CHUYEÂN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN 38483 Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Nick Freeman Nguyeãn Vaên Laøn Thaùng 10, 2006 38483 38483 Quaûn trò Muïc luïc Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu Lôøi caûm ôn 5 cuûa moät chaëng Toùm taét 7 ñöôøng daøi Chöông 1: Giôùi thieäu 13 1. Kyû nguyeân cuûa QTDN 13 2. Muïc tieâu nghieân cöùu 16 Chöông 2: Phöông phaùp nghieân cöùu vaø maãu ñieàu tra 19 1. Thoâng tin sô löôïc veà coäng ñoàng doanh nghieäp ôû Vieät Nam 19 2. Phöông phaùp nghieân cöùu 21 3. Toùm löôïc veà 85 doanh nghieäp ñöôïc ñieàu tra 23 Chöông 3: Caùc keát quaû ñieàu tra 29 1. Veà maët hình thöùc, QTDN toàn taïi ôû haàu heát caùc doanh nghieäp 29 2. Khaùi nieäm veà quyeàn cuûa coå ñoâng coøn haïn cheá 34 3. Vai troø vaø traùch nhieäm cuûa hoäi ñoàng quaûn trò khoâng roõ raøng 39 4. Vai troø vaø caùc traùch nhieäm cuûa ban kieåm soaùt coøn môø nhaït 42 5. Cô cheá quaûn lyù noäi boä ñoái vôùi nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao chöa hieäu quaû 45 6. Tieâu chuaån veà minh baïch vaø thoâng tin coâng khai coøn thaáp 48 7. Tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc 50 8. Söï ñoàng thuaän cuûa doanh nghieäp veà nhu caàu caûi thieän thöïc tieãn QTDN ôû Vieät nam 58 Chöông 4: Caùc ñeà xuaát 63 CHUYEÂN 1. Toång quan 63 ÑEÀ 2. Caùc vaán ñeà phaùp lyù 64 NGHIEÂN 3. Caùc vaán ñeà khoâng mang tính ñieàu tieát 66 CÖÙU Taøi lieäu Tham khaûo 69 KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 3 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Baûng bieåu vaø caùc hoäp döõ lieäu minh hoïa Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng Hình 1: Thaønh phaàn cuûa maãu ñieàu tra phaân loaïi theo tieâu chí veà chuû sôû höõu 24 ñöôøng daøi Hình 2: Qui moâ cuûa caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra, phaân loaïi theo taøi saûn, doanh thu vaø nhaân coâng. 25 Hình 3: Doanh soá baùn cho khaùch haøng nöôùc ngoaøi, theo loaïi hình doanh nghieäp 26 Hình 4: Nguoàn taøi chính 26 Hình 5: Soá löôïng coå ñoâng trong caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán 27 Hình 6: Tæ leä caùc doanh nghieäp coù ñieàu leä ñeà caäp ñeán baûy ñieàu khoaûn ñaëc tröng 31 Hình 7: Caùc vaên baûn vaø qui ñònh boå sung cho caùc ñieàu khoaûn veà QTDN. 33 Hình 8: Tæ leä coâng ty coù ngöôøi/ boä phaän chuyeân traùch theo doõi vieäc thöïc thi caùc quy cheá cuûa coâng ty vaø quy ñònh luaät phaùp 34 Hình 9: Caùc phöông phaùp thoâng baùo veà ñaïi hoäi coå ñoâng 36 Hình 10: Thoâng baùo tröôùc veà ñaïi hoäi coå ñoâng cho caùc coå ñoâng 36 Hình 11: Caùc vaán ñeà cuï theå maø caùc coå ñoâng coù theå bieåu quyeát taïi ñaïi hoäi coå ñoâng 38 Hình 12: Caùc quy ñònh höôùng daãn baèng vaên baûn veà ñaïi hoäi coå ñoâng 39 Hình 13: Taàn suaát caùc cuoäc hoïp hoäi ñoàng quaûn trò 40 Hình 14: Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa hoäi ñoàng quaûn trò 42 Hình 15: Söï tuaân thuû luaät doanh nghieäp ñoái vôùi vaán ñeà veà chöùc naêng cuûa ban kieåm soaùt 44 Hình 16: Caùc chöùc naêng boå sung cuûa ban kieåm soaùt, khoâng do yeâu caàu cuûa luaät doanh nghieäp 44 22 Hình 17: Tyû leä phaàn traêm caùc doanh nghieäp coù vaên baûn huôùng daãn SOÁ veà vai troø vaø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao 45 NHAÂN TÖ Hoäp 1: Coâng ty coå phaàn moät coå ñoâng 27 TEÁ KINH Hoäp 2: Coâng ty coå phaàn hoùa vaãn ñöôïc quaûn ly CÖÙU gioáng nhö moät doanh nghieäp nhaø nöôùc 37 NGHIEÂN Baûng 1: Söï nhìn nhaän veà thöïc tieãn QTDN, chính saùch vaø haïn cheá 60 ÑEÀ 4 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Lôøi caûm ôn taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Baùo caùo naøy laø thaønh quaû cuûa moät taäp theå, do Nguyeãn Vaên Laøn (MPDF) vaø Nick Freeman (Chuyeân gia tö vaán) tieán haønh döôùi söï giaùm saùt vaø hoã trôï cuûa Nguyeãn Phöông Quyønh Trang. Nghieân cöùu veà Quaûn trò doanh nghieäp laø yù töôûng cuûa Nguyeãn Phöông Quyønh Trang, Nguyeãn Vaên Laøn, Nick Freeman vaø Nguyeãn Ñình Cung, Vieän nghieân cöùu Quaûn lyù Kinh teá Trung öông (CIEM). Nguyeãn Vaên Laøn vaø Nick Freeman laø nhöõng ngöôøi soaïn thaûo baùo caùo cho nghieân cöùu naøy. Ñeå thöïc hieän nghieân cöùu naøy, phaàn ñieàu tra khaûo saùt ñaõ ñöôïc tieán haønh roäng raõi vaøo cuoái naêm 2004, do Nguyeãn Vaên Laøn phuï traùch. Caùc ñoàng nghieäp khaùc taïi MPDF cuõng ñaõ raát tích cöïc tham gia ñoùng goùp vaøo quaù trình nghieân cöùu. Nguyeãn Haïnh Nam, Hoaøng Tuaán Duõng, Nguyeãn Thieân Höông, Döông Thaønh Trung, Rashmi Pendse ñaõ coù nhöõng goùp yù chi tieát vaøo phieáu ñieàu tra vaø phöông thöùc phoûng vaán cuõng nhö tröïc tieáp tham gia phoûng vaán vaø/hoaëc ñöa ra nhöõng yù kieán ñoùng goùp vaøo baûn thaûo cuûa baùo caùo naøy. Döông Thaønh Trung ñaûm nhaän vieäc nhaäp döõ lieäu vaø ñoùng goùp vaøo vieäc phaân tích caùc keát quaû ñieàu tra. Nguyeãn Thò Mî vaø Nguyeãn Tuyeát Haïnh ñaõ raát nhieät tình hoã trôï nhoùm nghieân cöùu trong vieäc laäp keá hoaïch phoûng vaán vaø caùc coâng vieäc haäu caàn khaùc. Nghieân cöùu naøy ñaõ nhaän ñöôïc caùc yù kieán ñoùng goùp quí giaù töø Motria Onyschuk- Morozov, Darrin Hartzler, Peter Taylor vaø Cally Jordan, caùc chuyeân gia laøm vieäc cho Toå chöùc taøi chính quoác teá (IFC) vaø Ngaân haøng theá giôùi (WB). Nghieân cöùu cuõng ñöôïc CIEM hoã trôï raát nhieàu ñaëc bieät trong vieäc xaùc ñònh caùc coâng ty tham gia phoûng vaán. Moät ñieàu quan troïng nöõa goùp phaàn vaøo vieäc hoaøn thaønh nghieân cöùu naøy laø söï tham gia nhieät tình cuûa caùc caùn boä ñaïi dieän cuûa 85 doanh nghieäp, nhöõng ngöôøi ñaõ daønh moät phaàn thôøi gian quí baùu ñeå tham gia traû lôøi phoûng vaán. Chuùng toâi xin chaân thaønh CHUYEÂN caûm ôn caùc chuyeân gia, nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cho caùc doanh nghieäp ñaõ cung caáp cho chuùng toâi nhöõng lôøi goùp yù vaø nhöõng hieåu bieát höõu ích. ÑEÀ NGHIEÂN Moät soá keát quaû ban ñaàu cuûa nghieân cöùu ñaõ ñöôïc trình baøy taïi hoäi nghò quoác teá veà Quaûn trò doanh nghieäp do Boä Taøi chính, IFC vaø OECD ñoàng toå chöùc taïi Haø noäi vaøo CÖÙU thaùng 12 naêm 2004. Chuùng toâi xin caûm ôn caùc nhaø toå chöùc ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå KINH nhoùm nghieân cöùu trình baøy keát quaû taïi hoäi nghò. TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 5 38483 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Toùm taét taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Nghieân cöùu taäp trung vaøo thöïc tieãn quaûn trò doanh nghieäp (QTDN) taïi caùc coâng ty nhaø nöôùc vaø coâng ty tö nhaân ñieån hình taïi Vieät nam. Caùc muïc tieâu chính cuûa nghieân cöùu laø: i) Coù theâm nhöõng hieåu bieát veà thöïc teá QTDN taïi Vieät Nam; ii) Cung caáp thoâng tin veà keát quaû ñieàu tra (ñaàu vaøo) vaø ñöa ra khuyeán nghò cho vieäc soaïn thaûo Luaät Doanh nghieäp 2005 vaø caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc lieân quan ñeán hoaït ñoäng kinh doanh taïi Vieät Nam; vaø iii) Xaùc ñònh nhöõng bieän phaùp veà maët phaùp lyù vaø caùc saùng kieán khaùc mang tính töï nguyeän nhaèm naâng cao tieâu chuaån veà QTDN taïi Vieät nam. Tham gia traû lôøi cuoäc khaûo saùt ñieàu tra laø 85 doanh nghieäp lôùn ñieån hình taïi Vieät Nam. Nhöõng doanh nghieäp naøy laø nhöõng doanh nghieäp coù loaïi hình phaùp lyù khaùc nhau vaø hoaït ñoäng trong nhöõng lónh vöïc kinh doanh khaùc nhau. Caùc caâu hoûi ñieàu tra laø nhöõng caâu hoûi coù phaïm vi roäng vaø ñeà caäp tôùi caùc vaán ñeà nhö: i) Cô caáu QTDN cuûa doanh nghieäp; ii) Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa doanh nghieäp; iii) Ban kieåm soaùt cuûa doanh nghieäp; iv) Quyeàn haïn vaø quyeàn lôïi cuûa caùc coå ñoâng cuûa doanh nghieäp; v) Vai troø vaø traùch nhieäm cuûa Ban giaùm ñoác; vi) Caùc vaán ñeà veà söï minh baïch vaø tính coâng khai cuûa doanh nghieäp; vaø vii) Hieåu bieát cuûa doanh nghieäp veà Quaûn trò doanh nghieäp ôû Vieät Nam. Baùo caùo bao goàm nhöõng phaùt hieän chính cuûa nhoùm tieán haønh cuoäc khaûo saùt ñieàu tra. Quy ñònh veà hình thöùc vaø thöïc tieãn thöïc hieän Veà maët giaáy tôø ñaõ chöùng minh raèng phaàn lôùn caùc doanh nghieäp taïi Vieät nam ñeàu tuaân thuû caùc quy ñònh phaùp luaät hieän haønh lieân quan ñeán QTDN, ñaëc bieät laø ñieàu leä cuûa doanh nghieäp. Tuy nhieân, caàn phaân bieät söï khaùc nhau giöõa nhöõng quy ñònh CHUYEÂN cuûa phaùp luaät, nhöõng quy ñònh veà kyõ thuaät vaø thöïc tieãn thöïc hieän caùc yeâu caàu veà quaûn trò doanh nghieäp cuûa doanh nghieäp. ÔÛ moät möùc ñoä naøo ñoù, thöïc tieãn thöïc ÑEÀ hieän caùc yeâu caàu veà quaûn trò doanh nghieäp xa rôøi caùc quy ñònh hay tinh thaàn cuûa NGHIEÂN luaät ñaõ chæ ra raèng caùc vaên baûn hieän haønh veà quaûn trò doanh nghieäp: i) khoâng ñöôïc soaïn thaûo ñaày ñuû vaø toát; vaø ii) khoâng ñöôïc thöïc hieän vaø thi haønh ñaày ñuû. CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 7 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Vai troø cuûa Ban kieåm soaùt doanh nghieäp laø moät ví duï. Thöïc tieãn cho thaáy nhieàu Böôùc ñaàu Ban kieåm soaùt ôû Vieät nam khoâng coù ñuû quyeàn ñeå thöïc hieän heát vai troø cuûa hoï. Treân thöïc teá thì quyeàn cuûa Ban kieåm soaùt laø moät trong nhöõng maét xích yeáu nhaát cuûa cuûa moät chaëng "chuoãi maét xích" QTDN ôû Vieät Nam, ñoù chuû yeáu laø do caùc thaønh vieân cuûa Ban kieåm ñöôøng daøi soaùt thöôøng laø caáp döôùi cuûa Ban laõnh ñaïo doanh nghieäp. Vì vaäy hoï khoâng coù ñuû töï tin hoaëc quyeàn haïn ñeå chæ ra vaø ñoái ñaàu vôùi nhöõng sai phaïm ñang dieãn ra. Yeáu keùm trong kieåm soaùt noäi boä doanh nghieäp Moät maét xích yeáu khaùc laø hoaït ñoäng kieåm soaùt noäi boä trong doanh nghieäp. Hoaït ñoäng naøy nhaèm ngaên ngöøa: i) Caùc giao dòch cuûa caùc beân lieân quan coù theå gaây toån haïi ñeán doanh nghieäp vaø caùc coå ñoâng; vaø ii) Nhöõng maãu thuaãn tieàm aån veà lôïi ích ñieàu haønh doanh nghieäp. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán khoâng coù caùc chæ daãn baèng vaên baûn veà caû hai vaán ñeà naøy, vaø vì theá doanh nghieäp cuõng deã bò laïm duïng. Ngay caû khi xem qua caùc baùo caùo cuûa caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng veà sai phaïm trong QTDN taïi Vieät nam thì caùc baùo caùo naøy ñeàu chæ ra raèng phaàn lôùn caùc söï coá xaûy ra hoaøn toaøn hoaëc phaàn naøo laø haäu quaû cuûa vieäc thieáu kieåm soaùt hai vaán ñeà cuï theå treân. Vaán ñeà naøy theå hieän roõ trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (SOEs), nôi maø vieäc traû tieàn "hoa hoàng" laø phoå bieán vaø löông chính thöùc thöôøng ôû möùc thaáp. Nhöõng khaùc bieät veà quaûn trò doanh nghieäp trong töøng loaïi hình doanh nghieäp Keát quaû ñieàu tra cho thaáy chaát löôïng chung veà thöïc hieän coâng taùc QTDN ôû caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa toát hôn caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc hoaëc caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân (doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø coâng ty coå phaàn tö nhaân laø hai loaïi hình doanh nghieäp coù chaát löôïng thöïc hieän coâng taùc QTDN nhö nhau). Lyù do chính cuûa vaán ñeà naøy vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng, coù theå laø do: i) baûn thaân quaù trình coå phaån hoùa treân thöïc teá cuûa doanh nghieäp, tieán trình naøy ñaõ khieán cho caùc doanh nghieäp thöïc hieän "coâng trình" quaûn trò doanh nghieäp maïnh hôn vaøo thôøi ñieåm nhaø 22 SOÁ nöôùc chuyeån hoùa hình thöùc sôû höõu cuûa mình; vaø/hoaëc ii) coå ñoâng lôùn hôn cho raèng phaàn lôùn caùc caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa ñeàu coù xu höôùng thöïc hieän coâng taùc NHAÂN TÖ quaûn trò doanh nghieäp. TEÁ KINH Khaùi nieäm veà quyeàn cuûa coå ñoâng CÖÙU Keát quaû ñieàu tra chæ ra raèng taïi Vieät Nam, khaùi nieäm veà quyeàn cuûa caùc coå ñoâng NGHIEÂN chöa ñöôïc hieåu thaáu ñaùo, vì quan ñieåm phoå bieán hieän nay laø chæ caùc caùn boä quaûn ÑEÀ lyù cao caáp cuûa doanh nghieäp môùi laø ngöôøi ñieàu haønh vaø quyeát ñònh chieán löôïc phaùt 8 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp trieån cuûa doanh nghieäp. Vieäc caùc coå ñoâng tham gia vaøo coâng taùc QTDN laø raát hieám taïi Vieät Nam neáu nhö khoâng muoán noùi laø hoaøn toaøn khoâng coù. Ñieàu naøy moät phaàn do: i) khaùi Böôùc ñaàu nieäm veà sôû höõu cuûa coå ñoâng trong kinh doanh coøn töông ñoái môùi; vaø ii) taïi haàu heát caùc doanh nghieäp, nhöõng ngöôøi naém giöõ ñòa vò quan troïng trong doanh nghieäp (caùn cuûa moät chaëng boä quaûn lyù doanh nghieäp) cuõng laø caùc coå ñoâng. ñöôøng daøi Ñieàu naøy caøng ñöôïc theå hieän roõ khi nhìn vaøo thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. Thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò thöôøng bao goàm caùc caùn boä quaûn lyù cao caáp cuûa doanh nghieäp chöù khoâng phaûi laø ñaïi dieän cuûa caùc coå ñoâng (nhöõng tröôøng hôïp naøy seõ xuaát hieän söï öu ñaõi ñoái vôùi caùc caùn boä vöøa laø ngöôøi quaûn lyù doanh nghieäp vöøa laø coå ñoâng ­ thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò). Trong Hoäi ñoàng quaûn trò thöôøng hieám khi coù caùc thaønh vieân ñoäc laäp hoaëc khoâng tham gia ñieàu haønh. Hieän töôïng naøy laøm giaûm khaû naêng hoaït ñoäng cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vôùi tö caùch laø cô quan thay maët cho coå ñoâng giaùm saùt caùc hoaït ñoäng quaûn lyù doanh nghieäp. Thieáu tính minh baïch vaø coâng khai cuûa doanh nghieäp Chaát löôïng chung veà tính minh baïch vaø coâng khai cuûa doanh nghieäp taïi caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán khoâng cao. Hôn moät nöûa trong toång soá doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán khoâng tieán haønh kieåm toaùn bôûi cô quan kieåm toaùn ñoäc laäp. Trong soá caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù soá löôïng lôùn caùc doanh nghieäp tin raèng vieäc naâng cao chaát löôïng coâng khai taøi chính cuûa doanh nghieäp taïi Vieät Nam laø khoù coù theå thöïc hieän neáu khoâng xem xeùt laïi toaøn boä heä thoáng thueá vaø quaûn lyù thueá. Nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (DNNN) phaûi ñoái maët vôùi haøng loaït thaùch thöùc trong lónh vöïc QTDN. Ñoù laø: i) thieáu söï phaân ñònh roõ raøng veà vai troø vaø traùch nhieäm cuûa caùc caùn boä quaûn lyù nhaø nöôùc ñöôïc chæ ñònh ñeå ñaïi dieän cho chính phuû trong vai troø "chuû sôû höõu"; ii) söï toàn taïi cuûa cô cheá quaûn lyù mang tính "haønh chính meänh leänh" trong vieäc ñònh höôùng phaùt trieån cho DNNN, bao goàm caû vieäc aùp ñaët muïc tieâu hoaït CHUYEÂN ñoäng vaø tieáp dieãn cô cheá "xin vaø cho", vaø iii) xung ñoät veà lôïi ích ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù DNNN. Keát quaû laø caùc DNNN thöôøng khoâng theå hoaït ñoäng theo caùch thöùc ÑEÀ NGHIEÂN toát nhaát, thöïc tieãn thöïc hieän coâng taùc QTDN khoâng ñi theo thoâng leä veà quaûn trò doanh nghieäp toái öu, vaø coù theå xaûy ra vieäc laïm duïng chöùc vuï. CÖÙU KINH Hoã trôï naâng cao QTDN ôû Vieät Nam TEÁ TÖ Khaùi nieäm QTDN chöa ñöôïc xaùc ñònh moät caùch roõ raøng ôû Vieät nam. Gaàn hai phaàn NHAÂN ba caùc doanh nghieäp tham gia traû lôøi phoûng vaán cho raèng moâi tröôøng kinh doanh SOÁ 22 9 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam hieän thôøi khoâng thuaän lôïi ñeå phaùt trieån neàn QTDN toát. Tuy nhieân, phaàn lôùn nhöõng Böôùc ñaàu yù kieán traû lôøi phoûng vaán laïi cho raèng: i) QTDN laø moät vaán ñeà quan troïng; ii) Chính phuû neân xem xeùt vaø ñaët vieäc naâng cao hieäu quaû cuûa hoïat ñoäng QTDN ôû möùc ñoä cuûa moät chaëng öu tieân. Phaàn ñoâng caùc doanh nghieäp tham gia traû lôøi phoûng vaán cuõng cho raèng ñöôøng daøi vieäc giôùi thieäu veà caùc quy ñònh vaø caùc höôùng daãn veà quaûn trò doanh nghieäp laø raát höõu ích. Chæ coù moät soá ít ngöôøi ñöôïc phoûng vaán nghó raèng thöïc hieän quaûn trò doanh nghieäp toát seõ toán keùm veà tieàn baïc vaø/hoaëc thôøi gian. Theo caùc doanh nghieäp, caùc hoaït ñoäng höõu ích nhaát ñeå naâng cao chaát löôïng quaûn trò doanh nghieäp taïi Vieät Nam chính laø: i) Toå chöùc nhieàu khoùa ñaøo taïo hôn cho caùc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc nhaø quaûn lyù cao caáp; ii) naâng cao tính minh baïch thoâng qua vieäc caûi caùch heä thoáng quaûn lyù thueá vaø iii) chính phuû seõ laø moät taám göông toát baèng chính nhöõng hoaït ñoäng cuûa mình. Khuyeán nghò Theo yeâu caàu nhoùm nghieân cöùu ñaõ cung caáp nhöõng phaùt hieän ban ñaàu cuûa cuoäc ñieàu tra khaûo saùt vaø nhöõng khuyeán nghò cho Ban soaïn thaûo Luaät Doanh Nghieäp (Luaät naøy ñaõ ñöôïc Quoác Hoäi thoâng qua vaøo thaùng 11 naêm 2005). Caùc khuyeán nghò naøy bao goàm: i) ñöa ra nhöõng yeâu caàu cao hôn veà söï coâng khai cho caùc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò, vaø caùc nhaø quaûn lyù cao caáp cuûa doanh nghieäp; ii) ñöa ra khaùi nieäm roõ raøng hôn veà "traùch nhieäm uûy thaùc" cuûa caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø ban laõnh ñaïo cao caáp cuûa coâng ty, qua ñoù giuùp cho hoï nhaän thöùc roõ veà vai troø vaø caùc traùch nhieäm cuûa mình; iii) taêng quyeàn cho Ban kieåm soaùt, ñeå hoï coù theå thöïc hieän toát hôn caùc nhieäm vuï ñöôïc giao; iv) cuûng coá vaø baûo veä toát hôn quyeàn lôïi vaø ñaûm baûo cho caùc coå ñoâng ñöôïc ñoái xöû coâng baèng, ñaëc bieät laø cho caùc coå ñoâng thieåu soá; vaø v) coù caùc quy ñònh chaët cheõ hôn ñeå traùnh caùc giao dòch vôùi caùc beân coù lieân quan cuõng nhö caùc xung ñoät veà lôïi ích. Taát caû nhöõng khuyeán nghò treân ñaõ ñöôïc Ban soaïn thaûo tieáp thu vaø ñöa vaøo luaät ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Tuy vaäy caùc khuyeán nghò naøy vaãn phuø hôïp vaø coù giaù trò ñoái vôùi vieäc söûa ñoåi vaø soaïn thaûo 22 caùc quy ñònh phaùp luaät khaùc lieân quan ñeán QTDN, ví duï nhö luaät chöùng khoaùn. SOÁ NHAÂN Beân caïnh caùc bieän phaùp mang tính phaùp lyù, caùc hoaït ñoäng khaùc (khoâng mang tính TÖ TEÁ phaùp luaät baét buoäc) cuõng raát höõu hieäu vaø vì theá ñöôïc ñaëc bieät kieán nghò thöïc hieän: KINH i) tieán haønh chieán dòch naâng cao nhaän thöùc vaø giaùo duïc coâng chuùng ñeå giaûi thích CÖÙU vì sao vieäc phaán ñaáu xaây döïng moâ hình QTDN toát hôn seõ ñem laïi caùc lôïi ích thieát thöïc cho coâng ty; ii) thöïc hieän caùc chieán dòch quaûng baù moâ hình QTDN toát trong NGHIEÂN coäng ñoàng doanh nhaân; iii) cung caáp caùc khoùa ñaøo taïo chuyeân ñeà veà QTDN cho ÑEÀ caùc giôùi chöùc quaûn lyù cao caáp, thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt; 10 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp iv) coäng taùc vôùi caùc ngaân haøng vaø toå chöùc xeáp haïng tín duïng ñeå khuyeán khích, taïi Vieät Nam thuùc ñaåy thöïc hieän coâng taùc QTDN toát hôn ñoàng thôøi taïo ra cô hoäi tieáp caän vôùi caùc Böôùc ñaàu nguoàn voán deã daøng hôn. Taát caû caùc hoaït ñoäng treân neân ñöôïc thöïc hieän trong khuoân khoå cuûa caùc döï aùn hoã trôï QTDN ôû qui moâ lôùn, ña muïc ñích - töø vieäc naâng cuûa moät chaëng cao nhaän thöùc ñeán ñaøo taïo, cung caáp caùc hoã trôï kyõ thuaät tröïc tieáp cho doanh ñöôøng daøi nghieäp vaø xaây döïng naêng löïc cho caùc toå chöùc phaùt trieån doanh nghieäp hieän nay, ví duï nhö caùc Hieäp hoäi doanh nghieäp. Veà khía caïnh naøy, moâ hình hoã trôï kyõ thuaät vôùi qui moâ lôùn veà QTDN cuûa IFC thöïc hieän taïi caùc nöôùc Ñoâng AÂu ñaùng ñöôïc tham khaûo aùp duïng cho Vieät Nam. CHUYEÂN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 11 38483 38483 Giôùi thieäu 1. Kyû nguyeân cuûa QTDN 1.1. Khaùi nieäm veà QTDN Caùc khaùi nieäm, ñònh nghóa vaø quan nieäm veà QTDN ôû caùc nöôùc raát khaùc nhau. Töông töï nhö vaäy, vieäc thieát keá cô caáu toå chöùc cuûa doanh nghieäp ñeå ñònh höôùng vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, cuõng nhö söï hieän dieän cuûa caùc quy ñònh, vaên baûn phaùp luaät ñeå kieåm soaùt caùc doanh nghieäp ôû töøng nöôùc cuõng khaùc nhau. Ví duï, ôû Ñöùc, caùc doanh nghieäp ñaïi chuùng lôùn coù xu höôùng thaønh laäp Hoäi ñoàng quaûn trò theo hai taàng, bao goàm: i) moät hoäi ñoàng giaùm saùt khoâng tham gia ñieàu haønh, thöôøng bao goàm ñaïi dieän coâng nhaân vieân trong coâng ty; vaø ii) moät hoäi ñoàng ñieàu haønh. Ñieàu naøy traùi ngöôïc vôùi thöïc tieãn ôû Anh vaø Myõ. Taïi Anh vaø Myõ moät hoäi ñoàng quaûn trò duy nhaát ñöôïc aùp duïng vôùi muïc tieâu haøng ñaàu laø baûo veä quyeàn lôïi cho caùc coå ñoâng. Tuy nhieân, coù moät ñieåm chung giöõa hai moâ hình naøy laø caùc Hoäi ñoàng quaûn trò ñeàu coù vai troø vaø traùch nhieäm trong vieäc kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa ban laõnh ñaïo doanh nghieäp, qua ñoù ñaûm baûo ñöôïc raèng mong muoán vaø quyeàn lôïi cuûa coå ñoâng ñöôïc toân troïng trong moïi hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Ñieàu naøy cho ta moät ñònh nghóa roäng, coù theå aùp duïng ñöôïc veà QTDN: "... laø moät cô cheá ñeå laõnh ñaïo vaø kieåm soaùt doanh nghieäp ... [qua ñoù] ... baûo veä nhöõng quyeàn lôïi toái cao cuûa coå ñoâng vaø ñaûm baûo hoï ñöôïc ñoái xöû coâng baèng ...".1 Moät caùch cuï theå hôn, QTDN ñöôïc moâ taû nhö moät phöông tieän maø qua ñoù "caùc nhaø ñaàu tö ngoaøi doanh nghieäp baûo veä mình tröôùc söï quaûn lyù sai traùi coá yù veà taøi saûn hoaëc doøng tieàn ... cuûa nhöõng ngöôøi trong doanh nghieäp".2 1.2. Taïi sao QTDN laïi quan troïng Söï khaùc bieät tieàm taøng veà lôïi ích caù nhaân giöõa caùc nhaø quaûn lyù cao CHUYEÂN caáp vaø caùc coå ñoâng cuûa doanh nghieäp thöôøng ñöôïc giaûi thích trong `lyù thuyeát uûy quyeàn' (agency theory). Khi ngöôøi quaûn lyù vaø ngöôøi ÑEÀ sôû höõu doanh nghieäp laø nhöõng ngöôøi khaùc nhau (ñieàu naøy thöôøng NGHIEÂN xaûy ra ôû nhöõng doanh nghieäp coù soá löôïng coå ñoâng lôùn hoaëc laø keát quaû cuûa vieäc doanh nghieäp baùn coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng, CÖÙU hoaëc nieâm yeát coå phieáu treân sôû giao dòch chöùng khoaùn), thì quyeàn KINH TEÁ TÖ NHAÂN 1 `Khuyeán nghò veà QTDN ôû Vieät Nam', tr. 1. Ñònh nghóa naøy cuõng gaàn vôùi ñònh nghóa ñöôïc Hoäi ñoàng Cadbury ñöa ra naêm 1992. SOÁ 2 `Caùc chính saùch veà QTDN vaø minh baïch hoùa ôû nhöõng thò tröôøng môùi noåi', tr. 9 22 13 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam lôïi cuûa hai nhoùm ngöôøi naøy coù nguy cô bò taùch rôøi. Ñaây chính laø thôøi ñieåm maø Hoäi Böôùc ñaàu ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt/ Kieåm toaùn thay maët cho caùc coå ñoâng vaøo cuoäc ñeå baûo ñaûm traïng thaùi caân baèng qua vieäc kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa ban quaûn lyù doanh cuûa moät chaëng nghieäp (nhöõng ngöôøi ñieàu haønh hoaït ñoäng haøng ngaøy cuûa cuûa doanh nghieäp)3. ñöôøng daøi Beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng nhoùm ngöôøi khaùc coù theå gaây aûnh höôûng ñeán doanh nghieäp, bao goàm ngöôøi lao ñoäng vaø coâng ñoaøn, caùc nhaø cung öùng vaø khaùch haøng, vaø chính phuû. Ñoái vôùi chính phuû, vieäc theo ñuoåi moät cô cheá QTDN toát baét nguoàn töø mong muoán caûi thieän tính trung thöïc, minh baïch trong kinh doanh, hay noùi caùch khaùc, ngaên chaën nhöõng vuï beâ boái hay khuûng hoaûng cuûa caùc doanh nghieäp coù taùc ñoäng tieâu cöïc - vaø coù theå coù tính heä thoáng -- ñoái vôùi khoái kinh doanh, ngaønh taøi chính, caùc nhaø ñaàu tö, (bao goàm caû khoaûn tieát kieäm caù nhaân vaø höu trí), vaø toaøn boä neàn kinh teá noùi chung. Hoaït ñoäng QTDN toát taïo ra hieäu quaû vaø naêng suaát lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp (xem phaàn döôùi ñaây), vaø töø ñoù coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi toaøn boä neàn kinh teá noùi chung. Ñoái vôùi doanh nghieäp vaø caùc nhaø ñaàu tö, roõ raøng vieäc thöïc hieän QTDN toát coù taùc ñoäng thaät söï vaø tích cöïc ñeán: i) hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp; ii) khaû naêng huy ñoäng taøi chính cuûa doanh nghieäp ñoù, ñaëc bieät laø töø caùc nhaø ñaàu tö vaø caùc thò tröôøng voán; iii) giaûm möùc ñoä ruûi ro trong hoaït ñoäng haøng ngaøy cuûa doanh nghieäp; iv) doanh nghieäp tuaân thuû luaät phaùp vaø caùc quy ñònh; v) giaûm thieåu caùc hoaït ñoäng tham nhuõng. Keát quaû cuoái cuøng laø "ñaàu tö vaø taêng tröôûng cao hôn, taïo ra nhieàu vieäc laøm hôn".4 Caùc nghieân cöùu cuõng chæ ra raèng, nhaø ñaàu tö cuoái cuøng seõ saün saøng traû giaù cao hôn ñeå mua coå phieáu cuûa nhöõng haõng ñöôïc cho laø coù tieâu chuaån QTDN ôû möùc ñoä cao hôn.5 Ngöôïc laïi, caùc nhaø ñaàu tö seõ traû giaù ít hôn, hoaëc thaäm chí khoâng ñaàu tö vaøo caùc haõng yeáu keùm trong hoaït ñoäng QTDN. Noùi caùch khaùc, nhöõng haõng tuaân thuû caùc tieâu chuaån cao hôn veà QTDN thöôøng coù ñöôïc voán ñaàu tö vôùi chi phí thaáp hôn, vaø giaù trò coå phieáu cao hôn. 22 Nhaän ra taàm quan troïng cuûa hoaït ñoäng QTDN, caùc chính phuû ôû nhieàu nöôùc khaùc SOÁ nhau ñaõ ban haønh nhöõng quy ñònh phaùp luaät mang tính baét buoäc hoaëc höôùng daãn NHAÂN cuï theå cho vaán ñeà naøy. Caùc toå chöùc quoác teá cuõng ban haønh caùc taøi lieäu vaø höôùng TÖ TEÁ KINH 3 ÔÛ Vieät Nam, caùc coâng ty coù Ban kieåm soaùt. Theo luaät doanh nghieäp 1999, ban kieåm soaùt thay maët cho caùc coå ñoâng coù traùch nhieäm giaùm saùt taát caû caùc hoaït ñoäng bao goàm caû hoïat ñoäng kinh doanh CÖÙU cuûa doanh nghieäp. Luaät cuõng yeâu caàu baát kyø doanh nghieäp coå phaàn naøo coù hôn 11 coå ñoâng baét buoäc phaûi thaønh laäp ban kieåm soaùt. ÔÛ moät soá nöôùc khaùc, coù theå coù UÛy ban kieåm toaùn (Audit NGHIEÂN Committee), UÛy ban ñöôïc ñeà cöû (Nominations Committee), hay UÛy ban ñaõi ngoä (Compensation ÑEÀ Committee). Caùc cô quan naøy thöôøng do nhöõng giaùm ñoác ñoäc laäp ñöùng ñaàu. 4 `QTDN vaø phaùt trieån', tr. 14. 14 5 Xem nghieân cöùu cuûa CLSA, McKinsey vaø Ngaân haøng Theá giôùi, ñöôïc toùm taét trong `Khuyeán nghò CHUYEÂN veà QTDN ôû Vieät Nam', tr. 3. 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp daãn töông töï, ví duï nhö "Caùc nguyeân taéc QTDN" cuûa OECD.6 Nhöõng nguyeân taéc taïi Vieät Nam naøy ñöôïc ñöa ra döïa treân moät soá löôïng lôùn caùc nghieân cöùu vaø phaân tích thöïc tieãn Böôùc ñaàu trong vaøi thaäp kyû gaàn ñaây. Maëc duø ñaõ coù khaù nhieàu nghieân cöùu veà chuû ñeà QTDN, ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp lôùn thuoäc sôû höõu tö nhaân ôû caùc nöôùc coâng nghieäp hoùa, cuûa moät chaëng nhöng nhöõng phaân tích veà quaûn trò doanh nghieäp trong caùc ngaân haøng, caùc doanh ñöôøng daøi nghieäp thuoäc sôû höõu gia ñình hoaëc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coøn töông ñoái ít.7 Doanh nghieäp gia ñình vaø doanh nghieäp nhaø nöôùc chieám tyû troïng lôùn trong khoái doanh nghieäp hieän nay ôû Vieät Nam (cuõng nhö phaàn lôùn caùc nöôùc ñang phaùt trieån). Do vaäy, ñaây vaãn laø moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi caùc nhaø laøm chính saùch, ñaëc bieät laø trong vieäc xaùc ñònh vaø ñöa ra ñöôïc nhöõng khuyeán nghò vaø höôùng daãn phuø hôïp. Lòch söû ghi nhaän haøng loaït nhöõng vuï beâ boái baét nguoàn töø caùc hoaït ñoäng gian laän vaø laïm duïng trong QTDN, döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùc khaùc. Moät soá tröôøng hôïp noåi tieáng ñöôïc ñöa leân baùo trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ñaëc bieät laø töø khi coù hieän töôïng bong boùng `dot.com' ôû Myõ naêm 2001. Teân nhöõng doanh nghieäp thöôøng ñöôïc nhaéc tôùi bao goàm: Enron, Tyco International naêm 2002, haõng kieåm toaùn Andersen, Daewoo, Adelphia Communications, Xerox, Global Crossing, Qwest, Shell, Ahold, Rite Aid, vaø haøng loaït caùc doanh nghieäp khaùc. Vaøo thôøi ñieåm vieát baùo caùo naøy, cöïu toång giaùm ñoác WorldCom, Bernie Ebbers, vöøa bò toaø aùn keát luaän coù toäi trong vuï gian laän keá toaùn leân ñeán 11 tyû USD baét ñaàu töø thaùng 6 naêm 2002. Phaùn quyeát cuûa toøa aùn ñöôïc ñöa ra baát chaáp lôøi baøo chöõa cuûa Ebber raèng oâng ta thieáu khaû naêng phaùt hieän vuï gian laän, vì oâng ta khoâng ñöôïc ñaøo taïo baøi baûn veà keá toaùn. Boài thaåm ñoaøn cho raèng lôøi baøo chöõa ñoù khoâng coù tính thuyeát phuïc. Moät phieân toøa xeùt xöû nguyeân laõnh ñaïo cao caáp cuûa taäp ñoaøn Enron veà toäi gian laän vaø thoâng ñoàng ñang ñöôïc tieán haønh. ÔÛ Vieät Nam, trong nhöõng naêm gaàn ñaây baùo chí cuõng ñaêng taûi moät soá vuï beâ boái cuûa caùc doanh nghieäp lieân quan tôùi QTDN. Trong soá caùc doanh nghieäp naøy coù moät soá teân tuoåi nhöõng doanh nghieäp lôùn trong nöôùc, nhö caùc chi nhaùnh hoaëc coâng ty con tröïc thuoäc PetroVietnam (Coâng ty dòch vuï kyõ thuaät daàu khí PTSC), Vietsovpetro, Petechim, Vietnam Airlines (Vinapco), Seaprodex, Ngaân haøng coâng CHUYEÂN thöông, Ngaân haøng Vieät Hoa, Coâng ty Bia Saøi Goøn, coâng ty Minh Phuïng, vaø coâng ty Epco. Nhöõng teân tuoåi naøy caøng laøm roõ hôn nhu caàu phaûi caûi thieän ñaùng keå hoaït ÑEÀ NGHIEÂN ñoäng QTDN ôû Vieät Nam. CÖÙU Nhöõng tröôøng hôïp vöøa neâu vaø mong muoán loaïi tröø vieäc taùi dieãn caùc söï kieän töông KINH töï trong töông lai khoâng phaûi lyù do duy nhaát ñeå theo ñuoåi moät chöông trình QTDN TEÁ TÖ 6 Moät taøi lieäu coù ích vaø töông ñoái ñaày ñuû veà chuû ñeà naøy laø cuoán `Soå tay Xaây döïng caùc quy ñònh QTDN NHAÂN ôû caùc neàn kinh teá môùi noåi, ñang phaùt trieån hoaëc chuyeån ñoåi', tr. 34-38. SOÁ 7 Xem `QTDN vaø phaùt trieån', tr. 1. Moät baûn toùm taét caùc tö töôûng vaø nghieân cöùu hieän coù veà vaán ñeà 22 15 naøy ñöôïc cung caáp bôûi taùc giaû Pei Sai Fan. 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam toát ôû Vieät Nam. Toác ñoä taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuûa khoái doanh nghieäp Vieät Nam seõ Böôùc ñaàu phuï thuoäc moät phaàn lôùn vaøo vieäc taïo ra caùc doanh nghieäp coù hieäu quaû hoaït ñoäng cao, coù khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi, caû treân thò tröôøng quoác teá cuûa moät chaëng laãn thò tröôøng noäi ñòa ñang ngaøy caøng ñöôïc töï do hoùa. Ñieàu naøy laïi phuï thuoäc phaàn ñöôøng daøi lôùn vaøo vieäc taïo döïng nhöõng doanh nghieäp coù söùc maïnh, beàn vöõng, vôùi quy moâ lôùn. Moät muïc tieâu nhö vaäy khoù coù theå ñaït ñöôïc neáu thieáu vaéng vieäc giôùi thieäu vaø thöïc hieän coâng taùc QTDN toát. Nhöõng giôùi thieäu veà quaûn trò doanh nghieäp toát naøy seõ: i) taïo nieàm tin cho caùc nhaø ñaàu tö vaø caùc toå chöùc cho vay ñaàu tö voán daøi haïn vaøo doanh nghieäp; ii) giuùp caùc nhaø quaûn lyù cao caáp taäp trung noã löïc vaøo vieäc taïo ra lôïi ích thoâng qua hieäu quaû vaø naêng suaát; vaø iii) taïo ra moät cô cheá noäi boä linh hoaït trong doanh nghieäp, cho pheùp caùc doanh nghieäp taêng cöôøng quy moâ vaø naêng löïc cuûa mình. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ôû Vieät Nam coù söï buøng noå veà soá löôïng doanh nghieäp ñaêng kyù. Tuy nhieân, phaàn lôùn nhöõng doanh nghieäp ñaêng kyù laø caùc doanh nghieäp nhoû, vaø nhieàu ngöôøi cho raèng soá löôïng doanh nghieäp lôùn, coù söùc caïnh tranh quoác teá ôû Vieät Nam coù leõ cuõng khoâng nhieàu. Vì yeâu caàu thöïc hieän coâng taùc QTDN toát ôû Vieät Nam laø moät nhaân toá quan troïng trong vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån theá heä doanh nghieäp trong nöôùc cuûa Vieät Nam coù khaû naêng caïnh tranh caû ôû trong nöôùc vaø quoác teá neân QTDN toát caàn ñöôïc ñaët ôû vò trí trung taâm cuûa cuoäc caûi caùch kinh teá vaø töï do hoùa kinh doanh ñang ñöôïc tieán haønh ôû Vieät Nam. Phaàn trích daãn sau ñaây lieân quan ñeán Trung Quoác tuy nhieân noù cuõng coù theå aùp duïng cho boái caûnh cuûa Vieät Nam: "Neáu nhö vieäc ban haønh vaø hoaøn thieän caùc cô cheá QTDN laø caàn thieát ñeå khaúng ñònh vaø cuûng coá nhöõng lôïi ích cuûa noã löïc ñoåi môùi trong thôøi gian vöøa qua, thì nhöõng hoaït ñoäng naøy cuõng laøm neàn taûng cho tieán trình chuyeån ñoåi mang tính theå cheá trong töông lai." 8 2. Muïc tieâu nghieân cöùu Nhöõng nghieân cöùu veà lónh vöïc QTDN ôû Vieät Nam coøn töông ñoái ít. Theo söï hieåu bieát cuûa nhoùm nghieân cöùu, chæ coù moät döï aùn duy nhaát chuyeân saâu veà QTDN ôû Vieät 22 Nam cho ñeán thôøi ñieåm naøy do Cô quan phaùt trieån quoác teá Ñan Maïch (DANIDA) SOÁ toå chöùc. Laø moät phaàn trong hôïp phaàn `Hoã trôï Taùi caáu truùc ngaønh vaø Phaùt trieån NHAÂN doanh nghieäp' (SIRED) cuûa Danida, döï aùn naøy nhaèm muïc tieâu caûi thieän coâng taùc TÖ TEÁ QTDN trong caùc doanh nghieäp thuûy saûn Vieät Nam. Beân caïnh vieäc hoã trôï vaø ñaøo KINH taïo caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò, döï aùn treân coøn nhaém tôùi vieäc thieát laäp moät CÖÙU `Caâu laïc boä caùc Giaùm ñoác'. Caâu laïc boä naøy toå chöùc nhöõng dieãn ñaøn trao ñoåi giöõa caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò cuõng nhö caùc nhaø quaûn lyù cao caáp trong ngaønh NGHIEÂN thuûy saûn Vieät Nam. ÑEÀ 16 8 `QTDN vaø Ñoåi môùi doanh nghieäp ôû Trung Quoác', tr. 3. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Tuy vaäy, vaãn chöa coù moät nghieân cöùu thöïc nghieäm naøo veà coâng taùc QTDN noùi taïi Vieät Nam chung ôû Vieät Nam, vaø nghieân cöùu naøy laø moät coá gaéng nhaèm phaàn naøo hoaøn chænh Böôùc ñaàu söï thieáu huït ñoù. Nghieân cöùu naøy xem xeùt thöïc tieãn QTDN thoâng qua vieäc phoûng vaán ñaïi dieän cuûa 85 doanh nghieäp ñieån hình goàm caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù cuûa moät chaëng quy moâ lôùn vaø doanh nghieäp tö nhaân ôû Vieät Nam. Nhöõng muïc tieâu chính cuûa cuoäc ñöôøng daøi ñieàu tra laø: Hieåu roõ hôn thöïc tieãn QTDN ôû Vieät Nam, laøm neàn taûng ñeå ño löôøng nhöõng tieán trieån trong töông lai cuûa hoaït ñoäng QTDN ôû Vieät Nam. Cung caáp thoâng tin vaø ñöa ra nhöõng khuyeán nghò cho quaù trình soaïn thaûo Luaät Doanh nghieäp môùi, vaø caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc lieân quan tôùi hoaït ñoäng kinh doanh ôû Vieät Nam. Nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän moät phaàn laø ñeå ñaùp öùng yeâu caàu hoã trôï cuûa Ban soaïn thaûo Luaät Doanh nghieäp 2005, giuùp hoï hieåu roõ hôn thöïc tieãn QTDN ôû caùc doanh nghieäp Vieät Nam cuõng nhö cung caáp cho hoï nhöõng thoâng tin lieân quan ñeán vaán ñeà naøy. Nhöõng phaùt hieän vaø nhöõng khuyeán nghò sô boä cuûa nghieân cöùu naøy ñaõ ñöôïc cung caáp cho Ban soaïn thaûo Luaät Doanh nghieäp 2005. Xaùc ñònh nhöõng bieän phaùp mang tính phaùp lyù baét buoäc hoaëc caùc bieän phaùp khaùc (khoâng mang tính phaùp lyù) nhaèm hoaøn chænh vaø caûi thieän caùc tieâu chuaån veà QTDN taïi Vieät nam Do caùc quan nieäm vaø ñònh nghóa veà QTDN khaùc nhau ôû töøng nöôùc neân thöïc tieãn veà QTDN cuõng nhö nhöõng noã löïc hoaøn thieän caùc tieâu chuaån QTDN ôû töøng nöôùc cuõng khaùc nhau. Coù yù kieán ñaõ cho raèng: "ñieàu quan troïng laø phaûi nhaän ra raèng, hoaøn thieän hoaït ñoäng QTDN chuû yeáu laø nhöõng noã löïc mang tính ñòa phöông. Vì nhöõng ñieàu kieän cuï theå vaø theå cheá cuûa caùc nöôùc khaùc nhau cho neân khoâng nhaát thieát aùp duïng moät moâ hình chung cho taát caû caùc nöôùc hay cho moïi boái caûnh. Chuùng ta caàn söû duïng caùc thoâng soá döõ lieäu vaø ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa ñòa phöông ñeå ñöa ra nhöõng lyù do thuyeát phuïc cho nhöõng thay ñoåi." 9 Ñaây cuõng laø lyù do chính ñeå tieán haønh nghieân cöùu mang tính khaùm phaù naøy. CHUYEÂN Chuùng toâi mong muoán raèng keát quaû nghieân cöùu vaø nhöõng kieán nghò töø nghieân cöùu ÑEÀ naøy seõ phuø hôïp vaø ñöôïc söï quan taâm tröïc tieáp cuûa caùc nhaø laøm chính saùch vaø caùc NGHIEÂN cô quan chính phuû lieân quan; caùc nhaø quaûn lyù vaø thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa caû caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø tö nhaân; nhöõng toå chöùc thuoäc coäng ñoàng caùc CÖÙU nhaø taøi trôï hieän ñang tìm kieám phöông caùch ñeå hoã trôï vieäc phaùt trieån khu vöïc KINH doanh nghieäp ôû Vieät Nam (bao goàm caû IFC-MPDF); cuõng nhö nhöõng toå chöùc khaùc TEÁ TÖ coù quan taâm tôùi coäng ñoàng doanh nghieäp vaø moâi tröôøng kinh doanh ôû Vieät Nam. NHAÂN SOÁ 9 `Quaûn trò doanh nghieäp vaø phaùt trieån', trang 32. 22 17 38483 38483 Phöông phaùp nghieân cöùu vaø maãu ñieàu tra 1. Thoâng tin sô löôïc veà coäng ñoàng doanh nghieäp ôû Vieät nam Tröôùc khi moâ taû cuï theå veà phöông phaùp vaø maãu ñieàu tra, chuùng toâi xin trình baøy sô löôïc veà coäng ñoàng doanh nghieäp ôû Vieät nam. Phaàn thoâng tin sô löôïc naøy seõ cung caáp boái caûnh cho nhöõng phaùt hieän cuûa nghieân cöùu naøy, vaø lyù giaûi cho phöông phaùp ñieàu tra ñaõ löïa choïn. 1.1. Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø coå phaàn hoùa Söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng doanh nghieäp cuûa baát kyø nöôùc naøo cuõng luoân laø moät quaù trình lieân tuïc phaùt trieån. Taïi Vieät nam, ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng. Taïi ñaây, cuoäc caûi caùch kinh teá vaø quaù tình töï do hoùa kinh doanh, ñöôïc dieãn ra töø giöõa nhöõng naêm 1980, gaây ra söï thay ñoåi lôùn trong cô caáu cuûa khu vöïc doanh nghieäp. Neáu nhö tröôùc kia caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chieám vò trí thoáng trò thì töø giöõa nhöõng naêm 1990, coäng ñoàng doanh nghieäp Vieät nam traûi qua söï phaùt trieån veà qui moâ vaø söï ña daïng vôùi söï xuaát hieän cuûa boä phaän doanh nghieäp tö nhaân. Söï thay ñoåi naøy khoâng nhöõng laø keát quaû cuûa chieán dòch coå phaàn hoùa cuûa haøng loaït caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc tröôùc ñaây ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh doanh nghieäp trong ñoù nhaø nöôùc chæ sôû höõu moät phaàn, maø coøn do söï thaønh laäp cuûa nhieàu doanh nghieäp tö nhaân. Moät moác chính cuûa quaù trình naøy laø luaät doanh nghieäp naêm 1999, trong ñoù ñaõ ñôn giaûn hoùa ñaùng keå thuû tuïc ñaêng kyù thaønh laäp doanh nghieäp cho caùc hoä kinh doanh gia ñình vaø caùc doanh nghieäp thaønh laäp môùi hoaøn toaøn. Keå töø thaùng 1/ 2000, khi luaät doanh nghieäp coù hieäu löïc, soá löôïng caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp taêng leân ñaùng keå. CHUYEÂN Vaøo naêm 2003, Vieät nam coù khoaûng gaàn 4800 doanh nghieäp nhaø ÑEÀ nöôùc, giaûm ñi so vôùi con soá 6000 vaøo nhöõng naêm giöõa thaäp kyû 90 NGHIEÂN vaø 12000 hoaëc nhieàu hôn vaøo nhöõng naêm giöõa thaäp kyû 80. Theo soá lieäu chính thöùc thì khoaûng gaàn 75% trong soá caùc doanh nghieäp CÖÙU nhaø nöôùc laøm aên coù laõi nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø taát caû caùc KINH doanh nghieäp nhaø nöôùc ñeàu laø caùc doanh nghieäp lôùn. Khoaûng gaàn TEÁ TÖ 60% caùc doanh nghieäp coù giaù trò khoaûng 5 tæ ñoàng VN hoaëc ít hôn. NHAÂN SOÁ 22 19 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Töø naêm 1992 ñeán giöõa naêm 2004, treân 1400 doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn Böôùc ñaàu hoùa, vôùi hôn 800 doanh nghieäp ñöôïc baùn, khoaùn, saùp nhaäp, thay ñoåi hình thöùc phaùp lyù, phaù saûn hoaëc thanh lyù. Naêm 2003, luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc söûa cuûa moät chaëng ñoåi vôùi muïc ñích phaân ñònh roõ traùch nhieäm quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc trong caùc doanh ñöôøng daøi nghieäp nhaø nöôùc, vaø döï ñònh thaønh laäp moät toång doanh nghieäp ñaàu tö voán nhaø nöôùc ñeå ñaïi dieän cho chính phuû naém giöõ vaø quaûn lyù coå phaàn cuûa nhaø nöôùc trong caùc doanh nghieäp naøy. Töø cuoái naêm 2002, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ coøn chieám 9% trong soá caùc doanh nghieäp ñaêng kyù hoaït ñoäng taïi Vieät nam, so vôùi 4% caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi vaø hôn 87% doanh nghieäp tö nhaân. Tuy nhieân, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chieám hôn 63% toång voán cuûa caùc doanh nghieäp, so vôùi 15% cuûa caùc doanh nghieäp tö nhaân trong nöôùc vaø 22% cuûa caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi. Caùc hoaït ñoäng thieáu hieäu quaû cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng ñöôïc theå hieän qua moät thöïc teá laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ chieám khoaûng 51% doanh thu roøng cuûa Vieät Nam, trong khi caùc doanh nghieäp tö nhaân trong nöôùc laø 30% vaø caùc döï aùn coù voán nöôùc ngoaøi laø 19%. Cuoái naêm 2002, soá nhaân vieân trung bình taïi moät doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû trung öông laø 700, trong khi taïi doanh nghieäp nhaø nöôùc taïi caùc ñòa phöông laø döôùi 250. Taøi saûn coá ñònh trung bình tính treân moät nhaân vieân trong moät doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû trung öông laø 173 trieäu ñoàng, taïi doanh nghieäp nhaø nöôùc ñòa phöông laø 72 trieäu ñoàng. Thu nhaäp trung bình tính treân moät nhaân vieân taïi doanh nghieäp nhaø nöôùc trung öông laø 328 trieäu ñoàng, taïi doanh nghieäp nhaø nöôùc ñòa phöông laø 180 trieäu ñoàng. 1.2. Khu vöïc tö nhaân Theo soá lieäu ñaêng kyù kinh doanh, caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh phaàn lôùn (gaàn 86%) laø caùc doanh nghieäp tö nhaân, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, phaàn coøn laïi laø caùc coâng ty coå phaàn vaø hôïp taùc xaõ. Veà maët voán, caùc coâng ty traùch nhieäm höõu haïn chieám phaàn lôùn nhaát, sau ñoù laø caùc coâng ty coå phaàn. Vì caùc doanh nghieäp tö 22 nhaân môùi ñöôïc thaønh laäp, neân khoâng ngaïc nhieân khi haàu heát caùc coâng ty tö nhaân SOÁ ñeàu coù quy moâ nhoû cho duø xeùt treân tieâu chí naøo ñi chaêng nöõa. Cuoái naêm 2002, soá NHAÂN löôïng doanh nghieäp coù soá nhaân vieân hôn 1000 chöa leân tôùi con soá 125; so vôùi gaàn TÖ TEÁ 30000 doanh nghieäp coù ít hôn 10 nhaân vieân trong ñoù 54% laø doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. Töông töï nhö vaäy, theo soá lieäu chính thöùc chæ coù 90 doanh nghieäp KINH ngoaøi quoác doanh coù voán treân 200 tæ ñoàng Vieät nam; so vôùi hôn 48000 coâng ty coù CÖÙU voán khoaûng 5 tæ ñoàng Vieät nam hoaëc ít hôn (87% laø caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác NGHIEÂN doanh). Vaøo thôøi ñieåm cuoái naêm 2002, soá löôïng nhaân vieân trung bình trong moät ÑEÀ 20 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh chæ khoaûng 31 ngöôøi, con soá naøy ñöôïc tính döïa taïi Vieät Nam treân soá nhaân vieân cuûa caùc coâng ty coå phaàn hoùa laø 258 ngöôøi, coâng ty coå phaàn laø Böôùc ñaàu 62 ngöôøi , coâng ty traùch nhieäm höõu haïn 39 ngöôøi vaø coâng ty tö nhaân 14 ngöôøi. Taøi saûn trung bình, tính treân moät nhaân vieân trong caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh cuûa moät chaëng laø 43 trieäu ñoàng Vieät nam (chöa baèng moät phaàn tö so vôùi ôû doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôøng daøi trung öông), con soá naøy ñöôïc tính döïa treân möùc taøi saûn trung bình tính treân moät nhaân vieân cuûa caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa 69 trieäu ñoàng, 59 trieäu ñoàng ôû caùc coâng ty coå phaàn, 41 trieäu ñoàng ôû caùc coâng ty traùch nhieäm höõu haïn vaø 35 trieäu ñoàng ôû caùc coâng ty tö nhaân. Doanh thu trung bình tính treân moät nhaân vieân laø 214 trieäu ñoàng, con soá naøy ñöôïc tính döïa treân möùc 271 trieäu ñoàng ôû caùc doanh nghieäp tö nhaân vaø 57 trieäu ñoàng ôû caùc coâng ty coå phaàn. 2. Phöông phaùp nghieân cöùu Nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân, töø tröôùc ñeán nay chöa coù cuoäc ñieàu tra chuyeân saâu naøo veà thöïc tieãn QTDN trong coäng ñoàng doanh nghieäp Vieät nam. Chính vì vaäy, ñaây laø moät cuoäc ñieàu tra mang tính khaùm phaù veà QTDN ôû Vieät Nam. Tuy nhieân nhoùm nghieân cöùu cuûa chuùng toâi coù theå hoïc taäp caùc kinh nghieäm töø caùc nghieân cöùu töông töï ñaõ ñöôïc tieán haønh taïi caùc neàn kinh teá chuyeån ñoåi, vaø vieäc thieát keá caùc caâu hoûi phoûng vaán cuõng taän duïng ñöôïc caùc baøi hoïc ruùt ra töø caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây. Caên cöù vaøo ñoái töôïng nghieân cöùu vaø mong muoán coù ñöôïc moät böùc tranh chung veà thöïc teá QTDN trong caùc doanh nghieäp cuûa Vieät Nam, chuùng toâi nhaän ñònh raèng phöông phaùp phoûng vaán trong cuoäc ñieàu tra khaûo saùt naøy laø thích hôïp nhaát ñeå thu thaäp nhöõng thoâng tin höõu ích vaø coù ñöôïc nhöõng hieåu bieát saùt thöïc. 2.1. Baûng caâu hoûi phoûng vaán Moät baûng caâu hoûi ñieàu tra daøi bao haøm caùc noäi dung chính veà QTDN ñaõ ñöôïc thieát keá. Baûn caâu hoûi naøy nhaèm ñaûm baûo cho caùc cuoäc phoûng vaán ñöôïc thoáng nhaát chung cho caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc nhau. Tuy nhieân, do söï ña daïng cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán neân khoâng phaûi taát caû caùc caâu hoûi trong phieáu CHUYEÂN ñieàu tra ñeàu thích hôïp vôùi taát caû caùc doanh nghieäp. Ví duï, moät soá caâu hoûi lieân quan ÑEÀ ñeán quyeàn cuûa caùc coå ñoâng khoâng phuø hôïp vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, vì NGHIEÂN nhöõng doanh nghieäp 100% voán nhaø nöôùc hoaït ñoäng theo caùc boä luaät vaø qui ñònh veà quaûn trò doanh nghieäp nhaø nöôùc. Nhöõng quy ñònh naøy khaùc vôùi caùc quy ñònh veà CÖÙU quaûn trò doanh nghieäp cuûa caùc doanh nghieäp tö nhaân. Hôn nöõa, moät soá caâu hoûi veà KINH quan heä tröïc tieáp giöõa doanh nghieäp vaø caùc cô quan nhaø nöôùc chæ ñaët ra cho rieâng TEÁ caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. TÖ NHAÂN SOÁ 22 21 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam 2.2. Maãu ñieàu tra Böôùc ñaàu Chuùng toâi chuû ñònh löïa choïn ñieàu tra caùc coâng ty lôùn, theo tieâu chuaån veà ñoä lôùn cuûa moät chaëng cuûa taøi saûn, doanh thu, vaø soá nhaân vieân. Chuùng toâi khoâng phoûng vaán baát kyø hoä ñöôøng daøi kinh doanh caù theå naøo cho duø quy moâ cuûa loaïi hình kinh doanh naøy nhö theá naøo. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng löïa choïn phoûng vaán caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong caùc lónh vöïc khaùc nhau ñeå coù theå naém ñöôïc ñöôïc böùc tranh toaøn caûnh veà QTDN vaø ñeå traùnh nhöõng sai leäch heä thoáng do chæ taäp trung vaøo thöïc tieãn QTDN ôû moät soá lónh vöïc kinh doanh nhaát ñònh. (Chuùng toâi khoâng ñöa caùc ngaân haøng hoaëc caùc coâng ty taøi chính vaøo dieän ñieàu tra vaø chæ coù moät coâng ty thöông maïi ñöôïc lieät keâ trong danh saùch caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán). Haàu heát caùc doanh nghieäp ñöôïc choïn phoûng vaán ñeàu laø doanh nghieäp lôùn so vôùi caùc doanh nghieäp khaùc ôû Vieät nam, chuùng toâi hy voïng raèng thöïc tieãn QTDN cuûa hoï tieán boä hôn soá ñoâng caùc doanh nghieäp coøn laïi vì thoâng thöôøng doanh nghieäp caøng lôùn thì ñoøi hoûi heä thoáng quaûn lyù cuûa doanh nghieäp seõ chính quy hôn. 2.3. Döõ lieäu ñònh löôïng vaø ñònh tính Phaàn lôùn cuûa chöông tieáp theo moâ taû caùc taàn soá, tyû leä caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán traû lôøi nhöõng caâu hoûi ñoùng theo caùch naøy hay caùch khaùc. Nhöõng caâu traû lôøi naøy ñöôïc boå sung hoaëc giaûi thích chi tieát töø nhöõng lôøi bình luaän theâm cuûa nhöõng ngöôøi traû lôøi. Vôùi maãu ñieàu tra chæ bao goàm 85 doanh nghieäp, chuùng ta khoâng theå cho raèng caùc keát quaû naøy coù yù nghóa veà maët thoáng keâ vaø khoâng theå moâ taû hay laø böùc tranh suy ñoaùn cho caû coäng ñoàng doanh nghieäp Vieät Nam hieän nay10. Nhöng, vôùi vai troø laø moät nghieân cöùu mang tính khaùm phaù, chuùng toâi tin raèng ñieàu tra naøy ñaõ ñöa ra böùc tranh phaùc hoïa ñaàu tieân vôùi nhieàu thoâng tin höõu ích veà thöïc tieãn QTDN taïi Vieät nam. Nhöõng con soá veà tyû suaát, tyû leä phaàn traêm ñöôïc ñöa ra seõ raát höõu duïng ñeå thaáy ñöôïc, hoaëc coù ñöôïc nhöõng caûm nhaän chung veà caùc xu höôùng, ñaëc ñieåm chính veà QTDN ôû Vieät Nam, cuõng nhö söï khaùc nhau trong thöïc tieãn QTDN ôû caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc nhau. 22 2.4. Ñoái töôïng phoûng vaán vaø nhöõng sai leäch tieàm aån SOÁ Caùc caù nhaân ñöôïc môøi phoûng vaán cuûa 85 doanh nghieäp bao goàm 55% laø toång NHAÂN TÖ giaùm ñoác hoaëc giaùm ñoác ñieàu haønh, 28% laø chuû tòch hoäi ñoàng quaûn trò, 15% laø phoù TEÁ giaùm ñoác, 11% laø thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò, vaø 5% laø tröôûng phoøng keá toaùn KINH hoaëc tröôûng phoøng taøi vuï. Caàn neâu theâm raèng moät soá ngöôøi ñöôïc phoûng vaán ñaûm CÖÙU nhieäm nhieàu hôn moät chöùc vuï quan troïng trong doanh nghieäp, ví duï nhö vöøa laøm NGHIEÂN 10 Ñieàu naøy caøng ñuùng ôû nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc trong maãu ñieàu tra (goàm 31 doanh nghieäp) ÑEÀ vaø nhoùm caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh (54 doanh nghieäp), trong soá 54 DN naøy coù 25 doanh 22 nghieäp coå phaàn hoùa; 26 coâng ty coå phaàn tö nhaân (khoâng nieâm yeát); vaø 3 coâng ty ñaõ nieâm yeát. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp toång giaùm ñoác, vöøa laø chuû tòch hoäi ñoàng quaûn trò. Chæ xeùt rieâng nhoùm caùc doanh taïi Vieät Nam nghieäp ngoaøi quoác doanh trong maãu ñieàu tra (tieåu maãu doanh nghieäp ngoaøi quoác Böôùc ñaàu doanh) thì 56% ngöôøi ñöôïc phoûng vaán laø toång giaùm ñoác hoaëc giaùm ñoác ñieàu haønh, 15% laø phoù giaùm ñoác, vaø 44% laø chuû tòch hoäi ñoàng quaûn trò. Trong tieåu maãu doanh cuûa moät chaëng nghieäp nhaø nöôùc thì 55% ngöôøi ñöôïc phoûng vaán laø toång giaùm ñoác hoaëc giaùm ñoác ñöôøng daøi ñieàu haønh, 16% laø phoù giaùm ñoác. Coù theå nhaän ra raèng raát coù theå coù nhöõng sai leäch do nhöõng ngöôøi ñöôïc hoûi ñöa ra nhöõng quan ñieåm/ hieåu bieát mang tính caù nhaân cuûa rieâng hoï veà QTDN cuûa doanh nghieäp. Tuy nhieân, do thôøi gian vaø nguoàn löïc haïn cheá, neân chuùng toâi khoâng theå phoûng vaán nhieàu caù nhaân trong moät doanh nghieäp ñeå coù theå coù keát quaû toaøn dieän vaø khaùch quan hôn. Roõ raøng, moät nguyeân nhaân tieàm taøng khaùc gaây sai leäch baét nguoàn töø tính chaát cuûa caùc caâu hoûi chuùng toâi ñöa ra trong ñieàu tra. Maëc duø chuùng toâi ñaõ ñaûm baûo vôùi nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán raèng taát caû caùc caâu traû lôøi seõ ñöôïc taäp hôïp laïi ñeå ñöa ra caùc thoáng keâ chung, mang tính toång hôïp, teân tuoåi cuûa caùc caù nhaân vaø teân doanh nghieäp seõ khoâng ñöôïc neâu leân trong baùo caùo, nhöng thoâng thöôøng nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán seõ khoâng traû lôøi moät caùch côûi môû, trung thöïc raèng hoï ñang vi phaïm caùc quy ñònh phaùp luaät vaø caùc qui taéc veà QTDN. Ngoaøi vieäc yù thöùc ñöôïc loaïi sai leäch tieàm taøng naøy, chuùng toâi khoù coù theå coù bieän phaùp haïn cheá noù trong phaïm vi cuoäc ñieàu tra naøy. 3. Toùm löôïc veà 85 doanh nghieäp ñöôïc ñieàu tra 3.1. Ñòa ñieåm vaø loaïi hình sôû höõu Trong soá 85 doanh nghieäp ñöôïc choïn ñieàu tra coù 59% doanh nghieäp coù truï sôû taïi hoaëc gaàn Haø noäi vaø 41% doanh nghieäp ñoùng taïi hoaëc gaàn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Tyû leä Nam - Baéc trong tieåu maãu doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh cuõng ñöôïc choïn töông töï. 36% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán laø caùc doanh nghieäp thuoäc 100% sôû höõu nhaø nöôùc, trong khi 64% coøn laïi laø doanh CHUYEÂN nghieäp ngoaøi quoác doanh. Caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh bao goàm: i) 25 coâng ty coå phaàn hoùa töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (bao goàm caû moät soá doanh ÑEÀ NGHIEÂN nghieäp maø nhaø nöôùc vaãn naüm giöõ moät phaàn coå phieáu) hieän nay thaønh coâng ty coå phaàn noùi chung; ii) 26 coâng ty coå phaàn; vaø 3 doanh nghieäp ñaõ nieâm yeát taïi saøn giao CÖÙU dòch chöùng khoaùn TP Hoà Chí Minh. Hình 1 döôùi ñaây moâ taû thaønh phaàn cuûa maãu KINH ñieàu tra phaân loaïi theo tieâu chí veà chuû sôû höõu. Trong soá 31 doanh nghieäp thuoäc TEÁ tieåu maãu doanh nghieäp nhaø nöôùc, 25 doanh nghieäp laø doanh nghieäp nhaø nöôùc TÖ trung öông vaø 6 doanh nghieäp laø doanh nghieäp nhaø nöôùc ñòa phöông. Cuõng trong NHAÂN SOÁ 22 23 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam tieåu maãu ñieàu tra doanh nghieäp quoác doanh, 42% caùc doanh nghieäp laø thaønh vieân Böôùc ñaàu cuûa caùc toång coâng ty 91 vaø 13% laø thaønh vieân cuûa caùc toång coâng ty 90.11 cuûa moät chaëng Hình 1: Thaønh phaàn cuûa maãu ñieàu tra phaân loaïi theo tieâu chí veà chuû sôû höõu ñöôøng daøi 3.2. Quy moâ doanh nghieäp (nhaân vieân, voán, doanh thu, vaø lôïi nhuaän) Xeùt trong toaøn boä maãu ñieàu tra, soá nhaân vieân trung bình trong moät doanh nghieäp laø 1055. Khi phaân loaïi theo chuû sôû höõu, soá nhaân vieân trung bình phaân boá nhö sau: i) 1740 trong tieåu maãu doanh nghieäp nhaø nöôùc; ii) 647 trong tieåu maãu doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh; iii) 516 trong tieåu maãu caùc coâng ty coå phaàn hoùa; vaø iv) 752 trong tieåu maãu caùc coâng ty coå phaàn noùi chung. Qui moâ voán chuû sôû höõu (khoâng tính caùc khoaûn vay) trung bình laø 99,98 tæ ñoàng (khoaûng 6,4 trieäu ñoâ la Myõ), saép xeáp theo thöù töï: i) 215,67 tæ ñoàng cho tieåu maãu caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, tôùi ii) 44,45 tæ ñoàng cho tieåu maãu caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh; vaø iii) 35,34 tæ ñoàng cho tieåu maãu caùc coâng ty coå phaàn. 22 SOÁ Doanh thu trung bình (naêm 2003) cuûa caùc doanh nghieäp trong toaøn boä maãu ñieàu NHAÂN tra laø 328,22 tæ ñoàng (khoaûng 21 trieäu ñoâ la Myõ), töø: i) 510,43 tæ ñoàng cho tieåu maãu TÖ TEÁ caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, tôùi ii) 210,79 tæ ñoàng cho tieåu maãu caùc doanh nghieäp KINH ngoaøi quoác doanh; vaø iii) 136,29 tæ ñoàng cho tieåu maãu caùc coâng ty coå phaàn. CÖÙU 11 Naêm 1994, Thuû töôùng ñaõ pheâ duyeät quyeát ñònh 90/TTg vaø 91/TTg, thaønh laäp caùc toång coâng ty 90 NGHIEÂN vaø 91, vôùi muïc ñích taäp hôïp laïi nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc thöôøng laø hoaït ñoäng trong cuøng trong ÑEÀ moät ngaønh thaønh caùc toång coâng ty ­ ví duï caùc doanh nghieäp may maëc vaø deät may ñöôïc taäp hôïp laïi thaønh Toång coâng ty deät may Vieät Nam (VINATEX). Nhöõng toång coâng ty ñöôïc hình thaønh theo hai 24 quyeát ñònh naøy ñöôïc goïi laø "Toång coâng ty 90" vaø "Toång coâng ty 91". CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Ñieàu khoâng gaây ngaïc nhieân laø haàu heát caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñeàu lôùn hôn taïi Vieät Nam caùc coâng ty tö nhaân, hoaëc thaäm chí caùc coâng ty coå phaàn hoùa, baát keå so saùnh theo Böôùc ñaàu tieâu chí veà voán, doanh thu hay soá nhaân vieân (xem Hình 2 döôùi ñaây). Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy cô baûn laø do: i) söï keá thöøa heä thoáng kinh teá keá hoaïch taäp trung, cuûa moät chaëng ñaõ taïo ra caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù quy moâ lôùn; ii) boä phaân doanh nghieäp tö ñöôøng daøi nhaân taïi Vieät nam töông ñoái non treû neân chöa ñuû thôøi gian ñeå phaùt trieån thaønh doanh nghieäp lôùn; vaø iii) phaàn lôùn caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn hoùa ñeàu laø doanh nghieäp coù quy moâ nhoû, raát ít caùc doanh nghieäp lôùn cuûa nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn hoùa. Hình 2: Qui moâ cuûa caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra, phaân loaïi theo taøi saûn, doanh thu vaø nhaân coâng. 3.3. Loaïi hình kinh doanh vaø nguoàn voán Loaïi hình kinh doanh cuûa 85 doanh nghieäp trong dieän phoûng vaán raát ña daïng, vôùi CHUYEÂN khoâng quaù 12% caùc doanh nghieäp cuøng thuoäc moät lónh vöïc kinh doanh. Caùc doanh nghieäp trong nghaønh xaây döïng hoaëc vaät lieäu xaây döïng chieám 12%, caùc coâng ty cô ÑEÀ khí hoaëc gia coâng kim loaïi chieám hôn 8%. Caùc lónh vöïc kinh doanh khaùc cuõng coù NGHIEÂN maët trong maãu ñieàu tra nhö: may maëc vaø deät; nhieân lieäu; ñieän vaø naêng löôïng; thöïc CÖÙU phaåm vaø cheá bieán thöïc phaåm vaø giao thoâng. Moät soá doanh nghieäp lôùn hoaït ñoäng KINH trong nhieàu lónh vöïc. Hai ñoà thò döôùi ñaây moâ taû doanh soá baùn cho khaùch haøng nöôùc ngoaøi,12 vaø nguoàn taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra. TEÁ TÖ NHAÂN 12 Doanh soá naøy bao goàm caû soá löôïng xuaát khaåu vaø soá baùn haøng cho caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ôû SOÁ Vieät Nam. 22 25 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Hình 3: Doanh soá baùn cho khaùch haøng nöôùc ngoaøi, Böôùc ñaàu theo loaïi hình doanh nghieäp. cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Hình 4: Nguoàn taøi chính 22 SOÁ NHAÂN 3.4. Tính ña daïng vaø soá löôïng coå ñoâng TÖ TEÁ 54 doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh trong maãu ñieàu tra coù cô caáu coå ñoâng raát khaùc KINH nhau, ñöôïc moâ taû trong Hình 5õ döôùi ñaây. Gaàn 40% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng CÖÙU vaán coù moät hoaëc nhieàu coâng ty con, vaø 60% khoâng coù caùc coâng ty con. (Tyû leä naøy cuõng töông töï trong caùc tieåu maãu vôùi sôû höõu khaùc nhau) NGHIEÂN ÑEÀ 26 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Hình 5: Soá löôïng coå ñoâng trong caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Theo soá lieäu trung bình thì caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa trong maãu ñieàu tra coù nhieàu coå ñoâng hôn caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân. Nhö ñöôïc theå hieän treân Hình 5, phaàn lôùn caùc coâng ty coå phaàn hoùa coù treân 100 coå ñoâng, trong khi caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân coù khoâng ñeán 20 coå ñoâng. Xu höôùng naøy khoâng laï, vì trong quaù trình coå phaàn hoùa, coå phieáu thöôøng ñöôïc öu tieân baùn cho coâng nhaân vieân. Vaäy neân, caùc coâng nhaân vieân cuûa caùc coâng ty coå phaàn hoùa thöôøng sôû höõu coå phieáu cuûa coâng ty mình. Ngöôïc laïi, ñoái vôùi moät soá coâng ty coå phaàn tö nhaân, coå phaàn thöôøng do baïn beø vaø caùc thaønh vieân trong gia ñình naém giöõ. Saùu coâng ty coå phaàn tö nhaân (gaàn moät phaàn tö caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân trong maãu ñieàu tra) chæ coù 3 hoaëc 4 coå ñoâng, vaø coù moät coâng ty coå phaàn tö nhaân chæ coù moät coå ñoâng "thöïc chaát" (xem trong phaàn nghieân cöùu tình huoáng ôû döôùi). Moâ hình moät coâng ty coå phaàn Hoäp 1: Coâng ty coå phaàn moät coå ñoâng Doanh nghieäp A laø coâng ty coå phaàn tö nhaân, hoaït ñoäng trong lónh vöïc may maëc coù nhieàu caïnh tranh. Coâng ty coù gaàn 1000 nhaân vieân, voán chuû sôû höõu khoaûng hôn 20 tæ ñoàng. OÂng giaùm ñoác cuõng ñoàng thôøi laø chuû sôû höõu duy nhaát cuûa coâng ty. Coâng ty ñöôïc thaønh laäp naêm 2001 döôùi hình thöùc laø moät coâng ty CHUYEÂN coå phaàn vì oâng giaùm ñoác cho raèng so vôùi caùc hình thöùc phaùp lyù khaùc cuûa moät coâng ty tö nhaân (ví duï doanh nghieäp tö nhaân hoaëc coâng ty traùch nhieäm höõu ÑEÀ haïn) thì thaønh laäp coâng ty coå phaàn seõ deã daøng huy ñoäng ñöôïc voán vaø môû NGHIEÂN roäng quy moâ hôn. Tuy nhieân, theo luaät doanh nghieäp ban haønh naêm 1999, moät coâng ty coå phaàn phaûi coù ít nhaát laø 3 coå ñoâng. Vaäy neân oâng ta "laùch luaät" CÖÙU baèng caùch "gaùn" moät soá ít coå phieáu cho hai ngöôøi baïn. Sôû dó coù ñieàu naøy xaûy KINH ra laø vì oâng ta khoâng nhaän thöùc ñöôïc nhöõng yeâu caàu veà maët phaùp lyù maø caùc TEÁ coâng ty coå phaàn tö nhaân phaûi tuaân thuû nhö: hoäi nghò coå ñoâng thöôøng nieân, TÖ NHAÂN thaønh laäp Ban kieåm soaùt, hoaëc thaäm chí vieát ñieàu leä coâng ty - nhöõng hoaït ñoäng maø leõ ra coâng ty cuûa oâng seõ phaûi thöïc hieän. SOÁ 22 27 38483 38483 Caùc keát quaû ñieàu tra 1. Veà maët hình thöùc, QTDN toàn taïi ôû haàu heát caùc doanh nghieäp 1.1. Ñieàu leä doanh nghieäp vaø caùc vaên baûn töông ñöông Xeùt veà khía caïnh tuaân thuû nhöõng quy ñònh phaùp luaät cô baûn, keát quaû ñieàu tra cuûa chuùng toâi cho thaáy haàu heát caùc doanh nghieäp ñaõ coù moät cô caáu QTDN caàn thieát vaø cô caáu naøy tuaân thuû theo caùc luaät leä vaø qui ñònh hieän haønh. Khoaûng 92% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù ñieàu leä doanh nghieäp hoaëc vaên baûn töông ñöông. Chæ coù 6 doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø moät coâng ty coå phaàn khoâng coù ñieàu leä doanh nghieäp/coâng ty. Coù leõ ñieàu caàn nhaán maïnh ôû ñaây laø maëc duø caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán phaàn lôùn laø nhöõng doanh nghieäp coù quy moâ töông ñoái lôùn, nhöng coù raát ít doanh nghieäp (khoaûng 15%) coù ñieàu leä ñöôïc soaïn thaûo bôûi caùc coâng ty luaät hoaëc coâng ty tö vaán kinh doanh. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp ñeàu öa chuoäng phöông phaùp "töï laøm": caùc nhaø quaûn lyù cao caáp hoaëc Hoäi ñoàng quaûn trò soaïn thaûo ñieàu leä cuûa doanh nghieäp mình. Ngoaøi ra, moät soá ít doanh nghieäp thöøa nhaän ñaõ sao cheùp haàu nhö toaøn boä ñieàu leä cuûa coâng ty khaùc, sau ñoù chænh söûa ít nhieàu cho phuø hôïp vôùi nhu caàu rieâng bieät cuûa hoï. Trong khi phaàn lôùn caùc doanh nghieäp coù khaû naêng saün saøng töï soaïn thaûo ñieàu leä cuûa mình vaø ñaûm baûo ñöôïc ñieàu leä naøy khoâng maâu thuaãn vôùi caùc boä luaät vaø qui ñònh hieän haønh, nhöng moät soá caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc tröïc thuoäc caùc toång coâng ty lôùn cho raèng phaàn lôùn caâu chöõ trong ñieàu leä cuûa hoï ñeàu bò aùp ñaët töø caùc toång coâng ty meï. Moät giaùm ñoác ñaõ noùi: CHUYEÂN " Ñieàu leä cuûa coâng ty toâi thöïc chaát ñöôïc ngöôøi naøo ñoù vieát ra, vaø chuùng toâi buoäc phaûi tuaân theo noù. Seõ toát ÑEÀ hôn nhieàu neáu chuùng toâi ñöôïc quyeàn vieát noù. Vôùi tö NGHIEÂN caùch laø moät doanh nghieäp nhaø nöôùc, toâi hieåu raèng CÖÙU chuùng toâi phaûi hoaït ñoäng döïa treân luaät Doanh nghieäp KINH nhaø nöôùc. Tuy nhieân, nhieàu hoaït ñoäng kinh doanh cuûa TEÁ chuùng toâi bò Toång coâng ty haïn cheá. Ví duï, doanh TÖ nghieäp khoâng ñöôïc pheùp xuaát khaåu tröïc tieáp, maëc duø NHAÂN SOÁ 22 29 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam chuùng toâi coù moät vaøi khaùch haøng nöôùc ngoaøi. Hoaït ñoäng xuaát khaåu Böôùc ñaàu phaûi thoâng qua doanh nghieäp khaùc ñöôïc quyeàn xuaát khaåu tröïc tieáp, vaø chuùng toâi phaûi traû doanh nghieäp naøy 20% giaù trò cuûa ñôn haøng xuaát cuûa moät chaëng khaåu ñoù. Vì chuùng toâi khoâng coù quyeàn xuaát khaåu tröïc tieáp neân chuùng ñöôøng daøi toâi khoâng ñöôïc pheùp môû taøi khoaûn taïi Vietcombank." Töông töï nhö theá, toång giaùm ñoác moät doanh nghieäp nhaø nöôùc veà cô khí vaø xaây döïng than phieàn: "Veà nguyeân taéc, doanh nghieäp coù theå laøm baát cöù vieäc gì luaät phaùp khoâng caám, nhöng khi chuùng toâi muoán theâm moät soá hoaït ñoäng vaøo ñieàu leä cuûa coâng ty chuùng toâi thì bò toång coâng ty baùc boû". Moät toång giaùm ñoác cuûa moät doanh nghieäp nhaø nöôùc khaùc cho bieát, oâng nhaän thaáy coù moät soá ñieåm trong ñieàu leä cuûa coâng ty maø oâng cho laø khoâng phuø hôïp hoaëc khoâng lieân quan. Nhöng "oâng khoâng muoán thay ñoåi, vì ñieàu naøy seõ raát phieàn phöùc". Khi ñöôïc hoûi: lieäu chuùng toâi coù theå xin moät baûn sao ñieàu leä doanh nghieäp ñöôïc khoâng, gaàn moät nöûa soá doanh nghieäp ñoàng yù, 38% soá doanh nghieäp töø choái, vaø 12% soá doanh nghieäp khoâng ñöa ra caâu traû lôøi roõ raøng. Caùc coâng ty coå phaàn hoùa coù veû saün saøng hôn caùc coâng ty coå phaàn vaø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc trong vieäc cung caáp baûn sao ñieàu leä doanh nghieäp. Ñaây coù leõ laø keát quaû cuûa quaù trình coå phaàn hoùa (quaù trình nhaø nöôùc ruùt moät phaàn coå phaàn cuûa mình ra khoûi doanh nghieäp). Ñoù cuõng chính laø bôûi caùc coâng ty coå phaàn hoùa thöôøng soaïn thaûo ñieàu leä moät caùch baøi baûn hôn vaø tieáp caän quaûn lyù moät caùch côûi môû hôn. Chuùng toâi cuõng ñaõ tìm hieåu kyõ nhöõng quy ñònh cuï theå naøo veà QTDN ñöôïc ñeà caäp ñeán trong ñieàu leä cuûa caùc doanh nghieäp naøy. Tìm hieåu veà 6 quy ñònh veà quaûn trò doanh nghieäp chæ thích hôïp khi aùp duïng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh chuùng toâi ñaõ thaáy: 96% doanh nghæeäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp lieân quan ñeán quyeàn cuûa caùc coå ñoâng; 96% doanh nghieäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp 22 SOÁ lieân quan ñeán quyeàn vaø caùc traùch nhieäm cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò; 93% doanh nghieäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp NHAÂN TÖ lieân quan ñeán vieäc trieäu taäp vaø toå chöùc hoäi nghò coå ñoâng; TEÁ 92% doanh nghieäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp KINH lieân quan ñeán quaù trình chi traû coå töùc; CÖÙU 89% doanh nghieäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp lieân quan ñeán vieäc phaùt haønh coå phieáu vaø giöõ chöùng nhaän coå phieáu; vaø NGHIEÂN 85% doanh nghieäp coù nhöõng quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp ÑEÀ lieân quan ñeán quyeàn vaø caùc traùch nhieäm cuûa Ban kieåm soaùt. 30 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Theâm vaøo ñoù, moät aán töôïng roõ raøng khaùc ñöôïc phaûn aùnh töø keát quaû cuûa cuoäc ñieàu taïi Vieät Nam tra ñoù laø möùc ñoä tuaân thuû phaùp luaät cao, hay ít nhaát laø coù söï tuaân thuû caùc quy ñònh Böôùc ñaàu baèng vaên baûn ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä doanh nghieäp hoaëc caùc vaên baûn töông ñöông khaùc. cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Hình minh hoïa döôùi ñaây moâ taû tyû leä caùc doanh nghieäp, nhöõng doanh nghieäp ñaõ ñeà caäp ñeán 7 quy ñònh veà quaûn trò doanh nghieäp khaùc aùp duïng cho caû doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. Maëc duø böùc tranh toaøn caûnh coù veû hôi hoãn ñoän, nhöng chuùng ta vaãn coù theå nhaän thaáy raèng caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù xu höôùng ít ñeà caäp ñeán nhöõng ñieàu khoaûn loaïi naøy trong ñieàu leä doanh nghieäp vaø caùc vaên baûn töông ñöông cuûa mình. Tuy nhieân, chuùng ta khoâng theå noùi raèng vieäc hôïp thöùc hoùa caùc ñieàu khoaûn naøy cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc laø thaáp neáu chæ döïa treân phaùt hieän naøy moät caùch ñôn leû vì caùc cô quan tröïc thuoäc chính phuû ñaõ ñöa ra vaø aùp duïng caùc khía caïnh cuûa quaûn trò vaø quaûn lyù doanh nghieäp nhaø nöôùc cho moïi doanh nghieäp nhaø nöôùc. Hình 6: Tæ leä caùc doanh nghieäp coù ñieàu leä ñeà caäp ñeán baûy ñieàu khoaûn ñaëc tröng CHUYEÂN Moät ñieàu quan troïng caàn neâu ra ôû ñaây laø: maëc duø trong khi phoûng vaán, caùc doanh ÑEÀ nghieäp cho bieát cho duø ñieàu leä doanh nghieäp cuûa doanh nghieäp hoï coù hay khoâng coù NGHIEÂN nhöõng ñieàu khoaûn ñaëc tröng veà QTDN treân nhöng chuùng toâi vaãn khoâng hieåu ñöôïc möùc ñoä cuï theå vaø roõ raøng cuûa nhöõng ñieàu khoaûn ñoù. Noùi moät caùch khaùc, vieäc ñöa CÖÙU caùc ñieàu khoaûn naøy vaøo ñieàu leä cuûa doanh nghieäp khoâng nhaát thieát coù nghóa laø chuùng KINH ñaõ ñöôïc vieát ra moät caùch chính xaùc vaø roõ raøng, ñöa ra nhöõng höôùng daãn ñaày ñuû vaø TEÁ phuø hôïp vôùi caùc caùc quy ñònh phaùp luaät töông öùng ñang coù hieäu löïc. Nhìn chung khi TÖ NHAÂN ñöôïc hoûi raèng "lieäu caùc doanh nghieäp coù thaáy raèng ñieàu leä cuûa mình coù höõu ích khoâng" thì coù 78% traû lôøi ñoàng yù, 11% khoâng ñoàng yù vaø 11% khoâng coù yù kieán. SOÁ 22 31 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Trong khi ña soá caùc doanh nghieäp ñeàu cho raèng ñieàu leä cuûa doanh nghieäp mình laø Böôùc ñaàu höõu ích, thì moät phaàn nhoû laïi nghó ngöôïc laïi. Ví duï, toång giaùm ñoác cuûa moät doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ noùi: cuûa moät chaëng ñöôøng daøi "Ñieàu leä doanh nghieäp cuûa chuùng toâi ñaõ quaù laïc haäu. Chuùng toâi caàn phaûi thay ñoåi noù, nhöng chuùng toâi caàn phaûi ñöôïc boä chuû quaûn thoâng qua tröôùc ñaõ. Quaù trình ñoù raát phöùc taïp vaø roái raém. Vì vaäy, chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh khoâng coá gaéng thay ñoåi ñieàu leä ñoù. Vì chuùng toâi laø moät doanh nghieäp nhaø nöôùc neân ñieàu leä laø khoâng quan troïng. Khi thaønh laäp doanh nghieäp coå phaàn, chuùng toâi ñaõ phaûi thueâ tö vaán laøm vieäc trong moät thôøi gian ñeå soaïn thaûo haøng traêm trang ñieàu leä coâng ty, sau ñoù chuùng toâi ñaõ thaûo luaän döï thaûo haøng thaùng ñeå hoaøn chænh noù". Moät Coâng ty coå phaàn cuõng khoâng ñaùnh giaù cao tính höõu duïng cuûa ñieàu leä coâng ty. Ngöôøi giaùm ñoác giaûi thích raèng doanh nghieäp "laø moät theå raát thoáng nhaát, vaø chuùng toâi ñang xaây döïng doanh nghieäp phuø hôïp vôùi moâ hình ñònh höôùng, taäp trung vaøo quan heä giöõa con ngöôøi vôùi nhau hôn laø luaät leä". Moät coâng ty coå phaàn khaùc laïi khoâng nhaän thaáy ñieàu leä cuûa coâng ty laø thích hôïp , ñôn giaûn laø bôûi vì "Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa Coâng ty vaø nhöõng ngöôøi quaûn lyù ñieàu haønh caáp cao laø moät", OÂng Toång giaùm ñoác cuûa coâng ty naøy giaûi thích. Trong toaøn boä maãu ñieàu tra, chæ coù 68% khaúng ñònh raèng treân thöïc teá hoï ñaõ tuaân thuû ñieàu leä doanh nghieäp cuûa hoï moät caùch chaët cheõ hoaëc raát chaët cheõ. chæ coù chöa ñaày 4% doanh nghieäp cho laø hoï khoâng tuaân thuû ñieàu leä doanh nghieäp. Neáu chæ döïa theo caùc caâu traû lôøi naøy thì coù theå thaáy raèng treân thöïc teá caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa toân troïng baûn ñieàu leä cuûa doanh nghieäp hôn caùc coâng ty coå phaàn hoaëc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, maëc duø söï khaùc bieät laø khoâng lôùn laém. Hôn 62% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán hoaøn toaøn khoâng ñoàng tình vôùi caâu noùi: "Vieäc laäp baûn ñieàu leä coâng ty laø do yeâu caàu cuûa phaùp luaät. Treân thöïc teá, chuùng toâi haàu nhö khoâng aùp duïng baûn ñieàu leä ñoù". Ngöôïc laïi, chæ coù 18% doanh nghieäp ñoàng yù moät 22 phaàn hoaëc hoaøn toaøn vôùi caâu noùi naøy. (Quan ñieåm naøy cuõng töông töï nhö nhöõng SOÁ quan ñieåm cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc khi ñöôïc phoûng vaán taïi caùc tieåu NHAÂN maãu phoûng vaán). TÖ TEÁ 1.2. Caùc höôùng daãn vaø vaên baûn khaùc KINH CÖÙU Gaàn ba phaàn tö caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán trong maãu ñieàu tra cho bieát raèng ngoaøi ñieàu leä doanh nghieäp hoï coøn coù caùc vaên baûn boå sung khaùc nhö: caùc NGHIEÂN chính saùch, höôùng daãn, quy ñònh öùng xöû, hoaëc "noäi qui" doanh nghieäp. Caùc vaên ÑEÀ baûn boå sung naøy bao goàm nhöõng quy ñònh boå sung cho nhöõng vaán ñeà veà quaûn trò 32 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp doanh nghieäp chöa ñöôïc cuï theå hoùa trong baûn ñieàu leä doanh nghieäp. Trong tieåu taïi Vieät Nam maãu ñieàu tra, coù 88% caùc coâng ty coå phaàn hoùa coù nhöõng taøi lieäu nhö vaäy, trong Böôùc ñaàu khi ñoù chæ coù 58% caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân vaø 77% caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù nhöõng loaïi taøi lieäu naøy. Hình döôùi ñaây ñöa ra tyû leä caùc doanh nghieäp ngoaøi cuûa moät chaëng quoác doanh coù caùc vaên baûn boå sung cho ñieàu leä doanh nghieäp. Vaø chuùng ta coù ñöôøng daøi theå nhaän thaáy raèng caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa "ñöôïc trang bò" toát hôn caùc vaên baûn loaïi naøy. Hình 7: Caùc vaên baûn vaø qui ñònh boå sung veà QTDN. Coù leõ moät trong nhöõng keát quaû mang nhieàu yù nghóa khaùm phaù nhaát trong phaàn naøy cuûa cuoäc ñieàu tra laø caâu traû lôøi cuûa caùc doanh nghieäp veà vaán ñeà: lieäu coù caù nhaân hoaëc phoøng ban ñaëc bieät naøo ñoù ñöôïc giao nhieäm vuï theo doõi vaø ñaûm baûo raèng doanh nghieäp tuaân thuû caùc höôùng daãn noäi boä vaø caùc quy ñònh phaùp luaät veà QTDN. Caâu traû lôøi ñöôïc moâ taû trong Hình 8 döôùi ñaây. Coù 56% caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa ñöôïc phoûng vaán traû lôøi doanh nghieäp hoï coù moät ngöôøi hoaëc moät phoøng ban chuyeân traùch ñöôïc giao nhieäm vuï giaùm saùt vieäc tuaân thuû caùc quy ñònh cuûa doanh CHUYEÂN nghieäp vaø caùc quy ñònh phaùp luaät (tæ leä naøy cuûa tieåu maãu ñieàu tra ñoái vôùi doanh nghieäp coå phaàn hoùa laø cao nhaát trong soá caùc tieåu maãu ñieàu tra khaùc). Ñieàu naøy ÑEÀ cho thaáy moät tyû leä lôùn caùc doanh nghieäp trong toaøn boä maãu ñieàu tra khoâng coù NGHIEÂN nhoùm chuyeân traùch thöïc thi nhieäm vuï quan troïng naøy moät caùch chính thöùc. Tuy CÖÙU nhieân, nhieäm vuï naøy thöôøng ñöôïc giao cho moät trong caùc phoøng ban chöùc naêng KINH cuûa doanh nghieäp. Phoøng toå chöùc vaø/hoaëc phoøng haønh chính ­ vaø Ban kieåm soaùt TEÁ cuûa caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh ­ laø caùc ñôn vò hay ñöôïc giao nhieäm vuï TÖ kieåm soaùt. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc thì thö kyù cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò ñöôïc NHAÂN giao thöïc hieän nhieäm vuï naøy. SOÁ 22 33 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Hình 8: Tæ leä coâng ty coù ngöôøi/boä phaän chuyeân traùch theo doõi vieäc thöïc thi Böôùc ñaàu caùc quy cheá cuûa coâng ty vaø quy ñònh luaät phaùp cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Cuoái cuøng trong phaàn ñieàu tra veà söï coù maët cuûa caùc quy ñinh veà quaûn trò doanh nghieäp, 40% caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra traû lôøi laø coù caùc vaên baûn ­ nhö caùc thoâng baùo veà chính saùch, höôùng daãn, hoaëc soå tay noäi boä - lieân quan ñeán caùc vaán ñeà veà traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa doanh nghieäp (CSR), 60% caùc doanh nghieäp coøn laïi khoâng coù caùc loaïi vaên baûn naøy. Khi xem xeùt toaøn boä maãu ñieàu tra, chuùng ta coù theå nhaän thaáy moät ñieàu raát thuù vò laø soá doanh nghieäp nhaø nöôùc coù quy ñònh baèng vaên baûn veà CSR chieám tyû leä cao (55%), trong khi ñoù caùc coâng ty coå phaàn chieám 23%, vaø caùc coâng ty coå phaàn hoùa chieám 40%. Beân caïnh ñoù, coù moät ñieàu ñaùng chuù yù khaùc laø maëc duø nhieàu doanh nghieäp khoâng hôïp thöùc hoùa caùc chính saùch CSR cuûa hoï döôùi daïng vaên baûn, nhöng hoï cuõng thöôøng xuyeân tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi vaø töø thieän ñaëc bieät nhö quyeân goùp cho ngöôøi ngheøo hoaëc ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên, taøi trôï cho caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi. Tính trong toaøn boä maãu ñieàu tra, tyû leä caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù chöùng 22 chæ ISO laø 61%, caùc doanh nghieäp khoâng coù chöùng chæ ISO chieám 39%. Trong toång SOÁ soá caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø coâng ty coå phaàn hoùa ñöôïc phoûng vaán thì coù gaàn NHAÂN 70% coù chöùng chæ ISO vaø trong toång soá caùc coâng ty coå phaàn ñöôïc phoûng vaán thì TÖ coù chöa tôùi 35% coâng ty coå phaàn tö nhaân coù loaïi chöùng chæ naøy. TEÁ KINH 2. Khaùi nieäm veà quyeàn cuûa coå ñoâng coøn haïn cheá CÖÙU NGHIEÂN Noäi dung tieáp theo cuûa phieáu ñieàu tra taäp trung vaøo caùch thöùc caùc coâng ty ñoái xöû ÑEÀ vôùi caùc coå ñoâng vaø baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï. Trong phaàn ñieàu tra naøy, chuùng toâi 34 chæ phoûng vaán 54 doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 2.1. Ñaêng kyù coå ñoâng taïi Vieät Nam Taát caû caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán ñeàu coù danh saùch ñaêng kyù coå ñoâng. Böôùc ñaàu Trong toång soá caùc doanh nghieäp naøy coù 89% doanh nghieäp töï mình thöïc hieän coâng cuûa moät chaëng taùc ñaêng kyù coå ñoâng vaø coù 11% doanh nghieäp söû duïng dòch vuï ñaêng kyù cuûa moät ñöôøng daøi cô quan ñoäc laäp hoaëc söû duïng dòch vuï ñaêng kyù cuûa nhöõng ngöôùi ñaêng kyù thoâng tin ôû beân ngoaøi. 11% doanh nghieäp naøy bao goàm caùc doanh nghieäp: 3 doanh nghieäp ñaõ ñöôïc nieâm yeát ôû thò tröôøng chöùng khoaùn, moät doanh nghieäp coå phaàn khoâng nieâm yeát vaø 2 doanh nghieäp coå phaàn hoùa. Trong toång soá caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán chæ coù khoaûng 57% doanh nghieäp caäp nhaät danh saùch coå ñoâng cuûa mình ngay sau khi coù giao dòch, vaø 28% caäp nhaät töø 3 thaùng ñeán 1 naêm moät laàn. Trong toång soá caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù 80% doanh nghieäp coù caùc quy ñònh baèng vaên baûn höôùng daãn vieäc chuyeån nhöôïng coå phaàn. Trong toång soá caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa tham gia phoûng vaán thì coù 84% doanh nghieäp coù caùc loaïi höôùng daãn naøy baèng vaên baûn. Vaø coù 73% caùc coâng ty coå phaàn tham gia phoûng vaán coù caùc vaên baûn höôùng daãn vieäc chuyeån nhöôïng coå phieáu. Hôn 74% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán chæ coù moät loaïi coå phieáu, vaø 22% caùc doanh nghieäp coù nhieàu hôn moät loaïi coå phieáu. Beân caïnh ñoù 32% trong toång soá caùc coâng ty coå phaàn hoùa vaø 15 % trong toång soá caùc coâng ty coå phaàn coù nhieàu hôn moät loaïi coå phieáu. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp (85%) cöù moãi moät coå phieáu ñaïi dieän cho moät phieáu baàu. Nhö vaäy keát quaû cuûa cuoäc ñieàu tra cho thaáy "moãi coå phieáu ñöôïc höôûng tyû leä coå töùc nhö nhau", chæ tröø moät vaøi ngoaïi leä.13 Gaàn 56% trong toång soá caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán, 76% trong toång soá caùc coâng ty coå phaàn hoùa vaø 31% trong toång soá caùc coâng ty coå phaàn chæ ra raèng vieäc mua baùn coå phieáu cuûa coâng ty ñaõ ñöôïc giao dòch hoaëc khoâng chính thöùc hoaëc chính thöùc. 2.2. Ñaïi hoäi coå ñoâng Hôn 85% caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh ñöôïc phoûng vaán noùi raèng hoï toå chöùc ñaïi hoäi coå ñoâng thöôøng nieân (AGM), chæ moät soá ít (haàu heát thuoäc caùc coâng ty coå phaàn) khoâng tieán haønh thöôøng xuyeân caùc ñaïi hoäi coå ñoâng thöôøng nieân. Haàu heát CHUYEÂN caùc doanh nghieäp khoâng toå chöùc AGM laø caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp hoaëc thuoäc sôû höõu cuûa soá ít ngöôøi thaân trong gia ñình, vì hoï cho raèng khoâng caàn thieát ÑEÀ phaûi toå chöùc nhöõng cuoäc hoïp AGM mang tính hình thöùc nhö theá. Giaùm ñoác moät NGHIEÂN doanh nghieäp thuoäc sôû höõu cuûa soá ít ngöôøi thaân trong gia ñình cho raèng vieäc yeâu CÖÙU caàu moät doanh nghieäp laø coâng ty coå phaàn phaûi toå chöùc ñaïi hoäi coå ñoâng thöôøng nieân KINH laø khoâng phuø hôïp vaø yeâu caàu naøy caàn ñöôïc thay ñoåi. Hình 9 moâ taû caùc phöông thöùc khaùc nhau maø caùc doanh nghieäp söû duïng ñeå thoâng baùo/ coâng boá tröôùc khi TEÁ TÖ NHAÂN 13 Chæ coù chöa ñeán 80% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù caùc quy ñònh, chính saùch baèng vaên baûn SOÁ veà coâng boá vaø chi traû coå töùc 22 35 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam tieán haønh AGM. Hình 10 thoáng keâ khoaûng thôøi gian thoâng baùo tröôùc cuûa doanh Böôùc ñaàu nghieäp veà Ñaïi hoäi coå ñoâng (thôøi gian töø khi thoâng baùo ñeán khi ñaïi hoäi ñöôïc toå chöùc). Moät ñieàu ngaïc nhieân laø thôøi gian tính töø khi coù thoâng baùo hoïp ñaïi hoäi coå cuûa moät chaëng ñoâng ñeán khi ñaïi hoäi naøy dieãn ra laø raát ngaén, ñaëc bieät ñieàu naøy xaûy ra trong caùc ñöôøng daøi coâng ty coå phaàn. Hình 9: Caùc phöông phaùp thoâng baùo veà ñaïi hoäi coå ñoâng Hình 10: Thoâng baùo tröôùc veà ñaïi hoäi coå ñoâng cho caùc coå ñoâng 22 SOÁ NHAÂN TÖ TEÁ KINH CÖÙU NGHIEÂN ÑEÀ 36 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 2.3. Tranh chaáp giöõa caùc coå ñoâng taïi Vieät Nam Veà vaán ñeà tranh chaáp giöõa caùc coå ñoâng, khoaûng döôùi 10% caùc doanh nghieäp ñöôïc Böôùc ñaàu phoûng vaán noùi raèng coù tranh chaáp, 87% caùc doanh nghieäp quaû quyeát cho raèng cuûa moät chaëng doanh nghieäp hoï khoâng xaûy ra nhöõng nhöõng tranh chaáp. Theo yù kieán cuûa nhöùng ñöôøng daøi ngöôøi tham gia phoûng vaán thì phaàn lôùn caùc tranh chaáp xaûy ra ñeàu raát nhoû vaø trong moät soá tröôøng hôïp thì nhöõng tranh chaáp naøy baét nguoàn töø nhöõng hieåu laàm giöõa caùc caù nhaân coå ñoâng buoân baùn coå phieáu vôùi nhau. Maëc duø vaäy, cuõng coù tranh chaáp giöõa caùc coå ñoâng laø nhaø nöôùc vaø caùc coå ñoâng khaùc trong moät vaøi doanh nghieäp coå phaàn hoùa, nhö ñöôïc mieâu taû trong ví duï döôùi ñaây. 2.4. Thoâng tin veà moät coâng ty coå phaàn hoùa Hoäp 2: Coâng ty coå phaàn hoùa vaãn ñöôïc quaûn lyù gioáng nhö moät doanh nghieäp nhaø nöôùc ABC laø moät coâng ty xaây döïng ñöôïc coå phaàn hoùa naêm 1999. Tröôùc khi coå phaàn hoùa, coâng ty laø thaønh vieân cuûa Toång coâng ty xaây döïng Haø noäi, moät toång coâng ty nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc (thoâng qua Toång coâng ty xaây döïng Haø noäi) vaãn giöõ coå phaàn khoáng cheá laø 64%, vaø ba coâng chöùc töø Toång coâng ty ñöôïc giao nhieäm vuï ñaïi dieän cho phaàn voán cuûa nhaø nöôùc trong coâng ty. Theo tröôûng phoøng toå chöùc cuûa coâng ty, nhöõng coå ñoâng lôùn (nhaø nöôùc) naøy thænh thoaûng vaãn aùp ñaët caùch quaûn lyù cuûa hoï leân coâng ty. Hoï ñaõ ñöa ra moät soá quy ñònh/quyeát ñònh quaûn lyù traùi vôùi Luaät doanh nghieäp vì "hoï laøm vieäc cho doanh nghieäp nhaø nöôùc neân hoï öu tieân duøng Luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc hôn". Khi xem xeùt caùc quyeát ñònh quaûn lyù quan troïng cuûa coâng ty, ba coå ñoâng naøy phaûi thaûo luaän vôùi nhau tröôùc, sau ñoù hoï phaûi baùo caùo vôùi Toång coâng ty vaø phaûi ñöôïc Toång coâng ty chaáp thuaän. Quaù trình naøy coù theå keùo daøi laøm lôõ cô hoäi kinh doanh. "Hieän taïi, chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh raèng, ñoái vôùi moät soá quyeát ñònh, chuùng toâi seõ vaãn tieán haønh neáu khoâng coù caâu traû lôøi töø Toång coâng ty". 2.5. Quyeàn bieåu quyeát cuûa coå ñoâng CHUYEÂN Ñoái vôùi vaán ñeà tranh chaáp giöõa caùc coå ñoâng, 65% doanh nghieäp tham gia phoûng vaán cho ÑEÀ raèng hoï chöa bao giôø gaëp tröôøng hôïp: caùc coå ñoâng bieåu quyeát choáng laïi ñeà xuaát cuûa hoäi NGHIEÂN ñoàng quaûn trò taïi ñaïi hoäi coå ñoâng vaø coù 22% traû lôøi laø coù hieän töôïng naøy xaûy ra. (Nhöõng ngöôøi traû lôøi phoûng vaán khoâng moâ taû chi tieát caùc söï coá naøy, nhöng hoï ñeàu noùi raèng, nhöõng CÖÙU tranh chaáp naøy cuõng khoâng ñaùng keå vaø caùc doanh nghieäp chæ gaëp moät chuùt khoù khaên KINH khi giaûi quyeát nhöõng söï coá naøy). Döôùi 19% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán noùi hoï ñaõ TEÁ töøng toå chöùc caùc cuoäc ñaïi hoäi coå ñoâng baát thöôøng (EGM), vaø 76% noùi doanh nghieäp cuûa TÖ NHAÂN hoï chöa töøng toå chöùc EGM. Chæ coù hai doanh nghieäp toå chöùc EGM do caùc coå ñoâng yeâu SOÁ 22 37 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam caàu, trong khi taùm doanh nghieäp ñaõ toå chöùc EGM do yeâu caàu cuûa Hoäi ñoàng Quaûn trò. Böôùc ñaàu Tuy nhieân, caùc coå ñoâng cuûa haàu heát caùc coâng ty thöôøng boû phieáu taïi AGM ñeå thoâng qua caùc vaán ñeà quan troïng, nhö ñöôïc moâ taû trong Hình 11 döôùi ñaây. Coù moät cuûa moät chaëng xu höôùng roõ raøng laø caùc coâng ty coå phaàn hoùa giaûi quyeát vaán ñeà naøy toát hôn caùc ñöôøng daøi coâng ty coå phaàn. Beân caïnh ñoù, coù moät soá vaán ñeà khaù quan troïng nhöng laïi ít ñöôïc ñöa ra baàu ôû ñaïi hoäi coå ñoâng (chæ coù ít hôn moät nöûa caùc coâng ty ñöôïc phoûng vaán thöïc hieän ñieàu naøy), ñoù laø: i) löïa choïn nhaø kieåm toaùn ñoäc laäp; ii) caùc ñaàu tö hay giao dòch lôùn hôn moät möùc quy ñònh so vôùi toång taøi saûn cuûa doanh nghieäp; vaø iii) caùc ñaàu tö hay giao dòch lôùn coù lieân quan tôùi caùc beân höõu quan. Hình 11: Caùc vaán ñeà cuï theå maø caùc coå ñoâng coù theå bieåu quyeát taïi ñaïi hoäi coå ñoâng Tính treân toaøn boä maãu ñieàu tra, coù 63% caùc doanh nghieäp coù caùc höôùng daãn baèng vaên baûn veà söï caàn thieát phaûi coù söï pheâ chuaån cuûa ñaïi ña soá caùc coå ñoâng cho caùc quyeát ñònh vaø caùc giao dòch quan troïng, caùc höôùng daãn naøy ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä cuûa doanh nghieäp hoaëc trong caùc taøi lieäu khaùc. (Chæ hôn 24% caùc doanh nghieäp traû lôøi raèng hoï khoâng coù caùc quy ñònh veà vaán ñeà naøy, phaàn coøn laïi khoâng coù caâu traû 22 lôøi). Tuy nhieân, tæ leä naøy ôû tieåu maãu ñieàu tra ñoái vôùi caùc coâng ty coå phaàn hoùa chieám SOÁ tôùi 80%. Con soá naøy lôùn hôn nhieàu so vôùi con soá tæ leä cuûa tieåu maãu ñieàu tra caùc coâng NHAÂN ty coå phaàn (46%). Chuùng ta coù theå thaáy raèng coù nhöõng doanh nghieäp theo xu höôùng TÖ coù nhöõng höôùng daãn baèng vaên baûn veà caùc thuû tuïc i) trieäu taäp vaø tieán haønh ñaïi hoäi TEÁ coå ñoâng; ii) quy ñònh soá löôïng coå ñoâng toái thieåu ñeå coù theå tieán haønh ñaïi hoäi coå ñoâng; KINH vaø iii) boû phieáu uûy nhieäm. Beân caïnh ñoù laïi coù xu höôùng traùi ngöôïc ñoù laø göûi keát quaû CÖÙU vaø bieân baûn cuûa cuoäc hoïp coå ñoâng tôùi taát caû caùc coå ñoâng. Caùc coâng ty coå phaàn theo NGHIEÂN xu höôùng naøy coù tyû leä cao hôn caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa. Ñieàu naøy coù theå do ÑEÀ caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa coù nhieàu coå ñoâng hôn so vôùi caùc coâng ty coå phaàn, 38 caùc coâng ty coå phaàn thöôøng coù raát ít coå ñoâng (xem Hình 12 döôùi ñaây) CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Hình 12: Caùc quy ñònh höôùng daãn baèng vaên baûn veà ñaïi hoäi coå ñoâng taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi 2.6. AÛnh höôûng chung cuûa caùc coå ñoâng Caâu hoûi cuoái cuøng maø chuùng toâi ñaët ra cho caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán trong phaàn naøy laø hoï ñoàng yù hay khoâng ñoàng yù vôùi yù kieán cho raèng: "Treân thöïc teá, caùc coå ñoâng ít coù aûnh höôûng tôùi vieäc ñieàu haønh kinh doanh cuûa coâng ty, veà cô baûn vieäc ñieàu haønh kinh doanh laø ñöôïc thöïc hieän bôûi Ban giaùm ñoác". Chæ coù 61% doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán ñoàng yù toaøn boä hoaëc moät phaàn vôùi yù kieán treân, coøn 26% doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán hoaëc ñoàng yù moät phaàn hoaëc khoâng ñoàng tình (soá doanh nghieäp coøn laïi khoâng traû lôøi). Do haàu heát caùc caù nhaân ñöôïc phoûng vaán ñeàu laø caùn boâ caáp cao, vaäy neân caùc caâu traû lôøi phoûng vaán raát cuï theå. Tuy nhieân, do söï haïn cheá veà thôøi gian cuûa cuoäc phoûng vaán, chuùng toâi khoâng theå tìm hieåu vaán ñeà naøy kyõ hôn. Lôøi giaûi thích hôïp lyù ôû ñaây laø: taïi nhieàu coâng ty coå phaàn caùc caùn boä quaûn lyù cao caáp thöôøng ñoàng thôøi laø chuû doanh nghieäp hoaëc laø coå ñoâng chính coøn trong caùc coâng ty coå phaàn hoùa, nhieàu coå ñoâng laø nhaân vieân coâng ty, vaø hoï thöôøng khoâng coù khaû naêng hoaëc söï töï tin ñeå nhaän xeùt coù taùc ñoäng ñeán caùc quyeát ñònh CHUYEÂN quaûn lyù lôùn. ÑEÀ NGHIEÂN 3. Vai troø vaø traùch nhieäm cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò khoâng roõ raøng CÖÙU 3.1. Caùc cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò KINH Theo nhö quy ñònh cuûa phaùp luaät, taát caû caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh tham TEÁ TÖ gia phoûng vaán ñeàu coù Hoäi ñoàng quaûn trò (vôùi soá löôïng thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng NHAÂN quaûn trò trung bình laø 6 ngöôøi). Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp (ngoaïi tröø hai coâng ty SOÁ 22 39 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam coå phaàn) ñeàu coù caùc quy ñònh baèng vaên baûn veà chöùc naêng nhieäm vuï vaø traùch Böôùc ñaàu nhieäm cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. Nhöõng quy ñònh baèng vaên baûn naøy coù theå laø moät chöông trong ñieàu leä doanh nghieäp. Treân cuûa moät chaëng 59% caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra toå chöùc 4-5 cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò ñöôøng daøi trong 1 naêm , 24% toå chöùc 6 cuoäc hoïp trôû leân trong 1 naêm (xem Hình 13 döôùi ñaây) Hình 13: Taàn suaát caùc cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò Haàu nhö taát caû caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa tham gia phoûng vaán ñeàu soaïn thaûo chöông trình nghò söï chính thöùc vaø phaùt cho caùc thaønh vieân tröôùc caùc cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò. Caùc bieân baûn cuûa cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò ñeàu ñöôïc ñöa ra vaø ñöôïc thoâng qua sau caùc cuoäc hoïp. Maëc duø coù hôn 90% caùc coâng ty coù thaûo vaø thoâng qua bieân baûn, nhöng chæ coù 62% caùc coâng ty coå phaàn coù chöông trình nghò söï chính thöùc cuûa cuoäc hoïp göûi cho caùc thaønh vieân tröôùc vaø coù bieân baûn cuoäc hoïp ñöôïc thoâng qua sau cuoäc hoïp, vôùi 35% cho raèng cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa 22 hoï ñöôïc toå chöùc moät caùch khoâng chính thöùc. Tính treân tieåu maãu caùc doanh nghieäp SOÁ ngoaøi quoác doanh, gaàn 65% tieát loä raèng caùc caùn boä quaûn lyù cao caáp khoâng thuoäc NHAÂN hoäi ñoàng quaûn trò cuõng thöôøng xuyeân tham döï caùc cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò. TÖ Ñieàu naøy cuõng ñuùng vôùi hôn ba phaàn tö caùc coâng ty coå phaàn hoùa vaø moät nöûa caùc TEÁ coâng ty coå phaàn ñöôïc phoûng vaán. Chæ coù hôn 57% caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác KINH doanh traû löông cho caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò cuûa mình, tæ leä naøy thay ñoåi CÖÙU töø 76% trong caùc coâng ty coå phaàn ñeán 35% trong caùc coâng ty coå phaàn (ngöôïc laïi, 20% caùc coâng ty coå phaàn hoùa vaø 58% caùc coâng ty coå phaàn khoâng traû löông cho NGHIEÂN ÑEÀ caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò). 40 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 3.2. Caûm nhaän veà tính hieäu quaû taïi Vieät Nam Nhö ñöôïc trình baøy trong hình döôùi ñaây, Hoäi ñoàng quaûn trò ñöôïc ñaùnh giaù laø laøm Böôùc ñaàu vieäc hieäu quaû, vôùi 78% caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh cho raèng Hoäi ñoàng cuûa moät chaëng quaûn trò ñaõ ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng vaø coâng vieäc cuûa Ban giaùm ñoác moät caùch ñöôøng daøi hieäu quaû, vaø 87% caùc doanh nghieäp tin raèng, Hoäi ñoàng quaûn trò hoaït ñoäng vì quyeàn lôïi cuûa taát caû coå ñoâng. Moät lôøi giaûi thích cho thöïc teá naøy laø trong nhieàu tröôøng hôïp, Hoäi ñoàng quaûn trò ñoàng thôøi cuõng laø ban giaùm ñoác. 20 trong soá 30 giaùm ñoác ñieàu haønh ñöôïc phoûng vaán ñoàng thôøi laø chuû tòch hoäi ñoàng quaûn trò taïi caùc doanh nghieäp ñoù. Khoâng ít tröôøng hôïp, nhöõng ngöôøi ñöôïc hoûi cho raèng caâu hoûi naøy laø khoâng caàn thieát vì "Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban giaùm ñoác laø moät" Maëc duø phaàn lôùn nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán cho raèng Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa hoï hoaït ñoäng coù hieäu quaû, chæ coù moät soá ít laø coù yù kieán khaùc. Moät ñieàu raát thuù vò laø 5 trong soá 7 ngöôøi traû lôøi noùi Hoäi ñoàng quaûn trò laøm vieäc khoâng hieäu quaû ñeàu khoâng phaûi laø thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. Moät caùn boä quaûn lyù cuûa moät coâng ty coå phaàn hoùa bình luaän: "Trong nhieàu doanh nghieäp coå phaàn hoùa, caùc thaønh vieân cuûa hoäi ñoàng quaûn trò ñeàu giöõ caùc vò trí quaûn lyù (haønh chính) ôû caùc toå chöùc khaùc, vaäy neân raát khoù cho hoï ñeå coù theå hieåu vaø quaûn lyù toát ñöôïc doanh nghieäp". Moät giaùm ñoác cuûa coâng ty coå phaàn hoùa khaùc, nôi maø gaàn nhö toaøn boä coå phieáu cuûa coâng ty do caùc doanh nghieäp hoaëc toå chöùc nhaø nöôùc khaùc naém giöõ, noùi " coâng ty chuùng toâi laø moät coâng ty coå phaàn, chuùng toâi neân ñöôïc cho pheùp coù caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân ñeå coù theå ñöa yeáu toá "thò tröôøng" vaøo coâng ty, nhöng caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò khoâng quan taâm gì nhieàu ñeán coâng ty, vaø chuùng toâi laïi caàn phaûi coù ñöôïc söï ñoàng thuaän cuûa hoï trong haàu heát moïi vieäc" 3.3. Naêng löïc cuûa thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò Moät giaùm ñoác cuûa coâng ty coå phaàn tö nhaân böùc xuùc noùi raèng: "... Hoäi ñoàng quaûn trò khoâng coù ñuû thôøi gian. Ngoaøi ra hoï khoâng ñöôïc thuø lao thích ñaùng, coäng theâm vôùi vai troø vaø traùch nhieäm khoâng roõ raøng. Ñoù chính laø nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc Hoäi ñoàng CHUYEÂN quaûn trò laøm vieäc khoâng hieäu quaû". Gaàn 78% caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán cho raèng Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa hoï coù naêng löïc hoaëc raát coù naêng löïc vaø thöïc hieän nhieäm ÑEÀ vuï cuûa mình coù hieäu quaû, chæ coù 3 coâng ty coå phaàn noùi raèng caùc thaønh vieân cuûa Hoäi NGHIEÂN ñoàng quaûn trò khoâng thöïc söï coù naêng löïc. Cuõng neân löu yù raèng phaàn lôùn caùc coâng ty CÖÙU (hôn 75%) coù ít nhaát moät thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò ñöôïc ñaøo taïo vaø coù baèng KINH caáp veà taøi chính. Ngoaøi ra, coù 59% caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh noùi raèng hoï raát khoù tìm ngöôøi coù naêng löïc ñeå trôû thaønh thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò, ngöôïc laïi thì TEÁ TÖ 17% cho raèng hoï raát deã tìm nhöõng ngöôøi theá naøy. Ñoái vôùi caùc coâng ty coå phaàn, ñieàu NHAÂN naøy khoâng coù veû laø moät thaùch thöùc, khaùc vôùi caùc coâng ty coå phaàn hoùa. SOÁ 22 41 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Hình 14: Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa hoäi ñoàng quaûn trò Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi 3.4. AÛnh höôûng cuûa hoäi ñoàng quaûn trò Trong phaàn cuoái naøy, ñaïi dieän cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán ñöôïc hoûi xem hoï ñoàng yù hay khoâng ñoàng yù vôùi quan ñieåm "treân thöïc teá, Hoäi ñoàng quaûn trò coù ít aûnh höôûng ñeán vieäc ñieàu haønh coâng ty, vì veà cô baûn phaàn vieäc naøy do Ban giaùm ñoác ñaûm nhieäm". Caùc yù kieán thu ñöôïc khoâng thoáng nhaát, 45% phaûn ñoái hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn, 43% ñoàng yù hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn. Soá caùc coâng ty coå phaàn hoùa phuû nhaän vaán ñeà naøy nhieàu hôn soá caùc coâng ty coå phaàn. 4. Vai troø vaø caùc traùch nhieäm cuûa Ban kieåm soaùt coøn môø nhaït 4.1. Söï hieän dieän cuûa Ban kieåm soaùt Maëc duø taát caû caùc coâng ty coå phaàn hoùa ñöôïc phoûng vaán ñeàu coù Ban kieåm soaùt, 23% caùc coâng ty coå phaàn trong maãu ñieàu tra khoâng coù Ban kieåm soaùt. Ñieàu naøy phaàn lôùn laø do caùc coâng ty coå phaàn thöôøng nhoû, neân luaät khoâng yeâu caàu phaûi coù 22 SOÁ Ban kieåm soaùt. Theo luaät doanh nghieäp hieän haønh, chæ coù caùc coâng ty coå phaàn tö nhaân vôùi 11 coå ñoâng hoaëc nhieàu hôn môùi phaûi thaønh laäp Ban kieåm soaùt. Trong NHAÂN TÖ phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, Ban kieåm soaùt do caùc coå ñoâng chæ ñònh taïi cuoäc hoïp toaøn TEÁ theå thöôøng nieân, maëc duø vaäy, taïi 17% caùc coâng ty (haàu heát laø coâng ty coå phaàn) thì KINH Ban kieåm soaùt do Hoäi ñoàng quaûn trò thaønh laäp. Ñieàu naøy laø coù theå hieåu ñöôïc vì CÖÙU trong khi taïi haàu heát caùc coâng ty coå phaàn thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò thöôøng laø chuû doanh nghieäp hoaëc caùc coå ñoâng lôùn. Taïi taát caû caùc doanh nghieäp, ngoaïi tröø NGHIEÂN ÑEÀ ba doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh (moät coâng ty coå phaàn hoùa vaø hai coâng ty coå 42 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp phaàn), keá toaùn tröôûng/tröôûng phoøng taøi vuï khoâng thuoäc thaønh phaàn cuûa Ban kieåm taïi Vieät Nam soaùt. Taàn suaát caùc cuoäc hoïp cuûa Ban kieåm soaùt raát khaùc nhau, taïi phaàn lôùn caùc Böôùc ñaàu doanh nghieäp, Ban kieåm soaùt hoïp 2 ñeán 3 laàn trong moät naêm. Phaàn lôùn caùc coâng ty coå phaàn hoùa noùi raèng hoï coù caùc vaên baûn qui ñònh chính xaùc caùc chöùc naêng vaø cuûa moät chaëng traùch nhieäm cuûa Ban kieåm soaùt vaø caùc thaønh vieân cuûa noù, trong khi chæ coù 2/3 caùc ñöôøng daøi coâng ty coå phaàn coù caùc vaên baûn töông töï. 4.2. Chöùc naêng nhieäm vuï ñeà ra cho Ban kieåm soaùt vaø vieäc thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï naøy Theo luaät doanh nghieäp, Ban kieåm soaùt phaûi thöïc hieän nhieàu chöùc naêng quan troïng, cô baûn lieân quan ñeán vai troø giaùm saùt cuûa noù. Tuy nhieân, nhö ñöôïc theå hieän trong Hình 15, coù moät tæ leä lôùn caùc doanh nghieäp khoâng tuaân theo luaät phaùp veà vaán ñeà naøy, vaø caùc coâng ty coå phaàn raát lô laø vaán ñeà naøy. Maëc duø khoâng chính thöùc yeâu caàu trong luaät doanh nghieäp, nhöng coù moät soá caùc chöùc naêng nhieäm vuï khaùc maø Ban kieåm soaùt phaûi ñaûm nhieäm theâm nhaèm ñaûm baûo cho coâng taùc quaûn trò doanh nghieäp toát. Caùc chöùc naêng phuï trôï ñöôïc xaùc ñònh trong Hình 16, vaø tæ leä caùc doanh nghieäp thöïc hieän ñieàu naøy raát thaáp. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán giaûi thích raèng: vì caùc thaønh vieân Ban kieåm soaùt khoâng ñuû naêng löïc ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình. Tuy nhieân, moät soá ngöôøi khaùc khoâng ñoàng yù vôùi yù kieán nhö vaäy. Hoï tin raèng, Ban kieåm soaùt khoâng ñöôïc Hoäi ñoàng quaûn trò taïo ñieàu kieän thöïc thi nhieäm vuï cuûa mình. Moät phoù giaùm ñoác cuûa moät coâng ty coå phaàn hoùa töø doanh nghieäp nhaø nöôùc than phieàn: "Neáu Ban kieåm soaùt laøm vieäc nhieàu, Hoäi ñoàng quaûn trò seõ ñuoåi vieäc hoï". Moät vaøi ngöôøi nghó raèng caùc thaønh vieân cuûa Ban kieåm soaùt khoâng coù ñuû töï tin ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa hoï, vì hoï laø nhaân vieân cuûa coâng ty. Hai ngöôøi ñöôïc phoûng vaán baøy toû quan ñieåm tieâu cöïc veà Ban kieåm soaùt, hoï noùi "Chuùng toâi sôï hoï", vaø "keå töø khi coå phaàn hoùa, hoï trôû thaønh chuû hoaëc ñaïi dieän cho giôùi chuû, vaø hoï thöïc hieän quyeàn cuûa ngöôøi sôû höõu moät caùch aùp ñaûo". Thaät trôù treâu laø hai ngöôøi naøy laïi ñaùnh giaù Ban kieåm soaùt cuûa coâng ty mình laø laøm vieäc "raát hieäu quaû". CHUYEÂN ÑEÀ Chæ coù 3 trong soá caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh nghó raèng söï coá naøy seõ xaûy NGHIEÂN ra khi Ban kieåm soaùt phaùt hieän ra caùc sai phaïm trong hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, 37% ngöôøi ñöôïc hoûi ñoàng yù hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn vôùi quan ñieåm: "Treân thöïc CÖÙU teá, Ban kieåm soaùt coù raát ít quyeàn haønh vaø chæ toàn taïi treân giaáy tôø do yeâu caàu cuûa KINH luaät phaùp". (43% caùc doanh nghieäp khoâng ñoàng yù hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn vôùi yù TEÁ kieán treân, vaø soá coøn laïi khoâng coù yù kieán). TÖ NHAÂN SOÁ 22 43 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Hình 15: Söï tuaân thuû luaät doanh nghieäp ñoái vôùi vaán ñeà Böôùc ñaàu veà chöùc naêng cuûa Ban kieåm soaùt cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Hình 16: Caùc chöùc naêng boå sung cuûa Ban kieåm soaùt, khoâng do yeâu caàu cuûa luaät doanh nghieäp 4.3. AÛnh höôûng chung cuûa Ban kieåm soaùt 22 Nhöõng keát quaû cuûa cuoäc ñieàu tra naøy, cho thaáy Ban kieåm soaùt laø moät maét xích ñaëc SOÁ bieät yeáu trong chuoãi xích veà QTDN taïi Vieät nam. Ñieàu naøy coù theå baét nguoàn töø söï NHAÂN keát hôïp giöõa caùc yeáu toá, ñoù laø: i) thieáu caùc höôùng daãn qui ñònh veà nghóa vuï cuûa TÖ Ban kieåm soaùt phaûi thöïc hieän; ii) thöïc hieän khoâng hieäu quaû caùc chöùc naêng ñöôïc TEÁ qui ñònh; vaø iii) thöïc teá laø caùc thaønh vieân cuûa Ban kieåm soaùt luoân thieáu thaåm quyeàn KINH ñeå coù theå ñaáu tranh vôùi Ban giaùm ñoác vaø/hoaëc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò CÖÙU trong moät soá vaán ñeà nhaát ñònh. Trong nhöõng tröôøng hôïp maø Ban kieåm soaùt bao NGHIEÂN goàm caùc caù nhaân trong doanh nghieäp laø caáp döôùi cuûa Ban giaùm ñoác, hoaëc thaäm ÑEÀ chí coù quan heä vôùi Ban giaùm ñoác, thì hoï raát khoù coù theå thöïc hieän nhieäm vuï cuûa 44 mình moät caùch töï do vaø ñoäc laäp. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 5. Cô cheá quaûn lyù noäi boä ñoái vôùi nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao taïi Vieät Nam chöa hieäu quaû Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng 5.1. Caùc vaên baûn veà vai troø vaø nhieäm vuï cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao ñöôøng daøi Qua ñieàu tra 85 doanh nghieäp ta thaáy ña soá caùc doanh nghieäp ñeàu coù vaên baûn mieâu taû vai troø vaø traùch nhieäm cuûa Toång giaùm ñoác, Keá toaùn tröôûng hoaëc Tröôûng phoøng taøi vuï, vaø nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao khaùc. Hình döôùi ñaây cho thaáy caùc doanh nghieäp ñöôïc coå phaàn hoùa thöïc hieän coâng taùc naøy toát hôn, trong khi ñoù caùc coâng ty coå phaàn thì thöïc hieän coâng taùc naøy coøn töông ñoái chaäm chaïp. Ñeå tìm hieåu veà vaán ñeà lieäu caùc moái quan heä caù nhaân, hoaëc quan heä thaân thích coù theå coù taùc ñoäng ngöôïc ñeán caùc quyeát ñònh cuûa ngöôøi quaûn lyù hay khoâng, chuùng toâi ñaõ tieán haønh thaêm doø caùc doanh nghieäp veà moái quan heä giöõa Toång giaùm ñoác vaø ba ngöôøi naém giöõ vai troø quaûn lyù khaùc. Chuùng toâi ñaõ phaùt hieän ra raèng coù moät soá tröôøng hôïp: i) Keá toaùn tröôûng cuûa doanh nghieäp coù moái lieân heä vôùi Toång giaùm ñoác (chæ coù ôû moät coâng ty ñaõ coå phaàn hoùa); ii) Tröôûng boä phaän kinh doanh coù moái lieân heä vôùi Toång giaùm ñoác (taïi moät doanh nghieäp nhaø nöôùc, moät coâng ty coå phaàn hoùa vaø moät coâng ty coå phaàn); hoaëc iii) ngöôøi phuï traùch vieäc mua baùn coù moái lieân heä vôùi Toång giaùm ñoác (taïi hai coâng ty coå phaàn hoùa vaø ba coâng ty coå phaàn). Hình 17: Tyû leä phaàn traêm caùc doanh nghieäp coù vaên baûn höôùng daãn veà vai troø vaø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao CHUYEÂN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 45 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam 5.2. Thuø lao cho caùc caùn boä quaûn lyù Böôùc ñaàu Ñoäng löïc ñeå laïm duïng chöùc quyeàn vì muïc ñích caù nhaân roõ raøng laø lôùn hôn neáu cuûa moät chaëng löông boång chính thöùc döôøng nhö laø khoâng ñuû. Sau khi tieán haønh cuoäc ñieàu tra ñöôøng daøi chuùng toâi thaáy chæ 54% ngöôøi ñaïi dieän cho doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán tin raèng löông chính thöùc hieän nay caáp cho nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao laø ñuû. Söï khoâng haøi loøng veà löông boång thöôøng xuaát hieän taïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, möùc löông naøy thöôøng ñöôïc quy ñònh chaët cheõ, vaø töông ñoái thaáp, trong khi ñoù caùc doanh nghieäp khaùc laïi traû löông theo giaù thò tröôøng. Veà nguyeân taéc, caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa cuõng ñöôïc töï do ñònh möùc löông cho caáp quaûn lyù tôùi möùc hoï coù theå. Tuy nhieân, nhieàu doanh nghieäp coå phaàn hoùa vaãn theo caùch quy ñònh löông cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, vaø coù moät soá doanh nghieäp coå phaàn hoùa ñöôïc ñieàu tra cuõng aùp duïng moät chính saùch tieàn löông khoâng khaùc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc laø maáy. Moät ví duï thuù vò, moät doanh nghieäp coå phaàn hoùa hoaït ñoäng trong lónh vöïc laép raùp maùy moùc vaø kinh doanh xaây döïng quyeát ñònh traû cho Toång giaùm ñoác moät möùc löông thaáp, theo chính saùch tieàn löông cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc (coù nghóa laø chæ cao gaáp 3 laàn möùc löông trung bình cuûa taát caû nhaân vieân). Theo yù kieán cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù ñöôïc phoûng vaán thì nguyeân nhaân laø do caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa buoäc phaûi laøm nhö vaäy ñeå hoï ñöôïc coi laø doanh nghieäp "loaïi 1", vaø do ñoù caùc doanh nghieäp naøy coù theå tham gia ñaáu thaàu caùc hôïp ñoàng chæ daønh cho doanh nghieäp loaïi 1. Coù khaù ít caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù aùp duïng hình thöùc öu ñaõi coå phaàn chính thöùc hoaëc khoâng chính thöùc cho nhöõng ngöôøi quaûn lyù, vaø nhöõng doanh nghieäp ñoù thöôøng laø doanh nghieäp coå phaàn. Hình 18: yù kieán veà möùc tieàn löông chính thöùc cho quaûn lyù caáp cao 22 SOÁ NHAÂN TÖ TEÁ KINH CÖÙU NGHIEÂN ÑEÀ 46 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 5.3. Kieåm toaùn noäi boä taïi Vieät Nam Xeùt veà kieåm toaùn noäi boä, chuùng toâi ñaõ phaùt hieän ra moät phaàn ñaùng ngaïc nhieân Böôùc ñaàu (41%) caùc doanh nghieäp cho duø caùc doanh nghieäp naøy coù quy moâ töông ñoái lôùn, cuûa moät chaëng nhöng hoï chöa bao giôø tieán haønh kieåm toaùn noäi boä. Chæ coù gaàn moät nöûa caùc doanh ñöôøng daøi nghieäp coù nhöõng thuû tuïc chính thöùc ñeå duy trì möùc ñoä kieåm soaùt ñaày ñuû ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa caùc chi nhaùnh, caùc boä phaän hoaëc caùc ñôn vò thaønh vieân khoâng ôû cuøng moät thaønh phoá vôùi truï sôû chính cuûa doanh nghieäp. Thieáu söï kieåm soaùt caùc ruûi ro beân trong nhö vaäy coù theå khieán cho doanh nghieäp deã bò nhöõng ngöôøi quaûn lyù cao caáp laïm duïng, ñaëc bieät laø ôû caùc coâng ty coù chính saùch löông boång ñöôïc cho laø khoâng ñuû. Caùc doanh nghieäp ñaõ ñöôïc hoûi lieäu hoï ñoàng yù hay khoâng ñoàng yù vôùi quan ñieåm: "treân thöïc teá, ngöôøi quaûn lyù laøm nhöõng gì hoï löïa choïn, maø khoâng caàn phaûi ñöôïc söï thoâng qua tröôùc cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò hoaëc coå ñoâng". Sau khi phoûng vaán coù 52% hoaøn toaøn hoaëc ñoàng yù moät phaàn vôùi quan ñieåm naøy, vaø 36% hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn khoâng ñoàng yù. Tyû leä ñoàng yù cao nhaát laø ôû caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (caùc doanh nghieäp naøy thöôøng khoâng coù Hoäi ñoàng quaûn trò, vaø chæ coù moät chuû sôû höõu), vôùi gaàn 68% ñoàng yù hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn, nhö ôû hình sau: Hình 19: Treân thöïc teá, phaàn lôùn nhöõng ngöôøi quaûn lyù laøm nhöõng gì hoï löïa choïn, vôùi söï thoâng qua cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò hoaëc cuûa coå ñoâng CHUYEÂN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 47 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam 5.4. Giao dòch vôùi caùc beân coù lieân quan Böôùc ñaàu Beân caïnh vaán ñeà veà Ban kieåm soaùt, moät khía caïnh yeáu keùm nöõa trong vieäc QTDN cuûa moät chaëng taïi moät soá doanh nghieäp Vieät Nam laø vaán ñeà veà giao dòch vôùi beân lieân quan vaø xung ñöôøng daøi ñoät veà lôïi ích. Chæ coù chöa tôùi 25% doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán noùi raèng hoï coù nhöõng quy ñònh hay höôùng daãn baèng vaên baûn veà vieäc kieåm soaùt caùc giao dòch cuûa caùc beân. Trong caùc doanh nghieäp coå phaàn hoùa vieäc choáng laïi söï laïm duïng ñöôïc baûo veä moät caùch toát nhaát baèng caùch ñöa ra moät phaïm vi kieåm soaùt roäng, coøn trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc thì vaán ñeà naøy ñöôïc baûo veä keùm hôn. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán coù khuynh höôùng khoâng ñöa ra nhöõng quy ñònh hay höôùng daãn baèng vaên baûn cho vieäc xem xeùt vieäc ñaàu tö hay caùc giao dòch khaùc coù theå daãn ñeán nhöõng maâu thuaãn veà lôïi ích. Theo keát quaû cuûa cuoäc ñieàu tra, coù chöa tôùi 12% coù caùc giao dòch bò taïm döøng thöïc hieän bôûi vì chuùng khoâng tuaân theo nhöõng quy taéc hoaëc höôùng daãn noäi boä cuûa coâng ty. Moät ñieåm khaùc maø chuùng toâi coù ñöôïc töø cuoäc ñieàu tra ñoù laø khaùi nieäm veà giao dòch vôùi caùc beân lieân quan khoâng ñöôïc hieåu roõ vaø khoâng ñöôïc heä thoáng hoùa trong boái caûnh Vieät Nam. Trong nhieàu tröôøng hôïp nhoùm phoûng vaán cuûa chuùng toâi phaûi maát thôøi gian ñeå giaûi thích cho nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán veà khaùi nieäm naøy. Khi phoûng vaán nhöõng doanh nghieäp khoâng coù caùc vaên baûn höôùng daãn hoaëc nhöõng quy ñònh baèng vaên baûn ñeå kieåm soaùt caùc giao dòch cuûa caùc beân lieân quan, thì caâu traû lôøi maø chuùng toâi coù ñöôïc ñoù laø caùc doanh nghieäp naøy tham chieáu caùc luaät vaø caùc quy ñònh hieän haønh ñeå laøm caên cöù kieåm tra (ví duï quy ñònh veà ñaáu thaàu): "chuùng toâi khoâng caàn phaûi coù quy ñònh rieâng cuûa mình vì moïi ñieàu ñaõ ñöôïc quy ñònh trong luaät vaø caùc quy ñònh". Trong moät soá tröôøng hôïp laäp luaän naøy laø coù cô sôû. Tuy nhieân, aán töôïng chung cuûa nhoùm nghieân cöùu cuûa chuùng toâi laø caùc doanh nghieäp coù xu höôùng phaûn öùng ñoái phoù laïi caùc quy ñònh naøy thay vì chuû ñoäng aùp duïng moät cô cheá noäi boä ñeå haïn cheá caùc giao dòch vôùi caùc beân lieân quan coù theå deã daøng laáy ñi giaù trò cuûa coâng ty, vaø do ñoù gaây thieät haïi cho caùc coå ñoâng. 22 SOÁ 6. Tieâu chuaån veà minh baïch vaø thoâng tin coâng khai coøn thaáp: NHAÂN TÖ TEÁ 6.1. Kieåm toaùn ñoäc laäp vaø baùo caùo thöôøng nieân KINH Hôn moät phaàn ba (37%) caùc doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán khoâng tieán haønh kieåm CÖÙU toaùn ñoäc laäp , trong ñoù coù 46% coâng ty coå phaàn löïa choïn vieäc khoâng tieán haønh kieåm toaùn ñoäc laäp. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp coù tieán haønh kieåm toaùn ñoäc laäp, thaät NGHIEÂN ñaùng ngaïc nhieân laø chæ coù moät soá ít (13%) caùc doanh nghieäp ñoù coù caùc quy ñònh ÑEÀ hoaëc höôùng daãn baèng vaên baûn ñeå ñaûm baûo raèng caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp vôùi 48 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp doanh nghieäp vaø ñoäc laäp vôùi caùc caùn boä quaûn lyù cao caáp trong doanh nghieäp. Tuy taïi Vieät Nam nhieân, 86% caùc doanh nghieäp cho bieát coù coâng boá baùo caùo thöôøng nieân, trong ñoù Böôùc ñaàu chæ coù chöa tôùi 10% (trong soá naøy coù 13% doanh nghieäp nhaø nöôùc) traû lôøi raèng hoï khoâng coâng boá baùo caùo thöôøng nieân. Hình 20 döôùi ñaây moâ taû caùc noäi dung chuû cuûa moät chaëng yeáu trong nhöõng baùo caùo thöôøng nieân naøy. Hôn moät nöûa (51%) caùc doanh nghieäp ñöôøng daøi thöøa nhaän raèng baùo caùo taøi chính trong baûn baùo caùo thöôøng nieân khoâng ñöôïc kieåm toaùn vaø khoâng ñöôïc thoâng qua bôûi moät kieåm toaùn vieân ñoäc laäp, 38% caùc doanh nghieäp traû lôøi laø coù. Saùu möôi phaàn traêm caùc doanh nghieäp trong maãu ñieàu tra khaúng ñònh raèng caùc baùo caùo thöôøng nieân cuûa hoï coù toång hôïp taøi chính cuûa taát caû caùc chi nhaùnh hoaëc thaønh vieân vaø 69% doanh nghieäp ñöôïc ñieàu tra khaúng ñònh raèng hoï cuõng laäp boå sung baùo caùo taïm thôøi (nöûa naêm hoaëc theo quyù). Hình 20: Noäi dung cuûa baùo caùo thöôøng nieân Maëc duø hai phaàn ba (62%) caùc doanh nghieäp coù trang web cuûa doanh nghieäp CHUYEÂN nhöng chæ coù moät soá ít caùc doanh nghieäp (8%) ñaêng baùo caùo thöôøng nieân cuûa mình leân trang web ñoù. Ña soá caùc doanh nghieäp (81%) caûm thaáy raèng caùc baùo ÑEÀ caùo thöôøng nieân maø hoï coâng boá phaûn aùnh toaøn boä hoaëc phaàn lôùn tình hình hoaït NGHIEÂN ñoäng thöïc teá vaø tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Tuy nhieân ñaùng chuù yù laø moät phaàn töông töï (78%) caùc doanh nghieäp laïi moät phaàn hoaëc hoaøn toaøn ñoàng CÖÙU yù vôùi quan ñieåm sau: "Khoâng theå coù baát cöù tieán boä lôùn naøo trong vieäc coâng khai KINH tình hình taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp tröø phi heä thoáng thueá vaø thuû tuïc haønh TEÁ TÖ chính cuûa Vieät Nam ñöôïc caûi thieän". Chæ 8% caùc doanh nghieäp laø khoâng ñoàng yù NHAÂN vôùi quan ñieåm naøy. SOÁ 22 49 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam 6.2. Vai troø cuûa ngaân haøng vaø caùc toå chöùc taøi chính khaùc Böôùc ñaàu Trong phaàn ñieàu tra veà lónh vöïc naøy caâu hoûi cuoái cuøng maø chuùng toâi ñaët ra cho caùc cuûa moät chaëng doanh nghieäp ñoù laø hoï nghó theá naøo veà vai troø cuûa caùc ngaân haøng vaø caùc toå chöùc ñöôøng daøi taøi chính khaùc taïi Vieät Nam, nhöõng nhaø cung caáp tín duïng vaø caùc quyõ voán khaùc, trong vieäc giaùm saùt tình hình taøi chính vaø hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Moät ñieàu thaät thuù vò ñoù laø coù tôùi 71% caùc doanh nghieäp cho raèng caùc ngaân haøng chính laø ngöôøi kieåm soaùt hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp, vaø 55% caùc doanh nghieäp cho raèng caùc ngaân haøng cuõng coù vai troø töông töï trong vieäc giaùm saùt hoaït ñoäng kinh doanh cuûa hoï. Neáu ñuùng nhö vaäy, caùc ngaân haøng vaø toå chöùc taøi chính laø cô quan giaùm saùt tieàm naêng quan troïng ñoái vôùi thöïc teá QTDN taïi Vieät Nam . 7. Tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc Quaûn trò doanh nghieäp nhaø nöôùc taïi Vieät Nam laø moät chuû ñeà phöùc taïp, caàn ñöôïc nghieân cöùu rieâng.14 Trong phaàn naøy, chuùng toâi khoâng coù yù ñònh cung caáp moät böùc tranh hoaøn chænh veà thöïc teá QTDN taïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû Vieät Nam. Chuùng toâi chæ coá gaèng toùm taét laïi moät soá vaán ñeà quan troïng nhaát lieân quan tôùi thöïc teá QTDN taïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc maø chuùng toâi ñaõ phaùt hieän ñöôïc trong quaù trình ñieàu tra. Cuï theå, chuùng toâi taäp trung vaøo moái quan heä tröïc tieáp giöõa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc. 7.1. Heä thoáng quaûn trò phöùc taïp Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn tröôùc, maãu ñieàu tra caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc bao goàm 31 doanh nhieäp lôùn, trong ñoù 25 doanh nghieäp laø tröïc thuoäc trung öông vaø 6 doanh nghieäp laø thuoäc tænh hoaëc thaønh phoá. Hôn moät nöûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc ñieàu tra laø caùc doanh nghieäp thaønh vieân cuûa Toång coâng ty 91 hoaëc Toång coâng ty 90. Caùc doanh nghieäp coøn laïi laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñoäc 22 laäp, tröïc thuoäc caùc boä, UÛy ban nhaân daân tænh hoaëc thaønh phoá, hoaëc tröïc thuoäc caùc SOÁ toå chöùc cuûa chính phuû khaùc. Hình 21 döôùi ñaây moâ taû cô caáu quaûn trò cuûa caùc Toång NHAÂN coâng ty 91. TÖ TEÁ KINH CÖÙU NGHIEÂN ÑEÀ 14 Chuû ñònh cuûa nhoùm nghieân cöùu cuûa chuùng toâi laø taäp trung ñaëc bieät vaøo thöïc teá QTDN taïi caùc 50 doanh nghieäp nhaø nöôùc trong moät nghieân cöùu tieáp sau. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Hình 21. Cô caáu quaûn trò cuûa Toång coâng ty 91 taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Veà cô baûn, cô caáu quaûn trò cuûa Toång coâng ty 90 cuõng töông töï nhö cô caáu quaûn trò cuûa Toång coâng ty 91. Nhöõng khaùc bieät chính ñoù laø Toång coâng ty 90 nhoû hôn vaø khoâng mang tính chieán löôïc quan troïng nhö Toång Coâng ty 91. Caùc Toång coâng ty 90 ñöôïc thaønh laäp, tröïc thuoäc, vaø ñöôïc giaùm saùt bôûi caáp quaûn lyù thaáp hôn (ví duï nhö Chuû tòch UÛy ban nhaân daân tænh, thay vì Vaên phoøng Thuû töôùng). Cô caáu quaûn trò cuûa caùc doanh nhieäp nhaø nöôùc ñoäc laäp khaùc nhieàu so vôùi cô caáu quaûn trò cuûa Toång coâng ty 90 vaø 91 laø ôû choã caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñoäc laäp khoâng thuoäc CHUYEÂN vaøo toång coâng ty chung lôùn hôn. Hoï tröïc thuoäc Boä chuû quaûn hoaëc UÛy ban nhaân nhaân tænh hoaëc thaønh phoá. Tuy nhieân, cô caáu quaûn trò cuûa caùc doanh nghieäp nhaø ÑEÀ NGHIEÂN nöôùc ñoäc laäp töông töï nhö caùc toång coâng ty noùi chung ôû choã hoï ñöôïc giaùm saùt tröïc tieáp vaø tröïc thuoäc caùc cô quan nhaø nöôùc. Ñieàu tra cuûa chuùng toâi khaúng ñònh laïi caùc CÖÙU keát quaû nghieân cöùu tröôùc ñaây veà nhöõng vaán ñeà thöôøng thaáy trong QTDN nhaø nöôùc KINH ôû Vieät Nam. TEÁ TÖ NHAÂN Coù nhieàu noã löïc caûi toå caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc gaàn ñaây taäp trung vaøo vieäc giaûm bôùt söï choàng cheùo giöõa chöùc naêng quaûn lyù vaø sôû höõu cuûa nhaø nöôùc, vaø laøm SOÁ 22 51 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chòu traùch nhieäm nhieàu hôn ñoái vôùi keát quaû hoaït Böôùc ñaàu ñoäng hoï. Luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc söûa ñoåi naêm 2003 laø moät trong nhöõng noã löïc gaàn ñaây nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy. Luaät quy ñònh cho doanh nghieäp nhaø cuûa moät chaëng nöôùc coù quyeàn töï quyeát nhieàu hôn thoâng qua vieäc trao quyeàn cho Hoäi ñoàng quaûn ñöôøng daøi trò cuûa caùc Toång coâng ty, vaø haïn cheá vai troø ñieàu chænh cuûa caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc. Luaät ñaõ quy ñònh vaø chính thöùc coâng nhaän vai troø laø cô quan ñaïi dieän tröïc tieáp cho sôû höõu nhaø nöôùc cuûa Toång coâng ty cuûa cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. Tuy nhieân, yù nghóa chính xaùc cuûa cuïm töø "ñaïi dieän tröïc tieáp", vai troø vaø traùch nhieäm cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vaãn chöa roõ raøng. Theo Luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc söûa ñoåi, Hoäi ñoàng quaûn trò ñöôïc trao quyeàn, thay maët Toång coâng ty, ñöa ra moïi quyeát ñònh lieân quan tôùi vieäc kinh doanh cuûa Toång coâng ty. Tuy nhieân, Luaät cuõng quy ñònh raèng Hoäi ñoàng quaûn trò chæ coù theå ñöa ra nhöõng quyeát ñònh, hoaëc laøm moät soá vieäc khaùc, maø khoâng thuoäc veà quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc cô quan ñaïi dieän nhaø nöôùc khaùc vaø khoâng phaûi laø caùc coâng vieäc ñöôïc giao cho caùc cô quan hoaëc toå chöùc nhaø nöôùc khaùc. Quyeàn sôû höõu cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc hieän nay thuoäc veà nhieàu cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau. Ví duï, Boä Taøi chính ñoùng vai troø laø ngöôøi ñaïi dieän cho nguoàn voán cuûa nhaø nöôùc, vaø chòu traùch nhieäm quaûn lyù haønh chính ñoái vôùi nguoàn voán ñoù. "Boä chuû quaûn" (thoâng thöôøng laø boä giaùm saùt caùc ngaønh lieân quan, ví duï nhö caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng kinh doanh thuoäc Boä Thöông maïi hoaëc Boä Xaây döïng) chòu traùch nhieäm veà vieäc thaønh laäp, giaûi theå, nhaân söï vaø giaùm saùt chung ñoái vôùi doanh nghieäp. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö chòu traùch nhieäm kieåm tra vaø thoâng qua caùc khoaûn ñaàu tö lôùn. Keát quaû laø, treân thöïc teá vai troø cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò taïi nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc laø khoâng roõ raøng, vaø khi xeùt treân phaïm vi roäng hôn chuùng ta thaáy vai troø naøy töông ñoái bò haïn cheá. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc tröïc thuoäc caùc Toång coâng ty, hoï khoâng chæ phaûi baùo caùo tröïc tieáp cho Coâng ty meï (Toång coâng ty), maø coøn ñoàng thôøi phaûi laøm vieäc tröïc tieáp vôùi caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau 22 ñoái vôùi caùc vaán ñeà quan troïng cuûa doanh nghieäp mình. Taát caû caùc vaán ñeà treân xaûy SOÁ ra thöôøng do söï thieáu quyeàn sôû höõu toái cao treân thöïc teá, bôûi vì khoâng coù moät ngöôøi NHAÂN naøo hoaëc moät cô quan naøo chòu traùch nhieäm tröïc tieáp, toái cao vaø roõ raøng ñoái vôùi TÖ tình hình hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc. Caùc vaán ñeà naøy noùi chung ñöôïc TEÁ nhieàu giaùm ñoác cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc khaùc nhau ñoàng yù. Khi chuùng toâi KINH ñöa ra caâu hoûi "Trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, oâng/baø coù ñoàng yù vôùi caâu noùi CÖÙU raèng doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng coù ngöôøi chuû sôû höõu ñích thöïc khoâng?", 62% nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán ñoàng yù hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn vôùi quan ñieåm NGHIEÂN ÑEÀ treân, vaø chæ 24% laø khoâng ñoàng yù. 52 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 7.2. Giöõa thò tröôøng vaø haønh chính meänh leänh taïi Vieät Nam Ñeå laøm roõ vaán ñeà naøy, chuùng toâi ñeà caäp tôùi moái quan heä giöõa doanh nghieäp nhaø Böôùc ñaàu nöôùc vaø chính phuû laø moái quan heä giöõa ngöôøi ñaïi dieän vaø ngöôøi chuû sôû höõu ñaïi cuûa moät chaëng dieän chính (principal-agent), trong ñoù caùc doanh nhieäp nhaø nöôùc laø ñaïi dieän vaø ñöôøng daøi chính phuû laø chuû sôû höõu. Laø chuû sôû höõu cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc, chính phuû, thoâng qua caùc cô quan quaûn lyù khaùc nhau cuûa mình (ví duï Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, Boä Taøi Chính, Boä Lao ñoäng, Thöông binh vaø Xaõ hoäi, vaø Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa Toång coâng ty) ñöa ra nhöõng quy ñònh khuyeán khích vaø cô cheá giaùm saùt nhaèm ñaûm baûo raèng ñaïi dieän (doanh nghieäp nhaø nöôùc) hoaït ñoäng phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa chính phuû, vaø ngaên ngöøa vieäc nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñieàu haønh doanh nghieäp vì lôïi ích rieâng cuûa mình. Theo tieán trình caûi toå kinh teá vaø töï do hoùa kinh doanh taïi Vieät Nam, chieán löôïc quaûn trò cuûa chính phuû ñaõ thay ñoåi töø vieäc tröïc tieáp tham gia vaøo quaù trình quyeát ñònh cuûa doanh nghieäp sang hình thöùc döïa vaøo keát quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp ­ coøn ñöôïc goïi laø phöông phaùp quaûn trò töø xa. 7.3. Naêng löïc vaø khaû naêng cuûa "chuû sôû höõu cuûa doanh nghieäp" Lôïi nhuaän, doanh thu vaø khoaûn tieàn ñoùng goùp vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc trôû thaønh nhöõng chæ tieâu quan troïng veà hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Doanh nghieäp (ban quaûn lyù vaø coâng nhaân vieân) ñöôïc ñaùnh giaù vaø khen thöôûng döïa treân cô sôû hoaøn thaønh toát caùc chæ tieâu treân cuûa doanh nghieäp. Moät doanh nghieäp nhö vaäy hoaït ñoäng toát hay khoâng coøn phuï thuoäc vaøo vieäc ngöôøi chuû sôû höõu coù hieåu nhieàu veà kinh doanh hay khoâng, caùc muïc tieâu ñaët ra coù tính khaû thi hay khoâng, vaø giaùm saùt vaø ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp coù khaùch quan khoâng. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñeàu ñöôïc xem xeùt döïa treân naêng löïc thöïc söï cuûa doanh nghieäp vaø döïa vaøo hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp dieãn ra trong ñieàu kieän moâi tröôøng nhö theá naøo. Tuy nhieân nhöõng vaán ñeà naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng toàn taïi trong boái caûnh QTDN nhaø nöôùc taïi Vieät Nam. Treân thöïc teá, ngöôøi ñöùng ñaàu laø caùc quan chöùc nhaø nöôùc, CHUYEÂN vaø hoï thöôøng thieáu kieán thöùc veà kinh doanh. Caùc cô quan quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc noùi chung thöôøng khoâng coù naêng löïc vaø kyõ naêng ñeå giaùm saùt chaët cheõ hoaït ñoäng ÑEÀ cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, vaø hoï coù moät möùc thuø lao töông xöùng. Trong ñieàu NGHIEÂN tra cuûa chuùng toâi, moät soá caùc giaùm ñoác ñieàu haønh caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc CÖÙU phaøn naøn raèng Toång coâng ty (coâng ty meï) khoâng hieåu nhieàu veà kinh doanh. Haàu KINH heát caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán ñeàu khoâng nghó raèng moâ hình toång coâng ty hieän nay laø coù hieäu quaû, vaø theo moät soá doanh nghieäp thì vieäc toàn taïi moâ hình TEÁ TÖ toång coâng ty chæ laøm taêng theâm thuû tuïc haønh chính hoaëc laø raøo caûn ñoái vôùi muïc NHAÂN tieâu cuûa doanh nghieäp. Khi chuùng toâi yeâu caàu caùc doanh nghieäp tham gia phoûng SOÁ 22 53 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam vaán ñaùnh giaù naêng löïc cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò Toång coâng ty nôi doanh nghieäp laø Böôùc ñaàu thaønh vieân thì chæ coù 42% doanh nhieäp cho raèng Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa hoï coù ñuû naêng löïc ñeå ñieàu haønh Toång coâng ty vôùi vai troø laø moät toå chöùc kinh doanh. cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Nhöõng khoù khaên trong vieäc ñaùnh giaù Tuy nhieân, khoâng chæ rieâng vaán ñeà veà naêng löïc vaø khaû naêng cuûa coâng ty meï taïo neân ñieåm yeáu trong moâ hình "quaûn trò töø xa". Ñeå moâ hình "quaûn trò töø xa" ñöôïc aùp duïng moät caùch coù hieäu quaû, "ngöôøi chuû sôû höõu" coøn phaûi phuï thuoäc vaøo vieäc ñaùnh giaù vaø xaùc ñònh naêng löïc cuûa "ngöôøi ñaïi dieän". Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc taïi Vieät Nam, vieäc ñaùnh giaù keát quaû hoaït ñoäng cuûa "ngöôøi ñaïi dieän" raát khoù, ví duï nhö phaûi ñaùnh giaù giaù trò thöïc cuûa doanh nghieäp, naêng löïc saûn xuaát thöïc v.v.... Ñieàu naøy moät phaàn laø do caùc theå cheá thò tröôøng chöa ñöôïc phaùt trieån ôû Vieät Nam, nhö heä thoáng ngaân haøng, thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñaët ra caùc muïc tieâu Vieäc caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc thieáu naêng löïc cuøng vôùi söï keùm phaùt trieån cuûa caùc theå cheá thò tröôøng ñaõ taïo ra caùc vaán ñeà thoâng tin khoâng ñoái xöùng trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Trong moät tình huoáng nhö vaäy, caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc thöôøng löïa choïn höôùng tieáp caän haønh chính "deã laøm" ñoù laø ñaët ra muïc tieâu "taêng tröôûng" ñoái vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc. Ví duï, doanh thu hoaëc lôïi nhuaän cuûa naêm nay phaûi cao hôn doanh thu hoaëc lôïi nhuaän cuûa naêm tröôùc, hoaëc doanh nghieäp phaûi taêng tröôûng vôùi moät tyû leä nhaát ñònh haøng naêm, baát chaáp tình hình thò tröôøng nhö theá naøo. Caùc doanh nghieäp cuõng ñaët ra caùc möùc kyû luaät ñoái vôùi caùc toång giaùm ñoác neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng ñaït muïc tieâu maø Toång coâng ty vaø caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc ñaõ ñaët ra. Ví duï, theo luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc, moät toång giaùm ñoác coù theå bò caùch chöùc neáu doanh nghieäp maø ngöôøi ñoù phuï traùch chòu thua loã trong hai naêm lieân tieáp. Beân caïnh ñoù caùc doanh nghieäp laïi coù nhöõng quy ñònh öu ñaõi daønh cho caùc toång giaùm ñoác neáu doanh nghieäp ñoù ñaït hoaëc vöôït möùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Tuy nhieân, nhöõng öu ñaõi naøy coøn töông ñoái nhoû, vaø nhieàu ngöôøi coi laø khoâng quan troïng. 22 SOÁ Phöông phaùp "taêng tröôûng" ñeàu aùp duïng khi ñaët ra caùc muïc tieâu thöôøng khoâng NHAÂN ñöôïc nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc hoan ngheânh. Khi ñöôïc hoûi veà caùc muïc tieâu TÖ TEÁ do chính phuû aùp ñaët, möôøi hai toång giaùm ñoác traû lôøi raèng caùc muïc tieâu naøy ñeàu do KINH chính phuû aùp ñaët cho caùc doanh nghieäp vôùi möùc ñoä raát naëng neà hoaëc naëng neà. CÖÙU Moät giaùm ñoác ñaõ mieâu taû: NGHIEÂN "Toång coâng ty giao keá hoaïch haøng naêm cho caùc doanh nghieäp theo cô ÑEÀ cheá naøy. Chính phuû giao keá hoaïch cho caùc toång coâng ty; ví duï taêng 54 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp 10% doanh thu vaø soá tieàn ñoùng goùp vaøo ngaân saùch nhaø nöôùc. Sau ñoù taïi Vieät Nam Toång coâng ty phaân boå muïc tieâu naøy cho caùc doanh nghieäp thaønh vieân. Böôùc ñaàu Caùc doanh nghieäp thaønh vieân sau ñoù laäp keá hoaïch cuûa mình döïa treân höôùng daãn ñoù, vaø trình leân ñeå Toång coâng ty thoâng qua. Noùi chung, caùc cuûa moät chaëng muïc tieâu ñeàu bò aùp ñaët maëc cho tình hình thò tröôøng coù nhö theá naøo. ñöôøng daøi Nguyeân taéc phaûi tuaân theo ñoù laø doanh thu hoaëc lôïi nhuaän cuûa naêm nay phaûi cao hôn naêm tröôùc". Cô cheá "Xin cho" Haäu quaû cuûa cô caáu quaûn trò phöùc taïp vaø khoâng roõ raøng naøy laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn phuï thuoäc vaøo caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø treân thöïc teá cô cheá "xin cho" vaãn phoå bieán. Coù raát nhieàu ví duï veà cô cheá "xin cho". Moät doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán cho raèng vieäc "xin cho" laø khoâng theå traùnh khoûi; "Vôùi moâ hình theå cheá hieän nay, trong nhieàu tröôøng hôïp baïn nhaän thaáy mình bò nhoát vaøo trong 1 caùi bình, vì vaäy neáu baïn muoán ra khoûi ñoù baïn phaûi xin". Ñaàu tö laø lónh vöïc maø cô cheá "xin cho" ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát. Ñeå ñaàu tö moät döï aùn lôùn, moät doanh nghieäp phaûi ñöôïc söï thoâng qua cuûa nhieàu cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc vaø quaù trình ñoù khoâng phaûi luùc naøo cuõng thuaän lôïi vaø xuoân xeû. Caùc moái quan heä caù nhaân Moái quan heä caù nhaân giöõa caùc giaùm ñoác doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùn boä cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc ñöôïc coi laø raát quan troïng. Khi chuùng toâi yeâu caàu caùc doanh nghieäp xeáp haïng taàm quan troïng cuûa moái quan heä caù nhaân giöõa giôùi quaûn lyù vaø cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc maø doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi laøm vieäc cuøng, coù 87% doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán ñaõ xeáp moái quan heä naøy laø quan troïng hoaëc laø raát quan troïng. Coù moät soá yù kieán cho raèng caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù moái quan heä toát vôùi caùc cô quan quaûn lyù coù lieân quan ñöôïc ñoái xöû öu ñaõi hôn. Giaùm ñoác cuûa moät doanh nghieäp in noùi raèng: CHUYEÂN "... maëc duø hoaït ñoäng trong cuøng moät ngaønh, moät soá doanh nghieäp ÑEÀ nhaän ñöôïc voán töø ngaân saùch nhaø nöôùc, trong khi caùc doanh nghieäp NGHIEÂN khaùc chæ coù theå vay tieàn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi. Trong khi CÖÙU phaàn lôùn caùc doanh nghieäp phaûi noäp thueá, thì moät soá doanh nghieäp KINH khaùc khoâng phaûi noäp vì hoï khai raèng hoï laøm vieäc vì muïc ñích xaõ hoäi, maëc duø hoï cuõng kinh doanh gioáng nhöõng doanh nghieäp khaùc. Ñieàu TEÁ TÖ naøy phuï thuoäc vaøo moái quan heä giöõa doanh nghieäp vaø caùc cô quan NHAÂN quaûn lyù nhaø nöôùc lieân quan." SOÁ 22 55 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam Moät caùch ñeå xaây döïng moät moái quan heä toát vôùi caùc caùn boä cuûa caùc cô quan quaûn Böôùc ñaàu lyù nhaø nöôùc laø tuyeån duïng ngöôøi thaân cuûa hoï, hoaëc ngöôøi maø hoï giôùi thieäu. Khi chuùng toâi hoûi caùc doanh nghieäp raèng caùc doanh nghieäp coù tuyeån duïng ngöôøi do cuûa moät chaëng caùn boä cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc giôùi thieäu khoâng, thì ña soá caùc doanh nghieäp nhaø ñöôøng daøi nöôùc ñöôïc phoûng vaán (87%) ñeàu xaùc nhaän ñieàu ñoù. Caùc vaán ñeà veà ngöôøi ñaïi dieän Taùc ñoäng thöïc söï cuûa phöông phaùp quaûn lyù maø ngöôøi chuû sôû höõu doanh nghieäp nhaø nöôùc (chính phuû) giao chæ tieâu cho ngöôøi ñaïi dieän cuûa mình (doanh nghieäp nhaø nöôùc) coøn chöa roõ. Tuy nhieân, keát quaû cuoäc ñieàu tra cho thaáy raèng phöông phaùp naøy khoâng giaûi quyeát moät caùch hieäu quaû nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ngöôøi ñaïi dieän. Yeâu caàu veà taêng tröôûng, lôïi nhuaän hoaëc doanh thu haøng naêm khoâng khuyeán khích caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc taïo ra hoaëc baùo caùo moät lôïi nhuaän lôùn hôn. Neáu moät doanh nghieäp taïo ra moät khoaûn lôïi nhuaän cuûa naêm nay lôùn, doanh nghieäp ñoù seõ ñöôïc yeâu caàu ñaït ñöôïc lôïi nhuaän cao hôn vaøo naêm tôùi, keå caû khi ñieàu kieän thò tröôøng coù theå khoâng thuaän lôïi baèng. Do vaäy nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc löïa choïn chieán löôïc "taêng tröôûng thaáp oån ñònh". Khi ñöôïc hoûi "OÂng/baø coù ñoàng yù vôùi quan ñieåm raèng chieán löôïc chung cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc laø khoâng taïo ra thua loã maø chæ laõi ít", thì 70% doanh nghieäp ñöôïc phoûng vaán hoaëc laø ñoàng yù hoaëc laø hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi nhaän ñònh naøy, vaø chæ coù 22% laø khoâng ñoàng yù. Moät toång giaùm ñoác laäp luaän laø theo heä thoáng "caø roát vaø caây gaäy" hieän nay, giaùm ñoác cuûa moät doanh nghieäp nhaø nöôùc "ñöôïc thöôûng moät chuùt neáu doanh nghieäp thu ñöôïc lôïi nhuaän lôùn, nhöng coù theå chòu phaït raát naëng neáu doanh nghieäp bò thua loã". Vieãn caûnh nhö vaäy, cho duø ñoù laø thöïc teá hay chæ laø caûm nhaän thoâi thì ñieàu naøy khoâng thuùc ñaåy toång giaùm ñoác moät doanh nghieäp ñaàu tö vaøo phaùt trieån laâu daøi cho doanh nghieäp. Thay vaøo ñoù, caùc doanh nghieäp laïi chæ aùp duïng chieán löôïc an toaøn. Khi ñöôïc hoûi "OÂng/baø coù ñoàng yù vôùi quan ñieåm heä thoáng thöôûng phaït hieän taïi khuyeán khích oâng/baø coá gaéng heát söùc ñeå toåi ña hoùa lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp" thì 57% caùc giaùm ñoác doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng ñoàng yù vôùi caâu noùi naøy vaø chæ coù 23% ñoàng yù maø thoâi. 22 SOÁ Quy ñònh raèng moät toång giaùm ñoác doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ bò caùch chöùc neáu NHAÂN doanh nghieäp chòu thua loã trong hai naêm lieân tieáp cuõng coù theå daãn ñeán vieäc ñieàu TÖ TEÁ chænh soå saùch ñeå baùo laõi nhaèm giuùp ngöôøi giaùm ñoác ñoù coù theå giöõ ñöôïc gheá cuûa mình. Qua cuoäc ñieàu tra chuùng toâi khoâng tìm thaáy minh chöùng naøo cho khaû naêng naøy. KINH Tuy nhieân, coù raát nhieàu giaùm ñoác tin raèng thöïc teá naøy laø phoå bieán. Moät giaùm ñoác noùi CÖÙU raèng "coù moät soá doanh nghieäp coá gaéng ñaùnh boùng thu nhaäp cuûa mình, taêng lôïi nhuaän NGHIEÂN vaø doanh thu, ñeå hoï coù theå ñaït chæ tieâu maø cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc giao". Ñaùng ÑEÀ chuù yù laø, khi ñöôïc hoûi "baïn ñoàng yù nhö theá naøo vôùi caâu noùi nhieàu doanh nghieäp nhaø 56 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp nöôùc ñeàu laøm aên coù laõi treân giaáy tôø, nhöng treân thöïc teá, hoï ñang bò thua loã", thì 82% taïi Vieät Nam doanh nghieäp hoaëc laø raát ñoàng yù hoaëc ñoàng yù moät phaàn vôùi caâu noùi naøy. Böôùc ñaàu Coù theå vaán ñeà nghieâm troïng nhaát cuûa ngöôøi ñaïi dieän trong tröôøng hôïp naøy laø vaán cuûa moät chaëng ñeà "tieàn laïi quaû" (ví duï hoa hoàng traùi pheùp traû cho caùc caù nhaân ñöôïc cung caáp dòch ñöôøng daøi vuï hoaëc haøng hoùa). Ña soá söï laïm duïng chöùc quyeàn trong QTDN trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc baùo caùo gaàn ñaây ñeàu lieân quan tôùi "tieàn laïi quaû" moät caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp. Khi chuùng toâi hoûi "OÂng/baø coù ñoàng yù vôùi quan nieäm cho raèng vieäc laïi quaû laø raát phoå bieán khoâng", thì 62% doanh nghieäp ñöôïc hoûi ñoàng yù vôùi quan ñieåm ñoù,vaø chæ coù 8% laø khoâng ñoàng yù. Moät giaùm ñoác ñaõ cho chuùng toâi bieát veà vaán ñeà veà tieàn laïi quaû trong doanh nghieäp nhaø nöôùc nhö sau: "Laøm vieäc cho doanh nghieäp nöôùc ngoaøi vaø doanh nghieäp tö nhaân thì toát hôn vaø thoaûi maùi hôn nhieàu (so vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc). Hoï (caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi vaø doanh nghieäp tö nhaân) ñeàu raát khe khaét trong vieäc kieåm tra moïi vieäc caån thaän tröôùc khi kyù hôïp ñoàng. Nhöng sau khi hôïp ñoàng ñöôïc kyù, taát caû caùc coâng vieäc maø doanh nghieäp phaûi laøm laø trieån khai coâng vieäc cuï theå trong hôïp ñoàng. Ngöôïc laïi, ñoái taùc laø doanh nghieäp nhaø nöôùc luoân ñoøi hoûi tieàn hoa hoàng. Neáu chuùng toâi khoâng ñöa cho hoï "tieàn hoa hoàng" hoï seõ phaøn naøn veà chaát löôïng saûn phaån maø chuùng toâi saûn xuaát. Nhöng neáu chuùng toâi chi "tieàn hoa hoàng", hoï chaáp nhaän baát cöù saûn phaåm naøo, thaäm chí caùc saûn phaåm coù chaát löôïng khoâng toát laém hoaëc coù khieám khuyeát." 7.4. Lónh vöïc caûi caùch Keát quaû ñieàu tra cuûa chuùng toâi ñem laïi minh chöùng cuï theå veà caùc vaán ñeà chung lieân quan tôùi thöïc teá QTDN trong doanh nghieäp nhaø nöôùc. Keát quaû ñieàu tra cho thaáy raèng moái quan heä vaø phöông phaùp quaûn trò giöõa nhaø nöôùc vaø doanh nghieäp nhaø nöôùc laø khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thò tröôøng hieän ñaïi. Keát quaû naøy cho thaáy chính phuû caàn noã löïc nhieàu hôn trong caûi caùch doanh nghieäp nhaø CHUYEÂN nöôùc. Vieäc caûi caùch naøy caàn phaûi taäp trung vaøo söï taùch baïch giöõa chöùc naêng quaûn ÑEÀ lyù vaø chöùc naêng sôû höõu cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø söï phaân NGHIEÂN bieät roõ raøng vai troø vaø traùch nhieäm cuûa caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau lieân quan tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp tôùi vieäc QTDN nhaø nöôùc. Ngoaøi ra, vieäc xaây döïng CÖÙU naêng löïc cho cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc vaø ñaøo taïo vieäc quaûn lyù vaø QTDN cho KINH thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò seõ coù lôïi cho coâng vieäc trong töông laïi gaàn. Trong daøi TEÁ haïn, vieäc phaùt trieån caùc toå chöùc thò thöôøng coù theå laø caùch hieäu quaû vaø beàn vöõng TÖ NHAÂN nhaát ñeå giaûi quyeát söï laïm duïng chöùc quyeàn trong QTDN nhaø nöôùc. SOÁ 22 57 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam 8. Söï ñoàng thuaän cuûa doanh nghieäp veà nhu caàu caûi thieän thöïc Böôùc ñaàu tieãn QTDN ôû Vieät Nam cuûa moät chaëng 8.1. Taàm quan troïng cuûa QTDN ñöôøng daøi Ña soá (86%) doanh nghieäp tham gia trong quaù trình ñieàu tra ñaõ ñaùnh giaù QTDN laø quan troïng hoaëc raát quan troïng ñoái vôùi doanh nghieäp cuûa hoï, trong moái töông quan vôùi caùc lónh vöïc/ nhieäm vuï khaùc; chæ coù chöa tôùi 3% doanh nghieäp cho raèng ñoù laø vaán ñeà khoâng quan troïng hoaëc raát ít quan troïng, soá coøn laïi khoâng ñöa ra quan ñieåm roõ raøng. Tyû leä naøy cuõng töông töï ñoái vôùi caùc tieåu maãu doanh nghieäp nhaø nöôùc, doanh nghieäp coå phaàn hoùa vaø coâng ty coå phaàn. Gaàn 73% doanh nghieäp cho raèng seõ laø höõu ích neáu Vieät Nam ñöa ra moät boä höôùng daãn roõ raøng ñoái vôùi vieäc quaûn trò doanh nghieäp toát, chæ coù 17% doanh nghieäp noùi raèng ñieàu ñoù laø khoâng caàn thieát (ña soá caùc doanh nghieäp coå phaàn uûng hoä vieäc coù moät boä höôùng daãn). Trong soá caùc doanh nghieäp cho raèng neân coù moät boä höôùng daãn veà QTDN, thì khoaûng moät nöûa cho raèng boä höôùng daãn ñoù phaûi coù tính baét buoäc thöïc hieän, nöûa coøn laïi cho raèng chæ neân aùp duïng moät caùch töï nguyeän. Xem Hình 22 beân döôùi. Hình 22. Tính höõu ích cuûa boä höôùng daãn veà QTDN 22 SOÁ NHAÂN 8.2. Moâi tröôøng QTDN ôû Vieät Nam TÖ TEÁ Phaàn cuoái cuøng cuûa baûn ñieàu tra chuùng toâi ñeà nghò caùc doanh nghieäp ñöa ra phaûn KINH öùng cuûa hoï veà moät nhaän ñònh mang tính chuû quan maø chuùng toâi ñöa ra. Keát quaû CÖÙU ñöôïc theå hieän trong baûng 1. Saùu möôi phaàn traêm caùc doanh nghieäp trong ñieàu tra cho raèng moâi tröôøng kinh doanh noùi chung taïi Vieät nam khoâng taïo ñieàu kieän thuaän NGHIEÂN ÑEÀ lôïi cho vieäc thöïc hieän QTDN toát, vôùi hôn moät nöûa (53%) ñaùnh giaù raèng vieäc thieáu caùc quy ñònh phaùp lyù vaø caùc höôùng daãn ñaõ ngaên caûn vieäc thöïc hieän QTDN toát. Moät 58 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp ñieàu ñaùng möøng laø raát ít caùc doanh nghieäp (17%) cho raèng vieäc trieån khai QTDN taïi Vieät Nam toát laø toán keùm vaø maát thôøi gian, vaø chæ coù raát ít doanh nghieäp (11%) khoâng nhìn Böôùc ñaàu thaáy ñöôïc nhöõng lôïi ích töø vieäc thöïc hieän QTDN toát. cuûa moät chaëng 8.3. QTDN laø lónh vöïc öu tieân caàn ñöôïc caûi caùch ñöôøng daøi Hôn ba phaàn tö caùc doanh nghieäp ñöôïc ñieàu tra (78%) cho raèng vieäc caûi thieän thöïc traïng QTDN caàn phaûi ñöôïc chính phuû öu tieân, maëc duø coù tôùi hôn 70% ngöôøi ñöôïc phoûng vaán cho raèng nhöõng vaán ñeà veà QTDN vaãn seõ xuaát hieän cho duø coù nhöõng caûi thieän veà maët phaùp lyù veà QTDN. Hôn moät nöûa caùc doanh nghieäp (57%) khoâng cho raèng luaät leä hieän haønh cung caáp ñuû caùc höôùng daãn ñoái vôùi phaàn lôùn caùc vaán ñeà trong QTDN, maëc duø coù chöa tôùi moät phaàn ba doanh nghieäp (27%) cho raèng vieäc ñieàu chænh caùc quy ñònh luaät phaùp hieän haønh hoaëc ban haønh caùc quy ñònh luaät phaùp môùi seõ ñem laïi hieäu quaû cao. Theo quan ñieåm cuûa caùc doanh nghieäp tham gia phoûng vaán thì nhöõng bieän phaùp coù hieäu quaû nhaát trong vieäc caûi thieän thöïc tieãn QTDN hieän nay bao goàm: i) toå chöùc nhieàu khoùa ñaøo taïo hôn cho thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc laõnh ñaïo cao caáp, ii) caûi toå heä thoáng haønh chính thueá hieän taïi ñeå caùc doanh nghieäp trôû neân minh baïch hôn, iii) chính phuû hoaït ñoäng nhö laø 1 taám göông toát, vaø iv) tieán haønh chieán dòch giaùo duïc ñeå naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng veà QTDN. CHUYEÂN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU KINH TEÁ TÖ NHAÂN SOÁ 22 59 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam coù 24 18 19 20 18 32 Böôùc ñaàu Khoâng kieányù coù QD cuûa moät chaëng Khoâng kieányù 18 11 52 32 73 ít 39 35 33 32 17 16 91 18 20 27 Ngoaøi 61 56 46 32 30 17 11 ñöôøng daøi Raát yù DN khoâng hoaëcyù ñoàng 5 19 51 26 24 soá 41 47 55 57 28 35 83 41 49 31 58 48 52 19 16 16 10 Raát Moät DNNN ñoàng khoâng yù yù Raát ñoàng maãu ñoàng 78 71 0 42 12 20 18 12 12 Nhieàu 32 31 52 21 13 11 60 53 48 27 25 17 11 hoaëc Toång m6 toát. veà Na ích. thi QTDN. Vieät nghieäp toát lôïi toát thöïc taïi cuûa toát ñoät Nam? QTDN. tranh ty doanh baûn vieäc QTDN QTDN caïnh coâng trò cô QTDN xung Vieätôû taùc taéc veà coâng thuû hay caùc quaûn taéc taéc vieäc gian ñeà ñoái ñònh heát tuùc. coâng thôøi cuûa nguyeân vaán nghieäp ñuoåi caùc vaø quy haàu ích nguyeân nguyeân mình toát vaø theo vôùi cheá nghieâm caùc ñuû nhieàu thi cuûa doanh phí toát Nam caùc cuûa lôïi caùc so vaø nieäm thi duïng ñaày baïch coù trò thöïc vieäc lôïi chi haïn Vieät duø cao trò duïng coù vaø mình naêng thöïc quaûn ñeå hôn QTDN vaø ñaây taïi cho tieán giaù khaùi aùp baát aùp mình minh ty nhieàu taùc ra, keå. öu veà veà Nam trong cuûa ñöôïc Nam chöùc taùc kieän baùch theá toán saùch döôùi phuû ra cuûa coâng vaø QTDN vò xaûy moái roõ Nam ty coâng ñaùng laø ñuùng naêng ñieàu trò caáp hieåu vieät Nam Vieät Vieätôû khoâng naêng vaø troø ñoâng coâng QTDN vaøo ñònh chính seõ taïi xaûy trong coâng hieän phaûi taïi tin chöùc vai coå toát taïo veà rôi cuûa vaãn thieän thöùc ñaõ quaûn hoaëc nöôùc QTDN hay Nam chöùc nhaân vaø toát caùc ty veà laøm thöïc nhaän caûi Vieätôû nhaän khoâng Nam caù hieän khoâng thöùc khaùc QTDN,chính tieân nhaân ñeà vaø hieän QTDN. giöõa coâng vieäc caùc öu QTDN coù ñöôïc toát Vieätôû tö nhaø QTDN vaán thöôøng Vieätôû thoâng troø troø boá heä vai thöïc Nam saùch kieán tieân QTDN veà thöïc cho töø tieãn veà moái coù Nam vai toát ñaúng vaø öu taùc laø lôïi 22 vôùiyù veà veà ñeà naøo coâng quan vieäc chính theá QTDN tin caùc laøm nam Vieät nhaân nghieäp nghieäp toát coù hieän ty vaán vieäc khoâng bình Vieätôû vaø SOÁ thöïc nghieäp trôû taïi lyù coù theå coâng neân tieãn haønh haønh theå hieän beân veà ñoàng (scandals) Vieätôû thoâng thöïc coâng doanh doanh baát hieän doanh hieän caùc cuï toát thöïc caáp caûn coù caùc hieän ñuû ñeàu chænh nhieàu NHAÂN boái thöïc phaùp caû caùc caùc caùc heát vöïc doanh hieän cao TÖ baèng/ coù thaáy TEÁ nhaän QTDN ñònh ñònh vôùi ñang khoâng beâ moät keát heát trò khoâng lyù daãn QTDN tieán vuï nghieäp ñoåi heát heát chung quy quy haàu lónh khoâng thöïc trò doanh toát nghieâm khoâng noùi khoâng KINH nhìn haàu haàu haàu vaø haàu vaø quaûn dòch coâng leä leä giao Quaûn boä toá höôùng ty ty hieän hieän ty CÖÙU Söï hayyù thöïc caùc vieäc cho quaûn chính soaùt kinh doanh daãn khoâng 1. lôùn nhöõng thieän trò khoâng chung, chung, chung, chung, caùc luaät chung, luaät ñoäng kieåm ty nhieàu ñoäng caùn xöû yeáu tröôøng coâng coâng thöïc thöïc coâng NGHIEÂN Ñoàng Caûi Phaàn quaûn Noùi Nhìn Nhìn Nhìn Caùc Nhìn Caùc höôùng Trong hoaït Ban Coâng Coù Hoäi Caùc Ñoái Caùc Moâi Thieáu Caùc Caùc Vieäc Vieäc Caùc ÑEÀ Baûng 60 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp coù coù Khoâng kieányù 19 21 20 21 22 26 Khoâng kieányù 12 18 20 11 16 18 19 18 18 14 14 taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu thaáp coù khoâng tieân cuûa moät chaëng 11 14 10 13 26 27 quaû 2 2 4 4 1 9 15 10 22 8 12 tieân öu Öu hoaëc Khoâng hieäu ñöôøng daøi tieân 25 24 31 28 26 33 quaû 33 28 27 38 49 39 33 46 34 53 52 öu Coù Hieäu tieân coù quaû Öu cao 46 41 39 38 26 14 53 52 49 47 34 34 33 27 26 25 22 Raát hieäu chính QTDN taøi mình vieäc nghieäp veà ích taùc hình cuûa lôïi teá trong doanh ñònh ñoät coâng QTDN tình trò nhaát veà veà kinh QTDN khaûo QTDN cao nghieäp xung nhaát trò veà quaûn hôn neàn chuaån taùc vaø quaû lyù tham veà ñeå caáp trò quaûn coäng tieâu QTDN lyù doanh soaùt baïch theå coâng thích hieäu quaûn coâng QTDN coù haønh soá vieäc toát nhaát Quaûn ñoàng nghieäp. quaûn baïch kieåm minh ty hieän thaân moät toát naøo boä caùch hoäi ñoäng thöùc tôùi ñoàng theå hieän minh Ban heä taïi coâng hoaït quan doanh ñònh ñöôïc hieän theå caùn Hoäi vaø cuûa ñoâng moät coù nhaän cao caùc trò QTDN thöïc cuï ? quan quy ñaït thöïc ty cuûa cuûa tin coå caùc cao lieân ñeå taùc vaø ty ty ñeà vieäc coù vôùi thieän Nam? caáp nghieäp qua quaûn leä coâng Nam vieäc vieäc vaán thoâng laøm beân veà ñoái caûi Vieät ñoác naâng haønh ty "maãu" coâng doanh luaät coâng coâng caùc CHUYEÂN vaøo Vieätôû laøm laøm boá caùc theå thoâng ñeå hieän ty quaû ñònh tieán baèng coù giaùm caùc toát leä caùc caùc caùc cho quaû quaû coâng vôùi coâng duïc xuùc cho cho hieäu caùc ñeå coâng quy luaät ñoåi ÑEÀ trung QTDN hieäu hieäu veà vaø dòch coâng ñaây caùcôû giaùo leä caùc cho taâm daønh caùc söûa thueá NGHIEÂN taäp thueá göông khích taùc vaø vaø xöû troø giao döôùi ñieàu thi nôï chuaån ñoái hôn neâu dòch boä trung hay neân troø troø thöôûng vai cheõ CÖÙU coâng caùc naøo chung chính thöïc thu vai vai tieâu veà vieäc caàn chieán chaët moät vaø moät theâm khuyeán phuû truy cheá KINH chaën thöùc noùi nhieàu haønh laäp caùc cô thieän thieän thieän thieän thieän thieän taïo phuû toå khai haønh bieán TEÁ döïng haønh tröø ra ra TÖ Chính åcaûi Caûi Caûi Caûi Caûi Ngaên Caûi Caùch QTDN Ñaøo Caûi Chænh Trieån Thi Phoå xaây Thaønh Ban Mieãn Ñöa Ñöa NHAÂN SOÁ 22 61 38483 38483 Caùc ñeà xuaát 1. Toång quan Döïa treân nhöõng phaùt hieän töø cuoäc ñieàu tra ôû phaàn tröôùc cuûa baùo caùo, chuùng toâi ñöa ra moät soá kieán nghò veà chính saùch nhaèm naâng cao thöïc tieãn QTDN toát hôn taïi Vieät Nam. Caùc ñeà xuaát cuûa chuùng toâi phaân chia thaønh caùc ñeà xuaát mang tính phaùp lyù vaø khoâng mang tính phaùp lyù. Tuy nhieân, tröôùc khi ñöa ra caùc ñeà xuaát, chuùng toâi xin thöøa nhaän raèng khaùi nieäm veà QTDN laø moät khaùi nieäm töông ñoái roäng, vaø thöôøng ñöôïc hieåu theo nhieàu khía caïnh khaùc nhau. ÔÛ Vieät Nam, khaùi nieäm naøy coøn raát môùi. Ñeå Vieät Nam coù theå tieán haønh moät chieán dòch toaøn dieän ñeå naâng cao vieäc thöïc hieän coâng taùc QTDN toát ñoøi hoûi caân nhaéc ñeán nguoàn löïc. Do vaäy, caùc nhaø laøm chính saùch caàn phaûi xaùc ñònh caùc khía caïnh cuï theå trong QTDN ñeå caûi caùch, cuï theå laø khi: i) coù nhu caàu thöïc söï caàn phaûi coù söï taùc ñoäng hoaëc can thieäp, ii) vaø nhöõng taùc ñoäng ñoù phaûi chaéc chaén mang laïi hieäu quaû. 1.1. Nhöõng ñeà taøi caàn tieáp tuïc nghieân cöùu Ñaây laø baûn ñieàu tra ñaàu tieân veà QTDN taïi Vieät Nam, chuùng toâi ñaõ coá yù "quaêng löôùi" roäng, coá gaéng bao truøm haàu heát, neáu khoâng noùi laø toaøn boä, caùc vaán ñeà veà QTDN maø baát cöù ai coù theå tìm thaáy trong caùc taøi lieäu hieän haønh. Laøm nhö vaäy, chuùng toâi hi voïng raèng chuùng toâi coù theå xaùc ñònh ñöôïc: i) moät soá lónh vöïc cuï theå caàn öu tieân ñeå taùc ñoäng, caûi caùch ii) moät soá lónh vöïc cuï theå maø caùc vaên baûn luaät vaø caùc quy ñònh phaùp luaät hieän haønh ñaõ ñeø caäp tôùi moät caùch roõ raøng vaø khoâng caàn nhieàu söï quan taâm. Tuy nhieân chuùng toâi nhaän thaáy raèng caàn phaûi coù caùc nghieân cöùu saâu hôn vaø taäp trung hôn, döïa treân nghieân cöùu ban ñaàu naøy. Ñaëc bieät laø neáu chuùng ta xem CHUYEÂN xeùt kyõ löôõng hôn veà caùc khoù khaên veà QTDN cuï theå ñoái vôùi caùc ÑEÀ doanh nghieäp nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø caùc xung ñoät tieàm naêng veà lôïi NGHIEÂN ích vaø caùc giao dòch vôùi caùc beân coù lieân quan, cuõng nhö laø cô caáu quaûn lyù chöa roõ raøng thì ñieàu ñoù seõ coù giaù trò ñoái vôùi vieäc thöïc hieän CÖÙU coâng taùc QTDN. Töông töï ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác KINH doanh, neáu chuùng ta nghieân cöùu veà söï yeáu keùm roõ reät cuûa Ban TEÁ kieåm soaùt ôû nhieàu doanh nghieäp tö nhaân, vaø söï choàng cheùo toàn taïi TÖ NHAÂN SOÁ 22 63 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam giöõa nhöõng ngöôøi quaûn lyù caáp cao vaø hoäi ñoàng quaûn trò thì keát quaû cuûa nghieân cöùu Böôùc ñaàu naøy seõ ñem laïi cho chuùng ta nhieàu lôïi ích. Nhöõng keát quaû thu ñöôïc töø nhöõng nghieân cöùu naøy seõ laø cô sôû höõu ích cho vieäc xaây döïng vaø thieát keá "keá hoaïch haønh cuûa moät chaëng ñoäng" veà QTDN taïi Vieät Nam. ñöôøng daøi 1.2. Hieän taïi neân taäp trung vaøo khoái doanh nghieäp nhaø nöôùc Caàn nhaán maïnh raèng ña soá caùc doanh nghieäp taïi Vieät Nam vaãn laø caùc doanh nghieäp nhoû. Maëc duø trieån voïng taêng tröôûng vaø phaùt trieån trong töông lai cuûa nhöõng doanh nghieäp naøy phuï thuoäc moät phaàn vaøo vieäc theo ñuoåi caùc nguyeân taéc QTDN toát, nhöng nhu caàu tröôùc maét caûi thieän thöïc tieãn quaûn trò doanh nghieäp vaàn coøn haïn cheá. Do vaäy, baát cöù noã löïc naøo nhaèm naâng cao caùc tieâu chuaån veà QTDN taïi Vieät Nam neân ñöôïc taäp trung nhieàu hôn, ít nhaát laø luùc ban ñaàu, vaøo caùc doanh nghieäp lôùn. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp lôùn naøy laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc tuy nhieân khoâng phaûi taát caû caùc doanh nghieäp lôùn ñeàu laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Khi caùc doanh nghieäp tö nhaân taïi Vieät Nam ñaõ tröôûng thaønh vaø lôùn maïnh, seõ khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh seõ phaùt trieån thaønh caùc toång coâng ty lôùn. Nhöng taïi thôøi ñieåm hieän taïi, neân taäp trung quan taâm ñaëc bieät vaøo caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. 1.3. Tieáp tuïc coå phaàn hoùa Vieäc theo ñuoåi muïc tieâu coù moät thöïc tieãn QTDN toát laø baïn ñoàng haønh vôùi chieán dòch coå phaàn hoùa ñang dieãn ra hieän nay, ñaëc bieät laø khi chieán dòch coå phaàn hoùa chuyeån sang moät böôùc cao hôn vaø ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi caû caùc doanh nghieäp lôùn. Neáu caùc doanh nghieäp chuaån bò hoaëc seõ coå phaàn hoùa coù QTDN toát seõ thu huùt caùc nhaø ñaàu tö ­ vaø ñaëc bieät laø nhaø ñaàu tö coù toå chöùc ­ caàn caùc khoaûn ñaàu tö cuûa hoï ñaït hieäu quaû. Chæ khi caûi thieän ñöôïc tieâu chuaån QTDN môùi coù theå baûo veä toát hôn lôïi ích cuûa caùc coå ñoâng thieåu soá, vaø khi ñoù caùc nhaø ñaàu tö môùi saün saøng mua coå phaån trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vôùi giaù cao, vaø nhö vaäy môùi cho pheùp chính phuû taïo ra doanh thu cao. Sau khi khaûo saùt chuùng toâi chæ ra raèng quaù trình 22 coå phaàn hoùa laø phöông tieän ñeå taêng caùc tieâu chuaån veà QTDN taïi caùc doanh SOÁ nghieäp. Söï keát hôïp giöõa hai yeáu toá naøy ñaõ giuùp Vieät Nam coù moät cô hoäi ñaåy nhanh NHAÂN quaù trình tieáp nhaän caùc tieâu chuaån vaø thöïc tieãn QTDN. TÖ TEÁ KINH 2. Caùc vaán ñeà phaùp lyù CÖÙU 2.1. Lónh vöïc caàn caûi caùch NGHIEÂN ÑEÀ Keát quaû cuoäc ñieàu tra cuûa chuùng toâi ñaõ ñöa ra caùc lónh vöïc caàn ñöôïc caûi thieän trong caùc vaên baûn luaät. caùc quy ñònh phaùp lyù hieän haønh (hay trong töông lai) lieân quan 64 CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp ñeán tieâu chuaån vaø thöïc tieãn QTDN. Nhöõng vaán ñeà naøy bao goàm: i) yeâu caàu coâng taïi Vieät Nam boá thoâng tin cao hôn ñoái vôùi caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc nhaø quaûn lyù Böôùc ñaàu caáp cao cuûa doanh nghieäp, ii) laøm roõ hôn nghóa vuï uûy thaùc qua ñoù caùc thaønh vieân hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc laõnh ñaïo caáp cao cuûa doanh nghieäp coù theå yù thöùc roõ hôn cuûa moät chaëng vaø tuaân thuû vai troø vaø traùch nhieäm phaùp lyù cuûa mình; iii) taêng cöôøng thaåm quyeàn ñöôøng daøi cuûa caùc Ban kieåm soaùt ñeå hoï coù theå hoaøn thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao toát hôn, iv) taêng cöôøng vaø baûo veä toát hôn quyeàn vaø ñoái xöû coâng baèng vôùi caùc coå ñoâng, vaø ñaëc bieät laø coå ñoâng thieåu soá, vaø v) coù caùc quy ñònh roõ raøng hôn vaø nghieâm khaéc hôn nhaèm giaùm saùt caùc giao dòch vôùi caùc beân coù lieân quan vaø traùnh xung ñoät veà lôïi ích. Taát caû nhöõng ñeà xuaát naøy ñaõ ñöôïc chuyeån ñeán ban Soaïn thaûo Luaät Doanh nghieäp vaø ñaõ ñöôïc xem xeùt vaø ñöa vaøo luaät vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau. Luaät Doanh nghieäp ñaõ ñöôïc thoâng qua naêm 2005, tuy nhieân nhöõng ñeà xuaát naøy cuõng seõ raát höõu ích cho vieäc soaïn thaûo nhöõng luaät vaø quy ñònh phaùp lyù saép tôùi lieân quan ñeán QTDN. 2.2. Giaûi quyeát vaán ñeà "ngöôøi ñaïi dieän" Cuõng seõ höõu ích khi giôùi thieäu caùc quy ñònh veà caùc chính saùch thöôûng hay öu ñaõi löông boång döïa vaøo hieäu quaû coâng vieäc, ví duï nhö quyeàn mua coå phieáu. Nhöõng quy ñònh naøy seõ thoáng nhaát lôïi ích cuûa laõnh ñaïo caáp cao vôùi lôïi ích daøi haïn cuûa coâng ty. Caùc quy ñònh naøy seõ giuùp khuyeán khích caùc giaùm ñoác trieån khai caùc chieán löôïc nhaèm taïo ra lôïi nhuaän beàn vöõng cho doanh nghieäp vaø coù theå ngaên caûn hoï lôïi duïng giaù trò cuûa doanh nghieäp vì muïc ñích caù nhaân. Caùc quy ñònh veà quyeàn mua coå phieáu laø khaù phoá hieán ôû nhieàu nöôùc vaø caùc coâng ty nöôùc ngoaøi, nhöng vaãn laø hieän töôïng hieám coù taïi Vieät Nam, ít nhaát laø ôû hình thöùc chính thöùc.15 2.3. Vaán ñeà lieân quan tôùi Doanh nghieäp nhaø nöôùc Ñoái vôùi khu vöïc quoác doanh, caàn phaûi coù söï phaân bieät vaø taùch bieät roõ raøng giöõa chöùc naêng ñieàu chænh vaø chöùc naêng sôû höõu cuûa nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù coøn coù moät nhu caàu khaùc ñoù laø phaûi laøm roõ vaø moâ taû roõ hôn vai troø vaø traùch nhieäm cuûa caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø caùc ñaïi dieän thi haønh cuûa caùc cô quan naøy tröïc CHUYEÂN tieáp hoaëc giaùn tieáp lieân quan tôùi vieäc quaûn lyù caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Moät mong muoán cuûa chuùng toâi laø seõ coù caøng nhieàu caøng toát nhöõng vaên baûn phaùp luaät ÑEÀ hoaëc caùc quy ñònh phaùp luaät veà QTDN aùp duïng cho caû doanh nghieäp quoác doanh NGHIEÂN vaø ngoaøi quoác doanh. CÖÙU 2.4. Thöïc hieän coâng taùc QTDN vaø tính hieäu löïc cuûa coâng taùc QTDN KINH TEÁ Coù theå noùi raèng, lôïi ích cuûa vieäc thay ñoåi nhöõng quy ñònh phaùp lyù ñeå naâng cao coâng TÖ taùc QTDN ôû Vieät Nam coøn phuï thuoäc vaøo vieäc thöïc hieän vaø tính hieäu löïc cuûa coâng NHAÂN SOÁ 15 Ñoïc theâm "giôùi thieäu vieäc phaùt haønh quyeàn mua coå phieáu cho nhaân vieân taïi Vieät Nam" 22 65 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam taùc QTDN. Vì nhöõng haïn cheá veà naêng löïc cuûa caùc cô quan thi haønh, neân chuùng ta Böôùc ñaàu caàn phaûi ghi nhôù ñieàu kieän tieân quyeát quan troïng naøy, ñaëc bieät laø khi soaïn thaûo caùc chính saùch, quy ñònh phaùp luaät vaø vaø caùc nguyeân taéc môùi. Chuùng ta coù theå thaáy cuûa moät chaëng moät nhu caàu leân keá hoaïch xaây döïng caùc quy ñònh phaùp lyù veà QTDN khoâng chæ thích ñöôøng daøi hôïp vôùi nhu caàu cuï theå vaø hieän taïi cuûa Vieät Nam maø coøn coù tính khaû thi vaø coù khaû naêng trieån khai ñöôïc. Ngöôïc laïi, neáu cöù aùp duïng toaøn boä caùc luaät leä veà QTDN töø caùc nöôùc khaùc, ñaëc bieät laø caùc nöôùc coù neàn coâng nghieäp tieân tieán, coù theå khoâng ñem laïi nhieàu thaønh coâng. Moät chuyeân gia haøng ñaàu ñaõ caûnh baùo raèng "... du nhaäp cô caáu vaø heä thoáng quaûn trò töø caùc theå cheá phaùp lyù nöôùc ngoaøi. Moät lôøi khuyeân daønh cho caùc nöôùc vaø toång coâng ty laø hoï neân baét ñaàu vôùi nhöõng gì hoï coù vaø neân baét ñaàu cuûng coá vaø xaây döïng heä thoáng vaø cô caáu hieän thôøi cuûa hoï. Vieäc aùp duïng nhöõng thoâng tin veà cô caáu vaø heä thoáng quaûn trò töø caùc theå cheá phaùp lyù nöôùc ngoaøi vaøo boái caûnh cuûa töøng nöôùc vaø töøng coâng ty ñang dieãn ra nhöng ñoù seõ laø vieäc aùp duïng caùc tieâu chuaån veà QTDN chöù khoâng nhaát thieát laø töøng nöôùc hay töøng toång coâng ty phaûi aùp duïng ñuùng moâ hình maø coù ñaõ coù ñöôïc töø caùc nöôùc khaùc."16 Quan ñieåm naøy raát thích hôïp ñoái vôùi boái caûnh cuûa Vieät Nam. 2.5. Kinh nghieäm töø caùc nöôùc khaùc Coù theå noùi raêng, caùc nhaø vieát luaät vaø tö vaán luaät cuûa Vieät Nam coù theå hoïc raát nhieàu kinh nghieäm töø caûi thieän thöïc tieãn QTDN cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån taïi Chaâu AÙ, cuõng nhö cuûa caùc neàn kinh teá trong thôøi kyø chuyeån ñoåi cuûa caùc nöôùc thuoäc khoái xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc ñaây. Kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc naøy veà QTDN laø moät "baøn aên nhieàu moùn" maø vôùi söï hoã trôï cuûa caùc nöôùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng caùc nhaø taøi trôï, vaø söï hoã trôï kyõ thuaät cuûa caùc chuyeân gia trong lónh vöïc QTDN, Vieät Nam coù theå löïa choïn moùn aên naøo phuø hôïp vaø hieäu quaû nhaát. Ñieàu naøy cuõng ñöôïc aùp duïng trong nhöõng vaán ñeà khoâng mang tính ñieàu tieát. 22 SOÁ 3. Caùc vaán ñeà khoâng mang tính ñieàu tieát NHAÂN TÖ 3.1. Tieáp caän caùc vaán ñeà theo nhieàu höôùng TEÁ Khi coù nhu caàu roõ raøng ñoái vôùi vieäc caûi thieän khung phaùp lyù, chính saùch taïi Vieät KINH Nam ñeå ban haønh caùc nguyeân taéc veà QTDN toát hôn, thì vieäc aùp duïng töøng bieän CÖÙU phaùp rieâng leû seõ khoâng coù hieäu quaû. Vieäc caùc doanh nghieäp phôùt lôø luaät xaûy ra NGHIEÂN phaàn lôùn laø do söï haïn cheá veà naêng löïc cuûa caùc toå chöùc cuûa nhaø nöôùc khi yeâu caàu ÑEÀ 66 16 Trích töø lôøi töïa cuûa ngaøi Adian Cadbury trong "QTDN vaø phaùt trieån", tr.vi. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp caùc doanh nghieäp thöïc hieän caùc quy ñònh phaùp luaät. Ñieàu naøy ñaõ chæ ra raèng chuùng taïi Vieät Nam ta caàn tieáp caän caùc vaán ñeà theo nhieàu höôùng ñeå khaéc phuïc hieän töôïng naøy. Böôùc ñaàu 3.2. Naâng cao nhaän thöùc veà nhöõng lôïi ích cuûa coâng taùc quaûn trò doanh nghieäp. cuûa moät chaëng ñöôøng daøi Neáu nhieàu ngöôøi cho raèng caùc vaên baûn luaät môùi nhaèm thuùc ñaåy thöïc tieãn QTDN chæ laøm taêng theâm gaùnh naëng khoâng caàn thieát cho caùc doanh nghieäp, thì tính hieäu quaû cuûa caùc vaên baûn luaät naøy seõ bò haïn cheá. Beân caïnh ñoù, ñeå coù ñöôïc nhöõng noã löïc lôùn nhaát trong vieäc caûi thieän coâng taùc QTDN thì ñieàu quan troïng laø caùc doanh nghieäp phaûi tìm hieåu ñöôïc taïi sao vieäc theo ñuoåi vaø xaây döïng coâng taùc QTDN toát thì laïi mang laïi nhöõng lôïi ích cho caùc doanh nghieäp. Neáu giaùm ñoác caùc doanh nghieäp coù theå hieåu raèng naâng cao coâng taùc QTDN seõ laøm giaûm khaû naêng gaëp phaûi ruûi ro trong kinh doanh vaø caûi thieän tình hình kinh doanh, vaø neáu caùc coå ñoâng coù theå nhaän thaåy raèng caûi thieän coâng taùc QTDN seõ giuùp cho vieäc ñaàu tö cuûa hoï coù lôïi nhuaän lôùn hôn, thì caùc luaät leä môùi ñi vaøo hoaït ñoäng haøng ngaøy cuûa caùc doanh nghieäp. Ñieàu naøy cuõng cho chuùng ta thaáy raèng chieán dòch naâng cao yù thöùc veà QTDN vaø quaûng baù taàm quan troïng cuûa QTDN seõ raát höõu ích vaø laø phöông tieân hoã trôï ñaéc löïc cho phaùt trieån caùc saùng kieán veà chính saùch. 3.3. Loàng gheùp noã löïc naâng cao coâng taùc QTDN vôùi caûi caùch roäng lôùn Cuõng phaûi thöøa nhaän raèng chuùng ta khoâng theå coù nhöõng ñieåm tieán boä cuûa moät soá yeáu toá trong vieäc naâng cao coâng taùc QTDN neáu chuùng ta taùch bieät quaù trình naâng cao coâng taùc QTDN ra khoûi nhöõng vaán ñeà khaùc. Ñuùng hôn laø, nhöõng lyù do daãn ñeán vieäc naâng cao coâng taùc QTDN phaûi laø moät phaàn khoâng theå thieáu cuûa quaù trình caûi caùch neàn kinh teá vaø töï do hoùa kinh doanh, cho duø chuùng coù lieân quan tôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc hay caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc coå phaàn hoùa hay caùc doanh nghieäp tö nhaân. Ví duï, ñoái vôùi vaán ñeà minh baïch, seõ raát khoù ñoaùn tröôùc caùc coâng ty seõ laøm theá naøo naâng cao chaát löôïng caùc baùo caùo taøi chính cuûa mình neáu thieáu söï caûi thieän ñaùng keå heä thoáng thueá thu nhaäp doanh nghieäp. Chuùng ta cuõng phaûi thöøa nhaän raèng trong moät chöøng möïc naøo ñoù nhöõng thaùch thöùc cuûa coâng taùc CHUYEÂN QTDN maø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc gaëp phaûi coù xu höôùng khaùc bieät so vôùi caùc thaùch thöùc maø haàu heát caùc doanh nghieäp tö nhaân gaëp phaûi, vaø cuõng khaùc bieät so ÑEÀ vôùi caùc thaùch thöùc maø caùc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc coå phaàn hoùa ñang NGHIEÂN phaûi ñoái maët. Nhö vaäy chuùng ta coù theå keát luaän laø nhöõng giaûi phaùp naâng cao coâng CÖÙU taùc QTDN trong khoái doanh nghieäp Vieät Nam caàn phaûi ñi theo nhieàu höôùng. KINH 3.4. Ñieàu phoái coù tính toå chöùc TEÁ TÖ Vôùi nguyeân nhaân töông töï, chuùng toâi cho raèng baát cöù moät giaûi phaùp döï kieán naøo NHAÂN nhaèm caûi thieän thöïc tieãn QTDN taïi Vieät Nam cuõng caàn phaûi keát hôïp caùc noã löïc cuûa SOÁ 22 67 38483 CHÖÔNG TRÌNH PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ TÖ NHAÂN Quaûn trò Doanh nghieäp taïi Vieät Nam caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc vaø caùc cô quan höõu quan khaùc, bao goàm: Boä Taøi Böôùc ñaàu Chính, Boä Keá hoaïch vaø ñaàu tö, UÛy ban chöùng khoaùn nhaø nöôùc (SSC), Boä Tö phaùp, Phoøng Thöông maïi vaø Coâng nghieäp Vieät Nam (VCCI), Hieäp hoäi caùc nhaø ñaàu tö taøi cuûa moät chaëng chính Vieät Nam (VFAI), moät soá hieäp hoäi kinh doanh khaùc, vaø vaân vaân. ñöôøng daøi 3.5. Nhöõng giaûi phaùp khaùc Ngoaøi nhöõng hoã trôï veà chính saùch vaø söï can thieäp veà phaùp lyù nhaèm cuûng coá taêng cöôøng khung phaùp lyù vaø quy ñònh lieân quan tôùi vieäc QTDN, chuùng ta cuõng caàn phaûi hoã trôï caùc noã löïc ñoù vôùi caùc giaûi phaùp khaùc, bao goàm: i) trieån khai vieäc hoã trôï naâng cao thöïc tieãn quaûn trò doanhh nghieäp toát trong coäng ñoàng caùc doanh nghieäp, ii) toå chöùc caùc khoùa ñaøo taïo ñeå naâng cao yù thöùc coâng coäng, iii) toå chöùc caùc chöông trình ñaøo taïo veà caùc vaán ñeà cuï theå trong coâng taùc QTDN (ví duï keá toaùn vaø kieåm toaùn) cho caùc laõnh ñaïo caáp cao, vaø thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt, iv) boå sung caùc caù nhaân coù trình ñoä vaø naêng löïc laøm thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò 17, vaø v) laøm vieäc vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi vaø caùc toå chöùc tín duïng ñeå thuùc ñaåy thöïc tieãn QTDN thoâng qua vieäc taïo ra söï tieáp caäp deã daøng hôn tôùi caùc nguoàn taøi chính.18 Chuùng ta coù theå nhaän thaáy raèng caùc cô quan hoaëc toå chöùc khaùc coù theå ñöôïc yeâu caàu laø ngöôøi chæ ñaïo vaø ñöa ra ñaàu vaøo quan troïng cho moái giaûi phaùp khoâng mang tính thieát cheá naøy. Tuy nhieân chuùng phaûi laø moät phaàn cuûa chöông trình phoái hôïp vaø hoäi nhaäp töông öùng. ÔÛ möùc ñoä naøy, phöông phaùp toåi öu coù theå laø phoái hôïp taát caû caùc hoaït ñoäng naøy thoâng qua moät nguyeân taéc QTDN treân qui moâ lôùn, vôùi nhieàu muïc tieâu ­ töø vieäc naâng cao nhaän thöùc, tôùi vieäc ñaøo taïo vaø hoã trôï kyõ thuaät tröïc tieáp vaø xaây döïng naêng löïc cho caùc toå chöùc taïi ñòa phöông. Veà maët naøy, vieäc hoã trôï kyõ thuaät veà QTDN treân qui moâ lôùn cuûa IFC taïi caùc nöôùc ñang trong thôøi kyø chuyeån giao ôû Ñoâng AÂu laø moät phöông phaùp maø Vieät Nam coù theå tham khaûo ñeå thöïc hieän muïc tieâu caûi thieän thöïc tieãn QTDN. 22 SOÁ NHAÂN TÖ TEÁ KINH 17 Vieäc coù hoäi ñoàng quaûn trò seõ khoâng ñem laïi maáy lôïi ích neáu caùc thaønh vieân cuûa noù khoâng coù ñuû CÖÙU naêng löïc ñeå hoaøn thaønh toát nghóa cuï cuûa mình. Söï haïn cheá veà naêng löïc naøy khoâng phaûi laø hieám. Naêm 2003, Singapore ñaõ phaùt hieän ra raèng coù moät söï buøng noå veà caùc yeâu caàu cuûa coâng chuùng NGHIEÂN do thieáu ban giaùm ñoác, trong ñoù moät soá caù nhaân ngoài taïi ban giaùm ñoác cuûa hôn möôøi coâng ty ÑEÀ (ngoaøi coâng vieäc chính cuûa hoï). Ñoïc theâm Taïp chí kinh doanh (Singapore), 19 thaùng 11 naêm 2003 18 Moät giaûi phaùp toát hôn nhieàu laø cung caáp caùc öu ñaõi taøi chính cho caùc doanh nghieäp aùp duïng thöïc 68 tieãn QTDN toát. CHUYEÂN 38483 Quaûn trò Doanh nghieäp Taøi lieäu Tham khaûo taïi Vieät Nam Böôùc ñaàu "QTDN vaø taøi chính taïi Ñoâng AÙ", Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ ADB 2000. cuûa moät chaëng ñöôøng daøi "Theå cheá hoùa vieäc QTDN taïi caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån, môùi noåi vaø ôû thôøi kyø chuyeån giao: Saùch höôùng daãn", Trung taâm doanh nghieäp tö nhaân quoác teá, thaùng 3 naêm 2002 (www.cipe.org) "QTDN vaø phaùt trieån" cuûa Claessens, Stijn, Ngaân haøng theá giôùi (Dieãn ñaøn QTDN toaøn caàu), 2003. "Caùc chính saùch veà QTDN vaø söï coâng khai ôû caùc thò tröôøng môùi noåi" , Vieän taøi chính quoác teá, thaùng 2 naêm 2002 "QTDN cuûa caùc coâng ty gia ñình taïi Chaâu AÙ: Ñieàu gì ñuùng vaø ñieàu gì sai? " Cuûa Khan, Haider A., taøi lieäu cuûa vieän ADB 3, thaùng 8 naêm 1999 "QTDN, baûo veä nhaø ñaàu tö, vaø tình hình thöïc hieän ôû caùc neàn kinh teá môùi noåi" cuûa Klapper Leora A, taøi lieäu nghieân cöùu veà chính saùch cuûa Ngaân haøng theá giôùi 2818, thaùng 4 naêm 2002 "Giôùi thieäu phaùt haønh quyeàn mua coå phieáu cuûa nhaân vieân taïi Vieät Nam" Quyõ Mekong, thaùng 12 naêm 2002 (www.mekongcapital.com/html/downloads.htm) "Ñeà xuaát veà thöïc tieãn QTDN taïi Vieät Nam", thaùng 1 naêm 2003, Quyõ Mekong (www.mekongcapital.com/html/downloads.htm) "QTDN: Tö vaán veà höôùng daãn vaø quy ñònh", Cuïc tieàn teä Singapore, thaùng 2 naêm 2003 (www.mas.gov.sg/singfinsec/download/CorpGov.pdf) "Nguyeân taéc OECD veà QTDN", Toå chöùc phaùt trieån vaø hôïp taùc kinh teá OECD, 1999 vaø söûa ñoåi naêm 2004 "Saùch traéng veà QTDN taïi Chaâu AÙ" OECD, thaùng 6 naêm 2003 CHUYEÂN "Ñaùnh giaù caùc nghieân cöùu mang tính kinh nghieäm vaø taùc phaåm veà QTDN" - Pei Sai Fan, Cuïc tieàn teä Singapore (MAS), taøi lieäu nhaân vieân, thaùng 3 naêm 2004 ÑEÀ NGHIEÂN (www.mas.gov.sg/masmcm/bin/pt1MAS_Staff_Paper_No_29.htm) "Thöïc traïng caùc doanh nghieäp: qua keát quaû ñieàu tra tieán haønh naêm 2001, 2002 vaø CÖÙU 2003", Nhaø xuaát baûn thoáng keâ (Vieät Nam ), Haø Noäi, 2004 KINH TEÁ "QTDN vaø caûi caùch doanh nghieäp taïi Trung Quoác: Xaây döïng caùc toå chöùc trong caùc TÖ thò tröôøng hieän ñaïi" cuûa Tenev, Stoyan vaø Chunlin Zhang, Washington DC, Ngaân NHAÂN haøng theá giôùi vaø IFC, 2002 SOÁ 22 69 38483 38483 HAØ NOÄI Chöông trình Phaùt trieån Kinh teá Tö nhaân MPDF do Taàng 3, 63 Lyù Thaùi Toå Quaän Hoaøn Kieám, Haø Noäi, Vieät Nam nhieàu quoác gia vaø toå chöùc taøi trôï, ñöôïc ñieàu haønh bôûi Tel: (84-4) 824 7892 Fax: (84-4) 824 7898 Toå chöùc Taøi chính Quoác teá IFC. IFC-MPDF ñöôïc TP HOÀ CHÍ MINH thaønh laäp vôùi muïc tieâu giaûm ngheøo thoâng qua vieäc hoã Taàng 3, Somerset Chancellor Court 21-23 Nguyeãn Thò Minh Khai trôï söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa khu vöïc kinh teá tö nhaân Quaän 1, Tp. Hoà Chí Minh, Vieät Nam taïi Vieät Nam, Campuchia vaø Laøo. IFC-MPDF bao goàm Tel: (84-8) 823 5266 Fax: (84-8) 823 5271 saùu chöông trình: Phaùt trieån moâi tröôøng kinh doanh, PHNOM PENH Taêng cöôøng naêng löïc cuûa caùc nhaø quaûn lyù vaø boán 70 Norodom Blvd. Sangkat Chey Chumnas chöông trình hoã trôï phaùt trieån caùc ngaønh (Taøi chính, P.O. Box 1115. Phnom Penh, Cambodia Deät may, Du lòch vaø Noâng nghieäp). IFC-MPDF ñöôïc Tel: (855-23) 210 922 Fax: (855-23) 215 157 taøi trôï bôûi Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ ADB, VIENTIANE OÂxtraâylia, Canada, Phaàn Lan, Toå chöùc Taøi chính Quoác Nehru Road, Pathou Xay teá IFC, Coäng hoøa Ai-len, Nhaät Baûn, Niu Di Laân, Haø P.O. Box 9690 Vientiane, Lao P.D.R. Lan, Na Uy, Thuïy Syõ, Thuïy Ñieån vaø Vöông Quoác Anh. Tel: (856-21) 450 017-9 Fax: (856-21) 450 020 Website: http://www.mpdf.org