı yazı ve ekinde ilgili parsel "Kuru Mutlak Tarım Arazisi" olarak tespiti yapılmış ve tarım dışı kullanılması uygun görülmemiştir. Talep edilmesi halinde tarım dışı kullanımı için Toprak Koruma Kurulu gündemine alınabilecek olup ÇED sürecinin tamamlanmasında sakınca yoktur. Gereğini bilgilerinize arz ederim. Kamil KÖTEN Vali a. Vali Yardımcısı Not: 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu gereği bu belge elektronik imza ile imzalanmıştır. Muslihittin Mahallesi Hasat Sokak No:1 48050 Menteşe / MUĞLA Bilgi için:Ali ŞİMŞEK Tel: (0252) 214 12 50 Faks: (0252) 214 12 42 Mühendis E-Posta: mugla@tarim.gov.tr Kep: mugla@gthb.hs01.kep.tr EXPO2016 A T ,\ ı. Y A T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Muğla Kültür Variıklarım Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü SAYI : B.16.0.KVM.4.48.00,02.200.03.0I/48.01.5515/ _ ^ ^^-Ot-ffl.17 KONU :Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, Antma Tesisi. MUĞLA BÜYÜKŞEHİRBELEDİYE BAŞKANLİĞİ ( Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü) (Elektrik Makine ve Malzeme İkmal Dairesi Başkanlığı) İLGİ: 06.09.2016 tarih ve 13874 sayılı yazınız. Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, 421 ada, 7, 8, 9 ve 10 parseller üzerinde yapılması düşünülen İleri Biyolojik Atıksu Antma Tesisi alanı görüşünün istendiği ilgi yazı ve ekleri incelenmiştir. Söz konusu taşınmazlar Müdürlüğümüz uzmanlarınca yerinde incelenmiş ve Kurulumuzun 27.10.2016 gün ve 4814 sayılı karanyla 421 ada 8 parsel ve 421 ada, 10 parsel üzerinde bulunan kuyuların Korunması Gerekli Kültür Varlığı tescili yapılmıştır. Adı geçen taşınmazlar üzerinde yapılması düşünülen İleri Biyolojik Atıksu Antma Tesisi projesinin Kurulumuza iletilmesi durumunda ilgi başvurunuz değerlendirilebilecektir. Gereğini bilgilerinize arz ederim. \FjkretG R.BÜZER BcHşe Ktın i^üdürü EK; 1) Kurulumuzun 27.10.2016 tarih ve 4814 sayılı karan. 2) 27.10.2016 tarih ve 4814 sayılı karar eki 2 adet harita. MUGLA BÜYÜ.-\'"?-Hİrî BELED1YL5 SUV£ 1 G'-'.B -: KV:"" li-- • 4=h< 1 z ui O —i -' 13 Ocak 2017 LU CQ K\;':T sa İİİİL- mîl'rr:. . m- TgRi:- •."-^ v;ın"jv/' • J aİ Oas^ İVİehnıni Yezı 's' Kar.Şb.Md- T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI MUĞLA KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA BÖLGE KURULU KARAR Toplantı Tarihi ve No : 27/10/2016-220 Toplantı Yeri Karar Tarihi ve No : 27/10/2016-4814 MUĞLA Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, Akkavaklı Mevkii, 421 ada 7,8,9 ve 10 parseller üzerinde yapılması düşünülen İleri Biyolojik Atıksu Antma Tesisi yapılması isteğine ilişkin, Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon idaresi Genel Müdürlüğü Elektrik Makine ve Malzeme İkmal Dairesi Başkanlığmın 06.09.2016 tarih ve 13874 sayılı yazısı ile Müdürlüğümüz uzmanının 24.10.2016 tarihli raporu okundu, ekleri ve işlem dosyası incelendi, yapılan görüşmeler sonunda; Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, özel mülkiyete ait, Akkavaklı Mevkii, 421 ada, 8 ve 10 parseller üzerinde bulunan kuyuların 2863 sayılı Yasada tanımlanan özelliklere sahip olması nedeniyle korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmesine, ekli tescil fişinde ve haritada gösterildiği şekliyle korunma alanı sınırmm uygun bulunduğuna. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun 05.11.1999 tarih ve 660 sayılı ilke kararı doğrultusunda grubunun I. grup olarak belirlenmesine, korunma alanında Kurulumuzdan izin alınmadan herhangi bir fiziki uygulamaya gidilmemesine karar verildi. -w- BAŞKAN BAŞKAN YARDIMCISI Yrd. Doç. Dr. Abuzer KIZIL pitfı^t •\ Ayşegül DlNÇER (İMZA) ^} (İMZA) ÜYE ÜYE Pakize ÜNALDI S. S^ih EREN Saime KÖKÇÜ (İMZA) İMZA) (İMZA) r .. ÜYE ■İMSILCIUVE ' t*.- :msîlcİ üye Hüseyin KESİMOĞLU Büyükşehir Beledi^Tçriq^iV-;JBod Belediye Temsilcisi (İMZA) Esin O. GÜMifeç^Ğ"; \ 'idem T. ÖZERAL (İMZA)A^jgî^ (İMZA) ÜZER lu Mâdflrfi TEMSİLCİ ÜYE Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Müdürü Tayfun SELÇUK (İMZA) Dosya No: 48.01.5515 MUÖLA İLİ, BODRUM İLÇESİ, TURGUTREİS MAHALLESİ AKKAVAKLI MEVKİSİ, 421 ADA, 7-6-10 PARSELLER (ESKİ 907-908-910) TESCİL HARİTASI GÖSTERİM TESCİLLİ ANITSAL YAPI (KUYU) KORUNMA AUU4I SINIRI 4 097 O K ÖLÇEK:1/1000 KORUNMA ALANI KOORDİNATLARI (UTM-EOSO-S) Nokta No 524177.94 4096985.03 524178.07 4096963.03 524156.07 4096962.90 524155.94 4096984.90 4 096 900 >•»' ;f ^ :cj| {8 Jm V.ıllîif.- ,rî^îr*'«-^^'.->£!**^ MUÖLA İLİ, BODRUM İLÇESİ, TURGUTRCİS MAHALLESİ ANKAVAKLI MEVKİSİ, 421 ADA, 10 PARSEL (ESKİ 910) TESCİL HARİTASI GÖSTERİM TESCİLLİ ANITSAL YAPI (KUYU) KORUNMA ALANİ SINIRI 4 097 ÖLÇEK;1/1000 «uru MMk KOORDİNATI (UTM.EBS,,, NoktaNo KUYU 524147.00 4096945.00 a" 4 096 900 » i - - • «. • ««* EXP020t6 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü SAYI :B.I6.0.KVM.4.48.00.02.200.03.0i/48.01.5515/ - yf ^I Oİ '7 d, 22 -03- 2017 KONU :Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgulreis Mahallesi, Antma Tesisi. MUĞLA BÜYÜKŞEHİRBELEDİYE BAŞKANLIĞI ( Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü) (Elektrik Makine ve Malzeme İkmal Dairesi Başkanlığı) İLGİ: 06.03.2017 tarih ve 817/4173 sayılı yazınız. Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, 421 ada, 7, 8, 9,10 ve 11 parseller üzerinde yapılması düşünülen İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi alanı görüşünün istendiği ilgi yazı ve ekleri incelenmiştir. Söz konusu 421 ada, 11 parsel numaralı taşınmaz yerinde incelenmiş ve yapılan incelemede alanın yüzeyinde korunması gerekli herhangi bir taşınmaz kültür varlığına rastlanmadığı belirtilmiş olup, yapılacak çalışmalar sırasında 2863 sayılı Yasa kapsamında kalan kültür varlığına rastlanılması halinde çalışmalann durdurularak Müze Müdürlüğüne veya Müdürlüğümüze bildirilmesi koşulu ile ilgi yazı doğrultusunda işlem yapılmasında sakınca bulunmamaktadır. Ancak Kurulumuzun 27.10.2016 gün ve 4814 sayılı karanyla 421 ada 8 parsel ve 421 ada, 10 parsel üzerinde bulunan kuyuların Korunması Gerekli Kültür Varlığı tescili bulunduğundan söz konusu kuyular ve korunma alanları üzerinde herhangi bir inşai ve fiziki müdahalede bulunulmadan önce Müdürlüğümüzden izin alınması gerekmektedir. Gereğini bilgilerinize arz ederim. et GURBUZER Kurulu Müdürü jGLAiüaSİİH'r,| ut Ü İl 21^7 aı O) IJ'.O? 1 İ'.UL ES "Zr '•''A'' •I,; ; ^ Mehmet SAİ^^I ^a? ışt ve Kar.Şb-Md.V. EK-7 ARAZİ TAPULARI EK-8 UYGULAMA NAZIM İMAR PLANI EK-9 1/25.000 ÖLÇEKLİ HASSAS ALANLAR HARİTASI EK-10 ARKAPLAN GÜRÜLTÜ SEVİYESİ DEĞERLENDİRME RAPORU EK-11 EMİSYON ÖLÇÜM RAPORU (PM10) EK-12 EMİSYON ÖLÇÜM RAPORU (PM2,5) Öveçler Huzur Mahallesi 1139. Sokak Çınar Apt. No:6/1-2 06460 Çankaya/ANKARA/TÜRKİYE Tel: 0 312 472 77 97 Fax: 0 312 472 54 53 Ofis GSM: 0 530 326 40 06 web: www.cinarlab.com.tr e-mail: lab@cinarlab.com.tr ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. A.Ş. TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ PM2,5 ÖLÇÜM RAPORU Turgutreis / MUĞLA Nisan – 2018 AB-0038-T 1457/18 13.04.2018 DENEY RAPORU / TEST REPORT Müşterinin Adı / Adresi: ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. A.Ş. – Çağlayan Customer Name / Address Mah. 2051 Sk. No:44 Barınaklar / Muratpaşa / ANTALYA Proje Adı ve No: TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ – Project Name And Number P6572 Ölçüm Tarihi: 04.04.2018 Measurement Date Numune Kabul Tarihi: 06.04.2018 Date Sample Received Analiz Tarih: 11.04.2018 Analysis Date Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, Kum Mevkii adresinde 421 ada, 11 parsel adresinde 30.436 m2 lik alanda, Açıklamalar: 37.000 m3/gün kapasiteli kurulması planlanan “Turgutreis İleri Remarks Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi” kapsamında 4 noktada 24 saatlik PM2,5 ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Raporun Toplam Sayfa Sayısı: 5 Sayfa + Ekler Total Pages Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) deney raporlarının tanınması konusunda Avrupa Akreditasyon Birliği (EA) ve Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Birliği (ILAC) ile karşılıklı tanınma antlaşmasını imzalamıştır. The Turkish Accreditation Agency (TURKAK) is signatory to the multilateral agreements of the European co- operation for the Accreditation (EA) and the International Laboratory Accreditation (ILAC) for the Mutual recognition of test reports. Deney ve / veya ölçüm sonuçları, genişletilmiş ölçüm belirsizlikleri (olması halinde) ve deney metotları bu raporun tamamlayıcı kısmı olan takip eden sayfalarda verilmiştir. The testing and / or measurement results, the uncertainties (if applicable) with confidence probability and test methods are given on the following pages which are part of this report. Dağıtım: Bu rapor 1 (bir) adet hazırlanmıştır; 1 adet “ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. A.Ş..” Delivery: This report has been prepared as 1 (one) copies; 1 copies “ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. A.Ş. Raporu Hazırlayan Raporu Onaylayan Prepared by Approved by Efecan İz Egemen ÖZMEN Hava Kalitesi Laboratuvar Laboratuvar Teknik Sorumlusu Müdürü ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. Rapor No: 1457/18 A.Ş. TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ PM2,5 RAPORU Rapor Tarihi: 13.04.2018 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ...............................................................................................................................................................3 1 GİRİŞ.................................................................................................................................................................4 2 ÖLÇÜM SONUÇLARI ..........................................................................................................................................4 2.1 PM 2,5 ÖLÇÜM SONUÇLARI ................................................................................................................................4 3 KULLANILAN ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ, STANDARTLAR VE CİHAZLARIN KALİBRASYON BELGELERİ ........................4 3.1 PM 2,5 ÖLÇÜM CİHAZI: .....................................................................................................................................4 4 ÖLÇÜM YAPAN KURUM KURULUŞLARIN AKREDİTASYON BELGESİ VEYA BAKANLIKÇA ÖLÇÜM YAPMAYA YETKİLİ OLDUĞUNA DAİR BELGELER: .........................................................................................................................5 5 EKLER................................................................................................................................................................5 AB-0038-T RP.272 / Rev.03 -17.08.16/04.04.17 Y-06/031/2012 Bu rapor yalnızca “TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ” kapsamında 04.04.2018 tarihinde yapılan ölçümler için geçerli olup ÇINAR ÇEVRE LABORATUVARI A.Ş.’ nin yazılı onayı olmadan kısmen kopyalanıp çoğaltılamaz. İmzasız, mühürsüz raporlar geçersizdir. Ölçümlemeler sadece ölçüm sırasındaki proses koşullarıyla ilgilidir. 3/5 ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. Rapor No: 1457/18 A.Ş. TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ PM2,5 RAPORU Rapor Tarihi: 13.04.2018 1 GİRİŞ Muğla İli, Bodrum İlçesi, Turgutreis Mahallesi, Kum Mevkii adresinde 421 ada, 11 parsel adresinde 30.436 m2 lik alanda, 37.000 m3/gün kapasiteli kurulması planlanan “Turgutreis İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Projesi” kapsamında 4 noktada 24 saatlik PM2,5 ölçümleri gerçekleştirilmiştir. 2 ÖLÇÜM SONUÇLARI 2.1 PM 2,5 Ölçüm Sonuçları Örnekleme Koordinat* Örnekleme Ölçüm Süresi µg/Nm3 Noktası Doğu Kuzey Tarihi T-1 35 S 523893 4096665 04.04.2018 24 Saat 15,33 T-2 35 S 523883 4096740 04.04.2018 24 Saat 15,96 T-3 35 S 523933 4096768 04.04.2018 24 Saat 16,80 T-4 35 S 523958 4096705 04.04.2018 24 Saat 16,59 * Datum ve Sistem: WGS84-UTM Zone 35 3 KULLANILAN ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ, STANDARTLAR VE CİHAZLARIN KALİBRASYON BELGELERİ İşletmede, emisyon ölçüm yerleri, Bakanlık tarafından onaylanmış standartlara göre, teknik yönden hatasız ve ölçüm için gerekli bağlantıları yapmaya imkan verecek şekilde seçilmiştir. Analiz ve ölçümlerde kullanılan cihazlara ait bilgiler aşağıda verilmiştir. 3.1 PM 2,5 Ölçüm Cihazı: PM 2,5 örneklemesi ve hesaplanması TS EN 12341 standardına uygun olarak gerçekleştirilir. PM 2,5 örneklemesi TECORA SKYPOST ve ya MCZ LVS 1 örnekleme cihazı ile gerçekleştirilir. Çapları 2,5 mikrondan küçük parçacıklar filtre kâğıdı üzerinde TS EN 12341 standardına uygun olarak tutulur. TECORA SKYPOST ve MCZ LVS 1 örnekleme cihazları ise pompa kontrollü, zaman ve hacim ayarlı, elektrik ile çalışan ortamd a toz örneklemesinde kullanılan cihazdır. TECORA SKYPOST ve MCZ LVS 1 örnekleme cihazları kullanırken, örnekleme yapılacak filtre kâğıtları, araziye gitmeden önce laboratuvarın 20 oC (±1oC) sıcaklığa ve 50% (±%5) bağıl neme sahip olduğu koşullarda özel iklimlendirme kabini yardımıyla 48 saat boyunca şartlandırılır. Şartlandırılma sonunda filtre kâğıtları hassas terazide tartılarak ilk tartım sonuçları kaydedilir, filtre kâğıtları araziye gönderilecekleri temiz petri kaplarına yerleştirilir ve örnekleme noktasına götürülür. Örnekleme cihazları, her türlü hava koşullarında kolayca ulaşılabilecek bir yer olarak seçilen örnekleme noktasına taşınır. Cihaz hava akımını engelleyebilecek herhangi bir engelden en az 30 cm uzaklıkta düzgün bir alana yerleştirilir ve cihaz kullanma talimatında belirtilen şekilde örnekleme yapılır. TECORA SKYPOST ve MCZ LVS 1 ile örneklemesi yapılan filtre kâğıdı laboratuvarda 20 oC (±1oC) sıcaklığa ve 50% (±%5) bağıl neme sahip olduğu koşullarda özel iklimlendirme kabini yardımıyla 48 s aat boyunca şartlandırılıp, hassas terazide tartılarak son tartım sonuçları kaydedilir. AB-0038-T RP.272 / Rev.03 -17.08.16/04.04.17 Y-06/031/2012 Bu rapor yalnızca “TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ” kapsamında 04.04.2018 tarihinde yapılan ölçümler için geçerli olup ÇINAR ÇEVRE LABORATUVARI A.Ş.’ nin yazılı onayı olmadan kısmen kopyalanıp çoğaltılamaz. İmzasız, mühürsüz raporlar geçersizdir. Ölçümlemeler sadece ölçüm sırasındaki proses koşullarıyla ilgilidir. 4/5 ARÜV ÇEVRE MÜH. MÜŞ. HİZ. İNŞ. SAN. ve TİC. Rapor No: 1457/18 A.Ş. TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ PM2,5 RAPORU Rapor Tarihi: 13.04.2018 PM 2,5 konsantrasyonu (C) µg/m3 olarak aşağıdaki formül ile hesaplanır: C = 1000 (M2-M1)/ (V) M2=Süzgeç kâğıdının deneyden sonraki ağırlığı, (mg) M1= Süzgeç kâğıdının deneyden önceki ağırlığı, (mg) V= Çekilen gaz hacmi, (m3) V = 60 * Qact * t / 1000 t = Zaman, saat Ölçüm işlemi, ilgili standart metot gereği minimum 24 saat olup ölçümler bu standart çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. PM 2,5 ölçümü için çekiş debisi 2,3 m3/h’dır. Kullanılan cihazların kalibrasyon belgeleri Ek-2’de verilmiştir. 4 ÖLÇÜM YAPAN KURUM KURULUŞLARIN AKREDİTASYON BELGESİ VEYA BAKANLIKÇA ÖLÇÜM YAPMAYA YETKİLİ OLDUĞUNA DAİR BELGELER: Laboratuvara ait yeterlilik belgesi ve TÜRKAK akreditasyon sertifikası Ek-1’ de verilmiştir. 5 EKLER 1. Laboratuvar Yeterlilik Belgesi 2. Cihaz Bakım ve Kalibrasyon Belgeleri 3. Ölçüm Sonuçları Hesaplama Tablosu ve Kullanılan Formüller AB-0038-T RP.272 / Rev.03 -17.08.16/04.04.17 Y-06/031/2012 Bu rapor yalnızca “TURGUTREİS İLERİ BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ” kapsamında 04.04.2018 tarihinde yapılan ölçümler için geçerli olup ÇINAR ÇEVRE LABORATUVARI A.Ş.’ nin yazılı onayı olmadan kısmen kopyalanıp çoğaltılamaz. İmzasız, mühürsüz raporlar geçersizdir. Ölçümlemeler sadece ölçüm sırasındaki proses koşullarıyla ilgilidir. 5/5 EK -1 LABORATUVAR YETERLİLİK BELGESİ EK -2 CİHAZ BAKIM VE KALİBRASYON BELGELERİ EK -3 ÖLÇÜM SONUÇLARI HESAPLAMA TABLOSU VE KULLANILAN FORMÜLLER PM 2,5 ÖRNEKLEME CİHAZI FORMUL TABLOSU FORMÜLLER: Qact= (mvolQind+bvol) x ((Pstd/Pact)(Tact/Tstd))1/2 Vact= 60 x Qact x thr/1000 Vstd= Vact x (Pact/Pstd) x(Tstd/Tact) PMact= MPM/ Vact PMstd= MPM/ Vstd Qact Gerçek Akış Qind Akış Okuması Pstd Standard Basınç (760 mmHg) mvol 1,0011 bvol 0,0826 Pact Gerçek Basınç (mmHg) Tact Gerçek Sıcaklık (Kelvin) Tstd Standard Sıcaklık (298 Kelvin) Vact Gerçek Hacim thr Ölçüm Süresi (saat) Vstd Standard Hacim PMactGerçek PM 10 Konsantrasyonu PMstd Standard PM 10 Konsantrasyonu MPM Filtrede toplanan partikül madde ağırlığı EK-13 ŞİKAYET FORMU ŞİKAYET FORMU ŞİKAYET SAHİBİ ADI SOYADI TELEFON E-POSTA ŞİKAYET UNSURU ADRES İl/İlçe/Mahalle Lütfen sizinle nasıl iletişime geçilmesini istediğinizi belirtiniz (posta, telefon, e-posta). TARİH ŞİKAYET KATEGORİSİ 1. Terk (yaşam alanı) 2. Projeden etkilenen varlıklar/mülkler 3. Altyapı 4. Gelir kaynaklarının azalması veya tamamen kaybolması 5. Çevresel sorunlar (örn. Kirlilik) 6. Sosyal Sorunlar (örn. Toplumsal etki) 7. İstihdam 8. Trafik, ulaşım ve diğer riskler 9- Diğer (lütfen belirtiniz): ŞİKAYETİN AÇIKLAMASI (Ne oldu? Ne zaman oldu? Nerede oldu? Sorunun sonuçları neler?) Sorunun çözülmesi için ne yapılmasını istersiniz?