ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН БАТАЛГААГҮЙ БАЙДЛЫН ДҮР ЗУРАГ Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлын талаарх чанарын судалгаа Хураангуй тайлан Ахим Шмилэн 1 Нина-Вейман Сандиг ©2018 Олон Улсын Сэргээн Босголт, Хөгжлийн Банк / Дэлхийн Банк 1818 H Street NW. Washington, DC 20433 Утас: 202-4743-1000. Интернет: worldbank.org Зарим эрх нь хамгаалагдсан. Энэхүү тайлан нь Олон улсын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны ажилтнуудын бүтээл бөгөөд Дэлхийн Банк хамтран хувь нэмрээ оруулсан. Тайланд тусгагдсан үр дүн, тайлбар, дүгнэлт зэрэг нь Дэлхийн Банк, Дэлхийн Банкны Захирлуудын болон төлөөлж буй улс орны засгийн газрын байр суурийг илэрхийлэх шаардлагагүй. Дэлхийн Банк энэ тайланд дурдагдсан мэдээ мэдээллийн үнэн бодит эсэхэд баталгаа өгөхгүй. Хувилах эрх ба зөвшөөрөл Энэ бүтээл нь зохиогчийн эрхээр хамгаалагдсан. Уг бүтээлээс зөвшөөрөлгүйгээр хэсэгчлэн, эсвэл бүхлээр нь хуулбарласан тохиолдолд холбогдох хуулийг зөрчиж буй хэрэг гэж үзнэ. Олон Улсын Сэргээн Босголт, Хөгжлийн Банк / Дэлхийн Банк нь өөрийн ажлыг түгээн дэлгэрүүлэхийг хөхиүлэн дэмждэг бөгөөд хэсэгчлэн хэвлэн тараах зөвшөөрлийг шуурхай олгоно. Энэхүү бүтээлийн аль нэг хэсгийг хуулбарлах, эсвэл хувилах зөвшөөрөл авах хүсэлтээ бүрэн гүйцэт мэдээллийн хамт дараах хаягаар илгээнэ үү: Copyright Clearance Center, Inc., 22 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, http://www.copyright.com/. Өөр бусад хэлбэрээр хэвлэн нийтлэх эрх, холбогдох зөвшөөрөл авах талаар асууж тодруулах бол дараах хаягаар хандана уу: Office of the Publisher, The World Bank, 1818 H Street. NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org. 2 ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН БАТАЛГААГҮЙ БАЙДЛЫН ДҮР ЗУРАГ Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлын талаарх чанарын судалгаа Хураангуй тайлан 3 4 ТАЛАРХАЛ Энэхүү судалгаа нь Дэлхийн Банкны Нийгмийн Хамгаалал, Хөдөлмөрийн секторын бүтээгдэхүүн юм. Судалгааны тайланг Ахим Шмилэн (Дэлхийн Банк), Нина-Вейман Сандиг (Evangelische Hochschule Dresden) нар Жэймс Андерсон, Жeхан Арулпрагасам нарын удирдамжийн дагуу, Венди Каннингхам, Чулууны Тунгалаг нарын оролцоотойгоор бэлтгэн гаргав. Хеллу Бучхейв болон Оберт Пимхидзай нар хэрэгтэй санал зөвлөмжийг өгсөн. Авторуудын зүгээс фокус бүлгийн хэлэлцүүлгүүдийг хийсэн Монголын Хөгжлийн Судалгааны Төв (MCDC)-ийн судалгааны багийн бүх гишүүд болон багийн ахлагч Б.Баясгалан, гол мэдээлэгчидтэй ярилцлага хийсэн Ц.Эрдэнэчимэг, эдийн засгийн салбарууд дахь жендэрийн тэгш бус байдлын талаарх тоо баримт гаргаж өгсөн Сара Икбал, Алене Саксончик нарт болон тайланг хянан тохиолдуулж найруулсан Марк ДеФранцуз, тайланг орчуулсан Б. Тэмүүлэн нарт талархал илэрхийлж байна. Түүнчлэн фокус бүлгийн ярилцлагад оролцогчдыг сонгон шалгаруулахад дэмжлэг үзүүлсэн бусад холбогдох хүмүүст талархал илэрхийлье. Ялангуяа, фокус бүлгийн ярилцлага, гол мэдээлэгчдийн ярилцлага, намтарын судалгаанд оролцож өөрсдийн мэдлэг, туршлагаа харамгүй хуваалцсан бүх оролцогчдод тусгайлан талархал илэрхийлж байна. Жендэрийн тэгш байдлын асуудлаарх Дэлхийн Банкны Зүүн Ази, Номхон Далайн бүс нутгийн төвөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэнд талархаж байна. Энэхүү тайланд дурьдсан үр дүн, тайлбар, дүгнэлтүүд нь бүхэлдээ авторуудын үзэл бодол бөгөөд Дэлхийн Банк, түүний харьяа байгууллагууд, түүний Гүйцэтгэх Захирлуудын, эсвэл тэдний төлөөлж буй Засгийн Газрын байр суурийг төлөөлөхгүй болно. 5 ХУРААНГУЙ Танилцуулга, агуулга, арга зүй Зүүн Ази, Номхон Далайн Энэхүү судалгаа нь дээрх мэдлэг Хөдөлмөрийн зах зээл дэх бүс нутгийн ихэнх улс орнуудтай мэдээллийн орон зайг нөхөхөд хувь жендэрийн тэгш бус байдлын асуудал харьцуулахад Монгол Улс дахь нэмэр оруулах зорилгоор, нийгмийн чухал ач холбогдолтой учраас Монгол жендэрийн тэгш бус байдал ухааны чанарын судалгааны аргууд, Улсад энэ асуудлын цар хүрээ ямар харьцангуй бага байдаг. Гэсэн хэдий ч голчлон фокус бүлгийн ярилцлагын байгааг тодорхойлох зарим оролдлого жендэрийн тэгш бус байдал хэд хэдэн аргыг (мөн шинжээчидтэй ярилцлага өмнө нь хийгдсэн байсан. чиглэлээр оршсоор байна. Тухайлбал, хийх, намтарын судалгааны ярилцлага Ихэвчлэн тоон мэдээлэлд эдийн засгийн боломжийн хүртээмж, хийх аргуудыг) ашиглаж, Монгол дүн шинжилгээ хийсэн өмнөх цалин хөлс, бүтээмжийн ялгаатай Улсын хөдөлмөрийн зах зээл дэх судалгаануудаас харахад байдал байгааг зарим судалгаануудаар жендэрийн тэгш бус байдлын үндсэн эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад баримтжуулсан байдаг. Хөдөлмөрийн суурь шалтгаанд дүн шинжилгээ эмэгтэйчүүд дунджаар илүү өндөр зах зээл дэх жендэрийн тэгш байдал хийхийг зорилоо. Судалгааны хүрээнд цалин хөлс авах шинж чанаруудтай, нь нийгэмд хэрхэн сайнаар нөлөөлж хоорондоо уялдаа холбоо бүхий гурван ялангуяа боловсролын түвшин илүү болохыг нотлох наад захын гурван асуултыг дэвшүүлсэн. өндөр байдаг. Боловсролын түвшинг шалтгааныг дурьдвал. Нэгдүгээрт, Үүнд: (i) Чанарын судалгаагаар бага болон дунд боловсролын хөдөлмөрийн зах зээлд эмэгтэйчүүдийн ямар төрлийн жендэрийн ялгаатай хамрагдалтаар, эсвэл дээд боловсрол боломжийг бүрэн ашиглах нь макро байдлыг тодорхойлж, баталгаажуулах эзэмшсэн байдлаар эсвэл насанд эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломжтой вэ? (ii) Жендэрийн тэгш хүрэгчдийн боловсролын түвшингээр магадлалтай. Хоёрдугаарт ажил бус байдлын суурь шалтгаанууд болон бусад ямар ч үзүүлэлтээр авч эрхлэлт нь эмэгтэйчүүдийг хөгжүүлэх, юу вэ? (iii) Жендерийн тэгш бус үзэхэд эмэгтэйчүүдийн үзүүлэлт хүчир-хэгжүүлэх шууд арга хэрэгсэл байдлыг шийдвэрлэхэд одоогийн илүү өндөр байгаа юм. Гэсэн хэдий ч болдог. Эцэст нь эмэгтэйчүүдийн төрийн бодлого, үүнд хөдөлмөрийн эмэгтэйчүүдийн хувьд хөдөлмөрийн хөдөлмөрийн зах зээлийн боломжийг зах зээлийн идэвхтэй бодлого хэр үр зах зээлд идэвхтэй оролцож, өөрсдийн өргөжүүлэх нь тэдний эрхийн төлөөх дүнтэй байна вэ? олж авсан боловсролыг ашиглах үйл ажиллагаанд ч мөн дам эерэг нөлөө боломж харьцангуй доогуур байна. үзүүлдэг. Гэвч одоогоор Монгол Улсын Хэрэв үр дүн муутай бол, хэрхэн хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн үр дүнг нь сайжруулж болох вэ? зэрэг Монгол Улсад 2006 оны орчмын тэгш бус байдлын талаар мэдээлэл асуултууд юм. Үүнээс гадна, энэхүү богино хугацаанаас бусад үед хангалтгүй, бодлого, хөтөлбөр судалгаа нь холбогдох эдийн засаг, ажиллах хүчний оролцооны түвшин боловсруулахад удирдамж болох институцийн тогтолцоо болон хууль эмэгтэйчүүдийнхтэй харьцуулахад мэдээлэл байхгүй байна. Ялангуяа эрх зүйн орчинг судалж, байгаа тоон эрэгтэйчүүдийн хувьд байнга өндөр хөдөлмөрийн зах зээлийн идэвхтэй мэдээлэл болон одоогоор хэрэгжиж байсан. 1996-2015 оны хооронд бодлогын хүрээнд эрэгтэй, эмэгтэй байгаа хөдөлмөрийн зах зээлийн ажиллах хүчний оролцооны жендэрийн хүмүүс ямар дэмжлэг хүсдэг тухай талаарх бодлого, хөтөлбөрүүдэд дүн ялгаа 4.8 хувиас өсч 12.6 хувь хүртэл бодитой мэдээлэл хомс, тухайлбал, шинжилгээ хийж, бодлогын хэд хэдэн нэмэгджээ. Үүнээс гадна, ажил эрхэлж хөдөлмөр зуучлалын үйлчилгээ болон зөвлөмжийг санал болгосон. буй эмэгтэйчүүдийн дундаж цалин хөдөлмөр эрхлэлтийн дэмжлэгүүд нь ажил эрхэлж буй эрэгтэйчүүдийнхээс жендэрийн тодорхой бэрхшээлийг үргэлж доогуур байна. 2015 онд шийдвэрлэхэд хэр үр дүнтэй байгаа эрэгтэйчүүд дунджаар сард 856,000 талаар мэдээлэл байхгүй байна. төгрөгийн цалин авч байсан бол 6 эмэгтэйчүүд 760,700 төгрөг авч байсан. төсөөллийн ялгаатай ба нийтлэг оролцогчдын үзэж байгаагаар (2017 оны эхээр нэг америк доллар байдлыг тодорхойлохыг зорьдог. ажил эрхэлж буй олон эмэгтэйчүүд 2450 төгрөгтэй тэнцэж байв). Үүнээс баталгаагүй ажлын нөхцөлд гацдаг Түүнээс гадна, чанарын судалгаа харвал, цалин хөлсний жендэрийн байна. нь фокус бүлгийн ярилцлага зэрэг харьцангуй ялгаа 12.5 хувьтай байна. эмпирик аргуудыг ашигладаг (Glaser Олон хүмүүс өөрийн ажлын Түүнчлэн голчлон эрэгтэйчүүд, эсвэл болон Strauss, 1967-г харна уу). байрыг хэт хуучинсаг/уламжлалт, эмэгтэйчүүд ажилладаг салбаруудад Энэ судалгаанд фокус бүлгийн олон шат дараалалтай, заримдаа бүр цалингийн зөрүү мэдэгдэхүйц ярилцлагуудыг хийх мэргэжлийн захиргаадалтын ёс зүй, хэм хэмжээнд ялгаатай байна. Эмэгтэйчүүдийн судалгааны байгууллагыг гэрээгээр баригддаг гэж үзжээ. Менежерүүд олонх нь, ялангуяа хөдөө орон нутагт, ажиллуулсан бөгөөд уг компани нь болон ажил олгогчдоос эмээх, үл итгэх баталгаагүй албан бус салбарт болон тус бүр зургаагаас есөн оролцогчтой байдал түгээмэл байна. цалин хөлсгүй гэрийн ажил эрхэлдэг 22 өөр фокус бүлгийн ярилцлагын ба бизнесийн салбарт эмэгтэйчүүдийн Олон ажиллагсад ажлын байрны бэлтгэл ажил, зохион байгуулалт, оролцоо эрэгтэйчүүдийнхээс хавьгүй тогтвортой бус байдал, цалин хөлс баримтжуулалтыг хийж гүйцэтгэсэн. доогуур байна. Мөн эдийн засгийн нь баталгаатай биш, эрүүл мэндийн Ихэнх фокус бүлгийн хэлэлцүүлэг өөр өөр салбаруудад ажиллаж буй даатгал, тэтгэврийн тогтолцоонд 2-3 цагийн турш үргэлжилсэн ба эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүдийн хувь хамрагдаж чаддаггүй гэж гомдолж Улаанбаатар хотод 13, аймгийн ялгаатай байна. байна. Ажлын байрны баталгаагүй төвүүдэд 7, сумын төвүүдэд 2 зорилтот нөхцөл нь ялангуяа хувийн хэвшлийн Нийгмийн шинжлэх ухааны бүлгийн ярилцлага зохион байгуулсан. салбарт нийтлэг байдаг гэж үзэж байна. чанарын судалгааны батлагдсан аргууд Дэлхийн Банкны (2016c) судалгаанд болох фокус бүлгийн ярилцлага, дурьдснаар, цалинтай холбоотой хэлэлцүүлэг, шинжээчдийн ярилцлага, Үр дүн асуудлууд нийтлэг байсан бөгөөд мөн намтарын судалгааны ярилцлагын Энэхүү чанарын судалгаа нь хөдөлмөрийн гэрээгүй ажиллуулах, аргыг ашиглан хийсэн энэхүү Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл цалин хөлсийг цаг тухайд нь төлөөгүйн чанарын судалгаа нь Монгол Улсын дэх жендэрийн тэгш бус байдлын төлөө хариуцлага хүлээдэггүй байдал хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн талаарх өмнө хийгдсэн ихэвчлэн нийтлэг байна. Эдгээр бэрхшээлүүд нь тэгш бус байдлын талаарх өнөөг тоон судалгаагаар тогтоосон байсан албан бус салбарт, ялангуяа барилгын хүртэл хийгдсэн судалгааны голдуу жендерийн тэгш бус байдлыг салбарт тун нийтлэг байдаг гэжээ. тоон мэдээллийг баяжуулж байгаа юм. баталгаажуулж, хөдөлмөр эрхлэлтийн Фокус бүлгийн ярилцлагад оролцсон Тоон судалгаанууд нь статистик баталгаагүй байдлын дүр зургийг олон оролцогчид, ялангуяа албан параметрүүдийн тусламжтайгаар тодруулж гаргалаа. бус эсвэл хагас албан бус салбарт стандартчилсан таамаглалуудыг Ялангуяа, фокус бүлгийн ажиллагсад хэлэхдээ ажил олгогчид шалгадаг бөгөөд төлөөлөх чадвар ярилцлагад оролцсон өөр өөр насны ажилд аваад халах сэтгэлгээтэй гэжээ. болон санамсаргүй түүврийн аргыг бүлгийн болон өөр өөр түвшний Ерөнхийдөө зөвхөн эмэгтэйчүүд чухалчилдаг бол чанарын судалгаа боловсролтой эмэгтэйчүүд ажилд ч биш эрэгтэйчүүд ч мөн баталгаагүй нь өөр зорилготой бөгөөд огт өөр орох болон албан тушаал ахихад ажил эрхлэлтийн золиос болдог хэдий таамаглалд тулгуурладаг. Тухайлбал, тэдэнд тулгардаг жендэрийн ялгаатай ч зарим асуудлууд жендэрийн ялгаатай чанарын судалгаа нь хувь хүмүүсийн хүндрэл бэрхшээлүүдийн тухай ярьж үүсдэг байна. Эмэгтэй ажиллагчид амьдралын туршлага, үзэл бодол байлаа. Фокус бүлгийн ярилцлагад ажлын цаг нь хангалттай уян хатан 7 биш гэж үзэх нь их нийтлэг байна. хайгчид (ялангуяа залуу эмэгтэйчүүд) мэдээллийг агуулдаг бөгөөд Монгол Энэ байдал нь олон эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлт Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн хувьд хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох хэрэгцээтэй ур чадварын талаар болон мэдээллийн тогтолцооны үндэс суурь бэрхшээл учруулдаг бөгөөд энэ нь мөн танил талын суваг ашиглахгүйгээр болдог. Үүнээс гадна Хөдөлмөр, ажил олгогч нар эмэгтэй ажиллагчдын хэрхэн ажил олж болох талаар тодорхой Нийгмийн Хамгааллын Яам (ХНХЯ)- хувьд тулгардаг эл асуудлыг үл мэдээлэлгүй байна. ны дор төрөөс үзүүлэх хөдөлмөр хайхардгийн илрэл гэж ярилцлагад эрхлэлтийн үйлчилгээг хүргэдэг Ажил хайгч иргэд ихэвчлэн оролцогчид үзэж байлаа. орон нутгийн салбаруудын сүлжээ албан бус, өөрийн танилын сүлжээгээ ажилладаг. Гэсэн хэдий ч, одоогийн Фокус бүлгийн ярилцлагын үр түшиглэн ажилд ордог. Ийм сүлжээ байгаа мэдээллүүд нь өөр өөр дүнгээс харахад хөдөлмөрийн зах нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, байгууллагууд дээр тархай бутархай зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлын нийлүүлэлтийг холбож өгөх үр байдаг, эдгээрт системтэйгээр дүн үндсэн шалтгаанууд нь гэрлэлт, дүнтэй байж болох хэдий ч ихэвчлэн шинжилгээ хийж, хөдөлмөрийн гэр орны ажил болон бусдыг асран хөдөлмөрийн зах зээл дээр байр зах зээлийн тодорхой сегментүүдэд халамжлах, ажил мэргэжлийн сонголт, суурьтай болсон, өөрийн гэсэн холбоо чиглүүлэн хэрэглэгчид ээлтэй байдлаар ажил эрхлэлтийн асуудлаарх эрэгтэй, сүлжээтэй ажил хайгчдад илүү үр танилцуулж, түгээдэггүй дутагдалтай. эмэгтэй хүмүүсийн үүргийн талаарх дүнтэй байдаг. нийгэмд тогтсон хэм хэмжээ, мөн Залуучуудын фокус бүлгийн Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах улс төрийн орчин хангалтгүй, төрийн оролцогчдын дунд карьер ахих зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлыг дэмжлэг хөтөлбөрүүд дутагдалтай боломжуудын талаарх мэдлэг шийдвэрлэх боломжтой бодлогын байдалтай холбоотой байна. дутагдалтай байгаа нь магадгүй дунд хувьд, хууль эрх зүйн орчин чухал ач сургуулийн болон их дээд сургуулийн Ярилцлагад оролцогчдын үзэж холбогдолтой нь мэдээж юм. Үүний оюутнууд зэрэг зарим бүлгийн байгаагаар дараах гурван шалтгаан зэрэгцээ, ажил хайж буй иргэдэд хувьд ХНХЯ-ны харьяа хэлтсүүдэд хамгийн чухал нөлөөтэй байна. чиглэсэн олон арга хэмжээнүүд хандаж мэдээлэл авахад харьцангуй Үүнд: (а) эмэгтэйчүүд насанд хүрсэн нь тэдэнд тулгарч буй тодорхой хүндрэлтэй байдаг байж болох юм. амьдралынхаа ихэнхийг нь хань бэрхшээлүүдийг шийдэхэд тусалж Үүнээс гадна, ХНХЯ-ны харьяа орон нөхрөө дэмжих, үр хүүхдээ өсгөн чадна. Олон улсын сайн туршлагаар нутгийн албадууд ажил хайгчдад хүмүүжүүлэхэд зарцуулах ёстой гэсэн бол ажил хайгчдад тулгарч буй ажлын байрны мэдээллийг үр дүнтэй нийгмийн хүлээлт; (б) хэдийгээр мэдээллийн дутагдалтай холбоотой хүргэж чадахгүй байгаа хэд хэдэн зарим эмэгтэйчүүд дээрх үүргээ бэрхшээлийг хөдөлмөрийн зах шалтгаан байна. биелүүлэхийн хажуугаар амжилттай зээлийн зуучлалын үйлчилгээ (ажил ажил эрхэлж байгаа боловч хүүхэд олгогчтой хамтарч ажилладаг төрийн Үүнд: фокус бүлгийн ярилцлагад асрах үйлчилгээний чанар, хүртээмж болон хувийн хэвшлийн хөдөлмөр оролцогчдын хөдөлмөр, нийгмийн хангалтгүй байгаа нь эмэгтэйчүүдийн зуучлалын үйлчилгээ) -гээр дамжуулан халамжийн албадтай холбогдсон ажил эрхлэхэд саад болдог гэж ихэнх шийддэг. Эдгээр үйлчилгээ нь ялангуяа туршлага нь ихэвчлэн сөрөг сэтгэгдэл эмэгтэйчүүд үзэж байв; (в) эрэгтэй, хөдөлмөрийн зах зээл дээр идэвх үлдээсэн байсан. Бүртгэлийн маягтууд эмэгтэй хүмүүст ялгаатай үйлчлэх багатай байгаа эмэгтэйчүүд болон нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, зарим хууль эрх зүйн зохицуулалт нь бусад бүлгүүдэд илүү үр дүнтэй байдаг. хэрэгцээг нийцүүлэхэд туслах хэрэгсэл жендерийн уламжлалт үүргийг хүлээн болохоосоо илүү захиргааны дарамт Монгол Улсын хувьд Хөдөлмөр зөвшөөрөх үндсийг бий болгож байна. болж байна гэж үзсэн. Олон нийтэд эрхлэлтийн бүртгэл, мэдээллийн Үүнээс гадна мэдээлэл бүрэн бус байх нээлттэй түгээдэг ажлын байрны нэгдсэн сан нь ажлын байр, бүртгэлтэй нь бас гол бэрхшээл болдог. жагсаалт нь үр дүн багатай, ялангуяа ажил хайгчдын мэдээлэл болон боловсролын түвшин өндөртэй ажил Ялангуяа оюутнууд, их дээд хөдөлмөрийн зах зээлийн идэвхтэй хайгчдын хэрэгцээнд нийцдэггүй. сургууль төгсөгчид болон ажил бодлогын үр шим хүртэгчдийн 8 Ажил мэргэжлийн зөвлөхүүд нь Бодлогын зөвлөмжүүд дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх; (v) илүү ихэвчлэн хэт ачаалалтай, зохих ажлын олон эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн байр олж өгөх сонирхолгүй эсвэл Энэхүү судалгаа нь Монгол Улсын зах зээлийн тасралтгүй, үр бүтээлтэй чадваргүй байдаг байна. хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн оролцоог хангах зорилгоор тэгш бус байдалд нөлөөлж буй хүчин хүүхэд асрах үйлчилгээний чанар, Ихэнх улс орнууд төрийн зүйлүүд, тэдгээрийг шийдвэрлэхийн тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх; (vi) хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээнээс тулд хөдөлмөрийн зах зээлийн Ажил олгогчид, хүний нөөцийн гадна сургалтын хөтөлбөрүүд, цалин идэвхтэй бодлого болон бусад менежерүүдэд хүний нөөцийн хөлсний татаас хөнгөлөлт, бизнес арга хэмжээ, бодлогуудыг хэрхэн хөгжлийн стратеги, жендэрийн эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөр гэх сайжруулж болох талаар ойлголтыг мэдрэмжтэй, насны ялгаатай мэт хөдөлмөрийн зах зээлийн бусад нэмэгдүүлж байгаа юм. Фокус ажлын төлөвлөлтийн талаарх идэвхтэй бодлогуудыг хэрэгжүүлдэг. бүлгийн ярилцлагын үр дүнгүүд орчин үеийн стратегийн талаарх Монгол Улсын ХНХЯ нь мөн ийм нь өмнө нь хийгдсэн голдуу тоон ойлголтыг нэмэгдүүлэх кампанит төрлийн хөтөлбөр болох хөдөлмөр судалгааны үр дүн дүгнэлтүүдтэй ажил, хэлэлцүүлэг, сургалт зохион эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүдийг нийцэж байгаа нь дараах хэд хэдэн байгуулах замаар ажил олгогчид хэрэгжүүлдэг. бодлогын зөвлөмжүүдийг гаргах болон нийт хүн амын дундах Ажил хайгчидтай хийсэн фокус боломжийг олгож байна. жендэрийн хэм хэмжээ, хандлагад бүлгийн ярилцлагаас харахад тэд Тэдгээрийг Хүснэгт 1-д нөлөөлөх. хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих харуулсан ба дараах байдлаар нэгтгэн хөтөлбөрийн талаарх мэдлэг, мэдээлэл дүгнэж болох юм: (i) Монгол Улсын муутай, эдгээр хөтөлбөртэй холбогдож хууль эрх зүйн орчинг шинэчлэх, байсан туршлага хязгаарлагдмал байна. ажилд авахад хүйсээр ялгаварлан Мөн ийм хөтөлбөрт хамрагдаж байсан гадуурхах байдлыг хориглох хуулийн оролцогчдын үзэж байгаагаар эдгээр шаардлагыг тодотгох, жендэрийн хөтөлбөр нь жендерийн тэгш бус тусгайлсан шалгуур үзүүлэлтүүдийг байдлыг шийдвэрлэхэд үр дүн муутай ашиглан хяналт үнэлгээг сайжруулах, гэж үзэж байсан. Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах Энэ нь эдгээр хөтөлбөрүүд нь тухай хууль, ялгаварлан гадуурхалтын жендэртэй холбоотой бэрхшээлүүдийг эсрэг бусад бодлогын хэрэгжилтийг тухайлан анхааран авч үздэггүй хангах; (ii) хөдөлмөрийн зах (тухайлбал, хөдөлмөр эрхлэлтийн зээлийн зуучлалын үйлчилгээ, сургалтанд хамрагдагчдад үзүүлэх хөдөлмөрийн зах зээлийн мониторинг, хүүхэд харах үйлчилгээ гэх мэт) зарим дүн шинжилгээг үйлчлүүлэгч-төвтэй талаараа холбоотой. болгож бэхжүүлэх; (iii) хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүдийн Түүнчлэн эдгээр хөтөлбөр нь хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн ерөнхийдөө үйлчлүүлэгч төвтэй биш, онцлогтой бэрхшээлүүдийг шийд- эрэлт хэрэгцээнд суурилсан биш гэж вэрлэх чадварыг сайжруулах; (iv) үзэж байгаатай холбоотой. эмэгтэйчүүдийн бичил бизнес эрхлэх боломжийг бүрэн ашиглахад нь туслах зорилгоор эмэгтэйчүүд эзэмшдэг, эрхлэн явуулдаг бичил бизнесүүдэд үзүүлэх санхүүгийн болон сургалтын дэмжлэг гэх мэт бичил бизнесийн 9 Хүснэгт 1. Чанарын судалгаанаас гарсан бодлогын зөвлөмжүүд Хэрэгжүүлэх Бодлогын ерөнхий Бодлогын тодорхой зөвлөмжүүд байгууллагууд чиглэлүүд (гол зөвлөмжүүдийг тодруулсан болно) болон түншүүд • Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хувьд хууль эрх зүйн ялгаатай заалтуудыг арилгах. • Ижил үнэлэмжтэй ажилд ижил цалин хөлс олгох шаардлагыг хуулинд оруулж • Засгийн Газар, (i) Хууль эрх зүйн өгөх. УИХ орчинг боловсронгуй • Ажилд авах явцад гардаг хүйсээр ялгаварлан гадуурхах байдлыг хуулиар • Жендэрийн болгох, ялгаварлан хориглох. үндэсний хороо гадуурхалтын • Хөдөлмөр, эсрэг бодлогын • Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль болон ялгаварлахын нийгмийн хэрэгжилтийг эсрэг бусад бодлогын хэрэгжилтийг хангах, жендэрийн тодорхой шалгуур хамгааллын яам сайжруулах үзүүлэлтүүдийг ашиглан хяналт шинжилгээг сайжруулах. • Хагас цагаар ажиллах, гэрээсээ ажиллах болон уян хатан ажлын цагтай ажлуудыг дэмжих. • Ажил хайгчдын мэдээллийн профайлыг сайжруулж, ажил хайгчдыг ажлын байранд холбон зуучлах үйл ажиллагааг сайжруулах. • Ажил хайгчийн профайл, хэрэгцээнээс хамааран хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих ямар төрлийн хөтөлбөр хамгийн тохиромжтой болохыг шийдэх илүү системтэй аргачлалыг нэвтрүүлэх. (ii) Хөдөлмөрийн зах зээлийн зуучлах • Хөдөлмөр зуучлалын ажилтнууд, төрийн хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний • Хөдөлмөр, үйлчилгээг илүү бусад ажилтнуудад зориулсан сургалт болон ХНХЯ-ны хүний нөөцийн хөгжил, нийгмийн үйлчлүүлэгч төвтэй сургалтын систем дэх энэ чиглэлийн агуулгыг сайжруулах. хамгааллын яам болгон бэхжүүлэх, • ХНХЯ—ны зүгээс ажил олгогчдод үзүүлж буй үйлчилгээний үр ашиг, үр нөлөөг • Боловсрол, соёл, хөдөлмөрийн зах сайжруулахын тулд ажилтнуудын үйл ажиллагааны протокол, шаардлагатай шинжлэх ухаан, зээлийн мониторинг, бусад аргачлалыг бий болгох. спортын яам дүн шинжилгээг бэхжүүлэх • Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг бэхжүүлэх, жишээлбэл, ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид, тэдний эцэг эхчүүдэд чиглэсэн зөвлөх уулзалтуудыг зохион байгуулах. • Ажил хайгчид болон бусад хэрэглэгчид мэдээлэлд үндэслэн шийдвэр гаргах боломжийг бүрдүүлэхийн тулд хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийн цар хүрээ, чанар, хүртээмжийг сайжруулах. • Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүдийг илүү үйлчлүүлэгч төвтэй болгох, эрэлт хэрэгцээнд тулгуурласан болгох. (iii) Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих • Хамрагдалт муутай байгаа эмэгтэйчүүд (түүнчлэн хөдөлмөрийн зах зээлийн хөтөлбөрүүдийг оролцоо бага байгаа бусад бүлгүүд)-эд хүрч үйлчлэх хүрээг өргөжүүлэх. бэхжүүлэх, • Ашиг хүртэгчдийг сонгох үйл явцыг илүү ил тод болгож, хамгийн хэрэгцээ ихтэй хөдөлмөрийн зах эсвэл шалгуурт нийцсэн ашиг хүртэгчдийг зориудаар сонгох (эсвэл эдгээрийг • Хөдөлмөр зээл дэх жендэрийн хослуулах), ингэхдээ өргөдөл гаргагчийн хувьд хөдөлмөрийн зах зээлийн нийгмийн онцлогтой ямар бодит бэрхшээлүүд тулгарч байгаа, энэхүү бэрхшээлийг шийдэхэд туслах хамгааллын яам бэрхшээлийг хамгийн зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрийн талаар системтэй шийдвэрлэх үнэлгээнд үндэслэн сонгох. чадварыг нь нэмэгдүүлэх • Хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн ялгавартай сонголтыг багасгахын тулд залуу эмэгтэйчүүдийн ажлын байрны ур чадвараа хөгжүүлэх боломжийг нэмэгдүүлэх. 10 • Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг, эсвэл бичил бизнес эрхэлдэг эмэгтэйчүүдийн бусдыг асран халамжлах болон гэрийн ажил зэрэг цалингүй ажлын ачааллыг • Хөдөлмөр (iv) Эмэгтэйчүүдийн багасгах арга хэмжээ авах. нийгмийн бичил бизнес хамгааллын яам эрхлэх боломжийг • Бизнес эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүдэд жендэрийн мэдрэмжтэй хандлагыг • Хүнс, хөдөө аж нэмэгдүүлэх нэвтрүүлэх (жишээлбэл, эдгээр хөтөлбөрийн үр шимийг хүртэгч эмэгтэйчүүдийн ахуй, хөнгөн дэмжлэгийг ихэнх нь гэрээсээ ажиллахыг хүсдэг байдлыг тооцох). үйлдвэрийн яам нэмэгдүүлэх • Эмэгтэйчүүд эзэмшдэг, эрхлэн явуулдаг бичил бизнесд зориулсан санхүүжилт, сургалтын дэмжлэгийг өргөжүүлэх. • Бага насны хүүхдийн боловсролын үйлчилгээний чанарыг сайжруулах (v) Илүү олон арга хэмжээ авах, ялангуяа хөдөө орон нутагт. эмэгтэйчүүдийн • Сургуулийн өмнөх боловсролын хамрагдалт хамгийн бага байгаа хөдөө хөдөлмөрийн зах орон нутгийн онцлогт тохирсон аргуудыг ашиглах замаар үйлчилгээний зээлийн тасралтгүй, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх үр бүтээлтэй • Боловсрол, соёл, оролцоог хангах • Гэрээр хүүхэд асрах үйлчилгээ гэх мэт хүүхэд асрах үйлчилгээний боломжит шинжлэх ухаан, зорилгоор хүүхэд хувилбар арга замыг судлах, мөн гэр цэцэрлэгийн зардал, үр өгөөжийг үнэлэх. спортын яам асрах үйлчилгээний • Хот суурин газрын хүүхдүүдэд (ялангуяа Улаанбаатар хотод) ердийн цэцэрлэгийн чанар, тоо хэмжээг болон хүүхэд асаргааны өдрийн үйлчилгээг өргөжүүлж сайжруулах. нэмэгдүүлэх • Хүүхэд асрах үйлчилгээний ажилтнуудын сургалтыг сайжруулах, 6-12 насны хүүхдэд зориулсан хүүхэд асрах үйлчилгээний хэрэгцээг үнэлэх. • Хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш бус байдлын нэг шалтгаан болж • Засгийн Газар, байгаа нийгмийн хэм хэмжээ, үнэт зүйлсийн талаарх олон нийтийн хэлэлцүүлэг УИХ өрнүүлэх. • Жендэрийн • Засгийн газар, үйлдвэрчний эвлэл, ажил олгогч эздийн холбоо, болон бусад үндэсний хороо (vi) Ажил олгогчдын оролцогч талуудын хооронд жендэрийн асуудлаарх яриа хэлцлийг эрчимжүүлэх. • Үйлдвэрчний болон нийт хүн амын • Хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш байдал болон ажлын уян хатан эвлэлүүд дундах жендэрийн хэм хэмжээ, нөхцлийн ач холбогдлыг онцолж, орчин үеийн эмэгтэйчүүдийн үлгэр дууриалыг • Ажил олгогч хандлагад нөлөөлөх олон нийтэд түгээх. эздийн холбоо • Ажил олгогчид, хүний нөөцийн менежерүүдэд хүний нөөцийн хөгжлийн • ТББ-ууд орчин үеийн стратегиуд, жендэрийн мэдрэмжтэй, насны ялгаатай ажлын байрны төлөвлөлтийн талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлэх кампанит ажил, хэлэлцүүлэг, сургалтууд зохион байгуулах 11 Монгол Улсад хууль эрх зүйн ажлуудыг дэмжих арга хэмжээнүүд, түүнтэй холбоотой журам, протоколыг орчинг боловсронгуй болгох, одоо мөн ижил түвшний ажилд адил боловсруулж, туршиж, хэрэгжүүлэх байгаа хуулийн хэрэгжилтийг хэмжээний цалин хөлс олгохыг хуулиар шаардлагатай болно. Ажил олгогчидтой сайжруулах хэрэгцээ байсаар байна. шаардах хэрэгтэй. Хэдийгээр эдгээр хийсэн фокус бүлгийн хэлэлцүүлгийн Монгол Улсын хуулинд ижил төрлийн шаардлагыг практикт хэрэгжүүлэхэд үр дүнг үндэслэн, ХНХЯ-наас ажил ажилд ижил цалин хөлс олгох, амаргүй ч ийм шаардлагууд нь олгогчдод чиглэсэн үйлчилгээний үр ажилд авахдаа хүйсээр ялгаварлан жендэрийн тэгш байдал болон үл дүн, үр нөлөөг сайжруулахын тулд гадуурхахгүй байх заалтууд байдаггүй ялгаварлан гадуурхах асуудлын үйлчилгээний ажилтнуудад зориулсан (Хөдөлмөрийн хуулийн шинэчилсэн ач холбогдлыг илэрхийлэх чухал үйл ажиллагааны протокол болон өөрчлөлтөөр эдгээр өөрчлөлтийг дохио юм. Хөдөлмөрийн зах зээлийн холбогдох аргачлалыг боловсруулахыг оруулж магадгүй) ба эцэг, эхчүүдэд уян зуучлалын үйлчилгээний хувьд, зөвлөж байна. Үүнийг Монголмаагийн хатан цагийн нөхцөлтэй болон хагас ажил хайгчдын профайл мэдээлэл, (2016) тайланд онцолсон болно. Эцэст цагаар ажиллах боломжгүй байдаг. ажил хайгчдыг ажлын байртай нь, ажил мэргэжлийн чиг баримжаа холбож өгөх үйлчилгээг сайжруулах олгох үйл ажиллагааг бэхжүүлэх Түүнээс гадна, эмэгтэйчүүд шаардлагатай байна. Түүнчлэн ажил шаардлагатай. 55 насандаа бүрэн тэтгэвэрт гарах хайгчдыг хөдөлмөр эрхлэлтийг боломжтой байдаг бол эрэгтэйчүүдийн Тухайлбал, сурагчид болон дэмжих хөтөлбөрт хамруулахад хувьд энэ нь 60 нас байдаг. Дэлхийн тэдний эцэг эхчүүдэд чиглэсэн зөвлөх илүү системчилсэн дүрэм журмууд Банк Зүүн Ази, Номхон далайн бүсийн уулзалтуудыг сургуулиуд дээр зохион ашиглахыг санал болгож байна. эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүдтэй байгуулах боломжтой. Ийм зөвлөлдөх холбоотой хуулийн заалтууд ялгаатай Эдгээр зөвлөмжийг хэрэг- уулзалтууд нь хөдөлмөрийн зах байдаг 18 улс орнуудын 9-д Монгол жүүлэхийн тулд төрийн хөдөлмөр зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн талаарх улсыг жагсаажээ. (Дэлхийн Банк 2016 эрхлэлтийн үйлчилгээний ажилтнууд, нарийвчилсан мэдээлэлд тулгуурласан d). Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах ажилд зуучлах мэргэжилтэн болон байхаас гадна боловсролын ирээдүйн тухай хууль болон Хөдөлмөрийн бусад ажилтнуудыг энэ чиглэлд өгөөж, түүнчлэн янз бүрийн ажил тухай хуулинд хөдөлмөрийн зах сургаж, ХНХЯ-ны ажилтнуудын мэргэжил, эсвэл салбарууд дахь ур зээлд үл ялгаварлан гадуурхах тухай сургалт, хүний нөөцийн хөгжлийн чадварын эрэлт, нийлүүлэлтийн заалтууд тусгагдсан, эдгээр заалтуудын тогтолцоог бэхжүүлэх шаардлагатай зөрүүтэй байдлын талаарх ойлголт хэрэгжилтийг хянах харьцангуй болно. Сургалтын хөтөлбөрүүд нь мэдлэгийг нэмэгдүүлэх нь зүйтэй. нарийвчилсан бүтэцтэй хяналт бүх ажилтануудад зориулсан заавал Хөдөлмөрийн зах зээлийн зуучлалын шинжилгээний тогтолцоо байдаг хэдий судлах онлайн сургалтууд болон үйлчилгээг жендэрийн хувьд төвийг ч эдгээр хууль тогтоомжийн хэрэгжилт өөрийн мэдлэг, арга барилаа хөгжүүлэх сахисан байдлаар бэхжүүлсэн анхан шатанд сул байдаг. хүсэлтэй хүмүүст сайн дурын үндсэн ч эмэгтэйчүүдийн хувьд илүү их дээр хамрагдах сургалтуудаас бүрдэж үр нөлөө үзүүлдэг гэж үздэг. Энэ Тиймээс одоо мөрдөж байгаа болно. Ажиллагсдын сургалт, хүний нь эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад бодлогуудын хэрэгжилтийг сайж- нөөцийн хөгжлийн тогтолцоог эмэгтэйчүүд ажил хайхдаа ашигладаг руулах нь чухал юм. Үүний тулд хоорондоо системчилсэн байдлаар албан бус холбоо сүлжээ багатай Жендэрийн үндэсний хороо, түүний туршлага хуваалцах цахим платформ байдаг. Иймээс албан ёсны мэдээллийн салбар хороо зөвлөл болон жендэрийн оруулах замаар өргөжүүлж болох юм. сувгийг бэхжүүлснээр түүнээс илүү үр асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүдийн шим хүртдэгтэй холбоотой. техникийн болон мэргэжлийн Зөвлөгөө өгөх чадавхи чадавхийг бэхжүүлэхэд илүү, мөн бэхжүүлэхэд чиглэсэн сэдэвчилсэн Гасман, Франсуа, Триндейл ухаалаг хөрөнгө оруулалтуудыг хийх сургалтуудын агуулгыг үйл (2015) нарын тайланд дэлгэрэнгүй шаардлагатай болно. Түүнчлэн цаг ажиллагааны дүрэм журам болон дурьдсанчлан, Монгол Улсын хөдөлмөр хугацаа, байршлын хувьд уян хатан практиктай илүү уялдуулахад анхаарах эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүд нь нөхцөлтэй ажлууд, тухайлбал хагас нь зүйтэй. Эдгээр зөвлөмжүүдийг орон даяар хөдөлмөрийн зах зээлийн цагаар ажилах, гэрээсээ ажиллах, практикт нэвтрүүлэхийн тулд үр дүнг сайжруулахад маш чухал ажлын цагийн уян хатан нөхцөлтэй зохих гарын авлага, удирдамжууд, үүрэг гүйцэтгэх боломжтой юм. 12 Ихэнх хөтөлбөрүүдэд эмэгтэйчүүдийн дээр заасан цагт нь ирж бүртгүүлэх, туслах үйл ажиллагаа болон зах зээлтэй хамрагдалт харьцангуй өндөр байгаа нь урт дараалалд удаан хүлээх боломж холбож өгөх гэх мэт санхүүгийн хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн муутай байдаг. Эцэст нь, хөдөлмөрийн бус арга хэмжээтэй хослуулах нь тэгш бус байдлын асуудлыг амжилттай зах зээл дээрх хүйсээр хуваагддаг эмэгтэйчүүдэд онцгой эерэг нөлөө шийдвэрлэх, эмэгтэйчүүдийн байдлыг бууруулах, эмэгтэйчүүдэд үзүүлдэг нь батлагдсан байдаг. Монгол боломжийг өргөжүүлэх, тэдэнд бий ажил мэргэжлээрээ тогтвортой өсөх Улсын хувьд, хэд хэдэн зөвлөмжүүд болох үр дүнг сайжруулах боломжтойг боломжийг бий болгохын тулд залуу нэн чухал ач холбогдолтой нь харагдаж харуулж байна. эмэгтэйчүүдэд зориулсан ажлын байна. Фокус бүлгийн ярилцлагын байрны ур чадварыг бий болгоход үр дүнгээс харахад, эмэгтэйчүүдийн Гэхдээ хөтөлбөрүүдийн боломжийг чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг бусдыг цалин хөлсгүй асрах үүрэг болон бүрэн ашиглахын тулд хэд хэдэн нэмэгдүүлэх нь чухал юм. гэр орны ажлын ачааллыг бууруулах, шинэчлэлийг хийх шаардлагатай байна. аж ахуй эрхлэлтэд дэмжлэг үзүүлэх Ерөнхийд нь дүгнэвэл, хөтөлбөрүүдийг Хөдөлмөр эрхэлж буй хөтөлбөрүүдэд жендэрийн мэдрэмжтэй илүү үйлчлүүлэгч-төвтэй болгох, эрэлт эмэгтэйчүүдийн нилээд хэсэг нь арга барилыг ашиглах (тухайлбал, хэрэгцээнд тулгуурласан, тухайн бичил бизнес эрхэлж байгаа учраас эдгээр хөтөлбөрүүдэд хамрагдаж буй ажил хайгчдад бодитоор тулгарч буй эмэгтэйчүүдийн ажиллуулж буй бичил эмэгтэйчүүдийн ихэнх нь гэрээсээ хөдөлмөрийн зах зээлийн хүндрэлийг аж ахуйн нэгжүүдийг бэхжүүлэх ажиллах сонирхолтой байдгийг шийдвэрлэхэд чиглүүлэхийг зөвлөж арга хэмжээг санал болгож байна. харгалзан үзэх), эмэгтэйчүүдийн байна (Монголмаа, 2016 тайланг Осборн (2017) холбогдох тайлан, эрхэлдэг бизнест үзүүлэх санхүүгийн үзнэ үү). Хөдөлмөрийн зах зээл дэх ном зохиолуудад үндэслэн жендэр болон санхүүгийн бус дэмжлэгийг жендэрийн тэгш байдалд тулгарч буй ба бичил бизнес эрхлэгчдийн өргөжүүлэх нь ач холбогдолтой. саад тотгоруудыг тухайлан шийдэхийн асуудлаарх хамгийн шилдэг бодлогын тулд хөтөлбөрт хамрагдаж чадахгүй зөвлөмжүүдийг цуглуулсан байдаг. Монгол Улсад илүү олон байгаа эмэгтэйчүүдэд хүрч үйлчлэх эмэгтэйчүүдийг хөдөлмөрийн зах зээлд Тэрээр дараах гурван харилцан боломжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн тасралтгүй, үр бүтээлтэй оролцуулахын хамааралтай зүйлүүдийг онцлон өөрчлөлт хэрэгтэй байна. Үүнээс тулд ахмад настны асаргаа үйлчилгээ, авч үзсэн. Үүнд: (i) хоцрогдсон хэм гадна, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих ялангуяа бага насны хүүхдийн асаргаа хэмжээ; (ii) бодлогын хүрээний хөтөлбөрүүдийн үр шим хүртэгчдийг болон боловсролын үйлчилгээний шинэчлэл; болон (iii) үйлдвэрлэл, зах сонгох үйл ажиллагааг илүү ил тод тоо хэмжээ, чанарыг сайжруулахыг зээлийн хүртээмжийг сайжруулах болгох, шаардлагад хамгийн их санал болгож байна. Дэлхийн Банкны зэрэг багтсан. Хэм хэмжээний тохирсон эсвэл хамгийн их хэрэгцээтэй (2016b) тайланд дурьдсаны дагуу, тухай асуудлын хүрээнд, Осборний хүмүүсийг (эсвэл тэдгээрийг хослуулан) дараах хэд хэдэн арга хэмжээнүүд зөвлөмжүүд нь өрхийн болон гэр зориудаар сонгон шалгаруулах, чухал ач холбогдолтой юм. Нэгдүгээрт, бүлийн доторх үүрэг хариуцлагын өргөдөл гаргагчийн хөдөлмөрийн зах сургуулийн өмнөх боловсролын тэгш бус хуваарилалтыг шийдвэрлэхэд зээлийн бодит хязгаарлалтуудыг үнэлэх хамрагдалт доогуур үзүүлэлттэй голлон чиглэсэн байна. Бодлогын арга системчилсэн үнэлгээнд суурилах, байгаа хөдөө орон нутгийн хүүхдүүдэд хэмжээ нь эмэгтэйчүүд бичил аж ахуй тэдгээрийг шийдвэрлэхэд хамгийн тухайлан чиглэсэн зорилтот аргуудыг эрхлэх боломж, гүйцэтгэлд таатай тохиромжтой хөдөлмөр эрхлэлтийг ашиглах замаар үйлчилгээний нөлөө үзүүлэх бодлого, хууль эрх зүйн дэмжих хөтөлбөрийг сонгох нь чухал. хүртээмжийг сайжруулахыг санал зохицуулалтыг бий болгоход чиглэсэн. болгож байна. Нүүдэлчин малчид Хөдөлмөр, нийгмийн халамжийн Үйлдвэрлэл, зах зээлийн хүчин зэрэг хүрч үйлчлэхэд хэцүү хүн амыг үйлчилгээний албад нь түрүүлж- зүйл, хүртээмжийг сайжруулснаар хамруулахын тулд гэр бүлд суурилсан ирсэнд нь эхэлж үйлчилдэг аргачлалаа эмэгтэйчүүдийн бичил бизнес эрхэлж, болон олон нийтэд суурилсан өөрчлөх нь эмэгтэй ажил хайгчдад өсөн дэвжихэд илүү таатай нөхцлийг үйлчилгээний хэлбэрүүдийг судалж илүү үр дүнтэй болно. Учир нь бүрдүүлнэ. үзэх хэрэгтэй. Мөн гэр цэцэрлэгийн тэдгээр эмэгтэйчүүдийн олонх Бичил бизнес эрхлэгчдэд үзүүлэх өртөг, өгөөжийг үнэлж үзэх хэрэгтэй. нь эрэгтэйчүүдтэй харьцуулахад санхүүгийн дэмжлэгийг бизнесийн ур Хоёрдугаарт, хот суурин газруудад - хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын албан чадвар хөгжүүлэх сургалтууд, зөвлөн ялангуяа Улаанбаатар хотод - төрийн 13 болон хувийн хэвшлийн цэцэрлэгийн үнэт зүйлстэй холбоотой асуудлыг үйлчилгээг өргөжүүлэх хөрөнгө шийдвэрлэхэд эмэгтэй хүнийг ажилд оруулалтыг нэмэгдүүлж, хүртээмжийг авах, дэмжихтэй холбоотой ажил сайжруулах шаардлагатай. олгогчдын санаа бодол чухал ач Гуравдугаарт, сургуулийн өмнөх холбогдолтой. Тэдний санааг зовоож боловсролд оруулж буй төсвийн буй асуудлууд бүгд шууд ялгаварлан хөрөнгө оруулалтын тэгш байдал, гадуурхалт дээр үндэслэсэн байдаггүй. үр өгөөжийг дээшлүүлэхийн тулд, Харин эсрэгээр, ажил олгогчдын зүгээс үйлчилгээний чанарыг сайжруулах эмэгтэй ажилтныг авч ажиллуулахын хүчин чармайлт маш чухал. сул талууд гэж үзэж байгаа зүйлүүд нь үнэн хэрэгтээ ажил олгогчид өөрсдөө Үүнд чанарын асуудал хамгийн хүний нөөцийн илүү орчин үеийн хурцаар тавигдаж байгаа хөдөө стратегийг ашиглах, тухайлбал илүү орон нутагт илүү анхаарах ёстой. уян хатан ажлын цагаар ажиллуулах, Дөрөвдүгээрт, хүүхэд асрах үйлчилгээ эсвэл гэрээсээ ажиллах боломж олгох үзүүлэгч ажилтнуудын боловсрол, гэх мэт энгийн өөрчлөлтөөр дамжуулан сургалтыг сайжруулахад чиглэсэн арга шийдэж болох зүйлүүд байдаг. хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Тавдугаарт, бага насны хүүхдийн Хэдийгээр эдгээр нь хууль эрх зүйн хөгжлийн тодорхой чиглэлээр хүйсийн хүрээнд шаардагдаагүй ч ихэвчлэн ялгаатай байдлыг илүү сайн ойлгох, ажил олгогчийн ашиг сонирхолд мөн хүүхэд асрах үйлчилгээнд 6-12 нийцдэг тул хүний нөөцийн хөгжлийн насны хүүхдийг хамруулах хэрэгцээ орчин үеийн стратеги болон жендэрийн шаардлага байгаа эсэхийг илүү сайн мэдрэмжтэй, насны онцлогт нийцсэн ойлгохын тулд нарийвчилсан судалгаа төлөвлөлтийн аргууд нь жендэрийн шинжилгээ хийх шаардлагатай. эрх тэгш байдлыг сайжруулахын зэрэгцээ аж ахуйн нэгжийн бүтээмж, Эцэст нь, Монгол Улсын ашиг орлогыг нэмэгдүүлдэг талаарх хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендерийн ажил олгогчдын болон хүний тэгш бус байдалд нөлөөлж буй нөөцийн менежерүүдийн ойлголтыг нийгмийн хэм хэмжээ, үнэт зүйлсийн нэмэгдүүлэх шаардлагатай. талаар олон нийтийн дундах хэлэлцүүлгийг дэмжиж, ялангуяа Практикт, үүнийг хэвлэл засгийн газар, үйлдвэрчний эвлэл, ажил сурталчилгааны кампанит ажил, олгогч эздийн холбоо, бусад оролцогч хэлэлцүүлэг, ажил олгогч эзэд болон талуудын дунд жендэрийн асуудлаар хүний нөөцийн менежерүүдэд илүү эрчимтэй яриа хэлэлцүүлэг хийх зориулсан сургалтуудар дамжуулан хэрэгтэй юм. хэрэгжүүлэх боломжтой. Олон нийтийн хэлэлцүүлгийн явцад, хөдөлмөрийн зах зээл дэх жендэрийн тэгш байдлын ач холбогдолыг олон нийтэд онцлон ойлгуулахын зэрэгцээ гэр бүлийн үүрэг хариуцлага болон ажил эрхлэлтээ амжилттай хослуулж байгаа орчин үеийн эмэгтэйчүүдийн дүр төрхийг сурталчилж болох юм. Хэм хэмжээ, 14